National Assembly for Wales

Galw'r Aelodau i drefn.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Llyr Gruffydd.

Diolch, Llywydd. Nid yw Llywodraeth Cymru wedi nodi unrhyw safle na chymuned lle gallai gwastraff ymbelydrol gael ei waredu’n ddaearegol, a does dim bwriad i wneud hynny. Does dim modd adeiladu cyfleuster yng Nghymru oni bai bod cymuned yn fodlon ei dderbyn, a’i fod yn cael cydsyniad llawn o ran cynllunio, diogelwch a’r amgylchedd.

Diolch am eich ateb. Yn ôl dogfen ymgynghori gwaredu gwastraff ymbelydrol yn ddaearegol eich Llywodraeth—a dyfynnaf,

'Mae gwaredu gwastraff ymbelydrol yn fater datganoledig: felly Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am benderfynu ar y polisi ar gyfer gwaredu gwastraff ymbelydrol yng Nghymru.'

Nawr, rwyf yn gofyn am fwy o eglurder ynghylch hynny, gan fy mod i wedi cael cyngor gwrthgyferbyniol ar y mater penodol hwnnw. Rydym ni'n gwybod ei fod yn wir ar gyfer yr Alban a Gogledd Iwerddon, ond fy nealltwriaeth i yw nad yw hyn o reidrwydd yn wir ar gyfer Cymru. Cyn Deddf Cymru 2017, roedd gan Gymru gymhwysedd dros, er enghraifft, diogelu'r amgylchedd, gan gynnwys gwaredu gwastraff peryglus, felly gellid dadlau efallai fod perthnasedd yn y fan honno, ond wrth gwrs roedd yn fud o ran ynni niwclear. Ac mae Deddf Cymru 2017 yn ei gwneud yn gwbl eglur bod yr holl faterion sy'n ymwneud ag ynni niwclear wedi eu cadw yn ôl ac nad ydyn nhw wedi eu datganoli. Felly, hoffwn eglurhad mwy cadarn ynghylch pam yr ydych chi'n meddwl bod y mater hwn wedi'i ddatganoli i Gymru, ond hefyd wrth gwrs, yn bwysicach, er eich bod yn dweud mai cyfrifoldeb cymunedau yw gwneud iddo ddigwydd, yna'n amlwg byddwn yn eich annog i ddilyn esiampl Llywodraethau eraill yn y DU sydd wedi dweud yn syml nad ydyn nhw ei eisiau.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Gallaf ddweud wrtho yn gwbl blaen mai'r cyngor yr wyf i wedi ei gael yw bod gwaredu gwastraff ymbelydrol yn ddaearegol yn fater i Lywodraeth Cymru yng Nghymru, ac nid wyf i erioed wedi gweld unrhyw beth a roddwyd i mi sy'n awgrymu bod unrhyw amwysedd ynglŷn â lle mae'r cyfrifoldeb am hynny wedi ei neilltuo. Dyna pam y cyhoeddwyd ein dogfen gennym ar 25 Ionawr, a oedd yn ddogfen benodol i Gymru.

Nawr, y safbwynt yr ydym ni wedi ei gyflwyno yw'r un y cyfeiriodd Llyr Gruffydd ato, lle'r ydym yn dweud mai'r unig ffordd y gellid gwaredu gwastraff ymbelydrol yn ddaearegol yng Nghymru yw pe byddai cymuned ei hun yn dod ymlaen gyda'r cynnig hwnnw. Mae gan yr awdurdod lleol y mae'r gymuned honno wedi ei lleoli ynddo hawliau hefyd o dan y polisi a gynigiwyd gennym, a gallai awdurdod lleol ddatgan nad yw eisiau gweld unrhyw waredu daearegol o fewn ei ffiniau awdurdod lleol, a byddai hynny'n diystyru unrhyw beth y gallai'r gymuned leol ei ddweud. Felly, mae yn nwylo pobl leol ac awdurdodau lleol yn llwyr o ran pa un a fyddai hyn yn digwydd ai peidio, ac yn sicr nid yw Llywodraeth Cymru wedi nodi unrhyw safleoedd na chymunedau, ac nid oes gennym ni unrhyw fwriad o wneud hynny.

Mark—

Y pwynt y byddwn i'n ei wneud yn gyflym yn yr ateb i bwynt olaf yr Aelod, fodd bynnag, yw hwn: crëwyd y gwastraff ymbelydrol hwn gennym ni. Yn ystod oes pobl yn y Siambr hon y crëwyd y gwastraff hwn. Ac mae gennym ni gyfrifoldeb i ymdrin â chanlyniadau'r hyn yr ydym ni wedi ei wneud, yn hytrach na dim ond dweud na fyddwn ni'n chwarae unrhyw ran yn y broses o ysgwyddo'r cyfrifoldeb hwnnw, a bod yn rhaid i rywun arall ei wneud yn ein lle, neu ein bod ni'n ei drosglwyddo i genedlaethau'r dyfodol a ddaw ar ein holau ni i lanhau'r llanastr yr ydym ni wedi ei adael. Oherwydd mae'r llanastr hwnnw yno; mae wedi ei greu eisoes. Ac er fy mod i'n cytuno â bron popeth a ddywedodd yr Aelod pan gyflwynodd y mater, dywedaf wrtho hefyd, ac wrth eraill, nad yw'n gyfrifoldeb y gallwn ni droi oddi wrtho a dweud na fyddwn ni'n chwarae unrhyw ran yn ei ddatrys.

Wel, fel y dywedwch, mae hyn yn ymwneud â gwastraff gweithgarwch uwch sydd wedi bod yn casglu dros 60 mlynedd, ac fe wnaethoch chi gyfeirio at y datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig. Rwy'n deall ei bod hi wedi dweud bod cyfleuster gwaredu daearegol yn cynnig ateb parhaol i reoli gwastraff gweithgarwch uwch yn yr hirdymor, yn hytrach na gadael y cyfrifoldeb i genedlaethau'r dyfodol. O gofio bod Llywodraeth y DU, trwy is-gwmni rheoli gwastraff ymbelydrol yr Awdurdod Datgomisiynu Niwclear, wedi cynnal arolygon daearegol, ac wedi bod yn cynnal digwyddiadau ymgynghori yn Abertawe, Llandudno ac mewn chwe safle yn Lloegr, pa ymgysylltiad ydych chi'n ei gael gyda'r chwe safle posibl hynny gan eich bod chi wedi dweud bod cyd-gyfrifoldeb i fynd i'r afael â hyn, ac yn y pen draw daeareg fydd yn penderfynu ar ble sy'n ddiogel i roi'r deunydd hwn?

Llywydd, ni fydd Llywodraeth Cymru yn ymgymryd ag unrhyw ymgysylltu o'r math hwnnw, am y rheswm a nodais yn fy ateb agoriadol i Llyr Gruffydd. Ni fyddwn ac nid ydym wedi nodi safleoedd o'r fath, ac nid ydym yn bwriadu gwneud hynny. Cyfrifoldeb unrhyw gymuned leol sy'n barod i ddod ymlaen yw gwneud hynny, ac os na ddaw unrhyw gymuned ymlaen, ni fydd unrhyw waredu yma yng Nghymru.

Hyd yn oed os bydd cymuned yn dod ymlaen, ceir proses lem iawn a hirfaith, sy'n para hyd at 20 mlynedd, pan fyddai'n rhaid cytuno ar unrhyw ddatganiad cychwynnol o ddiddordeb. Byddai gan y gymuned leol honno yr hawl i dynnu'n ôl o'r trafodaethau hynny ar unrhyw adeg yn y broses 20 mlynedd honno, a byddai'r broses honno yn dod i ben. Ac, fel y dywedais, byddai gan unrhyw awdurdod lleol yr oedd cymuned o'r fath wedi ei lleoli ynddo y grym i ddiystyru'r datganiad o ddiddordeb hwnnw gan y gymuned leol honno drwy ddatgan, fel ardal awdurdod lleol, nad yw'n fodlon gweld gwaredu daearegol o fewn ei ffiniau.

Diolch i Suzy Davies am y cwestiwn. Mae mesurau teithio llesol, buddsoddiad mewn rheilffyrdd a diwygio rheoleiddio bysiau i gyd yn rhan o ymdrech Llywodraeth Cymru i wneud trefniadau integreiddio trafnidiaeth yng Ngorllewin De Cymru.

Diolch am yr ateb yna, ac rwy'n falch eich bod wedi crybwyll teithio llesol. Dywedodd eich Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth yr wythnos diwethaf ei fod yn ceisio cael pobl allan o'u ceir ar gyfer teithiau byr a theithio mewn ffordd sy'n gwella eu hiechyd. Ac, wrth gwrs, mae annog pobl i feicio neu gerdded i orsaf drenau gyfleus ar gyfer teithiau hwy ar gyfer gwaith yn un ffordd o gadw pobl yn egnïol, yn ogystal â'r manteision o osgoi tagfeydd a llygredd, wrth gwrs. Ac mae'r gwaith hwnnw o hyrwyddo teithio llesol yn rhan o'm cefnogaeth i ymgyrchu dros orsaf parcffordd Abertawe a gorsaf Bracla ym Mhen-y-bont ar Ogwr.

Nawr, mae Llywodraeth Cymru yn ystyried ar hyn o bryd sut y gall trafnidiaeth integredig gefnogi'r fargen ddinesig. Mae'r adolygiad o fargen ddinesig bae Abertawe yn argymell y dylid caniatáu i brosiectau newid ac esblygu, ac rwy'n tybio bod yr egwyddor honno yn berthnasol i Gaerdydd hefyd. Felly, a fyddwch chi'n annog Gweinidog yr economi a'i ddirprwy i ystyried syniadau'r ddwy orsaf hyn gyda parau newydd o lygaid, i weld sut y gallan nhw gyfrannu at hyrwyddo teithio llesol yn rhan o system drafnidiaeth integredig?

Wel, gadewch i mi gytuno â'r hyn y mae Suzy Davies wedi ei ddweud, Llywydd, bod bargeinion dinesig Abertawe a Chaerdydd wedi eu cynllunio mewn modd a fydd yn eu galluogi i esblygu dros y cyfnod y byddan nhw'n weithredol, a bod materion trafnidiaeth yn ganolog i'r ddwy fargen. Mae'r syniad ein bod ni'n lleoli gorsafoedd ac yn buddsoddi mewn gorsafoedd trenau mewn ffyrdd sy'n cyfrannu at uchelgeisiau teithio llesol Llywodraeth Cymru yn sicr yn rhan o'r hyn y mae'r Gweinidog trafnidiaeth a'r Dirprwy Weinidog yn benderfynol o'i wneud. A phan mae'r cyfleoedd hynny'n codi, pan fo gorsafoedd presennol ar waith ac y gallwn wneud mwy i annog pobl i feicio neu gerdded i'r gorsafoedd hynny, rydym ni eisiau gwneud hynny. A phan fydd cyfleoedd newydd yn codi, fel gyda metro de Cymru, yna mae hynny'n rhan annatod o'r ffordd yr ydym ni'n cynllunio lleoliadau'r gorsafoedd hynny i wneud yn siŵr, yn gyffredinol, eu bod yn gwneud cymaint ag y gallwn i annog pobl i ddefnyddio cludiant cyhoeddus, ac i ddefnyddio cludiant cyhoeddus mewn modd sy'n lleihau'r allyriadau ac effeithiau niweidiol eraill y gorddefnydd o deithio mewn ceir.

Fel yr ydym wedi clywed gan Suzy Davies, cyflwynwyd cynlluniau gan Lywodraeth y DU yn ddiweddar ar gyfer gorsaf reilffordd parcffordd gorllewin Cymru ar safle Felindre ger Abertawe. Ac er fy mod i'n cefnogi'n llawn y cam hwn i gyflymu cysylltiadau o'r dwyrain i'r gorllewin, yr hyn na allwch ei wneud yw anghofio pwysigrwydd llwybrau o'r gogledd i'r de. Felly, pa waith ydych chi'n ei wneud gyda Llywodraeth y DU i sicrhau bod cynnig Felindre yn cyd-fynd â'r angen i ddatblygu gwasanaethau rheilffyrdd i mewn i'n cymunedau yng nghymoedd y de-orllewin?

Diolchaf i Dr Lloyd am hynna. Ar 21 Mawrth, Llywydd, cynhaliwyd cyfarfod. Fe'i trefnwyd gan Swyddfa Cymru, ond roedd cynrychiolwyr Llywodraeth Cymru yno hefyd. Clywodd gan yr Athro Stuart Cole am y syniadau y mae wedi eu datblygu ynghylch gorsaf parcffordd newydd yn Felindre, ond ystyriodd asesiad Arup o atebion parcffordd posibl eraill hefyd—yn Llansamlet, er enghraifft, gan ystyried y manteision y gallai fod ganddo. Daeth y cyfarfod i ben gyda chonsensws yn dod i'r amlwg bod llwyddiant unrhyw orsaf newydd, yn ogystal â gwella atyniad rhai presennol, yn dibynnu ar wasanaethau lleol a rhanbarthol ychwanegol. Ac mae angen y gwasanaethau hynny, i Stryd Fawr Abertawe ac ar hyd rheilffordd ardal Abertawe, i leihau amseroedd teithio y tu hwnt i Abertawe i Gaerfyrddin ac ymhellach i'r gorllewin. Yn y modd hwnnw, rwy'n credu bod gennym ni rywfaint o gonsensws sy'n dod i'r amlwg mai canolbwyntio—mewn ffordd, y pwynt yr oedd Dr Lloyd yn ei wneud—ar y gwasanaethau, yn ogystal â lleoliad gorsafoedd, yw'r ffordd y mae angen i ni symud yr agenda hon ymlaen.

Prif Weinidog, mae system drafnidiaeth integredig yn wych os oes gennych chi system drafnidiaeth bysiau cyhoeddus effeithiol. Yng Ngorllewin De Cymru, mewn gwirionedd, mae'r rhan fwyaf o'r cludiant ar fysiau, nid ar y rheilffyrdd. Ac rwyf i wedi codi mater Cwm Afan droeon. Mae gen i etholwyr yng nghwm Afan sydd â bws bob dwy awr—ac mae hynny yn ystod y dydd—a dim yn gynnar yn y bore, dim yn hwyr fin nos. Nawr, a wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried cynigion i annog awdurdodau lleol i gefnogi a blaenoriaethu'r systemau trafnidiaeth bws yn y cymunedau hynny sy'n dibynnu ar fysiau yn unig fel modd o gludiant cyhoeddus?

Wel, Llywydd, mae David Rees yn gwneud pwynt pwysig yn agoriadol, sef bod llawer iawn mwy o bobl yn defnyddio gwasanaethau bws yn y system cludiant cyhoeddus yng Nghymru nag sy'n defnyddio gwasanaethau rheilffyrdd, ac ystyrir gwasanaethau rheilffyrdd weithiau fel pen moethus trafnidiaeth gyhoeddus. Yn aml, gwasanaethau bysiau yw'r gwasanaethau y mae pobl yn dibynnu arnyn nhw yn feunyddiol. Dyna'n rhannol pam mae cysyniad y metro wedi bod yn amlfodd o'r cychwyn. Bwriadwyd o'r dechrau iddo integreiddio amrywiaeth o wahanol bosibiliadau trafnidiaeth gyhoeddus.

Bydd David Rees yn gwybod, Llywydd, bod yr ymgynghoriad ar Bapur Gwyn Llywodraeth Cymru, 'Gwella trafnidiaeth gyhoeddus' wedi dod i ben ar 27 Mawrth, ac mae'r Papur Gwyn hwnnw, wrth gwrs, yn cynnig pwerau newydd i awdurdodau trafnidiaeth lleol reoleiddio diwydiannau bysiau mewn ardaloedd lleol er budd y cyhoedd. Pan fydd gan awdurdodau trafnidiaeth lleol y pwerau hynny i gynllunio'n briodol y ffordd y gellir rhoi'r buddsoddiad cyhoeddus sylweddol iawn mewn gwasanaethau bws ar waith fel bod poblogaethau lleol yn cael eu gwasanaethu'n briodol, yna bydd buddiannau cwm Afan ac eraill yn flaenllaw o ran y ffordd y gellir defnyddio'r pwerau newydd hynny.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price. 

Diolch Llywydd. Neithiwr, gwrthododd Tŷ'r Cyffredin y syniad o refferendwm cadarnhau fel modd o ddatrys y diffyg cytundeb seneddol o ddim ond 12 o bleidleisiau. A yw'r Prif Weinidog yn ymuno â mi i resynu at y ffaith bod 24 o ASau Llafur wedi pleidleisio yn erbyn? Pe bydden nhw wedi pleidleisio yn unol, wrth gwrs, â pholisi'r Blaid Lafur a'r chwip Llafur neithiwr yn wir, byddai wedi rhoi mwyafrif eglur o blaid pleidlais y bobl. Yn benodol, a ydych chi'n gresynu, fel arweinydd y Blaid Lafur yng Nghymru, bod eich dirprwy, Carolyn Harris AS, wedi methu â chefnogi polisi'r blaid? Ac a ydych chi'n o'r farn bod ei swydd fel dirprwy arweinydd y Blaid Lafur yng Nghymru yn anghynaladwy erbyn hyn?

Wel, Llywydd, gadewch i mi ddweud fy mod i'n gresynu at y ffaith na lwyddodd Tŷ'r Cyffredin i ddod o hyd i fwyafrif dros unrhyw un o'r cynigion a roddwyd ger ei fron neithiwr. Roeddwn i'n falch iawn bod Plaid Cymru a'r Blaid Lafur—mai ein safbwyntiau yn Nhŷ'r Cyffredin oedd cefnogi marchnad gyffredin 2.0 a'r cynnig y mae Adam Price wedi cyfeirio ato, oherwydd mae hwnnw'n gwbl gyson â'r safbwynt y mae Llywodraeth Cymru wedi ei hyrwyddo dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf.

Y neges yr hoffwn i ei roi i Aelodau Seneddol o bob plaid yw hon: rydym ni'n wynebu'r adeg fwyaf difrifol yn y daith Brexit gyfan hon, lle ceir perygl o ddisgyn allan o'r Undeb Ewropeaidd heb gytundeb, gyda'r holl effeithiau trychinebus y gwyddom fod Syr Mark Sedwill wedi rhybuddio Cabinet y DU amdanyn nhw y bore yma, y byddai'r risgiau hynny yn troi'n realiti i bobl yng Nghymru. Ac o wynebu'r realiti hwnnw, yr hyn yr wyf i'n ei annog Aelodau Seneddol i'w wneud yw peidio â pharhau i fod yn barod i gefnogi dim ond yr un dewis sydd agosaf i'w dymuniad nhw, ond i fod yn barod i bleidleisio o blaid amrywiaeth o bosibiliadau sy'n lliniaru'r risg honno ac sy'n ein harwain at fath o Brexit neu ail refferendwm, a fyddai'n gallu diogelu buddiannau pobl nid yn unig yng Nghymru, ond ledled y Deyrnas Unedig.

Rwy'n sylwi na wnaeth y Prif Weinidog ymateb i fy nghwestiwn penodol, a gwn ei bod wedi dod yn arferol, yn ddiweddar, i arweinwyr a dirprwy arweinwyr yn y Blaid Lafur fod â safbwyntiau cwbl groes, ond nid oeddwn i'n ymwybodol tan nawr ei bod hi'n ymddangos bod yr haint hwnnw yn effeithio ar y Blaid Lafur yng Nghymru erbyn hyn. Rwy'n dehongli'r ffaith na wnaeth ateb nad oes ganddo ffydd llawn yn nirprwy arweinydd y Blaid Lafur yng Nghymru.

Cyfeiriodd at lythyr Ysgrifennydd y Cabinet yn amlinellu canlyniadau Brexit 'dim cytundeb'. Yn wir, rydych chi eich hun wedi disgrifio'r sefyllfa honno fel un drychinebus. Yng ngoleuni hynny, a allwch chi ddweud pam wnaethoch chi ac, yn wir, eich cydweithwyr mainc flaen yn San Steffan—mewn cyferbyniad, mae'n rhaid dweud, â nifer sylweddol iawn o ASau Llafur ar y meinciau cefn—benderfynu peidio â chefnogi gwelliant dirymiad, a fyddai, o leiaf, yn rhoi seibiant brys i ni atal y drychineb yr ydych chi'n ei disgrifio?

Mae'n debyg bod Prif Weinidog y DU, y bore yma, wedi briffio'r Cabinet os caiff ei chytundeb ei wrthod unwaith yn rhagor, yna bydd y dewis rhwng dim cytundeb a dirymu, a bod yn well ganddi ddim cytundeb yn y sefyllfa honno. Os mai dyna yw'r dewis yr ydym ni'n ei wynebu, mewn mater o ddyddiau o bosibl, a wnewch chi a'ch plaid barhau i wrthwynebu dirymu pan allai fod yr unig achubiaeth sydd ar ôl?

Wel, Llywydd, rwy'n credu y bydd Aelodau'r Cynulliad eisiau ystyried difrifoldeb dwfn y penderfyniad o ddirymu, oherwydd roedd dyfarniad Llys Cyfiawnder Ewrop yn eglur iawn ynghylch yr hyn y byddai dirymu yn ei olygu. Ni ellir defnyddio dirymu fel tacteg. Ni ellir defnyddio dirymu i brynu amser ar gyfer trafodaethau pellach. Roedd dyfarniad Llys Cyfiawnder Ewrop yn dweud y gallai unrhyw aelod-wladwriaeth a fyddai'n defnyddio dirymu wneud hynny dim ond ar y sail ei fod—a dyma ddywedodd y llys—yn ddiamwys ac yn ddiamod. Mewn geiriau eraill, byddai dirymiad yn gwyrdroi'r refferendwm. Byddai'n gwrthdroi'r refferendwm heb y posibilrwydd o fynd yn ôl i ofyn i bobl yn y wlad hon beth oedd eu barn ar y penderfyniad hwnnw. Byddai'n rhaid iddo fod yn ddiamwys ac yn ddiamod. Rydych chi'n cael gwared ar y bwriad i adael yr Undeb Ewropeaidd mewn ffordd na allech chi fynd ymlaen i'w gwrthdroi. Felly, mae'n bwysig iawn bod pobl yn deall difrifoldeb y cam hwnnw.

Nawr, mae Adam Price yn gofyn i mi beth fyddai fy marn, o leiaf, pe byddem ni yn y funud olaf honno pan mai'r unig ddewis fyddai rhwng Brexit disgyn allan neu ddirymu. Oherwydd yr effaith ddifrifol y byddai Brexit disgyn allan yn ei chael ar bobl yma yng Nghymru, ar yr adeg honno, pe byddwn i'n bwrw pleidlais, byddwn yn ei bwrw dros ddirymu, gan fod y canlyniadau mor drychinebus i deuluoedd yng Nghymru. Ond i mi, byddai'n rhaid iddi fod yn sicr ein bod ni'n gwybod ein bod ni yn y funud olaf honno, gan fod canlyniadau cyfansoddiadol a gwleidyddol defnyddio'r cam gweithredu hwnnw yn hynod, hynod ddifrifol.

Rwy'n croesawu'r hyn y mae'r Prif Weinidog newydd ei ddweud, ac rwy'n ei annog nawr i gyfleu'r neges honno ar ddirymu fel modd terfynol o osgoi trychineb, a hefyd i annog dirprwy arweinydd y blaid yng Nghymru yn y fan yma i bleidleisio o blaid yr ail refferendwm, oherwydd, fel y mae'r ddau ohonom ni'n ei dderbyn, mae canlyniadau diffyg gweithredu ar y cyfnod hwn o ymatal yn wirioneddol rhy erchyll i ni eu hystyried.

A gaf i droi at fater arall? Yr wythnos diwethaf, canfu'r Uchel Lys bod Llywodraeth Cymru wedi gweithredu'n anghyfreithlon ac wedi torri'r addewid o annibyniaeth o ran yr ymchwiliad gan Paul Bowen QC, a wnaed mewn datganiad i'r wasg ar 10 Tachwedd y llynedd. A allwch chi gadarnhau bod y Llywodraeth yn derbyn dyfarniad y llys yn llawn, a pha un a ydych chi wedi ymddiheuro i'r teulu Sargeant neu'n bwriadu gwneud hynny? A ydych chi'n bwriadu hepgor eich hawl i apelio? A allwch chi ddweud wrth y Senedd sut yr ydych chi'n bwriadu ymateb yn fanwl i'r dyfarniad yn yr achos o ran y trefniadau a oedd yn llywodraethu'r ymchwiliad? Yn arbennig, a ydych chi'n bwriadu derbyn yr awgrym a wnaed yn y dyfarniad bod y Llywydd yn enwebu unigolyn i wneud penderfyniadau terfynol ar brotocol gweithredu'r ymchwiliad, neu, fel yr awgrymwyd gan Mr Bowen, bod yr ymchwiliad yn cael ei droi'n ymchwiliad o dan Ddeddf Ymchwiliadau 2005?

A allwch chi ddweud pryd y daethoch chi yn bersonol yn ymwybodol gyntaf bod cylch gwaith blaenorol y protocol gweithredol ar gyfer yr ymchwiliad wedi ei roi i'r Ysgrifennydd Parhaol ar 9 Tachwedd, a bod y cyn Brif Weinidog wedi parhau i gael dylanwad uniongyrchol dros y protocol, gan dorri'r addewid o annibyniaeth? Yn olaf, o ystyried y niwed a wnaed i enw da Llywodraeth Cymru am dryloywder, bod yn agored a gonestrwydd, a wnewch chi gyhoeddi fersiwn wedi ei golygu o adroddiad yr ymchwiliad datgeliadau nawr, fel y gofynnwyd yn flaenorol gan y Senedd ac fel y gofynnwyd yn ddiweddar gan Aelodau meinciau cefn eich plaid eich hun?

Llywydd, gallaf ateb nifer o'r cwestiynau yna. Yn gyntaf, gallaf gadarnhau bod Llywodraeth Cymru wrth gwrs yn derbyn dyfarniad yr Uchel Lys yn llawn. Gallaf gadarnhau i mi ddod yn ymwybodol o delerau'r adolygiad barnwrol a'r materion a oedd yn y fantol ynddo gyntaf pan gefais fy mriffio ar y mater hwnnw pan ddeuthum yn Brif Weinidog. Gallaf hefyd gadarnhau fy mod i wrthi'n cael cyngor sylweddol ar yr hyn y mae'r dyfarniad yn ei ddweud a'r camau gweithredu sydd ar gael i mi. Cyn gynted ag y gallaf ddatrys y materion hynny, byddaf yn cyhoeddi datganiad i'r Cynulliad yn nodi fy mhenderfyniadau.

Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.

Diolch, Llywydd. Pam mae eich Llywodraeth wedi methu â chefnogi meddygon teulu ar adeg y maen nhw'n ei disgrifio fel argyfwng i'r proffesiwn?

Llywydd, mae'r Llywodraeth hon wedi cefnogi meddygon teulu erioed. Dyna pam yr ydym ni wedi llwyddo i gytuno telerau ac amodau newydd a chontractau newydd gyda meddygon teulu  flwyddyn ar ôl blwyddyn. Dyna pam y darparwyd cynnydd sylweddol gennym i'r contract y llynedd, a pham yr oeddem ni eisiau darparu cynnydd sylweddol arall i'r contract ar gyfer y flwyddyn nesaf hefyd—cynnydd o 5.4 y cant yn 2019-20, ymhell y tu hwnt i'r hyn a oedd ar gael i'w cymheiriaid mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Bydd ein trafodaethau gyda Phwyllgor Meddygon Teulu Cymru yn ailgychwyn, rydym ni'n gobeithio, yn fuan iawn, ac rydym ni'n edrych ymlaen at gytuno â nhw rhagor o fuddsoddiad sylweddol mewn gwasanaethau meddygon teulu yng Nghymru.

