Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
11/06/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Rwyf wedi derbyn cwestiwn brys, o dan Reol Sefydlog 12.67, a dwi'n galw ar Carwyn Jones i ofyn y cwestiwn brys i'r Gweinidog economi. Carwyn Jones.
I have accepted an emergency question under Standing Order 12.67, and I call on Carwyn Jones to ask the emergency question to the Minister for the economy. Carwyn Jones.
A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y cyhoeddiad diweddar gan Ford ynghylch Ffatri Beiriannau Pen-y-bont ar Ogwr? (EAQ0007)
Will the Minister make a statement on the recent announcement by Ford on the Bridgend Engine Plant? (EAQ0007)
Yes. Can I thank the Member for his emergency question? This is obviously very distressing and devastating for those who will be affected by the announcement. It could be the largest loss of jobs in a generation, and the single biggest loss of jobs since devolution. I have begun the process of establishing a taskforce to work with partners over the weeks and months ahead to help find a sustainable, long-term solution for the plant and for its workforce.
Gwnaf. A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn brys? Mae hyn yn amlwg yn peri trallod a gofid mawr i'r rhai y bydd y cyhoeddiad yn effeithio arnyn nhw. Gallai fod y golled fwyaf o ran swyddi mewn cenhedlaeth, a'r golled unigol fwyaf o swyddi ers datganoli. Rwyf wedi dechrau'r broses o sefydlu tasglu i weithio gyda phartneriaid dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf i helpu i ddod o hyd i ateb hirdymor, cynaliadwy ar gyfer y safle a'i weithlu.
I thank the Minister for that answer. I watched that plant being built. I watched the trains coming into the plant from the chemistry lab of Brynteg Comprehensive School it was so close. And now, it seems, there is a strong possibility that I will see the plant close. Minister, the economy of Bridgend has done well over the past few years, but this is a blow to the solar plexus of the town. There was no warning, either to the workers or to Welsh Government, and for 40 years the workers at Ford did what was asked of them and this was the way in which they were repaid. Minister, it seems that the decision was taken relatively recently, possibly a week or so before the decision was announced. I hear that there were still interviews taking place in the plant the week before the decision, and, indeed, contracts were still being let some weeks before the announcement. Minister, I'm concerned about what changed in the meantime, and the only thing I can think of is the ramping up of talk of a 'no deal' Brexit. That is something that I know was a factor that they mentioned to you in private conversation, and I know it's something they then denied in the afternoon. But the reality is that concern not about Brexit but about no deal is something, I believe, that weighed very heavily on their minds.
Minister, the workers are worried. They're worried about their future. They're worried about their pensions, which is something I asked the Welsh Government to look at particularly. But, above all, of course, they look now to the Welsh Government for leadership and for advice as to the future. I certainly won't give up fighting for those workers and working with the trades unions, but we have to be prepared for all eventualities. So, my question, Minister, is this: will you assure Ford workers that all that can be done is being done, and will you assure me and those workers that they will receive assistance from the Welsh Government and that the Welsh Government will look to provide a future for them and for the town?
Diolch i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw. Gwyliais y safle hwnnw'n cael ei adeiladu. Gwyliais i'r trenau'n dod i'r safle o labordy cemeg Ysgol Gyfun Brynteg gan ei fod mor agos. A nawr, mae'n ymddangos, mae yna bosibilrwydd mawr y byddaf yn gweld y safle yn cau. Gweinidog, mae economi Pen-y-bont ar Ogwr wedi gwneud yn dda yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ond mae hyn yn ergyd i galon y dref. Ni chafwyd rhybudd, i'r gweithwyr nac i Lywodraeth Cymru, ac am 40 mlynedd, gwnaeth y gweithwyr yn Ford yr hyn a ofynnwyd iddynt, a dyma sut y cawson nhw eu had-dalu. Gweinidog, ymddengys fod y penderfyniad wedi'i wneud yn gymharol ddiweddar, ryw wythnos efallai cyn cyhoeddi'r penderfyniad. Rwy'n clywed bod cyfweliadau'n dal i gael eu cynnal yn y ffatri wythnos cyn y penderfyniad, ac yn wir, yr oedd contractau'n dal i gael eu rhoi rai wythnosau cyn y cyhoeddiad. Gweinidog, rwy'n pryderu ynghylch yr hyn a newidiodd yn y cyfamser, a'r unig beth y gallaf i feddwl amdano yw'r sôn cynyddol am Brexit 'dim cytundeb'. Mae hynny'n rhywbeth y gwn iddo fod yn ffactor a grybwyllwyd i chi mewn sgwrs breifat, a gwn ei fod yn rhywbeth a wadwyd ganddynt wedyn yn y prynhawn. Ond y realiti yw bod pryder, nid ynghylch Brexit ond ynghylch dim cytundeb yn rhywbeth, rwy'n credu, a bwysodd yn drwm iawn ar eu meddyliau.
Gweinidog, mae'r gweithwyr yn poeni. Maen nhw'n poeni am eu dyfodol. Maen nhw'n poeni am eu pensiynau, ac mae hynny'n rhywbeth y gofynnais i Lywodraeth Cymru edrych arno'n arbennig. Ond, yn anad dim, wrth gwrs, maen nhw'n edrych yn awr i Lywodraeth Cymru am arweiniad ac am gyngor ynglŷn â'r dyfodol. Yn sicr, ni fyddaf i'n rhoi'r gorau i frwydro dros y gweithwyr hynny ac i weithio gyda'r undebau llafur, ond mae'n rhaid inni fod yn barod am bob posibilrwydd. Felly, fy nghwestiwn i, Gweinidog, yw hyn: a wnewch chi roi sicrwydd i weithwyr Ford bod popeth y gellir ei wneud yn cael ei wneud, ac a wnewch chi roi sicrwydd i mi ac i'r gweithwyr hynny y byddan nhw'n cael cymorth gan Lywodraeth Cymru ac y bydd Llywodraeth Cymru yn ceisio darparu dyfodol iddyn nhw ac i'r dref?
Can I thank Carwyn Jones for his questions? I agree with everything that he's said about the way that Ford have treated the workforce. Of course, this facility has been at the very heart of the south Wales economy since the late 1970s, built in 1978 with taxpayers' support to house what was then called 'project Erika', the components that would feed into that particular vehicle. A hundred and forty three million pounds has been spent assisting Ford over the years, more than £60 million since 2006 alone. It is, as Carwyn Jones rightly said, a massive blow to the entire community. And in response to it, we will be going further than we would normally go with a taskforce approach, and I'll come to that in a moment.
I expressed forcefully my view that Ford had badly let down the workforce and the people of the entire region and country in making the decision in the way that it made it, without due regard to the well-being and welfare of not just 1,700-plus people working at the site, but the entire community, and without engaging with the UK or Welsh Governments on alternatives, as they had been doing until very recently.
Carwyn Jones raised the important question of Brexit in this regard. I can assure him that I raised this question with Ford, and I was told that whilst it was not the dominant factor in their deliberations, it was nonetheless extremely unhelpful and had increased their vulnerability. And they spoke in particular about the issue of frictionless trade at borders and how that could be ended with, in particular, a 'no deal' Brexit. And we only need to reflect back as well on their consistent message, from October last year, when they said that a 'no deal' Brexit would be devastating. Now, I'm pleased to see that the Secretary of State for Business, Energy and Industrial Strategy, who has been of great assistance since Thursday, has this morning confirmed in questions that companies in the sector have been crystal clear—that we need to leave the European Union with a deal that allows us to continue to trade without frictions. And he goes on to say about the opportunities that could be had if that can be secured.
Carwyn Jones also raises the important question about pensions. I had a conference call yesterday with trade unions, with the local authority, with the Secretary of State for BEIS, the Secretary of State for Wales, and we agreed that there would have to be immediate assistance in the form of financial advisers for the workforce. And I also asked that the regulator get involved in this matter as soon as possible. We wish to keep the sharks from Bridgend, and therefore immediate assistance is required.
I can assure the Member that we will do everything in our power to support those who will be affected by this decision. Our approach, as I said earlier, will be threefold. We will focus on the people who will be affected, as we always do, with a taskforce intervention, looking at opportunities, looking at their skills needs. But we will also put a particular focus on the potential of the site, examining every option to attract investment in. And we will work with BEIS, with the Department for International Trade and with the Wales Office in order to secure alternative employment.
However, there will be a third strand to our work, which will include place. My recollections of growing up in Flintshire during the 1980s and during the 1990s have informed this decision. For the first few years after 8,500 people lost their jobs at Shotton steelworks, there was money in circulation—there were many new cars, many retail outlets did very well. But, from the mid 1980s, through the 1990s, and even to this day, challenges emerged that have scarred that entire community. And we will not allow Bridgend to go through what, sadly, Deeside went through in the 1980s and 1990s. And that is why I have determined that we have to have a particular piece of work, looking at how we can stimulate the economy of Bridgend between now and September of 2020, how we can stabilise businesses that rely so heavily on Ford, how we can support the supply chain not just within the automotive sector, but those many small, medium, and micro-sized businesses that rely on the money that Ford puts into the community, and how we can make the entire community investment ready. There is no doubt that this will have dealt a terrible blow in terms of the community's pride and dignity, but we will work side by side with the local authority, with Cardiff city deal, with BEIS, the Wales Office, with other partners, in ensuring that Bridgend has alternative employment, employment of the highest quality, that is well paid.
A gaf i ddiolch i Carwyn Jones am ei gwestiynau? Rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd am y ffordd y mae Ford wedi trin y gweithlu. Wrth gwrs, mae'r cyfleuster hwn wedi bod yn gwbl ganolog i economi'r de ers diwedd y 1970au ar ôl ei adeiladu ym 1978 gyda chymorth trethdalwyr i gartrefu'r hyn a alwyd ar y pryd yn 'brosiect Erika', y cydrannau a fyddai'n mynd i adeiladu'r cerbyd penodol hwnnw. Gwariwyd £143 miliwn i gynorthwyo Ford dros y blynyddoedd, a mwy na £60 miliwn ers 2006 yn unig. Fel y dywedodd Carwyn Jones yn gywir, mae'n ergyd drom i'r gymuned gyfan. Ac mewn ymateb iddi, byddwn yn cymryd camau pellach nag y byddem ni fel arfer yn eu cymryd trwy ddull tasglu, a byddaf yn sôn am hynny mewn munud.
Mynegais fy marn yn rymus bod Ford wedi gwneud cam gwael â'r gweithlu a phobl y rhanbarth a'r wlad gyfan wrth wneud y penderfyniad yn y ffordd y gwnaeth hynny, heb roi ystyriaeth briodol i les a llesiant y 1,700 a mwy o bobl sy'n gweithio ar y safle, nac i'r gymuned gyfan, a heb ymgysylltu â Llywodraethau'r DU na Chymru ar ddewisiadau eraill, fel yr oedden nhw wedi bod yn ei wneud tan yn ddiweddar iawn.
Cododd Carwyn Jones y cwestiwn pwysig ynghylch Brexit yn hyn o beth. Gallaf ei sicrhau fy mod i wedi codi'r cwestiwn hwn gyda Ford, a dywedwyd wrthyf er nad hynny oedd y ffactor amlycaf yn eu trafodaethau, ei fod, serch hynny, yn hynod annefnyddiol ac wedi peri iddynt fod yn fwy agored i niwed. Ac roedden nhw'n siarad yn arbennig am y mater yn ymwneud â masnachu rhwydd ar ffiniau a sut y gallai hynny ddod i ben yn arbennig gyda Brexit 'dim cytundeb'. A dim ond edrych yn ôl ar eu neges gyson ers mis Hydref y llynedd sy'n rhaid, pan wnaethant ddweud y byddai Brexit 'dim cytundeb' yn drychinebus. Nawr, rwy'n falch o weld bod yr Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, sydd wedi bod o gymorth mawr ers dydd Iau, wedi cadarnhau y bore yma mewn cwestiynau bod cwmnïau yn y sector wedi bod yn gwbl glir—bod angen inni adael yr Undeb Ewropeaidd â bargen sy'n caniatáu inni barhau i fasnachu yn rhwydd. Ac mae'n mynd ymlaen i ddweud am y cyfleoedd a allai fod os gellir sicrhau hynny.
Mae Carwyn Jones hefyd yn codi'r cwestiwn pwysig ynghylch pensiynau. Cefais alwad gynadledda ddoe gydag undebau llafur, gyda'r awdurdod lleol, gyda'r Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, Ysgrifennydd Gwladol Cymru, ac fe wnaethom gytuno y byddai'n rhaid rhoi cymorth ar unwaith ar ffurf cynghorwyr ariannol i'r gweithlu. A gofynnais hefyd i'r rheoleiddiwr gymryd rhan yn y mater hwn cyn gynted â phosibl. Rydym yn dymuno cadw'r siarcod o Ben-y-bont ar Ogwr, ac felly mae angen cymorth ar unwaith.
Gallaf sicrhau'r Aelod y byddwn yn gwneud popeth yn ein gallu i gefnogi'r rhai y bydd y penderfyniad hwn yn effeithio arnyn nhw. Fel y dywedais yn gynharach, bydd tair agwedd ar ein dull o weithredu. Byddwn yn canolbwyntio ar y bobl y bydd hyn yn effeithio arnyn nhw, fel y gwnawn bob amser, gydag ymyriad tasglu, yn edrych ar gyfleoedd ac yn edrych ar eu hanghenion sgiliau. Ond byddwn hefyd yn canolbwyntio'n benodol ar botensial y safle, ac yn archwilio pob opsiwn i ddenu buddsoddiad. A byddwn yn cydweithio â'r Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, yr Adran Masnach Ryngwladol a Swyddfa Cymru i sicrhau gwaith arall.
Fodd bynnag, bydd trydedd elfen i'n gwaith, a fydd yn cynnwys lle. Fy atgofion o dyfu i fyny yn sir y Fflint yn ystod y 1980au ac yn ystod y 1990au sydd wedi llywio'r penderfyniad hwn. Yn ystod y blynyddoedd cyntaf ar ôl i 8,500 o bobl golli eu swyddi yng ngwaith dur Shotton, roedd arian i'w gael—roedd llawer o geir newydd, ac roedd llawer o siopau manwerthu yn llwyddiannus. Ond, o ganol y 1980au, trwy'r 1990au, a hyd yn oed hyd heddiw, daeth heriau i'r amlwg sydd wedi creithio'r gymuned gyfan honno. Ac ni fyddwn yn caniatáu i Ben-y-bont ar Ogwr gael yr un profiad ag a gafodd Glannau Dyfrdwy, yn anffodus, yn y 1980au a'r 1990au. A dyna pam yr wyf i wedi penderfynu bod yn rhaid inni gael darn penodol o waith, i ystyried sut y gallwn ysgogi economi Pen-y-bont ar Ogwr rhwng nawr a mis Medi 2020, sut y gallwn sefydlogi busnesau sy'n dibynnu cymaint ar Ford, sut y gallwn gefnogi'r gadwyn gyflenwi nid yn unig o fewn y sector moduro, ond hefyd y busnesau bach, canolig a micro niferus sy'n dibynnu ar yr arian y mae Ford yn ei roi i'r gymuned, a sut y gallwn sicrhau bod buddsoddiad y gymuned gyfan yn barod. Nid oes amheuaeth na fydd hyn wedi bod yn ergyd ofnadwy o ran balchder ac urddas y gymuned, ond byddwn yn gweithio ochr yn ochr â'r awdurdod lleol, gyda bargen ddinesig Caerdydd, gyda'r Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, Swyddfa Cymru, gyda phartneriaid eraill, i sicrhau bod cyflogaeth arall ar gael ym Mhen-y-bont ar Ogwr, cyflogaeth o'r ansawdd uchaf, sy'n talu'n dda.
On behalf of Plaid Cymru, I'd like to offer my fullest sympathies with the workers. But I'd also like to say that I'm pretty angry on their behalf that many of the workers found out via social media that the plant was closing, as opposed to finding out initially from Ford. Now, what does that tell us about the family of Ford mantra? It's also hugely ironic, in the week that Donald Trump comes to the UK, that an American company is proposing to move a plant from Bridgend to Mexico of all places. Now, this will have a big impact on the local area, as has been exemplified already, and I think that's something we should all think about in this particular debate. And if the workers do decide on Friday to strike, then be assured that Plaid Cymru will be on the picket line with them on that strike.
The workers deserve better than this. Many of those I've talked to over the last few weeks, months, years, are very loyal to Ford—in fact, more loyal than in other areas of Ford operations across the world, and I think that should be recognised. But I'd like to ask, further to the comments already made, what exactly you will be doing in terms of the package of support offered by the Welsh Government. Also, what conversations are you having with the UK Government in relation to those packages? We know, sadly, when Ford has closed other plants in the UK, that they have offered packages of support for those particular workers. What will you be able to offer, and how will you be offering that?
Brexit has played a part. There's no escaping this, but there are other avenues that we need to assess when we look at what Ford has been doing. They've closed plants in Belgium, they've closed plants elsewhere, and we need to look at the automotive economy in the round and how they are operating in that regard.
As a country going forward, to look positively, we need to develop our own infrastructures so that we can become a no-brainer place for business, so we can develop our own indigenous economies as well. I'd like to know what your response would be to an idea that we've already proposed—to have an economic summit where everybody is involved. I know that you've announced a taskforce, but I want to have a national conversation with people who are not only directly employed by Ford, but those in the other businesses that feed Ford, the people who are in our communities benefiting from the fact that Ford exists here in Wales. What are you doing to involve everybody?
Now, I think we all have to still have hope, and we have to maintain that hope that we can keep the plant open, and that's why I'm eager to work with people across the political divide, and I know that my colleague Dr Dai Lloyd, and others, will be wanting to support the workforce. We know that many people were offered voluntary redundancies a few months ago who are now wondering what the offer is for them. The workers want clarity, and I hope that we can provide that for them and provide them with the support that they deserve for being such loyal workers.
Ar ran Plaid Cymru, hoffwn gydymdeimlo â'r gweithwyr i'r eithaf. Ond hoffwn ddweud hefyd fy mod i'n eithaf dig ar eu rhan nhw y cafodd llawer o'r gweithwyr wybod drwy'r cyfryngau cymdeithasol fod y gwaith yn cau, yn hytrach na chael gwybod yn gyntaf gan Ford. Nawr, beth mae hynny'n ei ddweud wrthym am fantra teulu Ford? Mae hefyd yn hynod eironig, yn yr wythnos y daw Donald Trump i'r DU, bod cwmni Americanaidd yn cynnig symud gwaith o Ben-y-bont ar Ogwr i Fecsico o bob man. Nawr, bydd hyn yn cael effaith fawr ar yr ardal leol, fel y dangoswyd eisoes, ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y dylem ni i gyd ei ystyried yn y ddadl benodol hon. Ac os bydd y gweithwyr yn penderfynu ddydd Gwener i streicio, gallwch fod yn sicr y bydd Plaid Cymru ar y llinell biced gyda nhw yn y streic honno.
Mae'r gweithwyr yn haeddu gwell na hyn. Mae llawer o'r rhai hynny yr wyf i wedi siarad â nhw yn ystod yr wythnosau, misoedd, blynyddoedd diwethaf yn deyrngar iawn i Ford—yn wir, yn fwy teyrngar nag mewn rhannau eraill o waith Ford ledled y byd, ac rwy'n credu y dylid cydnabod hynny. Ond hoffwn i ofyn, yn ychwanegol at y sylwadau a wnaed eisoes, beth yn union y byddwch chi'n ei wneud o ran y pecyn cymorth a gynigir gan Lywodraeth Cymru. Hefyd, pa sgyrsiau yr ydych chi'n eu cael gyda Llywodraeth y DU mewn cysylltiad â'r pecynnau hynny? Gwyddom, yn anffodus, pan fo Ford wedi cau gweithfeydd eraill yn y DU, eu bod wedi cynnig pecynnau cymorth i'r gweithwyr penodol hynny. Beth fyddwch chi'n gallu ei gynnig, a sut y byddwch yn cynnig hynny?
Mae Brexit wedi chwarae rhan. Nid oes dim dianc rhag hyn, ond mae yna elfennau eraill y mae angen i ni eu hasesu wrth edrych ar yr hyn y mae Ford wedi bod yn ei wneud. Maen nhw wedi cau ffatrïoedd yng Ngwlad Belg, maen nhw wedi cau ffatrïoedd mewn mannau eraill, ac mae angen inni edrych ar yr economi foduro yn gyffredinol a sut y maen nhw'n gweithredu yn hynny o beth.
Fel gwlad wrth symud ymlaen, i edrych yn gadarnhaol, mae angen inni ddatblygu ein seilweithiau ein hunain fel y gallwn fod yn lle sy'n ddelfrydol ar gyfer busnesau, fel y gallwn ddatblygu ein heconomïau cynhenid ein hunain hefyd. Hoffwn i wybod beth fyddai eich ymateb i syniad yr ydym mi wedi'i gynnig eisoes—i gynnal uwchgynhadledd economaidd lle mae pawb yn cymryd rhan. Gwn eich bod wedi cyhoeddi tasglu, ond hoffwn i gael sgwrs genedlaethol nid â phobl sy'n cael eu cyflogi'n uniongyrchol gan Ford yn unig, ond y rhai yn y busnesau eraill sy'n bwydo Ford, y bobl yn ein cymunedau sy'n elwa ar y ffaith bod Ford yn bodoli yma yng Nghymru. Beth ydych chi'n ei wneud i gynnwys pawb?
Nawr, rwy'n credu bod yn rhaid i ni gyd barhau i fod yn obeithiol, ac mae'n rhaid i ni gynnal y gobaith hwnnw y gallwn gadw'r gwaith ar agor, a dyna pam rwy'n awyddus i weithio gyda phobl ar draws y bwlch gwleidyddol, a gwn y bydd fy nghyd-Aelod Dr Dai Lloyd, ac eraill, yn dymuno cefnogi'r gweithlu. Gwyddom fod llawer o bobl wedi cael cynnig diswyddiadau gwirfoddol ychydig fisoedd yn ôl sydd erbyn hyn yn meddwl tybed beth yw'r cynnig iddyn nhw. Mae'r gweithwyr yn dymuno cael eglurder, ac rwy'n gobeithio y gallwn ni roi hwnnw iddyn nhw a rhoi'r gefnogaeth haeddiannol iddyn nhw am fod yn weithwyr mor deyrngar.
Can I thank Bethan for her questions and say how much I share her anger and the anger of workers? And I won't apologise for the veracity of my immediate response last week on hearing of this news. Workers do feel betrayed, do feel incredibly badly let down and, yes, the irony of the timing of the announcement was certainly not lost on many people.
I think it's fair to say that Ford need to recognise the loyalty and the commitment of the workforce and the community with a very substantial legacy investment, not just in the workers but in the community as well. And in order to encourage them to consider a substantial legacy investment, I and the Secretaries of State in UK Government will jointly be writing to Ford, urging them to invest a considerable sum of money in the community and in those who will be affected. That will form part of a package of investments. There is, of course, a role for Welsh Government. Of that there is no doubt, and we are already looking at how we can support not just the individuals and the businesses in the supply chain, and the many businesses on the high street that could suffer as a consequence, but also how we can assist the place itself—Bridgend—making sure that if there are investment-ready schemes that would contribute to economic growth and to stimulate economic growth between now and September 2020, then we will invest when and wherever we can.
But there is also a role for the local authority, of course, in identifying similar schemes and supporting those schemes alongside us, and, crucially, a role for the UK Government, in particular through the UK industrial strategy. Yesterday and, indeed, on Friday, I discussed with the Secretary of State for BEIS the opportunities that could come through in particular the Faraday challenge and the sector deals, and the Secretary of State for BEIS is working incredibly close with us. His officials are in if not hourly then certainly daily contact with our officials in the Welsh Government to identify opportunities for investment.
Bethan raised the important point of diversifying the economy of Wales, and we now have a record number of businesses. I was telling journalists just this morning that in any given week the Welsh economy loses around about 2,000 jobs, but, during that same period of time, the Welsh economy creates just over 2,000 jobs, and that's why we have such low levels of unemployment and low levels of economic inactivity. Diversification of employment, the economy, is taking place, but the economic action plan was specifically designed to empower and to enable business in Wales to adapt to the new realities of automation, to address the challenges of industry 4.0 and to address the need to reduce carbon emissions. And that is why, within the economic contract, one of the four criteria concerns decarbonisation and that's why one of the five calls to action concerns decarbonisation as well. We are already supporting many, many businesses in their endeavours to become more modern in the way that they operate, and we will go on doing so. We've already seen more than 200 businesses sign up to the economic contract. We are encouraging and enabling businesses to modernise their practices, there is a hunger and a desire out there in the business community to adapt to the new reality, and we will go on working with them. And in particular, we will work with them in the Bridgend area, where they can, and I am confident they will, create new employment opportunities.
A gaf i ddiolch i Bethan am ei chwestiynau a dweud cymaint yr wyf i'n rhannu ei dicter hi a dicter y gweithwyr? Ac ni fyddaf i'n ymddiheuro am fod mor ddi-flewyn-ar-dafod yn fy ymateb uniongyrchol yr wythnos diwethaf wrth glywed am y newyddion hyn. Mae gweithwyr yn teimlo eu bod wedi'u bradychu, maen nhw'n teimlo eu bod wedi cael cam dirfawr, ac yn sicr nid oedd modd anwybyddu eironi amseriad y cyhoeddiad i lawer o bobl.
Rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod angen i Ford gydnabod teyrngarwch ac ymrwymiad y gweithlu a'r gymuned trwy fuddsoddiad gwaddol sylweddol iawn, nid yn unig yn y gweithwyr ond yn y gymuned hefyd. Ac er mwyn eu hannog i ystyried buddsoddiad gwaddol sylweddol, byddaf i a'r Ysgrifenyddion Gwladol yn Llywodraeth y DU yn ysgrifennu at Ford ar y cyd, i'w hannog i fuddsoddi swm sylweddol o arian yn y gymuned ac yn y bobl hynny y bydd hyn yn effeithio arnyn nhw. Bydd hynny'n rhan o becyn o fuddsoddiadau. Mae swyddogaeth i Lywodraeth Cymru, wrth gwrs. Nid oes dim amheuaeth am hynny, ac rydym eisoes yn ystyried sut y gallwn gefnogi nid yn unig yr unigolion a'r busnesau yn y gadwyn gyflenwi, a'r busnesau niferus ar y stryd fawr a allai ddioddef o ganlyniad i hyn, ond hefyd sut y gallwn gynorthwyo'r lle ei hun—Pen-y-bont ar Ogwr—gan wneud yn siŵr, os oes cynlluniau sy'n barod am fuddsoddiad a fyddai'n cyfrannu at dwf economaidd ac at ysgogi twf economaidd rhwng nawr a mis Medi 2020, yna byddwn yn buddsoddi pa le bynnag a sut bynnag y gallwn.
Ond mae swyddogaeth hefyd i'r awdurdod lleol, wrth gwrs, o ran nodi cynlluniau tebyg a chefnogi'r cynlluniau hynny gyda ni, ac, yn hollbwysig, mae swyddogaeth gan Lywodraeth y DU, yn enwedig trwy strategaeth ddiwydiannol y DU. Ddoe ac yn wir, ddydd Gwener, bûm i'n trafod gyda'r Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol y cyfleoedd a allai ddod i'r amlwg, yn benodol yr her Faraday a'r bargeinion sector, ac mae'r Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol yn gweithio'n agos iawn gyda ni. Mae ei swyddogion yn cysylltu, os nad pob awr, yn sicr bob dydd â'n swyddogion yn Llywodraeth Cymru i nodi cyfleoedd i fuddsoddi.
Cododd Bethan y pwynt pwysig o ran arallgyfeirio economi Cymru, ac erbyn hyn mae gennym y nifer mwyaf erioed o fusnesau. Roeddwn i'n dweud wrth newyddiadurwyr y bore yma fod economi Cymru, mewn unrhyw wythnos benodol, yn colli rhyw 2,000 o swyddi, ond, yn ystod yr un cyfnod, mae economi Cymru yn creu ychydig dros 2,000 o swyddi, a dyna pam mae gennym lefelau mor isel o ddiweithdra a lefelau isel o anweithgarwch economaidd. Mae arallgyfeirio cyflogaeth, yr economi, yn digwydd, ond lluniwyd y cynllun gweithredu economaidd yn benodol i rymuso a galluogi busnesau yng Nghymru i addasu i realiti newydd awtomatiaeth, i fynd i'r afael â heriau diwydiant 4.0 a mynd i'r afael â'r angen i leihau allyriadau carbon. A dyna pam, yn y contract economaidd, mae un o'r pedwar maen prawf yn ymwneud â datgarboneiddio a dyna pam mae un o'r pum galwad i weithredu yn ymwneud â datgarboneiddio hefyd. Rydym eisoes yn cefnogi llawer iawn o fusnesau, yn eu hymdrechion i fod yn fwy modern yn y ffordd y maen nhw'n gweithredu, a byddwn yn parhau i wneud hynny. Rydym eisoes wedi gweld mwy na 200 o fusnesau yn ymuno â'r contract economaidd. Rydym yn annog ac yn galluogi busnesau i foderneiddio eu harferion, mae awydd a dyhead yn y gymuned fusnes i addasu i'r realiti newydd, a byddwn yn parhau i weithio gyda nhw. Ac yn benodol, byddwn yn gweithio gyda nhw yn ardal Pen-y-bont ar Ogwr, lle gallan nhw, ac rwy'n ffyddiog y byddan nhw'n creu cyfleoedd cyflogaeth newydd.
Thank you for the question today, Carwyn Jones, and your response, Minister. Can I just begin by saying, though, that I think if we overplay the Brexit hand in any conversations of this nature, we're going to reach a point where we're blaming everything on Brexit and not really being able to evaluate the effect of Brexit? So, while I'm prepared to accept that there may be an element of this, I'm glad that Bethan Sayed made the point that this is not the main reason for the move today. The fact is it's £600 cheaper to produce this engine in Mexico than it is in Bridgend, and there should be questions here—and perhaps you could deal with this, Minister—about why the conversations between the Welsh Government and the UK Government—I ask the question of both—didn't foresee this happening a little bit sooner. Because one of the things that has definitely emerged from the sorry tale that we've heard over the last few weeks is that Ford were very much behind the curve on identifying the tastes that were changing within the European market and over-focusing, perhaps, on very different tastes within the American market. Why wasn't that presented as a form of challenge to Ford much earlier in the process, bearing in mind that we've heard from you and we've heard from BEIS as well that conversations have been happening with Ford for many a year?
I wonder if you could also tell us a little bit more about the money that Welsh Government has given Ford over the years. I accept what you say, that you won't be allowing them to draw down any more, and I think you mentioned that about £11 million is available to be clawed back—although the Deputy Minister today, in the cross-party group, mentioned that the ability to claim back any money would be just modest. So, I wonder if you can tell us a little bit about how much money may be written off in the course of this for Welsh Government, but, for any money that you do manage to recover or not give to Ford in the first place, how that money will be used. Will it all be dedicated to the work of the taskforce, or will you be looking to spend it in other ways? Because one of the things we haven't heard anything about at the moment is that Bridgend is within the Cardiff capital region footprint, but it's pretty close to the Swansea bay city deal footprint as well, and I would be looking to both those boards to see whether they can be of assistance, to see whether, actually, the skills of this workforce can be used within the project plans for both those boards. And in particular, as you know, Cardiff is still in the running for being a Heathrow hub; I would have thought that the ability to present the talents within this workforce as a plus for that Heathrow hub might be something that might just nudge it on its way towards Cardiff.
And then, finally, it was just this question of communication, I think. We heard from you back in February that Ford was hoping to hear in about a month's time about the new engine for the Grenadier 4x4; I had to find out from the pages of Auto Trader that that job had gone to BMW. I think it might have been useful if this Chamber had been told that, as we're all clearly very, very interested in that. I'm not going to steal all the questions today, but there is still a question to be answered about where INEOS will fit into our picture looking forward on this and whether you're speaking to other companies about how to resolve Ford's failure to notice that green transport is the way forward. Because we are looking at that—not just electric cars, but we're talking about hydrogen cars and also new forms of public transport, the new vehicles we're going to need in twenty-first century green public transport. Have we left that a bit late to involve this particular workforce, this expertise, which Ford itself recognises as superlative? Have we lost the opportunity to capture them for the new-look public transport in particular that Wales so desperately needs? Thank you.
Diolch am y cwestiwn heddiw, Carwyn Jones, a'ch ymateb, Gweinidog. A gaf i ddechrau, fodd bynnag, trwy ddweud fy mod i o'r farn os byddwn yn rhoi gormod o bwyslais ar Brexit mewn unrhyw sgyrsiau o'r math hwn, y byddwn yn cyrraedd pwynt pan fyddwn yn beio popeth ar Brexit ac yn methu â gwerthuso effaith Brexit mewn gwirionedd? Felly, er fy mod i'n fodlon derbyn y gall fod elfen o hyn, rwy'n falch bod Bethan Sayed wedi gwneud y pwynt nad hwn yw'r prif reswm dros symud heddiw. Y gwir amdani yw ei bod £600 yn rhatach i gynhyrchu'r injan hon ym Mecsico nag y mae ym Mhen-y-bont ar Ogwr, a dylai fod cwestiynau yma—ac efallai y gallech chi ymdrin â hyn, Gweinidog—ynglŷn â pham na wnaeth y sgyrsiau rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU—rwy'n gofyn y cwestiwn i'r ddau—ragweld hyn yn digwydd ychydig yn gynt. Oherwydd un o'r pethau sydd yn sicr wedi dod i'r amlwg o'r hanes truenus yr ydym wedi'i glywed yn ystod yr wythnosau diwethaf yw bod Ford gryn dipyn ar ei hôl hi o ran nodi'r chwaeth a oedd yn newid yn y farchnad Ewropeaidd a chanolbwyntio gormod, efallai, ar chwaeth wahanol iawn yn y farchnad yn America. Pam na chafodd hynny ei gyflwyno fel math o her i Ford lawer yn gynharach yn y broses, o gofio ein bod ni wedi clywed gennych chi a gan yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol hefyd, bod sgyrsiau gyda Ford wedi bod yn digwydd ers sawl blwyddyn?
Tybed allwch chi ddweud ychydig mwy wrthym ni hefyd am yr arian y mae Llywodraeth Cymru wedi'i roi i Ford dros y blynyddoedd. Rwy'n derbyn yr hyn yr ydych yn ei ddweud, sef na fyddwch yn caniatáu iddynt gael rhagor o arian, ac rwy'n credu y gwnaethoch chi grybwyll bod tua £11 miliwn ar gael i'w adfachu—er y dywedodd y Dirprwy Weinidog heddiw, yn y grŵp trawsbleidiol, y byddai'r gallu i hawlio unrhyw arian yn ôl yn gymedrol yn unig. Felly, tybed a wnewch chi ddweud rhywfaint wrthym am faint o arian y gellir ei ddileu yn ystod y mater hwn i Lywodraeth Cymru, ond, am unrhyw arian yr ydych yn llwyddo i'w adfer neu i beidio â'i roi i Ford yn y lle cyntaf, sut y caiff yr arian hwnnw ei ddefnyddio. A fydd y cyfan yn cael ei neilltuo i waith y tasglu, neu a fyddwch yn ystyried ei wario mewn ffyrdd eraill? Gan mai un o'r pethau nad ydym wedi clywed dim yn ei gylch ar hyn o bryd yw bod Pen-y-bont ar Ogwr o fewn ôl troed prifddinas-ranbarth Caerdydd, ond mae'n eithaf agos at ôl troed bargen ddinesig bae Abertawe hefyd, a byddwn i'n trafod â'r ddau fwrdd hynny i weld pa gymorth y gallan nhw ei roi, i weld a ellir, mewn gwirionedd, ddefnyddio sgiliau'r gweithlu hwn o fewn cynlluniau prosiect y ddau fwrdd hynny. Ac yn benodol, fel y gwyddoch chi, mae Caerdydd yn dal yn bosibilrwydd ar gyfer bod yn ganolfan Heathrow; byddwn i wedi meddwl y gallai'r gallu i gyflwyno talentau'r gweithlu hwn fel budd i'r ganolfan Heathrow honno, fod yn rhywbeth a allai fod yn hwb iddo ddod i Gaerdydd.
Ac yna, yn olaf, cwestiwn bach ynghylch cyfathrebu, rwy'n credu. Fe wnaethom ni glywed gennych chi yn ôl ym mis Chwefror fod Ford yn gobeithio clywed ymhen rhyw fis am yr injan newydd ar gyfer y 4x4 Grenadier; bu'n rhaid i mi gael gwybod o dudalennau Auto Trader fod y gwaith hwnnw wedi mynd i BMW. Rwy'n credu y byddai wedi bod yn ddefnyddiol pe byddai'r Siambr hon wedi cael gwybod hynny, gan fod gennym ddiddordeb mawr iawn yn hynny yn amlwg. Nid wyf i am ddwyn yr holl gwestiynau heddiw, ond mae cwestiwn i'w ateb o hyd ynghylch lle bydd INEOS yn ffitio yn ein darlun wrth edrych ymlaen ar hyn ac a ydych yn siarad â chwmnïau eraill ynglŷn â sut i ddatrys methiant Ford i sylwi mai trafnidiaeth werdd yw'r ffordd ymlaen. Oherwydd rydym ni'n ystyried hynny—nid ceir trydan yn unig, ond rydym yn sôn am geir hydrogen a mathau newydd o drafnidiaeth gyhoeddus, y cerbydau newydd y bydd eu hangen arnom ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus werdd yr unfed ganrif ar hugain. A ydym ni wedi ei gadael ychydig yn hwyr i gynnwys y gweithlu penodol hwn, yr arbenigedd hwn, y mae Ford ei hun yn ei gydnabod yn un gwych? A ydym ni wedi colli'r cyfle i'w cipio ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus ar ei newydd wedd yn arbennig y mae ei hangen mor ddybryd ar Gymru? Diolch.
I thank Suzy Davies for her contribution and her questions. I must say, it's simply not possible to ignore the impact that Brexit is having on the economy of Wales and will continue to have on the economy, and the dire consequences of a 'no deal' Brexit that Ford and many others have repeatedly issued. There are two challenges facing the automotive sector in the UK; one is Brexit, the other is the decline in the internal combustion engine. In terms of the internal combustion engine, some manufacturers had not seen the pace at which it would decline coming, and I think Ford is one of them. That's why they are perhaps behind the curve.
In terms of the question that the Member asked about why we didn't see it coming before now, well, we'd set up a taskforce that was meeting very regularly until recently that was looking at opportunities for the site, working with Ford and with the unions. And we were looking at the opportunities that could stem from Ford's electrification programme that was announced in April, and the potential for hybridised engines to be manufactured at the Bridgend plant. At no point did Ford indicate that the future of the plant was in question; indeed, we were working with the company and with others, with BEIS, on opportunities to invest in the Bridgend plant. And I would agree with Carwyn Jones that this decision appears to have been made very recently, and is something of a reaction to recent events that the Member for Bridgend outlined. Therefore, I really do strongly feel that Brexit should not be ignored as a contributing factor.
In terms of the conditions that have been attached to the support that we have given Ford over the years, as I've already identified, £143 million of taxpayers' money has been invested in the site, and I believe that we were right to invest in the plant, not least because in the space of just the last 10 years, it's contributed £3.3 billion to the local economy, keeping many, many small, micro and medium-sized businesses alive. The conditions applied to the support that we have put on the table for Ford still do exist today, but much of the conditionality by September of next year will have expired. That is why we are saying to Ford that there should be a very substantial legacy investment back to the people who have contributed to the company's existence in Bridgend. I would very much welcome any involvement that the Swansea bay city deal partners could contribute to the endeavour to get people into high-paid, decent jobs.
With regard to the other opportunities that could come to Bridgend, I won't be giving an ongoing update on all of the commercially sensitive discussions that are taking place with potential investors—the Member has identified one—but I can assure Members of this Chamber that there are many interested parties looking at the Bridgend facility. It is an enormous facility; it's very much a factory within a factory at the moment, producing the Dragon engine in one part but with available space for other businesses. And it may well be that the site could be used for multiple businesses. The priority, I believe, should be given to manufacturing, because the 1,700 people who currently work there would be ideally suited to such employment. But we would not rule out alternative and additional uses for what is an exceptional asset.
Diolch i Suzy Davies am ei chyfraniad a'i chwestiynau. Mae'n rhaid imi ddweud, yn syml iawn, nid yw'n bosibl anwybyddu'r effaith y mae Brexit yn ei chael ar economi Cymru ac y bydd yn parhau i'w chael ar yr economi, a chanlyniadau enbydus Brexit 'dim cytundeb' y mae Ford a llawer o rai eraill wedi'u cyhoeddi dro ar ôl tro. Mae dwy her yn wynebu'r sector moduro yn y DU; un yw Brexit, y llall yw'r dirywiad yn yr injan hylosgi mewnol. O ran yr injan hylosgi mewnol, nid oedd rhai gweithgynhyrchwyr wedi rhagweld y ffordd y byddai'n dirywio, ac rwy'n credu bod Ford yn un ohonynt. Dyna pam eu bod ar ei hôl hi o bosibl.
O ran y cwestiwn a ofynnodd yr Aelod ynghylch pam nad oeddem ni wedi rhagweld hyn, wel, roeddem ni wedi sefydlu tasglu a oedd yn cyfarfod yn rheolaidd iawn tan yn ddiweddar a oedd yn ystyried cyfleoedd ar gyfer y safle, gan weithio gyda Ford a'r undebau. Ac roeddem ni'n ystyried y cyfleoedd a allai ddeillio o raglen drydaneiddio Ford a gyhoeddwyd ym mis Ebrill, a'r potensial i gynhyrchu injans hybrid yn ffatri Pen-y-bont ar Ogwr. Ni nododd Ford ar unrhyw adeg fod dyfodol y ffatri dan amheuaeth; yn wir, roeddem ni'n gweithio gyda'r cwmni ac eraill, gyda'r Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, ar gyfleoedd i fuddsoddi yn ffatri Pen-y-bont ar Ogwr. Ac rwy'n cytuno â Carwyn Jones ei bod yn ymddangos bod y penderfyniad hwn wedi'i wneud yn ddiweddar iawn, a'i fod yn dipyn o ymateb i'r digwyddiadau diweddar yr amlinellodd yr Aelod dros Ben-y-bont ar Ogwr. Felly, rwyf i'n teimlo yn gryf na ddylid anwybyddu Brexit fel ffactor sy'n cyfrannu.
O ran yr amodau sydd wedi bod yn berthnasol i'r gefnogaeth yr ydym wedi ei rhoi i Ford dros y blynyddoedd, fel yr wyf wedi'i nodi eisoes, buddsoddwyd £143 miliwn o arian y trethdalwyr yn y safle, ac yn fy marn i, mae'n iawn ein bod ni wedi buddsoddi yn y safle, yn bennaf oherwydd yn y 10 mlynedd diwethaf yn unig, y mae wedi cyfrannu £3.3 biliwn i'r economi leol, gan gadw llawer iawn o fusnesau bach, canolig a micro yn fyw. Mae'r amodau sy'n berthnasol i'r gefnogaeth yr ydym wedi'i rhoi ar gyfer Ford yn dal i fodoli heddiw, ond bydd llawer o'r amodoldeb wedi dirwyn i ben erbyn mis Medi'r flwyddyn nesaf. Dyna pam yr ydym yn dweud wrth Ford y dylai fod buddsoddiad gwaddol yn ôl i'r bobl sydd wedi cyfrannu at fodolaeth y cwmni ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Byddwn i'n croesawu'n fawr unrhyw ran y gallai partneriaid bargen ddinesig bae Abertawe ei rhoi i'r ymdrech i gael swyddi addas sy'n talu cyflogau uchel i'r bobl.
O ran y cyfleoedd eraill a allai ddod i Ben-y-bont ar Ogwr, ni fyddaf yn rhoi diweddariad parhaus ar yr holl drafodaethau masnachol sensitif yr ydym yn eu cael gyda darpar fuddsoddwyr—mae'r Aelod wedi nodi un—ond gallaf sicrhau Aelodau'r Siambr hon fod gan lawer o bartïon ddiddordeb yn y cyfleuster ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Mae'n gyfleuster enfawr; mae'n wir yn ffatri o fewn ffatri ar hyn o bryd, yn cynhyrchu'r injan Dragon mewn un rhan ond gyda lle gwag i fusnesau eraill. Ac mae'n ddigon posibl y gellid defnyddio'r safle ar gyfer nifer o fusnesau. Dylai'r flaenoriaeth, yn fy marn i, fod ar weithgynhyrchu, oherwydd byddai'r 1,700 o bobl sy'n gweithio yno ar hyn o bryd yn ddelfrydol ar gyfer cyflogaeth o'r fath. Ond ni fyddem yn diystyru defnydd amgen ac ychwanegol ar gyfer yr hyn sy'n ased eithriadol.
Could I just begin by thanking both the Minister and also the First Minister for their very direct and immediate and energetic engagement in this with the workers, meeting the unions in the plant last week, along with Carwyn my colleague, local MPs and others, and being right in the front seat on this? And could I echo everything that my colleague Carwyn Jones said on behalf of not the hundreds but the thousands of people directly employed in Ford, but also the supply chain, not just in Ogmore and Bridgend but right across the region, and their families, and the shops, and the cafes that depend on that circular economy where they spend their money?
This is devastating. The workers did not deserve this. They didn't deserve it in the way it was announced. They've bent over backwards over the last couple of decades to do every single thing that Ford has asked of them—everything: to increase productivity; to change the way they produce on those lines; to bring new production lines in. They did not deserve this. Ford owe these workers and they owe these communities. So, I welcome what you were saying, Minister, about legacy, should it come to that, but could I urge him, please, first of all, to do exactly what the First Minister said, which is to go back to Ford and challenge this decision? I think they've made the wrong decision. I think this is a productive, highly skilled, highly effective workforce here and they deserve the opportunity to challenge this in the period of consultation.
But my question to the Minister is this: if the decision is a fait accompli and Ford are going to walk away, then they should indeed leave a legacy, but I would ask two things. First of all, in welcoming the taskforce and the approach towards a place-based approach, could I ask the Minister to ensure that we do identify those areas where we can now fast-track investment into not only Bridgend itself and into the immediate vicinity, but also into the greater Bridgend area? Because the impact will be in that greater area of that old Mid Glamorgan area. And in so doing, it would be helpful—and I'm sure he'll want to—to engage with the local authority of Bridgend itself and the council leader there and his cabinet. Because they have—and I know they've been in discussion—ideas already of what can stimulate the economy, what can give confidence to the business community that it's not going to be the Flintshire of decades ago. This will be something that we intervene in and we take steps and we make sure that this is a prosperous economy and there is a future for these people. So, I would ask those two things: scale of investment, rapidity of investment from UK Government and Welsh Government, and work with the local authority, please, Minister.
A gaf i ddechrau trwy ddiolch i'r Gweinidog a'r Prif Weinidog am ymgysylltu ar unwaith ac yn uniongyrchol iawn â'r gweithwyr, ac mewn ffordd mor frwd, trwy gwrdd â'r undebau yn y safle yr wythnos diwethaf, ynghyd â Carwyn fy nghyd-Aelod, ASau lleol ac eraill, ac am fod yn y sedd flaen yn y mater hwn? Ac a gaf i adleisio popeth y dywedodd fy nghyd-Aelod Carwyn Jones ar ran nid y cannoedd ond y miloedd o bobl a gyflogir yn uniongyrchol yn Ford, ond hefyd y gadwyn gyflenwi, nid yn Ogwr a Phen-y-bont ar Ogwr yn unig ond ledled y rhanbarth, a'u teuluoedd, a'r siopau, a'r caffis sy'n dibynnu ar yr economi gylchol honno lle maent yn gwario'u harian?
Mae hyn yn drychinebus. Nid oedd y gweithwyr yn haeddu hyn. Nid oedden nhw'n haeddu'r ffordd y cafodd ei gyhoeddi. Maen nhw wedi mynd uwchlaw a thu hwnt i bob disgwyl yn ystod y degawdau diwethaf i wneud pob un peth y mae Ford wedi gofyn iddyn nhw ei wneud—pob peth: i gynyddu cynhyrchiant; i newid y ffordd y maen nhw'n cynhyrchu ar y llinellau hynny; i gyflwyno llinellau cynhyrchu newydd. Nid oedden nhw'n haeddu hyn. Mae Ford yn ddyledus i'r gweithwyr hyn ac yn ddyledus i'r cymunedau hyn. Felly, rwyf i'n croesawu'r hyn yr oeddech yn ei ddweud, Gweinidog, ynghylch gwaddol, pe byddai'n cyrraedd y pwynt hwnnw, ond a gaf i ei annog, plîs, yn gyntaf, i wneud yr union beth a ddywedodd y Prif Weinidog, sef mynd yn ôl at Ford a herio'r penderfyniad hwn? Rwyf i'n credu eu bod nhw wedi gwneud y penderfyniad anghywir. Rwy'n credu bod hwn yn weithlu cynhyrchiol, hyfedr, hynod effeithiol ac maen nhw'n haeddu'r cyfle i herio hyn yn ystod y cyfnod ymgynghori.
Ond fy nghwestiwn i i'r Gweinidog yw hyn: os yw'r penderfyniad yn derfynol a bod Ford yn mynd i gerdded i ffwrdd, yna dylen nhw yn wir adael gwaddol, ond gofynnaf ddau beth. Yn gyntaf, wrth groesawu'r tasglu a'r ymagwedd tuag at ddull gweithredu sy'n seiliedig ar le, a gaf i ofyn i'r Gweinidog sicrhau ein bod ni yn nodi'r meysydd hynny lle gallwn gyflymu'r broses fuddsoddi nid yn unig ym Mhen-y-bont ar Ogwr ei hun a'r cyffiniau agos, ond hefyd yn ardal ehangach Pen-y-bont ar Ogwr? Oherwydd bydd yr effaith yn yr ardal ehangach honno sef hen ardal Morgannwg Ganol. Ac wrth wneud hynny, byddai o gymorth—ac rwy'n siŵr y bydd yn dymuno gwneud hynny—i ymgysylltu ag awdurdod lleol Pen-y-bont ar Ogwr ei hun ac arweinydd y cyngor yno a'i gabinet. Oherwydd bod ganddyn nhw—ac rwy'n gwybod eu bod wedi bod yn trafod—syniadau eisoes am yr hyn a all ysgogi'r economi, yr hyn a all roi hyder i'r gymuned fusnes na fydd yn yr un sefylllfa ag yr oedd sir y Fflint ddegawdau yn ôl. Bydd hyn yn rhywbeth y byddwn yn ymyrryd ynddo a byddwn yn cymryd camau ac yn gwneud yn siŵr bod hon yn economi ffyniannus a bod dyfodol i'r bobl hyn. Felly, byddwn i'n gofyn y ddau beth hynny: maint y buddsoddiad, cyflymder y buddsoddiad gan Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, a gweithio gyda'r awdurdod lleol, os gwelwch yn dda, Gweinidog.
Can I thank Huw Irranca-Davies for his comments and for his questions and say that we took leadership immediately? We gripped the steering wheel of this challenge immediately because we have great experience in successfully intervening through our tried-and-tested taskforce approach, as we did in Cardiff when Tesco made its announcement of closure, when Virgin in Swansea made its announcement. We intervened immediately, we provided the necessary support to those who were affected to ensure that they found alternative employment as soon as possible and avoided long periods of unemployment.
Of course I will be challenging the decision by Ford, yes. The volume of engines that had been predicted for Bridgend was not realised. However, there are predictions that Dragon engine volumes will increase in the years to come. If they don't change their minds, then those increased volumes will be realised in Mexico rather than Bridgend and we are simply not going to accept that. We will object to the closure. However, we must plan for every eventuality, and the place-based approach, which is a new dimension in the work that we do, will focus on making sure that the community is prepared for life after Ford.
I've already been in regular contact with the leader of the local authority, who has kindly provided Welsh Government with a series of potential investment opportunities. It could do exactly as Huw Irranca-Davies has said. And they are not just opportunities confined to Bridgend town centre, to the immediate area that Ford currently supports. These are interventions that span out across the entire patch from which Ford takes workers and supports local small businesses. We will appraise all of those options. We will look at additional options as well, and we will, through the new regional team, be supporting the local authority in responding to this challenge.
A gaf i ddiolch i Huw Irranca-Davies am ei sylwadau ac am ei gwestiynau a dweud ein bod wedi ysgwyddo arweinyddiaeth y mater ar unwaith? Rydym wedi cydio yn y gwaith o lywio'r her hon ar unwaith oherwydd bod gennym ni brofiad helaeth o ymyrryd yn llwyddiannus drwy ein hymagwedd tasglu a brofwyd, fel y gwnaethom yng Nghaerdydd pan wnaeth Tesco y cyhoeddiad am gau, pan wnaeth Virgin yn Abertawe y cyhoeddiad. Fe wnaethom ni ymyrryd ar unwaith, gan roi'r gefnogaeth angenrheidiol i'r rhai yr effeithiwyd arnynt i sicrhau eu bod yn cael gwaith arall cyn gynted â phosibl ac yn osgoi cyfnodau hir o ddiweithdra.
Wrth gwrs, byddaf i'n herio penderfyniad Ford, byddaf. Ni wireddwyd nifer y peiriannau a oedd wedi eu darogan ar gyfer Pen-y-bont ar Ogwr. Fodd bynnag, rhagfynegir y bydd y galw am injan Dragon yn cynyddu yn ystod y blynyddoedd nesaf. Os nad ydyn nhw'n newid eu meddwl, bydd y niferoedd uwch hynny'n cael eu gwireddu ym Mecsico yn hytrach nag ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ac nid ydym am dderbyn hynny. Byddwn yn gwrthwynebu cau'r safle. Fodd bynnag, mae'n rhaid inni gynllunio ar gyfer pob digwyddiad, a bydd y dull sy'n seiliedig ar le, sy'n ddimensiwn newydd i'r gwaith yr ydym ni yn ei wneud, yn canolbwyntio ar sicrhau bod y gymuned yn barod ar gyfer bywyd ar ôl Ford.
Rwyf i eisoes wedi bod mewn cysylltiad rheolaidd ag arweinydd yr awdurdod lleol, sydd wedi bod yn garedig iawn yn rhoi cyfres o gyfleoedd buddsoddi posibl i Lywodraeth Cymru. Gallai wneud yn union fel y dywedodd Huw Irranca-Davies. Ac maen nhw'n fwy na chyfleoedd sy'n gyfyngedig i ganol tref Pen-y-bont ar Ogwr, i'r ardal gyfagos a gefnogir gan Ford ar hyn o bryd. Ymyriadau yw'r rhain ar gyfer yr ardal gyfan lle daw gweithwyr Ford ohoni a lle mae Ford yn cefnogi busnesau bach lleol. Byddwn yn arfarnu'r holl opsiynau hynny. Byddwn yn edrych ar opsiynau eraill hefyd, a byddwn, trwy'r tîm rhanbarthol newydd, yn cefnogi'r awdurdod lleol i ymateb i'r her hon.
Minister, while I thank you for your earlier written statement, I was surprised that there was not an oral statement on Ford's decision to close the engine plant at Bridgend. Not only is this devastating news for the workforce and Bridgend, it is also a devastating blow for South Wales West. While I hope that Ford will see the error of their ways, I'm not sure they will, given the global economy and moves to prioritise American jobs. Minister, you have indicated the establishment of a taskforce, which is most welcome. Will the taskforce be looking for other buyers for the plant, and have you discussed this possibility with Ford? How will the moneys recuperated be used—£11 million, as I understand? Ford have stated that Brexit has not played a part in this decision and a 'no deal' Brexit has been spoken about for the last three years and therefore is hardly a new concept. So, I think we must look at other possibilities as to why this decision has been made. My thoughts are with all workers and families affected by this decision.
Gweinidog, er fy mod i'n diolch ichi am eich datganiad ysgrifenedig yn gynharach, roeddwn i'n synnu na chafwyd datganiad llafar am benderfyniad Ford i gau'r ffatri injan ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Yn ogystal â bod yn newyddion torcalonnus i'r gweithlu a Phen-y-bont ar Ogwr, mae hefyd yn ergyd drom i Orllewin De Cymru. Er fy mod yn gobeithio y bydd Ford yn gweld eu camgymeriad, nid wyf i'n siŵr y byddan nhw, o gofio'r economi fyd-eang a chamau i flaenoriaethu swyddi yn America. Gweinidog, rydych chi wedi nodi bod tasglu wedi'i sefydlu, a chroesewir hyn yn fawr. A fydd y tasglu yn chwilio am brynwyr eraill ar gyfer y safle, ac a ydych chi wedi trafod y posibilrwydd hwn gyda Ford? Sut y bydd yr arian a gaiff ei adfer yn cael ei ddefnyddio—£11 miliwn, yn ôl yr hyn rwy'n ei ddeall? Mae Ford wedi dweud nad yw Brexit wedi chwarae rhan yn y penderfyniad hwn ac mae'r posibilrwydd o Brexit 'dim cytundeb' wedi'i drafod ers y tair blynedd diwethaf, felly prin ei fod yn gysyniad newydd. Felly, rwy'n credu bod yn rhaid inni edrych ar bosibiliadau eraill o ran pam y gwnaed y penderfyniad hwn. Rwy'n cydymdeimlo â'r holl weithwyr a'r teuluoedd y mae'r penderfyniad hwn yn effeithio arnyn nhw.
There's a line in Jaws where the mayor is told by Chief Brody that he's going to ignore this problem until it comes up and bites him on the derrière, and that, I'm afraid, is what the Brexiteers of Wales are going to do: keep ignoring the problems that a 'no deal' Brexit will cause for the people of this country and our economy until it comes up and takes their jobs from them. That's when they'll start bleating about the problems that Brexit is causing. And I'm afraid we will not stand by and allow the economy of our country to be ruined by people who do not care about employment in Wales; who do not care about jobs in Wales; and who would rather align themselves with President Trump, who promises a great deal for the UK, but whose companies are, as the Member herself said, prioritising American jobs over our jobs.
Brexit is a very real issue for our country. I've identified previously investment opportunities that have been lost or suspended as a consequence of a 'no deal' Brexit becoming more apparent and real. And that, I am afraid, is only going to intensify in the coming months. We will do our utmost to provide people with valuable work in this country, but I do hope that those who are ignoring the threat of a 'no deal' Brexit will come to their senses and appreciate that a deal must be secured or we must put the question back to the people.
Mae yna linell yn Jaws lle mae Chief Brody yn dweud wrth y maer y bydd yn anwybyddu'r broblem hon hyd nes iddi ei frathu yn ei ben-ôl, a dyna, rwy'n ofni, yw'r hyn y bydd pobl Brexit Cymru yn ei wneud: parhau i anwybyddu'r problemau y bydd Brexit 'dim cytundeb' yn eu hachosi i bobl y wlad hon a'n heconomi nes iddi ddod a chymryd eu swyddi oddi arnyn nhw. Dyna pryd y byddan nhw'n dechrau cwyno am y problemau y mae Brexit yn eu hachosi. Ac rwy'n ofni na fyddwn ni'n sefyll o'r neilltu ac yn gadael i economi ein gwlad gael ei difetha gan bobl nad oes ots ganddyn nhw am gyflogaeth yng Nghymru; nad oes ots ganddyn nhw am swyddi yng Nghymru; ac a fyddai'n well ganddyn nhw uniaethu â'r Arlywydd Trump, sy'n addo llawer iawn i'r DU, ond y mae ei gwmnïau, fel y dywedodd yr Aelod ei hun, yn rhoi blaenoriaeth i swyddi yn America dros ein swyddi ni.
Mae Brexit yn fater real iawn i'n gwlad ni. Rwyf i wedi nodi o'r blaen gyfleoedd buddsoddi sydd wedi eu colli neu eu hatal o ganlyniad i Brexit 'dim cytundeb' ddod yn fwy amlwg a real. Ac nid yw hynny, mae arnaf i ofn, yn mynd i wneud dim ond dwysáu yn y misoedd nesaf. Byddwn yn gwneud ein gorau glas i ddarparu gwaith gwerthfawr i bobl yn y wlad hon, ond rwyf i yn gobeithio y bydd y rhai hynny sy'n anwybyddu bygythiad Brexit 'dim cytundeb' yn callio ac yn sylweddoli bod yn rhaid sicrhau cytundeb neu bod yn rhaid inni ofyn y cwestiwn i'r bobl eto.
Can I ask, Minister, how proactive has the Welsh Government been in ensuring that its investment was widely spent by Ford on alternative opportunities for the plant, including, of course, investment opportunities for bringing the production of electric engines to Bridgend? You've outlined the large amount of capital support that's been provided to Ford, but can I ask you what kind of evaluation the Welsh Government has undertaken of the funding spent, in the same way that it has done for Tata? And others have asked you this question and you've answered to a point, but not entirely clearly, so perhaps you could expand on this: how much money does the Welsh Government think it can get back from Ford and when will it know more detail about how much can be reclaimed?
A gaf i ofyn, Gweinidog, pa mor rhagweithiol y mae Llywodraeth Cymru wedi bod o ran sicrhau bod ei buddsoddiad yn cael ei wario'n eang gan Ford ar gyfleoedd amgen i'r safle, gan gynnwys, wrth gwrs, cyfleoedd buddsoddi i ddechrau cynhyrchu injans trydan ym Mhen-y-bont ar Ogwr? Rydych chi wedi amlinellu'r swm mawr o gymorth cyfalaf sydd wedi'i ddarparu i Ford, ond a gaf i ofyn i chi pa fath o werthusiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r arian sydd wedi ei wario, yn yr un modd ag y mae wedi'i wneud ar gyfer Tata? Ac mae eraill wedi gofyn y cwestiwn hwn i chi ac rydych chi wedi'i ateb i ryw raddau, ond nid yn hollol glir, felly efallai y gallech chi ymhelaethu ar hyn: faint o arian y mae Llywodraeth Cymru yn credu y gall ei gael yn ôl gan Ford a phryd y bydd yn gwybod mwy o fanylion am faint y gellir ei adennill?
Can I thank the Member for his question? We're currently working on the precise figures about the conditionality attached to the support that we've offered, and calculating how many of the jobs are still going to be in condition come September 2020. Actually, it was remiss of me not to answer one specific point that was made by Suzy Davies about the transition towards hybridised and electric vehicles. I think it's worth reflecting on the fact that Wales alone has a leader in new hydrogen technology-based automotive powertrains, Riversimple in mid Wales, which has been able to develop its product and technology as a consequence of the support that this Welsh Government has given them. And we're very proud as well to have one of the most ambitious proposals for a zero-emissions bus and taxi fleet in the UK, with a zero-emissions fleet by 2028, and I'm pleased that the Development Bank of Wales are currently working on the support that may be required in order to achieve that target.
In addition, as Members will already know, the south Wales metro—a hugely ambitious scheme—will see electrification powered by 100 per cent renewable energy, with half of that coming from Wales. However, there are some manufacturers of vehicles, of cars in particular, that do not see the pace of change that is taking place right now, and are being left behind the curve. We can do all we can to incentivise, to enable and to empower those businesses to change, but ultimately, it is for those decision makers within those businesses to accept the inevitable and to embrace the change and the support that we're able to offer. And I do wonder to what extent the fact that Ford is an American company that perhaps does not recognise the climate change emergency—I do wonder whether they are really, really committed to the transition to a green economy and to zero-emissions vehicles.
Of course, I've already outlined, in terms of evaluation, the contribution that Ford has made to the local economy over the years. For an investment of just over £60 million from the Welsh Government, we've seen £3.3 billion returned to the economy of Bridgend and the wider region. We believe that that is a very significant and welcome return on investment, amounting to more than £300 million on average every year for the last 10 years, compared to the £60-or-so million that we've invested into the company. We've also been able to, through our investments, make sure that those workers are well skilled and well trained and able to deploy their skills in alternative employment, and I am confident that, through the work of the taskforce, we'll be able to ensure that those wishing to stay in employment will have opportunities to deploy their excellent skills in similar jobs.
A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Rydym ni ar hyn o bryd yn gweithio ar yr union ffigurau am yr amodau sy'n gysylltiedig â'r gefnogaeth yr ydym ni wedi'i chynnig, ac yn cyfrifo faint o'r swyddi fydd yn dal i fod dan amod ym mis Medi 2020. A dweud y gwir, roeddwn i ar fai yn peidio ag ateb un pwynt penodol a wnaed gan Suzy Davies ynghylch y newid i gerbydau hybrid a thrydanol. Rwy'n credu bod gwerth myfyrio ar y ffaith bod gan Gymru ei hun arweinydd ym maes pwerwaith modur newydd sy'n seiliedig ar dechnoleg hydrogen, sef Riversimple yn y canolbarth, sydd wedi gallu datblygu ei gynnyrch a'i dechnoleg o ganlyniad i'r gefnogaeth y mae'r Llywodraeth Cymru hon wedi ei rhoi iddo. Ac rydym ni'n falch iawn hefyd o gael un o'r cynigion mwyaf uchelgeisiol i gael fflyd o fysiau a thacsis dim allyriadau yn y DU, gyda fflyd dim allyriadau erbyn 2028, ac rwy'n falch bod Banc Datblygu Cymru yn gweithio ar hyn o bryd ar y cymorth y gallai fod ei angen i gyflawni'r targed hwnnw.
Yn ogystal â hyn, fel y bydd yr Aelodau'n gwybod eisoes, bydd metro de Cymru—cynllun hynod uchelgeisiol—yn arwain at drydaneiddio wedi'i bweru 100 y cant gan ynni adnewyddadwy, a hanner hwnnw'n dod o Gymru. Fodd bynnag, ceir rhai gweithgynhyrchwyr cerbydau, a cheir yn arbennig, nad ydyn nhw'n gweld cyflymder y newid sy'n digwydd ar hyn o bryd, ac sydd ar ei hôl hi. Gallwn wneud popeth o fewn ein gallu i gymell, galluogi a grymuso'r busnesau hynny i newid, ond yn y pen draw, mater i'r penderfynwyr hynny yn y busnesau hynny yw derbyn yr hyn sy'n anochel a chroesawu'r newid a'r cymorth y gallwn ni eu cynnig. Ac rwyf i'n meddwl tybed i ba raddau y mae'r ffaith bod Ford yn gwmni Americanaidd yn cyfrannu at iddo beidio â chydnabod efallai yr argyfwng newid yn yr hinsawdd—rwyf yn meddwl tybed a ydyn nhw yn wirioneddol ymrwymedig i newid i economi werdd a cherbydau dim allyriadau.
Wrth gwrs, rwyf eisoes wedi amlinellu, o ran gwerthuso, y cyfraniad y mae Ford wedi'i wneud i'r economi leol dros y blynyddoedd. Am fuddsoddiad o ychydig dros £60 miliwn gan Lywodraeth Cymru, rydym ni wedi gweld £3.3 biliwn yn dychwelyd i economi Pen-y-bont ar Ogwr a'r rhanbarth ehangach. Rydym ni o'r farn bod hynny'n adenillion sylweddol a derbyniol iawn ar fuddsoddiad, sy'n dod i fwy na £300 miliwn ar gyfartaledd bob blwyddyn am y 10 mlynedd diwethaf, o'i gymharu â'r oddeutu £60 miliwn yr ydym ni wedi'i fuddsoddi yn y cwmni. Rydym ni hefyd wedi gallu gwneud yn siŵr, trwy ein buddsoddiadau, bod y gweithwyr hynny'n meddu ar sgiliau da a'u bod wedi'u hyfforddi'n dda ac yn gallu defnyddio'u sgiliau mewn cyflogaeth arall, ac rwy'n hyderus, trwy waith y tasglu, y byddwn yn gallu sicrhau bod y rhai sy'n dymuno aros mewn cyflogaeth yn cael cyfleoedd i ddefnyddio eu sgiliau ardderchog mewn swyddi tebyg.
I'd like to squeeze two further questions in, so if they could be as succinct as is possible, and I'm looking at the two of you. David Rees.
Hoffwn i wasgu dau gwestiwn arall i mewn, felly os gallan nhw fod mor gryno ag sy'n bosibl, ac rwy'n edrych ar y ddau ohonoch chi. David Rees.
Diolch, Llywydd, and I will be as succinct as possible, therefore, I'll avoid repetition of many comments already made. But, clearly, I will associate myself with the comments from the Member for Ogmore and the Member for Bridgend on this matter, and, Minister, thank you for the answers.
Just a couple of quick points in that case, because, clearly, many of my constituents work in Ford. Indeed, I know friends and the family of friends who work there. But when the issue happened in Port Talbot, a taskforce was established. One of the streams it set up was a health and well-being stream, vital to ensure that those who are affected by this decision of Ford's are able to get that type of support. Will you, therefore, ensure the taskforce also sets up a similar stream in this situation to ensure that people are supported?
In relation to the comment made on pensions by the Member for Bridgend, and you highlight that you don't want the sharks coming in, well, we saw the sharks coming into Port Talbot. Will you have a discussion with the Financial Conducty Authority to ensure that they do not descend on Bridgend as well? In fact, the FCA are holding a session in Port Talbot this Friday particularly in relation to that, and it might be worth having a discussion with them on that point.
In relation to any redundancy settlements that are being made, we've been told by the unions that, basically, they believe these are partly a bribe to the workforce to accept those deals and to accept the decision of Ford, and we'll see the outcome of that on Friday at a public meeting held by the unions. Will you also look with the Treasury as to what the implications are from a Treasury point of view on those payments, because many people may see large figures, but they may not understand what the consequences of those figures are and how much they may end up having to pay to the Treasury, back into the UK Government?
Finally, on the supply chain matters, you've talked of the supply chain already, will you look very carefully at the supply chain? We've seen Ford's announcement, we've seen the one in Newport and we've seen Calsonic's announcements—there is an impact upon supply chains as well. Will you work with supply chains to look at how they can actually address the future? We've talked about engines and hybrid engines, but supply chains need also support to change their designs and working for those engines and manufacturing. Will you work with supply chains to ensure that they can actually meet the engines of the future as well?
Diolch, Llywydd, a byddaf i mor gryno â phosibl, felly, ni fyddaf yn ailadrodd llawer o'r sylwadau sydd wedi'u gwneud eisoes. Ond, yn amlwg, byddaf i'n cysylltu fy hun â'r sylwadau gan yr Aelod dros Ogwr a'r Aelod dros Ben-y-bont ar Ogwr ar y mater hwn, a, Gweinidog, diolch ichi am yr atebion.
Dim ond un neu ddau o bwyntiau cyflym felly, oherwydd, yn amlwg, mae llawer o'm hetholwyr yn gweithio yn Ford. Mewn gwirionedd, rwy'n adnabod ffrindiau a theulu ffrindiau sy'n gweithio yno. Ond pan ddigwyddodd y mater ym Mhort Talbot, sefydlwyd tasglu. Un o'r ffrydiau a sefydlwyd ganddo oedd ffrwd iechyd a lles, sy'n hanfodol er mwyn sicrhau bod y rhai y mae'r penderfyniad hwn gan Ford yn effeithio arnyn nhw yn gallu cael y math hwnnw o gymorth. A wnewch chi sicrhau, felly, fod y tasglu hefyd yn sefydlu ffrwd debyg yn y sefyllfa hon i sicrhau bod pobl yn cael eu cefnogi?
O ran y sylw a wnaed ar bensiynau gan yr Aelod dros Ben-y-bont ar Ogwr, ac rydych chi'n tynnu sylw at y ffaith nad ydych chi'n dymuno i'r siarcod ddod i mewn, wel, gwelsom y siarcod yn dod i Bort Talbot. A fyddwch chi'n trafod gyda'r Awdurdod Ymddygiad Ariannol i sicrhau nad ydyn nhw'n dod i Ben-y-bont ar Ogwr hefyd? A dweud y gwir, mae'r Awdurdod Ymddygiad Ariannol yn cynnal sesiwn ym Mhort Talbot ddydd Gwener, yn arbennig ynglŷn â hynny, ac efallai y byddai'n werth cael trafodaeth gyda nhw ynghylch y pwynt hwnnw.
O ran unrhyw setliadau diswyddo sy'n cael eu gwneud, mae'r undebau wedi dweud wrthym eu bod nhw, yn y bôn, yn credu mai llwgrwobr yw'r rhain i'r gweithlu yn rhannol er mwyn iddyn nhw dderbyn y cytundebau hynny a derbyn penderfyniad Ford, a byddwn yn gweld canlyniad hynny ddydd Gwener mewn cyfarfod cyhoeddus a gynhelir gan yr undebau. A wnewch chi hefyd edrych gyda'r Trysorlys ar y goblygiadau o safbwynt y Trysorlys ar y taliadau hynny, oherwydd efallai y bydd llawer o bobl yn gweld ffigurau mawr, ond efallai na fyddan nhw'n deall beth yw canlyniadau'r ffigurau hynny a faint y gall fod angen iddyn nhw ei dalu i'r Trysorlys yn y pen draw, yn ôl i Lywodraeth y DU?
Yn olaf, o ran materion y gadwyn gyflenwi, rydych chi wedi sôn am y gadwyn gyflenwi eisoes, a wnewch chi edrych yn ofalus iawn ar y gadwyn gyflenwi? Rydym ni wedi gweld cyhoeddiad Ford, rydym ni wedi gweld yr un yng Nghasnewydd ac rydym ni wedi gweld cyhoeddiadau Calsonic—mae hyn yn effeithio ar y cadwyni cyflenwi hefyd. A fyddwch chi'n gweithio gyda'r cadwyni cyflenwi i edrych ar sut y gallan nhw fynd i'r afael â'r dyfodol mewn gwirionedd? Rydym ni wedi sôn am injans ac injans hybrid, ond mae angen cymorth ar y cadwyni cyflenwi hefyd i newid eu cynlluniau a gweithio ar gyfer yr injans a'r gweithgynhyrchu hynny. A fyddwch chi'n gweithio gyda'r cadwyni cyflenwi i sicrhau eu bod nhw'n gallu ateb gofynion injans y dyfodol hefyd?
Can I thank David Rees for his questions and the important points that he makes about the mental health and well-being of those who are going to be affected by this decision, not just the workers, but their families, and people employed in different businesses that rely on the contribution that Ford makes to the local economy? I can assure the Member that the health board will be part of the taskforce, and, provided Ford give access to the taskforce, we'll be providing immediate support to those who are affected. I said to Ford on the phone on Thursday that I simply will not wait 12 months for the consultation to end before the taskforce can get into the business and support people. I want immediate access for those people and immediate support in terms of their well-being, because we know that announcements such as this do often lead to family breakdowns, to increases in mental illness and despair, and we must do all we can to avoid that.
I've already answered the question on the FCA's involvement in the questions raised by Carwyn Jones.
David Rees raises the important question of the taxes that could be paid to the UK Treasury. It's not for me to disclose the level of payments to workers or to speculate over the sum of taxes that will be sent to the UK Treasury, but we are already looking at this very issue, and it may well be that UK Government's contribution could come in the form of some form of return of those taxes to the workers and/or the community.
The Member is also right to raise the significance of this challenge for the supply chain. We're working very closely, not just with BEIS, but also with the Wales Automotive Forum, in identifying those businesses within the automotive supply chain that will be affected by the announcement. Work has already commenced on that. The Wales Automotive Forum have written out to businesses within the supply chain, not just those directly relating to Ford's activities, but the general automotive sector, to identify any businesses that might require support from Welsh Government, from the UK Government, and the local authority.
A gaf i ddiolch i David Rees am ei gwestiynau a'r pwyntiau pwysig y mae'n eu gwneud am iechyd meddwl a lles y rhai y bydd y penderfyniad hwn yn effeithio arnynt, nid dim ond y gweithwyr, ond eu teuluoedd, a'r bobl a gyflogir mewn gwahanol fusnesau sy'n dibynnu ar y cyfraniad y mae Ford yn ei wneud i'r economi leol? Gallaf sicrhau'r Aelod y bydd y bwrdd iechyd yn rhan o'r tasglu, ac, ar yr amod bod Ford yn rhoi mynediad i'r tasglu, byddwn yn rhoi cymorth ar unwaith i'r rhai y bydd hyn yn effeithio arnyn nhw. Dywedais wrth Ford dros y ffôn ddydd Iau na fyddaf i'n aros 12 mis i'r ymgynghoriad ddod i ben cyn i'r tasglu allu mynd i'r busnes i gefnogi pobl. Rwyf i eisiau cael mynediad ar unwaith i'r bobl hynny a rhoi cymorth ar unwaith o ran eu lles, oherwydd rydym ni'n gwybod bod cyhoeddiadau fel hyn yn aml yn arwain at chwalu teuluoedd, ac mae'n rhaid i ni wneud pob peth posib i osgoi hynny.
Rwyf i eisoes wedi ateb y cwestiwn ynghylch y rhan y mae'r Awdurdod Ymddygiad Ariannol yn ei chwarae yn y cwestiynau a godwyd gan Carwyn Jones.
Mae David Rees yn codi'r cwestiwn pwysig ynghylch y trethi y gellid eu talu i Drysorlys y DU. Nid fy lle i yw datgelu lefel y taliadau i weithwyr na damcaniaethu ynghylch swm y trethi a anfonir i Drysorlys y DU, ond rydym eisoes yn edrych ar yr union fater hwn, ac mae'n ddigon posibl y gallai cyfraniad Llywodraeth y DU ddod ar ffurf rhyw fath o ad-daliad o'r trethi hynny i'r gweithwyr a/neu'r gymuned.
Mae'r Aelod hefyd yn iawn i godi pwysigrwydd yr her hon i'r gadwyn gyflenwi. Rydym ni'n gweithio'n agos iawn, nid yn unig gyda'r Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, ond hefyd gyda Fforwm Moduron Cymru, i nodi'r busnesau hynny yn y gadwyn gyflenwi modurol y bydd y cyhoeddiad yn effeithio arnynt. Mae'r gwaith eisoes wedi dechrau ar hynny. Mae Fforwm Moduron Cymru wedi ysgrifennu at fusnesau yn y gadwyn gyflenwi, nid dim ond y rhai sy'n ymwneud yn uniongyrchol â gweithgareddau Ford, ond y sector modurol cyffredinol, i nodi unrhyw fusnesau y gallai fod angen cymorth arnynt gan Lywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU, a'r awdurdod lleol.
Finally, Andrew R.T. Davies.
Yn olaf, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. Minister, thank you for your answers this afternoon. I don't make this as a political point—I make it as a point in general—that the biggest loss of work in the devolution era was the Llanwern steelworks that was shut in the early 2000s, and I draw that to your attention on the basis that, obviously, the remedial action that was put in by the Welsh Government could, in this particular instance, be a good example for the Bridgend plant, because you have cited, obviously, the example of Welsh Government action when it came to the Tesco withdrawal out of Cardiff and Virgin out of Swansea, but there were already large businesses able to take on a lot of those employees in those businesses. Here, you have predominantly an engineering facility that has 1,700 jobs now at risk, after the end of the consultation period, and whilst we know Aston Martin are actively recruiting for at least 500 to 600 jobs, there are a lot of people looking for work, and I would draw your attention to the taskforce that the Welsh Government put in place when Llanwern shut to be a comparator over the Ford engine plant.
I would also say, as well, about the Brocastle development that the Welsh Government has just commissioned next door to the Bridgend engine plant, where the diggers have literally just gone in to do the infrastructure work there. Will there be any remodelling over that business park? Because the critical component here is that the jobs that have been lost pay on average £45,000 to £50,000. Those jobs do not come easily, and I'm sure that when you were modelling that business park and some of the plans you had, you didn't foresee the complete closure of the engine plant. So, can you confirm whether it's business as usual with that business park that's being developed alongside the engine plant, or will there be a reappraisal of the plans that were originally laid?
Diolch, Llywydd. Gweinidog, diolch am eich atebion y prynhawn yma. Nid wyf i'n gwneud hyn fel pwynt gwleidyddol—rwy'n ei wneud fel pwynt cyffredinol—mai'r golled fwyaf o ran gwaith yng nghyfnod datganoli oedd gwaith dur Llanwern a gafodd ei gau ar ddechrau'r 2000au, ac rwy'n tynnu eich sylw at hynny oherwydd, yn amlwg, gallai'r camau adferol a gymerwyd gan Lywodraeth Cymru, yn yr achos penodol hwn, fod yn enghraifft dda ar gyfer gwaith Pen-y-bont ar Ogwr, oherwydd eich bod chi, yn amlwg, wedi cyfeirio at y camau a gymerodd Llywodraeth Cymru yn achos Tesco yn tynnu allan o Gaerdydd a Virgin allan o Abertawe, ond roedden nhw'n fusnesau mawr eisoes a oedd yn gallu cyflogi llawer o'r gweithwyr hynny yn y busnesau hynny. Yn y fan yma, mae gennych chi gyfleuster peirianyddol i bob pwrpas sydd â 1,700 o swyddi mewn perygl erbyn hyn, ar ôl diwedd y cyfnod ymgynghori, ac er ein bod yn gwybod bod Aston Martin yn mynd ati i recriwtio ar gyfer o leiaf 500 i 600 o swyddi, mae llawer o bobl yn chwilio am waith, a hoffwn i dynnu eich sylw at y tasglu a roddodd Llywodraeth Cymru ar waith pan oedd Llanwern yn cau i gymharu â ffatri injans Ford.
Byddwn i hefyd yn sôn am ddatblygiad Brocastle y mae Llywodraeth Cymru newydd ei gomisiynu y drws nesaf i ffatri injans Pen-y-bont ar Ogwr, lle mae'r peiriannau cloddio yn llythrennol newydd fynd i wneud y gwaith seilwaith yn y fan honno. A fydd unrhyw ailfodelu ar gyfer y parc busnes hwnnw? Oherwydd yr elfen hollbwysig yn y fan yma yw bod y swyddi sydd wedi'u colli yn talu £45,000 i £50,000 ar gyfartaledd. Nid yw'n hawdd dod o hyd i'r swyddi hynny, ac rwy'n siŵr pan oeddech chi'n modelu'r parc busnes hwnnw a rhai o'r cynlluniau a oedd gennych chi, nad oeddech chi'n rhagweld y byddai'r ffatri injans yn cau yn llwyr. Felly a wnewch chi gadarnhau a yw hi'n sefyllfa busnes fel arfer gyda'r parc busnes hwnnw sy'n cael ei ddatblygu wrth ochr y ffatri injans, neu a fydd y cynlluniau a osodwyd yn wreiddiol yn cael eu hail-werthuso?
I thank Andrew R.T. Davies for his questions. He raises a very important point about Brocastle. That is a strategic employment site—a major site that is being developed. It's adjacent to the Ford engine plant, for those who are unfamiliar with its location. It is owned by the Welsh Government and I'm pleased to say that work has commenced on a £10 million investment in site infrastructure. This particular site is ideally suited for a prestigious company headquarters or a quality supplier park, and we are working on a number of leads. If any changes to the proposals are required in order to accommodate employers offering highly paid, high-quality work, then of course we will tweak or amend the proposed park layout, infrastructure, whatever is required.
Of course, Llanwern was a major concern of ours, and we intervened in the manner that the Member has identified. The reason that we believe that this could be the single biggest loss of jobs since devolution is because of the multiplier effect, which could be three to one. We could be looking at something in the region of 5,000 to 6,000 jobs affected—not necessarily lost, but affected—by the decision that Ford has taken, and that would place it on another level to anything else that has happened since 1999 and demonstrates, again, the need for us to go beyond the normal taskforce approach and why the place-based element is just so very important in the work that we're going to be undertaking.
