Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
10/03/2020Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:00 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:00 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Michelle Brown, ond nid yw Michelle Brown yma, felly cwestiwn 2 fydd y cwestiwn cyntaf—Alun Davies.
The first item on this afternoon's agenda is questions to the First Minister. The first question is from Michelle Brown, but Michelle Brown is not in Plenary, therefore question 2 will be the first question—Alun Davies.
Ni ofynnwyd cwestiwn 1 [OAQ55239].
Question 1 [OAQ55239] not asked.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddatblygiad gwasanaethau cyhoeddus yn y dyfodol? OAQ55193
2. Will the First Minister make a statement on the future development of public services? OAQ55193
Austerity remains the force that shapes our public services, driving demand and reducing our ability to respond. This Welsh Government remains committed to public services that are publicly funded and publicly delivered by staff motivated by a powerful sense of public service.
Cyni cyllidol yw'r grym sy'n dal i siapio ein gwasanaethau cyhoeddus, yn sbarduno galw ac yn lleihau ein gallu i ymateb. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fod wedi ymrwymo i wasanaethau cyhoeddus sy'n cael eu hariannu'n gyhoeddus ac yn cael eu darparu'n gyhoeddus gan staff sy'n cael eu cymell gan synnwyr grymus o wasanaeth cyhoeddus.
I'm grateful to the First Minister for that. I think many Members, like me, were very pleased to hear the finance Minister making a statement last month on how digital Wales will be moving forward. I was particularly interested, of course, in her view that a digital skills academy will be based in Ebbw Vale, in my constituency, and that we will be investing in chief digital officers across all parts of the Welsh public services, creating a very real cluster of excellence where we can drive digital change. The First Minister will be aware that the economy Minister and the education Minister both visited Thales in Ebbw Vale over the past few weeks to launch the cyber security presence there, which is a part of the Tech Valleys initiative. Will the First Minister, therefore, outline how he sees the cluster in Ebbw Vale, but the wider drive to create digital public services in Wales, moving forward over the next few months, and how we can ensure that this cluster of excellence that we're seeing developed in Ebbw Vale can be the basis and the foundation of further economic growth and excellence in public services?
Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am hynna. Rwy'n credu bod llawer o Aelodau, fel finnau, yn falch iawn o glywed y Gweinidog cyllid yn gwneud datganiad y mis diwethaf ar sut y bydd Cymru ddigidol yn symud ymlaen. Roedd gen i ddiddordeb arbennig, wrth gwrs, yn ei barn y bydd academi sgiliau digidol yn cael ei lleoli yng Nglynebwy, yn fy etholaeth i, ac y byddwn yn buddsoddi mewn prif swyddogion digidol ar draws pob rhan o wasanaethau cyhoeddus Cymru, gan greu clwstwr o ragoriaeth gwirioneddol iawn lle y gallwn ysgogi newid digidol. Bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol bod Gweinidog yr economi a'r Gweinidog addysg ill dau wedi ymweld â Thales yng Nglynebwy yn ystod yr wythnosau diwethaf i lansio'r presenoldeb seiber-ddiogelwch yno, sy'n rhan o fenter y Cymoedd Technoleg. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu, felly, sut y mae'n gweld y clwstwr yng Nglynebwy, ond yr ymgyrch ehangach i greu gwasanaethau cyhoeddus digidol yng Nghymru, yn symud ymlaen yn ystod y misoedd nesaf, a sut y gallwn ni sicrhau bod y clwstwr hwn o ragoriaeth yr ydym ni'n ei weld yn cael ei ddatblygu yng Nglynebwy yn sail ac yn sylfaen i dwf economaidd pellach a rhagoriaeth mewn gwasanaethau cyhoeddus?
Can I thank Alun Davies for that and for drawing attention to the fact that we are about to recruit a new chief digital officer for the Welsh Government? The current chief digital officer, Llywydd, I'd like to pay tribute to her time in office and wish her well in her retirement. We will bolster that Government-wide post with chief digital officers in local government and in health, and all of that will be put to work alongside the cross-Government ministerial digital board that is chaired by the Minister for Finance and Trefnydd.
Digitisation of public services is one of the key ways in which we know we can go on making a reality of our determination that public services are properly available to citizens right across Wales in a way that matches their contemporary experience. That sense of being in the forefront of the development of digitisation is absolutely what is happening in Ebbw Vale and through the Tech Valleys region, with the work of Thales, with the skills academy, with the centre for digital public services, which will be operational in Ebbw Vale from April 2020, and bringing together there, Llywydd, the infrastructure that we need to support these developments but, very importantly, creating the skills that mean that the workforce in that part of Wales will be well equipped to be at the forefront of these developments.
A gaf i ddiolch i Alun Davies am hynna ac am dynnu sylw at y ffaith ein bod ni ar fin recriwtio prif swyddog digidol newydd ar gyfer Llywodraeth Cymru? Y prif swyddog digidol presennol, Llywydd, hoffwn dalu teyrnged i'w chyfnod yn y swydd a dymuno'n dda iddi yn ei hymddeoliad. Byddwn yn cryfhau'r swydd honno sy'n ymwneud â'r Llywodraeth gyfan gyda phrif swyddogion digidol mewn llywodraeth leol ac ym maes iechyd, a bydd hynny i gyd yn cael ei roi ar waith ochr yn ochr â bwrdd digidol trawslywodraethol y gweinidogion sy'n cael ei gadeirio gan y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd.
Mae digideiddio gwasanaethau cyhoeddus yn un o'r ffyrdd allweddol yr ydym ni'n gwybod y gallwn ni barhau i wireddu ein penderfyniad bod gwasanaethau cyhoeddus ar gael yn briodol i ddinasyddion ledled Cymru gyfan mewn ffordd sy'n cyfateb i'w profiad cyfoes. Y synnwyr hwnnw o fod ar flaen y gad o ran datblygu digideiddio yw'r union beth sy'n digwydd yng Nglynebwy a thrwy ranbarth y Cymoedd Technoleg, gyda gwaith Thales, gyda'r academi sgiliau, gyda'r ganolfan gwasanaethau cyhoeddus digidol, a fydd yn weithredol yng Nglynebwy o fis Ebrill 2020 ymlaen, a chan ddwyn ynghyd yno, Llywydd, y seilwaith sydd ei angen arnom ni i gefnogi'r datblygiadau hynny ond, yn bwysig iawn, creu'r sgiliau sy'n golygu y bydd y gweithlu yn y rhan honno o Gymru mewn sefyllfa dda i fod ar flaen y gad o ran y datblygiadau hyn.
I'd like to ask the First Minister what plans the Welsh Government has to spread prosperity across the country through the development of public services. I think we need to listen to those who feel that we're at risk of imitating England's mistake in overconcentrating power and economic development in one part of the country. Now, one of the ideas that Plaid Cymru has put forward, which I'm sure the First Minister is aware of, is that of a regional renewal Act to decentralise power, ensuring that every part of the country receives its fair share of investment and that public bodies are established in parts of the country that really could do with new jobs. There are parts of my region in the south-east that have experienced depopulation and economic decline that could really do with Welsh Government support—areas like Tredegar, like Merthyr and like Ebbw Vale. Transport links in those areas are so poor and the foundational economy is crying out for investment. So, First Minister, I'd ask how you think the Government can help to improve public services in areas like this so that they can be built back up and be made attractive for businesses to be established there in the future, as well as attracting new local amenities that could boost those communities.
Hoffwn ofyn i'r Prif Weinidog pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i wasgaru ffyniant ar draws y wlad trwy ddatblygu gwasanaethau cyhoeddus. Rwy'n credu bod angen i ni wrando ar y rhai sy'n teimlo ein bod ni mewn perygl o efelychu camgymeriad Lloegr o or-ganoli grym a datblygiad economaidd mewn un rhan o'r wlad. Nawr, un o'r syniadau y mae Plaid Cymru wedi ei gyflwyno, ac rwyf i'n siŵr bod y Prif Weinidog yn ymwybodol ohono, yw Deddf adnewyddu rhanbarthol i ddatganoli grym, gan sicrhau bod pob rhan o'r wlad yn cael ei chyfran deg o fuddsoddiad a bod cyrff cyhoeddus yn cael eu sefydlu mewn rhannau o'r wlad sydd wir angen swyddi newydd. Ceir rhannau o'm rhanbarth i yn y de-ddwyrain sydd wedi dioddef diboblogi a dirywiad economaidd ac maen nhw wir angen cymorth Llywodraeth Cymru—ardaloedd fel Tredegar, fel Merthyr ac fel Glynebwy. Mae cysylltiadau trafnidiaeth yn yr ardaloedd hynny mor wael ac mae'r economi sylfaenol yn crefu am fuddsoddiad. Felly, Prif Weinidog, hoffwn ofyn sut yr ydych chi'n meddwl y gall y Llywodraeth helpu i wella gwasanaethau cyhoeddus mewn ardaloedd fel hyn fel y gellir eu codi i fyny unwaith eto a'u gwneud yn ddeniadol i fusnesau gael eu sefydlu yno yn y dyfodol, yn ogystal â denu amwynderau lleol newydd a allai roi hwb i'r cymunedau hynny.
I thank the Member for that question. The regional impact of the economy is something absolutely at the forefront of the way in which the Minister for the economy is shaping his policy and his department to deliver in that regionally fair way, although, as the Member's question illustrated, Llywydd, inequalities within regions are more pronounced than inequalities between regions in Wales.
So, making sure that, within a region such as south-east Wales, which has some very prosperous parts of it and some engine-room parts of the Welsh economy—how do we make sure that the fruits of that advance are felt everywhere? That's at the heart of the fair work agenda, it's at the heart of the social partnership Bill that we will bring forward in front of this Assembly and, to revert to Alun Davies's point, digital services have to be viewed through that inequality lens as well.
In that way, I think the way that the Welsh Government approaches these things can be distinguished from the way that these matters have been approached elsewhere in the United Kingdom. We want to create, as the well-being of future generations Act says, a more equal Wales, and that more equal Wales is rooted in equality of opportunity in the economy.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae effaith ranbarthol yr economi yn rhywbeth sy'n gwbl flaenllaw yn y modd y mae Gweinidog yr economi yn llunio ei bolisi a'i adran i ddarparu yn y modd rhanbarthol deg hwnnw, er, fel y dangosodd cwestiwn yr Aelod, Llywydd, mae anghydraddoldebau o fewn rhanbarthau yn fwy amlwg nag anghydraddoldebau rhwng rhanbarthau yng Nghymru.
Felly, gan wneud yn siŵr, mewn rhanbarth fel y de-ddwyrain, sydd â rhai rhannau llewyrchus iawn ohono a rhai rhannau sy'n sylfaenol i economi Cymru—sut ydym ni'n gwneud yn siŵr bod ffrwyth y datblygiad hwnnw'n cael ei deimlo ym mhob man? Dyna sydd wrth wraidd yr agenda gwaith teg, mae wrth wraidd y Bil partneriaethau cymdeithasol y byddwn ni'n ei gyflwyno gerbron y Cynulliad hwn ac, i ddychwelyd at bwynt Alun Davies, mae'n rhaid edrych ar wasanaethau digidol drwy'r lens anghydraddoldeb honno hefyd.
Yn y modd hwnnw, rwy'n credu y gellir gwahaniaethu rhwng y ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â'r pethau hyn a'r ffordd yr aethpwyd i'r afael â'r materion hyn mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig. Fel y dywed Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, rydym ni eisiau creu Cymru sy'n fwy cyfartal, a bod y Gymru fwy cyfartal honno wedi ei gwreiddio mewn cyfle cyfartal yn yr economi.
First Minister, your 2016 manifesto pledge, and I quote, 'We will seek to create stronger, larger local authorities', as Welsh Labour apparently recognised the then vital role that local authorities play in everyone's lives—. Can you provide an update, please, on your reform of local government, or is this promise going to go in the same bin as the M4 relief road?
Prif Weinidog, roedd eich addewid ym maniffesto 2016, a dyfynnaf, 'Ein nod fydd creu awdurdodau lleol mwy a chryfach', gan fod Llafur Cymru yn cydnabod yn ôl pob golwg y swyddogaeth hanfodol y mae awdurdodau lleol yn ei chwarae ym mywydau pawb—. A allwch chi roi diweddariad, os gwelwch yn dda, ar eich diwygiad o lywodraeth leol, neu a yw'r addewid hwn yn mynd i fynd i'r un bin â ffordd liniaru'r M4?
Well, Llywydd, there is a Local Government and Elections (Wales) Bill being presented at this Assembly. It will demonstrate the way in which we will create local authorities that are resilient for the future, retaining the 22 local presences, with a front door that people have become familiar with now over nearly 30 years, and yet to require collaboration on a regional basis for core local government services and activities. In that way, I believe we will marry together the advantages of having local authorities that are close enough to populations for people to feel ownership of them, and a sense of accountability to those populations, with the advantages that regional working for key purposes brings. That Bill will be in front of this National Assembly, and the Member will have every opportunity to contribute to its debate and development.
Wel, Llywydd, mae Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) yn cael ei gyflwyno yn y Cynulliad hwn. Bydd yn dangos y ffordd y byddwn ni'n creu awdurdodau lleol sy'n gadarn ar gyfer y dyfodol, gan gadw'r 22 o bresenoldebau lleol, gyda drws ffrynt y mae pobl wedi dod yn gyfarwydd ag ef erbyn hyn dros bron i 30 mlynedd, ac eto gwneud cydweithredu ar sail ranbarthol yn ofynnol ar gyfer gwasanaethau a gweithgareddau llywodraeth leol craidd. Yn y ffordd honno, rwy'n credu y byddwn ni'n cyfuno'r manteision o gael awdurdodau lleol sy'n ddigon agos i boblogaethau i bobl deimlo eu bod nhw'n berchen arnyn nhw, a synnwyr o atebolrwydd i'r poblogaethau hynny, gyda'r manteision y bydd gweithio rhanbarthol at ddibenion allweddol yn eu cynnig. Bydd y Bil hwnnw gerbron y Cynulliad Cenedlaethol hwn, a bydd yr Aelod yn cael pob cyfle i gyfrannu at ei ddadlau a'i ddatblygu.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Questions from the party leaders now. Leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, the number of confirmed cases of coronavirus in Wales has now risen to six and is expected to rise further. Therefore, it's absolutely crucial that any public information campaign now reaches all parts of Wales so that the public is fully aware of the steps they can take to protect themselves and their families and limit the spread of this virus. What further steps can the Welsh Government take to ensure it maximises the coverage of any public information campaigns in Wales? What additional steps is the Welsh Government taking to ensure that the people of Wales quickly recognise the symptoms of the virus and are properly signposted to the appropriate advice and treatment?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae nifer yr achosion o coronafeirws yng Nghymru a gadarnhawyd wedi codi i chwech erbyn hyn a disgwylir i hynny godi eto. Felly, mae'n gwbl hanfodol bod unrhyw ymgyrch gwybodaeth gyhoeddus yn cyrraedd pob rhan o Gymru nawr fel bod y cyhoedd yn gwbl ymwybodol o'r camau y gallan nhw eu cymryd i amddiffyn eu hunain a'u teuluoedd ac i gyfyngu lledaeniad y feirws hwn. Pa gamau eraill all Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau bod unrhyw ymgyrchoedd gwybodaeth gyhoeddus yng Nghymru yn cael cymaint o sylw â phosibl? Pa gamau ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod pobl Cymru yn adnabod symptomau'r feirws yn gyflym a'u bod nhw'n cael eu cyfeirio'n gywir at y cyngor a'r driniaeth briodol?
I thank Paul Davies for that important question. He's right to say that there are six confirmed cases in Wales at present, but all the evidence and expert advice that we have says that that number will rise. This does give us an opportunity to make sure that the public messaging that we offer is clear, concise and understandable to people.
At yesterday's meeting of the COBRA committee, chaired by the Prime Minister, we agreed that it was important that those messages should be UK-wide. So, many people in Wales, as the leader of the opposition will know, receive the bulk of their news from outlets outside Wales. So, consistency of messaging across the United Kingdom becomes, I think, particularly important in this case, and we will work closely with other UK Governments to make sure that there is no confusion in messaging between different parts of the United Kingdom. Here in Wales, there is already, I think, a very effective symptom checker available through the Public Health Wales website, where, if anybody feels that they need to check what they are experiencing against coronavirus symptoms, it takes them through a series of very simple steps and gives them advice at the end of it. The 111 system now provides advice right across Wales free for people in the coronavirus field, and we will continue to use trusted sources of advice through the NHS and through Public Health Wales to make sure that, where public messaging is being made available, it reaches as many people and as quickly as possible.
Diolchaf i Paul Davies am y cwestiwn pwysig yna. Mae'n iawn i ddweud bod chwe achos wedi eu cadarnhau yng Nghymru ar hyn o bryd, ond mae'r holl dystiolaeth a'r cyngor arbenigol sydd gennym ni'n dweud y bydd y nifer honno'n codi. Mae hyn yn rhoi cyfle i ni wneud yn siŵr bod y negeseuon cyhoeddus yr ydym ni'n eu cynnig yn eglur, yn gryno ac yn ddealladwy i bobl.
Yng nghyfarfod pwyllgor COBRA ddoe, dan gadeiryddiaeth Prif Weinidog y DU, cytunasom ei bod hi'n bwysig y dylai'r negeseuon hynny gael eu cyfleu ledled y DU. Felly, mae llawer o bobl yng Nghymru, fel y mae arweinydd yr wrthblaid yn gwybod, yn cael y rhan fwyaf o'u newyddion o fannau y tu allan i Gymru. Felly, mae cysondeb negeseuon ar draws y Deyrnas Unedig yn dod yn arbennig o bwysig yn yr achos hwn, rwy'n credu, a byddwn yn gweithio'n agos gyda Llywodraethau eraill y DU i wneud yn siŵr nad oes unrhyw ddryswch o ran negeseuon rhwng gwahanol rannau o'r Deyrnas Unedig. Yma yng Nghymru, mae gwiriwr symptomau effeithiol iawn, yn fy marn i, ar gael drwy wefan Iechyd Cyhoeddus Cymru eisoes, lle, os bydd unrhyw un yn teimlo ei fod angen gwirio'r hyn y mae'n ei ddioddef yn erbyn symptomau coronafeirws, mae'n ei dywys trwy gyfres o gamau syml iawn ac yn rhoi cyngor iddo ar ddiwedd y broses. Mae'r system 111 bellach yn rhoi cyngor am ddim ar draws Cymru gyfan i bobl ym maes coronafeirws, a byddwn yn parhau i ddefnyddio ffynonellau cyngor dibynadwy drwy'r GIG a thrwy Iechyd Cyhoeddus Cymru i sicrhau, pan fydd negeseuon cyhoeddus yn cael eu darparu, eu bod yn cyrraedd cymaint o bobl a phosibl mor gyflym â phosibl.
First Minister, I understand now that the UK Government has established coronavirus ministerial leads across Government departments, and perhaps you could tell us if the Welsh Government is doing the same to explore all issues and impacts that the virus may have. For example, there's very little guidance or information around the public transport network, particularly given that research published in BMC Infectious Diseases found that those using public transport during flu outbreaks were up to six times more likely to pick up an acute respiratory infection. Of course, there are some very valid concerns around public transport as there are often high numbers of people travelling in overcrowded train carriages, there can be poor ventilation and a lack of hygiene facilities on board as well. And yet travelling on the public transport network is still essential for many people around Wales. Can you therefore tell us what research has the Welsh Government done on the level of threat posed by using the public transport network in its current state? Can you also tell us what discussions the Welsh Government has had with public transport operators across Wales about how they can ensure that passengers are as safe as possible when travelling? And what additional resources are being offered to public transport operators to ensure that they have what they need to ensure that their vehicles and stations are as clean and safe as possible?
Prif Weinidog, rwy'n deall erbyn hyn bod Llywodraeth y DU wedi sefydlu arweinwyr gweinidogol ar coronafeirws ar draws adrannau'r Llywodraeth, ac efallai y gallech chi ddweud wrthym ni a yw Llywodraeth Cymru yn gwneud hynny hefyd i ymchwilio i'r holl broblemau ac effeithiau y gallai'r feirws eu creu. Er enghraifft, prin iawn yw'r cyfarwyddyd neu wybodaeth am y rhwydwaith cludiant cyhoeddus, yn enwedig o ystyried bod gwaith ymchwil a gyhoeddwyd yn BMC Infectious Diseases wedi canfod bod y rhai sy'n defnyddio cludiant cyhoeddus yn ystod achosion o'r ffliw hyd at chwe gwaith yn fwy tebygol o ddal haint anadlol acíwt. Wrth gwrs, ceir rhai pryderon dilys iawn ynghylch cludiant cyhoeddus gan fod nifer fawr o bobl yn aml yn teithio mewn cerbydau trên gorlawn, gall fod awyru gwael a diffyg cyfleusterau hylendid ar y trên hefyd. Ac eto mae teithio ar y rhwydwaith cludiant cyhoeddus yn dal yn hanfodol i lawer o bobl ledled Cymru. Felly, a allwch chi ddweud wrthym ni pa ymchwil y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud i lefel y bygythiad sy'n cael ei beri drwy ddefnyddio'r rhwydwaith cludiant cyhoeddus yn ei gyflwr presennol? A allwch chi ddweud wrthym ni hefyd pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gyda chwmnïau cludiant cyhoeddus ledled Cymru ynghylch sut y gallan nhw sicrhau bod teithwyr mor ddiogel â phosibl wrth deithio? A pha adnoddau ychwanegol sy'n cael eu cynnig i gwmnïau cludiant cyhoeddus i sicrhau bod ganddyn nhw'r hyn sydd ei angen arnyn nhw i sicrhau bod eu cerbydau a'u gorsafoedd mor lân a diogel â phosibl?
I thank the leader of the opposition for those questions.
In the Welsh Government, the Cabinet now discusses coronavirus issues at all our meetings, and we have established a core ministerial group that will meet in between regular Cabinet meetings to make sure that we are in a position to respond urgently and immediately where such a response is necessary. The COBRA committee ministerially meets twice a week as well, and Welsh Ministers are always represented at those meetings.
The current best advice that we have from chief scientists and from chief medical officers is that people should continue to use public transport as they would at any other time, and that there are no current difficulties in people doing that. But this is a disease that the evidence tells us is going to develop further, may develop rapidly as we've seen elsewhere in the world, and to return to the first point that Paul Davies made, Llywydd, it is therefore very important that members of the public have access to changing advice, because, as the course of the disease develops, so the position in relation to advice on public transport will develop alongside it.
We operate, as I think we only can, on the best advice that we can get, and we do that on a shared UK basis using the scientific advisory group, the chief scientist and the four chief medical officers. Individual Cabinet colleagues are taking action to contact the sectors for which they are responsible to make sure that those sectors are making preparations for what may need to be faced as the disease develops, whether that is being able to provide a service with fewer staff, because more people will be unwell and fewer people will be in work, or whether it is in responding to physical infrastructure matters of the sort that Paul Davies referred to in relation to public transport.
Diolchaf i arweinydd yr wrthblaid am y cwestiynau yna.
Yn Llywodraeth Cymru, mae'r Cabinet yn trafod materion coronafeirws yn ein holl gyfarfodydd erbyn hyn, ac rydym ni wedi sefydlu grŵp gweinidogol craidd a fydd yn cyfarfod rhwng cyfarfodydd rheolaidd y Cabinet i wneud yn siŵr ein bod ni mewn sefyllfa i ymateb ar frys ac ar unwaith pan fo angen ymateb o'r fath. Mae'r pwyllgor COBRA gweinidogol yn cyfarfod ddwywaith yr wythnos hefyd, ac mae Gweinidogion Cymru wedi eu cynrychioli yn y cyfarfodydd hynny bob amser.
Y cyngor gorau sydd gennym ni ar hyn o bryd gan brif wyddonwyr a chan brif swyddogion meddygol yw y dylai pobl barhau i ddefnyddio cludiant cyhoeddus fel y bydden nhw ar unrhyw adeg arall, ac nad oes unrhyw anawsterau ar hyn o bryd i bobl wneud hynny. Ond mae hwn yn glefyd y mae'r dystiolaeth yn dweud wrthym ni ei fod yn mynd i ddatblygu ymhellach, y gallai ddatblygu'n gyflym fel yr ydym ni wedi ei weld mewn mannau eraill yn y byd, ac i ddychwelyd at y pwynt cyntaf a wnaeth Paul Davies, Llywydd, mae'n bwysig iawn felly bod cyngor sy'n newid ar gael i aelodau'r cyhoedd, oherwydd wrth i'r clefyd ddatblygu, bydd y sefyllfa o ran cyngor ar gludiant cyhoeddus yn datblygu ochr yn ochr â hynny.
Rydym ni'n gweithredu, yn yr unig ffordd y gallwn ni rwy'n credu, ar sail y cyngor gorau y gallwn ni ei gael, ac rydym ni'n gwneud hynny ar sail DU gyfan a rennir gan ddefnyddio'r grŵp cynghori gwyddonol, y prif wyddonydd a'r pedwar prif swyddog meddygol. Mae cyd-aelodau unigol yn y Cabinet yn cymryd camau i gysylltu â'r sectorau y maen nhw'n gyfrifol amdanyn nhw i wneud yn siŵr bod y sectorau hynny'n gwneud paratoadau ar gyfer yr hyn y gallai fod angen ei wynebu wrth i'r clefyd ddatblygu, boed hynny'n golygu gallu darparu gwasanaeth â llai o staff, oherwydd bydd mwy o bobl yn sâl a bydd llai o bobl yn y gwaith, neu'n golygu ymateb i faterion seilwaith ffisegol o'r math y cyfeiriodd Paul Davies atyn nhw yng nghyswllt cludiant cyhoeddus.
First Minister, of course, I'm pleased that the UK Government and the Welsh Government have worked together on legislation to strengthen the Welsh Government's powers on matters like quarantining and mass gatherings, and, as you're already aware, some schools in Wales and across the UK have closed their doors to students at risk of coronavirus. Of course, schools are a particular problem in terms of stopping the spread of the virus, and so it's important that there are mechanisms in place for the Welsh Government to close schools, if it needs to.
As the threat of the virus spreading is still high, what preparations have the Welsh Government made for the impact that this could have on schools, colleges and universities across Wales at this stage? What discussions have taken place with Ministers across the UK about developing contingency plans for the education sector and, indeed, the health service, should there be a significant increase in the number of children and young people affected? And what discussions has the Welsh Government had with the nursery and early sector, given that children under five, and especially those under two, are at higher risk due to their lower resilience?
Prif Weinidog, wrth gwrs, rwy'n falch bod Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru wedi cydweithio ar ddeddfwriaeth i gryfhau pwerau Llywodraeth Cymru ar faterion fel cwarantinio a chrynoadau torfol, ac fel yr ydych chi eisoes yn gwybod, mae rhai ysgolion yng Nghymru a ledled y DU wedi cau eu drysau i fyfyrwyr sydd mewn perygl o coronafeirws. Wrth gwrs, mae ysgolion yn broblem benodol o ran atal lledaeniad y feirws, ac felly mae'n bwysig bod dulliau ar waith i Lywodraeth Cymru gau ysgolion, os bydd angen iddi wneud hynny.
Gan fod y bygythiad o ledaenu'r feirws yn dal yn uchel, pa baratoadau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu gwneud ar gyfer yr effaith y gallai hyn ei chael ar ysgolion, colegau a phrifysgolion ledled Cymru ar hyn o bryd? Pa drafodaethau sydd wedi eu cynnal gyda Gweinidogion ledled y DU am ddatblygu cynlluniau wrth gefn ar gyfer y sector addysg ac, yn wir, y gwasanaeth iechyd, pe byddai cynnydd sylweddol i nifer y plant a phobl ifanc sy'n cael eu heffeithio? A pha drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gyda'r sector meithrin a blynyddoedd cynnar, o gofio bod plant o dan bump oed, ac yn enwedig y rhai o dan ddwyflwydd oed, mewn mwy o berygl oherwydd eu bod yn llai gwydn?
Again, I thank the Member for those important questions. We have, indeed, been working with the UK Government on an emergency Bill that is likely to be presented in the House of Commons, and are reaching agreements with other administrations across the United Kingdom on powers that need to come to Wales to deal with devolved services, including the education sector.
We're very aware, Llywydd, that—in what will be an emergency procedure—we will need to work with the Commission to make sure that there are opportunities for the Senedd to scrutinise those proposals as they affect Wales, alongside any LCM that the Government will bring to the floor of the Chamber. The Bill will provide powers for Welsh Ministers in relation to education, and those powers will need to be used at the time when they are most effective.
And if I could just make this one point, Llywydd: in yesterday's COBRA meeting, the point that chief scientists and chief medical officers were most keen to make was that the powers that the emergency Bill will provide need to be deployed at the point when they will make the biggest difference, and shouldn't be used prematurely. Because if you use them prematurely and then need to use them again, the level of public compliance with those measures is likely to decrease. So, if you're going to use powers that are significant, you have to time them properly, and we will act on the best advice that we get from those authorities on timing.
In the meantime, contingency plans, of course, are being developed, and Paul Davies is right to point to the early years sector. Just to give one example of the thinking that is going on: there are regulations, as the Member will know, that in the childcare setting there is a ratio of adults to children, and that ratio is set in regulations. Now, if there are fewer people to work because of the onset of coronavirus, we may need to be more flexible in that regulatory ratio, and that's our thinking and that sort of work is going on already.
And he'll also, finally, Llywydd, be aware that this is a sector that is particularly vulnerable economically because it relies on the fees that it gets from paying parents. What we don't want to see—we've been in dialogue today with the UK Government in advance of tomorrow's budget on this point—is viable and important Welsh businesses going out of business because of a short-term impact, albeit a severe short-term impact, from this condition. We'll be looking to the UK Government to assist in making sure that those businesses can be helped through a difficult period, because we will need them once coronavirus is over.
Unwaith eto, diolchaf i'r Aelod am y cwestiynau pwysig yna. Mewn gwirionedd, rydym ni wedi bod yn gweithio gyda Llywodraeth y DU ar Fil brys sy'n debygol o gael ei gyflwyno yn Nhŷ'r Cyffredin, ac rydym ni'n dod i gytundebau gyda gweinyddiaethau eraill ledled y Deyrnas Unedig ar bwerau y mae angen iddyn nhw ddod i Gymru i ymdrin â gwasanaethau datganoledig, gan gynnwys y sector addysg.
Rydym ni'n ymwybodol iawn, Llywydd, y bydd—yn yr hyn a fydd yn weithdrefn frys—angen i ni weithio gyda'r Comisiwn i wneud yn siŵr bod cyfleoedd i'r Senedd graffu ar y cynigion hynny o ran sut maen nhw'n effeithio ar Gymru, ynghyd ag unrhyw femorandwm o gydsyniad deddfwriaethol y bydd y Llywodraeth yn ei gyflwyno ar lawr y Siambr. Bydd y Bil yn rhoi pwerau i Weinidogion Cymru o ran addysg, a bydd angen i'r pwerau hynny gael eu defnyddio ar yr adeg y maen nhw fwyaf effeithiol.
Ac os caf wneud yr un pwynt hwn, Llywydd: yng nghyfarfod COBRA ddoe, y pwynt yr oedd y prif wyddonwyr a'r prif swyddogion meddygol yn fwyaf awyddus i'w wneud oedd bod angen defnyddio'r pwerau y bydd y Bil brys yn eu darparu ar yr adeg pan fyddan nhw'n gwneud y gwahaniaeth mwyaf, ac na ddylid eu defnyddio'n rhy gynnar. Oherwydd os byddwch chi'n eu defnyddio'n rhy gynnar ac yna angen eu defnyddio nhw eto, mae lefel cydymffurfiad y cyhoedd â'r mesurau hynny yn debygol o ostwng. Felly, os ydych chi'n mynd i ddefnyddio pwerau sy'n arwyddocaol, mae'n rhaid i chi eu hamseru nhw'n iawn, a byddwn yn gweithredu ar y cyngor gorau a gawn ni gan yr awdurdodau hynny ynglŷn ag amseru.
Yn y cyfamser, mae cynlluniau wrth gefn yn cael eu datblygu, wrth gwrs, ac mae Paul Davies yn iawn i dynnu sylw at sector y blynyddoedd cynnar. Dim ond i roi un enghraifft o'r meddylfryd sy'n mynd ymlaen: ceir rheoliadau, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, bod cymhareb oedolion i blant yn y lleoliad gofal plant, ac mae'r gymhareb honno wedi'i phennu mewn rheoliadau. Nawr, os oes llai o bobl i weithio oherwydd dyfodiad coronafeirws, efallai y bydd angen i ni fod yn fwy hyblyg yn y gymhareb reoleiddiol honno, a dyna yw ein meddylfryd ac mae'r math hwnnw o waith yn cael ei wneud eisoes.
A bydd hefyd, yn olaf, Llywydd, yn ymwybodol bod hwn yn sector sy'n arbennig o agored i niwed yn economaidd oherwydd ei fod yn dibynnu ar y ffioedd y mae'n eu cael gan rieni sy'n talu. Yr hyn nad ydym ni eisiau ei weld—rydym ni wedi bod mewn trafodaethau gyda Llywodraeth y DU heddiw cyn y gyllideb yfory ar y pwynt hwn—yw busnesau hyfyw a phwysig yng Nghymru yn mynd i'r wal oherwydd effaith fyrdymor, er ei bod yn effaith fyrdymor ddifrifol, o'r cyflwr hwn. Byddwn yn disgwyl i Lywodraeth y DU gynorthwyo i wneud yn siŵr y gellir helpu'r busnesau hynny trwy gyfnod anodd, oherwydd byddwn ni eu hangen pan fydd coronafeirws wedi dod i ben.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch, Llywydd. First Minister, I believe it's been confirmed that all cases of coronavirus confirmed in Wales had recently returned from Italy. What measures have you taken as a Government to identify Welsh residents who have returned from Italy since the outbreak of the virus, and what extra precautions are in place to ensure that the disease is contained as best as possible?
And also, I was wondering if you could respond to some of the comments made by the shadow Chancellor yesterday when he criticised the speed of action in the response by the UK Government and tardiness on the part of the Chancellor and called for the UK Government to get a grip. To some extent, these comments were echoed by the former Minister Rory Stewart. Do you think that these comments are in any way legitimate concerns at this stage?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, rwy'n credu y cadarnhawyd bod pob achos o coronafeirws a gadarnhawyd yng Nghymru wedi dychwelyd yn ddiweddar o'r Eidal. Pa fesurau ydych chi wedi eu cymryd fel Llywodraeth i nodi trigolion Cymru sydd wedi dychwelyd o'r Eidal ers dyfodiad y feirws, a pha ragofalon ychwanegol sydd ar waith i sicrhau bod y clefyd yn cael ei gyfyngu cymaint â phosibl?
A hefyd, roeddwn i'n meddwl tybed a allech chi ymateb i rai o'r sylwadau a wnaed gan Ganghellor yr wrthblaid ddoe pan feirniadodd gyflymder y gweithredu yn yr ymateb gan Lywodraeth y DU a'r arafwch ar ran y Canghellor gan alw ar Lywodraeth y DU i gael gafael ar bethau. I ryw raddau, adleisiwyd y sylwadau hyn gan y cyn-Weinidog Rory Stewart. A ydych chi'n credu bod y sylwadau hyn yn bryderon dilys mewn unrhyw ffordd ar hyn o bryd?
Llywydd, on the first point, I don't think there is a useable mechanism by which any Government can track people returning to this country from many parts of the world, not just north Italy, other than through the actions that the UK Government has put in place through the ports and airports. We continue to work at a Welsh level where we have some shared responsibility in that regard.
The advice to people who have returned from other parts of the world where coronavirus is in circulation is very clear: they should not simply turn up at a GP surgery or at an accident and emergency service, they should phone first, they should get advice. The Member, I know, is aware that, in Wales, we have had a particular emphasis on home testing for people. We take the test to the person, so that they don't run the risk of coming into contact with people who could then be infected by them.
The six cases that we have identified in Wales so far are, we believe, people who have been in contact with others from another part of the world. We don't think we have, at this point, community spread in Wales, but the advice is that that is a matter of time. So, while we remain in the containment phase, that will develop into a delay set of actions at the right time.
And that takes me to the second point that Adam Price has raised, and it's the point I made in answer to Paul Davies about speed. The advice we were getting yesterday, Llywydd, was that timing of actions is really important. If we move, for example, today, to a regime in which anybody who had the first signs of a cold were asked to self-isolate, it's almost certain that what they would be self-isolating with would be a cold, because colds are in circulation, and coronavirus is not. So, they would stay home for seven days, with all the inconvenience that that causes, for no very good purpose. If, in 10 days' time, coronavirus were to be circulating and we asked them to do it again, the behavioural modelling tells us that people would be more reluctant to do it a second time, having gone through it all once and found that it wasn't serving a useful purpose.
So, while I think there's every right for parliamentarians to challenge the Government, to ask those questions, to be critical where they think criticism is justified, we will work on the basis of the best evidence that we have and, at the moment, we think that the sequencing of the actions that we are likely to have to ask of Welsh citizens is at the right point at this moment, and that we will time any further things we ask of them so that those asks happen at the point where those actions would have the biggest effect in slowing down the spread of the virus.
Llywydd, ar y pwynt cyntaf, nid wyf i’n credu bod dull defnyddiadwy y gall unrhyw Lywodraeth ei ddilyn i olrhain pobl sy'n dychwelyd i'r wlad hon o lawer o rannau o'r byd, nid dim ond gogledd yr Eidal, ac eithrio drwy'r camau y mae Llywodraeth y DU wedi eu rhoi ar waith drwy'r porthladdoedd a'r meysydd awyr. Rydym ni'n parhau i weithio ar lefel Cymru lle mae gennym ni rywfaint o gyfrifoldeb cyffredin yn hynny o beth.
Mae'r cyngor i bobl sydd wedi dychwelyd o rannau eraill o'r byd lle mae coronafeirws yn mynd o gwmpas yn eglur iawn: ni ddylen nhw fynd i feddygfa meddyg teulu nac i wasanaeth damweiniau ac achosion brys, dylen nhw ffonio yn gyntaf, dylen nhw gael cyngor. Mae'r Aelod, rwy'n gwybod, yn ymwybodol ein bod ni yng Nghymru wedi rhoi pwyslais arbennig ar brofi pobl yn eu cartrefi. Rydym ni'n mynd â'r prawf i'r person, fel nad oes perygl iddo ddod i gysylltiad â phobl a allai gael eu heintio ganddo wedyn.
Rydym ni'n credu bod y chwe achos a nodwyd gennym ni yng Nghymru hyd yma yn bobl sydd wedi bod mewn cysylltiad ag eraill o ran arall o'r byd. Nid ydym ni'n credu bod gennym ni, ar hyn o bryd, ledaeniad cymunedol yng Nghymru, ond y cyngor yw mai mater o amser yw hynny. Felly, tra byddwn ni'n dal i fod yn y cyfnod cyfyngu, bydd hynny'n datblygu'n gyfres o gamau oedi ar yr adeg briodol.
Ac mae hynny'n dod â mi at yr ail bwynt a godwyd gan Adam Price, sef y pwynt a wneuthum wrth ateb Paul Davies am gyflymder. Y cyngor yr oeddem ni'n ei gael ddoe, Llywydd, oedd bod amseru camau gweithredu yn bwysig iawn. Os symudwn ni, er enghraifft, heddiw, at drefn lle gofynnwyd i unrhyw un a oedd â'r arwyddion cyntaf o annwyd ymneilltuo, mae bron yn sicr mai annwyd yw'r hyn y bydden nhw'n ymneilltuo ag ef, oherwydd mae annwyd yn mynd o gwmpas, ac nid yw coronafeirws. Felly, bydden nhw'n aros gartref am saith diwrnod, gyda'r holl anghyfleustra y mae hynny'n ei achosi, heb fod unrhyw ddiben mewn gwneud hynny. Pe byddai coronafeirws yn mynd o gwmpas ymhen 10 diwrnod, a ninnau'n gofyn iddyn nhw wneud hynny eto, mae'r modelu ymddygiadol yn dweud wrthym ni y byddai pobl yn fwy cyndyn o wneud hynny eilwaith, ar ôl bod drwy'r cwbl unwaith a chanfod nad oedd yn cyflawni unrhyw ddiben defnyddiol.
Felly, er fy mod i'n credu bod pob hawl i seneddwyr herio'r Llywodraeth, i ofyn y cwestiynau hynny, i fod yn feirniadol pan eu bod nhw'n credu y gellir cyfiawnhau beirniadaeth, byddwn ni'n gweithio ar sail y dystiolaeth orau sydd gennym ni ac, ar hyn o bryd, rydym ni'n credu bod trefn y camau y mae'n debygol y bydd yn rhaid i ni eu gofyn i ddinasyddion Cymru eu dilyn ar y pwynt cywir ar hyn o bryd, ac y byddwn ni'n amseru unrhyw bethau eraill y byddwn ni'n eu gofyn ganddyn nhw fel y bydd y gofynion hynny'n digwydd ar yr adeg y byddai'r camau hynny'n cael yr effaith fwyaf i arafu lledaeniad y feirws.
Coronavirus is obviously putting pressure on the NHS in all four nations. Labour's shadow health spokesperson, Jon Ashworth, yesterday asked the health Secretary in England for extra resources because critical care beds in England were at 81 per cent capacity during the week that the latest coronavirus figures were available. The Welsh Government's own task and finish group said:
'NHS Wales has a lower number of critical care beds for the size of the population than the rest of the UK.'
The availability of NHS beds obviously needs to increase drastically, given that hospitals have been operating above the safe level of 85 per cent occupancy for almost 10 years. In the circumstances that we're facing now, have you already identified how you would secure additional critical care beds? And if so, how many?
Yn amlwg, mae coronafeirws yn rhoi pwysau ar y GIG ym mhob un o'r pedair gwlad. Gofynnodd llefarydd iechyd y blaid Lafur, Jon Ashworth, ddoe i'r Ysgrifennydd iechyd yn Lloegr am adnoddau ychwanegol gan fod gwelyau gofal critigol yn Lloegr wedi cyrraedd 81 y cant o'r capasiti yn ystod yr wythnos yr oedd y ffigurau coronafeirws diweddaraf ar gael. Dywedodd grŵp gorchwyl a gorffen Llywodraeth Cymru ei hun:
Mae gan GIG Cymru lai o welyau gofal critigol ar gyfer maint y boblogaeth na gweddill y DU.
Yn amlwg, mae angen i nifer y gwelyau sydd ar gael yn y GIG gynyddu'n sylweddol, o gofio bod ysbytai wedi bod yn gweithredu uwchlaw'r lefel ddiogel o 85 y cant o welyau llawn ers bron i 10 mlynedd. O dan yr amgylchiadau sy'n ein hwynebu ni nawr, a ydych chi eisoes wedi nodi sut y byddech chi'n sicrhau gwelyau gofal critigol ychwanegol? Ac os felly, faint ohonyn nhw?
Llywydd, we are looking to the UK Government for extra resource to support the NHS and to support the economy. We'll be looking to the budget tomorrow to see that the assurances that have been given by the Chancellor are turned into more specific figures for us tomorrow. There are more intensive care beds in Wales as a result of the actions of this Government. Many of us here will remember the debate around the organ donation Bill and the need to increase critical care capacity to make a success of that Act.
But I want to try and say to Members in the most sober way that I can, Llywydd, if a realistic worst-case scenario were to emerge in which 80 per cent of the population contracts coronavirus and 25 per cent of the population contracts it in a way that requires significant medical intervention, that is going to place an enormous strain on all our public services, including the health service, because people who work in the health service will be equally affected by the virus. So, we will face a position in which there will be significantly increased demand and real strain on the people who are left to supply it.
So, of course we are working with the health service to identify the plans that can be put in place, the resources that can be mobilised; but these resources won't simply be beds, they will be people to provide the services that are needed. And in a situation where 25 per cent of the population are significantly ill, that will have an impact on those people too. We know that this will be an impact that will be felt over many weeks, and the resilience of the people who we are relying on to come in and respond in an emergency will be difficult to sustain week in and week out over that prolonged period.
Llywydd, rydym ni'n disgwyl i Lywodraeth y DU ddarparu adnoddau ychwanegol i gynorthwyo'r GIG ac i gynorthwyo'r economi. Byddwn yn edrych ar y gyllideb yfory i weld bod y sicrwydd a roddwyd gan y Canghellor yn cael ei droi'n ffigurau mwy penodol i ni yfory. Mae mwy o welyau gofal dwys yng Nghymru o ganlyniad i gamau'r Llywodraeth hon. Bydd llawer ohonom ni yn y fan yma yn cofio'r ddadl ynghylch y Bil rhoi organau a'r angen i gynyddu capasiti gofal critigol i sicrhau bod y Ddeddf honno'n llwyddo.
Ond hoffwn geisio dweud wrth yr Aelodau yn y modd mwyaf cymedrol y gallaf, Llywydd, pe byddai sefyllfa waethaf bosibl realistig yn cael ei gwireddu pryd y byddai 80 y cant o'r boblogaeth yn dal coronafeirws a 25 y cant o'r boblogaeth yn ei ddal mewn ffordd sy'n gofyn am ymyrraeth feddygol sylweddol, mae hynny'n mynd i roi straen enfawr ar ein holl wasanaethau cyhoeddus, gan gynnwys y gwasanaeth iechyd, oherwydd bydd y feirws yn cael yr un effaith ar bobl sy'n gweithio yn y gwasanaeth iechyd. Felly, byddwn yn wynebu sefyllfa lle bydd llawer mwy o alw a straen gwirioneddol ar y bobl sydd ar ôl i'w fodloni.
Felly, rydym ni'n gweithio gyda'r gwasanaeth iechyd, wrth gwrs, i nodi'r cynlluniau y gellir eu rhoi ar waith, yr adnoddau y gellir eu darparu; ond nid dim ond gwelyau fydd yr adnoddau hyn, byddan nhw'n bobl i ddarparu'r gwasanaethau sydd eu hangen. Ac mewn sefyllfa pan fo 25 y cant o'r boblogaeth yn ddifrifol wael, bydd hynny'n effeithio ar y bobl hynny hefyd. Rydym ni'n gwybod y bydd hon yn effaith a fydd yn cael ei theimlo dros lawer o wythnosau, a bydd gwydnwch y bobl yr ydym ni'n dibynnu arnyn nhw i ddod i mewn ac ymateb mewn argyfwng yn anodd ei gynnal wythnos ar ôl wythnos dros y cyfnod estynedig hwnnw.
The cusp of what may turn out to be a global pandemic is obviously not a time when anyone would want to be contemplating closing facilities within the NHS. Five weeks ago, when asked if you would intervene to keep accident and emergency services at Royal Glamorgan Hospital, you said we're not remotely at that point yet. In the next two weeks, the health board will make a final decision. Have we reached that point? And if so, will you intervene today?
Yn amlwg, nid yw sefyllfa sydd ar fin troi'n bandemig byd-eang o bosibl yn amser pan fyddai unrhyw un eisiau ystyried cau cyfleusterau yn y GIG. Bum wythnos yn ôl, pan ofynnwyd a fyddech chi'n ymyrryd i gadw gwasanaethau damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, dywedasoch nad ydym ni'n agos o gwbl at y pwynt hwnnw eto. Yn ystod y pythefnos nesaf, bydd y bwrdd iechyd yn gwneud penderfyniad terfynol. A ydym ni wedi cyrraedd y pwynt hwnnw? Ac os felly, a wnewch chi ymyrryd heddiw?
Llywydd, there is a very well set out and legally necessary process by which a decision arrives on the desk of a Welsh Minister. That is a process in which those organisations that have a legal right to refer a matter to the Minister's desk are the people who have to do that, if they choose to do it. We're not at that point. The health board will have to make its determination, and then an organisation, such as a community health council, who can refer that matter to a Minister for determination, would have to decide to do that. That's how the process works. That's how the process has to work to be legally watertight. And, we're not at that point. We may not get to that point, because the decision has to be referred for a Minister to take a decision. But, if it does happen, Ministers have legal responsibilities. And that's why it has been so important, in all of that, that Ministers don't pre-judge a situation in which any decision they then made would be vulnerable to challenge.
Llywydd, ceir proses sydd wedi'i chyflwyno'n eglur iawn ac sy'n angenrheidiol yn gyfreithiol a ddilynir fel bod penderfyniad yn cyrraedd ar ddesg un o Weinidogion Cymru. Mae honno'n broses lle mai'r sefydliadau hynny sydd â hawl gyfreithiol i gyfeirio mater at ddesg y Gweinidog yw'r bobl sy'n gorfod gwneud hynny, os ydyn nhw'n dewis gwneud hynny. Dydyn ni ddim ar y pwynt hwnnw. Bydd yn rhaid i'r bwrdd iechyd wneud ei benderfyniad, ac yna byddai'n rhaid i sefydliad, fel cyngor iechyd cymuned, a all gyfeirio'r mater hwnnw at Weinidog i'w benderfynu, benderfynu gwneud hynny. Dyna sut mae'r broses yn gweithio. Dyna sut y mae'n rhaid i'r broses weithio i fod yn gyfreithiol anatebadwy. A dydyn ni ddim wedi cyrraedd y pwynt hwnnw. Efallai na fyddwn ni'n cyrraedd y pwynt hwnnw, oherwydd mae'n rhaid i'r penderfyniad gael ei atgyfeirio er mwyn i Weinidog wneud penderfyniad. Ond, os bydd yn digwydd, mae gan Weinidogion gyfrifoldebau cyfreithiol. A dyna pam mae wedi bod mor bwysig, yn hynny i gyd, nad yw Gweinidogion yn rhagfarnu sefyllfa lle byddai unrhyw benderfyniad y maen nhw'n ei wneud wedyn yn agored i her.
Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.
Leader of the Brexit Party, Mark Reckless.
Diolch, Llywydd. First Minister, if I may turn to flooding, the industry association for forestry businesses, Confor, says that Welsh Government's and NRW's interpretation of the Environment (Wales) Act 2016 resists changes to any landscape where the habitat or designation is not for woodland. Given the flood mitigation benefits of tree planting on uplands, and the opportunities for decarbonisation are there as well, do you agree that guidance for interpreting the Act is now outdated?
In 2017, the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee looked at barriers to tree planting. Confor and Tilhill Forestry were among those who gave evidence, and said that the environmental impact assessments were a huge barrier to tree planting. Since that report, the environmental impact assessment regulations have not changed. Would you agree that it's time we did more to enable tree planting, given the declared climate emergency and the devastating flooding we've recently seen, and should this include updated environment Act regulations and guidance to remove barriers to tree planting?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, os caf i droi at lifogydd, mae'r gymdeithas diwydiant ar gyfer busnesau coedwigaeth, Confor, yn dweud bod dehongliad Llywodraeth Cymru a Cyfoeth Naturiol Cymru o Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 yn atal newidiadau i unrhyw dirwedd lle nad yw'r cynefin neu'r dynodiad ar gyfer coetir. O gofio manteision plannu coed ar ucheldir i liniaru rhag llifogydd, a'r cyfleoedd i ddatgarboneiddio sydd yno hefyd, a ydych chi'n cytuno bod y canllawiau ar gyfer dehongli'r Ddeddf yn rhy hen erbyn hyn?
Yn 2017, edrychodd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig ar rwystrau i blannu coed. Roedd Confor a Tilhill Forestry ymhlith y rhai a roddodd dystiolaeth, a dywedasant fod yr asesiadau o'r effaith amgylcheddol yn rhwystr enfawr i blannu coed. Ers yr adroddiad hwnnw, nid yw'r rheoliadau asesu effaith amgylcheddol wedi newid. A fyddech chi'n cytuno ei bod hi'n bryd i ni wneud mwy i alluogi plannu coed, o ystyried yr argyfwng hinsawdd a ddatganwyd, a'r llifogydd dinistriol yr ydym ni wedi eu gweld yn ddiweddar, ac a ddylai hyn gynnwys diweddaru rheoliadau a chanllawiau Deddf yr amgylchedd i gael gwared ar rwystrau i blannu coed?
Llywydd, let me begin by agreeing with what the Member has said about the beneficial impact that tree planting can have in relation to flood prevention. Increasing forest cover within river catchments increases canopy evaporation, enhances ground water storage, improves soil structure and resilience, and, very importantly, slows the flow of water. So, there is a strong case that the Member has referred to that additional tree planting has a part to play in flood defences.
There is a balance to be struck between the planting of additional woodland and the impact on biodiversity. Now, because that balance has to be struck, we have a regime in Wales in which, if planting of woodland above five hectares is proposed, then an environmental impact assessment has to be carried out to make sure that the extra tree planting, with its benefits, doesn't crowd out other important objectives in the environmental field. The Minister, I know, is considering at the moment whether that five-hectare threshold is too low, and might be raised. That would have a beneficial impact in making it easier to plant trees, but we would have to be confident that it would not lead to significant biodiversity loss, which might, by itself, outweigh the advantages that the tree planting would bring.
Llywydd, gadewch i mi ddechrau drwy gytuno â'r hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud am yr effaith lesol y gall plannu coed ei chael o ran atal llifogydd. Mae cynyddu gorchudd coedwigoedd mewn dalgylchoedd afonydd yn cynyddu anweddiad canopi, yn gwella storfeydd dŵr daear, yn gwella strwythur a gwydnwch y pridd, ac, yn bwysig iawn, yn arafu llif dŵr. Felly, ceir achos cryf y mae'r Aelod wedi cyfeirio ato fod gan blannu coed ychwanegol ran i'w chwarae mewn amddiffynfeydd rhag llifogydd.
Mae angen taro cydbwysedd rhwng plannu coetiroedd ychwanegol a'r effaith ar fioamrywiaeth. Nawr, gan fod yn rhaid cael y cydbwysedd hwnnw, mae gennym ni drefn yng Nghymru lle, os cynigir plannu coetiroedd dros bum hectar, yna mae'n rhaid cynnal asesiad o'r effaith amgylcheddol i wneud yn siŵr nad yw'r plannu coed ychwanegol, gyda'i fanteision, yn atal amcanion pwysig eraill yn y maes amgylcheddol. Gwn fod y Gweinidog yn ystyried ar hyn o bryd a yw'r trothwy pum hectar hwnnw'n rhy isel, ac a ellid ei godi. Byddai hynny'n fuddiol o ran ei gwneud yn haws plannu coed, ond byddai'n rhaid i ni fod yn ffyddiog na fyddai'n arwain at golled sylweddol o ran bioamrywiaeth, a allai, ar ei ben ei hun, wrthbwyso'r manteision a fyddai'n dod yn sgil plannu coed.
I welcome the Minister giving that reconsideration. However, Confor also mentioned the issue of where a landscape is designated in some other way, say an upland sort of moorland, that they find there is a presumption against tree planting in those areas. And they can be much cheaper areas, say £1,000 a hectare, rather than several thousand, making the planting much more economic and likely to go ahead. Should we not also look at those designations, and allow greater flexibility for tree planting?
Now, decisions around dredging are affected by the EU water framework directive, and we know that the use of dredging reduced significantly around the time that directive was passed and then implemented. Now, we know that greater dredging would not mitigate all flooding, but it might have made a difference in some cases, for instance, the river Conwy, where we heard from Janet Finch-Saunders. Vikki Howells, from your own benches, made a similar point last week from a south Wales Valleys perspective. Meanwhile, the resumption of dredging the Somerset Levels does seem to have helped in that area. If coupled with regulations that encourage upland tree planting, couldn't increased dredging mitigate future flood risk? Now that we've left the EU, shouldn't we develop our home-made practices and frameworks for dredging and flood protection? And do you agree that these should encourage upland tree planting and make it easier to undertake appropriate dredging?
Croesawaf y ffaith fod y Gweinidog yn ailystyried yn y modd hwnnw. Fodd bynnag, cyfeiriodd Confor hefyd at y mater o ble mae tirwedd wedi'i dynodi mewn rhyw ffordd arall, math o rostir ucheldirol dywedwch, eu bod nhw'n canfod bod rhagdybiaeth yn erbyn plannu coed yn yr ardaloedd hynny. A gallan nhw fod yn ardaloedd llawer rhatach, £1,000 yr hectar dywedwch, yn hytrach na sawl mil, gan wneud y plannu'n llawer mwy economaidd ac yn debygol o fynd rhagddo. Oni ddylem ni edrych hefyd ar y dynodiadau hynny, a chaniatáu mwy o hyblygrwydd ar gyfer plannu coed?
Nawr, mae cyfarwyddeb fframwaith dŵr yr UE yn effeithio ar benderfyniadau ynghylch carthu, ac rydym ni'n gwybod bod y defnydd o garthu wedi lleihau'n sylweddol tua'r adeg y cafodd y gyfarwyddeb honno ei phasio a'i gweithredu. Nawr, rydym ni'n gwybod na fyddai mwy o garthu yn lliniaru'r holl lifogydd, ond efallai y byddai wedi gwneud gwahaniaeth mewn rhai achosion, er enghraifft, afon Conwy, lle y clywsom ni gan Janet Finch-Saunders. Gwnaeth Vikki Howells, o'ch meinciau chi eich hun, bwynt tebyg yr wythnos diwethaf o safbwynt Cymoedd y De. Yn y cyfamser, mae'n ymddangos bod ailddechrau carthu Gwastadeddau Gwlad yr Haf wedi bod o gymorth yn yr ardal honno. O'i gyplysu â rheoliadau sy'n annog plannu coed ar yr ucheldir, oni allai mwy o garthu liniaru perygl llifogydd yn y dyfodol? Gan ein bod ni wedi gadael yr UE erbyn hyn, oni ddylem ni ddatblygu ein harferion a'n fframweithiau cartref ar gyfer carthu ac amddiffyn rhag llifogydd? Ac a ydych chi'n cytuno y dylai'r rhain annog plannu coed ar yr ucheldir a'i gwneud yn haws ymgymryd â gwaith carthu priodol?
Well, on the first issue of designation, Llywydd, designation is there for a reason; it's for other sorts of protections. But, in a post-Brexit world, the plan that my colleague, Lesley Griffiths has been taking forward that began as 'Brexit and our land' and is now 'Sustainable Farming and our Land', does point to the fact that, in the future, the public will be prepared to pay farmers to do things that have a direct public benefit, and additional tree planting may well be part of one element in the repertoire of things that the public will be prepared to pay for, for the reasons that the Member outlines, and that may have implications for designation.
As for dredging, in our collection of evidence from local authorities, as we begin to move, we hope, into the recovery phase from recent flooding, one of the things we will be discussing with those local authorities is whether dredging, additional dredging, would have had an impact on the flooding that was experienced. So, it's actively under consideration in that evidence-based way, but we will want to hear from each local authority about their particular circumstances. In some places—I am probably wrongly anticipating—but from what I've seen so far, my anticipation is that there will be some instances where additional dredging would make a difference, but that it may not be a solution that has a beneficial impact everywhere.
Wel, o ran y mater cyntaf o ddynodiad, Llywydd, mae dynodiad yno am reswm; mae ar gyfer mathau eraill o amddiffyniadau. Ond, mewn byd ôl-Brexit, mae'r cynllun y mae fy nghyd-Weinidog, Lesley Griffiths wedi bod yn bwrw ymlaen ag ef fel 'Brexit a'n tir' ac sydd bellach yn 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir', yn tynnu sylw at y ffaith y bydd y cyhoedd, yn y dyfodol, yn fodlon talu ffermwyr i wneud pethau sydd â budd cyhoeddus uniongyrchol, ac mae'n bosibl iawn y gallai plannu coed ychwanegol fod yn rhan o un elfen yn y repertoire o bethau y bydd y cyhoedd yn fodlon talu amdanyn nhw, am y rhesymau y mae'r Aelod yn eu hamlinellu, a gallai hynny arwain at oblygiadau o ran dynodi.
O ran carthu, yn ein gwaith casglu tystiolaeth gan awdurdodau lleol, wrth i ni ddechrau symud, gobeithio, i'r cyfnod adfer ar ôl y llifogydd diweddar, un o'r pethau y byddwn ni'n eu trafod gyda'r awdurdodau lleol hynny yw pa un a fyddai carthu, carthu ychwanegol, wedi cael effaith ar y llifogydd a gafwyd. Felly, mae'n cael ei ystyried yn weithredol yn y ffordd seiliedig ar dystiolaeth honno, ond byddwn eisiau clywed gan bob awdurdod lleol am eu hamgylchiadau penodol. Mewn rhai mannau—mae'n debyg bod fy nisgwyliad yn anghywir—ond o'r hyn yr wyf i wedi ei weld hyd yma, fy nisgwyliad yw y bydd rhai achosion lle y byddai carthu ychwanegol yn gwneud gwahaniaeth, ond efallai na fydd yn ateb a fydd yn cael effaith lesol ym mhobman.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i brosiectau cynhyrchu ynni lleol a chymunedol o amgylch Cymru? OAQ55191
3. Will the First Minister make a statement on Welsh Government support for local and community energy generation projects around Wales? OAQ55191
I thank the Member for that question, Llywydd. The Welsh Government has successfully supported local and community renewable energy projects since 2010, and continues to do so through the Welsh Government energy service. We have set challenging local ownership targets to ensure that we are retaining wealth and providing benefit to communities across Wales.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae Llywodraeth Cymru wedi cefnogi prosiectau ynni adnewyddadwy lleol a chymunedol yn llwyddiannus ers 2010, ac yn parhau i wneud hynny trwy wasanaeth ynni Llywodraeth Cymru. Rydym ni wedi gosod targedau perchenogaeth leol heriol i sicrhau ein bod ni'n cadw cyfoeth ac yn cynnig budd i gymunedau ledled Cymru.
I thank the First Minister for his answer. I think that one of the things we don't want is our natural resources being turned into wealth in another place rather than Wales.
Energy transmission has changed from power station to end user, now with lots of local generation going to the grid. I remember the diagram that showed a power station in one place, lines going all the way, and ending up in factories and houses. That's not the case now because local generation can go into the grid. But there are two problems that exist. One is: what progress is being made on access to the grid? Because I understand that, in some areas, especially in mid Wales, there's great difficulty in getting access to the grid, and that some areas have got access to the grid because former power stations have closed, and therefore the grid has got greater capacity. And also, local storage and usage. People have heard me talk often about batteries, and the need to make huge developments in batteries. Because, rather than using the grid, if people could generate electricity locally and use it locally, then that would be of benefit to everybody.
Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb. Rwy'n credu mai un o'r pethau nad ydym ni ei eisiau yw bod ein hadnoddau naturiol yn cael eu troi'n gyfoeth mewn lle arall yn hytrach na Chymru.
Mae trosglwyddo ynni wedi newid o orsaf bŵer i ddefnyddiwr terfynol, gyda llawer o gynhyrchu lleol yn mynd i'r grid erbyn hyn. Rwy'n cofio'r diagram a oedd yn dangos gorsaf bŵer mewn un lle, llinellau'n mynd yr holl ffordd, ac yn dod i ben mewn ffatrïoedd a thai. Nid dyna sy'n digwydd erbyn hyn, gan y gall cynhyrchu lleol fynd i mewn i'r grid. Ond ceir dwy broblem sy'n bodoli. Un yw: pa gynnydd sy'n cael ei wneud o ran mynediad at y grid? Oherwydd rwy'n deall, mewn rhai ardaloedd, yn enwedig yn y canolbarth, bod anhawster mawr o ran cael mynediad at y grid, a bod gan rai ardaloedd fynediad at y grid gan fod hen orsafoedd pŵer wedi cau, ac felly mae mwy o gapasiti yn y grid. A hefyd, storio a defnyddio'n lleol. Mae pobl wedi fy nghlywed i'n sôn yn aml am fatris, a'r angen i wneud datblygiadau enfawr o ran batris. Oherwydd, yn hytrach na defnyddio'r grid, pe gallai pobl gynhyrchu trydan yn lleol a'i ddefnyddio'n lleol, yna byddai hynny o fudd i bawb.
I thank the Member for both of those important questions. Llywydd, I share something of the frustration that I hear from local generators, of the difficulty in getting National Grid connections. And I spoke about this with the incoming chief executive of Ofgem, in a conversation with him on Friday, and I look forward to him coming to Wales to continue that conversation. And Welsh Government officials are meeting with the National Grid and distribution network operators today. Because we need investment at the UK level, in innovation and cost reduction for storage, and for grid connection. And in some parts of Wales, our opportunities to take advantage of the many natural assets that Wales has for renewable energy generation—whether that's onshore wind or marine—both of those are being held back by the lack of investment in National Grid infrastructure here in Wales. So the Member makes a very important point about that, and about the need for National Grid to attend properly to the needs of Wales.
In relation to battery storage, and innovations of that kind, the Welsh Government wants to play our part in supporting industries that are developing new technologies in that field. My colleague, Ken Skates, has supported an important development in the Neath Port Talbot area that is all about battery storage and the technologies that will allow that sort of local storage on which the ambitions that we have for renewable energy generation here in Wales will depend.
Diolchaf i'r Aelod am y ddau gwestiwn pwysig yna. Llywydd, rwy'n rhannu rhywfaint o'r rhwystredigaeth yr wyf i'n ei glywed gan gynhyrchwyr lleol, am yr anhawster mewn cael cysylltiadau â'r Grid Cenedlaethol. A siaradais am hyn gyda phrif weithredwr newydd Ofgem, mewn sgwrs gydag ef ddydd Gwener, ac edrychaf ymlaen at ei weld yn dod i Gymru i barhau'r sgwrs honno. Ac mae swyddogion Llywodraeth Cymru yn cyfarfod â'r Grid Cenedlaethol a gweithredwyr y rhwydwaith dosbarthu heddiw. Oherwydd mae angen buddsoddiad arnom ni ar lefel y DU, mewn arloesi a lleihau costau ar gyfer storio, ac ar gyfer cysylltu â'r grid. Ac mewn rhai rhannau o Gymru, mae ein cyfleoedd i fanteisio ar y nifer fawr o asedau naturiol sydd gan Gymru ar gyfer cynhyrchu ynni adnewyddadwy—boed hynny'n wynt ar y tir neu'n forol—mae'r ddau yn cael eu dal yn ôl gan y diffyg buddsoddiad yn seilwaith y Grid Cenedlaethol yma yng Nghymru. Felly, mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn am hynny, ac am yr angen i'r Grid Cenedlaethol roi sylw priodol i anghenion Cymru.
O ran storio mewn batris, ac arloesi o'r math hwnnw, mae Llywodraeth Cymru eisiau chwarae ein rhan i gynorthwyo diwydiannau sy'n datblygu technolegau newydd yn y maes hwnnw. Mae fy nghyd-Weinidog, Ken Skates, wedi cefnogi datblygiad pwysig yn ardal Castell-nedd Port Talbot sy'n ymwneud â storio mewn batris a'r technolegau a fydd yn caniatáu'r math hwnnw o storio lleol y bydd yr uchelgeisiau sydd gennym ni ar gyfer cynhyrchu ynni adnewyddadwy yma yng Nghymru yn dibynnu arno.
I go back to the days when John Griffiths had this portfolio, and tried to raise this very point about connection to the grid, and the way it's holding back deployment of renewables here in Wales. And indeed, when it comes to battery deployment, there is a moratorium in south Wales until 2026, on any commercial deployment of batteries. So the point about Ofgem's role is well made by the First Minister. It is a fact that we do not have a board member from Wales on the Ofgem board, and, very often, when you interact with Ofgem, they refer to the Government as the Government at Westminster rather than the devolved Governments. Many of the energy responsibilities do reside here, especially planning permissions, et cetera. It is vital that the control period that Ofgem work to when they subsidise infrastructure development has a Welsh angle to it. Do you support Ofgem making a space for a Welsh board member to be appointed, so that Wales's voice can be heard when these decisions are being made?
Rwyf i'n mynd yn ôl i'r dyddiau pan oedd y portffolio hwn gan John Griffiths, a geisiodd codi'r union bwynt hwn am gysylltiad â'r grid, a'r ffordd y mae'n dal yn ôl y defnydd o ynni adnewyddadwy yma yng Nghymru. Ac yn wir, pan ddaw i ddefnyddio batris, ceir moratoriwm yn ne Cymru tan 2026, ar unrhyw ddefnydd masnachol o fatris. Felly, mae'r Prif Weinidog yn gwneud pwynt da am swyddogaeth Ofgem. Mae'n ffaith nad oes gennym ni aelod o Gymru ar fwrdd Ofgem, ac, yn aml iawn, pan fyddwch chi'n rhyngweithio ag Ofgem, maen nhw'n cyfeirio at y Llywodraeth fel y Llywodraeth yn San Steffan yn hytrach na'r Llywodraethau datganoledig. Mae llawer o'r cyfrifoldebau ynni yn cael eu cyflawni yma, yn enwedig caniatâd cynllunio, ac ati. Mae'n hanfodol bod gan y cyfnod rheoli y mae Ofgem yn gweithio yn unol ag ef pan fydd yn sybsideiddio datblygiad seilwaith agwedd Gymreig iddo. A ydych chi'n cefnogi Ofgem yn gwneud lle i benodi aelod o'r bwrdd o Gymru, fel y gellir clywed llais Cymru pan fydd y penderfyniadau hyn yn cael eu gwneud?
I thank Andrew R.T. Davies for that. Of course we want to improve the answerability of Ofgem to Welsh interests, and the capacity of Ofgem itself to understand and to recognise particular Welsh circumstances. So shall I say that I was heartened by the fact that the incoming chief executive sought a phone call very early on in his tenure, to talk about what they intend to do to improve the service that they provide to Wales? I'm heartened by the fact that he has committed to an early visit to Wales so that he can meet a wider range of Welsh interests. And if a board member from Wales would assist in making sure that we have a better service from the system in the future then, of course, I'll be very happy to take that up with him.
Diolchaf i Andrew R.T. Davies am hynna. Wrth gwrs, rydym ni eisiau gwella atebolrwydd Ofgem i fuddiannau Cymru, a gallu Ofgem ei hun i ddeall a chydnabod amgylchiadau sy'n benodol i Gymru. Felly a ddylwn i ddweud i mi gael fy nghalonogi gan y ffaith bod y prif weithredwr newydd wedi gofyn am alwad ffôn yn gynnar iawn yn ei gyfnod yn y swydd, i siarad am yr hyn y maen nhw'n bwriadu ei wneud i wella'r gwasanaeth y maen nhw'n ei ddarparu i Gymru? Rwyf wedi fy nghalonogi gan y ffaith ei fod wedi ymrwymo i dalu ymweliad cynnar â Chymru fel y gall gyfarfod ag amrywiaeth ehangach o fuddiannau yng Nghymru. A phe byddai aelod o'r bwrdd o Gymru o gymorth i wneud yn siŵr ein bod ni'n cael gwell gwasanaeth o'r system yn y dyfodol yna, wrth gwrs, byddaf yn hapus iawn i drafod hynny gydag ef.
4. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad ar ddarpariaeth gwasanaethau iechyd meddwl yng Ngogledd Cymru? OAQ55222
4. Will the First Minister provide an update on the provision of mental health services in North Wales? OAQ55222
Diolch i Llyr Gruffydd am y cwestiwn. Mae cynnydd yn parhau mewn sawl maes gofal iechyd meddwl yn y gogledd. Hoffwn longyfarch staff yn Ysbyty Gwynedd ac mewn ysbytai cymunedol ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr am gael eu cydnabod fel rhai sy'n deall dementia. Mae'r bwrdd yn rhoi blaenoriaeth i atal ac ymyrryd yn gynnar wrth roi gofal i gleifion ar draws gwasanaethau iechyd meddwl.
May I thank Llyr Gruffydd for the question? Progress continues to be made in many dimensions of mental health care in north Wales. I congratulate staff at Ysbyty Gwynedd and in community hospitals in Betsi Cadwaladr University Health Board on achieving dementia friendly accreditation. Across mental health services, the board acts to prioritise prevention and early intervention in patient care.
Tra bod yna, wrth gwrs, straeon da, fel rŷch chi wedi cyfeirio atyn nhw, o safbwynt peth o'r gofal, rŷm ni yn ymwybodol, wrth gwrs, mai un o'r rhesymau y rhoddwyd y bwrdd iechyd mewn i fesurau arbennig oedd oherwydd methiannau pan mae'n dod i wasanaethau iechyd meddwl. Nawr, mi roedd hi'n siom darllen adroddiad llynedd, oedd yn adolygiad o therapïau seicolegol yng ngogledd Cymru, oedd yn rhestru llith o fethiannau. Roedd e'n sôn am gleifion yn gorfod aros am gyfnodau annerbyniol o hir; diffyg datblygu gweithlu strategol ac integredig; a diffyg data sylweddol yn arwain at agendor mawr wrth wneud penderfyniadau yn seiliedig ar dystiolaeth. A dim ond yn nadl Plaid Cymru wythnos diwethaf ar y pwnc yma, roeddem ni'n clywed sut mae yna gleifion o Gymru, wrth gwrs, wedi cael eu lleoli mewn sefydliadau yn Lloegr sydd wedi cael eu dangos gan yr awdurdodau fanna i beidio â bod yn cwrdd â'r safonau y byddem ni'n gobeithio y maen nhw.
Nawr, wrth gwrs, mae yna bum mlynedd, bron iawn, ers i'r bwrdd fynd i mewn i fesurau arbennig, ond mae llawer o'r methiannau hynny'n parhau. Felly, y cwestiwn yw, wrth gwrs: pryd ŷch chi, fel Llywodraeth, yn mynd i gymryd cyfrifoldeb am y rhestr yma o faterion sy'n dal yn ddiffygiol? Yn wir, pryd welwn ni Lywodraeth Cymru yn cael ei rhoi i mewn i fesurau arbennig ar y mater yma?
Whilst, of course, there are good news stories such as the ones you’ve mentioned in terms of some of the care, we are aware that one of the reasons that the health board was placed in special measures was because of failings when it comes to mental health services. Now, it was disappointing to read a report last year that was a review of psychiatric therapies in north Wales, which listed a whole host of failings. It mentioned patients having to wait for unacceptably long times; a lack of strategic workforce development; and a lack of data leading to a huge gap in making decisions based on evidence. And in Plaid Cymru’s debate just last week on this issue, we heard how patients from Wales have been placed in units in England that have been shown by the authorities not to be meeting the standards that we would expect them to meet.
Now, it’s almost five years since the board was placed into special measures, but many of those failings remain. So, the question, of course, is when will you as a Government take responsibility for this list of issues that still haven’t been resolved? Indeed, when will we see the Welsh Government placed into special measures on this issue?
Wel, Llywydd, wrth gwrs, dwi'n cydnabod roedd y ffaith bod problemau yn y gwasanaethau iechyd meddwl yn rhan o'r penderfyniad i roi bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr i mewn i fesurau arbennig yn y lle cyntaf, ond mae lot o bethau wedi gwella yn y maes iechyd meddwl dros y blynyddoedd ers cael ei roi i mewn i fesurau arbennig.
Well, Llywydd, of course I acknowledge the fact that problems in the mental health services were part of the reason why the decision was taken to put Betsi Cadwaladr health board into special measures in the first place, but many things have improved in the mental health field over the intervening years since being placed in special measures.
On psychological therapies, as the Member will know, this was a report commissioned by the board itself. It will go to the board's quality and safety committee on 17 March. The Welsh Government is providing over £1 million in additional investment directly to the board to act on the recommendations of the report, which it itself commissioned. And, while there are many matters that that report highlights that the board needs to attend to, that report also pointed to many examples where there are innovative, imaginative and committed actions being taken by teams providing psychological therapies in north Wales.
And, as far as patients placed outside Wales are concerned, there is a continuing fall in the number of patients placed in that way. In 2018, 130 patients from across Wales were placed in services in England, and last year, in 2019, that had fallen to 96, and that's as a result of concerted efforts that boards across Wales are making to repatriate services and to bring patients closer to home, and I think that is exactly the right thing for them to do.
Where patients have to be placed across the border—and there will always be examples of very particular need—then we have our own assurance team that visits people in those places, that ensure that even if the service, as a whole, is under scrutiny, that the service provided to that Welsh patient is of a standard that we would be prepared to recognise. And if that is not the case—and let's not forget that in the recent example of St Andrews hospital, it was because of a visit from a Welsh inspector that concerns were raised—then we no longer place patients there and we make alternative arrangements where that is necessary.
O ran therapïau seicolegol, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, adroddiad a gomisiynwyd gan y bwrdd ei hun oedd hwn. Bydd yn mynd i bwyllgor ansawdd a diogelwch y bwrdd ar 17 Mawrth. Mae Llywodraeth Cymru yn darparu dros £1 filiwn o fuddsoddiad ychwanegol yn uniongyrchol i'r bwrdd i weithredu ar argymhellion yr adroddiad, a gomisiynwyd ganddo ef ei hun. Ac, er bod llawer o faterion y mae'r adroddiad hwnnw'n eu hamlygu y mae angen i'r bwrdd roi sylw iddyn nhw, cyfeiriodd yr adroddiad hwnnw hefyd at lawer o enghreifftiau lle mae camau arloesol, llawn dychymyg ac ymroddgar yn cael eu cymryd gan dimau sy'n darparu therapïau seicolegol yn y gogledd.
A chyn belled ag y mae cleifion sy'n cael eu lleoli y tu allan i Gymru yn y cwestiwn, ceir gostyngiad parhaus i nifer y cleifion sy'n cael eu lleoli yn y modd hwnnw. Yn 2018, lleolwyd 130 o gleifion o bob cwr o Gymru mewn gwasanaethau yn Lloegr, a'r llynedd, yn 2019, roedd hynny wedi gostwng i 96, ac mae hynny o ganlyniad i ymdrechion cyfunol y mae byrddau ledled Cymru yn eu gwneud i ailwladoli gwasanaethau a dod â chleifion yn nes adref, ac rwy'n credu mai dyna'r peth cwbl gywir iddyn nhw ei wneud.
Pan fo'n rhaid lleoli cleifion dros y ffin—a bydd enghreifftiau o angen penodol iawn bob amser—yna mae gennym ni ein tîm sicrwydd ein hunain sy'n ymweld â phobl yn y lleoedd hynny, sy'n sicrhau hyd yn oed os yw'r gwasanaeth, yn ei gyfanrwydd, yn destun craffu, bod y gwasanaeth a ddarperir i'r claf hwnnw o Gymru o safon y byddem ni'n barod i'w chydnabod. Ac os nad yw hynny'n wir—ac ni ddylem ni anghofio, yn yr enghraifft ddiweddar o ysbyty St Andrews, mai oherwydd ymweliad gan arolygydd o Gymru y codwyd pryderon—yna nid ydym yn lleoli cleifion yno mwyach ac rydym ni'n gwneud trefniadau eraill pan fo hynny'n angenrheidiol.
On 22 January, north Wales community health council wrote to your health Minister, drawing his attention to the report referred to—the independent review of psychological therapies in north Wales, undertaken independently by the TogetherBetter collaborative consultancy—and drawing his attention to its findings of a lack of shared vision, of strategic clarity and oversight at health board and divisional level, a lack of strategic and integrated workforce development, and much more, and said, after nearly five years in special measures, much of it related to mental health services—these findings are deeply disappointing. They also told me that they found the Minister's fairly bland response disappointing too. How do you respond to the contents of the letter I've received from a professor of psychiatry who left Betsi Cadwaladr on 31 January, and who stated that the problems related to the changes proposed by the management of Betsi Cadwaladr University Health Board, after taking on the services in north-west Wales—none of the medical or nursing staff there support it?
Ar 22 Ionawr, ysgrifennodd cyngor iechyd cymuned gogledd Cymru at eich Gweinidog iechyd, gan dynnu ei sylw at yr adroddiad y cyfeiriwyd ato—yr adolygiad annibynnol o therapïau seicolegol yn y gogledd, a gynhaliwyd yn annibynnol gan yr ymgynghoriaeth gydweithredol TogetherBetter—a thynnu ei sylw at ei ganfyddiadau o ddiffyg gweledigaeth gyffredin, eglurder a goruchwyliaeth strategol ar lefel bwrdd iechyd a lefel is-adrannol, diffyg datblygiad gweithlu strategol ac integredig, a llawer mwy, a dywedodd, ar ôl bron i bum mlynedd yn destun mesurau arbennig, bod llawer ohono'n ymwneud â gwasanaethau iechyd meddwl—bod y canfyddiadau hyn yn hynod siomedig. Dywedasant wrthyf hefyd bod ymateb eithaf di-ddim y Gweinidog yn siomedig hefyd. Sut ydych chi'n ymateb i gynnwys y llythyr yr wyf i wedi ei gael gan athro seiciatreg a adawodd Betsi Cadwaladr ar 31 Ionawr, ac a ddywedodd fod y problemau'n ymwneud â'r newidiadau a gynigiwyd gan reolwyr Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, ar ôl cymryd cyfrifoldeb am y gwasanaethau yn y gogledd-orllewin—nad oes yr un o'r staff meddygol na'r staff nyrsio yno yn ei gefnogi?
I've not seen that letter, Llywydd, so I'm not in a position to respond to it. I was aware of the letter from the CHC on 22 January. The Minister's response at the time pointed to the fact that that was a report that was due to be considered by the board, and that it was for the board, as the commissioner of that report, to give it first consideration. As I said in my answer to Llyr Gruffydd, the report is going to the board's quality and safety committee on 17 March and I know that the Minister will want to hear from the board the plan that it will put in place to respond to the recommendations of the report that it itself had commissioned.
Nid wyf i wedi gweld y llythyr hwnnw, Llywydd, felly nid wyf i mewn sefyllfa i ymateb iddo. Roeddwn i'n ymwybodol o'r llythyr gan y cyngor iechyd cymuned ar 22 Ionawr. Cyfeiriodd ymateb y Gweinidog ar y pryd at y ffaith bod hwnnw'n adroddiad y disgwyliwyd iddo gael ei ystyried gan y bwrdd, ac mai cyfrifoldeb y bwrdd, fel comisiynydd yr adroddiad hwnnw, oedd rhoi'r ystyriaeth gyntaf iddo. Fel y dywedais yn fy ateb i Llyr Gruffydd, mae'r adroddiad yn mynd i bwyllgor ansawdd a diogelwch y bwrdd ar 17 Mawrth a gwn y bydd y Gweinidog eisiau clywed gan y bwrdd y cynllun y bydd yn ei roi ar waith i ymateb i argymhellion yr adroddiad yr oedd ef ei hun wedi ei gomisiynu.
5. Pa gamau pellach y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i weithio gyda Chyngor Dinas Casnewydd a phartneriaid eraill i adfywio canol Dinas Casnewydd? OAQ55231
5. What further steps will the Welsh Government take to work with Newport City Council and other partners to regenerate Newport city centre? OAQ55231
I thank John Griffiths for that question, Llywydd. Almost £23 million of regeneration grant and loan funding has been approved for projects in the Newport City Council area since 2014. The Welsh Government continues to work collaboratively with the city council to ensure the successful delivery of their current and future regeneration project.
Diolchaf i John Griffiths am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae bron i £23 miliwn o gyllid grant adfywio a benthyciadau wedi ei gymeradwyo ar gyfer prosiectau yn ardal Cyngor Dinas Casnewydd ers 2014. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i gydweithio â chyngor y ddinas i sicrhau bod ei brosiectau adfywio yn y presennol a'r dyfodol yn cael eu cyflawni'n llwyddiannus.
Thank you for that, First Minister. I do think that that strong partnership between Welsh Government, Newport City Council, business, social landlords and others has borne considerable fruit and helped to meet the challenges of finding alternative uses for our city centre. And soon there will be a further example of that when a substantial four-star hotel opens up in Newport city centre, close to the Friars Walk shopping centre, which itself, of course, was a result of that partnership just a few years ago. But nonetheless, First Minister, there are ongoing challenges, because retail is changing at such a pace, with so much online shopping and so on, so there will be a need to continue and I think strengthen that partnership, and I wonder if you would take the opportunity today to commit to building on the progress made to date by strengthening further that joint working between Welsh Government, Newport City Council, business and social landlords in the city.
Diolch am hynna, Prif Weinidog. Rwy'n credu bod y bartneriaeth gref honno rhwng Llywodraeth Cymru, Cyngor Dinas Casnewydd, busnesau, landlordiaid cymdeithasol ac eraill wedi dwyn ffrwyth sylweddol ac wedi helpu i ymateb i'r heriau o ddod o hyd i ffyrdd eraill o ddefnyddio canol ein dinas. Ac yn fuan bydd enghraifft arall o hynny pan fydd gwesty pedair seren sylweddol yn agor yng nghanol dinas Casnewydd, yn agos at ganolfan siopa Friars Walk, a oedd ei hun, wrth gwrs, yn ganlyniad o'r bartneriaeth honno dim ond ychydig flynyddoedd yn ôl. Ond serch hynny, Prif Weinidog, ceir heriau parhaus, gan fod maes manwerthu yn newid mor gyflym, gyda chymaint o siopa ar-lein ac yn y blaen, felly bydd angen parhau a chryfhau'r bartneriaeth honno, rwy'n credu, ac rwy'n meddwl tybed a wnewch chi fanteisio ar y cyfle heddiw i ymrwymo i adeiladu ar y cynnydd a wnaed hyd yma drwy gryfhau ymhellach y cydweithio hwnnw rhwng Llywodraeth Cymru, Cyngor Dinas Casnewydd, busnesau a landlordiaid cymdeithasol yn y ddinas.
Llywydd, I'm very pleased to make that commitment, because Newport City Council I think is a real example of a local authority with ambition for the regeneration of its city centre, and a willingness to work in partnership with the Welsh Government, where we are able to provide assistance to them in doing so. There are many examples of this that John Griffiths has referred to, from the Ringland community hub in his own constituency—visited recently by my colleague Hannah Blythyn—to the £17 million Connecting Commercial Street programme. And as I said in my original answer, Llywydd, there are a series of potential further investments in Newport, whether it's the Tirion Homes investment on the former Whiteheads steelworks site—and I'm very pleased to see an application from the city council to the Welsh Government's £5 million fund for green infrastructure and biodiversity in urban areas, and particularly looking forward to working with the city council on the initiative that was announced some weeks ago by the Welsh Government, where we had to provide new powers to local authorities and a £13.6 million fighting fund to tackle blight caused by abandoned buildings in towns and cities across Wales. And I know that Newport council has put forward a number of buildings where they think using the powers and the funding will allow them to regenerate those buildings, to prevent the blight that they currently cause to surrounding areas, and to bring them back into genuinely beneficial use.
Llywydd, rwy'n falch iawn o wneud yr ymrwymiad hwnnw, oherwydd rwy'n credu bod Cyngor Dinas Casnewydd yn enghraifft wirioneddol o awdurdod lleol sydd ag uchelgais ar gyfer adfywio canol ei ddinas, a pharodrwydd i weithio mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru, lle'r ydym ni'n gallu rhoi cymorth iddyn nhw i wneud hynny. Ceir llawer o enghreifftiau o'r hyn y mae John Griffiths wedi cyfeirio atyn nhw, o ganolfan gymunedol Ringland yn ei etholaeth ef ei hun—yr ymwelodd fy nghyd-Weinidog Hannah Blythyn â hi'n ddiweddar—i raglen gwerth £17 miliwn Connecting Commercial Street. Ac fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol, Llywydd, ceir cyfres o fuddsoddiadau pellach posibl yng Nghasnewydd, boed hynny'n fuddsoddiad Cartrefi Tirion ar hen safle gwaith dur Whiteheads—ac rwy'n falch iawn o weld cais gan gyngor y ddinas i gronfa Llywodraeth Cymru o £5 miliwn ar gyfer seilwaith gwyrdd a bioamrywiaeth mewn ardaloedd trefol, ac yn edrych ymlaen yn arbennig at weithio gyda chyngor y ddinas ar y fenter a gyhoeddwyd rai wythnosau yn ôl gan Lywodraeth Cymru, pan oedd rhaid i ni ddarparu pwerau newydd i awdurdodau lleol a chronfa ymladd o £13.6 miliwn i fynd i'r afael â malltod sy'n cael ei achosi gan adeiladau segur mewn trefi a dinasoedd ledled Cymru. A gwn fod cyngor Casnewydd wedi cyflwyno nifer o adeiladau lle maen nhw'n meddwl y bydd defnyddio'r pwerau a'r cyllid yn caniatáu iddyn nhw ailwampio'r adeiladau hynny, i atal y malltod y maen nhw'n ei achosi ar hyn o bryd i'r ardaloedd o'u cwmpas, ac i ddod â nhw yn ôl i ddefnydd gwirioneddol fuddiol.
First Minister, research by the Local Data Company shows that Wales has the highest shop-closure rates in the United Kingdom. In the first half of the last year, the number of shops in Newport fell by 3.5 per cent. The Welsh Retail Consortium points out that retail accounts for over a quarter of the business rate take in Wales. Although small business rate relief and transitional rate relief are a welcome recognition of the need to keep down costs for firms, three quarters of the retail employment is with firms who do not qualify for this. First Minister, do you agree that the existence of such relief schemes demonstrates the urgent need to reform business rates in Wales to help regenerate city centres such as Newport?
Prif Weinidog, mae gwaith ymchwil gan y Local Data Company yn dangos bod gan Gymru y cyfraddau cau siopau uchaf yn y Deyrnas Unedig. Yn hanner cyntaf y flwyddyn ddiwethaf, gostyngodd nifer y siopau yng Nghasnewydd gan 3.5 y cant. Mae Consortiwm Manwerthu Cymru yn nodi bod manwerthu yn gyfrifol am dros chwarter yr ardrethi busnes sy'n cael eu talu yng Nghymru. Er bod rhyddhad ardrethi i fusnesau bach a rhyddhad ardrethi trosiannol yn gydnabyddiaeth i'w chroesawu o'r angen i gadw costau i lawr i gwmnïau, mae tri chwarter y gyflogaeth fanwerthu gyda chwmnïau nad ydyn nhw'n gymwys ar gyfer hyn. Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno bod bodolaeth cynlluniau rhyddhad o'r fath yn dangos yr angen dybryd i ddiwygio ardrethi busnes yng Nghymru er mwyn helpu i adfywio canol dinasoedd fel Casnewydd?
Llywydd, I agree that there is a case for the reform of the business rate system. It's why we will bring forward proposals to reform the appeals system. It's why we've agreed to bring forward by a year the re-rating exercise for business properties. But if I understood the Member's suggestion rightly, I would not agree that what we need to do is to reform the help that we offer small businesses in Wales in order to siphon help away from them and to provide it to large multinational retail outlets.
The nature of the retail high street is changing, and it's certainly changing in Newport, and old ways of just trying to make the previous model work faster will not sustain retail into the future. We want to work with the sector to be part of the necessary reform. We want to use the millions and millions of pounds that we invest in rate relief schemes to create sustainable retail businesses for the future.
Llywydd, rwy'n cytuno bod dadl dros ddiwygio'r system ardrethi busnes. Dyna pam y byddwn ni'n cyflwyno cynigion i ddiwygio'r system apeliadau. Dyna pam yr ydym ni wedi cytuno i gyflwyno'r ymarfer ailsgorio ar gyfer eiddo busnes flwyddyn yn gynharach. Ond os deallais awgrym yr Aelod yn iawn, ni fyddwn yn cytuno mai'r hyn y mae angen i ni ei wneud yw diwygio'r cymorth yr ydym ni'n ei gynnig i fusnesau bach yng Nghymru er mwyn seiffno cymorth oddi wrthyn nhw a'i roi i siopau manwerthu amlwladol mawr.
Mae natur y stryd fawr manwerthu yn newid, ac mae'n sicr yn newid yng Nghasnewydd, ac ni fydd hen ffyrdd o geisio gwneud i'r model blaenorol weithio'n gyflymach yn cynnal manwerthu i'r dyfodol. Rydym ni eisiau gweithio gyda'r sector i fod yn rhan o'r diwygio angenrheidiol. Rydym ni eisiau defnyddio'r miliynau ar filiynau o bunnoedd yr ydym ni'n eu buddsoddi mewn cynlluniau rhyddhad ardrethi i greu busnesau manwerthu cynaliadwy ar gyfer y dyfodol.
6. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi cymunedau o ran ymdrin â chostau'r llifogydd diweddar? OAQ55190
6. Will the First Minister provide an update on how the Welsh Government is supporting communities in dealing with the cost of recent flooding? OAQ55190
Llywydd, the Welsh Government has put in place a package of support for individuals, businesses and local authorities in the immediate response phase to the flooding. We will consider what further support we can give as more information becomes available, and as things move into the recovery phase.
Llywydd, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi pecyn cymorth ar waith i unigolion, busnesau ac awdurdodau lleol yn ystod y cyfnod ymateb uniongyrchol i'r llifogydd. Byddwn yn ystyried pa gymorth pellach y gallwn ni ei roi wrth i fwy o wybodaeth ddod ar gael, ac wrth i bethau symud i'r cyfnod adfer.
Thank you for your response, First Minister, and thank you, more importantly, for the proactive work that you and your Government has carried out. The scale of the damage caused to infrastructure by the recent flooding is becoming all too clear, with, for example, in Rhondda Cynon Taf alone, nine bridges having to be replaced, in addition to damage to roads, culverts and river walls, with an estimated cost to my local authority of £44 million and rising. Now, the UK Government has recognised its responsibility, so isn't it time the Prime Minister puts his money where his mouth is? Will you raise with the UK Government the need for them to provide sufficient financial support to make sure that we can properly repair the damage to infrastructure?
Diolch am eich ymateb, Prif Weinidog, a diolch, yn bwysicach, am y gwaith rhagweithiol yr ydych chi a'ch Llywodraeth wedi ei wneud. Mae maint y difrod a achoswyd i'r seilwaith gan y llifogydd diweddar yn dod yn llawer rhy amlwg, ac, er enghraifft, yn Rhondda Cynon Taf yn unig, mae'n rhaid disodli naw o bontydd, yn ogystal â difrod i ffyrdd, cwlfertau a waliau afonydd, gydag amcangyfrif o gost i'm hawdurdod lleol i o £44 miliwn ac yn cynyddu. Nawr, mae Llywodraeth y DU wedi cydnabod ei chyfrifoldeb, felly onid yw'n bryd i'r Prif Weinidog roi ei arian ar ei air? A wnewch chi godi gyda Llywodraeth y DU yr angen iddyn nhw roi cymorth ariannol digonol i sicrhau y gallwn ni drwsio'r difrod i seilwaith yn iawn?
Llywydd, of course we're heartened to hear the Prime Minister say in the House of Commons that cash certainly will be passported through to Wales to assist in the recovery phase. My colleague Rebecca Evans raised this directly with the Chief Secretary to the Treasury in London earlier today, and we do look forward—in the budget tomorrow, if possible, but if not then, as urgently as can be thereafter—to receiving more than an assurance, but some hard cash. Because, as Vikki Howells has said, Llywydd, while the Welsh Government has been able to find and to fund, from our resources, help for individuals, businesses and for local authorities in dealing with the immediate impact of the flooding, when it comes to bridges that have been washed away or need to be demolished, roads that will need to be reconstructed, and flood defences that will have to be revisited and re-strengthened, capital investment on that scale is what the United Kingdom is there to help to provide. We look forward to the Prime Minister's assurance turning into the help that local authorities in Wales need.
Llywydd, wrth gwrs, mae'n galonogol clywed Prif Weinidog y DU yn dweud yn Nhŷ'r cyffredin y bydd arian yn sicr yn cael ei basportio i Gymru i helpu yn y cyfnod adfer. Cododd fy nghyd-Weinidog Rebecca Evans hyn yn uniongyrchol gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys yn Llundain yn gynharach heddiw, ac rydym ni'n edrych ymlaen—yn y gyllideb yfory, os yw'n bosibl, ond os nad bryd hynny, cyn gynted ag y gellir ar ôl hynny—i gael mwy na sicrwydd, ond rhywfaint o arian pendant. Oherwydd, fel y dywedodd Vikki Howells, Llywydd, er bod Llywodraeth Cymru wedi gallu dod o hyd i gymorth i unigolion, busnesau a'r awdurdodau lleol, a'i ariannu o'n hadnoddau, i ymdrin ag effaith uniongyrchol y llifogydd, pan ddaw i bontydd sydd wedi cael eu golchi i ffwrdd neu y mae angen eu dymchwel, ffyrdd y bydd angen eu hailadeiladu, ac amddiffynfeydd rhag llifogydd y bydd yn rhaid ailedrych arnyn nhw a'u hail-gryfhau, buddsoddiad cyfalaf ar y raddfa honno yw'r hyn y mae'r Deyrnas Unedig yno i helpu i'w ddarparu. Edrychwn ymlaen at sicrwydd Prif Weinidog y DU yn troi'n gymorth y mae ei angen ar awdurdodau lleol yng Nghymru.
First Minister, of course you will be aware that a number of businesses in Llanrwst were flooded out on 9 February as a result of storm Ciara, yet it was only 4 March 2020 when the Minister for Economy, Transport and North Wales directly announced financial support for businesses. That was nearly a month after the event. Some have ceased trading, some are awaiting insurance payouts, and some have had to turn to savings to continue operating elsewhere. Whilst we all welcomed the £2.5 million support on the day the funding was announced, your Welsh Government explained that
'Further details on how to apply for the fund will be made available in the coming days through...Business Wales.'
This is unacceptable, as is the fact that, as of yesterday, Business Wales was still advising that the application forms for the funding are not available. Will—[Interruption.] Do you mind?
Prif Weinidog, byddwch yn ymwybodol, wrth gwrs, bod nifer o fusnesau yn Llanrwst wedi dioddef llifogydd ar 9 Chwefror o ganlyniad i storm Ciara, ac eto dim ond ar 4 Mawrth 2020 y cyhoeddodd Gweinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru gymorth ariannol ar gyfer busnesau yn uniongyrchol. Roedd hynny bron i fis ar ôl y digwyddiad. Mae rhai wedi rhoi'r gorau i fasnachu, mae rhai yn aros am daliadau yswiriant, a bu'n rhaid i rai droi at gynilion i barhau i weithredu mewn mannau eraill. Er ein bod i gyd wedi croesawu'r cymorth o £2.5 miliwn ar y diwrnod y cyhoeddwyd y cyllid, esboniodd eich Llywodraeth Cymru y
'Bydd rhagor o fanylion ynghylch sut i wneud cais am y gronfa ar gael [gan] Busnes Cymru yn y dyddiau nesaf.'
Mae hyn yn annerbyniol, ac felly hefyd y mae'r ffaith bod Busnes Cymru, ddoe ddiwethaf, yn dal i gynghori nad yw'r ffurflenni cais ar gyfer y cyllid ar gael. A wnewch—[Torri ar draws.] A fyddai wahaniaeth gennych chi?
Just ask the—. You need to ask a question, Janet Finch-Saunders.
Gofynnwch y—. Mae angen i chi ofyn cwestiwn, Janet Finch-Saunders.
Will you explain, First Minister, why you have betrayed the businesses in Llanrwst, why they've had to wait a month and they've still not seen a penny, and what measures will be taken to improve this access to much-needed funding? It is a disgrace.
A wnewch chi esbonio, Prif Weinidog, pam yr ydych chi wedi bradychu'r busnesau yn Llanrwst, pam y bu'n rhaid iddyn nhw aros am fis ac nad ydyn nhw byth wedi gweld ceiniog, a pha fesurau fydd yn cael eu cymryd i wella'r mynediad hwn at gyllid y mae angen mawr amdano? Mae'n warth.
Well, Llywydd, the Member lets herself down, as she does for the second time in a week. She lets herself down when she uses language of the sort that she did to me in posing that question. There will be help for businesses in her constituency from the Welsh Government. Not a penny from her Government. She talks about a month on. Where was her Government? Where was the money coming from her—? Not a single penny. Let me tell you that. Reflect on that, maybe, when you make these accusations in future.
There is £2.5 million that I am very glad indeed—very glad indeed, Llywydd—that will be made available to businesses in the Member's constituency. They know what they have to do; they have to contact Business Wales. And this is public money, Llywydd. It is absolutely right that Business Wales have to carry out a minimum number of proper checks to make sure that the money goes to the right people in a way that would stand up to scrutiny. Of course that is right. To give you an example, Llywydd, of how quickly help can be made through the discretionary assistance fund: we've now had hundreds and hundreds of payments already made, and hundreds of thousands of pounds in the hands of householders who needed that help. We will do the same with the help that we are providing to businesses and they will know that that help has come to them as a result of the decisions made by this Welsh Government, where her Government has done absolutely nothing.
Wel, Llywydd, mae'r Aelod yn gadael ei hun i lawr, fel y mae hi yn ei wneud am yr eildro mewn wythnos. Mae hi'n gadael ei hun i lawr pan fydd hi'n defnyddio iaith o'r fath a ddefnyddiodd wrthyf i wrth ofyn y cwestiwn yna. Bydd cymorth i fusnesau yn ei hetholaeth hi gan Lywodraeth Cymru. Dim un geiniog gan ei Llywodraeth hi. Mae hi'n sôn am fis yn ddiweddarach. Ble'r oedd ei Llywodraeth hi? O ble'r oedd yr arian yn dod ganddi hi—? Dim un geiniog. Gadewch i mi ddweud hynny wrthych chi. Myfyriwch ar hynny, efallai, pan fyddwch chi'n gwneud y cyhuddiadau hyn yn y dyfodol.
Mae £2.5 miliwn yr wyf i'n falch iawn yn wir—yn falch iawn yn wir, Llywydd—a fydd ar gael i fusnesau yn etholaeth yr Aelod. Maen nhw'n gwybod beth y mae'n rhaid iddyn nhw ei wneud; mae'n rhaid iddyn nhw gysylltu â Busnes Cymru. Ac arian cyhoeddus yw hwn, Llywydd. Mae'n hollol iawn bod yn rhaid i Busnes Cymru gynnal nifer ofynnol o wiriadau priodol i wneud yn siŵr bod yr arian yn mynd i'r bobl iawn mewn ffordd a fyddai'n gwrthsefyll craffu. Wrth gwrs bod hynny'n iawn. I roi enghraifft i chi, Llywydd, o ba mor gyflym y gellir rhoi cymorth ar gael drwy'r gronfa cymorth dewisol: rydym ni wedi cael cannoedd ar gannoedd o daliadau eisoes erbyn hyn, a channoedd o filoedd o bunnoedd yn nwylo deiliaid tai yr oedd angen y cymorth hwnnw arnyn nhw. Byddwn yn gwneud yr un fath gyda'r cymorth yr ydym ni'n ei roi i fusnesau, a byddan nhw'n gwybod bod y cymorth hwnnw wedi dod iddyn nhw o ganlyniad i'r penderfyniadau a wnaed gan y Llywodraeth hon yng Nghymru, tra nad yw ei Llywodraeth hi wedi gwneud dim byd o gwbl.
I'm sure the people who've been affected by floods, the last thing they want to see is a shouting match in this Chamber.
I welcome the extra £500 that the Government has announced for people without home insurance for flood damage. I'm also grateful for the additional money that has been generously donated by people to the various appeal funds. Money raised throughout the Rhondda by individuals and groups will go directly to those affected, and it's fantastic that I can tell you this afternoon that Trade Centre Wales has donated £50,000 to the fund Rhondda Plaid Cymru established, which will clearly go a long away.
However, there is a disparity between what people in Wales are entitled to compared to what people who've been flooded in England can expect to receive. There they have a property flood resilience scheme that allows flood-hit homes and businesses to apply for up to £5,000 to help them become more resilient to future flooding. This would be so useful in many instances that I've come across, not least for some residents in the Britannia area of Porth, some of whom have had their back walls washed away. Where they used to have a protection against the river, now they're exposed, their gardens and their basements, to the surging River Rhondda. As things stand, those home owners are responsible and residents are not entitled, as far as I'm aware, to any support to remedy this and to protect themselves. As we both agree on the need to futureproof communities from flooding of this kind in the future, will you consider making a similar scheme available in Wales?
Rwy'n siŵr mai'r peth olaf y mae pobl sydd wedi cael eu heffeithio gan lifogydd eisiau ei weld yw gornest weiddi yn y Siambr hon.
Rwy'n croesawu'r £500 ychwanegol y mae'r Llywodraeth wedi ei gyhoeddi i bobl nad oes ganddyn nhw yswiriant cartref ar gyfer difrod llifogydd. Rwyf i hefyd yn ddiolchgar am yr arian ychwanegol a roddwyd yn hael gan bobl i'r gwahanol gronfeydd apêl. Bydd arian a godwyd ym mhob rhan o'r Rhondda gan unigolion a grwpiau yn mynd yn uniongyrchol i'r rhai a gafodd eu heffeithio, ac mae'n wych fy mod i'n gallu dweud wrthych chi y prynhawn yma bod Trade Centre Wales wedi rhoi £50,000 i'r gronfa a sefydlwyd gan Blaid Cymru yn y Rhondda, a fydd yn amlwg yn gallu cyflawni llawer.
Fodd bynnag, mae gwahaniaeth rhwng yr hyn y mae gan bobl yng Nghymru hawl iddo o'i gymharu â'r hyn y gall pobl sydd wedi dioddef llifogydd yn Lloegr ddisgwyl ei gael. Yno, mae ganddyn nhw gynllun cydnerthedd llifogydd eiddo sy'n caniatáu i gartrefi a busnesau sy'n dioddef llifogydd wneud cais am hyd at £5,000 i'w helpu i wrthsefyll llifogydd yn y dyfodol. Byddai hyn mor ddefnyddiol mewn llawer o achosion yr wyf i wedi dod ar eu traws, yn enwedig i rai trigolion yn ardal Britannia y Porth, y mae waliau cefn rhai ohonyn nhw wedi cael eu golchi ymaith. Lle'r oedd ganddyn nhw amddiffyniad rhag yr afon o'r blaen, nawr maen nhw'n agored erbyn hyn, eu gerddi a'u hisloriau, i ruthr Afon Rhondda. Fel y mae pethau ar hyn o bryd, y perchenogion cartrefi hynny sy'n gyfrifol ac nid oes gan breswylwyr hawl, hyd y gwn i, i unrhyw gymorth i gywiro hyn ac i ddiogelu eu hunain. Gan fod y ddau ohonom ni'n cytuno ar yr angen i ddiogelu cymunedau rhag llifogydd o'r math hwn yn y dyfodol, a wnewch chi ystyried rhoi cynllun tebyg ar gael yng Nghymru?
I thank the Member for that question and, indeed, for the tone in which it was asked, for her recognition of the help that has been provided. I want to absolutely associate myself with what she said about the enormously generous community response that there has been to people in distress.
The funds that we have made available at this point, Llywydd, have been to deal with the immediate impact of the flooding—people whose goods have been destroyed and needed just an immediate cash injection to be able to deal with that impact. As we move into the recovery phase then of course we will look to see what other forms of help might be available. I'm very happy to study the example that the Member has highlighted this afternoon to see if something of that sort can be put in place here in Wales.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna ac, yn wir, am y dôn a ddefnyddiwyd i'w ofyn, am ei chydnabyddiaeth o'r cymorth sydd wedi ei ddarparu. Hoffwn gysylltu fy hun yn llwyr â'r hyn a ddywedodd am yr ymateb cymunedol hael dros ben a fu i bobl mewn trallod.
Bu'r cyllid yr ydym ni wedi ei ddarparu ar hyn o bryd, Llywydd, i ymdrin ag effaith uniongyrchol y llifogydd—pobl y mae eu nwyddau wedi eu dinistrio ac a oedd angen chwistrelliad ariannol ar unwaith i allu ymdrin â'r effaith honno. Wrth i ni symud i'r cyfnod adfer yna wrth gwrs byddwn ni'n edrych i weld pa fathau eraill o gymorth a allai fod ar gael. Rwy'n hapus iawn i astudio'r enghraifft y mae'r Aelod wedi tynnu sylw ati y prynhawn yma i weld a oes modd sefydlu rhywbeth o'r fath yma yng Nghymru.
First Minister, can I first of all thank you for how speedily you came into Treforest in the aftermath of the floods? Now, the Treforest industrial park is an area that has been massively hit: many, many businesses, tens of millions of pounds of damage, and there are many hundreds of jobs that are at stake on that. The first thing I'd say is that the three-month business rate credit that businesses are going to be getting if they've been affected is very much valued. I know that is being funded by Welsh Government, but I would like to make the point of course that there will be some businesses that will take a lot longer to actually be able to get up and running again and I wonder whether there is scope for flexibility where those who have particular difficulties in getting up and running would be able to get, perhaps, further extensions to that. I wonder if that's something you'll give some support to.
The other point I would make is this: there are literally hundreds of jobs at stake in the Treforest industrial area and in this particularly difficult climate we're going through. Had they all been concentrated in one factory there would be immediate packages of support. Of course, with a lot of small businesses, it is a much more complex situation. I wonder if you would actually find time to pay a visit to the industrial estate there to meet with some of the businesses to discuss their particular needs, the support that has been given, but also what may need to be done in order to get that estate up and running and to protect those hundreds of jobs?
Prif Weinidog, a gaf i ddiolch i chi yn gyntaf am ba mor gyflym y daethoch chi i Drefforest yn sgil y llifogydd? Nawr, mae Parc Diwydiannol Trefforest yn ardal sydd wedi dioddef yn aruthrol: llawer iawn o fusnesau, degau o filiynau o bunnoedd o ddifrod, ac mae cannoedd lawer o swyddi yn y fantol yn hynny o beth. Y peth cyntaf y byddwn i'n ei ddweud yw bod y credyd ardrethi busnes tri mis y mae busnesau'n mynd i'w gael os ydyn nhw wedi eu heffeithio yn cael ei werthfawrogi'n fawr iawn. Gwn mai Llywodraeth Cymru sy'n ariannu hynny, ond hoffwn wneud y pwynt wrth gwrs y bydd rhai busnesau yn cymryd llawer mwy o amser i allu dod yn weithredol eto a tybed a oes lle i hyblygrwydd lle mae'r rhai sy'n cael anawsterau arbennig o ran dod yn weithredol yn gallu ei gael, estyniadau pellach i hynny, efallai. Tybed a yw hynny'n rhywbeth y gwnewch chi roi rhywfaint o gefnogaeth iddo.
Y pwynt arall y byddwn i'n ei wneud yw hyn: mae cannoedd o swyddi yn y fantol yn llythrennol yn ardal ddiwydiannol Trefforest ac yn enwedig yn yr hinsawdd arbennig o anodd hwn yr ydym ni'n byw ynddo. Pe bydden nhw i gyd wedi'u crynhoi mewn un ffatri, byddai pecynnau cymorth ar gael ar unwaith. Wrth gwrs, gyda llawer o fusnesau bach, mae'n sefyllfa fwy cymhleth o lawer. Tybed a allwch chi neilltuo amser i ymweld â'r ystâd ddiwydiannol yn y fan honno i gyfarfod â rhai o'r busnesau i drafod eu hanghenion penodol, y cymorth a roddwyd, ond hefyd yr hyn y gallai fod angen ei wneud er mwyn sicrhau bod yr ystâd honno'n weithredol ac i ddiogelu'r cannoedd o swyddi hynny?
Llywydd, can I recognise the very particular impact that flooding has had on the Treforest industrial estate? The three-month business rate holiday that the Welsh Government will fund was, again, part of that immediate response package. I will be meeting the leader of Rhondda Cynon Taf council on Thursday of this week to discuss the recovery phase with him, including the recovery that is necessary at Treforest, and will of course take up with him whatever ideas he has and others have to be able to respond to the ongoing difficulty that businesses in that part of Wales face.
Llywydd, a gaf i gydnabod yr effaith benodol iawn y mae llifogydd wedi ei chael ar ystâd ddiwydiannol Trefforest? Unwaith eto, roedd y gwyliau tri mis o ardrethi busnes y bydd Llywodraeth Cymru yn eu hariannu yn rhan o'r pecyn ymateb uniongyrchol hwnnw. Byddaf yn cyfarfod ag arweinydd cyngor Rhondda Cynon Taf ddydd Iau yr wythnos hon i drafod y cyfnod adfer gydag ef, gan gynnwys y gwaith adfer sy'n angenrheidiol yn Nhrefforest, a byddaf wrth gwrs yn trafod ag ef pa bynnag syniadau sydd ganddo ac sydd gan bobl eraill i allu ymateb i'r anhawster parhaus y mae busnesau yn y rhan honno o Gymru yn ei wynebu.
Ac yn olaf, cwestiwn 7. Jenny Rathbone.
Finally, question 7. Jenny Rathbone.
7. Beth yw strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer gwrthdroi colledion bioamrywiaeth yng Nghymru? OAQ55214
7. What is the Welsh Government's strategy for reversing biodiversity loss in Wales? OAQ55214
Can I thank the Member for that, Llywydd? Our strategy for reversing the decline in biodiversity encompasses large landscape scale projects such as the national forest, as well as support for the smaller things that all communities and organisations can deliver locally, such as the actions supported by our new Local Places for Nature scheme, launched last month.
A gaf i ddiolch i'r Aelod am hynna, Llywydd? Mae ein strategaeth ar gyfer gwrthdroi'r dirywiad mewn bioamrywiaeth yn cwmpasu prosiectau mawr ar raddfa'r dirwedd fel y goedwig genedlaethol, yn ogystal â chymorth i'r pethau llai y gall pob cymuned a sefydliad eu darparu'n lleol, fel y camau a gefnogir gan ein cynllun Lleoedd Lleol ar gyfer Natur, a lansiwyd fis diwethaf.
Thank you for that, First Minister. I absolutely celebrate the Local Places for Nature scheme, but I first of all just want to highlight the work of WWF, planting seagrass on the Pembrokeshire coastline, which is going to be equivalent to two football pitches and is fantastically good news for about 100,000 fish and 1.5 million invertebrates, because of the way in which it has restorative capacity for our oceans. But I'm afraid I don't have any coastline in my constituency, so looking to—[Interruption.] Yet. [Laughter.] So, looking to the Local Places for Nature initiative, which I think is really fantastic and, obviously, I will be wanting to work with my community, both to try to green the concrete jungle areas of my very inner city areas as well as to get more fruit trees and fruit and vegetables planted across the constituency, I wondered if you can say a little bit more about how the Local Places for Nature scheme, managed by Keep Wales Tidy, is going to operate, because I was a little surprised to see that the deadline for the first round of bids was last Friday, which certainly took me by surprise and really doesn't give ordinary people long enough in order to put together a bid, given that it was only announced at the end of last month.
