Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
13/03/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Ddoe, cytunodd y Cynulliad ar gynnig, o dan Reol Sefydlog 17.2A, i bennu Cadeirydd y Pwyllgor Deisebau i'r grŵp Ceidwadol. Rwyf nawr yn gwahodd enwebiadau, o dan Reol Sefydlog 17.2F, i ethol y Cadeirydd. Dim ond Aelod o'r grŵp Ceidwadol a all gael ei enwebu'n Gadeirydd, a dim ond Aelod o'r un grŵp gwleidyddol—y grŵp Ceidwadol—all gynnig yr enwebiad. Rwy'n gwahodd enwebiadau, felly, ar gyfer Cadeirydd y Pwyllgor Deisebau. A oes unrhyw enwebiadau?
Yesterday, the Assembly agreed a motion, under Standing Order 17.2A, to allocate the Chair of the Petitions Committee to the Conservative group. I now invite nominations, under Standing Order 17.2F, for the election of the Chair. Only a member from the Conservative group may be nominated as Chair, and only a member of the same political group may make the nomination. I invite nominations for the Chair of the Petitions Committee. Are there any nominations?
I nominate Janet Finch-Saunders.
Rwy'n enwebu Janet Finch-Saunders.
Diolch. A oes rhagor o enwebiadau?
Thank you. Are there any further nominations?
I nominate Mark Isherwood.
Rwy'n enwebu Mark Isherwood.
Diolch. A oes rhagor o enwebiadau? Unrhyw enwebiad arall? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu'r enwebiadau?
Thank you. Are there any further nominations? Any other nominations? Does any Member object to the nominations?
Object.
Gwrthwynebu.
I shouldn't have asked the question, actually. So, even if he did say 'object', the question was not meant to have been asked. [Laughter.]
Ni ddylwn fod wedi gofyn y cwestiwn, mewn gwirionedd. Felly, hyd yn oed os dywedodd 'gwrthwynebu', ni ddylai'r cwestiwn fod wedi’i ofyn. [Chwerthin.]
Mae yna ddau enwebiad wedi dod i law, ac felly fe fydd y bleidlais ar gyfer Cadeirydd y pwyllgor yn cael ei chynnal drwy bleidlais gudd. A bydd y bleidlais gyfrinachol yna yn cael ei chynnal yn ystafell briffio 13 yn y Senedd rhwng 1.45 p.m. a 3.30 p.m. y prynhawn yma. Y clercod fydd yn gyfrifol am oruchwylio'r broses bleidleisio a'r broses o gyfri'r pleidleisiau, a byddaf i'n cyhoeddi canlyniad y bleidlais gudd yn y Siambr yn ddiweddarach y prynhawn yma. A chofiwch fod gan bob Aelod o'r Cynulliad yma yr hawl i bleidleisio.
Therefore, as we have two nominations, the vote for the committee Chair will be made via secret ballot. That secret ballot will be held in briefing room 13 in the Senedd between 1.45 p.m. and 3.30 p.m. this afternoon. The clerks will be responsible for supervising the voting and counting the votes. I will announce the result of the secret ballot later this afternoon. Do recall that all Assembly Members have a right to vote.
Mae hynny'n dod â ni at y cwestiwn brys, gan fy mod i wedi derbyn cwestiwn brys, o dan Reol Sefydlog 12.67. Dwi'n galw ar Adam Price i ofyn y cwestiwn brys. Adam Price.
That brings us to the emergency question, as I have accepted an emergency question under Standing Order 12.67. I call on Adam Price to ask that question.
A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am bolisi Llywodraeth Cymru ar Brexit yn sgil y ffaith bod cytundeb ymadael yr UE-DU wedi cael ei wrthod neithiwr yn Nhŷ’r Cyffredin? (EAQ0005)
Will the First Minister make a statement on the Welsh Government’s policy on Brexit following the rejection of the EU-UK withdrawal agreement in the House of Commons last night? (EAQ0005)
Diolch, Llywydd, am y cwestiwn.
Thank you for that question.
The Welsh Government policy remains unchanged from that set out in 'Securing Wales' Future', published following the 2016 referendum and jointly with Plaid Cymru. We remain committed to participation in a customs union and the single market, dynamic alignment with the social, environmental and labour market standards of the European Union. We believe that the UK Government should take 'no deal' off the table, as such a cliff-edge exit from the European Union will have, we believe, a catastrophic impact on the economy and the people of Wales. These are the positions that have been endorsed by this National Assembly in recent debates on Brexit and the European Union negotiations—endorsed here on 15 January and on 30 January, and in the joint debate held last week in both the National Assembly and in the Scottish Parliament.
Mae polisi Llywodraeth Cymru yn dal i fod yr un fath â’r hyn a nodwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', a gyhoeddwyd yn dilyn refferendwm 2016, ac ar y cyd â Phlaid Cymru. Rydym yn parhau i fod yn ymrwymedig i fod yn rhan o undeb tollau a'r farchnad sengl, aliniad deinamig â safonau cymdeithasol, amgylcheddol a marchnad lafur yr Undeb Ewropeaidd. Credwn y dylai Llywodraeth y DU ddiystyru Brexit 'dim cytundeb', gan y bydd ymadawiad ymyl y dibyn o'r Undeb Ewropeaidd, yn ein barn ni, yn effeithio'n drychinebus ar yr economi a phobl Cymru. Dyma'r safbwyntiau a gymeradwywyd gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn mewn dadleuon diweddar ar Brexit a negodiadau’r Undeb Ewropeaidd—a gymeradwywyd yma ar 15 Ionawr, ac ar 30 Ionawr, ac yn y ddadl ar y cyd a gynhaliwyd yr wythnos diwethaf yn y Cynulliad Cenedlaethol ac yn Senedd yr Alban.
Two weeks ago, it was announced with some fanfare that Jeremy Corbyn, having seen eight of his MPs leave the party, had embraced the policy of a people's vote. Two months ago, you agreed to accept a motion that called on the UK Government to make immediate preparations for a further referendum. So, why did the statement your Government released on Monday, and presumably the associated letter to the British Government, not mention a people's vote once? Why, yesterday, did Jeremy Corbyn not mention a people's vote—your own party's policy—a single time in his 24-minute Commons speech? Why, in response to the vote, did he say that the purpose of extending article 50 was to replace Mrs May's 'dead Brexit' with his 'red Brexit'? That is virtually identical to the policy that Parliament just rejected—'a' customs union, but not 'the' customs union, with a say on EU trade policy, illegal under World Trade Organization rules; close alignment with the single market, but not membership of it. A unicorn is still a fantasy creature, whether painted red or blue. At times like this, we need honest politics. We need people to say what they believe and act accordingly. I think it's pretty clear now that Jeremy Corbyn's embrace of a people's vote was an opportunistic act of grand deception. And if you don't agree with that, First Minister, you're either a liar or a fool. [Interruption.]
Bythefnos yn ôl, cyhoeddwyd gyda pheth ffanffer, ar ôl i wyth o'i ASau adael y blaid, fod Jeremy Corbyn bellach yn cefnogi polisi pleidlais y bobl. Ddeufis yn ôl, fe gytunoch chi i dderbyn cynnig a oedd yn galw ar Lywodraeth y DU i baratoi ar unwaith ar gyfer refferendwm arall. Felly, pam na chrybwyllwyd pleidlais y bobl unwaith yn y datganiad a ryddhawyd gan eich Llywodraeth ddydd Llun, na'r llythyr cysylltiedig at Lywodraeth Prydain yn ôl pob tebyg? Pam na soniodd Jeremy Corbyn o gwbl ddoe am bleidlais y bobl—polisi eich plaid eich hun—yn ei araith 24 munud yn Nhŷ'r Cyffredin? Pam y dywedodd, mewn ymateb i'r bleidlais, mai diben ymestyn erthygl 50 oedd disodli 'Brexit marw' Mrs May gyda'i 'Brexit coch’ ef? Mae hwnnw bron â bod yn union yr un fath â'r polisi y mae'r Senedd newydd ei wrthod—undeb tollau, ond nid ‘yr' undeb tollau, gyda llais ar bolisi masnach yr UE, sy’n anghyfreithlon o dan reolau Sefydliad Masnach y Byd; aliniad agos â'r farchnad sengl, ond heb aelodaeth ohoni. Mae ungorn yn dal i fod yn greadur ffantasi, boed wedi'i baentio'n goch neu'n las. Ar adegau fel hyn, mae angen gwleidyddiaeth onest arnom. Rydym angen i bobl ddweud beth y maent yn ei gredu a gweithredu yn unol â hynny. Credaf ei bod yn eithaf clir bellach fod cefnogaeth Jeremy Corbyn i bleidlais y bobl yn weithred fanteisgar o dwyll ar raddfa fawr. Ac os nad ydych yn cytuno â hynny, Brif Weinidog, rydych naill ai'n gelwyddgi neu'n ffŵl. [Torri ar draws.]
Adam Price, personal insults are not acceptable in this Chamber. This is an emergency question, a serious matter, and political name calling at this point is not appropriate. I will ask the First Minister to respond to the substantive points in the question.
Adam Price, nid yw sarhad personol yn dderbyniol yn y Siambr hon. Mae hwn yn gwestiwn brys, yn fater difrifol, ac nid yw galw enwau gwleidyddol ar yr adeg hon yn briodol. Gofynnaf i'r Prif Weinidog ymateb i'r pwyntiau o sylwedd yn y cwestiwn.
Well, I will, Llywydd, as you suggest, ignore the deeply disrespectful remarks of the leader of Plaid Cymru. These are really serious days, Llywydd, with really serious decisions in front of our country. Why does the leader of Plaid Cymru seek to demean those discussions with the sort of remarks that he's made here this afternoon? I deprecate them—I deprecate them absolutely with every force that I can. He should know better. Really, it does no service at all to our nation for him to introduce this question in the way that he did.
Let me turn, if I can, to the substance of his question. The statement that the Welsh Government made on Monday of this week was about a very specific matter. It was about the amendments that we have drawn up that we think could secure, through a withdrawal agreement Bill, commitments to the political declaration that could deliver the sort of Brexit that has been endorsed in this Assembly. And that is the policy of this Government. We remain of the belief that a deal is there to be done, a deal of the sort that has been long debated and endorsed here. That would be a deal that would require membership of a customs union, full and unfettered access to and participation in a single market, a sensible approach to migration.
It may be—it may be—that Plaid Cymru has long left behind the commitments that they made here in this Chamber. It may be that Plaid Cymru will be the only party in the whole of the House of Commons to try to put an amendment down today on the people's vote. It may be that Plaid Cymru has departed from that position as well and now is in favour of revocation of article 50. I look forward to Members of Plaid Cymru explaining that to people in their constituencies who voted, as Wales did, to leave the European Union. Our position as a Government has not changed. Our position is the one that we have put repeatedly to this Assembly, and it is the position that this Assembly has repeatedly endorsed.
Wel, fel yr awgrymoch, Lywydd, rwyf am anwybyddu sylwadau tra amharchus arweinydd Plaid Cymru. Mae'r rhain yn ddyddiau gwirioneddol ddifrifol, Lywydd, gyda phenderfyniadau difrifol iawn yn wynebu ein gwlad. Pam fod arweinydd Plaid Cymru yn ceisio difrïo'r trafodaethau hynny gyda'r math o sylwadau a wnaeth yma y prynhawn yma? Rwy'n eu gwrthbwynebu—yn eu gwrthwynebu’n llwyr hyd eithaf fy ngallu. Dylai wybod yn well. Nid yw'n gymorth o gwbl i'n gwlad ei fod yn cyflwyno'r cwestiwn hwn yn y ffordd y gwnaeth.
Gadewch i mi droi, os caf, at sylwedd ei gwestiwn. Roedd y datganiad a wnaeth Llywodraeth Cymru ddydd Llun yr wythnos hon yn ymwneud â mater penodol iawn. Roedd yn ymwneud â'r gwelliannau a luniwyd gennym y credwn y gallent sicrhau ymrwymiadau, drwy Fil cytundeb ymadael, i'r datganiad gwleidyddol a allai gyflawni'r math o Brexit a gymeradwywyd yn y Cynulliad hwn. A dyna yw polisi'r Llywodraeth hon. Rydym yn dal i gredu bod cytundeb i'w gael y gellir ymrwymo iddo, cytundeb o'r math a drafodwyd ac a gymeradwywyd yma ers amser hir. Byddai hwnnw'n gytundeb a fyddai'n galw am aelodaeth o undeb tollau, mynediad llawn a dilyffethair at, a chyfranogiad mewn marchnad sengl, ymagwedd synhwyrol at ymfudo.
Efallai—efallai—fod Plaid Cymru wedi hen roi'r gorau i'r ymrwymiadau a wnaethant yma yn y Siambr hon. Mae'n bosibl mai Plaid Cymru fydd yr unig blaid yn Nhŷ'r Cyffredin i geisio cynnig gwelliant heddiw ar bleidlais y bobl. Efallai fod Plaid Cymru wedi ymbellhau oddi wrth y safbwynt hwnnw hefyd a bellach o blaid diddymu erthygl 50. Edrychaf ymlaen at glywed Aelodau Plaid Cymru yn esbonio hynny i'r bobl yn eu hetholaethau a bleidleisiodd, fel y gwnaeth Cymru, i adael yr Undeb Ewropeaidd. Nid yw ein safbwynt fel Llywodraeth wedi newid. Ein safbwynt yw'r un rydym wedi'i roi gerbron y Cynulliad hwn dro ar ôl tro, a dyna'r safbwynt y mae'r Cynulliad hwn wedi'i gymeradwyo dro ar ôl tro.
I welcome the opportunity for this statement today, and I do think it was quite disrespectful in terms of the way that this question was introduced by the leader of Plaid Cymru. We know that the House of Commons has rejected the Prime Minister's withdrawal deal in spite of the assurances that were given by the EU in relation to the backstop yesterday, and, of course, there will be further votes taking place today, and likely tomorrow, in respect of how the House of Commons wants to take things forward.
What I have been impressed with is the way in which the Welsh Government has been engaging with the UK Government in terms of trying to prepare for the potential outcomes, whether that be no deal or whether it be a deal, and let me make it clear that the Welsh Conservatives are committed to trying to achieve a deal so that we can have an orderly exit from the European Union. We believe that it's imperative on the Government of the people of Wales, the Welsh Government—and let's not forget that Wales voted to leave the EU, and leave we must—it's imperative upon the Welsh Government to work with the UK Government to deliver upon the instructions of the people of Wales. So, can I ask you, First Minister, will you provide assurances to this National Assembly that you will continue to work carefully and closely with the UK Goverment in order to achieve an orderly exit from the EU, whether that be with a deal, which, of course, is preferable, or without?
Rwy'n croesawu'r cyfle i gael y datganiad hwn heddiw, a chredaf fod arweinydd Plaid Cymru wedi cyflwyno'r cwestiwn mewn modd amharchus iawn. Gwyddom fod Tŷ'r Cyffredin wedi gwrthod cytundeb ymadael y Prif Weinidog er gwaethaf y sicrwydd a roddwyd gan yr UE ddoe mewn perthynas â'r ddarpariaeth wrth gefn, ac wrth gwrs, bydd pleidlais arall yn cael ei chynnal heddiw, ac yfory yn ôl pob tebyg, mewn perthynas â sut y dymuna Tŷ'r Cyffredin fwrw ymlaen.
Mae'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ymgysylltu â Llywodraeth y DU o ran ceisio paratoi ar gyfer y canlyniadau posibl, boed yn ddim cytundeb neu'n gytundeb, wedi creu cryn argraff arnaf, a gadewch imi ddweud yn glir fod y Ceidwadwyr Cymreig wedi ymrwymo i geisio sicrhau cytundeb fel y gallwn adael yr Undeb Ewropeaidd mewn modd trefnus. Credwn ei bod yn hanfodol fod Llywodraeth pobl Cymru, Llywodraeth Cymru—a gadewch inni beidio ag anghofio bod Cymru wedi pleidleisio dros adael yr UE, ac mae'n rhaid inni adael—mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru weithio gyda Llywodraeth y DU i gyflawni cyfarwyddiadau pobl Cymru. Felly, a gaf fi ofyn ichi, Brif Weinidog, a wnewch chi roi sicrwydd i'r Cynulliad Cenedlaethol y byddwch yn parhau i gydweithio'n ofalus ac yn agos gyda Llywodraeth y DU er mwyn sicrhau ymadawiad trefnus â'r UE, boed hynny gyda chytundeb, sef yr hyn a ffafrir wrth gwrs, neu heb un?
Well, Llywydd, of course, it is the responsibility of the Welsh Government to work carefully with the UK Government, as we do with the Scottish Government, and every meeting that we attend with the UK Government is also attended by Ministers of the Scottish National Party on behalf of the Scottish Government too. They understand their responsibilities, we understand ours—would that other Members of this Chamber had a similar grasp of what being in Government actually involves.
Now, we disagree with the UK Government, as the Member knows. We have long argued that the Prime Minister should have sought a different sort of deal on the floor of the House of Commons and that a majority is still there to be found for a different way of leaving the European Union.
In the meantime, and against the day that we were to crash out of the European Union—an eventuality that we resist on every occasion that we are able to—we do prepare, because that's what responsible Governments have to do. We prepare in the field of food, we prepare in the field of water, we prepare in the field of transport, and we prepare in the field of our economy as well. And we'll go on doing that even in times when we have disagreements—profound disagreements—with the UK Government about the way in which they have approached the whole matter of responding to the referendum in June 2016.
Wel, Lywydd, wrth gwrs, cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw gweithio'n ofalus gyda Llywodraeth y DU, fel y gwnawn gyda Llywodraeth yr Alban, ac ym mhob cyfarfod a fynychwn gyda Llywodraeth y DU, mae Gweinidogion o Blaid Genedlaethol yr Alban yn bresennol hefyd ar ran Llywodraeth yr Alban. Maent yn deall eu cyfrifoldebau, rydym yn deall ein cyfrifoldebau ninnau—gresyn na fyddai gan Aelodau eraill o'r Siambr hon ddealltwriaeth debyg o'r hyn y mae bod mewn Llywodraeth yn ei olygu mewn gwirionedd.
Nawr, rydym yn anghytuno gyda Llywodraeth y DU, fel y gŵyr yr Aelod. Rydym wedi dadlau ers tro y dylai Prif Weinidog y DU fod wedi ceisio math gwahanol o gytundeb ar lawr Tŷ'r Cyffredin, a bod mwyafrif yno o hyd o blaid ffordd wahanol o adael yr Undeb Ewropeaidd.
Yn y cyfamser, a chyn y diwrnod y gallem fod yn gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb—sefyllfa rydym yn ei gwrthwynebu bob cyfle a gawn—rydym yn paratoi, gan mai dyna y mae'n rhaid i Lywodraethau cyfrifol ei wneud. Rydym yn paratoi mewn perthynas â bwyd, rydym yn paratoi mewn perthynas â dŵr, rydym yn paratoi mewn perthynas â thrafnidiaeth, ac rydym yn paratoi mewn perthynas â'n heconomi hefyd. A byddwn yn parhau i wneud hynny hyd yn oed pan fyddwn yn anghytuno—yn anghytuno'n chwyrn—â Llywodraeth y DU ynglŷn â'r ffordd y maent wedi mynd ati i ymateb i'r refferendwm ym mis Mehefin 2016.
Does the First Minister agree with me that political insults come in many forms and a much more serious insult than any epithet that may fall from the mouth of the leader of Plaid Cymru is the insult that is being hurled at the British people by the House of Commons this week? The British people and the people of Wales, having voted to leave the European Union in an unqualified vote of two and a half years ago, now is being betrayed. As Jean-Claude Juncker once memorably said,
'There can be no democratic choice against the European treaties.'
And so, many countries in Europe have been obliged to keep on voting until they vote for what the Eurocrats want, if they vote against what they want the first time around. The House of Commons voted to have a referendum by 316 votes to 53. The House of Commons voted by 492 votes to 122 to notify the EU that we were leaving, triggering the article 50 process. They willed the means; now they have to will the end.
Just over 100 years ago, we had a great constitutional battle in this country of the peers versus the people when the House of Lords tried to vote down Lloyd George's budget. Today, it's the whole of Parliament that is against the people, because the House of Commons, having a majority of remainers—480 out of 650—are now trying to defy the will of the British people and overturn the referendum result of two and a half years ago. The House of Commons is in the process of expressing its full contempt for the British people, as indeed this institution has done, because there's an overwhelming majority of remainers here as well. Is the First Minister fearful of the growing gulf that there is between the people of this country and the political class that is set to betray them?
A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi fod sarhad gwleidyddol yn dod ar sawl ffurf, a sarhad llawer mwy difrifol nag unrhyw ddifenwad a allai ddod o geg arweinydd Plaid Cymru yw'r sarhad ar bobl Prydain gan Dŷ'r Cyffredin yr wythnos hon? Mae pobl Prydain a phobl Cymru, ar ôl iddynt bleidleisio dros adael yr Undeb Ewropeaidd mewn pleidlais ddiamod ddwy flynedd a hanner yn ôl, bellach yn cael eu bradychu. Fel y dywedodd Jean-Claude Juncker yn gofiadwy unwaith,
Ni ellir cael unrhyw ddewis democrataidd yn erbyn y cytuniadau Ewropeaidd.
Ac felly, mae llawer o wledydd yn Ewrop wedi gorfod parhau i bleidleisio hyd nes y byddant yn pleidleisio o blaid dymuniadau'r Ewrocratiaid, os ydynt yn pleidleisio yn erbyn eu dymuniadau y tro cyntaf. Pleidleisiodd Tŷ'r Cyffredin o blaid cynnal refferendwm o 316 pleidlais i 53. Pleidleisiodd Tŷ'r Cyffredin o 492 pleidlais i 122 o blaid hysbysu'r UE ein bod yn gadael, gan danio proses erthygl 50. Hwy a ewyllysiodd y modd; rhaid iddynt ewyllysio'r nod yn awr.
Ychydig dros 100 mlynedd yn ôl, cawsom frwydr gyfansoddiadol fawr yn y wlad hon rhwng yr arglwyddi a'r bobl pan geisiodd Tŷ'r Arglwyddi bleidleisio yn erbyn cyllideb Lloyd George. Heddiw, mae'r Senedd gyfan yn erbyn y bobl, gan fod Tŷ'r Cyffredin, gyda'r mwyafrif ohonynt o blaid aros—480 allan o 650—bellach yn ceisio mynd yn groes i ewyllys pobl Prydain a gwrthdroi canlyniad y refferendwm a gafwyd ddwy flynedd a hanner yn ôl. Mae Tŷ'r Cyffredin wrthi'n mynegi eu dirmyg llwyr tuag at bobl Prydain, fel y mae'r sefydliad hwn wedi'i wneud yn wir, gan fod y mwyafrif llethol yn y lle hwn o blaid aros hefyd. A yw'r Prif Weinidog yn ofni'r gagendor cynyddol rhwng pobl y wlad hon a'r dosbarth gwleidyddol sydd â'u bryd ar eu bradychu?
Llywydd, I reject the language of betrayal. I don't share the conspiratorial view that the Member has of what is going on in the House of Commons. I think the House of Commons has struggled to deal with the complexities of Brexit. I think it has gone about its responsibilities in a way that many people find baffling. But I don't think it's anything other than honest. I don't think it's anything other than people trying to grapple with those difficulties and those complexities, even if the answers that have emerged so far do not measure up to the scale of that challenge.
Nobody, Llywydd, I believe, voted in June 2016 to leave the European Union without a deal. That is certainly not what they were told by people who urged them to vote to leave the European Union. We were told, as the Member knows, that it would all be done in the easiest possible way—that all the problems would be amenable to easy solutions and that we would leave the European Union in a way where the sunny uplands would be immediately within our grasp. We know now just how far from the truth that has turned out to be, and I don't think that the way that the House of Commons is grappling with all of that amounts either to an insult or a betrayal, and I reject the view that the Member has put to us this afternoon.
