National Assembly for Wales

I call Members to order.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Mohammad Asghar.

Diolch, Madam Lywydd. Prynhawn da, Prif Weinidog.

Llywydd, diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae cynnal lefelau uchel o iechyd a lles anifeiliaid fferm wedi bod yn flaenoriaeth allweddol erioed i Lywodraethau Cymru olynol. Nawr bod y Deyrnas Unedig wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd, rydym ni'n benderfynol o sicrhau ein bod ni'n dal i gynnal y safonau uchel hyn yng Nghymru.

Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog, am yr ateb. Mae teledu cylch cyfyng wedi bod yn orfodol ym mhob lladd-dy ym mhob ardal yn Lloegr lle cedwir anifeiliaid byw i'w lladd ers 2018. Cyhoeddodd yr Alban gynlluniau ar gyfer deddfau newydd tebyg y llynedd. Fodd bynnag, yng Nghymru, nid oes gan 14 o 24 o ladd-dai gamerâu, er bod Llywodraeth Cymru wedi darparu arian ar gyfer eu gosod. Mae RSPCA Cymru ac Animal Aid fel ei gilydd yn cefnogi teledu cylch cyfyng gorfodol i atal camdriniaeth ac i helpu milfeddygon gyda rheoleiddio a monitro. Prif Weinidog, pryd fydd eich Llywodraeth yn gwneud teledu cylch cyfyng mewn lladd-dai yn orfodol yng Nghymru, os gwelwch yn dda?

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn dilynol yna. Mae'n gwneud nifer o bwyntiau pwysig yn y fan yna. Bydd yr Aelod yn ymwybodol, rwy'n siŵr, o'r  cynllun buddsoddi mewn busnesau bwyd gwerth £1.1 miliwn yr ydym ni'n ei redeg fel Llywodraeth Cymru. Mae'r rownd ddiweddaraf o geisiadau i'r gronfa honno'n cael eu hasesu ar hyn o bryd. Maen nhw'n cynnwys cyfres o geisiadau gan ladd-dai yng Nghymru i osod, uwchraddio neu wella cyfleusterau teledu cylch cyfyng yn y lladd-dai hynny. Pan fydd y ceisiadau hynny wedi eu hasesu, bydd y Gweinidog yn penderfynu ar ba un a oes gennym ni ddarpariaeth ddigonol o deledu cylch cyfyng mewn lladd-dai yng Nghymru, i osgoi'r angen am gynllun gorfodol. Ond, os daw hi i'r casgliad nad ydym ni wedi gwneud y cynnydd yr oeddem ni eisiau ei weld ar y sail wirfoddol, pan fo'r trethdalwr yn talu am osod teledu cylch cyfyng, yna bydd hi'n meddwl am ba un ai gorfodi yw'r ffordd iawn ymlaen.

Anyone who watched Ffermio on S4C last night will know that the lambing season is upon us now, and it's an issue I've raised regularly in this Chamber, of course, namely this concern about dog attacks on sheep and lambs at this time of the year. Now, I've previously raised the need to tackle this, and the response I've heard is that the Government is doing more in order to promote awareness among dog owners on what needs to be done. Can you therefore give us an update, as we are coming to a key period now, where many newborn lambs will face the risk of dog attacks, on what exactly is the Government doing to raise that awareness among dog owners on their responsibilities in this area?

I thank Llyr for that question. Of course, the legal responsibility remains with the dog owner. That is what the 1953 legislation makes clear.

Fel Llywodraeth, rydym ni'n gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol, gyda'r RSPCA ac eraill i wneud yn siŵr nad oes gan berchenogion cŵn unrhyw amheuaeth ynghylch y cyfrifoldeb sydd arnyn nhw i sicrhau eu bod nhw'n cadw rheolaeth ar anifeiliaid os ydyn nhw'n mynd â nhw i gefn gwlad. Mae'n drosedd caniatáu i gŵn aflonyddu ar anifeiliaid fferm yn y ffordd honno. Braint yw bod yn berchen ar gi, nid hawl, ac rydym ni'n gweithio gydag eraill i wneud yn siŵr bod y codau ymarfer yr ydym ni wedi eu darparu, mewn partneriaeth â'r diwydiant, yn atgoffa perchnogion o'u rhwymedigaethau i reoli eu hanifeiliaid anwes yn yr amgylchiadau hynny.

Prif Weinidog, rydym ni i gyd yn pryderu am les anifeiliaid, ac rwyf i wedi codi'r cwestiwn hwn yn y Siambr o'r blaen am fy mhryderon am allforion anifeiliaid byw. Nawr bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi dweud y bydd yn atal allforion anifeiliaid byw, a'n bod ni'n gadael yr UE o'r diwedd, a wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo heddiw y bydd yn gwneud hynny hefyd?

Fe wnaethom ni gefnogi galwad Llywodraeth y DU am dystiolaeth ar waharddiad ar draws y DU gyfan o ran allforio anifeiliaid byw i'w lladd dramor. Felly, rwy'n meddwl y gall yr Aelod ei gymryd o hynny—ein bod ni wedi cefnogi Llywodraeth y DU yn y galwad hwnnw am dystiolaeth ar waharddiad DU gyfan—y byddem ni'n parhau i'w gefnogi yn y ffordd honno. Rydym ni'n gweithio gyda DEFRA a Llywodraeth yr Alban i benderfynu ar y camau nesaf nawr bod yr ymgynghoriad hwnnw wedi dod i ben. Yn y cyfamser, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i orfodi'r rheolau sy'n llywodraethu cludo anifeiliaid byw ar siwrneiau hir: cyfnodau gorffwys, bod digon o fwyd a dŵr ar gael iddyn nhw. Ond os bydd gwaharddiad, ac os yw'n mynd i fod yn waharddiad ar draws y DU gyfan, yna byddwn yn cefnogi hynny.

Diolchaf i'r Aelod am hynna. Er yr adroddwyd am rai llifogydd lleol, nid yw Cyfoeth Naturiol Cymru o'r farn bod digwyddiadau llifogydd diweddar wedi effeithio ar ecoleg ardaloedd gwarchodedig. Fodd bynnag, mae'r gwaith o arolygu a monitro tir ac asedau yn parhau, felly gallai gwybodaeth newydd ddod i'r amlwg wrth i'r gwaith hwn fynd rhagddo. Ar hyn o bryd, blaenoriaeth Cyfoeth Naturiol Cymru o hyd yw'r gwaith adfer a chymorth y mae'n ei wneud mewn cymunedau sydd wedi dioddef llifogydd.

Diolch am yr ateb yna. Rwyf i wedi codi mater gwarchodfa natur Cynffig a'i thwyni gyda chi o'r blaen, ac mae honno wedi cael ei tharo gan y tywydd a llifogydd, nid yn ystod y pythefnos diwethaf yn unig, ond ers y Nadolig. Ac rydych chi'n iawn, mae pob llygad ar gartrefi a busnesau ar hyn o bryd, ac yn sicr nid wyf i eisiau bychanu hynny, ond rwy'n synnu braidd o glywed bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi dilyn y trywydd y mae wedi ei ddilyn. Onid ydyn nhw wedi cysylltu â chi, neu a yw perchnogion y safle hwnnw wedi cysylltu â Llywodraeth Cymru, am unrhyw gymorth tuag at liniaru effeithiau'r llifogydd hynny?

Nid wyf i'n ymwybodol o unrhyw gysylltiad uniongyrchol, ac fe wnes i ofyn am i wiriad gael ei wneud yn uniongyrchol gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ddoe, ac nid oedd unrhyw adroddiad yn yr wybodaeth a welais yn ôl o gysylltiad yn y ffordd honno ychwaith. Wrth gwrs, byddaf yn gofyn am i wiriad pellach gael ei wneud, i weld a oes unrhyw gais wedi ei dderbyn. Roedd y nodyn a gefais gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn cadarnhau y bu rhywfaint o lifogydd lleol yng ngwarchodfa natur Cynffig, ac er y gallai'r llifogydd fod wedi rhwystro mynediad i'r cyhoedd at y safle am gyfnod, nid oedd Cyfoeth Naturiol Cymru yn credu bryd hynny bod ecoleg y safle wedi ei difrodi. Yn wir, eu cyngor i mi oedd nad yw'n anarferol, fel safle gwlyptir, gweld rhywfaint o ddŵr yn gorlifo yn ystod tywydd garw, a bod yr ardaloedd hyn yn gallu gwrthsefyll effeithiau tywydd garw yn gynhenid, ac nad yw Cyfoeth Naturiol Cymru yn credu, ar yr adeg hon yn eu gallu i asesu'r sefyllfa, y bydd angen unrhyw amddiffyniad pellach rhag llifogydd, o safbwynt ecolegol, yng ngwarchodfa natur Cynffig.FootnoteLink

Yn anffodus, mewn rhai ardaloedd, mae'r llifogydd naill ai wedi cael eu hachosi neu eu gwaethygu gan gwlfertau wedi eu blocio neu sydd wedi torri. Yn Ystalyfera, yng nghwm Tawe, deallaf fod cais cyfalaf eisoes wedi ei gyflwyno i Lywodraeth Cymru gan Gyngor Castell-nedd Port Talbot, fel y gellir gwneud gwaith adfer i gwlfert sydd wedi torri ar dir sy'n cael ei brynu gan yr awdurdod lleol at y diben hwn. A allwch chi roi sicrwydd y bydd y mathau hyn o geisiadau am arian cyfalaf yn cael eu cyflymu nawr i geisio sicrhau cyn lleied â phosibl o risgiau yn y dyfodol, ac a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf o ran y trafodaethau yr ydych chi'n eu cael gyda Chyngor Castell-nedd Port Talbot ynghylch ei anghenion cyllid cyfalaf cyffredinol?

Ac mewn awdurdod cyfagos, yng Ngorseinon yn ninas a sir Abertawe, dywedir wrthyf fod deiliaid tai sydd wedi dioddef llifogydd wedi cael gwybod y bydd y cyngor yn codi tâl arnyn nhw i gasglu eitemau cartref a gafodd eu difetha gan y llifogydd. Does bosib nad ydych chi'n cytuno bod hyn yn ymddangos yn hynod annheg, ac a wnewch chi geisio sicrhau nad oes yr un cyngor yn codi tâl ar ddeiliaid tai yn y sefyllfa hon?

Llywydd, mae cwestiynau ar y papur trefn i mi heddiw am effaith gyffredinol llifogydd. Byddaf yn ceisio ateb un neu ddau o'r pwyntiau a godwyd gan Dr Lloyd, ond nid wyf i'n credu bod yr un ohonyn nhw'n cyfeirio at ardaloedd gwarchodedig o'r amgylchedd naturiol, fel y nodwyd yn y cwestiwn a ofynnodd Suzy Davies.

Ond i ateb cwestiwn penodol Dr Lloyd am gyfalaf ar gyfer atgyweirio cwlfertau, mae hynny wedi ei gwmpasu gan gyhoeddiadau y mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi eu gwneud am gymorth brys i awdurdodau lleol, ac rwy'n ymwybodol o awdurdodau lleol eraill yng Nghymru sydd wedi cymryd camau uniongyrchol iawn ac, yn fy marn i, cadarnhaol iawn, i wneud yn siŵr, pan fo aelwydydd wedi dioddef llifogydd, bod sgipiau ar gael iddyn nhw mewn modd mor rhwydd â phosibl, er enghraifft, yn ddi-dâl, heb fod angen darparu trwyddedau, fel nad yw pobl sydd yn y sefyllfa ofnadwy honno o orfod clirio sbwriel o'u cartrefi yn wynebu anhawster arall ar eu ffordd.

Questions now from the party leaders. Leader of the opposition, Paul Davies. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae cymunedau ledled Cymru wedi cael eu distrywio gan storm Ciara a storm Dennis dros yr wythnosau diwethaf, a hoffwn achub ar y cyfle i ddiolch i'r gwasanaethau brys a'r cymunedau ar hyd a lled Cymru sydd wedi gweithio'n ddiflino i gynorthwyo’r rhai yr effeithiwyd arnyn nhw.

Nawr, rwy'n sylweddoli y bydd y Gweinidog yn gwneud datganiad ar y mater hwn yn ddiweddarach heddiw, ond a ydych chi'n ffyddiog fod Llywodraeth Cymru wedi gwneud, ac yn gwneud, popeth o fewn ei gallu i ddiogelu a chynorthwyo'r rhai sydd wedi cael eu heffeithio gan lifogydd ledled Cymru gyfan?

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. A gaf i ategu'r hyn a ddywedodd? Ym mhobman yr euthum i iddyn nhw yr wythnos diwethaf, Llywydd, gan gyfarfod â phobl o dan yr amgylchiadau anoddaf, y peth cyntaf yr oedden nhw eisiau ei ddweud wrthyf i oedd cymaint yr oedden nhw'n gwerthfawrogi'r ymdrechion a wnaed gan y gwasanaethau brys, weithiau i'w hachub yn uniongyrchol o sefyllfaoedd a oedd yn peryglu eu bywydau. Felly, hyd yn oed pan yr oedden nhw eu hunain mewn helyntion ofnadwy, y peth cyntaf yr oedden nhw eisiau ei wneud oedd talu teyrnged i eraill, ac rwy'n awyddus i ategu ei eiriau ef yn hynny o beth.

Ac mae yn llygad ei le yn yr hyn a ddywedodd am weithgarwch cymunedol hefyd. Treuliais ran helaeth o un noson yng nghlwb rygbi Ffynnon Taf ar gyrion Caerdydd, a'r holl amser yr oeddwn i yno, roedd rhesi o bobl yn dod i'r clwb gyda nwyddau, gan ofyn beth arall y gallen nhw ei wneud, gan wirfoddoli i fod yn rhan o'r ymdrech yr oedd y ganolfan honno'n ei gwneud i ymateb i anghenion pobl o dan yr amgylchiadau anodd iawn hynny. Ac mae'r synnwyr hwnnw o ymdrech gymunedol mewn argyfwng, yn fy marn i, wedi bod yn nodweddiadol iawn o ymatebion ledled Cymru dros y pythefnos diwethaf.  

Mae Llywodraeth Cymru yn canolbwyntio, ar hyn o bryd, ar y gwasanaethau y gallwn ni eu darparu i helpu unigolion ac aelwydydd, busnesau ac awdurdodau lleol i ymdrin â chanlyniadau uniongyrchol yr argyfwng, ac rydym ni wedi rhoi cyfres o fesurau ar waith i'w cynorthwyo i wneud hynny. Bydd taith llawer hwy yn wynebu llawer o ddeiliaid tai a busnesau, ac yn wir awdurdodau lleol o ran atgyweirio pontydd, trwsio ffyrdd sydd wedi eu difrodi, archwilio amddiffynfeydd rhag llifogydd i wneud yn siŵr y gellir eu gwneud yn gydnerth ar gyfer y tro nesaf y gwelir digwyddiad o'r math hwn; ac, yn hynny o beth, byddwn yn ceisio cymorth Llywodraeth y DU, gan fod costau hynny ymhell y tu hwnt i'r hyn y gellid disgwyl i Lywodraeth Cymru ei hun eu hysgwyddo, mewn argyfwng o'r math hwn.  

Prif Weinidog, er bod rhai camau wedi eu cymryd yn briodol a bod cynnydd sylweddol wedi ei wneud, gwn yn bersonol o'r sgyrsiau yr wyf i wedi eu cael gyda rhai o'r rheini sydd wedi cael eu heffeithio hefyd eu bod nhw'n teimlo y gellid ac y dylid bod wedi gwneud mwy yn gynharach, ac felly mae'n amlwg bod gwersi i'w dysgu a chwestiynau i'w hateb o hyd.

Nawr, yn gam neu'n gymwys, mae rhai wedi mynegi pryderon ynghylch cydgysylltiad yr ymatebion i rai o'r digwyddiadau hyn, ac rwy'n credu bod hynny'n golygu bod angen i lywodraethau ar bob lefel weithio gyda'i gilydd a chydweithredu'n fwy effeithiol nag yr ydym ni wedi ei weld o'r blaen mewn gwirionedd.

Nawr, efallai eich bod chi'n ymwybodol o bryderon a godwyd gan Mari Arthur, cadeirydd panel cynghori annibynnol Dŵr Cymru, a ddywedodd:

Nid yw'r arweinyddiaeth gennym ni ar y brig, rwy'n teimlo, i ddod â hynny at ei gilydd. Dyna pam nad yw pethau'n digwydd.

Nawr, yn ogystal â hynny, deallaf fod 10 mlynedd wedi mynd heibio hefyd ers cyhoeddi'r strategaeth rheoli perygl llifogydd ddiwethaf ac, er bod y Llywodraeth wedi ymgynghori, nid ydym ni wedi gweld strategaeth wedi'i diweddaru eto, a fydd, siawns, yn helpu i wneud yn siŵr bod ymatebion yn cael eu cydgysylltu'n well yn y dyfodol.

Prif Weinidog, a ydych chi'n derbyn bod yr oedi cyn cyhoeddi strategaeth benodol wedi'i diweddaru ar gyfer rheoli perygl llifogydd yng Nghymru wedi gwneud i rai cymunedau deimlo nad yw llifogydd yn flaenoriaeth o gwbl? A sut ydych chi'n ymateb i farn rhai yn y sector ei bod yn bryd, yn y dyfodol, i arweinyddiaeth mwy effeithiol gael ei dangos o ran y mater hwn?

Hoffwn ddechrau trwy gytuno â'r pwynt y mae'r Aelod wedi ei wneud bod gwersi i'w dysgu. Mae'n sicr y bydd gwersi i'w dysgu, onid yw? Ac mae'n bwysig iawn, pan fydd yr argyfwng uniongyrchol ar ben, bod pawb a fu â rhan i'w chwarae mewn ymateb iddo yn cymryd yr amser i weld a ddarparwyd popeth a oedd yno yn y cynllun ar lawr gwlad yn y ffordd a fwriadwyd.

Rwy'n credu y gwnaed ymdrechion gwirioneddol i gydgysylltu'r ymateb ledled Cymru. Roedd y ganolfan cydgysylltu argyfyngau y mae Llywodraeth Cymru yn ei rhedeg ar agor drwy gydol penwythnos storm Dennis. Roedd strwythur gorchymyn y gwasanaethau brys yn weithredol drwy gydol y penwythnos hwnnw ac wedi bod yn ymateb i storm Ciara yn y gogledd hefyd. Roedd yn brawf pwysig o'r strwythur gorchymyn hwnnw, a phan gyfarfûm ag un o'r prif gwnstabliaid yng Nghymru, dywedodd wrthyf ei fod yn teimlo bod yr ymarferion a gynhaliwyd gennym ni yma yng Nghymru dros y misoedd diwethaf i baratoi ar gyfer ymadawiad 'heb gytundeb' o'r Undeb Ewropeaidd ac o ran coronafeirws wedi bod o fudd mawr iddyn nhw o ran gallu rhoi'r trefniadau hynny ar waith. Nid yw hynny'n golygu nad oes gwersi y gallwn ni fanteisio arnyn nhw pan fyddwn ni'n sefyll yn ôl oddi wrth hyn i gyd, ond rwy'n credu bod ymdrechion gwirioneddol wedi eu gwneud i gydgysylltu ac i ddefnyddio'r strwythurau a roddwyd ar waith i ymateb i amgylchiadau brys.

Cyn belled ag y mae'r strategaeth yn y cwestiwn, yna oedd, roedd y strategaeth yn destun ymgynghoriad yn gynharach y llynedd. Daeth i ben yn yr hydref, ac mae'r Gweinidog yn bwriadu cyhoeddi'r strategaeth wedi'i diweddaru yn ystod y misoedd nesaf. Rwy’n amau'n fawr iawn fy hun, Llywydd, bod cymunedau a ganfu eu hunain yng nghanol achosion o lifogydd yn poeni am gyhoeddi strategaeth ar yr adeg yr oedden nhw'n ymdopi â'r argyfwng, ond mae paratoadau ar gyfer y strategaeth honno wedi datblygu'n dda. Bydd yn cael ei chyhoeddi'n fuan a bydd yn helpu i ddatblygu cydnerthedd a blaenoriaethu buddsoddiad yn y dyfodol mewn cymunedau sydd yn y mwyaf o berygl.

Wel, rwyf i'n dweud wrth y Prif Weinidog, ei bod hi'n bwysig cael strategaeth wedi'i diweddaru fel y gallwn ni osgoi, efallai, rhai o'r digwyddiadau hyn yn y dyfodol. Ac efallai bod angen i ni ailfeddwl hefyd sut yr ydym ni'n mynd i'r afael â llifogydd yn y dyfodol, yn enwedig o ystyried yr arwyddion rhybudd a gafwyd ar ddechrau'r Cynulliad hwn. Yn 2016, er enghraifft, adroddodd Swyddfa Archwilio Cymru bod diffyg capasiti o fewn Llywodraeth Cymru a chynghorau wedi oedi cynnydd ac wedi bygwth tanseilio'r dull hirdymor o reoli risgiau llifogydd ac erydu arfordirol.

Wel, efallai ein bod ni'n teimlo effeithiau hynny nawr, Prif Weinidog, a heb strategaeth rheoli risg wedi'i diweddaru, mae'n anodd gweld sut y gallwn ni wneud cynnydd digonol a phriodol yn y byrdymor. Felly, yng ngoleuni'r effaith y mae'r stormydd diweddar wedi ei chael ledled Cymru, pa wersi mae eich Llywodraeth wedi eu dysgu am y ffordd y caiff llifogydd eu blaenoriaethu gan eich Llywodraeth? Ac a wnewch chi hefyd ymrwymo i ddarparu dadansoddiad llawn o sut y bydd Llywodraeth Cymru yn dyrannu ei hadnoddau ar gyfer rheoli'r perygl o lifogydd fel y gall cymunedau ledled Cymru weld lefel y buddsoddiad y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn eu hardaloedd?

Diolchaf i'r Aelod am hynna. Rwy'n cytuno y bydd yn rhaid i ni feddwl yn wahanol am y dyfodol. Nid wyf i'n dod i'r un casgliadau yn union ag y mae e'n dod iddyn nhw, gan fy mod i'n credu y bydd y ffigurau'n dangos pan fo'r digwyddiadau hyn ar ben bod 73,000 o aelwydydd ledled Cymru, o leiaf, a amddiffynnwyd rhag effeithiau'r digwyddiad tywydd eithafol hwn oherwydd y cynlluniau atal llifogydd a weithredwyd yng Nghymru yn y cyfnod diweddar. Felly, nid wyf i'n credu y bydd y syniad nad oedd pethau wedi cael eu gwneud yn gwrthsefyll craffu.