Diolch am hynna, Prif Weinidog. Rwy'n llwyr glodfori'r cynllun Lleoedd Lleol ar gyfer Natur, ond yn gyntaf oll hoffwn dynnu sylw at waith WWF, yn plannu morwellt ar arfordir sir Benfro, sy'n mynd i gyfateb i ddau faes pêl-droed ac sy'n newyddion hynod o dda i tua 100,000 o bysgod a 1.5 miliwn o infertebratau, oherwydd y modd y mae ganddo gapasiti adferol ar gyfer ein cefnforoedd. Ond rwy'n ofni nad oes gen i unrhyw arfordir yn fy etholaeth i, felly gan edrych ar—[Torri ar draws.] Eto. [Chwerthin.] Felly, gan edrych ar fenter Lleoedd Lleol ar gyfer Natur, sy'n wirioneddol wych yn fy marn i ac, yn amlwg, byddaf yn awyddus i weithio gyda'm cymuned, er mwyn ceisio troi ardaloedd jyngl concrid ardaloedd mewnol iawn fy ninasoedd yn wyrdd, yn ogystal â chael mwy o goed ffrwythau a ffrwythau a llysiau wedi'u plannu ar draws yr etholaeth, tybed a allwch chi ddweud ychydig mwy am y modd y mae'r cynllun Lleoedd Lleol ar gyfer Natur, a reolir gan Cadwch Gymru'n Daclus, yn mynd i weithredu, oherwydd roeddwn i'n synnu braidd o weld bod y dyddiad terfyn ar gyfer y rownd gyntaf o geisiadau ddydd Gwener diwethaf, a oedd yn sicr yn fy synnu i ac nad yw wir yn rhoi digon o amser i bobl gyffredin lunio cynnig, o gofio mai dim ond ddiwedd y mis diwethaf y cafodd ei gyhoeddi.
I thank Jenny Rathbone for that, Llywydd. We spent an earlier part of questions today talking about forests and woodland, and the contribution that that can make to the impact of climate change, and the seagrass development today is another very good example of natural responses to what we see going on around us. I will be very interested to see how that develops around Pembrokeshire.
As far as the Local Places for Nature scheme is concerned, I want to pay tribute to Keep Wales Tidy for the work they are doing with us on this. There will be 800 starter packs available through Keep Wales Tidy, Llywydd. They will provide everything that a local community group or a community council might need—tools, bulbs, advice and so on—to allow a community to create their own butterfly, fruit or wildlife garden. There will be an equal number of packages available for all those three things.
And I know—I saw recently that the Member had been out in Plasnewydd in her own constituency carrying out a street audit of green infrastructure in that very densely populated inner city part of Cardiff. This local places scheme is exactly intended to assist those groups who want to do those small things that make a real difference to biodiversity.
The reason why Keep Wales Tidy went for an early first call is because they and we are very anxious to get this money out there doing good things. It will not be the only call that they will make, but we wanted those organisations that were ready to go and had plans in place to get the money as fast as we were able and then to inspire others to do even more.
Diolch i Jenny Rathbone am hynna, Llywydd. Fe wnaethom ni dreulio rhan gynharach o gwestiynau heddiw yn sôn am goedwigoedd a choetiroedd, a'r cyfraniad y gall hynny ei wneud i effeithiau newid yn yr hinsawdd, ac mae'r datblygiad morwellt heddiw yn enghraifft dda iawn arall o ymatebion naturiol i'r hyn yr ydym ni'n ei weld yn digwydd o'n cwmpas. Bydd gennyf ddiddordeb mawr mewn gweld sut y bydd hynny'n datblygu o gwmpas sir Benfro.
O ran y cynllun Lleoedd Lleol ar gyfer Natur, hoffwn i dalu teyrnged i Cadwch Gymru'n Daclus am y gwaith y maen nhw'n ei wneud gyda ni ar hyn. Bydd 800 o becynnau cychwynnol ar gael drwy Cadwch Gymru'n Daclus, Llywydd. Byddan nhw'n darparu popeth y gallai fod ei angen ar grŵp cymunedol lleol neu gyngor cymuned—offer, bylbiau, cyngor ac ati—er mwyn caniatáu i gymuned greu eu gerddi gloÿnnod byw, ffrwythau neu fywyd gwyllt ei hunan. Bydd nifer gyfartal o becynnau ar gael ar gyfer y tri pheth hynny.
Ac rwy'n gwybod—gwelais yn ddiweddar fod yr Aelod wedi bod allan ym Mhlasnewydd yn ei hetholaeth hi ei hun yn cynnal archwiliad stryd o'r seilwaith gwyrdd yn y rhan boblog iawn honno yng nghanol dinas Caerdydd. Union fwriad y cynllun lleoedd lleol hwn yw cynorthwyo'r grwpiau hynny sydd eisiau gwneud y pethau bychain hynny sy'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i fioamrywiaeth.
Y rheswm yr aeth Cadwch Gymru'n Daclus am alwad gyntaf gynnar yw oherwydd eu bod nhw a'n bod ninnau yn awyddus iawn i gael yr arian hwn allan yna yn gwneud pethau da. Nid hon fydd yr unig alwad y byddan nhw'n ei gwneud ond roeddem ni eisiau i'r sefydliadau hynny a oedd yn barod i fynd a chanddynt gynlluniau ar waith i gael yr arian mor gyflym ag yr oeddem ni'n gallu ac yna ysbrydoli eraill i wneud mwy fyth.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf oedd i fod y cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol. Mae'r rheini wedi cael eu gohirio tan yfory.
The next item was to be questions to the Counsel General. Those are postponed until tomorrow.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes.
The next item, therefore, is the business statement and announcement.
Before I ask the Minister, the Trefnydd, to provide her statement, just to say that I have very many Assembly Members wanting to ask a question. I urge you all, if you want to improve your colleagues' chances of being called this afternoon, to be succinct in your questions. I was particularly lengthy in the First Minister's questions this afternoon, so I want to keep this to a 30-minute statement, if at all possible, in light of what we have ahead of ourselves for today.
Cyn i mi ofyn i'r Gweinidog, y Trefnydd, ddarparu ei datganiad, dim ond i ddweud bod gennyf i lawer o Aelodau Cynulliad sydd eisiau gofyn cwestiwn. Rwy'n annog pob un ohonoch chi, os ydych chi eisiau gwella cyfle eich cyd-Aelodau i gael eu galw y prynhawn yma, i fod yn gryno yn eich cwestiynau. Roeddwn i'n arbennig o hir yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog y prynhawn yma, felly rwyf i eisiau cadw hyn at ddatganiad 30 munud, os yw hynny'n bosibl, yng ngoleuni'r hyn sydd gennym ni o'n blaenau ni ar gyfer heddiw.
Felly, ar hynny, Mohammad Asghar.
With that, Mohammad Asghar.
Thank you, Presiding Officer. May I ask for a statement from the Minister for health about measures to tackle diabetes in Wales? Diabetes in Wales is now a health crisis, with the number of people suffering from the disease having doubled in the last 20 years. Wales has the highest prevalence of diabetes in the United Kingdom, and NHS Wales estimates that 11 per cent of our adult population will have this condition by 2030. Diabetes UK Cymru has welcomed the measures introduced in the Welsh Government's obesity strategy, 'Healthy Weight: Healthy Wales', but says that we need sustained action if we want to support people to lead healthier lives, create a healthier environment and shape a healthier nation. Minister, since Wales is the only country in the United Kingdom without a diabetes prevention programme, please could I ask for a statement from the Minister on what action he will take to address this health crisis in Wales? Thank you.
Diolch yn fawr, Llywydd. A gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ynghylch mesurau i fynd i'r afael â diabetes yng Nghymru? Mae diabetes yng Nghymru yn argyfwng iechyd erbyn hyn, gyda nifer y bobl sy'n dioddef o'r clefyd wedi dyblu yn ystod yr 20 mlynedd diwethaf. Yng Nghymru y mae'r nifer fwyaf o achosion o ddiabetes yn y Deyrnas Unedig, ac mae GIG Cymru yn amcangyfrif y bydd gan 11 y cant o'n poblogaeth sy'n oedolion y cyflwr hwn erbyn 2030. Mae Diabetes UK Cymru wedi croesawu'r mesurau a gafodd eu cyflwyno yn strategaeth gordewdra Llywodraeth Cymru, 'Pwysau Iach: Cymru Iach', ond mae'n dweud bod angen gweithredu parhaus arnom ni os ydym ni eisiau cynorthwyo pobl i fyw bywydau iachach, creu amgylchedd iachach a llunio cenedl iachach. Gweinidog, gan mai Cymru yw'r unig wlad yn y Deyrnas Unedig nad oes ganddi raglen atal diabetes, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog os gwelwch yn dda ynghylch pa gamau y bydd ef yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r argyfwng iechyd hwn yng Nghymru? Diolch.
Before I respond to Mohammad Asghar, I probably should set out that there are several changes to this week's business. This week's oral questions—
Cyn i mi ymateb i Mohammad Asghar, mae'n debyg y dylwn i nodi bod nifer o newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Mae cwestiynau llafar yr wythnos hon—
I'm sorry, I forgot to call you, Trefnydd. [Laughter.]
Mae'n ddrwg gen i, anghofiais eich galw chi, Trefnydd. [Chwerthin.]
That's all right. This week's oral questions to the Counsel General and Minister for European Transition in respect of his law officer responsibilities will take place tomorrow. The Minister for Health and Social Services will make a statement shortly on coronavirus, COVID-19 update. As a result, the statement on International Women's Day will issue as a written statement. Finally, as a result of the number of amendments tabled and groupings, I have extended the time allocated to Stage 3 proceedings of the Health and Social Care Quality Engagement (Wales) Bill. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
In respect of the request for a statement made by Mohammad Asghar, I know that the Minister for Health and Social Services has only recently made a statement to the Assembly on the 'Healthy Weight: Healthy Wales' programme, which did encapsulate some of the concerns that Mohammad Asghar has raised this afternoon. But I would encourage him to also write to the health Minister with his specific concerns about diabetes in order for them to be addressed through correspondence.
Mae hynny'n iawn. Bydd cwestiynau llafar yr wythnos hon i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd o ran ei gyfrifoldebau swyddog y gyfraith yn cael eu cynnal yfory. Bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn gwneud datganiad yn fuan ar yr wybodaeth ddiweddaraf ynghylch coronafeirws, COVID-19. O ganlyniad, bydd y datganiad ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod yn cael ei gyhoeddi fel datganiad ysgrifenedig. Yn olaf, o ganlyniad i nifer y gwelliannau a gyflwynwyd a'u grwpiau, rwyf i wedi ymestyn yr amser sydd wedi ei neilltuo i drafodion Cyfnod 3 y Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Ansawdd ac Ymgysylltu) (Cymru). Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi ei nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.
O ran y cais am ddatganiad a wnaeth Mohammad Asghar, mi wn fod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol newydd wneud datganiad i'r Cynulliad yn ddiweddar ar y rhaglen 'Pwysau Iach: Cymru Iach', a oedd yn crynhoi rhai o'r pryderon y mae Mohammad Asghar wedi eu codi y prynhawn yma. Ond byddwn i'n ei annog i ysgrifennu hefyd at y Gweinidog iechyd gyda'i bryderon penodol am ddiabetes er mwyn iddyn nhw gael sylw drwy ohebiaeth.
I know that a fair bit of time has been given in the Senedd to debating and scrutinising the Government on its planning and action in terms of the floods, but I've got a number of matters outstanding from my constituency that have so far stalled. I've got a case of a resident flooded in Treorchy who's seen his kitchen flood six, seven, maybe eight times now since the heavy rain began a few weeks ago. Water is gushing into his garden and through his kitchen walls. He believes that a drain has collapsed underneath the main road outside his home, yet the council say it's his responsibility, on his land. I'm wondering if the Government has got any scope to intervene in cases like this.
I've got another case where a resident doesn't have insurance. Their roof was blown off in storm Ciara and then further damaged during storm Dennis. The Government previously said it wants to help people who've been affected by both storms, yet the council have decided that this family isn't eligible for the council funding, which then excludes them from Welsh Government funding and the support that they should be able to access for not being insured. Will the Welsh Government agree to look at cases like this that have been turned down to ensure maximum flexibility within the system to catch cases like this?
I've got many other issues that I'd like to raise but I'm mindful of time, Presiding Officer. If I could just raise one final point, and that's about blocked culverts in general. This is now a huge problem right across the Rhondda. The council don't seem to have the capacity to clear and repair all of the culverts and waterways and, in some cases, these drainage systems need rebuilding. Pentre and Blaenllechau are two good examples of where drainage damage has caused floods into people's homes, but we've also had a house in Llwynypia that was flooded from an overflowing culvert, a street in Ystrad was flooded just last night, and people in homes in Ynyshir are fearful because the culvert drainage system overflowed there again last night. Now, if the council doesn't have the capacity to deal with all of this, can consideration be given to drafting in labour and support from elsewhere? For example, could volunteer groups or even the army be requested to help in situations like this? We need a plan for our waterways and our mountain run-off water; we don't seem to have one now that inspires confidence on the part of the residents that I speak to, who simply can't relax every time it rains.
Rwy'n gwybod bod cryn dipyn o amser wedi ei roi yn y Senedd i ddadlau a chraffu ar waith cynllunio a chraffu y Llywodraeth o ran y llifogydd, ond mae gennyf i nifer o faterion nad ydyn nhw wedi cael sylw o fy etholaeth i sydd wedi'u dal yn ôl hyd yn hyn. Mae gennyf i achos o breswylydd yn Nhreorci sydd wedi gweld y llifogydd yn ei gegin chwech, saith, efallai wyth gwaith bellach ers i'r glaw trwm ddechrau ychydig wythnosau yn ôl. Mae dŵr yn rhuthro i'w ardd a thrwy waliau ei gegin. Mae e'n credu bod draen wedi dymchwel o dan y brif ffordd y tu allan i'w gartref, ac eto mae'r cyngor yn dweud, mai ef sy'n gyfrifol am hynny, ar ei dir ei hun. Rwy'n meddwl tybed a oes gan y Llywodraeth unrhyw gyfle i ymyrryd mewn achosion fel hyn.
Mae gennyf i achos arall lle nad oes gan breswylydd yswiriant. Cafodd ei do ei chwythu ymaith yn storm Ciara ac yna cafodd ei ddifrodi ymhellach yn ystod storm Dennis. Dywedodd y Llywodraeth o'r blaen ei bod eisiau helpu pobl sydd wedi cael eu heffeithio gan y ddwy storm, ac eto mae'r cyngor wedi penderfynu nad yw'r teulu hwn yn gymwys i gael cyllid gan y cyngor, sydd wedyn yn eu hatal rhag cael arian gan Lywodraeth Cymru a'r gefnogaeth y dylen nhw fod yn gallu eu cael am nad oes ganddyn nhw yswiriant. A wnaiff Llywodraeth Cymru gytuno i ystyried achosion fel hyn sydd wedi eu gwrthod er mwyn sicrhau'r hyblygrwydd mwyaf posibl o fewn y system i ddal achosion fel hyn?
Mae gennyf i lawer o faterion eraill yr hoffwn i eu codi, ond rwy'n ymwybodol o amser, Llywydd. Os caf i godi dim ond un pwynt terfynol, ac mae hynny'n ymwneud â chwlfertau sydd wedi blocio yn gyffredinol. Mae hyn yn broblem enfawr ledled y Rhondda erbyn hyn. Nid yw'n ymddangos bod gan y cyngor y gallu i glirio a thrwsio'r holl gwlfertau a dyfrffyrdd ac, mewn rhai achosion, mae angen ailadeiladu'r systemau draenio hyn. Mae Pentre a Blaenllechau yn ddwy enghraifft dda o'r mannau lle mae difrod yn y draeniau wedi achosi llifogydd yng nghartrefi pobl, ond hefyd mae tŷ yn Llwynypia sydd wedi dioddef llifogydd o gwlfert yn gorlifo, roedd stryd yn Ystrad dan ddŵr neithiwr, ac mae pobl mewn cartrefi yn Ynyshir yn ofnus oherwydd bod y system ddraenio cwlfertau wedi gorlifo yno eto neithiwr. Nawr, os nad oes gan y cyngor y gallu i fynd i'r afael â hyn i gyd, a fyddai modd ystyried dod â llafur a chymorth o rywle arall? Er enghraifft, a fyddai modd gofyn i grwpiau gwirfoddol neu hyd yn oed y fyddin helpu mewn sefyllfaoedd fel hyn? Mae angen cynllun arnom ni ar gyfer ein dyfrffyrdd a'n dŵr sy'n rhedeg oddi ar y mynyddoedd; nid yw'n ymddangos bod gennym ni un ar hyn o bryd sy'n ennyn hyder y trigolion yr wyf i'n siarad â nhw sy'n ei chael hi'n amhosibl ymlacio, bob tro y mae hi'n bwrw glaw.
Thank you to Leanne Wood for raising those specific issues of casework that she's received from people affected directly by the flooding, and then that overarching concern about blocked culverts. I will ask Welsh Government officials to speak to Rhondda Cynon Taf council on those issues that you've raised, because, in the first instance, they are matters for the council, but it'd be very important for Welsh Government to understand in more depth the concerns that you've raised. So, I'll make sure that those conversations take place.
Diolch i Leanne Wood am godi'r materion penodol yna o waith achos y mae hi wedi ei gael gan bobl yr effeithiwyd arnynt yn uniongyrchol gan y llifogydd, ac yna'r pryder cyffredinol hwnnw ynglŷn â chwlfertau wedi blocio. Fe wnaf i ofyn i swyddogion Llywodraeth Cymru siarad â Chyngor Rhondda Cynon Taf ynghylch y materion hynny yr ydych chi wedi eu codi, oherwydd, yn y lle cyntaf, materion i'r cyngor ydyn nhw, ond byddai'n bwysig iawn i Lywodraeth Cymru ddeall yn fwy manwl y pryderon yr ydych chi wedi'u codi. Felly, byddaf i'n sicrhau bod y sgyrsiau hynny'n digwydd.
Trefnydd, could we have a statement on planning procedures in Wales? You may have seen some of the dramatic pictures of my constituent Mr Lee Evans's house perching precariously on the side of the river this week. This happened after the river bank eroded some 30 ft during Storm Dennis. His is one of two properties in this situation, both a part of the Redrow housing development at Carnegie Court in Bassaleg. Planning permission had been turned down by both Newport City Council and the planning inspector. However, this decision was eventually overturned in 2007. Although procedures have since changed, following recent events, questions were obviously being asked about the validity of this process, and I'd welcome a statement detailing why this decision was taken at the time, and, in light of what we now know, will there be a review into how decisions regarding new builds are made in relation to potential flood risks?
Secondly, I'd like to ask for another statement. I was pleased to see the Minister for environment providing a written statement on dog breeding last week. I and many of my constituents are eager to see the end of this distressing and appalling way that some dogs are treated on puppy farms, and this needs to be done urgently. Could we have a statement and a timetable on when that action might be taking place?
Trefnydd, a allwn ni gael datganiad am weithdrefnau cynllunio yng Nghymru? Efallai eich bod chi wedi gweld rhai o luniau dramatig o dŷ fy etholwr Mr Lee Evans yn eistedd yn ansefydlog ar lan yr afon yr wythnos hon. Digwyddodd hynny ar ôl i lan yr afon erydu rhyw 30 troedfedd yn ystod storm Dennis. Mae ei eiddo ef yn un o ddau yn y sefyllfa hon, y ddau ohonyn nhw yn rhan o ddatblygiad tai Redrow yn Carnegie Court ym Masaleg. Cafodd caniatâd cynllunio ei wrthod gan Gyngor Dinas Casnewydd a chan yr arolygydd cynllunio. Fodd bynnag, cafodd y penderfyniad hwn ei wrthdroi yn y pen draw yn 2007. Er bod gweithdrefnau wedi newid ers hynny, yn dilyn digwyddiadau diweddar, roedd cwestiynau'n amlwg yn cael eu gofyn am ddilysrwydd y broses hon, a byddwn i'n croesawu datganiad yn nodi pam y cafodd y penderfyniad hwn ei wneud ar y pryd, ac, yng ngoleuni'r hyn yr ydym ni'n ei wybod erbyn hyn, a fydd adolygiad i sut y mae penderfyniadau ynghylch adeiladau newydd yn cael eu gwneud o ran peryglon llifogydd posibl?
Yn ail, hoffwn i ofyn am ddatganiad arall. Roeddwn i'n falch o weld Gweinidog yr amgylchedd yn darparu datganiad ysgrifenedig am fridio cŵn yr wythnos diwethaf. Rwyf i a llawer o fy etholwyr yn awyddus i weld diwedd ar y modd gofidus ac echrydus y mae rhai cŵn yn cael eu trin ar ffermydd cŵn bach, ac mae angen gwneud hyn ar frys. A gawn ni ddatganiad ac amserlen ynghylch pryd y gallai'r camau gweithredu hynny fod yn digwydd?
Thank you to Jayne Bryant for raising her constituent's particular concerns regarding the case of planning permission that you've described, and the issues particularly affecting new build. The Minister with responsibility for planning was here to hear those concerns, and it would be helpful if you could write to the Minister with some further details on the specific case to which you refer in order to give some more consideration to the concerns that you've been able to talk about this afternoon in the Chamber.
In terms of the ways forward for dog breeding, I know that it is the intention of the Minister to bring forward the necessary changes as soon as possible. She's also indicated that she would be looking to legislate within this Assembly term on the issue of puppy sales as well. So, I think that there are important steps ahead of us in terms of improving animal welfare, and particularly dog welfare in Wales, but I will ask for some further clarity on those timescales.
Diolch i Jayne Bryant am godi pryderon penodol ei hetholwr ynglŷn â'r achos o ganiatâd cynllunio yr ydych chi wedi ei ddisgrifio, a'r materion sy'n effeithio'n benodol ar adeiladau newydd. Roedd y Gweinidog â chyfrifoldeb am gynllunio yma i glywed y pryderon hynny, a byddai'n ddefnyddiol pe gallech chi ysgrifennu at y Gweinidog gyda rhagor o fanylion am yr achos penodol yr ydych chi'n cyfeirio ato er mwyn rhoi mwy o ystyriaeth i'r pryderon yr ydych wedi gallu siarad yn eu cylch y prynhawn yma yn y Siambr.
O ran y ffyrdd ymlaen ar gyfer bridio cŵn, rwy'n gwybod mai bwriad y Gweinidog yw cyflwyno'r newidiadau angenrheidiol cyn gynted â phosibl. Mae hi hefyd wedi nodi y byddai'n ystyried deddfu yn ystod tymor y Cynulliad hwn ar werthu cŵn bach hefyd. Felly, rwy'n credu bod camau pwysig o'n blaenau o ran gwella lles anifeiliaid, ac yn enwedig lles cŵn yng Nghymru, ond byddaf yn gofyn am fwy o eglurder ynghylch yr amserlen honno.
Through you, Trefnydd, could I ask the Minister for Economy, Transport and North Wales for a statement on arrangements being put in place in relation to coronavirus on public transport? Public-funded transport such as the flights between Cardiff and Anglesey, TrawsCymru buses and Transport for Wales trains are, of course, places where a significant proportion of people are in an enclosed space for long periods of time. For example, I came down on the train with another Assembly Member yesterday. What I experienced concerned to me greatly. During the four hours, numerous people came and went—I tend to use a table so I can do work on my way down—not once were the tables wiped, and the train, actually, was not very clean. Later on, my Assembly colleague went to the bathroom and I was advised that no hot water or soap was available on the train. Now, you're aware, as am I, that the strong messages coming from Public Health Wales and, indeed, Governments at all levels is the necessity to be able to wash our hands and to maintain strict personal hygiene levels. Will you ask the Minister for that statement? Because I do believe he does have a part to play in terms of giving good advice to our transport operators, so that both they and their staff and, indeed, those travelling on public transport in Wales can feel confident that this matter is being taken very seriously indeed.
Oh, and I have another statement—[Interruption.] Sorry.
Drwyddoch chi, Trefnydd, a gaf i ofyn i Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru am ddatganiad ynghylch y trefniadau sy'n cael eu rhoi ar waith o ran coronafeirws ar gludiant cyhoeddus? Mae cludiant sy'n cael ei ariannu gan y cyhoedd fel y teithiau rhwng Caerdydd ac Ynys Môn, bysiau TrawsCymru a threnau Trafnidiaeth Cymru, wrth gwrs, yn lleoedd lle mae cyfran sylweddol o bobl mewn ardal gaeedig am gyfnodau hir. Er enghraifft, des i i lawr ar y trên gydag Aelod Cynulliad arall ddoe. Fe wnaeth fy mhrofiad o hynny achosi cryn bryder i mi. Yn ystod y pedair awr, fe wnaeth nifer o bobl fynd a dod— rwy'n tueddu i ddefnyddio bwrdd er mwyn i mi allu gweithio ar fy ffordd i lawr—ni chafodd y byrddau eu sychu unwaith, ac nid oedd y trên, mewn gwirionedd, yn lân iawn. Yn nes ymlaen, aeth fy nghyd-Aelod yn y Cynulliad i'r ystafell ymolchi a dywedwyd wrthyf nad oedd dŵr poeth na sebon ar gael ar y trên. Nawr, rydych chi'n ymwybodol, fel yr wyf innau, mai'r negeseuon cryf sy'n dod gan Iechyd Cyhoeddus Cymru ac, yn wir, Llywodraethau ar bob lefel yw'r angen i allu golchi ein dwylo a chynnal lefelau hylendid personol llym. A wnewch chi ofyn i'r Gweinidog am y datganiad hwnnw? Oherwydd, rwyf i'n credu bod ganddo ran i'w chwarae o ran rhoi cyngor da i'n gweithredwyr trafnidiaeth, fel y gallan nhw a'u staff ac, yn wir, y rhai sy'n teithio ar gludiant cyhoeddus yng Nghymru deimlo'n ffyddiog bod y mater hwn wir yn cael ei gymryd o ddifrif.
O, ac mae gennyf i ddatganiad arall—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gen i.
Carry on, Trefnydd. No—you've given way to the Trefnydd. The Trefnydd will answer.
Ewch ymlaen, Trefnydd. Na—rydych chi wedi ildio i'r Trefnydd. Bydd y Trefnydd yn ateb.
Okay. So, this is an important issue that the leader of the opposition also had the opportunity to question the First Minister about during First Minister's questions this afternoon, but I will be sure to have this discussion with my colleague the Minister for economy and transport, because the response to coronavirus is very much a cross-Government response and, equally, it's something that every individual in Wales has their part to play in as well.
Iawn. Felly, mae hwn yn fater pwysig y cafodd arweinydd yr wrthblaid gyfle hefyd i holi'r Prif Weinidog amdano yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog y prynhawn yma, ond byddaf i'n siŵr o gael y drafodaeth hon gyda fy nghyd-Weinidog, Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, oherwydd mae'r ymateb i coronafeirws yn sicr yn ymateb trawslywodraethol, ac yn yr un modd, mae'n rhywbeth y mae gan bob unigolyn yng Nghymru ei ran i chwarae ynddo hefyd.
Fel cysgod Weinidog ar faterion rhyngwladol y Blaid, dwi wedi derbyn hanes pêl-droediwr ifanc yma yng Nghymru. A gaf i ofyn a wnaiff y Llywodraeth ddatganiad ar sefyllfa Rolando Bertrand, dyn 21 mlwydd oed a phêl-droediwr i glwb pêl-droed Bellevue yn Wrecsam, a symudodd i Gymru flwyddyn yn ôl gyda'i deulu, ond sydd nawr mewn peryg o gael ei alltudio i Nicaragua? Chwaraeodd e a'i deulu ran mewn protestiadau gwrthlywodraethol, ac o ganlyniad maent o'r farn eu bod wedi cael eu 'blacklist-io' gan Lywodraeth Nicaragua. Felly, drwy fynd yn ôl yno, mae'n debyg y byddai'n rhoi ei fywyd mewn peryg. Felly, a allaf i ddiolch ymlaen llaw i'r Llywodraeth am edrych i mewn i'r sefyllfa ddyrys yma? Diolch yn fawr.
As shadow Minister for international affairs for Plaid Cymru, I've been told the story of a young footballer here in Wales. Can I ask whether the Government will make a statement on the situation of Rolando Bertrand, the 21-year-old and footballer with Bellevue Football Club in Wrexham, who moved to Wales a year ago with his family, but is now at risk of being deported to Nicaragua? He and his family played a part in anti-Government protests, and as a result they believe they've been blacklisted by the Nicaraguan Government. By going back there, it would put his life in danger. So, can I thank the Government for looking into this situation? Thank you.
Again, thank you to Dai Lloyd for raising this particular issue. I will certainly explore it myself to better understand the issue. I know that you'll also be making those important representations to the Home Office in respect of their deportation processes and so on, but I'll certainly gather some further information.
Unwaith eto, diolch i Dai Lloyd am godi'r mater penodol hwn. Byddaf i'n sicr yn ei archwilio fy hun i ddeall y mater yn well. Rwy'n gwybod y byddwch chi hefyd yn cyflwyno'r sylwadau pwysig hynny i'r Swyddfa Gartref o ran eu prosesau allgludo ac yn y blaen, ond byddaf i yn sicr yn casglu rhywfaint o wybodaeth ychwanegol.
Trefnydd, I wonder if you could arrange for there to be a Government statement on the action that's being taken by Welsh Government in respect to insurance of properties and businesses in flooded areas. There are houses that were insured, some not insured, some will not be able to get insurance or be able to afford insurance. The same equally applies to businesses. Some of them may now have difficulty gaining insurance or being able to afford insurance, which will obviously affect the viability of businesses and the retention of jobs. I appreciate much of the area around insurance is not a devolved matter, but it seems, working across the UK and with the Association of British Insurers and other interests, there is a real need to review the insurance arrangements and the insurance schemes that exist to protect businesses and residential properties for the future.
Trefnydd, tybed a allwch chi drefnu i gael datganiad gan y Llywodraeth ynghylch y camau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru o ran yswirio eiddo a busnesau mewn ardaloedd sydd wedi dioddef llifogydd. Mae tai a oedd wedi eu hyswirio, rhai nad oedden nhw wedi eu hyswirio, ni fydd rhai yn gallu cael yswiriant nac yn gallu fforddio yswiriant. Mae'r un peth yn wir am fusnesau. Ar hyn o bryd, mae'n bosibl bod rhai ohonyn nhw yn cael anhawster i gael yswiriant neu i allu fforddio yswiriant, a fydd yn amlwg yn effeithio ar hyfywedd busnesau a chadw swyddi. Rwy'n gwerthfawrogi bod llawer o'r maes sy'n ymwneud ag yswiriant yn fater nad yw wedi ei ddatganoli, ond mae'n ymddangos, wrth weithio ledled y DU a gyda Cymdeithas Yswirwyr Prydain a rhai eraill â budd, bod gwir angen adolygu'r trefniadau yswiriant a'r cynlluniau yswiriant sy'n bodoli i ddiogelu busnesau ac eiddo preswyl ar gyfer y dyfodol.
As the First Minister set out in First Minister's questions earlier on, our first actions have been about giving that initial and immediate response to the impacted households, businesses and communities. But, as we look forward and have the opportunity to reflect on the flooding, there will be these larger questions that we need to explore. With regard to insurance, there is a scheme called Flood Re, which is a joint UK Government and industry partnership, which is there to give households that have been flooded in the past or are at risk of flooding access to affordable insurance. I think that that is a good scheme that perhaps could be well promoted to those households that have been affected by the recent flooding, and those businesses, in order to try and give them some comfort that there is opportunity for insurance in future.
Fel y nododd y Prif Weinidog yn ystod cwestiynau'r Prif Weinidog yn gynharach, mae ein camau cyntaf ni wedi ymwneud ag ymateb yn gychwynnol ac yn uniongyrchol i'r aelwydydd, busnesau a chymunedau yr effeithiwyd arnyn nhw. Ond, wrth i ni edrych ymlaen a chael y cyfle i fyfyrio ar y llifogydd, bydd y cwestiynau ehangach hyn y bydd angen i ni eu harchwilio. O ran yswiriant, mae cynllun o'r enw Flood Re, sy'n bartneriaeth rhwng Llywodraeth y DU a diwydiant, ar gael i roi y cyfle i aelwydydd sydd wedi dioddef llifogydd yn y gorffennol neu sydd mewn perygl o lifogydd i drefnu yswiriant fforddiadwy. Rwy'n credu bod hwnnw'n gynllun da a allai o bosibl gael ei hyrwyddo'n dda i'r aelwydydd hynny y mae'r llifogydd diweddar wedi effeithio arnyn nhw, a'r busnesau hynny, er mwyn ceisio rhoi rhywfaint o gysur iddyn nhw y bydd cyfle i gael yswiriant yn y dyfodol.
Can I call for two statements? First, on the extent of prostate magnetic resonance imaging before biopsy across Wales. Prostate Cancer UK has shared its latest freedom of information request data showing the extent of prostate MRI before biopsy across Wales. This found that three out of seven health boards across Wales are not yet providing the scans to the standards set by the PROMIS trial and recommended by the National Institute for Health and Care Excellence. A further two are offering biparametric MRI, a simplified version of the scans, although they say plans are in place to complete the process of ensuring that all areas are providing access to full multiparametic MRI by 1 April, only a matter of weeks ahead. They also found that there were restrictive eligibility criteria in Abertawe Bro Morgannwg University Health Board and Cwm Taf University Health Board, and that the increase in prostate MRI capacity over the last 12 months was unknown in both Betsi Cadwaladr and Cwm Taf University health boards.
Prostate Cancer UK is therefore calling for radiology units to receive the resources they need to ensure every man who could benefit gets access now, and has developed a planning tool to help health providers calculate the increase in resources they will need to plan for in their areas. I call for a statement accordingly, not to criticise, but to seek a way of closing the bridge, which is a smaller bridge, but action is nonetheless still required.
Secondly and finally, could I call for a statement on forestry and biodiversity? We heard some comments from the First Minister earlier, but, as you'll be aware, the Welsh Government wants woodland cover in Wales to increase by at least 2,000 hectares per annum. When I attended the curlew summit in 10 Downing Street as the Wales species champion for the curlew last July, we heard that widespread planting of conifers in uplands had led to massive habitat loss, and it was not just the planted land that destroyed the birds, but the land in a large area around the forest ceased to be sustainable habitat for ground-nesting birds as the forest provides ideal cover for predators, mostly foxes, carrion crows and badgers. We need to know, therefore, in the context of the commendable goal to increase forestry and woodland in Wales, how we're going to ensure we have the right trees in the right places to genuinely protect biodiversity.
A gaf i alw am ddau ddatganiad? Yn gyntaf, ar raddau delweddu cyseinedd magnetig y prostad cyn biopsi ledled Cymru. Mae Prostate Cancer UK wedi rhannu ei ddata cais rhyddid gwybodaeth diweddaraf sy'n dangos faint o MRI Prostate a gynhelir cyn biopsi ar draws Cymru. Canfu hyn nad yw tri o'r saith Bwrdd Iechyd ledled Cymru hyd yma'n darparu'r sganiau i'r safonau a gafodd eu gosod gan y treial PROMIS ac a argymhellwyd gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal. Mae dau arall yn cynnig MRI deubarametrig, fersiwn symlach o'r sganiau, er eu bod yn dweud bod cynlluniau ar y gweill i gwblhau'r broses o sicrhau bod pob ardal yn darparu mynediad i MRI amlbarametig llawn erbyn 1 Ebrill, dim ond ychydig wythnosau i ffwrdd. Fe wnaethon nhw hefyd ddarganfod bod meini prawf cymhwysedd cyfyngol ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg a Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf, ac nid oedd y cynnydd yng ngallu MRI y prostad yn ystod y 12 mis diwethaf yn hysbys ym myrddau iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr a Phrifysgol Cwm Taf.
Felly, mae Prostate Cancer UK yn galw am i unedau radioleg gael yr adnoddau sydd eu hangen arnyn nhw i sicrhau bod pob dyn a allai elwa yn cael mynediad nawr, ac maen nhw wedi datblygu offeryn cynllunio i helpu darparwyr iechyd i gyfrifo'r cynnydd mewn adnoddau y bydd angen iddyn nhw ei gynllunio ar eu cyfer yn eu hardaloedd. Rwy'n galw am ddatganiad yn unol â hynny, nid i feirniadu, ond i geisio ffordd o gau'r gofod, sy'n ofod llai, ond mae angen gweithredu o hyd er hynny.
Yn ail ac yn olaf, a gaf i alw am ddatganiad ar goedwigaeth a bioamrywiaeth? Clywsom sylwadau gan y Prif Weinidog yn gynharach, ond, fel y gwyddoch chi, mae Llywodraeth Cymru eisiau i orchudd coetiroedd yng Nghymru gynyddu gan o leiaf 2,000 hectar y flwyddyn. Pan oedwn i'n bresennol yn uwchgynhadledd y gylfinir yn 10 Stryd Downing fel hyrwyddwr rhywogaethau Cymru ar gyfer y gylfinir fis Gorffennaf diwethaf, clywsom fod plannu coed conwydd ar raddfa eang mewn ucheldiroedd wedi arwain at golli cynefinoedd enfawr, ac nid y tir a gafodd ei blannu yn unig a ddinistriodd yr adar, ond mewn ardal fawr o amgylch y goedwig, peidiodd y tir â bod yn gynefin cynaliadwy i adar sy'n nythu ar y ddaear gan fod y goedwig yn darparu gorchudd delfrydol i ysglyfaethwyr, llwynogod, brain tyddyn a moch daear yn bennaf. Mae angen i ni wybod, felly, yng nghyd-destun y nod clodwiw o gynyddu coedwigaeth a choetiroedd yng Nghymru, sut yr ydym ni'n mynd i sicrhau bod gennym ni'r coed cywir yn y mannau cywir i wir ddiogelu bioamrywiaeth.
I'm grateful to Mark Isherwood for raising those issues. The first was the issue of prostate cancer and those MRI tests. I know that there is an intention by the health Minister to bring forward a statement in due course on the cancer strategy, and there'll also be an opportunity to raise issues tomorrow with the Deputy Minister for Health and Social Services during the cancer debate. So, there will be several opportunities in the near future to explore those issues.
On woodland cover, I know that there are particular pieces of work going on across Government, but the particularly interesting and exciting one, I think, is the work going on in terms of the national forest for Wales. I know the Minister will be making a statement very, very shortly—I think the intention is to launch this week.
Rwy'n ddiolchgar i Mark Isherwood am godi'r materion yna. Y cyntaf oedd mater canser y prostad a'r profion MRI hynny. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Iechyd yn bwriadu cyflwyno datganiad maes o law ar y strategaeth canser, a bydd cyfle hefyd i godi materion yfory gyda'r Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn ystod y ddadl ar ganser. Felly, bydd sawl cyfle yn y dyfodol agos i archwilio'r materion hynny.
O ran gorchudd coetiroedd, rwy'n gwybod bod darnau penodol o waith yn mynd ymlaen ledled y Llywodraeth, ond yr un arbennig o ddiddorol a chyffrous, rwy'n credu, yw'r gwaith sy'n mynd ymlaen o ran coedwig cenedlaethol Cymru. Rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog yn gwneud datganiad yn fuan iawn—rwy'n credu mai'r bwriad yw lansio yr wythnos hon.
Dwi'n falch bod y Gweinidog amaeth yn ei sedd hefyd, jest i nodi'r hyn dwi eisiau ei godi. Mae'r Gweinidog wedi datgan y bydd y rheoliadau newydd ar ansawdd dŵr yn cael eu gosod o fewn yr ychydig wythnosau nesaf. Dwi ddim yn gweld yn y datganiad busnes unrhyw gyfeiriad at ddatganiad llafar i gyd-fynd â gosod y rheoliadau hynny yn ystod y tair wythnos nesaf o fusnes. Byddwch chi'n gwybod, wrth gwrs, bod y rheoliadau yma wedi bod yn hynod ddadleuol. Maen nhw wedi bod yn destun codi pwyntiau fan hyn yn y Siambr, ac yn sicr wedi bod yn cynhyrchu llawer iawn o ohebiaeth i fi a nifer o Aelodau eraill yn y Siambr yma. Maen nhw'n cyflwyno newidiadau pellgyrhaeddol, a byddwn i'n teimlo y dylem ni ddisgwyl dim byd llai ond datganiad llafar i gyd-fynd â gosod y rheoliadau newydd yma, er mwyn sicrhau'r tryloywder, y cyfle i graffu, a'r atebolrwydd a ddylai fod yn cyd-fynd â datganiad o'r fath. Felly, gaf i ofyn i chi gadarnhau, os wnewch chi, Trefnydd, y bydd yna ddatganiad llafar yn cyd-fynd ag unrhyw osod rheoliadau newydd ar ansawdd dŵr, pryd bynnag y daw'r rheini ymlaen?
I'm pleased that the Minister for agriculture is in her seat, just to note what I intend to raise. The Minister has stated that the new regulations on water quality will be laid within the next few weeks. I don't see in the business statement any reference to an oral statement to run along with the laying of those regulations over the next three weeks' business. You will know, of course, that these regulations have been very contentious, they have been the subject of points raised in this Chamber, and certainly they've produced a huge amount of correspondence for me and many other Members in this Chamber. They make far-reaching changes, and I would expect nothing less than an oral statement to go along with the laying of these new regulations, in order to ensure transparency, an opportunity for scrutiny, and the accountability that should go along with such a statement. So, can I ask you to confirm, Trefnydd, that there will be an oral statement alongside any new regulations laid on water quality, whenever they're brought forward?
Llywydd, the Minister is obviously here to hear your request this afternoon. I only have the information in terms of what's been laid on the business statement and announcement today, but we will certainly be listening to the request that you've made this afternoon.
Llywydd, yn amlwg mae'r Gweinidog yma i glywed eich cais y prynhawn yma. Dim ond yr wybodaeth o ran yr hyn sydd wedi'i osod ar y datganiad a chyhoeddiad busnes heddiw sydd gennyf i, ond byddwn ni yn sicr yn gwrando ar y cais yr ydych chi wedi ei wneud y prynhawn yma.
I appreciate time is short, so I'll be brief. First of all, an issue raised by a number of Members in this Chamber today: that of flooding. Can I concur with those previous comments in terms of support that's available to businesses and homes, indeed, across Wales? Particularly those homes that may not have access to conventional flood insurance. I visited one home in Monmouthshire, in the town of Monmouth itself, where there's an issue with the electrical sockets, for instance, and there's some cost involved in repositioning those. Perhaps there could be some sort of grant available for those affected by flooding without insurance.
Secondly, an issue I've raised on many occasions: that of roads, and the Chepstow bypass. I wonder if we could have an update at some point in the run-up to Easter from the Minister for transport regarding progressing a Chepstow bypass, and any discussions that might have been held between either himself and his counterpart in Westminster, or indeed the relevant officials, to try and progress that important project.
Rwy'n gwerthfawrogi bod amser yn brin, felly byddaf yn gryno. Yn gyntaf oll, mater a gafodd ei godi gan nifer o Aelodau yn y Siambr hon heddiw: sef llifogydd. A gaf i gytuno â'r sylwadau blaenorol hynny o ran cefnogaeth sydd ar gael i fusnesau a chartrefi, yn wir, ledled Cymru? Yn enwedig y cartrefi hynny nad ydyn nhw'n gallu cael yswiriant llifogydd confensiynol. Fe wnes i ymweld ag un cartref yn sir Fynwy, yn nhref Trefynwy ei hun, lle mae problem gyda'r socedi trydan, er enghraifft, ac mae peth cost ynghlwm wrth adleoli'r rheini. Efallai y gallai fod rhyw fath o grant ar gael i'r rhai nad oes ganddyn nhw yswiriant y mae llifogydd yn effeithio arnyn nhw.
Yn ail, mater yr wyf i wedi ei godi droeon: ffyrdd, a ffordd osgoi Cas-gwent. Tybed a allem ni gael yr wybodaeth ddiweddaraf rywbryd yn ystod y cyfnod cyn y Pasg gan y Gweinidog trafnidiaeth ynghylch symud ymlaen â'r ffordd osgoi yng Nghas-gwent, ac unrhyw drafodaethau a allai fod wedi eu cynnal rhwng naill ai ef a'i swyddog cyfatebol yn San Steffan, neu yn wir y swyddogion perthnasol, i geisio datblygu'r prosiect pwysig hwnnw.
Again, I would highlight the important potential of Flood Re as a potential way forward for people who have found it difficult to get flooding insurance because either they've been flooded in the past and the insurers won't take them on, or because they're on a property that is deemed to be at risk of flooding. It is a Government and industry partnership in order to deliver that, to ensure that people do have access to affordable insurance in those circumstances. So, I'd recommend that to Members, to explore it further as to whether it's something that they can explore with their constituents.
And of course, I will speak to my colleague the Minister for transport with regard to the request for an update on the Chepstow bypass.
Unwaith eto, rwy'n tynnu sylw at botensial pwysig Flood Re fel ffordd bosibl ymlaen i bobl sydd wedi ei chael hi'n anodd cael yswiriant llifogydd oherwydd eu bod naill ai wedi dioddef llifogydd yn y gorffennol ac na fydd yr yswirwyr yn eu derbyn, neu oherwydd eu bod mewn eiddo sy'n cael ei ystyried i fod mewn perygl o lifogydd. Mae'n bartneriaeth rhwng y Llywodraeth a'r diwydiant er mwyn cyflawni hynny, er mwyn sicrhau bod pobl yn gallu cael yswiriant fforddiadwy o dan yr amgylchiadau hynny. Felly, byddwn i'n argymell hynny i'r Aelodau, i'w archwilio ymhellach o ran pa un a yw'n rhywbeth y gallan nhw ei archwilio gyda'u hetholwyr.
Ac wrth gwrs, byddaf i'n siarad â'm cydweithiwr, y Gweinidog trafnidiaeth, ynghylch y cais am yr wybodaeth ddiweddaraf o ran ffordd osgoi Cas-gwent.
Two months ago, I asked for a Government statement about health workforce planning, because I was concerned that a number of GP surgeries in my region were at risk of closure. Local councillors who also raised the issue were accused of scaremongering, but last week we received confirmation that three surgeries are to close in Gilfach, Lansbury Park and Penyrheol, all managed by Aneurin Bevan health board and all in the Caerphilly County Borough Council area.
I'm really concerned that the surgeries that will now have to take on thousands of new patients in light of these closures will struggle to deal with the extra demand, and that some people will have to travel to very far away places if they don't have their own transport. They might have trouble re-registering and accessing the new surgeries. I was out talking to residents in Lansbury Park last week, and one constituent told a colleague of mine that he was only just able to walk to a surgery round the corner, but he didn't know how he was going to be able to reach somewhere that was much further away.
I've previously mentioned that the BMA GP heat-map analysis showed that 32 surgeries are at risk of closure in the Aneurin Bevan health board area. Three of these have now closed, or are about to close, which means a further 29 could still be at risk.
My previous request for a statement went unheeded, I'm afraid. So, I'd like to ask again for a statement from the Welsh Government setting out what support will be made available to patients, pharmacies and surgeries that will have to cope with these new closures? Secondly, what immediate steps will the Welsh Government take to prevent the closure of further surgeries in their region through timely recruitment? And finally, how does the Welsh Government intend to turn around this disastrous failure to plan its future GP workforce in the face of growing demand? Diolch, Trefnydd.
Ddeufis yn ôl, gofynnais am ddatganiad gan y Llywodraeth ynghylch cynllunio'r gweithlu ym maes iechyd, oherwydd fy mod i'n pryderu bod nifer o feddygfeydd teulu yn fy rhanbarth i mewn perygl o gau. Cafodd cynghorwyr lleol a gododd y mater hefyd eu cyhuddo o godi bwganod, ond yr wythnos diwethaf cawsom ni gadarnhad y bydd tair meddygfa yn cau yn y Gilfach, Parc Lansbury a Phenyrheol, a reolir gan Fwrdd Iechyd Aneurin Bevan a phob un ohonyn nhw yn ardal Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili.
Rwy'n bryderus iawn y bydd y meddygfeydd a fydd yn gorfod cymryd miloedd o gleifion newydd erbyn hyn yn sgil y ffaith bod rhai eraill yn cau yn cael trafferth i ymdopi â'r galw ychwanegol, ac y bydd yn rhaid i rai pobl deithio i leoedd pell iawn os nad oes ganddyn nhw eu cludiant eu hunain. Efallai y byddan nhw'n cael trafferth ailgofrestru a defnyddio'r meddygfeydd newydd. Roeddwn i allan yn siarad â thrigolion Parc Lansbury yr wythnos diwethaf, a dywedodd un etholwraig wrth fy nghyd-Aelod nad oedd ddim ond prin yn gallu cerdded i'r feddygfa rownd y gornel, ond nid oedd yn gwybod sut yr oedd hi'n mynd i allu cyrraedd rhywle a oedd lawer ymhellach i ffwrdd.
Rwyf i wedi sôn o'r blaen fod dadansoddiad map gwres meddygon teulu Cymdeithas Feddygon Prydain yn dangos bod 32 o feddygfeydd mewn perygl o gau yn ardal Bwrdd Iechyd Aneurin Bevan. Mae tair o'r rhain bellach wedi cau, neu ar fin cau, sy'n golygu y gallai 29 arall fod mewn perygl o hyd.
Ni wrandawyd ar fy nghais blaenorol am ddatganiad, mae arna i ofn. Felly, hoffwn i ofyn eto am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn nodi pa gymorth fydd ar gael i gleifion, fferyllfeydd a meddygfeydd a fydd yn gorfod ymdopi â sefyllfa newydd y meddygfeydd hyn yn cau? Yn ail, pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd ar unwaith i atal rhagor o feddygfeydd rhag cau yn eu rhanbarth drwy recriwtio'n brydlon? Ac yn olaf, sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu gwyrdroi'r methiant trychinebus hwn i gynllunio ei weithlu meddygon teulu yn y dyfodol yn wyneb y galw cynyddol? Diolch, Trefnydd.
Health boards are working with partners throughout the clusters to adopt and adapt the primary care model for Wales, with its focus on support for self-care and delivering a seamless 24/7 service that prioritises the sickest people, making effective use of the multiprofessional workforce. And of course, this year, the Welsh Government has provided an additional £10 million for clusters to decide how to invest in the support of the primary care model for Wales.
With regard to the specific GP practices to which you refer, I do know that the Minister has had some discussions with the local Members, and that the health board is now offering a package of support to each of those practices that are likely to see an increased number of patients. Of course, there's huge work going on, isn't there, to try and encourage people to work in Wales, and actually, successful work in terms of recruiting new GPs into the training programmes as well. But the Minister has heard your request for a statement. It's very difficult to accommodate all statements; we get about 20 or so requests every week, with only a small number of slots in which to respond to them, but we do our best to try and accommodate things as much as we can.
Mae'r byrddau iechyd yn gweithio gyda phartneriaid drwy'r clystyrau i fabwysiadu ac addasu'r model gofal sylfaenol i Gymru, gan ganolbwyntio ar gymorth ar gyfer hunanofal a darparu gwasanaeth di-dor 24/7 sy'n rhoi blaenoriaeth i'r bobl waelaf eu hiechyd, gan wneud defnydd effeithiol o'r gweithlu amlbroffesiwn. Ac wrth gwrs, eleni, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu £10 miliwn ychwanegol er mwyn i glystyrau benderfynu sut i fuddsoddi i gefnogi'r model gofal sylfaenol i Gymru.
O ran y practisau meddygon teulu penodol yr ydych chi'n cyfeirio atyn nhw, gwn fod y Gweinidog wedi cael rhai trafodaethau gyda'r Aelodau lleol, a bod y bwrdd iechyd yn cynnig pecyn o gymorth erbyn hyn i bob un o'r practisau hynny sy'n debygol o weld cynnydd yn nifer y cleifion. Wrth gwrs, mae gwaith aruthrol yn digwydd, onid oes, i geisio annog pobl i weithio yng Nghymru, ac mewn gwirionedd, mae hwnnw'n llwyddiannus o ran recriwtio meddygon teulu newydd i'r rhaglenni hyfforddiant hefyd. Ond mae'r Gweinidog wedi clywed eich cais chi am ddatganiad. Mae'n anodd iawn cynnwys pob datganiad; rydym yn cael tua 20 o geisiadau bob wythnos, a dim ond nifer fechan o slotiau i ymateb iddyn nhw. Ond gwnawn ein gorau glas i geisio darparu ar gyfer pethau gymaint ag y gallwn ni.
Diolch i'r Trefnydd.
Thank you, Trefnydd.
Mae'r eitem nesaf, sef y datganiad ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod, wedi'i gyflwyno fel eitem ysgrifenedig.
The next item, a statement on International Women's Day, has been tabled as a written statement.
Ac, felly'r eitem nesaf yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar yr wybodaeth ddiweddaraf am coronafeirws. Galwaf ar y Gweinidog i wneud ei ddatganiad—Vaughan Gething.
Therefore, the next item is a statement by the Minister for Health and Social Services, a coronavirus update. I call on the Minister to make the statement—Vaughan Gething.
Thank you, Llywydd. The situation in Wales continues to evolve and we now have six confirmed cases. More cases will be diagnosed both here and elsewhere the UK in the coming days. In response to the changing situation, we have jointly developed an action plan with the UK Government and the other national devolved Governments. This builds on our experience of treating infectious diseases and our planning for an influenza pandemic.
The action plan deals with what we know currently about the virus and the diseases it causes; how we have planned for an infectious disease outbreak such as coronavirus; the actions we have taken so far in response to the current outbreak; what we're planning to do next, depending on the course that the current outbreak takes; and, of course, the role that the public can play in supporting this response, now and in the future.
I have asked the chief executive of NHS Wales to establish an NHS Wales and social services planning and response team to draw on appropriate expertise and to be in the best position to address response issues as we move through the phases of this outbreak. This team will provide ongoing support, co-ordination and integration of the health and social services response. They will co-ordinate their work with the wider remit of the Welsh Government emergency co-ordination centre. As an immediate action, assurance has been sought and confirmed from all health boards with acute hospitals that they are ready to accept patients into their isolation facilities.
This weekend, I authorised the supply of personal protective equipment to all GP practices across Wales. Supplies of personal protective equipment to community pharmacies will be sent out later this week. We are mobilising our pandemic stockpiles for health and social care, so that this stock is in a state of readiness to be pushed out as and when necessary.
We are still taking action to detect early cases, to follow up close contacts, and to prevent the disease taking hold in this country for as long as is practically possible. If the disease becomes more established in the UK and in Wales, we will need to consider further measures to reduce the rate and extent of its spread.
We will therefore look to take new powers for Wales through the UK-wide coronavirus Bill to be introduced in the House of Commons, to be able to help systems and services work more effectively in tackling the outbreak. The Bill will strengthen quarantine and mass gathering powers, and will allow for the closure of schools and colleges, if necessary, to contain the spread of coronavirus. All four UK Governments across the UK have agreed on a single piece of UK-wide legislation as the right approach. However, I do want to reiterate the point that, in that single piece of UK-wide legislation, it is a clear expectation that all those powers that are currently devolved responsibilities will remain the responsibilities of Ministers in devolved national Governments.
Diolch, Llywydd. Mae'r sefyllfa yng Nghymru yn parhau i esblygu ac erbyn hyn mae gennym chwe achos pendant. Fe fydd mwy o achosion yn cael eu cadarnhau yma ac mewn mannau eraill yn y DU yn ystod y dyddiau nesaf. Mewn ymateb i'r sefyllfa gyfnewidiol, rydym wedi datblygu cynllun gweithredu ar y cyd â Llywodraeth y DU a'r llywodraethau datganoledig cenedlaethol eraill. Mae hyn yn adeiladu ar ein profiad o drin clefydau heintus ac ar ein cynlluniau ni ar gyfer ffliw pandemig.
Mae'r cynllun gweithredu yn ymdrin â'r hyn a wyddom ni am y feirws ar hyn o bryd ac am y clefydau a achosir ganddo; sut rydym ni wedi cynllunio ar gyfer achosion o glefydau heintus fel coronafeirws; y camau a gymerwyd gennym hyd yn hyn wrth ymateb i'r achosion presennol; yr hyn y bwriadwn ei wneud nesaf, gan ddibynnu ar gyfeiriad yr achosion presennol; ac, wrth gwrs, yr hyn y gall y cyhoedd ei wneud i gefnogi'r ymateb hwn, yn awr ac yn y dyfodol.
Rwyf wedi gofyn i brif weithredwr GIG Cymru sefydlu tîm cynllunio ac ymateb o blith GIG Cymru a'r gwasanaethau cymdeithasol i ddefnyddio'r arbenigedd priodol a bod yn y sefyllfa orau i fynd i'r afael â phroblemau ymateb wrth inni symud drwy gamau'r achosion hyn. Fe fydd y tîm hwn yn rhoi cymorth parhaus, yn cydgysylltu ac yn integreiddio'r ymateb o ran y gwasanaethau iechyd a chymdeithasol. Fe fyddan nhw'n cydgysylltu eu gwaith nhw â chylch gwaith ehangach Canolfan Cydgysylltu Argyfyngau Llywodraeth Cymru. Fe geisiwyd sicrwydd ar unwaith ac fe gafwyd cadarnhad gan bob bwrdd iechyd sydd ag ysbytai acíwt eu bod nhw'n barod i dderbyn cleifion i'w cyfleusterau ynysu.
Y penwythnos hwn, fe roddais i ganiatâd i gyflenwi cyfarpar diogelu personol i bob practis meddyg teulu ledled Cymru. Fe gaiff cyflenwadau o offer amddiffynnol personol i fferyllfeydd cymunedol eu hanfon yn nes ymlaen yr wythnos hon. Rydym yn rhoi ein cyflenwadau pandemig ni ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol ar waith, fel bod y stôr hon yn barod i gael ei dosbarthu yn ôl yr angen.
Rydym yn parhau i gymryd camau i ganfod achosion cynnar, a mynd ar drywydd cysylltiadau agos, ac atal y clefyd rhag ymsefydlu yn y wlad hon am gyhyd ag sy'n bosibl yn ymarferol. Pe byddai'r clefyd yn ymsefydlu yn y DU ac yng Nghymru, fe fyddai angen inni ystyried mesurau pellach i leihau cyfradd a maint ei ledaeniad.
Fe fyddwn ni felly'n ceisio ennill pwerau newydd i Gymru drwy Fil Coronafeirws y DU gyfan sydd i'w gyflwyno yn Nhŷ'r Cyffredin, i helpu systemau a gwasanaethau i weithio'n fwy effeithiol wrth fynd i'r afael â'r achosion. Fe fydd y Bil yn cryfhau pwerau o ran cwarantin a thorfeydd o bobl, ac fe fydd yn caniatáu i ysgolion a cholegau gau, pe byddai angen, i gyfyngu ar ledaeniad coronafeirws. Mae pob un o'r pedair Llywodraeth ledled y DU wedi cytuno mai un darn o ddeddfwriaeth ar gyfer y DU gyfan yw'r dull cywir. Serch hynny, rwy'n awyddus i ailadrodd y pwynt, yn yr un darn hwnnw o ddeddfwriaeth i'r DU gyfan, y bydd disgwyliad clir bod yr holl bwerau hynny sydd wedi eu datganoli ar hyn o bryd yn parhau i fod yn gyfrifoldebau i Weinidogion mewn Llywodraethau cenedlaethol datganoledig.
Our NHS will have to make some changes to how it operates. That includes care and advice by phone and information technology. I have decided on a new software system to be made available across Wales to enable video consultations for people with their GPs. We have already introduced an online symptom checker, hosted by our NHS Direct Wales website. There is, of course, the daily update on the Public Health Wales website too. This should help to reduce pressure on front-line staff, and better support people with information and advice.
We want to strike a balance between keeping people safe and minimising the social and economic impact. Our decisions will reflect the scientific evidence, and take into account the trade-offs involved. The actions we will consider include encouraging greater home working, not using public transport and other behavioural measures that people can voluntarily take to slow the spread of the disease. We will consider if those with more minor symptoms should self-isolate, but this will be informed by expert advice on the epidemiology of the outbreak, and we are not at that point today.
It is worth reminding ourselves and the public, though, that people with significant flu-like symptoms should not attend work, their GP, or an A&E department. That is not new advice—that is the current advice at all times of the year.
Some major public events, as we've seen, have been cancelled or postponed outside Wales, to limit the risk of transmitting coronavirus. A number of schools have closed in other countries for similar reasons. These are possible future options for us too. We are, however, not at that stage. Schools should remain open, and there is no rationale to cancel major sporting fixtures at this point.
But some of the most effective measures involve all of us—not just the Government or the NHS. For instance, simple personal hygiene procedures can significantly limit the spread of the virus, as can prudent self-isolation for those at particular risk. Employers can and should support their staff to take such action, without creating undue alarm. To mitigate the impact on businesses, the Welsh Government has registered COVID-19 as a notifiable disease. This will help companies seek compensation through their insurance policies in the event of any cancellations that they may have to make as a result of the spread of the virus.
We are moving towards enhanced monitoring arrangements at Cardiff international airport. This will mean that every aircraft that lands here from a region identified by the case definition will need to declare any symptomatic passengers to Public Health Wales's port health teams before disembarking.
Outside the UK, the risk changes daily. The Foreign and Commonwealth Office also updates its advice to travellers regularly. And people who intend to travel abroad should check the Foreign and Commonwealth Office website for the most up-to-date travel advice before they travel. The latest advice for returning travellers from the highest-risk parts of the world is to stay indoors, avoid contact with other people, and call 111. That is true even if they do not have symptoms. Those areas are: Iran, the Hubei province in China and Italy. For returning travellers from areas that are deemed lower risk, the advice is to stay indoors and avoid contact with other people only if you develop symptoms. This now includes all of Italy outside of the locked down areas I've already mentioned.
There is further advice available from Public Health Wales and the Welsh Government for people who have not travelled but are nonetheless concerned. That too will change as the pattern of the outbreak changes and as our understanding grows. But following such advice is always better than listening to often ill-informed rumour and speculation. In particular, I would urge people to check the advice that is available before presenting themselves for diagnosis, which, of course, risks wasting finite NHS resources. We are continuing to offer community testing to people in their own homes. In addition, 111 is now available across all areas of Wales for coronavirus advice.
The First Minister and I continue to attend COBRA meetings. We will continue to work with UK Ministers, the Scottish and Northern Irish Governments, our chief medical officers, and public health agencies, across all four nations.
No-one should be under any illusion about the threat that the coronavirus presents. There are plain and serious risks to people's health, including in particular people who are already vulnerable. And a large-scale outbreak also carries wider risks of social and economic disruption.
This outbreak will not go away quickly and it will get worse before it gets better. But, at the same time, we have long been prepared for an outbreak like this, and we are learning more about this particular virus each day. That knowledge, combined with the dedication of our health professionals and others right across public services and the independent sector, allows us to reduce the risks as far as we possibly can. I will, of course, keep Members and the people of Wales fully informed of any steps that we take here in the Government.
Fe fydd yn rhaid i'n GIG ni yma wneud rhai newidiadau i'r ffordd y mae'n gweithredu. Mae hynny'n cynnwys gofal a chyngor dros y ffôn a thechnoleg gwybodaeth. Rwyf wedi penderfynu y bydd system feddalwedd newydd ar gael ledled Cymru i alluogi pobl i ymgynghori â'u meddygon teulu drwy gyfrwng fideo. Rydym eisoes wedi cyflwyno gwiriwr symptomau ar-lein, y gellir ei ddefnyddio ar ein gwefan ni, Galw Iechyd Cymru. Wrth gwrs, mae'r wybodaeth ddiweddaraf bob dydd ar wefan Iechyd Cyhoeddus Cymru hefyd. Fe ddylai hyn helpu i leihau'r pwysau ar y staff rheng flaen, a chefnogi pobl drwy roi mwy o wybodaeth a chyngor iddynt.
Rydym eisiau gweld cydbwysedd rhwng cadw pobl yn ddiogel a lleihau'r effeithiau cymdeithasol ac economaidd. Fe fydd ein penderfyniadau ni'n adlewyrchu'r dystiolaeth wyddonol, ac yn ystyried y cyfaddawdu sy'n gysylltiedig â hynny. Mae'r camau y byddwn ni'n eu hystyried yn cynnwys annog mwy o bobl i weithio gartref, ymatal rhag defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus a mesurau ymddygiadol eraill y gall pobl eu cymryd yn wirfoddol i arafu ymlediad y clefyd. Fe fyddwn ni'n ystyried a ddylai'r rhai sydd â symptomau llai amlwg eu hynysu eu hunain, ond fe gaiff hyn ei lywio gan gyngor arbenigol ar epidemioleg yr achos, ac nid ydym wedi cyrraedd y sefyllfa honno heddiw.
Mae'n werth inni atgoffa ein hunain a'r cyhoedd, er hynny, na ddylai pobl sydd â symptomau tebyg i'r ffliw fynd i'r gwaith, na mynd i weld eu meddyg teulu, na mynd i adrannau damweiniau ac argyfwng. Nid cyngor newydd yw hwnnw—dyna'r cyngor cyfredol ar hyd y flwyddyn.
Mae rhai digwyddiadau cyhoeddus mawr y tu allan i Gymru, fel y gwelsom ni, wedi cael eu canslo neu eu gohirio er mwyn cyfyngu ar y perygl o drosglwyddo coronafeirws. Mae nifer o ysgolion wedi cau mewn gwledydd eraill am resymau tebyg. Mae'r rhain yn ddewisiadau a fydd yn bosibl i ninnau hefyd yn y dyfodol. Eto i gyd, nid ydym yn y sefyllfa honno ar hyn o bryd. Fe ddylai'r ysgolion aros ar agor, ac nid oes sail resymegol i ganslo digwyddiadau chwaraeon mawr ar hyn o bryd.
Ond mae rhai o'r mesurau mwyaf effeithiol yn cynnwys pob un ohonom ni—nid y Llywodraeth neu'r GIG yn unig. Er enghraifft, fe all gweithdrefnau hylendid personol syml gyfyngu'n sylweddol ar ledaeniad y feirws, fel y gall hunan ynysu darbodus i'r rhai sy'n wynebu risg arbennig. Fe all cyflogwyr gefnogi eu staff i gymryd camau o'r fath, ac fe ddylen nhw wneud hynny, heb godi braw yn ormodol. I liniaru'r effaith ar fusnesau, mae Llywodraeth Cymru wedi cofrestru COVID-19 yn glefyd hysbysadwy. Fe fydd hyn yn helpu cwmnïau i geisio iawndal drwy eu polisïau yswiriant os bydd yn rhaid iddyn nhw ganslo unrhyw beth o ganlyniad i ymlediad y feirws.
Rydym yn symud tuag at drefniadau monitro gwell ym maes awyr rhyngwladol Caerdydd. Fe fydd hyn yn golygu y bydd angen i bob awyren sy'n glanio yma o ranbarth a nodir gan ddiffiniad yr achos, ddatgan unrhyw deithwyr sy'n arddangos symptomau gerbron timau iechyd porthladdoedd Iechyd Cyhoeddus Cymru cyn iddyn nhw ddod oddi ar yr awyren.
Y tu allan i'r DU, mae'r risg yn newid yn feunyddiol. Mae'r Swyddfa Dramor a Chymanwlad yn diweddaru ei chyngor i deithwyr yn rheolaidd hefyd. Ac fe ddylai pobl sy'n bwriadu teithio dramor edrych ar wefan y Swyddfa Dramor a Chymanwlad am y cyngor diweddaraf o ran teithio cyn iddyn nhw fynd dramor. Y cyngor diweddaraf i deithwyr sy'n dychwelyd o'r rhannau o'r byd sydd â'r risg uchaf yw aros yn y tŷ, ac osgoi dod i gysylltiad â phobl eraill, a ffonio 111. Mae hynny'n wir hyd yn oed os nad oes symptomau ganddyn nhw. A'r ardaloedd hynny yw: Iran, talaith Hubei yn Tsieina a'r Eidal. I deithwyr sy'n dychwelyd o ardaloedd a ystyrir yn llai o risg, y cyngor yw aros yn y tŷ ac osgoi cysylltiad â phobl eraill os ydych chi'n datblygu symptomau. Bellach, mae hyn yn cynnwys yr Eidal gyfan y tu allan i'r ardaloedd dan glo yr wyf i wedi eu crybwyll nhw eisoes.
Mae rhagor o gyngor ar gael gan Iechyd Cyhoeddus Cymru a Llywodraeth Cymru ar gyfer pobl nad ydyn nhw wedi teithio ond sydd, serch hynny, yn bryderus. Fe fydd hwnnw'n newid hefyd wrth i batrwm yr achosion newid ac wrth i'n dealltwriaeth ninnau dyfu. Ond mae dilyn cyngor o'r fath yn well bob amser na gwrando ar sibrydion a dyfalu sy'n aml yn anwybodus. Yn arbennig, fe fyddwn i'n annog pobl i edrych ar y cyngor sydd ar gael cyn mynd i geisio diagnosis, sydd, wrth gwrs, yn achosi'r risg o wastraffu adnoddau cyfyngedig y GIG. Rydym yn parhau i gynnig profion cymunedol i bobl yn eu cartrefi nhw eu hunain. Yn ogystal â hynny, mae 111 ar gael ledled Cymru erbyn hyn i gael cyngor ar y coronafeirws.
Mae'r Prif Weinidog a minnau'n parhau i fynd i gyfarfodydd COBRA. Fe fyddwn ni'n parhau i weithio gyda Gweinidogion y DU, llywodraethau'r Alban a Gogledd Iwerddon, ein prif swyddogion meddygol ni, ac asiantaethau iechyd cyhoeddus, ledled y pedair gwlad.
Ni ddylai unrhyw un fod dan unrhyw gamargraff am y bygythiad y mae'r coronafeirws yn ei ymgorffori. Mae risgiau amlwg a difrifol i iechyd pobl, gan gynnwys, yn enwedig, bobl sydd eisoes yn agored i niwed. Ac mae achosion ehangach hefyd yn achosi'r risg o amharu ar gymdeithas a'r economi ar raddfa fawr.
Ni fydd yr achosion hyn yn diflannu yn gyflym ac fe fydd y sefyllfa'n gwaethygu cyn iddo wella. Ond, ar yr un pryd, rydym wedi hen baratoi ar gyfer achosion fel hyn, ac rydym yn dysgu mwy am y feirws penodol hwn bob dydd. Mae'r wybodaeth honno, ynghyd ag ymroddiad ein gweithwyr iechyd proffesiynol ni ac eraill ar draws y gwasanaethau cyhoeddus a'r sector annibynnol, yn ein galluogi i leihau'r risgiau gymaint ag y gallwn ni. Fe fyddaf i, wrth gwrs, yn parhau i roi'r wybodaeth lawn i'r Aelodau a phobl Cymru am unrhyw gamau y byddwn ni'n eu cymryd yma yn y Llywodraeth.
Thank you very much for your statement, Minister, and for keeping me, on behalf of the Welsh Conservatives, so well briefed during this situation. Just going through your statement, I have a number of questions. Are you able to confirm to us the level of seniority that the members of the NHS Wales and social services planning and response teams will be—in other words, that they've got the stripes to make things happen out there in the NHS? Are you able to confirm to us how many isolation beds we currently have available throughout our whole NHS? Because I'm assuming that isolation is literally quite different from intensive care, because they're the ones within the walled glass environments, so I just wanted clarification on that.
I was very pleased to see the personal protective equipment going out to GP practices and pharmacies, and I wondered at what point you might consider issuing them to domiciliary care workers and to care workers in residential homes, and what advice you might be giving to owners of private homes as to what precautions that they should be taking.
You were talking about the technology to underpin this, and I must say that the symptom checker is very good, because I tried it out, and I think it's very clear and I commend you for that. Of course, an awful lot of older people will not necessarily have access to IT or be able to use IT, and I wondered what you might be putting in place, or what instructions you will be giving to older persons who can't actually use a symptom checker and what they should do. I'm assuming you might say back to me '111', and, again, I just wanted to have some clarification on that, because I was up in Wrexham Maelor Hospital meeting staff last week, and I also met with a couple of GP practices, and they were quite confusing on their message back to me as to the efficiency of 111 in north Wales. There was talk about the 0845 number being on a divert and that they weren't convinced that actually 111 was universal. So, perhaps, you could just confirm that, so that we can move forward on that one.
And, again, while we're on the subject of older people, I appreciate that this isn't for now, but in the weeks coming up, will you be talking to and have you had any discussions with organisations such as supermarket leaders, to perhaps put in place some kind of way for older people who have to stay at home because they've got severe health risks like chronic obstructive pulmonary disease, or because they're a higher risk population, to be able to phone in supermarket orders and get them delivered? Because, again, particularly I know that in my constituencies, there is a significant number of older people who simply do not have access to that IT equipment to be able to put an order out to one of our favourite supermarkets.
I've got a specific question that I'd like to ask about the workforce. In a previous statement, you said that you planned to employ volunteers and staff who've recently left the NHS. So, they're going to be current. Could you confirm that locum doctors will be offered contracts that will cover them and their families in the event of serious ill-health or even death if they die in service because of this? Will you be looking at that going forward? Because it's one thing to ask a retired GP or a retired consultant perhaps or nurse to come back in and cover a shift and they've recently retired, we can get them a quick fitness to practice certificate—I understand all of that and that will, no doubt, be taking place—but we also need to cover them if the worst happens. So, can you just confirm that perhaps this will be an area that you would look at?
You've also talked about the opportunity of video consultations, which actually I think is a very important step forward, but, again, are you giving some thought to what plans might be in place for the areas where video connectivity, because of our IT infrastructure, simply isn't available, and I could give you quite a few notspots in my constituency where that really wouldn't happen?
There are lots of questions to ask on coronavirus, and I simply am not going to take up lots more of your time. My last question would be that, of course, South Korea believe that they've passed the peak, and that they're now coming down the other side; they're quietly confident. They've been very effective in how they've dealt with it. They have a different social structure, and a different culture, but one of the things that they did use was they used social media to help to track a coronavirus-identified patient. Obviously, I don't know—I assume that they had permission—but to track where they'd been, so that they could then try to use that kind of technology to find out who else might be at risk. Could you just tell us whether or not you've got any thoughts in the weeks ahead? As I say, not now—I appreciate it's not in place at this moment—but we all recognise that this virus is going to expand. The situation will get worse and the things I've mentioned are just things that we could do to help perhaps to chase down or to mitigate, and I just wondered if you'd been looking at somewhere like South Korea, who think they're through the worst of it, to learn what best practice we can to help us contain the situation, or at least manage the situation, in our country.
Diolch yn fawr iawn am eich datganiad, Gweinidog, ac am fod mor barod i roi diweddariadau i mi, ar ran y Ceidwadwyr Cymreig, yn ystod y sefyllfa sydd ohoni. Gan fynd trwy eich datganiad chi, mae gennyf i nifer o gwestiynau. A wnewch chi gadarnhau ar ba lefel y bydd aelodau'r GIG yng Nghymru a thimau cynllunio ac ymateb y gwasanaethau cymdeithasol—mewn geiriau eraill, a oes ganddyn nhw'r awdurdod i sicrhau y bydd pethau'n digwydd yn y GIG? A wnewch chi gadarnhau nifer y gwelyau ynysu a fydd ar gael inni ar hyn o bryd drwy'r GIG yn ei gyfanrwydd? Oherwydd rwy'n tybio bod ynysu yn bur wahanol i ofal dwys, gan mai nhw yw'r rhai sydd o fewn y muriau gwydr, felly roeddwn i eisiau eglurhad ar hynny.
Roeddwn i'n falch iawn o weld y cyfarpar diogelu personol yn cael ei ddosbarthu i feddygfeydd a fferyllfeydd. Tybed pa bryd y gallech chi ystyried eu rhoi nhw i weithwyr gofal cartref a gweithwyr gofal mewn cartrefi preswyl, a pha gyngor a fyddech chi'n ei roi i berchnogion cartrefi preifat o ran pa ragofalon y dylen nhw fod yn eu cymryd.
Roeddech chi'n sôn am y dechnoleg i ategu hyn, ac mae'n rhaid imi ddweud bod y gwiriwr symptomau yn un da iawn, oherwydd fe roddais i gynnig ar ei ddefnyddio, ac rwy'n credu ei fod yn glir iawn ac rwy'n eich cymeradwyo chi ar hynny. Wrth gwrs, ni fydd gan lawer iawn o bobl hŷn o reidrwydd y modd i ddefnyddio technoleg gwybodaeth na'r gallu i'w ddefnyddio, felly tybed beth y gallech chi ei roi ar waith, neu pa gyfarwyddiadau y byddech chi'n eu rhoi i bobl hŷn nad ydyn nhw'n gallu defnyddio'r gwiriwr symptomau a'r hyn y dylen nhw ei wneud. Rwy'n tybio y byddwch chi'n dweud '111' wrthyf i, ac, unwaith eto, hoffwn i gael rhywfaint o eglurhad yn hynny o beth. Fe fues i mewn cyfarfod o staff Ysbyty Wrecsam Maelor yr wythnos diwethaf, a chyfarfod ag un neu ddau o bractisau meddygon teulu hefyd, ac roedden eu neges nhw i mi am effeithlonrwydd 111 yn y Gogledd yn un eithaf amwys. Fe ddywedodd rhai fod y rhif 0845 yn cael ei ddargyfeirio ac nad oedden nhw'n argyhoeddedig bod 111 ar gael yn gyffredinol. Felly, efallai y gallech chi gadarnhau hynny, er mwyn inni allu symud ymlaen gyda'r mater hwnnw.
Ac, unwaith eto, wrth inni sôn am bobl hŷn, rwy'n sylweddoli nad rhywbeth ar gyfer nawr yw hyn, ond yn ystod yr wythnosau nesaf, a wnewch chi siarad gyda sefydliadau fel arweinyddion archfarchnadoedd neu a ydych chi wedi cynnal unrhyw drafodaethau â nhw o bosibl i sefydlu rhyw fath o ffordd i bobl hŷn, sy'n gorfod aros gartref oherwydd bod ganddyn nhw risgiau iechyd difrifol fel clefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint, neu oherwydd eu bod nhw'n boblogaeth risg uwch, i allu archebu nwyddau o'r archfarchnad dros y ffôn a'u cael wedi'u hanfon atyn nhw? Oherwydd, unwaith eto, gwn fod nifer sylweddol o bobl hŷn yn fy etholaethau i nad ydyn nhw'n gallu defnyddio offer technoleg gwybodaeth i archebu o un o'n hoff archfarchnadoedd ni.
Mae gen i gwestiwn penodol yr hoffwn ei ofyn ynglŷn â'r gweithlu. Mewn datganiad blaenorol, fe wnaethoch chi ddweud eich bod yn bwriadu defnyddio gwirfoddolwyr a staff sydd wedi gadael y GIG yn ddiweddar. Felly, fe fydd ganddyn nhw wybodaeth sy'n gyfredol. A wnewch chi gadarnhau y bydd meddygon locwm yn cael cynnig contractau a fydd yn eu hamddiffyn nhw a'u teuluoedd pe bai yna salwch difrifol neu hyd yn oed farwolaeth pe byddent yn digwydd marw wrth roi gwasanaeth fel hyn? A fyddwch chi'n rhoi ystyriaeth i hynny wrth symud ymlaen? Un peth yw gofyn i feddyg teulu sydd wedi ymddeol neu ymgynghorydd sydd wedi ymddeol neu nyrs sydd newydd ymddeol ddod yn ôl i mewn i weithio shifft, ac fe fyddem yn gallu cael tystysgrif addasrwydd i ymarfer iddyn nhw'n gyflym—rwy'n deall hynny i gyd ac fe fydd hynny yn digwydd, mae'n siŵr—ond hefyd mae angen inni eu hamddiffyn pe bai'r gwaethaf yn digwydd. Felly, a wnewch chi gadarnhau y byddwch chi efallai'n ystyried y maes hwn?
Rydych chi hefyd wedi siarad am y cyfle i bobl ymgynghori drwy fideo, sy'n gam pwysig iawn ymlaen yn fy marn i. Ond, unwaith eto, a ydych chi'n rhoi rhywfaint o ystyriaeth i ba gynlluniau a allai fod ar waith ar gyfer yr ardaloedd hynny lle nad oes cysylltedd fideo, oherwydd nad yw'r seilwaith ar gael, ac a gaf i roi rhestr i chi o sawl man gwan yn fy etholaeth i lle na fyddai hynny'n bosibl mewn gwirionedd?
Mae llawer o gwestiynau i'w holi ynglŷn â'r coronafeirws, ac nid wyf yn mynd i gymryd llawer mwy o'ch amser chi. Fy nghwestiwn olaf i yw, wrth gwrs, fod De Korea o'r farn fod y gwaethaf drosodd iddyn nhw, a'u bod nhw am weld gostyngiad nawr; maen nhw'n dawel hyderus. Maen nhw wedi bod yn effeithiol iawn yn y ffordd y maen nhw wedi ymdrin â'r sefyllfa. Mae ganddyn nhw strwythur cymdeithasol sy'n wahanol, a diwylliant sy'n wahanol, ond un o'r pethau a wnaethant oedd defnyddio'r cyfryngau cymdeithasol i helpu i olrhain cleifion y nodwyd bod ganddynt y coronafeirws. Yn amlwg, nid wyf yn gwybod—rwy'n cymryd eu bod wedi cael caniatâd—ond roeddent yn olrhain eu hynt nhw, ac yna gallent geisio defnyddio'r math hwnnw o dechnoleg i ganfod pwy arall a allai fod mewn perygl. A wnewch chi ddweud wrthym a oes gennych unrhyw syniadau neu beidio yn yr wythnosau nesaf? Fel y dywedaf i, nid nawr—rwy'n sylweddoli nad yw hyn ar waith ar hyn o bryd—ond rydym i gyd yn cydnabod y bydd y feirws hwn yn ymledu. Fe fydd y sefyllfa'n gwaethygu ac mae'r pethau a grybwyllais i'n bethau y gallem ni eu gwneud efallai i helpu i olrhain neu liniaru, ac roeddwn i'n meddwl tybed a oeddech chi wedi bod yn edrych ar rywle fel De Korea, sy'n credu bod y gwaethaf drosodd iddyn nhw, er mwyn dysgu'r arfer gorau ar gyfer ein helpu ni i reoli'r sefyllfa, neu o leiaf i sefydlogi'r sefyllfa, yn ein gwlad ni.
Thank you for the series of comments and questions. Your first point about the new team that I've referred to within the Government: the fact that I've instructed the chief exec of NHS Wales to set this up, there should be more than enough stripes, to use your terminology, within the NHS to make sure that people respond with an appropriate level of seniority. It's about co-ordinating the work within the Government as well as the interface together with the health service. And on your point about isolation measures, going back to some of the points the First Minister made in questions as well, this is actually about how we ought to flex up our capacity to meet people, but also we're going to need to treat people in different ways. People who would normally come in to a hospital setting for their care—we may need to treat teach more and more of those people in their own home in a different way. So, actually, I don't think we should get fixated on the number of beds we currently have but actually about our capacity across our whole system to be able to treat more people, and what that means, and the different treatment choices we'll need to make, and what we'll actually then need to do, for example, together with both regulators and royal colleges as well.
When it comes to the personal protective equipment for general practice and pharmacy, and what that might mean for other people who have direct contact with, in particular, at-risk groups of people—that goes into part of the conversation we're having, not just with the staff in domiciliary and residential care, but also one of your later points about the work with supermarkets. I've already instructed officials to have those conversations about providing goods to people who may be in their own homes for a longer period of time, but it's also about the work the local government in particular will need to do, both in planning for a change in the nature of the way in which services will be delivered, about the way they deliver services in people's homes already, either because they're directly providing that care, or they're commissioning care, and the way in which they'll need to plan for a different way to deliver services—again, potentially with fewer staff at some point, but also potentially with an increase in demand coming through their doors too.
On your point about IT access, the steps that we've taken to provide a consistent piece of software across the system is a real step forward, but that doesn't mean that it has universal coverage, because you're right to point out that there are some people who either don't have IT equipment or don't have access effectively to it for a number of reasons. So, there are also things—[Inaudible.]—other people as well. And again, that's a challenge that not just the health service faces, but a range of other public services too.
And on your point about access to the symptom checker, Public Health Wales have already provided a range of advice posters that talk about symptoms in there, so it's not just an online forum. I've seen in my recent trip to north Wales what that means, and at Cardiff Airport—where they're visible; I think they're very clear—but also a range of businesses have used exactly the same information posters. And that goes back to the points being made before about clear and consistent advice in using advice from a trusted source of information so I'm really encouraged by the way in which that very simple and clear advice is being used in a wide range of areas.
And I'm happy to reiterate the point about 111. It is an all-Wales service—an all-Wales service for coronavirus. So, if people are concerned, they can ring that number from any part of Wales to be provided with advice and guidance.
On the report about indemnity for people who are locums, I'm happy to explore that area further to see about whether we do need to change any of our current arrangements to make sure we have the right numbers of staff in the right place to provide care and treatment and also give people the assurance they may be looking for.
And on your final point about international learning, not just from South Korea, but from more broadly across the world—that was part of your discussion at COBRA this week. It's part of the discussions I've had on a regular basis with the chief medical officer, because what appears to be slightly different advice is being given in different parts of the world, but it's also learning from people in different stages of an outbreak as well. Actually, the work of the World Health Organization will be really important in this. But we certainly want to be linked in to the best possible advice, not just across the UK, but internationally too, about lessons we can learn—and we're slightly behind where other parts of the world are with this outbreak—to try and make sure we make better choices here, or we better understand the choices we are inevitably going to be faced with. So, yes, it's important in the here an now. It will also be important afterwards. So, once we're after the peak of the coronavirus outbreak in the UK and across the globe, it's how we learn from what's happened and understand what we'll better need to do in the future.
Diolch am y gyfres o sylwadau a chwestiynau. Eich pwynt cyntaf chi ynglŷn â'r tîm newydd yr wyf i wedi cyfeirio ato o fewn y Llywodraeth: y ffaith fy mod i wedi cyfarwyddo prif weithredwr GIG Cymru i sefydlu hwn, fe ddylai fod yno ddigon o statws uchel o fewn staff y GIG i wneud yn siŵr bod pobl yn ymateb gyda lefel briodol o awdurdod. Mae'n ymwneud â chydlynu'r gwaith o fewn y Llywodraeth yn ogystal â'r rhyngwyneb â'r gwasanaeth iechyd. Ac ynglŷn â'ch pwynt chi am fesurau ynysu, gan fynd yn ôl at rai o'r pwyntiau a wnaeth y Prif Weinidog mewn cwestiynau hefyd, mae hyn mewn gwirionedd yn ymwneud â sut y dylem ni gynyddu ein capasiti i gwrdd â phobl, ond mae angen inni drin pobl mewn modd gwahanol hefyd. Y bobl a fyddai fel arfer yn dod i mewn i ysbyty i gael eu gofal—efallai y bydd angen inni drin mwy o'r bobl hynny yn eu cartrefi eu hunain mewn modd gwahanol. Felly, mewn gwirionedd, nid wyf i'n credu y dylem fod ag obsesiwn o ran nifer y gwelyau sydd gennym ni ar hyn o bryd ond o ran ein gallu ni ar draws y system gyfan, mewn gwirionedd, i allu trin mwy o bobl, a beth y mae hynny yn ei olygu, a'r dewisiadau amrywiol o ran triniaethau y bydd angen inni eu darparu, a'r hyn y bydd angen inni ei wneud wedyn mewn gwirionedd, er enghraifft, ynghyd â rheoleiddwyr a cholegau brenhinol hefyd.
O ran y cyfarpar diogelwch personol ar gyfer meddygfeydd teulu a fferyllfeydd, a'r hyn y gallai hynny ei olygu i bobl eraill sydd mewn cysylltiad uniongyrchol â grwpiau risg—mae hynny'n rhan o'r sgyrsiau yr ydym yn eu cael, nid yn unig gyda'r staff sy'n gweithio mewn gofal cartref a gofal preswyl, ond hefyd yn un o'ch pwyntiau diweddarach chi am y gwaith gydag archfarchnadoedd. Rwyf wedi cyfarwyddo swyddogion eisoes i gael y sgyrsiau hynny ynglŷn â chael nwyddau i bobl a allai fod yn eu cartrefi eu hunain am gyfnod maith, ond mae'n ymwneud hefyd â'r gwaith y bydd angen i lywodraeth leol yn benodol ei wneud, o ran cynllunio ar gyfer newid yn y ffordd y caiff gwasanaethau eu darparu, ynglŷn â'r ffordd y maen nhw'n darparu gwasanaethau yng nghartrefi pobl eisoes, naill ai oherwydd eu bod nhw'n darparu'r gofal hwnnw'n uniongyrchol, neu'n comisiynu gofal, a sut y bydd angen iddyn nhw gynllunio ar gyfer dull arall o ddarparu gwasanaethau—unwaith eto, gyda llai o staff o bosib rywdro, ond o bosibl hefyd gyda chynnydd yn y galw a ddaw drwy eu drysau nhw hefyd.
O ran eich pwynt chi ynglŷn â defnyddio TG, mae'r camau a gymerwyd gennym i ddarparu darn o feddalwedd sy'n gyson ledled y system yn gam mawr ymlaen, ond nid yw hynny'n golygu bod pawb yn gallu ei ddefnyddio. Rydych chi'n iawn i nodi bod yna rai pobl sydd naill ai heb offer TG neu nad ydynt yn gallu ei ddefnyddio'n effeithiol am nifer o resymau. Felly, mae pethau hefyd—[Anghlywadwy.]—pobl eraill hefyd. Ac eto, her yw honno sydd nid yn unig yn wynebu'r gwasanaeth iechyd, ond yn wynebu amrywiaeth o wasanaethau cyhoeddus eraill hefyd.
Ac o ran eich pwynt chi ynglŷn â gallu defnyddio'r gwiriwr symptomau, mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi darparu amrywiaeth o bosteri eisoes sy'n rhoi cyngor ac yn sôn am y symptomau, felly nid fforwm ar-lein yn unig yw hyn. Rwyf wedi gweld ar fy nhaith ddiweddar i'r gogledd yr hyn y mae hynny'n ei olygu, ac ym Maes Awyr Caerdydd—lle maen nhw'n weladwy; credaf eu bod nhw'n glir iawn—ond mae amrywiaeth o fusnesau wedi defnyddio'r un posteri gwybodaeth hefyd. Ac mae hynny'n mynd yn ôl at y pwyntiau a wnaed yn flaenorol ynglŷn â chyngor clir a chyson wrth ddefnyddio cyngor o ffynhonnell wybodaeth y gellir ymddiried ynddi. Felly rwyf i wedi fy nghalonogi'n fawr gan y ffordd y mae'r cyngor syml a chlir iawn hwnnw'n cael ei ddefnyddio mewn ystod eang o feysydd.
Ac rwy'n hapus i ailadrodd y pwynt ynglŷn ag 111. Gwasanaeth i Gymru gyfan yw hwn—gwasanaeth i Gymru gyfan ar gyfer coronafeirws. Felly, os yw pobl yn gofidio, fe allan nhw ffonio'r rhif hwnnw o unrhyw ran o Gymru i gael cyngor ac arweiniad.
O ran yr adroddiad am indemniad ar gyfer pobl sy'n staff locwm, rwy'n hapus i archwilio'r maes hwnnw ymhellach i weld a oes angen newid unrhyw un o'n trefniadau presennol ni ar gyfer sicrhau bod y niferoedd iawn o staff gennym yn y mannau iawn i ddarparu gofal a thriniaeth a hefyd i roi sicrwydd i bobl.
Ac o ran eich pwynt olaf chi ynglŷn â dysgu oddi wrth wledydd eraill, nid oddi wrth Dde Korea yn unig, ond drwy'r holl fyd—roedd hynny'n rhan o'r drafodaeth yn COBRA yr wythnos hon. Mae'n rhan o'r trafodaethau yr wyf i wedi eu cael yn rheolaidd gyda'r prif swyddog meddygol, gan fod cyngor, a ymddengys yn amrywio ychydig, yn cael ei roi mewn gwahanol rannau o'r byd, ond mae'n golygu dysgu oddi wrth bobl hefyd am wahanol gamau'r achosion. Yn wir, fe fydd gwaith Sefydliad Iechyd y Byd yn bwysig iawn yn hyn o beth. Ond yn sicr rydym am gael ein cysylltu â'r cyngor gorau posib, nid yn unig ledled y DU, ond yn rhyngwladol hefyd, ynglŷn â gwersi y gallwn ni eu dysgu—ac rydym ychydig ar ei hôl hi o'i gymharu â rhannau eraill o'r byd gyda'r achosion hyn—i geisio gwneud yn siŵr ein bod yn gwneud dewisiadau gwell yma, neu y gallwn ni ddeall yn well y dewisiadau y byddwn ni'n anochel yn eu hwynebu. Felly, ydy, mae hyn yn bwysig yn y sefyllfa sydd ohoni nawr. Fe fydd yn bwysig wedi hynny hefyd. Felly, pan fydd yr achosion o'r coronafeirws wedi cyrraedd ei anterth yn y DU ac ar draws y byd, mae angen inni ddysgu o'r hyn sydd wedi digwydd a deall beth fydd angen ei wneud yn well yn y dyfodol.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Gaf i ddiolch i'r Gweinidog am y datganiad a diolch am y briffio sy'n cael ei roi i fi a llefaryddion eraill yn ystod y mater yma?
Gaf i ddweud hanesyn wrthoch chi am feddyg wnaeth gysylltu efo fy swyddfa i i gwyno ynglŷn â llinell 111, oherwydd ei bod hi wedi delio efo claf a oedd wedi gorfod talu £10 i ffonio'r rhif 0845 achos bod 111 ddim yn gweithio, a doedd y claf ddim yn gallu defnyddio ffôn landline ar y pryd? Mi oedd y claf arbennig yma a'i gŵr wedi dod yn ôl o'r Eidal yn ddiweddar, lle'r oedden nhw wedi bod ar wyliau efo cyfeillion. Ar ôl dod adref, mi wnaeth y cyfeillion hynny, a oedd yn byw yn Lloegr, gael eu profi a'u profi'n negyddol am COVID-19. Mi gafodd y cleifion yng Nghymru wedyn annwyd a chur pen a ffonio'r rhif 0845, ond mi ddywedwyd wrthyn nhw nad oedden nhw yn debygol o fod mewn risg ac nad oedd angen iddyn nhw gael eu profi. Ond oherwydd bod y cyfeillion yn Essex wedi cael eu profi, mi deimlon nhw y dylen nhw gymryd camau pellach eu hunain. Mi benderfynon nhw yrru i Ysbyty Gwynedd, siarad efo nyrs yn y fan honno a wnaeth roi triage iddyn nhw ar y ffôn. Mi wnaeth y meddyg wedyn wisgo ffedog a menig a mynd allan i'r car i sicrhau bod profion neu ddiagnosis yn gallu cael ei roi iddyn nhw. A beth rydyn ni wedi'i glywed oedd bod yna ddiffyg dealltwriaeth hyd yn oed ymhlith staff mewn ysbyty, mewn gofal meddygol y tu allan i oriau, er enghraifft, ynglŷn â beth yn union i'w wneud mewn achosion fel hyn. Mae hynny'n fater o bryder, wrth gwrs, os ydy'r staff eu hunain ar y llinell flaen yn teimlo nad ydy'r cyngor ganddyn nhw i'w roi i bobl, na chwaith y dillad addas i'w hamddiffyn eu hunain, er dwi'n nodi, ac yn ddiolchgar, o'r datganiad fod meddygfeydd teulu yn cael dillad addas erbyn rŵan.
Mae yna nifer o gwestiynau yn codi o'r mater yma i fi. Yn gyntaf, os ydy pobl yn methu â ffonio 111 am ryw reswm, ac yn methu â fforddio talu wedyn i ffonio'r rhif 0845, oes yna beryg ein bod ni'n methu rhai achosion? Beth ydy'r camau fydd yn cael eu gwneud er mwyn cryfhau'r ddarpariaeth 111 yna ymhellach?
Os ydy staff mewn ysbytai yn teimlo nad oes ganddyn nhw'r offer angenrheidiol i'w gwarchod eu hunain, oes yna ddisgwyliad y byddan nhw'n cael y dillad yna? Hefyd, pa gamau sydd yn cael eu gwneud i gryfhau'r ddarpariaeth mewn ysbytai ar gyfer y bobl hynny sydd yn mynd yn groes i'r cyngor sy'n cael ei roi iddyn nhw ac yn mynd i'r ysbyty beth bynnag? Oherwydd mae pobl yn mynd i wneud hynny, yn anffodus. Gobeithio mai ychydig iawn fydd yn gwneud, ond mae o'n mynd i ddigwydd. Beth fydd yn cael ei wneud i sicrhau bod ysbytai yn barod am hynny?
Os caf i hefyd wneud apêl am y wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â chapasiti gofal mwy dwys. Mae'n allweddol, dwi'n meddwl, ein bod ni ar y pwynt yma mewn amser yn sicrhau bod y capasiti yna ar gyfer gwelyau gofal mwy dwys yn cael eu darparu mewn ysbytai. Dwi'n meddwl ei bod hi'n deg i ddweud bod ein profiad ni o wledydd eraill, o edrych ar yr hyn sy'n digwydd mewn gwledydd eraill, yn dweud wrthym ni fod y math o ofal sy'n cael ei roi i bobl ar y pwynt lle mae eu hafiechyd nhw'n troi'n ddifrifol, p'un ai ydy'r gofal yn briodol iddyn nhw ac yn ddigon da iddyn nhw ar y pryd, yn gallu gwneud y gwahaniaeth pan mae'n dod at ydyn nhw'n mynd i oroesi yr afiechyd yma. Felly, beth sydd yn cael ei wneud rŵan i sicrhau bod y capasiti yna yn cael ei adeiladu ar gyfer yr anghenion allai godi yn yr wythnosau a'r misoedd nesaf ar gyfer gofal dwys yn yr ysbyty?
May I thank the Minister for the statement and thank him for the briefings provided both to me and to other party spokespeople at this time?
May I just tell you a story about a doctor who contacted my office to complain about the 111 line, because she dealt with a patient who'd had to pay £10 to call the 0845 number because 111 didn't work and the patient wasn't able to use a landline at that particular time? This particular patient and her husband had travelled back from Italy recently, where they'd been on holiday with friends. Having returned, those friends who lived in England were tested and tested negative for COVID-19. The patients in Wales then got a headache and a cold and phoned the 0845 number, but they were told that they were unlikely to be at risk and that they didn't need to be tested. But because their friends in Essex had been tested, they felt that they should take further steps themselves and they decided to drive to Ysbyty Gwynedd. They spoke to a nurse there who triaged them over the phone. The doctor then put an apron and gloves on and went out of the car to ensure that tests and diagnosis could be provided, and what I've heard is that there was a lack of understanding even among hospital staff in terms of out-of-hours medical care in terms of what exactly to do in cases such as this. This is a cause of concern, of course, if the front-line staff themselves don't feel that they have the appropriate advice to provide to people, or appropriate clothing to protect themselves, although I do note, and am thankful, from the statement that GP surgeries are to be provided with appropriate clothing now.
There are a number of questions arising from this for me. First of all, if people can't contact 111 for some reason, or perhaps can't afford to phone the 0845 number, is there a risk that we are missing some cases? What steps will be taken in order to strengthen that 111 provision further?
If staff in hospitals feel that they don't have the necessary equipment to safeguard themselves, is there an expectation that they should be provided with that clothing and equipment? Also, what steps are being taken to strengthen the provision in hospitals for those people who act contrary to the advice provided and go to hospital in any case? Because people are going to do that, unfortunately. I hope there'll be few cases, but it will happen. So, what will be done to ensure that hospitals are ready for that?
If I could also make an appeal for an update on the more intensive care capacity. It is crucial, I think, that we at this point in time do ensure that that capacity is in place for more intensive care beds to be provided in hospitals. I do think that it's fair to say that our experience from other nations in looking at what happens elsewhere tells us that the kind of care provided to people at that point where their illness becomes serious, whether the care is appropriate for them and good enough for them at that point, can make the difference as to whether those individuals survive this virus or not. So, what's being done now to ensure that that capacity is built for the needs that could arise over the next few weeks and months in terms of intensive care in hospitals?
I want to thank you for the comments and questions. I think your story of real experience in the recent past is important for all of us. On 0845, the old 0845 number, that is a cost that phone providers themselves charge and we're not in control of that. That's really frustrating, but we've taken the step to have an all-Wales 111 service so that it's a consistent number, so that we're not asking people in different parts of Wales to check which number they should use. I think it's really important, those points about clarity and consistency in the message that we have.
I'm really clear that if they need more resources, then we'll find more resources to give them more capacity to deal with people. There is something then about our whole NHS system understanding what to do, both about whether they need to use protective clothing or equipment, but also to make sure that people do themselves understand, in a simple and a clear way, how they should behave with members of the public. I think your point about the fact that they drove to a hospital site when that's exactly what we're asking people not to do, and our challenge about reinforcing for people to please follow the advice to keep them and other people safe—it's about keeping them safe, their family, their loved ones, but also people they may never have met. This is a really serious position.
The choices that we may well be faced with making will be choices that are imperfect, in the sense that we may be making choices about putting off activity within the health service to prioritise the most serious activity; we may be asking people to deliver treatment in a way that isn't what you'd expect to deliver in the here and now today, because of the capacity and because of the demand that we may see coming through our doors. The situation in Italy should tell us something about the choices we may face.
Italy is not a developing world country, they have a good developed world health system, and yet their healthcare system is over-topped at present. They've over-topped all of their intensive care capacity, including having scaled that up by redeploying their staff, and they're having to make some of the choices that the First Minister described as well. They're talking about treating people in hospitals not in the sort of position that they might otherwise have wanted those people to be in, in an intensive care bed, but they may not have those beds because they're full; they're talking about people who may need ventilation, they don't have that, they're thinking about alternatives. As I've said several times, we may be treating people in their own homes when today we would definitely be saying, 'That person should be in a hospital, in a bed with a certain level of escalation.' These are not trivial choices we are actively contemplating having to make.
Even if we flex all of our capacity, if we switch off other areas of activity, if we redeploy all of our staff, it is still possible that if we don't take steps, if we don't take effective measures, we could be over-topped. It is also possible that, doing everything humanly possible, a new condition that we don't have a vaccine for, we don't have effective anti-viral treatment for—it is possible when you look at the reasonable worst-case scenario that a range of our services could be over-topped. That's the challenge we're facing, so the seriousness of all the choices we make are real. As I say, the scale of what is happening in Italy now should reinforce that, not just the rise in the death toll numbers, but also the numbers of people that are seriously unwell at present today in Italy and they're having to care for.
So, I'll be happy to deal with all of those points as we come through and have to make choices, both about choices that we are making, about change in the way the health service works, but also about choices that we are saying we don't need to make. Again, we're asking the public to follow the advice that we're giving from trusted sources, the Government the national health service, and to make sure that we do follow that advice and not some of the alternative advice that exists from alternative commentators that are being giving a platform on social media and the broadcast news. I saw an interview Rory Stewart did—a former Cabinet Minister—and he was suggesting that the Government should ignore the scientific advice and take action early, in advance of what the science tells us. That is entirely the wrong thing to do. I was very disappointed because it's highly irresponsible, so this Government will make choices even if they seem counterintuitive. I re-provide the reassurance that we are definitely definitely listening to the four chief medical officers across the UK and we are definitely looking to the very best scientific advice we have to base our decisions upon.
Fe hoffwn i ddiolch i chi am y sylwadau a'r cwestiynau. Rwy'n credu bod eich stori chi am brofiad gwirioneddol yn y gorffennol diweddar yn ystyrlon i bob un ohonom. Ynglŷn â 0845, yr hen rif 0845, mae honno'n gost y mae'r darparwyr ffôn eu hunain yn ei chodi ac nid ydym ni'n rheoli hynny. Mae'n rhwystredig iawn, ond rydym wedi cymryd y cam i gael gwasanaeth 111 ledled Cymru er mwyn iddo fod yn rhif sy'n gyson, fel nad ydym yn gofyn i bobl mewn gwahanol rannau o Gymru orfod gwirio pa rif y dylen nhw fod yn ei ddefnyddio. Rwy'n credu bod y pwyntiau hynny am eglurder a chysondeb yn bwysig iawn yn y neges sydd gennym ni.
Rwy'n hollol glir, os oes angen mwy o adnoddau arnyn nhw, fe fyddwn ni'n dod o hyd i fwy o adnoddau fel bod ganddynt fwy o gapasiti i ymdrin â phobl. Mae yna rywbeth wedyn am ein system GIG gyfan ni yn deall beth i'w wneud, o ran a oes angen iddyn nhw ddefnyddio dillad neu gyfarpar amddiffynnol, ond i sicrhau bod pobl hefyd yn deall eu hunain, yn syml a chlir, sut y dylent ymddwyn gyda'r cyhoedd. Rwy'n credu bod eich pwynt chi ynglŷn â'r ffaith eu bod nhw wedi gorfod gyrru i'r ysbyty pan rydym yn gofyn i bobl beidio â gwneud hynny, a'n her ni wrth bwysleisio y dylai pobl ddilyn y cyngor i'w cadw nhw ac eraill yn ddiogel—mae'n ymwneud â'u cadw nhw'n ddiogel, eu teuluoedd nhw, eu hanwyliaid nhw, ond pobl nad ydyn nhw wedi cyfarfod â nhw erioed hefyd. Mae hon yn sefyllfa ddifrifol iawn.
Mae'n bosib iawn mai'r dewisiadau y byddwn ni'n eu hwynebu fydd dewisiadau sy'n amherffaith, yn yr ystyr ein bod ni efallai'n gwneud dewisiadau ynghylch gohirio gweithgarwch yn y gwasanaeth iechyd er mwyn blaenoriaethu'r gweithgarwch mwyaf difrifol; efallai y byddwn yn gofyn i bobl ddarparu triniaeth mewn ffordd na fyddech yn ei disgwyl nawr oherwydd y capasiti ac oherwydd y galw y byddwn o bosib yn ei weld yn dod drwy ein drysau ni. Fe ddylai'r sefyllfa yn yr Eidal ddweud rhywbeth wrthym am y dewisiadau y gallen ni fod yn eu hwynebu.
Nid gwlad sy'n datblygu yw'r Eidal. Mae ganddi system iechyd dda yn y byd datblygedig, ac eto mae ei system gofal iechyd yn cael ei gorlethu ar hyn o bryd. Mae'r holl gapasiti gofal dwys wedi ei orlethu, gan gynnwys yr uwchraddio a wnaed drwy adleoli staff, ac mae'n gorfod gwneud rhai o'r dewisiadau a ddisgrifiodd y Prif Weinidog hefyd. Maen nhw'n siarad am drin pobl mewn ysbytai, nid yn y math o sefyllfa y bydden nhw wedi dymuno i'r bobl hynny fod ynddi fel arall, mewn gwely gofal dwys, ond efallai nad yw'r gwelyau hynny ar gael oherwydd eu bod nhw'n llawn; maen nhw'n sôn am bobl y gallai fod angen cymorth anadlu arnyn nhw, ac nid ydyn nhw'n cael hynny, maen nhw'n meddwl am ddewisiadau eraill. Fel y dywedais i sawl gwaith, efallai y byddwn ni'n trin pobl yn eu cartrefi eu hunain pan fyddem ni'n dweud heddiw, yn bendant, 'Fe ddylai'r unigolyn hwn fod mewn ysbyty, mewn gwely gyda lefel benodol o gynnydd yn ei driniaeth feddygol.' Nid dewisiadau dibwys yw'r rhain yr ydym yn ystyried gorfod eu gwneud.
Hyd yn oed os byddwn ni'n defnyddio ein holl gapasiti ni, os byddwn ni'n atal meysydd eraill o weithgarwch, os byddwn ni'n adleoli ein holl staff ni, mae'n bosib o hyd, os na fyddwn ni'n cymryd camau, os na fyddwn ni'n cymryd mesurau effeithiol, y gallem gael ein gorlethu. Mae'n bosib hefyd, o wneud popeth o fewn ein gallu dynol, gyda chyflwr newydd nad oes gennym ni frechlyn ar ei gyfer, nad oes gennym ni driniaeth gwrthfeirws effeithiol ar ei gyfer—mae'n bosib pan edrychwch ar y sefyllfa waethaf posib, y gallai amrywiaeth o'n gwasanaethau ni gael eu gorlethu. Dyna'r her sy'n ein hwynebu ni, felly mae difrifoldeb yr holl ddewisiadau a wnawn yn rhai gwirioneddol. Fel y dywedaf, mai graddfa'r hyn sy'n digwydd yn yr Eidal nawr yn atgyfnerthu hynny, nid dim ond y cynnydd yn nifer y marwolaethau, ond yn nifer y bobl sy'n ddifrifol wael hefyd ar hyn o bryd yn yr Eidal heddiw ac maen nhw'n gorfod gofalu amdanynt.
Felly, fe fyddaf yn fodlon ymdrin â'r holl bwyntiau hynny wrth inni ddod atyn nhw a gorfod gwneud dewisiadau, ynghylch y dewisiadau yr ydym ni'n eu gwneud, ynghylch newid yn y ffordd y mae'r gwasanaeth iechyd yn gweithio, ond hefyd ynghylch y dewisiadau yr ydym yn dweud nad oes angen inni eu gwneud. Unwaith eto, rydym yn gofyn i'r cyhoedd ddilyn y cyngor yr ydym yn ei roi a ddaw o ffynonellau y gellir ymddiried ynddyn nhw, sef y Llywodraeth a'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol, a gwneud yn siŵr ein bod ni'n dilyn y cyngor hwnnw ac nid y cyngor arall sy'n dod gan sylwebwyr eraill sy'n dweud eu dweud ar y cyfryngau cymdeithasol a'r newyddion a gaiff eu darlledu. Fe welais i gyfweliad â Rory Stewart—cyn-Weinidog yn y Cabinet—ac roedd ef yn awgrymu y dylai'r Llywodraeth anwybyddu'r cyngor gwyddonol a gweithredu'n gynnar, a hynny cyn yr hyn y mae'r wyddoniaeth yn ei ddweud wrthym ni. Nid dyna'r peth iawn i'w wneud. Roeddwn i'n siomedig iawn oherwydd roedd yn anghyfrifol iawn dweud hyn, ac felly fe fydd y Llywodraeth hon yn gwneud dewisiadau hyd yn oed os ydynt yn ymddangos yn groes i'r graen. Rwy'n mynegi'r sicrwydd eto ein bod ni'n bendant, yn bendant yn gwrando ar y pedwar prif swyddog meddygol ledled y DU ac rydym yn bendant yn edrych ar y cyngor gwyddonol gorau sydd gennym i seilio ein penderfyniadau arno.
I think the thoughts of all of us in this Chamber and elsewhere are with all those people who are currently suffering from this virus and those who believe that they might be but are maybe awaiting diagnosis, as well the families of those who have already died. I think this is one of the most terrifying threats to us as people and to our society that I've certainly seen in my lifetime. I can remember on no other occasion how a disease like this has spread across the globe and has infected so many people and caused so much suffering in societies across the whole of this world.
I'm glad that the Welsh Government is listening to experts, and I'm glad that the Welsh Government is following the advice that our scientists and doctors are providing to us. It is absolutely essential that, in responding to this crisis, we follow the best advice and scientific analysis that we have available to us. I'm also very pleased to see that the Welsh Government is working closely with the other Governments across the United Kingdom to ensure that we do have the sort of holistic response that we require. I would say that I believe that the Welsh Government is the only administration, if you like, in this country capable of co-ordinating all of the responses required across all of our public services and across all of the different services that we will require as a country to come through this virus. I hope that the Minister—he hasn't mentioned this in his initial response, but I trust the Minister is working closely with his colleague sitting next to him, the Minister, I think, who is responsible for civil contingencies, and perhaps he would explain the structures that the Welsh Government are putting in place to ensure that we have the full, civil contingency response that we will require.
But I think the thoughts of many of us are with those people working in the national health service who will bear the brunt of this virus and the human consequences of this. Many of us have been seeing and hearing and reading of the impact that this is having on the medical service and the health service in Italy and the impact it is having on the people working within the health service in Italy who have to take life and death decisions, who are working long hours under extraordinary pressures to deal with the human impact of the virus. In my experience, one of the most difficult civil contingencies that we've dealt with across the United Kingdom was that in Salisbury, and the poisoning that took place there some years ago. One of the lessons learned there was the burnout and the impact that responding to these emergencies has on people over an extended period of time. Clearly, the incident in Salisbury was an isolated, single incident; this is something that is going to be happening in every community across the whole of this country over an extended period of time.
I hope that—. And perhaps the Minister will explain to us the sort of measures that the Government is putting in place to protect national health service workers and to ensure that we're able to support people working in the national health service to ensure that they have the support that they need, but to also look outside of the national health service to ensure that we have the care available for vulnerable people, people who may be living alone, people who might be living with life-limiting conditions at present, to ensure that they are kept safely in their homes and in their communities, but also support for small businesses as well. This is extending beyond, perhaps, this Minister's responsibilities, but it is easier for a multinational to withstand this than a corner shop, and we need to ensure that the small businesses of this country are protected as well. That takes us to ensuring that our public services have the support that they require as well. Local government, amongst others, amongst education and elsewhere, will be on the front line in dealing with much of the impact of this virus, and we need to ensure that our public services have the support and the co-ordination that they also require.
Finally, Minister, in your statement, you outlined four-country legislation that is going to be passed by Westminster to provide Ministers here with the powers that you require in order to deal with this, and I very much welcome that, but can you assure us that the powers that you will be taking will be subject to sunset clauses so that these powers do not remain on the statute book at the end of this emergency, so that we don't, almost by accident, grant the Government enduring powers over our lives outside of this emergency?