Andrew R.T. Davies was right to identify Aston Martin Lagonda as a major employer offering high-quality work, well-paid work, and an employer that is currently recruiting. We do believe that something in the region of 500 jobs could be offered for Ford workers there. Aston Martin Lagonda, of course, have made south Wales their global home for the development of electric cars, showing confidence in Wales's ability to transition to a low-carbon economy. The company is incredibly ambitious with plans for new vehicles, and I'm hopeful that it will go on expanding. Certainly the Welsh Government stands ready to assist Aston Martin, unashamedly, in expanding in future years, to ensure that more people have decent jobs that provide a good livelihood for their families.
But there are other potential investors that we are working with. We are determined, alongside DIT and BEIS, to land as many opportunities as we possibly can. I've been in regular contact with the Secretary of State for Wales concerning a number of those potential investments, and I am hopeful that we will be able to announce good news in the weeks and months to come.
Diolch i Andrew R.T. Davies am ei gwestiynau. Mae'n codi pwynt pwysig iawn am Brocastle. Mae hwnnw'n safle cyflogaeth strategol—safle mawr sy'n cael ei ddatblygu. Mae'n gyfagos i ffatri injan Ford, i'r rhai sy'n anghyfarwydd â'i leoliad. Mae'n eiddo i Lywodraeth Cymru ac rwy'n falch o ddweud bod gwaith wedi dechrau ar fuddsoddiad gwerth £10 miliwn ar seilwaith y safle. Mae'r safle penodol hwn yn ddelfrydol ar gyfer pencadlys cwmni blaenllaw neu barc cyflenwi o safon, ac rydym ni'n gweithio ar nifer o bosibiliadau. Os oes angen gwneud unrhyw newidiadau i'r cynigion ar gyfer cyflogwyr sy'n cynnig gwaith o ansawdd uchel ac sy'n talu'n dda, yna wrth gwrs byddwn yn addasu cynllun arfaethedig y parc, ei seilwaith, beth bynnag sydd ei angen.
Wrth gwrs, roedd Llanwern yn bryder mawr i ni, ac fe wnaethom ni ymyrryd yn y ffordd y mae'r Aelod wedi'i nodi. Y rheswm yr ydym ni'n credu y gallai hyn fod y golled fwyaf o ran swyddi ers datganoli yw oherwydd yr effaith luosogi, a allai fod yn dri i un. Gallai fod yn rhywbeth fel oddeutu 5,000 i 6,000 o swyddi y bydd hyn yn effeithio arnyn nhw—nid o reidrwydd eu colli, ond effaith o ryw fath—yn sgil y penderfyniad a gymerwyd gan Ford, a byddai hynny'n ei roi ar lefel arall i unrhyw beth arall sydd wedi digwydd ers 1999 ac mae'n dangos, unwaith eto, yr angen i ni fynd y tu hwnt i ddull arferol y tasglu a pham mae'r elfen sy'n seiliedig ar le mor bwysig yn y gwaith yr ydym am fod yn ei wneud.
Roedd Andrew R.T. Davies yn iawn i nodi bod Aston Martin Lagonda yn gyflogwr pwysig sy'n cynnig gwaith o ansawdd uchel, sy'n talu'n dda, ac yn gyflogwr sy'n recriwtio ar hyn o bryd. Rydym ni yn credu y gellid cynnig oddeutu 500 o swyddi i weithwyr Ford yn y fan honno. Mae Aston Martin Lagonda, wrth gwrs, wedi gwneud de Cymru yn gartref byd-eang iddo i ddatblygu ceir trydan, gan ddangos ffydd yng ngallu Cymru i newid i economi carbon isel. Mae'r cwmni'n anhygoel o uchelgeisiol gyda chynlluniau ar gyfer cerbydau newydd, ac rwy'n obeithiol y bydd yn parhau i ehangu. Yn sicr, mae Llywodraeth Cymru yn barod i gynorthwyo Aston Martin, yn ddiedifar, i ehangu yn y blynyddoedd i ddod, i sicrhau bod gan fwy o bobl swyddi addas sy'n darparu bywoliaeth dda i'w teuluoedd.
Ond mae buddsoddwyr posibl eraill yr ydym ni'n gweithio gyda nhw. Rydym ni'n benderfynol, ynghyd â'r Adran Masnach Ryngwladol a'r Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, o gael cynifer o gyfleoedd â phosibl. Rwyf wedi bod mewn cysylltiad rheolaidd ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru ynghylch nifer o'r buddsoddiadau posibl hynny, ac rwy'n obeithiol y byddwn yn gallu cyhoeddi newyddion da yn yr wythnosau a'r misoedd sydd i ddod.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Nick Ramsay.
The next item is questions to the First Minister, and the first question is from Nick Ramsay.
1. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am bolisïau Llywodraeth Cymru ar gyfer diogelu'r amgylchedd? OAQ54004
1. Will the First Minister provide an update on the Welsh Government's policies for protecting the environment? OAQ54004
Llywydd, the Welsh Government's most recent actions in environmental protection have focused on securing a statute book that prevents any deterioration in environmental standards, should the UK leave the European Union. Consent has been provided to 29 UK exit statutory instruments, with eight Welsh-specific environmental SIs made here in the National Assembly between October 2018 and June of this year.
Llywydd, mae camau diweddaraf Llywodraeth Cymru ym maes diogelu'r amgylchedd wedi canolbwyntio ar sicrhau llyfr statud sy'n atal unrhyw ddirywiad i safonau amgylcheddol, pe byddai'r DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Rhoddwyd cydsyniad i 29 o offerynnau statudol ar gyfer ymadael â'r DU, a gwnaed wyth offeryn statudol amgylcheddol penodol i Gymru yma yn y Cynulliad Cenedlaethol rhwng mis Hydref 2018 a mis Mehefin eleni.
Thank you for that answer, First Minister. I have recently received some very well-written letters, I have to say, from pupils in the Silverbirch class at Usk primary school in my constituency, who've been learning about global goals and, specifically, deforestation. The pupils wrote to me primarily because they're particularly concerned about the increasing demand for palm oil, which is used in food, cosmetics and so many other everyday items. Our demand for these products here in Wales is directly resulting in the destruction of tropical rainforests to make room for plantations, thereby destroying natural habitats for wildlife, including orangutans.
The pupils were hopeful that I would raise these issues with you as First Minister, which I am delivering on today. First Minister, would you say that these ethical and informed citizens from Usk primary schools are really talking about issues that should be affecting and are of concern to us all? And can you tell them what the Welsh Government is doing in the fightback against the demand for palm oil on the one hand and, in the wider sense, against the threat to forests across the world?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Rwyf i wedi cael rhai llythyrau wedi'u hysgrifennu'n dda iawn yn ddiweddar, gan ddisgyblion yn nosbarth Silverbirch yn ysgol gynradd Brynbuga yn fy etholaeth i, sydd wedi bod yn dysgu am nodau byd-eang ac, yn benodol, datgoedwigo. Ysgrifennodd y disgyblion ataf yn bennaf oherwydd eu bod yn arbennig o bryderus am y galw cynyddol am olew palmwydd, sy'n cael ei ddefnyddio mewn bwyd, cynhyrchion cosmetig a chymaint o eitemau cyffredin eraill. Mae ein galw am y cynhyrchion hyn yma yng Nghymru yn arwain yn uniongyrchol at ddinistrio coedwigoedd glaw trofannol i wneud lle i blanhigfeydd, a thrwy hynny'n dinistrio cynefinoedd naturiol ar gyfer bywyd gwyllt, gan gynnwys orang-wtanod.
Roedd y disgyblion yn obeithiol y byddwn yn codi'r materion hyn gyda chi fel Prif Weinidog, ac rwy'n gwneud hynny heddiw. Prif Weinidog, a fyddech chi'n dweud bod y dinasyddion moesegol a hyddysg hyn o ysgolion cynradd Brynbuga wir yn sôn am faterion a ddylai fod yn effeithio ar bob un ohonom ac sy'n berthnasol i ni i gyd? Ac a allwch chi ddweud wrthyn nhw beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i frwydro yn ôl yn erbyn y galw am olew palmwydd ar y naill law ac, yn yr ystyr ehangach, yn erbyn y bygythiad i goedwigoedd ledled y byd?
I thank Nick Ramsay for that question and congratulate those pupils at Usk primary school for writing to him. I'm very glad indeed that their concerns are being aired on the floor of the National Assembly. Concern for the environment is very much a generationally driven set of concerns. We know how much young people are invested in making sure that the planet that they will have to look after arrives in their stewardship in as good a state as we can make it.
I'm very glad that we have made unethically sourced palm oil something that cannot be used when we are striking economic contracts with firms here in Wales. The Member will know that the things that we are doing to secure reforestation here in Wales are part of that globally responsible effort to which he referred. We are committed to at least 2,000 hectares as a minimum of new woodland planting between 2020 and 2030. I am looking forward very much to the practical steps we will take to create a new national forest here in Wales.
Last week, my colleague Lesley Griffiths announced a series of investments in nature recovery schemes here in Wales, and the students at Usk primary school will be glad, I'm sure to know, that there is a £1.3 million scheme planned for A Resilient Greater Gwent, which will include looking at ways in which habitat has been degraded in the past and needs to be revived in the future. I suspect, at least, that the latest addition to the Ramsay household will, by now, have received his certificate telling him that trees have been planted here in Wales and in Uganda on his behalf—
Diolchaf i Nick Ramsay am y cwestiwn yna a llongyfarchaf y disgyblion hynny yn ysgol gynradd Brynbuga am ysgrifennu ato. Rwy'n falch dros ben bod eu pryderon yn cael eu rhannu ar lawr y Cynulliad Cenedlaethol. Mae pryder am yr amgylchedd yn sicr yn gyfres o bryderon a ysgogir ar sail cenedlaethau. Rydym ni'n gwybod faint o amser y mae pobl ifanc yn ei roi i wneud yn siŵr bod y blaned y bydd yn rhaid iddyn nhw ofalu amdani ar ôl cyrraedd eu stiwardiaeth mewn cyflwr cystal ag y gallwn ni ei sicrhau.
Rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gwneud olew palmwydd o ffynonellau anfoesegol yn rhywbeth na ellir ei ddefnyddio pan fyddwn ni'n cytuno ar gontractau economaidd gyda chwmnïau yma yng Nghymru. Bydd yr Aelod yn gwybod bod y pethau yr ydym ni'n eu gwneud i sicrhau ailgoedwigo yma yng Nghymru yn rhan o'r ymdrech gyfrifol ar sail fyd-eang honno y cyfeiriodd ef ati. Rydym ni wedi ymrwymo i blannu o leiaf 2,000 hectar o goed newydd rhwng 2020 a 2030. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at y camau ymarferol y byddwn ni'n eu cymryd i greu coedwig genedlaethol newydd yma yng Nghymru.
Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths gyfres o fuddsoddiadau mewn cynlluniau adfer natur yma yng Nghymru, a bydd y myfyrwyr yn ysgol gynradd Brynbuga yn falch o wybod, rwy'n siŵr, fod cynllun gwerth £1.3 miliwn yn yr arfaeth ar gyfer A Resilient Greater Gwent, a fydd yn cynnwys edrych ar ffyrdd y mae cynefin wedi cael ei ddiraddio yn y gorffennol ac y bydd angen ei adfywio yn y dyfodol. Rwy'n amau, o leiaf, y bydd yr ychwanegiad diweddaraf at yr aelwyd Ramsay, erbyn hyn, wedi cael ei dystysgrif yn dweud wrtho fod coed wedi cael eu plannu yma yng Nghymru ac yn Uganda ar ei ran—
It's framed.
Mae wedi ei fframio.
Framed—well, I'm very pleased to hear it. This is as part of 'A globally responsible Wales', to which we are committed as part of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015.
Wedi ei fframio—wel, rwy'n falch iawn o glywed hynny. Mae hyn yn rhan o 'Cymru sy'n gyfrifol ar lefel byd-eang', yr ydym ni yn ymrwymedig iddo yn rhan o Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015.
Mi ddes i y prynhawn yma o gyfarfod y grŵp trawsbleidiol dwi'n ei gadeirio ar ynni cynaliadwy, lle clywon ni am ffynonellau buddsoddi posib mewn isadeiledd ynni carbon isel. Hefyd, mi glywon ni eto am waith y Sefydliad Materion Cymreig, yr IWA, ar ailegnïo Cymru—re-energising Wales. Nawr, mae hwnnw'n cynnig llwybr i ddatgarboneiddio ynni yng Nghymru erbyn 2035, a dwi yn teimlo bod yna gonsensws ar draws y pleidiau i weithredu ar yr argymhellion sydd yn yr adroddiad yna. Felly, mi fyddwn i'n gofyn i'r Llywodraeth ystyried gosod hwnna fel sail ar gyfer y gwaith rŷch chi'n mynd i fod yn ei wneud, ac rŷm ni i gyd yn mynd i fod yn cyfrannu ato fe, gobeithio, dros y blynyddoedd nesaf, yn enwedig yn sgil datganiad ysgrifenedig y Gweinidog amgylchedd y bore yma ynglŷn â'r nod o fod yn net zero carbon erbyn 2050.
Felly, gaf i ofyn ichi i symud i'r cyfeiriad yna? Ac os wnewch chi, yna mi gewch chi gefnogaeth yn sicr o'r meinciau yma, yn ogystal, dwi'n siŵr, â meinciau eraill yn y Senedd yma.
I came this afternoon from the cross-party group that I chair on sustainable energy, where we heard about possible funding sources in low-carbon energy infrastructure. We also heard about the Institute of Welsh Affairs's work on re-energising Wales. Now, that offers a route to decarbonising energy in Wales by 2035, and I do feel that there is consensus across the parties to take actions on the recommendations contained within that report. So, I would ask the Government to consider setting that as a foundation for the work that you're going to be doing, and that we're all going to be contributing to, over the next few years, hopefully, particularly in light of the written statement by the Minister for the environment this morning on the aim of being net zero carbon by 2050.
So, could I ask you to move in that direction? And if you will, then you will certainly receive support from these benches as well as, I'm sure, from other benches in this Senedd.
Diolch i Llyr Gruffydd am beth ddywedodd e. Dwi'n cytuno, mae consensws rhwng rhai pleidiau ar lawr y Cynulliad am beth sy'n ein hwynebu ni a'r ffaith y bydd yn rhaid inni gymryd y cyfrifoldebau sydd gyda ni i weithio, fel roedd y Gweinidog Lesley Griffiths wedi dweud y bore yma yn y datganiad ysgrifenedig mae hi wedi'i gyhoeddi. Ces i'r cyfle i siarad pan oedd yr IWA yn lansio eu hadroddiad nhw. Mae lot o bethau diddorol yn yr adroddiad, lot o syniadau rŷn ni eisiau gweithio arnyn nhw gyda'r IWA a phartneriaid eraill ledled Cymru sydd eisiau bod yn uchelgeisiol ar ran beth rŷn ni yma yng Nghymru yn gallu ei wneud i warchod ein dyfodol.
May I thank Llyr Gruffydd for his words? I agree, there is a consensus between some parties on the floor of this Assembly as regards what is facing us and that we will have to take the responsibility, as Lesley Griffiths said this morning in the written statement that she has published. I had the opportunity to speak when the IWA launched their report. There are very many interesting things in that report, many ideas that we want to collaborate on with the IWA and other partners throughout Wales who wish to be ambitious about what we here in Wales can do to safeguard our future.
I'm sure, First Minister, by your earlier comments, you would agree with me that trees play a significant role in our environment, not only for their aesthetic contribution to our countryside, but also for their carbon absorption qualities and the sustainable economic resource they represent. You mentioned earlier on as well the Welsh Government's commitment to replanting trees, but, unfortunately, it is regrettable that the Welsh Government is failing significantly in its tree planting targets—in fact, a shortfall in planting of 31,000 hectares since 2010, and a loss of 18,000 hectares of conifers since 2001. What is the Welsh Government doing to reverse this particularly devastating trend?
Rwy'n siŵr, Prif Weinidog, ar sail eich sylwadau cynharach, y byddech chi'n cytuno â mi bod coed yn chwarae rhan bwysig yn ein hamgylchedd, nid yn unig o ran eu cyfraniad esthetig i'n cefn gwlad, ond hefyd o ran eu rhinweddau amsugno carbon a'r adnodd economaidd cynaliadwy y maen nhw'n ei gynrychioli. Soniasoch yn gynharach hefyd am ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ailblannu coed, ond, yn anffodus, mae'n destun gofid bod Llywodraeth Cymru yn methu'n sylweddol o ran ei thargedau plannu coed—yn wir, diffyg plannu 31,000 hectar ers 2010, a cholled o 18,000 hectar o goed conwydd ers 2001. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wrthdroi'r tuedd arbennig o ddinistriol hwn?
Llywydd, I've acknowledged here on the floor of the Assembly in previous discussions with the leader of Plaid Cymru that we have not done as well as we needed to do in relation to tree planting here in Wales. That's why I set out the new commitments that we have made over the coming decade. It is partly why we are committed to the creation of a national forest as a legacy to future generations here in Wales, and it's because of what woodland does in terms of biodiversity, soil protection, water management, as well as all the other potentials that a national forest would provide, in the fields of tourism, employment, a response in the agriculture community to new conditions that they will face in the future. There is a constellation of very important reasons why we need to do more to plant trees here in Wales, and this Government is entirely seized of those arguments.
Llywydd, rwyf i wedi cydnabod yma ar lawr y Cynulliad mewn trafodaethau blaenorol gydag arweinydd Plaid Cymru nad ydym ni wedi gwneud cystal ag yr oedd angen i ni ei wneud o ran plannu coed yma yng Nghymru. Dyna pam yr amlinellais yr ymrwymiadau newydd yr ydym ni wedi eu gwneud dros y degawd nesaf. Dyna'n rhannol pam yr ydym ni wedi ymrwymo i greu coedwig genedlaethol fel etifeddiaeth i genedlaethau'r dyfodol yma yng Nghymru, ac mae hynny oherwydd yr hyn y mae coetir yn ei wneud o ran bioamrywiaeth, diogelu pridd, rheoli dŵr, yn ogystal â'r holl bosibiliadau eraill y byddai coedwig yn eu cynnig, ym meysydd twristiaeth, cyflogaeth, ymateb yn y gymuned amaethyddol i amodau newydd y byddan nhw'n eu hwynebu yn y dyfodol. Mae llu o resymau pwysig iawn pam mae angen i ni wneud mwy i blannu coed yma yng Nghymru, ac mae'r Llywodraeth hon yn llwyr ymwybodol o'r dadleuon hynny.
2. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn monitro effeithiolrwydd ei mesurau i fynd i'r afael â thlodi? OAQ53987
2. How does the Welsh Government monitor the effectiveness of its measures to tackle poverty? OAQ53987
Llywydd, we use child poverty indicators to measure our effectiveness in mitigating the impact of poverty created by the UK Conservative Government. Freezing and reducing benefits, penalising children through the family cap and punishing families through the bedroom tax are amongst the impacts we have to combat through our mitigation measures.
Llywydd, rydym ni'n defnyddio dangosyddion tlodi plant i fesur ein heffeithiolrwydd o ran lliniaru effaith tlodi a grëwyd gan Lywodraeth Geidwadol y DU. Mae rhewi a lleihau budd-daliadau, cosbi plant drwy'r cap teuluol a chosbi teuluoedd drwy'r dreth ystafell wely ymhlith yr effeithiau y mae'n rhaid i ni eu goresgyn drwy ein mesurau lliniaru.
Thank you very much for that reply, Minister, but I think you're the one who looks after the social services and the NHS in Wales. Research for the End Child Poverty Network shows that the number of children living in poverty in Wales rose by 1 per cent last year. Given that your Government pledged to end child poverty by 2020, can you explain why Wales is the only nation in the United Kingdom to see a rise in child poverty last year? Do you agree that this research calls into question the effectiveness of your strategy to tackle child poverty in Wales?
Diolch yn fawr am yr ateb yna, Gweinidog, ond rwy'n credu mai chi yw'r un sy'n gofalu am y gwasanaethau cymdeithasol a'r GIG yng Nghymru. Mae gwaith ymchwil ar gyfer y Rhwydwaith Dileu Tlodi Plant yn dangos bod nifer y plant sy'n byw mewn tlodi yng Nghymru wedi codi gan 1 y cant y llynedd. O gofio bod eich Llywodraeth wedi addo rhoi terfyn ar dlodi plant erbyn 2020, a allwch chi esbonio pam mai Cymru yw'r unig wlad yn y Deyrnas Unedig i weld cynnydd mewn tlodi plant y llynedd? A ydych chi'n cytuno bod y gwaith ymchwil hwn yn bwrw amheuaeth ar effeithiolrwydd eich strategaeth i fynd i'r afael â thlodi plant yng Nghymru?
Llywydd, it's an irony-free zone on the benches to the left of me. Here are some figures from the report to which he referred: they tell us that, as a direct result—a direct result—of the actions that his Government is taking, lone parents in Wales will lose around £3,720 a year, families with three or more children will lose £4,110 a year, there will be 50,000 more children in poverty by 2021-22, and households with one disabled adult and a disabled child will lose £5,270 on average in Wales. Those are the facts of poverty here in Wales, and they are deliberately created by the actions of the Government that he supports. We do things every day to try and mitigate the impact of those benefit cuts, those impacts that there are on families from penalising children, through penalising disabled families through universal credit, and we will continue to do everything in our power. But the root cause of child poverty in this country lies absolutely firmly in the hands of the Government that he supports.
Llywydd, mae'n barth rhydd o eironi ar y meinciau i'r chwith i mi. Dyma rai ffigurau o'r adroddiad y cyfeiriodd ato: maen nhw'n dweud wrthym ni y bydd unig rieni yng Nghymru, o ganlyniad uniongyrchol—o ganlyniad uniongyrchol—i'r camau y mae ei Lywodraeth ef yn eu cymryd, yn colli tua £3,720 y flwyddyn, y bydd teuluoedd â thri neu fwy o blant yn colli £4,110 flwyddyn, y bydd 50,000 yn fwy o blant mewn tlodi erbyn 2021-22, ac y bydd aelwydydd sydd ag un oedolyn anabl a phlentyn anabl yn colli £5,270 ar gyfartaledd yng Nghymru. Dyna yw ffeithiau tlodi yma yng Nghymru, ac maen nhw'n cael eu creu yn fwriadol gan weithredoedd y Llywodraeth y mae e'n ei chefnogi. Rydym ni'n gwneud pethau bob dydd i geisio lliniaru effaith y toriadau hynny i fudd-daliadau, yr effeithiau hynny ar deuluoedd o gosbi plant, trwy gosbi teuluoedd anabl trwy gredyd cynhwysol, a byddwn yn parhau i wneud popeth yn ein gallu. Ond mae achos sylfaenol tlodi plant yn y wlad hon yn gorwedd yn gwbl gadarn yn nwylo'r Llywodraeth y mae e'n ei chefnogi.
I was half expecting this question to be withdrawn by the Tories after shocking figures emerged showing the potential impact of Wales's exit from the European Union upon our poorest communities. Perhaps they'll just dismiss as scaremongering the analysis that has shown that, based on comparisons between the UK Government spending on economic development and the distribution of EU structural funds, Wales could lose £2.3 billion over six years, if the new shared prosperity fund is distributed in the same way as the Government allocates current spending on economic affairs. This was equating to handing every Londoner a cheque for over £200 and taking away £700 from every single Welsh person. The Rhondda, where I represent, cannot afford to lose any money, let alone this much money. So, how are you going to prevent this nightmare scenario from unfolding?
Roeddwn i'n hanner disgwyl i'r cwestiwn yma gael ei dynnu'n ôl gan y Torïaid ar ôl i ffigurau dychrynllyd ddod i'r amlwg yn dangos effaith bosibl ymadawiad Cymru o'r Undeb Ewropeaidd ar ein cymunedau tlotaf. Efallai y byddan nhw'n diystyru fel codi bwganod y dadansoddiad sydd wedi dangos, ar sail cymariaethau rhwng gwariant Llywodraeth y DU ar ddatblygu economaidd a dosbarthiad cronfeydd strwythurol yr UE, y gallai Cymru golli £2.3 biliwn dros chwe blynedd, os caiff y gronfa ffyniant gyffredin ei dosbarthu yn yr un modd ag y mae'r Llywodraeth yn dyrannu gwariant presennol ar faterion economaidd. Roedd hyn yn cyfateb i roi siec am dros £200 i bob un o drigolion Llundain a chymryd £700 oddi wrth bob un o bobl Cymru. Ni all y Rhondda, yr wyf i'n ei gynrychioli, fforddio colli unrhyw arian, heb sôn am gymaint â hyn o arian. Felly, sut ydych chi'n mynd i atal y sefyllfa hunllefus hon rhag datblygu?
Well, I thank the Member for drawing attention to that report. Time and time again, on the floor of this National Assembly—and with support of Plaid Cymru Members as well, I know—we have said that we will not sit idly by and allow a shared prosperity fund to become an excuse for sharing resources that come to Wales today with other parts of the United Kingdom who do not qualify for it as we do on the basis of our need. A Barnett approach to sharing out money is completely unacceptable to us, because Barnett does not reflect need, and the money we get through the European Union comes to Wales because it is assessed on the basis of needs that we have here. We will continue to make that case wherever we have the opportunity. We will make it alongside the Federation of Small Businesses, who recently produced a report saying exactly that, alongside the all-party parliamentary group chaired by Stephen Kinnock, who produced a report saying exactly that, and we will need the support of Members across this Chamber who put the needs of Wales first, to help us in that effort to make sure that when there is money that is available for regional economic development the other side of the European Union, that Wales continues, as we were promised, not to lose out by a single penny.
Wel, diolchaf i'r Aelod am dynnu sylw at yr adroddiad hwnnw. Dro ar ôl tro, ar lawr y Cynulliad Cenedlaethol hwn—a chyda chefnogaeth Aelodau Plaid Cymru hefyd, rwy'n gwybod—rydym ni wedi dweud na fyddwn ni'n sefyll o'r neilltu ac yn caniatáu i gronfa ffyniant gyffredin ddod yn esgus am rannu adnoddau a ddaw i Gymru heddiw gyda rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig nad ydyn nhw'n gymwys ar ei chyfer fel yr ydym ni ar sail ein hangen. Mae dull Barnett o rannu arian yn gwbl annerbyniol i ni, oherwydd nid yw Barnett yn adlewyrchu angen, ac mae'r arian yr ydym ni'n ei gael drwy'r Undeb Ewropeaidd yn dod i Gymru gan ei fod yn cael ei asesu ar sail yr anghenion sydd gennym ni yma. Byddwn yn parhau i ddadlau'r achos hwnnw pryd bynnag y cawn y cyfle. Byddwn yn ei ddadlau ochr yn ochr â'r Ffederasiwn Busnesau Bach, a luniodd adroddiad yn ddiweddar yn dweud yr union beth hwnnw, ynghyd â'r grŵp seneddol hollbleidiol a gadeirir gan Stephen Kinnock, a luniodd adroddiad yn dweud yr union beth hwnnw, a byddwn ni angen cefnogaeth Aelodau ar draws y Siambr hon sy'n rhoi anghenion Cymru yn gyntaf, i'n helpu yn yr ymdrech honno i sicrhau, pan fo arian ar gael ar gyfer datblygu economaidd rhanbarthol yr ochr arall i'r Undeb Ewropeaidd, fod Cymru yn parhau, fel yr addawyd i ni, i beidio â cholli'r un geiniog.
First Minister, would you agree that maintaining universal benefits like free prescriptions, free bus passes, and offering relief to those council tax payers in financial need are a far better way to tackle poverty than Tory tax breaks for the highest paid and scrapping of tv licences for the over-75s?
Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno bod cynnal budd-daliadau cynhwysol fel presgripsiynau am ddim, pasys bws am ddim, a chynnig cymorth i'r rhai sy'n talu'r dreth gyngor ac mewn angen ariannol yn ffordd well o lawer o fynd i'r afael â thlodi na thoriadau treth y Torïaid i'r rhai sy'n ennill y cyflogau uchaf a chael gwared ar drwyddedau teledu ar gyfer pobl dros 75 oed?
Well, thank you to Dawn Bowden for pointing to those two developments of this week. The absolutely astonishing suggestions by a candidate for the leadership of the Conservative Party that, eight years into austerity, those who need the help the most are those who have the most to begin with. It's absolutely disgraceful, when you think of the impacts that there have been on the poorest families here in Wales, that the Secretary of State for Wales should announce that he is prepared to support somebody who not only in relation to his policies on Brexit, which the Secretary of State knows perfectly well, will be devastating here in Wales, but who is also, apparently, there to speak up for Wales at the UK level, with everything that we know in relation to the impact of those cuts here in Wales—that he is prepared to support a candidate who would shovel money out of the pockets of those people who have the least into the pockets of those who have the most. And when it comes to universal benefits, I absolutely want to agree with what the Member said about the television licence. The television licence has been a universal benefit. It goes to every older person aged over 75. Nobody has to apply. Nobody has to be threatened with imprisonment because they don't pay it. Nobody later on in life has to wonder about whether this bill has to be added to everything else they have to pay out of a fixed income. Those families have enjoyed that benefit since the last Labour Government was in charge of these matters at the UK level, and it's a pretty bad day for those families to find themselves in a position where, in future, not only will many of them get no help at all, but even those who are entitled to help will not get that help automatically. They will be forced to deal with a system that is deeply off-putting for many of them. Many of them will lose out. We know that that's what happens with means-tested benefits, and that's why Dawn Bowden is so right to point to the absolute advantages that providing benefits, wherever that's possible, on a universal basis, provide to claimants.
Wel, diolch yn fawr i Dawn Bowden am dynnu sylw at y ddau ddatblygiad hynny o'r wythnos hon. Yr awgrymiadau cwbl ryfeddol gan ymgeisydd ar gyfer arweinyddiaeth y Blaid Geidwadol, sef, wyth mlynedd ers dechrau cyni cyllidol, mai'r rhai sydd angen y cymorth fwyaf yw'r rhai sydd â'r mwyaf yn y lle cyntaf. Mae'n gwbl warthus, pan feddyliwch chi am yr effeithiau a gafwyd ar y teuluoedd tlotaf yma yng Nghymru, y dylai Ysgrifennydd Gwladol Cymru gyhoeddi ei fod yn barod i gefnogi rhywun a fydd, nid yn unig o ran ei bolisïau ar Brexit, y mae'r Ysgrifennydd Gwladol yn gwybod yn iawn, fydd yn drychinebus yma yng Nghymru, ond sydd hefyd, mae'n debyg, yno i siarad dros Gymru ar lefel y DU, gyda phopeth yr ydym ni'n ei wybod am effaith y toriadau hynny yma yng Nghymru—ei fod yn barod i gefnogi ymgeisydd a fyddai'n rhofio arian allan o bocedi'r bobl hynny sydd â'r lleiaf a'i roi ym mhocedi'r rhai sydd â'r mwyaf. A phan ddaw i fudd-daliadau cynhwysol, rwy'n bendant eisiau cytuno â'r hyn a ddywedodd yr Aelod am y drwydded deledu. Mae'r drwydded deledu wedi bod o fudd i bawb. Mae'n mynd i bob person hŷn sydd dros 75 oed. Nid oes rhaid i neb ymgeisio. Nid oes rhaid i neb gael ei fygwth â charchar gan nad yw'n ei thalu. Nid oes yn rhaid i neb yn ddiweddarach mewn bywyd feddwl tybed a oes rhaid ychwanegu'r bil hwn at bopeth arall y mae'n rhaid iddyn nhw ei dalu allan o incwm sefydlog. Mae'r teuluoedd hynny wedi mwynhau'r budd hwnnw ers yr adeg pan oedd y Llywodraeth Lafur ddiwethaf yn gyfrifol am y materion hyn ar lefel y DU, ac mae'n ddiwrnod gwael iawn i'r teuluoedd hynny ganfod eu hunain mewn sefyllfa lle, yn y dyfodol, nid yn unig y bydd llawer ohonyn nhw yn cael dim cymorth o gwbl, ond ni fydd hyd yn oed y rhai sydd â hawl i gymorth yn cael y cymorth hwnnw'n awtomatig. Byddan nhw hefyd yn cael eu gorfodi i ymdrin â system sy'n eithriadol o annymunol i lawer ohonynt. Bydd llawer ohonyn nhw ar eu colled. Rydym ni'n gwybod mai dyna sy'n digwydd gyda budd-daliadau ar sail prawf modd, a dyna pam mae Dawn Bowden mor gywir i dynnu sylw at y manteision absoliwt y mae darparu budd-daliadau, pryd bynnag y bo hynny'n bosibl, ar sail gynhwysol, yn eu cynnig i hawlwyr.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Questions now from the party leaders. Leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, can you tell us how many people are waiting for follow-up appointments in the Betsi Cadwaladr University Health Board area?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym ni faint o bobl sy'n aros am apwyntiadau dilynol yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr?
Those figures are published, Llywydd, and therefore available to Member, as to every other Member of the Chamber.
Mae'r ffigurau hynny'n cael eu cyhoeddi, Llywydd, ac felly ar gael i'r Aelod, fel pob Aelod arall o'r Siambr.
Well, let me help you, First Minister, to answer my question. According to the Daily Post newspaper, a freedom of information request found, in total, 70,908 people have had to wait more than six weeks for their out-patient appointment. A staggering 27,334 people have had to wait at least 53 weeks—more than a year—for an appointment. And let's look at some other facts, because you're very keen on statistics today, First Minister. Patients attending the emergency department are now waiting, on average, seven hours to get a resolution. Back in January 2014, it was just under four hours. And behind every statistic is a real person who is being let down. Having a health board in special measures should mean things are getting better, but special measures, under your health Minister, mean things are getting worse. The special measures at Betsi Cadwaladr were meant to last two years, but now have gone on for four years. There is no specific plan, no timeline, no leadership to take the health board out of special measures. Who is accountable for this lack of improvement?
Wel, gadewch i mi eich helpu, Prif Weinidog, i ateb fy nghwestiwn. Yn ôl papur newydd y Daily Post, canfu cais rhyddid gwybodaeth y bu'n rhaid i gyfanswm o 70,908 o bobl aros mwy na chwe wythnos am eu hapwyntiad fel claf allanol. Bu'n rhaid i 27,334 o bobl aros am o leiaf 53 wythnos—mwy na blwyddyn—i gael apwyntiad. A gadewch i ni edrych ar rai ffeithiau eraill, oherwydd rydych chi'n frwd iawn ynghylch ystadegau heddiw, Prif Weinidog. Mae cleifion sy'n mynd i'r adran achosion brys bellach yn aros, ar gyfartaledd, saith awr i gael datrysiad. Yn ôl ym mis Ionawr 2014, ychydig o dan bedair awr oedd hyn. Ac y tu ôl i bob ystadegyn ceir person go iawn sy'n cael ei siomi. Dylai'r ffaith bod gennych chi fwrdd iechyd sy'n destun mesurau arbennig olygu bod pethau'n gwella, ond mae mesurau arbennig, o dan eich Gweinidog iechyd chi, yn golygu bod pethau'n gwaethygu. Roedd y mesurau arbennig ym mwrdd Betsi Cadwaladr i fod i bara dwy flynedd, ond maen nhw wedi para pedair blynedd erbyn hyn. Nid oes cynllun penodol, dim amserlen, dim arweinyddiaeth i dynnu'r bwrdd iechyd allan o fesurau arbennig. Pwy sy'n atebol am y diffyg gwelliant hwn?
Well, Llywydd, special measures at Betsi Cadwaladr will last for as long as the health Minister believes that they are necessary, and as long as it is necessary to make sure we have the improvements replicated in other areas that we have already seen in relation to maternity services, that we've seen in out-of-hours GP services, that we are seeing in primary care, and, indeed, that we are seeing in mental health as well. Of course, there are things that that board has to improve, and that does include waiting times for some specialities. It does include financial planning. That's why the board remains in special measures, because we are not satisfied, and the Minister is not satisfied, that everything is yet in place to allow us to de-escalate that level of intervention.
But the Member is selective, as he always is. He doesn't mention, as he could have mentioned, if he had the facts that are in front of him, that the number of patients waiting less than 26 weeks for treatment is now the best in Wales that it has been since 2013. He didn't point to the fact that therapy waits in Wales were 98 per cent lower at the end of March this year than they were in March of last year. He didn't point out that there is a 30 per cent increase in five years in the number of cancer patients in Wales who are treated within the target times that we have laid down.
The point that I always want to try to make to the Member is that it is not sensible, and neither is it helpful to those many people who work every single day to make our health services in north Wales, and every other part of Wales, as good as they possibly can be, to treat the exceptional as though it were typical. Where there are exceptions, and where there are things that need to be done better, then, of course, we work to do that, and the figures that I've just provided to him demonstrate how we are succeeding in those headline matters right across our country.
Wel, Llywydd, bydd mesurau arbennig ym mwrdd Betsi Cadwaladr yn para cyhyd ag y bydd y Gweinidog iechyd yn credu eu bod nhw'n angenrheidiol, a chyhyd ag y bydd angen gwneud yn siŵr bod y gwelliannau yn cael eu hailadrodd mewn meysydd eraill yr ydym ni eisoes wedi eu gweld o ran gwasanaethau mamolaeth, yr ydym ni wedi eu gweld mewn gwasanaethau meddygon teulu y tu allan i oriau, yr ydym ni'n eu gweld mewn gofal sylfaenol, ac, yn wir, yr ydym ni'n eu gweld ym maes iechyd meddwl hefyd. Wrth gwrs, ceir pethau y mae'n rhaid i'r bwrdd hwnnw eu gwella, ac mae hynny'n cynnwys amseroedd aros ar gyfer rhai arbenigeddau. Mae'n cynnwys cynllunio ariannol. Dyna pam mae'r bwrdd yn parhau i fod yn destun mesurau arbennig, oherwydd nad ydym ni'n fodlon, ac nid yw'r Gweinidog yn fodlon, bod popeth ar waith eto i ganiatáu i ni ddad-ddwysáu'r lefel honno o ymyrraeth.
Ond mae'r Aelod yn ddetholus, fel y mae bob amser. Nid yw'n sôn, fel y gallai fod wedi sôn, pe byddai ganddo'r ffeithiau sydd o'i flaen, fod nifer y cleifion sy'n aros llai na 26 wythnos am driniaeth y gorau a fu yng Nghymru ers 2013 erbyn hyn. Ni chyfeiriodd at y ffaith bod arosiadau therapi yng Nghymru yn 98 y cant yn is ddiwedd mis Mawrth eleni nag yr oedden nhw ym mis Mawrth y llynedd. Ni soniodd y bu cynnydd o 30 y cant mewn pum mlynedd yn nifer y cleifion canser yng Nghymru sy'n cael eu trin yn unol â'r amseroedd targed a bennwyd gennym.
Y pwynt yr wyf i bob amser eisiau ceisio ei wneud i'r Aelod yw nad yw'n synhwyrol, ac nid yw o gymorth ychwaith i'r nifer fawr o bobl sy'n gweithio bob un diwrnod i wneud ein gwasanaethau iechyd yn y gogledd, ac ym mhob rhan arall o Gymru, cystal ag y gallan nhw fod, i drin yr eithriadol fel pe byddai'n nodweddiadol. Lle ceir eithriadau, a lle ceir pethau y mae angen eu gwneud yn well, yna, wrth gwrs, rydym ni'n gweithio i wneud hynny, ac mae'r ffigurau yr wyf i newydd eu darparu iddo yn dangos sut yr ydym ni'n llwyddo yn y prif faterion hynny ym mhob rhan o'n gwlad.
Well, First Minister, the figures that I've just given you are, unfortunately, very typical, because you are failing to provide leadership in this health board. Now, last week, the health Minister claimed that mental health services in the Betsi health board area were actually improving—and I commend the board for having a new strategy on responding to mental health issues for people of all ages. However, First Minister, this new strategy was published in September 2017. Now, the cross-party group for north Wales has been told that the delivery plan for the new strategy is still in draft form and won't be published until September this year—two years since this new strategy was agreed. Surely, this is unacceptable, First Minister. Now, we heard from you last week, and you made it very clear—when it comes to making decisions, you are the decision maker. When will you decide that enough is enough and that your Government takes responsibility for this and to actually show some regret for failing the people of north Wales and that your health Minister should take the responsibility and go?
Wel, Prif Weinidog, mae'r ffigurau yr wyf i newydd eu rhoi i chi yn nodweddiadol iawn, yn anffodus, oherwydd eich bod chi'n methu â darparu arweinyddiaeth yn y bwrdd iechyd hwn. Nawr, yr wythnos diwethaf, honnodd y Gweinidog iechyd bod gwasanaethau iechyd meddwl yn ardal bwrdd iechyd Betsi yn gwella mewn gwirionedd—a chymeradwyaf y bwrdd am sefydlu strategaeth newydd ar ymateb i faterion iechyd meddwl i bobl o bob oed. Fodd bynnag, Prif Weinidog, cyhoeddwyd y strategaeth newydd hon ym mis Medi 2017. Nawr, mae'r grŵp trawsbleidiol ar gyfer y gogledd wedi cael gwybod bod y cynllun cyflawni ar gyfer y strategaeth newydd yn dal i fod ar ffurf drafft ac na fydd yn cael ei gyhoeddi tan fis Medi eleni—ddwy flynedd ers cytuno ar y strategaeth newydd hon. Nid oes amheuaeth bod hyn yn annerbyniol, Prif Weinidog. Nawr, clywsom gennych yr wythnos diwethaf, ac fe'i gwnaed yn eglur iawn gennych—pan ddaw'n fater o wneud penderfyniadau, chi yw'r sawl sy'n gwneud penderfyniadau. Pryd wnewch chi benderfynu mai digon yw digon a bod eich Llywodraeth yn cymryd cyfrifoldeb am hyn ac yn dangos rhywfaint o edifeirwch am siomi pobl yn y gogledd ac y dylai eich Gweinidog iechyd gymryd y cyfrifoldeb a mynd?
Well, Llywydd, I think we've rehearsed this tired old trope a number of times on the floor of the Assembly. I'm glad that the Member recognised that there have been improvements in services in mental health. When I was the health Minister, there were very significant concerns about mental health services in north Wales, as Members here will know. I was pleased to see the most recent report by Healthcare Inspectorate Wales that commented on the improvements at the Hergest unit, in the unit at Wrexham Maelor, on the way that services in community hospitals in north Wales for people who are elderly and with mental health conditions have improved in recent times. So, it's good to recognise where improvement is being made, because it is by recognising and encouraging improvement that we get further progress, rather than by constantly trying to point to difficulties and make those seem as though they were typical of the experience of patients. Patients in north Wales get, every single day, in thousands and thousands of encounters with the health service, some of the best care that you will find anywhere in the country. Where there are things that need to be done better, of course we will continue to work on those things. But it doesn't help to bring about that improvement by failing to recognise it and treating the whole of that service as though it were something that was not valued by patients—because I can tell him that it certainly is.
Wel, Llywydd, rwy'n meddwl ein bod ni wedi ailadrodd yr hen ymadrodd ystrydebol hwn nifer o weithiau ar lawr y Cynulliad. Rwy'n falch bod yr Aelod wedi cydnabod y bu gwelliannau mewn gwasanaethau ym maes iechyd meddwl. Pan oeddwn i'n Weinidog iechyd, roedd pryderon sylweddol iawn ynghylch gwasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd, fel y bydd yr Aelodau yn y fan hon yn gwybod. Roeddwn i'n falch o weld yr adroddiad diweddaraf gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru a wnaeth sylwadau ar y gwelliannau yn uned Hergest, yn yr uned yn Ysbyty Maelor Wrecsam, o ran y modd y mae gwasanaethau mewn ysbytai cymunedol yn y gogledd i bobl sy'n oedrannus ac sydd â chyflyrau iechyd meddwl wedi gwella yn ddiweddar. Felly, mae'n braf gweld lle mae gwelliannau'n cael eu gwneud, oherwydd trwy gydnabod ac annog gwelliant yr ydym ni'n cael mwy o gynnydd, yn hytrach na cheisio tynnu sylw at anawsterau yn gyson a gwneud i'r rheini ymddangos fel pe byddent yn nodweddiadol o brofiad cleifion. Mae cleifion yn y gogledd yn cael, bob un dydd, mewn miloedd ar filoedd o gysylltiadau â'r gwasanaeth iechyd, rhywfaint o'r gofal gorau y byddwch chi'n ei ganfod yn unman yn y wlad. Lle ceir pethau y mae angen eu gwneud yn well, wrth gwrs byddwn yn parhau i weithio ar y pethau hynny. Ond nid yw'n helpu i sicrhau'r gwelliant hwnnw trwy fethu â'i gydnabod a thrin y gwasanaeth cyfan fel pe byddai'n rhywbeth nad yw cleifion yn ei werthfawrogi—oherwydd gallaf ddweud wrtho yn sicr eu bod nhw.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
The leader of Plaid Cymru, Adam Price.
Diolch, Llywydd. I think it's fair to say that Ford's decision appeared to be a genuine shock to the Welsh Government on Friday. The combination of factors that contributed to the decision, though, would have been less of a surprise, because of Ford's previous statements, especially its announcement in January that it was shedding over 1,000 jobs at the factory. The economy Minister referred earlier to the working group that had already been established to look at potential opportunities for Ford, in light of its difficulties. I was wondering: could you say a little bit more about the work of that previous taskforce—the extent to which it met, the level of engagement with senior management at Ford and the contours of the strategy that it was developing? Did it examine, specifically, the proposals referred to earlier to help save some of the jobs at the plant through the reported interest by INEOS Automotive in assembling its proposed Land Rover Defender-style vehicle in Bridgend, and, for example, a proposal to build a power station for the plant to reduce energy costs, similar to the plan that the Welsh Government supported as part of its efforts to save Port Talbot steelworks? Can you say, First Minister, as well if you plan to meet the president and chief executive officer of Ford urgently? I think I recall your predecessor flying out to India at the time of the Tata crisis. When Michelin, last November in Scotland, announced a plan to close its Dundee plant, the Scottish Finance Minister flew out immediately to meet its senior management in France. And it was at least able to secure a continuing involvement of Michelin, through a joint venture with the Scottish Government and other partners. Finally, to prevent us being blindsided again by this kind of catastrophic announcement on closure, do we need, urgently, an industrial resilience strategy for Wales, given the uncertain times that we're facing? And will you as First Minister, and your ministerial colleagues, now be speaking, over the next few weeks, with every single one of the anchor company's senior management in Wales?
Diolch, Llywydd. Credaf ei bod hi'n deg i ddweud ei bod yn ymddangos bod penderfyniad Ford yn sioc wirioneddol i Lywodraeth Cymru ddydd Gwener. Byddai'r cyfuniad o ffactorau a gyfrannodd at y penderfyniad, fodd bynnag, wedi bod yn llai o syndod, oherwydd datganiadau blaenorol Ford, yn enwedig ei gyhoeddiad ym mis Ionawr ei fod yn cael gwared ar dros 1,000 o swyddi yn y gwaith. Cyfeiriodd Gweinidog yr economi yn gynharach at y gweithgor a oedd eisoes wedi ei sefydlu i edrych ar gyfleoedd posibl i Ford, yng ngoleuni ei anawsterau. Roeddwn i'n meddwl tybed: a allwch chi ddweud ychydig mwy am waith y tasglu blaenorol hwnnw—i ba raddau yr oedd yn cyfarfod, lefel yr ymgysylltu ag uwch reolwyr yn Ford ac amlinelliad o'r strategaeth yr oedd yn ei datblygu? A archwiliwyd ganddo, yn benodol, y cynigion y cyfeiriwyd atynt yn gynharach i helpu i achub rhai o'r swyddi yn y ffatri drwy'r diddordeb a adroddwyd gan INEOS Automotive i gydosod ei gerbyd tebyg i'r Land Rover Defender ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ac, er enghraifft, cynnig i adeiladu gorsaf bŵer ar gyfer y gwaith i leihau costau ynni, yn debyg i'r cynllun a gefnogwyd gan Lywodraeth Cymru yn rhan o'i hymdrechion i achub gwaith dur Port Talbot? A allwch chi ddweud hefyd, Prif Weinidog, a ydych chi'n bwriadu cwrdd â llywydd a phrif swyddog gweithredol Ford ar frys? Rwy'n credu fy mod i'n cofio eich rhagflaenydd yn hedfan allan i India ar adeg argyfwng Tata. Pan gyhoeddodd Michelin, fis Tachwedd diwethaf yn yr Alban, gynllun i gau ei waith yn Dundee, hedfanodd Gweinidog Cyllid yr Alban ar unwaith i gwrdd â'i uwch reolwyr yn Ffrainc. A llwyddodd o leiaf i sicrhau ymglymiad parhaus Michelin, trwy fenter ar y cyd gyda Llywodraeth yr Alban a phartneriaid eraill. Yn olaf, i'n hatal rhag cael ein synnu eto gan y math hwn o gyhoeddiad cau gwaith trychinebus, a ydym ni angen, ar frys, strategaeth cydnerthedd diwydiannol i Gymru, o gofio'r cyfnod ansicr yr ydym ni'n ei wynebu? Ac a fyddwch chi fel Prif Weinidog, a'ch cyd-Weinidogion, yn siarad nawr, yn ystod yr wythnosau nesaf, gyda phob un o uwch reolwyr y cwmni angori yng Nghymru?
I thank the Member for those questions. The work that the taskforce has been involved in flowed in part from the meetings that I and my colleague Ken Skates had with the most senior Ford representatives back in January here in Cardiff, and the programme of work that was discharged there was very much shaped by what appeared to be Ford's commitment at that time to securing a long-term future for the plant. So, there were a series of prospects that we discussed with them, and brought them, the unions, the UK Government and ourselves around the table to work on a prospectus for the future of the plant that had been shared with us by the most senior management in Ford itself, and that is why the decision was so unexpected on the day that it came, because we appeared to have an agreed set of ideas that we were all committed to working on together.
Separately, of course, as Ken Skates said in answers to other questions, the Welsh Government has been in discussions with other companies that have an interest in coming to that site and to that part of Bridgend. Those continued separately to the group that was talking about the future of Ford on that site, but, from a Welsh Government position, of course, we're involved in all those discussions together. I look forward, Llywydd, very soon to meeting with senior Ford Europe decision makers, because this was a Ford Europe decision, and arrangements are being made to make sure that we have those further face-to-face meetings.
I was fortunate enough, last week, to be able to have a discussion with the First Minister of Scotland about what had happened in Dundee with Michelin, and she was generous in offering to share some of that experience with us further, to give us access to her officials, to talk about the way in which they had approached that. And it's been part of my discussions with the Prime Minister, when I spoke to her on Friday, and I've written to her again today, to reflect on some of that Scottish experience and the importance, as the First Minister of Scotland said to me, of trying to retain some presence on a site from a company that's had a long-term investment in any part of the United Kingdom.
Finally, in relation to further strategies and so on, we have our economic action plan. We will be looking at it, of course, in the light of the Ford experience. But we're not without a strategy; we have that strategy already, and we will see where it needs to be further updated in the light of the most recent experience.
Diolch i'r Aelod am y cwestiynau yna. Roedd y gwaith y mae'r tasglu wedi bod yn rhan ohono yn llifo'n rhannol o'r cyfarfodydd a gefais i a'm cyd-Weinidog Ken Skates, gyda chynrychiolwyr uchaf Ford yn ôl ym mis Ionawr yma yng Nghaerdydd, a lluniwyd y rhaglen waith a ddilynwyd yno yn sicr gan yr hyn a oedd yn ymddangos fel ymrwymiad Ford ar y pryd i sicrhau dyfodol hirdymor i'r gwaith. Felly, roedd cyfres o ragolygon y buom yn eu trafod â nhw, gan ddod â nhw, yr undebau, Llywodraeth y DU a ninnau o amgylch y bwrdd i weithio ar brosbectws ar gyfer dyfodol y gwaith a rannwyd gyda ni gan y rheolwyr uchaf yn Ford ei hun, a dyna pam yr oedd y penderfyniad mor annisgwyl ar y diwrnod y daeth, gan ei bod yn ymddangos ein bod ni wedi cytuno ar gyfres o syniadau yr oeddem ni i gyd wedi ymrwymo i weithio arnyn nhw gyda'n gilydd.
Ar wahân, wrth gwrs, fel y dywedodd Ken Skates mewn atebion i gwestiynau eraill, mae Llywodraeth Cymru wedi bod mewn trafodaethau gyda chwmnïau eraill sydd â diddordeb mewn dod i'r safle hwnnw ac i'r rhan honno o Ben-y-bont ar Ogwr. Parhaodd y rheini ar wahân i'r grŵp a oedd yn trafod dyfodol Ford ar y safle hwnnw, ond, o safbwynt Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, rydym ni'n cymryd rhan yn yr holl drafodaethau hynny gyda'n gilydd. Edrychaf ymlaen, Llywydd, at gyfarfod yn fuan iawn ag uwch wneuthurwyr penderfyniadau Ford Europe, oherwydd penderfyniad Ford Europe oedd hwn, ac mae trefniadau'n cael eu gwneud i sicrhau ein bod ni'n cael y cyfarfodydd wyneb yn wyneb pellach hynny.
Roeddwn i'n ddigon ffodus, yr wythnos diwethaf, i gael trafodaeth gyda Phrif Weinidog yr Alban am yr hyn a ddigwyddodd yn Dundee gyda Michelin, ac roedd hi'n hael wrth gynnig rhannu rhywfaint o'r profiad hwnnw gyda ni ymhellach, i ganiatáu i ni siarad â'i swyddogion, i siarad am y ffordd yr aethon nhw ati i wneud hynny. Ac mae wedi bod yn rhan o'm trafodaethau gyda Phrif Weinidog y DU, pan siaradais â hi ddydd Gwener, ac rwyf i wedi ysgrifennu ati eto heddiw, i fyfyrio ar rywfaint o'r profiad hwnnw yn yr Alban a phwysigrwydd, fel y dywedodd Prif Weinidog yr Alban wrthyf, ceisio cadw rhywfaint o bresenoldeb ar safle gan gwmni sydd wedi bod â buddsoddiad hirdymor yn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig.
Yn olaf, o ran strategaethau pellach ac yn y blaen, mae gennym ni ein cynllun gweithredu economaidd. Byddwn yn ei ystyried, wrth gwrs, yng ngoleuni'r profiad gyda Ford. Ond mae gennym ni strategaeth; mae'r strategaeth honno gennym ni eisoes, a byddwn yn gweld ym mhle y mae angen ei diweddaru ymhellach yng ngoleuni'r profiad diweddaraf.
The first line of defence here, of course, is to fight this unconscionable proposal by Ford and we, on this side obviously, as Bethan Jenkins said, wish to express our total solidarity with the members of the GMB and Unite unions who will be balloting for industrial action on Friday. But, obviously, the Government's—. One of the Government's roles is to prepare contingency plans, and I was wondering if you could just share a little bit more of your thinking on these. I can understand why you can't be drawn on specific companies, but I was wondering if you could say a little bit more about the scale of ambition. In essence, is there an opportunity here to turn what, I believe, was the largest manufacturing plant in Europe at one stage in the twentieth century, to a gigafactory for the twenty-first?
We know the future of cars is electric, and one of the leading companies in the field is Tesla. It's opened two gigafactories in the United States. It's looking to open one in China and one in Europe. So, why not in Wales? Elon Musk has specifically said, in recent months, that, if GM closes plants in the US, he'd be interested in taking them over. Could that principle be applied here? Another major company in the field is the Swedish company Northvolt, which is building a gigafactory producing battery cells with the help of one of the biggest ever investments by the EU's European fund for strategic investments and the European Investment Bank. Nothvolt's CEO has said recently there could be scope for as many as seven such gigafactories across Europe by 2025. Again, is there an opportunity here for us? First Minister, I believe you're visiting Brussels tomorrow. Why not ask the European Commission for the EFSI and the EIB, to which we're still entitled to make an application because we're still in the EU, to make a similar and, in many ways, timely investment here in Wales?
Yr amddiffyniad cyntaf yn y fan yma, wrth gwrs, yw ymladd y cynnig afresymol hwn gan Ford a hoffem ni, ar yr ochr hon yn amlwg, fel y dywedodd Bethan Jenkins, fynegi ein hundod llwyr ag aelodau undebau GMB ac Unite a fydd yn cynnal pleidlais dros weithredu diwydiannol ddydd Gwener. Ond, yn amlwg, mae'r Llywodraeth—. Un o swyddogaethau'r Llywodraeth yw paratoi cynlluniau wrth gefn, ac roeddwn i'n meddwl tybed a allech chi rannu ychydig mwy o'ch syniadau am y rhain. Gallaf ddeall pam na allwch chi drafod cwmnïau penodol, ond roeddwn i'n meddwl tybed a allech chi ddweud ychydig mwy am faint yr uchelgais. Yn y bôn, a oes cyfle yma i droi'r hyn, rwy'n credu, a oedd y gwaith gweithgynhyrchu mwyaf yn Ewrop ar un adeg yn yr ugeinfed ganrif, i fod yn gigaffatri ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain?
Rydym ni'n gwybod mai trydan yw dyfodol ceir, ac un o'r cwmnïau mwyaf blaenllaw yn y maes yw Tesla. Mae wedi agor dwy gigaffatri yn yr Unol Daleithiau. Mae'n bwriadu agor un yn Tsieina ac un yn Ewrop. Felly, pam ddim yng Nghymru? Mae Elon Musk wedi dweud yn benodol, yn y misoedd diwethaf, os bydd GM yn cau gweithfeydd yn yr Unol Daleithiau, y byddai ganddo ddiddordeb mewn eu cymryd drosodd. A ellid cymhwyso'r egwyddor honno yma? Cwmni mawr arall yn y maes yw'r cwmni o Sweden Northvolt, sy'n adeiladu gigaffatri sy'n cynhyrchu celloedd batri gyda chymorth un o'r buddsoddiadau mwyaf erioed gan gronfa buddsoddi strategol Ewrop yr UE a Banc Buddsoddi Ewrop. Mae prif swyddog gweithredol Nothvolt wedi dweud yn ddiweddar y gallai fod lle i gynifer â saith gigaffatri o'r fath ledled Ewrop erbyn 2025. Unwaith eto, a oes cyfle yn y fan yma i ni? Prif Weinidog, rwy'n deall eich bod chi'n ymweld â Brwsel yfory. Beth am ofyn i Gomisiwn Ewrop i gronfa buddsoddi strategol Ewrop a Banc Buddsoddi Ewrop, y mae gennym ni hawl i wneud ceisiadau iddyn o hyd gan ein bod ni yn yr UE o hyd, wneud buddsoddiad tebyg ac, mewn llawer o ffyrdd, amserol yma yng Nghymru?
I thank the Member for all those possibilities. I think it's really important that wherever there are ideas about the way in which a future for that plant and that community can be fashioned that we pool these ideas and we explore them all. Everything that he has said I think is worth adding to that mix. But it will go into a mix that has already been in development, as I said, over many months.
I understand what he said. I was with shop stewards in the plant early on Friday morning with the GMB and with Unite. The feeling of anger and betrayal was absolutely palpable amongst the people around that table. You heard the reasons, Llywydd, I know, from other Members earlier in the discussion. That feeling that the workforce that had done everything that was asked of them, whenever the company asked the trade unions and the workforce to be around the table and to agree to improvements made, they felt they never failed to make that contribution, and that's why the sense of fight amongst those members was very palpable when I met with them.
We have a responsibility, as Adam Price said, to prepare for whatever eventualities there may be, and bringing different firms—the recent announcement of new jobs of the sort that he described at Port Talbot through Onyx—and other ideas, other companies that we have been working with. There is a real responsibility, Llywydd, on the UK Government to make sure that its industrial strategy works for Wales and that they too put their shoulder to the wheel to make sure that where there are these different possibilities that will emerge and be talked about over the next few weeks, that they too do everything they can to make sure that the interest of those workers are supported, promoted, and that real practical assistance, money and effort that the UK Government can make is made on their behalf.
Diolchaf i'r Aelod am yr holl bosibiliadau hynny. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn, lle bynnag y ceir syniadau am y ffordd y gellir creu dyfodol ar gyfer y gwaith hwnnw a'r gymuned honno, ein bod ni'n cyfuno'r syniadau hyn ac yn eu harchwilio i gyd. Mae popeth y mae wedi ei ddweud yn werth ei ychwanegu at y cymysgedd hwnnw yn fy marn i. Ond bydd yn mynd i gymysgedd sydd eisoes wedi bod wrthi'n cael ei ddatblygu, fel y dywedais, dros fisoedd lawer.
Rwy'n deall yr hyn a ddywedodd. Roeddwn i gyda stiwardiaid siop yn y gwaith yn gynnar fore Gwener gyda'r GMB a chydag Unite. Roedd y teimlad o ddicter a brad yn gwbl amlwg ymhlith y bobl o amgylch y bwrdd hwnnw. Clywsoch y rhesymau, Llywydd, mi wn, gan Aelodau eraill yn gynharach yn y drafodaeth. Mae'r teimlad hwnnw bod y gweithlu a oedd wedi gwneud popeth a ofynnwyd iddynt, pryd bynnag y gofynnodd y cwmni i'r undebau llafur a'r gweithlu fod o amgylch y bwrdd a chytuno i welliannau a wnaed, roeddwn nhw'n teimlo na wnaethon nhw erioed fethu â gwneud y cyfraniad hwnnw, a dyna pam yr oedd yr ymdeimlad o frwydro ymhlith yr aelodau hynny yn amlwg iawn pan gyfarfûm i â nhw.
Mae gennym ni gyfrifoldeb, fel y dywedodd Adam Price, i baratoi ar gyfer pa bynnag bosibiliadau a ddaw, a dod â gwahanol gwmnïau—y cyhoeddiad diweddar o swyddi newydd o'r math a ddisgrifiodd ym Mhort Talbot drwy Onyx—a syniadau eraill, cwmnïau eraill yr ydym ni wedi bod yn gweithio â nhw. Mae cyfrifoldeb gwirioneddol, Llywydd, ar Lywodraeth y DU i wneud yn siŵr bod ei strategaeth ddiwydiannol yn gweithio i Gymru a'u bod hwythau hefyd yn gwthio'r olwyn i wneud yn siŵr pan fo'r gwahanol bosibiliadau hyn a fydd yn dod i'r amlwg ac yn cael eu trafod dros yr wythnosau nesaf, eu bod hwythau hefyd yn gwneud popeth o fewn eu gallu i sicrhau bod buddiannau'r gweithwyr hynny yn cael eu cefnogi, eu hyrwyddo, a bod y cymorth ymarferol, yr arian a'r ymdrech gwirioneddol y gall Llywodraeth y DU eu gwneud yn cael eu gwneud ar eu rhan.
Finally, if I can turn to another matter, First Minister, interviewed during your leadership campaign on 19 November last year, you said, 'I think we've reached the point where we need more Assembly Members to discharge all the responsibilities that the Assembly now has.' You went on to say, 'There is never a good time to go out and say to people that you want to expand the number of people who are elected, but if we'd taken that view in 1999 we would never have had the Assembly in the first place.' Is this still your personal view, and if it is, why weren't you able to convince your party?
Yn olaf, os caf i droi at fater arall, Prif Weinidog, dywedasoch wrth gael eich cyfweld yn ystod eich ymgyrch ar gyfer yr arweinyddiaeth ar 19 Tachwedd y llynedd eich bod chi'n credu ein bod ni wedi cyrraedd y pwynt lle mae angen mwy o Aelodau Cynulliad arnom i gyflawni'r holl gyfrifoldebau sydd gan y Cynulliad erbyn hyn. Aethoch ymlaen i ddweud nad oes byth amser da i fynd allan a dweud wrth bobl eich bod chi eisiau cynyddu nifer y bobl sy'n cael eu hethol, ond pe byddem ni wedi cymryd y farn honno ym 1999 ni fyddem ni erioed wedi cael y Cynulliad yn y lle cyntaf. Ai dyma eich barn bersonol o hyd, ac os yw hynny'n wir, pam nad oeddech chi'n gallu darbwyllo eich plaid?
The Member is wrong on the second point, because my party at its conference in April of this year endorsed a policy of having more Members for the National Assembly for Wales. I know he takes a very close interest in the workings of the Labour Party, but that part appears to have escaped him. So, he'll be reassured to know that the Labour Party in Wales has agreed on the need for more Members for the National Assembly for Wales. My personal view is the one that I set out then.
The Richard commission, back in the very first term of the National Assembly, concluded that the responsibilities that Assembly Members had then required an Assembly of 80 Members to discharge them satisfactorily. Fifteen and more years since then, the responsibilities that are discharged in this Chamber have grown exponentially—grown legislatively, grown in the fiscal decisions that we make. We need to make sure that there are sufficient Members to be able to discharge those responsibilites, to scrutinise them all. I have come to the conclusion that that is the right answer and I'm glad to be able to reassure the Member that that was the view endorsed at my conference in April.
Mae'r Aelod yn anghywir ar yr ail bwynt, oherwydd cymeradwyodd fy mhlaid yn ei chynhadledd ym mis Ebrill eleni bolisi o gael mwy o Aelodau i Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Gwn ei fod yn cymryd diddordeb agos iawn yng ngwaith y Blaid Lafur, ond mae'n ymddangos ei fod wedi methu'r rhan honno. Felly, bydd wedi ei galonogi o wybod bod y Blaid Lafur yng Nghymru wedi cytuno ar yr angen am fwy o Aelodau i Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Mae fy marn bersonol i yr un fath ag a nodais bryd hynny.
Daeth comisiwn Richard i'r casgliad, yn ôl yn nhymor cyntaf un y Cynulliad Cenedlaethol, bod y cyfrifoldebau a oedd gan Aelodau Cynulliad bryd hynny wedi golygu bod angen Cynulliad o 80 o Aelodau i'w cyflawni'n foddhaol. Bymtheg a mwy o flynyddoedd ers hynny, mae'r cyfrifoldebau a gyflawnir yn y Siambr hon wedi tyfu'n aruthrol—wedi tyfu'n ddeddfwriaethol, wedi tyfu yn y penderfyniadau cyllidol yr ydym ni'n eu gwneud. Mae angen i ni sicrhau bod digon o Aelodau i allu cyflawni'r cyfrifoldebau hynny, i graffu ar bob un ohonynt. Rwyf i wedi dod i'r casgliad mai dyna'r ateb iawn ac rwy'n falch o allu rhoi sicrwydd i'r Aelod mai dyna oedd y farn a gymeradwywyd yn fy nghynhadledd ym mis Ebrill.
Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.
The leader of the Brexit Party, Mark Reckless.
First Minister, after your near 12-minute exchange with the Plaid Cymru leader, could I try a more succinct question? What do you consider to be the right balance between central control and local autonomy for health bodies in Wales?
Prif Weinidog, ar ôl eich trafodaeth o bron i 12 munud gydag arweinydd Plaid Cymru, a gaf i roi cynnig ar gwestiwn mwy cryno? Beth yn eich barn chi yw'r cydbwysedd cywir rhwng rheolaeth ganolog ac ymreolaeth leol i gyrff iechyd yng Nghymru?
I'll offer the Member a principle, and I'll be pretty succinct: my view is that the principle of subsidiarity should be the one that guides us in policy making here in Wales. I'm in favour of decisions being made as close to people as we can manage that and that we develop the way in which services are provided in Wales against that principle.
Cynigiaf egwyddor i'r Aelod, a byddaf yn eithaf cryno: fy marn i yw mai'r egwyddor o sybsidiaredd ddylai fod yr un sy'n ein llywio wrth lunio polisïau yma yng Nghymru. Rwyf o blaid gwneud penderfyniadau mor agos at bobl ag y gallwn ni a'n bod ni'n datblygu'r ffordd y darperir gwasanaethau yng Nghymru yn erbyn yr egwyddor honno.
I had understood that the special measures regime was at least intended to be a shorter or a sharper intervention to turn around a failing body or at least a body in which there were problems. I just wonder, reflecting on the questions we had from the leader of the opposition, whether the First Minister would consider whether the special measures regime that has developed strikes that correct balance, because it has now gone for over four years with that particular body but, at the same time, we're seeing almost half of health boards in Wales in the special measures regime. Doesn't that give a risk that the attentions of the health Minister, however much the First Minister supports him, are spread too thinly? Does it also give a risk for Betsi Cadwaladr in particular? Yes, we accepted in your motion last week that a couple of the issues have improved that were initially identified. However, a number of other issues, and really very serious and, I think, across the board rather than selectively quoted—for instance that over 70,000 waiting over six months, a seven-hour average wait at accident and emergency, and the emergence and worsening of problems in those areas, amongst others—. Does any of that reflect the fact that it has been in special measures for four years and that some of those local managers, perhaps some of those local clinicians, don't see the light at the end of the tunnel, and it makes it harder to recruit or retain people or drive that local improvement from them while the special measures regime lasts?
Finally from me, could I ask about the community health councils and the pending legislation we have in this area? One area in which they've done well is bringing in local vloolunteers, local people, seeing them as independent and able, to a degree, to hold Welsh Government and local health boards to account. Is the First Minister not concerned, as many others are, that, come this new legislation, bottom-up bodies where the chair of each body is on the national board will be replaced with a top-down body more under the thumb of Welsh Government and therefore less open to local people and less independent? [Interruption.] It was still less than three minutes. I'm not allowed to come back.
Roeddwn i wedi cael ar ddeall y bwriadwyd i'r gyfundrefn mesurau arbennig fod yn ymyrraeth fyrrach neu fwy llym o leiaf, i newid corff sy'n methu neu o leiaf corff lle'r oedd problemau. Rwy'n meddwl tybed, gan fyfyrio ar y cwestiynau a gawsom gan arweinydd yr wrthblaid, a fyddai'r Prif Weinidog yn ystyried a yw'r gyfundrefn mesurau arbennig sydd wedi datblygu yn taro'r cydbwysedd cywir, gan ei bod bellach wedi para mwy na phedair blynedd gyda'r corff penodol hwnnw ond, ar yr un pryd, rydym ni'n gweld bron i hanner byrddau iechyd Cymru yn y gyfundrefn mesurau arbennig. Onid yw hynny'n peri risg bod sylw'r Gweinidog iechyd, er cymaint y mae'r Prif Weinidog yn ei gefnogi, yn rhy wasgarog? A yw hefyd yn rhoi risg i Betsi Cadwaladr yn arbennig? Do, derbyniasom yn eich cynnig yr wythnos diwethaf bod un neu ddau o'r materion a nodwyd yn wreiddiol wedi gwella . Fodd bynnag, mae nifer o broblemau eraill, difrifol iawn ac, rwy'n credu, cyffredinol, yn hytrach nag wedi eu dyfynnu'n ddetholus—er enghraifft, bod dros 70,000 yn aros mwy na chwe mis, arhosiad cyfartalog o saith awr mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, ac ymddangosiad a gwaethygiad problemau yn y meysydd hynny, ymhlith eraill—. A yw unrhyw ran o hynny'n adlewyrchu'r ffaith ei fod wedi bod yn destun mesurau arbennig ers pedair blynedd ac nad yw rhai o'r rheolwyr lleol hynny, rhai o'r clinigwyr lleol hynny efallai, yn gweld y golau ym mhen draw'r twnnel, a bod hynny'n ei gwneud yn fwy anodd recriwtio neu gadw pobl neu ysgogi'r gwelliant lleol hwnnw ganddyn nhw tra bod y gyfundrefn mesurau arbennig yn para?
Yn olaf gen i, a gaf i ofyn am y cynghorau iechyd cymuned a'r ddeddfwriaeth arfaethedig sydd gennym ni yn y maes hwn? Un maes y maen nhw wedi gwneud yn dda ynddo yw dod â gwirfoddolwyr lleol i mewn, pobl leol, a'u hystyried fel bod yn annibynnol ac yn gallu, i raddau, dwyn Llywodraeth Cymru a byrddau iechyd lleol i gyfrif. Onid yw'r Prif Weinidog yn poeni, fel y mae llawer o bobl eraill, pan ddaw'r ddeddfwriaeth newydd hon, y bydd cyrff o'r gwaelod i fyny lle mae cadeirydd pob corff ar y bwrdd cenedlaethol yn cael eu disodli gan gorff o'r brig i lawr sydd yn fwy o dan fawd Llywodraeth Cymru ac felly'n llai agored i bobl leol ac yn llai annibynnol? [Torri ar draws.] Roedd yn dal i fod yn llai na thri munud. Nid wyf i'n cael dod yn ôl.
Llywydd, it's entirely because we don't have a system that is under the thumb of Welsh Government, as he put it, that we have the calibrated intervention protocols that we operate in Wales, because when a health organisation is put into that system, it is not the decision of the Welsh Government alone; it is a tripartite decision. Making it involves Healthcare Inspectorate Wales, the auditor general and Welsh Government, and it is always an agreed form of intervention that that tripartite system involves, and I'm very comfortable with that, because it shouldn't be a system that is under the thumb of the Welsh Government and it isn't, either.
There was something that the Member said that I agreed with, and that is that encouraging those people who are charged with trying to bring about improvement in our health service is really important, and recognising when things are going well, as well as when things are not going as well as we want them, ought to be a very important part of the repertoire that Government deploys in order to support those people who, at that front line, have to make those decisions every day.
As far as CHCs are concerned, I think we have a proud history in that area, Llywydd. We retained CHCs here in Wales when they were abolished across our border, and we've always supported them in the work that they do. Now there is an opportunity, in the legislation that will come before the National Assembly, to make sure that, with the part that CHCs play in the quality arrangements that we have in the Welsh NHS, we maximise the contribution that those local voluntary people have in being the eyes and ears of patients. Members will have every opportunity during the passage of the Bill to scrutinise those proposals and to see that they deliver on that agenda of making certain that we have people in every part of the health service in Wales who are able to report on what they see, draw it to the attention of those who are paid to run our health services, and to capitalise on the enormous contribution that volunteers make to the health service in Wales.
Llywydd, yn gyfan gwbl oherwydd y ffaith nad oes gennym ni system sydd o dan fawd Llywodraeth Cymru, fel y dywedodd, y mae gennym ni'r protocolau ymyrryd wedi'u graddnodi yr ydym ni'n eu gweithredu yng Nghymru, oherwydd pan roddir corff iechyd yn y system honno, nid penderfyniad Llywodraeth Cymru yn unig yw hwnnw; mae'n benderfyniad teiran. Mae ei wneud yn cynnwys Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru, yr archwilydd cyffredinol a Llywodraeth Cymru, a math o ymyrraeth y cytunir arni y mae'r system deiran honno yn ei chynnwys, ac rwy'n gyfforddus iawn â hynny, oherwydd ni ddylai fod yn system sydd o dan fawd Llywodraeth Cymru, ac nid ydyw ychwaith.
Roedd rhywbeth a ddywedodd yr Aelod yr oeddwn i'n cytuno ag ef, sef bod annog y bobl hynny sy'n gyfrifol am geisio sicrhau gwelliannau yn ein gwasanaeth iechyd yn wirioneddol bwysig, a dylai cydnabod pan fydd pethau'n mynd yn dda, yn ogystal â phan fydd pethau ddim yn mynd cystal ag y byddem ni'n dymuno, fod yn rhan bwysig iawn o'r drefn y mae'r Llywodraeth yn ei dilyn i gynorthwyo'r bobl hynny sydd, ar y rheng flaen honno, yn gorfod gwneud y penderfyniadau hynny bob dydd.
O ran y cynghorau iechyd cymuned, credaf fod gennym ni hanes balch yn y maes hwnnw, Llywydd. Cadwyd cynghorau iechyd cymuned gennym ni yma yng Nghymru pan gawsant eu diddymu ar draws y ffin, ac rydym ni wedi eu cefnogi erioed yn y gwaith y maen nhw'n ei wneud. Mae cyfle nawr, yn y ddeddfwriaeth a fydd yn dod gerbron y Cynulliad Cenedlaethol, i wneud yn siŵr, gyda'r rhan y mae cynghorau iechyd cymuned yn ei chwarae yn y trefniadau ansawdd sydd gennym ni yn y GIG yng Nghymru, i ni sicrhau'r cyfraniad mwyaf posibl sydd gan y bobl wirfoddol leol hynny i weithredu fel llygaid a chlustiau cleifion. Bydd yr Aelodau yn cael pob cyfle yn ystod hynt y Bil i graffu ar y cynigion hynny a gweld eu bod nhw'n cyflawni'r agenda honno o sicrhau bod gennym ni bobl ym mhob rhan o'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru sy'n gallu adrodd ar yr hyn y maen nhw'n ei weld, tynnu sylw'r rhai sy'n cael eu talu i redeg ein gwasanaethau iechyd ato, ac i fanteisio ar y cyfraniad aruthrol y mae gwirfoddolwyr yn ei wneud i'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru.
3. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella'r gofal ar gyfer cleifion strôc yn y Rhondda? OAQ54007
3. What steps is the Welsh Government taking to improve care for stroke patients in the Rhondda? OAQ54007
Llywydd, between 2013 and 2017 the number of people dying from strokes in Wales fell by 25 per cent. Latest figures, published last month, show continued improvement in stroke services in Wales. In the Rhondda, as elsewhere, this relies on effective clinical leadership and multidisciplinary working.
Llywydd, rhwng 2013 a 2017, gostyngodd nifer y bobl a fu farw o strôc yng Nghymru gan 25 y cant. Mae'r ffigurau diweddaraf, a gyhoeddwyd fis diwethaf, yn dangos gwelliant parhaus mewn gwasanaethau strôc yng Nghymru. Yn y Rhondda, fel mewn mannau eraill, mae hyn yn dibynnu ar arweinyddiaeth glinigol effeithiol a gweithio amlddisgyblaethol.
Colin Rogers from Rhondda Cynon Taf died of a basilar artery stroke at the age of just 55, leaving behind a devastated family. Mr Rogers had the misfortune to be taken ill on a Sunday morning. Had it happened during the week, he could have been transferred to Bristol for endovascular thrombectomy, which could have saved his life. There was no such arrangement available on the weekend. A petition has been set up to ensure that this treatment is available to Welsh patients, which calls
'upon the Welsh government to end the postcode lottery and act to save the lives of the Welsh people.'
I understand that provision is being made to correct this injustice by making the procedure more widely available in Wales, but, as with many problems within the Welsh NHS, this comes down to workforce planning. What plans do you have to ensure that there is a 24/7 service provided for Welsh patients, which will hopefully prevent cases like that of Mr Rogers?
Bu farw Colin Rogers o Rondda Cynon Taf o strôc rhydweli waelodol yn ddim ond 55 oed, gan adael teulu torcalonnus. Cafodd Mr Rogers yr anffawd o gael ei gymryd yn wael ar fore Sul. Pe byddai wedi digwydd yn ystod yr wythnos, byddai wedi bod modd ei drosglwyddo i Fryste ar gyfer thrombectomi endofasgwlaidd, a allai fod wedi achub ei fywyd. Nid oedd trefniant o'r fath ar gael ar y penwythnos. Sefydlwyd deiseb i sicrhau bod y driniaeth hon ar gael i gleifion yng Nghymru, sy'n galw
'ar Lywodraeth Cymru i ddod â'r loteri cod post i ben a gweithredu i achub bywydau pobl yng Nghymru.'
Rwy'n deall bod darpariaeth yn cael ei gwneud i unioni'r anghyfiawnder hwn trwy wneud y llawdriniaeth ar gael yn ehangach yng Nghymru, ond, fel gyda llawer o broblemau yn y GIG yng Nghymru, mae hyn yn fater o gynllunio'r gweithlu. Pa gynlluniau sydd gennych chi i sicrhau bod gwasanaeth 24/7 yn cael ei ddarparu i gleifion yng Nghymru, a fydd, gobeithio, yn atal achosion tebyg i un Mr Rogers?
I thank the Member for that. Any death from a stroke is deeply regrettable. I'm not familiar with the case that she mentioned, but in the terms that she described it, of course our sympathy goes to his family in those circumstances. Thrombectomy is a highly specialised and relatively new form of intervention in the health service. It was partly developed here in Wales, because the original research that went into it was carried out in three centres—in Cardiff, in Birmingham and in one other. And when I was the health Minister, I had the privilege of meeting the clinician in Wales who was leading on that research here, and I met with a patient who had been an artist before suffering from his stroke, who described to me that, as the blood clot was drawn out of his brain—and he was watching it on a screen; he was conscious while this was happening—he could see the blood clot being removed from his brain and, as he was watching it, he could feel feeling coming back into his arm and to his hand. It was absolutely astonishing to hear that, but as you can imagine, as Members can imagine, the skill that is needed to carry out that sort of intervention is very significant and has to be enormously precise.
So, the Welsh Health Specialised Services Committee are well advanced in planning a Wales-wide service for thrombectomy here in Wales. It will require recruitment. It will require training. In the meantime, we are commissioning services from across our border where scarce spare capacity exists. But the answer, not in the long term but as soon as we can do it, is to create that all-Wales service with the people that we will need and with the coverage that will be required.
Diolchaf i'r Aelod am hynny. Mae unrhyw farwolaeth oherwydd strôc yn destun gofid mawr. Nid wyf i'n gyfarwydd â'r achos y soniodd amdano, ond yn y termau y'i disgrifiwyd ganddi, wrth gwrs mae ein cydymdeimlad yn mynd i'w deulu o dan yr amgylchiadau hynny. Mae thrombectomi yn fath hynod arbenigol a chymharol newydd o ymyrraeth yn y gwasanaeth iechyd. Fe'i datblygwyd yn rhannol yma yng Nghymru, gan fod y gwaith ymchwil gwreiddiol a wnaed iddo wedi cael ei wneud mewn tair canolfan—yng Nghaerdydd, yn Birmingham ac mewn un arall. A phan oeddwn i'n Weinidog iechyd, cefais y fraint o gwrdd â'r clinigydd yng Nghymru a oedd yn arwain y gwaith ymchwil hwnnw yn y fan yma, a chyfarfûm â chlaf a fu'n arlunydd cyn dioddef ei strôc, a ddywedodd wrthyf i, wrth i'r clot gwaed gael ei dynnu o'i ymennydd—ac roedd ef yn ei wylio ar sgrin; roedd yn ymwybodol pan oedd hyn yn digwydd—y gallai weld y clot gwaed yn cael ei dynnu o'i ymennydd ac, wrth iddo ei wylio, gallai deimlo teimlad yn dychwelyd i'w fraich ac i'w law. Roedd yn gwbl ryfeddol clywed hynny, ond fel y gallwch ddychmygu, fel y gall Aelodau ddychmygu, mae'r ddawn sydd ei hangen i ymgymryd â'r math hwnnw o ymyrraeth yn sylweddol iawn ac mae'n rhaid iddo fod yn hynod o fanwl.
Felly, mae Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru yn symud ymlaen yn dda o ran cynllunio gwasanaeth Cymru gyfan ar gyfer thrombectomi yma yng Nghymru. Bydd angen recriwtio. Bydd angen hyfforddiant. Yn y cyfamser, rydym ni'n comisiynu gwasanaethau o'r ochr arall i'n ffin lle mae capasiti dros ben yn brin. Ond yr ateb, nid yn yr hirdymor, ond cyn gynted ag y gallwn ni ei wneud, yw creu'r gwasanaeth Cymru gyfan hwnnw gyda'r bobl y bydd eu hangen arnom ni a chyda'r ddarpariaeth y bydd ei hangen.