Lywydd, rwy'n gwrthod y disgrifiad o hyn fel brad. Nid wyf yn rhannu safbwynt cynllwyngar yr Aelod ynglŷn â'r hyn sy'n mynd rhagddo yn Nhŷ'r Cyffredin. Credaf fod Tŷ'r Cyffredin wedi'i chael hi'n anodd ymdopi â chymhlethdodau Brexit. Credaf eu bod wedi ymgymryd â'u cyfrifoldebau mewn ffordd sydd wedi drysu llawer o bobl. Ond ni chredaf eu bod wedi bod yn anonest mewn unrhyw ffordd. Yn fy marn i, nid oes a wnelo hyn ag unrhyw beth heblaw pobl yn ceisio mynd i'r afael â'r anawsterau a'r cymhlethdodau hynny, hyd yn oed os nad yw'r atebion a gafwyd hyd yma yn cyfateb i faint yr her honno.
Ni chredaf fod unrhyw un wedi pleidleisio ym mis Mehefin 2016 dros adael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb. Yn sicr, nid dyna a ddywedwyd wrthynt gan y bobl a fu'n eu hannog i bleidleisio dros adael yr Undeb Ewropeaidd. Dywedwyd wrthym, fel y gŵyr yr Aelod, y byddai'r cyfan wedi ei wneud yn y ffordd hawsaf bosibl—y byddai modd datrys yr holl broblemau gydag atebion syml, ac y byddem yn gadael yr Undeb Ewropeaidd mewn ffordd lle byddai'r tir glas o fewn ein cyrraedd ar unwaith. Gwyddom bellach pa mor bell o'r gwir oedd hynny, ac ni chredaf fod y ffordd y mae Tŷ'r Cyffredin yn mynd i'r afael â hynny yn sarhad nac yn frad, ac rwy'n gwrthod y farn a fynegwyd gan yr Aelod y prynhawn yma.
First Minister, many of us witnessed the shambolic events in the House of Commons last night, where we saw, again, a Prime Minister losing a substantive part of her policy for the second time by over 100 in the situation. Clearly, they vote today on the situation regarding whether Parliament wants a 'no deal' or not a 'no deal'. I understand that that is not binding. There's also going to be a vote, possibly tomorrow, on whether we have an extension to article 50, but again, if that is rejected, we go for a 'no deal'. We are accelerating towards a 'no deal' exit, which I believe now is the only vision that the Prime Minister and her Cabinet have for this country, because they've made no effort at all to change that direction. They've made no effort to look at the red lines, because we also know that if the red lines were changed, the EU would be listening very carefully to some of the policies. Is it now time to agree with the vice-chair of the 1922 backbench committee that it's actually time for a general election and to remove this Government?
Brif Weinidog, gwelodd llawer ohonom y traed moch yn Nhŷ'r Cyffredin neithiwr, lle gwelsom, unwaith eto, Brif Weinidog yn colli rhan sylweddol o'i pholisi o dros 100 pleidlais am yr eildro yn y sefyllfa honno. Yn amlwg, maent yn pleidleisio heddiw ar y sefyllfa i weld a yw'r Senedd eisiau 'dim cytundeb' ai peidio. Rwy'n deall nad yw honno'n bleidlais sy'n rhwymo mewn cyfraith. Bydd pleidlais hefyd, yfory o bosibl, i weld a ddylem ymestyn erthygl 50, ond unwaith eto, os gwrthodir hynny, byddwn yn cael 'dim cytundeb'. Rydym yn cyflymu tuag at ymadawiad 'dim cytundeb', sef yr unig weledigaeth sydd gan y Prif Weinidog a'i Chabinet bellach ar gyfer y wlad hon yn fy marn i, gan nad ydynt wedi gwneud unrhyw ymdrech o gwbl i newid y cyfeiriad hwnnw. Nid ydynt wedi gwneud unrhyw ymdrech i edrych ar y llinellau coch, gan y gwyddom hefyd, pe bai'r llinellau coch yn cael eu newid, y byddai'r UE yn gwrando'n ofalus iawn ar rai o'r polisïau. A yw'n bryd bellach inni gytuno ag is-gadeirydd pwyllgor meinciau cefn 1922 ei bod hi'n bryd cynnal etholiad cyffredinol a chael gwared ar y Llywodraeth hon?
I thank the Member for that question, and I want to agree with the point that he makes, because there may be votes in the House of Commons today that will seek to remove 'no deal' as an option, but none of us should believe that that actually, by itself, obviates that danger. In fact, I think the danger that we will crash out of the European Union on 29 March has grown, rather than diminished, in recent days, and we remain, as you know, firmly of the view that that is an outcome that would be deeply inimical to the best interests of Wales and people who live here and we will go on doing everything we can to argue against it. But the way that events have unfolded in recent days I think makes that danger greater rather than lesser, and that's why we have worked with others in other parts of the United Kingdom to be as well prepared as it is possible to be against that deeply undesirable eventuality.
Of course I agree with what David Rees has said, but when a Government in the House of Commons fails not once, but twice, to persuade the House of Commons of the proposition that Government puts to the House of Commons in the single greatest responsibility that will ever fall to that Government, then what we need is a new House of Commons. And that's in the hands of the Prime Minister. She can call a general election. And I still believe that that is what, constitutionally, she ought to do. Because we know that that can be denied to us, then we have said as a Welsh Government—and I say it again this afternoon—that if the House of Commons is deadlocked on this matter, then the decision will have to go back to the people who made it in the first place.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn, a hoffwn gytuno â'r pwynt a wnaed ganddo, oherwydd efallai y ceir pleidleisiau yn Nhŷ'r Cyffredin heddiw a fydd yn ceisio cael gwared ar 'ddim cytundeb' fel opsiwn, ond ni ddylai unrhyw un ohonom gredu bod hynny ynddo'i hun yn cael gwared ar y perygl hwnnw. Mewn gwirionedd, credaf fod y perygl y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb ar 29 Mawrth wedi tyfu yn hytrach na lleihau dros y dyddiau diwethaf, ac rydym yn parhau, fel y gwyddoch, i gredu'n gryf fod hwnnw'n ganlyniad a fyddai'n niweidiol iawn i fuddiannau Cymru a'r bobl sy'n byw yma, a byddwn yn parhau i wneud popeth a allwn i ddadlau yn ei erbyn. Ond credaf fod y ffordd y mae'r digwyddiadau wedi datblygu dros y dyddiau diwethaf yn golygu bod y perygl hwnnw'n fwy yn hytrach na'n llai, a dyna pam rydym wedi gweithio gydag eraill mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig i fod mor barod â phosibl am y posibilrwydd annymunol iawn hwnnw.
Wrth gwrs, cytunaf â'r hyn a ddywedodd David Rees, ond pan fo Llywodraeth yn Nhŷ'r Cyffredin, nid unwaith, ond ddwywaith, yn methu dwyn perswâd ar Dŷ'r Cyffredin ynglŷn â'r cynnig y mae'r Llywodraeth yn ei roi gerbron Tŷ'r Cyffredin mewn perthynas â'r cyfrifoldeb mwyaf a fydd gan y Llywodraeth honno byth, yr hyn sydd ei angen arnom yw Tŷ'r Cyffredin newydd. Ac mae hynny yn nwylo'r Prif Weinidog. Gall alw etholiad cyffredinol. Ac rwy'n dal i gredu mai dyna y dylai ei wneud o safbwynt cyfansoddiadol. Gan y gwyddom y gellir gwrthod hynny i ni, rydym wedi dweud fel Llywodraeth Cymru—ac rwy'n ei ddweud eto y prynhawn yma—os na all Tŷ'r Cyffredin ddod i gytundeb ynghylch y mater hwn, bydd yn rhaid rhoi'r penderfyniad yn ôl i'r bobl a'i gwnaeth yn y lle cyntaf.
Does the First Minister agree that the European Union could not have been clearer that there is no scope for a further renegotiation and so therefore we have three basic options: to leave with no deal, which would be catastrophic; to back the Prime Minister's deal, which the Commons refuses to do; or to have a people's vote? And does he agree with me that that equally applies to the advocates of Brexit in our party and that a pig in lipstick is still a pig and that the idea of a jobs-first Brexit is equally unconvincing and ridiculous?
A yw'r Prif Weinidog yn cytuno na allai'r Undeb Ewropeaidd fod wedi dweud yn gliriach nad oes posibilrwydd o ailnegodi pellach, ac felly, fod tri opsiwn sylfaenol gennym: gadael heb unrhyw gytundeb, a fyddai'n drychinebus; cefnogi cytundeb y Prif Weinidog, rhywbeth y mae Tŷ'r Cyffredin yn gwrthod ei wneud; neu gynnal pleidlais y bobl? Ac a yw'n cytuno bod hynny yr un mor wir i hyrwyddwyr Brexit yn ein plaid ni, a bod mochyn sy'n gwisgo minlliw yn dal i fod yn fochyn a bod y syniad o Brexit swyddi yn gyntaf yr un mor chwerthinllyd ac annhebygol?
I think there are two further options beyond the three that the Member has outlined, all of which I agree are still in the frame. Another option is the general election option that you've heard from David Rees, and the fifth option is a deal that would meet the criteria set out in our paper 'Securing Wales' Future', in the five tests that were put by the leader of the opposition to the Prime Minister in his letter to her, and which yesterday leading members of the European Union were welcoming as a further and different way in which a deal could be done with the European Union. So, I think we are still in the position where all those options could happen. We reject a number of them. We reject no deal, we reject the Prime Minister's deal; the other options, including the people's vote option that the Member has outlined, remain ways in which this position could be resolved.
Credaf fod dau opsiwn arall yn ychwanegol at y tri a amlinellwyd gan yr Aelod, a chytunaf fod pob un ohonynt yn y ffrâm o hyd. Opsiwn arall yw'r opsiwn o etholiad cyffredinol a glywsoch gan David Rees, a'r pumed opsiwn yw cytundeb a fyddai'n bodloni'r meini prawf a nodir yn ein papur 'Diogelu Dyfodol Cymru', yn y pum prawf a roddwyd gan arweinydd yr wrthblaid i Brif Weinidog y DU yn ei lythyr ati, ac a groesawyd ddoe gan aelodau arweiniol o'r Undeb Ewropeaidd fel ffordd ychwanegol a gwahanol o ddod i gytundeb gyda'r Undeb Ewropeaidd. Felly, credaf ein bod yn dal i fod mewn sefyllfa lle gallai'r holl opsiynau hynny ddigwydd. Rydym yn gwrthod nifer ohonynt. Rydym yn gwrthod 'dim cytundeb', rydym yn gwrthod cytundeb Prif Weinidog y DU; mae'r opsiynau eraill, gan gynnwys opsiwn pleidlais y bobl a amlinellwyd gan yr Aelod, yn parhau i fod yn ffyrdd y gellid datrys y sefyllfa hon.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Addysg, ac y mae'r cwestiwn cyntaf gan Hefin David.
The next item is questions to the Minister for Education, and the first question is from Hefin David.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y fformiwla a ddefnyddir i ddyrannu cyllid ysgolion? OAQ53579
1. Will the Minister make a statement on the formula used to allocate school funding? OAQ53579
Thank you, Hefin. Each local authority is responsible for determining how much funding is allocated to each individual school. School budgets are determined by a local funding formula and authorities must consult their schools budget forums and all schools in their area when setting or making changes to a funding formula.
Diolch, Hefin. Mae pob awdurdod lleol yn gyfrifol am bennu faint o gyllid a ddyrennir i bob ysgol unigol. Caiff cyllidebau ysgolion eu pennu drwy fformiwla ariannu leol ac mae'n rhaid i awdurdodau ymgynghori â'u fforymau cyllideb ysgolion a'r holl ysgolion yn eu hardal wrth bennu neu wneud newidiadau i fformiwla ariannu.
Last week, I hosted a drop-in event for Assembly Members on behalf of various teaching unions, including the National Education Union. Teachers who attended told me that they were concerned that cuts in UK Government funding are having a direct impact on their ability to implement the education reforms, including, for example, the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Act 2018. They argue that the school funding formula needs to be more equitable and reflect current challenges. And in your response to the Conservatives' debate on this subject, you acknowledged that how schools are funded can actually be quite confusing, and you indicated that you're not opposed in principle to the funding formula being changed. That's to be welcomed and, with that in mind, would you now commit to a regular and ongoing dialogue with local authorities, regional consortia, the teaching unions and the teaching profession in order to look at how these issues can be addressed, and how we can make the most of these difficult circumstances in the face of ongoing austerity?
Yr wythnos diwethaf, cynhaliais ddigwyddiad galw heibio ar gyfer Aelodau'r Cynulliad ar ran undebau addysgu amrywiol, gan gynnwys yr Undeb Addysg Cenedlaethol. Dywedodd athrawon a oedd yn bresennol wrthyf eu bod yn poeni bod toriadau yng nghyllid Llywodraeth y DU yn effeithio'n uniongyrchol ar eu gallu i roi'r diwygiadau addysg ar waith, gan gynnwys, er enghraifft, Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018. Maent yn dadlau bod angen i'r fformiwla ariannu ysgolion fod yn fwy teg ac adlewyrchu heriau cyfredol. Ac yn eich ymateb i ddadl y Ceidwadwyr ar y pwnc hwn, roeddech yn cydnabod y gall y ffordd y caiff ysgolion eu hariannu fod yn eithaf cymhleth mewn gwirionedd, a dywedasoch nad ydych yn gwrthwynebu newid y fformiwla ariannu mewn egwyddor. Mae hynny i'w groesawu, a chyda hynny mewn golwg, a wnewch chi ymrwymo i ddeialog reolaidd a pharhaus gydag awdurdodau lleol, consortia rhanbarthol, undebau'r athrawon a'r proffesiwn addysgu er mwyn edrych i weld sut i fynd i'r afael â'r materion hyn, a sut y gallwn wneud y gorau o'r amgylchiadau anodd hyn yn wyneb cyni parhaus?
Of course, Hefin, that dialogue continues every day in my department. Only last week, senior officials of the education department were meeting with the Association of School and College Leaders to discuss with them their concerns. I continue to challenge both regional consortia and local authorities with regard to ensuring that as much money as possible reaches the front line of our education system in individual schools. And I am always open to discussions as to how best we can ensure that more money makes it into individual school budgets.
Of course, the vast majority of school budgets arrive out of the revenue support grant for individual local authorities, and I am aware that the distribution sub-group of local government are currently looking and have started a new stream of work to look at how indicator-based assessment levels of education are completed when determining levels of RSG, and I welcome that work indeed. Both myself and the previous local government Minister and the new local government Minister have said, if local authorities come forward with ideas of how to change the funding formula, we will work with them in good faith and we will continue to do that. It is confusing often for people to see how money gets to schools because of the different layers of funding that are available, but my aim always has been, when I was an opposition Member, and it certainly is now that I am the education Minister, to get as much money to the front line to individual school budgets as possible.
Wrth gwrs, Hefin, mae'r trafodaethau hynny'n parhau bob dydd yn fy adran i. Yr wythnos diwethaf, cyfarfu uwch swyddogion o'r adran addysg gyda'r Gymdeithas Arweinwyr Ysgolion a Cholegau i drafod eu pryderon gyda hwy. Rwy'n parhau i herio'r consortia rhanbarthol a'r awdurdodau lleol i sicrhau bod cymaint o arian â phosibl yn cyrraedd rheng flaen ein system addysg mewn ysgolion unigol. Ac rwyf bob amser yn agored i drafodaethau ynglŷn â'r ffordd orau y gallwn sicrhau bod mwy o arian yn mynd i gyllidebau ysgolion unigol.
Wrth gwrs, bydd y mwyafrif helaeth o gyllidebau ysgolion yn dod o'r grant cynnal refeniw ar gyfer awdurdodau lleol unigol, ac rwy'n ymwybodol fod yr is-grŵp dosbarthu llywodraeth leol yn ystyried ar hyn o bryd ac wedi dechrau ffrwd waith newydd i edrych ar sut y caiff lefelau'r asesiad wedi'i seilio ar ddangosyddion addysg eu cyflawni wrth bennu lefelau'r grant cynnal refeniw, ac rwy'n croesawu'r gwaith hwnnw'n fawr. Mae'r cyn-Weinidog llywodraeth leol, y Gweinidog llywodraeth leol newydd a minnau wedi dweud, os bydd awdurdodau lleol yn cynnig syniadau ynghylch sut y dylid newid y fformiwla ariannu, y byddwn yn gweithio gyda hwy gyda phob ewyllys da a byddwn yn parhau i wneud hynny. Mae'n aml yn ddryslyd i bobl weld sut y mae arian yn cyrraedd ysgolion oherwydd y gwahanol haenau o arian sydd ar gael, ond fy nod bob amser, pan oeddwn yn Aelod o'r wrthblaid, ac yn sicr bellach a minnau'n Weinidog addysg, yw sicrhau bod cymaint o arian â phosibl yn cyrraedd y rheng flaen i gyllidebau ysgolion unigol.
Minister, according to the Organisation for Economic Co-operation and Development, evidence suggests that differences in local funding models are causing concerns about unequal treatment of schools in similar circumstances. They went on to call on the Welsh Government to consider reviewing the school funding model if it is to realise its ambition for equity in education and student well-being. Minister, the National Association of Headteachers Cymru have said that the current funding system is not fit for purpose—their words, not mine. What action will you take to address these inequalities in the school funding formula in Wales, please?
Weinidog, yn ôl y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, mae tystiolaeth yn awgrymu bod gwahaniaethau yn y modelau ariannu lleol yn achosi pryderon fod ysgolion mewn amgylchiadau tebyg yn cael eu trin yn anghyfartal. Aethant yn eu blaenau i alw ar Lywodraeth Cymru i ystyried adolygu'r model ariannu ysgolion os yw am wireddu eu huchelgais i sicrhau tegwch mewn perthynas ag addysg a lles myfyrwyr ysgol. Weinidog, mae Cymdeithas Genedlaethol Prifathrawon Cymru wedi dweud nad yw'r system ariannu gyfredol yn addas i'r diben—eu geiriau hwy, nid fy rhai i. Pa gamau a gymerwch i fynd i'r afael â'r anghydraddoldebau hyn o ran y fformiwla ariannu ysgolion yng Nghymru, os gwelwch yn dda?
Oscar, it is important that local authorities are responsible for school funding in Wales, and that is set out in law. I'm not sure if the Member is advocating removing that power away from our colleagues in local government. I certainly think that our partners in local government would take a very strong view about removing that power from them. It's also important to realise that there is not a free-for-all for local authorities with regard to how they set their individual funding formulas within a local authority. The regulations require 70 per cent of funding for schools budgets to be distributed on the basis of the number of pupils in the school, and authorities have the leeway of 30 per cent to be able to adjust to individual circumstances.
I do hear that maybe what you're hinting at is that we have a single funding formula and a single figure to fund education across Wales. On the face of it, I can see why there is an attractiveness to that, but when we consider the great diversity of the Welsh education system—a system that delivers bilingually, a system that delivers for large city-centre schools with a diverse population, many children coming to our schools that don't have English as a first language, to those very, very small rural schools where it is inevitable that the cost of education will be more expensive given the size of those schools—it perhaps is not so easy to come up with a single figure that actually covers the educational needs of Wales's very varied communities and the great diversity that we have in our education system. But I'm always open to Members' suggestions as to what changes they want to see to the formula, whether they want to see more money spent on deprivation or rurality or bilingualism, but, of course, that has to be done in the envelope that is available to us, and I don't see anybody standing up in this Chamber offering up money from their schools to be given to other people's schools.
Oscar, mae'n bwysig fod awdurdodau lleol yn gyfrifol am ariannu ysgolion yng Nghymru, a nodir hynny yn y gyfraith. Nid wyf yn siŵr a yw'r Aelod yn awgrymu y dylid amddifadu ein cydweithwyr mewn llywodraeth leol o'r pŵer hwnnw. Yn sicr, credaf y byddai gan ein partneriaid mewn llywodraeth leol farn gref iawn ynglŷn â mynd â'r pŵer hwnnw oddi wrthynt. Mae hefyd yn bwysig sylweddoli nad oes gan awdurdodau lleol rwydd hynt o ran sut y maent yn pennu eu fformiwlâu ariannu unigol o fewn awdurdod lleol. Mae'r rheoliadau'n nodi bod yn rhaid i 70 y cant o'r arian ar gyfer cyllidebau ysgolion gael ei ddosbarthu ar sail nifer y disgyblion yn yr ysgol, ac mae gan awdurdodau ryddid o 30 y cant i allu addasu i amgylchiadau unigol.
Clywaf yr hyn rydych yn ei awgrymu, o bosibl, sef fod gennym un fformiwla ariannu ac un ffigur i ariannu addysg ledled Cymru. Ar yr wyneb, gallaf weld pam fod hynny'n atyniadol, ond pan fyddwn yn ystyried yr amrywiaeth eang o fewn system addysg Cymru—system sy'n darparu'n ddwyieithog, system sy'n darparu ar gyfer ysgolion mawr yng nghanol dinasoedd â chanddynt boblogaethau amrywiol, llawer o blant yn dod i'n hysgolion heb Saesneg fel iaith gyntaf, i'r ysgolion gwledig bach iawn lle mae'n anochel y bydd cost addysg yn ddrytach o ystyried maint yr ysgolion hynny—efallai nad yw pennu un ffigur sy'n darparu ar gyfer anghenion addysgol cymunedau amrywiol iawn Cymru a'r amrywiaeth wych sydd gennym yn ein system addysg mor hawdd â hynny. Ond rwyf bob amser yn agored i awgrymiadau'r Aelodau ynglŷn â pha newidiadau y maent am eu gweld i'r fformiwla, a ydynt am weld mwy o arian yn cael ei wario ar amddifadedd, natur wledig neu ddwyieithrwydd, ond wrth gwrs, mae'n rhaid gwneud hynny o fewn yr amlen sydd ar gael i ni, ac ni welaf unrhyw un yn sefyll ar eu traed yn y Siambr hon yn cynnig arian o'u hysgolion i'w roi i ysgolion pobl eraill.
2. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y canllawiau fydd yn cael eu rhoi i ysgolion ym mis Ebrill ynghylch trafod hunanladdiad? OAQ53576
2. Will the Minister provide an update on the guidance which is going to be issued to schools in April on talking about suicide? OAQ53576
Thank you very much, Lynne. The national advisory group on suicide and self-harm is consulting group members and other stakeholders on that guidance prior to its publication in April. We will work with the group to ensure that the guidance is promoted extensively amongst professionals, and that is professionals not just in schools but more widely amongst youth services and other people who work with our young people.
Diolch yn fawr iawn, Lynne. Mae'r grŵp cynghori cenedlaethol ar atal hunanladdiad a hunan-niwed yn ymgynghori ag aelodau'r grŵp a rhanddeiliaid eraill ar y canllawiau hynny cyn eu cyhoeddi ym mis Ebrill. Byddwn yn gweithio gyda'r grŵp i sicrhau y caiff y canllawiau eu hyrwyddo'n helaeth ymhlith gweithwyr proffesiynol, ac mae hynny'n cynnwys gweithwyr proffesiynol nid yn unig mewn ysgolion ond yn fwy eang ymhlith gwasanaethau ieuenctid a phobl eraill sy'n gweithio gyda'n pobl ifanc.
Thank you, Minister. I really welcome the fact that the guidance recommended by 'Mind over matter' is due for publication in April. I also welcome your commitment to work with the advisory group to ensure the guidance is promoted extensively. However, as you know, for many teachers, for understandable reasons, they are reluctant to talk about suicide. It is therefore crucial not just that the Welsh Government works with the advisory group to promote the guidance but that the Welsh Government proactively leads on ensuring that this guidance is used in all schools in Wales.
Several schoolchildren have died by suicide in Wales since 'Mind over matter' was published, and action on this is urgent. It cannot wait until the new curriculum and a whole-school approach to mental health is implemented in Wales. Will the Minister therefore commit to proactively leading on this with a view to ensuring that it is urgently rolled out in all schools, including ensuring it is incorporated into professional learning for teachers as a matter of urgency, so that they have the skills and confidence to use it?
