Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

07/01/2020

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

Gaf i gychwyn drwy ddymuno blwyddyn newydd dda i'r holl Aelodau? 

May I begin by wishing all the Members a happy new year? 

1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog
1. Questions to the First Minister

Fe fyddwn ni'n cychwyn y flwyddyn yma gyda'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Gareth Bennett. 

We will start this new year with questions to the First Minister, and the first question is from Gareth Bennett. 

Cefnogi Busnesau yng Nghanol De Cymru
Supporting Businesses in South Wales Central

1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi busnesau yng Nghanol De Cymru? OAQ54892

1. What steps is the Welsh Government taking to support businesses in South Wales Central? OAQ54892

Llywydd, the actions of Business Wales, the Development Bank of Wales and the establishment of a dedicated regional office are amongst the steps taken by the Welsh Government to support businesses in South Wales Central.

Lywydd, mae gweithredoedd Busnes Cymru, Banc Datblygu Cymru a sefydlu swyddfa ranbarthol benodedig ymhlith y camau a gymerwyd gan Lywodraeth Cymru i gefnogi busnesau yng Nghanol De Cymru.

Thank you for that update. One factor that has caused a lot of uncertainty for businesses in Wales is Brexit. Now, your party has just contested a general election on a policy of opposing Brexit. You have may have noted, First Minister, that this strategy did not work out very well for you. In fact, let's be honest, Labour got hammered. You weren't just beaten; you were annihilated. But, I see that, despite this, you are still talking about opposing Brexit here in the Assembly. Surely, for the sake of Welsh businesses, you now need to do your bit to end the uncertainty and support the UK Government's Brexit Bill. 

Diolch am y diweddariad yna. Un ffactor sydd wedi achosi llawer o ansicrwydd i fusnesau yng Nghymru yw Brexit. Nawr, mae eich plaid chi newydd ymladd etholiad cyffredinol ar sail polisi o wrthwynebu Brexit. Efallai eich bod wedi sylwi, Prif Weinidog, na wnaeth y strategaeth hon weithio'n dda iawn i chi. A dweud y gwir, gadewch i ni fod yn onest, cafodd Llafur gweir go iawn. Nid yn unig y cawsoch chi eich curo; cawsoch eich dinistrio. Ond, er hyn, rwy'n gweld eich bod chi'n dal i sôn am wrthwynebu Brexit yn y fan yma yn y Cynulliad. Onid yw'n amlwg, er lles busnesau Cymru, bod angen i chi chwarae eich rhan nawr i roi diwedd ar yr ansicrwydd a chefnogi Bil Brexit Llywodraeth y DU.

Well, Llywydd, the United Kingdom will leave the European Union on 31 January, and businesses will then find that Brexit is far from over, because, for months and years to come, we will continue to see the need to negotiate free trade agreements and other arrangements, both with the European Union and with other parts of the world. Anybody who believes that on 1 February, certainty will have replaced uncertainty, I'm afraid are going to be in for a very sad awakening. 

Wel, Llywydd, bydd y Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ar 31 Ionawr, a bydd busnesau yn canfod wedyn bod Brexit ymhell o fod drosodd, oherwydd, am fisoedd a blynyddoedd i ddod, byddwn yn parhau i weld yr angen i negodi cytundebau masnach rydd a threfniadau eraill, gyda'r Undeb Ewropeaidd a chyda rhannau eraill o'r byd. Mae gen i ofn bod unrhyw un sy'n credu y bydd sicrwydd wedi disodli ansicrwydd ar 1 Chwefror yn mynd i gael ysgytiad trist iawn.

First Minister, I'm sure you'll join me in welcoming yesterday's news that Lloyds Banking Group expects to support firms in Wales this year by up to £1.1 billion in lending. This is part of their pledge to invest £18 billion in UK businesses in 2020, and they're looking at new businesses, microbusinesses seeking to upscale to small businesses, and those considering then trading internationally for the first time. 

When I speak to my constituents and business people, they do highlight the need to access reasonable commercial sources of funding. What are you doing to ensure that, where appropriate, Welsh Government sources and programmes are also taking into account the opportunities that exist for commercial partnerships in these programmes?

Prif Weinidog, rwy'n siŵr y gwnewch chi ymuno â mi i groesawu'r newyddion ddoe bod Grŵp Bancio Lloyds yn disgwyl cefnogi cwmnïau yng Nghymru eleni trwy hyd at £1.1 biliwn mewn benthyciadau. Mae hyn yn rhan o'u haddewid i fuddsoddi £18 biliwn mewn busnesau yn y DU yn 2020, ac maen nhw'n edrych ar fusnesau newydd, microfusnesau sy'n ceisio cynyddu eu maint i fod yn fusnesau bach, a'r rhai sydd wedyn yn ystyried masnachu'n rhyngwladol am y tro cyntaf.

Pan fyddaf yn siarad â'm hetholwyr a phobl busnes, maen nhw'n tynnu sylw at yr angen i gael gafael ar ffynonellau cyllid masnachol rhesymol. Beth ydych chi'n ei wneud i sicrhau, pan fo hynny'n briodol, bod ffynonellau a rhaglenni Llywodraeth Cymru hefyd yn cymryd i ystyriaeth y cyfleoedd sy'n bodoli ar gyfer partneriaethau masnachol yn y rhaglenni hyn?

I thank David Melding for that question. It is interesting, isn't it, and I would expect he's had some of the same experience, that when you talk to commercial lenders, they tell you that there is no shortage of liquidity, and they set large sums of money aside for investment in businesses, and yet, when you talk to businesses, they often complain about how difficult it is to obtain the investment that they need to carry out the plans that they say would expand their business. 

So, part of what we do as a Government is to talk to the big lenders to try and persuade them that they have to find different ways of having conversations with people who are looking to borrow money to persuade them that their services are genuinely available to them.

Where big commercial lenders are not prepared to enter the market, that's why we have the Development Bank for Wales—£5.2 million spent in the last 12 months, Llywydd, helping 240 Welsh businesses with micro loans, of the sort that commercial lenders are not prepared to provide. So, the Welsh Government operates to try to be a broker between those who are looking for investment, and those who can provide it on a commercial basis, because where it can be commercially provided, that's what should be done, and where a commercial loan is unlikely to be forthcoming, then we try and use the instruments that we have available to fill those gaps in the market. 

Diolchaf i David Melding am y cwestiwn yna. Mae'n ddiddorol, onid yw, a byddwn yn disgwyl ei fod wedi cael rhywfaint o'r un profiad, sef pan fyddwch chi'n siarad â benthycwyr masnachol, maen nhw'n dweud wrthych chi nad oes prinder hylifedd, a'u bod nhw'n rhoi symiau mawr o arian o'r neilltu ar gyfer buddsoddi mewn busnesau, ac eto, pan fyddwch chi'n siarad â busnesau, maen nhw'n aml yn cwyno am ba mor anodd yw cael y buddsoddiad sydd ei angen arnyn nhw i gyflawni'r cynlluniau y maen nhw'n ei ddweud fyddai'n ehangu eu busnesau.

Felly, rhan o'r hyn yr ydym ni'n ei wneud fel Llywodraeth yw siarad â'r benthycwyr mawr i geisio eu perswadio nhw bod yn rhaid iddyn nhw ddod o hyd i wahanol ffyrdd o gael sgyrsiau gyda phobl sy'n ceisio benthyg arian i'w perswadio nhw bod eu gwasanaethau ar gael iddyn nhw mewn gwirionedd.

Pan nad yw benthycwyr masnachol mawr yn barod i ymuno â'r farchnad, dyna pam mae gennym ni Fanc Datblygu Cymru—gwariwyd £5.2 miliwn yn y 12 mis diwethaf, Llywydd, gan helpu 240 o fusnesau yng Nghymru gyda micro fenthyciadau, o'r fath nad yw benthycwyr masnachol yn barod i'w cynnig. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn gweithredu i geisio bod yn frocer rhwng y rhai sy'n chwilio am fuddsoddiad, a'r rhai sy'n gallu ei ddarparu ar sail fasnachol, oherwydd pan fo modd ei ddarparu'n fasnachol, dyna'r hyn y dylid ei wneud, a phan fo benthyciad masnachol yn annhebygol o fod ar gael, yna rydym ni'n ceisio defnyddio'r offerynnau sydd ar gael gennym i lenwi'r bylchau hynny yn y farchnad.

First Minister, I recently met with the Federation of Small Businesses to discuss their report 'Are We There Yet?', which looks at how infrastructure spending in Wales can be best used to support the growth of small and medium-sized enterprises. How is the Welsh Government prioritising this within its capital spend?

Prif Weinidog, cefais gyfarfod yn ddiweddar gyda'r Ffederasiwn Busnesau Bach i drafod eu hadroddiad 'Are We There Yet?', sy'n ystyried y ffordd orau o ddefnyddio gwariant ar seilwaith yng Nghymru i gefnogi twf busnesau bach a chanolig eu maint. Sut mae Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu hyn o fewn ei gwariant cyfalaf?

I thank Vikki Howells for that. It's an absolutely integral part of our capital expenditure programmes that we try and make sure that as much business as possible ends up in the hands of local suppliers and indigenous enterprises. To give you just one example, the twenty-first century schools and colleges programme has a track record of working with local suppliers, and has developed discrete sets of targets for local supply chain engagement in that programme—the biggest programme of investment in schools and colleges for 50 years, and a deliberate bias in favour of making sure that that Welsh public money ends up in Welsh businesses, creating further Welsh jobs.

Diolchaf i Vikki Howells am hynna. Mae'n rhan gwbl annatod o'n rhaglenni gwariant cyfalaf ein bod ni'n ceisio gwneud yn siŵr bod cymaint o fusnes â phosibl yn cyrraedd dwylo cyflenwyr lleol a mentrau cynhenid. I roi un enghraifft yn unig i chi, mae gan raglen ysgolion a cholegau'r unfed ganrif ar hugain hanes o weithio gyda chyflenwyr lleol, ac mae wedi datblygu cyfresi ar wahân o dargedau ar gyfer cynnwys y gadwyn gyflenwi leol yn y rhaglen honno—y rhaglen fuddsoddi fwyaf mewn ysgolion a cholegau mewn 50 mlynedd, a thuedd fwriadol o blaid gwneud yn siŵr bod arian cyhoeddus Cymru yn cyrraedd busnesau Cymru, gan greu rhagor o swyddi yng Nghymru.

13:35
Hunanladdiad
Suicide

2. Sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ymateb i'r adolygiad diweddar o farwolaethau plant a phobl ifanc drwy hunanladdiad neu achos honedig o hunanladdiad? OAQ54862

2. How does the Welsh Government intend to respond to the recent review of deaths of children and young people by suicide or suspected suicide? OAQ54862

I thank Lynne Neagle for that question, Llywydd. Part of the Welsh Government’s response to the review was set out in our draft budget, published on 16 December, with additional investment in suicide prevention services, a doubling of our investment in the whole-school approach to mental health, and an extension of the pilot child and adolescent mental health service's In-Reach to Schools programme.

Diolchaf i Lynne Neagle am y cwestiwn yna, Llywydd. Nodwyd rhan o ymateb Llywodraeth Cymru i'r adolygiad yn ein cyllideb ddrafft, a gyhoeddwyd ar 16 Rhagfyr, gyda buddsoddiad ychwanegol mewn gwasanaethau atal hunanladdiad, dyblu ein buddsoddiad yn y dull ysgol gyfan o ymdrin ag iechyd meddwl, ac estyniad i raglen arbrofol Mewngymorth i Ysgolion y gwasanaeth iechyd meddwl plant a'r glasoed.

First Minister, the loss of every one of the 33 young people included in that review is an immense tragedy, which will have devastated families, schools, friends, and whole communities. I believe that review is the closest thing we have to hearing the voices of young people who have died by suicide; the nearest thing we have to retrospective recommendations from those young people about what could have helped them, and how we could prevent future deaths. First Minister, will you make a commitment that you will look at this review very carefully, and, on behalf of your whole Government, ensure that all the recommendations in it are driven forward with urgency and vigour?

Prif Weinidog, mae colli pob un o'r 33 o bobl ifanc sydd wedi eu cynnwys yn yr adolygiad hwnnw yn drychineb enfawr, a fydd wedi achosi trallod mawr i deuluoedd, ysgolion, ffrindiau, a chymunedau cyfan. Rwy'n credu mai'r adolygiad hwnnw yw'r peth agosaf sydd gennym ni i glywed lleisiau pobl ifanc sydd wedi marw drwy hunanladdiad; y peth agosaf sydd gennym ni i argymhellion ôl-weithredol gan y bobl ifanc hynny ynghylch yr hyn a allai fod wedi eu helpu, a sut y gallem ni atal marwolaethau yn y dyfodol. Prif Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i ystyried yr adolygiad hwn yn ofalus iawn, ac, ar ran eich Llywodraeth gyfan, sicrhau bod yr holl argymhellion sydd ynddo yn cael eu gweithredu yn ddiymdroi ac yn egnïol?

I thank the Member for that. I've had an opportunity already to read the review, to read her own foreword to it, and the foreword by the Children's Commissioner for Wales, and to look at its recommendations. And of course Lynne Neagle is right, Llywydd, that a death by suicide leaves a ripple of effects that reaches out into the lives of people who are left, not simply in the immediate family, but in friends and other organisations who will have known that child or that young person.

Amongst the recommendations of the report, I think a really important one is that the 33 young people whose cases are reviewed in the report, a third of them were known to mental health services. And yet, many more of them were known to other public services, who may not have had suicide and suicide prevention at the front of their minds when they were working with that young person—whether that's in youth custody, where we know that there has been a really alarming rise in suicide in custodial settings; whether that's contact with the police; whether it's young people who are known to social services in different ways. So, of course the Government will be committed to absorbing the recommendations of the report, right across the Government. Because it is not a matter for the health Minister, although Public Health Wales was part of the production of the report; it is a report for the whole of the Government, looking to see that, wherever vulnerable young people are in touch with public services—devolved and non-devolved—the signs that may be there, the causes that may be identifiable, are recognised and acted upon, in line with the recommendations of the report.

Diolchaf i'r Aelod am hynna. Rwyf i wedi cael cyfle yn barod i ddarllen yr adolygiad, i ddarllen ei rhagair ei hun iddo, a'r rhagair gan Gomisiynydd Plant Cymru, ac i edrych ar ei argymhellion. Ac wrth gwrs mae Lynne Neagle yn iawn, Llywydd, fod marwolaeth drwy hunanladdiad yn gadael tonnau o effeithiau sydd yn ymestyn allan i fywydau'r bobl sydd ar ôl, nid yn unig yn y teulu agos, ond ymhlith ffrindiau a sefydliadau eraill a fyddai wedi adnabod y plentyn hwnnw neu'r person ifanc hwnnw.

Ymhlith argymhellion yr adroddiad, rwy'n credu mai un pwysig iawn yw o'r 33 o bobl ifanc y mae eu hachosion yn cael eu hadolygu yn yr adroddiad, bod un o bob tri ohonyn nhw yn hysbys i'r gwasanaethau iechyd meddwl. Ac eto, roedd llawer mwy ohonyn nhw yn hysbys i wasanaethau cyhoeddus eraill, efallai nad oedd hunanladdiad neu atal hunanladdiad yn flaenllaw yn eu meddyliau pan oedden nhw'n gweithio gyda'r person ifanc hwnnw—boed hynny yn nalfa'r ifainc, lle'r ydym ni'n gwybod y bu cynnydd dychrynllyd i achosion o hunanladdiad mewn lleoliadau gwarchodol; boed hynny'n gysylltiad â'r heddlu; boed yn bobl ifanc sy'n hysbys i'r gwasanaethau cymdeithasol mewn gwahanol ffyrdd. Felly, wrth gwrs y bydd y Llywodraeth yn ymrwymo i ymgorffori argymhellion yr adroddiad, ar draws y Llywodraeth gyfan. Oherwydd nid mater i'r Gweinidog iechyd yw hwn, er bod Iechyd Cyhoeddus Cymru yn rhan o'r broses o lunio'r adroddiad; mae'n adroddiad ar gyfer y Llywodraeth gyfan, gan edrych i weld, pryd bynnag y bydd pobl ifanc agored i niwed mewn cysylltiad â gwasanaethau cyhoeddus—datganoledig ac annatganoledig—bod yr arwyddion a allai fod yno, yr achosion y gellir eu hadnabod, yn cael eu cydnabod ac y cymerir camau ar eu sail, yn unol ag argymhellion yr adroddiad.

Well, of course, this report is part of a bigger picture of reviews that have been taking place over many years. For those families and friends of the young people who killed themselves in Bridgend in 2007 and 2008 and beyond, obviously, for them, those events don't feel so very long ago. And of course, the use of the internet implicated in that suicide cluster, which is now so embedded in the lives of our young children and young—well, young people generally—for me, it feels almost impossible to try and protect against those evils, when we have so little control over its positive use.

In 2015, the University of Oxford Centre for Suicide Research recommended measures for those local services, to deal with suicide contagion—not a very nice phrase, but I think you know what I mean. It was an England document, but I'm sure Public Health Wales will have seen it as well. Can we attribute the drop in the occurrence of these suicide clusters to local services acting on research of that nature? Because if we can, that gives us greater confidence in local services taking up the recommendations that we've just been talking about today, and seeing that they do actually make a difference.

Wel, wrth gwrs, mae'r adroddiad hwn yn rhan o ddarlun ehangach o adolygiadau sydd wedi bod yn cael eu cynnal dros flynyddoedd lawer. I'r teuluoedd a chyfeillion hynny o'r bobl ifanc a laddodd eu hunain ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn 2007 a 2008 a thu hwnt, yn amlwg, iddyn nhw, nid yw'r digwyddiadau hynny'n teimlo mor bell yn ôl. Ac wrth gwrs, y defnydd o'r rhyngrwyd a oedd yn ymhlyg yn y clwstwr hunanladdiad hwnnw, sydd bellach wedi'i wreiddio mor ddwfn ym mywydau ein plant ifanc a'n pobl—wel, pobl ifanc yn gyffredinol—i mi, mae'n teimlo bron yn amhosibl ceisio amddiffyn yn erbyn y drygioni hynny, pan fo gennym ni gyn lleied o reolaeth dros ei ddefnydd cadarnhaol.

Yn 2015, argymhellodd Canolfan Ymchwil Hunanladdiad Prifysgol Rhydychen fesurau i'r gwasanaethau lleol hynny, i ymdrin â heintiau hunanladdiad—ymadrodd annymunol iawn, ond rwy'n credu eich bod chi'n gwybod yr hyn yr wyf i'n ei olygu. Dogfen ar gyfer Lloegr oedd hi, ond rwy'n siŵr y bydd Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi ei gweld hefyd. A allwn ni briodoli'r gostyngiad i nifer y clystyrau hunanladdiad hyn i wasanaethau lleol yn gweithredu ar waith ymchwil o'r math hwnnw? Oherwydd os gallwn ni, mae hynny'n rhoi mwy o ffydd i ni y bydd gwasanaethau lleol yn gweithredu'r argymhellion yr ydym ni newydd fod yn eu trafod heddiw, a gweld eu bod nhw'n gwneud gwahaniaeth mewn gwirionedd.

I thank Suzy Davies for that. There were lessons derived directly in Wales, and partly by the authors of the report to which Lynne Neagle referred as a result of the Bridgend cluster, and one of them was in responsible media reporting of such events. And I think that we have been lucky here in Wales that we have had a local media who have been prepared to absorb the lessons of that suicide cluster and haven't subsequently reported events in a way that draws alarmist attention to them that ends up affecting vulnerable young people to take action that otherwise they may not have contemplated.

And Suzy Davies is surely right, Llywydd, that it is very difficult to build complete protection into any system dealing with human beings. But we know that there are factors that help and we know there are factors that hinder people who are vulnerable and who are contemplating drastic action in their own lives. I think we have learned some of the lessons here in Wales and part of the reason that this report does not refer to a cluster phenomenon amongst the 33 young people whose cases it reviewed is partly the result of some of those lessons being absorbed. 

Diolchaf i Suzy Davies am hynna. Dysgwyd gwersi yn uniongyrchol yng Nghymru, ac yn rhannol gan awduron yr adroddiad y cyfeiriodd Lynne Neagle ato o ganlyniad i glwstwr Pen-y-bont ar Ogwr, ac roedd un ohonyn nhw yn ymwneud â'r cyfryngau yn gohebu'n gyfrifol ar ddigwyddiadau o'r fath. Ac rwy'n credu ein bod ni wedi bod yn ffodus yma yng Nghymru y bu gennym ni gyfryngau lleol sydd wedi bod yn barod i ddysgu gwersi'r clwstwr hunanladdiad hwnnw ac nad ydyn nhw wedi gohebu ar ddigwyddiadau ers hynny mewn ffordd sy'n tynnu sylw brawychol atyn nhw sy'n arwain at bobl ifanc agored i niwed weithredu yn y pen draw mewn ffordd na fydden nhw, efallai, wedi eu hystyried fel arall.

Ac mae Suzy Davies yn sicr yn iawn, Llywydd, ei bod hi'n anodd iawn ymgorffori gwarchodaeth lwyr mewn unrhyw system sy'n ymdrin â bodau dynol. Ond rydym ni'n gwybod bod ffactorau sy'n helpu ac rydym ni'n gwybod bod ffactorau sy'n llesteirio pobl sy'n agored i niwed ac sy'n ystyried camau eithafol yn eu bywydau eu hunain. Rwy'n credu ein bod ni wedi dysgu rhai o'r gwersi yma yng Nghymru ac mae rhan o'r rheswm nad yw'r adroddiad hwn yn cyfeirio at ffenomen glwstwr ymhlith y 33 o bobl ifanc yr oedd eu hachosion yn cael eu hadolygu, yn rhannol o ganlyniad i ddysgu rhai o'r gwersi hynny.

13:40

Fel rhan o ymchwiliad y Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr diweddar, pan ofynnodd yr Organisation for Economic Co-operation and Development i ddisgyblion am eu teimladau am eu profiadau bywyd, fe ddarganfuwyd fod 54 y cant o ddisgyblion yng Nghymru weithiau neu o hyd yn teimlo'n ddiflas—39 y cant ydy'r cyfartaledd rhyngwladol. Mae 63 y cant o ddisgyblion weithiau neu o hyd yn teimlo yn bryderus. Mae'r rhain yn ganlyniadau sydd yn codi braw ar rywun, dwi'n siŵr eich bod chi'n cytuno hefo fi. Rydych chi wedi ymrwymo i wneud llesiant ac iechyd meddwl yn flaenoriaeth genedlaethol, ond lle mae'r arwydd o symud i'r cyfeiriad hwnnw—symud arwyddocaol i'r cyfeiriad hwnnw—yn eich cyllideb ddrafft chi? 

As part of the Programme for International Student Assessment report recently when the Organisation for Economic Co-operation and Development asked pupils about their feelings about life experience, it was discovered that 54 per cent of pupils in Wales occasionally or always feel down. The average internationally is 39 per cent. Sixty three per cent of pupils occasionally or always feel anxious. Now, these are results that are quite frightening, I'm sure you would agree with me on that. You have committed to make well-being and mental health a national priority, but where is the sign that we are moving in that direction in a significant manner in your draft budget?

Wel, mae lot o enghreifftiau yn y gyllideb ddrafft, Llywydd, sy'n dangos beth rŷm ni'n ei wneud i ymateb i beth oedd yn yr adroddiad PISA a beth rŷm ni'n ei wneud yn ein hysgolion ni yn enwedig yw i gryfhau'r gwasanaethau sydd yna bob dydd i ymateb i'r plant sydd yn teimlo'n ddiflas, ddim yn teimlo fel bod eu dyfodol nhw yn y lle ble roedden nhw eisiau ei weld e. Dyna pam, yn y gyllideb ddrafft, mae mwy o arian—dwi'n mynd i droi i'r Saesneg.  

Well, there are many examples in the draft budget, Llywydd, which demonstrate what we're doing to respond to the contents of the PISA report and what we're doing in the schools in particular to strengthen the services that are available on a daily basis to respond to those children who do feel down and don't feel that they have the future that they would wish to see. And that is why, in the draft budget, there is more funding—I will turn to English.

There's more money in the draft budget for suicide and self-harm services, to strengthen further the services that we have in schools through school counselling. And the school counselling service is a good example of how intervention of that sort can assist young people without them then needing to be referred on to further and more intensive services. Eighty seven per cent of the 11,365 young people who received counselling services in our schools last year needed no further intervention; 3 per cent of them only needed a referral on to a specialist mental health service, and that's why the draft budget invests more money in that whole-school approach, exactly for the reasons that Siân Gwenllian quite rightly points to. 

Mae mwy o arian yn y gyllideb ddrafft ar gyfer gwasanaethau hunanladdiad a hunan-niweidio, er mwyn cryfhau ymhellach y gwasanaethau sydd gennym ni mewn ysgolion trwy gwnsela mewn ysgolion. Ac mae'r gwasanaeth cwnsela mewn ysgolion yn enghraifft dda o sut y gall ymyrraeth o'r fath helpu pobl ifanc heb fod angen eu hatgyfeirio wedyn at wasanaethau pellach a dwysach. Nid oedd 87 y cant o'r 11,365 o bobl ifanc a dderbyniodd wasanaethau cwnsela yn ein hysgolion y llynedd angen ymyrraeth bellach; roedd 3 y cant ohonyn nhw angen atgyfeiriad at wasanaeth iechyd meddwl arbenigol yn unig, a dyna pam mae'r gyllideb ddrafft yn buddsoddi mwy o arian yn y dull ysgol gyfan hwnnw, yn union am y rhesymau y mae Siân Gwenllian yn cyfeirio atyn nhw yn gwbl briodol.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from the Party Leaders

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid—Paul Davies. 

Questions now from the party leaders. Leader of the opposition—Paul Davies. 

Diolch, Llywydd. First Minister, given the problems we've recently seen, which appear to be growing and not getting better, will you agree with me that Transport for Wales is not delivering for the people of Wales? 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, o ystyried y problemau yr ydym ni wedi eu gweld yn ddiweddar, y mae'n ymddangos eu bod nhw'n tyfu a ddim yn gwella, a wnewch chi gytuno â mi nad yw Trafnidiaeth Cymru yn cyflawni dros bobl Cymru?

Well, I don't agree with the Member that the problems are getting worse. Thousands more seats for commuters are available in Wales today since 15 December when new capacity was introduced into the service. Fares for passengers in Wales at the start of January fell by 1.1. per cent where they rose by 2.8 per cent across our border. It has been a challenging first year for Transport for Wales, but I believe the corner is turned already and that passengers will continue to see the difference over 2020.  

Wel, nid wyf i'n cytuno â'r Aelod bod y problemau'n gwaethygu. Mae miloedd yn fwy o seddi i gymudwyr ar gael yng Nghymru heddiw ers 15 Rhagfyr pan gyflwynwyd capasiti newydd i'r gwasanaeth. Gostyngodd prisiau tocynnau i deithwyr yng Nghymru gan 1.1 y cant ddechrau mis Ionawr er iddyn nhw godi 2.8 y cant dros ein ffin. Mae wedi bod yn flwyddyn gyntaf anodd i Trafnidiaeth Cymru, ond rwy'n credu bod y gornel wedi ei throi eisoes ac y bydd teithwyr yn parhau i weld y gwahaniaeth yn ystod 2020.

Well, quite clearly, we are not turning that corner. Let me give you some of its failings: performance in terms of passenger time lost in cancellations was worse between July and November last year than the previous year; it has struggled to secure long-term rolling stock; it's failed to meet the Welsh language standards on several occasions; and we've seen chaos over the renewal process for bus passes. So, it's clearly failing, First Minister.

Now, talking about transport failures, let's look at another of your transport failures: Cardiff Airport appears to be going from bad to worse. The airport has posted a loss of nearly £19 million for the last financial year. This is nearly three times higher than the previous year, and yet your Government continues to extend the loan facilities. And now the value of the airport has dropped significantly to £15 million, barely a third of what it was valued at back in 2014, the year your Government took control of the airport. Now, in contrast, Bristol Airport added more than 400,000 passengers last year, just under a third of Cardiff's total passengers for 2019, and actually posted a profit of £35 million. First Minister, with the outgoing chairman saying that the airport is expecting to lose 150,000 passengers next year, how much more taxpayers' money are you willing to throw at the airport before you say enough is enough?

Wel, yn ddigon amlwg, nid ydym ni'n troi'r gornel honno. Gadewch i mi roi rhai o'i ffaeleddau i chi: roedd perfformiad o ran amser teithwyr a gollwyd trwy ganslo trenau yn waeth rhwng mis Gorffennaf a mis Tachwedd y llynedd na'r flwyddyn flaenorol; mae wedi ei chael hi'n anodd sicrhau cerbydau hirdymor; mae wedi methu â bodloni safonau'r Gymraeg ar sawl achlysur; ac rydym ni wedi gweld anhrefn ynghylch y broses adnewyddu ar gyfer pasys bws. Felly, mae'n amlwg yn methu, Prif Weinidog.

Nawr, wrth sôn am fethiannau trafnidiaeth, gadewch i ni edrych ar un arall o'ch methiannau o ran trafnidiaeth: mae'n ymddangos bod Maes Awyr Caerdydd yn mynd o ddrwg i waeth. Mae'r maes awyr wedi cyhoeddi colled o bron i £19 miliwn ar gyfer y flwyddyn ariannol ddiwethaf. Mae hyn bron dair gwaith yn uwch na'r flwyddyn flaenorol, ac eto mae eich Llywodraeth yn parhau i ymestyn y cyfleusterau benthyciad. Ac erbyn hyn, mae gwerth y maes awyr wedi gostwng yn sylweddol i £15 miliwn, prin draean o'r swm y'i prisiwyd yn 2014, y flwyddyn y cymerodd eich Llywodraeth chi reolaeth dros y maes awyr. Nawr, mewn cyferbyniad, ychwanegodd Maes Awyr Bryste fwy na 400,000 o deithwyr y llynedd, ychydig o dan draean o gyfanswm teithwyr Caerdydd yn 2019, gan gyhoeddi elw o £35 miliwn. Prif Weinidog, wrth i'r cadeirydd sy'n ymadael ddweud bod y maes awyr yn disgwyl colli 150,000 o deithwyr y flwyddyn nesaf, faint yn fwy o arian trethdalwyr ydych chi'n fodlon ei daflu at y maes awyr cyn i chi ddweud digon yw digon?

13:45

Well, Llywydd, it's good to see that, at the start of another year, the Conservative Party in Wales continues to attack one of Wales's essential assets. Since the airport was taken into public ownership, its passenger numbers have increased by over 70 per cent, its turnover was up by £2.9 million last year over the year before. I know that any evidence of success comes as a disappointment to the Conservative Party, but those are the facts of the matter: passenger numbers are up by over 70 per cent, and a revenue growth of over 34 per cent. Now, let us hope that we now have a Secretary of State for Wales who will speak up for Cardiff Airport, just as Bristol MPs have spoken up for its airport. Now we have a Deputy Minister in the Wales Office who believes that air passenger duty being devolved to Wales is the right answer; let's hope that he can persuade his Government to do the same. Then we will see the sort of airport that we want to see on this side, whereas his party has only, absolutely only ever, sought to run down the airport, to deny its importance to the economy of Wales, and never has a single constructive suggestion to make about it.

Wel, Llywydd, mae'n dda gweld bod y Blaid Geidwadol yng Nghymru, ar ddechrau blwyddyn arall, yn parhau i ymosod ar un o asedau hanfodol Cymru. Ers i'r maes awyr gael ei gymryd i berchnogaeth gyhoeddus, mae ei niferoedd teithwyr wedi cynyddu gan dros 70 y cant, cynyddodd ei drosiant £2.9 miliwn y llynedd dros y flwyddyn flaenorol. Gwn fod unrhyw dystiolaeth o lwyddiant yn peri siom i'r Blaid Geidwadol, ond dyna'r ffeithiau: mae nifer y teithwyr wedi cynyddu gan dros 70 y cant, a bu twf o dros 34 y cant mewn refeniw. Nawr, gadewch i ni obeithio bod gennym ni erbyn hyn Ysgrifennydd Gwladol Cymru a fydd yn siarad o blaid Maes Awyr Caerdydd, yn union fel y mae ASau Bryste wedi siarad o blaid y maes awyr hwnnw. Nawr, mae gennym ni Ddirprwy Weinidog yn Swyddfa Cymru sy'n credu mai datganoli'r doll teithwyr awyr i Gymru yw'r ateb cywir; gadewch i ni obeithio y gall berswadio ei Lywodraeth i wneud yr un peth. Yna, byddwn yn gweld y math o faes awyr yr ydym ni eisiau ei weld ar yr ochr hon, tra bod ei blaid ef ddim ond, yn llwyr erioed ddim ond wedi ceisio bychanu'r maes awyr, gwadu ei bwysigrwydd i economi Cymru, a byth ag unrhyw awgrym adeiladol i'w wneud amdano.

First Minister, clearly you are not listening. But it's not surprising that you're not listening to the people of Wales: you're not listening over Brexit, you're not listening when it comes to this airport. The people of Wales don't want a national airport regardless of cost; they want an airport that offers them a stress-free getaway. They don't want you wasting their hard-earned cash with no end in sight.

Now, once again, First Minister, commuters face a miserable start to the new year, with trains being delayed, cancelled or even, unusually, leaving early. This time, Transport for Wales blames staff shortages and training for the delays, but, First Minister, it's the same problems, just a different excuse every time. Like Betsi Cadwaladr University Health Board, when are you going to get to grips with Transport for Wales, which is failing the people of Wales?

Prif Weinidog, mae'n amlwg nad ydych chi'n gwrando. Ond nid yw'n syndod nad ydych chi'n gwrando ar bobl Cymru: dydych chi ddim yn gwrando ynghylch Brexit, dydych chi ddim yn gwrando pan ddaw i'r maes awyr hwn. Nid yw pobl Cymru eisiau maes awyr cenedlaethol beth bynnag fo'r gost; maen nhw eisiau maes awyr sy'n cynnig dihangfa ddi-straen iddyn nhw. Dydyn nhw ddim eisiau i chi wastraffu'r arian y maen nhw'n gweithio'n galed amdano heb unrhyw ddiwedd mewn golwg.