I'm very sorry to hear about your constituent, Leanne. We talked here, or Leanne spoke about how Mr Rogers's death may have been able to be prevented if the right resources had been in place and, of course, prevention is better than cure. It's an old saying but it is absolutely true, and we know that in the Rhondda and in the Cwm Taf health board, the highest number of young people and adolescents who smoke can be found in that area. Of course, we know that smoking is a major contributor to stroke and to high blood pressure. So, First Minister, in your capacity as the person who has to join up the various arms of the Government, could you give us an outline of what you might be able to do to ensure that young people in the Rhondda and in the Cwm Taf whole area have proper education that teaches them about the dangers of smoking, about the long-term consequences to their health? Because if we can get people young enough and make those lifestyle changes, then not only do they benefit, but we benefit as a nation because we then have resources freer to do other things that we need to do.
Mae'n ddrwg iawn gen i glywed am eich etholwr, Leanne. Buom yn siarad yn y fan yma, neu siaradodd Leanne am sut y gellid bod wedi atal marwolaeth Mr Rogers pe byddai'r adnoddau cywir wedi bod ar waith ac, wrth gwrs, mae atal yn well na gwella. Mae'n hen ddywediad ond mae'n hollol wir, ac rydym ni'n gwybod mai yn y Rhondda ac ym mwrdd iechyd Cwm Taf, y gellir dod o hyd i'r nifer fwyaf o bobl ifanc a'r glasoed sy'n ysmygu yn yr ardal honno. Wrth gwrs, rydym ni'n gwybod bod ysmygu'n gyfrannwr mawr at strôc ac at bwysedd gwaed uchel. Felly, Prif Weinidog, yn rhinwedd eich swydd fel y sawl sy'n gorfod cydgysylltu amrywiol ganghennau'r Llywodraeth, a allech chi roi amlinelliad i ni o'r hyn y gallech chi ei wneud efallai i sicrhau bod pobl ifanc yn y Rhondda ac yn ardal gyfan Cwm Taf yn cael addysg briodol sy'n eu haddysgu am beryglon ysmygu, am y canlyniadau hirdymor i'w hiechyd? Oherwydd, os gallwn ni gael pobl yn ddigon ifanc a gwneud y newidiadau hynny i ffyrdd o fyw, yna nid yn unig y maen nhw'n elwa, ond rydym ninnau'n elwa fel cenedl oherwydd bod gennym ni adnoddau sy'n fwy rhydd wedyn i wneud pethau eraill yr ydym ni angen eu gwneud.
I thank the Member for that important point, and I know that she will have welcomed the fact that smoking levels amongst young people in Wales are at an all-time low, as are alcohol figures in Wales. So, the public health messages that we have been conveying and the practical actions that have been taken through Public Health Wales, through community pharmacy, through what we do in schools, are having a positive effect on the levels of smoking in our community and amongst young people in particular. There is—as there is in so much of health—a socioeconomic gradient in it all, and those families who live in the most difficult of circumstances rely on smoking and other things to help them to get through those difficulties to an extent that people who live more advantaged lives are able to avoid, and that's why you see the figures to which the Member referred. But the good news, Llywydd, has to be that the actions that we have taken in Wales over recent years are being successful. We have a strong sense of the things that work. We need to do more of them, we need to calibrate them to those places where the challenge is greatest, but we're able to draw on that successful experience in order to do so.
Diolchaf i'r Aelod am y pwynt pwysig yna, a gwn y bydd hi wedi croesawu'r ffaith bod lefelau ysmygu ymhlith pobl ifanc yng Nghymru ar eu hisaf erioed, ac felly hefyd ffigurau alcohol yng Nghymru. Felly, mae'r negeseuon iechyd y cyhoedd yr ydym ni wedi bod yn eu cyfleu a'r camau ymarferol a gymerwyd drwy Iechyd Cyhoeddus Cymru, drwy fferylliaeth gymunedol, drwy'r hyn yr ydym ni'n ei wneud mewn ysgolion, yn cael effaith gadarnhaol ar y lefelau ysmygu yn ein cymuned ac ymhlith pobl ifanc yn arbennig. Fel sy'n wir mewn cymaint o faterion iechyd, ceir graddiant economaidd-gymdeithasol i'r cyfan, ac mae'r teuluoedd hynny sy'n byw o dan yr amgylchiadau anoddaf yn dibynnu ar ysmygu a phethau eraill i'w helpu i wynebu'r anawsterau hynny i'r graddau y mae pobl sy'n byw bywydau mwy breintiedig yn gallu eu hosgoi, a dyna pam yr ydych chi'n gweld y ffigurau y cyfeiriodd yr Aelod atynt. Ond mae'n rhaid mai'r newyddion da, Llywydd, yw bod y camau yr ydym ni wedi eu cymryd yng Nghymru dros y blynyddoedd diwethaf yn llwyddo. Mae gennym ni synnwyr cryf o'r pethau sy'n gweithio. Mae angen i ni wneud mwy ohonynt, mae angen i ni eu graddnodi i'r mannau hynny lle mae'r her fwyaf, ond rydym ni'n gallu manteisio ar y profiad llwyddiannus hwnnw er mwyn gwneud hynny.
4. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i hyrwyddo diogelwch dŵr ac atal boddi ymysg plant ac oedolion? OAQ54011
4. What actions are the Welsh Government taking to promote water safety and drowning prevention in both children and adults? OAQ54011
I thank Joyce Watson for the question. The Welsh Government helps to support water safety through annual funding provided to Swim Wales. Last year, £80,000 was allocated to specific projects designed to develop aquatic opportunities and resources to enable the Welsh population to learn to swim and to learn about water safety.
Diolchaf i Joyce Watson am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn helpu i gefnogi diogelwch dŵr trwy gyllid blynyddol a ddarperir i Nofio Cymru. Y llynedd, dyrannwyd £80,000 i brosiectau penodol a gynlluniwyd i ddatblygu cyfleoedd ac adnoddau dŵr i alluogi pobl Cymru i ddysgu nofio ac i ddysgu am ddiogelwch dŵr.
I thank you for that answer. The fourteenth of June is the start of the Royal Life Saving Society's Drowning Prevention Week and the purpose is to raise awareness around water safety and drowning prevention. Tragically, one person drowns accidentally every 20 hours in the UK and many others experience life-changing injuries as a consequence of near-drowning. That is why awareness-raising campaigns are so important. The Royal Life Saving Society UK, the Royal National Lifeboat Institution and Dŵr Cymru work tirelessly throughout the year to raise awareness, and I would like to thank them for their commitment and their hard work.
With the summer holidays just around the corner, that is a peak time for these types of accidents, and I'm sure you'll agree that it's crucial that the water safety and drowning prevention messages are heard loud and clear. The UK drowning prevention strategy between 2016 and 2026 developed by their members aims to reduce drowning fatalities by 50 per cent. And remember that figure—that it's one person accidentally drowned every 20 hours in the UK. That is a scary figure. So, First Minister, what actions are the Welsh Government taking to help those who are aiming to reduce drowning to continue their very good work here in Wales?
Diolchaf i chi am yr ateb yna. Y pedwerydd ar ddeg o Fehefin yw dechrau Wythnos Atal Boddi y Gymdeithas Frenhinol Achub Bywydau a'r diben yw codi ymwybyddiaeth ynghylch diogelwch dŵr ac atal boddi. Yn drasig, mae un person yn boddi'n ddamweiniol bob 20 awr yn y DU ac mae llawer o bobl eraill yn dioddef anafiadau sy'n newid eu bywydau o ganlyniad i fod bron â boddi. Dyna pam mae ymgyrchoedd codi ymwybyddiaeth mor bwysig. Mae Cymdeithas Frenhinol Achub Bywydau y DU, Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol y Badau Achub a Dŵr Cymru yn gweithio'n ddiflino drwy gydol y flwyddyn i godi ymwybyddiaeth, a hoffwn ddiolch iddyn nhw am eu hymroddiad a'u gwaith caled.
Gyda gwyliau'r haf ar y gorwel, dyma'r cyfnod brig i ddamweiniau o'r fath, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno ei bod yn hanfodol bod y negeseuon diogelwch dŵr ac atal boddi yn cael eu clywed yn uchel ac yn glir. Nod strategaeth atal boddi'r DU rhwng 2016 a 2026 a ddatblygwyd gan eu haelodau yw lleihau marwolaethau trwy foddi gan 50 y cant. A chofiwch y ffigur hwnnw—ei fod yn un person sy'n boddi'n ddamweiniol bob 20 awr yn y DU. Mae hwnnw'n ffigur brawychus. Felly, Prif Weinidog, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i helpu'r rhai sy'n ceisio lleihau achosion o foddi i barhau eu gwaith da iawn yma yng Nghymru?
I thank Joyce Watson for that question and share very much with her her thanks to those voluntary organisations that do so much in awareness raising and in the direct provision of services. My colleague Lesley Griffiths met with the Royal Life Saving Society in November of last year as part of our water safety strategy development for Wales and officials continue to work with them on the development of that strategy.
Llywydd, we work with a wide range of organisations that try to bring about the sort of improvement that Joyce Watson has referred to. Dŵr Cymru's One Last Breath campaign, for example, is aimed at safety in reservoirs in Wales and the risk of drowning in inland waters, for example through cold water shock, when young people in particular plunge into a reservoir after a hot day. Dŵr Cymru provides sessions in schools, they provide direct advice, they go on the radio, on social media; all those awareness-raising possibilities to which Joyce Watson refers. And then we directly fund activity here in Wales. Over 11,000 children took part in water safety awareness sessions in Wales in 2018. They involve the RNLI, they involve the Royal Life Saving Society and those sessions were directly the result of funding that the Welsh Government provides.
Diolchaf i Joyce Watson am y cwestiwn yna ac rwy'n sicr yn rhannu gyda hi ei diolch i'r mudiadau gwirfoddol hynny sy'n gwneud cymaint o ran codi ymwybyddiaeth a'r ddarpariaeth uniongyrchol o wasanaethau. Cyfarfu fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths â'r Gymdeithas Frenhinol Achub Bywydau ym mis Tachwedd y llynedd yn rhan o'n datblygiad strategaeth diogelwch dŵr i Gymru ac mae swyddogion yn parhau i weithio gyda nhw i ddatblygu'r strategaeth honno.
Llywydd, rydym ni'n gweithio gydag amrywiaeth eang o sefydliadau sy'n ceisio sicrhau'r math o welliant y mae Joyce Watson wedi cyfeirio ato. Er enghraifft, nod ymgyrch Un Anadl Olaf Dŵr Cymru yw sicrhau diogelwch mewn cronfeydd dŵr yng Nghymru a'r perygl o foddi mewn dyfroedd mewndirol, er enghraifft drwy sioc dŵr oer, pan fydd pobl ifanc yn arbennig yn plymio i gronfa ddŵr ar ôl diwrnod poeth. Mae Dŵr Cymru yn darparu sesiynau mewn ysgolion, maen nhw'n darparu cyngor uniongyrchol, maen nhw'n mynd ar y radio, ar gyfryngau cymdeithasol; yr holl bosibiliadau codi ymwybyddiaeth hynny y mae Joyce Watson yn cyfeirio atynt. Ac yna rydym ni'n ariannu gweithgarwch yma yng Nghymru yn uniongyrchol. Cymerodd dros 11,000 o blant ran mewn sesiynau ymwybyddiaeth diogelwch dŵr yng Nghymru yn 2018. Maen nhw'n cynnwys yr RNLI, maen nhw'n cynnwys y Gymdeithas Frenhinol Achub Bywydau ac roedd y sesiynau hynny'n ganlyniad uniongyrchol o gyllid a ddarperir gan Lywodraeth Cymru.
Sadly the National Water Safety Forum's water incident database shows that 263 people lost their lives in accidental drownings across the UK last year, and only this year, First Minister, just a few weeks ago, a young boy of 13 in my constituency lost his life. River and Sea Sense, however, is a fantastic organisation based in Conwy county borough, and it was set up as a positive response to the tragic drowning of the son of Mrs Debbie Turnbull, Christopher Turnbull, at Capel Curig in 2006. This organisation—really, a sole lady doing this—has educated around 200,000 young people and adults across north Wales about the dangers of open water. She has gone into schools. But a lot of this teaching and awareness building, she's had to do on her own, with very little, if any, funding. Teaching the dangers of open water is essential, so I'm extremely grateful for the work of River and Sea Sense. First Minister, I would like to see our schools do more too, so will you explain what place water safety and drowning prevention will have in the new curriculum going forwards?
Yn anffodus, mae cronfa ddata digwyddiadau dŵr y Fforwm Diogelwch Dŵr Cenedlaethol yn dangos bod 263 o bobl wedi colli eu bywydau mewn achosion o foddi damweiniol ledled y DU y llynedd, a dim ond eleni, Prif Weinidog, ychydig wythnosau yn ôl, collodd bachgen ifanc 13 oed yn fy etholaeth i ei fywyd. Fodd bynnag, mae Synnwyr Afon a'r Môr yn sefydliad gwych wedi ei leoli ym mwrdeistref sirol Conwy, ac fe'i sefydlwyd mewn ymateb cadarnhaol i foddi trasig mab Mrs Debbie Turnbull, Christopher Turnbull, yng Nghapel Curig yn 2006. Mae'r sefydliad hwn—un wraig sy'n gwneud hyn mewn gwirionedd—wedi addysgu tua 200,000 o bobl ifanc ac oedolion ledled y gogledd am beryglon dŵr agored. Mae hi wedi mynd i ysgolion. Ond llawer o'r addysgu a'r codi ymwybyddiaeth hwn, bu'n rhaid iddi ei wneud ar ei phen ei hun, heb fawr ddim cyllid, os o gwbl. Mae addysgu am beryglon dŵr agored yn hanfodol, felly rwy'n hynod ddiolchgar am waith Synnwyr Afon a'r Môr. Prif Weinidog, hoffwn weld ein hysgolion yn gwneud mwy hefyd, felly a wnewch chi esbonio pa le fydd gan ddiogelwch dŵr ac atal boddi yn y cwricwlwm newydd yn y dyfodol?
I thank the Member for that. I congratulate, of course, her constituent for the work that she carries out in memory of her son, Christopher. We know that right across Wales, there are really dedicated groups of people who take up a cause because they have had that direct personal experience of it in their own lives, and the hours and dedication that they provide to those causes is a remarkable and heartening feature of that sense of community that we are still lucky enough to have in Wales.
The Member is right to point to the importance of what goes on in school. By the end of key stage 2, we are clear that pupils should be able to swim unaided for a sustained period of time, and 64,000 pupils in Wales attended school swimming sessions in the last academic year. Pioneer schools involved in the new curriculum have already recognised that the importance of swimming goes far beyond it just being another mode of physical activity. And in the development of the curriculum through those pioneer schools, the emphasis on swimming has moved towards its safety aspects as well as to its recreational possibilities. So, I know that the Minister for Education is aware of that work and is taking that forward into the broader development of the curriculum on which we are currently engaged.
Diolchaf i'r Aelod am hynny. Hoffwn longyfarch, wrth gwrs, ei hetholwr am y gwaith y mae hi'n ei wneud er cof am ei mab, Christopher. Rydym ni'n gwybod, ledled Cymru, fod grwpiau ymroddedig iawn o bobl sy'n ymgymryd ag achos oherwydd eu bod nhw wedi cael y profiad personol uniongyrchol hwnnw ohono yn eu bywydau eu hunain, ac mae'r oriau a'r ymroddiad y maen nhw'n eu rhoi i'r achosion hynny yn nodwedd ryfeddol a chalonogol o'r synnwyr hwnnw o gymuned yr ydym ni'n dal yn ddigon ffodus o'i gael yng Nghymru.
Mae'r Aelod yn iawn i dynnu sylw at bwysigrwydd yr hyn sy'n digwydd yn yr ysgol. Erbyn diwedd cyfnod allweddol 2, rydym ni'n eglur y dylai disgyblion allu nofio heb gymorth am gyfnod estynedig o amser, a mynychodd 64,000 o ddisgyblion yng Nghymru sesiynau nofio yn yr ysgol yn y flwyddyn academaidd ddiwethaf. Mae ysgolion arloesi sy'n cymryd rhan yn y cwricwlwm newydd eisoes wedi cydnabod bod pwysigrwydd nofio yn mynd ymhell y tu hwnt i'r ffaith ei fod yn fath arall o weithgarwch corfforol. Ac wrth ddatblygu'r cwricwlwm drwy'r ysgolion arloesi hynny, mae'r pwyslais ar nofio wedi symud tuag at ei agweddau diogelwch yn ogystal â'i bosibiliadau hamdden. Felly, gwn fod y Gweinidog Addysg yn ymwybodol o'r gwaith hwnnw ac yn bwrw ymlaen â hynny yn natblygiad ehangach y cwricwlwm yr ydym ni'n ymwneud ag ef ar hyn o bryd.
5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y camau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i gryfhau addysg ôl-16 yng Nghymru? OAQ54029
5. Will the First Minister make a statement on the actions the Welsh Government is taking to strengthen post-16 education in Wales? OAQ54029
Llywydd, the post-16 sector is central to our plans to improve Welsh skills levels, economic prosperity and social mobility. Our reforms to post-compulsory education and training will bring the sector together under a single regulatory body, with a shared determination to strengthen the quality, relevance and coherence of post-16 learning.
Llywydd, mae'r sector ôl-16 yn ganolog i'n cynlluniau i wella lefelau sgiliau Cymru, ffyniant economaidd a symudedd cymdeithasol. Bydd ein diwygiadau i addysg a hyfforddiant ôl-orfodol yn dod â'r sector ynghyd o dan un corff rheoleiddio, gyda phenderfyniad a rennir i gryfhau ansawdd, perthnasedd a chydlyniad dysgu ôl-16.
I thank you for that answer, First Minister. It's quite clear that we need to make sure that post-16 education takes us forward. Delivery of post-16 education, as we know, is either through our schools' sixth forms, or through our further education institutions. Now, the FE sector welcomes the comments you've just made, particularly in relation to the vocational arm of the direction of education, because it is important that we address the skills agenda, which we've already identified. However, it also delivers many of the traditional academic pathways. Neath Port Talbot College in my own constituency—or my own area; sorry, Jeremy, it's in your constituency—also talks about A-levels and the academic route, but that will have an impact on the new curriculum coming into those institutions. We need a change and we need to prepare our young people on their education journey, post 16, when the pre-16 changes take place. So, what actions are you taking to ensure that post-16 institutions are prepared to ensure that that journey does continue to run smoothly?
Diolchaf i chi am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae'n gwbl eglur bod angen i ni sicrhau bod addysg ôl-16 yn ein symud ni ymlaen. Mae darparu addysg ôl-16, fel y gwyddom, naill ai drwy'r chweched dosbarth yn ein hysgolion, neu drwy ein sefydliadau addysg bellach. Nawr, mae'r sector addysg bellach yn croesawu'r sylwadau yr ydych chi newydd eu gwneud, yn enwedig o ran cangen alwedigaethol cyfeiriad addysg, oherwydd mae'n bwysig ein bod ni'n mynd i'r afael â'r agenda sgiliau, yr ydym ni eisoes wedi ei nodi. Fodd bynnag, mae hefyd yn darparu llawer o'r llwybrau academaidd traddodiadol. Mae Coleg Castell-nedd Port Talbot yn fy etholaeth fy hun—neu fy ardal fy hun; mae'n ddrwg gen i, Jeremy, mae yn eich etholaeth chi—hefyd yn sôn am gymwysterau safon uwch a'r llwybr academaidd, ond bydd hynny'n effeithio ar y cwricwlwm newydd sy'n dod i mewn i'r sefydliadau hynny. Mae angen newid arnom ni ac mae angen i ni baratoi ein pobl ifanc ar eu taith addysg, ar ôl 16 oed, pan fydd y newidiadau cyn-16 yn digwydd. Felly, pa gamau ydych chi'n eu cymryd i sicrhau bod sefydliadau ôl-16 yn barod i sicrhau bod y daith honno'n parhau yn ddidrafferth?
Llywydd, I want to agree with what David has said about the importance of having that seamless transition from the new curriculum for three to 16-year-olds and what happens in post-compulsory education. It's why FE colleges have been directly involved in the construction of the new curriculum, with representatives sitting on each of the groups that have developed the guidance for each of the new four areas of learning and experience. And their feedback has been very important in making sure that A-level syllabuses and A-level teaching are grounded in the new curriculum and everything that we hope it will bring. In the autumn of this year, Llywydd, Qualifications Wales will consult on the approach to qualifications to support that new curriculum. A key consideration in their work will be ensuring that new arrangements maintain access to the full range of A-levels, and, of course, FE colleges will be fully involved in that work.
Llywydd, hoffwn gytuno â'r hyn y mae David wedi ei ddweud am bwysigrwydd cael y pontio di-dor hwnnw o'r cwricwlwm newydd i blant a phobl ifanc tair i 16 oed a'r hyn sy'n digwydd mewn addysg ôl-orfodol. Dyna pam mae colegau addysg bellach wedi cymryd rhan uniongyrchol yn y gwaith o lunio'r cwricwlwm newydd, gyda chynrychiolwyr yn aelodau o bob un o'r grwpiau sydd wedi datblygu'r canllawiau ar gyfer pob un o'r pedwar maes dysgu a phrofiad newydd. Ac mae eu hadborth wedi bod yn bwysig iawn i wneud yn siŵr bod meysydd llafur safon uwch ac addysgu safon uwch wedi eu gwreiddio yn y cwricwlwm newydd a phopeth yr ydym ni'n gobeithio y bydd yn ei gynnig. Yn ystod yr hydref eleni, Llywydd, bydd Cymwysterau Cymru yn ymgynghori ar y dull gweithredu o ran cymwysterau i gefnogi'r cwricwlwm newydd hwnnw. Un ystyriaeth allweddol yn eu gwaith fydd sicrhau bod trefniadau newydd yn cynnal mynediad at yr ystod lawn o gyrsiau safon uwch, ac, wrth gwrs, bydd colegau addysg bellach yn chwarae rhan lawn yn y gwaith hwnnw.
6. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y gwasanaethau rheoli poen sydd ar gael i drigolion yng ngogledd Powys? OAQ53984
6. Will the First Minister provide an update on pain management services available to residents in north Powys? OAQ53984
I thank Russell George. Powys Teaching Health Board continues to strengthen pain management services in north Powys. Applications for new specialist posts in nursing and physiotherapy close later this month. The existing multidisciplinary service remains fully National Institute for Health and Care Excellence compliant.
Diolchaf i Russell George. Mae Bwrdd Iechyd Addysgu Powys yn parhau i gryfhau gwasanaethau rheoli poen yng ngogledd Powys. Bydd ceisiadau am swyddi arbenigol newydd ym meysydd nyrsio a ffisiotherapi yn cau yn ddiweddarach y mis hwn. Mae'r gwasanaeth amlddisgyblaeth presennol yn parhau i gydymffurfio'n llwyr â'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal.
Thank you, First Minister, for your answer, but I would say I do think that the Welsh Government needs to have a good look at what pain management provision services are being offered across Wales. Can I ask the First Minister what your views are on the Welsh Government developing a fully funded multidisciplinary service, within the NICE guidelines, of course, to offer local services in particular that would prevent people from having to travel long distances?
Diolch, Prif Weinidog, am eich ateb, ond byddwn i'n dweud fy mod i'n credu bod angen i Lywodraeth Cymru edrych yn fanwl ar ba wasanaethau darpariaeth rheoli poen sy'n cael eu cynnig ledled Cymru. A gaf i ofyn i'r Prif Weinidog beth yw eich barn ar Lywodraeth Cymru yn datblygu gwasanaeth amlddisgyblaeth wedi ei ariannu'n llawn, yn unol â chanllawiau NICE, wrth gwrs, i gynnig gwasanaethau lleol yn arbennig a fyddai'n atal pobl rhag gorfod teithio'n bell?
I thank Russell George for that. He knows, I'm sure, that the reason why there is a particular focus on pain management services in north Powys is because the service across our border at Oswestry closed on 31 March, commissioners there having decided that the service was too fragile to continue. Four hundred Welsh patients were affected, and I wanted to thank Russell George for some of the help that he has provided in making sure that all those patients in that part of Powys who needed to be contacted—that their details have been released by the Robert Jones and Agnes Hunt hospital to Powys health board.
But I assure him that the service that is provided by Powys Teaching Health Board, with psychology, occupational therapy, physiotherapy and nursing all involved in the pain management service, is fully NICE compliant. It's being expanded in order to take on the new patients who will rely on it in future. It's being developed so that it will, for example, have an increased ability to offer Skype consultations so that people don't have to travel those long distances. We are hopeful of being able to fill those specialist posts in nursing and physiotherapy, which are new and fully funded posts, to be able to expand the service. But, as the Member will know, these are scarce people and they're not always as easy to recruit as we would wish them to be, but the money will not be the barrier to that recruitment.
Diolchaf i Russell George am hynny. Mae'n gwybod, rwy'n siŵr, mai'r rheswm pam mae pwyslais arbennig ar wasanaethau rheoli poen yng ngogledd Powys yw oherwydd bod y gwasanaeth ar draws y ffin yng Nghroesoswallt wedi cau ar 31 Mawrth, ar ôl i gomisiynwyr yno benderfynu bod y gwasanaeth yn rhy fregus i barhau. Effeithiwyd ar 400 o gleifion o Gymru, ac roeddwn i eisiau diolch i Russell George am rywfaint o'r cymorth y mae ef wedi ei roi i sicrhau bod yr holl gleifion hynny yn y rhan honno o Bowys yr oedd angen cysylltu â nhw—bod eu manylion wedi cael eu rhyddhau gan ysbyty Robert Jones ac Agnes Hunt i fwrdd iechyd Powys.
Ond rwy'n ei sicrhau bod y gwasanaeth a ddarperir gan Fwrdd Iechyd Addysgu Powys, gyda'r adrannau seicoleg, therapi galwedigaethol, ffisiotherapi a nyrsio i gyd yn cymryd rhan yn y gwasanaeth rheoli poen, yn cydymffurfio'n llawn â NICE. Mae'n cael ei ehangu er mwyn derbyn y cleifion newydd a fydd yn dibynnu arno yn y dyfodol. Mae'n cael ei ddatblygu fel y bydd ganddo, er enghraifft, fwy o allu i gynnig ymgynghoriadau Skype fel nad oes yn rhaid i bobl deithio'r pellteroedd hir hynny. Rydym ni'n obeithiol y gallwn ni lenwi'r swyddi arbenigol hynny ym meysydd nyrsio a ffisiotherapi, sy'n swyddi newydd ac wedi eu hariannu'n llawn, er mwyn gallu ehangu'r gwasanaeth. Ond, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, mae'r bobl hyn yn brin ac nid ydyn nhw bob amser mor hawdd i'w recriwtio ag y byddem ni'n dymuno, ond nid yr arian fydd y rhwystr i'r recriwtio hwnnw.
7. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer cynyddu cyflogaeth yng Ngorllewin De Cymru? OAQ54028
7. Will the First Minister outline the Welsh Government's strategy for increasing employment in South Wales West? OAQ54028
Llywydd, our economic action plan sets out our plans to increase employment across Wales. The establishment of regional units allows us to maximise the strengths of these distinct places and identify key economic priorities within each of those areas.
Llywydd, mae ein cynllun gweithredu economaidd yn nodi ein cynlluniau i gynyddu cyflogaeth ledled Cymru. Mae sefydlu unedau rhanbarthol yn caniatáu i ni fanteisio i'r eithaf ar gryfderau'r lleoedd penodol hyn a nodi blaenoriaethau economaidd allweddol ym mhob un o'r ardaloedd hynny.
Thank you, First Minister. As has already been said, Ford's decision to close the Bridgend plant is a massive blow for my region, which has seen unprecedented job losses over the last few decades. With continuing uncertainty about Tata's Port Talbot steelworks, it is clear that we need a different strategy. Previous economic development plans have failed to improve the region, despite millions of pounds of investment. First Minister, what will you do differently to ensure that there are sufficient high-paid jobs in South Wales West?
Diolch, Prif Weinidog. Fel y dywedwyd eisoes, mae penderfyniad Ford i gau gwaith Pen-y-bont ar Ogwr yn ergyd drom i'm rhanbarth i, lle bu colledion swyddi digynsail dros y degawdau diwethaf. Gan fod ansicrwydd parhaus ynghylch gwaith dur Port Talbot, Tata, mae'n amlwg bod angen gwahanol strategaeth arnom. Mae cynlluniau datblygu economaidd blaenorol wedi methu â gwella'r rhanbarth, er gwaethaf buddsoddi miliynau o bunnau. Prif Weinidog, beth fyddwch chi'n ei wneud yn wahanol i sicrhau bod digon o swyddi sy'n talu cyflogau uchel yng Ngorllewin De Cymru?
Well, Llywydd, I don't agree with the Member that there haven't been improvements in the region. We have some of the best employment figures that we've ever had in Wales, and the improvement in reducing economic inactivity rates in Wales over the last 12 months has been seven times greater in Wales than across the United Kingdom as a whole. So, there clearly are improvements, and we shouldn't run those down as though they hadn't happened.
As far as Tata is concerned, we continue to work very closely with the company to make sure that there isn't uncertainty about its future, and we are fully focused on securing the future of steel making here in Wales. In an earlier answer, I referred to the Oxis Energy plant that has just been announced for Port Talbot in the Member's region. It will be a rechargeable battery manufacturer. It is supported with £3.2 million-worth of investment from the Development Bank of Wales, and is another sign—. Despite the difficulties that have been quite rightly explored on the floor of the Chamber his afternoon, it is part of our determination to fashion a successful future for that part of Wales.
Wel, Llywydd, nid wyf i'n cytuno â'r Aelod na fu unrhyw welliannau yn y rhanbarth. Mae gennym ni rai o'r ffigurau cyflogaeth gorau a fu gennym ni erioed yng Nghymru, ac mae'r gwelliant o ran gostwng cyfraddau anweithgarwch economaidd yng Nghymru dros y 12 mis diwethaf wedi bod saith gwaith yn fwy yng Nghymru nag ar draws y Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd. Felly, mae'n amlwg bod gwelliannau, ac ni ddylem fychanu'r rheini fel pe na bydden nhw wedi digwydd.
O ran Tata, rydym ni'n parhau i weithio'n agos gyda'r cwmni i wneud yn siŵr nad oes ansicrwydd ynghylch ei ddyfodol, ac rydym ni'n canolbwyntio'n llwyr ar sicrhau dyfodol cynhyrchu dur yma yng Nghymru. Mewn ateb cynharach, cyfeiriais at y gwaith Oxis Energy sydd newydd gael ei gyhoeddi ar gyfer Port Talbot yn rhanbarth yr Aelod. Bydd yn wneuthurwr batris y gellir eu hail-wefru. Fe'i cynorthwyir gyda gwerth £3.2 miliwn o fuddsoddiad gan Fanc Datblygu Cymru, ac mae'n arwydd arall—. Er gwaethaf yr anawsterau sydd wedi cael eu harchwilio'n gwbl briodol ar lawr y Siambr y prynhawn yma, mae'n rhan o'n penderfyniad i lunio dyfodol llwyddiannus i'r rhan honno o Gymru.
Ac yn olaf, cwestiwn 8. Hefin David.
And finally, question 8. Hefin David.
8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am reoleiddio'r diwydiant amaethyddol yng Nghymru? OAQ54023
8. Will the First Minister make a statement on regulation of the agricultural industry in Wales? OAQ54023
I thank the Member for that. It is through effective regulation that we protect the environment and achieve the best outcomes for agriculture through sustainable and resilient businesses. Regulation provides clarity for farmers and businesses, protects standards, and helps to maintain our natural resources.
Diolch i'r Aelod am hynny. Trwy gyfrwng rheoleiddio effeithiol yr ydym ni'n diogelu'r amgylchedd ac yn cyflawni'r canlyniadau gorau ar gyfer amaethyddiaeth drwy fusnesau cynaliadwy a chryf. Mae rheoleiddio yn rhoi eglurder i ffermwyr a busnesau, yn diogelu safonau, ac yn helpu i gynnal ein hadnoddau naturiol.
On 14 November last year, the environment Minister outlined her intention to introduce a whole-Wales approach to tackling nitrate pollution, and Assembly Members were told that regulations would come into force next January—that's January 2020. Residents in the communities of Gelligaer, Nelson and Pen-y-Bryn, in the Caerphilly constituency, have long had to put up with the nuisance side-effects of agricultural activities caused by the Bryn Group at Gelliargwellt Farm in Gelligaer. Constituents regularly contact me about odour nuisance caused by regular slurry spreading. Designating all of Wales as a nitrate vulnerable zone, as recommended by a Welsh Government-commissioned expert panel, in addition to introducing the regulations that I've already mentioned, would help restrict and monitor such activities. Is the First Minister confident that the new regulations, therefore, will improve the situation in my constituency, and would he be amenable to meeting with me to discuss this, once the regulations have come into effect in 2020?
Ar 14 Tachwedd y llynedd, amlinellodd Gweinidog yr amgylchedd ei bwriad o gyflwyno dull Cymru gyfan o fynd i'r afael â llygredd nitradau, a dywedwyd wrth Aelodau'r Cynulliad y byddai rheoliadau'n dod i rym fis Ionawr nesaf—sef Ionawr 2020. Mae trigolion yng nghymunedau Gelligaer, Nelson a Phen-y-Bryn, yn etholaeth Caerffili, wedi gorfod wynebu sgil-effeithiau diflas y gweithgareddau amaethyddol a achoswyd gan Grŵp Bryn ar Fferm Gelliargwellt yng Ngelligaer. Mae etholwyr yn cysylltu â mi yn rheolaidd ynghylch diflastod yr arogleuon a achosir drwy wasgaru slyri yn rheolaidd. Byddai dynodi Cymru gyfan yn barth perygl nitradau, fel yr argymhellwyd gan banel arbenigol a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru, yn ogystal â chyflwyno'r rheoliadau yr wyf eisoes wedi'u crybwyll, yn helpu i gyfyngu a monitro gweithgareddau o'r fath. A yw'r Prif Weinidog yn ffyddiog y bydd y rheoliadau newydd, felly, yn gwella'r sefyllfa yn fy etholaeth i, ac a fyddai'n barod i gyfarfod â mi i drafod hyn, ar ôl i'r rheoliadau ddod i rym yn 2020?
I thank the Member for that. We are confident that the regulations that will be introduced in January of next year will give a statutory basis to measures that, previously, the industry has voluntarily committed themselves to achieving, that the introduction of statutory obligations in nutrient management planning, in sustainable fertiliser application, in protecting water from pollution, in making sure that manure storage standards are properly observed, that those will have a genuinely positive impact in the industry. While I understand that it's a challenge for some in the industry, and we will provide extra time for those who need it, this will be to the advantage of the industry in the long term, because it will secure those standards that will protect the reputation of the industry—a reputation that is very hard won and very easily lost—and we know that there are too many examples in Wales of the sort to which the Member has referred. And of course, I'm very happy to meet with him and with Lesley Griffiths as those new standards come in and the statutory regulation is enforced, to hear about how they are making a positive difference in his constituency.
Diolch i'r Aelod am hynny. Yr ydym ni'n ffyddiog y bydd y rheoliadau a gyflwynir ym mis Ionawr y flwyddyn nesaf yn rhoi sail statudol i fesurau y mae'r diwydiant, yn flaenorol, wedi ymrwymo'n wirfoddol i'w cyflawni. Mae'r mesurau'n cynnwys cyflwyno rhwymedigaethau statudol wrth gynllunio rheolaeth maetholion, wrth wasgaru gwrtaith yn gynaliadwy, wrth ddiogelu dŵr rhag llygredd a sicrhau bod cydymffurfiad priodol â safonau storio tail. Bydd y rheini'n cael effaith wirioneddol gadarnhaol yn y diwydiant. Er fy mod yn deall bod hyn yn her i rai yn y diwydiant, a byddwn yn darparu amser ychwanegol i'r rhai fydd ei angen, bydd hyn o fantais i'r diwydiant yn y tymor hir, oherwydd y bydd yn sicrhau'r safonau hynny a fydd yn diogelu enw da y diwydiant—enw da sy'n anodd iawn ei ennill ond yn hawdd iawn ei golli—a gwyddom fod gormod o enghreifftiau yng Nghymru o'r math y mae'r Aelod wedi cyfeirio ato. Ac wrth gwrs, rwy'n hapus iawn i gyfarfod ag ef a Lesley Griffiths wrth i'r safonau newydd hynny gael eu cyflwyno ac wrth i'r rheoliadau statudol gael eu gorfodi, i glywed sut y maen nhw'n gwneud gwahaniaeth cadarnhaol yn ei etholaeth ef.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem, nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud ei datganiad. Rebecca Evans.
The next item is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make the statement. Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd. There are no changes to this week's business. The draft business for the next three weeks is set out in the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Nid oes unrhyw newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Nodir y busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Minister, please could I have a statement from the Welsh Government on the findings of the recent report by Cardiff University and Nottingham Business School on poverty in Wales? The report says that some of Wales's most deprived areas are set to get poorer in the coming years, and raises serious questions about our city regions, which are known to be significantly less competitive than others in England and Scotland. In addition, the Bevan Foundation said that the figures show the failure of city region models to help outlying areas in the Heads of the Valleys. Please could we have a statement on the Welsh Government response to the concerns contained in this report? Thank you.
Gweinidog, a gaf i ddatganiad gan Lywodraeth Cymru am ganfyddiadau'r adroddiad diweddar gan Brifysgol Caerdydd ac Ysgol Fusnes Nottingham ar dlodi yng Nghymru, os gwelwch yn dda? Dywed yr adroddiad fod rhai o ardaloedd mwyaf difreintiedig Cymru am fod yn dlotach yn y blynyddoedd i ddod, ac mae'n codi cwestiynau difrifol am ein dinas-ranbarthau, y gwyddys eu bod yn llawer llai cystadleuol nag eraill yn Lloegr ac yn yr Alban. Yn ychwanegol, dywedodd Sefydliad Bevan fod y ffigurau'n dangos methiant modelau dinas-ranbarth i helpu ardaloedd anghysbell Blaenau'r Cymoedd. A gawn ni ddatganiad ar ymateb Llywodraeth Cymru i'r pryderon a gynhwysir yn yr adroddiad hwn? Diolch.
Well, Llywydd, it's quite staggering that having already tried to raise the issue of poverty with the First Minister, the Member tries to raise it again with me this afternoon. We've made it more than clear that, of course, there's something that the Member's own party could do in order to help prevent poverty, and that would be to back Welsh Government's calls to halt universal credit roll-out, which is clearly devastating families across Wales, and to stop its austerity agenda, which is having an incredibly harmful impact on people and is directly responsible for those poverty figures that the Member quotes.
Wel, Llywydd, mae'n gwbl syfrdanol fod yr Aelod eisoes wedi ceisio codi mater tlodi gyda'r Prif Weinidog, a bod yr Aelod yn ceisio ei godi eto gyda mi y prynhawn yma. Rydym ni wedi ei gwneud yn gwbl glir, wrth gwrs, fod rhywbeth y gallai plaid yr Aelod ei hun ei wneud er mwyn helpu i atal tlodi, sef cefnogi galwadau Llywodraeth Cymru i atal y broses o gyflwyno credyd cynhwysol, sy'n amlwg yn ddinistriol i deuluoedd ledled Nghymru, ac i atal yr agenda cyni, sy'n cael effaith hynod o niweidiol ar bobl ac sy'n uniongyrchol gyfrifol am y ffigurau tlodi hynny y mae'r Aelod yn eu dyfynnu.
Trefnydd—and I speak now as a Member of the cross-party group on haemophilia and contaminated blood—the issues faced by those people infected and affected by the contaminated blood scandal of the 1970s and 1980s is something, obviously, that we've given previous attention to in this Chamber, practically every year since 2001, I think. But, recent events, I believe, mean that we need to revisit this matter. You will be aware that the public inquiry into the scandal, chaired by Sir Brian Langstaff, has started its work, but there are issues that are specific to Wales that the Welsh Government needs to address.
In April, the UK Government announced that it was increasing the funding given to infected patients in England only by an additional £10,000 a year, but this did not apply to patients in Wales. Clearly, it cannot be right that patients in Wales receive less funding than patients in other nations of the UK, when the situation is a result of a scandal under the direct control of the then UK Governments in pre-devolution days. It is incumbent on the UK Government to fund this in every nation within the UK. It is absolutely disgraceful that this has not happened.
Therefore, would the Welsh Government be prepared to bring forward a statement on the contaminated blood scandal that would include details of the discussions and meeting being held with the UK Government on this matter nowadays, the financial discussions taking place around the Barnett consequential now, and how the Welsh Government is going to provide parity of infected blood support in Wales?
Trefnydd—ac rwy'n siarad yn awr fel aelod o'r grŵp trawsbleidiol ar hemoffilia a gwaed halogedig—mae'r materion a wynebir gan y bobl hynny a heintiwyd ac yr effeithiwyd arnynt gan sgandal gwaed halogedig yr 1970au a'r 1980au yn rhywbeth, yn amlwg, yr ydym ni wedi rhoi sylw iddo cyn hyn yn y Siambr hon, bob blwyddyn bron ers 2001, rwy'n credu. Ond mae digwyddiadau diweddar, yn fy marn i, yn golygu bod angen i ni ailedrych ar y mater hwn. Byddwch yn ymwybodol bod yr ymchwiliad cyhoeddus i'r sgandal, o dan gadeiryddiaeth Syr Brian Langstaff, wedi dechrau ar ei waith, ond mae materion sy'n benodol i Gymru y mae angen i Lywodraeth Cymru fynd i'r afael â nhw.
Ym mis Ebrill, cyhoeddodd Llywodraeth y DU ei bod yn cynyddu'r arian a roddir i gleifion heintiedig yn Lloegr dim ond gan £10,000 ychwanegol y flwyddyn, ond nid oedd hyn yn berthnasol i gleifion yng Nghymru. Yn amlwg, ni all fod yn iawn fod cleifion yng Nghymru yn cael llai o arian na chleifion yng ngwledydd eraill y DU, pan fo'r sefyllfa'n deillio o sgandal o dan reolaeth uniongyrchol Llywodraethau'r DU ar y pryd yn y dyddiau cyn datganoli. Mae'n ddyletswydd ar Lywodraeth y DU i ariannu hyn ym mhob gwlad yn y DU. Mae'n gwbl warthus nad yw hyn wedi digwydd.
Felly, a fyddai Llywodraeth Cymru yn barod i gyflwyno datganiad ar y sgandal gwaed halogedig a fyddai'n cynnwys manylion y trafodaethau a'r cyfarfodydd sy'n cael eu cynnal gyda Llywodraeth y DU ar y mater hwn y dyddiau hyn, y trafodaethau ariannol sy'n digwydd ynglŷn â chyllid canlyniadol Barnett ar hyn o bryd, a sut y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i ddarparu cydraddoldeb o ran cymorth gwaed heintiedig yng Nghymru?
I thank the Member for raising this issue, and I completely agree with his assessment of the situation. Of course, Dai Lloyd did refer to the announcement made on 30 April by the then Prime Minister, and that was a completely unexpected statement. The Welsh Government was unsighted on the details despite previous UK Government Ministers' agreements to a four-nation approach.
The uplift announced for those infected and affected on the English infected blood scheme will not have any consequential uplift for the devolved administrations, we are told, but we remain committed to working across the UK to ensure parity of the schemes. Officials will continue to work with their counterparts to achieve this.
Members will recall that, in March, the health Minister announced additional support for those with hepatitis C and/or HIV via contaminated blood or blood products. The significant impact of such infections on many individuals' lives has been debated in this Assembly Chamber, but I'll certainly ask the health Minister to provide you with the most recent discussions that have been had on this important issue.
Diolch i'r Aelod am godi'r mater hwn, a chytunaf yn llwyr â'i asesiad o'r sefyllfa. Wrth gwrs, cyfeiriodd Dai Lloyd at y cyhoeddiad a wnaed ar 30 Ebrill gan y Prif Weinidog ar y pryd, ac yr oedd hwnnw'n ddatganiad cwbl annisgwyl. Nid oedd Llywodraeth Cymru yn ymwybodol o'r manylion er gwaethaf cytundebau Gweinidogion blaenorol Llywodraeth y DU i ddull gweithredu pedair gwlad.
Dywedir wrthym na fydd y cynnydd a gyhoeddwyd ar gyfer y rhai a heintiwyd ac yr effeithiwyd arnynt ar y cynllun gwaed a heintiwyd yn Lloegr yn golygu unrhyw gynnydd canlyniadol i'r gweinyddiaethau datganoledig, ond rydym yn parhau'n ymrwymedig i weithio ledled y DU i sicrhau cydraddoldeb o ran y cynlluniau. Bydd swyddogion yn parhau i weithio gyda swyddogion cyfatebol i gyflawni hyn.
Bydd yr Aelodau'n cofio bod y Gweinidog iechyd, ym mis Mawrth, wedi cyhoeddi cefnogaeth ychwanegol i'r rhai â hepatitis C a/neu HIV drwy waed neu gynnyrch gwaed halogedig. Mae effaith sylweddol heintiau o'r fath ar fywydau llawer o unigolion wedi'i thrafod yn y Siambr y Cynulliad hon, ond byddaf yn sicr yn gofyn i'r Gweinidog iechyd ddarparu'r trafodaethau diweddaraf sydd wedi'u cynnal i chi ar y mater pwysig hwn.
Trefnydd, can I ask for two statements from the Welsh Government please? The first one is actually, basically, a nice easy one for the health Minister. Over the weekend, we saw the news that NHS England is looking at trials for using MRIs for scanning for prostate cancer. Clearly, the means of identifying prostate cancer quicker and sooner could be a cause for appreciation for individuals that they will get caught earlier, because over 6,000 a year are identified in the late stages in prostate cancer, and over 11,000 die each year of prostate cancer across the UK. So, any means that we can have of addressing that as an early diagnosis is going to be acceptable.
But scans using MRIs mean that we need MRI scanners, we need radiographers who are trained in MRI scanners, and we need radiologists who can actually understand the outcomes of the scans. We need to put those into place because the MRI scanners that we have today are fully utilised and are being used. Therefore, if we can talk about scanning people, where are we going to fit them into the current schedules? So, we need to make sure that we have a plan in place. So, can the Minister come forward with a plan as to how he intends to look at radiological services across Wales to ensure that, as this approach comes forward, and once it's approved, it actually does give us the outcomes that we want, and that we are in a position to go straight into that and not have to wait as we look at funding for new scanners?
On the second statement, could I have a statement from the Minister for Economy and Transport in relation to the ownership of various structures, including tunnels, that are currently in the ownership of the Department for Transport? I understand that Highways England actually manages many of those structures in Wales on behalf of the Department for Transport—and I include the Rhondda tunnel as one of those and, obviously, other tunnels are included. We've asked many times about the ownership coming to Welsh Government, but I understand that the management contract for those expires next year. Therefore, there will be an opportunity next year, when the Department for Transport's contract with Highways England ends, to look at the ownership of these tunnels and other structures that are in Wales—they belong here, but they're being managed by the Department for Transport. Is it now time to have a statement to actually say what actions the Welsh Government will take to take those into ownership? Because that also addresses a very major question: if we want to do something with them, we need to have the funding, and we can't get the funding until we have the ownership, so that the liabilities come here. So, it is crucial. Things are on hold as a consequence of us not having that ownership here in Wales.
Trefnydd, a gaf fi ofyn am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru os gwelwch yn dda? Yn y bôn, mae'r un cyntaf yn un hawdd iawn, mewn gwirionedd, i'r Gweinidog Iechyd. Dros y penwythnos, gwelsom y newyddion bod GIG Lloegr yn edrych ar dreialon ar gyfer defnyddio MRIs ar gyfer sganio am ganser y prostad. Yn amlwg, byddai unigolion yn gwerthfawrogi y gallai'r dull o ganfod canser y prostad fod yn gyflymach ac yn gynt ac y byddai eu canser hwy'n cael ei ddal yn gynharach, oherwydd mae dros 6,000 achos y flwyddyn yn cael eu nodi a hynny'n ystod cyfnodau hwyr canser y prostad, ac mae dros 11,000 yn marw bob blwyddyn o ganser y prostad ledled y DU. Felly, mae unrhyw ffordd y gallwn ni fynd i'r afael â hynny fel diagnosis cynnar yn mynd i fod yn dderbyniol.
Ond mae sganiau sy'n defnyddio MRIs yn golygu bod angen sganwyr MRI arnom, mae angen radiograffwyr sydd wedi eu hyfforddi mewn sganwyr MRI, ac mae arnom angen radiolegwyr sy'n gallu deall canlyniadau'r sganiau mewn gwirionedd. Mae angen inni sicrhau'r rheini oherwydd mae'r sganwyr MRI sydd gennym ni ar hyn o bryd eisoes yn cael eu defnyddio'n llawn. Felly, os ydym ni'n sôn am sganio pobl, ble'r ydym ni'n mynd i'w cynnwys o fewn yr amserlenni presennol? Felly, mae angen i ni sicrhau bod gennym ni gynllun ar waith. Felly, a all y Gweinidog roi cynllun gerbron o ran sut y mae'n bwriadu edrych ar wasanaethau radiolegol ledled Cymru er mwyn sicrhau, wrth i'r dull hwn ddatblygu, ac ar ôl iddo gael ei gymeradwyo, ei fod mewn gwirionedd yn rhoi'r canlyniadau yr ydym ni eu heisiau, a'n bod mewn sefyllfa i fynd ymlaen yn ddi-oed gyda'r gwasanaeth a pheidio â gorfod aros wrth inni edrych ar gyllid ar gyfer sganwyr newydd?
O ran yr ail ddatganiad, a gaf i ddatganiad gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ynghylch perchenogaeth gwahanol adeileddau, gan gynnwys twnelau, sydd ym mherchnogaeth yr Adran Drafnidiaeth ar hyn o bryd? Deallaf fod Priffyrdd Lloegr mewn gwirionedd yn rheoli llawer o'r adeileddau hynny yng Nghymru ar ran yr Adran Drafnidiaeth—ac rwyf yn cynnwys twnnel y Rhondda yn un o'r rheini, ac yn amlwg mae twnelau eraill wedi'u cynnwys. Rydym ni wedi gofyn sawl gwaith am i'r berchenogaeth ddod i Lywodraeth Cymru, ond deallaf fod y contract rheoli ar gyfer y rheini yn dod i ben y flwyddyn nesaf. Felly, bydd cyfle y flwyddyn nesaf, pan ddaw contract yr Adran Drafnidiaeth gyda Phriffyrdd Lloegr i ben, i edrych ar berchenogaeth y twneli a'r adeileddau eraill hyn sydd yng Nghymru—maen nhw'n perthyn yma, ond maen nhw'n cael eu rheoli gan yr Adran Drafnidiaeth. A yw hi'n bryd erbyn hyn i ni gael datganiad i ddweud, mewn gwirionedd, pa gamau fydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gymryd perchenogaeth o'r rhain? Mae hynny hefyd yn mynd i'r afael â chwestiwn pwysig iawn: Os ydym ni eisiau gwneud rhywbeth â nhw, mae angen i ni gael yr arian, ac ni allwn gael yr arian nes bydd gennym y berchnogaeth, fel bod yr atebolrwydd yn dod yma. Felly, mae'n hollbwysig. Mae pethau wedi'u gohirio o ganlyniad i'r ffaith nad oes gennym ni'r berchenogaeth honno yma yng Nghymru.
Thank you for raising both of those issues. I was able to provide a brief update to colleagues on the MRI and prostate cancer issue just a couple of weeks ago in the Plenary session during the business statement, but I'll certainly ask the health Minister to provide you with a more detailed update, in which we'd also include more information about our plans for radiography services in the round.FootnoteLink
On the matter of those structures that are currently managed and owned by the Department for Transport but which exist in Wales, such as the Rhondda tunnel, I do think there is certainly potential for us to maximise those resources, and certainly I think that the plans for the Rhondda tunnel are particularly exciting. Obviously we'd have to undertake some assessment in terms of the risk that we would be taking on were we to take on new assets, and explore whether there should be additional funding that comes alongside that from the UK Government, but perhaps if you were to write to the economy Minister outlining your particular areas of interest, he would be able to provide you with further detail.
Diolch am godi'r materion hynny. Llwyddais i roi diweddariad byr i'm cyd-Aelodau ar fater yr MRI a chanser y prostad ychydig wythnosau yn ôl yn y Cyfarfod Llawn yn ystod y datganiad busnes, ond yn sicr, fe ofynnaf i'r Gweinidog iechyd roi diweddariad manylach i chi, pryd y byddem hefyd yn cynnwys mwy o wybodaeth am ein cynlluniau ar gyfer gwasanaethau radiograffeg yn gyffredinol.FootnoteLink
O ran yr adeileddau hynny sy'n cael eu rheoli ar hyn o bryd ac sy'n eiddo i'r Adran Drafnidiaeth ond sy'n bodoli yng Nghymru, megis twnnel y Rhondda, credaf fod potensial yn sicr i ni fanteisio i'r eithaf ar yr adnoddau hynny, ac yn sicr, credaf fod y cynlluniau ar gyfer twnnel y Rhondda yn arbennig o gyffrous. Yn amlwg, byddai'n rhaid inni gynnal rhywfaint o asesu o ran y risg y byddem yn ymgymryd â hi pe byddem yn ymgymryd ag asedau newydd, ac ymchwilio i weld pa un a ddylid cael arian ychwanegol sy'n dod law yn llaw â hynny gan Lywodraeth y DU, ond efallai pe byddech yn ysgrifennu at Weinidog yr economi yn amlinellu eich meysydd o ddiddordeb penodol, byddai ef yn gallu rhoi mwy o fanylion i chi.
Organiser, could I see a statement and maybe an update on how the Government are going to fill out their proposals on, first of all, the statement that was issued by the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs this morning in relation to a response to the climate change 'Net Zero' report, the contents of which I welcome? In particular, the last paragraph but one says that this will be the biggest economic transition in modern times. That is a big, big move for the entire economy and the direction of Government, and in fairness, this statement does not do it justice, exactly how the Government proposes to make that move and that leap. I appreciate there have been announcements previously, but to actually upgrade its commitment to move to 95 per cent reduction in emissions by 2050, and that particular statement from the climate change committee, really does require a detailed explanation of how the Government are going to pull all this together. I'd be grateful in your role as business manager for the Government if you could indicate whether there will be a further oral statement coming from the Government, so that we as AMs on the floor of the Chamber will be able to press the Minister and understand exactly how this transition is going to be accommodated within the Government parameters of policy and financial incentives that it can make available to the economy as a whole.
Secondly, I attended an event last week on pernicious anaemia, organised by Huw Irranca-Davies, the Member for Ogmore, and the figures are quite startling when you look at the people who suffer with this condition in Wales: 350,000 people have this condition. There has been much progress in treatment and solutions available for people who are diagnosed with it, many of which are still going through the NICE process getting ready for accreditation. I'd be grateful to understand what representations the Welsh Government in the form of the Minister has made to NICE about bringing these treatments to the market, so that they are available for patients once they receive a diagnosis, and in particular, when these treatments are made available, patients do have the information that they are able to access those treatments, because as I said, 350,000 people—one in 10, or 10 per cent of the population—suffer with pernicious anaemia, and it has a massive debilitating effect. I do congratulate the Member for Ogmore for bringing this event to the Senedd, because I certainly, until I attended, didn't realise it had such a massive impact in our society.
Trefnydd, a gaf i weld datganiad ac efallai diweddariad ar sut y mae'r Llywodraeth yn mynd i ehangu eu cynigion, yn gyntaf ar y datganiad a gyhoeddwyd gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig y bore yma mewn ymateb i'r adroddiad 'Sero Net' ar newid yn yr hinsawdd, ac rwyf yn croesawu ei gynnwys? Yn arbennig, mae'r paragraff olaf ond un yn dweud mai hwn fydd y newid economaidd mwyaf yn y cyfnod modern. Mae hwnnw'n gam mawr iawn i'r economi gyfan ac i gyfeiriad y Llywodraeth, ac i fod yn deg, nid yw'r datganiad hwn yn gwneud cyfiawnder ag ef, yn union sut y mae'r Llywodraeth yn bwriadu gwneud y symudiad hwnnw a'r naid honno. Sylweddolaf y bu cyhoeddiadau yn y gorffennol, ond er mwyn gwella ei hymrwymiad i symud tuag at ostyngiad o 95 y cant mewn allyriadau erbyn 2050, a'r datganiad arbennig hwnnw gan y pwyllgor newid yn yr hinsawdd, mae gwir angen esboniad manwl ar sut mae'r Llywodraeth yn mynd i ddod â hyn i gyd at ei gilydd. Byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi, yn eich swyddogaeth o fod yn rheolwr busnes y Llywodraeth, nodi pa un a fydd datganiad llafar arall yn dod gan y Llywodraeth, fel y byddwn ni fel ACau ar lawr y Siambr yn gallu rhoi pwysau ar y Gweinidog a deall yn union sut bydd y newid hwn yn cael ei gynnwys o fewn paramedrau polisi a chymhellion ariannol y Llywodraeth y mae'n gallu eu darparu i'r economi gyfan.
Yn ail, fe es i ddigwyddiad yr wythnos diwethaf ar anemia dinistriol, a drefnwyd gan Huw Irranca-Davies, yr Aelod dros Ogwr, ac mae'r ffigurau'n eithaf brawychus pan edrychwch chi ar y bobl sy'n dioddef o'r cyflwr hwn yng Nghymru: mae gan 350,000 o bobl y cyflwr hwn. Bu llawer o gynnydd o ran triniaeth ac atebion i bobl sy'n cael diagnosis, ac mae llawer o'r rheini'n dal i fynd drwy'r broses NICE gan baratoi ar gyfer achrediad. Byddwn yn ddiolchgar o gael gwybod pa sylwadau y mae Llywodraeth Cymru, drwy'r Gweinidog, wedi eu cyflwyno i NICE ynghylch dod â'r triniaethau hyn i'r farchnad, fel eu bod ar gael i gleifion ar ôl iddyn nhw gael diagnosis, ac yn benodol, pan fydd y triniaethau hyn ar gael, fod gan gleifion y wybodaeth y gallan nhw gael gafael ar y triniaethau hynny, oherwydd fel y dywedais, mae 350,000 o bobl—un o bob 10, neu 10 y cant o'r boblogaeth—yn dioddef o anemia dinistriol, ac mae'n cael effaith wanychol enfawr. Rwy'n llongyfarch yr Aelod dros Ogwr am ddod â'r digwyddiad hwn i'r Senedd, oherwydd, tan i mi fod yno, nid oeddwn i'n sylweddoli bod y cyflwr yn cael effaith mor enfawr ar ein cymdeithas.
Thank you very much. I'm certainly happy to oblige in terms of the first statement that you asked for. The Minister, Lesley Griffiths, will be delivering a statement on a low-carbon Wales on the twenty-fifth of this month, and obviously that will encapsulate the statement that she made earlier today, but also the document that the Welsh Government published a few months ago, which set out our 100 policies, actions and priorities that we'll be taking in order to deliver on our low-carbon agenda.
I'd also congratulate Huw Irranca-Davies on his event on pernicious anaemia, which certainly raised a great deal of interest and a great deal of understanding amongst Assembly Members. I will ask the health Minister to write to both yourself and to Huw on the work that is being undertaken and discussions that are being had with NICE and with others in terms of treatment and the support that we're able to offer individuals with the condition.
Diolch yn fawr iawn. Rwyf yn sicr yn hapus i gydsynio o ran y datganiad cyntaf y gofynasoch amdano. Bydd y Gweinidog, Lesley Griffiths, yn gwneud datganiad am Gymru garbon isel ar y pumed ar hugain o'r mis hwn, ac mae'n amlwg y bydd hynny'n crisialu'r datganiad a wnaeth hi yn gynharach heddiw, ond hefyd y ddogfen a gyhoeddodd Llywodraeth Cymru ychydig fisoedd yn ôl, sy'n nodi ein 100 polisi, gweithredoedd a blaenoriaethau y byddwn ni'n eu dilyn ar gyfer cyflawni ein hagenda carbon isel.
Hoffwn innau hefyd longyfarch Huw Irranca-Davies ar ei ddigwyddiad ar anemia dinistriol, a greodd lawer o ddiddordeb, yn sicr, a llawer iawn o ddealltwriaeth ymhlith Aelodau'r Cynulliad. Fe ofynnaf i'r Gweinidog iechyd ysgrifennu atoch chi ac at Huw ynghylch y gwaith sy'n cael ei wneud a'r trafodaethau sy'n cael eu cynnal gyda NICE a chydag eraill o ran triniaeth a'r cymorth yr ydym yn gallu ei gynnig i unigolion sydd â'r cyflwr.
Members may have heard about allegations that waste from Wales, including Rhondda Cynon Taf, was found piled up in a Malaysian jungle. This was said to be discovered by a team from the BBC, ahead of a programme on plastic waste. The allegation was that this waste from the UK was not being recycled, but was just dumped on a beauty spot. I've since seen other reports from Malaysia refuting these allegations, stating that the plastic waste was kept at legally operating premises and was destined to be turned into processed engineered fuel. Now, I'm concerned that there may be a level of mistrust now about recycling, and all the hard work that has got people to change their habits over the last 15 years risks now being undone. So, can you tell us what efforts are being made by the Government to ensure that our recycling is dealt with properly and ethically, ideally as close to home as possible? And how can you provide reassurance to recyclers in Wales that our green efforts are not in vain?
I'd also like to raise the failure of this Government to open a gender clinic here in Wales. This was promised for April of this year, after the budget agreement between Plaid Cymru and the Labour Government. The Wales Equality Alliance say in an open letter that this threatens to undermine the commitment pledged by this Government to ensure good clinical care for transgender and non-binary trans patients in Wales. They are also of the view that Cardiff and Vale University Local Health Board and the Welsh Health Specialised Services Committee have signed off on a clinical proposal that is not fit for purpose. They say that the current system, which involves patients being referred to London, while not being ideal, would be preferable to providing a clinic in Wales that is inferior and potentially unsafe. How does this Government intend to overcome fears that the proposed gender clinic—? And when can we expect you to finally deliver on your promises for a much-needed, first-class service in Wales?
Efallai fod Aelodau wedi clywed am honiadau bod gwastraff o Gymru, gan gynnwys Rhondda Cynon Taf, wedi'i ddarganfod wedi'i bentyrru mewn jyngl ym Malaysia. Dywedwyd bod hyn wedi ei ddarganfod gan dîm o'r BBC, cyn rhaglen ar wastraff plastig. Yr honiad oedd nad oedd y gwastraff hwn o'r DU yn cael ei ailgylchu, ond yn hytrach ddim ond yn cael ei daflu mewn man prydferth. Ers hynny rwyf wedi gweld adroddiadau eraill o Falaysia yn gwrthbrofi'r honiadau hyn, gan ddweud bod y gwastraff plastig wedi'i gadw mewn eiddo sy'n gweithredu'n gyfreithlon ac y bwriedid iddo gael ei droi'n danwydd prosesedig wedi'i beiriannu. Nawr, rwy'n pryderu y gallai fod lefel o ddrwgdybiaeth am ailgylchu nawr, ac mae'r holl waith caled sydd wedi perswadio pobl i newid eu harferion dros y 15 mlynedd diwethaf mewn perygl o gael ei ddadwneud erbyn hyn. Felly, a allwch chi ddweud wrthym pa ymdrechion sy'n cael eu gwneud gan y Llywodraeth i sicrhau bod ein hailgylchu'n cael ei drin yn briodol ac yn foesegol, ac yn ddelfrydol mor agos i gartref ag sy'n bosibl? A sut gallwch chi roi sicrwydd i bobl sy'n ailgylchu yng Nghymru nad yw ein hymdrechion gwyrdd yn ofer?
Hoffwn hefyd godi methiant y Llywodraeth hon i agor clinig rhywedd yma yng Nghymru. Addawyd hyn ar gyfer mis Ebrill eleni, ar ôl y cytundeb cyllideb rhwng Plaid Cymru a'r Llywodraeth Lafur. Dywed Cynghrair Cydraddoldeb Cymru mewn llythyr agored fod hyn yn bygwth tanseilio'r ymrwymiad a addawyd gan y Llywodraeth hon i sicrhau gofal clinigol da i gleifion trawsrywiol a phobl drawsrywiol nad ydynt yn ddeuaidd yng Nghymru. Maen nhw hefyd o'r farn bod Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Caerdydd a'r Fro a Phwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru wedi cymeradwyo cynnig clinigol nad yw'n addas i'w ddiben. Maen nhw'n dweud y byddai'r system bresennol, sy'n golygu bod cleifion yn cael eu hatgyfeirio i Lundain, er nad yw'n sefyllfa ddelfrydol, yn well na darparu clinig yng Nghymru sy'n israddol ac o bosibl yn anniogel. Sut mae'r Llywodraeth hon yn bwriadu goresgyn ofnau fod y clinig rhyw arfaethedig—? A phryd y gallwn ni ddisgwyl i chi, o'r diwedd, gyflawni eich addewidion ar gyfer gwasanaeth o'r radd flaenaf, y mae gwir angen amdano yng Nghymru?
On the first issue, of course Welsh Government is concerned if we hear of waste that has not been disposed of in an appropriate way, which is why we're really keen to develop our own recycling and processing capacity here in Wales. And I know that the Deputy Minister is doing a lot of work in order to make this possible. Clearly, we have an excellent reputation here in Wales as being world leaders in recycling, and it's important that we maintain the people's trust and do undertake their recycling in good faith on a daily basis, so I'll certainly raise this matter directly with the Minister. I know that she is intending to bring forward a statement, but I'll see when we can accommodate that within the Plenary timetable.
And on the matter of the gender clinic, I will ask the health Minister to have a discussion directly with your health spokesperson in order to flesh out the questions and the information that you've asked for today.
Ar y mater cyntaf, wrth gwrs mae Llywodraeth Cymru yn pryderu os ydym yn clywed am wastraff na chafodd ei waredu mewn ffordd briodol, a dyna pam yr ydym ni'n awyddus iawn i ddatblygu ein capasiti ailgylchu a phrosesu ein hunain yma yng Nghymru. Ac rwy'n gwybod bod y Dirprwy Weinidog yn gwneud llawer o waith er mwyn gwneud hyn yn bosibl. Yn amlwg, mae gennym ni enw da rhagorol yma yng Nghymru fel arweinwyr byd-eang ym maes ailgylchu, ac mae'n bwysig ein bod yn cynnal ymddiriedaeth y bobl ac yn ymgymryd â'u hailgylchu yn ddidwyll bob dydd, felly byddaf yn sicr o godi'r mater hwn yn uniongyrchol gyda'r Gweinidog. Gwn ei bod yn bwriadu cyflwyno datganiad, ond fe gaf i weld pryd y gallwn ddarparu ar gyfer hynny o fewn amserlen y Cyfarfod Llawn.
Ac ar fater y clinig rhywedd, byddaf yn gofyn i'r Gweinidog iechyd gael trafodaeth uniongyrchol gyda'ch llefarydd iechyd er mwyn rhoi cig ar asgwrn eich cwestiynau a'r wybodaeth yr ydych chi wedi gofyn amdani heddiw.
Can I just begin by thanking Andrew R.T. Davies for raising the issue of the event we had here with pernicious anaemia, an event I couldn't attend myself because it coincided with the devastating Ford announcement? But, thank you, Andrew, for raising it. I'm delighted the Minister is going to write to us both, and I'm sure that will be the start of quite a long conversation now, with the campaigning by Martyn Hooper and Carol and others who attended that day. And thanks to Ministers and Assembly Members who attended; I really appreciate it.
Can I ask for one statement, and a reminder of a debate I've asked for previously, actually? The first is a statement in the eventuality that Ministers are aware of any uncertainty over the announcement of First Bus—of any danger that that might pose to their services with First Cymru. We've had a letter of reassurance from the operators in Wales that, at present, they're fully committed to the service in Wales, but, of course, this goes on the back at the moment of uncertainty around local bus services, not least because of the continued squeeze on local authority funding, which means that some, including in my own area, are now unable to offer subsidy for bus routes. So, I wouldn't want to see First Cymru injecting further uncertainty in the bus routes that sustain people's ability to get to work and socialise and so on.
Secondly, could you send us off with a smile before the summer, please? We are shortly coming up to Co-operatives Fortnight. It's 24 June to 7 July. I know I've raised this in business questions before, but I didn't have a firm reply, although we've had some interesting discussions behind the scenes. We have a whole fortnight in which we can talk about the Government's excellent record of support for co-operatives, but also some of the innovations currently going on, in community transport, in community energy—the Pierhead event that was on today about what more we can do in that—a range of things, including food justice, local food networks. It would seem a missed opportunity. And I know that I, myself, as chair of the Assembly co-operative group of Assembly Members, plus Vikki, who chairs the co-ops and mutual cross-party group—we are very supportive of the idea of a debate. And I wonder: would the business manager have a discussion with us about whether we can facilitate this in Government time, and if not, perhaps she and the Llywydd could advise us how else we can secure a debate within Co-operatives Fortnight. Send us off with a smile.
A gaf i ddechrau drwy ddiolch i Andrew R.T. Davies am godi mater y digwyddiad a gawsom ni yn y fan yma gydag anemia dinistriol, digwyddiad na allwn ei fynychu fy hunan am ei fod yn cyd-daro â chyhoeddiad dinistriol Ford? Ond, diolch i chi, Andrew, am ei godi. Rwyf i wrth fy modd bod y Gweinidog yn mynd i ysgrifennu atom ni ein dau, ac rwy'n siŵr y bydd hynny'n ddechrau ar sgwrs eithaf hir nawr, gyda'r ymgyrchu gan Martyn Hooper a Carol ac eraill a oedd yn bresennol ar y diwrnod hwnnw. A diolch i'r Gweinidogion ac Aelodau'r Cynulliad a oedd yno; rwy'n ei werthfawrogi'n fawr.
A gaf i ofyn am un datganiad, ac atgoffa am ddadl yr wyf wedi gofyn amdani o'r blaen, mewn gwirionedd. Y cyntaf yw datganiad gan ystyried y posibilrwydd bod Gweinidogion yn ymwybodol o unrhyw ansicrwydd ynghylch cyhoeddiad First Bus—o unrhyw berygl y gallai hynny achosi i'w gwasanaethau gyda First Cymru. Rydym wedi cael llythyr o sicrwydd gan y gweithredwyr yng Nghymru eu bod, ar hyn o bryd, yn gwbl ymrwymedig i'r gwasanaeth yng Nghymru. Ond wrth gwrs, mae hyn yn ychwanegu at ansicrwydd ar hyn o bryd ynghylch gwasanaethau bws lleol, yn bennaf oherwydd y wasgfa barhaus ar gyllid awdurdodau lleol, sy'n golygu bod rhai, gan gynnwys yn fy ardal i, yn methu â chynnig cymhorthdal erbyn hyn ar gyfer llwybrau bysiau. Felly, fyddwn i ddim eisiau gweld First Cymru yn ychwanegu mwy o ansicrwydd yn y llwybrau bysiau sy'n cynnal gallu pobl i fynd i'r gwaith a chymdeithasu ac yn y blaen.
Yn ail, a wnewch chi ein hanfon oddi yma yn gwenu cyn yr haf, os gwelwch yn dda? Byddwn yn dod at Bythefnos y Mentrau Cydweithredol cyn bo hir, sef 24 Mehefin i 7 Gorffennaf. Gwn fy mod wedi codi hyn yn y cwestiynau busnes o'r blaen, ond ni chefais ateb pendant, er ein bod ni wedi cael trafodaethau diddorol y tu ôl i'r llenni. Mae gennym ni bythefnos gyfan pryd y gallwn siarad am hanes rhagorol y Llywodraeth o ran cymorth i fentrau cydweithredol, ond hefyd am rai o'r datblygiadau arloesol sydd ar y gweill ar hyn o bryd, mewn trafnidiaeth gymunedol, mewn ynni cymunedol—y digwyddiad yn adeilad y Pierhead a gynhaliwyd heddiw, beth arall allwn ni ei wneud yn hynny o beth—amrywiaeth o bethau, gan gynnwys cyfiawnder bwyd, rhwydweithiau bwyd lleol. Mae'n ymddangos ei fod yn gyfle wedi'i golli. Ac rwy'n gwybod fy mod i, fel cadeirydd grŵp cydweithredol y Cynulliad o Aelodau'r Cynulliad, yn ogystal â Vikki, sef cadeirydd y Grŵp Cydweithredol a'r grŵp trawsbleidiol cydfuddiannol—rydym yn gefnogol iawn i'r syniad o gael dadl. Tybed a fyddai'r rheolwr busnes yn cael trafodaeth gyda ni i weld os gallwn ni hwyluso hyn yn amser y Llywodraeth, ac os nad yw'n gallu, efallai y gallai hi a'r Llywydd ddweud wrthym sut arall y gallwn ni sicrhau dadl o fewn Pythefnos y Mentrau Cydweithredol. Anfonwch ni oddi yma yn gwenu.
Thank you very much to Huw Irranca-Davies for that invitation. I will start by firstly addressing some of the points about First Cymru. Obviously, the First Cymru buses operate predominantly in south-west Wales, based in Swansea, and, as Huw Irranca-Davies says, they have already provided reassurance that it does envisage business as usual for its bus network, as a result of a reorganisation of the FirstGroup's business. But, nonetheless, we will obviously be keeping a very close eye on the situation, and keeping in very close touch with the business, for any possible implications for bus services as a result of FirstGroup's proposals for reorganising its business, including any potential sale of the bus arm. I will ask the Minister for transport to provide you with some further information about our bus services support grant, which is a £25 million annual grant to local authorities to subsidise buses and community transport services, and also some further information about what we're doing to support buses in those areas that are more remote, and on those routes that might not be commercially viable.
I will have a further discussion with the Deputy Minister for economy in terms of the request for a statement, or a debate, on co-operatives. I know that he does have some plans to do some work on co-operatives during Co-operatives Fortnight. And in terms of opportunities for Members to contribute, we do have the opportunities to ask Ministers questions during their question time, and also the potential for individual Member debates and so on, although I can't recall when the next opportunity for that is.
Diolch yn fawr i Huw Irranca-Davies am y gwahoddiad yna. Fe ddechreuaf drwy ymdrin yn gyntaf â rhai o'r pwyntiau ynghylch First Cymru. Yn amlwg, mae bysiau First Cymru yn gweithredu'n bennaf yn ne-orllewin Cymru, yn Abertawe, ac, fel y dywed Huw Irranca-Davies, maen nhw eisoes wedi rhoi sicrwydd eu bod yn rhagweld y byddan nhw'n darparu busnes fel arfer o ran eu rhwydwaith bysiau, o ganlyniad i ad-drefnu busnes FirstGroup. Ond, er hynny, mae'n amlwg y byddwn ni'n cadw llygad barcud ar y sefyllfa, ac yn cadw mewn cysylltiad agos iawn â'r busnes, am unrhyw oblygiadau posibl i wasanaethau bysiau o ganlyniad i gynigion y First Group ar gyfer ad-drefnu eu busnes, gan gynnwys unrhyw bosibilrwydd o werthu'r gangen bysiau. Gofynnaf i'r Gweinidog trafnidiaeth roi mwy o wybodaeth i chi am ein grant cynnal gwasanaethau bysiau, sy'n grant blynyddol o £25 miliwn i awdurdodau lleol i roi cymhorthdal i fysiau a gwasanaethau trafnidiaeth gymunedol, a mwy o wybodaeth hefyd am yr hyn yr ydym ni'n ei wneud i gefnogi bysiau yn yr ardaloedd hynny sy'n fwy anghysbell, ac ar y llwybrau hynny nad ydyn nhw o bosibl yn fasnachol hyfyw.
Byddaf yn cael trafodaeth bellach gyda Dirprwy Weinidog yr economi o ran y cais am ddatganiad, neu ddadl, am gwmnïau cydweithredol. Gwn fod ganddo rai cynlluniau i wneud rhywfaint o waith ar fentrau cydweithredol yn ystod y Pythefnos Cydweithredol. Ac o ran cyfleoedd i Aelodau gyfrannu, mae gennym ni gyfle i ofyn cwestiynau i Weinidogion yn ystod eu sesiwn cwestiynau, a hefyd y potensial ar gyfer dadleuon gan Aelodau unigol ac yn y blaen, er na allaf gofio pryd fydd y cyfle nesaf i wneud hynny.
Trefnydd, two points, if I may—two questions. Firstly, as part of Welsh National Opera's partnership with the Welsh Refugee Council, last week saw the performance of a piece of developmental music theatre called Beyond the Rainbow happening in the Wales Millennium Centre. That included a team with refugee artists and also members of Zim Voices—Members will know that I do a lot of work with Love Zimbabwe in my constituency, and they were also involved in this. From what I've heard about this production, it's done a lot to build up and develop links with refugees, and also to remove stigma that's sometimes associated with people when they come to this country. It's certainly had some good reports from Love Zimbabwe, and I'd be interested to hear from the Welsh Government what you're doing to support partnerships such as that with the Welsh National Opera.
Secondly, this week is Men's Health Week, and Dads Can Cymru are inviting people to support their campaign—not least by sucking a lemon. I will be taking part in this interesting ritual later on. I don't expect you to do it in the Chamber, by the way, Trefnydd, but I wonder if this would be a timely point for the Welsh Government to update us on what they're doing to progress the awareness of mental health issues, and, particularly, men's mental health issues. As we know, traditionally, men are less likely to discuss issues of mental health than women, and that's been a problem for them in the past. Organisations like Dads Can, which grew up as part of Monmouthshire Housing Association, have been doing their bit to try and reach men who are in this position. I wonder if we can have an update from the Welsh Government on what's being done to address mental health issues, but specifically with regard to men.
Trefnydd, dau bwynt, os caf—dau gwestiwn. Yn gyntaf, yn rhan o bartneriaeth Opera Cenedlaethol Cymru gyda Chyngor Ffoaduriaid Cymru, yr wythnos diwethaf gwelwyd perfformiad o ddarn o theatr gerddoriaeth ddatblygol o'r enw Y Tu Hwnt i'r Enfys a ddigwyddodd yng Nghanolfan Mileniwm Cymru. Yr oedd hynny'n cynnwys tîm gydag artistiaid a oedd yn ffoaduriaid ac aelodau o Zim Voices hefyd—bydd yr Aelodau'n gwybod fy mod yn gwneud llawer o waith gyda Love Zimbabwe yn fy etholaeth i, ac roeddent hwythau hefyd yn ymwneud â hyn. O'r hyn yr wyf wedi ei glywed am y cynhyrchiad hwn, mae wedi gwneud llawer i feithrin a datblygu cysylltiadau gyda ffoaduriaid, a hefyd i gael gwared ar stigma sy'n gysylltiedig weithiau â phobl wrth iddyn nhw ddod i'r wlad hon. Yn sicr, mae wedi cael adroddiadau da gan Love Zimbabwe, a byddai'n dda gennyf glywed gan Lywodraeth Cymru beth yr ydych chi'n ei wneud i gefnogi partneriaethau fel hwnnw gydag Opera Cenedlaethol Cymru.
Yn ail, mae'r wythnos hon yn Wythnos Iechyd Dynion, ac mae Dads Can Cymru yn gwahodd pobl i gefnogi eu hymgyrch—yn anad dim drwy sugno lemwn. Byddaf yn cymryd rhan yn y ddefod ddiddorol hon yn nes ymlaen. Nid wyf yn disgwyl i chi wneud hynny yn y Siambr, gyda llaw, Trefnydd, ond tybed a fyddai hon yn adeg amserol i Lywodraeth Cymru roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am yr hyn y mae'n ei wneud i ddatblygu ymwybyddiaeth o faterion iechyd meddwl, ac yn arbennig, problemau iechyd meddwl dynion. Fel y gwyddom, yn draddodiadol, mae dynion yn llai tebygol o drafod materion iechyd meddwl na menywod, ac mae hynny wedi bod yn broblem iddyn nhw yn y gorffennol. Mae mudiadau fel Dads Can, a dyfodd fel rhan o Gymdeithas Tai Sir Fynwy, wedi bod yn gwneud eu rhan i geisio cyrraedd dynion sydd yn y sefyllfa hon. Tybed a allwn ni gael yr wybodaeth ddiweddaraf gan Lywodraeth Cymru am yr hyn sy'n cael ei wneud i fynd i'r afael â materion iechyd meddwl, ond yn benodol o ran dynion.
Thank you very much for raising both of those important issues. Of course, next week is Refugee Week, and I know that the Deputy Minister and Chief Whip intends to provide a written statement to update Members on Welsh Government action to support refugees, and to create a nation of sanctuary here in Wales.
In relation to the request for an update on mental health, I'll certainly ask the health Minister to write to you on that, but with a specific focus on what we're doing to support and promote good mental health amongst men.FootnoteLink
Diolch yn fawr iawn i chi am godi'r ddau fater pwysig yna. Wrth gwrs, mae hi'n Wythnos Ffoaduriaid yr wythnos nesaf, a gwn fod y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip yn bwriadu darparu datganiad ysgrifenedig i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am gamau gweithredu Llywodraeth Cymru i gefnogi ffoaduriaid, ac i greu cenedl noddfa yma yng Nghymru.
O ran y cais am ddiweddariad ar iechyd meddwl, byddaf yn sicr yn gofyn i'r Gweinidog iechyd ysgrifennu atoch chi ynglŷn â hynny, ond gan ganolbwyntio'n benodol ar yr hyn yr ydym ni'n ei wneud i gefnogi a hybu iechyd meddwl da ymhlith dynion.FootnoteLink
I'd like to ask the Trefnydd to arrange with the health Minister to bring forward an oral statement to the Assembly on the new performance measures for eye care in Wales. The performance measures, of course, are welcome in themselves, but there are a number of issues in the Government's press release—I'm not aware that there was actually even a written statement—on which I believe this Chamber will wish to scrutinise the Minister. One is the issue with regard to finance. The headline of the press release speaks about £10 million. There are references elsewhere in the press release to £3.5 million, and then somewhere else a reference to £7 million. I'm sure we would appreciate the opportunity to be able to scrutinise the Minister as to whether or not this is new money, and whether it's going to be delivering new services.
The other issue with regard to the statement is the huge variation in waiting times between different health boards. This is not the place to highlight those that are doing well and those that are doing badly, but I'm sure fellow Members could potentially have a bit of a guess. But I'm sure that I will not be the only Member on this Chamber who is deeply concerned to know—and, of course, without the new performance measures we would not have this figure available—that there are 34,500 of our fellow citizens on waiting lists for ophthalmic care who are at risk of serious harm including permanent sight loss. Now, I have to declare something of an interest here, Llywydd. My own father lost his sight as a result of waiting for too long for a cataract operation 30 years ago. I am profoundly shocked to know that over 34,000 of my fellow citizens are at risk of going through what my father went through, and I think this Chamber has the right to scrutinise the Minister on this statement, welcoming the performance measure itself, but I think we need to drill down into the detail.