Dewch, Prif Weinidog, ni allwch chi anwybyddu'r hyn y mae meddygon teulu yn ei ddweud wrthych chi. Lleisiodd Cymdeithas Feddygol Prydain yng Nghymru ei barn dros y penwythnos gyda'r hyn a ddisgrifiwyd ganddi fel tristwch ynghylch sut yr oedd trafodaethau contract gyda'ch Llywodraeth chi wedi mynd rhagddynt. Dywedodd cadeiryddes y pwyllgor meddygon teulu, Charlotte Jones, bod eich dull cyffredinol o ymgymryd â thrafodaethau wedi bod yn siomedig a bod y canlyniad—dyfynnaf—wedi bod ymhell o fod yn gytundeb lle gallai'r pwyllgor edrych i lygaid meddygon a dweud ei fod yn dda ar gyfer y proffesiwn. Nawr, cyhoeddodd eich Gweinidog ddatganiad ddoe ar lansiad y cynllun ar gyfer indemniad ymarfer meddygol cyffredinol, er iddo gael ei wrthod mor bendant gan y pwyllgor. Mae'r un llais hwn yn dweud bod Llywodraeth Cymru wedi methu â'i gefnogi ar adeg o argyfwng.

Ond nid yw hyn yn berthnasol i feddygon teulu yn unig, Prif Weinidog. Rydym ni wedi gofyn i chi gymryd camau i fynd i'r afael â'r gostyngiad i nifer y bydwragedd yng Nghymru, ac rydym ni'n gweld bellach ffigurau diweddar, er gwaethaf straen gynyddol ar y GIG, bod gostyngiad i niferoedd staff nyrsio ac ymwelwyr iechyd hefyd. Pam, Prif Weinidog, mae pobl yn cael eu gyrru o'r proffesiwn gofal iechyd yma yng Nghymru? Beth mae hyn yn ei olygu i bobl y wlad a beth ydych chi'n ei wneud am y peth?

Llywydd, gadewch i mi roi ar gofnod i'r Aelodau rywbeth o'r trafodaethau yr ydym ni wedi eu cael gyda GPC Cymru dros y mis diwethaf, ac yn wir gyda Dr Jones, yr wyf i wedi gweithio â hi, a gwn fod y Gweinidog iechyd presennol wedi gweithio â hi, yn agos iawn ac yn adeiladol iawn dros y blynyddoedd lawer y mae hi wedi darparu arweinyddiaeth i'r gymuned meddygon teulu yng Nghymru. Felly, darparodd Llywodraeth Cymru gyfres o gynigion i Bwyllgor Meddygon Teulu Cymru am y tro cyntaf ddechrau mis Mawrth. Cafwyd sylwadau cychwynnol gan GPC Cymru ar 11 Mawrth ac eto ar 13 Mawrth. Cynhaliwyd trafodaethau pellach ac erbyn 25 Mawrth, roedd y pwyllgor eisiau archwilio cyfres wahanol o syniadau gyda ni. Rydym yn parhau i fod yn barod i wneud hynny. Rydym ni'n edrych ymlaen at gyfarfod arall gyda nhw. Mae arweinydd yr wrthblaid yn gwbl anghywir pan ei fod yn awgrymu bod GPC Cymru wedi gwrthod y cynllun indemniad a gefnogir gan y wladwriaeth yr ydym ni wedi ei gynnig. O ganlyniad iddyn nhw'n dod atom ni i siarad am y pwysau y mae yswiriant indemniad yn ei roi ar feddygon teulu yr ydym ni wedi datblygu cynllun o'r fath, ac wedi gwneud hynny mewn trafodaethau agos iawn gyda'i Lywodraeth ef yn Lloegr, sydd wedi cynnig cynllun tebyg iawn ar gyfer meddygon teulu yn y fan honno. Rydym ni'n edrych ymlaen at barhau â'r trafodaethau hynny ac am iddyn nhw gael eu cwblhau'n llwyddiannus.

O ran yr ail bwynt a godwyd gan yr Aelod, Llywydd, cyhoeddwyd ffigurau yr wythnos diwethaf ar gyfer staffio yn GIG Cymru. Yn 2017, am y tro cyntaf, aeth nifer y bobl a gyflogir yn GIG Cymru uwchben y marc 90,000. Mae ffigurau a gyhoeddwyd yn fwyaf diweddar yn dangos bod hynny'n 92,500 o bobl, a chynnydd sylweddol arall i nifer y meddygon, i nifer y meddygon ymgynghorol, i nifer y therapyddion, i nifer y staff gwyddonol a thechnegol sy'n gweithio yn y GIG, i nifer y staff ambiwlans. Rwy'n sylwi nad yw'r Aelod yn sôn am yr un o'r rhain. Nid yw'n sôn am yr un o'r grwpiau hynny lle'r ydym ni wedi cael cynnydd sylweddol i nifer y staff yn y GIG. Mae'r ffigurau yn dangos gostyngiad bach iawn i nifer y nyrsys a bydwragedd, ac rydym ni'n ffyddiog iawn y bydd y rhaglenni hyfforddiant sydd gennym ni ar waith, sydd wedi cynyddu'n sylweddol iawn nifer y nyrsys a bydwragedd dan hyfforddiant, yn gwrthdroi'r duedd honno ac y bydd cynnydd i'r niferoedd staffio hynny hefyd yn ystod y 12 mis nesaf.

Wel, gadewch i mi roi rhai ffigurau i chi, Prif Weinidog. Mae ffigurau diweddar o'r arolwg cenedlaethol yn dangos bod bron i hanner y bobl yng Nghymru yn cyfaddef eu bod wedi cael trafferth i weld eu meddyg teulu y llynedd. Mae'r nifer hon wedi cynyddu dros y blynyddoedd. A dyfynnodd eich Gweinidog eich hun y ffigurau hyn mewn datganiad diweddar a gyhoeddwyd ganddo i'r Siambr hon mewn gwirionedd. Nawr, er iddi gael ei rhybuddio am hyn gan gyrff proffesiynol fel Cymdeithas Feddygol Prydain a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol Cymru, yn ogystal â chael ei herio gennym ni ar y meinciau hyn ar sawl achlysur, mae eich plaid chi wedi anwybyddu hyn i gyd ac wedi methu â mynd i'r afael â'r broblem hon. Gwelsom 15 o feddygfeydd teulu yn cau ledled y wlad y llynedd hyd yn oed. Mae ffigurau boddhad cleifion wedi llithro dros y blynyddoedd, ac mae meddygon cymunedol yn gadael y proffesiwn gyda gostyngiad o bron i 20 y cant ers 2017, gan orfodi meddygfeydd i gau. Nawr, efallai'n wir bod eich Gweinidog wedi cyhoeddi datganiad diweddar yn cydnabod nad yw disgwyliadau pobl yn cael eu bodloni, ond nid yw'n ddigon da, Prif Weinidog. Sut y byddwch chi'n rhoi sicrwydd yn y fan yma heddiw i bobl Cymru bod eich Llywodraeth yn cefnogi parhad gofal iechyd lleol ym mhob cymuned ar draws y wlad?

Wel, Llywydd, polisi'r Llywodraeth hon yn sicr yw cryfhau'r ddarpariaeth leol o wasanaethau ac i ddod â gwasanaethau yn nes at bobl. Nid yw'n syndod i neb, ar ôl bron i ddegawd o gyni cyllidol, bod gwasanaethau cyhoeddus yn teimlo pwysau a straen. Ac, wrth gwrs, mae lefelau hyder yn GIG Cymru yn sylweddol uwch na lle mae ei blaid ef yn gyfrifol am y gwasanaeth iechyd, yn Lloegr. Ac mae'r ffigurau hynny yn arbennig o wir pan ddaw i ofal sylfaenol. Felly mae e'n gwbl anghywir wrth awgrymu nad yw'r gwasanaethau y mae meddygon teulu yn eu darparu yn cael eu gwerthfawrogi gan eu cleifion; rydym ni'n gwybod eu bod nhw bob dydd.

Ond, rydym ni hefyd yn gwybod bod yn rhaid i'n cymuned meddygon teulu wneud mwy i fodloni disgwyliadau poblogaethau cleifion cyn belled ag y mae mynediad yn y cwestiwn. Ac rydym ni hefyd yn gwybod bod y ffordd y mae meddygfeydd teulu unigol yn trefnu mynediad yn amrywio'n sylweddol iawn a bod rhai meddygfeydd sydd gryn dipyn yn fwy llwyddiannus o ran dod o hyd i systemau sy'n eu galluogi i fodloni'r galw hwnnw nag eraill. Dyna'r gwaith safonau a gyhoeddwyd gan y Gweinidog iechyd ddim ond rhyw wythnos yn ôl. Mae'n dweud wrth ein cymuned meddygon teulu ein bod ni'n disgwyl, ac mae gan gleifion yr hawl i ddisgwyl, yn gyfnewid am y buddsoddiad sylweddol iawn yr ydym ni'n ei wneud mewn gofal sylfaenol ac yr ydym ni eisiau parhau i'w wneud mewn gofal sylfaenol, y bydd cyfres o safonau cyffredin—os ydych chi'n dibynnu ar y ffôn i gysylltu â'ch meddygfa deulu, y bydd y ffôn hwnnw'n cael ei ateb yn brydlon, os ydych chi'n disgwyl cael gwasanaeth trwy gyfrwng y Gymraeg yn ogystal â'r Saesneg, bod gennych chi ddisgwyliad priodol y bydd y gwasanaeth hwnnw'n cael ei ddarparu'n ddwyieithog, a chyfres o fesurau eraill a nodwyd yn natganiad Vaughan Gething. Rydym ni eisiau gweithio gyda'r gymuned meddygon teulu i sicrhau'r safonau hynny, oherwydd yn y modd hwnnw, bydd y lefelau uchel iawn o foddhad sydd gan gleifion yng Nghymru gyda'r gwasanaethau hynny yn parhau i gael eu sicrhau.

Arweinydd grŵp UKIP, Gareth Bennett. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, Ebrill yw'r mis pan ein bod ni'n aml yn gweld cynnydd yn nifer y tanau glaswellt. Yn anffodus, mae mwyafrif llethol y tanau glaswellt yng Nghymru yn cael eu cynnau'n fwriadol. A allwch chi amlinellu'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i addysgu pobl am beryglon cynnau tanau glaswellt?

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae'n amserol yn yr ystyr, wrth i ni gychwyn cyfnod y Pasg, ein bod ni'n gwybod bod honno'n aml yn adeg pan fydd nifer y tanau glaswellt yn cynyddu. Bu llwyddiant sylweddol iawn gan ein gwasanaeth tân yng Nghymru yn yr agwedd hon ar yr hyn y maen nhw'n ei wneud, yn ogystal ag mewn llawer o agweddau eraill, i gymryd mesurau ataliol i ddod o hyd i ffyrdd gwell o ddiogelu'r ardaloedd hynny fel nad oes tanau yn cael eu cynnau yn y lle cyntaf. Rydym ni wedi defnyddio rhywfaint o waith arbrofol, gan ddefnyddio dulliau gwyddor ymddygiadol i ddod o hyd i ffordd o gyfathrebu gyda'r bobl hynny yr ydym ni'n gwybod sydd yn fwyaf tebygol o gynnau tanau o dan yr amgylchiadau hyn, ac i ddangos rhai o'r risgiau y mae hynny'n eu peri i bobl eraill ac i geisio dylanwadu ar eu hymddygiad yn y ffordd honno. Felly, ein prif ddull yw gweithio'n agos gyda'r gwasanaeth tân a defnyddio'r llwyddiant y maen nhw wedi ei gael, ond hefyd i ddod o hyd i ffyrdd eraill y gallwn ni gael mynediad at y grwpiau hynny sydd fwyaf tebygol o gymryd rhan mewn gweithgarwch o'r math hwn a dylanwadu arnyn nhw.

Diolchaf i chi am yr ateb yna. Rwy'n credu bod hwnnw'n ddull da, ac edrychaf ymlaen at gael rhagor o wybodaeth am hynny gan y Llywodraeth pan fydd yr wybodaeth honno gennych. Nawr, mae'r rhan fwyaf o'r tanau hyn, o ran eu natur, yn tueddu i ddigwydd mewn ardaloedd gwledig neu uwchben cymunedau yn y Cymoedd. Mae mwyafrif y diffoddwyr tân dan sylw, felly, yn swyddogion tân wrth gefn, sy'n golygu eu bod nhw'n bobl sydd â swyddi eraill hefyd. Ddwy flynedd yn ôl, cawsom ni argyfwng i raddau gyda nifer y diffoddwyr tân wrth gefn yng Nghymru ar ei hisaf erioed. Beth arall all Llywodraeth Cymru ei wneud i gefnogi diffoddwyr tân wrth gefn a'r cwmnïau sy'n eu cyflogi?

Yn gyntaf oll, Llywydd, a gaf i dalu teyrnged i waith diffoddwyr tân wrth gefn ym mhob rhan o Gymru? Maen nhw'n darparu gwasanaeth hanfodol. Maen nhw'n gwneud hynny yn y ffordd y mae Gareth Bennett wedi ei ddweud, yn aml yn rhan o waith arall y maen nhw'n ei wneud. Rydym ni eisiau pwysleisio i'r cyflogwyr hynny y gwasanaeth cyhoeddus y mae'r bobl hynny yn ei ddarparu, a cheisio eu perswadio i wneud eu cyfraniad hwythau hefyd drwy ei gwneud yn rhwydd i bobl a gyflogir o dan yr amgylchiadau hynny i gael eu rhyddhau yn yr achosion brys hynny pan fo angen eu gwasanaethau, ac i ystyried hynny fel cyfraniad y maen nhw, fel cyflogwyr, yn ei wneud, ac mae hynny'n cynnwys cyflogwyr sector cyhoeddus a chyflogwyr preifat hefyd, i ystyried hynny'n rhan o'u cyfrifoldeb cymdeithasol corfforaethol, fel y'i disgrifir fel arfer.

Yn fwy cyffredinol, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, mae'r ffaith bod llai o danau yng Nghymru, a bod y gwasanaeth tân wedi llwyddo i'r graddau y mae wedi ei wneud i atal problemau rhag codi, yn arwain yn anochel at rai heriau o ran cadw'r gweithlu sydd wedi bod yno yn y gorffennol pan fo'u prif dasg yn lleihau. Yn hyn yr ydym ni wedi bod eisiau ei wneud yng Nghymru yw dod o hyd i ffyrdd eraill y gallwn ni ddefnyddio doniau a sgiliau'r bobl hynny, yn enwedig wrth chwilio am ffyrdd y gallan nhw gynorthwyo gwasanaethau brys eraill, a'r gwasanaeth iechyd yn arbennig.

Unwaith eto, oes, mae llawer yn yr ateb yna y byddwn yn ei groesawu. Mae tanau glaswellt, yn amlwg, yn bla. Maen nhw'n gallu dinistrio cynefinoedd, maen nhw'n lladd da byw ac maen nhw hyd yn oed yn bygwth adeiladau a busnesau. Prif Weinidog, fe wnaethoch chi sôn am yr ochr addysgol mewn ateb cynharach, yr wyf i'n ei groesawu, fel y dywedais. A oes angen strategaeth drawsbynciol, yn mynd ar draws y gwahanol bortffolios gweinidogol, er mwyn ymdrin â'r broblem hon?

Wel, rwy'n berffaith hapus i ystyried hynny, ond rwy'n credu, mewn gwirionedd, bod hwn yn un o'r meysydd lle mae'r llwyddiant yr ydym ni wedi ei weld yn awgrymu bod y gwaith hwnnw eisoes yn cael ei wneud yn llwyddiannus. Gwn fod y ffordd y mae awdurdodau lleol, yn ogystal â buddiannau addysg, yn gweithio gyda'r gwasanaeth tân a gwasanaethau brys eraill wedi bod wrth wraidd y ffordd yr ydym ni wedi mynd i'r afael â cheisio ymdrin â thanau glaswellt ac enghreifftiau eraill o ymddygiad gwrthgymdeithasol yn cynnwys llosgi bwriadol sy'n digwydd yng Nghymru. Rwy'n credu, Llywydd, ei fod yn glod i'r ffordd y mae awdurdodau eisoes yn gweithio ar draws ffiniau a chyda Llywodraeth Cymru ein bod ni wedi gweld y llwyddiant yr ydym ni wedi ei weld.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae prifysgolion yn gyrff ymreolaethol y mae eu cynghorau llywodraethu yn atebol amdanynt. Mae Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru yn rheoleiddio'r sector ar ran Gweinidogion Cymru, ac mae trafodaethau ar y gweill i nodi ffyrdd y gellir cryfhau ei ganllawiau i gyrff llywodraethu.

Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ateb, a bydd gennyf ddiddordeb gweld y canllawiau cryfach. Fodd bynnag, bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol bod problemau yn y sector nawr y mae angen mynd i'r afael â nhw. Rwy'n cyfeirio'n arbennig, wrth gwrs, at y sefyllfa yn Abertawe, y gwn ei fod yn gwbl ymwybodol ohoni, ac rwy'n derbyn yn llwyr pwynt y Prif Weinidog bod prifysgolion yn ymreolaethol ac, wrth gwrs, byddai pob un ohonom ni'n dymuno iddyn nhw barhau felly. Ond maen nhw, serch hynny, yn cael symiau sylweddol iawn o arian cyhoeddus, ac maen nhw'n cyflawni swyddogaeth a phwysigrwydd economaidd, yn enwedig mewn cymunedau tlotach, sy'n gorbwyso hynny.

Bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol bod CCAUC wedi codi pryderon yn y gorffennol ynghylch gadernid trefniadau llywodraethu ym Mhrifysgol Abertawe, a gofynnaf am sicrwydd y Prif Weinidog heddiw y bydd y Gweinidog addysg yn gweithio gyda CCAUC i fynd i'r afael ag unrhyw un o'r gwendidau hynny. Yn enwedig, mae'r sefyllfa bresennol, lle mae gennym ni aelodau staff uwch sydd wedi cael eu gwahardd am fisoedd ar fisoedd heb ddilyn unrhyw drefn briodol, yn dystiolaeth o sefydliad sydd angen mwy o gymorth nag y mae'n ymddangos ei fod yn ei gael ar hyn o bryd. Rwy'n sylweddoli efallai na fydd y Prif Weinidog yn teimlo ei fod yn gallu rhoi ateb cyhoeddus heddiw, ond rwy'n gobeithio, drwy CCAUC, ei fod ef a'r Gweinidog addysg yn sicrhau y gellir dirwyn y prosesau parhaus hynny i ben cyn gynted â phosibl, er lles y sefydliad a'r unigolion dan sylw.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am y cwestiwn. Hoffwn ymateb i'r pwyntiau cyffredinol pwysig y mae hi'n eu gwneud, ac rwy'n deall cryfder ei theimladau a'r wybodaeth sydd ganddi o ran y mater penodol y mae wedi ei godi. Ond o ran y pwynt cyffredinol, mae Llywodraeth Cymru yn ariannu darpariaeth addysg uwch ac mae CCAUC yn monitro sefydliadau. Ac mae'r rhaniad hwnnw o ran cyfrifoldebau  yno er mwyn sicrhau bod ymreolaeth y sefydliadau hynny yn cael ei barchu am y rhesymau a gydnabuwyd gan Helen Mary Jones yn ei chwestiwn atodol.

Ond oherwydd pryderon am ansawdd y ddarpariaeth ac uniondeb academaidd y ceisiodd y Gweinidog sicrwydd ganddyn nhw yn ei llythyr cylch gwaith i CCAUC ar gyfer 2019-20 bod sefydliadau yn cymryd y materion hyn o ddifrif, a bod mesurau cryfach yn cael eu rhoi ar waith. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru mewn trafodaethau gyda CCAUC ynghylch sut i wneud yn siŵr bod mesurau adolygu risg cryfach ar waith, ac y gallwn gryfhau'r canllawiau y mae CCAUC yn eu darparu i'r cyrff llywodraethu hynny. Maen nhw, fel y dywedodd yr Aelod, yn gwario symiau sylweddol iawn o arian cyhoeddus. Maen nhw'n gwneud hynny mewn ffordd sy'n cael effaith uniongyrchol ar economïau lleol a rhagolygon poblogaethau lleol, ac mae'n hollol iawn a phriodol mai'r safonau y mae'r cyrff llywodraethu hynny'n ymateb iddyn nhw yw'r rhai y byddem ni'n disgwyl eu gweld, ac y gallwn fod yn ffyddiog eu bod yn gwneud hynny mewn ffordd a fyddai'n gwrthsefyll archwiliad.

Prif Weinidog, byddai'n anghwrtais i ofyn yn y fan yma beth yw eich graddfa gyflog bresennol, ond credaf ei bod yn deg dweud pe byddech chi'n is-ganghellor chi fyddai'r un â'r cyflog isaf yng Nghymru, ac rwy'n credu bod hyn yn fesuriad o ryw fath. Pan fo cyflog uwch swyddogion mewn prifysgolion yn sylweddol uwch na'r hyn yr ydych chi'n ei gael, yna maen nhw angen cyfiawnhad eglur dros hynny, ac mae angen iddyn nhw fod yn atebol. Maen nhw'n swyddi anodd, a gall hyn fod yn briodol weithiau, ond yn sicr mae angen iddyn nhw fod yn ymwybodol o'r gymhareb cyflog uchaf i gyflog canolrifol yn eu sefydliadau.

Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn y mae David Melding wedi ei ddweud. Rwyf i, yn bersonol, yn gwbl argyhoeddedig bod cymhareb safonol o gyflog uchaf i ganolrifol yn ffordd o ddangos i bawb sy'n gweithio yn y sefydliad hwnnw y gwerth y mae'r sefydliadau hynny yn ei roi ar y cyfraniad y maen nhw'n ei wneud. A phan fo gennych chi bobl ar frig sefydliad sy'n gwneud, rwy'n cytuno, swyddi anodd a heriol, ond pan fo'r bobl hynny mewn sefyllfa i weld eu cyflog eu hunain yn ymestyn ymhellach o'r tâl sydd ar gael i bawb arall sy'n gwneud cyfraniad i'r sefydliad hwnnw, pa bynnag ran y maen nhw'n ei chwarae ynddo, yna nid wyf i'n credu bod hynny'n anfon neges ddefnyddiol i bawb arall bod eu gwaith yn cael ei werthfawrogi a bod eu cyfraniad yr un mor bwysig yn ei ffordd ei hun â'r cyfraniad a wneir gan unrhyw berson arall sy'n gweithio i'r sefydliad.

Diolchaf i'r Aelod am hynna. Ym mis Mawrth, lansiodd Llywodraeth Cymru ein cynllun datgarboneiddio statudol Llywodraeth gyfan cyntaf. Mae'n cyflwyno 100 o bolisïau a chynigion, ym mhob sector o'n heconomi, i fodloni ein cyllideb garbon bresennol ac i bennu llwybr datgarboneiddio tymor hwy i Gymru.

Byddai llawer yn cytuno â'r hyn y mae pobl ifanc yn ei ddweud wrthym, mai'r newid yn yr hinsawdd yw'r bygythiad mwyaf sy'n ein hwynebu ar ein planed. Mae gan Gymru ran fach ond pwysig iawn i'w chwarae yn hyn. Mae'r ffaith ein bod ni'n methu ein targedau lleihau carbon yn dangos nad yw Cymru ar y trywydd iawn pan y gallem ni ac y dylem ni fod yn ysgogi'r agenda ac yn creu esiampl i'r byd ei dilyn.

Wrth siarad yn lansiad cynllun datgarboneiddio eich Llywodraeth chi y mis diwethaf, dywedodd cyn-Weinidog yr amgylchedd, Jane Davidson, bod cyrff anllywodraethol amgylcheddol yn cael eu heithrio o'r broses o wneud penderfyniadau yng Nghymru. Pan yr oedd Comisiwn Cymru ar y Newid yn yr Hinsawdd yn weithredol, roedd gan sefydliadau anllywodraethol a phobl ifanc sedd wrth y bwrdd. Nawr bod y comisiwn ar y newid yn yr hinsawdd wedi cael ei ddiddymu a'i ddisodli gan Gomisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru, mae perygl gwirioneddol y bydd arbenigedd cymdeithas sifil a lleisiau pobl ifanc yn cael eu cloi allan o'r ystafell. A ydych chi'n rhannu fy mhryderon i a barn Jane Davidson bod problem fel newid yn yr hinsawdd yn haeddu cael pawb yn cyfrannu at y gwaith, ac os felly, sut gwnaiff eich Llywodraeth chi sicrhau y bydd lleisiau cymdeithas sifil yn cael eu clywed?

Wel, diolchaf i'r Aelod am hynna, oherwydd rwy'n cytuno'n llwyr gyda'r pwynt y mae hi'n ei wneud bod argyfwng y newid yn yr hinsawdd yn rhywbeth y gellir mynd i'r afael ag ef dim ond drwy bob un unigolyn a phob un sefydliad yn ymrwymo i chwarae eu rhan i'w frwydro. Roeddwn i'n bresennol yn y digwyddiad y cyfeiriodd hi ato. Ni chlywais i Jane Davidson yn dweud hynny, ond doeddwn i ddim yno ar gyfer y diwrnod cyfan ychwaith. Roedd comisiynydd Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol hefyd yn annerch y gynhadledd honno. Yn wirioneddol bwysig, i gymryd y pwynt cyntaf y mae Leanne Wood wedi ei wneud, roedd gan bobl ifanc ran bwysig iawn i'w chwarae yn y gynhadledd honno, o ran paratoi ar ei chyfer, cynllunio ar ei chyfer a siarad yn uniongyrchol â hi. Roedd yn fraint fawr i mi, ar ôl gwneud fy nghyfraniad, cael treulio mwy o amser yn y gynhadledd wedyn yn cyfarfod yn benodol â'r grwpiau o bobl ifanc a oedd wedi cymryd rhan yn y gwaith o baratoi ar gyfer y gynhadledd ei hun. Cyfarfûm â llu o bobl ifanc a oedd â straeon gwych i'w hadrodd, pethau yr oedden nhw eu hunain yn ei wneud yn yr ysgolion a'r colegau yr oeddent yn perthyn iddyn nhw, gyda syniadau yr oedden nhw eisiau eu cynnig i eraill, gyda heriau i'r rhai hynny ohonom ni sydd, fel y bydden nhw'n ei ystyried heb amheuaeth, wedi helpu i greu'r etifeddiaeth o broblemau y bydd yn rhaid iddyn nhw weithio drwyddynt yn eu bywydau, ac mae'r cyfraniad sydd ganddyn nhw i'w wneud at lunio'r agenda hon yn bwysig iawn yn wir.

Rwyf i'n gwbl sicr bod comisiynydd Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol yn gwneud ymdrechion glew iawn i wneud yn siŵr ei bod hi'n ymgysylltu â phobl ifanc, i fod yn sicr nad yw eu lleisiau yn cael eu heithrio o'r ffordd y mae hi'n llunio'r cyngor y mae'n ei roi i ni. Gwn pa mor brysur yw hi yn ymgysylltu â chymdeithas ddinesig o bob math ledled Cymru. Byddwn i'n siomedig iawn pe byddai'r agenda bwysig hon yn eithrio lleisiau pwysig yng Nghymru mewn unrhyw ffordd. Rwy'n hapus iawn i gael sgwrs gyda'r comisiynydd i wneud yn siŵr ei bod yn ymwybodol o'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu codi y prynhawn yma.