Diolch, Weinidog. Rwy'n croesawu'r ffaith y bydd y canllawiau a argymhellwyd gan 'Cadernid Meddwl' yn cael eu cyhoeddi ym mis Ebrill. Rwy'n croesawu eich ymrwymiad hefyd i weithio gyda'r grŵp cynghori i sicrhau bod y canllawiau'n cael eu hyrwyddo'n helaeth. Fodd bynnag, fel y gwyddoch, i lawer o athrawon, am resymau dealladwy, maent yn amharod i siarad am hunanladdiad. Mae'n hanfodol felly nid yn unig fod Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'r grŵp cynghori i hyrwyddo'r canllawiau ond bod Llywodraeth Cymru yn mynd ati'n rhagweithiol i arwain ar sicrhau bod y canllawiau hyn yn cael eu defnyddio ym mhob ysgol yng Nghymru.
Mae sawl plentyn ysgol wedi marw drwy hunanladdiad yng Nghymru ers cyhoeddi 'Cadernid Meddwl', a dylid gweithredu ar hyn fel mater o frys. Ni all aros tan i'r cwricwlwm newydd ac ymagwedd ysgol gyfan at iechyd meddwl gael eu gweithredu yng Nghymru. Felly, a wnaiff y Gweinidog ymrwymo i fynd ati'n rhagweithiol i arwain ar hyn gyda'r bwriad o sicrhau y caiff ei gyflwyno ar fyrder ym mhob ysgol, gan gynnwys sicrhau y caiff ei ymgorffori mewn dysgu proffesiynol ar gyfer athrawon fel mater o frys, er mwyn sicrhau bod ganddynt sgiliau a hyder i'w ddefnyddio?
Thank you very much, Lynne. Let me assure you, we're not sitting back and simply waiting for the implementation of the new curriculum, although the health and well-being area of learning and experience does give us a profound opportunity to change the way in which we talk about health and well-being in our schools. You'll be aware that £2.5 million is being made available in the new financial year, through the education budget, targeted at improving mental health services for young people, informed by youth work pedagogical approaches. Because those professionals working with our youth service often feel sometimes more comfortable and more able and more confident about talking about these very sensitive issues, and we want to use the learning from our youth-work colleagues actually to help inform the professional learning of our school-based colleagues. I can assure you that only yesterday I had a discussion with the official that is leading on professional learning to impress upon him that schools should be able to access professional learning opportunities around this guidance, and health and well-being overall, as part of the funding that we're making available to schools to support improved teacher confidence in this area, which can be really, really challenging for many people to talk about, not least teachers in our schools.
Diolch yn fawr iawn, Lynne. Gadewch imi eich sicrhau nad ydym yn eistedd yn ôl ac yn aros tan y rhoddir y cwricwlwm newydd ar waith, er bod y maes dysgu a phrofiad iechyd a lles yn rhoi cyfle aruthrol i ni newid y ffordd rydym yn sôn am iechyd a lles yn ein hysgolion. Fe fyddwch yn gwybod y bydd £2.5 miliwn yn cael ei ddarparu yn y flwyddyn ariannol newydd, drwy'r gyllideb addysg, wedi'i dargedu at wella gwasanaethau iechyd meddwl ar gyfer pobl ifanc, yn seiliedig ar ddulliau addysgeg gwaith ieuenctid. Oherwydd mae'r gweithwyr proffesiynol hynny sy'n gweithio gyda'n gwasanaeth ieuenctid yn aml yn teimlo'n fwy cyfforddus ac yn fwy abl ac yn fwy hyderus i siarad am y materion sensitif iawn hyn, ac rydym yn awyddus i ddefnyddio'r dysgu gan ein cydweithwyr mewn gwaith ieuenctid i helpu i lywio dysgu proffesiynol ein cydweithwyr yn yr ysgolion. Gallaf eich sicrhau fy mod wedi cael trafodaeth ddoe gyda'r swyddog sy'n arwain ar ddysgu proffesiynol i bwysleisio wrtho y dylai ysgolion allu cael mynediad at gyfleoedd dysgu proffesiynol mewn perthynas â'r canllawiau hyn, ac iechyd a lles yn gyffredinol, fel rhan o'r cyllid rydym yn ei ddarparu i ysgolion i gefnogi gwella hyder athrawon yn y maes hwn, a all fod yn heriol iawn i lawer o bobl allu siarad amdano, yn enwedig athrawon yn ein hysgolion.
Minister, I'm sure you'll want to join me in commending the work the Assembly has done in this area, particularly under the leadership of Lynne Neagle in 'Mind over matter', but also Dai Lloyd in the health committee. The simple message is: far, far too many people die as a result of suicide. It's hundreds a year in Wales. We must set targets to radically reduce the number of people who tragically die in those circumstances. Unfortunately, in terms of younger people, it is a major cause of premature death. It needs joint working across Government. I do also commend the work that Samaritans Cymru have done, again emphasising the need to train teachers so that they do have that level of confidence, at least, to address these very important issues. The skills we get at school, 10 or 20 years later—that can be the difference between someone seeking help and unfortunately completing suicide.
Weinidog, rwy'n siŵr y byddwch yn awyddus i ymuno â mi i ganmol y gwaith y mae'r Cynulliad wedi'i wneud yn y maes hwn, yn enwedig o dan arweinyddiaeth Lynne Neagle yn 'Cadernid Meddwl', ond Dai Lloyd hefyd ar y pwyllgor iechyd. Y neges syml yw: mae gormod lawer o bobl yn marw o ganlyniad i hunanladdiad. Mae'n gannoedd bob blwyddyn yng Nghymru. Mae'n rhaid inni osod targedau i leihau nifer y bobl sy'n marw yn yr amgylchiadau trasig hynny yn sylweddol. Yn anffodus, o ran pobl iau, mae'n un o brif achosion marwolaethau cyn pryd. Mae angen gwaith ar y cyd ar draws y Llywodraeth. Rwyf hefyd yn canmol y gwaith a wnaed gan Samariaid Cymru, gan bwysleisio unwaith eto yr angen i hyfforddi athrawon er mwyn sicrhau bod ganddynt y lefel honno o hyder fan lleiaf i fynd i'r afael â'r materion pwysig hyn. Mae'r sgiliau a gawn yn yr ysgol, 10 neu 20 mlynedd yn ddiweddarach—gallant wneud y gwahaniaeth rhwng rhywun yn gofyn am gymorth a rhywun, yn anffodus, yn cyflawni hunanladdiad.
Thank you, David. I think it is absolutely right that we recognise the campaigning work that has been done by colleagues, such as Dai Lloyd, Lynne Neagle and Jack Sargeant, on these issues. I can assure you that we are discussing with our initial teacher education providers to ensure that, through initial teacher education, our future practitioners will have the appropriate skills. I was hugely encouraged by the recent vote here of the Youth Parliament, which as their top priority have voted to look to work on the issue of young people's mental health. It demonstrates how important this issue is to them, and across the country I know that young people and youth groups are working really, really hard to address the issue of resilience.
Presiding Officer, on Sunday morning, I was at the Hafren theatre in Newtown watching the YFC Wales's drama festival, and the winning club from Carmarthenshire, the YFC club of Llandovery, put on an incredibly sophisticated and moving entertainment on the subject of suicide in rural areas. And to see young people, aged 10 to 26, engaging in such a sophisticated way to spread these messages is something that would put some older people to shame.
Diolch, David. Credaf ei bod yn gwbl iawn ein bod yn cydnabod y gwaith ymgyrchu a wnaed gan gyd-Aelodau, fel Dai Lloyd, Lynne Neagle a Jack Sargeant, ar y materion hyn. Gallaf eich sicrhau ein bod yn trafod gyda'n darparwyr addysg gychwynnol i athrawon i wneud yn siŵr, drwy addysg gychwynnol i athrawon, y bydd gan ein haddysgwyr sgiliau priodol yn y dyfodol. Roedd pleidlais ddiweddar y Senedd Ieuenctid yma yn hynod o galonogol, gan iddynt bleidleisio i weithio, fel eu prif flaenoriaeth, ar fater iechyd meddwl pobl ifanc. Mae'n dangos pa mor bwysig yw'r mater hwn iddynt, a ledled y wlad, gwn fod grwpiau ieuenctid a phobl ifanc yn gweithio'n galed iawn i fynd i'r afael â mater gwytnwch.
Lywydd, fore Sul, roeddwn yn Theatr Hafren yn y Drenewydd yn gwylio gŵyl ddrama Clybiau Ffermwyr Ifanc Cymru, a chafwyd adloniant rhyfeddol o soffistigedig a gwefreiddiol gan y clwb buddugol o sir Gaerfyrddin, clwb CFfI Llanymddyfri, ar bwnc hunanladdiad mewn ardaloedd gwledig. Ac roedd gweld pobl ifanc, rhwng 10 a 26 oed, yn ymgysylltu mewn ffordd mor soffistigedig er mwyn lledaenu'r negeseuon hyn yn rhywbeth a fyddai'n codi cywilydd ar rai pobl hŷn.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.
Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian.
Diolch, Llywydd. Mae penaethiaid ar draws Cymru yn rhybuddio bod argyfwng cyllido yn wynebu ein hysgolion, ac y bydd gan hyn ganlyniadau pellgyrhaeddol—dosbarthiadau mwy, llai o athrawon, cyflwr adeiladau’n dirywio, lleihad mewn cefnogaeth i anghenion dysgu ychwanegol, toriadau i wasanaethau bugeiliol a lles. Dŷn ni’n colli cannoedd o’n hathrawon mwyaf profiadol ac arweinwyr canol o’n hysgolion yn sgil ymddeoliadau cynnar.
Mae ymchwiliad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg wedi rhoi ffocws ar yr angen i gynyddu’r cwantwm sy’n cael ei wario ar addysg, ac mae o hefyd wedi dechrau trafod pa fesurau y gellid eu cymryd hyd yn oed o fewn y gyllideb bresennol i sicrhau bod mwy o arian yn cyrraedd yr ysgolion. Mae yna un undeb athrawon, gyda chefnogaeth y Torïaid, yn argymell symud tuag at system o ariannu ysgolion yn uniongyrchol, gan greu system debyg i’r academies yn Lloegr. Beth ydy eich barn chi am ariannu uniongyrchol?
Thank you, Llywydd. Headteachers the length and breadth of Wales are warning that there is a funding crisis facing our schools and that this will have far-reaching impacts—larger class sizes, fewer teachers, the condition of buildings deteriorating, reduction in the support for additional learning needs, cuts to pastoral services and well-being services. We are losing hundreds of our most experienced teachers and mid-level leaders from our schools as a result of early retirement.
The Children, Young People and Education Committee inquiry has placed a focus on the need to increase the quantum being spent on education, and it's also started to discuss what measures could be put in place even within the existing budget in order to ensure that more funding reaches our schools. There is one teaching union, with the support of the Conservatives, that recommends moving towards a system of direct school funding, creating a system similar to the academies in England. What's your view on direct funding?
Firstly, can I say, with the committee looking at expanding the quantum of money available to me, I'm willing to work with anybody in this Chamber who is in favour of expanding the quantum of money that is available to our schools? As I said in answer to Mohammad Asghar, I'm under no illusions about the real challenges facing our teaching profession, and this is what austerity looks like. It's not an abstract concept. This is what austerity, prolonged years of public expenditure being squeezed—this is the reality of what it means out on the ground.
As I said earlier, in some ways, direct funding of a single formula does not, in my view, address the issue of the diversity of educational provision that we have in Wales. It undermines the law that we currently have, which says that this is the democratic decision-making responsibility of our local authorities, and would be incredibly difficult to do at a continuing time of austerity. It might be easy to do it if budgets were rising and we could have a floor below which nobody dropped, but, given the challenging financial circumstances we find ourselves in, it would be incredibly challenging to do so, and to think it is simply as easy as that—one only has to look at the discord across the border in England with how direct funding of schools has worked out for them.
Presiding Officer, perhaps in answer to the question about what more we can do, I would like to take this opportunity to announce to the Chamber that, following the statement that was made by the finance Minister last week, in 2019-20, I am allocating £47.7 million to meet in full the identified additional estimated pressure for maintained schools and further education colleges in Wales arising out of changes to teachers' pensions, and I hope that this will be welcomed across the Chamber and by individual schools.
Yn gyntaf, a gaf fi ddweud, gyda'r pwyllgor yn ystyried ehangu'r swm o arian sydd ar gael i mi, fy mod yn barod i weithio gydag unrhyw un yn y Siambr hon sydd o blaid cynyddu'r swm o arian sydd ar gael i'n hysgolion? Fel y dywedais yn fy ateb i Mohammad Asghar, nid wyf o dan unrhyw gamargraff mewn perthynas â'r heriau go iawn sy'n wynebu ein proffesiwn addysgu, a dyma sut y mae cyni'n edrych. Nid yw'n gysyniad haniaethol. Dyma yw cyni, blynyddoedd maith o gyfyngu ar wariant cyhoeddus—dyma realiti'r hyn y mae hynny'n ei olygu ar lawr gwlad.
Fel y dywedais yn gynharach, mewn rhai ffyrdd, nid wyf yn credu bod ariannu un fformiwla yn uniongyrchol yn mynd i'r afael ag amrywiaeth y ddarpariaeth addysgol sydd gennym yng Nghymru. Mae'n tanseilio'r gyfraith sydd gennym ar hyn o bryd, sy'n dweud mai cyfrifoldeb democrataidd ein hawdurdodau lleol i wneud penderfyniadau yw hyn, a byddai'n hynod o anodd ei gyflawni ar adeg o gyni parhaus. Efallai y byddai'n hawdd pe bai cyllidebau'n cynyddu ac y gallem gael terfyn isaf na fyddai unrhyw un yn cwympo oddi tano, ond o ystyried yr amgylchiadau ariannol heriol sy'n ein hwynebu, byddai'n anodd iawn gwneud hynny, ac mae meddwl ei bod mor syml â hynny—nid oes ond angen edrych ar yr anghytuno dros y ffin yn Lloegr i weld sut y mae ariannu ysgolion yn uniongyrchol wedi gweithio iddynt hwy.
Lywydd, efallai mewn ymateb i'r cwestiwn ynglŷn â beth arall y gallwn ei wneud, hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i gyhoeddi i'r Siambr, yn dilyn y datganiad a wnaed gan y Gweinidog cyllid yr wythnos diwethaf, y byddaf yn dyrannu £47.7 miliwn yn 2019-20 i ddiwallu'r pwysau ychwanegol a amcangyfrifir ar ysgolion a gynhelir a cholegau addysg bellach yng Nghymru yn sgil newidiadau i bensiynau athrawon, ac rwy'n gobeithio y caiff hyn ei groesawu ar draws y Siambr a chan ysgolion unigol.
Diolch yn fawr iawn, ac rwy’n falch iawn o glywed y cyhoeddiad diwethaf yna. Dwi’n gwybod bod fy nghydweithiwr yn San Steffan, Ben Lake, wedi bod yn mynd ar ôl y mater yma yn ddyfal hefyd, felly rwy’n ddiolchgar iawn o glywed hynny—bydd hynny’n newyddion da i’n hysgolion ni.
Ond, i fynd yn ôl at yr ariannu uniongyrchol, jest i'w roi fo ar y record, mae Plaid Cymru yn barod i ystyried unrhyw gynigion a fyddai’n gwella canlyniadau addysgol ein plant. Dŷn ni ddim, fodd bynnag, o’r farn bod cyllido ysgolion yn uniongyrchol yn opsiwn y dylid ei ystyried yng Nghymru, a hynny am nifer o resymau. Dŷch chi wedi sôn am un mater ynglŷn â chael un swm o arian, ond mae yna fwy iddo fo na hynny. Mae angen cadw rheolaeth ddemocrataidd leol ar ariannu, ac mae’r gwasanaethau canolog sy'n cael eu darparu fel cefnogaeth yn hollbwysig—er enghraifft, ar gyfer plant mewn gofal a phlant efo anghenion ychwanegol. Mae peryg i'r plant mwyaf bregus gael eu hanghofio mewn system lle byddai'r ariannu'n mynd yn uniongyrchol. Un peth ydy cyllid uniongyrchol i ysgol drefol, fawr. Mae llawer iawn o'n hysgolion ni'n fach, maen nhw'n wledig, maen nhw mewn ardaloedd difreintiedig, ac maen nhw angen cefnogaeth ganolog. Felly, dwi'n falch iawn ein bod ni'n gytûn ar hynny a'ch bod chithau hefyd yn diystyru'r galwadau am gyllido ysgolion yn uniongyrchol. Ydych chi felly'n teimlo ei bod hi'n bryd i'r drafodaeth symud tuag at ganfod atebion llai niweidiol ar gyfer ariannu'n hysgolion ni'n fwy teg? Ai dyna lle ddylai'r ffocws fod rŵan?
Thank you very much, and I'm very pleased to hear that last announcement. I know that my colleague in Westminster, Ben Lake, has been pursuing this issue, so I'm very grateful to hear that—that'll be good news for our schools.
But, to return to direct funding, just to put it on the record, Plaid Cymru is willing to consider any proposals that would deliver better outcomes for our children. We are not of the view, however, that direct school funding is an option that should be considered here in Wales, and that's for a number of reasons. You've mentioned one issue regarding having one sum of money, but there's more to it than that. We need to keep democratic accountability at a local level in terms of funding, and central services provided in support are crucially important—for example, for children in care and children with additional needs. There is a risk that the most vulnerable children could be forgotten in a system where funding would be provided directly. It’s one thing to provide direct funding for a large urban school, but very many of our schools are small, they are rural and they are in disadvantaged areas, and they need support from a central source. So, I’m very pleased that we’re agreed on that, and that you too are rejecting the calls for direct school funding. Do you therefore feel that it’s time for the discussion to move towards finding less damaging solutions for school funding and ensuring fairer school funding? Should that work be where the focus sits now?
I think the Member makes a very good point: a point that was made, actually, very eloquently by Andrew R.T. Davies, who's not in his seat today, when he recently addressed the school funding budget debate that we had here. He recognised that there are some services that are best delivered and organised and planned at either a local authority level or a regional level, because that's where we can get the best type of service for individual children.
What is absolutely clear to me, in the absence of a commitment from the Westminster Government to end the damaging era of austerity, is that we have to work collectively to find more ways in which we can avoid duplication and get more money to the front line, and I'm more than happy to meet with the Member, or, indeed, other Members who have ideas on how that can be achieved, and I continue, as I said in an earlier answer, to challenge our local authorities, regional consortia, and other middle tier to ensure that they're not hanging on to budgets that could be delegated to individual schools.
Credaf fod yr Aelod yn gwneud pwynt da iawn: pwynt a wnaed, mewn gwirionedd, yn huawdl iawn gan Andrew R.T. Davies, nad yw yn ei sedd heddiw, wrth annerch yn y ddadl a gawsom yma'n ddiweddar ar y gyllideb ariannu ysgolion. Roedd yn cydnabod bod rhai gwasanaethau'n cael eu darparu a'u trefnu a'u cynllunio orau naill ai ar lefel awdurdod lleol neu ar lefel ranbarthol, gan mai dyna lle gallwn sicrhau'r math gorau o wasanaeth ar gyfer plant unigol.
Yr hyn sy'n gwbl glir i mi, yn niffyg ymrwymiad gan Lywodraeth San Steffan i ddod ag oes niweidiol cyni i ben, yw bod yn rhaid inni weithio ar y cyd i ddod o hyd i fwy o ffyrdd o osgoi dyblygu a chael mwy o arian i'r rheng flaen, ac rwy'n fwy na pharod i gyfarfod â'r Aelod, neu'n wir ag Aelodau eraill sydd â syniadau ynglŷn â sut y gellir cyflawni hynny, ac rwy'n parhau, fel y dywedais mewn ateb cynharach, i herio ein hawdurdodau lleol, consortia rhanbarthol ac eraill yn yr haen ganol i sicrhau nad ydynt yn dal gafael ar gyllidebau y gellid eu dirprwyo i ysgolion unigol.
I helpu'r drafodaeth, felly, gaf i awgrymu bod yna nifer o gwestiynau y gallwch chi a'r adran addysg yn y Llywodraeth fod yn eu gofyn? Oes yna ormod o haenau yn ein system addysg ni? Ydy'r rhain yn creu biwrocratiaeth diangen? Oes yna ormod o ddyblygu gwaith? Ac ydy hynny'n ddefnydd da o arian prin y pot addysg? Er enghraifft, oes yna ormod o gyrff yn cefnogi ysgolion? Oes angen tynhau'r system yn sylweddol? Cwestiwn arall i'w ofyn ydy: oes yna well ffordd i ariannu'r chweched dosbarth mewn ysgolion? Ac un arall i chi ei ystyried, os gwelwch yn dda: oes modd cyflymu'r broses o ddosbarthu arian allan o Lywodraeth Cymru ac osgoi cyhoeddiadau ariannol sy'n dod yn hwyr iawn yn y dydd? Dwi'n edrych ymlaen at gael trafodaeth adeiladol yn sgil yr ymchwiliad mae'r pwyllgor pwysig yma'n ei wneud ar hyn o bryd.
To help with that discussion, therefore, may I suggest that there are a number of questions that you and the education department within Government could be asking? Are there too many layers in our education system? Do these create unnecessary bureaucracy? Is there too much duplication of work? And is that a good use of the scarce funding in the education pot? For example, are there too many bodies supporting schools? Do we need to tighten up the system substantially? Another question that should be asked is whether there is a better way of funding sixth forms in schools. Another for your consideration, if you would: could we hasten the process of distributing funding from the Welsh Government, avoiding financial announcements being made very late in the day? I do look forward to having a constructive discussion in light of this important committee inquiry.
The Member is absolutely right to look at whether there is duplication. I am frustrated to read from ASCL and to discuss with ASCL some of their concerns, for instance, of a duplication of roles, functions and spending from the regional consortia and individual local education authorities. Of course, regional consortia are run by local councils—they are the stakeholders, they hold the managing directors to account—and therefore it seems to me very concerning that in that governance arrangement they would allow for a duplication of spend across their own local authority and their regional consortia. So, I want to reassure the Member that we are constantly challenging LEAs and regional consortia around issues around delegation.
Sixth forms, again, potentially, is a really challenging area about how we continue to provide access to post-compulsory education in a way that meets our Learning and Skills (Wales) Measure 2009 and meets the aspirations of our young people, who want a large selection of courses from which to choose, and how we can keep people in Wales. As a border Assembly Member, I'm very concerned that people choose to study post-16 over the border. We need to address that situation. I'm always very concerned that we ourselves as a department do all we can to get our money that we provide to schools out the door as quickly and as effectively and as efficiently as we possibly can.
Mae'r Aelod yn gwbl iawn i edrych i weld a oes dyblygu'n digwydd. Rwy'n teimlo'n rhwystredig wrth ddarllen deunydd gan y Gymdeithas Arweinwyr Ysgolion a Cholegau a thrafod rhai o'u pryderon gyda hwy, er enghraifft, ynghylch dyblygu rolau, swyddogaethau a gwariant gan y consortia rhanbarthol ac awdurdodau addysg lleol unigol. Wrth gwrs, caiff consortia rhanbarthol eu rhedeg gan gynghorau lleol—hwy yw'r rhanddeiliaid, maent yn dwyn y rheolwyr gyfarwyddwyr i gyfrif—ac felly mae'n peri cryn bryder y byddent, yn eu trefniant llywodraethu, yn darparu ar gyfer dyblygu gwariant ar draws eu hawdurdod lleol a'u consortia rhanbarthol eu hunain. Felly, hoffwn sicrhau'r Aelod ein bod yn herio awdurdodau addysg lleol a'r consortia rhanbarthol yn gyson mewn perthynas â materion sy'n ymwneud â dirprwyo.