Nawr, unwaith eto, Prif Weinidog, mae cymudwyr yn wynebu dechrau diflas i'r flwyddyn newydd, wrth i drenau gael eu hoedi, eu canslo neu hyd yn oed, yn anarferol, gadael yn gynnar. Y tro hwn, mae Trafnidiaeth Cymru yn rhoi'r bai ar brinder staff a hyfforddiant am yr oedi, ond, Prif Weinidog, yr un yw'r problemau, ond â gwahanol esgus bob tro. Fel Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, pryd ydych chi'n mynd i gymryd rheolaeth dros Trafnidiaeth Cymru, sy'n siomi pobl Cymru?

Llywydd, the Member doesn't have a good word to say for Wales at all. You name it—he wants to run it down. He talks about what the people of Wales want from their airport. I'll tell you what he wants: he doesn't want an airport at all.

Llywydd, nid oes gan yr Aelod air da i'w ddweud am Gymru o gwbl. Beth bynnag fo'r gwasanaeth, mae ef eisiau ei fychanu. Mae'n sôn am yr hyn y mae pobl Cymru ei eisiau gan eu maes awyr. Mi ddywedaf wrthych chi yr hyn y mae ef ei eisiau: nid yw ef eisiau maes awyr o gwbl.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

The Leader of Plaid Cymru, Adam Price.

As we embark on a new year, I'd like to begin, apart from wishing you blwyddyn newydd dda, with your end-of-year video. No, not the infamous James Bond one, but the one in which you set out your biggest achievements in your first year as First Minister. You highlighted, as one of those achievements, building almost 480 houses a month in 2019. Are you able to tell us what proportion, roughly, of those homes would qualify as affordable, and can you say whether that figure of almost 480 a month is higher or lower than the corresponding figure for the preceding three years?

Wrth i ni gychwyn blwyddyn newydd, hoffwn ddechrau, ar wahân i ddymuno blwyddyn newydd dda i chi, gyda'ch fideo diwedd blwyddyn. Na, nid yr un James Bond enwog, ond yr un lle'r ydych chi'n nodi eich llwyddiannau mwyaf yn eich blwyddyn gyntaf fel Prif Weinidog. Rydych chi wedi tynnu sylw, fel un o'r llwyddiannau hynny, at adeiladu bron i 480 o dai bob mis yn 2019. A allwch chi ddweud wrthym ni pa gyfran, yn fras, o'r cartrefi hynny a fyddai'n cael eu hystyried yn rhai fforddiadwy, ac a allwch chi ddweud a yw'r ffigur hwnnw o bron i 480 y mis yn uwch neu'n is na'r ffigur cyfatebol ar gyfer y tair blynedd blaenorol?

Diolch i'r Aelod, a blwyddyn newydd dda iddo fe, wrth gwrs, hefyd.

Thank you very much, and a very happy new year to him too.

It's flattering to know that he views my videos in all their different dimensions. [Laughter.] What I will tell him is this: this Government has a commitment to build 20,000 affordable homes during this Assembly term. That is twice the number of affordable homes that were built in the last Assembly term, and we are confident that we will reach that figure before we come to the elections in May 2021.

Mae'n wych gwybod ei fod yn gwylio fy fideos yn eu holl wahanol ddimensiynau. [Chwerthin.] Yr hyn y byddaf yn ei ddweud wrtho yw hyn: mae gan y Llywodraeth hon ymrwymiad i adeiladu 20,000 o dai fforddiadwy yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Mae hynny ddwywaith nifer y tai fforddiadwy a adeiladwyd yn ystod tymor diwethaf y Cynulliad, ac rydym ni'n ffyddiog y byddwn ni'n cyrraedd y ffigur hwnnw cyn i ni gyrraedd yr etholiadau ym mis Mai 2021.

13:50

Well, as we normally say under these circumstances, I can assist the First Minister, as the Assembly Research Service, quoting your own Government's statistics, say that the corresponding figures for 2016 and 2017 of homes built per month were 552 and 574 a month respectively. You were even marginally down on 2018, so it doesn't seem that that's something, First Minister, to crow about—you're going backwards.

One of the other achievements that you reference in that video is that of planting 14,000 trees a day. Now, I've hauled you over the coals about the Government's poor record in this area in the past, so any progress is welcome, but that is the combined figure, isn't it, for Wales and Uganda? While we obviously welcome the innovative work of the Wales for Africa programme, are you able to say, roughly, what proportion of these 5 million or so trees were planted within Wales? And did you meet your target last year for 2,000 hectares of new woodland per year?

Wel, fel yr ydym ni'n ei ddweud fel rheol o dan yr amgylchiadau hyn, gallaf helpu'r Prif Weinidog, gan fod Gwasanaeth Ymchwil y Cynulliad, yn dyfynnu ystadegau eich Llywodraeth eich hun, yn dweud mai 552 a 574 y mis, yn y drefn honno, oedd y ffigurau cyfatebol ar gyfer 2016 a 2017. Roeddech chi hyd yn oed rhyw fymryn yn is nag yn 2018, felly nid yw'n ymddangos bod hynny'n rhywbeth, Prif Weinidog, i ymffrostio yn ei gylch—rydych chi'n mynd am yn ôl.

Un o'r llwyddiannau eraill yr ydych chi'n cyfeirio ato yn y fideo hwnnw yw plannu 14,000 o goed y dydd. Nawr, rwyf i wedi eich eich ceryddu ynghylch hanes gwael y Llywodraeth yn y maes hwn yn y gorffennol, felly mae unrhyw gynnydd i'w groesawu, ond onid y ffigur cyfunol yw hwn ar gyfer Cymru ac Uganda? Er ein bod ni'n amlwg yn croesawu gwaith arloesol rhaglen Cymru o Blaid Affrica, a allwch chi ddweud, yn fras, pa gyfran o'r 5 miliwn o goed hyn a blannwyd yng Nghymru? Ac a wnaethoch chi gyrraedd eich targed y llynedd o 2,000 hectar o goetir newydd y flwyddyn?

Well, Llywydd, I just want to go back to the housing figure for a moment, because I do not accept for a moment that doubling the number of affordable homes built in Wales in an Assembly term is, somehow, a deterioration of the performance over the last Assembly term—it's not, and that's a target that we will reach.

We need to do more in planting trees. The trees we plant in Uganda are very important—very important as our contribution to global warming and very important in the contribution we make to the efforts that local people in that part of Uganda are making. But we need to do more. We need to do more here in Wales—that's why we're committed to the national forest and that's why the national forest has significant investment attached to it in the draft budget. It's an important contribution that we can make here in Wales to decarbonisation and to biodiversity, and we will do better and more in the future.

Wel, Llywydd, hoffwn fynd yn ôl at y ffigur tai am ennyd, oherwydd nid wyf i'n derbyn am eiliad bod dyblu nifer y cartrefi fforddiadwy sy'n cael eu hadeiladu yng Nghymru yn nhymor hwn y Cynulliad, rywsut, yn ddirywiad i berfformiad dros dymor diwethaf y Cynulliad—nid yw hynny'n wir, ac mae hwnnw'n darged y byddwn ni'n ei gyrraedd.

Mae angen i ni wneud mwy o ran plannu coed. Mae'r coed yr ydym ni'n eu plannu yn Uganda yn bwysig iawn—yn bwysig iawn fel ein cyfraniad at gynhesu byd-eang ac yn bwysig iawn yn y cyfraniad yr ydym ni'n ei wneud at yr ymdrechion y mae pobl leol yn y rhan honno o Uganda yn eu gwneud. Ond mae angen i ni wneud mwy. Mae angen i ni wneud mwy yma yng Nghymru—dyna pam yr ydym ni wedi ymrwymo i'r goedwig genedlaethol a dyna pam mae buddsoddiad sylweddol wedi ei neilltuo ar gyfer y goedwig genedlaethol yn y gyllideb ddrafft. Mae'n gyfraniad pwysig y gallwn ni ei wneud yma yng Nghymru at ddatgarboneiddio ac at fioamrywiaeth, a byddwn ni'n gwneud yn well ac yn gwneud mwy yn y dyfodol.

In relation to houses, I was merely asking you what the position was over the last year, the first year of your tenure, compared to the previous three years under your predecessor. What I have to say to you is that you've gone backwards, in terms of the last three years.

In terms of trees, you've been unable to confirm it, but I suspect that, once again, you haven't met the target for new woodland in Wales. Nothing happens in a hurry under this Government. The national forest—yes, it's been announced, but it hasn't been realised yet. The National Infrastructure Commission won't be publishing its state of the nation paper until 2022—four years after it was created; the new national curriculum will be implemented a year later than planned; and new trains, originally promised to be in service last spring, have yet to appear.

As we begin our twenty-first year of devolution in Wales, Wales is tired of being run at a snail's pace. Wasn't Alun Davies speaking for most of us when he said, referring to you, 'I clearly wished he was more radical'?

O ran tai, y cwbl yr oeddwn i'n ei wneud oedd gofyn i chi beth oedd y sefyllfa dros y flwyddyn ddiwethaf, blwyddyn gyntaf eich cyfnod yn y swydd, o'i chymharu â'r tair blynedd flaenorol o dan eich rhagflaenydd. Yr hyn sydd gennyf i'w ddweud wrthych chi yw eich bod chi wedi mynd am yn ôl, o ran y tair blynedd diwethaf.

O ran coed, nid ydych chi wedi gallu ei gadarnhau, ond rwy'n amau, unwaith eto, nad ydych chi wedi cyrraedd y targed ar gyfer coetir newydd yng Nghymru. Nid oes dim yn digwydd ar frys o dan y Llywodraeth hon. Y goedwig genedlaethol—ydy, mae wedi cael ei chyhoeddi, ond nid yw wedi cael ei gwireddu eto. Ni fydd y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol yn cyhoeddi ei bapur cyflwr y genedl tan 2022—bedair blynedd ar ôl iddo gael ei greu; bydd y cwricwlwm cenedlaethol newydd yn cael ei weithredu flwyddyn yn ddiweddarach na'r disgwyl; ac nid yw'r trenau newydd, yr addawyd yn wreiddiol y bydden nhw mewn gwasanaeth y gwanwyn diwethaf, wedi ymddangos eto.

Wrth i ni gychwyn ein hunfed flwyddyn ar hugain o ddatganoli yng Nghymru, mae Cymru wedi blino ar gael ei rhedeg mewn modd mor araf. Onid oedd Alun Davies yn siarad ar ran y rhan fwyaf ohonom ni pan ddywedodd, wrth gyfeirio atoch chi, 'Roeddwn yn amlwg yn dymuno iddo fod yn fwy radical'?

Well, Llywydd, any idea that you can announce a national forest and it simply grows in front of you is farcical as a suggestion. The national forest is a 20-year programme and will require investment over that long period, and will be a major national asset to Wales.

The National Infrastructure Commission's reporting framework is the one recommended to us by the committee of the Assembly who investigated it, so we are simply reacting to the advice that the Assembly itself has given us.

This is a Government, Llywydd, with a radical programme that will keep this National Assembly fully and actively engaged throughout the rest of this year in a very challenging way. As we move to legislate to bring buses under public control, to put the new national curriculum on the statute book, to give private renters new protections here in Wales and to remove the defence of reasonable chastisement, right across this Government we will be taking action that this National Assembly will be involved in taking. It's a radical programme, it's a very, very committed and busy programme, and I look forward to working on it right through the year to come.

Wel, Llywydd, mae unrhyw syniad y gallwch chi gyhoeddi coedwig genedlaethol a'i bod yn tyfu o'ch blaen chi yn chwerthinllyd fel awgrym. Mae'r goedwig genedlaethol yn rhaglen 20 mlynedd a bydd angen buddsoddiad arni dros y cyfnod maith hwnnw, a bydd yn ased cenedlaethol pwysig i Gymru.

Fframwaith adrodd y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol yw'r un a argymhellwyd i ni gan bwyllgor y Cynulliad a ymchwiliodd iddo, felly y cwbl yr ydym ni'n ei wneud yw ymateb i'r cyngor y mae'r Cynulliad ei hun wedi ei roi i ni.

Llywodraeth yw hon, Llywydd, â rhaglen radical a fydd yn sicrhau bod y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn cymryd rhan lawn a gweithredol drwy gydol gweddill y flwyddyn hon mewn ffordd heriol iawn. Wrth i ni gymryd camau i ddeddfu i ddod â bysiau o dan reolaeth gyhoeddus, i roi'r cwricwlwm cenedlaethol newydd ar y llyfr statud, i roi amddiffyniadau newydd i rentwyr preifat yma yng Nghymru ac i ddileu amddiffyniad cosb resymol, ar draws y Llywodraeth gyfan hon, byddwn yn cymryd camau y bydd y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn rhan o'u cymryd. Mae'n rhaglen radical, mae'n rhaglen hynod ymroddedig a phrysur, ac rwy'n edrych ymlaen at weithio arni drwy gydol y flwyddyn i ddod.

Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.

Leader of the Brexit Party, Mark Reckless.

First Minister, as well as wishing you a happy new year, may I thank you, your Government and your party for what you have done to bring about Brexit? You put forward a plan for Brexit in name only, but when Theresa May offered it to you, including a customs union, you voted against it. Instead, you chose to gamble that you could engineer a second referendum by persuading the British people to elect Jeremy Corbyn as Prime Minister. With hindsight, do you regret that?

Prif Weinidog, yn ogystal â dymuno blwyddyn newydd dda i chi, a gaf i ddiolch i chi, eich Llywodraeth a'ch plaid am yr hyn yr ydych chi wedi ei wneud i sicrhau Brexit? Fe wnaethoch chi gyflwyno cynllun ar gyfer Brexit mewn enw yn unig, ond pan y'i cynigiwyd i chi gan Theresa May, gan gynnwys undeb tollau, fe wnaethoch chi bleidleisio yn ei erbyn. Yn hytrach, eich dewis oedd gamblo y gallech chi gynllwynio ail refferendwm trwy berswadio pobl Prydain i ethol Jeremy Corbyn yn Brif Weinidog y DU. O edrych yn ôl, a ydych chi'n difaru hynny?

13:55

Llywydd, the Member will have his own version of history. It's certainly not mine. While there was a moment when it was possible that we could have put the decision about Brexit back into the hands of the people who made it in the first place, I thought it was very important indeed to demonstrate once again what we said as a party in our manifesto in 2016, and said as a Government in 2016 in the referendum—that Wales's future was better off inside the European Union. While there was a possibility that that could have been put back to people in a referendum, it was very important indeed that we supported that possibility. That possibility is over. The new UK Government will take us out of the European Union at the end of this month and will bear the responsibility for the consequences.

Llywydd, bydd gan yr Aelod ei fersiwn ei hun o hanes. Nid dyna fu un i, yn sicr. Er bod adeg pan oedd yn bosibl y gallem ni fod wedi rhoi'r penderfyniad ynghylch Brexit yn ôl yn nwylo'r bobl a'i gwnaeth ef yn y lle cyntaf, roeddwn i'n credu ei bod hi'n bwysig dros ben i ddangos unwaith eto yr hyn a ddywedasom fel plaid yn ein maniffesto yn 2016, ac a ddywedasom fel Llywodraeth yn 2016 yn y refferendwm—bod dyfodol Cymru yn well ei byd y tu mewn i'r Undeb Ewropeaidd. Tra bod posibilrwydd y gallai hynny fod wedi cael ei roi yn ôl i bobl mewn refferendwm, roedd yn bwysig iawn yn wir ein bod ni'n cefnogi'r posibilrwydd hwnnw. Mae'r posibilrwydd hwnnw ar ben. Bydd Llywodraeth newydd y DU yn mynd â ni allan o'r Undeb Ewropeaidd ddiwedd y mis hwn ac yn ysgwyddo'r cyfrifoldeb am y canlyniadau.

I'm not sure whether the First Minister has an alternative history there, but I think the closest it came in the Commons was a vote where it was defeated despite the whole Cabinet abstaining on it. I recall your Counsel General here saying he was broadly content with the withdrawal agreement, and might just perhaps like a couple of changes and a non-binding political declaration, but nonetheless, Labour voted against that. You were offered the customs union negotiations by Theresa May and you decided to gamble, and my party won the ensuing European elections and the Conservatives won the ensuing general election. We are now going to have a Brexit, and not the Brexit in name only that you said you wanted. So, again, I thank you for what you've done to assist in that cause.

Despite the referendum result, despite last month's election result, and you didn't answer this question earlier—I thought you had yesterday, but can I just confirm for the record it is your intention to carry on voting against Brexit when we consider the legislative consent motion on the withdrawal Bill later this month? And as you set your continuity Corbyn course, do you intend to change anything because of how people voted? Have you learnt any lessons from the vote last month?

Nid wyf i'n siŵr a oes gan y Prif Weinidog hanes amgen yn y fan yna, ond rwy'n credu mai'r agosaf y daeth yn Nhŷ'r Cyffredin oedd pleidlais pan gafodd ei drechu er bod y Cabinet cyfan wedi ymatal arno. Rwy'n cofio eich Cwnsler Cyffredinol yn y fan yma yn dweud ei fod yn fodlon yn gyffredinol â'r cytundeb ymadael, ac efallai yr hoffai ddim ond ychydig o newidiadau a datganiad gwleidyddol nad oedd yn rhwymo, ond serch hynny, pleidleisiodd Llafur yn erbyn hynny. Cynigiwyd y trafodaethau undeb tollau i chi gan Theresa May a phenderfynasoch gamblo, ac enillodd fy mhlaid i yr etholiadau Ewropeaidd a ddilynodd ac enillodd y Ceidwadwyr yr etholiad cyffredinol a ddilynodd. Nawr rydym ni'n mynd i gael Brexit, ac nid Brexit mewn enw yn unig y dywedasoch chi eich bod ei eisiau. Felly, unwaith eto, diolchaf i chi am yr hyn yr ydych chi wedi ei wneud i gynorthwyo yn yr achos hwnnw.

Er gwaethaf canlyniad y refferendwm, er gwaethaf canlyniad etholiad y mis diwethaf, ac ni wnaethoch chi ateb y cwestiwn hwn yn gynharach—roeddwn i'n meddwl eich bod chi wedi gwneud hynny ddoe, ond a gaf i gadarnhau ar gyfer y cofnod mai eich bwriad yw parhau i bleidleisio yn erbyn Brexit pan fyddwn ni'n ystyried y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil ymadael yn ddiweddarach y mis hwn? Ac wrth i chi bennu eich trywydd parhad Corbyn, a ydych chi'n bwriadu newid unrhyw beth oherwydd sut y pleidleisiodd pobl? A ydych chi wedi dysgu unrhyw wersi o bleidlais y mis diwethaf?

Llywydd, the Member will have seen the legislative consent memorandum that was published yesterday. It analyses not Brexit, it analyses the European Union (Withdrawal Agreement) Bill. It comes to the conclusion that the Bill is not in a state that would allow the Government to recommend to the National Assembly that it should give its consent to that Bill, for the reasons set out in it. There will be an opportunity to debate that here on the floor of the National Assembly and we will see where the majority opinion in this Chamber rests.

Llywydd, bydd yr Aelod wedi gweld y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol a gyhoeddwyd ddoe. Nid Brexit y mae'n ei ddadansoddi, mae'n dadansoddi Bil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael). Daw i'r casgliad nad yw'r Bil mewn cyflwr a fyddai'n caniatáu i'r Llywodraeth argymell i'r Cynulliad Cenedlaethol y dylai roi ei gydsyniad i'r Bil hwnnw, am y rhesymau a nodir ynddo. Bydd cyfle i drafod hynny yma ar lawr y Cynulliad Cenedlaethol a chawn weld lle mae barn y mwyafrif yn y Siambr hon yn gorffwys.

Y Gronfa Ffyniant Gyffredin
The Shared Prosperity Fund

3. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Phrif Weinidog y DU ynghylch y Gronfa Ffyniant Gyffredin? OAQ54889

3. What discussions has the First Minister had with the UK Prime Minister regarding the Shared Prosperity Fund? OAQ54889

I thank the Member for that. I take every opportunity to raise the shared prosperity fund with the Prime Minister, both orally and in writing, and have done so again since the outcome of the 2019 general election.

Diolchaf i'r Aelod am hynna. Rwy'n manteisio ar bob cyfle i godi'r gronfa ffyniant gyffredin gyda Prif Weinidog y DU, ar lafar ac yn ysgrifenedig, ac rwyf i wedi gwneud hynny eto ers canlyniad etholiad cyffredinol 2019.

I thank the First Minister for that answer, and he's rightly stood very firmly on the principle of 'not a penny less, not a power lost' in respect of the shared prosperity fund. Yet, over the last year, there has been little if any real engagement by the UK Government with the Welsh Government, and little detail beyond that headline. Meanwhile, quietly but assiduously in the background, the regional investment Wales steering group, which I've got the privilege of chairing, has been scoping future funding proposals for Wales that would respect the distinct policy framework within Wales, respect the principles of devolution and subsidiarity to and beyond Cardiff Bay and this Senedd, and also respect the need to be responsive to local and regional priorities. But it also notes the need to work in a cross-border way on funding and initiatives across the UK and indeed across Europe in the future. So, the First Minister will not be surprised to hear that the steering group would welcome a much more open, transparent engagement from the newly elected UK Government, and the new Secretary of State for Wales, on the shared prosperity fund. Would he and the Brexit Minister now seek constructive and urgent engagement with the UK Government on these matters, but on the very clear terms as well of not a penny less, as was guaranteed to us, and not a power lost?

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna, ac mae wedi sefyll yn gadarn iawn, a hynny'n briodol, ar yr egwyddor 'dim ceiniog yn llai, dim un grym wedi'i golli' o ran y gronfa ffyniant gyffredin. Ac eto, yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, ychydig iawn o ymgysylltu, os o gwbl, a fu gan Lywodraeth y DU â Llywodraeth Cymru, a phrin fu'r manylion y tu hwnt i'r pennawd hwnnw. Yn y cyfamser, yn dawel ond yn ddyfal yn y cefndir, mae grŵp llywio buddsoddi rhanbarthol Cymru, yr wyf i â'r fraint o'i gadeirio, wedi bod yn cwmpasu cynigion ariannu ar gyfer Cymru yn y dyfodol a fyddai'n parchu'r fframwaith polisi ar wahân yng Nghymru, yn parchu egwyddorion datganoli a sybsidiaredd yng nghyswllt Bae Caerdydd a'r Senedd hon a'r tu hwnt iddynt, a hefyd yn parchu'r angen i ymateb i flaenoriaethau lleol a rhanbarthol. Ond mae hefyd yn nodi'r angen i weithio mewn ffordd drawsffiniol ar gyllid a mentrau ar draws y DU ac yn wir ar draws Ewrop yn y dyfodol. Felly, ni fydd y Prif Weinidog yn synnu o glywed y byddai'r grŵp llywio'n croesawu ymgysylltiad llawer mwy agored a thryloyw gan Lywodraeth newydd y DU, ac Ysgrifennydd Gwladol newydd Cymru, o ran y gronfa ffyniant gyffredin. A wnaiff ef a'r Gweinidog Brexit geisio ymgysylltiad adeiladol ac ar frys gyda Llywodraeth y DU ar y materion hyn nawr, ond ar delerau eglur iawn dim ceiniog yn llai hefyd, fel y sicrhawyd i ni, a dim un grym wedi'i golli?

I thank Huw Irranca-Davies for that, and can I begin, Llywydd, by thanking him and Members of the steering group for the very engaged piece of work that they have been involved in over the whole of last year? I know the group intends to meet again in February, and that we will have a formal consultation drawing on its proposals again in March, because the can that is the shared prosperity fund cannot go on being kicked down the road by this Government in the way that it was continuously kicked down the road by its predecessor.

Now, I've had a conversation with the new Secretary of State for Wales, Llywydd. He assured me that he was committed to working in a consensual way with the devolved administration, that he will be looking for ways of agreeing practical ways forward on key policy issues, and I take those assurances at face value and look forward to meeting him to discuss the shared prosperity fund and other matters of mutual interest. But, when we come to those discussions, it will have to be, as Huw Irranca-Davies has said, on the basis of the principles that we have already articulated here.

People in Wales who voted to leave the European Union were promised that Wales would not be a penny worse off. That must be delivered through the shared prosperity fund. Regional economic policy has been devolved to the National Assembly for Wales since 1999. It is not a new addition to the repertoire of responsibilities that this National Assembly holds, and when the shared prosperity fund is brought into the daylight and we all have a chance to be able to look at it properly and to debate it, then it must deliver that as well. But, the responsibility for deploying that money should be as close as possible to the place where the difference can be made.

That's what all the literature tells us about regional economic development, it's what the OECD, which we are working with on this, tells us too, and it's why the work of the steering group that Huw Irranca-Davies has chaired has been supported by the FSB, the WLGA, Universities Wales, HEFCW, the WCVA, as well as think tanks outside Wales like the Joseph Rowntree Foundation and the all-party parliamentary group at Westminster. Our principles are principles that are widely shared beyond this Chamber and we look for them to be honoured in the shared prosperity fund.

Diolchaf i Huw Irranca-Davies am hynna, ac a gaf i ddechrau, Llywydd, drwy ddiolch iddo ef ac Aelodau'r grŵp llywio am y darn o waith hynod ymgysylltiedig y maen nhw wedi cymryd rhan ynddo drwy  gydol y llynedd? Gwn fod y grŵp yn bwriadu cyfarfod eto ym mis Chwefror, ac y byddwn ni'n cael ymgynghoriad ffurfiol gan ddefnyddio ei gynigion unwaith eto ym mis Mawrth, oherwydd ni all y Llywodraeth hon barhau i oedi ynghylch mater y gronfa ffyniant gyffredin yn y ffordd y gwnaeth ei rhagflaenydd oedi yn ei chylch yn barhaus.

Nawr, rwyf i wedi cael sgwrs gydag Ysgrifennydd Gwladol newydd Cymru, Llywydd. Rhoddodd sicrwydd i mi ei fod wedi ymrwymo i weithio mewn ffordd gydsyniol gyda'r weinyddiaeth ddatganoledig, y bydd yn chwilio am ffyrdd o gytuno ar ffyrdd ymarferol ymlaen ar faterion polisi allweddol, ac rwy'n cymryd y sicrwydd hwnnw ar ei olwg ac edrychaf ymlaen at gyfarfod ag ef i drafod y gronfa ffyniant gyffredin a materion eraill sydd o ddiddordeb i'r ddwy ochr. Ond, pan fyddwn ni'n dod i'r trafodaethau hynny, bydd yn rhaid iddo fod, fel y dywedodd Huw Irranca-Davies, ar sail yr egwyddorion yr ydym ni eisoes wedi eu cyfleu yn y fan yma.

Addawyd i bobl yng Nghymru a bleidleisiodd i adael yr Undeb Ewropeaidd na fyddai Cymru yr un geiniog yn waeth ei byd. Mae'n rhaid i hynny gael ei sicrhau drwy'r gronfa ffyniant gyffredin. Datganolwyd polisi economaidd rhanbarthol i Gynulliad Cenedlaethol Cymru ers 1999. Nid yw'n ychwanegiad newydd at y gyfres o gyfrifoldebau sydd gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn, a phan ddaw'r gronfa ffyniant gyffredin i'r amlwg ac y caiff pawb ohonom ni gyfle i allu edrych arni'n iawn a'i thrafod, yna mae'n rhaid iddi gyflawni hynny hefyd. Ond, dylai'r cyfrifoldeb am ddefnyddio'r arian hwnnw fod mor agos â phosibl at y man lle gellir gwneud y gwahaniaeth.

Dyna'r hyn y mae'r holl lenyddiaeth yn ei ddweud wrthym ni am ddatblygu economaidd rhanbarthol, dyna mae'r OECD, yr ydym ni'n gweithio gydag ef ar hyn, yn ei ddweud wrthym ni hefyd, a dyna pam mae gwaith y grŵp llywio y mae Huw Irranca-Davies wedi ei gadeirio wedi cael ei gefnogi gan Ffederasiwn y Busnesau Bach, Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, Prifysgolion Cymru, CCAUC, CGGC, yn ogystal â melinau trafod y tu allan i Gymru fel Sefydliad Joseph Rowntree a'r grŵp seneddol hollbleidiol yn San Steffan. Mae ein hegwyddorion yn egwyddorion sy'n cael eu rhannu'n eang y tu hwnt i'r Siambr hon ac rydym ni'n disgwyl iddyn nhw gael eu hanrhydeddu yn y gronfa ffyniant gyffredin.

14:00

EU structural funds are, of course, only available to certain parts of Wales, and given what you've just said in your previous answer in terms of being aware that money's being spent and being decided here in Wales, I wonder, First Minister, if you would agree with me that the shared prosperity fund provides a new opportunity to invest in parts of Wales outside of the Valleys and the west of Wales—indeed, available to spend in such areas of Wales such as mid Wales. 

Wrth gwrs, dim ond i rannau penodol o Gymru y mae cronfeydd strwythurol yr UE ar gael, ac o ystyried yr hyn yr ydych chi newydd ei ddweud yn eich ateb blaenorol o ran bod yn ymwybodol bod arian yn cael ei wario ac yn cael ei benderfynu yma yng Nghymru, tybed, Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi bod y gronfa ffyniant gyffredin yn gyfle newydd i fuddsoddi mewn rhannau o Gymru y tu allan i'r Cymoedd a'r gorllewin—yn wir, ar gael i'w gwario mewn ardaloedd fel y canolbarth.

Well, Llywydd, done properly, a shared prosperity fund would have the potential to offer new flexibilities in the way that regional economic funding could be spent in Wales, and maybe that is geographical—although those parts of Wales that benefit from those funds now would certainly have something to say if they thought that the future was one in which the help that they have had to date was to be diluted.

But, there are other ways in which flexibilities could be applied were the shared prosperity fund to be properly designed, so that money from Europe has been available for certain purposes. And then maybe there are other purposes that would have a bigger regional economic development impact that we could use funding for in a different sort of fund. It's been difficult under European funding sometimes to combine funds that are in the hands of the Welsh Government for other purposes with European Union funding, and a shared prosperity fund, properly designed, could be more flexible about the way in which different funding streams could be brought together to have the impact that we need.

So, I don't disagree with the basic premise of Russell George's question, but done properly, there are new flexibilities that we may be able to find. They would have to be carefully thought through and agreed with delivery partners here in Wales to make sure that they didn't have unintended negative consequences as well as potentially new positive impacts. 

Wel, Llywydd, o'i wneud yn iawn, byddai gan gronfa ffyniant gyffredin y potensial i gynnig hyblygrwydd newydd yn y ffordd y gallai cyllid economaidd rhanbarthol gael ei wario yng Nghymru, ac efallai fod hynny'n ddaearyddol—er y byddai gan y rhannau hynny o Gymru sy'n elwa ar y cyllid hwnnw ar hyn o bryd yn sicr rhywbeth i'w ddweud pe bydden nhw'n credu bod y dyfodol yn un lle byddai'r cymorth y maen nhw wedi ei gael hyd yn hyn yn cael ei wanhau.

Ond, ceir ffyrdd eraill y gellid cyflwyno hyblygrwydd pe byddai'r gronfa ffyniant gyffredin yn cael ei chynllunio'n iawn, fel bod arian o Ewrop wedi bod ar gael at ddibenion penodol. Ac yna efallai bod dibenion eraill a fyddai'n cael effaith datblygu economaidd rhanbarthol mwy y gallem ni ddefnyddio cyllid ar ei gyfer mewn gwahanol fath o gronfa. Mae wedi bod yn anodd o dan gyllid Ewropeaidd weithiau i gyfuno cyllid sydd yn nwylo Llywodraeth Cymru at ddibenion eraill gyda chyllid yr Undeb Ewropeaidd, a gallai cronfa ffyniant gyffredin, o'i chynllunio yn briodol, fod yn fwy hyblyg o ran y ffordd y gellid dod â gwahanol ffrydiau ariannu at ei gilydd i gael yr effaith sydd ei hangen arnom.

Felly, nid wyf i'n anghytuno â rhagosodiad sylfaenol cwestiwn Russell George, ond o'i wneud yn iawn, mae'n bosibl y bydd hyblygrwydd newydd y gallwn ni ddod o hyd iddo. Byddai'n rhaid ei ystyried yn ofalus a chytuno arno gyda phartneriaid darparu yma yng Nghymru i wneud yn siŵr na fyddai'n cael canlyniadau negyddol anfwriadol yn ogystal ag effeithiau cadarnhaol newydd posibl.

Os gaf i wthio ychydig bach ymhellach ar hynny, rydyn ni yn symud tuag at fywyd y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd rŵan, a rydyn ni'n gorfod edrych ar warchod buddiannau Cymru yn y cyd destun newydd hwnnw, a rydyn ni i gyd yn gytûn nad dim ond faint o arian ddaw yn lle arian yr Undeb Ewropeaidd sy'n bwysig, ond sut mae'r arian hwnnw yn cael ei wario. Ond, rydych chi'n sôn yn y fan yna am yr hyblygrwydd newydd a allai ddod mewn rhai meysydd. Pa sicrwydd ydych chi wedi'i gael hyd yma a pha fygythiadau ydych chi wedi sylwi arnyn nhw hyd yma ar yr egwyddor hwnnw y dylai blaenoriaethau gael eu gosod a phenderfyniadau gwariant gael eu gwneud yng Nghymru dan y gronfa newydd?

If I could push you a little further on that, we are moving towards life outside the European Union now, and we do have to look at safeguarding Welsh interests in that new context, and we are all agreed that it's not just how much money comes to replace EU funding that's important, but how those funds are spent. You mention there that new flexibility that could emerge in certain areas, but what assurance have you received so far and what threats have you identified to date in terms of that principle that priorities should be set and decisions on expenditure should be made in Wales under this new fund?