Yr hyn y mae'n iawn yn ei gylch, rwy'n meddwl, yw bod y cynlluniau sydd wedi bod ar waith wedi cael eu llunio er mwyn gallu gwrthsefyll y mathau o ddigwyddiadau tywydd yr ydym ni wedi eu gweld dros yr 50 mlynedd diwethaf. Ac mae'n ddigon posibl—mae gwyddor hinsawdd yn dweud wrthym ni fod y mathau o ddigwyddiadau a welsom ni dros y pythefnos diwethaf yn debygol o ddod yn amlach ac yn fwy dwys yn y dyfodol, ac felly, bydd yn rhaid i'r prawf yr ydym ni'n barnu cynlluniau atal llifogydd yn ei erbyn fod yn wahanol er mwyn bodloni'r dwysedd newydd hwnnw o risg, ac yn yr ystyr hwnnw, bydd yn rhaid i'r dyfodol fod yn wahanol i'r gorffennol.

Trafodais hyn ddoe gyda'r Ysgrifennydd Gwladol yn y cyfarfod a gyd-gadeiriwyd gennym ni ar domenni glo yng Nghymru. Mae tomenni glo sy'n peri risg yn cael eu harchwilio'n aml iawn gan awdurdodau lleol, gan yr awdurdod glo a chan Cyfoeth Naturiol Cymru. Maen nhw'n eu harchwilio yn erbyn y math o risg y byddai gaeaf yn ei hachosi. Os yw'r risgiau hynny'n mynd i fod yn wahanol, yna bydd angen i'r safonau archwilio fod yn wahanol, ac, felly, bydd yn rhaid i'r dyfodol, fel y dywedodd Paul Davies, bellach fodloni'r amgylchiadau newydd hynny.

O ran cyhoeddi gwariant gan Lywodraeth Cymru o dan y rhaglen rheoli perygl llifogydd ac arfordiroedd, rydym ni'n gwneud hynny drwy'r amser. Pryd bynnag y caiff cynllun ei gytuno—£44 miliwn yn y de-orllewin yn ddiweddar—yna rydym ni'n cyhoeddi'r cynlluniau hynny ac yn cyhoeddi'r symiau o arian sy'n gysylltiedig â nhw, gan ein bod ni'n awyddus iawn i bobl yng Nghymru allu gweld sut mae'r £350 miliwn sy'n cael ei wario yn ystod y tymor Cynulliad hwn yn cael ei ddefnyddio i'w hamddiffyn rhag effeithiau llifogydd afonol ac arfordirol.

Plaid Cymru leader, Adam Price.

Diolch. Yr wythnos diwethaf, gwelais drosof fy hun, yn uniongyrchol, yr ymdeimlad dwfn o ysbryd cymunedol y cyfeiriodd y Prif Weinidog ato hefyd, a byddaf yn ymweld â thrigolion Pentre unwaith eto yfory. Nid yw hwn yn amser i gerdded heibio ar yr ochr arall i'r ffordd, pan fo pobl yn wynebu'r fath galedi a thrallod, neu, yn achos Boris Johnson, peidio â throi i fyny o gwbl, wrth gwrs.

Nawr, gallai'r bil atgyweiriadau—rwyf i wedi gweld un amcangyfrif—fod hyd at £180 miliwn yn Rhondda Cynon Taf yn unig, ac rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi darparu £10 miliwn o ryddhad caledi ar unwaith. A allai'r Prif Weinidog ddweud a oes gennych chi ffigur eto ar gyfer y swm yr ydych chi'n gofyn i Lywodraeth y DU ei ddarparu? Os na fyddan nhw'n fodlon gwneud iawn am y diffyg, a oes gan Lywodraeth Cymru ei hun ddigon o gronfeydd wrth gefn ar gyfer maint yr her sy'n ein hwynebu?

Diolchaf i Adam Price am y cwestiynau yna. Mae'n iawn wrth ddweud mai'r hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud yw canolbwyntio ar ganlyniad uniongyrchol y llifogydd i wneud yn siŵr ein bod yn darparu cyllid i ddeiliaid tai unigol sydd wedi eu heffeithio'n uniongyrchol, i dalu am gostau glanhau awdurdodau lleol, i allu dechrau helpu busnesau i godi yn ôl ar eu traed. Gallwn dalu'r costau hynny o'n cyllidebau ein hunain, trwy reolaeth ofalus iawn a chan ddwyn ynghyd arian o wahanol rannau o'r Llywodraeth. Ond y tu hwnt i'r effaith uniongyrchol, pan fydd gan awdurdodau lleol atgyweiriadau seilwaith mawr i'w gwneud, yna ni fydd hynny'n £10 miliwn, mae hynny'n mynd i fod yn ddegau a degau o filiynau o bunnoedd. Ysgrifennodd fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans, at y Trysorlys ddoe, gan nodi'n ffurfiol y ffaith y byddwn ni'n disgwyl i'r Trysorlys ein cynorthwyo gyda'r bil hwnnw.

Nid yw'n bosibl, ar hyn o bryd, Llywydd, rhoi union ffigur ar faint fydd hynny, gan fod rhywfaint o'r difrod y bydd angen ei drwsio yn dal i fod o dan ddŵr yn llythrennol, felly ni fu'n bosibl cael peirianwyr i lawr i edrych ar faint y difrod ac i roi asesiad i ni o'r hyn y bydd yn ei gostio i'w drwsio. Yn fy marn i, nid yw'r ffigur y mae Adam Price wedi cyfeirio ato, sy'n dod gan Rhondda Cynon Taf, yn amcangyfrif afresymol o'r difrod a allai fod yn y sir honno, a cheir difrod mewn llawer o rannau eraill o Gymru hefyd.

Wrth i'r gwaith glanhau ddechrau, wrth gwrs, bydd angen rhoi sylw i gwestiynau am yr hyn y gellid bod wedi ei wneud yn wahanol—y gwersi a ddysgwyd y cyfeiriodd y Prif Weinidog atyn nhw. Roeddwn i'n meddwl tybed a allai roi sylw i rai o'r pryderon cychwynnol hynny. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru eisoes wedi cyfaddef, yn ôl yr hyn a ddeallaf, bod gweddillion a adawyd gan weithrediadau torri â thrin coed ar y mynydd uwchlaw Pentre wedi cyfrannu at lifogydd yn y fan honno. Ceir pryderon difrifol hefyd nad oes gan Cyfoeth Naturiol Cymru y capasiti i ymdopi â gwaith y mae angen ei wneud ar frys. Yn Nhrehafod, mae Dŵr Cymru wedi gwneud taliad o £1,000 i 40 o aelwydydd heb dderbyn atebolrwydd gan nad oedd yr orsaf bwmpio yno yn gweithio. Felly, a allwch chi, fel mater o frys, edrych ar gyllideb Cyfoeth Naturiol Cymru i sicrhau ei fod wedi ei ariannu'n ddigonol i ymdrin â thrychinebau ar y raddfa hon a hefyd sefydlu ymchwiliad i'r rhan neu'r cyfraniad a wnaed drwy unrhyw gamau gan naill ai gorff statudol neu'r cyfleustod i rywfaint o'r difrod llifogydd?

Wel, dim ond i ailadrodd yr hyn a ddywedais wrth Paul Davies, Llywydd: wrth gwrs, bydd angen dysgu gwersi. O ran gwaith torri a thrin coed Cyfoeth Naturiol Cymru ym Mhentre, fy nealltwriaeth i yw bod Cyfoeth Naturiol Cymru, trwy glirio coed llarwydd heintiedig o ran fach o'r goedwig yn y fan honno, wedi gwneud yr hyn y byddai'r canllawiau presennol yn awgrymu y dylen nhw ei wneud, sef gadael rhai o'r gweddillion llai yr ydych chi'n eu cael pan fo coed yn cael eu cwympo ar y ddaear, oherwydd dyna sut yr ydych chi'n diogelu pridd rhag erydu pan fydd coed yn cael eu torri, a dyna sut yr ydych chi'n diogelu lles bioamrywiaeth. Felly, roedden nhw'n gweithredu'n unol â'r llyfr rheolau fel y mae wedi ei lunio ar hyn o bryd. Mae'n rhaid gofyn y cwestiwn nawr: a yw'r llyfr rheolau yn addas ar gyfer y mathau hyn o ddigwyddiadau, a ddylen nhw ddigwydd yn y dyfodol? Dyna un enghraifft yn unig o wersi a ddysgwyd.

Fe wnaeth yr uwchgynhadledd a gynhaliwyd gennym yr wythnos diwethaf, Llywydd, ei gorau i ddenu pawb a oedd â rhan i'w chwarae wrth ymateb i'r llifogydd o amgylch un bwrdd. Roedd hynny'n cynnwys Dŵr Cymru, a hefyd yn cynnwys y trydydd sector a'r sector gwirfoddol yn rhan o'r ymateb hwnnw i'r llifogydd y cyfeiriodd Adam Price atyn nhw. Byddwn yn edrych i weld sut y mae'r holl sefydliadau hynny'n meddwl am y rhan a chwaraewyd ganddynt ac a oes pethau y bydden nhw eisiau eu gwneud yn wahanol yn y dyfodol.

Bu'n rhaid graddoli cyllideb Cyfoeth Naturiol Cymru, fel cyllideb pob gwasanaeth cyhoeddus yng Nghymru, yn erbyn effaith 10 mlynedd o gyni cyllidol. Mae'n debyg y dylwn i fod wedi dweud, wrth ateb cwestiwn cyntaf Adam Price, am effaith y llifogydd ar wariant cyfalaf yn y dyfodol. Rhan o'r rheswm pam mae'n rhaid i ni ofyn i Lywodraeth y DU am gymorth yw oherwydd, gyda chwe wythnos o'r flwyddyn ariannol hon yn weddill, ysgrifennodd y Trysorlys atom yn gofyn i ni ad-dalu £100 miliwn o gyfalaf trafodion ariannol iddyn nhw, a £100 miliwn o gyfalaf confensiynol, cyn diwedd y flwyddyn ariannol hon. Dywedasant eu bod nhw wedi ail-gyfrifo symiau canlyniadol Barnett, a bod angen i'r arian hwnnw gael ei ddychwelyd iddyn nhw. Pan fyddaf yn dweud wrth y Prif Weinidog fy mod i eisiau arian i'n helpu ni gydag effaith llifogydd yma yng Nghymru, gofyn yr wyf i, yn y bôn, iddo ddychwelyd arian i ni a gymerodd oddi wrthym yn ystod yr wythnosau diwethaf.

Pan gafodd Swydd Efrog ei tharo gan lifogydd difrifol ym mis Gorffennaf ac ym mis Tachwedd y llynedd, ac eto y mis hwn, anfonwyd lluoedd arfog y DU i helpu. Yn yr hydref, galwyd hofrenyddion Chinook yr Awyrlu Brenhinol i mewn i gynorthwyo gorsaf bwmpio ger Doncaster yn dilyn glaw trwm. Byddai'r adnodd hwn—y lefel hon o ymateb—wedi gallu bod yn amhrisiadwy yn achos Trehafod ac mewn mannau eraill. Er nad oes unedau milwrol wedi'u lleoli yng Nghymru—mae Bataliwn Cyntaf y Reifflau wedi'i leoli, er enghraifft, ychydig dros y ffin, ger Cas-Gwent—mae dynion a menywod o Gymru yn gwasanaethau'n deyrngar yn y lluoedd a bydden nhw, heb amheuaeth, wedi gwneud cyfraniad gwerthfawr wrth wasanaethu cymunedau Cymru yn ystod yr argyfwng pe gofynnwyd iddyn nhw wneud hynny. A wnaethoch chi ofyn i Lywodraeth y DU, Prif Weinidog, am gymorth y fyddin? Os naddo, pam felly, ac a wnewch chi yn y dyfodol pe byddai'r angen yn codi?

Wel, trafodwyd y cwestiwn o ba un a ddylid ceisio cymorth gan y lluoedd arfog ai peidio yn frwd iawn gan strwythur gorchymyn y gwasanaethau brys. Eu penderfyniad dros y penwythnos hwnnw oedd peidio â gwneud cais o'r fath gan fod yr amgylchiadau mor anodd a pheryglus, fel mai dim ond pobl a hyfforddwyd yn benodol i allu ymdopi â nhw yr ystyriwyd y gellid eu defnyddio yn ddiogel. Dyna'r cyngor a roesant, ac roeddwn i'n meddwl ei bod hi'n ddoeth dilyn eu cyngor.

Roedden nhw'n credu na fyddai tynnu'r lluoedd arfog i mewn ar yr adeg honno wedi bod yn beth buddiol i'w wneud gan eich bod chi angen yr union alluoedd a hyfforddiant arbenigol iawn hynny i allu ymdopi â'r mathau o dywydd eithafol a welsom, Llywydd. Ar anterth y storm honno, roedd 900 metr ciwbig o ddŵr yn dod i lawr afon Taf bob eiliad, ac os ydych chi'n ceisio gweithredu o dan yr amgylchiadau hynny, yna nid oes angen hyfforddiant cyffredinol y fyddin arnoch chi i wybod beth i'w wneud, mae angen i chi fod wedi eich hyfforddi yn y ffordd y mae ein gwasanaethau brys wedi eu hyfforddi, i wybod beth sy'n ddiogel i'w wneud. Nawr, pe byddai hynny'n newid, a phe byddai asesiad y bobl hynny sy'n fwy cymwys nag yr ydym ni yn yr ystafell hon, rwy'n credu, i wybod a fyddai cymorth gan y lluoedd arfog yn gyfraniad defnyddiol, yna wrth gwrs byddem ni'n ei ystyried. Ond o dan amgylchiadau'r penwythnos hwnnw, asesiad y rhai sydd fwyaf cymwys i wneud yr asesiad oedd nad dyna'r adeg iawn i ofyn am gymorth o'r fath.

Brexit Party leader, Mark Reckless.

Prif Weinidog, wrth ymateb i Paul Davies, dywedasoch fod llywodraeth leol, awdurdodau glo a Cyfoeth Naturiol Cymru i gyd wedi archwilio tomenni glo. Tybed a allech chi fyfyrio ar ba un a yw eu cyfrifoldebau yn y maes hwnnw wedi eu nodi'n ddigon eglur neu a ydyn nhw'n gorgyffwrdd, gydag unrhyw botensial cysylltiedig ar gyfer dryswch. A gaf i hefyd ofyn i chi, Prif Weinidog, pa un a ydych chi'n credu bod newidiadau i gyllidebau amddiffyn rhag llifogydd, yn enwedig y toriad sylweddol yr wyf i'n ei gofio, o leiaf i ddechrau, yn cael ei gyhoeddi yn 2016, wedi effeithio ar y sefyllfa bresennol mewn unrhyw ffordd? Rwy'n casglu o'r llythyr cais am gyllid gan wleidyddion Rhondda Cynon Taf i Lywodraeth y DU bod Llywodraeth Cymru yn cefnogi hyn, ac rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn cytuno iddo. A ydych chi'n credu y gallai'r llythyr hwn, y cais hwn am gymorth ariannol y tu allan i'r grant bloc, ddarparu templed ar gyfer cydweithredu rhwng Llywodraethau Cymru a'r DU yn y dyfodol?

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiynau yna. Nid wyf i'n credu mai'r gyllideb o ran atal llifogydd fu'r broblem dros y ddau benwythnos diwethaf. Gan feddwl am wersi a ddysgwyd, un o'r pethau yr wyf i'n meddwl y bydd angen i ni edrych arnyn nhw'n ofalus iawn o hyn ymlaen yw'r nifer fawr o amddiffynfeydd rhag llifogydd yng Nghymru a fu'n llwyddiannus, ond a oedd yn agos iawn at gael eu trechu—yn Nhrefynwy, er enghraifft, lle mae'r amddiffynfa rhag llifogydd wedi ei hadeiladu i allu ymdopi â chynnydd o 4.3 medr i lifddwr, a chododd yr afon 4.2 medr mewn gwirionedd. Felly roedd o fewn centimedr o lifo dros ben yr amddiffynfeydd rhag llifogydd hynny. Nawr, ni chawsant eu llethu, yn union fel na chawsant eu llethu yng Nghaerdydd, ac ni chawsant eu llethu yn Abertawe, ond mewn llawer o leoedd roedd y bwlch rhwng dal a methu â dal yn fach, ac mewn gwersi a ddysgir ar gyfer y dyfodol mae angen i ni weld a oes angen i ni wneud unrhyw beth i gryfhau'r rheini ymhellach.

Cyn belled ag y mae cymorth gan y Trysorlys yn y cwestiwn, rwy'n credu ein bod ni eisoes yn gweithredu mewn ffordd sy'n gyson â rheolau sydd wedi eu sefydlu dros nifer o flynyddoedd. Pan fydd digwyddiad hollol anrhagweladwy yn digwydd, a'i fod yn digwydd ar y raddfa o'r fath a welsom dros y penwythnos hwn—ac nid wyf i'n credu bod unrhyw un yn credu bod modd rhagweld ffyrnigrwydd y storm a darodd de Cymru— [Torri ar draws.]

Rydych chi'n ateb arweinydd Plaid Brexit, ac nid yr Aelod Cynulliad lleol.

Nid wyf i'n credu bod modd rhagweld digwyddiad y penwythnos hwnnw, a phan fydd digwyddiadau anrhagweladwy yn digwydd a bod costau yn gymesur o uchel, mae'r gallu i fynd at y Trysorlys am gymorth o gronfeydd wrth gefn yn un yr ydym ni wedi ei ddefnyddio o'r blaen, ac rydym ni'n ei ddefnyddio eto yn y fan yma.

Prif Weinidog, torrwyd ar eich traws, ond hoffwn eich atgoffa hefyd am y pwynt ynglŷn â rhannu cyfrifoldebau rhwng llywodraeth leol a Cyfoeth Naturiol Cymru a'r awdurdodau glo o ran yr archwiliadau hynny.

Fe'm trawyd gan un peth am y llythyrau Rhondda Cynon Taf: roedd yn gais am gyllid atodol uwchlaw'r grant bloc mewn maes datganoledig, ac felly gallai gynrychioli newid o fformiwla Barnett. Os ydym ni eisiau ystyried hynny fel templed ar gyfer cydweithredu rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn y dyfodol, a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried ysgrifennu llythyr o'r math hwnnw, efallai i gymryd cyfalaf o'r gronfa ffyniant gyffredin ar gyfer prosiectau seilwaith, fel gwelliannau i'r A55 yn y gogledd neu hyd yn oed ffordd liniaru'r M4 yr oeddech chi wedi addo ei hadeiladu? Hefyd, mae gan Gymru ddiffyg cyllidol cyffredinol eleni o £13.7 miliwn, neu 19 y cant o gynnyrch domestig gros, ac rydym ni'n gofyn i Lywodraeth y DU am gyllid ychwanegol y tu hwnt i hynny. Onid yw hynny'n dangos y perygl o fynnu mwy a mwy o bwerau a datganoli drwy'r amser a gwahanu Cymru oddi wrth y DU?

Nid wyf i'n dod i'r casgliad hwnnw o gwbl, Llywydd. Rwy'n credu'n syml mai'r ddadl dros geisio cymorth gan Lywodraeth y DU yw'r ddadl dros yr undeb. Mae'r undeb yn gynllun yswiriant cydfuddiannol lle'r ydym ni i gyd yn talu i mewn, ac rydym ni i gyd yn gallu codi arian o dan amgylchiadau pan fo angen cymorth. Dyna pam yr wyf i wedi bod yn gefnogwr o'r Deyrnas Unedig erioed, gan fy mod i'n credu bod y system yswiriant cydfuddiannol honno wedi bod o fudd i Gymru erioed. Dyna pam rwy'n gobeithio y bydd Prif Weinidog y DU—sydd wedi rhoi'r teitl Gweinidog yr Undeb iddo'i hun—yn gweld bod y cais yr ydym ni wedi ei wneud am gymorth yn un lle gall ef ddangos bod yr undeb wir yn gweithio i Gymru.

I thank Dai Lloyd for that question. Four hundred and thirty two thousand pounds has been awarded to the City and County of Swansea in this financial year to develop the rail and bus business cases for the south-west Wales metro. New services will help to reduce travel times across the region.

Diolch am yr ateb yna. Felly, a ydych chi'n gwbl hyderus bod yr holl arian gennych chi y gallwch chi ei roi tuag at ddatblygu metro bae Abertawe, ac a wnewch chi sicrhau, ar ben hynny, nad yw cymunedau'r Cymoedd yn y gorllewin yn cael eu hesgeuluso yn rhan o'r datblygiad hwn?

Llywydd, bydd fy nghyd-Weinidog Ken Skates yn gwneud datganiad ar hyn i gyd yn ddiweddarach y prynhawn yma. Fel yr esboniais yn fy ateb cyntaf, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu cyllid i Ddinas a Sir Abertawe i'w caniatáu i wneud y gwaith rhagarweiniol angenrheidiol i ddatblygu metro de Cymru. Mae Cam 1 wedi'i gwblhau, bydd Cam 2 yn cael ei gwblhau yn fuan, ac edrychwn ymlaen at weithio gydag awdurdodau lleol—nid yn unig yn Abertawe, ond, fel y dywedodd Dr Lloyd, yn yr ardaloedd cyfagos—i wneud yn siŵr bod y dull aml-fodd hwnnw o adeiladu metro, gwasanaethau bysiau a threnau, ein bod ni'n gallu rhoi hynny ar waith er budd trigolion lleol.

Rwy'n cefnogi system metro ar gyfer dinas-ranbarth Abertawe yn frwd. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno mai'r cam cyntaf ddylai fod cael cyfnewidfeydd bws/rheilffordd mewn gorsafoedd rheilffordd presennol gydag amserlenni cyson a bysiau yn aros mor agos â phosibl i'r orsaf drenau? Yn Llansamlet, er enghraifft, nid yw pob un o'r arosfannau bws y tu allan i orsaf Llansamlet ac mae un ohonyn nhw ar ôl i chi droi'r gornel i lawr ffordd arall, y mae'n debyg, pe na byddech chi'n adnabod yr ardal, y byddech chi'n cael anhawster mawr i'w ganfod. Ac a gaf i hefyd wneud fy nghais rheolaidd am ailagor gorsaf Glandŵr?

Diolchaf i'r Aelod am y pwyntiau pwysig yna ar ran ei etholwyr, ac wrth gwrs mae'n iawn bod integreiddio gwasanaethau bysiau a threnau yn ganolog i gysyniad y metro—system drafnidiaeth integredig.

Bydd y ddeddfwriaeth bysiau yr ydym ni'n gobeithio ei chyflwyno gerbron y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn rhoi i awdurdodau lleol y pwerau sydd eu hangen arnynt i allu gwneud synnwyr ymarferol o'r ffordd y mae gwasanaethau bysiau a threnau yn cael eu trefnu fel eu bod wedi eu hintegreiddio'n wirioneddol yn y modd hwnnw. A gwn y bydd Mike Hedges wedi croesawu'r cynllun i wella gwasanaethau bysiau, yn enwedig ar hyd y coridor rhwng Ystradgynlais a'r Mwmbwls, sy'n edrych yn benodol ar sut y gellir dod ag amserlenni bysiau ac amserlenni rheilffyrdd at ei gilydd fel bod gwasanaethau bysiau yn gweithredu mewn ffyrdd sy'n ddibynadwy, yn ddeniadol, yn aml ac felly'n fwy defnyddiol i drigolion.