Prif Weinidog, roedd eich cynllun yn cynnwys 100 o bwyntiau gweithredu ac yn amlwg roedd yn dod â'r holl bwyntiau gweithredu at ei gilydd am y tro cyntaf, rwy'n credu, mewn un ddogfen. Un o'r targedau yw cynyddu plannu coed ac mae pwyllgor yr amgylchedd yn y fan yma wedi ystyried hynny. Rydych chi wedi methu hwnnw o bell ffordd, a phan edrychwch chi ar Cyfoeth Naturiol Cymru, mae ganddyn nhw dros 6,000 hectar a mwy o dir coedwigaeth heb ei blannu. A allwch chi wneud ymrwymiad heddiw, gan fy mod i'n sylweddoli bod rhai o'r pethau eraill yn y cynllun yn llawer mwy hirdymor, ond mae gennych chi'r holl ysgogiadau i ymgymryd â hyn—a allwch chi wneud ymrwymiad heddiw y bydd eich rhaglen plannu coed yn ôl yn cadw at yr amserlen unwaith eto erbyn diwedd y flwyddyn hon ac y byddwn ni'n cyrraedd y targedau y mae eich Llywodraeth wedi eu pennu iddi ei hun, ac yn arbennig y bydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn cael eu cyfraddau ailblannu yn ôl i'r safon?

Rwy'n awyddus iawn yn wir y dylai hynny ddigwydd. Rwy'n cydnabod yr hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud am fethu â chyrraedd y targedau yn ddiweddar, ac rwy'n benderfynol iawn y byddwn ni'n eu cyrraedd yn y dyfodol. Lansiwyd rownd newydd o gyllid cynllun datblygu gwledig ar gyfer creu coetiroedd Glastir ddoe, gyda datganiadau o ddiddordeb i gael eu cyflwyno erbyn 10 Mai. Gwn fod y Gweinidog yn gwylio'r datblygiad hwnnw yn agos iawn er mwyn gwneud yn siŵr ein bod ni'n cyrraedd y targedau hynny. Gwneuthum ymrwymiad yn ystod yr etholiad arweinyddiaeth yn fy mhlaid fy hun i greu coedwig genedlaethol newydd yma yng Nghymru, a chredaf fod hwnnw'n syniad a fydd yn ein helpu ni i wneud yn siŵr nid yn unig ein bod ni'n cyrraedd y targedau sydd gennym ni nawr ar gyfer plannu coed ond ein bod ni'n gallu gwneud mwy fyth i nodi'r cyfraniad y gall mwy o blannu coed yng Nghymru ei wneud, at yr agenda carbon a newid yn yr hinsawdd ond at agendâu eraill hefyd.

Bydd Ysbyty Nevill Hall yn parhau i chwarae rhan allweddol ar ôl agor ysbyty prifysgol y Grange yn 2021. Nodir ei swyddogaeth newydd yn strategaeth dyfodol clinigol Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan.

Diolch, Prif Weinidog. Fel y gwyddoch, roeddwn i'n bresennol yn seremoni gosod carreg gopa'r ganolfan gofal critigol newydd yn Llanfrechfa yr wythnos diwethaf. Soniasoch am ddyfodol clinigol Gwent. Dim ond ar ben pyramid dyfodol clinigol Gwent y mae'r ganolfan gofal critigol newydd yn Llanfrechfa yn gweithio, gydag ysbytai cyffredinol yn gweithredu, fel Ysbyty Nevill Hall, ar yr ail lefel, a gwasanaethau cymunedol fel y lefel sylfaen—o leiaf dyna oedd y cynllun gwreiddiol. Rydym ni'n gwybod y bu rhai pryderon lleol o amgylch y Fenni ac, yn wir, de Powys, ynghylch adleoli rhai gwasanaethau, fel pediatreg, obstetreg ac ati o Ysbyty Nevill Hall i'r ganolfan gofal critigol newydd. Pa sicrwydd allwch chi ei roi i'm hetholwyr i y bydd Ysbyty Nevill Hall yn cael ei ailddatblygu ar ffurf ysbyty cyffredinol modern ac na fydd yn colli mwy o wasanaethau lleol pwysig, gan ganiatáu i'r ganolfan gofal critigol newydd fwrw ymlaen â'r gwaith y cafodd ei hadeiladu i'w gyflawni ac y bydd yn ei gyflawni yn y dyfodol gobeithio? Mae'n gyfleuster gwych yr oeddwn i'n falch o gael ymweld ag ef yr wythnos diwethaf.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae'n hollol iawn i ddweud y bydd y mwyafrif llethol o wasanaethau iechyd ar lefel ysbyty yn parhau i gael eu darparu gan y rhwydwaith o ysbytai lleol—Ysbyty Ystrad Fawr, Ysbyty Aneurin Bevan, ysbyty Cas-gwent a'r ysbytai sirol, yn ogystal, wrth gwrs, â'r rhan bwysig iawn y bydd Ysbyty Nevill Hall yn parhau i'w chwarae yn y dyfodol, gan ddarparu'r rhan fwyaf o wasanaethau ysbyty, uned mân anafiadau, uned famolaeth dan arweiniad bydwragedd, profion diagnostig, therapïau, gofal cleifion mewnol a chleifion allanol, gan barhau i fod yn ganolfan gofal sylfaenol y tu allan i oriau, gwasanaethau diagnostig o ran MRI, CT ac asesiadau meddygol. Dyna'r weledigaeth a gyflwynwyd gan ddyfodol clinigol Gwent. Mae hynny'n golygu—ac mae newid bob amser yn anodd yn y gwasanaeth iechyd, fel y mae e'n gwybod—bydd gwasanaethau obstetreg a phediatreg dan arweiniad meddygon ymgynghorol yn ysbyty'r Grange yn y dyfodol, ond dyna sut y dylai fod gan y bydd yr ysbyty hwnnw yn darparu gofal arbenigol neu gritigol cymhleth, gan ddarparu'r gwasanaethau gorau posibl i'r bobl hynny sydd eu hangen ar y lefel honno o ymyrraeth, gan ganiatáu i'r rhwydwaith ysbytai lleol hwnnw barhau i ddarparu'r rhan fwyaf o'r gwasanaethau sydd eu hangen ar y poblogaethau lleol hynny.

Ac yn olaf, cwestiwn 6—Delyth Jewell.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn.

Mae'r adroddiad cyflwr yr ystâd diweddaraf yn dangos bod Llywodraeth Cymru, ar 31 Mawrth 2018, wedi lleihau allyriadau o'n hystâd weinyddol ein hunain gan 57 y cant yn erbyn llinell sylfaen o 2010 ac mae hynny eisoes yn rhagori ar y targed a bennwyd gennym ni bryd hynny ar gyfer 2020. Rydym ni hefyd wedi gwneud gostyngiadau sylweddol i'r defnydd o drydan, dŵr a gwastraff yn rhan o'n hymdrechion ein hunain i fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd.

Diolchaf iddo am ei ateb. Prif Weinidog, mae eich plaid wedi datgan sefyllfa o argyfwng hinsawdd erbyn hyn. Os bydd Llywodraeth Cymru yn datgan hyn yn swyddogol, hi fydd y Llywodraeth gyntaf yn y byd i wneud hynny. A gaf i ofyn: a yw datgan argyfwng newid yn yr hinsawdd yn golygu na fydd y Llywodraeth yn gallu bwrw ymlaen â'i chynlluniau ar gyfer ffordd liniaru'r M4, ac, os nad ydyw, beth yn union yw'r pwynt o ddatgan yr argyfwng?

Wel, mae'r Aelod yn ymwybodol, Llywydd, mi wn, na allaf wneud unrhyw sylw heddiw ynghylch ffordd liniaru'r M4 gan fy mod i wedi fy rhwymo i beidio â gwneud hynny gan y rheolau y mae Llywodraethau wedi'u rhwymo ganddynt yn ystod cyfnod is-etholiad. Mae'r pwynt cyffredinol y mae'r Aelod yn ei wneud yn un pwysig, wrth gwrs, bod cynhesu byd-eang yn her wirioneddol sy'n wynebu'r byd cyfan a bod yn rhaid trin y camau y mae unrhyw Lywodraeth yn eu cymryd o ran buddsoddiadau mawr yn erbyn yr effaith y maen nhw'n ei chael ar greu dyfodol byd-eang ar gyfer cenedlaethau a ddaw ar ein holau ni a gwneud cynnydd gwirioneddol o ran y problemau y mae'r newid yn yr hinsawdd yn eu creu.

Diolch i'r Prif Weinidog. 

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Huw Irranca-Davies.

Mae ein hymgynghoriad ar egwyddorion a llywodraethu amgylcheddol, a gyhoeddwyd ar 18 Mawrth, yn ceisio barn rhanddeiliaid ar weithdrefnau cwynion dinasyddion i ddwyn y Llywodraeth i gyfrif ar weithredu deddfwriaeth amgylcheddol. Mae'r gwaith hwn yn parhau a, chan weithio gyda rhanddeiliaid, byddwn yn bwriadu sicrhau trefniadau llywodraethu cydlynol ac effeithiol ar gyfer dinasyddion Cymru.

Diolchaf i'r Gweinidog am yr ateb yna. Rwy'n siŵr y bydd yn cytuno â mi mai un o'r amddiffyniadau hanfodol a ddarperir i ddinasyddion yr UE o dan y trefniadau presennol yw'r gallu i herio Llywodraethau yn gyfreithiol, fel yr ydym ni wedi ei weld gyda dyfarniadau cyfreithiol nodedig fel y rhai llygredd aer a gyflwynwyd dro ar ôl tro gan Client Earth. O ran sefyllfa 'dim cytundeb', mae tîm cyfreithiol Client Earth eisoes wedi rhybuddio bod honiadau Llywodraeth y DU y bydd amddiffyniadau'r Undeb Ewropeaidd yn cael eu cynnal yn llawn ar ôl i Brydain adael yr UE yn ffug, a rhybuddiodd mai 'dim cytundeb' yw'r sefyllfa waethaf bosibl i amgylchedd naturiol, hinsawdd ac ansawdd aer Prydain. Ond hoffwn ofyn i'r Gweinidog geisio rhoi ateb mor eglur â phosibl i mi ar hyn o bryd ynghylch pa amddiffyniadau fydd yn parhau i'r dinesydd allu herio Llywodraethau yn gyfreithiol o dan wahanol fathau o 'Brexit meddal' fel y'i gelwir, ac, yn wir, cytundeb Theresa May ei hun os bydd yn dychwelyd. A fydd hawliau'r dinesydd i herio Llywodraethau yn cael eu gwanhau neu a fyddan nhw'n cael eu cynnal o dan y gwahanol sefyllfaoedd hyn? Os mai'r ateb yw nad ydym ni'n gwybod hynny eto heddiw neu ei fod yn rhy gymhleth, rwy'n credu y byddwn i ac Aelodau eraill yn ddiolchgar iawn pe gallai'r Gweinidog ysgrifennu atom pan fydd hynny'n eglur.

Wel, rwy'n sicr yn hapus i ysgrifennu at yr Aelod gyda mwy o fanylion, ond fel y bydd yn gwybod, un o'r tasgau yr ydym ni wedi bod yn ymgymryd â nhw ers misoedd lawer iawn yw'r dasg o sicrhau bod y llyfr statud, sy'n cynnwys llawer o'r ddeddfwriaeth y mae'n cyfeirio ati—y llyfr statud Ewropeaidd—yn dod yn rhan o lyfr statud Cymru, os mynnwch chi, llyfr statud y DU, ac sydd wedi bod yn gweithredu ar sail 'dim cytundeb' o'r cychwyn. Pwynt hynny, fel y bydd ef yn cofio efallai, yw sicrhau bod yr hawliau sy'n bodoli yn ôl y gyfraith yn cael eu cadw, os mynnwch chi, o'r diwrnod cyntaf ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd. Felly, dyna fwriad yr ymarfer hwnnw. Yn amlwg, bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn golygu y byddwn ni'n colli swyddogaeth Comisiwn yr UE a'i swyddogaeth oruchwylio, ac, yn amlwg, un o'r amcanion yr ydym ni'n gweithio arnyn nhw ar hyn o bryd yw canfod y ffordd orau o roi trefniadau ar waith yng Nghymru sy'n galluogi Llywodraeth i gael ei dwyn i gyfrif.

Mae trafodaethau ar y gweill ac wedi bod ers cryn amser rhwng Gweinidog yr amgylchedd a chymheiriaid ar lefel y DU ynghylch rhai o'r trefniadau hyn. Mae deddfwriaeth yn cael ei chynnig ar lefel y DU gyfan, ond mae'r sefyllfa yma yng Nghymru o ran diogelu'r amgylchedd yn wahanol iawn mewn nifer o ffyrdd, fel y gwn y mae'r Aelod yn ei wybod yn dda iawn. Mae gennym ni Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015; mae gennym ni ein Deddf amgylchedd ein hunain yma a deddfwriaeth benodol arall. Felly, y dasg yw sicrhau bod y trefniadau sydd gennym ni yma yng Nghymru yn cydnabod y sefyllfa wahanol yr ydym ni eisoes yn gweithredu ynddi—byddem ni'n ei disgrifio fel sefyllfa fwy amddiffynnol—a bydd cyfle i sicrhau y gall aelodau'r cyhoedd gyfrannu at ein syniadau yn hynny o beth yn ystod y cyfnod ymgynghori, a ddaw i ben ar 9 Mehefin, a byddwn yn annog yr Aelod—pob Aelod—ac aelodau'r cyhoedd i gymryd rhan lawn yn y broses honno i hysbysu safbwyntiau Llywodraeth Cymru mewn modd mor drwyadl â phosibl.  

Y gwir amdani yw, wrth gwrs, rŷch chi wedi cael dwy flynedd i sortio hyn mas—dros ddwy flynedd i sortio hyn allan. Fe gyhoeddodd Llywodraeth y Deyrnas Unedig eu cynlluniau nhw am swyddfa diogelu'r amgylchedd flwyddyn ddiwethaf. Mi oedd Llywodraeth Cymru i fod cyhoeddi rhywbeth yn yr haf, wedyn fe aeth hynny'n hydref, wedyn fe aeth hynny'n flwyddyn newydd—10 diwrnod cyn diwrnod gadael Brexit, i fod, y cyhoeddodd eich Llywodraeth chi ymgynghoriad. Nawr, roeddech chi'n dweud eich bod chi'n dod at hwn ac yn edrych am effective and coherent arrangements, wel, does dim byd lot yn effective a coherent am y modd mae’r Llywodraeth wedi delio â hyn hyd yma. Felly, allech chi ddweud wrthon ni pryd fydd trefniadau deddfwriaeth yn dod ymlaen a threfniadau yn cael eu rhoi yn eu lle? Os oes unrhyw beth yn risg i amgylchedd Cymru, yna'r modd mae’ch Llywodraeth chi wedi llusgo’ch traed ar y mater yma yw’r risg mwyaf.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Dwi ddim yn derbyn sail y cwestiwn hynny. Fel rwy'n dweud, mae’r broses hon wedi bod yn mynd rhagddi ers amser er mwyn sicrhau ein bod ni'n sicrhau yr egwyddorion sydd yn addas ar ein cyfer ni yma yng Nghymru. Dyw e ddim yn addas i ni jest dderbyn heb ystyriaeth bellach y trefniadau sydd ar y gweill ar draws y Deyrnas Unedig. Mae’n rhaid sicrhau eu bod nhw’n briodol i’n tirwedd ddeddfwriaethol ni yma yng Nghymru, a’r hawliau sydd gyda phobl yng Nghymru, sydd yn amgen, a dweud y gwir, i'r hawliau sydd gyda phobl ar draws y Deyrnas Unedig mewn amryw o ffyrdd.

Mae’r broses o sicrhau'r sail ddeddfwriaethol honno wedi bod, fel gwnes i sôn yn fy ateb i Huw Irranca-Davies, yn mynd rhagddi am gyfnod sylweddol iawn. Ac fel y bydd yr Aelod yn gwybod, mae proses hefyd o sicrhau bod datblygiadau yn y dyfodol yn digwydd ar y cyd â Llywodraethau eraill y Deyrnas Unedig. Rwy'n gwybod bod ei blaid e wedi gwrthwynebu i'r sail mae hynny wedi bod yn digwydd, ond mae e wedi bod yn digwydd, mewn gwirionedd, mewn ffordd effeithiol iawn, ac rŷn ni’n gobeithio y daw hwnna i fwcwl maes o law.

Cwestiwn 2—Huw Irranca-Davies.

Adeiladwyd datganoli ar sylfeini hawliau dynol. Mae Llywodraeth Cymru wedi mynnu na ddylai Brexit arwain at unrhyw atchweliad o hawliau. Mae trafodaethau wedi cychwyn ar gryfhau a hybu cydraddoldeb a hawliau dynol i holl ddinasyddion Cymru, gan ddechrau gyda chychwyn y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol.

Tybed a gaf i holi'r Gweinidog am un agwedd benodol, sef siarter yr UE ar hawliau sylfaenol. Un o ganlyniadau gadael yr UE, wrth gwrs, yw na fydd gan ddinasyddion Cymru a'r DU amddiffyniad y siarter hawliau sylfaenol mwyach. Mae'r siarter, wrth gwrs, yn cynnwys llawer o feysydd sy'n gorgyffwrdd â'n Deddf Hawliau Dynol 1998, ond mae'n mynd ymhellach, gan roi'r hawl i loches, hawliau i urddas, diogelu data personol ac iechyd ac amddiffyniadau i weithwyr rhag diswyddiad heb gyfiawnhad a hawl annibynnol i ryddid rhag gwahaniaethu. Mae'r olaf yn bwysig gan nad yw ein Deddf Hawliau Dynol ni ond yn amddiffyn rhag gwahaniaethu gan y wladwriaeth, tra bod yr amddiffyniadau gwahaniaethu yn y siarter yn berthnasol i sefyllfaoedd rhwng unigolion a sefydliadau, fel rhwng dau o bobl ar Twitter. A chan fod y siarter yn offeryn byw, mae'n golygu bod yn rhaid i'r hawliau y mae'n eu darparu adlewyrchu newid cymdeithasol. Felly, fe'i hystyrir yng nghread hawliau pwysig fel yr hawl i gael eich anghofio, er enghraifft. Ac o gofio pan wnaethpwyd y Ddeddf Hawliau Dynol yn gyfraith, mai dim ond 9 y cant o aelwydydd ym Mhrydain oedd â mynediad at y rhyngrwyd, mae gallu'r siarter i gyflwyno hawliau newydd yn ymwneud â materion fel diogelu data yn gryfder pwysig. Felly, pan fyddwn ni'n gadael yr UE, Gweinidog, beth allwn ni ei roi ar waith yma yng Nghymru, ac yn y DU, i ddiogelu'r hawliau dynol gwerth ychwanegol a mwy hynny y brwydrwyd yn galed i'w hennill a'r hawliau estynedig hynny sydd wedi'u cynnwys yn y siarter hawliau sylfaenol hefyd?

Wel, rwy'n falch bod yr Aelod wedi codi'r cwestiwn hwn er ei fod yn bwnc yr ydym ni'n ei drafod yn y Cynulliad yn weddol aml, gan ei fod yn ddimensiwn sydd heb ei archwilio, rwy'n credu, o broses Brexit. A gwn yn sgil fy nhrafodaethau blaenorol ag ef, ac yn wir yn ei gwestiwn, sut y mae'n cydnabod swyddogaeth ganolog y siarter hawliau sylfaenol. Bydd yn cofio ein bod ni wedi cynnwys mesurau amddiffyniadau ychwanegol yn ein fersiwn ni o'r Ddeddf parhad yma yng Nghymru—er nad yw'r cymhwysedd gennym i adfer y siarter yma yng Nghymru, llwyddasom i ddod o hyd i ddull lle byddai egwyddorion y siarter wedi bod ar gael i ddehongli deddfwriaeth. Fel y mae e'n gwybod, diddymwyd y Ddeddf honno o ganlyniad i gyfres ehangach o drefniadau. Ond mae'r egwyddorion sy'n sail i'r siarter honno, a'r egwyddorion ehangach y mae'n cyfeirio atyn nhw yn ei gwestiynau, yn sicr yn ein meddyliau ynghylch sut i fwrw ymlaen â phethau o'r fan yma.

Ceir amrywiaeth o hawliau a ddisgrifir yn y siarter sydd wedi eu cwmpasu o fewn y gweithgarwch economaidd-gymdeithasol a'r dadansoddiad hawliau ehangach y mae'r Llywodraeth yn ymgymryd â nhw ar hyn o bryd. Mae darn o ymchwil ar y gweill, sydd wedi ei gysylltu ar y cychwyn â'r adolygiad o gydraddoldeb rhwng y rhywiau, ond o gwmpas ehangach na hynny, a fydd yn egluro i ni y fframwaith sydd ar gael i ni fel ffordd o ddeddfu yma yng Nghymru. Ceir cyfres arall o drafodaethau a myfyrdodau sy'n digwydd o fewn y Llywodraeth ynghylch i ba raddau y gallwn ni ymgorffori rhai o'r confensiynau sy'n gorgyffwrdd—mae rhai ohonyn nhw yn sicr yn gorgyffwrdd â rhai o'r egwyddorion a amlinellodd ef yn ei gwestiwn. Mae darn o waith ar y gweill i ddeall y cwmpas, y potensial, sydd gennym ni ar gyfer gweithredu yn y modd deddfwriaethol ehangach hwnnw, nid yn unig ar sail dameidiog, ond ar sail fwy cydlynol efallai.

Nid wyf i wedi cael unrhyw drafodaethau o'r fath. Nid oes gan y Cynulliad gymhwysedd deddfwriaethol i ddiwygio'r llw teyrngarwch, ac nid oes gennym unrhyw gynigion i geisio ehangu cymhwysedd y Cynulliad yn hynny o beth.

Wel, rwyf i newydd glywed rhywun yn gweiddi oddi ar ei eistedd, 'Gwarthus'. Ond, fel rhywun sy'n weriniaethwr, hoffwn gael y dewis o gael y llw teyrngarwch hwnnw i ddinasyddion Cymru ac nid i gorff sy'n ymgorffori braint a grym etifeddol sy'n aml yn anathema i bobl Cymru. Mae fy mhrif ffyddlondeb i'r bobl. A allwch chi amlinellu pa un a allai Llywodraeth Cymru wneud cais i'r pwerau dros y llw teyrngarwch gael eu newid, ac a fyddech chi'n fodlon ystyried gwelliannau yn y Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru), sy'n ystyried newid pleidleisio ar gyfer pobl 16 mlwydd oed, yn ystyried newid y system gyfan, er mwyn caniatáu i'r dewis fodoli—nid wyf i'n dweud ei ddiddymu, i'r breniniaethwyr yn y Siambr—i ganiatáu i'r dewis fodoli i'r rhai hynny ohonom nad ydym ni eisiau tyngu llw teyrngarwch i'r frenhiniaeth i wneud gwahanol fath o lw, ar gyfer Cymru gyfoes?

Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Ac mae'r pwynt yn dwyn i gof y ddeiseb a gyflwynwyd gan Aelod Seneddol Gorllewin Caerdydd, Kevin Brennan, yn y Senedd yn 2006, a oedd yn galw am newid y gyfraith i roi cyfle i Aelodau Cynulliad Cymru  addo teyrngarwch i bobl Cymru, yn hytrach nag i'r Frenhines. Nid oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw fwriad polisi i geisio newid y sefyllfa honno. Adlewyrchir y ddeddfwriaeth yng Nghymru, mewn ystyr, gyda deddfwriaeth yn yr Alban o ran y cyfyngiad sy'n gwahardd y Senedd—y Cynulliad yma—rhag diwygio'r ddeddfwriaeth berthnasol. [Torri ar draws.] Mae hi wrth gwrs—fel y mae hi'n ei ddweud oddi ar ei heistedd—yn wahanol yng Ngogledd Iwerddon, am resymau sydd efallai yn benodol i Ogledd Iwerddon, a dyna, rwy'n credu, yw'r sail resymegol dros ddefnyddio dull gwahanol. Rwyf yn digwydd bod yn rhannu ei barn y byddem yn well ein byd drwy gael pennaeth etholedig i'r wladwriaeth, ond byddwn hefyd yn dweud, pe byddech yn gofyn i mi restru efallai y 10 prif rwystr i setliad cyfansoddiadol gwell yma yng Nghymru, byddwn yn hawdd yn gallu nodi 10 sydd efallai yn yn fwy dybryd a phellgyrhaeddol na'r pwynt penodol yna.

Yr adran gwasanaethau cyfreithiol sy'n gyfrifol am ddarparu'r holl wasanaethau cyfreithiol i Lywodraeth Cymru, gan gynnwys cyngor ar faterion cymhleth yn ymwneud â chyfraith gyhoeddus, cyfraith cyflogaeth a chyfraith fasnachol, drafftio cyfarwyddiadau i Swyddfa'r Cwnsler Deddfwriaethol i ddrafftio deddfwriaeth sylfaenol, paratoi holl is-ddeddfwriaeth Llywodraeth Cymru, ac ymdrin ag ymgyfreitha uchel ei broffil.

Diolch. Wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru yn ffodus i allu troi at dîm o gynghorwyr cyfreithiol ar wahanol faterion. Ond cefais fy synnu braidd, drwy ganlyniadau cais rhyddid gwybodaeth yn ddiweddar, o ganfod bod cyfreithwyr allanol a oedd yn gwneud gwaith ar ran Gweinidogion wedi bod yn cyfarwyddo cwnsleriaid am gost enfawr i drethdalwyr. Er enghraifft, canfûm, yn ystod y tair blynedd ariannol ddiwethaf, bod bron i £1.5 miliwn wedi ei wario gan Lywodraeth Cymru ar fargyfreithwyr. Rwyf i hefyd yn ymwybodol mai hwn yw'r ffigur isaf a roddwyd ar gyfer y gwariant, gan nad yw gwariant ar rai cyfarwyddiadau yn cael eu cofnodi. Nawr, er fy mod i'n sylweddoli bod manylion unrhyw gyfarwyddiadau wedi eu diogelu gan fraint broffesiynol gyfreithiol, a wnewch chi esbonio pa gamau yr ydych chi'n eu cymryd i sicrhau yr ystyrir bod pob cyfarwyddyd yn hanfodol, a bod rhywfaint o dryloywder yn cael ei gyflwyno i'r broses o gaffael cyngor cyfreithiol i Lywodraeth Cymru, fel bod trywydd archwilio wedi'i gostio'n llawn ar gael i'w weld?

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae'r penderfyniad ynghylch pryd i roi cyfarwyddyd i gwnsleriaid yn amlwg yn cael ei wneud yn ofalus iawn ar sail achosion unigol. Rhoddir cyfarwyddyd i gwnsleriaid, er enghraifft, o ran materion lle mae angen eiriolaeth yn y llysoedd uwch, neu lle mae angen cyngor cyfreithiol ar faterion sy'n arbennig o gymhleth neu sy'n codi pwyntiau newydd o gyfraith efallai nad yw cyfreithwyr Llywodraeth Cymru wedi rhoi sylw iddynt yn y gorffennol. Yr hyn y byddwn i'n ei ddweud wrth yr Aelod yw bod arbenigedd sylweddol, enfawr, o fewn Llywodraeth Cymru o ran nifer o'r meysydd a amlinellir yn fy nghwestiwn cychwynnol iddi hi, ac, o ganlyniad i hynny, rydym ni'n anfon llai o gyfarwyddiadau i gwnsleriaid nag y byddem ni ei wneud fel arall. Ac rwy'n aml yn clywed bargyfreithwyr sy'n ymarfer yng Nghymru yn dweud wrthyf y bydden nhw'n falch pe byddem ni'n allanoli neu'n anfon mwy o waith allan nag yr ydym ni'n ei wneud efallai. Ond mae'r dyfarniadau hyn yn ddyfarniadau gofalus i fantoli gwerth am arian ar y naill law a'r angen am arbenigedd a lefel yr eiriolaeth sydd ei hangen yn rhai o'r llysoedd uwch ar y llaw arall. Mae hwn yn faes yr wyf i'n ei adolygu'n barhaus, o ran cyfarwyddiadau i fargyfreithwyr a chyfreithwyr fel ei gilydd, ac rwy'n gwneud hynny gyda'r ddau egwyddor hanfodol hynny mewn golwg.