14:05

Wel, dŷn ni ddim wedi cael sicrwydd o gwbl am unrhyw agwedd o'r gronfa newydd, a does dim manylion ym maniffesto'r parti Ceidwadol, a dŷn ni ddim wedi clywed dim byd eto gan y Llywodraeth newydd. Dyna pam y dywedais i mae'n hollol bwysig i'r Llywodraeth newydd gyhoeddi'r manylion a siarad gyda ni am y manylion. Bydd yn rhaid i ni yma yng Nghymru—ac nid jest yn y Llywodraeth, ond gyda phob un sydd wedi bod yn rhan mor bwysig yn y ffordd rydym ni wedi gwario'r arian sydd wedi bod gyda ni o dan yr Undeb Ewropeaidd—fod yn glir am beth yw awgrymiadau'r Llywodraeth newydd, i roi sicrwydd i ni am yr egwyddorion rydym ni wedi sôn amdanynt heddiw, a chydweithio gyda ni i gynllunio cynllun effeithiol am y dyfodol.

Well, we haven't been given any assurances about any aspect of the new fund, and there are no details in the Conservative Party manifesto, and we haven't heard anything yet from the new Government. And that is why I said that it's crucial that the new Government publishes the details and talks to us about those details. We here in Wales—and not just in the Government, but with everybody that's been such an important part of the way in which we've spent the European funding—we will all have to be clear about the new Government's proposals, to give us an assurance about the principles that we've mentioned today, and also they must collaborate with us to plan an effective strategy for the future.

Bil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael)
The European Union (Withdrawal Agreement) Bill

4. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r goblygiadau i Gymru sy'n deillio o Fil yr UE (Cytundeb Ymadael)? OAQ54890

4. What assessment has the Welsh Government made of the implications for Wales arising from the European Union (Withdrawal Agreement) Bill? OAQ54890

I thank Delyth Jewell for that, Llywydd. The Welsh Government's position on the European Union (Withdrawal Agreement) Bill was set out in the legislative consent memorandum published yesterday. It does not recommend that the Senedd gives its consent to this Bill.

Diolchaf i Delyth Jewell am hynna, Llywydd. Cyflwynwyd safbwynt Llywodraeth Cymru ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael) yn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol a gyhoeddwyd ddoe. Nid yw'n argymell bod y Senedd yn rhoi ei chydsyniad i'r Bil hwn.

I thank the First Minister for that answer. We had an interesting discussion in the external affairs committee yesterday about the LCM for this Bill, where you explained your thinking on that very clearly. Now, I've since read the LCM, and I broadly agree with your analysis. Plaid Cymru accepts that Brexit is going to happen, but that doesn't mean that Boris Johnson should be given carte blanche to impose damaging impositions on Wales, dilute workers' rights or remove parliamentary scrutiny.

I'm particularly concerned about the lack of restriction on the power that the Ireland-Northern Ireland protocol gives to the Secretary of State, since it would allow them, in theory, to amend the Government of Wales Act without this Senedd's consent. So, First Minister, can you give me your assurance that your Government will make categorically clear to the UK Government, in this Thursday's meeting of the JMC(EN), that this is wholly unacceptable and demand that the Bill be amended so that this specific power can never be used?

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Cawsom drafodaeth ddiddorol yn y pwyllgor materion allanol ddoe ynglŷn â'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil hwn, pryd y gwnaethoch chi esbonio eich syniadau ar hynny yn eglur iawn. Nawr, rwyf i wedi darllen y memorandwm ers hynny, ac rwy'n cytuno yn gyffredinol gyda'ch dadansoddiad. Mae Plaid Cymru yn derbyn bod Brexit yn mynd i ddigwydd, ond nid yw hynny'n golygu y dylai Boris Johnson gael rhwydd hynt i orfodi beichiau niweidiol ar Gymru, i wanhau hawliau gweithwyr nac i ddileu craffu seneddol.

Rwy'n pryderu'n arbennig am y diffyg cyfyngiad ar y grym y mae protocol Iwerddon-Gogledd Iwerddon yn ei roi i'r Ysgrifennydd Gwladol, gan y byddai'n caniatáu iddo, mewn egwyddor, ddiwygio Deddf Llywodraeth Cymru heb ganiatâd y Senedd hon. Felly, Prif Weinidog, a allwch chi fy sicrhau y bydd eich Llywodraeth yn ei gwneud yn gwbl eglur i Lywodraeth y DU, yng nghyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) ddydd Iau, fod hyn yn hollol annerbyniol ac yn mynnu bod y Bil yn cael ei ddiwygio fel na ellir byth defnyddio'r grym penodol hwn?

I thank Delyth Jewell for that. I was asked in the committee yesterday, Llywydd, whether I had any sense of hierarchy amongst the objections to the Bill that are set out in the memorandum. I was reluctant to put them in that sort of order, but it is quite certainly unacceptable, and ought to be unacceptable to every Member of this Assembly, that the withdrawal agreement Bill provides a power to the Secretary of State to amend, by secondary legislation, the primary legislation that has established this National Assembly for Wales, and could do that without our consent at all. Now, that is a completely unacceptable power. It ought not to be in this Bill. It's not there because of the National Assembly for Wales; it's there, as Delyth Jewell explained, because of the Ireland-Northern Ireland protocol. It would be at no cost to the UK Government to make it clear that it does not intend to use that power in relation to the National Assembly for Wales, and that is what it should do.

Now, my colleague the Counsel General and Brexit Minister has written on more than one occasion on exactly this matter to Mr Barclay, the Secretary of State at the Department for Exiting the European Union. It will be a subject for conversation at the JMC(EN) on Thursday. Any Government that has won an election has a mandate, Llywydd, and that's why we accept that we are leaving the European Union, but a mandate is not a blank cheque or a carte blanche, and it is not right that a Government should believe that it is beyond scrutiny or beyond challenge. Certainly, we will be making sure that that challenge is firmly put to the UK Government at every opportunity.

Diolchaf i Delyth Jewell am hynna. Gofynnwyd i mi yn y pwyllgor ddoe, Llywydd, a oedd gen i unrhyw synnwyr o hierarchaeth ymhlith y gwrthwynebiadau i'r Bil a nodir yn y memorandwm. Roeddwn i'n amharod i'w rhoi nhw yn y math hwnnw o drefn, ond mae'n sicr yn annerbyniol, a dylai fod yn annerbyniol i bob Aelod o'r Cynulliad hwn, bod y Bil cytundeb ymadael yn rhoi'r grym i'r Ysgrifennydd Gwladol ddiwygio, drwy is-ddeddfwriaeth, y ddeddfwriaeth sylfaenol sydd wedi sefydlu'r Cynulliad Cenedlaethol Cymru hwn, ac a allai wneud hynny heb ein caniatâd ni o gwbl. Nawr, mae hwnnw'n rym cwbl annerbyniol. Ni ddylai fod yn y Bil hwn. Nid yw yno oherwydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru; mae yno, fel yr eglurodd Delyth Jewell, oherwydd protocol Iwerddon-Gogledd Iwerddon. Ni fyddai'n costio dim i Lywodraeth y DU ei gwneud yn eglur nad yw'n bwriadu defnyddio'r grym hwnnw o ran Cynulliad Cenedlaethol Cymru, a dyna y dylai ei wneud.

Nawr, mae fy nghydweithiwr, y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit, wedi ysgrifennu ar fwy nag un achlysur ar yr union fater hwn at Mr Barclay, yr Ysgrifennydd Gwladol yn yr Adran dros Ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Bydd yn destun sgwrs yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) ddydd Iau. Mae gan unrhyw Lywodraeth sydd wedi ennill etholiad fandad, Llywydd, a dyna pam yr ydym ni'n derbyn ein bod ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, ond nid yw mandad yn siec wag nac yn rhwydd hynt, ac nid yw'n iawn y dylai Llywodraeth gredu ei bod y tu hwnt i graffu a'r tu hwnt i her. Yn sicr, byddwn yn sicrhau bod yr her honno'n cael ei chyfleu'n gadarn i Lywodraeth y DU ar bob cyfle.

Do you accept that we now have a UK Conservative Government with a majority, a decent majority, and a clear mandate to get Brexit done? And on that basis, instead of carping and trying to have the old arguments that, frankly, were taking place before the general election, isn't it about time that you and your Government moved on, joined team UK, and batted on the same side as the UK Government to get the best Brexit deal possible as we leave the European Union? I'm glad that we're leaving the European Union on 31 January, that's what the people of Wales voted for and it's about time we implemented it and we had a Welsh Government that got behind that vision too.

A ydych chi'n derbyn bod gennym ni bellach Lywodraeth Geidwadol y DU sydd â mwyafrif, mwyafrif pendant, a mandad eglur i sicrhau bod Brexit yn digwydd? Ac ar y sail honno, yn hytrach na chwyno a cheisio cael yr hen ddadleuon a oedd, a bod yn blaen, yn digwydd cyn yr etholiad cyffredinol, onid yw'n hen bryd i chi a'ch Llywodraeth symud ymlaen, ymuno â thîm y DU, a batio ar yr un ochr â Llywodraeth y DU i gael y cytundeb Brexit gorau posibl wrth i ni adael yr Undeb Ewropeaidd? Rwy'n falch ein bod ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd ar 31 Ionawr, dyna'r hyn y pleidleisiodd pobl Cymru drosto ac mae'n bryd i ni ei weithredu ac i ni gael Llywodraeth Cymru sy'n cefnogi'r weledigaeth honno hefyd.

14:10

Well, Llywydd, of course I understand that the Member is in favour of leaving the European Union, and he now has a Government that will deliver for him what he has wished for. That doesn't mean, surely—that, surely, does not mean that he believes that his Government in Westminster is beyond questioning? That it is somehow wrong that we should say to them that giving the Secretary of State the power to amend the devolution settlement by secondary legislation is something that is not acceptable to the National Assembly for Wales.

On this side, we certainly say that the protection for workers' rights that was in his Conservative Government's last withdrawal Bill—and no doubt he supported that Bill at its time—the fact that those workers' rights protections have disappeared from this Bill is not acceptable to us. It was acceptable to him when it was in the Bill, it's acceptable to him when it's not in the Bill—anything that his Government does will be acceptable to him, but it won't be acceptable to us.

The fact that we reached an agreement with his previous Government on the independent monitoring authority to make sure that there would be somebody on the monitoring authority who would understand and represent Welsh interests—we were glad to reach that agreement. But the new Bill allows a Secretary of State to hive off the responsibilities of the independent monitoring authority to another public body without any safeguard for Welsh interests at all. That is not acceptable to us. That's why we will be scrutinising this legislation, trying to get it improved, so that it works better for Wales. And there is absolutely nothing wrong in us carrying out our democratic duty in that way.

Wel, Llywydd, rwy'n deall wrth gwrs bod yr aelod o blaid gadael yr Undeb Ewropeaidd, a bod ganddo erbyn hyn Lywodraeth a fydd yn cyflawni drosto yr hyn y mae wedi dymuno ei gael. Nid yw hynny'n golygu, does bosib—nid yw hynny, does bosib, yn golygu ei fod yn credu bod ei Lywodraeth yn San Steffan y tu hwnt i gwestiynu? Ei bod yn anghywir rywsut i ni ddweud wrthyn nhw bod rhoi'r grym i'r Ysgrifennydd Gwladol ddiwygio'r setliad datganoli drwy is-ddeddfwriaeth yn rhywbeth nad yw'n dderbyniol i Gynulliad Cenedlaethol Cymru.

Ar yr ochr hon, rydym ni'n sicr yn dweud bod yr amddiffyniad i hawliau gweithwyr a oedd ym Mil ymadael diwethaf ei Lywodraeth Geidwadol—ac nid oes amheuaeth ei fod wedi cefnogi'r Bil hwnnw ar y pryd—nid yw'r ffaith bod yr amddiffyniadau hynny i hawliau gweithwyr wedi diflannu o'r Bil hwn yn dderbyniol i ni. Roedd yn dderbyniol iddo fe pan yr oedd yn y Bil, mae'n dderbyniol iddo fe pan nad yw yn y Bil—bydd unrhyw beth y bydd ei Lywodraeth yn ei wneud yn dderbyniol iddo fe, ond ni fydd yn dderbyniol i ni.

Y ffaith ein bod ni wedi dod i gytundeb gyda'i Lywodraeth flaenorol ar yr awdurdod monitro annibynnol i wneud yn siŵr y byddai rhywun yn yr awdurdod monitro a fyddai'n deall ac yn cynrychioli buddiannau Cymru—roeddem ni'n falch o ddod i'r cytundeb hwnnw. Ond mae'r Bil newydd yn caniatáu i Ysgrifennydd Gwladol roi cyfrifoldebau'r awdurdod monitro annibynnol i gorff cyhoeddus arall heb unrhyw ddiogelwch i fuddiannau Cymru o gwbl. Nid yw hynny'n dderbyniol i ni. Dyna pam y byddwn ni'n craffu ar y ddeddfwriaeth hon, gan geisio sicrhau ei bod yn cael ei gwella, fel ei bod yn gweithio'n well i Gymru. Ac nid oes dim o gwbl o'i le yn y ffaith ein bod ni'n cyflawni ein dyletswydd ddemocrataidd yn y ffordd honno.

First Minister, as you just said, we discussed this matter at length in the committee yesterday when you asserted that, by recommending to the Assembly that its legislative consent is not given, you are not expecting a constitutional crisis. If the Assembly does refuse its consent, as you want, what do you think the consequences will be?

Prif Weinidog, fel yr ydych chi newydd ei ddweud, trafodwyd y mater hwn gennym yn drylwyr yn y pwyllgor ddoe pan wnaethoch chi haeru, drwy argymell i'r Cynulliad na roddir ei gydsyniad deddfwriaethol, nad ydych chi'n disgwyl argyfwng cyfansoddiadol. Os bydd y Cynulliad yn gwrthod ei gydsyniad, fel y dymunwch, beth fydd y canlyniadau yn eich barn chi?

What I said in the committee, Llywydd, was that this is not a Government that is looking for a constitutional crisis. We are not objecting to the European withdrawal agreement Bill in order to pick a quarrel with the new UK Government. We are simply exercising the democratic rights that this National Assembly has to consider the Bill and to vote on it. And if a majority of Members of this National Assembly choose not to provide consent, that will be a very important statement of the democratic decision that this body will have come to. There will be consequences, Llywydd, of that of course. The UK Government will have to decide whether, for the first time in 20 years, it overrides the democratically expressed view of the National Assembly for Wales. That is a really important decision and it can't be expected to be consequence free.

Yr hyn a ddywedais yn y pwyllgor, Llywydd, oedd nad Llywodraeth sy'n edrych am argyfwng cyfansoddiadol yw hon. Nid ydym yn gwrthwynebu'r Bil cytundeb ymadael Ewropeaidd er mwyn cael ffrae gyda Llywodraeth newydd y DU. Y cwbl yr ydym ni'n ei wneud yw arfer yr hawliau democrataidd sydd gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn i ystyried y Bil a phleidleisio arno. Ac os bydd mwyafrif Aelodau'r Cynulliad Cenedlaethol hwn yn dewis peidio â rhoi cydsyniad, bydd hwnnw'n ddatganiad pwysig iawn o'r penderfyniad democrataidd y bydd y corff hwn wedi ei wneud. Bydd canlyniadau, Llywydd, wrth gwrs. Bydd yn rhaid i Lywodraeth y DU benderfynu a fydd, am y tro cyntaf mewn 20 mlynedd, yn diystyru'r farn a fynegwyd yn ddemocrataidd gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Mae hwnnw'n benderfyniad pwysig iawn ac ni ellir disgwyl iddo fod yn rhydd o ganlyniadau.

First Minister, we all know that the withdrawal agreement that the Bill is there to implement actually was negotiated in October by the Prime Minister with the EU. Nothing's changed since that negotiation. We had a Bill put forward by the Prime Minister in October that failed, and he no longer decided to proceed with that particular Bill. He came back with a Bill, following his victory in the December election, with major changes to that Bill. Do you agree with me and have concerns that those changes have actually weakened the rights of people in this country as a consequence, and also weakens the scrutiny of the future negotiations with the EU that the UK Government intends to have?

Prif Weinidog, rydym ni i gyd yn gwybod bod y cytundeb ymadael y mae'r Bil yno i'w weithredu wedi cael ei negodi ym mis Hydref gan y Prif Weinidog gyda'r UE mewn gwirionedd. Does dim byd wedi newid ers y trafodaethau hynny. Roedd gennym ni Fil a gyflwynwyd gan Brif Weinidog y DU ym mis Hydref a fethodd, a phenderfynodd wedyn na fyddai'n bwrw ymlaen â'r Bil penodol hwnnw. Daeth yn ôl gyda Bil, yn dilyn ei fuddugoliaeth yn etholiad mis Rhagfyr, gyda newidiadau mawr i'r Bil hwnnw. A ydych chi'n cytuno â mi ac yn pryderu bod y newidiadau hynny mewn gwirionedd wedi gwanhau hawliau pobl yn y wlad hon o ganlyniad, a hefyd yn gwanhau'r craffu ar y trafodaethau yn y dyfodol gyda'r UE y mae Llywodraeth y DU yn bwriadu eu cael?

Well, Llywydd, David Rees makes a really important point. The changes are to a Bill that the Prime Minister himself put in front of the House of Commons only in October—the Bill he was then prepared to support. The changes in the most recent version of the Bill make things worse from the point of view of Wales and not better. Why has the Prime Minister reneged on the commitment that he made in October on unaccompanied child refugees? Why has that been taken out of this Bill? Why has the parliamentary oversight that he was prepared to agree in October, why has that been taken out of this Bill now? Why when there was an agreement with his predecessor that a transition period could be extended if the United Kingdom believed it was in the United Kingdom's interests for it to be extended—nobody was imposing an extension, it was if a UK Government believed it was the right thing to do—why is he denying his own Government the ability to do that? On so many points set out in our legislative consent memorandum, this Bill is a worse Bill than the same Prime Minister produced in October.

Wel, Llywydd, mae David Rees yn gwneud pwynt pwysig iawn. Mae'r newidiadau i Fil a gyflwynwyd gan Brif Weinidog y DU ei hun gerbron Tŷ'r Cyffredin ddim ond ym mis Hydref—y Bil yr oedd yn barod i'w gefnogi ar y pryd. Mae'r newidiadau yn fersiwn ddiweddaraf y Bil yn gwneud pethau'n waeth o safbwynt Cymru ac nid yn well. Pam mae Prif Weinidog y DU wedi torri'r ymrwymiad a wnaeth ym mis Hydref ar ffoaduriaid sy'n blant ar eu pennau eu hunain? Pam y tynnwyd hynny o'r Bil hwn? Pam mae'r trosolwg seneddol yr oedd yn barod i gytuno arno ym mis Hydref, pam mae hwnnw wedi ei dynnu o'r Bil hwn nawr? Pam, pan roedd cytundeb gyda'i ragflaenydd y gellid ymestyn cyfnod pontio pe byddai'r Deyrnas Unedig yn credu ei fod er budd y Deyrnas Unedig iddo gael ei ymestyn—nid oedd neb yn gorfodi estyniad, roedd pe byddai Llywodraeth y DU yn credu mai dyna fyddai'r peth iawn i'w wneud—pam mae'n amddifadu ei Lywodraeth ei hun o'r gallu i wneud hynny? Ar gynifer o bwyntiau a nodir yn ein memorandwm cydsyniad deddfwriaethol, mae'r Bil hwn yn Fil gwaeth na'r un a luniwyd gan yr un Prif Weinidog ym mis Hydref.

14:15
Gofal Cymdeithasol drwy Gyfrwng y Gymraeg
Welsh-medium Social Care

5. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad ar y ddarpariaeth gofal cymdeithasol drwy gyfrwng y Gymraeg? OAQ54864

5. Will the First Minister provide an update on the provision of Welsh-medium social care? OAQ54864

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae gan 38 y cant o weithwyr cymdeithasol sy'n cael eu rheoleiddio gan Arolygiaeth Gofal Cymru allu yn yr iaith Gymraeg. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithredu i annog mwy o siaradwyr Cymraeg i weithio yn y sector pwysig hwn.

I thank the Member for the question. Thirty-eight per cent of social workers that are regulated by Care Inspectorate Wales have the ability to speak Welsh. The Welsh Government is working to encourage more Welsh speakers to work in this important sector.

Mae'r ffaith y gall bwrdd iechyd sy'n gweithredu o dan safonau'r iaith Gymraeg hyd yn oed ystyried symud claf dementia Cymraeg ei iaith i Loegr lle na fyddai gofal yn y Gymraeg, mae hynny yn brawf diamheuol fod safonau'r Gymraeg yn y maes iechyd yn gwbl, gwbl ddiffygiol. Dyma ddigwyddodd dros y Nadolig yn achos claf dementia oedrannus o Ynys Môn. Mae Plaid Cymru ac eraill wedi dadlau o'r cychwyn cyntaf fod y safonau iechyd yn llawer rhy wan. Onid ydy'r achos yma yn golygu bod yn rhaid cyflwyno safonau newydd, cadarn a hynny ar frys? Ac onid ydy'r achos yma hefyd yn profi diffyg dealltwriaeth am bwysigrwydd gofal yn y Gymraeg? Mae'r achos yn dangos bod y Gymraeg yn cael ei gweld fel rhywbeth ymylol neu ddymunol i'r gofal yn hytrach nag yn rhan hanfodol ohono fo o safbwynt diogelwch ac ansawdd bywyd yr unigolion. Beth ydych chi'n bwriadu ei wneud er mwyn gwreiddio'r egwyddor pwysig yma yn ein cyfundrefn gofal ac iechyd yng Nghymru?

The fact that a health board operating under Welsh language standards could even consider moving a dementia patient who is Welsh speaking to England where care through the medium of Welsh would not be available, that is undoubted proof that Welsh language standards in health are entirely deficient. This is what happened over the Christmas period in the case of an elderly dementia patient from Ynys Môn. Plaid Cymru and others have argued from the very outset that the health standards are far too weak. Doesn't this case mean that we must introduce new standards that are firm and robust, and to do so as a matter of urgency? And doesn't this case also prove that there is a lack of understanding of the importance of Welsh-medium care? The case demonstrates that the Welsh language is seen as something that is peripheral or desirable in terms of care rather than being a central part of that care in terms of the quality of life and safety of those individuals involved. So, what do you intend to do in order to ensure that this important principle is rooted in our health and care regime in Wales?

Wel, Llywydd, mae'n un peth i ddweud bod achos yna i wneud mwy yn y maes i reoleiddio sut mae'r iaith Gymraeg yn cael ei defnyddio yn y maes iechyd, ac y mae lan i bob un ohonom ni i gytuno neu anghytuno â hwnna, ond beth dwi ddim yn cytuno â'r Aelod arno yw i dreial tynnu'r achos gyffredinol i'r un achos o'r claf yn Ynys Môn. Fel dwi'n deall, mae e'n dal i fyw yma yng Nghymru; dydy e ddim wedi symud. A'r rhesymau oedd rhesymau clinigol. Dyna pam roedd y penderfyniad wedi cael ei wneud. Nawr, mae'r sefyllfa wedi gwella, mae'r claf ei hun wedi gwella ac mae'n bosib i roi triniaeth iddo fe yma yng Nghymru. 

Well, Llywydd, it's one thing to say that there is a case to do more in terms of regulating how the Welsh language should be used in the health sector, and it's up to each one of us to agree or disagree with that, but what I don't agree with the Member on is trying to reflect the general situation from the specific case of a patient in Ynys Môn. As I understand it, he still resides in Wales; he hasn't moved. And the reasons were clinical reasons. That was why the decision had been taken. Now, the situation has improved and the patient himself has improved and it's possible to treat him here in Wales.

The patient, as I understand it, and I'm relying on the most recent information I have, the patient himself remains being looked after in Wales, and the reason that it was considered that he might need to be cared for outside Wales was for clinical and safety reasons. But the individual's condition has improved to the point where it remains possible, as is of course preferable, that he should remain looked after here in Wales. That individual case does not give rise to the general conclusions that the Member tried to draw from it.

The general case she makes is different and there's a proper debate to be had there about whether the current state of the regulations we have are sufficient to guarantee—. And let me say that I agree entirely with the final things that Siân Gwenllian said: that receiving a service through the language of your choice is not an optional extra in Wales. It is a fundamental part of you receiving the care that you need. Sometimes, there will be clinical reasons why care outside Wales is required for somebody and then an individual decision has to be made. But the general point that Siân Gwenllian made is one that I believe in and that Government believes in: that the ability to receive a service through the medium of English or Welsh, of your choice, is a choice for the patient to make and it should be honoured.

Mae'r claf, fel yr wyf i'n ei deall hi, ac rwy'n dibynnu ar y wybodaeth ddiweddaraf sydd gen i, mae'r claf ei hun yn dal i dderbyn gofal yng Nghymru, ac roedd y rheswm yr ystyriwyd y gallai fod angen gofal arno y tu allan i Gymru am resymau clinigol a diogelwch. Ond mae cyflwr yr unigolyn wedi gwella i'r pwynt lle mae'n dal yn bosibl, fel sy'n ddymunol wrth gwrs, y dylai barhau i dderbyn gofal yma yng Nghymru. Nid yw'r achos unigol hwnnw yn arwain at y casgliadau cyffredinol y ceisiodd yr Aelod eu tynnu ohono.

Mae'r ddadl gyffredinol y mae'n ei gwneud yn wahanol ac mae dadl briodol i'w chael yn hynny o beth ynghylch pa un a yw sefyllfa bresennol y rheoliadau sydd gennym ni yn ddigonol i sicrhau—. A gadewch i mi ddweud fy mod i'n cytuno'n llwyr â'r pethau olaf a ddywedodd Siân Gwenllian: nad dewis atodol yng Nghymru yw cael gwasanaeth drwy eich iaith o ddewis. Mae'n rhan sylfaenol ohonoch chi'n cael y gofal sydd ei angen arnoch. Weithiau, bydd rhesymau clinigol pam mae angen gofal y tu allan i Gymru ar gyfer rhywun ac yna mae'n rhaid gwneud penderfyniad unigol. Ond mae'r pwynt cyffredinol a wnaeth Siân Gwenllian yn un yr wyf i'n credu ynddo ac y mae'r Llywodraeth yn credu ynddo: bod y gallu i gael gwasanaeth trwy gyfrwng y Gymraeg neu'r Saesneg, o'ch dewis chi, yn ddewis i'r claf ei wneud a dylid ei anrhydeddu.

14:20
Lefelau Staff Nyrsio
Nurse Staffing Levels

6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am lefelau staff nyrsio yng Nghymru? OAQ54861

6. Will the First Minister make a statement on nurse staffing levels in Wales? OAQ54861

Llywydd, the number of nurses and midwives on the professional register in Wales grew by 500 between April and September last year—the strongest rate of growth of any of the four UK nations. 

Llywydd, bu cynnydd o 500 i nifer y nyrsys a bydwragedd ar y gofrestr broffesiynol yng Nghymru rhwng mis Ebrill a mis Medi y llynedd—y gyfradd dwf gryfaf o blith unrhyw un o bedair gwlad y DU.

Thank you for the reply, Minister, but recently, the Royal College of Nursing in Wales produced a report on the implementation of the Nurse Staffing Levels (Wales) Act, and the report states that the nursing workforce in Wales is facing a national crisis with a high number of vacancies and the prospect of significant losses of nurses to retirement over the next five to 10 years in Wales. The RCN also called on the Welsh Government to focus on improving nurse retention through ensuring safe nurse staffing levels, access to professional development and implementation of measures to support well-being, good rates of pay, flexible working hours and opportunities. First Minister, what action is your Government taking to develop a retention strategy to alleviate the crisis in nurse staffing levels in Wales, please?

Diolch am yr ateb, Gweinidog, ond yn ddiweddar, lluniodd Coleg Nyrsio Brenhinol Cymru adroddiad ar weithrediad Deddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru), ac mae'r adroddiad yn dweud bod y gweithlu nyrsio yng Nghymru yn wynebu argyfwng cenedlaethol gyda nifer fawr o swyddi gwag a'r posibilrwydd o golledion sylweddol o nyrsys i ymddeoliad dros y pump i 10 mlynedd nesaf yng Nghymru. Galwodd y Coleg Nyrsio Brenhinol hefyd ar Lywodraeth Cymru i ganolbwyntio ar wella'r gallu i gadw nyrsys drwy sicrhau lefelau diogel o staff nyrsio, mynediad at ddatblygiad proffesiynol a gweithredu mesurau i gefnogi llesiant, cyfraddau tâl da, oriau gweithio hyblyg a chyfleoedd. Prif Weinidog, pa gamau mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i ddatblygu strategaeth cadw staff i liniaru'r argyfwng o ran lefelau staff nyrsio yng Nghymru, os gwelwch yn dda?

Llywydd, it is because we understand the age profile of the nursing profession in Wales that we have increased the number of training places in Wales by 89 per cent since 2014, and when it comes to retention, Llywydd, we have retained nurse bursaries here in Wales, while his party abandoned them across our border and is having to reintroduce them again to make good their mistake. Now, the Royal College of Nursing, of course, has welcomed the announcement made just before Christmas by my colleague the health Minister that we will, in this Assembly term, extend the scope of the nurse staffing levels Act here in Wales from the acute medical and surgical adult wards, which is where it began, to inpatient paediatric wards before the end of this Assembly term, and the Minister has extended as well funding for the work that is going on for further extension of that Act to adult mental health inpatient wards, to health visiting and to district nursing. That's why having 500 more nurses and midwives in the Welsh NHS in a six-month period between April and September last year is so important. That's part of the reason why we are able to move ahead with extending the scope of that very important Act.

Llywydd, oherwydd ein bod ni'n deall proffil oedran y proffesiwn nyrsio yng Nghymru yr ydym ni wedi cynyddu nifer y lleoedd hyfforddi yng Nghymru gan 89 y cant ers 2014, a phan ddaw'n fater o gadw staff, Llywydd, rydym ni wedi cadw bwrsariaethau nyrsys yma yng Nghymru, tra bod ei blaid ef wedi cefnu arnyn nhw ar draws ein ffin ac yn gorfod eu hailgyflwyno eto i wneud iawn am eu camgymeriad. Nawr, mae'r Coleg Nyrsio Brenhinol, wrth gwrs, wedi croesawu'r cyhoeddiad a wnaed ychydig cyn y Nadolig gan fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog iechyd, y byddwn, yn y tymor Cynulliad hwn, yn ymestyn cwmpas y Ddeddf lefelau staff nyrsio yma yng Nghymru o'r wardiau meddygol a llawfeddygol acíwt i oedolion, sef lle y dechreuodd, i wardiau pediatrig cleifion mewnol cyn diwedd tymor y Cynulliad hwn, ac mae'r Gweinidog wedi ymestyn hefyd y cyllid ar gyfer y gwaith sy'n cael ei wneud i ymestyn y Ddeddf honno ymhellach i wardiau iechyd meddwl i oedolion sy'n gleifion mewnol, i ymwelwyr iechyd ac i nyrsio ardal. Dyna pam mae cael 500 yn rhagor o nyrsys a bydwragedd yn GIG Cymru mewn cyfnod o chwe mis rhwng mis Ebrill a mis Medi y llynedd mor bwysig. Mae hynny'n rhan o'r rheswm pam yr ydym ni'n gallu bwrw ymlaen ag ymestyn cwmpas y Ddeddf bwysig iawn honno.

Cyllid Teg i Gymru
Fair Funding for Wales

7. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Phrif Weinidog y DU ynghylch sicrhau cyllid teg i Gymru? OAQ54876

7. What discussions has the First Minister had with the UK Prime Minister in respect of ensuring fair funding for Wales? OAQ54876

Llywydd, repeated assurances have been sought from both the Prime Minister and the Treasury that his Government will distribute spending power across the United Kingdom in a way that allows an equivalent level and quality of public goods and services to be provided in each of the four nations.

Llywydd, ceisiwyd sicrwydd dro ar ôl tro gan Brif Weinidog y DU a'r Trysorlys y bydd ei Lywodraeth yn dosbarthu grym gwario ar draws y Deyrnas Unedig mewn modd sy'n caniatáu i lefel ac ansawdd cyfatebol o nwyddau a gwasanaethau cyhoeddus gael eu darparu ym mhob un o'r pedair gwlad.

Thank you for that answer, First Minister. If the spending of this Assembly had been increased by the Conservative Government in line with growth of the economy since 2010, we would be £4 billion better off than we are now. Effectively, the Tory austerity programme has robbed this country and the people of Wales of £4 billion. First Minister—[Interruption.]—First Minister, if we had been given that £4 billion that we should have been given, what difference might it have made to the lives of the people of Wales and the quality of our public services?

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Pe byddai'r Llywodraeth Geidwadol wedi cynyddu gwariant y Cynulliad hwn yn unol â thwf yr economi er 2010, byddem ni £4 biliwn yn well ein byd nag yr ydym ni nawr. I bob pwrpas, mae rhaglen cyni cyllidol y Torïaid wedi dwyn £4 biliwn oddi ar y wlad hon ac oddi ar pobl Cymru. Prif Weinidog—[Torri ar draws.]—Prif Weinidog, pe byddem ni wedi cael y £4 biliwn hynny a ddylai fod wedi eu rhoi i ni, pa wahaniaeth y gallai fod wedi ei wneud i fywydau pobl Cymru ac ansawdd ein gwasanaethau cyhoeddus?

Llywydd, of course, had the spending available to the National Assembly still maintained the share that we had back in 2010, we would have had an enormous additional scope to invest in the public services that make a difference every day in the lives of people here in Wales. Had that Conservative Government been able to match the level of investment in public services managed by Mrs Thatcher and by John Major, we would have been over £6 billion better off by this point in the Assembly's history. That's the level that previous Conservative Governments believed—[Interruption.] Well, I can understand why Conservative Members are shocked to learn that, during the period that they've been involved in the stewardship of public services, we have fallen so far behind what was achieved by their own predecessors. That investment would have made a difference, wouldn't it, in every aspect of the responsibilities that this Assembly discharges. It would have allowed us to have done even more to provide affordable housing for people in Wales. It would have made sure that the investment that we could make in education, in health, in social services, in our economy—. Think what we could have done here in Wales if we hadn't been robbed of that £4 billion by the flawed and failed policies of austerity that the party opposite is now turning its back on, and no doubt we will hear cheers from them as they stand on their heads to celebrate the latest turn of their policy wheel.