Llywydd, rwy'n deall eich bod chi wedi rhoi caniatâd i gwestiynau 4 a 7 gael eu grwpio gyda'i gilydd. Yn dilyn yr uwchgynhadledd llifogydd brys aml-asiantaeth yr wythnos diwethaf, rydym ni wedi bod yn gweithio'n galed i roi cymorth ymarferol ac ariannol ar waith ar gyfer aelwydydd, busnesau ac awdurdodau lleol yr effeithiwyd arnyn nhw gan y llifogydd o storm Ciara a storm Dennis.

Prif Weinidog, hoffwn gofnodi fy niolch i chi, i Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, ac i holl Lywodraeth Cymru am eich ymdrechion i gynorthwyo'r rhai y mae eu cartrefi a'u busnesau wedi eu difetha gan storm Dennis. Mae'r cymorth ariannol yr ydych chi'n ei roi ar waith yn cael ei werthfawrogi'n fawr gan etholwyr yr wyf i wedi siarad â nhw, ac ynghyd â chymorth gan gyngor Rhondda Cynon Taf, bydd yn helpu'r rhai sydd wedi colli popeth. Gwerthfawrogir eich presenoldeb amlwg iawn chi eich hun a Gweinidog yr amgylchedd hefyd. Fe wnaeth y ddau ohonoch ymweld ag ardaloedd a oedd yn dioddef llifogydd yn Rhondda Cynon Taf sawl gwaith yn ystod yr wythnos ddiwethaf, gan gynnwys ddydd Mercher pan ymwelodd Gweinidog yr amgylchedd ag Aberpennar gyda mi. Mae hyn yn gwrthgyferbynnu'n llwyr, Prif Weinidog, â Llywodraeth y DU lle nad yw Boris Johnson wedi ymweld ag unrhyw gymuned y mae llifogydd wedi effeithio arni, nac wedi cynnig cymorth ariannol, er gwaethaf ceisiadau ysgrifenedig gennyf i ac ACau ac ASau eraill yn Rhondda Cynon Taf. A ydych chi'n cytuno â mi, Prif Weinidog, bod dyletswydd ar Lywodraeth y DU i helpu, yn foesol ac yn gyfreithiol?

Diolchaf i Vikki Howells am hynna, a gadewch i minnau dalu'r un deyrnged i'r camau y mae Aelodau lleol ar draws y Siambr wedi eu cymryd yn eu hetholaethau lleol i ymateb i'r anawsterau y mae trigolion lleol wedi eu hwynebu. Gwn fod yr Aelodau yn y fan yma wedi bod yn gweithio'n galed dros y pythefnos diwethaf yn y gogledd a'r de i sicrhau bod trigolion lleol yn gwybod bod y Cynulliad Cenedlaethol hwn, y Senedd hon, yn rhoi ystyriaeth ddifrifol iawn i'r cyfyng-gyngor y maen nhw wedi ei wynebu—fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths yn Llangollen a Llanrwst, a Ken Skates fel Gweinidog gogledd Cymru yn y gogledd, yn ogystal â'r ymweliadau y mae Vikki Howells wedi cyfeirio atyn nhw.

O ran Llywodraeth y DU, nid ymweliadau yw'r cymorth yr wyf i ei eisiau ganddyn nhw o reidrwydd, ond cymorth mwy pendant arian parod—yr arian y bydd ei angen arnom ni, yr arian a gymerwyd oddi wrthym ni dros yr wythnosau diwethaf, fel y soniais eiliad yn ôl, mae angen i'r arian hwnnw gael ei roi yn ôl fel y gallwn wneud yn siŵr bod y sefydliadau hynny ar lawr gwlad, boed hynny yn ein hawdurdodau lleol sydd dan bwysau mawr, neu boed yn Cyfoeth Naturiol Cymru fel y clywsom yn gynharach, yn cael yr arian sydd ei angen arnyn nhw i allu ymdrin nid yn unig â digwyddiadau'r wythnosau diwethaf, ond y digwyddiadau yn y misoedd i ddod i gymunedau sydd wedi eu heffeithio.

Yn gyntaf oll, hoffwn ychwanegu fy nghydymdeimlad dwys â phawb sydd wedi cael eu heffeithio gan y llifogydd ledled Cymru, a thalu teyrnged i'r gwasanaethau brys a'r ymdrechion cymunedol rhagorol. Mae'r ymateb gennych chi, Prif Weinidog, a Gweinidog yr amgylchedd wedi bod yn ardderchog ac i'w groesawu'n fawr. Fodd bynnag, bydd effaith y llifogydd hyn yn cael ei theimlo am fisoedd, a hyd yn oed am flynyddoedd i ddod, ac rwy'n awyddus i weld y momentwm a'r cymorth hwnnw'n parhau. Mae angen dysgu gwersi ac mae angen cryfhau mannau gwan posibl yn ein hamddiffynfeydd.

Er na welodd Casnewydd y lefelau o ddinistr gan lifogydd a welwyd mewn rhannau eraill o Gymru, ymwelais â rhai o'r rhannau gwaethaf yn fy etholaeth i yr effeithiwyd arnyn nhw gan lifogydd. Roedd afon Ebwy ar lefelau a oedd yn achosi pryder yn Nyffryn ac ym Masaleg, a thra'r oedd yr amddiffynfeydd yn gadarn ar y cyfan, roedd hyn yn fater o gentimetrau mewn sawl man. Mae'r trigolion yn ddiolchgar ac maen nhw'n cydymdeimlo'n fawr â'r ardaloedd gwaethaf ledled Cymru, ond mae'n amlwg eu bod nhw'n ofnus ynghylch y dyfodol. Maen nhw wedi gofyn am asesiadau o'r amddiffynfeydd presennol a pha grantiau cymorth y gellir eu rhoi ar gael i amddiffyn eu cartrefi'n well.

Mae busnesau hefyd wedi cael eu taro'n galed iawn. Mae'r Parc Fferm Cefn Mably poblogaidd wedi ei ddistrywio, ac maen nhw'n edrych ar fisoedd o fod ar gau o ganlyniad. Bydd hyn nid yn unig yn effeithio ar y busnes a'i gwsmeriaid, ond ar y gweithwyr a'u teuluoedd. Pa gymorth allwn ni ei ddarparu i sicrhau bod busnesau'n codi yn ôl ar eu traed cyn gynted â phosibl?

Diolchaf i Jayne Bryant am hynna, Llywydd. Hoffwn ganolbwyntio, os caf, ar ran olaf y cwestiwn atodol hwnnw yn unig—y cymorth sydd ar gael i fusnesau. Fe'i gwnaed yn eglur gennym yr wythnos diwethaf yn yr uwchgynhadledd y gall cynghorau ddefnyddio eu pwerau disgresiwn i atal rhwymedigaethau treth gyngor ac ardrethi annomestig ar eiddo sydd wedi dioddef llifogydd, ac y bydd Llywodraeth Cymru yn ad-dalu'r costau hynny i awdurdodau lleol o dan y cynllun cymorth ariannol brys. Felly, mae hwnnw'n gymorth ar unwaith ac uniongyrchol, ac mae awdurdodau lleol bellach yn gwybod y gallan nhw gynnig y cymorth hwnnw ac na fyddan nhw'n ysgwyddo'r gost; byddan nhw'n cael eu talu trwy gynllun cymorth ariannol brys Llywodraeth Cymru.  

Mae Busnes Cymru wedi bod yn weithgar iawn dros yr wythnos ddiwethaf. Ceir llinell gymorth y gall busnesau ei defnyddio i gysylltu'n uniongyrchol â desg gymorth y mae Busnes Cymru yn ei darparu, gan wneud yn siŵr bod busnesau'n cael y cyngor sydd ei angen arnyn nhw i ymdrin â phroblemau llif arian, problemau hylifedd. Cynhaliwyd cymhorthfa ym Mhontypridd ddydd Gwener yr wythnos diwethaf y cymerodd Busnes Cymru ran ynddi, ynghyd â Mick Antoniw, yr Aelod lleol. Cafodd ei ailadrodd ddydd Llun yng Ngholeg y Cymoedd, gan sicrhau unwaith eto bod busnesau'n cael y cymorth hwnnw yn uniongyrchol. Mae Banc Datblygu Cymru yn targedu busnesau llai a allai elwa ar eu benthyciad carlam o £25,000, unwaith eto i geisio gwneud yn siŵr, lle mae busnesau angen cymorth brys, ein bod ni'n defnyddio'r llwybr hwnnw i'w cynorthwyo, ac mae fy nghyd-Weinidog Ken Skates wedi nodi ei fod yn edrych yn y cyllidebau sydd ganddo, a ddarparwyd yn wreiddiol i gynorthwyo busnesau pe byddai Brexit 'heb gytundeb', i weld a allem ni arallgyfeirio rhywfaint o'r arian hwnnw i gynorthwyo busnesau sy'n canfod eu hunain yn yr amgylchiadau a nodwyd gan Jayne Bryant.

A gaf i uniaethu â'r teimladau sy'n cael eu mynegi ar draws y Siambr o blaid y cymorth y mae pob ochr yn ei roi, boed hynny y gwirfoddolwyr, y gwasanaethau brys, neu gymunedau eu hunain yn dod at ei gilydd ar gyfer y rhai sydd wedi dioddef oherwydd y llifogydd yn fy rhanbarth etholiadol i ond hefyd ledled Cymru, gan fod hyn wedi effeithio ar Gymru gyfan?

Hoffwn fynd yn ôl at y pwynt a godwyd gan arweinydd yr wrthblaid gyda chi ynglŷn â'r strategaeth rheoli perygl llifogydd. Ddwy flynedd yn ôl, cymerodd pwyllgor yr amgylchedd dystiolaeth ar hyn yn ei waith craffu cyn y gyllideb a dywedwyd wrtho bod hon yn ddogfen a oedd yn cael ei pharatoi ac y byddai ar gael yn fuan. Mewn ymateb i'r cwestiwn hwnnw heddiw, Prif Weinidog, dywedasoch y byddai gyda ni ymhen ychydig fisoedd. Yn wir, Prif Weinidog, tua dwy flynedd yn ddiweddarach, mae'r teitl yn dweud y cyfan. Dyma'r strategaeth rheoli perygl llifogydd a fyddai'n cyfarwyddo'r llyfr rheolau y gwnaethoch chi gyfeirio ato y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweithio'n unol ag ef ar hyn o bryd a llawer o elfennau eraill sy'n cael eu rhoi ar waith i geisio lliniaru rhywfaint ar y llifogydd hyn sy'n digwydd yn sgil y newid yn yr hinsawdd yr ydym ni'n ei weld ar hyn o bryd. Rwy'n sylweddoli na fyddech chi'n gallu atal yr holl lifogydd, ond os oes gennych chi strategaeth benodol ar gyfer lliniaru'r perygl o lifogydd, siawns y dylai'r ddogfen honno fod yn fyw ac ar gael yn hytrach nag, unwaith eto y prynhawn yma, clywed gennych chi y bydd hi'n fis neu ddau arall eto cyn bod y ddogfen honno ar gael. A allwch chi ddweud yn fwy manwl pryd bydd y ddogfen honno ar gael, ac yn bwysig, a fydd y ddogfen honno'n cynnwys yr ystyriaethau cyllidebol y bydd eu hangen i roi'r mesurau ar waith?

Wel, Llywydd, gadewch i mi ddweud unwaith eto bod y strategaeth genedlaethol ddrafft ar gael. Bydd unrhyw un a ymatebodd i'r ymgynghoriad wedi ei gweld, ac roedd ymateb da i'r ymgynghoriad, ac ni ddaeth hwnnw i ben tan yr hydref. Felly, gwnaed gwaith i sicrhau bod y sylwadau a gyfrannodd pobl yn rhan o'r ymgynghoriad yn cael eu hystyried o ddifrif ac yn gwneud gwahaniaeth i'r strategaeth derfynol yr ydym ni'n bwriadu ei chyhoeddi yn ddiweddarach yn y gwanwyn. Felly, nid ydym ni'n ei gohirio'n ormodol. Bydd yn ddogfen bwysig. Rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Andrew R.T. Davies a Paul Davies am bwysigrwydd y strategaeth honno, oherwydd bydd yn dangos sut y mae'r buddsoddiad o £350 miliwn y mae'r Llywodraeth hon yn ei wneud o ran peryglon llifogydd ac erydu arfordirol yn cael ei ddefnyddio yn y ffordd orau bosibl.

Ac i ddychwelyd at thema a drafodwyd yn gynharach y prynhawn yma unwaith eto, Llywydd, o ran gwersi a ddysgwyd, un o'r pethau y byddwn ni'n rhoi sylw iddyn nhw yn y strategaeth honno fydd yr angen i geisio symud rhywfaint o'r gwariant ar reoli llifogydd o atebion sy'n seiliedig ar goncrit tuag at amddiffynfeydd rhag llifogydd mwy naturiol, lle gallwn ddefnyddio dosbarthiad naturiol, er enghraifft, fel ffordd o liniaru perygl llifogydd ymhellach i lawr yr afon. Felly, mae'r strategaeth yn bwysig, bydd yn ein helpu i ddysgu'r gwersi nid yn unig o'r wythnosau diwethaf ond o'r tymor Cynulliad cyfan hwn, a bydd yn sail i'r swm sylweddol iawn o wariant sydd eisoes wedi ei ymrwymo yn y maes hwn.

Mae'r lefelau uchel o law wedi achosi trallod llwyr i gannoedd o bobl yn y Rhondda, ac mae'n rhaid gweld i gredu pan ddaw i'r llanast sydd wedi cael ei adael ar ôl yng nghartrefi a gerddi pobl ac ar y strydoedd. Rydym ni i gyd yn ddiolchgar am un peth, fodd bynnag, sef na chollodd neb ei fywyd yn y Rhondda.

Rwyf i wedi galw am adolygiad brys o sefydlogrwydd yr holl domenni glo a adawyd ar ôl o ganlyniad i'n gorffennol diwydiannol. Mae'r tirlithriad sy'n peri pryder yn Nhylorstown yn un y bydd llawer o bobl wedi ei weld, ond bu tirlithriadau yng Nghlydach a Phontygwaith hefyd, ac rydym ni i gyd yn gwybod pa mor ddinistriol a dychrynllyd y gall tomen lo sy'n symud fod. Ysgrifennais atoch yr wythnos diwethaf ynglŷn â'r tomenni glo hyn, ac mae'n dda gweld y bu rhywfaint o weithredu ar hyn ers hynny. Ond tybed a allwch chi ddweud wrthyf i beth yw'r amserlen ar gyfer archwilio'r holl domenni glo yn y Rhondda? A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi bod angen i ni ailystyried yr hyn yr oeddem ni'n feddwl oedd yn ddiogel ar un adeg, oherwydd y tywydd garw sy'n dod yn fwyfwy cyffredin oherwydd yr argyfwng hinsawdd? A wnaiff ef hefyd dderbyn na all y normal newydd hwn fod yn dderbyniol? Dylem ni fod wedi gwybod bod hyn yn dod; rydym ni yn gwybod y bydd yn digwydd eto.

Ac yn olaf am nawr, a wnaiff y Prif Weinidog ystyried ailgyflwyno cynllun adfer tir ar gyfer safleoedd tir llwyd a gafodd ei ddiddymu ychydig flynyddoedd yn unig yn ôl, gan y byddai hyn yn gwneud cryn dipyn i sicrhau nad yw'r hen domenni glo nid yn unig yn cael eu dychwelyd i ddefnydd economaidd ond eu bod hefyd yn cael eu gwneud yn ddiogel?

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiynau hynny ac rwy'n cytuno â hi'n llwyr bod ymweld a gweld a sgwrsio â phobl y mae eu cartrefi wedi cael eu distrywio gan y llifogydd yn brofiad sobreiddiol iawn. Ac mae lefel y trallod dynol a achoswyd yn y cartrefi hynny yn amlwg pan ewch chi yno. Ac fel y dywedodd pobl wrthyf i pan yr oeddwn i'n ymweld â nhw, yn y pen draw gallwch chi brynu soffa newydd, ond yr hyn na allwch chi ei wneud yw cael pethau yn lle y rhai yr ydych chi wedi eu hel at ei gilydd, ar ôl magu teulu, ar ôl byw mewn cartref am ddegawdau, nid blynyddoedd, y mae eich holl atgofion wedi eu buddsoddi ynddo, ac ni ellir byth adfer y pethau hynny yn y ffordd honno. Gwnaed yr un pwynt i mi ganddyn nhw ag y mae Leanne Wood wedi ei wneud y prynhawn yma, sef, er hynny, ni chollodd neb ei fywyd ac y gellir cael atgofion yn ôl a phrynu soffas newydd, ond ni ellir dod â phobl yn ôl. Ac roedd teimlad gwirioneddol o'r ymdrech yr oedd y gwasanaethau brys wedi ei gwneud i atal y gwaethaf oll rhag digwydd.

O ran tomenni glo, yr hyn a ganfuwyd trwy gyfarfod ddoe oedd bod gan Cyfoeth Naturiol Cymru, yr awdurdod glo a'r awdurdod lleol ddull gweithredu ar y cyd, sef nodi ar raddfa y tomenni glo hynny sy'n achosi'r pryder mwyaf iddyn nhw. A chawsom ni sicrwydd ddoe y bydd yr holl domenni glo hynny sydd ar frig y rhestr honno wedi cael eu harchwilio erbyn diwedd yr wythnos hon. Mae'r rhan fwyaf ohonyn nhw wedi cael eu harchwilio eisoes, a chafwyd sicrwydd gan beirianwyr nad ydyn nhw'n peri risg i fywyd ac eiddo.

Ond cafwyd trafodaeth bwysig iawn sy'n cysylltu â phwynt Leanne Wood am y normal newydd, sef bod yr asesiadau hynny'n cael eu gwneud yn erbyn y safonau sydd wedi eu defnyddio dros y degawdau diwethaf, ac efallai na fydd y safonau hynny'n foddhaol ar gyfer y blynyddoedd i ddod. Felly, byddwn ni'n sicr yn dychwelyd at y drafodaeth honno gyda'r awdurdodau hynny a chyda'r arbenigwyr y maen nhw'n yn eu defnyddio ar lawr gwlad. Roedd syniadau diddorol yn cael eu harchwilio ddoe ynglŷn â gwell posibiliadau monitro ar gyfer y tomenni hynny—technolegau newydd nad oedden nhw ar gael yn y 1980au efallai y gallem ni eu defnyddio heddiw. A bydd yr ymdrech honno'n parhau. Bydd y grŵp a gyfarfu ddoe yn cyfarfod eto i dderbyn adroddiadau pellach, i edrych ymlaen ac i wneud yn siŵr bod modd cynnig y sicrwydd y mae gan bobl bob hawl i'w ddisgwyl, ac os bydd angen cymryd camau pellach, byddan nhw'n cael eu cymryd, a bod y safonau y mae'r gwahanol awdurdodau cyhoeddus yn cyflawni eu cyfrifoldebau yn unol â nhw i ddarparu'r sicrwydd hwnnw yn addas ar gyfer y dyfodol.

Thank you, Siân Gwenllian, for that question. Betsi Cadwaladr University Health Board is currently undertaking a review of the vascular network service, established in April 2019. It is anticipated that the report will be discussed at their board meeting at the end of March.

Thank you for confirming that the board will be holding an internal review of the very grave and concerning problems that have arisen as a result of the restructuring of vascular services. But, First Minister, an internal review is not good enough. People in north Wales have lost all confidence in the managers of Betsi Cadwaladr University Health Board, whilst, of course, appreciating the work of the front-line staff very much indeed. So, I am most disappointed that your Government is not going to hold an independent review in light of all the complaints that have been unearthed by the community health council. Why won't you accept the very grave picture that is now emerging, and why won't you go there and hold an independent review as a matter of urgency?

Well, Llywydd, I don’t think that it is fair just to refer to the work of Betsi Cadwaladr as something that is just an internal review, because they will be using people outwith the board to advise on the work going forward. The consultation that they will be holding is with experts in the field, and they are independent of the board as well. That is why Professor John Brennan, who works in Liverpool and is a consultant vascular surgeon, is part of the process of reviewing the service, which has existed for less than 12 months currently. Also, in the work that Betsi Cadwaladr has commissioned, they will be using new national data that has emerged in order to compare the service currently available in north Wales—to compare what goes on in Betsi Cadwaladr with what goes on in other comparable services in other places within the United Kingdom. Nobody here has seen that report as yet, and I am willing to wait to see what that report says, to see what the independent compilers of this report have to say in it, and to see whether we need to do anything in addition to that.

Llywydd, rydym ni'n defnyddio amrywiaeth eang o ganllawiau a thystiolaeth i helpu i asesu ein penderfyniadau buddsoddi, gan gynnwys yr egwyddorion lefel uchel a nodir yn Llyfr Gwyrdd Trysorlys ei Mawrhydi, a saith nod Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. A yw e'n cytuno â mi mai un o fethiannau lu datganoli yw bod Cymru, dros yr 20 mlynedd diwethaf, wedi syrthio i waelod tabl incwm y gwledydd cartref a rhanbarthau Lloegr, ac un o fethiannau mwyaf Llywodraethau Llafur a Phlaid Cymru yn ystod yr 20 mlynedd diwethaf fu'r methiant i ddenu gwaith â chyflogau uwch i Gymru? Mae'r Llywodraeth wedi bod yn gadarn o ran mapiau ffordd a strategaethau, ond yn wael iawn o ran cyflawni. Rydym ni wedi cael parthau menter sydd wedi gwario tua £250 miliwn yn ystod y degawd diwethaf, am gost o tua £20,000 y swydd, ond dim ond wedi crafu'r wyneb mae hynny. Yn achos yr ardal o gwmpas Glynebwy, gwrthododd y Llywodraeth y cyfle i gael gwerth £450 miliwn o fuddsoddiad preifat ar gyfer Cylchffordd Cymru i'w disodli gyda £100 miliwn a addawyd o arian trethdalwyr yn 2018, a hyd yn hyn, nid oes unrhyw sylfeini wedi'u gosod ar gyfer yr adeiladau a addawyd i ni, ac, wrth gwrs, nid oes unrhyw swyddi wedi eu creu. Yn y cyfamser, mae ffordd Blaenau'r Cymoedd—y rhan rhwng Gilwern a Bryn-mawr—£100 miliwn dros y gyllideb, ac wedi ei hoedi'n sylweddol. Yr hyn a welwn ni yn y fan yma yw Llywodraeth nad yw wedi mynd i'r afael â phroblemau economaidd mawr Cymru. A oes unrhyw ryfedd, felly, bod mwy a mwy o bobl yn meddwl bod y lle hwn yn ddibwrpas ac y dylid cael gwared ar y Cynulliad?

Rwy'n meddwl bod yr Aelod mewn perygl mawr o ddrysu safbwyntiau'r sefydliad gyda safbwyntiau unigolion sy'n digwydd bod yma. Felly, mae'n ddrych, yn hytrach na dadansoddiad, y mae ef—a fyddai'n ei arwain ef at y casgliad gorau.