Fel y gŵyr yr Aelod, er nad wyf am drafod manylion y cyngor cyfreithiol, wrth ddarparu'r Mesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008, mae Llywodraeth Cymru wedi dangos bod diogelwch plant wrth deithio i'r ysgol yn hollbwysig, a bydd yn parhau i fod felly.

Diolch. Y rheswm dros ofyn y cwestiwn hwn i chi yw fy mod wedi bod yn ymdrin â nifer o achosion o fewn fy etholaeth i lle mae trafnidiaeth uniongyrchol o'u cartref wedi cael ei wrthod i ddisgyblion ysgol, er gwaethaf y straen a achosir gan lawer o deithiau cerdded ar hyd llwybrau coedwig ac ardaloedd eithaf ynysig ar brydiau. Yn ôl adran 3 o Fesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008, rhaid i awdurdodau lleol gymryd i ystyriaeth y ffaith na ddylai'r trefniadau teithio y maent yn eu gwneud achosi lefelau afresymol o straen. Wel, gallaf ddweud wrthych, yn achos rhai o'r teuluoedd yr wyf yn ymdrin â nhw, mae hyn yn achosi llawer o bryder ynglŷn â diogelwch y plentyn. Ac fe welir fod yr hyn a ystyrir yn ddiogel neu'n anniogel yn oddrychol:  ffyrdd wedi'u goleuo'n wael, ffyrdd sy'n gwbl anghysbell, ac rydym yn sôn, mewn rhai achosion, am lonydd fferm a llwybrau coedwig. Felly, mae hyn yn broblem, oherwydd nid oes unrhyw ddiffiniad o straen na rhestr ddiffiniol o ba feini prawf y gellid eu hystyried. Felly, cyfrifoldeb yr awdurdod lleol yw penderfynu sut y gwneir asesiadau straen, yn unol â'u polisi teithio dysgwyr eu hunain. Cwnsler Cyffredinol, a wnewch chi weithio gyda'r Gweinidog Addysg i ddarparu rhestr o ba feini prawf y dylai'r awdurdodau lleol eu hystyried wrth ymdrin â straen fel mesur, yng nghyd-destun y Mesur 2008 ei hun?

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Mae'r Mesur, wrth gwrs, yn rhoi rhwymedigaeth sylfaenol ar awdurdodau lleol i ddarparu trafnidiaeth mewn amgylchiadau penodedig, fel y bydd yr Aelod yn ymwybodol, ac, yn amlwg, yn yr un modd, ceir elfen o ddisgresiwn i awdurdodau lleol i wneud penderfyniadau o fewn y fframwaith hwnnw. Credaf y bydd yn gwybod bod y Gweinidog Addysg wedi ymrwymo'r Llywodraeth i adnewyddu'r canllawiau gweithredol yn ehangach mewn cysylltiad â'r ddarpariaeth teithio i ddysgwyr, ac rwy'n siŵr mai dyma'r math o beth fyddai ganddi mewn golwg fel rhan o'r broses ehangach honno.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. A dwi'n galw ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i wneud y datganiad—Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Mae dau newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog dros Brexit yn gwneud datganiad yn fuan i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad ar drafodaethau'r UE. Yn ogystal â hyn, mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno i geisio atal y Rheolau Sefydlog yfory i alluogi dadl ar Adroddiad Pwyllgor Safonau Ymddygiad 01-19. Nodir busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, a welir ymysg papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Gweinidog, os gwelwch chi'n dda, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ar y risg i gyfleusterau canser yn y dyfodol a gyflwynir o ganlyniad i'r prinder arbenigwyr yng Nghymru? Mae'r ffigurau a gynhyrchwyd gan Goleg Brenhinol y Radiolegwyr yn dangos mai dim ond tri meddyg canser ychwanegol a ymunodd â'r GIG Cymru yn y pum mlynedd diwethaf. Gallwn weld hefyd fod y cyfraddau swyddi gwag ar gyfer oncolegwyr clinigol yr uchaf yn y Deyrnas Unedig. Dywedodd llefarydd ar ran y Coleg Brenhinol, a dyfynnaf:

'Mae prinder arbenigwyr canser yn risg gwirioneddol i'r dyfodol. Mae hyn yn effeithio ar ofal clinigol, ymchwil, addysg, arweinyddiaeth a datblygu'r gwasanaeth.'

Cau'r dyfyniad. A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ar y mater difrifol iawn hwn, os gwelwch yn dda?

A'r ail ddatganiad, Gweinidog, yr hoffwn ei gael, oherwydd mae Llywodraeth Cymru—. Rydym yn gofyn yn y Siambr hon a ellir datganoli mwy o bwerau cyfreithiol i'n Siambr a'r sefydliad ardderchog hwn. Ar y llaw arall, pan fo rhai achosion uchel eu proffil yn Lloegr y mae'r Cynulliad hwn yn ymwneud â nhw, rydym yn llogi bargyfreithiwr Saesneg. A oes yna brinder bargyfreithwyr yng Nghymru sydd â'r cymhwysedd a'r ansawdd? Pam na wnawn ni eu llogi nhw a defnyddio ein bargyfreithwyr dawnus cynhenid ni ein hunain ac wynebu'r anghydfodau cyfreithiol hynny yn yr Uchel Lys yn Llundain?

Diolch yn fawr iawn ichi am godi'r mater, yn enwedig ynglŷn ag oncolegwyr clinigol. Byddwn yn awgrymu mai'r prynhawn yma fyddai'r cyfle cyntaf i chi i godi hynny gyda'r Gweinidog iechyd yn y datganiad ar 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.', sef ymdrechion Llywodraeth Cymru i sicrhau bod gennym y staff priodol o fewn y GIG sy'n meddu ar y sgiliau sydd eu hangen arnom ar gyfer y dyfodol.

Ac, ar fater bargyfreithwyr Cymru, byddwn yn dychmygu bod gan argaeledd, sgiliau ac arbenigedd rywbeth i'w wneud â hyn. Ond byddwn unwaith eto yn awgrymu eich bod yn codi hyn uniongyrchol gyda'r Cwnsler Cyffredinol, a bydd ef yn gallu rhoi barn ar hynny.

Trefnydd, yr wythnos diwethaf, codais y mater ynglŷn â beth yw'r sefyllfa ddiweddaraf o ran morlyn llanw Bae Abertawe gyda'r Gweinidog dros yr Amgylchedd. Bellach, mae cryn amser wedi bod ers i adolygiad Hendry adrodd bod y morlyn yn opsiwn dim gofid—yn wir, yn opsiwn amlwg, fel y cofiaf ef yn dweud ar y pryd. Bellach, yn amlwg, mae'r ffaith fod Llywodraeth y DU wedi gwrthod cyfrannu arian wedi golygu bod modelau amgen yn cael eu hystyried, fel y gwyddoch. Ond, yn anffodus, rwyf hefyd yn synhwyro bod brwdfrydedd Llywodraeth Cymru ar gyfer y prosiect yn cloffi. Mae'r cyhoeddiadau cyhoeddus am yr ymrwymiad i fuddsoddi wedi tawelu ac nid ydym wedi clywed fawr ddim gan Lywodraeth Cymru o ran y camau ymarferol y maent yn eu cymryd i helpu i gyflawni'r cynllun. Fis Hydref diwethaf, dywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid, bellach y Prif Weinidog, rai geiriau grymus wrth y gynhadledd Ocean Energy Europe, a dyfynnaf,:

'Rydym yn ymdrechu i sicrhau bod Cymru yn chwarae rhan flaenllaw ym maes ynni morol gydag ynni a gynhyrchir o'r tonnau a'r llanw yn chwarae rhan bwysig yn ein huchelgais ar gyfer economi carbon isel.'

Diwedd y dyfyniad. Byddwn yn dadlau bod morlyn llanw Bae Abertawe yn hanfodol o ran gwireddu'r uchelgais hwnnw. Felly, a wnaiff y Llywodraeth ymrwymo i gyflwyno dadl yn amser y Llywodraeth ar forlyn llanw Bae Abertawe a darparu eglurder o ran y lefel a'r math o ymrwymiad tuag at y cynllun hwnnw? Mae Plaid wedi dadlau bob amser y dylai pobl Cymru elwa ar unrhyw gyfoeth a gynhyrchir gan ein hadnoddau naturiol, a byddai gennyf ddiddordeb i glywed pa gamau, os o gwbl, y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd yn hyn o beth.

Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn gefnogwr brwd i'r cynnig o gael morlyn llanw Bae Abertawe, ac rydym yn falch bod opsiynau eraill a ffyrdd eraill o ariannu hynny'n cael eu hystyried ar hyn o bryd. Nid oes diffyg brwdfrydedd yma, ac rydym yn dal yn awyddus i sicrhau y gall Cymru fod yn arweinydd byd-eang ym maes technoleg forol ac ynni'r llanw. Credaf fod y brwdfrydedd yn sicr yma ar draws y Llywodraeth i wneud i hynny ddigwydd a phe byddai cynnig hyfyw yn cael ei gyflwyno, yna byddai Llywodraeth Cymru yn sicr yn awyddus i gael y trafodaethau hynny. Mae'r arian a nodwyd gennym yn flaenorol yn parhau i fod ar y bwrdd ar gyfer y cynllun hwnnw, pe byddai cynnig hyfyw yn cael ei gyflwyno. Wrth gwrs, bydd Gweinidog yr Amgylchedd yn bwriadu gwneud datganiad ar Gymru carbon isel cyn toriad yr haf, a gallai hyn fod yn gyfle arall i ymchwilio i'r mater hwn.

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru, y cyntaf ar yr adroddiad a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf gan y Prif Arolygydd Prawf mewn cysylltiad â chyfiawnder ieuenctid a'r gwasanaethau ymyrraeth gynnar yn ardal Bae'r Gorllewin? Roedd yr adroddiad yn eithaf damniol. Yn wir, tynnodd sylw ar y ffaith hon, sef allan o 12 ardal, yr ystyriwyd bod naw ohonynt yn 'annigonol', a bod 'lle i wella' yn y degfed. Felly, yn y bôn, dim ond i 2 allan o 12 yr oedd modd rhoi unrhyw gredyd. Rydym yn sôn am fywydau pobl ifanc ac amddiffyn y bobl ifanc hynny a natur ddiamddiffyn y bobl ifanc hynny. Mae'r adroddiad hwn yn tynnu sylw at y pryderon hyn, ac mae'n bwysig bod Llywodraeth Cymru yn ymateb i hynny. Felly, a gawn ni ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar y camau y maen nhw'n mynd i'w cymryd ar sail yr adroddiad hwn?

Ar yr ail bwynt, rwyf eisiau gofyn am adroddiad, neu efallai ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar lygredd aer eto. O ran allyriadau o Tata—y tro diwethaf imi godi hyn, gwn fod  Dirprwy Weinidog yr Amgylchedd ar y pryd wedi tynnu sylw at y ffaith ei fod yn mynychu cyfarfodydd. Ond mae'n braf cael adroddiad neu ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar ganlyniad y cyfarfodydd hynny, oherwydd, unwaith eto, mae fy etholwyr yn wynebu llygredd dyddiol o'r gwaith dur, llygredd sŵn rheolaidd o'r gwaith dur. Rydym yn deall ei fod yn safle diwydiannol, rydym yn deall ei fod yn elfen enfawr o'r economi, ond hefyd mae'r elfen honno o fod yn gymydog rhesymol ac ystyriol. Ac ar yr achlysur hwn ymddengys ein bod yn methu yn hynny o beth, ac mae angen inni gael adroddiad ynglŷn â sut mae Llywodraeth Cymru yn rhyngweithio gyda Tata i sicrhau ei fod yn ymddwyn yn dda.

Diolch yn fawr am godi'r ddau fater hynny, ac, wrth gwrs, y Weinyddiaeth Gyfiawnder sy'n goruchwylio'r timau troseddau ieuenctid yn y tair ardal awdurdod lleol a drefnir gan Fae'r Gorllewin. Rhaid gweithredu ar frys o ganlyniad i'r canfyddiadau a nodir yn adroddiad prawf AEM. Rydym eisiau sicrhau bod gwasanaethau ar waith i gefnogi pobl ifanc sydd mewn perygl o fynd i mewn i'r system cyfiawnder troseddol ac i sicrhau eu bod yn gryf ac yn ddibynadwy ac yn addas ar gyfer y gwasanaeth. Gallaf ddweud wrthych fod swyddogion Llywodraeth Cymru wedi bod mewn trafodaeth gyda'u cymheiriaid, ac mae'r Gweinidog, Jane Hutt, yn bwriadu ysgrifennu at y Weinyddiaeth Gyfiawnder ar y mater penodol hwnnw.

Ac o ran eich pryderon ynghylch aer glân, byddaf yn sicr yn gofyn i'r Gweinidog ysgrifennu atoch gyda'r wybodaeth ddiweddaraf. Ond gallaf ddweud unwaith eto fy mod wedi cael trafodaethau â chydweithwyr ar draws y Llywodraeth o ran llunio ein rhaglen o ddatganiadau a dadleuon wrth inni symud ymlaen tuag at ddiwedd tymor yr haf, ac mae'r Dirprwy Weinidog wedi bod yn glir y byddai'n hoffi cyflwyno datganiad ar aer glân yn ystod y cyfnod hwnnw.

A wnaiff y Trefnydd wneud datganiad, os gwelwch yn dda, ar gaffael yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru o ran ei ymlyniad i gaffael yn lleol yng Nghymru yn benodol? Gyda'r byrddau iechyd yn adrodd ar hyn o bryd am £90.4 miliwn o orwariant yn 2018-19, mae'n amlwg bod cyllid yn gwegian. Roeddwn yn hynod siomedig, felly, i ddysgu'n ddiweddar bod mesuryddion glwcos gwaed, sydd o bosib yn fwy costus, a stribedi prawf yn cael eu caffael ar draws Cymru. Er enghraifft, deallaf fod cost stribedi sy'n cael eu prynu ar hyn o bryd gan y GIG yng Nghymru, mewn gwirionedd, oddeutu 70 y cant yn fwy nag sydd raid ac y gellid caffael y rhain yn lleol yng Ngogledd Cymru gan gwmni sy'n wynebu anawsterau sylweddol i gael eu derbyn ar y rhestr a ffefrir. Yn wir, mae hyn yn bodoli er gwaethaf y ffaith eu bod yn cyflenwi eu cynnyrch yn rhyngwladol ac yn cael eu defnyddio yn y sector iechyd ar draws rhannau eraill o'r DU. O ystyried y potensial i arbed arian a chefnogi busnes yng Nghymru, byddwn yn falch pe baech yn barod i ymchwilio i'r sefyllfa hon ymhellach pe byddwn i'n rhoi mwy o wybodaeth ichi, ac egluro pa gamau yr ydych yn eu cymryd i sicrhau bod pob caffael yn ein gwasanaeth iechyd yn seiliedig ar fesur o werth am arian a hefyd yn cydweddu ag egwyddorion caffael lleol Cymru.

Diolch ichi am godi hynny. Wrth gwrs, byddwch yn ymwybodol o'r datganiad a wnaeth y Prif Weinidog ym mis Medi ynghylch y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru a'r pwysigrwydd a roddwn ar arferion caffael da ar draws Cymru. Soniasoch am gyflwr cyllid y GIG, ac mae rhagolwg presennol y GIG yn welliant sylweddol o alldro 2017-18, ac unwaith eto, byddem yn edrych ymlaen at welliant parhaus y flwyddyn nesaf. Mae sefydliadau'r GIG ar y cyd wedi gwneud dros £1.5 biliwn o arbedion effeithlonrwydd ers sefydlu'r cyrff newydd ar ddechrau'r degawd. Ac, yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf, gwelwyd bod dros ddwy ran o dair o'r arbedion hyn o 71 y cant ar sail reolaidd a byddem yn disgwyl bod hyn yn cael ei gynnal yn 2018-19.

Ar fater penodol stribedi glwcos gwaed, os anfonwch ragor o wybodaeth i mi, byddwn yn sicr yn hapus i archwilio hynny gyda'r Gweinidog Iechyd.

Hoffwn godi mater grant byw'n annibynnol Cymru gyda chi, Trefnydd. Ysgrifennais at Lywodraeth Cymru ganol y mis diwethaf yn gofyn am amserlen glir ar gyfer cynnal asesiadau ac adfer pecynnau ariannol i bobl anabl sydd ar eu colled yn dilyn diddymu'r gronfa byw'n annibynnol. Nid wyf wedi cael ateb eto. Ar ran pobl anabl a'u teuluoedd sydd yn croesawu newid meddwl y Llywodraeth ar y mater hwn, a allwch roi unrhyw arwydd pa bryd fydd y geiriau cynnes hynny'n troi'n weithredoedd? Byddwn yn croesawu datganiad yn fawr.

Rwyf eisiau codi mater tlodi ac esgeulustod yn ein hen ardaloedd diwydiannol, yn enwedig yn y Cymoedd. Mae diweithdra yn rhy uchel, mae'r defnydd o fanciau bwyd yn annerbyniol o uchel, mae'r cyfleoedd yn brin, ac mae gormod o bobl ifanc yn awyddus iawn i adael. I waethygu'r sefyllfa, mae cyni wedi cael effaith lem ar lawer o rwydweithiau cymorth a oedd ar un adeg yn gallu cynnal pobl pan oeddent mewn angen. Mae hyn wedi dod yn fater hollbwysig bellach i lawer o gymunedau. Yn fy nghymorthfeydd stryd yn y Rhondda yn ystod y misoedd diwethaf, rwyf wedi gweld digon o bobl sy'n teimlo eu bod dan warchae. 'Does gennym ddim byd ar ôl' yw sut y gwnaeth un fenyw ym Maerdy grynhoi pethau. 'Mae ein cymunedau yn cael eu gadael i farw,' meddai un arall. Felly, beth all tasglu'r Cymoedd  ei wneud i helpu lleoedd fel y Rhondda, sydd â lefel diweithdra bron ddwywaith yn uwch na chyfartaledd cenedlaethol Cymru a mwy na dwywaith yn uwch na lefel y DU? Mae rhai prosiectau gwych yn cael eu cynnal gan wirfoddolwyr. Sut ellir eu cefnogi yn hytrach na'u llesteirio? A yw hi'n bosib, er enghraifft, neilltuo arian i alluogi awdurdodau lleol i gymryd yn ôl rai o'r gwasanaethau y cefnwyd arnynt yn ystod y blynyddoedd diwethaf? Wedi'r cyfan, dywedwyd wrthym fod cyni wedi dod i ben. Ni allwn anwybyddu'r cymunedau hyn. Mae gennych chi gyfrifoldeb i wneud yn siŵr fod yna gamau i ymdrin â diweithdra a thlodi, ac eto i gyd ni allaf weld dim sy'n ddigon radical i wneud y gwaith. Felly, byddwn yn gwerthfawrogi rhywfaint o weithredu ar y cyd, cynllun clir o'r hyn yr ydych yn ei wneud i helpu i atal rhai o'n cymunedau rhag suddo.

O ran yr ymholiad cyntaf sy'n ymwneud â'ch gohebiaeth gyda'r Dirprwy Weinidog ynglŷn â grant byw'n annibynnol Cymru, rwy'n deall, fel y gwnaethoch ddweud, eich bod wedi anfon y llythyr ganol y mis. Felly, os gallwn adael yr amser ymateb 17 diwrnod gwaith safonol i basio, a chithau heb gael ymateb o fewn yr amser hwnnw, byddwn yn sicr yn falch o wneud yn siŵr eich bod yn cael ymateb prydlon gan y Gweinidog.

O ran eich pryder am ddiweithdra yn y Cymoedd a'ch bod yn cydnabod bod prosiectau gwych yn digwydd yno, gwn fod y Dirprwy Weinidog yn bwriadu cyflwyno datganiad sy'n crynhoi'r gwaith sy'n cael ei wneud gan dasglu'r Cymoedd, ein cynlluniau Swyddi Gwell yn Nes at Adref a hefyd yr economi sylfaenol, unwaith eto, yr ochr hon i doriad yr haf.

Tybed a allech roi sicrwydd i mi y bydd y Llywodraeth yn neilltuo amser ar gyfer dadl ar un o'r materion pwysicaf sy'n effeithio ar ein cymunedau, sef mater tai, ond yn benodol yr angen difrifol sydd gennym yn awr, yn fy marn i, yn ein cymunedau am bolisi tai moesegol sy'n addas i'r unfed ganrif ar hugain. Rydym wedi trafod nifer o faterion ynghylch tai, boed hynny'n lesddalwyr a'r problemau cysylltiedig, a llawer o'r rheini'n parhau. Ond bellach rydym yn dod ar draws yr hyn sy'n cyfateb bron i sgamiau gan rai o'n cwmnïau tai—rhydd-ddaliadau sy'n agored i bob math o drefniadau rheoli o ran gwasanaethau lleol sy'n llesteirio ac yn aml yn difetha rhydd-ddaliadau yn ein cymunedau. Mae'n ymddangos i mi fod y rhain yn bethau sydd angen i ni eu gwahardd, ac ni ddylent fod ag unrhyw ran mewn polisi tai moesegol.

Mae angen inni hefyd edrych ar yr hyn sy'n digwydd ar y tir sy'n cael ei fancio gan y cwmnïau datblygu tai hyn. Nawr, byddwch wedi gweld yr adroddiadau, fel yr wyf fi—nid wyf yn siŵr a yw hyn yn digwydd yng Nghymru eto, ac nid yw'n golygu na fydd yn digwydd—sef rhwydo'r ardaloedd hynny, gan atal datblygiad bywyd gwyllt yno, ar gyfer ceisiadau cynllunio yn y dyfodol. Mae hyn yn rhywbeth y credaf sy'n tanlinellu'r graddau y mae nifer fach o gwmnïau tai mawr, nid yn unig yn manteisio i'r eithaf ar eu monopoli ac yn gwneud gormod o elw, ond credaf hefyd eu bod allan o reolaeth. Yr hyn sydd ei angen arnom yw polisi tai eang i wneud ein tai, ym mha bynnag ffurf y bo hynny, yn yr unfed ganrif ar hugain yn addas, yn ddilyffethair, ac o'r safonau moesegol uchaf. Credaf fod angen inni ddod â hyn at ei gilydd, mae'n debyg fod angen deddfwriaeth arnom, ond byddai'n fan cychwyn pe bai'r Llywodraeth yn sicrhau amser inni gael trafodaeth ar yr holl faterion hyn ynghylch tai fel y gallwn ddechrau edrych ar osod y paramedrau ar gyfer datblygu polisi tai yn y dyfodol.

Diolch i chi am godi eich pryderon ynghylch lesddeiliadaeth a hefyd y materion sy'n wynebu llawer o bobl sy'n berchen ar rydd-ddaliadau sy'n destun ffioedd rheoli ar ystadau amrywiol ledled Cymru. Gwn ei fod yn rhywbeth yr ydych chi wedi ei godi droeon yn y Siambr hon. O ganlyniad i rai o'r trafodaethau a gawsom yn gynharach, llwyddais i gymryd rhai camau cynnar yn fy mhortffolio blaenorol i ymdrin â rhai o'r materion yn y farchnad lesddaliadaeth. Felly, daethom i gytundeb â'r datblygwyr na fyddai unrhyw dai newydd yn cael eu cyflwyno drwy Gymorth i Brynu ac na fyddai unrhyw dai newydd yn cael eu cyflwyno gan ddatblygwyr fel lesddeiliadaeth os na fyddent yn gwbl angenrheidiol. Felly, mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos mai dim ond tri thŷ sydd wedi'u gwerthu fel lesddaliadau drwy Gymorth i Brynu yn awr, a phrynwyd pob un o'r tri hynny oddi ar y cynllun cyn i'r rheolau newydd gael eu cyflwyno. Felly, rydym yn cael rhywfaint o lwyddiant, yn sicr, drwy newid y ffordd y mae'r farchnad yn gweithredu drwy'r ysgogiadau sydd gennym gyda Chymorth i Brynu. Ond gwn fod llawer o bryderon ehangach am bobl sydd eisoes yn berchen ar eiddo ar brydles. Dyma un o'r rhesymau pam mae'r Gweinidog yn gweithio gyda'i grŵp gorchwyl a gorffen amlddisgyblaethol ar ddiwygio lesddaliad preswyl, sy'n gweithio ochr yn ochr â gwaith a wneir gan Gomisiwn y Gyfraith i archwilio pa newidiadau allai fod eu hangen drwy ddeddfwriaeth, ond hefyd beth arall y gallem ei wneud ar frys i fynd i'r afael â rhai o'r materion. Gwn y bydd y Gweinidog yn awyddus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi pan fydd y grŵp lesddaliad yn cyflwyno adroddiad, ac yn ôl yr hyn a ddeallaf, ni fydd hyn yn rhy hir.

Galwaf am ddau ddatganiad, yn gyntaf ar ddeiet fel triniaeth ar gyfer diabetes 2, yn dilyn canlyniadau calonogol o dreialon dau ddeiet diabetig a gynhaliwyd gan ddeietegydd diabetig Claire Chaudhry yn Ysbyty Maelor Wrecsam. Ddydd Gwener diwethaf, cefais y pleser o ymweld â'r ysbyty i gyfarfod ag arweinydd gwasanaeth deietegol diabetes Betsi Cadwaladr, ynghyd â Phennaeth Deieteg a'r Cyfarwyddwr Cynorthwyol ar gyfer therapïau yn y dwyrain. Eglurwyd wrthyf mai deiet yw conglfaen y driniaeth ar gyfer diabetes. Gyda 30,000 i 40,000 o bobl yn y Gogledd yn unig yn dioddef o ddiabetes 2, mae hyn yn costio 10 y cant o gyllideb y GIG, lawer ohono oherwydd cymhlethdodau. Ond mae'r gwaith peilot wedi gweld cleifion yn dod oddi ar inswlin, yn colli pwysau, a chynnydd yn nealltwriaeth y cleifion o'u nodweddion corfforol eu hunain a newid ffordd o fyw. Maent yn pwysleisio mai buddsoddi i arbed yw hyn: gostyngiad yn nifer y bobl sy'n defnyddio tabledi pwysedd gwaed, pobl yn dod oddi ar beiriannau apnea cwsg £3,000, gostyngiad yn nifer y bobl sy'n colli coes neu fraich, ac effeithiau buddiol o ran colli golwg, dialysis arennol, strôc a llawer o bethau eraill hefyd. Maen nhw wedi arwain ar hyn yng Nghymru. Mae cynnydd yn nifer yr atgyfeiriadau gan feddygon teulu yn unol â hynny, ond ar hyn o bryd nid oes ganddynt y capasiti i ateb y galw hwnnw. Fel buddsoddi i arbed, credaf ei fod yn fenter wych, sy'n haeddu sylw gan Lywodraeth Cymru ochr yn ochr â'r bwrdd iechyd sydd wedi arwain ar hyn.