Rwy'n credu bod ein meddyliau ni i gyd yn y Siambr hon ac mewn mannau eraill gyda phawb sy'n dioddef ar hyn o bryd oherwydd y feirws hwn a'r rhai sy'n credu y gallen nhw fod ond sy'n aros am ddiagnosis efallai, yn ogystal â theuluoedd y rhai a fu farw eisoes. Rwyf i o'r farn mai hwn yw un o'r bygythiadau mwyaf dychrynllyd inni ei weld i bobl ac i'r gymdeithas, yn sicr yn fy oes i. Ni allaf gofio unrhyw achlysur y bu clefyd fel hwn yn ymledu ar draws y byd ac yn heintio cynifer o bobl ac yn achosi cymaint o ddioddefaint mewn cymdeithasau ledled y byd hwn yn ei gyfanrwydd.
Rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru yn gwrando ar arbenigwyr, ac rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru yn dilyn y cyngor y mae ein gwyddonwyr a'n meddygon yn ei roi i ni. Mae'n gwbl hanfodol ein bod ni, wrth ymateb i'r argyfwng hwn, yn dilyn y cyngor a'r dadansoddiad gwyddonol gorau sydd ar gael ar ein cyfer ni. Rwy'n falch iawn hefyd o weld bod Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos gyda'r llywodraethau eraill ledled y Deyrnas Unedig i sicrhau ein bod ni'n cael y math o ymateb holistaidd sydd ei angen arnom ni. Fe fyddwn i'n dweud fy mod i o'r farn mai Llywodraeth Cymru yw'r unig weinyddiaeth, os hoffech chi, yn y wlad hon a all gydlynu'r holl ymatebion sy'n ofynnol ar draws ein holl wasanaethau cyhoeddus ni ac ar draws yr holl wahanol wasanaethau y bydd eu hangen nhw arnom ni fel gwlad i ddod drwy'r feirws hwn. Rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog—ni wnaeth sôn am hyn yn ei ymateb cychwynnol, ond rwy'n hyderu bod y Gweinidog yn gweithio'n agos gyda'i gydweithiwr sy'n eistedd wrth ei ymyl, y Gweinidog, rwy'n credu, sy'n gyfrifol am argyfyngau sifil, ac efallai y byddai ef yn egluro'r strwythurau y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi ar waith i sicrhau'r ymateb wrth gefn llawn, sifil y bydd ei angen arnom ni.
Ond rwy'n credu y bydd llawer ohonom yn meddwl am y bobl hynny sy'n gweithio yn y Gwasanaeth Iechyd Gwladol a fydd yn dwyn baich y feirws hwn a chanlyniadau hyn i bobl. Mae llawer ohonom wedi bod yn gweld ac yn clywed ac yn darllen am yr effaith y mae hyn yn ei chael ar y gwasanaeth meddygol a'r gwasanaeth iechyd yn yr Eidal a'r effaith y mae'n ei chael ar y bobl sy'n gweithio yn y gwasanaeth iechyd yn yr Eidal sy'n gorfod gwneud penderfyniadau ar fywyd a marwolaeth, sy'n gweithio oriau hir dan bwysau anghyffredin i ymdrin ag effaith y feirws ar bobl. Yn fy mhrofiad i, un o'r argyfyngau sifil anoddaf yr ydym ni wedi ymdrin ag ef ledled y Deyrnas Unedig oedd hwnnw yn Salisbury, a'r gwenwyno a ddigwyddodd yno rai blynyddoedd yn ôl. Un o'r gwersi a ddysgwyd yno oedd yr effaith ddofn a'r dylanwad a gaiff ymateb i'r argyfyngau hyn ar bobl dros gyfnod estynedig o amser. Yn amlwg, roedd y digwyddiad yng Salisbury yn ddigwyddiad unigol, ynysig; mae hyn yn rhywbeth sy'n mynd i ddigwydd ym mhob cymuned yn y wlad hon am gyfnod estynedig o amser.
Rwy'n gobeithio—. Ac efallai y bydd y Gweinidog yn egluro wrthym y math o fesurau y mae'r Llywodraeth yn eu rhoi ar waith i amddiffyn gweithwyr y Gwasanaeth Iechyd Gwladol a sicrhau y gallwn ni gefnogi pobl sy'n gweithio yn y Gwasanaeth Iechyd Gwladol i wneud yn siŵr eu bod yn cael y cymorth sydd ei angen arnyn nhw, ond i edrych hefyd y tu allan i'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol i wneud yn siŵr bod y gofal ar gael i bobl sy'n agored i niwed, i bobl a allai fod yn byw ar eu pennau eu hunain, i bobl a allai fod yn byw gyda chyflyrau sy'n cyfyngu ar fywyd ar hyn o bryd, ar gyfer sicrhau eu bod nhw'n cael eu cadw'n ddiogel yn eu cartrefi ac yn eu cymunedau, ond cymorth i fusnesau bach hefyd. Mae hyn yn ymestyn y tu hwnt, efallai, i gyfrifoldebau'r Gweinidog hwn, ond mae'n haws i gwmni rhyngwladol wrthsefyll hyn na'r siop gornel, ac mae angen i ni sicrhau bod busnesau bach y wlad hon yn cael eu gwarchod hefyd. Mae hynny'n ein harwain ni at sicrhau bod ein gwasanaethau cyhoeddus yn cael y cymorth sydd ei angen arnyn nhw hefyd. Fe fydd Llywodraeth Leol, ymysg eraill, gydag addysg ac mewn mannau eraill, ar y rheng flaen o ran ymdrin â llawer o effaith y feirws hwn, ac mae angen sicrhau bod ein gwasanaethau cyhoeddus ni'n cael y cymorth a'r cydgysylltu sydd ei angen arnyn nhw hefyd.
Yn olaf, Gweinidog, yn eich datganiad chi, roeddech chi'n amlinellu deddfwriaeth pedair gwlad sy'n mynd i gael ei phasio gan San Steffan i ddarparu'r pwerau i Weinidogion yn y fan hon sydd eu hangen arnoch chi i ymdrin â hyn, ac rwy'n croesawu hynny'n fawr. Ond a wnewch chi ein sicrhau ni y bydd y pwerau y byddwch yn eu cael yn ddarostyngedig i gymalau machlud fel na fydd y pwerau hyn yn aros ar y llyfr statud ar ddiwedd yr argyfwng hwn, fel na fyddwn ni, bron ar hap, yn rhoi pwerau parhaol i'r Llywodraeth i reoli ein bywydau ni wedi i'r argyfwng hwn redeg ei gwrs?
Thank you for the series of questions. I think I'll start with some of your early points—I'll try to take them in order. I don't always agree with Matt Hancock, and I certainly don't always agree with Boris Johnson, but, during our COBRA calls, there has been a genuinely serious and grown-up attempt to go through issues and to reach agreement on finding the best way through. In fact, the Prime Minister has said, and I agree with him on this, that the greatest risk of panic and the wrong response is often politically driven demands in contradiction of the science and the evidence. So, our response is based on the science and on the evidence.
In terms of the work we're doing across Government, I have already met with Julie James at the start of the now very regular COBRA meetings. We've had a conversation, and I've met with her lead official who co-ordinates much of the civil contingencies work. We've also formed, as the First Minister said, a core ministerial group—if you like, a COBRA Cymru group of Ministers—and we're meeting each week. I chaired the first meeting of that group last week. We're meeting again tomorrow, so there'll be regular conversations between Ministers so that Ministers are informed of different choices that are being made, but, equally, so Ministers can co-ordinate choices within their own portfolio areas, because every group of stakeholders working to every group of Ministers will be affected by this somewhere along the line, as you say.
And it's not only the choices that we make there, because your specific choices around small businesses, I think, are really important. Because there is a range of measures that Welsh Government could take, but, actually, on many more of those, there's action that the UK Government will need to take on a whole-UK basis. I hope that the budget tomorrow sets some of those out. That's why the finance Minister was in London at the start of the day to have that conversation. That, again, came from a previous COBRA meeting, where there was agreement that that meeting should take place with finance Ministers in all of the devolved national Governments.
We'll then need to see what measures are taken tomorrow, but as the outbreak develops to make sure there's a fleet-of-foot response from the Government across the UK as well. Obviously, the economy Minister has already asked his officials to look at the measures that we could take here to support small businesses in particular. That, potentially, could be as a consequence of the public health advice that we give. If we ask people to stay at home—if we ask more people to stay at home—that could have an impact on either the custom that goes out, but also people going to work themselves. A small business say with five employees—well, if two of those people are asked to stay at home, that can make a really big difference to the running of that business.
Your point about the human impact of this, I think, is also really important as well, because we're really talking with the Royal Colleges and regulators about the potential impacts of making different choices and holding people to standards at the time. But there is a human impact in, if people are seeing large numbers of very sick people, not making choices that they would otherwise make, and not feeling they're able to be in control as they would normally expect to be in delivering health and care, and that's something that we discovered both at the partnership forum, the NHS partnership forum, between the Government, the employers and trade unions on Thursday in north Wales, when I attended.
Again, we're trying to work through some consistent advice, so we don't see a wildly varying approach being taken between different NHS organisations here in Wales. There is a broader point there about public services too, because it won't just be NHS workers who will find themselves in a very difficult position, as you point out. That's a matter that I went through with social care cabinet colleagues from local government yesterday. So, across all parties, they recognise that they need to go and look at the way in which they run their services, and, obviously, the leaders of every local government organisation will need to think about that too.
I'm pleased you made the point about social isolation—if we're asking people to stay at home, what that means, regardless of the age profile. Given that we understand that social isolation and loneliness are a real challenge for lots of people, if we're then asking more of those people to not have that social interaction, again there's a choice for the Government, for the health service, but also for local government, about what form of social interaction can those people have to make sure that they're still being checked up on and not ignored, if we're asking them to avoid what would otherwise be normal social contact that helps people to stay well and healthy. So, it isn't a simple measure of, 'Take one step and that will keep everyone safe.'
The final point I'd make is just to give you some reassurance about the emergency powers Bill. All Ministers are cognisant of the fact that, in asking the legislatures across the UK to trust Ministers with powers, there should be some safeguards, and that definitely includes sunset clauses. So, any legislation, you'd expect to see sunset clauses in that about not just how powers are enacted but how powers get switched off again as well, because I recognise completely the point that the Member makes.
Diolch i chi am y gyfres o gwestiynau. Rwy'n credu y byddaf i'n dechrau gyda rhai o'ch pwyntiau cynnar chi—fe fyddaf yn ceisio eu cymryd nhw yn eu trefn. Nid wyf i'n cytuno â Matt Hancock bob amser, ac yn sicr nid wyf i'n cytuno â Boris Johnson bob amser, ond yn ystod ein galwadau COBRA, fe gafwyd ymgais wirioneddol ddifrifol ac aeddfed i ymdrin â'r materion ac i ddod i gytundeb ynghylch canfod y ffordd orau ymlaen. Yn wir, mae'r Prif Weinidog wedi dweud, ac rwy'n cytuno ag ef yn hyn o beth, mai'r perygl mwyaf yw panig ac ymateb amhriodol ac fe gaiff hynny ei ysgogi'n aml gan alwadau gwleidyddol sy'n groes i wyddoniaeth a thystiolaeth. Felly, mae ein hymateb ni'n seiliedig ar yr wyddoniaeth ac ar y dystiolaeth.
O ran y gwaith yr ydym ni'n ei wneud ar draws y Llywodraeth, rwyf wedi cyfarfod eisoes â Julie James ar ddechrau'r cyfarfodydd COBRA sy'n rheolaidd iawn erbyn hyn. Rydym wedi cael sgwrs, ac rwyf wedi cwrdd â'i swyddog arweiniol hi sy'n cydlynu llawer o'r gwaith argyfyngau sifil. Rydym ni, fel y dywedodd y Prif Weinidog, wedi ffurfio grŵp gweinidogol craidd hefyd—os mynnwch chi, grŵp o Weinidogion COBRA Cymru—ac rydym yn cyfarfod bob wythnos. Fi oedd cadeirydd cyfarfod cyntaf y grŵp hwnnw'r wythnos diwethaf. Rydym yn cyfarfod eto yfory, felly fe fydd sgyrsiau rheolaidd yn digwydd rhwng Gweinidogion fel y caiff Gweinidogion eu hysbysu am wahanol ddewisiadau sy'n cael eu gwneud, ond, yn yr un modd, fel y gall Gweinidogion gydgysylltu dewisiadau o fewn meysydd eu portffolios eu hunain, gan fod pob grŵp o'r rhanddeiliaid sy'n gweithio i bob grŵp o Weinidogion yn cael eu heffeithio gan hyn mewn rhyw ffordd, fel yr ydych chi wedi dweud.
Ac nid y dewisiadau hyn yw'r unig beth yr ydym ni'n ei wneud yno, oherwydd mae eich dewisiadau penodol chi ynghylch busnesau bach, rwy'n credu, yn bwysig iawn. Gan fod yna amrywiaeth o fesurau y gallai Llywodraeth Cymru eu cymryd, ond, mewn gwirionedd, gyda llawer mwy o'r rhain, mae camau y bydd angen i Lywodraeth y DU eu cymryd ar sail y DU gyfan. Rwy'n gobeithio y bydd y gyllideb yfory'n nodi rhai o'r rhain. Dyna pam roedd y Gweinidog cyllid yn Llundain ar ddechrau'r dydd i gael y sgwrs honno. Daeth hynny, unwaith eto, yn sgil cyfarfod blaenorol COBRA, lle cafwyd cytundeb y dylid cynnal y cyfarfod hwnnw gyda Gweinidogion cyllid ym mhob un o'r Llywodraethau cenedlaethol datganoledig.
Yna, fe fydd angen inni weld pa fesurau gaiff eu cymryd yfory, ond wrth i'r achosion o'r feirws ddatblygu bydd angen sicrhau bod y Llywodraeth yn ymateb yn y fan a'r lle ledled y DU hefyd. Yn amlwg, mae Gweinidog yr economi wedi gofyn eisoes i'w swyddogion edrych ar y mesurau y gallem ni eu cymryd yma i gefnogi busnesau bach yn benodol. Fe allai hynny, o bosib, fod o ganlyniad i'r cyngor a roddwn ni ar iechyd y cyhoedd. Os gofynnwn i bobl aros gartref—os gofynnwn ni i fwy o bobl aros gartref—fe allai hynny effeithio naill ai ar weithgarwch cyffredinol y busnesau, ond ar y bobl sy'n mynd allan i weithio eu hunain hefyd. Gyda busnes bach sydd â phump o weithwyr, dyweder—wel, os gofynnir i ddau o'r bobl hynny aros gartref, fe all hynny wneud gwahaniaeth mawr iawn i'r ffordd y caiff y busnes hwnnw ei redeg.
Mae eich pwynt chi ynglŷn ag effaith hyn ar bobl, rwy'n credu, yn bwysig iawn hefyd, oherwydd rydym yn trafod gyda'r Colegau Brenhinol a'r rheoleiddwyr am effeithiau posibl gwneud gwahanol ddewisiadau a gwneud pobl yn atebol i safonau ar y pryd. Ond mae yna effaith ar bobl, os yw pobl yn gweld niferoedd mawr o bobl sâl iawn, yn peidio â gwneud dewisiadau y bydden nhw'n eu gwneud fel arall, ac yn teimlo na allan nhw fod mewn rheolaeth, fel y bydden nhw fel arfer yn disgwyl bod yn y gwaith o ddarparu iechyd a gofal. Mae hynny'n rhywbeth y gwnaethom ni ei ganfod yn y fforwm partneriaeth, yn fforwm partneriaeth y GIG, rhwng y Llywodraeth, y cyflogwyr a'r undebau llafur ddydd Iau yn y gogledd, pan oeddwn i yno.
Unwaith eto, rydym yn ceisio gweithio drwy gyngor cyson, felly ni fyddwn ni'n gweld dull sy'n amrywio'n fawr iawn yn cael ei fabwysiadu gan wahanol sefydliadau'r GIG yma yng Nghymru. Mae yna bwynt ehangach ynglŷn â gwasanaethau cyhoeddus hefyd, oherwydd nid dim ond gweithwyr y GIG fydd yn cael eu hunain mewn sefyllfa anodd iawn, fel yr ydych chi'n ei nodi. Mae hwnnw'n fater a drafodais i gyda chydweithwyr gofal cymdeithasol o lywodraeth leol yn y Cabinet ddoe. Felly, ar draws pob plaid, maen nhw'n cydnabod bod angen iddyn nhw ystyried sut maen nhw'n rhedeg eu gwasanaethau nhw, ac, yn amlwg, fe fydd angen i arweinyddion pob sefydliad llywodraeth leol roi ystyriaeth i hynny hefyd.
Rwy'n falch eich bod chi wedi gwneud y pwynt am ynysu cymdeithasol—os ydym yn gofyn i bobl aros gartref, a'r hyn y mae hynny'n ei olygu, beth bynnag fyddo'r proffil oedran. Rydym yn deall bod ynysu cymdeithasol ac unigrwydd yn her wirioneddol i lawer o bobl. Ond os ydym wedyn yn gofyn i'r bobl hynny beidio â chael y rhyngweithio cymdeithasol hwnnw, yna mae dewis eto gan y Llywodraeth, y gwasanaeth iechyd, ond hefyd llywodraeth leol, ynghylch pa fath o ryngweithio cymdeithasol y gall y bobl hynny ei gael i sicrhau eu bod nhw'n dal i gael cysylltiad â phobl ac nid yn cael eu hanwybyddu. Rydym y gofyn i bobl osgoi'r hyn a fyddai fel arall yn gyswllt cymdeithasol arferol sy'n helpu pobl i gadw'n ddedwydd ac yn iach. Felly, nid yw'n fater syml o ddweud, 'Cymerwch un cam ac fe fydd hynny'n cadw pawb yn ddiogel.'
Y pwynt olaf yr wyf yn ei wneud yw rhoi tawelwch meddwl i chi am y Bil pwerau brys. Mae pob Gweinidog yn ymwybodol o'r ffaith, wrth ofyn i'r deddfwrfeydd ledled y DU ymddiried mewn Gweinidogion sydd â phwerau, y dylid cael rhai camau diogelwch, ac mae hynny'n bendant yn cynnwys cymalau machlud i'r pwerau. Felly, gydag unrhyw ddeddfwriaeth, fe fyddech chi'n disgwyl gweld cymalau machlud ynghylch nid yn unig sut y caiff pwerau eu deddfu ond sut y caiff pwerau eu terfynu wedyn hefyd, oherwydd rwy'n cydnabod y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud yn llwyr.
Thank you for your latest update, Minister, and I welcome the measures the Welsh Government, Public Health Wales and our excellent NHS staff are taking to protect us from the spread of the SARS COV-2 virus. Some of the measures, such as the new software to enable video consultations, will enhance our health service beyond this outbreak, and we must capitalise on this service, which, in this instance, replaces face-to-face contact and is absolutely necessary at this point.
At this point, it is important to reiterate to the public that we must all try to be as not panicked as possible, and while it is right that we prepare for all eventualities, there is no need for the public to change the way they go about their day-to-day activities, apart from taking precautions against respiratory illnesses, such as regular hand washing and never touching your face with unwashed hands. But this guidance should be normal practice, and we must note that influenza kills more than 0.5 billion people a year, so it's important to keep that in perspective.
It is also important to check the information that is readily available to the public and ensure that it is updated, and also to ensure that our most vulnerable in society have access to all of this information and our hard-to-reach communities are also made easier, so that they can interact regarding information on this virus.
So far, we have six people infected with SARS COV-2, and that's 0.0001 per cent of the population of Wales: six people out of 3.2 million. So, it is reassuring to note that, across the UK, there have been around 320 cases out of a total population of 70 million. It is important also to note that we keep our perspective, prepare but do not overreact, and the biggest threat in any viral outbreak is public panic. Rumour is currently our biggest enemy and social media is rife with fake cases and fake cures, and everything from drinking bleach to snorting cocaine. It has led to panic buying, resulting in short-term shortages as the supermarkets restock, further adding to the rumour mill.
So, Minister, what discussions have you had with the UK Government and have had with the social media platforms about the best way of tackling the spread of misinformation, and how to promote information from trusted sources such as Public Health Wales? I would once again like to thank you for the measured approach the Welsh Government is taking in preparing for the impacts of a COVID-19 outbreak.
I have just one or two questions relating to preparations here in Wales. Minister, last year the Welsh Government made preparations for a 'no deal' Brexit by securing warehouse space and stockpiling certain medicines. Minister, what role, if any, will those measures play in preparing for a wider scale outbreak?
And, finally, Minister, there have been reports that the SARS COV-2 virus will impact the availability of pharmaceutical ingredients coming out of India. This supply chain is vital to the generic medicines trade, so what discussions have you had with the pharmaceutical industry about the best ways to mitigate any threats this virus will have upon the supply of pharmaceutical products? Thank you.
Diolch i chi am eich diweddariad diweddaraf, Gweinidog, ac rwy'n croesawu'r camau y mae Llywodraeth Cymru, Iechyd Cyhoeddus Cymru a'n staff GIG rhagorol ni'n eu cymryd i'n hamddiffyn ni rhag lledaeniad firws COV-2 SARS. Fe fydd rhai o'r mesurau, fel y feddalwedd newydd i alluogi pobl i ymgynghori drwy fideo, yn gwella ein gwasanaeth iechyd ni y tu hwnt i'r argyfwng hwn, ac mae'n rhaid inni fanteisio ar y gwasanaeth hwn sydd, yn yr achos hwn, yn disodli'r angen am gyfarfod wyneb yn wyneb ac yn gwbl angenrheidiol ar yr adeg hon.
Ar hyn o bryd, mae'n bwysig pwysleisio i'r cyhoedd fod yn rhaid i bob un ohonom ni geisio bod mor ddigynnwrf ag y bo modd, ac er ei bod yn briodol inni baratoi ar gyfer pob posibilrwydd, nid oes angen i'r cyhoedd newid y ffordd y maen nhw'n mynd o gwmpas eu gweithgareddau o ddydd i ddydd, ar wahân i ochel rhag afiechydon anadlol, gan olchi dwylo'n rheolaidd a pheidio â chyffwrdd eich wyneb â dwylo heb eu golchi. Ond fe ddylai'r canllawiau hyn fod yn arfer cyffredin, ac mae'n rhaid nodi bod y ffliw yn lladd dros 0.5 biliwn o bobl y flwyddyn, felly mae'n bwysig cadw hynny mewn golwg.
Mae'n bwysig hefyd gwirio'r wybodaeth sydd ar gael yn hawdd i'r cyhoedd a sicrhau y caiff ei diweddaru, a sicrhau hefyd y bydd y rhai sydd fwyaf agored i niwed yn y gymdeithas yn gallu cael yr holl wybodaeth hon ac y bydd ein cymunedau anghysbell yn ei chael hi'n haws hefyd, fel y gallan nhw ryngweithio a chael gwybodaeth am y feirws hwn.
Mae chwe unigolyn hyd yn hyn wedi cael eu heintio â SARS COV-2, ac mae hynny'n golygu 0.0001 y cant o boblogaeth Cymru: chwech o bobl allan o 3.2 miliwn. Felly, mae'n galonogol nodi, ledled y DU, mai tua 320 o achosion sydd wedi bod o gyfanswm poblogaeth o 70 miliwn. Mae'n bwysig nodi hefyd ein bod ni'n cadw ein pennau, yn paratoi ond nid yn gorymateb, a'r bygythiad mwyaf gydag unrhyw achos o feirws yw'r panig ymhlith y cyhoedd. Sibrydion yw ein gelyn pennaf ni ar hyn o bryd ac mae'r cyfryngau cymdeithasol yn rhemp gydag achosion ffug a meddyginiaethau ffug, a phopeth o yfed dŵr cannu hyd at sniffian cocên. Mae hyn wedi arwain at brynu ar banig, ac wedi arwain at brinder yn y byrdymor wrth i'r archfarchnadoedd ailstocio, gan ychwanegu ymhellach at y sibrydion.
Felly, Gweinidog, pa drafodaethau a gawsoch chi gyda Llywodraeth y DU a'r cyfryngau cymdeithasol ynghylch y ffordd orau o fynd i'r afael â lledaenu camwybodaeth, a sut i hyrwyddo gwybodaeth o ffynonellau y gellir ymddiried ynddyn nhw megis Iechyd Cyhoeddus Cymru? Hoffwn i ddiolch ichi unwaith eto am y dull gweithredu doeth gan Lywodraeth Cymru wrth baratoi ar gyfer effeithiau achosion o COVID-19.
Mae gen i un neu ddau gwestiwn yn unig am y paratoadau yma yng Nghymru. Gweinidog, y llynedd, fe wnaeth Llywodraeth Cymru baratoadau ar gyfer Brexit 'heb gytundeb' drwy sicrhau lle mewn ystordai a chadw stôr o rai meddyginiaethau. Gweinidog, pa ran, os o gwbl, fydd gan y mesurau hynny wrth baratoi ar gyfer achosion ar raddfa ehangach?
Ac, yn olaf, Gweinidog, fe gafwyd adroddiadau y bydd feirws COV-2 SARS yn effeithio ar y cynhwysion fferyllol a fydd ar gael o India. Mae'r gadwyn gyflenwi hon yn hanfodol i'r fasnach meddyginiaethau generig. Felly pa drafodaethau yr ydych chi wedi'u cael â'r diwydiant fferyllol ynghylch y ffyrdd gorau o liniaru unrhyw fygythiadau a gaiff y feirws hwn ar gyflenwad cynhyrchion fferyllol? Diolch.
Thank you for the comments and questions. On your questions, there is already an NHS team that is taking—. There was an announcement—you might have seen publicity on it yesterday—in terms of some of the points about search engines and which terms are going to come to the top of those outcomes and results to make sure they're from trusted sources, but also in terms of trying to rebut on social media some of the more lively conspiracy theories but the range of information and misinformation that is in the public realm, and that is a real problem for us.
Our 'no deal' preparations will actually stand us in relatively good stead, both in terms of stakeholders who have a range of measures to deal with interruptions in their supply, but also the warehouse you mentioned. We actually purchased that, and so we do have some additional resilience. But the challenge comes, like you said in your question, about generic medication. We need to be upfront about what we can do, but also, if there are steps that we can't take, to be clear that we can't take those steps as well. So, we're looking for intelligence from the pharmaceutical industry itself, which manufactures and imports those medications, to understand if there are risks to supply and if there are alternatives or not.
And I think the final point I'd make is that, with the low-level flu that is relatively circulating here, with the low level of people who have coronavirus in Wales today, we expect that over the coming days more people will be diagnosed with coronavirus. So, the relatively low number of cases today should not be taken as a sign that this is nothing to worry about and there's no need to do anything about it. This is a real concern. There is already community transmission in some parts of England; that will take hold in other parts of the country.
So, we have to absolutely understand we will have more coronavirus cases in Wales; there will be people who will become unwell. What we can't anticipate exactly is how many people that will be and the impact that will have upon our services. This is not like another mild flu season taking place out of winter. We don't have a vaccine for coronavirus, COVID-19; we don't have effective antiviral treatment. So, if this circulates widely, it will have a real impact on the health of very many people who are already vulnerable. That is why we're taking it so seriously; that is why we're taking extraordinary steps; that is why there is so much co-operation between four Governments who would otherwise have plenty to disagree about at the top of their agenda.
Diolch am y sylwadau a'r cwestiynau. Ynglŷn â'ch cwestiynau chi, mae tîm o'r GIG eisoes yn cymryd—. Fe gafwyd cyhoeddiad—efallai eich bod chi wedi gweld cyhoeddusrwydd ynglŷn â hyn ddoe—o ran rhai o'r pwyntiau am chwilotwyr a pha dermau a ddaw ar frig y canlyniadau a'r chwiliadau hynny i sicrhau eu bod nhw'n tarddu o ffynonellau y gellir ymddiried ynddyn nhw, ond hefyd o ran ceisio gwrthbrofi ar y cyfryngau cymdeithasol rai o'r theorïau cynllwyn mwy cynhyrfus ond yr amrywiaeth o wybodaeth a chamwybodaeth sydd ar gael i'r cyhoedd, ac mae honno'n broblem wirioneddol i ni.
Fe fydd ein paratoadau 'heb gytundeb' ni'n ein rhoi ni mewn sefyllfa gymharol dda, o ran rhanddeiliaid sydd ag ystod o fesurau ganddyn nhw i ymdrin ag ymyriadau yn eu cyflenwad nhw, ond hefyd y stôr yr oeddech chi'n sôn amdani. Fe wnaethom ni brynu hynny mewn gwirionedd, ac felly mae gennym ni rywfaint o gydnerthedd ychwanegol. Ond mae'r her yn dod, fel yr oeddech chi'n dweud yn eich cwestiwn chi, o ran meddyginiaeth generig. Mae angen inni fod yn agored am yr hyn y gallwn ni ei wneud, ond hefyd, os oes camau na allwn ni eu cymryd, mae angen inni fod yn glir hefyd na allwn ni gymryd y camau hynny. Felly, rydym ni'n ceisio gwybodaeth gan y diwydiant fferyllol ei hun, sy'n cynhyrchu ac yn mewnforio'r meddyginiaethau hynny, er mwyn deall a oes unrhyw risgiau i'w cyflenwad ac a oes unrhyw ddewisiadau eraill neu beidio.
Ac rwy'n credu mai'r pwynt olaf y byddwn i'n ei wneud yw, gyda'r ffliw lefel isel sy'n mynd o amgylch yma, gyda'r lefel isel o bobl sydd â'r coronafeirws yng Nghymru heddiw, rydym ni'n disgwyl y bydd mwy o bobl yn cael diagnosis o'r coronafeirws yn ystod y dyddiau nesaf. Felly, ni ddylid cymryd y nifer cymharol isel o achosion heddiw fel arwydd bod dim gennym i boeni amdano ac nad oes angen gwneud unrhyw beth yn ei gylch. Mae hwn yn bryder gwirioneddol. Mae trosglwyddo cymunedol eisoes yn digwydd mewn rhai rhannau o Loegr; fe fydd hynny'n digwydd mewn rhannau eraill o'r wlad.
Felly, mae'n rhaid inni ddeall yn glir y bydd gennym fwy o achosion o'r coronafeirws yng Nghymru; fe fydd pobl yn mynd yn sâl. Yr hyn na allwn ei ragweld yn union yw nifer y bobl hynny a'r effaith ar ein gwasanaethau ni. Nid yw hwn yn dymor ffliw ysgafn arall sy'n digwydd y tu allan i'r gaeaf. Nid oes gennym frechlyn ar gyfer y coronafeirws, COVID-19; nid oes gennym driniaeth wrthfeirysol effeithiol iddo. Felly, os aiff hwn ar gerdded yn eang, fe fydd yn cael effaith wirioneddol ar iechyd llawer iawn o bobl sydd eisoes yn agored i niwed. Dyna pam yr ydym ni'n rhoi ystyriaeth mor ddifrifol i hyn; dyna pam rydym ni'n cymryd camau eithriadol; dyna pam y mae cymaint o gydweithredu rhwng pedair Llywodraeth a fyddai, fel arall, â digon o bethau i anghytuno arnynt ar frig eu hagendâu.
Thank you very much, Minister.
Item 6: the Regulation and Inspection of Social Care (Wales) Act 2016 and Regulated Services (Miscellaneous Amendments) Regulations 2020, and item 7: the Social Care (Wales) (Specification and Social Care Workers) (Registration) (Amendment) Regulations 2020. I propose, unless any Member objects, in accordance with Standing Order 12.24, that the following two motions are grouped for debate.
Diolch yn fawr, Gweinidog.
Eitem 6: Rheoliadau Deddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016 a Gwasanaethau Rheoleiddiedig (Diwygiadau Amrywiol) 2020, ac eitem 7: Rheoliadau Gofal Cymdeithasol Cymru (Pennu Gweithwyr Gofal Cymdeithasol) (Cofrestru) (Diwygio) 2020. Cynigiaf, oni bai bod unrhyw Aelod yn gwrthwynebu, yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, fod y ddau gynnig a ganlyn wedi'u grwpio ar gyfer dadl.
Therefore, I call on the Deputy Minister for Health and Social Services to move the motions—Julie Morgan.
Felly, galwaf ar y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gynnig y cynigion—Julie Morgan.
Cynnig NDM7292 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Deddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016 a Gwasanaethau Rheoleiddiedig (Diwygiadau Amrywiol) 2020 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 11 Chwefror 2020.
Motion NDM7292 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Regulation and Inspection of Social Care (Wales) Act 2016 and Regulated Services (Miscellaneous Amendments) Regulations 2020 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 11 February 2020.
Cynnig NDM7293 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Gofal Cymdeithasol Cymru (Pennu Gweithwyr Gofal Cymdeithasol) (Cofrestru) (Diwygio) 2020 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 11 Chwefror 2020.
Motion NDM7293 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Social Care Wales (Specification of Social Care Workers) (Registration) (Amendment) Regulations 2020 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 11 February 2020.
Cynigiwyd y cynigion.
Motions moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and I move the motions. The two statutory instruments before you today amend the Regulation and Inspection of Social Care (Wales) Act 2016, and there a number of regulations that flow from that Act. It's the intention that these amended regulations come into force on 1 April. Both sets of regulations are an important step towards realising our goal to professionalise the social care workforce, to continue to raise the quality of care, and to ensure that workers get the support and recognition that they do deserve.
The miscellaneous amendments regulations deliver several key changes. First, they amend the regulations about service registration that enable the service regulator, Care Inspectorate Wales, to request additional information from individuals who make up the governing body of an organisation registering to become a service provider. This includes, for example, the individuals on the board of directors or trustees. The service regulator is then able to take this information into account when assessing the fitness of the service provider.
Secondly, the regulations also provide additional clarity about the notifications that providers must make to the service regulator. They require that providers make a notification when there is any change to the key decision makers of the organisation, regardless of its legal entity.
Thirdly, they also require providers of domiciliary support services, care homes for children, and secure accommodation services to employ only those individuals who are registered with the workforce regulator, Social Care Wales, within six months of commencing employment. This will also apply to anyone engaged under a contract with these service providers, including agency workers.
The social care workers registration regulations enable Social Care Wales to open the register to individuals working in care homes wholly or mainly for adults, and in residential family centre services, who can join the register voluntarily from April 2020. This provides these workers with a two-year lead-in period, during which the workforce regulator, care workers and their employers can work together to prepare for mandatory registration, which we plan to introduce in 2022.
Registration recognises the professional responsibility of care workers who provide absolutely vital care and support to people with increasingly complex needs. It'll help to ensure workers are suitably qualified and trained for the work they do. It will provide those workers with access to additional support and resources from Social Care Wales. Registration also provides additional safeguards to the public so that, should an incident occur, workers can be held to account by the workforce regulator. Thank you.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a rhoddaf y cynigion gerbron. Mae'r ddau offeryn statudol sydd ger eich bron heddiw yn diwygio Deddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016, ac mae nifer o reoliadau yn deillio o'r Ddeddf honno. Y bwriad yw bod y rheoliadau diwygiedig hyn yn dod i rym ar 1 Ebrill. Mae'r ddwy set o reoliadau'n gam pwysig tuag at wireddu ein nod o broffesiynoli'r gweithlu gofal cymdeithasol, parhau i wella ansawdd gofal, a sicrhau bod gweithwyr yn cael y cymorth a'r gydnabyddiaeth y maen nhw yn eu haeddu.
Mae'r rheoliadau gwelliannau amrywiol yn cyflawni sawl newid allweddol. Yn gyntaf, maen nhw'n diwygio'r rheoliadau ynghylch cofrestru gwasanaethau sy'n galluogi'r rheoleiddiwr gwasanaeth, Arolygiaeth Gofal Cymru, i ofyn am wybodaeth ychwanegol gan unigolion sy'n ffurfio corff llywodraethu sefydliad sy'n cofrestru i fod yn ddarparwr gwasanaeth. Mae hyn yn cynnwys, er enghraifft, yr unigolion ar fwrdd y cyfarwyddwyr neu'r ymddiriedolwyr. Yna gall y rheoleiddiwr gwasanaeth ystyried yr wybodaeth hon wrth asesu addasrwydd y darparwr gwasanaeth.
Yn ail, mae'r rheoliadau hefyd yn darparu eglurder ychwanegol ynglŷn â'r hysbysiadau y mae'n rhaid i ddarparwyr eu gwneud i reoleiddiwr y gwasanaeth. Maen nhw'n ei gwneud yn ofynnol i ddarparwyr roi hysbysiad pan fydd unrhyw newid yn cael ei wneud i benderfynwyr allweddol y sefydliad, waeth beth fo'i endid cyfreithiol.
Yn drydydd, maen nhw hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i ddarparwyr gwasanaethau cymorth cartref, cartrefi gofal i blant, a gwasanaethau llety diogel gyflogi yr unigolion hynny yn unig sydd wedi'u cofrestru gyda'r rheoleiddiwr gweithlu, Gofal Cymdeithasol Cymru, o fewn chwe mis i ddechrau cyflogaeth. Bydd hyn yn berthnasol hefyd i unrhyw un sydd dan gontract â'r darparwyr gwasanaeth hyn, gan gynnwys gweithwyr asiantaeth.
Mae'r rheoliadau cofrestru gweithwyr gofal cymdeithasol yn galluogi Gofal Cymdeithasol Cymru i agor y gofrestr i unigolion sy'n gweithio mewn cartrefi gofal sy'n gyfan gwbl neu'n bennaf ar gyfer oedolion, ac mewn gwasanaethau canolfannau preswyl i deuluoedd, a all ymuno â'r gofrestr yn wirfoddol o Ebrill 2020. Mae hyn yn rhoi cyfnod arweiniol o ddwy flynedd i'r gweithwyr hyn, lle gall y rheoleiddiwr gweithlu, gweithwyr gofal a'u cyflogwyr weithio gyda'i gilydd i baratoi ar gyfer cofrestru gorfodol, yr ydym yn bwriadu ei gyflwyno yn 2022.
Mae cofrestru'n cydnabod cyfrifoldeb proffesiynol gweithwyr gofal sy'n darparu gofal a chymorth cwbl hanfodol i bobl ag anghenion cynyddol gymhleth. Bydd yn helpu i sicrhau bod gweithwyr yn meddu ar y cymwysterau a'r hyfforddiant priodol ar gyfer y gwaith a wnânt. Bydd yn rhoi mynediad i'r gweithwyr hynny at gymorth ac adnoddau ychwanegol gan Gofal Cymdeithasol Cymru. Mae cofrestru hefyd yn darparu mesurau diogelu ychwanegol i'r cyhoedd, felly os bydd damwain yn digwydd, gall y rheoleiddiwr gweithlu ddal gweithwyr i gyfrif. Diolch.
Thank you. I have no speakers. We have to take the votes separately. Therefore, the proposal is to agree the motion under item 6. Does any Member object? No, thank you. Therefore, in accordance with Standing Order 12.36, the motion is agreed.
Diolch. Nid oes gennyf unrhyw siaradwyr. Rhaid inni gymryd y pleidleisiau ar wahân. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 6? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Diolch. Felly, yn unol â Rheol Sefydlog 12.36, derbynnir y cynnig.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
And, again, the same, the proposal is to agree the motion under item 7. Does any Member object? No. Therefore, again, the motion under item 7 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ac, unwaith eto, yn yr un modd, y cynnig yw cytuno ar y cynnig o dan eitem 7. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, unwaith eto, mae'r cynnig o dan eitem 7 wedi'i dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
We now move on to item 8, which is a debate on the police settlement of 2020-21, and I call on the Minister for Housing and Local Government to move the motion—Julie James.
Symudwn ymlaen yn awr at eitem 8, sef dadl ar setliad yr heddlu ar gyfer 2020-21, a galwaf ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i gynnig y cynnig—Julie James.
Cynnig NDM7291 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol ag Adran 84H o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1988, yn cymeradwyo Adroddiad Cyllid Llywodraeth Leol (Rhif 2) 2020-21 (Setliad Terfynol—Comisiynwyr yr Heddlu a Throseddu). Gosodwyd copi o'r adroddiad yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Ionawr 2020.
Motion NDM7291 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales, under Section 84H of the Local Government Finance Act 1988, approves the Local Government Finance Report (No. 2) 2020-21 (Final Settlement—Police and Crime Commissioners), which was laid in the Table Office on 23 January 2020.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I am today presenting to the Senedd for its approval details of the Welsh Government's contribution to the core revenue funding for the four police and crime commissioners, or PCCs, in Wales for 2020-21.
Before I do so, Presiding Officer, particularly given the recent events, I'd like to record my gratitude to all of the Welsh emergency services for their resilience and fortitude, and I'm sure these comments will be echoed in this Chamber and across the residents of Wales. Those who serve in our police forces across Wales not only keep our communities safe, they maintain the highest standards of duty, dedication and, at times, bravery. This was demonstrated most recently when they worked with others to protect and save some of our communities from the recent storms. I recognise the importance of the Welsh police forces and their vital role in protecting and serving our communities here. The police service in Wales is a positive example of how devolved and non-devolved services can work effectively together.
Members will be aware that the core funding for the police in Wales is delivered through a three-way arrangement involving the Home Office, the Welsh Government and council tax. As policing policy and operational matters and non-devolved, the overall funding picture is determined and driven by the Home Office. The established approach to setting and distributing the Welsh Government component has, therefore, been based on a principle of ensuring consistency and fairness across England and Wales.
I would also like to thank PCCs for their patience this year. Due to the now, sadly, normalised chaos and uncertainty from Westminster, the PCCs did not have a provisional police settlement this year. With delay after delay to the UK budget, due to the general election, exiting the European Union, and now a new Chancellor to add to the ongoing uncertainty, this year's PCCs have had to notify their police and crime panels of the proposed change in precept fewer than two weeks after being informed of their funding allocations. Still the UK Government has not published its 2020-21 budget, leading to continuing uncertainty for our public services, businesses and individuals.
As outlined in the final police settlement announcement on 22 January, the total unhypothecated revenue support for the police service in Wales for 2020-21 amounts to £384 million. The Welsh Government's contribution to this amount, through revenue support grant and redistributed non-domestic rates, is £143.4 million—and it is this funding you are being asked to approve today.
As in previous years, the Home Office has decided to overlay its needs-based formula with a floor mechanism. This means that, for 2020-21, police and crime commissioners across England and Wales will all receive an increase of funding of 7.5 per cent when compared with 2019-20. The Home Office will provide a top-up grant totalling £14.4 million to ensure both Dyfed-Powys Police and North Wales Police meet the floor level.
The Home Office advises that this settlement includes the funding to recruit an additional 6,000 police officers shared amongst the 43 forces in England and Wales. The Welsh Government is determined to strengthen the economy and create employment opportunities across the country. I welcome the opportunity for people across Wales to consider a career in the police forces. The Prime Minister has committed to a target of 20,000 new officers over the next three years. However, for this to happen, I urge the UK Government to pledge to provide the associated funding to our police and crime commissioners for future years.
As in 2019-20, the Home Office will continue to provide a specific grant to PCCs in 2020-21 to fund the additional pressure as a result of the UK Government's changes to the pension contribution rates. The Home Office has kept the grant value at £143 million in 2020-21, with £7.3 million of this allocated to PCCs in Wales. PCCs also have the ability to raise additional funding through their council tax precept. The UK Government has set the upper precept limit for PCCs in England to £10 in 2020-21, estimating this will raise an additional £250 million. Unlike the limits that apply in England, Welsh police and crime commissioners have the freedom to make their own decisions about council tax increases. Setting the precept is a key part of the police and crime commissioner's role, which demonstrates accountability to the local electorate.
We appreciate that difficult decisions are necessary in developing plans for the coming years with only a one-year budget. The Welsh Government is committed to working with PCCs and chief constables to ensure funding challenges are managed in ways that minimise the impact on community safety in Wales. As part of this, the Welsh Government in its 2020-21 budget has continued to fund the 500 community support officers recruited under the previous programme for government commitment. The Welsh Government has maintained the same level of funding for the delivery of this commitment as in 2019-20, with £16.8 million agreed in the budget for next year. One of the main drivers behind this project was to add visible police presence on our streets at a time when the UK Government is cutting back on police funding. The full complement of officers has been deployed since October 2013, and they are making a positive contribution to public safety across Wales. They will continue to work with local communities and partners to improve outcomes for those affected by crime and anti-social behaviour.
Returning to the purpose of today's debate, the motion is to agree the local government finance report for police and crime commissioners that has been laid before the Assembly. If approved, this will allow the commissioners to confirm their budgets for the next financial year. I therefore ask Assembly Members to support this motion today. Diolch.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Heddiw, rwy'n cyflwyno i'r Senedd ar gyfer ei chymeradwyaeth fanylion cyfraniad Llywodraeth Cymru at y cyllid refeniw craidd ar gyfer y pedwar comisiynydd heddlu a throseddu yng Nghymru ar gyfer 2020-21.
Cyn i mi wneud hynny, Llywydd, yn enwedig o ystyried y digwyddiadau diweddar, hoffwn ddiolch ar goedd i holl wasanaethau brys Cymru am eu dycnwch a'u dewrder, ac rwy'n siŵr bod y Siambr hon a holl drigolion Cymru yn ategu'r sylwadau hyn. Mae'r rhai sy'n gwasanaethu yn ein heddluoedd ledled Cymru nid yn unig yn cadw ein cymunedau'n ddiogel, maen nhw'n cynnal y safonau uchaf o ran dyletswydd, ymroddiad ac, ar brydiau, dewrder. Dangoswyd hyn yn fwyaf diweddar pan oeddent yn gweithio gydag eraill i ddiogelu ac achub rhai o'n cymunedau o'r stormydd diweddar. Rwy'n cydnabod pwysigrwydd heddluoedd Cymru a'u swyddogaeth hanfodol yn gwarchod a gwasanaethu ein cymunedau yma. Mae gwasanaeth yr heddlu yng Nghymru yn enghraifft gadarnhaol o'r modd y gall gwasanaethau sydd wedi'u datganoli a heb eu datganoli gydweithio'n effeithiol â'i gilydd.
Bydd yr Aelodau'n ymwybodol y caiff yr arian craidd ar gyfer yr heddlu yng Nghymru ei ddarparu drwy drefniant tair ffordd sy'n cynnwys y Swyddfa Gartref, Llywodraeth Cymru a'r dreth gyngor. Gan nad yw polisïau plismona a materion gweithredol wedi eu datganoli, y Swyddfa Gartref sy'n pennu ac yn llywio'r darlun ariannu cyffredinol. Bu'r dull sefydledig o bennu a dosbarthu cydran Llywodraeth Cymru, felly, yn seiliedig ar egwyddor o sicrhau cysondeb a thegwch ledled Cymru a Lloegr.
Hoffwn ddiolch hefyd i'r comisiynwyr am eu hamynedd eleni. Oherwydd yr anhrefn a'r ansicrwydd o du San Steffan sydd, yn anffodus, yn beth rheolaidd erbyn hyn, ni chafodd y comisiynwyr setliad dros dro ar gyfer yr heddlu eleni. Gydag oedi ar ôl oedi o ran cyllideb y DU, oherwydd yr etholiad cyffredinol, ymadael â'r Undeb Ewropeaidd, a Changhellor newydd nawr i ychwanegu at yr ansicrwydd parhaus, bu'n rhaid i'r comisiynwyr roi gwybod i'w panelau heddlu a throseddu am y newid arfaethedig mewn praesept llai na phythefnos ar ôl cael gwybod am eu dyraniadau cyllid. Hyd yn hyn, nid yw Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi ei chyllideb ar gyfer 2020-21, gan arwain at ansicrwydd parhaus i'n gwasanaethau cyhoeddus, ein busnesau ac unigolion.
Fel yr amlinellwyd yng nghyhoeddiad terfynol setliad yr heddlu ar 22 Ionawr, mae cyfanswm y cymorth refeniw heb ei neilltuo ar gyfer y gwasanaeth heddlu yng Nghymru ar gyfer 2020-21 yn cyfateb i £384 miliwn. Mae cyfraniad Llywodraeth Cymru i'r swm hwn, drwy grant cynnal refeniw ac ardrethi annomestig wedi'u hailddosbarthu, yn £143.4 miliwn—a'r arian hwn y gofynnir i chi ei gymeradwyo heddiw.
Fel mewn blynyddoedd blaenorol, mae'r Swyddfa Gartref wedi penderfynu cael system waelodol ar gyfer y fformiwla sy'n seiliedig ar anghenion. Mae hyn yn golygu, ar gyfer 2020-21, y caiff comisiynwyr heddlu a throseddu ledled Cymru a Lloegr i gyd gynnydd o 7.5 y cant mewn cyllid o'i gymharu â 2019-20. Bydd y Swyddfa Gartref yn darparu grant ychwanegol gwerth £14.4 miliwn i sicrhau bod Heddlu Dyfed-Powys a Heddlu Gogledd Cymru yn cyrraedd y lefel gwaelodol.
Mae'r Swyddfa Gartref yn dweud bod y setliad hwn yn cynnwys yr arian i recriwtio 6,000 o heddweision ychwanegol i'w rannu ymysg y 43 o heddluoedd yng Nghymru a Lloegr. Mae Llywodraeth Cymru yn benderfynol o gryfhau'r economi a chreu cyfleoedd cyflogaeth ledled y wlad. Rwy'n croesawu'r cyfle i bobl ledled Cymru ystyried gyrfa yn yr heddluoedd. Mae Prif Weinidog y DU wedi ymrwymo i darged o 20,000 o swyddogion newydd dros y tair blynedd nesaf. Fodd bynnag, er mwyn i hyn ddigwydd, pwysaf ar Lywodraeth y DU i addo darparu'r cyllid cysylltiedig i'n comisiynwyr heddlu a throseddu ar gyfer y dyfodol.
Fel yn 2019-20, bydd y Swyddfa Gartref yn parhau i ddarparu grant penodol i gomisiynwyr yr heddlu a throseddu yn 2020-21 i ariannu'r pwysau ychwanegol o ganlyniad i newidiadau gan Lywodraeth y DU i'r cyfraddau cyfraniadau pensiwn. Mae'r Swyddfa Gartref wedi cadw gwerth y grant ar £143 miliwn yn 2020-21, gyda £7.3 miliwn o'r arian hwn yn cael ei ddyrannu i gomisiynwyr yng Nghymru. Mae gan gomisiynwyr yr heddlu a throseddu y gallu hefyd i godi arian ychwanegol drwy eu praesept treth gyngor. Mae Llywodraeth y DU wedi gosod y terfyn praesept uchaf ar gyfer comisiynwyr yn Lloegr i £10 yn 2020-21, gan amcangyfrif y bydd hyn yn codi £250 miliwn yn ychwanegol. Yn wahanol i'r terfynau sy'n berthnasol yn Lloegr, mae gan gomisiynwyr heddlu a throseddu Cymru y rhyddid i wneud eu penderfyniadau eu hunain ynghylch cynnydd yn y dreth gyngor. Mae pennu'r praesept yn rhan allweddol o swyddogaeth y comisiynydd heddlu a throseddu, sy'n dangos atebolrwydd i'r etholwyr lleol.
Rydym yn sylweddoli bod angen gwneud penderfyniadau anodd wrth ddatblygu cynlluniau ar gyfer y blynyddoedd i ddod gyda chyllideb un flwyddyn yn unig. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i weithio gyda'r comisiynwyr a'r prif gwnstabliaid i sicrhau y caiff heriau ariannu eu rheoli mewn ffyrdd sy'n lleihau'r effaith ar ddiogelwch cymunedol yng Nghymru. Yn rhan o hyn, mae Llywodraeth Cymru yn ei chyllideb ar gyfer 2020-21 wedi parhau i ariannu'r 500 o swyddogion cymorth cymunedol a recriwtiwyd o dan raglen flaenorol ymrwymiad y llywodraeth. Mae Llywodraeth Cymru wedi neilltuo'r un maint o gyllid ar gyfer cyflawni'r ymrwymiad hwn ag a wnaeth yn 2019-20, gydag £16.8 miliwn wedi ei gytuno yn y gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf. Un o'r prif gymhellion sy'n sail i'r prosiect hwn oedd gwneud yr heddlu'n fwy gweladwy ar ein strydoedd ar adeg pan fo Llywodraeth y DU yn cwtogi ar gyllid yr heddlu. Bu'r cyflenwad llawn o swyddogion ar waith ers mis Hydref 2013, ac maen nhw'n gwneud cyfraniad cadarnhaol i ddiogelwch y cyhoedd ledled Cymru. Byddant yn parhau i weithio gyda chymunedau lleol a phartneriaid i wella canlyniadau i'r rheini y mae troseddu ac ymddygiad gwrthgymdeithasol yn effeithio arnynt.
I ddychwelyd at ddiben dadl heddiw, y cynnig yw cytuno ar yr adroddiad cyllid llywodraeth leol ar gyfer comisiynwyr yr heddlu a throseddu sydd wedi'i gyflwyno gerbron y Cynulliad. Os caiff ei gymeradwyo, bydd hyn yn caniatáu i'r comisiynwyr gadarnhau eu cyllidebau ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf. Gofynnaf felly i Aelodau'r Cynulliad gefnogi'r cynnig hwn heddiw. Diolch.
Labour's March 2010 UK budget statement revised down the growth forecast, reduced borrowing, and stated that the scale of the deficit meant the UK didn't have enough money. In consequence, it also announced £545 million of cuts to the police to be made by 2014. Since 2015, UK Government has raised its contribution to overall police funding in line with inflation, including specific areas such as cyber-crime, counter-terrorism, and tackling child sexual exploitation. The UK Government has now announced a £1.12 billion increase in 2020-21, taking the total settlement for policing to £15.2 billion. This includes £700 million for 6,000 additional officers by the end of March 2021. As the Minister indicated, the UK Government aims to recruit 20,000 total new officers across the UK.
The majority of funding for police and crime commissioners comes directly from general Government grants, as we heard—London and Cardiff—and around a third comes from the council tax police precept, which is increasing this year by 6.82 per cent, £273 per annum, in Gwent; 5.9 per cent, £273 per annum, in south Wales; 4.83 per cent, £261 per annum, in Dyfed Powys; and 4.5 per cent, £291 per annum, in north Wales. Although the South Wales Police Federation stated in 2016 that the council tax precept gap with the other Welsh forces had now been closed, it's apparent that, although north Wales has the lowest percentage increase, council tax payers there are still paying more than the Welsh regions facing the biggest percentage increases.
Following a long-term reduction, levels of crime have remained broadly stable in recent years. While in the latest year there's been no change in overall levels of crime, this hides variations seen in individual crime types. Excepting fraud, the latest figures from the crime survey for England and Wales show all main crime types showed no change. As the Office for National Statistics has said:
'Although the number of offences involving a knife has continued to increase, there is a mixed picture across police forces and overall levels of violence remain steady'.
The budget increases in north Wales will fund 10 more officers for the major crime unit, 20 new auxiliary police staff, 16 additional response officers, and five more community safety officers, including three for the rural crime team. This weekend, the Home Secretary and Secretary of State for Wales joined the North Wales Police to see how they're tackling the county lines drug problem in the region. As well as announcing their plans to recruit new police officers, the Home Office also confirmed that they'll be providing North Wales Police with nearly £150,000 to invest in 167 new taser devices, part of £576,000 across the four Wales police forces. This comes as part of a UK-wide uplift that will see £6.5 million divided between 41 police forces. Speaking in north Wales, the Home Secretary said:
'I'm committed to providing forces across Wales with the powers, resources and tools they need to keep themselves and the public safe.'
She also said that she was consulting on a UK Government's police covenant, called for by the police federation, recognising police officers' service and sacrifice, and enshrining their rights in law. Other steps recently taken by the Home Office were highlighted, including expanding stop-and-search powers, and plans to increase the maximum sentence for assaulting emergency service workers.
In January, I visited Titan, the North West Regional Organised Crime Unit, to receive a useful presentation on their role and their capabilities to prevent and protect, dealing with matters such as serious and organised crime, the control of drugs, county lines, economic crime and cyber crime. Titan was established in 2009 as a collaboration between the six police forces in north Wales, Cheshire, Merseyside, Greater Manchester, Lancashire and Cumbria, to tackle serious organised crime that crosses county borders in the region. They told me that an estimated 95 per cent or more of crime in north Wales operates on a cross-border, east-west basis, and almost none on an all-Wales basis, and the north Wales police representative present also confirmed that all their north Wales emergency planning is done with their partner forces in north-west England, and they have no significant operations working with the other police forces in Wales.
Labour and Plaid Cymru, of course, propose the devolution and Cardiff control of justice and policing, while a Welsh Conservative Government would instead work with the UK Government to deliver policing and offender management services in Wales that reflect our devolved responsibilities. We would back the law-abiding, hardworking silent majority; not give a vote to prisoners convicted of sexual and racist crimes, as Labour and Plaid Cymru propose. Diolch yn fawr.
Yn 2010 roedd datganiad cyllideb y DU, a luniwyd gan y Blaid Lafur, yn lleihau'r rhagolwg twf, yn lleihau benthyca, ac yn dweud fod graddfa'r diffyg yn golygu nad oedd gan y DU ddigon o arian. O ganlyniad, cyhoeddodd hefyd £545 miliwn o doriadau i'r heddlu i'w gwneud erbyn 2014. Ers 2015, mae Llywodraeth y DU wedi cynyddu ei chyfraniad at gyllid cyffredinol yr heddlu yn unol â chwyddiant, gan gynnwys meysydd penodol fel seiber-droseddu, gwrthderfysgaeth, a mynd i'r afael â chamfanteisio'n rhywiol ar blant. Mae Llywodraeth y DU bellach wedi cyhoeddi cynnydd o £1.12 biliwn yn 2020-21, gan fynd â chyfanswm y setliad ar gyfer plismona i £15.2 biliwn. Mae hyn yn cynnwys £700 miliwn ar gyfer 6,000 o swyddogion ychwanegol erbyn diwedd mis Mawrth 2021. Fel y dywedodd y Gweinidog, nod Llywodraeth y DU yw recriwtio 20,000 o swyddogion newydd ledled y DU.
Mae'r rhan fwyaf o'r cyllid ar gyfer comisiynwyr yr heddlu a throseddu yn dod yn uniongyrchol o grantiau'r Llywodraeth ganolog, fel y clywsom ni—o Lundain a Chaerdydd—ac mae tua thraean yn dod o braesept treth gyngor yr heddlu, sy'n cynyddu 6.82 y cant eleni, £273 y flwyddyn, yng Ngwent; 5.9 y cant, £273 y flwyddyn, yn ne Cymru; 4.83 y cant, £261 y flwyddyn, yn Nyfed-Powys; a 4.5 y cant, £291 y flwyddyn, yng ngogledd Cymru. Er i Ffederasiwn Heddlu De Cymru ddatgan yn 2016 fod y bwlch praesept treth gyngor gyda'r heddluoedd eraill yng Nghymru wedi'i gau erbyn hyn, mae'n amlwg, er mai yn y gogledd y mae'r cynnydd canrannol isaf, fod talwyr y dreth gyngor yno yn dal i dalu mwy na rhanbarthau Cymru sy'n wynebu'r cynnydd canrannol mwyaf.
Yn dilyn gostyngiad hirdymor, mae lefelau troseddu wedi aros yn gymharol sefydlog yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Er na fu unrhyw newid yn lefelau cyffredinol troseddu yn y flwyddyn ddiweddaraf, mae hyn yn cuddio'r amrywiadau a welir mewn mathau unigol o droseddau. Ac eithrio twyll, mae'r ffigurau diweddaraf o arolwg troseddu Cymru a Lloegr yn dangos nad oedd unrhyw newid yn y prif fathau o droseddau. Fel y dywedodd y Swyddfa Ystadegau Gwladol:
Er bod nifer y troseddau sy'n ymwneud â chyllell wedi parhau i gynyddu, ceir darlun cymysg rhwng y gwahanol heddluoedd ac mae lefelau trais cyffredinol yn parhau'n gyson.
Bydd y cynnydd yn y gyllideb yn y gogledd yn ariannu 10 yn rhagor o swyddogion ar gyfer yr uned troseddau mawr, 20 o heddweision cynorthwyol newydd, 16 o swyddogion ymateb ychwanegol, a phump yn rhagor o swyddogion cymorth cymunedol, gan gynnwys tri ar gyfer y tîm troseddau gwledig. Y penwythnos hwn, ymunodd yr Ysgrifennydd Cartref ac Ysgrifennydd Gwladol Cymru â Heddlu Gogledd Cymru i weld sut maen nhw'n mynd i'r afael â phroblem llinellau cyffuriau yn y rhanbarth. Yn ogystal â chyhoeddi eu cynlluniau i recriwtio swyddogion heddlu newydd, cadarnhaodd y Swyddfa Gartref hefyd y byddant yn darparu bron i £150,000 i Heddlu Gogledd Cymru ei fuddsoddi mewn 167 o ddyfeisiau taser newydd, rhan o £576,000 ar draws pedwar heddlu Cymru. Daw hyn yn rhan o gynnydd ledled y DU a fydd yn gweld £6.5 miliwn wedi'i rannu rhwng 41 o heddluoedd. Wrth siarad yn y gogledd, dywedodd yr Ysgrifennydd Cartref:
Rwyf wedi ymrwymo i roi i heddluoedd ledled Cymru y grymoedd, yr adnoddau a'r offer sydd eu hangen arnynt i'w cadw eu hunain a'r cyhoedd yn ddiogel.
Dywedodd hefyd ei bod yn ymgynghori ar gyfamod heddlu Llywodraeth y DU, y galwyd amdano gan ffederasiwn yr heddlu, gan gydnabod gwasanaeth ac aberth swyddogion yr heddlu, ac a fyddai'n ymgorffori eu hawliau yn y gyfraith. Tynnwyd sylw at bethau eraill a wnaeth y Swyddfa Gartref yn ddiweddar, gan gynnwys ehangu pwerau stopio a chwilio, a chynlluniau i gynyddu'r ddedfryd uchaf ar gyfer ymosod ar weithwyr gwasanaethau brys.
Ym mis Ionawr, ymwelais â Titan, Uned Troseddau Cyfundrefnol Ranbarthol y Gogledd-orllewin, i gael cyflwyniad defnyddiol ar eu swyddogaeth a'u gallu i atal a diogelu, gan ymdrin â materion fel troseddu difrifol a threfnedig, rheoli cyffuriau, llinellau cyffuriau, troseddau economaidd a seiber-droseddu. Sefydlwyd Titan yn 2009 fel cydweithrediad rhwng y chwe heddlu yng Ngogledd Cymru, Swydd Gaer, Glannau Mersi, Manceinion fwyaf, Swydd Gaerhirfryn a Cumbria, i fynd i'r afael â throseddau cyfundrefnol difrifol sy'n croesi ffiniau siroedd yn y rhanbarth. Dywedwyd wrthyf fod tua 95 y cant neu fwy o droseddu yng ngogledd Cymru yn gweithredu ar sail drawsffiniol, o'r dwyrain i'r gorllewin, a bron dim ar sail Cymru gyfan, a chadarnhaodd cynrychiolydd Heddlu Gogledd Cymru a oedd yn bresennol hefyd fod eu holl waith cynllunio ar gyfer argyfwng yng ngogledd Cymru yn cael ei wneud gyda'u partneriaid yng ngogledd-orllewin Lloegr, ac nad ydyn nhw'n cydweithio'n sylweddol gyda heddluoedd eraill yng Nghymru.
Mae Llafur a Phlaid Cymru, wrth gwrs, yn cynnig datganoli cyfiawnder a phlismona a'u rheoli o Gaerdydd, tra byddai Llywodraeth Geidwadol yng Nghymru yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i ddarparu gwasanaethau plismona a rheoli troseddwyr yng Nghymru sy'n adlewyrchu ein cyfrifoldebau datganoledig. Byddem yn cefnogi'r mwyafrif distaw, diwyd sy'n ufudd i'r gyfraith; peidio â rhoi pleidlais i garcharorion a garcharwyd am droseddau rhywiol a hiliol, fel y mae Llafur a Phlaid Cymru yn ei gynnig. Diolch yn fawr.
The British Government seem to have recognised the damage that they've done with 10 years of cuts to policing. However, one year, or even two budget increases will go nowhere near far enough to reverse the damage that's been done. So, this increase in funding must be the first step in addressing the chronic lack of funding that still exists. To address the chronic problems that Welsh police forces face, the funding formula, we believe, must be reformed.
The current formula discriminates against council tax payers in Wales. The formula doesn't adapt to urban and rural needs, and the potential for recruitment from the apprenticeship levy is not being utilised. The plans to fund 20,000 police officers doesn't cover what has been lost since 2010. Plaid Cymru therefore wants to see a funding formula for Welsh police forces that is based on population and need, rather than the UK Government's flawed formula. The Welsh Government also has a part to play to ensure that funding to tackle the root causes of crime is addressed. Youth services in Wales have had their funding cut by 38 per cent, which equates to a loss of £19 million since 2010, inevitably making police officers' work much more difficult. Proper and adequate funding of other services, like, for example, mental health support, would also be very helpful to the police.
Despite their various constraints, Plaid Cymru's police and crime commissioners have launched a three-year early intervention fund worth £800,000 to address adverse childhood experiences, as part of an attempt to tackle the underlying causes of crime. The National Farmers' Union have used north Wales as a case study for tackling rural crime. Dyfed Powys Police have created schemes such as Farmwatch to provide crime prevention advice, and they've launched Checkpoint Cymru, which diverts low-level offenders away from the criminal justice system. These principles can be applied elsewhere. Imagine what those police and crime commissioners could do with secure funding that isn't tied to Westminster's agenda. Diolch.
Mae'n ymddangos bod Llywodraeth Prydain wedi cydnabod y niwed y maent wedi'i wneud gyda 10 mlynedd o doriadau i blismona. Fodd bynnag, ni fydd un flwyddyn, neu hyd yn oed ddau gynnydd yn y gyllideb, yn ddigon o bell ffordd i wrthdroi'r niwed a wnaed. Felly, mae'n rhaid mai'r cynnydd hwn mewn cyllid yw'r cam cyntaf i fynd i'r afael â'r diffyg cyllid dybryd sy'n dal i fodoli. I fynd i'r afael â'r problemau cronig y mae heddluoedd Cymru'n eu hwynebu, mae'n rhaid diwygio'r fformiwla ariannu, yn ein barn ni.
Mae'r fformiwla bresennol yn gwahaniaethu yn erbyn talwyr y dreth gyngor yng Nghymru. Nid yw'r fformiwla'n addasu i anghenion trefol a gwledig, ac nid yw'r potensial ar gyfer recriwtio o'r ardoll prentisiaethau yn cael ei ddefnyddio. Nid yw'r cynlluniau i ariannu 20,000 o heddweision yn talu am yr hyn a gollwyd ers 2010. Felly, mae Plaid Cymru eisiau gweld fformiwla ariannu ar gyfer heddluoedd Cymru sy'n seiliedig ar boblogaeth ac angen, yn hytrach na fformiwla wallus Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Mae gan Lywodraeth Cymru ran i'w chwarae hefyd i sicrhau yr ymdrinnir â'r cyllid i fynd i'r afael ag achosion sylfaenol troseddu. Mae gwasanaethau ieuenctid yng Nghymru wedi cael gostyngiad o 38 y cant yn eu cyllid, sy'n golygu colled o £19 miliwn ers 2010, sy'n anochel yn gwneud gwaith swyddogion yr heddlu yn llawer anoddach. Byddai cyllid priodol a digonol ar gyfer gwasanaethau eraill, megis, er enghraifft, cymorth iechyd meddwl, hefyd yn ddefnyddiol iawn i'r heddlu.
Er gwaethaf yr amrywiol gyfyngiadau, mae comisiynwyr heddlu a throseddu Plaid Cymru wedi lansio cronfa ymyrraeth gynnar tair blynedd gwerth £800,000 i fynd i'r afael â phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, fel rhan o ymgais i fynd i'r afael ag achosion sylfaenol troseddu. Mae Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr wedi defnyddio Gogledd Cymru fel astudiaeth achos ar gyfer mynd i'r afael â throseddau gwledig. Mae Heddlu Dyfed Powys wedi creu cynlluniau fel Gwarchod Ffermydd i ddarparu cyngor ar atal troseddau, ac maent wedi lansio Checkpoint Cymru, sy'n dargyfeirio'r rhai a gyflawnodd droseddau bychain o'r system cyfiawnder troseddol. Gellir defnyddio'r egwyddorion hyn mewn mannau eraill. Dychmygwch yr hyn y gallai'r comisiynwyr heddlu a throseddu hynny ei wneud gyda chyllid sicr nad yw'n gysylltiedig ag agenda San Steffan. Diolch
Thank you, Deputy Llywydd. When Mark Isherwood was making his speech, it reminded me a little bit of some of those Soviet economic reports you used to get—the last five-year plan was absolutely fantastic, but not as good as the next five-year plan. I'm afraid there's a real danger when you start being so selective in terms of the figures that you actually use. And I think we need to look at where we are. When we debated this last time, the state of play was an 18 per cent increase in violent crime, a 14 per cent increase in knife crime in south Wales, a 25 per cent increase in Wales, 84,000 crimes unsolved, and, since 2010, we now have—well, we then had 682 fewer police officers. Now, those figures go together. What is the situation now? The situation now is that we actually have around 762 fewer police officers than we had in 2010. Crime and serious violent crime is increasing. We've become very dependent on the additional 500 police and community support officers that are funded by Welsh Government out of our own funds—not money that should be allocated by UK Government for that. And in fact, when we look at the PCSO figures across the UK, we've actually lost in the region of 6,680 police and community support officers across the UK, with, obviously, the consequential effect within Wales, which is why the Welsh funding on this is so absolutely important.
And Leanne is absolutely right to raise the issue of those areas of funding for the work that the police do that is not just about catching criminals, but is engaging within society, whether it be mental health, drug and alcohol funding, rehabilitation, and so on—all those things that are partnership, which have an impact on policing and have an impact on the social stability of our society and the well-being of our communities. And the fact of the matter is that, with the fact that we have a modest increase in real terms this year, it doesn't get over the fact that, in actual fact, over the next five years, we actually need—if we're going to restore the Tory cuts since 2010—to recruit 53,000 police officers, when you take into account the retirements. Now, this is the same—. Mark is guilty of the same manipulation of figures that we had over nurse numbers, and so on—that when you're actually taking in recruitments, and the need for ongoing recruitment, the picture presented is very much different.
Now, for anyone who speaks to the Police Federation, to police and community support officers and to the police and crime commissioners, you get a number of very important points coming to the fore, one of which is that, even with the recruitment of those police numbers—if we were able to achieve that—what we have actually lost, which will take a decade to replace, are the skills and the quality of policing that has been achieved. Because we have been losing some of the most well-qualified and experienced police officers. And the other point they make is that not only will it take a long time to repair the Tory damage to policing, at the moment, not much has changed. And that's the best you can say about the Tory record on policing—not much has changed, the damage they wrought since 2010 is still there, and it will take decades to recover. The modest settlement we have is only a very, very small start, scratching the surface.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Pan oedd Mark Isherwood yn gwneud ei araith, roedd yn fy atgoffa ychydig o rai o'r adroddiadau economaidd Sofietaidd y caech chi ar un adeg—roedd y cynllun pum mlynedd diwethaf yn wirioneddol wych, ond nid cystal â'r cynllun pum mlynedd nesaf. Mae arnaf ofn bod perygl gwirioneddol pan ydych chi'n dechrau bod mor ddetholus o ran y ffigurau a ddefnyddiwch chi mewn gwirionedd. Ac rwy'n credu bod angen inni edrych ar y sefyllfa yr ydym ni ynddi. Pan drafodasom hyn y tro diwethaf, y sefyllfa oedd cynnydd o 18 y cant mewn troseddu treisgar, cynnydd o 14 y cant mewn troseddau cyllyll yn y de, cynnydd o 25 y cant yng Nghymru, 84,000 o droseddau heb eu datrys, ac, ers 2010, mae gennym ni bellach—wel, wedyn roedd gennym ni 682 yn llai o heddweision. Nawr, mae'r ffigurau hynny'n mynd law yn llaw. Beth yw'r sefyllfa nawr? Y sefyllfa nawr yw bod gennym ni tua 762 yn llai o heddweision nag a oedd gennym ni yn 2010. Mae troseddau a throseddau treisgar difrifol yn cynyddu. Rydym ni wedi dod yn ddibynnol iawn ar y 500 o swyddogion heddlu a chymorth cymunedol ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru yn eu hariannu o'n cronfeydd ni ein hunain—nid arian a ddylai gael ei ddyrannu gan Lywodraeth y DU ar gyfer hynny. Ac yn wir, pan edrychwn ni ar y ffigurau o ran swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu ledled y DU, rydym ni wedi colli tua 6,680 o heddweision a swyddogion cymorth cymunedol ledled y DU, gydag, yn amlwg, yr effaith ganlyniadol yng Nghymru, a dyna pam mae'r cyllid o Gymru yn hyn o beth mor gwbl bwysig.
Ac mae Leanne yn hollol iawn i godi mater y meysydd ariannu hynny ar gyfer y gwaith y mae'r heddlu yn ei wneud nad yw'n ymwneud â dal troseddwyr yn unig, ond yn ymwneud â chymdeithas, boed yn iechyd meddwl, yn gyllid yn ymwneud â maes cyffuriau ac alcohol, yn adsefydlu, ac ati—y pethau hynny sy'n bartneriaeth, sy'n effeithio ar blismona ac sy'n cael effaith ar sefydlogrwydd cymdeithasol ein cymdeithas a lles ein cymunedau. A'r gwir amdani yw, gyda'r ffaith ein bod yn cael cynnydd cymedrol mewn termau real eleni, ni allwn osgoi'r ffaith, mewn gwirionedd, dros y pum mlynedd nesaf, mewn gwirionedd mae angen—os ydym yn mynd i ddad-wneud toriadau'r Torïaid ers 2010—i recriwtio 53,000 o heddweision, pan ydych yn ystyried yr ymddeoliadau. Nawr, mae hyn yr un fath—. Mae Mark yn euog o'r un cam-ystumio ffigurau a wnaed pan oeddem yn trafod niferoedd nyrsys, ac ati blaen—pan ydych chi'n ystyried recriwtio, a'r angen am recriwtio parhaus, mae'r darlun a gyflwynir yn wahanol iawn.
Nawr, i unrhyw un sy'n siarad â Ffederasiwn yr Heddlu, â swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu ac â chomisiynwyr yr heddlu a throseddu, daw sawl pwynt pwysig iawn i'r amlwg, ac un ohonyn nhw yw, hyd yn oed gyda recriwtio'r niferoedd hynny ar gyfer yr heddlu—pe baem yn gallu cyflawni hynny—yr hyn yr ydym ni wedi'i golli, a fydd yn cymryd degawd i'w hadfer, yw'r sgiliau a'r ansawdd plismona a gyflawnwyd. Oherwydd y buom yn colli rhai o'r swyddogion heddlu mwyaf cymwys a phrofiadol. A'r pwynt arall a wnânt yw nid yn unig y bydd hi'n cymryd amser hir i unioni'r niwed a wnaeth y Torïaid i blismona, ond ar hyn o bryd, nad oes llawer wedi newid. A dyna'r gorau y gallwch chi ei ddweud am record y Torïaid ar blismona—nad oes llawer wedi newid, mae'r difrod a wnaethant ers 2010 yn dal i fodoli, a bydd yn cymryd degawdau i wella. Mae'r setliad cymedrol sydd gennym yn ddim ond dechrau bach iawn, iawn, sy'n crafu'r wyneb.
I'd like to start by echoing the Minister's thanks to police officers across the country for the work they do in keeping us safe in our communities. They've been under enormous pressures over the last few weeks and months, and I think all of us would want to join together and recognise how they've responded to those pressures. And they've done so having suffered year-on-year cuts over the last decade. Austerity has not been kind to our police forces. In fact, the UK Government—the Home Office—is spending less in cash terms this year than they were spending a decade ago. And whilst we hear from the Tories that they want to put more resources into the police, what I would say to them is, 'Why don't you start with where you started back in 2010, when you started attacking the police force?' And we need to ensure that we do have the resources in place to ensure that our police are able to keep us safe.
But not only have the Tories cut back on the total amount of spending that the police have available to them, they've also transferred funding from the police. Mark Isherwood said that a third of funding comes from the council tax. In fact, in 2010-11, 33 per cent—he was right, 33 per cent—of funding came from council tax. Today, this year, that figure is 47 per cent—it's nearly half funded through council tax. And the Home Office funding, which was 40 per cent in 2010-11, is 32 per cent today. So, there's been a real transfer of responsibility for funding the police from the Home Office, from the United Kingdom Government to Wales, to the Welsh Government and to council tax payers. The vast majority of funding from the police today is raised here in Wales. Nearly 70 per cent of all police funding in Wales today comes from sources within Wales, and that means that we also need the structures available to us, not simply the budgets, but the structures as well.
People in Blaenau Gwent are concerned about what they see all too often: the anti-social behaviour, whether it's stones thrown at buses or drugs being used on the streets. They want to feel safe in their homes and safe on our streets. But they also recognise and understand that the policing response to these challenges are only a part of the question, a part of the answer, because the police have to work alongside local government, the education services, health, particularly in terms of dealing with some of the huge issues around mental health and drugs facing us today. They have to work with social services; they have to work across the whole range of services to provide a holistic response to the challenges that we face in our communities. People understand that. I am at a loss why the United Kingdom Government doesn't understand that.
I hope, Minister, in replying to this debate, that you will be able to confirm that you will be taking forward the work of the Thomas commission on devolving the police, so that we do have, in the future, not only a properly funded police force, where the police officers have the resources available to them to protect our communities, to protect our people, to keep us safe, so that they're not continually overstretched, under far too great a pressure as individual officers, but that they're also located and a part of the family of Welsh public services, working together within our communities for the benefit of the whole of our communities. I give way to the Member for Bridgend.
Hoffwn ddechrau drwy adleisio diolch y Gweinidog i swyddogion heddlu ledled y wlad am y gwaith y maent yn ei wneud i'n cadw'n ddiogel yn ein cymunedau. Maen nhw wedi bod o dan bwysau enfawr dros yr ychydig wythnosau a misoedd diwethaf, ac rwy'n credu yr hoffai pob un ohonom ni ymuno â'n gilydd a chydnabod sut maen nhw wedi ymateb i'r pwysau hynny. Ac maen nhw wedi gwneud hynny ar ôl dioddef toriadau o flwyddyn i flwyddyn dros y ddegawd ddiwethaf. Nid yw cyni wedi bod yn garedig i'n heddluoedd. A dweud y gwir, mae Llywodraeth y DU—y Swyddfa Gartref—yn gwario llai mewn termau arian parod eleni nag yr oeddent yn ei wario ddegawd yn ôl. Ac er ein bod yn clywed gan y Torïaid eu bod eisiau rhoi mwy o adnoddau i'r heddlu, yr hyn y byddwn i'n ei ddweud wrthyn nhw yw, 'Pam nad ydych chi'n dechrau lle dechreuoch chi nôl yn 2010, pan ddechreuoch chi ymosod ar yr heddlu?' Ac mae angen i ni sicrhau bod gennym ni yr adnoddau i sicrhau bod ein heddlu yn gallu ein cadw ni'n ddiogel.
Ond nid yn unig y mae'r Torïaid wedi torri'n ôl ar gyfanswm y gwariant sydd ar gael i'r heddlu, maen nhw hefyd wedi trosglwyddo cyllid oddi wrth yr heddlu. Dywedodd Mark Isherwood fod traean y cyllid yn dod o'r dreth gyngor. Yn wir, yn 2010-11, doi 33 y cant—roedd yn gywir, doi 33 y cant—o'r arian o'r dreth gyngor. Heddiw, mae'r ffigur hwnnw'n 47 y cant—mae bron yn cael hanner ei arian drwy'r dreth gyngor. Ac mae cyllid y Swyddfa Gartref, a oedd yn 40 y cant yn 2010-11, yn 32 y cant heddiw. Felly, mae'r cyfrifoldeb am ariannu'r heddlu wedi cael ei drosglwyddo mewn gwirionedd o'r Swyddfa Gartref, o Lywodraeth y Deyrnas Unedig i Gymru, i Lywodraeth Cymru ac i dalwyr y dreth gyngor. Caiff y mwyafrif helaeth o gyllid yr heddlu heddiw ei godi yma yng Nghymru. Mae bron i 70 y cant o holl gyllid yr heddlu yng Nghymru heddiw yn dod o ffynonellau yng Nghymru, ac mae hynny'n golygu bod arnom ni angen y strwythurau sydd ar gael inni, nid dim ond y cyllidebau, ond y strwythurau hefyd.
Mae pobl Blaenau Gwent yn poeni am yr hyn y maen nhw'n ei weld yn rhy aml: ymddygiad gwrthgymdeithasol, p'un a yw'n daflu cerrig at fysiau neu ddefnyddio cyffuriau ar y strydoedd. Maen nhw eisiau teimlo'n ddiogel yn eu cartrefi ac yn ddiogel ar ein strydoedd. Ond maen nhw hefyd yn cydnabod ac yn deall nad yw'r ymateb plismona i'r heriau hyn yn ddim ond rhan o'r cwestiwn, yn ddim ond rhan o'r ateb, gan fod yn rhaid i'r heddlu weithio law yn llaw â llywodraeth leol, y gwasanaethau addysg, iechyd, yn enwedig o ran ymdrin â rhai o'r materion enfawr yn ymwneud ag iechyd meddwl a chyffuriau sy'n ein hwynebu heddiw. Rhaid iddyn nhw weithio gyda'r gwasanaethau cymdeithasol; rhaid iddyn nhw weithio ar draws yr ystod gyfan o wasanaethau er mwyn darparu ymateb cynhwysfawr i'r heriau yr ydym yn eu hwynebu yn ein cymunedau. Mae pobl yn deall hynny. Nid wyf yn deall pam nad yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn deall hynny.
Gobeithiaf, Gweinidog, wrth ymateb i'r ddadl hon, y gallwch chi gadarnhau y byddwch yn bwrw ymlaen â gwaith comisiwn Thomas ar ddatganoli'r heddlu, fel bod gennym ni, yn y dyfodol, nid yn unig heddlu wedi'i ariannu'n briodol, lle mae gan swyddogion yr heddlu yr adnoddau sydd ar gael iddynt i amddiffyn ein cymunedau, i amddiffyn ein pobl, i'n cadw ni'n ddiogel, fel na fyddant yn cael eu gorymestyn yn barhaus, o dan lawer gormod o bwysau fel swyddogion unigol, ond eu bod hefyd wedi'u lleoli ac yn rhan o deulu gwasanaethau cyhoeddus Cymru, yn gweithio gyda'i gilydd yn ein cymunedau er lles ein cymunedau i gyd. Rwy'n ildio i'r Aelod dros Ben-y-bont ar Ogwr.
I'm grateful to my colleague, Alun Davies. Does he share my bewilderment at the argument that, because crime is cross-border between England and Wales, as if that was a unique situation, it means that the larger country must therefore control the policing of the smaller country as well? Does that not mean that, sensibly then, the Republic of Ireland should be controlling policing across the whole of the island of Ireland? That is the logic of that argument. And does he also agree with me that, even though crime is cross-border, it is perfectly possible for policing co-operation to continue, as it does between the republic and the north, between England and Scotland, and there is no reason why the people of Wales cannot have control over their own police forces?
Rwy'n ddiolchgar i'm cyd-Aelod, Alun Davies. A yw'n rhannu fy anghrediniaeth ynghylch y ddadl, gan fod troseddu'n drawsffiniol rhwng Cymru a Lloegr, fel pe bai hynny'n sefyllfa unigryw, ei bod yn golygu bod yn rhaid i'r wlad fwy, felly, reoli plismona'r wlad lai hefyd? Onid yw hynny'n golygu y dylai Gweriniaeth Iwerddon, yn synhwyrol, fod yn rheoli plismona ar draws holl ynys Iwerddon? Dyna resymeg y ddadl honno. Ac a yw hefyd yn cytuno â mi, er bod troseddu'n drawsffiniol, ei bod yn gwbl bosib i'r heddlu barhau i gydweithio, fel sy'n digwydd rhwng y Weriniaeth a'r Gogledd, rhwng Lloegr a'r Alban, ac nid oes unrhyw reswm pam na all pobl Cymru gael rheolaeth dros eu heddluoedd eu hunain?
I do agree very much with what the Member for Bridgend has said. And, of course, what the Conservatives are confusing is the detection of crime and resolving the issues arising from crime and finding the answers to crime. And I listen to Conservative Ministers who are very happy to devolve responsibilities to parts of England, to Manchester and to London, of course, but Wales isn't good enough for the Tories. The Tories never think that we are capable of managing these matters ourselves.
And the Member for Bridgend makes a very, very important point, and in looking at the wider issues of criminal justice, I cannot believe that any Welsh Government of any colour, of any stripe, would have allowed a situation to occur where there are no facilities for women in our criminal justice system in our country. That is a standing rebuke and a disgrace and something that the United Kingdom Government has to take responsibility for.
Rwyf yn cytuno'n fawr iawn â'r hyn y mae'r Aelod dros Ben-y-bont ar Ogwr wedi ei ddweud. Ac, wrth gwrs, yr hyn y mae'r Ceidwadwyr yn drysu yn eu cylch yw canfod trosedd a datrys y problemau sy'n deillio o droseddu a dod o hyd i atebion i droseddau. Ac rwy'n gwrando ar Weinidogion Ceidwadol sy'n hapus iawn i ddatganoli cyfrifoldebau i rannau o Loegr, i Fanceinion ac i Lundain, wrth gwrs, ond nid yw Cymru'n ddigon da i'r Torïaid. Nid yw'r Torïaid byth yn credu bod gennym ni'r gallu i reoli'r materion hyn ein hunain.
Ac mae'r Aelod dros Ben-y-bont ar Ogwr yn gwneud pwynt pwysig iawn, ac wrth edrych ar faterion ehangach cyfiawnder troseddol, ni allaf gredu y byddai unrhyw Lywodraeth Cymru o unrhyw liw, o gwbl, wedi caniatáu i sefyllfa godi lle nad oes cyfleusterau i fenywod yn ein system cyfiawnder troseddol yn ein gwlad. Mae hynny'n destun cywilydd ac yn warth ac yn rhywbeth y mae'n rhaid i Lywodraeth y Deyrnas Unedig dderbyn cyfrifoldeb amdano.
Thank you. Can I now call the Minister for Housing and Local Government to reply to the debate? Julie James.
Diolch. A gaf i alw nawr ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl? Julie James.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I'd like to thank Members for their interests and their contributions today and reiterate once more my thanks to the police service across Wales, particularly in the light of their efforts in the recent flooding events.
I'm not too sure where the first contributor, Mark Isherwood, was going as he started, but it was quite obvious that he sought to lay the blame elsewhere for his Government's obviously poor choice in cutting funding to the police, a poor choice that reverberates still today, as all other contributors acknowledged.
Community safety is a top priority for this Government and, whilst this settlement is better than some may have expected, we are under no illusion that one better settlement makes up for the previous 10 years under the UK Government's austerity agenda. Indeed, some police and crime commissioners have expressed concern that, whilst additional funding has been provided for some new officers, there is insufficient funding for the existing complement. This, of course, is a matter for the Home Office and we urge them to address it as an urgent priority.
We are committed to working with PCCs and chief constables to ensure that these challenges are manged in ways that limit the impact on community safety and front-line policing in Wales. Continuing to work in partnership to identify and take forward opportunities is as important, as is demonstrated by a successful deployment of the 500 community support officers.
We also, of course, continue to push for the devolution of criminal justice and policing in line with the Thomas commission's recommendation. I could not agree more with the comments of various contributors around the Chamber: it makes no sense at all that policing is not devolved when all other blue-light services are devolved, and it quite clearly would be better if we co-ordinated the thing entirely from a devolved point of view. I wholly endorse all the contributions on this point, and particularly Carwyn Jones's excellent summation of how idiotic the argument made the other way actually is.
Having endorsed that thoroughly, Deputy Presiding Officer, I commend this settlement to the Senedd.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r Aelodau am eu diddordeb a'u cyfraniadau heddiw a diolch unwaith yn rhagor i'r gwasanaeth heddlu ledled Cymru, yn enwedig yng ngoleuni eu hymdrechion yn ystod y llifogydd diweddar.
Nid wyf yn rhy siŵr beth oedd trywydd dadl y cyfrannwr cyntaf, Mark Isherwood, pan ddechreuodd, ond roedd hi'n gwbl amlwg ei fod yn ceisio rhoi'r bai ar eraill am ddewis gwael ei Lywodraeth wrth dorri cyllid i'r heddlu, dewis gwael sy'n dal i atseinio hyd heddiw, fel y cydnabu'r holl gyfranwyr eraill.
Mae diogelwch cymunedol yn un o brif flaenoriaethau'r Llywodraeth hon, ac er bod y setliad hwn yn well nag y mae rhai wedi'i ddisgwyl, nid ydym yn twyllo ein hunain fod un setliad gwell yn gwneud iawn am y 10 mlynedd flaenorol o dan agenda cyni Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Yn wir, mae rhai comisiynwyr heddlu a throseddau wedi mynegi pryder, er bod arian ychwanegol wedi'i ddarparu i rai swyddogion newydd, nad oes digon o arian ar gyfer y cyflenwad presennol. Mae hyn, wrth gwrs, yn fater i'r Swyddfa Gartref ac rydym yn eu hannog i fynd i'r afael ag ef fel blaenoriaeth frys.
Rydym ni wedi ymrwymo i weithio gyda'r comisiynwyr a'r prif gwnstabliaid i sicrhau y caiff yr heriau hyn eu rheoli mewn ffyrdd sy'n cyfyngu ar yr effaith ar ddiogelwch cymunedol a phlismona rheng flaen yng Nghymru. Mae parhau i weithio mewn partneriaeth i ganfod a datblygu cyfleoedd yn bwysig, fel y dangosir gan y defnydd llwyddiannus o'r 500 swyddog cymorth cymunedol.
Rydym ni hefyd, wrth gwrs, yn parhau i bwyso am ddatganoli cyfiawnder troseddol a phlismona yn unol ag argymhelliad comisiwn Thomas. Ni allwn gytuno mwy â sylwadau gwahanol gyfranwyr o amgylch y Siambr: nid yw'n gwneud synnwyr o gwbl nad yw plismona wedi'i ddatganoli pan fo'r holl wasanaethau golau glas eraill wedi eu datganoli, ac mae'n eithaf amlwg y byddai'n well pe baem yn cydlynu'r peth yn gyfan gwbl o safbwynt datganoledig. Rwy'n cymeradwyo'n llawn yr holl gyfraniadau ynglŷn â hyn, ac yn enwedig crynodeb ardderchog Carwyn Jones o ba mor chwerthinllyd yw'r wrth-ddadl mewn gwirionedd.
A minnau wedi cymeradwyo hynny'n drwyadl, Dirprwy Lywydd, cymeradwyaf y setliad hwn i'r Senedd.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw cytuno ar y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r cynnig wedi'i dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Darren Millar, a gwelliannau 2 a 3 yn enw Caroline Jones.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Darren Millar, and amendments 2 and 3 in the name of Caroline Jones.
I now move to item 9, which is a debate on Cardiff Airport and I call on the Minister for Economy, Transport and North Wales to move the motion—Ken Skates.
Symudaf yn awr i eitem 9, sef dadl ar Faes Awyr Caerdydd, a galwaf ar Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru i gynnig y cynnig—Ken Skates.
Cynnig NDM7290 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cydnabod pwysigrwydd economaidd a chymdeithasol Maes Awyr Rhyngwladol Caerdydd i Gymru.
2. Yn croesawu’r ffaith bod Maes Awyr Rhyngwladol Caerdydd bellach yn gyfrifol am weithredu cyfleuster terfynfa Maes Awyr Ynys Môn ac yn cydnabod y cyswllt awyr rhanbarthol pwysig rhwng gogledd a de Cymru.
3. Yn cydnabod bod dros 1700 o bobl yn cael eu cyflogi ym Maes Awyr Rhyngwladol Caerdydd a’r £250m o werth ychwanegol gros y mae’n ei gyfrannu at economi Cymru.
4. Yn cytuno ei bod yn allweddol cefnogi Maes Awyr Caerdydd er budd economi fasnach Cymru ar ôl Brexit, a hynny fel rhan o system trafnidiaeth gyhoeddus carbon isel, integredig ac o’r radd flaenaf yng Nghymru.
5. Yn nodi dull Llywodraeth y DU o ymyrryd er mwyn achub cwmni Flybe ond yn galw ar Lywodraeth y DU i fynd gam ymhellach er mwyn gwella cystadleurwydd, drwy gefnogi cost rheoleiddio ym meysydd awyr llai y DU, fel sy’n digwydd ar draws Ewrop.
6. Yn galw ar Lywodraeth newydd y DU i gytuno o’r diwedd i ddatganoli’n llawn y Doll Teithwyr Awyr i Gymru.
Motion NDM7290 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Recognises the economic and social importance to Wales of Cardiff International Airport.
2. Welcomes that Cardiff International Airport is now responsible for the operation of Anglesey Airport’s passenger terminal facility and recognises the important regional air link between north and south Wales.
3. Recognises that over 1700 people are employed at the Cardiff Airport site and the £250m of GVA benefit it brings to Wales’s economy.
4. Agrees that it is vital for Wales’s trading economy post-Brexit to support Cardiff Airport as part of a high quality, integrated and low carbon public transport system in Wales.
5. Notes the UK Government’s interventionist approach to rescuing Flybe but calls upon the UK Government to go further to boost competitiveness by supporting the cost of regulation at the UK’s smaller airports, as happens across Europe.
6. Calls upon the new UK Government to finally allow the devolution of Air Passenger Duty in full to Wales.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I'm proud of what the Welsh Government has done to support Cardiff Airport, a vital part of Wales's economic and transport infrastructure, and I'd like to begin my contribution today by making one very clear point. In 2013, the airport, had it continued under the existing commercial management, would have closed. It would have closed. Jobs would have been lost. We would have lost the main arterial air route into the south Wales, and businesses, exporters and travellers would have lost the opportunity to utilise an airport closer to their homes and premises than Bristol and Heathrow, and many other airports.
Since the Welsh Government stepped in to save the airport, we have invested in it, and delivered improvements to the terminal building and runway facilities. That investment has been recognised by the aviation industry and has led to a portfolio of airlines establishing new routes from Cardiff Airport to destinations around the world.
Cardiff Airport now directly supports more than 2,000 jobs and in 2018 delivered almost a £0.25 billion of gross value added to our economy. But the catalytic effect of the airport is even more significant, with economic analysis suggesting that Cardiff Airport is worth up to £2.4 billion to the UK economy. It leverages 5,500 supply-chain jobs and a total of 52,000 jobs in the wider economy. So, now is the time, I believe, whatever our political views, to come together to support this vital economic asset and strategic piece of transport infrastructure.
Now, in the early hours of last Wednesday, the devastating news of Flybe going into administration was announced. It's true that Flybe will impact Cardiff Airport in terms of passenger numbers. But I want to congratulate the airport team for moving rapidly to secure the Cardiff to Edinburgh route with Loganair. And I'm pleased to say, Dirprwy Lywydd, that discussions with other airlines are ongoing, and last week I had discussions with the Secretary of State for Wales and the UK aviation Minister. I've spoken on a number of occasions to the airport chief executive and chair to discuss how we can support discussions on route take-up; most recently, yesterday afternoon. And despite the loss of Flybe, the financial impact relates to just under 6 per cent of the airport's turnover. This is testament to the excellent planning and management at the airport.
Dirprwy Lywydd, I welcome scrutiny. It's right and proper that the National Assembly for Wales scrutinises the Welsh Government. It's right and proper also that we are scrutinised on our stewardship of public money and of the environment. It's also right and proper that we debate the future of the airport. However, Dirprwy Lywydd, it is not right and proper to talk down the airport. Can I make it clear that we are not wasting millions of pounds of taxpayers' money? We're investing in the long-term future of the airport in providing a commercial loan repayable, with interest, to the taxpayer. Due diligence has been taken and the support is in line with EU state-aid rules. And I wish to work collectively with Members to support Cardiff Airport and I would ask Members to reflect on this offer as this debate continues. Nick Ramsey.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch o'r hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud i gefnogi Maes Awyr Caerdydd, sy'n rhan hanfodol o seilwaith economaidd a thrafnidiaeth Cymru, a hoffwn ddechrau fy nghyfraniad heddiw drwy wneud un pwynt clir iawn. Yn 2013, byddai'r maes awyr, pe bai wedi parhau o dan y rheolaeth fasnachol ar y pryd, wedi cau. Byddai wedi cau. Byddai swyddi wedi cael eu colli. Byddem wedi colli'r brif ffordd o hedfan i dde Cymru, a byddai busnesau, allforwyr a theithwyr wedi colli'r cyfle i ddefnyddio maes awyr yn nes at eu cartrefi a'u hadeiladau na Bryste a Heathrow, a llawer o feysydd awyr eraill.
Ers i Lywodraeth Cymru gamu i'r adwy i achub y maes awyr, rydym ni wedi buddsoddi ynddo, ac wedi cyflawni gwelliannau i gyfleusterau adeilad y derfynfa a'r rhedfa. Mae'r diwydiant awyrennau wedi cydnabod y buddsoddiad hwnnw ac mae hynny wedi arwain at gyfres o gwmnïau hedfan yn sefydlu llwybrau newydd o Faes Awyr Caerdydd i gyrchfannau ledled y byd.
Mae Maes Awyr Caerdydd bellach yn cefnogi dros 2,000 o swyddi yn uniongyrchol ac yn 2018 cyfrannodd bron i £0.25 biliwn o werth ychwanegol crynswth i'n heconomi. Ond mae effaith gatalytig y maes awyr hyd yn oed yn fwy arwyddocaol, gyda dadansoddiad economaidd yn awgrymu bod Maes Awyr Caerdydd yn werth hyd at £2.4 biliwn i economi'r DU. Mae'n cyfrannu at 5,500 o swyddi yn y gadwyn gyflenwi a chyfanswm o 52,000 o swyddi yn yr economi ehangach. Felly, dyma'r amser, rwy'n credu, beth bynnag yw ein safbwyntiau gwleidyddol, i ddod ynghyd i gefnogi'r ased economaidd hanfodol a'r darn strategol hwn o seilwaith trafnidiaeth.
Nawr, yn oriau mân dydd Mercher diwethaf, cyhoeddwyd y newyddion trychinebus bod Flybe wedi mynd i ddwylo'r gweinyddwyr. Mae'n wir y bydd Flybe yn effeithio ar Faes Awyr Caerdydd o ran nifer y teithwyr. Ond rwyf eisiau llongyfarch y tîm maes awyr am fynd ati'n gyflym i sicrhau llwybr o Gaerdydd i Gaeredin gyda Loganair. Ac rwy'n falch o ddweud, Dirprwy Lywydd, bod trafodaethau'n mynd rhagddynt gyda chwmnïau awyrennau eraill, a'r wythnos diwethaf cefais drafodaethau gydag Ysgrifennydd Gwladol Cymru a Gweinidog hedfan y DU. Rwyf wedi siarad ar sawl achlysur â Phrif Weithredwr a Chadeirydd y maes awyr i drafod sut y gallwn ni gefnogi trafodaethau ar y niferoedd sy'n hedfan ar y gwahanol lwybrau; yn fwyaf diweddar, brynhawn ddoe. Ac er colli Flybe, mae'r effaith ariannol yn ymwneud ag ychydig o dan 6 y cant o drosiant y maes awyr. Mae hyn yn dyst i'r cynllunio a'r rheoli rhagorol yn y maes awyr.
Dirprwy Lywydd, rwy'n croesawu craffu. Mae'n addas a phriodol bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn craffu ar Lywodraeth Cymru. Mae'n addas a phriodol hefyd y creffir arnom ninnau o ran ein stiwardiaeth o arian cyhoeddus a'r amgylchedd. Mae hefyd yn addas a phriodol ein bod yn trafod dyfodol y maes awyr. Fodd bynnag, Dirprwy Lywydd, nid yw'n addas na phriodol bychanu'r maes awyr. A gaf i egluro nad ydym yn gwastraffu miliynau o bunnau o arian trethdalwyr? Rydym ni'n buddsoddi yn nyfodol tymor hir y maes awyr i ddarparu benthyciad masnachol sydd angen ei ad-dalu, gyda llog, i'r trethdalwr. Arferwyd diwydrwydd dyladwy ac mae'r cymorth yn unol â rheolau'r UE ar gymorth gwladwriaethol. Ac rwyf eisiau cydweithio â'r Aelodau i gefnogi Maes Awyr Caerdydd, a hoffwn ofyn i'r Aelodau ystyried y cynnig hwn wrth i'r ddadl hon barhau. Nick Ramsey.
Thank you, Minister, for taking the intervention. As you know, as Chair of the Public Accounts Committee, which has been looking at this issue recently, we as a committee certainly have no interest in talking Wales down or being negative for negative's sake. You will know, however, that we have asked officials, in terms of those loans and those repayable loans—we accept that loans are necessary, but it is important that there is clarity on when those loans start to be paid back and the end point of that process as well. So, would you accept that there is an issue here that needs to be addressed, and, yes, you are right to invest in the airport, but would you agree that the public do need to have confidence that that process is not effectively a blank cheque?
Diolch, Gweinidog, am dderbyn yr ymyriad. Fel y gwyddoch chi, a minnau'n Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, sydd wedi bod yn ystyried y mater hwn yn ddiweddar, yn sicr nid oes gennym ni fel pwyllgor ddim diddordeb mewn bychanu Cymru na bod yn negyddol er mwyn bod yn negyddol. Byddwch yn gwybod, fodd bynnag, ein bod wedi gofyn i swyddogion, o ran y benthyciadau hynny a'r benthyciadau ad-daladwy hynny—rydym yn derbyn bod angen benthyciadau, ond mae'n bwysig bod eglurder o ran pryd y dechreuir talu'r benthyciadau hynny'n ôl a diwedd y broses honno hefyd. Felly, a ydych chi'n derbyn bod problem yn y fan yma y mae angen mynd i'r afael â hi, ac, ydych, rydych chi'n gwneud yn iawn wrth fuddsoddi yn y maes awyr, ond a ydych chi'n cytuno bod angen i'r cyhoedd fod yn ffyddiog nad yw'r broses honno, mewn gwirionedd, yn siec wag?
Absolutely, I would. Absolutely, I would, and I'd say to the Member as well, I welcome PAC's interest in the airport. And in terms of when those loans should begin being repaid, it's obviously for the airport to judge what is in its best financial interests, and this answer has been given to, certainly, the Economy, Infrastructure and Skills Committee.
Now, before talking further about the specifics of Cardiff Airport itself, I think it's important that we actually place this debate in the right context that it deserves. And Dirprwy Lywydd, we are facing challenges on a global scale: our climate is changing rapidly; we're seeing the impact now that the coronavirus is having on the economy and on the people of this world; Brexit is fundamentally reshaping our trading and external relationships; and recently we've seen refusals for three major airport expansions at Heathrow, Stansted and Bristol—all on environmental grounds. So, all of this creates not only challenging market conditions for aviation, as demonstrated by the recent collapse of Flybe, but important questions about the role of aviation policy in Wales. And I believe that it's important to address this head on, to develop our understanding of the evidence base around the airport's carbon emissions, to look at how Cardiff Airport could become a UK centre of excellence for low-carbon aviation, and, of course, to understand the role and the potential of Cardiff Airport in our post-Brexit existence.
The Cardiff Airport master plan for 2040 offers an opportunity to address all of these challenges, including the potential for a sustainable transport interchange and also sustainable locally owned energy. Ownership of the airport gives the Welsh Government a unique opportunity to lead the way in developing low-carbon and technological solutions for the industry. And we are in discussions, I'm pleased to say, with universities and with industry partners who are keen to utilise the airport as an exciting test bed.
The strategic social importance of Cardiff Airport is demonstrated most by the connectivity created between north and south Wales. This link is important for both the social and economic connections between the north and south of our country. And the route, I'm pleased to say, has grown in passenger numbers under Eastern Airways, who were recently awarded the contract for a further four years. Moreover, Cardiff Airport is now responsible for the operation of Anglesey Airport's passenger terminal facility.
But turning back to Flybe, I'd like to say that our thoughts go to the employees and passengers who have been affected by its collapse. We do regret that the UK Government's failure to intervene in the Flybe situation has led to such devastating consequences. We consider this to be symptomatic of the negative policy position it takes in relation to regional airports and to regional connectivity across the United Kingdom. It is within the UK Government's gift to vary its interpretation of state-aid rules to align with the rest of Europe, and to remove the regulatory costs that burden smaller, regional airports. So, once again, I call on the UK Government to devolve air passenger duty to Wales, as it has done for Scotland and for Northern Ireland. The airport is a valuable, strategic national asset and one that we should all be immensely proud of.
Yn sicr, ydw. Yn sicr, ydw, ac fe fyddwn i'n dweud wrth yr Aelod hefyd, rwy'n croesawu diddordeb y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn y maes awyr. Ac o ran pryd y dylai'r benthyciadau hynny ddechrau cael eu had-dalu, mae'n amlwg mai lle'r maes awyr yw barnu beth sydd o fudd ariannol gorau iddo, ac mae'r ateb hwn wedi'i roi, yn sicr, i Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau.
Nawr, cyn siarad ymhellach am fanylion Maes Awyr Caerdydd ei hun, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod yn rhoi'r ddadl hon yn y cyd-destun cywir y mae'n ei haeddu. A Dirprwy Lywydd, rydym ni yn wynebu heriau ar raddfa fyd-eang: mae ein hinsawdd yn newid yn gyflym; rydym ni'n gweld yr effaith nawr y mae'r coronafeirws yn ei gael ar yr economi ac ar bobl y byd hwn; mae Brexit yn ail-lunio ein cysylltiadau masnachu ac allanol mewn modd sylfaenol iawn; ac yn ddiweddar rydym ni wedi gweld gwrthod tri darn mawr o waith ehangu ym meysydd awyr Heathrow, Stansted a Bryste—i gyd ar sail amgylcheddol. Felly, mae hyn oll yn creu nid yn unig amodau heriol i'r farchnad ar gyfer hedfan, fel y dangosodd cwymp diweddar Flybe, ond yn codi cwestiynau pwysig am swyddogaeth polisi hedfan yng Nghymru. Ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig mynd i'r afael â hyn yn uniongyrchol, i ddatblygu ein dealltwriaeth o'r sail dystiolaeth ynghylch allyriadau carbon y maes awyr, i edrych ar sut y gallai Maes Awyr Caerdydd ddod yn ganolfan ragoriaeth ar gyfer hedfan carbon isel, ac, wrth gwrs, i ddeall swyddogaeth a photensial Maes Awyr Caerdydd yn ein bodolaeth ar ôl Brexit.
Mae uwch gynllun Maes Awyr Caerdydd ar gyfer 2040 yn cynnig cyfle i fynd i'r afael â'r holl heriau hyn, gan gynnwys y potensial ar gyfer creu cyfnewidfa drafnidiaeth gynaliadwy a hefyd ynni cynaliadwy mewn perchnogaeth leol. Mae bod yn berchen ar y maes awyr yn rhoi cyfle unigryw i Lywodraeth Cymru arwain y ffordd o ran datblygu atebion carbon isel a thechnolegol i'r diwydiant. Ac rydym yn cynnal trafodaethau, rwy'n falch o ddweud, gyda phrifysgolion a phartneriaid yn y diwydiant sy'n awyddus i ddefnyddio'r maes awyr yn gyfrwng arbrofi cyffrous.
Mae pwysigrwydd cymdeithasol strategol Maes Awyr Caerdydd i'w weld fwyaf yn y cyswllt sy'n cael ei greu rhwng gogledd a de Cymru. Mae'r cyswllt hwn yn bwysig i'r cysylltiadau cymdeithasol ac economaidd rhwng gogledd a de ein gwlad. Ac mae'r ehediad, rwy'n falch o ddweud, wedi gweld cynnydd yn nifer y teithwyr o dan Eastern Airways, a gafodd y contract yn ddiweddar am bedair blynedd arall. Hefyd, mae Maes Awyr Caerdydd bellach yn gyfrifol am weithredu cyfleuster terfynfa teithwyr Maes Awyr Ynys Môn.
Ond wrth droi'n ôl at Flybe, hoffwn ddweud ein bod yn cydymdeimlo â'r gweithwyr a'r teithwyr sydd wedi dioddef yn sgil ei gwymp. Rydym yn gresynu bod methiant Llywodraeth y DU i ymyrryd yn sefyllfa Flybe wedi arwain at ganlyniadau mor ddinistriol. Credwn fod hyn yn nodweddiadol o'r polisi negyddol sydd ganddi mewn perthynas â meysydd awyr rhanbarthol a chysylltedd rhanbarthol ledled y Deyrnas Unedig. Mae rhyddid gan Lywodraeth y DU i amrywio'i dehongliad o reolau cymorth gwladwriaethol i gyd-fynd â gweddill Ewrop, ac i gael gwared ar y costau rheoleiddio sy'n faich ar feysydd awyr rhanbarthol llai. Felly, unwaith eto, galwaf ar Lywodraeth y DU i ddatganoli toll teithwyr awyr i Gymru, fel y mae wedi gwneud ar gyfer yr Alban ac ar gyfer Gogledd Iwerddon. Mae'r maes awyr yn ased cenedlaethol gwerthfawr, strategol ac yn un y dylem i gyd fod yn eithriadol o falch ohono.
Thank you. I have selected the three amendments to the motion, and I call on Russell George to move amendment 1, tabled in the name of Darren Millar. Russell.
Diolch. Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig, a galwaf ar Russell George i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Russell.
Gwelliant 1—Darren Millar
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi'r newyddion bod Flybe wedi galw'r gweinyddwyr ac yn mynegi pryder ynghylch yr effaith andwyol bosibl a gaiff hyn ar ddyfodol Maes Awyr Caerdydd.
2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi strategaeth gynhwysfawr ar gyfer Maes Awyr Caerdydd gyda'r nod o'i dychwelyd i'r sector masnachol ar y cyfle cyntaf ac ar elw i drethdalwyr Cymru, ac y dylai'r strategaeth gynnwys cynlluniau i:
a) buddsoddi yn seilwaith cyfalaf y maes awyr er mwyn galluogi'r maes awyr i arallgyfeirio a chynhyrchu ffynonellau refeniw newydd;
b) cefnogi'r broses o ddatblygu llwybrau, gan flaenoriaethu cyswllt hedfan uniongyrchol ag UDA ac un i Fanceinion o ystyried ei statws fel prif ganolfan yng ngogledd Lloegr sy'n gwasanaethu gogledd Cymru;
c) datblygu strategaeth farchnata newydd ar gyfer y maes awyr;
d) gweithio gyda Llywodraeth y DU i ddatganoli a dileu'r doll teithwyr awyr;
e) gwella cysylltiadau trafnidiaeth i'r maes awyr er mwyn gwneud y maes awyr yn fwy hygyrch drwy fuddsoddi mewn cysylltiadau gwell o ran ffyrdd, rheilffyrdd a thrafnidiaeth gyhoeddus.
Amendment 1—Darren Millar
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes news that Flybe has entered administration and expresses concern about the potential adverse impact of this on the future of Cardiff Airport.
2. Calls on the Welsh Government to publish a comprehensive strategy for Cardiff Airport with the aim of returning it to the commercial sector at the earliest opportunity and at a profit to the Welsh taxpayer, and that the strategy should include plans to:
a) invest in the airport's capital infrastructure to enable the airport to diversify and generate new sources of revenue;
b) support route development, prioritising a direct flight link to the USA and one to Manchester given its status as a major hub in the north of England serving north Wales;
c) develop a new marketing strategy for the airport;
d) work with the UK Government to devolve and scrap Air Passenger Duty;
e) improve transport links to the airport to make the airport more accessible by investing in improved road, rail and public transport links.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Can I thank the Government for bringing forward this debate today? I think this is an appropriate debate to have, and I also appreciate, when the Government tabled this debate, at that point, Flybe hadn't gone into administration, which makes it, of course, all the more important that we have this debate today. And like the Minister said, it's also right to pay tribute to the dedicated staff of Flybe, and also the loyal customers, of course. And I appreciate that there's still much concern and much work to do, and I'm pleased that the Minister's outlined a number of meetings that he had last week in terms of the support for further routes to and from the airport. I think that's to be welcomed.
I certainly hope that our Welsh Conservative amendments to this debate today are seen as constructive. I do believe that they are. They are our plan from these benches in terms of where we believe the direction of the airport should go. In doing that, I should also, Deputy Presiding Officer, move our amendments, put forward in the name of Darren Millar.
But I actually think that there's much that we can agree on between the Government's benches and our benches, and in fact between other Members as well. I think we've all got the same long-term aspirations for the airport. The Minister said in his opening comments that whatever our particular views are, we want to support the airport, and I agree with that. There's much that we can agree on. I think where the disagreement perhaps comes is how we get to the objectives that we both want to see.
I put on record, of course, that our view is that Cardiff Airport should be returned to private ownership. In saying that as well, it would be useful perhaps to have some clarification of the Government's position on that, because it's certainly—and I stand to be corrected—
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i'r Llywodraeth am ddod â'r ddadl hon gerbron heddiw? Rwy'n credu bod hon yn ddadl briodol i'w chael, ac rwyf hefyd yn gwerthfawrogi, pan gyflwynodd y Llywodraeth y ddadl hon, bryd hynny, nad oedd Flybe wedi mynd i ddwylo'r gweinyddwyr, sy'n golygu, wrth gwrs, ei bod hi'n bwysicach fyth ein bod yn cael y ddadl hon heddiw. Ac fel y dywedodd y Gweinidog, mae hi hefyd yn briodol talu teyrnged i staff ymroddgar Flybe, a hefyd i'r cwsmeriaid ffyddlon, wrth gwrs. Ac rwy'n gwerthfawrogi bod llawer o bryder a llawer o waith i'w wneud o hyd, ac rwy'n falch bod y Gweinidog wedi amlinellu nifer o gyfarfodydd a gafodd yr wythnos diwethaf o ran y gefnogaeth ar gyfer rhagor o ehediadau i'r maes awyr ac oddi yno. Rwy'n credu bod hynny i'w groesawu.