Edrychwch, rwy'n anghytuno'n llwyr â'r hyn sydd ganddo i'w ddweud, Llywydd. Mae'n gwbl ddiobaith ei farn ynghylch Cymru ac ynghylch pobl Cymru. Bydd pobl a oedd yma ym 1999 yn cofio pe byddem ni wedi dweud bryd hynny y byddai gan Gymru, o fewn 20 mlynedd, lefelau anweithgarwch economaidd yr un fath â chyfartaledd y DU neu'n is, pan yr oeddem ni mor bell ar ei hôl hi 20 mlynedd yn ôl, ac yn mynd ymhellach ar ei hôl hi—. Pe byddech chi, o fewn 20 mlynedd, wedi meddwl y byddai'r bwlch hwnnw nid yn unig wedi ei leihau, ond wedi ei gau'n llwyr, byddai pobl wedi dweud wrthych chi eich bod chi'n wirion o optimistaidd ynghylch yr hyn y gellid ei gyflawni mewn cyfnod o 20 mlynedd. Pe byddech chi wedi dweud bryd hynny bod y ffigurau diweithdra diweddaraf yn dangos diweithdra yng Nghymru nid yn unig ar lefel cyfartaledd y DU ond yn is na chyfartaledd y DU, byddai pobl wedi meddwl eich bod chi'n fwy uchelgeisiol na'r hyn y byddai'n bosibl ei gyflawni yn ystod y cyfnod hwnnw. Pe byddech chi wedi dweud wrth bobl bryd hynny y byddai cyfradd twf busnes yng Nghymru yn gyflymach na chyfartaledd y DU, y byddai cyfraddau goroesi busnesau ar ddiwedd blwyddyn yn uwch na chyfartaledd y DU, byddai pobl wedi meddwl eich bod chi'n disgrifio dyfodol economaidd a oedd y tu hwnt i'n gafael. Dyna wirionedd economi Cymru. Mae mor bell i ffwrdd, mae mor bell i ffwrdd o'r hyn y mae'r Aelod yn gobeithio gallu ei ddisgrifio mewn ffordd i achub ei ddyfodol ei hun yn y fan yma. Nid oes gan hyn ddim o gwbl i'w wneud â dyfodol Cymru.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae Llywodraeth Cymru yn cwblhau cytundeb lefel gwasanaeth blynyddol gydag Asiantaeth y Swyddfa Brisio. Mae'n gosod targedau perfformiad y mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl i Asiantaeth y Swyddfa Brisio eu bodloni. Caiff penderfyniadau Asiantaeth y Swyddfa Brisio eu gwneud gan yr asiantaeth honno, ac maen nhw'n gwbl annibynnol ar Lywodraeth Cymru.

Mae'n ddrwg gen i, Prif Weinidog, 'taflu'r baich' wyf i'n galw hynna. Yn ystod Cyfarfod Llawn fis Tachwedd diwethaf, codais y ffaith bod gan eich Llywodraeth Cymru chi CLG £9 miliwn o arian trethdalwyr gydag Asiantaeth y Swyddfa Brisio. Mae rhai o fy musnesau i yn Aberconwy yn dal i aros dros ddwy flynedd i weld cynnydd yn eu hapeliadau ardrethi busnes, gan adael llawer o fusnesau â thrafferthion ariannol ac, mewn gwirionedd, wedi eu distrywio'n ariannol. Nawr, cytunodd y Cwnsler Cyffredinol, wrth gwrs, i ystyried hyn fis Tachwedd diwethaf. Dyna beth yw gwastraff amser, oherwydd mewn ymateb i gwestiwn ysgrifenedig Cynulliad diweddar, dywedodd y Cwnsler Cyffredinol:

'Gan fod y darpariaethau yn y cytundeb lefel gwasanaeth yn cael eu bodloni'

Dydyn nhw ddim yn cael eu bodloni. Eich geiriau chi yw'r rheini.

'a bod y cytundeb ei hun yn cael ei fonitro, nid wyf wedi nodi'r angen i weithredu ymhellach.'

Wel, byddwn naill ai'n eich gwahodd chi neu chi, Prif Weinidog, i ddod i siarad â rhai o fy musnesau i sy'n dal i aros nawr am eu hapêl ardrethi busnes. Pan fyddaf i'n caffael rhywbeth i mi neu i fy nheulu, mae gen i lais o ran ansawdd y gwasanaeth hwnnw sy'n cael ei ddarparu. Chi yw Prif Weinidog Cymru, mae gennych chi lais o ran ansawdd y gwasanaeth sy'n cael ei ddarparu gan Asiantaeth y Swyddfa Brisio. Nid oes modd ei osgoi. Felly, hoffwn wybod sut yr ydych chi'n mynd i adolygu'r targedau y disgwylir i Asiantaeth y Swyddfa Brisio eu bodloni, a sut yr ydych chi'n craffu mewn gwirionedd ar y defnydd o arian trethdalwyr a'r gwasanaeth diffygiol hwn yma yng Nghymru? Diolch.

Diolchaf i'r aelod. Hoffwn gytuno â hi nad yw perfformiad Asiantaeth y Swyddfa Brisio mewn achosion penodol o'r broses apelio bresennol yn foddhaol. Ond mae angen i'r Aelod gydnabod bod hon, yn gwbl briodol, yn gangen hollol annibynnol o Lywodraeth, ac mae'n rhaid iddi fod. Mae'n iawn ei bod. Gofynnais i'm swyddogion ddoe i weld a allai Asiantaeth y Swyddfa Brisio roi unrhyw ddiweddariadau pellach i mi o ran y ddau achos y mae'r Aelod wedi ysgrifennu ataf i yn eu cylch yn ystod y misoedd diwethaf, ac maen nhw wedi gwrthod darparu'r manylion hynny. Fe wnaethon nhw wrthod darparu'r manylion gan eu bod yn dweud na fyddai'n briodol iddyn nhw ddatgelu i'r Llywodraeth y materion cyfrinachol y mae'n rhaid iddyn nhw wneud penderfyniadau yn eu cylch gyda'r bobl sy'n defnyddio eu gwasanaeth. Ac, o fyfyrio, rwy'n credu eu bod nhw'n iawn. Dyna pam mae gennym ni sefydliadau hyd braich, fel nad yw Llywodraethau yn gwneud y penderfyniadau hyn; Asiantaeth y Swyddfa Brisio sy'n eu gwneud. 

Nawr, os nad yw Asiantaeth y Swyddfa Brisio yn cyflawni ei chytundeb lefel gwasanaeth gyda ni, yna mae angen i ni unioni hynny. Ond mae'n debyg bod fy ffordd i o unioni'r sefyllfa yn wahanol i ffordd yr Aelod, oherwydd rwyf i eisiau i ni newid y system apelio yng Nghymru yn gyfan gwbl. Nid yw'r system apelio yn addas i'w diben. Mae hi wedi cael ei newid yn Lloegr ac wedi mynd i drafferthion enfawr yn y fan honno. Yr hyn yr ydym ni wedi ei ddweud yw ein bod wedi dod â'r ailbrisiad ymlaen o 2022 i 2021, ar yr amod bod Llywodraeth y DU yn cadw at hynny—roedd yn ddiddorol gweld nad oedd ganddyn nhw ddim yn Araith y Frenhines i roi'r ymrwymiad hwnnw ar y llyfr statud, ond mae'n ymrwymiad y maen nhw wedi ei roi yn y gorffennol. Os byddan nhw'n ei anrhydeddu, yna rydym ni eisiau newid y system apelio yma yng Nghymru, ochr yn ochr â'r ailbrisiad hwnnw, oherwydd yn y cyfnod yn arwain at ailbrisiad ac yn syth ar ei ôl, Llywydd, y mae'r apeliadau yn dod. Rydym ni eisiau system newydd y tro nesaf, a bydd hynny'n ein galluogi, rwy'n credu, i osgoi rhai o'r anawsterau yr ydym ni wedi eu gweld gyda'r system bresennol.

Finally, question 9, Rhun ap Iorwerth.

I thank Rhun ap Iorwerth for the question. The Welsh Government has developed and published guidance with Public Health Wales for all schools and educational establishments in Wales. These advise on which steps should be taken to prevent the spread of coronavirus.

Thank you for that response. Coronavirus, of course, is already a threat to the mobility of people across the world, and the benefit that that mobility provides. My local university, Bangor University, is one of those that has become more and more reliant on their ability to recruit students from abroad. Students from China come to Bangor in significant numbers. So, can I ask you what consideration the Government has started to give to how we may need to provide support for institutions such as Bangor University if it became more difficult to allow students from nations such as China to come and study there? We hope, of course, that it won't come to that, but we need to do that preparatory work now, in case.

I thank Rhun ap Iorwerth for that question. It's true to say that the impact of coronavirus will have an effect on our universities, and that effect has already been seen, because students from some of our universities are out in China and they've recalled them back. Some staff members are due to go to China, and other countries in that part of the world, and they're unable to go there at present. I have seen a detailed report from the Higher Education Funding Council for Wales, which draws the information together from all the universities in Wales, and which sets out the current situation, it then looks forward to the challenges if the coronavirus continues throughout this year, and the impact that that will have on student recruitment into Wales. I can ask the Minister for Education to see whether we can share the information that we have at present on Bangor with Rhun ap Iorwerth, and other Members who have universities in their own areas.

Thank you, First Minister.

The business statement and announcement is next. I call on the Trefnydd to make that statement, Rebecca Evans.

Diolch, Lywydd. Mae nifer o newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Yn syth ar ôl y datganiad busnes hwn, bydd Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig yn gwneud datganiad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ynghylch yr uwchgynhadledd frys ar lifogydd. Yn ddiweddarach y prynhawn yma, bydd y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit yn gwneud datganiad ar ddeddfwriaeth sy'n ymwneud â gadael yr Undeb Ewropeaidd. Er mwyn darparu ar gyfer y datganiadau hyn, rwyf i wedi gohirio'r datganiad ar Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr tan yr wythnos nesaf, 3 Mawrth, a chynnydd ar y llwybr canser sengl tan 17 Mawrth. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi ei nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Addysg ynghylch y tarfu ar ddysgu disgyblion a ddigwyddodd yn sgil y streic gan athrawon yn Ysgol Uwchradd Llanwern ac Ysgol Gyfun Caerllion yng Nghasnewydd? Mae undebau'r athrawon yn dweud mai'r hyn sydd wedi ysgogi gweithredu diwydiannol yw adolygu'r cwricwlwm yng Nghymru. Mae Ysgrifennydd Cyffredinol dros dro Cymdeithas Genedlaethol yr Ysgolfeistri ac Undeb yr Athrawesau yn dweud nad yw'r Undeb wedi clywed unrhyw ddadl argyhoeddiadol dros pam mae angen yr ailstrwythuro arfaethedig hwn. Mae Undeb Cenedlaethol Addysg Cymru yn dweud bod Ysgol Gyfun Caerllion wedi dioddef tanariannu hanesyddol a thoreithiog a bod y staff wedi gorfod dioddef  ailstrwythuro a gweithdrefnau diswyddo yn rheolaidd am nifer o flynyddoedd. Maen nhw'n ofni gostyngiad yn y lefelau staffio, a'r cymorth  ar gyfer plant ag anghenion arbennig yn cael ei ddiddymu. A gawn ni datganiad gan y Gweinidog ynghylch y camau y mae hi'n eu cymryd i dawelu ofnau undebau athrawon, fel bod modd osgoi tarfu ar addysg disgyblion yn y ddwy ysgol hyn yng Nghasnewydd? Diolch.

Diolch i Mohammad Asghar am godi ei bryderon ynghylch dwy ysgol benodol yng Nghasnewydd, ond efallai ar yr achlysur hwn, yn sicr yn y lle cyntaf, byddwn i'n ei wahodd i ysgrifennu at y Gweinidog Addysg yn nodi'r pryderon hynny, fel y gall hi ystyried ymateb priodol i chi.

Mae'r mater yr wyf i'n dymuno ei godi heddiw yn ymwneud â Christopher Kapessa, bachgen du 13 oed y cafodd ei gorff ei ddarganfod yn Afon Cynon ger Fernhill y llynedd. Soniais am liw croen Christopher oherwydd bod ei deulu'n credu'n gryf ei fod yn ffactor ym mhenderfyniad Gwasanaeth Erlyn y Goron i beidio â dwyn erlyniad mewn cysylltiad â'i farwolaeth.

Daeth y penderfyniad er gwaethaf haeriad Gwasanaeth Erlyn y Goron bod, gan ddefnyddio eu geiriau eu hunain, 'digon o dystiolaeth' fod Christopher wedi ei wthio i'r afon. Mae teulu trallodus Christopher yn dweud ei bod hi'n ddigon posibl y byddai mwy o dystiolaeth i gyflwyno achos cryfach, pe byddai'r heddlu wedi cyfweld â mwy na dim ond pedwar o'r 14 o bobl a oedd yn y fan a'r lle pan fu farw. Mae'n anodd dadlau â honiad mam Christopher, Alina, pan ei bod hi'n dweud:

Pe byddai hyn wedi bod yn 14 o bobl ifanc du a dioddefwr gwyn nid oes gennym ni unrhyw amheuaeth y byddai agwedd yr heddlu a'r canlyniad wedi bod yn wahanol. 

Gan fod cyfiawnder troseddol yn parhau i fod yn fater a gadwyd yn ôl, mae cyfyngiadau ar yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud. Fodd bynnag, ar adeg y digwyddiad, fe wnes i gyfleu pryderon y teulu gan annog, er yn anffurfiol, bod Llywodraeth Cymru yn ymchwilio i'r mater, oherwydd bod cydlyniant cymunedol wedi ei ddatganoli, ac felly mae hwn yn achos a ddylai fod yn destun pryder i chi o'r safbwynt hwnnw.

Felly, pa sylwadau y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu codi ar y mater hwn? Ac a wnaiff y Llywodraeth hon anfon datganiad clir bod pawb yng Nghymru yn gyfartal, y dylen nhw gael eu trin yn gyfartal, beth bynnag yw eu rhyw, eu tueddiad rhywiol a lliw eu croen, a bod pawb yn haeddu deall bod bywydau duon yn wirioneddol bwysig?

Diolch i Leanne Wood am godi'r hyn sy'n achos arbennig o erchyll a gofidus. Rwy'n cofio darllen am Christopher a theimlo bod y stori gyfan yr oeddwn i'n ei darllen yn gwbl arswydus ac erchyll.

Mae Leanne Wood yn iawn bod cyfiawnder troseddol yn parhau i fod yn fater a gadwyd yn ôl, ond mae gan Lywodraeth Cymru, a gwn fod gan y Senedd hon yn ei chyfanrwydd, ddiddordeb cryf iawn mewn sicrhau ein bod yn hyrwyddo cydraddoldeb a pharch a Chymru gref ac amrywiol yma yn ein gwlad.

Felly, byddaf yn gofyn i'r Gweinidog sydd â chyfrifoldeb dros gysylltiadau â'r heddlu, a'r Gweinidog sydd hefyd yn gyfrifol am gydraddoldebau a chydlyniant cymunedol, roi rhywfaint o ystyriaeth i'ch sylwadau y prynhawn yma o ran beth yn rhagor y gallwn ni ei wneud i hyrwyddo Cymru gref, gydlynus a sicrhau bod pawb yng Nghymru yn gyfartal, a beth arall allwn ni ei wneud i wthio'r neges honno ymlaen bod pawb yn haeddu cael eu trin yn gwbl gyfartal.

A gaf i ofyn am ddau ddatganiad? Byddai un datganiad gan Weinidogion Llywodraeth Cymru ar fater erydiad tir y tu ôl i derasau'r Cymoedd lle y ceir hen lonydd heb eu mabwysiadu ochr yn ochr â chyrsiau dŵr, sy'n bygwth erydu nid yn unig y lonydd ond gerddi cefn eiddo preifat.

Felly, yng Nghaerau yn fy etholaeth i, mae gennym ni res o dai teras â'u cefnau tuag at gwrs dŵr o'r fath a lôn heb ei mabwysiadu; y math o lonydd yr oedd hen wagenni’r cyngor, yn nyddiau'r wagenni bach hynny, yn mynd yn ôl ac ymlaen arnynt i fynd â'r biniau galfanedig i ffwrdd ac yn y blaen. Nid ydyn nhw'n eu defnyddio mwyach. Nid ydyn nhw wedi cael eu mabwysiadu. Nid ydyn nhw'n eiddo i neb, mae'n ymddangos yn awr, ond eto mae'r afon yn erydu. Yn ystod y stormydd diweddar, maen nhw wedi eu herydu fwyfwy tuag at gerddi cefn yr eiddo hyn. Mae'n dir y dadleir amdano, mae'n dir neb, nid oes neb eisiau gwneud unrhyw beth amdano, ond eto mae perchenogion y cartrefi yn poeni'n fawr.

Felly, a allem ni gael datganiad ynghylch yr hyn sy'n digwydd i'r tir neb hwn, mewn gwirionedd, o lonydd heb eu mabwysiadu ar gefnau eiddo lle mae nentydd, yn y mathau hyn o law trwm yr ydym ni wedi'i weld, bellach yn cael eu herydu ymaith a'r effaith ar eiddo? Neu efallai y gallai'r Gweinidog gwrdd â mi i drafod hyn, oherwydd rwy'n amau ei fod yn rhywbeth sy'n gyffredin ar draws ardal de Cymru.  

A gaf i ofyn hefyd am ddatganiad ar fater croesfannau diogel ar ffyrdd A? Nawr, mae ffyrdd A, wrth gwrs, yn brif ffyrdd, mae'r traffig yn drwm arnyn nhw, dyna pam maen nhw'n ffyrdd A, maen nhw'n dramwyfeydd mawr. Ond yr anhawster yw, yn rhai o'n cymoedd, gan gynnwys fy un i yn y Llynfi, ond hefyd yn nwyrain fy etholaeth, dyma'r unig ffordd sy'n mynd i fyny'r Cwm hwnnw. Os nad yw pobl yn gallu croesi o un ochr lle maen nhw'n byw i fynd i'r siopau neu'r ysgol ar yr ochr arall oherwydd—. Yr esboniad sy'n cael ei roi yw nad yw'r canllawiau, fel arfer, yn caniatáu croesfannau diogel ar draws prif ffyrdd. Wel, byddai'n ddefnyddiol cael eglurder ar hynny. Os na chaf hynny, efallai y cawn i gyfarfod â'r Gweinidog, pe gallai'r rheolwr busnes, y Trefnydd, fy helpu i; cyfarfod â'r Gweinidog, trafod y broblem hon, a gofyn am eglurhad ar y canllawiau ar groesfannau ffordd diogel i gerddwyr ac eraill ar ffyrdd A yn y Cymoedd.

Diolch i Huw Irranca-Davies am godi'r ddau fater hyn. Roedd y cyntaf yn ymwneud â lonydd heb eu mabwysiadu, ac, wrth gwrs, mae'r Gweinidog, Ken Skates, yn gwneud darn o waith ar hyn o bryd sy'n ystyried ffyrdd heb eu mabwysiadu, ac rwyf yn siŵr y bydd llawer o'r gwersi y byddwn ni'n eu dysgu o'r darn penodol hwnnw o waith yr un mor berthnasol i'r mater o lonydd heb eu mabwysiadu.

Rydym ni wedi clywed llawer gan y Prif Weinidog heddiw ynghylch ein hymateb cyflym i'r llifogydd diweddar, ond y darn nesaf o waith, wrth i ni symud ymlaen o'r angen i ymateb ar unwaith i sefyllfa frys, fydd edrych ar y materion tymor hwy hynny. Wrth gwrs, cyfeiriodd y Prif Weinidog at strategaeth llifogydd Llywodraeth Cymru sydd ar y ffordd, a bydd hynny yn annog rhaglenni dalgylch ehangach a rheoli llifogydd mewn modd mwy naturiol, gan gydnabod y rhan y mae hynny'n ei chwarae wrth leihau llif dŵr ffo a llifoedd brig mewn afonydd ac ati. Felly, yn fy marn i, bydd rhywfaint o hynny hefyd yn berthnasol i'ch pryderon chi heddiw.

Ond, byddaf yn sicr yn ceisio trefnu cyfarfod gyda'r Gweinidog i sicrhau'r eglurder hwnnw yr hoffech chi ei gael o ran croesfannau ar brif ffyrdd, ac rwy'n siŵr y bydd ef yn cysylltu â chi yn fuan i drefnu hynny.

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan Weinidog yr economi ynglŷn â pharc menter Sain Tathan, a'r maes glanio, yn arbennig? Roedd gan Lywodraeth Cymru gontract gyda Serco i ddarparu gwasanaeth rheoli traffig awyr bob dydd o'r wythnos fel y gallai gweithredwyr ddefnyddio'r maes awyr ar sail saith diwrnod yr wythnos. O'r hyn yr wyf i'n ei ddeall, mae problem wedi codi wrth recriwtio rheolwyr traffig awyr sydd â chymwysterau addas, ac, felly, mae hynny wedi cyfyngu ar y defnydd o'r maes awyr, ac yn arbennig, colled o fusnes i rai o'r gweithredwyr sy'n gweithredu o'r cyfleusterau yno.

O 1 Ebrill ymlaen, mae Maes Awyr Caerdydd yn cymryd drosodd y rheolaeth, yn ôl yr hyn a ddeallaf i, o'r gweithrediad penodol hwn a'r maes glanio ei hun, ac rwy'n gobeithio y byddech chi'n cytuno â mi, o gofio nad yw'r cyntaf o Ebrill ddim ond mis i ffwrdd erbyn hyn, y byddai'n amserol cyflwyno datganiad yn amlinellu pa iawndal, os o gwbl, sydd wedi ei dalu i weithredwyr ar y maes glanio oherwydd y diffyg darpariaeth saith diwrnod yr wythnos, pa arian sydd wedi ei adennill oddi wrth Serco oherwydd nad ydyn nhw wedi cyflawni eu contract, a pha welliannau a allai gael eu rhoi ar waith ar ôl i Faes Awyr Caerdydd gymryd cyfrifoldeb dros y gweithrediad, fel y gellid dwyn ymlaen y defnydd saith diwrnod yr wythnos o'r maes glanio.

Mae gan Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru gwestiynau yfory yn y Senedd, felly efallai y byddai hwnnw'n gyfle da i godi'r pryderon penodol hynny ynghylch maes glanio Sain Tathan, ond, os na fydd hynny'n digwydd, byddaf yn sicr yn gwneud yn siŵr bod y Gweinidog yn ymwybodol o'ch cais am ddatganiad llawnach.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn ymwneud â pha gymorth a fydd ar gael i blant sydd wedi eu heffeithio gan y llifogydd diweddar. Mae hyn wedi effeithio ar gymunedau ledled fy rhanbarth i, yn Nhrefynwy, yn Nhrecelyn, yn Llanbradach a llawer o leoedd eraill.