Yn ail ac yn olaf, a gaf i alw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar ei hymgysylltiad â hawliau awtistig a'r mudiad hawliau awtistig? Rwy'n siŵr eich bod chi'n ymwybodol bod heddiw'n Ddiwrnod Ymwybyddiaeth Awtistiaeth y Byd, rhan o Wythnos Ymwybyddiaeth Awtistiaeth Byd, sy'n annog pobl i godi ymwybyddiaeth o awtistiaeth yn benodol. Heddiw, rwyf wedi noddi digwyddiad yma yn y Senedd—digwyddiad Anelu am Aur ar gyfer Diwrnod Awtistiaeth y Byd 2019, lle mae sefydliadau a arweinir gan y defnyddiwr yn hybu derbyniaeth o awtistiaeth a chryfhau llais y rhai sydd ag awtistiaeth. Fel y dywedant,

'nothing about autism without autistics.'

Mae derbyn awtistiaeth yn weithred. Peidiwch â bodloni'n unig ar ymwybyddiaeth, gweithredwch. Os mai'r cyfan a wnawn yw codi ymwybyddiaeth, yna mae'r rhestrau aros yn tyfu ac yn tyfu. Mae angen inni gymryd camau ymlaen tuag at ddealltwriaeth, derbyniaeth, cynrychiolaeth, cynhwysiant a chydraddoldeb. Pan fo oedolion awtistig yn siarad, a ydym ni'n gwrando? Felly, byddwn yn croesawu datganiad, nid yn unig o fewn y cyd-destun arferol dan arweiniad y gwasanaeth neu'r trafodaethau meddygol a gawn yma, ond o ran yr ymgysylltiad hwnnw â'r llais awtistig dilys a'r mudiad hawliau awtistig ar Ddiwrnod Ymwybyddiaeth Awtistiaeth y Byd.

Diolch yn fawr iawn. Ar y mater cyntaf am waith deieteteg, mae'n swnio'n ddiddorol iawn, ac yn sicr yn hynod galonogol, felly byddaf yn trafod gyda'm cyd-Aelod, y Gweinidog iechyd, y ffordd orau o ddeall hynny'n well a'r potensial sydd yna i bobl yr effeithir arnyn nhw gan ddiabetes ac atal diabetes ledled Cymru. Gwn fod y Gweinidog iechyd yn bwriadu cyflwyno datganiad ar ddiabetes, eto cyn diwedd tymor yr haf, felly mae hyn yn rhywbeth y gellid ei ystyried o fewn y cyd-destun hwnnw.

Ar Ddiwrnod Awtistiaeth y Byd, rwy'n falch iawn o ymuno â chi i amlinellu pa mor bwysig yw hi, wrth gynllunio gwasanaethau i bobl ag awtistiaeth, i wneud hynny trwy gyd-gynhyrchu. Gwn eich bod chi, fel minnau, yn ffan fawr o gyd-gynhyrchu fel ffordd o ddatblygu gwasanaethau a chymorth i bobl. Rydym yn cydnabod bod ffordd bell i fynd. Fodd bynnag, credaf ein bod wedi gwneud cynnydd gwirioneddol, gan gynnwys y buddsoddiad o £13 miliwn yn y gwasanaeth awtistiaeth integredig, sy'n cael ei gyflwyno ledled Cymru ar hyn o bryd. I nodi diwrnod awtistiaeth y byd, neu yn sicr drwy'r wythnos, byddwn yn cyhoeddi gwerthusiad annibynnol llawn o gyflwyniad y gwasanaeth awtistiaeth integredig, a chredaf y bydd yn ddefnyddiol o ran nodi'r camau mwyaf pwysig nesaf ymlaen. Rydym hefyd wedi comisiynu adolygiad ychwanegol o'r rhwystrau i ostwng amseroedd aros diagnostig a bydd yr adolygiad hwnnw hefyd yn cael ei gyhoeddi cyn bo hir. Rydym hefyd wedi ymgynghori ar gynnwys cod ymarfer awtistiaeth o dan y Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Mae'n wirioneddol bwysig bod lleisiau pobl ag awtistiaeth yn cael eu clywed yn yr ymgynghoriad hwnnw, fel y gall y cod nodi pa gymorth fydd ar gael oherwydd yr hyn y mae pobl wedi ei ddweud wrthym. Ond cytunaf yn llwyr â chi y dylai llais dilys pobl ag awtistiaeth fod wrth wraidd y gwaith hwnnw.

Ar 20 Mawrth, cyfarwyddodd Llywodraeth Cymru y Cynulliad hwn i ysgrifennu at y pwyllgor Ewropeaidd atal artaith i godi pryderon Imam Sis a'r streicwyr newyn Cwrdaidd eraill ar y llwyfan rhyngwladol. Mae Imam, sy'n byw yng Nghasnewydd, yn awr ar ei ganfed a saith diwrnod o streic newyn. Mae'r sefyllfa bellach yn ddifrifol iawn. Mae'n ddybryd. Mae'n fater brys mawr. Sylwaf nad yw'r cynnig, er ei basio, yn rhwymo'r Llywodraeth, ac felly hoffwn ddiweddariad, os gwelwch yn dda ynghylch a yw'r Llywodraeth wedi gweithredu ar y cyfarwyddiadau a roddwyd iddo gan y Cynulliad. Byddwn yn nodi hefyd, yn ystod y ddadl, fod y Gweinidog wedi dweud wrthyf na fyddai Llywodraeth Cymru yn barod i gymryd camau ar hyn oherwydd nid yw'n fater sydd wedi'i ddatganoli. Ond ar ôl hepgor yr egwyddor honno yn y ddadl a oedd yn dilyn yn union wedi hynny, yn ymwneud â menywod WASPI, lle nododd y Llywodraeth y byddai'n ysgrifennu llythyr, a gawn ni sicrwydd, os gwelwch yn dda, y bydd yr un egwyddor yn cael ei dilyn yma? Rwy'n poeni'n fawr am Imam.

Diolch ichi am godi'r mater hwn eto. Credaf, fel y llwyddodd y Gweinidog i amlinellu yn ei hymateb i'r ddadl, ei bod yn sefyllfa hynod ddifrifol ac yn un sy'n peri pryder, ac mae'n sefyllfa y mae llawer o bobl ledled Cymru yn teimlo'n angerddol iawn yn ei chylch hefyd. Eglurodd y Gweinidog mai'r Cynulliad fyddai'n anfon unrhyw lythyr ar ran y Cynulliad. Fel rheol nid Llywodraeth Cymru fyddai’n gwneud hynny ar ei ran. Ond yn sicr byddaf yn cael sgwrs bellach i ystyried pa gamau y gellid eu cymryd.

Heddiw, mae'r Pwyllgor Busnes wedi cyfarfod a thrafod fy nghynnig i ddefnyddio adran 37 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 i orfodi'r Ysgrifennydd Parhaol i ryddhau'r ymchwiliad i'r datgeliad ar ddiswyddo Carl Sargeant. Maen nhw'n mynd i ddychwelyd at y cynnig ar ôl y Pasg, a gobeithio y gallant ei gefnogi. Yn wir, byddwn yn annog holl Aelodau'r Cynulliad yma i'w gefnogi ac ymuno fel cefnogwyr y cynnig. Hefyd, hoffwn ddatganiad gan y Llywodraeth ar hyn, oherwydd pam na allwn ni weithredu'n agored a thryloyw ynglŷn â hyn a chyhoeddi'r adroddiad gan ei fod yn amlwg er budd y cyhoedd?

Gofynnaf ichi edrych eto ar yr ymateb a roddodd y Prif Weinidog i arweinydd Plaid Cymru pan ofynnodd gwestiwn ar y mater penodol hwn ychydig yn gynharach y prynhawn yma. Mae'r Prif Weinidog yn nodi ei fod ar hyn o bryd yn ystyried y dyfarniad a wnaed ac yn cymryd cyngor pellach gyda'r bwriad o roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad maes o law.

Trefnydd, hoffwn i gefnogi cais David Rees am ddatganiad gan y Llywodraeth ar yr adroddiad arolygu broblematig iawn ar y gwasanaethau troseddau ieuenctid ym Mae'r Gorllewin. Gofynnaf i chi a'r Llywodraeth ailystyried eich penderfyniad i beidio cyflwyno datganiad. Ni wnaf ailddatgan y pwyntiau y mae David Rees eisoes wedi eu codi am ddifrifoldeb y mater, ond hoffwn nodi wrthych chi ac eraill, allan o'r 14 o argymhellion a wnaed yn yr arolygiaeth, mae chwech o'r rheini ar gyfer sefydliadau wedi eu datganoli—maen nhw ar gyfer awdurdodau lleol, ar gyfer yr awdurdod iechyd, ar gyfer y gwasanaethau i blant. Yn awr, fel y dywedodd David Rees yn hollol gywir, rhai o'n plant a phobl ifanc mwyaf agored i niwed yw'r rhain. Credaf ein bod ni i gyd, y rhan fwyaf ohonom o leiaf, ar draws y Siambr hon, wedi bod yn falch o weld Cymru yn mabwysiadu dull gweithredu ychydig yn wahanol, er gwaethaf y ffaith nad yw hyn yn fater datganoledig ffurfiol. Rhaid, felly, ei fod yn peri pryder i ni i gyd—a gobeithio yn fawr y byddai'n peri pryder i Lywodraeth Cymru—bod yr adroddiad hwn yn dweud wrthym, er enghraifft,

'Nid yw'r gwasanaeth ac asiantaethau partner bob amser yn ymgymryd â gweithredoedd i leihau'r perygl o fod yn agored i niwed. Nid yw rhai plant a phobl ifanc yn ddiogel.'

Nawr, yn sicr mae hynny'n rhywbeth na allwn ei ddiystyru fel mater sydd heb ei ddatganoli, pan fo chwech o'r camau gweithredu ar gyfer sefydliadau datganoledig, a gofynnaf i chi a'r Llywodraeth ailystyried a fyddai'n bosib cyflwyno datganiad yn amser y Llywodraeth i roi sicrwydd inni y bydd y materion difrifol iawn hyn yn cael sylw digonol. Rwy'n ymwybodol, wrth gwrs, a byddwch chi'n ymwybodol, fod yna ad-drefnu wedi'i gynllunio a allai helpu i liniaru pethau. Ond mae adroddiad yr archwiliad hwn mewn gwirionedd yn tanlinellu nad oes cynllun ar gyfer yr ad-drefnu a oedd i fod dechrau ddoe o ran y gwasanaethau'n cael eu cymryd yn ôl dan reolaeth uniongyrchol yr awdurdod lleol. Byddwn yn dweud, Trefnydd, nad yw hwn yn fater, er ei fod yn fater datganoledig ffurfiol, lle byddai Llywodraeth Cymru yn dymuno ei daflu'n ôl i San Steffan. Felly byddwn yn gofyn ichi gael trafodaethau pellach gyda'ch cydweithwyr ac ystyried, yn wyneb y ffaith fod David Rees a minnau, ac, mae'n siŵr, eraill yn y Siambr hon, yn dymuno gofyn cwestiynau am hyn—byddwn yn gofyn ichi ailystyried ac ystyried datganiad gan y Llywodraeth.

Cefais gyfle i drafod hyn yn fyr gyda fy nghyd-Aelod Jane Hutt y bore yma. Yn amlwg, mae yna faterion o fewn yr adroddiad sydd angen ymateb iddyn nhw. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru, fel y dywedais yn fy ymateb i David Rees, mewn cysylltiad â'u cymheiriaid, a gwn fod Jane Hutt yn dymuno codi'r mater hwn gyda'r Gweinidog yn y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn uniongyrchol. Ond gan ein bod ar drothwy'r toriad, efallai y byddai'n well, yn sicr yn y lle cyntaf, os byddwn i'n gofyn i'm cyd-Weinidog ysgrifennu at holl Aelodau'r Cynulliad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y camau hynny.

Diolch i'r Trefnydd.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit ar y diweddaraf am drafodaethau'r Undeb Ewropeaidd. Dwi'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol i wneud ei ddatganiad—Jeremy Miles. 

Yn ystod y dyddiau diwethaf, rŷm ni wedi gweld ymgais gan y Senedd i geisio llywio'r Deyrnas Unedig o'r moroedd tymhestlog sydd wedi dod yn agos at suddo'n gwlad. Mewn cyfres o bleidleisiau, gwelwyd Tŷ'r Cyffredin yn nesáu’n raddol tuag at weledigaeth wahanol ar gyfer Brexit. Ychydig iawn o amser sydd ar ôl, ond, mewn ychydig ddyddiau, mae'r Aelodau Seneddol wedi llwyddo i gael persbectif sy'n gyffredin i fwy o bobl nag y llwyddodd y Prif Weinidog a'i Chabinet ei wneud mewn bron i dair blynedd.

Gadewch imi ddechrau, felly, a hynny'n anarferol, o bosib, drwy dalu teyrnged i rai o'r Aelodau Seneddol sydd wedi rhoi buddiannau eu gwlad o flaen teyrngarwch pleidiol ac wedi mynd ati o ddifrif i geisio dod o hyd i ffordd ymlaen a allai sicrhau mwyafrif yn Nhŷ'r Cyffredin, hyd yn oed os yw hynny weithiau'n golygu rhoi eu gyrfaoedd gwleidyddol eu hunain yn y fantol—Aelodau fel Nick Boles ar ochr y Ceidwadwyr, Yvette Cooper a Hilary Benn ar yr ochr Llafur, ac yn wir, Aelodau Plaid Cymru a dynnodd sylw yn ystod y pleidleisio neithiwr at 'Diogelu Dyfodol Cymru', dogfen a gefnogwyd gan y Cynulliad yma fel un ffordd ymlaen drwy hyn oll. Ond mae gormod o Aelodau o hyd, rwy'n ofni, yn chwarae gêm double or quits. Dim ond y dewis y maen nhw'n ei ffafrio y maen nhw'n fodlon pleidleisio drosto, yn hytrach na'r dewisiadau ehangach a fyddai'n arwain at gonsensws i'n hatal rhag ymadael heb gytundeb ac o leiaf yn ein gwarchod rhag y rhan fwyaf o'r niwed economaidd a chymdeithasol a fyddai'n cael ei achosi gan Brexit caled yr ERG.

Ac mae'n hollol glir erbyn hyn mai'r prif rwystr i sicrhau datrysiad gyda chefnogaeth eang yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Llywodraeth yw hon sydd ddim yn fodlon derbyn 'na' fel ateb. Llywodraeth a alwodd y bleidlais ddydd Gwener nid am fod ganddyn nhw unrhyw obaith gwirioneddol o ennill, ond am eu bod eisiau gallu bwrw'r bai ar y Senedd am yr anallu i ddod i gytundeb, yn hytrach nag ar eu hystyfnigrwydd nhw eu hunain. Gweinidogion sy'n meddwl mwy am eu huchelgais arweinyddol eu hunain nag am yr hyn sydd orau i ddyfodol y wlad.

Pleidleisiodd pob un o bleidiau'r wrthblaid yn erbyn cytundeb ymadael cyfreithiol gyfrwymol y byddai bron bob un ohonyn nhw, yn wahanol i'r grwp cyfeirio arbenigol a'r DUP, wedi ymrwymo iddo. Ac roedd hyn oherwydd nad oedd y Llywodraeth hyd yn oed wedi ceisio ymdrin â'r pryderon dilys fod y datganiad gwleidyddol—rhan annatod o gytundeb ymadael y Prif Weinidog—yn rhy amwys ac nad oedd yn rhoi unrhyw warant, yn ystod cam nesaf y trafodaethau, y byddai buddiannau economaidd sylfaenol y DU yn cael eu rhoi yn gyntaf. Yn hytrach, fe gawson nhw wared ar y datganiad gwleidyddol yn llwyr. Pa Lywodraeth allai o bosib gredu y gallai disodli rhestr o ddyheadau amwys gyda dalen wag o bapur erioed argyhoeddi yr amheuwyr bod dyfodol perthynas ein gwlad ag Ewrop mewn dwylo diogel? Mae hon yn Llywodraeth o ystrywiau.

A hyn lai na 48 awr ar ôl i'r Prif Weinidog addo, neu fygwth, ymddiswyddo pe cai ei chytundeb sêl bendith, gan fraenaru'r tir, oni bai bod etholiad cyffredinol a newid Llywodraeth, ar gyfer y Prif Weinidog Johnson, Rabb neu Rees-Mogg, y byddai unrhyw un ohonyn nhw'n fodlon rhoi'r ymgais am sofraniaeth chwedlonol cyn swyddi gwirioneddol, bywoliaethau gwirioneddol ac incwm gwirioneddol. O ganlyniad i'r methiant digyffelyb hwn o arweinyddiaeth a llywodraethu, rydym ni unwaith eto prin wythnos o'r posibilrwydd o gael Brexit heb gytundeb, gyda'r holl anhrefn tymor byr a'r difrod economaidd tymor hir y byddai hynny'n ei olygu. A gadewch imi atgoffa'r cyd-Aelodau o rai agweddau ar realiti gwleidyddol y mae llawer gormod o gyfryngwn Prydain yn eu cael yn anghyfleus.

Nid oes unrhyw sicrwydd o gwbl y bydd 27 gwlad yr Undeb Ewropeaidd yn rhoi unrhyw estyniad os nad oes gennym ni strategaeth glir ar gyfer y ffordd ymlaen, gyda mwyafrif yn y Senedd a Llywodraeth wedi ymrwymo i ddarparu hynny. Fel y gwelais yn Strasbourg y mis diwethaf, mae llawer o wleidyddion ledled Ewrop eisiau cael gwared ar yr ansicrwydd a'r tarfu diddiwedd sy'n ganlyniad i fethiant y sefydliad gwleidyddol yn y DU i ddeall hyd yn oed gwirioneddau sylfaenol trafodaethau rhyngwladol—er enghraifft, bod yn rhaid ichi ddechrau drwy ddeall buddiannau sylfaenol y blaid wrthwynebus ac adnabod ac adeiladu ar feysydd sydd o fantais i'r ddwy ochr, y bydd yn rhaid i'r blaid economaidd wannach wastad ildio mwy, na all neb gael popeth y maen nhw ei eisiau, yn arbennig pan fo rhai o'r amcanion negodi yn eithrio'r ochr arall yn llwyr, a bod yn rhaid ichi bob amser gyflawni'r ymrwymiadau a wnaethoch chi. Ni fyddai'n rhyfedd iddyn nhw ddod i'r casgliad y byddai'r difrod economaidd i 27 gwlad yr Undeb Ewropeaidd—a fydd yn sylweddol ond y bydd modd ei reoli—ac unrhyw anghytuno gwleidyddol, yn werth eu goddef pe caen nhw rwydd hynt i fynd i'r afael â'u blaenoriaethau eu hunain, nid ein rhai ni.

Mae cytundeb y Prif Weinidog wedi cael ergyd farwol. Nid oes unrhyw obaith, fel sydd wedi ei gadarnhau droeon yn ystod y dyddiau diwethaf, y bydd y DUP yn ei gefnogi, ac ar ôl neithiwr, bydd eiriolwyr ymadael heb gytundeb yn synhwyro buddugoliaeth. Ni fydd yr holl bleidiau eraill ond yn cydsynio iddo os oes cynnydd ynghylch y datganiad gwleidyddol a/neu ail bleidlais gyhoeddus. Mae bygythiad diweddaraf y Prif Weinidog o etholiad cyffredinol—nawr, mae'n debyg, i fod yn gysylltiedig â chynnig o hyder yn ei chytundeb—yn fygythiad gwag. Nid oes ganddi unrhyw awdurdod i ysgrifennu maniffesto nac i arwain ei phlaid, a byddai cystadleuaeth arweinyddiaeth Dorïaidd cyn inni naill ai gwblhau'r cytundeb ymadael neu ymadael yn ddisymwth heb unrhyw gytundeb yn hunanfaldod sylweddol ar y naw.

Os oes estyniad hwy, bydd yn rhaid cael etholiadau Ewropeaidd, ac mae'r dyddiad cau o ran dechrau'r broses ar gyfer yr etholiadau hynny ymhen naw diwrnod. Er efallai nad oes fawr o risg o gyflwyno her gyfreithiol ynglŷn â chyfreithlondeb Senedd Ewrop, mae'n risg nad yw ein cymdogion yn Ewrop yn barod i'w oddef, oherwydd gallai ddiweddu gyda datganiad bod y Comisiwn Ewropeaidd ei hun wedi ei gyfansoddi'n annilys. Maen nhw eisiau ateb y gellir ei weithredu cyn y bydd y Senedd newydd yn cynnull ar 2 Gorffennaf. Byddai hynny, os mai felly y bydd hi, yn diystyru etholiad cyffredinol ac, yn wir, refferendwm.

Nid yw dirymiad yn ffordd hawdd o brynu mwy o amser. Roedd Llys Cyfiawnder Ewrop, yn ei ddyfarniad diweddar yn gwbl glir bod yn rhaid i ddiddymiad fod 'yn ddiamwys a diamod'. Felly, nid yw dirymiad yn ffordd o ddim ond arafu'r broses Brexit er mwyn rhoi mwy o amser ar gyfer refferendwm, cynulliadau dinasyddion neu ailnegodi. Felly, mae ein dewisiadau yn parhau i gyfyngu.

Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod pwysigrwydd hanfodol sicrhau cyfaddawd. Rydym ni'n annog y Senedd i geisio sicrhau consensws sefydlog. Mae pleidleisiau'r dyddiau diwethaf yn dangos cefnogaeth ar gyfer canlyniad gwahanol—perthynas agosach ar ôl Brexit drwy undeb tollau ac aelodaeth o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd. Er ein bod yn parhau i gredu mai'r canlyniad gorau fyddai perthynas economaidd yn y dyfodol sy'n gwarantu cymryd rhan lawn yn y farchnad sengl ym mhob agwedd ar yr economi yn ogystal â bod yn rhan o undeb tollau, rydym yn croesawu'n gryf yr hyn yr wyf yn ei obeithio yw clymblaid sy'n dod i'r amlwg o blaid y math hwnnw o undeb tollau. Os deëllir yn glir fod hyn yn ychwanegol at yr ymrwymiadau a wnaeth Llywodraeth y DU eisoes o ran cael cyfatebiaeth i reolau'r farchnad sengl o ran nwyddau ac amaethyddiaeth, fe allem ni gefnogi datganiad gwleidyddol wedi ei ailysgrifennu i adlewyrchu hyn fel y sail ar gyfer derbyn y cytundeb ymadael.

Mae Llywodraeth Cymru wedi dangos sut y gellid ymgorffori ymrwymiad Llywodraeth y DU i'r amcanion negodi hyn mewn deddfwriaeth, ac rydym ni'n croesawu awgrym Prif Weinidog y DU a'r Twrnai Cyffredinol yn Nhŷ'r Cyffredin ddydd Gwener diwethaf bod y Llywodraeth yn bwriadu derbyn ymagwedd o'r fath. Byddai canlyniad felly, wrth gwrs, yn ei gwneud hi bron yn sicr na fyddai byth angen y cytundeb wrth gefn. Rwyf hefyd wedi ysgrifennu at David Lidington i annog Llywodraeth y DU ar yr un pryd i ymrwymo i sicrhau bod swyddogaeth statudol i'r gweinyddiaethau datganoledig yn y negodiadau hynny yn y dyfodol.

Yn ogystal â'r ffaith bod canlyniad o sylwedd yn ymddangos yn fwyfwy tebygol, mae cefnogaeth gynyddol o ran cael canlyniad cyfansoddiadol—pleidlais gadarnhau. Rydym ni bob amser wedi cefnogi mwy nag un ffordd o ddatrys yr argyfwng hwn ac mae'n dda gweld y Senedd bellach yn mabwysiadu'r dull hwn. Er ein bod yn dal i gredu mai uno i gefnogi Brexit meddal fydd y ffordd gyflymaf o sicrhau Brexit llai niweidiol, mae'n rhaid i'r Senedd hefyd gefnogi'r dewis o gynnal refferendwm fel dewis arall. Mae cyfaddawd bellach yn hanfodol. Felly, er bod pob dydd heb gytundeb ddiwrnod yn nes at ymadael heb gytundeb, a gyda 12 Ebrill bron ar ein gwarthaf, mae hynny yn awr yn bosibilrwydd gwirioneddol iawn, iawn. Yn yr un modd, os gallai'r Senedd ddod ynghyd â gweithio yn y ffordd yr ydym yn ei hawgrymu, nid ydym ni o bosib mor bell â hynny o sicrhau cytundeb a allai ddileu'r posibilrwydd hwnnw o blymio dros y dibyn, ond nid oes mymryn o amser i'w golli.

Diolch i'r Gweinidog am gopi ymlaen llaw o'r datganiad a wnaed. Mae'n rhaid imi ddweud, nid ydym ni wedi dysgu unrhyw beth newydd gan y Llywodraeth o ran y datganiad. Nid wyf yn hollol siŵr pam rydych chi'n teimlo ei bod hi'n gwbl angenrheidiol parhau i wneud datganiadau i'r Cynulliad Cenedlaethol mor aml pan nad oes gennych chi ddim byd newydd i'w ddweud, ond o gofio eich bod wedi llwyddo i siarad am oddeutu 10 munud i ddweud dim, fe wnaf i geisio gofyn i chi mewn gwirionedd yr hyn yr wyf yn credu sy'n gwestiynau pwysig.

Un peth y gwyddom ni yw hyn: nid oes neb arall yng ngwleidyddiaeth Prydain, heblaw am Lywodraeth y DU, â chynllun manwl ar gyfer ein perthynas yn y dyfodol sy'n anrhydeddu cyfarwyddyd pobl Prydain ac sydd wedi'i negodi gyda'r UE. Bydd cytundeb ymadael y Prif Weinidog yn sicrhau y gallwn ni adael yr UE nawr ar 12 Ebrill. Bydd yn rhoi terfyn ar ryddid i symud. Bydd yn fodd o gael model tollau newydd sy'n ystyriol o fusnesau a ble mae rhyddid i lunio cytundebau masnach newydd ledled y byd. Mae'n cynnwys ymrwymiadau ynglŷn â hawliau cyflogaeth a defnyddwyr, ac o ran yr amgylchedd. Ac, wrth gwrs, byddwn yn gallu gadael y polisi amaethyddol cyffredin a'r polisi pysgodfeydd cyffredin, byddwn ni'n gallu rhoi terfyn ar awdurdodaeth Llys Cyfiawnder Ewrop, ac ni fydd angen ffin galed rhwng Gogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon.

Rydych chi'n dweud fel Llywodraeth eich bod eisiau rhoi terfyn ar yr ansicrwydd—rwyf innau hefyd, cymaint â chithau—ond dim ond un ffordd sydd yna o roi terfyn ar yr ansicrwydd yn gyflym iawn, a hynny yw pleidleisio o blaid y cytundeb ymadael, y cytundeb sydd wedi ei sicrhau rhwng Prif Weinidog y DU a'r Undeb Ewropeaidd. Felly, gofynnaf ichi eto, Gweinidog Brexit, fel yr wyf i wedi gwneud droeon yn y Siambr hon: pam na allwch chi gefnogi'r cytundeb a negodwyd, y mae'r UE eisiau ichi ei gefnogi, y mae Llywodraeth y DU wedi llwyddo i'w gyflawni a'i negodi gyda'r Undeb Ewropeaidd, a fydd yn rhoi terfyn ar yr holl ansicrwydd hwn yr ydych chi'n rhefru'n gyson fod angen inni roi terfyn arno?