Hoffwn ofyn i'r Trefnydd drefnu gyda'r Gweinidog iechyd i gyflwyno datganiad llafar i'r Cynulliad ar y mesurau perfformiad newydd ar gyfer gofal llygaid yng Nghymru. Mae'r mesurau perfformiad, wrth gwrs, i'w croesawu ynddynt eu hunain, ond mae nifer o faterion yn natganiad y Llywodraeth i'r wasg—nid wyf yn ymwybodol fod yna ddatganiad ysgrifenedig hyd yn oed—a chredaf y bydd y Siambr hon yn dymuno craffu ar y Gweinidog ar hyn. Un ohonyn nhw yw'r mater o ran cyllid. Mae pennawd y datganiad i'r wasg yn sôn am £10 miliwn. Ceir cyfeiriadau mewn mannau eraill yn y datganiad i'r wasg at £3.5 miliwn, ac yna yn rhywle arall cyfeirir at £7 miliwn. Rwy'n siŵr y byddem ni'n gwerthfawrogi'r cyfle i gael holi'r Gweinidog o ran pa un a yw hyn yn arian newydd ai peidio, ac a fydd yn darparu gwasanaethau newydd.
Y mater arall o ran y datganiad yw'r amrywiaeth enfawr mewn amseroedd aros rhwng gwahanol fyrddau iechyd. Nid dyma'r lle i dynnu sylw at y rhai sy'n gwneud yn dda a'r rhai sy'n gwneud yn wael, ond rwy'n siŵr, o bosib, y gallai cyd-Aelodau ddyfalu. Ond rwy'n siŵr nad fi yw'r unig Aelod yn y Siambr hon sy'n poeni'n fawr am gael gwybod—ac, wrth gwrs, heb y mesurau perfformiad newydd ni fyddai'r ffigur hwn ar gael i ni—fod 34,500 o'n cyd-ddinasyddion ar restrau aros ar gyfer gofal offthalmig sydd mewn perygl o niwed difrifol, gan gynnwys colli eu golwg yn barhaol. Nawr, mae'n rhaid imi ddatgan buddiant yn y fan yma, Llywydd. Collodd fy nhad ei olwg o ganlyniad i aros yn rhy hir am lawdriniaeth cataract 30 mlynedd yn ôl. Fe'm syfrdanwyd yn llwyr o wybod bod dros 34,000 o'm cyd-ddinasyddion mewn perygl o fynd drwy'r hyn yr aeth fy nhad drwyddo, a chredaf fod gan y Siambr hon yr hawl i graffu ar y Gweinidog ar y datganiad hwn, gan groesawu'r mesur perfformiad ei hun, ond credaf ein bod angen edrych yn fwy manwl ar y manylion.
I'm grateful to you for raising this particular issue and, as Helen Mary Jones says, we are introducing new performance measures for eye care patients. At present, all new referrals for eye care are required to be seen within the referral-to-treatment target, and that has served the majority of new patients well. However, for most patients, the start of treatment is only the first point on their journey of required care, and there is no current target to ensure that those patients requiring ongoing follow-up care are seen in a timely manner. So, this is precisely why the Minister was concerned about the high clinical risk to those patients should their appointment be delayed, for example. And he set up a task and finish group to develop some recommendations in this area, and that group advocated the introduction of the new eye care measure regime, which combines both new and follow-up patients. And the outcome measure is the result of that work, and it's designed to account for both new and existing patients, but it is based particularly on clinical need and risk of adverse outcomes. So, hopefully it will address the kind of issues that were identified by Helen Mary.
I will say, in terms of the funding, we've allocated £3.3 million of funding to health boards to make the necessary changes in order for them to transform the eye care services and to implement the new nationally agreed pathway across Wales.
Rwy'n ddiolchgar i chi am godi'r mater penodol hwn ac, fel y dywed Helen Mary Jones, rydym ni'n cyflwyno mesurau perfformiad newydd ar gyfer cleifion gofal llygaid. Ar hyn o bryd, mae'n ofynnol i bob atgyfeiriad newydd ar gyfer gofal llygaid gael ei weld o fewn y targed atgyfeiriad i driniaeth, ac mae hynny wedi bod yn effeithiol i'r rhan fwyaf o gleifion newydd. Fodd bynnag, i'r rhan fwyaf o gleifion, dim ond y pwynt cyntaf ar eu taith o ofal gofynnol yw dechrau triniaeth, ac nid oes targed ar hyn o bryd i sicrhau bod y cleifion hynny sydd angen gofal dilynol parhaus yn cael eu gweld mewn modd amserol. Felly, dyma'n union pam yr oedd y Gweinidog yn pryderu ynghylch y risg glinigol uchel i'r cleifion hynny pe byddai eu hapwyntiad yn cael ei ohirio, er enghraifft. Ac fe sefydlodd grŵp gorchwyl a gorffen i ddatblygu rhai argymhellion yn y maes hwn, ac fe wnaeth y grŵp hwnnw argymell cyflwyno'r drefn mesur newydd ar gyfer gofal llygaid, sy'n cyfuno cleifion newydd a chleifion sy'n dod yn ôl. Ac mae'r mesur canlyniadau yn deillio o'r gwaith hwnnw, ac mae wedi'i gynllunio i roi cyfrif am gleifion newydd a chleifion presennol, ond mae wedi'i seilio'n arbennig ar angen clinigol a'r risg o ganlyniadau andwyol. Felly, gobeithio y bydd yn mynd i'r afael â'r math o faterion a nodwyd gan Helen Mary.
Fe fyddwn i'n dweud, o ran y cyllid, ein bod ni wedi dyrannu £3.3 miliwn o gyllid i fyrddau iechyd i wneud y newidiadau angenrheidiol er mwyn iddyn nhw weddnewid y gwasanaethau gofal llygaid a gweithredu'r llwybr gofal newydd y cytunwyd arno yn genedlaethol ledled Cymru.
Finally, Mick Antoniw.
Yn olaf, Mick Antoniw.
Trefnydd, I wonder if the Government will make time available for a debate on the situation with regard to the Welsh NHS in light of there being a 'no deal' Brexit. It's becoming increasingly clear that the price of a 'no deal' Brexit may well be to sacrifice the national health service. You will be aware of the concerns that many of us have about the potential for a reserved matter, that is an international trade deal with the United States, in light of the various comments that have been made by President Trump with regard to the NHS, and the fact that the United States's own published negotiating objectives make it very clear that all services are up for grabs in a trade deal, despite the hasty retraction of President Trump. You'll be aware also of the supportive privatisation comments that have been made by people such as Boris Johnson and Nigel Farage. We must have serious concerns about how an international trade deal might override devolved responsibilities in respect of health, and I think this is a matter that we ought to be debating as a matter of some urgency and some importance within this Chamber.
Trefnydd, tybed a fydd y Llywodraeth yn neilltuo amser ar gyfer dadl ar y sefyllfa yng nghyswllt y GIG yng Nghymru yng ngoleuni'r ffaith y gallem gael Brexit heb gytundeb. Mae'n dod yn fwyfwy amlwg y gallai pris Brexit heb gytundeb olygu aberthu'r gwasanaeth iechyd gwladol. Byddwch yn ymwybodol o'r pryderon sydd gan lawer ohonom ynghylch y potensial ar gyfer mater a gadwyd yn ôl, sef cytundeb masnach rhyngwladol gyda'r Unol Daleithiau, yng ngoleuni'r gwahanol sylwadau a wnaed gan yr Arlywydd Trump mewn cysylltiad â'r GIG, a'r ffaith fod amcanion negodi cyhoeddedig yr Unol Daleithiau ei hun yn ei gwneud yn glir iawn bod pob gwasanaeth i'w gynnwys mewn cytundeb masnach, er bod yr Arlywydd Trump wedi eu tynnu yn ôl yn frysiog. Byddwch yn ymwybodol hefyd o'r sylwadau sy'n cefnogi preifateiddio a wnaed gan bobl fel Boris Johnson a Nigel Farage. Mae'n rhaid bod gennym bryderon difrifol ynghylch sut y gallai bargen masnach ryngwladol ddiystyru cyfrifoldebau datganoledig ym maes iechyd, ac rwy'n credu bod hwn yn fater y dylem ni fod yn ei drafod fel mater o frys a chryn bwys yn y Siambr hon.
I thank Mick Antoniw for raising this issue, and, of course, we do have frequent opportunities to discuss various aspects of Brexit and the impact that it might have on people in Wales across all parts of life, not least including the health service and health provision. The US ambassador to the UK, Woody Johnson, has said that healthcare will be a strong focus of any post-Brexit trade deal between the two countries, and that should be of real concern to us, because, clearly, the US wants the UK to buy more of its drugs after Brexit, but also it wants Britain to pay more. Medicines in the UK currently cost about a third of what they cost in the USA, and there really is a grave danger that any deal could undermine one of the UK's most prized health system components, and that is the value assessments conducted by the National Institute for Health and Care Excellence and the All Wales Medicine Strategy Group on new medicines to keep costs in proportion with how well those medicines work. And that does limit the amount that is then paid out to drug manufacturers. So, clearly this is an area of real concern to us. Decisions about the future of the Welsh NHS will continue to be taken here in Wales, and we have been very clear that the Welsh NHS is not up for sale, and these are messages that we will strongly continue to be pushing to the UK Government.
Diolch i Mick Antoniw am godi'r mater hwn, ac, wrth gwrs, rydym yn cael cyfleoedd mynych i drafod amrywiol agweddau ar Brexit a'r effaith y gallai ei gael ar bobl yng Nghymru ar draws pob rhan o fywyd, gan gynnwys y gwasanaeth iechyd a'r ddarpariaeth iechyd yn anad dim. Mae llysgennad UDA i'r DU, Woody Johnson, wedi dweud y bydd gofal iechyd yn bwyslais cryf mewn unrhyw gytundeb masnach ôl-Brexit rhwng y ddwy wlad, a dylai hynny fod yn destun pryder gwirioneddol i ni, oherwydd, yn amlwg, mae'r Unol Daleithiau eisiau i'r DU brynu mwy o'i gyffuriau ar ôl Brexit, ond hefyd mae eisiau i Brydain dalu mwy. Ar hyn o bryd mae meddyginiaethau yn y DU yn costio tua thraean o'r hyn y maen nhw'n ei gostio yn UDA, ac mae perygl mawr y gallai unrhyw gytundeb danseilio un o gydrannau mwyaf gwerthfawr y DU o'r system iechyd, sef yr asesiadau gwerth a gynhaliwyd gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal, a'r Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru Gyfan ar feddyginiaethau newydd i gadw costau yn gymesur â pha mor dda y mae'r meddyginiaethau hynny'n gweithio. Ac mae hynny'n cyfyngu ar y swm sy'n cael ei dalu wedyn i weithgynhyrchwyr cyffuriau. Felly, mae'n amlwg bod hwn yn faes sy'n peri pryder gwirioneddol i ni. Bydd penderfyniadau am ddyfodol GIG Cymru yn parhau i gael eu gwneud yma yng Nghymru, ac rydym ni wedi bod yn glir iawn nad yw GIG Cymru ar werth, ac mae'r rhain yn negeseuon y byddwn ni'n dal i'w gwthio i Lywodraeth y DU.
Diolch i'r Trefnydd.
I thank the Trefnydd.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Addysg ar reoli llwyth gwaith a lleihau biwrocratiaeth. Dwi'n galw ar y Gweinidog Addysg i wneud ei datganiad. Kirsty Williams.
The next item, therefore, is the statement by the Minister for Education on managing workload and reducing bureaucracy. I call on the Minister for Education to make her statement. Kirsty Williams.
Diolch, Llywydd. I'm in no doubt that managing workload and reducing classroom bureaucracy is essential if we're to support our teachers to raise standards. This Government remains determined to give teachers the time to do what they do best: planning and teaching the best possible lessons for their pupils.
Finding better ways to manage workload and reduce bureaucracy is a significant challenge, but one that we need to meet head on if we want to ensure a high-quality, motivated education workforce. I'm pleased that we have made good progress in a short space of time to support our heads and our teachers. For example, over the last two years we have been developing a new evaluation and accountability system based on trust, respectful professional dialogue, and proportionality; we have produced reducing workload resources, training materials and guidance in conjunction with our stakeholders, including Estyn, regional consortia and unions; we're investing £36 million to reduce infant class sizes, ensuring teachers can devote more time and attention to pupils; we're replacing paper-based tests with less burdensome online assessments to support pupil progress and learning; we've introduced improvements to ensure equity of access for teachers to digital resources and services via Hwb; and we've established school business manager pilots, and over 100 schools were identified by local authorities as part of that programme, which has been running for now nearly two years, providing additional administrative support to school leaders.
Now, those are just some examples of the actions that, working together, we have delivered. And of course, I'm conscious that schools need to be supported as we prepare for the roll-out of the new curriculum. My officials continue to identify best practice to minimise the impact of any workload issues as the new curriculum begins to roll out in 2022. However, while it’s clear that we are making progress in addressing workload, more can and more must be done. I recognise the importance of continuing to work collaboratively with the sector to find further ways to support the workforce. And to that effect, in April, I established a managing workload and reducing bureaucracy group, consisting of stakeholders from across all tiers and trade unions. This group has considered the priorities that we can start work on immediately, as well as additional short, medium and longer term actions as part of a broad plan that identifies work to be carried out to support teachers to manage workload.
From the many actions to be considered going forward, we have decided to concentrate on four immediate key priorities that we can deliver during the autumn term, before revisiting the medium and the longer term proposals of the group. These four priorities are (1) to develop a workload and well-being charter and toolkit for the school workforce, (2) to refresh and promote the reducing workload resources and training pack and, crucially, to monitor its take-up, (3) to further develop and circulate the training models and exemplar case studies produced across all four regional consortia to develop a cohesive approach to be applied on a national basis, and (4) to carry out a sector-wide audit exercise to examine what data is collected across all tiers, and how impact assessment on workload should be considered as part of any policy development.
Diolch, Llywydd. Nid oes gen i unrhyw amheuaeth bod rheoli llwyth gwaith a lleihau biwrocratiaeth yr ystafell ddosbarth yn hanfodol os ydym ni am gefnogi ein hathrawon i godi safonau. Mae'r Llywodraeth hon yn parhau i fod yn benderfynol o roi amser i athrawon wneud yr hyn y maen nhw'n ei wneud orau: cynllunio a dysgu'r gwersi gorau posibl i'w disgyblion.
Mae dod o hyd i ffyrdd gwell o reoli llwyth gwaith a lleihau biwrocratiaeth yn her sylweddol, ond yn un y mae angen i ni fynd i'r afael â hi os ydym ni'n dymuno cael gweithlu addysg brwdfrydig ac o ansawdd uchel. Rwy'n falch ein bod ni wedi gwneud cynnydd da mewn cyfnod byr i gefnogi ein penaethiaid a'n hathrawon. Er enghraifft, dros y ddwy flynedd ddiwethaf rydym ni wedi bod yn datblygu system werthuso ac atebolrwydd newydd yn seiliedig ar ymddiriedaeth, deialog broffesiynol llawn parch, a chymesuredd; rydym ni wedi cynhyrchu adnoddau lleihau llwyth gwaith, deunyddiau hyfforddi a chanllawiau ar y cyd â'n rhanddeiliaid, gan gynnwys Estyn, consortia rhanbarthol ac undebau; rydym ni'n buddsoddi £36 miliwn i leihau maint dosbarthiadau babanod, gan sicrhau bod athrawon yn gallu neilltuo mwy o amser a sylw i ddisgyblion; rydym ni'n cynnal asesiadau ar-lein llai beichus yn hytrach na phrofion ar bapur i gefnogi cynnydd ac addysg disgyblion; rydym ni wedi cyflwyno gwelliannau i sicrhau tegwch o ran darparu adnoddau a gwasanaethau digidol i athrawon drwy gyfrwng Hwb; ac rydym ni wedi sefydlu cynlluniau arbrofol ar gyfer rheolwyr busnes ysgolion, a nodwyd gan awdurdodau lleol bod dros 100 o ysgolion yn rhan o'r rhaglen honno, sydd wedi bod ar waith ers bron i ddwy flynedd erbyn hyn, gan roi cymorth gweinyddol ychwanegol i arweinyddion ysgolion.
Nawr, dim ond rhai enghreifftiau yw'r rhain o'r camau yr ydym ni wedi eu cymryd drwy weithio gyda'n gilydd. Ac wrth gwrs, rwy'n ymwybodol bod angen cefnogi ysgolion wrth i ni baratoi ar gyfer cyflwyno'r cwricwlwm newydd. Mae fy swyddogion i'n parhau i nodi'r arferion gorau i leihau effaith unrhyw broblemau llwyth gwaith wrth ddechrau cyflwyno'r cwricwlwm newydd yn 2022. Er hynny, er ei bod hi'n amlwg ein bod ni'n gwneud cynnydd o ran mynd i'r afael â llwyth gwaith, fe ellir gwneud mwy ac mae'n rhaid gwneud mwy. Rwy'n cydnabod pwysigrwydd parhau i weithio ar y cyd â'r sector i ddod o hyd i ffyrdd eraill o gefnogi'r gweithlu. Ac i'r perwyl hwnnw, ym mis Ebrill, fe sefydlais i grŵp rheoli llwyth gwaith a lleihau biwrocratiaeth, a oedd yn cynnwys rhanddeiliaid o bob haen ac o undebau llafur. Mae'r grŵp hwn wedi ystyried y blaenoriaethau y gallwn ni ddechrau gweithio arnyn nhw ar unwaith, yn ogystal â chamau gweithredu ychwanegol byrdymor, tymor canolig a hirdymor yn rhan o gynllun eang sy'n nodi gwaith i'w gwblhau i gynorthwyo athrawon wrth reoli llwyth gwaith.
O'r camau gweithredu niferus i'w hystyried wrth symud ymlaen, rydym ni wedi penderfynu canolbwyntio ar bedair blaenoriaeth allweddol ar unwaith y gallwn eu cyflawni yn ystod tymor yr hydref, cyn ailystyried cynigion tymor canolig a thymor hwy y grŵp. Y pedair blaenoriaeth hyn yw (1) datblygu siarter a phecyn cymorth llwyth gwaith a lles ar gyfer gweithlu'r ysgol, (2) adfywio a hyrwyddo'r adnoddau a'r pecyn hyfforddi sy'n lleihau llwyth gwaith ac, yn hollbwysig, monitro'r niferoedd sy'n manteisio arno, (3) datblygu ymhellach a dosbarthu'r modelau hyfforddi a'r astudiaethau achosion enghreifftiol a luniwyd ar draws y pedwar consortiwm rhanbarthol i ddatblygu dull cydlynus o weithredu ar sail genedlaethol, a (4) cynnal ymarfer archwilio sector cyfan i archwilio pa ddata sy'n cael eu casglu ym mhob haen, a sut y dylid ystyried asesiad o effaith ar lwyth gwaith yn rhan o unrhyw ddatblygiad polisi.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
The managing workload and reducing bureaucracy group met to discuss taking forward these four priorities on 5 June. Stakeholders across all tiers and trade unions have committed to ensure that these priorities get under way as quickly as possible. However, once these have been met, the group will continue to work through the action plan to address the shorter, medium and longer term actions identified to help manage workload better and reduce bureaucracy wherever possible.
It is extremely important that we keep focused on this task to ensure the smooth roll-out of our educational reforms going forward. I recognise the work and time commitment that all stakeholders have provided to help tackle this important issue and I look forward to their future engagement and commitment. It is really important that we continue to work collaboratively to meet challenges head on and to ensure we identify all possible ways to manage workload better and to reduce bureaucracy.
Additionally, will be looking to support this work by undertaking another school workforce survey within the next 12 months and will be commencing discussions with stakeholders shortly regarding the delivery of that survey. I'm confident that the work we are doing will support our goal of developing a high-quality education profession that is well supported. Diolch yn fawr.
Fe wnaeth y grŵp rheoli llwyth gwaith a lleihau biwrocratiaeth gyfarfod i drafod datblygu'r pedair blaenoriaeth hyn ar 5 Mehefin. Mae rhanddeiliaid ar draws pob haen ac undebau llafur wedi ymrwymo i sicrhau bod y blaenoriaethau hyn yn cael eu rhoi ar waith cyn gynted â phosibl. Serch hynny, pan fydd y rhain wedi eu cyflawni, bydd y grŵp yn parhau i weithio drwy'r cynllun gweithredu i fynd i'r afael â'r camau gweithredu byrdymor, tymor canolig a hirdymor a nodwyd i helpu i reoli llwyth gwaith yn well a lleihau biwrocratiaeth lle bynnag y bo modd.
Mae'n bwysig dros ben ein bod ni'n parhau i ganolbwyntio ar y dasg hon i sicrhau y caiff ein diwygiadau addysgol eu cyflwyno'n ddidrafferth wrth symud ymlaen. Rwy'n cydnabod yr ymrwymiad o ran gwaith ac amser sydd wedi ei roi gan yr holl randdeiliaid i helpu i fynd i'r afael â'r mater pwysig hwn ac rwy'n edrych ymlaen at eu hymgysylltiad a'u hymrwymiad yn y dyfodol. Mae'n wirioneddol bwysig ein bod ni'n parhau i weithio ar y cyd i fynd i'r afael â'r heriau yn uniongyrchol a sicrhau ein bod ni'n nodi pob ffordd bosibl o reoli'r llwyth gwaith yn well a lleihau biwrocratiaeth.
Yn ogystal â hyn, rydym ni'n bwriadu ceisio cefnogi'r gwaith hwn drwy gynnal arolwg arall o weithlu ysgolion o fewn y 12 mis nesaf a byddwn yn dechrau trafodaethau â rhanddeiliaid cyn bo hir ynghylch cyflawni'r arolwg hwnnw. Rwy'n ffyddiog y bydd y gwaith yr ydym ni'n ei wneud yn cefnogi ein nod o ddatblygu proffesiwn addysg o safon uchel sy'n cael cefnogaeth dda. Diolch yn fawr.
Thank you very much, Minister. I'm sure, like everybody in this Chamber, actually, we come across teachers who still tell us that workload is one of the main issues for them and the update we've had today will help us understand and perhaps ask them whether they've had the kind of support that you've just been talking about in the schools in which they teach, because I suppose one of the things that you'd be interested in finding out as well is whether the steps that have been taken to improve workload have made their way to the chalkface, so to speak.
We have, as we know, a teacher recruitment problem perhaps verging on the threshold of crisis now—not unique to Wales, of course, but particularly acute in certain parts of Wales, as evidenced by difficulties we have with meeting the demand for supply teachers in certain parts of Wales. The Children, Young People and Education Committee certainly agreed with you in 2017 that workload was affecting the potential to teach to good standards, but also damaging the well-being of staff as well. That's why it recommended immediate work to establish the level that workload was a barrier to recruitment.
Since then, of course, we've had the pay and conditions review as well, which you didn't mention in your statement, but I think it's pertinent to the general point. I'm a bit curious, though, why the managing workload and reducing bureaucracy group was only established in April this year and why it's only now that they've identified the need to carry out a sector-wide audit and to, if I understand this correctly, assess the impact of impact assessments. Do you wonder—? Well, perhaps I wonder whether the delay has extended the period during which teacher recruitment is a challenge.
Just on the point of the school business manager pilot, that of course was one of the actions that had some attention at the time. I'm not 100 per cent sure quite when the first managers went into the schools, but perhaps you can give us some indication of the reporting back that you've had during that time, as requested by the Children, Young People and Education Committee. Can you also tell us how much of that £1.28 million cost, which was earmarked for this work, has been spent and how straightforward it's been, particularly in the current climate, to get the local authorities to share that cost, as of course that was part of the original intention?
I've spoken to teachers in my region who speak really, really highly of Hwb—so much so that some of the private schools, as you know, are very willing to pay to have access to that service as well. But what can you tell us about some of the other resources you've mentioned in your statement and the take-up for that and perhaps who's paying for those as well? In particular, I've got some concerns about this one-page guidance issued by Estyn to help teachers understand how to reduce their workload. The pay review concluded that it had fallen on stony ground, with teachers still working up to 50 hours a week and high rates of teacher absence.
I guess I'm asking how the findings of the 2018 pay review, or pay and conditions review, have adjusted your priorities for reducing workload and bureaucracy and are they mitigating that extra work that is now being undertaken by teachers to make up for the staff that schools are letting go as a result of schools' core budget allocations having shrunk so considerably in these last couple of years? Because it would be disappointing, I'm sure you'd agree, for progress to be made in reducing workload only for that then to have to be rolled back simply because the number of teachers in schools has diminished.
Briefly, because supply teachers are a big player in helping to reduce workload—we probably need another statement on this, but if you can just give us an indication about the work that's going on to retain supply teachers to build capacity within the workforce, if you like. And then finally, perhaps related to that, the preparation for the new curriculum. New entrants, of course, will be trained in this from the beginning, but you found £9 million last year and £15 million this year to prepare the existing workforce for the future. With the shortages of supply cover and shortages of in-school capacity now and an existing heavy workload, how can you be sure that, even though you might have found the money, the teachers are finding the time to become Donaldson ready? And, if teachers are already leaving because of high workload, I don't think that £24 million will stop them leaving, and I'm wondering then how you can explain how that money could be used to help teachers stay in the system, because I don't think the connection's being made, by the teachers that I've spoken to anyway, at the moment. Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog. Rwy'n siŵr, fel pawb yn y Siambr hon, mewn gwirionedd, ein bod ni'n gweld athrawon sy'n parhau i ddweud wrthym ni mai'r llwyth gwaith yw un o'r materion pwysicaf iddyn nhw a bydd y diweddariad a gawsom ni heddiw yn ein helpu i ddeall ac efallai'n gofyn iddyn nhw pa un a ydyn nhw wedi cael y math o gymorth yr ydych chi wedi bod yn sôn amdano yn yr ysgolion lle maen nhw'n dysgu, oherwydd mae'n debyg mai un o'r pethau y byddai gennych chi ddiddordeb ynddo hefyd yw pa un a yw'r camau sydd wedi eu cymryd i wella'r llwyth gwaith wedi mynd i wraidd pethau, fel petai.
Fel y gwyddom ni, mae gennym ni broblem recriwtio athrawon yn ymylu ar drothwy argyfwng ar hyn o bryd—nid yn unigryw i Gymru, wrth gwrs, ond yn arbennig o ddifrifol mewn rhai rhannau yng Nghymru, fel y dengys yr anawsterau sydd gennym ni o ran ateb y galw am athrawon cyflenwi mewn rhannau arbennig o Gymru. Yn sicr, cytunodd y Pwyllgor Plant, Pobl ifanc ac Addysg â chi yn 2017 fod y llwyth gwaith yn effeithio ar y potensial i addysgu i safonau da, ond ei fod yn niweidio lles staff hefyd. Dyna pam yr argymhellodd waith ar unwaith i sefydlu'r lefel y mae llwyth gwaith yn rhwystr i recriwtio.
Ers hynny, wrth gwrs, rydym ni wedi cael yr adolygiad cyflogau ac amodau hefyd, na wnaethoch chi sôn amdano yn eich datganiad, ond rwyf i o'r farn ei fod yn berthnasol i'r pwynt cyffredinol. Hoffwn i wybod, er hynny, pam mai dim ond ym mis Ebrill y sefydlwyd y grŵp rheoli llwyth gwaith a lleihau biwrocratiaeth a pham mai dim ond nawr y mae wedi nodi'r angen i gynnal archwiliad ar draws y sector ac, os wyf i'n deall hyn yn iawn, asesu effaith asesiadau o effaith. Ydych chi'n meddwl tybed—? Wel, efallai fy mod i'n meddwl tybed a yw'r oedi wedi ymestyn y cyfnod pryd y bydd hi'n her i recriwtio athrawon.
Dim ond ar bwynt y cynllun arbrofol rheolwyr busnes ysgolion, roedd hwnnw wrth gwrs yn un o'r camau a gafodd rywfaint o sylw ar y pryd. Nid wyf i gant y cant yn siŵr pryd yn union yr aeth y rheolwyr cyntaf i'r ysgolion, ond efallai y gallwch chi roi rhyw syniad i ni o'r adrodd yn ôl a gawsoch chi yn ystod y cyfnod hwnnw, yn unol â chais y Pwyllgor Plant, Pobl ifanc ac Addysg. A wnewch chi ddweud wrthym ni hefyd faint o'r gost honno o £1.28 miliwn a glustnodwyd ar gyfer y gwaith hwn, sydd wedi cael ei wario a pha mor rhwydd y bu hi, yn enwedig yn yr hinsawdd sydd ohoni, i gael yr awdurdodau lleol i rannu'r gost honno, gan fod hynny, wrth gwrs, yn rhan o'r hyn a fwriadwyd yn wreiddiol?
Rwyf i wedi siarad ag athrawon yn fy rhanbarth i sy'n canmol Hwb i'r entrychion— i'r fath raddau fel bod rhai o'r ysgolion preifat, fel y gwyddoch chi, yn awyddus iawn i dalu i gael defnyddio'r gwasanaeth hwnnw hefyd. Ond beth allwch chi ei ddweud wrthym ni am rai o'r adnoddau eraill yr ydych chi wedi sôn amdanyn nhw yn eich datganiad a'r niferoedd sy'n manteisio ar hynny ac efallai pwy sy'n talu am y rhain hefyd? Yn arbennig, mae gen i rai pryderon am y canllawiau un dudalen hyn a gyhoeddwyd gan Estyn i helpu athrawon i ddeall sut i leihau eu llwyth gwaith. Daeth yr adolygiad o gyflogau i'r casgliad ei fod wedi syrthio ar dir caregog, ac athrawon yn parhau i weithio hyd at 50 awr yr wythnos a chyfraddau uchel o absenoldeb athrawon.
Mae'n debyg mai'r hyn yr wyf i'n ei ofyn yw sut mae canfyddiadau adolygiad cyflog 2018, neu'r adolygiad o gyflogau ac amodau, wedi addasu eich blaenoriaethau wrth leihau llwyth gwaith a biwrocratiaeth ac a ydyn nhw'n ysgafnhau'r gwaith ychwanegol y mae athrawon yn ei wneud ar hyn o bryd i lenwi bwlch y staff sydd wedi cael eu diswyddo gan ysgolion o ganlyniad i ddyraniadau cyllidebau craidd ysgolion yn crebachu i'r fath raddau yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf? Oherwydd byddai'n siomedig, rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno, i symud ymlaen wrth leihau'r llwyth gwaith ddim ond i hynny gael ei ddadwneud am y rheswm syml bod nifer yr athrawon mewn ysgolion wedi lleihau.
Yn gryno, gan fod athrawon cyflenwi yn chwarae rhan fawr wrth helpu i leihau llwyth gwaith—mae'n debyg bod angen datganiad arall am hynny arnom ni, ond pe gallech chi roi syniad i ni am y gwaith sy'n mynd rhagddo i gadw athrawon cyflenwi er mwyn meithrin cynhwysiant o fewn y gweithlu, os mynnwch chi. Ac yna'n olaf, yn gysylltiedig â hynny efallai, y paratoadau ar gyfer y cwricwlwm newydd. Bydd newydd-ddyfodiaid, wrth gwrs, yn cael eu hyfforddi yn hyn o'r dechrau, ond fe wnaethoch chi ganfod £9 miliwn y llynedd a £15 miliwn eleni i baratoi'r gweithlu presennol tuag at y dyfodol. Gyda phrinder staff cyflenwi a phrinder maint yn yr ysgolion nawr a'r llwyth gwaith trwm sy'n bodoli eisoes, sut y gallwch chi fod yn siŵr, er eich bod wedi dod o hyd i'r arian efallai, bod yr athrawon yn gallu dod o hyd i'r amser i fod yn barod am Donaldson? Ac, os yw athrawon yn gadael eisoes oherwydd llwyth gwaith uchel, nid wyf i'n credu y bydd £24 miliwn yn eu hatal nhw rhag gadael, ac rwy'n meddwl tybed wedyn sut y gallwch chi egluro sut y gellid defnyddio'r arian hwnnw i helpu athrawon i aros yn y system, oherwydd nid wyf i'n credu bod y cysylltiad yn cael ei wneud, gan yr athrawon yr wyf i wedi siarad â nhw beth bynnag, ar hyn o bryd. Diolch.
Thank you very much, Suzy, for those questions. As I outlined in my statement, we have not been tone deaf to the concerns that have been raised by teaching unions with regard to workload. I outlined a number of actions the Government has already taken. The establishment of the group was to move these issues forward at greater pace and to ensure that all voices are heard. That means that all the unions, whether they represent headteachers, whether they represent the teaching workforce and, crucially, those that support teachers and teaching assistants are part of that group as well as regional consortia and Estyn. It is they that have decided that these are the four areas that they want to see progress on in the autumn term and I'm delighted that, collectively, Government, the middle tier and the unions have agreed that way forward, because you are correct to say that workload is one issue that the profession has cited as an issue that perhaps works against us in our attempts to bring more people into the profession, although I have to say constantly talking about what a difficult, challenging job it is doesn't help our recruitment efforts. Undoubtedly, teaching is a challenging role, but it is a highly, highly rewarding career and we want to make sure that more people choose it and that more people who choose to train stay in that profession for the entirety of their careers.
The Member asked some specific questions about the school business manager pilot. As I said, over 100 schools were identified by local authorities as part of the pilot. Originally, 11 local authorities submitted proposals to take part. They included Anglesey, Monmouthshire, Caerphilly, Cardiff, Conwy, Powys, Carmarthenshire, the Vale of Glamorgan, Torfaen, Bridgend and Swansea. And, in the end, 10 out of the 11 authorities have schools that have taken part in the programme. In July 2018, officials commissioned Miller Research to conduct an independent interim review of the performance and the operation of the pilot in its first year, and the interim evaluation report found that the vast majority of the feedback from headteachers and school leaders was very positive. The main benefits are around time savings, reduced workload and actually driving value for money in the way in which the school utilises its budget. And having a business manager had had a positive impact in reducing the admin workload on primary, and in some cases secondary, headteachers. The posts had also allowed them to see improvements in the effectiveness of business management systems across clusters as well as, as I said, cost-effective school financial management.
Some of the figures that have been saved on school photocopying contracts are literally eye-watering, and perhaps I will be able to give Members further details on that. But having that one person that has a certain set of skills and, crucially, has the time to turn their attention to these issues, has made an impact. I was lucky enough to visit the business managers that are working in the Monmouthshire pilots and the Conwy pilots, and they have worked collectively as a team of people to manage their workload as well, to ensure that they're not reinventing the wheel when designing, for instance, responses to changes in data protection. So, they do it once for their school and then they share that with the other business managers. So, there's some excellent practice. We're aiming to commission a full independent evaluation during the spring term of 2020, and best practice examples will form part of that evaluation. We'll be providing exemplar cases that we can share across the system. So, that independent evaluation of that scheme has been done on an interim basis, and will continue.
With regard to Hwb, I'm glad that the Member has had positive feedback from the profession regarding the usefulness of Hwb. Can I give an example of just one way in which we're improving access to that? In March this year, I announced that Wales will be one of the first countries in the world to centrally fund Microsoft classroom software applications for all maintained schools, thanks to new investment by the Welsh Government. Not only will this new £1.2 million investment improve equity of access to digital classroom software, it actually allows teachers free access to that, and they can use that licence to have that software on up to five devices. So, they don't need to be able to pay for multiple licences if they want to have access to that; for instance, if they are working from home or working remotely at any time. So, that just takes the burden and makes sure that they have the resources that they need.
The Member is right that there could have been a separate statement on supply, but the Member will be aware that the priority for me has been to improve the terms and conditions of the work of supply teachers with a new national contact for supply agency, which I believe will drive up standards and, crucially, provide an underpinning with regards to pay and conditions, which I hope will be of real benefit to those that find themselves working in supply, which is a very important aspect of our education workforce.
And finally, on the issue of professional learning, let's be clear that the money in itself is not there to persuade people to stay and be teachers; the money is there primarily to ensure that those teachers are best prepared and are able to take advantage of the new curriculum. But what we do know from research that is currently being undertaken by some of our IT providers is that ensuring that teachers have access to career-long professional development is one of the ways in which we can attract the best and the brightest into the profession. When we benchmark teaching against other professions that other highly skilled graduates may want to go into, one of the things that they say they're looking for is that ongoing professional development and that route to progression within that profession. So, professional learning in this context is about delivering the curriculum, but actually that commitment to those individuals that we will support their career throughout their time in our schools with continuous professional learning is really important.
And with regard to time, the Member will be aware we've recently consulted, for instance, on one additional INSET day to supplement the INSET days that schools already have for professional learning, and I hope to be able to move forward with those regulations shortly.
Diolch yn fawr i chi, Suzy, am y cwestiynau yna. Fel yr amlinellais i yn fy natganiad, nid ydym wedi bod yn fyddar i'r pryderon a godwyd gan undebau athrawon ynglŷn â llwyth gwaith. Amlinellais nifer o gamau y mae'r Llywodraeth wedi eu cymryd eisoes. Diben sefydlu'r grŵp oedd symud y materion hyn ymlaen yn gynt a sicrhau bod pob llais yn cael ei glywed. Mae hynny'n golygu bod yr holl undebau, pa un a ydyn nhw'n cynrychioli penaethiaid, neu'n cynrychioli'r gweithlu addysgu ac, yn hollbwysig, y rhai sy'n cefnogi athrawon a chynorthwywyr addysgu yn rhan o'r grŵp hwnnw yn ogystal â chonsortia rhanbarthol ac Estyn. Y nhw sydd wedi penderfynu mai dyma'r pedwar maes y bydden nhw'n dymuno gweld cynnydd ynddyn nhw yn nhymor yr hydref ac rwy'n falch iawn bod y Llywodraeth, ar y cyd â'r undebau wedi cytuno ar y ffordd ymlaen, oherwydd yr ydych chi'n iawn i ddweud mai llwyth gwaith yw'r un mater y mae'r proffesiwn wedi ei nodi fel mater sy'n gweithio yn ein herbyn ni efallai wrth i ni ymdrechu i ddenu mwy o bobl i'r proffesiwn, er bod yn rhaid i mi ddweud nad yw dweud trwy'r amser pa mor anodd a heriol yw'r gwaith hwn yn helpu gyda'n hymdrechion recriwtio. Yn ddiamau, mae dysgu yn swydd heriol, ond mae hi'n yrfa hynod o foddhaus ac rydym ni'n eiddgar i wneud yn siŵr bod mwy o bobl yn ei dewis a bod mwy o bobl sy'n dewis hyfforddi yn aros yn y proffesiwn hwnnw drwy gydol eu gyrfaoedd.
Gofynnodd yr Aelod rai cwestiynau penodol am y cynllun arbrofol rheolwyr busnes ysgolion. Fel y dywedais, cafodd dros 100 o ysgolion eu nodi gan awdurdodau lleol yn rhan o'r cynllun arbrofol. Yn wreiddiol, cyflwynodd 11 awdurdod lleol gynigion i gymryd rhan. Roedden nhw'n cynnwys Ynys Môn, sir Fynwy, Caerffili, Caerdydd, Conwy, Powys, sir Gaerfyrddin, Bro Morgannwg, Torfaen, Pen-y-bont ar Ogwr ac Abertawe. Ac, yn y pen draw, mae gan 10 o'r 11 awdurdod ysgolion sydd wedi cymryd rhan yn y rhaglen. Ym mis Gorffennaf 2018, comisiynodd swyddogion gwmni ymchwil Miller Research i gynnal adolygiad dros dro annibynnol o berfformiad a gweithrediad y cynllun arbrofol yn ystod ei flwyddyn gyntaf, a chanfu'r adroddiad gwerthuso dros dro bod mwyafrif helaeth yr adborth gan benaethiaid ac arweinyddion ysgolion yn gadarnhaol iawn. Mae'r prif fuddion yn ymwneud ag arbedion amser, llai o lwyth gwaith a sicrhau gwerth am arian gwirioneddol yn y ffordd y mae'r ysgol yn defnyddio ei chyllideb. Roedd cael rheolwr busnes wedi cael effaith gadarnhaol o ran lleihau'r baich gwaith gweinyddol sydd ar benaethiaid ysgolion cynradd, ac mewn rhai achosion, ar benaethiaid ysgolion uwchradd. Roedd y swyddi wedi eu galluogi hefyd i weld gwelliannau o ran effeithiolrwydd systemau rheoli busnes ar draws clystyrau yn ogystal â, fel y dywedais, rheolaeth ariannol gost-effeithiol i ysgolion.
Mae rhai o'r ffigurau o ran yr hyn a gafodd ei arbed ar gontractau llungopïo ysgolion yn dod â dŵr i'r llygaid yn llythrennol, ac efallai y byddaf i'n gallu rhoi manylion pellach i'r Aelodau am hynny. Ond mae cael yr unigolyn hwnnw yno sydd â set benodol o sgiliau ac, yn hollbwysig, sydd â'r amser i droi ei sylw at y materion hyn, wedi cael effaith. Bûm yn ddigon ffodus i ymweld â'r rheolwyr busnes sy'n gweithio yng nghynlluniau arbrofol sir Fynwy a chynlluniau arbrofol Conwy, ac maen nhw wedi gweithio gyda'i gilydd fel tîm o bobl i reoli eu llwyth gwaith hefyd, i sicrhau nad ydyn nhw'n ailddyfeisio'r olwyn wrth ddylunio, er enghraifft, ymatebion i newidiadau o ran diogelu data. Felly, maen nhw'n gwneud hyn unwaith ar gyfer eu hysgol eu hunain ac yna maen nhw'n rhannu hynny gyda'r rheolwyr busnes eraill. Felly, ceir arfer rhagorol yn y fan yma. Rydym ni'n bwriadu comisiynu gwerthusiad annibynnol llawn yn ystod tymor y gwanwyn 2020, a bydd enghreifftiau o arfer gorau yn rhan o'r gwerthusiad hwnnw. Byddwn ni'n darparu achosion enghreifftiol y gallwn ni eu rhannu ar draws y system. Felly, mae'r gwerthusiad annibynnol hwnnw o'r cynllun hwnnw wedi ei wneud ar sail dros dro, a bydd yn parhau.
O ran Hwb, rwy'n falch bod yr Aelod wedi cael adborth cadarnhaol gan y proffesiwn ynglŷn â defnyddioldeb Hwb. A gaf i roi enghraifft o ddim ond un ffordd yr ydym ni'n gwella mynediad at hynny? Ym mis Mawrth eleni, cyhoeddais y bydd Cymru yn un o'r gwledydd cyntaf yn y byd i ariannu ceisiadau yn ganolog am feddalwedd ystafell ddosbarth Microsoft ar gyfer pob ysgol a gynhelir, diolch i fuddsoddiad newydd gan Lywodraeth Cymru. Nid yn unig y bydd y buddsoddiad newydd hwn o £1.2 miliwn yn gwella tegwch o ran y meddalwedd sydd ar gael i ystafelloedd dosbarth digidol, mae'n caniatáu i athrawon gael mynediad am ddim at hynny, ac fe allan nhw ddefnyddio'r drwydded honno i ddefnyddio'r meddalwedd hwnnw ar hyd at bum dyfais. Felly, nid oes angen iddyn nhw allu talu am nifer o drwyddedau er mwyn cael y mynediad hwnnw; er enghraifft, os ydyn nhw'n gweithio o gartref neu'n gweithio o bell ar unrhyw adeg. Felly, mae hynny'n cymryd y baich oddi arnyn nhw ac yn sicrhau bod yr adnoddau y mae eu hangen arnyn nhw ar gael iddyn nhw.
Mae'r Aelod yn iawn y gellid bod wedi cael datganiad ar wahân ynglŷn ag athrawon cyflenwi, ond bydd yr Aelod yn ymwybodol mai'r flaenoriaeth i mi oedd gwella telerau ac amodau gwaith athrawon cyflenwi gydag asiantaeth gyswllt genedlaethol newydd ar gyfer cyflenwi, a chredaf y bydd hynny'n codi safonau ac, yn hollbwysig, yn rhoi sylfaen o ran tâl ac amodau, a fydd, gobeithio, o fudd gwirioneddol i'r rhai sy'n canfod eu hunain yn gweithio fel athrawon cyflenwi, sy'n agwedd bwysig iawn ar ein gweithlu addysg.
Ac yn olaf, ar fater addysg proffesiynol, gadewch i ni fod yn glir nad yw'r arian ynddo'i hun ar gael i berswadio pobl i ddal ati i fod yn athrawon; mae'r arian ar gael yn bennaf i sicrhau bod yr athrawon hynny wedi cael eu paratoi yn y ffordd orau ac yn gallu manteisio ar y cwricwlwm newydd. Ond yr hyn a wyddom ni o'r ymchwil sy'n cael ei wneud ar hyn o bryd gan rai o'n darparwyr TG yw bod sicrhau bod athrawon yn gallu cael hyfforddiant datblygiad proffesiynol gydol oes yn un o'r ffyrdd y gallwn ni ddenu'r rhai gorau a'r mwyaf disglair i'r proffesiwn. Pan fyddwn ni'n meincnodi addysg yn erbyn proffesiynau eraill y gallai graddedigion medrus iawn eraill fod yn dymuno eu dilyn, un o'r pethau y maen nhw'n ei ddweud eu bod nhw'n chwilio amdano yw'r datblygiad proffesiynol parhaus hwnnw a'r llwybr hwnnw o symud ymlaen o fewn y proffesiwn hwnnw. Felly, mae dysgu proffesiynol yn y cyd-destun hwn yn ymwneud â darparu'r cwricwlwm, ond mewn gwirionedd mae'r ymrwymiad hwnnw i'r unigolion hynny y byddwn ni'n cefnogi eu gyrfa drwy gydol eu cyfnod yn ein hysgolion gyda dysgu proffesiynol parhaus yn bwysig iawn.
Ac o ran amser, bydd yr Aelod yn ymwybodol ein bod ni wedi ymgynghori yn ddiweddar, er enghraifft, ar un diwrnod hyfforddiant mewn swydd ychwanegol i ategu'r diwrnodau HMS sydd gan ysgolion eisoes ar gyfer dysgu proffesiynol, ac rwy'n gobeithio gallu symud ymlaen â'r rheoliadau hynny yn fuan.
Diolch am y datganiad. Does dim dwywaith fod lleihau baich gwaith athrawon a lleihau biwrocratiaeth yn rhan bwysig o'r gwelliannau sydd angen digwydd er mwyn codi safonau yng Nghymru. Mae'r berthynas rhwng athro a disgybl yn allweddol i lwyddiant dysgu ar lawr y dosbarth, ac felly mae unrhyw beth sydd yn amharu ar y berthynas honno angen ei gwestiynu a'i gwestiynu yn rheolaidd. Dwi'n siŵr eich bod chi'n cytuno bod angen creu proffesiwn sydd yn fwy atyniadol ar gyfer pobl ifanc, ac mae lleihau'r baich gwaith a lleihau biwrocratiaeth yn rhan o'r cylch yna o geisio gwneud y proffesiwn yn fwy atyniadol, dwi'n credu.
Gaf i ofyn yn gyntaf i chi am yr awdit data rydych chi'n sôn amdano fo yn y pedwerydd pwynt, dwi'n meddwl, gennych chi fan hyn? Beth fydd hyd a lled yr ymarferiad yma? Ydych chi yn edrych arno fo o safbwynt lleihau faint o ddata mae disgwyl i athrawon ei gofnodi? Dwi'n siŵr y byddai hynny yn cael ei groesawu. Mae'n debyg ei fod o yn faich, yr holl gasglu data yma, y gellid lleihau dipyn arno fo. Felly, dwi'n croesawu yr awdit yma fel man cychwyn ar gyfer hynny.
Yn y tymor hirach, ydych chi'n credu bod angen adolygiad mwy cynhwysfawr, efallai, i'r dyfodol, gan edrych nid yn unig ar y data sydd angen ei gofnodi a'i gasglu, ond hefyd y ffaith fod yr holl gyrff gwahanol yma angen ymatebion yn aml iawn? Hynny yw, mae angen i athrawon fod yn ymatebol i wahanol haenau ac i wahanol bobl sydd yn dod i mewn i'r sefyllfa yn yr ysgol. Ac mi fyddaf i'n meddwl weithiau, tybed a oes yna ormod o hynny'n digwydd ac a oes yna ddyblygu'r hyn sydd yn cael ei fonitro a'r hyn y mae'n rhaid i athrawon ymateb iddo fo, a bod hyn yn ddiangen, mewn gwirionedd, a bod angen, efallai, edrych ar drio tynhau'r holl agwedd yna ar waith athrawon sydd, eto, yn ymyrraeth sydd yn gallu amharu ar y berthynas yma. Mae elfennau ohono fo'n ymyrraeth sy'n gorfod digwydd, ond tybed a oes yna ormod o'r un peth yn digwydd. Dyna fy nghwestiwn i yn fanna. Yn y tymor hirach, efallai bod eisiau edrych yn fwy manwl ar hynny.
Roedd Suzy Davies yn sôn am y rheolwyr busnes mewn ysgol, ac roeddwn i'n gwrando arnoch chi'n sôn am y peilot lle mae yna 100 o ysgolion wedi bod yn rhan ohono fo ers dwy flynedd, a fy nealltwriaeth innau hefyd ydy bod rôl y rheolwr busnes yn gweithio'n dda, ac mi wnaethoch chi amlinellu rhai o'r buddion. Ond, wrth gwrs, oherwydd yr holl ofynion eraill ar gyllid ysgolion, tybed a ydy'r swyddogaeth yma'n gynaliadwy mewn gwirionedd mewn hinsawdd o doriadau. Yn anecdotaidd, beth bynnag, dwi'n clywed bod llai a llai o ysgolion yn buddsoddi yn y rôl yma, neu fod y rôl rheolwr busnes yn un o'r rhai cyntaf, efallai, i ddiflannu mewn cyfnod o orfod canfod toriadau, er gwaetha'r manteision amlwg. Ac, wrth gwrs, dydy cael rheolwr busnes ddim yn opsiwn realistig ar gyfer rhai o'n hysgolion lleiaf oll ni. Tybed a oes yna angen gweithio'n fanna ar ryw fath o reolwr busnes sy'n gweithio ar draws nifer o ysgolion. Dwi'n gwybod bod hwnna'n digwydd mewn rhai ardaloedd. Efallai bod hwnna'n arfer da i'w ledaenu.
Yn olaf, a gaf i eich holi chi am yr adolygiad a wnaed gan Mick Waters a Melanie Jones ynglŷn â datganoli tâl ac amodau i Gymru? Dwi'n cymryd bod rhan o'r datganiad yma heddiw yn ymateb i rai o'u sylwadau nhw. Ond mi roedd yna 37 argymhelliad yn yr adroddiad yna, a dwi'n gwybod eich bod chi wedi ymateb i rai ohonyn nhw ond mae yna rai dal yn sefyll, ac mi fyddai'n ddiddorol cael, efallai, datganiad pellach ynglŷn â rhai o'r materion sydd yn dal i sefyll. Er enghraifft—mae hwn werth ei ystyried, dwi'n meddwl; mae'n gallu bod yn ddadleuol—ond mi roedden nhw'n argymell system o reoli gyrfa a chefnogaeth i athrawon ac yn argymell model cyflogaeth newydd ar gyfer penaethiaid ysgol ble mae penaethiaid yn gweithio ar lefel rhanbarthol yn hytrach na bod yn gysylltiedig efo ysgolion unigol. Byddai'n ddiddorol cael eich ymateb chi i hynny. Dwi ddim yn dweud fy mod i'n cytuno neu'n anghytuno, ond byddai'n ddiddorol gweld beth ydy'r drafodaeth ac a oes yna drafodaeth ynghylch hynny. Mae'n debyg bod yna fanteision petai angen arweiniad ar lefel mwy na lefel ysgol unigol, ac mae sgiliau penaethiaid, efallai, yn gallu cael eu rhannu ar draws nifer o ysgolion neu mewn rhanbarth. Felly, pryd ydych chi'n bwriadu ymateb i'r holl argymhellion a wnaed yn yr adroddiad gan Waters a Jones?
A wedyn, yn olaf, faint o sgôp ydych chi'n ei weld rŵan yn y tymor hir i wella amodau gwaith, yn cynnwys baich gwaith a biwrocratiaeth, drwy gyfrwng y pwerau datganoledig newydd ynglŷn â thâl ac amodau? Efallai fedrwch chi egluro sut ydych chi'n gweld cylch gorchwyl corff annibynnol adolygu tâl Cymru'n datblygu wrth i ni weld y pwerau newydd yma'n gwreiddio ac wrth i ni gael gwell dealltwriaeth o beth ydy posibiliadau defnyddio'r pwerau newydd wrth symud ymlaen. Diolch.
Thank you for the statement. There is no doubt that reducing teachers’ workload and reducing bureaucracy is an important part of the improvements that need to be made in order to improve standards in Wales. The relationship between a teacher and a pupil is crucial to the success of teaching in the classroom, and anything that has an impact on that relationship needs to be questioned and scrutinised regularly. I'm sure you would agree that we do need to create a profession that is more attractive to young people, and reducing workload and bureaucracy is all part of that circle of making the profession more attractive, I believe.
Can I ask first of all about the data audit that you mention in the fourth point that you make here? What will be the scope of this exercise? Are you looking at it from the point of view of reducing the amount of data that teachers are expected to record? I'm sure that would be welcomed. All this data collection must be a burden that could be reduced substantially. So, I do welcome this audit as a starting point for that.
In the longer term, do you believe that we need a more comprehensive review for the future, looking not only at the data that needs to be recorded and collected but also the fact that all these different bodies and organisations need responses, very often? So, a teacher has to be responsive to various layers and various people involved within the school, and I sometimes wonder whether there is too much of that happening and if there's duplication of what is monitored and what teachers have to respond to. That duplication is often unnecessary and we need to look at streamlining that whole aspect of teachers' work, which is, again, an intervention that can have an impact on that relationship I mentioned earlier. Elements of it, of course, are things that have to happen. But I'm just wondering if there is too much of the same happening. That's my question there. In the longer term, perhaps we may need to look at that in greater detail.
Suzy Davies mentioned the business managers in schools, and I listened to you talking about the pilot where 100 schools have been participating for two years. It's also my understanding that the business manager role works well, and you outlined some of the benefits in your statement. But because of all of the other demands on school funding, I wonder whether this function is sustainable in a climate of cuts. And anecdotally, at least, I hear that fewer and fewer schools are investing in that role or that the business manager role is perhaps the first to disappear in periods of financial cuts, despite the clear benefits. And, of course, having a business manager isn't a realistic option for some of our smaller schools. I just wonder whether we need to work there on some sort of business manager working across a number of schools. And I do know that that happens in some areas, and that is perhaps good practice that could be rolled out.
Finally, may I ask you about the review carried out by Mick Waters and Melanie Jones on the devolution of pay and conditions to Wales? I assume that part of this statement is a response to some of their comments. But there were 37 recommendations in that report, and I know that you responded to some of them, and some still stand. It would be good to have a further statement on some of those remaining issues. For example—this is worthy of consideration, I think—they suggested a system of career management and support for teachers and suggested a new employment model for school heads where leaders work on a regional level rather than being linked to individual schools. Now, it would be interesting to have your response to that. I'm not saying that I agree or disagree the with it, but it would be interesting to see how that debate would develop. There could be benefits if one needed leadership at a higher level than the level of the individual school, and the skills of heads could perhaps be shared across a number of schools or on a regional basis. So, when do you intend to respond to all of those recommendations made in the report by Waters and Jones?
And finally, how much scope do you see in the longer term to improve the conditions, including workload and bureaucracy, by means of the new devolved powers on teachers’ pay and conditions? Perhaps you can explain how you see the remit of the independent body developing as we see these new powers taking root and as we get a better understanding of what the possibilities are in using these new powers in moving forward.
Can I thank Siân Gwenllian for those comments and questions? She began by asking a question about the extent of the data audit. The Welsh Government will lead on this priority, and work is under way to conduct an audit on the mandatory data currently collected, as is required by regulations, and crucially, what is that data used for. Does it actually add to raising standards, closing the attainment gap and the goals of the national mission? So, we're starting with our own asks of schools. Once that has been completed, a further audit will be carried out on what data the middle tier collects from schools—that's local education authorities and the regional consortia. And again, crucially, what is that data used for? Does it add to teaching and learning, or are we just collecting it for the sake of collecting it and it sits in a computer file or in a paper file somewhere? The group will then be in a position to review these data collections to identify whether there is duplication, and whether the collections are still necessary and whether they are relevant, and if any can be more streamlined or, crucially, removed from requirements altogether. So, that's the purpose of the audit, starting with what we ask first as a Government and then looking to what the middle tier asks.
A gaf i ddiolch i Siân Gwenllian am y sylwadau a'r cwestiynau yna? Fe ddechreuodd hi drwy ofyn cwestiwn am ehangder yr archwiliad data. Bydd Llywodraeth Cymru yn arwain ar y flaenoriaeth hon, ac mae gwaith ar y gweill i gynnal archwiliad o'r data gorfodol sy'n cael eu casglu ar hyn o bryd, fel sy'n ofynnol yn y rheoliadau, ac yn hollbwysig, i ba ddiben y defnyddir y data hynny. A ydyn nhw'n ychwanegu mewn gwirionedd at godi safonau, at gau'r bwlch cyrhaeddiad ac at amcanion y genhadaeth genedlaethol? Felly, rydym ni'n dechrau gyda'n gofynion ein hunain i ysgolion. Ar ôl cwblhau hynny, cynhelir archwiliad pellach ar ba ddata y mae'r haen ganol yn eu casglu gan ysgolion—sef awdurdodau addysg lleol a'r consortia rhanbarthol. Ac eto, yn hollbwysig, i ba ddiben y defnyddir y data hynny? A ydyn nhw'n ychwanegu at yr addysgu a'r dysgu, neu a ydym ni ond yn eu casglu er mwyn eu casglu a'u bod yn gorwedd mewn ffeil gyfrifiadurol neu mewn ffeil bapur yn rhywle? Bydd y grŵp mewn sefyllfa wedyn i adolygu'r casgliadau hyn o ddata i weld a geir unrhyw ddyblygu, a pha un a yw'r casgliadau yn parhau i fod yn angenrheidiol ac a ydyn nhw'n berthnasol, ac a ellir eu symleiddio neu, yn hollbwysig, eu dileu o'r gofynion yn gyfan gwbl. Felly, dyna ddiben yr archwiliad, gan ddechrau gyda'r hyn yr ydym ni'n gofyn amdano gyntaf fel Llywodraeth ac yna rhoi sylw i'r hyn y mae'r haen ganol yn ei ofyn.
That led, then, onto questions about the middle tier. The Member suggested that perhaps this was for the longer term. Well, it's certainly not for the longer term as far as I'm concerned. Earlier this year, we set up the middle tier group that is chaired by Dylan Jones of Trinity Saint David, a very experienced and successful ex-headteacher who now leads the school of education in Carmarthen. The purpose of that group is to do exactly what Siân Gwenllian said: to ensure that there is greater alignment between aspects of the middle tier, to ensure that there is no duplication and that the asks that are being placed upon headteachers and teachers are consistent—so no headteacher should ask themselves, 'Whose hoop am I jumping through today? Is it the LEAs, is it the regional consortia, it it Estyn, is it Welsh Government?' and so that there is an alignment and a very clear line of sight about what is being asked of our schools, and, crucially, whose job it is to do what. There is not enough money in the system for us to be falling over ourselves and duplicating the roles of other players in the field. So, that's the purpose of that group—to get clarity for our middle tier about whose job is it to do what, when it is their job to do it, and to ensure that there is clarity for our school leaders about what is being asked of them. That work is ongoing at the moment.
With regard to school business managers, perhaps it is inevitable that people will ask about whether it's right to use resources to employ non-teaching professionals, but as I said, the interim evaluation of the pilot to date has been very much welcomed by the headteachers involved, and in many cases, the savings that those business managers have been able to drive, for instance, in some of their purchasing decisions, has actually paid for the cost of their salaries in some cases. Now, of course, that can't be repeated, necessarily, year on year, but there is real value in those posts. And the Member is quite right; it may not be possible for a single school to employ a business manager because of the size of that school, and in many of the pilot areas, what we have seen is a single business manager working across a cluster of schools, especially small primary schools. And I know from the pilot in my own area, that's what has happened: a single business manager has been working for a number of primary schools that, on their own, cannot afford that resource, but actually, that's the most efficient way of doing it and doing it very, very successfully. Welsh Government places a big emphasis on the contribution school business managers can bring to our education system. So much so that in our Welsh teaching awards, we actually do present an award to the school business manager of the year—the individual who has added so much to their school. And we're never short of nominations for that particular award.
I will certainly update Members on where we are with the individual recommendations of the Waters report. Of course, some of those recommendations that were made are not a matter for me, but they do need to be duly considered by the independent review process that we have set up for teachers' pay and conditions, and they are rightly a matter for that body to consider. This will be the first year that Wales will be responsible for setting teachers' pay and conditions, and the Member, I'm sure, will be cognisant of the content of my remit letter to the board. In this case, we want to establish the system, demonstrate that we are capable of running the system ourselves in Wales. Primarily, in this first year, we are looking at issues around pay. I'm sure, in years to come, the Welsh Government's remit will indeed look to ask the board to consider other aspects of teachers' pay and conditions in the round. This year, the priority is the successful establishment of that system and looking at a potential pay rise—a potential increase for our workforce. But I'm happy to update Members on the work that has been done on other aspects of the Waters report.
Arweiniodd hynny, wedyn, at gwestiynau am yr haen ganol. Awgrymodd yr Aelod fod hyn efallai ar gyfer y tymor hwy. Wel, yn sicr nid ar gyfer y tymor hwy y mae hyn yn fy marn i. Yn gynharach eleni, fe wnaethom ni sefydlu'r grŵp haen ganol dan gadeiryddiaeth Dylan Jones o Goleg y Drindod Dewi Sant, cyn-bennaeth profiadol a llwyddiannus iawn sydd bellach yn arwain yr ysgol addysg yng Nghaerfyrddin. Diben y grŵp hwnnw yw gwneud yn union yr hyn a ddywedodd Siân Gwenllian: sicrhau bod mwy o gysondeb rhwng agweddau ar yr haen ganol, i sicrhau nad oes dyblygu a bod y gofynion sydd ar benaethiaid ac athrawon yn gyson—felly ni ddylai unrhyw bennaeth ofyn iddo'i hunan, 'Gwas pwy ydw i heddiw? Ai'r awdurdodau addysg lleol, ai'r consortia rhanbarthol, ai Estyn, ai Llywodraeth Cymru?' ac fel bod cyfochri a gweledigaeth glir iawn am yr hyn sy'n cael ei ofyn gan ein hysgolion, ac, yn hollbwysig, pwy sy'n gyfrifol am wneud beth. Nid oes digon o arian yn y system i ni fod yn cwympo ar draws ein gilydd a dyblygu swyddogaethau'r chwaraewyr eraill yn y maes. Felly, dyna ddiben y grŵp hwnnw—i gael eglurder ar gyfer ein haen ganol ynglŷn â phwy sy'n gyfrifol am wneud beth, pryd mai eu gwaith nhw yw ei wneud, a sicrhau bod eglurder ar gyfer ein harweinwyr ysgol ynglŷn â'r hyn sy'n cael ei ofyn ganddyn nhw. Mae'r gwaith hwnnw'n mynd rhagddo ar hyn o bryd.
O ran rheolwyr busnes ysgolion, efallai ei bod hi'n anochel y bydd pobl yn holi pa un a yw hi'n iawn i ddefnyddio adnoddau i gyflogi gweithwyr proffesiynol nad ydyn nhw'n addysgu, ond fel y dywedais, mae gwerthusiad dros dro o'r cynllun arbrofol hyd yn hyn wedi cael ei groesawu'n fawr gan y penaethiaid dan sylw, ac mewn llawer o achosion, mae'r arbedion y gallodd y rheolwyr busnes hynny eu cyflawni, er enghraifft, yn rhai o'u penderfyniadau o ran prynu, wedi talu holl gost eu cyflogau nhw mewn rhai achosion. Nawr, wrth gwrs, ni ellir ailadrodd hynny, o reidrwydd, o'r naill flwyddyn i'r llall, ond mae gwerth gwirioneddol yn y swyddi hynny. Ac mae'r Aelod yn llygad ei lle; efallai na fydd hi'n bosibl i un ysgol gyflogi rheolwr busnes oherwydd maint yr ysgol honno, ac mewn llawer o'r ardaloedd arbrawf, yr hyn yr ydym ni wedi ei weld yw un rheolwr busnes yn gweithio ar draws clwstwr o ysgolion, yn enwedig ysgolion cynradd bach. Ac fe wn i o'r cynllun arbrofol yn fy ardal fy hun, mai dyna sydd wedi digwydd: mae un rheolwr busnes wedi bod yn gweithio i nifer o ysgolion cynradd nad ydyn nhw, ar eu pennau eu hunain, yn gallu fforddio'r adnodd hwnnw, ond mewn gwirionedd, dyna'r ffordd fwyaf effeithlon o'i wneud a'i wneud mewn modd llwyddiannus iawn, iawn. Mae Llywodraeth Cymru yn rhoi pwyslais mawr ar y cyfraniad y gall rheolwyr busnes ysgolion ei gyfrannu at ein system addysg. I'r fath raddau fel ein bod ni, yn ein gwobrau addysgu Cymru, yn cyflwyno gwobr i reolwr busnes ysgol y flwyddyn—yr unigolyn sydd wedi ychwanegu cymaint i'w ysgol. Ac nid ydym ni byth yn brin o enwebiadau ar gyfer y wobr arbennig honno.
Byddaf i'n sicr yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ynghylch ble'r ydym ni arni gydag argymhellion unigol adroddiad Waters. Wrth gwrs, nid yw rhai o'r argymhellion hynny a wnaethpwyd yn fater i mi, ond mae angen iddyn nhw gael eu hystyried yn briodol gan y broses adolygu annibynnol yr ydym ni wedi ei sefydlu ar gyfer tâl ac amodau athrawon, ac maen nhw'n fater i'r corff hwnnw ei ystyried, a hynny'n briodol. Hon fydd y flwyddyn gyntaf y bydd Cymru yn gyfrifol am bennu cyflogau ac amodau athrawon, a bydd yr Aelod, rwy'n siŵr, yn ymwybodol o gynnwys fy llythyr cylch gwaith i'r bwrdd. Yn yr achos hwn, rydym ni'n dymuno sefydlu'r system a dangos ein bod ni yng Nghymru yn gallu rhedeg y system ein hunain. Yn bennaf, yn y flwyddyn gyntaf hon, rydym ni'n ystyried materion sy'n ymwneud â chyflogau. Rwy'n siŵr, yn y blynyddoedd i ddod, y bydd cylch gwaith Llywodraeth Cymru yn ceisio gofyn i'r bwrdd ystyried agweddau eraill ar gyflogau ac amodau athrawon yn eu cyfanrwydd. Eleni, y flaenoriaeth yw sefydlu'r system honno'n llwyddiannus ac edrych ar godiad cyflog posibl—mwy o gyflog i'n gweithlu ni o bosibl. Ond rwy'n hapus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y gwaith sydd wedi ei wneud o ran agweddau eraill ar adroddiad Waters.
Thank you very much for your statement and for your earlier remarks, particularly about the fair pay for supply teachers—that is very welcome.
I just wanted to probe a little bit further on how standard is it to have lesson planning and evaluation done by teachers collectively, appropriately, in their year group or key stage, because we've all read the alarming figures about burn-out of the teaching profession, and people leaving the profession only a few years after they've been trained. So, this is obviously a very important issue. But in St Teilo's Church in Wales High School where I am a governor, as you'll be aware, all the teachers do their lesson planning and evaluation collaboratively with other members of staff, which enables them to share good practice, share good ideas and share their strengths and weaknesses. It seems to me rather obvious that that is a positive outcome for the pupils, because we don't need good ideas to be monopolised, we need them to be shared for the benefit of all pupils. So, I just wondered if you could tell us how this workload and well-being charter and toolkit are going to roll out the good practice that's going on, I'm sure, across many parts of the education system, to ensure that that collaborative working becomes standard and that people think it's fun to work together on ensuring that the challenges of the next day or the next week are going to be shared and, therefore, less burdensome.
Diolch yn fawr am eich datganiad ac am eich sylwadau yn gynharach, yn enwedig o ran tâl teg i athrawon cyflenwi—mae hynny i'w groesawu'n fawr.
Roeddwn i eisiau holi ychydig mwy ynglŷn â pha mor safonol yw cynllunio a gwerthuso gwersi gan athrawon ar y cyd, mewn modd priodol, yn eu grŵp blwyddyn neu gyfnod allweddol, oherwydd rydym ni i gyd wedi darllen y ffigurau brawychus ynghylch y proffesiwn addysgu i gyd yn dod i ben eu tennyn, a phobl yn gadael y proffesiwn ddim ond ychydig flynyddoedd ar ôl iddyn nhw gael eu hyfforddi. Felly, mae hwn yn fater pwysig iawn, yn amlwg. Ond yn Ysgol Uwchradd yr Eglwys yng Nghymru Teilo Sant lle yr wyf i'n llywodraethwr, fel y gwyddoch chi, mae'r holl athrawon yn gwneud eu gwaith cynllunio a gwerthuso gwersi ar y cyd ag aelodau eraill o'r staff, sy'n eu galluogi i rannu arfer da, rhannu syniadau da a rhannu eu cryfderau a'u gwendidau. Mae'n ymddangos yn weddol amlwg i mi fod hynny'n ganlyniad cadarnhaol i'r disgyblion, oherwydd nid ydym ni angen gweld syniadau da yn cael eu monopoleiddio, mae angen eu rhannu er budd y disgyblion i gyd. Felly, tybed a wnewch chi ddweud wrthym ni sut y mae'r siarter a'r pecyn cymorth hwn ar lwyth gwaith a lles am ledaenu'r arfer da sy'n digwydd, rwy'n siŵr, ar draws llawer rhan o'r system addysg, i sicrhau bod y cydweithio hwnnw'n dod yn rhywbeth safonol a bod pobl yn meddwl ei bod yn ddifyr gweithio gyda'i gilydd i sicrhau bod heriau trannoeth neu'r wythnos nesaf yn mynd i gael eu rhannu ac, oherwydd hynny, yn llai beichus.
Can I thank the Member for that contribution? What she refers to is indeed standard good practice. Many of our schools employ such mechanisms as teaching triads across disciplines, and there is much professional learning and support going on between professionals within schools and, indeed, also between schools. So, for instance, in some of our rural schools, you may find yourself in a department where you may be the single person or maybe one of two people, then, obviously, that can be burdensome. So, actually, schools working together, especially when it comes to developing new materials or in response to the new curriculum, but historians and humanities specialists in different schools working together to be able to plan is a very, very effective way of delivering that.
With regard to the workload and well-being charter and toolkit for schools, to take this forward, the group will be identifying roles and responsibilities and actions from now through to the autumn term, and then the steering group will meet throughout that period to ensure that this particular aspect of the charter and toolkit is delivered. The reason why this is seen to be important is that this can be a very practical tool that can be given to school leaders and practitioners in our schools the length and breadth of Wales to really challenge their thinking about how they're managing these processes within their own individual locations, so that we can get that national approach, rather than leaving individual leaders on their own, maybe looking for solutions, but actually challenge thinking, challenge existing practices in schools and ensure themselves that they are taking the action that is needed. That, then, will be reinforced by a refresh of the workload resources and training path that already exists, because there are materials out there, and we need to make sure that they are as relevant and up to date as they should be, make sure that they're got back out to schools and, crucially, look to work with our regional consortia to look at take-up of those resources. It's one thing producing them, but as Suzy Davies said, with some of the resources that have gone there before, does that actually impact upon practice in schools? We'll be looking at working with regional consortia to measure that impact as we go forward.
A gaf i ddiolch i'r Aelod am y cyfraniad yna? Yr hyn y mae hi'n cyfeirio ato mewn gwirionedd yw arferion da safonol. Mae llawer o'n hysgolion yn defnyddio dulliau o'r fath fel triadau addysgu ar draws disgyblaethau, ac mae llawer o ddysgu a chymorth proffesiynol yn digwydd rhwng gweithwyr proffesiynol mewn ysgolion ac, yn wir, rhwng ysgolion hefyd. Felly, er enghraifft, mewn rhai o'n hysgolion gwledig, efallai y byddwch chi mewn adran lle efallai mai y chi yw'r unig un neu efallai yn un o ddau, yna, yn amlwg, gall hynny fod yn feichus. Felly, mewn gwirionedd, mae ysgolion yn cydweithio, yn enwedig o ran y dasg o ddatblygu deunyddiau newydd neu i ymateb â'r cwricwlwm newydd, ond mae haneswyr ac arbenigwyr dyniaethau mewn gwahanol ysgolion yn cydweithio i allu cynllunio yn ffordd effeithiol iawn, iawn o gyflawni hynny.
O ran y siarter a'r pecyn cymorth llwyth gwaith a lles i ysgolion, ar gyfer bwrw ymlaen â hyn, bydd y grŵp yn nodi swyddogaethau a chyfrifoldebau a chamau gweithredu o nawr tan dymor yr hydref, ac yna bydd y grŵp llywio yn cyfarfod drwy gydol y cyfnod hwnnw i sicrhau bod yr agwedd arbennig hon ar y siarter a'r pecyn cymorth yn cael ei chyflawni. Y rheswm pam y caiff hyn ei ystyried yn bwysig yw y gall hwn fod yn offeryn sy'n ymarferol iawn y gellir ei roi i arweinyddion ysgolion ac ymarferwyr yn ein hysgolion ledled Cymru i herio'r syniadau sydd ganddyn nhw ynglŷn â sut y maen nhw'n rheoli'r prosesau hyn o fewn eu lleoliadau unigol eu hunain, fel y gallwn ni gael yr ymagwedd genedlaethol honno, yn hytrach na gadael i arweinyddion unigol fod ar eu pennau eu hunain, efallai yn chwilio am atebion, ond herio'r meddylfryd mewn gwirionedd, a herio arferion presennol mewn ysgolion a sicrhau eu hunain eu bod nhw'n cymryd y camau sy'n angenrheidiol. Bydd hynny, wedyn, yn cael ei atgyfnerthu drwy adnewyddu'r adnoddau llwyth gwaith a'r llwybr hyfforddi sy'n bodoli eisoes, gan fod deunyddiau ar gael, ac mae angen i ni sicrhau eu bod nhw mor berthnasol a chyfredol ag y dylen nhw fod, a gwneud yn siŵr eu bod yn mynd yn ôl allan i'r ysgolion ac, yn hollbwysig, ceisio gweithio gyda'n consortia rhanbarthol i edrych ar y niferoedd sy'n manteisio ar yr adnoddau hynny. Un peth yw eu cynhyrchu nhw, ond fel y dywedodd Suzy Davies, gyda rhai o'r adnoddau sydd wedi mynd yno o'r blaen, a yw hynny'n effeithio mewn gwirionedd ar arfer mewn ysgolion? Rydym ni'n bwriadu gweithio gyda chonsortia rhanbarthol i fesur yr effaith honno wrth i ni symud ymlaen.
Finally, Mark Reckless.
Yn olaf, Mark Reckless.
Diolch, Dirprwy Lywydd. The Minister sets out four priorities, and I just wonder if she could clarify a little the differences between them. We have the workload and well-being charter and toolkit, and then the reducing workload resources and training pack, and then, separately, the training models, I think, coming from the consortium. I wonder if she could just help us understand a little better how those three initiatives will interact with each other.
On the sector-wide audit exercise, again, could I just clarify whether this has been done before, and if so, how long ago? Is there anything to build on here?
There's a middle tier, actually. Education Minister, you've said quite a lot in your answers to other statements about the local education authorities, but I was struck that there was no mention of them in your actual written statement. I just wonder, in this field, what is their role. What would you like them to be doing to help reduce bureaucracy? You put emphasis on alignment and consistency in how teachers and others deal with data requests, but do you also recognise that particular local authorities may have a particular approach that works for their schools and deals with their local democratic priorities and needs of schools in their areas? Are there such areas where it may be appropriate for LEAs to get the extra information that they need to feed those particular local priorities?
Finally, in terms of the school business managers, I was very struck with some of the Challenge Cymru schools, when looking around with the Children, Young People and Education Committee, how impressed we, I believe, were—and certainly I was—with those business managers and the roles they were doing. From what the Minister says, I think they should be able to replicate the cost savings. If they find cost savings, they should hopefully continue and compare salaries going forward. But I hadn't appreciated, when visiting those Challenge Cymru schools, how unusual the business managers were or the extent to which that was a pilot. We have 100 of these. About where are they spread? How realistic is it for a large secondary to hope to do all the things the business manager does if they don't have that business manager in place?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'r Gweinidog yn nodi pedair blaenoriaeth. Tybed a allai hi egluro ychydig ar y gwahaniaethau rhyngddyn nhw. Mae gennym ni'r siarter a'r pecyn cymorth llwyth gwaith a lles, ac yna'r adnoddau lleihau llwyth gwaith a'r pecyn hyfforddi, ac yna, ar wahân, y modelau hyfforddi, rwy'n credu, sy'n dod oddi wrth y consortiwm. Tybed a allai hi ein helpu ni i ddeall ychydig yn well sut y bydd y tair menter hynny'n rhyngweithio â'i gilydd?
O ran yr ymarfer archwilio ar draws y sector, unwaith eto, a gaf i eglurhad o ba un a yw hyn wedi cael ei wneud o'r blaen, ac os felly, pa mor bell yn ôl? A oes unrhyw beth i adeiladu arno yn y fan yma?
Ceir haen ganol, mewn gwirionedd. Gweinidog Addysg, rydych chi wedi dweud cryn dipyn yn eich atebion i ddatganiadau eraill am yr awdurdodau addysg lleol, ond fe gefais i fy nharo nad oedd sôn amdanyn nhw yn eich datganiad ysgrifenedig ei hun. Rwy'n meddwl tybed, yn y maes hwn, beth yw eu swyddogaeth nhw. Beth a fyddech chi'n hoffi iddyn nhw fod yn ei wneud i helpu i leihau biwrocratiaeth? Rydych chi'n rhoi pwyslais ar gyfochri a chysondeb o ran y modd y mae athrawon ac eraill yn ymdrin â cheisiadau am ddata, ond a ydych chi hefyd yn cydnabod y gall fod gan awdurdodau lleol arbennig ymagwedd benodol sy'n gweithio i'w hysgolion nhw ac yn ymdrin â'u blaenoriaethau democrataidd lleol ac anghenion yr ysgolion yn eu hardaloedd nhw? A oes meysydd o'r fath lle y gallai fod yn briodol i awdurdodau addysg lleol gael yr wybodaeth ychwanegol sydd ei hangen arnyn nhw i fwydo'r blaenoriaethau lleol arbennig hynny?
Yn olaf, o ran rheolwyr busnes ysgolion, gwnaed argraff dda iawn arnaf gan rai o ysgolion Her Cymru, wrth edrych o gwmpas gyda'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, o ran cymaint o argraff a wnaethpwyd arnom ni, rwy'n credu,—ac yn sicr, arnaf i—gan y rheolwyr busnes hynny a'r swyddogaethau yr oedden nhw'n eu cyflawni. O'r hyn a ddywed y Gweinidog, rwy'n credu y dylen nhw allu ailadrodd yr arbedion cost. Os ydyn nhw'n canfod arbedion cost, fe ddylen nhw barhau, gobeithio, a chymharu cyflogau wrth symud ymlaen. Ond nid oeddwn i wedi gwerthfawrogi, wrth ymweld â'r ysgolion Her Cymru hynny, pa mor anarferol oedd y rheolwyr busnes neu i ba raddau yr oedd hynny'n gynllun arbrofol. Mae gennym ni 100 o'r rhain. Ymhle y maen nhw wedi eu gwasgaru? Pa mor realistig yw hi i ysgol uwchradd fawr obeithio gwneud yr holl bethau y mae'r rheolwr busnes yn eu gwneud os nad oes ganddyn nhw'r rheolwr busnes hwnnw yn y swydd?
Can I thank Mr Reckless for his questions? With regard to the four priorities that have been identified by the members of the group, they build upon one another. First of all, the development of a workload and well-being charter and toolkit, that is the first step in the process of identifying within your school how you're doing, and to help you self-evaluate, and to be able to demonstrate as school leaders to your staff, and potential staff, that this is an issue that you take seriously if you have signed up to that charter. Then, of course, sometimes, schools will need particular help and support to implement new practices. That's where, then, we have the reducing workload resources and training pack, so having identified that maybe there is more that you need to do in your school, some schools may need some additional support to actually understand what best practice looks like and how they can take effective action if they have found themselves to be needing to do so. That's where the resources come in.
Practices in schools change quite a lot, so those resources were developed primarily back in 2017, and we need to make sure that they're refreshed and updated for where we are now in the system. We also, then, need to work with our regional consortia, our school improvement services, because we need to see workload and bureaucracy reduction as part of a school improvement system, rather than just for its own sake. It's got to be there for a purpose. They will then have the lead responsibility to ensure that they are circulating training models and exemplar case studies across all four consortia, on a consistent basis, so no matter where you are working in Wales you will know that you are getting a set level of information and support, and also to help feed back to me on monitoring of uptake of those training materials, so that we in the centre have a better idea that, actually, these processes are being impactful in individual education settings.
With regard to the middle tier and the role of local education authorities, can I assure the Member that they are represented on this group? So, they're not excluded from this group. They are key members of this group, and crucially, they too have agreed to sign up to the audit. There may well be a justifiable case why an individual local education authority requires schools to collect data in a certain way. They just need to demonstrate why that is relevant and why that is necessary, and that they're not just asking the schools to do that for the sake of it and that data, then, is not used to inform policy development from an LEA perspective. So, I've got no problem with collecting data as long as it is useful, it is used, and actually leads to raising standards in our schools. So if an individual local authority could justify that to its schools, its headteachers, there's no reason why they should be precluded from doing that, but you have to take the beam out of your own eye first, which is why we're starting with the Welsh Government requirements, to make sure that we are practising what we preach with regard to the data that we're asking schools to collect. Because how many times in this Chamber have we stood here and sometimes paucity of data is an issue for us, and then we say, 'Well, we should ask schools to do more of that'? So sometimes, we ourselves are responsible for driving this demand for schools to do more and more and more paperwork, and we need to stop and reflect and really think about what we're asking schools to do, and does it add value.
With regard to business managers, some individual schools were already employing business managers. The pilot is an attempt to spread that best practice, and by using some Welsh Government money, match funded by local authority money, to be able to prove the case maybe to some of those people who doubt the value of those particular roles, that actually it can make a big difference in terms of reducing workload and driving other benefits by employing that person. Sometimes, understandably, individual schools, individual local authorities, may have been reluctant to be able to experiment and to drive these posts forward. By using Welsh Government money, we've tried to demonstrate—and hopefully the evaluation will demonstrate—the effectiveness of those roles and why they're important. In secondary schools, especially our large secondary schools, they are providing a really important role that is highly valued not only by headteachers and senior managers, but often really valued by the pupils, because there is a different type of professional with whom a pupil can have a relationship, and sometimes it is the school business managers and not the professional teachers that children will want to talk to about their problems. So actually, not only are they sorting out the paper, the photocopiers, all the orders, paying the bills, organising things; actually, many of them have really, really established important relationships with children within the schools, and they are valued members of the school community. I applaud all the business managers who are working so hard in our schools in Wales today, and hopefully the pilot will demonstrate their worth even more.