Yr wythnos diwethaf, ymwelais â thrigolion yn Stryd Edward yn Ystrad Mynach, a gafodd eu deffro am 2.30 a.m. gan gymydog a oedd yn digwydd bod ar ddihun i'w rhybuddio bod eu stryd yn gorlifo. Fe wnaethon nhw lwyddo i wneud yr hyn y gallen nhw, ond, yn amlwg, cafodd llawer iawn o ddifrod ei wneud i'w heiddo, a bydd yn cymryd misoedd i wneud y gwaith atgyweirio. Ond, ar wahân i'r difrod ffisegol a gafodd ei wneud i'r tai, yr hyn a oedd yn peri'r pryder mwyaf i'r trigolion oedd yr effaith a gafodd hyn ar eu plant—plant a oedd newydd gael eu trawmateiddio wrth weld eu cartrefi'n cael eu troi wyneb i waered; a gollodd deganau; sy'n gorfod aros i ffwrdd gyda pherthnasau a ffrindiau; plant a gollodd wisgoedd ysgol; ac nad oes ganddynt unman i wneud eu gwaith cartref nawr bod yr ysgolion wedi ail-ddechrau ar ôl y gwyliau. Ar un adeg, roedd un preswylydd yn ei dagrau yn dweud wrthyf i fod ei phlant yn aros gyda'u mam-gu a'u tad-cu ar hyn o bryd, ond eu bod nhw ofn dod adref o gwbl, oherwydd eu bod yn siŵr y bydd y llifogydd yn digwydd eto yng nghanol y nos.

Felly, rwy'n gofyn pa waith y gallai'r Llywodraeth ei wneud i weithio gyda chynghorau, gydag ysgolion ledled y rhanbarth i gydgysylltu unrhyw gymorth a chefnogaeth y byddai modd eu cynnig. Ond rwyf i hefyd yn gofyn beth allai Llywodraeth Cymru ei wneud, pe bydden nhw'n ystyried sicrhau bod gwasanaethau cwnsela ar gael i blant nad ydyn nhw o oedran ysgol sydd wedi eu heffeithio gan y llifogydd, na fyddan nhw'n gallu manteisio o gwbl ar wasanaethau cymorth sydd ar gael mewn ysgolion, ond sydd,  er hynny, angen gofal a thosturi, oherwydd pa mor ofnus a dryslyd y maen nhw. Bydd yr hyn sydd wedi digwydd wedi bod yn ergyd drom i bawb y mae'r llifogydd wedi effeithio arnyn nhw, ond mae'n rhaid ei fod yn arbennig o frawychus i blant. Byddwn i'n croesawu unrhyw gyfle i gwrdd â rhywun o'r Llywodraeth i drafod hyn. Diolch.

Diolch i Delyth Jewell am godi agwedd wirioneddol bwysig ar y llifogydd diweddar, a hynny yw y trallod y bydd yn ei achosi yn arbennig i blant ac i bobl ifanc hefyd, a allai, am yr holl resymau yr ydych chi wedi eu disgrifio, ei chael hi'n anodd  i fynd adref a theimlo'n ddiogel yn y cartref. Felly, cafodd y pwyntiau a wnaethpwyd gennych eu gwneud yn dda iawn, ac mae gennym ni ddatganiad nesaf y prynhawn yma gan Weinidog yr amgylchedd. Er mai ymateb trawslywodraethol yw hwn i raddau helaeth, bydd y Gweinidog y prynhawn yma yn amlinellu rhai o'r pethau yr ydym ni wedi eu gwneud ym mhob rhan o'r Llywodraeth. Wrth gwrs, byddwn yn rhoi ystyriaeth i'ch pwyntiau chi wrth i ni symud ymlaen ar hyn.

A gaf fi ofyn am ddau ddatganiad, Gweinidog? Ddoe, cawsom ni'r newyddion gwych bod 100 o swyddi yn cael eu neilltuo yn William Hare yn Rhisga mewn gwaith dur ffabrigedig. Ond, mewn cyfweliad â'r darlledwyr newyddion, nododd y rheolwr gyfarwyddwr fod gweithfeydd Port Talbot yn rhan hanfodol o ddyfodol y diwydiant dur, nid yn unig yng Nghymru ond yn y DU. Nawr, rwy'n deall bod Gweinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru wedi cael cyfarfod ar y cyngor dur gyda'r Ysgrifennydd Gwladol blaenorol. Ond, a gawn ni ddiweddariad o ran yr hyn a ddigwyddodd yn y cyfarfod cyngor dur hwnnw?

A allwch chi hefyd gynnwys yn y diweddariad hwnnw pa gynnydd sy'n cael ei wneud mewn trafodaethau gyda'r Ysgrifennydd Gwladol newydd i sicrhau, wrth i ni symud ymlaen, fod y gyllideb sydd ar ddod ymhen ychydig wythnosau mewn gwirionedd yn adlewyrchu ar y costau ynni uchel y mae diwydiannau fel y diwydiant dur yn eu hwynebu, a rhywbeth y gall Llywodraeth y DU ei wneud i sicrhau bod gan y diwydiant dur ddyfodol cryf yma yn y DU?

Yr ail un, mae gennyf i etholwr sydd wedi cwrdd â mi'n ddiweddar ynghylch mater anghydfod ffin. Mewn gwirionedd, fe ysgrifennodd at Ysgrifennydd Gwladol Cymru, ac fe nododd ymateb gan swyddog—a'r geiriau oedd—bod anghydfodau ffin bellach yn gyfrifoldeb y cenhedloedd datganoledig. Nawr, nid wyf i'n ymwybodol o hynny, ond a gawn ni eglurder ynglŷn â swyddogaeth Llywodraeth Cymru mewn anghydfodau ffin, byddai hynny'n ddefnyddiol, fel fy mod i'n gallu mynd i'r afael â'r pwyntiau hynny pan ddaw materion i'm sylw. Roedd hynny o swyddfa Gweinidog y DU.

Diolch yn fawr i David Rees. Byddaf i'n sicr yn gwneud yn siŵr fy mod yn cysylltu â'm cydweithwyr i roi atebion manwl i chi i'r ddau bwynt hynny. O ran y cyntaf, sef cyfarfod y diwydiant dur, byddaf yn sicrhau eich bod yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf ynghylch canlyniadau hwnnw a'r trafodaethau sydd wedi eu cynnal yn dilyn y cyfarfod penodol hwnnw. Wrth gwrs, mae gan Ken Skates gwestiynau yfory eto, felly gallai fod cyfleoedd i godi'r mater hwnnw gydag ef.

O ran mater y ffiniau hefyd, rwy'n gwybod y bydd y bod hi wedi trefnu sesiwn briffio manwl ar gyfer aelodau'r Cynulliad o'r arolygiaeth gynllunio, felly gallai hynny fod yn gyfle defnyddiol i ymchwilio i rai o'r materion hyn hefyd.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad ar gydnerthedd dŵr. Efallai eich bod chi'n gweld  hynny'n beth rhyfedd i mi ei ofyn, o gofio llifogydd y cyfnod diweddar, felly efallai y dylwn i ddweud: cydnerthedd dŵr yfed ledled Cymru. Rwy'n gwybod bod gennym ni ddatganiad ynghylch yr uwchgynhadledd frys ar lifogydd yn syth ar ôl y datganiad hwn. Rwy'n credu bod hwn yn fater a allai godi neu na allai godi yn ystod y datganiad hwnnw, Gweinidog, ond mae'n fater ar wahân y mae angen edrych arno.

Bu problem go fawr gyda gwaith trin dŵr Mayhill yn Nhrefynwy yr wythnos diwethaf, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog yn ymwybodol ohoni. Gorlifodd y  llifogydd i'r gwaith trin dŵr. Nid oedd Dŵr Cymru yn gallu mynd i mewn i'r gwaith trin dŵr i'w drwsio, ac felly, yn y pen draw, bu'n rhaid iddyn nhw ddefnyddio tanceri eraill. Fe wnaethon nhw waith anhygoel o dda, a dweud y gwir, er gwaethaf y ffaith fod llawer o'r ffyrdd dan ddŵr, a bod y sefyllfa waethaf bosibl wedi ei hatal.

Fodd bynnag, tybed a allai'r Gweinidog, ar hyn o bryd, neu ar ôl i'r llifogydd leihau, edrych ar gydnerthedd dŵr yfed ledled Cymru i sicrhau, yn y dyfodol, bod modd ymdrin ag unrhyw fannau gwan yn y system fel gorsaf driniaeth Mayhill, fel bod pobl ledled Cymru yn gallu bod yn siŵr, pan fydd gennym ni achosion yn y dyfodol—fel y byddwn ni'n siŵr o'u cael, wrth i'r newid yn yr hinsawdd gynyddu—fel y llifogydd diweddar, bydd y system ddŵr yn gallu ymdopi.

Wel, rwy'n falch iawn bod y materion sy'n ymwneud â'r gwaith trin dŵr yr ydych chi wedi eu disgrifio wedi eu datrys erbyn hyn ond, wrth gwrs, mae'r Gweinidog wedi bod yma i glywed eich cais am ddatganiad ar gydnerthedd dŵr yfed yn ehangach.

Finally, Bethan Sayed.

Roedd y datganiad cyntaf yr oeddwn i eisiau gofyn amdano gan y Dirprwy Weinidog Diwylliant, mewn gwirionedd, yn ymwneud â'r sīon yr ydym ni'n eu clywed gan Lywodraeth y DU y gall fod newidiadau i ffi trwydded y BBC, ac y gallai, efallai, newid i fod yn wasanaeth tanysgrifio. Rwy'n gwybod nad yw hyn i gyd wedi'i gadarnhau, ond wrth gwrs bydd gan hyn oblygiadau i Gymru o ran BBC Cymru a hefyd S4C, y bydd eu ffrwd ariannu gyfan yn cael ei symud yn fuan i ffi'r drwydded. A allwn ni gael datganiad ynglŷn â pha sgyrsiau y mae'r Dirprwy Weinidog wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â hyn, ac yna, efallai, ynghylch sut y gallen nhw fod yn ystyried dewisiadau eraill o ran sut y gallai Cymru a darlledu yn gyffredinol fod yn edrych ar gyfer y dyfodol yma yng Nghymru.

Mae fy ail gais am ddatganiad yn ymwneud â chais i Weinidog yr amgylchedd am ddatganiad ar adfer safleoedd mwyngloddio brig. Rwy'n gofyn hyn oherwydd, yn yr wythnos ddiwethaf, nid yw'n ymwneud yn uniongyrchol â llifogydd, ond y gwagle ym Mynydd Cynffig yr oedd Celtic Energy wedi'i adael—mae'n ddŵr sydd crynhoi oherwydd bod Celtic Energy wedi gadael heb adfer yr holl safle. Mae Cyngor Pen-y-bont ar Ogwr wedi dweud nad ydyn nhw'n gallu fforddio ei adfer yn llawn, ac maen nhw wedi dweud, yng ngoleuni'r llifogydd, ei fod yn ddiogel, ac rwyf i wedi ysgrifennu at Cyfoeth Naturiol Cymru i gadarnhau hynny, ond y pwynt ehangach yw bod angen i ni sicrhau bod yr holl safleoedd mwyngloddio brig hyn yn cael eu hadfer, ac nid yw hynny'n digwydd, a byddwn i'n annog y Llywodraeth i roi datganiad i ni ynglŷn â pha gynllunio sydd ganddyn nhw mewn golwg ar gyfer y dyfodol i helpu i sicrhau bod yr ardaloedd hyn yn cael eu gwneud yn naturiol unwaith eto fel nad ydyn ni'n cael ein gadael gyda'r tyllau mawr hyn yn y ddaear.

Diolch am grybwyll y ddau fater yna. Mae ffi drwydded y BBC yn fater sy'n codi ei ben yn gyson, ac rwy'n gwybod fod y Dirprwy Weinidog yn ymwybodol iawn o'r trafodaethau a'r materion cysylltiedig. Rwy'n gwybod, maes o law, os oes diweddariad i'w roi ichi, y byddwn yn sicr yn awyddus i wneud hynny. Clywodd Gweinidog yr Amgylchedd eich cais am ddatganiad ynglŷn ag ail-ddechrau cloddio glo brig, ac mae hi'n dweud, fel cam cyntaf, a fyddech chi gystal ag ysgrifennu ati er mwyn iddi ymateb yn llawn i'r pryderon penodol hynny yr ydych chi wedi'u crybwyll.

Thank you, Trefnydd.

The next item is a statement by the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, the emergency floods summit update, and I call on the Minister to make the statement, Lesley Griffiths.

Diolch, Llywydd. Dros y pythefnos diwethaf, mae llawer o gymunedau ledled Cymru wedi dioddef effeithiau dinistriol yn sgil stormydd Ciara a Dennis. Rwyf eisiau dweud eto bod fy meddyliau i, a rhai fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet, gyda phawb yr effeithiwyd arnynt.

Mae'r ddwy storm hyn yn ddau o'r achosion llifogydd mwyaf difrifol ac eang a welsom ni yng Nghymru ers blynyddoedd lawer. Ar anterth storm Dennis, cafwyd 61 hysbysiad o berygl llifogydd, 89 o rybuddion llifogydd a dau rybudd o lifogydd difrifol. Mae hyn yn fwy nag y mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi'i gyhoeddi erioed. Cyrhaeddodd afonydd Taf ac Wysg eu lefelau uchaf mewn mwy na deugain mlynedd ac, ar ei anterth, roedd 900 o dunelli o ddŵr yr eiliad yn llifo i lawr Afon Taf.

O ganlyniad i'r ddwy storm hyn, rydym ni wedi gweld llifogydd difrifol ac eang mewn cymunedau yn y gogledd, yn y canolbarth ac yn y de. Cadarnhawyd bod mwy na 1,000 o gartrefi wedi dioddef llifogydd mewnol ac effeithwyd ar fwy na 300 o fusnesau'n uniongyrchol. Nid yw'r bygythiad wedi mynd heibio eto. Ddoe, cyhoeddwyd rhybudd llifogydd difrifol ym Mangor-is-y-coed  a gwelsom lifogydd yn datblygu'n gyflym yn Nolgellau dros y penwythnos yn dilyn mwy o law trwm. Nid ydym yn gwybod hyd a lled y difrod yn llawn eto. Mae timau ar lawr gwlad yn parhau i wirio difrod a chost debygol gwaith trwsio wrth iddyn nhw ddechrau glanhau. Mae Llywodraeth Cymru eisiau diolch i bawb a fu'n gysylltiedig â'r ymateb i'r llifogydd, o'r ymateb brys i'r gwaith adfer sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd. Mae'r gwasanaethau brys, awdurdodau lleol, Cyfoeth Naturiol Cymru a gwirfoddolwyr wedi gweithio bob awr o'r dydd a'r nos i fynd i'r afael ag effaith uniongyrchol y llifogydd.

Rwyf wedi gweld drosof fy hun rywfaint o'r dinistr a achoswyd wrth imi ymweld â chymunedau ledled Cymru, yn Llanrwst, Tylorstown, Pontypridd, Llanhiledd, Crucywel ac Aberpennar. Ond mae hyn wedi effeithio ar lawer mwy o gymunedau. Rwyf wedi siarad â phobl a welodd drostynt eu hunain yr ymateb anhygoel gan eu cymuned leol wrth i ysgolion, neuaddau a chanolfannau agor eu drysau i helpu'r rhai mewn angen. Roedd yna weithredoedd anhygoel o garedigrwydd a haelioni, wrth i bobl ddod at ei gilydd i helpu ac roedd y cydnerthedd yn rymus ac yn gwneud i rywun deimlo'n wylaidd iawn. Un enghraifft, Sefydliad Glowyr Llanhiledd ym Mlaenau Gwent, a ddarparodd loches, cyngor a thri phryd y dydd i bawb oedd angen hynny arnynt.

Mae'r llifogydd hyn wedi cael effaith sylweddol ac ariannol ar gynghorau, busnesau ac unigolion. Yr wythnos diwethaf, cadeiriodd y Prif Weinidog uwchgynhadledd frys, gan gyhoeddi cronfa o £10 miliwn i helpu i dalu costau'r ymateb cychwynnol, gan gynnwys cymorth i'r rhai y mae'r llifogydd wedi effeithio arnynt. Fodd bynnag, ni fydd hyn wrth gwrs yn ddigon i dalu'r costau llawn i drwsio'r difrod a achoswyd gan stormydd Ciara a Dennis.

Mae'r cynllun cymorth llifogydd brys bellach ar gael. Gall aelwydydd yr effeithiodd y llifogydd arnynt hawlio £500 yr un gyda thaliad pellach o £500 ar gael i'r rhai sydd heb yswiriant llifogydd. Bydd cymorth hefyd ar gael i fusnesau a strydoedd mawr. Mae Busnes Cymru yn barod i gefnogi busnesau yr effeithir arnynt. Dylai unrhyw fusnes yr effeithiwyd arno gysylltu â'r llinell gymorth, lle gellir cael cyngor ymarferol, gan gynnwys cymorth gyda chynlluniau adfer.

Rwyf wedi clywed gan lawer o berchnogion cartrefi a gollodd bopeth ac y gwrthodwyd yswiriant llifogydd iddynt yn y gorffennol. Ers 2016, mae cynllun 'Flood Re' wedi bod ar waith i alluogi perchnogion cartrefi i gael yswiriant fforddiadwy, ond mae diffyg ymwybyddiaeth o'r cynllun. Rwyf eisiau gweithio gyda'r sector yswiriant i sicrhau y caiff 'Flood Re' gyhoeddusrwydd mwy effeithiol.

Roedd arian brys i drwsio'r seilwaith llifogydd ar gael ar unwaith ar ôl storm Ciara, ac ymestynwyd hynny i gynnwys storm Dennis. Caiff gwaith brys i asedau, gan gynnwys amddiffynfeydd a cheuffosydd, ei ariannu 100 y cant gan Lywodraeth Cymru. Mae hyn yn berthnasol i Cyfoeth Naturiol Cymru ac awdurdodau lleol.

Mae nifer yr eiddo yr effeithiwyd arnynt a'r niwed a achoswyd wedi bod yn ddinistriol. Ond gwyddom y gallai hyn fod wedi bod yn llawer gwaeth heb y rhwydwaith o amddiffynfeydd rhag llifogydd. Ar draws Cymru, roedd mwy na 73,000 o gartrefi wedi'u diogelu rhag llifogydd gan y rhwydwaith hwn o amddiffynfeydd rhag llifogydd. Mae hyn yn adlewyrchiad o'r £350 miliwn yr ydym ni wedi ei fuddsoddi mewn rheoli perygl llifogydd ers 2016. Wrth symud ymlaen, byddwn yn gweithio gydag awdurdodau lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru i weld a fydd angen rhagor o gynlluniau i leihau risg ymhellach. Rwyf hefyd eisiau rhoi mwy o gymorth ariannol ac ymarferol i awdurdodau lleol i gyflymu'r gwaith o ddatblygu prosiectau llifogydd newydd.

Mae fy swyddogion yn archwilio ffyrdd o roi gwell cefnogaeth i ddatblygu cynlluniau newydd a gwaith cynnal a chadw, gan gynnwys darparu cyllid o 100 y cant ar gyfer yr holl waith paratoadol cyn y gwaith adeiladu. Byddai hyn yn cynnwys holl gostau modelu a dylunio. Byddwn hefyd yn archwilio ffyrdd ymarferol o ddatblygu atebion mwy naturiol, a rheoli dalgylchoedd yn fwy eang i leihau swm a chyfradd dŵr ffo, i leihau llifoedd brig ac i helpu i fynd i'r afael â'r cynnydd sydyn mewn llifogydd.

Mae'r stormydd hyn unwaith eto wedi codi'r mater o ddiogelwch tomenni glo ar gyfer cymunedau sy'n byw yn eu cysgod. Bydd llawer ohonom ni wedi gweld lluniau o'r tirlithriad syfrdanol yn Tylorstown. Mae mwy na 1,200 o'r tomenni hyn ar draws hen ardaloedd glofaol y de. Maent yn waddol o'n gorffennol diwydiannol. Gadawyd llawer o'r tomenni hyn dros ganrif yn ôl, ac rydym ni wedi bod yn gweithio ers datganoli i fynd i'r afael â'r tomenni hyn, a bu gwaith ar rai safleoedd i'w trawsnewid. Cyfarfu'r Prif Weinidog ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru ddoe i drafod diogelwch y rhain. Fel blaenoriaeth, rydym ni'n gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU a phartneriaid—gan gynnwys yr Awdurdod Glo, Cyfoeth Naturiol Cymru ac awdurdodau lleol—i sicrhau bod gennym ddarlun llawn o'r systemau gwirio a monitro sydd ar waith ar hyn o bryd.

Mae'r holl dystiolaeth yn awgrymu y byddwn yn gweld mwy o stormydd o ganlyniad i'r newid yn yr hinsawdd. Yn ddiweddarach eleni, byddaf yn cyhoeddi ein strategaeth genedlaethol newydd ar gyfer llifogydd ac erydu arfordirol, sy'n nodi sut y byddwn yn rheoli'r risg dros y degawd nesaf. Ond mae rheoli'r perygl o lifogydd yn fwy na dim ond adeiladu amddiffynfeydd uwch a chryfach. Ni allwn ni atal pob llifogydd. Mae angen i ni fod yn fwy cydnerth, mae angen i ni atal llifogydd ac mae angen i ni fod yn well wrth godi ymwybyddiaeth o berygl llifogydd fel y gellir gwneud penderfyniadau gwell.

Rydym yn hyrwyddo prosiectau dalgylch ehangach, mesurau addasu i ymateb i newid yn yr hinsawdd, darparu gwybodaeth well i gymunedau a rhannu syniadau i wneud pethau'n well. Byddwn yn parhau i helpu pobl i ddechrau ar y gwaith adfer ar ôl y stormydd hyn a'r llifogydd a achoswyd ganddynt. Rwy'n cymeradwyo ac yn gwerthfawrogi'n ddiffuant gwaith pawb sy'n parhau i weithio ar yr ymdrech i adfer y sefyllfa, gan gefnogi pobl, busnesau a chymunedau fel ei gilydd.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad, ac rwy'n sylweddoli y bydd rhywfaint o orgyffwrdd, yn amlwg, gyda'r sylwadau yr ymdriniodd y Prif Weinidog â nhw yn ystod ei gwestiynau, ond mae hi'n briodol iawn eu bod wedi cael lle mor flaenllaw yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog yn rhan o fusnes heddiw.

Hoffwn innau hefyd ategu'r sylwadau yr ydych chi wedi uniaethu â nhw a'u hategu o ran diolch i'r gwasanaethau brys, i'r gwirfoddolwyr, ac i'r unigolion eu hunain, sydd, yn wyneb y dinistr llwyr o fywydau cyfan yn cael eu golchi ymaith, wedi bod yn rhyfeddol yn eu dewrder a'u cydnerthedd yn y ffordd y maen nhw wedi wynebu—boed hynny yn yr wythnos gyntaf o stormydd, neu boed hynny yn yr ail wythnos o stormydd. Wrth edrych ar y tywydd y bore yma, mae ysbaid arall o law, ysywaeth, wedi ei ddarogan ar gyfer diwedd yr wythnos hon eto. Ac mae gweld bod y cydnerthedd hwnnw yn ein cymunedau mewn gwirionedd yn dangos beth yw hanfod bod yn Gymro neu Gymraes, ac yn y pen draw, sefyll ysgwydd wrth ysgwydd â'i gilydd yn y cyfnod mwyaf anghenus.