Mae'r chweched dosbarth, unwaith eto o bosibl, yn faes heriol iawn o ran sut y gallwn barhau i ddarparu mynediad at addysg ôl-orfodol mewn ffordd sy'n bodloni ein Mesur Dysgu a Sgiliau (Cymru) 2009 ac yn bodloni dyheadau ein pobl ifanc, sy'n awyddus i gael dewis eang o gyrsiau i ddewis o'u plith, a sut y gallwn gadw pobl yng Nghymru. Fel Aelod Cynulliad etholaeth ar y ffin, mae'n peri cryn bryder i mi fod pobl yn dewis astudio cyrsiau ôl-16 dros y ffin. Mae angen inni fynd i'r afael â'r sefyllfa honno. Rwyf bob amser yn awyddus iawn i ni fel adran wneud popeth a allwn i sicrhau bod yr arian a ddarparwn i ysgolion yn eu cyrraedd mor gyflym ac mor effeithiol ac mor effeithlon â phosibl.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Suzy Davies.
Conservatives spokesperson, Suzy Davies.
Diolch yn fawr, Llywydd. Minister, can I thank you very much for confirming that you've now heard from the finance Minister with a figure to be passported to you from the UK Government budget to meet—and I think; I'm just quoting you—that £47.7 million in full? It meets the costs of the pension hike in full. So, that's pleasing to hear. Can you tell me what steps you'll be taking to make sure that every penny that actually gets to schools will be spent in meeting the cost of the pensions uplift?
Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, a gaf fi ddiolch yn fawr i chi am gadarnhau eich bod bellach wedi clywed gan y Gweinidog cyllid ynglŷn â ffigur a fydd yn cael ei basbortio i chi o gyllideb Llywodraeth y DU i dalu—ac rwy'n credu; rwy'n eich dyfynnu—y £47.7 miliwn hwnnw yn llawn? Mae'n talu costau'r codiad pensiwn yn llawn. Felly, mae'n braf clywed hynny. A allwch ddweud wrthyf pa gamau y byddwch yn eu cymryd i sicrhau y bydd pob ceiniog sy'n cyrraedd yr ysgolion yn cael ei gwario i dalu cost y codiad pensiwn?
Okay. Let me make it absolutely clear: this money relates to teachers' pensions. The allocation is £47.7 million, and it is, indeed, to meet in full the identified additional estimated pressures for maintained schools and FE colleges in Wales. But let's be absolutely clear: it is the Welsh Government that are meeting these commitments in full. The money that has come down from Westminster has not met the bill for these changes, and it is the Welsh Government that is ensuring that the pressures are met in full. This breaks down as £42.1 million for maintained schools, including sixth forms, and £5.6 million for further education colleges. The changes to teachers' pensions will be implemented from the start of the new academic year in September. Therefore, this funding relates to the period September 2019 to March 2020, and the Welsh Government's officials will agree with local authorities the specific logistics of grant distribution to each authority over the next few weeks, and it will be done in a special grant via local education authorities that they have to spend for this purpose.
O'r gorau. Gadewch imi ddweud yn gwbl glir: mae'r arian hwn yn ymwneud â phensiynau athrawon. £47.7 miliwn yw'r dyraniad, ac yn wir, fe'i dyrennir i gael gwared ar y pwysau ychwanegol a amcangyfrifir ar ysgolion a gynhelir a cholegau addysg bellach yng Nghymru. Ond gadewch imi ddweud yn gwbl glir: Llywodraeth Cymru sy'n cyflawni'r ymrwymiadau hyn yn llawn. Nid yw'r arian sydd wedi dod o San Steffan wedi talu'r bil am y newidiadau hyn, a Llywodraeth Cymru sy'n sicrhau bod y pwysau'n cael ei ddiwallu'n llawn. Mae'r arian yn cynnwys £42.1 miliwn ar gyfer ysgolion a gynhelir, gan gynnwys dosbarth chwech, a £5.6 miliwn ar gyfer colegau addysg bellach. Bydd y newidiadau i bensiynau athrawon yn cael eu rhoi ar waith o ddechrau'r flwyddyn academaidd newydd ym mis Medi. Felly, mae'r cyllid ar gyfer y cyfnod rhwng mis Medi 2019 a mis Mawrth 2020, a bydd swyddogion Llywodraeth Cymru yn cytuno gydag awdurdodau lleol penodol ar y logisteg benodol o ran dosbarthu grantiau i bob awdurdod dros yr ychydig wythnosau nesaf, a bydd hynny'n digwydd ar ffurf grant arbennig drwy'r awdurdodau addysg lleol y bydd yn rhaid iddynt ei wario at y diben hwn.
Thank you. That's a very helpful answer, Minister. You've just confirmed that this is going to be ring-fenced money and it will be going to the schools, and, if that doesn't happen, then, obviously, we will be holding you, as well as local authorities, to account on that. Perhaps you can let us have a note at some point about what the difference is between the money that you've had from the UK Government and that that you're prepared to give to meet the total cost to see if we can get some sort of sense of the scale of your commitment.
Like Siân Gwenllian, I don't think I've ever heard from so many teachers about core funding as I am the moment, and, yes, we can discuss London's role in this, but teachers are wise to the fact that the education budget increased this year, and they have questions for you and council leaders about whether central Government grant funding, which is targeted at those diverse needs you mentioned a bit earlier on—whether that is starting to give local authorities a bit of a get-out-of-jail-free card when it comes to providing core budgets to school. And in particular—this is what's coming to me—the very welcome increase in the pupil development grant—and this is not an attack on PDG in any way at all—means that schools in more affluent areas are losing staff while schools in more deprived areas are able to retain them, because of the PDG targeting the needs of poorer children, obviously, but maintaining the resilience of the school structure and its staffing, and, of course, providing some incidental benefit to pupils who are not eligible for free school meals, which is fine by me, I must admit.
That flexibility is not open to schools with low PDG eligibility, and there's a risk now, I think, of creating a cohort of educationally disadvantaged children and young people, which is not what you want—I'm absolutely certain of that. So, I heard your comments in response to Hefin David a bit earlier on, in which you spoke of the funding formula, so I'm not talking about that. But are you open to reconsidering the balance of how schools are funded as between Welsh Government and local authorities and in the round, and, again, in a way that isn't seen as an attack on the PDG, because that's certainly not my intention?
Diolch. Mae hwnnw'n ateb defnyddiol iawn, Weinidog. Rydych newydd gadarnhau y bydd yr arian hwn wedi'i glustnodi ac y bydd yn mynd i'r ysgolion, ac os na fydd hynny'n digwydd, yna, yn amlwg, byddwn yn eich dwyn chi, yn ogystal ag awdurdodau lleol, i gyfrif am hynny. Efallai y gallwch egluro inni ar ryw bwynt beth yw'r gwahaniaeth rhwng yr arian a gawsoch gan Lywodraeth y DU a'r hyn rydych yn barod i'w roi i dalu cyfanswm y gost er mwyn gweld a allwn gael rhyw fath o synnwyr ynglŷn â maint eich ymrwymiad.
Fel Siân Gwenllian, ni chredaf fy mod erioed wedi clywed gan gynifer o athrawon ynglŷn â chyllid craidd ag a wnaf ar hyn o bryd, a gallwn drafod rôl Llundain yn hyn o beth, ond mae athrawon yn ymwybodol o'r ffaith bod y gyllideb addysg wedi cynyddu eleni, ac mae ganddynt gwestiynau i chi ac arweinwyr cynghorau ynglŷn ag a yw cyllid grant canolog y Llywodraeth, a dargedir at yr anghenion amrywiol hynny a grybwyllwyd gennych ychydig yn gynharach—a yw hynny'n dechrau rhoi rhyw fath o gerdyn dod-allan-o'r-carchar-am-ddim i awdurdodau lleol mewn perthynas â darparu cyllidebau craidd i ysgolion. Ac yn benodol—dyma'r hyn a glywaf—mae'r cynnydd calonogol iawn yn y grant datblygu disgyblion—ac nid yw hyn yn ymosodiad ar y grant datblygu disgyblion mewn unrhyw ffordd—yn golygu bod ysgolion mewn ardaloedd mwy cefnog yn colli staff tra bod ysgolion mewn ardaloedd mwy difreintiedig yn gallu eu cadw, gan fod y grant datblygu disgyblion yn targedu anghenion plant tlotach, yn amlwg, ond gan gynnal cadernid strwythur yr ysgol a'i staffio hefyd, a darparu peth budd cysylltiedig wrth gwrs i ddisgyblion nad ydynt yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim, sy'n ddigon teg o'm rhan i, rhaid cyfaddef.
Nid yw'r hyblygrwydd hwnnw ar gael i ysgolion heb lawer o gymhwysedd i gael y grant datblygu disgyblion, a bellach, yn fy marn i, ceir risg o greu carfan o blant a phobl ifanc o dan anfantais addysgol, ac nid oes arnoch eisiau hynny—rwy'n gwbl sicr ynglŷn â hynny. Felly, clywais eich sylwadau mewn ymateb i Hefin David yn gynharach, pan sonioch chi am y fformiwla ariannu, felly nid wyf yn sôn am hynny. Ond a ydych yn agored i ailystyried y cydbwysedd o ran sut y caiff ysgolion eu hariannu rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol ac yn gyffredinol, ac unwaith eto, mewn ffordd na chaiff ei hystyried yn ymosodiad ar y grant datblygu disgyblion, oherwydd yn sicr, nid dyna yw fy mwriad?
Well, the Member—. I accept that the Member is not attacking the principle of the PDG. Only yesterday, the First Minister answered a series of questions that talked about the impact of poverty on the life chances of those individuals who find themselves in those circumstances. And the £400 million plus that has been spent on the PDG since it was introduced in the last Assembly is just one attempt by the Government to try and level the playing field. But let's be absolutely clear: that is not the only source of funding that comes from Welsh Government to individual schools. We also have the school improvement grant, the education improvement grant. We have a specific grant that looks to address some of the logistical challenges and the teaching challenges of teaching in our small and rural schools. We have the business manager pilots, we have the class sizes grant, we have the additional learning needs money, we have the professional learning resources that have been sent to schools. So, there is a plethora of central funding that makes its way to schools, but, as I said, Suzy, I'm not immune to the challenges, the very real challenges, that are facing our school communities and our leaders who are working incredibly hard. But I don't think that the redistribution of the PDG is necessarily the way to solve those problems.
Wel, mae'r Aelod—. Rwy'n derbyn nad yw'r Aelod yn ymosod ar egwyddor y grant datblygu disgyblion. Ddoe yn unig, atebodd y Prif Weinidog gyfres o gwestiynau ynglŷn ag effaith tlodi ar gyfleoedd bywyd unigolion yn yr amgylchiadau hynny. Ac nid yw'r £400 miliwn a mwy a wariwyd ar y grant datblygu disgyblion ers ei gyflwyno yn y Cynulliad diwethaf ond yn un ymdrech gan y Llywodraeth i geisio sicrhau chwarae teg yn hyn o beth. Ond gadewch imi ddweud yn gwbl glir: nid honno yw'r unig ffynhonnell o gyllid a ddaw gan Lywodraeth Cymru i ysgolion unigol. Hefyd, mae gennym y grant gwella ysgolion, y grant gwella addysg. Mae gennym grant penodol ar gyfer mynd i'r afael â rhai o'r heriau logistaidd a'r heriau addysgu mewn perthynas ag addysgu yn ein hysgolion bach a gwledig. Mae gennym gynlluniau peilot rheolwyr busnes, mae gennym y grant maint dosbarthiadau, mae gennym yr arian ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol, mae gennym yr adnoddau dysgu proffesiynol sydd wedi'u hanfon i ysgolion. Felly, ceir llu o ffynonellau cyllid canolog sy'n cyrraedd ysgolion, ond fel y dywedais, Suzy, rwy'n ymwybodol o'r heriau, yr heriau gwirioneddol, sy'n wynebu ein cymunedau ysgol a'n harweinwyr sy'n gweithio'n anhygoel o galed. Ond ni chredaf mai ailddosbarthu'r grant datblygu disgyblion yw'r ffordd orau o ddatrys y problemau hynny o reidrwydd.
Again, thank you for that answer. Well, obviously, I'm hoping, like me, you're interested in the life chances of pupils from all backgrounds, and, at the moment, it's those in more affluent areas who seem to be taking the brunt of the way that local authorities are making decisions about how they distribute moneys—core funding. It's all well and good to speak about some of the other grants you mentioned, but of course, there have been cuts to the education improvement grant, as we've heard, in Gwynedd, which has resulted in children who don't speak Welsh as a first language not having access to the instruction that they need to help them access education through the medium of Welsh in that county.
Now, again, on the subject of unintended consequences of a good idea, teachers and local authorities are now very worried about how they're going to be able to meet the cost of compliance with the additional learning needs Act and the code, with some very serious questions being raised about the support currently offered to pupils on school action, in particular. I've been told by a teacher that it can take up to 20 hours of admin time to support a child, let alone the actual in-classroom time, and that staffing implications at a time when some schools are having to let staff go, in some cases, when the number of special education needs pupils is already rising and SEN funding from councils is falling. Now, there've always been concerns about the way this legislation is costed—I'm sure you remember that bruising period. I'm just wondering whether you will commit to reviewing not just what it costs to implement the Act and through the code, but ensuring that any additional money that you do manage to identify in due course cannot be diverted to meet other pressures that councils claim they have.
Unwaith eto, diolch am eich ateb. Wel, yn amlwg, rwy'n gobeithio bod gennych chi, fel minnau, ddiddordeb yng nghyfleoedd bywyd disgyblion o bob cefndir, ac ar hyn o bryd, ymddengys mai'r rheini yn yr ardaloedd mwy cefnog sy'n ysgwyddo'r baich o ran y ffordd y mae awdurdodau lleol yn gwneud penderfyniadau ynglŷn â sut y maent yn dosbarthu arian—cyllid craidd. Mae'n ddigon hawdd siarad am rai o'r grantiau eraill a grybwylloch, ond wrth gwrs, cafwyd toriadau i'r grant gwella addysg, fel y clywsom, yng Ngwynedd, sydd wedi arwain at blant nad ydynt yn siarad Cymraeg fel iaith gyntaf yn methu cael mynediad at y gwersi sydd eu hangen arnynt i'w helpu i gael mynediad at addysg cyfrwng Cymraeg yn y sir honno.
Nawr, unwaith eto, ar fater canlyniadau anfwriadol i syniad da, mae athrawon ac awdurdodau lleol yn bryderus iawn bellach ynglŷn â sut y gallant dalu cost cydymffurfio â'r Ddeddf anghenion dysgu ychwanegol a'r cod, gyda chwestiynau difrifol iawn yn cael eu gofyn ynglŷn â'r cymorth a gynigir ar hyn o bryd i ddisgyblion mewn perthynas â gweithredu gan yr ysgol, yn arbennig. Dywedwyd wrthyf gan athro y gall gymryd hyd at 20 awr o amser gweinyddol i gefnogi plentyn, heb sôn am yr amser yn yr ystafell ddosbarth, a bod hyn yn arwain at oblygiadau staffio ar adeg pan fo rhai ysgolion yn gorfod diswyddo staff, mewn rhai achosion, pan fo nifer y disgyblion sydd ag anghenion addysgol arbennig yn codi eisoes a chyllid anghenion addysgol arbennig gan gynghorau yn lleihau. Nawr, mae pryderon wedi bod o'r cychwyn ynglŷn â'r ffordd y cafodd y ddeddfwriaeth hon ei chostio—rwy'n siŵr eich bod yn cofio'r cyfnod anodd hwnnw. Tybed a wnewch chi ymrwymo i adolygu nid yn unig faint mae'n ei gostio i weithredu'r Ddeddf a thrwy'r cod, ond i sicrhau na ellir dargyfeirio unrhyw arian ychwanegol y llwyddwch i gael hyd iddo maes o law er mwyn lleddfu pwysau arall y mae'r cynghorau'n honni eu bod yn ei wynebu.
Thanks, Suzy Davies, for that question. Can I just say that my understanding of the situation in Gwynedd regarding the immersion unit is not as portrayed by the Member? There are ongoing discussions within Gwynedd county council, between the executive of the council and, indeed, my officials about the future of those services, recognising the important role that immersion units play for children who have potentially moved to the area or want to be able to acquire those skills, and the council is considering the future of those services actively. So, it's not as the Member has portrayed in the Chamber.
With regard to remembering the bruising, well, he's not in his seat, but Alun Davies was the Minister responsible for the passage of most of that legislation, and I think he does remember that very well. You are right, the Government has committed £20 million to support the implementation of our transformational ALN agenda, working really hard to ensure its successful implementation, and clearly, the stated intent of that legislation is that all children, regardless of their additional learning needs, will have their needs met in full.
Diolch am eich cwestiwn, Suzy Davies. A gaf fi ddweud nad yw fy nealltwriaeth o'r sefyllfa yng Ngwynedd o ran yr uned drochi yn cyfateb i'r hyn a ddisgrifiwyd gan yr Aelod? Mae trafodaethau'n mynd rhagddynt yng nghyngor sir Gwynedd, rhwng gweithrediaeth y cyngor, ac yn wir, fy swyddogion ynghylch dyfodol y gwasanaethau hynny, gan gydnabod rôl bwysig yr unedau trochi mewn perthynas â phlant sydd efallai wedi symud i'r ardal neu sydd am gael y sgiliau hynny, ac mae'r cyngor yn ystyried dyfodol y gwasanaethau hynny'n weithredol. Felly, nid yw'r sefyllfa'n cyfateb i'r hyn ddisgrifiwyd gan yr Aelod yn y Siambr.
O ran cofio'r cyfnod anodd, wel, nid yw yn ei sedd, ond Alun Davies oedd y Gweinidog a oedd yn gyfrifol am hynt y rhan fwyaf o'r ddeddfwriaeth honno, a chredaf ei fod yn cofio hynny'n dda iawn. Rydych yn llygad eich lle, mae'r Llywodraeth wedi ymrwymo £20 miliwn i gefnogi'r broses o roi ein hagenda i weddnewid ADY ar waith, gan weithio'n galed iawn i sicrhau y caiff ei rhoi ar waith yn llwyddiannus, ac yn amlwg, y bwriad a nodwyd ar gyfer y ddeddfwriaeth honno yw bod anghenion pob plentyn, ni waeth beth fo'u hanghenion dysgu ychwanegol, yn cael eu diwallu'n llawn.
Llefarydd UKIP, Michelle Brown.
UKIP spokesperson, Michelle Brown.
Thank you, Presiding Officer. Relating to your earlier announcement about covering the funding for the pension changes, I think schools across Wales are going to be breathing a sigh of relief on that one, so I welcome your announcement.
Last year, a review showed that fining parents for taking children out of school in term time in Wales has had no effect on overall absence rates. Is it right that parents should be fined for taking their children out of the school for a week to take them on holiday?
Diolch, Lywydd. O ran eich cyhoeddiad cynharach ynglŷn â'r cyllid i dalu am y newidiadau pensiwn, credaf y bydd ysgolion ledled Cymru yn rhoi ochenaid o ryddhad mewn perthynas â hynny, felly rwy'n croesawu eich cyhoeddiad.
Y llynedd, dangosodd adolygiad nad yw dirwyo rhieni am dynnu plant o'r ysgol yn ystod y tymor yng Nghymru wedi cael unrhyw effaith ar gyfraddau absenoldeb yn gyffredinol. A yw'n iawn y dylai rhieni gael eu dirwyo am dynnu eu plant o'r ysgol am wythnos i fynd â hwy ar wyliau?
First of all, it's not just schools that are breathing a sigh of relief; I'm breathing a sigh of relief that the finance Minister has made these resources available. And it's remiss of me, I'm sure that the finance Minister will be more than happy to supply a note to Suzy Davies outlining the resources that the Welsh Government has had to find to make sure that this announcement has been able to be made today.
With regard to fining parents, fining parents—. With regard to attendance at school, let's be absolutely clear that regular attendance at school is the most important thing a parent can do for their children's educational outcomes, and parents should make every effort when at all possible, unless a child is ill or there are circumstances beyond their control, that children should be in school. We leave it to the discretion of individual headteachers to be able to apply authorised absences, but local authorities will have and will continue to have the power to fine parents where they believe that that is an effective way to deal with non-attendance at school, and I would expect local authorities, in using such powers, to have worked for a long period of time with that family to ensure that school attendance is a priority.
Yn gyntaf, nid ysgolion yn unig sy'n rhoi ochenaid o ryddhad; rwyf innau'n rhoi ochenaid o ryddhad am fod y Gweinidog cyllid wedi darparu'r adnoddau hyn. Ac rwyf ar fai, rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog cyllid yn fwy na pharod i roi nodyn i Suzy Davies yn amlinellu'r adnoddau y bu'n rhaid i Lywodraeth Cymru ddod o hyd iddynt er mwyn gwneud yn siŵr fod modd gwneud y cyhoeddiad hwn heddiw.
Mewn perthynas â dirwyo rhieni, mae dirwyo rhieni—. O ran presenoldeb yn yr ysgol, gadewch i mi ddweud yn gwbl glir mai presenoldeb rheolaidd yn yr ysgol yw'r peth pwysicaf y gall rhiant ei wneud i hybu canlyniadau addysgol eu plant, a dylai rhieni wneud pob ymdrech yn eu gallu, oni bai fod plentyn yn sâl neu lle ceir amgylchiadau y tu hwnt i'w rheolaeth, i sicrhau bod plant yn yr ysgol. Rydym yn gadael i benaethiaid unigol benderfynu defnyddio absenoldebau awdurdodedig, ond bydd gan awdurdodau lleol bŵer, a byddant yn parhau i fod â phŵer, i ddirwyo rhieni os ydynt yn credu bod honno'n ffordd effeithiol o ymdrin ag absenoldeb o'r ysgol, a buaswn yn disgwyl i awdurdodau lleol, wrth ddefnyddio pwerau o'r fath, fod wedi gweithio am gyfnod hir o amser gyda'r teulu hwnnw i sicrhau bod presenoldeb yn yr ysgol yn flaenoriaeth.
Thank you for that answer, Minister. You'd like to add an extra in-service training day to the Welsh school calendar. It doesn't seem fair that the state can deny a child five or six days of schooling, but if a parent does it to take them on a holiday they might otherwise not be able to afford, they face being fined. If schools are to have INSET days, would it not make sense to have each school take the INSET days in a five or six-day block? In consultation with parents, each school could decide which week to have the INSET training. That way, families could use that time to go on holiday outside of the peak school holiday times, and parents may feel less frustrated by the current unfairness of the system.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Rydych yn awyddus i ychwanegu diwrnod hyfforddiant mewn swydd ychwanegol at galendr ysgol Cymru. Nid yw'n ymddangos yn deg y gall y wladwriaeth amddifadu plentyn o bump neu chwe diwrnod o ysgol, ond os yw rhiant yn ei wneud er mwyn mynd â hwy ar wyliau na allent ei fforddio fel arall o bosibl, maent yn wynebu dirwy. Os yw ysgolion am gael diwrnodau HMS, oni fyddai'n gwneud synnwyr fod pob ysgol yn cymryd y diwrnodau HMS mewn blociau o bum neu chwe diwrnod? Drwy ymgynghori â'r rhieni, gallai pob ysgol benderfynu ym mha wythnos y dylent gynnal y diwrnodau HMS. Fel hynny, gallai teuluoedd ddefnyddio'r amser hwnnw i fynd ar wyliau y tu allan i gyfnodau brig gwyliau ysgol, ac efallai y bydd rhieni yn teimlo'n llai rhwystredig ynghylch annhegwch presennol y system.
Well, the Member will be aware that we're currently out to consultation with regard to an additional INSET day. We are doing that because what I think parents want most of all is absolute certainty that our teaching profession is ready for the implementation of our new curriculum. But the consultation also gives us an opportunity to explore whether there is a possibility that we can have greater coherence about how individual schools use their INSET days. I do not believe changing INSET days is an answer to the very real problem that some families face in terms of the practices of holiday companies that up their prices significantly during the school holidays—in some cases almost doubling the price of a break, depending on when the school holidays fall.