Rwy'n sicr yn gobeithio y caiff ein gwelliannau ni, y Ceidwadwyr Cymreig, i'r ddadl hon heddiw eu hystyried yn rhai adeiladol. Rwyf yn credu eu bod felly. Dyma ein cynllun ni o'r meinciau hyn o ran yr hyn y credwn y dylai'r maes awyr fod yn ei wneud. Wrth wneud hynny, dylwn hefyd, Dirprwy Lywydd, gynnig ein gwelliannau, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar.
Ond rwy'n credu bod llawer y gallwn ni gytuno arno rhwng meinciau'r Llywodraeth a'n meinciau ni, ac mewn gwirionedd rhwng Aelodau eraill hefyd. Rwy'n credu bod gennym ni i gyd yr un dyheadau hirdymor ar gyfer y maes awyr. Dywedodd y Gweinidog yn ei sylwadau agoriadol, beth bynnag yw ein barn benodol, bod arnom ni eisiau cefnogi'r maes awyr, ac rwy'n cytuno â hynny. Mae llawer y gallwn ni gytuno yn ei gylch. Rwy'n credu mai'r hyn yr ydym ni efallai'n anghytuno arno yw sut yr ydym yn cyflawni'r amcanion yr ydym ni ein dau eisiau eu gweld.
Dywedaf ar goedd, wrth gwrs, mai ein barn ni yw y dylid dychwelyd Maes Awyr Caerdydd i berchnogaeth breifat. Wrth ddweud hynny hefyd, byddai'n fuddiol efallai cael rhywfaint o eglurhad o safbwynt y Llywodraeth ynghylch hynny, oherwydd mae'n sicr—a chywirwch fi ar bob cyfrif—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
In a moment, yes. I stand to be corrected, but certainly the previous First Minister, I understood, did see Cardiff Airport being returned to private ownership, but I'm not sure what the Government's position is now.
There are two interventions now. I'll go for Mick first.
Mewn munud, gwnaf. Cywirwch fi ar bob cyfrif, ond yn sicr roedd y Prif Weinidog blaenorol, yn ôl yr hyn a ddeallais, yn gweld Maes Awyr Caerdydd yn cael ei ddychwelyd i berchnogaeth breifat, ond nid wyf yn siŵr beth yw safbwynt y Llywodraeth nawr.
Mae dau ymyriad nawr. Ildiaf i Mick yn gyntaf.
Thank you for taking the intervention in respect of literally your ideological views in respect of privatisation. But would you agree that the privatisation that occurred in 1995 of the airport turned out to be an absolute disaster?
Diolch am dderbyn yr ymyriad ynglŷn â'ch barn ideolegol, yn llythrennol, am breifateiddio. Ond a fyddech yn cytuno y bu preifateiddio'r maes awyr yn 1995 yn drychineb llwyr?
I'm happy to take an intervention from Carwyn Jones as well. [Laughter.] I'll answer that.
Rwy'n hapus i dderbyn ymyriad gan Carwyn Jones hefyd. [Chwerthin.] Fe wnaf i ateb hynny.
I'm grateful. Two brief point. First of all, just to remind you of course that the Conservative mayor of Tees valley has indeed bought Teeside airport and branded it as an airport for the people. I wonder how that fits with his argument. Secondly, just as a matter of information, what I said when I was formerly First Minister—I'm not now—is that in time there was scope to sell off shares in the airport but to keep 50 per cent plus one share in the hands of the Government in order to keep a controlling share.
Rwy'n ddiolchgar. Dau bwynt byr. Yn gyntaf oll, i'ch atgoffa wrth gwrs fod maer Ceidwadol Dyffryn Tees wedi prynu maes awyr Teeside ac wedi'i frandio fel maes awyr i'r bobl. Tybed sut y mae hynny'n cyd-fynd â'i ddadl. Yn ail, dim ond fel mater o wybodaeth, yr hyn a ddywedais pan oeddwn yn Brif Weinidog gynt—nid wyf nawr—yw mewn amser y byddai'n bosib gwerthu cyfranddaliadau yn y maes awyr ond cadw 50 y cant ac un gyfran yn nwylo'r Llywodraeth er mwyn cadw cyfran reolaethol.
Well, thank you for that clarification. It would be useful to know from the Minister, at the end of this debate, if that remains the Government's position as well.
In terms of the other airport that Carwyn Jones mentioned, of course that was purchased for a fair price. I don't know the details of that particular airport, but what I will say is this: we, on these benches here, do believe that Cardiff Airport would be best run in private ownership. We don't believe that Governments are good—. They're not aviation experts and we believe that the airport is better run in private ownership. But I appreciate, as Mick Antoniw said, that there's a difference of philosophy in terms of where we stand on this. You can still support an airport without buying an airport, of course.
But let's also have an honest debate in this Chamber about where we're at as well. Previously the Government has talked about the increase in passenger numbers. Yes, it's great that the passenger numbers are growing, but let's remember that in 2007 passenger numbers were at 2.1 million and the Government's own plans and projections tell us that we'll hit that 2 million figure, which is an important figure in terms of the break-even point we're told, when the airport will return back to making a profit, we were told originally that that would be in 2021, now we're told that that will be in 2025. So, we've got to put into context some of these figures. There's often a lot of spin, I'm afraid, around some of the statistics that we see in terms of the airport.
Let's also be realistic about the financial position of the airport. Since it's been in Government ownership, there's been pre-tax losses that have been made every single year whilst it's been in the Government's ownership, and £18.5 million of pre-tax losses last year. Also, of course, in 2014 the net assets of the airport were worth £48 million and now they're worth—according to the balance sheet of the airport—£15.7 million. I appreciate what the Government Minister says in terms of the value of the airport in terms of other wider economic benefits, but let's also remember these statistics at the same time.
I appreciate that I'm running out of time, but I think I took an intervention. Am I allowed a couple more minutes?
Wel, diolch am yr eglurhad yna. Byddai'n ddefnyddiol cael gwybod gan y Gweinidog, ar ddiwedd y ddadl hon, os mai dyna yw safbwynt y Llywodraeth hefyd.
O ran y maes awyr arall y soniodd Carwyn Jones amdano, wrth gwrs, fe brynwyd hwnnw am bris teg. Nid wyf yn gwybod beth yw manylion y maes awyr penodol hwnnw, ond yr hyn a ddywedaf yw hyn: rydym ni, ar y meinciau hyn yn y fan yma, yn credu y byddai Maes Awyr Caerdydd yn cael ei redeg orau mewn perchenogaeth breifat. Dydym ni ddim yn credu bod Llywodraethau'n dda—. Dydyn nhw ddim yn arbenigwyr ar hedfan a chredwn fod y maes awyr yn cael ei redeg yn well mewn perchnogaeth breifat. Ond rwy'n sylweddoli, fel y dywedodd Mick Antoniw, bod gwahaniaeth athroniaeth o ran ein safbwynt ar hyn. Gallwch barhau i gefnogi maes awyr heb brynu maes awyr, wrth gwrs.
Ond gadewch i ni hefyd gael dadl onest yn y Siambr hon am ble yr ydym ni arni hefyd. Yn y gorffennol mae'r Llywodraeth wedi sôn am y cynnydd yn nifer y teithwyr. Ydy, mae'n wych bod niferoedd y teithwyr yn cynyddu, ond gadewch i ni gofio bod nifer y teithwyr yn 2007 yn 2.1 miliwn ac mae cynlluniau ac amcanestyniadau'r Llywodraeth ei hun yn dweud wrthym y byddwn yn cyrraedd y ffigur hwnnw o 2 filiwn, y dywedir wrthym sy'n ffigur pwysig o ran y trothwy elw, pan fydd y maes awyr yn gwneud elw drachefn, dywedwyd wrthym yn wreiddiol y byddai hynny yn 2021, nawr dywedir wrthym y bydd hynny yn 2025. Felly, mae'n rhaid i ni roi rhai o'r ffigurau hyn mewn cyd-destun. Yn aml mae llawer o ystumio, mae arnaf ofn, ynghylch rhai o'r ystadegau a welwn yn nhermau'r maes awyr.
Gadewch i ni fod yn realistig hefyd am sefyllfa ariannol y maes awyr. Ers iddo fod ym mherchnogaeth y Llywodraeth, bu colledion cyn treth bob blwyddyn tra bu ym mherchnogaeth y Llywodraeth, a £18.5 miliwn o golledion cyn treth y llynedd. Hefyd, wrth gwrs, yn 2014 roedd asedau net y maes awyr yn werth £48 miliwn ac erbyn hyn maen nhw'n werth—yn ôl mantolen y maes awyr—£15.7 miliwn. Rwy'n sylweddoli'r hyn y mae Gweinidog y Llywodraeth yn ei ddweud o ran gwerth y maes awyr o ran manteision economaidd ehangach eraill, ond gadewch inni gofio'r ystadegau hyn hefyd ar yr un pryd.
Rwy'n sylweddoli bod fy amser yn prinhau, ond rwy'n credu fy mod wedi derbyn ymyriad. A yw hi'n iawn imi gael ychydig funudau yn fwy?
No, no, you can finish your speech as quick as you can and I'll tell you when you've gone over time. Go on.
Na, na, cewch orffen eich araith mor gyflym ag y gallwch chi a byddaf yn dweud wrthych pan fyddwch wedi mynd dros eich amser. Ewch ymlaen.
Thank you. I was just looking for some guidance. Thank you, Deputy Presiding Officer.
But, certainly in terms of our plan for the airport, we have a number of points that we would bring forward. First of all, we would invest in the airport's capital infrastructure to enable the airport to diversify and generate new sources of revenue. I think that's important. This airport, of course, could be a symbol of great prestige and a gateway to Wales, and I often agree with points that Carwyn Jones makes in terms of the perception of Wales having an airport. Even if that might not be serving the whole of Wales, there is a perception issue there, which I would entirely agree with. There's also the support that certainly a Welsh Conservative Government would bring in terms of prioritising direct flights to the USA and one to Manchester. Manchester is especially important, given its status as a hub in the north of England, also serving the north of Wales. We'd also develop a new marketing strategy for the airport. I think that's important as well, and also, to put it on the record, we would absolutely, as Welsh Conservatives, be seeking from the UK Government to devolve air passenger duty and, once it is devolved, to scrap it as well. So, I appreciate we're at a difference, odds, to the UK Government, but that's our position here as Welsh Conservatives. I think—[Interruption.] I can't—
Diolch. Dim ond ceisio rhywfaint o arweiniad oeddwn i. Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd.
Ond, yn sicr o ran ein cynllun ar gyfer y maes awyr, mae gennym ni nifer o bwyntiau y byddem yn eu cyflwyno. Yn gyntaf oll, byddem yn buddsoddi yn seilwaith cyfalaf y maes awyr er mwyn galluogi'r maes awyr i arallgyfeirio a chynhyrchu ffynonellau refeniw newydd. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig. Gallai'r maes awyr hwn, wrth gwrs, fod yn symbol o fri mawr ac yn borth i Gymru, a chytunaf yn aml â phwyntiau y mae Carwyn Jones yn eu gwneud o ran y canfyddiad bod gan Gymru faes awyr. Hyd yn oed os nad yw hynny o bosib yn gwasanaethu Cymru gyfan, mae mater o ganfyddiad yn y fan honno, a byddwn yn cytuno'n llwyr â hynny. Ceir hefyd y gefnogaeth y byddai Llywodraeth Geidwadol Cymru, yn sicr, yn ei rhoi o ran blaenoriaethu hediadau uniongyrchol i UDA ac un i Fanceinion. Mae Manceinion yn arbennig o bwysig, o ystyried ei statws fel canolfan yng ngogledd Lloegr, sydd hefyd yn gwasanaethu gogledd Cymru. Byddem hefyd yn datblygu strategaeth farchnata newydd ar gyfer y maes awyr. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig hefyd, ac, i ddweud ar goedd, byddem yn bendant, ni'r Ceidwadwyr Cymreig, yn ceisio cael Llywodraeth y DU i ddatganoli'r doll teithwyr awyr ac, unwaith y caiff ei datganoli, i gael gwared arni hefyd. Felly, rwy'n sylweddoli ein bod ni o farn wahanol, o farn groes, i Lywodraeth y DU, ond dyna ein sefyllfa ni, y Ceidwadwyr Cymreig, yn y fan yma. Rwy'n credu—[Torri ar draws.] Ni allaf—
No. No, he's way over time.
Na. Na, mae ymhell dros ei amser.
—or I'd be happy to. And, finally, we'd also want to see improvements in terms of transport links to the airport in terms of rail, road and public transport as well. But we on these benches do believe there should be a fair return for the taxpayers' money, the investment. Each taxpayer in Wales paid £38.50 for that original investment in Cardiff Airport, and we'd want to see that, of course, returned to the Welsh taxpayer.
—neu buaswn i'n hapus gwneud hynny. Ac, yn olaf, byddem hefyd eisiau gweld gwelliannau o ran cysylltiadau trafnidiaeth i'r maes awyr o ran rheilffyrdd, ffyrdd a thrafnidiaeth gyhoeddus hefyd. Ond rydym ni ar y meinciau hyn yn credu y dylid cael enillion teg am arian y trethdalwyr, y buddsoddiad. Talodd pob trethdalwr yng Nghymru £38.50 am y buddsoddiad gwreiddiol hwnnw ym Maes Awyr Caerdydd, a byddem eisiau gweld hynny, wrth gwrs, yn cael ei ddychwelyd i drethdalwyr Cymru.
I call on David Rowlands to move amendments 2 and 3, tabled in the name of Caroline Jones. David.
Galwaf ar David Rowlands i gynnig gwelliannau 2 a 3, a gyflwynwyd yn enw Caroline Jones. David.
Gwelliant 2—Caroline Jones
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig;
Yn edrych ar Faes Awyr Rhyngwladol Caerdydd i wneud elw blynyddol o leiaf ar y lefel weithredu, h.y. cyn costau cyllid.
Amendment 2—Caroline Jones
Add as new point at end of motion:
Looks to Cardiff International Airport to make annual profits at least at the operating level, i.e. before finance costs.
Gwelliant 3—Caroline Jones
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ganfod partner sector preifat i helpu i weithredu Maes Awyr Rhyngwladol Caerdydd a chymryd cyfran leiafrifol ynddo o fewn 5 mlynedd.
Amendment 3—Caroline Jones
Add as new point at end of motion:
Calls upon the Welsh Government to seek a private sector partner to help operate and take a minority stake in Cardiff International Airport within 5 years.
Cynigiwyd gwelliannau 2 a 3.
Amendments 2 and 3 moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Can I open by saying that the Brexit Party will be supporting the Government's motion? We will not be supporting the Conservative amendments, although there are a number that we would support, as we note the irony of their call for the Welsh Government to invest in the airport infrastructure, given their repeated opposition to the Government's past investment strategy for the airport. We would like to note here our past record in supporting the Welsh Government's decision to buy the airport, which undoubtedly secured its future. Quite apart from the airport's economic impact on Wales generally and on job creation for the region, we believe Cardiff Airport plays a crucial role in projecting Wales to the world.
Whilst our first amendment seems to have been achieved, as this was confirmed by the airport's chairman, Roger Lewis, in the briefing session held by the airport officials last week, our second amendment calls for the Welsh Government to seek private investment within five years, but we wish to note here that this should be on a minority basis, with the Welsh Government keeping at least 51 per cent of the equity. We believe this would be the only way to protect the airport's survival long term. We also wish to acknowledge that recent events, such as the collapse of Thomas Cook and, most recently, Flybe, will have a short to medium-term effect on the airport's finances, as could the potential for a catastrophic effect ensuing from the coronavirus epidemic. One can only surmise that, had the airport remained in private hands, its very existence would have been in jeopardy. We should also recognise that there may be a short-term need for the Government to give further financial support to the airport should the coronavirus situation take a serious hold. However, we would hope that, in such an eventuality, the UK Government would commit to supporting the air industry in general.
We also endorse the calls by the Government and the Conservatives for the UK to devolve air passenger duty. Their present stance is totally indefensible, given that this tax has, for a long time, been devolved to the Scottish and Northern Ireland Parliaments.
Finally, we issue a call for further investment by the Welsh Government to establish far better access to the airport, with a direct link from the M4, and even the possibility of a rail link. Such investment could dramatically affect the success of the airport.
Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i agor drwy ddweud y bydd y Blaid Brexit yn cefnogi cynnig y Llywodraeth? Ni fyddwn yn cefnogi gwelliannau'r Ceidwadwyr, er bod nifer y byddem yn eu cefnogi, wrth inni sylwi ar eironi eu galwad ar i Lywodraeth Cymru fuddsoddi yn seilwaith y maes awyr, o gofio eu gwrthwynebiad mynych i strategaeth fuddsoddi y Llywodraeth yn y gorffennol ar gyfer y maes awyr. Hoffem gyfeirio yn y fan yma at ein record ni o ran cefnogi penderfyniad Llywodraeth Cymru i brynu'r maes awyr, a sicrhaodd ei ddyfodol yn ddi-os. Ar wahân i effaith economaidd y maes awyr ar Gymru yn gyffredinol ac ar greu swyddi yn y rhanbarth, credwn fod Maes Awyr Caerdydd yn chwarae rhan hollbwysig o ran cyflwyno Cymru i'r byd.
Er yr ymddengys fod ein gwelliant cyntaf wedi'i gyflawni, gan fod cadeirydd y maes awyr, Roger Lewis, wedi cadarnhau hyn yn y sesiwn friffio a gynhaliwyd gan swyddogion y maes awyr yr wythnos diwethaf, mae ein hail welliant yn galw ar i Lywodraeth Cymru geisio buddsoddiad preifat o fewn pum mlynedd, ond hoffem ddweud yn y fan yma y dylai hyn fod ar sail leiafrifol, gyda Llywodraeth Cymru yn cadw o leiaf 51 y cant o'r ecwiti. Credwn mai dyma fyddai'r unig ffordd i sicrhau fod y maes awyr yn goroesi yn y tymor hir. Rydym ni hefyd eisiau cydnabod y bydd digwyddiadau diweddar, megis cwymp Thomas Cook ac, yn fwy diweddar, Flybe, yn cael effaith tymor byr i dymor canolig ar gyllid y maes awyr, fel y gallai'r posibilrwydd o effaith drychinebus yn deillio o epidemig y coronafeirws. Ni all neb ond dyfalu, pe bai'r maes awyr wedi aros mewn dwylo preifat, y byddai ei union fodolaeth wedi bod mewn perygl. Dylem hefyd gydnabod y gall fod angen i'r Llywodraeth roi rhagor o gymorth ariannol i'r maes awyr yn y tymor byr pe bai'r sefyllfa o ran y coronafeirws yn un ddifrifol. Fodd bynnag, byddem yn gobeithio y byddai Llywodraeth y DU, yn y fath sefyllfa, yn ymrwymo i gefnogi'r diwydiant awyr yn gyffredinol.
Rydym ni hefyd yn cefnogi'r galwadau gan y Llywodraeth a'r Ceidwadwyr ar i'r DU ddatganoli'r doll teithwyr awyr. Mae eu safiad presennol yn un nad oes modd ei amddiffyn o gwbl, o gofio bod y dreth hon, ers tro, wedi cael ei datganoli i seneddau'r Alban a Gogledd Iwerddon.
Yn olaf, rydym yn galw am fuddsoddiad arall gan Lywodraeth Cymru i sefydlu mynediad llawer gwell i'r maes awyr, gyda chyswllt uniongyrchol o'r M4, a hyd yn oed y posibilrwydd o gyswllt rheilffordd. Gallai buddsoddiad o'r fath effeithio'n fawr ar lwyddiant y maes awyr.
Can I just say that I've got a longstanding interest in the airport, because, when it was in public ownership, when it was owned by the three counties, I was a member of the airport committee at that time, as a councillor? I remember the annual reports, really, of public investment to actually build up the airport and to actually fund the first major international-length runway that enabled jumbo jets to land. Year on year, that airport expanded and, in actual fact, its passenger numbers were on a par at that time with Bristol. So, there is an ignominy to the fact that you had a publicly owned airport that was part of an integrated economic plan, that was serving the public and business within Wales, and then a bizarre ideological decision was taken by the Tory Government that it had to be sold off.
I appreciate, when I put the intervention to Russell George that the privatisation was a disaster—. I appreciate that he has difficulty admitting that it was, but you know it was and I know it was an absolute disaster. In actual fact—
A gaf i ddweud bod gennyf ddiddordeb ers tro byd yn y maes awyr, oherwydd, pan oedd yn eiddo cyhoeddus, pan roedd y tair sir yn berchen arno, roeddwn yn aelod o bwyllgor y maes awyr ar y pryd, a minnau'n gynghorydd? Rwy'n cofio'r adroddiadau blynyddol, mewn gwirionedd, am fuddsoddiad cyhoeddus i ddatblygu'r maes awyr ac i ariannu'r rhedfa ryngwladol fawr gyntaf a alluogodd i jymbo-jetiau lanio. Flwyddyn ar ôl blwyddyn, ehangodd y maes awyr hwnnw ac, mewn gwirionedd, roedd niferoedd ei deithwyr bryd hynny yr un faint â Bryste. Felly, mae'n ffaith ryfeddol bod gennych chi faes awyr cyhoeddus a oedd yn rhan o gynllun economaidd integredig, a oedd yn gwasanaethu'r cyhoedd a busnesau yng Nghymru, ac wedyn gwnaed penderfyniad ideolegol rhyfedd gan y Llywodraeth Dorïaidd fod yn rhaid ei werthu.
Rwy'n sylweddoli, pan ddywedais wrth Russell George wrth ymyrryd fod y preifateiddio'n drychineb—. Sylweddolaf ei fod yn ei chael hi'n anodd cyfaddef fod hynny'n wir, ond rydych chi'n gwybod ac rwyf innau'n gwybod y bu yn drychineb llwyr. Mewn gwirionedd—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes, please, certainly.
Gwnaf, os gwelwch yn dda, yn sicr.
The point is that the Government—in fact, all Governments—could have done more to support the airport during that time, such as road links, public transport links, rail links. All Governments of all colours could have done more to support the airport when it was in private ownership, and perhaps we wouldn't have got to the position we have done now.
Y pwynt yw y gallai'r Llywodraeth—a dweud y gwir, pob Llywodraeth—fod wedi gwneud mwy i gefnogi'r maes awyr yn ystod y cyfnod hwnnw, megis cysylltiadau ffyrdd, cysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus, cysylltiadau rheilffyrdd. Gallai pob Llywodraeth o bob lliw fod wedi gwneud mwy i gefnogi'r maes awyr pan oedd mewn perchenogaeth breifat, ac efallai na fyddem ni wedi cyrraedd y sefyllfa yr ydym ni ynddi nawr.
Well, I'm glad to hear your support for investment in our airports, but you don't—[Interruption.] But you really don't answer the point that the privatisation was a disaster, just as the privatisation of the railway network has been a disaster, just as bus privatisation has been an absolute disaster.
In 2012—the last year that it was in private ownership—it actually suffered a loss in that year of almost 17 per cent in passenger numbers. It is absolutely right: we would not, in Wales now, have an international airport if the Tories had been running the country. We would also have lost 2,500 jobs, we would have lost the contribution of hundreds of millions of pounds to the Welsh economy, we would have lost a key component in the development of an aviation industry that's actually quite important within my constituency. So, the actual decision by Welsh Government—by a Labour Government—to step in and repair that damage was fundamentally important.
Now, when the airport was taken into public ownership, the Tory Member of the European Parliament for the south-west, Ashley Fox, criticised Welsh Government rescuing it, because it challenged Bristol Airport. So, you have the English Tories actually supporting their regional airport. You can only ever dream, can't you, of a Welsh Conservative Party supporting a Welsh airport and Welsh industry? Their total—[Interruption.] Their total subservience. And that is the reality of the situation—Bristol Airport has flourished at the expense of the privatisation of Cardiff Airport.
Now, we need to move on, because we have Qatar Airways, which has made a very significant impact on the airport, and, of course, the chief executive officer of Qatar Airways basically says it should be left in public ownership, because to put it into privatisation would put it at risk of hedge funds and the international markets.
There's no doubt that the airport industry is going through a difficult time. There is no doubt we are still being disadvantaged in decision making by the UK Government, and I suspect the Tory influence over Bristol actually has an impact on that. But there is no doubt that, since we took it into public ownership, there has been a 60 per cent growth in passenger numbers in the airport. It now has a role within an economic plan. Investment in the airport is not only necessary but modest. The £38 million invested in Cardiff Airport, compared with the £500 million debts of Bristol Airport, I think stands by comparison, and I think we will need to invest further.
But the reality is that that investment or those loans that are made are at a commercial rate, because to do otherwise would be in breach of either EU rules or in breach of World Trade Organization state-aid rules. So, Deputy Llywydd, the airport has become a really important economic asset for us. It is also—. One has to say: what would be the status of Wales, of this country that we represent, if we did not have an international airport, if we could not bring major international figures—major sporting figures, economic figures and political figures—into our own airport, that we had to say, 'No, you have to divert via Bristol'?
Dirprwy Lywydd, the crux of the matter is this: the Tories almost destroyed our airport. We have rescued that airport. The airport now has a future. It is certainly a difficult time, but I know that it will survive, and it has to survive, because it has a Government that supports it and values it.
Wel, rwy'n falch o glywed eich cefnogaeth i fuddsoddiad yn ein meysydd awyr, ond dydych chi ddim—[Torri ar draws.] Ond dydych chi ddim wir yn ateb y pwynt bod y preifateiddio'n drychineb, yn union fel y bu preifateiddio'r rhwydwaith rheilffyrdd yn drychineb, yn union fel y bu preifateiddio'r bysiau yn drychineb llwyr.
Yn 2012—y flwyddyn ddiwethaf yr oedd mewn perchenogaeth breifat—dioddefodd golled yn y flwyddyn honno o bron i 17 y cant yn nifer y teithwyr. Mae'n hollol gywir: ni fyddai gennym ni, yng Nghymru nawr, faes awyr rhyngwladol pe bai'r Torïaid wedi bod yn rhedeg y wlad. Byddem hefyd wedi colli 2,500 o swyddi, byddem wedi colli cyfraniad cannoedd o filiynau o bunnoedd i economi Cymru, byddem wedi colli cydran allweddol yn natblygiad diwydiant hedfan sydd mewn gwirionedd yn eithaf pwysig yn fy etholaeth. Felly, roedd y penderfyniad gwirioneddol gan Lywodraeth Cymru—gan Lywodraeth Lafur—i ymyrryd a thrwsio'r difrod hwnnw yn sylfaenol bwysig.
Nawr, pan drosglwyddwyd y maes awyr i berchnogaeth gyhoeddus, beirniadodd yr Aelod Torïaidd o Senedd Ewrop dros y de-orllewin, Ashley Fox, Lywodraeth Cymru am ei achub, oherwydd ei fod yn herio maes awyr Bryste. Felly, mae'r Torïaid yn Lloegr yn cefnogi eu maes awyr rhanbarthol mewn gwirionedd. Ni allwch ond breuddwydio am Blaid Geidwadol Gymreig yn cefnogi maes awyr a diwydiant yng Nghymru? Eu—[Torri ar draws.] Eu gwaseidd-dra llwyr. A dyna wirionedd y sefyllfa—mae maes awyr Bryste wedi ffynnu ar draul preifateiddio Maes Awyr Caerdydd.
Nawr, mae angen inni symud ymlaen, oherwydd bod gennym ni Qatar Airways, sydd wedi cael effaith sylweddol iawn ar y maes awyr, ac, wrth gwrs, dywed prif swyddog gweithredol Qatar Airways yn y bôn y dylai gael ei adael mewn perchenogaeth gyhoeddus, oherwydd byddai ei breifateiddio yn ei roi mewn perygl o fod ar drugaredd cronfeydd rhagfantoli a'r marchnadoedd rhyngwladol.
Does dim dwywaith bod y diwydiant maes awyr yn wynebu cyfnod anodd. Nid oes amheuaeth nad ydym yn dal dan anfantais oherwydd penderfyniadau a wneir gan Lywodraeth y DU, ac rwy'n amau bod dylanwad y Torïaid dros Fryste yn effeithio ar hynny mewn gwirionedd. Ond nid oes amheuaeth, ers i ni ei gymryd i berchnogaeth gyhoeddus, y bu twf o 60 y cant yn nifer y teithwyr yn y maes awyr. Bellach mae ganddo swyddogaeth mewn cynllun economaidd. Mae buddsoddi yn y maes awyr nid yn unig yn angenrheidiol ond yn gymedrol. Mae'r £38 miliwn a fuddsoddwyd ym Maes Awyr Caerdydd, o'i gymharu â'r £500 miliwn o ddyledion sydd gan faes awyr Bryste, yn gymhariaeth dda, rwy'n credu, ac rwy'n credu bod angen i ni fuddsoddi mwy.
Ond y gwir amdani yw bod y buddsoddiad hwnnw neu'r benthyciadau hynny a wneir ar gyfradd fasnachol, oherwydd byddai eu gwneud fel arall yn torri naill ai rheolau'r UE neu'n torri rheolau cymorth gwladwriaethol Sefydliad Masnach y Byd. Felly, Dirprwy Lywydd, mae'r maes awyr wedi dod yn ased economaidd pwysig iawn i ni. Mae hefyd—. Mae'n rhaid dweud: beth fyddai statws Cymru, y wlad hon yr ydym ni'n ei chynrychioli, pe na bai gennym ni faes awyr rhyngwladol, pe na allem ni ddod â phobl flaenllaw yn rhyngwladol—pobl flaenllaw yn y byd chwaraeon, yr economi a gwleidyddiaeth—i'n maes awyr ein hunain, byddai'n rhaid inni ddweud, 'Na, rhaid ichi ddargyfeirio drwy Fryste'?
Dirprwy Lywydd, hanfod y mater yw hyn: bu bron i'r Torïaid ddinistrio ein maes awyr. Rydym ni wedi achub y maes awyr hwnnw. Mae dyfodol i'r maes awyr erbyn hyn. Yn sicr, mae'n gyfnod anodd, ond rwy'n gwybod y bydd yn goroesi, ac mae'n gorfod goroesi, oherwydd bod ganddo Lywodraeth sy'n ei gefnogi ac sy'n ei werthfawrogi.
It's a pleasure to contribute to this debate. I was a bit overeager earlier in that I made one of my substantive points, actually, to the Minister not long after he started speaking. He enthused me so much that he knows where I'm coming from on this.
Mae'n bleser cael cyfrannu at y ddadl hon. Roeddwn braidd yn or-awyddus yn gynharach fel y cyfeiriais un o'm pwyntiau gwreiddiol, a dweud y gwir, at y Gweinidog yn fuan wedi iddo ddechrau siarad. Taniodd fy mrwdfrydedd gymaint fel ei fod yn gwybod beth yw fy safbwynt i ynglŷn â hyn.
It's quite clear that an airport such as Cardiff is an important piece of not just Welsh transport infrastructure, but also of the UK transport infrastructure as well and, indeed, of course, as a link to other parts of the world and, more recently, to Qatar through the links made with that airline, of course, becoming a global hub as well. And the issue of funding is, I don't think, in doubt. Of course, an airport like that needs support and, of course, as Mick Antoniw said, commercial loans form a part of that, because, of course, with state-aid rules, those are going to have to be of a commercial nature.
The issue that the Public Accounts Committee has looked at in detail is the long-term sustainability of that type of funding, and what, importantly, would happen at a point in the future where those loans weren't available. If we just look in detail at the loans that have been provided, the airport has now fully drawn down the loan facility of £38 million. The most recent £21.2 million has, I believe, been consolidated with the existing facility, although the Minister might want to clarify that, as there was some questions raised about that during the recent committee meeting.
So, importantly, what is the future strategy for Cardiff Airport, and at what point are these loans no longer going to be available? I made the point earlier about a blank cheque, and it's important that the public have the confidence that, at some point in the future, either the airport will continue to be funded and that is part of the strategy, and the Welsh Government may want to say that is how we see it surviving in the future, or it will be able to stand on its own two feet. That's probably not the appropriate phrase in this context, but I think that's what the public look at, and that's what the Public Accounts Committee look at, in terms of the viability of this piece of infrastructure.
We're currently looking at another loan of a further £6.8 million, I believe. So, there is more money going towards the airport. We've only seen recently, with the consequences of Flybe, that, whatever strategy the Welsh Government develops, and however in the future it sees that vision for the airport developing, it has to be futureproofed against future shocks, such as the collapse of an airline. The collapse of an airline can have a totally disproportionate effect on the running and the financial viability of an airport, far more than in any other type of transport infrastructure or transport hub. We took evidence from Roger Lewis that confirmed that—that, actually, when it comes to the running of an airport, the potential catastrophic loss of one airline can have a major effect.
We were reassured, I have to say, that Cardiff, unlike some other airports, actually isn't as dependent—I can see the Minister nodding. It's not as wholly dependent on one airline as others, and I think that that has shown where there really has been progress made with that airport. I know often Welsh Government seems to think that this side of the Chamber is just overtly negative, talking Wales down—I can see Mick Antoniw nodding; I'm going to turn that round in a minute—and not looking on the bright side, but, actually, I'm willing to accept as the Chair of the Public Accounts Committee that there have been some good changes made, and, at certain points in the past, that airport did not look viable, so things have moved on and there have been structures put in place. But it's important in the future that there is a vision for that airport that supports what the Welsh Government wants to do with it.
Can I just mention air passenger duty? The former First Minister, who contributed earlier sitting in on this debate, used to like to talk, when he was First Minister, about the tools in the toolbox, along with the former finance Minister, and APD is clearly a potentially very important tool in that toolbox. I agree with other people who have spoken on all sides of the Chamber, including this one, that that should be devolved. It is nonsensical that other parts of the United Kingdom have access to that sort of devolution of taxation and the transport Minister here doesn't, and the finance Minister doesn't. That isn't fair, that isn't right, and we have supported you consistently in saying that that should be devolved. I think if the Welsh Government did have air passenger duty devolved to it, then it would at the very least open up the options available to you in supporting pieces of major infrastructure like Cardiff Airport. And, for the good of all of us, for the good of the Welsh Government, for the good of the public, for the good of all of us who contribute in these debates over many months, I think that in the future we want to get to a position where that airport, yes, is funded, but ultimately becomes sustainable so that Wales can have an airport that it can be proud of.
Mae'n gwbl amlwg bod maes awyr fel Caerdydd yn ddarn pwysig nid yn unig o seilwaith trafnidiaeth Cymru, ond hefyd o seilwaith trafnidiaeth y DU hefyd, ac yn wir, wrth gwrs, fel cysylltiad i rannau eraill o'r byd ac, yn fwy diweddar, i Qatar drwy'r cysylltiadau a wnaed â'r cwmni awyrennau hwnnw, wrth gwrs, gan ddod yn ganolfan fyd-eang hefyd. Ac nid wyf yn credu bod cyllid yn broblem. Wrth gwrs, mae angen cymorth ar faes awyr fel hwnnw ac, wrth gwrs, fel y dywedodd Mick Antoniw, mae benthyciadau masnachol yn rhan o hynny, oherwydd, wrth gwrs, gyda rheolau cymorth gwladwriaethol, bydd yn rhaid i'r rheini fod o natur fasnachol.
Y mater y mae'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus wedi edrych yn fanwl arno yw cynaliadwyedd hirdymor y math hwnnw o gyllid, a beth fyddai'n digwydd, yn bwysig iawn, ar adeg yn y dyfodol pryd na fyddai'r benthyciadau hynny ar gael. Os edrychwn ni yn fanwl ar y benthyciadau a roddwyd, mae'r maes awyr bellach wedi defnyddio'r cyfleuster benthyca o £38 miliwn yn llawn. Credaf fod y £21.2 miliwn diweddaraf wedi cael ei gyfuno â'r cyfleuster presennol, er yr hoffai'r Gweinidog efallai gadarnhau hynny, gan fod rhai cwestiynau wedi codi ynghylch hynny yn ystod cyfarfod diweddar y pwyllgor.
Felly, yn bwysig, beth yw'r strategaeth ar gyfer Maes Awyr Caerdydd yn y dyfodol, ac ar ba adeg na fydd y benthyciadau hyn ar gael mwyach? Gwneuthum y pwynt yn gynharach am siec wag, ac mae'n bwysig i'r cyhoedd fod yn ffyddiog y bydd y maes awyr, rywbryd yn y dyfodol, naill ai yn parhau i gael ei ariannu a bod hynny'n rhan o'r strategaeth, ac efallai yr hoffai Llywodraeth Cymru ddweud mai dyna sut y tybiwn y bydd yn goroesi yn y dyfodol, neu bydd yn gallu sefyll ar ei draed ei hun. Mae'n debyg nad dyna'r ymadrodd priodol yn y cyd-destun hwn, ond rwy'n credu mai dyna fydd ystyriaeth y cyhoedd, a dyna beth mae'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn ei ystyried, o ran hyfywedd y darn hwn o seilwaith.
Ar hyn o bryd rydym yn edrych ar fenthyciad arall o £6.8 miliwn rwy'n credu. Felly, mae mwy o arian yn mynd tuag at y maes awyr. Nid ydym ni ond wedi gweld yn ddiweddar, gyda chanlyniadau Flybe, pa bynnag strategaeth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei datblygu, a sut bynnag yn y dyfodol y mae'n gweld y weledigaeth honno ar gyfer y maes awyr yn datblygu, mae'n rhaid iddi fod yn ddigon cydnerth i ymdopi ag ergydion yn y dyfodol, megis cwymp cwmni hedfan. Gall methiant cwmni hedfan gael effaith gwbl anghymesur ar rediad a hyfywedd ariannol maes awyr, llawer mwy nag mewn unrhyw fath arall o seilwaith trafnidiaeth neu ganolfan drafnidiaeth. Cawsom dystiolaeth gan Roger Lewis a gadarnhaodd hynny—mewn gwirionedd, o ran rhedeg maes awyr, y gallai'r posibilrwydd o drychineb colli un cwmni awyrennau gael effaith fawr.
Cawsom ein calonogi, mae'n rhaid i mi ddweud, nad yw Caerdydd, yn wahanol i rai meysydd awyr eraill, mewn gwirionedd mor ddibynnol—gallaf weld y Gweinidog yn nodio. Nid yw mor ddibynnol ar un cwmni hedfan ag y mae meysydd eraill, ac rwy'n credu bod hynny wedi dangos ymhle y gwnaed cynnydd mewn gwirionedd gyda'r maes awyr hwnnw. Rwy'n gwybod fod Llywodraeth Cymru, yn aml, i bob golwg yn credu bod yr ochr hon i'r Siambr yn rhy negyddol o hyd, yn bychanu Cymru—gallaf weld Mick Antoniw yn nodio; rwy'n mynd i wyrdroi hynny mewn munud—ac nid edrych ar yr ochr ddisglair, ond, mewn gwirionedd, rwy'n barod i dderbyn, a minnau'n Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, y gwnaed rhai newidiadau da, ac, ar rai adegau yn y gorffennol, nid oedd y maes awyr hwnnw yn edrych yn hyfyw, felly mae pethau wedi gwella ac mae strwythurau wedi'u rhoi ar waith. Ond mae'n bwysig yn y dyfodol fod yna weledigaeth ar gyfer y maes awyr hwnnw sy'n cefnogi'r hyn y mae Llywodraeth Cymru eisiau ei wneud ag ef.
A gaf i sôn am y doll teithwyr awyr? Roedd y cyn-Brif Weinidog, a gyfrannodd yn gynharach at y ddadl hon, yn hoffi siarad, pan oedd yn Brif Weinidog, am yr offer yn y blwch offer, ynghyd â'r Gweinidog cyllid blaenorol, ac mae'r doll teithwyr awyr yn amlwg yn ddarn pwysig iawn o offer yn y blwch offer hwnnw. Cytunaf â phobl eraill sydd wedi siarad ar bob ochr i'r Siambr, gan gynnwys yr ochr hon, y dylid datganoli hynny. Mae'n hurt y gall rannau eraill o'r Deyrnas Unedig fanteisio ar y math hwnnw o ddatganoli trethu ond na all y Gweinidog trafnidiaeth yn y fan yma, na'r Gweinidog cyllid. Nid yw hynny'n deg, nid yw hynny'n iawn, ac rydym ni wedi eich cefnogi'n gyson wrth ddweud y dylid datganoli hynny. Rwy'n credu pe bai'r doll teithwyr awyr wedi'i datganoli i Lywodraeth Cymru, yna byddai o leiaf yn cynyddu'r dewisiadau sydd ar gael i chi o ran cefnogi darnau o seilwaith mawr fel Maes Awyr Caerdydd. Ac, er lles pob un ohonom ni, er lles Llywodraeth Cymru, er lles y cyhoedd, er lles pawb ohonom ni sy'n cyfrannu at y dadleuon hyn dros fisoedd lawer, credaf ein bod ni, yn y dyfodol, eisiau cyrraedd sefyllfa lle y bydd y maes awyr hwnnw, ie, yn cael ei ariannu, ond yn dod yn gynaliadwy yn y pen draw fel y gall Cymru gael maes awyr y gall hi ymfalchïo ynddo.
I rise on this occasion to support the Government motion—and these benches will not be supporting any of the other opposition amendments—unusually for me. Some Members who don't know me as well as others will be very surprised to hear that I love a bit of consensus, me. It's been really good to see that there is an element of consensus around this debate. We all do agree that our nation and this part of our nation needs a viable airport; we may have differences about how we want that to be run in the long term. It's been really encouraging to see, Dirprwy Lywydd, that we have consensus about the devolution of air passenger duty.
We can't do without an airport. In the longer term, we all know that we need to reduce the amount of air travel that we have, but there is also clear, consistent academic evidence that regions without their own airport suffer from that. There is the practicality of people moving in and out, but there is also that message—and others have mentioned this—and needing to send out that message that Wales is open for business, that we are here. And I think we do have to remind ourselves of the history here: there's absolutely no doubt that we would have lost that airport if the Welsh Government hadn't stepped in. That's completely clear. And at risk of breaking down this consensus, I do completely agree with Mick Antoniw: privatising the airport was never the right thing to do; it was always going to be challenging, when it had such a close competitor in Bristol, to make it viable without an element of public support.
Now, on these benches, we are very relaxed about this major piece of infrastructure being in public ownership, because we are very well aware, as others are, that this is normal. In lots of other parts of the developed world, it is perfectly normal for Governments to own, support and run, albeit at arm's length, key pieces of infrastructure, because those Governments know that the markets cannot always be trusted to deliver for the people. Sometimes they do, but in this case, they clearly would not have done, and we would clearly have been without an airport.
I want to just touch briefly on the devolution of air passenger duty. As I've said, I'm really glad to hear the Conservative benches wholeheartedly supporting it. It is, as somebody said, indefensible and iniquitous that every other part of the UK has this tool that they are able to use in whichever way they see fit. And there lots of ways that it could be used: it could be used to attract new carriers; it could be used to penalise people who fly too often or who fly for unnecessary reasons. But we need to be making those decisions here. It is not appropriate.
Now, I suppose I'm a little bit concerned, given that our Conservative colleagues have told us they've been advocating this for a long time, that they appear to be being ignored at the other end of the M4, and I wonder if this is something to do with the previous Secretary of State for Wales's apparent obsession with cross-border economic regions. I wonder whether he was perhaps a little bit too interested in the long-term viability of Bristol Airport, not that we wish any ill to Bristol Airport, but if it's either/or, I know where I want to be putting our resources.
I am optimistic, though, given what's been said today, that with a new Secretary of State, with a very clear message from the Welsh Government, but also today from this Assembly, that we can send that message very clearly to the new Secretary of State and ask him to advocate for this position. The current situation is just not defensible. It isn't fair, it isn't just, and long term it won't work.
With regard to points 5 and 6 of the motion, I just want to say a little bit more about point 5. The Flybe situation was disappointing, and I want to express my gratitude to the Minister today, because he has kept us very much informed about the developments. When you heard that a quarter of the flights going out were Flybe flights, it was a moment of being really, really concerned. As others have said, our thoughts have got to be with those people who are at risk of losing their jobs, though I understand—and the Minister may be able to confirm this today—that some of those jobs, the ones in Cardiff Airport, have already been protected by other carriers; and the passengers for whom it was hugely disruptive—people who couldn't go to job interviews, people who couldn't go to family occasions. But, of course, those people might not have been able to go at all if we hadn't had an airport. But, I'm very grateful to the Minister for keeping us in touch.
It does beg the question as to whether or not the Westminster Government kept its promise to Flybe shareholders, but I think it's fair to say that this is a very challenging market. This is not the first regional carrier that has collapsed. What's really important is that we retain the viability of our airport. I was pleased to hear from the Minister that it's not as devastating as we thought it might have been.
So, we're happy today to support the Government in supporting the airport and to support the motion. We need to reduce, as I've said, our flying, but in order for that to be possible we need to have more effective regional connectivity. Until we have that, if we don't have our own airport, people will simply fly from elsewhere, so a thriving airport is vital to us all. We will support the Government motion today, and we will support them in continuing to support the airport. The Minister will, of course, expect us to scrutinise him rigorously as to how he does just that.
Codaf ar yr achlysur hwn i gefnogi cynnig y Llywodraeth—ac ni fydd y meinciau hyn yn cefnogi unrhyw rai o welliannau eraill y gwrthbleidiau—yn anarferol i mi. Bydd rhai Aelodau nad ydynt yn fy adnabod i yn ogystal ag eraill yn synnu'n fawr o glywed fy mod wrth fy modd gyda rhywfaint o gonsensws. Mae wedi bod yn dda iawn gweld bod elfen o gonsensws ynglŷn â'r ddadl hon. Rydym ni i gyd yn cytuno bod angen maes awyr hyfyw ar ein cenedl a'r rhan hon o'n cenedl; efallai bod gennym ni wahaniaethau barn o ran sut yr ydym ni eisiau gweld y maes awyr hwnnw'n cael ei redeg yn y tymor hir. Mae wedi bod yn galonogol iawn gweld, Dirprwy Lywydd, fod gennym ni gonsensws ynglŷn â datganoli'r doll teithwyr awyr.
Allwn ni ddim gwneud heb faes awyr. Yn y tymor hwy, gwyddom i gyd fod angen inni leihau nifer y teithiau awyr rydym ni'n eu gwneud, ond mae tystiolaeth academaidd glir a chyson hefyd fod rhanbarthau heb eu maes awyr eu hunain yn dioddef o achos hynny. Dyna'r agwedd ymarferol ar bobl yn mynd a dod, ond dyna'r neges honno hefyd—ac mae eraill wedi sôn am hyn—ac mae angen cyfleu'r neges honno bod Cymru ar agor i fusnes, ein bod ni yma. Ac rwy'n credu bod yn rhaid i ni atgoffa ein hunain o'r hanes yma: does dim amheuaeth o gwbl y byddem ni wedi colli'r maes awyr hwnnw pe na bai Llywodraeth Cymru wedi ymyrryd. Mae hynny'n gwbl glir. A gan fentro chwalu'r consensws hwn, rwy'n cytuno'n llwyr â Mick Antoniw: nid oedd preifateiddio'r maes awyr erioed y peth cywir i'w wneud; byddai wastad yn heriol, pan oedd ganddo gystadleuydd mor agos ym Mryste, i'w wneud yn hyfyw heb elfen o gefnogaeth gyhoeddus.
Nawr, ar y meinciau hyn, rydym yn fodlon iawn fod y darn mawr hwn o seilwaith yn eiddo cyhoeddus, oherwydd ein bod yn ymwybodol iawn, fel y mae eraill, fod hyn yn arferol. Mewn llawer o rannau eraill o'r byd datblygedig, mae'n gwbl arferol i Lywodraethau fod yn berchen ar ddarnau allweddol o seilwaith, gan eu cefnogi a'u rhedeg, er y gwneir hyn o hyd braich, gan fod y llywodraethau hynny'n gwybod na ellir ymddiried yng ngrymoedd y farchnad bob amser i ddarparu ar gyfer y bobl. Weithiau maen nhw'n gwneud hynny, ond yn yr achos hwn, mae'n amlwg na fyddent wedi gwneud hynny, a byddem yn amlwg wedi bod heb faes awyr.
Hoffwn sôn yn fyr am ddatganoli'r doll teithwyr awyr. Fel rwyf wedi'i ddweud, rwy'n falch iawn o glywed meinciau'r Ceidwadwyr yn ei gefnogi'n llwyr. Fel y dywedodd rhywun, mae hi'n anghyfiawn ac nid oes modd amddiffyn y ffaith fod gan bob rhan arall o'r DU yr arf hwn y gallant ei ddefnyddio ym mha bynnag ffordd y gwelant yn dda. Ac mae llawer o ffyrdd y gellid ei ddefnyddio: gellid ei ddefnyddio i ddenu cludwyr newydd; gellid ei ddefnyddio i gosbi pobl sy'n hedfan yn rhy aml neu sy'n hedfan am resymau diangen. Ond mae angen i ni wneud y penderfyniadau hynny yn y fan yma. Nid yw'n briodol.
Nawr, rwy'n tybio fy mod ychydig yn bryderus, o ystyried bod ein cyd-Aelodau Ceidwadol wedi dweud wrthym y buont yn eiriol dros hyn ers tro, yr ymddengys y cânt eu hanwybyddu ar ben arall yr M4, a tybed fod a wnelo hyn ag obsesiwn ymddangosiadol cyn Ysgrifennydd Gwladol Cymru â rhanbarthau economaidd trawsffiniol. Tybed a oedd ganddo ychydig gormod o ddiddordeb efallai yn hyfywedd tymor hir maes awyr Bryste, nid ein bod yn dymuno unrhyw ddrwg i faes awyr Bryste, ond os yw'n fater o naill ai/neu, rwy'n gwybod i ble rwyf i eisiau cyfeirio ein hadnoddau.
Rwy'n obeithiol, fodd bynnag, o gofio'r hyn a ddywedwyd heddiw, gydag Ysgrifennydd Gwladol newydd, gyda neges glir iawn gan Lywodraeth Cymru, ond heddiw gan y Cynulliad hwn, y gallwn ni anfon y neges honno yn glir iawn at yr Ysgrifennydd Gwladol newydd a gofyn iddo ddadlau dros y sefyllfa hon. Nid yw'r sefyllfa bresennol yn un y gellir ei hamddiffyn. Nid yw'n deg, mewn unrhyw fodd, ac yn y tymor hir ni fydd yn gweithio.
O ran pwyntiau 5 a 6 yn y cynnig, hoffwn ddweud ychydig bach mwy am bwynt 5. Roedd sefyllfa Flybe yn siomedig, ac rwyf eisiau diolch i'r Gweinidog heddiw, oherwydd mae wedi ein hysbysu'n gyson o'r datblygiadau. Pan glywsoch fod chwarter yr hediadau a adawai'r maes awyr yn awyrennau Flybe, roedd hi'n adeg o wir bryder. Fel y mae eraill wedi dweud, rhaid inni feddwl am y bobl hynny sydd mewn perygl o golli eu swyddi, er fy mod yn deall—ac efallai y gall y Gweinidog gadarnhau hyn heddiw—fod rhai o'r swyddi hynny, y rhai ym Maes Awyr Caerdydd, eisoes wedi'u diogelu gan gwmnïau awyrennau eraill; a'r teithwyr y tarfodd hyn yn fawr arnynt—pobl na allent fynd i gyfweliadau am swydd, pobl na allent fynd i achlysuron teuluol. Ond, wrth gwrs, efallai na fyddai'r bobl hynny wedi gallu mynd o gwbl pe na bai gennym ni faes awyr. Ond, rwy'n ddiolchgar iawn i'r Gweinidog am roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni.
Mae hyn yn codi'r cwestiwn a gadwodd Llywodraeth San Steffan ei haddewid i gyfranddalwyr Flybe ai peidio, ond credaf ei bod yn deg dweud bod hon yn farchnad heriol iawn. Nid hwn yw'r cwmni rhanbarthol cyntaf i fynd i'r wal. Yr hyn sy'n wirioneddol bwysig yw ein bod yn cadw hyfywedd ein maes awyr. Roeddwn yn falch o glywed gan y Gweinidog nad yw mor ddinistriol ag y meddyliem y gallai fod.
Felly, rydym ni'n hapus heddiw i gefnogi'r Llywodraeth i gefnogi'r maes awyr ac i gefnogi'r cynnig. Mae angen i ni, fel yr wyf wedi dweud, hedfan llai, ond er mwyn i hynny fod yn bosib mae angen i ni gael cysylltedd rhanbarthol mwy effeithiol. Nes bydd gennym ni hynny, os nad oes gennym ni ein maes awyr ein hunain, bydd pobl yn hedfan o fannau eraill, felly mae maes awyr ffyniannus yn hanfodol i bob un ohonom ni. Byddwn yn cefnogi cynnig y Llywodraeth heddiw, a byddwn yn eu cefnogi wrth iddynt barhau i gefnogi'r maes awyr. Bydd y Gweinidog, wrth gwrs, yn disgwyl inni graffu'n drwyadl arno o ran sut y mae'n gwneud hynny.
It's good to see that there's considerable unity around supporting our international airport, and I think it's good to hear the Chair of the Public Accounts Committee recognising some of the changes that have been made to make the airport viable. It's absolutely the case that, if the Welsh Government hadn’t taken it over in 2013, the airport would have closed. End of story.
We have to recognise that it's about 2,500 jobs directly or indirectly being maintained here in south Wales. In the difficult economic circumstances we find ourselves in, that's very important revenue. We know from the discussion we had with Cardiff Airport's senior executives on Monday last week that they are already earning more money than it costs to run the airport, and they have been doing so for the last three years. So that's a very important point, because were that not to be the case that obviously makes for a potentially very difficult situation.
We know that the tipping point is about 1.6/1.7 million passengers a year. So, obviously, we are in a dangerous situation at the moment as a result of coronavirus, which is obviously disrupting everything in terms of the world economy. But it is actually only £36.2 million, Nick Ramsay, that Cardiff Airport has drawn down so far of the possible £38 million—that's what we heard in the Public Accounts Committee. We need to place that £36.2 million commercial loan in the context of what other regional airports are carrying in the way of debt. We learnt last week that Liverpool has a debt of £102 million; Newcastle £367 million; Leeds Bradford £125 million; and Bristol Airport £590 million debt.
Mae'n dda gweld bod undod sylweddol o ran cefnogi ein maes awyr rhyngwladol, ac rwy'n credu ei bod hi'n dda clywed Cadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn cydnabod rhai o'r newidiadau a wnaed i wneud y maes awyr yn hyfyw. Mae'n gwbl wir, pe na byddai Llywodraeth Cymru wedi cymryd yr awenau ym 2013, y byddai'r maes awyr wedi cau. Diwedd y stori.
Rhaid inni gydnabod bod tua 2,500 o swyddi'n cael eu cynnal yn uniongyrchol neu'n anuniongyrchol yma yn ne Cymru. Yn yr amgylchiadau economaidd anodd yr ydym ni ynddynt ar hyn o bryd, mae hynny'n refeniw pwysig iawn. Gwyddom o'r drafodaeth a gawsom ni gydag uwch reolwyr gweithredol Maes Awyr Caerdydd ddydd Llun yr wythnos diwethaf eu bod eisoes yn ennill mwy o arian nag y mae'n ei gostio i redeg y maes awyr, ac mai dyna fu'r achos dros y tair blynedd diwethaf. Felly, mae hwnnw'n bwynt pwysig iawn, oherwydd pe bai hynny ddim yn wir yna yn amlwg gallai'r sefyllfa fod yn un anodd iawn.
Gwyddom mai'r ffigur allweddol yw oddeutu 1.6/1.7 miliwn o deithwyr y flwyddyn. Felly, yn amlwg, rydym ni mewn sefyllfa beryglus ar hyn o bryd o ganlyniad i'r coronafeirws, sy'n amlwg yn amharu ar bopeth o ran economi'r byd. Ond mewn gwirionedd dim ond £36.2 miliwn, Nick Ramsay, y mae Maes Awyr Caerdydd wedi ei fenthyg o'r £38 miliwn posib—dyna a glywsom ni yn y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus. Mae angen inni roi'r benthyciad masnachol hwnnw o £36.2 miliwn yng nghyd-destun yr hyn y mae meysydd awyr rhanbarthol eraill yn ei wneud o ran dyled. Fe wnaethom ni ddysgu yr wythnos diwethaf fod gan Lerpwl ddyled o £102 miliwn; Newcastle £367 miliwn; Leeds Bradford £125 miliwn; a maes awyr Bryste £590 miliwn o ddyled.
Will you give way, Jenny?
A wnewch chi ildio, Jenny?
Yes.
Gwnaf.
Just on your previous point there, the statistic I've got in front of me is definitely that the Welsh Government has now fully drawn down that £38 million, but I'm willing to discuss that with you later. It may be that I've got the wrong end of the stick, but I think that that money has been drawn down.
Dim ond o ran eich pwynt blaenorol yn y fan yna, mae'r ystadegyn sydd gennyf o'm blaen yn bendant yn dweud bod Llywodraeth Cymru bellach wedi benthyca'r £38 miliwn hwnnw yn ei gyfanrwydd, ond rwy'n barod i drafod hynny gyda chi'n ddiweddarach. Efallai fy mod wedi camddeall, ond credaf fod yr arian hwnnw wedi ei fenthyca.
Okay. I agree that £1 million or £2 million is a lot of money, but I think that the point is that they are still within the amount of money that's already been agreed with the Welsh Government, further to the collapse of Thomas Cook.
So, there's no doubt that the collapse of Thomas Cook, and indeed Flybe, and on top of that coronavirus, are delaying the timescale by which the company is able to repay the loan to the Welsh Government. And the company executives were perfectly frank about that, even though it was before we knew about the demise of Flybe.
But for every company that fails in normal commercial circumstances, there is another who is a potential beneficiary. So, we've seen TUI increasing the number of flights out of Cardiff. We've seen some of the Flybe routes taken over by Loganair. There'll always be commercial companies who will see somebody else's pain as a business opportunity, and that's absolutely fine.
I agree with Mick Antoniw that the previous Secretary of State for Wales should more accurately have been described as the Secretary of State for Bristol and the south-west, because he seemed far more interested in that. Quite why the Member of Parliament for the Vale of Glamorgan hated his local airport so much, only he knows. Maybe the flight path went over his house. [Laughter.]
But there are many reasons why Cardiff is more likely to survive the current difficulties for all airlines across the world than many other regional airports in the UK; it's because there are several features of Cardiff's airport that make it a much better bet in the long term. One is the fantastically long runway that we have got, which is far longer than the runway in Bristol or Birmingham, which means that it's ideal for long-haul airlines. Whatever the climate change emergency, it is difficult to envisage that all of us who need to travel to the United States are going to go by boat. Some people are going to continue to need to go by plane. So, having this very long runway—positioned mainly over the sea and agricultural land, which means it's far less disruptive than an airport in a built-up area—means that it's ideal for future runways.
On top of that, it's got the relationship with the British Airways maintenance centre, and it has the capacity to become a centre for innovation. For example, we discussed autonomous pods that are operating at Heathrow, which could be used to connect Rhoose station with the airport terminal, which would overcome one of the weaknesses that Cardiff Airport has at the moment. So, I think that this is an airport with a future, and is a very good Welsh Government investment.
O'r gorau. Cytunaf fod £1 miliwn neu £2 filiwn yn llawer o arian, ond credaf mai'r pwynt yw eu bod yn dal o fewn y swm o arian y cytunwyd arno eisoes gyda Llywodraeth Cymru, yn dilyn cwymp Thomas Cook.
Felly, does dim amheuaeth bod cwymp Thomas Cook, ac yn wir Flybe, ac ar ben hynny y coronafeirws, yn gohirio'r amserlen o ran pryd y gall y cwmni ad-dalu'r benthyciad i Lywodraeth Cymru. Ac roedd rheolwyr gweithredol y cwmni'n berffaith onest am hynny, er bod hynny cyn inni wybod am dranc Flybe.
Ond i bob cwmni sy'n methu mewn amgylchiadau masnachol arferol, mae un arall sydd o bosib yn elwa. Felly, rydym ni wedi gweld TUI yn cynyddu nifer y teithiau awyr o Gaerdydd. Rydym ni wedi gweld Loganair yn mabwysiadu rhai o lwybrau Flybe. Bydd yna bob amser gwmnïau masnachol a fydd yn gweld poen rhywun arall fel cyfle busnes, ac mae hynny'n hollol dderbyniol.
Cytunaf â Mick Antoniw y dylai cyn-Ysgrifennydd Gwladol Cymru fod wedi cael ei ddisgrifio'n fwy cywir fel Ysgrifennydd Gwladol Bryste a'r de-orllewin, oherwydd ymddangosai fod ganddo lawer mwy o ddiddordeb yn yr ardal honno. Pam mae Aelod Seneddol Bro Morgannwg yn casáu ei faes awyr lleol gymaint, ef ei hun a ŵyr? Efallai fod yr awyrennau'n hedfan dros ei dŷ. [Chwerthin.]
Ond mae llawer o resymau pam mae Caerdydd yn fwy tebygol o oroesi'r anawsterau presennol i bob cwmni hedfan ym mhob cwr o'r byd na llawer o feysydd awyr rhanbarthol eraill yn y DU; sef oherwydd bod sawl nodwedd o Faes Awyr Caerdydd yn ei gwneud yn safle llawer gwell yn y tymor hir. Un yw'r rhedfa anhygoel o hir sydd gennym ni, sy'n hirach o lawer na'r rhedfa ym Mryste neu Birmingham, sy'n golygu ei bod yn ddelfrydol ar gyfer cwmnïau awyrennau sy'n teithio pellteroedd hir. Beth bynnag fo'r argyfwng newid hinsawdd, mae'n anodd rhagweld y bydd pob un ohonom ni y mae angen iddo deithio i'r Unol Daleithiau yn mynd ar gwch. Mae'r angen i rai pobl fynd ar awyren yn mynd i barhau. Felly, mae'r rhedfa hir hon—sydd wedi'i lleoli'n bennaf dros y môr a thir amaethyddol, sy'n golygu ei bod yn tarfu llawer llai na maes awyr mewn ardal adeiledig—yn golygu ei fod yn ddelfrydol ar gyfer rhedfeydd yn y dyfodol.
Ar ben hynny, mae ganddo'r berthynas â chanolfan gynnal a chadw British Airways, ac mae ganddo'r gallu i fod yn ganolfan arloesi. Er enghraifft, buom yn trafod y podiau teithio awtomatig sy'n gweithredu yn Heathrow, y gellid eu defnyddio i gysylltu gorsaf y Rhws â therfynfa'r maes awyr, a fyddai'n goresgyn un o'r gwendidau sydd gan Faes Awyr Caerdydd ar hyn o bryd. Felly, rwy'n credu bod hwn yn faes awyr gyda dyfodol, a'i fod yn fuddsoddiad da iawn gan Lywodraeth Cymru.
Finally, Rhianon Passmore.
Yn olaf, Rhianon Passmore.
Thank you, Deputy Llywydd. It was reassuring to hear from the Minister that the recent and highly regrettable news that Flybe ceased trading on 4 March does not affect the overall viability of Cardiff Airport; but equally, aviation is indeed having a very difficult period, and we know that Brexit is playing its part in this.
But, the on the record doom-mongering from the Conservative Party opposite about the long-term future of the airport has proved to be unfounded, and it is unwelcome for the airport and those whose jobs rely on it. So, I also suggest that we do not talk Wales down. The day after the Flybe announcement, Cardiff Airport confirmed it had secured agreement with Loganair to step in and operate this crucial Cardiff to Edinburgh service starting on 23 March, so it's a shame that the party opposite did not welcome this. If they support the airport and they support Welsh infrastructure, it is my belief that they should.
It is also right, again, I think, to underscore here that Cardiff Airport is indeed an important piece of strategic transport infrastructure. It is a key economic asset for Wales, and as such its vitals are strong. Nearly 1.7 million passengers flew from Cardiff Airport in 2019. That's up 7 per cent on the year before, the busiest year since 2009, and up by 65 per cent since our Welsh Government involvement. Last year also saw the airport post a 34 per cent growth in commercial revenue. These are real facts.
There is much talk in this Chamber of Wales becoming a mature nation in its own right as a member of the United Kingdom family of nations. So, what self-respecting nation does not want or have its own airport servicing its capital city and the wider nation, and the 52,000 supply-chain jobs that go with it, including research and development? If we choose to shirk our national responsibilities to Wales, we would stand aside as regional English cities like Bristol and Exeter's airports grow. We are an aspirational and ambitious nation, and I know that the Welsh Labour Government will not shrink from standing up for Wales. It is vital for Wales's trading economy post Brexit to support Cardiff Airport as part of a high quality, integrated and low carbon public-transport system.
The Welsh Labour Government has also consistently called for air passenger duty to be devolved to Wales, and I'm glad that the Tories opposite now support it. I would ask them to take that message back to their UK masters. Independent expert analysis demonstrates clear economic benefits for Wales if air passenger duty is devolved, and obviously a subsequent decision taken by Welsh Ministers to reduce that air passenger duty. As the UK leaves the EU, the devolution of air passenger duty is a means by which the Welsh Government can promote the economic attractiveness of Wales, and growth in Wales in unison with the Welsh Government's existing economic policies, and is a key attraction for our investors. So, I'm pleased that there is now cross-party support across the Assembly for powers for air passenger duty to be made in Wales.
And I would also say—put it very simply, then—if Members do back Wales, then they will back the Welsh Government and Cardiff Airport. It is time that we all stand up for Wales, and it's time to end the talking down of Wales.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Roedd hi'n galonogol clywed gan y Gweinidog nad yw'r newyddion diweddar a hynod anffodus fod Flybe wedi rhoi'r gorau i fasnachu ar 4 Mawrth yn effeithio ar hyfywedd cyffredinol Maes Awyr Caerdydd; ond yn yr un modd, mae awyrennau'n cael cyfnod anodd iawn, a gwyddom fod Brexit yn chwarae ei rhan yn hyn.
Ond, mae'r codi bwganod ar goedd gan y Blaid Geidwadol gyferbyn ynglŷn â dyfodol hirdymor y maes awyr wedi profi'n ddi-sail, ac nid yw'r maes awyr a'r rhai y mae eu swyddi'n dibynnu arnynt yn ei groesawu. Felly, awgrymaf hefyd nad ydym yn bychanu Cymru. Drannoeth cyhoeddiad Flybe, cadarnhaodd Maes Awyr Caerdydd ei fod wedi sicrhau cytundeb gyda Loganair i gamu i'r adwy a chynnal y gwasanaeth hanfodol hwn o Gaerdydd i Gaeredin gan ddechrau ar 23 Mawrth, felly mae'n drueni nad oedd y blaid gyferbyn yn croesawu hyn. Os ydynt yn cefnogi'r maes awyr ac yn cefnogi seilwaith Cymru, rwy'n credu y dylent ei groesawu.
Mae hi hefyd yn briodol, unwaith eto, rwy'n credu, i bwysleisio yma fod Maes Awyr Caerdydd yn wir yn ddarn pwysig o seilwaith trafnidiaeth strategol. Mae'n ased economaidd allweddol i Gymru, ac fel y cyfryw mae ei helfennau hanfodol yn gryf. Hedfanodd bron i 1.7 miliwn o deithwyr o Faes Awyr Caerdydd yn 2019. Mae hynny'n 7 y cant yn fwy na'r flwyddyn flaenorol, y flwyddyn brysuraf ers 2009, ac i fyny 65 y cant ers i Lywodraeth Cymru ddechrau ymwneud â'r maes awyr. Y llynedd hefyd cafwyd twf o 34 y cant mewn refeniw masnachol yn y maes awyr. Mae'r rhain yn ffeithiau go iawn.
Mae llawer o sôn yn y Siambr hon am Gymru'n dod yn genedl aeddfed yn ei hawl ei hun yn aelod o deulu cenhedloedd y Deyrnas Unedig. Felly, pa genedl gyda'r rhithyn lleiaf o hunan-barch nad oes ganddi, neu nad yw'n dymuno cael, ei maes awyr ei hun yn gwasanaethu ei phrifddinas a'r genedl ehangach, a'r 52,000 o swyddi yn y gadwyn gyflenwi sy'n mynd gyda hynny, gan gynnwys ymchwil a datblygu? Os byddwn yn dewis osgoi ein cyfrifoldebau cenedlaethol tuag at Gymru, byddem yn sefyll o'r neilltu wrth i feysydd awyr dinasoedd rhanbarthol Lloegr fel Bryste a Chaerwysg dyfu. Rydym yn genedl gyda dyheadau ac uchelgais, ac rwy'n gwybod na fydd Llywodraeth Lafur Cymru yn gyndyn o sefyll dros Gymru. Mae'n hanfodol i economi masnachu Cymru ar ôl Brexit ein bod yn cefnogi Maes Awyr Caerdydd fel rhan o system trafnidiaeth gyhoeddus o ansawdd uchel, integredig a charbon isel.
Mae Llywodraeth Lafur Cymru hefyd wedi galw'n gyson am ddatganoli'r doll teithwyr awyr i Gymru, ac rwy'n falch bod y Torïaid gyferbyn yn gefnogol o hyn bellach. Byddwn yn gofyn iddynt fynd â'r neges honno'n ôl i'w meistri yn y DU. Mae dadansoddiad arbenigol annibynnol yn dangos manteision economaidd amlwg i Gymru pe bai'r doll teithwyr awyr wedi'i datganoli, ac yn amlwg pe bai Gweinidogion Cymru wedyn yn penderfynu lleihau'r doll teithwyr awyr honno. Wrth i'r DU adael yr UE, mae datganoli'r doll teithwyr awyr yn ffordd y gall Llywodraeth Cymru hyrwyddo atyniad economaidd Cymru, a thwf yng Nghymru ar y cyd â pholisïau economaidd presennol Llywodraeth Cymru, ac mae'n atyniad allweddol i'n buddsoddwyr. Felly, rwy'n falch bod cefnogaeth drawsbleidiol nawr ar draws y Cynulliad i Gymru fod â'r grymoedd dros y doll teithwyr awyr.
A byddwn hefyd yn dweud—a'i roi yn syml iawn, felly—os yw Aelodau yn cefnogi Cymru, yna byddant yn cefnogi Llywodraeth Cymru a Maes Awyr Caerdydd. Mae'n bryd i ni i gyd sefyll dros Gymru, ac mae'n bryd inni roi terfyn ar fychanu Cymru.
Can I now call on the Minister for Economy, Transport and North Wales to reply to the debate? Ken Skates.
A gaf i alw nawr ar Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru i ymateb i'r ddadl? Ken Skates.
Diolch, Dirprwy Llywydd. I really am grateful for all Members' contributions this afternoon, especially to those Members who are supporting our motion, and to those Members on the Conservative benches who are now backing the Welsh Government position against UK Government policy.
I do feel that it is most important that we recognise that it's our collective responsibility to support and promote the airport—not to run it down on social media or to use it as a political football. You would never, never, ever hear elected public servants running down John F. Kennedy airport or Charles de Gaulle airport, or any other of the world's publicly owned airports.
Let me be absolutely clear, we will not allow Cardiff Airport to fall out of the control of the public of Wales, and operating on their behalf, the Welsh Government. Our position today remains consistent with our position in 2013, in 2014, in 2015, right through to the present day. We are, of course, open to private sector investment in the airport, and the potential for the private sector to take a stake, but we as a Welsh Government took back control of that vitally important piece of infrastructure, and we will retain control on behalf of the people of Wales.
A question was asked of me by Russell George—a very important question about what aviation experts believe is in the best interests of the world's airports: whether they should be publicly owned or privately owned. Now, when we talk about experts, Donald Trump, the President of the United States, he likes to consider himself an expert in lots and lots and lots of things, but you don't hear him rushing to try to find buyers in the private sector for all of those publicly owned airports in the United States. And as Helen Mary Jones said, public ownership is the global norm. In fact, around 85 per cent of the world's airports that carry passengers are publicly owned.
Now, I did hear David Melding joking, I think, about David Rowlands not being a capitalist anymore because he's a supporter of the public ownership of the airport, but you wouldn’t accuse President Donald Trump or former New York Mayor, Rudy Giuliani, or any of the other right-wing supporters of public ownership of airports in the US of not being capitalists. You would not accuse Nicolas Sarkozy and you wouldn't have accused Jacques Chirac of being anti-capitalist for their support of public ownership of Charles de Gaulle and many, many other airports in France.
Now, at the start of this debate, I offered to work collectively with Members in this Chamber, and that still stands. But, please, do not use carefully selected statistics and present them in a way that's designed to skewer the future of the airport. And today, I think that statistic that is most often used by those who wish to talk down the airport was once again raised, and it concerns the loan—the investment—that's being made in the airport. But as Jenny Rathbone rightly identified, that relatively small amount of investment in Cardiff Airport pales into insignificance against some of the debt that many other airports have, including Bristol Airport that currently carries a debt burden of more than £0.5 billion.
Now, Nick Ramsay, I thought, made a vitally important point—that it's essential that we consider the impact of the collapse of any airlines when we consider supporting the airport with commercial loans. I can tell Members that, as part of our due diligence, we stress-tested the financial strength of the airport against the collapse of Flybe. Now, Cardiff Airport is not in the same position that many other small regional airports are in today as a consequence of Flybe's collapse—airports such as Southampton, where 95 per cent of traffic was provided by Flybe, or other airports that are in similar positions, such as Belfast or Exeter—and that's because of the diversification that's taken place at the airport in the last two years. It was interesting last week, Dirprwy Llywydd, that the BBC re-ran a story online from 2018. The headline was something along the lines of 'Collapse of Flybe would be devastating for Cardiff Airport'. That is not the case today, but it would have been the case in 2018. I am convinced that, had the Conservatives won the election in 2016 and sold off the airport after that election, then today, as a consequence of Flybe's collapse, the airport would have collapsed as well.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n wirioneddol ddiolchgar am gyfraniadau'r holl Aelodau y prynhawn yma, yn enwedig i'r Aelodau hynny sy'n cefnogi ein cynnig, ac i'r Aelodau hynny ar feinciau'r Ceidwadwyr sydd nawr yn cefnogi safbwynt Llywodraeth Cymru yn groes i bolisi Llywodraeth y DU.
Rwyf yn teimlo ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn cydnabod mai ein cyfrifoldeb ar y cyd yw cefnogi a hyrwyddo'r maes awyr—nid ei fychanu ar gyfryngau cymdeithasol na'i ddefnyddio fel pêl-droed wleidyddol. Ni fyddech byth, byth, byth yn clywed gweision cyhoeddus etholedig yn lladd ar faes awyr John F. Kennedy neu faes awyr Charles de Gaulle, neu unrhyw feysydd awyr eraill y byd sydd mewn perchnogaeth gyhoeddus.
Gadewch imi fod yn gwbl glir, ni fyddwn yn caniatáu i Faes Awyr Caerdydd ddod allan o reolaeth gyhoeddus yng Nghymru, ac yn gweithredu ar eu rhan, Llywodraeth Cymru. Mae ein sefyllfa heddiw yn parhau i fod yn gyson â'n sefyllfa yn 2013, yn 2014, yn 2015, hyd heddiw. Rydym ni, wrth gwrs, yn agored i fuddsoddiad gan y sector preifat yn y maes awyr, a'r posibilrwydd i'r sector preifat gymryd cyfran, ond rydym ni, Llywodraeth Cymru, wedi adfer rheolaeth dros y darn holl bwysig hwnnw o seilwaith, a byddwn yn cadw rheolaeth arno ar ran pobl Cymru.
Gofynnwyd cwestiwn i mi gan Russell George—cwestiwn pwysig iawn am yr hyn y mae arbenigwyr hedfan yn ei gredu sydd er pennaf les meysydd awyr y byd: a ddylent fod yn eiddo cyhoeddus neu'n eiddo preifat. Nawr, pan soniwn am arbenigwyr, Donald Trump, Arlywydd yr Unol Daleithiau, mae'n hoffi ystyried ei hun yn arbenigwr mewn llawer iawn o bethau, ond nid ydych yn ei glywed yn rhuthro i geisio dod o hyd i brynwyr yn y sector preifat ar gyfer yr holl feysydd awyr hynny sy'n eiddo cyhoeddus yn yr Unol Daleithiau. Ac fel y dywedodd Helen Mary Jones, mae perchenogaeth gyhoeddus yn norm byd-eang. Yn wir, mae tua 85 y cant o feysydd awyr y byd sy'n cludo teithwyr yn eiddo cyhoeddus.
Nawr, fe glywais David Melding yn cellwair, mi gredaf, nad yw David Rowlands yn gyfalafwr mwyach oherwydd ei fod yn gefnogol i'r maes awyr fod mewn perchnogaeth gyhoeddus, ond ni fyddech yn cyhuddo'r Arlywydd Donald Trump neu gyn-faer Efrog newydd, Rudy Giuliani, neu unrhyw un arall asgell dde sy'n cefnogi perchnogaeth gyhoeddus o feysydd awyr yn yr Unol Daleithiau o beidio â bod yn gyfalafwyr. Ni fyddech yn cyhuddo Nicolas Sarkozy ac ni fyddech wedi cyhuddo Jacques Chirac o fod yn wrth-gyfalafol am eu cefnogaeth o berchnogaeth gyhoeddus Charles de Gaulle a llawer, llawer o feysydd awyr eraill yn Ffrainc.
Nawr, ar ddechrau'r ddadl hon, cynigiais weithio ar y cyd ag Aelodau yn y Siambr hon, a dyna'r sefyllfa o hyd. Ond, os gwelwch yn dda, peidiwch â defnyddio ystadegau wedi eu dethol yn ofalus a'u cyflwyno mewn modd sydd wedi'i gynllunio i ystumio dyfodol y maes awyr. A heddiw, credaf y crybwyllwyd unwaith eto yr ystadegyn hwnnw a ddefnyddir amlaf gan y rhai sy'n dymuno bychanu'r maes awyr, ac mae'n ymwneud â'r benthyciad—y buddsoddiad—sy'n cael ei wneud yn y maes awyr. Ond fel y dywedodd Jenny Rathbone yn gwbl briodol, mae'r buddsoddiad cymharol fach hwnnw yn y maes awyr yng Nghaerdydd yn ddibwys o'i gymharu â rai o'r dyledion sydd gan lawer o feysydd awyr eraill, gan gynnwys maes awyr Bryste sydd â baich dyledion o fwy na £0.5 biliwn.
Nawr, roeddwn yn credu bod Nick Ramsay wedi gwneud sylw hollbwysig—ei bod hi'n hanfodol inni ystyried effaith cwymp unrhyw gwmnïau awyrennau pan fyddwn yn ystyried cefnogi'r maes awyr gyda benthyciadau masnachol. Gallaf ddweud wrth yr Aelodau ein bod ni, yn rhan o'n gwaith diwydrwydd dyladwy, wedi profi cryfder ariannol y maes awyr petai cwmni Flybe yn mynd i'r gwellt. Nawr, nid yw Maes Awyr Caerdydd yn yr un sefyllfa ag y mae llawer o feysydd awyr rhanbarthol bach eraill ynddi heddiw o ganlyniad i gwymp Flybe—meysydd awyr fel Southampton, lle y darparwyd 95 y cant o drafnidiaeth gan Flybe, neu feysydd awyr eraill sydd mewn sefyllfaoedd tebyg, megis Belfast neu Gaerwysg—ac mae hynny oherwydd yr arallgyfeirio sydd wedi digwydd yn y maes awyr yn y ddwy flynedd ddiwethaf. Roedd hi'n ddiddorol yr wythnos diwethaf, Dirprwy Lywydd, fod y BBC wedi ail-redeg stori ar-lein o 2018. Roedd y pennawd rywbeth yn debyg i 'Byddai cwymp Flybe yn drychinebus i Faes Awyr Caerdydd'. Nid yw hynny'n wir heddiw, ond byddai wedi bod yn wir yn 2018. Rwyf yn argyhoeddedig, petai'r Ceidwadwyr wedi ennill yr etholiad yn 2016 ac wedi gwerthu'r maes awyr ar ôl yr etholiad hwnnw, yna heddiw, o ganlyniad i gwymp Flybe, y byddai'r maes awyr wedi mynd i'r wal hefyd.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes, of course.
Gwnaf, wrth gwrs.
I'm grateful to you for taking the intervention. You may wish to take this opportunity to share with the Chamber the news that you gave me about the Flybe jobs that have already been saved at the airport. Of course, that's no consolation to those employed in other airports who were not so fortunate, but I think it would be helpful to have that on the record and perhaps reassuring.
Rwy'n ddiolchgar i chi am dderbyn yr ymyriad. Efallai yr hoffech chi fanteisio ar y cyfle hwn i rannu â'r Siambr y newyddion a roesoch chi i mi ynglŷn â'r swyddi Flybe sydd eisoes wedi'u hachub yn y maes awyr. Wrth gwrs, nid yw hynny'n gysur i'r rheini sy'n cael eu cyflogi mewn meysydd awyr eraill nad oeddent mor ffodus, ond rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol i glywed hynny ar goedd ac y byddai efallai'n gysur.
I think it's really important. Helen Mary Jones makes a really important point about the human impact of Flybe's collapse, and I am pleased to say that, as a consequence of Loganair intervening and taking up the Cardiff to Edinburgh route, they have prioritised jobs for Flybe staff and this includes at Cardiff Airport. I am also encouraged by very recent discussions that the airport is having with other airlines who also could step in and take over vitally important routes.
I'd just like to say that I am genuinely grateful to the Welsh Conservatives for their support of our position on air passenger duty and their support for the call for a route between Cardiff and Manchester to be established. It's ironic though because, of course, we asked the UK Government to promote a public service obligation from Cardiff to Manchester and they refused to do so, to the European Commission.
So, I ask for the support of all Members in calling on the UK Government to consider three vitally important measures in its review of regional connectivity. First, remove the regulatory cost burden on regional airports, as is done in Europe. Second, open up new public service obligation flights between the UK regions and also to Europe. Thirdly and finally, but vitally important, is air passenger duty: devolve APD to Wales so that we have control to deliver our policy objectives.
Rwy'n credu ei fod yn bwysig iawn. Mae Helen Mary Jones yn gwneud pwynt pwysig iawn am yr effaith y mae cwymp Flybe wedi ei chael ar bobl, ac mae'n dda gennyf ddweud, o ganlyniad i Loganair yn ymyrryd ac yn rhedeg y gwasanaeth o Gaerdydd i Gaeredin, maen nhw wedi rhoi blaenoriaeth i swyddi staff Flybe ac mae hyn yn cynnwys ym Maes Awyr Caerdydd. Fe'm calonogwyd hefyd gan drafodaethau diweddar iawn y mae'r maes awyr yn eu cael gyda chwmnïau hedfan eraill a allai gamu i'r adwy a chymryd ehediadau hanfodol bwysig o dan eu hadain.
Hoffwn ddweud fy mod yn wirioneddol ddiolchgar i'r Ceidwadwyr Cymreig am eu cefnogaeth i'n safbwynt ar y doll teithwyr awyr a'u cefnogaeth i'r alwad am sefydlu ehediad rhwng Caerdydd a Manceinion. Mae'n eironig serch hynny oherwydd, wrth gwrs, fe wnaethom ni ofyn i Lywodraeth y DU hyrwyddo rhwymedigaeth gwasanaeth cyhoeddus o Gaerdydd i Fanceinion a gwrthodasant wneud hynny, i'r Comisiwn Ewropeaidd.
Felly, gofynnaf am gefnogaeth yr holl Aelodau wrth alw ar Lywodraeth y DU i ystyried tri mesur hanfodol bwysig yn ei hadolygiad o gysylltedd rhanbarthol. Yn gyntaf, dileu'r baich costau rheoleiddio ar feysydd awyr rhanbarthol, fel y gwneir yn Ewrop. Yn ail, agor ehediadau rhwymedigaeth gwasanaeth cyhoeddus newydd rhwng rhanbarthau'r DU a hefyd i Ewrop. Yn drydydd ac yn olaf, ond yn hanfodol bwysig, y doll teithwyr awyr: datganoli hon i Gymru fel bod gennym ni reolaeth i gyflawni ein hamcanion polisi.
Thank you very much. The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? [Objection.] Okay. So we defer voting on this item until voting time.
Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn gwelliant 1. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Iawn. Felly, gohiriwn y bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Before we move to voting time and the Stage 3 debate on the Health and Social Care (Quality and Engagement) (Wales) Bill, I will suspend proceedings for 15 minutes. That's 1-5 minutes. The bell will be rung five minutes before we reconvene, but could I encourage Members to return to the Chamber promptly? So, a 15-minute break and the bell will be rung five minutes before we reconvene. So, the Plenary now stands adjourned.
Cyn i ni symud i'r cyfnod pleidleisio a'r ddadl Cyfnod 3 ar y Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Ansawdd ac Ymgysylltu) (Cymru), byddaf yn atal y trafodion am 15 munud. Dyna bymtheg munud. Cenir y gloch bum munud cyn inni ailymgynnull, ond a gaf i annog yr Aelodau i ddychwelyd i'r Siambr ar unwaith? Felly, egwyl o 15 munud ac fe genir y gloch bum munud cyn inni ailymgynnull. Felly, mae'r cyfarfod llawn bellach wedi'i ohirio.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 16:38.
Ailymgynullodd y Cynulliad am 16:59, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
Plenary was suspended at 16:38.
The Assembly reconvened at 16:59, with the Llywydd in the Chair.
Dyma ni'n cychwyn ar ein cyfnod pleidleisio, felly. Mae'r unig bleidlais nawr ar y ddadl ar Maes Awyr Caerdydd. Y gwelliant cyntaf fydd y gwelliant cyntaf i'w gymryd—gwelliant 1, felly—a dwi'n galw am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly mae gwelliant 1 wedi ei wrthod.
We will move now to voting time. The only vote is on the debate on Cardiff Airport. The first amendment will be the first vote, and therefore I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 12, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 1 is not agreed.
NDM7290 - Gwelliant 1: O blaid: 12, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7290 - Amendment 1: For: 12, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 2 yw'r ail bleidlais, a dwi'n galw am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Caroline Jones. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 2 wedi ei wrthod.
Amendment 2: I call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Caroline Jones. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 37 against. Therefore, amendment 2 is not agreed.
NDM7290 - Gwelliant 2: O blaid: 13, Yn erbyn: 37, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7290 - Amendment 2: For: 13, Against: 37, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 3—rwy'n galw am bleidlais ar welliant 3, yn enw Caroline Jones. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 3 wedi ei wrthod.
Amendment 3—I call for a vote on amendment 3, again in the name of Caroline Jones. Open the vote. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 37 against. Therefore, amendment 3 is not agreed.
NDM7290 - Gwelliant 3: O blaid: 14, Yn erbyn: 37, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7290 - Amendment 3: For: 14, Against: 37, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Mae'r bleidlais nesaf, felly, ar y cynnig—y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 39, neb yn ymatal, 12 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi ei dderbyn.
The next vote is on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 39, no abstentions, 12 against. Therefore, the motion is agreed.
NDM7290 - Dadl: Maes Awyr Caerdydd: O blaid: 39, Yn erbyn: 12, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM7290 - Debate: Cardiff Airport: For: 39, Against: 12, Abstain: 0
Motion has been agreed
Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw'r Cyfnod 3 ar gyfer y Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Ansawdd ac Ymgysylltu) (Cymru).
The next item on our agenda is the Stage 3 proceedings on the Health and Social Care (Quality and Engagement) (Wales) Bill.
Mae'r grŵp cyntaf o welliannau yn ymwneud â'r ddyletswydd i sicrhau ansawdd mewn gwasanaethau iechyd—i gynllunio'r gweithlu a lefelau staffio priodol. Gwelliant 21 yw'r prif welliant yn y grŵp. Dwi'n galw ar Angela Burns i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliant a'r grŵp. Angela Burns.
The first group of amendments relates to the duty to secure quality in health services—workforce planning and appropriate staffing levels. Amendment 21 is the lead amendment in the group, and I call on Angela Burns to move the lead amendment and to speak to the other amendments in the group. Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 21 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 21 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Thank you, Presiding Officer. I formally table the amendments here in my name. I would like to, at the outset, Minister, say that these are by way of probing amendments. You do have the opportunity, by your response, to ensure that we don't have to spend time in voting from 21 to 34.
These amendments have been retabled by us from Stage 2. They were previously tabled as a mix from Helen Mary Jones and from me, and they are in support of committee recommendation 4, because I think it is necessary to remember the Royal College of Nursing's comments on the Bill at Stage 1, saying that this Bill is an ideal opportunity for the Welsh Government to progress with the principles of the Nurse Staffing Levels (Wales) Act 2016 and to broaden its applicability. It's particularly relevant to section 25D of this Act, which is about making sure that local health boards and NHS trusts may undertake these provisions in order to enable them to comply with their duties under this Act.
Now, surely this chimes with what the Minister also said at Stage 1, when he said that the duty of quality is more than just a cultural change, and I agree with him. To have a cultural change, all clinical staffing groups should be part of sufficient workforce planning. Amendment 33 outlines that the Welsh Government must take reasonable steps to ensure that there are a sufficient number of specific healthcare staff, including nurses, midwives and medical practitioners. As I noted at Stage 2, it was heartbreakingly clear in the case of Cwm Taf that a number of factors, including an insufficient level of midwives, caused the catastrophic collapse in the provision of safe care that we saw there.
So, we believe it's the Welsh Government's duty to ensure that it's not repeated again, and we think that this Bill is a very good vehicle to do that through. There is no routine reporting of midwifery vacancies, and Healthcare Inspectorate Wales's national review of maternity services in Wales won't be published until later this summer. So, without this key data on an ongoing basis, rather than a one-off review, we're not aware of whether there are enough maternity staff in every health board in Wales.
The first part of amendment 34, a duty to ensure appropriate staffing, is intended to hold the Welsh Government to the same standards and expectations as an NHS body. It does require the Minister to demonstrate what action has been taken to achieve this. Now, let me be clear, with the cases that we're now seeing of COVID-19 appearing in Wales, and noting the potential pressures on staffing that a full outbreak will have, now is the time to monitor pressures within the health system, so that we know whether our health boards are able to deliver those safe levels of care.
The second part of our amendment, the duty to have a real-time staffing assessment in place, will ensure that staffing levels are regularly monitored so that NHS bodies and Ministers actually respond to issues as they happen in real time, instead of only responding to agreed procedures from months or years before. As I noted at Stage 2, there are already issues with safe nursing levels, as the Royal College of Nursing is still concerned that neither the Welsh Government nor NHS Wales publish national figures for nursing vacancies using an agreed definition of what constitutes a vacancy. And annual data published by the Welsh Government on nursing levels does not adequately reflect patient need or service development, including comorbidities and an ageing population.
The third and final part of the amendment, the duty to have a risk escalation process in place, will give every single member of staff a clear mechanism to raise concerns if they are working in settings where they feel the levels of available staffing are not conducive to safety.
At Stage 2, it was noted by the Minister that he would not support these amendments—so, I understand that at the moment—as the Bill would not be the appropriate mechanism for enacting a change of this magnitude, and that applying any principles of the nurse staffing levels Act to all other clinical staffing groups in Wales without the same degree of consideration and scrutiny would be inappropriate and inconsistent. Yet, as we have so often said before with Welsh Government legislation, the Bill's provisions on the duty of quality are overly broad. It therefore risks becoming an aim rather than a duty, without specific mechanisms for health boards to undertake the necessary action to ensure it is upheld and monitored routinely.
I do also, Minister, dispute your concerns about the financial considerations, as having appropriate staffing levels in place will cost NHS bodies and Welsh Government less money in the long term due to less sickness and stress-related illnesses, as well as improved mental health for all staff. The amendments also recognise that the onus is not solely placed on NHS bodies, and that Welsh Government have a role to play in the long-term secure future of staffing levels for NHS bodies.
I do note the points that you raised in Stage 2 in your letter to the Chair of the Health, Social Care and Sport Committee on 26 February, in which you said that Schedule 3 to the Bill amends subsection 47 of the Health and Social Care (Community Health and Standards) Act 2003 to require NHS bodies to take into account the healthcare standards. However, as will be outlined in my amendments in group 7, these standards have not been updated since 2015. Since then we've had a rapidly ageing population, as well as advances in technology that mean they are fast becoming obsolete. Therefore, I would be grateful if the Minister could outline a timeline on the refreshed standards, as well as placing on record his commitment to a clear mechanism to review these standards regularly.
Minister, should you be prepared to answer these questions on the health and care standards, as well as commit to supporting amendments 36 and 37, I would be prepared to withdraw these amendments.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy'n cyflwyno'r gwelliannau'n ffurfiol yma yn fy enw i. Hoffwn, ar y dechrau, Gweinidog, ddweud bod y rhain yn welliannau treiddgar. Mae gennych y cyfle, drwy eich ymateb, i sicrhau nad oes raid inni dreulio amser yn pleidleisio o 21 i 34.
Ailgyflwynwyd y gwelliannau hyn gennym ni o Gyfnod 2. Fe'u cyflwynwyd yn flaenorol fel cymysgedd gan Helen Mary Jones a mi, ac maen nhw'n cefnogi argymhelliad 4 y Pwyllgor, oherwydd credaf fod angen cofio sylwadau'r Coleg Nyrsio Brenhinol ar y Mesur yng Nghyfnod 1, a oedd yn nodi bod y Mesur hwn yn gyfle delfrydol i Lywodraeth Cymru fwrw ymlaen ag egwyddorion Deddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru) 2016 ac ehangu ei chymhwysedd. Mae'n arbennig o berthnasol i adran 25D o'r Ddeddf hon, sy'n ymwneud â sicrhau y gall byrddau iechyd lleol ac ymddiriedolaethau'r GIG ymgymryd â'r darpariaethau hyn i'w galluogi i gydymffurfio â'u dyletswyddau o dan y Ddeddf hon.
Nawr, does bosib bod hyn yn cyd-fynd â'r hyn a ddywedodd y Gweinidog yng Nghyfnod 1 hefyd, sef bod y ddyletswydd ansawdd yn fwy na newid diwylliannol, ac rwy'n cytuno ag ef. I gael newid diwylliannol, dylai pob grŵp o staff clinigol fod yn rhan o gynllunio'r gweithlu'n ddigonol. Mae gwelliant 33 yn amlinellu bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru gymryd camau rhesymol i sicrhau bod nifer digonol o staff gofal iechyd penodol, gan gynnwys nyrsys, bydwragedd ac ymarferwyr meddygol. Fel y nodais yng Nghyfnod 2, roedd yn dorcalonnus o eglur yn achos Cwm Taf fod nifer o ffactorau, gan gynnwys lefel annigonol o fydwragedd, wedi achosi'r methiant trychinebus yn y ddarpariaeth o ofal diogel a welsom yno.
Felly, credwn mai dyletswydd Llywodraeth Cymru yw sicrhau na fydd hyn yn digwydd eto, ac rydym yn credu bod y Bil hwn yn gyfrwng da iawn i wneud hynny. Ni cheir adroddiadau rheolaidd am swyddi gwag ar gyfer bydwragedd, ac ni fydd adolygiad cenedlaethol Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru o wasanaethau mamolaeth yng Nghymru yn cael ei gyhoeddi tan yn ddiweddarach yn yr haf. Felly, heb y data allweddol hyn ar sail barhaus, yn hytrach nag adolygiad untro, ni wyddom a oes digon o staff mamolaeth ym mhob Bwrdd Iechyd yng Nghymru.
Bwriad rhan gyntaf gwelliant 34, sef y ddyletswydd i sicrhau lefelau staffio priodol, yw mynnu bod Llywodraeth Cymru yn cadw at yr un safonau a disgwyliadau â chorff y GIG. Mae'n ei gwneud yn ofynnol i'r Gweinidog ddangos pa gamau a gymerwyd i gyflawni hyn. Nawr, gadewch imi fod yn glir, gyda'r achosion a welwn bellach o COVID-19 yn ymddangos yng Nghymru, a chan nodi'r pwysau posibl ar staffio os bydd yr haint yn lledu, dyma'r amser i fonitro pwysau o fewn y system iechyd, fel ein bod yn gwybod a all ein byrddau iechyd lleol ddarparu'r lefelau gofal diogel hynny.
Bydd ail ran ein gwelliant ni, y ddyletswydd i gael asesiad staffio amser real ar waith, yn sicrhau y caiff lefelau staffio eu monitro'n rheolaidd fel bod cyrff y GIG a'r Gweinidogion yn ymateb i faterion wrth iddyn nhw ddigwydd ar y pryd, yn hytrach na dim ond ymateb i weithdrefnau y cytunwyd arnyn nhw fisoedd neu flynyddoedd ynghynt. Fel y nodais yng Nghyfnod 2, mae materion eisoes yn codi o ran lefelau diogel nyrsio, gan fod y Coleg Nyrsio Brenhinol yn dal i bryderu nad yw Llywodraeth Cymru na GIG Cymru yn cyhoeddi ffigurau cenedlaethol ar gyfer swyddi nyrsio gwag gan ddefnyddio diffiniad y cytunwyd arno o'r hyn yw swydd wag. Ac nid yw data blynyddol a gyhoeddir gan Lywodraeth Cymru ar lefelau nyrsio yn adlewyrchu'n ddigonol anghenion cleifion na'r broses o ddatblygu gwasanaethau, gan gynnwys cydafiacheddau a phoblogaeth sy'n heneiddio.
Bydd trydedd ran a rhan olaf y gwelliant, y ddyletswydd i roi proses uwchgyfeirio risg ar waith, yn rhoi i bob aelod staff fecanwaith clir ar gyfer codi pryderon os ydynt yn gweithio mewn lleoliadau lle teimlant nad yw'r lefelau staffio sydd ar gael yn ddiogel.
Yng Nghyfnod 2, nododd y Gweinidog na fyddai'n cefnogi'r gwelliannau hyn—felly, rwy'n deall ar hyn o bryd—oherwydd nid y Mesur fyddai'r dull priodol o wneud newid o'r maint hwn, a byddai cymhwyso unrhyw egwyddorion o ddeddf lefelau staff nyrsio i bob grŵp staffio clinigol arall yng Nghymru, heb fod yr un faint o ystyriaeth a chraffu, yn amhriodol ac anghyson. Eto, fel yr ydym wedi dweud mor aml o'r blaen am ddeddfwriaeth Llywodraeth Cymru, mae darpariaethau'r Bil ar ddyletswydd ansawdd yn rhy eang. Felly mae perygl iddo fod yn nod yn hytrach na dyletswydd, heb fecanweithiau penodol i fyrddau iechyd ymgymryd â'r camau angenrheidiol i sicrhau y caiff ei gynnal a'i fonitro fel mater o drefn.
Rwyf hefyd, Gweinidog, yn amau eich pryderon ynghylch yr ystyriaethau ariannol. Bydd cael lefelau staffio priodol ar waith yn costio llai o arian i gyrff y GIG a Llywodraeth Cymru yn y tymor hir oherwydd salwch ac afiechydon sy'n ymwneud â straen, yn ogystal â gwell iechyd meddwl i'r holl staff. Mae'r gwelliannau hefyd yn cydnabod nad yw'r pwyslais ar gyrff y GIG yn unig, a bod gan Lywodraeth Cymru ran i'w chwarae yn nyfodol hirdymor lefelau staffio cyrff y GIG.
Rwy'n nodi'r pwyntiau a godwyd gennych yng Nghyfnod 2 yn eich llythyr at Gadeirydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon ar 26 Chwefror. Dywedasoch fod Atodlen 3 i'r Mesur yn diwygio is-adran 47 Deddf Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Iechyd Cymunedol a Safonau) 2003 i'w gwneud yn ofynnol i gyrff y GIG ystyried y safonau gofal iechyd. Fodd bynnag, fel yr amlinellir yn fy ngwelliannau yng ngrŵp 7, nid yw'r safonau hyn wedi'u diweddaru ers 2015. Ers hynny rydym wedi cael poblogaeth sy'n heneiddio'n gyflym, yn ogystal â datblygiadau mewn technoleg sy'n golygu eu bod bellach ar eu hôl hi. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog amlinellu amserlen ar gyfer y safonau diwygiedig, yn ogystal â rhoi ar glawr ei ymrwymiad i fecanwaith clir i adolygu'r safonau hyn yn rheolaidd.
Gweinidog, pe baech yn barod i ateb y cwestiynau hyn am y safonau iechyd a gofal, yn ogystal ag ymrwymo i gefnogi gwelliannau 36 a 37, byddwn yn fodlon tynnu'r gwelliannau hyn yn ôl.
Mi fyddwn ni ar feinciau Plaid Cymru yn cefnogi'r gwelliannau yma, ond mi fyddwn i'n dymuno jest cymryd eiliad bach i egluro sut y byddwn ni yn ymwneud â'r Bil yma yn gyffredinol ar y dechrau fel hyn hefyd.
Mae yna nifer o resymau pam yr ydym ni'n credu nad allwn ni gefnogi y Bil fel y mae o, a'i bod hi'n annhebygol y byddwn ni'n gallu cefnogi'r Bil ar ôl inni fynd drwy y broses rydyn ni'n mynd drwyddi heddiw. Mae nifer o resymau, a'r pennaf o'r rheini, am wn i, ydy y byddai'r Bil yma yn gwanhau llais y claf drwy gael gwared ar y cynghorau iechyd cymuned hynny sydd wedi bod yn lleisiau cryf dros y cleifion, ac yn sicr mae hynny'n wir yn y rhan o Gymru dwi yn byw ynddi hi yn y gogledd. Ac mae methiant y Bil i gynnig yn lle'r hyn sydd gennym ni rŵan fodel fyddai'n cynnig yr un annibyniaeth, yr un ddealltwriaeth o realiti ac anghenion gwasanaethau iechyd a gofal mewn gwahanol rannau o Gymru.
Ond mae yna rannau eraill o'r Bil rydyn ni hefyd yn teimlo sy'n annigonol. Beth sydd gennym ni yma ydy Bil sydd, mae'n ymddangos, yn rhoi safon a safonau wrth galon cynllunio gwasanaethau, ond sy'n methu wedyn â diffinio yn ddigon eglur ac yn ddigon cadarn beth ydy'r safonau disgwyliedig hynny, yn cyfeirio'n hytrach at safonau iechyd a gofal, ac mae'r ddogfen ddiweddaraf sydd yn diffinio'r rheini wedi dyddio—2015, dwi'n credu. Felly, mae yna wendidau yma rydyn ni'n gresynu ein bod ni wedi methu â mynd i’r afael â nhw mewn ffordd briodol yn ystod taith y Bil drwy'r Senedd. Ac yn fan hyn, dwi’n talu teyrnged i Helen Mary Jones am y gwaith y gwnaeth hi pan oedd hi’n llefarydd iechyd Plaid Cymru yng nghyfnod cynharach y daith drwy'r Senedd.
We on the Plaid Cymru benches will be supporting these amendments, but I would like to take a few moments to explain how we will engage with this Bill more generally at the outset.
There are a number of reasons why we believe we're unable to support the Bill as currently drafted and that it's unlikely that we could support the Bill after we've gone through the process that we're going through today. There are a number of reasons for that, and the main reason is that this Bill would weaken the voice of the patient by abolishing the community health councils, which have been strong advocates for patients, and that's certainly true in the part of Wales in which I live, in north Wales. And there's also a failing in the Bill in providing instead of what we have now a model that would provide the same independence and the same understanding of the reality and the needs for health and care services in various parts of Wales.
But there are other parts of the Bill that we also think are inadequate. What we have here is a Bill that appears to be putting quality at the heart of service planning, but then fails to sufficiently, clearly and robustly define what the expected quality and standards are, referring rather to health and care standards, and the latest document that defines those is dated 2015, I believe. Therefore, there are fundamental weaknesses here that we regret that we haven't been able to tackle in an appropriate manner during this Bill's processes through the Senedd. And here I pay tribute to Helen Mary Jones for the work that she did as health spokesperson for Plaid Cymru during the earlier stages of this Bill's progress through the Senedd.
Turning to the specific amendments, the Minister, I know, will no doubt say today that the health and care standards already consider the need for workforce planning. Standard 7.1 says that
'Health services should ensure there are enough staff with the right knowledge and skills available at the right time to meet need.'
Is that enough in itself? There are also a range of criteria that are used to explain what that means. That includes matters like attending training programmes, that the workforce are able to raise concerns, that health boards have effective workforce plans. That's what we're told currently. But I'll ask you, as Members: do we genuinely believe that these criteria are being adhered to at the moment? The evidence I see is that they are not, and we have an opportunity in this Bill to strengthen that. We need something more robust. I would suggest a direct reference to the workforce on the face of the Bill.
So, we'll support these amendments on the workforce because you cannot have an NHS without a workforce, and I sincerely hope that these amendments will pass.
Gan droi at y gwelliannau penodol, mae'n siŵr y bydd y Gweinidog, mi wn, yn dweud heddiw fod y safonau iechyd a gofal eisoes yn ystyried yr angen am gynllunio'r gweithlu. Mae safon 7.1 yn dweud:
'Dylai gwasanaethau iechyd sicrhau bod digon o staff â’r wybodaeth a sgiliau cywir ar gael ar yr amser cywir i ddiwallu’r angen.'
A yw hynny'n ddigon ynddo'i hun? Mae yna hefyd ystod o feini prawf sy'n cael eu defnyddio i egluro beth mae hynny'n ei olygu. Mae hynny'n cynnwys materion fel mynd i raglenni hyfforddi, bod y gweithlu'n gallu mynegi pryderon, bod gan fyrddau iechyd gynlluniau gweithlu effeithiol. Dyna'r hyn sy'n cael ei ddweud wrthym ar hyn o bryd. Ond fe ofynnaf i chi, fel Aelodau: a ydym yn credu o ddifrif fod y meini prawf hyn yn cael eu dilyn ar hyn o bryd? Mae'r dystiolaeth a welaf yn dangos nad ydynt, ac mae gennym gyfle yn y Mesur hwn i gryfhau hynny. Mae arnom angen rhywbeth mwy cadarn. Byddwn yn awgrymu cyfeiriad uniongyrchol at y gweithlu ar wyneb y Bil.
Felly, byddwn yn cefnogi'r gwelliannau hyn ar y gweithlu gan na allwch gael GIG heb weithlu, ac rwy'n gobeithio'n ddidwyll y bydd y gwelliannau hyn yn cael eu pasio.
I thought long and hard about whether to table my own amendments to this Bill, and in the end, I opted to support amendments put forward by my colleagues. The whole point of amending legislation is to improve it, to ensure that the resulting Act will benefit the people who chose us to represent them. Instead of us all going our own way with competing amendments, it was better to put aside party differences, and at the end of the day, it matters little to the people of Wales whether amendments were put down by the Welsh Government, Welsh Conservatives, Plaid Cymru or the Brexit Party. All that matters is that this legislation delivers upon its stated aim of improving quality and engagement in both health and social care.
I chose to support Angela's amendments in this group because, like her, I don't believe the Welsh Government has gone far enough in its duty to secure quality in health services. A lack of strategic workforce planning has left our NHS short-staffed, which, in turn, has had a dramatic impact on services in recent years. If we are to improve quality in health and social care, we have to ensure that our excellent staff have the time to care. Because Governments of all colours failed to do any adequate workforce planning, we have staff shortages across the board. Many hospital departments only function because of the heroic levels of determination of staff. Unfortunately, burn-out is all too real. We can only secure quality if we have our health and social care services staffed with sufficiently and suitably qualified and competent individuals, and I urge Members to support the amendments in this group.
Meddyliais yn hir ac yn galed ynghylch a ddylwn gyflwyno fy ngwelliannau fy hun i'r Bil hwn, ac yn y diwedd, rwyf wedi dewis cefnogi gwelliannau a gyflwynwyd gan fy nghyd-Aelodau. Holl ddiben diwygio deddfwriaeth yw ei gwella, er mwyn sicrhau y bydd y Ddeddf ganlyniadol o fudd i'r bobl a'n dewisodd ni i'w cynrychioli. Yn hytrach na chael pob un ohonom yn mynd ein ffordd ein hunain gyda gwelliannau yn cystadlu yn erbyn ei gilydd, roedd yn well rhoi gwahaniaethau pleidiol o'r neilltu, ac ar ddiwedd y dydd, nid yw'n bwysig i bobl Cymru un a gyflwynwyd gwelliannau gan Lywodraeth Cymru, y Ceidwadwyr Cymreig, Plaid Cymru neu gan barti Brexit. Y cyfan sy'n bwysig yw bod y ddeddfwriaeth hon yn cyflawni ei nod datganedig o wella ansawdd ac ymgysylltu ym maes iechyd a gofal cymdeithasol.
Dewisais gefnogi gwelliannau Angela yn y grŵp hwn oherwydd, fel hithau, nid wyf yn credu bod Llywodraeth Cymru wedi mynd yn ddigon pell o ran ei dyletswydd i sicrhau ansawdd mewn gwasanaethau iechyd. Oherwydd diffyg cynllunio strategol ar gyfer y gweithlu, mae prinder staff yn y GIG, sydd, yn ei dro, wedi cael effaith sylweddol ar wasanaethau yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Os ydym eisiau gwella ansawdd iechyd a gofal cymdeithasol, rhaid inni sicrhau bod gan ein staff rhagorol yr amser i ofalu. Gan fod Llywodraethau o bob lliw wedi methu â chynllunio'r gweithlu'n ddigonol, mae gennym brinder staff yn gyffredinol. Mae llawer o adrannau ysbytai ond yn gweithredu oherwydd lefelau arwrol o ysbryd penderfynol ymhlith y staff. Yn anffodus, mae'r achosion o orweithio a diffygio yn real iawn. Gallwn ond sicrhau ansawdd os oes gan ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol ddigon o unigolion cymwysedig, cymwys a medrus, ac anogaf yr Aelodau i gefnogi'r gwelliannau yn y grŵp hwn.
A constituent wrote to me last month after publication of the report on hospital vascular services' overhaul leaving people fearful in north Wales, this was written by the north Wales community health council, the public watchdog that holds the Betsi health board to account, and which the Welsh Government is considering disbanding—exclamation mark. As the sector has told me, only independent bodies give true challenge.
Community health councils were abolished in England in 2003. Abolition took three years against much opposition. The fate of English community health councils was sealed when the then UK Government did a deal with the Welsh, Scottish and Northern Irish administrations at the time, allowing them to keep their own community health councils if they supported the abolition of English community health councils.
The Francis report found that community health councils in England
'were almost invariably compared favourably in the evidence with the structures which succeeded them. It is now quite clear',
the report said,
'that what replaced them, two attempts at reorganisation in 10 years, failed to produce an improved voice for patients and the public, but achieved the opposite.'
And Andy Burnham, who was then an MP, doubted in retrospect the wisdom of abolishing community health councils. He said their abolition was not the then UK Government's finest moment:
'It seems we failed to come up with something to replace CHCs that did the job well.'
Well, the hands-on experience of those who worked in the organisations that followed community health councils in England was that effective monitoring and scrutiny was lost for a substantial period of time on each occasion there was a reorganisation.
As I said here three years ago, in terms of staffing, for year after year after year, Labour Welsh Government has dismissed warnings that we faced a GP crisis in north Wales, given by professional bodies, including BMA Wales, the Royal College of General Practitioners Wales, and by myself and shadow Cabinet colleagues on behalf of the NHS Wales staff and patients who've raised their concerns with us.
Speaking here in January, I noted that, at the end of 2019, the Royal College of Nursing launched its 'Progress and Challenge' report on the implementation of the Nurse Staffing Levels (Wales) Act 2016, which said that:
'The nursing workforce in Wales is facing a national crisis. The high number of vacancies...estimated...as around 1600 at a minimum'—
quote—
'are compounded by greater shortages in the care home sector and the prospect of significant losses to retirement over the next...10 years.'
They pose questions for the Welsh Government, including:
'How are the "special measure" arrangements'—
for Betsi Cadwaladr University Health Board—
'monitoring and supporting the board to be compliant with the Act?'
'Will you increase student nursing numbers as Betsi Cadwaladr University Health Board has requested?'
'Will you support the placement of non-commissioned student nurses'—
from Glyndŵr University—
'as the Betsi Cadwaladr University Health Board has requested?'
Well, BMA Cymru Wales is now calling for safe staffing to be enshrined in Welsh legislation, supported by the Royal College of Nursing Wales, Royal College of General Practitioners Wales, Academy of Medical Royal Colleges Wales, the Royal College of Physicians Wales, the Royal College of Surgeons Edinburgh and Royal College of Midwives Wales. They say the safety of patients depends on doctors and healthcare staff working in a safe system, but, due to the ongoing treatment and retention crisis in the NHS, doctors no longer feel this is the case, and fear the health of their patients is at risk. They say Wales has recognised the importance of legislating for safe nurse staffing levels with the Nurse Staffing Levels (Wales) Act. They say that Scotland has taken action to legislate on safe staffing with the Health and Care (Staffing) (Scotland) Act 2019, passed with cross-party support. They say that doctors are facing increased pressures, medical staff are being pushed to breaking point, and that vacancies continue to climb. They say there aren't enough doctors to fill rota gaps, and the inevitable knock-on effect is a drop in standards of care for patients.
Collectively, they strongly welcomed recommendation 4 from the Health, Social Care and Sports Committee report referred to by Angela Burns, recommending
'the Minister amends the Bill to make specific provision for appropriate workforce planning/staffing levels as part of the duty of quality.'
They said, 'We believe the guidance must be included in Part 2 of the Bill so that, at the very least, Welsh Government can introduce guidance to NHS bodies that informs them how they can achieve the duty of quality. This guidance should address the need for effective workforce planning.' A similar guidance process is set out in the section on duty of candour.
I therefore urge this Assembly to support Angela Burns's amendments. I welcome the support from across the Chamber, but note that, if the Minister is able to bring forward his own proposals to address these concerns, Angela would withdraw her amendments. We wait to hear what he might have to say. Thank you.
Ysgrifennodd un o'm hetholwyr ataf y mis diwethaf ar ôl cyhoeddi'r adroddiad ar archwiliad o wasanaethau fasgwlaidd ysbytai a adawodd bobl yn bryderus yng Ngogledd Cymru. Cafodd hwn ei ysgrifennu gan Gyngor Iechyd Cymuned Gogledd Cymru, y corff gwarchod cyhoeddus sy'n dwyn Bwrdd Iechyd Betsi i gyfrif, ac y mae Llywodraeth Cymru yn ystyried ei ddiddymu—ebychnod. Fel y dywedodd y sector wrthyf, dim ond cyrff annibynnol sy'n rhoi gwir her.