Hoffwn grybwyll meysydd penodol, os caf i, oherwydd rwy'n gwybod, dim ond o'n meinciau ni, bod gennym ni chwe chyfraniad at y datganiad arbennig hwn, ac felly hoffwn fod yn eithaf manwl yn yr hyn rwy'n ei ofyn i chi, ac rwy'n siŵr y bydd Aelodau eraill yn ymdrin â'r pwyntiau hynny yn y datganiad.

Mae'r tomenni glo y gwnaethoch chi gyfeirio atyn nhw yn faes pryder gwirioneddol bwysig mewn llawer o gymunedau, ond yn benodol yn fy ward etholiadol fy hun, oherwydd mae'n debyg mai dyna oedd un o'r lluniau yr oedd pobl yn ei weld yn cael ei chwarae noson ar ôl noson ar y clipiau newyddion. Ac fel rydych chi wedi dweud yn eich datganiad, mae tua 1,200 o domenni o ryw ffurf neu'i gilydd ar draws Cymru ac, fel rwy'n ei ddeall, mae traean yma yn y categori uchaf, categori D. Yn ei ateb, soniodd y Prif Weinidog am dri awdurdod sy'n gyfrifol am arolygu'r tomenni hynny—Yr Awdurdod Glo, Cyfoeth Naturiol Cymru a chynghorau. A wnewch chi gadarnhau bod ganddynt broses arolygu gydgysylltiedig, a phan fydd pob awdurdod yn arolygu, y caiff yr wybodaeth honno ei rhannu gyda'r awdurdodau eraill, fel bod hyder llwyr nad yw pethau'n cael eu hanghofio, a phan gyfyd problemau neu beidio, y canfyddir fod un sefydliad yn gwybod amdano ond nid y llall? A hefyd, a wnewch chi ddweud pa fath o fesurau y gallai'r Llywodraeth fod yn eu hystyried i symud ymlaen i sicrhau y gweithredir ar unrhyw gyngor a roddir, oherwydd, yn bwysicach na dim, yn amlwg, mae hyn yn mynd i gostio?

Clywais yr hyn y gwnaethoch chi ei ddweud am y cyfarfod gyda'r Prif Weinidog a'r Ysgrifennydd Gwladol. Hyd yn hyn heddiw, rwyf wedi clywed tri swm gwahanol o'r hyn y mae pobl yn ei gredu byddai cost posib y clirio. Fe wnaethoch chi eich hun ddweud yn eich cynhadledd i'r wasg—nid beirniadaeth mo hyn—crybwyllwyd y bore 'ma y swm o ddegau o filiynau. Crybwyllodd y Prif Weinidog yn ei ddarllediad radio £100 miliwn a chredaf yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog y dywedodd aelod y byddai'r gost yn £180 miliwn yn Rhondda Cynon Taf yn unig. Felly, mae'n bwysig iawn ein bod yn deall sut y gall Llywodraeth Cymru, gan weithio gyda'i sefydliadau partner a Llywodraeth y DU, roi ffigur terfynol ar yr hyn y gallai fod ei angen i gefnogi cymunedau a chefnogi awdurdodau lleol ac asiantaethau cyhoeddus eraill, a busnesau hefyd, wrth geisio'r arian hwnnw gan y Trysorlys. Gan fy mod yn credu er tegwch i Lywodraeth Cymru, pe cyflwynid gofynion rif y gwlith, byddent eisiau gwybod faint y gofynnir iddynt amdano, a chredaf ei bod hi'n hanfodol ein bod yn deall sut y mae'r Llywodraeth yn gweithio i bennu ffigur terfynol, er mwyn i ni allu deall swm a sylwedd yr hyn sydd ei angen yma.

Hoffwn hefyd ddeall yn union sut mae'r pwyntiau seilwaith yn cael eu datblygu o fewn y Llywodraeth. Cyfeiriodd fy nghyd-Aelod Nick Ramsay o Drefynwy at y sefyllfa o ran dŵr yfed glân yn Sir Fynwy, ond mae materion eraill yn ymwneud â seilwaith wedi amlygu eu hunain yn hyn o beth. O feddwl am Cyfoeth Naturiol Cymru a mater y geuffos ym Mhentre yn y Rhondda, mae llawer o faterion yn codi ynghylch sut y rheolir y seilwaith hwn a sut y caiff ei gynnal yn rheolaidd ac, yn bwysig, os canfyddir diffygion, yr amserlen a roddir ar waith i gywiro'r diffygion a ganfyddir. A wnewch chi ddweud sut y mae eich adran yn rhyngweithio â Cyfoeth Naturiol Cymru, awdurdodau lleol a chyrff partner eraill sy'n gyfrifol, megis Dŵr Cymru, i sicrhau, pan fydd angen rhaglenni cynnal a chadw, y gwneir y gwaith cynnal a chadw hwnnw ar y seilwaith pwysig hwnnw?

Hoffwn hefyd ddeall sut yr ydych chi'n gweithio gyda Llywodraeth y DU o ran yswiriant. Rwy'n sylweddoli bod yn rhaid i'r diwydiant yswiriant ysgwyddo cyfrifoldeb ac, i fod yn deg, mewn sawl achos rwyf wedi clywed am aseswyr yswiriant yn gwneud llawer mwy na'r disgwyl i gael ceisiadau wedi'u prosesu ac archwilio eiddo fel y gall pobl fod yn dawel eu byd bod y ceisiadau arolygu hynny'n cael eu prosesu mewn modd amserol. Ond mae hi yn bwysig y delir ati i brosesu ac asesu'n gyflym, ac wrth inni symud ymhellach ac ymhellach o ddyddiad y llifogydd eu hunain, gallwn ddeall y gallai fod rhai yn llaesu dwylo yn hyn o beth. Ni ellir caniatáu hynny ac mae'n rhaid i chi yn y Llywodraeth ac, yn enwedig, drwy gydweithio â Llywodraeth y DU, sicrhau bod y sector yswiriant yn ysgwyddo cyfrifoldeb yn hyn o beth.

Byddwn eto'n ailadrodd mor bwysig yw hi inni gael y strategaeth rheoli perygl llifogydd cyn gynted ag y bo modd. Bu hwn yn ddarn o waith y bu Llywodraeth Cymru yn gweithio arno ers cryn amser, a chan ei fod yn ddarn o waith mor hanfodol i hysbysu'r Llywodraeth a chyrff cyhoeddus eraill o beth fydd y cyfrifoldebau, mae clywed y bydd ar gael inni mewn rhyw ddau fis yn gadael, mewn difrif calon, rai cwestiynau i'w hateb. Os wnewch chi fod yn fwy penodol, gan mai eich adran chi sy'n ymdrin â hyn, o ran rhoi amserlen i ni yr ydym yn gweithio iddi yn hyn o beth ac, yn bwysig, yr hyn y credwch chi fydd goblygiadau cyllidebol y gwaith datblygu cyfredol, yna byddai hynny'n tawelu meddyliau rhywun a dweud y lleiaf, wrth symud ymlaen.

Gyda'r cwestiynau hynny, edrychaf ymlaen at yr atebion y gallwch chi eu rhoi ond, unwaith eto, hoffwn ddiolch ar goedd i bawb a weithiodd mor ddygn ac a aeth yr ail filltir honno i roi tawelwch meddwl yn ystod dyddiau llwm iawn. 

Diolch, Andrew R.T. Davies, am y sylwadau a'r cwestiynau yna. Nid wyf yn credu y gallwn ni ddiolch digon i'r gwasanaethau brys, awdurdodau lleol, y gwirfoddolwyr a sefydliadau'r trydydd sector fel Cyfoeth Naturiol Cymru a Dŵr Cymru. Rwy'n credu bod angen i ni barhau i wneud hynny dros y dyddiau a'r wythnosau nesaf.

Fe wnaethoch chi ddechrau eich cwestiynau gyda'r tomenni glo, ac rwy'n credu eich bod yn iawn, y darlun trawiadol iawn hwnnw o'r dŵr yn pistyllio yn Tylorstown, roedd hynny'n rhywbeth, fel y dywedwch chi, a ddangoswyd droeon. Ymwelodd y Prif Weinidog a minnau â Thylorstown ddydd Mawrth diwethaf—rwy'n credu—i'w weld drosom ein hunain, ac roeddwn yn falch iawn o weld bod awdurdod lleol Rhondda Cynon Taf, sydd, mi gredaf, wedi bod yn rhagorol wrth ymwneud â thrigolion, wedi mynd i drafferth i sicrhau eu bod yn siarad â thrigolion a oedd yn amlwg yn bryderus pan ddigwyddodd hynny. Mae hyn yn amlwg yn flaenoriaeth o ran y gwaith parhaus y mae angen ei wneud mewn cysylltiad â'r tomenni glo ac, fel y dywedwch chi, cyfarfu'r Prif Weinidog â'r Ysgrifennydd Gwladol ddoe a deallaf y cynhelir cyfarfod arall, swyddogol, rwy'n credu, yr wythnos nesaf. Mae amrywiaeth o sefydliadau yn berchen ar y tomenni hyn, ac mae hyd yn oed rhai ohonyn nhw mewn dwylo preifat. Felly, mae'n hanfodol bod yr Awdurdod Glo, Cyfoeth Naturiol Cymru, ac awdurdodau lleol yn gweithio yn y modd cydgysylltiedig hwnnw yn y dyfodol.

O ran eich cwestiynau ynghylch yswiriant, credaf fod hwnnw'n bwynt gwirioneddol dda. Fe'ch clywais yn dweud eich bod wedi gwrando ar y sesiwn friffio i'r lobi y bore yma. Es i drafferth i ddweud bod cynrychiolydd y gymdeithas yswiriant a fu yn yr uwchgynhadledd llifogydd yr wythnos diwethaf wedi dweud y byddai'r aseswyr yn ymweld mor gyflym â phosib. Roedden nhw wedi dyblu eu hymdrechion i wneud yn siŵr bod hynny'n digwydd oherwydd, rwy'n credu, yn sicr yn y sesiwn friffio i'r lobi y bore yma, roedd newyddiadurwyr yn sôn wrthyf am eu pryder bod cwmnïau yswiriant yn ceisio peidio â thalu os gallen nhw, sef—nid dyna'r ddealltwriaeth a gawsom ni gan y cynrychiolydd a oedd yno, ac y byddai'r aseswyr hyn yn ymweld. Yn wir, roedd y Prif Weinidog a minnau mewn cyfarfod o grŵp Rhondda Cynon Taf a ddygwyd ynghyd ganddyn nhw o ran y gwaith sy'n mynd rhagddo yn dilyn y llifogydd, ac roedd unigolyn yno a oedd yn berchen ar eiddo ar Ystâd Ddiwydiannol Trefforest yr effeithiwyd yn arbennig o ddrwg arno, a'r bore hwnnw roedd ei asesydd wedi bod yno. Felly, yn sicr o fewn 48 awr, roedd yr asesydd yswiriant wedi ymweld. Felly, credaf y dylem ni dalu teyrnged i'r rhai sy'n gwneud hynny.

Fe wnaethoch chi ofyn am ffigur terfynol. Rwy'n ofni y bydd yn rhaid i chi fod yn amyneddgar iawn. Nid ydym yn mynd i allu rhoi ffigur terfynol ynglŷn â'r holl gost am gyfnod hir. Felly, os ydych chi'n meddwl am Rondda Cynon Taf, er enghraifft, gwyddom fod sawl pont wedi'u difrodi, ond nid yw'n ddiogel i ddeifwyr fynd i'r dŵr eto i weld pa ddifrod a fu. Felly, mae'n mynd i fod yn broses hir ac nid ydym yn mynd i allu rhoi ffigur terfynol. Felly, clywsoch fi'n dweud degau o filiynau, y Prif Weinidog yr un fath, a chlywais rywun yn dweud £180 miliwn. Nid wyf wedi clywed y ffigur penodol hwnnw o £180 miliwn, ond gallaf eich sicrhau y bydd yn ddegau o filiynau o bunnau. Roeddwn yn Aberpennar gyda Vikki Howells yr wythnos diwethaf, a dim ond o weld y deunydd ar y strydoedd a ysgubwyd oddi ar y mynydd, mae'n anhygoel na chafodd neb ei ladd. Mae hynny i gyd yn mynd i gymryd llawer o arian, llawer o amser, a llawer o adnoddau.

O ran y strategaeth, fe'ch clywais yn dweud yn eich cwestiwn i'r Prif Weinidog ein bod wedi cael addewid o hyn ddwy flynedd yn ôl. Wel, dim ond yn yr hydref y llynedd y gwnaethom gau'r ymgynghoriad, a bydd y strategaeth yn amlinellu ein cyfeiriad strategol law yn llaw ag amcanion a mesurau diwygiedig ar gyfer cyflawni dros y degawd nesaf. Rwy'n credu y bu hi o fudd mawr i'r ymgynghoriad hwnnw ac i'r adborth, y gweithdai, y gweithgorau agos yr ydym wedi'u cael, y gwaith yr ydym ni wedi'i wneud gyda'n rhanddeiliaid yn dilyn yr ymatebion, a byddaf yn ei gyhoeddi'n ddiweddarach eleni.

Hoffwn ddiolch ar goedd i'r gwasanaethau brys, fel y mae eraill wedi ei wneud hefyd, ond rwyf eisiau diolch yn arbennig i'r gwirfoddolwyr cymunedol oherwydd, ar y dechrau, ni welodd rhai pobl unrhyw un swyddogol o gwbl, ac roedd y timau gwirfoddol hyn yn achubiaeth i bobl.

Mae'n rhaid i mi ddweud hefyd bod yr wythnos ddiwethaf yn un o'r wythnosau anoddaf rwyf wedi gorfod eu hwynebu fel Aelod Cynulliad sy'n cynrychioli'r cymunedau lle cefais fy magu. Mae wedi bod yn gwbl dorcalonnus gweld sut mae bywydau pobl wedi cael eu rhwygo'n ddarnau yn ystod dim ond un penwythnos. Rwyf wedi siarad â llawer iawn iawn o bobl yr effeithiwyd arnyn nhw, a throdd y sioc gychwynnol yn ddicter yn bur gyflym a rhwystredigaeth ynghylch yr hyn a ddigwyddodd a'r diffyg cefnogaeth gan rai asiantaethau yn y digwyddiadau a arweiniodd at y llifogydd, digwyddiadau a oedd, yng ngolwg llawer o bobl, wedi gwaethygu'r llifogydd. Felly, ar ran yr holl bobl hynny, mae gennyf rai cwestiynau i'r Gweinidog ac i'r Llywodraeth hon.

Cafodd llawer o geuffosydd ac afonydd eu rhwystro o ganlyniad i gannoedd o dunelli o rwbel a adawyd ar ôl yn sgil gwaith cwympo coed gael ei olchi i lawr y mynyddoedd. Nid oedd gan y rhwydwaith draenio unrhyw siawns. Roedd hyn yn arbennig o amlwg ym Mhentre, lle bu llifogydd ar rai strydoedd na welodd y dref erioed eu tebyg. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru, sy'n gyfrifol am dorri coed a gadael y deunydd ar ôl, wedi cyfaddef bod y malurion wedi cyfrannu at y llifogydd ac wedi addo adolygu eu polisïau'n fewnol. Gweinidog, nid yw hyn yn ddigon da, yn enwedig gan fod Pleasant Street ym Mhentre wedi dioddef llifogydd am yr eildro. Nawr, fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am Cyfoeth Naturiol Cymru, a fyddwch chi'n mynnu ymchwiliad llawn ac annibynnol i'r hyn a ddigwyddodd? Ac os yw'r ymchwiliad hwnnw'n barnu bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn atebol am y llifogydd, a wnewch chi sicrhau y caiff pobl eu had-dalu'n llawn am y difrod, yn llawn, heb unrhyw effaith o gwbl ar eu polisïau yswiriant cartref neu gar?

O ran cadw dyfrffyrdd yn glir, aeth rhai trigolion â materion i'w dwylo eu hunain—gorfodwyd nhw i wneud hynny am nad oedd cymorth ar ei ffordd. Yn Ynyshir, roedd pobl yn gostwng eu hunain o dan bont ffordd ac yn defnyddio llifiau i dorri toreth o goesau coed, brigau a mwd oedd wedi ffurfio argae ac wedi rhwystro'r afon o dan y bont. Digwyddodd hyn mewn sawl lle. Felly, a fydd ymdrechion glew yn cael eu gwneud i sicrhau y caiff pob ceuffos a dyfrffordd eu clirio fel mater o frys?

Fel rhan o unrhyw adolygiad o'r llifogydd, a wnewch chi edrych hefyd ar sut y mae gwledydd eraill yn ymdopi â llifogydd er mwyn dysgu'r arferion gorau? Mae'n rhaid bod yr Iseldiroedd yn enghraifft amlwg; mae pobl yno'n byw islaw lefel y môr heb y problemau yr ydym ni wedi'u gweld yma.

Wrth i bobl geisio ailadeiladu eu bywydau, mae angen cymorth gyda chost biliau cyfleustodau. Ar ôl ysgubo dŵr a baw allan, y cam nesaf yw sychu'r holl rannau o'r eiddo yr effeithiwyd arnyn nhw, a defnyddir dadleithyddion a gwresogyddion diwydiannol. Ond, wrth gwrs, maen nhw'n defnyddio llawer o ynni ac yn ddrud iawn i'w rhedeg, sy'n golygu y gallai pobl gael eu gorfodi i ddioddef tlodi tanwydd drwy ddim ond sychu eu cartref. Yn absenoldeb cwmni ynni yng Nghymru sydd mewn perchenogaeth gyhoeddus ac sy'n rhoi blaenoriaeth i bobl ac nid elw, fel yr un a gynigir gan Blaid Cymru, a wnewch chi edrych ar ffyrdd y gellir darparu cymorth i aelwydydd sy'n cael trafferth ymdopi ag ôl-effeithiau llifogydd o ran costau ynni?

Rwyf hefyd yn pryderu am y niwed seicolegol y mae'r llifogydd wedi'i achosi i bobl, yn enwedig, ond nid yn unig, i blant sy'n aml yn llai profiadol ac felly'n llai cydnerth i ymdrin â thrawma fel hyn. Tynnodd y gymuned ynghyd yn y Rhondda yr wythnos diwethaf i gynnal diwrnod hwyl i'r plant yr effeithiwyd arnynt, a oedd yn wych, ond mae angen cefnogaeth broffesiynol. Mae ysgolion yn wych, ond pa ymdrechion ychwanegol a wneir i sicrhau bod cymorth a chwnsela iechyd meddwl ar gael i blant yn ogystal ag i oedolion er mwyn dygymod â chanlyniad y dinistr hwn?

Ac yn olaf am nawr, a wnaiff y Llywodraeth hefyd ystyried sicrhau bod pobl yng Nghymru yn cael yr un driniaeth â phobl yn Lloegr o ran lliniaru llifogydd? Sylwaf fod cynllun gwrthsefyll llifogydd yn Lloegr sy'n cynnig hyd at £5,000 o gartrefi i ddiogelu eu hunain rhag llifogydd. Byddai hynny'n cael ei groesawu gan lawer, ynghyd â'r hyn sydd i'w weld yn gymorth ychwanegol yn Lloegr i fusnesau a gawsant eu dal yn y llifogydd hefyd. A allwn ni ddisgwyl i bobl yng Nghymru weld rhywbeth tebyg?

Hoffwn ddechrau drwy adleisio sylwadau Leanne Wood am y gwirfoddolwyr cymunedol, a soniais am wirfoddolwyr, y trydydd sector a'r cymunedau yn fy natganiad hefyd. Yn sicr, gwelais hynny ledled Cymru dros y pythefnos diwethaf, a'r ffaith bod cymunedau'n dod ynghyd.

Rwy'n cytuno â chi, rwy'n credu y bu'r wythnos diwethaf yn un o'r wythnosau anoddaf yr wyf wedi'u cael yn gynrychiolydd etholedig, i weld y dinistr a'r trawma, ac nid wyf yn credu bod 'trawma' yn air rhy gryf i'w ddefnyddio gyda phobl sydd, fel y dywedwch chi, wedi colli popeth. Ac rwy'n ailadrodd eto, rwy'n credu y buom ni'n ffodus iawn na chafodd neb ei ladd. Mae'n ddrwg gennyf glywed ichi weld dicter, rhwystredigaeth a bai, oherwydd yn sicr ni welais i ddim. Yr wythnos diwethaf, ni ddywedodd neb y gair hwnnw wrthyf; roedd pawb yn ddiolchgar tu hwnt. Rwy'n sylweddoli mai dyddiau cynnar iawn yw hi a bod ffordd bell i fynd. Ac os oedd pedair troedfedd o ddŵr yn eich tŷ—. Y ddwy stryd yr oeddwn i arnynt ym Mlaenau Gwent, nad oedd erioed wedi cael llifogydd o'r blaen, aethant o chwe modfedd i bedair troedfedd o ddŵr am 3 o'r gloch y bore mewn 20 munud. Mae hynny mor drawmatig, a byddwn yn sicr wedi deall pe baent yn ddig wrthyf, ond yr hyn a gefais yn y strydoedd hynny oedd, 'Gadewch imi fynd i fyny'r grisiau a gwneud paned o de i chi a'ch tîm, gan eich bod yn oer iawn ac yn wlyb.' Felly, ni ddes ar draws hynny. Yn sicr, byddwn yn deall petawn i wedi dod ar draws hynny, ond rwy'n credu bod pobl yn ddiolchgar tu hwnt. Ac fe glywsoch y Prif Weinidog yn dweud yn ei atebion mai dyna'r peth cyntaf yr oedden nhw eisiau ei rannu—eu diolch am y gefnogaeth a'r cymorth a gawsant.

O ran y rhwydwaith draenio, rwy'n gwybod, dros y penwythnos—. Ar y Sul, siaradais ag Andrew Morgan, arweinydd Rhondda Cynon Taf, ac roedd rhai ceuffosydd a gliriwyd ganddynt dair gwaith. O nos Wener, o wybod bod y storm yn dod, fe'u cliriwyd dair gwaith, ond, bob tro, roedd malurion yn dod oddi ar y mynydd neu o'r afonydd neu o'r strydoedd. Felly, rydym yn darparu 100 y cant o gyllid ar gyfer clirio gridiau a cheuffosydd wrth symud ymlaen i gynorthwyo awdurdodau lleol i wneud hynny'n gyflym iawn.