Wel, bydd yr Aelod yn ymwybodol ein bod yn ymgynghori ar hyn o bryd mewn perthynas â diwrnod HMS ychwanegol. Rydym yn gwneud hynny gan mai'r hyn y mae rhieni yn awyddus i'w gael yn anad dim yn fy marn i yw sicrwydd llwyr fod ein proffesiwn addysgu yn barod ar gyfer gweithredu ein cwricwlwm newydd. Ond mae'r ymgynghoriad hefyd yn gyfle inni ymchwilio i weld a oes posibilrwydd y gallwn sicrhau mwy o gysondeb o ran sut y bydd ysgolion unigol yn defnyddio eu diwrnodau HMS. Ni chredaf fod newid diwrnodau HMS yn ateb i'r broblem real iawn y mae rhai teuluoedd yn ei hwynebu yn sgil arferion cwmnïau gwyliau sy'n codi eu prisiau'n sylweddol yn ystod gwyliau ysgol—mewn rhai achosion bron yn dyblu pris gwyliau, yn dibynnu ar ba bryd y bydd gwyliau ysgol.
Thank you for that answer, Minister. There's no denying that teachers are very, very busy during term time, and are possibly feeling under more pressure because of the pressure on education spending, but having INSET days spread throughout the year, forcing many parents to use up a week or more of their annual leave in a way that is basically useless to the family, does make some working families feel that the education system is indifferent to the impact that these days have on them. Some working parents may only have as little as four weeks' holiday a year if they're working full-time. They wonder, as I do, why teacher training takes place during term time, when teachers have three months' worth of holiday each year.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Ni ellir gwadu bod athrawon yn brysur iawn yn ystod y tymor, ac o bosibl yn teimlo dan fwy o bwysau oherwydd y pwysau ar wariant ar addysg, ond mae gwasgaru diwrnodau HMS drwy gydol y flwyddyn, gan orfodi llawer o rieni i ddefnyddio hyd at wythnos neu fwy o'u gwyliau blynyddol mewn ffordd sy'n gwbl ddiwerth i'r teulu yn y bôn, yn gwneud i rai teuluoedd sy'n gweithio deimlo nad yw'r system addysg yn malio am yr effaith a gaiff y diwrnodau hyn arnynt. Mae'n bosibl na fydd gan rai rhieni sy'n gweithio fwy na phedair wythnos o wyliau y flwyddyn os ydynt yn gweithio amser llawn. Maent hwy, fel finnau, yn meddwl tybed pam fod hyfforddiant athrawon yn digwydd yn ystod y tymor, pan fo athrawon yn cael gwerth tri mis o wyliau bob blwyddyn.
Can I say—? Teacher training, in good schools, happens every single day of the week, because a good teacher knows that the lessons they teach tomorrow will be better than the lessons they teach today. We are consulting on an extra INSET day, because what I know, from speaking to the parents that I meet, what they want to do is to ensure that their children are in receipt of a first-class education system, and we need our profession to be ready for our new curriculum reforms.
A gaf fi ddweud—? Mae hyfforddiant athrawon, mewn ysgolion da, yn digwydd bob dydd o'r wythnos, gan fod athrawon da yn gwybod y bydd y gwersi y maent yn eu rhoi yfory yn well na'r gwersi y maent yn eu rhoi heddiw. Rydym yn ymgynghori ar ddiwrnod HMS ychwanegol, gan y gwn, o siarad â'r rhieni rwy'n cyfarfod â hwy, mai'r hyn y maent yn awyddus i'w wneud yw sicrhau bod eu plant yn cael system addysg o'r radd flaenaf, ac mae arnom angen i'n proffesiwn fod yn barod ar gyfer diwygiadau ein cwricwlwm newydd.
3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gynlluniau cynghorau yng Ngorllewin De Cymru i ddarparu addysg cyfrwng Cymraeg? OAQ53535
3. Will the Minister make a statement on plans by councils in South Wales West to provide Welsh-medium education? OAQ53535
Diolch yn fawr, Dai. All Welsh in education plans within South Wales West have been approved and implementation plans submitted to the Welsh Government in late December. Officials continue their discussions with local authorities regarding the progress outlined within those implementation plans.
Diolch yn fawr, Dai. Mae'r holl gynlluniau Cymraeg mewn addysg yng Ngorllewin De Cymru wedi'u cymeradwyo, a chyflwynwyd cynlluniau gweithredu i Lywodraeth Cymru ddiwedd mis Rhagfyr. Mae swyddogion yn parhau â'u trafodaethau gydag awdurdodau lleol ynglŷn â'r cynnydd a amlinellwyd o fewn y cynlluniau gweithredu hynny.
Diolch yn fawr am yr ateb yna. Nawr, mae'r cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg, fel dŷch chi wedi ei ddweud, sydd wedi'u cymeradwyo gan eich Llywodraeth chi, yn dangos amrywiaeth enfawr yng nghynlluniau cynghorau ar draws Cymru ac o fewn rhanbarth y de-orllewin yn benodol. Mae cynllun cyngor Pen-y-bont ar Ogwr yn hynod o siomedig o'i gymharu gyda chynghorau eraill. Dim ond 7.5 y cant o blant saith mlwydd oed sy'n derbyn addysg Gymraeg ym Mhen-y-bont, a braidd dim cynnydd wedi'i wneud yn ystod y cyfnod cynllunio presennol. Mae hyn yn cymharu gyda tharged o 16 y cant yn Abertawe, a tharged o 22 y cant yng Nghastell-nedd Port Talbot drws nesaf. Ydych chi'n cytuno bod y cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg wedi bod yn fethiant llwyr mewn llefydd fel Pen-y-bont ar Ogwr, wrth i'ch Llywodraeth anelu at filiwn o siaradwyr Cymraeg?
Thank you very much for that response. Now, the Welsh in education strategic plans, as you've mentioned, which have been approved by your Government, do show a great variation in the plans of councils across Wales, and within the South Wales West region in particular. The plan for Bridgend is very disappointing as compared to other councils. Only 7.5 per cent of seven-year-old children receive Welsh-medium education in Bridgend, and there’s been virtually no progress made during the current planning period. This compares with a target of 16 per cent in Swansea and a target of 22 per cent in Neath Port Talbot next door. Do you agree that the WESPs have been a complete failure in areas such as Bridgend, as your Government aims towards a million Welsh speakers?
Well, Dai, as I've said, the plans have been approved. My understanding of the situation in Bridgend is that the authority has committed to expanding Welsh-medium provision in its band B programme, with a commitment to a new Welsh-medium school in the west of the authority, where there are new housing developments in the lower Ogmore valley. Furthermore, approval in principle of £2.6 million for the Welsh-medium and childcare offer, for the capital grants element of that, has been granted to the authority, to expand Welsh-medium childcare provision in four areas of the greatest demand, namely Bettws, Ogmore, Porthcawl and central Bridgend, in order to further support the growth of Welsh-medium education. You will be glad to hear that. And I will be constantly challenging local authorities to ensure that their ambition matches my ambition for the opportunities afforded to parents to make this positive choice of educating their children through the medium of Welsh.
Wel, Dai, fel y dywedais, mae'r cynlluniau wedi eu cymeradwyo. Fy nealltwriaeth i o'r sefyllfa ym Mhen-y-bont ar Ogwr yw bod yr awdurdod wedi ymrwymo i ehangu'r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg yn eu rhaglen band B, gydag ymrwymiad i ysgol cyfrwng Cymraeg newydd yng ngorllewin yr awdurdod, lle ceir datblygiadau tai newydd yn rhan isaf cwm Ogwr. Yn ychwanegol at hynny, rhoddwyd cymeradwyaeth mewn egwyddor i'r awdurdod mewn perthynas â'r £2.6 miliwn ar gyfer y cynnig cyfrwng Cymraeg a gofal plant, ar gyfer yr elfen grantiau cyfalaf o hwnnw, er mwyn ehangu darpariaeth gofal plant cyfrwng Cymraeg mewn pedair ardal lle mae'r galw mwyaf, sef Betws, Ogwr, Porthcawl a chanol Pen-y-bont ar Ogwr, er mwyn cefnogi twf addysg cyfrwng Cymraeg ymhellach. Fe fyddwch yn falch o glywed hynny. A byddaf yn herio awdurdodau lleol yn gyson i sicrhau bod eu huchelgais yn cyfateb i fy uchelgais innau ar gyfer y cyfleoedd a roddir i rieni wneud y dewis cadarnhaol hwn i addysgu eu plant drwy gyfrwng y Gymraeg.
4. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau y gall rhieni fforddio costau sy'n gysylltiedig ag addysg eu plant? OAQ53552
4. How is the Welsh Government ensuring that parents are able to afford costs associated with their children's education? OAQ53552
Thank you very much, Leanne. I introduced PDG access in 2018-19 to provide additional support directly to families, helping those who need it most to meet some of the costs associated with the school day. For 2019-20 we have more than doubled the funding that will be available to support families in this way.
Diolch yn fawr iawn, Leanne. Cyflwynais fynediad at y grant datblygu disgyblion yn 2018-19 i ddarparu cymorth ychwanegol i deuluoedd yn uniongyrchol, er mwyn cynorthwyo'r rheini sydd ei angen fwyaf i allu talu rhai o'r costau sy'n gysylltiedig â'r diwrnod ysgol. Ar gyfer 2019-20, rydym wedi mwy na dyblu'r arian a fydd ar gael i gefnogi teuluoedd yn y ffordd hon.
In the words of the Association of School and College Leaders, there is a 'severe funding crisis' in schools, which is having a 'detrimental effect...on...young people.' Those are direct quotes from them. This comes at the same time as a report by the children's commissioner, Sally Holland, last week, who said
'Financial demands are flying at families from all sorts of angles and it's the children who pay the price when their parents can't keep up with the costs.'
She added
'If we're serious about levelling the playing field and giving all children an equal opportunity to learn and grow, we need Welsh Government to show real ambition and leadership in helping the thousands of families across Wales who are really struggling.'
I've raised the school meals threshold with you on a number of occasions. Do you recognise the picture painted by these two impartial and expert sources? If you do, when can we expect to see this real ambition and leadership from this Labour Government to help struggling families and also to ensure that struggling schools get the funding gap plugged that they need to deliver good-quality education services to our children?
Yng ngeiriau'r Gymdeithas Arweinwyr Ysgolion a Cholegau, ceir 'argyfwng ariannu difrifol' mewn ysgolion, sy'n cael 'effaith andwyol... ar... bobl ifanc.' Mae'r rhain yn ddyfyniadau uniongyrchol ganddynt. Daw hyn ar yr un pryd ag adroddiad gan y comisiynydd plant, Sally Holland, yr wythnos diwethaf, a ddywedodd
Mae teuluoedd yn wynebu galwadau ariannol o gyfeiriadau o bob math a'r plant sy'n talu'r pris pan na all eu rhieni dalu costau cynyddol.
Ychwanegodd
Os ydym o ddifrif ynglŷn â sicrhau chware teg a rhoi cyfle cyfartal i bob plentyn ddysgu a thyfu, mae angen i Lywodraeth Cymru ddangos gwir arweinyddiaeth ac uchelgais wrth gynorthwyo'r miloedd o deuluoedd ledled Cymru sy'n ei chael hi'n wirioneddol anodd.
Rwyf wedi crybwyll y trothwy ar gyfer prydau ysgol am ddim ar sawl achlysur. A ydych yn cydnabod y darlun a roddwyd gan y ddwy ffynhonnell ddiduedd ac arbenigol hon? Os ydych, pryd y gallwn ddisgwyl gweld gwir arweinyddiaeth ac uchelgais gan y Llywodraeth Lafur hon i helpu teuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd ac i sicrhau y ceir gwared ar y bwlch ariannu i ysgolion sy'n ei chael hi'n anodd fel y gallant ddarparu gwasanaethau addysg o ansawdd da i'n plant?
I absolutely recognise the challenges that the children's commissioner report paints. That's why, as I said, next year we will have £5 million to spend on PDG access. So, for the first time, this year, parents have been able to get support for uniform and equipment when their child starts school and when their child transitions through to high school. I am currently looking at whether we can expand further opportunities for parents in other parts of their child's career to be able to access support. Meanwhile, our consultation on school uniform, to make sure that the guidance around affordability of school uniform is put on a statutory footing, which it has not been until now, has recently concluded, and I hope that will be in place before the start of the new academic year. At the end of last year, I commissioned Children in Wales to produce a series of guidance notes and support packages to schools so that they can better understand and they can help guide their decisions with regard to the cost of the school day. The guides will be stand-alone resources and they will cover an understanding of the causes and the impact of living in poverty, the impact of food and hunger, school uniform resources, and out-of-school activities. We are increasing the money available to local authorities to support our school holiday enrichment programme, so that all local authorities, hopefully, this summer will provide support for families during the school holiday process, and with regard to free school meals, thousands more children will be eligible for free school meals under the new regime, and a significant amount of additional resource has been made available to pay for those meals.
Rwy'n cydnabod yr heriau a nodir yn adroddiad y comisiynydd plant yn llwyr. Dyna pam, fel y dywedais, y bydd gennym £5 miliwn i'w wario y flwyddyn nesaf ar fynediad at y grant datblygu disgyblion. Felly eleni, am y tro cyntaf, mae rhieni wedi gallu cael cymorth gyda gwisgoedd ysgol ac offer pan fydd eu plentyn yn dechrau yn yr ysgol a phan fydd eu plentyn yn pontio i'r ysgol uwchradd. Ar hyn o bryd, rwy'n edrych i weld a allwn ddarparu cyfleoedd pellach fel y gall rhieni ar gamau eraill yng ngyrfa ysgol eu plentyn gael mynediad at gymorth. Yn y cyfamser, mae ein hymgynghoriad ar wisgoedd ysgol i sicrhau bod y canllawiau o ran fforddiadwyedd gwisg ysgol yn cael eu rhoi ar sail statudol, rhywbeth nad yw wedi digwydd hyd yma, wedi dod i ben yn ddiweddar, a gobeithiaf y bydd hynny ar waith cyn dechrau'r flwyddyn academaidd newydd. Ddiwedd y llynedd, comisiynais Plant yng Nghymru i gynhyrchu cyfres o nodiadau cyfarwyddyd a phecynnau cymorth i ysgolion fel y gallant ddeall yn well a helpu i lywio eu penderfyniadau o ran cost y diwrnod ysgol. Bydd y canllawiau yn adnoddau annibynnol a byddant yn cynnwys dealltwriaeth o achosion ac effaith byw mewn tlodi, effaith bwyd a newyn, adnoddau gwisg ysgol a gweithgareddau y tu allan i'r ysgol. Rydym yn cynyddu'r swm o arian sydd ar gael i awdurdodau lleol allu cefnogi ein rhaglen gwella gwyliau'r haf, fel y bydd pob awdurdod lleol, gobeithio, yn darparu cymorth yr haf hwn i deuluoedd yn ystod y gwyliau ysgol, ac o ran prydau ysgol am ddim, bydd miloedd yn fwy o blant yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim o dan y drefn newydd, ac mae swm sylweddol o adnoddau ychwanegol wedi'i ryddhau ar gyfer talu am y prydau hynny.
I thank you, Minister, for outlining all the help that we are giving, because clearly we're trying our very best in Wales just to mitigate the austerity that is coming down from Westminster. But I think my question has to be—and you've identified the need for more free school meals availability to young children—have you assessed the impact of universal credit on the eligibility for free school meals in Wales, and the impact that that might have right across the region?
Diolch, Weinidog, am amlinellu'r holl gymorth rydym yn ei roi, oherwydd yn amlwg, rydym yn gwneud ein gorau glas yng Nghymru i liniaru'r cyni a ddaw o San Steffan. Ond credaf y bydd yn rhaid i mi ofyn—ac rydych wedi nodi'r angen i sicrhau bod prydau ysgol am ddim ar gael i fwy o blant ifanc—a ydych wedi asesu effaith credyd cynhwysol ar y cymhwysedd i gael prydau ysgol am ddim yng Nghymru, a'r effaith y gallai hynny ei chael ledled y rhanbarth?
Yes, we have. What we know—the impact of universal credit will mean that more children will qualify for free school meals in Wales, and we have made resources available to that. We also know that some children who have a current eligibility may find that eligibility curtailed, and that's why we are putting in protection to ensure that those families do not lose out. We will keep under constant review the support for families in this particular area. Indeed, only earlier today, when the European sub-committee of the Cabinet met—one of the things that we're having to look at in terms of preparation for a 'no deal' Brexit is what more support we may be able to give to families with the cost of school meals should food prices rise considerably as a result of a 'no deal' Brexit, and what position we might be in to be able to help those families at that time.
Do, rydym wedi gwneud hynny. Yr hyn a wyddom—bydd effaith credyd cynhwysol yn golygu y bydd mwy o blant yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim yng Nghymru, ac rydym wedi darparu adnoddau ar gyfer hynny. Gwyddom hefyd y gallai rhai plant sy'n gymwys ar hyn o bryd wynebu colli'r cymhwysedd hwnnw, a dyna pam rydym yn rhoi amddiffyniadau ar waith er mwyn sicrhau na fydd y teuluoedd hynny ar eu colled. Byddwn yn adolygu'r cymorth i deuluoedd yn y maes penodol hwn yn gyson. Yn wir, yn gynharach heddiw, pan gyfarfu is-bwyllgor Ewropeaidd y Cabinet—un o'r pethau y mae'n rhaid inni edrych arnynt o ran paratoi ar gyfer Brexit 'dim cytundeb' yw pa gymorth ychwanegol y gallem ei roi i deuluoedd gyda chost prydau ysgol pe bai prisiau bwyd yn codi'n sylweddol o ganlyniad i Brexit 'dim cytundeb', a pha sefyllfa y gallem fod ynddi i helpu teuluoedd o'r fath bryd hynny.
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y cymorth i ddisgyblion ar y sbectrwm awtistaidd mewn ysgolion? OAQ53556
5. Will the Minister make a statement on support for pupils on the autistic spectrum in schools? OAQ53556
Diolch yn fawr, Llyr. I am committed to ensuring all pupils with autism in schools can reach their full potential. Our ambitious ALN reforms will completely overhaul the existing system for supporting learners, and will put in place an integrated, collaborative process of assessment, planning and monitoring of support that is made available.
Diolch yn fawr, Llyr. Rwyf wedi ymrwymo i sicrhau y gall pob disgybl sydd ag awtistiaeth mewn ysgolion gyflawni eu potensial llawn. Bydd ein diwygiadau uchelgeisiol i ADY yn trawsnewid y system bresennol ar gyfer cefnogi dysgwyr yn llwyr, ac yn rhoi proses integredig a chydweithredol ar waith ar gyfer asesu, cynllunio a monitro'r cymorth sydd ar gael.
Diolch i chi am eich ateb. Wrth gwrs, yn dilyn ei waith craffu ar y Bil Awtistiaeth (Cymru) a oedd ger ein bron ni ychydig yn ôl, un o argymhellion y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon i'r Llywodraeth oedd y dylai ei bod hi'n orfodol i bob aelod o staff mewn ysgolion, ac yn enwedig athrawon a chynorthwywyr dysgu, gael hyfforddiant mewn ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o awtistiaeth yn ystod eu hyfforddiant cychwynnol. Nawr, mae hyn yn rhywbeth y mae'r Gymdeithas Awtistiaeth Genedlaethol yng Nghymru wedi bod yn galw amdano fe; mae'n rhywbeth sydd yn digwydd yn Lloegr, fel rhan ffurfiol o hyfforddiant cychwynnol athrawon yn fanna. A wnewch chi, felly, fabwysiadu polisi tebyg yng Nghymru, derbyn argymhelliad y pwyllgor iechyd—sydd wrth gwrs yn bwyllgor trawsbleidiol—a chymryd cam pwysig i sicrhau bod plant sydd ar y sbectrwm awtistiaeth yn cael y gefnogaeth orau posibl i gyflawni eu potensial addysgiadol?
Thank you for that response. Of course, following the scrutiny work on the Autism (Wales) Bill that came before us a little while ago, one of the recommendations of the Health, Social Care and Sport Committee, of course, to the Government was that it should be a requirement for all members of staff in schools, particularly teachers and classroom assistants, to receive training in autism awareness during their initial teacher training. Now, this is something that the National Autistic Society in Wales has been calling for; it is something that does happen in England as a formal part of that initial teacher training there. Will you, therefore, adopt a similar policy in Wales, accept the recommendation made by the health committee—which, of course, is a cross-party committee—and take an important step in ensuring that children on the autistic spectrum do receive the best possible support to achieve their educational potential?
Of course, Llyr, we need to make sure that any individual leaving our ITE provision is properly equipped with the skills and the knowledge to be able to help all of our children. Special—additional learning needs is an important part of our ITE reform. I think we would all agree that, in the past, sometimes, issues relating to ALN have been scant in initial teacher education, and we need that to change. We also need to make sure that teachers already in the system have access to professional learning, so that they can improve their skills where needed. And that's why we've made significant amounts of money available to individual schools to be able to address their professional learning needs, as well as the £20 million available for the implementation of the new ALN legislation, to ensure our schools are equipped so that all children, regardless of their diagnosis, or in some cases a non-diagnosis, can reach their full potential.
Wrth gwrs, Llyr, mae angen inni sicrhau bod gan unrhyw unigolyn sy'n gadael ein darpariaeth addysg gychwynnol athrawon sgiliau a gwybodaeth briodol i'w galluogi i helpu pob un o'n plant. Mae anghenion dysgu arbennig—ychwanegol—yn rhan bwysig o'n diwygiadau i addysg gychwynnol athrawon. Credaf y byddai pob un ohonom yn cytuno, yn y gorffennol, fod materion sy'n ymwneud ag ADY wedi bod yn brin mewn addysg gychwynnol i athrawon, ac mae angen i hynny newid. Mae angen inni sicrhau hefyd y gall athrawon sydd eisoes yn y system gael mynediad at ddysgu proffesiynol, fel y gallant wella eu sgiliau lle bo angen. A dyna pam rydym wedi darparu symiau sylweddol o arian i ysgolion unigol allu mynd i'r afael â'u hanghenion dysgu proffesiynol, yn ogystal â'r £20 miliwn sydd ar gael ar gyfer rhoi'r ddeddfwriaeth ADY newydd ar waith, er mwyn gwneud yn siŵr y gall ein hysgolion sicrhau y gall pob plentyn, waeth beth fo'u diagnosis, neu ddiffyg diagnosis mewn rhai achosion, gyflawni eu potensial llawn.
My casework is full of families in crisis because children's communication, social, sensory and processing needs have not been understood, not been identified. I've got children who've not been in school for months, even years, without alternative provision being put in place. I've got a girl of 11, who the council is insisting has a male taxi driver. Because of her autism, she cannot have a male taxi driver, so they think they can somehow transition her over to having a male taxi driver. I've got children excluded from school because of autistic meltdown caused by the behaviour towards them. Only this week, an e-mail from a mum whose son has autistic traits:
'After a meeting with the school, we specifically discussed my son's use of swear words. The CAMHS specialist clearly backed up my explanation that my son is unhappy about these anxiety attacks, but can't control that language choice when pushed past a certain point. But the head of year was insistent on the school's policy towards bad language, and that he believes it cannot go unpunished.'
It's all very well waiting to see whether legislation works. But what urgent action can we take to stop these children being branded as 'naughty', and to start identifying their needs, and adapting to those needs, before they hit crisis point?
Mae fy ngwaith achos yn llawn o deuluoedd mewn argyfwng am nad yw anghenion cyfathrebu, cymdeithasol, synhwyraidd a phrosesu eu plant wedi cael eu deall na'u nodi. Mae gennyf blant nad ydynt wedi bod yn yr ysgol ers misoedd, blynyddoedd hyd yn oed, a heb ddarpariaeth amgen ar waith. Mae gennyf ferch 11 oed, ac mae'r cyngor yn mynnu ei bod yn cael gyrrwr tacsi gwrywaidd. Oherwydd ei hawtistiaeth, nid yw'n briodol iddi gael gyrrwr tacsi gwrywaidd, felly credant y gallant wneud iddi newid i gael gyrrwr tacsi gwrywaidd. Mae gennyf blant sydd wedi'u gwahardd o'r ysgol ar ôl cael ffrwydrad awtistig a achoswyd gan ymddygiad tuag atynt. Yr wythnos hon, cefais e-bost gan fam i fachgen sydd â nodweddion awtistig:
Ar ôl cyfarfod gyda'r ysgol, cawsom drafodaeth benodol ynglŷn â defnydd fy mab o regfeydd. Roedd yr arbenigwr CAMHS yn amlwg yn cefnogi fy esboniad fod fy mab yn anhapus gyda'r pyliau hyn o orbryder, ond ni all reoli ei iaith pan gaiff ei wthio y tu hwnt i bwynt penodol. Ond roedd y pennaeth blwyddyn yn bendant iawn ynglŷn â pholisi'r ysgol tuag at iaith anweddus, a'i fod yn credu y dylid cosbi hynny.