A gaf i ddiolch i Mr Reckless am ei gwestiynau? O ran y pedair blaenoriaeth a nodwyd gan aelodau'r grŵp, maen nhw'n adeiladu ar ei gilydd. Yn gyntaf oll, datblygiad y siarter a'r pecyn cymorth llwyth gwaith a lles, dyna'r cam cyntaf yn y broses o nodi ble yr ydych chi arni yn eich ysgol, ac i'ch helpu chi i hunanwerthuso, a gallu dangos fel arweinyddion ysgol i'ch staff, a darpar staff, fod hwn yn fater yr ydych yn ei gymryd o ddifrif os ydych chi wedi ymrwymo i'r siarter hwnnw. Yna, wrth gwrs, weithiau, bydd angen help a chefnogaeth arbennig ar ysgolion i roi arferion newydd ar waith. Dyna ble, wedyn, y mae gennym ni'r adnoddau a'r pecyn hyfforddi sy'n lleihau'r llwyth gwaith, gan nodi, efallai, fod angen i chi wneud mwy yn eich ysgol, efallai y bydd angen rhywfaint o gymorth ychwanegol ar rai ysgolion i ddeall yn union beth yw arfer gorau a sut y gallan nhw gymryd camau effeithiol os ydyn nhw wedi canfod bod angen iddyn nhw wneud hynny. Dyna lle mae'r adnoddau yn dod i'r amlwg.
Mae arferion mewn ysgolion yn newid cryn dipyn, ac felly cafodd yr adnoddau hynny eu datblygu'n bennaf yn 2017, ac mae angen i ni sicrhau eu bod yn cael eu hadnewyddu a'u diweddaru o ran ble'r ydym ni yn y system erbyn hyn. Mae angen hefyd i ni weithio, wedyn, gyda'n consortia rhanbarthol, ein gwasanaethau gwella ysgolion, oherwydd y mae angen i ni weld lleihau llwyth gwaith a biwrocratiaeth yn rhan o system i wella ysgolion, yn hytrach nag er ei fwyn ei hunan yn unig. Mae'n rhaid bod diben iddo. Nhw wedyn fydd â'r cyfrifoldeb arweiniol o sicrhau eu bod yn dosbarthu modelau hyfforddi ac astudiaethau achosion enghreifftiol ar draws y pedwar consortiwm, a hynny yn gyson, felly ni waeth ble byddwch chi'n gweithio yng Nghymru, fe fyddwch chi'n gwybod eich bod yn cael cyfradd benodedig o wybodaeth a chymorth, a hefyd i helpu i roi adborth i mi ar fonitro'r niferoedd sy'n defnyddio'r deunyddiau hyfforddi hynny, fel bod gennym ni yn y canol well syniad o ran bod y prosesau hyn, mewn gwirionedd, yn cael effaith mewn lleoliadau addysg unigol.
O ran yr haen ganol a swyddogaeth awdurdodau addysg lleol, a gaf i sicrhau'r Aelod eu bod nhw wedi eu cynrychioli ar y grŵp hwn? Felly, nid ydyn nhw'n cael eu heithrio o'r grŵp hwn. Maen nhw'n aelodau allweddol o'r grŵp hwn, ac yn hollbwysig, maen nhw hefyd wedi cytuno i ymrwymo i'r archwiliad. Efallai fod cyfiawnhad mewn achos o awdurdod addysg lleol unigol yn ei gwneud yn ofynnol i ysgolion gasglu data mewn ffordd arbennig. Mae angen iddyn nhw ddangos, er hynny, pam mae hynny'n berthnasol a pham mae hynny'n angenrheidiol, ac nad ydyn nhw ddim ond yn gofyn i'r ysgolion wneud hynny am ddim rheswm, ac nad yw'r data wedyn yn cael eu defnyddio i lywio'r gwaith o ddatblygu polisi o safbwynt yr awdurdod addysg lleol. Felly, nid oes gennyf i broblem gyda chasglu data ar yr amod eu bod yn ddefnyddiol, yn cael eu defnyddio, ac yn arwain mewn gwirionedd at godi safonau yn ein hysgolion. Felly, pe gallai awdurdod lleol unigol gyfiawnhau hynny i'w ysgolion, i'w benaethiaid, nid oes rheswm pam y dylid eu hatal rhag gwneud hynny, ond mae'n rhaid i chi dynnu'r trawst o'ch llygad eich hun yn gyntaf, a dyna pam yr ydym ni'n dechrau gyda gofynion Llywodraeth Cymru, i sicrhau ein bod ni'n ymarfer yr hyn a bregethwn o ran y data yr ydym ni'n gofyn i ysgolion eu casglu. Oherwydd sawl gwaith yn y Siambr hon yr ydym ni wedi sefyll yma ac weithiau mae prinder data yn broblem i ni, ac yna rydym ni'n dweud, 'Wel, fe ddylem ni ofyn i ysgolion wneud mwy o hynny'? Felly, y ni ein hunain, weithiau, sy'n gyfrifol am sbarduno'r galw hwn am i ysgolion wneud mwy a mwy a mwy o waith papur, ac mae angen i ni bwyllo a myfyrio a meddwl o ddifrif am yr hyn yr ydym ni'n gofyn i ysgolion ei wneud, ac a yw hynny'n ychwanegu gwerth.
O ran y rheolwyr busnes, roedd rhai ysgolion eisoes yn cyflogi rheolwyr busnes. Mae'r arbrawf yn ymdrech i ledaenu'r arfer gorau hwnnw a, thrwy ddefnyddio rhywfaint o arian Llywodraeth Cymru, gydag arian hafal gan yr awdurdodau lleol, i allu profi'r achos efallai i rai o'r bobl hynny sy'n amau gwerth y swyddi penodol hyn, sydd yn gallu gwneud gwahaniaeth mawr o ran lleihau llwyth gwaith ac ysgogi buddion eraill drwy gyflogi'r unigolyn hwnnw. Yn ddealladwy, weithiau, efallai y bu ysgolion unigol ac awdurdodau lleol unigol yn gyndyn o arbrofi ac ysgogi'r swyddi hyn. Drwy ddefnyddio arian Llywodraeth Cymru, rydym ni wedi ceisio dangos—a gobeithio y bydd y gwerthusiad yn dangos—effeithiolrwydd y swyddi hynny a pham y maen nhw'n bwysig. Mewn ysgolion uwchradd, yn enwedig yn yr ysgolion uwchradd mawr sydd gennym ni, maen nhw'n cynnig swyddogaeth bwysig iawn sy'n cael ei gwerthfawrogi'n fawr nid yn unig gan benaethiaid ac uwch reolwyr, ond yn aml yn cael ei gwerthfawrogi'n fawr gan y disgyblion, oherwydd bod math gwahanol o weithiwr proffesiynol yno y gall disgybl gael perthynas ag ef, a bydd plant yn dymuno siarad â rheolwyr busnes yr ysgol am eu problemau weithiau ac nid â'r athrawon proffesiynol. Felly mewn gwirionedd, nid yn unig eu bod nhw'n cael trefn ar y papur, y llungopiwyr, yr holl archebion, yn talu'r biliau, yn trefnu pethau eraill; mewn gwirionedd, mae llawer ohonyn nhw wedi sefydlu perthynas wirioneddol bwysig gyda phlant yn yr ysgolion, ac maen nhw'n aelodau gwerthfawr o gymuned yr ysgol. Rwy'n cymeradwyo'r holl reolwyr busnes sy'n gweithio mor galed yn ein hysgolion yng Nghymru heddiw, a gobeithio y bydd y cynllun arbrofol yn dangos eu gwerth mewn modd hyd yn oed mwy amlwg.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.
The next item on our agenda this afternoon is the statement by the Counsel General and Brexit Minister on the implications of the UK Government's immigration proposals for Welsh public services and the wider economy. I call on the Counsel General and Brexit Minister, Jeremy Miles.
Yr eitem nesaf ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit ynglŷn â goblygiadau cynigion mewnfudo Llywodraeth y DU ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus Cymru a'r economi ehangach. Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit, Jeremy Miles.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rhoddais ddatganiad ichi wythnos diwethaf ynglŷn â Brexit a'r effaith niweidiol y mae'r parlys gwleidyddol a'r ansicrwydd parhaus yn ei chael ar yr economi. Rwy'n dra ymwybodol y bydd dinasyddion yr Undeb Ewropeaidd yn arbennig sydd wedi ymgartrefu yng Nghymru yn teimlo yn ansicr iawn. Rydym ni wedi bod yn glir bob amser ein bod ni'n cydnabod y cyfraniad amhrisiadwy y mae dinasyddion yr Undeb Ewropeaidd yn ei wneud i’n heconomi a’n cymdeithas, ac y dylai unrhyw bolisi mewnfudo newydd gael ei adeiladu ar y sail hon.
Thank you, Dirprwy Lywydd. I made a statement to you last week about Brexit and the damaging impact the political stasis and ongoing uncertainty is having on the economy. I am keenly aware that the uncertainty will be particularly felt by European Union citizens who have made their homes in Wales. We have always been clear that we recognise the invaluable contribution that EU citizens make to our economy and society, and that any new immigration policy should be built around that.
I know that the result of the 2016 referendum on the United Kingdom's membership of the European Union has created considerable uncertainty for EU citizens living in Wales. I would like to be clear that we want EU nationals who have made Wales their home to stay here. They will always be welcome here. Our message to them as a Government is, 'We value your contribution to Welsh life, our economy, our public services, our communities, and you will always be welcome here.' We the Welsh Government are doing all that we can to influence the UK Government to protect the interests of EU nationals in Wales, in the UK, and to ensure that they retain the same rights as they have today.
In September 2017, we published 'Brexit and Fair Movement of People'. This explored the role of migration in Wales, focusing on migration from the European Economic Area, and analysed the potential models that the UK Government might adopt for a future migration system, and the impact that these could have in Wales. Based on that evidence, the Welsh Government has been proactive in seeking to contribute and to shape the development of migration policy in the UK, emphasising the importance and benefits of migration to Wales. I would like to have been able to say that the UK Government listened to the proposals that we put forward, and have been able to take on board the evidence that was presented, not just from Wales but across the UK. But sadly we know this is not the case.
Rwy'n gwybod bod canlyniad refferendwm 2016 ar aelodaeth y Deyrnas Unedig o'r Undeb Ewropeaidd wedi creu cryn ansicrwydd i ddinasyddion yr UE sy'n byw yng Nghymru. Hoffwn fod yn glir bod arnom ni eisiau i wladolion o'r UE sydd wedi gwneud Cymru yn gartref iddyn nhw aros yma. Bydd croeso iddyn nhw yma bob amser. Ein neges iddyn nhw fel Llywodraeth yw, 'Rydym ni'n gwerthfawrogi eich cyfraniad at fywyd Cymru, ein heconomi, ein gwasanaethau cyhoeddus, ein cymunedau, a bydd croeso i chi yma bob amser.' Rydym ni, Llywodraeth Cymru, yn gwneud popeth o fewn ein gallu i ddylanwadu ar Lywodraeth y DU i warchod buddiannau gwladolion yr UE yng Nghymru, yn y DU, ac i sicrhau y bydd ganddyn nhw'r un hawliau ag sydd ganddyn nhw heddiw.
Ym mis Medi 2017, fe wnaethom ni gyhoeddi 'Brexit a Thegwch o ran Symudiad Pobl'. Roedd y ddogfen hon yn edrych ar ran ymfudo yng Nghymru, gan ganolbwyntio ar ymfudo o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd, ac roedd yn dadansoddi'r modelau posib y gallai Llywodraeth y DU eu mabwysiadu ar gyfer system ymfudo yn y dyfodol, ac effaith bosibl y rhain yng Nghymru. Yn seiliedig ar y dystiolaeth honno, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn rhagweithiol o ran ceisio cyfrannu a llywio'r gwaith o ddatblygu polisi ymfudo yn y DU, gan bwysleisio pwysigrwydd a manteision ymfudo i Gymru. Hoffwn fod wedi gallu dweud bod Llywodraeth y DU wedi gwrando ar y cynigion a gyflwynwyd gennym ni, ac wedi gallu ystyried y dystiolaeth a gyflwynwyd, nid yn unig o Gymru ond ledled y DU. Ond yn anffodus rydym ni'n gwybod nad yw hyn yn wir.
When the UK Government published a White Paper in December last year, outlining its plans for immigration after we leave the European Union, there had been no prior engagement with the Welsh Government, despite previous assurances that this would happen. The plans in the White Paper ignore the weight of evidence presented to the Migration Advisory Committee about the negative impact on the economy of a more restrictive approach to migration. Work that we commissioned from the Wales Centre for Public Policy, which I'll refer to in more detail in a moment, has confirmed that we are right to remain deeply concerned about this approach, which is highly restrictive and will undoubtedly have a detrimental effect on the Welsh economy and public services.
In 'Brexit and Fair Movement of People' we had proposed a flexible but managed approach to migration, where people from Europe would be able to move to the UK if they had a prior job offer or had the ability to find a job quickly. We argued that this relatively open approach to migration should be complemented by a rigorous enforcement of legislation to prevent the exploitation of workers and the undermining of wages and conditions, whilst supporting our economy. We set out a rational framework for migration that we believed would not only meet Wales’s needs, but would work for the whole of the UK. However, in contrast to our proposals, the White Paper proposes introducing a single immigration system that will end free movement and the preferential treatment of EU citizens. Both EU and non-EU citizens who wish to come to the UK to work will normally have to apply for a visa, and those earning below a wage threshold will simply not qualify. In the White Paper, the Government suggests the threshold might be set at £30,000, although that isn't yet, thankfully, established policy.
The impact of those proposals would be substantially to reduce EU migration to the UK. The changes would not just impact what the White Paper calls 'low skilled' workers and their employers—those with intermediate skills, for example nurses, care managers and others, would likely also be affected. And I should say that we in the Welsh Government do not wish to describe workers who do work we depend upon as 'low skilled'. We believe that workers with all types of skills add value to our society and to our economy.
To address a number of concerns about the Whitehall plans for immigration, it was crucial that we gathered evidence about how serious the impacts would be. And so, the Welsh Government asked the Wales Centre for Public Policy to examine how the proposed immigration system would affect Wales. This included examining the impact of stopping overseas workers from staying in the UK for more than a year if they earn less than £30,000. The Wales centre published their report in March and, sadly, it only confirmed our fears that the UK Government’s migration proposals would do nothing to help employers and would hit the Welsh economy hard. The Government’s plans would have a real impact on both the private and the public sectors. Wales would be affected proportionally more than the UK as a whole, in terms of the number of people migrating for work, and there would be an estimated reduction to gross domestic product in Wales of between 1 per cent and 1.5 per cent over 10 years.
I am extremely concerned that such a restrictive immigration system after Brexit would lead to real skills shortages in our key economic sectors. For example, we already have a high number of EU citizens working in the food processing and the food hygiene sectors. We also have other vulnerable sectors that are facing challenges with recruitment and retention of staff, such as social care and manufacturing. Demand for care is increasing, and manufacturing is heavily reliant on workers from the EU. Restricting access for labour from the EU is not the answer. Neither is another aspect of the White Paper, which appears to have been introduced at the last minute in a vain attempt to reassure employers—the proposal to introduce a temporary workers scheme, which would enable individuals from certain countries to work in the UK for 12 months only, after which they would have to leave. Dirprwy Lywydd, is it not obvious that such a scheme is absolutely not the answer to skills and labour shortages in sectors such as social care, where what we need is to reduce, not to increase, the turnover of staff. Such a scheme would be both morally repugnant and ineffective.
By contrast, we are clear that if and when we leave the EU, we will continue to need a migration policy that allows Wales to attract the right type of workers to all areas, whether it is health, social care, tourism, higher education or food production. I do not want nurses, junior doctors, and other workers who want to work in our public services and our industries to find it more difficult and less attractive to come to Wales in the future. And this is not just about curtailing rights for those who want to come to our country, Welsh employers are quite rightly worried about whether they will be able to recruit and retain workers from the EU. The sustainability of their businesses often depends on those workers from the EU, as does the job security of the Welsh workers in those businesses.
Even for those jobs that pay salaries above the salary threshold, there will be new burdens. At present, migration from the EEA and Switzerland places very little administrative burden on workers, on employers, or on the UK Government—a passport or identity card suffices to prove EEA or Swiss nationality—and there are no direct costs of immigration. Depending on the system that's implemented and the extent of control exerted, there will be additional financial and administrative burdens on a number of levels. The risks of these costs being extended to include EEA and Swiss nationals will create a significant and costly burden on businesses and is very much a deterrent to growth within the UK. More broadly, there are a whole series of risks relating to the administration, implementation and enforcement of any new system.
As I made clear last week, the Welsh Government's position is to campaign for a referendum and to remain within the EU. But if we are to leave, it is essential that we persuade the UK Government that their migration policy would simply compound the wilful damage they are inflicting on the Welsh and the UK economy. We need a flexible and managed approach to immigration that is fair and can contribute to our prosperity.
As the WCPP report makes clear, if the UK has to have a salary threshold at all, it should be at a far lower level, perhaps £20,000. The proposal to give Wales, like Scotland, a separate shortage occupations list, whilst welcome, is not the answer if, as at present, occupations on the list are still subject to the same salary threshold. Indeed, the whole concept of a shortage occupations list, as the MAC report of 29 May makes clear, only makes sense in a situation where there are numeric limits on the number of visas available—one malign aspect of the current system that the White Paper does not propose to replicate post Brexit.
Dirprwy Lywydd, to conclude, we must have a fair migration policy in place, one that protects EU citizens who have made Wales their home and that ensures that our future labour market needs are met. Any salary threshold should be well below £30,000. There is broad support for doing this, as well as making sure that the new system is as flexible and as user-friendly as possible. We need to ensure that Wales is still seen as an attractive place to live and to work and that we are still a welcoming nation. My officials are involved in a 12-month engagement process with the Home Office, the Scottish Government and the Northern Ireland Executive, where different aspects of the immigration White Paper are being discussed every month. I will continue to persist in more engagement with the Home Office, at a ministerial level and on official level, and I will continue to make sure that the best interests of Wales and of our people are fully represented.
Pan gyhoeddodd Llywodraeth y DU Bapur Gwyn ym mis Rhagfyr y llynedd yn amlinellu ei chynlluniau ar gyfer mewnfudo ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, ni fu unrhyw ymgysylltu blaenorol gyda Llywodraeth Cymru, er gwaethaf sicrwydd blaenorol y byddai hyn yn digwydd. Mae'r cynlluniau yn y Papur Gwyn yn anwybyddu pwysau'r dystiolaeth a gyflwynwyd i'r Pwyllgor Cynghori ar Ymfudo ynghylch yr effaith negyddol ar yr economi o fabwysiadu ymagwedd fwy cyfyngol at ymfudo. Mae gwaith a gomisiynwyd gennym ni gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru, y byddaf yn cyfeirio ato'n fanylach yn y man, wedi cadarnhau ei bod hi'n briodol ein bod ni'n parhau i bryderu'n ddirfawr am y dull gweithredu hwn, sydd yn gyfyngol iawn ac a fydd yn sicr o gael effaith andwyol ar economi a gwasanaethau cyhoeddus Cymru.
Yn 'Brexit a Thegwch o ran Symudiad Pobl' fe wnaethom ni gynnig ffordd o fynd i'r afael ag ymfudo oedd yn hyblyg ond wedi'i rheoli, lle byddai pobl o Ewrop yn gallu symud i'r DU pe bai ganddyn nhw gynnig swydd blaenorol neu pe bai ganddyn nhw'r gallu i ddod o hyd i swydd yn gyflym. Fe wnaethom ni ddadlau y dylai'r ymagwedd gymharol agored hon at ymfudo gael ei hategu gan orfodaeth lem ar ddeddfwriaeth i atal camfanteisio ar weithwyr a thanseilio cyflogau ac amodau, wrth gefnogi ein heconomi. Fe wnaethom ni osod fframwaith rhesymegol ar gyfer ymfudo y credem ni y byddai nid yn unig yn diwallu anghenion Cymru, ond a fyddai hefyd yn gweithio dros y DU gyfan. Fodd bynnag, yn wahanol i'n cynigion, mae'r Papur Gwyn yn cynnig cyflwyno un system fewnfudo a fydd yn rhoi terfyn ar ryddid i symud a'r driniaeth ffafriol a gaiff dinasyddion yr UE. Bydd yn rhaid i ddinasyddion yr UE a dinasyddion nad ydynt yn aelodau o'r UE sydd eisiau dod i'r DU i weithio fel arfer wneud cais am fisa, ac ni fydd y rhai sy'n ennill llai na throthwy cyflog yn gymwys. Yn y Papur Gwyn, mae'r Llywodraeth yn awgrymu y gallai'r trothwy gael ei bennu ar £30,000, er nad yw hynny eto, diolch byth, yn bolisi sefydledig.
Effaith y cynigion hynny fyddai lleihau ymfudiad o'r UE i'r DU yn sylweddol. Byddai'r newidiadau'n effeithio nid yn unig ar yr hyn y mae'r Papur Gwyn yn ei alw'n weithwyr 'sgiliau isel' a'u cyflogwyr—byddai'n debygol o effeithio hefyd ar y rheini â sgiliau canolraddol, er enghraifft nyrsys, rheolwyr gofal ac eraill. A dylwn ddweud nad ydym ni yn Llywodraeth Cymru yn dymuno disgrifio gweithwyr sy'n gwneud gwaith yr ydym ni'n dibynnu arno fel rhai 'sgiliau isel'. Credwn fod gweithwyr â phob math o sgiliau yn ychwanegu gwerth i'n cymdeithas ac i'n heconomi.
Er mwyn mynd i'r afael â nifer o bryderon ynghylch cynlluniau Whitehall ar gyfer mewnfudo, roedd yn hanfodol ein bod yn casglu tystiolaeth ynghylch pa mor ddifrifol fyddai'r effeithiau. Ac felly, gofynnodd Llywodraeth Cymru i Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru ystyried sut y byddai'r system fewnfudo arfaethedig yn effeithio ar Gymru. Roedd hyn yn cynnwys archwilio effaith atal gweithwyr tramor rhag aros yn y DU am fwy na blwyddyn os ydyn nhw'n ennill llai na £30,000. Cyhoeddodd canolfan Cymru ei hadroddiad ym mis Mawrth ac, yn anffodus, ni wnaeth dim ond cadarnhau ein hofnau na fyddai cynigion Llywodraeth y DU o ran ymfudo yn gwneud dim i helpu cyflogwyr a byddai'n ergyd drom i economi Cymru. Byddai cynlluniau'r Llywodraeth yn cael effaith wirioneddol ar y sectorau preifat a chyhoeddus. Byddai'r effaith ar Gymru'n fwy anghymesur na'r Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd, o ran nifer y bobl sy'n ymfudo i gael gwaith, ac mae amcangyfrif y byddai cynnyrch domestig gros yng Nghymru yn gostwng rhwng 1 y cant a 1.5 y cant dros 10 mlynedd.
Rwy'n bryderus iawn y byddai system fewnfudo mor gyfyngol ar ôl Brexit yn arwain at brinder sgiliau gwirioneddol yn ein sectorau economaidd allweddol. Er enghraifft, mae gennym ni eisoes nifer fawr o ddinasyddion yr UE yn gweithio yn y sectorau prosesu bwyd a hylendid bwyd. Mae gennym ni hefyd sectorau eraill dan fygythiad ac sy'n wynebu heriau o ran recriwtio a chadw staff, megis gofal cymdeithasol a gweithgynhyrchu. Mae'r galw am ofal yn cynyddu, ac mae gweithgynhyrchu'n dibynnu'n helaeth ar weithwyr o'r UE. Nid cyfyngu ar fynediad i lafur o'r UE yw'r ateb. Nid agwedd arall ar y Papur Gwyn yw'r ateb ychwaith, yr ymddengys ei bod wedi'i chyflwyno ar y funud olaf mewn ymgais ofer i dawelu meddyliau cyflogwyr—y cynnig i gyflwyno cynllun gweithwyr dros dro, a fyddai'n galluogi i unigolion o rai gwledydd weithio yn y DU am 12 mis yn unig, ac ar ôl hynny byddai'n rhaid iddyn nhw adael. Dirprwy Lywydd, onid yw hi'n amlwg nad cynllun o'r fath yw'r ateb o gwbl i brinder sgiliau a llafur mewn sectorau megis gofal cymdeithasol, lle mae arnom ni angen lleihau ac nid cynyddu trosiant staff. Byddai cynllun o'r fath yn anfoesol ac yn aneffeithiol.
Ar y llaw arall, rydym ni'n glir, os a phan fyddwn ni'n gadael yr UE, y byddwn yn parhau i fod ag angen polisi ymfudo sy'n caniatáu i Gymru ddenu'r math priodol o weithwyr i bob maes, boed hynny'n iechyd, gofal cymdeithasol, twristiaeth, addysg uwch neu gynhyrchu bwyd. Nid wyf eisiau gweld nyrsys, meddygon iau, a gweithwyr eraill sydd eisiau gweithio yn ein gwasanaethau cyhoeddus a'n diwydiannau yn ei chael hi'n fwy anodd ac yn llai deniadol i ddod i Gymru yn y dyfodol. Ac nid yw hyn yn ymwneud yn unig â chwtogi ar hawliau i'r rhai sydd eisiau dod i'n gwlad, mae cyflogwyr Cymru yn poeni'n ddigon teg a fyddant yn gallu recriwtio a chadw gweithwyr o'r UE. Mae cynaliadwyedd eu busnesau'n dibynnu'n aml ar y gweithwyr hynny o'r UE, yn ogystal â sicrwydd swyddi gweithwyr Cymru yn y busnesau hynny.
Hyd yn oed i'r swyddi hynny sy'n talu cyflogau sy'n uwch na'r trothwy cyflog, bydd beichiau newydd. Ar hyn o bryd, mae ymfudo o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd a'r Swistir yn rhoi ychydig iawn o faich gweinyddol ar weithwyr, ar gyflogwyr, neu ar Lywodraeth y DU—mae pasbort neu gerdyn adnabod yn ddigonol i brofi eich bod yn dod o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd neu'r Swistir—ac nid oes costau uniongyrchol o ran mewnfudo. Yn dibynnu ar y system a weithredir a faint o reolaeth sydd, bydd beichiau ariannol a gweinyddol ychwanegol amrywiol. Mae'r peryg y caiff y costau hyn eu hehangu i gynnwys dinasyddion yr Ardal Economaidd Ewropeaidd a'r Swistir yn creu baich sylweddol a chostus ar fusnesau ac mae'n sicr o atal twf yn y DU. Yn fwy cyffredinol, mae peryglon niferus yn ymwneud â gweinyddu, gweithredu a gorfodi unrhyw system newydd.
Fel yr eglurais yr wythnos diwethaf, safbwynt Llywodraeth Cymru yw ymgyrchu dros refferendwm ac aros yn yr UE. Ond os ydym ni'n mynd i adael, mae'n hanfodol ein bod yn perswadio Llywodraeth y DU y byddai eu polisi ymfudo dim ond yn dwysáu'r niwed bwriadol y maen nhw'n ei achosi i economi Cymru a'r Deyrnas Unedig. Mae arnom ni angen dull hyblyg, rheoledig, o ymdrin â mewnfudo sy'n deg ac sy'n gallu cyfrannu at ein ffyniant.
Fel y mae adroddiad Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru yn ei gwneud hi'n glir, os oes rhaid i'r DU gael trothwy cyflog o gwbl, dylai fod yn llawer llai, efallai yn £20,000. Nid yr ateb yw cynnig rhoi rhestr ar wahân i Gymru, fel yr Alban, ar gyfer swyddi lle ceir prinder, er bod hynny i'w groesawu, os yw galwedigaethau ar y rhestr, fel sy'n wir ar hyn o bryd, yn dal i fod yn ddibynol ar yr un trothwy cyflog. Yn wir, mae'r holl gysyniad o restr swyddi lle mae prinder, fel y mae adroddiad y Pwyllgor Cynghori ar Ymfudo, dyddiedig 29 Mai, yn dangos yn glir, dim ond yn gwneud synnwyr mewn sefyllfa lle mae cyfyngiadau rhifol ar nifer y fisâu sydd ar gael—un agwedd fileinig o'r system bresennol nad yw'r Papur Gwyn yn cynnig ei efelychu ar ôl Brexit.
Dirprwy Lywydd, i gloi, rhaid inni gael polisi ymfudo teg ar waith, un sy'n amddiffyn dinasyddion yr UE sydd wedi gwneud Cymru yn gartref iddyn nhw ac sy'n sicrhau y diwellir ein hanghenion yn y farchnad lafur yn y dyfodol. Dylai unrhyw drothwy cyflog fod yn llawer llai na £30,000. Mae cefnogaeth eang i wneud hyn, yn ogystal â sicrhau bod y system newydd mor hyblyg ac mor hawdd ei defnyddio â phosib. Mae angen inni sicrhau bod Cymru'n dal i gael ei gweld fel lle deniadol i fyw ac i weithio a'n bod yn dal yn genedl groesawgar. Mae fy swyddogion yn cymryd rhan mewn proses ymgysylltu 12 mis gyda'r Swyddfa Gartref, Llywodraeth yr Alban a Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon, lle mae gwahanol agweddau ar y Papur Gwyn ar fewnfudo yn cael eu trafod bob mis. Byddaf yn parhau i wneud mwy o waith ymgysylltu â'r Swyddfa Gartref, ar lefel weinidogol ac yn swyddogol, a byddaf yn parhau i sicrhau y dadleuir yn drwyadl dros yr hyn sydd orau i Gymru a'n pobl.
It's very clear to me that the ability to control immigration was something that was on many people's minds when they voted to leave the European Union in June 2016. And even amongst those who voted to remain, there were still many people who had concerns about what they perceive to be unsustainable levels of immigration coming into the UK, and, of course, the people of Wales also held some of those concerns. In fact, the British social attitudes survey suggests that 86 per cent of respondents in Wales thought that immigration should be reduced, and that is a higher level than across the UK as a whole. I think that has to be at the forefront of all of our minds when we consider this issue of immigration.
Like you, my party's made it very, very clear that, whilst wanting to make sure that we've got the ability to control our own borders and have our own immigration policy, we've got to do so recognising the enormous contribution that immigration has played here in Wales and the wider UK over the years, enriching our communities and, indeed, bringing many new, different perspectives to life and helping to fuel the growth that we've seen in our economy in recent years as well. So, that's certainly not lost on us. And I was a little bit disappointed that you didn't refer to the fact that the UK Government's actually coming from the same place as the Welsh Government in terms of reflecting on the value of immigration more widely.
Now, when the people of Wales voted to leave, one thing that they didn't vote for was to continue with the status quo and, of course, I appreciate that your party's position is one where you want to see us remain in the EU now, but, of course, when the people of Wales have been asked, they don't want that, what they actually want to see is some change. And they also want a fair immigration system, I believe. Now, your Government document, the 'Brexit and Fair Movement of People' document, makes it very clear that your ambition, should the UK leave the EU, is to have a very similar system to the one that existed before. In other words, no change from the previous system in that migrants from the European Economic Area and from Switzerland who are already coming to work in the UK should still be able to access the same work opportunities and same benefit opportunities. Now, I don't think that that's what people in Wales want to see. That's why I think it weighed very heavily in people's minds in that referendum.
And I don't think, actually, that that's a fair attitude to immigration, either, because what it does is it favours those immigrants who want to come to the UK from the EEA and Switzerland and, actually, causes problems for those who want to come from outside, in the wider world. So there's no level playing field there and I don't think that that is right. So, do you accept that it's not right to treat people differently depending on where they come from? Can you also tell us whether you welcome the promises that have been made in the White Paper? I heard what you said about the need to protect people's rights, for those who are already here, and of course the White Paper makes it very clear that we want to cause no disruption to those people who have already settled here and set up a home, whether they're from the EU or elsewhere and that, on that basis, they should be allowed to continue to remain here. And, of course, that's one of the other things that the White Paper proposes: that there should be guarantees about that.
You made reference to the £30,000 limit, and I would agree with you that there are some concerns that we hold on these benches around that limit and whether that's an appropriate limit for Wales, given the fact that, unfortunately, we are the lowest wage economy in Britain. So, do you welcome the recent announcements by the Home Secretary that they are reviewing that limit, and I expect very much that limit to come down? It may be regional—I think that's one of the other things that has been proposed as well. You made reference to the £20,000 suggestion that the Wales Centre for Public Policy has put forward; I'm not sure whether that is the right level for Wales. It may, indeed, need to be lower than that in some places, but it would be good to see some of the rationale behind that £20,000 figure that they came up with.
You made no reference to students in your statement at all, but, obviously, one of the things that the White Paper does say—the UK Government's White Paper—is it gives a clear commitment that there'll be no limits on the number of international students who can come to study here, and I would hope very much that you would welcome that commitment too. You made no reference, either, to the exploitation that many are suffering due to modern-day slavery. And I know that both the Welsh and UK Governments have been determined to stamp out modern-day slavery here in Wales. Unfortunately, we do see evidence of it in our communities. Can you assure us that the Welsh Government is still as committed to stamping out modern-day slavery and its impacts? I want to pay tribute to the chair of the cross-party group, Joyce Watson, for her work on this. It obviously is important that we don't drop our guard on that by simply allowing the completely free movement of people.
And one final—[Interruption.] One final—
Mae'n amlwg iawn i mi fod y gallu i reoli mewnfudo yn rhywbeth oedd ar feddyliau llawer o bobl wrth bleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd ym Mehefin 2016. A hyd yn oed ymhlith y rhai a bleidleisiodd dros aros, roedd llawer o bobl o hyd a oedd yn pryderu am yr hyn a ystyriant yn fewnfudo anghynaladwy i'r DU, ac, wrth gwrs, roedd rhai o'r pryderon hynny i'w gweld ymysg pobl Cymru hefyd. Yn wir, mae arolwg agweddau cymdeithasol Prydain yn awgrymu bod 86 y cant o'r ymatebwyr yng Nghymru yn credu y dylid lleihau mewnfudo, ac mae hynny'n fwy nag ar draws y DU yn gyffredinol. Credaf fod yn rhaid i hynny fod yn flaenllaw ym mhob un o'n meddyliau wrth inni ystyried y mater hwn o fewnfudo.
Fel chithau, mae fy mhlaid wedi'i gwneud hi'n glir iawn, er ei bod yn awyddus i sicrhau bod gennym ni'r gallu i reoli ein ffiniau ein hunain a bod gennym ni ein polisi mewnfudo ein hunain, fod yn rhaid inni wneud hynny gan gydnabod cyfraniad aruthrol mewnfudo yma yng Nghymru a'r DU yn ehangach dros y blynyddoedd, sydd wedi cyfoethogi ein cymunedau ac, yn wir, dod â sawl persbectif newydd, gwahanol i fywyd a helpu i gynyddu'r twf yr ydym ni wedi'i weld yn ein heconomi yn ystod y blynyddoedd diwethaf hefyd. Felly, yn sicr, rydym ni'n gwerthfawrogi hynny. Ac roeddwn ychydig yn siomedig na wnaethoch chi gyfeirio at y ffaith bod Llywodraeth y DU mewn gwirionedd yn gwneud yr un peth â Llywodraeth Cymru o ran myfyrio ar werth mewnfudo'n ehangach.
Nawr, pan bleidleisiodd pobl Cymru i adael, un peth na wnaethon nhw bleidleisio drosto oedd parhau â'r un hen drefn ac, wrth gwrs, sylweddolaf fod safbwynt eich plaid yn un lle'r ydych chi eisiau ein gweld yn parhau yn yr UE nawr, ond, wrth gwrs, pan ofynnwyd i bobl Cymru, dydyn nhw ddim eisiau hynny, yr hyn y maen nhw eisiau ei weld mewn gwirionedd yw rhywfaint o newid. Ac maen nhw hefyd eisiau cael system fewnfudo deg, rwy'n credu. Nawr, mae eich dogfen Llywodraeth, y ddogfen 'Brexit a Thegwch o ran Symudiad Pobl', yn ei gwneud hi'n glir iawn mai eich uchelgais, pe bai'r DU yn gadael yr UE, yw bod â system debyg i'r un a fodolai o'r blaen. Mewn geiriau eraill, dim newid o'r system flaenorol fel bod yr ymfudwyr hynny o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd ac o'r Swistir sydd eisoes yn dod i weithio yn y DU yn gallu cael yr un cyfleoedd gwaith a'r un cyfleoedd o ran budd-daliadau o hyd. Nawr, nid wyf yn credu mai dyna y mae pobl yng Nghymru eisiau ei weld. Dyna pam fy mod i'n credu i hynny ddylanwadu'n fawr ar feddyliau pobl yn y refferendwm hwnnw.
Ac nid wyf yn credu, mewn gwirionedd, fod hynny'n agwedd deg at fewnfudo, ychwaith, oherwydd yr hyn y mae'n ei wneud yw ei fod yn ffafrio'r mewnfudwyr hynny sydd eisiau dod i'r DU o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd a'r Swistir ac sydd, mewn gwirionedd, yn achosi problemau i'r rhai sydd eisiau dod o'r tu allan, o'r byd ehangach. Felly nid yw hynny'n deg ac nid wyf yn credu bod hynny'n briodol. Felly, a ydych chi'n derbyn nad yw'n hi'n iawn trin pobl yn wahanol yn dibynnu ar o ble maen nhw'n dod? A allwch chi ddweud wrthym ni hefyd a ydych chi'n croesawu'r addewidion a wnaed yn y Papur Gwyn? Clywais yr hyn y gwnaethoch chi ei ddweud am yr angen i amddiffyn hawliau pobl, o ran y rhai sydd yma eisoes, ac wrth gwrs mae'r Papur Gwyn yn ei gwneud hi'n glir iawn nad ydym ni eisiau amharu ar y bobl hynny sydd eisoes wedi ymgartrefu a sefydlu cartref, pa un ai ydyn nhw'n dod o'r UE neu o fannau eraill, ac ar y sail honno, dylid caniatáu iddyn nhw barhau i aros yma. Ac, wrth gwrs, dyna un o'r pethau eraill y mae'r Papur Gwyn yn ei gynnig: y dylid cael gwarantau ynglŷn â hynny.
Fe wnaethoch chi gyfeirio at y terfyn o £30,000, ac rwy'n cytuno â chi bod rhai pryderon ar y meinciau hyn ynghylch y terfyn hwnnw ac a yw hynny'n derfyn priodol i Gymru, o gofio'r ffaith mai ni, yn anffodus, yw'r economi sydd â'r cyflogau isaf ym Mhrydain. Felly, a ydych chi'n croesawu'r cyhoeddiadau diweddar gan yr Ysgrifennydd Cartref eu bod yn adolygu'r terfyn hwnnw, a disgwyliaf yn fawr iawn i'r terfyn hwnnw ostwng? Efallai y bydd yn rhanbarthol—credaf fod hynny'n un o'r pethau eraill sydd wedi cael ei gynnig hefyd. Fe wnaethoch chi gyfeirio at yr awgrym o £20,000 y mae Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru wedi'i gyflwyno; nid wyf yn siŵr ai dyna'r lefel gywir i Gymru. Yn wir, efallai fod angen iddo fod yn is na hynny mewn rhai mannau, ond byddai'n dda deall rhywfaint o'r rhesymeg dros gyflwyno'r ffigur hwnnw o £20,000.
Ni wnaethoch chi gyfeirio at fyfyrwyr yn eich datganiad o gwbl, ond, yn amlwg, un o'r pethau y mae'r Papur Gwyn yn ei ddweud—Papur Gwyn Llywodraeth y DU—yw ei fod yn rhoi ymrwymiad clir na fydd dim cyfyngiadau ar nifer y myfyrwyr rhyngwladol a all ddod i astudio yma, a byddwn yn gobeithio'n fawr y byddech yn croesawu'r ymrwymiad hwnnw hefyd. Ni wnaethoch chi gyfeirio, ychwaith, at y cam-fanteisio y mae llawer yn ei ddioddef oherwydd caethwasiaeth fodern. Ac rwy'n gwybod y bu Llywodraethau Cymru a'r DU yn benderfynol o gael gwared ar gaethwasiaeth fodern yma yng Nghymru. Yn anffodus, rydym ni'n gweld tystiolaeth ohono yn ein cymunedau. A allwch chi ein sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yr un mor ymrwymedig i ddileu caethwasiaeth fodern a'i heffeithiau? Hoffwn dalu teyrnged i gadeirydd y grŵp trawsbleidiol, Joyce Watson, am ei gwaith ar hyn. Mae'n amlwg yn bwysig inni beidio â diystyru hynny drwy ganiatáu i bobl symud yn gwbl rydd.
Ac un cwestiwn terfynol—[Torri ar draws.] Un cwestiwn terfynol—
No, there are no interventions on statements. And he's going to wind up shortly.
Na, nid oes unrhyw ymyriadau ar ddatganiadau. A bydd yn dirwyn i ben yn fuan.
And one final question, if I may. One of the reasons that we have gaps in some of our public service professions, particularly healthcare and teaching is, frankly, a failure to plan for the workforce needs of our public services over the years. And, of course, the responsibility for planning for the workforce and making sure that we've got sufficient numbers of teachers, doctors and nurses et cetera coming through the system is entirely the responsibility of the Welsh Government. Do you accept your responsibility for failing to plan for the workforce, and that that is causing a need to plug some of these shortages in our workforce because of your failure to plan adequately? Thank you.
Ac un cwestiwn terfynol, os caf i. Un o'r rhesymau pam mae bylchau yn rhai o'n proffesiynau gwasanaethau cyhoeddus, yn enwedig gofal iechyd ac addysgu, mewn gwirionedd, yw methiant i gynllunio ar gyfer anghenion gweithlu ein gwasanaethau cyhoeddus dros y blynyddoedd. Ac, wrth gwrs, cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yn gyfan gwbl yw cynllunio ar gyfer y gweithlu a sicrhau bod gennym ni niferoedd digonol o athrawon, meddygon a nyrsys yn dod drwy'r gyfundrefn. A ydych chi'n derbyn eich bod yn gyfrifol am fethu â chynllunio ar gyfer y gweithlu, a bod hynny'n achosi'r angen i wneud iawn am rai o'r prinderau hyn yn ein gweithlu oherwydd eich methiant i gynllunio'n ddigonol? Diolch.
I thank Darren Millar for some of those questions. I accept that for some people, perhaps many people, the question of migration was a key factor in their decision to vote in the way that they did in 2016. And I also accept that it is important for us to address people's perceptions in relation to migration. But part of the process of addressing those perceptions surely is to tether those perceptions to the realities on the ground, rather than simply reinforce perceptions that we all know to be false. That is part of the task that we should set ourselves as an Assembly in all parties—not simply to accept that people have a set of perceptions, but to engage with people and make the case for why those perceptions are, we know, based upon misapprehensions in many cases.
We know that public services in Wales—many public services, many economic sectors have a significant reliance on migrants from the European Union. There's no point pretending that isn't the case. So, we need to articulate that with people. We need to articulate the risks to people in food production businesses for their employment and their future well-being of these changes. We need to engage with people and articulate those views, not simply reflect that perception back at people. We need to say to people that people moving to Wales from the European Union are less likely to be on benefits than people who are living here anyway, they're more likely to be in work, their contribution to the taxes gathered by the UK Government is beneficial, they have a broadly positive impact on public finances, that high levels of immigration have a positive impact on productivity, on innovation. These are fundamental parts of the debate, which was not had, and I think it's important to recognise that, whilst perception is one thing, surely what we should be engaging with is the reality and explaining to people what the consequences are of just simply reflecting their perceptions back at them. These are complex questions, but we have to base our discussions on the facts, not simply on perceptions.
He invited me to congratulate the UK Government on its approach. I'm going to decline that invitation, and the reason I'm going to do that is—. Take one example, of the settled status scheme. That is not the kind of scheme a Government that wanted to signal a commitment to EU citizens' well-being in the UK would put in place: a scheme that charges people to establish their right to stay in the UK—people who've been living here, in many cases, for many, many years, who've brought up families here. [Interruption.] Well, there's no charge—there never should have been a charge. It was dropped by the Government, but it was frankly a disgrace that people were being asked to pay it in the first place. A scheme that—. If you are living in Wales, there is only one centre in Wales, in Caerphilly, where, if you happen not to have an Android phone, you cannot upload documents that are required in order for you to get settled status. That is not the action of a Government seeking to make sure that people at large are able to qualify easily or without stress for this scheme.There are people, we know—. The proposals that the Government has on a 'no deal' basis are even more draconian, so these are not measures a Government would take if it were seeking to embrace the contribution of EU citizens to Wales and to the broader UK.
You talked about—. The Member talked in his question about managed migration. 'Brexit and Fair Movement of People' describes a version of a migration policy that is much more closely linked to employment—whether you have a job or the ability to have a job. And I welcome his acknowledgement of the importance of tackling exploitation—absolutely at the heart of that policy document, and I'm glad to hear him raise that and his commitment to that in the Chamber.
I welcome the possibility—indeed, I hope the probability—that the £30,000 figure will be discarded. It does not work for Wales; £20,000 is a better figure. Indeed, we've advocated for that with the UK Government and I would invite them to bring forward changes at an early opportunity to put employers' minds at rest. I welcome the reference he made to students. What I would say is that, had the UK Government engaged better with the devolved administrations, it would have designed a scheme better reflecting the needs of the devolved administrations in relation to higher education. The Scottish system, for example, has four-year degrees as standard. That wasn't reflected in the original scheme. So, I would encourage the UK Government in the weeks and months ahead to engage in a way that is much better than they engaged in the preparation of the White Paper.
Ultimately, this is a question of the extent to which we are prepared to reflect people's anxieties and concerns or to explain and discuss this vitally important policy area on the basis of facts, and I would encourage the party opposite to engage on that basis, as I intend to do.
Diolch i Darren Millar am rai o'r cwestiynau hynny. Rwy'n derbyn, i rai pobl, efallai nifer o bobl, fod y cwestiwn o ymfudo yn ffactor allweddol yn eu penderfyniad i bleidleisio fel y gwnaethon nhw yn 2016. Ac rwyf hefyd yn derbyn ei bod hi'n bwysig i ni roi sylw i ganfyddiadau pobl o ran ymfudo. Ond siawns mai rhan o'r broses o fynd i'r afael â'r canfyddiadau hynny yw amgyffred y canfyddiadau hynny o ran y gwirioneddau ar lawr gwlad, yn hytrach na dim ond atgyfnerthu canfyddiadau yr ydym ni gyd yn gwybod nad ydyn nhw'n wir. Mae hynny'n rhan o'r dasg y dylem ni ei gosod i ni ein hunain fel Cynulliad ym mhob plaid—nid yn unig i dderbyn bod gan bobl gyfres o ganfyddiadau, ond i drafod â phobl a chyflwyno'r achos pam y mae'r canfyddiadau hynny, fe wyddom ni, yn seiliedig ar gamargraffiadau mewn sawl achos.
Gwyddom fod gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru—llawer o wasanaethau cyhoeddus, nifer o sectorau economaidd, yn dibynnu'n sylweddol ar ymfudwyr o'r Undeb Ewropeaidd. Does dim diben cymryd arnoch chi nad yw hynny'n wir. Felly, mae angen inni ddweud hynny wrth bobl. Mae angen i ni sôn wrth bobl mewn busnesau cynhyrchu bwyd am y peryglon o ran eu cyflogaeth a'u lles yn y dyfodol o ran y newidiadau hyn. Mae angen inni drafod â phobl a chyfleu'r safbwyntiau hynny, nid ategu'r canfyddiad hwnnw sydd gan bobl. Mae angen inni ddweud wrth bobl fod pobl sy'n symud i Gymru o'r Undeb Ewropeaidd yn llai tebygol o fod ar fudd-daliadau na phobl sy'n byw yma beth bynnag, maen nhw'n fwy tebygol o fod mewn gwaith, mae eu cyfraniad i'r trethi a gesglir gan Lywodraeth y DU yn fuddiol, eu bod yn cael effaith gadarnhaol ar gyllid cyhoeddus yn gyffredinol, bod mewnfudo sylweddol yn cael effaith gadarnhaol ar gynhyrchiant, ar arloesi. Mae'r rhain yn rhannau sylfaenol o'r ddadl, na wyntyllwyd, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod, tra bo canfyddiad yn un peth, siawns mai'r hyn y dylem ni fod yn ei drafod yw'r gwirionedd ac egluro i bobl beth yw'r canlyniadau o wneud dim byd ond ategu eu tybiaethau. Mae'r rhain yn gwestiynau dyrys, ond rhaid inni seilio ein trafodaethau ar y ffeithiau, nid ar ddim byd ond canfyddiadau.
Gwahoddodd fi i longyfarch Llywodraeth y DU o ran y ffordd y mae hi wedi mynd ati. Rwy'n mynd i wrthod y gwahoddiad hwnnw, a'r rheswm fy mod i'n mynd i wneud hynny yw—. Cymerwch un enghraifft o'r cynllun statws preswylydd sefydlog. Nid dyna'r math o gynllun y byddai Llywodraeth a oedd eisiau dangos ymrwymiad i les dinasyddion yr UE yn y DU yn ei sefydlu: cynllun sy'n codi tâl ar bobl i fod â hawl i aros yn y DU—pobl sydd wedi bod yn byw yma, mewn llawer achos, ers blynyddoedd lawer, sydd wedi magu teuluoedd yma.[Torri ar draws.] Wel, does dim tâl—ni ddylid erioed fod wedi codi tâl. Mae'r Llywodraeth wedi ailfeddwl ynglŷn â hynny, ond roedd hi, a dweud y gwir, yn warth gofyn i bobl dalu yn y lle cyntaf. Cynllun sy'n—. Os ydych chi'n byw yng Nghymru, dim ond un ganolfan sydd yng Nghymru, yng Nghaerffili, lle, os nad oes gennych chi ffôn Android, ni allwch chi lanlwytho dogfennau sy'n ofynnol er mwyn i chi gael statws preswylydd sefydlog. Nid yw hynny'n weithred gan Lywodraeth sy'n ceisio gwneud yn siŵr bod pobl yn gyffredinol yn gallu cymhwyso'n rhwydd a di-lol ar gyfer y cynllun hwn. Mae pobl, rydym ni'n gwybod—. Mae'r cynigion sydd gan y Llywodraeth o ran ymadael heb gytundeb hyd yn oed yn fwy didostur, felly nid fel hyn y byddai Llywodraeth yn mynd ati petai'n ceisio cofleidio cyfraniad dinasyddion yr UE i Gymru ac i'r DU yn ehangach.
Fe wnaethoch chi sôn am—. Soniodd yr Aelod yn ei gwestiwn am ymfudo wedi'i reoli. Mae 'Brexit a Thegwch o ran Symudiad Pobl' yn disgrifio math o bolisi ymfudo sydd â chysylltiad llawer agosach â chyflogaeth—pa un a oes gennych chi swydd neu'r gallu i gael swydd. Ac rwy'n croesawu ei fod yn cydnabod pwysigrwydd mynd i'r afael â chamfanteisio—sy'n gwbl greiddiol i'r ddogfen bolisi honno, ac rwy'n falch o'i glywed yn sôn am hynny a'i ymrwymiad i hynny yn y Siambr.
Rwy'n croesawu'r posibilrwydd—yn wir, yn gobeithio am y tebygolrwydd—y caiff y ffigur o £30,000 ei ddileu. Nid yw'n gweithio i Gymru; mae £20,000 yn ffigur gwell. Yn wir, rydym ni wedi argymell hynny i Lywodraeth y DU, a byddwn yn eu gwahodd i gyflwyno newidiadau cyn gynted â phosib er mwyn tawelu meddyliau cyflogwyr. Croesawaf y cyfeiriad a wnaeth at fyfyrwyr. Yr hyn y byddwn i'n ei ddweud yw, pe bai Llywodraeth y DU wedi ymgysylltu'n well â'r gweinyddiaethau datganoledig, byddai wedi llunio cynllun a fyddai'n adlewyrchu anghenion y gweinyddiaethau datganoledig yn well o ran addysg uwch. Gyda system yr Alban, er enghraifft, graddau pedair blynedd yw'r safon. Doedd hynny ddim yn cael ei adlewyrchu yn y cynllun gwreiddiol. Felly, rwy'n annog Llywodraeth y DU yn yr wythnosau a'r misoedd i ddod i drafod mewn ffordd well o lawer nag y gwnaethon nhw wrth baratoi'r Papur Gwyn.
Yn y pen draw, mae hwn yn gwestiwn ynghylch i ba raddau yr ydym ni'n barod i nodi gofidiau a phryderon pobl neu i esbonio a thrafod y maes polisi hollbwysig hwn ar sail ffeithiau, ac rwy'n annog y blaid gyferbyn i ymdrin â'r mater ar y sail honno, fel yr wyf i'n bwriadu ei wneud.
I'd like to start with a simple message: migrants have always been welcome in Wales and this will continue to be the case in the future. You are welcome, you are valued, and Plaid Cymru will always work to protect your rights. Every week, we discuss in this Chamber risks that Brexit poses to our economy and public services, and here we are again discussing huge changes proposed by the Westminster Government, this time in the field of migration, which have the potential to cause serious harm. Having prepared in advance of this statement, I'm encouraged that the Minister has identified the same risks as I did in terms of the threat the UK Government proposals present to our economy and public services, and I would also like to pay tribute to the excellent work done by the Wales Centre for Public Policy in providing a thoroughly detailed analysis of the issues at hand.
I must say, however, that I am disappointed that the Minister has failed to put forward any proactive steps he intends to take. Having admitted that the UK Government has completely ignored Welsh Government concerns up until now, he says there was no prior engagement—which should be shocking, except that it isn't, because this is how Westminster has always treated Wales. It simply isn't good enough to say now that he hopes that they will listen in the future. He knows they won't; I know they won't; every sensible Member in this Chamber knows they won't. The time has come to demand more powers for Wales, Minister, so that we can take action ourselves to protect the economy rather than make repeated requests that fall on deaf ears.
Thousands of non-UK EU citizens are directly employed in the Welsh NHS and spend their working lives looking after the health of people living in Wales and we are extremely grateful to them for their efforts. The Welsh NHS is facing the frightening prospect of being sold off by the UK Government on one hand, and seeing its potential workforce atrophied on the other. Of course, both eventualities could be avoided if we were to have a referendum and decide to remain in the EU, which is, of course, the cause that Plaid Cymru supports.
Migrant workers are also over-represented in the social care sector, which is a huge concern, as demographic changes mean that the ratio of older people compared to younger workers will increase, meaning we're potentially looking at a situation where there will be more people requiring care and fewer people of working age there to support them, which is a serious concern.
Minister, Plaid Cymru believes that education visas should not form part of any immigration quotas so that our universities aren't disadvantaged. Welsh Government should, therefore, obtain powers over immigration rules for academic staff and students. Other parts of the Welsh economy, especially manufacturing, catering and the food and drink sector, are heavily reliant on migrant workers and we will be looking to Welsh Government for assurances that they're taking all appropriate steps to protect their interests.
Plaid Cymru disagrees with the Welsh Labour Government that free movement should come to an end. Free movement is morally right and makes economic sense. However, if the UK Government does end it, I agree with the Minister that the proposed £30,000 income threshold should not apply to Wales, and I, at least, am glad to hear agreement on that on all sides of the Chamber, since lower average wages here means we will not be able to attract the workers we need. Nurses, junior doctors, vets and many others will find it much more difficult to come to Wales unless these proposals are dropped. We want a Wales that welcomes people of all backgrounds, not just those fortunate enough to afford it. In terms of what Plaid Cymru would like to see, first of all, Welsh Government should be calling for the devolution of immigration policy so that we can be in control of setting quotas that make the most sense for our economy. And, finally, we should certainly be in control of our population share of UK immigration, which is 5 per cent, and should also have the flexibility to increase this with a percentage variable if our economy requires it, or if our population is growing too slowly. Will you now support Plaid Cymru in calling for this, Minister?
I would also call on Welsh Government to create a skill shortage occupation register to identify where we have skill gaps now, while also working out where they are likely to arise in different sectors, with particular emphasis being given to ensuring that our health and social care services have access to the staff they need. Where the shortages are severe, Welsh Government should put plans in place immediately to train additional workers domestically to prevent damaging shortfalls in the future. Will the Minister finally commit to doing this?
Hoffwn ddechrau gyda neges syml: bu croeso erioed i ymfudwyr yng Nghymru a dyma fydd yr achos o hyd yn y dyfodol. Mae croeso i chi, cewch eich gwerthfawrogi, a bydd Plaid Cymru bob amser yn gweithio i amddiffyn eich hawliau. Bob wythnos, rydym ni'n trafod yn y Siambr hon y peryglon i'n heconomi a'n gwasanaethau cyhoeddus yn sgil Brexit, a dyma ni eto'n trafod newidiadau enfawr a gynigiwyd gan Lywodraeth San Steffan, y tro hwn ym maes ymfudo, a allai o bosib greu niwed difrifol. Ar ôl paratoi cyn y datganiad hwn, fe'm calonogir gan y ffaith bod y Gweinidog wedi sylwi ar yr un peryglon ag a wnes i o ran bygythiad cynigion Llywodraeth y DU i'n heconomi a'n gwasanaethau cyhoeddus, a hoffwn hefyd dalu teyrnged i'r gwaith ardderchog a wnaed gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru wrth ddarparu dadansoddiad trylwyr o'r materion dan sylw.
Rhaid imi ddweud, fodd bynnag, fy mod yn siomedig nad yw'r Gweinidog wedi sôn am unrhyw beth rhagweithiol y mae'n bwriadu ei wneud. Ar ôl cyfaddef bod Llywodraeth y DU wedi anwybyddu pryderon Llywodraeth Cymru yn llwyr hyd yn hyn, dywed nad oedd dim trafod blaenorol—a ddylai fod yn syfrdanol, ond nid yw felly, oherwydd dyma sut y mae San Steffan wedi trin Cymru erioed. Nid yw'n ddigon da dweud nawr ei fod yn gobeithio y byddant yn gwrando yn y dyfodol. Mae'n gwybod na fyddan nhw; rwy'n gwybod na fyddan nhw; mae pob Aelod synhwyrol yn y Siambr hon yn gwybod na fyddan nhw. Mae'r amser wedi dod i fynnu mwy o bwerau i Gymru, Gweinidog, fel y gallwn ni fynd ati ein hunain i amddiffyn yr economi yn hytrach na gwneud ceisiadau mynych sy'n cael eu hanwybyddu.
Caiff miloedd o ddinasyddion yr UE nad ydyn nhw'n ddinasyddion y DU eu cyflogi'n uniongyrchol yng ngwasanaeth iechyd gwladol Cymru ac maen nhw'n treulio eu bywydau gwaith yn gofalu am iechyd pobl sy'n byw yng Nghymru ac rydym ni'n ddiolchgar iawn iddyn nhw am eu hymdrechion. Mae GIG Cymru yn wynebu'r posibilrwydd brawychus o gael ei werthu gan Lywodraeth y DU ar un llaw, a gweld ei weithlu posib yn edwino ar y llall. Wrth gwrs, gellid osgoi'r ddau bosibilrwydd pe baem yn cael refferendwm ac yn penderfynu aros yn yr UE, sef yr hyn y mae Plaid Cymru, wrth gwrs, yn ei gefnogi.
Mae nifer anghymesur o weithwyr mudol hefyd yn y sector gofal cymdeithasol, sy'n bryder enfawr, gan fod newidiadau demograffig yn golygu y bydd y gymhareb o bobl hŷn o gymharu â gweithwyr iau yn cynyddu, sy'n golygu y gallwn ni o bosib fod mewn sefyllfa lle bydd mwy o bobl sydd angen gofal a llai o bobl o oedran gweithio i'w cefnogi, sy'n bryder difrifol.
Gweinidog, cred Plaid Cymru na ddylai fisâu addysg fod yn rhan o unrhyw gwotâu mewnfudo fel na fydd ein prifysgolion dan anfantais. Felly, dylai Llywodraeth Cymru gael pwerau dros reolau mewnfudo ar gyfer staff academaidd a myfyrwyr. Mae rhannau eraill o economi Cymru, yn enwedig gweithgynhyrchu, arlwyo a'r sector bwyd a diod, yn dibynnu'n helaeth ar weithwyr mudol a byddwn ni'n disgwyl i Lywodraeth Cymru ein sicrhau ni ei bod yn gwneud popeth priodol i ddiogelu eu buddiannau.
Mae Plaid Cymru yn anghytuno â Llywodraeth Lafur Cymru y dylai rhyddid i symud ddod i ben. Mae rhyddid i symud yn foesol gywir ac yn gwneud synnwyr economaidd. Fodd bynnag, os bydd Llywodraeth y DU yn rhoi terfyn arno, cytunaf â'r Gweinidog na ddylai'r trothwy incwm arfaethedig o £30,000 fod yn berthnasol i Gymru, ac rwyf i, o leiaf, yn falch o glywed bod unfrydedd yn hynny o beth ar bob ochr i'r Siambr, gan fod cyflogau cyfartalog is yma yn golygu na fyddwn ni'n gallu denu'r gweithwyr sydd eu hangen arnom ni. Bydd nyrsys, meddygon iau, milfeddygon a llawer o rai eraill yn ei chael hi'n llawer anoddach dod i Gymru oni chaiff y cynigion hyn eu diystyru. Rydym ni eisiau Cymru sy'n croesawu pobl o bob cefndir, nid dim ond y rheini sy'n ddigon ffodus i allu ei fforddio. O ran yr hyn y carai Plaid Cymru ei weld, yn gyntaf oll, dylai Llywodraeth Cymru fod yn galw am ddatganoli polisi mewnfudo er mwyn inni allu rheoli'r broses o bennu'r cwotâu sydd yn fwyaf synhwyrol i'n heconomi. Ac, yn olaf, dylem yn sicr fod yn rheoli ein cyfran boblogaeth o fewnfudo i'r DU, sef 5 y cant, ac fe ddylem ni hefyd fod â'r hyblygrwydd i gynyddu hyn gyda newidyn canrannol os bydd angen hynny ar ein heconomi, neu os yw ein poblogaeth yn tyfu'n rhy araf. A wnewch chi gefnogi Plaid Cymru nawr wrth alw am hyn, Gweinidog?
Rwyf hefyd yn galw ar i Lywodraeth Cymru greu cofrestr swyddi lle mae prinder sgiliau i nodi lle mae gennym ni fylchau sgiliau nawr, gan geisio rhagweld hefyd lle maen nhw'n debygol o ymffurfio mewn sectorau gwahanol, gyda phwyslais arbennig ar sicrhau bod ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yn gallu cael y staff sydd eu hangen arnynt. Lle mae'r prinder yn ddifrifol, dylai Llywodraeth Cymru roi cynlluniau ar waith ar unwaith i hyfforddi gweithwyr ychwanegol gartref i atal diffygion niweidiol yn y dyfodol. A wnaiff y Gweinidog ymrwymo o'r diwedd i wneud hyn?
I thank the Member for, in particular, the way in which she started her question with the welcome to migrants from the European Union. It's important, in difficult times such as these are, for that to be repeated as often as possible in this Chamber, so that people have the reassurance of our commitment to their well-being and their welcome in Wales.
She asked what steps the Welsh Government is taking in relation to this. There are a number of specific steps that we have taken and are taking. The kind of policies described in 'Brexit and Fair Movement of People' mostly could be delivered even in the context of remaining as a member of the European Union, so that's a contribution to the policy debate that we feel still carries weight and still merits reflection and consideration.
We gave evidence, as she knows, to the Migration Advisory Committee specifically in relation to the point that she raised towards the end of her questions around the arrangements in Wales for occupations for which there is a particular shortage. We gave evidence in relation to social care, food production, where dependence on the vets trained in the European Union is very, very high, manufacturing, higher education and the health service and, indeed, some other sectors. We gave that evidence to the Migration Advisory Committee and she will also know that the MAC report of about a week or so ago recommended, in principle, a shortage occupation list for Wales. It took on board the points we made in particular around vets in the food production sector, but recognised that some of these shortages are felt right across the UK, and therefore, for the time being at least, have decided to amend the UK or the England-and-Wales shortage occupation list. We obviously welcome the prospect of a separate shortage occupation list for Wales, but the truth of the matter is that, actually, that isn't the principal solution to the challenges that we face. The principal solution is looking at a migration policy that reflects the different salary need and different skills needs in the Welsh economy. So, whilst it's a thing to welcome, I think we need to be cautious about simply looking at separate administrative arrangements, when, actually, what we want is substantive change that impacts the Welsh economy.
We've funded, through the European Union transition fund, as she may know, the EU citizens immigration advice service, which helps, particularly, EU citizens who are vulnerable, who may be elderly or living alone, or are in other ways difficult to reach, as it were, through more conventional means. It provides a specific advice service to those individuals and a broadly based public awareness campaign of their rights as EU citizens. The Welsh Government is also undertaking a co-ordination exercise so that the various organisations in Wales that have been commissioned to provide advice services of that sort, either funded by ourselves or by the UK Government, are working together collaboratively in a way that avoids duplication and makes sure that gaps are avoided wherever that is possible. And that forum, we hope, will meet regularly to ensure co-ordination of that advice and support for EU citizens across Wales.
As I mentioned also in my statement, we have been lobbying, both at a ministerial and an official level, in terms of individual ministerial meetings, but also round-tables at which the Home Office and other devolved administrations are represented. We will continue to do that and we will do that based upon an evidential base, which is where we have—where we've been able to move the UK Government's position in the area of Brexit, it has been by tenacious advocates of an evidenced position, and that will continue, we hope, in relation to migration as well. Many of the advances we have achieved in relation to this area have been done in conjunction with the SNP Government in Scotland, and the area of migration is one where we have got a number of shared interests and concerns, even though, perhaps, the destination that both Governments might seek from this policy objective may be different.
Diolch i'r Aelod, yn benodol, am y ffordd y cychwynnodd ei chwestiwn gyda'r croeso i ymfudwyr o'r Undeb Ewropeaidd. Mae'n bwysig, ar adegau anodd fel y rhain, i hynny gael ei ailadrodd mor aml â phosib yn y Siambr hon, er mwyn i bobl gael sicrwydd o'n hymrwymiad i'w lles a'u croeso yng Nghymru.
Gofynnodd beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ynglŷn â hyn. Rydym ni wedi, ac rydym ni yn gwneud sawl peth penodol. Gellid cyflawni'r math o bolisïau a ddisgrifir yn 'Brexit a Thegwch o ran Symudiad Pobl' yn bennaf, hyd yn oed yng nghyd-destun parhau yn aelod o'r Undeb Ewropeaidd, felly mae hynny'n gyfraniad at y ddadl ar bolisi sydd yn ein tyb ni yn dal i fod yn bwysig ac sy'n dal yn werth ei ystyried a myfyrio yn ei gylch.
Rhoesom dystiolaeth, fel mae hi'n gwybod, i'r Pwyllgor Cynghori ar Ymfudo yn benodol o ran y sylw a wnaeth tua diwedd ei chwestiynau ynglŷn â'r trefniadau yng Nghymru ar gyfer swyddi lle mae prinder penodol. Rhoesom dystiolaeth o ran gofal cymdeithasol, cynhyrchu bwyd—lle mae dibyniaeth ar y milfeddygon a hyfforddwyd yn yr Undeb Ewropeaidd yn uchel iawn, iawn, o ran gweithgynhyrchu, addysg uwch a'r gwasanaeth iechyd ac, yn wir, rhai sectorau eraill. Rhoesom y dystiolaeth honno i'r Pwyllgor Cynghori ar Ymfudo a bydd hi hefyd yn gwybod bod adroddiad y pwyllgor oddeutu wythnos yn ôl wedi argymell, mewn egwyddor, rhestr swyddi lle mae prinder ar gyfer Cymru. Rhoddwyd ystyriaeth i'r sylwadau a wnaethom ni yn arbennig ynghylch milfeddygon yn y sector cynhyrchu bwyd, ond cydnabuwyd bod y prinderau hyn yn gyffredin ledled y DU, ac felly, am y tro o leiaf, mae'r pwyllgor wedi penderfynu diwygio'r rhestr o swyddi lle mae prinder ar gyfer y DU neu Gymru a Lloegr. Rydym ni'n amlwg yn croesawu'r posibilrwydd o gael rhestr ar wahân ar gyfer Cymru o swyddi lle mae prinder, ond y gwir amdani yw, i ddweud y gwir, nad dyna'r prif ateb i'r heriau sy'n ein hwynebu. Y prif ateb yw edrych ar bolisi ymfudo sy'n adlewyrchu'r gwahanol anghenion cyflog a'r gwahanol anghenion sgiliau yn economi Cymru. Felly, er ei fod yn rhywbeth i'w groesawu, rwy'n credu bod angen i ni fod yn wyliadwrus ynglŷn â dim ond edrych ar drefniadau gweinyddol ar wahân, pan, mewn gwirionedd, yr hyn mae arnom ni ei eisiau yw newid sylweddol sy'n effeithio ar economi Cymru.
Rydym ni wedi cyllido, drwy gronfa bontio'r Undeb Ewropeaidd, fel y gŵyr hi, efallai, wasanaeth cyngor mewnfudo i ddinasyddion yr UE, sy'n helpu, yn enwedig, dinasyddion yr UE sy'n agored i niwed, a allai fod yn oedrannus neu'n byw ar eu pen eu hunain, neu sydd mewn ffyrdd eraill yn anodd eu cyrraedd, fel petai, drwy ddulliau mwy confensiynol. Mae'n darparu gwasanaeth cynghori penodol i'r unigolion hynny ac yn ymgyrch gynhwysfawr i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd o'u hawliau fel dinasyddion yr UE. Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn ymgymryd ag ymarfer cydgysylltu fel bod yr amrywiol sefydliadau yng Nghymru sydd wedi'u comisiynu i ddarparu gwasanaethau cynghori o'r math hwnnw, naill ai wedi'u hariannu gennym ni neu gan Lywodraeth y DU, yn gweithio gyda'i gilydd mewn ffordd sy'n osgoi dyblygu ac yn gwneud yn siŵr bod bylchau'n cael eu hosgoi lle bynnag y bo hynny'n bosib. A bydd y fforwm hwnnw, gobeithio, yn cyfarfod yn rheolaidd i sicrhau y caiff y cyngor a'r gefnogaeth hynny eu cydgysylltu ar gyfer dinasyddion yr UE ledled Cymru.
Fel y crybwyllais hefyd yn fy natganiad, rydym ni wedi bod yn lobïo, ar lefel gweinidogol a swyddogion, o ran cyfarfodydd Gweinidogion unigol, ond hefyd mewn trafodaethau bord gron lle bu cynrychiolaeth o'r Swyddfa Gartref a'r gweinyddiaethau datganoledig eraill. Byddwn yn parhau i wneud hynny, a byddwn yn gwneud hynny ar sail tystiolaeth, sef y sefyllfa lle mae gennym ni—lle'r ydym ni wedi gallu newid safbwynt Llywodraeth y DU ym maes Brexit, gwnaed hynny drwy eiriol yn gref o safbwynt tystiolaeth, a bydd hynny'n parhau, gobeithio, o ran ymfudo hefyd. Mae llawer o'r cynnydd yr ydym ni wedi'i gyflawni yn y maes hwn wedi ei wneud ar y cyd â Llywodraeth yr SNP yn yr Alban, ac mae'r maes ymfudo yn un lle mae gennym ni nifer o ddiddordebau a phryderon cyffredin, er, efallai, bod pen draw yr hyn y mae'r ddwy Lywodraeth yn ei geisio o'r amcan polisi hwn yn wahanol.
Could I just say to the Minister that the concerns that he's outlined today in this welcome update and statement are echoed by many of those feelings that he will have heard from the European advisory group, those stakeholders that represent industry, that represent the third sector, that represent a wide cross-section of Welsh society and act as an expert sounding board for Welsh Government? So, this is not coming out of the blue, neither was it coming out of the blue when the round-table was convened about two months ago, I think it was, in Cathays Park, when the UK Government sent their advisers to come and listen to Welsh concerns, and we expressed those Welsh concerns, as was stated here, around the £30,000 arbitrary figure, around the issue of what was termed—that horrible phrase—'low-skilled work' and the impact that that would have on things such as the social care sector, where we had many—the Welsh Government's own analysis that was undertaken over the winter and the spring actually showed the extent of exposure of the care sector in Wales, both domiciliary and residential care, to these very proposals.
But also, what does concern me in the statement today is what seems to be something of a tin ear from the UK Government. We see very clearly that Welsh Government has put forward some very constructive, tangible, meaningful suggestions of how Welsh needs, in terms of immigration—not departing a million miles from what the UK Government is trying to do, not destroying their proposals, but actually looking for some flexibility that would reflect, in the national scheme, the Welsh needs. But there's been a tin ear to it, nothing has been taken on, and that is very disappointing, I have to say. It does not bode well for discussions around the shared prosperity fund, which we're all waiting to hear outcomes on as well.
So, a couple of questions, Minister. One is: could I urge him not to give up the argument, the discussion with UK Ministers? Because on some of these areas that are not bolted down, such as the £30,000 limit, if we keep on pushing, perhaps that tin ear will crumble and we will have some leeway on that. Because we do need a UK national scheme, not a scheme for here, a scheme for there, a scheme for everywhere else; we need a UK national scheme that can reflect what the devolved Governments are asking for.
Could I also ask what does this mean, going forward, in terms of the discussions around reforms of UK inter-ministerial, inter-governmental arrangements? Because this tin ear approach from the UK Government surely, again, doesn't bode well, not simply in terms of the shared prosperity fund, but general aspects to do with future trade discussions on a wide range of things. Surely, they actually have to listen to what Scotland and Northern Ireland and what Wales are saying. We have vested interests. There are some, I appreciate, who will say this is the equivalent, in a sense, of what I've heard some ardent Brexiteers argue about the Welsh lamb sector, which is, 'There's no answer to it. If we go into a 'no deal' situation, Welsh lamb will be trashed, quite simply. But, hey, you know, it's a price worth paying.' We seem to be in a similar situation here, with the UK Government saying, 'Well, we understand your concerns, but we're not going to listen to you.' So, we need to get beyond that. What does this mean for those inter-governmental relations?
So, those two questions: will you continue to actually push the arguments on this and, secondly, what's the read-through of this for future inter-governmental relations?
A gaf i ddweud wrth y Gweinidog fod y pryderon a amlinellodd heddiw yn y diweddariad a'r datganiad hwn, sydd i'w croesawu, yn cael eu hategu gan lawer o'r hyn y bydd wedi ei glywed gan y grŵp ymgynghorol Ewropeaidd, y rhanddeiliaid hynny sy'n cynrychioli diwydiant, sy'n cynrychioli'r trydydd sector, sy'n cynrychioli trawstoriad eang o gymdeithas yng Nghymru ac sy'n gyfrwng gwerthuso gwych i Lywodraeth Cymru? Felly, nid yw hyn yn dod yn ddirybudd, ac nid oedd yn dod yn ddirybudd pan alwyd y cyfarfod bord gron tua deufis yn ôl, fe gredaf, ym Mharc Cathays, pan anfonodd Llywodraeth y DU eu cynghorwyr i ddod i wrando ar bryderon Cymru, ac fe wnaethom ni fynegi'r pryderon hynny a oedd gan Gymru, fel y mynegwyd nhw yma, ynghylch y ffigur mympwyol o £30,000, ynghylch y mater a ddisgrifiwyd drwy ddefnyddio'r ymadrodd erchyll hwnnw—'gwaith sgiliau isel' a'r effaith y byddai hynny'n ei gael ar bethau fel y sector gofal cymdeithasol, lle'r oedd gennym ni lawer—roedd dadansoddiad Llywodraeth Cymru ei hun a gynhaliwyd dros y gaeaf a'r gwanwyn yn dangos i ba raddau yr oedd y sector gofal yng Nghymru, yn y cartref a gofal preswyl, yn agored i'r union gynigion hyn.
Ond hefyd, yr hyn sy'n peri pryder i mi yn y datganiad heddiw yw'r hyn sy'n ymddangos fel diffyg dealltwriaeth Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Rydym ni'n gweld yn glir iawn bod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno rhai awgrymiadau adeiladol, diriaethol ac ystyrlon ynghylch sut y mae anghenion Cymru, o ran mewnfudo—nad ydynt yn wahanol iawn i'r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ceisio ei wneud, yn hytrach na dinistrio eu cynigion, ond chwilio mewn gwirionedd am rywfaint o hyblygrwydd a fyddai'n adlewyrchu anghenion Cymru yn y cynllun cenedlaethol. Ond anwybyddwyd hynny, does dim wedi cael ei wneud, ac mae hynny'n siomedig iawn, mae'n rhaid i mi ddweud. Nid yw'n argoeli'n dda ar gyfer trafodaethau ynghylch y gronfa ffyniant gyffredin, yr ydym ni i gyd yn disgwyl clywed yn ei chylch hefyd.
Felly, un neu ddau o gwestiynau, Gweinidog. Un yw: a gaf i ei annog i beidio ag ildio'r ddadl, y drafodaeth â Gweinidogion y DU? Oherwydd ar rai o'r meysydd hyn na fu penderfyniad terfynol yn eu cylch eto, megis y terfyn £30,000, os ydym yn dal i bwyso, efallai y bydd y diffyg dealltwriaeth hynny'n peidio a bydd gennym ni rywfaint o hyblygrwydd yn hynny o beth. Oherwydd y mae arnom ni angen cynllun cenedlaethol ar gyfer y DU, nid cynllun ar gyfer y fan yma, cynllun ar gyfer y fan acw, cynllun i bobman arall; mae arnom ni angen cynllun cenedlaethol ar gyfer y DU a all adlewyrchu'r hyn y mae'r Llywodraethau datganoledig yn gofyn amdano.
A gaf i ofyn hefyd beth mae hyn yn ei olygu, yn y dyfodol, o ran y trafodaethau ynghylch diwygio trefniadau rhyngweinidogol, rhynglywodraethol y DU? Oherwydd siawns nad yw'r diffyg dealltwriaeth yma o du Llywodraeth y DU, unwaith eto, yn argoeli'n dda, nid yn unig o ran y gronfa ffyniant gyffredin, ond o ran agweddau cyffredinol ynglŷn â thrafodaethau masnach yn y dyfodol ar amrywiaeth eang o bethau. Siawns bod yn rhaid iddyn nhw wrando ar yr hyn y mae'r Alban a Gogledd Iwerddon a Chymru'n ei ddweud. Byddai o fantais inni. Mae rhai, rwy'n sylweddoli, a fydd yn dweud bod hyn yn cyfateb, mewn un ystyr, i'r hyn yr wyf wedi clywed rhai Brexitwyr brwd yn ei ddadlau ynghylch sector cig oen Cymru, sef, 'Does dim ateb iddo. Os byddwn mewn sefyllfa o 'ddim cytundeb', bydd marchnad cig oen Cymru'n cael ei dinistrio, yn syml iawn. Ond, hei, wyddoch chi, mae e'n bris gwerth ei dalu.' Ymddengys ein bod ni mewn sefyllfa debyg yn y fan hon, gyda Llywodraeth y DU yn dweud, 'Wel, rydym ni'n deall eich pryderon, ond nid ydym yn mynd i wrando arnoch chi.' Felly, mae angen inni fynd y tu hwnt i hynny. Beth mae hyn yn ei olygu i'r cysylltiadau rhynglywodraethol hynny?
Felly, y ddau gwestiwn hynny: a wnewch chi barhau i ddadlau dros hyn ac, yn ail, sut mae hyn yn argoeli ar gyfer cysylltiadau rhynglywodraethol yn y dyfodol?
I thank the Member for those questions. I can give him a categorical response to his first question: that I will continue to and the Welsh Government will continue to press this case with UK Government. He's right to say that, in the publication of the White Paper, they have not listened to the position we were advocating—indeed, in relation to salary levels, but also in relation to that 12-month temporary workers scheme and the very idea of having an EEA and non-EEA integrated scheme, which obviously goes to the heart of—. We have always advocated a differentiated scheme, which enables a closer alignment with our partners in the European Union.
On the point that he makes—and I should have acknowledged this in Delyth Jewell's question as well—about this question of a kind of spatial dimension, if you like, a Wales-specific dimension, we would prefer to see a scheme that reflects the needs of the UK economy at large, recognising how integrated in particular the Wales economy is in parts of the English economy specifically. But I should be absolutely clear; if we do not end up with a scheme like that, we will be pressing for a spatial dimension in recognition of arrangements that work for Wales. But the truth of the matter is, for example on the question of the salary level, actually, £30,000 doesn't work for really any part of the UK apart from the the south-east of England. So, actually, we have much more in common with other parts of the UK apart from the south-east of England.
On that second question that he raised, about the inter-governmental relations and what this tells us about that, I think it does tell us something quite important about that, which is to say the world in which we can simply regard things as reserved or devolved is being left behind by Brexit. What is increasingly clear is that in a number of these areas we have common interests regardless of whether the constitutional settlement tells us that a matter is reserved or devolved. So, migration cuts right through that, doesn't it, as we've been discussing today. The delivery of the health service, the delivery of social care, the delivery of higher education depends, to a significant extent, on the migration policy. So, it's not possible, in a sense, to divorce those two questions, and I think that goes to the heart of how we need to take forward the discussions we're having in relation to the inter-governmental review, for example, one that recognises that whereas we might not expect, within the constitutional realities that we face, that we have a veto over those issues, that we should always be seeking, as four parts of the United Kingdom—we should always be seeking, at least, a shared understanding of how these policies should operate in all four parts of the UK. That has not been the case to date in relation to migration, but we will continue to press the case clearly and hard on behalf of Wales.
Diolch i'r Aelod am y cwestiynau hynny. Gallaf roi ymateb pendant i'w gwestiwn cyntaf: y byddaf yn parhau ac y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig yn hyn o beth. Mae'n gywir yn dweud, wrth gyhoeddi'r Papur Gwyn, nad ydyn nhw wedi gwrando ar y sefyllfa yr oeddem ni'n ei hargymell—yn wir, o ran lefelau cyflog, ond hefyd o ran y cynllun gweithwyr dros dro 12 mis hwnnw a'r union syniad o gael cynllun integredig ar gyfer yr Ardal Economaidd Ewropeaidd ac un arall ar gyfer mannau y tu hwnt i'r Ardal Economaidd Ewropeaidd, sydd yn amlwg yn mynd at wraidd—. Rydym ni bob amser wedi cefnogi cynllun gwahaniaethol, sy'n galluogi cyfatebiaeth agosach gyda'n partneriaid yn yr Undeb Ewropeaidd.