Fe wnaethoch chi sôn am ddysgu o wledydd eraill, ac, wrth gwrs, dylid rhannu arferion gorau bob amser, a byddwn yn hapus iawn pe bai gan unrhyw aelodau unrhyw enghreifftiau o arferion gorau, ond, yn sicr, credaf fod yn rhaid inni edrych ar wledydd eraill i weld sut maen nhw'n gwneud hynny, yn y ffordd y mae gwledydd eraill yn edrych, er enghraifft, ar domenni glo. Rydym ni'n arbenigwyr rhyngwladol yn y maes hwnnw; mae gennym bobl o bob cwr o'r byd yn dod i'r wlad hon i edrych ar hynny.

O ran yr agwedd seicolegol—ac fe wnaethoch chi sôn am blant yn benodol, ac rwy'n gwybod bod Delyth Jewell wedi codi hynny gyda'r Trefnydd yn ei datganiad. Byddwch wedi clywed mai ymateb trawslywodraethol i'r llifogydd yw hyn yn llwyr, ac, yn amlwg, mae hwn yn fater y gallwn ni ei ddwyn i sylw'r Gweinidog Iechyd a'r Gweinidog Addysg—mae'r ddau ohonyn nhw yma i glywed eich cwestiwn ynghylch hynny. 

O ran cost ynni, mae'n amlwg y bydd hyn yn parhau yn rhan o'r costau wrth symud ymlaen. Nid yw'n ymwneud â seilwaith yn unig; mae'n ymwneud â phethau megis trefnu bod pobl yn cael y dadleithyddion hynny yn y tai. Ond dyma—. Fel y dywedais, bydd hyn yn ddull gweithredu tymor hir; gallai fod yn fisoedd cyn y gall pobl ddychwelyd i'w cartrefi, er enghraifft, felly mae angen inni edrych ar hynny yn rhan o'n hymateb parhaus.

Gweinidog, rwy'n mynd i ganolbwyntio'n bennaf ar y trychinebau a darodd Rhondda Cynon Taf, oherwydd bod y dilyw yno mor ddrwg a sylweddol, ond a gaf i yn gyntaf oll ddiolch i chi am ddod i'm hetholaeth? A gaf i hefyd ddiolch i'r Prif Weinidog am ddod i ymweld yn syth wedyn? A gaf i ddiolch i Jeremy Corbyn? A gaf i ddiolch i Adam Price, a Thywysog Cymru, a ddaeth i ymweld hefyd? Oherwydd mae'r ymweliadau hynny'n bwysig, am eu bod yn weithred o undod â chymunedau sydd wedi'u taro'n galed. Maen nhw hefyd yn codi ysbryd, ac yn dangos ein bod yn poeni a'n bod yn gwrando. Felly, diolchaf i bawb a ddaeth i ymweld—ac am y croeso a roddwyd iddyn nhw gan bobl a oedd yn glanhau eu tai ar yr union adeg y cynhaliwyd yr ymweliadau hynny—a hoffwn hefyd ddiolch eto nid yn unig i'r sector cyhoeddus a gweithwyr y gwasanaethau brys, ond i'r gwirfoddolwyr, y mae llawer ohonynt yn dal i fod, ar hyn o bryd, yn gweithio, yn helpu yn eu cymunedau. A diolch yn arbennig i arweinydd Cyngor Rhondda Cynon Taf, Andrew Morgan, oherwydd credaf y bu bron i bawb dderbyn y bu'r ymateb gan Rondda Cynon Taf o'r dechrau'n deg bron yn rhagorol ac yn wych ac mae wedi bod yn anrhydedd gweithio gydag ef a'i gydweithwyr a chyda'r holl weithwyr sector cyhoeddus hynny yn Rhondda Cynon Taf.

Os caf i wneud sylw hefyd o ran maint y difrod, sef, fel sy'n amlwg i gynifer o bobl, y rheini—rhai o'r cymunedau yn fy etholaeth i, rhai o'r rhai hynny a oedd â'r lleiaf sydd wedi colli popeth. A pha mor bwysig yw'r grantiau, y cyfraniadau a wnaed, y rhoddion a wnaed i gronfa a sefydlwyd gennyf i a'r AS Alex Davies-Jones a, a oedd, o fewn ychydig ddyddiau, wedi codi tua £30,000, a'r holl gronfeydd eraill a sefydlwyd i wneud hynny.

Siaradais ag arweinydd y cyngor y bore yma am union faint y difrod—mae'n bwysig cofnodi hyn—yn Rhondda Cynon Taf. Mae naw pont wedi'u cau—mae difrod difrifol i'r pontydd hynny ac efallai fod angen eu hadnewyddu i gyd. Mae'r Cyngor wedi arolygu 199 o bontydd; mae 32 ar ôl i'w harchwilio. Mae dwsinau a dwsinau o furiau afonydd wedi dymchwel a cheuffosydd wedi dymchwel, wedi'u difrodi, ac mae'n rhaid ymdrin â phob un ohonynt. Archwiliwyd 43 o domenni glo categori C a D. Mae rhestr sylweddol yn cael ei llunio ynglŷn â'r gwaith sydd angen ei wneud o ran archwilio priffyrdd ac atgyweirio priffyrdd.

Mae gennym ni 557 o gartrefi sydd wedi dioddef llifogydd yn Rhondda Cynon Taf—25 y cant o gyfanswm y DU. Mae gennym ni 500 o eiddo busnes a ddifrodwyd gan lifogydd, ac mae amcangyfrif bod y difrod a wnaed i fusnesau mewn dim ond un ardal o Drefforest, lle mae'n bosibl yr effeithiwyd ar tua 90 y cant o'r busnesau, oddeutu £100 miliwn i £150 miliwn. Felly, mae'r dyfalbris a gafwyd gan y cyngor—a dim ond dyfalbris y gall e fod ar y cam hwn— tua £30 miliwn i £40 miliwn o ddifrod, ond tybiaf y bydd yn fwy o lawer unwaith y caiff yr arolygiadau hynny eu cwblhau, ac rwy'n gwybod bod arweinydd y Cyngor eisiau diolch ar goedd am y gefnogaeth. Mae wedi cael cerbydau ac offer gan awdurdodau lleol eraill o gwmpas Cymru, ac mae'r ysbryd cymunedol hwnnw ledled Cymru yn rhywbeth rwy'n credu, fel gwlad ac fel cymuned, y gallwn fod mor falch ohono.

A gaf i ddweud un peth hefyd, o ran yr arian sydd ei angen mewn gwirionedd? Nid ydym yn gofyn am arian datganoli ychwanegol. Rydym yn rhan o'r Deyrnas Unedig, rydym yn cyfrannu'n ariannol at y Deyrnas Unedig. Mae Prif Weinidog Prydain yn Weinidog yr Undeb, ac mae'n ddyletswydd ar unrhyw undeb i helpu'r ardaloedd hynny pan fydd trychineb yn taro. Nid yw'r hyn y gofynnir amdano'n ddim mwy nag y gallai unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig—Cymru, Lloegr, yr Alban neu Ogledd Iwerddon—ofyn amdano ac, yn y gorffennol, maen nhw wedi ei gael mewn gwirionedd.

A gaf i ofyn am un peth arbennig y credaf y mae angen ei wneud, sef, yn gyntaf, sicrhau pawb bod Pontypridd ar agor ar gyfer busnes? Oherwydd mae'r busnesau hynny ar agor, er gwaethaf rhywfaint o'r difrod sydd ganddynt o hyd, ac mae hynny wedi bod yn ymdrech ryfeddol. A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd Gwladol Cymru o ran y gweithredu cyflym ynglŷn â'r rhanddirymiad mewn cysylltiad â'r Adran Nawdd Cymdeithasol?

Ac a gaf i wedyn ofyn un peth arall, sef: mae angen i ni edrych yn benodol ar gyngor arbenigol a roddir i'n cymunedau mewn cysylltiad â mater yswiriant. Mae gan lawer o bobl yswiriant, mae'r diwydiant yswiriant yn chwarae pob math o gemau— 'ai difrod llifogydd ydyw? Ai difrod stormydd?' neu beth bynnag. Y gwir amdani yw, rwy'n credu bod hwn yn fater lle mae gwir angen i Gymdeithas Yswirwyr Prydain dynnu'r ffrwyn a chymryd rheolaeth dros y sefyllfa, trafod â'r Llywodraeth a llywodraeth leol, a sicrhau, yn gyntaf, bod y bobl hynny sydd ag yswiriant yn cael eu digolledu'n briodol o dan eu polisïau yswiriant. Ac yna ailadroddaf bopeth a ddywedodd y Prif Weinidog, sef bod angen inni edrych ar y trefniadau presennol a allai fod ar gael o ran yswiriant ac, o bosib, sut y gallwn ni hyd yn oed ddyfeisio a gwella trefniant penodol ar gyfer Cymru, er mwyn sicrhau nad yw ein pobl yn dioddef. Diolch yn fawr, Gweinidog.

Diolch, Mick. Credaf fod yr ystadegau a'r ffigurau a gyflwynwyd gennych yn dangos yn glir iawn fod yr effaith ar awdurdod lleol Rhondda Cynon Taf mor ddifrifol. Roeddwn hefyd yn mynd i ddweud fy mod yn gwybod, drwy fy nhrafodaethau gydag Andrew Morgan ac yn yr uwchgynhadledd hefyd, pa mor ddiolchgar ydoedd i awdurdodau lleol cyfagos am eu cymorth.

I gyfeirio at ychydig o bwyntiau penodol yr ydych chi'n eu crybwyll—yn sicr, mae Pontypridd ar agor ar gyfer busnes. Rwy'n credu ei bod hi'n destun gwyleidd-dra mawr gweld y ffordd y mae busnesau'n agor eto. Roeddwn yn Llanrwst wythnos i ddydd Iau diwethaf, yn dilyn storm Ciara, ac roedd y busnesau yno'n clirio. Roedd yn wych gweld mai'r un siop a oedd ar waith un diwrnod cyn dydd Sant Ffolant oedd y gwerthwr blodau—roedd ganddi ei holl flodau a'i balwnau y tu allan, a chredais fod hynny'n wych, i weld y math hwnnw o gydnerthedd gan ein busnesau, felly rwy'n hapus iawn i ddweud hynny ar goedd.

O ran yswiriant, mae'n bwynt pwysig iawn, oherwydd rwy'n credu bod angen i ni wneud mwy i hyrwyddo'r cynllun 'Flood Re'. Dydw i ddim yn credu bod digon o bobl yn ymwybodol ohono, felly os oes pobl y gwrthodwyd eu ceisiadau am yswiriant llifogydd—hyd yn oed os yw hynny wedi digwydd, bydd 'Flood Re' yn gallu darparu rhywfaint o gymorth. Felly, yn sicr, roedd y trafodaethau a gawsom ni gyda chynrychiolydd cymdeithas yr yswirwyr yn yr uwchgynhadledd llifogydd—dyna un maes lle rwy'n credu bod angen i ni wneud mwy. Felly, i unrhyw un sydd nawr yn gwrando, y peth i'w wneud, os nad ydych yn gwybod am y cynllun, yw ffonio eich cwmni yswiriant—eich cwmni presennol—a gofyn iddyn nhw edrych ar hynny i chi.

Hoffwn hefyd ategu a hoffwn ddiolch i'r holl wasanaethau brys a'r pentrefi lleol, ar ran fy mhlaid, am y gwaith y maen nhw wedi ei wneud dros y penwythnosau diwethaf a'u gwaith parhaus o ran dod yn ôl i drefn.

Un peth y gallwn ei ddysgu o'r ychydig wythnosau diwethaf yw bod angen adolygu'r gefnogaeth gan y sefydliad hwn a Llywodraeth Cymru nawr. Gweinidog, mae llawer o etholwyr wedi bod yn anfon negeseuon e-bost ataf ynglŷn â'r diffyg cefnogaeth gan awdurdodau lleol yn ystod y llifogydd. A fydd Llywodraeth Cymru nawr yn adolygu cynlluniau gweithredu a chanllawiau ar gyfer atal llifogydd? Oherwydd un peth y gallwn fod yn sicr ohono yw y gallwn ni, ac y  byddwn ni, yn gweld glaw o'r math hwn eto.

Gweinidog, cytunaf fod rheoli'r perygl o lifogydd yn fwy na dim ond adeiladu amddiffynfeydd uwch a chryfach, ond rhaid gwella hefyd y modd yr ydym yn darparu cymorth, a sut y rhoddir gwybod i drigolion a busnesau am y cymorth sydd ar gael. Siaradais â nifer o ffermwyr sy'n meddwl tybed a allai Cyfoeth Naturiol Cymru edrych ar y ffordd y rhoddir rhybuddion llifogydd i'w helpu, oherwydd cafodd llifogydd effaith enfawr ar eu busnesau. Fe wnaethoch chi sôn hefyd am gynlluniau'r dyfodol yn eich datganiad. A wnewch chi gadarnhau, os gwelwch yn dda, y bydd gan ardaloedd gwledig gynllun i helpu awdurdodau lleol yn yr ardaloedd hyn ledled Cymru, os gwelwch yn dda?

Yn fy mhentref fy hun, llifodd dŵr i gartrefi a busnesau pan, mewn gwirionedd, ymunodd nant fechan a oedd yn rhedeg drwy'r pentref â'r llifddyfroedd a ddoi i lawr o'r mynyddoedd. Rhuthrodd y dŵr i'r pentref. Nid yw'r Cyngor Sir—fe wnes i gysylltu â nhw ar ran y pentrefi cyn hynny, oherwydd gallem weld y dŵr yn codi—wedi rhoi bagiau tywod i drigolion dros y blynyddoedd diwethaf, Cyngor Sir Ddinbych, ac nid oedd ganddynt ddiddordeb mewn gwirionedd, er imi ofyn amdanynt ar gyfer y pentrefi, gan fod y dŵr yn llifo i'r tai a'r busnesau lleol.

Cafodd fy nau bentref, y naill ochr a'r llall i'r lle rwy'n byw, eu hynysu'n llwyr. Pe na bai'r bobl leol wedi cyd-dynnu, byddai wedi bod yn llawer gwaeth i'r holl drigolion yno. Rwyf wedi gyrru ar hyd y ffyrdd hynny ers 1986, ac nid wyf wedi gweld dŵr fel hwnnw fy hun. Cafodd y ceunentydd eu clirio'n gynharach eleni, ond cyn pen dim o dro roeddent yn llawn oherwydd y rwbel a'r creigiau a oedd yn llifo o'r ffyrdd mynydd.

Mae'r Afon Ddyfrdwy wedi llifo dros yr holl gaeau hyd at y priffyrdd rhwng y pentrefi a thu hwnt dros y blynyddoedd diwethaf, ac mae diffyg carthu gwely'r afon yn bendant yn cael ei feio am hyn. A allwn ni ailgychwyn carthu afonydd cyn gynted â phosib, gan fod hyn yn hanfodol os yw ein hafonydd i lifo'n ddwfn ac yn llyfn, a fydd yn helpu i liniaru llifogydd yn y dyfodol os gwneir hynny'n rheolaidd? Diolch.  

Diolch. Credaf y bydd gwersi i'w dysgu o'r ddwy storm hyn, ond credaf fod yn rhaid inni dderbyn—fe wnaethoch chi ddweud nad oeddech wedi gweld glaw tebyg—cawsom fis o law mewn llai na 24 awr. Felly, rwy'n credu bod angen i ni gofio hynny.

O ran cynlluniau atal llifogydd a lliniaru llifogydd yn y dyfodol, mae tua 25 ar y gweill, ac mae hynny ledled Cymru. Yr awdurdodau lleol sy'n gorfod cyflwyno gwaith paratoadol mewn cysylltiad ag achosion busnes ar gyfer cynlluniau o'r fath. Mae gennyf 25 ar y gweill, ac ychydig cyn y ddwy storm hyn, roeddwn i wedi gofyn am adolygiad cyflym o'r cynlluniau hynny i weld pa rai y gallem ni eu cyflwyno. Mae'n hynod bwysig, yn amlwg, bod gan awdurdodau lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru y gallu i gyflawni'r cynlluniau hyn yn ystod blwyddyn y cyllid a ddarperir.

Roeddech yn beirniadu Cyngor Sir Ddinbych. Awgrymaf eich bod yn ysgrifennu atynt. Os ydych eisiau fy nghynnwys yn yr ohebiaeth, gallaf rannu hynny â nhw.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am y diweddariad hwn, a manteisio ar y cyfle hwn hefyd i grybwyll mater y cyllid a addawyd ar gyfer y rhai a ddioddefodd o achos y llifogydd. Mae gennym ni sefyllfa argyfyngus yn Aberconwy o hyd. Yn ystod storm Ciara, effeithiwyd ar tua 10 eiddo ym Metws-y-coed a 60 yn Llanrwst, ar 9 Chwefror. Yna cawsom storm Dennis, ac mae'n rhaid i mi fod yn onest, y gymuned yn dod ynghyd yn wyneb hynny a rwystrodd fwy o ddinistr yn hynny o beth, a'r gwasanaethau brys. Ond eto, y penwythnos hwn, gwelsom ffyrdd yn diflannu dan ddŵr a Llanrwst yn teimlo bron yn ynysig.

Nawr, byddwch yn ymwybodol, Gweinidog, fy mod wedi gofyn i chi, ar 11 Chwefror, pa gyllid a fyddai ar gael i'r awdurdod lleol a'r trigolion i helpu gyda'r gwaith glanhau, ac ysgrifennais hefyd at y Gweinidog Cyllid am gymorth ariannol brys ar 14 Chwefror. Eto i gyd, cymerodd y Prif Weinidog tan 18 Chwefror i gyhoeddi y byddai cynllun cefnogaeth o arian brys yn cael ei greu. A dim ond ddoe roedd modd ymgeisio am hynny. Dim ond ddoe roedd ffurflenni ar gael.

Felly, gallwch ddeall bod fy nhrigolion yn Aberconwy yn teimlo'n rhwystredig iawn gan ei bod yn ymddangos bod y Prif Weinidog—ac fe wnaf i ddweud ymddangos, neu ei fod fel pe bai—wedi dewis aros tan ar ôl storm Dennis i wneud unrhyw beth. Ar ran fy—[Torri ar draws.] Felly, pam mai dim ond ddoe yr oedd y ffurflenni ar gael? I'm hetholwyr i, mae hynny'n golygu y buont yn aros dros 15 diwrnod am gymorth ariannol brys. I rai heb yswiriant, mae hynny dros bythefnos cyn gellid hyd yn oed dechrau mynd i'r afael â—[Torri ar draws.] Gallwch weiddi faint fynnoch chi, dyna'n union sydd wedi digwydd.

Dim ond glanhau heb unrhyw gemegau sydd wedi digwydd ar rai ystadau sydd wedi dioddef llifogydd. Mae gennyf i blant yn fy etholaeth i y mae'n rhaid iddyn nhw fyw i fyny'r grisiau o hyd gan mai dim ond golchiad syml efo peiriant chwistrellu dŵr y maen nhw wedi ei gael, ond roedd llaid carthion yn rhedeg drwy'r cartrefi hynny. Mae o leiaf dri busnes heb yswiriant bellach wedi rhoi'r gorau i fasnachu, ac mae eraill yn parhau i frwydro am eu dyfodol. Mae llawer o etholwyr wedi bod yn ymdrechu'n daer i gael gafael ar unrhyw gymorth ariannol a addawyd.

Ond mae ymateb y gymuned i'w ple wedi bod yn eithriadol. Mae llawer ohonom ni wedi gwneud ymdrech i fod wrth law, i helpu lle y gallwn ni, boed hynny drwy gysylltu â'r awdurdod lleol—. Ac mae'n rhaid i mi roi clod i Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy am eu hymdrechion mawr yn ystod storm Dennis, i sicrhau nad effeithiwyd eto ar y rhai yr effeithiwyd arnyn nhw eisoes.

Er fy mod yn ddiolchgar am y ffaith y bydd pob cartref yr effeithiwyd arnynt gan lifogydd ledled Cymru yn cael £500 yn dechnegol, £1,000 o bosib, ar gyfer y rheini sydd heb yswiriant tŷ, dim ond diferyn yn y môr ydyw. Roedd gennyf breswylydd ar y ffôn ddoe, mae hi wedi colli ei busnes, ei chartref, a'i char. Nid oes ganddi ddim byd ar ôl, wrth inni siarad heddiw.

Felly, Gweinidog, pam y cymerodd hi tan ar ôl storm Dennis i'r Prif Weinidog gyhoeddi cymorth ariannol i unigolion a effeithiwyd gan storm Ciara? A ellir ystyried cynyddu faint o gymorth ariannol sydd ar gael mewn amgylchiadau eithriadol? Pa gymorth brys fydd ar gael i'n ffermydd a ddioddefodd lifogydd, a gollodd eu da byw? Nid oes sôn am hynny yn eich datganiad. Ac a fydd arian ar gael i helpu dadwneud difrod i'n hadeiladau rhestredig, gwerthfawr, hanesyddol? Ac fe wyddoch chi at beth rwy'n cyfeirio wrth ddweud hyn: Castell a gerddi Gwydir. Mae'r annhegwch a achoswyd iddynt yn anferthol.

Mae'n hysbys fy mod eisiau gweld ymchwiliad annibynnol i fesurau lliniaru llifogydd yn Aberconwy, oherwydd cawsom ein boddi ym mis Rhagfyr 2015, fis Mawrth y llynedd, storm Ciara, a mwy o effeithiau o storm Dennis. Dywedodd Llywodraeth Cymru—. Fe wnaethoch chi ddweud yn ymateb i'm cwestiwn, 'dim adolygiadau pellach'. Mae pobl yn Llanrwst yn teimlo nad oes gennych chi ddiddordeb, Gweinidog. [Torri ar draws.] Rwyf wedi gofyn pedwar cwestiwn.

Gofynnaf nawr: a wnewch chi weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru i ailasesu'r posibiliadau a gynigiwyd yn flaenorol ac a wrthodwyd? Ac ategaf yr hyn y mae Mandy Jones wedi'i ddweud draw yn y fan yna: mae pobl yn credu y dylai afon Conwy, na fu erioed mor uchel, gael cynllun lliniaru perygl llifogydd sy'n cael ei roi ar waith o ran carthu'r gwely, neu ryw fath o gefnogaeth i'r afon honno. Diolch.

Nid wyf yn hoffi cywair datganiad Janet Finch-Saunders o gwbl. Roeddwn yn Llanrwst ar 13 Chwefror— [Torri ar draws.] Ydych chi eisiau gwrando ai peidio? Ydych chi eisiau gwrando? Rwy'n gwrthwynebu'n llwyr. Roeddwn yn Llanrwst ar 13 Chwefror, yn ymweld â thai yn eich etholaeth, a siaradais â llawer o'r trigolion. Ni siaradodd yr un ohonyn nhw fel yr ydych chi'n ei wneud—dim un ohonynt. Felly, fe wnaf i ddweud wrthych chi pam y mae'n cymryd sawl diwrnod—a dyna'r cyfan, sawl diwrnod—i sefydlu—[Torri ar draws.]