Diddymwyd cynghorau iechyd cymuned yn Lloegr yn 2003. Cymerodd dair blynedd i'w diddymu a chafwyd llawer o wrthwynebiad. Roedd tynged cynghorau iechyd cymuned Lloegr wedi'i selio pan darodd Llywodraeth y DU ar y pryd fargen â gweinyddiaethau Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon ar y pryd, gan ganiatáu iddynt gadw eu cynghorau iechyd cymuned eu hunain pe baent yn cefnogi diddymu cynghorau iechyd cymuned Lloegr.
Canfu adroddiad Francis fod cynghorau iechyd cymuned yn Lloegr
bron yn ddieithriad yn cymharu'n ffafriol yn y dystiolaeth â'r strwythurau a ddaeth ar eu hôl. Mae'n eithaf clir erbyn hyn,
dywedodd yr adroddiad,
bod yr hyn a wnaeth eu disodli, dwy ymgais i ad-drefnu mewn 10 mlynedd, wedi methu arwain at lais gwell i gleifion a'r cyhoedd, ond wedi cyflawni'r gwrthwyneb.
Ac roedd Andy Burnham, a oedd yn AS ar y pryd, yn amau, wrth edrych yn ôl, ddoethineb diddymu cynghorau iechyd cymuned. Dywedodd nad honno oedd awr orau Llywodraeth y DU ar y pryd:
Mae'n ymddangos ein bod wedi methu cyflwyno rhywbeth i gymryd lle'r cynghorau iechyd cymuned a wnaeth y gwaith yn dda.
Wel, profiad ymarferol y rhai a oedd yn gweithio yn y sefydliadau a ddilynodd cynghorau iechyd cymuned yn Lloegr oedd bod gwaith monitro a chraffu effeithiol wedi'i golli am gyfnod sylweddol bob tro yr oedd ad-drefnu'n digwydd.
Fel y dywedais yma dair blynedd yn ôl, o ran staffio, flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi diystyru'r rhybuddion ein bod yn wynebu argyfwng meddygon teulu yn y gogledd, a roddwyd gan gyrff proffesiynol, gan gynnwys BMA Cymru Wales, Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol Cymru, a gennyf fi a chydweithwyr yng Nghabinet yr wrthblaid ar ran staff GIG Cymru a chleifion sydd wedi codi eu pryderon gyda ni.
Wrth siarad yma ym mis Ionawr, sylwais fod y Coleg Nyrsio Brenhinol, ar ddiwedd 2019, wedi lansio ei adroddiad 'Cynnydd a Her' ar weithredu Deddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru) 2016, a ddywedodd:
Mae'r gweithlu nyrsio yng Nghymru yn wynebu argyfwng cenedlaethol. Mae’r niferoedd uchel o swyddi gwag...o leiaf rhyw 1600 yn ôl yr amcangyfrif'—
dyfynnaf—
wedi’u hategu gan brinder mawr yn y sector cartrefi gofal a’r colledion sylweddol posibl o ganlyniad i ymddeoliad yn y...10 mlynedd nesaf.
Maent yn gofyn cwestiynau i Lywodraeth Cymru, gan gynnwys:
Sut y mae’r trefniadau 'mesurau arbennig'—
ar gyfer Bwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr—
yn monitro ac yn cefnogi’r Bwrdd i gydymffurfio â’r Ddeddf?
A fyddwch yn cynyddu nifer y myfyrwyr nyrsio yn unol â chais Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr?
A fyddwch yn cefnogi lleoliad myfyrwyr nyrsio heb eu comisiynu—
o Brifysgol Glyndŵr—
yn unol â chais Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr?
Wel, mae BMA Cymru Wales bellach yn galw am ymgorffori staffio diogel mewn deddfwriaeth Gymreig, gyda chefnogaeth Coleg Brenhinol y Nyrsys Cymru, Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol Cymru, Academi Colegau Meddygol Brenhinol Cymru, Coleg Brenhinol y Ffisigwyr Cymru, Coleg Brenhinol y Llawfeddygon Caeredin a Choleg Brenhinol y Bydwragedd Cymru. Dywedant fod diogelwch cleifion yn dibynnu ar feddygon a staff gofal iechyd yn gweithio mewn system ddiogel, ond, oherwydd yr argyfwng parhaus o ran trin a chadw gweithwyr yn y GIG, nid yw meddygon bellach yn teimlo bod hyn yn wir, ac maen nhw'n ofni y bydd iechyd eu cleifion mewn perygl. Maen nhw'n dweud bod Cymru wedi cydnabod pwysigrwydd deddfu ar gyfer lefelau diogel staff nyrsio gyda'r Ddeddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru). Maen nhw'n dweud bod yr Alban wedi cymryd camau i ddeddfu ar staffio diogel gyda Deddf Iechyd a Gofal (Staffio) (yr Alban) 2019, a basiwyd gyda chefnogaeth drawsbleidiol. Dywedant fod meddygon yn wynebu mwy o bwysau, bod staff meddygol yn cael eu gwthio i'r pen, a bod nifer y swyddi gwag yn dal i ddringo. Dywedant nad oes digon o feddygon i lenwi bylchau yn y rota, ac mai'r sgil-effaith anochel yw gostyngiad mewn safonau gofal i gleifion.
Ar y cyd, roeddent yn croesawu argymhelliad 4 gan adroddiad y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, y cyfeiriodd Angela Burns ato, yn argymell
'bod y Gweinidog yn diwygio’r Bil i wneud darpariaeth benodol ynghylch cynllunio’r gweithlu/lefelau staffio priodol, a hynny fel rhan o’r ddyletswydd ansawdd.'
Dywedasant hefyd eu bod yn credu bod yn 'rhaid i'r canllawiau gael eu cynnwys yn rhan 2 o'r Bil fel y gall Llywodraeth Cymru, o leiaf, gyflwyno canllawiau i gyrff y GIG sy'n rhoi gwybod iddynt sut y gallant gyflawni'r ddyletswydd ansawdd. Dylai'r canllawiau hyn fynd i'r afael â'r angen am gynllunio gweithlu effeithiol.' Mae proses ganllaw debyg wedi'i nodi yn yr adran ar ddyletswydd gonestrwydd.
Rwyf felly'n annog y Cynulliad hwn i gefnogi gwelliannau Angela Burns. Croesawaf y gefnogaeth o bob rhan o'r Siambr, ond nodaf, os gall y Gweinidog gyflwyno ei gynigion ei hun i fynd i'r afael â'r pryderon hyn, y byddai Angela yn tynnu ei gwelliannau'n ôl. Rydym yn aros i glywed beth fydd ganddo i'w ddweud. Diolch.
Thank you, Llywydd. I want to thank, at the outset, people who have worked on this Bill to date, both the scrutiny we've had through the committee process, as well as officials and all those who engaged in the White Paper stages and wider consultation. We will have various points of disagreement, and some points of agreement, through the passage of this evening. I won't respond to some of the broader comments about the future arrangements to replace community health councils; we'll come to that group later in the Bill.
In terms of staffing, of course, this Government supports the principle of having sufficient staff in our health service: having the right staff in the right place with the right skills.
I want to address the amendments in this group in two parts: firstly, whether the definition of quality should explicitly include staffing levels itself, and, secondly, amending the Bill to include a staffing duty.
I want to be clear: the duty of quality, as drafted, is deliberately broad. It captures all aspects of the health service and relates to everything the health service has responsibility for. Workforce considerations are clearly a key enabler to meet the duty of quality. No body can ensure it secures services that are, for instance, safe and effective and provide a good experience unless they've given consideration to the types and the numbers of staff needed to achieve that.
And we are deliberately using the internationally recognised definition of quality put forward by the former Institute of Medicine in the states, and the person who went on to lead that institute was Don Berwick, who took part as one of our international experts in the cross-party endorsed parliamentary review. As I have said, having the right staff in the right space with the right skills is, in effect, the resource needed to secure improvements in quality. Staffing in and of itself is not defined as meaning quality. The workforce is there a key and most significant enabler in being able to secure improvements in quality.
Now, as has been said, Schedule 3 to the Bill links the duty of quality to the health and care standards, which have a whole theme, with detail on them, on staff and resources. NHS bodies will therefore need to demonstrate that full consideration has been given to workforce matters in discharging the duty of quality.
As I've indicated previously, and in particular in the useful and constructive discussions we had after Stage 2 with other parties, the standards are kept under regular review, and, in fact, a review is about to take place within this year. The passage or otherwise of this Bill will obviously help to inform the review of those standards and the framework we expect people to respond to.
The statutory guidance will deal with the application of the duty across all functions of the health service, and will undoubtedly highlight the importance of workforce planning, alongside the requirement to consider securing improvements through areas such as prevention, health improvement, and taking action to address inequality in outcomes.
I'm pleased to confirm that the RCN and the BMA have offered to work with us on developing the guidance, and of course I very much welcome that offer. The amendments on staffing levels being included in the definition of quality are not, therefore, in my view required.
Turning to the amendments that seek to extend the staffing duty to Welsh Ministers, I have to say at the outset that I'm firmly of the view that making a change of this magnitude by way of amendments to a Bill is simply not the right approach. The Nurse Staffing Levels (Wales) Act 2016 benefitted from significant planning and considerations of the financial ramifications, and was subject to the full scrutiny that we would all expect for such a landmark piece of legislation. And it was important to ensure that it was done in the right way. Applying any of the principles of that Act to all other clinical staffing groups in Wales without the same degree of care, consultation, consideration and scrutiny would be wholly inappropriate.
The Royal College of Nursing in their own evidence to the health committee acknowledged that a change of this magnitude is not something that they believe is suitable to try and achieve by way of an amendment. When you consider not just the headline measures, but also the process measures as set out in the highly detailed amendments for reporting mechanisms, you would have to do a considerable amount of financial work on the workforce implications as well as the availability of staff and having the tools to calculate staff—the appropriate levels of staff—in different settings.
In the case of inserting a section 25AA, as set out in the amendment put forward by Angela Burns, it would inappropriate and impracticable to level such a duty on Welsh Ministers when it is health boards and trusts who have that operational responsibility for those staffing considerations. The proposed amendment is in essence an extension of section 25A of the Nurse Staffing Levels (Wales) Act 2016 to all clinical staff, and it's very clearly a duty for health boards and trusts.
It is important to recognise that NHS bodies already have arrangements in place for ensuring that managers and senior decision makers are informed of staff shortages where this is likely to present a risk to patient safety. These arrangements include decisions to be taken 'in-hours' and 'out of normal working hours', and that includes arrangements for informing executive board members where appropriate, for them to make choices.
I am therefore unable to support the amendments put forward in this area, and ask Members to oppose them.
Diolch ichi, Llywydd. Rwyf am ddiolch, ar y dechrau, i'r bobl sydd wedi gweithio ar y Bil hwn hyd yma, y gwaith craffu yr ydym wedi'i wneud drwy broses y pwyllgor, yn ogystal â swyddogion a phawb a fu'n ymwneud â chyfnodau'r Papur Gwyn ac ymgynghori ehangach. Bydd gennym amrywiol bwyntiau o anghytundeb, a rhai pwyntiau o gytundeb, yn ystod hynt y noson hon. Fydda i ddim yn ymateb i rai o'r sylwadau ehangach am y trefniadau yn y dyfodol i ddisodli'r cynghorau iechyd cymuned; byddwn yn dod at y grŵp hwnnw yn nes ymlaen yn y Bil.
O ran staffio, wrth gwrs, mae'r Llywodraeth hon yn cefnogi'r egwyddor o gael digon o staff yn ein gwasanaeth iechyd: cael y staff iawn yn y lle iawn gyda'r sgiliau iawn.
Rwyf eisiau ymdrin â'r gwelliannau yn y grŵp hwn mewn dwy ran: yn gyntaf, a ddylai'r diffiniad o ansawdd gynnwys lefelau staffio ei hun yn benodol, ac, yn ail, diwygio'r Bil i gynnwys dyletswydd staffio.
Rwyf eisiau bod yn glir: mae'r ddyletswydd ansawdd, fel y'i drafftiwyd, yn fwriadol eang. Mae'n crisialu pob agwedd ar y gwasanaeth iechyd ac mae'n ymwneud â phopeth y mae'r gwasanaeth iechyd yn gyfrifol amdano. Mae ystyriaethau'r gweithlu yn amlwg yn alluogydd allweddol i gyflawni'r ddyletswydd ansawdd. Ni all yr un corff sicrhau ei fod yn darparu gwasanaethau sydd, er enghraifft, yn ddiogel ac yn effeithiol ac sy'n rhoi profiad da oni bai ei fod wedi ystyried y mathau a'r niferoedd o staff sydd eu hangen i gyflawni hynny.
Ac rydym yn fwriadol yn defnyddio'r diffiniad o ansawdd a gydnabyddir yn rhyngwladol a gyflwynwyd gan y cyn Sefydliad Meddygaeth yn yr Unol Daleithiau, a'r gŵr a aeth yn ei flaen i arwain y sefydliad hwnnw oedd Don Berwick, a gymerodd ran fel un o'n harbenigwyr rhyngwladol yn yr adolygiad Seneddol wedi'i gymeradwyo ar draws y pleidiau. Fel y dywedais, mae cael y staff iawn yn y lle iawn gyda'r sgiliau iawn, i bob pwrpas, yn adnodd sydd ei angen i sicrhau gwelliannau mewn ansawdd. Nid yw staffio ynddo'i hun yn golygu ansawdd. Mae'r gweithlu yn alluogwr allweddol a'r mwyaf arwyddocaol o ran gallu sicrhau gwelliannau mewn ansawdd.
Nawr, fel y dywedwyd, mae Atodlen 3 y Bil yn cysylltu'r ddyletswydd ansawdd â'r safonau iechyd a gofal, sydd â thema gyfan, gyda manylion ar staff ac adnoddau. Felly, bydd angen i gyrff y GIG ddangos eu bod wedi rhoi ystyriaeth lawn i faterion y gweithlu wrth gyflawni'r ddyletswydd ansawdd.
Fel y nodais o'r blaen, ac yn enwedig yn y trafodaethau defnyddiol ac adeiladol a gawsom ar ôl cyfnod 2 gyda phleidiau eraill, mae'r safonau'n cael eu hadolygu'n rheolaidd, ac, mewn gwirionedd, mae adolygiad ar fin digwydd o fewn y flwyddyn hon. Yn amlwg, bydd hynt y Bil hwn neu fel arall yn helpu i lywio'r adolygiad o'r safonau hynny a'r fframwaith yr ydym yn disgwyl i bobl ymateb iddo.
Bydd y canllawiau statudol yn ymdrin â'r modd y cymhwysir y ddyletswydd ar draws holl swyddogaethau'r gwasanaeth iechyd, a bydd yn ddiamau yn tynnu sylw at bwysigrwydd cynllunio'r gweithlu, ynghyd â'r gofyniad i ystyried sicrhau gwelliannau drwy feysydd fel atal, gwella iechyd, a chymryd camau i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb mewn canlyniadau.
Rwy'n falch o gadarnhau bod y Coleg Nyrsio Brenhinol a Chymdeithas Feddygol Prydain wedi cynnig cydweithio â ni i ddatblygu'r canllawiau, ac wrth gwrs rwy'n croesawu'r cynnig hwnnw'n fawr. Felly, yn fy marn i, nid oes angen y gwelliannau ar lefelau staffio sy'n cael eu cynnwys yn y diffiniad o ansawdd.
Gan droi at y gwelliannau sy'n ceisio ymestyn y ddyletswydd staffio i Weinidogion Cymru, rhaid imi ddweud ar y dechrau fy mod yn gadarn o'r farn nad yw newid o'r maint hwn drwy wneud gwelliannau i Fil yn ffordd briodol o fynd ati. Roedd Deddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru) 2016 yn elwa ar waith cynllunio sylweddol ac ystyriaethau o ran y goblygiadau ariannol, a bu'n destun craffu llawn y byddem i gyd yn ei ddisgwyl ar gyfer darn o ddeddfwriaeth mor nodedig. Ac roedd yn bwysig sicrhau ei fod yn cael ei wneud yn y ffordd gywir. Byddai'n gwbl amhriodol cymhwyso unrhyw un o egwyddorion y Ddeddf honno i bob grŵp arall o staff clinigol yng Nghymru a hynny heb yr un gofal, ymgynghori, ystyried a chraffu.
Cydnabu'r Coleg Nyrsio Brenhinol yn ei dystiolaeth ei hun i'r Pwyllgor Iechyd nad yw newid o'r maint hwn yn rhywbeth y mae'n ei gredu sy'n addas i'w gyflawni drwy welliant. O ystyried nid yn unig y prif fesurau, ond hefyd y mesurau proses fel y'u nodir yn y gwelliannau manwl iawn ar gyfer dulliau adrodd, byddai'n rhaid ichi wneud cryn dipyn o waith ariannol ar y goblygiadau i'r gweithlu yn ogystal â nodi faint o staff sydd ar gael a bod ganddynt yr offer i gyfrifo staff—y lefelau priodol o staff—mewn gwahanol leoliadau.
Yn achos mewnosod adran 25AA, fel y nodir yn y gwelliant a gyflwynwyd gan Angela Burns, byddai'n amhriodol ac yn anymarferol pennu dyletswydd o'r fath ar Weinidogion Cymru pan mai ein byrddau iechyd a'n ymddiriedolaethau sydd â'r cyfrifoldeb gweithredol hwnnw dros ystyriaethau staffio. Yn ei hanfod, mae'r gwelliant arfaethedig yn estyniad i adran 25A o Ddeddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru) 2016 i'r holl staff clinigol, ac mae'n amlwg iawn yn ddyletswydd ar fyrddau iechyd ac ymddiriedolaethau.
Mae'n bwysig cydnabod bod gan gyrff y GIG drefniadau ar waith eisoes i sicrhau bod rheolwyr ac uwch benderfynwyr yn cael gwybod am brinder staff pan fydd hyn yn debygol o beri risg i ddiogelwch cleifion. Mae'r trefniadau hyn yn cynnwys penderfyniadau i'w gwneud 'yn ystod oriau gwaith' a 'thu allan i oriau gwaith arferol', ac mae hynny'n cynnwys trefniadau i hysbysu Aelodau'r Bwrdd Gweithredol lle bo hynny'n briodol, er mwyn iddynt wneud dewisiadau.
Felly, ni allaf gefnogi'r gwelliannau a gyflwynwyd yn y maes hwn, a gofynnaf i'r Aelodau eu gwrthwynebu.
Galwaf ar Angela Burns i ymateb i'r ddadl. Angela Burns.
I call on Angela Burns to reply to the debate.
Diolch, Llywydd. I guess your answer's no real surprise, Minister, to any of us who believe really passionately that, to have a duty of quality, you need to have the right staff in the right place at the right time. And I think to those of us who've seen over the last few years again and again the instances where there haven't been enough staff and they haven't been in the right place and they haven't been at right time, and it has led to some very, very sad and demoralising situations within the NHS—.
That initial legislation, when it first came in, as introduced by your Cabinet colleague Kirsty Williams, was groundbreaking. But we've done nothing to build on it, and we've done nothing to really take it forward. Now this supports a recommendation in the health committee. This was a recommendation where we took an awful lot of witness evidence. This is what the specialists are saying. This isn't just Angela Burns, Welsh Conservative, or Rhun ap Iorwerth, Plaid Cymru, or Caroline Jones, Brexit Party, just trying to be difficult and invent something. This is actually as a result of really considered evidence by the specialists. And if you ever say it once when you stand up in this Chamber, you say it many, many times: 'We must listen to the clinicians. We must listen to the professionals.' We did. We did, hence these amendments.
I've never been one for legislation lite—I do believe, if you do legislation, you have to do it really well, so it has a really effective part. And the whole point of this Bill is about quality and about candour and about patient representation. And I fail to understand how you can possibly hope to deliver that level of quality if there are chances that you do not have the right staff, whatever they are, in the right place at the right time.
And I will just add one last thing, which is you make the comment that health boards are already supposed to be doing this. Well, we know that they're not, so I would like to move these amendments tabled in my name.
Diolch, Llywydd. Tybiaf nad yw eich ateb yn syndod mawr, Gweinidog, i unrhyw un ohonom sy'n credu'n angerddol bod angen ichi gael y staff iawn yn y lle iawn ar yr adeg iawn er mwyn cael dyletswydd ansawdd. Ac rwy'n credu i'r rheini ohonom sydd wedi gweld dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf dro ar ôl tro yr achosion lle nad oedd digon o staff ac nad oeddent yn y lle iawn ar yr adeg iawn ac mae wedi arwain at rai sefyllfaoedd trist a digalon iawn o fewn y GIG—.
Roedd y ddeddfwriaeth gychwynnol honno, pan ddaeth i rym gyntaf, fel y'i cyflwynwyd gan eich cyd-Aelod yn y Cabinet, Kirsty Williams, yn torri tir newydd. Ond nid ydym wedi gwneud dim i adeiladu arno, ac nid ydym wedi gwneud dim i'w ddatblygu o ddifrif. Nawr mae hyn yn cefnogi argymhelliad yn y pwyllgor iechyd. Roedd hwn yn argymhelliad lle gwnaethom gymryd llawer iawn o dystiolaeth gan dystion. Dyma y mae'r arbenigwyr yn ei ddweud. Nid mater o Angela Burns, y Ceidwadwyr Cymreig, neu Rhun ap Iorwerth, Plaid Cymru, neu Caroline Jones neu Blaid Brexit yn ceisio bod yn anodd ac yn dyfeisio rhywbeth yw hyn. Mae hyn mewn gwirionedd yn ganlyniad i dystiolaeth a ystyriwyd yn wirioneddol gan yr arbenigwyr. Ac os byddwch byth yn ei ddweud unwaith pan fyddwch yn sefyll yn y Siambr hon, rydych chi'n ei ddweud sawl gwaith: 'rhaid inni wrando ar y clinigwyr. Rhaid inni wrando ar y gweithwyr proffesiynol.' Fe wnaethom ni. Gwnaethom hynny, a dyna'r rheswm dros y gwelliannau hyn.
Nid wyf erioed wedi bod yn un sy'n hoffi deddfwriaeth ysgafn, os ydych yn gwneud deddfwriaeth, mae'n rhaid ichi ei gwneud yn dda iawn, fel bod ganddi ran wirioneddol effeithiol. A holl ddiben y Bil hwn yw ansawdd a gonestrwydd a chynrychioli cleifion. Ac ni allaf ddeall sut yr ydych yn gobeithio darparu'r lefel honno o ansawdd os oes siawns nad oes gennych y staff iawn, beth bynnag ydynt, yn y lle iawn ar yr adeg iawn.
Ac ychwanegaf un peth olaf. Rydych yn gwneud y sylw bod y byrddau iechyd eisoes i fod yn gwneud hyn. Wel, rydym yn gwybod nad ydyn nhw, felly hoffwn gynnig y gwelliannau hyn a gyflwynwyd yn fy enw i.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 21? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydym ni'n symud, felly, i bleidlais ar welliant 21. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 28 yn erbyn, ac felly gwrthodwyd gwelliant 21.
The question is that amendment 21 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We proceed therefore to a vote on amendment 21. Open the vote. Close the vote. For 23, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 21 is not agreed.
Gwelliant 21: O blaid: 23, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 21: For: 23, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 22.
Amendment 22.
Angela Burns, is it being moved?
Angela Burns, a yw'n cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 22 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 22 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Yes.
Ydy.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 22? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rydym ni'n symud i bleidlais ar welliant 22, a gynigiwyd yn enw Angela Burns. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 22.
The question is that amendment 22 to be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 22, tabled in the name of Angela Burns. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 22 is not agreed.
Gwelliant 22: O blaid: 23, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 22: For: 23, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw'r grŵp sydd yn ymwneud â'r ddyletswydd i sicrhau ansawdd mewn gwasanaethau iechyd ac ystyr ansawdd. Gwelliant 60 yw'r prif welliant, a dwi'n galw ar Rhun ap Iorwerth i gynnig y gwelliant ac i siarad i'r grŵp. Rhun ap Iorwerth.
The next group of amendments is the group that relates to the duty to secure quality in health services and the meaning of quality. The lead amendment in this group is amendment 60, and I call on Rhun ap Iorwerth to move and speak to the lead amendment and to speak to the other amendments in the group. Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 60 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 60 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Byddwn i'n tybio bod y gwelliannau yma'n eithaf canolog at yr hyn rydym ni'n ei drafod heddiw. Mae hwn yn Fil sy'n ymwneud ag ansawdd o fewn iechyd a gofal, a gwelliannau ydy'r rhain ynglŷn â beth yn union rydym ni'n ei olygu wrth ansawdd, neu beth rydym ni'n ei olygu wrth y safon a safonau rydym ni'n eu disgwyl o fewn ein gwasanaethau ni yng Nghymru. Mae yna welliannau yma sy'n ymwneud ag atal afiechyd, mae yna welliannau yn ymwneud â chael gwared ar anghydraddoldebau iechyd, a hefyd gwelliannau ynglŷn ag anghenion i ddarparu gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg, achos rydym ni'n credu, yn y tri maes yna, bod angen ansawdd go iawn, bod angen safonau uchel yn yr hyn y dylem ni allu ei ddisgwyl. Dwi'n disgwyl i'r Gweinidog ymateb i'r ddadl yma drwy ddweud bod y safonau iechyd a gofal eisoes yn ystyried y materion hyn. Felly, gadewch inni edrych ar rai ohonyn nhw.
Mae safon 1.1, yn gyntaf, yn cyfeirio at ymddwyn yn ataliol ac yn ymwneud ag anghydraddoldebau iechyd. Mae o'n dweud:
'Mae pobl wedi’u grymuso ac yn cael eu helpu i gymryd cyfrifoldeb am eu hiechyd a’u lles eu hunain ac mae gofalwyr am unigolion sy’n methu rheoli eu hiechyd a’u lles eu hunain yn cael cymorth. Mae gwasanaethau iechyd yn gweithio mewn partneriaeth gydag eraill i ddiogelu a gwella iechyd a lles pobl a lleihau anghydraddoldebau iechyd.'
Dwi ddim yn teimlo bod hwnnw, ynddo'i hun, yn cael ei gyrraedd bob amser. Mae'n bosib bod angen mynd ymhellach na hynny.
Pan mae'n dod at yr iaith Gymraeg, does yna ddim rhan benodol ynglŷn â'r Gymraeg yn y safonau. Beth sydd yna ydy crybwyll y Gymraeg mewn rhannau eraill o'r safonau. Safon 2.7, er enghraifft, sy'n ymwneud â diogelu plant a diogelu oedolion sy'n wynebu risg, mae'n dweud hyn:
'Rhoddir blaenoriaeth i ddarparu gwasanaethau sy'n galluogi plant ac oedolion agored i niwed i fynegi eu hunain a chael gofal trwy gyfrwng y Gymraeg am fod eu gofal a'u triniaeth yn gallu dioddef pan nad ydynt yn cael eu trin yn eu hiaith eu hunain.'
Mae yna hefyd gyfeiriad at yr iaith Gymraeg yn y safonau fel ffordd o greu mynediad cyfartal i bawb i wasanaethau, yn dweud y dylai pobl weld bod parch yn cael ei ddangos tuag at eu hunaniaeth ddiwylliannol nhw, ac y dylen nhw allu cael mynediad at wasanaethau Cymraeg eu hiaith heb unrhyw rwystrau o'u blaenau nhw, er na fyddai pawb sy'n gyfrifol am roi y gofal iddyn nhw yn gallu siarad Cymraeg.
Ond safonau ydy'r rhain sydd yn eu lle ers 2015 a, wir, dwi ddim yn credu y buasai unrhyw un yn gallu dadlau bod pob sefydliad NHS yng Nghymru yn cyrraedd y mathau yna o safonau. Dwi'n meddwl bod y diffyg rhan benodol ynglŷn â'r iaith Gymraeg yn awgrymu nad ydy o wir yn cael ei ystyried yn bwysig iawn o ran yr ansawdd, o ran y safonau y dylid cael eu disgwyl gan bobl. Mae'n teimlo fel rhywbeth sydd wedi cael ei ychwanegu yna ar y diwedd.
Thank you, Llywydd. I would assume that these amendments are quite central to what we're discussing here today. This is a Bill that relates to quality within health and social care, and these are amendments defining exactly what we mean by quality and what we mean by the standards that we expect within our services here in Wales. There are amendments here related to prevention of ill health, there are amendments related to reducing health inequalities, and also amendments on the need to provide accessible health services through the medium of Welsh, because we believe, in those three areas, we do need very real quality, and we need high standards in what we should expect. I expect the Minister to reply to this debate by saying that standards in health and care already take account of these issues. So, let's look at some of those.
Standard 1.1, first of all, refers to preventative behaviour and deals with health inequalities, and it states that:
'People are empowered and supported to take responsibility for their own health and wellbeing and carers of individuals who are unable to manage their own health and wellbeing are supported. Health services work in partnership with others to protect and improve the health and wellbeing of people and reduce health inequalities.'
Now, I don't feel that that, in and of itself, is always delivered. We may need to go further than that.
When it comes to the Welsh language, there is no particular section related to the Welsh language. What we have is a mention of the Welsh language in other parts of the standards. Standard 2.7, for example, is related to the safeguarding of children and adults at risk, and it says this:
'Priority is given to providing services that enable children and vulnerable adults to express themselves and to be cared for through the medium of the Welsh language because their care and treatment can suffer when they are not treated in their own language.'
There is also reference to the Welsh language in the standards as a means of providing equal access to everyone to services, stating that people should see that respect is shown to their cultural identity, and that they should be able to access Welsh language services without any barriers, although not everyone responsible for providing the care would be able to converse through the medium of Welsh.
But these are standards that have been in place since 2015, and I don't think that anyone could argue that every NHS institution is delivering those kinds of standards and that quality of service. I think failing to include a section specifically on the Welsh language suggests that it's not really thought of as particularly important in terms of quality, of the standards that should be expected by people. It feels like something that has been bolted on at the end.
So, we reject the notion that the current standards are sufficient and we would consider all of those three categories that I've mentioned—prevention, reduction of inequalities, and the Welsh language—to be important enough to place on the face of the Bill. The Minister has already conceded that safety, effectiveness and the experience should be on the face of the Bill as part of what quality supposedly means, despite the health and care standards also referencing those too. He has defined some new things he wants to emphasise by bringing them on to the face of the Bill. Why not prevention, reduction of inequalities, and the Welsh language? We see no reason why other important factors in the quality of a service shouldn't also be on the face of the Bill. It allows for a clearer signal to be sent about what the Welsh Government considers important.
The other question to ask is that if all these important indicators of quality are already part of the health and care standards then why the need for this legislation at all? Isn't quality already part of legislation underpinning the NHS? If the answer to that is that the standards are inadequate for the Minister to enforce on health boards, then what we need is either the strengthening of the current guidance on standards, or for standards perceived to be important and not currently being met to be put on the face of the Bill. So, either the standards are sufficient, in which case there's no need for the Bill, or they're not, and we need this Bill. If they're not, then this Bill needs to have a far stronger section on defining what quality is. So, I ask you to support these amendments. Diolch yn fawr iawn.
Felly, rydym yn gwrthod y syniad bod y safonau presennol yn ddigonol a byddem yn ystyried pob un o'r tri chategori hynny yr wyf wedi sôn amdanynt—atal, lleihau anghydraddoldebau, a'r iaith Gymraeg—i fod yn ddigon pwysig i'w rhoi ar wyneb y Bil. Mae'r Gweinidog eisoes wedi cyfaddef y dylai diogelwch, effeithiolrwydd a'r profiad fod ar wyneb y Bil fel rhan o'r hyn y mae ansawdd yn ei olygu, er gwaethaf y ffaith bod safonau iechyd a gofal hefyd yn cyfeirio at y rheini. Mae wedi diffinio rhai pethau newydd y mae eisiau eu pwysleisio drwy ddod â nhw i wyneb y Bil. Pam ddim atal, lleihau anghydraddoldebau, a'r iaith Gymraeg? Ni welwn unrhyw reswm pam na ddylai ffactorau pwysig eraill o ran ansawdd y gwasanaeth fod ar wyneb y Bil hefyd. Mae'n rhoi arwydd cliriach o'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei ystyried yn bwysig.
Y cwestiwn arall i'w ofyn yw, os yw'r holl ddangosyddion ansawdd pwysig hyn eisoes yn rhan o'r safonau iechyd a gofal, pam y mae angen y ddeddfwriaeth hon o gwbl? Onid yw ansawdd eisoes yn rhan o'r ddeddfwriaeth sy'n sail i'r GIG? Os yr ateb i hynny yw bod y safonau'n annigonol i'r Gweinidog eu gorfodi ar fyrddau iechyd, yna yr hyn sydd ei angen yw naill ai cryfhau'r canllawiau presennol ar safonau, neu sicrhau bod safonau a ystyrir yn bwysig ac na chânt eu bodloni ar hyn o bryd yn cael eu rhoi ar wyneb y Bil. Felly, naill ai mae'r safonau'n ddigonol, ac felly nid oes angen y Bil, neu mae'r safonau'n annigonol, ac mae angen y Bil hwn arnom. Os nad ydyn nhw ddigonol, yna mae angen i'r Bil hwn gael adran gryfach o lawer ar ddiffinio beth yw ansawdd. Felly, gofynnaf ichi gefnogi'r gwelliannau hyn. Diolch yn fawr iawn.
The Welsh Conservatives support all of these amendments, and Rhun ap Iorwerth very neatly took my words, which were: if we don't have a definition of what quality is on the Bill in all the areas, then what is the point of the legislation? If they're already doing it, if the health boards are already doing it, then we don't need the legislation.
With the previous set of amendments that I tabled a little bit earlier, that's the whole point: health boards should be doing it. If they're not doing it—. We should be achieving this level of quality in our NHS; we're not achieving this level of quality in our NHS in all of these areas that you raise—three very important areas: the Welsh language, prevention of inequalities, and the prevention work—and it is absolutely key that we do just that. So, we support your amendments and thank you for tabling them.
Mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi pob un o'r gwelliannau hyn, a chymerodd Rhun ap Iorwerth fy ngeiriau i, sef: os nad oes gennym ddiffiniad o beth yw ansawdd ar y Bil ym mhob un o'r meysydd, yna beth yw diben y ddeddfwriaeth? Os yw'r byrddau iechyd eisoes yn gwneud hynny, yna nid oes angen y ddeddfwriaeth arnom.
Gyda'r set flaenorol o welliannau a gyflwynais ychydig yn gynharach, dyna'r holl bwynt: dylai byrddau iechyd fod yn gwneud hyn. Os nad ydynt yn gwneud hyn—. Dylem ni fod yn cyrraedd y lefel hon o ansawdd yn ein GIG; nid ydym yn cyflawni'r lefel hon o ansawdd yn ein GIG yn yr holl feysydd hyn yr ydych yn eu codi—tri maes pwysig iawn: yr iaith Gymraeg, atal anghydraddoldebau, a'r gwaith atal—ac mae'n gwbl allweddol ein bod yn gwneud hynny. Felly, cefnogwn eich gwelliannau a diolch ichi am eu cyflwyno.
The elements of quality set out in the Bill are non-exhaustive and deliberately broad, as I said in the debate on the first group. It is intended that quality will align with the internationally recognised definition of quality. And, again, that is intentional, given the broad-ranging functions of NHS bodies, and I do not want to risk diluting that approach or making it cross-purposes. And it's worth remembering that equity is one of the six domains recognised in the internationally accepted definition of quality, and therefore needs to be an important component of any decisions taken to secure improvement. I therefore won't be supporting the amendments brought forward in this group.
Importantly, as Members know, the Bill already makes a significant, and in this context very relevant, amendment to section 47 of the Health and Social Care (Community Health and Standards) Act 2003. That does mean that health and care standards must be taken into account by NHS bodies when discharging their quality improvement duty, and as I've already said those standards are being updated.
The health and care standards are comprehensive and mean that NHS bodies will have to consider matters relating to workforce, improving population health, equity, and the Welsh language in discharging their duty, because these are all covered in our current standards, and will be covered in the revised ones. These will be reinforced and set out in the statutory guidance that I've already referred to.
So, whilst I understand the sentiments behind the amendments, I don't believe they're required as the Bill, because of the alignment with the standards, will ensure that those requirements are covered in a manner in which they have statutory force, but also in a manner in which they can be revised, as indeed we have done at five-yearly intervals for some time. The amendments to expand the elements of quality are therefore, in my view, unnecessary, as they are already provided for.
To summarise, in my view, all three of the areas highlighted are catered for in the health and care standards that underpin the duty of quality, and the guidance can further reinforce this. There will also be important considerations for Welsh Ministers when taking decisions with a view to securing improvement in the quality of services. I therefore ask Members to oppose the amendments in this group.
Nid yw'r elfennau o ansawdd a nodir yn y Bil yn gynhwysfawr ac maen nhw'n fwriadol eang, fel y dywedais yn y ddadl ar y grŵp cyntaf. Y bwriad yw y bydd ansawdd yn cyd-fynd â'r diffiniad o ansawdd a gydnabyddir yn rhyngwladol. Ac, unwaith eto, mae hynny'n fwriadol, o ystyried swyddogaethau eang cyrff y GIG, ac nid wyf am fentro gwanhau'r dull gweithredu hwnnw na'i wneud i dynnu'n groes. Ac mae'n werth cofio bod tegwch yn un o'r chwe maes a gydnabyddir yn y diffiniad o ansawdd a dderbynnir yn rhyngwladol, ac felly mae angen iddo fod yn gydran bwysig o unrhyw benderfyniadau a wneir i sicrhau gwelliant. Felly, ni fyddaf yn cefnogi'r gwelliannau sydd wedi'u cyflwyno yn y grŵp hwn.
Yn bwysig iawn, fel y gŵyr yr Aelodau, mae'r Bil eisoes yn gwneud gwelliant pwysig, ac yn y cyd-destun hwn, yn un perthnasol iawn, i adran 47 o Ddeddf Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Iechyd Cymunedol a Safonau) 2003. Mae hynny'n golygu bod yn rhaid i gyrff y GIG ystyried safonau iechyd a gofal wrth gyflawni eu dyletswydd i wella ansawdd, ac fel y dywedais eisoes, mae'r safonau hynny'n cael eu diweddaru.
Mae'r safonau iechyd a gofal yn gynhwysfawr ac yn golygu y bydd yn rhaid i gyrff y GIG ystyried materion sy'n ymwneud â'r gweithlu, gwella iechyd y boblogaeth, tegwch, a'r Gymraeg wrth gyflawni eu dyletswydd, gan fod y rhain i gyd yn cael sylw yn ein safonau, a byddant yn cael eu cynnwys yn y rhai diwygiedig. Caiff y rhain eu hatgyfnerthu a'u nodi yn y canllawiau statudol yr wyf eisoes wedi cyfeirio atynt.
Felly, er fy mod yn deall y teimladau y tu ôl i'r gwelliannau, nid wyf yn credu bod eu hangen gan y bydd y Bil, oherwydd yr aliniad â'r safonau, yn sicrhau bod y gofynion hynny'n cael eu cwmpasu mewn modd sy'n rhoi grym statudol iddynt, ond hefyd mewn modd y gellir eu hadolygu, fel yn wir yr ydym wedi gwneud bob pum mlynedd ers tro. Yn fy marn i, nid oes angen y gwelliannau i ehangu elfennau ansawdd, gan fod eisoes ddarpariaeth ar gyfer hynny.
I grynhoi, yn fy marn i, darperir ar gyfer pob un o'r tri maes a amlygir yn y safonau iechyd a gofal sy'n sail i'r ddyletswydd ansawdd, a gall y canllawiau atgyfnerthu hyn ymhellach. Bydd ystyriaethau pwysig hefyd i Weinidogion Cymru wrth iddynt wneud penderfyniadau gyda'r bwriad o sicrhau gwelliant yn ansawdd y gwasanaethau. Gofynnaf felly i'r Aelodau wrthod y gwelliannau yn y grŵp hwn.
Rhun ap Iorwerth i ymateb i'r ddadl.
Rhun ap Iorwerth to respond to the debate.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. I'm grateful for the signalling of support from Angela Burns and the group opposite; disappointed, but not surprised, in not gaining the support of Welsh Government and Labour Members. To me, it's clear enough that the statutory guidance that we have now isn't delivering the quality that we want as strongly as we could. It strikes me that if we're not seeking to actually enhance the quality of services through a health quality Bill, well, what on earth is the point of having a quality Bill? A cynic would suggest that this is a Bill that is meant to achieve something else, which is to get rid of the community health councils and their ability to be a thorn in the side of Welsh Government, and that it needed to be padded out with other things. But I'll leave it there.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Rwy'n ddiolchgar am yr arwydd o gefnogaeth gan Angela Burns a'r grŵp gyferbyn; yn siomedig, ond heb synnu, o beidio â chael cefnogaeth Aelodau Llywodraeth Cymru a Llafur. I mi, mae'n ddigon clir nad yw'r canllawiau statudol sydd gennym yn awr yn sicrhau'r ansawdd yr ydym eisiau ei gael mor gryf ag y gallent wneud. Yn fy marn i, os nad ydym yn ceisio gwella ansawdd gwasanaethau yn wirioneddol drwy fesur ansawdd iechyd, wel, beth ar y ddaear yw diben cael Bil ansawdd? Byddai sinig yn awgrymu mai Bil yw hwn sydd i fod i gyflawni rhywbeth arall, sef cael gwared ar y cynghorau iechyd cymuned a'u gallu i fod yn ddraenen yn ystlys Llywodraeth Cymru, a bod angen ei stwffio'n llawn o bethau eraill. Ond fe adawaf bethau yn y fan yna.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 60? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, rydyn ni'n symud i bleidlais ar welliant 60, yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, un yn ymatal, 29 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 60.
The question is that amendment 60 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 60, in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 21, one abstention, 29 against. Therefore, amendment 60 is not agreed.
Gwelliant 60: O blaid: 21, Yn erbyn: 29, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 60: For: 21, Against: 29, Abstain: 1
Amendment has been rejected
A ydy gwelliant 61 yn cael ei symud? Rhun ap Iorwerth.
Is amendment 61 being moved? Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 61 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 61 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Yn ffurfiol.
Yes, move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 61? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 61, yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, un yn ymatal, 29 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 61 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 61 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 61, in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 21, one abstention, 29 against. Therefore, amendment 61 is not agreed.
Gwelliant 61: O blaid: 21, Yn erbyn: 29, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 61: For: 21, Against: 29, Abstain: 1
Amendment has been rejected
Gwelliant 62, Rhun ap Iowerth.
Amendment 62, Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 62 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 62 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 62? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais, felly, ar welliant 62. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, un yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, gwrthodwyd gwelliant 62.
The question is that amendment 62 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 62. Open the vote. Close the vote. In favour 21, one abstention, 28 against. And therefore, amendment 62 is not agreed.
Gwelliant 62: O blaid: 21, Yn erbyn: 28, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 62: For: 21, Against: 28, Abstain: 1
Amendment has been rejected
Gwelliant 23 yn enw Angela Burns yw'r gwelliant nesaf. Ydy'r gwelliant yn cael ei symud?
Amendment 23 in the name of Angela Burns is the next amendment. Is the amendment moved?
Cynigiwyd gwelliant 23 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 23 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Move.
Cynnig.
Ydy, yn ffurfiol. A oes unrhyw wynebiad i welliant 23? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i'r bleidlais, felly, ar welliant 23, yn enw Angela Burns. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly, gwrthodwyd y gwelliant.
Yes, it is. Is there any objection to amendment 23? [Objection.] We therefore move to a vote on amendment 23, in the name of Angela Burns. Open the vote. Close the vote. In favour, 23, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 23 is not agreed.
Gwelliant 23: O blaid: 23, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 23: For: 23, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y gwelliant nesaf yw gwelliant 24. Angela Burns.
The next amendment is 24. Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 24 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 24 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid dderbyn gwelliant 24? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rydyn ni'n symud i bleidlais ar welliant 24. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 24 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 24 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 24. Open the vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 24 is not agreed.
Gwelliant 24: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 24: For: 22, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 25 yw'r gwelliant nesaf. Angela Burns.
Amendment 25 is the next amendment. Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 25 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 25 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 25? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn ni i bleidlais ar welliant 25. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 25 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 25 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 25. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 25 is not agreed.
Gwelliant 25: O blaid: 23, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 25: For: 23, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 63, yn enw Rhun ap Iorwerth, yw'r nesaf. Ydy e'n cael ei symud?
Amendment 63, in the name of Rhun ap Iorwerth, is the next amendment. Is it moved?
Cynigiwyd gwelliant 63 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 63 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid dderbyn gwelliant 63? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydyn ni'n symud i'r bleidlais, felly, ar welliant 63. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 30 yn erbyn. Ac felly, gwrthodwyd y gwelliant yna.
The question is that amendment 63 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We move to a vote, therefore, on amendment 63. Open the vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 30 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 63: O blaid: 21, Yn erbyn: 30, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 63: For: 21, Against: 30, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 64, Rhun ap Iorwerth.
Amendment 64, Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 64 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 64 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 64? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydyn ni'n symud i bleidlais, felly, ar welliant 64. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 29 yn erbyn. Ac felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 64 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 64. Open the vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 29 against. Therefore the amendment is not agreed.
Gwelliant 64: O blaid: 21, Yn erbyn: 29, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 64: For: 21, Against: 29, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y gwelliant nesaf yw gwelliant 65, Rhun ap Iorwerth.
The next amendment is amendment 65, Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 65 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 65 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
A ddylid derbyn gwelliant 65? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydyn ni'n symud i bleidlais, felly, ar welliant 65. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 29 yn erbyn. Gwrthodwyd y gwelliant yna.
The question is that amendment 65 be agreed to. Is there any objection? [Objection.] We therefore move to a vote on amendment 65. Open the vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 29 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 65: O blaid: 21, Yn erbyn: 29, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 65: For: 21, Against: 29, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 26 yw'r gwelliant nesaf, Angela Burns.
Amendment 26 is the next amendment, Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 26 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 26 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid dderbyn gwelliant 26? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rydyn ni'n symud i bleidlais ar welliant 26, yn enw Angela Burns. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, mae'r gwelliant yna wedi ei wrthod.
The question is that amendment 26 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 26, in the name of Angela Burns. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions, 28 against. Therefore, that amendment is not agreed.
Gwelliant 26: O blaid: 23, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 26: For: 23, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw'r trydydd grŵp, ac mae'r grŵp hynny'n ymwneud â'r ddyletswydd i sicrhau ansawdd mewn gwasanaethau iechyd a'r pŵer i ddyroddi canllawiau. Gwelliant 16 yw'r prif welliant yn y grŵp. Felly, dwi'n galw ar Angela Burns i gynnig y gwelliant yna, ac i siarad i'r gwelliannau—Angela Burns.
The next group of amendments is the third group, which relates to the duty to secure quality in health services and the power to issue guidance. Amendment 16 is the lead amendment in this group. So, I call on Angela Burns to move the amendment, and to speak to the other amendments—Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 16 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 16 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Diolch. I formally move the amendments tabled in my name. The point of these amendments is to give the Welsh Ministers the duty to secure quality in health services through the guidance principle. They seek to support recommendation 2 of the committee, which requests that the Minister issues statutory guidance. In Stage 1 evidence, stakeholders highlighted that the Bill was simply not strong enough in setting out what that duty of quality is and how it would be measured.
These amendments have been drafted with the support of the Welsh Government and the Minister, and we're grateful to the Minister for this. They essentially say that Welsh Ministers must issue guidance to NHS bodies. Although we have tabled this, I would also be grateful if the Minister would confirm that the proposed guidance will include how the duties of local health boards, NHS trusts and special health authorities are assessed, as well as a demonstration of improved outcomes and how innovations and improvements can be implemented across Wales. It's about growing those small shoots, isn't it?
At Stage 2, I also mentioned that assessments are key planks to the duty of quality. They enable the relevant health authorities to provide us with uniform information about their quality indicators, and this is also how they move from what was criticised as an aspirational duty by the chair of the Welsh NHS Confederation management board to a very real and enforceable duty.
At Stage 2, the Minister noted that he agreed about the importance of setting out how NHS bodies can demonstrate an improved outcome as a result of taking steps to comply with the duty, and he shared the desire to see how innovations and improvements designed in one area could be spread and scaled across Wales. As I said at that Stage, we believe that getting the guidance right before the duty of quality comes into effect is essential. We're still not quite clear yet how that guidance will help health authorities to achieve the set levels of expected improvement, so again I would be grateful if the Minister would outline a little bit more detail on that guidance, especially given that he expects the guidance on the duty of quality to include the need to consider how a body works in partnership delivering services in an integrated way to secure improvements. And as we all know, partnership, co-production and collaboration are a very important part of raising the level of quality and the level of candour within our health boards. Thank you.
Diolch. Cynigiaf yn ffurfiol y gwelliannau a gyflwynwyd yn fy enw i. Diben y gwelliannau hyn yw rhoi dyletswydd ar Weinidogion Cymru i sicrhau ansawdd mewn gwasanaethau iechyd drwy'r egwyddor canllawiau. Maen nhw'n ceisio cefnogi argymhelliad 2 y pwyllgor, sy'n gofyn bod y Gweinidog yn cyhoeddi canllawiau statudol. Yn nhystiolaeth Cyfnod 1, tynnodd rhanddeiliaid sylw at y ffaith nad oedd y Bil yn ddigon cryf wrth nodi beth yw'r ddyletswydd ansawdd honno a sut y byddai'n cael ei mesur.
Mae'r gwelliannau hyn wedi cael eu drafftio gyda chefnogaeth Llywodraeth Cymru a'r Gweinidog, ac rydym yn ddiolchgar i'r Gweinidog am hyn. Yn y bôn, maen nhw'n dweud bod yn rhaid i Weinidogion Cymru gyhoeddi canllawiau i gyrff y GIG. Er ein bod wedi cyflwyno hyn, byddwn yn ddiolchgar hefyd pe bai'r Gweinidog yn cadarnhau y bydd y canllawiau arfaethedig yn cynnwys sut y caiff dyletswyddau byrddau iechyd lleol, ymddiriedolaethau'r GIG ac awdurdodau iechyd arbennig eu hasesu, yn ogystal â dangos canlyniadau gwell a sut y gellir rhoi arloesi a gwelliannau ar waith ledled Cymru. Mae'n ymwneud â thyfu'r blagur bychain, onid yw?
Yng Nghyfnod 2, soniais hefyd fod asesiadau'n elfennau allweddol o'r ddyletswydd ansawdd. Maen nhw'n galluogi'r awdurdodau iechyd perthnasol i ddarparu gwybodaeth unffurf inni am eu dangosyddion ansawdd, a dyma hefyd sut y maen nhw'n symud o'r hyn a feirniadwyd fel dyletswydd uchelgeisiol gan Gadeirydd bwrdd rheoli Conffederasiwn GIG Cymru i ddyletswydd real a gorfodadwy.
Yng Nghyfnod 2, nododd y Gweinidog ei fod yn cytuno â phwysigrwydd nodi sut y gall cyrff y GIG ddangos canlyniad gwell o ganlyniad i gymryd camau i gydymffurfio â'r ddyletswydd, ac roedd yn rhannu'r awydd i weld sut y gallai arloesi a gwelliannau a gynlluniwyd mewn un ardal gael eu lledaenu a'u hehangu ar draws Cymru. Fel y dywedais bryd hynny, credwn ei bod yn hanfodol cael y canllawiau'n iawn cyn i'r ddyletswydd ansawdd ddod i rym. Nid ydym yn hollol glir eto sut y bydd y canllawiau hynny yn helpu awdurdodau iechyd i gyrraedd y lefelau penodol o welliant disgwyliedig. Felly unwaith eto byddwn yn ddiolchgar pe bai'r Gweinidog yn amlinellu ychydig mwy o fanylion am y canllawiau hynny, yn enwedig o gofio ei fod yn disgwyl i'r canllawiau ar y ddyletswydd ansawdd gynnwys yr angen i ystyried sut mae corff yn gweithio mewn partneriaeth wrth ddarparu gwasanaethau mewn ffordd integredig i sicrhau gwelliannau. Fel y gwyddom i gyd, mae partneriaeth, cyd-gynhyrchu a chydweithio yn rhan bwysig iawn o godi lefel ansawdd a lefel gonestrwydd o fewn ein byrddau iechyd. Diolch.
I'm also supporting the amendments in this group. If we are to have any chance of achieving the duty of quality, we must have statutory guidance in place that instructs health and social care providers on how they can go about implementing the duty of quality. Without statutory guidance, we leave it open to interpretation by the local health boards and local authorities. A duty of quality doesn't differ from region to region; it requires consistency and, therefore, we need national guidance. These amendments will ensure a single national approach.
Rwyf i hefyd yn cefnogi'r gwelliannau yn y grŵp hwn. Os ydym am gael unrhyw obaith o gyflawni'r ddyletswydd ansawdd, rhaid inni gael canllawiau statudol ar waith sy'n rhoi cyfarwyddyd i ddarparwyr iechyd a gofal cymdeithasol ynghylch sut y gallant fynd ati i weithredu'r ddyletswydd ansawdd. Heb ganllawiau statudol, byddwn yn ei adael yn agored i'w ddehongli gan y byrddau iechyd lleol a'r awdurdodau lleol. Nid yw'r ddyletswydd ansawdd yn wahanol o ranbarth i ranbarth; mae'n gofyn am gysondeb ac, felly, mae angen canllawiau cenedlaethol arnom. Bydd y gwelliannau hyn yn sicrhau un dull gweithredu cenedlaethol.
Y Gweinidog—Vaughan Gething.
The Minister—Vaughan Gething.
Thank you, Llywydd. Following considerations at Stage 2, I have had constructive discussions with opposition Members and I am pleased that we've been able to reach a shared position with Angela Burns on this. By specifying in statutory guidance the evidence to be used and the way such evidence has been assessed, that will require NHS bodies to report openly and transparently on the actions that they are taking to secure improvements in quality outcomes. Importantly, in undertaking that assessment, NHS bodies will also be required to evidence how they are taking the health and care standards we discussed in the first two groups into account in discharging their duty of quality. That means that NHS bodies will have to consider all the matters set out in health and care standards, which includes matters relating to workforce, improving population health and equity. That will be explained in the statutory guidance. There is a point here about the statutory guidance that we're committing to produce on each area of the Bill: we want to see that co-produced in the way that we deliver it, rather than simply delivered by the Government. I am therefore happy to support all the amendments in this group in the name of Angela Burns.
Diolch ichi, Llywydd. Yn dilyn ystyriaethau yng Nghyfnod 2, rwyf wedi cael trafodaethau adeiladol gydag aelodau'r gwrthbleidiau ac rwy'n falch ein bod wedi gallu cyrraedd sefyllfa gyffredin gydag Angela Burns ar hyn. Drwy bennu yn y canllawiau statudol y dystiolaeth sydd i'w defnyddio a'r ffordd y mae tystiolaeth o'r fath wedi cael ei hasesu, bydd hynny'n ei gwneud yn ofynnol i gyrff y GIG adrodd yn agored ac yn dryloyw ar y camau y maen nhw'n eu cymryd i sicrhau gwelliannau mewn canlyniadau ansawdd. Yn bwysig iawn, wrth gynnal yr asesiad hwnnw, bydd yn ofynnol hefyd i gyrff y GIG ddangos tystiolaeth o sut y maen nhw'n ystyried y safonau iechyd a gofal a drafodwyd gennym yn y ddau grŵp cyntaf wrth gyflawni eu dyletswydd ansawdd. Mae hynny'n golygu y bydd yn rhaid i gyrff y GIG ystyried yr holl faterion a nodir yn y safonau iechyd a gofal, sy'n cynnwys materion sy'n ymwneud â'r gweithlu, gwella iechyd y boblogaeth a thegwch. Caiff hynny ei egluro yn y canllawiau statudol. Mae yna bwynt yma ynghylch y canllawiau statudol yr ydym yn ymrwymo i'w cynhyrchu ar bob un o ardaloedd y Bil: rydym eisiau gweld hynny'n cael ei gyd-gynhyrchu yn y ffordd yr ydym yn ei gyflawni, yn hytrach na chael ei gyflawni gan y Llywodraeth yn unig. Rwyf felly'n fodlon cefnogi'r holl welliannau yn y grŵp hwn yn enw Angela Burns.
Angela Burns i ymateb.
Angela Burns to respond.
Thank you very much indeed. It's sufficient to say that there are two words that bring joy to my heart. Caroline, you mentioned 'consistency', that's what we need; Minister, 'evidence', that's what we need. Thank you very much for supporting the amendments.
Diolch yn fawr iawn. Mae'n ddigon i ddweud bod dau air yn dod â llawenydd i'm calon. Caroline, fe wnaethoch grybwyll 'cysondeb', dyna beth sydd ei angen arnom; Gweinidog, 'tystiolaeth', dyna beth sydd ei angen arnom. Diolch yn fawr iawn am gefnogi'r gwelliannau.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 16? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 16.
The question is that amendment 16 be agreed to. Does any Member object? Therefore, amendment 16 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y gwelliant nesaf yw gwelliant 27. Angela Burns.
The next amendment is amendment 27. Angela Burns.
Thank you very much—
Diolch yn fawr—
Do you want to move amendment 27?
A ydych eisiau cynnig gwelliant 27?
Cynigiwyd gwelliant 27 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 27 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Sorry, I beg your pardon. I move. My listening Welsh isn't as good as I think it is. [Laughter.]
Mae'n ddrwg gennyf. Rwy'n ei gynnig. Nid yw fy Nghymraeg gwrando cystal ag yr oeddwn yn credu ei bod. [Chwerthin.]
Moved, then.
Wedi ei gynnig felly.
Gwelliant 27. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 27? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydyn ni'n symud felly i bleidlais ar welliant 27. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 27.
Amendment 27. The question is that amendment 27 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 27. Open the vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 28 against. So, amendment 27 is not agreed.
Gwelliant 27: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 27: For: 22, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 28, Angela Burns.
Amendment 28, Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 28 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 28 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 28? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rydyn ni'n symud i bleidlais ar welliant 28. Agor y blediais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 28.
The question is that amendment 28 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we proceed to a vote on amendment 28. Open the vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 28 is not agreed.
Gwelliant 28: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 28: For: 22, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 66, Rhun ap Iorwerth.
Amendment 66, Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 66 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 66 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Cynnig yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 66? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydyn ni'n symud i bleidlais ar welliant 66. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 29 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 66 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 66 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 66. Open the vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 29 against. Therefore, amendment 66 is not agreed.
Gwelliant 66: O blaid: 21, Yn erbyn: 29, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 66: For: 21, Against: 29, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 67 yw'r gwelliant nesaf—Rhun ap Iorwerth.
Amendment 67 is the next amendment—Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 67 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 67 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 67? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rŷn ni'n symud i bleidlais, felly, ar welliant 67. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 29 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 67.
The question is that amendment 67 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 67. Open the Vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 29 against. Therefore, amendment 67 is not agreed.
Gwelliant 67: O blaid: 21, Yn erbyn: 29, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 67: For: 21, Against: 29, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 68 yw'r gwelliant nesaf, yn enw Rhun ap Iorwerth.
Amendment 68 is the next amendment, in the name of Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 68 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 68 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 68? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rŷn ni'n symud i bleidlais ar welliant 68. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 29 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 68 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 68. Open the Vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 29 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 68: O blaid: 21, Yn erbyn: 29, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 68: For: 21, Against: 29, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 29 yw'r gwelliant nesaf, yn enw Angela Burns.
The next amendment is amendment 29, in the name of Angela Burns.
Is the amendment being moved?
A yw'r gwelliant yn cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 29 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 29 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Felly, mae' r bleidlais nesaf ar welliant 29, yn enw Angela Burns. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y gwelliant? [Gwrthwynebiad.] Felly, rŷn ni'n symud i bleidlais ar welliant 29. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly mae'r gwelliant wedi'i wrthod.
Therefore, the next vote is on amendment 29, in the name of Angela Burns. The question is that amendment 29 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we proceed to a vote on amendment 29. Open the Vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 28 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 29: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 29: For: 22, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 17—Angela Burns.
Amendment 17—Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 17 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 17 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 17? A oes unrhyw wrthwynebiad? Mae gwelliant 17 wedi'i dderbyn.
The question is that amendment 17 be agreed to. Does any Member object? Amendment 17 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 30, Angela Burns.
Amendment 30, Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 30 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 30 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 30? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rŷn ni'n symud i bleidlais ar welliant 30. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 30 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 30. Open the vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 28 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 30: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 30: For: 22, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 31, Angela Burns.
Amendment 31, Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 31 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 31 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 31? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rŷn ni'n symud i bleidlais ar welliant 31. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi'i wrthod.
The question is that amendment 31 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 31. Open the vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 28 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 31: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 31: For: 22, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 69 Rhun ap Iorwerth yw'r gwelliant nesaf.
The next amendment is amendment 69—Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 69 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 69 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 69? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rŷn ni'n symud i bleidlais, felly, ar welliant 69. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 20, neb yn ymatal, 29 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 69 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 69 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 69. Open the vote. Close the vote. In favour 20, no abstentions, 29 against. Therefore, amendment 69 is not agreed.
Gwelliant 69: O blaid: 20, Yn erbyn: 29, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 69: For: 20, Against: 29, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 70, Rhun ap Iorwerth.
Amendment 70, Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 70 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 70 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 70? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais ar welliant 70. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 29 yn erbyn. Ac felly, gwrthodwyd y gwelliant yna.
The question is that amendment 70 be agreed. [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 70. Open the vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 29 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 70: O blaid: 21, Yn erbyn: 29, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 70: For: 21, Against: 29, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 71, Rhun ap Iorwerth.
Amendment 71, Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 71 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 71 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 71? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rŷn ni'n cynnal pleidlais, felly, ar welliant 71. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 29 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant yna.
The question is that amendment 71 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 71. Open the vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 29 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 71: O blaid: 21, Yn erbyn: 29, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 71: For: 21, Against: 29, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Mae'r gwelliant nesaf yn enw Angela Burns—gwelliant 32.
The next amendments is in the name of Angela Burns—amendment 32.
Cynigiwyd gwelliant 32 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 32 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally, Llywydd.
Yn ffurfiol, Llywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 32? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais ar welliant 32. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, un yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, gwrthodwyd y gwelliant yna.
The question is that amendment 32 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 32. Open the vote. Close the vote. In favour 21, one abstention, 28 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 32: O blaid: 21, Yn erbyn: 28, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 32: For: 21, Against: 28, Abstain: 1
Amendment has been rejected
Y gwelliant nesaf yw gwelliant 18—Angela Burns.
The next amendment is amendment 18—Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 18 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 18 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally, Llywydd.
Yn ffurfiol, Llywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 18? Unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 18.
The question is that amendment 18 be agreed. Does any Member object? Therefore, amendment 18 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 33, Angela Burns.
Amendment 33, Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 33 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 33 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 33? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rŷn ni'n symud i bleidlais, felly, ar welliant 33. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant yna.
The question is that amendment 33 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 33. Open the vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 28 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 33: O blaid: 21, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 33: For: 21, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y gwelliant nesaf i bleidleisio arno yw gwelliant 34—Angela Burns.
The next amendment is amendment 34—Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 34 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 34 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 34? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rŷn ni'n symud i bleidlais felly ar welliant 34. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn, ac felly gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 34 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 34. Open the vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 28 against. Therefore that amendment is not agreed.
Gwelliant 34: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 34: For: 22, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf yw grŵp 4 ac mae'r grŵp yma'n ymwneud â diffyg cydymffurfio o ran dyletswydd i sicrhau ansawdd mewn gwasanaethau iechyd. Gwelliant 35 yw'r unig welliant yn y grŵp a dwi'n galw ar Angela Burns i gynnig y gwelliant.
The next group is the fourth group of amendments, which relates to non-compliance with the duty to secure quality in health services. Amendment 35 is the only amendment in this group, and I call on Angela Burns to move the amendment.
Cynigiwyd gwelliant 35 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 35 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Thank you, Presiding Officer. I formally move amendment 35, tabled in my name. Members, I want teeth, not for me but for the NHS, and amendment 35 is tabled in support of committee recommendation 6, which asks the Minister to make a specific provision for the consequences of non-compliance with the duty of quality. I've re-tabled this from Stage 2 because, actually, I think it's vitally important that if we have legislation, it must have checks and balances built within it and the whole point of this is to give the Government, give the whole system, those very, very important teeth.
It's not intended to have a detrimental impact on the financial position of health boards, trusts or special authorities, but it could be dealt with through the NHS escalation and intervention arrangements by the health Minister. During evidence sessions and the committee's consultation, it was clear that many stakeholders wanted to introduce consequences for the non-compliance in relation to both the duties of quality and candour. The British Medical Association noted that this needed to be addressed, stating,
'Unless some form of sanction or corrective action is triggered, we believe that the proposed duty would run the risk of lacking effectiveness, and at worst would become a mere box-ticking exercise.'
The Royal College of Nursing noted that there
'has to be a consequence to doing it or not doing it, otherwise there's no incentive to do it, in a sense, at the most basic level.'
Minister, your response at Stage 2 didn't give me any reassurance in the slightest. You said, again, in your commentary from Stage 1, that there were existing mechanisms, including escalation measures, that would underpin the failure to adhere to that duty of quality. Furthermore, you went on to say that these arrangements were part of wider governance and accountability within the NHS, and you believe that it provided opportunities for scrutiny and appropriate, timely action and learning.
Well, I'm sorry, Minister, but I don't believe we are using these mechanisms and I don't believe they've provided opportunities for timely action and learning. I don't see health boards acting really quickly or learning their lessons. So, for example, we're still dealing with the fallout from some of our worst situations: Tawel Fan, where Betsi Cadwaladr is still in special measures four and a half years later, meaning that special measures and direct Government intervention haven't had much effect on the board's governance arrangements. An independent review of its psychological therapy services—you know, mental health services—highlighted that it is still failing in many areas. So, you would have thought that, after Tawel Fan, they would have actually looked at that quality in that element of the health services.
I don't really want to dwell too much on Cwm Taf Morgannwg's maternity services, but we've got to say it here. This is the truth: despite numerous reports between 2010 and 2018 stating that the board's maternity services at Prince Charles Hospital and Royal Glamorgan Hospital were in trouble, including a damning internal report by a consultant midwife, who said there were systemic failings, they were ignored by senior management. So, where's that duty to secure quality in health services? This is a direct mirror of what we've seen at Betsi.
So, Minister, members of the governing party, I really want you to think about this. This could be a really useful piece of legislation to drive quality, to drive candour through the NHS, but it has to have some teeth, and this whole amendment is about giving those teeth to the whole Act in order to ensure that we do get that real compliance. We can't afford for our NHS to carry on in a way where we cannot hold people to account and actually make sure that there are improvements. Duty to secure quality, non-compliance, give us teeth.
Diolch yn fawr, Llywydd. Cynigiaf welliant 35, a gyflwynwyd yn fy enw i, yn ffurfiol. Aelodau, rwyf eisiau dannedd, nid i mi ond i'r GIG, ac mae gwelliant 35 wedi'i gyflwyno i gefnogi argymhelliad 6 gan y Pwyllgor, sy'n gofyn i'r Gweinidog wneud darpariaeth benodol ar gyfer goblygiadau peidio â chydymffurfio â'r ddyletswydd ansawdd. Rwyf wedi ail-gyflwyno hwn o Gyfnod 2 oherwydd, mewn gwirionedd, credaf ei bod yn hanfodol bwysig, os oes gennym ddeddfwriaeth, bod yn rhaid iddi gael rhwystrau a gwrthbwysau yn rhan ohoni a holl bwynt hyn yw rhoi'r dannedd hynny sy'n bwysig iawn i'r Llywodraeth, i'r holl system.
Nid yw'n fwriad iddo gael effaith andwyol ar sefyllfa ariannol byrddau iechyd, ymddiriedolaethau neu awdurdodau arbennig, ond gellid ymdrin ag ef drwy drefniadau uwchgyfeirio ac ymyrryd y GIG gan y Gweinidog iechyd. Yn ystod y sesiynau tystiolaeth ac ymgynghoriad y pwyllgor, roedd yn amlwg bod llawer o randdeiliaid eisiau cyflwyno goblygiadau ar gyfer diffyg cydymffurfio mewn cysylltiad â'r dyletswyddau ansawdd a gonestrwydd. Nododd Cymdeithas Feddygol Prydain fod angen mynd i'r afael â hyn, gan nodi:
Oni bai bod rhyw fath o sancsiwn neu gamau cywiro'n cael eu sbarduno, credwn y byddai perygl i'r ddyletswydd arfaethedig ddiffygio o ran effeithiolrwydd, ac y byddai ar ei gwaethaf yn troi'n ymarfer ticio blychau yn unig.
Nododd y Coleg Nyrsio Brenhinol fod yn rhaid
bod goblygiadau o'i wneud neu o beidio â'i wneud, neu fel arall nid oes cymhelliad i'w wneud, ar ryw ystyr, ar y lefel fwyaf sylfaenol.
Gweinidog, ni wnaeth eich ymateb yng Nghyfnod 2 roi unrhyw sicrwydd imi o gwbl. Fe wnaethoch ddweud, unwaith eto, yn eich sylwadau o Gyfnod 1, fod dulliau ar gael eisoes, gan gynnwys mesurau uwchgyfeirio, a fyddai'n tanategu'r methiant i lynu at y ddyletswydd ansawdd honno. Hefyd, aethoch ymlaen i ddweud bod y trefniadau hyn yn rhan o lywodraethu ac atebolrwydd ehangach o fewn y GIG, a'ch bod yn credu eu bod yn cynnig cyfleoedd ar gyfer craffu a gweithredu a dysgu priodol ac amserol.
Wel, mae'n ddrwg gennyf, Gweinidog, nid wyf yn credu ein bod yn defnyddio'r dulliau hyn ac nid wyf yn credu eu bod wedi darparu cyfleoedd ar gyfer gweithredu a dysgu amserol. Nid wyf yn gweld byrddau iechyd yn gweithredu'n gyflym iawn nac yn dysgu eu gwersi. Felly, er enghraifft, rydym ni'n dal i ymdrin â chanlyniadau rhai o'n sefyllfaoedd gwaethaf: Tawel Fan, lle mae Betsi Cadwaladr yn dal i fod mewn mesurau arbennig bedair blynedd a hanner yn ddiweddarach, sy'n golygu nad yw mesurau arbennig ac ymyrraeth uniongyrchol gan y Llywodraeth wedi cael llawer o effaith ar drefniadau llywodraethu'r bwrdd. Mewn adolygiad annibynnol o'i wasanaethau therapi seicolegol—hynny yw, gwasanaethau iechyd meddwl—tynnwyd sylw at y ffaith ei fod yn dal i fethu mewn nifer o feysydd. Felly, byddech wedi disgwyl, ar ôl Tawel Fan, y bydden nhw wedi edrych ar yr ansawdd hwnnw yn yr elfen honno o'r gwasanaethau iechyd.
Nid wyf eisiau rhoi gormod o bwys ar wasanaethau mamolaeth Cwm Taf Morgannwg, ond mae'n rhaid inni ei ddweud yma. Dyma'r gwir: er gwaethaf adroddiadau niferus rhwng 2010 a 2018 yn datgan bod gwasanaethau mamolaeth y bwrdd yn Ysbyty'r Tywysog Siarl ac Ysbyty Brenhinol Morgannwg mewn trafferthion, gan gynnwys adroddiad mewnol damniol gan fydwraig ymgynghorol, a ddywedodd fod methiannau systemig, fe'u hanwybyddwyd gan yr uwch reolwyr. Felly, ble mae'r ddyletswydd honno i sicrhau ansawdd mewn gwasanaethau iechyd? Mae hyn yn adlewyrchu'n union yr hyn a welsom yn Betsi.
Felly, Gweinidog, Aelodau'r blaid lywodraethol, rwyf eisiau ichi feddwl am hyn. Gallai hwn fod yn ddarn defnyddiol iawn o ddeddfwriaeth i sbarduno ansawdd, i sbarduno gonestrwydd drwy'r GIG, ond mae'n rhaid iddo gael rhywfaint o ddannedd, ac mae'r gwelliant cyfan hwn yn ymwneud â rhoi'r dannedd hynny i'r Ddeddf gyfan er mwyn sicrhau ein bod yn cael y gydymffurfiaeth wirioneddol honno. Ni allwn fforddio i'n GIG ni barhau mewn modd fel na allwn ddwyn pobl i gyfrif a gwneud yn siŵr bod yna welliannau mewn gwirionedd. Dyletswydd i sicrhau ansawdd, diffyg cydymffurfio, rhowch ddannedd inni.
Yn fyr iawn, dim ond i ategu hynny. Mae'n rhaid cael grym y tu ôl i unrhyw ddeddfwriaeth a sicrhau bod yna ddannedd, fel mae Angela Burns wedi'i ddweud, y tu ôl i'r ddeddfwriaeth yma. Mi fyddwn ni'n cefnogi'r gwelliant yma; mi fyddwn ni'n dadlau ei bod hi yn ddibwys pasio deddfwriaeth oni bai bod yna oblygiadau pan fo rhywun yn mynd yn groes i ofynion y ddeddfwriaeth yna.
Very briefly, just to endorse that. Any legislation needs to have teeth and we need to ensure that the legislation does have force, as Angela Burns has said. We will be supporting this amendment, and we will be arguing that it would be meaningless to pass legislation unless there are implications when someone contravenes that legislation.
I will clearly expect all NHS bodies to demonstrate how they comply with the new quality duty in an open and transparent way. The new annual report will be a key vehicle for evidencing this. The amendments that we have just passed, 16, 17 and 18, will set that requirement out very clearly. This, along with other mechanisms, such as integrated medium-term plans, provides that range of opportunities to assess how the duty is being discharged.
Our existing NHS escalation and intervention arrangements should be seen within a wider governance and accountability framework within the NHS at both individual body and system levels through the quality and safety committees, the quality and delivery meetings, and joint executive meetings between the chief executive of NHS Wales and the chief executives of health boards and trusts and their senior teams. These all provide opportunities for scrutiny and appropriate timely action and learning.
I also expect HIW to take a close interest in how an organisation is discharging its duty as part of its inspection and review work. I've already stated, and am happy to state again for the record, that there are a range of levers that may be used where a body is not exercising its functions properly and these include the escalation and intervention arrangements.
The amendment provides that Welsh Ministers 'may' issue an intervention order if an NHS body has failed to exercise its functions in accordance with the duty of quality. The circumstances in which the Welsh Ministers may issue an intervention order are already set out within the National Health Service (Wales) Act 2006. This includes where an NHS body is not performing one or more of its functions adequately. It is therefore unnecessary to add the provisions in these amendments to the face of the Bill, and I ask Members to oppose them.
Byddaf yn amlwg yn disgwyl i holl gyrff y GIG ddangos sut y maen nhw'n cydymffurfio â'r ddyletswydd ansawdd newydd mewn modd agored a thryloyw. Bydd yr adroddiad blynyddol newydd yn gyfrwng allweddol i ddangos tystiolaeth o hyn. Bydd y gwelliannau yr ydym newydd eu pasio, 16, 17 a 18, yn gosod y gofyniad hwnnw'n glir iawn. Mae hyn, ynghyd â dulliau eraill, megis cynlluniau tymor canolig integredig, yn darparu'r ystod o gyfleoedd i asesu sut mae'r ddyletswydd yn cael ei chyflawni.
Dylai ein trefniadau presennol ar gyfer uwchgyfeirio ac ymyrryd yn y GIG gael eu gweld o fewn fframwaith llywodraethu ac atebolrwydd ehangach o fewn y GIG ar lefel corff unigol a lefel system drwy'r pwyllgorau ansawdd a diogelwch, y cyfarfodydd ansawdd a chyflawni, a chyfarfodydd gweithredol ar y cyd rhwng prif weithredwr GIG Cymru a phrif weithredwyr byrddau ac ymddiriedolaethau iechyd a'u huwch dimau. Mae'r rhain i gyd yn darparu cyfleoedd ar gyfer craffu a gweithredu a dysgu amserol priodol.
Rwyf hefyd yn disgwyl i AGIC gymryd diddordeb manwl yn y modd y mae sefydliad yn cyflawni ei ddyletswydd fel rhan o'i waith arolygu ac adolygu. Rwyf eisoes wedi datgan, ac rwy'n falch o ddatgan eto ar gyfer y cofnod, bod amrywiaeth o ddulliau y gellir eu defnyddio lle nad yw corff yn arfer ei swyddogaethau'n briodol ac mae'r rhain yn cynnwys y trefniadau uwchgyfeirio ac ymyrryd.
Mae'r gwelliant yn darparu y gall Gweinidogion Cymru gyflwyno gorchymyn ymyrryd os yw corff y GIG wedi methu ag arfer ei swyddogaethau yn unol â dyletswydd ansawdd. Mae'r amgylchiadau pan gaiff Gweinidogion Cymru gyflwyno gorchymyn ymyrryd eisoes wedi'u nodi o fewn Deddf y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Cymru) 2006. Mae hyn yn cynnwys pan nad yw corff y GIG yn cyflawni un neu ragor o'i swyddogaethau yn ddigonol. Felly, nid oes angen ychwanegu'r darpariaethau yn y gwelliannau hyn at wyneb y Bil, a gofynnaf i'r Aelodau eu gwrthwynebu.
Angela Burns i ymateb.
Angela Burns i ymateb.
Thank you, Llywydd. Failure to comply with the duty to secure quality in health services—you're absolutely right; it does say that
'sections 12A, 20A and 24A, they may make an intervention order in respect of the body.'
However, you've made escalation orders across our health boards because of failures in quality of care: Tawel Fan, Cwm Taf to name but two; there are other— smaller, thankfully—instances. The whole point of this is about giving a driver, it's about putting the focus on it, it's about ensuring that, when people are under pressure, they really realise, with absolute clarity, what—
Diolch ichi, Llywydd. Methu â chydymffurfio â'r ddyletswydd i sicrhau ansawdd yn y gwasanaethau iechyd—rydych chi'n hollol gywir; mae'n dweud:
adrannau 12A, 20A a 24A, cânt wneud gorchymyn ymyrryd mewn cysylltiad â'r corff.
Fodd bynnag, rydych wedi gwneud gorchmynion uwchgyfeirio ar draws ein byrddau iechyd oherwydd methiannau yn ansawdd y gofal: Tawel Fan, Cwm Taf, i enwi dim ond dau; mae achosion eraill—rhai llai diolch byth. Mae holl bwynt hyn yn ymwneud â sbarduno, mae'n ymwneud â rhoi'r pwyslais arno, mae'n ymwneud â sicrhau, pan fydd pobl dan bwysau, eu bod yn wirioneddol sylweddoli, gydag eglurder llwyr, beth—
Would you take an intervention, Angela?
A wnewch chi dderbyn ymyriad, Angela?
Absolutely. Of course I will.
Wrth gwrs y gwnaf.
I'm very grateful to you. Do you agree with me that, if we persist in passing laws in this place where there are no clear consequences on the face of the law for the people who break the law, we risk bringing the whole democratic institution into disrepute? I, for one, am sick and tired of being asked to vote for legislation where nothing happens to somebody who breaks those laws.
Rwy'n ddiolchgar iawn ichi. A ydych yn cytuno â mi, os ydym yn parhau i basio deddfau yn y fan hon lle nad oes goblygiadau amlwg ar wyneb y gyfraith i'r bobl sy'n torri'r gyfraith, y byddwn mewn perygl o ddwyn anfri ar yr holl sefydliad democrataidd? Rwyf i wedi cael llond bol ar bobl yn gofyn imi bleidleisio dros ddeddfwriaeth pan nad oes dim yn digwydd i rywun sy'n torri'r deddfau hynny.
I don't think I need to say any more, Llywydd, because I think Helen Mary has absolutely encapsulated my entire feeling on it, which is why we brought this amendment. We've got to up our game. The whole point of this legislation is about us upping our game, and making sure that those who run our health boards, the management teams, really make sure that providing quality care to our NHS citizens, the people who use our NHS, is actually one of their primary jobs, not an also-ran. Members, I really ask you to think about this hard and to support our amendment.
Nid wyf yn credu bod angen imi ddweud rhagor, Llywydd, oherwydd credaf fod Helen Mary wedi crynhoi fy nheimladau'n llwyr, a dyna pam y gwnaethom ni gyflwyno'r gwelliant hwn. Mae'n rhaid inni wneud mwy o ymdrech. Holl ddiben y ddeddfwriaeth hon yw ein bod yn codi ein safonau, ac yn sicrhau bod y rhai sy'n rhedeg ein byrddau iechyd, y timau rheoli, yn gwneud yn siŵr bod darparu gofal o ansawdd i'n dinasyddion yn y GIG, y bobl sy'n defnyddio ein GIG, yn un o'u prif swyddogaethau mewn gwirionedd, nid yn ôl-ystyriaeth yn unig. Aelodau, gofynnaf o ddifrif ichi feddwl am hyn yn ddwys a chefnogi ein gwelliant.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 35? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rydym ni'n symud i bleidlais ar welliant 35. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 28 yn erbyn, ac felly gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 35 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we proceed to a vote on amendment 35. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions and 28 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 35: O blaid: 23, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 35: For: 23, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf yw grŵp 5. Mae'r grŵp yma o welliannau yn ymwneud â'r dyletswydd i sicrhau ansawdd mewn gwasanaethau iechyd a data. Gwelliant 38 yw'r unig gwelliant yn y grŵp. Galwaf ar Angela Burns i gynnig gwelliant 38. Angela Burns.
The next group is group 5, which relates to the duty to secure quality in health services and data. Amendment 38 is the only amendment in the group, and I call on Angela Burns to move and speak to that amendment. Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 38 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 38 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Thank you, Presiding Officer. I've been an Assembly Member for about 10 years now, and I've sat on a whole variety of committees—finance, health, education, children and young people, as it was—and all the time we talk about 'How do we know?' How do we know that we're performing well? How do we know that we're meeting our targets? How do we know we're delivering the outcomes for the money that we're spending? This amendment, amendment 38, which I formally move, is about getting the data so we have the information so we can make the planning.
It is an amendment that was based on a suggestion by the Royal College of Surgeons in their written evidence to the committee, but it actually runs true throughout the whole of the objective of this Bill. We want to know how well our surgical outcomes data is doing at a unit level. Again, I want to remind Members of another exciting fact: how many times have any of you—and maybe not you, but I'm sure Members of Plaid Cymru and I'm sure Members of the Brexit Party, I know Members of my party and I'm sure some of the independent Members will have put in freedom of information requests to try to drill down to get that information to find out what happened: where; when; how? How many things have been achieved; how many operations have happened; what type of operations; where are the blockages? Because by knowing what is going on, by having that data, you can actually start to have good governance. You can go back, you can challenge and you can scrutinise. This amendment is all about getting good data.
I listened, Minister, to your response at Stage 2. You were very concerned about a prescriptive list of information, and I took that on board. As a result, the amendment here at Stage 3 is broader and it's also with an inclusion that the data is shared with Ministers and Public Health Wales to help inform your future work and planning. This is about helping you and helping your NHS teams to perform better, to do a better job, to know what is going on.
I was very disappointed by your response to the Chair of the Health, Social Care and Sport Committee. It's not good enough to list off the current indicators by which health boards must measure their performance. I do note the work surrounding the Once for Wales concern management system on the recording of incidents, complaints and adverse outcomes in healthcare, as well as the aim to develop a single framework for measurement and benchmarking of quality-related data under the five-year quality and safety plan, but I don't think these are yet sufficient to properly analyse patient outcomes. I think it would be prescient for the National Assembly for Wales to monitor the progress of those programmes closely given the past issues we've had with data collection. I would like to remind Members that it was only recently that we found some of the data at Cwm Taf Morgannwg was completely wrong. They had mislaid I think it was 2,700 operations, appointments and results. We need efficient, good data. This Bill gives us the opportunity to do it. Please, Members, consider that and pass this amendment.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rwyf wedi bod yn Aelod Cynulliad ers tua 10 mlynedd bellach, ac rwyf wedi eistedd ar amrywiaeth eang o bwyllgorau—cyllid, iechyd, addysg, plant a phobl ifanc, fel yr oedd—a thrwy'r amser rydym yn sôn am 'Sut ydym yn gwybod?' Sut ydym yn gwybod ein bod ni'n perfformio'n dda? Sut ydym yn gwybod ein bod ni'n cyrraedd ein targedau? Sut ydym yn gwybod ein bod ni'n cyflawni'r canlyniadau am yr arian yr ydym yn ei wario? Mae'r gwelliant hwn, gwelliant 38, yr wyf yn ei gynnig yn ffurfiol, yn ymwneud â chael y data fel bod gennym yr wybodaeth er mwyn inni allu gwneud y cynllunio.
Mae'n welliant a oedd yn seiliedig ar awgrym gan Goleg Brenhinol y Llawfeddygon yn eu tystiolaeth ysgrifenedig i'r pwyllgor, ond mewn gwirionedd mae'n wir o ran holl amcan y Bil hwn. Rydym eisiau gwybod pa mor dda yw ein data canlyniadau llawfeddygol ar lefel uned. Unwaith eto, hoffwn atgoffa'r Aelodau o ffaith gyffrous arall: sawl gwaith y mae unrhyw un ohonoch chi—ac efallai nid chi, ond rwy'n siŵr Aelodau o Blaid Cymru ac rwy'n siŵr Aelodau o Blaid Brexit, rwy'n adnabod aelodau o'm plaid i ac rwy'n siŵr y bydd rhai o'r Aelodau annibynnol wedi rhoi ceisiadau rhyddid gwybodaeth i geisio tyllu'n ddwfn i gael yr wybodaeth honno i ddarganfod beth ddigwyddodd: ble; pryd; sut? Faint o bethau sydd wedi'u cyflawni; faint o lawdriniaethau sydd wedi digwydd; pa fath o lawdriniaethau; beth yw'r rhwystrau? Oherwydd drwy wybod beth sy'n digwydd, drwy gael y data hynny, gallwch ddechrau llywodraethu'n dda. Gallwch chi fynd yn ôl, gallwch herio a gallwch graffu. Mae a wnelo'r gwelliant hwn â chael data da.
Gwrandewais, Gweinidog, ar eich ymateb yng Nghyfnod 2. Roeddech yn pryderu'n fawr am restr ragnodol o wybodaeth, ac roeddwn yn derbyn hynny. O ganlyniad, mae'r gwelliant yma yng Nghyfnod 3 yn ehangach ac mae hefyd yn cynnwys yr angen i rannu'r data gyda Gweinidogion ac Iechyd Cyhoeddus Cymru i helpu i lywio eich gwaith a'ch cynlluniau yn y dyfodol. Mae hyn yn ymwneud â'ch helpu chi a helpu eich timau GIG i berfformio'n well, i wella'r gwaith, i wybod beth sy'n digwydd.
Cefais fy siomi'n fawr gan eich ymateb i Gadeirydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon. Nid yw'n ddigon da rhestru'r dangosyddion cyfredol y mae'n rhaid i fyrddau iechyd eu cyflawni i fesur eu perfformiad. Rwy'n nodi'r gwaith sy'n gysylltiedig â'r System Rheoli Pryderon Unwaith i Gymru o ran cofnodi digwyddiadau, cwynion a chanlyniadau andwyol ym maes gofal iechyd, yn ogystal â'r nod o ddatblygu un fframwaith ar gyfer mesur a meincnodi data sy'n gysylltiedig ag ansawdd dan y cynllun ansawdd a diogelwch pum mlynedd, ond nid wyf yn credu bod y rhain yn ddigonol eto i ddadansoddi canlyniadau cleifion yn briodol. Rwy'n credu y byddai'n gam rhagweledol i Gynulliad Cenedlaethol Cymru fonitro cynnydd y rhaglenni hynny'n fanwl o ystyried y problemau a fu gennym yn y gorffennol o ran casglu data. Hoffwn atgoffa'r Aelodau mai dim ond yn ddiweddar y gwelsom fod rhywfaint o'r data yng Nghwm Taf Morgannwg yn gwbl anghywir. Roeddent wedi camosod, rwy'n credu, 2,700 o lawdriniaethau, apwyntiadau a chanlyniadau. Mae arnom angen data da ac effeithlon. Mae'r Bil hwn yn gyfle inni wneud hynny. Os gwelwch yn dda, Aelodau, ystyriwch hynny a phasio'r gwelliant hwn.
Rhun ap Iorwerth.
Rhun ap Iorwerth.
Diolch am y cyfle i ddweud gair neu ddau eto. Mae hwn, eto, yn faes le, os ydyn ni am gael Bil sydd werth ei gael, mae'n rhaid inni chwilio am ffyrdd i gael impact drwyddo fo, ac rydym ni'n gwybod o brofiad bod diffyg data yn ein dal ni yn ôl o ran ein gallu ni i godi ansawdd o fewn ein gwasanaethau iechyd a gofal. Rydym ni'n cefnogi'r gwelliant yma. Rydym ni'n gwybod bod data a phrinder data yn broblem o fewn yr NHS, ac mae hi'n bwysig i fi i feddwl y dylem ni fod yn cael byrddau iechyd lleol i brofi eu bod nhw'n cydymffurfio efo deddfwriaeth, achos fel arall, y cwbl a gawn ni ydy rhyw sicrwydd amwys bod popeth yn iawn tan rydym ni'n diweddu efo sefyllfa yn debyg i Gwm Taf eto, lle rydym ni'n canfod nad ydy pethau ddim yn iawn. Dyma gyfle i ymateb i'r sefyllfa honno.
Thank you for the opportunity just to say a couple of words. This is also an area where, if we are going to have a Bill that is worthwhile, we have to look for ways to have an impact through it. We know from experience that a lack of data is holding us back, in terms of our ability to increase quality within our health and care services. We support the amendment. We know that data, and the shortage of data, is a problem within the NHS. It is important, for me, to think that we should be getting LHBs to prove that they are complying with legislation, because, otherwise, all we’ll get is some kind of ambiguous certainty that everything is right, until we end up in a situation similar to Cwm Taf again, where we find that things are not okay. This is an opportunity to respond to that situation.
Y Gweinidog i gyfrannu, Vaughan Gething.
The Minister to respond, Vaughan Gething.
Thank you, Llywydd. There are already many systems in place to collect, analyse and publish data across our national health service. Much of this is captured on a Wales and England basis, if not a UK-wide basis, such as the range of national clinical audits. It is what is the done with that data that is, of course, key. Amendments 16, 17 and 18 dealt with the requirement for Welsh Ministers to issue statutory guidance in relation to the quality duty and for that guidance to include the evidence for how an assessment has been made to ensure a stronger focus on using data and for that data to be reliable in enabling a body to make decisions that will ensure improvements in quality outcomes.
And, as Angela Burns knows, there is already considerable work under way to streamline and improve our data and that important things are routinely measured in a consistent and clinically relevant way. Because one size will not necessarily fit all. We have to retain some flexibility to determine and review what data is collected in the best and most effective ways, to keep pace with technology and other evidence-based requirements. For example, the changes in the clinical model adopted by the ambulance service, widely adopted in England and Scotland, have necessitated changes in data collection and the way we hold the system to account for their performance.
The work under way to implement the cancer pathway will also necessitate changes to the type of data we collect to see if we are securing improvements in the quality and delivery of the service. Our intention is to develop cancer data and intelligence in order to support better system planning and delivery. That will involve the collection, use and publication of a more comprehensive set of activity data.
And, as Angela Burns referred to, we're working with the service to finalise a five-year quality and safety plan that describes a range of high-level strategic recommendations, including a specific action around addressing measures, data and analytics. A collaborative programme of work will be established to take that plan forward, with one of the aims being to develop a national approach to measuring and benchmarking quality-related data. I expect that plan to be published ahead of summer recess within this calendar year.
NHS Wales is also in the process of implementing a new system, as referred to: the Once for Wales concerns management system for how local health boards and NHS trusts record, report, monitor, track, learn and make improvements from incidents, complaints, claims and other adverse outcomes. The aim of this is to achieve consistency of data management and workflow design in these areas, across Wales. It is intended that the new system will be implemented over the coming year.
I understand where this amendment is coming from and agree with the Member about the importance of consistent, streamlined and cohesive available data. As I have explained, work is under way on a number of fronts to achieve just that. As evidenced by some of the work in this area that I have described, I don't agree that we need further legislation to achieve this. Legislation would certainly add to bureaucracy and take away flexibility and has a real potential to slow down and even stifle innovative work in this area. I therefore cannot support the amendment.
Diolch ichi, Llywydd. Mae llawer o systemau ar waith eisoes i gasglu, dadansoddi a chyhoeddi data ar draws ein gwasanaeth iechyd gwladol. Mae llawer o hyn yn cael ei gofnodi ar sail Cymru a Lloegr, os nad ar sail y DU gyfan, fel yr ystod o archwiliadau clinigol cenedlaethol. Yr hyn sy'n cael ei wneud gyda'r data hynny sydd, wrth gwrs, yn allweddol. Roedd gwelliannau 16, 17 a 18 yn ymdrin â'r gofyniad i Weinidogion Cymru gyhoeddi canllawiau statudol mewn cysylltiad â'r ddyletswydd ansawdd ac i'r canllawiau hynny gynnwys y dystiolaeth ynglŷn â sut y gwnaed asesiad er mwyn sicrhau pwyslais cryfach ar ddefnyddio data a bod y data hynny yn ddibynadwy o ran galluogi corff i wneud penderfyniadau a fydd yn sicrhau gwelliannau mewn canlyniadau ansawdd.
Ac, fel y gŵyr Angela Burns, mae gwaith sylweddol eisoes ar y gweill i symleiddio a gwella ein data a sicrhau bod pethau pwysig yn cael eu mesur yn rheolaidd mewn ffordd gyson a mwy clinigol berthnasol. Oherwydd ni fydd un ateb o anghenraid yn addas i bawb. Mae'n rhaid inni gadw rhywfaint o hyblygrwydd i bennu ac adolygu pa ddata a gesglir yn y ffyrdd gorau a mwyaf effeithiol, er mwyn aros cyfuwch â thechnoleg a gofynion eraill sy'n seiliedig ar dystiolaeth. Er enghraifft, mae'r newidiadau yn y model clinigol a fabwysiadwyd yn eang yn Lloegr a'r Alban gan y gwasanaeth ambiwlans wedi golygu bod angen newidiadau i gasglu data a'r ffordd yr ydym yn dwyn y system i gyfrif o ran eu perfformiad.
Bydd y gwaith sy'n mynd rhagddo i weithredu'r llwybr canser hefyd yn golygu bod angen newid y math o ddata a gasglwn i weld a ydym yn sicrhau gwelliannau i ansawdd a darpariaeth y gwasanaeth. Ein bwriad yw datblygu data a gwybodaeth am ganser er mwyn cefnogi'r broses o gynllunio a darparu systemau'n well. Bydd hynny'n golygu casglu, defnyddio a chyhoeddi set fwy cynhwysfawr o ddata gweithgarwch.
Ac, fel y cyfeiriwyd ato gan Angela Burns, rydym yn gweithio gyda'r gwasanaeth i gwblhau cynllun ansawdd a diogelwch pum mlynedd sy'n disgrifio ystod o argymhellion strategol lefel uchel, gan gynnwys gweithred benodol yn ymwneud â mynd i'r afael â mesurau, data a dadansoddeg. Bydd rhaglen waith gydweithredol yn cael ei sefydlu i fwrw ymlaen â'r cynllun hwnnw, ac un o'r amcanion yw datblygu dull cenedlaethol o fesur a meincnodi data sy'n gysylltiedig ag ansawdd. Disgwyliaf i'r cynllun hwnnw gael ei gyhoeddi cyn toriad yr haf o fewn y flwyddyn galendr hon.
Mae GIG Cymru hefyd yn y broses o weithredu system newydd, fel y cyfeiriwyd ati: System Rheoli Pryderon Unwaith i Gymru ar gyfer sut y mae byrddau iechyd lleol ac ymddiriedolaethau'r GIG yn cofnodi, yn adrodd, yn monitro, yn olrhain, yn dysgu ac yn gwneud gwelliannau o ddigwyddiadau, cwynion, hawliadau a chanlyniadau anffafriol eraill. Nod hyn yw sicrhau cysondeb o ran rheoli data a chynllunio llif gwaith yn y meysydd hyn, ledled Cymru. Bwriedir i'r system newydd gael ei rhoi ar waith yn ystod y flwyddyn nesaf.
Rwy'n deall beth sydd y tu ôl i'r gwelliant hwn ac rwy'n cytuno â'r Aelod ynglŷn â phwysigrwydd data cyson, syml a chydlynol. Fel yr eglurais, mae gwaith yn mynd rhagddo mewn sawl ffordd i gyflawni hynny'n union. Fel y tystia rhywfaint o'r gwaith yn y maes hwn a ddisgrifiais, nid wyf yn cytuno bod angen rhagor o ddeddfwriaeth i gyflawni hyn. Byddai deddfwriaeth yn sicr yn ychwanegu at fiwrocratiaeth ac yn dileu hyblygrwydd ac mae ganddi'r potensial gwirioneddol i arafu a hyd yn oed fygu gwaith arloesol yn y maes hwn. Felly, ni allaf gefnogi'r gwelliant.
Angela Burns i ymateb i'r ddadl.
Angela Burns to reply to the debate.
Thank you for that. Some of the words that I find the most slippery are words like 'intend' and 'expect', because they don't actually tell you when you're going to do something and how you're going to do it.
So, let me just remind Members: in July 2013—we're now in 2020—so, seven years ago, the Welsh Government said it would work to publish—in fact, you didn't just say it, you announced that you would work to publish surgical outcomes data in Wales at a unit level, with a promise to consider individual outcomes data at a later date. It's not been progressed; it's not been achieved. This amendment is intended to drive your Welsh Government promises forward and to remind the Minister that we've already asked to make this an urgent priority, as has already happened in NHS England.
Why is that important? Because if you knew what was happening, for example, with operations, how many are cancelled and whether that cancellation is for a clinical or non-clinical reason, from the health board and from the patient—. We have a little bit of that data, but simply not enough to understand where the pressures are or what is contributing to long waiting times, what is contributing to the bottle necks, and how we can resolve it. Seven years—still not delivered. I'm not holding my breath. If this doesn't get passed, I'm not holding my breath that we will see that data brought forward in a really timely manner, where it is useful to help us to frame or reframe the way we work in our NHS.
Diolch am hynny. Rhai o'r geiriau sydd fwyaf llithrig i mi yw geiriau fel 'bwriadu' a 'disgwyl', oherwydd dydyn nhw ddim yn dweud wrthych chi pryd yr ydych chi'n mynd i wneud rhywbeth a sut yr ydych chi'n mynd i'w wneud.
Felly, gadewch imi atgoffa'r Aelodau: ym mis Gorffennaf 2013—rydym nawr yn 2020—felly, saith mlynedd yn ôl, dywedodd Llywodraeth Cymru y byddai'n gweithio i gyhoeddi—yn wir, nid yn unig y gwnaethoch chi ddweud hynny, ond fe wnaethoch chi gyhoeddi y byddech yn gweithio i gyhoeddi data canlyniadau llawfeddygol yng Nghymru ar lefel uned, gydag addewid i ystyried data canlyniadau unigol yn ddiweddarach. Ni fu cynnydd; ni chyflawnwyd hyn. Bwriad y gwelliant hwn yw sbarduno addewidion Llywodraeth Cymru ac atgoffa'r Gweinidog ein bod eisoes wedi gofyn i hyn gael blaenoriaeth frys, fel sydd wedi digwydd eisoes yn y GIG yn Lloegr.
Pam mae hynny'n bwysig? Oherwydd petaech yn gwybod beth oedd yn digwydd, er enghraifft, gyda llawdriniaethau, faint ohonyn nhw sy'n cael eu canslo ac a yw'r canslo am reswm clinigol neu anghlinigol, gan y Bwrdd Iechyd a chan y claf—. Mae gennym ychydig o'r data hynny, ond dim digon i ddeall ble mae'r pwysau na beth sy'n cyfrannu at amseroedd aros hir, beth sy'n cyfrannu at y tagfeydd, a sut y gallwn eu datrys. Saith mlynedd—heb ei gyflawni o hyd. Dydw i ddim yn dal fy ngwynt. Os nad yw hwn yn cael ei basio, dydw i ddim yn dal fy ngwynt y byddwn yn gweld y data'n cael eu cyflwyno mewn modd amserol iawn, lle mae'n ddefnyddiol i'n helpu ni i fframio neu ail-fframio'r ffordd yr ydym yn gweithio yn ein GIG ni.
Y cwestiwn yw y dylid derbyn gwelliant 38. A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn ni i bleidlais ar welliant 38. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 38 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 38. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions, 28 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 38: O blaid: 23, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 38: For: 23, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 6. Mae'r grŵp yma yn ymwneud â'r ddyletswydd i sicrhau ansawdd mewn gwasanaethau iechyd a chofrestr o reolwyr. Gwelliant 72 yw'r unig welliant yn y grŵp, a dwi'n galw ar Rhun ap Iorwerth i gyflwyno'r gwelliant hynny.
The next group of amendments is group 6, which relates to the duty to secure quality in health services and a register of managers. Amendment 72 is the only amendment in this group. I call on Rhun ap Iorwerth to move that amendment.
Cynigiwyd gwelliant 72 (Rhun ap Iorwerth, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 72 (Rhun ap Iorwerth, supported by Caroline Jones) moved.
Diolch yn fawr. Dwi'n apelio yn gryf arnoch chi i gefnogi'r gwelliant yma. A ddylem ni fod yn gallu disgwyl neu obeithio cael y staff clinigol, meddygon, nyrsys ac yn y blaen, orau posib, o fewn yr NHS? Dwi'n credu y dylem ni, ac mae yna systemau mewn lle i sicrhau bod safonau yn cael eu cynnal. A ddylem ni fod yn gallu disgwyl cael, a gobeithio cael, y rheolwyr gorau yn yr NHS? Dylem, mi fyddwn i'n dadlau y dylem ni, ond does gennym ni ddim yr un systemau sy'n ceisio cynnal y safonau yna.
Beth mae'r gwelliant yma yn ei wneud ydy creu cofrestr o reolwyr NHS a chorff i oruchwylio'r gofrestr honno. Rydyn ni wedi gwneud newidiadau ers Cyfnod 2 i sicrhau bod gan y corff goruchwylio hwnnw y gallu i osod cymwyseddau ag i osod sancsiynau ar reolwyr sydd yn methu â chyrraedd safonau.
Yn achos nyrsys, meddygon, bydwragedd a gweithwyr iechyd proffesiynol eraill, mae yna gyrff rheoleiddio sydd yn mynnu safonau uchel, sydd â'r gallu i'w disgyblu nhw os ydyn nhw'n methu â chyrraedd y safonau hynny, i gywiro lle mae safonau'n methu â chyrraedd y safon, lle mae yna esgeulustod, ac yna mae'n bosib erlyn yn unol â'r safonau rheoleiddio hynny. Ond ymhlith rheolwyr, does gennym ni ddim y trefniadau hynny mewn lle sy'n sicrhau nad ydyn ni'n fodlon pan mae pethau yn disgyn yn is na'r ansawdd rydyn ni'n credu ein bod ni ei angen. Mae gennym ni reolwyr rhagorol o fewn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru, ar bob lefel. Mae eisiau rhoi bri i'r proffesiwn hwnnw o fod yn rheolwyr o fewn yr NHS. Mae eisiau dathlu rheolaeth dda. Ond ar yr un llaw, os ydyn ni'n gwneud hynny, ar y llaw arall mae'n rhaid i ni sicrhau bod gennym ni'r arfau hynny a'r systemau hynny sydd yn gosod llinyn mesur, lle rydyn ni'n gallu dweud dyma'r hyn rydyn ni yn chwilio amdano fo.
Mae gennym ni, fel rydyn ni'n gwybod, ormod o brofiadau o fewn yr NHS yng Nghymru dros y blynyddoedd lle mae yna reolwyr wedi disgyn ymhell o dan y safonau y dylem ni fod yn disgwyl ohonyn nhw. Mae yna oblygiadau difrifol wedi bod lle mae camgymeriadau rheoli wedi digwydd. Ac yn aml iawn, mi welwn ni reolwr neu reolwraig yn cael ei symud ymlaen, ac yn cymryd swydd arall mewn bwrdd iechyd, heb fod yna brosesau wedi cael eu dilyn un ai i gywiro neu gosbi neu i ddod â sancsiynau mewn, ond yn bennaf i wthio safonau ar i fyny.
Dwi'n deall bod yna gryn waith paratoi wedi cael ei wneud ar y fath o system rydyn ni yn ei argymell yn fan hyn, a bod hwn yn rhywbeth mae'r Llywodraeth yn sylweddoli y dylid mynd i'r afael ag o, ond, am ryw reswm, fod yna amharodrwydd wedi bod i ddweud, 'Na, dyna ddigon ar fod yn ffwrdd â hi ynglŷn â'r safonau rydyn ni'n eu disgwyl ymhlith reolwyr—gadewch inni wneud rhywbeth am y peth.'
Dwi ddim yn credu bod modd gyrru safonau i fyny, gwneud mwy efo llai, defnyddio adnoddau yn llawer gwell, heb sicrhau bod gennym ni fecanwaith ar gyfer gwella rheolaeth. Er mai gwrthod y gwelliant yma fydd y Llywodraeth, dwi'n ofni, dwi wirioneddol yn credu bod hwn yn faes y dylai’r Llywodraeth fod â ffocws arno fo, ac y dylai hwn fod wedi bod yn rhan greiddiol o Fil, os mai pwrpas y Bil hwnnw oedd codi safonau o fewn iechyd a gofal.
Thank you very much. I do urge you to support this amendment. Should we be able to expect, or should we hope to have, the clinical staff, the best possible doctors, nurses and so on, within the NHS? I think we should, and there are systems in place to ensure that standards are maintained. Should we expect and hope to have the best possible managers within the NHS? Yes, I would argue that we should, but we don't have the same systems in place to try to maintain those standards.
What this amendment does is to create a register of NHS managers and a body with oversight of that register. We have made some changes since Stage 2 proceedings in order to ensure that that oversight body does have the ability to put competencies in place and to place sanctions on managers who fail to reach certain standards.
In the case of nurses, doctors, midwives and other health professionals, there are regulatory bodies in place that insist on high standards, which have the ability to discipline staff if they fail to attain those standards, to put things right when standards are not attained, where there is negligence, and then it's possible to prosecute in accordance with those regulatory standards. But among managers, we don't have those arrangements in place that would ensure that we should insist on a particular standard. We have excellent managers within our health service in Wales, at all levels. We need to give those managers within the NHS pride. We need to celebrate good management. But if we do that on the one hand, then on the other hand we need to ensure that we have those tools in place and that we have systems that provide a yardstick, where we can say, 'Yes, this is the expected standard.'
As we know, we have had too many experiences within the NHS in Wales over the years where managers have fallen way below the standards that we should expect of them. There are grave implications where managerial errors and mistakes have been made. And very often, we will see a manager moved on and taking another role in a health board without there having been processes followed, either to correct, to penalise or to bring sanctions into play, but mainly in order to improve standards.
I understand that some preparation has been made in terms of the kind of system that we are suggesting here, and that this is something that the Government realises should be addressed, but, for some reason, there is an unwillingness, or there has been an unwillingness, to say, 'Well, that's enough of a throwaway attitude towards standards among managers—let us do something to correct the situation.'
I don't think that we can drive standards up to do more with less, and to use resources far more efficiently, unless we have a mechanism in place to improve management. Although the Government will reject this amendment, I fear, I do truly believe that this is an area where the Government should be focusing on, and that this should have been a core part of the Bill, if the purpose of that Bill was to raise standards within health and care.
Thank you very much to Plaid Cymru for bringing this forward. This element of the Bill is really important. I have a stand at the moment to abstain, and the reason for this is because I want to hear what the Minister is going to say in response to you. I agree, it is vitally important to create a register of managers. It's vitally important to have sanctions and measurability on it to make sure that they are doing the job that they're employed to do properly.
And, of course, the other great thing that can happen is that by having such a register, if you move a duff manager on or out, that person is picked up by the next organisation and trained appropriately and encouraged to develop and then pop back in at the right level. Very important—it's all about not being punitive but about identifying where somebody's doing a job that perhaps could be too big for them, that they get the right training, the right support, and they move on through.
Where I'm slightly unclear is the definition of manager. Now, I've been a manager for a big chunk of my life, and I've been registered as a manager, as a director with the Institute of Directors, with the institute of marketing, the Institute of Sales Management, the institute of general management in business, so I'm just slightly unclear, and I would like to have some clarity. Because if you look through, just briefly, you've got everybody from finance managers to hospital managers, estate managers, health and safety, ward managers. So, that's why I'm just slightly in the mood, at the moment, to abstain. I want to hear what the Minister has to say, but if you want to clarify that, it'd just be really, really helpful, because I think it's such an important point.
Diolch yn fawr i Blaid Cymru am gyflwyno hyn. Mae'r elfen hon o'r Bil yn bwysig iawn. Mae gennyf safbwynt ar hyn o bryd i ymatal, a'r rheswm dros hyn yw bod arnaf eisiau clywed yr hyn y mae'r Gweinidog yn mynd i'w ddweud wrth ymateb ichi. Rwy'n cytuno, mae'n hanfodol bwysig creu cofrestr o reolwyr. Mae'n hanfodol bwysig cael sancsiynau a pha mor fesuradwy ydyw i wneud yn siŵr eu bod yn gwneud y gwaith y maen nhw'n cael eu cyflogi i'w wneud yn iawn.
Ac, wrth gwrs, y peth mawr arall sy'n gallu digwydd drwy gael cofrestr o'r fath yw, os byddwch chi'n symud rheolwr gwael i mewn neu allan, y bydd y sefydliad nesaf yn cael yr unigolyn hwnnw a chaiff ei hyfforddi'n briodol a'i annog i ddatblygu ac yna ddod yn ôl i mewn ar y lefel gywir. Pwysig iawn—mae'n ymwneud â pheidio â bod yn gosbol ond nodi lle mae rhywun yn gwneud gwaith sydd o bosib yn ormod iddo, a'i fod yn cael yr hyfforddiant iawn, y cymorth iawn, a'i fod yn symud ymlaen.
Rwy'n credu bod y diffiniad o reolwr ychydig yn aneglur i mi. Nawr, rwyf wedi bod yn rheolwr dros gyfnod hir o'm bywyd, ac rwyf wedi cofrestru fel rheolwr, fel cyfarwyddwr gyda Sefydliad y Cyfarwyddwyr, gyda'r sefydliad marchnata, y Sefydliad Rheoli Gwerthiannau, y sefydliad rheolaeth gyffredinol mewn busnes, felly mae ychydig yn aneglur i mi, a hoffwn gael rhywfaint o eglurder. Oherwydd os edrychwch chi, yn gryno iawn, mae gennych bawb, o reolwyr cyllid i reolwyr ysbytai, rheolwyr ystadau, iechyd a diogelwch, rheolwyr wardiau. Felly, dyna pam rwy'n teimlo fel ymatal ar hyn o bryd. Rwyf eisiau clywed yr hyn sydd gan y Gweinidog i'w ddweud, ond os hoffech egluro hynny, byddai'n wirioneddol ddefnyddiol, oherwydd credaf ei fod yn bwynt mor bwysig.
I'll certainly clarify in this way: I acknowledge that the NHS is a complex machine within which there are many layers of management. The shame, in a way, is that we are here at Stage 3, having proposed this at Stage 2, and having put this on the table at a point where Welsh Government should, and could, have engaged with it in a way, using the might of the Government machine, they would have been able to identify clearly how to implement this kind of change. But I don't think that that detracts from what we are trying to achieve here.
Yn sicr, egluraf fel hyn: rwy'n cydnabod bod y GIG yn beiriant cymhleth â llawer o haenau rheoli ynddo. Y trueni, mewn ffordd, yw ein bod yma yng Nghyfnod 3, ar ôl cynnig hwn yng Nghyfnod 2, ac wedi rhoi hwn ar y bwrdd ar adeg pryd y dylai ac y gallai Llywodraeth Cymru fod wedi ymgysylltu ag ef mewn ffordd, gan ddefnyddio nerth peiriant y Llywodraeth o bosib, y byddent wedi gallu nodi'n glir sut i weithredu'r math hwn o newid. Ond dydw i ddim yn credu bod hynny'n tynnu oddi wrth yr hyn yr ydym ni'n ceisio'i gyflawni yma.
I'm backing the amendment in this group, and I agree with Plaid Cymru that there has to be a register for NHS managers. I've said many times in this Chamber that we must ensure health service managers abide by the same obligations as clinical staff. Clinicians are covered by duties of care placed upon them by their royal colleges and the various professional bodies. Managers are an essential part of our modern NHS, and they can often play a role in ensuring the quality of care provided to patients.
And I regret that Helen Mary's proposals for a NHS management Bill was rejected by the Government. I welcome the fact that this amendment seeks to address the issues highlighted by Helen Mary's proposed legislation. Managers will play a vital role in securing both a duty of quality and of candour, and we must ensure they are held to the same high standards as clinical staff. I believe registration to be the way forward and therefore support amendments 72, tabled by Rhun, and hope colleagues will follow suit. Diolch yn fawr.
Rwy'n cefnogi'r gwelliant yn y grŵp hwn, ac rwy'n cytuno â Phlaid Cymru bod yn rhaid cael cofrestr ar gyfer rheolwyr y GIG. Rwyf wedi dweud sawl gwaith yn y Siambr hon bod yn rhaid inni sicrhau bod rheolwyr y gwasanaeth iechyd yn cadw at yr un rhwymedigaethau â staff clinigol. Mae clinigwyr yn cael eu cynnwys yn y dyletswyddau gofal a roddir iddynt gan eu colegau brenhinol a'r cyrff proffesiynol amrywiol. Mae rheolwyr yn rhan hanfodol o'n GIG modern, a gallant yn aml chwarae rhan mewn sicrhau ansawdd y gofal a ddarperir i gleifion.