Mae'n hawdd iawn dweud ein bod am aros i weld a yw deddfwriaeth yn gweithio. Ond pa gamau brys y gallwn eu cymryd i atal y plant hyn rhag cael eu brandio yn blant 'drwg', a dechrau nodi eu hanghenion, ac addasu i'r anghenion hynny, cyn iddynt droi'n argyfwng?
I'm very sorry, Mark, to hear of the experiences that you've outlined in the Chamber this afternoon. And I know that you will not be the only Assembly Member who has had similar casework arriving in their postbag. That's the very reason why we have needed to change our ALN system, because the current system, in some cases, is not meeting the needs of individual children and their families. And that's why we have got the implementation plan that we have, as we transition out of the old system into the new system. I cannot comment on any individual cases, but I'm always very clear to Members that, if there are cases where they feel I can be of assistance, I'm happy to do what I can.
Mae'n flin iawn gennyf glywed, Mark, am y profiadau a amlinellwyd gennych yn y Siambr y prynhawn yma. A gwn nad chi fydd yr unig Aelod Cynulliad sydd wedi cael gwaith achos tebyg yn eu bag llythyrau. Dyna'r union reswm pam y bu angen inni newid ein system ADY, gan nad yw'r system bresennol, mewn rhai achosion, yn diwallu anghenion plant unigol a'u teuluoedd. A dyna pam fod gennym y cynllun gweithredu sydd gennym, wrth i ni newid o'r hen system i'r system newydd. Ni allaf wneud sylwadau ar unrhyw achosion unigol, ond rwy'n dweud yn glir bob amser wrth yr Aelodau, os ceir achosion lle teimlant y gallaf fod o gymorth, rwy'n fwy na pharod i wneud yr hyn a allaf.
6. Beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru o ran sicrhau unffurfedd wrth bennu dyddiau HMS ar draws ysgolion yng Nghymru? OAQ53561
6. What is the Welsh Government's position on bringing uniformity to the setting of INSET days across schools in Wales? OAQ53561
Thank you very much. Currently, the content and timing of INSET days is for local authorities, governing bodies and headteachers to determine. As you will be aware, last week, I launched a consultation on proposals for additional national professional learning INSET days for the next three academic years, which include questions on the timing of those additional days specifically.
Diolch. Ar hyn o bryd, pennir cynnwys ac amseriad diwrnodau HMS gan awdurdodau lleol, cyrff llywodraethu a phenaethiaid. Fel y gwyddoch, yr wythnos diwethaf, lansiais ymgynghoriad ar gynigion ar gyfer diwrnodau dysgu proffesiynol cenedlaethol HMS ychwanegol ar gyfer y tair blynedd academaidd nesaf, sy'n cynnwys cwestiynau penodol ar amseriad y dyddiau ychwanegol hynny.
Thank you. There has indeed been much debate and commentary on the interesting question of whether there could be some harmonising of INSET days across the nation, and with the announcement of introducing a welcome further sixth professional teaching learning INSET day, the Welsh Government has stated within its consultation that the aim for all schools is to fix the same date for it. If this comes to fruition, what analysis could the Welsh Government give to assessing the teaching value of INSET days being worked together in one convenient week? And outside of the majorative and substantive value to teacher learning, perhaps it could also be an opportunity to look at providing some mechanism for families to get the chance to get away at an affordable price during term time, and thereby countering rip-off holiday Britain, which is to the detriment of the consumer, but mostly to the detriment, educationally and pedagogically, of all involved?
Diolch. Yn wir, mae llawer o drafod a sylwebaeth wedi bod ynglŷn â'r cwestiwn diddorol ynglŷn ag a ellid cysoni diwrnodau HMS i ryw raddau ledled y wlad, a chyda chyhoeddi chweched diwrnod dysgu addysgu proffesiynol HMS, sydd i'w groesawu, mae Llywodraeth Cymru wedi datgan yn eu hymgynghoriad mai'r nod ar gyfer pob ysgol yw pennu'r un dyddiad ar ei gyfer. Os bydd hyn yn digwydd, pa ddadansoddiad y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud o ran asesu'r gwerth i addysgu yn sgil cynnal diwrnodau HMS gyda'i gilydd mewn un wythnos gyfleus? A'r tu hwnt i'r prif werth perthnasol o ran dysgu athrawon, efallai y gall hefyd fod yn gyfle i edrych ar ddarparu rhyw fecanwaith i deuluoedd gael cyfle i fynd ar wyliau am bris fforddiadwy yn ystod y tymor, a thrwy hynny gallant osgoi arferion twyllodrus cwmnïau gwyliau Prydain, sy'n niweidio'r defnyddiwr, ond sy'n niweidiol yn bennaf i addysg ac addysgeg pawb sy'n rhan o hyn?
Rhianon, as you say, the consultation does look to the possibility of a national training day associated with the implementation of the new curriculum, but I don't want to prejudge the consultation. What I can say to the Member is that we've had over 300 responses to the consultation already and, when you consider that it was only launched last week, that is an amazing response.
I am aware that for some families financial constraints mean that they do look to take children out of school to enjoy a family holiday, and undoubtedly when holidays in Wales are different to that across the border in England, as it recently has been for half term, that can have a substantial impact on the prices that families have to pay. But, of course, my concern when organising INSET days is not to think about the convenience of the price of a holiday, our INSET days are there to provide teachers with the opportunity to engage in professional learning and to prepare themselves for the challenges of the new curriculum.
Rhianon, fel y dywedwch, mae'r ymgynghoriad yn ystyried y posibilrwydd o ddiwrnod hyfforddi cenedlaethol yn gysylltiedig â gweithredu'r cwricwlwm newydd, ond nid wyf am achub y blaen ar yr ymgynghoriad. Yr hyn y gallaf ei ddweud wrth yr Aelod yw ein bod wedi cael dros 300 o ymatebion i'r ymgynghoriad eisoes, ac o gofio mai'r wythnos diwethaf yn unig y cafodd ei lansio, mae'n ymateb rhyfeddol.
Rwy'n ymwybodol fod cyfyngiadau ariannol ar rai teuluoedd yn golygu eu bod yn ystyried tynnu eu plant o'r ysgol i fwynhau gwyliau teuluol, ac yn sicr, pan fo gwyliau yng Nghymru yn wahanol i'r gwyliau dros y ffin yn Lloegr, fel a ddigwyddodd yn ddiweddar dros hanner tymor, gall hynny effeithio'n sylweddol ar y prisiau sy'n rhaid i deuluoedd eu talu. Ond wrth gwrs, wrth drefnu diwrnodau HMS nid wyf yn meddwl am gyfleustra pris gwyliau, mae ein diwrnodau HMS yno i roi cyfle i athrawon gymryd rhan mewn dysgu proffesiynol ac i baratoi ar gyfer heriau'r cwricwlwm newydd.
Minister, I understand obviously the consultation about at the moment about introducing the extra INSET days to prepare teachers for the new curriculum that will be coming forward. Interestingly, the proposal, and it is only a proposal, is about having that INSET day on the same day across Wales, I believe I'm correct in saying. How confident are you that there is the capacity to deliver the training opportunities the length and breadth of Wales, if such a national INSET day was introduced, because surely there potentially is a capacity issue to deliver those training platforms in every school across the length and breadth of Wales?
Weinidog, yn amlwg, rwy'n deall yr ymgynghoriad sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd ynghylch cyflwyno diwrnodau HMS ychwanegol i baratoi athrawon ar gyfer y cwricwlwm newydd. Yn ddiddorol, mae'r cynnig, a chynnig yn unig ydyw, yn ymwneud â chynnal y diwrnod HMS ar yr un diwrnod ledled Cymru, a chredaf fy mod yn gywir i ddweud hynny. Pa mor hyderus ydych chi fod y capasiti yno i ddarparu'r cyfleoedd hyfforddiant ledled Cymru, pe bai diwrnod HMS cenedlaethol o'r fath yn cael ei gyflwyno, oherwydd does bosib nad oes problem yn codi o ran y capasiti i ddarparu'r platfformau hyfforddi hynny ym mhob ysgol ar draws pob rhan o Gymru?
Thank you, Andrew. You are absolutely correct that the consultation does propose a single national training day for the next three academic years in preparation for the curriculum. What I would say to you is that you are taking, if I may say so, a rather old-fashioned view of what professional training actually looks like. The days of when we sent everybody to a WJEC conference, where people sat all day and listened to the sage on the stage and then took that professional learning back to their school, and in many cases did nothing with it, is not what we're proposing. The best professional learning happens when professionals work alongside each other in their clusters, in their catchment areas, and with their subject and age specialists. So, this idea that we will have to have hordes of so-called professional experts out in our schools is not how we are approaching it and is not the modern-day approach to professional learning.
Diolch, Andrew. Rydych yn llygad eich lle fod yr ymgynghoriad yn cynnig un diwrnod hyfforddi cenedlaethol ar gyfer y tair blynedd academaidd nesaf er mwyn paratoi ar gyfer y cwricwlwm. Yr hyn a ddywedaf wrthych yw bod gennych olwg braidd yn hen ffasiwn, os caf ddweud, ar sut beth yw hyfforddiant proffesiynol. Mae'r dyddiau pan fyddem yn anfon pawb i gynhadledd CBAC, lle roedd pobl yn eistedd drwy'r dydd yn gwrando ar y doethwr ar y llwyfan ac yna'n mynd â'r dysgu proffesiynol hwnnw yn ôl i'w hysgol, heb wneud unrhyw beth ag ef mewn sawl achos—nid dyna rydym yn ei gynnig. Mae'r dysgu proffesiynol gorau yn digwydd pan fydd gweithwyr proffesiynol yn gweithio gyda'i gilydd yn eu clystyrau, yn eu dalgylchoedd, a chyda'u harbenigwyr pwnc ac oedran. Felly, nid cael llu o arbenigwyr proffesiynol honedig yn ein hysgolion yw ein dull o weithredu hyn, ac nid dyna'r ymagwedd fodern tuag at ddysgu proffesiynol.
7. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am addysgu ieithoedd tramor yn ysgolion Cymru? OAQ53533
7. Will the Minister make a statement on the teaching of foreign languages in Welsh schools? OAQ53533
We have invested over £2.5 million in our Global Futures plan, to enable learners to understand the importance of languages and the life-changing opportunities that they provide. I am aware of the challenges, and that is why, under Wales's new curriculum, learners will experience languages from an earlier age.
Rydym wedi buddsoddi dros £2.5 miliwn yn ein cynllun Dyfodol Byd-eang, i alluogi dysgwyr i ddeall pwysigrwydd ieithoedd a'r cyfleoedd trawsnewidiol y maent yn eu darparu. Rwy'n ymwybodol o'r heriau, a dyna pam, o dan gwricwlwm newydd Cymru, y bydd dysgwyr yn cael profiad o ieithoedd o oed cynharach.
Thank you very much, Minister, for that. According to a BBC survey, Wales has seen a bigger decline in pupils learning foreign languages than in any other part of the United Kingdom. In the last five years, language GCSE entries in Wales fell by 29 per cent, compared to an 11 per cent drop in England, a 12 per cent drop in Northern Ireland and a 19 per cent fall in Scotland. The survey also found that more than a third of schools had dropped one or more languages at GCSE in the last five years. One of the reasons given by teachers for this decline is that the Welsh baccalaureate has added constraint to the school timetable so that foreign languages are squeezed out. Minister, what action will you take to reverse the serious decline in modern languages teaching in our Welsh schools?
Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Yn ôl arolwg gan y BBC, mae gostyngiad mwy wedi bod yng Nghymru nag mewn unrhyw ran arall o'r Deyrnas Unedig yn nifer y disgyblion sy'n dysgu ieithoedd tramor. Yn y pum mlynedd diwethaf, mae'r nifer sy'n sefyll arholiadau TGAU ieithoedd yng Nghymru wedi gostwng 29 y cant, o gymharu â gostyngiad o 11 y cant yn Lloegr, gostyngiad o 12 y cant yng Ngogledd Iwerddon, a gostyngiad o 19 y cant yn yr Alban. Canfu'r arolwg hefyd fod mwy na thraean o ysgolion wedi rhoi'r gorau i gynnig un neu fwy o ieithoedd ar lefel TGAU dros y pum mlynedd diwethaf. Un o'r rhesymau a roddwyd gan athrawon am y gostyngiad hwn yw bod bagloriaeth Cymru wedi cyfyngu ar amserlen yr ysgol, gan olygu bod ieithoedd tramor yn cael eu gwasgu allan. Weinidog, pa gamau y byddwch yn eu cymryd i wrthdroi'r dirywiad difrifol hwn ym maes addysgu ieithoedd modern yn ein hysgolion yng Nghymru?
The first thing to say is that those students who do take GCSEs in modern foreign languages and A-levels in modern foreign languages perform excellently, with really, really high pass rates at the very highest levels. Many of our MFL teachers have been recognised for their excellence.
It is true to say, though, that we have seen a decline in those students who are taking a GCSE. What the BBC report also went on to say was that it's not the fault of the Welsh bac; it is also because, they reported, that children are spending extra time in English, maths and science lessons and it's also because of a perception that passing a modern foreign language is a really tough thing to do and children are under the misconception that it is a hard GCSE to take. That's why we are taking the steps that we are to support our modern foreign language mentoring scheme, new digital resources for digital language learning on Hwb, as well as the transformative approach to the new curriculum, where children will be exposed to modern foreign languages in their primary career and they can begin to develop that love of language learning before they get to secondary school. And I'm sure you'd agree with me that that is an innovative approach to tackling what is indeed a challenging situation.
Y peth cyntaf i'w ddweud yw bod y myfyrwyr sy'n gwneud TGAU mewn ieithoedd tramor modern a Safon Uwch mewn ieithoedd tramor modern yn perfformio'n rhagorol, gyda chyfraddau llwyddo uchel iawn ar y lefelau uchaf. Mae llawer o'n hathrawon ieithoedd tramor modern wedi cael eu cydnabod am eu rhagoriaeth.
Mae'n wir dweud, fodd bynnag, ein bod wedi gweld dirywiad yn nifer y myfyrwyr sy'n gwneud TGAU. Dywedodd adroddiad y BBC hefyd nad bai bagloriaeth Cymru yw hyn; yn ôl eu hadroddiad, deilliai hefyd o'r ffaith bod plant yn treulio amser ychwanegol mewn gwersi Saesneg, mathemateg a gwyddoniaeth, a hefyd oherwydd cysyniad fod pasio iaith dramor fodern yn beth anodd iawn i'w wneud, a bod plant o dan gamargraff ei fod yn bwnc TGAU anodd i'w wneud. Dyna pam rydym yn rhoi'r camau hyn ar waith i gefnogi ein cynllun mentora ieithoedd tramor modern, adnoddau digidol newydd ar gyfer dysgu ieithoedd ar Hwb, yn ogystal â'r ymagwedd drawsnewidiol tuag at y cwricwlwm newydd, lle bydd plant yn cael profiad o ieithoedd tramor modern yn yr ysgol gynradd a gallant ddechrau datblygu cariad tuag at ddysgu iaith cyn iddynt fynd i'r ysgol uwchradd. Ac rwy'n siŵr y byddech yn cytuno bod hwn yn ddull arloesol o fynd i'r afael â sefyllfa heriol iawn.
8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gyllidebau ysgolion ym Môn? OAQ53548
8. Will the Minister make a statement on school budgets in Anglesey? OAQ53548
Thank you, Rhun. Diolch. Local authorities are responsible for school funding in Wales. Anglesey set their spending priorities for the services they provide, taking consideration of local needs and all the resources available to them. How much an authority sets aside for school budgets is a matter for that authority.
Diolch, Rhun. Awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am ariannu ysgolion yng Nghymru. Mae Ynys Môn yn pennu eu blaenoriaethau gwario ar gyfer y gwasanaethau y maent yn eu darparu, gan ystyried anghenion lleol a'r holl adnoddau sydd ar gael iddynt. Mater i'r awdurdod hwnnw yw faint o arian y mae'n ei glustnodi ar gyfer cyllidebau ysgolion.
Diolch yn fawr iawn. Mae effaith, dwi'n meddwl, 10 mlynedd a mwy o lymder gan Lywodraeth Prydain, ynghyd, dwi'n ofni, â methiant Llywodraeth Cymru i flaenoriaethau cyllidebu llywodraeth leol eleni wedi arwain at wasgfa gwbl anghynaliadwy ar gyllidebau addysg ym Môn, fel yng ngweddill Cymru. Dwi yn llongyfarch cyngor Môn am lwyddo i warchod y cyllidebau addysg i raddau helaeth, ond, wrth gwrs, maen nhw wedi gorfod cynyddu eu treth cyngor dros 9 y cant er mwyn gwneud hynny, ac y mae'r cynnydd yn nhreth cyngor wedi bod yn fawr ar draws Cymru. Dwi'n edrych ymlaen at ragor o fanylion ynglŷn â'r hyn sydd wedi digwydd o ran arian pensiynau, sydd, heb os, yn mynd i fod o ryddhad.
Ond, ar y cwestiwn o gyllido'n gyffredinol, mae'r grantiau a gafodd eu cyhoeddi yn eithaf hwyr yn y dydd wrth gwrs yn help, a dwi’n croesawu unrhyw beth sydd yn gallu lleihau'r baich ar ysgolion, ond ydy'r Gweinidog yn cytuno efo fi fod rhannu arian yn y modd yma yn ei gwneud hi'n amhosib bron i benaethiaid a chyrff llywodraethu ysgolion gynllunio'n wirioneddol strategol ar gyfer y dyfodol?
Thank you very much. The impact of 10 years and more of austerity imposed by the UK Government, as well as the failure, I'm afraid to say, of the Welsh Government to prioritise local government funding this year, has led to totally unsustainable pressures on education budgets in Anglesey, as in the rest of Wales. I congratulate Anglesey council on succeeding in safeguarding education budgets to a great extent, but, of course, they have had to increase council tax by over 9 per cent in order to do that, and the increase in council tax has been great across Wales. I look forward to hearing more details in terms of what’s happening in terms of the pensions funding, which, without doubt, is going to provide some relief.
On the issue of funding more generally, the grants announced quite late in the day of course are a help, and I welcome anything that can reduce the burden on our schools, but does the Minister agree with me that distributing funds in this way makes it impossible, almost, for headteachers and governing bodies within schools to plan truly strategically for the future?
For a moment there, Presiding Officer, it seems that the Member has forgotten that his party were part of the budget-setting process that has seen that local government settlement this year, and had an opportunity to influence the decisions that were made regarding the overall budget. But the Member makes a very fair point with regard to the timely distribution of grants that may be available to schools from the Welsh Government. Grants late in the day can be really challenging for schools to spend effectively and in a way that has the biggest impact, but sometimes, I myself as the Minister, am aware of moneys that are available quite late in the day and I will always use that opportunity, regardless of the time of year, where I can, to get that money to the front line.
Am eiliad, Lywydd, mae'n ymddangos bod yr Aelod wedi anghofio bod ei blaid ef yn rhan o'r broses o bennu'r gyllideb a arweiniodd at y setliad llywodraeth leol hwnnw eleni, ac wedi cael cyfle i ddylanwadu ar y penderfyniadau a wnaed mewn perthynas â'r gyllideb gyffredinol. Ond mae'r Aelod yn gwneud pwynt teg iawn o ran dosbarthu'r grantiau a all fod ar gael i ysgolion gan Lywodraeth Cymru mewn modd amserol. Gall grantiau a roddir yn hwyr fod yn heriol iawn i ysgolion eu gwario'n effeithiol ac yn y ffordd fwyaf effeithiol, ond weithiau, rwyf fi fel y Gweinidog yn dod yn ymwybodol o arian sydd ar gael yn eithaf hwyr, a byddaf bob amser yn defnyddio'r cyfle hwnnw os gallaf, ni waeth ar ba adeg o'r flwyddyn, i sicrhau bod yr arian hwnnw'n cyrraedd y rheng flaen.
Nid yw Bethan Sayed yma i ofyn cwestiwn 9 [OAQ53571]. Cwestiwn 10, felly, Russell George.
Bethan Sayed is not here to ask question 9 [OAQ53571]. Question 10, Russell George.
10. Sut y mae adran y Gweinidog yn cyfrannu at y thema allweddol 'uchelgeisiol ac yn dysgu', fel sydd wedi'i nodi yn 'Ffyniant i Bawb: y strategaeth genedlaethol'? OAQ53547
10. How is the Minister's department contributing to the key theme of 'ambitious and learning', as set out in 'Prosperity for All: the national strategy'? OAQ53547
Thank you, Russell. My national mission sets out a clear plan for delivering the ambitions set out in 'Prosperity for All', ambitious and learning. We have already delivered the most generous student finance package anywhere in the United Kingdom.
Diolch, Russell. Mae fy nghenhadaeth genedlaethol yn nodi cynllun clir ar gyfer cyflawni'r uchelgeisiau a nodir yn 'Ffyniant i Bawb', Cymru uchelgeisiol sy'n dysgu. Rydym eisoes wedi cyflawni'r pecyn mwyaf hael o gyllid myfyrwyr yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig.
Thank you for your answer, Minister. Currently, all children in Wales are entitled to a minimum of 10 hours per week of free foundation phase education in school or a funded nursery in the term following their third birthday. In England, all children are entitled to 15 hours per week. Due to the rurality of much of mid Wales, two hours a day is not proportionate, in travel terms, for people to travel from their homes to their setting and to deliver that foundation phase education. Is this something that you would be prepared to revisit and look at again?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Ar hyn o bryd, mae gan bob plentyn yng Nghymru hawl i isafswm o 10 awr yr wythnos o addysg cyfnod sylfaen am ddim yn yr ysgol neu mewn meithrinfa a ariennir yn y tymor ar ôl eu trydydd pen-blwydd. Yn Lloegr, mae gan bob plentyn hawl i 15 awr yr wythnos. Oherwydd natur wledig llawer o ganolbarth Cymru, nid yw dwy awr yn hyd addas o amser, o ran teithio, i bobl allu teithio o'u cartrefi i'w lleoliad ac i ddarparu'r addysg cyfnod sylfaen honno. A yw hyn yn rhywbeth y byddech yn barod i'w ailystyried ac i edrych arno eto?
What I am clear about is that local authorities have the flexibility to deliver foundation phase hours in a way that is conducive to parents being able to access them, and that is particularly important in your area, where we will see the roll-out of the Welsh Government's 30 hours of childcare, which, of course, will be a combination of 20 hours of childcare funded by Welsh Government and 10 hours of foundation phase, which is also funded by Welsh Government via Powys County Council. And making sure that parents are able to avail themselves of these opportunities, delivered in a flexible way, is something that we urge all local authorities to do. My director of education, actually, will be in Powys County Council at the end of the week discussing this very issue with the new chief executive and the leader of Powys County Council.
Yr hyn rwy'n sicr yn ei gylch yw bod gan awdurdodau lleol hyblygrwydd i ddarparu oriau cyfnod sylfaen mewn ffordd sy'n gydnaws â gallu rhieni i gael mynediad atynt, ac mae hynny'n arbennig o bwysig yn eich ardal chi, lle byddwn yn gweld cynnig Llywodraeth Cymru o 30 awr o ofal plant yn cael ei roi ar waith, cynnig a fydd, wrth gwrs, yn gyfuniad o 20 awr o ofal plant a ariennir gan Lywodraeth Cymru a 10 awr o addysg cyfnod sylfaen, a ariennir gan Lywodraeth Cymru hefyd drwy Gyngor Sir Powys. Ac mae sicrhau y gall rhieni fanteisio ar y cyfleoedd hyn, a'u bod yn cael eu darparu mewn ffordd hyblyg, yn rhywbeth rydym yn annog pob awdurdod lleol i'w wneud. Fel mae'n digwydd, bydd fy nghyfarwyddwr addysg yng Nghyngor Sir Powys ddiwedd yr wythnos yn trafod y mater hwn gyda'r prif weithredwr newydd ac arweinydd Cyngor Sir Powys.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf felly yw cwestiynau i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Suzy Davies.