Llywydd, wrth gwrs, pe byddai'r gwariant a oedd ar gael i'r Cynulliad Cenedlaethol wedi parhau fel y gyfran yr oedd gennym ni yn ôl yn 2010, byddai gennym ni gwmpas ychwanegol enfawr i fuddsoddi yn y gwasanaethau cyhoeddus sy'n gwneud gwahaniaeth bob dydd ym mywydau pobl yma yng Nghymru. Pe byddai'r Llywodraeth Geidwadol honno wedi gallu cyfateb lefel y buddsoddiad mewn gwasanaethau cyhoeddus a sicrhawyd gan Mrs Thatcher a chan John Major, byddem ni wedi bod dros £6 biliwn yn well ein byd erbyn yr adeg hon yn hanes y Cynulliad. Dyna'r lefel yr oedd Llywodraethau Ceidwadol blaenorol yn ei gredu—[Torri ar draws.] Wel, gallaf ddeall pam mae Aelodau Ceidwadol yn synnu o glywed, yn ystod y cyfnod y maen nhw wedi bod yn gyfrifol am stiwardiaeth gwasanaethau cyhoeddus, ein bod ni wedi syrthio mor bell y tu ôl i'r hyn a gyflawnwyd gan eu rhagflaenwyr eu hunain. Byddai'r buddsoddiad hwnnw wedi gwneud gwahaniaeth, oni fyddai, ym mhob agwedd ar y cyfrifoldebau y mae'r Cynulliad hwn yn eu cyflawni. Byddai wedi caniatáu i ni wneud hyd yn oed mwy i ddarparu tai fforddiadwy i bobl yng Nghymru. Byddai wedi gwneud yn siŵr bod y buddsoddiad y gallem ni ei wneud mewn addysg, mewn iechyd, mewn gwasanaethau cymdeithasol, yn ein heconomi—. Meddyliwch beth y gallem ni fod wedi ei wneud yma yng Nghymru pe na byddai'r £4 biliwn hynny wedi cael eu dwyn oddi wrthym gan y polisïau diffygiol a methiannus o gyni cyllidol y mae'r blaid gyferbyn yn cefnu arnyn nhw erbyn hyn, ac mae'n siŵr y cawn ni glywed bloeddio ganddyn nhw wrth iddyn nhw sefyll ar eu pennau i ddathlu tro diweddaraf eu holwyn bolisi.

14:25
Blaenoriaethau ar gyfer y Gwasanaeth Iechyd
Priorities for the Health Service

8. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer y gwasanaeth iechyd dros y deuddeg mis nesaf? OAQ54880

8. Will the First Minister outline the Welsh Government's priorities for the health service over the next twelve months? OAQ54880

I thank the Member for that. Amongst our priorities will be the deployment of our record investment in the Welsh NHS—an extra £342 million set out in the draft budget published on 16 December to strengthen primary care, to build further on the highest number ever of doctors and nurses we have in Wales and to respond to the challenges of an older population.

Diolch i'r Aelod am hynna. Un o'n blaenoriaethau fydd buddsoddi mwy nag erioed o'r blaen yn y GIG yng Nghymru—£342 miliwn ychwanegol wedi ei ddynodi yn y gyllideb ddrafft a gyhoeddwyd ar 16 Rhagfyr i gryfhau gofal sylfaenol, er mwyn adeiladu ymhellach ar y nifer mwyaf erioed o feddygon a nyrsys sydd gennym ni yng Nghymru ac i ymateb i heriau poblogaeth hŷn.

First Minister, yesterday, you confidently claimed at a press conference that plans for hospitals and health boards to cope with pressures for the winter period were holding up. You even highlighted that your Government had provided £30 million—very welcome—earlier than ever in the year to help health boards prepare for winter. However, I think within about half an hour of your press conference, my local health board, Hywel Dda, announced they'd experienced a level of escalation not seen before—we've been there before, haven't we, team—and that they would be canceling all inpatient operations across all of their hospitals in the interests of patient safety. This is shocking. This is the end of elective surgery in Hywel Dda at the moment.

First Minister, it's blatantly clear that the spin you provided to the press was not based on fact, or that you yourself are fully abreast of the current situation in our hospitals here in Wales. First Minister, when will your Government accept that there's a need for strong leadership of the Welsh NHS because these winter pressures happen—guess what—every winter? And we've been through this before. Yet again, the people in my constituency are having to wait endlessly for knee operations, hip operations, all manner of elective surgeries. There never seems to be an end to it.

Prif Weinidog, ddoe, fe wnaethoch chi honni'n ffyddiog mewn cynhadledd i'r wasg fod cynlluniau ar gyfer ysbytai a byrddau iechyd i ymdopi â phwysau dros gyfnod y gaeaf yn dal eu tir. Fe wnaethoch chi hyd yn oed dynnu sylw at y ffaith bod eich Llywodraeth wedi darparu £30 miliwn—y mae croeso mawr iddo—yn gynharach nag erioed yn y flwyddyn i helpu byrddau iechyd i baratoi ar gyfer y gaeaf. Fodd bynnag, rwy'n credu o fewn tua hanner awr i'ch cynhadledd i'r wasg, cyhoeddodd fy mwrdd iechyd lleol, Hywel Dda, eu bod wedi profi mwy o gynnydd mewn achosion na welwyd o'r blaen—rydym ni wedi bod yn y sefyllfa hon o'r blaen, onid ydym ni, dîm—ac y byddent yn canslo pob llawdriniaeth ar gleifion mewnol ymhob un o'u hysbytai er lles diogelwch cleifion. Mae hyn yn frawychus. Dyma ddiwedd ar lawdriniaethau dewisol ym mwrdd iechyd Hywel Dda ar hyn o bryd.

Prif Weinidog, mae'n gwbl amlwg nad oedd y rhethreg a gyflwynoch chi i'r wasg wedi'i seilio ar ffeithiau, neu nad ydych chi eich hun yn gwbl ymwybodol o'r sefyllfa bresennol yn ein hysbytai yma yng Nghymru. Prif Weinidog, pryd y bydd eich Llywodraeth yn derbyn bod angen arweiniad cryf gan GIG Cymru oherwydd bod y pwysau hyn dros y gaeaf i'w gweld—coeliwch neu beidio—bob gaeaf? Ac rydym ni wedi bod yn y sefyllfa hon o'r blaen. Unwaith eto, mae'r bobl yn fy etholaeth yn gorfod aros yn ddiddiwedd am lawdriniaethau pen-glin, llawdriniaethau clun, pob math o lawdriniaethau dewisol. Ymddengys nad oes diwedd iddo.

Well, Llywydd, the Member is sadly badly informed about plans in Hywel Dda, because alongside all other health boards in Wales, there were very few operations scheduled for this week because this week is always the busiest week for unplanned admissions to our hospitals. Every year, as she says, it's entirely predictable, and because of that, it was planned for by that local health board.

Now, it has been a very busy and very challenging two weeks in the health service here in Wales, but the system has proved resilient to it because of the plans that local health boards, supported by the Welsh Government and that additional investment, have put in place. My understanding is that today, some planned surgery will have recommenced in Hywel Dda, and I want to put on record my gratitude to the staff of that health board and to staff right across Wales for the enormous efforts that they have made while this Assembly has been in recess, working right across Christmas and the new year to deal with the unprecedented demands, and to their colleagues there in social care in the Hywel Dda area who, yesterday and across the weekend, worked flat out to make sure that wherever they were able to provide help to move patients into the community, that they went well beyond what would normally be expected to help to do that. That's why the system has proved resilient, because of the enormous commitment of the people who work in it, and I think it's very good to have had the chance to put our appreciation of that on the record here this afternoon.

Wel, Llywydd, yn anffodus, nid oes gan yr Aelod lawer o wybodaeth am y cynlluniau yn Hywel Dda, oherwydd ynghyd â'r holl fyrddau iechyd eraill yng Nghymru, ychydig iawn o lawdriniaethau a drefnwyd ar gyfer yr wythnos hon, oherwydd yr wythnos hon yw'r wythnos brysuraf o ran derbyniadau heb eu cynllunio i'n hysbytai. Bob blwyddyn, fel y dywed, mae'n gwbl ragweladwy, ac oherwydd hynny, cynlluniwyd ar ei gyfer gan y bwrdd iechyd lleol hwnnw.

Nawr, mae hi wedi bod yn bythefnos brysur iawn a heriol iawn yn y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru, ond mae'r system wedi bod yn gydnerth oherwydd y cynlluniau y mae'r byrddau iechyd lleol, gyda chefnogaeth Llywodraeth Cymru a'r buddsoddiad ychwanegol, wedi eu rhoi ar waith. Fy nealltwriaeth i yw y bydd rhywfaint o lawdriniaethau a oedd wedi'u cynllunio wedi ailddechrau yn Hywel Dda heddiw, ac rwyf eisiau diolch ar goedd i staff y bwrdd iechyd hwnnw a staff ledled Cymru am eu hymdrechion mawr tra bu'r Cynulliad hwn yn cael egwyl dros y Nadolig a'r flwyddyn newydd i ymdrin â'r galwadau digynsail, ac i'w cydweithwyr yno ym maes gofal cymdeithasol yn ardal bwrdd iechyd Hywel Dda a oedd, ddoe a thros y penwythnos, yn gweithio'n ddi-baid i sicrhau, ble bynnag yr oeddent yn gallu helpu i symud cleifion i'r gymuned, eu bod yn mynd ymhell y tu hwnt i'r hyn y byddai disgwyl iddynt ei wneud fel arfer i helpu i wneud hynny. Dyna pam mae'r system wedi bod yn gydnerth, oherwydd ymrwymiad aruthrol y bobl sy'n gweithio ynddi, ac rwy'n credu ei bod hi'n dda iawn cael y cyfle i ddweud ar goedd cymaint yr ydym ni'n gwerthfawrogi hynny y prynhawn yma.

2. Cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit (mewn perthynas â'i gyfrifoldebau fel 'swyddog cyfreithiol')
2. Questions to the Counsel General & Brexit Minister (in respect of his 'law officer' responsibilities)

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol mewn perthynas â'i gyfrifoldebau fel swyddog cyfreithiol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan David Melding. 

The next item is questions to the Counsel General in respect of his law officer responsibilities, and the first question is from David Melding. 

Cryfhau Undeb Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon
Strengthening the Union of Great Britain and Northern Ireland

1. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion eraill y gyfraith yn y DU ar ffyrdd o gryfhau Undeb Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon? OAQ54884

1. What discussions has the Counsel General had with other law officers in the UK on ways to strengthen the Union of Great Britain and Northern Ireland? OAQ54884

I frequently have discussions with others about our relationship within the United Kingdom and strengthening our place within it. We believe Wales's interests are best served by being a part of the United Kingdom, and the United Kingdom is better and stronger for having Wales in it. 

Byddaf yn trafod yn aml gyda phobl eraill ein perthynas o fewn y Deyrnas Unedig ac am gryfhau ein lle ynddi. Credwn fod Cymru ar ei hennill o fod yn rhan o'r Deyrnas Unedig, a bod y Deyrnas Unedig yn well ac yn gryfach o gael Cymru ynddi.

Can I just say how much those sentiments are supported on this side of the Assembly as well? You may have heard the First Minister in evidence yesterday to the External Affairs and Additional Legislation Committee saying that the Prime Minister will be taking the Dunlop review's findings as seriously as the Government that commissioned that review. And I notice that this review, of course, is looking at ways to strengthen and sustain the union. And one of the things reported as a likely finding—and I quote the great authority of the Scottish Herald, which I'm sure colleagues opposite will find very reassuring—is that there will be a recommendation to replace the Joint Ministerial Committee system with a new inter-governmental structure, serviced by an independent secretariat, to command greater confidence from the devolved administrations. This has been a core appeal of the Welsh Government, and I, in this Chamber, have commended much of the work in terms of strengthening the governance structures within the United Kingdom that have been made by the Welsh Government, and much of that has been enthusiastically supported on this side of the Chamber.

So, can you now assure us that you will continue to work in this vain, as we're in new constitutional ground because of the fact that we will be leaving shortly the European Union, and that's the spirit in which you should co-operate with the UK Government, and use your leverage to the maximum and achieve productive results like the one you are seemingly likely to achieve when we hear the recommendations of the Dunlop review?

A gaf i ddweud cymaint yw'r gefnogaeth i'r teimladau hynny ar yr ochr hon i'r Cynulliad hefyd? Efallai y clywsoch chi Brif Weinidog Cymru yn cyflwyno tystiolaeth ddoe i'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol yn dweud y bydd Prif Weinidog y DU yn cymryd canfyddiadau adolygiad Dunlop o ddifrif, gymaint ag y gwnaiff y Llywodraeth a gomisiynodd yr adolygiad hwnnw. Ac rwy'n sylwi bod yr adolygiad hwn, wrth gwrs, yn edrych ar ffyrdd o gryfhau a chynnal yr Undeb. Ac un o'r pethau a adroddir fel canfyddiad tebygol—a dyfynnaf awdurdod mawr Herald yr Alban, yr wyf yn siŵr y bydd y cyd-Aelodau gyferbyn yn ei gael yn galonogol iawn—yw y bydd argymhelliad i ddisodli system Cyd-bwyllgor y Gweinidogion gyda strwythur rhynglywodraethol, wedi'i wasanaethu gan ysgrifenyddiaeth annibynnol, i ennyn mwy o hyder o'r gweinyddiaethau datganoledig. Bu hyn yn un o apeliadau craidd Llywodraeth Cymru, ac rwyf fi, yn y Siambr hon, wedi cymeradwyo llawer o'r gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud i gryfhau strwythurau llywodraethu y Deyrnas Unedig, a bu cefnogaeth frwd i lawer o hynny ar yr ochr hon i'r Siambr.

Felly, a allwch chi ein sicrhau nawr y byddwch yn parhau i weithio gyda hyn mewn golwg, gan ein bod mewn maes cyfansoddiadol newydd oherwydd y ffaith y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd cyn hir, a dyna'r ysbryd y dylech fod yn cydweithio â Llywodraeth y DU ynddo, a defnyddio eich dylanwad i'r eithaf a chyflawni canlyniadau cynhyrchiol fel yr un yr ydych yn debygol o'i gyflawni pan fyddwn yn clywed argymhellion adolygiad Dunlop?

14:30

I thank the Member for that further question. I've been following with interest his series of postings on Twitter about the future of the union. The key is that the constitutional arrangements for a union of four nations need to respect the identity and aspirations of each of those nations, while preserving the collective interest of the whole. I know that he will have read the publication of the Welsh Government in October of last year, 'Reforming our Union: Shared Governance in the UK', which describes, I think, the kind of positive engagement that the Member identifies in his question, which has always been the approach that the UK Government has taken to this set of challenges—challenges which have become even more intense in the context of the pressure that Brexit has put upon the relationships within the United Kingdom.

We do need an acceptance—and I will say, perhaps particularly by the UK Government, which has not always accepted, despite the points he's made in his question—the need for a more shared vision of the governance of the United Kingdom into the future, and a new culture of mutual respect and parity of esteem in the kind of inter-governmental relations that have often been challenging.

We have identified on a number of occasions the shortcomings in the JMC arrangements, and have a very positive and constructive alternative to that. If the proposals that come out of the UK Government's recommendations reflect those kinds of principles and proposals, clearly we will welcome that. But alongside that approach, there needs to be a recognition on the part of the UK Government that we need to operate in a rules-based system, not one that invests them with considerable discretion to operate in the way that they choose. And the challenge will be, and the test for the UK Government will be, its readiness, or otherwise, to engage on a rules-based system, agreed between the four constituent parts of the United Kingdom. That is the only way for the union to remain sustainable into the future.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn arall yna. Rwyf wedi bod yn dilyn gyda diddordeb ei gyfres o bostiadau ar Twitter am ddyfodol yr undeb. Yr allwedd yw bod angen i'r trefniadau cyfansoddiadol ar gyfer undeb o bedair gwlad barchu hunaniaeth a dyheadau pob un o'r cenhedloedd hynny, gan warchod cyd-ddiddordeb y cyfan. Rwy'n gwybod y bydd wedi darllen cyhoeddiad Llywodraeth Cymru ym mis Hydref y llynedd, 'Diwygio ein Hundeb: cydlywodraethu yn y DU', sy'n disgrifio, rwy'n credu, y math o ymgysylltu cadarnhaol y mae'r Aelod yn sôn amdano yn ei gwestiwn, sef yr ymagwedd a fu gan Lywodraeth y DU erioed at y gyfres hon o heriau—heriau sydd wedi dwysau ymhellach yng nghyd-destun y pwysau y mae Brexit wedi'i roi ar y perthnasoedd o fewn y Deyrnas Unedig.

Mae angen inni dderbyn—ac fe ddywedaf, yn benodol efallai gan Lywodraeth y DU, nad yw bob amser wedi derbyn, er gwaethaf y pwyntiau y mae wedi'u gwneud yn ei gwestiwn—yr angen am fwy o weledigaeth a rennir o ran llywodraethu'r Deyrnas Unedig yn y dyfodol, a diwylliant newydd lle yr ydym ni i gyd yn parchu ein gilydd a lle mae cydraddoldeb yn y math o gysylltiadau rhynglywodraethol sydd wedi bod yn heriol yn aml.

Rydym ni wedi gweld ar sawl achlysur y diffygion yn nhrefniadau Cyd-bwyllgor y Gweinidogion, ac mae gennym ni ddewis arall cadarnhaol ac adeiladol yn lle hynny. Os yw'r cynigion sy'n deillio o argymhellion Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn adlewyrchu'r mathau hynny o egwyddorion a chynigion, mae'n amlwg y byddwn yn croesawu hynny. Ond ynghyd â'r dull gweithredu hwnnw, mae angen i Lywodraeth y DU gydnabod bod angen inni weithredu mewn system sy'n seiliedig ar reolau, ac nid un sy'n rhoi llawer iawn o benrhyddid iddyn nhw weithredu yn y ffordd a ddewisan nhw. A'r her fydd, a'r prawf i Lywodraeth y DU fydd, ei pharodrwydd, neu fel arall, i fod yn rhan o system sy'n seiliedig ar reolau, a gytunir rhwng pedair rhan gyfansoddol y Deyrnas Unedig. Dyna'r unig ffordd i'r undeb barhau'n gynaliadwy yn y dyfodol.

Now that the dust has settled on the general election, it is clear that the separate nations of the United Kingdom have once again chosen different paths, and only in England do the Conservatives have a majority. Wales will once again be under the rule of a Conservative Government even though it did not vote for one. Once again, Wales gets the Government that England wants. For how much longer will the Welsh Government allow this situation to continue? Do you agree that you have an opportunity to forge a different path? And why do you therefore not commit to demanding significant constitutional changes, to demand more powers for this Senedd along the lines of the referendum of 2011, to ensure that a range of policies can be delivered by a Government that we in Wales actually elected?

Gan fod yr etholiad cyffredinol bellach yn hen hanes, mae'n amlwg bod cenhedloedd unigol y Deyrnas Unedig unwaith eto wedi dewis llwybrau gwahanol, a dim ond yn Lloegr y mae gan y Ceidwadwyr fwyafrif. Bydd Cymru unwaith eto dan reolaeth Llywodraeth Geidwadol er na phleidleisiodd dros un. Unwaith eto, mae Cymru'n cael y Llywodraeth y mae ar Loegr ei eisiau. Am faint yn rhagor y bydd Llywodraeth Cymru yn caniatáu i'r sefyllfa hon barhau? A ydych yn cytuno eich bod yn cael cyfle i ffurfio llwybr gwahanol? A pham felly nad ydych yn ymrwymo i fynnu newidiadau cyfansoddiadol sylweddol, i fynnu mwy o bwerau i'r Senedd hon fel a wnaed yn refferendwm 2011, er mwyn sicrhau y gellir cyflawni ystod o bolisïau gan Lywodraeth yr ydym ni yng Nghymru wedi'i hethol mewn gwirionedd?

Well, the Member may have not followed the debate that the Government has been leading here in Wales, which has been calling for further devolution of powers to this Assembly, principally, and most recently, in the area of justice. And I know that he shares that aspiration very strongly. There is a need, in the context of the changing union, for there to be an ongoing debate, and the publication that the First Minister issued towards the end of last year seeks to contribute to that debate, and to lead that debate. And I think evidence suggests that we have been successful in moving the perception of the debate here in Wales, and, to some extent, with the UK Government, and we will continue to do that in the interests of the people of Wales.

Wel, efallai nad yw'r Aelod wedi dilyn y ddadl y mae'r Llywodraeth wedi bod yn ei harwain yma yng Nghymru, sydd wedi bod yn galw am ddatganoli mwy o bwerau i'r Cynulliad hwn, yn bennaf, ac yn fwyaf diweddar, ym maes cyfiawnder. Ac rwy'n gwybod ei fod yn rhannu'r dyhead hwnnw'n gryf iawn. Yng nghyd-destun yr undeb sy'n newid, mae angen dadl barhaus, ac mae cyhoeddiad Prif Weinidog Cymru tua diwedd y flwyddyn ddiwethaf yn ceisio cyfrannu at y ddadl honno, ac arwain y ddadl honno. Ac rwy'n credu bod tystiolaeth yn awgrymu ein bod wedi llwyddo i newid dirnadaeth pobl o'r ddadl yma yng Nghymru, ac, i ryw raddau, dirnadaeth Llywodraeth y DU, a byddwn yn parhau i wneud hynny er budd pobl Cymru.

14:35

Regardless of the historic development of the union of the United Kingdom, the modern union is a union of consent, and that consent requires respect among the national and regional governments and the Parliaments of the United Kingdom. But this union is also fluid and full of stresses, which can hold it together but equally can threaten to pull it apart, in response to social and economic and political tensions, across different parts of that United Kingdom. And the process of Brexit, and the recent elections, have heightened those tensions. So, as we see that the process of Brexit and the recent elections have heightened those tensions, would the Counsel General and Brexit Minister give us his informed assessment of the implications for Wales, and the United Kingdom, of these tensions, not least the demand by the Scottish nationalist party for another referendum on independence in Scotland, and the continuing absence of a functioning Northern Ireland Executive? From his lofty viewpoint, having just marked the end of one decade, and looking forward to another, can he tell us: what is the future for Wales in the United Kingdom? I thought I'd start the new year with an easy question.

Waeth beth fo datblygiad hanesyddol undeb y Deyrnas Unedig, mae'r undeb fodern yn un o gydsyniad, ac mae'r cydsyniad hwnnw'n gofyn am barch ymysg llywodraethau cenedlaethol a rhanbarthol a seneddau'r Deyrnas Unedig. Ond mae'r undeb hwn hefyd yn gyfnewidiol ac yn llawn straen, sy'n gallu ei ddal gyda'i gilydd ond sy'n gallu yn yr un modd fygwth ei dynnu ar wahân, mewn ymateb i densiynau cymdeithasol ac economaidd a gwleidyddol, yng ngwahanol rannau y Deyrnas Unedig honno. Ac mae'r broses Brexit, a'r etholiadau diweddar, wedi dwysáu'r tensiynau hynny. Felly, wrth inni weld bod proses Brexit a'r etholiadau diweddar wedi dwysáu'r tensiynau hynny, a wnaiff y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit roi ei asesiad hyddysg i ni o'r goblygiadau i Gymru, a'r Deyrnas Unedig, o'r tensiynau hyn, yn enwedig y galw gan Blaid Genedlaethol yr Alban am refferendwm arall ar annibyniaeth yn yr Alban, ac absenoldeb parhaus llywodraeth weithredol yng Ngogledd Iwerddon? O'i safbwynt goleuedig, a ninnau newydd nodi diwedd un degawd, ac yn edrych ymlaen at un arall, a wnaiff ddweud wrthym ni: beth yw dyfodol Cymru yn y Deyrnas Unedig? Meddyliais y byddwn i'n dechrau'r flwyddyn newydd gyda chwestiwn hawdd.

Well, as his question implies, we were the first Government to draw attention, over two years ago, to the constitutional challenges presented by Brexit, which he highlights in his question. And the 20 propositions in reforming our union describes the UK as a voluntary association of nations. Wales remains committed to that association, but it must be based on the recognition of popular sovereignty in each part of the UK, and not the outmoded version of parliamentary sovereignty, which we often have cited. I hope very much that the constitution, democracy and rights commission, which the UK Government has committed to establish within the next 12 months, will consider those proposals, rather than focusing on narrower interests. The UK, as his question implies, was constructed really not through any conscious plan, but as a result of pragmatic and politically expedient decisions. But the devolved institutions of Wales, and other parts of the UK, were established on the basis of popular endorsement, through referenda, which bring with them their own source of legitimacy, and that will be essential for the UK Government to recognise in any future discussions and negotiations over the future of the union.

Wel, fel mae ei gwestiwn yn awgrymu, ni oedd y Llywodraeth gyntaf i dynnu sylw, dros ddwy flynedd yn ôl, at yr heriau cyfansoddiadol y mae Brexit yn eu cyflwyno, ac mae'n tynnu sylw at hynny yn ei gwestiwn. Ac mae'r 20 o gynigion o ran diwygio ein hundeb yn disgrifio'r DU fel cymdeithas wirfoddol o genhedloedd. Mae Cymru'n dal yn ymrwymedig i'r gymdeithas honno, ond rhaid iddi fod yn seiliedig ar gydnabod sofraniaeth boblogaidd ym mhob rhan o'r DU, ac nid y fersiwn hen ffasiwn o sofraniaeth seneddol, a grybwyllwyd gennym yn aml. Rwy'n gobeithio'n fawr y bydd y comisiwn cyfansoddiad, democratiaeth a hawliau, y mae Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i'w sefydlu o fewn y 12 mis nesaf, yn ystyried y cynigion hynny, yn hytrach na chanolbwyntio ar fuddiannau mwy cul. Nid yw'r DU, fel y mae ei gwestiwn yn ei awgrymu, wedi'i llunio mewn gwirionedd drwy unrhyw gynllun ymwybodol, ond o ganlyniad i benderfyniadau pragmatig a gwleidyddol hwylus. Ond sefydlwyd sefydliadau datganoledig Cymru, a rhannau eraill o'r DU, ar sail cefnogaeth boblogaidd, drwy refferenda, sy'n dod â'u ffynhonnell eu hunain o ddilysrwydd iddynt, a bydd hynny'n hanfodol er mwyn i Lywodraeth y DU ei gydnabod mewn unrhyw drafodaethau yn y dyfodol a thrafodaethau dros ddyfodol yr undeb.

Deddf Cymru 2017
The Wales Act 2017

2. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU mewn perthynas â Deddf Cymru 2017? OAQ54877

2. What discussions has the Counsel General had with counterparts in the UK Government in respect of the Wales Act 2017? OAQ54877

My discussions with counterparts often cover our respective devolution settlements. As the Welsh Government's constitutional policy, 'Reforming our Union: Shared Governance in the UK', notes, as a result of the Wales Act 2017, the reserved-powers model is now the preferred model for legislative devolution. But, importantly, unhelpful asymmetries remain.

Mae fy nhrafodaethau â chymheiriaid yn aml yn ymdrin â'n priod setliadau datganoli. Gan fod polisi cyfansoddiadol Llywodraeth Cymru, 'Diwygio ein Hundeb: cydlywodraethu yn y DU', yn nodi, o ganlyniad i Ddeddf Cymru 2017, mai'r model cadw pwerau bellach yw'r model a ffefrir ar gyfer datganoli deddfwriaethol. Ond, yn bwysig ddigon, mae anghymesuredd annefnyddiol yn parhau.

Counsel General, what was important about the 2017 Act was, of course, that it did enshrine the Sewel convention. However, it enshrined it in a way that leaves it open to interpretation and to uncertainty about its actual status. Now, in the post-Brexit environment, where we see increasing strains on the incursion into devolved areas of responsibility, it seems to me the whole status of the Sewel convention is now seriously under jeopardy. Do you belive that now is the time for serious consideration to be given to a disputes procedure to be established between the nations of the UK, in respect of what is devolved and devolved powers of responsibility? And do you agree also with me that it is now time to consider that the Sewel convention should be put into a format that makes it justiciable?

Cwnsler Cyffredinol, yr hyn a oedd yn bwysig am Ddeddf 2017, wrth gwrs, oedd ei bod yn ymgorffori confensiwn Sewel. Fodd bynnag, fe'i hymgorfforwyd mewn ffordd lle mae amwysedd ynghylch sut i'w ddehongli ac ansicrwydd ynghylch ei statws gwirioneddol. Nawr, yn yr amgylchedd ôl-Brexit, lle rydym yn gweld pwysau cynyddol ar yr ymyrryd mewn meysydd cyfrifoldeb datganoledig, ymddengys i mi fod holl statws confensiwn Sewel bellach dan fygythiad difrifol. A ydych chi'n credu mai dyma'r amser i roi ystyriaeth ddifrifol i sefydlu gweithdrefn anghydfodau rhwng cenhedloedd y DU, mewn perthynas â'r hyn sydd wedi'i ddatganoli a'r pwerau cyfrifoldeb datganoledig? Ac a ydych chi'n cytuno â mi hefyd ei bod hi bellach yn bryd ystyried y dylid rhoi confensiwn Sewel mewn diwyg sy'n rhoi sail gyfreithiol iddo?

I thank the Member for that further set of questions. On the point about the resolution and avoidance, ideally, of course, of disputes between the Governments of the UK, that has been a long-standing call of the Welsh Government, and has been a matter that we have been pressing in discussions, both at ministerial and official level, with the UK Government and with other devolved Governments across the UK.

The Sewel convention remains a very, very important convention despite not being justiciable. But it provides the UK Government with considerable discretion about what circumstances are normal or not normal, which is the key to the application of the convention. That, in our view, as a Government, is not a sustainable way forward and we want to see a clear specification of the circumstances under which the UK Government could, in extremis, take forward legislation in defiance of this institution's lack of consent. We should consider setting that out in statute, which would then provide a platform for judicial oversight of the operation of the convention. But that, on its own, isn't going to be sufficient, it seems to me, to fix the problem that we face.

When the Scottish Parliament refused its consent in 2018 to the EU withdrawal Bill, neither House of the Parliament was given any real opportunity to consider the implications of proceeding without consent. So, we want to see a more explicit parliamentary stage for consideration of the implications of going forward without the consent of a devolved institution involving, perhaps, statements by UK Ministers to the House. There is, of course, a clearer and a more radical solution as well, which is simply to provide that Parliament simply will not legislate in devolved areas without the consent of the democratic devolved institutions.

Diolch i'r Aelod am y gyfres arall yna o gwestiynau. O ran y sylw am ddatrys ac osgoi, yn ddelfrydol, wrth gwrs, anghydfodau rhwng Llywodraethau'r DU, bu hynny'n rhywbeth y bu Llywodraeth Cymru yn galw amdano ers tro byd, a bu'n fater y buom yn pwyso arno mewn trafodaethau, gyda gweinidogion a swyddogion, gyda Llywodraeth y DU a chyda Llywodraethau datganoledig eraill ledled y DU.

Mae confensiwn Sewel yn parhau i fod yn gonfensiwn pwysig iawn, iawn er nad oes sail gyfreithiol iddo. Ond mae'n rhoi cryn ryddid i Lywodraeth y DU ynghylch pa amgylchiadau sy'n arferol neu'n anarferol, sef yr allwedd i gymhwyso'r confensiwn. Nid yw hynny, yn ein barn ni, fel Llywodraeth, yn ffordd gynaliadwy ymlaen ac rydym eisiau gweld manyleb glir o'r amgylchiadau lle gallai Llywodraeth y DU, mewn cyfyngder, fwrw ymlaen â deddfwriaeth i herio diffyg cydsyniad y sefydliad hwn. Dylem ystyried gosod hynny mewn statud, a fyddai wedyn yn ei gwneud hi'n bosib cael trosolwg barnwrol ar weithrediad y confensiwn. Ond ni fydd hynny, ar ei ben ei hun, yn ddigon, mae'n ymddangos i mi, i ddatrys y broblem sy'n ein hwynebu.

Pan wrthododd Senedd yr Alban ei chydsyniad yn 2018 i Fil ymadael yr UE, ni chafodd unrhyw un o dai'r Senedd unrhyw gyfle gwirioneddol i ystyried goblygiadau bwrw ymlaen heb gydsyniad. Felly, rydym ni eisiau gweld cyfnod seneddol mwy penodol ar gyfer ystyried goblygiadau symud ymlaen heb gydsyniad sefydliad datganoledig, gan gynnwys, efallai, datganiadau gan Weinidogion y DU i'r Senedd. Wrth gwrs, mae ateb cliriach a mwy radical hefyd, sef, yn syml, sicrhau na all y Senedd ddeddfu mewn meysydd sydd wedi'u datganoli heb ganiatâd y sefydliadau datganoledig democrataidd.

14:40
Cydraddoldeb yn y Gyfraith
Equality in the Law

3. Pa drafodaethau mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi eu cael hefo'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip ynglŷn â chydraddoldeb yn y gyfraith, yn sgil adroddiad Comisiwn Thomas? OAQ54863

3. What discussions has the Counsel General had with the Deputy Minister and Chief Whip regarding equality in the law, in light of the Thomas Commission's report? OAQ54863

Cyhoeddodd y Prif Weinidog yn y Siambr hon fod pwyllgor Cabinet ar gyfiawnder yn cael ei greu i fwrw ymlaen gydag argymhellion y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru. Mae'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip a minnau yn aelodau o'r pwyllgor Cabinet hwnnw, a bydd mynediad at gyfiawnder a chydraddoldeb gerbron y gyfraith yn faterion allweddol wrth inni ystyried sut i fwrw ymlaen gydag argymhellion yr adroddiad.

The First Minister announced in this Chamber the creation of a Cabinet committee on justice to take forward the recommendations of the Commission on Justice in Wales. The Deputy Minister and Chief Whip and I are members of that Cabinet committee, and access to justice and equality before the law will be key issues as we deliberate how to take forward the report's recommendations.