O ran y pwynt y mae'n ei wneud—a dylwn fod wedi cydnabod hyn yng nghwestiwn Delyth Jewell hefyd—am y cwestiwn hwn o ryw fath o ddimensiwn gofodol, os mynnwch chi, dimensiwn sy'n benodol i Gymru, byddai'n well gennym ni weld cynllun sy'n adlewyrchu anghenion economi'r DU yn ei chyfanrwydd, gan gydnabod mor integredig yn enwedig yw economi Cymru i rannau o economi Lloegr yn benodol. Ond fe ddylwn i fod yn hollol glir; os na fydd gennym ni gynllun o'r fath, byddwn yn pwyso am ddimensiwn gofodol i gydnabod y trefniadau sy'n gweithio i Gymru. Ond y gwir amdani yw, er enghraifft, ar fater lefel cyflog, mewn gwirionedd, nid yw £30,000 yn gweithio i unrhyw ran o'r DU mewn gwirionedd heblaw am dde-ddwyrain Lloegr. Felly, mewn gwirionedd, mae gennym ni lawer mwy yn gyffredin â rhannau eraill o'r DU ar wahân i dde-ddwyrain Lloegr.
O ran yr ail gwestiwn hwnnw a ofynnodd, am y cysylltiadau rhynglywodraethol a beth mae hyn yn ei ddweud wrthym ni am hynny, credaf ei fod yn dweud rhywbeth eithaf pwysig wrthym ni am hynny, sef bod sefyllfa lle gallwn ni ystyried pethau fel rhai neilltuedig neu ddatganoledig yn cael ei hesgeuluso gan Brexit. Yr hyn sy'n gynyddol amlwg yw bod gennym ni fuddiannau cyffredin mewn nifer o'r meysydd hyn pa un a yw'r setliad cyfansoddiadol yn dweud wrthym ni fod mater yn un neilltuedig neu wedi'i ddatganoli. Felly, mae ymfudo'n berthnasol i hynny i gyd, onid yw, fel y buom ni'n trafod heddiw. Mae darparu'r gwasanaeth iechyd, darparu gofal cymdeithasol, darparu addysg uwch yn dibynnu, i raddau helaeth, ar y polisi ymfudo. Felly, nid yw'n bosib, ar un ystyr, gwahanu'r ddau gwestiwn hynny, a chredaf fod hynny'n mynd at wraidd y ffordd y mae angen inni fwrw ymlaen â'r trafodaethau yr ydym ni'n eu cael mewn cysylltiad â'r adolygiad rhynglywodraethol, er enghraifft, un sy'n cydnabod hynny er na fyddem ni efallai'n disgwyl, yn y realiti cyfansoddiadol yr ydym ni'n ei wynebu, fod gennym ni feto ar y materion hynny, y dylem ni bob amser fod yn ceisio, fel pedair rhan o'r Deyrnas Unedig—y dylem ni bob amser geisio, o leiaf, cael dealltwriaeth ar y cyd o'r modd y dylai'r polisïau hyn weithredu ym mhob un o bedair rhan y DU. Nid felly y bu hi hyd yma o ran ymfudo, ond byddwn yn parhau i ddadlau'r achos yn glir ac yn gadarn ar ran Cymru.
Counsel General, is it not true that the whole of your statement confirms to this establishment and to the people of Wales that the Welsh Government is committed to an open-door policy on immigration? It matters not how you dress it up with references such as lowering the salary base of the UK Government White Paper proposals or simply not curtailing the rights of EU workers. The full thrust of this document is that this Government, this Welsh Government, wants mass immigration to carry on. And let's define this business of immigration. We have never, none of us in either of the two parties I've ever represented, talked about no immigration. We've only ever talked about mass immigration: the sort of mass immigration that allows exploitation of immigrants coming into the country, the sort of mass immigration that allows people to come into this country who have no opportunity or possibility of having a job, the sort of mass immigration that allows people who have only criminal desires to come into this country. That is what we're talking about—mass immigration, not immigration per se. We've always argued that we should have the people that we need to come into this country to be allowed to come into this country.
By your own statement, Counsel General, you say that a salary base of £30,000 will affect Wales more than the rest of the UK. Isn't this a stark admission that the oversupply of unskilled and semi-skilled workers, which has occurred in Wales since the extension of the EU countries that have unrestricted access to our labour market, has contributed to keeping the salaries of the indigenous Welsh workforce at an unacceptably low level? Indeed, your statement reeks of low salaries, and you also totally ignore the fact that we still have 68,000 unemployed people in Wales, most in low-skilled areas.
Again in this document you argue against an immigration system that will end free movement and preferential treatment of UK citizens. Counsel General, is that not yet again a stark admission that your Government is against any restrictions on economic migrants, whether the economy needs them or not? You talk about allowing migrants in if they have a job, or will get a job in the near future. Can you please explain to us how on earth this would be monitored? And how would you go about deporting those who did not find work? Quite a harrowing situation.
You cannot deny, Counsel General—. I'm sorry. At the beginning of this statement you talked about upholding the rights of domiciled EU citizens. The UK Government has given an unequivocal guarantee that their rights would be protected, but is it not true that it is the European Union that is refusing to give those same rights to UK citizens living in the EU, and only that is in dispute? Yet again, the Counsel General brings up that oft-quoted mantra that we need foreign doctors and nurses and care workers to run our health service. Well, the truth is most of these come from third-world countries, not the EU, and what an indictment that is. It is because of the decision by the Blair Government to cut 50 per cent of doctor and nurse training places that we still need to plunder these third-world economies for their much-needed clinicians.
You cannot deny, Counsel General, that the whole of this document is testimony to a Government in denial. In denial over the overwhelming evidence that the Welsh people want an end to mass immigration, in denial at the referendum result, in denial at the latest European election result—in fact, in denial about just about everything the Welsh electorate has voted for over the last five years.
Lastly, Counsel General, you say there is broad support for your proposals. Could you please clarify where that broad support comes from? It may be the case in this place but it certainly is not true for the people of Wales outside this institution. But of course it appears their opinion either doesn't matter, or is simply to be read as being based on ignorance.
Cwnsler Cyffredinol, onid yw hi'n wir fod y cyfan o'ch datganiad yn cadarnhau i'r sefydliad hwn ac i bobl Cymru fod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i bolisi drws agored ar fewnfudo? Nid yw'n cyfrif sut y byddwch yn ei addurno gyda chyfeiriadau megis gostwng sylfaen gyflog cynigion Papur Gwyn Llywodraeth y DU neu beidio â chwtogi ar hawliau gweithwyr yr UE. Byrdwn llwyr y ddogfen hon yw bod y Llywodraeth hon, Llywodraeth bresennol Cymru, eisiau gweld mewnfudo torfol yn parhau. A gadewch i ni ddiffinio'r busnes hwn o fewnfudo. Nid oes neb ohonom ni yn y naill na'r llall o'r ddwy blaid yr wyf i erioed wedi eu cynrychioli, wedi siarad am ddim mewnfudo. Nid ydym ni wedi sôn erioed ond am fewnfudo torfol: y math o fewnfudo torfol sydd yn caniatáu cam-fanteisio ar fewnfudwyr sy'n dod i mewn i'r wlad, y math o fewnfudo torfol sydd yn caniatáu i bobl ddod i mewn i'r wlad hon nad oes ganddyn nhw unrhyw gyfle na phosibilrwydd o gael swydd, y math o fewnfudo torfol sy'n caniatáu i bobl sydd ond â dyheadau troseddol ddod i mewn i'r wlad hon. Dyna beth yr ydym ni'n sôn amdano—mewnfudo torfol, nid mewnfudo fel y cyfryw. Rydym ni wastad wedi dadlau y dylem ni adael i'r bobl sydd eu hangen arnom ni, ddod i mewn i'r wlad hon.
Yn ôl eich datganiad eich hun, Cwnsler Cyffredinol, rydych chi'n dweud y bydd sylfaen gyflog o £30,000 yn effeithio ar Gymru'n fwy na gweddill y DU. Onid yw hyn yn gyfaddefiad llwm bod gormodedd o weithwyr di-grefft a lled-grefftus, sef y sefyllfa yng Nghymru ers cynyddu gwledydd yr UE sydd â mynediad digyfyngiad i'n marchnad lafur, wedi cyfrannu at gadw cyflogau gweithlu cynhenid Cymru yn annerbyniol o isel? Yn wir, mae eich datganiad yn llawn sôn am gyflogau isel, ac rydych chi hefyd yn anwybyddu'n llwyr y ffaith bod gennym ni 68,000 o bobl ddi-waith yng Nghymru o hyd, a'r rhan fwyaf mewn ardaloedd sgiliau isel.
Unwaith eto yn y ddogfen hon rydych chi'n dadlau yn erbyn system fewnfudo a fydd yn dileu rhyddid i symud a thriniaeth ffafriol i ddinasyddion y DU. Cwnsler Cyffredinol, onid yw hynny eto'n gyfaddefiad noeth bod eich Llywodraeth yn erbyn unrhyw gyfyngiadau ar ymfudwyr economaidd, pa un a oes eu hangen ar yr economi neu beidio? Rydych chi'n sôn am ganiatáu i ymfudwyr ddod i'r wlad os oes ganddyn nhw swydd, neu os byddant yn cael swydd yn y dyfodol agos. A allwch chi egluro wrthym sut ar y ddaear y byddid yn cadw golwg ar hyn? A sut fyddech chi'n mynd ati i alltudio'r rhai nad oedd yn dod o hyd i waith? Sefyllfa eithaf torcalonnus.
Ni allwch chi wadu, Cwnsler Cyffredinol—. Mae'n ddrwg gennyf i. Ar ddechrau'r datganiad hwn fe wnaethoch chi sôn am gynnal hawliau dinasyddion sy'n hanu o'r UE. Mae Llywodraeth y DU wedi rhoi sicrwydd diamwys y byddai eu hawliau yn cael eu gwarchod, ond onid yw'n wir mai'r Undeb Ewropeaidd sy'n gwrthod rhoi'r un hawliau i ddinasyddion y DU sy'n byw yn yr UE, ac mai dim ond hynny sy'n destun anghydfod? Unwaith eto, mae'r Cwnsler Cyffredinol yn sôn am yr un hen gân, sef bod arnom ni angen meddygon a nyrsys tramor a gweithwyr gofal i redeg ein gwasanaeth iechyd. Wel, y gwir amdani yw bod y rhan fwyaf o'r rhain yn dod o wledydd y trydydd byd, nid yr UE, ac am sefyllfa yw honno. Oherwydd penderfyniad Llywodraeth Blair i dorri 50 y cant o'r lleoedd hyfforddi meddygon a nyrsys mae angen o hyd inni ysbeilio'r economïau trydydd byd hyn i gael gafael ar eu clinigwyr y mae eu dirfawr angen.
Ni allwch ni wadu, Cwnsler Cyffredinol, fod y ddogfen hon i gyd yn dyst i Lywodraeth sy'n gwadu'r gwir. Sy'n gwadu'r dystiolaeth lethol bod pobl Cymru eisiau gweld mewnfudo torfol yn dod i ben, yn gwadu canlyniad y refferendwm, yn gwadu canlyniad yr etholiad Ewropeaidd diweddaraf—a dweud y gwir, yn gwadu bron iawn bopeth mae etholwyr Cymru wedi pleidleisio drosto yn ystod y pum mlynedd diwethaf.
Yn olaf, Cwnsler Cyffredinol, rydych chi'n dweud bod cefnogaeth eang i'ch cynigion. A allech chi egluro o ble y daw'r gefnogaeth eang honno? Efallai mai dyna'r achos yn y fan yma ond yn sicr nid yw'n wir o ran pobl Cymru y tu allan i'r sefydliad hwn. Ond wrth gwrs mae'n ymddangos un ai nad yw eu barn yn bwysig, neu ei bod i'w chyfrif fel rhywbeth sy'n seiliedig ar anwybodaeth.
Counsel General, you'll notice that we are over time as well, so perhaps you'll just take the one question.
Cwnsler Cyffredinol, byddwch yn sylwi bod amser wedi cael y gorau arnom ni hefyd, felly efallai y gallech chi ateb dim ond yr un cwestiwn yna.
I'll keep this brief, Dirprwy Lywydd. I suggest to the Member that, rather than spend his time preparing his dog-whistle rhetoric masquerading as a question, he might spend a little more time listening to the statement and the contributions in the Chamber before, which utterly refute the pejorative and discriminatory rhetoric that he's indulged in for the last five minutes.
Byddaf yn fyr, Dirprwy Lywydd. Awgrymaf i'r Aelod, yn hytrach na threulio'i amser yn paratoi ei rethreg o negeseuon cudd sy'n ymhonni bod yn gwestiwn, y gallai dreulio ychydig mwy o amser yn gwrando ar y datganiad a'r cyfraniadau blaenorol yn y Siambr, sy'n gwrthbrofi'n llwyr y rhethreg ddifrïol a gwahaniaethol y bu ef yn ymroi iddi dros y pum munud diwethaf.
Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn.
Item 5 on the agenda is a statement by the Deputy Minister and Chief Whip—an upadte on advancing equality and human rights in Wales. I call on the Deputy Minister and Chief Whip, Jane Hutt.
Mae eitem 5 ar yr agenda'n ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip—y wybodaeth ddiweddaraf am hyrwyddo cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, Jane Hutt.
I welcome today’s opportunity to update Members on the work that the Welsh Government is undertaking to advance and strengthen equality and human rights in Wales. In the First Minister’s office I have the responsibility and scope to make a step change in our goals to create a fairer, more equal Wales.
We continue to live in difficult and uncertain times, where austerity is falling disproportionately on those least able to bear it. This is having a direct impact on their human rights. Too often it is those whose needs are greatest whose rights are denied first: the poor, women, racial and ethnic minorities, children, single parents and disabled people. We also continue to live under the uncertainty of Brexit. We must prepare carefully to ensure that the rights and benefits the people of Wales have received through membership of the EU are not lost.
In this very challenging context, we are seeking to introduce a new, distinctly Welsh approach to promoting and safeguarding equality, social justice and human rights in Wales. The Welsh Government has a clear commitment to promoting and protecting human rights. This is embedded in our founding legislation. The actions of the Welsh Government must be compatible with international obligations, as set out in section 82 of the Government of Wales Act 2006. These obligations include the seven UN conventions signed and ratified by the UK state party. Section 81 of Government of Wales Act also requires the Welsh Government to act compatibly with the European convention on human rights, as reflected in our domestic law by the Human Rights Act 1998. We're fully engaged in the UN reporting process. We welcome and value scrutiny, feedback and guidance from the UN committees.
Rwy'n croesawu'r cyfle heddiw i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i hyrwyddo a chryfhau cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru. Yn Swyddfa'r Prif Weinidog, mae gennyf y cyfrifoldeb a'r cwmpas i wneud newid ein hamcanionn yn sylweddol er mwy creu Cymru decach, fwy cyfartal.
Rydym yn parhau i fyw mewn cyfnod anodd ac ansicr, lle mae cyni yn cael effaith anghymesur ar y rhai sydd leiaf abl i'w oddef. Mae hyn yn cael effaith uniongyrchol ar eu hawliau dynol. Yn rhy aml, y bobl hynny sydd â'r anghenion mwyaf sy'n cael eu hamddifadu o'u hawliau gyntaf: y tlodion, menywod, lleiafrifoedd ethnig ac o ran hil, plant, rhieni sengl a phobl anabl. Rydym ni hefyd yn parhau i fyw ynghanol ansicrwydd Brexit. Rhaid inni baratoi'n ofalus i sicrhau na chollir yr hawliau a'r buddiannau y mae pobl Cymru wedi'u cael drwy fod yn aelodau o'r UE.
Yn y cyd-destun heriol iawn hwn, rydym yn ceisio cyflwyno dull newydd, sy'n unigryw i Gymru o hyrwyddo a diogelu cydraddoldeb, cyfiawnder cymdeithasol a hawliau dynol yng Nghymru. Mae gan Lywodraeth Cymru ymrwymiad clir i hyrwyddo a diogelu hawliau dynol. Mae hyn yn rhan annatod o'n deddfwriaeth sefydlu. Rhaid i'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud fod yn gydnaws â rhwymedigaethau rhyngwladol, fel y'u nodir yn adran 82 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006. Mae'r rhwymedigaethau hyn yn cynnwys saith confensiwn y Cenhedloedd Unedig a lofnodwyd ac a gadarnhawyd gan wladwriaeth y DU. Mae adran 81 o Ddeddf Llywodraeth Cymru hefyd yn ei gwneud hi'n ofynnol i Lywodraeth Cymru weithredu'n unol â'r confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol, fel yr adlewyrchir yn ein cyfraith ddomestig gan y Ddeddf Hawliau Dynol 1998. Rydym ni'n cymryd rhan lawn ym mhroses adrodd y Cenhedloedd Unedig. Rydym yn croesawu ac yn gwerthfawrogi gwaith craffu, adborth ac arweiniad gan bwyllgorau'r Cenhedloedd Unedig.
To demonstrate and reaffirm our commitment to these principles, we're taking forward work to explore options to safeguard equality and human rights in Wales. This will begin with commencing the socioeconomic duty in Wales, as well as working with the Equality and Human Rights Commission to review and strengthen the Welsh regulations for the public sector equality duty.
We're also commissioning research to explore wider options, including how we might incorporate UN conventions, including the convention on the rights of disabled people, into Welsh law. We will take an inclusive approach with regard to different aspects of equality and human rights, drawing on all available evidence, including the data from the annual population survey on ethnicity, disability status, marital status and religion that's been released this morning on the StatsWales website. And I expect this work to be complete by the end of 2020.
Commencing the socioeconomic duty—Part 1 of the Equality Act 2010—will be at the heart of the new work we're doing in this area. We know only too well that shocking levels of poverty exist across Wales and the rest of the UK, due to UK Government austerity and welfare reform measures, as the UN rapporteur Professor Philip Alston has laid out so clearly. The commencement of the socioeconomic duty, together with fair and living wages and improvements in procurement, were seen as the first phase of work on strengthening and advancing equality and human rights, being levers to tackle poverty. Also needed swiftly is practical support for people to apply current legislation and guidance, to enable them to hold agencies to account and seek redress if rights have been breached. The First Minister has also made clear his commitment to introduce legislation to embed a model of social partnership in Wales, and consolidate our social partnership work and functions within a new statutory framework.
I'm expecting rapid progress over the next few months with a view to the socioeconomic duty being commenced later this year. We will require Welsh public bodies to make decisions in a way that tackles unequal outcomes caused by socioeconomic disadvantage. This will provide a lodestar around which other options for strengthening equality and human rights in Wales can be considered. Stakeholders have already told us that it's important that we make best possible use of existing legislation and regulations. The public sector equality duty is a vital tool, and we're considering how the 2011 Welsh regulations could be strengthened. We've recently written to Welsh public bodies asking them to partner with us in this project. Initial responses were due back on 31 May, to be followed by data from their annual reports for 2017-18, which we've asked for by the end of June.
We're working closely with the Equality and Human Rights Commission to review the public sector equality duty regulations themselves. This will include looking at gender, disability and race pay gaps, as well as other aspects of the regulations. We're co-hosting a symposium on 11 July where this will be looked at in detail. I see this as an important strand of our overall approach to strengthening equality and human rights.
The commission has just published a series of briefings arising from the work they commissioned last year to monitor compliance with PSED in Wales. They're contacting all public bodies to meet and discuss how the commission can advise and support the sector to ensure obligations are met and inequality is tackled effectively. And I strongly recommend the take-up of this offer.
Our new framework, titled 'Action on disability: the right to independent living', was published for consultation last October and closed with 67 responses. The framework has been developed since 2017 through engagement with disabled people, under the guidance of the independent living steering group, made up of disability stakeholders and chaired by the chief executive of Disability Wales.
The new framework is rooted in the social model of disability, recognising there are organisational, attitudinal and environmental barriers to equality and inclusion, which must be removed to create a level playing field. There has been a series of stakeholder events held throughout Wales, looking at the social model of disability, which will help to inform the development of new policies and programmes.
Our approach remains cross-cutting with regard to all protected characteristics and UN conventions. In particular, we have committed to embed older people's rights across public service delivery in Wales. To achieve this, we must identify how to use rights as a practical tool to combat ageism and inequalities, and to improve the daily lives of all older people. As part of our human rights agenda, I will also be reporting on progress with Travelling Ahead, our action plan for Gypsies, Roma and Travellers in Wales.
In Wales, the ongoing gender equality review has a major focus on pay gap, but we are already working to remove some of the barriers. Actions include providing childcare support, creating training opportunities, tackling discrimination and supporting women into non-traditional careers. The review recognises that intersectional factors, including disability, race and poverty, have a great impact on life outcomes. Conversely, a strong focus on gender equality has the potential to drive forward equality and fairness for everyone in Wales, including the most disadvantaged groups in our society.
I will also be reporting shortly on progress made as a result of the Violence Against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act 2015. I welcome the outcome of the Sally Challen case, in recognition of the devastating impact of coercive control. Earlier this year, Welsh Government launched a powerful campaign on the subject, called 'This is Not Love. This is Control'.
The Welsh Government is taking specific and targeted action to increase the diversity of public appointments in Wales. A diversity strategy is being developed in partnership with under-represented groups. On the UN's International Day for the Elimination of Racial Discrimination, I announced £40,000 of new Welsh Government funding so that BAME community groups can mark Windrush Day, celebrating the contributions of the Windrush generation and all migrants to Welsh society, economy and history.
On 19 June 2019, Welsh Government, in partnership with Cymru'n Cofio and Race Council Cymru, will also be holding a commemorative event to mark the centenary of the 1919 race riots. Next week, I will also be reporting on progress on our 'Nation of Sanctuary—Refugee and Asylum Seeker Plan' for refugees and asylum seekers during Refugee Week. I also regard our recently published blueprints on female offending and youth justice as part of my mission to advance and safeguard equality and human rights in Wales.
I have made clear my intention to place a very high priority on advancing and safeguarding equality and human rights in Wales. As you can see, this is driving a wide range of work in relation to many aspects of equality. Dirprwy Lywydd, the action we are taking, and will take in future, sends out a strong message about the importance to Wales of equality and human rights. But, outcomes matter more than symbols. It's vital that rights are implemented in a way that gives them practical effect, so that they have a real, positive impact on the lives of the people of Wales.
Er mwyn dangos ac ailddatgan ein hymrwymiad i'r egwyddorion hyn, rydym yn bwrw ymlaen â gwaith i ystyried dewisiadau i ddiogelu cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru. Bydd hyn yn dechrau drwy weithredu'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yng Nghymru, yn ogystal â gweithio gyda'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol i adolygu a chryfhau rheoliadau Cymru ar gyfer dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus.
Rydym ni hefyd yn comisiynu ymchwil i archwilio dewisiadau ehangach, gan gynnwys sut y gallem ni ymgorffori confensiynau'r Cenhedloedd Unedig, gan gynnwys y confensiwn ar hawliau pobl anabl, yng nghyfraith Cymru. Byddwn yn ymdrin â gwahanol agweddau ar gydraddoldeb a hawliau dynol mewn modd cynhwysol, gan ddefnyddio'r holl dystiolaeth sydd ar gael, gan gynnwys y data o'r arolwg blynyddol o'r boblogaeth ar ethnigrwydd, statws anabledd, statws priodasol a chrefydd sydd wedi'i ryddhau'r bore yma ar wefan StatsCymru. Ac rwy'n disgwyl i'r gwaith hwn gael ei gwblhau erbyn diwedd 2020.
Bydd dechrau'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol—Rhan 1 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010—wrth wraidd y gwaith newydd yr ydym ni'n ei wneud yn y maes hwn. Gwyddom yn rhy dda fod tlodi brawychus yn bodoli ledled Cymru ac yng ngweddill y DU, oherwydd mesurau cyni a diwygio lles gan Lywodraeth y DU, fel y mae rapporteur y Cenhedloedd Unedig, yr Athro Philip Alston, wedi'i nodi mor glir. Roedd dechrau'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol, ynghyd â chyflogau byw a theg a gwelliannau mewn caffael, yn cael eu hystyried fel cam cyntaf y gwaith i gryfhau a hyrwyddo cydraddoldeb a hawliau dynol, sef dulliau i drechu tlodi. Hefyd mae angen cymorth ymarferol ar frys ar bobl i roi'r ddeddfwriaeth a'r canllawiau presennol ar waith, i'w galluogi nhw i ddwyn asiantaethau i gyfrif a cheisio iawn os torrwyd hawliau. Mae'r Prif Weinidog hefyd wedi datgan yn glir ei ymrwymiad i gyflwyno deddfwriaeth i ymgorffori model o bartneriaeth gymdeithasol yng Nghymru, a chyfnerthu ein gwaith a'n swyddogaethau partneriaeth gymdeithasol o fewn fframwaith statudol newydd.
Rwy'n disgwyl cynnydd cyflym yn ystod y misoedd nesaf gyda'r bwriad o ddechrau'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yn ddiweddarach eleni. Byddwn yn ei gwneud hi'n ofynnol i gyrff cyhoeddus yng Nghymru wneud penderfyniadau mewn ffordd sy'n mynd i'r afael â chanlyniadau anghyfartal a achosir gan anfantais economaidd-gymdeithasol. Bydd hyn yn darparu egwyddor ar gyfer ystyried dewisiadau eraill ar gyfer cryfhau cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru. Mae rhanddeiliaid wedi dweud wrthym ni eisoes ei bod hi'n bwysig ein bod yn gwneud y defnydd gorau posib o ddeddfwriaeth a rheoliadau sy'n bodoli eisoes. Mae dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus yn arf hanfodol, ac rydym ni'n ystyried sut y gellid cryfhau rheoliadau 2011 Cymru. Rydym ni wedi ysgrifennu'n ddiweddar at gyrff cyhoeddus yng Nghymru yn gofyn iddyn nhw fod yn bartneriaid i ni yn y prosiect hwn. Roedd yr ymatebion cychwynnol i fod i gyrraedd ar 31 Mai, i'w dilyn gan ddata o'u hadroddiadau blynyddol ar gyfer 2017-18, ac rydym ni wedi gofyn amdanyn nhw erbyn diwedd mis Mehefin.
Rydym ni'n gweithio'n agos gyda'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol i adolygu rheoliadau dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus. Bydd hyn yn cynnwys edrych ar fylchau cyflog o ran rhyw, anabledd a hil, yn ogystal ag agweddau eraill ar y rheoliadau. Rydym yn cyd-gynnal symposiwm ar 11 Gorffennaf lle edrychir ar hyn yn fanwl. Rwy'n ystyried hyn yn elfen bwysig o'n dull cyffredinol o gryfhau cydraddoldeb a hawliau dynol.
Mae'r comisiwn newydd gyhoeddi cyfres o bapurau briffio yn deillio o'r gwaith a gomisiynwyd ganddynt y llynedd i fonitro cydymffurfiaeth â dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus yng Nghymru. Maen nhw'n cysylltu â'r holl gyrff cyhoeddus i gyfarfod a thrafod sut y gall y comisiwn gynghori a chefnogi'r sector er mwyn sicrhau y bodlonir rhwymedigaethau ac yr eir i'r afael ag anghydraddoldeb yn effeithiol. Ac rwy'n argymell yn gryf y dylid manteisio ar y cynnig hwn.
Cyhoeddwyd ein fframwaith newydd, o'r enw 'Gweithredu ar anabledd: yr hawl i fyw'n annibynnol', ar gyfer ymgynghoriad fis Hydref diwethaf, a daeth i ben gyda 67 o ymatebion. Mae'r fframwaith wedi'i ddatblygu ers 2017 drwy ymgysylltu â phobl anabl, o dan arweiniad y grŵp llywio byw'n annibynnol, sy'n cynnwys rhanddeiliaid anabledd ac sy'n cael ei gadeirio gan brif weithredwr Anabledd Cymru.
Mae'r fframwaith newydd wedi'i wreiddio yn y model cymdeithasol o anabledd, gan gydnabod bod rhwystrau sefydliadol, agweddol ac amgylcheddol i gydraddoldeb a chynhwysiant, y mae'n rhaid eu dileu fel bod tegwch. Cynhaliwyd cyfres o ddigwyddiadau i randdeiliaid ledled Cymru, yn edrych ar y model cymdeithasol o anabledd, a fydd yn helpu i lywio'r gwaith o ddatblygu polisïau a rhaglenni newydd.
Mae ein dull yn parhau'n drawsbynciol o ran yr holl nodweddion gwarchodedig a chonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig. Yn benodol, rydym ni wedi ymrwymo i ymgorffori hawliau pobl hŷn yn y ffordd y caiff holl wasanaethau cyhoeddus Cymru eu darparu. Er mwyn cyflawni hyn, rhaid i ni nodi sut i ddefnyddio hawliau fel dull ymarferol o fynd i'r afael â gwahaniaethu ar sail oedran ac anghydraddoldebau, a gwella bywydau pob dydd pob person hŷn. Yn rhan o'n hagenda hawliau dynol, byddaf hefyd yn cyflwyno adroddiad ar y cynnydd a wnaed o ran Teithio Ymlaen, sef ein cynllun gweithredu ar gyfer Sipsiwn, Roma a Theithwyr yng Nghymru.
Yng Nghymru, mae'r adolygiad parhaus o gydraddoldeb rhwng y rhywiau yn canolbwyntio'n fanwl ar y gwahaniaeth mewn cyflogau, ond rydym ni eisoes yn gweithio i gael gwared ar rai o'r rhwystrau. Ymhlith y camau gweithredu mae darparu cymorth gofal plant, creu cyfleoedd hyfforddi, mynd i'r afael â gwahaniaethu a chefnogi menywod i gael gyrfaoedd annhraddodiadol. Mae'r adolygiad yn cydnabod bod ffactorau croestoriadol, gan gynnwys anabledd, hil a thlodi, yn cael effaith fawr ar ganlyniadau bywyd. I'r gwrthwyneb, mae gan bwyslais cryf ar gydraddoldeb rhywiol y potensial i hyrwyddo cydraddoldeb a thegwch i bawb yng Nghymru, gan gynnwys y grwpiau mwyaf difreintiedig yn ein cymdeithas.
Byddaf hefyd yn cyflwyno adroddiad yn fuan ar y cynnydd a wnaed o ganlyniad i Ddeddf Trais yn Erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015. Croesawaf ganlyniad achos Sally Challen, i gydnabod effaith ddinistriol rheolaeth gymhellol. Yn gynharach eleni, lansiodd Llywodraeth Cymru ymgyrch bwerus ar y pwnc, o'r enw 'Nid Cariad yw hyn. Rheolaeth yw hyn'.
Mae Llywodraeth Cymru yn cymryd camau penodol ac wedi'u targedu i gynyddu amrywiaeth penodiadau cyhoeddus yng Nghymru. Mae strategaeth amrywiaeth yn cael ei datblygu mewn partneriaeth â grwpiau nad ydyn nhw'n cael eu cynrychioli'n ddigonol. Ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Cenhedloedd Unedig ar gyfer Dileu Gwahaniaethu ar sail Hil, cyhoeddais £40,000 o gyllid newydd gan Lywodraeth Cymru fel y gall grwpiau cymunedol pobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig nodi Diwrnod Windrush, gan ddathlu cyfraniadau'r genhedlaeth Windrush a phob ymfudwr i gymdeithas, economi a hanes Cymru.
Ar 19 Mehefin 2019, bydd Llywodraeth Cymru, mewn partneriaeth â Cymru'n Cofio a Race Council Cymru, hefyd yn cynnal digwyddiad coffa i nodi canmlwyddiant terfysgoedd hiliol 1919. Yr wythnos nesaf, byddaf hefyd yn adrodd ar gynnydd 'Cenedl o Noddfa—Cynllun Ffoaduriaid a Cheiswyr Lloches' ar gyfer ffoaduriaid a cheiswyr lloches yn ystod wythnos y ffoaduriaid. Rwyf hefyd yn ystyried ein glasbrintiau a gyhoeddwyd yn ddiweddar ar droseddu ymhlith menywod a chyfiawnder ieuenctid fel rhan o'm cenhadaeth i hyrwyddo a diogelu cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru.
Rwyf wedi gwneud yn glir fy mwriad i roi blaenoriaeth uchel iawn i hyrwyddo a diogelu cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru. Fel y gwelwch chi, mae hyn yn ysgogi amrywiaeth eang o waith mewn cysylltiad â sawl agwedd ar gydraddoldeb. Dirprwy Lywydd, mae'r hyn yr ydym yn ei wneud, ac y byddwn yn ei wneud yn y dyfodol, yn anfon neges gref ynglŷn â phwysigrwydd cydraddoldeb a hawliau dynol i Gymru. Ond, mae canlyniadau'n bwysicach na symbolau. Mae'n hanfodol bod hawliau'n cael eu gweithredu mewn ffordd sy'n rhoi effaith ymarferol iddyn nhw, fel eu bod yn cael effaith wirioneddol a chadarnhaol ar fywydau pobl Cymru.
Thank you, Deputy Minister. As I mentioned when you briefed me earlier, I've been out this afternoon to NWAMI's second international panel meeting, held at Cardiff University student union building. NWAMI being originally the North Wales Association for Multicultural Integration, now the Network for World Awareness of Multicultural Integration. Statements from both yourself and the First Minister were read out there by a senior official, whose name I will not embarrass him by mentioning, unless you wish to, but he read it out very well.
In my speech, I referred to the launch last year by the UK Government of an initiative to build a more integrated and cohesive society, the 'Integrated Communities Strategy', described by Professor Cantle, who had previously worked with the last UK Labour Government, as
'a very real shift in approach in which the Government will support practical action to promote cohesion and integration.'
The 'Integrated Communities Action Plan' of 2019 takes the UK Government's 2018 strategy forward by providing practical details of the schemes it is developing and supporting. What engagement has the Welsh Government had with that, either by invitation or a proactive intervention, if any?
The Equality and Human Rights Commission's 'Is Wales Fairer?' report for 2018 made a series of recommendations, including the strengthening of human rights infrastructure in Wales, calling on the Welsh Government to incorporate UN treaties into Welsh law and to ensure that equality and human rights protections are safeguarded and enhanced during the Brexit process and beyond. And of course, in your statement, you made reference to the Brexit process.
The withdrawal agreement between the UK and Northern Ireland and the European Union, which hasn't gone through Westminster, stated that the UK
'shall ensure that no diminution of rights, safeguards and equality of opportunity as set out in that part of the 1998 Agreement entitled Rights, Safeguards and Equality of Opportunity results from its withdrawal from the Union'.
So, again, as we go forward—and I appreciate we're in a situation of uncertainty and I don't want to party-politicise this—but as we go forward, how will you be further engaging with the UK Government in that context?
You referred to the need to and how Welsh Government might incorporate UN conventions, including the convention on the rights of disabled people, into Welsh law. When we debated this here last September, I said that there is no merit in incorporating the convention into Welsh law in order to strengthen and promote the rights—. Sorry, there is merit. Sorry.
'There is merit in incorporating the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities into Welsh law in order to strengthen and promote the rights of disabled people, as the Welsh Government did with children's rights by incorporating the convention on the rights of the child into Welsh law in 2011.'
So what consideration might you give to adopting a similar model, when you say you're commissioning research to explore wider options, or do you now have a better way, you think, possibly, of looking at this?
You referred, rightly, to the socioeconomic duty. We know, again, this was debated here not so long ago. The Equality and Human Rights Commission states that the Wales Act 2017 has given the Welsh Government the opportunity to enact a socioeconomic duty, enabling public bodies to work together to tackle the biggest driver of inequality in Wales: poverty. In last July's response, the First Minister stated he would work with the UK Government and EHRC on these issues, so what work has followed with the UK Government and the EHRC in the intervening 11 months?
You referred to the UN rapporteur, Professor Philip Alston. As you know, he said that Wales faced the highest relative poverty rate in the UK and that the Welsh Government's new 'Prosperity for All' strategy
'has no strategic focus or ministerial responsibility for poverty reduction, and lacks clear performance targets and progress indicators.'
How is the Welsh Government going to respond to the section in that report that was specifically targeted at the Welsh Government and asking the Welsh Government to take specific actions?
You rightly referred to the public sector equality duty, to the action on disability right to independent living framework and social model of disability. I've previously described this in the context of co-production, about seeing everyone as equal partners in local services, breaking down the barriers between people who provide services and those who use them, going beyond models of service-user consultation to the better delivery of health and social services and other services to an ageing population, people facing illness and disability, the economically inactive and those living in social isolation. But I have yet to encounter a senior officer in any local authority or health board that admits the existence of these matters or the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 or the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 until I mention it to them and remind them of their duties and responsibilities. So, in addition to looking further at this, how will the Welsh Government monitor implementation and intervene? Not necessarily to criticise with a big stick, but to ensure better understanding on implementation, so it's understood on the top floors of these public organisations that this isn't a threat, this is an opportunity for them to do things better, to improve lives, and if they get it right, to help them manage their budgets better, too.
Diolch, Dirprwy Weinidog. Fel y soniais pan wnaethoch chi fy rhoi ar ben ffordd yn gynharach, rwyf wedi bod allan y prynhawn yma i ail gyfarfod panel rhyngwladol NWAMI, a gynhaliwyd yn adeilad undeb myfyrwyr Prifysgol Caerdydd. Yn wreiddiol Cymdeithas Integreiddio Amlddiwylliannol Gogledd Cymru oedd NWAMI, ond bellach ei deitl yw'r Rhwydwaith dros Ymwybyddiaeth Fyd-eang o Integreiddio Amlddiwylliannol. Darllenwyd datganiadau gennych chi a'r Prif Weinidog yno gan uwch swyddog, na fyddaf yn codi cywilydd arno drwy ei enwi, oni bai eich bod chi'n dymuno i mi wneud hynny, ond fe'u darllenodd yn dda iawn.
Yn fy araith, cyfeiriais at lansio menter gan Lywodraeth y DU y llynedd i adeiladu cymdeithas fwy integredig a chydlynol, y 'Strategaeth Cymunedau Integredig', a ddisgrifiwyd gan yr Athro Cantle, a oedd wedi gweithio o'r blaen gyda Llywodraeth Lafur ddiwethaf y DU, fel:
newid gwirioneddol mewn dull gweithredu lle bydd y Llywodraeth yn cefnogi camau ymarferol i hyrwyddo cydlyniant ac integreiddio.
Mae Cynllun Gweithredu Cymunedau Integredig 2019 yn mynd â strategaeth 2018 Llywodraeth y DU yn ei blaen drwy ddarparu manylion ymarferol am y cynlluniau y mae'n eu datblygu a'u cefnogi. Pa gysylltiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gael â hynny, naill ai drwy wahoddiad neu ymyriad rhagweithiol, os o gwbl?
Gwnaeth adroddiad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol 'A yw Cymru'n Decach?' ar gyfer 2018 gyfres o argymhellion, gan gynnwys cryfhau'r seilwaith hawliau dynol yng Nghymru, gan alw ar Lywodraeth Cymru i gynnwys cytuniadau'r Cenhedloedd Unedig yng nghyfraith Cymru ac i sicrhau bod amddiffynfeydd cydraddoldeb a hawliau dynol yn cael eu diogelu a'u gwella yn ystod y broses Brexit a thu hwnt. Ac wrth gwrs, yn eich datganiad, gwnaethoch gyfeirio at y broses Brexit.
Roedd y cytundeb ymadael rhwng y DU a Gogledd Iwerddon a'r Undeb Ewropeaidd, nad yw wedi mynd drwy San Steffan, yn datgan bod y DU yn:
sicrhau na fydd unrhyw leihad mewn hawliau, mesurau diogelu a chyfle cyfartal fel y nodir yn y rhan honno o gytundeb 1998 o'r enw Hawliau, Diogelwch a Chyfle Cyfartal yn sgil ymadael â'r Undeb.
Felly, unwaith eto, wrth inni fynd ymlaen—ac rwy'n sylweddoli ein bod mewn sefyllfa o ansicrwydd ac nid wyf eisiau cyflwyno gwleidyddiaeth plaid—ond wrth i ni symud ymlaen, sut byddwch chi'n ymgysylltu ymhellach â Llywodraeth y DU yn y cyd-destun hwnnw?
Cyfeiriasoch at yr angen i gynnwys confensiynau'r Cenhedloedd Unedig a sut y gallai Llywodraeth Cymru wneud hynny, gan gynnwys y confensiwn ar hawliau pobl anabl, yng nghyfraith Cymru. Pan drafodasom hyn yma fis Medi diwethaf, dywedais nad oes rhinwedd mewn ymgorffori'r confensiwn yng nghyfraith Cymru er mwyn cryfhau a hyrwyddo'r hawliau—. Mae'n ddrwg gennyf, y mae rhinwedd. Mae'n ddrwg gennyf:
'mae budd mewn ymgorffori Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau yng nghyfraith Cymru er mwyn cryfhau a hyrwyddo hawliau pobl anabl, fel y gwnaeth Llywodraeth Cymru gyda hawliau plant drwy ymgorffori'r confensiwn ar hawliau'r plentyn yng nghyfraith Cymru yn 2011.'
Felly, pa ystyriaeth allech chi ei rhoi i fabwysiadu model tebyg, pan ddywedwch eich bod yn comisiynu ymchwil i archwilio dewisiadau ehangach, neu a oes gennych chi well ffordd nawr o bosib yn eich tyb chi, o edrych ar hyn?
Cyfeiriasoch, a hynny'n briodol, at y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol. Gwyddom, unwaith eto, fod hyn wedi'i drafod yma heb fod mor bell yn ôl. Mae'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn nodi bod Deddf Cymru 2017 wedi rhoi cyfle i Lywodraeth Cymru weithredu dyletswydd economaidd-gymdeithasol, gan alluogi cyrff cyhoeddus i weithio gyda'i gilydd i fynd i'r afael â phrif achos anghydraddoldeb yng Nghymru: tlodi. Yn ei ymateb fis Gorffennaf diwethaf, dywedodd y Prif Weinidog y byddai'n gweithio gyda Llywodraeth y DU a'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol ar y materion hyn, felly pa waith a wnaed gyda Llywodraeth y DU a'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn ystod yr 11 mis dilynol?
Cyfeiriasoch at rapporteur y Cenhedloedd Unedig, yr Athro Philip Alston. Fel y gwyddoch, dywedodd fod Cymru'n wynebu'r gyfradd dlodi gymharol uchaf yn y DU ac nad oedd gan strategaeth newydd Llywodraeth Cymru, 'Ffyniant i Bawb':
bwyslais strategol na chyfrifoldeb gweinidogol dros leihau tlodi, ac nid oes ganddi dargedau perfformiad na dangosyddion cynnydd clir.
Sut mae Llywodraeth Cymru yn mynd i ymateb i'r adran yn yr adroddiad hwnnw sydd wedi'i thargedu'n benodol at Lywodraeth Cymru ac yn gofyn i Lywodraeth Cymru gymryd camau penodol?
Cyfeiriasoch yn briodol at ddyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus, at y gweithredu ar fframwaith hawl anabledd i fyw'n annibynnol a model cymdeithasol o anabledd. Rwyf wedi disgrifio hyn o'r blaen yng nghyd-destun cyd-gynhyrchu, ynghylch gweld pawb fel partneriaid cyfartal mewn gwasanaethau lleol, chwalu'r rhwystrau rhwng pobl sy'n darparu gwasanaethau a'r rhai sy'n eu defnyddio, gan fynd y tu hwnt i fodelau ymgynghori â defnyddwyr gwasanaethau i sicrhau gwell darpariaeth o ran iechyd a gwasanaethau cymdeithasol a gwasanaethau eraill i boblogaeth sy'n heneiddio, pobl sy'n wynebu salwch ac anabledd, y rhai sy'n economaidd anweithgar a'r rhai sy'n byw mewn unigedd cymdeithasol. Ond nid wyf eto wedi dod ar draws uwch swyddog mewn unrhyw awdurdod lleol neu fwrdd iechyd sy'n cyfaddef bodolaeth y materion hyn na Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 na Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 tan y byddaf yn sôn amdanynt wrthynt ac yn eu hatgoffa o'u dyletswyddau a'u cyfrifoldebau. Felly, yn ogystal ag edrych ymhellach ar hyn, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn monitro'r gweithredu ac yn ymyrryd? Nid o reidrwydd beirniadu gyda ffon fawr, ond er mwyn sicrhau gwell dealltwriaeth o weithredu, fel bod y rhai ar loriau uchaf y sefydliadau cyhoeddus hyn yn deall nad yw hyn yn fygythiad, mae hwn yn gyfle iddyn nhw wneud pethau'n well, i wella bywydau, ac os cânt bethau'n iawn, bydd yn eu helpu i reoli eu cyllidebau'n well, hefyd.
Are you winding up, please?
A ydych yn dirwyn i ben, os gwelwch yn dda?
Okay. I'll conclude with a question from Welsh Women's Aid. They've asked: could the Deputy Minister provide an update on the cost of the nationally funded review into domestic and sexual violence provision and when the nationally funded review will engage with providers in Wales, and comment on whether the funds allocated to such reviews could be better spent on securing and expanding local services to meet the increasing demand for support in Wales?
Iawn. Dof i ben gyda chwestiwn gan Cymorth i Ferched Cymru. Maen nhw wedi gofyn: a all y Dirprwy Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gost yr adolygiad a ariennir yn genedlaethol o'r ddarpariaeth ar gyfer trais domestig a rhywiol a phryd y bydd yr adolygiad a ariennir yn genedlaethol yn ymgysylltu â darparwyr yng Nghymru, ac yn gwneud sylwadau ynghylch pa un a ellid gwario'r arian a ddyrennir i adolygiadau o'r fath yn well ar sicrhau ac ehangu gwasanaethau lleol i fodloni'r galw cynyddol am gymorth yng Nghymru?
Thank you very much, Mark Isherwood, and you did tell me this morning that you were attending an event at Cardiff University, and I'm sure that, indeed, the statement made by the First Minister and me would have been welcome because, of course, we also welcome the fact that the North Wales Association for Multicultural Integration network is an important partner in terms of taking forward this important agenda to strengthen equality and human rights.
Diolch yn fawr iawn i chi, Mark Isherwood, ac fe wnaethoch chi ddweud wrthyf y bore yma eich bod yn mynd i ddigwyddiad ym Mhrifysgol Caerdydd, ac rwy'n sicr y byddai'r datganiad a wnaethpwyd gan y Prif Weinidog a minnau wedi bod yn un i'w groesawu oherwydd, wrth gwrs, rydym ni hefyd yn croesawu'r ffaith bod rhwydwaith Cymdeithas Integreiddio Amlddiwylliannol Gogledd Cymru yn bartner pwysig o ran bwrw ymlaen â'r agenda bwysig hon i gryfhau cydraddoldeb a hawliau dynol.
I think you cover a great deal of ground in your questions. I think it is very important that we do look at the issue of human rights, particularly in relation to the opportunities that we have to build on the founding legislation of the Welsh Government. You will be aware, of course, that we are looking at a holistic approach to human rights in Wales, because we want to fully support the need to uphold and protect the human rights of all our citizens. Of course, this is something that the Equality and Human Rights Commission were very keen to engage in in terms of looking at ways in which we can possibly incorporate conventions, particularly, as you say, the UN convention on disabled people. We have had a seminar to look at the way forward and, indeed, research that's been undertaken.
We need to look, of course, at how we can build on existing legislation and specific duties, and I think that's something where we can work together in terms of our work with other agencies. Of course, the Welsh Government was the first Government to bring in specific equality duties as set out in the Equality Act 2010, and that does cover engagement, review and reporting arrangements as well as equality impact assessments. But it is important that we then review that and, as you say, not only monitor how public bodies are delivering on those duties, but consider whether we can take this forward in terms of strengthening it and looking at the way forward. 'Is Wales Fairer?', the EHRC report, does provide valuable evidence of the efforts of all our public bodies to reduce inequality in Wales.
You do raise issues in terms of impact of Brexit, and I think it's important that, last week, the Counsel General and I went and met with the civic forum who are bringing together disabled people, and they raised with us concerns that they had about the impact of Brexit. And I think it's important to recognise in terms of the impact of Brexit, particularly on disabled people, that they were looking at the impacts on them. It actually relates to the previous statement. Many of them were concerned about the impact of the loss of people who work with them in terms of disabled people, and the fact that they will not be able to recruit those staff who work with them. But it will also impact on access to medical treatment, as I said, barriers to sourcing personal assistants and carers from the EU after Brexit, food shortages, blue badge portability, and a wider impact on funding in local communities in terms of community cohesion and hate crime.
In fact, Disability Rights UK have developed a Brexit manifesto that Disability Wales have contributed and signed up to. It is important that we consult our colleagues, those who are most vulnerable across all of the equality groups that we support, in terms of the impact of Brexit, but also that we support those who are victims of hate crime. We have used the EU transition funding to support our community cohesion co-ordinators, and I know that you will welcome the events that are happening next week, not just in terms of the nation of sanctuary—Refugee Week—but also the Windrush event that I believe you're also supporting in north Wales.
I have to say that, in terms of the UN report and the rapporteur's work, it is true that this leading UN poverty expert has compared Conservative welfare policies to the creation of nineteenth-century workhouses, and he's warned that unless austerity is ended, the UK's poorest people face lives that are solitary, poor, nasty, brutish and short. We can mitigate, we can decide on our priorities, but I think, also, if you look at the 'State of the Nation' report from the Social Mobility Commission, we have to recognise, again, their findings, where they are saying, again, that
'The middle class is being supported while the most disadvantaged are left behind.'
And that goes back to some comments earlier on about leadership contenders in your party. But they're saying also that this work that they undertake is more critical than ever, as
'Research shows that living standards are getting worse for the working class and for young people. If we do not address the soaring costs of housing, the wellbeing of our nation and the rising rates of child poverty, social mobility is predicted to get even worse in future years.'
So, we have got to address this evidence and also ensure that we are looking to ways we can strengthen equality and human rights in Wales, as well as safeguard and defend them.
Credaf eich bod yn ymdrin â llawer iawn o bethau yn eich cwestiynau. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn edrych ar fater hawliau dynol, yn enwedig mewn cysylltiad â'r cyfleoedd sydd gennym ni i adeiladu ar ddeddfwriaeth sefydlol Llywodraeth Cymru. Byddwch yn ymwybodol, wrth gwrs, ein bod yn edrych ar ddull cyfannol o ymdrin â hawliau dynol yng Nghymru, oherwydd ein bod eisiau cefnogi'n llwyr yr angen i gynnal a diogelu hawliau dynol ein holl ddinasyddion. Wrth gwrs, mae hyn yn rhywbeth roedd y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn awyddus iawn i ymgysylltu ag ef o ran edrych ar ffyrdd y gallwn ni o bosib ymgorffori confensiynau, yn enwedig, fel y dywedwch, confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar bobl anabl. Rydym wedi cael seminar i edrych ar y ffordd ymlaen ac, yn wir, i edrych ar yr ymchwil a wnaed.
Mae angen inni edrych, wrth gwrs, ar sut y gallwn ni adeiladu ar ddeddfwriaeth bresennol a dyletswyddau penodol, a chredaf fod hynny'n rhywbeth lle gallwn ni gydweithio o ran ein gwaith gydag asiantaethau eraill. Wrth gwrs, Llywodraeth Cymru oedd y Llywodraeth gyntaf i gyflwyno dyletswyddau cydraddoldeb penodol fel y'u nodir yn Neddf Cydraddoldeb 2010, ac mae hynny'n cynnwys trefniadau ymgysylltu, adolygu a chyflwyno adroddiadau yn ogystal ag asesiadau o'r effaith ar gydraddoldeb. Ond mae'n bwysig ein bod wedyn yn adolygu hynny ac, fel y dywedwch chi, nid yn unig yn monitro sut y mae cyrff cyhoeddus yn cyflawni'r dyletswyddau hynny, ond yn ystyried a allwn ni fwrw ymlaen â hyn o ran ei gryfhau ac edrych ar y ffordd ymlaen. Mae 'A yw Cymru'n Decach?', adroddiad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn darparu tystiolaeth werthfawr o ymdrechion ein holl gyrff cyhoeddus i leihau anghydraddoldeb yng Nghymru.
Rydych yn codi materion o ran effaith Brexit, a chredaf ei bod yn bwysig, yr wythnos diwethaf, i'r Cwnsler Cyffredinol a minnau fynd i gyfarfod â'r fforwm dinesig sy'n dod â phobl anabl ynghyd, a'u bod wedi mynegi pryderon am effaith Brexit. Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod o ran effaith Brexit, yn enwedig ar bobl anabl, eu bod yn edrych ar yr effeithiau arnyn nhw. Mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â'r datganiad blaenorol. Roedd llawer ohonyn nhw'n poeni am effaith colli pobl sy'n gweithio gyda nhw o ran pobl anabl, a'r ffaith na fyddan nhw'n gallu recriwtio'r staff hynny sy'n gweithio gyda nhw. Ond bydd hefyd yn effeithio ar fynediad i driniaeth feddygol, fel y dywedais, rhwystrau rhag dod o hyd i gynorthwywyr personol a gofalwyr o'r UE ar ôl Brexit, prinder bwyd, cludadwyedd bathodynnau glas, ac effaith ehangach ar gyllid mewn cymunedau lleol o ran cydlyniad cymunedol a throseddau casineb.
Yn wir, mae Disability Rights UK wedi datblygu maniffesto Brexit y mae Anabledd Cymru wedi cyfrannu ato ac wedi ymrwymo iddo. Mae'n bwysig ein bod yn ymgynghori â'n cydweithwyr, y rhai sydd fwyaf agored i niwed ar draws yr holl grwpiau cydraddoldeb yr ydym yn eu cefnogi, o ran effaith Brexit, ond hefyd ein bod yn cefnogi'r rhai sy'n dioddef oherwydd troseddau casineb. Rydym ni wedi defnyddio cyllid pontio'r UE i gefnogi ein cydlynwyr cydlyniant cymunedol, a gwn y byddwch yn croesawu'r digwyddiadau sy'n digwydd yr wythnos nesaf, nid yn unig o ran cenedl noddfa—Wythnos Ffoaduriaid—ond hefyd digwyddiad Windrush y credaf eich bod yn ei gefnogi yn y gogledd hefyd.
Mae'n rhaid imi ddweud, yng nghyd-destun adroddiad y Cenhedloedd Unedig a gwaith y rapporteur, ei bod hi'n wir fod yr arbenigwr blaenllaw hwn ar dlodi wedi cymharu polisïau lles y Ceidwadwyr â chreu tai gwaith y bedwaredd ganrif ar bymtheg, a rhybuddiodd, os na ddaw cyni i ben, y bydd pobl dlotaf y DU yn wynebu bywydau sy'n unig, yn wael, yn gas, yn greulon ac yn fyr. Gallwn liniaru, gallwn benderfynu ar ein blaenoriaethau, ond credaf, hefyd, os edrychwch chi ar adroddiad 'Cyflwr y Genedl' gan y Comisiwn Symudedd Cymdeithasol, fod yn rhaid inni gydnabod, unwaith eto, eu darganfyddiadau, lle y maen nhw'n dweud, unwaith eto:
Mae'r dosbarth canol yn cael ei gefnogi tra bod y rhai mwyaf difreintiedig yn cael eu gadael ar ôl.
Ac mae hynny'n mynd yn ôl at rai sylwadau'n gynharach ynglŷn ag ymgeiswyr am arweinyddiaeth yn eich plaid. Ond maen nhw'n dweud hefyd fod y gwaith hwn y maen nhw'n ymgymryd ag ef yn fwy tyngedfennol nag erioed, gan fod:
Ymchwil yn dangos bod safonau byw yn gwaethygu i'r dosbarth gweithiol ac i bobl ifanc. Os nad ydym yn mynd i'r afael â chostau cynyddol tai, lles ein cenedl a'r cynnydd yng nghyfraddau tlodi plant, rhagwelir y bydd symudedd cymdeithasol yn gwaethygu hyd yn oed yn fwy yn y dyfodol.
Felly, mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â'r dystiolaeth hon a sicrhau hefyd ein bod yn edrych ar ffyrdd o gryfhau cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru, yn ogystal â'u ddiogelu a'u hamddiffyn.
There's nothing, really, in this statement that tells us anything fresh about the Government's approach, so, if I may, I'd like to address one particular aspect of the equality and human rights agenda that needs much more focus than it is currently getting, and that aspect is neurodiversity, and, in particular, the way public services still operate on the assumption that everybody is neurotypical. I believe that this question should be seen as an equalities question.
There's increasing recognition that not everyone's brain works in the same way. With new and increasing understanding emerging from neuroscience, it's likely that this understanding will further grow, and all of this, then, clearly has an impact upon human rights. Now, the arguments around legislation on autism have been rehearsed in this Chamber on numerous occasions. We in Plaid Cymru believe that legislation is needed to improve services and to protect the rights of people who are not neurotypical. The Government doesn't believe that we should have such legislation. This means that many people on the autism spectrum can wait for years for a diagnosis. It means that there is a near-total lack of adult autism support services available, with many people often referred to inappropriate services that regard their neurotype as a mental health condition or a behavioural problem, blocking them from receiving the support that they require.
I'd like to highlight two examples of where public bodies are not respecting the rights of non-neurotypical people. A 15-year-old girl on the spectrum in my constituency was referred to child and adolescent mental health services. After waiting, it was clear that she did not need a CAMHS intervention, but there was little else available. So, she has now stopped going to school, she rarely leaves her home, and her mother doesn't know where to turn. Where is the equality for this young woman? A second example is Bridgend's decision to reorganise school transport, which involved changing transport arrangements for pupils on the autism spectrum. The change was communicated poorly with no consideration that a sudden change of routine is especially stressful and potentially harmful to some children who are on the autism spectrum.
So, my questions are as follows: do you, Minister, think that neurodiversity needs to be considered as an equalities issue in its own right, with having a non-neurotypical brain becoming a protected characteristic? Do you accept that, currently, many public services are designed and delivered around the assumption that everyone is neurotypical and therefore fail to take into account the needs of people of a different neurotype? Do you think that the response of public services needs to move beyond treating autism as a medical condition and, instead, begin to see having a neurologically different brain not as a defect, but, rather, as a form of neurodiversity that requires social acceptance, and social inclusion as much as it does practical support? And will you therefore ensure that this shift in thinking can move across Government? And do you accept that this is a basic human right and to achieve what I have outlined here this afternoon will require legislation and that nothing will happen with a business-as-usual approach? And, finally, would you agree that non-neurotypical people are best placed to represent and advocate for their neurotype, and that all education and awareness-raising campaigns should ensure that the authentic autistic voice is front and centre of policy formation and service provision, through inclusion of members of the rapidly growing neurodiversity self-advocacy movement?
Nid oes dim byd, mewn gwirionedd, yn y datganiad hwn sy'n dweud unrhyw beth newydd wrthym am ddull y Llywodraeth o weithredu, felly, os caf i, hoffwn fynd i'r afael ag un agwedd benodol ar yr agenda cydraddoldeb a hawliau dynol y mae angen llawer mwy o sylw arni nag y mae'n ei chael ar hyn o bryd, a'r agwedd yw niwroamrywiaeth, ac, yn benodol, y ffordd y mae gwasanaethau cyhoeddus yn dal i weithredu ar y dybiaeth fod pawb yn niwronodweddiadol. Credaf y dylai'r cwestiwn hwn gael ei ystyried yn gwestiwn ynghylch cydraddoldeb.
Mae cydnabyddiaeth gynyddol nad yw ymennydd pawb yn gweithio yn yr un ffordd. Gyda dealltwriaeth newydd a chynyddol yn codi o niwrowyddoniaeth, mae'n debygol y bydd y ddealltwriaeth hon yn tyfu, ac mae hyn oll, wedyn, yn amlwg yn cael effaith ar hawliau dynol. Nawr, mae'r dadleuon ynghylch deddfwriaeth ar awtistiaeth wedi'u hailadrodd yn y Siambr hon droeon. Rydym ni ym Mhlaid Cymru yn credu bod angen deddfwriaeth i wella gwasanaethau ac i amddiffyn hawliau pobl nad ydyn nhw'n niwronodweddiadol. Nid yw'r Llywodraeth yn credu y dylem ni gael deddfwriaeth o'r fath. Mae hyn yn golygu bod llawer o bobl ar y sbectrwm awtistiaeth yn gallu aros am flynyddoedd am ddiagnosis. Mae'n golygu bod diffyg llwyr yn y gwasanaethau cymorth awtistiaeth i oedolion sydd ar gael, a chyfeiriodd llawer o bobl yn aml at wasanaethau amhriodol sy'n ystyried bod eu cyflwr niwrolegol yn gyflwr iechyd meddwl neu'n broblem ymddygiad, gan eu rhwystro rhag derbyn y gefnogaeth y maen nhw ei hangen.
Hoffwn dynnu sylw at ddwy enghraifft lle nad yw cyrff cyhoeddus yn parchu hawliau pobl nad ydyn nhw'n niwronodweddiadol. Cafodd merch 15 oed ar y sbectrwm yn fy etholaeth i ei chyfeirio at wasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed. Ar ôl aros, roedd yn amlwg nad oedd angen ymyrraeth CAMHS arni, ond nid oedd fawr ddim arall ar gael. Felly, mae hi bellach wedi rhoi'r gorau i fynd i'r ysgol, anaml y mae'n gadael ei chartref, ac nid yw ei mam yn gwybod i ble i droi. Ble mae'r cydraddoldeb i'r ferch ifanc hon? Ail enghraifft yw penderfyniad Pen-y-bont ar Ogwr i ad-drefnu cludiant i'r ysgol, a oedd yn cynnwys newid trefniadau cludiant ar gyfer disgyblion ar y sbectrwm awtistiaeth. Cafodd y newid ei gyfleu'n wael heb unrhyw ystyriaeth bod newid sydyn i'r drefn arferol yn arbennig o ingol ac o bosibl yn niweidiol i rai plant sydd ar y sbectrwm awtistiaeth.
Felly, mae fy nghwestiynau fel a ganlyn: a ydych chi'n credu, Gweinidog, fod angen ystyried niwroamrywiaeth fel mater o gydraddoldeb yn ei hawl ei hun, a sicrhau bod ymennydd nad yw'n niwronodweddiadol yn dod yn nodwedd warchodedig? A ydych chi'n derbyn, ar hyn o bryd, fod llawer o wasanaethau cyhoeddus yn cael eu cynllunio a'u darparu o amgylch y dybiaeth bod pawb yn niwronodweddiadol ac felly'n methu ag ystyried anghenion pobl â nodweddion niwro gwahanol? A ydych chi'n credu bod angen i ymateb gwasanaethau cyhoeddus symud y tu hwnt i drin awtistiaeth fel cyflwr meddygol ac, yn lle hynny, ddechrau gweld nad yw meddu ar ymennydd sy'n wahanol yn niwrolegol yn ddiffyg, ond, yn hytrach, yn fath o niwroamrywiaeth sy'n gofyn am dderbyniad cymdeithasol, a chynhwysiant cymdeithasol gymaint ag y mae am gefnogaeth ymarferol? Ac a wnewch chi felly sicrhau y bydd y Llywodraeth i gyd yn cydnabod y newid hwn mewn ffordd o feddwl? Ac a ydych chi'n derbyn fod hon yn hawl ddynol sylfaenol ac y bydd cyflawni'r hyn a amlinellais yma'r prynhawn yma yn galw am ddeddfwriaeth ac na fydd dim yn digwydd gydag ymagwedd 'busnes fel arfer'? Ac, yn olaf, a ydych chi'n cytuno mai pobl nad ydynt yn niwronodweddiadol sydd yn y sefyllfa orau i gynrychioli ac eiriol dros eu dosbarth niwro nhw, ac y dylai'r holl ymgyrchoedd addysg a chodi ymwybyddiaeth sicrhau bod y llais awtistig dilys yn rhan flaenllaw a chanolog o ffurfio polisi a darparu gwasanaethau, drwy gynnwys aelodau o'r mudiad hunan-eiriolaeth niwroamrywiaeth sy'n tyfu'n gyflym?
I'd like to thank Leanne Wood for raising a very important dimension. I think it's a dimension in terms of understanding and strengthening equality and human rights that we obviously now need to look at across Government, not just in terms of my portfolio. Interestingly, this did come up last week when Jeremy Miles and I went to the civic forum to talk to disabled people about the impact of Brexit. That was the focus, but many issues came forward in terms of the impact of policy on disabled people's lives. And, of course, I talked again about the social model of disability, which, actually—and some people were here then in 2002, when this National Assembly did adopt the social model of disability, and it's enshrined in the UN convention on the rights of disabled people. But we need to ensure that that's now imbued in all our policy making and that it enables, of course, Assembly Members, committees and disabled people to scrutinise us on the basis of delivering the social model of disability.
So, the issue that you're raising in terms of non-neurotypical people and neurodiversity has got to be clearly addressed. You've raised an important issue and I think also it's not just an issue that we may want explored in terms of the Equality, Local Government and Communities Committee, but the Children, Young People and Education Committee as well, because it is something—there needs to be awareness raised of these issues. But, certainly, it is something that we need to look at.
I hope, also, that you would consider, Leanne Wood, that the scope that we have in Wales to strengthen equality and human rights is laid out in the statement today. It covers a lot of ground and we have a great deal to do to safeguard the rights, particularly of disabled people and those who are impacted by the non-neurotypical situations that they find themselves in as people, and what that means for their rights. And I hope that we can follow this discussion.
Hoffwn ddiolch i Leanne Wood am godi dimensiwn pwysig iawn. Rwy'n credu ei fod yn ddimensiwn o ran deall ac atgyfnerthu cydraddoldeb a hawliau dynol y mae'n amlwg bod angen i ni edrych arnyn nhw nawr ar draws y Llywodraeth, nid dim ond o ran fy mhortffolio i. Yn ddiddorol, cododd hyn yr wythnos diwethaf pan aeth Jeremy Miles a finnau i'r fforwm dinesig i siarad â phobl anabl am effaith Brexit. Dyna lle'r oedd y pwyslais, ond cyflwynwyd llawer o faterion o ran effaith polisi ar fywydau pobl anabl. Ac, wrth gwrs, siaradais eto am y model cymdeithasol o anabledd, sydd, mewn gwirionedd—ac roedd rhai pobl yma yn 2002, pan wnaeth y Cynulliad Cenedlaethol hwn fabwysiadu'r model cymdeithasol o anabledd, ac mae wedi'i ymgorffori yng nghonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar hawliau pobl anabl. Ond mae angen inni sicrhau bod hynny'n cael ei gynnwys yn llawn nawr yn ein holl waith llunio polisïau a'i fod yn galluogi, wrth gwrs, i Aelodau'r Cynulliad, pwyllgorau a phobl anabl graffu arnom ni ar sail darparu'r model cymdeithasol o anabledd.
Felly, mae'n rhaid mynd i'r afael yn glir â'r mater yr ydych yn ei godi o ran pobl nad ydynt yn niwronodweddiadol a niwroamrywiaeth. Rydych wedi codi mater pwysig ac rwyf o'r farn nad yw'n fater y gallem fod eisiau ei ystyried o ran y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yn unig, ond y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg hefyd, gan ei fod yn rhywbeth—mae angen codi ymwybyddiaeth o'r materion hyn. Ond, yn sicr, mae'n rhywbeth y mae angen inni edrych arno.
Rwyf yn gobeithio, hefyd, y byddech yn ystyried, Leanne Wood, fod y cyfle sydd gennym ni yng Nghymru i gryfhau cydraddoldeb a hawliau dynol wedi'i amlinellu yn y datganiad heddiw. Mae'n ymdrin â llawer o bethau ac mae gennym ni lawer i'w wneud i ddiogelu hawliau, yn enwedig hawliau pobl anabl a'r rhai hynny y mae sefyllfaoedd nad ydynt yn niwronodweddiadol yn effeithio arnyn nhw pan fyddant yn cael eu hunain ynddyn nhw, a'r hyn y mae hynny'n ei olygu i'w hawliau. A gobeithio y gallwn ddilyn y drafodaeth hon.
I very much welcome the statement today. As Chair of the Equality, Local Government and Communities Committee, these matters are central to our work, and, indeed, in our report on human rights in Wales, in the inquiry that we conducted, we made many recommendations that I think are relevant to this statement today. And, of course, in the joint debate with the External Affairs and Additional Legislation Committee, and correspondence that surrounded that, we've engaged with Welsh Government to try and take this agenda forward.
One of our key concerns was the protections provided by the EU Charter of Fundamental Rights and trying to ensure that they remain in place, post Brexit, if Brexit occurs. And at the time, the former First Minister was in correspondence with the UK Government to try and take forward some sort of political agreement that would endorse that existing framework of equal treatment legislation. And I'd be interested, Dirprwy Lywydd, to hear whether the Minister is able to provide us with an update today in terms of those discussions—how they're progressing and the stage and any understanding that has been reached, and also whether we might have further information on the practicalities of commencing the socioeconomic duty of the Equality Act, because I think those practicalities are very significant in terms of effective implementation.
Also, in terms of my committee's inquiry into parenting and employment in Wales, we made a number of recommendations around the public sector equality duties, including calling for data on maternity retention rates to be collected, and for the Welsh Government to refine the employment data required by the public sector equality duties, with the aim of reducing the administrative burden on authorities. These recommendations were accepted by Welsh Government, and the Equalities and Human Rights Commission and Fair Work Commission have also recommended improving these duties. So, further information, Minister, on work Welsh Government is doing to update the duties and when you expect that work to be completed would be useful.
Just two other matters, very briefly, Dirprwy Lywydd—it's very good to hear what you mentioned on the Refugee and Asylum Seekers Week coming up next week, Minister. Again, my committee did a report, and we're very keen on the nation of sanctuary work, as I know you're aware of. I very much look forward to next week, and I hope some meaningful and substantive proposals and work from Welsh Government to take forward that very important agenda.
Just finally on Windrush, again, I very much welcome what you said about that, Minister. I just wonder, in terms of Welsh Government's relationship with UK Government, whether you are representing some of the points that have been put forward by members of the Windrush community in Wales, and, hopefully, applying pressure on UK Government. One example, I think, is the cap on compensation, because I am aware of cases where very substantial loss has taken place as a result of the UK Government's actions, and people have lost their homes, for example, as a result of that. So, any cap on compensation that doesn't reflect the extent and the scale of loss is a very real and practical issue for members of our communities here, and I would hope that Welsh Government would put those points forward to UK Government.
Rwy'n croesawu'r datganiad heddiw'n fawr iawn. A minnau'n Gadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, mae'r materion hyn yn ganolog i'n gwaith, ac, yn wir, yn ein hadroddiad ar hawliau dynol yng Nghymru, yn yr ymchwiliad a gynhaliwyd gennym, gwnaethom lawer o argymhellion y credaf eu bod yn berthnasol i'r datganiad hwn heddiw. Ac, wrth gwrs, yn y ddadl ar y cyd â'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, a'r ohebiaeth yn sgil hynny, rydym ni wedi ymgysylltu â Llywodraeth Cymru i geisio bwrw'r agenda hon yn ei blaen.
Un o'n prif bryderon oedd y mesurau amddiffyn a ddarperir gan Siarter Hawliau Sylfaenol yr UE a cheisio sicrhau eu bod yn aros yn eu lle, ar ôl Brexit, os digwydd hwnnw. Ac ar y pryd, roedd y cyn Brif Weinidog yn gohebu â Llywodraeth y DU er mwyn ceisio bwrw ymlaen â rhyw fath o gytundeb gwleidyddol a fyddai'n ategu'r fframwaith presennol hwnnw o ddeddfwriaeth trin yn gyfartal. A byddai gennyf ddiddordeb, Dirprwy Lywydd, i glywed a wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni heddiw o ran y trafodaethau hynny—sut y maen nhw'n datblygu a'r cam ac unrhyw ddealltwriaeth a gyrhaeddwyd, a hefyd a allem ni gael mwy o wybodaeth am ymarferoldeb cychwyn dyletswydd economaidd-gymdeithasol y Ddeddf Cydraddoldeb, oherwydd credaf fod y materion ymarferol hynny'n arwyddocaol iawn o ran gweithredu'n effeithiol.
Hefyd, o ran ymchwiliad fy mhwyllgor i rianta a chyflogaeth yng Nghymru, gwnaethom nifer o argymhellion yn ymwneud â dyletswyddau cydraddoldeb y sector cyhoeddus, gan gynnwys galw am gasglu data ar gyfraddau cadw mamolaeth, ac i Lywodraeth Cymru fireinio'r data cyflogaeth sy'n ofynnol gan ddyletswyddau cydraddoldeb y sector cyhoeddus, gyda'r nod o leihau'r baich gweinyddol ar awdurdodau. Derbyniwyd yr argymhellion hyn gan Lywodraeth Cymru, ac mae'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol a'r Comisiwn Gwaith Teg hefyd wedi argymell gwella'r dyletswyddau hyn. Felly, byddai rhagor o wybodaeth, Gweinidog, am y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ddiweddaru'r dyletswyddau a phryd ydych chi'n disgwyl i'r gwaith hwnnw gael ei gwblhau yn ddefnyddiol.
Dim ond dau fater arall, yn fyr iawn, Dirprwy Lywydd—mae'n dda iawn clywed yr hyn yr ydych wedi'i grybwyll ynglŷn ag Wythnos y Ffoaduriaid a Cheiswyr Lloches sy'n digwydd yr wythnos nesaf, Gweinidog. Unwaith eto, fe wnaeth fy mhwyllgor adroddiad, ac rydym yn frwd iawn dros waith cenedl noddfa, y gwn eich bod yn ymwybodol ohono. Edrychaf ymlaen yn fawr at yr wythnos nesaf, a gobeithio, rhai cynigion ystyrlon a sylweddol a gwaith gan Lywodraeth Cymru i fwrw ymlaen â'r agenda bwysig iawn honno.
Yn olaf ynghylch Windrush, unwaith eto, rwy'n croesawu'n fawr yr hyn a ddywedasoch am hynny, Gweinidog. Tybed, o ran perthynas Llywodraeth Cymru â Llywodraeth y DU, a ydych yn cynrychioli rhai o'r pwyntiau a gyflwynwyd gan aelodau o'r gymuned Windrush yng Nghymru, a, gobeithio, yn rhoi pwysau ar Lywodraeth y DU. Un enghraifft, fe gredaf, yw'r uchafswm iawndal, oherwydd rwy'n ymwybodol o achosion lle cafwyd cryn dipyn o golledion o ganlyniad i weithredoedd Llywodraeth y DU, ac mae pobl wedi colli eu cartrefi, er enghraifft, o ganlyniad i hynny. Felly, mae unrhyw uchafswm iawndal nad yw'n adlewyrchu maint a graddfa'r golled yn fater real ac ymarferol iawn i aelodau ein cymunedau yma, a byddwn yn gobeithio y byddai Llywodraeth Cymru yn cyflwyno'r pwyntiau hynny i Lywodraeth y DU.
Thank you very much, John Griffiths, and can I thank your committee for being such an important force—a force of scrutiny and also of inquiry and providing evidence in terms of the way we should be addressing these issues in terms of equality and human rights? I was a member of the external affairs committee where we worked together on that letter to the First Minister and had that response, and I will get an updated response on that from our First Minister, in terms of where we're taking this forward, particularly in relation to Brexit. We're concerned about the potential erosion of human rights within the UK if Brexit takes place. We've been clear—Welsh Government—that UK withdrawal from the EU should in no way lead to a dilution in human rights protections—of course, that has been made very clear on so many occasions—but, indeed, in any other social, environmental or employment protections, which are also crucial in terms of strengthening and safeguarding equality. So, that's why we're looking at ways in which we could help strengthen the rights of the people of Wales post Brexit to assess the benefits of possible actions. I've talked about not only the possibility of incorporating UN conventions into Welsh law, but also strengthening existing regulation. The enactment of the socioeconomic duty is important, but also we need to look at legislative provision relating to relevant international treaties.
We've provided £150,000 to fund research into how the Brexit process could impact on community services in Wales and help the third sector plan for all eventualities. And they have—. I've mentioned the Disability Wales group and forum that we met, but they have a civic forum looking at equality and impacts on equality, and I know that you have met with them.
It's important that we look to—in terms of delivering on public sector duties, we look also to our strategic equality plan, which is now being—. There's a consultation and we'll be moving forward in terms of engagement on a refreshed plan. It's ensuring that we deliver the outcomes that really matter: eliminating discrimination, fostering good relations. That's going to drive forward Welsh Government actions for tackling inequality, very much responding to issues that have been raised in your committee in terms of those concerns, and the evidence that we have and the concerns that we have in terms of the most vulnerable in our communities.
I think it's important that we do recognise next week, Refugee Week, as a time to also take stock of the plan for refugees and asylum seekers in Wales, 'Nation of Sanctuary', and we have refugees coming next week. I will be making a written statement on actions to deliver on the 'Nation of Sanctuary' and, indeed, in terms of the Windrush community, we have events being funded all over Wales, but I have also raised my concerns about the unfair treatment of the Windrush community, and met with elders, particularly in terms of the cap on compensation. I am awaiting a response from the UK Government on this important issue. But I think the way in which the committee acts as an important source of evidence, engaging with people who are vulnerable, and also holding the Government to account in terms of strengthening and safeguarding equality and human rights, is key to the work that I'm undertaking.
Diolch yn fawr iawn, John Griffiths, ac a gaf i ddiolch i'ch pwyllgor am fod yn rym mor bwysig—grym craffu a hefyd ymchwilio a darparu tystiolaeth o ran y ffordd y dylem fod yn mynd i'r afael â'r materion hyn o ran cydraddoldeb a hawliau dynol? Roeddwn yn aelod o'r pwyllgor materion allanol lle buom yn gweithio gyda'n gilydd ar y llythyr hwnnw i'r Prif Weinidog ac wedi cael yr ymateb hwnnw, a byddaf yn cael ymateb wedi'i ddiweddaru ar hynny gan ein Prif Weinidog, o safbwynt i ble'r ydym yn mynd â hyn yn enwedig o ran Brexit. Rydym yn pryderu am y posibilrwydd y bydd hawliau dynol yn cael eu herydu yn y DU os yw Brexit yn digwydd. Rydym ni wedi bod yn glir—Llywodraeth Cymru—na ddylai'r ffaith bod y DU yn gadael yr UE arwain mewn unrhyw ffordd at wanhau diogelwch hawliau dynol—wrth gwrs, mae hynny wedi'i wneud yn glir iawn ar gynifer o achlysuron—ond, yn wir, mewn unrhyw agweddau eraill o amddiffyn cymdeithas, yr amgylchedd neu gyflogaeth, sydd hefyd yn hollbwysig o ran cryfhau a diogelu cydraddoldeb. Felly dyna pam ein bod yn edrych ar sut y gallwn ni helpu i gryfhau hawliau pobl Cymru ar ôl Brexit er mwyn asesu manteision camau gweithredu posib. Rwyf wedi sôn nid yn unig am y posibilrwydd o ymgorffori confensiynau'r Cenhedloedd Unedig yng nghyfraith Cymru, ond hefyd am gryfhau'r rheoliadau presennol. Mae deddfu o ran y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yn bwysig, ond mae angen i ni hefyd edrych ar ddarpariaeth ddeddfwriaethol sy'n ymwneud â chytuniadau rhyngwladol perthnasol.
Rydym ni wedi darparu £150,000 i ariannu ymchwil i sut y gallai proses Brexit effeithio ar wasanaethau cymunedol yng Nghymru a helpu'r trydydd sector i gynllunio ar gyfer unrhyw ddigwyddiad posibl. Ac y maen nhw wedi—. Rwyf wedi sôn am grŵp a fforwm Anabledd Cymru y cyfarfuom ni â nhw, ond mae ganddyn nhw fforwm dinesig sy'n edrych ar gydraddoldeb a'r effaith ar gydraddoldeb, a gwn eich bod wedi cwrdd â hwy.
Mae'n bwysig inni geisio—o ran cyflawni dyletswyddau'r sector cyhoeddus, ein bod yn edrych hefyd ar ein cynllun cydraddoldeb strategol, sydd bellach yn cael ei—. Bydd ymgynghoriad a byddwn yn symud ymlaen o ran ymgysylltu ynglŷn â chynllun wedi'i ddiweddaru. Mae'n sicrhau ein bod yn cyflawni'r canlyniadau sydd o wir bwys: dileu gwahaniaethu, meithrin cysylltiadau da. Mae hynny'n mynd i ysgogi camau gweithredu Llywodraeth Cymru ar gyfer mynd i'r afael ag anghydraddoldeb, gan ymateb yn gryf i faterion a godwyd yn eich pwyllgor o ran y pryderon hynny, a'r dystiolaeth sydd gennym ni a'r pryderon sydd gennym ni o ran y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymunedau.
Rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn cydnabod yr wythnos nesaf, Wythnos Ffoaduriaid, fel amser hefyd i bwyso a mesur y cynllun ar gyfer ffoaduriaid a cheiswyr lloches yng Nghymru, 'Cenedl Noddfa', ac mae gennym ni ffoaduriaid yn dod yr wythnos nesaf. Byddaf yn gwneud datganiad ysgrifenedig ar y camau a gymerir i gyflawni 'Cenedl Noddfa' ac, yn wir, o ran y gymuned Windrush, rydym yn cynnal digwyddiadau ledled Cymru, ond rwyf hefyd wedi mynegi fy mhryderon ynghylch y ffordd annheg y caiff cymuned Windrush ei thrin, ac rwyf wedi cyfarfod â'r hynafgwyr, yn enwedig o ran yr uchafswm iawndal. Rwy'n disgwyl ymateb gan Lywodraeth y DU ar y mater pwysig hwn. Ond credaf fod y ffordd y mae'r pwyllgor yn gweithredu fel ffynhonnell dystiolaeth bwysig, yn ymgysylltu â phobl sy'n agored i niwed, a dwyn y Llywodraeth i gyfrif hefyd o ran cryfhau a diogelu cydraddoldeb a hawliau dynol, yn allweddol i'r gwaith yr wyf yn ei wneud.
Thank you for your statement, Deputy Minister. I'm sure all of us share the Government's wish to create a fairer and more equal Wales. It's been 70 years since the United Nations' universal declaration of human rights was adopted, and we have come a long way in the past seven decades. Deputy Minister, I welcome the fact that your Government is looking at incorporating some UN conventions into Welsh law. I note you expect the work to be completed by the end of next year. Can you indicate at this stage whether you expect to place duties outlined in all the UN conventions on Welsh Ministers, and whether you will look at extending those duties across the public sector?
I welcome the move to a social model of disability. Deputy Minister, can you explain how changes to the independent living fund fit with the Government's framework on disability? I am pleased that you have decided to embed older people's rights across public service delivery in Wales. Do you believe this move will help ensure that older people's rights under the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 are implemented and also improved upon, and will this move ensure that older people receive the carers' rights assessments to which they are entitled?
Staying on with people with a disability, and even those without a disability, with the closure of our public services, public conveniences, some of our elderly feel that they are confined to their homes, so this leads to social inactivity. Libraries are closing, and, again, these were the body of the whole community in bringing people together. So, I wonder how we can bring services such as these back, although they are local government services and decisions, often. But I am concerned about people being confined to their homes, even those with young children and families, because of the lack of public services available to them. So, I wonder how those with a disability are also going to be looked at with this lack of public services, please, and how we can cope with this.
Within my region, child poverty is high in many constituencies across my region, often reaching 26 per cent, and with child poverty and family poverty comes inequality, lack of opportunities, and I wonder how we can all work together to improve this for children, and even families, to reach their full potential. As Leanne Wood has referred to, many children—. I've had people come to me about being referred to the CAMHS register, but there is such a lengthy wait for diagnosis of autism or ADHD, and families are concerned that they're very often unable to cope 24 hours a day with a child who has been undiagnosed. So, I wonder if we can improve upon these areas, please.