The next item is questions to the Minister for Health and Social Services, and the first question is from Suzy Davies.
Diolch yn fawr, Llywydd. Minister, first of all, can I thank you very much indeed for the very speedy response you gave to the concerns I raised during the business statement last week?
Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, yn gyntaf, a gaf fi ddiolch yn fawr iawn i chi am eich ymateb cyflym i'r pryderon a godais yn ystod y datganiad busnes yr wythnos diwethaf?
You do need to—
Mae angen i chi—
I'm so sorry. How long have I been here?
Mae'n wir ddrwg gennyf. Faint o amser sydd ers i mi fod yma?
You were too keen to thank the Minister there by far. Ask the question.
Roeddech yn rhy awyddus i ddiolch i'r Gweinidog. Gofynnwch y cwestiwn.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am wardiau cymysg mewn ysbytai? OAQ53568
1. Will the Minister make a statement on mixed wards in hospitals? OAQ53568
Yes. The Welsh Government is committed to abolishing mixed-sex ward accommodation and to ensuring the safety, privacy and dignity of patients. All new hospital developments will be built to ensure single-sex accommodation, with guidance recommending a minimum of 50 per cent single bedrooms with en-suite facilities.
Gwnaf. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gael gwared ar wardiau cymysg ac i sicrhau diogelwch, preifatrwydd ac urddas cleifion. Bydd pob datblygiad ysbyty newydd yn cael ei adeiladu i sicrhau y ceir darpariaeth un rhyw, gyda chanllawiau yn argymell isafswm o 50 y cant o ystafelloedd gwely sengl gyda chyfleusterau en-suite.
Thank you very much. That's encouraging and—. Shall we take those thanks as read?
I was grateful to you for that quick response—it's great to get that. And Members will remember that I raised, in business statement last week, the very unfortunate situation of women experiencing miscarriage before 20 weeks being located on a mixed-sex ward in Swansea's Singleton Hospital. And it may well be a large ward—men down one end, women at the other, separated by a desk—but it's still a general surgery ward, and I don't know whether, in extremis, that division can always be observed. Your officials are looking at miscarriage services following the report published by Fair Treatment for the Women of Wales, a report quoting one woman as saying,
'After a silent miscarriage I was given some information sheets on what I could do next—on a ward for the world to hear'.
Now, that report is six months old. This can still happen on ward 2 in Singleton Hospital. I'd be grateful if you could confirm when this practice will stop altogether.
Diolch yn fawr iawn. Mae hynny'n galonogol ac—. Beth am inni gymryd bod y diolchiadau hynny wedi'u gwneud?
Roeddwn yn ddiolchgar i chi am yr ateb cyflym hwnnw—mae'n wych cael hynny. A bydd yr Aelodau yn cofio, yn y datganiad busnes yr wythnos diwethaf, fy mod wedi cyfeirio at sefyllfa anffodus iawn lle roedd menywod a oedd wedi cael camesgoriad ar ôl llai nag 20 wythnos o feichiogrwydd yn cael eu rhoi ar ward gymysg yn Ysbyty Singleton Abertawe. Ac efallai'n wir ei bod yn ward fawr—dynion ar un pen, menywod ar y pen arall, wedi'u gwahanu gan ddesg—ond mae'n dal i fod yn ward lawdriniaeth gyffredinol, ac mewn argyfwng, nid wyf yn gwybod a ellir cadw at y rhaniad hwnnw bob amser. Mae eich swyddogion yn edrych ar wasanaethau camesgoriad yn dilyn yr adroddiad a gyhoeddwyd gan Triniaeth Deg ar gyfer Menywod Cymru, adroddiad a oedd yn dyfynnu un fenyw a ddywedodd,
Ar ôl camesgoriad 'tawel', cefais daflenni gwybodaeth ynglŷn a'r hyn y gallwn ei wneud nesaf—ar ward lle gallai'r byd i gyd glywed.
Nawr, mae'r adroddiad hwnnw'n chwe mis oed. Gall hyn ddigwydd o hyd ar ward 2 yn Ysbyty Singleton. Buaswn yn ddiolchgar pe gallech gadarnhau pryd y bydd yr arfer hwn yn dod i ben yn gyfan gwbl.
The challenge about taking forward our work on having more appropriate services on miscarriage is one that I've charged officials to take forward with our health boards, and I'm more than happy to update Members on the detail of that work and when we can expect to see real, material differences. As we run through the work that I described in my first answer on changing the layout of wards to make sure we do have, generally, single-sex wards, with appropriate accommodation and the real dignity that all of us would expect, there's a rolling problem, because, actually, the position that you've described in Singleton is partly because we're changing accommodation in different parts of that hospital. But we do need to make sure that, wherever that accommodation is provided, it does have the essential dignity that all of us would expect for ourselves and our loved ones. But, as I say, on miscarriage services, I'm happy to provide the Chamber with an update.
Mae'r her o ran bwrw ymlaen â'n gwaith ar sicrhau gwasanaethau mwy priodol mewn perthynas â chamesgoriad yn un rwyf wedi gofyn i swyddogion fynd i'r afael â hi gyda'n byrddau iechyd, ac rwy'n fwy na pharod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ynglŷn â manylion y gwaith hwnnw a phryd y gallwn ddisgwyl gweld gwahaniaethau o sylwedd. Wrth inni wneud y gwaith a ddisgrifiais yn fy ateb cyntaf ar newid cynllun wardiau i sicrhau bod gennym wardiau un rhyw yn gyffredinol, gyda darpariaeth briodol a'r gwir urddas y byddai pob un ohonom yn ei ddisgwyl, ceir problem barhaus, oherwydd, mewn gwirionedd, mae'r sefyllfa rydych newydd ei disgrifio yn Ysbyty Singleton yn codi'n rhannol am ein bod yn newid y ddarpariaeth lety mewn gwahanol rannau o'r ysbyty hwnnw. Ond mae angen inni sicrhau, lle bynnag y darperir llety, ei fod yn cadw'r urddas hanfodol y byddai pob un ohonom yn ei ddisgwyl ar ein cyfer ni ein hunain a'n hanwyliaid. Ond fel rwy'n dweud, o ran gwasanaethau camesgoriad, rwy'n fwy na pharod i ddarparu'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ymdrechion Llywodraeth Cymru i daclo gordewrdra ymhlith plant a phobl ifanc ? OAQ53566
2. Will the Minister make a statement on Welsh Government efforts to tackle obesity amongst children and young people? OAQ53566
Thank you. We are consulting on our new 'Healthy Weight: Healthy Wales' strategy. This will set out our long-term aims to reduce and prevent obesity across Wales. We currently have a range of preventative policies, funding and legislation, such as the daily mile, active travel and an obesity pathway.
Diolch. Rydym yn ymgynghori ar ein strategaeth newydd 'Pwysau Iach: Cymru Iach'. Bydd y strategaeth hon yn nodi ein hamcanion hirdymor i leihau ac atal gordewdra ledled Cymru. Ar hyn o bryd, mae gennym amrywiaeth o bolisïau ataliol, cyllid a deddfwriaeth, fel y filltir ddyddiol, teithio llesol a llwybr gordewdra.
Fel dŷch chi'n gwybod, mae un o bob pedwar plentyn pedair a phump oed un ai dros bwysau neu'n ordew. Mae Lloegr a'r Alban wedi gosod targedau i haneru gordewdra ymhlith plant a phobl ifanc erbyn 2030. Pam nad oes gan Lywodraeth Cymru darged? Fel gyda thaclo tlodi, heb darged does dim posib gweld sut dylai'r dyfodol edrych. Does dim nod clir i'w chyflawni a dim modd monitro'r gweithredu i sicrhau ei fod yn arwain at y canlyniadau cywir. Unwaith eto, mae Llafur yn osgoi cymryd cyfrifoldeb mewn maes pwysig. A wnewch chi osod targed?
As you’ll know, one in four children of four and five years of age are either overweight or obese. England and Scotland have set targets to halve obesity among children and young people by 2030. Why doesn’t the Welsh Government have a target? As with tackling poverty, without a target it’s impossible to see how the future should look. There is no clear aim to be delivered and no means of monitoring action in order to ensure that it does lead to the correct outcomes. Once again, Labour is avoiding taking responsibility in an important area. Will you set a target?
I understand the debate around targets perfectly well. The challenge, though, is that for the targets that England and Scotland have set, there isn't an evidence base that underpins those targets. I've not met a single public health professional who has been prepared to look me in the face and say that the targets make sense and they think they're going to reach them. The last thing I want to do is to set a series of aspirational targets that we can't actually achieve. I'm interested in how we actually make a real difference in turning back the tide. We've seen a leveling off in the levels of overweight and obese children, but the challenge is not to say we've leveled them off but actually how we see the curve going backwards again. That is the challenge that we're consulting on in the 'Healthy Weight: Healthy Wales' strategy.
But, crucially, this isn't simply about the Government saying, 'You can and you must', because actually we need to work alongside people, with families, to see children in their context and the different influences around them—things like food labelling and food advertising, what goes into the food and drink that people have—as well as having that conversation in a way that isn't judgmental. Part of my real fear is that if you say to parents,'You are responsible for the weight and size of your child', then that actually will turn into a judgmental conversation and will turn people away from where we actually want them to be—to help people to make different choices.
I am not convinced—not just me, but neither is our chief medical officer convinced—that actually setting targets, as you've suggested we should do, is the right thing to do for the strategy. I will of course be accountable to this place for not just having a strategy in place after consultation, but actually whether we are making the sort of difference that I know that every Member in this room would want us to.
Rwy'n deall y ddadl ynghylch targedau yn iawn. Yr her, fodd bynnag, o ran y targedau a osodwyd gan Loegr a'r Alban, yw nad oes sylfaen dystiolaeth yn sail i'r targedau hynny. Nid wyf wedi cyfarfod ag unrhyw weithiwr proffesiynol iechyd y cyhoedd sydd wedi bod yn barod i ddweud wrthyf fod y targedau'n gwneud synnwyr a'u bod yn credu eu bod am eu cyrraedd. Y peth olaf rwyf am ei wneud yw gosod cyfres o dargedau uchelgeisiol na allwn eu cyflawni. Mae gennyf ddiddordeb mewn gweld sut rydym yn gwneud gwahaniaeth go iawn o ran sicrhau newid. Rydym wedi gweld llai o gynnydd yn niferoedd plant dros bwysau a gordew, ond yr her yw peidio â dweud eu bod wedi peidio â chynyddu, ond yn hytrach, sut y gallwn sicrhau bod y duedd yn mynd tuag yn ôl. Dyna'r her rydym yn ymgynghori yn ei chylch yn strategaeth 'Pwysau Iach: Cymru Iach.
Ond yn hollbwysig, nid oes a wnelo hyn â'r Llywodraeth yn dweud, 'Fe allwch ac mae'n rhaid i chi', gan fod angen inni weithio ochr yn ochr â phobl, â theuluoedd, i weld plant yn eu cyd-destun a'r dylanwadau gwahanol o'u cwmpas—pethau fel labelu bwyd a hysbysebu bwyd, beth sy'n mynd i mewn i'r bwyd a diod y mae pobl yn eu cael—yn ogystal â chael y sgwrs honno mewn ffordd nad yw'n feirniadol. Rhan o fy ofn gwirioneddol, os ydych yn dweud wrth rieni, 'Rydych yn gyfrifol am bwysau a maint eich plentyn', yw y bydd hynny'n troi'n sgwrs feirniadol ac yn peri i bobl droi cefn ar ble rydym am iddynt fod—i helpu pobl i wneud dewisiadau gwahanol.
Nid wyf yn argyhoeddedig—ac nid fi yn unig, nid yw ein prif swyddog meddygol yn argyhoeddedig chwaith—mai gosod targedau, fel rydych wedi awgrymu y dylem ei wneud, yw'r peth iawn i'w wneud ar gyfer y strategaeth. Wrth gwrs, byddaf yn atebol i'r lle hwn nid yn unig o ran sicrhau bod strategaeth ar waith ar ôl yr ymgynghoriad, ond o ran sicrhau ein bod yn gwneud y math o wahaniaeth y gwn y byddai pob Aelod yn yr ystafell hon am inni ei wneud.
Minister, I'm sure you'll be aware that Hywel Dda Local Health Board's latest Public Health Wales statistics show that an alarming 12.5 per cent of four to five-year-olds are obese, which is higher than the Welsh average and the second highest health board in the whole of Wales. Once children are obese, they are at real risk of getting even more obese as they get older, and we need to reverse this trend. I appreciate that individual health boards are responsible for introducing specific measures to tackle obesity, but it is important that the Welsh Government drives forward this agenda. So, given that obesity statistics are actually increasing, what are you now doing differently as a Government to tackle this very serious issue?
Weinidog, rwy'n siŵr eich bod yn gwybod bod ystadegau diweddaraf Iechyd Cyhoeddus Cymru ar gyfer Bwrdd Iechyd Lleol Hywel Dda yn dangos bod 12.5 y cant o blant pedair i bum mlwydd oed yn ordew, sy'n ganran ddychrynllyd ac yn uwch na chyfartaledd Cymru, a dyma'r ganran uchaf ond un o holl fyrddau iechyd Cymru. Pan fydd plant yn ordew, maent mewn perygl gwirioneddol o fynd yn fwy gordew wrth iddynt dyfu'n hŷn, ac mae angen inni wrthdroi'r duedd hon. Rwy'n cydnabod mai byrddau iechyd unigol sy'n gyfrifol am gyflwyno mesurau penodol i fynd i'r afael â gordewdra, ond mae'n bwysig fod Llywodraeth Cymru yn gwthio'r agenda hon. Felly, o gofio bod ystadegau gordewdra ar gynnydd, beth rydych yn ei wneud yn wahanol yn awr fel Llywodraeth i fynd i'r afael â'r mater difrifol hwn?
We have a range of different measures in place. I described some of them in answer to the question. This isn't simply a matter for the health service. It is about health and health outcomes. For example, the daily mile is not something that the health service itself directly delivers, but it is working in partnership with schools about different forms of activity. Other schools won't have a daily mile, but they will have a different form of regular physical activity within the school.
You're right about the pattern for life that is set in our earliest years, both in the learning and the example that comes before engaging in school, as well as in particular the lessons in life and the patterns for life that are set at the end of primary education. So the 'Healthy Weight: Healthy Wales' consultation will look again at an evidence base. We looked at, for example, Holland, where there has been leadership and there's been a turnaround in some contexts, to see how we apply that successfully here.
Actually, the work that I've seen at Bishop Childs school—they attended the launch of the 'Healthy Weight: Healthy Wales' consultation—does demonstrate that it is possible to do something, but the challenge is how consistently we're able to do that, and not just in Hywel Dda but right across the country. Hywel Dda may have the second highest rate of obese children, but, in statistical terms, there isn't a significant difference. You actually see the difference in the socioeconomic status of where our children are, and that is a big challenge for us in every part of the country.
Mae gennym amrywiaeth o fesurau gwahanol ar waith. Disgrifiais rai ohonynt wrth ateb y cwestiwn. Nid mater i'r gwasanaeth iechyd yn unig yw hwn. Mae'n ymwneud ag iechyd a chanlyniadau iechyd. Er enghraifft, nid yw'r filltir ddyddiol yn rhywbeth y mae'r gwasanaeth iechyd ei hun yn ei gyflawni'n uniongyrchol, ond mae'n gweithio mewn partneriaeth ag ysgolion mewn perthynas â gwahanol fathau o weithgarwch. Ni fydd gan ysgolion eraill y filltir ddyddiol, ond bydd ganddynt fath gwahanol o weithgarwch corfforol rheolaidd o fewn yr ysgol.
Rydych yn llygad eich lle ynglŷn â'r patrwm bywyd a osodir yn ein blynyddoedd cynharaf, o ran dysgu a'r esiampl a roddir cyn mynd i'r ysgol, yn ogystal, yn benodol, â'r gwersi ar gyfer bywyd a'r patrymau ar gyfer bywyd a osodir ar ddiwedd addysg gynradd. Felly, bydd ymgynghoriad 'Pwysau Iach: Cymru Iach' yn edrych eto ar sylfaen dystiolaeth. Rydym wedi edrych, er enghraifft, ar yr Iseldiroedd, lle cafwyd arweinyddiaeth a lle gwelwyd newid mewn rhai cyd-destunau, i weld sut y gallwn roi hynny ar waith yn llwyddiannus yma.
Mewn gwirionedd, mae'r gwaith a welais yn ysgol Bishop Childs—daethant i lansiad ymgynghoriad 'Pwysau Iach: Cymru Iach'—yn dangos bod modd gwneud rhywbeth, ond yr her yw pa mor gyson y gallwn wneud hynny, ac nid yn Hywel Dda yn unig ond ledled y wlad. Efallai mai gan Hywel Dda y mae'r gyfradd uchaf ond un o blant gordew, ond mewn termau ystadegol, nid oes gwahaniaeth sylweddol. Gallwch weld y gwahaniaeth yn statws economaidd-gymdeithasol lle mae ein plant yn byw, ac mae honno'n her fawr i ni ym mhob rhan o'r wlad.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Darren Millar.
Thank you, Presiding Officer. Minister, can I ask you what plans the Welsh Government has to prevent a stall in the fall in smoking rates in Wales?
Diolch, Lywydd. Weinidog, a gaf fi ofyn i chi pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i atal saib yn y gostyngiad mewn cyfraddau ysmygu yng Nghymru?
We're reviewing our tobacco control action plan to see that we do actually want to make further progress. We're looking again at the organisational structure, for example, of our stop-smoking services. Encouragingly, we saw more people come to the NHS Help Me Quit service this January compared to last January—a 20 per cent rise in people seeking help—but, of course, I'm always interested in understanding what tools are available and how we get to the point of persuading more people to take up the help that is available to persuade people to stop smoking.
Rydym yn adolygu ein cynllun gweithredu rheoli tybaco i sicrhau ein bod yn gwneud cynnydd pellach. Rydym yn edrych eto ar y strwythur sefydliadol, er enghraifft, ein gwasanaethau rhoi'r gorau i smygu. Yn galonogol, gwelsom fwy o bobl yn defnyddio gwasanaeth Helpa Fi i Stopio y GIG ym mis Ionawr o gymharu â mis Ionawr y llynedd—cynnydd o 20 y cant yn nifer y bobl sy'n gofyn am gymorth—ond wrth gwrs, mae gennyf ddiddordeb bob amser mewn deall pa ddulliau sydd ar gael a sut y cyrhaeddwn bwynt lle gallwn berswadio mwy o bobl i fanteisio ar y cymorth sydd ar gael i berswadio pobl i roi'r gorau i ysmygu.
You may or may not be aware, health Minister, that today is No Smoking Day across the UK, which encourages people of course to take up the opportunity to explore quitting smoking. But, Public Health Wales have shown in their projections that they're expecting you as a Government to miss your target of reducing the prevalence of smoking across Wales to 16 per cent by 2020 and that you're currently around five years behind achieving that particular target. That of course is very worrying. It's worrying from a public health point of view in the future. I think that what we need to see is a radical sea change in the Government's approach, particularly in terms of the use of e-cigarettes to promote the cessation of smoking. So, as you will know, Cancer Research UK have been very clear that e-cigarettes are much safer than smoking tobacco. Everyone acknowledges, apart from the Welsh Government, it would appear, that they can be a very useful tool to assist people in quitting smoking in line with the advice of NHS Scotland and NHS England. So, can you clarify what the Welsh Government's position is on e-cigarettes as a smoking cessation tool? Thank you.
Efallai eich bod yn ymwybodol, Weinidog iechyd, fod heddiw'n Ddiwrnod Dim Smygu ledled y DU, sy'n annog pobl wrth gwrs i fanteisio ar y cyfle i ystyried rhoi'r gorau i ysmygu. Ond mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi dangos yn eu hamcanestyniadau eu bod yn disgwyl i chi fel Llywodraeth fethu eich targed o leihau cyfraddau ysmygu ledled Cymru i 16 y cant erbyn 2020, a'ch bod oddeutu pum mlynedd ar ei hôl hi ar hyn o bryd o ran cyflawni'r targed penodol hwnnw. Wrth gwrs, mae hynny'n peri cryn bryder. Mae'n peri pryder o safbwynt iechyd y cyhoedd yn y dyfodol. Credaf mai'r hyn sydd angen inni ei weld yw newid agwedd llwyr ar ran y Llywodraeth, yn enwedig o ran y defnydd o e-sigaréts i hybu rhoi'r gorau i ysmygu. Felly, fel y gwyddoch, mae elusen Ymchwil Canser y DU wedi dweud yn glir iawn fod e-sigaréts yn fwy diogel o lawer nag ysmygu tybaco. Mae pawb yn cydnabod, ar wahân i Lywodraeth Cymru, mae'n ymddangos, y gallant fod yn ddefnyddiol iawn i helpu pobl i roi'r gorau i ysmygu yn unol â chyngor GIG yr Alban a GIG Lloegr. Felly, a allwch egluro beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru ar e-sigaréts fel dull o roi'r gorau i ysmygu? Diolch.
I recognise the points about the targets and wanting to reach the targets and our ability to do so. Actually, before we achieved the 19 per cent interim target, there was widespread concern that we would not do that. So, it is possible for us still to match and meet that target, and that actually was an evidence-based target where we had a basis to set it and to want to achieve it.
In terms of the evidence around e-cigarettes, information about e-cigarettes is already provided when people engage with stop-smoking services. The point about the future for e-cigarettes is one that we do need to determine here in Wales, but I would just correct the suggestion that e-cigarettes are much safer. I think it is much more preferable to recognise that e-cigarettes are much less harmful than tobacco smoke, but the big prize to be gained is to have more people not smoking tobacco, and I think the terms in which you talk about that really do matter. I'm interested in the latest evidence, but not only that—we are seeking to draw people together in Wales to draw up a consensus statement within Wales on the place or otherwise for e-cigarettes within stop-smoking services.
Rwy'n cydnabod y pwyntiau ynghylch y targedau a'r awydd i gyrraedd y targedau a'n gallu i wneud hynny. Mewn gwirionedd, cyn inni gyflawni ein targed interim o 19 y cant, roedd yna bryder cyffredinol na fyddem yn gwneud hynny. Felly, mae'n bosibl o hyd i ni gyflawni a chyrraedd y targed hwnnw, targed a oedd yn seiliedig ar dystiolaeth lle roedd gennym sail dros ei osod, a dros fod eisiau ei gyflawni.
O ran y dystiolaeth sy'n ymwneud ag e-sigaréts, darperir gwybodaeth am e-sigaréts eisoes pan fydd pobl yn ymgysylltu â gwasanaethau rhoi'r gorau i smygu. Mae'r pwynt ynghylch dyfodol e-sigaréts yn un y mae angen i ni benderfynu arno yma yng Nghymru, ond buaswn yn cywiro'r awgrym fod e-sigaréts yn llawer mwy diogel. Credaf ei bod yn well o lawer inni gydnabod bod e-sigaréts yn llawer llai niweidiol na mwg tybaco, ond y wobr fawr i'w hennill yw cael mwy o bobl nad ydynt yn ysmygu tybaco, a chredaf fod y ffordd rydych yn sôn am hynny yn wirioneddol bwysig. Mae diddordeb gennyf yn y dystiolaeth ddiweddaraf, ond nid yn unig hynny—rydym yn ceisio dod â phobl ynghyd yng Nghymru i lunio datganiad consensws yng Nghymru ar le e-sigaréts, neu fel arall, o fewn gwasanaethau rhoi'r gorau i ysmygu.