Mae'n glir bod system gyfiawnder wan yn arwain at anghydraddoldeb drwyddi draw, ac mae anghydraddoldeb i'w weld yng Nghymru, yn ôl yr adroddiad gan gomisiwn Thomas, ac mae o'n sôn am orgynrychiolaeth pobl o leiafrifoedd ethnig fel troseddwyr yn y system gyfiawnder a diffyg cyfleusterau i fenywod a diffyg gwasanaethau iechyd ac iechyd meddwl tu mewn i'r system. Ac mae'r adroddiad yn sôn y gallai'r system gyfreithiol bresennol arwain at anfanteision difrifol i bobl Cymru ac, yn wir, fod hynny'n digwydd ar hyn o bryd—anfanteision nad ydy pobl yn Lloegr, yr Alban na Gogledd Iwerddon yn eu profi. Beth ydy eich gweledigaeth hirdymor chi ar gyfer dyfodol y system gyfiawnder yng Nghymru o ran creu cydraddoldeb? Dwi'n clywed y camau cyntaf dŷch chi'n mynd i gymryd, ond beth ydy eich gweledigaeth tymor hir chi?

It is clear that a weak justice system does lead to inequality throughout, and inequality can be identified in Wales, according to the Thomas commission report, and it mentions the over-representation of people from minority ethnic communities within the justice system and the lack of services for women and health and mental health within the system. And the report does mention that the current legal system could lead to grave disadvantages for the people of Wales, and that that is actually happening as we speak—things that people in England, Scotland and Northern Ireland aren't experiencing. So, what is your long-term vision for the future of the justice system in Wales in terms of creating equality? I've heard about the first steps that you are taking, but what's your long-term vision?

Wel, rŷn ni fel Llywodraeth, wrth gwrs, yn galw am ddatganoli pwerau dros gyfiawnder yma i Gymru, fel ein bod ni'n gallu darparu gwasanaeth cyfiawnder sydd yn gymwys i bob elfen o gymdeithas yma yng Nghymru, a sicrhau—wnaeth Siân Gwenllian sôn am rôl menywod a sôn am leiafrifoedd ethnig yn y system gyfiawnder—bod darpariaeth wahanol ar gael i fynd i'r afael â'r sialensiau yn y ddau cohort hynny. Er enghraifft, rŷn ni wedi bod yn glir iawn, fel Llywodraeth, ein bod ni ddim yn credu bod digon o gyfleusterau yma i fenywod yng Nghymru. Dŷn ni ddim eisiau gweld carchar i fenywod, ond rŷn ni eisiau gweld darpariaeth amgen mewn canolfannau lle mae'n bosib i fenywod gadw cysylltiad â'u teuluoedd ac â'u plant, er enghraifft. Mae gormod o fenywod yn y system garchar yn gyffredinol a buasai cael darpariaeth amgen yma yng Nghymru yn gallu'n helpu ni i ddelio gyda rhai o'r sialensiau pwysig hynny.

Mae argymhellion pwysig hefyd yn yr adroddiad, gyda llaw, ynglŷn â mynediad i'r gyfraith drwy'r Gymraeg yn y system gyfiawnder. Mae pennod 11 yn frith o argymhellion ynglŷn â darpariaeth well drwy gyfrwng y Gymraeg yn ein llysoedd ni, yn ein haddysg gyfreithiol ni, yn llysoedd y crwner ac ati. Felly, mae hyn yn rhan bwysig o agenda'r comisiwn, ac yn un o'r pethau y bydd pwyllgor y Cabinet y mae'r Prif Weinidog wedi'i sefydlu yn edrych arno'n gynnar.

Well, we as a Government, of course, are calling for the devolution of powers on justice here to Wales, so that we can provide a justice system that is fair for all sectors of society here and ensure—Siân Gwenllian mentioned the role of women and ethnic minorities in the justice system—that we have an alternative system available to address issues for both cohorts. For example, we've been very clear as a Government that we don't believe that there are sufficient facilities for women here in Wales. We don't want to see a women's prison, but we want to see alternative provision in centres where it would be possible for women to keep in touch with their families and their children, for example. There are too many women in the prison system generally, and having this alternative provision here in Wales would help us to deal with some of those important challenges.

There are also important recommendations in the report, by the way, about the access to the law through the medium of Welsh. Chapter 11 deals with bilingual provision in our courts, in our legal education, in the coroners' courts and so on. That's an important part of the commission's agenda, and one of the things that the Cabinet committee that the First Minister has established will look at early on.

14:45

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.

Rôl Goruchaf Lys y DU yn y Dyfodol
The Future Role of the UK Supreme Court

4. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU ynghylch rôl Goruchaf Lys y DU yn y dyfodol? OAQ54885

4. What discussions has the Counsel General had with counterparts in the UK Government on the future role of the UK Supreme Court? OAQ54885

Well, I've not had discussions on this specifically with UK Government law officers, but they should be in no doubt as to the Welsh Government's strong commitment to the independence of the Supreme Court. I also welcomed the court's first sitting in Cardiff last summer, and look forward very much to future sittings of the court here in Wales.

Wel, nid wyf wedi trafod hyn yn benodol gyda swyddogion cyfraith Llywodraeth y DU, ond dylent fod yn gwbl sicr o ymrwymiad cryf Llywodraeth Cymru i annibyniaeth y Goruchaf Lys. Roeddwn hefyd yn croesawu eisteddiad cyntaf y llys yng Nghaerdydd yr haf diwethaf, ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr at eisteddiadau'r llys yma yng Nghymru yn y dyfodol.

You will no doubt have heard the former leader of the Conservative Party, less than two weeks ago, claiming that the judiciary 'distorts' the law, quote, 'to reach the result they want to achieve'. This has been echoed, unfortunately, by other Tory politicians apparently flexing their muscles to try and undermine the independence of the judiciary—I'm sure it was unrelated to the Supreme Court decision that Boris Johnson's Government's proroguing of Parliament was unlawful. But, what discussions has the Counsel General had with UK Ministers about the idea that the appointment process for new Supreme Court justices should be changed to make them more political and therefore less independent of the executive?

Mae'n siŵr y byddwch wedi clywed cyn arweinydd y Blaid Geidwadol, lai na phythefnos yn ôl, yn honni bod y farnwriaeth yn 'ystumio' y gyfraith, ac rwy'n dyfynnu, 'i gael y canlyniad y maen nhw eisiau ei gyflawni.' Adleisiwyd hyn, yn anffodus, gan wleidyddion Torïaidd eraill sy'n ymddangos eu bod yn paratoi i geisio tanseilio annibyniaeth y farnwriaeth—rwy'n siŵr nad oedd yn gysylltiedig â phenderfyniad y Goruchaf Lys bod penderfyniad Llywodraeth Boris Johnson i addoedi'r Senedd yn anghyfreithlon. Ond, pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda Gweinidogion y DU ynghylch y syniad y dylid newid y broses benodi ar gyfer ynadon newydd i'r Goruchaf Lys i'w gwneud yn fwy gwleidyddol ac felly'n llai annibynnol ar y weithrediaeth?

Well, the 2005 Act that established the Supreme Court sets out very clearly the basis on which Supreme Court justices are appointed. That was revisited by the Conservative Government in 2013, and they wisely chose not to pursue the course of action that those like Michael Howard has been advocating in the press. I was struck by his remark that he said the law should be made by elected, accountable politicians, forgetting the fact, of course, that he sits in the House of Lords and is unelected. Also forgetting that, having made the law, it's incumbent on politicians, perhaps particularly, to obey the law, which is exactly the situation that the Supreme Court's intervention—to which she refers in her question—was intended to address. The whole point of the intervention of the Supreme Court was to enable Parliament to sit until properly prorogued, giving elected, accountable Members, in the language of Michael Howard, the continuing entitlement to make law and hold the Government accountable.

I want to be very clear that we are committed as a Government here in Wales to the absolute independence of the Supreme Court, and do not regard the sorts of proposals that Michael Howard was flagging as anything other than a very, very retrograde step. That isn't, by the way, to say that there are no reforms of the Supreme Court that we would support. Again, I've referred on a number of occasions to the document 'Reforming Our Union'. That sets out changes we think would be helpful to see in the Supreme Court to ensure that Welsh law interests are reflected on the court, and I'm pleased to say that the Commission on Justice in Wales reaches a similar conclusion in its set of recommendations.

Wel, mae Deddf 2005 a sefydlodd y Goruchaf Lys yn nodi'n glir iawn y sail ar gyfer penodi ustusiaid y Goruchaf Lys. Ailystyriwyd hynny gan y Llywodraeth Geidwadol yn 2013, a'u dewis doeth oedd peidio â dilyn y camau gweithredu y mae'r rheini fel Michael Howard wedi bod yn eu hybu yn y wasg. Fe'm trawyd gan ei sylw ei fod wedi dweud mai gwleidyddion etholedig, atebol ddylai lunio'r gyfraith, gan anghofio'r ffaith, wrth gwrs, ei fod yn eistedd yn Nhŷ'r Arglwyddi ac nad yw wedi'i ethol. Gan anghofio hefyd, ar ôl llunio'r gyfraith, ei bod yn ddyletswydd ar wleidyddion, yn enwedig efallai, i ufuddhau i'r gyfraith, sef yr union sefyllfa yr oedd ymyriad y Goruchaf Lys—y mae'n cyfeirio ati yn ei chwestiwn—yn bwriadu ei datrys. Holl ddiben ymyriad y Goruchaf Lys oedd galluogi'r Senedd i eistedd nes cael ei gohirio'n briodol, gan roi i aelodau etholedig, atebol, yn iaith Michael Howard, yr hawl barhaus i lunio cyfreithiau a dwyn y Llywodraeth i gyfrif.

Rwyf eisiau bod yn glir iawn ein bod wedi ymrwymo fel Llywodraeth yma yng Nghymru i annibyniaeth lwyr y Goruchaf Lys, ac nad ydym yn ystyried y mathau o gynigion yr oedd Michael Howard yn eu hystyried yn ddim mwy na cham sylweddol iawn yn ôl. Nid yw hynny, gyda llaw, yn golygu na fyddem yn cefnogi unrhyw ddiwygio ar y Goruchaf Lys. Unwaith eto, rwyf wedi cyfeirio sawl gwaith at y ddogfen 'Diwygio ein Hundeb'. Mae hynny'n amlinellu'r newidiadau y credwn y byddai'n ddefnyddiol eu gweld yn y Goruchaf Lys i sicrhau y caiff buddiannau cyfraith Cymru eu hadlewyrchu yn y llys, ac rwy'n falch o ddweud bod Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru yn dod i gasgliad tebyg yn ei gyfres o argymhellion.

Lesddeiliadaeth ar Dai
Leasehold Tenures on Houses

5. Pa asesiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o bwerau deddfwriaethol Llywodraeth Cymru mewn perthynas â lesddeiliadaeth ar dai? OAQ54883

5. What assessment has the Counsel General made of the Welsh Government's legislative powers in relation to leasehold tenures on houses? OAQ54883

The Welsh Government is currently considering options to reform leaseholds. The Law Commission's report, following its consultation on leasehold reform in England and Wales, is expected in the spring of this year and will help inform the Welsh Government's course of action in respect of legislative options.

Mae Llywodraeth Cymru wrthi'n ystyried dewisiadau i ddiwygio lesddaliadau. Disgwylir adroddiad Comisiwn y Gyfraith, yn dilyn ei ymgynghoriad ar ddiwygio cyfraith lesddaliad yng Nghymru a Lloegr, yn ystod y gwanwyn eleni a bydd yn helpu i fod yn sail i gamau gweithredu Llywodraeth Cymru o ran dewisiadau deddfwriaethol.

Counsel General, I'm sure that answer will be very reassuring to many householders throughout Wales, including in my region. For instance, at St Edeyrns Village in Cardiff, many residents there have been in dispute with the housebuilder Persimmon and feel very aggrieved that leasehold tenure is introduced on sites that formerly would have been freehold. Sometimes, you can get a mix of both on the same site, creating a most remarkable difference in liabilities. I do note that the Law Commission's consultation paper on the reform you just referred to said, and I quote:

'The extent to which leasehold enfranchisement is devolved to the Welsh Assembly is unclear. Aspects of enfranchisement have, in the past, been treated as a devolved issue.'

Are you expecting the report to clarify this situation? And once clarified, and assuming that you can act, will you act quickly?

Cwnsler Cyffredinol, rwy'n siŵr y bydd yr ateb hwnnw yn galonogol iawn i lawer o ddeiliaid tai ledled Cymru, gan gynnwys yn fy rhanbarth i. Er enghraifft, ym mhentref Sant Edern yng Nghaerdydd, mae llawer o drigolion wedi bod mewn anghydfod gyda'r adeiladwyr tai Persimmon ac yn teimlo'n ddig iawn bod deiliadaeth lesddaliad yn cael ei gyflwyno ar safleoedd a fyddai wedi bod yn rhydd-ddaliad gynt. Weithiau, gallwch gael cyfuniad o'r ddau ar yr un safle, gan greu gwahaniaeth rhyfeddol mewn rhwymedigaethau. Rwyf yn sylweddoli bod papur ymgynghori Comisiwn y gyfraith ar y diwygiadau rydych chi newydd gyfeirio ato yn dweud, ac rwy'n dyfynnu:

Nid yw'n glir i ba raddau y mae rhyddfreinio lesddaliadau wedi'i ddatganoli i Gynulliad Cymru. Yn y gorffennol, mae agweddau ar ryddfreinio wedi cael eu trin fel mater datganoledig.

A ydych yn disgwyl i'r adroddiad egluro'r sefyllfa hon? Ac ar ôl ei egluro, a chan dybio y gallwch weithredu, a fyddwch yn gweithredu'n gyflym?

Well, I will make my own assessment of the competence on behalf of the Government in relation to any legislative options coming forward. The Member will know that—. I won't enter into prolonged analysis of the questions of competence, but I think, perhaps obviously, on one hand, whilst housing is expressly devolved, the law of property, broadly speaking, with exceptions, is reserved. And so, it's a question of navigating the boundaries of the relevant parts of the Government of Wales Act.

I think the report of the Law Commission will be important in setting that context for considering legislative options. And I know as well also that the Minister for Housing and Local Government is considering the report of the task and finish group that reported in the summer of last year, and intends to make a statement, I think in the coming weeks, in relation to her reflections on the work of that report, building on the non-legislative measures that we as a Government have been able to take, at least in the short term, which seem to have had some impact in terms of a reduction in the number of new build leasehold houses, specifically. But, obviously, we would share the objective of making sure that that is reduced to the barest minimum possible.

Wel, byddaf yn gwneud fy asesiad fy hun o'r cymhwysedd ar ran y Llywodraeth ynglŷn ag unrhyw ddewis deddfwriaethol a gyflwynir. Bydd yr Aelod yn gwybod—. Ni wnaf wneud dadansoddiad hirfaith o'r cwestiynau cymhwysedd, ond rwy'n credu, yn amlwg, efallai, ar y naill law, tra bod tai wedi'u datganoli'n benodol, mae cyfraith eiddo, yn fras, gydag eithriadau, wedi'i chadw'n ôl. Ac felly, mae'n fater o lywio o amgylch ffiniau'r rhannau perthnasol o Ddeddf Llywodraeth Cymru.

Rwy'n credu y bydd adroddiad Comisiwn y Gyfraith yn bwysig o ran gosod y cyd-destun hwnnw ar gyfer ystyried dewisiadau deddfwriaethol. Ac rwy'n gwybod hefyd fod y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn ystyried adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen a gyflwynodd adroddiad yn ystod yr haf y llynedd, ac sy'n bwriadu gwneud datganiad, yn yr wythnosau nesaf, rwy'n credu, o ran ei myfyrdodau ar waith yr adroddiad hwnnw, gan adeiladu ar y mesurau anneddfwriaethol yr ydym ni fel Llywodraeth wedi gallu eu cymryd, yn y tymor byr o leiaf, sydd wedi cael rhywfaint o effaith, i bob golwg, o ran lleihau nifer y tai lesddaliad a gaiff eu hadeiladu o'r newydd, yn benodol. Ond, yn amlwg, rydym yn rhannu'r amcan o sicrhau y caiff hynny ei leihau i'r lleiafswm lleiaf posibl.

14:50
Y Gronfa Ffyniant Gyffredin
The Shared Prosperity Fund

6. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda'r sector cyfreithiol ynghylch effaith y Gronfa Ffyniant Gyffredin? OAQ54872

6. What discussions has the Counsel General had with the legal sector regarding the impact of the Shared Prosperity Fund? OAQ54872

As the UK Government has been deliberately vague on its shared prosperity fund plans over the last two years, discussions with the legal sector themselves have not been possible. Last month, the First Minister wrote to the Prime Minister to reinforce our positions for replacement funding in full and for devolution in Wales to be respected, and I echo the First Minister's remarks in his earlier question in relation to that. 

Gan fod Llywodraeth y DU wedi bod yn fwriadol amwys o ran ei chynlluniau ar gyfer y gronfa ffyniant gyffredin yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf, ni fu trafodaethau â'r sector cyfreithiol ei hun yn bosibl. Fis diwethaf, ysgrifennodd Prif Weinidog Llywodraeth Cymru at Brif Weinidog y DU i atgyfnerthu ein sefyllfaoedd ar gyfer cyllid newydd yn llawn, ac i sicrhau bod datganoli yng Nghymru yn cael ei barchu, ac ategaf sylwadau'r Prif Weinidog yn ei gwestiwn yn gynharach ynglŷn â hynny.

Thank you, Counsel General, for that reply, and I think it's clear from the questions to the First Minister that we do continue to have a specific interest in the role of devolved nations in the delivery of the long-promised shared prosperity fund. I do think it's interesting that we've already seen Tory priorities, with Russell George actually suggesting moving support out of the Valleys—as we actually warned on the doorstep would happen if the shared prosperity fund is not devolved to us in Wales. However, I'm one of the many Valleys Members of this Senedd who fully appreciate the importance of capital investment in our infrastructure and investment in the skills of our people and will be looking for that to continue. So, bearing in mind what you've already said, when do you anticipate legal arrangements for the new funding arrangements are likely to be available for scrutiny?

Diolch, Cwnsler Cyffredinol, am yr ateb hwnnw, ac rwy'n credu ei bod yn glir o'r cwestiynau i'r Prif Weinidog ein bod yn parhau i fod â diddordeb penodol yn swyddogaeth y gwledydd datganoledig wrth ddarparu'r gronfa ffyniant gyffredinol sydd wedi'i haddo ers tro. Rwy'n credu ei bod yn ddiddorol ein bod eisoes wedi gweld blaenoriaethau'r Torïaid, gyda Russell George yn awgrymu bod cymorth yn symud allan o'r Cymoedd—fel yr oeddem ni wedi rhybuddio ar stepen y drws fyddai'n digwydd os nad yw'r gronfa ffyniant gyffredinol yn cael ei datganoli i ni yng Nghymru. Fodd bynnag, rwy'n un o sawl Aelod o'r Cymoedd yn y Senedd hon sy'n llwyr werthfawrogi pwysigrwydd buddsoddi cyfalaf yn ein seilwaith a buddsoddi yn sgiliau ein pobl a byddwn ni eisiau i hynny barhau. Felly, gan gofio'r hyn yr ydych chi eisoes wedi'i ddweud, pryd yr ydych chi'n rhagweld y bydd trefniadau cyfreithiol ar gyfer y trefniadau ariannu newydd yn debygol o fod ar gael i graffu arnyn nhw?

Firstly, I know how important this is for the Member, as she indicates in her question. Since 2007, projects supported by EU structural funds in Merthyr Tydfil, for example, have created over 1,000 jobs and over 300 new businesses. I know the Lawns industrial estate in Rhymney, for example, is being supported, as we speak, by over £1 million-worth of EU funds. That's one example of the benefit that EU funds have delivered right across Wales.

As the First Minister indicated in his reply earlier, we are still waiting for proposals from the UK Government to come forward. This is not a matter on which we are going out of our way to seek conflict with the UK Government. We are keen to find a way to work with the UK Government on replacement EU funding for Wales, but that needs to be on the basis of real participation and genuine agreement across the four Governments of the UK, not on the basis of a solution that the UK Government seeks to impose. The devolution settlement must be respected in relation to that, a view that this Senedd has, on more than one occasion, voiced itself.

There is a consultation we intend to bring forward, informed by the work of the committee that Huw Irranca-Davies has been chairing in relation to this, and all I will say is: I hope that the UK Government will take up the offer that the First Minister, I and others have made to put forward the proposals they would wish to see and then to work together with us so that the devolution boundary is observed and the commitments made to people in Wales are fulfilled—that they should not suffer a penny lost as a consequence of leaving the European Union.

Yn gyntaf, gwn pa mor bwysig yw hyn i'r Aelod, fel y mae hi'n nodi yn ei chwestiwn. Ers 2007, mae prosiectau a gefnogwyd gan gronfeydd strwythurol yr UE ym Merthyr Tudful, er enghraifft, wedi creu dros 1,000 o swyddi a dros 300 o fusnesau newydd. Gwn fod ystad ddiwydiannol Lawntiau yn Rhymni, er enghraifft, wrth inni siarad, yn cael cymorth gwerth dros £1 miliwn o arian yr UE. Dyna un enghraifft o'r budd y mae arian yr UE wedi'i sicrhau ledled Cymru.

Fel y dywedodd y Prif Weinidog yn ei ateb yn gynharach, rydym yn dal i aros am gynigion gan Lywodraeth y DU. Nid yw hwn yn fater o ni'n mynd allan o'n ffordd i geisio gwrthdaro â Llywodraeth y DU. Rydym yn awyddus i ddod o hyd i ffordd o weithio gyda Llywodraeth y DU i gael cyllid UE arall i Gymru, ond rhaid i hynny fod ar sail cyfranogiad gwirioneddol a gwir gytundeb ar draws pedair Llywodraeth y DU, nid ar sail ateb y mae Llywodraeth y DU yn ceisio ei orfodi. Rhaid parchu'r setliad datganoli o ran hynny, barn a leisiwyd gan y Senedd hon ar fwy nag un achlysur.

Mae ymgynghoriad y bwriadwn ei gyflwyno, a lywiwyd gan waith y Pwyllgor y mae Huw Irranca-Davies wedi bod yn ei gadeirio yn ymwneud â hyn, a'r cyfan a ddywedaf i yw: rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn derbyn y cynnig y mae'r Prif Weinidog, yr wyf i ac mae eraill wedi'i wneud i gyflwyno'r cynigion y bydden nhw'n hoffi eu gweld ac yna i gydweithio â ni er mwyn cadw at y ffin ddatganoli a chyflawni'r ymrwymiadau a wnaed i bobl yng Nghymru—na ddylen nhw golli ceiniog o ganlyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd.

3. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes
3. Business Statement and Announcement

Item 3 on the agenda this afternoon is the business statement and announcement, and I call on the Minister for Finance and Trefnydd, Rebecca Evans.

Eitem 3 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, Rebecca Evans.

There is one change to this week's business: the time allocated to tomorrow's questions to the Assembly Commission has been reduced. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.

Mae un newid i fusnes yr wythnos hon: mae llai o amser wedi'i neilltuo ar gyfer cwestiynau yfory i Gomisiwn y Cynulliad. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

14:55

Minister, may I ask for a statement from the Minister for health about the cost to the NHS in Wales of pest control in our hospitals? According to information obtained by the BBC, Cwm Taf Morgannwg University Health Board has paid nearly £94,000 over the last four years to its contractor to deal with infestation, Swansea Bay University Health Board spent more than £52,000, and Powys Teaching Health Board over £51,000, while Aneurin Bevan University Health Board did not hold any record of their data regarding pest control there. May we have a statement from the Minister for health on what he's doing to ensure the consistency of record keeping across health boards in Wales, and what action he intends to take in view of cost keeping in our hospitals for cleaning and keeping free of rats and insects, please?

Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd ynghylch y gost i'r GIG yng Nghymru o reoli plâu yn ein hysbytai? Yn ôl gwybodaeth a gafwyd gan y BBC, mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg wedi talu bron £94,000 yn ystod y pedair blynedd diwethaf i'w gontractwr i ymdrin â'r pla, gwariodd Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe fwy na £52,000,  a Bwrdd Iechyd Addysgu Powys dros £51,000, ac nid oedd Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan yn cadw unrhyw gofnod o'i ddata ynghylch rheoli plâu yno. A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd ar yr hyn y mae'n ei wneud i sicrhau cysondeb o ran cadw cofnodion ar draws y byrddau iechyd yng Nghymru, a pha gamau y mae'n bwriadu eu cymryd o ran cadw costau yn ein hysbytai ar gyfer glanhau a chadw'n rhydd o lygod mawr a phryfed?

I think investment in ensuring that hospitals, particularly, are clean and safe is money well spent, and I know that pest management strategies are really important in terms of the proper upkeep of public places, and particularly those places where members of the public will gather, such as hospitals. I would encourage you to write to the health Minister, because that is quite a specific question, perhaps, not something for an oral statement, but certainly I know the health Minister will be keen to respond to you in correspondence.

Rwy'n credu bod buddsoddi mewn sicrhau bod ysbytai, yn enwedig, yn lân ac yn ddiogel yn ddefnydd da o arian, a gwn fod strategaethau rheoli plâu yn bwysig iawn er mwyn cynnal a chadw mannau cyhoeddus yn iawn, ac yn arbennig y mannau hynny lle mae aelodau'r cyhoedd yn ymgynnull, fel ysbytai. Byddwn yn eich annog i ysgrifennu at y Gweinidog iechyd, oherwydd mae hwnnw'n gwestiwn eithaf penodol, efallai, nid yn rhywbeth ar gyfer datganiad llafar, ond yn sicr, rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog Iechyd yn awyddus i ymateb ichi mewn gohebiaeth.

I'm sure many Members here will share my concerns about the situation in Iran. Whilst I would in no way defend the general that was killed, or the regime that he represents, a long and bloody war is a real possibility as a result of the actions of the President of the United States. With the UK Prime Minister so keen to strike a free trade deal with the United States, there is little chance of the UK avoiding being drawn into a clash that could well have bigger consequences than the disastrous decision to invade Iraq, in terms of casualties and further destabilisation of the middle east. Wales provides over and above our share of personnel to the armed forces. The impact of any conflict that involves boots on the ground will therefore be felt very hard in Wales, as it was with the Iraq war and the military action in Afghanistan. We are still dealing with the consequences in terms of PTSD and homelessness from previous conflicts. So many former troops have not had the help that they need to have from their Government. I'd like a statement from the Welsh Government outlining what representations are being made to the UK Government to argue against involvement in conflict. What is needed now is cool, calm, collected diplomacy. The actions of Trump, which don't appear to be part of any plan, also have the potential to kick start a war, and that should be condemned. So, I'd like to see the Government's statement condemn the impulsive and reckless actions of the United States President and put the case for peaceful solutions as strongly as you possibly can.

Further, a British teenager convicted of lying about being gang-raped was sentenced today to four months in prison, suspended for three years. She was also fined €140. Her barrister said the family will fight to overturn the conviction, and will take the case to the European Court of Human Rights. This situation arose because her complaint to police that she was gang-raped was retracted in a signed statement after eight hours of questioning in a police station. During those eight hours she had no legal representation nor were her interviews recorded. It is strongly suspected that her statement was dictated to her. The multiple bruises on her body were said to be consistent with a violent assault, according to one expert. I believe an atrocity has been committed against this young woman. It is a potential miscarriage of justice. It's no surprise that she has been diagnosed with PTSD and is reported to be mentally fragile. In short, I believe her, and I am outraged at what has happened. The UK tour operator behind the working holiday that this teenager was on has now ceased all trips to this Cypriot resort. In a statement, they said:

'The safety of our customers is of paramount importance.'

So, given the legitimate concerns about the Cypriot justice system and the signal that this whole episode sends out to would-be attackers, does the Welsh Government plan to issue any advice to Welsh citizens who may be thinking of visiting that island?

Rwy'n siŵr y bydd llawer o'r Aelodau yma yn rhannu fy mhryderon am y sefyllfa yn Iran. Er na fyddwn i mewn unrhyw ffordd yn amddiffyn y cadfridog a laddwyd, na'r gyfundrefn y mae'n ei gynrychioli, mae rhyfel hir a gwaedlyd yn bosibilrwydd gwirioneddol o ganlyniad i weithredoedd Arlywydd yr Unol Daleithiau. Gyda Phrif Weinidog y DU mor awyddus i sefydlu cytundeb masnach rydd gyda'r Unol Daleithiau, nid oes llawer o obaith y bydd y DU yn osgoi cael ei denu i wrthdaro a allai gael canlyniadau mwy na'r penderfyniad trychinebus i ymosod ar Irac, o ran anafiadau a mwy o ansefydlogrwydd yn y dwyrain canol. Mae Cymru yn darparu mwy na'i siâr o bersonél i'r lluoedd arfog. Bydd effaith unrhyw wrthdaro sy'n cynnwys milwyr ar lawr gwlad felly'n cael ei deimlo'n gryf iawn yng Nghymru, fel yr oedd hi gyda'r rhyfel yn erbyn Irac a'r gweithredu milwrol yn Affganistan. Rydym ni'n dal i ymdrin â chanlyniadau Anhwylder Straen wedi Trawma a digartrefedd yn sgil gwrthdaro blaenorol. Nid yw llawer iawn o'r cyn-filwyr wedi cael yr help y mae angen iddyn nhw ei gael gan eu Llywodraeth. Hoffwn i gael datganiad gan Lywodraeth Cymru yn amlinellu pa sylwadau sy'n cael eu cyflwyno i Lywodraeth y DU i ddadlau yn erbyn cymryd rhan mewn gwrthdaro. Yr hyn sydd ei angen ar hyn o bryd yw diplomyddiaeth dawel, bwyllog ac ystyrlon. Mae gan weithredoedd Trump, nad ydyn nhw'n ymddangos yn rhan o unrhyw gynllun, hefyd y potensial o ennyn rhyfel, a dylai hynny gael ei gondemnio. Felly, hoffwn i weld datganiad gan y Llywodraeth yn condemnio gweithredoedd byrbwyll a difeddwl Arlywydd yr Unol Daleithiau gan gyflwyno'r achos dros atebion heddychlon mor gryf ag y gallwch chi.

Yn ychwanegol at hynny, heddiw dedfrydwyd merch yn ei harddegau o Brydain a gafwyd yn euog o ddweud celwydd ynghylch cael ei threisio gan gang i bedwar mis yn y carchar, wedi'i ohirio am gyfnod o dair blynedd. Cafodd ddirwy hefyd o €140. Dywedodd ei bargyfreithiwr y bydd y teulu'n brwydro i wrthdroi'r gollfarn, a bydd yn mynd â'r achos i Lys Hawliau Dynol Ewrop. Cododd y sefyllfa hon oherwydd bod ei chŵyn i'r heddlu, ei bod wedi'i threisio gan gang, wedi cael ei thynnu'n ôl mewn datganiad a lofnodwyd ar ôl wyth awr o holi mewn gorsaf heddlu. Yn ystod yr wyth awr hynny, nid oedd ganddi gynrychiolaeth gyfreithiol ac ni chofnodwyd ei chyfweliadau. Mae amheuaeth gref fod rhywun wedi arddweud y datganiad iddi. Dywedwyd bod y cleisiau lluosog ar ei chorff yn gyson ag ymosodiad treisgar, yn ôl un arbenigwr. Credaf fod erchylltra wedi digwydd yn erbyn y ferch ifanc hon. Mae hyn o bosibl yn gamweinyddiad cyfiawnder. Nid yw'n unrhyw syndod ei bod wedi cael diagnosis o Anhwylder Straen Wedi Trawma a’i bod yn fregus yn feddyliol. Yn fyr, rwy'n ei chredu, ac rwyf wedi gwylltio ynghylch yr hyn sydd wedi digwydd. Mae cwmni teithiau'r DU a oedd wedi trefnu'r gwyliau gwaith ar gyfer y ferch hon bellach wedi rhoi'r gorau i bob trip i'r gyrchfan honno yn Cyprus. Mewn datganiad, fe ddywedon nhw:

Mae diogelwch ein cwsmeriaid yn bwysig iawn.

Felly, o ystyried y pryderon dilys ynglŷn â system gyfiawnder Cyprus a'r neges y mae'r digwyddiad hwn yn ei gyfleu i bobl a allai fod yn ymosodwyr, a yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyhoeddi unrhyw gyngor i ddinasyddion Cymru a allai fod yn ystyried ymweld â'r ynys honno?

15:00

I thank Leanne Wood for raising two crucially important issues in the Chamber this afternoon. The First Minister had the opportunity in his monthly press conference yesterday to set out his initial views on the situation that you see in Iran, and he was very clear that a peaceful solution and talking and dialogue and discourse should be the way forward. We have been in contact with the UK Government and with the Foreign and Commonwealth Office because, obviously, foreign policy is a responsibility of the UK Government. The Chamber will be aware that the Prime Minister issued a joint statement yesterday with President Macron and Chancellor Merkel regarding the action taken by the US and the death and the associated situation in Iran. The joint statement condemns the recent attacks on the coalition forces in Iraq and states concerns about the role that Iran has played in the region. They are now calling for an urgent need to deescalate the situation in the region and for all parties to exercise restraint and responsibility. They call on Iran to refrain from further violent action or the proliferation of violence. So, I think that it is important that we look very much to be promoting a peaceful solution to what is a very serious issue.

On the second point, of course we would want to see women, wherever they are in the world, being able to go to the police and to all of the appropriate authorities should they find themselves in a situation where they had been attacked in any way and particularly the victim of a sexual attack. And we would want the same for women wherever they are in the world as we want for them here, and that is that they are believed and that they are treated with respect and dignity. I think that it is quite right for the woman and her family to avail themselves of the opportunity to take their case forward now to the European Court of Human Rights. 