I thank the Deputy Minister once again for her statement, and I look forward to scrutinising her detailed proposals for improving equality within our nation. Thank you.
Diolch ichi am eich datganiad, Dirprwy Weinidog. Rwy'n siŵr bod pob un ohonom ni yn rhannu dymuniad y Llywodraeth i greu Cymru decach a mwy cyfartal. Mae wedi bod yn 70 mlynedd ers mabwysiadu datganiad cyffredinol y Cenhedloedd Unedig ar hawliau dynol, ac rydym ni wedi dod yn bell iawn yn y saith degawd diwethaf. Dirprwy Weinidog, rwy'n croesawu'r ffaith bod eich Llywodraeth yn ystyried ymgorffori rhai o gonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig yng nghyfraith Cymru. Rwy'n nodi eich bod yn disgwyl i'r gwaith gael ei gwblhau erbyn diwedd y flwyddyn nesaf. A wnewch chi ddweud ar hyn o bryd a ydych yn disgwyl gosod dyletswyddau a amlinellir ym mhob un o gonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig ar Weinidogion Cymru, ac a fyddwch yn ystyried ymestyn y dyletswyddau hynny ar draws y sector cyhoeddus?
Croesawaf y newid i fodel cymdeithasol o anabledd. Dirprwy Weinidog, a wnewch chi egluro sut y mae newidiadau i'r gronfa byw'n annibynnol yn cyd-fynd â fframwaith y Llywodraeth ar anabledd? Rwy'n falch eich bod wedi penderfynu gwreiddio hawliau pobl hŷn ar draws y ddarpariaeth o wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. A ydych yn credu y bydd y cam hwn yn helpu i sicrhau bod hawliau pobl hŷn o dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn cael eu rhoi ar waith ac yn cael eu gwella hefyd, ac a fydd y cam hwn yn sicrhau bod pobl hŷn yn cael yr asesiadau hawliau gofalwyr y mae hawl ganddyn nhw eu cael?
Gan aros gyda phobl ag anabledd, a hyd yn oed y rhai heb anabledd, gyda chau ein gwasanaethau cyhoeddus, cyfleusterau cyhoeddus, mae rhai o'n henoed yn teimlo eu bod yn gaeth i'w cartrefi, felly mae hyn yn arwain at anweithgarwch cymdeithasol. Mae llyfrgelloedd yn cau, ac unwaith eto, dyma oedd corff y gymuned gyfan wrth ddod â phobl at ei gilydd. Felly, tybed sut y gallwn ni ddod â gwasanaethau fel y rhain yn ôl, er mai gwasanaethau a phenderfyniadau llywodraeth leol ydynt, yn aml. Ond rwy'n poeni bod pobl yn gaeth i'w cartrefi, hyd yn oed y rheini sydd â phlant ifanc a theuluoedd, oherwydd y diffyg gwasanaethau cyhoeddus sydd ar gael iddynt. Felly, tybed sut y mae'r rheini sydd ag anabledd hefyd yn mynd i gael eu hystyried o ran y diffyg gwasanaethau cyhoeddus hyn, os gwelwch yn dda, a sut y gallwn ni ymdopi â hyn.
Yn fy rhanbarth i, mae tlodi plant ar raddfa uchel mewn llawer etholaeth ar draws fy rhanbarth, yn cyrraedd 26 y cant yn aml, ac yn sgil tlodi plant a thlodi teuluol daw anghydraddoldeb, diffyg cyfleoedd, a thybed sut y gallwn ni i gyd weithio gyda'n gilydd i wella hyn er mwyn i blant, a hyd yn oed teuluoedd, gyrraedd eu llawn botensial. Fel y mae Leanne Wood wedi cyfeirio, mae llawer o blant—. Rwyf wedi cael pobl yn dod ataf i sôn am gael eu cyfeirio at y gofrestr CAMHS, ond mae'r amser aros am ddiagnosis o awtistiaeth neu ADHD mor hir, ac mae teuluoedd yn pryderu eu bod yn aml iawn yn methu ymdopi 24 awr y dydd gyda phlentyn sydd heb gael diagnosis. Felly, tybed a allwn ni wella yn y meysydd hyn, os gwelwch yn iawn.
Diolchaf i'r Dirprwy Weinidog unwaith eto am ei datganiad, ac edrychaf ymlaen at graffu ar ei chynigion manwl ar gyfer gwella cydraddoldeb yn ein cenedl. Diolch yn fawr.
I thank the Member for her questions. Of course, there have been calls over recent years for us to undertake our own legislative action to strengthen and advance equality and human rights, particularly in the context of the UK's exit from the EU. We have to ensure that we do take the right actions in terms of the strengthening of those rights, including issues that might arise in light of calls to incorporate UN conventions and treaties into Welsh law. But I think we also, as I said in response to other questions, need to look at how we can strengthen our regulation under the Welsh-specific duties, guidance and monitoring, taking forward—. That's as a result of consultations that we've had—there is a very strong feeling that we should look at existing law and regulation, see how this also accords with our well-being of future generations legislation, pioneering legislation, and also enact duties like the socioeconomic duty under Part 1 of the Equality Act, which of course will tackle socioeconomic disadvantage. It will be a duty on public bodies and we are now starting on the commencement Order and the statutory guidance that will, once we've had drafting—. We're also looking at how they've taken this forward in Scotland in terms of that Scotland has already enacted the socioeconomic duty, so we are learning from them. It's often useful to learn from others. They've learned from us in other respects in terms of policy, but this is also very linked to the gender equality review, so we're consulting on the legislative models that could emerge from this research and also to look at the opportunities that this will—how this will take us forward.
In terms of independent living, the way forward, which is being taken forward in terms of independent living by my colleague Julie Morgan, Deputy Minister for Health and Social Services, is entirely in accord with the social model of disability. This is a way forward that is also very much based on the experience and views and evidence from people, from disabled people themselves, and, in terms of our action framework for disability, this is about how we can ensure that disabled people are informing us in terms of policy. Of course, it does mean then we have to ensure we, as a Government, adopt this as a priority and deliver it in partnership with those who are most affected.
There are many issues here, and I've already given my views and the evidence of others, such as the UN rapporteur and indeed the Social Mobility Commission and End Child Poverty alliance today. We heard the evidence in terms of child poverty and the impact of UK Government policies that have led to the deepening of that child poverty here in Wales. Clearly, that is a very political issue, but it's not just our evidence, and evidence from those who advise us and enable us to respond to that policy, but it is the evidence of the UN rapporteur, and to those who can understand what it means in terms of those levels of poverty that are shocking and getting worse. And the First Minister outlined that very clearly in his answers to questions this afternoon.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiynau. Wrth gwrs, bu galwadau dros y blynyddoedd diwethaf inni ymgymryd â'n camau deddfwriaethol ein hunain i gryfhau a hybu cydraddoldeb a hawliau dynol, yn enwedig yng nghyd-destun y DU yn gadael yr UE. Rhaid inni sicrhau ein bod yn cymryd y camau cywir o ran cryfhau'r hawliau hynny, gan gynnwys materion a allai godi yng ngoleuni galwadau i ymgorffori confensiynau a chytundebau'r Cenhedloedd Unedig yng nghyfraith Cymru. Ond rwy'n credu bod angen i ni hefyd, fel y dywedais mewn ymateb i gwestiynau eraill, edrych ar sut y gallwn ni gryfhau ein rheoleiddio o dan y dyletswyddau, y canllawiau a'r monitro sy'n benodol i Gymru, gan fwrw ymlaen â'r canlynol—. O ganlyniad i ymgynghoriadau a gawsom—mae teimlad cryf iawn y dylem edrych ar y gyfraith a'r rheoleiddio presennol, gweld sut mae hyn hefyd yn cyd-fynd â'n Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, deddfwriaeth arloesol, a hefyd deddfu ar ddyletswyddau fel y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol o dan Ran 1 o'r Ddeddf Cydraddoldeb, a fydd wrth gwrs yn mynd i'r afael ag anfantais economaidd-gymdeithasol. Bydd yn ddyletswydd ar gyrff cyhoeddus ac rydym ni nawr yn dechrau gweithredu'r Gorchymyn a'r canllawiau statudol a fydd, wedi inni gael y drafftio—. Rydym ni hefyd yn ystyried sut y maen nhw wedi bwrw hyn ymlaen yn yr Alban o ran bod yr Alban eisoes wedi deddfu o ran y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol, felly rydym yn dysgu oddi wrthyn nhw. Mae'n aml yn ddefnyddiol dysgu oddi wrth eraill. Maen nhw wedi dysgu oddi wrthym ni mewn ffyrdd eraill o ran polisi, ond mae hyn hefyd yn gysylltiedig iawn â'r adolygiad o gydraddoldeb rhywiol, felly rydym yn ymgynghori ar y modelau deddfwriaethol a allai ddeillio o'r ymchwil hwn a hefyd i edrych ar y cyfleoedd y bydd hyn yn—sut y bydd hyn yn mynd â ni ymlaen.
O ran byw'n annibynnol, mae'r ffordd ymlaen o ran byw'n annibynnol, y mae fy nghyd-Aelod Julie Morgan, y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, yn gweithio arno, yn gwbl gyson â'r model cymdeithasol o anabledd. Mae hon yn ffordd ymlaen sydd hefyd yn seiliedig i raddau helaeth ar y profiad a'r farn a'r dystiolaeth gan bobl, gan bobl anabl eu hunain, ac, o ran ein fframwaith gweithredu ar gyfer anabledd, mae a wnelo hyn â sut y gallwn ni sicrhau bod pobl anabl yn ein hysbysu o ran polisi. Wrth gwrs, mae'n golygu bod yn rhaid inni sicrhau ein bod ni, y Llywodraeth, yn mabwysiadu hyn fel blaenoriaeth ac yn ei gyflawni mewn partneriaeth â'r rhai yr effeithir arnyn nhw fwyaf.
Mae llawer o faterion yma, ac rwyf eisoes wedi rhoi fy marn a thystiolaeth pobl eraill, megis rapporteur y Cenhedloedd Unedig ac yn wir y Comisiwn Symudedd Cymdeithasol a chynghrair Dileu Tlodi Plant heddiw. Clywsom y dystiolaeth o ran tlodi plant ac effaith polisïau Llywodraeth y DU sydd wedi arwain at waethygu tlodi plant yma yng Nghymru. Yn amlwg, mae hwnnw'n fater gwleidyddol iawn, ond nid dim ond ein tystiolaeth ni, a thystiolaeth gan y rhai sy'n ein cynghori a'n galluogi i ymateb i'r polisi hwnnw ydyw, ond tystiolaeth rapporteur y Cenhedloedd Unedig, ac i'r rhai sy'n gallu deall yr hyn y mae'n ei olygu o ran y lefelau hynny o dlodi sy'n ysgytiol ac yn gwaethygu. Ac amlinellodd y Prif Weinidog hynny'n glir iawn yn ei atebion i gwestiynau y prynhawn yma.
Finally, Suzy Davies.
Yn olaf, Suzy Davies.
Thank you very much—diolch, Dirprwy Lywydd.
That was a very full statement, and I appreciate your answers today. But, in response to what you were saying to John Griffiths, it's my understanding that the Welsh Government's responsibility for human rights and equality cuts across all Government departments. This isn't just a matter for the Assembly, and one of the things that perhaps I want to ask you about today is economic activity. Now, this is an area where I actually would expect participation to help create a more equal and fair society, but it's not doing that. I'm just referring to the Chwarae Teg 'State of the Nation 2019' report, which shows—and this is not new, Minister—that our constituents still do not have equal opportunities to contribute to and benefit from the Welsh economy, depending on particular personal characteristics or combinations of those, every bit as much as an accident of geography or education. Now, personally, I'd say these are elements of a wider anti-poverty strategy, but, if we're not going to be having one of those, perhaps you can tell us what you expect the economy department, in particular, to do to mainstream some targeted interventions that develop pro-equality, as opposed to anti-discrimination, work to make sure that those words 'equal opportunities' actually genuinely become equally accessible opportunities. And just to give you an example, the state of the nation report shows that the majority of men who are economically inactive are so because of ill health, whereas—and this is worth remembering in carers week—for women, the reason is household and caring responsibilities. And for the economy department in particular to be looking at those two different reasons for economic activity—I would like some reassurance that one of those reasons will not receive more attention than the other. Thank you.
Diolch yn fawr iawn ichi—diolch, Dirprwy Lywydd.
Roedd hwnnw'n ddatganiad llawn iawn, a gwerthfawrogaf eich atebion heddiw. Ond, mewn ymateb i'r hyn yr oeddech yn ei ddweud wrth John Griffiths, fy nealltwriaeth i yw bod cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru dros hawliau dynol a chydraddoldeb yn berthnasol i holl adrannau'r Llywodraeth. Nid mater i'r Cynulliad yn unig yw hyn, ac un o'r pethau yr hoffwn eich holi yn ei gylch heddiw, efallai, yw gweithgarwch economaidd. Nawr, mae hwn yn faes y byddwn yn disgwyl i bobl gymryd rhan ynddo er mwyn helpu i greu cymdeithas fwy cyfartal a theg, ond nid yw'n gwneud hynny. Dim ond cyfeirio yr wyf at adroddiad Chwarae Teg 'Cyflwr y Genedl 2019', sy'n dangos—ac nid yw hyn yn newydd, Gweinidog—fod ein hetholwyr yn dal i fod heb gyfleoedd cyfartal i gyfrannu at economi Cymru a chael budd ohoni, gan ddibynnu'n benodol ar nodweddion personol neu gyfuniadau o'r rheini, a hynny cymaint â damwain daearyddiaeth neu addysg. Nawr, yn bersonol, byddwn yn dweud bod y rhain yn elfennau o strategaeth wrthdlodi ehangach, ond, os na fyddwn yn cael un ohonyn nhw, efallai y gallwch ddweud wrthym beth yr ydych yn disgwyl i adran yr economi ei wneud, i brif ffrydio rhai ymyriadau wedi'u targedu sy'n datblygu'r cysyniad o fod o blaid cydraddoldeb yn hytrach nag yn erbyn gwahaniaethu, gweithio i sicrhau bod y geiriau hynny o 'gyfle cyfartal' yn dod yn gyfleoedd sy'n wirioneddol yr un mor hygyrch. Ac er mwyn rhoi enghraifft i chi, mae adroddiad cyflwr y genedl yn dangos bod y rhan fwyaf o ddynion sy'n economaidd anweithgar yn dioddef felly oherwydd afiechyd, ac o ran—ac mae'n werth cofio hyn yn ystod wythnos y gofalwyr—o ran menywod, y rheswm yw cyfrifoldebau cartref a gofal. Ac i'r adran economi yn arbennig fod yn edrych ar y ddau reswm gwahanol hynny dros weithgarwch economaidd—hoffwn gael rhyw sicrwydd na fydd un o'r rhesymau hynny'n cael mwy o sylw na'r llall. Diolch.
I think, Suzy Davies, you raise a key point. In terms of delivering on strengthening equality and human rights, it has to be a cross-Government responsibility. I think it's very relevant if we look at the Fair Work Commission's report, in terms of understanding how we can address this. I mentioned in my statement that, actually, in terms of commencing the socioeconomic duty—which I believe will have a profound impact on socioeconomic disadvantages affecting all the protected characteristics and disadvantaged communities—it's a fair and living wage, improvements in procurement that are crucial, and that's going to be the first phase of our work in terms of strengthening and advancing equality and human rights.
This is about tackling poverty, but also it's building on the work, which also is the finance Minister's responsibility as well as the economy and infrastructure Minister in terms of the ethical code on procurement and supply chains, and our economic contract promotes fair work and inclusive growth. It is crucial, in terms of economic development, that we look at the quality of jobs, that we look at issues in terms of low pay, low skill and insecure jobs. And I have also mentioned, of course, the pay gap—not just in terms of the gender pay gap, but disability and race pay gaps, and the intersectionality that obviously has an impact, in terms of addressing equality and human rights. And this, of course, is something where we have to work with the UK Government, in terms of the powers that we have and the powers that take us forward in terms of employment legislation and, indeed, protecting, of course, progressive EU employment law in the way that I've described.
Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt allweddol, Suzy Davies. O ran cryfhau cydraddoldeb a hawliau dynol, mae'n rhaid iddo fod yn gyfrifoldeb ar draws y Llywodraeth. Rwy'n credu ei fod yn berthnasol iawn os edrychwn ni ar adroddiad y Comisiwn Gwaith Teg, o ran deall sut y gallwn ni fynd i'r afael â hyn. Soniais yn fy natganiad, mewn gwirionedd, o ran cychwyn y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol—a fydd, yn fy marn i, yn cael effaith ddofn ar anfanteision economaidd-gymdeithasol sy'n effeithio ar yr holl nodweddion gwarchodedig a chymunedau difreintiedig—mae'n gyflog teg ac yn gyflog byw, gwelliannau mewn caffael sy'n hollbwysig, a dyna fydd rhan gyntaf ein gwaith ni o ran cryfhau a hyrwyddo cydraddoldeb a hawliau dynol.
Mae hyn yn ymwneud â mynd i'r afael â thlodi, ond mae hefyd yn datblygu'r gwaith, sydd hefyd yn gyfrifoldeb i'r Gweinidog cyllid yn ogystal â Gweinidog yr economi a seilwaith o ran y cod moesegol ar gaffael a chadwyni cyflenwi, ac mae ein contract economaidd yn hybu gwaith teg a thwf cynhwysol. Mae'n hanfodol, o ran datblygu economaidd, ein bod yn ystyried ansawdd swyddi, ein bod yn ystyried materion o ran cyflogau isel, sgiliau isel a swyddi ansicr. Ac rwyf i hefyd, wrth gwrs, wedi sôn am y bwlch cyflog—nid yn unig o ran y bwlch cyflog rhwng y rhywiau, ond y bylchau cyflogau o ran anabledd a hil, a'r croestoriadedd sy'n amlwg yn cael effaith, o ran mynd i'r afael â chydraddoldeb a hawliau dynol. Ac mae hyn, wrth gwrs, yn rhywbeth y mae'n rhaid i ni weithio gyda Llywodraeth y DU ynglŷn ag ef, o ran y pwerau sydd gennym ni a'r pwerau sy'n ein symud ni ymlaen o ran deddfwriaeth cyflogaeth ac, yn wir, diogelu, wrth gwrs, cyfraith cyflogaeth flaengar yr UE yn y modd yr wyf i wedi'i ddisgrifio.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.
Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Darren Millar.
The following amendment has been selected: amendment 1 in the name of Darren Millar.
Item 6 on the agenda this afternoon is a debate on the shared prosperity fund, and I call on the Minister for Finance and the Trefnydd to move the motion—Rebecca Evans.
Eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma yw dadl ar y gronfa ffyniant gyffredin, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i gynnig y cynnig—Rebecca Evans.
Cynnig NDM7062 Rebecca Evans, Rhun ap Iorwerth
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi:
a) bod Cymru yn cael tua £370m o gyllid strwythurol a buddsoddi bob blwyddyn o ganlyniad i aelodaeth y DU o'r UE;
b) yr addewidion a wnaed yn ystod refferendwm yr UE na fyddai Cymru'n colli ceiniog o ganlyniad i ymadawiad y DU â'r UE;
c) cefnogaeth Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol a Phwyllgor Cyllid y Cynulliad Cenedlaethol, y Grŵp Seneddol Hollbleidiol ar Gyllid ar ôl Brexit ar gyfer Cenhedloedd, Rhanbarthau ac Ardaloedd Lleol, a'r rhan fwyaf o randdeiliaid, ar gyfer trefniadau i'r dyfodol sy'n parchu'r setliad datganoli.
2. Yn gresynu at ddiffyg manylder Llywodraeth y DU ynglŷn â'i chynigion ar gyfer Cronfa Ffyniant Gyffredin y DU a'r ffaith ei bod wedi methu â pharchu'r setliad datganoli wrth ddatblygu'r cynigion hyn.
3. Yn gwrthod y syniad o gronfa ganolog neu gronfa dan gyfarwyddyd y DU neu un sy'n ceisio osgoi'r gweinyddiaethau datganoledig ar ôl Brexit.
4. Yn galw ar Lywodraeth y DU i:
a) cyflawni'r addewidion na fyddai Cymru'n colli ceiniog o ganlyniad i ymadael â’r UE;
b) parchu datganoli a sicrhau bod Cymru'n cadw'r ymreolaeth i ddatblygu a darparu trefniadau olynu ar gyfer cronfeydd strwythurol a buddsoddi sydd wedi'u teilwra i sefyllfa arbennig Cymru o ran polisi, deddfwriaeth a phartneriaeth.
Motion NDM7062 Rebecca Evans, Rhun ap Iorwerth
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes:
a) that Wales receives around £370m every year in structural and investment funds as a result of the UK’s membership of the EU;
b) the promises made during the EU referendum that Wales would not lose a penny as a result of the UK leaving the EU;
c) the support of the National Assembly’s External Affairs and Additional Legislation Committee, Finance Committee, the All Party Parliamentary Group on Post-Brexit Funding for Nations, Regions and Local Areas and most stakeholders for future arrangements which respect the devolution settlement.
2. Regrets the lack of detail from the UK Government about its proposals for a UK Shared Prosperity Fund and that it failed to respect the devolution settlement in developing these proposals.
3. Rejects the idea of a centralised or UK-directed fund or one which seeks to bypass the devolved administrations post-Brexit.
4. Calls on the UK Government to:
a) fulfil the promise that Wales would not a lose a penny as a result of leaving the EU;
b) respect devolution and ensure Wales retains the autonomy to develop and deliver successor arrangements for structural and investment funds tailored to the distinctive policy, legislative and partnership landscape in Wales.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. This debate takes place during a time of absolute chaos brought about by the UK Government's handling of Brexit. Parliament is gridlocked, and the election of a new Conservative leader means the prospect of a catastrophic 'no deal' Brexit is very real. We're likely to face a straight choice between a 'no deal' Brexit or remaining in the EU. Faced with this prospect, we will campaign to remain in the EU and believe that Parliament must legislate as soon as possible for a referendum to decide on this issue.
The chaos being inflicted by the UK Government also extends to the lack of clarity on how the vital £370 million a year of EU structural and investment funds in Wales will be replaced. Over the last two decades, EU funding has helped to bring new and better jobs to Wales, and given people the skills to do them. Twenty years ago, Wales had some of the highest levels of worklessness in the UK. Over the last 12 months, unemployment and economic inactivity have been at record lows and better than most parts of the UK. EU funds have supported the creation of 48,000 new jobs and 13,000 new businesses. They've assisted 25,000 businesses with funding or support, and helped 86,000 people into employment. Over 300,000 new qualifications have been delivered.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'r ddadl hon yn cael ei chynnal yn ystod cyfnod o anhrefn lwyr yn sgil y ffordd y mae Llywodraeth y DU wedi ymwneud â Brexit. Nid yw'r Senedd yn gallu gweithredu, ac mae ethol arweinydd Ceidwadol newydd yn golygu bod posibilrwydd Brexit 'dim cytundeb' trychinebus yn fyw iawn. Rydym ni'n debygol o wynebu dewis syml rhwng Brexit 'dim cytundeb' neu aros yn yr UE. Wrth wynebu'r posibilrwydd hwn, byddwn ni'n ymgyrchu i aros yn yr UE ac rydym ni o'r farn bod yn rhaid i'r Senedd ddeddfu cyn gynted ag sy'n bosibl i gynnal refferendwm i benderfynu ar y mater hwn.
Mae'r anrhefn sy'n cael ei hachosi gan Lywodraeth y DU hefyd yn ymestyn i'r diffyg eglurder o ran sut y bydd y £370 miliwn hanfodol y flwyddyn o gronfeydd strwythurol a buddsoddi'r UE yng Nghymru yn cael ei ddisodli. Yn ystod y ddau ddegawd diwethaf, mae cyllid yr UE wedi helpu i ddod â swyddi newydd a gwell i Gymru, ac mae wedi rhoi'r sgiliau i bobl eu gwneud. Ugain mlynedd yn ôl, roedd gan Gymru rai o'r lefelau uchaf o fod heb waith yn y DU. Yn ystod y 12 mis diwethaf, mae diweithdra ac anweithgarwch economaidd wedi bod ar eu hisaf erioed ac yn well na'r rhan fwyaf o rannau'r DU. Mae cronfeydd yr UE wedi rhoi cefnogaeth i greu 48,000 o swyddi newydd a 13,000 o fusnesau newydd. Maen nhw wedi helpu 25,000 o fusnesau gyda chyllid neu gymorth, ac wedi helpu 86,000 o bobl i gael gwaith. Mae dros 300,000 o gymwysterau newydd wedi eu darparu.
EU funds have improved broadband coverage, built research capacity, invested in renewable energy, and developed vital infrastructure for transport, tourism and business. These and a wide range of other benefits are at risk without continued long-term and needs-based investment.
Despite the significant improvements across Wales since devolution, inequalities within the UK persist and are the highest in the EU by a large margin. These problems will not go away with Brexit. The vast and overwhelming majority of credible economic analysis suggests it's the most economically vulnerable areas that will be hardest hit by Brexit. So, we need to ensure ongoing investment to avoid undoing the progress that we've made.
What is the UK Government's message to the people, businesses and communities across Wales whose future this funding is supporting every day? The UK Government proposed a UK-wide shared prosperity fund to replace EU funding over two years ago and promised repeatedly to consult on it during the course of 2018. They have not done so. Meanwhile, they have repeatedly refused to engage meaningfully with us on replacing this funding in Wales.
Since the referendum, our calls have been consistent and clear. We have called for not a penny less than we would have expected within the EU, simply asking for the promises made to the people of Wales during the 2016 referendum to be honoured. We have also called for the Welsh Government to retain autonomy in the development and delivery of successor arrangements, simply asking for devolution, voted for twice by the people of Wales, to be respected. The UK Government has committed a number of times to respecting devolution in developing the shared prosperity fund, but their actions have resolutely not done so.
So, let us be clear—the prevarication and lack of clarity from the UK Government is putting the future livelihoods of people, communities and businesses across Wales at risk. Ignoring long-standing conventions on inter-governmental working and undermining devolution settlements puts our whole union at risk. In stark contrast, the Welsh Government's approach to the development of a future regional investment approach has been immediate, clear and outward looking. We've engaged widely with Assembly committees and all-party parliamentary groups. Stakeholders including the FSB, WLGA, Universities Wales, HEFCW, and WCVA, and think tanks including the Joseph Rowntree Foundation and the Institute for Public Policy Research, all support the Welsh Government's position.
My colleagues and I continue to raise the issue of replacement funding, reinforcing our positions and pressing for clarity from the UK Government, and this has included in meetings of the joint ministerial committee, my finance Ministers' quadrilateral meetings, and through correspondence. The First Minister has raised these issues with the Prime Minister, and, of course, we will continue to press hard our position with the new Prime Minister and Cabinet.
We've been told decisions on replacement funding will be made during the comprehensive spending review. With this now likely to be delayed, we need urgent clarity on a long-term, needs-based funding settlement. Within the EU, we would already have had this certainty, and we would be planning new programmes with the confidence of replacement funding and the autonomy to deliver it. What we cannot and will not do is stand still until these issues are resolved. It's not what our communities, our people and our businesses would expect of us, and Wales's future is too important.
Over the last 18 months, we have had detailed contributions to the debate on successor arrangements in Wales from stakeholders and Assembly committees. These build on the direction of travel in our Brexit policy paper, 'Regional Investment in Wales after Brexit'. We've established a regional investment for Wales steering group to provide us with advice on successor arrangements, drawing on expertise from business, local government, academia and the third sector. Detailed work will continue with partners in Wales and beyond over the summer, whilst the UK Government looks inwards yet again.
I thank the chair, Huw Irranca-Davies, and members of the steering group for their commitment to date. In response to views from stakeholders, my predecessor set out the principles to underpin our preferred approach in October of last year. We'll ensure that replacement funding is invested in regional development and in reducing inequality. We'll do this on a multi-annual basis within our own budget framework. We want a stronger focus on outcomes, aligned with the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 and our economic action plan. As part of this, we'll strengthen the role for Welsh regions in decision making. We're also looking outwards. Our work with the Organisation for Economic Co-operation and Development will ensure that international best practice on regional development and governance are built into our future plans.
So, in conclusion, we urgently need certainty around this funding. I hope a new Prime Minister will reconsider the UK Government's approach and respect devolution in actions as well as words. Our voice in those debates is louder when it is at one, and I therefore urge Members to support this motion.
Mae arian yr UE wedi gwella cwmpas band eang, wedi adeiladu cynhwysedd ymchwil, wedi buddsoddi mewn ynni adnewyddadwy, ac wedi datblygu seilwaith hanfodol ar gyfer trafnidiaeth, twristiaeth a busnes. Mae'r rhain, ac ystod eang o fanteision eraill, mewn perygl heb fuddsoddiad parhaus hirdymor sy'n seiliedig ar anghenion.
Er gwaethaf y gwelliannau sylweddol ledled Cymru ers datganoli, mae anghydraddoldebau o fewn y DU yn parhau a'r rhain yw'r uchaf yn yr UE o gryn dipyn. Ni fydd y problemau hyn yn diflannu gyda Brexit. Mae'r mwyafrif helaeth a llethol o ddadansoddiadau economaidd credadwy yn awgrymu mai'r ardaloedd sy'n fwyaf agored i niwed economaidd a gaiff eu taro'n galetaf gan Brexit. Felly, mae angen inni sicrhau buddsoddiad parhaus er mwyn osgoi dad-wneud y cynnydd yr ydym ni wedi'i wneud.
Beth yw neges Llywodraeth y DU i'r bobl, busnesau a chymunedau ledled Cymru y mae'r cyllid hwn, bob dydd, yn cefnogi eu dyfodol? Cynigiodd Llywodraeth y DU gronfa ffyniant gyffredin ar gyfer y DU gyfan i ddisodli arian yr UE dros ddwy flynedd yn ôl ac addawodd y byddai'n ymgynghori arni droeon yn ystod 2018. Nid ydyn nhw wedi gwneud hynny. Yn y cyfamser, maen nhw dro ar ôl tro wedi gwrthod ymwneud yn ystyrlon â ni o ran disodli'r cyllid hwn yng Nghymru.
Ers y refferendwm, mae ein gofynion wedi bod yn gyson ac yn glir. Rydym ni wedi galw am beidio â chael ceiniog yn llai na'r hyn y byddem ni wedi'i ddisgwyl o fewn yr UE, gan ofyn dim ond am gadw'r addewidion a wnaethpwyd i bobl Cymru yn ystod refferendwm 2016. Rydym ni hefyd wedi galw ar Lywodraeth Cymru i barhau i fod yn annibynnol wrth ddatblygu a chyflawni trefniadau olynol, gan ofyn yn unig bod datganoli, y pleidleisiodd pobl Cymru drosto ddwywaith, yn cael ei barchu. Mae Llywodraeth y DU wedi ymrwymo sawl gwaith i barchu datganoli wrth ddatblygu'r gronfa ffyniant gyffredin, ond yn bendant nid yw eu camau gweithredu wedi gwneud hynny.
Felly, gadewch inni fod yn glir—mae'r diffyg penderfyniad a'r diffyg eglurder gan Lywodraeth y DU yn peryglu bywoliaeth pobl, cymunedau a busnesau ledled Cymru yn y dyfodol. Mae anwybyddu confensiynau hirsefydlog ar weithio rhynglywodraethol a thanseilio setliadau datganoli yn rhoi ein hundeb cyfan mewn perygl. Yn gwbl groes i hynny, mae Llywodraeth Cymru wedi mynd ati ar unwaith, yn glir ac yn eangfrydig i ddatblygu dull o fuddsoddi rhanbarthol ar gyfer y dyfodol. Rydym ni wedi ymgysylltu'n eang â phwyllgorau'r Cynulliad a grwpiau Seneddol yr holl bleidiau. Mae rhanddeiliaid, gan gynnwys Ffederasiwn y Busnesau Bach, CLlLC, prifysgolion Cymru, CCAUC, a CGGC, a melinau trafod gan gynnwys Sefydliad Joseph Rowntree a'r Sefydliad Ymchwil dros Bolisi Cyhoeddus, i gyd yn cefnogi safbwynt Llywodraeth Cymru.
Mae fy nghyd-Weinidogion a minnau'n parhau i godi mater cyllid cyfnewid, gan atgyfnerthu ein sefyllfa a phwyso am eglurder gan Lywodraeth y DU, ac mae hyn wedi cynnwys yng nghyfarfodydd Cyd-bwyllgor y Gweinidogion, cyfarfodydd pedairochrog y Gweinidogion cyllid, a thrwy ohebiaeth. Mae'r Prif Weinidog wedi codi'r materion hyn gyda Phrif Weinidog y DU, ac, wrth gwrs, byddwn yn dal i hyrwyddo ein sefyllfa gyda'r Prif Weinidog a'r Cabinet newydd.
Dywedwyd wrthym y bydd penderfyniadau ar gyllid disodli yn cael eu gwneud yn ystod yr adolygiad cynhwysfawr o wariant. Gan fod hyn yn debygol o gael ei ohirio erbyn hyn, mae angen eglurder arnom ni ar frys ynghylch setliad ariannol hirdymor sy'n seiliedig ar anghenion. O fewn yr UE, byddem ni eisoes wedi cael y sicrwydd hwn, a byddem ni'n cynllunio rhaglenni newydd yn ffyddiog o gael arian newydd ar gael a'r ymreolaeth i'w ddarparu. Yr hyn na allwn, ac na fyddwn, ni'n ei wneud yw sefyll yn ein hunfan tan y bydd y materion hyn yn cael eu datrys. Nid hyn y byddai ein cymunedau, ein pobl a'n busnesau yn ei ddisgwyl gennym ni, ac mae dyfodol Cymru yn rhy bwysig.
Yn ystod y 18 mis diwethaf, rydym ni wedi cael cyfraniadau manwl i'r ddadl ar drefniadau olynol yng Nghymru gan randdeiliaid a chan bwyllgorau'r Cynulliad. Mae'r rhain yn datblygu cyfeiriad y trywydd a nodwyd yn ein papur polisi Brexit, 'Buddsoddi Rhanbarthol yng Nghymru ar ôl Brexit'. Rydym ni wedi sefydlu grŵp llywio buddsoddi rhanbarthol ar gyfer Cymru i roi cyngor i ni ar y trefniadau olynol, gan fanteisio ar arbenigedd o fyd busnes, llywodraeth leol, academia a'r trydydd sector. Bydd gwaith manwl yn parhau gyda phartneriaid yng Nghymru a'r tu hwnt yn ystod yr haf, wrth i Lywodraeth y DU edrych tuag at i mewn unwaith eto.
Diolch i'r cadeirydd, Huw Irranca-Davies, ac aelodau'r grŵp llywio am eu hymrwymiad hyd yn hyn. Mewn ymateb i farn rhanddeiliaid, nododd fy rhagflaenydd yr egwyddorion a oedd yn sail i'r dull a ffefrir gennym ym mis Hydref y llynedd. Byddwn yn sicrhau bod arian disodli yn cael ei fuddsoddi mewn datblygu rhanbarthol a lleihau anghydraddoldeb. Byddwn ni'n gwneud hyn sawl gwaith y flwyddyn o fewn ein fframwaith cyllideb ein hunain. Rydym ni eisiau gweld canolbwyntio mwy cadarn ar ganlyniadau, sy'n cyd-fynd â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a'n cynllun gweithredu economaidd. Yn rhan o hyn, byddwn yn cryfhau swyddogaeth rhanbarthau Cymru yn y broses o wneud penderfyniadau. Rydym ni hefyd yn edrych tuag allan. Bydd ein gwaith gyda'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn sicrhau bod arfer gorau rhyngwladol ar ddatblygu a llywodraethu rhanbarthol yn rhan o'n cynlluniau ar gyfer y dyfodol.
Felly, i gloi, rydym ni angen sicrwydd ar frys ynghylch y cyllid hwn. Gobeithiaf y bydd Prif Weinidog newydd yn ailystyried agwedd Llywodraeth y DU ac yn parchu datganoli drwy ei weithredoedd yn ogystal â'i eiriau. Mae ein llais yn y dadleuon hynny'n gryfach pan ei fod yn unedig, ac felly anogaf yr Aelodau i gefnogi'r cynnig hwn.
Thank you. I have selected the amendment to the motion, and I call on Nick Ramsay to move the amendment, tabled in the name of Darren Millar. Nick Ramsay.
Diolch. Rwyf i wedi dewis y gwelliant i'r cynnig, a galwaf ar Nick Ramsay i gynnig y gwelliant, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Nick Ramsay.
Gwelliant 1—Darren Millar
Dileu pwyntiau 2 a 3.
Amendment 1—Darren Millar
Delete points 2 and 3.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Diolch, Dirprwy Lywydd, and can I thank the Minister for opening this debate? I'm pleased to contribute to it, and to agree, in fact, with many—though not all, as you would not be surprised to hear me say—of the points that have been made, but, nonetheless, many of the points you did make were something that, I think, we could all agree with, Minister, in terms of developing a system that is fair, that guarantees future funding to Wales, that mitigates some of the uncertainties of the Brexit process, of which we're all aware, and ultimately delivers effective funding for Wales that can be relied upon both by the Welsh Government and by the people of Wales and by businesses.
The motion recognises that Wales receives around £370 million every year in structural and investment funds as a result of the UK's membership of the EU and also calls on us to remember the promises made during the EU referendum that Wales would not lose a penny as a result of Wales leaving the EU. That is something we would all want to achieve. However you phrase it and whatever language you use, it's emotive saying about not losing a penny, but the point is well made that we were promised that Wales would financially not be worse off in terms of replacement European funding after the Brexit process is completed, and that's something that we on this side believe should happen. Wales should continue to receive the financial support that we need.
On the matter of the shared prosperity fund, which is explicitly mentioned within the motion, yes, of course we would all like to see more detail on that fund and at the earliest opportunity. That is, clearly, imperative. I do think, however, that to simply write the fund off in whatever form it may be at the moment, as this motion seems to try to do, is, I would say, unwise and unrealistic. It is at least an attempt to try and replace European funding with a mechanism that is fair and that not just supports—there's an attempt to do that—Wales and Scotland and the nations of the UK, but also the regions of the UK. I believe that was the original principle behind it. And as the Minister herself said, currently there are unanswered questions, which we would accept and I think that the UK Government would accept, which have yet to be ironed out, and only when those are ironed out and we can see the final form of that UK prosperity fund that we can say, 'Okay, it isn't going to deliver in the way that we want', or we'll be able to say that it does go a significant way along that course to delivering the sort of support that Wales needs.
In principle, it's a good idea, but it does have to be seen as compatible with devolution, and that was a point that the Minister made. I think, throughout all of this debate and discussion, we've had this ongoing argument about whether—. On the one hand, you've got a UK prosperity fund. How is that compatible with devolution? Is there some sort of rowing back of devolution? That was never the understanding at the start of this process, about how this would proceed, and that should certainly not be the case. The replacement of EU funds should not lead to a rowing back of devolution and of the powers of this Assembly. That was not what we anticipated and that was not what the people of Wales voted for.
Diolch, Dirprwy Lywydd, ac a gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am agor y ddadl hon? Rwyf yn falch o gyfrannu ati, ac o gytuno, mewn gwirionedd, â sawl un—ond nid pob un, fel na fyddwch yn synnu fy nghlywed i'n ei ddweud—o'r pwyntiau sydd wedi eu gwneud, ond, er hynny, roedd nifer o'r pwyntiau a wnaethoch yn rhywbeth, fe gredaf, y gallai pob un ohonom ni gytuno â nhw, Gweinidog, o ran datblygu system sy'n deg, sy'n gwarantu cyllid i Gymru yn y dyfodol, sy'n lliniaru rhywfaint o ansicrwydd y broses Brexit, yr ydym ni i gyd yn ymwybodol ohono, ac sydd yn y pen draw yn darparu cyllid effeithiol i Gymru y gellir dibynnu arno gan Lywodraeth Cymru a gan bobl Cymru a gan fusnesau.
Mae'r cynnig yn cydnabod bod Cymru yn cael tua £370 miliwn bob blwyddyn mewn cronfeydd strwythurol a chronfeydd buddsoddi o ganlyniad i aelodaeth y DU o'r UE ac mae hefyd yn galw arnom ni i gofio'r addewidion a wnaed yn ystod refferendwm yr UE na fyddai Cymru'n colli ceiniog o ganlyniad i Gymru'n gadael yr UE. Mae hynny'n rhywbeth y byddem ni i gyd yn awyddus i'w gyflawni. Pa ffordd bynnag yr ydych yn ei eirio a pha iaith bynnag yr ydych yn ei defnyddio, mae sôn am beidio colli ceiniog yn achosi cynnwrf, ond mae'r pwynt wedi'i wneud yn dda ein bod wedi cael addewid na fyddai Cymru ar ei cholled yn ariannol o ran yr arian y byddem yn ei gael yn lle'r arian Ewropeaidd ar ôl i'r broses Brexit ddod i ben, ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni ar yr ochr hon yn credu y dylai ddigwydd. Dylai Cymru barhau i gael y cymorth ariannol sydd ei angen arnom ni.
O ran mater y gronfa ffyniant gyffredin, y sonnir amdani'n benodol yn y cynnig, wrth gwrs y byddem i gyd yn hoffi gweld mwy o fanylion am y gronfa honno ac ar y cyfle cyntaf. Yn amlwg, mae hynny'n hanfodol yn fy marn i, ond er hynny, rwy'n credu ei fod yn annoeth ac afrealistig i ddiystyru’r gronfa'n llwyr ar ba wedd bynnag y mae hi ar hyn o bryd, fel y mae'n ymddangos bod y cynnig hwn yn ceisio ei wneud. Mae o leiaf yn ymgais i geisio disodli cyllid Ewropeaidd gyda mecanwaith sy'n deg ac sydd nid yn unig yn cefnogi—mae yna ymgais i wneud hynny—Cymru a'r Alban a chenhedloedd y DU, ond hefyd rhanbarthau'r DU. Credaf mai dyna oedd yr egwyddor wreiddiol y tu ôl i hyn. Ac fel y dywedodd y Gweinidog ei hun, ar hyn o bryd mae cwestiynau heb eu hateb, yr ydym ni'n ei dderbyn, ac rwy'n credu y byddai Llywodraeth y DU yn ei dderbyn, nad ydyn nhw wedi'u datrys eto, a dim ond pan gaiff y rheini eu datrys ac y gallwn ni weld ffurf derfynol ar gronfa ffyniant y DU y gallwn ni ddweud, 'O'r gorau, nid yw'n mynd i ddarparu yn y ffordd y dymunwn', neu byddwn yn gallu dweud ei fod yn mynd yn bell ar hyd y ffordd tuag at ddarparu'r math o gefnogaeth y mae ei hangen ar Gymru.
Mewn egwyddor, mae'n syniad da, ond mae'n rhaid iddo gael ei weld fel un sy'n gydnaws â datganoli, ac roedd hwnnw'n bwynt a wnaeth y Gweinidog, rwy'n credu, drwy gydol yr holl ddadl a thrafodaeth hon, rydym ni wedi cael y ddadl barhaus hon ynghylch pa un a ddylid—. Ar y naill law, mae gennych chi gronfa ffyniant y DU. Sut y mae hynny'n gydnaws â datganoli? A oes rhyw fath o dynnu yn ôl ar ddatganoli? Nid dyna oedd y ddealltwriaeth o gwbl ar ddechrau'r broses hon, ynglŷn â sut y byddai hyn yn mynd rhagddo, ac yn sicr ni ddylai hynny fod yn wir. Ni ddylai disodli arian yr UE arwain at dynnu datganoli a phwerau'r Cynulliad hwn yn ôl. Nid dyna yr oeddem ni wedi'i ragweld ac nid dyna wnaeth pobl Cymru bleidleisio drosto.
Thank you for taking the intervention. In that case, why is it that you're proposing to reject paragraph 3 of the motion, which basically says to reject,
'the idea of a centralised UK-directed fund or one which seeks to bypass the devolved administration',
because, effectively, you just said that you actually totally agree with that? So, why are you rejecting it?
Diolch am dderbyn yr ymyriad. Felly, pam ydych chi'n cynnig gwrthod paragraff 3 y cynnig, sy'n dweud yn y bôn y dylid gwrthod
y syniad o gronfa ganolog a gyfarwyddir gan y DU neu un sy'n ceisio osgoi'r weinyddiaeth ddatganoledig,
oherwydd, i bob pwrpas, yr ydych chi newydd ddweud eich bod yn cytuno'n llwyr â hynny? Felly, pam ydych chi'n ei wrthod?
[Inaudible.]—lawyer sometimes. Well, first of all, I don't like the tone of the motion. I think that if we all discussed—. I know you had a cosy discussion with Plaid Cymru about how the motion would be phrased and you're very happy with that, but I think that there was a wider agreement that could have been sought on that motion, actually, and I think we could have had a better tone. I've already said to the Minister that I think that whilst there are details of the shared prosperity fund that are still up in the air, some of them understandably so, then it is unfair to simply dismiss the whole fund at this point in time. I accept further down the line you may want to say it's not to be accepted and you can get rid of it, but at this point in time I don't think that point 3 should be there. In fact, we do accept point 4, which follows on from point 3—probably an obvious thing to point out to you—but point 4 does say that there is a need for equity. It does say—. I can see that Mick Antoniw is now reading that point 4. And you'll see that the points made in point 4 I think make the points of point 3 in a far more effective way and with a better tone, and that's why we voted to remove point 3. [Interruption.] Can I just make a little bit of progress? Then I'll let you in.
We're all agreed on the need for a fair settlement for the nations and regions of the entirety of the UK, addressing inequalities and underinvestment across the country. We also agree that the new arrangements need to respect devolution and ensure that Wales retains the autonomy to devolve and deliver successful arrangements for successor funds—the point that's made in point 4. I give way.
[Anghlywadwy.]—cyfreithiwr weithiau. Wel, yn gyntaf, dydw i ddim yn hoffi tôn y cynnig. Credaf, pe byddem ni i gyd yn trafod—. Gwn eich bod wedi cael trafodaeth glos gyda Phlaid Cymru ynghylch sut y byddai'r cynnig yn cael ei eirio a'ch bod chi'n fodlon iawn ar hynny, ond credaf y byddai wedi bod yn bosibl ceisio cael cytundeb ehangach ar y cynnig hwnnw, a dweud y gwir, a chredaf y gallem ni fod wedi cael gwell tôn. Rwyf i eisoes wedi dweud wrth y Gweinidog fy mod i'n credu, er bod rhai manylion am y gronfa ffyniant gyffredin yn dal yn ansicr, rhai ohonyn nhw yn ddealladwy felly, ei bod hi'n annheg felly i ddiystyru'r gronfa gyfan ar hyn o bryd. Rwyf yn derbyn yn nes ymlaen efallai y byddwch eisiau dweud na ddylid ei derbyn ac y gallwch chi gael gwared arni, ond ar hyn o bryd nid wyf yn credu y dylai pwynt 3 fod yna. Mewn gwirionedd, rydym ni yn derbyn pwynt 4, sy'n dilyn o bwynt 3—rhywbeth amlwg i ddweud wrthych chi mae'n debyg,—ond mae pwynt 4 yn dweud bod angen tegwch. Mae'n dweud—. Gallaf weld bod Mick Antoniw nawr yn darllen y pwynt 4 hwnnw. A byddwch yn gweld bod y pwyntiau sy'n cael eu gwneud ym mhwynt 4 yn fy marn i yn gwneud pwyntiau pwynt 3 mewn ffordd llawer mwy effeithiol a gyda gwell tôn, a dyna pam y gwnaethom ni bleidleisio i ddileu pwynt 3. [Torri ar draws.] A gaf i wneud dim ond ychydig bach o gynnydd? Yna, fe wnaf i eich gadael chi i mewn.
Rydym ni i gyd yn cytuno bod angen setliad teg i genhedloedd a rhanbarthau'r DU gyfan, gan fynd i'r afael ag anghydraddoldeb a thanfuddsoddi ar hyd a lled y wlad. Rydym ni hefyd yn cytuno bod angen i'r trefniadau newydd barchu datganoli a sicrhau bod Cymru yn cadw'r ymreolaeth i ddatganoli a chyflawni trefniadau llwyddiannus ar gyfer cronfeydd olynol—y pwynt a wneir ym mhwynt 4. Ildiaf.
Thank you for giving way, Nick. If I'm listening accurately to what you're saying, you are actually supporting at least the principle behind points No. 2 and No. 3, but you don't like the tone. The principle of No. is 2 about the lack of detail you've just spoken about more eloquently than I can; you also regret the lack of detail. And you do reject the idea of a centralised or UK-directed fund; you want it to be directed from here in Wales. So, can I just at least get clarity on the record that whilst you may not like the tone of something in here, you do accept the principle of the Government's motion?
Diolch am ildio, Nick. Os ydw i'n gwrando'n iawn ar yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud, rydych chi'n cefnogi o leiaf yr egwyddor y tu ôl i bwyntiau rhif 2 a rhif 3, ond dydych chi ddim yn hoffi'r tôn. Mae egwyddor rhif 2 ynghylch y diffyg manylder yr ydych chi newydd sôn amdano yn fwy huawdl nag y gallaf i; rydych chi hefyd yn gresynu at y diffyg manylion. Ac rydych chi'n gwrthod y syniad o gronfa wedi'i chanoli neu o dan gyfarwyddyd y DU; rydych chi eisiau iddi gael ei rheoli yma yng Nghymru. Felly, a gaf i o leiaf gael eglurder ar y cofnod, er nad ydych chi o bosibl yn hoffi tôn rhywbeth yn y fan yma, eich bod yn derbyn egwyddor cynnig y Llywodraeth?
First of all, yes, there is a tone issue. With regard to point 2, it says,
'Regrets the lack of detail from the UK Government'.
I've already said we want to see more detail, and that will be forthcoming. Okay. Leaving that aside, point 3
'Rejects the idea of a centralised or UK-directed fund or one which seeks to bypass the devolved administrations post-Brexit.'
We do not accept that there is an attempt to bypass. It's the language—you might say tone—that is unacceptable to us, because it is weighting the debate in a certain direction that we feel is not acceptable. And it would have been far better had we all agreed on the language of this motion, so that then we could have all accepted it. But point 4 is retained. [Interruption.] If I've got time, I will give way. I think they are making an important point, but it's a matter for the Llywydd.
Yn gyntaf oll, oes, mae yna broblem yn ymwneud â thôn. O ran pwynt 2, mae'n dweud:
'Yn gresynu at ddiffyg manylder Lywodraeth y DU'.
Rwyf eisoes wedi dweud ein bod eisiau gweld mwy o fanylion, a bydd hynny'n dod yn fuan. Iawn. Gan adael hynny i'r naill ochr, mae pwynt 3:
'Yn gwrthod y syniad o gronfa ganolog neu gronfa dan gyfarwyddyd y DU neu un sy'n ceisio osgoi'r gweinyddiaethau datganoledig ar ôl Brexit.'
Nid ydym ni'n derbyn bod ymgais i osgoi. Yr iaith—efallai y byddech yn dweud y tôn—sy'n annerbyniol i ni, gan ei bod yn pwysoli'r ddadl i ryw gyfeiriad nad yw'n dderbyniol yn ein barn ni. A byddai wedi bod yn llawer gwell pe byddem ni i gyd wedi cytuno ar iaith y cynnig hwn, fel y gallem ni i gyd fod wedi ei dderbyn. Ond cedwir pwynt 4. [Torri ar draws.] Os oes gen i amser, fe wnaf i ildio. Rwy'n credu eu bod yn gwneud pwynt pwysig, ond mae'n fater i'r Llywydd.
Indeed, and I welcome you giving way because it helps the debate.
Yn wir, ac rwyf yn croesawu eich bod chi'n ildio am fod hynny'n helpu'r ddadl.
All I can say is the more interventions happen, the less likely some people are to be called later on in the debate.
Y cyfan y gallaf i ei ddweud yw po fwyaf o ymyriadau sy'n digwydd, y llai tebygol y bydd rhai pobl yn cael eu galw yn nes ymlaen yn y ddadl.
And if I suffer, I'll accept it, Llywydd.
It's simply to say you don't accept the idea that the UK Government in No. 3 is trying to avoid that. But the idea of a centralised or UK-directed fund, rejecting that—do you accept rejecting that?
Ac os bydda i'n dioddef, byddaf i'n derbyn hynny, Llywydd.
Y cyfan y mae'n ei wneud yw dweud nad ydych chi'n derbyn y syniad bod Llywodraeth y DU yn rhif 3 yn ceisio osgoi hynny. Ond y syniad o gronfa wedi'i chanoli neu o dan gyfarwyddyd y DU, gwrthod hynny—a ydych chi'n derbyn bod hynny'n cael ei wrthod?
Just to be totally clear about this, I believe that point 3, and we believe that point 3, suggests that the UK Government is deliberately trying to bypass to claw back powers, which it is not. That that might actually—[Interruption.] That that result might actually be an unseen consequence longer down the line is something we can discuss, which is why I think point 4 is far more effective at making the point, but I don't think point 3 does. I realise I'm virtually out of time, so if I can just finish off.
I totally agree—the 'leave' campaign are very vocal over there—with the 'leave' campaign's comments from before the referendum that Wales should not be a penny worse off after all this is done and dusted. Let's hope that that does actually turn out to be the case and it wasn't just words. I appreciate that there are some understandable reasons why we have this current confusion, but I think if we all work together here then we can deliver a message to the UK Government that I think we all find acceptable, and that will say that Wales does want to have autonomy, control and financial accountability here, and does not want to see that lost to the UK.
I fod yn gwbl glir ynglŷn â hyn, rwyf i'n credu bod pwynt 3, ac rydym ni'n credu bod pwynt 3, yn awgrymu bod Llywodraeth y DU yn ceisio osgoi yn fwriadol er mwyn tynnu pwerau yn ôl, rhywbeth nad ydyw'n ei wneud. Mae'r ffaith y gallai hynny—[Torri ar draws.] Mae'r ffaith y gallai'r canlyniad hwnnw fod yn ganlyniad anweledig ymhellach i lawr y ffordd yn rhywbeth y gallwn ni ei drafod, a dyna pam rwy'n credu bod pwynt 4 yn fwy effeithiol o lawer wrth wneud y pwynt, ond nid wyf i'n credu bod pwynt 3 yn gwneud hynny Rwy'n sylweddoli bod fy amser i bron ar ben, felly os caf i orffen.
Rwyf yn cytuno'n llwyr—mae'r ymgyrch 'gadael' yn llafar iawn draw yn y fan yna—gyda sylwadau'r ymgyrch 'gadael' cyn y refferendwm na ddylai Cymru fod yr un geiniog ar ei cholled ar ôl i hyn i gyd fynd heibio. Gobeithio mai dyna fydd yn digwydd mewn gwirionedd, ac nid geiriau'n unig ydoedd hynny. Rwyf yn gwerthfawrogi bod rhai rhesymau dealladwy pam mae gennym ni'r dryswch presennol hwn, ond credaf os byddwn i gyd yn cydweithio yma y gallwn ni gyflwyno neges i Lywodraeth y DU sydd, yn fy marn i, yn dderbyniol i bob un ohonom, a bydd hynny'n dweud bod Cymru eisiau cael ymreolaeth ac atebolrwydd ariannol yn y fan yma, ac nad yw eisiau gweld hynny'n cael ei golli i'r DU.
A week or so before the referendum in 2016, a group of ‘leave’ campaigners signed a letter saying not that Wales should get the same amount of money after Brexit, but that money Wales currently gets from Brussels would be maintained by the UK Government after we left the EU. I'll be kind and rather than say they were lying—though others can come to their own conclusions—I'll say they were just making it up. You might recognise some of the signatories of that letter—Boris Johnson, Michael Gove and Dominic Raab were among them. Three years on, we still don't have a promise of funding for Wales post Brexit. Just like the evidence has been stacking up that Brexit would cause deep damage to Wales's economy, the UK Government has provide ample evidence that it just couldn't care less about what it means to Wales to be the recipient of EU funding according to need—something, of course, the outdated Barnett formula just doesn't do.
The Conservative manifesto in 2017 stated that they will use the structural fund money that comes back to the UK following Brexit to create a United Kingdom shared prosperity fund, specially designed to reduce inequalities between communities across our four nations. There would be a consultation and it would be completed before the end of 2018. A chance for us sceptics, perhaps, to challenge the UK Government, to push them on their promises. But we still have had no consultation. There are no promises anymore. No plan, no detail, no proposal. Earlier this year, I and my Plaid Cymru colleague Ben Lake MP published this report, 'Not a Penny Less'—our response to the shared prosperity fund consultation. It was a rather unusual thing to do, because we were responding to a consultation paper that hadn't even been published. But we had to.
The announcement of the shared prosperity fund had been welcomed back in 2017 by the then leader of the Conservatives in Wales, Andrew R.T. Davies, who can't be here this afternoon I'm told. It was hugely welcome he said, and further evidence that Wales would be better off out of the European Union. It's a strange kind of 'better off'. One of those romantic Brexity better offs, I guess, rather than better off as in we'd actually be better off—better funded, better placed economically. Because the evidence now is clear—[Interruption.] No, he said he couldn't be here this afternoon, so I'm pointing out that he's not here this afternoon. [Interruption.] I was talking about Andrew R.T. Davies, and explaining that he's not here this afternoon.
Wythnos neu ddwy cyn y refferendwm yn 2016, llofnododd grŵp o ymgyrchwyr 'ymadael' lythyr nid yn dweud y dylai Cymru gael yr un faint o arian ar ôl Brexit, ond y byddai'r arian y mae Cymru eisoes yn ei gael o Frwsel yn cael ei gynnal gan Lywodraeth y DU ar ôl i ni adael yr UE. Byddaf i'n garedig ac yn hytrach na dweud eu bod nhw'n dweud celwydd—er y gall eraill ddod i'w casgliadau eu hunain—rwyf am ddweud mai dweud rhywbeth rywbeth oedden nhw. Efallai eich bod yn gyfarwydd â rhai o lofnodwyr y llythyr hwnnw—Boris Johnson, Michael Gove a Dominic Raab yn eu plith. Tair blynedd ymlaen, rydym ni'n dal i fod heb addewid o gyllid i Gymru ar ôl Brexit. Yn union fel y mae'r dystiolaeth wedi bod yn pentyrru y byddai Brexit yn achosi niwed dwfn i economi Cymru, mae Llywodraeth y DU wedi rhoi digon o dystiolaeth nad oedd yn malio dim am yr hyn y mae'n ei olygu i Gymru fod yn derbyn arian yr UE yn ôl angen—rhywbeth, wrth gwrs, nad yw fformiwla Barnett, sydd wedi dyddio, yn ei wneud.
Nododd maniffesto'r Ceidwadwyr yn 2017 y byddan nhw yn defnyddio arian y gronfa strwythurol a ddaw'n ôl i'r DU yn dilyn Brexit i greu cronfa ffyniant gyffredin yn y Deyrnas Unedig, a gynllunnir yn arbennig i leihau anghydraddoldeb rhwng cymunedau ledled ein pedair gwlad. Byddai ymgynghoriad yn cael ei gynnal a byddai'n cael ei gwblhau cyn diwedd 2018. Cyfle i ni amheuwyr, efallai, herio Llywodraeth y DU, i'w gwthio ar eu haddewidion. Ond rydym ni'n dal i fod heb gael ymgynghoriad. Nid oes addewidion mwyach. Dim cynllun, dim manylion, dim cynnig. Yn gynharach eleni, fe gyhoeddais i a'm cyd-aelod o Blaid Cymru, Ben Lake AS, yr adroddiad hwn, 'Dim Ceiniog yn Llai'—ein hymateb i'r ymgynghoriad ar y gronfa ffyniant gyffredin. Roedd yn rhywbeth braidd yn anarferol i'w wneud, oherwydd ein bod ni’n ymateb i bapur ymgynghori nad oedd hyd yn oed wedi'i gyhoeddi eto. Ond roedd yn rhaid i ni wneud hynny.
Roedd y cyhoeddiad am y gronfa ffyniant gyffredin wedi cael ei groesawu yn ôl yn 2017 gan arweinydd y Ceidwadwyr yng Nghymru ar y pryd, Andrew R.T. Davies, y dywedwyd wrthyf nad yw'n gallu bod yma y prynhawn yma. Roedd croeso mawr iddo, meddai, ac yr oedd yn dystiolaeth bellach y byddai Cymru'n well ei byd allan o'r Undeb Ewropeaidd. Mae'n fath rhyfedd o 'well ei byd'. Un o'r breuddwydion rhamantus Brexitaidd hynny, rwy'n tybio, yn hytrach na bod yn well ein byd yn yr ystyr y byddem ni mewn gwirionedd yn well ein byd—wedi ein cyllido'n well, mewn sefyllfa well yn economaidd. Oherwydd bod y dystiolaeth nawr yn glir—[Torri ar draws.] Na, dywedodd na allai fod yma'r prynhawn yma, felly rwy'n tynnu sylw at y ffaith nad yw yma y prynhawn yma. [Torri ar draws.] Roeddwn i'n sôn am Andrew R.T. Davies, ac yn egluro nad yw yma y prynhawn yma.
Talk about the shared prosperity fund.
Siaradwch am y gronfa ffyniant gyffredin.
The evidence now is clear. The risk is clear that Whitehall will just repeat its traditional formula of distribution of economic development funding. And look at what the figures published yesterday by the Communities in Charge organisation tell us about what that would mean. One of the campaign's organisers said it will be like handing every Londoner a cheque for over £200 and taking £700 from every Welsh person. Wales could lose over £2.3 billion over six years, with money flowing to the prosperous south-east of England. Now, rather than reduce inequalities, a business-as-usual UK Government would only increase the inequality between the regions of the UK and the nations of the UK. This is the Brexit reality, this is what faces Wales, and that's without taking into account the damage that would flow from the economic disaster of a 'no deal' Brexit.
Mae'r dystiolaeth yn glir erbyn hyn. Mae'r risg yn amlwg y bydd Whitehall ddim ond yn ailadrodd ei fformiwla arferol o ddosbarthu arian datblygu economaidd. Ac edrychwch ar yr hyn y mae'r ffigurau a gyhoeddwyd ddoe gan y mudiad Communities in Charge yn ei ddweud wrthym am yr hyn y byddai hynny'n ei olygu. Dywedodd un o drefnwyr yr ymgyrch y byddai'n debyg i roi siec am dros £200 i bob un o drigolion Llundain a chymryd £700 oddi wrth bob person yng Nghymru. Mae'n bosibl y gallai Cymru golli dros £2.3 biliwn dros chwe blynedd, gydag arian yn llifo i dde-ddwyrain ffyniannus Lloegr. Felly, yn hytrach na lleihau anghydraddoldeb, byddai Llywodraeth busnes fel arfer y DU ddim ond yn cynyddu'r anghydraddoldeb rhwng rhanbarthau'r DU a gwledydd y DU. Dyma yw realiti Brexit, dyma sy'n wynebu Cymru, a hynny heb gymryd i ystyriaeth y difrod a fyddai'n llifo o drychineb economaidd Brexit 'dim cytundeb'.
Llywydd, mae'r adroddiad yma dwi wedi'i grybwyll yn pwysleisio gwerth cronfeydd Ewropeaidd i Gymru, o ran sgiliau, o ran isadeiledd ac yn y blaen. Allwn ni ddim derbyn colli ceiniog os adawn ni'r Undeb Ewropeaidd. Ond ar hyn o bryd, does yna ddim sicrwydd o hynny, ac mae hynny, i fi, yn brawf o gyn lleied o flaenoriaeth ydy lles Cymru yng nghanol hyn oll. Mae gennym ni gyfres o ofynion. Mae angen sicrwydd y bydd arian yn cael ei neilltuo yn llawn ymlaen llaw, nid ei ddyrannu drwy broses fidio gystadleuol. Mae eisiau iddi fod yn rhaglen gyllido aml-flynyddol. Mae eisiau iddo fo adlewyrchu’r sefyllfa bresennol, wrth gwrs, lle mae arian yn cael ei roi yn ôl galw, nid poblogaeth. Ar hyn o bryd, mae Cymru'n derbyn 22 y cant o arian cronfeydd strwythurol Ewrop. Rydych chi'n clywed ein neges ni—dim ceiniog yn llai.
Ond nid dim ond sicrwydd am y symiau o arian rydym ni'n chwilio amdano fo—ac mae hyn wedi cael ei gyfeirio ato fo eisoes. Mae angen sicrwydd y byddai'n cael ei reoli gan Gymru. Rydym ni'n gweld yn barod beth sy'n gallu digwydd drwy'r bargeinion dinesig a'r fargen ranbarthol i'r gogledd, er enghraifft. Wrth gwrs fy mod i'n mynd i groesawu unrhyw arian ddaw o'r Trysorlys i gefnogi datblygiadau yng Nghymru, ond beth sy'n digwydd ydy bod Gweinidogion yn Whitehall eisiau rheoli a chael y gair olaf ar wariant. Mae'n rhaid parchu y setliad datganoli a sylweddoli mai yma yng Nghymru ddylai'r penderfyniadau gael eu gwneud ar osod blaenoriaethau ar gyfer creu Cymru fwy llewyrchus. Ac mae'n ddrwg gen i; mae'r ffaith bod y Ceidwadwyr yn eu gwelliant yn tynnu'r cymal sy'n dweud bod rhaid grymuso y gweinyddiaethau datganoledig yn dweud y cyfan am y bygythiad sydd o'n blaenau ni.
Llywydd, the report that I've mentioned emphasises the value of European funds to Wales, in terms of skills, infrastructure and so on. We can't accept the loss of a penny if we leave the European Union. But at the moment, there is no certainty at all of that, and that, to me, is proof of how little priority the needs of Wales are given in all of that. We have a list of requirements. We need assurance that funding will be prioritised ahead of time, not through competitive bids. It has to be a multi-year scheme. It has to reflect the current situation, of course, where funding is allocated according to demand, not population. At the moment, Wales receives 22 per cent of structural funds from Europe. You hear our message—not a penny less.
But it's not just certainty about the amount of funding that we're seeking—this has been referred to already. We need certainty that it will be managed by Wales. We see already what can happen through the city deals and the regional deal for the north, for example. Of course I'm going to welcome any funding that will come from the Treasury to support developments in Wales, but what's happening is that Ministers in Whitehall want to manage and have the final word on expenditure. We need to respect the devolution settlement, and realise that it's here in Wales that these decisions should be made on setting priorities for creating a more vibrant Wales. And I'm sorry; the fact that the Conservatives in their amendment withdraw the clause that says we need to empower the devolved administrations says it all about the threats facing us.
I do want to support the Government motion, so I hoped I'd be able to make consensual comments, but I do have to say at the beginning that the Minister said that she wants to see promises from the 2016 referendum honoured. Yes, and how about we start by honouring the result of the referendum? She spoke about wanting to see legislation brought in for a referendum on our membership of the European Union, without drawing attention to the fact that we have had one. Wales voted to leave, and the problem is that she and the cohorts behind her think they know better than the people who, in the main, elect them, and don't want to implement the result. That is all there is to that point. The issues—[Interruption.] The issues we face—[Interruption.]
Rwyf eisiau cefnogi cynnig y Llywodraeth, felly roeddwn i'n gobeithio y gallwn i wneud sylwadau cydsyniol, ond mae'n rhaid imi ddweud ar y dechrau bod y Gweinidog wedi dweud ei bod hi eisiau gweld addewidion o refferendwm 2016 yn cael eu hanrhydeddu. Iawn, a beth am inni ddechrau drwy anrhydeddu canlyniad y refferendwm? Soniodd hi ei bod hi eisiau gweld deddfwriaeth yn cael ei chyflwyno i gynnal refferendwm ar ein haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd, heb dynnu sylw at y ffaith ein bod ni wedi cynnal un. Pleidleisiodd Cymru i adael, a'r broblem yw ei bod hi a'r carfannau y tu ôl iddi yn credu eu bod yn gwybod yn well na'r bobl sydd, ar y cyfan, yn eu hethol nhw, ac nid ydyn nhw eisiau gweithredu'r canlyniad. Dyna'r cwbl sydd ar y pwynt hwnnw. Mae'r materion—[Torri ar draws.] Mae'r materion yr ydym ni'n eu hwynebu—[Torri ar draws.]
Can we allow the Member to continue with his contributions in some silence, please?
A gawn ni ganiatáu i'r Aelod barhau â'i gyfraniadau mewn tawelwch, os gwelwch yn dda?
Having said those two initial points, I will seek to return the more consensual approach I had intended. I agree with the Government's motion. I think it's been worded with restraint and, generally, good sense. Point 1(a)—I do note the comparison that even if we accept that figure of £370 million a year, it compares to the amount that we pay over to the European Union. Now, of course, it can be either a gross figure, it can be a net figure, and there are various different sources through which we can estimate. But, even at the lower end of the estimates for the net contribution, we are looking at approximately £9 billion per year, and with the Welsh population accounting for 5 per cent approximately of the UK population, our share of that is a minimum of £450 million—i.e. more that we receive back even on these numbers.
Point 1(b) is quite correct that these promises were made. A particular letter was pointed out just now. I think, in the main, these promises were made by 'leave' campaigners, and not by the UK Government. It's an important distinction, and I think it is one that we should recall. However, what I would say is that many of the people who made those statements—and again, the Member mentioned, I think, Boris Johnson, Michael Gove and Dominic Raab—are currently running for the leadership of the Conservative Party, and therefore, at least potentially, Prime Minister of the United Kingdom. And I think one good thing, potentially, about the delay—. I agree and regret the lack of detail that we've seen on the shared prosperity fund, but I wonder if it's for the best, because what we saw was a remainer, Theresa May, take over the Government, put some leavers in particular posts as window dressing, so it looked like they were in charge of Brexit-related matters, but then negotiated something through a secret back channel, through civil servants, doing something completely different from what those Brexit Ministers thought they were leading. [Interruption.] Yes, I will give way.
Wedi dweud y ddau bwynt cychwynnol hynny, fe wnaf i geisio dychwelyd at y dull mwy cydsyniol yr oeddwn i wedi'i fwriadu. Rwy'n cytuno â chynnig y Llywodraeth. Rwy'n credu ei fod wedi'i eirio â phwyll ac, yn gyffredinol, synnwyr da. Pwynt 1(a)—rwy'n nodi'r gymhariaeth, hyd yn oed os ydym yn derbyn y ffigur hwnnw o £370 miliwn y flwyddyn, ei fod yn cymharu â'r swm yr ydym yn ei dalu i'r Undeb Ewropeaidd. Nawr, wrth gwrs, gall fod naill ai'n ffigur gros, gall fod yn ffigur net, ac mae amryw o wahanol ffynonellau y gallwn ni eu ddefnyddio i amcangyfrif. Ond, hyd yn oed ym mhen isaf yr amcangyfrifon ar gyfer y cyfraniad net, rydym yn edrych ar ryw £9 biliwn y flwyddyn, a gan fod poblogaeth Cymru yn cyfrif am 5 y cant o boblogaeth y DU, mae ein cyfran ni o hynny yn isafswm o £450 miliwn—h.y. mwy nag yr ydym yn ei dderbyn yn ôl hyd yn oed ar sail y rhifau hyn.
Mae pwynt 1(b) yn gwbl gywir y gwnaed yr addewidion hyn. Nodwyd llythyr penodol yn gynharach. Rwy'n credu mai ymgyrchwyr 'ymadael' ar y cyfan, ac nid Llywodraeth y DU, a wnaeth yr addewidion hyn. Mae'n wahaniaeth pwysig, ac rwy'n credu ei fod yn un y dylem ni ei gofio. Fodd bynnag, yr hyn y byddwn i yn ei ddweud yw bod llawer o'r bobl a wnaeth y datganiadau hynny—ac eto, soniodd yr Aelod, rwy'n credu, am Boris Johnson, Michael Gove a Dominic Raab—yn gwneud cais ar hyn o bryd ar gyfer arweinyddiaeth y Blaid Geidwadol, ac felly, mae'n bosibl o leiaf, Prif Weinidog y Deyrnas Unedig. Ac rwy'n credu un peth da, o bosibl, am yr oedi—. Rwy'n cytuno ac yn gresynu at y diffyg manylion a welsom am y gronfa ffyniant gyffredin, ond tybed a yw er gwell, oherwydd yr hyn a welsom oedd rhywun a oedd yn dymuno aros yn yr UE, Theresa May, yn cymryd awennau'r Llywodraeth, yn rhoi rhai ymadawyr mewn swyddi penodol fel addurn, er mwyn ymddangos fel eu bod yn gyfrifol am faterion yn ymwneud â Brexit, ond wedyn yn trafod rhywbeth drwy sianel gefn gyfrinachol, drwy weision sifil, yn gwneud rhywbeth hollol wahanol i'r hyn yr oedd y Gweinidogion Brexit hynny yn credu eu bod yn ei arwain. [Torri ar draws.] Gwnaf, fe wnaf ildio.
Thank you for taking an intervention. I must say I see it as another symptom about the lack of clarity about the direction of travel in which we're heading. One of the big issues that I have about the referendum in 2016 is that we still do not know what people voted for. You might have an idea; others in this room might have an idea. Again, after three years of failing to reach a conclusion on that, neither have we, after three years, reached a conclusion about how a shared prosperity fund could work.
Diolch am dderbyn ymyriad. Mae'n rhaid imi ddweud fy mod i'n ei weld fel symptom arall o'r diffyg eglurder ynghylch y cyfeiriad yr ydym yn mynd iddo. Un o'r materion mawr i mi ynglŷn â'r refferendwm yn 2016 yw nad ydym ni'n gwybod o hyd beth y pleidleisiodd pobl drosto. Efallai fod gennych chi syniad; efallai y bydd gan bobl eraill yn yr ystafell hon syniad. Unwaith eto, ar ôl tair blynedd o fethu â dod i gasgliad ynglŷn â hynny, nid ydym ni ychwaith, ar ôl tair blynedd, wedi dod i gasgliad ynglŷn â sut y gallai cronfa ffyniant gyffredin weithio.
We voted to leave, and I'm sorry the Member no longer respects that. I note that his members didn't vote against triggering article 50, yet now try and undo the result.
However, what I do think, to develop the point I was making, is that if we see Boris Johnson, Michael Gove, Dominic Raab, or certainly if we see Boris Johnson or Michael Gove come in—sorry, not Michael Gove, but Dominic Raab—who have been very clear on this, is that hopefully these things can come back together, and the actual people who are making those promises, who are giving those commitments, will then be leading the Government of the United Kingdom and in a position to implement those commitments. And I think, therefore, it may be to the good that we haven't seen the detail in the shared prosperity fund, to the extent that we may now, before long, have a Government led by the people who are making those promises, from whom we can say, 'Well, look, this is what you told us back then; make sure that Wales gets what you promised.' Theresa May didn't look like she did want to deliver that. I hope that whoever wins this leadership election will want to deliver that.
On point 1(c), I've seen, David Rees, that you've done quite a lot of publicising this all-party parliamentary group that Stephen Kinnock is leading. I don't know whether that's just because you share a constituency, or whether Stephen has got wider pick-up for this APPG. I hope to discuss it with him later in the week. But, certainly, I think it is encouraging that he's bringing people into this, and I hope Members from the Conservative side will also link into that APPG. Yes.
Fe wnaethom ni bleidleisio i adael, ac mae'n ddrwg gen i nad yw'r Aelod yn parchu hynny mwyach. Rwy'n sylwi na wnaeth ei aelodau bleidleisio yn erbyn sbarduno erthygl 50, ac eto dyma nhw yn ceisio dadwneud y canlyniad.
Fodd bynnag, yr hyn yr wyf i'n ei gredu yw, i ddatblygu'r pwynt yr oeddwn i'n ei wneud, os bydd Boris Johnson, Michael Gove, Dominic Raab, neu yn sicr os bydd Boris Johnson neu Michael Gove yn dod i mewn—mae'n ddrwg gen i, nid Michael Gove, ond Dominic Raab—a fu'n glir iawn ynglŷn â hyn, gall y pethau hyn ddod yn ôl at ei gilydd, gobeithio, a bydd yr union bobl sy'n gwneud yr addewidion hynny, sy'n gwneud yr ymrwymiadau hynny, yn arwain Llywodraeth y Deyrnas Unedig ac mewn sefyllfa i roi'r ymrwymiadau hynny ar waith. Ac rwy'n credu, felly, y gallai fod yn beth da nad ydym ni wedi gweld y manylion yn y gronfa ffyniant gyffredin, i'r graddau ei bod yn bosibl yn awr y bydd gennym ni, cyn hir, Lywodraeth dan arweiniad y bobl sy'n gwneud yr addewidion hynny, ac y gallwn ni ddweud, 'Wel, edrychwch, dyma wnaethoch chi ei ddweud wrthym bryd hynny; gwnewch yn siŵr bod Cymru'n cael yr hyn y gwnaethoch chi ei addo.' Nid oedd yn ymddangos bod Theresa May yn dymuno cyflawni hynny. Gobeithio y bydd pwy bynnag sy'n ennill yr etholiad arweinyddiaeth hwn yn dymuno cyflawni hynny.
O ran pwynt 1(c), rwyf wedi gweld, David Rees, eich bod wedi rhoi cryn dipyn o gyhoeddusrwydd i'r grŵp seneddol hollbleidiol hwn y mae Stephen Kinnock yn ei arwain. Nid wyf i'n gwybod a yw hynny oherwydd eich bod yn rhannu etholaeth, neu a yw Stephen wedi cael mwy o ddewis ar gyfer y grŵp seneddol hollbleidiol hwn. Rwy'n gobeithio ei drafod gydag ef yn ddiweddarach yn yr wythnos. Ond, yn sicr, rwy'n credu ei bod yn galonogol ei fod yn dod â phobl i mewn i hyn, ac rwy'n gobeithio y bydd Aelodau o ochr y Ceidwadwyr hefyd yn cysylltu â'r grŵp seneddol hollbleidiol hwnnw. Gwnaf.
I thank the Member for taking an intervention. Just to clarify: my colleague Stephen Kinnock, who is my constituency MP as you pointed out, the APPG actually has cross-party membership—the SNP, Conservatives, various groups—and it is therefore a collective view, it's not just simply his view, and it is a view also of academics who have put in the research into the report. This is based upon academic research, and therefore clearly the report highlights the concerns that they have.
Diolch i'r Aelod am dderbyn ymyriad. Er mwyn egluro: o ran fy ngyd-gynrychiolydd Stephen Kinnock, sef AS fy etholaeth i, fel y gwnaethoch ei nodi, mae gan y grŵp hollbleidiol seneddol aelodaeth drawsbleidiol—yr SNP, y Ceidwadwyr, grwpiau amrywiol—ac felly barn dorfol ydyw, nid ei farn ef yn unig, ac mae hefyd yn farn academyddion sydd wedi cyfrannu ymchwil at yr adroddiad. Mae hyn yn seiliedig ar ymchwil academaidd, ac felly mae'n amlwg bod yr adroddiad yn tynnu sylw at y pryderon sydd ganddynt.
Good. Well, I wish it well and congratulate Stephen Kinnock on the work he's doing here, and also on the constancy of his position on Brexit. Unlike Members here, he hasn't changed it, and that I do welcome. I encourage the Conservative side as well, I hope, to link in to this APPG, to think where they can influence the debate as it's happening. There is a leadership contest. People are discussing issues. Let's try and make sure that UK Government policy links in with the Welsh Government policy on our getting the money that was promised.
I'm disappointed that the Conservatives are not supporting this motion today, because point 3, to me, I think, is actually well phrased. We don't want a centralised or UK-directed fund; we want one over which we have more influence than we did when it was run by the EU. We don't want to bypass the devolved administrations; we want to try and agree something that works for Wales and for the United Kingdom. I look forward to supporting the motion.
Da iawn. Wel, rwy'n dymuno'n dda iddo ac rwy'n llongyfarch Stephen Kinnock ar y gwaith y mae'n ei wneud yma, a hefyd ar gysondeb ei safbwynt ar Brexit. Yn wahanol i'r Aelodau yma, nid yw ef wedi ei newid, ac rwy'n croesawu hynny. Rwy'n annog y Ceidwadwyr hefyd, gobeithio, i gysylltu â'r grŵp hollbleidiol seneddol hwn, i ystyried ble y gallan nhw ddylanwadu ar y ddadl fel y mae'n digwydd. Mae yna ornest am yr arweinyddiaeth. Mae pobl yn trafod materion. Beth am geisio gwneud yn siŵr bod polisi Llywodraeth y DU yn cysylltu â pholisi Llywodraeth Cymru ynglŷn â chael yr arian a addawyd?
Rwy'n siomedig nad yw'r Ceidwadwyr yn cefnogi'r cynnig hwn heddiw, oherwydd mae pwynt 3, yn fy marn i, wedi ei eirio'n dda mewn gwirionedd. Nid ydym ni eisiau cronfa wedi'i chanoli na'i chyfarwyddo gan y DU; rydym ni eisiau un y mae gennym ni fwy o ddylanwad arni nag a fu gennym pan gafodd ei rhedeg gan yr UE. Nid ydym ni eisiau osgoi'r gweinyddiaethau datganoledig; rydym ni eisiau ceisio cytuno ar rywbeth sy'n gweithio i Gymru ac i'r Deyrnas Unedig. Rwyf i'n edrych ymlaen at gefnogi'r cynnig.
In terms of taking this debate forward, I don't actually dismiss the funding the way that the Member for Monmouthshire suggested in an earlier contribution, but what I do find deeply concerning is that we don't have any vision or identifiable ambition for this fund. Years after it's been announced, we don't know what the objectives of the fund are, except for a couple of sentences in the Conservatives' 2017 election. We don't know what's the funding that's going to be available, we don't know how that funding is going to be distributed, we don't know what measures will be used to distribute that funding, and we don't understand how devolution will be recognised and regarded, both in the development of policy and in the delivery of policy. That is an important part of this debate, because this debate tells us more about the United Kingdom than it tells us about past funding from the European Union. I will take an intervention.
O ran bwrw ymlaen â'r ddadl hon, nid wyf i mewn gwirionedd yn diystyru'r cyllid fel a awgrymodd yr Aelod dros Sir Fynwy mewn cyfraniad cynharach, ond yr hyn sy'n peri pryder mawr i mi yw nad oes gennym unrhyw weledigaeth nac uchelgais amlwg ar gyfer y gronfa hon. Flynyddoedd ar ôl ei chyhoeddi, nid ydym ni'n gwybod beth yw amcanion y gronfa, heblaw am ambell frawddeg yn etholiad 2017 y Ceidwadwyr. Nid ydym yn gwybod beth yw'r arian fydd ar gael, nid ydym yn gwybod sut y caiff yr arian hwnnw ei ddosbarthu, nid ydym yn gwybod pa fesurau a ddefnyddir i ddosbarthu'r arian hwnnw, ac nid ydym yn deall sut y caiff datganoli ei gydnabod na'i ystyried, wrth ddatblygu polisi a chyflwyno polisi. Mae hynny'n rhan bwysig o'r ddadl hon, gan fod y ddadl hon yn dweud mwy wrthym am y Deyrnas Unedig nag y mae'n ei ddweud am gyllid yn y gorffennol gan yr Undeb Ewropeaidd. Fe gymeraf ymyriad.