Ac rwy'n gresynu bod cynigion Helen Mary ar gyfer Bil rheoli'r GIG wedi cael eu gwrthod gan y Llywodraeth. Rwy'n croesawu'r ffaith bod y gwelliant hwn yn ceisio mynd i'r afael â'r materion a amlygwyd gan ddeddfwriaeth arfaethedig Helen Mary. Bydd rheolwyr yn chwarae rhan hanfodol wrth sicrhau dyletswydd ansawdd a gonestrwydd, a rhaid i ni sicrhau eu bod yn cael eu dal i'r un safonau uchel â staff clinigol. Credaf mai cofrestru yw'r ffordd ymlaen ac felly cefnogaf welliannau 72, a gyflwynwyd gan Rhun, a bydd cyd-Aelodau, gobeithio, yn dilyn fy esiampl i. Diolch yn fawr.
Y Gweinidog i gyfrannu i'r ddadl—Vaughan Gething.
The Minister to reply to the debate—Vaughan Gething.
As Rhun ap Iorwerth implied, I do not support the amendment that now appears in his name. But I support the aim of ensuring that health service managers are competent and capable and that those who fail cannot just move on to another job elsewhere in the system.
I do not agree that amending this Bill to create a new corporate body and a complex and bureaucratic system of registration is the right way to do that. Of course, that isn't just my view. The health committee, in its Stage 1 report on the Bill, recommended the Government bring forward proposals in the future to address the regulatory imbalance between clinical staff and non-clinical managers, but recognised that this is not a matter for this Bill.
Just as in extending the staffing duties that we discussed earlier at all levels would not be appropriate, that is exactly the same point here. Members may want to consider the actual wording of the amendment they're asked to pass. It starts off by saying that
'Regulations must provide for the creation of a register of clinical and non-clinical managers'.
The next subsection refers to all persons:
'All persons who carry out managerial roles within or on behalf of a Local Health Board, NHS trust or Special Health Authority must be registered on the register of managers.'
And Members should consider the scale of what you're being asked to agree to. So, who is a manager? Well, a band 6 nurse, a deputy ward manager—the clue is in the title. To then say the scale of activity on band 6 upwards right across our service, so that all the clinicians call them that, who have their own professional requirements as well, and all of the non-clinical managers—we have to run a huge undertaking. And I raised this point in the Stage 2 committee debate, that creating a specific and prospective regulatory regime would need detailed financial and policy work to be considered to reflect the diverse nature of the workforce and their roles. We'd need to address the issues about the balance of responsibilities between the employer and the regulator, how any requirements apply to individuals or healthcare professionals and managers, and the mobility of the workforce, which is a key consideration for us in many parts of the national health service in Wales. The care and the thought required is simply not available to us and it is simply not the right way to try and amend this Bill, to introduce such an enormous undertaking.
Additionally, in terms of the value-for-money measures, we of course can't have any idea about what that is now, but we do understand some of the complexity of the level of bureaucracy and the demand. When we established Health Education Improvement Wales, the cost for establishing that was around £2.8 million. I couldn't tell you today what the cost of implementing and agreeing this proposal means just for the implementation stage, never mind the operational stage. It's not just the cost, of course. I've already referred to the challenge we have about the fact that managers and staff do regularly move across borders.
Now, I do want to hear the findings of the working group set up by NHS England to consider the recommendations of the Kark review, an independent review of how effective the system in England is at preventing unsuitable staff from being redeployed. That called for a central database of all NHS directors, but even within England they recognised it's complex, and something they may not be able to achieve on a single-nation basis. Now, they recognised the complexity of issues and they themselves want to have a conversation on a four-nation basis. I am more than happy to participate in a four-nation conversation about the sorts of services that I think are worth pursuing, not just for Members in this room but for the wider public. But as for the amendment before us today, it is not simply the appropriateness of dealing with it, but I think the way it's drafted makes it defective and not something that any Member should support.
Fel yr awgrymodd Rhun ap Iorwerth, nid wyf yn cefnogi'r gwelliant sydd bellach yn ymddangos yn ei enw ef. Ond rwy'n cefnogi'r nod o sicrhau bod rheolwyr y gwasanaeth iechyd yn gymwys ac yn alluog ac nad yw'r rhai sy'n methu yn gallu symud ymlaen i swydd arall yn rhywle arall yn y system.
Nid wyf yn cytuno mai diwygio'r Bil hwn i greu corff corfforaethol newydd a system gofrestru gymhleth a biwrocrataidd yw'r ffordd gywir o wneud hynny. Wrth gwrs, nid fy marn i yn unig yw hynny. Yn ei adroddiad Cyfnod 1 ar y Bil, argymhellodd y pwyllgor iechyd y dylai'r Llywodraeth gyflwyno cynigion yn y dyfodol i fynd i'r afael â'r anghydbwysedd rheoleiddiol rhwng staff clinigol a rheolwyr anghlinigol, ond cydnabuwyd nad yw hyn yn fater i'r Bil hwn.
Yn union fel na fyddai ymestyn y dyletswyddau staffio a drafodwyd yn gynharach ar bob lefel yn briodol, dyna'n union yr un pwynt yma. Efallai y bydd yr Aelodau eisiau ystyried union eiriad y gwelliant y gofynnir iddynt ei basio. Mae'n dechrau drwy ddweud bod:
Rhaid i reoliadau ddarparu ar gyfer creu cofrestr o reolwyr clinigol ac anghlinigol.
Mae'r is-adran nesaf yn cyfeirio at bob person:
Rhaid i bob person sy'n cyflawni swyddogaethau rheoli o fewn neu ar ran bwrdd iechyd lleol, Ymddiriedolaeth GIG neu awdurdod iechyd arbennig gael ei gofrestru ar y gofrestr rheolwyr.
A dylai'r Aelodau ystyried graddfa'r hyn y gofynnir i chi gytuno iddo. Felly, pwy sy'n rheolwr? Wel, nyrs band 6, dirprwy reolwr ward—mae'r cliw yn y teitl. I ddweud wedyn beth yw graddfa'r gweithgarwch ar fand 6 i fyny ar draws ein gwasanaeth, fel bod yr holl glinigwyr yn eu galw'n hynny, sydd â'u gofynion proffesiynol eu hunain hefyd, a'r holl reolwyr anghlinigol—mae'n rhaid inni ymgymryd â rhywbeth enfawr. A chodais y pwynt hwn yn nadl pwyllgor Cyfnod 2, y byddai creu darpar gyfundrefn reoleiddio ac un benodol yn gofyn am ystyried gwaith ariannol a pholisi manwl er mwyn adlewyrchu natur amrywiol y gweithlu a'u swyddogaethau. Byddai angen inni fynd i'r afael â'r materion sy'n ymwneud â chydbwysedd cyfrifoldebau rhwng y cyflogwr a'r rheoleiddiwr, sut y mae unrhyw ofynion yn berthnasol i unigolion neu weithwyr proffesiynol gofal iechyd a rheolwyr, a symudedd y gweithlu, sy'n ystyriaeth allweddol i ni mewn sawl rhan o'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol yng Nghymru. Yn syml, nid yw'r gofal a'r ystyriaeth sydd eu hangen ar gael inni ac nid yw'n ffordd gywir o geisio diwygio'r Bil hwn, i gyflwyno ymgymeriad mor enfawr.
Hefyd, o ran y mesurau gwerth am arian, ni allwn, wrth gwrs, gael unrhyw syniad o beth yw hynny nawr, ond rydym yn deall rhywfaint am gymhlethdod y lefel o fiwrocratiaeth a'r galw. Pan sefydlwyd Gwella Addysg Iechyd Cymru, y gost oedd tua £2.8 miliwn. Ni allwn i ddweud wrthych chi heddiw beth yw cost gweithredu a chytuno ar y cynnig hwn ar gyfer y cyfnod cyflawni, heb sôn am y cyfnod gweithredu. Nid yw'n ymwneud â'r gost yn unig, wrth gwrs. Rwyf eisoes wedi cyfeirio at yr her sydd gennym ynglŷn â'r ffaith bod rheolwyr a staff yn symud ar draws ffiniau yn rheolaidd.
Nawr, rwyf eisiau clywed canfyddiadau'r gweithgor a sefydlwyd gan GIG Lloegr i ystyried argymhellion adolygiad Kark, adolygiad annibynnol o ba mor effeithiol yw'r system yn Lloegr o ran atal staff anaddas rhag cael eu hadleoli. Roedd hwnnw'n galw am gronfa ddata ganolog o holl gyfarwyddwyr y GIG, ond hyd yn oed o fewn Lloegr, roeddent yn cydnabod ei fod yn gymhleth, ac yn rhywbeth na allant ei gyflawni o bosib ar sail un genedl. Nawr, roeddent yn cydnabod cymhlethdod y materion ac maen nhw eu hunain eisiau cael sgwrs ar sail pedair gwlad. Rwy'n fwy na pharod i gymryd rhan mewn sgwrs pedair cenedl am y mathau o wasanaethau y credaf sy'n werth eu dilyn, nid dim ond i'r Aelodau yn yr ystafell hon ond i'r cyhoedd yn gyffredinol. Ond o ran y gwelliant sydd ger ein bron heddiw, nid priodoldeb ymwneud ag ef yw hyn, ond credaf fod y ffordd y mae wedi cael ei ddrafftio yn ei wneud yn ddiffygiol ac nid yw'n rhywbeth y dylai unrhyw Aelod ei gefnogi.
Rhun ap Iorwerth i ymateb i'r ddadl.
Rhun ap Iorwerth to respond to the debate.
Diolch yn fawr iawn. Well, the Minister very feistily explains why he won't be supporting this amendment aimed at increasing or improving standards within the NHS in Wales in a pretty fundamental way. I do believe that Government did suggest there that they would be moving their own model of regulating managers within the NHS. I don't know if the Minister wants to confirm that, if that was your intention, Minister, in referring to what was said at Stage 1 of the Bill's journey through the Assembly; possibly not. Well, that's how I read it and I do look forward to the Government addressing this in future.
We heard the Minister say that's in an enormous task. Yes, it is an enormous task. This is a task that is worth doing. It's sometimes worth rolling up your sleeves and taking on a big task because there's a job that needs to be done. He refers to the mobility of the workforce and people working across borders. We shouldn't, should we, expect England substandard staff from Wales? Well, we don't want to take substandard staff from anywhere else, so surely we should be setting our own parameters by which we expect to be able to employ our staff in order to achieve the standards that we want within the NHS. It's the job that needs to be done. I picked up a suggestion from the Minister that it's something that Government will look at in future. I hope that's true, but for the time being we're still going to be supporting our own amendment, and I ask you to too.
Diolch yn fawr iawn. Wel, mae'r Gweinidog yn esbonio'n frwd iawn pam na fydd yn cefnogi'r gwelliant hwn sydd â'r nod o gynyddu neu wella safonau o fewn y GIG yng Nghymru mewn ffordd eithaf sylfaenol. Credaf fod y Llywodraeth wedi awgrymu y byddent yn cyflwyno eu model eu hunain o reoleiddio rheolwyr o fewn y GIG. Nid wyf yn gwybod a yw'r Gweinidog am gadarnhau hynny, os mai dyna oedd eich bwriad, Gweinidog, wrth gyfeirio at yr hyn a ddywedwyd yng Nghyfnod 1 taith y Bil drwy'r Cynulliad; efallai ddim. Wel, dyna sut ydw i'n ei ddehongli ac rwy'n edrych ymlaen at weld y Llywodraeth yn mynd i'r afael â hyn yn y dyfodol.
Clywsom y Gweinidog yn dweud bod honno'n dasg enfawr. Ydy, mae'n dasg enfawr. Mae hon yn dasg sy'n werth ei gwneud. Weithiau, mae'n werth torchi llewys a gwneud tasg fawr oherwydd bod gwaith i'w wneud. Mae'n cyfeirio at symudedd y gweithlu a phobl sy'n gweithio ar draws ffiniau. Ni ddylem dderbyn staff o safon is o Loegr yng Nghymru, ddylen ni? Wel, dydyn ni ddim eisiau cymryd staff o safon is o unman arall, felly siawns na ddylem ni fod yn gosod ein paramedrau ein hunain y byddwn yn eu defnyddio i gyflogi ein staff er mwyn cyrraedd y safonau yr ydym eisiau eu cyrraedd o fewn y GIG. Dyma'r gwaith sydd angen ei wneud. Fe wnes i glywed awgrym gan y Gweinidog ei fod yn rhywbeth y bydd y Llywodraeth yn edrych arno yn y dyfodol. Rwy'n gobeithio bod hynny'n wir, ond am y tro rydym ni'n dal i fod yn mynd i gefnogi ein gwelliant ein hunain, a gofynnaf i chi wneud hefyd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 72? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symud i bleidlais felly ar welliant 72 yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi'i golli.
The question is that amendment 72 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 72 in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 28 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 72: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 72: For: 22, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 7, ac mae'r grŵp yma yn ymwneud â'r dyletswydd i sicrhau ansawdd mewn gwasanaethau iechyd ac adolygu datganiad o safonau. Gwelliant 36 yw'r prif welliant yn y grŵp. Dwi'n galw ar Angela Burns i gynnig y gwelliant hwnnw, ac i siarad i welliannau eraill yn y grŵp. Angela Burns.
The next group of amendments is group 7, which relates to the duty to secure quality in health services and a review of statement of standards. Amendment 36 is the lead amendment in this group, and I call on Angela Burns to move that amendment and to speak to the other amendments in the group. Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 36 (Angela Burns).
Amendment 36 (Angela Burns) moved.
Diolch, Llywydd. I formally move the amendments tabled in my name. These amendments consider the Minister's concerns at Stage 2 about the implications of extending safe staffing levels to all clinical staff. This is despite the Chair of the Health, Social Care and Sport Committee stating that, in the committee's view,
'it is impossible to separate out the issue of quality from the provision of appropriate staffing levels—they are inextricably linked.'
And we still firmly believe that is the case. The Minister has instead relied on the health and care standards on workforce levels, and, at Stage 3, the Minister promised to update them. To that end, amendments 36 and 37 are intended to place that promise on the face of the Bill.
Amendment 36 places a duty on Welsh Ministers to carry out a detailed review of the standards at least once every term, meaning that we will have an opportunity to, first of all, analyse how effective the standards are at ensuring safe staffing levels. I cannot impress upon the Minister enough how important it is that we have this commitment across all clinical staff since the Mid Staffs report's findings. Indeed, the Royal College of Physicians UK said that, in 2018, more than one in five of their census respondents reported that gaps in trainee rotas occurred so frequently as to cause significant problems in patient safety. It is therefore essential that workforce planning is undertaken across the board. As such, health boards need to ensure workforce levels are planned and accounted for, and not to just rely on safe staffing for nurses. Secondly, we need to be fully aware of evolving changes to NHS pressures in population age, which will increase incidences of comorbidity and complex conditions. And we also have to recognise the technological advances, which may have a further impact on staffing levels. It cannot therefore be left for five years between updates and reviews to this important document.
Amendment 37 ensures that Ministers must have regard to the views of stakeholders when updating and reviewing these standards. I do note, Minister, and you've already mentioned it tonight, that you've invited the British Medical Association Cymru and the Royal College of Nursing Wales to reviewing and updating the health care standards in the first instance. However, we believe this should be an ongoing duty, so that healthcare professionals are taken seriously throughout the review process.
It is extremely heartening, Llywydd, to see such a wide range of Welsh healthcare representatives bodies, including BMA Cymru, RCN Wales, the Royal College of GPs Wales, the Association of Medical Research Charities Wales, the RCP Wales, the Royal College of Surgeons of Edinburgh, the Royal College of Surgeons, and the Royal College of Midwives Wales, calling on the National Assembly to support amendments that ensure the duty of quality in the Bill is underpinned by guidance that includes reference to workforce planning, and that health and care standards are appropriately and regularly reviewed, and that reporting by NHS bodies of the steps taken to comply with the duty of quality includes workforce planning. I therefore urge all Members to support these amendments.
Diolch, Llywydd. Cynigiaf yn ffurfiol y gwelliannau a gyflwynwyd yn fy enw i. Mae'r gwelliannau hyn yn ystyried pryderon y Gweinidog yng Nghyfnod 2 am oblygiadau ymestyn lefelau staffio diogel i'r holl staff clinigol. Mae hyn er gwaethaf y ffaith bod Cadeirydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon wedi datgan, ym marn y pwyllgor,
'mae’n amhosibl gwahanu materion sy’n ymwneud ag ansawdd oddi wrth ddarparu lefelau staffio priodol—mae cysylltiad annatod rhyngddynt.'
Ac rydym yn dal i gredu'n gryf bod hyn yn wir. Yn hytrach, mae'r Gweinidog wedi dibynnu ar y safonau iechyd a gofal ar lefelau'r gweithlu ac, yng Nghyfnod 3, addawodd y Gweinidog eu diweddaru nhw. I'r perwyl hwnnw, bwriedir i welliannau 36 a 37 roi'r addewid hwnnw ar wyneb y Bil.
Mae gwelliant 36 yn gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i gynnal adolygiad manwl o'r safonau o leiaf unwaith bob tymor, sy'n golygu y cawn gyfle, yn gyntaf, i ddadansoddi pa mor effeithiol yw'r safonau o ran sicrhau lefelau staffio diogel. Ni allaf bwysleisio digon i'r Gweinidog pa mor bwysig yw bod gennym yr ymrwymiad hwn ar draws yr holl staff clinigol ers canfyddiadau adroddiad Canolbarth Swydd Stafford. Yn wir, dywedodd Coleg Brenhinol Ffisigwyr y DU fod mwy nag un o bob pump o ymatebwyr eu cyfrifiad wedi dweud, yn 2018, bod bylchau mewn rotâu hyfforddeion yn digwydd mor aml fel eu bod yn achosi problemau sylweddol o ran diogelwch cleifion. Felly, mae'n hanfodol bod gwaith cynllunio'r gweithlu yn cael ei wneud yn gyffredinol. Fel y cyfryw, mae angen i fyrddau iechyd sicrhau bod lefelau'r gweithlu yn cael eu cynllunio a'u cyfrif, ac nad ydynt yn dibynnu'n unig ar staffio diogel ar gyfer nyrsys. Yn ail, mae angen inni fod yn gwbl ymwybodol o newidiadau sy'n esblygu i bwysau'r GIG o ran oedran y boblogaeth, a fydd yn cynyddu achosion o gydafiachedd a chyflyrau cymhleth. Ac mae'n rhaid inni hefyd gydnabod y datblygiadau technolegol, a allai gael effaith bellach ar lefelau staffio. Felly ni ellir gadael pum mlynedd rhwng diweddariadau ac adolygiadau i'r ddogfen bwysig hon.
Mae gwelliant 37 yn sicrhau bod yn rhaid i Weinidogion roi sylw i farn rhanddeiliaid wrth ddiweddaru ac adolygu'r safonau hyn. Rwy'n nodi, Gweinidog, ac rydych eisoes wedi sôn amdano heno, eich bod wedi gwahodd Cymdeithas Feddygol Prydain Cymru a Choleg Nyrsio Brenhinol Cymru i adolygu a diweddaru'r safonau gofal iechyd yn y lle cyntaf. Fodd bynnag, credwn y dylai hyn fod yn ddyletswydd barhaus, fel bod gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yn cael eu hystyried o ddifrif drwy gydol y broses adolygu.
Mae'n galondid mawr, Llywydd, gweld ystod mor eang o gyrff sy'n cynrychioli gofal iechyd yng Nghymru, gan gynnwys Cymdeithas Feddygol Prydain Cymru, Coleg Nyrsio Brenhinol Cymru, Coleg Meddygon Teulu Brenhinol Cymru, Cymdeithas Elusennau Ymchwil Feddygol Cymru, Coleg Ffisigwyr Brenhinol Cymru, Coleg Llawfeddygon Brenhinol Caeredin, Coleg Llawfeddygon Brenhinol, a Choleg Bydwragedd Brenhinol Cymru, yn galw ar y Cynulliad Cenedlaethol i gefnogi gwelliannau sy'n sicrhau bod dyletswydd ansawdd yn y Mesur wedi'i seilio ar ganllawiau sy'n cynnwys cyfeiriad at gynllunio'r gweithlu, a bod safonau iechyd a gofal yn cael eu hadolygu'n briodol ac yn rheolaidd, a bod rhoi gwybod i gyrff y GIG am y camau a gymerir i gydymffurfio â'r ddyletswydd ansawdd yn cynnwys cynllunio'r gweithlu. Rwyf felly'n annog pob Aelod i gefnogi'r gwelliannau hyn.
Mewn difrif, mi fyddwn ni'n cefnogi'r gwelliannau yma. Dyma'n polisi yswiriant ni ar ôl methu â chael ein gwelliannau ni wedi eu pasio yn grŵp 2, mewn difrif. Mi wnes i atgoffa yn gynharach fy mod i'n bryderus bod yna nifer o safonau buaswn i'n licio eu gweld ar wyneb y Bil sydd ddim yma, a bod hynny yng nghyd-destun canllawiau sydd yn bum mlwydd oed erbyn hyn. Os ydy'r canllawiau hynny am fod yn rhai gwerthfawr, wel mae'n rhaid sicrhau eu bod nhw yn gyfoes. Ac, o fethu â chael y cryfhau yna ar wyneb y Bil, wel, yn sicr, byddwn i am weld yr ymrwymiad yna i gael safonau sydd yn gyfredol ac yn ymateb i ofynion sydd yn newid trwy'r amser o fewn ein gwasanaethau gofal ac iechyd ni.
In all seriousness, we will be supporting these amendments. This is our insurance policy after failing to have our amendments passed in group 2. I reminded you earlier that I was concerned that there were a number of standards that I'd like to see on the face of the Bill that are not there, and that that is in the context of guidance that is five years old by now. If the guidelines are going to be valuable, then we have to ensure that those guidelines are contemporary and up to date. And, in failing to have that strengthened on the face of the Bill, then, certainly, we want to see the commitment to have standards that are up to date and meet requirements that constantly change in our health and care services.
Y Gweinidog i gyfrannu i'r ddadl—Vaughan Gething.
I call the Minister to reply to the debate—Vaughan Gething.
I don't support the amendments, as I believe they're unnecessary. The existing legislation requires the standards to be kept under review. That means they are already subject to regular review, and updated standards are published. There is clear evidence to demonstrate that that has happened. The first set of standards, under the Health and Social Care (Community Health and Standards) Act 2003, were published in 2005. They were updated in 2010 and 2015, and of course a review of the current framework is already under way in 2020. So, as you can see, the standards are already reviewed and updated each five years. The NHS does not stand still, so it stands to reason the standards must be kept under review and updated as necessary.
With regard to amendment 37, there is already a duty to consult before publishing or revising the standards. Wide stakeholder engagement and consultation has therefore been, and will remain, a fundamental part of future reviews of the standards, as is required by the Act. Part of consulting is to take the views of consultees into account. A consultation cannot be effective without doing so. The proposed change adds nothing to what is already required by legislation and a well-established process, and I ask Members not to support the amendments.
Nid wyf yn cefnogi'r gwelliannau, gan nad ydw i'n credu bod eu hangen nhw. Mae'r ddeddfwriaeth bresennol yn ei gwneud yn ofynnol i'r safonau gael eu hadolygu. Mae hynny'n golygu eu bod eisoes yn destun adolygiad rheolaidd, a bod safonau wedi'u diweddaru yn cael eu cyhoeddi. Mae tystiolaeth glir i ddangos bod hynny wedi digwydd. Cyhoeddwyd y set gyntaf o safonau, o dan Ddeddf Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Iechyd Cymunedol a Safonau) 2003, yn 2005. Fe'u diweddarwyd yn 2010 a 2015, ac wrth gwrs mae adolygiad o'r fframwaith presennol eisoes ar y gweill yn 2020. Felly, fel y gwelwch, mae'r safonau eisoes yn cael eu hadolygu a'u diweddaru bob pum mlynedd. Nid yw'r GIG yn sefyll yn ei unfan, felly mae'n sefyll i reswm bod rhaid adolygu'r safonau'n gyson a'u diweddaru yn ôl yr angen.
O ran gwelliant 37, mae dyletswydd eisoes i ymgynghori cyn cyhoeddi neu ddiwygio'r safonau. Felly mae ymgysylltu ac ymgynghori eang â rhanddeiliaid wedi bod, a bydd yn parhau i fod, yn rhan sylfaenol o adolygiadau o'r safonau yn y dyfodol, fel sy'n ofynnol gan y Ddeddf. Rhan o'r ymgynghori yw ystyried barn yr ymgyngoreion. Ni all ymgynghoriad fod yn effeithiol heb wneud hynny. Nid yw'r newid arfaethedig yn ychwanegu unrhyw beth at yr hyn sydd eisoes yn ofynnol gan ddeddfwriaeth a phroses sydd wedi hen ennill ei phlwyf, a gofynnaf i'r Aelodau beidio â chefnogi'r gwelliannau.
Angela Burns i ymateb i'r ddadl.
Angela Burns to reply to the debate.
Thank you, Presiding Officer. All I will say is I totally disagree with the Minister. As I outlined, there's so much that's going on in the NHS, there are so many advances, there are so many changes in the patient profile, we need our standards to be operated on a very, very regular basis. And, once again, I will remind everyone that we're always talking about listening to the clinicians, doing what they think is the best, taking on their advice. And I read out at the end of my first contribution a list of organisations that support this amendment, and I suggest that all Members should listen to them.
Diolch, Llywydd. Y cyfan a ddywedaf yw fy mod i'n anghytuno'n llwyr â'r Gweinidog. Fel yr amlinellais, mae cymaint sy'n digwydd yn y GIG, mae cymaint o ddatblygiadau, mae cymaint o newidiadau ym mhroffil y claf, mae angen i'n safonau gael eu gweithredu ar sail reolaidd iawn. Ac, unwaith eto, byddaf yn atgoffa pawb ein bod bob amser yn sôn am wrando ar y clinigwyr, gwneud yr hyn sydd orau yn eu barn nhw, derbyn eu cyngor. A darllenais ar ddiwedd fy nghyfraniad cyntaf restr o sefydliadau sy'n cefnogi'r gwelliant hwn, ac awgrymaf y dylai pob Aelod wrando arnyn nhw.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 36? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Rydym ni'n symud i bleidlais, felly, ar welliant 36. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 36 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 36. Open the vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 28 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 36: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 36: For: 22, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 37, Angela Burns.
Amendment 37, Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 37 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 37 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally, Llywydd.
Yn ffurfiol, Llywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 37? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rydym ni'n symud i'r bleidlais ar welliant 37. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi ei wrthod.
The question is that amendment 37 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 37. Open the vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 28 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 37: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 37: For: 22, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 8 yw'r grŵp nesaf, ac mae'r grŵp yma yn ymwneud â diffyg cydymffurfio o ran dyletswydd gonestrwydd. Gwelliant 39 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Rwy'n galw ar Angela Burns i gyflwyno'r gwelliant a'r grŵp. Angela Burns.
Group 8 is the next group of amendments, and they relate to non-compliance with the duty of candour. Amendment 39 is the lead amendment in the group, and I call on Angela Burns to move the amendment and the group. Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 39 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 39 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Diolch, Llywydd. I'd like to formally move amendment 39, tabled in my name. This amendment, 39, is in line with recommendation 9 of the Health, Social Care and Sport Committee at Stage 1, which recommended that the Minister makes specific provision for the consequences of non-compliance with the duty of candour—with the duty of honesty, integrity, truth. This was tabled by the previous Plaid Cymru spokesman at Stage 2, and we supported the intentions of the amendment then. Stakeholders were very clear that legislation alone will not change the culture of the NHS. This is what this Bill is all about—changing that culture, underpinning it, driving it forward. So, it's imperative there's a mechanism within the legislation to change that at the very top of our NHS bodies.
Going back to the failings we saw at Cwm Taf's maternity services, there was a culture of secrecy, with horrific reports of failings being ignored by senior management. It's a culture shift we need, from the very top, which is what the Minister's aiming for, and I completely support him in that drive. But that's why the duty of candour must have teeth. People have got to know that, if they can't be bothered, if they choose to lie, or if they choose to be evasive, or if they choose to just be in complete denial, or they choose not to act on something, then they will be found out, and they will have to answer for it: end of the conversation. I am brought back to the evidence submitted by board of the CHCs, in which they said the duty must include recognising the key role organisational leaders have in setting the right tone and acting swiftly and decisively when things go wrong. And the Welsh Government will need to give sufficient attention to leadership development and the responsibility and accountability of senior managers in the NHS.
The NHS Confederation—they are the representative body for these health boards, but they said that the absence of any sanctions suggested the new duty of candour may achieve little over and above the duties that NHS Wales organisations and healthcare professionals are already subject to. Let me just say that again: that was the NHS Confederation, and they said that. So, that is sort of the poacher turned gamekeeper, or the other way around—I mean, if they say it, we should listen to it.
I disagree with the Minister's protestations at Stage 2 when he said,
'taking a punitive approach to try to change culture and behaviour, where you want more openness and transparency, is unlikely to achieve all the results that we would all want to see.'
And, actually, I think it's because there has been no clarity over who's responsibility it is for failings that, to be frank, buck passing has become absolutely routine in the Welsh NHS, and ignorance should not be a defence.
We would support amendments 73 and 74, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth, as I can see the compromise struck here, and I agree with the sentiment behind reporting serious breaches to Ministers and to the Assembly. We're approaching this from a slightly different angle, but both Plaid Cymru and the Welsh Conservatives want to achieve the same aim here. I would be grateful, though, if the Member would detail what constitutes a serious breach under the amendments, just in the discussion. So, is that an adverse patient outcome, or a systemic failing like we saw at Cwm Taf?
Diolch, Llywydd. Hoffwn gynnig gwelliant 39, a gyflwynwyd yn fy enw i, yn ffurfiol. Mae'r gwelliant hwn, 39, yn unol ag argymhelliad 9 y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon yng Nghyfnod 1, a argymhellodd fod y Gweinidog yn gwneud darpariaeth benodol ar gyfer goblygiadau diffyg cydymffurfio â dyletswydd gonestrwydd—gyda'r ddyletswydd didwylledd, uniondeb, gwirionedd. Cyflwynwyd hyn gan lefarydd blaenorol Plaid Cymru yng Nghyfnod 2, ac fe wnaethom ni gefnogi bwriadau'r gwelliant bryd hynny. Roedd rhanddeiliaid yn glir iawn na fydd deddfwriaeth ar ei phen ei hun yn newid diwylliant y GIG. Dyma holl bwrpas y Bil hwn—newid y diwylliant hwnnw, ei danategu, a'i yrru yn ei flaen. Felly, mae'n hanfodol bod yna fecanwaith o fewn y ddeddfwriaeth i newid hynny ar frig sefydliadau'r GIG.
I fynd yn ôl at y diffygion a welsom yng ngwasanaethau mamolaeth Cwm Taf, roedd diwylliant o gyfrinachedd, gydag adroddiadau erchyll am fethiannau'n cael eu hanwybyddu gan uwch reolwyr. Newid yn y diwylliant sydd ei angen, o'r brig, sef yr hyn y mae'r Gweinidog yn anelu ato, ac rwyf yn ei gefnogi'n llwyr yn yr ymgyrch honno. Ond dyna pam y mae'n rhaid i'r ddyletswydd gonestrwydd gael dannedd. Rhaid i bobl wybod, os na allan nhw drafferthu, os ydyn nhw'n dewis dweud celwydd, neu os ydyn nhw'n dewis bod yn ochelgar, neu os ydyn nhw'n dewis gwadu'n llwyr, neu os ydyn nhw'n dewis peidio â gweithredu ar rywbeth, y cânt eu dal, a bydd yn rhaid iddyn nhw ateb am hynny: diwedd y sgwrs. Dychwelaf at y dystiolaeth a gyflwynwyd gan Fwrdd y Cynghorau Iechyd Cymunedol, a ddywedodd fod yn rhaid i'r ddyletswydd gydnabod y swyddogaeth allweddol sydd gan arweinwyr sefydliad wrth osod y cywair cywir a gweithredu'n gyflym ac yn bendant pan fydd pethau'n mynd o chwith. A bydd angen i Lywodraeth Cymru roi digon o sylw i ddatblygu arweinyddiaeth a chyfrifoldeb ac atebolrwydd uwch reolwyr yn y GIG.
Cydffederasiwn y GIG—dyma'r corff sy'n cynrychioli'r byrddau iechyd hyn, ond dywedon nhw fod absenoldeb unrhyw gosbau'n awgrymu na fydd y ddyletswydd gonestrwydd newydd yn cyflawni llawer mwy na'r dyletswyddau y mae sefydliadau GIG Cymru a gweithwyr proffesiynol gofal iechyd yn ddarostyngedig iddyn nhw eisoes. Gadewch imi ddweud hynny eto: Cydffederasiwn y GIG ddywedodd hynny. Felly, mae'n rhyw fath o botsiwr a drodd yn giper, neu'r ffordd arall—rwy'n credu, os ydynt yn dweud hynny, dylem wrando.
Anghytunaf â phrotestiadau'r Gweinidog yng Nghyfnod 2 pan ddywedodd bod
defnyddio cosb i newid ymddygiad a diwylliant, pan fo angen bod yn fwy agored a thryloyw, yn annhebygol o gyflawni'r canlyniadau yr hoffem eu gweld.
Ac, mewn gwirionedd, rwy'n credu mai'r rheswm dros hyn yw nad yw wedi bod yn glir ynghylch pwy sy'n gyfrifol am fethiannau, a bod yn blwmp ac yn blaen, ac mae pasio'r baich wedi dod yn gwbl arferol yn y GIG yng Nghymru, ac ni ddylai anwybodaeth fod yn amddiffyniad.
Byddem yn cefnogi gwelliannau 73 a 74 a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth, oherwydd gallaf weld y cyfaddawd yn cael ei daro yma, a chytunaf â'r ymdeimlad y tu ôl i adrodd am doriadau difrifol i Weinidogion ac i'r Cynulliad. Rydyn ni'n dod at hyn o ongl ychydig yn wahanol, ond mae Plaid Cymru a Cheidwadwyr Cymru eisiau cyflawni'r un nod yma. Byddwn yn ddiolchgar, fodd bynnag, pe bai'r Aelod yn manylu ar yr hyn sy'n gyfystyr â thoriad difrifol o dan y gwelliannau, dim ond yn y drafodaeth. Felly, a yw hynny'n ganlyniad anffafriol i gleifion, neu'n fethiant systemig fel y gwelsom yng Nghwm Taf?
In this group, amendments 73, 74 and our amendments—they specify that breaches of the duty of candour should be reported to Welsh Ministers, who, in turn, would have a requirement to report these breaches to the National Assembly, either via an annual report, or, when the Minister deems them serious, then immediately. I would say that that level of seriousness would be defined through guidance.
Once again, I think the reason for these amendments—both ours and the Conservatives'—is about ensuring that we start to pass meaningful legislation in this place. Meaningful in the sense that there are consequences to breaking the law—something that we've already touched on earlier this evening. The arguments made against these amendments at Stage 2 were that the Minister didn't want to encourage a culture of punishment, as he feared that would deter reporting. But, of course, it's important to point out that reporting mistakes isn't a breach of the duty of candour—it's what the duty is supposed to be about. A breach of the duty of candour is the failure to report mistakes. So, discovering a breach is already effectively discovering an incident of dishonesty, therefore is surely already serious enough to warrant reporting to Welsh Government. We don't want to be too prescriptive and say that it will definitely result in punishment, but we do feel that breaching this duty is serious enough that we need to know about it. That's vital, we believe, in order to build the kind of trust that we want within health and care in Wales.
So, these amendments would place a requirement to report these breaches to the National Assembly, either via an annual report or, as I said, if the Minister deems them serious, then immediately. But it's about, as we've heard already, teeth being given to this piece of legislation and ensuring that it actually acts in a way that means we see change and an improvement to the current situation.
Yn y grŵp hwn, gwelliannau 73, 74 a'n gwelliannau ni—maen nhw'n nodi y dylid rhoi gwybod i Weinidogion Cymru am doriadau i'r ddyletswydd gonestrwydd, a fyddai, yn eu tro, yn ei gwneud yn ofynnol iddyn nhw adrodd am y toriadau hyn i'r Cynulliad Cenedlaethol, naill ai drwy adroddiad blynyddol, neu, pan mae'r Gweinidog yn barnu eu bod nhw'n ddifrifol, ar unwaith. Byddwn i'n dweud y byddai'r lefel honno o ddifrifoldeb yn cael ei diffinio drwy ganllawiau.
Unwaith eto, rwy'n credu bod y rheswm dros y gwelliannau hyn—ein rhai ni a'r Ceidwadwyr—yn ymwneud â sicrhau ein bod yn dechrau pasio deddfwriaeth ystyrlon yn y lle hwn. Ystyrlon yn yr ystyr bod goblygiadau i dorri'r gyfraith—rhywbeth yr ydym eisoes wedi ei grybwyll yn gynharach heno. Y dadleuon a wnaed yn erbyn y gwelliannau hyn yng Nghyfnod 2 oedd nad oedd y Gweinidog am annog diwylliant o gosbi, gan ei fod yn ofni y byddai'n atal pobl rhag adrodd yn ôl. Ond, wrth gwrs, mae'n bwysig tynnu sylw at y ffaith nad yw camgymeriadau adrodd yn torri'r ddyletswydd gonestrwydd—dyna yw'r ddyletswydd. Torri dyletswydd gonestrwydd yw methu rhoi gwybod am gamgymeriadau. Felly, mae darganfod tor-amod eisoes yn darganfod achos o anonestrwydd, ac felly eisoes yn sicr yn ddigon difrifol i gyfiawnhau ei adrodd i Lywodraeth Cymru. Dydyn ni ddim eisiau bod yn rhy gyfarwyddol a dweud y bydd yn bendant yn arwain at gosbi, ond rydym yn teimlo bod torri'r ddyletswydd hon yn ddigon difrifol fel bod angen inni wybod amdano. Mae hynny'n hanfodol, yn ein barn ni, er mwyn meithrin y math o ymddiriedaeth yr ydym am ei chael o fewn iechyd a gofal yng Nghymru.
Felly, byddai'r gwelliannau hyn yn gosod gofyniad i adrodd am y toriadau hyn i'r Cynulliad Cenedlaethol, naill ai drwy adroddiad blynyddol neu, fel y dywedais, os yw'r Gweinidog yn eu hystyried yn ddifrifol, yna ar unwaith. Ond mae'n ymwneud, fel y clywsom eisoes, â rhoi dannedd i'r darn hwn o ddeddfwriaeth a sicrhau ei fod mewn gwirionedd yn gweithredu mewn ffordd sy'n golygu ein bod yn gweld newid a gwelliant i'r sefyllfa bresennol.
Y Gweinidog i gyfrannu—Vaughan Gething.
The Minister, Vaughan Gething.
Thank you, Llywydd. I have listened to the rationale for laying the amendments tabled in this group, both at Stage 2 and again today. In relation to amendment 39, which, for reasons that I'll explain again, I don't agree with, the purpose and the effect is quite clear: any failure by an NHS body to comply with the duty of candour procedure regulations, or with the provisions is sections 5 to 10 in the Bill, must be dealt with under NHS Wales's escalation and intervention arrangements. Now, there is a recognition that there are those arrangements in place already. But there's a technical point, though, about the fact that the escalation and intervention arrangements and their use in primary legislation means there's a mixture of legislative and non-legislative measures available to the Welsh Ministers.
However, those very much, as I say, work within a wider governance and accountability framework within the NHS at individual body and system level, through quality and safety committees, on health boards and trusts, quality and delivery meetings, and joint executive meetings. Those are all opportunities for scrutiny and appropriate and timely action and learning.
Should serious concerns emerge from those mechanisms, they would, where needed, inform any discussions and potential action under our existing escalation and intervention arrangements. However, it is my expectation that every opportunity should be taken to address concerns as they emerge and that a body should take immediate corrective action. I don't believe it's necessary to include a provision on the face of the Bill that essentially says failures by an NHS body to comply with the duty must be dealt with under the measures that already exist.
I've listened again to the intended purpose and effect of amendments 73 and 74 and their requirement for Welsh Ministers to set out the procedure in regulations that NHS bodies must follow if they fail to follow the duty of candour procedure or comply with the reporting and other arrangements set out in sections 5 to 10 of the Bill. So, that means there would be a procedure for failure to comply with the procedure, and a duty to make statements and issue a report where the NHS has failed to comply with their reporting requirements. Now, that sounds really quite bureaucratic to me and adds unnecessary layers of complexity to the operation of the duty, which is not desirable. I also have real concerns about how this would work, or rather wouldn't work, in practice.
The requirement in subsection (4) of amendment 73 for Welsh Ministers to make a statement on serious breaches of the duty of candour procedure could result in information that enables patients to be identified being disclosed. The definition of a serious breach is not clear, and it's certainly not defined in the amendment. Requiring Welsh Ministers to report on the number of the breaches of the duty of candour that are reported to them is, again, unnecessary. In terms of monitoring compliance with the duty, I expect regular updates to be provided in public safety and quality committee meetings so independent members, as a first port of call, can seek assurance that the duty is being discharged and learning being taken forward.
Now, that will be discussed at quality and delivery group meetings between Welsh Government, individual bodies, joint executive team meetings, and of course between the chief executive of NHS Wales and the chief executives of boards and trusts, as well as my appraisals with chairs and vice-chairs. The Welsh Government will also monitor the content of those reports alongside other sources of information to help us try and get at the application of the duty with, for example, consideration of serious incident reports. The reports will also be considered by Health Inspectorate Wales as part of their wider reviews of services. Where concerns come to light through these mechanisms, they would undoubtedly inform the tripartite discussions and any subsequent advice to Ministers on escalation and intervention.
But I do need to return back to a point that was made both at Stage 2 and in the previous two contributions: the key intention of the duty is to promote an ethos of learning and improving and the promotion of an open and honest culture to be owned at an organisational level. When comments are made about how there's already been an act of dishonesty or lying if the duty is breached, I don't think that sets the right tone at all. It would be possible for an oversight or a mistake to lead to a breach of the duty, not an act of deliberate dishonesty, necessarily. And that runs wholly against our aim to foster that open culture, where people can hold their hand up when something goes wrong, rather than looking to say, 'How can I explain this away or avoid responsibility?'
The approach that is being urged on us in these amendments is, in my view, entirely the wrong approach to take. And in any event, the powers to intervene already exist. I don't believe that these overly bureaucratic amendments would facilitate the creation of the open and honest ethos that we're aiming to create. More concerning, though, is that they really could drive a much more punitive culture and a fear of reporting. I ask Members to reject the amendments in this group.
Diolch, Llywydd. Rwyf wedi gwrando ar y rhesymeg dros osod y gwelliannau a gyflwynwyd yn y grŵp hwn, yng Nghyfnod 2 ac eto heddiw. O ran gwelliant 39, nad ydw i, am resymau y byddaf yn eu hegluro eto, yn cytuno ag ef, mae'r diben a'r effaith yn ddigon clir: mae unrhyw fethiant gan un o gyrff y GIG i gydymffurfio â rheoliadau dyletswydd gonestrwydd, neu â'r darpariaethau yn adrannau 5 i 10 yn y Bil, yn gorfod cael eu trin o dan drefniadau uwchgyfeirio ac ymyrryd GIG Cymru. Yn awr, cydnabyddir bod y trefniadau hynny eisoes ar waith. Ond mae pwynt technegol, fodd bynnag, ynglŷn â'r ffaith bod y trefniadau uwchgyfeirio ac ymyrryd a'r defnydd a wneir ohonyn nhw mewn deddfwriaeth sylfaenol yn golygu bod cymysgedd o fesurau deddfwriaethol ac anneddfwriaethol ar gael i Weinidogion Cymru.
Fodd bynnag, mae'r rheini, fel y dywedaf, yn gweithio o fewn fframwaith llywodraethu ac atebolrwydd ehangach o fewn y GIG ar lefel corff a system unigol, drwy bwyllgorau ansawdd a diogelwch, ar fyrddau ac ymddiriedolaethau iechyd, cyfarfodydd ansawdd a chyflawni, a chyd-gyfarfodydd gweithredol. Mae'r rheini i gyd yn gyfleoedd ar gyfer craffu a gweithredu a dysgu priodol ac amserol.
Pe bai pryderon difrifol yn deillio o'r mecanweithiau hynny, bydden nhw, lle bo angen, yn llywio unrhyw drafodaethau a chamau gweithredu posib o dan ein trefniadau uwchgyfeirio ac ymyrryd presennol. Fodd bynnag, rwy'n disgwyl y dylid manteisio ar bob cyfle i fynd i'r afael â phryderon wrth iddyn nhw godi ac y dylai corff gymryd camau unioni ar unwaith. Dydw i ddim yn credu bod angen cynnwys darpariaeth ar wyneb y Bil sydd yn ei hanfod yn dweud bod yn rhaid ymdrin â methiannau gan gorff y GIG i gydymffurfio â'r ddyletswydd o dan y mesurau sydd eisoes yn bodoli.
Rwyf wedi gwrando eto ar bwrpas ac effaith arfaethedig gwelliannau 73 a 74 a'u gofyniad i Weinidogion Cymru nodi'r weithdrefn y mae'n rhaid i gyrff y GIG ei dilyn mewn rheoliadau os ydyn nhw'n methu â dilyn y weithdrefn dyletswydd gonestrwydd neu gydymffurfio â'r adroddiad a threfniadau eraill a nodir yn adrannau 5 i 10 o'r Bil. Felly, mae hynny'n golygu y byddai gweithdrefn ar gyfer methiant i gydymffurfio â'r weithdrefn, a dyletswydd i wneud datganiadau a chyhoeddi adroddiad lle mae'r GIG wedi methu â chydymffurfio â'u gofynion adrodd. Nawr, mae hynny'n swnio'n eithaf biwrocrataidd i mi ac mae'n ychwanegu haenau diangen o gymhlethdod at y gwaith o weithredu'r ddyletswydd, ac nid yw hynny'n ddymunol. Mae gennyf bryderon gwirioneddol hefyd ynghylch sut y byddai hyn yn gweithio, neu'n hytrach na fyddai'n gweithio, yn ymarferol.
Gallai'r gofyniad yn is-adran (4) o welliant 73 i Weinidogion Cymru wneud datganiad ar achosion difrifol o dorri'r weithdrefn dyletswydd gonestrwydd arwain at ddatgelu gwybodaeth a fyddai'n gallu adnabod cleifion. Nid yw'r diffiniad o doriad difrifol yn glir, ac yn sicr nid yw wedi'i ddiffinio yn y gwelliant. Unwaith eto, nid oes angen ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyflwyno adroddiad ar nifer yr achosion o dorri'r ddyletswydd gonestrwydd a gafodd eu hadrodd iddyn nhw. O ran monitro'r gwaith o gydymffurfio â'r ddyletswydd, disgwyliaf i ddiweddariadau rheolaidd gael eu darparu yng nghyfarfodydd y pwyllgor ansawdd a diogelwch cyhoeddus fel y gall aelodau annibynnol, yn y lle cyntaf, ofyn am sicrwydd bod y ddyletswydd yn cael ei chyflawni a bod dysgu'n cael ei ddatblygu.
Nawr, caiff hynny ei drafod mewn cyfarfodydd o'r grŵp ansawdd a chyflawni rhwng Llywodraeth Cymru, cyrff unigol, cyfarfodydd tîm gweithredol ar y cyd, ac wrth gwrs rhwng prif weithredwr GIG Cymru a phrif weithredwyr byrddau ac ymddiriedolaethau, yn ogystal â'm harfarniadau gyda chadeiryddion ac is-gadeiryddion. Bydd Llywodraeth Cymru hefyd yn monitro cynnwys yr adroddiadau hynny ynghyd â ffynonellau eraill o wybodaeth i'n helpu ni i geisio cymhwyso'r ddyletswydd, er enghraifft, i ystyried adroddiadau difrifol am ddigwyddiadau. Bydd Arolygiaeth Iechyd Cymru hefyd yn ystyried yr adroddiadau fel rhan o'u hadolygiadau ehangach o wasanaethau. Pan ddaw pryderon i'r amlwg drwy'r mecanweithiau hyn, bydden nhw yn sicr yn llywio'r trafodaethau tairochrog ac unrhyw gyngor dilynol i Weinidogion ar uwchgyfeirio ac ymyrryd.
Ond mae angen imi ddychwelyd at bwynt a wnaed yng Nghyfnod 2 ac yn y ddau gyfraniad blaenorol: prif fwriad y ddyletswydd yw hyrwyddo ethos o ddysgu a gwella a hyrwyddo diwylliant agored a gonest i fod yn eiddo i'r sefydliad ar lefel sefydliadol. Pan wneir sylwadau ynghylch sut mae gweithred o anonestrwydd neu ddweud celwydd eisoes wedi digwydd os yw'r ddyletswydd yn cael ei thorri, nid wyf yn credu bod hynny'n gosod y cywair cywir o gwbl. Byddai modd i amryfusedd neu gamgymeriad arwain at dorri'r ddyletswydd, nid gweithred o anonestrwydd bwriadol, o reidrwydd. Ac mae hynny'n mynd yn gwbl groes i'n nod ni o feithrin y diwylliant agored hwnnw, lle gall pobl godi eu llaw pan aiff rhywbeth o'i le, yn hytrach na cheisio dweud, 'Sut y galla i esbonio hyn neu osgoi cyfrifoldeb?'
Yn fy marn i, mae'r dull sy'n cael ei annog yn y gwelliannau hyn yn un hollol anghywir. A sut bynnag, mae'r pwerau i ymyrryd eisoes yn bodoli. Dydw i ddim yn credu y byddai'r gwelliannau gor-fiwrocrataidd hyn yn hwyluso creu'r ethos agored a gonest yr ydym ni'n anelu at ei greu. Yr hyn sy'n peri mwy o bryder, er hynny, yw y gallen nhw mewn gwirionedd arwain at ddiwylliant llawer mwy cosbol ac ofn adrodd. Gofynnaf i'r Aelodau wrthod y gwelliannau yn y grŵp hwn.
I honestly don't think I could disagree with you more, actually, Minister. Many years ago, I worked for a very wise business leader who said that he would never sack me for making a mistake, but he would sack me for failing to own it; and this is what we have here. Just let me remind you where we're at, because these are the last amendments to this Bill that are about the duty of quality and the duty of candour. Now, the whole premise of this entire Bill is about driving up the quality standards and about making our NHS more open and transparent. We have more amendments to come, but they're all about the citizen voice body and some technical stuff, basically. So, these are the two main strands: we want an honest and open culture, a culture where, when a staff nurse or midwife does a report that says that there are serious failings in maternity services, she or he would feel empowered to be able to flag that up because that's a duty of candour, and it's representing a duty of quality.
So, what is about to be passed—because I'm sure you'll end up, because you've been whipped, voting this amendment down—is a Bill that is going to actually say something along the lines of, 'Please be candid, but if you're not, if you deliberately decide not to be, then never mind.' And that's what we're trying to do here. We may not have done it in the best way. You used the word 'punitive', and you've used it a couple of times tonight. This isn't about punishment, but it is about saying, 'Please be honest. If you're honest: absolutely fine. If you own it: absolutely fine.' That's what the patient wants, the odd 'Sorry' every now and again. That's what we want to hear, 'We screwed up on this, we need to do it differently', not hiding it. We've got too many instances where it's deliberately being hidden or there's deliberate vagueness, and it's just not being changed. So, well done, great Bill, great bit of legislation, but it's going to do very little to actually drive that culture change.
We've all talked about it, time and time again, about being the best, about Wales having the leading NHS, the best social care, the best of everything, being the first with new and groundbreaking legislation. With this, all we're saying is, give it some teeth, so that if you are a senior manager and you see something and you choose to stick it in your bottom drawer and say nothing about it you will know that, eventually, when you are found out there will be consequences. Please vote for these amendments.
Nid wyf yn credu y gallwn anghytuno â chi'n fwy, mewn gwirionedd, Gweinidog. Flynyddoedd lawer yn ôl, gweithiais i arweinydd busnes doeth iawn a ddywedodd na fyddai byth yn fy niswyddo am wneud camgymeriad, ond byddai'n fy niswyddo am fethu â chymryd cyfrifoldeb am y camgymeriad; a dyma sydd gennym yma. Gadewch imi eich atgoffa am y sefyllfa ar hyn o bryd, oherwydd dyma'r gwelliannau olaf i'r Bil hwn sy'n ymwneud â'r ddyletswydd ansawdd a'r ddyletswydd gonestrwydd. Nawr, mae holl gynsail y Bil cyfan hwn yn ymwneud â gwella'r safonau ansawdd a gwneud ein GIG yn fwy agored a thryloyw. Mae gennym fwy o welliannau i ddod, ond maen nhw i gyd yn ymwneud â chorff llais y dinesydd a rhai pethau technegol, yn y bôn. Felly, dyma'r ddau brif faes: rydym am gael diwylliant gonest ac agored, diwylliant a fyddai, pan fydd nyrs staff neu fydwraig yn gwneud adroddiad sy'n dweud bod diffygion difrifol mewn gwasanaethau mamolaeth, yn gwneud iddyn nhw deimlo bod ganddyn nhw'r grym i allu tynnu sylw at hynny gan ei fod yn ddyletswydd gonestrwydd, ac mae'n cynrychioli dyletswydd ansawdd.
Felly, yr hyn sydd ar fin cael ei basio—oherwydd rwy'n siŵr y byddwch chi'n pleidleision yn erbyn y gwelliant hwn gan eich bod wedi cael eich chwipio—yw Bil sy'n mynd i ddweud rhywbeth tebyg i, 'Byddwch yn ddidwyll, ond os nad ydych chi'n ddidwyll, os byddwch yn fwriadol yn penderfynu peidio â bod, yna does dim ots.' A dyna beth rydym ni'n ceisio ei wneud yma. Efallai nad ydym wedi gwneud hynny yn y ffordd orau. Fe wnaethoch chi ddefnyddio'r gair 'cosb', ac rydych wedi ei ddefnyddio cwpl o weithiau heno. Nid yw hyn yn ymwneud â chosbi, ond mae'n dweud, 'Byddwch yn onest. Os ydych chi'n onest: iawn. Os ydych yn cymryd cyfrifoldeb: iawn.' Dyna beth mae'r claf ei eisiau, 'Sori' bob nawr ac yn y man. Dyna'r hyn yr ydym am ei glywed, 'Gwnaethom gamgymeriad, mae angen inni ei wneud yn wahanol', nid ei guddio. Mae gennym ormod o achosion lle mae'n fwriadol yn cael ei guddio neu fod aneglurder bwriadol, ac nid yw'n cael ei newid. Felly, da iawn, Bil gwych, darn da o ddeddfwriaeth, ond nid yw'n mynd i wneud fawr ddim i yrru'r newid diwylliant hwnnw mewn gwirionedd.
Rydym i gyd wedi siarad am y peth, dro ar ôl tro, am fod y gorau, am Gymru yn cael y GIG gorau, y gofal cymdeithasol gorau, y gorau o bopeth, bod y cyntaf i gael deddfwriaeth newydd ac arloesol. Gyda hyn, y cyfan rydyn ni'n ei ddweud yw, rhowch ddannedd iddo. Felly os ydych chi'n uwch reolwr ac yn gweld rhywbeth ac yn dewis ei gadw yn eich drôr gwaelod a dweud dim amdano, fe fyddwch chi'n gwybod, yn y pendraw, y bydd goblygiadau pan fyddwch chi'n cael eich dal. Pleidleisiwch dros y gwelliannau hyn os gwelwch yn dda.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 39? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais, felly, ar welliant 39. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 39 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 39. Open the vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 28 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 39: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 39: For: 22, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 73, yn enw Rhun ap Iorwerth, sydd nesaf.
Amendment 73, in the name of Rhun ap Iorwerth, is next.
Cynigiwyd gwelliant 73 (Rhun ap Iorwerth, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 73 (Rhun ap Iorwerth, supported by Caroline Jones) moved.
Cynnig.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 73? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais, felly, ar welliant 73. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 73 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 73. Open the vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 73: O blaid: 22, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 73: For: 22, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 74, Rhun ap Iorwerth.
Amendment 74, Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 74 (Rhun ap Iorwerth, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 74 (Rhun ap Iorwerth, supported by Caroline Jones) moved.
Cynnig.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 74? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais, felly, ar welliant 74. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 26 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 74 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 74. Open the vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 26 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 74: O blaid: 22, Yn erbyn: 26, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 74: For: 22, Against: 26, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 9 yw'r grŵp nesaf o welliannau, ac mae'r grŵp yma'n ymwneud ag aelodau o gorff llais y dinesydd. Gwelliant 5 yw'r prif welliant. Galwaf ar y Gweinidog i gynnig y prif welliant, ac i siarad i'r grŵp. Vaughan Gething.
Group 9 is the next group of amendments, and that relates to members of the citizen voice body. Amendment 5 is the main amendment in the group, and I call on the Minister to move and speak to the lead amendment, and to speak to the other amendments in the group. Vaughan Gething.
Cynigiwyd gwelliant 5 (Vaughan Gething).
Amendment 5 (Vaughan Gething) moved.
Thank you. I'll speak first to the Government amendments that I move, and then turn to consider the other amendments that have been listed in this group.
The Bill as introduced did not include provisions for the chief executive of the citizen voice body to be a board member. That was questioned during the scrutiny process by the board of CHCs, and I'm grateful to them for raising the matter. As the chief executive of the body will be its accounting officer, it is appropriate that the chief executive should be a member of the board. So, I'm therefore pleased to move this group of amendments that make the chief executive a board member and make consequential changes to reflect the fact that the board will now have a combination of one chief executive and six to eight non-executive members, plus a chair and deputy chair.
The Government amendments also make provision for the non-executive members of the body to invite any unions it has recognised to nominate an eligible candidate for appointment as the body's trade union associate member. A candidate is eligible for appointment if he or she is: a member of staff of the citizen voice body and a member of a trade union recognised by the body. Their role will be to provide advice to the board to ensure that workforce experience informs board discussion, activity and action. The aim is to strengthen the board connection with staff and improve the governance and service delivery of the body. The trade union member will have an advisory role, as opposed to a voting role. These are amendments that will strengthen the board leadership and governance and I ask Members to accept them.
I'll now deal with the non-Government amendments. The amendments keep the original membership structure set out in the Bill, but give the National Assembly for Wales the function of appointing the board of the body and performing functions such as approval of terms and conditions of the body's staff. I have made my position on appointment by the Assembly clear during Stages 1 and 2. The Welsh Ministers' appointment of the board members will be subject to the rules of the Commissioner for Public Appointments. That guarantees fair and open competition for the posts. I have already indicated that I am more than happy to include a stakeholder stage in the appointments process. In addition, as Members should be aware, the relevant National Assembly for Wales subject committee carries out pre-appointment scrutiny for certain chair appointments. I've already agreed that the appointment of the chair of the citizen voice body will be subject to that additional level of scrutiny by Members in this place.
The community health councils themselves said in their evidence that the new arrangement was significantly more independent than the current CHC model, and we should not lose sight of this. In the opening comments that were made, it was said that this was about taking away the independence of CHCs. For from it: it significantly strengthens their independence. As Members may be aware, there are numerous examples of bodies whose boards are appointed by Welsh Ministers, for example, Social Care Wales and Qualifications Wales. As everyone will know, the fact the Welsh Ministers appoint people to the boards of public bodies does not prevent those bodies from questioning or criticising the Government when they believe it is right to do so. The experience shows that ministerial appointment does not in any way stifle the voice of the body or inhibit its actions.
The Bill requires the body to lay a copy of its annual report before the National Assembly for Wales, which, of course, will soon be known by a different name. This was included precisely so that the annual report would be brought to the attention of Assembly Members. The Assembly will therefore have every opportunity to scrutinise the work of the body, and I fully expect the Assembly to debate the contents of the report. Therefore, I won't be supporting the non-Government amendments in this group.
Diolch. Byddaf yn siarad yn gyntaf am welliannau'r Llywodraeth yr wyf yn eu cynnig, ac yna'n troi i ystyried y gwelliannau eraill sydd wedi'u rhestru yn y grŵp hwn.
Nid oedd y Bil fel y'i cyflwynwyd yn cynnwys darpariaethau i brif weithredwr corff llais y dinesydd fod yn aelod o'r bwrdd. Cwestiynwyd hynny yn ystod y broses graffu gan fwrdd y Cynghorau Iechyd Cymuned, ac rwy'n ddiolchgar iddyn nhw am godi'r mater. Gan mai prif weithredwr y corff fydd ei swyddog cyfrifyddu, mae'n briodol y dylai'r prif weithredwr fod yn aelod o'r bwrdd. Felly, rwy'n falch o gynnig y grŵp hwn o welliannau sy'n gwneud y prif weithredwr yn aelod o'r bwrdd ac yn gwneud newidiadau ôl-ddilynol i adlewyrchu'r ffaith y bydd gan y bwrdd bellach gyfuniad o un prif weithredwr a chwech i wyth aelod anweithredol, ynghyd â chadeirydd a dirprwy gadeirydd.
Mae gwelliannau'r Llywodraeth hefyd yn gwneud darpariaeth i aelodau anweithredol y corff wahodd unrhyw undebau y mae wedi'u cydnabod i enwebu ymgeisydd cymwys i'w benodi'n aelod cyswllt undeb llafur y corff. Mae ymgeisydd yn gymwys i'w benodi os yw: yn aelod o staff corff llais y dinesydd ac yn aelod o undeb llafur a gydnabyddir gan y corff. Ei swyddogaeth fydd rhoi cyngor i'r bwrdd i sicrhau bod profiad y gweithlu yn llywio gweithgaredd, gweithredu a thrafodaeth y bwrdd. Y nod yw cryfhau cysylltiad y bwrdd â staff a gwella trefniadau llywodraethu a darparu gwasanaethau'r corff. Bydd gan yr aelod undeb llafur swyddogaeth gynghori, yn hytrach na swyddogaeth bleidleisio. Mae'r rhain yn welliannau a fydd yn cryfhau arweinyddiaeth a llywodraethu'r bwrdd a gofynnaf i'r Aelodau eu derbyn.
Byddaf nawr yn ymdrin â gwelliannau nad ydyn nhw yn rhai'r Llywodraeth. Mae'r gwelliannau yn cadw'r strwythur aelodaeth gwreiddiol a nodir yn y Bil, ond yn rhoi i Gynulliad Cenedlaethol Cymru y swyddogaeth o benodi bwrdd y corff a chyflawni swyddogaethau megis cymeradwyo telerau ac amodau staff y corff. Rwyf wedi gwneud fy safbwynt ar benodiad gan y Cynulliad yn glir yn ystod camau 1 a 2. Bydd penodiad Gweinidogion Cymru o aelodau'r bwrdd yn ddarostyngedig i reolau'r Comisiynydd Penodiadau Cyhoeddus. Mae hynny'n gwarantu cystadleuaeth deg ac agored i'r swyddi. Rwyf eisoes wedi dweud fy mod yn fwy na pharod i gynnwys cam rhanddeiliaid yn y broses benodi. Yn ogystal â hyn, fel y dylai'r Aelodau fod yn ymwybodol ohono, mae Pwyllgor pwnc perthnasol Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn craffu ar benodiadau cadeiryddion penodol cyn eu penodi. Rwyf eisoes wedi cytuno y bydd penodi cadeirydd corff llais y dinesydd yn agored i'r lefel ychwanegol honno o graffu gan Aelodau yn y fan hon.
Dywedodd y cynghorau iechyd cymuned eu hunain yn eu tystiolaeth fod y trefniant newydd yn llawer mwy annibynnol na'u model presennol, ac ni ddylem golli golwg ar hyn. Yn y sylwadau agoriadol a wnaed, dywedwyd bod hyn yn ymwneud â chael gwared ag annibyniaeth y cynghorau iechyd cymuned. Mae hyn ymhell o'r gwirionedd: mae'n cryfhau eu hannibyniaeth yn sylweddol. Fel y gŵyr yr Aelodau o bosib, ceir nifer o enghreifftiau o gyrff y penodir eu byrddau gan Weinidogion Cymru, er enghraifft Gofal Cymdeithasol Cymru a Chymwysterau Cymru. Fel y gŵyr pawb, nid yw'r ffaith bod Gweinidogion Cymru yn penodi pobl i fyrddau cyrff cyhoeddus yn atal y cyrff hynny rhag cwestiynu neu feirniadu'r Llywodraeth pan gredant ei bod yn iawn gwneud hynny. Mae'r profiad yn dangos nad yw penodiadau gweinidogol yn mygu llais y corff mewn unrhyw ffordd nac yn cyfyngu ar ei weithredoedd.
Mae'r Bil yn ei gwneud yn ofynnol i'r corff osod copi o'i adroddiad blynyddol gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru a fydd, wrth gwrs, yn cael ei adnabod yn fuan dan enw gwahanol. Cafodd hyn ei gynnwys yn fanwl fel y byddai'r adroddiad blynyddol yn cael ei ddwyn i sylw Aelodau'r Cynulliad. Felly, bydd gan y Cynulliad bob cyfle i graffu ar waith y corff, a disgwyliaf yn llawn i'r Cynulliad drafod cynnwys yr adroddiad. Felly, ni fyddaf yn cefnogi'r gwelliannau nad ydyn nhw yn rhai'r Llywodraeth yn y grŵp hwn.
Angela Burns i ymateb.
Angela Burns to respond.
Thank you, Presiding Officer. What a surprise. I mean, let's be honest, we've now come to the heart of this bit of legislation in terms of the citizen voice body. Our current community health councils are extraordinary organisations. Some of them are absolutely outstanding in the work that they do. Some of them have gone out there and uncovered real problems, brought them to light, had them addressed, and sorted them out.
So, this next slew of amendments that run—where are we? I think we're on group 9—through to almost 20 are all about the citizen voice body: how it's going to operate; how it's going to be perceived by the public. And I want to remind you, before we get into the detail of these amendments, that the citizen voice body is for the people. And in the parliamentary review—which the Minister likes to remind us on an often basis we all collegiately said we would have a look at and sign up to—it was really crystal clear that, going forward, our health service would really involve people in the provision of the health service. That they would shape it; that they would help to decide the direction of travel; that they would have input; and that, going forward, their voices would really be heard.
So, how do you hear their voice? Do you hear their voice through a chief executive of a health board? I don't think so, not really. Do you hear their voice through Assembly Members who come here and raise individual cases? Yes, for sure, we all do it. We all do it for all of our constituents, wherever we are. Do you hear it through any other organisations? Not a lot. Occasionally, you get some of the professional colleges getting involved in a particular issue. You mainly hear it through the citizen voice body, or what will become the citizen voice body.
So, we've brought these amendments—amendments 48, 54 and 56—back before you again; we tabled them at Stage 2. Because it's not just the reality of independence we need to see here, but we have to affirm the public's perception of independence. I said this at Stage 2, and I'm going to say it again and remind the Minister, and it was a comment by the ombudsman who, actually, I have come to really respect for the work that he does for the people of Wales in that role as ombudsman, he said that without independence,
'there will be this perception that it's perhaps poodle-like for some; they won't have the teeth.'
And I couldn't agree more. I'm disappointed, Minister, that you've re-tabled your amendments for Stage 2—now numbered 5, 12 and 14. It was noted at Stage 2 that there isn't much to say that the public appointments process would be more suitable for the body's independence. Rather, using the Assembly as a way of guaranteeing independent members who'd be able to challenge the Minister and health boards without fear of recrimination or loss of office.
I asked the Minister several questions on independence at Stage 2, which I don't think have been sufficiently answered by the public appointments process, and especially when, here in Wales, we have a very small pool of people to choose from; people who are very often connected in other non-governmental organisation, third sector or governmental roles. You know, it's not something to be embarrassed about; it's a fact of life, we have to face it and make sure that we put the right processes in place to make sure that the citizen voice body has, as a chair, a totally independent person.
So, Minister, I note that you claim your approach offers safeguards, but I just don't believe it, and I would ask Members to seriously think about this. This is the voice of the citizen. This is their one and only place where they can really hold us, the health boards, the Minister, the whole of the NHS, to account. We must let them be independent. Please pass these amendments 48, 54 and 56.
Diolch yn fawr, Llywydd. Am syndod. A bod yn onest, rydym bellach wedi dod at wraidd y darn hwn o ddeddfwriaeth o ran corff llais y dinesydd. Mae ein cynghorau iechyd cymuned presennol yn sefydliadau eithriadol. Mae rhai ohonynt yn hollol ragorol yn y gwaith a wnânt. Mae rhai ohonynt wedi mynd allan yno ac wedi datgelu problemau gwirioneddol, wedi tynnu sylw atynt, wedi mynd i'r afael â nhw, ac wedi'u datrys.
Felly, y llwyth nesaf o welliannau sy'n rhedeg—ble'r ydym ni? Rwy'n credu ein bod ni ar grŵp 9—hyd at bron 20 i gyd yn ymwneud â chorff llais y dinesydd: sut mae'n mynd i weithredu; sut mae'n mynd i gael ei weld gan y cyhoedd. A hoffwn eich atgoffa, cyn inni fanylu ar y gwelliannau hyn, fod corff llais y dinesydd ar gyfer y bobl. Ac yn yr adolygiad seneddol—y mae'r Gweinidog yn hoffi ein hatgoffa yn aml ein bod ni i gyd wedi dweud fel grŵp y byddem yn ei ystyried ac yn cytuno arno—roedd yn gwbl glir y byddai ein gwasanaeth iechyd, wrth symud ymlaen, yn cynnwys pobl wrth ddarparu'r gwasanaeth iechyd. Byddai pobl yn ei siapio; bydden nhw yn helpu i benderfynu ar gyfeiriad y daith; byddai ganddyn nhw fewnbwn; a byddai eu lleisiau, wrth symud ymlaen, yn cael eu clywed.
Felly, sut ydych chi'n clywed eu llais? A ydych yn clywed eu llais drwy brif weithredwr bwrdd iechyd? Dydw i ddim yn meddwl hynny, nid mewn gwirionedd. A glywch eu llais drwy Aelodau'r Cynulliad sy'n dod yma ac yn codi achosion unigol? Ydym, rydym i gyd yn ei wneud. Rydym i gyd yn gwneud hynny ar ran ein holl etholwyr, lle bynnag yr ydym. A ydych yn clywed eu llais drwy unrhyw sefydliadau eraill? Dim llawer. O bryd i'w gilydd, bydd rhai o'r colegau proffesiynol yn ymwneud â mater penodol. Byddwch yn ei glywed yn bennaf drwy gorff llais y dinesydd, neu'r hyn a ddaw'n gorff llais y dinesydd.
Felly, rydym wedi cyflwyno'r gwelliannau hyn—gwelliannau 48, 54 a 56—yn ôl ger eich bron eto; fe'u cyflwynwyd gennym yng Nghyfnod 2. Nid realiti annibyniaeth yn unig y mae angen inni ei weld yma, ond mae'n rhaid inni gadarnhau canfyddiad y cyhoedd o annibyniaeth. Dywedais hyn yng Nghyfnod 2, ac rwyf yn mynd i'w ddweud eto ac atgoffa'r Gweinidog, ac roedd yn sylw a wnaed gan yr ombwdsmon yr wyf i, mewn gwirionedd, yn ei barchu'n fawr am y gwaith a wna dros bobl Cymru yn y swydd honno fel ombwdsmon, fe ddywedodd ef,
heb annibyniaeth, y byddai gan rai'r canfyddiad ei fod o bosib yn debyg i bwdl; ni fyddai ganddyn nhw'r dannedd.
Ac ni allwn gytuno mwy. Rwy'n siomedig, Gweinidog, eich bod wedi ail-gyflwyno eich gwelliannau ar gyfer cyfnod 2—sydd wedi'u rhifo'n 5, 12 a 14 erbyn hyn. Nodwyd yng Nghyfnod 2 nad oes llawer i awgrymu y byddai'r broses penodiadau cyhoeddus yn fwy addas ar gyfer annibyniaeth y corff. Yn hytrach, defnyddir y Cynulliad fel ffordd o warantu aelodau annibynnol a fyddai'n gallu herio'r Gweinidog a'r byrddau iechyd heb ofn cael eu cyhuddo neu golli eu swydd.
Gofynnais nifer o gwestiynau i'r Gweinidog ar annibyniaeth yng Nghyfnod 2, nad wyf yn credu iddynt gael eu hateb yn ddigonol gan y broses benodiadau cyhoeddus, ac yn enwedig o ystyried bod gennym ni, yma yng Nghymru, gronfa fach iawn o bobl i ddewis ohonynt; pobl sy'n aml iawn yn gysylltiedig â swyddi anllywodraethol eraill, y trydydd sector neu gyrff llywodraethol. Wyddoch chi, nid rhywbeth i deimlo cywilydd yn ei gylch yw hyn; mae'n un o ffeithiau bywyd, mae'n rhaid ei wynebu a gwneud yn siŵr ein bod yn rhoi'r prosesau cywir ar waith i sicrhau bod gan gorff llais y dinesydd berson cwbl annibynnol yn gadeirydd.
Felly, Gweinidog, sylwaf eich bod yn honni bod eich dull chi o weithredu yn cynnig camau diogelwch, ond nid wyf yn credu hynny, a byddwn yn gofyn i'r Aelodau feddwl o ddifrif am hyn. Dyma lais y dinesydd. Hwn yw'r unig le y gallant ein dal ni, y byrddau iechyd, y Gweinidog, y GIG cyfan, i gyfrif. Rhaid inni adael iddyn nhw fod yn annibynnol. Felly a fyddech cystal â phasio gwelliannau 48, 54 a 56.
Gwelliannau pwysig iawn yn fan hyn. Mi fyddem ni’n pleidleisio yn erbyn gwelliannau’r Llywodraeth, oherwydd mae hynny’n angenrheidiol er mwyn inni allu cael pleidlais ar welliannau 48 i 54 a 56. Mae ein barn ni ar hwn wedi bod yn gyson drwy gydol y drafodaeth ar y ddeddfwriaeth yma. Rydym ni’n credu, yn syml iawn, y dylai bwrdd llais y dinesydd gael ei benodi gan y Cynulliad Cenedlaethol ac nid gan Weinidogion Cymru. Mae’r bwrdd, mewn difrif, yn cymryd lle'r cynghorau iechyd cymuned, ac yn hynny o beth, felly, yn mynd i fod yn chwarae rôl allweddol yn sgrwtineiddio'r NHS a llais y cleifion ydy o i fod.
These are very important amendments. We will be voting against the Government amendments, because that is necessary in order to have a vote on the other amendments in the group. Our view on this has been consistent throughout the discussion of this legislation. We believe quite simply that the citizen voice body should be appointed by the National Assembly for Wales and not by Welsh Ministers. The board, in reality, replaces the CHCs, and in that regard, it will play a key role in scrutinising the NHS and it is to be the patient's voice.
However you want to spin it, there will always be a perceived conflict of interest when the body that is most needed to stand up for the patients—in other words, be critical, where necessary, of the running of the service—is directly appointed by the Minister. This is one of the other key reasons why we cannot support this Bill. We know, at least in parts of Wales, the community health council has been prepared to stand up for patients and be critical of the service. Look at the work being done by the CHC in the north currently in relation to decisions taken on vascular. We remain extremely concerned that the consequence of this Bill will be to remove a vitally important layer of scrutiny within our health and care system.
Pa ffordd bynnag yr ydych chi eisiau ei ddehongli, fe fydd tybiaeth o hyd o wrthdaro buddiannau pan gaiff y corff y mae ei angen fwyaf i sefyll o blaid y cleifion—mewn geiriau eraill, i fod yn feirniadol, pan fo angen, o'r ffordd y caiff y gwasanaeth ei redeg—ei benodi'n uniongyrchol gan y Gweinidog. Dyma un o'r rhesymau allweddol eraill pam na allwn ni gefnogi'r Bil hwn. Gwyddom, mewn rhannau o Gymru o leiaf, fod y cyngor iechyd cymuned wedi bod yn barod i sefyll o blaid cleifion a bod yn feirniadol o'r gwasanaeth. Edrychwch ar y gwaith sy'n cael ei wneud gan y cyngor yn y gogledd ar hyn o bryd o ran penderfyniadau a wneir ar faterion fasgwlaidd. Rydym yn parhau'n bryderus iawn mai canlyniad y Bil hwn fydd dileu haen hanfodol bwysig o graffu o fewn ein system iechyd a gofal.
While I cannot support the lead amendment in this group, I have some sympathy with what the Minister is seeking to do. However, I believe that this place, not Welsh Ministers, is best placed to appoint members to the citizen voice body. I therefore choose to support Angela's amendments.
The citizen voice body is one of the most important parts of this legislation. I never supported replacing the community health councils, but we are where we are. It is vital that this legislation results in a body that is a true champion of patients in health and social care. I do not believe that giving Ministers the ability to hire and fire sits right with the fact that the citizen voice body will need to challenge ministerial decisions as much as those by health and social care bodies, and therefore conclude that this is a conflict of interest. An independent patient's voice body needs to be free from any perceived or actual interference from Government. That includes hiring and firing, and I therefore reject amendments 5, 7, 8, 9 and 10. We will, however, be supporting the majority of the other amendments in this group. Diolch yn fawr.
Er na allaf gefnogi'r prif welliant yn y grŵp hwn, mae gennyf rywfaint o gydymdeimlad â'r hyn y mae'r Gweinidog yn ceisio'i wneud. Fodd bynnag, credaf mai'r lle hwn, nid Gweinidogion Cymru, sydd yn y sefyllfa orau i benodi aelodau i gorff llais y dinesydd. Felly, rwyf yn dewis cefnogi gwelliannau Angela.
Corff llais y dinesydd yw un o rannau pwysicaf y ddeddfwriaeth hon. Nid oeddwn erioed yn cefnogi disodli'r cynghorau iechyd cymuned, ond rydym yn y sefyllfa sydd ohoni. Mae'n hanfodol, yn sgil y ddeddfwriaeth hon y ceir corff sy'n wirioneddol gefnogi cleifion mewn iechyd a gofal cymdeithasol. Ni chredaf fod rhoi'r gallu i Weinidogion benodi a diswyddo yn cyd-fynd â'r ffaith y bydd angen i gorff llais y dinesydd herio penderfyniadau Gweinidogion gymaint â rhai y cyrff iechyd a gofal cymdeithasol, ac felly rwy'n dod i'r casgliad fod hwn yn enghraifft o wrthdaro buddiannau. Mae angen i gorff annibynnol sy'n llais i gleifion fod yn rhydd o unrhyw ymyrraeth dybiedig neu wirioneddol gan y Llywodraeth. Mae hynny'n cynnwys penodi a diswyddo, ac rwyf felly'n gwrthod gwelliannau 5, 7, 8, 9 a 10. Fodd bynnag, byddwn yn cefnogi'r rhan fwyaf o'r gwelliannau eraill yn y grŵp hwn. Diolch yn fawr.
Y Gweinidog i ymateb i'r ddadl—Vaughan Gething.
The Minister to reply to the debate—Vaughan Gething.
I thank Members for their comments and I recognise that we may rehearse a number of points in the next groups of amendments.
I want to return directly to the points made about the independence or otherwise of the citizen voice body, as opposed to the current community health councils. Hearing the phrase, 'however you spin it, you can't have a body having its independence questioned', well, actually, if we look at the current group of community health councils that are being lionised by Members in this Chamber for their independence, it is worth us reflecting on the fact that they are a hosted body by Powys health board. The staff of community health councils are employees of Powys health board. We are creating a separate body where the leadership will be appointed through a public appointments process overseen by the Commissioner for Public Appointments. That is significantly more independent than the current process. Now, people may disagree with that, but to try and suggest that this somehow introduces an extra element of Government control just doesn't hold water from a logical point of view, and if you think about our current public appointments process, think about our commissioners, appointed by the Government. Well, I have never thought that any of the commissioners we have, whether the children's commissioner, the older person's commissioner or the future generations commissioner, ever felt restrained in the comments they wanted to make about the Government in public or private, and I can tell you that from a fairly long experience of dealing with people who've held all of those roles. I'm happy to take an intervention when I complete—
Diolch i'r Aelodau am eu sylwadau ac rwy'n cydnabod y gallwn ni ailadrodd nifer o bwyntiau yn y grwpiau nesaf o welliannau.
Rwyf eisiau dychwelyd yn uniongyrchol at y pwyntiau a wnaed am annibyniaeth neu ddiffyg annibyniaeth corff llais y dinesydd, yn hytrach na'r cynghorau iechyd cymuned presennol. Wrth glywed yr ymadrodd, 'pa ffordd bynnag yr ydych yn ei ddehongli, ni allwch gael sefyllfa lle caiff annibyniaeth corff ei amau', wel, mewn gwirionedd, os edrychwn ni ar y grŵp presennol o gynghorau iechyd cymuned sy'n cael eu canmol i'r cymylau gan Aelodau yn y Siambr hon am eu hannibyniaeth, mae'n werth inni fyfyrio ar y ffaith mai corff a gynhelir gan fwrdd iechyd Powys ydyw. Caiff staff cynghorau iechyd cymuned eu cyflogi gan fwrdd iechyd Powys. Rydym yn creu corff ar wahân lle penodir yr arweinyddiaeth drwy broses o benodiadau cyhoeddus a oruchwylir gan y Comisiynydd Penodiadau Cyhoeddus. Mae hynny'n llawer mwy annibynnol na'r broses bresennol. Nawr, efallai bod pobl yn anghytuno â hynny, ond nid yw ceisio awgrymu bod hyn rywsut yn cyflwyno elfen ychwanegol o reolaeth gan y Llywodraeth yn dal dŵr o safbwynt rhesymegol, ac os ydych chi'n meddwl am ein proses bresennol o benodiadau cyhoeddus, meddyliwch am ein comisiynwyr, a benodir gan y Llywodraeth. Wel, nid wyf erioed wedi credu bod unrhyw un o'r comisiynwyr sydd gennym ni, boed y comisiynydd plant, y comisiynydd pobl hŷn na chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, wedi teimlo eu bod yn cael eu ffrwyno erioed o ran y sylwadau yr oeddent eisiau eu gwneud am y Llywodraeth yn gyhoeddus neu'n breifat, a gallaf ddweud hynny wrthych o brofiad gweddol hir o ymdrin â phobl sydd wedi bod ym mhob un o'r swyddi hynny. Rwy'n hapus i dderbyn ymyriad ar ôl cwblhau—
I'd just like to make the point that the Welsh Conservatives have argued for a very long time that all of our commissioners should be appointed by the National Assembly for Wales.
Hoffwn wneud y pwynt fod y Ceidwadwyr Cymreig wedi dadlau ers amser maith y dylai pob un o'n comisiynwyr gael eu penodi gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru.
We're talking here about what happens when people argue about the appointments process at the start, and then the reality of it. Every one of those people who've held those commissioner roles have not felt constrained in their independence.
Rydym ni'n sôn yma am yr hyn sy'n digwydd pan fydd pobl yn dadlau ynghylch y broses benodi ar y dechrau, ac yna realiti'r peth. Nid yw unrhyw un o'r bobl hynny sydd wedi bod yn y swyddi comisiynydd hynny wedi teimlo y cawsant eu cyfyngu o ran eu hannibyniaeth.
There is a case to be made, and you make it strongly, but commissioners and organisations like the new citizen voice body are there on scrutiny and accountability—naturally, the legislative side, because that's our role as well as legislating, to hold the executive to account. What you are doing by having, nominally, these appointments, is putting them firmly on the executive side, at least in their formal set-up, even if that isn't their working practice, and that really isn't elegant. We should respect the division of powers and have a better structure than the one you're proposing.
Mae modd dadlau, ac rydych chi'n gwneud hynny yn gryf, ond mae comisiynwyr a sefydliadau fel y corff newydd llais y dinesydd yn destun craffu ac atebolrwydd—yn naturiol, o ran yr ochr ddeddfwriaethol, oherwydd dyna ein swyddogaeth ni yn ogystal â deddfu, i ddwyn y weithrediaeth i gyfrif. Yr hyn yr ydych yn ei wneud drwy gael y penodiadau hyn, mewn enw, yw eu gwneud yn benodiadau gweithredol pendant, o leiaf yn eu trefn ffurfiol, hyd yn oed os nad felly y byddant yn gweithio, ac nid yw hynny'n weddus o gwbl. Dylem barchu sut mae pwerau wedi eu rhannu a chael gwell strwythur na'r un yr ydych chi'n ei gynnig.
There's a fairly straightforward disagreement about whether the Assembly or, indeed, the Government should be the ultimate appointer of these people, but I don't accept that the practice of the way that we have run public appointments through Wales in the last 20 years, or indeed a range of posts, actually holds water for the argument that this would somehow undermine the independence of people in those roles. I'll take an intervention and then I'll complete.
Mae anghytundeb eithaf syml ynghylch pa un ai'r Cynulliad ynteu, yn wir, y Llywodraeth a ddylai fod yn penodi'r bobl hyn yn y pen draw, ond nid wyf yn derbyn bod y ffordd yr ydym wedi penodi pobl i swyddogaethau cyhoeddus drwy Gymru yn ystod yr 20 mlynedd diwethaf, neu yn wir i ystod o swyddi, yn dal dŵr o ran y ddadl y byddai hyn rywsut yn tanseilio annibyniaeth y bobl yn y swyddi hynny. Byddaf yn derbyn ymyriad ac yna byddaf yn dod i ben.
Just to remind you of the words that I used in my contribution—however these bodies or individuals or commissioners act, I said that there is a clear perception of a conflict of interest, and that, too, is very important when we're trying to build trust with the electorate.
Er mwyn eich atgoffa o'r geiriau a ddefnyddiais yn fy nghyfraniad—sut bynnag y mae'r cyrff neu'r unigolion neu'r comisiynwyr hyn yn gweithredu, dywedais fod canfyddiad clir o wrthdaro buddiannau, a bod hynny, hefyd, yn bwysig iawn pan rydym yn ceisio meithrin ymddiriedaeth yr etholwyr.
I think this is quite an extraordinary point. You say that there's a conflict of interest for new arrangements and an entirely separate body, but you're prepared to fight for a current position where those people are employees of the national health service. That, to me, is not a position that holds any kind of logical argument to it at all. I recognise that we don't agree in terms of the Government and opposition parties. I would ask Members to support the Government in the new process that we've introduced and to reflect the fact that the current community health council movement themselves recognise that there is significantly more independence and freedom of discretion in the Bill, as we provided in the amendments before you that I ask you to support today.
Rwy'n credu bod hwn yn bwynt anhygoel. Rydych yn dweud bod gwrthdaro buddiannau ar gyfer trefniadau newydd a chorff cwbl ar wahân, ond rydych chi'n barod i frwydro dros y sefyllfa bresennol lle mae'r bobl hynny'n cael eu cyflogi gan y gwasanaeth iechyd gwladol. Nid yw hynny, i mi, yn safbwynt sydd ag unrhyw fath o ddadl resymegol drosto o gwbl. Rwy'n cydnabod nad ydym yn cytuno o ran y Llywodraeth a gwrthbleidiau. Gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r Llywodraeth yn y broses newydd a gyflwynwyd gennym ac i nodi'r ffaith bod mudiad presennol y cynghorau iechyd cymuned eu hunain yn cydnabod bod llawer mwy o annibyniaeth a rhyddid gweithredu yn y Bil, fel y darparwyd yn y gwelliannau ger eich bron y gofynnaf ichi eu cefnogi heddiw.
Rŷn ni'n pleidleisio felly ar welliant 5. Os derbynnir gwelliant 5, bydd gwelliant 48 yn methu. Os gwrthodir gwelliant 5, bydd gwelliant 14 yn methu. Y cwestiwn yw y dylid derbyn gwelliant 5. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Rŷn ni'n symud felly i bleidlais ar welliant 5. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, neb yn ymatal, 22 yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 5 ac mae gwelliant 48 yn methu.
We’ll vote, therefore, on amendment 5. If amendment 5 is agreed, amendment 48 falls. If amendment 5 is not agreed, amendment 14 falls. The question is that amendment 5 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 5. Open the vote. Close the vote. In favour 28, no abstentions, 22 against. Therefore amendment 5 is agreed and amendment 48 falls.
Gwelliant 5: O blaid: 28, Yn erbyn: 22, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Methodd gwelliant 48.
Amendment 48 fell.
Gwelliant 6 yw'r gwelliant nesaf. Ydy o'n cael ei symud gan y Gweinidog?
Amendment 6 is the next amendment, which is to be moved by the Minister.
Formally being moved?
Yn cael ei gynnig yn ffurfiol?
Cynigiwyd gwelliant 6 (Vaughan Gething).
Amendment 6 (Vaughan Gething) moved.
Yes.
Ydy.
Yes, it is.
Ydy, mae o.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 6? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rŷn ni'n symud i bleidlais ar welliant 6. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal, 12 yn erbyn. Ac felly, derbyniwyd gwelliant 6.
The question is that amendment 6 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 65. Open the vote. Close the vote. In favour 38, no abstentions, 12 against. Therefore, amendment 6 is agreed.
Gwelliant 6: O blaid: 38, Yn erbyn: 12, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Gwelliant 7 yw'r gwelliant nesaf. Gweinidog.
Amendment 7 is the next amendment. Minister.
Cynigiwyd gwelliant 7 (Vaughan Gething).
Amendment 7 (Vaughan Gething) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 7? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rŷm ni'n symud i bleidlais ar welliant 7. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 34, pump yn ymatal, 11 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 7 wedi ei dderbyn.
The question is that amendment 7 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 7. Open the vote. Close the vote. In favour 34, five abstentions, 11 against. Therefore, amendment 7 is agreed.
Gwelliant 7: O blaid: 34, Yn erbyn: 11, Ymatal: 5
Derbyniwyd y gwelliant
Gwelliant 8, Gweinidog.
Amendment 8, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 8 (Vaughan Gething).
Amendment 8 (Vaughan Gething) moved.
Moved.
Cynigwyd.
Os derbynnir gwelliant 8, bydd gwelliant 49 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 8? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rŷn ni'n symud i bleidlais ar welliant 8. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, neb yn ymatal, 22 yn erbyn. Ac felly, derbyniwyd gwelliant 8. Mae gwelliant 49, felly, yn methu.
If amendment 8 is agreed, amendment 49 falls. The question is that amendment 8 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 8. Open the vote. Close the vote. In favour 28, no abstentions, 22 against. Therefore, amendment 8 is agreed to and amendment 49 falls.
Gwelliant 8: O blaid: 28, Yn erbyn: 22, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Methodd gwelliant 49.
Amendment 49 fell.
Gwelliant 9, Gweinidog.
Amendment 9, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 9 (Vaughan Gething).
Amendment 9 (Vaughan Gething) moved.
Cynnig.
Move.
Os derbynnir gwelliant 9, bydd gwelliannau 50, 51 a 52 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 9? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rŷn ni'n symud i'r bleidlais ar welliant 9. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, neb yn ymatal, 22 yn erbyn. Derbyniwyd gwelliant 9, ac felly mae gwelliannau 50, 51 a 52 wedi methu.
If amendment 9 is agreed, amendments 50, 51 and 52 will fall. The question is that amendment 9 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 9. Open the vote. Close the vote. In favour 28, no abstentions, 22 against. Therefore amendment 9 is agreed and therefore amendments 50, 51 and 52 fall.
Gwelliant 9: O blaid: 28, Yn erbyn: 22, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Methodd gwelliannau 50, 51 a 52.
Amendments 50, 51 and 52 fell.
Rŷn ni'n mynd, felly, i welliant 10 yn enw'r Gweinidog.
We therefore move to amendment 10 in the name of the Minister.
Cynigiwyd gwelliant 10 (Vaughan Gething).
Amendment 10 (Vaughan Gething) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Os derbynnir gwelliant 10, bydd gwelliant 53 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 10? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, agor pleidlais ar welliant 10. Cau'r bleidlais. O blaid 27, neb yn ymatal, 21 yn erbyn. Ac felly, derbyniwyd gwelliant 10. Mae gwelliant 53 yn methu.
If amendment 10 is agreed, amendment 53 falls. The question is that amendment 10 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Open the vote on amendment 10. Close the vote. In favour 27, no abstentions, 21 against. Therefore, amendment 10 is agreed. Amendment 53 falls.
Gwelliant 10: O blaid: 27, Yn erbyn: 21, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Methodd gwelliant 53.
Amendment 53 fell.
Felly, gwelliant 11, Gweinidog.
Therefore, we move to amendment 11, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 11 (Vaughan Gething).
Amendment 11 (Vaughan Gething) moved.
Moved.
Cynigwyd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 11? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rŷn ni'n symud felly i bleidlais ar welliant 11. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 38, un yn ymatal, 11 yn erbyn. Ac felly, derbyniwyd gwelliant 11.
The question is that amendment 11 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 11. Open the vote. Close the vote. In favour 38, one abstention, 11 against. Therefore, amendment 11 is agreed.
Gwelliant 11: O blaid: 38, Yn erbyn: 11, Ymatal: 1
Derbyniwyd y gwelliant
Gwelliant 12, Gweinidog.
Amendment 12, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 12 (Vaughan Gething).
Amendment 12 (Vaughan Gething) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 12? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rŷn ni'n symud i bleidlais felly ar welliant 12. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 38, un yn ymatal, 11 yn erbyn. Ac felly, derbyniwyd gwelliant 12.
The question is that amendment 12 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 12. Open the vote. Close the vote. In favour 38, one abstention, 11 against. Therefore amendment 12 is agreed.
Gwelliant 12: O blaid: 38, Yn erbyn: 11, Ymatal: 1
Derbyniwyd y gwelliant
Gwelliant 54, Angela Burns.
Amendment 54, Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 54 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 54 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally, Llywydd.
Yn ffurfiol, Llywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 54? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rŷn ni'n symud felly i bleidlais ar welliant 54 yn enw Angela Burns. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac, felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.
The question is that amendment 54 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 54 in the name of Angela Burns. Open the vote. Close the vote. In favour 22, no abstentions, 28 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 54: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 54: For: 22, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 56, Angela Burns.
Amendment 56, Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 56 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 56 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally, Llywydd.
Yn ffurfiol, Llywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 56? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rŷn ni'n symud i bleidlais felly ar welliant 56 yn enw Angela Burns. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 29 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 56 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 56 in the name of Angela Burns. Open the vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 29 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 56: O blaid: 21, Yn erbyn: 29, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 56: For: 21, Against: 29, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 10 yw'r grŵp nesaf o welliannau sydd yn ymwneud â sicrwydd indemniad ar gyfer gwirfoddolwyr a staff corff llais y dinesydd. Gwelliant 55 yw'r unig welliant yn y grŵp, a dwi'n galw ar Angela Burns i gynnig y gwelliant. Angela Burns.
Group 10 is the next group of amendments relating to indemnity cover for volunteers and staff of the citizen voice body. Amendment 55 is the only amendment in the group, and I call on Angela Burns to move the amendment. Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 55 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 55 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Thank you very much, Presiding Officer. I'd like to formally move amendment 55 concerning indemnity cover.
It is an absolute ambition, which I rightly support, that Welsh Government should increase the number of volunteers who sign up to support and to run and be part of the citizen voice body. However, we must also be prepared to protect them. Unnecessary involvement in court cases would have a devastating effect on the number of volunteers that we could attract, and it takes up a huge amount of time, and we don't want to see the citizen voice body being distracted from its main objective. I noted at Stage 2 that, currently, community health councils do have indemnity for their members, with the code of conduct stating:
'An individual CHC member who has acted honestly and in good faith will not have to meet out of his or her own personal resources any personal civil liability which is incurred in execution of purported execution of his or her CHC functions, save where the person has acted recklessly'.
Now, the chief executive of the CHC also told me that it would be essential that volunteer members acting on behalf of the new citizen voice body are properly identified, and if it is to be the responsibility of the new body to make its own arrangements to provide such cover through that indemnity insurance, then the body would need to receive adequate funding to meet the cost of this insurance. And it's our understanding that such indemnity is unlikely to be necessary for staff, as the body would normally be vicariously liable for anything done by staff in the course of their duty.
Now, I think this is a really important amendment because, from my own personal experience at Hywel Dda, I had a situation where the Hywel Dda community health council was being sued by the organisation that had put together a consultation on—sorry, I've forgotten which one, but there have been a number of different changes and different consultations out there to change the direction of travel and the formation of services within Hywel Dda. But what we had was the CHC representing its citizens and saying, 'This consultation has not been done fairly; it's not been spread out across the whole of the Hywel Dda region in an appropriately fair, balanced manner', and they were threatened with being sued by the organisation who'd put the consultation together. And I can tell you, I had CHC members coming to see me, good honest people, salt of the earth people, people who were involved, because we're always saying, 'Let's get volunteers involved', who were going, 'Oh, my god, what's going to happen? Am I going to lose everything? How can I be liable personally? I don't understand; I'm doing this on behalf of the CHC.' This is why we need to ensure we have indemnity cover for volunteers as well as staff.
At Stage 2, the Minister's response was to explain that under 'Managing Welsh Public Money' it will be up to the board of the CVB to purchase an indemnity insurance policy, or to use their own resources to indemnify volunteers. And in his letter to the Chair of the Health, Social Care and Sport Committee on 26 February, the Minister outlined that it would be up to the chief executive of the new body to decide whether to provide indemnity by bearing the risk, or through the purchase of commercial cover, and such a decision should always be made after cost-benefit analysis, in order to secure value for money under 'Managing Welsh Public Money' rules.
Now, I do accept the Minister's assertion that the appropriate mechanism for providing indemnity will be determined during the implementation phase for the citizen voice body. But as I said at Stage 2, while the CHCs have put in place procedures to rectify the issues that they encountered in 2013, it is unclear whether the CVB will have similar procedures. And I still have concerns about the possible consequences of not having an indemnity procedure set out. And without that indemnity set out for the CVB, this could still put a great number of people off volunteering for a very, very worthy organisation. We need to be aware that indemnity protection will inevitably eat into the CVB's budget, and therefore we need assurances from the Minister that the Welsh Government will provide sufficient resources to be able to purchase that indemnity for volunteers and staff.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Hoffwn gynnig gwelliant 55 yn ffurfiol ynghylch yswiriant indemniad.
Mae'n uchelgais llwyr, y mae'n briodol imi ei chefnogi, y dylai Llywodraeth Cymru gynyddu nifer y gwirfoddolwyr sy'n cofrestru i gefnogi a rhedeg ac i fod yn rhan o gorff llais y dinesydd. Fodd bynnag, rhaid inni hefyd fod yn barod i'w hamddiffyn. Byddai bod yn rhan o achosion llys yn ddiangen yn cael effaith ddinistriol ar nifer y gwirfoddolwyr y gallem eu denu, ac mae'n cymryd llawer iawn o amser, ac nid ydym eisiau gweld unrhyw beth yn tynnu sylw corff llais y dinesydd oddi ar ei brif amcan. Sylwais yng Nghyfnod 2 fod gan gynghorau iechyd cymuned, ar hyn o bryd, indemniad ar gyfer eu haelodau, gyda'r cod ymddygiad yn datgan:
'Ni fydd yn rhaid i aelodau Cynghorau Iechyd Cymuned sydd wedi gweithredu’n onest ac yn ddidwyll ddiwallu o’u hadnoddau eu hunain unrhyw rwymedigaeth sifil sy’n codi wrth iddynt arfer swyddogaethau’r Cyngor, ac eithrio pan fyddant wedi ymddwyn yn fyrbwyll.'
Nawr, dywedodd prif weithredwr y Cyngor Iechyd Cymuned wrthyf ei bod yn hanfodol bod trefniadau adnabod priodol ar gyfer aelodau gwirfoddol sy'n gweithredu ar ran corff llais y dinesydd, ac os mai cyfrifoldeb y corff newydd fydd gwneud ei drefniadau ei hun i ddarparu gwasanaeth o'r fath drwy'r yswiriant indemniad hwnnw, yna byddai angen i'r corff dderbyn cyllid digonol i dalu cost yr yswiriant hwn. Ac rydym yn deall nad yw'n debygol y bydd angen indemniad o'r fath ar gyfer staff, gan y byddai'r corff fel arfer yn atebol am unrhyw beth a wneir gan staff wrth gyflawni eu dyletswydd.
Nawr, rwy'n credu bod hwn yn welliant gwirioneddol bwysig oherwydd, o fy mhrofiad personol i yn Hywel Dda, cefais sefyllfa lle'r oedd cyngor iechyd cymuned Hywel Dda yn cael ei erlyn gan y sefydliad a oedd wedi llunio ymgynghoriad ar—mae'n ddrwg gennyf, rwyf wedi anghofio pa un, ond bu nifer o newidiadau gwahanol ac ymgynghoriadau gwahanol i newid cyfeiriad a ffurfiant gwasanaethau ym mwrdd iechyd Hywel Dda. Ond yr hyn a oedd gennym oedd y cyngor iechyd cymuned yn cynrychioli ei ddinasyddion ac yn dweud na chynhaliwyd yr ymgynghoriad hwn yn deg; na hysbyswyd holl ranbarth Hywel Dda amdano mewn modd priodol deg a chytbwys, ac roeddent dan fygythiad o gael eu herlyn gan y sefydliad a roddodd yr ymgynghoriad at ei gilydd. A gallaf ddweud wrthych chi, roedd aelodau'r cynghorau iechyd cymuned yn dod i'm gweld, pobl onest dda, halen y ddaear, pobl oedd yn cymryd rhan, oherwydd rydym ni wastad yn dweud, 'Beth am gael gwirfoddolwyr i gymryd rhan', ac yna'n dweud 'O mam bach, beth sy'n mynd i ddigwydd? A ydw i'n mynd i golli popeth? Sut alla i fod yn atebol yn bersonol? Dydw i ddim yn deall; Rwy'n gwneud hyn ar ran y cyngor iechyd cymuned.' Dyma pam mae angen i ni sicrhau bod gennym ni yswiriant indemniad ar gyfer gwirfoddolwyr yn ogystal â staff.
Yng Nghyfnod 2, ymateb y Gweinidog oedd esbonio y bydd yn rhaid i fwrdd corff llais y dinesydd, o dan 'Rheoli Arian Cyhoeddus Cymru', brynu polisi yswiriant indemniad, neu ddefnyddio ei adnoddau ei hun i indemnio gwirfoddolwyr. Ac yn ei lythyr at Gadeirydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon ar 26 Chwefror, amlinellodd y Gweinidog mai gwaith prif weithredwr y corff newydd fyddai penderfynu a ddylid darparu indemniad drwy ysgwyddo'r risg, neu drwy brynu yswiriant masnachol, a dylid gwneud penderfyniad o'r fath ar ôl dadansoddiad cost a budd bob amser, er mwyn sicrhau gwerth am arian o dan reolau 'Rheoli Arian Cyhoeddus Cymru'.
Nawr, rwyf yn derbyn haeriad y Gweinidog y pennir y dulliau priodol ar gyfer darparu indemniad yn ystod y cyfnod gweithredu ar gyfer corff llais y dinesydd. Ond fel y dywedais yng Nghyfnod 2, er bod y cynghorau iechyd cymuned wedi rhoi gweithdrefnau ar waith i unioni'r materion a wynebwyd ganddynt yn 2013, nid yw'n glir a fydd gan gorff llais y dinesydd weithdrefnau tebyg. Ac mae gennyf bryderon o hyd ynghylch y canlyniadau posibl pe na bai gweithdrefn indemniad yn cael ei phennu. A heb yr indemniad hwnnw ar gyfer corff llais y dinesydd, gallai hyn achosi nifer fawr o bobl i droi eu cefnau ar wirfoddoli ar gyfer sefydliad teilwng iawn, iawn. Mae angen inni fod yn ymwybodol y bydd amddiffyn rhag indemniad yn anochel yn effeithio ar gyllideb corff llais y dinesydd, ac felly mae angen i'r Gweinidog ein sicrhau y bydd Llywodraeth Cymru yn darparu digon o adnoddau er mwyn gallu prynu'r indemniad hwnnw ar gyfer gwirfoddolwyr a staff.
Dim ond mewn brawddeg, i ddweud y byddwn ni'n cefnogi'r gwelliant yma. Dwi'n meddwl ei bod hi'n allweddol, os ydym ni am dynnu pobl i mewn i roi eu hamser i weithio mewn meysydd fel hyn, er budd y cyhoedd, eu bod nhw'n cael y gefnogaeth i wneud hynny. Ac mae hi'n glir i ni ei bod hi'n bwysig y dylai staff a gwirfoddolwyr fel ei gilydd gael y cover cyfreithiol priodol ar gyfer ymwneud â'u gweithgareddau.
Just a few words to say that we will support this amendment. I do believe that it’s crucial, if we are to attract people to give of their time to work in areas such as this, for the benefit of the public, that they have the necessary support to do that. It’s clear to us that it’s important that both staff and volunteers should have the appropriate legal cover for being involved in these activities.
The amendment places a duty on Welsh Ministers to make regulations to require the citizen voice body to hold indemnity cover for the benefit of staff and volunteers. I agree that the citizen voice body should decide and plan how to organise its indemnity cover, as should any public body. However, a provision of the type that is suggested is not, in my view, appropriate, and I cannot therefore support it.
I reported to the Stage 2 committee proceedings that it will be for the citizen voice body to decide how best to indemnify staff and volunteers. And I made reference to the 'Managing Welsh Public Money' guidance, which is clear that public sector organisations do not, as a general rule, purchase commercial insurance, except where there is a legal obligation to do so. However, it does also allow accounting officers, as part of a risk management strategy, to choose to purchase commercial insurance in certain circumstances. And it is true that the citizen voice body, just as the current community health councils do, will rely on volunteers in a very different way to other public bodies. Such decisions on a risk management strategy should always be made after a cost-benefit analysis, in order to secure value for money. It will therefore be for the chief executive of the new body to decide whether to provide indemnity by bearing the risk or through the purchase of commercial cover. And I have tabled a revised regulatory impact assessment setting that out. I have given the committee the written assurance that the appropriate mechanism for providing indemnity will be determined during the implementation phase of the citizen voice body, including carrying out a cost-benefit analysis. Requiring the body in regulations to obtain indemnity cover would therefore not be appropriate, and would not reflect the principles of 'Managing Welsh Public Money'.
Mae'r gwelliant yn gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i wneud rheoliadau i'w gwneud yn ofynnol i gorff llais y dinesydd feddu ar yswiriant indemniad er budd staff a gwirfoddolwyr. Rwy'n cytuno mai corff llais y dinesydd ddylai benderfynu a chynllunio sut i drefnu ei yswiriant, fel y dylai unrhyw gorff cyhoeddus. Fodd bynnag, nid yw darpariaeth o'r math a awgrymir yn briodol, yn fy marn i, ac felly ni allaf ei chefnogi.
Dywedais yn ystod trafodion Cyfnod 2 y pwyllgor mai'r corff llais y dinesydd fydd yn penderfynu ar y ffordd orau o indemnio staff a gwirfoddolwyr. Ac fe gyfeiriais at ganllawiau 'Rheoli Arian Cyhoeddus Cymru', sy'n glir nad yw sefydliadau'r sector cyhoeddus, fel rheol, yn prynu yswiriant masnachol, oni bai bod rhwymedigaeth gyfreithiol i wneud hynny. Fodd bynnag, mae hefyd yn galluogi swyddogion cyfrifo, yn rhan o strategaeth rheoli risg, i ddewis prynu yswiriant masnachol mewn rhai amgylchiadau. Ac mae'n wir y bydd y corff llais y dinesydd, yn union fel yn achos cynghorau iechyd cymuned presennol, yn dibynnu ar wirfoddolwyr mewn ffordd wahanol iawn i gyrff cyhoeddus eraill. Dylai penderfyniadau o'r fath ar strategaeth rheoli risg gael eu gwneud ar ôl dadansoddiad cost a budd bob amser, er mwyn sicrhau gwerth am arian. Felly, prif weithredwr y corff newydd fydd yn penderfynu a ddylid darparu indemniad drwy ysgwyddo'r risg neu drwy brynu yswiriant masnachol. Ac rwyf wedi cyflwyno asesiad effaith rheoleiddiol diwygiedig sy'n nodi hynny. Rwyf wedi rhoi sicrwydd ysgrifenedig i'r pwyllgor y pennir y dull priodol o ddarparu indemniad yn ystod cam gweithredu corff llais y dinesydd, gan gynnwys cynnal dadansoddiad cost a budd. Felly, ni fyddai ei gwneud yn ofynnol mewn rheoliadau i'r corff sicrhau yswiriant indemniad yn briodol, ac ni fyddai'n adlewyrchu egwyddorion 'Rheoli Arian Cyhoeddus Cymru.'
Angela Burns i ymateb.
Angela Burns to reply.
I just have a real problem with your rejection of this amendment, Minister. What we're asking is we are asking volunteers, people who may have some experience of dealing with large organisations, to come and volunteer for the citizen voice body, and to speak on behalf of the citizens they represent. If you were to boil it down into a different way of saying it, they are speaking truth to power. They need to be protected. And I really ask, Minister, that you change your mind. Truth to power puts you in a very vulnerable position. We're asking them to speak truth to power. They're not as big, they're not as tough, they're not necessarily as experienced as who they're speaking to. Truth to power is something that we should protect at all cost. Please vote for this amendment.
Mae'r ffaith eich bod yn gwrthod y gwelliant hwn, Gweinidog yn broblem fawr imi. Yr hyn yr ydym yn ei ofyn yw, rydym yn gofyn i wirfoddolwyr, pobl sydd â rhywfaint o brofiad o ymdrin â sefydliadau mawr, ddod i wirfoddoli ar gyfer corff llais y dinesydd, a siarad ar ran y dinasyddion y maen nhw'n eu cynrychioli. Yn y bôn, ffordd arall o ddweud hyn yw eu bod yn dweud y gwirionedd wrth y rhai mewn grym. Mae angen eu diogelu. Ac rwy'n gofyn mewn gwirionedd, Gweinidog, ichi newid eich meddwl. Mae dweud y gwirionedd wrth y rhai mewn grym yn eich rhoi mewn sefyllfa beryglus. Rydym yn gofyn iddyn nhw ddweud y gwirionedd wrth y rhai mewn grym. Dydyn nhw ddim mor fawr, dydyn nhw ddim mor gadarn, dydyn nhw ddim o reidrwydd mor brofiadol â'r bobl y maen nhw'n siarad â nhw. Mae dweud y gwirionedd wrth y rhai mewn grym yn rhywbeth y dylem ei ddiogelu ar bob cost. Pleidleisiwch dros y gwelliant hwn os gwelwch yn dda.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 55? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Agor y bleidlais, felly, ar welliant 55. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 55 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 55 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Open the vote, therefore, on amendment 55. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 55 is not agreed.
Gwelliant 55: O blaid: 21, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 55: For: 21, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Fe gymrwn ni doriad nawr, o tua 20 munud, ac fe fyddaf i'n canu'r gloch bum munud cyn i ni ailgychwyn.
We will have a short break of about 20 minutes, and I will ring the bell five minutes before we restart.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 19:25.
Plenary was suspended at 19:25.
Ailymgynullodd y Cynulliad am 19:49, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
The Assembly reconvened at 19:49, with the Llywydd in the Chair.
Felly, rydym ni'n ailgychwyn. Grŵp 11 yw'r grŵp sy'n cael ei drafod nesaf. Mae'r grŵp yma'n ymwneud ag adnoddau ar gyfer corff llais y dinesydd. Gwelliant 57 yw'r prif welliant yn y grŵp, a dwi'n galw ar Angela Burns i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliannau. Angela Burns.
We will reconvene. Group 11 is the next group for discussion. This group relates to resources for the citizen voice body. Amendment 57 is the lead amendment in the group, and I call on Angela Burns to move the lead amendment and speak to the other amendment in the group. Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 57 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 57 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Diolch, Llywydd. I formally move amendments 57 and 58, tabled in my name. This is about the duty to ensure sufficient resources, and the amendments seek to request that Welsh Ministers should ensure that those sufficient resources for the citizen voice body are put in place.
These amendments have been brought forward from Stage 2, as while the Minister outlined that they're putting in considerable resources for the CVB, this is to make sure that its functions and importance for the Welsh citizen are not lost or set aside in the future, and the regulatory impact assessment shows just an extra £600,000 in running costs compared to the CHCs.
I do accept the Minister's point that financial decisions have to be made carefully, and I also believe that the buck stops with the Welsh Government when they make these decisions every financial year, but this is not just about a budgetary choice; there are specific needs, including indemnity, public engagement, education and training. These are clear needs that the citizen voice body must continue in order for it to run well. It's of vital importance that the citizen voice body can carry out certain functions in order to be able to effectively scrutinise the Welsh NHS, and without a clear marker to continue this choice, we don’t have reassurance that this will happen well into the future.
The Health, Social Care and Sport Committee was clear about this at Stage 1, stating that it had shared witnesses' concerns about the level of resources allocated to the CVB, with costs associated with its establishment, work across health and social care sectors, and putting regional structures in place. Most importantly, the committee stated that it feels
'there is a weight of expectation on the new Body, particularly given its extended role to represent the public interest across the health and social care sectors. We do not believe the resource allocation is sufficient to enable it to live up to these expectations.'
As I said, the RIA does outline some of these costs. It remains to be seen though whether these are sufficient, and I want to remind Members of the value that stakeholders place on resourcing the body properly and why it's so important to place that commitment on record.
Social Care Wales said,
'Promoting the new Body and ensuring that the general public understands its role'
is a key priority. They said it's crucial that volunteers to the body receive sufficient training and support from the outset, as well as receiving ongoing support. In their evidence, they said they noted that understanding the implications in terms of resources of a genuinely engaged citizen voice is one that's important to make, and their representative went on to say that they,
'suspect that if the ambitions of this are achieved we will actually see an increase in activity'
and hopefully, that, of course, will require more money.
The older people's commissioner, very clearly, said that as the social care sector is extremely broad, she feels it's essential that the CVB,
'has sufficient resources to develop its functions and to operate smoothly across both sectors'
and it's important that its role,
'is clearly set out and communicated to the public.'