A wnewch chi adael i'r Gweinidog siarad? Mae gennyf i 10 arall o siaradwyr ar ôl hyn, ac mae gennym ni 20 munud, felly ni fydd pob un o'r 10 yn gallu dweud ei bwt. Gweinidog.

Fe wnaf i ddweud wrthych chi pam y mae hi'n cymryd sawl diwrnod i sefydlu cynllun: mae'n arian cyhoeddus. Ac mae'n rhaid rhoi cyfrif am yr arian cyhoeddus hwnnw. Mae'n rhaid iddo gael ei archwilio. Rhaid ichi gael system i allu darparu'r cyllid hwnnw. Ydych chi eisiau gwrando ai peidio? Felly, mae gan bob tŷ lle bu llifogydd mewnol—. Gallwch grechwenu, Janet Finch-Saunders; dydw i ddim hyd yn oed yn mynd i edrych arnoch chi, oherwydd eich bod chi—. Mewn gwirionedd, Dirprwy Lywydd, nid wyf yn credu ei bod hi'n deilwng o ateb.

Iawn, o'r gorau. Vikki Howells.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch yn fawr, Gweinidog. Hoffwn ategu eto'r diolchiadau gan lawer o Aelodau o bob rhan o'r Siambr hon am yr ymdrech a wnaed gan arwyr di-rif i helpu'r rheini yr effeithiwyd arnynt gan y llifogydd diweddar, ac i ategu hefyd fy niolch i chi am ymweld â busnesau a thrigolion Aberpennar gyda mi yr wythnos diwethaf. Roedd yr arweiniad gweladwy gennych chi a'r Prif Weinidog i'w groesawu.

Fy nghwestiynau. Gobeithio y byddwch wedi gweld y llythyr a anfonwyd ar y cyd at Ganghellor y Trysorlys gan gynrychiolwyr Rhondda Cynon Taf, ac rwy'n cydnabod eich sylwadau ynglŷn â gweithio gyda Llywodraeth y DU. A wnewch chi gyflwyno sylwadau i sicrhau bod Rhondda Cynon Taf yn cael y cymorth sydd ei angen, lle mae dyletswydd ar Lywodraeth y DU, megis cyllid ar gyfer seilwaith, y dreth gyngor a rhyddhad ardrethi?

Rwy'n cydnabod hefyd eich sylwadau ynglŷn â llifogydd ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn, fel y mae Aelodau eraill wedi'i ddweud a chithau, i sicrhau bod pobl yn gwybod sut y gallant gael gafael ar yr yswiriant fforddiadwy hwnnw. Ond rwy'n pryderu am ddiffyg eglurder yn y maes hwn. Rwyf wedi cyfarfod â nifer o bobl sydd wedi bod yn ofidus iawn o ddarganfod nad ydyn nhw wedi'u hyswirio rhag difrod llifogydd. Felly, hoffwn ofyn yn arbennig beth y gallwn ni ei wneud i sicrhau bod yr wybodaeth honno'n glir a bod cwmnïau yswiriant yn cael eu gorfodi i wneud yr wybodaeth honno'n llawer cliriach nag ydyw ar hyn o bryd?

Ac yn olaf, hoffwn gloi drwy ategu eto y sylwadau a wnaed gan Aelodau eraill yn y Siambr hon am yr angen am gefnogaeth oherwydd effaith emosiynol llifogydd hefyd. Mae cymorth ariannol i helpu pobl i ailadeiladu eu bywydau yn bwysig iawn, ond bydd y creithiau seicolegol hirdymor hynny'n dod i'r amlwg dros amser. Rwyf wedi cwrdd â phobl yn Ynysybwl a gafodd eu taro gan don saith troedfedd o ddŵr yn rhuthro drwy eu heiddo. Felly, hoffwn ofyn ar goedd, os gwelwch yn dda, am rywfaint o gymorth gyda gwasanaethau cwnsela i'r rhai sydd ei angen.    

Rwy'n credu bod y rhan fwyaf o'r pwyntiau y mae Vikki Howells yn eu crybwyll, y tu hwnt i'r hyn y mae Aelodau eraill wedi'i grybwyll, yn ymwneud mewn gwirionedd â'r dull trawslywodraethol yr ydym ni'n ei gymryd mewn perthynas â'r llifogydd. Felly, byddwch yn ymwybodol bod fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Cyllid, wedi ysgrifennu at y Trysorlys ynglŷn â hyn. Yn amlwg, mae'r Prif Weinidog wedi cael trafodaethau ynghylch cyllid, oherwydd—credaf i Mick Antoniw wneud y sylw—nid cyllid datganoli ydyw. Mae hwn yn arian y mae ei angen arnom ni ac mae'n arian y dylem ei gael gan Lywodraeth y DU.

Ac mae'r un peth yn ymwneud â'r effaith emosiynol. Atebais Leanne Wood o'r blaen, yn amlwg, bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol a'r Gweinidog Addysg yn sicrhau bod y gefnogaeth honno ar gael yn ystod yr wythnosau a'r misoedd a hyd yn oed y blynyddoedd nesaf. Oherwydd rwy'n credu eich bod yn gywir; fe ddigwyddodd y mwyafrif o'r difrod, yn enwedig o ran storm Dennis, a storm Ciara hefyd, yn y nos. Mae pethau bob amser yn llawer gwaeth yn y tywyllwch ac yn ystod y nos ac mae mynd—fel y dywedaf, y tai yr ymwelais â nhw ym Mlaenau Gwent—o chwe modfedd o ddŵr i bedwar troedfedd o ddŵr mewn dim ond 20 munud yn frawychus iawn. Yn yr un modd: ymwelais â Chrucywel yn etholaeth Kirsty Williams ddydd Iau, ac eto roedd hi yn ystod y nos arnyn nhw yn amlwg yn cael yr ymchwydd hwn o ddŵr yn eu cartrefi.

Credaf eich bod yn gwneud pwynt perthnasol iawn ynglŷn ag yswiriant a sicrhau bod pobl wedi'u hyswirio'n ddigonol. Mae Flood Re ar gael ar gyfer cartrefi. Nid yw ar gael i fusnesau, ond mae ar gael ar gyfer cartrefi. Ac rwy'n credu bod rhywbeth i'w ddweud o ran sicrhau ei fod yn cael ei ddarparu i fusnesau efallai, ac mae hwn yn fater i Lywodraeth y DU, ond mae'n rhywbeth y byddaf yn ysgrifennu at y Gweinidog priodol yn ei gylch.

May I endorse the thanks and the tributes that have been paid to the emergency workers, council workers, NRW workers, volunteers and the communities that have come together in light of the exceptional pictures that we have seen over the past few weeks?

May I ask first of all, Minister, how do you respond to two north Wales council leaders, in Denbighshire and Conwy, who have criticised the pace of the Government's response? There was no talk of a £500 payment for the residents affected in Llanrwst, in Llanfair Talhaiarn and so on and so forth. But of course, after the events in RCT, there was a major announcement that funding was to be made available. There was to be an initial £10 million and there would be more available later. I know the scale is different, but we must bear in mind that over 100 homes were affected in north Wales, and many tens of businesses too. So, how do you respond to the suggestion that the Government didn't respond as they should have done to the situation in north Wales until the events unfolded in south Wales?

The council in RCT is offering an additional £500. Some comments have been made, too, that regret the fact that Conwy council isn't offering an additional £500 payment to residents affected in places such as Llanrwst, and I would like to hear from you. Because the damage is the same and the impact is the same in terms of these floods, wherever you live. But it’s starting to look as if there was some kind of postcode lottery: if you live in the Rhondda, you'll have an additional £500, but if you live in Conwy, you won't. I would like to know: isn't consistency important? Isn't fairness important? And shouldn't there be equality of access to support, wherever you live? Isn't that important? I'd like to hear your response to that.

I've raised with you in committee, in this place and in other fora, some concerns about the resources available to NRW and the additional responsibilities placed upon them whilst their resources are shrinking. Now, there will be additional work emerging in response to what has happened, not only the direct response in dealing with the impacts, but there will be additional assessments to infrastructure and there may be public inquiries that may need to be led or contributed to. So will you commit, therefore, to ensuring that, if there is any additional work in light of this that falls on NRW that they will receive the necessary resource to deal with that?

It’s not just NRW; local authorities are in the same situation and, of course, there’s a wider range of bodies that we don't always mention: the North and Mid Wales Trunk Road Agent, which is responsible for gulleys through Llanrwst, for example—and I see the Minister starting to listen now, having heard reference to that. We do need clarity that this whole range of relevant bodies have the necessary resources. While it is necessary to focus on the bigger picture and the major infrastructure schemes, we must bear in mind that it’s the day-to-day work, the spade work, quite literally, that is also important in terms of cleaning culverts, gulleys, and so on and so forth. So I want to know what assessment you as a Government will now make to ensure that this range of bodies has the necessary capacity for that spade work, and I would like to hear from you on that. 

There are a number of points on the planning system that would be better referred to the relevant Minister, and there will be an opportunity to do that on a future date, but a response to those three or four questions would be something I would be grateful for.

Diolch. Rydych chi'n gwneud pwynt pwysig iawn am drafnidiaeth a ffyrdd, a chredaf, unwaith eto, y dylem ni ddiolch ar goedd yn ddiffuant i staff ym mhob rhan o'r sector trafnidiaeth o ran y rheini ohonom ni o'r gogledd sydd wedi gorfod dod i lawr eto'r wythnos hon. Roedd hi yr un mor wael â'r wythnos diwethaf, ond rwy'n gwybod y buont yn gweithio'n ddiflino ers i'r llifogydd ddechrau bron i bythefnos yn ôl i gefnogi'r cyhoedd sy'n teithio ac i sicrhau ein bod yn ailagor ein rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus a ffyrdd cyn gynted â phosib.

Rydych chi'n gofyn eto am yr arian cyhoeddus a oedd yn cael ei ddarparu, felly crybwyllais fy mod wedi ymweld â Llanrwst ar y dydd Iau; roeddwn yn fy etholaeth ar y dydd Gwener. Fe wnes i geisio teithio i Gaerdydd ar y dydd Sadwrn pan fu inni sylweddoli beth oedd effaith storm Dennis, ac nid oeddwn yn gallu gwneud hynny oherwydd y rhwydwaith trenau. Roeddwn eisoes wedi dechrau cael sgyrsiau gyda'r Prif Weinidog ynghylch pa gefnogaeth y gallem ei rhoi i bobl oedd wedi dioddef llifogydd, ac fel y dywedais yn fy ateb i Janet Finch-Saunders, mae'n cymryd amser i sefydlu'r cynllun hwnnw, ond yr hyn a wnaeth y Prif Weinidog ar unwaith—ond ni chafodd hyn ei wneud yn gyhoeddus, oherwydd yn amlwg, rydych chi'n ei wneud ar y cyd fel Llywodraeth—oedd ein bod ni wedi dynodi'r arian. Felly, roedd y Prif Weinidog, yn y cyfarfod cyntaf a gefais gydag ef fore Llun—roedd yn bendant y byddid yn dod o hyd i'r arian hwnnw. Yna daethom o hyd i'r dull i sicrhau bod yr arian hwnnw'n cyrraedd y cyhoedd cyn gynted â phosib, felly agorodd y gronfa ddoe. Fe wnaeth hyn gymryd ychydig ddyddiau, ond fel rwy'n dweud, mae'n rhaid i chi sicrhau bod modd rhoi cyfrif am arian cyhoeddus yn y ffordd gywir.

Mater i Rhondda Cynon Taf yw'r ffaith bod awdurdod lleol Rhondda Cynon Taf yn rhoi £500 ychwanegol i'w drigolion. Os yw Cyngor Conwy yn dewis peidio â gwneud hynny, eu dewis nhw yw hynny. Gwyddoch mai'r gyllideb a gaiff awdurdodau lleol—mater iddyn nhw yw sut y maen nhw'n ei wario gyda'u poblogaeth leol, felly mae angen ichi godi'r mater hwnnw gyda Chonwy a Sir Ddinbych. Yr un fydd yr arian yr ydym ni, Llywodraeth Cymru, yn ei roi. Ar gyfer tŷ sydd wedi dioddef llifogydd, bydd yn £500. Ar gyfer tŷ sydd wedi dioddef llifogydd nad oes ganddo yswiriant, bydd yn £1,000. Mae arian busnes ar gael hefyd drwy—a dylai pobl gysylltu â—Busnes Cymru. Roedd cwestiwn cynharach ynghylch ffermydd: busnesau ydyn nhw, ac mae'n rhaid i mi ddweud, mae yswiriant gan y rhan fwyaf o'r ffermwyr yr wyf wedi siarad â nhw, ond yn amlwg, mae'r cyllid hwnnw ar gael iddyn nhw fel busnes gymaint ag y mae i unrhyw fath arall o fusnes. Soniais mewn ateb cynharach y byddwn yn rhoi cyllid o 100 y cant ar gyfer clirio ceuffosydd a gridiau.

O ran eich cwestiynau ynghylch Cyfoeth Naturiol Cymru, mae'n amlwg bod llawer o gwestiynau ynghylch Cyfoeth Naturiol Cymru a'r hyn y maen nhw wedi gorfod ymdrin ag ef yn ystod y pythefnos diwethaf. Rwy'n cyfarfod â'r Cadeirydd a'r Prif Weithredwr—wythnos nesaf rwy'n credu—ac yn amlwg, dyma fydd ar frig yr agenda. Ond, yr hyn yr wyf wedi ei ddweud wrthynt yw—. Rwyf wedi gofyn y cwestiwn penodol: a oes ganddyn nhw'r adnoddau—a'r adnoddau dynol yn ogystal â'r rhai ariannol—i allu ymdrin â hynny? Felly, gallaf roi ymrwymiad ichi y byddaf yn amlwg yn edrych ar unrhyw beth y byddant yn ei gynnig. Ond, eto, rwy'n credu ei bod hi braidd yn gynnar i ateb y cwestiwn hwnnw'n fanwl.

Diolch. Mae gen i saith siaradwr ac wyth munud ar ôl. Felly, a gaf i ofyn i'r siaradwyr sy'n weddill nawr: a wnân nhw ofyn cwestiwn yn unig i'r Gweinidog, yn hytrach na—? Rwy'n gwybod ein bod i gyd eisiau diolch ar goedd o'n hardaloedd penodol, ond credaf fod y diolchiadau hynny'n hysbys iawn bellach, felly pe gallem ni ofyn rhai cwestiynau'n syth i'r Gweinidog. Russell George.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, rwy'n mynd i ofyn cwestiwn yr wyf wedi gofyn ichi sawl gwaith o'r blaen, ac mae a wnelo hwn â rheoli cronfeydd dŵr Clywedog a Llyn Efyrnwy. Mae lluniau'n dangos ar y cyfryngau cymdeithasol, a deunydd fideo, rannau helaeth o'r canolbarth o dan ddŵr, gan gynnwys ffyrdd B a chefnffyrdd ac eiddo sy'n rhannol dan y dŵr hefyd. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth, hyd yn oed pe cai'r cronfeydd dŵr hynny eu rheoli mewn ffordd y byddwn yn hoffi eu gweld yn cael eu rheoli ac mewn ffordd y mae pobl y canolbarth eisiau eu gweld yn cael eu rheoli, y byddem yn gweld tarfu sylweddol o hyd oherwydd lefel y glaw a syrthiodd mewn cyfnod mor fyr o amser. Ond, nid oes gennyf amheuaeth hefyd, pe cai'r cronfeydd dŵr hynny eu rheoli'n well, y byddem yn gweld gostyngiad llai o lawer.

Yr hyn a welwn ni, am ddyddiau lawer, yw dŵr yn llifo dros ben y ddwy gronfa. Mae synnwyr cyffredin yn dweud wrthych eich bod wedi colli rheolaeth ar y gronfa ddŵr pan fo hynny'n digwydd. Mae angen inni wagio mwy ar y dŵr, byddwn yn awgrymu, yn ystod cyfnodau sych yn y ddwy gronfa ddŵr. Rwy'n gwybod eich bod yn ymwybodol o reolau gweithredu adran 20; credaf fod angen eu hadolygu ar frys. Rwy'n derbyn nad eich cyfrifoldeb chi yn unig yw hyn; mae'n gyfrifoldeb ar y cyd rhyngoch chi, Cyfoeth Naturiol Cymru, Asiantaeth yr Amgylchedd a'r cwmnïau dŵr—rwy'n derbyn hynny'n llwyr. Ond, a gaf i ofyn i chi gynnull cyfarfodydd gyda pheth brys er mwyn adolygu a newid y rheol weithredu hon, a gofyn i chi a'ch swyddogion arwain ar y maes penodol hwnnw?

Mae'n debyg mai 'cewch' yw'r ateb byr. Byddaf yn hapus iawn i ystyried hynny, ac efallai y gallaf roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelod maes o law.

Hoffwn dalu teyrnged i'r cymunedau hynny yr effeithiwyd arnynt fwyaf yn fy etholaeth i, sef Machen, Bedwas, Llanbradach, Ystrad Mynach, Tredomen, Nelson a Phenpedairheol; y rhai â busnesau masnachol a busnesau preswyl. Effeithiwyd yn fawr ar Glwb Rygbi Bedwas ar Gae'r Bont ac mae wedi elwa ar gyllido torfol. Mae'n cael trafferth goroesi, mae'n rhaid dweud, ar hyn o bryd, ac rwy'n gwneud popeth a allaf i'w helpu.

Ddydd Iau 20 Chwefror, cyhoeddodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili gronfa o £250,000 i gefnogi busnesau a thrigolion cymuned Caerffili. Rhaid imi ddweud bod Cyngor Caerffili wedi bod yn gweithio bob awr o'r dydd a'r nos drwy'r broses hon, ac rwy'n eu canmol. A all hi gadarnhau bod cyllid Llywodraeth Cymru yn gwbl ar wahân i hynny, ac y caiff unrhyw gais ei ystyried ar wahân i unrhyw gais i gronfa Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili?

Yr unig gwestiwn arall sydd gen i—. Rwyf wedi cael e-bost heddiw gan breswylydd a geisiodd wneud cais i gronfa Llywodraeth Cymru drwy'r ddolen a anfonais atynt i'r cyngor. Dilynodd y ddolen a anfonais, a dywedodd, ar ôl ffonio'r rhif, y cafodd ei chysylltu â switsfwrdd y Cyngor, a ddywedodd nad oeddent yn gwybod am ran Llywodraeth Cymru, ac y ceisiwyd ei chyfeirio at y taliad cymorth dewisol. Felly, os yw unrhyw rai o'ch gweision sifil yn gwrando ar yr adeg hon, a fyddech cystal â sicrhau bod awdurdodau lleol yn ymwybodol iawn o'r system ar gyfer cael arian gan Lywodraeth Cymru? Cyngor Caerffili: rwyf wedi ysgrifennu at y Prif Weithredwr a'r arweinydd i egluro'r anhawster hwn. Gorau po gyntaf y caiff hynny ei ddatrys.

Diolch. Gallaf gadarnhau bod cyllid Llywodraeth Cymru yn gwbl ar wahân i unrhyw beth y mae Cyngor Caerffili eisiau ei wneud yn yr un modd ag y mae Rhondda Cynon Taf yn ei wneud hefyd. Rwy'n bryderus o glywed eich sylw olaf. Cyn gynted ag y byddaf yn gorffen fy natganiad, byddaf yn mynd i fyny'r grisiau ac yn gwneud yn siŵr y caiff hynny ei gywiro cyn gynted â phosib. Yn amlwg, y gronfa cymorth dewisol sy'n gwneud y cynllun ar ein cyfer. Rwy'n gwybod eu bod wedi cael 200 o geisiadau, dim ond yr wythnos diwethaf, am arian arferol y gronfa cymorth dewisol, a chredaf iddynt roi cyllid sylweddol. Mae naill ai yn £50 neu'n £100. Felly, mae'r ddau gynllun hynny yn gwbl ar wahân hefyd. Ond, Dirprwy Lywydd, fe af i fyny'r grisiau i wneud hynny, a gobeithio, erbyn imi ddychwelyd i lawr, y byddaf yn gallu rhoi ateb i Hefin David.

A gaf i gydymdeimlo â phawb yr effeithiwyd arnynt yn rhanbarth Canol De Cymru yn y digwyddiad hynod drallodus hwn a'r profiadau a ddilynodd o weld eich cartrefi'n dioddef llifogydd? Mae'n digwydd mor gyflym—rwy'n credu eich bod wedi cyfeirio at hynny. Mae'n syfrdanol. Yn fy 21 mlynedd yn y Siambr, pan wyf wedi siarad â dioddefwyr llifogydd, y cyflymder yw'r hyn a ddywedant, sy'n golygu bod angen y systemau rhybuddio mwyaf effeithiol posib arnom ni.

A gaf i ganmol y gwaith ar y cyd rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU? Rwy'n gwybod y cyfeiriwyd at ambell broblem yn y Siambr heddiw, ond mewn gwirionedd, mae'r ddwy ochr fel pe baent wedi cydweithredu'n dda iawn, ac mae angen i chi barhau â hyn. Rwyf yn cymeradwyo'r ffaith bod yr Ysgrifennydd Gwladol, Simon Hart, wedi ymweld â Rhondda Cynon Taf ddydd Gwener.

Fy mhrif bwynt yw bod angen inni, oherwydd newid yn yr hinsawdd, edrych ar hydroleg gyfan dalgylch y de. Mae gennym ni afonydd sy'n llifo'n gyflym iawn. Maen nhw'n afonydd byrion. Mae'r egni sydd ganddynt yn syfrdanol, ac i fod yn onest, nid yw rhai o'r ceuffosydd yn addas i'r diben ar gyfer cyflymder llif y dŵr. Mae angen inni edrych ar y cyrsiau dŵr hyn a'u harchwilio yn rhan o'r system gyfan, ystyried yr hyn y gellir ei wneud i'w dyfnhau a'u cryfhau a symud y dŵr hwnnw o'r ardaloedd lle ceir y risg mwyaf yng nghyffiniau busnesau a chartrefi.

Diolch. Ydw, rwy'n credu bod y pwynt olaf yn bwysig iawn. Soniais mewn ateb cynharach fy mod, ar y dydd Sul, wedi siarad ag Andrew Morgan, arweinydd Rhondda Cynon Taf, ac anfonodd ataf rai lluniau o geuffos a gafodd ei chlirio deirgwaith. Cafodd ei dinistrio'n llwyr oherwydd cyflymder y dŵr, y cyfeiriwch ato. Mae'n debyg y bydd angen gwaith aruthrol ar y seilwaith dros y misoedd a'r blynyddoedd i ddod.

Ond yn amlwg, mae mwy o frys am rai pethau nag eraill, ac wrth inni weithio drwy—wrth i bob awdurdod lleol gwblhau'r gwaith glanhau a dod yn ôl â'r hyn sy'n ofynnol, dyna pryd y mae angen inni edrych ar bethau penodol ac unigol y mae angen eu hatgyweirio ar unwaith, a beth sydd angen ei wneud yn y tymor hirach.