I think there needs to be a reality check here. We should have had a withdrawal agreement approved by Parliament last autumn. That's obviously what the Government was aiming to do. We should have left in March and should now be in a transition period in which all the current payments would be guaranteed until the end of this cycle, and during this period we would have then constructed the shared prosperity fund, and the consultation would have occurred. It's all the people here who have either directly or through your support of your colleagues in Westminster prevented a withdrawal agreement getting through Parliament that have put us in this position. You can't discuss these really important issues that are a consequence of the withdrawal agreement and leaving before you've done that.
Rwy'n credu bod angen ychydig o realiti yn y fan yma. Dylem ni fod wedi bod â chytundeb ymadael wedi'i gymeradwyo gan y Senedd hydref diwethaf. Dyna'n amlwg yr oedd y Llywodraeth yn ceisio'i wneud. Dylem ni fod wedi ymadael ym mis Mawrth ac erbyn hyn dylem ni fod mewn cyfnod pontio lle byddai'r holl daliadau presennol wedi eu gwarantu tan ddiwedd y cylch hwn, ac yn ystod y cyfnod hwn byddem wedyn wedi ffurfio'r gronfa ffyniant gyffredin, a byddai'r ymgynghoriad wedi'i gynnal. Yr holl bobl yn y fan yma sydd wedi atal, naill ai'n uniongyrchol neu drwy gefnogi eich cydweithwyr yn San Steffan, gytundeb ymadael rhag mynd drwy'r Senedd, hynny sydd wedi ein rhoi yn y sefyllfa hon. Ni allwch chi drafod y materion gwirioneddol bwysig hyn sy'n deillio o'r penderfyniad i ymadael a gadael cyn i chi wneud hynny.
I have to say, Presiding Officer, I think it's extraordinary that the Government blames the opposition if they can't get their business done. That's the most absurd argument I've heard put down at any point in this place. And I will say this to David Melding as well: he did make a point earlier, during an intervention earlier, saying that he would be directed by Brussels—directed by Europe, I think he said—in terms of the structure of this funding. That is not true. It's simply not true. I remember as a Minister attending the General Affairs Council in Luxembourg when we had debates over these matters. I remember it was my officials that helped draw up parts of this legislation; that it was Welsh Government officials working with the UK Government, working with UKREP as well, that actually designed and developed this fund. There wasn't opaque policy making that took place either in the Treasury or Whitehall with occasional speeches from Ministers. The Welsh Government were a part of the development of the legislation and the policy that was given life by that legislation.
So, in terms of how we take this forward, for me, what is important is that we don't simply have devolution in the delivery of policy, but we have a recognition of a multimodal United Kingdom, if that's possible, in the development of policy. So it's Welsh Government officials, Welsh Government Ministers, working together with our colleagues in Scotland and with the United Kingdom Government in London, developing policy and developing what the fund should be, and to blame the opposition for that not happening, frankly, isn't a serious point.
But, what we have got, rather than that, is smoke and mirrors, and what we've got is obstruction of policy development taking place. And that is taking place from the UK and not elsewhere, because I hear the weasel words of UK Ministers saying that we will accrue additional powers following any Brexit, but they don't seem to understand or appreciate what that means for them and what that means for how they operate and how they develop their policy. I hope that we will be able to ensure that we do have a shared prosperity fund that reflects not the wishes of London, but the needs of the United Kingdom.
My final point is this: many of us will have seen numbers circulated on social media yesterday produced by the Huffington Post, which sought to provide an example, as far as I could see, of how different parts of the union would fare if this shared prosperity fund were to be distributed according to existing funding methodologies. And what was most shocking about these numbers wasn't simply the loss of funding for Wales and the net transfer of funds from Wales to the relatively wealthy parts of the United Kingdom, but that these funding transfers reflect current UK policy and the current UK approach, that funding flows from the poor to the rich, from the powerless to the powerful and from the periphery to the centre. What does this tell us about the current United Kingdom's view of the United Kingdom? If the UK is to mean anything, then it's to mean not simply a political union, but a union of social solidarity where resources are shared, where funds are distributed according to need and where there is a distribution and redistribution to those parts of the United Kingdom where those funds are needed. The United Kingdom Government does not seem to realise or understand this, and their proposals certainly do not recognise that.
So, in closing, Presiding Officer, let me say this: this certainly is a test and it certainly is a test for this Tory Government, but it's also a test, not simply of how they deliver economic development or a shared prosperity, it is a test of their future view of what the United Kingdom can be. Are we a family of nations where each one works with and respects the other? Or, are we simply to be told what to do and to be grateful for the crumbs we receive, promises or not? For me, the United Kingdom has to be that family of nations where we work together, where we respect each other. At the moment, it is clear that we do not have that from this current Government.
Mae'n rhaid imi ddweud, Llywydd, rwy'n meddwl ei bod yn rhyfeddol bod y Llywodraeth yn beio'r gwrthbleidiau os na allan nhw gyflawni eu busnes. Dyna'r ddadl fwyaf hurt yr wyf i wedi'i chlywed ar unrhyw adeg yn y lle hwn. Ac rwy'n dweud hyn wrth David Melding hefyd: fe wnaeth bwynt yn gynharach, yn ystod ymyriad yn gynharach, yn dweud y byddai'n cael ei gyfarwyddo gan Frwsel—dan gyfarwyddyd Ewrop, rwy'n credu yw'r hyn a ddywedodd—o ran strwythur y cyllid hwn. Nid yw hynny'n wir. Nid yw'n wir o gwbl. Rwy'n cofio fel Gweinidog fynychu'r Cyngor Materion Cyffredinol yn Lwcsembwrg pan fyddem yn cael dadleuon ynghylch y materion hyn. Rwy'n cofio mai fy swyddogion i a helpodd i lunio rhannau o'r ddeddfwriaeth hon; mai swyddogion Llywodraeth Cymru gan weithio gyda Llywodraeth y DU, gan weithio gydag UKREP hefyd, a gynlluniodd ac a ddatblygodd y gronfa hon mewn gwirionedd. Ni fu unrhyw waith llunio polisïau anhryloyw a ddigwyddodd yn y Trysorlys nac yn Whitehall a chafwyd areithiau achlysurol gan Weinidogion. Roedd Llywodraeth Cymru yn rhan o'r gwaith o ddatblygu'r ddeddfwriaeth a'r polisi a ddaeth i fod oherwydd y ddeddfwriaeth honno.
Felly, o ran y ffordd yr ydym yn bwrw ymlaen â hyn, i mi, yr hyn sy'n bwysig yw nad oes gennym ddatganoli o ran darparu polisïau, ond mae gennym gydnabyddiaeth o Deyrnas Unedig amlfodd, os yw hynny'n bosibl, wrth ddatblygu polisïau. Felly, swyddogion Llywodraeth Cymru, Gweinidogion Llywodraeth Cymru, yn cydweithio â'n cydweithwyr yn yr Alban ac â Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn Llundain, gan ddatblygu polisi a datblygu'r hyn y dylai'r gronfa fod, ac nid yw beio'r gwrthbleidiau oherwydd nad yw hynny digwydd, a bod yn onest, yn bwynt difrifol.
Ond yr hyn sydd gennym, yn hytrach na hynny, yw cuddio a chamarwain, a'r hyn sydd gennym yw rhwystro datblygiad polisi. Ac mae hynny'n digwydd o'r DU ac nid o fannau eraill, oherwydd rwy'n clywed geiriau camarweiniol Gweinidogion y DU yn dweud y byddwn yn cronni pwerau ychwanegol ar ôl unrhyw Brexit, ond nid yw'n ymddangos eu bod yn deall nac yn gwerthfawrogi beth y mae hynny'n ei olygu iddyn nhw a beth y mae hynny'n ei olygu i'r modd y maen nhw'n gweithredu a sut y maen nhw'n datblygu eu polisi. Rwy'n gobeithio y byddwn yn gallu sicrhau bod gennym gronfa ffyniant gyffredin nad yw'n adlewyrchu dymuniadau Llundain, ond anghenion y Deyrnas Unedig.
Y pwynt olaf sydd gen i yw hyn: bydd llawer ohonom ni wedi gweld ffigurau yn cael eu cylchredeg ar y cyfryngau cymdeithasol ddoe a gynhyrchwyd gan yr Huffington Post, a oedd yn ceisio rhoi enghraifft, hyd y gallwn i ei weld, o sut y byddai gwahanol rannau'r undeb yn ymdopi pe byddai'r gronfa ffyniant gyffredin hon yn cael ei dosbarthu yn ôl methodolegau ariannu presennol. A'r hyn a oedd fwyaf brawychus ynghylch y ffigurau hyn, oedd nid yn unig colli cyllid i Gymru a throsglwyddiad net arian o Gymru i rannau cymharol gefnog o'r Deyrnas Unedig, ond bod y trosglwyddiadau cyllid hyn yn adlewyrchu polisi presennol y DU a dull presennol y DU, bod cyllid yn llifo o'r tlawd i'r cyfoethog, o'r di-rym i'r pwerus ac o'r cyrion i'r canol. Beth y mae hyn yn ei ddweud wrthym ni am ddarlun y Deyrnas Unedig o'r Deyrnas Unedig ar hyn o bryd? Os yw'r DU yn golygu unrhyw beth, yna mae'n golygu nid yn unig undeb gwleidyddol, ond undeb o undod cymdeithasol lle y rhennir adnoddau, lle y dosberthir arian yn ôl yr angen a lle y ceir dosbarthu ac ailddosbarthu i'r rhannau hynny o'r Deyrnas Unedig lle mae angen y cronfeydd hynny. Nid yw'n ymddangos bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn sylweddoli nac yn deall hyn, ac yn sicr nid yw eu cynigion yn cydnabod hynny.
Felly, wrth gloi, Llywydd, gadewch imi ddweud hyn: prawf yw hwn yn sicr ac mae'n sicr yn brawf i'r Llywodraeth Dorïaidd hon, ond mae hefyd yn brawf, nid yn unig o'r modd y maent yn cyflawni datblygu economaidd neu ffyniant cyffredin, mae'n brawf o'u barn yn y dyfodol ar yr hyn y gall y Deyrnas Unedig fod. A ydym ni'n deulu o genhedloedd lle mae pob un yn gweithio gyda'r llall ac yn ei pharchu? Neu, ydym ni am gael gwybod beth i'w wneud a bod yn ddiolchgar am y briwsion yr ydym ni'n eu derbyn, addewidion ai peidio? I mi, mae'n rhaid i'r Deyrnas Unedig fod yn deulu o genhedloedd lle'r ydym yn gweithio gyda'n gilydd, lle'r ydym yn parchu ein gilydd. Ar hyn o bryd, mae'n amlwg nad yw'r Llywodraeth bresennol hon yn gwneud hynny.
Too often in debates like this that focus on finances, we can get bogged down in the detail of percentages and far-off numbers that seem so remote that it's hard to track their relationship to people's lives. Actually, the proposals we're talking about, that is, how funds will be allocated post Brexit to help our communities, will have an indelible impact on people's lives. And, as is too often the case, it is the people who need the help most who stand to bear the brunt of whatever shocks our economy is subjected to.
One of the main criticisms of the 2016 referendum was that the 'remain' side failed to communicate the vast benefits that being a member of the EU offered us. Arguably, local authorities and other bodies, including maybe this place, had also, for years, failed to tell the story of how specific funds helped our communities. So, let's tell that story now. Let's spell out how structural funds benefit Wales and our citizens most in need of support. These vital funds are distributed based on need—a mechanism that seems anathema to the Westminster Government, who simply favour per head population as the only measure of distributing wealth. And the fund's aim is to tackle the injustices of poverty and social exclusion.
The funds have supported numerous projects in Wales, such as STEMCymru 2, which supports young people in science, technology, engineering and mathematics subjects to encourage more young women to pursue engineering. And the Parents, Childcare and Employment programme, which helps unemployed parents into work or training by helping them with their childcare costs. The Workways+ programme, meanwhile, helps those over 25 without a job into employment. These programmes provide a lifeline for people when they need it most. The shared prosperity fund has to honour the protections offered by the current system, and it has to be distributed based on similar principles. Prosperity is not only about finances; of course that is the central plank, but it's also about ensuring well-being and addressing structural differences that underpin the inequity of inequality in our society.
We know this bit of the story, at least: Wales gets a higher portion of structural funds per head than the rest of the UK. In fact, we in Wales receive six times the amount of EU funding per capita than England. That translates as £230 per head on average in Wales, compared with £85 per head in England. But Chwarae Teg have pointed out that it is women who will be most adversely affected if these funds are removed, as well as other minority groups, disabled people, and people from BAME communities. These are the groups who benefit at the moment from programmes funded by the EU, like those I just mentioned. It is them who we should be thinking about in this debate.
The UK Government has conducted an equality impact assessment of the potential impacts of Brexit, but it isn't specific to Wales. We need a Wales-specific audit of the likely impact of Brexit—particularly, now, a hard Brexit—on our economy. Again, the EU has a strong record of protecting sections of society most in need of protection, not just through administering funds, but also through legislating for gender equality, human rights, and workers' rights. Westminster has given no guarantee that it will protect all of these rights. Removing ourselves from this system in these circumstances would be like taking away the scaffolding surrounding a house when the foundations haven't been fixed. Nothing will be there to stop us crumbling to the ground.
The UK Government has promised 'Not a penny less' for our communities; I'm sure that phrase will haunt them, but we must not let them forget it.
Yn rhy aml mewn dadleuon fel hyn sy'n canolbwyntio ar gyllid, gallwn ganolbwyntio gormod ar fanylion y canrannau a'r ffigurau yn y pellter sy'n ymddangos mor bell ei bod yn anodd olrhain eu perthynas â bywydau pobl. Mewn gwirionedd, bydd y cynigion yr ydym ni'n sôn amdanyn nhw, hynny yw, sut y bydd cronfeydd yn cael eu dyrannu ar ôl Brexit i helpu ein cymunedau, yn cael effaith annileadwy ar fywydau pobl. Ac, fel sy'n digwydd yn rhy aml, y bobl sydd angen y cymorth mwyaf sy'n debygol o ddioddef y gwaethaf o ba ergydion bynnag y mae ein heconomi yn gorfod eu dioddef.
Un o brif feirniadaethau refferendwm 2016 oedd bod yr ochr 'aros' wedi methu â chyfleu'r manteision enfawr a gynigiwyd i ni o fod yn aelod o'r UE. Gellid dadlau bod awdurdodau lleol a chyrff eraill, gan gynnwys y lle hwn efallai, hefyd, am flynyddoedd, wedi methu â dweud hanes sut yr oedd cronfeydd penodol yn helpu ein cymunedau. Felly, gadewch inni ddweud y stori honno nawr. Gadewch i ni egluro sut mae cronfeydd strwythurol o fudd i Gymru a'n dinasyddion sydd â'r angen mwyaf am gymorth. Dosberthir y cronfeydd hanfodol hyn ar sail angen—dull sy'n ymddangos yn wrthun i Lywodraeth San Steffan, sy'n ffafrio'r boblogaeth fesul pen fel yr unig fesur o ddosbarthu cyfoeth. A nod y gronfa yw mynd i'r afael ag anghyfiawnder tlodi ac allgáu cymdeithasol.
Mae'r cronfeydd wedi cefnogi nifer o brosiectau yng Nghymru, megis STEMCymru 2, sy'n cefnogi pobl ifanc mewn pynciau gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg i annog mwy o fenywod ifanc i fynd ar drywydd peirianneg. A'r rhaglen Rhieni, Gofal Plant a Chyflogaeth, sy'n helpu rhieni di-waith i gael gwaith neu hyfforddiant drwy eu helpu â chostau gofal plant. Mae'r rhaglen Gweithffyrdd+, yn y cyfamser, yn helpu'r rhai dros 25 oed nad oes ganddyn nhw swydd i mewn i gyflogaeth. Mae'r rhaglenni hyn yn achubiaeth i bobl pan fo'u hangen arnyn nhw fwyaf. Mae'n rhaid i'r gronfa ffyniant gyffredin anrhydeddu'r amddiffyniadau a gynigir gan y system bresennol, ac mae'n rhaid ei dosbarthu ar sail egwyddorion tebyg. Nid mater ariannol yn unig yw ffyniant; wrth gwrs dyna'r elfen ganolog, ond mae hefyd yn ymwneud â sicrhau lles a mynd i'r afael â gwahaniaethau strwythurol sy'n sail i annhegwch anghydraddoldeb yn ein cymdeithas.
Rydym ni'n gwybod y rhan hon o'r stori, o leiaf: mae Cymru'n cael cyfran uwch o gronfeydd strwythurol y pen na gweddill y DU. Yn wir, rydym ni yng Nghymru'n cael chwe gwaith yn fwy o gyllid yr UE y pen na Lloegr. Mae hynny'n gyfystyr â £230 y pen ar gyfartaledd yng Nghymru, o'i gymharu ag £85 y pen yn Lloegr. Ond mae Chwarae Teg wedi tynnu sylw at y ffaith mai menywod fydd yn dioddef waethaf os dilëir yr arian hwn, yn ogystal â grwpiau lleiafrifol eraill, pobl anabl, a phobl o gymunedau pobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig. Dyma'r grwpiau sy'n elwa ar hyn o bryd o raglenni a ariennir gan yr UE, fel y rhai yr wyf newydd eu crybwyll. Nhw yw'r rhai y dylem ni fod yn meddwl amdanyn nhw yn y ddadl hon.
Mae Llywodraeth y DU wedi cynnal asesiad o effaith ar gydraddoldeb ar effeithiau posibl Brexit, ond nid yw'n benodol i Gymru. Mae angen archwiliad sy'n benodol i Gymru arnom ni o effaith debygol Brexit—yn enwedig, yn awr, Brexit caled—ar ein heconomi. Unwaith eto, mae gan yr UE hanes cryf o amddiffyn rhannau o gymdeithas y mae angen eu hamddiffyn fwyaf, nid yn unig drwy weinyddu cronfeydd, ond hefyd drwy ddeddfu ar gyfer cydraddoldeb rhwng y rhywiau, hawliau dynol a hawliau gweithwyr. Nid yw San Steffan wedi rhoi unrhyw sicrwydd y bydd yn amddiffyn pob un o'r hawliau hyn. Byddai tynnu ein hunain o'r system hon o dan yr amgylchiadau hyn yn debyg i dynnu'r sgaffaldiau o amgylch tŷ pan na fydd y sylfeini wedi'u gosod. Ni fydd dim yno i'n rhwystro rhag dadfeilio i'r ddaear.
Mae Llywodraeth y DU wedi addo na fydd ceiniog yn llai i'n cymunedau; rwy'n siŵr y bydd yr ymadrodd hwnnw'n eu plagio, ond mae'n rhaid inni beidio â gadael iddyn nhw ei anghofio.
Strangely, I speak today in two capacities, both as Chair of the external affairs committee, which has looked very carefully at this, but also as a constituency Member whose constituency has benefited from the funds from Europe. I'll start by reflecting on that last point, particularly on the contribution by Delyth Jewell, because we often talk about European funding on buildings and roads and structures, but the real benefits of European funding have been the programmes that we've seen operating in our own constituencies, in the disadvantaged communities, helping people gain qualifications, move on with skills, move into employment, full-time or part-time, to be able to build their lives. That's the real benefit we've seen with these funds, and very often those programmes are forgotten when we talk about structural funds.
The motion rightly notes that we receive £370 million a year, and can I remind Mark Reckless that the structural funds don't refer to anything on the agricultural side? So, when you quoted your figure, we were actually benefiters not losers on this, as a consequence of funding to European—[Interruption.] Of course I will.
Yn rhyfedd iawn, rwy'n siarad heddiw mewn dwy swyddogaeth, fel Cadeirydd y pwyllgor materion allanol, sydd wedi edrych yn ofalus iawn ar hyn, ond hefyd fel Aelod etholaeth ar gyfer etholaeth sydd wedi elwa ar yr arian gan Ewrop. Fe wnaf i ddechrau trwy fyfyrio ar y pwynt olaf hwnnw, yn enwedig ar gyfraniad Delyth Jewell, gan ein bod ni'n aml yn sôn am gyllid Ewropeaidd ar adeiladau a ffyrdd a strwythurau, ond gwir fanteision cyllid Ewropeaidd fu'r rhaglenni yr ydym ni wedi'u gweld yn gweithredu yn ein hetholaethau ni ein hunain, yn y cymunedau difreintiedig, yn helpu pobl i ennill cymwysterau, symud ymlaen gyda sgiliau, symud i gyflogaeth, yn llawn amser neu'n rhan amser, i allu datblygu eu bywydau. Dyna'r gwir fudd yr ydym ni wedi'i weld o'r cronfeydd hyn, ac yn aml iawn caiff y rhaglenni hynny eu hanghofio wrth sôn am gronfeydd strwythurol.
Mae'r cynnig yn nodi'n gywir ein bod yn derbyn £370 miliwn y flwyddyn, ac a gaf i atgoffa Mark Reckless nad yw'r cronfeydd strwythurol yn cyfeirio at unrhyw beth ar yr ochr amaethyddol? Felly, pan wnaethoch chi ddyfynnu eich ffigur, roeddem yn fuddiolwyr yn hyn, mewn gwirionedd, nid oeddem ni ddim ar ein colled o ganlyniad i gyllid i raglenni Ewropeaidd—[Torri ar draws.] Wrth gwrs y gwnaf.
What about all the extra money that Welsh residents pay in terms of the higher prices for food he mentioned, but also, indeed, for clothing and footwear?
Beth am yr holl arian ychwanegol y mae trigolion Cymru yn ei dalu o ran y prisiau uwch am fwyd y dywedodd amdano, ond hefyd, yn wir, am ddillad ac esgidiau?
Here we go again. I don't want to get into an argument about World Trade Organization rules, but you know full well that if we enter WTO rules, the cost for goods that people have to pay will go up very high, and that is something my constituents don't wish to pay. But never mind; we're not talking about those. We are actually talking about structural funds, so let's go back to the topic that we are actually here to talk about.
We can't forget, during the 2016 referendum—and we have to keep reminding everybody—about the comments being made that we would not be a penny worse off, because it's our duty to represent our constituents and to make sure that those who make the promise keep the promise, and those who are promoting 'leave' make sure we are not a penny poorer and that we do not lose any powers. It's their responsibility to do that, and it's our responsibility to remind them. Anyone who says 'leave', they need to remember that.
But can I also remind people, actually, of the socioeconomic imperative of the work the European funding aims to achieve? That's lifting the economic performance of the most deprived areas up to the best standards across Europe. We must continue that after we leave the European Union, and therefore we must ensure that we continue the proper funding. And when I talk about funding—. We mentioned the European funding. I think Rhun mentioned about the money—it was quoted that the amount we get from Europe goes into the shared prosperity fund. Let's not forget the contribution the UK makes in that funding as well; we can't lose sight of that, because as councils across England—. In fact, I got a response from Cornwall Council today to our request on shared prosperity, and they remind us, not just the European funding but the UK contribution that would go along with that, the match funding, also has to go into that shared prosperity fund, so that we do not lose any aspects of that funding.
The committee outlined its work on structural funds and the clear risks of allocating future funding on the basis of anything that is called, like, Barnett, as a possibility. No, we need, as has been pointed out, a needs-based approach. We cannot do anything other than that, because that is the reason that this funding is there, the needs of our communities, and that must continue to be addressed.
Now, it's been mentioned in this report—and I've got a copy, if anyone wants a copy—it also reflects everything we said in our committee. That report makes 18 recommendations, which basically back up what we've been saying about how this fund must address the needs of the nations and regions across the UK. We can't ignore the fact that this is not just Wales—this affects places like Cornwall and the Scilly Isles and it affects the north-west of England; it affects Northern Ireland and it affects Scotland. We must ensure that this fund is fair and is agreed by the nations and regions. And that's one problem we have to address. At the moment, we don't know the detail, as Nick Ramsay said—we don't know the detail, we haven't got any information on it, but we do need to ensure that any decision on the fund has to be agreed by the nations. And Alun is quite right: this is about nations working together and not about being instructed by Westminster.
Now, we also want the Welsh Government to contain oversight of these funds and therefore meet the purposes of what we need, but, of course, that means putting budgets down to local authorities as well, because they are closer to the ground. It's about working in partnership—something that I think has been shown to be excellent in Wales in this European funding approach. The partnership between Welsh Government and local government, and deciding how those budgets have worked, has been excellent and we need to ensure that continues and is not interfered with by criteria set by Westminster and Whitehall, and that we continue to ensure that the criteria are fitting for Wales and that the decisions are made here in Wales and that funding is allocated.
Llywydd, we're one of the most unequal countries in Europe. Actually, the GDP graph between Wales and London makes us the most unbalanced member state in the EU in terms of regional economic disparities. And, really, actually, if you think about it, that's a shocking statistic—that we're one of the most prosperous countries and yet we're one of the most unbalanced countries in the EU. The gap between the richest, which is actually in central London, and the poorest, which is actually one of us, is bigger than it is anywhere else in the EU. So, we need to address that and this is what it was, and London must understand that it cannot ignore the need to address that gap. It can't dictate and it can't ensure that that money is shared amongst its friends in the more rural constituencies of England; it actually has to address the needs of the communities we represent.
Llywydd, I see that my time is almost up, but I just want to remind everyone of one thing. Please, to the members of the opposition, when you talk to your colleagues in London, remind them that this fund is about making sure that we all are able to be prosperous. And it should be reflected and it should allow for the needs of Wales to be decided in Wales and not in Westminster. To the rest of us: hold them to account because they're the ones that are making the decisions in Whitehall. We've got to make sure that Boris, Dominic, Michael—whoever gets in—honour the commitments that were made to the people of Wales and that we will not be a penny worse off and that we will not lose a single power. That's the job we have to do.
Dyma ni eto. Nid wyf i'n dymuno mynd i ddadl am reolau Sefydliad Masnach y Byd, ond rydych chi'n gwybod yn iawn y bydd y gost am nwyddau y bydd yn rhaid i bobl ei thalu yn cynyddu yn fawr iawn, os byddwn yn mynd i reolau Sefydliad Masnach y Byd, ac mae hynny'n rhywbeth nad yw fy etholwyr i'n dymuno'i dalu. Ond ta waeth; nid ydym ni'n sôn am y rheini. Rydym ni'n sôn am gronfeydd strwythurol, felly, gadewch inni fynd yn ôl at y pwnc yr ydym ni yma i siarad amdano.
Ni allwn anghofio, yn ystod refferendwm 2016—ac mae'n rhaid inni ddal i atgoffa pawb—am y sylwadau a wnaed na fyddem ni geiniog ar ein colled, oherwydd ein dyletswydd ni yw cynrychioli ein hetholwyr a sicrhau bod y bobl hynny sy'n gwneud yr addewid yn cadw'r addewid, a bod y bobl hynny sy'n hyrwyddo ymadael yn gwneud yn siŵr nad ydym ni geiniog yn dlotach ac nad ydym ni'n colli unrhyw bwerau. Eu cyfrifoldeb nhw yw gwneud hynny, a'n cyfrifoldeb ni yw eu hatgoffa. Dylai unrhyw un sy'n dweud 'ymadael' gofio hynny.
Ond a gaf i hefyd atgoffa pobl, mewn gwirionedd, o hanfod economaidd-gymdeithasol y gwaith y mae'r cyllid Ewropeaidd yn ceisio ei gyflawni? Hynny yw codi perfformiad economaidd yr ardaloedd mwyaf difreintiedig i'r safonau gorau ledled Ewrop. Mae'n rhaid inni barhau â hynny ar ôl inni adael yr Undeb Ewropeaidd, ac felly mae'n rhaid inni sicrhau ein bod yn parhau â'r cyllid priodol. A phan fyddaf yn sôn am gyllid—. Fe wnaethom ni sôn am y cyllid Ewropeaidd. Rwy'n credu bod Rhun wedi sôn am yr arian—dyfynnwyd bod y swm a gawn gan Ewrop yn mynd i'r gronfa ffyniant gyffredin. Ni ddylem ni anghofio'r cyfraniad y mae'r DU yn ei wneud yn y cyllid hwnnw hefyd; ni allwn golli golwg ar hynny, oherwydd fel cynghorau ledled Lloegr—. Yn wir, cefais ymateb gan Gyngor Cernyw heddiw i'n cais ar ffyniant cyffredin, ac maen nhw'n ein hatgoffa, nid dim ond y cyllid Ewropeaidd ond cyfraniad y DU a fyddai'n cyd-fynd â hynny, yr arian cyfatebol, hefyd yn gorfod mynd i'r gronfa ffyniant gyffredin honno, fel nad ydym yn colli unrhyw agwedd ar y cyllid hwnnw.
Amlinellodd y pwyllgor ei waith ar gronfeydd strwythurol a'r risgiau amlwg o ddyrannu cyllid yn y dyfodol ar sail unrhyw beth a elwir, fel Barnett, yn bosibilrwydd. Na, mae angen dull arnom sydd wedi'i seilio ar anghenion, fel a nodwyd. Ni allwn wneud dim heblaw hynny, oherwydd dyna'r rheswm y mae'r arian hwn yno, anghenion ein cymunedau, ac mae'n rhaid parhau i fynd i'r afael â hynny.
Nawr, soniwyd yn yr adroddiad hwn—ac mae gen i gopi, os oes unrhyw un eisiau copi—mae hefyd yn adlewyrchu popeth y gwnaethom ni ei ddweud yn ein pwyllgor. Mae'r adroddiad hwnnw'n gwneud 18 o argymhellion, sydd yn y bôn yn ategu'r hyn y buom yn ei ddweud am sut y mae'n rhaid i'r gronfa hon ddiwallu anghenion y gwledydd a'r rhanbarthau ledled y DU. Ni allwn anwybyddu'r ffaith nad Cymru yn unig yw hyn—mae hyn yn effeithio ar leoedd fel Cernyw ac Ynysoedd Sili ac mae'n effeithio ar ogledd-orllewin Lloegr; mae'n effeithio ar Ogledd Iwerddon ac mae'n effeithio ar yr Alban. Mae'n rhaid inni sicrhau bod y gronfa hon yn deg a bod y gwledydd a'r rhanbarthau'n cytuno arni. A dyna un broblem y mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â hi. Ar hyn o bryd, nid ydym yn gwybod y manylion, fel y dywedodd Nick Ramsay—nid ydym yn gwybod y manylion, nid oes gennym ni ddim gwybodaeth amdano, ond mae angen inni sicrhau bod yn rhaid i'r gwledydd gytuno ar unrhyw benderfyniad ynglŷn â'r gronfa. Ac mae Alun yn llygad ei lle: mae hyn yn ymwneud â chenhedloedd yn cydweithio ac nid yn cael eu cyfarwyddo gan San Steffan.
Nawr, rydym ni hefyd eisiau i Lywodraeth Cymru gadw golwg ar y cronfeydd hyn ac felly diwallu dibenion yr hyn sydd ei angen arnom, ond, wrth gwrs, mae hynny'n golygu rhoi cyllidebau i awdurdodau lleol hefyd, oherwydd eu bod yn nes at y ddaear. Mae'n ymwneud â gweithio mewn partneriaeth—rhywbeth sy'n rhagorol yng Nghymru yn fy nhyb i, yn y dull ariannu Ewropeaidd hwn. Mae'r bartneriaeth rhwng Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol, a phenderfynu sut y mae'r cyllidebau hynny wedi gweithio, wedi bod yn rhagorol ac mae angen inni sicrhau bod hynny'n parhau ac nad yw meini prawf a bennir gan San Steffan a Whitehall yn amharu arni, a'n bod yn parhau i sicrhau bod y meini prawf yn addas i Gymru a bod y penderfyniadau yn cael eu gwneud yma yng Nghymru a bod cyllid yn cael ei ddyrannu.
Llywydd, rydym ni'n un o'r gwledydd mwyaf anghyfartal yn Ewrop. Mewn gwirionedd, mae'r graff cynnyrch domestig gros rhwng Cymru a Llundain yn ein gwneud ni yr aelod-wladwriaeth fwyaf anghytbwys yn yr UE o ran gwahaniaethau economaidd rhanbarthol. Ac, yn wir, mewn gwirionedd, os meddyliwch chi am y peth, mae hwnnw'n ystadegyn brawychus—ein bod yn un o'r gwledydd mwyaf ffyniannus ac eto yn un o'r gwledydd mwyaf anghytbwys yn yr UE. Mae'r bwlch rhwng y cyfoethocaf, sydd yng nghanol Llundain mewn gwirionedd, a'r tlotaf, sy'n un ohonom ni mewn gwirionedd, yn fwy nag mewn unrhyw le arall yn yr UE. Felly, mae angen inni roi sylw i hynny a dyna'r oedd, ac mae'n rhaid i Lundain ddeall na all anwybyddu'r angen i fynd i'r afael â'r bwlch hwnnw. Nid yw'n gallu gorchymyn ac ni all sicrhau bod yr arian hwnnw'n cael ei rannu ymhlith ei ffrindiau yn etholaethau mwy gwledig Lloegr; mae'n rhaid iddo, mewn gwirionedd, fynd i'r afael ag anghenion y cymunedau yr ydym ni'n eu cynrychioli.
Llywydd, rwy'n gweld bod fy amser bron ar ben, ond rwyf i eisiau atgoffa pawb o un peth. Os gwelwch yn dda, i Aelodau'r wrthblaid, pan fyddwch yn siarad â'ch cyd-Aelodau yn Llundain, atgoffwch nhw fod y gronfa hon yn ymwneud â sicrhau ein bod ni i gyd yn gallu bod yn ffyniannus. A dylai gael ei adlewyrchu a dylai ganiatáu i anghenion Cymru gael eu penderfynu yng Nghymru ac nid yn San Steffan. I'r gweddill ohonom: dylem eu dwyn i gyfrif oherwydd nhw yw'r rhai sy'n gwneud y penderfyniadau yn Whitehall. Mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod Boris, Dominic, Michael—pwy bynnag sy'n cael y swydd—yn anrhydeddu'r ymrwymiadau a wnaed i bobl Cymru ac na fyddwn geiniog ar ein colled ac na fyddwn yn colli yr un pŵer. Dyna'r gwaith y mae'n rhaid i ni ei wneud.
Roeddwn i'n awyddus, fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, i wneud cyfraniad i'r ddadl yma ac i amlygu, a dweud y gwir, y gwaith y mae'r pwyllgor wedi'i wneud, wrth gwrs, ar y mater yma, oherwydd llynedd fe gynhaliodd y Pwyllgor Cyllid ymchwiliad i asesu'r paratoadau ar gyfer yr hyn a fydd yn disodli ffrydiau cyllido yr Undeb Ewropeaidd yng Nghymru, gan ein bod ni, fel nifer o Aelodau yn y Siambr yma, wrth gwrs, yn pryderu mai ychydig iawn o wybodaeth oedd ar gael am beth fyddai'n dod yn eu lle nhw. Nawr, fel pwyllgor fe wnaethon ni gefnogi safbwynt Llywodraeth Cymru na ddylai Cymru fod ceiniog ar ei cholled ar ôl Brexit a bod sicrhau cyllid ar ôl Brexit, wrth gwrs, yn gwbl hanfodol i Gymru.
Ar hyn o bryd, fel rŷn ni wedi clywed, mae Cymru'n cael y gyfran fwyaf o bell ffordd o gyllid yr Undeb Ewropeaidd y pen, o'i gymharu â'r gwledydd datganoledig eraill a rhanbarthau Lloegr. Roedd hi'n glir o'r dystiolaeth a gawson ni yn ystod yr ymchwiliad y bydd effaith difrifol iawn ar Gymru oni bai fod cyllid yn parhau mewn modd sy'n seiliedig ar anghenion. Mi ddaethon ni i'r casgliad ei bod hi'n hanfodol y dylai Cymru barhau i gael o leiaf yr un faint o gyllid—nid jest yr un faint, ond o leiaf yr un faint o gyllid y byddai wedi ei gael drwy ffynonellau'r Undeb Ewropeaidd pe na bai'r Deyrnas Unedig wedi pleidleisio i adael. Mae'r un mor bwysig sicrhau hefyd, wrth gwrs, fod cyllid yn parhau i gael ei reoli a'i weinyddu yng Nghymru—mae hynny yr un mor bwysig ym marn y pwyllgor.
Ar adeg ein hymchwiliad ni, mi oedd Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi cyhoeddi y byddai cronfeydd strwythurol yn cael eu disodli gan gronfa ffyniant gyffredin y Deyrnas Unedig, ond ychydig iawn o fanylion oedd ar gael am sut y byddai’r gronfa hon yn gweithredu. Fe gafodd Ysgrifennydd Gwladol Cymru, felly, ei wahodd i sesiwn dystiolaeth gyda'r pwyllgor, ond fel ŷch chi'n ymwybodol, wrth gwrs, mi wrthododd y cyfle hwnnw. Roedden ni yn siomedig â’r diffyg ymgysylltiad gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig, a bod penderfyniadau allweddol ynghylch sut y byddai cyllid yn cael ei ddyrannu i’r gweinyddiaethau datganoledig eto heb eu gwneud.
Mewn ymateb i’n hadroddiad ni fel pwyllgor, pan gyhoeddon ni ein hadroddiad, fe ddywedodd yr Ysgrifennydd Gwladol fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn bwriadu cynnal ymgynghoriad ar y gronfa ffyniant gyffredin erbyn diwedd 2018. Mae’n siomedig iawn, ac mae'n dweud y cyfan, yn fy marn i, fod hynny dal heb ddigwydd.
I was eager, as Chair of the Finance Committee, to make a contribution to this debate and to point to the work that the committee has done on this issue, because last year the Finance Committee undertook an inquiry to assess the preparations for replacing EU funding in Wales, as we were concerned, as were a number of Assembly Members, that very little information was known about how funding would be replaced. Now, as a committee we supported the Welsh Government’s position that Wales should not be a penny worse off after Brexit, of course, and that securing post-Brexit funding would be essential for Wales.
Wales currently receives, as we have heard, by far the highest amount of EU funding per head of population of the devolved nations and English regions. It was clear from the evidence that we received during our inquiry that, unless funding continues on a needs-based basis, Wales will be severely impacted. We concluded that it is vital that Wales should continue to receive at least the funding equivalent to the amount it would have received through EU sources had the UK not voted to leave the EU. Equally as important, of course, is to ensure that funding continues to be managed and administered in Wales—that is just as important in the committee's opinion.
At the time of our inquiry, the UK Government had announced that structural funds would be replaced by a UK shared prosperity fund, but very little detail was available on how this fund would operate. We invited the Secretary of State for Wales, therefore, to attend an evidence session with the committee, but as you are aware, of course, he declined that opportunity. We were disappointed with the lack of engagement from the UK Government, and that key decisions around how funding would be allocated to devolved administrations have yet to be agreed.
In response to our report as a committee, when we published our report, the Secretary of State said that the UK Government was intending to consult on the shared prosperity fund by the end of 2018. So, it's very disappointing, and it says it all, in my opinion, that this still has not happened.
Two things happened this week that should give everyone pause for thought when it comes to the prospect of a shared prosperity fund designed by this current UK Government. The first is the report from Communities in Charge, already referred to by my colleague Alun Davies. Those stark figures—a £200 cheque for every Londoner, a £700 bill for every Welsh person—show what awaits this country from a Whitehall-managed scheme. The fact that these numbers are based on current economic development spending by the UK Government merely underlines how far we are away in Wales from getting a fair deal from the Tories. You can be sure that if the deal is bad for Wales it will be worse still for the south Wales Valleys, the area that benefits most from current structural funds.
The second development, which happened almost simultaneously to the Communities in Charge publication, was the decision of the Secretary of State for Wales to back Boris Johnson in the Tory leadership campaign. Now, we can argue that this contest shouldn't matter to the debate, but it does. It matters hugely. The person who has asked us to trust him to be Wales's voice at the Cabinet table made his decision on who to support after Boris supported tax cuts for the better off, a move that would see nearly £200 million put into the pockets of the richest people in Wales, whilst nearly £500 million would be lost for Welsh schools and hospitals. Does that really sound like someone looking after Wales's interests? Tax cuts for the wealthy is anathema to the aims of the European structural fund programme, which is about economic solidarity and support for those who need it most.
So, it is the Secretary of State, who has already overseen the loss of the tidal lagoon, rail electrification and Wylfa Newydd, who is asking us to trust him to deliver a shared prosperity fund that will be fair for Wales—a Secretary of State who would rather back Bristol Airport than Cardiff, and who claims we should look on economic development spending in England as a godsend for Wales. There is nothing in the track record of this UK Government that gives credence to their claims that devolution will be respected in the development of a new fund. It has from the start been a naked power grab by the Secretaries of State in Wales and Scotland in a desperate bid to exercise relevance in a world that has passed them by.
We are not talking about a shared prosperity fund, we are talking about a shambolic, preposterous fraud. Indeed, the only rationale on which a new, centralised scheme is being defended by the Tories is what they see as inefficiency in how the latest rounds of European funding have been spent, and yet the evidence to the contrary is here for all to see.
Digwyddodd ddau beth yr wythnos hon a ddylai roi rhywbeth i bawb ei ystyried o ran y posibilrwydd o fod â chronfa ffyniant gyffredin wedi'i chynllunio gan Lywodraeth bresennol y DU. Y cyntaf yw'r adroddiad gan Communities in Charge, y cyfeiriwyd ato eisoes gan fy nghyd-Aelod Alun Davies. Mae'r ffigurau moel hynny—siec o £200 i bob unigolyn yn Llundain, bil o £700 i bob unigolyn yng Nghymru—yn dangos yr hyn sy'n wynebu'r wlad hon gyda chynllun a reolir gan Whitehall. Nid yw'r ffaith bod y ffigurau hyn wedi'u seilio ar wariant cyfredol Llywodraeth y DU ar ddatblygu economaidd ond yn tanlinellu pa mor bell i ffwrdd yr ydym yng Nghymru o gael bargen deg gan y Torïaid. Gallwch chi fod yn siŵr, os yw'r fargen yn ddrwg i Gymru, y bydd yn waeth byth i Gymoedd y de, sef yr ardal sy'n elwa fwyaf ar y cronfeydd strwythurol presennol.
Yr ail ddatblygiad, a ddigwyddodd bron ar yr un pryd â chyhoeddiad Communities in Charge, oedd penderfyniad Ysgrifennydd Gwladol Cymru i gefnogi Boris Johnson yn ymgyrch arweinyddiaeth y Torïaid. Nawr, gallwn ddadlau na ddylai'r gystadleuaeth hon fod yn bwysig i'r ddadl, ond mae yn bwysig. Mae'n bwysig iawn. Gwnaeth y sawl a ofynnodd inni ymddiried ynddo i fod yn llais Cymru wrth fwrdd y Cabinet ei benderfyniad ar bwy y dylid ei gefnogi ar ôl i Boris gefnogi toriadau treth ar gyfer pobl gwell eu byd, cam a fyddai'n arwain at roi bron i £200 miliwn ym mhocedi'r bobl gyfoethocaf yng Nghymru, tra byddai bron i £500 miliwn o golled i ysgolion ac ysbytai Cymru. A yw hynny'n swnio'n wir fel rhywun sy'n gofalu am fuddiannau Cymru? Mae torri trethi ar gyfer y cyfoethog yn anathema i nodau rhaglen y cronfeydd strwythurol Ewropeaidd, sy'n ymwneud ag undod a chefnogaeth economaidd i'r bobl hynny sydd ei angen fwyaf.
Felly, yr Ysgrifennydd Gwladol, sydd eisoes wedi goruchwylio colli'r morlyn llanw, trydaneiddio'r rheilffyrdd a Wylfa Newydd, sy'n gofyn inni ymddiried ynddo i ddarparu cronfa ffyniant gyffredin a fydd yn deg i Gymru—Ysgrifennydd Gwladol y byddai'n well ganddo gefnogi Maes Awyr Bryste na Maes Awyr Caerdydd, ac sy'n honni y dylem ni ystyried gwariant datblygu economaidd yn Lloegr yn fendith i Gymru. Nid oes dim yn hanes Llywodraeth hon y DU sy'n rhoi coel ar eu honiadau y bydd datganoli'n cael ei barchu wrth ddatblygu cronfa newydd. O'r cychwyn, bu'n ymgais amlwg i gipio pŵer gan yr Ysgrifenyddion Gwladol yng Nghymru a'r Alban mewn ymgais anobeithiol i arfer perthnasedd mewn byd sydd wedi mynd heibio iddynt.
Nid ydym yn sôn am gronfa ffyniant gyffredin, rydym yn sôn am dwyll anhrefnus, hurt. Yn wir, yr unig resymeg sydd gan y Torïaid i amddiffyn cynllun newydd, canolog, yw'r hyn y maen nhw'n ei ystyried yn aneffeithlonrwydd yn y ffordd y mae'r cylchoedd diweddaraf o arian Ewropeaidd wedi eu gwario, ac eto mae'r dystiolaeth i'r gwrthwyneb i hyn ar gael yma i bawb ei gweld.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Very quickly.
Yn gyflym iawn.
Thank you. You made reference to the evidence—would you accept that the evidence about the way that your Government has carved up the spending of public resources in Wales is also very much wanting? If you look at the local authority settlements, for example, across this country over the past decade, you'll find that north Wales has lost out significantly when compared to local authorities in the south, and much of that resource has been invested in Labour-run local authorities, rather than fairly across the country.
Diolch. Fe wnaethoch chi gyfeirio at y dystiolaeth—a fyddech chi'n derbyn bod y dystiolaeth o'r ffordd y mae eich Llywodraeth chi wedi gwario adnoddau cyhoeddus yng Nghymru hefyd yn ddiffygiol iawn? Os edrychwch chi ar setliadau awdurdodau lleol, er enghraifft, ledled y wlad hon yn ystod y degawd diwethaf, fe welwch chi fod y gogledd ar ei cholled yn sylweddol o'i gymharu ag awdurdodau lleol yn y de, ac mae llawer o'r adnoddau hynny wedi'u buddsoddi mewn awdurdodau lleol a weithredir gan y Blaid Lafur, yn hytrach nag yn deg ar draws y wlad.
Well, this isn't a debate about the local government formula. Decisions taken by this Government have been as a result of Tory austerity. And as I was saying about European funding, it has created 48,000 new jobs and 13,000 new businesses, 25,000 businesses assisted with funding or support, and 86,000 people helped into employment. There were no regulatory obstacles that stopped the electrification of the Swansea line, yet the UK Government couldn't deliver it. There were plenty of challenges in delivering the new £300 million Swansea University campus, yet partners in Wales worked together to deliver it using vital EU funds. The Tories say that European funding doesn't sufficiently support poorer communities outside of west Wales and the Valleys, as though this was a zero-sum game. Well, if there are areas that they think need more support, there are no obstacles to them providing additional resources for the whole of Wales, and yet they have chosen to do the opposite. The truth when it comes to structural funding, as with many other Brexit-related promises, is that the people of Wales were lied to by the 'leave' campaign. Far from taking back control of regional funding, Welsh communities will be losing control of how that money is spent.
Any objective view agrees on what should happen next. Preparations are well under way in Wales to build on the current funding programmes, involving businesses, the third sector and local government. Reports from, amongst others, the Federation of Small Businesses, the Joseph Rowntree Foundation and the IPPR all make it clear that a replacement funding programme must be delivered locally where the expertise and understanding already exist. At no stage of the process has the UK Government engaged meaningfully with these partners. Yet again, devolved administrations are being locked out from decisions they are best placed to shape and deliver than most Whitehall departments who have only a scant understanding of delivery, subsidiarity and regional policy.
The shared prosperity fund promises to be just another example in a growing list of economic and social disasters visited upon Wales by the unholy mix of a shambolic Tory Government and a Brexit vote built on deceit.
Wel, nid dadl am y fformiwla llywodraeth leol yw hon. Mae'r penderfyniadau a wnaed gan y Llywodraeth hon wedi bod o ganlyniad i gyni y Torïaid. Ac fel yr oeddwn i'n ei ddweud am gyllid Ewropeaidd, mae wedi creu 48,000 o swyddi newydd a 13,000 o fusnesau newydd, mae 25,000 o fusnesau wedi cael cyllid neu gymorth, ac mae 86,000 o bobl wedi cael cymorth i gael gwaith. Nid oedd unrhyw rwystrau rheoliadol a oedd yn atal trydaneiddio rheilffordd Abertawe, ac eto nid oedd Llywodraeth y DU yn gallu ei chyflawni. Roedd digon o heriau o ran cyflenwi campws newydd gwerth £300 miliwn Prifysgol Abertawe, ac eto gweithiodd partneriaid yng Nghymru gyda'i gilydd i'w gyflenwi gan ddefnyddio cyllid hanfodol yr UE. Dywed y Torïaid nad yw cyllid Ewropeaidd yn ddigon i gefnogi cymunedau tlotach y tu allan i orllewin Cymru a'r Cymoedd, fel petai hon yn gêm sero. Wel, os oes ardaloedd sydd o'r farn bod angen mwy o gymorth arnyn nhw, nid oes unrhyw rwystrau iddyn nhw ddarparu adnoddau ychwanegol i Gymru gyfan, ac eto maen nhw wedi dewis gwneud y gwrthwyneb. Y gwir o ran ariannu strwythurol, fel gyda llawer o addewidion eraill sy'n gysylltiedig â Brexit, yw bod yr ymgyrch 'ymadael' wedi dweud celwydd wrth bobl Cymru. Yn hytrach na chymryd rheolaeth yn ôl dros gyllid rhanbarthol, bydd cymunedau Cymru yn colli rheolaeth ar y modd y caiff yr arian hwnnw ei wario.
Mae unrhyw farn wrthrychol yn cytuno ar yr hyn a ddylai ddigwydd nesaf. Mae'r paratoadau'n mynd rhagddynt yng Nghymru i ddatblygu'r rhaglenni ariannu presennol, gan gynnwys busnesau, y trydydd sector a llywodraeth leol. Mae adroddiadau gan, ymhlith eraill, y Ffederasiwn Busnesau Bach, Sefydliad Joseph Rowntree a'r Sefydliad Ymchwil Polisi Cyhoeddus i gyd yn ei gwneud yn glir bod yn rhaid i raglen ariannu newydd gael ei chyflwyno'n lleol lle mae'r arbenigedd a'r ddealltwriaeth yn bodoli eisoes. Nid yw Llywodraeth y DU wedi ymgysylltu'n ystyrlon â'r partneriaid hyn ar unrhyw adeg o'r broses. Unwaith eto, mae gweinyddiaethau datganoledig yn cael eu cloi allan o benderfyniadau y maen nhw yn y sefyllfa orau i'w llunio a'u cyflawni na'r rhan fwyaf o adrannau Whitehall sydd â dealltwriaeth brin o ddarpariaeth, sybsidiaredd a pholisi rhanbarthol.
Mae'r gronfa ffyniant gyffredin yn addo bod yn ddim mwy nag enghraifft arall mewn rhestr gynyddol o drychinebau economaidd a chymdeithasol a achosir yng Nghymru gan y cymysgedd anfad o Lywodraeth Dorïaidd, sydd wedi bod yn draed moch, a phleidlais Brexit a seiliwyd ar dwyll.
It's a pleasure to speak in support of the motion tabled in front of us today because this topic is a really important one, both practically and in principle—practically as this concerns the replacement of funding worth £370 million to Wales annually, funding that has been used to create tens of thousands of new jobs in Wales, to assist and establish tens of thousands of businesses, to help Welsh people like the people I represent in Cynon Valley gain hundreds of thousands of new qualifications, making big differences across Wales and in constituencies like mine, changing lives, giving new opportunities and supporting those who need it most. This motion is also important in principle as it gets to the heart of the devolution settlement. The UK Government's failure to confirm that Wales will get the say over how any funding is allocated and spent ignores the reality of devolution. It is crass, insensitive and fails to recognise the very different policy direction that we have taken here in Wales.
Here in Wales, we have a focus on future generations and a holistic economic approach, which contrasts sharply with the scorched earth austerity obsession of Tory Westminster politicians. But it's not just about Wales. As other contributors have suggested, this approach really shows a tin-eared lack of understanding of sensitivities in Scotland and Northern Ireland too. The all-party parliamentary group on post-Brexit funding for regions, nations and local areas noted in their inquiry into the shared prosperity fund that there is no compelling reason why the UK Government should earmark how money is spent in the devolved nations. The allocation of funding should be a devolved matter for the devolved nations. Importantly, this was the overwhelming consensus of contributors to the APPG inquiry. I wholeheartedly agree with these findings, and I'm glad that the motion makes reference to this.
Earlier in the year, the cross-party group on industrial communities, of which I am the chair, had the chance to consider in detail the APPG investigation into the shared prosperity fund. Indeed, their report had been shaped by the experiences of stakeholders who are delivering current EU programmes, drawing on their expertise and best practice to identify how any fund should work going forward, and that report contains clear red lines. Wales should not receive a penny less in post-Brexit funding; any money or power grab from Westminster must be resisted. We heard a woeful litany of delays, obfuscations and refusals to meet, but the APPG's report clearly provides a useful framework going forward and, moreover, one that enjoys cross-party support in Westminster. In that vein, I also welcome that today's motion is a genuinely collaborative one. This is an issue where we all need to sing with one voice. Several important points are made in the report here—which I would urge all Members to read, if they haven't done so already—by Professor Steven Fothergill, who is the national director of the Industrial Communities Alliance. Professor Fothergill looked into likely outcomes, and reiterated that any future funding should be no less, in real terms, than current funding streams, existing shares between the four nations should be maintained, and any fund should operate on the basis of multi-annual allocations, with devolved management and setting of priorities. The workings of any fund, he said, could offer a real chance to meet the needs of left-behind communities. But, for that to happen, the UK Government must be transparent and not be afraid to recognise the devolved reality of the UK.
That CPG meeting was well attended by a range of stakeholders, many of whom had submitted evidence to the APPG's inquiry. And that turnout showed to me just how important and emotive a topic the future of the shared prosperity fund is. Similarly, the points made by stakeholders must be addressed as plans for a fund develop. For example, concerns were raised that the proposals emerging very much reflected governance structures in England alone. Partnership arrangements need to be robust, and any mechanism must ensure inclusivity and equality of outcome. There could be opportunities in terms of regionalising funds within Wales. Funds should be outside of the Barnett formula, and any allocations made have to be underpinned with primary legislation. All in all, those present at that meeting heard of the importance of a consistent response from Wales, to ensure that we do not lose out. Today's motion is a final part of that process.
As I conclude, I want to reiterate the scale of the challenge. If we are under any illusion as to how critical that is, the statistics in that Communities in Charge report that was issued yesterday set that out so starkly for us. If we don't make our arguments successfully, if we fail to build our case, Wales could lose in funding the equivalent of £743.11 for every citizen. And that is something that we simply cannot accept.
Mae'n bleser gen i siarad o blaid y cynnig a gyflwynwyd ger ein bron heddiw oherwydd bod y pwnc hwn yn un gwirioneddol bwysig, yn ymarferol ac mewn egwyddor—yn ymarferol gan fod hyn yn ymwneud â disodli cyllid gwerth £370 miliwn i Gymru bob blwyddyn, cyllid sydd wedi'i ddefnyddio i greu degau o filoedd o swyddi newydd yng Nghymru, i gynorthwyo a sefydlu degau ar filoedd o fusnesau, i helpu pobl Cymru fel y bobl yr wyf i'n eu cynrychioli yng Nghwm Cynon i ennill cannoedd ar filoedd o gymwysterau newydd, gan wneud gwahaniaethau mawr ledled Cymru ac mewn etholaethau fel fy un i, newid bywydau, rhoi cyfleoedd newydd a chefnogi'r rhai hynny sydd ei angen fwyaf. Mae'r cynnig hwn hefyd yn bwysig mewn egwyddor gan ei fod yn mynd at wraidd y setliad datganoli. Mae methiant Llywodraeth y DU i gadarnhau y bydd Cymru'n cael dweud sut y caiff unrhyw gyllid ei ddyrannu a'i wario yn anwybyddu realiti datganoli. Mae'n hollol dwp, yn ansensitif ac nid yw'n cydnabod y cyfeiriad polisi gwahanol iawn yr ydym wedi'i gymryd yma yng Nghymru.
Yma yng Nghymru, rydym yn canolbwyntio ar genedlaethau'r dyfodol ac ar agwedd economaidd gyfannol, sy'n gwrthgyferbynnu'n llwyr ag obsesiwn gwleidyddion Torïaidd San Steffan â chyni. Ond nid yw'n ymwneud â Chymru yn unig. Fel yr awgrymodd cyfranwyr eraill, mae'r ymagwedd hon yn dangos diffyg dealltwriaeth o sensitifrwydd yn yr Alban a Gogledd Iwerddon mewn gwirionedd hefyd. Nododd y grŵp seneddol hollbleidiol ar gyllid ôl-Brexit ar gyfer rhanbarthau, gwledydd ac ardaloedd lleol yn ei ymchwiliad i'r gronfa ffyniant gyffredin nad oes unrhyw reswm anorchfygol pam y dylai Llywodraeth y DU glustnodi sut y caiff arian ei wario yn y gwledydd datganoledig. Dylai dyrannu cyllid fod yn fater datganoledig i'r cenhedloedd datganoledig. Yn bwysig, dyma oedd consensws llethol y cyfranwyr i ymchwiliad y grŵp hollbleidiol seneddol. Rwy'n cytuno'n llwyr â'r canfyddiadau hyn, ac rwy'n falch bod y cynnig yn cyfeirio at hyn.
Yn gynharach eleni, cafodd y grŵp trawsbleidiol ar gymunedau diwydiannol, yr wyf i'n gadeirydd arno, gyfle i ystyried yn fanwl ymchwiliad y grŵp hollbleidiol seneddol i'r gronfa ffyniant gyffredin. Yn wir, cafodd ei adroddiad ei lywio gan brofiadau rhanddeiliaid sy'n darparu rhaglenni cyfredol yr UE, gan ddefnyddio eu harbenigedd a'u harferion gorau i nodi sut y dylai unrhyw gronfa weithio yn y dyfodol, ac mae'r adroddiad hwnnw'n cynnwys llinellau coch clir. Ni ddylai Cymru gael ceiniog yn llai mewn cyllid ôl-Brexit; mae'n rhaid gwrthsefyll unrhyw ymgais gan San Steffan i gipio unrhyw arian neu bŵer. Clywsom gyfres druenus o oedi, ymraniadau a gwrthodiadau i gyfarfod, ond mae adroddiad y grŵp hollbleidiol seneddol yn amlwg yn darparu fframwaith defnyddiol wrth fwrw ymlaen ac, ar ben hynny, un sy'n cael cefnogaeth drawsbleidiol yn San Steffan. I'r perwyl hwnnw, rwyf hefyd yn croesawu'r ffaith bod y cynnig heddiw yn un gwirioneddol gydweithredol. Mae hwn yn fater y mae angen i bob un ohonom fod yn unfryd yn ei gylch. Gwneir nifer o bwyntiau pwysig yn yr adroddiad hwn—a byddwn i'n annog yr holl Aelodau i'w ddarllen, os nad ydyn nhw wedi gwneud hynny'n barod—gan yr Athro Steven Fothergill, sef cyfarwyddwr cenedlaethol y Gynghrair Cymunedau Diwydiannol. Edrychodd yr Athro Fothergill ar ganlyniadau tebygol, gan ailadrodd na ddylai unrhyw gyllid yn y dyfodol fod yn llai, mewn termau real, na'r ffrydiau arian presennol, y dylid cadw'r cyfrannau presennol rhwng y pedair gwlad, ac y dylai unrhyw gronfa weithredu ar sail dyraniadau amlflwydd, gyda rheolaeth a'r gallu i bennu blaenoriaethau wedi'u datganoli. Gallai gweithrediad unrhyw gronfa, meddai, gynnig cyfle gwirioneddol i ddiwallu anghenion cymunedau a adewir ar eu hôl. Ond, i hynny ddigwydd, mae'n rhaid i Lywodraeth y DU fod yn dryloyw a pheidio â bod ofn cydnabod realiti datganoledig y DU.
Daeth llawer o randdeiliaid i'r cyfarfod grŵp trawsbleidiol hwnnw, ac roedd llawer ohonyn nhw wedi cyflwyno tystiolaeth i ymchwiliad y grŵp hollbleidiol seneddol. A dangosodd nifer y bobl gymaint o bwys ac angerdd sy'n gysylltiedig â phwnc dyfodol y gronfa ffyniant gyffredin. Yn yr un modd, mae'n rhaid mynd i'r afael â'r pwyntiau a wnaed gan randdeiliaid wrth i gynlluniau ar gyfer cronfa ddatblygu. Er enghraifft, mynegwyd pryderon bod y cynigion a ddaeth i'r amlwg yn adlewyrchu'n gryf strwythurau llywodraethu yn Lloegr yn unig. Mae angen i drefniadau partneriaeth fod yn gadarn, ac mae'n rhaid i unrhyw ddull sicrhau bod y canlyniad yn gynhwysol ac yn gyfartal. Gallai fod cyfleoedd o ran rhanbartholi cronfeydd yng Nghymru. Dylai cronfeydd fod y tu allan i fformiwla Barnett, ac mae'n rhaid i unrhyw ddyraniadau a wneir fod yn seiliedig ar ddeddfwriaeth sylfaenol. Ar y cyfan, clywodd y bobl hynny a oedd yn bresennol yn y cyfarfod hwnnw mor bwysig yw ymateb cyson gan Gymru, er mwyn sicrhau nad ydym ar ein colled. Mae'r cynnig heddiw'n rhan olaf o'r broses honno.
Wrth imi gloi, hoffwn ailadrodd maint yr her. Os ydym ni o dan unrhyw gamargraff ynglŷn â pha mor hanfodol yw hynny, mae'r ystadegau yn yr adroddiad gan Communities in Charge a gyhoeddwyd ddoe yn dangos hynny'n glir iawn i ni. Os nad ydym yn cyflwyno ein dadleuon yn llwyddiannus, os methwn â datblygu ein hachos, gallai Cymru golli arian sy'n cyfateb i £743.11 i bob dinesydd. Ac mae hynny'n rhywbeth na allwn ni ei dderbyn o gwbl.
Y Gweinidog cyllid i ymateb i'r ddadl. Rebecca Evans.
The Minister for finance to reply to the debate. Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd. I'm very grateful to all Members for their contributions in the debate today. I always look to find consensus where I can find it, and I do think that there was some of that demonstrated in the debate that we've had this afternoon. One of the themes, I think, that came through really strongly was just simply the scarcity of information that we do have about the UK shared prosperity fund. It featured in the Conservative manifesto, back in the first half of 2017, but since then we have had no real tangible information. Despite repeated questions to the Prime Minister, the Secretary of State for Housing, Communities and Local Government, and also, of course, to the Secretary of State for Wales, we still have no further detail. Whilst the oft-repeated promises to respect devolution settlements and engage with the devolved administrations on the development of a shared prosperity fund were very welcome, they haven't been followed up by any meaningful action. We are aware that there's a draft consultation document in existence, but we are being refused sight of it, or refused any input into it. And I think, unless that document is explicitly limited to England, then this process certainly doesn't respect devolution, because we are a Parliament, and we are a Government, and we are not consultees in any consultation that the UK Government might bring forward in due course.
We're speaking to colleagues at both ministerial and official level about the shared prosperity fund, but those conversations, again, are very much one way. We're very clear about what we want, but the UK Government is being deliberately vague, I think, in terms of what their plans are. Much of what we think that we know about the shared prosperity fund is therefore conjecture and rumour, but some of the fears that the UK Government is seeking a new role in steering funding appear to be confirmed in some of the recent statements by UK Government Ministers. For example, Michael Gove recently expressed frustration at the Scottish Conservative conference when he said that the UK Government cannot direct some funding in devolved nations where it involves areas of devolved policy. Well, of course they can't—that's the devolved nations' administrations' job. But he was frustrated by that. And, of course, we know the Secretary of State for Wales is desperately trying to find a role for himself, and he is eyeing up the shared prosperity fund in that regard.
There are some inherent contradictions in terms of the UK Government's position on the shared prosperity fund. It can't be respecting devolution if the UK Government intends to dictate the terms of funding, have a key role in the Welsh economic policy and seek to bypass the Welsh Government. The city deals, for example, have been mooted as one example of the way in which the shared prosperity fund could work. Well, of course the city deals have provided some welcome additional investment in Wales, but they're certainly not a model for the replacement of EU funds and not for supporting the regional economic development policy that we describe through our economic action plan. So, a really simple confirmation that the Welsh Government will retain autonomy over where and how to spend future regional funding is required, together with the opening of detailed discussions on the funding settlement for each nation of the UK and an opportunity to discuss the areas in which Wales may want to co-ordinate or collaborate.
Because, turning to inter-governmental relations, the fact that longstanding—
Diolch, Llywydd. Rwy'n ddiolchgar iawn i'r holl Aelodau am eu cyfraniadau yn y ddadl heddiw. Rwyf bob amser yn ceisio cael consensws lle gallaf ddod o hyd iddo, ac rwy'n credu bod rhywfaint o hynny wedi'i ddangos yn y ddadl yr ydym wedi'i chael y prynhawn yma. Un o'r themâu, rwy'n credu, a ddaeth i'r amlwg yn gryf iawn mewn gwirionedd oedd prinder yr wybodaeth sydd gennym ni am gronfa ffyniant gyffredin y DU. Roedd yn ymddangos ym maniffesto'r Ceidwadwyr, yn ôl yn hanner cyntaf 2017, ond ers hynny nid ydym wedi cael unrhyw wybodaeth sylweddol iawn. Er gwaethaf sawl cwestiwn i'r Prif Weinidog, yr Ysgrifennydd Gwladol dros Dai, Cymunedau a Llywodraeth Leol, a hefyd, wrth gwrs, Ysgrifennydd Gwladol Cymru, nid oes gennym ragor o fanylion o hyd. Er bod yr addewidion a ailadroddwyd yn aml i barchu setliadau datganoli ac ymgysylltu â'r gweinyddiaethau datganoledig ynghylch datblygu cronfa ffyniant gyffredin i'w croesawu'n fawr, nid oes unrhyw weithredu ystyrlon wedi dilyn y trywydd hwnnw. Rydym yn ymwybodol bod dogfen ymgynghori ddrafft yn bodoli, ond gwrthodir ei dangos i ni, a gwrthodir unrhyw gyfraniad iddi. Ac rwy'n credu, oni bai bod y ddogfen honno wedi'i chyfyngu'n benodol i Loegr, yna nid yw'r broses hon yn parchu datganoli, yn sicr, gan mai Senedd ydym ni, a Llywodraeth ydym ni, ac nid ydym yn ymgyngoreion mewn unrhyw ymgynghoriad y gallai Llywodraeth y DU ei gyflwyno maes o law.
Rydym yn siarad â chydweithwyr ar lefel weinidogol a swyddogol am y gronfa ffyniant gyffredin, ond mae'r sgyrsiau hynny, unwaith eto, yn rhai un ffordd i raddau helaeth. Rydym ni'n glir iawn ynghylch yr hyn yr ydym ni ei eisiau, ond mae Llywodraeth y DU yn fwriadol amwys, rwy'n credu, o ran beth yw ei chynlluniau. Mae llawer o'r hyn yr ydym yn credu ein bod yn ei wybod am y gronfa ffyniant gyffredin felly yn ddyfaliadau a sïon, ond ymddengys bod rhai o'r ofnau bod Llywodraeth y DU yn ceisio swyddogaeth newydd wrth lywio cyllid wedi'u cadarnhau mewn rhai o'r datganiadau diweddar gan Weinidogion Llywodraeth y DU. Er enghraifft, yn ddiweddar, mynegodd Michael Gove rwystredigaeth yng nghynhadledd Ceidwadwyr yr Alban pan ddywedodd na all Llywodraeth y DU gyfeirio rhywfaint o arian mewn gwledydd datganoledig pan fo'n cynnwys meysydd polisi sydd wedi'u datganoli. Wel, wrth gwrs na allan nhw—gwaith gweinyddiaethau'r cenhedloedd datganoledig yw hynny. Ond roedd ef yn rhwystredig ynghylch hynny. Ac, wrth gwrs, rydym yn gwybod bod Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn daer yn ceisio dod o hyd i swyddogaeth ar ei gyfer ei hun, ac mae'n llygadu'r gronfa ffyniant gyffredin yn hynny o beth.
Mae rhywfaint o wrthddweud cynhenid o ran safbwynt Llywodraeth y DU ynghylch y gronfa ffyniant gyffredin. Ni all fod yn parchu datganoli os yw Llywodraeth y DU yn bwriadu pennu'r telerau cyllido, bod â swyddogaeth allweddol ym mholisi economaidd Cymru a cheisio osgoi Llywodraeth Cymru. Cyfeiriwyd at y bargeinion dinesig, er enghraifft, fel un enghraifft o'r ffordd y gallai'r gronfa ffyniant gyffredin weithio. Wel, wrth gwrs mae'r bargeinion dinesig wedi darparu buddsoddiad ychwanegol yng Nghymru a gafodd ei groesawu, ond yn sicr nid ydyn nhw'n yn fodel ar gyfer disodli arian yr UE ac nid ar gyfer cefnogi'r polisi datblygu economaidd rhanbarthol a ddisgrifiwn drwy ein cynllun gweithredu economaidd. Felly, mae angen cadarnhad syml iawn y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau'n annibynnol o ran ble a sut i wario cyllid rhanbarthol yn y dyfodol, ynghyd ag agor trafodaethau manwl ar y setliad cyllido ar gyfer pob un o genhedloedd y DU a chyfle i drafod y meysydd lle y gallai Cymru fod eisiau cyd-gysylltu neu gydweithio.
Oherwydd, gan droi at gysylltiadau rhynglywodraethol, mae'r ffaith bod—
Will the Minister give way?
A wnaiff y Gweinidog ildio?
Yes, of course.
Gwnaf, wrth gwrs.
It's an appropriate point to remember something that Vikki Howells said—I think it was Vikki—in her contribution—that there might be big concerns about the shared prosperity fund, but there are also issues about Barnettisation of funding coming to Wales as well. So, would you agree with me that we have got to make sure, when detail does become more clear around the prosperity fund, that money that does come to Wales, if it is to be used by the Welsh Government, doesn't go through the Barnettisation process, which, in the past, has short-changed Wales for many, many years?
Mae'n bwynt priodol i gofio rhywbeth a ddywedodd Vikki Howells—yn ei chyfraniad hi—rwy'n credu mai Vikki ydoedd—y gallai fod pryderon mawr am y gronfa ffyniant gyffredin, ond ceir problemau hefyd yn ymwneud ag effaith fformiwla Barnett ar gyllid sy'n dod i Gymru. Felly, a fyddech chi'n cytuno â mi bod yn rhaid inni sicrhau, pan ddaw'r manylion i'r amlwg ynghylch y gronfa ffyniant, nad yw'r arian hwnnw a ddaw i Gymru, os caiff ei ddefnyddio gan Lywodraeth Cymru, yn mynd drwy'r broses Barnett, sydd, yn y gorffennol, wedi darparu llai o arian i Gymru am nifer fawr o flynyddoedd?
I absolutely agree with you and I'm glad that you feel that way as well. I really would urge you to be making those representations to the candidates for the new leader of the Conservative Party. Because I'm sure that—. Well, we're certainly on the same page and I would hope that they would be as well. And I do intend to come back to address some of the comments in relation to the Communities in Charge report, which a number of Members have alluded to.
But I did want to talk a little bit about inter-governmental relations. The working conventions that we've established are being ignored and that's particularly troubling, given the absolute need for increased co-operation between administrations in the context of Brexit. The UK Government's approach to replacing structural funds is really at odds with and is undermining the good work that actually is generally happening across the UK to strengthen inter-governmental working in a wide range of areas as we approach Brexit. And we've repeatedly emphasised that, if we are involved meaningfully and in a spirit of mutual respect, then UK Government will find us absolutely constructive partners. We've done a huge body of work that we can share with them. Unfortunately, as yet, our offer has not been taken up.
We've been clear that economic development is a devolved competence, with the administration of regional funding having been under Welsh Government control since devolution. And respecting that competence implies the need for each nation within the UK to be allowed to put in place its own arrangements. And it's simply inappropriate for the UK Government to be considering setting priorities or dictating delivery approaches for this funding in Wales.
Should the UK Government be intent on pursuing a UK-wide consultation on the shared prosperity fund, then we would obviously expect any reference to Wales to be discussed and agreed with us in advance, as allocations or governance arrangements within Wales are a matter for the Welsh Government, in discussion with our partners here in Wales. We do, however, recognise that there may be benefit in co-ordinating approaches across the UK, but that has to be done on the basis of the devolved nations being treated as equal partners, with any agreements reached through negotiation and not imposed unilaterally. For example, recognising the interconnectedness of our economies, we've indicated that we are supportive of a new approach to regional investment that would enable cross-border investments between Wales and England. However, those investments would need to reflect Welsh Government policy priorities and produce tangible benefits for Wales. And having control over funding that we've had since devolution is not about isolationism. Closer working with the English regions will be vital, and greater flexibility in how we use replacement funding will help us to do this more effectively.
But I just will briefly touch on the Communities in Charge report, which a number of Members have referred to, and that showed that, if allocations for future funding are based on Barnett, then Wales would lose out significantly from these vital funds to support our businesses, people and communities, and, of course, London would gain. The figures are familiar to us now—so, Wales would lose out on more than £700 per person, London would gain £200 per person, and, in total, Wales would lose out £2.23 billion. But I think a staggering fact that nobody has mentioned yet in the debate that comes through that report is that, of the other six areas that lose out, Wales loses more than all of them combined.
The long-term challenges that we face are reflected in those stark regional disparities so evidenced across the UK, and those don't disappear with Brexit. Perhaps if we just look briefly as I close at what we could have had, based on Eurostat figures, if there was no Brexit the UK share of European structural and investment funds would have increased, given the fact that gross domestic product has fallen relative to the EU average on the Tories' watch, and more regions in the UK would qualify as less developed. And, if there was no Brexit, an analysis by the Conference of Peripheral Maritime Regions of Europe estimates that the UK share of ESI funds would have increased by 22 per cent, given the poor performance of the UK relative to the EU average. And, if Wales maintained the same share of that pot, it could equate to an additional £450 million over the scheme period, or some £65 million extra a year for Wales. So, we'll continue to press the UK Government to ensure that promises made that Wales would not be worse off outside the EU—we'll make sure that those promises are kept.
I'm grateful, as I say, to all Members for their contributions. I hope that their support for the content, if not the tone, of the debate will allow us to send a united message to the UK Government and the incoming Prime Minister that what we need is an approach that is fair to Wales, that respects devolution and that keeps the promises that were made.
Rwy'n cytuno'n llwyr â chi ac rwy'n falch eich bod yn teimlo felly hefyd. Byddwn wir yn eich annog i gyflwyno'r sylwadau hynny i'r ymgeiswyr ar gyfer arweinydd newydd y Blaid Geidwadol. Oherwydd rwy'n siŵr bod—. Wel, rydym ni'n sicr yn cytuno a byddwn yn gobeithio y bydden nhw hefyd. Ac rwy'n bwriadu dod yn ôl i roi sylw i rai o'r sylwadau ynghylch adroddiad Communities in Charge, y mae nifer o'r Aelodau wedi cyfeirio ato.
Ond roeddwn i eisiau sôn ychydig am gysylltiadau rhynglywodraethol. Mae'r confensiynau gweithio yr ydym wedi'u sefydlu yn cael eu hanwybyddu ac mae hynny'n peri gofid mawr, o ystyried yr angen absoliwt am fwy o gydweithredu rhwng gweinyddiaethau yng nghyd-destun Brexit. Mae ymagwedd Llywodraeth y DU tuag at ddisodli cronfeydd strwythurol yn mynd yn groes i'r gwaith da sy'n digwydd yn gyffredinol ledled y DU i gryfhau gweithio rhynglywodraethol mewn amrywiaeth eang o feysydd wrth i ni ddynesu at Brexit ac mae'n ei danseilio. Ac rydym ni wedi pwysleisio dro ar ôl tro, os ydym yn cael ein cynnwys yn ystyrlon mewn modd lle perchir y naill ochr a'r llall, yna bydd Llywodraeth y DU yn gweld ein bod yn bartneriaid cwbl adeiladol. Rydym ni wedi gwneud gwaith enfawr y gallwn ei rannu â nhw. Yn anffodus, nid ydyn nhw wedi manteisio ar ein cynnig ni hyd yn hyn.
Rydym ni wedi bod yn glir bod datblygu economaidd yn gymhwysedd datganoledig, a bod y broses o weinyddu cyllid rhanbarthol wedi bod o dan reolaeth Llywodraeth Cymru ers datganoli. Ac mae parchu'r cymhwysedd hwnnw yn awgrymu bod angen caniatáu i bob gwlad yn y DU roi ei threfniadau ei hun ar waith. Ac mae'n gwbl amhriodol i Lywodraeth y DU fod yn ystyried pennu blaenoriaethau neu bennu dulliau cyflenwi ar gyfer y cyllid hwn yng Nghymru.
Pe byddai Llywodraeth y DU yn benderfynol o fynd ar drywydd ymgynghoriad ledled y DU ar y gronfa ffyniant gyffredin, yna byddem yn amlwg yn disgwyl i unrhyw gyfeiriad at Gymru gael ei drafod a'i gytuno gyda ni ymlaen llaw, gan fod dyraniadau neu drefniadau llywodraethu yng Nghymru yn fater i Lywodraeth Cymru, mewn trafodaeth â'n partneriaid yma yng Nghymru. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod y gallai fod yn fuddiol cydgysylltu dulliau ar draws y DU, ond mae'n rhaid gwneud hynny ar y sail bod y gwledydd datganoledig yn cael eu trin fel partneriaid cyfartal, a bod unrhyw gytundebau yn cael eu llunio drwy gyd-drafod ac nid eu gorfodi'n unochrog. Er enghraifft, gan gydnabod bod ein heconomïau'n gydgysylltiedig, rydym wedi nodi ein bod yn cefnogi dull newydd o ymdrin â buddsoddiad rhanbarthol a fyddai'n galluogi buddsoddiadau trawsffiniol rhwng Cymru a Lloegr. Fodd bynnag, byddai angen i'r buddsoddiadau hynny adlewyrchu blaenoriaethau polisi Llywodraeth Cymru a dod â manteision amlwg i Gymru. Ac nid yw cael rheolaeth dros gyllid sydd wedi bod gennym ers datganoli yn ymwneud ag ymynysiaeth. Bydd cydweithio'n agosach â rhanbarthau Lloegr yn hanfodol, a bydd mwy o hyblygrwydd yn y ffordd y defnyddiwn arian newydd yn ein helpu i wneud hyn yn fwy effeithiol.
Ond fe wnaf sôn yn fyr am adroddiad Communities in Charge, y cyfeiriodd nifer o'r Aelodau ato, ac roedd hwnnw'n dangos, os yw'r dyraniadau ar gyfer cyllid yn y dyfodol yn seiliedig ar Barnett, y byddai Cymru ar ei cholled yn sylweddol o'r cronfeydd hanfodol hyn i gefnogi ein busnesau, ein pobl a'n cymunedau, ac, wrth gwrs, byddai Llundain ar ei hennill. Mae'r ffigurau'n gyfarwydd inni yn awr—felly, byddai Cymru ar ei cholled o fwy na £700 y pen, byddai Llundain yn ennill £200 y pen, a byddai Cymru, fel cyfanswm, ar ei cholled o £2.23 biliwn. Ond y ffaith syfrdanol nad yw neb wedi sôn amdani eto yn y ddadl hon, sy'n amlwg yn yr adroddiad hwnnw, yw bod Cymru, o'r chwe ardal arall sydd ar eu colled, yn colli mwy na phob un o'r lleill gyda'i gilydd.
Mae'r heriau hirdymor yr ydym ni'n eu hwynebu yn cael eu hadlewyrchu yn y gwahaniaethau rhanbarthol hynny sy'n amlwg ledled y DU, ac ni fydd y rheini'n diflannu gyda Brexit. Efallai os edrychwn ni'n gyflym ar yr hyn y gallem ni fod wedi'i gael, wrth i mi gloi, yn seiliedig ar ffigurau Eurostat, pe na byddai Brexit byddai cyfran y DU o'r cronfeydd strwythurol a buddsoddi Ewropeaidd wedi cynyddu, o gofio'r ffaith bod cynnyrch domestig gros wedi gostwng o'i gymharu â chyfartaledd yr UE dan gyfnod y Torïaid, a byddai mwy o ranbarthau yn y DU yn gymwys fel ardaloedd llai datblygedig. A, phe na byddai Brexit, mae dadansoddiad gan Gynhadledd Rhanbarthau Morol Ymylol Ewrop yn amcangyfrif y byddai cyfran y DU o gronfeydd strwythurol a buddsoddi Ewropeaidd wedi cynyddu 22 y cant, o ystyried perfformiad gwael y DU o gymharu â chyfartaledd yr UE. A, phe byddai Cymru yn cadw'r un gyfran o'r gronfa honno, gallai gyfateb i £450 miliwn ychwanegol dros gyfnod y cynllun, neu tua £65 miliwn yn ychwanegol y flwyddyn i Gymru. Felly, byddwn yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i sicrhau bod addewidion a wnaed na fyddai Cymru ar ei cholled y tu allan i'r UE—byddwn yn sicrhau bod yr addewidion hynny'n cael eu cadw.
Rwy'n ddiolchgar, fel y dywedaf, i'r holl Aelodau am eu cyfraniadau. Gobeithio y bydd eu cefnogaeth i gynnwys, os nad naws y ddadl yn caniatáu inni anfon neges unedig i Lywodraeth y DU a'r Prif Weinidog newydd mai'r hyn sydd ei angen arnom ni yw ymagwedd sy'n deg i Gymru, sy'n parchu datganoli ac sy'n cadw'r addewidion a wnaed.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Dwi'n gohirio'r pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? [Objection.] I defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Sy'n dod â ni yn syth i'r cyfnod pleidleisio, oni bai bod tri Aelod eisiau i fi ganu'r gloch. Dyma ni'n cyrraedd y bleidlais ar y ddadl newydd ei chynnal, sef y gronfa ffyniant gyffredin. A dwi'n galw am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 10, dau yn ymatal, 34 yn erbyn, felly mae gwelliant 1 wedi ei wrthod.
And that brings us to voting time, unless three Members wish for the bell to be rung. Then we will take the vote on the debate that's just been held on the shared prosperity fund. And I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 10, two abstentions, 34 against, and therefore amendment 1 is not agreed.
NDM7062 - Gwelliant 1: O blaid: 10, Yn erbyn: 34, Ymatal: 2
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7062 - Amendment 1: For: 10, Against: 34, Abstain: 2
Amendment has been rejected
Pleidlais felly ar y cynnig heb ei ddiwygio a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 34, neb yn ymatal, 12 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi ei dderbyn.
I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 34, no abstentions, 12 against, and therefore the motion is agreed.
NDM7062 - Dadl: Y Gronfa Ffyniant Gyffredin: O blaid: 34, Yn erbyn: 12, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM7062 - Debate: The Shared Prosperity Fund: For: 34, Against: 12, Abstain: 0
Motion has been agreed
Diolch i bawb, a dyna ddiwedd ar ein trafodion ni.
Thank you all, and that brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 19:12.
The meeting ended at 19:12.