Gelligaer Community Council stated that,
'The new body should be adequately resourced so that it can maintain a presence in local communities and so that the complaints advocates can hear from people who cannot leave their place of care.'
And that's a really important one.
The Royal College of Physicians said:
'this new body should receive the education, training and investment it needs to ensure it effectively delivers advice and support to patients, their friends and family, and the general public about the care they receive.'
We all say we want to support this new citizen voice body so that it can truly represent the voice of the citizens of Wales. In order to do that, in order to undertake that training, that public engagement, that education, an indemnity for volunteers, it needs to have sufficient financial resources. These amendments, 57 and 58, are there to ensure Welsh Ministers make those sufficient resources available.
Diolch, Llywydd. Cynigiaf welliannau 57 a 58 yn ffurfiol, a gyflwynwyd yn fy enw i. Mae hyn yn ymwneud â'r ddyletswydd i sicrhau adnoddau digonol, ac mae'r gwelliannau'n gofyn i Weinidogion Cymru sicrhau y darperir yr adnoddau digonol hynny ar gyfer y corff llais y dinesydd.
Mae'r gwelliannau hyn wedi'u dwyn ymlaen o Gyfnod 2, gan fod y Gweinidog wedi dweud eu bod yn neilltuo adnoddau sylweddol ar gyfer y corff llais y dinesydd, mae hyn er mwyn sicrhau nad yw ei swyddogaethau a'i bwysigrwydd i ddinasyddion Cymru yn cael eu colli na'u rhoi o'r neilltu yn y dyfodol, ac mae'r asesiad effaith rheoleiddiol yn dangos dim ond £600,000 ychwanegol yn y costau cynnal o'i gymharu â'r cynghorau iechyd cymuned.
Rwy'n derbyn pwynt y Gweinidog bod yn rhaid gwneud penderfyniadau ariannol yn ofalus, ac rwyf hefyd yn credu mai Llywodraeth Cymru sydd i ysgwyddo'r cyfrifoldeb pan fyddant yn gwneud y penderfyniadau hyn ym mhob blwyddyn ariannol, ond nid yw hyn yn ymwneud â dewis cyllidebol yn unig; mae anghenion penodol, gan gynnwys indemniad, ymgysylltiad cyhoeddus, addysg a hyfforddiant. Mae'r rhain yn anghenion clir y mae'n rhaid eu diwallu os yw'r corff llais y dinesydd yn mynd i barhau i gael ei redeg yn dda. Mae'n hanfodol bwysig y gall y corff llais y dinesydd gyflawni rhai swyddogaethau er mwyn gallu craffu'n effeithiol ar y GIG yng Nghymru, a heb ddynodydd clir i barhau â'r dewis hwn, nid oes gennym sicrwydd ni y bydd hyn yn digwydd ymhell i'r dyfodol.
Roedd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon yn glir ynghylch hyn yng Nghyfnod 1, gan ddweud ei fod wedi rhannu pryderon tystion am faint o adnoddau a ddyrannwyd i'r corff llais y dinesydd, gyda chostau'n gysylltiedig â'i sefydlu, gwaith ar draws y sectorau iechyd a gofal cymdeithasol, a rhoi strwythurau rhanbarthol ar waith. Yn bwysicaf oll, dywedodd y pwyllgor:
'Teimlwn fod cryn bwysau ar y Corff newydd, yn enwedig ac ystyried ei rôl estynedig i gynrychioli buddiannau’r cyhoedd ar drwy’r sectorau iechyd a gofal cymdeithasol. Nid ydym yn credu bod yr adnoddau sydd i’w dyrannu yn ddigonol i’w alluogi i gyflawni’r disgwyliadau hyn.'
Fel y dywedais, mae'r asesiad effaith rheoleiddiol yn amlinellu rhai o'r costau hyn. Rhaid aros i weld serch hynny a yw'r rhain yn ddigonol, ac rwyf eisiau atgoffa'r aelodau o'r gwerth y mae rhanddeiliaid yn ei roi ar sicrhau fod yr adnoddau priodol gan y corff a pham ei bod hi mor bwysig cofnodi'r ymrwymiad hwnnw.
Dywedodd Gofal Cymdeithasol Cymru bod
hyrwyddo'r corff newydd a sicrhau bod y cyhoedd yn deall ei swyddogaeth
yn flaenoriaeth allweddol. Fe ddywedon nhw ei bod hi'n hanfodol bod gwirfoddolwyr yn y corff yn cael digon o hyfforddiant a chymorth o'r cychwyn, yn ogystal â chymorth parhaus. Yn eu tystiolaeth, fe ddywedon nhw eu bod yn cydnabod bod deall y goblygiadau o ran adnoddau i gorff llais y dinesydd sy'n wirioneddol ymgysylltu â phobl yn un sy'n bwysig i'w wneud, ac aeth eu cynrychiolydd ymlaen i ddweud eu bod yn
amau, os cyflawnir yr uchelgeisiau hyn, y bydd y corff mewn gwirionedd yn gweld cynnydd mewn gweithgarwch,
a gobeithio y bydd angen mwy o arian ar gyfer hynny, wrth gwrs.
Dywedodd y comisiynydd pobl hŷn yn glir iawn, gan fod y sector gofal cymdeithasol yn eang dros ben, ei bod yn teimlo ei bod hi'n hanfodol bod
gan y corff llais y dinesydd ddigon o adnoddau i ddatblygu ei swyddogaethau a gweithredu'n ddidrafferth ar draws y ddau sector
a'i bod hi'n bwysig bod ei swyddogaeth
wedi'i disgrifio a'i chyfleu yn eglur i'r cyhoedd.
Dywedodd Cyngor Cymuned Gelligaer
y dylai'r corff newydd gael digon o adnoddau fel y gall gynnal presenoldeb mewn cymunedau ac fel y gall yr eiriolwyr cwynion glywed gan bobl na allant adael eu lleoliad gofal.
Ac mae hynny'n sylw pwysig iawn.
Dywedodd Coleg Brenhinol y Ffisigwyr:
dylai'r corff newydd hwn dderbyn yr addysg, yr hyfforddiant a'r buddsoddiad sydd eu hangen arno i sicrhau ei fod yn darparu cyngor a chefnogaeth i gleifion, eu ffrindiau a'u teulu, a'r cyhoedd yn gyffredinol ynghylch y gofal y maent yn ei dderbyn.
Rydym i gyd yn dweud ein bod eisiau cefnogi'r corff llais y dinesydd newydd hwn fel y gall gynrychioli llais dinasyddion Cymru yn briodol. Er mwyn gwneud hynny, er mwyn ymgymryd â'r hyfforddiant hwnnw, yr ymgysylltu cyhoeddus hwnnw, a darparu'r addysg honno a'r indemniad hwnnw i wirfoddolwyr, mae angen iddo gael adnoddau ariannol digonol. Diben y gwelliannau hyn, 57 a 58, yw sicrhau bod Gweinidogion Cymru yn darparu'r adnoddau digonol hynny.
Fel dwi wedi'i nodi'n barod, mae gennym ni ein pryderon ynglŷn â natur corff llais y dinesydd y mae'r Llywodraeth yn argymell ei sefydlu. Ond os ydy o i gael ei sefydlu, mae eisiau gwneud yn siŵr bod ganddo fo y gallu i weithredu mewn ffordd sydd â grym y tu cefn iddo fo. Ac, wrth gwrs, mae cael y lefel briodol o adnoddau yn allweddol yn hynny o beth.
Unwaith eto, dwi'n meddwl fy mod i'n disgwyl i'r Llywodraeth ddadlau nad oes angen yr hyn mae'r gwelliannau yma'n galw amdano fo, oherwydd nad oes gan y Gweinidog unrhyw fwriad o beidio â rhoi'r adnoddau sydd eu hangen ar y corff newydd. Ond, wrth gwrs, nid dim ond ymwneud â Llywodraeth heddiw mae'r ddeddfwriaeth yma sydd o'n blaenau ni, ond mae'r ddeddfwriaeth yma yn mynd i fod yn ymrwymo Llywodraethau'r dyfodol, ac mae angen sicrwydd ar gyfer y dyfodol. Does gennym ni ddim sicrwydd ynglŷn â beth fydd Gweinidogion iechyd y dyfodol yn ei wneud, ac, wrth gwrs, mi fydd y Gweinidog hefyd yn ymwybodol iawn fod cyrff sydd yn feirniadol o Lywodraeth yn rai sydd wastad yn cario'r risg o golli eu cyllid. Felly, mae angen y sicrwydd sy'n cael ei gynnig gan y gwelliannau yma.
As I've already noted, we have our concerns about the nature of the citizen voice body that the Government is proposing to set up. But if it is going to be set up, then we have to ensure that it has the ability to operate in a way that has force and power behind it. And, of course, having the appropriate level of resources is vital in that.
Once again, I think that I expect the Government to argue that there's no need for what the amendments call for, because the Minister doesn't have any intention to not provide the resources needed by the new body. But, of course, this legislation doesn't only relate to today's Government, but this legislation is going to commit Governments in the future, and we need assurances for the future. We don't have any assurance about what the health Ministers of the future will do, and, of course, the Minister will be very aware that bodies that are critical of the Government are ones that always carry the risk in terms of losing their funding. So, we need the assurance that's provided by these amendments.
Y Gweinidog i gyfrannu i'r ddadl—Vaughan Gething.
The Minister to contribute to the debate—Vaughan Gething.
Thank you, Llywydd. Unfortunately, I don't support the amendment in the name of Angela Burns. I've been clear on the importance that I attach to establishing a citizen voice body that represents the interests of people across both health and social services. One of the fundamental aims of the Bill is to establish a new national body to represent the citizen voice, with a renewed profile and status, and that is a principle that we are entirely committed to. And in order to achieve it, we will of course need to provide resources that are at a sufficient level. The wording in the Bill that
'Ministers may make payments to the Citizen Voice Body',
is the same formulation that has been used when other Welsh Government sponsored bodies have been established, and I gave examples in Stage 2. And as I drew on in the Stage 2 proceedings, we've set out in the regulatory impact assessment the additional investment to be made in the new body at the starting point. These show that the per capita money we're proposing to spend on the body is almost three times the amount that the UK Secretary of State spends on Healthwatch in England. In addition, it's worth noting, and I reported in Stage 2 committee, that we already spend more on our current CHC movement than equivalent bodies in England, Scotland and Northern Ireland. On a per capita basis, the new body will have an increase to go up to £1.32 per head for the population. That compares with equivalent bodies in England that spend 54p per head, 48p per head in Scotland and 84p per head in Northern Ireland. This is comparatively a well-funded body compared to its counterparts right across the United Kingdom.
Welsh Ministers are wholly committed to making payments to the citizen voice body to enable it to perform its functions. Consequently, there is more than sufficient evidence, I believe, to demonstrate that we will be providing the body with the funding it requires to exercise its functions. The body will be a Welsh Government sponsored body. Welsh Ministers provide that body with funds that are sufficient for it to do its job and deliver its functions. Determining what sufficient funds are will be based on a dialogue between the body and Welsh Ministers, as we do with every Government sponsored body. They will of course be in a position to make their case to Welsh Ministers if it is of the view it requires additional funding to undertake their functions properly. Now, I believe that we've set out a case that places this in exactly the same way that other Government sponsored bodies are, in the way that undertake their functions, and I ask Members, therefore, not to support the amendment in this group.
Diolch, Llywydd. Yn anffodus, nid wyf yn cefnogi'r gwelliant yn enw Angela Burns. Rwyf wedi bod yn glir ynglŷn â'r pwys a roddaf ar sefydlu corff llais y dinesydd sy'n cynrychioli buddiannau pobl ar draws y maes iechyd a gwasanaethau cymdeithasol. Un o amcanion sylfaenol y Bil yw sefydlu corff cenedlaethol newydd i gynrychioli llais y dinesydd, gyda statws a dylanwad newydd, ac mae honno'n egwyddor yr ydym yn gwbl ymrwymedig iddi. Ac er mwyn ei gyflawni, bydd angen i ni, wrth gwrs, ddarparu adnoddau mewn modd digonol. Mae geiriad y Bil:
'Caiff Gweinidogion Cymru wneud taliadau i Gorff Llais y Dinesydd',
yr un geiriad a gafodd ei ddefnyddio pan gafodd cyrff eraill a noddwyd gan Lywodraeth Cymru eu sefydlu, a rhoddais enghreifftiau yng Nghyfnod 2. Ac fel yr eglurais yn nhrafodion Cyfnod 2, rydym ni wedi nodi yn yr asesiad effaith rheoleiddiol y buddsoddiad ychwanegol i'w wneud yn y corff newydd ar y cychwyn. Mae'r rhain yn dangos bod yr arian y pen yr ydym ni'n bwriadu ei wario ar y corff bron deirgwaith y swm y mae Ysgrifennydd Gwladol y DU yn ei wario ar Healthwatch yn Lloegr. Hefyd, mae'n werth nodi, ac adroddais yn y pwyllgor yng Nghyfnod 2, ein bod eisoes yn gwario mwy ar ein cynghorau iechyd cymuned presennol nac a wneir ar gyrff cyfatebol yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Ar sail y pen, bydd y cynnydd yn y corff newydd yn cyrraedd £1.32 y pen o'r boblogaeth. Mae hynny'n cymharu â chyrff cyfatebol yn Lloegr sy'n gwario 54c y pen, 48c y pen yn yr Alban ac 84c y pen yng Ngogledd Iwerddon. Mae hwn yn gorff sy'n cael ei ariannu'n dda o'i gymharu â'i gymheiriaid ledled y Deyrnas Unedig.
Mae Gweinidogion Cymru wedi ymrwymo'n llwyr i wneud taliadau i'r corff llais y dinesydd i'w alluogi i gyflawni ei swyddogaethau. O ganlyniad, mae mwy na digon o dystiolaeth, mi gredaf, i ddangos y byddwn yn rhoi i'r corff y cyllid y mae arno ei angen i gyflawni ei swyddogaethau. Bydd y corff yn gorff a noddir gan Lywodraeth Cymru. Mae Gweinidogion Cymru yn darparu cyllid i'r corff hwnnw sy'n ddigonol iddo wneud ei waith a chyflawni ei swyddogaethau. Bydd pennu faint yw arian digonol yn seiliedig ar drafodaeth rhwng y corff a Gweinidogion Cymru, fel y gwnawn gyda phob corff a noddir gan y Llywodraeth. Bydd modd wrth gwrs i'r corff gyflwyno ei achos i Weinidogion Cymru os yw o'r farn bod angen arian ychwanegol arno i gyflawni ei swyddogaethau'n briodol. Nawr, rwy'n credu ein bod wedi cyflwyno achos sy'n trin y corff hwn fel y trinnir y cyrff eraill a noddir gan y Llywodraeth, yn y ffordd y maen nhw'n cyflawni eu swyddogaethau, a gofynnaf felly i Aelodau beidio â chefnogi'r gwelliant yn y grŵp hwn.
Angela Burns i ymateb i'r ddadl.
Angela Burns to reply to the debate.
Oh dear, oh dear, Llywydd, I think I rest my case. Rhun ap Iorwerth made a very good point about the fact that these kinds of bodies are the ones that often are the first to lose their funding when times are tight, and, basically, the Minister's reason for not wanting to ensure that—. No, Rhun ap Iorwerth said that. The Minister's main case for not wanting to make sure that there's enough funding in place is the fact that they've already got loads, they've got much more than England, they've got much more than Scotland, much more than Northern Ireland. I don't care. I want a citizen voice body that does the job to protect the Welsh citizen and to be the voice of the Welsh citizen. The funding they have at the moment has to cover the creation of a brand-new body to ensure that it runs well across our very large landscape that we have in Wales. [Interruption.] Yes, of course.
O diar, o diar, Llywydd, ni wnaeth imi heb a dweud mwy, rwy'n credu. Gwnaeth Rhun ap Iorwerth bwynt da iawn am y ffaith mai'r mathau hyn o gyrff yn aml yw'r rhai cyntaf i golli eu cyllid pan fydd pethau'n gwasgu, ac, yn y bôn, rheswm y Gweinidog dros beidio â dymuno sicrhau hynny—. Na, dywedodd Rhun ap Iorwerth hynny. Prif achos y Gweinidog dros beidio â gwneud yn siŵr bod digon o gyllid ar gael yw'r ffaith bod ganddynt ddigonedd eisoes, mae ganddynt lawer mwy na Lloegr, mae ganddynt lawer mwy na'r Alban, llawer mwy na Gogledd Iwerddon. Does dim ots gennyf i. Rwyf eisiau corff llais y dinesydd sy'n gwneud y gwaith o ddiogelu dinasyddion Cymru a bod yn llais i ddinasyddion Cymru. Mae'n rhaid i'r arian sydd ganddynt ar hyn o bryd gynnwys creu corff newydd sbon i sicrhau y caiff ei reoli'n dda ar draws y dirwedd eang iawn sydd gennym ni yng Nghymru. [Torri ar draws.] Ie wrth gwrs.
Thank you very much. I'm grateful to you for taking the intervention. Would you also agree with me that, of course, this body is being asked to look at the whole social care as well as health, and that if they're going to be able to do that adequately, then, surely, the amount of resourcing they're going to need is going to be a lot more than what the community health councils use and need at the moment?
Diolch yn fawr iawn. Rwy'n ddiolchgar i chi am dderbyn yr ymyriad. A ydych chi hefyd yn cytuno â mi, wrth gwrs, y gofynnir i'r corff hwn ystyried gofal cymdeithasol yn ei gyfanrwydd yn ogystal ag iechyd, ac os yw'n mynd i allu gwneud hynny'n ddigonol, yna, yn sicr, mae faint o adnoddau y bydd arno ei angen yn llawer mwy na'r hyn y mae'r cynghorau iechyd cymuned yn ei ddefnyddio a'i angen ar hyn o bryd?
Excellent point, Helen Mary, and well made. We need to ensure that this body can do what it's supposed to do. We do not want it to be hamstrung by a lack of funding. We do not want it, in the years to come, to suffer a slow death by a thousand cuts. It's here to represent the citizen. It is their one and only true voice that belongs to them. You need to fund it, Minister, and you need to make sure that that's enshrined in law so that the next person who comes along after you, who may not be quite so generous-hearted, doesn't swipe their funding and use it for something else.
Pwynt ardderchog, Helen Mary, ac wedi ei fynegi'n dda. Mae angen i ni sicrhau y gall y corff hwn wneud yr hyn y mae i fod i'w wneud. Nid ydym ni eisiau iddo gael ei lesteirio gan ddiffyg cyllid. Nid ydym ni eisiau iddo, yn y blynyddoedd i ddod, ddioddef marwolaeth araf yn sgil mil o doriadau. Mae e yma i gynrychioli'r dinesydd. Dyma eu hunig gwir lais sy'n perthyn iddyn nhw. Mae angen i chi ei ariannu, Gweinidog, ac mae angen i chi sicrhau bod hynny wedi ei ymgorffori yn y gyfraith fel nad yw'r unigolyn nesaf a ddaw ar eich ôl, nad yw mor hael ei galon, o bosibl, yn cymryd ei gyllid ac yn ei ddefnyddio ar gyfer rhywbeth arall.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 57? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rŷn ni'n bleidlais ar welliant 57. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 57.
The question is that amendment 57 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 57. Open the vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 57 is not agreed.
Gwelliant 57: O blaid: 21, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 57: For: 21, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 58, Angela Burns.
Amendment 58, Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 58 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 58 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally, Llywydd.
Yn ffurfiol, Llywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 58? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais ar welliant 58. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 20, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 58.
The question is that amendment 58 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 58. Open the vote. Close the vote. In favour 20, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 58 is not agreed.
Gwelliant 58: O blaid: 20, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 58: For: 20, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw'r grŵp sydd yn ymwneud â threfniadau archwilio ar gyfer corff llais y dinesydd—grŵp 12. Gwelliant 13 yw'r unig welliant yn y grŵp. Galwaf ar y Gweinidog i gynnig y gwelliant. Vaughan Gething.
The next group of amendments relates to audit arrangements for the citizen voice body—group 12. Amendment 13 is the only amendment in the group and I call on the Minister to move his amendment. Vaughan Gething.
Cynigiwyd gwelliant 13 (Vaughan Gething).
Amendment 13 (Vaughan Gething) moved.
Thank you, Llywydd. I'm happy to move the only amendment in this group.
Members will be aware that, as introduced, the Bill did not require the Auditor General for Wales to come to an opinion on the regularity of the citizen voice body's accounts. Amendment 13 requires the auditor general to come to that opinion on whether the expenditure to which the accounts relate has been incurred lawfully and in accordance with the authority that governs it. This adds further accountability and vigour.
I think it's worth noting that my officials have held discussions with the auditor general's office regarding this amendment, and they're supportive of it. During these discussions, it was agreed the new proposed process will greatly strengthen the audit requirements for the citizen voice body. I ask Members to accept this amendment.
Diolch, Llywydd. Rwy'n hapus i gynnig yr unig welliant yn y grŵp hwn.
Bydd yr Aelodau'n ymwybodol nad oedd y Bil, fel y'i cyflwynwyd, yn ei gwneud hi'n ofynnol i Archwilydd Cyffredinol Cymru ffurfio barn ar reoleidd-dra cyfrifon y corff llais y dinesydd. Mae gwelliant 13 yn ei gwneud yn ofynnol i'r archwilydd cyffredinol ffurfio'r farn honno ynghylch pa un a yw'r gwariant y mae'r cyfrifon yn ymwneud ag ef wedi ei ysgwyddo'n gyfreithlon ac yn unol â'r awdurdod sy'n ei lywodraethu. Mae hyn yn ychwanegu mwy o atebolrwydd a grym.
Rwy'n credu ei bod yn werth nodi bod fy swyddogion i wedi cynnal trafodaethau gyda swyddfa'r archwilydd cyffredinol ynghylch y gwelliant hwn, ac maen nhw yn ei gefnogi. Yn ystod y trafodaethau hyn, cytunwyd y bydd y broses arfaethedig newydd yn cryfhau'n sylweddol y gofynion archwilio ar gyfer y corff llais y dinesydd. Gofynnaf i'r Aelodau dderbyn y gwelliant hwn.
Angela Burns.
Angela Burns.
Merely to say that the Welsh Conservatives support this amendment.
Dim ond i ddweud bod y Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi'r gwelliant hwn.
Mi fyddwn ni hefyd yn cefnogi'r gwelliant yma. Rydyn ni'n ystyried y byddai hwn yn ychwanegu at effeithiolrwydd corff llais y dinesydd newydd.
We too will be supporting this amendment. We do believe that this will add to the efficiency of the CVB.
Ydy'r Gweinidog eisiau ymateb? Na. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 13? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, derbynnir gwelliant 13.
Does the Minister wish to respond? No. The question is that amendment 13 be agreed. Does any Member object? No. Amendment 13 is therefore agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 14 yw'r gwelliant nesaf i bleidleisio arno. A ydy e'n cael ei gynnig gan y Gweinidog?
Amendment 14 is our next amendment. Is it moved by the Minister?
Cynigiwyd gwelliant 14 (Vaughan Gething).
Amendment 14 (Vaughan Gething) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 14? A oes unrhyw un yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Symudwn ni felly i bleidlais ar welliant 14. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, neb yn ymatal, 11 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y gwelliant yna.
The question is that amendment 14 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll therefore move to a vote on amendment 14. Open the vote. Close the vote. In favour 37, no abstentions, 11 against. Therefore, that amendment is agreed.
Gwelliant 14: O blaid: 37, Yn erbyn: 11, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Grŵp 13 yw'r grŵp nesaf o welliannau, ac mae'r grŵp yma'n ymwneud â strwythurau corff llais y dinesydd ac ymgysylltu â'r corff. Gwelliant 40 yw'r prif welliant, a dwi'n galw ar Angela Burns i gynnig y gwelliant ac i siarad i'r gwelliannau. Angela Burns.
Group 13 is our next group of amendments, and it relates to structures of and engagement by the CVB. Amendment 40 is the lead amendment and I call on Angela Burns to move the lead amendment and speak to the other amendments in the group. Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 40 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 40 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Diolch, Llywydd. I'd like to formally move amendments 40, 19 and 20.
This comes to the nub, to the heart, of the citizen voice body. If you talk to the citizen, they want a voice body, they want a representative body that's local to them, understands their local issues, understands their local health board, somebody they can access easily—and, of course, it's not just health boards now, it'll be the local residential home, private or public, it'll be domiciliary care, it'll be across all sorts of settings. There is a fear by significant parts of Wales that we get chopped out of the equation, and that everything is centred here in the south-east. North Wales, in particular, has a very strong sense of that disconnect; west Wales has a very strong sense of that disconnect, and we don't want that to happen. So, this is why we've tabled these amendments, to try to ensure on the face of the Bill that it's not just a promise, but it's actually in writing, that this voice body will represent people on an as-near-to-them-as-possible basis.
Now, I am not, as you all know, an entirely unreasonable person, and I have discussed this matter with the Minister at great length and listened to him in various stages, talking about this. So, I have moderated from saying that I want an absolute replica of the CHCs—one for Pembrokeshire, one for Carmarthenshire, one for Ceredigion—and I'm prepared to go down the regional model, which is why amendment 40, which deals with that structure of regional body is very, very important. It is similar to amendment 59, tabled by the Minister, and amendment 75, tabled by Rhun ap Iorwerth. But we think, having talked to the Minister, and having talked to various people, that if we could build it on a regional basis, perhaps reflecting our regional partnership boards—which are there, which are enshrined, and we've been told that so much of our direction of travel over the next five or 10 years is going to hang on those regional partnership boards—it seemed very obvious to make them the footprint for a regional voice body.
I'm very sad that, despite our conversations, the Minister has remained intransigent about this point. He wants flexibility, and I understand that desire. But I would warn you, Minister, that your quest for flexibility here, as has been the case throughout the Bill, runs a very real risk of leaving too much off the books—too much down to subsequent decisions, subsequent guidelines, subsequent promises and subsequent intent. And above all, what we don't want to see is some body that is centralised in a place where, if the citizen wants to access them, they have to phone into this place, and maybe somebody will come out—maybe somebody will come from Cardiff to Pembrokeshire, maybe somebody will come from Cardiff to Arfon to listen to somebody, hear their problems and try and sort them out. That's not what we want. So, we are very keen to see our amendment, which enshrines the locality, actually put onto the face of the Bill. And if our amendment were to fall, then I would support the Plaid one. Although, my only comment is that the structures that you are suggesting it could be based on could be changed in the new format, if they change local government, if there's, you know—. So, that's why we went for the regional partnership boards, because we think that, whatever happens, they'll probably be the rocks that never, ever move.
And, Minister, I thought about this long and hard, because I thought, 'Well, if our amendment falls and then Plaid Cymru's falls, the next best thing perhaps would be to adopt your amendment, which promises face-to-face consultation wherever possible, however possible', but the more I thought about it, the more I thought, 'No, that's just not right.' This is a body to represent the citizen's voice, wherever they are, not wherever you or the body are—big difference.
Diolch, Llywydd. Hoffwn i gynnig gwelliannau 40, 19 ac 20 yn ffurfiol.
Daw hyn i hanfod, i galon, y corff llais y dinesydd. Os siaradwch chi â dinasyddion, maen nhw eisiau corff llais, maen nhw eisiau bod â chorff cynrychioliadol sy'n lleol iddyn nhw, sy'n deall eu materion lleol, sy'n deall eu bwrdd iechyd lleol, rhywun y gallan nhw fynd ato'n rhwydd—ac, wrth gwrs, nid byrddau iechyd yn unig bellach, ond bydd y cartref preswyl lleol, preifat neu gyhoeddus, bydd yn ofal cartref, bydd ar draws pob math o leoliadau. Ceir ofn gan rannau sylweddol o Gymru y cawn ni ein torri allan o hyn, a bod popeth yn cael ei ganoli yma yn y de-ddwyrain. Mae gan y gogledd, yn arbennig, ymdeimlad cryf iawn o'r datgysylltiad hwnnw; mae gan y gorllewin ymdeimlad cryf iawn o'r datgysylltiad hwnnw, a dydyn ni ddim eisiau i hynny ddigwydd. Felly, dyma pam yr ydym ni wedi cyflwyno'r gwelliannau hyn, er mwyn ceisio sicrhau, ar wyneb y Bil, nad dim ond addewid yw hyn, ond ei fod mewn gwirionedd yn ysgrifenedig, y bydd y corff llais hwn yn cynrychioli pobl ar sail mor agos iddyn nhw â phosibl.
Nawr, dydw i ddim, fel y gŵyr pob un ohonoch, yn berson cwbl afresymol, ac rwyf i wedi trafod y mater hwn gyda'r Gweinidog yn helaeth ac wedi gwrando arno ar wahanol gyfnodau, yn siarad am hyn. Felly, rwyf i wedi cymedroli o ddweud fy mod i eisiau gweld union gopi o'r cynghorau iechyd cymuned—un ar gyfer sir Benfro, un ar gyfer sir Gaerfyrddin, un ar gyfer Ceredigion—ac rwy'n barod i ddilyn y model rhanbarthol, a dyna pam y mae gwelliant 40, sy'n ymdrin â'r strwythur hwnnw o gorff rhanbarthol yn bwysig iawn, iawn. Mae'n debyg i welliant 59, a gyflwynwyd gan y Gweinidog, a gwelliant 75, a gyflwynwyd gan Rhun ap Iorwerth. Ond rydym ni'n credu, ar ôl siarad â'r Gweinidog, ac ar ôl siarad â gwahanol bobl, pe gallem ni ei ddatblygu ar sail ranbarthol, gan efallai adlewyrchu ein byrddau partneriaeth rhanbarthol—sydd yno, sydd wedi eu hymgorffori, a dywedwyd wrthym fod cymaint o'n cyfeiriad teithio dros y pump neu'r 10 mlynedd nesaf yn mynd i ddibynnu ar y byrddau partneriaeth rhanbarthol hynny—roedd yn ymddangos yn amlwg iawn i'w gwneud nhw yn ôl troed ar gyfer corff llais rhanbarthol.
Rwy'n drist iawn bod y Gweinidog, er gwaethaf ein sgyrsiau, wedi parhau i fod yn ddi-ildio ar y pwynt hwn. Mae arno eisiau hyblygrwydd, ac rwy'n deall yr awydd hwnnw. Ond byddwn i'n eich rhybuddio, Gweinidog, bod eich ymdrech i sicrhau hyblygrwydd yn y fan yma, fel sydd wedi digwydd yn y Bil drwyddo draw, yn creu risg wirioneddol o adael gormod oddi ar y llyfrau—gormod i benderfyniadau dilynol, canllawiau dilynol, addewidion dilynol a bwriad dilynol. Ac yn anad dim, yr hyn nad ydym ni eisiau ei weld yw rhyw gorff sydd wedi ei ganoli mewn man lle, os yw'r dinesydd eisiau cael gafael arno, y mae'n rhaid iddo ffonio y lle hwnnw, ac efallai y daw rhywun—efallai y daw rhywun o Gaerdydd i sir Benfro, efallai y daw rhywun o Gaerdydd i Arfon i wrando ar rywun, clywed eu problemau a cheisio eu datrys. Nid dyna yr ydym ni ei eisiau. Felly, rydym ni'n awyddus iawn i weld ein gwelliant ni, sy'n cynnwys yr ardal leol, yn cael ei roi ar wyneb y Bil, mewn gwirionedd. A phe byddai ein gwelliant ni yn methu, yna byddwn i'n cefnogi gwelliant Plaid. Er, fy unig sylw yw y gallai'r strwythurau yr ydych chi'n awgrymu y gallai fod wedi ei seilio arnyn nhw gael eu newid yn y fformat newydd, os ydyn nhw'n newid llywodraeth leol, os oes, wyddoch chi—. Felly, dyna pam aethom ni am y byrddau partneriaeth rhanbarthol, oherwydd ein bod ni'n credu, beth bynnag sy'n digwydd, ei bod yn debygol mai'r rhain fydd y creigiau na fydd byth, byth yn symud.
A, Gweinidog, meddyliais yn hir ac yn drylwyr am hyn, oherwydd roeddwn i'n credu, 'Wel, os bydd ein gwelliant ni yn methu ac wedyn un Plaid Cymru yn methu, y peth gorau wedyn efallai fyddai mabwysiadu eich gwelliant chi, sy'n addo ymgynghori wyneb yn wyneb pryd bynnag y bo modd, sut bynnag y bo modd', ond po fwyaf yr oeddwn i'n ystyried y peth, po fwyaf yr oeddwn i'n meddwl, 'Na, dydy hynny wir ddim yn iawn.' Corff yw hwn i gynrychioli llais y dinesydd, lle bynnag y bo, nid lle bynnag y byddwch chi neu'r corff—gwahaniaeth mawr.
Mae yna bump o welliannau yn y grŵp yma. Mi fyddwn ni'n cefnogi'r tri sydd wedi cael eu disgrifio gan y Ceidwadwyr.
Mae 59 yn welliant gan y Llywodraeth, sydd yn gam ymlaen o beth oedd gennym ni ynghynt—yn sôn am yr angen i lais y dinesydd gynrychioli pawb ymhob rhan o Gymru. Ond, ydych chi'n gwybod beth? Geiriau ydy'r rheini, a beth rydyn ni wedi trio ei wneud drwy lunio gwelliannau ar gyfer Cyfnod 3 yn fan hyn oedd trio rhoi rhyw fath o gnawd ar yr esgyrn hynny, er mwyn perswadio pobl ein bod ni go iawn yn ceisio creu corff newydd a fydd yn teimlo yn agos atyn nhw, achos mae hynny yn bwysig iddyn nhw. Achos nid dim ond llais y cleifion ydy'r cynghorau iechyd cymunedol ar hyn o bryd, ond maen nhw hefyd yn llais i'r cymunedau y mae'r cleifion hynny yn byw ynddyn nhw. Ac mae perthynas uniongyrchol, dwi'n meddwl, rhwng llais y claf neu lais y gymuned a'r cymunedau hynny y maen nhw'n eiriolwyr drostyn nhw yn rhywbeth sy'n wirioneddol bwysig iawn i fi. Ac mae ofn colli hynny yn un arall o'r rhesymau, un o'r prif resymau, pam na allwn ni gefnogi'r Bil yma fel y mae o, oherwydd mae'n cymryd corff lleol cryf efo presenoldeb lleol cryf, dwi'n meddwl, ac yn bwriadu dileu hwnnw a rhoi yn ei le fo gorff sydd â strwythur nad ydym ni ddim yn gwybod beth fydd hwnnw a phresenoldeb ar lefel leol neu ranbarthol nad oes gennym ni ddim syniad sut byddai fo yn edrych.
A gadewch i mi ddweud wrthych chi sut mae'r Bil yma yn edrych o'r gogledd, er enghraifft. O'r gogledd, mae'n edrych fel bod yna Fil yn y fan hyn sydd yn ceisio cael gwared ar gyngor iechyd cymuned effeithiol iawn yn y gogledd oherwydd ei fod e wedi bod yn effeithiol iawn yn ei sgrwtini o record y Llywodraeth yn rhedeg Betsi Cadwaladr. Dyna sut mae'n edrych o'r gogledd. Does yna ddim amheuaeth am hynny. Dwi wedi cyfeirio unwaith yn barod at y gwaith rhagorol mae'r cyngor iechyd cymuned yn y gogledd wedi bod yn ei wneud dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf yn ymgysylltu â'r cyhoedd ar draws y gogledd orllewin ynglŷn â'r newidiadau trychinebus, fel dwi'n eu gweld nhw, i drefniadau fasgwlar, a dwi wedi eu llongyfarch nhw ar y gwaith maen nhw yn ei wneud.
Ac oes yna unrhyw un wirioneddol yn gweld y byddai corff llais y dinesydd cenedlaethol, canolog, ei naws a'i natur yn gallu darparu yr un math o sgrwtini lleol? Dydw i ddim yn teimlo y byddai'r sgrwtini hwnnw yno. Mi fyddai rhai pobl yn dweud, 'Mi fyddai'r sylw i gyd ar y de'. Wel, dwi ddim yn un sy'n licio rhannu de a gogledd. Eisiau un wlad unedig ydw i, ac mi wnaf y gwahoddiad fan hyn: os ydych chi'n cael eich ffordd fel Llywodraeth, dewch â'r corff llais y dinesydd a sefydlwch o â'i bencadlys yn y gogledd. Mi fyddai hynny yn dda o beth ac, o bosib, yn ateb yr hyn dwi wedi ei beintio fel senario funud yn ôl. Ond, wrth gwrs, dydy hynny ddim yn ateb y broblem wedyn mewn rhannau eraill o Gymru fyddai'n edrych arno fo fel llais sydd â gormod o sylw ar y gogledd. Ond dyna fo, dwi wedi gwneud y gwahoddiad hwnnw rŵan.
Felly, beth mae'n gwelliant ni a'r Ceidwadwyr yn ei wneud ydy trio lliniaru hyn, trio ymateb i'r canfyddiad yna sydd yna o beth sy'n digwydd yn fan hyn drwy dynnu'r llais lleol i ffwrdd a beth rydym ni wedi ei wneud ydy trio diffinio—. Rydym ni wedi bod mewn trafodaethau, wrth gwrs, efo'r Llywodraeth yn trio eu perswadio nhw i gynnig diffiniad o sut allwn ni weithio yn rhanbarthol—wedi methu, ac felly wedi cynnig hwn. A dwi'n gwybod bydd y Llywodraeth yn gwrthod ein gwelliant ni, yn dadlau, dwi'n siŵr, ei bod hi'n anodd iawn yn gyfreithiol i ddiffinio beth ydy 'rhanbarthol'. Ond, wrth gwrs, mae yna lawer o gyrff sydd yn gweithio ar lefelau rhanbarthol, ac, i ymateb i'r pwynt wnaethpwyd gan y Ceidwadwyr yn gynharach, dydyn ni ddim yn bod yn prescriptive ynglŷn â pha ranbarth i'w ddilyn yn fan hyn, ond mae gennym ni lot o gyrff rhanbarthol—y gwasanaeth tân i fyrddau gwasanaethau cyhoeddus ac yn y blaen—a'r cwbl fyddai'r Llywodraeth angen ei wneud yn ei datganiad polisi fyddai egluro beth fyddai'r footprint rhanbarthol hwnnw.
Mi allai fo hyd yn oed newid dros amser, ac yn sicr y bwriad hefo'r gwelliant yma ydy rhoi'r hyblygrwydd yna i'r Llywodraeth gynnig y cyswllt lleol cryf yna tra yn parhau, o hyn ymlaen, i chwilio am y model gorau i ddarparu hynny. Rydym ni wedi trio'n gorau i gyfarfod y Llywodraeth hanner ffordd, ond dydyn ni ddim yn disgwyl i'r Llywodraeth deithio ar y ffordd honno tuag atom ni, felly gwrthod y Bil fyddwn ni o ganlyniad, dwi'n meddwl.
There are five amendments in this group. We will be supporting the three that have just been described by the Conservatives.
Amendment 59 is a Government amendment that is a step forward from what we had previously—it talks of the need for the citizen voice body to represent everyone in all parts of Wales. But, do you know what? Those are words, and what we've tried to do through drawing up our amendments for Stage 3 here was to try to put some meat on the bones in order to persuade people that we are serious about creating a new body that will feel close to them, because that is important. Because it's not just the voice of patients—that's not what the CHCs have been; they're also a voice for the communities in which those patients live. And that direct relationship, I think, between the patient voice or the community voice and the communities that they advocate for is something that is truly important to me. And the fear of losing that is one of the main reasons why we cannot why we cannot support this Bill as it currently stands. Because it takes a strong local body with a strong local presence and it will scrap that and put in its place a body that has a structure that we don’t quite yet know what it’ll look like, and a presence at a local level or a regional level, but we have no idea how it will ultimately look.
And let me tell you how this Bill looks from the perspective of north Wales, for example. From the north Wales perspective, it appears here that we have a Bill that is seeking to scrap a very effective community health council in north Wales because it has been very effective in its scrutiny of the Government’s record in running Betsi Cadwaladr. That’s the perception in north Wales. There’s no doubt about that. I’ve referred once already to the excellent work that the north Wales community health council has been doing over the past few weeks and months in engaging with the public across the north-west of Wales on the changes—the disastrous changes, as I see them—to vascular services. And I’ve congratulated them on their work in that area.
Does anyone really believe that a national citizen voice body that is centralised in terms of its ethos could provide that same kind of local scrutiny? I don’t feel that that scrutiny would be in place. Some people would say that it would be focused on south Wales. Now, I don’t want to see a split between north and south. I want an united nation. But I will say that, if you get your way as a Government, establish the CVB and put its HQ in north Wales. That would be positive and would perhaps be a solution to the picture I painted as a scenario just a few moments ago. But that doesn’t resolve problems in other parts of Wales, who would see it as a voice that is overly focused on north Wales. But I have given that invitation now.
But what our amendment and the Conservatives' amendments do is to try and alleviate this problem, to respond to that perception of what is actually happening here by removing that local voice, and what we have done is try to define—. Of course, we’ve been in negotiations with the Government to try and persuade them to provide a definition that can work regionally. We’ve failed, so we’ve brought this forward. And I know that the Government will reject our amendments, and I’m sure they’ll argue that it’ll be very difficult legally to define what is meant by 'regional'. But there are many bodies that work at regional levels, and, to respond to the point made by the Conservatives earlier, we aren’t being prescriptive as to which model to follow here, but we do have many regional bodies—the fire services, the public services boards and so on and so forth—and all the Government would need to do in their policy statement would be to explain what the regional footprint would be.
It could even change over time, and certainly the intention with this amendment is to provide the Government with that flexibility to provide that strong local link whilst continuing from here on in to seek the best model to provide that. We’ve done our very best to meet the Government half way, but we don’t expect the Government to travel with us on that journey, so we will reject the Bill, I fear.
One of the biggest criticisms of the Welsh Government's plans to replace the CHCs was the loss of the local, regional voice. We have given our support to Angela's amendments because, in our view, they will help restore the local links that would be lost by scrapping the CHCs and replacing them with a small national body with an office in Cardiff, for example. If the new body is to truly be the voice of the citizens it has to have representation in all parts of Wales and be accessible to everybody, regardless of where they live in Wales.
Un o'r beirniadaethau mwyaf o gynlluniau Llywodraeth Cymru i ddisodli'r Cynghorau Iechyd Cymuned oedd colli'r llais lleol, rhanbarthol. Rydym ni wedi rhoi ein cefnogaeth i welliannau Angela oherwydd, yn ein barn ni, byddan nhw'n helpu i adfer y cysylltiadau lleol a fyddai'n cael eu colli drwy gael gwared ar y Cynghorau Iechyd Cymuned a'u disodli gan gorff cenedlaethol bach gyda swyddfa yng Nghaerdydd, er enghraifft. Os yw'r corff newydd i fod yn wir lais y dinasyddion, mae'n rhaid iddo fod â chynrychiolaeth ym mhob rhan o Gymru a bod ar gael i bawb, ble bynnag y maen nhw'n byw yng Nghymru.
Votes on this Bill thus far, I fear, have further weakened the citizen's voice in Wales, further reduced the accountability of public servants, and further tilted power away from people and places to public bodies. But these amendments provide an opportunity to reverse that trend, where only independent local voices give true challenge locally. This is critically important, as we've heard, particularly in Betsi Cadwaladr university health board area, where the community health council has been particularly effective in providing a citizen's voice, sometimes perhaps to the annoyance of people in public bodies and people in Government, but we need to praise them for doing their job, recognising, as Angela said earlier, that owning a problem, actioning a problem, exposing a problem, addressing a problem, creates positive outcomes, creates reputational gain, creates happy employees and creates happy citizens. The opposite culture creates the opposite of all those things.
As the board of community health councils and community health councils in Wales have said, the intention that the citizen voice body has a local presence covering all parts of Wales should be set out clearly in the Bill. They say the Bill should clearly reflect the intention that the citizen voice body has a local presence covering all parts of Wales. They say a requirement that the body must demonstrate its accessibility to people in all parts of Wales on a face-to-face basis would help ensure that everyone, including those who may not readily be able to travel or access online services, can confidently share their views and experiences with the citizen voice body. The body must be properly equipped and funded to support and develop its staff and volunteer members through appropriate learning and development, they state. They say people across Wales are clear that a new citizen voice body needs to have teeth if it's to be truly strong, truly independent, a true voice to reflect their views and represent their interests in health and social care at national and local level. Because people will only be confident that the new body has these teeth and is capable of meeting their needs long into the future if this is clearly set out within the statutory framework established for the body.
Please prove me wrong: please show that my initial comments are entirely invalid and that you are listening to what makes things work properly, and that you believe we have to have an effective balance of power between Government and the people so that the people's voice is always respected, always heard and always acted upon. Because, at the moment, it looks as though things are going badly in the wrong direction.
Mae'r pleidleisiau ar y Bil hwn hyd yn hyn, rwy'n ofni, wedi gwanhau llais y dinesydd yng Nghymru ymhellach, wedi lleihau atebolrwydd gweision cyhoeddus ymhellach, ac wedi tynnu mwy o bŵer oddi wrth bobl a lleoedd i gyrff cyhoeddus. Ond mae'r gwelliannau hyn yn rhoi cyfle i wrthdroi'r duedd honno, pan mai lleisiau lleol annibynnol yn unig sy'n rhoi her wirioneddol yn lleol. Mae hyn yn hollbwysig, fel y clywsom, yn enwedig yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, lle y bu'r cyngor iechyd cymuned yn arbennig o effeithiol wrth roi llais i'r dinesydd, a hynny weithiau, efallai, er diflastod pobl mewn cyrff cyhoeddus a phobl yn y Llywodraeth, ond mae angen i ni eu canmol am wneud eu gwaith, gan gydnabod, fel y dywedodd Angela yn gynharach, fod perchnogi problem, gweithredu ar broblem, amlygu problem, mynd i'r afael â phroblem, yn creu canlyniadau cadarnhaol, yn creu budd o ran enw da, yn creu gweithwyr hapus ac yn creu dinasyddion hapus. Mae'r diwylliant cyferbyniol yn creu'r gwrthwyneb i'r holl bethau hynny.
Fel y dywedodd y bwrdd cynghorau iechyd cymuned a'r cynghorau iechyd cymuned yng Nghymru, dylid nodi'n glir yn y Bil y bwriad bod gan y corff llais y dinesydd bresenoldeb lleol sy'n cwmpasu pob rhan o Gymru. Maen nhw'n dweud y dylai'r Bil adlewyrchu'n glir y bwriad bod gan y corff llais y dinesydd bresenoldeb lleol sy'n cwmpasu pob rhan o Gymru. Maen nhw'n dweud ei bod yn ofynnol i'r corff ddangos ei fod yn hygyrch i bobl ym mhob rhan o Gymru ar sail wyneb yn wyneb a fyddai'n helpu i sicrhau bod pawb, gan gynnwys y rhai hynny nad ydyn nhw'n gallu teithio'n hwylus o bosibl neu ddefnyddio gwasanaethau ar-lein, yn gallu rhannu eu barn a'u profiadau yn hyderus gyda'r corff llais y dinesydd. Mae'n rhaid i'r corff fod ag adnoddau a chyllid priodol i gefnogi a datblygu ei staff a'i aelodau gwirfoddol trwy ddysgu a datblygu priodol, maen nhw'n dweud. Maen nhw'n dweud bod pobl ledled Cymru yn glir bod angen i gorff llais y dinesydd newydd fod â grym os yw i fod yn wirioneddol gryf, yn wirioneddol annibynnol, yn llais gwirioneddol i adlewyrchu eu barn ac i gynrychioli eu buddiannau ym maes iechyd a gofal cymdeithasol ar lefel genedlaethol a lleol. Oherwydd ni fydd pobl yn ffyddiog bod gan y corff newydd y grym hwn a'i fod yn gallu diwallu eu hanghenion ymhell i'r dyfodol os nad yw hyn wedi ei nodi'n glir o fewn y fframwaith statudol sy'n cael ei sefydlu ar gyfer y corff.
Profwch fy mod i'n anghywir os gwelwch yn dda: dangoswch fod fy sylwadau cychwynnol yn gwbl annilys a'ch bod yn gwrando ar yr hyn sy'n gwneud i bethau weithio'n iawn, a'ch bod yn credu bod yn rhaid i ni gael cydbwysedd effeithiol rhwng y Llywodraeth a'r bobl fel bod llais y bobl bob amser yn cael ei barchu, bob amser yn cael ei glywed ac y gweithredir arno bob amser. Oherwydd, ar hyn o bryd, mae'n ymddangos bod pethau'n mynd yn wael i'r cyfeiriad anghywir.
Dim ond i ategu yn sydyn iawn rhai o'r sylwadau roedd Rhun yn eu gwneud. Fe gyfeiriodd Rhun at y gwaith godidog mae'r cyngor iechyd cymunedol yn y gogledd wedi'i wneud ar y gwasanaethau fasgwlar yn benodol, ond un o nifer helaeth o achosion yw hwnnw. Mi ddywedaf wrthych chi fod y cyngor iechyd cymunedol wedi chware rôl allweddol yn y gwaith o gwmpas yr unedau gofal dwys i fabanod newydd-anedig. Ydych chi'n cofio'r ymgyrch fawr honno, yr ymgyrch a enillwyd yn y pen draw? Mi oedd y cyngor iechyd ynghanol yr ymgyrch honno.
Maen nhw wedi bod yn lladmerydd ardderchog i deuluoedd a'r rheini a gafodd eu heffeithio gan y sefyllfa yn Nhawel Fan. Mae honno wedi bod yn achos flaenllaw iawn ar draws y gogledd, a'r cyngor iechyd cymunedol ynghanol y gwaith yn y fan yna. Fasgwlar, rydyn ni wedi clywed amdano fe. Yr holl agenda o gwmpas y mesurau arbennig. Unwaith eto, y cyngor iechyd cymunedol yw llais y bobl, sydd wedi bod yno bob tro, ym mhob amgylchiadau, yn ymladd ac yn sefyll wrth gefn y cleifion a'r trigolion, yn gwneud yn union beth mae'n dweud ar y tin.
Ddylai neb yn y fan hyn fod o dan unrhyw gamddealltwriaeth: mae hwn yn cael ei weld fel Llywodraeth Cymru yn cau i lawr llais cryf ac effeithiol a lladmerydd dros bobl gogledd Cymru. Nawr, dwi'n gwybod y bydd y Gweinidog yn dadlau yn wahanol, ac, wrth gwrs, mae hawl gyda fe i'w wneud, ond dyna yw'r canfyddiad.
Nawr, dwi ddim yn gwybod a yw rhai o'r cynghorau iechyd eraill yn llai effeithiol, ac efallai ein bod ni'n gweld colli'r cyngor iechyd yn y gogledd oherwydd methiannau eraill. Dwi ddim yn gwybod. Dim ond y cyngor iechyd yn y gogledd dwi'n gwybod amdano fe. Dwi'n dweud wrthych chi nawr: y canfyddiad yw ei fod e'n cael ei weld fel ffordd i osgoi y sgrwtini, a'r atebolrwydd a'r craffu mae'r bwrdd iechyd a'r Llywodraeth wedi'i wynebu dros y blynyddoedd.
Nawr, mi allech chi wneud un peth i anfon neges glir i bobl gogledd Cymru. Mi allech chi wneud penderfyniad cydwybodol y bydd y corff yma'n cael ei leoli, fel yr oedd Rhun yn ei ddweud, yng ngogledd Cymru. Dwi'n meddwl byddai hynny'n mynd peth o'r ffordd i daweli feddyliau pobl y gogledd. Ond, yn anffodus, does dim amheuaeth—mae colli'r cyngor iechyd yn mynd i fod yn golled ac mae gan y Llywodraeth lawer iawn o waith i'w wneud i ddarbwyllo pobl nad oes yna agenda arall yn cael ei chwarae allan fan hyn.
I just wanted to endorse briefly some of the comments Rhun made. Rhun referred to the excellent work that the north Wales community health council has done, particularly on vascular services, but that’s one of very many cases. I can tell you that the CHC has played a crucial role in the work around the newborn intensive care units. You remember that campaign that was ultimately won and the CHC was at the heart of it.
They have been a superb advocate for families and those affected by events at Tawel Fan. That, again, was a very prominent case across north Wales, and the CHC were at the very heart of the work there. We’ve heard about vascular services. There’s the whole agenda around special measures. Once again, it’s the community health council that is the voice of the people. They have been there in all circumstances, fighting and standing shoulder to shoulder with patients and citizens, doing exactly what it says on the tin.
Nobody here should be under any misapprehension: this is seen as the Welsh Government closing down a strong and effective voice and advocate for the people of north Wales. I know that the Minister will argue differently, and he has every right to do so, but that’s the perception.
Now, I don’t know whether some of the CHCs are less effective and that we see the loss of the north Wales CHC because of the failings of others. I don’t know. I’m only aware of the situation in north Wales. I tell you now: the perception is that it’s seen as a way of avoiding the scrutiny and the accountability that the health board and the Government have faced over a period of years.
You could do one thing to send a clear message to the people of north Wales. You could make a decision that this body will be located, as Rhun said, in north Wales. I think that would go some of the way to alleviating some of the concerns of people in north Wales. But, unfortunately, losing the community health council will be a loss and the Government has a great deal of work to do to convince people that there isn’t another agenda being played out here.
Galwaf ar y Gweinidog, Vaughan Gething.
I call on the Minister, Vaughan Gething.
Thank you, Llywydd. I have listened again to the debate on these amendments, as, indeed, this has been a significant part of the passage of both the White Paper and, indeed, through Stages 1 and 2. Now, I do, though, recognise that we're broadly at the same starting point, which is how we ensure that the citizen voice body represents the interests of people throughout Wales and is accessible to people in all parts of Wales.
I indicated during Stage 2 scrutiny that I would meet with opposition health spokespeople to listen to their concerns and try to find a common way forward. The meeting was constructive and we did make progress in agreeing how the Bill might be improved. It's unfortunate that we weren't all able to come to agreement on a common position, but it is a positive step that there has been some recognition that the Government amendment represents a step forward. I am, though, pleased to indicate that the Government will support amendments 19 and 20. I agree that, if passed, those amendments will strengthen the Bill. I've always been clear throughout the scrutiny process that the new body, to deliver its interventions effectively, cannot be remote from the people whose voices it needs to represent. Requiring the body to have regard to the importance of face-to-face engagement when they're seeking views and providing complaints assistance, as required by amendments 19 and 20, I believe takes a further significant step forward in that regard.
Amendments 19 and 20 complement the Government amendment 59, which adds further strength in this area, and I am, of course, happy to support them. The Government amendment 59 requires the body to set out in its statement of policy how it proposes to ensure that it can represent the interests of people in all parts of Wales, is accessible to people throughout Wales, and also how it proposes to ensure that its staff and others who act on its behalf, such as volunteers, are able to engage effectively with people throughout Wales. That places clear duties on the citizen voice body relating to its engagement with people throughout Wales. This isn't just a Bill for north, south, east, west or mid Wales; it's a Bill for the whole country, a citizen voice body for the whole country. And it will have to publish a statement explaining its policy in this respect. So, I would ask that Members support Government amendment 59 and the two amendments that I've previously mentioned, 19 and 20.
However, I don't support amendments 40 and 75. I'll deal with amendment 75 first, because I don't believe that it achieves what the mover actually wants it to. When you look at the wording of it, it really isn't clear what a regional level is, and I think it's important to be clear about what's proposed. Similarly, it is not clear in amendment 75 what an 'effective permanent presence' means. It could mean an operational full-time presence, or it could mean something that exists in perpetuity. Now, I remain of the view that not only are there technical challenges there, but also, on amendment 40, requiring the citizen voice body to establish regional bodies along regional partnership board footprints at least has some certainty in our current arrangements.
However, I still believe, and I come back to this point about independence, that, for an independent body—and the new citizen voice body will be significantly more independent than the current arrangements for a hosted body within Powys health board—they, the citizen voice body, should not have their ability restricted in determining what their local structure should be. The body itself will be best placed to judge this, based on what I'm sure will be the changing local needs over coming years, and it will have the knowledge to know how to operate most effectively. Placing constraints is not, I believe, in the best interests of the body nor the public whom it will ultimately serve. I'll take the intervention and then I'll finish.
Diolch, Llywydd. Rwyf i wedi gwrando eto ar y ddadl ar y gwelliannau hyn, oherwydd, yn wir, mae hyn wedi bod yn rhan sylweddol o hynt y Papur Gwyn ac, yn wir, drwy Gyfnodau 1 a 2. Nawr, rwyf yn cydnabod, er hyn, ein bod yn yr un man cychwyn yn fras, sef sut yr ydym ni'n sicrhau bod y corff llais y dinesydd yn cynrychioli buddiannau pobl ledled Cymru a'i fod yn hygyrch i bobl ym mhob rhan o Gymru.
Nodais yn ystod gwaith craffu Cyfnod 2 y byddwn i'n cyfarfod â llefarwyr iechyd y gwrthbleidiau i wrando ar eu pryderon a cheisio canfod ffordd gyffredin ymlaen. Roedd y cyfarfod yn adeiladol ac fe wnaethom ni gynnydd o ran cytuno ar sut y gellid gwella'r Bil. Mae'n anffodus na fu'n bosibl i bob un ohonom ni ddod i gytundeb ar safbwynt cyffredin, ond mae'n gam cadarnhaol y bu rhywfaint o gydnabyddiaeth bod gwelliant y Llywodraeth yn gam ymlaen. Fodd bynnag, rwy'n falch o ddweud y bydd y Llywodraeth yn cefnogi gwelliannau 19 ac 20. Rwy'n cytuno y bydd y gwelliannau hynny, os cânt eu pasio, yn cryfhau'r Bil. Rwyf bob amser wedi bod yn glir trwy gydol y broses graffu na all y corff newydd, er mwyn cyflawni ei ymyraethau yn effeithiol, fod yn bell oddi wrth y bobl y mae angen iddo gynrychioli eu lleisiau. Mae ei gwneud yn ofynnol i'r corff roi sylw i bwysigrwydd ymgysylltu wyneb yn wyneb wrth geisio barn a darparu cymorth gyda chwynion, fel sy'n ofynnol gan welliannau 19 ac 20, yn fy marn i, yn cymryd cam sylweddol arall ymlaen yn hynny o beth.
Mae gwelliannau 19 a 20 yn ategu gwelliant 59 y Llywodraeth, sy'n ychwanegu cryfder pellach yn y maes hwn, ac rwyf, wrth gwrs, yn hapus i'w cefnogi. Mae gwelliant 59 y Llywodraeth yn ei gwneud yn ofynnol i'r corff nodi yn ei ddatganiad polisi sut y mae'n bwriadu sicrhau ei fod yn gallu cynrychioli buddiannau pobl ym mhob rhan o Gymru, ei fod yn hygyrch i bobl ledled Cymru, a hefyd sut y mae'n bwriadu sicrhau bod ei staff ac eraill sy'n gweithredu ar ei ran, er enghraifft gwirfoddolwyr, yn gallu ymgysylltu'n effeithiol â phobl ledled Cymru. Mae hynny'n gosod dyletswyddau clir ar y corff llais y dinesydd ynghylch ei ymgysylltiad â phobl ledled Cymru. Nid Bil ar gyfer y gogledd, y de, y dwyrain, y gorllewin neu'r canolbarth yn unig yw hwn; mae'n Fil ar gyfer y wlad i gyd, yn gorff llais y dinesydd ar gyfer y wlad i gyd. A bydd yn rhaid iddo gyhoeddi datganiad yn esbonio ei bolisi yn y cyswllt hwn. Felly, rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi gwelliant 59 y Llywodraeth a'r ddau welliant yr wyf wedi sôn amdanyn nhw eisoes, 19 ac 20.
Fodd bynnag, nid wyf i'n cefnogi gwelliannau 40 a 75. Fe wnaf ymdrin â gwelliant 75 yn gyntaf, oherwydd, nid wyf i'n credu ei fod yn cyflawni'r hyn y mae'r cynigydd yn ei ddymuno mewn gwirionedd. Pan edrychwch chi ar y geiriad, nid yw'n glir beth yw lefel ranbarthol, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod yn glir ynghylch beth sy'n cael ei gynnig. Yn yr un modd, nid yw'n glir yng ngwelliant 75 beth yw ystyr 'presenoldeb parhaol effeithiol'. Gallai olygu presenoldeb amser llawn gweithredol, neu gallai olygu rhywbeth sy'n bodoli am byth. Nawr, rwy'n parhau i fod o'r farn fod nid yn unig heriau technegol yn y fan yna, ond hefyd, o ran gwelliant 40, mae ei gwneud yn ofynnol i gorff llais y dinesydd sefydlu cyrff rhanbarthol ar ôl troed y byrddau partneriaeth rhanbarthol o leiaf yn cynnig rhywfaint o sicrwydd yn ein trefniadau presennol.
Fodd bynnag, rwy'n dal i gredu, ac fe wnaf ddychwelyd at y pwynt hwn am annibyniaeth, i gorff annibynnol—a bydd y corff llais y dinesydd newydd yn llawer mwy annibynnol na'r trefniadau presennol ar gyfer corff a gynhelir o fewn bwrdd iechyd Powys—na ddylid cyfyngu ar ei allu, y corff llais y dinesydd, i benderfynu beth ddylai ei strwythur lleol fod. Y corff ei hun fydd yn y sefyllfa orau i farnu hyn, ar sail yr hyn a fydd, rwy'n siŵr, yn anghenion lleol a fydd yn newid dros y blynyddoedd nesaf, a bydd ganddo'r wybodaeth i wybod sut i weithredu yn y modd mwyaf effeithiol. Nid yw gosod cyfyngiadau, yn fy marn i, er budd gorau'r corff na'r cyhoedd y bydd yn eu gwasanaethu yn y pen draw. Fe dderbyniaf ymyriad ac yna fe ddof i ben.
Thank you for taking the intervention. You've referred a couple of times now to Powys. Speak directly to my constituents and people in the north of Wales—and I explained how I believe this is perceived by them—how do you explain to them that the citizen voice body that you are proposing will be more independent, will be holding you firmer to account, than the community health council and the excellent work that it has been doing in the north of Wales over the past few years?
Diolch i chi am dderbyn yr ymyriad. Rydych chi wedi cyfeirio unwaith neu ddwy nawr at Bowys. Siaradwch yn uniongyrchol â'm hetholwyr i a phobl y gogledd—ac eglurais sut yr wyf i'n credu bod hyn yn cael ei weld ganddyn nhw—sut yr ydych chi'n egluro wrthyn nhw y bydd y corff llais y dinesydd yr ydych chi'n ei gynnig yn fwy annibynnol, y bydd yn eich dwyn chi yn gadarnach i gyfrif, na'r cyngor iechyd cymuned a'r gwaith rhagorol y mae wedi bod yn ei wneud yn y gogledd dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf?
An arm's-length corporate body, able to enter into its own contracts, its own arrangements, its own leases, is significantly more independent than a body that is hosted by Powys Teaching Health Board. All of the community health councils' staff at present are employees of the national health service through Powys health board. Now, to move those people to an independent, arm's-length corporate body, able to determine their own affairs, is undeniably a more independent way of operating than their current arrangements. Those are the facts of what is being proposed. The challenge here is whether Members are able and willing to describe honestly the difference between that set of arrangements and the ones that currently exist.
The current Bill gives the citizen voice body the power to establish committees, to enable it to establish local or regional committees that are focused on local or regional needs as they, not the Government, see them. It can, as I've mentioned, enter into contracts or leases for premises. Therefore, it can determine where its offices should be based. It won't simply be tied to a location determined by Ministers in Cardiff, as is often supposed to be the case. It will be up to the citizen voice body to determine where it is based, not just its head office, but all of its other regional locations as well.
The desire not to prescribe the structure is not linked to money. The regulatory impact assessment clearly includes costs for multiple offices. The costs in the impact assessment are based on the current CHC accommodation, which has staff spread across 12 locations within Wales. In developing and preparing its statement of policy, I'd expect the body to engage and involve stakeholders to ensure that its arrangements are actively supported by people across Wales. I believe that strikes the right balance between allowing the body to determine its own local structure, based on its own assessment, whilst placing a requirement on the body to ensure that it is accessible to and able to represent all people across Wales. So, I remain committed to an organisation that has local roots, but where the body itself determines where it is based and how it is organised, and I ask Members to support that approach.
Mae corff corfforaethol hyd braich, sy'n gallu ymgymryd â'i gontractau ei hun, ei drefniadau ei hun, ei brydlesi ei hun, yn llawer mwy annibynnol na chorff a gynhelir gan Fwrdd Iechyd Addysgu Powys. Mae holl staff y cynghorau iechyd cymuned ar hyn o bryd yn cael eu cyflogi gan y gwasanaeth iechyd gwladol trwy Fwrdd Iechyd Powys. Nawr, mae symud y bobl hynny i gorff corfforaethol hyd braich, annibynnol, sy'n gallu pennu eu materion eu hunain, yn ddiau yn ffordd fwy annibynnol o weithredu na'u trefniadau presennol. Dyna yw ffeithiau yr hyn sy'n cael ei gynnig. Yr her yn y fan yma yw pa un a yw'r Aelodau yn gallu ac yn barod i ddisgrifio'n onest y gwahaniaeth rhwng y trefniadau hynny a'r rhai sy'n bodoli ar hyn o bryd.
Mae'r Bil presennol yn rhoi'r pŵer i gorff llais y dinesydd sefydlu pwyllgorau, i'w alluogi i sefydlu pwyllgorau lleol neu ranbarthol sy'n canolbwyntio ar anghenion lleol neu ranbarthol fel y maen nhw, nid y Llywodraeth, yn eu gweld. Fe all, fel y soniais, i gontractau neu brydlesi ar gyfer safleoedd. Felly, gall bennu lle y dylid lleoli ei swyddfeydd. Ni fydd wedi ei glymu i leoliad a bennir gan y Gweinidogion yng Nghaerdydd, fel y tybir yn aml sy'n wir. Mater i'r corff llais y dinesydd fydd penderfynu ym mhle y bydd wedi ei leoli, nid dim ond ei brif swyddfa, ond pob un o'i leoliadau rhanbarthol eraill hefyd.
Nid yw'r awydd i beidio â rhagnodi'r strwythur yn gysylltiedig ag arian. Mae'r asesiad o effaith rheoleiddiol yn amlwg yn cynnwys costau ar gyfer nifer o swyddfeydd. Mae'r costau yn yr asesiad effaith yn seiliedig ar y llety cynghorau iechyd cymuned presennol, sydd â staff wedi eu gwasgaru ar draws 12 lleoliad yng Nghymru. Wrth ddatblygu a pharatoi ei ddatganiad o bolisi, byddwn yn disgwyl i'r corff ymgysylltu â rhanddeiliaid a'u cynnwys er mwyn sicrhau bod ei drefniadau'n cael eu cefnogi'n frwd gan bobl ledled Cymru. Rwy'n credu bod hynny'n taro'r cydbwysedd cywir rhwng caniatáu i'r corff bennu ei strwythur lleol ei hun, yn seiliedig ar ei asesiad ei hun, a'i gwneud yn ofynnol i'r corff sicrhau ei fod yn hygyrch i bawb ledled Cymru ac yn gallu eu cynrychioli. Felly, rwy'n dal i fod wedi ymrwymo i sefydliad sydd â gwreiddiau lleol, ond lle mae'r corff ei hun yn pennu lle y mae wedi'i leoli a sut y caiff ei drefnu, a gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r dull hwnnw.
Angela Burns i ymateb i'r ddadl.
Angela Burns to reply to the debate.
Thank you very much, Presiding Officer. Let me just deal with this by picking out little bits of it. I want to put to bed the 'hosted by Powys' argument, because I think, actually, that's disingenuous; smoke and mirrors, if you like. Powys doesn't have any hospitals—[Interruption.] I haven't finished my sentence, Kirsty Williams, I know that you like to defend Powys at all accounts, I was just going to finish my sentence—of huge note. Thank you. They've operated very well under the Powys umbrella. I actually don't think that, 'They're going to be more independent and, therefore, they'll be better', cuts any mustard, because they've already shown that they can be better, that they can be independent. Llyr Huws Gruffydd made an absolutely stunning case for the north Wales CHC and the outstanding work that they have done over the last few years, especially calling to—
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Gadewch i mi ymdrin â hyn drwy ddewis ychydig o ddarnau bychain ohono. Mae arnaf eisiau dileu'r ddadl 'cynhelir gan Bowys', oherwydd rwy'n credu, a dweud y gwir, fod hynny'n anonest; taflu llwch i'r llygaid, os mynnwch chi. Nid oes gan Bowys unrhyw ysbytai—[Torri ar draws.] Nid wyf wedi gorffen fy mrawddeg, Kirsty Williams, rwy'n gwybod eich bod yn hoffi amddiffyn Powys bob amser, roeddwn i ar fin gorffen fy mrawddeg—sy'n amlwg iawn. Diolch. Maen nhw wedi gweithredu'n dda iawn o dan ymbarél Powys. Mewn gwirionedd, dydw i ddim yn credu bod, 'Maen nhw'n mynd i fod yn fwy annibynnol ac, felly, byddan nhw'n well', yn ddigon da, oherwydd maen nhw eisoes wedi dangos y gallan nhw fod yn well, eu bod nhw'n gallu bod yn annibynnol. Gwnaeth Llyr Huws Gruffydd achos cwbl anhygoel dros gyngor iechyd cymuned y gogledd a'r gwaith rhagorol y maen nhw wedi ei wneud dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, yn enwedig wrth alw—
If I can give a specific example—thank you for taking the intervention—on the challenges that the current arrangements provide: when, with the previous chief executive of the community health councils movement, there was a challenge about his conduct, community health councils themselves couldn't take action because he was an employee of the national health service. Powys had to agree a range of actions to take. That's my point: they couldn't undertake a range of measures. They can't enter into their own leases, they can't do their own employment issues, in their current form. This new way of operating that we propose will allow them to do so and give them the distance and the power to control their own destiny.
Os caf i roi enghraifft benodol—diolch am dderbyn yr ymyriad—o'r heriau y mae'r trefniadau presennol yn eu darparu: pan, gyda phrif Weithredwr blaenorol y mudiad cynghorau iechyd cymuned, yr oedd her ynghylch ei ymddygiad, ni allai'r cynghorau iechyd cymuned eu hunain gymryd camau oherwydd ei fod yn gyflogai i'r gwasanaeth iechyd gwladol. Roedd yn rhaid i Bowys gytuno ar amrywiaeth o gamau i'w cymryd. Dyna fy mhwynt i: nid oedden nhw'n gallu ymgymryd ag amrywiaeth o fesurau. Ni allan nhw sefydlu eu prydlesi eu hunain, ni allan nhw wneud eu materion cyflogaeth eu hunain, ar eu ffurf bresennol. Bydd y ffordd newydd hon o weithredu yr ydym ni'n ei chynnig yn caniatáu iddyn nhw wneud hynny ac yn rhoi iddyn nhw y pellter a'r grym i reoli eu tynged eu hunain.
I did not say, at any point during my contributions, that they should not be independent of Powys. I do not think it is a primary reason for making these changes to the citizen voice body. My personal view is that a lot of the changes to the citizen voice body could be construed—in fact, I do construe it—as a bit of a muzzling exercise: let's get them on board. I want to make sure that that citizen voice body—. It's not my voice body, it's the voice body for my constituents, your constituents, and your constituents, and I want to make sure that they believe that it is their citizen voice body.
I don't think they care at the moment where it is hosted and by whom, but I do take your point that it should be an independent body, and I'm very happy for that to happen. What I'm not happy about is: nowhere in this Bill does it say, 'When you reconstitute yourself, and you regather all your directors, and you regather your staff and your chief executive and your chair, you will, you must, ensure that you have arms and legs, you have soldiers on the streets of Wales in each and every corner and part of Wales.' It doesn't say that.
And I'm very disappointed in your amendment 59. While I'm thrilled that you've accepted 19 and 20, which you and your officials worked on with me, I am disappointed in 59 because our amendment 40 was based on your commentary in the meeting that we had that regional health boards might be the solid rock on which to build it. So, I was prepared to come forward—yes, you did. I came forward and said, 'Okay, I will row away from there being one in Hywel Dda and one in here and one there, I'll build it on a slightly bigger footprint.' Regional boards were seen, partnership boards were seen as the key way of doing it. So, that's why I'm very disappointed in your amendment 59 and why I won't be supporting it.
Because I am desperately worried that, not only are we going to end up with a Bill that doesn't have the appropriate method of being able to say, 'If you fail on your duty of quality, these are what outcomes we expect; if you don't do it, this is what will happen—and for your duty of candour', and there's no real measurement or teeth in the whole thing, but we're now going to end up with a citizen voice body where—and I hear you say that it won't happen—in theory, the new team could say, 'We're going to have just one body and what we'll do is we'll just have representatives over there who'll all be volunteers and they won't be staff.'
Let me tell north Wales that, as somebody who lives in west Wales, I am perfectly happy for the citizen voice body to be based in north Wales, because what I want it to do is I want it to be based in a place where you feel on the edge of things, where you feel marginalised, where you kind of feel actually left out. So, I'm perfectly happy for it to be based there, because I know that, if it is based in a place like north Wales, the people running it will have a really clear understanding of why it is so important that all the corners of Wales, all the edges of Wales, are brought in and represented and given a voice. So, I don't have any problem with that suggestion, and I would like everyone to please support amendments 40, 19 and 20.
Ni ddywedais i, ar unrhyw adeg yn ystod fy nghyfraniadau, na ddylen nhw fod yn annibynnol ar Bowys. Nid wyf yn credu ei fod yn rheswm sylfaenol dros wneud y newidiadau hyn i'r corff llais y dinesydd. Fy marn bersonol i yw y gellid dehongli llawer o'r newidiadau i'r corff llais y dinesydd—yn wir, rwyf i yn eu dehongli—fel ymgais i'w ffrwyno: gadewch i ni geisio cael eu cefnogaeth. Rwyf i'n dymuno gwneud yn siŵr bod y corff llais y dinesydd—. Nid corff fy llais i yw hwn, corff llais fy etholwyr ydyw, eich etholwyr chi, a'ch etholwyr chithau, ac rwyf i'n dymuno gwneud yn siŵr eu bod nhw'n credu mai eu corff llais y dinesydd nhw yw hwn.
Dydw i ddim yn credu eu bod yn poeni ar hyn o bryd ym mha le y mae'n cael ei gynnal a chan bwy, ond rwy'n derbyn eich pwynt y dylai fod yn gorff annibynnol, ac rwy'n hapus iawn i hynny ddigwydd. Yr hyn nad wyf i'n hapus yn ei gylch yw: nid yw'n dweud yn unman yn y Bil hwn, 'Pan fyddwch yn ailgyfansoddi eich hun, ac yn ailgasglu eich holl gyfarwyddwyr, ac yn ailgasglu eich staff a'ch prif weithredwr a'ch cadeirydd, y byddwch chi, ac mae'n rhaid i chi, sicrhau bod gennych chi freichiau a choesau, bod gennych chi filwyr ar strydoedd Cymru ym mhob twll a chornel o Gymru.' Nid yw'n dweud hynny.
Ac rwy'n siomedig iawn yn eich gwelliant 59. Er fy mod wrth fy modd eich bod wedi derbyn 19 ac 20, y gwnaethoch chi a'ch swyddogion weithio arnyn nhw gyda mi, rwy'n siomedig yn 59 oherwydd bod ein gwelliant 40 yn seiliedig ar eich sylwadau yn y cyfarfod a gawsom y gallai byrddau iechyd rhanbarthol fod y graig gadarn i'w hadeiladu arni. Felly, roeddwn i'n barod i ddod ymlaen—do, fe wnaethoch chi. Deuthum ymlaen a dweud, 'Iawn, fe wnaf droi oddi wrth cael un yn Hywel Dda ac un yn y fan hon ac un yn y fan acw, byddaf yn ei adeiladu ar ôl troed ychydig yn fwy.' Ystyriwyd mai byrddau rhanbarthol, ystyriwyd mai byrddau partneriaeth oedd y ffordd allweddol o wneud hynny. Felly, dyna pam yr wyf i'n siomedig iawn yn eich gwelliant 59 a dyna pham na fyddaf i'n ei gefnogi.
Oherwydd, rwy'n poeni'n ofnadwy, ein bod, nid yn unig yn mynd i fod â Bil nad oes ganddo'r dull priodol o allu dweud, 'Os ydych chi'n methu o ran eich dyletswydd ansawdd, dyma'r canlyniadau yr ydym ni'n eu disgwyl; os nad ydych chi'n ei wneud, dyma a fydd yn digwydd—ac am eich dyletswydd o onestrwydd', ac nid oes unrhyw fesur na grym gwirioneddol yn yr holl beth, ond rydym ni yn awr yn mynd i fod â chorff llais y dinesydd lle—ac rwy'n eich clywed yn dweud na fydd yn digwydd—mewn egwyddor, gallai'r tîm newydd ddweud, 'Rydym ni'n mynd i fod ag un corff yn unig a'r hyn y byddwn ni'n ei wneud fydd dim ond bod â chynrychiolwyr draw fan yna a fydd yn wirfoddolwyr i gyd ac ni fyddan nhw'n staff.'
Gadewch i mi ddweud wrth y gogledd, fel rhywun sy'n byw yn y gorllewin, fy mod i'n gwbl fodlon i'r corff llais y dinesydd fod wedi ei leoli yn y gogledd, oherwydd yr hyn yr wyf i eisiau iddo ei wneud yw fy mod i eisiau iddo fod wedi ei leoli mewn man lle yr ydych chi'n teimlo eich bod ar gyrion pethau, lle yr ydych chi'n teimlo'n ynysig, lle yr ydych chi'n teimlo eich bod wedi eich gadael y tu allan mewn ffordd. Felly, rwy'n gwbl fodlon iddo fod wedi ei leoli yno, oherwydd rwy'n gwybod, os yw wedi ei leoli mewn lle fel y gogledd, y bydd gan y bobl sy'n ei gynnal ddealltwriaeth glir iawn o'r rheswm pam y mae mor bwysig i bob cornel o Gymru, holl ymylon Cymru, gael eu dwyn i mewn a'u cynrychioli ac y rhoddir llais iddyn nhw. Felly, nid oes gennyf i unrhyw broblem â'r awgrym hwnnw, a hoffwn i bawb, os gwelwch yn dda, gefnogi gwelliannau 40, 19 ac 20.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 40? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rydyn ni'n symud i bleidlais ar welliant 40. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.
The question is that amendment 40 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 40. Open the vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 40: O blaid: 21, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 40: For: 21, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 19 yw'r gwelliant nesaf. Angela Burns.
Amendment 19 is the next amendment. Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 19 (Angela Burns).
Amendment 19 (Angela Burns) moved.
Formally, Llywydd.
Yn ffurfiol, Llywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 19? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nag oes. Felly, derbynnir gwelliant 19.
The question is that amendment 19 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 19 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 59 yw'r gwelliant nesaf. Gweinidog.
Amendment 59 is the next amendment. Minister.
Cynigiwyd gwelliant 59 (Vaughan Gething).
Amendment 59 (Vaughan Gething) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Os derbynnir gwelliant 59, bydd gwelliant 75 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 59? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 59. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, tri yn ymatal, 17 yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 59. Gwelliant 75, felly, yn methu.
If amendment 59 is agreed, amendment 75 falls. The question is that amendment 59 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 59. Open the vote. Close the vote. In favour 28, three abstentions, 17 against. Therefore, amendment 59 is agreed. Amendment 75, therefore, falls.
Gwelliant 59: O blaid: 28, Yn erbyn: 17, Ymatal: 3
Derbyniwyd y gwelliant
Methodd gwelliant 75.
Amendment 75 fell.
Sy'n dod â ni i grŵp 14. Grŵp 14 o welliannau yw'r rhai sydd yn ymwneud â sylwadau i gyrff cyhoeddus gan gorff llais y dinesydd. Gwelliant 41 yw'r prif welliant yn y grŵp, ac rwy'n galw ar Angela Burns i gynnig y gwelliant ac i siarad i'r gwelliannau. Angela Burns.
This brings us to group 14, which relates to representations to public bodies by the citizen voice body. The lead amendment in this group is amendment 41, I call on Angela Burns to move the amendment and speak to the other amendments in the group. Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 41 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 41 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Thank you, Llywydd. I'd like to formally move amendments 41 and 42, tabled in my name. This issue was first raised, or amendment 42 was first raised, at Stage 2 by Plaid Cymru spokesperson Helen Mary Jones with my full support. It's in line with committee recommendation 13 at Stage 1. During our evidence sessions, it became very apparent that the body should be able to make representations to Welsh Ministers as this would enable the body to become actively involved in and influence the design of future health and care systems in particular.
The board of community health councils noted that if 'A Healthier Wales' was aimed at putting the citizen's voice at the centre of healthcare, to drive development and delivery of health and social care, the new body should have the right of representation at a national level. Specifically, it was stated that it's more than about making written representations and getting written answers. It's about being in the room when the conversation takes place. It's about being around the table. It's about driving that agenda with policy makers and planners.
The Royal College of Nursing felt that it was important that the citizen voice body should be able to influence the provision of health services. And it's very disappointing that the Minister has continually rejected this recommendation wholesale, on the grounds that Welsh Ministers do not commission or provide services. But of course, Minister, what you do do is you set the direction of travel. That's what the parliamentary review was about. That's what 'A Healthier Wales' is about, and all the iterations that will follow it over the years. We make a lot, don't we, about listening to the voice of the citizen, about staff engagement, about all these soft, fuzzy things, but we actually have to start delivering it, and we have to start engaging with people.
I tabled amendment 42 after further consultation with the board of community health councils at Stage 2, because the amendment as drafted imposes both a duty to respond to the representations, as well as a duty to comply with guidance issued by the Welsh Ministers relating to the representations made.
We would reject amendment 1, again on the basis that this is too weak to be able to respond to the strength of concerns that we received during Stage 1. Guidance alone is not enough in these circumstances. At Stage 2, the Minister was keen to reject the right on the basis that these representations would have to be made public, and that a response to a representation may not be something that should be provided in writing. I would contend that this amendment also clearly states that guidance would be issued about how listed persons would respond. We can also see where guidance fits in, but we're adamant the duty to respond must remain on the face of the Bill.
Amendment 41 amends section 15 on the citizen voice body representation to public bodies, extending it to Welsh Ministers and any other person who makes decisions on behalf of a local authority or NHS body, and we think that this provides a broader approach to representations made.
We do oppose amendment 76, on the basis that amendment 41 widens the list of bodies that the citizen voice body can make representations to. Again, it's the same argument I made at Stage 2; in fact, a similar amendment that was limited to Welsh Ministers was withdrawn at Stage 2 in favour of this amendment.
Diolch, Llywydd. Hoffwn gynnig gwelliannau 41 a 42 yn ffurfiol, a gyflwynwyd yn fy enw i. Codwyd y mater hwn yn gyntaf, neu codwyd gwelliant 42 yn gyntaf, yng Nghyfnod 2 gan lefarydd Plaid Cymru, Helen Mary Jones, gyda'm cefnogaeth lawn. Mae'n unol ag argymhelliad 13 y pwyllgor yng Nghyfnod 1. Yn ystod ein sesiynau tystiolaeth, daeth yn amlwg iawn y dylai'r corff allu cyflwyno sylwadau i Weinidogion Cymru gan y byddai hyn yn galluogi'r corff i gyfrannu'n weithredol at ddyluniad systemau iechyd a gofal yn y dyfodol yn benodol, ac i ddylanwadu ar hynny.
Nododd fwrdd y cynghorau iechyd cymuned os mai nod 'Cymru iachach' yw rhoi llais y dinesydd wrth wraidd gofal iechyd, er mwyn hybu datblygiad a darpariaeth iechyd a gofal cymdeithasol, dylai fod gan y corff newydd yr hawl i gyflwyno sylwadau ar lefel genedlaethol. Yn benodol, nodwyd ei fod yn fwy na chyflwyno sylwadau ysgrifenedig a chael atebion ysgrifenedig. Mae'n ymwneud â bod yn yr ystafell pan fydd y sgwrs yn digwydd. Mae'n ymwneud â bod o gwmpas y bwrdd. Mae'n ymwneud ag ysgogi'r agenda honno gyda llunwyr polisi a chynllunwyr.
Roedd y Coleg Nyrsio Brenhinol o'r farn ei bod yn bwysig y dylai'r corff llais y dinesydd allu dylanwadu ar ddarpariaeth gwasanaethau iechyd. Ac mae'n siomedig iawn bod y Gweinidog wedi gwrthod yn barhaus yr argymhelliad hwn ar raddfa eang, ar y sail nad yw Gweinidogion Cymru yn comisiynu nac yn darparu gwasanaethau. Ond wrth gwrs, Gweinidog, yr hyn yr ydych chi'n ei wneud yw pennu'r cyfeiriad teithio. Dyna oedd pwrpas yr adolygiad seneddol. Dyna beth yw bwriad 'Cymru Iachach', a'r holl fersiynau a fydd yn ei ddilyn dros y blynyddoedd. Rydym ni'n sôn llawer, onid ydym ni, am wrando ar lais y dinesydd, am ymgysylltu â staff, am yr holl bethau meddal, niwlog hyn, ond mae'n rhaid i ni ddechrau ei gyflawni, ac mae'n rhaid i ni ddechrau ymgysylltu â phobl.
Cyflwynais i welliant 42 ar ôl ymgynghori ymhellach â bwrdd y cynghorau iechyd cymuned yng Nghyfnod 2, gan fod y gwelliant fel y'i drafftiwyd yn gosod dyletswydd i ymateb i'r sylwadau, yn ogystal â dyletswydd i gydymffurfio â chanllawiau a gyhoeddwyd gan Weinidogion Cymru sy'n ymwneud â'r sylwadau a wnaed.
Byddem ni'n gwrthod gwelliant 1, eto ar y sail ei fod yn rhy wan i allu ymateb i gryfder y pryderon a gawsom yn ystod Cyfnod 1. Nid yw canllawiau yn unig yn ddigon o dan yr amgylchiadau hyn. Yng Nghyfnod 2, roedd y Gweinidog yn awyddus i wrthod yr hawl ar y sail y byddai'n rhaid i'r sylwadau hyn gael eu gwneud yn gyhoeddus, ac efallai na fyddai ymateb i sylwadau yn rhywbeth y dylid ei ddarparu yn ysgrifenedig. Byddwn yn dadlau bod y gwelliant hwn hefyd yn datgan yn glir y byddai canllawiau'n cael eu cyhoeddi ynghylch sut y byddai personau rhestredig yn ymateb. Gallwn hefyd weld lle mae'r canllawiau'n berthnasol, ond rydym ni'n bendant y dylai'r ddyletswydd i ymateb aros ar wyneb y Bil.
Mae gwelliant 41 yn diwygio adran 15 ar gynrychiolaeth y corff llais y dinesydd i gyrff cyhoeddus, gan ei ymestyn i Weinidogion Cymru ac unrhyw berson arall sy'n gwneud penderfyniadau ar ran awdurdod lleol neu gorff GIG, ac rydym yn credu bod hyn yn darparu dull ehangach ar gyfer sylwadau a wneir.
Rydym yn gwrthwynebu gwelliant 76, ar y sail bod gwelliant 41 yn ehangu'r rhestr o gyrff y gall y corff llais y dinesydd gyflwyno sylwadau iddynt. Unwaith eto, dyma'r un ddadl â'r un a wneuthum yng Nghyfnod 2; yn wir, tynnwyd gwelliant tebyg a oedd yn gyfyngedig i Weinidogion Cymru yn ôl yng Nghyfnod 2 o blaid y gwelliant hwn.
Our amendments here specify that not only should Welsh Ministers be able to be recipients of representation by the CVB, as is proposed by the Conservatives, but that if they do receive representation the Government then has to provide a response. So, I would ask the Conservatives to perhaps look at ours as an improvement on their amendment—or at the very least, if your amendments fall, that you consider supporting ours as having another crack at it. I do appeal for support from across the Senedd.
I'm starting to think that we're talking about a dental Bill here, because I'm going to talk about teeth again. [Laughter.] This is another one of those elements where we're calling for this Bill to have real teeth; rather than talk about raising standards in ambiguous terms, that there are actual steps that are supported through legislation to make sure that improvements happen and, when concerns are raised, that they are acted upon. That is precisely what our amendments here are designed to do.
This is vitally important, I think, to ensure the CVB does have teeth and is able to hold the Minister to account. I know he doesn't like to be reminded of the fact too often, but he is actually responsible for running the health service in Wales, and I think it's pretty relevant, therefore, to provide the CVB with the power to make representations to him and to his successors. And, of course, it's also important that any body in receipt of a submission provides a written response, otherwise the CVB will just be on a list of organisations that perhaps feel that they are being ignored. So, we think that this is extremely important. A failure to back these amendments today would simply add further evidence to our view that this legislation is really about removing an effective scrutiny body, replacing it with a toothless body, and, again, another reason why we can't support the Bill.
Mae ein gwelliannau ni yn y fan yma yn nodi nid yn unig y dylai Gweinidogion Cymru allu derbyn sylwadau gan y corff llais y dinesydd, fel y cynigir gan y Ceidwadwyr, ond os ydyn nhw'n derbyn sylwadau, ei bod yn ofynnol wedyn i'r Llywodraeth roi ymateb. Felly, rwyf yn gofyn i'r Ceidwadwyr edrych, o bosibl, ar ein gwelliant ni fel pe byddai'n welliant ar eu gwelliant nhw—neu o leiaf, os bydd eich gwelliannau chi'n methu, eich bod yn ystyried cefnogi ein gwelliant ni fel cael cyfle i roi cynnig arall arni. Rwy'n apelio arnoch i gefnogi o bob rhan o'r Senedd.
Rwy'n dechrau meddwl ein bod ni'n sôn am Fil deintyddol yn y fan yma, achos rwy'n mynd i sôn am ddannedd unwaith eto. [Chwerthin.] Dyma un arall o'r elfennau hynny lle'r ydym ni'n galw ar i'r Bil hwn fod â dannedd gwirioneddol; yn hytrach na sôn am godi safonau mewn termau amwys, bod yna gamau gwirioneddol yn cael eu cefnogi drwy ddeddfwriaeth i wneud yn siŵr bod gwelliannau'n digwydd a, phan godir pryderon, y gweithredir arnyn nhw. Dyna'n union y bwriedir i'n gwelliannau ni ei wneud.
Mae hyn yn hanfodol bwysig, yn fy marn i, i sicrhau bod gan y corff llais y dinesydd ddannedd a'i fod yn gallu dwyn y Gweinidog i gyfrif. Rwy'n gwybod nad yw'n hoffi cael ei atgoffa o'r ffaith yn rhy aml, ond fe sy'n gyfrifol am weithredu'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru, ac rwy'n credu ei bod hi'n eithaf perthnasol, felly, i roi'r pŵer i'r corff llais y dinesydd gyflwyno sylwadau iddo ef ac i'w olynwyr. Ac, wrth gwrs, mae hefyd yn bwysig bod unrhyw gorff sy'n derbyn sylwadau yn darparu ymateb ysgrifenedig, neu fel arall ni fydd y corff llais y dinesydd yn ddim byd ond rhestr o sefydliadau sydd efallai yn teimlo eu bod yn cael eu hanwybyddu. Felly, rydym ni'n credu bod hyn yn hynod o bwysig. Byddai methu â chefnogi'r gwelliannau hyn heddiw yn gwneud dim ond ychwanegu rhagor o dystiolaeth at ein barn bod y ddeddfwriaeth hon yn ymwneud mewn gwirionedd â dileu corff craffu effeithiol, gan roi corff heb ddannedd yn ei le, ac, unwaith eto, rheswm arall pam na allwn ni gefnogi'r Bil.
Diolch, Llywydd. To be an effective champion, the citizen voice body must be heard. The community health councils have been an effective champion for Welsh patients, in part, because of their right to be heard. Public bodies have to take notice of representations made by CHCs. The amendments tabled by Angela and Rhun extend this duty to the citizen voice body. If this new body is to be our voice, public bodies should have to listen to what they have to say. We no longer live in an era when healthcare was dictated to us; patients have a right to be involved in their own health and care. It is therefore essential that the citizen's voice be heard when it comes to planning and delivering services and changes to those services. Without amendments 41 and 42, the new body is a citizens' body, but without a voice.
Diolch, Llywydd. I fod yn hyrwyddwr effeithiol, mae'n rhaid i'r corff llais y dinesydd gael ei glywed. Mae'r cynghorau iechyd cymuned wedi bod yn hyrwyddwr effeithiol i gleifion Cymru, yn rhannol, oherwydd eu hawl i gael eu clywed. Mae'n rhaid i gyrff cyhoeddus gymryd sylw o sylwadau sy'n cael eu gwneud gan Gynghorau Iechyd Cymuned. Mae'r gwelliannau a gyflwynwyd gan Angela a Rhun yn ymestyn y ddyletswydd hon i'r corff llais y dinesydd. Os yw'r corff newydd hwn yn mynd i fod yn llais i ni, dylai fod yn rhaid i gyrff cyhoeddus wrando ar yr hyn sydd ganddyn nhw i'w ddweud. Nid ydym ni'n byw mewn oes pan oedd gofal iechyd yn cael ei orchymyn i ni mwyach; mae gan gleifion hawl i fod yn rhan o'u hiechyd a'u gofal eu hunain. Mae'n hanfodol felly bod llais y dinesydd yn cael ei glywed pan ddaw'n fater o gynllunio a darparu gwasanaethau a newidiadau i'r gwasanaethau hynny. Heb welliannau 41 a 42, mae'r corff newydd yn gorff i'r dinesydd, ond heb lais.
Y Gweinidog, Vaughan Gething.
The Minister, Vaughan Gething.
Thank you, Llywydd. All of the amendments in this group relate to representations being made by the citizen voice body and the response that should be provided to them, but they, of course, have different permutations. And I do want to make clear again that, despite the language being used, refusing to agree to amendments 42 or 77 are not examples or evidence of bad faith, or a deliberate desire on the part of the Government to emasculate the current CHC movement and replace them with a toothless body. There is room for honest disagreement, as I recognise both within my own party, and across this Chamber as well. And we have drafted the Bill to enable the citizen voice body to make representations to NHS bodies and local authorities, as organisations that provide or commission the vast majority of health and social care in Wales. As such, they are best placed to take an overview of services in their area, and be most effective in compelling changes on the ground, and responding to the matters related to their representations.
Both of the amendments in this group seek to add Welsh Ministers to the list of bodies to whom the citizen voice body may make representations. I've been clear that there is nothing to prevent the citizen voice body from corresponding with Welsh Ministers, and, as with any key stakeholders, we don't just take that body's views into account in exercising our relevant functions, including policy and legislation, but we already ensure that we do respond to people who write to Welsh Ministers. Any and every Welsh Government-sponsored body that writes to Ministers receives a response, and that would be exactly the same in terms of the normal ongoing dialogue with Welsh Ministers and the new citizen voice body.
Amendment 41 also refers to representations to be made to any other person or body who makes decisions or exercises functions on behalf of a local authority or an NHS body. And that was not, of course, a Health, Social Care and Sport Committee recommendation. It is, though, incredibly broad. It could be particularly onerous for smaller providers of social services, especially in view of the requirement in amendment 42 for providers to publish their response on their website—not all providers actually have websites. But I do have real concern about the requirement to publish all responses.
The body's ability to make representations is deliberately very broad. This does mean, however, that it may not be appropriate in some instances to publish responses. The person or people who the citizen voice body are making representations on their behalf may not want to have representations published. However, the amendment that Members are asked to vote for gives absolutely no flexibility in respect of amendments 42 and 77, and the drafting of the amendments really does matter. It doesn't say that they 'may' publish, or 'should consider' publishing; the amendments make very clear, in either version, that they 'must' publish their response on their website. And you can't amend that clear and unambiguous statutory requirement in guidance.
Placing these duties on service providers runs contrary to the approach taken under the Regulation and Inspection of Social Care (Wales) Act 2016 that this place has already passed—to place proportionate duties on service providers, empowering them to find the best ways of meeting regulatory requirements. It is appropriate that representations are made to the bodies that have statutory responsibility to the public for providing health and social care—local authorities and our NHS. And that is what the Bill provides for. I don't agree that there is a need for further provision on this—the citizen voice body will have ample opportunity to shape national policy and highlight best practice, as the body is being designed to do.
In terms of the requirement for a response to representations that sets out the extent to which the recipient accepts the representation, and any actions that the recipient intends to take, that is formulaic and potentially, encourages an adversarial rather than a co-operative approach. And it doesn't take account of the fact that it may be more appropriate—within the context of the particular circumstances of the kind of representation being made—to deal with matters as part of an outcome-focused discussion, rather than formal written correspondence, through a prescribed process, as amendments 42 and 77 would require.
The Government amendment in this group seeks to resolve what we understand is the chief concern and desire: for NHS bodies and local authorities to have a clear system for dealing with representations received from the citizen voice body that is proportionate to the issues raised in the representation; for the citizen voice body to be kept appraised of progress in dealing with their representation; and, crucially, to make sure that they are advised of the outcome to their representation. The Government amendment will ensure—through statutory guidance—that NHS bodies and local authorities have that proportionate and operational procedure in place for considering and responding to representations. And I believe that that will be conducive to ongoing working relationships between the parties, and will mean that the body is advised of the eventual outcome of making any representation. And I ask Members to support the Government amendment in this group.
Diolch, Llywydd. Mae'r holl welliannau yn y grŵp hwn yn ymwneud â sylwadau sy'n cael eu gwneud gan gorff llais y dinesydd a'r ymateb y dylid ei roi iddyn nhw, ond, wrth gwrs, mae gwahanol bosibiliadau'n deillio ohonyn nhw. A hoffwn ei gwneud yn eglur unwaith eto, er gwaethaf yr iaith sy'n cael ei defnyddio, nid yw gwrthod cytuno i welliannau 42 na 77 yn enghreifftiau na'n dystiolaeth o anonestrwydd, nac yn ddymuniad bwriadol ar ran y Llywodraeth i ddirymu'r mudiad Cynghorau Iechyd Cymuned presennol a'u disodli nhw gyda chorff heb ddannedd. Ceir lle i anghytuno'n onest, fel yr wyf i'n cydnabod o fewn fy mhlaid fy hun, ac ar draws y Siambr hon hefyd. Ac rydym ni wedi drafftio'r Bil i alluogi'r corff llais y dinesydd i wneud sylwadau i gyrff y GIG ac i awdurdodau lleol, fel sefydliadau sy'n darparu neu'n comisiynu'r mwyafrif llethol o wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru. Fel y cyfryw, nhw sydd yn y sefyllfa orau i gymryd trosolwg o'r gwasanaethau yn eu hardaloedd, a bod yn fwyaf effeithiol o ran gwneud newidiadau grymus ar lawr gwlad, ac ymateb i'r materion sy'n gysylltiedig â'u sylwadau.
Mae'r ddau welliant yn y grŵp hwn yn ceisio ychwanegu Gweinidogion Cymru at y rhestr o gyrff y caiff y corff llais y dinesydd wneud sylwadau iddyn nhw. Rwyf i wedi bod yn eglur nad oes dim i atal y corff llais y dinesydd rhag gohebu â Gweinidogion Cymru, ac, fel gydag unrhyw randdeiliaid allweddol, nid ydym ni'n ystyried barn y corff hwnnw yn unig wrth arfer ein swyddogaethau perthnasol, gan gynnwys polisi a deddfwriaeth, ond rydym ni eisoes yn sicrhau ein bod ni'n ymateb i bobl sy'n ysgrifennu at Weinidogion Cymru. Mae unrhyw a phob corff a noddir gan Lywodraeth Cymru sy'n ysgrifennu at Weinidogion yn cael ymateb, a byddai hynny'n union yr un fath o ran y ddeialog barhaus arferol gyda Gweinidogion Cymru a'r corff llais y dinesydd newydd.
Mae gwelliant 41 hefyd yn cyfeirio at sylwadau i'w gwneud i unrhyw berson neu gorff arall sy'n gwneud penderfyniadau neu'n arfer swyddogaethau ar ran awdurdod lleol neu gorff GIG. Ac nid argymhelliad gan y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon oedd hwnnw, wrth gwrs. Er hynny, mae'n anhygoel o eang. Gallai fod yn arbennig o feichus i ddarparwyr gwasanaethau cymdeithasol llai o faint, yn enwedig o ystyried y gofyniad yng ngwelliant 42 i ddarparwyr gyhoeddi eu hymateb ar eu gwefan—nid oes gan bob darparwr wefannau mewn gwirionedd. Ond rwy'n pryderu'n wirioneddol am y gofyniad i gyhoeddi'r holl ymatebion.
Mae gallu'r corff i wneud sylwadau yn eang iawn yn fwriadol. Fodd bynnag, mae hyn yn golygu efallai na fydd yn briodol mewn rhai achosion i gyhoeddi ymatebion. Efallai na fydd y person neu'r bobl y mae'r corff llais y dinesydd yn gwneud sylwadau ar eu rhan eisiau i sylwadau gael eu cyhoeddi. Fodd bynnag, nid yw'r gwelliant y gofynnir i Aelodau bleidleisio drosto yn rhoi dim hyblygrwydd o gwbl o ran gwelliannau 42 a 77, ac mae'r ffordd y mae'r gwelliannau wedi eu drafftio yn wirioneddol bwysig. Nid yw'n dweud 'y cânt' gyhoeddi, neu 'y dylent ystyried' cyhoeddi; mae'r gwelliannau'n ei gwneud yn eglur iawn, yn y naill fersiwn neu'r llall, bod yn 'rhaid' iddyn nhw gyhoeddi eu hymateb ar eu gwefan. Ac ni allwch chi ddiwygio'r gofyniad statudol eglur a diamwys hwnnw mewn canllawiau.
Mae neilltuo'r dyletswyddau hyn i ddarparwyr gwasanaeth yn mynd yn groes i'r dull a ddilynir o dan Ddeddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016 y mae'r lle hwn eisoes wedi ei phasio—i osod dyletswyddau cymesur ar ddarparwyr gwasanaeth, gan eu grymuso i ddod o hyd i'r ffyrdd gorau o fodloni gofynion rheoliadol. Mae'n briodol bod sylwadau'n cael eu gwneud i'r cyrff sydd â chyfrifoldeb statudol i'r cyhoedd am ddarparu gofal iechyd a chymdeithasol—awdurdodau lleol a'n GIG. A dyna mae'r Bil yn darparu ar ei gyfer. Nid wyf i'n cytuno bod angen darpariaeth bellach ar hyn—bydd gan y corff llais y dinesydd ddigon o gyfle i lunio polisi cenedlaethol a thynnu sylw at arfer gorau, fel y mae'r corff yn cael ei gynllunio i'w wneud.
O ran y gofyniad am ymateb i sylwadau sy'n nodi i ba raddau y mae'r derbynnydd yn derbyn y sylw, ac unrhyw gamau y mae'r derbynnydd yn bwriadu eu cymryd, mae hwnnw'n fformiwläig ac o bosibl yn annog dull gwrthwynebol yn hytrach na chydweithredol. Ac nid yw'n cymryd i ystyriaeth y ffaith y gallai fod yn fwy priodol—yng nghyd-destun amgylchiadau penodol y math o sylwadau sy'n cael eu gwneud—i ymdrin â materion yn rhan o drafodaeth sy'n canolbwyntio ar ganlyniadau, yn hytrach na gohebiaeth ysgrifenedig ffurfiol, trwy broses ragnodedig, fel y byddai gwelliannau 42 a 77 yn ei gwneud yn ofynnol.
Mae gwelliant y Llywodraeth yn y grŵp hwn yn ceisio datrys yr hyn a ddeallwn yw'r prif bryder a'r dymuniad: i gyrff y GIG ac awdurdodau lleol gael system eglur ar gyfer ymdrin â sylwadau a dderbynnir gan y corff llais y dinesydd sy'n gymesur â'r materion a godir yn y sylwadau; i'r corff llais y dinesydd gael gwybod am hynt y gwaith o ymdrin â'i sylwadau; ac, yn hollbwysig, i wneud yn siŵr ei fod yn cael ei hysbysu am ganlyniad eu sylwadau. Bydd gwelliant y Llywodraeth yn sicrhau—trwy ganllawiau statudol—bod gan gyrff y GIG ac awdurdodau lleol y weithdrefn gymesur a gweithredol honno ar waith ar gyfer ystyried sylwadau ac ymateb iddyn nhw. Ac rwy'n credu y bydd hynny'n ffafriol i berthynas waith barhaus rhwng y partïon, ac yn golygu bod y corff yn cael ei hysbysu am ganlyniad terfynol gwneud unrhyw sylwadau. A gofynnaf i'r Aelodau gefnogi gwelliant y Llywodraeth yn y grŵp hwn.
Angela Burns i ymateb.
Angela Burns to reply.
Thank you very much indeed. There is a bit of an issue here, really, isn't there? I didn't just sort of sit down and knock out these amendments in the dark one night; I actually had a lawyer team who worked on it. So when you stand there and say, as you have done a couple of times throughout this, 'This isn't written very well, this isn't in the right terminology, this says this, that or the other', I want to make it very clear that I also—it's not just your lawyers in the room, there are our lawyers in the room. And they are very clear that these amendments actually allow that element of discretion. They're very clear that the guidance could be issued about how listed persons would respond. So you don't have to actually put out in the public sphere exactly what is said.
Diolch yn fawr iawn. Mae dipyn o broblem yn y fan yma, mewn gwirionedd, onid oes? Wnes i ddim ryw eistedd i lawr a llunio'r gwelliannau hyn yn y tywyllwch un noson; roedd gen i dîm o gyfreithwyr a weithiodd arnyn nhw. Felly pan eich bod chi'n sefyll yn y fan yna ac yn dweud, fel rydych chi wedi ei wneud unwaith neu ddwy drwy gydol hyn, 'Nid yw hwn wedi ei ysgrifennu'n dda iawn, nid dyma'r derminoleg gywir, mae hyn yn dweud hyn, hyn neu hynna', rwyf i eisiau ei gwneud yn eglur iawn fy mod innau hefyd—nid eich cyfreithwyr chi yn unig sydd yn yr ystafell, mae ein cyfreithwyr ni yn yr ystafell. Ac maen nhw'n eglur iawn bod y gwelliannau hyn yn caniatáu'r elfen honno o ddisgresiwn. Maen nhw'n eglur iawn y gellid cyhoeddi'r canllawiau ynghylch sut y byddai unigolion rhestredig yn ymateb. Felly nid oes rhaid i chi roi'r union hyn sy'n cael ei ddweud yn y parth cyhoeddus.
Can I just refer to amendment 42(6)?
'As soon as reasonably practicable, the recipient of the representation must publish the response prepared under subsection (4) on their website'.
That leaves no room for any discretion whatsoever; the word 'must' in this drafting is very clear and unambiguous.
A gaf i gyfeirio at welliant 42(6)?
Cyn gynted ag y bo'n rhesymol ymarferol, mae'n rhaid i dderbynnydd y sylwadau gyhoeddi'r ymateb a baratowyd o dan is-adran (4) ar ei wefan.
Nid yw hynny'n gadael unrhyw le ar gyfer unrhyw ddisgresiwn o gwbl; mae'r gair 'rhaid' yn y drafft hwn yn eglur iawn ac yn ddiamwys.
Yes, but you don't have to put their name, their address, their rank and serial number. So I think you are being a tad disingenuous here. And that's what the guidance can lay out. And this is taking legal advice; all opposition parties work with teams of lawyers—it isn't just the Government that has these guys who know what they're talking about. So that's my first observation on this.
My second observation on this is that it's more than just about writing in and getting you to write back. This is about the citizen voice body actually being able to engage with Welsh Ministers, and start to help formulate the direction of travel for the delivery of health services in Wales, how it reflects in their local areas. And that's why we've tabled these amendments, and that's why we're asking Members to support them.
Ie, ond nid oes yn rhaid i chi roi eu henw, eu cyfeiriad, eu swydd a'u rhif cyfresol. Felly, rwy'n credu eich bod chi'n bod braidd yn annidwyll yn y fan yma. A dyna y gall y canllawiau ei gyflwyno. Ac mae hyn o gymryd cyngor cyfreithiol; mae'r holl wrthbleidiau yn gweithio gyda thimau o gyfreithwyr—nid y Llywodraeth yn unig sydd â'r bobl hyn sy'n gwybod am beth y maen nhw'n sôn. Felly dyna fy sylw cyntaf ar hyn.
Fy ail sylw ar hyn yw ei fod yn fwy na dim ond ysgrifennu i mewn a'ch cael chi i ysgrifennu yn ôl. Mae hyn yn ymwneud â'r corff llais y dinesydd yn gallu wir ymgysylltu â Gweinidogion Cymru, a dechrau helpu i bennu'r cyfeiriad teithio ar gyfer darparu gwasanaethau iechyd yng Nghymru, sut y mae'n adlewyrchu yn eu hardaloedd lleol. A dyna pam yr ydym ni wedi cyflwyno'r gwelliannau hyn, a dyna pam yr ydym ni'n gofyn i'r Aelodau eu cefnogi nhw.
Os derbynnir gwelliant 41, bydd gwelliant 76 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 41? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 41. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 33 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 41 wedi ei wrthod.
If amendment 41 is agreed, amendment 76 falls. The question is that amendment 41 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 41. Open the vote. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 33 against. Therefore, amendment 41 is not agreed.
Gwelliant 41: O blaid: 15, Yn erbyn: 33, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 41: For: 15, Against: 33, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 76 sydd nesaf. Rhun ap Iorwerth.
Amendment 76 is next. Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 76 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 76 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 76? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symud i bleidlais ar welliant 76, yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 76.
The question is that amendment 76 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 76 in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 76 is not agreed.
Gwelliant 76: O blaid: 21, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 76: For: 21, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 1 yw'r gwelliant nesaf. Gweinidog.
Amendment 1 is the next amendment. Minister.
Cynigiwyd gwelliant 1 (Vaughan Gething).
Amendment 1 (Vaughan Gething) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rŷn ni'n symud i bleidlais ar welliant 1, felly, yn enw Vaughan Gething. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, neb yn ymatal, 11 yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 1.
The question is that amendment 1 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore move to a vote on amendment 1 in the name of Vaughan Gething. Open the vote. Close the vote. In favour 37, no abstentions, 11 against. Therefore, amendment 1 is agreed.
Gwelliant 1: O blaid: 37, Yn erbyn: 11, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Gwelliant 42 yw'r nesaf. Ydy e'n cael ei symud gan Angela Burns?
Amendment 42 is the next amendment. Is it being moved by Angela Burns?
Cynigiwyd gwelliant 42 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 42 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally, Llywydd.
Yn ffurfiol, Llywydd.
Os derbynnir gwelliant 42, bydd gwelliant 77 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 42? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rŷn ni'n symud i bleidlais ar welliant 42. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 33 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 42 wedi ei wrthod.
If amendment 42 is agreed, amendment 77 falls. The question is that amendment 42 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 42. Open the vote. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 33 against. Therefore, amendment 42 is not agreed.
Gwelliant 42: O blaid: 15, Yn erbyn: 33, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 42: For: 15, Against: 33, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 77, Rhun ap Iorwerth.
Amendment 77, Rhun ap Iorwerth.
Cynigiwyd gwelliant 77 (Rhun ap Iorwerth).
Amendment 77 (Rhun ap Iorwerth) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 77? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais ar welliant 77, yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 77 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 77, in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 21, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 77: O blaid: 21, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 77: For: 21, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 20 sydd nesaf—Angela Burns.
Amendment 20 is next—Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 20 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 20 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally, Llywydd.
Yn ffurfiol, Llywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 20? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 20, felly.
The question is that amendment 20 be agreed to. Does any Member object? Amendment 20 is agreed, therefore.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 15 yw'r grŵp nesaf o welliannau ac mae'r rhain yn ymwneud â chwynion ar y cyd. Gwelliant 43 yw'r prif welliant, a dwi'n galw ar Angela Burns i gynnig y gwelliant.
Group 15 is the next group of amendments, and they relate to joint complaints. Amendment 43 is the lead amendment in the group and I call on Angela Burns to move the amendment.
Cynigiwyd gwelliant 43 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 43 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Thank you, Llywydd. I'd like to formally move the amendments 43 and 47, tabled in my name. Amendment 43, Minister, is a probing amendment and it relates to requiring NHS bodies and local authorities to work together where a complaint is raised, which relates to both of them, and amendment 47 is consequential to amendment 43.
Now, these amendments are based on evidence submitted by the Public Services Ombudsman for Wales to the committee during Stage 1 and further discussions that we've had at Stages 2 and 3. In written evidence, the ombudsman noted his disappointment that the Welsh Government did not proceed with its proposals on joint investigations and the alignment of NHS social services complaints procedures within its White Paper. And I know that this has raised concern with a number of Members, because more often, now, people are having support from the NHS and from social services. And if there is an issue, sometimes it's extremely difficult to say whether the issue is on the health bit or the social services bit, or it might be an issue that actually connects with both. Then to ask the citizen to start two separate complaints processes or raising their concerns via two separate processes for the same issue is actually a big ask, and this is all about making the life of the citizen more direct, easier to manage and less confrontational. That's why I've tabled these amendments, because what we want to see is a joint system only on the instances where the complaints that are being raised are about something that affects both NHS and social services.
Now, I did listen very carefully to the Minister, and that's why this is a probing amendment, because you have said that you want to have a unified complaints process. And I've also heard you say that it will take time to put in place, but it's actually very complicated in that the way an NHS complaint is processed is very different to the way a social services complaint is processed and that, very often, the NHS complaint, because it tends to be much more clinical, will often take much longer because there are far more people who have to be brought in to play and you've got to listen to the consultants and everybody who is involved in it. Whereas, quite often, a social services case might be much more direct and easier to deal with, and marrying the two different types of complaints processes can be very hard. So, I understand that and I agree with you. But what I'm concerned about is how long it might take.