Diolch i Leanne Wood am godi dau fater hanfodol bwysig yn y Siambr y prynhawn yma. Cafodd y Prif Weinidog gyfle yn ei gynhadledd fisol i'r wasg ddoe i nodi ei safbwyntiau cychwynnol ar y sefyllfa a welwch chi yn Iran, ac roedd yn glir iawn mai ateb heddychlon a siarad a deialog a thrafodaeth ddylai fod y ffordd ymlaen. Rydym wedi bod mewn cysylltiad â Llywodraeth y DU a'r Swyddfa Dramor a Chymanwlad oherwydd, yn amlwg, mae polisi tramor yn gyfrifoldeb ar Lywodraeth y DU. Bydd y Siambr yn ymwybodol bod Prif Weinidog y DU wedi cyhoeddi datganiad ar y cyd ddoe gyda'r Arlywydd Macron a'r Canghellor Merkel ynghylch y camau a gymerwyd gan yr Unol Daleithiau a'r farwolaeth a'r sefyllfa gysylltiedig yn Iran. Mae'r datganiad ar y cyd yn condemnio'r ymosodiadau diweddar ar luoedd y glymblaid yn Irac ac yn datgan pryderon am swyddogaeth Iran yn y rhanbarth. Maen nhw ar hyn o bryd yn galw am angen brys i beidio â gwaethygu'r sefyllfa yn y rhanbarth ac i'r holl bleidiau weithredu ataliaeth a chyfrifoldeb. Maen nhw'n galw ar Iran i ymatal rhag cymryd camau treisgar pellach neu amlhau trais. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn ceisio'n galed i hyrwyddo ateb heddychlon i fater difrifol iawn.

O ran yr ail bwynt, wrth gwrs y byddem ni eisiau gweld menywod, lle bynnag y maen nhw yn y byd, yn gallu mynd at yr heddlu a'r holl awdurdodau priodol pe baent mewn sefyllfa lle'r ymosodwyd arnyn nhw mewn unrhyw ffordd ac yn enwedig y rhai sydd wedi dioddef ymosodiad rhywiol. A byddem ni eisiau'r un peth i fenywod lle bynnag y maen nhw yn y byd fel yr ydym ni'n ei ddymuno iddyn nhw yma, sef eu bod yn cael eu credu a'u bod yn cael eu trin â pharch ac urddas. Credaf ei bod yn hollol iawn i'r fenyw a'i theulu fanteisio ar y cyfle i fynd â'u hachos yn ei flaen yn awr at Lys Hawliau Dynol Ewrop.  

Could I ask just for one debate today? It's great to see the Minister for Culture, Sport and Tourism in his place as well, because the debate I want to ask for is on the incredible musical cultural heritage of the south Wales Valleys. I was delighted some years ago to unveil—it must have been about 13 years ago—a plaque commemorating the first ever public performance of 'Hen Wlad fy Nhadau' in the old Tabor chapel in Maesteg, which is now long-demolished. It's now Maesteg Workingmens Club. We unveiled the plaque there commemorating a young 16-year-old who first sang 'Hen Wlad fy Nhadau' in the vestry of the chapel there. And the plaque is there.

Actually, more importantly, very shortly there's an exciting commemoration coming up that my colleague Mike Hedges will know all about: it's of Daniel James 'Bad Boy' Gwyrosydd, who of course was the author of the lyrics for 'Calon Lân'. It's fascinating of course, because of its heritage as one of the favourite songs and hymns within Wales. Many people will know it. It was sung at my father's funeral as well there. But what most people will not know is the spell that Daniel James Gwyrosydd, known as 'Bad Boy'—. Why 'Bad Boy'? Because he was as fond of the public house as he was of the pulpit. It was composed, myth has it, but there's no reason to doubt it, on the back, literally, of cigarette papers in the Blaengarw Hotel across the road. So we are commemorating that very shortly and there'll be a choir coming in and a social event that Daniel James Gwyrosydd would have loved, alongside the commemorations in Swansea as well—his place of birth, the place where he passed away as well—to recognise that.

But wouldn't it be great to have a debate here that could celebrate that deep rich history that is still with us? They're things that we take for granted now when we stand up in the terraces and we sing these songs, whether it's anthems or songs, and to recognise that these came from working-class people in working-class communities and the threads go deep into those communities still. Let's have a debate on that.

A gaf i ofyn am un ddadl heddiw yn unig? Mae'n wych gweld y Gweinidog Diwylliant, Chwaraeon a Thwristiaeth yn ei le hefyd, oherwydd mae'r ddadl yr wyf i eisiau gofyn amdani'n ymwneud â threftadaeth ddiwylliannol gerddorol anhygoel Cymoedd y De. Roeddwn i'n falch iawn rai blynyddoedd yn ôl—mae'n rhaid bod hynny tua 13 mlynedd yn ôl—o ddadorchuddio plac i goffáu perfformiad cyhoeddus cyntaf erioed 'Hen Wlad fy Nhadau' yn hen gapel Tabor ym Maesteg, sydd bellach wedi'i hen ddymchwel. Erbyn hyn mae'n glwb Gweithwyr Maesteg. Roeddem wedi dadorchuddio'r plac yno er mwyn coffáu'r unigolyn ifanc 16 oed a ganodd 'Hen Wlad fy Nhadau' am y tro cyntaf yn festri'r Capel yno. Ac mae'r plac yno.

Mewn gwirionedd, yn bwysig iawn, cyn bo hir bydd coffâd cyffrous yn digwydd y bydd fy nghydweithiwr Mike Hedges yn gwybod popeth amdano: mae'n cynnwys Daniel James Gwyrosydd, y 'bachgen drwg', a oedd wrth gwrs yn awdur geiriau 'Calon Lân '. Mae'n hynod ddiddorol wrth gwrs, oherwydd ei threftadaeth fel un o hoff ganeuon ac emynau Cymru. Bydd llawer o bobl yn gwybod hynny. Cafodd ei ganu yn angladd fy nhad yno hefyd. Ond yr hyn na fydd y rhan fwyaf o bobl yn ei wybod yw'r adeg y cafodd Daniel James Gwyrosydd ei alw'n 'fachgen drwg'—. Pam 'bachgen drwg '? Oherwydd ei fod mor hoff o'r tŷ tafarn ag yr oedd o'r pwlpit. Cyfansoddwyd 'Calon Lân', yn ôl y sôn, ond nid oes unrhyw reswm i amau hynny, ar gefn papurau sigarét yng Ngwesty Blaengarw ochr draw'r ffordd. Felly rydym ni'n coffáu hynny'n fuan iawn a bydd côr yn dod i mewn a bydd digwyddiad cymdeithasol y byddai Daniel James Gwyrosydd wedi ei garu, ynghyd â'r digwyddiadau coffáu yn Abertawe hefyd—ei dref enedigol, y man lle bu farw hefyd—i gydnabod hynny.

Ond oni fyddai'n wych cael dadl yma a allai ddathlu'r hanes cyfoethog dwfn hwnnw sydd gyda ni o hyd? Maen nhw'n bethau yr ydym ni'n eu cymryd yn ganiataol nawr pan safwn yn y terasau yn canu'r caneuon hyn, yn anthemau neu'n ganeuon, ac i gydnabod bod y rhain wedi dod o bobl dosbarth gweithiol mewn cymunedau dosbarth gweithiol a bod y gwreiddiau'n yn mynd yn ddwfn i'r cymunedau hynny o hyd. Gadewch i ni gael dadl ar hynny.

Well, I always thoroughly enjoy Huw Irranca-Davies's interventions in the business statement because they're always so full of passion for the heritage and the communities that he represents. I know that there is a lot of interest, especially in the 100-year anniversary with regard to 'Calon Lân'—I know Mike Hedges has had some discussions locally about how it can be recorded and how it can be celebrated locally as well. As you say, the Minister is here to hear your request for a statement, and I'm sure he'll be considering it.

Wel, rwyf i bob amser yn mwynhau ymyriadau Huw Irranca-Davies yn y datganiad busnes yn fawr gan eu bod bob amser mor angerddol dros y dreftadaeth a'r cymunedau y mae'n eu cynrychioli. Gwn fod llawer o ddiddordeb, yn enwedig yn ystod y canmlwyddiant o ran 'Calon Lân'—Gwn fod Mike Hedges wedi cael rhai trafodaethau'n lleol ynghylch sut y gellir ei gofnodi a sut y gellir ei ddathlu'n lleol hefyd. Fel y dywedwch, mae'r Gweinidog yma i glywed eich cais am ddatganiad, ac rwy'n siŵr y bydd yn ei ystyried.

15:05

Could we have a statement from the Minister with regard to the wilding of upland grazing land? I've been contacted by members of the farming community who are seriously concerned at the degradation of areas that were previously grazed, often for many generations, by cattle, sheep and other livestock. These areas were farmed under proven, traditional management methods. Can the Minister also make a statement on why we are losing cost-effective farming practices such as those used in places like Rhayader, where livestock has been grazed all year round for over 40 years without interruption, and where, far from degrading the land, it has resulted in a record number of plant species of over 130, it has supressed damaging, unpalatable moorland grasses like Molinia and Nardus, and has also restricted the spread of bracken in these upland areas?

A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog ynghylch dad-ddofi tir pori'r ucheldir? Mae aelodau o'r gymuned ffermio wedi cysylltu â mi yn pryderu o ddifrif am ddirywiad ardaloedd a oedd yn cael eu pori'n flaenorol, yn aml am genedlaethau lawer, gan wartheg, defaid a da byw eraill. Cafodd yr ardaloedd hyn eu ffermio gan ddefnyddio dulliau rheoli traddodiadol sydd wedi'u profi. A wnaiff y Gweinidog hefyd wneud datganiad ynghylch pam yr ydym ni'n colli arferion ffermio cost-effeithiol fel y rhai a ddefnyddir mewn lleoedd fel Rhaeadr Gwy, lle mae da byw wedi pori drwy gydol y flwyddyn ers dros 40 o flynyddoedd heb ymyrraeth, ac yn hytrach na diraddio'r tir, mae wedi arwain at y nifer fwyaf erioed o rywogaethau o blanhigion, sef dros 130, ac mae wedi atal porfeydd rhostir annymunol fel Molinia a Nardus, ac mae hefyd wedi cyfyngu ar ymlediad rhedyn yn yr ardaloedd mynyddig hyn?

I'll certainly ensure that the Minister with responsibility for farming and rural affairs is aware of the request for a statement today, and particularly that she hears your concerns about support for uplands in Wales.

Yn sicr, byddaf i'n sicrhau bod y Gweinidog sy'n gyfrifol am ffermio a materion gwledig yn ymwybodol o'r cais am ddatganiad heddiw, ac yn enwedig ei bod yn clywed eich pryderon am y cymorth i'r ucheldiroedd yng Nghymru.

I've had raised with me a number of concerns regarding litter, especially over the Christmas period. Can I ask for a Welsh Government statement on actions being taken to discourage littering? Two suggestions I have received are that first-time offenders attend a litter awareness course similar to the speed awareness course and that fast food restaurants print the car number plate on the packaging of the food bought at a drive-through takeaway.

Can I crave your indulgence regarding Daniel James and Calon Lân? In March this year it's the hundredth anniversary. I've been in contact with the Commission here to ask about it being sung on these premises. Will the Welsh Government consider having it sung on Welsh Government premises the length and breadth of Wales? Because it truly is probably—well, it probably is—Wales's best-known hymn.

Mae nifer o bryderon wedi cael eu codi gyda mi ynglŷn â sbwriel, yn enwedig dros gyfnod y Nadolig. A gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar y camau sy'n cael eu cymryd i atal gollwng sbwriel? Dau awgrym a gefais i yw bod troseddwyr tro cyntaf yn mynd ar gwrs ymwybyddiaeth sbwriel tebyg i'r cwrs ymwybyddiaeth cyflymder a bod bwytai bwyd cyflym yn argraffu rhif plât y car ar becynnau'r cludfwyd sy'n cael ei brynu wrth yrru.

A gaf i ofyn yn garedig am eich sylw o ran Daniel James a Calon Lân? Ym mis Mawrth eleni y bydd y canmlwyddiant. Rwyf wedi bod mewn cysylltiad â'r Comisiwn yma i ofyn iddo gael ei ganu ar y safle hwn. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried iddi gael ei chanu ar safle Llywodraeth Cymru ar hyd a lled Cymru? Oherwydd mae'n wir—wel mae'n debygol—mai hwn yw emyn mwyaf adnabyddus Cymru.

Well, they don't call me Rebecca Evans for nothing. [Laughter.] I do like to exercise the vocal cords occasionally, so I'll be happy to join in any of the singing.

But I will say, on the serious point of the litter and the littering, Welsh Government's working really closely with local authorities and communities across Wales in terms of tackling littering, and this does include the development of a new litter prevention action plan. We're working really closely with third sector organisations such as Keep Wales Tidy, and I know that the Minister will be really keen to explore those two particular suggestions as part of that action plan. I know that she's also planning to meet with representatives of the fast food packaging industry, and again, I think this is an opportunity to explore that issue with them.

Wel, nid ydyn nhw'n fy ngalw i'n Rebecca Evans am ddim. [Chwerthin.] Dwi'n hoffi ymarfer y llais yn achlysurol, felly bydda i'n hapus i ymuno ag unrhyw ganu.

Ond ar bwynt difrifol y sbwriel a gollwng sbwriel, dywedaf hyn, fod Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol a chymunedau ledled Cymru i fynd i'r afael â sbwriel, ac mae hyn yn cynnwys datblygu cynllun gweithredu atal sbwriel newydd. Rydym yn gweithio'n agos iawn â sefydliadau'r trydydd sector megis Cadwch Gymru'n Daclus, a gwn y bydd y Gweinidog yn awyddus iawn i archwilio'r ddau awgrym penodol hynny fel rhan o'r cynllun gweithredu hwnnw. Rwy'n gwybod ei bod hefyd yn bwriadu cyfarfod â chynrychiolwyr y diwydiant pecynnu bwyd cyflym, ac unwaith eto, rwy'n credu bod hwn yn gyfle i archwilio'r mater hwnnw gyda nhw.

Trefnydd, can I please ask for a statement from the Minister for Health and Social Services on the delivery by health boards of elective surgery over winter months? Not just elective surgery, but actually an update on how they're managing winter pressures. It's not just Hywel Dda, we've got pressures at Betsi and we've got pressures in Cwm Taf. And I think we have to say—because we're here every single year—there've been endless committee reports by the Health and Social Care Committee. We acknowledge there's an extra £30 million that has gone into winter preparedness planning, but it's obviously not getting to the front line, and the issue's either poor workforce management or the delayed transfers of care of people who shouldn't be in hospital being able to go back into their homes with support, and therefore ensure that hospital beds are available.

So, I think we need to have a debate on this, because we need to discuss things like: should there have been that £30 million actually just given straight into social care? Would that deployment of that money have been better, and therefore freed up our hospitals as a consequence of sorting out some of the backlog that we have in getting people appropriate social care? So I'm basically just asking for a really serious update, because the First Minister rightfully made the point in response to my question that front-line staff work their socks off, and it must be so dispiriting, because it's not just this winter—it was last winter, it was the winter before, in fact I think we've discussed this almost every winter since I've become an AM.

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar ddarpariaeth y byrddau iechyd o lawdriniaeth ddewisol yn ystod misoedd y gaeaf? Nid llawdriniaeth ddewisol yn unig, ond y sefyllfa ddiweddaraf mewn gwirionedd o ran sut y maen nhw'n rheoli pwysau'r gaeaf. Nid Hywel Dda yn unig, mae pwysau gennym ni yn Betsi ac mae pwysau yng Nghwm Taf. Ac rwy'n credu bod yn rhaid inni ddweud—oherwydd ein bod ni yma bob un flwyddyn—bod y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol wedi cyflwyno adroddiadau di-ben-draw. Rydym yn cydnabod bod £30 miliwn ychwanegol wedi cael ei wario ar gynllunio paratoadau ar gyfer y gaeaf, ond mae'n amlwg nad yw'n cyrraedd y rheng flaen, ac mae'r broblem yn ymwneud naill ai â rheoli'r gweithlu'n wael neu oedi wrth drosglwyddo gofal i bobl na ddylen nhw fod yn yr ysbyty fel eu bod yn gallu mynd yn ôl i'w cartrefi gyda chymorth, ac felly sicrhau bod gwelyau ar gael mewn ysbytai.

Felly, rwy'n credu bod angen dadl ar hyn, oherwydd mae angen inni drafod pethau fel: a ddylai'r £30 miliwn fod wedi'i roi yn uniongyrchol i ofal cymdeithasol? A fyddai'r defnydd o'r arian hwnnw wedi bod yn well, ac felly wedi rhyddhau ein hysbytai o ganlyniad i gael trefn ar rywfaint o'r ôl-groniad sydd gennym o ran cael gofal cymdeithasol priodol i bobl? Felly, yn y bôn, rwy'n gofyn am ddiweddariad difrifol iawn, oherwydd roedd y Prif Weinidog yn iawn i wneud y pwynt mewn ymateb i fy nghwestiwn i bod staff rheng flaen yn gweithio'n galed, ac mae'n rhaid bod hynny mor ddigalon, oherwydd nid dim ond y gaeaf hwn sy'n broblem—bu'r gaeaf diwethaf yn broblem, a'r gaeaf cyn hynny, yn wir rwy'n credu ein bod wedi trafod hyn bron bob gaeaf ers i mi fod yn AC.

Winter plans are always put in place early on in the year, and then they are submitted to Welsh Government, and Welsh Government provides an element, then, of robust challenge to ensure that those winter plans are further developed to learn the lessons of the previous year, and also to consider challenges that might be forthcoming through the course of this winter. This winter, we were able to provide that additional funding earlier on in the year than we've ever been able to do before, and I think that has helped although the First Minister did set out the challenges that there are, nonetheless, in terms of winter pressures. Obviously, I will make sure that the health Minister hears the request for the debate or the statement, as you described.

Mae cynlluniau ar gyfer y gaeaf yn cael eu rhoi ar waith yn gynnar yn y flwyddyn, ac yna maen nhw'n cael eu cyflwyno i Lywodraeth Cymru, ac mae Llywodraeth Cymru wedyn yn darparu elfen o her gadarn i sicrhau bod y cynlluniau hynny ar gyfer y gaeaf yn cael eu datblygu ymhellach er mwyn dysgu gwersi o'r flwyddyn flaenorol, a hefyd i ystyried heriau a allai ddatblygu y gaeaf hwn. Y gaeaf hwn, llwyddwyd i ddarparu'r arian ychwanegol hwnnw yn gynharach yn y flwyddyn nag yr ydym ni erioed wedi ei wneud o'r blaen, ac rwy'n credu bod hynny wedi helpu er i'r Prif Weinidog, serch hynny, amlinellu'r heriau sydd yn bodoli, o ran pwysau'r gaeaf. Yn amlwg, byddaf yn gwneud yn siŵr bod y Gweinidog iechyd yn clywed y cais am y ddadl neu'r datganiad, fel yr ydych chi wedi'i ddisgrifio.

15:10

I'd like to reiterate the points that Angela Burns has made about the urgent need to have a full—I would argue—debate, but if that's not possible, a statement in Government time about the state of winter pressures. We all know what the position is in Hywel Dda and the point the First Minister made about front-line staff is, of course, absolutely correct, but he and others may very well have heard the director of the Royal College of Nursing on the radio this morning asking the Welsh Government to—her words were—'Get back in the room', to talk to people about why this situation happens year-on-year. As Angela Burns has said, in the whole term of this Assembly, and, indeed, probably before, winter comes every year, people get flu every year, we have norovirus every year, and we really do need Welsh Government to explain how it is going to get back in the room, as the nurses are asking us to do, because this situation can't be allowed to continue year-on-year. I think we also need to ensure that this is a discussion about health and social care, because one of the things that the nursing community are certainly putting to me is that one of the big issues at this time of year is that if social services departments, for example, have closed down for long periods in the winter because of staff leave, they can't then discharge patients, they can't get assessments made.

I did read with interest the Welsh Government's press statement on this matter, and I have to say that I found it a bit self-congratulatory. Of course, the £30 million is welcome, but unless it's used properly, it's not going to solve the problem. So, I would reiterate the request for a statement—at least a statement, preferably a debate—in Government time urgently. I am aware that we have questions to the health Minister, I think, next week, but those will not give us a sufficient opportunity to examine in detail what's going on around what is certainly in Hywel Dda a crisis, and I know from colleagues is a real problem in Betsi Cadwaladr health board as well.

Hoffwn i ailadrodd y pwyntiau y mae Angela Burns wedi'u gwneud am yr angen brys i gael dadl—byddwn i'n dadlau, lawn, ond os nad yw hynny'n bosibl, datganiad yn amser y Llywodraeth am gyflwr pwysau'r gaeaf. Rydym i gyd yn gwybod am sefyllfa Hywel Dda ac mae'r pwynt a wnaeth y Prif Weinidog am staff rheng flaen, wrth gwrs, yn hollol gywir, ond mae'n ddigon posibl ei fod ef ac eraill wedi clywed Cyfarwyddwr Coleg Brenhinol y Nyrsys ar y radio y bore yma yn gofyn i Lywodraeth Cymru—dyma oedd ei geiriau hi— 'Ewch yn ôl i'r ystafell', i siarad â phobl ynghylch pam mae'r sefyllfa hon yn digwydd flwyddyn ar ôl blwyddyn. Fel y dywedodd Angela Burns, yn ystod tymor y Cynulliad hwn yn ei gyfanrwydd, ac, yn wir, mae'n debyg, cyn hynny, mae'r gaeaf yn dod bob blwyddyn, mae pobl yn cael y ffliw bob blwyddyn, mae gennym ni norofeirws bob blwyddyn, ac mae gwir angen i Lywodraeth Cymru egluro sut y mae'n mynd i ddychwelyd i'r ystafell, fel y mae'r nyrsys yn gofyn inni ei wneud, oherwydd ni ellir caniatáu i'r sefyllfa hon barhau flwyddyn ar ôl blwyddyn. Credaf fod angen inni hefyd sicrhau mai trafodaeth am iechyd a gofal cymdeithasol yw hon. Un o'r pethau y mae'r gymuned nyrsio yn sicr yn ei gyfleu i mi yw mai un o'r problemau mawr ar yr adeg hon o'r flwyddyn yw, os yw'r adrannau gwasanaethau cymdeithasol, er enghraifft, wedi cau am gyfnodau hir yn y gaeaf oherwydd absenoldeb staff, nid oes modd iddyn nhw wedyn ryddhau cleifion, nid yw'n bosibl iddyn nhw gael asesiadau.

Darllenais â diddordeb ddatganiad Llywodraeth Cymru i'r wasg ar y mater hwn, a rhaid imi ddweud fy mod yn ei ystyried i fod braidd yn hunanfoddhaus. Wrth gwrs, mae'r £30 miliwn i'w groesawu, ond oni bai ei fod yn cael ei ddefnyddio'n iawn, nid yw'n mynd i ddatrys y broblem. Felly, byddwn i'n ail-bwysleisio’r cais am ddatganiad—datganiad o leiaf, dadl os oes modd—yn amser y Llywodraeth ar frys. Rwy'n ymwybodol bod gennym gwestiynau i'r Gweinidog iechyd, rwy'n credu, yr wythnos nesaf, ond ni fydd y rheini'n rhoi digon o gyfle inni archwilio'n fanwl beth sy'n digwydd ynghylch yr hyn sydd yn sicr yn argyfwng yn Hywel Dda, a gwn gan gyd-Aelodau fod hyn yn broblem wirioneddol ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr hefyd.

I know that the RCN, along with other clinical leads, are meeting with the chief executive of the NHS tomorrow to discuss the winter pressures that are being felt across the NHS. So, that will be an opportunity for those particular individuals to have that conversation, and I know, as I say, that Welsh Government is in constant contact with all of the health boards with regard to their winter plans and the pressures that they are feeling, but, again, I've heard the request for the statement. I will make sure that the health Minister is aware of it. 

Gwn fod y Coleg Nyrsio Brenhinol, ynghyd ag arweinwyr clinigol eraill, yn cwrdd â phrif weithredwr y GIG yfory i drafod pwysau'r gaeaf sy'n cael eu teimlo ledled y GIG. Felly, bydd hynny'n gyfle i'r unigolion penodol hynny gael y sgwrs honno, a gwn, fel y dywedais, fod Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad cyson â phob un o'r byrddau iechyd o ran eu cynlluniau gaeaf a'r pwysau y maen nhw'n eu teimlo, ond, unwaith eto, rwyf i wedi clywed y cais am y datganiad. Byddaf i'n gwneud yn siŵr bod y Gweinidog iechyd yn ymwybodol ohono.

I'd like to ask for three statements this afternoon. Firstly, before Christmas, the M4 commission announced three fast-track measures to be implemented. As of today, they're still not in place, and one of those was to lower the speed limit to 50 mph. I think many people who regularly use this stretch of the motorway would feel it was an unusual day to get up to 50 mph. However, could we have a statement about when these measures will be implemented and how will they be measured for their effectiveness, both in isolation and in relation to other changes proposed?

The Ebbw Vale to Newport rail link has long been promised and is eagerly anticipated by my constituents and others in the surrounding Gwent Valleys. In June last year, the Minister for transport committed to introducing an hourly service between Ebbw Vale and Newport in 2021. As that date is fast approaching, I would like a statement on the progress of this service. With the importance of public transport and a desire to remove more traffic from our roads, it's incredibly frustrating that if you live in Rogerstone or near Pye Corner, to get to Newport by train you have to go to Cardiff and back.

Furthermore, I would like another statement on the recent changes in rail fares by Transport for Wales. While people travelling from Newport station to Cardiff Central have received a very welcome reduction on a return ticket from £5.40 to £4.80, those who travel from Pye Corner or Rogerstone to Cardiff are faced with an increase from £7.40 to £7.60, and Rogerstone and Pye Corner are closer geographically to Cardiff and the difference in price just seems to many people illogical. 

Hoffwn i ofyn am dri datganiad y prynhawn yma. Yn gyntaf, cyn y Nadolig, cyhoeddodd comisiwn yr M4 dri mesur carlam i'w rhoi ar waith. Hyd heddiw, nid ydynt yn eu lle, a gostwng y terfyn cyflymder i 50 mya oedd un o'r rheini. Rwy'n credu y byddai llawer o bobl sy'n defnyddio'r rhan hon o'r draffordd yn rheolaidd yn teimlo ei bod yn ddiwrnod anarferol i gyrraedd 50 milltir nawr. Fodd bynnag, a gawn ni ddatganiad ynghylch pryd y bydd y mesurau hyn yn cael eu rhoi ar waith a sut y byddan nhw'n cael eu mesur ar gyfer eu heffeithiolrwydd, ar eu pen eu hunain ac o ran newidiadau arfaethedig eraill?

Cafodd y cyswllt rheilffordd rhwng Glynebwy a Chasnewydd ei addo ers tro ac mae fy etholwyr ac eraill yng nghymoedd cyfagos Gwent yn disgwyl yn eiddgar amdano. Ym mis Mehefin y llynedd, ymrwymodd y Gweinidog dros drafnidiaeth i gyflwyno gwasanaeth bob awr rhwng Glynebwy a Chasnewydd yn 2021. Gan fod y dyddiad hwnnw'n prysur agosáu, hoffwn i gael datganiad ar gynnydd y gwasanaeth hwn. Gyda phwysigrwydd trafnidiaeth gyhoeddus a'r awydd i gael gwared ar fwy o draffig o'n ffyrdd, mae'n rhwystredig iawn, os ydych chi'n byw yn Nhŷ-Du neu ger Pye Corner, i gyrraedd Casnewydd ar y trên mae'n rhaid ichi fynd i Gaerdydd ac yn ôl.

At hynny, hoffwn i gael datganiad arall am y newidiadau diweddar i bris tocynnau trenau gan Trafnidiaeth Cymru. Er bod pobl sy'n teithio o orsaf Casnewydd i ganol Caerdydd wedi cael gostyngiad a groesewir yn fawr ar docyn dwyffordd o £5.40 i £4.80, mae'r rhai sy'n teithio o Pye Corner neu Dŷ-Du i Gaerdydd yn wynebu cynnydd o £7.40 i £7.60. Mae Tŷ-Du a Pye Corner yn agosach yn ddaearyddol i Gaerdydd ac mae'r gwahaniaeth mewn pris yn ymddangos yn afresymegol i lawer o bobl .

Thank you to Jayne Bryant for raising those three issues today. On the first, with regard to the 50 mph speed limits, I do know that the Minister for Economy and Transport has been having some discussions with the police about how this might best be enforced, and I hope that those discussions will come to a successful resolution as soon as possible.

With regard to the Ebbw Vale to Newport train line, I will ask the Minister to provide you with a written update that you can share with your constituents, but I can say that Transport for Wales introduced more modern class 170 trains on the Ebbw Vale line as part of their new timetables from December 2019. Those trains provide a better customer experience, including electronic passenger information, air-conditioning, power sockets and increased capacity. They'll also be introducing brand-new trains to Blaenau Gwent from 2022, as part of an £800 million investment that will feature level boarding and more space for bicycles. I know, also, that Transport for Wales have undertaken a study of the Ebbw Vale line on behalf of Welsh Government, and that's focusing on increasing the frequency of those services and also delivering a new service between Ebbw Vale and Newport. But, as I say, I'll ask the Minister to provide you with a more detailed written update.

With regard to rail fares, I know that a number of different factors do play into these disparities, such as the track access fees, differing maintenance costs and customer demand for their services. So, then, it's very difficult to make those direct comparisons across the routes on the network, but the Rail Delivery Group, representing all British train operators, has recently undertaken a consultation on how rail fares can be made simpler to benefit passengers, and Transport for Wales did fully participate in that consultation, and support many of the recommendations that have come out of it. We are now awaiting the formal response from the UK Government, which ultimately holds responsibility for the UK rail fare system. So, again, I'll ask the Minister to provide you with an update when we do have those details.

Diolch yn fawr i Jayne Bryant am godi'r tri mater hynny heddiw. Ynghylch y cyntaf, o ran y cyfyngiadau cyflymder o 50 mya, gwn fod Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth wedi bod yn cynnal rhai trafodaethau gyda'r heddlu ynghylch y ffordd orau o orfodi hyn, a gobeithio y bydd y trafodaethau hynny'n cael eu datrys yn llwyddiannus cyn gynted â phosibl.

O ran y rheilffordd rhwng Glynebwy a Chasnewydd, gofynnaf i'r Gweinidog roi diweddariad ysgrifenedig ichi y gallwch chi ei rannu gyda'ch etholwyr, ond gallaf i ddweud bod trafnidiaeth Cymru wedi cyflwyno trenau dosbarth 170 mwy modern ar linell Glynebwy fel rhan o'u hamserlenni newydd o fis Rhagfyr 2019. Mae'r trenau hynny'n darparu gwell profiad i gwsmeriaid, gan gynnwys gwybodaeth electronig ynghylch teithwyr, aerdymheru, socedi trydan a rhagor o gapasiti. Byddan nhw hefyd yn cyflwyno trenau newydd sbon i Flaenau Gwent o 2022, fel rhan o fuddsoddiad £800 miliwn a fydd yn cynnwys mynediad gwastad a mwy o le ar gyfer beiciau. Gwn hefyd fod Trafnidiaeth Cymru wedi cynnal astudiaeth o linell Glynebwy ar ran Llywodraeth Cymru, ac mae hynny'n canolbwyntio ar gynyddu amlder y gwasanaethau hynny a hefyd ddarparu gwasanaeth newydd rhwng Glynebwy a Chasnewydd. Ond, fel y dywedaf, byddaf yn gofyn i'r Gweinidog roi diweddariad ysgrifenedig manylach ichi.

O ran pris tocynnau trenau, gwn fod nifer o wahanol ffactorau yn rhan o'r anghyfartaledd hwn, megis y ffioedd mynediad trac, y costau cynnal a chadw amrywiol a'r galw gan gwsmeriaid am eu gwasanaethau. Felly, mae'n anodd iawn gwneud y cymariaethau uniongyrchol hynny ledled llwybrau'r rhwydwaith, ond mae'r Grŵp Cyflenwi Rheilffyrdd, sy'n cynrychioli holl weithredwyr trenau Prydain, wedi cynnal ymgynghoriad yn ddiweddar ar sut y gellir gwneud tocynnau trenau yn symlach er budd teithwyr. Cymerodd Trafnidiaeth Cymru ran lawn yn yr ymgynghoriad hwnnw, a chefnogi llawer o'r argymhellion a ddaeth yn ei sgil. Rydym ar hyn o bryd yn aros am ymateb ffurfiol gan Lywodraeth y DU, sydd yn y pen draw yn gyfrifol am system prisiau tocynnau rheilffyrdd y DU. Felly, unwaith eto, byddaf y gofyn i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi pan fydd y manylion hynny gennym.

15:15

Trefnydd, can I ask for two statements from the Welsh Government? The first from my colleague to my right, sitting next to me, in relation to the contemporary art museum that's been talked about and the progress there is on that. Clearly, before Christmas, we celebrated one year since the Banksy appeared in Taibach and has now moved into a shopping centre in Station Road in Port Talbot, opposite the railway station. It's not yet visible to the public in the sense of opening up, because we still have a process to go through, but it is important we understand where we are with the progress in relation to the contemporary art museum and where we can be fitting into that.

The second one is on steel, following the interview that was published in The Sunday Times with Mr Chandrasekaran, the chair of Tata Sons, which is the parent company of Tata Steel, in relation to, clearly, a statement there where he feels that Tata have given over-and-above support to Port Talbot and that it must make itself self-sufficient in the future. Understood—the workforce understand that; they've always been part of the transformation programme, but for it to so clearly made and bluntly made by the chairman of the parent company does therefore cause concern as to the future that Tata will see in the business in Port Talbot. Now, many of the levers, as has been said, actually, are outside the control of the workers themselves. They have put in the effort to making them as productive as possible. They have reduced jobs, they are making productivity improvements, but global markets are difficult at this point in time.