Rydych chi wedi dweud bod cytundeb y Prif Weinidog wedi cael ergyd farwol ond, wrth gwrs, rydym ni'n gwybod o ran cyfanswm nifer y pleidleisiau a fwriwyd, y sicrhaodd fwy o bleidleisiau o ran cefnogaeth yn Nhŷ'r Cyffredin nag unrhyw ddewisiadau eraill, gan gynnwys eich hoff ddewis chi o undeb tollau. Nid oes digon o gefnogaeth am ail refferendwm neu farchnad gyffredin 2.0, ond yr hyn sydd gennym ni yw mwy o bobl yn pleidleisio yn y pleidleisiau ystyrlon sydd wedi eu cyflwyno i'r Senedd ar gyfer y cytundeb ymadael, gan gynnwys yn y bleidlais ystyrlon a gynhaliwyd yr wythnos diwethaf, nag ar gyfer unrhyw un o'r dewisiadau eraill hynny yn lle. Felly, byddwn yn awgrymu mai'r hyn sydd ei angen arnom ni mewn gwirionedd yw rhoi terfyn ar y tin-droi ar eich meinciau chi, a chaniatáu rhywfaint o gefnogaeth gan y gwrthbleidiau mewn ffordd gyfrifol er mwyn sicrhau y gallwn ni roi terfyn ar yr ansicrwydd hwn a symud ymlaen gyda'n bywydau.

Ymddengys eich bod yn ofni etholiad cyffredinol. Nid yw'r Prif Weinidog yn galw etholiad cyffredinol. Rwy'n credu eich bod yn fwy ofnus—. [Torri ar draws.] A dweud y gwir, mae'r rhan fwyaf ohonoch chi'n fwy ofnus o gael Jeremy Corbyn yn Brif Weinidog na dim arall, a dyna pam fwy na thebyg eich bod yn ceisio wfftio at unrhyw syniad y byddai etholiad cyffredinol yn syniad da. Nid wyf i eisiau gweld etholiad cyffredinol ychwaith; byddai'n well o lawer gennyf weld y Llywodraeth hon yn sicrhau cytundeb ymadael gweddus ar ein cyfer, sef yr hyn y credaf fod gennym ni, sydd, wrth gwrs, yn gyfaddawd.

Nawr, a ydych chi'n derbyn pe byddem yn ceisio gweithredu eich ffordd chi o fynd i'r afael â Brexit, y byddech chi'n bradychu, fel plaid, llawer o'r pethau yr ydych chi wedi addo eu cyflawni o ran yr ymrwymiadau a wnaethoch chi ac y mae eich arweinydd wedi eu gwneud—ac rwy'n cyfeirio at Jeremy Corbyn—yn y gorffennol? Mae wedi sôn am ddatrys y mater hwn o ryddid i symud, gwneud yn siŵr nad yw awdurdodaeth Llys Cyfiawnder Ewrop yn berthnasol yn y DU a pheidio â chaniatáu talu symiau sylweddol o arian i'r UE er mwyn cael mynediad at eu marchnadoedd. Mae wedi dweud pob un o'r pethau hyn ar goedd yn y gorffennol, ac eto am ryw reswm rydych chi'n credu ei bod hi'n dderbyniol gwrthdroi'r holl sylwadau a'r addewidion a wnaethpwyd er mwyn ein cadw ni mewn undeb tollau a fyddai'n atal ein gallu i wneud ein cytundebau masnach rydd ledled y byd—un o'r pethau y pleidleisiodd pobl o'i blaid yn y refferendwm.

A ydych chi'n derbyn bod eich plaid chi, Plaid Lafur Cymru, yn ddim byd ond plaid 'aros' sydd eisiau ceisio ein cadw wedi ein clymu i'r UE ac sydd eisiau gwrthdroi'r canlyniad ac yn sicr nid gweithredu canlyniad refferendwm mis Mehefin 2016, ble pleidleisiodd pobl Cymru ac etholaeth y Gweinidog ei hun i adael yr UE? Wn i ddim amdanoch chi, ond rwy'n ddemocrat, ac rwy'n credu pan fo pobl Cymru yn pleidleisio mewn refferendwm, y dylem ni ufuddhau i'w cyfarwyddiadau fel Aelodau o'r Cynulliad hwn, ac y dylai ein Haelodau Seneddol wneud yr un peth hefyd. Mae'n ymddangos i mi mai'r cwbl yr ydych chi'n ceisio ei wneud yw llesteirio'r broses o gyflawni ar y cyfarwyddyd hwnnw drwy beidio â chefnogi cytundeb y Prif Weinidog, a fydd yn anrhydeddu cyfarwyddyd pobl Prydain a phobl Cymru a bleidleisiodd i adael yr UE.

Felly, pryd fyddwch chi'n newid eich cân? Rydych chi'n dweud wrth bawb arall i gyfaddawdu. Pryd wnewch chi gyfaddawdu a derbyn bod cytundeb o gyfaddawd yn cael ei gynnig sy'n anrhydeddu canlyniad y refferendwm ac a fydd yn sicrhau ein bod yn gadael yr UE mewn modd trefnus, gyda digon o amser i allu negodi perthynas newydd ar ôl diwedd y cyfnod ymadael hwnnw?

Wel, fe wnaf i wrthsefyll y demtasiwn i wneud y sylw amlwg ynghylch cynnwys newydd, ond mae'n ofid imi ei fod yn teimlo ei bod hi'n amhriodol i'r Cynulliad gael cyfle i drafod yr hyn yw'r mater pwysicaf y mae'r rhan fwyaf o'n hetholwyr yn ei wynebu, gan gynnwys ei etholwyr ei hun, ar adeg pan fo'r sefyllfa sy'n wynebu'r Senedd ac yr ydym ni yn ei hwynebu yma yng Nghymru mor enbydus. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod pobl yn edrych i'r lle hwn er mwyn trafod sut rydym ni'n teimlo y dylai'r broses hon ddatblygu er budd gorau Cymru. Rwy'n croesawu'r cyfle i gael y drafodaeth hon gydag ef yn y Siambr.

Mae'n gwneud sylwadau ynglŷn â chefnogi cytundeb y Prif Weinidog. Mae cytundeb y Prif Weinidog yn cynnwys dwy ran, er y byddai'n hoffi inni gredu ar hyn o bryd nad yw ond yn cynnwys un rhan. Ond fe wyddom ni am y diffygion sylfaenol yn y datganiad gwleidyddol: nid yw'n cynnwys yr ymrwymiad hwnnw i undeb tollau parhaol, tymor hir, nid yw'n cynnwys ymrwymiad llawn i gael cyfatebiaeth o ran rheoleiddio gyda'r farchnad sengl. Yn y bôn nid yw er budd Cymru. Ond yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yw ein bod yn edrych ar beth sy'n digwydd yn y Senedd ac rydym ni'n gweld lle mae consensws, neu ymdeimlad o gyfaddawd, yn dechrau dod i'r amlwg.

Mae'r Prif Weinidog wedi gwneud nifer o ymrwymiadau yn ogystal â beth sydd yn y datganiad gwleidyddol, nad ydyn nhw yn y datganiad. Pe baen nhw yno—ymrwymiadau ynghylch cyfatebiaeth rheoleiddiol ddeinamig gyda'r farchnad sengl a'r trefniant hwnnw ynglŷn â'r undeb tollau y mae Kenneth Clarke ac eraill wedi ei gyflwyno yn y Senedd—ac y byddai modd ei ymgorffori yn y datganiad gwleidyddol newydd, dyna'r math o gytundeb y gallem ni ei gymeradwyo. Rydych chi'n gofyn ym mha fodd ydym ni wedi cyfaddawdu; mae hynny'n gyfaddawd ymarferol. Nid yw'n gwestiwn o lynu at safbwyntiau. Nid yw'n gwestiwn o guddio rhag y gwir, fel mae Prif Weinidog y DU yn ei wneud, ac anwybyddu'r hyn sy'n digwydd ar bob llaw iddi yn y Senedd gydag ychydig dros wythnos i fynd. Dyna yw diffyg arweinyddiaeth. Dyna yw absenoldeb cyfaddawd.

Mae'n dweud ein bod yn ofni etholiad cyffredinol. Rwyf i'n dweud, 'amdani', a dweud y gwir. Byddwn yn croesawu'r cyfle i ddisodli Theresa May gyda Jeremy Corbyn yn y Senedd ac ymgyrchu mewn etholaethau ledled Cymru. Byddwn yn falch iawn o fod yn y sefyllfa honno. Ond gadewch inni fod yn glir ynghylch hynny. Mae'r Prif Weinidog, er ei bod hi'n dweud y gwnaiff hi gysylltu cynnig o hyder â'i chytundeb marw, nid yw hi mewn unrhyw sefyllfa i arwain y Blaid Geidwadol i etholiad cyffredinol. Nid oes ganddi unrhyw awdurdod. Sut fyddai hi'n mynd ati i ysgrifennu maniffesto? Sut fyddai hi'n cynnull Cabinet sy'n chwalu? Mae ganddi gabinet sy'n pleidleisio mewn tair gwahanol ffordd ar bethau. Nid yw hi mewn unrhyw sefyllfa i alw etholiad cyffredinol.

Mae'r Aelod yn holi, yn olaf, am frad. Dyna'r iaith mae'n ei ddefnyddio. Nid wyf i eisiau defnyddio'r iaith honno. Rwy'n credu bod y math hwnnw o iaith yn iaith sy'n iselhau'r ddadl mewn ffordd y gwyddom ni beth yw ei ben draw. Rwy'n derbyn nad dyna oedd y bwriad, ond rwy'n credu y dylem ni fod yn ofalus ynglŷn â'r math hwnnw o iaith. Ond os yw eisiau defnyddio'r gair 'brad', gadewch i mi ddweud beth sydd yn frad: y math o Brexit heb gytundeb y mae'r Prif Weinidog yn ein harwain tuag ato. Bydd hynny'n bradychu'r rhai a bleidleisiodd i adael a'r rhai a bleidleisiodd i aros. Nid dyna a addawyd, ac nid yw hynny'n syndod oherwydd mae'n ganlyniad dinistriol. Ac o ran pob person a bleidleisiodd i adael, ni fyddent yn disgwyl colli eu swyddi o ganlyniad i hynny, ond dyna'r math o sefyllfa y bydd pobl yn ei wynebu yng Nghymru os cyrhaeddwn y sefyllfa honno ddydd Gwener nesaf. A chyfrifoldeb Prif Weinidog y DU yw cydnabod hynny ac arwain clymblaid o gefnogaeth o blaid gwahanol fath o gytundeb.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw. Rwy'n croesawu'r ffaith eich bod wedi ysgrifennu at David Lidington i geisio sicrhau swyddogaeth statudol ar gyfer y Llywodraethau datganoledig yn negodiadau'r dyfodol, ond rwyf yn ei chael hi'n syfrdanol mai dim ond nawr y ceir y cadarnhad hwn, bedwar diwrnod ar ôl yr oeddem ni i fod i adael yr UE. Dylai'r Llywodraeth fod wedi cyhoeddi hyn yn amod yn ystod y trafodaethau ynghylch y cytundeb rhynglywodraethol, yn hytrach nag fel cais ar ôl ildio faint bynnag o rym a oedd gennym ni, oherwydd mae profiad yn dweud wrthym ni na fydd y wladwriaeth Brydeinig ond yn cyfaddawdu os oes gan yr ochr arall rywbeth y mae arni ei eisiau. Ni waeth heb ag apelio am degwch.

Rydym ni bellach dim ond 10 diwrnod o'r diwrnod dynodedig nesaf ar gyfer gadael yr UE. Mae'r dyddiad cau terfynol o ran gwneud penderfyniad yn prysur agosáu ac os ydym ni i ddod o hyd i ateb ymarferol sy'n osgoi trychineb ymadael heb gytundeb, mae Llafur yn mynd i orfod cael trefn arni hi ei hun. Ofer yw disgwyl i'r Blaid Geidwadol gefnogi unrhyw gynigion rhesymol yn San Steffan oherwydd maen nhw wedi gadael y byd go iawn ers amser maith ac yng ngyddfau ei gilydd mewn byd breuddwyd o'u gwneuthuriad eu hunain. Daeth AS Grantham a Stamford, Nick Boles, i'r un casgliad ddoe ac ymddiswyddodd chwip y blaid Dorïaidd o ganlyniad.

O ran y cynigion a gyflwynwyd neithiwr, pleidleisiodd Aelodau Seneddol Plaid Cymru, yn yr ysbryd o gyfaddawd adeiladol, o blaid tri dewis sy'n dderbyniol i ni fel ffordd ymlaen. Wnaethom ni ddim cefnogi gwelliant Clarke, sy'n galw yn syml am aelodaeth o'r undeb tollau, oherwydd nad yw'n cynnig y gwarantau sydd eu hangen arnom ni o ran yr economi, hawliau gweithwyr a diogelu'r amgylchedd. Pleidleisiodd ein Haelodau Seneddol am y cynnig farchnad gyffredin 2.0 a phleidlais gadarnhau, a chredwn y dylid cyfuno'r ddau ddewis yma fel y gellid cynnal refferendwm rhwng cynllun Brexit ymarferol sy'n seiliedig ar y farchnad sengl ac aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Wrth gwrs, byddai'r ddau ddewis hyn wedi cario'r dydd neithiwr pe bai'r holl Aelodau Seneddol Llafur yn eu cefnogi. Mae gan Llafur lawer i ateb drosto yn hyn o beth, ac rwy'n rhyfeddu'n arbennig bod dirprwy arweinydd Llafur Cymru, Carolyn Harris, yn un o'r Aelodau Seneddol i ymatal ar refferendwm, a hyd yn oed yn fwy syfrdanol nad yw Ms Harris ac Aelodau Seneddol Llafur eraill a aeth yn groes i'r chwip wedi colli'r chwip wedyn o ganlyniad.

Y dewis arall a drafodwyd neithiwr oedd cynnig Joanna Cherry, y polisi yswiriant Brexit—rhwyd ddiogelwch wedi'i chynllunio i wneud dirymu erthygl 50 y dewis diofyn yn hytrach nag ymadael heb gytundeb os na chytunwyd i ymadael heb gytundeb neu i ofyn am estyniad erbyn 10 Ebrill, gydag ymchwiliad cyhoeddus llawn i ddilyn i weld a ddylid cynnal refferendwm pellach ar gytundeb Brexit a allai fod yn ymarferol ac ennyn cefnogaeth y cyhoedd.

Awgrymodd y Gweinidog yn ei ateb i mi yr wythnos diwethaf fy mod i wedi rhoi camargraff o'r sefyllfa yn hyn o beth, gan ei fod yn credu fod dirymu erthygl 50 gyda refferendwm pellach posib i ddilyn hyn yn amhosib. Tybed a fyddai'n barod i roi eglurhad ynghylch hyn, oherwydd dywedodd ei gydweithiwr Keir Starmer yn glir iawn ddoe nad oedd yn gwrthod yr egwyddor y tu ôl i gynnig dirymu Joanna Cherry, neu i'w roi mewn ffordd arall: a yw'r Gweinidog yn cytuno gyda Mr Starmer neu ef ei hun yn hyn o beth? Mae'n bwynt syml o resymeg na all yr hawl i ddirymu fod yn unochrog ac yn amodol ar yr un pryd, ac mae arbenigwyr ar gyfraith yr Undeb Ewropeaidd wedi dweud na fyddai unrhyw dir cyfreithiol i herio dirymu yn y llysoedd Ewropeaidd, gan mai'r unig amodau sydd angen eu bodloni yw'r rheini mewn cysylltiad â dirymu gofynion cyfansoddiadol aelod wladwriaethau. Dywedodd Mr Starmer mai rheswm y Blaid Lafur dros beidio â chefnogi'r cynnig neithiwr oedd oherwydd nad oedd hi'n bryd mynd i'r afael â'r mater eto. Rwy'n croesawu'r ffaith bod Prif Weinidog Cymru wedi dweud y prynhawn yma y byddai'n well gan y Llywodraeth ddirymu dros beidio â chael cytundeb, ond rwy'n awgrymu'n gryf ei bod hi'n hen bryd bellach mynd i'r afael â'r mater a'i bod hi bellach yn bryd gweithredu.

Hoffwn gloi drwy ofyn i'r Gweinidog ddweud ar goedd beth yw dewis cyntaf Llywodraeth Cymru o ran y dewisiadau sydd bellach ar gael a hefyd a yw'r Gweinidog yn cytuno â Phlaid Cymru, sef, os yw dewis dros Brexit yn y pen draw yn sicrhau mwyafrif, y dylai hyn fod yn destun refferendwm cadarnhau gyda dewis i aros. 

Diolch i'r Aelod am nifer o gwestiynau. Rwy'n gobeithio y llwyddaf i wneud cyfiawnder â phob un ohonyn nhw. Yn gyntaf am ei sylw agoriadol, ynghylch yr amddiffyniad statudol ar gyfer gweinyddiaethau datganoledig yn y trafodaethau, bydd hi'n gwybod o ddatganiadau blaenorol yr wyf i wedi eu gwneud yn y fan yma, ac y mae Prif Weinidog Cymru wedi eu gwneud, y bu hyn yn thema gyson o drafodaethau Llywodraeth Cymru â Llywodraeth y DU mewn perthynas â hyn, sef ein bod yn teimlo, o ran y trafodaethau sy'n mynd rhagddyn nhw ynghylch y dyfodol, fod gan Lywodraeth Cymru, a Llywodraeth yr Alban a Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon, swyddogaeth hanfodol.

Roedd y cyfeiriad a wnes yn fy araith yn llythyr a anfonais mewn ymateb i sylwadau a wnaed gan Brif Weinidog y DU yn y blwch anfon ddydd Gwener, lle ymrwymodd i roi sail statudol i negodiadau'r datganiad gwleidyddol ei hun—nid negodiadau'r dyfodol yn fwy cyffredinol. Bydd yr Aelod yn gwybod, wythnos neu 10 diwrnod yn ôl, y gwnes i ddatganiad, ac ysgrifennu at David Lidington a Stephen Barclay yn Llywodraeth y DU, yn cynnig geiriad y gellid ei ddefnyddio o ran Bil diwygio'r cytundeb ymadael, a fyddai'n gwneud y gwaith hwnnw, a fyddai'n rhoi modd i'r Senedd oruchwylio, ond a fyddai hefyd yn rhoi swyddogaeth i'r sefydliadau datganoledig yn y gwaith o ddiwygio'r datganiad ei hun. Ar ôl clywed Prif Weinidog y DU a'r Twrnai Cyffredinol yn ymrwymo i rywfaint o hynny, roeddwn yn teimlo ei bod hi'n bwysig ceisio cael ymrwymiad ynglŷn â chydbwysedd hynny, a dyna'r rheswm yr ysgrifennais.

Mae hi'n cyfeirio at y cytundeb rhynglywodraethol. Bydd hi'n cofio efallai mai diben y cytundeb rhynglywodraethol yn wir oedd sicrhau nifer sylweddol o gonsesiynau statudol. A'r cytundeb rhynglywodraethol hwnnw sydd wedi galluogi datblygu fframweithiau rhwng y gweinyddiaethau yn y DU, mewn ffordd sydd, ar y cyfan, wedi bod yn gynhyrchiol iawn. Roedd hi—a'i chyd-Aelodau, efallai, cyn iddi ymuno â'r tŷ—yn arfer dweud yn gyson ei fod yn fecanwaith ar gyfer dwyn pwerau ymaith. Rwyf eto i glywed am un pŵer ar y rhestr honno o bwerau a ddygwyd ymaith; y rheswm syml iawn am hynny yw oherwydd nad oes unrhyw un.

O ran y pleidleisiau yn Nhŷ'r Cyffredin neithiwr, roeddwn yn gobeithio fy mod i wedi ei gwneud hi'n glir yn fy natganiad y byddai gwelliant Clarke, o'i ystyried ynghyd ag ymrwymiadau eraill a wnaeth Prif Weinidog y DU yn dilyn hynny, y byddai angen eu hystyried gyda'i gilydd mewn datganiad gwleidyddol diwygiedig. Rwy'n croesawu sut yr aeth ei chyd-Aelod Seneddol neithiwr ati yn y pleidleisiau hyn, ac fel yr aeth ati'n arbennig i eirioli dros 'Diogelu Dyfodol Cymru' fel egwyddorion y mae Plaid Cymru yn eu cymeradwyo o hyd, ac rwy'n croesawu'r ymrwymiad parhaus hwnnw, hyd yn oed yn Nhŷ'r Cyffredin.

Soniodd am y sylwadau a wnaed gan Keir Starmer ynghylch y dehongliad o benderfyniad Llys Cyfiawnder Ewrop yn achos Wightman, sef yr achos perthnasol yn hyn o beth. Mae'r dyfarniad yn glir: bod angen i'r dirymu fod yn ddiamwys ac yn ddiamod, ac nad yw'n fecanwaith y gall aelod-wladwriaeth ei ddefnyddio dim ond er mwyn gohirio proses erthygl 50. Ac mae'r rheswm am hynny yn amlwg, onid yw? Mae yna fecanwaith yn y ddeddfwriaeth sy'n rhoi'r pŵer i aelod-wladwriaethau eraill gydsynio neu beidio. Pe gallai aelod arfer yr hawl honno'n annibynnol, byddai hynny'n tanseilio hawliau aelod-wladwriaethau eraill. Felly, nid yw'n syndod mai dyna gasgliad y llys.

Ac fe wnaf adleisio, os caf i, sylwadau Prif Weinidog Cymru yn gynharach yn y Siambr: nid dyma'r amser y mae modd mewn difrif gwneud penderfyniad sydd â goblygiadau cyfansoddiadol mor sylweddol. Yn y pen draw, efallai bod casgliad gwahanol ynghylch hynny, ond ar hyn o bryd, nid ydym ni wedi cyrraedd yr eiliad honno o benderfynu lle mai'r dewisiadau eraill yw dirymu neu ddim cytundeb. 

Yn wahanol i Darren Millar, rwy'n croesawu'r cyfleoedd hyn, oherwydd mae'n rhoi inni enghraifft arall o ba mor ddi-glem yw'r sefydliad hwn—fel yn wir y mae'r Tŷ'r Cyffredin—o ran y farn boblogaidd. Y broblem sylfaenol a greodd yr anhrefn a'r dryswch hwn yw bod Prif Weinidog y DU o blaid aros, gyda Chabinet sy'n gryf o blaid aros, a Phlaid Seneddol—y Blaid Geidwadol—yn Nhŷ'r Cyffredin sydd â mwyafrif o bobl sydd eisiau aros, bod gennym ni yng Nghymru Lywodraeth sy'n gryf o blaid aros, roedd pob un Aelod Cynulliad Llafur, pob un Aelod Cynulliad Plaid Cymru o blaid aros, ac maen nhw i gyd yn dal i fod. A'r hyn sy'n digwydd yma, gyda'r holl anhrefn a'r dryswch yn Nhŷ'r Cyffredin dros yr ychydig wythnosau diwethaf, yw bod arhoswyr didrugaredd yn ceisio gohirio'r broses tan, yn y pen draw, maen nhw'n gobeithio, y gellir dad-wneud canlyniad y refferendwm. Mae'r datganiad yn dweud mai'r broblem yw Llywodraeth na all dderbyn 'na' yn ateb—ac wrth gwrs mae hynny'n wir mewn perthynas â chytundeb Theresa May. Ond y tu hwnt i hynny, y broblem yw ei bod yn Llywodraeth na wnaiff dderbyn 'ymadael' yn ateb, ac mae hynny'n broblem gyda Llywodraeth Cymru hefyd. Gwyddom fod y rhan fwyaf o'r cyhoedd yng Nghymru ac yn y Deyrnas Unedig, a rhai ardaloedd a gynrychiolir gan ASau Llafur, gan fwyafrifoedd mawr iawn, iawn, o blaid 'ymadael', ac nid oes unrhyw dystiolaeth wirioneddol fod barn y cyhoedd wedi newid yn y ddwy a hanner i dair blynedd diwethaf. Y broblem yw na allwn ni gyflawni ar ganlyniad y refferendwm, a ddigwyddodd er gwaethaf ymdrechion gorau y Llywodraeth, busnesau mawr, y cyfryngau a chymaint o fuddiannau breintiedig eraill o blaid 'aros'. Roedd y llyfryn enwog, a anfonodd y Llywodraeth ar ein traul ein hunain i bob cartref yn y wlad, a oedd yn dweud, heb unrhyw amod neu amwysedd, 'Dyma eich penderfyniad'—i'r bobl —'bydd y Llywodraeth yn gweithredu yr hyn yr ydych chi'n ei benderfynu, heb anwadalu'—y broblem yw nad oes neb sydd mewn sefyllfa i gyflawni eisiau cyflawni, ac ymdrechion cyson y sefydliad, mewn un ffordd neu'r llall, i rwystro'r penderfyniad hwnnw sydd yn y pen draw wedi creu'r sefyllfa yr ydym ni ynddi heddiw.

O ran y cynigion undeb tollau o wahanol fathau, cyhoeddwyd y pôl piniwn ComRes diweddaraf ynglŷn â hyn ddoe, ac mae 57 y cant o'r cyhoedd yn dweud bod aros mewn undeb tollau yn golygu nad ydym ni wedi gadael. Felly, nid oes unrhyw ddiben breuddwydio, pe byddai Llywodraeth Cymru yn llwyddo yn ei uchelgeisiau nad ydym ni yn ymarferol yn gadael yr UE, nad yw hynny'n mynd i arwain at ddicter cyhoeddus eang, a allai droi'n annifyr iawn, y byddem ni i gyd—[Torri ar draws.] Nid dweud yr wyf i mai hyn sydd arnaf i eisiau digwydd, ond rydym ni yn gwybod bod yna gyfran sylweddol o'r cyhoedd yn teimlo wedi'u bradychu, nid yn unig o ran y mater penodol hwn, ond o ran amryw o faterion, gan y sefydliad gwleidyddol. Ac roedd y bleidlais Brexit yn gymhleth iawn, ac nid oedd dim ond, i lawer o bobl, am yr UE, ond roedd yn crisialu ymdeimlad o ymddieithrio oddi wrth y prosesau gwleidyddol yn gyfan gwbl. Os nad ydym ni'n cyflawni ar ganlyniad Brexit y refferendwm diwethaf, caiff hynny ei waethygu ymhellach, a phe byddem ni'n cael refferendwm arall, pam fyddem ni'n credu y dylai hynny fod yn bendant os nad oedd yr un cyntaf yn bendant? A ddylem ni ei wneud y gorau o dri? Y gorau o bump? Y gorau o 10? A ddylem ni ei wneud yn ddigwyddiad blynyddol fel y Nadolig, y gallwn ni ei ddathlu'n gyson bob blwyddyn?

Yn y pen draw, mae hwn yn gwestiwn o ymddiriedaeth rhwng gwleidyddion a phobl, ac yn y bôn, rwy'n credu mai dyna bellach y mae hyn wedi datblygu i fod. Mae'r cyhoedd ym Mhrydain yn teimlo'n gyffredinol—[Torri ar draws.] Ydych, rydych chi yn cael pregeth gennyf i, oherwydd chi sydd eisiau bradychu ymddiriedaeth pobl Cymru a phobl Prydain, oherwydd eich bod yn coleddu barn wahanol iddyn nhw y mae'r Senedd yn San Steffan—

Nid oes angen ichi ymateb i Aelodau sy'n eistedd—nid ydych chi'n gyfrifol am ymateb, Neil Hamilton.

Penderfynodd y Senedd yn San Steffan, pan wnaethpwyd y penderfyniad gyda'r refferendwm, na allent wneud y penderfyniad hwnnw yn San Steffan, am resymau sydd wedi eu dangos yn amlwg ddigon yn yr hyn a welsom ni yn ystod yr ychydig wythnosau diwethaf, ac, felly, y bobl fyddai'n penderfynu. A dywedodd y Llywodraeth yn ddiamwys, 'byddwn yn gweithredu'r hyn y byddwch yn penderfynu arno', ac oherwydd nad ydyn nhw eisiau gwneud hynny, ac oherwydd nad yw'r sefydliad eisiau gwneud hynny, mae'r dryswch hwn yn parhau.