We already heard in the previous amendment that we're seven years on and things that were vital that had been promised still haven't happened. When we discussed this, we did talk about an anticipatory amendment, and the point of an anticipatory amendment is to have, within this Bill, the ability for the Welsh Minister to say, 'At a point in the future, guess what, health and social care, I've given you all this time to get your act together, to put your complaints processes together, to help the citizen'—and this is all about helping the citizen—'you still haven't done it, so now I'm going to enact this bit of the Bill that will make you get on and do it.' This is what amendments 43 and 47 are about.
I am concerned that there's been a row-back on our discussions over an anticipatory amendment. I do accept you haven't given up on the ambition to have a more unified complaints process. I do welcome your promise that officials will look to arrange a round-table discussion before the summer recess, with the relevant departments. I do think this is still in danger of being kicked into the long grass again, without a statutory commitment.
This is why I've put these amendments forward. I'd be interested to hear, Minister, what you have to say. These amendments allow you to draw together all the stakeholders that need to be consulted. They allow you to drive a future joint complaints process forward through a regulatory framework. In consultation with the Public Services Ombudsman for Wales, we believe that agreement can be reached within six months of this section coming into force, and I would urge Members to support these amendments.
Diolch, Llywydd. Hoffwn gynnig gwelliannau 43 a 47 yn ffurfiol, a gyflwynwyd yn fy enw i. Mae gwelliant 43, Gweinidog, yn welliant treiddgar ac mae'n ymwneud â'i gwneud yn ofynnol i gyrff y GIG ac awdurdodau lleol gydweithio pan fydd cwyn yn cael ei gwneud, sy'n berthnasol i'r ddau ohonyn nhw, ac mae gwelliant 47 yn ganlyniadol i welliant 43.
Nawr, mae'r gwelliannau hyn yn seiliedig ar dystiolaeth a gyflwynwyd gan Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru i'r pwyllgor yn ystod Cyfnod 1 a thrafodaethau pellach a gawsom ni yng Nghyfnodau 2 a 3. Mewn tystiolaeth ysgrifenedig, nododd yr ombwdsmon ei siom na wnaeth Llywodraeth Cymru fwrw ymlaen â'i chynigion ar ymchwiliadau ar y cyd a chysoni gweithdrefnau cwynion gwasanaethau cymdeithasol y GIG yn ei Phapur Gwyn. A gwn fod hyn wedi codi pryderon ymhlith nifer o Aelodau, oherwydd yn amlach, nawr, mae pobl yn cael cymorth gan y GIG a chan wasanaethau cymdeithasol. Ac os oes problem, weithiau mae'n anodd iawn dweud a yw'r broblem yn ymwneud â'r rhan iechyd neu'r rhan gwasanaethau cymdeithasol, neu gallai fod yn broblem sy'n gysylltiedig â'r ddau. Mae gofyn i'r dinesydd wedyn ddechrau dwy broses gwyno ar wahân neu fynegi ei bryderon trwy ddwy broses ar wahân ar gyfer yr un mater yn ofyn mawr, a holl ddiben hyn yw gwneud bywyd y dinesydd yn fwy uniongyrchol, yn haws ei reoli ac yn llai gwrthdrawiadol. Dyna pam yr wyf i wedi cyflwyno'r gwelliannau hyn, gan mai'r hyn yr ydym ni eisiau ei weld yw system ar y cyd dim ond yn yr achosion pan fo'r cwynion sy'n cael eu gwneud yn ymwneud â rhywbeth sy'n effeithio ar y GIG a gwasanaethau cymdeithasol.
Nawr, fe wnes i wrando'n astud iawn ar y Gweinidog, a dyna pam mae hwn yn welliant treiddgar, gan eich bod chi wedi dweud eich bod chi eisiau cael proses gwynion unedig. Ac rwyf i hefyd wedi eich clywed chi'n dweud y bydd yn cymryd amser i'w rhoi ar waith, ond mae'n gymhleth iawn mewn gwirionedd gan fod y ffordd y caiff cwyn yn y GIG ei phrosesu yn wahanol iawn i'r ffordd y caiff cwyn am wasanaethau cymdeithasol ei phrosesu ac, yn aml iawn, bydd y gŵyn am y GIG, gan ei bod yn tueddu i fod yn llawer mwy clinigol, yn aml yn cymryd llawer mwy o amser gan fod llawer mwy o bobl y mae'n rhaid eu cynnwys ac y mae'n rhaid i chi wrando ar y meddygon ymgynghorol a phawb sy'n ymwneud ag ef. Tra, yn aml iawn, gallai achos gwasanaethau cymdeithasol fod yn llawer mwy uniongyrchol a haws ymdrin ag ef, a gall cyfuno'r ddau wahanol fath o broses gwynion fod yn anodd iawn. Felly, rwy'n deall hynny ac rwy'n cytuno â chi. Ond yr hyn yr wyf i'n pryderu yn ei gylch yw pa mor hir y gallai ei gymryd.
Clywsom eisoes yn y gwelliant blaenorol ein bod ni saith mlynedd yn ddiweddarach ac nid yw pethau a oedd yn hanfodol ac a addawyd wedi digwydd byth. Pan drafodwyd hyn gennym ni, fe wnaethom ni siarad am welliant rhagweledol, a diben gwelliant rhagweledol yw cael, o fewn y Bil hwn, y gallu i Weinidog Cymru ddweud, 'Ar adeg yn y dyfodol, wyddoch chi beth, iechyd a gofal cymdeithasol, rwyf i wedi rhoi'r holl amser yma i chi gael trefn ar bethau, i drefnu eich prosesau cwynion, i helpu'r dinesydd'—a holl ddiben hyn yw helpu'r dinesydd—'rydych chi'n dal i fod heb ei wneud, felly nawr rwy'n mynd i ddeddfu'r rhan hon o'r Bil a fydd yn eich gorfodi i fwrw ymlaen a'i wneud.' Dyma ddiben gwelliannau 43 a 47.
Rwy'n poeni y cefnwyd ar ein trafodaethau ynghylch gwelliant rhagweledol. Rwy'n derbyn nad ydych chi wedi cefnu ar yr uchelgais i gael proses gwynion fwy unedig. Rwy'n croesawu eich addewid y bydd swyddogion yn ceisio trefnu trafodaeth bwrdd crwn cyn toriad yr haf, gyda'r adrannau perthnasol. Rwy'n credu bod perygl o hyd y bydd hyn yn cael ei fwrw o'r neilltu eto, heb ymrwymiad statudol.
Dyna pam yr wyf i wedi cyflwyno'r gwelliannau hyn. Byddai gen i ddiddordeb mewn clywed, Gweinidog, beth sydd gennych chi i'w ddweud. Mae'r gwelliannau hyn yn caniatáu i chi ddod â'r holl randdeiliaid y mae angen ymgynghori â nhw ynghyd. Maen nhw'n caniatáu i chi sbarduno proses gwynion ar y cyd yn y dyfodol yn ei blaen drwy fframwaith rheoleiddio. Mewn ymgynghoriad ag Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru, rydym ni'n credu y gellir dod i gytundeb o fewn chwe mis ar ôl i'r adran hon ddod i rym, ac rwyf yn annog yr Aelodau i gefnogi'r gwelliannau hyn.
Mi allaf gadarnhau y byddaf i a'r grŵp yn cefnogi'r gwelliannau yma. Y rheswm am hynny ydy dwi'n meddwl bod yna fodd yn fan hyn i annog gwell gweithio ar y cyd, a hynny yn enwedig lle mae cwynion yn ymwneud â'r gofod yna lle mae'r rhyngweithio'n digwydd go iawn rhwng y gofal cymdeithasol a gofal iechyd.
I can confirm that I and the group will be supporting these amendments. The reason for that is that I think that there is a means here of encouraging better joint working, particularly where complaints relate to that space where the interaction truly happens between health and social care.
Y Gweinidog i ymateb.
The Minister to reply.
I'm sorry to have to disappoint Angela Burns again, but as Members will know, there were identical amendments on joint complaints tabled at Stage 2, as Angela Burns has indicated. I still don't believe the Bill would be a suitable vehicle to bring these changes forward. Responses to the White Paper consultation and subsequent consideration have indicated further engagement in the area is needed with a range of stakeholders to help develop the policy in the area.
In terms of what the proposed amendment does, my concern is that it is potentially too restrictive. For instance, it requires NHS bodies and local authorities to conduct a joint investigation into concerns raised under the NHS complaints procedure and under the social services complaints procedure regulations. That does not cover the large number of social services complaints made by children under the Representations Procedures (Wales) Regulations 2014, nor does it take account of complaints that are made directly to providers of regulated social care services, such as care homes and domiciliary care providers. This route is particularly relevant for those whose care and support is not managed or arranged by a local authority.
The committee itself recognised that considering the best approach for joint complaints,
'is not a straightforward piece of work',
and urged the Government to continue to work with stakeholders to find ways to simplify the process. I have, as Angela Burns has mentioned, committed to convening a round-table discussion with that wide range of stakeholders to consider how the process could apply to NHS complaints, local authority complaints as well as complaints brought against providers of regulated social care.
There are a number of key stakeholders that need to be involved in delivering on this ambition and work to be undertaken to ensure we deliver effective joint complaints arrangements. Officials are already working to arrange that round-table discussion before summer recess. But I do think that the six-month time frame that Angela Burns refers to in the amendment would be an overly optimistic time frame to be able to complete all of this in good time, even if we were in normal times, and, of course, we're not, in terms of the particular challenges that we know that we're going to face.
But we're taking this approach in this area of joint complaints to bring together a number of different strands that we know have to be in the same place at the same time. As I outlined during Stage 2, the fact that the body will have the ability to assist someone bringing a complaint about health and social care, demonstrates our commitment to making things easier for people who have complaints that span these two areas.
To reiterate, our approach remains to continue to work with NHS Wales organisations, local government and other bodies to discuss ways of making the process simpler for people who have those complaints across health and social care. I hope that Members do recognise the genuine and clear determination of the Government to achieve that goal as part of a more integrated health and social care system that is genuinely people-centred, and developed in partnership with key stakeholders. We will be reviewing and updating our putting things right regulations and associated guidance to ensure that they properly effect the changes we're making through this Bill to introduce a duty of candour.
I have listened to the points that Angela Burns has raised and whilst I think we agree on the ultimate destination for it, I'm afraid that I can't support the amendment that she moves today.
Mae'n ddrwg gen i orfod siomi Angela Burns unwaith eto, ond fel y bydd yr Aelodau'n gwybod, cyflwynwyd gwelliannau yn union yr un fath ar gwynion ar y cyd yng Nghyfnod 2, fel y mae Angela Burns wedi ei nodi. Nid wyf i'n credu o hyd y byddai'r Bil yn gyfrwng addas i gyflwyno'r newidiadau hyn. Mae ymatebion i'r ymgynghoriad ar y Papur Gwyn ac ystyriaeth ddilynol wedi dangos bod angen ymgysylltu ymhellach yn y maes gydag amrywiaeth o randdeiliaid i helpu i ddatblygu'r polisi yn y maes.
O ran yr hyn y mae'r gwelliant arfaethedig yn ei wneud, fy mhryder i yw y gallai fod yn rhy gyfyngol. Er enghraifft, mae'n ei gwneud hi'n ofynnol i gyrff y GIG ac awdurdodau lleol gynnal ymchwiliad ar y cyd i bryderon a godir o dan weithdrefn gwynion y GIG ac o dan reoliadau gweithdrefn gwynion y gwasanaethau cymdeithasol. Nid yw hynny'n cynnwys y nifer fawr o gwynion am wasanaethau cymdeithasol sy'n cael eu gwneud gan blant o dan Reoliadau Gweithdrefn Sylwadau (Cymru) 2014, ac nid yw'n cymryd i ystyriaeth ychwaith cwynion a wneir yn uniongyrchol i ddarparwyr gwasanaethau gofal cymdeithasol a reoleiddir, fel cartrefi gofal a darparwyr gofal cartref. Mae'r llwybr hwn yn arbennig o berthnasol i'r rhai nad yw eu gofal a'u cymorth yn cael eu rheoli neu eu trefnu gan awdurdod lleol.
Roedd y Pwyllgor ei hun yn cydnabod nad yw ystyried y dull gorau ar gyfer cwynion ar y cyd,
yn ddarn syml o waith,
ac anogodd y Llywodraeth i barhau i weithio gyda rhanddeiliaid i ddod o hyd i ffyrdd o symleiddio'r broses. Fel y dywedodd Angela Burns, rwyf i wedi ymrwymo i gynnull trafodaeth bwrdd crwn gyda'r amrywiaeth eang honno o randdeiliaid i ystyried sut y gallai'r broses fod yn berthnasol i gwynion am y GIG, cwynion am awdurdodau lleol yn ogystal â chwynion yn erbyn darparwyr gofal cymdeithasol a reoleiddir.
Ceir nifer o randdeiliaid allweddol y mae angen eu cynnwys yn y gwaith o gyflawni'r uchelgais hwn a gwaith i'w wneud i sicrhau ein bod ni'n darparu trefniadau cwynion ar y cyd effeithiol. Mae swyddogion eisoes yn gweithio i drefnu'r drafodaeth bwrdd crwn honno cyn toriad yr haf. Ond rwy'n credu y byddai'r cyfnod amser o chwe mis y mae Angela Burns yn cyfeirio ato yn y gwelliant yn amserlen rhy optimistaidd i allu cwblhau hyn i gyd mewn da bryd, hyd yn oed pe byddem ni mewn cyfnod arferol, ac, wrth gwrs, dydyn ni ddim, o ran yr heriau penodol yr ydym ni'n gwybod ein bod ni'n mynd i'w hwynebu.
Ond rydym ni'n mabwysiadu'r dull hwn yn y maes hwn o gwynion ar y cyd er mwyn dod a nifer o wahanol linynnau yr ydym ni'n gwybod bod yn rhaid iddyn nhw fod yn yr un lle ar yr un pryd ynghyd. Fel yr amlinellais yn ystod Cyfnod 2, mae'r ffaith y bydd gan y corff y gallu i gynorthwyo rhywun sy'n gwneud cwyn am iechyd a gofal cymdeithasol yn dangos ein hymrwymiad i wneud pethau'n haws i bobl sydd â chwynion sy'n cwmpasu'r ddau faes hyn.
I ailadrodd, ein dull o hyd yw parhau i weithio gyda sefydliadau GIG Cymru, llywodraeth leol a chyrff eraill i drafod ffyrdd o wneud y broses yn symlach i bobl sydd â'r cwynion hynny ar draws meysydd iechyd a gofal cymdeithasol. Rwy'n gobeithio bod yr Aelodau yn cydnabod penderfyniad diffuant ac eglur y Llywodraeth i gyrraedd y nod hwnnw yn rhan o system iechyd a gofal cymdeithasol fwy integredig sy'n canolbwyntio’n wirioneddol ar bobl, ac sy'n cael ei datblygu mewn partneriaeth â rhanddeiliaid allweddol. Byddwn yn adolygu ac yn diweddaru ein rheoliadau gwneud pethau'n iawn a'r canllawiau cysylltiedig i sicrhau eu bod nhw'n gweithredu'n briodol y newidiadau yr ydym ni'n eu gwneud drwy'r Bil hwn i gyflwyno dyletswydd o ddidwylledd.
Rwyf i wedi gwrando ar y pwyntiau y mae Angela Burns wedi eu codi ac er fy mod i'n credu ein bod ni'n cytuno ar y canlyniad yn y pen draw, mae gen i ofn na allaf i gefnogi'r gwelliant y mae hi'n ei gynnig heddiw.
Angla Burns i ymateb.
Angela Burns replying.
You have disappointed me, because we did talk about anticipatory amendments, and because I am worried that it will get kicked into the long grass, or it'll be allowed to drag on and on. I've been an Assembly Member for 10 years and one of the first cases I ever had to deal with was of a young man who had been run over by a car and was paralysed from his neck down, and he had healthcare provided to him 24-hour a day, seven days a week, but he was also fostered out—when I say he was a young man, he was a child, a boy—he was fostered out and therefore had social services intervention. That young boy was tortured by the health team. They used to do jokes on him, like take off his incontinence pad and hold it up against his nose, and laugh. He actually had a tracheotomy, and they'd have to change various tubes over and when he—through frustration—used to shout and scream, they'd take it out and then dance around with a new one before they put it back in again, to teach him a lesson. This is a kid who is completely paralysed from his neck down: I've never forgotten him; it was one of my first cases. I worked on his case for two years; it is seared into my soul.
What's really seared into my soul isn't just what happened to him, but the way all of those services slip-shouldered their way. It wasn't NHS; it wasn't social services. I chased around and I had everybody involved: CSSIW; I had health inspectors; the works, and it was extraordinary the wriggle room that was in that complaint process. It was extraordinary how people managed to avoid being responsible, and I vowed then that whatever else I would try and do, I'd try and bring it all together, so that his foster carers, the health professionals who did care about him, the doctor, the GP, could actually chase after the right people and say, 'Oi. You're culpable, you sort it out. You reprimand those people. You retrain those people. You fire that person, and you make that kid's life better again.'
But it didn't happen, because we had to go everywhere with our complaints process. And it's been a nightmare, and that's why—. I'm not asking for you to rewrite it, and this is what I'm worried about, that on the round-table you're talking about doing it all. I'm not asking you to rewrite the NHS complaints process. I'm not asking you to rewrite the social care complaints process. I'm asking you to develop a brand-new system, where on the occasions where it's a joint issue, where there's joint responsibility, then there is a process where the poor citizen who's been hard done by only has to make one phone call, talk to one person and get the whole thing resolved. That you can do in six months. You've got enough stripes on your shoulder, you're a highly intelligent individual, and you can drive that team when you want to, and I do not think that this amendment is unreasonable, because it is about protecting the citizen, and I ask Members to support amendments 43 and 47.
Rydych chi wedi fy siomi, oherwydd fe wnaethom ni siarad am welliannau rhagweledol, ac oherwydd fy mod i'n poeni y bydd yn cael ei anghofio, neu y bydd yn cael ei ganiatáu i lusgo ymlaen ac ymlaen. Rwyf i wedi bod yn Aelod Cynulliad am 10 mlynedd ac un o'r achosion cyntaf y bu'n rhaid i mi ddelio ag ef oedd dyn ifanc a oedd wedi ei fwrw drosodd gan gar ac a gafodd ei barlysu o'i wddf i'w droed, a rhoddwyd gofal iechyd iddo 24 awr y dydd, saith diwrnod yr wythnos, ond cafodd ei faethu hefyd—pan rwy'n dweud ei fod yn ddyn ifanc, roedd e'n blentyn, yn fachgen—cafodd ei faethu ac felly cafodd ymyriad gan y gwasanaethau cymdeithasol. Cafodd y bachgen ifanc hwnnw ei arteithio gan y tîm iechyd. Roedden nhw'n arfer chwarae jôcs arno, fel tynnu ei bad anymataliaeth a'i ddal i fyny wrth ei drwyn, a chwerthin. Roedd ganddo dracheotomy, a byddai'n rhaid iddyn nhw newid tiwbiau amrywiol a phan fyddai ef—drwy rwystredigaeth—yn arfer gweiddi a sgrechian, bydden nhw'n ei dynnu allan a dawnsio o gwmpas gydag un newydd cyn ei roi yn ôl i mewn eto, i ddysgu gwers iddo. Dyma blentyn sydd wedi ei barlysu'n llwyr o'i wddf i lawr: nid wyf i erioed wedi ei anghofio; yr oedd yn un o fy achosion cyntaf. Gweithiais ar ei achos am ddwy flynedd; y mae wedi ei serio yn fy enaid.
Yr hyn sydd wedi ei serio yn fy enaid mewn gwirionedd ar ben yr hyn a ddigwyddodd iddo, yw'r ffordd y gwnaeth yr holl wasanaethau hynny osgoi bai. Nid oedd ar y GIG; nid oedd ar y gwasanaethau cymdeithasol. Fe wnes i hel achos a chael pawb yn rhan ohono: AGGCC; roedd gen i arolygwyr iechyd; y cyfan, ac roedd yn anhygoel cymaint o le i osgoi bai a oedd yn y broses gwyno honno. Roedd yn rhyfeddol sut y llwyddodd pobl i osgoi bod yn gyfrifol, ac fe wnes i dyngu llw bryd hynny ni waeth beth arall y byddwn i'n ceisio ei wneud, y byddwn i'n ceisio dod â'r cyfan at ei gilydd, er mwyn i'w ofalwyr maeth, y gweithwyr iechyd proffesiynol a wnaeth ofalu amdano, y doctor, y meddyg teulu, allu mynd ar ôl y bobl iawn a dweud, 'Hei. Chi sydd ar fai, ewch chi ati i'w ddatrys. Ewch chi ati i geryddu'r bobl hynny. Ewch chi ati i ailhyfforddi'r bobl hynny. Ewch chi ati i ddiswyddo'r person hwnnw, ac ewch chi ati i wneud bywyd y plentyn hwnnw'n well eto.'
Ond ni wnaeth hynny ddigwydd, oherwydd bu'n rhaid i ni fynd i bob man gyda'n proses gwyno. Ac mae wedi bod yn hunllef, a dyna pam—. Nid wyf i'n gofyn i chi ei ailysgrifennu, a dyma beth rwy'n poeni amdano, mai ar y ford gron yr ydych chi'n sôn am wneud y cyfan. Nid wyf i'n gofyn i chi ailysgrifennu proses gwyno'r GIG. Nid wyf i'n gofyn i chi ailysgrifennu proses gwyno gofal cymdeithasol. Rwy'n gofyn i chi ddatblygu system newydd sbon lle, ar yr adegau pan fo'n fater ar y cyd, lle ceir cyfrifoldeb ar y cyd, yna ceir proses lle mai dim ond un alwad ffôn y mae'n rhaid i'r dinesydd druan sydd wedi cael cam ei gwneud, un person y mae'n rhaid siarad ag ef i ddatrys y mater cyfan. Gallwch chi wneud hynny mewn chwe mis. Mae gennych chi ddigon o awdurdod, rydych chi'n unigolyn hynod ddeallus, a gallwch chi ysgogi'r tîm hwnnw pan fyddwch chi'n dymuno gwneud hynny, ac nid wyf i'n credu bod y gwelliant hwn yn afresymol, gan ei fod yn ymwneud â diogelu'r dinesydd, ac rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi gwelliannau 43 a 47.
Os gwrthodir gwelliant 43, bydd gwelliant 47 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 43? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Dŷn ni'n symud i bleidlais, felly, ar welliant 43. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 20, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 43 wedi ei wrthod.
If amendment 43 is not agreed, amendment 47 will fall. The question is that amendment 43 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 43. Open the vote. Close the vote. In favour 20, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 43 is not agreed.
Gwelliant 43: O blaid: 20, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 43: For: 20, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Methodd gwelliant 47.
Amendment 47 fell.
Grŵp 16 yw'r grŵp nesaf, sy'n ymwneud â dyletswydd i gyflenwi gwybodaeth i gorff llais y dinesydd. Gwelliant 2 yw'r unig welliant yn y grŵp. Dwi'n galw ar y Gweinidog i gynnig gwelliant 2.
Group 16 is the next group and that relates to the duty to supply information to the citizen voice body. Amendment 2 is the only amendment in the group and I call on the Minister to move the amendment.
Cynigiwyd gwelliant 2 (Vaughan Gething).
Amendment 2 (Vaughan Gething) moved.
Thank you, Llywydd. Members will be aware that section 18 of the Bill places a duty on NHS bodies and local authorities to supply the citizen voice body with such information as it reasonably requests for the purpose of carrying out its functions. The purpose of this amendment is to place a duty upon NHS bodies and local authorities to provide the citizen voice body with a written response outlining the reasons why it has refused to supply information requested. The duty would apply to any refusal made by an NHS body or local authority.
I think Members can understand that it would be possible to refuse information requests on a variety of bases, for example, the request may not be reasonable and the response should set out what is unreasonable about it; the request may not be related to the exercise of the citizen voice body’s functions; or it could be potentially unlawful to disclose the information requested. I think it is important that there is a requirement for these reasons to be provided in writing. I brought forward this amendment in response to the now Legislation, Justice and Constitution Committee's representations, made after the Stage 1 process.
This amendment will add strength to section 18 of the Bill by placing this duty upon NHS bodies and local authorities to help ensure transparency, and demonstrate accountability when making those decisions. I hope that Members will support the amendment.
Diolch, Llywydd. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol bod adran 18 o'r Bil yn gosod dyletswydd ar gyrff y GIG ac awdurdodau lleol i roi unrhyw wybodaeth i gorff llais y dinesydd y mae'n gofyn amdani yn rhesymol at ddibenion cyflawni ei swyddogaethau. Diben y gwelliant hwn yw rhoi dyletswydd ar gyrff y GIG ac awdurdodau lleol i roi ymateb ysgrifenedig i gorff llais y dinesydd sy'n amlinellu'r rhesymau pam y mae wedi gwrthod darparu'r wybodaeth y gofynnwyd amdani. Byddai'r ddyletswydd yn berthnasol i unrhyw wrthodiad a wnaed gan gorff y GIG neu awdurdod lleol.
Rwy'n credu y gall yr Aelodau ddeall y byddai'n bosibl gwrthod ceisiadau am wybodaeth ar amrywiaeth o resymau, er enghraifft, efallai na fydd y cais yn rhesymol a dylai'r ymateb nodi'r hyn sy'n afresymol yn ei gylch; efallai na fydd y cais yn gysylltiedig ag arfer swyddogaethau corff llais y dinesydd; neu fe allai fod yn anghyfreithlon datgelu'r wybodaeth y gofynnwyd amdani. Rwy'n credu ei bod yn bwysig bod gofyniad i ddarparu'r rhesymau hyn yn ysgrifenedig. Fe wnes i gyflwyno'r gwelliant hwn mewn ymateb i sylwadau'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a Chyfansoddiad bellach, a wnaed ar ôl proses Cyfnod 1.
Bydd y gwelliant hwn yn ychwanegu cryfder at adran 18 o'r Bil drwy osod y ddyletswydd hon ar gyrff y GIG ac awdurdodau lleol i helpu i sicrhau tryloywder, a dangos atebolrwydd wrth wneud y penderfyniadau hynny. Rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau yn cefnogi'r gwelliant.
Welsh Conservatives will be supporting this amendment.
Bydd y Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi'r gwelliant hwn.
As this strengthens the Bill, we will reluctantly support it, but we would like to make the point that, actually, we don't want NHS bodies or local authorities to refuse to supply information in the first place. We would really like to see more than just a requirement for written reasons to be provided for refusing information, but the CVB, I guess, had to have the ability to challenge such reasons.
Gan fod hyn yn cryfhau'r Bil, byddwn ni yn ei gefnogi yn anfoddog, ond fe hoffem ni wneud y pwynt nad ydym ni, mewn gwirionedd, yn dymuno i gyrff y GIG neu awdurdodau lleol wrthod darparu gwybodaeth yn y lle cyntaf. Hoffem ni yn fawr iawn weld mwy na gofyniad i ddarparu rhesymau ysgrifenedig dros wrthod gwybodaeth, ond yr oedd yn rhaid i gorff llais y dinesydd, mae'n debyg, fod â'r gallu i herio rhesymau o'r fath.
Y Gweinidog i ymateb. Na? Felly, y cwestiwn yw; a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes gwrthwynebiad? Nag oes, felly derbynnir gwelliant 2.
The Minister to reply. No? Therefore, the question is that amendment 2 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore amendment 2 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 17 yw'r grŵp nesaf, sydd yn ymwneud â chael mynediad i fangre gan gorff llais y dinesydd. Gwelliant 3 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar y Gweinidog i gynnig y prif welliant. Vaughan Gething.
Group 17 is the next group, which relates to entry to premises by the citizen voice body. The lead amendment in this group is amendment 3 and I call on the Minister to move the lead amendment. Vaughan Gething.
Cynigiwyd gwelliant 3 (Vaughan Gething).
Amendment 3 (Vaughan Gething) moved.
Thank you, Llywydd. Following the Stage 2 debate, I met with opposition health spokespeople to discuss a number of issues, one of which, of course, was the question of access to premises, and we did have a constructive discussion. Officials have spoken to stakeholders who represent providers of health and social care, nurse directors of health boards and trusts, the Welsh Local Government Association and a representative from Care Forum Wales, and all were supportive of the code of practice approach.
I’m sure that we all recognise that people’s feedback gathered in real time by an independent and trusted body will provide an important insight and a valuable resource for service improvement. I have also written to the Health, Social Care and Sport Committee to provide assurance on a number of matters, including the code. As you will have noted, we have re-tabled, with a slight technical amendment, our Stage 2 amendment. It places a duty on Welsh Ministers to prepare and publish a code of practice about access to premises where health services and social services are provided. This amendment responds to recommendation 12 of the Health, Social Care and Sport Committee’s Stage 1 report, which called for a qualified right of access.
We considered, at length, many options on access before deciding the code of practice provided the right approach in relation to the functions of the citizen voice body. I will comment shortly on the Welsh Conservatives' amendment, but before doing so I want to put on record that I genuinely believe that everyone is trying to achieve the right result, even if we ultimately don't agree.
I recognise that this is a key part of the Bill and it's essential that we get it right. Our intention is to create a framework that facilitates access to the citizen voice body for people receiving care. Other amendments we tabled at Stage 3, such as the duty of co-operation that requires NHS bodies and local authorities to make arrangements with the citizen voice body to co-operate, to support them in seeking the views of the public, also facilitates co-operation in relation to access to premises. The key objective is to ensure that the body can exercise its functions in a way that recognises the individual needs and circumstances of people receiving care and support in very different settings. A code of practice allows us to reflect how access might best be achieved for people in a range of scenarios and settings, from hospitals to supported living.
The amendment requires the Welsh Ministers to consult on the code, and it is important that we are guided by people who have experience of receiving care in these different settings. Given the requirement to consult, I don't wish to pre-empt its content, but I want to repeat the assertion that I made during Stage 2 that the starting presumption should be that access will be agreed. However, the code may, for example, recommend the factors the body ought to take into account when seeking access to premises; for example, to maximise the opportunity to talk to residents, family and visitors. It may also make recommendations about the need for those conducting visits to have appropriate training and checks.
The code will be supported by existing provision that gives considerable weight to it. For example, on the social services side, part 2 code of practice, issued under the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014, states that local authorities must:
'Ensure that providers from whom they commission or procure services encourage and enable the involvement of all people in designing the shape of services and how they will operate to deliver personal outcomes, and that providers involve people in evaluation and review.'
There is therefore a duty on local authorities to ensure that commissioned services enable service users to be involved in shaping services. Now, whilst important, accessing premises is only one way in which the body can seek views. The body will also need to engage not only with current service users but also past users, prospective users and their families. So, accessing premises to seek views is one part of the wider picture.
The code will carry the necessary weight to ensure all parties—NHS bodies, local authorities and the citizen voice body—discharge their respective responsibilities. We have not in our assessment and engagement with stakeholders seen or heard evidence that they would not discharge their respective responsibilities appropriately.
Now, research by both Kent University and LSE, published in July 2018, demonstrated that 99.7 per cent of over 1,000 adult care homes in England reported that visiting could take place at any time. No evidence has been presented to me, or to us, to show that the position would be any different here in Wales. I ask Members to support the amendment, which provides a clear and comprehensive approach to ensure clarity for and certainty across health and social care.
I know that the Member will speak to her amendment, but I would like to set out my views. I have considered the amendment put forward. I appreciate the reference to the code of practice and take from that that the Member appreciates the benefits that a code may bring to this part of the Bill. Unfortunately, even though I don't have any doubt about the intent behind the amendment, I can't support it. The effect of the amendment is, unfortunately, unclear. I believe the intention is to give the citizen voice body a power to access, enter and view premises for the purposes of any of its functions. It appears that the intention is for this right of entry to be qualified by a code of practice prepared by Welsh Ministers, although that is not absolutely clear.
There are real problems with what the code provisions require Welsh Ministers to do. It is impossible, for example, to set out an exhaustive list of the circumstances in which the body may enter and view premises. This does not operate to the advantage of the body or, indeed, to users of health and social services. There will always be unforeseen circumstances which may arise, and the amendment could, therefore, potentially be restrictive.
The amendment also requires the code to set out an exhaustive list of the circumstances in which the citizen voice body may enter domestic premises or private rooms in care homes at the request of an individual. Again, that can't be right. It is not for the Welsh Ministers in a code of practice to set out an exhaustive list of the circumstances in which an individual may invite the citizen voice body into their home. Surely that is a matter for the individual themselves to determine.
I therefore ask Members to support the Government amendment and to reject the amendment in the name of Angela Burns.
Diolch, Llywydd. Yn dilyn y ddadl Cyfnod 2, fe wnes i gyfarfod â llefarwyr iechyd y gwrthbleidiau i drafod nifer o faterion, ac un ohonyn nhw, wrth gwrs, oedd y cwestiwn ynghylch mynediad at eiddo, a chawsom ni drafodaeth adeiladol. Mae swyddogion wedi siarad â rhanddeiliaid sy'n cynrychioli darparwyr iechyd a gofal cymdeithasol, cyfarwyddwyr nyrsio byrddau iechyd ac ymddiriedolaethau, Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a chynrychiolydd o Fforwm Gofal Cymru, ac roedd pob un ohonyn nhw yn cefnogi dull y cod ymarfer.
Rwy'n siŵr ein bod ni i gyd yn cydnabod y bydd adborth pobl a gaiff ei gasglu mewn amser real gan gorff annibynnol y gellir ymddiried ynddo yn darparu dirnadaeth bwysig ac adnodd gwerthfawr ar gyfer gwella gwasanaethau. Rwyf i hefyd wedi ysgrifennu at y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon i roi sicrwydd ar nifer o faterion, gan gynnwys y cod. Fel y byddwch wedi nodi, rydym ni wedi ail-gyflwyno, gyda gwelliant technegol bach, ein gwelliant yng Nghyfnod 2. Mae'n gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i baratoi a chyhoeddi cod ymarfer ynghylch mynediad at eiddo lle y darperir gwasanaethau iechyd a gwasanaethau cymdeithasol. Mae'r gwelliant hwn yn ymateb i argymhelliad 12 yn adroddiad Cyfnod 1 y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, a alwodd am hawl mynediad amodol.
Fe wnaethom ni ystyried, yn helaeth, nifer o opsiynau o ran mynediad cyn penderfynu ar y cod ymarfer a oedd yn darparu'r dull cywir yn gysylltiedig â swyddogaethau corff llais y dinesydd. Byddaf yn rhoi sylwadau ymhen tipyn ynghylch gwelliant y Ceidwadwyr Cymreig, ond cyn gwneud hynny hoffwn i roi ar gofnod fy mod i'n credu o ddifrif fod pawb yn ceisio cyflawni'r canlyniad cywir, hyd yn oed os na fyddwn yn cytuno yn y pen draw.
Rwy'n cydnabod bod hyn yn rhan allweddol o'r Bil ac mae'n hanfodol ein bod yn ei gael yn iawn. Ein bwriad yw creu fframwaith sy'n hwyluso mynediad at gorff llais y dinesydd i bobl sy'n derbyn gofal. Mae gwelliannau eraill y gwnaethom eu cyflwyno yng Nghyfnod 3, fel y ddyletswydd i gydweithredu sy'n ei gwneud yn ofynnol i gyrff y GIG ac awdurdodau lleol wneud trefniadau gyda chorff llais y dinesydd i gydweithredu, i'w cynorthwyo i geisio barn y cyhoedd, hefyd yn hwyluso cydweithredu mewn cysylltiad â mynediad at eiddo. Yr amcan allweddol yw sicrhau y gall y corff arfer ei swyddogaethau mewn ffordd sy'n cydnabod anghenion ac amgylchiadau unigol pobl sy'n derbyn gofal a chymorth mewn lleoliadau gwahanol iawn. Mae cod ymarfer yn caniatáu i ni fyfyrio ar y ffordd orau o sicrhau mynediad i bobl mewn amrywiaeth o sefyllfaoedd a lleoliadau, o ysbytai i fyw gyda chymorth.
Mae'r gwelliant yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru ymgynghori ar y cod, ac mae'n bwysig ein bod yn cael ein harwain gan bobl sydd â phrofiad o dderbyn gofal yn y gwahanol leoliadau hyn. O ystyried y gofyniad i ymgynghori, nid wyf i'n dymuno achub y blaen ar ei gynnwys, ond rwyf i yn dymuno ailadrodd yr haeriad a wnes i yn ystod Cyfnod 2 y dylai'r rhagdybiaeth gychwynnol fod y bydd mynediad yn cael ei gytuno. Fodd bynnag, gall y cod, er enghraifft, argymell y ffactorau y dylai'r corff eu hystyried wrth geisio mynediad at eiddo; er enghraifft, i sicrhau'r cyfleoedd gorau i siarad â thrigolion, teulu ac ymwelwyr. Gall hefyd wneud argymhellion ynghylch yr angen i'r rhai hynny sy'n cynnal ymweliadau gael hyfforddiant priodol ac archwiliadau.
Bydd y cod yn cael ei ategu gan ddarpariaethau sy'n bodoli eisoes sy'n rhoi cryn bwys iddo. Er enghraifft, o ran y gwasanaethau cymdeithasol, mae cod ymarfer rhan 2, a gyhoeddwyd o dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, yn datgan bod yn rhaid i awdurdodau lleol:
'Sicrhau bod darparwyr y maent yn comisiynu neu’n caffael gwasanaethau ganddynt yn annog a galluogi cyfraniad pawb at gynllunio’r gwasanaethau a sut y byddant yn gweithredu i gyflawni canlyniadau personol, a bod darparwyr yn cynnwys pobl yn y gwerthusiad a’r adolygiad.'
Mae dyletswydd felly ar awdurdodau lleol i sicrhau bod gwasanaethau a gomisiynir yn galluogi defnyddwyr gwasanaethau i fod yn rhan o'r broses o lunio'r gwasanaethau. Nawr, er ei fod yn bwysig, dim ond un ffordd y gall y corff geisio barn yw cael mynediad at eiddo. Bydd angen i'r corff hefyd ymgysylltu nid yn unig â defnyddwyr gwasanaeth cyfredol ond hefyd â defnyddwyr blaenorol, darpar ddefnyddwyr a'u teuluoedd. Felly, mae cael mynediad at eiddo i geisio barn yn un rhan o'r darlun ehangach.
Bydd y cod yn dwyn y pwys angenrheidiol i sicrhau bod pob parti—cyrff y GIG, awdurdodau lleol a chorff llais y dinesydd—yn cyflawni eu cyfrifoldebau perthnasol. Yn ein hasesiad a'n hymgysylltiad â rhanddeiliaid, nid ydym wedi gweld nac wedi clywed tystiolaeth na fydden nhw'n cyflawni eu cyfrifoldebau perthnasol yn briodol.
Nawr, dangosodd ymchwil gan Brifysgol Caint a gan LSE, a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf 2018, fod 99.7 y cant o dros 1,000 o gartrefi gofal i oedolion yn Lloegr yn dweud y gallai ymweliadau ddigwydd ar unrhyw adeg. Nid oes dim tystiolaeth wedi ei chyflwyno i mi, nac i ni, i ddangos y byddai'r sefyllfa yn wahanol yma yng Nghymru. Rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi'r gwelliant, sy'n darparu dull clir a chynhwysfawr o sicrhau eglurder a sicrwydd ar draws iechyd a gofal cymdeithasol.
Rwy'n gwybod y bydd yr Aelod yn siarad am ei gwelliant hi, ond hoffwn i nodi fy marn i. Rwyf i wedi ystyried y gwelliant sydd wedi ei gyflwyno. Rwy'n gwerthfawrogi'r cyfeiriad at y cod ymarfer ac yn deall o hynny bod yr Aelod yn gwerthfawrogi'r manteision y gallai cod eu cyflwyno i'r rhan hon o'r Bil. Yn anffodus, er nad oes gen i unrhyw amheuaeth ynghylch y bwriad y tu ôl i'r gwelliant, nid wyf i'n gallu ei gefnogi. Mae effaith y gwelliant, yn anffodus, yn aneglur. Rwy'n credu mai'r bwriad yw rhoi pŵer i gorff llais y dinesydd gael mynediad at eiddo, mynd i mewn iddo a'i weld at ddibenion unrhyw un o'i swyddogaethau. Mae'n ymddangos mai'r bwriad yw bod amod yn cael ei briodoli i'r hawl mynediad hwn drwy god ymarfer wedi ei baratoi gan Weinidogion Cymru, er nad yw hynny'n gwbl glir.
Mae problemau gwirioneddol yn yr hyn y mae darpariaethau'r cod yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru ei wneud. Er enghraifft, mae'n amhosibl nodi rhestr gynhwysfawr o'r amgylchiadau pan gaiff y corff fynd i mewn i eiddo ac edrych arno. Nid yw hyn yn gweithredu er mantais i'r corff nac, yn wir, i ddefnyddwyr iechyd a gwasanaethau cymdeithasol. Bydd amgylchiadau annisgwyl o hyd a allai godi, ac felly gallai'r gwelliant fod yn gyfyngol.
Mae'r gwelliant hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i'r cod nodi rhestr gynhwysfawr o'r amgylchiadau pan gaiff corff llais y dinesydd fynd i mewn i eiddo domestig neu ystafelloedd preifat mewn cartrefi gofal ar gais unigolyn. Unwaith eto, ni all hynny fod yn iawn. Nid lle Gweinidogion Cymru mewn cod ymarfer yw nodi rhestr gynhwysfawr o'r amgylchiadau pan gaiff unigolyn wahodd corff llais y dinesydd i mewn i'w gartref. Siawns mai mater i'r unigolyn ei hun benderfynu arno yw hynny.
Gofynnaf felly i'r Aelodau gefnogi gwelliant y Llywodraeth a gwrthod y gwelliant yn enw Angela Burns.
As the Minister said, my amendment 45 relates to the right of entry or access to premises via the citizen voice body, and, again, it's based on the committee's recommendation 12 at Stage 1. It's also in line with the views of the current board of CHCs, who do not wish entry to premises to be consigned to a code of practice.
We would reject the Minister's amendment 3 on the basis that a duty to have regard to a code of practice does not go anywhere near addressing the strength of feeling by many stakeholders that the citizen voice body should retain the right of access, nor is it as strong as a right that is set out on the face of the Bill. You have to remember that we are suggesting that we disband the CHCs, replace them with a CVB, and the key asks are that it should be local—it should be run by and for local people—and that they should have a right to access, because having that right to access gives them the chance to pick up things that are sometimes missed. It allows them to be a critical friend; it also allows them to go into some situations and really follow through where people have started to raise concerns and then they find that there are multiple concerns. And we can probably all cite CHCs who've done just that and provided a great service to their local communities.
Fel y dywedodd y Gweinidog, mae fy ngwelliant 45 yn ymwneud â'r hawl mynediad i eiddo drwy gorff llais y dinesydd, ac, unwaith eto, y mae wedi ei seilio ar argymhelliad 12 y pwyllgor yng Nghyfnod 1. Mae hefyd yn cyd-fynd â barn bwrdd presennol y cynghorau iechyd cymuned, nad ydyn nhw'n dymuno i fynediad at eiddo gael ei draddodi i god ymarfer.
Byddem ni'n gwrthod gwelliant 3 y Gweinidog gan nad yw dyletswydd i roi sylw i god ymarfer yn mynd yn agos at fynd i'r afael â chryfder teimladau llawer o randdeiliaid y dylai corff llais y dinesydd gadw'r hawl i fynediad, ac nid yw mor gryf ychwaith â hawl sydd wedi ei nodi ar wyneb y Bil. Mae'n rhaid i chi gofio ein bod ni'n awgrymu y dylem ni ddiddymu'r cynghorau iechyd cymuned a sefydlu cyrff llais y dinesydd yn eu lle, a'r gofynion allweddol ar gyfer hynny yw y dylai fod yn lleol—dylai gael ei redeg gan bobl leol ac ar eu cyfer—ac y dylen nhw gael yr hawl i fynediad, oherwydd bod cael yr hawl honno i fynediad yn rhoi cyfle iddyn nhw sylwi ar bethau a gaiff eu methu weithiau. Mae'n caniatáu iddyn nhw fod yn gyfaill beirniadol; mae hefyd yn caniatáu iddyn nhw fynd at rai sefyllfaoedd a chymryd camau dilynol gwirioneddol pan fo pobl wedi dechrau codi pryderon ac yna maen nhw'n canfod bod nifer o bryderon. Ac mae'n debyg y gallwn ni i gyd gyfeirio at gynghorau iechyd cymuned sydd wedi gwneud yr union beth hwnnw ac wedi darparu gwasanaeth gwych i'w cymunedau lleol.
We also need to remember that, for example, Social Care Wales recommended the Welsh Government revisit their decision, explaining that the power of access fills the gaps of provider capture and situational capture, i.e., it's tilted in favour of the provider. And this is what is encountered during inspection powers. The older people's commissioner said that this function could be flexible, responsive, and act as an early warning system where concerns may be identified before an inspection by Healthcare Inspectorate Wales.
Leonard Cheshire highlighted the importance of a power due to its proactive nature and allowing standards to be measured before the duty of candour is triggered. Gelligaer Community Council, who were very helpful in their responses, and they spoke for a lot of community councils, strongly felt the new body should have the right of access to health and social care establishments. And they cited the Aneurin Bevan CHC as having a very good record of responding rapidly to reports, and through their relationship with the health board, through their positive relationship with health board, affecting changes.
And I do find it disappointing, Minister, that you seek to deny such an important role its full weight. You claimed, in you responses to committee, that inspectorate bodies already undertake this function against regulatory standards. But despite all of the evidence, that actually contradicts that assertion. It was also very disappointing at Stage 2 that you believed that both of the opposition amendments were drafted in such a way they could be interpreted as inspection functions because that is most certainly not what we were trying to do.
And I did listen to you when we met to discuss this prior to Stage 3, and I did listen very clearly to your concerns about the human rights considerations, and that's why I've submitted a redrafted amendment to try to encapsulate some of those concerns. And I heard you, at Stage 2, saying that you'd had constructive conversations with the CHCs about this right of entry, but they're adamant that it should be retained on the face of the Bill.
The advice I received in connection with the human rights elements highlights that any provision of a Bill must not contravene the ECHR to fall within legislative competence. In this instance, article 8 on the right to a private life. I've further been informed that the fact that a code of practice will set out qualifications that should ensure that article 8 is not breached is not enough to ensure a provision does not infringe article 8 and therefore be within competence. So, as such, the more qualifications given to the right of access on the face of the Bill, the less likely article 8 will be infringed. My amendment, therefore, I believe, achieves this requirement.
And I'd like to remind you that we are particularly mindful that, in evidence, the board CHCs reassured us that the powers wouldn't extend to health and social care services that were not directly provided from settings that are owned, managed or leased by health and care bodies. Furthermore, the board's legal advice notes that the human rights Act's considerations would not be triggered in these instances as they are seeking a right of access to communal areas, not private rooms. Therefore, the amendment, as drafted, seeks to take into account that the Bill must not contravene the European convention on human rights. So, we've ensured that that article 8 on the right to private life is not breached. So, in other words, if you want to go in and do an inspection on a care home because either it's part of your routine or because you've heard that somebody's got some concerns, you can request to go in, you can go in, you can go to the private areas, but if a resident or two residents at that care home also say to you, 'Please come into my private room, I want to talk about this, I'm raising concerns', then they would go in by invitation. So, it isn't about marching into a private room, a private home; it's about going in with invitation but going into the communal areas. And we believe that this amendment would absolutely encapsulate that and preserve it. And I would be grateful if you'd consider your position on the right of access and support this amendment, because this goes to the heart of the citizen voice body, the fact that they have that right to go out and to look at situations that are developing on behalf of the citizen.
Mae angen i ni gofio hefyd, er enghraifft, fod Gofal Cymdeithasol Cymru wedi argymell y dylai Llywodraeth Cymru ailedrych ar ei phenderfyniad, gan esbonio bod y pŵer mynediad yn llenwi'r bylchau yn y broses o gofnodi darparwr a chofnodi sefyllfa, h.y. ei fod o blaid y darparwr. A dyma'r hyn a geir yn ystod pwerau arolygu. Dywedodd y comisiynydd pobl hŷn y gallai'r swyddogaeth hon fod yn hyblyg, yn ymatebol a gweithredu fel system rhybudd cynnar lle gall pryderon gael eu nodi cyn arolygiad gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru.
Tynnodd Leonard Cheshire sylw at bwysigrwydd pŵer oherwydd ei natur ragweithiol a chaniatáu i safonau gael eu mesur cyn i ddyletswydd didwylledd gael ei sbarduno. Roedd Cyngor Cymuned Gelligaer, a oedd o gymorth mawr yn eu hymatebion, ac a oedd yn siarad ar ran llawer o gynghorau cymuned, yn teimlo'n gryf y dylai fod gan y corff newydd yr hawl i fynediad at sefydliadau iechyd a gofal cymdeithasol. Ac fe wnaethon nhw nodi bod gan gyngor iechyd cymuned Aneurin Bevan hanes da iawn o ymateb yn gyflym i adroddiadau, a thrwy eu perthynas â'r bwrdd iechyd, trwy eu perthynas gadarnhaol â'r bwrdd iechyd, eu bod yn sicrhau newidiadau.
Ac mae yn destun siom i mi, Gweinidog, eich bod yn ceisio gwadu swyddogaeth mor bwysig ei phwys llawn. Yn eich ymatebion i'r pwyllgor, fe wnaethoch chi honni bod cyrff arolygiaeth eisoes yn cyflawni'r swyddogaeth hon ar sail safonau rheoleiddio. Ond er gwaethaf yr holl dystiolaeth, mae hynny mewn gwirionedd yn gwrthddweud yr honiad hwnnw. Roedd hefyd yn destun siom mawr yng Nghyfnod 2 eich bod yn credu bod dau welliant yr wrthblaid wedi eu drafftio mewn ffordd y byddai modd eu dehongli fel swyddogaethau arolygu oherwydd yn sicr nid dyna'r hyn yr oeddem ni yn ceisio ei wneud.
Ac fe wnes i wrando arnoch chi pan wnaethom ni gyfarfod i drafod hyn cyn Cyfnod 3, ac fe wnes i wrando'n glir iawn ar eich pryderon ynghylch yr ystyriaethau hawliau dynol, a dyna pam yr wyf wedi cyflwyno gwelliant wedi ei ailddrafftio i geisio rhoi sylw i rai o'r pryderon hynny. Ac fe wnes i'ch clywed, yng Nghyfnod 2, yn dweud eich bod wedi cael sgyrsiau adeiladol â'r cynghorau iechyd cymuned ynghylch yr hawl mynediad hwn, ond maen nhw'n benderfynol y dylid ei gadw ar wyneb y Bil.
Mae'r cyngor a gefais i mewn cysylltiad â'r elfennau hawliau dynol yn tynnu sylw at y ffaith bod yn rhaid i unrhyw ddarpariaeth mewn Bil beidio â mynd yn groes i Siarter Hawliau Dynol Ewrop er mwyn bod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol. Yn yr achos hwn, erthygl 8 ar yr hawl i fywyd preifat. Rwyf i wedi cael gwybod hefyd nad yw'r ffaith y bydd cod ymarfer yn pennu amodau a ddylai sicrhau nad yw erthygl 8 yn cael ei dorri yn ddigon i sicrhau nad yw darpariaeth yn torri Erthygl 8 ac felly o fewn cymhwysedd. Felly, yn hyn o beth, po fwyaf o amodau a roddir ar yr hawl mynediad ar wyneb y Bil, y lleiaf tebygol yw hi y bydd erthygl 8 yn cael ei thorri. Mae fy ngwelliant i, felly, yn fy marn i, yn cyflawni'r gofyniad hwn.
A hoffwn eich atgoffa ein bod yn arbennig o ymwybodol bod bwrdd y cynghorau iechyd cymuned, yn ei dystiolaeth, wedi ein sicrhau na fyddai'r pwerau yn ymestyn i wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol nad oedden nhw'n cael eu darparu yn uniongyrchol o leoliadau sy'n eiddo i gyrff iechyd a gofal, ac yn cael eu rheoli neu eu prydlesu ganddynt. Ar ben hynny, mae cyngor cyfreithiol y bwrdd yn nodi na fyddai ystyriaethau'r Ddeddf hawliau dynol yn cael eu hysgogi yn yr achosion hyn gan eu bod yn ceisio hawl mynediad i ardaloedd cyffredin, nid ystafelloedd preifat. Felly, mae'r gwelliant, fel y'i drafftiwyd, yn ceisio ystyried y ffaith na ddylai'r Bil fynd yn groes i'r Confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol. Felly, rydym ni wedi sicrhau nad yw erthygl 8 ar yr hawl i fywyd preifat yn cael ei thorri. Felly, mewn geiriau eraill, os ydych yn dymuno mynd i mewn a chynnal arolygiad ar gartref gofal naill ai oherwydd ei bod yn rhan o'ch trefn arferol neu oherwydd eich bod wedi clywed bod gan rywun bryderon, gallwch ofyn am gael mynd i mewn, gallwch fynd i mewn, gallwch fynd i'r ardaloedd preifat, ond os bydd preswylydd neu ddau breswylydd yn y cartref gofal hwnnw hefyd yn dweud wrthych, 'Dewch i mewn i fy ystafell breifat, rwyf i eisiau siarad am hyn, rwy'n codi pryderon', yna bydden nhw'n mynd i mewn drwy wahoddiad. Felly, nid yw'n ymwneud â brasgamu i ystafell breifat, cartref preifat; mae'n ymwneud â mynd i mewn gyda gwahoddiad ond mynd i mewn i'r mannau cymunedol. Ac rydym ni'n credu y byddai'r gwelliant hwn yn rhoi sylw i hynny yn llwyr ac yn ei gadw. A byddwn i'n ddiolchgar pe baech yn ystyried eich safbwynt ynghylch yr hawl i fynediad ac yn cefnogi'r gwelliant hwn, oherwydd bod hyn yn mynd at wraidd corff llais y dinesydd, y ffaith bod ganddyn nhw'r hawl i fynd allan ac edrych ar sefyllfaoedd sy'n datblygu ar ran y dinesydd.
Very briefly, we have felt that it's vital to give the new citizen voice body the power to enter premises where domiciliary care is provided, and although neither, actually, of these amendments reflect the strength that we would like this power to have, we will be supporting both the amendments in the hope that the Minister will continue to provide us with the assurance that we need that the code of practice will allow that to happen.
Yn fyr iawn, rydym ni wedi bod o'r farn ei bod yn hanfodol rhoi'r pŵer i'r corff llais y dinesydd newydd fynd i mewn i eiddo lle y darperir gofal yn y cartref, ac er nad yw'r un o'r gwelliannau hyn, mewn gwirionedd, yn adlewyrchu'r cryfder yr hoffem i'r pŵer hwn fod ag ef, byddwn yn cefnogi'r ddau welliant yn y gobaith y bydd y Gweinidog yn parhau i roi'r sicrwydd i ni fod angen cod ymarfer arnom a fydd yn caniatáu i hynny ddigwydd.
In our opinion, amendment 45 is one of the most important amendments we're discussing today. The ability to make unannounced visits into NHS facilities has enabled the CHCs to highlight failings that have impacted patient care. The fact that the Minister's vision for the CHCs' replacement did away with these visits was of huge concern to the majority of opposition politicians, patient advocacy groups and large sections of civic society.
Community health councils have played a vital role in ensuring patient safety, as witnessed recently in my own region with the Cwm Taf maternity scandal. I cannot underline strongly enough the importance of unannounced visits. Members must support amendment 45, otherwise we will be diminishing the citizen's voice in health and social care. Diolch.
Yn ein barn ni, gwelliant 45 yw un o'r gwelliannau pwysicaf yr ydym yn eu trafod heddiw. Mae'r gallu i gynnal ymweliadau dirybudd â chyfleusterau'r GIG wedi galluogi'r cynghorau iechyd cymuned i amlygu methiannau sydd wedi effeithio ar ofal cleifion. Roedd y ffaith bod gweledigaeth y Gweinidog i ddisodli'r cynghorau iechyd cymuned wedi cael gwared ar yr ymweliadau hyn yn peri pryder enfawr i'r rhan fwyaf o wleidyddion y gwrthbleidiau, grwpiau eiriolaeth cleifion a rhannau mawr o'r gymdeithas ddinesig.
Mae cynghorau iechyd cymuned wedi chwarae rhan hollbwysig o ran sicrhau diogelwch cleifion, fel y gwelwyd yn ddiweddar yn fy rhanbarth i gyda sgandal mamolaeth Cwm Taf. Ni allaf i bwysleisio yn ddigon cryf pa mor bwysig yw ymweliadau dirybudd. Mae'n rhaid i'r Aelodau gefnogi gwelliant 45, fel arall byddwn ni'n lleihau llais y dinesydd ym maes iechyd a gofal cymdeithasol. Diolch.
When the board of community health councils and community health councils in Wales, the patient's voice in Wales, said they supported the passing of this Bill at Stage 2 in the law-making process, they said they were pleased to see the proposals that the Bill should be strengthened in areas, including visits and rights of access. They said the new body's rights of access to health and care settings should be set out clearly in the Bill, by introducing an amendment that said 'The citizens' voice body shall have the right to enter the premises for the purpose of exercising its functions. Such rights will be exercised and enforced in accordance with subsection 2.'
They said that Welsh Ministers must prepare and publish a code of practice about the circumstances in which the body may have access to premises for the seeking of the views of individuals in respect of health or social services, and the circumstances in which the body may enter excluded premises upon the invitation of members of the public for the purpose of seeking the views of those individuals in respect of health or social services, and where access to those premises or excluded premises is permitted or has been agreed, engagement with individuals that those premises are included premises for the purpose. This addresses, for example, the concerns raised by the Welsh Local Government Association in their e-mail to Members today.
Ahead of this Stage 3 debate on the Bill, they, the patient's voice in Wales, said their support for the changes continues to depend on the establishment of a new body that is properly equipped to undertake its new role on behalf of people living in all parts of Wales. They said that the citizen voice body should be able to access health and care settings so it can hear from people about health and care services and that it should do so responsibly. They said the statutory framework governing visits and rights of access for the new body must establish an operating framework that works on the presumption that the body is able to access health and care settings when it considers it needs to, unless there are specific circumstances where it would be unreasonable to do so. They said that this is how the community health councils currently operate and that it works well in the NHS. They said there's no reason why the same approach would not work with the new body. They said local authorities and NHS bodies must make sure, through their commissioning arrangements, that the body can access health and care settings operated by third-party providers such as private care homes, as well as NHS bodies, providing services across the border in England. They said the code should set out clear requirements for this.
If Members really want to give voice to their constituents, if they really want to put the content of society before its form, then they must support Angela Burns's redrafted amendment.
Pan ddywedodd bwrdd y cynghorau iechyd cymuned a'r cynghorau iechyd cymuned yng Nghymru, llais y claf yng Nghymru, eu bod nhw'n cefnogi pasio'r Bil hwn yng Nghyfnod 2 yn y broses ddeddfu, fe wnaethon nhw ddweud eu bod yn falch o weld y cynigion y dylai'r Bil gael ei gryfhau mewn meysydd, gan gynnwys ymweliadau a hawliau mynediad. Fe wnaethon nhw ddweud y dylai hawliau mynediad y corff newydd i leoliadau iechyd a gofal gael eu nodi'n glir yn y Bil, trwy gyflwyno gwelliant a oedd yn dweud y bydd gan gorff llais y dinesydd yr hawl i fynd i mewn i'r safle at ddiben arfer ei swyddogaethau. Caiff hawliau o'r fath eu harfer a'u gorfodi yn unol ag is-adran 2.
Fe wnaethon nhw ddweud bod yn rhaid i Weinidogion Cymru baratoi a chyhoeddi cod ymarfer ynghylch yr amgylchiadau pan gaiff y corff fynediad i eiddo i geisio barn unigolion ar iechyd neu wasanaethau cymdeithasol, a'r amgylchiadau pan gaiff y corff fynd i mewn i eiddo wedi ei eithrio pan fydd aelodau o'r cyhoedd yn ei wahodd at ddiben ceisio barn yr unigolion hynny mewn cysylltiad ag iechyd neu wasanaethau cymdeithasol, a phan ganiateir mynediad at yr eiddo hwnnw neu'r eiddo wedi ei eithrio hwnnw, neu y cytunwyd ar hynny, ymgysylltu ag unigolion fel bod yr eiddo hwnnw yn eiddo wedi ei gynnwys at y diben hwnnw. Mae hyn yn mynd i'r afael, er enghraifft, â'r pryderon a godwyd gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn eu neges e-bost at yr Aelodau heddiw.
Cyn y ddadl Cyfnod 3 hon ar y Bil, dywedon nhw, llais y claf yng Nghymru, fod eu cefnogaeth tuag at y newidiadau yn parhau i ddibynnu ar sefydlu corff newydd sydd wedi ei baratoi yn briodol i gyflawni ei swyddogaeth newydd ar ran pobl sy'n byw ym mhob rhan o Gymru. Fe wnaethon nhw ddweud y dylai corff llais y dinesydd allu cael mynediad at leoliadau iechyd a gofal er mwyn iddo gael clywed gan bobl ynghylch gwasanaethau iechyd a gofal ac y dylai wneud hynny mewn modd cyfrifol. Fe wnaethon nhw ddweud bod yn rhaid i'r fframwaith statudol sy'n llywodraethu ymweliadau a hawliau mynediad i'r corff newydd sefydlu fframwaith gweithredu sydd wedi ei seilio ar y rhagdybiaeth y gall y corff gael mynediad at leoliadau iechyd a gofal pan fydd o'r farn bod angen gwneud hynny, oni bai bod amgylchiadau pan fyddai'n afresymol gwneud hynny. Fe wnaethon nhw ddweud mai dyma sut y mae'r cynghorau iechyd cymuned yn gweithredu ar hyn o bryd a'i fod yn gweithio'n dda yn y GIG. Fe wnaethon nhw ddweud nad oedd unrhyw reswm pam na fyddai'r un dull gweithredu yn gweithio gyda'r corff newydd. Fe wnaethon nhw ddweud y dylai awdurdodau lleol a chyrff y GIG sicrhau, trwy eu trefniadau comisiynu, y gall y corff gael mynediad at leoliadau iechyd a gofal a weithredir gan ddarparwyr trydydd parti fel cartrefi gofal preifat, yn ogystal â chyrff y GIG, gan ddarparu gwasanaethau ar draws y ffin yn Lloegr. Fe wnaethon nhw ddweud y dylai'r cod nodi gofynion clir ar gyfer hyn.
Os yw'r Aelodau yn dymuno rhoi llais i'w hetholwyr yn wirioneddol, os ydyn nhw wir eisiau rhoi cynnwys y gymdeithas o flaen ei ffurf, yna mae'n rhaid iddyn nhw gefnogi'r gwelliant wedi ei ailddrafftio gan Angela Burns.
Y Gweinidog i ymateb i'r ddadl.
The Minister to reply to the debate.
Thank you. I do recognise this is an area where there are differences of view, but we are genuinely trying to accommodate people on all sides in recognising some of the complexities that exist.
And I recognise that Angela Burns has redrafted the amendment she tabled at Stage 2 because of the concerns about access to people's homes, but I still come back to the drafting that is still in here about an exhaustive list of circumstances, and it just isn't possible to draft in that way. It's always dangerous when you start to have a list of what you may or may not do. There will always be circumstances outside the list, even with the finest minds on the planet all in the same place at the same time. I say this from my past life, when being a lawyer—lots of the same lawyers will agree, and lots of the same lawyers will disagree, about exactly the same point and exactly the same wording. So, trying to get to the point where we have an exhaustive list in each those areas I think is not something that we should say is something that we could safely or properly draft and contemplate and provide to people; I think it would give a false level of assurance. The point about the code is we'll develop it together, with the citizen voice body, with others, including people in health and social care, on what the practical circumstances mean.
I'll take the intervention and then I'll finish; I can see the time and I'm keen to finish, and other Members are too.
Diolch. Rwyf i yn cydnabod bod hwn yn faes lle ceir gwahaniaethau barn, ond rydym yn wirioneddol yn ceisio bodloni pobl o bob ochr wrth gydnabod rhai o'r cymhlethdodau sy'n bodoli.
Ac rwy'n cydnabod bod Angela Burns wedi ailddrafftio'r gwelliant a gyflwynwyd ganddi yng Nghyfnod 2 oherwydd y pryderon ynghylch mynediad at gartrefi pobl, ond rwy'n dal i ddod yn ôl at y drafftio sydd yma o hyd ynghylch rhestr hollgynhwysfawr o amgylchiadau, ac nid yw'n bosibl drafftio yn y ffordd honno. Mae bob amser yn beryglus pan fyddwch yn dechrau cael rhestr o'r hyn y cewch ei wneud neu beidio â'i wneud. Bydd bob amser amgylchiadau nad ydyn nhw wedi eu cynnwys ar y rhestr, hyd yn oed gyda holl feddyliau gorau y blaned yn yr un lle ar yr un pryd. Rwy'n dweud hyn ar sail fy mywyd blaenorol, pan oeddwn i'n gyfreithiwr—bydd llawer o'r un cyfreithwyr yn cytuno, a bydd llawer o'r un cyfreithwyr yn anghytuno, ynghylch union yr un pwynt ac union yr un geiriad. Felly, nid yw ceisio cyrraedd y pwynt lle mae gennym ni restr hollgynhwysfawr ym mhob un o'r meysydd hynny, yn fy marn i, yn rhywbeth y dylem ni ddweud y gallem ni ei ddrafftio yn ddiogel nac yn briodol, a'i ystyried a'i ddarparu i bobl; rwy'n credu y byddai'n rhoi lefel ffug o sicrwydd. Y pwynt ynglŷn â'r cod yw y byddwn yn ei ddatblygu gyda'n gilydd, gyda chorff llais y dinesydd, gydag eraill, gan gynnwys pobl ym maes iechyd a gofal cymdeithasol, o ran yr hyn y mae'r amgylchiadau ymarferol yn ei olygu.
Byddaf yn cymryd yr ymyriad ac yna byddaf yn gorffen; rwy'n gallu gweld yr amser ac rwy'n awyddus i orffen, ac mae Aelodau eraill yn awyddus hefyd.
I thank the Minister for taking the intervention. I don't want to prolong proceedings, but this was the issue that I had most concerns about, having had discussions with the Aneurin Bevan Community Health Council. I have to say, following discussions with the Government about the very issues he's just talked about, and with the community health council, I'm happy, following those discussions, particularly with the Aneurin Bevan Community Health Council today, to follow the Government's voting advice on this issue.
Diolch i'r Gweinidog am dderbyn yr ymyriad. Nid wyf i'n dymuno ymestyn y trafodion, ond hwn oedd y mater yr oeddwn i'n poeni mwyaf yn ei gylch, yn dilyn trafodaethau gyda Chyngor Iechyd Cymuned Aneurin Bevan. Mae'n rhaid i mi ddweud, yn dilyn y trafodaethau gyda'r Llywodraeth am yr union faterion y mae ef newydd sôn amdanyn nhw, a gyda'r cyngor iechyd cymuned, rwy'n hapus, yn dilyn y trafodaethau hynny, yn enwedig gyda Chyngor Iechyd Cymuned Aneurin Bevan heddiw, i ddilyn cyngor pleidleisio y Llywodraeth ar y mater hwn.
I think that's very positive, because it does show we're genuinely talking to and listening with people on all sides in the Chamber and outside to try to get this right, and to have a series of real examples about how the code should be applied. And, again, to reiterate my point, the code will start with the presumption that access will be agreed. This is not about unreasonably trying to trammel the ability of the new citizen voice body to undertake its functions, and I would ask Members to support the Government amendment in this group.
Rwy'n credu bod hynny'n gadarnhaol iawn, oherwydd ei fod yn dangos ein bod ni'n siarad yn wirioneddol â phobl ar bob ochr o'r Siambr a'r tu allan ac yn gwrando arnyn nhw i geisio cael hyn yn iawn, ac i gael cyfres o enghreifftiau dilys o sut y dylai'r cod gael ei gymhwyso. Ac, unwaith eto, i ailadrodd fy mhwynt, bydd y cod yn dechrau gyda'r rhagdybiaeth y bydd mynediad yn cael ei gytuno. Nid yw hyn yn ymwneud â cheisio'n afresymol i rwystro gallu'r corff llais y dinesydd newydd i ymgymryd â'i swyddogaethau, a byddwn i'n gofyn i'r Aelodau gefnogi gwelliant y Llywodraeth yn y grŵp hwn.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydym ni'n symud, felly, i bleidlais ar welliant 3. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, neb yn ymatal, 11 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 3 wedi'i dderbyn.
The question is that amendment 3 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 3. Open the vote. Close the vote. In favour 37, no abstentions, 11 against. Therefore, amendment 3 is agreed.
Gwelliant 3: O blaid: 37, Yn erbyn: 11, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Grŵp 18 yw'r grŵp nesaf o welliannau, yn ymwneud â chyd-weithrediad rhwng corff llais y dinesydd, awdrurdodau lleol a chyrff y gwasanaeth iechyd. Gwelliant 4 yw'r prif welliant ac dwi'n galw ar y Gweinidog i gynnig y gwelliant hwnnw a'r grŵp.
Group 18 is the next group of amendments and it relates to co-operation between the citizen voice body, local authorities and NHS bodies. Amendment 4 is the lead amendment in the group and I call on the Minister to move that amendment and speak to the group.
Cynigiwyd gwelliant 4 (Vaughan Gething).
Amendment 4 (Vaughan Gething) moved.
Thank you, Llywydd. I agree with the board of community health councils in its view that NHS bodies and local authorities could do much to support the new citizen voice body in reaching as many people as possible so that they can share their views and experience of the care and support they receive. I've considered the views of the Health, Social Care and Sport Committee and wider stakeholders on this point, and I'm pleased to offer this Government amendment, which I believe complements rather than cuts across existing provision within the Bill. It requires NHS bodies, local authorities and the citizen voice body to make arrangements to co-operate to support each other to promote the activities of the citizen voice body. It also requires NHS bodies and local authorities to make arrangements to co-operate with the citizen voice body to support it in seeking the views of the public about health and social services.
Its purpose is therefore to facilitate co-operation to ensure that the citizen voice body has the support that it needs from local authorities and the NHS to reach the public, and I ask Members to support the amendment.
Diolch, Llywydd. Rwy'n cytuno â bwrdd y cynghorau iechyd cymuned yn ei farn y gallai cyrff y GIG ac awdurdodau lleol wneud llawer i gefnogi'r corff llais y dinesydd newydd i gyrraedd cynifer o bobl ag y bo modd fel y gallant rannu eu barn a'u profiad o'r gofal a'r cymorth y maen nhw'n eu derbyn. Rwyf i wedi ystyried safbwyntiau'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon a rhanddeiliaid ehangach ar y pwynt hwn, ac rwy'n falch o gynnig y gwelliant hwn gan y Llywodraeth, sydd yn fy marn i yn ategu yn hytrach na thorri ar draws darpariaethau presennol yn y Bil. Mae'n ei gwneud yn ofynnol i gyrff y GIG, awdurdodau lleol a chorff llais y dinesydd wneud trefniadau i gydweithio i gefnogi ei gilydd i hyrwyddo gweithgareddau corff llais y dinesydd. Mae'n ei gwneud yn ofynnol hefyd i gyrff y GIG ac awdurdodau lleol wneud trefniadau i gydweithredu â chorff llais y dinesydd i'w gefnogi wrth geisio barn y cyhoedd ar iechyd a gwasanaethau cymdeithasol.
Ei ddiben felly yw hwyluso cydweithredu er mwyn sicrhau bod gan gorff llais y dinesydd y cymorth sydd ei angen arno gan awdurdodau lleol a'r GIG i gyrraedd y cyhoedd, a gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r gwelliant.
I'd like to move amendment 46, tabled in my name, and I will be opposing the Government amendment 4 in order to get to my amendment, because it's an amendment that's intended to ensure there's a duty to co-operate between NHS bodies, local authorities and the citizen voice body under recommendation 17 of the committee Stage 1 report. This has been brought forward from Stage 2, as we agree with the ethos behind the amendment.
Whilst I appreciate your amendment 4 is very similar, I don't think it quite strikes the balance needed for the duty. I contend with the Minister's argument at Stage 2 that provisions under sections 17 and 18 already give the powers outlined within this amendment, as awareness raising together is not quite the same as receiving and analysing feedback from those who are receiving care from public bodies; instead, it's actually quite a narrow view. In the same vein, although amendment 4 is clearly agreeing with the necessity for a duty of co-operation, again, it focuses on awareness raising rather than collating feedback.
Hoffwn i gynnig gwelliant 46, a gyflwynwyd yn fy enw i, a byddaf yn gwrthwynebu gwelliant 4 y Llywodraeth er mwyn cael fy ngwelliant i, oherwydd ei fod yn welliant sydd â'r bwriad o sicrhau bod dyletswydd i gydweithredu rhwng cyrff y GIG, awdurdodau lleol a chorff llais y dinesydd o dan argymhelliad 17 o adroddiad Cyfnod 1 y pwyllgor. Mae hyn wedi ei ddwyn ymlaen o Gyfnod 2, gan ein bod ni'n cytuno â'r ethos sy'n sail i'r gwelliant.
Er fy mod i'n gwerthfawrogi bod eich gwelliant 4 yn debyg iawn, nid wyf i'n credu ei fod yn taro'r cydbwysedd sydd ei angen ar gyfer y ddyletswydd. Rwy'n dadlau yn erbyn dadl y Gweinidog yng Nghyfnod 2 bod darpariaethau o dan adrannau 17 a 18 eisoes yn rhoi'r pwerau a amlinellir yn y gwelliant hwn, gan nad yw codi ymwybyddiaeth gyda'n gilydd yn union yr un peth â chael a dadansoddi adborth gan y rhai sy'n derbyn gofal gan gyrff cyhoeddus; yn hytrach, mae'n ddarlun eithaf cul mewn gwirionedd. Yn yr un modd, er bod gwelliant 4 yn amlwg yn cytuno â'r rheidrwydd am ddyletswydd i gydweithredu, unwaith eto, mae'n canolbwyntio ar godi ymwybyddiaeth yn hytrach na chasglu adborth.
We are comfortable with both these amendments, because they impose duties on the NHS and local authorities to co-operate with the new citizen voice body and are necessary to provide that body with the powers that it would need. We'd actually suggest that the Conservative amendment is the stronger of the two, because it also requires the NHS and local authorities to assist the citizen voice body in collecting independent feedback from people who are receiving or may receive health services or social services. Either way, we'll be supporting both.
Rydym yn gyfforddus â'r ddau welliant hyn, oherwydd maen nhw'n gosod dyletswyddau ar y GIG ac awdurdodau lleol i gydweithredu gyda'r corff llais y dinesydd newydd ac maen nhw'n angenrheidiol i roi i'r corff hwnnw y pwerau byddai eu hangen arno. Byddem mewn gwirionedd yn awgrymu taw gwelliant y Ceidwadwyr yw'r cryfaf o'r ddau, gan ei bod hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i'r GIG ac awdurdodau lleol gynorthwyo'r corff llais y dinesydd i gasglu adborth annibynnol gan bobl sy'n derbyn neu a allai dderbyn gwasanaethau iechyd neu wasanaethau cymdeithasol. Y naill ffordd neu'r llall, byddwn yn cefnogi'r ddau.
We believe that both the amendments in this group are essential to the effective operation of the citizen voice body. Without a legal duty to co-operate being placed upon NHS bodies and local authorities, there is a danger that the citizen's voice will fall on deaf ears.
Credwn fod y ddau welliant yn y grŵp hwn yn hanfodol er mwyn i'r corff llais y dinesydd weithredu'n effeithiol. Heb ddyletswydd gyfreithiol ar gyrff y GIG ac awdurdodau lleol i gydweithredu, mae perygl na fydd llais y dinesydd yn cael ei glywed.
Y Gweinidog i ymateb i'r ddadl.
The Minister to reply to the debate.
Yes. I thank Members for their broad support, across a range of people, for the Government amendment. I think it's worth while pointing out that the reason why we think the current Government amendment complements is that it goes to the other duties that already exist, for example section 18, the duty on NHS bodies and local authorities to provide information that it reasonably requests; the duty in section 17 for NHS bodies and local authorities to promote the awareness of the activities of the citizen voice body; and, of course, the code of practice on requests for access that we've just discussed.
When taken together, these provisions provide a strong and coherent framework for co-operation. In contrast, amendment 46 is a broad and undefined duty on NHS bodies and local authorities, and it isn't clear how that would necessarily operate. For example, on matters of service change, there may be a difference of view about how that duty to co-operate would actually be undertaken, rather than the clearer duty to provide information and to respond to reasonable requests for information. I’d ask people, therefore, to support the Government amendment and I'd ask Members not to support amendment 46.
Iawn. Diolch i'r Aelodau am eu cefnogaeth gyffredinol, ar draws ystod o bobl, i welliant y Llywodraeth. Rwy'n credu ei bod werth nodi mai'r rheswm yr ydym ni'n credu bod gwelliant cyfredol y Llywodraeth yn ategu yw ei fod yn mynd at y dyletswyddau eraill sy'n bodoli eisoes, er enghraifft adran 18, y ddyletswydd ar gyrff y GIG ac awdurdodau lleol i ddarparu gwybodaeth y mae'n gwneud ceisiadau rhesymol amdanyn nhw; y ddyletswydd yn adran 17 i gyrff y GIG ac awdurdodau lleol hyrwyddo ymwybyddiaeth o weithgareddau corff llais y dinesydd; ac, wrth gwrs, y cod ymarfer ar geisiadau am fynediad yr ydym newydd ei drafod.
O'u cymryd gyda'i gilydd, mae'r darpariaethau hyn yn darparu fframwaith cryf a chydlynol ar gyfer cydweithredu. Mewn cyferbyniad, mae gwelliant 46 yn ddyletswydd eang ac amhendant ar gyrff y GIG ac awdurdodau lleol, ac nid yw'n glir sut y byddai hynny'n gweithio. Er enghraifft, o ran newidiadau mewn gwasanaethau, efallai y byddai gwahaniaeth barn ynghylch sut y byddai'r ddyletswydd honno i gydweithredu yn cael ei chyflawni, yn hytrach na'r ddyletswydd gliriach i ddarparu gwybodaeth ac i ymateb i geisiadau rhesymol am wybodaeth. Gofynnaf, felly, i bobl gefnogi gwelliant y Llywodraeth a gofynnaf i'r Aelodau beidio â chefnogi gwelliant 46.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 4? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Rydym ni'n symud i bleidlais, felly, ar welliant 4, yn enw Vaughan Gething. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, un yn ymatal, 10 yn erbyn, ac felly derbyniwyd gwelliant 4.
The question is that amendment 4 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We therefore proceed to a vote on amendment 4, in the name of Vaughan Gething. Open the vote. Close the vote. In favour 37, one abstention, 10 against. Therefore, amendment 4 is agreed.
Gwelliant 4: O blaid: 37, Yn erbyn: 10, Ymatal: 1
Derbyniwyd y gwelliant
Grŵp 19 yw'r grŵp nesaf o welliannau, sy'n ymwneud â chymorth i wirfoddolwyr a staff corff llais y dinesydd. Gwelliant 44 yw'r prif welliant, yr unig welliant. Rwy'n galw ar Angela Burns i gynnig y gwelliant ac i siarad. Angela Burns.
Group 19 is the next group of amendments and it relates to support for volunteers and staff of the citizen voice body. Amendment 44 is the lead and only amendment and I call on Angela Burns to move and speak to the amendment.
Cynigiwyd gwelliant 44 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 44 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Diolch. Amendment 44, the duty to provide information, advice and training to volunteers, is my only amendment in this group. It's because, during our evidence session with community health councils, it was quite clear that community health councils currently undertake training with their members, as do their equivalents in England, namely Healthwatch, and we want this to continue. You might think, 'Oh, well, why do you need an amendment for that? Why do you need to put it into the Bill?' As I outlined at Stage 2, taken with amendment 45, on the right of entry to premises, a duty to provide information, advice and training to volunteers and staff is critical. I want to quote the chair of the North Wales Community Health Council, Geoff Ryall-Harvey, who said that
'local Healthwatch organisations get lots of support and training from Healthwatch England, and the volunteer members of Healthwatch would need to go on a training course'
before they started visiting hospitals.
So, for us, we want to make sure that this is on the face of the Bill to ensure that there's not just a continuation, but a reinforcing and an underpinning of the importance of advising and training our volunteers and staff. There's been much play during the course of this Bill that we want to have more volunteers involved and that we want to really enable them to go out there and act throughout the health services and, of course, now the social care services, and really promote and ensure that what they're doing is absolutely right.
But this is more than just simply training volunteers. It's actually about the independence of the new citizen voice body. It's about the openness of having different types of volunteers—volunteers who are not necessarily already connected with public bodies in Wales. If we want to attract and open access and encourage lots of different types of people from very different walks of life to come and act in their community, to come and act on behalf of their local citizen voice body, then we absolutely need to make the citizen voice body as outward facing as possible, and that involves training. The current CHCs have outlined many times some of the existing challenges that CHCs have found relating to recruitment requirements, and they believe very firmly that this new body, in whatever form it finally takes, must develop its arrangements in a way that encourages that access and enables people from all backgrounds.
At Stage 2, Minister, I appreciate that you attempted to reassure me that there were resources put aside for training within the Bill's RIA, which is why I withdrew it. But, despite having £92,500 set aside annually for training, I haven't received an absolute commitment from you to commit to include training within the statutory guidance and, again, I do want to hear that real training will be undertaken and that support for volunteers and staff will be a key part of moving the new citizen voice body forward. I'd just like to remind you that you did admit that in your RIA it was difficult to estimate how many volunteer members the body will require as it will be dependent on numerous factors, such as location, the skill set of volunteers and the time commitment offered. And, although you're working on the basis of the current 276 CHC volunteers, this potentially huge number of volunteers, the RIA provides for just one working time-equivalent secondee to develop all of the induction training resources for staff and volunteers during transition. I pity that poor person; I don't see how they can do it.
So, I will end my contribution on this amendment with something so ably put by the board of the community health councils. They said that this is much more than having knowledge of the NHS and social sectors—this must be about developing and ensuring
'competence and understanding of the principles and practices of effective engagement and representation'.
We would agree entirely with this assertion, Minister, and therefore we urge Members to support this amendment.
Diolch. Gwelliant 44, y ddyletswydd i ddarparu gwybodaeth, cyngor a hyfforddiant i wirfoddolwyr, yw fy unig welliant yn y grŵp hwn. Oherwydd, yn ystod ein sesiwn dystiolaeth gyda chynghorau iechyd cymuned, roedd yn gwbl amlwg bod cynghorau iechyd cymuned ar hyn o bryd yn ymgymryd â hyfforddiant gyda'u haelodau, fel y mae'r rhai cyfatebol yn Lloegr, sef Healthwatch, ac rydym eisiau i hyn barhau. Efallai eich bod yn meddwl, 'O, wel, pam mae angen gwelliant arnoch ar gyfer hynny? Pam mae angen i chi ei roi yn y Bil?' Fel yr amlinellais yng Nghyfnod 2, gyda gwelliant 45, ar yr hawl i gael mynediad i fangreoedd, mae dyletswydd i ddarparu gwybodaeth, cyngor a hyfforddiant i wirfoddolwyr a staff yn hanfodol. Dywedodd cadeirydd Cyngor Iechyd Cymuned Gogledd Cymru, Geoff Ryall-Harvey, fod
mudiadau iechyd lleol yn derbyn llawer o gefnogaeth a hyfforddiant gan Healthwatch England, a byddai angen i aelodau gwirfoddol Healthwatch fynd ar gwrs hyfforddi
cyn iddyn nhw ddechrau ymweld ag ysbytai.
Felly, i ni, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod hyn ar wyneb y Bil er mwyn sicrhau nad parhad yn unig sydd yna, ond atgyfnerthiad a thanategu pwysigrwydd cynghori a hyfforddi ein gwirfoddolwyr a'n staff. Bu llawer o drafod yn ystod y Bil hwn ein bod eisiau cael mwy o wirfoddolwyr i gymryd rhan a'n bod eisiau eu galluogi i fynd allan a gweithredu ar draws y gwasanaethau iechyd ac, wrth gwrs, yn awr y gwasanaethau gofal cymdeithasol, a wir hyrwyddo a sicrhau bod yr hyn y maen nhw'n ei wneud yn hollol gywir.
Ond mae hyn yn fwy na hyfforddi gwirfoddolwyr. Mewn gwirionedd, mae'n ymwneud ag annibyniaeth y corff llais y dinesydd newydd. Mae'n ymwneud â natur agored cael gwahanol fathau o wirfoddolwyr—gwirfoddolwyr nad ydyn nhw o reidrwydd yn gysylltiedig â chyrff cyhoeddus yng Nghymru. Os ydym ni eisiau denu, agor cyfleoedd ac annog llawer o wahanol fathau o bobl o wahanol gefndiroedd i ddod i weithredu yn eu cymuned, i ddod i weithredu ar ran eu corff llais y dinesydd lleol, yna mae'n gwbl hanfodol i ni wneud y corff llais y dinesydd edrych tuag allan gymaint â phosibl, ac mae hynny'n cynnwys hyfforddiant. Mae'r Cynghorau Iechyd Cymuned presennol wedi amlinellu droeon rai o'r heriau presennol y mae Cynghorau Iechyd Cymuned wedi'u canfod sy'n ymwneud â gofynion recriwtio, ac maen nhw'n credu'n gadarn iawn y bydd yn rhaid i'r corff newydd hwn, ym mha bynnag ffurf y bydd yn ei gymryd, ddatblygu ei drefniadau mewn ffordd sy'n hybu'r mynediad hynny ac sy'n galluogi pobl o bob cefndir.
Rwy'n gwerthfawrogi, yng Nghyfnod 2, Gweinidog, eich bod wedi ceisio fy sicrhau bod adnoddau wedi'u neilltuo ar gyfer hyfforddiant yn asesiad effaith rheoleiddiol y Bil, a dyna pam y tynnais hwnnw'n ôl. Ond, er bod £92,500 wedi'u neilltuo bob blwyddyn ar gyfer hyfforddiant, nid wyf wedi cael ymrwymiad llwyr gennych i ymrwymo i gynnwys hyfforddiant yn y canllawiau statudol ac, unwaith eto, rwyf eisiau clywed y bydd hyfforddiant go iawn yn cael ei gynnal a bydd cymorth ar gyfer gwirfoddolwyr a staff yn rhan allweddol o symud y corff llais y dinesydd newydd yn ei flaen. Hoffwn eich atgoffa eich bod wedi cyfaddef yn eich asesiad effaith rheoleiddiol ei bod yn anodd amcangyfrif faint o aelodau gwirfoddol y bydd y corff eu hangen oherwydd bydd yn dibynnu ar nifer o ffactorau, fel lleoliad, set sgiliau gwirfoddolwyr a'r ymrwymiad amser a gynigir. Ac, er eich bod chi'n gweithio ar sail y 276 o wirfoddolwyr sydd yn y cynghorau iechyd cymuned ar hyn o bryd, y nifer hwn a all fod yn enfawr o wirfoddolwyr, mae'r asesiad effaith rheoleiddiol yn darparu ar gyfer un swyddog sy'n cyfateb i amser gweithio ar secondiad i ddatblygu'r holl adnoddau hyfforddiant sefydlu ar gyfer staff a gwirfoddolwyr yn ystod y cyfnod pontio. Mae gen i dosturi dros y person druan hwnnw; dydw i ddim yn gweld sut y gallan nhw wneud hynny.
Felly, fe wnai orffen fy nghyfraniad ar y gwelliant hwn gyda rhywbeth a nodwyd gan fwrdd y cynghorau iechyd cymuned. Dywedon nhw fod hyn yn llawer mwy na meddu ar wybodaeth am y GIG a'r sectorau cymdeithasol—mae'n rhaid i hyn ymwneud â datblygu a sicrhau
cymhwysedd a dealltwriaeth o'r egwyddorion a'r arferion o ymgysylltu a chynrychioli effeithiol.
Byddem yn cytuno'n llwyr â'r arddeliad hwn, Gweinidog, ac felly rydym ni'n annog yr Aelodau i gefnogi'r gwelliant hwn.
Mi fyddwn ni yn cefnogi'r gwelliant yma. Mae'r gwelliant yma yn synnwyr cyffredin ynddo'i hun, ond mae o hefyd yn gyfle i fi ddiolch i'r rheini sydd wedi bod yn gwirfoddoli dros y blynyddoedd o fewn y cynghorau iechyd cymuned. Dwi wedi cael y pleser a'r fraint o gyfarfod a thrin a thrafod efo nifer ohonyn nhw dros y blynyddoedd diwethaf, ac wedi gallu tystio fy hun i'r ymroddiad sydd yna i sicrhau eu bod nhw fel aelodau unigol o fewn y corff sy'n cynrychioli'r cleifion yn wirioneddol wneud popeth y gallan nhw i sicrhau bod llais y rhai mwyaf bregus yn cael ei glywed. Felly, dwi'n falch o allu rhoi hynny ar y cofnod yma heno yma a byddwn, mi fyddwn ni yn cefnogi'r gwelliant yma. Er mwyn i'r gwirfoddolwyr hynny wedyn sydd wedi penderfynu rhoi eu hamser allu cyfrannu hyd at eithaf eu gallu nhw, mae angen sicrhau eu bod nhw'n cael y gefnogaeth a'r hyfforddiant ac ati, ac mae hynny wastad yn golygu'r angen am adnoddau.
We will be supporting this amendment. This amendment is common sense, but it’s also an opportunity for me to thank those who have been volunteering over the years within the community health councils. I’ve had the pleasure and privilege of meeting and having discussions with very many of them over the past years, and have witnessed the commitment that exists to ensuring that they as individual members within the body representing patients do everything they can to ensure that the voice of the most vulnerable is heard. Therefore, I’m pleased to put that on the record here this evening. And, yes, we will be supporting this amendment. So that those volunteers who have decided to give of their time can contribute as much as they possibly can, we need to ensure that they get the support and training they require, and that always leads to the need for resources.
In order to ensure the citizen voice body is an effective replacement for the community health councils, we must ensure it has effectively trained staff. As you're only as good as your training, it is vitally important that we place a duty upon the new body to fully equip and train all its staff and volunteers to prepare them for the conduct of duties. If we are to have strong advocates, we must ensure we provide them with the necessary skills to step into the role before them, to represent the most vulnerable often in society.
Er mwyn sicrhau bod y corff llais y dinesydd yn sefydliad effeithiol i ddisodli'r cynghorau iechyd cymuned, mae'n rhaid i ni sicrhau bod ganddo staff sydd wedi'u hyfforddi'n effeithiol. Gan eich bod ond cystal â'ch hyfforddiant, mae'n hanfodol bwysig ein bod yn rhoi dyletswydd ar y corff newydd i arfogi a hyfforddi ei holl staff a gwirfoddolwyr yn llawn i'w paratoi nhw ar gyfer cyflawni eu dyletswyddau. I gael eiriolwyr cryf, mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod yn rhoi'r sgiliau angenrheidiol iddyn nhw wneud eu swyddi, i gynrychioli'r mwyaf agored i niwed, yn aml, mewn cymdeithas.
I do understand the sentiment behind the amendment, but I still don't believe it's necessary and so won't be supporting it. I certainly don't disagree that any public body or, indeed, any responsible employer, would provide information, advice and training to its staff and any volunteers that perform functions on its behalf. That's an inherent part of being able to deliver on its functions effectively. I've made clear throughout scrutiny our commitment to support the citizen voice body to provide information, advice and training to its staff and volunteers, and that is illustrated by inclusion in the regulatory impact assessment of projected costs for the training of staff and volunteers.
However, I am of the view that including a provision such as this on the face of the Bill is unnecessary. I think it is unusual to assume that a public body will not support its staff and volunteers properly when they are so crucial to its mission. In fact, what we see drafted in the amendment is what you might normally expect to see in a staff or volunteer handbook, as opposed to written into legislation.
The package of support that we have outlined in the RIA demonstrates that the CVB will have the resources it needs to provide training, advice and information to both its staff and members, and it can choose to move that resource around according to its view on its needs. This recognises the importance that we place on the role of staff and volunteers to delivering the ambition that we have for the new citizen voice body.
Rwy'n deall y teimlad y tu ôl i'r gwelliant, ond nid wyf yn credu ei fod yn angenrheidiol ac felly ni fyddaf yn ei gefnogi. Yn sicr, nid wyf yn anghytuno y byddai unrhyw gorff cyhoeddus nac, yn wir, unrhyw gyflogwr cyfrifol, yn darparu gwybodaeth, cyngor a hyfforddiant i'w staff ac unrhyw wirfoddolwyr sy'n cyflawni swyddogaethau ar ei ran. Mae hynny'n rhan gynhenid o allu cyflawni ei swyddogaethau'n effeithiol. Rwyf wedi egluro drwy gydol y broses graffu ein hymrwymiad i gefnogi'r corff llais y dinesydd i ddarparu gwybodaeth, cyngor a hyfforddiant i'w staff a'i wirfoddolwyr, a dangosir hynny drwy gynnwys yn yr asesiad effaith rheoleiddiol gostau rhagamcanol ar gyfer hyfforddi'r staff a gwirfoddolwyr.
Fodd bynnag, rwyf o'r farn nad oes angen cynnwys darpariaeth fel hon ar wyneb y Bil. Rwy'n credu ei bod yn anarferol i dybio na fydd corff cyhoeddus yn cefnogi ei staff a'i wirfoddolwyr yn briodol pan fyddan nhw mor hanfodol i'w genhadaeth. Yn wir, yr hyn a welwn wedi'i ddrafftio yn y gwelliant yw'r hyn y gallech ddisgwyl ei weld fel arfer mewn llawlyfr staff neu wirfoddolwr, yn hytrach nag wedi'i ysgrifennu mewn deddfwriaeth.
Mae'r pecyn cymorth yr ydym wedi'i amlinellu yn yr Asesiad Effaith Rheoleiddiol yn dangos y bydd gan y corff llais y dinesydd yr adnoddau sydd eu hangen arno i ddarparu hyfforddiant, cyngor a gwybodaeth i'w staff a'i aelodau, a gall ddewis symud yr adnodd hwnnw o gwmpas yn ôl ei farn ar ei anghenion. Mae hyn yn cydnabod y pwysigrwydd yr ydym ni yn ei roi ar swyddogaeth staff a gwirfoddolwyr i wireddu'r uchelgais sydd gennym ar gyfer y corff llais y dinesydd newydd.
Angela Burns i ymateb.
Angela Burns to reply.
Thank you very much, Llywydd. Actually, Minister, you're quite right in some ways: you would expect that you wouldn't have to put on the Bill a protection about training. But unfortunately, we've done it because during the course of our negotiations, during Stages 1 and 2, and all our other meetings, which you've honestly and openly held with opposition spokespeople, you've watered down the role of the citizen voice body so much from where it was and you've changed the essence of the CHCs in ways that the people who work in the CHCs and the public that the CHCs represent really see and feel.
There's a real concern that we now have a CHC that could be based anywhere and nowhere, and definitely not in your area; that we have a CHC that doesn't necessarily have the right of access to go into certain places to find out what the citizen wants, to spot problems, to make changes; that we're out there trying to recruit a whole load of volunteers who won't necessarily have the protection from litigious other parties who might take great exception; that we're going have a body that may not have the strength to speak truth to the powerful NHS and the powerful social services organisations.
And that's why something as simple and as mundane as the training was put on the face of the Bill, because there are a great many of us in this Chamber who have been trying to fight a rearguard action to try to preserve some of that integrity, that independence and that strength for the CHCs, for the new citizen voice body. Because whatever we think about the citizen voice body, and whatever political objectives there may or may not be about it, it is ultimately the voice of the citizen. I think that, in this particular aspect of the Bill, at the end of this last amendment, which I'm asking the Chamber to support, Llywydd, you and your Government and your backbenchers have watered down the voice of the citizen.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Mewn gwirionedd, Gweinidog, rydych chi'n gywir mewn rhai ffyrdd: byddech chi'n disgwyl na fyddai'n rhaid i chi roi amddiffyniad ar gyfer hyfforddiant ar y Bil. Ond yn anffodus, rydym ni wedi gwneud hynny oherwydd yn ystod ein trafodaethau, yn ystod Cyfnodau 1 a 2, a'n holl gyfarfodydd eraill, yr ydych chi wedi eu cynnal yn onest ac yn agored gyda llefarwyr yr wrthblaid, rydych chi wedi gwanhau swyddogaeth y corff llais y dinesydd gymaint o'r lle yr oedd ac rydych wedi newid hanfod y cynghorau iechyd cymuned mewn ffyrdd y mae'r bobl sy'n gweithio yn y cynghorau iechyd cymuned a'r cyhoedd y mae'r cynghorau iechyd cymuned yn eu cynrychioli wir yn eu gweld a'u teimlo.
Mae pryder gwirioneddol bod gennym bellach gyngor iechyd cymuned a allai fod wedi'i leoli yn unrhyw le ac yn unlle, ac yn bendant nid yn eich ardal chi; bod gennym gyngor iechyd cymuned nad oes ganddo, o reidrwydd, yr hawl i fynd i leoedd penodol i gael gwybod beth mae'r dinesydd eisiau ei gael, i weld problemau, i wneud newidiadau; ein bod allan yn ceisio recriwtio llwyth o wirfoddolwyr nad ydyn nhw o reidrwydd yn cael eu hamddiffyn rhag partïon ymgyfreithgar eraill a allai ei wrthwynebu; ein bod yn mynd i gael corff nad yw o bosibl yn meddu ar y cryfder i ddweud y gwir am y GIG pwerus a'r sefydliadau gwasanaethau cymdeithasol pwerus.
A dyna pam y rhoddwyd rhywbeth mor syml ac mor ddinod â hyfforddiant ar wyneb y Bil, oherwydd mae llawer iawn ohonom yn y Siambr hon a fu'n ceisio ymladd yn erbyn y camau i geisio cadw rhywfaint o'r uniondeb hwnnw, yr annibyniaeth honno a'r cryfder hwnnw i'r cynghorau iechyd cymuned, i'r corff llais y dinesydd newydd. Oherwydd beth bynnag yw ein barn am y corff llais y dinesydd, a pha bynnag amcanion gwleidyddol a all fod yn ei gylch, dyna yw llais y dinesydd yn y pen draw. Rwy'n credu, o ran yr agwedd benodol hon ar y Bil, ar ddiwedd y gwelliant olaf hwn, yr wyf yn gofyn i'r Siambr ei gefnogi, Llywydd, eich bod chi a'ch Llywodraeth a'ch meincwyr cefn wedi gwanhau llais y dinesydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 44? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydyn ni'n symud i bleidlais ar welliant 44. Agos y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 20, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 44 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] I therefore proceed to a vote on amendment 44. Open the vote. Close the vote. In favour 20, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 44: O blaid: 20, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 44: For: 20, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 45, Angela Burns.
Amendment 45, Angela Burns.
Cynigiwyd gwelliant 45 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 45 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally, Llywydd.
Yn ffurfiol, Llywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 45? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydyn ni'n symud i bleidlais, felly, ar welliant 45. Agos y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 20, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 45 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] I therefore proceed to a vote on amendment 45. Open the vote. Close the vote. In favour 20, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 45: O blaid: 20, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 45: For: 20, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 46.
Amendment 46.
Cynigiwyd gwelliant 46 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).
Amendment 46 (Angela Burns, supported by Caroline Jones) moved.
Formally, Llywydd.
Yn ffurfiol, Llywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 46? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydyn ni'n symud i bleidlais ar welliant 46, yn enw Angela Burns. Agos y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 19, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 46 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] I therefore proceed to a vote on amendment 46, in the name of Angela Burns. Open the vote. Close the vote. In favour 19, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 46: O blaid: 19, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 46: For: 19, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 20 yw'r grŵp nesaf, a'r grŵp olaf o welliannau, sy'n ymwneud â chymhwyso safonau'r Gymraeg mewn perthynas â chorff llais y dinesydd. Gwelliant 15 yw'r unig welliant, a dwi'n galw ar y Gweinidog i gynnig y gwelliant hynny.
Group 20 is the next group, and it's the final group, which is to do with the application of Welsh language standards in relation to the citizen voice body. The only amendment in this group is amendment 15, and I call on the Minister to move that amendment.
Cynigiwyd gwelliant 15 (Vaughan Gething).
Amendment 15 (Vaughan Gething) moved.
Thank you, Llywydd. The purpose of this amendment is to amend the Welsh Language Standards (No. 7) Regulations 2018 to refer to a 'citizen voice body' instead of 'community health councils' and 'the board of community health councils'. This will ensure that the new body will come under the regulations on establishment and that the Welsh Language Commissioner can issue a draft compliance notice immediately.
The commissioner raised his view on the need for this amendment with me, the Minister for International Relations and Welsh Language, and the committee during Stage 2 proceedings. I've taken on board the view of the committee and I've agreed to amending the No. 7 regulations directly via the Bill, which is unusual but is the best way to ensure the citizen voice body will be subject to the standards as soon as possible. It should ensure a smooth transition from the CHCs to the new citizen voice body and aid planning during the implementation phase in relation to Welsh language requirements.
It will ensure that users will not lose their rights to access Welsh language services for any longer than what is a minimum amount of time it takes to impose those standards on the new body. This amendment would omit the entry of 'community health councils' and 'the board', which are currently listed within the No. 7 regulations, and instead include the 'citizen voice body' for health and social care in Wales. This is a significant advantage in terms of continuity and planning of approach in relation to Welsh language matters for the citizen voice body. I hope Members recognise the effect of this amendment, and I would encourage all Members to support this amendment.
And finally, in the last moment, I'd like to thank Members for their patience and the stamina of all those staying till the end.
Diolch, Llywydd. Diben y gwelliant hwn yw diwygio Rheoliadau Safonau'r Gymraeg (Rhif 7) 2018 i gyfeirio at 'gorff llais y dinesydd' yn hytrach na 'chynghorau iechyd cymuned' a 'bwrdd y cynghorau iechyd cymuned'. Bydd hyn yn sicrhau y bydd y corff newydd yn dod o dan y rheoliadau ar sefydlu a bod Comisiynydd y Gymraeg yn gallu cyhoeddi hysbysiad cydymffurfio drafft ar unwaith.
Cododd y comisiynydd ei farn am yr angen am y gwelliant hwn gyda mi, y Gweinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol, a'r pwyllgor yn ystod trafodion Cyfnod 2. Rwyf wedi ystyried barn y pwyllgor ac rwyf wedi cytuno i ddiwygio rheoliadau Rhif 7 yn uniongyrchol drwy'r Bil, sy'n anarferol ond dyma'r ffordd orau o sicrhau y bydd y corff llais y dinesydd yn ddarostyngedig i'r safonau cyn gynted â phosibl. Dylai sicrhau trosglwyddiad esmwyth o'r cynghorau iechyd cymunedol i'r corff llais y dinesydd newydd a helpu cynllunio yn ystod y cyfnod gweithredu o ran gofynion y Gymraeg.
Bydd yn sicrhau na fydd defnyddwyr yn colli eu hawliau i gael gafael ar wasanaethau Cymraeg am gyfnod hwy na'r hyn sy'n lleiafswm o amser y mae'n ei gymryd i orfodi'r safonau hynny ar y corff newydd. Byddai'r gwelliant hwn yn gadael allan sôn am 'gynghorau iechyd cymuned' a 'y bwrdd', sydd ar hyn o bryd wedi'u rhestru yn rheoliadau Rhif 7, ac yn hytrach yn cynnwys 'corff llais y dinesydd' ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru. Mae hyn yn fantais sylweddol o ran parhad a chynllunio dull gweithredu o ran materion sy'n ymwneud â'r iaith Gymraeg ar gyfer y corff llais y dinesydd. Gobeithiaf fod yr Aelodau'n cydnabod effaith y gwelliant hwn, a byddwn yn annog pob aelod i gefnogi'r gwelliant hwn.
Ac yn olaf, yn y foment olaf, hoffwn ddiolch i'r Aelodau am eu hamynedd a stamina pawb sy'n aros tan y diwedd.
We supported this amendment when it was originally tabled by Helen Mary Jones at Stage 2, and we continue to support it.
Fe wnaethom ni gefnogi'r gwelliant hwn pan y'i cyflwynwyd yn wreiddiol gan Helen Mary Jones yng Nghyfnod 2, ac rydym yn parhau i'w gefnogi.
Dwi'n falch iawn o fod yn cefnogi'r gwelliant yma gan Lywodraeth Cymru, sydd wedi cael ei gyflwyno wedi cydweithrediad rhwng y Llywodraeth a ninnau. Y canlyniad ydy dod â'r corff llais y dinesydd newydd o dan sgôp rheoliadau, a sicrhau bod Comisiynydd y Gymraeg yn gallu rhoi rhybuddion cydymffurfiaeth. Felly, dwi'n falch bod y Llywodraeth wedi symud ar hwn achos, hebddo fo, mi fyddai'n golygu y byddai'r corff llais y dinesydd newydd yn cychwyn ar bwynt gwannach o ran sut mae'n delio â'r iaith Gymraeg na'r cyrff y mae o'n cymryd eu lle nhw. Ond dwi'n gwneud y pwynt nad ydy o ddim yn ymwneud â'r angen i gryfhau'r ddarpariaeth o ofal drwy gyfrwng y Gymraeg o fewn iechyd a gofal cymdeithasol, sy'n fater gwahanol iawn.
I'm very pleased to be able to support this amendment tabled by the Welsh Government, which has been tabled following collaboration between the Government and ourselves. The result is that we bring this new citizen voice body under the scope of Welsh language regulations, and ensure that the Welsh Language Commissioner can provide compliance notices. So, I'm pleased the Government has moved on this because, without it, it would have meant that the citizen voice body would start at a weaker starting point in terms of how it deals with the Welsh language than the bodies that it replaces. But I do make the point that it doesn't deal with the need to strengthen the provision of Welsh language care within health and social care, which is a very different issue.
Ydy'r Gweinidog eisiau ymateb? Na. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 15? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 15 wedi'i dderbyn.
Does the Minister wish to respond? No. The question is that amendment 15 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 15 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Rydym wedi cyrraedd diwedd ein hystyriaeth o Gyfnod 3 o'r Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Ansawdd ac Ymgysylltu) (Cymru), a dwi'n datgan y bernir fod pob adran o'r Bil a phob Atodlen iddo wedi'u derbyn.
We have reached the end of our Stage 3 consideration of the Health and Social Care (Quality and Engagement) (Wales) Bill, and I declare that all sections and Schedules of the Bill are deemed agreed.
Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o’r Bil.
All sections of the Bill deemed agreed.
Rhun ap Iorwerth.
Rhun ap Iorwerth.
Pwynt o drefn yn sydyn.
A brief point of order.
Members will have been made aware that, during this Stage 3 debate this evening, there has been confirmation of a significant increase in confirmed cases of COVID-19 in Wales: seven new infections found after contact tracing took place in relation to the man from Neath Port Talbot who tested positive at the weekend; two residents of Carmarthenshire who'd returned from Italy. Now, under Standing Order 12.16 relating to business that can be scheduled without notice, can I ask that a statement be made by the Minister for health, perhaps at the beginning of Plenary tomorrow? This is a significant development, I think, and we need to schedule room for it on the agenda as soon as possible—given that, for obvious reasons, the Minister has not been able to prepare in the last few hours to give a statement this evening.
Bydd Aelodau wedi cael gwybod, yn ystod y ddadl hon ar Gyfnod 3 heno, bod cadarnhad o gynnydd sylweddol yn yr achosion o COVID-19 yng Nghymru: canfuwyd saith heintiad newydd ar ôl olrhain cyswllt parthed y dyn o Gastell-nedd Port Talbot a brofodd yn bositif dros y penwythnos; dau o drigolion sir Gaerfyrddin a ddychwelodd o'r Eidal. Nawr, o dan Reol Sefydlog 12.16 sy'n ymwneud â busnes y gellir ei amserlennu heb rybudd, a gaf i ofyn i'r Gweinidog Iechyd wneud datganiad, efallai ar ddechrau'r cyfarfod llawn yfory? Rwy'n credu bod hwn yn ddatblygiad arwyddocaol, ac mae angen i ni drefnu lle iddo ar yr agenda cyn gynted â phosibl—o gofio nad yw'r Gweinidog, am resymau amlwg, wedi gallu paratoi yn ystod yr oriau diwethaf i roi datganiad heno.
The Minister.
Y Gweinidog.
It is worth perhaps reflecting on the fact that questions for myself have been moved to the first item of Assembly business tomorrow afternoon. That is to ensure that not only can I answer questions to Members, but also I do, then, have time to attend the COBRA call that is taking place tomorrow afternoon with other Governments across the United Kingdom. I'm sure we'll have ample opportunity to answer questions on coronavirus—it is on the order paper in question 2—in addition to what spokespeople may wish to ask during their own questions.
Mae'n werth myfyrio efallai ar y ffaith bod cwestiynau i mi fy hun wedi'u symud i eitem gyntaf busnes y Cynulliad brynhawn yfory. Mae hynny er mwyn sicrhau y gallaf ateb cwestiynau i Aelodau, ond hefyd, y bydd gennyf amser i fynd i'r alwad COBRA sy'n digwydd brynhawn yfory gyda llywodraethau eraill ledled y Deyrnas Unedig. Rwy'n siŵr y bydd gennym ddigon o gyfle i ateb cwestiynau ar coronafeirws—mae yng nghwestiwn 2 ar y papur trefn—yn ogystal â'r hyn y gallai'r llefarwyr ddymuno ei ofyn yn ystod eu cwestiynau eu hunain.
Thank you. That clarifies that we will be returning to this issue first thing in our agenda tomorrow.
Diolch. Mae hynny'n egluro y byddwn yn dychwelyd at y mater hwn yn gyntaf yn ein hagenda yfory.
Felly, diolch i bawb a nos da.
Thank you to everyone and goodnight.
Daeth y cyfarfod i ben am 21:49.
The meeting ended at 21:49.
Pan gwyd achlysur sy’n ymwneud â’r Gymanwlad, mae cael ein hatgoffa ynghylch amrywiaeth y bobl a’r gwledydd sy’n ffurfio ein teulu ledled y byd yn ennyn ysbrydoliaeth bob tro. Cawn ein gwneud yn ymwybodol o'r nifer o gymdeithasau a dylanwadau sy'n clymu ynghyd trwy eu cysylltiad â'r Gymanwlad, gan ein helpu i ddychmygu dyfodol cyffredin, a chyflawni hynny.
Mae hyn yn arbennig o drawiadol pan welwn bobl o genhedloedd mawr a bach yn dod ynghyd ar gyfer Gemau'r Gymanwlad, ar gyfer cyfarfodydd llywodraethau'r Gymanwlad, ac ar Ddiwrnod y Gymanwlad. Mae cyfuniad o draddodiadau o’r fath yn ein cryfhau—yn unigol ac ar y cyd—trwy gyflenwi’r cynhwysion sy’n angenrheidiol at ddibenion gwytnwch cymdeithasol, gwleidyddol ac economaidd.
Rwyf wedi cael y cyfle trwy fy mywyd i weld a chlywed sut mae aelodaeth o deulu’r Gymanwlad yn golygu cymaint i’r rheini sy’n byw ym mhob cwr o’r byd, yn aml mewn lleoedd sy’n eithaf anghysbell. Mae datblygiadau ym maes technoleg a'r cyfryngau modern wedi galluogi llawer mwy o bobl erbyn hyn i weld a mwynhau (yn hynod o ddi-oed) y profiad hwn o gysylltu â'r Gymanwlad, mewn meysydd fel addysg, meddygaeth a chadwraeth.
Wrth edrych tua’r dyfodol, mae'r cysylltedd hwn yn golygu ein bod hefyd yn ymwybodol, efallai’n fwy nag erioed o’r blaen, fod yr hyn a ddewiswn a’r camau a gymerwn yn effeithio ar lesiant pobl a chymunedau sy'n byw gryn bellter i ffwrdd, ac mewn amgylchiadau tra gwahanol. I lawer, mae'r ymwybyddiaeth hon yn tanio awydd i drin adnoddau naturiol ein planed â mwy o ofal, ac mae'n galonogol gweld sut mae gwledydd y Gymanwlad yn parhau i ddyfeisio ffyrdd newydd o gydweithio i sicrhau ffyniant, wrth amddiffyn ein planed ar yr un pryd.
Fel aelodau o'r gymuned arbennig iawn hon, heddiw, ar Ddiwrnod y Gymanwlad, fy ngobaith yw y bydd pobl a gwledydd y Gymanwlad yn cael eu hysbrydoli gan bopeth a rannwn, ac yn camu tua’r dyfodol ag agwedd benderfynol o’r newydd, er mwyn gwella dylanwad y Gymanwlad i ddylanwadu er daioni yn ein byd.
On Commonwealth occasions, it is always inspiring to be reminded of the diversity of the people and countries that make up our worldwide family. We are made aware of the many associations and influences that combine through Commonwealth connection, helping us to imagine and deliver a common future.
This is particularly striking when we see people from nations, large and small, gathering for the Commonwealth Games, for meetings of Commonwealth governments, and on Commonwealth Day. Such a blend of traditions serves to make us stronger, individually and collectively, by providing the ingredients needed for social, political and economic resilience.
Throughout my life, I have had the opportunity to see and hear how membership of the Commonwealth family means so much to those living in all parts of the world, often in places that are quite remote. Advances in technology and modern media have now enabled many more people to witness and enjoy—with remarkable immediacy—this experience of Commonwealth connection, in areas such as education, medicine and conservation.
Looking to the future, this connectivity means we are also aware, perhaps as never before, that wherever we live, our choices and actions affect the well-being of people and communities living far away, and in very different circumstances. For many, this awareness awakens a desire to employ our planet’s natural resources with greater care, and it is encouraging to see how the countries of the Commonwealth continue to devise new ways of working together to achieve prosperity, whilst protecting our planet.
As members of this very special community, on this Commonwealth Day, I hope that the people and countries of the Commonwealth will be inspired by all that we share, and move forward with fresh resolve to enhance the Commonwealth’s influence for good in our world.