But, also, the UK Government seems to be failing to actually take any action in relation to helping the steel industry in the UK. Can I have a statement from the Minister as to what actions he has taken with the UK Government, particularly the steel sector council that failed to meet last year? I don't know if it's met yet. Where are we on that? It is important, it's a foundation industry in the UK. Welsh steel making is critical, it is therefore critical that we have an assessment as to where we are with Tata and Welsh steel making, where the UK Government sees Welsh steel making and what they will do to improve it, particularly in energy costs and other aspects, which they have responsibility for and they have levers for.

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru? Y cyntaf gan fy nghyd-Aelod ar y dde i mi, yn eistedd wrth fy ymyl, o ran yr amgueddfa gelf gyfoes y mae sôn wedi bod amdani a'r cynnydd sydd ar hynny. Yn amlwg, cyn y Nadolig, roeddem wedi dathlu blwyddyn ers i'r Banksy ymddangos yn Nhaibach ac erbyn hyn mae wedi symud i ganolfan siopa yn Station Road ym Mhort Talbot, gyferbyn â'r orsaf reilffordd. Nid yw'n weladwy i'r cyhoedd eto o ran bod yn agored, oherwydd mae gennym broses i'w dilyn o hyd, ond mae'n bwysig ein bod yn deall ble rydym ni arni gyda'r cynnydd o ran yr amgueddfa gelf gyfoes a lle y gallwn ni fod yn rhan o hynny.

Mae'r ail un yn ymwneud â dur, yn dilyn y cyfweliad a gyhoeddwyd yn y Sunday Times gyda Mr Chandrasekaran, Cadeirydd Tata Sons, sef rhiant-gwmni Tata Steel, mewn cysylltiad â datganiad lle mae'n teimlo bod Tata wedi rhoi mwy o gymorth na'r disgwyl i Bort Talbot a bod yn rhaid iddo wneud ei hun yn hunangynhaliol yn y dyfodol. Mae hyn wedi'i ddeall—mae'r gweithlu'n deall hynny; maen nhw wedi bod yn rhan o'r rhaglen weddnewid erioed. Ond mae'r ffaith fod hynny wedi'i wneud mor glir ac yn blwmp ac yn blaen gan gadeirydd y rhiant gwmni yn peri pryder felly ynglŷn â'r dyfodol y bydd Tata'n ei weld yn y busnes ym Mhort Talbot. Mae llawer o'r ffactorau hyn, mewn gwirionedd, y tu allan i reolaeth y gweithwyr eu hunain. Maen nhw wedi ymdrechu i'w gwneud mor gynhyrchiol â phosibl. Maen nhw wedi lleihau swyddi, maen nhw'n gwneud gwelliannau o ran cynhyrchiant, ond mae marchnadoedd byd-eang yn anodd ar hyn o bryd.

Ond, hefyd, mae'n ymddangos bod Llywodraeth y DU yn methu â chymryd unrhyw gamau o ran helpu'r diwydiant dur yn y DU. A gaf fi ddatganiad gan y Gweinidog ynglŷn â pha gamau y mae wedi'u cymryd gyda Llywodraeth y DU, yn enwedig cyngor y sector dur a fethodd â chwrdd â y llynedd? Wn i ddim a yw wedi cwrdd eto. Ble'r ydym ni arni o ran hynny? Mae'n bwysig, mae'n ddiwydiant sylfaen yn y DU. Mae cynhyrchu dur yng Nghymru yn hanfodol, felly mae'n hanfodol ein bod yn cael asesiad o ran ein sefyllfa gyda Tata a chynhyrchu dur yng Nghymru, lle mae Llywodraeth y DU yn gweld cynhyrchu dur yng Nghymru a'r hyn y byddan nhw yn ei wneud i'w wella, yn enwedig o ran costau ynni a chostau ac agweddau eraill y maen nhw'n gyfrifol amdanyn nhw ac y mae ganddyn nhw ddylanwad drosynt.

I thank David Rees for raising these issues, and, of course, the Deputy Minister has heard your request for the update on the contemporary art museum, and I know he'll be able to either provide you with a verbal update or he'll certainly write to you with the very latest on that.

You're absolutely right that the workers at Tata have certainly done their bit. Ken Skates had the opportunity to meet with the new Secretary of State for Wales just yesterday, and he was very clear that now it's time for the UK Government to step up to the plate and support Tata and its workforce as well. Dai recognised that energy prices are one of the key issues, and, again, was something that I know that Ken had the opportunity to put home to the new Secretary of State that is one of the levers that the UK Government does have at its disposal, and its support for Tata and the workforce there will be one of the key first challenges that the new Secretary of State will face.

Diolch i David Rees am godi'r materion hyn, ac, wrth gwrs, mae'r Dirprwy Weinidog wedi clywed eich cais am yr wybodaeth ddiweddaraf am yr amgueddfa gelf gyfoes, a gwn y bydd yn gallu rhoi diweddariad llafar ichi neu fe fydd yn sicr o ysgrifennu atoch gyda'r diweddaraf ar hynny.

Rydych chi yn llygad eich lle bod gweithwyr Tata yn sicr wedi gwneud eu rhan. Cafodd Ken Skates y cyfle i gyfarfod ag Ysgrifennydd Gwladol newydd Cymru ddoe, ac roedd e'n glir iawn ei fod bellach yn bryd i Lywodraeth y DU gamu ymlaen a chefnogi Tata a'i weithlu hefyd. Roedd Dai yn cydnabod mai prisiau ynni yw un o'r materion allweddol, ac, unwaith eto, roedd yn rhywbeth y gwn i fod Ken wedi cael cyfle i'w gyfleu i'r Ysgrifennydd Gwladol newydd ei fod yn un o'r arfau sydd gan Lywodraeth y DU at ei defnydd, a'r gefnogaeth i Tata a'r gweithlu fydd un o'r heriau allweddol cyntaf y bydd yr Ysgrifennydd Gwladol newydd yn eu hwynebu.

15:20
4. Dadl ar Ddatganiad: Cyllideb Ddrafft 2020-21
4. Debate on a Statement: Draft Budget 2020-21

Item 4 on the agenda is the debate on a statement on the draft budget of 2020 to 2021, and I call on the Minister for Finance and Trefnydd, Rebecca Evans.

Eitem 4 ar yr agenda yw'r ddadl ar ddatganiad am gyllideb ddrafft 2020 i 2021, ac rwy'n galw ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, Rebecca Evans.

I'm pleased to have this opportunity to make a statement on the Welsh Government's draft budget for 2020-1.

On 16 December, I laid the Welsh Government's draft budget before the Senedd. The decision to lay the draft budget in recess was taken with the agreement of the Business Committee and Finance Committee, and I'd like to put on record my gratitude for the co-operation of both committees in agreeing the exceptional arrangements.

The failure of the UK Government to deliver on its multi-year comprehensive spending review means that we do not have a budget beyond 2020-1. Instead, we were presented with a 'fast-tracked' spending round in September, setting plans for 2020-1 only. As a result, I'm only able to lay one-year revenue and capital plans.

Despite claims that austerity is over, the Welsh Government budget in 2020-1 will be nearly £300 million lower in real terms compared to 2010-11. Following months of uncertainty and a cancelled budget, the UK Government has announced today its plans for a budget on 11 March, a week after we are due to debate the final budget in this Chamber—another example of the UK Government's unpredictability when it comes to managing the nation's finances. But, despite this chaos, I plan to press ahead with our plans to publish the final budget on 25 February in order to deliver the certainty and stability that Welsh public services, businesses and communities need, and I will look to reflect any significant changes to our plans in an early supplementary budget.

Before Christmas, I wrote to the Chancellor calling for the UK Government to provide the sustained increase in funding that our public services require. The budget is an early opportunity for the UK Government to make good its promise to end austerity.

I will now turn to the major building blocks of this budget and the fiscal decisions that are now made in Wales. From 2019-20, some £5 billion of devolved and local tax revenue is raised in Wales and stays in Wales. This gives us the ability to consider how our tax policies can contribute to our wider ambitions for Welsh public services. In line with our manifesto commitment, we will not raise Welsh rates of income tax in 2020. I do not intend to make any changes to land transaction tax rates and bands, but I will keep them under review. Landfill disposals tax rates will increase in line with inflation.

For the first time, and in line with the longer term forecasting arrangements, the Office for Budget Responsibility has produced its independent forecast of revenues from devolved taxes for the Welsh Government's budget. I thank them for their work, and Members will have the opportunity to hear from the OBR directly at a briefing session on Thursday.

Turning to reserves, I have looked to make maximum possible use of the new Wales reserve. I plan to draw down the maximum annual amount of revenue from the Wales reserve of £125 million in 2020-1.

I now turn to borrowing for capital expenditure. Our approach to borrowing has been well rehearsed in this Chamber by myself and by previous finance Ministers. We will always look to use the least expensive forms of capital before moving on to other sources. In setting firm capital plans for next year, we are maintaining previously published plans to borrow £125 million of capital.

I'll now set out how our combined revenue and capital resources are to be deployed across Government. The draft budget will take this Government's investment in the Welsh NHS to £37 billion since 2016, proof of the priority we continue to give to Wales's most cherished public service. This is a budget that also delivers a new level of ambition in the fight to protect the future of our planet, which includes support for low-carbon housing and transport and the development of a national forest for Wales.

I am proud that this fifth—and final—budget of this Assembly term delivers on the key spending pledges we made to the people of Wales in 2016 on all-age apprenticeships, school improvement, childcare, help for small businesses, quick access to new treatments, affordable housing and much more. We are bringing our total investment in health and social care to more than £8.7 billion in 2020-1, with an above-inflation increase of more than £400 million.

Rwy'n falch o gael y cyfle hwn i roi datganiad ar gyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-1.

Ar 16 Rhagfyr, gosodais gyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru gerbron y Senedd. Cafodd y penderfyniad i osod y gyllideb ddrafft yn ystod y toriad ei gymryd gyda chytundeb y Pwyllgor Busnes a'r Pwyllgor Cyllid, ac fe hoffwn i fynegi fy niolch ar gofnod am gydweithrediad y ddau bwyllgor wrth gytuno ar y trefniadau anarferol.

Mae methiant Llywodraeth y DU i gyflawni o ran ei hadolygiad cynhwysfawr o wariant aml-flwyddyn yn golygu nad oes cyllideb gennym y tu hwnt i 2020-1. Yn lle hynny, fe gyflwynwyd cylch gwariant 'llwybr carlam' inni ym mis Medi, gan roi cynlluniau ar gyfer 2020-1 yn unig. O ganlyniad, ni allaf ond gosod cynlluniau refeniw a chyfalaf am un flwyddyn.

Er yr honiadau bod cyni wedi dod i ben, fe fydd cyllideb Llywodraeth Cymru yn 2020-1 bron £300 miliwn yn is mewn termau gwirioneddol o'i gymharu â 2010-11. Yn dilyn misoedd o ansicrwydd a gohirio'r gyllideb, mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi ei chynlluniau heddiw ar gyfer cyllideb ar 11 Mawrth, wythnos ar ôl inni drafod ein cyllideb derfynol yn y Siambr hon—enghraifft arall o ddiffyg rhagweladwyedd Llywodraeth y DU pan ddaw'n fater rheoli arian y genedl. Ond, er gwaethaf yr anhrefn hwn, rwy'n bwriadu bwrw ymlaen â'n cynlluniau ni i gyhoeddi'r gyllideb derfynol ar 25 Chwefror er mwyn rhoi'r sicrwydd a'r sefydlogrwydd sydd eu hangen ar wasanaethau cyhoeddus, busnesau a chymunedau Cymru, ac fe fyddaf i'n ceisio adlewyrchu unrhyw newidiadau sylweddol i'n cynlluniau ni mewn cyllideb atodol gynnar.

Cyn y Nadolig, fe ysgrifennais i at y Canghellor yn galw ar Lywodraeth y DU i gyflawni'r cynnydd cyson sydd ei angen o ran cyllido ein gwasanaethau cyhoeddus ni. Mae'r gyllideb yn gyfle cynnar i Lywodraeth y DU wireddu ei haddewid i roi diwedd ar gyni.

Rwy'n troi nawr at gonglfeini'r gyllideb hon a'r penderfyniadau ariannol sy'n cael eu gwneud yng Nghymru erbyn hyn. O 2019-20, fe gaiff tua £5 biliwn o refeniw treth lleol a datganoledig ei godi yng Nghymru a bydd yn aros yng Nghymru. Mae hyn yn rhoi'r gallu inni ystyried sut y gall ein polisïau treth gyfrannu at ein huchelgeisiau ehangach ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Yn unol â'r ymrwymiad yn ein maniffesto ni, ni fyddwn yn codi cyfraddau treth incwm Cymru yn 2020. Nid wyf yn bwriadu gwneud unrhyw newidiadau i gyfraddau na bandiau'r dreth trafodiadau tir, ond fe fyddaf yn parhau i gadw golwg arnyn nhw. Bydd cyfraddau'r dreth gwarediadau tirlenwi yn cynyddu yn unol â chwyddiant.

Am y tro cyntaf, ac yn unol â'r trefniadau rhagweld i'r tymor hwy, mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi cynhyrchu ei rhagolwg annibynnol o refeniw yn sgil trethiant datganoledig i gyllideb Llywodraeth Cymru. Rwy'n diolch iddyn nhw am eu gwaith, ac fe gaiff yr Aelodau gyfle i glywed gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn uniongyrchol ddydd Iau mewn sesiwn friffio.

Gan droi at gronfeydd wrth gefn, rwyf wedi ceisio manteisio i'r eithaf ar gronfa wrth gefn newydd Cymru. Rwy'n bwriadu mynd ar ôl uchafswm y refeniw blynyddol o gronfa wrth gefn Cymru, sef £125 miliwn yn 2020-1.

Rwy'n troi nawr at fenthyca ar gyfer gwariant cyfalaf. Yn y Siambr hon, rwyf i a gweinidogion cyllid blaenorol wedi sôn dro ar ôl tro am ein dull ni o fenthyca. Fe fyddwn bob amser yn ceisio defnyddio'r ffurfiau rhataf o gyfalaf cyn symud ymlaen i ffynonellau eraill. Wrth bennu cynlluniau cyfalaf pendant ar gyfer y flwyddyn nesaf, rydym yn cadw at gynlluniau a gyhoeddwyd eisoes i fenthyca £125 miliwn o gyfalaf.

Byddaf i'n nodi nawr sut y bydd ein hadnoddau refeniw a chyfalaf cyfun yn cael eu defnyddio ledled y Llywodraeth. Bydd y gyllideb ddrafft yn mynd â buddsoddiad y Llywodraeth hon yn y GIG yng Nghymru i £37 biliwn ers 2016, sy'n brawf o'r flaenoriaeth yr ydym ni'n ei rhoi o hyd i'r gwasanaeth cyhoeddus a drysorir fwyaf yng Nghymru. Mae hon yn gyllideb hefyd sy'n cyrraedd lefel newydd o uchelgais yn y frwydr i ddiogelu dyfodol ein planed ni, sy'n cynnwys cymorth ar gyfer tai a thrafnidiaeth carbon isel a datblygiad coedwig genedlaethol i Gymru.

Rwy'n falch bod y bumed gyllideb hon—a'r un derfynol—yn y tymor Cynulliad hwn yn cyflawni'r addewidion o ran y gwariant allweddol a wnaed gennym ni i bobl Cymru yn 2016 ar brentisiaethau i bobl o bob oedran, gwella ysgolion, gofal plant, cymorth i fusnesau bach, triniaethau newydd ar gael yn gyflym, tai fforddiadwy a llawer mwy. Bydd cyfanswm ein buddsoddiad ni mewn iechyd a gofal cymdeithasol yn fwy nag £8.7 biliwn yn 2020-1, gyda chynnydd uwch na chwyddiant o fwy na £400 miliwn.

15:25

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

The Llywydd took the Chair.

We have always looked to protect local government from the worst impacts of austerity. Delivering on the commitment for the best possible settlement, local authorities will receive an extra £200 million through the revenue and capital settlement next year. This brings total investment from the Welsh Government in core revenue funding and non-domestic rates to spend on delivering key services, including schools and social services, to nearly £4.5 billion. This means a real-terms increase for every local authority, acknowledged by the Welsh Local Government Association as an exceptionally good finance settlement. I am grateful to the WLGA for the positive engagement that they've had with Ministers and the co-operation shown in managing a challenging timetable for this year's budget.

Through the local government settlement and through our £1.8 billion education budget, the draft budget supports the national mission for a world-class education system, which includes more than £200 million for our educational infrastructure. Llywydd, with the new money for local government and the additional funding we are providing for schools and social care through other funding streams, we have matched the additional funding we received in the spending round in relation to schools and social care in England and we've gone further.

We have achieved this despite the burden of funding shortfalls delivered by the UK Treasury. I've previously updated Members on the £36 million shortfall that we received this year as a result of the UK Government failing to meet in full the increased public sector pension costs that we face. That shortfall will rise to around £50 million in 2020-1. It is entirely contrary to the UK Treasury's own principles set out in the 'Statement of funding policy', and removes £50 million that I could have otherwise allocated to our public services.

We recognise the vital role that local authorities provide in delivering preventative services. Prevention has been at the heart of the work in relation to our eight cross-cutting priorities of early years, social care, housing, employability and skills, better mental health, decarbonisation, poverty, and biodiversity. These are the areas where early intervention pays dividends, and where it's essential to delivering long-term outcomes. Through the new approach, we worked across Government, and outside traditional ministerial boundaries, to maximise our collective contribution to these priority areas. As a result, we're allocating new funding on top of existing measures, to help protect the future of our planet and to tackle poverty.

We know that there is no greater challenge facing Government, public bodies, businesses and third sector organisations and communities across Wales than climate change. That is why, in the first budget since our declaration of a climate emergency, we are allocating a new £140 million package of capital funding to support our ambitions for decarbonisation and to protect our wonderful environment.

Drawing on the advice of the UK Committee on Climate Change we are investing in the areas where we can have the greatest impact for our environment. This includes investment in active travel and an electric bus fleet, new ways of building homes, enhancing our most ecologically important sites, and the development of a national forest to extend the full length of our country. As recognised by WWF Cymru, this additional investment is a positive step on our journey to a greener Wales.

Llywydd, this draft budget also protects the significant ongoing investments we're making in support of our low-carbon delivery plan. This includes investments in our flagship £738 million investment in the south Wales metro and the additional £20 million we're investing this year in the north Wales metro. We're also making improvements in energy efficiency in 25,000 households through the Nest and Arbed schemes. By investing £240 million in this programme since 2010, we have been able to lift thousands of low-income households out of fuel poverty.

The greatest physical risks posed by climate change are increasingly intense storms, flooding and coastal erosion. In this budget we're committing £64 million to protect communities from the most severe impacts of climate change.

In terms of broader measures, we are also considering a public communications campaign around the climate and ecological emergency and a citizens' assembly, and we'll say more on this as our plans are developed in-year.

Building on existing cross-Government action totalling more than £1 billion, we are allocating an additional £19 million in a package of measures that are specifically targeted to help some of the most vulnerable people living in poverty in our communities. This includes new funding to extend pupil deprivation grant access for uniforms and other school essentials, ongoing funding to tackle period poverty, as well as extending funding for the school holiday enrichment programme.

Our mental health and early years priority work has also delivered extra funding for the whole school approach, to provide counselling and emotional support at school, as well as additional funding for Flying Start, allowing the programme to reach 3,500 more children.

Good-quality housing is central to supporting people in poverty. Together with an extra £175 million capital this year, we will have invested more than £2 billion in affordable housing over this Assembly term. And that is major investment welcomed by Community Housing Cymru.

Building on the steps we have taken in recent years and the 'journey checker' developed by the future generations commissioner, we have published for the first time a budget improvement plan, which sets out how we intend to take continuous steps to embed the requirements of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 into the budget process. I welcome the commissioner's statement that Wales should be commended for being at the forefront of a movement towards well-being budgeting.

Despite ongoing austerity imposed at a UK level undermining our ability to deliver the investment our country truly deserves, I am proud to introduce a budget that continues to invest in our vital public services while supporting our ambitions for a more equal, more prosperous and greener Wales. Thank you.

Rydym wedi ceisio amddiffyn llywodraeth leol bob amser rhag effeithiau gwaethaf cyni. Gan gyflawni'r ymrwymiad i'r setliad gorau posibl, fe fydd awdurdodau lleol yn cael £200 miliwn yn ychwanegol drwy setliad refeniw a chyfalaf y flwyddyn nesaf. Bydd hyn yn dod â buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru mewn cyllid refeniw craidd ac ardrethi annomestig, i'w gwario ar ddarparu gwasanaethau allweddol, gan gynnwys ysgolion a gwasanaethau cymdeithasol, i bron £4.5 biliwn. Mae hyn yn golygu cynnydd mewn termau gwirioneddol i bob awdurdod lleol, ac fe gaiff hyn ei gydnabod gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn setliad cyllid eithriadol o dda. Rwy'n ddiolchgar i Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru am eu hymgysylltiad cadarnhaol â Gweinidogion ac am y cydweithrediad a ddangoswyd wrth reoli amserlen heriol ar gyfer cyllideb y flwyddyn hon.

Drwy'r setliad llywodraeth leol a thrwy ein cyllideb addysg ni o £1.8 biliwn, mae'r gyllideb ddrafft yn cefnogi'r genhadaeth genedlaethol am system addysg o safon fyd-eang, sy'n cynnwys mwy na £200 miliwn i'n seilwaith addysgol ni. Llywydd, gyda'r arian newydd i lywodraeth leol a'r arian ychwanegol yr ydym yn ei roi i ysgolion a gofal cymdeithasol drwy ffrydiau ariannu eraill, rydym wedi llwyddo i gyfateb y cyllid ychwanegol a'r hyn a gawsom yn y cylch gwariant o ran ysgolion a gofal cymdeithasol yn Lloegr, ac rydym wedi mynd ymhellach na hynny.

Rydym wedi cyflawni hyn er gwaethaf y baich oherwydd prinder y cyllid a roddwyd gan Drysorlys y DU. Rwyf wedi diweddaru'r Aelodau cyn hyn ar y diffyg o £36 miliwn a gawsom ni'r flwyddyn hon oherwydd i Lywodraeth y DU fethu â thalu'r costau cynyddol yn llawn sy'n ein hwynebu ni o ran pensiynau yn y sector cyhoeddus. Bydd y diffyg hwnnw'n codi i tua £50 miliwn yn 2020-1. Mae hyn yn gwbl groes i egwyddorion Trysorlys y DU ei hunan fel y nodir yn ei 'Ddatganiad o bolisi cyllido', ac mae'n dileu £50 miliwn y gallwn i fod wedi ei ddyrannu fel arall i'n gwasanaethau cyhoeddus ni.

Rydym yn cydnabod swyddogaeth hanfodol yr awdurdodau lleol wrth ddarparu gwasanaethau ataliol. Mae atal wedi bod wrth wraidd y gwaith ar ein wyth blaenoriaeth drawsbynciol, sef y blynyddoedd cynnar, gofal cymdeithasol, tai, cyflogadwyedd a sgiliau, iechyd meddwl gwell, datgarboneiddio, tlodi a bioamrywiaeth. Dyma'r meysydd lle mae ymyrraeth gynnar o fantais fawr inni, ac yn hanfodol ar gyfer cyflawni canlyniadau hirdymor. Drwy'r dull gweithredu newydd, rydym wedi gweithio ledled y Llywodraeth, a'r tu allan i ffiniau gweinidogol traddodiadol, i fanteisio i'r eithaf ar ein cyfraniad cyfunol i'r meysydd blaenoriaeth hyn. O ganlyniad, rydym yn dyrannu cyllid newydd yn ogystal â'r mesurau presennol, i helpu i ddiogelu dyfodol ein planed ni a mynd i'r afael â thlodi.

Rydym yn gwybod nad oes her fwy yn wynebu'r Llywodraeth, cyrff cyhoeddus, busnesau a sefydliadau'r trydydd sector a chymunedau ledled Cymru na newid hinsawdd. Dyna pam, yn y gyllideb gyntaf ers ein datganiad ni am argyfwng hinsawdd, rydym yn dyrannu pecyn newydd o £140 miliwn o gyllid cyfalaf i gefnogi ein huchelgeisiau ni o ran datgarboneiddio ac amddiffyn ein hamgylchedd ardderchog.

Gan ddefnyddio cyngor Pwyllgor y DU ar Newid Hinsawdd, rydym ni'n buddsoddi yn y meysydd lle y gallwn gael yr effaith fwyaf posibl ar ein hamgylchedd ni. Mae hyn yn cynnwys buddsoddi mewn teithio llesol a fflyd o fysiau trydan, dulliau newydd o adeiladu cartrefi, gwella ein safleoedd pwysicaf yn ecolegol, a datblygu coedwig genedlaethol a fydd yn ymestyn o un pen y wlad i'r llall. Fel y gwnaeth WWF Cymru ei gydnabod, mae'r buddsoddiad ychwanegol hwn yn gam cadarnhaol ar ein taith ni tuag at Gymru sy'n wyrddach.

Llywydd, mae'r gyllideb ddrafft hon hefyd yn diogelu'r buddsoddiadau sylweddol parhaus yr ydym ni'n eu gwneud i gefnogi ein cynllun cyflawni carbon isel. Mae hyn yn cynnwys buddsoddiadau yn ein prif fuddsoddiad ni o £738 miliwn ym Metro De Cymru a'r £20 miliwn ychwanegol yr ydym ni'n ei fuddsoddi'r flwyddyn hon ym Metro Gogledd Cymru. Rydym hefyd yn  gwneud gwelliannau o ran effeithlonrwydd ynni mewn 25,000 o gartrefi drwy gynlluniau Nyth ac Arbed. Drwy fuddsoddi £240 miliwn yn y rhaglen hon ers 2010, rydym wedi gallu tynnu miloedd o aelwydydd ar incwm isel allan o dlodi tanwydd.

Y peryglon ffisegol mwyaf a ddaw yn sgil newid hinsawdd yw stormydd cynyddol enbyd, llifogydd ac erydu arfordirol. Yn y gyllideb hon rydym yn ymrwymo £64 miliwn i ddiogelu cymunedau rhag effeithiau mwyaf difrifol newid hinsawdd.

O ran mesurau ehangach, rydym yn ystyried ymgyrch gyfathrebu gyhoeddus hefyd ynglŷn â'r hinsawdd a'r argyfwng ecolegol, a chynulliad o ddinasyddion, ac fe fyddwn ni'n dweud rhagor am hyn wrth i'n cynlluniau ni gael eu datblygu yn ystod y flwyddyn.

Gan adeiladu ar y camau traws-lywodraethol presennol, sef cyfanswm o fwy nag £1 biliwn, rydym yn dyrannu £19 miliwn yn ychwanegol mewn pecyn o fesurau sy'n cael eu hanelu yn benodol i helpu rhai o'r bobl sy'n fwyaf agored i niwed sy'n byw mewn tlodi yn ein cymunedau ni. Mae hyn yn cynnwys arian newydd i ymestyn argaeledd y grant amddifadedd disgyblion ar gyfer gwisg ysgol a hanfodion eraill mewn ysgolion, cyllid parhaus i fynd i'r afael â thlodi am gyfnod, yn ogystal ag ymestyn cyllid i'r rhaglen i gyfoethogi gwyliau'r ysgol.

Mae ein gwaith blaenoriaeth ym meysydd iechyd meddwl a'r blynyddoedd cynnar wedi darparu cyllid ychwanegol hefyd ar gyfer y dull ysgol gyfan, i ddarparu cwnsela a chymorth emosiynol yn yr ysgol, yn ogystal ag arian ychwanegol ar gyfer Dechrau'n Deg, gan ganiatáu i'r rhaglen gael ei hymestyn i 3,500 yn ychwanegol o blant.

Mae tai o ansawdd da yn ganolog i gefnogi pobl mewn tlodi. Ynghyd â chyfalaf ychwanegol o £175 miliwn y flwyddyn hon, fe fyddwn ni wedi buddsoddi mwy na £2 biliwn mewn tai fforddiadwy yn ystod y tymor Cynulliad hwn. Ac mae hwnnw'n fuddsoddiad sylweddol sy'n cael ei groesawu gan Gartrefi Cymunedol Cymru.

Gan adeiladu ar y camau a gymerwyd gennym yn ystod y blynyddoedd diwethaf a'r 'gwiriwr siwrnai' a ddatblygwyd gan gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, rydym wedi cyhoeddi, am y tro cyntaf, gynllun i wella'r gyllideb, sy'n nodi sut yr ydym ni'n bwriadu cymryd camau parhaus i ymgorffori gofynion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 ym mhroses y gyllideb. Rwy'n croesawu datganiad y comisiynydd y dylid canmol Cymru am fod ar flaen y gad o ran symud tuag at gyllidebu ar gyfer llesiant.

Er bod cyni parhaus a orfodir ar lefel y DU yn tanseilio ein gallu ni i roi'r buddsoddiad y mae ein gwlad ni'n ei haeddu, rwy'n falch o gyflwyno cyllideb sy'n parhau i fuddsoddi yn ein gwasanaethau cyhoeddus hanfodol gan gefnogi ein dyheadau ni ar gyfer Cymru sy'n fwy cyfartal, yn fwy llewyrchus ac yn fwy gwyrdd. Diolch ichi.

15:30

Well, I have to say, we had some great hopes for this budget, because, of course, we know that Boris Johnson has already started to deliver on his promise to end austerity and to enable significant extra investment in the Welsh economy and public services. [Interruption.] And I can hear the cackling, but as a result the Welsh Government has received an additional £600 million, which brings the Welsh block grant to a record high level.

And, of course, in addition to that, the Welsh Government now also has the power to vary income tax levels, which of course could be a powerful tool, we believe, to create a low tax economy, to encourage businesses to set up here, and to create the well-paid, skilled jobs that people need. So, in the words of a former Prime Minister, 'You've never had it so good.' You've never had it so good. We've got a golden opportunity in this budget, a golden opportunity to invest in people's priorities, to drive a more dynamic economy, to deliver for working people, and to build on opportunities for Wales as they are presented to us as we leave the European Union. 

But, I'm afraid it's an opportunity that the finance Minister has, of course, missed. Where there was an opportunity to be imaginative, you've opted for the mundane. Where there was an opportunity to rise to the challenge and be ambitious for our country, all we've seen is you sitting back. Where there was an opportunity to be radical, you've stuck to the tried, tested and failed approach of Welsh Governments of the past.

Now, on the economy, one of the biggest barriers to growth and investment, particularly in south Wales, is the lack of capacity on our road network. Last year, the First Minister scrapped the M4 relief road, against independent advice, having already spent £144 million of taxpayers' money, and he did so without any alternative to the chronic congestion and air pollution that we see in south Wales. And as another Prime Minister recently said, the Brynglas tunnels are like the blocked 'nostrils of the Welsh dragon'. They deter investment west of Newport, dragging down the whole of the south Wales economy. The First Minister has even said that if the UK Government made the finance available to fully fund the project, at a cost of over £1 billion, he would decline to accept that money. It's shocking. 

And, of course, we don't just have problems in south Wales. We also face them in the north, and indeed in the west. The opportunity to upgrade the A55, to invest in dualling the A40, have been missed. Now, we're told that some of the reason behind not proceeding with the major investment in road capacity is because of the climate change emergency. And yet we're on the brink, First Minister—I can see you're paying attention—we're on the brink of an electric car revolution, ignored by your decision when you made the decision to scrap the M4. And of course, we all know that the evidence actually suggests that if you reduce congestion you also reduce air pollution. And ironically—. Yes, I'll happily take an intervention.

Wel, mae'n rhaid imi ddweud, roedd gennym ni obeithion mawr am y gyllideb hon, oherwydd, wrth gwrs, gwyddom fod Boris Johnson eisoes wedi dechrau cyflawni yn ôl ei addewid i ddod â chyni i ben a gwneud buddsoddiad ychwanegol sylweddol yn bosibl i'r economi a'r gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. [Torri ar draws.] Ac rwy'n clywed y cleber, ond o ganlyniad mae Llywodraeth Cymru wedi cael £600 miliwn ychwanegol, sy'n golygu bod y grant bloc i Gymru ar gyfradd uwch nag erioed.

Ac, wrth gwrs, yn ogystal â hynny, mae gan Lywodraeth Cymru y pŵer i amrywio lefelau treth incwm hefyd, a allai, wrth gwrs, fod yn offeryn grymus, yn ein barn ni, i greu economi o drethiant isel, i annog busnesau i ymsefydlu yma, a chreu'r swyddi crefftus sydd eu hangen ar bobl. Felly, yng ngeiriau un cyn-Brif Weinidog, 'You've never had it so good'. Ni fu pethau erioed yn well arnoch chi. Mae cyfle euraidd yn y gyllideb hon, cyfle euraidd i fuddsoddi ym mlaenoriaethau pobl, i ysgogi economi sy'n fwy deinamig, i ddarparu ar gyfer pobl sy'n gweithio, ac adeiladu ar gyfleoedd i Gymru fel y'u cyflwynir wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd.

Ond, rwy'n ofni mai cyfle yw hwn y mae'r Gweinidog Cyllid wedi ei golli. Roedd yna gyfle i fod yn llawn dychymyg, ond  rydych chi wedi dewis y dinod. Roedd yna gyfle i ymateb i'r her a bod yn uchelgeisiol dros ein gwlad, y cyfan yr ydym ni wedi ei weld yw eich bod chi'n eistedd yn ôl. Roedd yna gyfle i fod yn radical, rydych chi wedi glynu at yr hen ddull aflwyddiannus a fu gan Lywodraethau Cymru yn y gorffennol.

Nawr, o ran yr economi, un o'r rhwystrau mwyaf i dwf a buddsoddiad, yn enwedig yn y De, yw'r diffyg capasiti ar rwydwaith ein ffyrdd ni. Y llynedd, fe gafodd ffordd liniaru'r M4 ei diddymu gan y Prif Weinidog, yn groes i gyngor annibynnol, ar ôl gwario £144 miliwn o arian y trethdalwyr yn barod, ac fe wnaeth hynny heb unrhyw ddewis amgen i'r tagfeydd cronig a'r llygredd aer a welwn ni yn y De. Ac fel y dywedodd Prif Weinidog arall yn ddiweddar, mae Twneli Brynglas fel 'ffroenau'r Ddraig Gymreig' wedi cael eu blocio. Maen nhw'n rhwystro buddsoddiad i'r gorllewin o Gasnewydd, gan lusgo economi'r De i lawr yn gyfan. Mae Prif Weinidog Cymru hyd yn oed wedi dweud, pe bai Llywodraeth y DU yn darparu'r cyllid i ariannu'r prosiect hwn yn llawn, ar gost o dros £1 biliwn, y byddai'n gwrthod derbyn yr arian hwnnw. Wel, mae hynny'n ofnadwy.