Felly, rwy'n gobeithio na fydd cytundeb ar 12 Ebrill, oherwydd nid oes unrhyw obaith o unrhyw beth arall ar gael a fydd yn gweithio, ac yna gall Prydain gref a rhydd wneud ei ffordd yng ngweddill y byd gyda gwledydd sydd eisiau gwneud cytundebau masnach gyda ni yn y rhan o'r 85 y cant o'r economi fyd-eang sy'n ehangu, yn wahanol i'r UE, sydd yn awr mewn dirwasgiad.

Wel, mae'n ddrwg gennyf siomi'r Aelod, ond mae'r syniad nad yw'n rhan o'r sefydliad yn eithaf chwerthinllyd, ac yn sicr nid wyf am droi ato ef am unrhyw wersi am ddidwylledd ac ymddiriedaeth, ac rwy'n credu y gwelwn ni ddydd Iau faint mae'n arddel y farn gyhoeddus pan fo pleidleiswyr Casnewydd yn lleisio'u barn. Y pwynt, o ddifrif, y mae'n ei wneud—mae'r syniad bod pobl yn cwmpasu môr a thir i beidio â pharchu canlyniad refferendwm 2016 yn rhan o'r naratif ehangach sydd wedi creu natur annifyr y ddadl ynghylch Brexit yn y wlad hon.

Yr hyn sydd gennym ni mewn gwirionedd yn digwydd, yn y Senedd yn bennaf—ac rwy'n gobeithio ei fod yn gwybod hyn, ac yntau'n gyn-Aelod Seneddol, ac yn cydnabod—yw bod pobl yn ymgodymu â chyfuniad cymhleth iawn o syniadau ynghylch sut orau i barchu'r refferendwm hwnnw mewn ffordd nad yw'n niweidio bywoliaeth unigolion a chymunedau y maen nhw a ninnau yn eu cynrychioli. 'Diogelu Dyfodol Cymru' oedd ein hymgais i wneud hynny—cydnabod canlyniad y refferendwm a disgrifio math o berthynas ar ôl Brexit rhwng Cymru a'r Undeb Ewropeaidd, sy'n gweithio orau er budd Cymru. Ac nid wyf yn credu bod y farn gor-syml yma, i raddau, bod 'gadael yn golygu gadael', fel bod gan hynny ryw fath o ystyr sy'n annibynnol i'r broses gymhleth hon, o unrhyw fudd i'r ddadl o gwbl. Ac fe wnaf i ailadrodd y pwynt a wnes i yn glir wrth Darren Millar, nad yw hi, yn ein hiaith, nid yw hi'n unrhyw ran o arweinyddiaeth gyhoeddus i bedlera geiriau fel 'brad' mewn cyd-destun arbennig o gynhennus. Mae'r rhain yn bobl o ewyllys da sy'n gwneud penderfyniadau anodd mewn amgylchiadau ymfflamychol iawn, iawn, ac fe ddylem ni i gyd wneud ein gorau i geisio ymdrin â'r materion ar y sail honno.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad? Mae hi yn bwysig bod gennym ni yn y Siambr hon gyfle i drafod y digwyddiadau hyn oherwydd eu bod yn symud yn gyflym, yn newid yn gyflym, ac mae ganddyn nhw oblygiadau enfawr ar yr etholwyr yr ydym ni yma i'w cynrychioli, ac, felly, rwy'n gwerthfawrogi'n fawr ddatganiad y Gweinidog ynghylch y sefyllfa bresennol. Rwy'n gwybod hefyd y cafwyd trafodaethau yr wythnos diwethaf—y Prif Weinidog yn Llundain yn trafod amryw faterion. Mae'n hollbwysig bod gennym ni gyfle i ofyn cwestiynau i Lywodraeth Cymru am yr hyn sy'n digwydd, ac mae'n arbennig o bwysig ein bod yn edrych ar yr anhrefn yn San Steffan a'r traed moch a welwn ni yn y Senedd. Roedd Darren Millar yn llygad ei le—edrychais ar y ffigurau—y bleidlais ddiwethaf hawliodd y mwyaf mewn gwirionedd. Roedd y ddwy flaenorol, wrth gwrs, yn rhai o'r gwaethaf, ond ni chafodd yr un o'r pleidleisiau hynny neithiwr y nifer yn pleidleisio yn eu herbyn ag a bleidleisiodd yn erbyn cytundeb y Prif Weinidog. Dim un. Collwyd cytundeb y Prif Weinidog o 58, a dyna'r gorau y mae hi wedi gwneud. Roedd y cytundebau hyn neithiwr yn dri, 12 a 21, sef y tri phrif rai, felly mae hi'n amlwg yn agos ac o fewn yr ystod yma.

Ond ceir rhai cwestiynau y mae angen inni fod yn realistig yn eu cylch oherwydd yr hyn nad ydym ni wedi ei drafod eto yw'r posibilrwydd y daw'r cytundeb yn ei ôl, oherwydd rwy'n credu bod Darren Millar yn gywir. Gwelais wyneb Prif Weinidog y DU yr wythnos diwethaf, ar ddydd Gwener, a chefais yr argraff glir nad oedd hi eto wedi gorffen gyda'r cytundeb hwn. Gallai ddod yn ei ôl, ac fe allai hi lwyddo i ddarbwyllo digon o bobl trwy ddirgel ffyrdd i'w cael nhw mewn gwirionedd i bleidleisio dros y cytundeb hwn. Nawr, os mai dyna'r achos, a bod cytundeb, a allwch chi ddweud wrthyf i pa amserlenni y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio iddyn nhw er mwyn cyflawni dyfarniad ar unrhyw femorandwm cydsyniad deddfwriaethol angenrheidiol a ddaw o ganlyniad i gyflwyno Bil ymadael? Ar ba amserlenni ydych chi wedi cael trafodaethau am y Bil ymadael hwnnw? Oherwydd, yn amlwg, mae'n bosib iawn ein bod yn dal yn gweithio i gyflawni dyddiad 22 Mai ar gyfer yr Undeb Ewropeaidd, sy'n golygu y bydd gennym ni gyfnod hir o—. Mae gennym ni doriad am dair wythnos. Mae angen inni ddeall pryd fydd angen inni ddod yn ôl a thrafod cynigion cydsyniad deddfwriaethol a goblygiadau'r Bil ymadael hwnnw, yn arbennig oherwydd fy mod i'n gwybod yr awgrymodd Llywodraeth Cymru rai cymalau ynglŷn â'r Bil hwnnw. Nid ydym ni hyd yn oed yn gwybod a ydyn nhw wedi eu cynnwys eto na goblygiadau hynny.

Hefyd, a allwch chi ddweud wrthyf pa baratoi pellach ydym ni wedi ei wneud ar gyfer ymadael heb gytundeb? Mae pawb yn gwybod ynglŷn â'r gwaith paratoadol. Mae'r UE bellach yn dweud ei fod yn barod—nad yw eisiau hynny, ond ei fod yn barod os ydym yn gadael heb gytundeb. Dywedodd Michel Barnier y bore yma, mewn gwirionedd, ei fod yn credu ein bod yn llawer agosach at Brexit heb gytundeb nag erioed o'r blaen. Felly, lle mae Llywodraeth Cymru arni o ran paratoi ar gyfer ymadael heb gytundeb? A ydym ni mewn sefyllfa bellach lle os yw hynny'n digwydd, y gallwn ni sicrhau ein hunain ein bod ni wedi gwneud popeth posib i amddiffyn Cymru orau allwn ni yn yr amgylchiadau hynny? Rwy'n sylweddoli fod Prif Weinidog Cymru ar sawl achlysur wedi dangos na allem ni fyth ein hamddiffyn ein hunain rhag yr holl bethau allai ddigwydd, ond gallwn edrych ar yr hyn y gallwn ni ei wneud i liniaru rhai o'r pethau a fydd yn digwydd.

Rwy'n sylweddoli bod y datganiad gwleidyddol yn fan gwan, ac yn bersonol rwy'n credu mai dyna'r maes y mae angen mynd i'r afael ag ef. A allwch chi gadarnhad pa fath o drafodaethau yr ydych chi wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU, oherwydd mae gennym ni Theresa May yn addo, rydym ni i gyd yn gwybod na fydd hi yno ar ôl y sefyllfa, a'i bod hi'n bosib na chaiff unrhyw ddatganiad gwleidyddol y mae hi'n ei gofleidio ei anrhydeddu? Felly, pa ymrwymiadau sydd gennych chi gan Lywodraeth y DU y byddant yn anrhydeddu unrhyw gytundeb gwleidyddol a wneir, ni waeth pwy yw'r Prif Weinidog yn y blaid Dorïaidd, oherwydd pa un ai Raab neu Michael Gove neu Boris Johnson—rydym ni eisiau i bwy bynnag sydd wrth y llyw, os byddant yn parhau mewn grym, i anrhydeddu ymrwymiad sy'n gweithio i Gymru mewn gwirionedd.

Rwy'n cytuno â chi hefyd ynghylch yr iaith a ddefnyddir, ond fe wnaf i hefyd dynnu sylw, yn anffodus, at yr iaith a ddefnyddiwyd gan Nigel Farage pan ddywedodd ddydd Gwener diwethaf—'Dyma ni yn nhiriogaeth y gelyn'. Roedd yn cyflyru pobl yn erbyn y Senedd a seneddwyr, ac rwy'n credu bod hynny'n warthus i unrhyw wleidydd. Rwy'n gobeithio na fydd neb yn y Siambr hon yn ailadrodd iaith fel hynny naill ai y tu mewn neu y tu allan i'r Siambr hon. Rwy'n falch hefyd eich bod wedi ysgrifennu at David Lidington. Gwyddoch yn iawn fod Y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol a'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol wedi dilyn yr agenda hon ar gyfer ymrwymiad statudol, oherwydd, unwaith eto, os nad oes gennym ni'r sylfaen statudol honno, os nad oes gennym ni'r ymrwymiad a'r gonestrwydd gan Brif Weinidog yn y dyfodol i gyflawni'r math honno o berthynas sydd ei hangen i Gymru gymryd rhan yn y trafodaethau hyn? Nid dyfodol y DU yn unig yw hyn, ein dyfodol ni ydyw, a dyfodol ein dinasyddion. Mae angen inni gael hynny, ac mae angen yr ymrwymiadau hynny arnom ni.

Diolch i David Rees am y cwestiynau hynny; clywais nhw'n dod mewn tri chategori, mewn gwirionedd. Yn gyntaf, yn gysylltiedig â'r Bil cytundeb ymadael, buom yn gyson fel Llywodraeth yn pwyso ar yr egwyddor y dylid cadw at y confensiynau cyfansoddiadol yn llawn—hynny yw, y cyflwynir cynnig cydsyniad deddfwriaethol i'r Cynulliad, ac rydym ni'n amlwg wedi cael yr ymrwymiad hwnnw gan Lywodraeth y DU. Ond yr amserlenni yw'r cwestiwn y mae'n holi yn ei gylch, ac rwy'n credu bod hynny'n gwestiwn difrifol. Yr hyn sy'n glir yw, os a phan gyflwynir hynny yn y Senedd, bydd yn amlwg yn mynd drwy'r Senedd mewn cyfnod byr iawn, iawn o amser. Felly, bydd yr hyn a fyddai fel arfer yn cymryd misoedd yn cymryd wythnosau, o bosib llai. Felly, yn amlwg, bydd yr amser a fydd gennym ni yn y fan yma ar gyfer myfyrio, i gydsynio, hefyd wedi ei gwtogi yn gymesur hefyd. Felly, mae'r cyfnod y gallem ni ei ddisgwyl i fwynhau ystyried y pethau hyn yn debygol o gael ei gwtogi yn sylweddol, o ystyried lle'r ydym ni arni ar hyn o bryd. Credaf fod angen inni gydnabod mai dyna yw realiti gwleidyddol y sefyllfa y cawn ein hunain ynddi ar yr unfed awr ar ddeg heb drefniadau sefydlog ar gyfer datrys y sefyllfa yr ydym ni ynddi. Bydd yn sicr yn cael effaith ar yr amser sydd ar gael inni yn y fan yma i ystyried y cwestiynau pwysig hynny.

O ran pa mor barod ydym ni i adael heb gytundeb, mae'n gofyn: a yw Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth posib? Wel, rydym ni'n gwneud popeth a allwn ni, ond ceir cyfyngiadau ar bwerau a chyfyngiadau ar adnoddau, ac mae cyfyngiadau o ran gofynion cyffredinol pethau—sef nad yw rhai pethau, mewn difrif, o fewn ein rheolaeth. Ond mae yna beth wmbreth o waith yn digwydd yn y Llywodraeth ac ailddyrannu adnoddau er mwyn paratoi ar gyfer y math hwnnw o ganlyniad sef y canlyniad diwethaf mae arnom ni eisiau ei weld i Gymru. Ond, fel yr ydym ni wedi dweud yn gyson yn y fan yma, er gwaethaf hynny, ein cyfrifoldeb ni fel Llywodraeth yw gwneud hynny. Ond mae pawb o'r un farn, gobeithio, bod yr arian a'r amser a'r adnoddau a'r ynni hwnnw, er bod angen buddsoddi ynddyn nhw, gobeithio na fydd mo'u hangen maes o law, ac rydym ni'n pendroni, rwy'n credu, ynghylch y dibenion eraill y gelllid bod wedi eu defnyddio ar eu cyfer pe baem ni wedi cael cyfres fwy trefnus o drafodaethau na'r rhai yr ydym ni'n dyst iddyn nhw ar hyn o bryd.

O ran ymrwymiadau parhaus, wel, rwy'n credu, ar un ystyr, bod hynny'n dod yn ôl at sylw dechreuol yr Aelod—sail statudol. Holl ddiben ceisio sail statudol er mwyn cynnwys y gweinyddiaethau datganoledig yn y datganiad gwleidyddol, i oruchwylio hynny—sef y geiriad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei awgrymu fel ffordd o ddiwygio'r cytundeb ymadael—holl ddiben hynny yw rhoi'r graddau hynny o sicrwydd. Yn amlwg, yr hyn yr ydym ni'n ei geisio yw perthynas a all oroesi unrhyw unigolyn neu unrhyw grŵp o unigolion—mae hynny'n sail sefydlog yr ydym ni'n gobeithio gallu symud ymlaen arni. A'r rheswm fy mod i'n gwybod bod hynny mor bwysig yw imi deimlo'r ias aeth drwy'r Siambr pan ddywedais y geiriau y Prif Weinidog Johnson, Rees Mogg neu Raab.

A gaf i ddiolch ichi am eich datganiad, Gweinidog? Yn wahanol i rai yn y Siambr hon, rwy'n credu ei bod hi'n hanfodol bwysig ein bod yn cael cyfleoedd rheolaidd i drafod yr hyn yw'r bygythiad mwyaf yr ydym ni wedi'i wynebu ers degawdau. Rwyf hefyd yn croesawu'n fawr iawn eich cais i rai yn y Siambr hon liniaru tipyn ar y rhethreg ynglŷn â Brexit oherwydd, fel y gwyddoch chi, mae peth o'r rhethreg a glywn ni yn y fan yma—y sôn am frad, ac ati—yn cael ei chwyddo a'i anelu at gynrychiolwyr etholedig yn gyson.

Dim ond eisiau gofyn oeddwn i, oherwydd nid wyf yn teimlo y rhoesoch chi ateb clir i Delyth Jewell yn gynharach pan ofynnodd ichi: os cytunir ar gyfaddawd yn Nhŷ'r Cyffredin ynghylch marchnad gyffredin 2.0 neu undeb tollau, sy'n wahanol iawn i'r hyn y pleidleisiodd pobl drosto yn y refferendwm, a ydych chi'n credu bod angen cyflwyno unrhyw gyfaddawd i'r bobl ar ffurf pleidlais gadarnhau?

Wel, ie, diolch am y sylwadau y mae'r Aelod yn eu gwneud o ran iaith a chwyddo'r hyn sy'n digwydd, yr hyn yr ydym ni'n ei ddweud, yn y lleoedd hyn o ran gwleidyddion yma ac mewn mannau eraill. Rydym ni wedi bod yn glir bod dwy ffordd o ddatrys y gwrthdaro hwn. Un yw'r math o egwyddorion a adlewyrchir yn 'Diogelu Dyfodol Cymru': undeb tollau, marchnad gyffredin 2.0, Norwy plws. Mae'r rhai hynny i gyd yn gyfres o drefniadau, perthnasoedd, sydd mewn sefyllfa debyg, ac rwy'n credu, o ran yr union fanylion hynny ar hyn o bryd, y dylai pob un ohonom ni edrych ar ffyrdd o gyfaddawdu ynghylch hynny. Os yw'r Senedd yn cynnig cael pleidlais gadarnhau ar gyfer hynny, byddem yn cefnogi hynny. Ein barn ni, fel Llywodraeth, yw nad yw hynny'n hanfodol, felly, pe byddai modd cytuno ar gytundeb a fyddai'n sicrhau cefnogaeth seneddol ac yn adlewyrchu'r math o egwyddorion yr ydym ni wedi'u disgrifio, nid ydym ni'n credu bod angen cymeradwyaeth, ail refferendwm, i hynny. Ond, yn amlwg, os yw'r Senedd yn credu mai dyna'r ffordd orau o ddatrys y cyfyngder, byddem yn cefnogi hynny.

Diolch yn fawr iawn i chi, Cwnsler Cyffredinol. Diolch.

Yr eitem nesaf yw datganiad gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol—diogelwch adeiladau. Galwaf ar y Gweinidog, Julie James.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae Llywodraeth Cymru yn gwbl ymrwymedig i wneud pobl yn fwy diogel yn eu cartrefi. Mae gennym enw da am wneud yn union hynny. Ers datganoli'r cyfrifoldeb am dân yn 2005, mae nifer y tanau mewn anheddau wedi gostwng yn is ac yn gyflymach yng Nghymru nag yn unman arall yn y DU. Wedi dweud hynny, nid ydym ni'n gallu bod yn hunanfodlon ac ni fyddwn yn gwneud hynny. Mae llawer o dystiolaeth wedi dod i'r amlwg yn dilyn y tân ofnadwy a'r methiannau yn Nhŵr Grenfell. Yn wir, mae'n hynny'n parhau i ddigwydd, a chaiff ei adlewyrchu yn ein dull ni o weithredu.

Mae'r dystiolaeth honno'n cynnwys cyflwyniadau i'r ymchwiliad cyhoeddus, y profion sy'n parhau, yn ogystal â rhai sydd wedi eu cynnal hyd yn hyn, ar ddeunyddiau adeiladu a drysau tân, ac, wrth gwrs, yr argymhellion yn rhan o adolygiad y Fonesig Judith Hackitt o'r rheoliadau adeiladu a diogelwch tân. Er bod ei hadolygiad hi wedi ei gomisiynu gan Lywodraeth y DU ac mae'n ymwneud â'r sefyllfa yn Lloegr, rydym yn cydnabod ei ddilysrwydd yng nghyd-destun Cymru, nid yn lleiaf oherwydd, yn 2012, etifeddwyd yr un system ag sydd mewn grym yn Lloegr. Rydym felly'n cydnabod disgrifiad Hackitt o system nad yw'n addas i'r diben. Mae hwnnw'n asesiad damniol.

Roedd y Fonesig Judith Hackitt yn glir yn ei hargymhellion fod yn rhaid i ymateb effeithiol fod yn eang a chydlynol. Mae hyn yn cydnabod cymhlethdodau'r system bresennol, sy'n un o ddeddfwriaeth yn gorgyffwrdd a swyddogaethau a chyfrifoldebau sy'n aneglur yn aml. Mae'n system a nodweddir gan drefniadau rheoli annigonol ac anghyson a gorfodaeth wan. Mae'n amgylchedd a nodweddir gan y ras i'r gwaelod, gan fynd ar ôl elw ar draul safonau. Cafwyd diystyriaeth syfrdanol weithiau o leisiau a phryderon y trigolion. Yn fyr, ceir llawer i'w gywiro a chydnabyddiaeth bod gwneud hynny'n gofyn am herio'r system gyfan. Rydym wedi ymrwymo i osod cyd-destun polisi a deddfwriaethol sy'n adlewyrchu ac yn mynd i'r afael â'r risgiau a'r dystiolaeth—dull a fydd yn gwneud ein disgwyliadau cadarn yn eglur iawn ac yn cefnogi ac ysgogi ein safonau uchel a chydymffurfiaeth lawn.

Yn amlwg, mae angen inni ddwyn ein partneriaid gyda ni i wneud yn siŵr bod ein bwriadau ni'n seiliedig ar brofiad a'r hyn sy'n wirioneddol, a'u bod yn gallu cael eu gwireddu. Mae angen systemau effeithiol arnom ni i gyflawni ein nodau cyffredin. Yn rhan o'r broses honno, sefydlodd Llywodraeth Cymru grŵp arbenigol y llynedd. Mae hwn wedi bod â rhan allweddol wrth argymell y ffordd ymlaen. Ym mis Ionawr, fe wnes i gadarnhau y byddwn i'n rhannu cyngor y grŵp arbenigol gyda chi ac roeddwn i'n falch o'i gyhoeddi'r wythnos hon. Fy ymateb cyntaf yw ei fod yn cynnig dadansoddiad eang a defnyddiol. Hoffwn fynegi fy niolch ar goedd i'r grŵp am eu hamser a'u hystyriaeth fywiog a gofalus o ystod eang o faterion anodd. Mae cyfansoddiad y grŵp yn golygu ein bod wedi gallu manteisio ar arbenigedd ar draws proffesiynau a sectorau. Yn ei dro, mae'r grŵp wedi elwa hefyd ar gyfraniad swyddogion o Lywodraethau'r DU a'r Alban, adeiladwyr tai, yr Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch, academyddion ac eraill.

O'm rhan fy hun, rwyf i nawr am gymryd amser i fyfyrio ar argymhellion y grŵp cyn rhannu fy ymateb gyda chi ym mis Mai, fel y nodais o'r blaen. Byddaf yn cynnwys, yn rhan o'r ymateb hwnnw, gynllun prosiect eglur, gan sefydlu blaenoriaethau ac amserlenni ar gyfer ein camau nesaf. Bydd hefyd yn ystyried gwaith sy'n cael ei ddatblygu mewn rhannau eraill o'r DU, ond a fyddai'n werthfawr yng nghyd-destun Cymru—er enghraifft, gwaith y National Fire Chiefs Council yn sefydlu dealltwriaeth gliriach o risg, ac eiddo'r grŵp ymateb diwydiant, gan nodi datrysiadau dan gyngor y diwydiant i bennu a chyflawni safonau cyson o broffesiynoldeb.

Rwyf wedi dweud cyn hyn fy mod wedi ymrwymo i ddod o hyd i atebion sy'n ymarferol ac yn gymesur, a bydd rhai ohonyn nhw'n tynnu ar waith ar lefel y DU. Nid yw'n fwriad gennyf i fod yn wahanol er mwyn bod yn wahanol, ond ni fyddaf i'n oedi cyn gwahaniaethu pryd y ceir cyfle i fod yn fwy effeithiol a gwneud pobl yn fwy diogel. Un cwestiwn sy'n codi ar unwaith, wedyn, yw: pa adeiladau a ddylai gael eu cynnwys mewn system newydd i Gymru? Fel llawer o'r materion hyn, caiff ei gymlethu gan nifer o ffactorau a chydag ychydig yn unig o dystiolaeth gadarn i'w ategu ar hyn o bryd.

Roedd y Fonesig Judith yn argymell y dylai'r hyn y mae hi'n cyfeirio atyn nhw fel 'adeiladau preswyl o risg uchel' fod yn rhai mwy na 30 metr o uchder. Rydym yn eglur nad yw hynny'n mynd yn ddigon pell. Yn gyffredin â Lloegr, cymerodd ein gwaith ni i nodi adeiladau ei fan cychwyn o'r rheoliadau cyfredol, sy'n dechrau o 18m. Mae Hackitt yn argymell 30m neu dalach, a cheir safbwyntiau eraill a fyddai gosod y marc ar 11m, sef pedwar llawr fel arfer. Er hynny, nid yw uchder yn unig o reidrwydd yn mynegi digon o ran y peryglon ac yn arbennig y perygl i bobl sy'n agored i niwed. Byddwn yn edrych yn drylwyr, felly, ar y dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg ynghylch risg a'r goblygiadau ymarferol wrth inni ddod i gasgliad cytbwys, effeithiol ac ymarferol.

O ran cwmpas adeiladau ac fel arall, mae'r cyngor yn nodi sawl maes cymhleth y byddan nhw'n elwa ar ddadansoddiad mwy manwl. Byddaf yn ystyried y ffordd orau o asesu'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg ac yn amlinellu cynigion cadarn. Bydd y penderfyniadau y down iddynt yn helpu i ysgogi ateb cytbwys, system gyfan. Mae'n amlwg i mi, er hynny, wrth inni symud at y cam nesaf yn ein gwaith, ein bod yn adeiladu ar sylfeini cadarn. Roedd yn amlwg iawn bod ein penderfyniad i fynnu bod yr holl dai newydd a'r rhai sy'n cael eu haddasu i fod â systemau i lethu tân yn bresennol yn un cywir, a gwn, Dirprwy Lywydd, y byddwch chi'n arbennig o falch o'm clywed i'n cydnabod hynny.

Un argymhelliad o'r cyngor y byddaf i'n ei dderbyn yn y fan a'r lle yw ein bod ni'n hyrwyddo ôl-osod systemau chwistrellu. Mae tystiolaeth gadarn yn cefnogi effeithiolrwydd systemau chwistrellu dŵr o ran rhwystro marwolaethau. Rwyf wedi gofyn i swyddogion lunio dewisiadau ar gyfer sut y gallwn hyrwyddo ôl-osod ymhellach mewn blociau o adeiladau uchel ar draws sectorau.

Gyda'n partneriaid, rydym wedi nodi cyn hyn y blociau o adeiladau preswyl uchel yng Nghymru, hynny yw, y rhai sy'n 18m neu fwy. Rydym nawr yn ychwanegu at y gronfa ddata a rannwyd gydag awdurdodau lleol â gwybodaeth gadarn am ehangder y systemau chwistrellu yn yr adeiladau hynny. Mae'n hanfodol bod ein gwasanaethau tân ac achub a'r awdurdodau lleol ac eraill yn parhau i ddatblygu a rhannu gwybodaeth allweddol. Yn wir, mae honno'n nodwedd allweddol o'r hyn y mae'r Fonesig Judith Hackitt yn ei alw'n 'edefyn euraid'.

Er bod systemau chwistrellu'n gallu bod yn effeithiol, rydym hefyd wedi ystyried yn ofalus y dystiolaeth ynglŷn â chladin. Yn unol â hynny, ymgynghorwyd ar wahardd deunyddiau llosgadwy rhag cael eu defnyddio ar flociau uchel sy'n adeiladau preswyl. Gan weithio ochr yn ochr ag ymgynghorwyr arbenigol, rydym ar hyn o bryd yn adolygu'r ymatebion i'r ymgynghoriad ac, yn fwy penodol, mae nifer o faterion technegol wedi codi. Rwy'n rhagweld cyflwyno gwelliannau i'r rheoliadau yn ystod yr haf eleni.

Rwy'n falch o ddweud bod y gwaith o dynnu cladin o ddeunydd cyfansawdd alwminiwm a rhoi rhywbeth arall yn ei le yn parhau ar gyflymder mawr. Mae pob adeilad a nodwyd bellach naill ai wedi cael ei adfer neu mae gwaith yn cael ei wneud arno. Ni ofynnwyd i lesddeiliaid na thrigolion ariannu'r gwaith hwn. Rwy'n croesawu gwaith a phenderfyniadau perchnogion yr adeiladau a'r datblygwyr am ddangos cyfrifoldeb wrth ddwyn y gwaith hwn i ben.