Ac, wrth gwrs, nid yn y De y mae'r problemau. Maen nhw yn y Gogledd hefyd, ac yn wir yn y Gorllewin. Collwyd y cyfle i uwchraddio'r A55, a buddsoddi yn y gwaith o ddeuoli'r A40. Nawr, fe ddywedir wrthym mai un o'r rhesymau dros beidio â bwrw ymlaen â'r buddsoddiad mawr yng nghapasiti'r ffyrdd yw oherwydd yr argyfwng newid hinsawdd. Ac eto, rydym ni ar drothwy, Prif Weinidog—rwy'n gweld eich bod chi'n gwrando—rydym ni ar drothwy chwyldro o ran ceir trydan, a anwybyddwyd gan eich penderfyniad chi pan wnaethoch y penderfyniad i ddiddymu'r M4. Ac wrth gwrs, fe wyddom ni i gyd fod y dystiolaeth yn awgrymu, pe byddech yn lleihau'r tagfeydd, y byddech chi'n lleihau'r llygredd aer hefyd. Ac yn eironig—. Ydw, rwy'n fodlon derbyn ymyriad.

15:35

I wonder if he could clarify something from his own party's manifesto, where it said if there was a Welsh Conservative Government it would deliver the M4 relief road. But, on the A55, the manifesto just said, without any qualification, 'We will upgrade the A55' in north Wales.

Tybed a allai egluro rhywbeth ym maniffesto ei blaid ei hun, lle'r oedd yn dweud pe byddai yna Lywodraeth Geidwadol i Gymru, fe fyddai'n cyflawni ffordd liniaru'r M4. Ond, o ran yr A55, roedd y maniffesto'n dweud, heb unrhyw eglurhad, 'Fe fyddwn ni'n uwchraddio'r A55' yn y Gogledd.

We were very clear that we wanted to work with the UK Government to deliver improvements in various parts of our road network, including on the A55 and the M4.

But, in spite of the rhetoric that we hear from the Welsh Government on climate change, when you look at where they are investing in transport, it's actually in the most polluting form—air travel. Ironically, we will see that, this year, a further £4.8 million has been given to the state-owned Cardiff Airport, on top of a loan in excess of £21 million, and that's in addition to the £36 million loan that has already been given. And of course, last year, we saw the biggest ever losses that that airport has ever made—over £18.5 million, compared to the less than £1 million during the airport's last full year in private ownership back in 2012. And of course, we already heard during First Minister's question time that the net book value of the airport has fallen to well below the £50 million-odd that was paid by the Welsh Government for the airport.

Roeddem ni'n glir iawn ein bod ni'n awyddus i weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau gwelliannau mewn gwahanol rannau o rwydwaith ein ffyrdd, gan gynnwys ar yr A55 a'r M4.

Ond, er gwaethaf y rhethreg a glywn ni gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â newid hinsawdd, pan fyddwch chi'n edrych ar y mathau o drafnidiaeth a fuddsoddir ynddyn nhw, mewn gwirionedd y math sy'n llygru fwyaf—sef awyrennau. Yn eironig, fe welwn ni, eleni, fod £4.8 miliwn eto wedi cael ei roi i faes awyr Caerdydd sy'n eiddo i'r wladwriaeth, yn ychwanegol i fenthyciad o fwy na £21 miliwn, ac mae hynny ar ben y benthyciad o £36 miliwn a roddwyd eisoes. Wrth gwrs, y llynedd, fe welsom ni'r colledion mwyaf a wnaeth y maes awyr hwn erioed—dros £18.5 miliwn, o'i gymharu â llai na £1 miliwn yn ystod blwyddyn lawn olaf perchenogaeth breifat y maes awyr yn ôl yn 2012. Ac wrth gwrs, fe glywsom ni eisoes yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog fod gwerth llyfr net y maes awyr wedi gostwng i lawer yn is nag oddeutu'r £50 miliwn a dalwyd gan Lywodraeth Cymru am y maes awyr.

Will you take an intervention?

A gymerwch chi ymyriad?

I'll happily take an intervention.

Wrth gwrs y cymeraf i ymyriad.

I listened to what you said—I always listen to your contributions with great fascination, as you know. What is your alternative on the airport?

Fe wrandewais i ar yr hyn a ddywedwyd gennych—rwy'n gwrando bob amser ar eich cyfraniadau chi â diddordeb mawr, fel y gwyddoch. Beth yw eich dewis amgen chi o ran y maes awyr?

We produced a very detailed blueprint for aviation back in 2013, which set out our position on what to do on the aviation industry. I'll send you a copy of it.

Here's the reality: Ministers here in this Chamber should face facts—you don't have the expertise required to make a success of this venture and it should be returned to the private sector as soon as possible. It's further evidence in support of your own Deputy Minister for Economy and Transport's claim that the Welsh Government does not know what it is doing on the economy. [Interruption.] I'll happily give way to the former First Minister.

Fe wnaethom ni gynhyrchu glasbrint manwl iawn ynglŷn ag awyrennau yn ôl yn 2013, a oedd yn mynegi ein safbwynt ni ar yr hyn sydd angen ei wneud o ran y diwydiant awyrennau. Fe anfonaf i gopi ohono atoch.

Y gwir amdani yw hyn: fe ddylai'r Gweinidogion yma yn y Siambr hon wynebu ffeithiau—nid oes gennych chi'r arbenigedd angenrheidiol i wneud llwyddiant o'r fenter hon a dylid ei dychwelyd i'r sector preifat cyn gynted ag y bo modd. Dyma ragor o dystiolaeth i ategu'r honiad a wnaeth eich Dirprwy Weinidog chi dros yr Economi a Thrafnidiaeth nad yw Llywodraeth Cymru yn gwybod beth mae'n ei wneud ynglŷn â'r economi. [Torri ar draws.] Rwy'n hapus i ildio i'r cyn Brif Weinidog.

I'm grateful to the Member opposite. Just two things. Firstly, to remind him that when the airport was in private ownership it was on the verge of closure, and I was told that by the owners at the time. The only way of dealing with it was to buy it—take it into public ownership. Secondly, if he is saying the Government should not invest in air travel, does that mean he thinks that the airport—and of course Anglesey airport, which is now part of the same group—should close?

Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod gyferbyn. Dau beth yn unig. Yn gyntaf, ei atgoffa bod y maes awyr, pan oedd dan berchnogaeth breifat, ar fin cau, ac fe ddywedwyd hynny wrthyf i gan y perchenogion ar y pryd. Yr unig ffordd o ymdrin â hynny oedd ei brynu—ei gymryd i berchnogaeth gyhoeddus. Yn ail, os yw'n dweud na ddylai'r Llywodraeth fuddsoddi mewn hedfan, a yw hynny'n golygu ei fod ef o'r farn y dylai'r maes awyr—ac wrth gwrs maes awyr Ynys Môn, sydd bellach yn rhan o'r un grŵp—gau?

I think you paid over the odds for an airport if you thought it was on the brink of closure, frankly wasting tens of millions of pounds of taxpayers' money.

Now, if I can just turn—because I've got to make some progress—to business rates. Of course, we've missed an opportunity to address the fact that Wales has the least competitive business rates environment in the whole of the UK, taxing businesses off our high streets. It's no wonder we've got the highest high street vacancy rate in the whole of the United Kingdom. And of course, we believe that, instead of doing that, you should be taking the opportunity to reduce taxes on businesses, to coax them back onto our high streets, in order that we can improve opportunities in our town centres.

With regard to the NHS, the finance Minister described it as our most cherished public service. We absolutely agree, and that's why we're very pleased to see some additional investment finally coming through to our NHS. But, we must never allow the public to forget that it was a Welsh First Minister who presided over the only cuts ever seen in an NHS budget ever in the history of the United Kingdom. It is shameful that it was a Labour Government, a Labour Government—no Conservative Prime Minister has ever cut an NHS budget—it was a Labour Government here that took the decision to do that. And of course, the health Minister at the time is now the First Minister sat before us in this Chamber today. Is it any wonder that the performance of the NHS in Wales is behind that of England on many, many different measures? And is it any wonder that we have so many health boards in Wales in targeted intervention? And of course, we've got the classic example in my own area of the Betsi Cadwaladr University Health Board, which has been in special measures for almost five years now and is showing only limited signs of improvement. In fact, in some areas, it's showing signs of getting even worse.

Now, if I can turn to education, just for a few moments. According to the NASUWT—not the Welsh Conservative briefing office, the NASUWT, a highly respected teaching union here in Wales—schools in Wales continue to be underfunded at a rate of around £645 per pupil per year compared to schools in England. [Interruption.] I know you dispute it, but you've never sent—. I'll happily take an intervention, yes.   

Rwy'n credu eich bod wedi talu mwy nag y dylech chi am faes awyr os oeddech yn credu ei fod ar fin cau, gan wastraffu degau o filiynau o bunnoedd o arian trethdalwyr.

Nawr, os caf i droi—oherwydd mae'n rhaid imi fwrw ymlaen—at ardrethi busnes. Wrth gwrs, rydym wedi colli'r cyfle i fynd i'r afael â'r ffaith mai gan Gymru y mae'r amgylchedd ardrethi busnes lleiaf cystadleuol yn y DU gyfan, gan drethu busnesau cymaint fel eu bod yn gorfod gadael y stryd fawr. Does dim rhyfedd mai gennym ni y mae'r gyfradd uchaf o siopau gwag ar y stryd fawr yn y Deyrnas Unedig. Ac wrth gwrs, yn lle gwneud hynny, ein barn ni yw y dylech chi fod yn manteisio ar y cyfle i leihau trethi ar fusnesau, i'w denu nhw'n ôl i'r stryd fawr, inni allu gwella cyfleoedd yng nghanol ein trefi.

O ran y GIG, fe'i disgrifiwyd gan y Gweinidog cyllid fel y gwasanaeth cyhoeddus a drysorir fwyaf gennym. Rydym ninnau'n cytuno'n llwyr, a dyna pam ein bod ni'n falch iawn o weld rhywfaint o fuddsoddiad ychwanegol yn cyrraedd ein GIG o'r diwedd. Ond, ni ddylem byth adael i'r cyhoedd anghofio mai Prif Weinidog Cymru oedd wrth y llyw pan gafwyd yr unig doriadau a welwyd erioed mewn cyllideb i'r GIG yn holl hanes y Deyrnas Unedig. Mae'n gywilyddus mai Llywodraeth Lafur, Llywodraeth Lafur—nid oes unrhyw Brif Weinidog Ceidwadol wedi torri cyllideb y GIG erioed—Llywodraeth Lafur yn y fan hon a wnaeth y penderfyniad i wneud hynny. Ac wrth gwrs, y Gweinidog Iechyd bryd hynny yw'r Prif Weinidog nawr sy'n eistedd o'n blaenau ni yn y Siambr hon heddiw. Does dim rhyfedd bod perfformiad y GIG yng Nghymru y tu ôl i berfformiad Lloegr mewn llawer o fesurau amrywiol. Ac a yw hi'n unrhyw syndod fod gennym gynifer o ymyriadau wedi'u targedu yn achos llawer o fyrddau iechyd yng Nghymru? Ac wrth gwrs, mae gennym ni'r enghraifft glasurol yn fy ardal i o Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, sydd wedi bod yn rhan o fesurau arbennig ers bron pum mlynedd bellach ac sy'n dangos dim ond y mymryn lleiaf o welliant. Mewn gwirionedd, mewn rhai ardaloedd, mae'n dangos arwyddion o waethygu.

Nawr, os caf i droi at addysg, dim ond am ychydig eiliadau. Yn ôl yr NASUWT—nid swyddfa friffio'r Ceidwadwyr Cymreig, yr NASUWT, undeb athrawon uchel ei pharch yma yng Nghymru—mae ysgolion yng Nghymru'n parhau i gael eu tanariannu ar gyfradd o tua £645 y disgybl y flwyddyn o'u cymharu ag ysgolion yn Lloegr. [Torri ar draws.] Rwy'n gwybod eich bod chi'n herio hynny, ond nid ydych chi erioed wedi anfon—. Rwy'n fodlon derbyn ymyriad, ydw.

15:40

[Inaudible.]—this £300 million a year that we've been deprived of by the Tory Government amounting to a total of £4 billion, if we'd had that, do you believe that money would have rectified some of the flaws that you have identified? 

[Anhyglyw.]—y £300 miliwn hwn y flwyddyn y cawsom ni ein hamddifadu ohono gan y Llywodraeth Dorïaidd, sy'n dod i gyfanswm o £4 biliwn, pe byddem ni wedi cael hwnnw, a ydych chi'n credu y byddai'r arian hwnnw wedi unioni rhai o'r diffygion a nodwyd gennych?

I think what I find extraordinary is that Wales receives £1.20 for every £1 and yet it's spending £645 less per pupil per year. There's no excuse for this underfunding at all. You might want to defend it, Mick, but I am not going to defend it, and I will challenge your Government all the way so we have a level playing field between England and Wales so that our children can have the same opportunities that children have over the border in England. 

Local government—we know that we've seen local government settlements that smack, frankly, of cronyism. We've seen local authorities in north Wales getting lower settlements than local authorities in the south, and it seems to be that the political colour of your local authority has a bearing on the proportion of additional cash that you might receive. [Interruption.] Again, I can hear the carping and I'm very happy to give some information to the Chamber on this.

Let's compare this year's settlement. Let's compare this year's settlement. I've taken plenty of—. I've got not much time left—[Interruption.] If I can just make a reference to this year's settlement, the proposed draft settlement. The funding increases vary from 3 per cent in Conservative-run Monmouthsire to 5.4 per cent in Labour-run Newport right next door—two local authorities right next door. And we know that the average increases for north Wales are far worse than they are in the south. 

So, can I urge the Government to consider introducing a funding floor so that we can even out some of these differences? Because, frankly, it's unacceptable that some parts—[Interruption.] There's not a funding floor in place for this year. If I can just correct your Cabinet colleagues, you haven't announced a funding floor for this year, as you well know, finance Minister. But, it will be interesting to see what that funding floor might be and perhaps you can put some more meat on the bones and tell us a little bit about it. 

You mentioned some of the pressures on the social care issues. You've talked about the integrated care fund, for example, in your statement. What you haven't done is ruled out any kind of social care tax, which we know that your party was sort of contemplating before. Perhaps you can give us some more information as to whether you're wanting to tax people in respect of social care, because we'd like some assurances that you're not going to increase the tax burden on the people of Wales in order to pay for that. 

In terms of the environment, we've heard that this is one of your priorities and yet you can't even get a decent network of electric vehicle charging points up and running here in Wales. We've got the worst record in the whole of the United Kingdom. What on earth are you doing? You've had some money as a Barnett consequential to improve the network and yet you can't plug in between north and south Wales sufficiently in order to get an electric car up and down our roads. It's not acceptable and we need to get things improved. 

So, in conclusion, Llywydd, if I may, I regret that, despite the great opportunities presented by this record-breaking budget that you have at your disposal, you are still failing to address the people's priorities here in Wales. We're failing to see the improvements in the performance of the NHS that people and patients need to see. We're failing to see you address the underfunding in our Welsh schools and we're failing to see you close that gap between England and Wales in terms of the per pupil spend per head. We're failing to see the ambition that we need to support businesses to improve the growth and the wealth of our nation. And we're seeing a complete inertia, frankly, in terms of the climate change agenda. I hope very much that you'll reflect on these things and change this budget before it comes back to this Chamber so that we can deal with people's priorities as we get Brexit done as a nation. 

Rwy'n credu mai'r hyn sy'n rhyfeddod i mi yw bod Cymru yn derbyn £1.20 am bob £1, ac eto i gyd mae'n gwario £645 yn llai ar bob disgybl yn flynyddol. Ni ellir esgusodi'r tanariannu hwn o gwbl. Efallai y byddech chi'n dymuno ei amddiffyn, Mick, ond nid wyf i'n mynd i'w amddiffyn, ac fe fyddaf i'n herio eich Llywodraeth chi i'r eithaf er mwyn i ni weld chwarae teg rhwng Cymru a Lloegr fel y gall ein plant ni gael yr un cyfleoedd ag a gaiff y plant dros y ffin yn Lloegr.

Llywodraeth leol—fe wyddom ni fod yna elfennau cryf o ffrindgarwch wedi bod ar rai setliadau llywodraeth leol. Rydym wedi gweld awdurdodau lleol yn y Gogledd yn cael setliadau sy'n is nag awdurdodau lleol yn y De, ac mae hi'n ymddangos mai lliw gwleidyddol eich awdurdod lleol chi sy'n effeithio ar gyfran yr arian ychwanegol y gallech chi ei gael. [Torri ar draws.] Unwaith eto, rwy'n gallu clywed y cwyno ac rwy'n hapus iawn i roi rhywfaint o wybodaeth i'r Siambr am hyn.

Beth am gymharu setliad y flwyddyn hon. Beth am gymharu setliad y flwyddyn hon. Rwyf wedi cymryd llawer o—. Nid oes gennyf i lawer o amser ar ôl—[Torri ar draws.] Os caf i gyfeirio at setliad y flwyddyn hon, y setliad drafft arfaethedig. Mae'r cynnydd mewn cyllid yn amrywio o 3 y cant yn Sir Fynwy sy'n cael ei rhedeg gan y Ceidwadwyr i 5.4 y cant y drws nesaf yng Nghasnewydd Lafur—dau awdurdod lleol sydd y drws nesaf i'w gilydd. Ac rydym ni'n gwybod bod y codiadau cyfartalog ar gyfer y Gogledd yn llawer gwaeth nag y maen nhw yn y De.

Felly, a gaf i annog y Llywodraeth i ystyried cyflwyno cyllid gwaelodol fel y gallwn unioni rhai o'r gwahaniaethau hyn? Oherwydd, a bod yn onest, mae'n annerbyniol bod rhai rhannau—[Torri ar draws.] Nid oes yna gyllid gwaelodol yn ei le ar gyfer y flwyddyn hon. Os caf i gywiro eich cyd-Aelodau yn y Cabinet, nid ydych chi wedi cyhoeddi cyllid gwaelodol ar gyfer y flwyddyn hon, fel y gwyddoch chi'n dda, Gweinidog cyllid. Ond, fe fydd yn ddiddorol gweld beth fyddai'r cyllid gwaelodol hwnnw ac efallai y gwnewch chi roi mwy o gig ar yr esgyrn a dweud ychydig wrthym ni am hyn.

Roeddech chi'n sôn am rywfaint o'r pwysau sydd ar faterion gofal cymdeithasol. Rydych chi wedi sôn am y gronfa gofal integredig, er enghraifft, yn eich datganiad chi. Yr hyn na wnaethoch chi yw diystyru treth gofal cymdeithasol o unrhyw fath, y gwyddom fod eich plaid chi wedi ei hystyried o'r blaen i ryw raddau. Efallai y gwnewch chi roi ychydig mwy o wybodaeth inni ynghylch a ydych chi'n dymuno trethu pobl o ran gofal cymdeithasol, oherwydd fe hoffem gael rhywfaint o sicrwydd nad ydych chi am gynyddu baich trethiant ar bobl Cymru i dalu am hwnnw.

O ran yr amgylchedd, rydym wedi clywed bod hyn yn un o'ch blaenoriaethau chi ac eto i gyd nid ydych hyd yn oed yn gallu sefydlu rhwydwaith addas o bwyntiau i wefru cerbydau trydan yma yng Nghymru. Ni sydd â'r enw gwaethaf yn y Deyrnas Unedig gyfan. Beth ar y ddaear ydych chi'n ei wneud? Rydych chi wedi cael rhywfaint o arian yn swm canlyniadol i fformwla Barnett ar gyfer gwella'r rhwydwaith ac eto i gyd ni allwch gynnig digon o wefru ar y daith rhwng y Gogledd a'r De i yrru car trydan i fyny ac i lawr ein ffyrdd ni. Nid yw hyn yn dderbyniol ac mae angen gwella pethau.

Felly, i gloi, Llywydd, os caf i, rwy'n gresynu, er gwaethaf y cyfleoedd mawr a ddaw yn sgil y gyllideb newydd hon sydd ar gael ichi, eich bod chi'n parhau i fethu â rhoi sylw i flaenoriaethau'r bobl yma yng Nghymru. Nid ydym yn gweld y gwelliannau ym mherfformiad y GIG sy'n angenrheidiol i bobl a chleifion eu gweld nhw. Nid ydym yn eich gweld chi'n mynd i'r afael â'r tanariannu yn ein hysgolion yng Nghymru ac nid ydym yn eich gweld chi'n cau'r bwlch hwn rhwng Cymru a Lloegr o ran y gwariant sydd ar bob disgybl. Nid ydym yn gweld yr uchelgais sydd ei angen arnom i gefnogi busnesau i wella twf a chyfoeth ein cenedl. Ac rydym yn gweld syrthni llwyr, a dweud y gwir, o ran yr agenda newid hinsawdd. Rwy'n mawr hyderu y byddwch chi'n ystyried y pethau hyn ac yn newid y gyllideb hon cyn y daw hi yn ei hôl i'r Siambr fel y gallwn ni ymdrin â blaenoriaethau pobl wrth inni gyflawni Brexit fel cenedl.  

Beth sydd gennym ni yn y gyllideb yma yn syml iawn, dwi'n ofni, ydy cyfle wedi cael ei golli. Oes, mae yna ragor o arian ar gael i wario ar wasanaethau cyhoeddus. Ydyn, mi rydyn ni mewn sefyllfa lle mae pob pennawd, dwi'n credu, o wariant y Llywodraeth yn gweld cynnydd. Ac ar ôl degawd o dorri parhaus yn y mwyafrif llethol o feysydd, ydy, mae hynny yn rhyddhad. Ond, beth sydd yn fy siomi i a ni ar y meinciau yma fwy na dim ydy diffyg arwydd bod y Llywodraeth Lafur yma yn barod i ddefnyddio'r cyfle yma i newid cyfeiriad gwirioneddol, i newid diwylliant mewn unrhyw ffordd sylweddol neu i feddwl yn wirioneddol yn yr hir dymor. Beth sydd gennym ni yma ydy cyllideb arall sy'n rheoli ond yn dangos, mewn gwirionedd, dim dychymyg nac arloesedd.

What we have in this budget quite simply, I fear, is an opportunity missed. Yes, there is more money available to be spent on public services. Yes, we are in a position where every expenditure heading has seen an increase, I believe. And after a decade of continuous cuts in most areas, that is something of a relief. But, what disappoints me and us on these benches more than anything is the lack of any sign that this Labour Government is willing to take this opportunity to change direction in a meaningful way, to change culture in any significant way or to think in the longer term. What we have here is another budget that is managerial but demonstrates no innovation or imagination if truth be told.

This budget does see a loosening of purse strings, but there's no loosening of the apparent unwillingness of this Labour Government to think differently, to think innovatively about how today's budget decisions really impact on our tomorrows, and by that, I mean the medium to long term.

Now, recent announcements from UK Government have been hailed by some as the end of austerity. We've heard that claim again today, although, sadly, most assessments I've read suggest that this is more likely temporary relief. But if this is to be even a temporary step away from the kind of ideologically driven austerity, the deep cuts—let's give it its real name—of the past decade, then what we should be seeing with this budget is a pouncing on that opportunity to invest now for more sustainable services in future. I'll look principally at three areas: health, local government funding, and, in fact, the way health and local government funding should be interacting together better, and climate change.

For the life of me, I can't see in this budget a sign of a Government really tackling the climate crisis that it declared, and this Assembly declared—the first Parliament anywhere in the world to do so—with the real urgency it deserves. In fact, the signs were a bit worrying immediately after that Government declaration when the First Minister said, he doesn't believe that the declaration of climate emergency is a new policy for this Government or, indeed, for this National Assembly, because the environmental principles that have been important across this Chamber and across the period of devolution are summed up in that decision. But surely, such a momentous declaration, if it means anything, has to be seen as a significant turning point. And while later in the same session, I think the First Minister said he would support certain innovative responses to climate change—water quality and management, protection of biodiversity and unique local habitats and so on—the truth is, if we're serious about stepping up in our determination to address our environmental responsibilities, that should be seen running clearly right through this budget, and it isn't.

I've already mentioned that there are increases in departmental budgets across the board, but looking at the environment, energy and rural affairs budget, the increase in real terms is a measly 0.7 per cent—I think an issue that Mike Hedges from the Labour benches pursued the Minister on in a special meeting of the Finance Committee prior to Christmas. And looking at capital spending, committing just £140 million to environmental projects like the £29 million earmarked for electric buses, for example, is, whilst welcome in itself, clearly not going to drive the kind of wholesale change of direction that so many are looking to Government for leadership on at this point in time.

I'd ask the Minister: where is the evidence of a real step change? Do you have a formula, even, perhaps you could answer that, for working out the impact of spending decisions in the area of climate change? Do you even know what impact you will get from the elements of climate change prevention spend you do have in there? Where's the evidence of a culture change in Government that's running through, cross-departmentally, of climate change prevention measures? And whilst Government says the welfare of future generations Act is used as a guide in its budgeting process, since when has legislation been merely a guide? Preventing catastrophic climate change as much as we can, while playing Wales's part to its maximum in that job, is about as serious as it gets in terms of a need to focus on preventative measures rather than just short-term management spend. And just as this budget is lacking in its emphasis on the preventative in relation to the environment, I believe it's still woefully lacking when it comes to preventative spend in other areas too. I met members of the National Association of Head Teachers union this lunch time, as other Members did too, I know, highlighting an inadequate uplift, in their view, for education, and especially additional learning needs. I agree: funding special schools adequately, for example, has a huge preventative potential on wider education budgets, on social care, even on the health budget. I'll ask if I can, at this point, what assessment Welsh Government has made of consequentials that may be due to Wales from recent spending announcements for primary education in particular in England? That's a question coming directly from the NAHT representatives as they seek new funding for this sector.

But I'll turn to health now if I may.

Mae'r gyllideb hon yn gweld y pwrs yn dechrau agor, ond nid yw'r Llywodraeth Lafur hon yn agored i feddwl yn wahanol, i bob golwg, i roi ystyriaeth arloesol o ran sut y mae penderfyniadau'r gyllideb heddiw yn effeithio ar y dyfodol, ac yn hynny o beth rwy'n golygu'r tymor canolig i'r hirdymor.

Nawr, mae cyhoeddiadau diweddar gan Lywodraeth y DU wedi cael eu clodfori gan rai fel rhai sy'n nodi diwedd ar gyni. Rydym wedi clywed yr honiad hwnnw eto heddiw, er, yn anffodus, bod y rhan fwyaf o'r asesiadau yr wyf i wedi eu darllen yn awgrymu bod hwn yn fwy tebygol o fod yn rhyddhad dros dro. Ond pe byddai'n ddim ond cam dros dro hyd yn oed oddi wrth y math o gyni a ysgogir gan ideoleg, y toriadau dwfn—gadewch inni roi ei enw iawn iddo—dros y degawd diwethaf, yna'r hyn y dylem fod yn ei weld yn y gyllideb hon yw cyfle i fuddsoddi nawr i gael gwasanaethau a fydd yn fwy cynaliadwy yn y dyfodol. Fe fyddaf i'n edrych ar dri maes yn bennaf: iechyd, cyllid llywodraeth leol, ac, mewn gwirionedd, y ffordd y dylai cyllid iechyd a llywodraeth leol fod yn rhyngweithio gyda'i gilydd yn well, a'r newid yn yr hinsawdd.

Ni allaf i yn fy myw weld arwydd yn y gyllideb hon o Lywodraeth sy'n mynd i'r afael o ddifrif â'r argyfwng hinsawdd a ddatganwyd ganddi, ac a ddatganodd y Cynulliad hwn—y Senedd gyntaf yn unrhyw fan yn y byd i wneud hynny—gyda'r brys gwirioneddol y mae'n ei haeddu. Yn wir, roedd yr argoelion yn peri rhywfaint o ofid yn syth ar ôl y datganiad hwnnw gan y Llywodraeth pan ddywedodd y Prif Weinidog nad oedd ef yn credu bod datgan argyfwng yn yr hinsawdd yn bolisi newydd i'r Llywodraeth hon nac, yn wir, i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn, oherwydd mae'r egwyddorion amgylcheddol sydd wedi bod yn bwysig ar draws y Siambr hon ac ar hyd cyfnod datganoli yn cael eu crynhoi yn y penderfyniad hwnnw. Ond siawns nad oes raid i ddatganiad mor gofiadwy, os yw'n golygu unrhyw beth, gael ei weld yn drobwynt arwyddocaol. Ac er bod y Prif Weinidog, rwy'n credu, yn ddiweddarach yn yr un sesiwn, wedi dweud y byddai ef yn cefnogi rhai ymatebion arloesol i newid hinsawdd—ansawdd a rheoli dŵr, diogelu bioamrywiaeth a chynefinoedd lleol unigryw ac yn y blaen—y gwir amdani yw, os ydym ni'n dymuno camu ymlaen o ddifrif yn ein penderfyniad ni i fynd i'r afael â'n cyfrifoldebau amgylcheddol, fe ddylid gweld yr edefyn hwnnw'n rhedeg yn amlwg drwy'r gyllideb hon i gyd, ond nid yw hynny i'w weld.

Rwyf eisoes wedi crybwyll fod yna gynnydd mewn cyllidebau adrannol yn gyffredinol. Ond o edrych ar gyllideb yr amgylchedd, ynni a materion gwledig, y cynnydd mewn termau gwirioneddol yw 0.7 y cant yn unig—rwy'n credu bod Mike Hedges o'r meinciau Llafur wedi mynd ar ôl y Gweinidog mewn cyfarfod arbennig o'r Pwyllgor Cyllid cyn y Nadolig ynglŷn â'r mater hwn. A chan edrych ar wariant cyfalaf, gan ymrwymo £140 miliwn yn unig i brosiectau amgylcheddol fel y £29 miliwn a glustnodwyd ar gyfer bysiau trydan, er enghraifft, er bod hynny i'w groesawu ynddo'i hun, mae'n amlwg nad yw'n mynd i hybu'r math o newid cyfeiriad y mae cynifer yn edrych tuag at y Llywodraeth am yr arweiniad arno y dyddiau hyn.

Rwy'n gofyn i'r Gweinidog: ble mae'r dystiolaeth o newid dull gwirioneddol? A oes gennych fformwla, hyd yn oed, efallai y gwnewch chi ateb hynny, i ganfod beth yw effaith penderfyniadau gwariant ym maes newid hinsawdd? A ydych chi'n gwybod hyd yn oed pa effaith y byddwch chi'n ei chael yn sgil yr elfennau o wariant ar atal newid hinsawdd sydd gennych chi yno? Ymhle mae'r dystiolaeth o newid yn niwylliant y Llywodraeth sy'n rhedeg drwy fesurau i atal newid hinsawdd, ar draws yr adrannau? Ac er bod y Llywodraeth yn dweud bod Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol yn cael ei defnyddio fel canllaw yn ei phroses gyllidebu, ers pryd y mae deddfwriaeth wedi bod yn ddim ond canllaw? Mae atal newid trychinebus yn yr hinsawdd gymaint â phosibl, gan gynnal rhan Cymru yn y gwaith hwnnw i'r eithaf, mor ddifrifol ag y gallai fod o ran yr angen i ganolbwyntio ar fesurau ataliol yn hytrach na dim ond ar reoli gwariant tymor byr. Ac yn union fel y mae'r gyllideb hon yn ddiffygiol o ran ei phwyslais ar yr ataliol o ran yr amgylchedd, rwy'n credu ei bod hi'n parhau yn druenus o ddiffygiol o ran gwariant ataliol mewn meysydd eraill hefyd. Fe wnes i gyfarfod ag aelodau o Gymdeithas Genedlaethol y Prifathrawon, amser cinio heddiw, fel y gwnaeth Aelodau eraill hefyd, fe wn. Roedden nhw'n tynnu sylw at gynnydd annigonol, yn eu barn nhw, o ran addysg, ac yn enwedig o ran anghenion dysgu ychwanegol. Rwyf i'n cytuno: mae gan ariannu ysgolion arbennig yn ddigonol, er enghraifft, botensial ataliol enfawr o ran cyllidebau addysg ehangach, o ran gofal cymdeithasol, a hyd yn oed o ran y gyllideb iechyd. Rwy'n gofyn, os caf i, ar hyn o bryd, pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o'r symiau canlyniadol a allai ddod i Gymru yn sgil y cyhoeddiadau diweddar ar wariant ar gyfer addysg gynradd yn Lloegr yn benodol? Dyna gwestiwn sy'n dod yn uniongyrchol oddi wrth gynrychiolwyr yr NAHT wrth iddyn nhw wneud cais am gyllid newydd ar gyfer y sector hwn.

Ond fe drof i at iechyd nawr, os caf i.

Mae'n gonsyrn difrifol i fi bod agwedd y Llywodraeth yma at gyllido iechyd yn canolbwyntio gormod ar y swm o arian sydd yn mynd i'r NHS heddiw, er mor bwysig ydy hynny, wrth gwrs, a dim digon ar sut i wneud gwasanaethau iechyd a gofal yn fwy cynaliadwy yn yr hirdymor. Mae yna fwriad i gynyddu'n sylweddol yr arian refeniw sy'n mynd i iechyd, ac ar yr arwyneb, pwy fyddai'n anghytuno efo hynny?

Y broblem, wrth gwrs, ydy bod y rhan fwyaf o'r holl arian ychwanegol sydd ar gael ar gyfer 2020-21 yn mynd i'r NHS—cynnydd o £341 miliwn, 2.6 y cant mewn t