Ar draws y system, mae'n hanfodol, wrth gwrs, fod yna weithlu cymwys sydd â'r gallu priodol. Rydym yn aros am gasgliadau grŵp ymateb y diwydiant a'i waith ar gymhwysedd, ond rydym eisoes yn ymgysylltu â darparwyr hyfforddiant yng Nghymru i ymdrin ag anghenion ein system yn y dyfodol. Mae darparwyr yn datblygu cyrsiau newydd i wella dealltwriaeth gweithwyr proffesiynol o faterion diogelwch tân hanfodol. Bydd fy swyddogion i'n parhau â'r drafodaeth hon. Rydym yn awyddus i Lywodraeth Cymru allu cefnogi'r gwaith angenrheidiol a sicrhau hefyd ei fod yn cael ei integreiddio yn llawn i fesurau ehangach i wella cymhwysedd proffesiynol.

Rwyf wedi cyfeirio at y pwysigrwydd a roddwn ar systemau llethu tân. Rydym wedi ariannu ein gwasanaethau tân ac achub ers tro byd i gynnal gwiriadau diogelwch yng nghartrefi pobl a rhoi offer am ddim megis larymau mwg a gwelyau sy'n gallu gwrthsefyll tân. Mae cryn dystiolaeth bod y gwiriadau hyn yn achub bywydau ac yn amddiffyn eiddo. Bob blwyddyn, bydd y gwasanaeth yn cwblhau rhwng 50,000 a 60,000 o wiriadau o'r fath, gan ganolbwyntio ar y rhai sydd yn y perygl mwyaf.

Fel y dywedais ar y cychwyn, rydym ymhell o fod yn hunanfodlon. Byddwn yn parhau i adeiladu ar ein hanes o gadernid. Pan fydd hi'n bosib ac yn briodol, bydd Llywodraeth Cymru yn cymryd camau ar unwaith neu yn y byrdymor. Ond, fel yr wyf wedi ei ddweud o'r blaen, bydd angen mwy o fanylu ac ystyriaeth ar rai materion. Mewn rhai achosion, bydd hynny'n gofyn ac yn arwain at newid deddfwriaethol. Yn anochel ac yn briodol, bydd hyn yn cymryd amser, ac felly y dylai fod. Mae'n hanfodol ein bod ni'n cael hyn yn iawn. Byddwch yn gallu gweld o'm hymateb manwl ym mis Mai ac o'n cynllun prosiect, gydag amserlenni eglur, ein bod yn symud gyda myfyrdod a chyflymder priodol i gyflwyno newid gwirioneddol ystyrlon.

Byddaf yn edrych ymlaen at roi'r wybodaeth honno ichi, ond wrth gloi heddiw, hoffwn fynegi fy niolch unwaith eto i'r grŵp arbenigol am fynd i'r afael â'r heriau anodd, pellgyrhaeddol hyn. Bydd eu gwaith nhw yn ein helpu ni i lunio a mireinio ein hymateb i'r materion ac yn sicrhau, yn y pen draw, ein bod yn cadw ein trigolion yn ddiogel yn eu cartrefi. Diolch.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am y datganiad hwn heddiw? Ac a gaf i hefyd, Dirprwy Lywydd, gydnabod y cyfraniad rhagorol yr ydych chi wedi ei wneud yn y maes hwn, sydd wedi ennill cydnabyddiaeth ryngwladol?

Credaf fod cyhoeddi'r cyngor hwn gan y grŵp arbenigol yn garreg filltir i bawb sy'n gysylltiedig ar gyfer sicrhau bod pobl sy'n byw mewn blociau adeiladau yn ddiogel ac yn teimlo'n ddiogel, ac rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad ar y cynnydd y bydd y Llywodraeth yn ei wneud nawr gyda gweithredu ei argymhellion, a bydd ymateb llawn i ni ym mis Mai. Gwaith pwysig iawn yw hwn ac mae'n gofyn am ddadansoddiad llawn. Rwy'n falch o glywed bod y Gweinidog eisoes wedi derbyn argymhellion y panel ar ôl-osod systemau chwistrellu mewn adeiladau blociau uchel, gan fod hynny'n rhywbeth a argymhellwyd gan adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar ddiogelwch tân mewn adeiladau blociau uchel. Roeddwn i'n rhan o'r pwyllgor pan wnaeth y gwaith hwnnw, ac rwy'n gwybod ei fod wedi dylanwadu ar waith y panel.

Un peth sydd wedi bod yn amlwg iawn i mi ers trychineb Grenfell yw nad yw'r system bresennol yn addas i'r diben, fel y dywedodd y Gweinidog eto heddiw'n wir, ac fel y canfu adroddiad Hackitt hefyd. Mae'r ffaith y gallai trychineb ar y raddfa hon ddigwydd yn yr unfed ganrif ar hugain yn sioc i bawb ohonom, ac fe wnaeth ganolbwyntio sylw ar adeiladau preswyl uchel eraill ledled y wlad, gan gynnwys y sector preifat—nid yn unig ddiogelwch o ran dylunio, adeiladu a rheoli blociau adeiladau preswyl, ond hefyd sut yr ydym ni'n clywed ac yn parchu barn y bobl sy'n ymgartrefu mewn adeilad bloc uchel. Rydym ni yn y Blaid Geidwadol yn cytuno'n llwyr â chasgliadau adroddiad y pwyllgor yn ogystal ag adroddiad y panel arbenigol, y dylai ei argymhellion fod yn sail erbyn hyn i system fwy cadarn.

Un bwlch sy'n peri pryder ar hyn o bryd yw absenoldeb deiliad dyletswydd pendant yn ystod y broses o ddylunio a saernïo'r adeilad, dryswch yn ystod trosglwyddo'r cyfrifoldeb pan fydd y gwaith adeiladu wedi ei gwblhau, a gorgyffyrddiad dryslyd o ran y cyfrifoldeb am y rheoliadau amrywiol. Yn ogystal â hynny, roeddwn i'n bryderus o ddarganfod nad oes yna unrhyw set glir o safonau neu ddisgwyliadau ar gyfer llawer o'r proffesiynau sy'n ymwneud â dylunio a saernïo'r adeiladau hyn, neu gynnal a chadw diogelwch tân mewn adeiladau sydd â phobl yn byw ynddyn nhw, a'r materion o ran cynhwysedd, a all amharu ar allu rheolyddion i wneud eu gwaith nhw. Mae'r rhain yn faterion difrifol iawn wir. Mae cyngor ddoe ei hun yn mynegi,

'Mae angen sicrhau bod y diwygio yn uchelgeisiol ac yn hyrwyddo newid diwylliant sy'n ddigonol o fewn y sector.'

Rwyf i o'r farn bod y ffaith fod llawer o'r argymhellion yn gorgyffwrdd ag adroddiad y pwyllgor yn tystio i'r angen am newid diwylliant o ran diogelwch. Drwy gydol yr adroddiad hwn, gwelir yn amlwg yr angen am ddeddfwriaeth newydd sylweddol i gyflawni nifer o'r argymhellion ar gyfer newid, ac mae'n bwysig bod y rhaglen ddeddfwriaethol yn gydlynol yn y dyfodol. Ond rwy'n gobeithio y gellir gwneud hyn mor gyflym â phosibl, gan roi diwydrwydd dyladwy wrth gwrs, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cael cydweithrediad llawn holl bleidiau'r Cynulliad. Pe gallai'r ddeddfwriaeth honno ddigwydd yn y Cynulliad hwn, credaf y byddai hynny'n dyst ffyddlon i'r flaenoriaeth yr ydym i gyd yn ei rhoi i'r gwaith hwn. Ond rwy'n sylweddoli bod honno'n alwad uchelgeisiol.

Fel y nodwyd gan y panel, bydd hyn, wrth gwrs, yn cymryd amser i'w wneud yn iawn, ac mae'r Gweinidog yn gwbl briodol yn edrych ar y materion hyn â difrifoldeb dyladwy fel y gallwn ni gael yr ymateb llawnaf posibl. Ond mae'r angen yn eglur am waith yn y cyfamser, ac rwy'n gobeithio y bydd yr angerdd a ddangosodd y Gweinidog y prynhawn yma yn para ym mis Mai, fel ein bod ni'n gwneud cymaint ag y gallwn ni a hynny mor gyflym ag y gallwn ni. Er enghraifft, yn y lle cyntaf, diwygio neu uno cronfeydd data, ac ymgysylltu'n well â thrigolion—credaf fod hynny'n bwysig iawn. Roeddwn i'n falch o glywed y Gweinidog yn cyfeirio at hynny funud yn ôl. Fe wnes i gyfarfod â chynrychiolwyr o gymdeithasau tai fore heddiw, ac roedden nhw'n nodi y bydden nhw'n cynnal yr ymarfer ymgysylltu hwn fel mater o flaenoriaeth. Rwy'n gobeithio y bydd yr ysbryd hwnnw i'w weld yn ymateb Llywodraeth Cymru hefyd.

I gloi, Dirprwy Lywydd, hoffwn achub ar y cyfle hwn i ddiolch i'r panel am ei waith trylwyr. Ein cyfrifoldeb ni nawr yw sicrhau bod yr argymhellion yn cael eu cyflwyno. Rwy'n gwybod y gall Llywodraeth Cymru ddibynnu ar gefnogaeth y grŵp Ceidwadol yma i wneud hyn yn iawn, ond mae angen ei wneud yn iawn a hynny ar fyrder. Diolch.

Rwy'n croesawu cyfraniad David Melding yn fawr iawn. Rwy'n cytuno'n llwyr â phob dim a ddywedodd ef. Ein bwriad yw cyflwyno newidiadau i'r rheoliadau adeiladu—rhan A, rwy'n credu, yn y rheoliadau adeiladu—cyn gynted â phosibl. Ond, fel yr oedd ef yn cydnabod, mae dyletswydd arnom ni i wneud yn siŵr, wrth wneud y newidiadau hynny, eu bod nhw'n newidiadau cadarn a fydd yn sicrhau'r newid sydd yn ofynnol yn y system.

Dirprwy Lywydd, i'r Aelodau hynny sydd wedi cael y cyfle i weld y cyngor  amlinellol, ceir, ar dudalen 15 y cyngor hwnnw, gyfrifydd hwylus iawn o'r system newydd arfaethedig ar gyfer Cymru a'r mannau amrywiol ar hyd y trywydd hwnnw y byddwn yn awyddus i'w hystyried. Ceir ambell ran a fydd yn gofyn am rywfaint o newid deddfwriaethol, ond canllawiau yw rhannau eraill a safonau eraill yn y diwydiant, a rhywfaint o hynny, fel y dywedodd ef yn gywir, yw'r safonau proffesiynol yr oeddwn innau hefyd wedi fy synnu'n fawr nad oedden nhw yn y system eisoes.

Cefais y fraint o gael cyflwyniad gan y grŵp arbenigol ar ddiogelwch adeiladau a gyflwynodd ei ganfyddiadau i mi, a chawsom drafodaeth fach am hynny. Cefais fy mhlesio'n fawr gan ehangder ac ystod a manylion eu hystyriaeth, ond hefyd gyda'r atebion wirioneddol ymarferol yr oedden nhw'n eu cyflwyno. Nid oedd y rhain yn atebion di-symud, wedi eu goreuro; atebion ymarferol iawn oeddent mewn gwirionedd a oedd yn deillio o ddiwydiant, gwybodaeth a'r angen am adeiladu neu ôl-osod adeiladau ar fyrder ac wedyn i gael system gadarn ar waith a fyddai'n sefyll prawf amser. Felly, rwy'n croesawu ei sylwadau ef, ac rwy'n edrych ymlaen at ddod yn ôl gyda'r cynigion manwl ynghylch yr amserlenni ac ati ym mis Mai pan fyddwn ni'n rhoi'r ymateb llawn.

Rwy'n deall y byddwch chi'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf inni yn ddiweddarach ym mis Mai ar ymateb y Llywodraeth i'r grŵp arbenigol, ond mae gennyf i nifer o gwestiynau yr hoffwn eu gofyn ichi nawr. Rydych yn dweud eich bod yn derbyn yr argymhelliad y dylid hyrwyddo ôl-osod systemau chwistrellu, ac rydych yn gofyn i swyddogion lunio dewisiadau ar gyfer hyrwyddo ôl-osod mewn blociau adeiladau ymhellach, ond tybed a fyddech chi'n derbyn nad blociau adeiladau yn unig y dylem ni fod yn hyrwyddo ôl-osod ynddyn nhw. Os ydych chi'n derbyn hynny, a wnewch chi ofyn i'ch swyddogion gynnwys sut y gallwn annog ôl-osod yn y sector rhentu preifat fel rhan o'r ymdrech gyffredinol i godi safonau yno? A fydd yr ymateb manwl yn cynnwys targedau 'CAMPUS' yn hytrach na dyheadau? Yna'n fwy cyffredinol, mae'r DU yn un o'r ychydig wledydd lle nad oes system drwyddedu orfodol ar gyfer adeiladwyr, sy'n rhywbeth sydd wedi cael ei godi gyda ni. Felly a wnaiff y Llywodraeth roi ystyriaeth yn ei hymateb ynghylch a oes angen i Gymru symud ymlaen a dechrau trwyddedu adeiladwyr tai a chwmnïau adeiladu? Gwyddom fod perygl i ddiogelwch pan gaiff gwaith amhriodol ei gyflawni. Diolch.

Diolch i chi am y cwestiynau hynod bwysig hynny. Fel yr wyf yn gobeithio fy mod wedi ei egluro yn y datganiad, nid ydym wedi pennu beth fydd lefel y risg y byddwn ni'n rhoi sylw iddi. Mae'r grŵp wedi gwneud nifer o argymhellion yr ydym ni'n awyddus i'w harchwilio. Rwy'n credu fy mod i wedi egluro nad oeddwn i o'r farn bod argymhelliad y Fonesig Hackitt yn addas ar gyfer Cymru am ei fod yn rhy uchel. Ond, yn hollol; gallai ysbyty dau lawr fod â nifer o faterion ynghlwm wrth yr adeilad na fyddai gan dŷ pedwar llawr ag un set o risiau efallai, ac ati. Felly, rydym yn rhoi ystyriaeth i'r hyn yw ystod y preswylwyr sy'n agored i niwed a'r hyn y gallem ni ei wneud i hyrwyddo hynny. Mae cartrefi preswyl ac yn y blaen yn amlwg yn perthyn i wahanol gategorïau. Bydd hynny'n rhan o'm hymateb manwl i, gan fynd yn ôl i'r man y credwn fod angen i ni fynd â'r system. Dyna'r hyn yr ydym ni'n edrych arno.

Bydd y cyngor yn edrych wedyn ar y sector rhentu preifat ac ar yr ôl-osod, ac mewn gwirionedd mae gennyf grŵp arall yn edrych ar ddatgarboneiddio'r stoc dai yn gyffredinol. Felly, byddaf yn ystyried sut y gallwn ni ddod â'r ddau beth ynghyd. Oherwydd ceir mater yma o ddiogelwch tân, Dirprwy Lywydd, y byddwch chi'n gyfarwydd iawn ag ef, ond mae hefyd yn cynnwys y math o inswleiddio sydd gennych chi a symudiad aer i mewn i'r adeilad ac ati. Felly, mewn gwirionedd, gallwch weld y synergedd rhwng y ddau adolygiad a byddaf i'n wirioneddol falch o allu tynnu'r ddau beth hynny ynghyd.

O ran y trwyddedig—. Ar y targedau CAMPUS, yn bendant. Byddwn yn golygu rhoi targedau yng nghynigion y cyngor a rhoi amserlenni ar gyfer pryd y dylem allu cydymffurfio â nhw. Fel y dywedais mewn ymateb i David Melding, byddwn yn edrych i weld a oes modd inni gael deddfwriaeth neu newid yn y rheoliadau yn y tymor Cynulliad hwn, ac os na allwn, pa mor gyflym y gellir ei rhoi ar waith fel drafft ar gyfer y Cynulliad nesaf fan bellaf. Nid wyf i o'r farn y bydd a wnelo hyn ddim â gwleidyddiaeth bleidiol mewn unrhyw ffordd. Felly, cyn gynted ag y gallwn ni ei baratoi, bydd yn mynd drwodd.

O ran cael adeiladwyr trwyddedig, ceir adran gyfan yn y cyngor ynglŷn â safonau ac arolygwyr cymeradwy a'r ffordd y mae'r system yn cydsefyll. Felly, rwy'n hoffi'r pwyntiau a wnaeth Leanne Wood. Maen nhw'n bwyntiau dilys iawn, ond nid wyf yn dymuno ymateb ar hyn o bryd oherwydd mae hynny'n rhan o'n hymateb ni i'r ffordd y caiff arolygwyr adeiladu eu trwyddedu a hefyd sut y bydd yr adeiladwyr tai eu hunain yn cwblhau eu gwaith. Felly, mae arnaf ofn y bydd hynny'n rhan o'r ymateb ym mis Mai.

Hoffwn innau hefyd groesawu cyhoeddiad y cyngor fel cam pwysig ymlaen o ran diogelwch adeiladau yng Nghymru. Mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, yr wyf i'n ei gadeirio, wedi bod yn edrych ar fater diogelwch tân mewn adeiladau blociau uchel ers trychineb fawr Tŵr Grenfell yn 2017.

Fel y soniodd David Melding, rydym wedi edrych ar lawer o'r materion sydd yn y cyngor, yn wir, holl ddiben—neu un o ddibenion mawr—ein hadroddiad ni oedd hysbysu'r cyngor hwnnw, yn ogystal â hysbysu polisi a gweithredu Llywodraeth Cymru yn gyffredinol o ran y materion hyn. Felly, rwy'n falch iawn, o ddarllen y cyngor am y tro cyntaf, yr ymddengys ei fod ar yr un sail â chasgliadau ac argymhellion ein hadroddiad ni.

Yn benodol, roedd yr argymhelliad i ddisodli'r Gorchymyn diogelwch tân yn rhywbeth y mae'r Pwyllgor wedi galw amdano ers 2017, ac fe wnaethom ni alw am ddeddfwriaeth newydd yn y tymor cyfredol. Rwyf wedi clywed yr hyn a ddywedodd y Gweinidog mewn ymateb i David Melding a Leanne o ran y materion hynny. Roedd y pwyllgor yn sicr yn amlwg eu barn, pe gellid gwneud hyn yn nhymor presennol y Cynulliad, y byddai hynny'n fuddiol iawn wir.

Ac fe fyddwn, yn amlwg, yn cael ymateb llawn i'r cyngor ym mis Mai, Gweinidog, fel yr amlinellwyd gennych. Serch hynny, tybed a oes unrhyw beth y gallech chi ei ddweud erbyn hyn mewn cysylltiad ag un neu ddau o faterion eraill. Un yw'r asesiad blynyddol o risgiau tân ar gyfer yr adeiladau hynny dan sylw y mae'r cyngor yn argymell y dylid cael deddfwriaeth arnynt. Unwaith eto, mae hyn yn adlewyrchu ein hargymhelliad yn ein hadroddiad ni, a tybed a allech chi ddweud unrhyw beth yn fwy ynghylch pa bryd y caiff y ddeddfwriaeth honno ei chyflwyno, y tu hwnt i'r hyn yr ydych chi wedi ei fynegi eisoes.

O ran y capasiti yn y sector rheoli adeiladau, mae'r Aelodau wedi crybwyll hyn ac mae'n amlwg yn bwysig iawn yn y cyngor ac yn eich sylwadau chi eich hun. Clywsom fod gwasanaethau rheoleiddio o fewn awdurdodau lleol yn aml yn dioddef yn enbyd yn sgil toriadau'r awdurdodau lleol, sy'n destun pryder gwirioneddol. A oes unrhyw beth arall y gallech chi ei ddweud, Gweinidog, o ran sut y gall Llywodraeth Cymru wneud ei gorau i ymdrin ag argymhellion y cyngor ynglŷn â'r materion capasiti hynny a chynyddu cymhwysedd yn y sector rheoli adeiladau hwnnw?

Ac yn olaf, o ran y defnydd o systemau chwistrellu mewn adeiladau preswyl a blociau uchel a'r argymhelliad yr ydych chi wedi ei dderbyn o'r cyngor, ac, yn wir, o adroddiad fy mhwyllgor i fy hun, tybed—. O ran yr ymateb i'n hadroddiad ni, Gweinidog, fe ddywedoch fod y Llywodraeth yn ystyried sut arall y gellid annog ôl-osod systemau chwistrellu, a tybed a ydych chi ar hyn o bryd yn gallu dweud unrhyw beth mwy am sut y gallech chi ddwyn yr argymhellion hynny ymlaen yn fwyaf effeithiol.

Wel, gan ddechrau gyda'r olaf, rwy'n croesawu sylwadau John Griffiths yn fawr ac yn cytuno ag ef yn llwyr fod y cyngor o'r un farn i raddau helaeth iawn ag adroddiad y pwyllgor, a braf iawn yw hynny—ein bod ni'n gallu symud ymlaen gyda'n gilydd.

Gan weithio'n ôl, mae rhai o'r pethau y mae ef yn eu codi, yn wir, yn bethau y bydd angen inni ymateb iddyn nhw yn eu cyfanrwydd yn yr adroddiad yn gyffredinol. Rwy'n credu y bydd y mater ynglŷn ag asesiadau risg tân ymledol, y credaf fod David Melding wedi ei godi ar sawl achlysur ac yn sicr yr edrychodd y pwyllgor arno, yn rhywbeth y byddwn ni'n ei ystyried yn ei gyfanrwydd yn y broses y mae'r cyngor yn ei nodi. Mae'n gynhwysfawr iawn, y broses a nodir, gyda rhai arosfannau ynddo ar gyfer archwiliadau, ac yn y blaen, felly byddwn yn edrych i weld beth ellir ei wneud ynglŷn â hynny.

A cheir cyfnodau ynddo. Felly, mae adeiladau newydd ynddo—sut mae rhoi rheoliadau adeiladu ar waith ar gyfer adeiladau newydd—ond hefyd mae'r argymhellion cyfnod meddiannaeth ynddo, ac rwy'n awyddus iawn i edrych yn ofalus ar y cyfnod meddiannaeth: yr hyn y dylid ei gyflawni drwy ôl-osod, ond yna'r hyn ddylai'r drefn archwilio barhaus fod, fel y dywedodd ef. Oherwydd mewn gwirionedd, wrth i'r dechnoleg newid a'r wybodaeth newid, mae'n bosib iawn y daw rhywbeth gwych i'r fei ymhen tair blynedd nad oes neb yn yr ystafell hon wedi meddwl amdano eto, ac rydym eisiau gallu ymgorffori pethau newydd o ran diogelwch tân, pethau digidol, efallai, neu beth bynnag, i'r asesiad hwnnw heb orfod dibynnu ar ddeddfwriaeth i'w cyflwyno nhw.

Felly, mae'n ymwneud yn rhannol â'n bod ni am roi ystyriaeth i'r ymateb a'r ffordd y byddwn ni'n cyflwyno'r rheoliadau i geisio paratoi cymaint â phosib ar gyfer y dyfodol a chaniatáu i asesiadau risg tân edrych ar arfer gorau fel y mae nawr wrth wneud yr asesiad. Felly, bob tro y gwneir yr asesiad, rydych chi'n ystyried arfer gorau o'r newydd unwaith eto, ac os bydd pethau wedi newid yn y cyfamser, byddech chi'n disgwyl i bobl uwchraddio i'r lefel honno, oherwydd credaf mai dyna'r broblem mewn gwirionedd. Byddai'n rhaid inni edrych i weld yr hyn y gellir ei roi ar waith i ariannu hynny. Os ydym eisiau gwneud hynny drwy'r sector rhentu preifat, er enghraifft, bydd angen inni allu deall effeithiau'r buddsoddiad cyfalaf, neu beth bynnag, a allai fod yn ofynnol. Bydd angen inni ystyried yn ofalus sut mae'r system yn cydbwyso'r cymesuredd â sicrhau bod pobl yn cael y diogelwch tân gorau.

Felly, dyna pam yr wyf yn amharod i ateb ar hyn o bryd, oherwydd rydym eisiau edrych ar lawer o'r materion hyn yn eu cyfanrwydd cyn y byddwn yn cyflwyno'r cynigion am y rheoliadau a hefyd am y math o newid diwylliant, os hoffech chi, sy'n mynd gyda nhw.

Un o'r meysydd yr oeddem ni'n bendant yn flaengar ynddo—ac i ddeddfwriaeth ein Dirprwy Lywydd y mae'r diolch am hynny—oedd gosod systemau chwistrellu mewn adeiladau. Ei gweledigaeth a'i phrofiad hi wnaeth helpu i fwrw ymlaen â hynny. Rwy'n siŵr y gwnaiff pawb ymuno â mi i'w llongyfarch hi ar y ddau beth hynny.

I symud ymlaen oddi wrth hynny at ddiogelu yn y dyfodol, un o'r materion—nid wyf eisiau ailadrodd yr hyn y mae pobl eraill wedi ei ddweud, felly rwy'n mynd i ganolbwyntio ar ddau faes. Un o'r meysydd allweddol yw hyfforddi’r gweithlu yn y dyfodol. Fel yr ydych chi wedi ei ddweud, a hynny'n gwbl briodol, mae pethau'n symud yn gyflym, ac mae'r defnyddiau a'r systemau yn symud yr un mor gyflym. Felly, un warant y bydd ei hangen arnoch chi yw y bydd y gweithlu’n cael ei hyfforddi mewn modd sy’n rhoi hyder iddyn nhw i wneud y swyddi hynny. Wrth gwrs, fe ddaw'r hyder hwnnw gan grŵp ymateb y diwydiant, ac rwy’n gwybod eich bod chi'n aros am ymatebion gan y grŵp hwnnw. Felly, rwy’n gofyn, os oes gennych chi amserlen, pryd y gallwn ni ddisgwyl i'r ymatebion hynny gael eu cyflwyno.

Wrth gwrs, y peth allweddol arall yw'r defnyddiau a ddefnyddir. Unwaith eto, mae defnyddiau yn esblygu ac yn cael eu defnyddio, a dyna'r hyn, yn anffodus, a ddigwyddodd yn yr achos hwn ac a achosodd yr holl broblemau hynny. Felly, unwaith eto, mae profi'r defnyddiau hynny’n hollbwysig, ond hefyd adeiladwaith yr adeiladau y maen nhw'n cael eu rhoi ynddyn nhw, fel ein bod ni'n berffaith fodlon eu bod nhw wedi eu hadeiladu mewn modd sy’n cadw’r bobl oddi mewn iddyn nhw mor ddiogel â phosibl pe byddai tân.

I symud ymlaen, ynglŷn â hynny, mae gennym ni Ddeddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016. Mae honno'n gwneud darpariaethau i gynnal profion diogelwch trydanol bob pum mlynedd o leiaf. O ystyried bod hynny wedi ei ohirio, rwy'n gobeithio y bydd ystyriaeth yn hynny i brofion trydanol ar offer, oherwydd yn aml iawn—yn wir, mewn llawer iawn o achosion—diffygion trydanol sy'n achosi'r tanau yn y lle cyntaf.

Ie, rwy'n meddwl bod Joyce Watson yn gwneud nifer o bwyntiau pwysig iawn yna, ac wedi gorgyffwrdd â phwynt na wnes i ymateb iddo yng nghyflwyniad John Griffiths, a dweud y gwir, rwyf fi newydd sylweddo