You seem to be playing with words unnecessarily, Minister, with respect. The only reason you hit your previous target was because of the take-up of e-cigarettes by many tens of thousands of people across Wales who use them to quit smoking. But, of course, they took them up off their own bat because they were not available—as is not the case in England where they are available—through smoking cessation services here. So, can I ask you again: will you consider allowing NHS Wales's smoking cessation services to use e-cigarettes and to promote the use of e-cigarettes to patients and individuals across Wales who are wanting to reduce the harm that they incur as a result of smoking? You say that these are much less harmful, I say that they are much safer. I think both of those things are not incompatible to actually say.
Now, can I ask about smoking rates particularly amongst pregnant women here in Wales? At the moment, around 20 per cent of pregnant women in Wales are smoking, and we know that that of course can lead to significant problems and complications in pregnancy and birth, including the stunting of the growth of children later in life and increasing their chances of developing diseases like asthma. Now, we know that the percentage of pregnant women smoking is higher in Wales than in other parts of the UK, including England and Scotland, so can I ask you specifically what work you are doing as the Welsh Government to focus attention on smoking amongst pregnant mothers in order that we can reduce these levels and lead the way in the UK, not sit at the bottom of the league table?
Ymddengys eich bod yn chwarae gyda geiriau heb fod angen, Weinidog, gyda phob parch. Yr unig reswm y cyflawnoch chi eich targed blaenorol oedd oherwydd y defnydd o e-sigaréts gan ddegau o filoedd o bobl ledled Cymru sy'n eu defnyddio i roi'r gorau i ysmygu. Ond wrth gwrs, bu'n rhaid iddynt gael gafael arnynt eu hunain gan nad oeddent ar gael yma—fel sy'n digwydd yn Lloegr, lle maent ar gael—drwy wasanaethau rhoi'r gorau i ysmygu. Felly, a gaf fi ofyn ichi unwaith eto: a wnewch chi ystyried caniatáu i wasanaethau rhoi'r gorau i ysmygu GIG Cymru ddefnyddio e-sigaréts a hyrwyddo'r defnydd o e-sigaréts i gleifion ac unigolion ledled Cymru sy'n awyddus i leihau'r niwed y maent yn ei ddioddef o ganlyniad i ysmygu? Rydych yn dweud eu bod yn llawer llai niweidiol, rwyf innau'n dweud eu bod yn llawer mwy diogel. Ni chredaf fod y ddau'n anghydnaws â'i gilydd mewn gwirionedd.
Nawr, a gaf fi ofyn ynglŷn â chyfraddau ysmygu yn benodol ymhlith menywod beichiog yma yng Nghymru? Ar hyn o bryd, mae oddeutu 20 y cant o fenywod beichiog yng Nghymru yn ysmygu, a gwyddom y gall hynny, wrth gwrs, arwain at broblemau a chymhlethdodau sylweddol mewn perthynas â beichiogrwydd a geni, gan gynnwys cyfyngu ar dwf plant yn ddiweddarach mewn bywyd a chynyddu'r tebygolrwydd y byddant yn datblygu clefydau megis asthma. Nawr, gwyddom fod y ganran o fenywod beichiog sy'n ysmygu yn uwch yng Nghymru nag mewn rhannau eraill o'r DU, gan gynnwys Lloegr a'r Alban, felly a gaf fi ofyn i chi yn benodol pa waith rydych yn ei wneud fel Llywodraeth Cymru i ganolbwyntio ar ysmygu ymhlith menywod beichiog fel y gallwn leihau'r lefelau hyn ac arwain y ffordd yn y DU, yn hytrach nag aros ar waelod y tabl?
Actually, there's significant work already under way on trying to help women to quit before and during pregnancy. That work is being undertaken together with midwives and health visitors. You may have missed that, last year, I actually launched part of our campaign on this in Ysbyty Glan Clwyd. And that's together working with the midwives who are actually undertaking that care in the community as well as on hospital sites, and actually trying to change some attitudes around smoking as well, because if you go outside almost every maternity unit in the country, you'll find a bunch of fag butts outside. Now, there's a challenge there for us about changing people's perception of what they're doing, not just for themselves, not just when they happen to be pregnant, but actually for other people going in and out of those particular units. So, we already have a range of actions that we're undertaking. It's being led by evidence developed by midwives themselves working together with families, because actually it's about the support that a woman has from her partner that often makes a big difference as to whether they will take up the opportunity to stop smoking.
On the challenge about whether we describe e-cigarettes as safer or less harmful, actually the language really does matter. If you describe in advice something as being 'safe', then you're giving an impression about it. And I do think it matters. That's why, if we're going to have e-cigarettes used, we need to be clear about the language and the terms on which healthcare professionals in whatever part of healthcare engage with the public on them. You may have missed my answer to the last point about smoking cessation. We are drawing together people in Wales to have a consensus statement on the use or otherwise of e-cigarettes in smoking cessation services. That will be specific and targeted. There won't be a blanket position that e-cigarettes are safe. It will be about whether they're a useful tool or not and, of course, we'll look at the evidence provided by both England and Scotland when we're making a decision here in Wales.
Mewn gwirionedd, mae gwaith sylweddol yn mynd rhagddo eisoes ar geisio helpu menywod i roi'r gorau iddi cyn ac yn ystod eu beichiogrwydd. Mae'r gwaith hwnnw'n cael ei gyflawni ar y cyd â bydwragedd ac ymwelwyr iechyd. Efallai ichi golli'r ffaith fy mod, y llynedd, wedi lansio rhan o'n hymgyrch ar hyn yn Ysbyty Glan Clwyd. Ac mae hynny ynghyd â gweithio gyda'r bydwragedd sy'n darparu'r gofal hwnnw yn y gymuned yn ogystal â mewn ysbytai, ac yn ceisio newid rhai o'r agweddau tuag at ysmygu hefyd, oherwydd os edrychwch y tu allan i unrhyw uned famolaeth yn y wlad, bron â bod, fe welwch bentwr o stympiau sigaréts. Nawr, mae her i ni yn hynny o beth sy'n ymwneud â newid canfyddiad pobl o'r hyn y maent yn ei wneud, nid yn unig i'w hunain, nid yn unig pan fyddant yn digwydd bod yn feichiog, ond mewn gwirionedd, i bobl eraill sy'n mynd a dod o'r unedau hynny. Felly, mae gennym ystod o gamau rydym eisoes yn eu cymryd. Mae'r gwaith yn cael ei arwain gan dystiolaeth a ddatblygwyd gan fydwragedd wrth weithio gyda theuluoedd, gan fod hyn yn ymwneud â'r cymorth y mae menyw'n ei gael gan ei phartner, sy'n aml yn gwneud gwahaniaeth mawr o ran y tebygolrwydd y byddant yn manteisio ar y cyfle i roi'r gorau i ysmygu.
O ran yr her ynglŷn ag a ydym yn disgrifio e-sigaréts yn fwy diogel neu'n llai niweidiol, mae'r iaith yn bwysig mewn gwirionedd. Os ydych yn galw rhywbeth yn 'ddiogel' mewn cyngor, rydych yn cyfleu rhywbeth yn ei gylch. A chredaf fod hynny'n bwysig. Dyna pam, os yw e-sigaréts yn mynd i gael eu defnyddio, fod angen inni fod yn glir ynghylch yr iaith a'r termau y mae gweithwyr gofal iechyd proffesiynol, ym mha faes bynnag o ofal iechyd, yn eu defnyddio wrth ymgysylltu â'r cyhoedd yn eu cylch. Efallai eich bod heb glywed fy ateb i'r pwynt diwethaf ynglŷn â rhoi'r gorau i ysmygu. Rydym yn dod â phobl ynghyd yng Nghymru i gael datganiad consensws ar y defnydd o e-sigaréts, neu fel arall, mewn gwasanaethau rhoi'r gorau i ysmygu. Bydd hwnnw'n benodol ac wedi'i dargedu. Ni fydd yn cynnwys safbwynt cyffredinol fod e-sigaréts yn ddiogel. Bydd yn ymwneud ag i ba raddau y maent yn ddull defnyddiol neu beidio, ac wrth gwrs, byddwn yn edrych ar y dystiolaeth a ddarparwyd gan yr Alban a Lloegr wrth wneud penderfyniad yma yng Nghymru.
Llefarydd Plaid Cymru, Helen Mary Jones.
Plaid Cymru spokesperson, Helen Mary Jones.
Diolch, Llywydd. In February 2016, the then First Minister used an Organisation for Economic Co-operation and Development report to defend the then Welsh Government's record with regard to health service delivery. Of course, when you look at what that report actually said, it said, among other things, this:
'at present, Health Boards do not have sufficient institutional technical capabilities and capacities to drive meaningful change, and a stronger central guiding hand may be needed.'
Then, two years later, the parliamentary review told us last January that a risk-averse culture hampers change in the health and care system and limits efficient and effective decision making. Does the Minister accept the OECD view that a stronger central guiding hand is needed, and what is he doing to change that risk-averse culture? He will no doubt tell us that the vehicle for delivering lasting change is his transformation fund, but I'm sure that he would acknowledge that that is a very small amount of money compared with the overall budget. How confident is the Minister that local health boards are delivering now on key Government priorities?
Diolch, Lywydd. Ym mis Chwefror 2016, defnyddiodd y Prif Weinidog ar y pryd adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i amddiffyn record Llywodraeth Cymru ar y pryd mewn perthynas â darparu gwasanaethau iechyd. Wrth gwrs, pan edrychwch ar yr hyn roedd yr adroddiad hwnnw'n ei ddweud mewn gwirionedd, ymhlith pethau eraill, dywedai hyn:
ar hyn o bryd, nid oes gan Fyrddau Iechyd ddigon o allu a chapasiti technegol sefydliadol i sbarduno newidiadau ystyrlon, ac mae'n bosibl y bydd angen help llaw arweiniol canolog cryfach.
Yna, ddwy flynedd yn ddiweddarach, fis Ionawr diwethaf, dywedodd yr adolygiad seneddol wrthym fod diwylliant gwrth-risg yn llesteirio newid yn y system iechyd a gofal ac yn cyfyngu ar y gallu i wneud penderfyniadau effeithiol ac effeithlon. A yw'r Gweinidog yn derbyn safbwynt y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd fod angen help llaw arweiniol canolog cryfach, a beth y mae'n ei wneud i newid y diwylliant gwrth-risg hwnnw? Diau y bydd yn dweud wrthym mai'r ffordd o gyflawni newid parhaol yw drwy ddefnyddio ei gronfa drawsnewid, ond rwy'n siŵr y byddai'n cydnabod bod hwnnw'n swm bach iawn o arian o'i gymharu â'r gyllideb gyffredinol. Pa mor hyderus yw'r Gweinidog fod byrddau iechyd lleol yn cyflawni blaenoriaethau allweddol y Llywodraeth yn awr?
Actually, when talking about the way in which the health service was being discussed in 2016, you'll remember a blanket, lazy and wildly inaccurate suggestion by a number of political players that the health service in Wales was the worst part of the United Kingdom. Actually, what the OECD report said very clearly was that simply is not true. It did, however, have criticisms to make about each part of the health service within the four nations of the UK, and that included the criticism that you've read out about where we are in Wales—having a more logical structure to the way we organise health services, but needing to see that made real in terms of the delivery.
And, actually, in terms of that point about there needs to be a more central guiding hand, I am regularly urged to take more interventions in the way that health services are run. Actually, I have taken a more interventionist approach, but the challenge is how we have a system that is set up, not just the attitude of an individual Minister. And you'll recall that in 'A Healthier Wales', we do talk about more central funds, we talk about having a national clinical plan, we talk about having a central NHS executive for Wales as well, and that work is well under way and is being drawn together. And I will consider options for the creation of that body to provide that clearer central guidance and leadership within the service to work together with our health boards and trusts here in Wales.
Mewn gwirionedd, wrth sôn am y modd y câi'r gwasanaeth iechyd ei drafod yn 2016, fe fyddwch yn cofio nifer o chwaraewyr gwleidyddol yn gwneud awgrym cyffredinol, diog a chwbl anghywir mai gwasanaeth iechyd Cymru oedd y gwaethaf yn y Deyrnas Unedig. Mewn gwirionedd, roedd adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn dweud nad oedd hynny'n wir. Fodd bynnag, roedd yn cynnwys beirniadaeth ar bob rhan o'r gwasanaeth iechyd o fewn y pedair gwlad yn y DU, ac roedd hynny'n cynnwys y feirniadaeth rydych wedi'i darllen ynglŷn â'n sefyllfa yng Nghymru—bod gennym strwythur mwy rhesymegol i'r ffordd rydym yn trefnu gwasanaethau iechyd, ond bod angen gwireddu hynny o ran cyflawni.
Ac o ran y pwynt fod angen help llaw arweiniol mwy canolog, rwy'n cael fy annog yn rheolaidd i wneud rhagor o ymyriadau yn y ffordd y caiff gwasanaethau iechyd eu gweithredu. Mewn gwirionedd, rwyf wedi mabwysiadu dull gweithredu mwy ymyraethol, ond yr her yw sut y mae gennym system wedi'i sefydlu, nid agwedd un Gweinidog yn unig. A byddwch yn cofio ein bod yn sôn am gronfeydd mwy canolog yn 'Cymru Iachach', rydym yn sôn am gael cynllun clinigol cenedlaethol, rydym yn sôn am gael gweithrediaeth ganolog i'r GIG yng Nghymru yn ogystal, ac mae'r gwaith hwnnw'n mynd rhagddo'n dda ac yn dod at ei gilydd. A byddaf yn ystyried opsiynau ar gyfer creu'r corff hwnnw i ddarparu'r arweinyddiaeth a'r arweiniad canolog cliriach hwnnw o fewn y gwasanaeth i weithio gyda'n byrddau iechyd a'n hymddiriedolaethau yma yng Nghymru.
I am, Llywydd, encouraged to a certain extent by what the Minister says there, but he does use the phrase 'talk about', and I think we need to refer to what is actually happening now. From April, our local health boards will be responsible for an unprecedented amount of public funds in Wales, and I think there's nobody in this Chamber that would disagree with the need to invest. Now, other public sector bodies will be looking on with envy at those resources that are available, despite the fact that other public sector bodies, as the Minister has said himself in response to other questions this afternoon, have key roles in supporting the health of the people of Wales. Those public bodies will be entitled to ask us, I think, whether such money is really being used to push the stated national strategic objectives. Now, one of these objectives is to shift services from secondary care to primary care and, again, I think that has broad support across this Chamber.
But we need to look at what the actual spending has been over the last five years, and we've seen local health boards continue to do the opposite. Spending on primary care has increased in cash terms by £74 million, but that, of course, over the five years is a real-terms cut. Spending on secondary care has swallowed up the vast majority of the increases, getting around £845 million extra. Now, this is a clear illustration to me of local health boards failing to move resources and services from hospitals into communities, despite that being a clear Welsh Government priority. We see that also in increases in staff numbers, a very small rise in hospital doctors, but offset by the fall in the number of GPs. Can you explain to us, Minister, why you are allowing local health boards to disregard your stated policies in this regard?
Lywydd, mae'r hyn a ddywed y Gweinidog, i ryw raddau, yn galonogol, ond mae'n defnyddio'r ymadrodd 'sôn am', ac rwy'n credu bod angen i ni gyfeirio at yr hyn sy'n digwydd yn awr mewn gwirionedd. O fis Ebrill ymlaen, bydd ein byrddau iechyd lleol yn gyfrifol am swm digyffelyb o arian cyhoeddus yng Nghymru, ac nid wyf yn credu y byddai unrhyw un yn y Siambr hon yn anghytuno â'r angen i fuddsoddi. Nawr, bydd cyrff sector cyhoeddus eraill yn eiddigeddus o'r adnoddau hynny sydd ar gael, er gwaethaf y ffaith bod gan gyrff sector cyhoeddus eraill rolau allweddol yn cefnogi iechyd pobl Cymru, fel y mae'r Gweinidog ei hun wedi'i ddweud mewn ymateb i gwestiynau eraill y prynhawn yma. Bydd gan y cyrff cyhoeddus hynny hawl i ofyn i ni, rwy'n credu, a yw'r arian hwnnw yn cael ei ddefnyddio i gyflawni'r amcanion strategol cenedlaethol. Nawr, un o'r amcanion hyn yw symud gwasanaethau o ofal eilaidd i ofal sylfaenol ac unwaith eto, credaf fod cefnogaeth eang i hynny ar draws y Siambr hon.
Ond mae angen i ni edrych ar y gwariant gwirioneddol dros y pum mlynedd ddiwethaf, ac rydym wedi gweld byrddau iechyd lleol yn parhau i wneud y gwrthwyneb. Mae'r gwariant ar ofal sylfaenol wedi cynyddu £74 miliwn yn nhermau arian parod, ond mae hwnnw, wrth gwrs, dros y pum mlynedd, yn doriad mewn termau real. Mae'r gwariant ar ofal eilaidd wedi llyncu'r rhan fwyaf o'r cynnydd, ac mae'n cael tua £845 miliwn yn ychwanegol. Nawr, mae hyn yn dangos yn glir i mi fod byrddau iechyd lleol wedi methu symud adnoddau a gwasanaethau o ysbytai i mewn i gymunedau, er bod hynny'n un o flaenoriaethau eglur Llywodraeth Cymru. Gwelwn hynny hefyd yn y cynnydd yn nifer y staff, cynnydd bach iawn yn nifer y meddygon ysbyty, ond caiff hynny ei wrthbwyso gan y lleihad yn nifer y meddygon teulu. A allwch egluro i ni, Weinidog, pam eich bod yn caniatáu i fyrddau iechyd lleol ddiystyru'r polisïau rydych wedi'u nodi yn hyn o beth?
I don't think that's a fair characterisation at all. When you look at what we're doing with NHS spending, I'm proud of the fact that we're putting more resources into the national health service, despite being 10 years deep into Tory austerity, and the choices we make are incredibly difficult and they have a real-world consequence in every single public service. And there is no easy choice to make. If we put more money into different public services, then we will obviously face challenges about whether we're adequately funding the health service to deliver the sort of care that each and every one of us expects for ourselves. So, we made an upfront choice within the last term to put money into the national health service and accepted that would reduce money for other public services. You can't pretend that you can add more money into everything, as some people in this Chamber, despite campaigning for austerity in three successive general elections, regularly do in these sets of questions.
In terms of how we're getting different organisations to work together, the transformation fund is focused on moving more activity and resources around it into our primary care system, and more than that, in the partnership between primary care and other public services. That requires the health service to be a better partner in that conversation and in, then, the delivery of those services together.
So, actually, when you look not just at the activity we're undertaking now, but if you look at the transformation fund itself, you'll see that each and every one of those has been supported by each regional partnership board. And that now includes not just health, social care and the third sector, but, from the start of April, every regional partnership will also include voices from housing and education to make sure we have a joined-up conversation with each of the regions of Wales about how to transform services, and how actually the resources should follow the event when there's an agreement about what we should do to change it, to make sure there is real, system-wide change and not small, individual projects that each one of us may talk about on a local level but won't transform our system. That is absolutely my objective.
Nid wyf yn credu bod hwnnw'n ddisgrifiad teg o gwbl. Pan edrychwch ar yr hyn rydym yn ei wneud gyda gwariant y GIG, rwy'n falch o'r ffaith ein bod yn rhoi mwy o adnoddau i'r gwasanaeth iechyd gwladol, er ein bod wedi profi 10 mlynedd o gyni Torïaidd, a bod y penderfyniadau a wnawn yn anhygoel o anodd ac mae iddynt ganlyniadau go iawn ym mhob gwasanaeth cyhoeddus. Ac nid oes y fath beth a phenderfyniad sy'n hawdd i'w wneud. Os rhown fwy o arian i wahanol wasanaethau cyhoeddus, yn amlwg byddwn yn wynebu heriau ynglŷn ag a ydym yn rhoi digon o gyllid i'r gwasanaeth iechyd i ddarparu'r math o ofal y mae pob un ohonom yn ei ddisgwyl i ni ein hunain. Felly, yn ystod y tymor diwethaf, gwnaethom benderfyniad bwriadol i roi arian i'r gwasanaeth iechyd gwladol a derbyn y byddai hynny'n cyfyngu ar arian ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus eraill. Ni allwch esgus eich bod yn gallu rhoi mwy o arian tuag at bopeth, fel y mae rhai pobl yn y Siambr hon yn ei wneud yn rheolaidd yn y cwestiynau hyn, er iddynt ymgyrchu dros gyni mewn tri etholiad cyffredinol yn olynol.
O ran sut i sicrhau bod sefydliadau gwahanol yn gweithio gyda'i gilydd, mae'r gronfa drawsnewid yn canolbwyntio ar symud mwy o weithgarwch ac adnoddau o'i amgylch i mewn i'n system gofal sylfaenol, ac yn fwy na hynny, i'r bartneriaeth rhwng gofal sylfaenol a gwasanaethau cyhoeddus eraill. Mae hynny'n golygu bod angen i'r gwasanaeth iechyd fod yn bartner gwell yn y sgwrs honno a darparu'r gwasanaethau hynny gyda'i gilydd wedyn.
Felly, mewn gwirionedd, os edrychwch ar y gweithgarwch rydym yn ei wneud yn awr, yn ogystal ag ar y gronfa drawsnewid ei hun, fe welwch fod pob un o'r rheini'n cael eu cefnogi gan bob bwrdd partneriaeth rhanbarthol. Ac mae hynny'n cynnwys iechyd, gofal cymdeithasol a'r trydydd sector, ac o ddechrau mis Ebrill ymlaen, bydd pob partneriaeth ranbarthol hefyd yn cynnwys lleisiau o'r maes tai a'r maes addysg i sicrhau bod gennym sgwrs gydgysylltiedig gyda phob un o ranbarthau Cymru ynglŷn â sut i drawsnewid gwasanaethau, a sut y dylai'r adnoddau ddilyn pan fo cytundeb ynghylch beth y dylem ei wneud i'w newid, i sicrhau newid go iawn ar draws y system gyfan yn hytrach na phrosiectau bach unigol y gallai pob un ohonom sôn amdanynt ar lefel leol ond na fydd yn trawsnewid ein system. Dyna'n sicr yw fy amcan.
Llywydd, I'm very pleased to hear the Minister say that that is his objective, but I would put it to him that his party has been running the health service for 20 years in Wales and since the very first days of the National Assembly, we have been talking about—with, again, broad cross-party support—removing resources from secondary care and investing in primary care and indeed taking that a step further and ensuring, as the Minister has already said this afternoon, that there's much more effective co-operation between social services and health. I would put it to the Minister that this is nothing new and this is not rocket science and nobody's arguing with him about whether or not some of the projects under the transformation fund will be positive and deliver positive results. I mean, for example, I'm very glad to see—I know this has been put forward as a priority by Hywel Dda and their partners—that the local health board is actually paying for some elements of social care to enable it to get people out of hospitals more quickly. That seems to me to be entirely positive, but I don't know why we need to do that on an experimental basis and why the Minister can't simply encourage all—well, actually, instruct—all local health boards to do this.
I appreciate some of what the Minister's already said this afternoon about trying to give a stronger guiding hand, but let's be clear here, Llywydd: the Minister appoints the local health boards, he sets their priorities, he gives them their funding. I was here in this place and actually assisted the then Minister in writing the legislation that makes it completely clear that the local health boards are accountable to him. And the then Minister used these words, I think, in this Chamber: it is absolutely crucial that decisions about health are made by the people the people can sack—in other words, the politicians.
What assurances can the Minister give us this afternoon that once he has learnt those lessons from the transformation process—and I'm not sure that we need to learn them again—but once he's learnt those lessons, he will insist that local health boards and their partners deliver on the good practice that the transformation fund's projects identify? Because, as he has just said, what we do not need is more small, little, local projects, however successful they are, if those are not sustainable and then rolled out.
Lywydd, rwy'n falch iawn o glywed y Gweinidog yn dweud mai dyna yw ei amcan, ond buaswn yn dweud wrtho fod ei blaid wedi bod yn rheoli'r gwasanaeth iechyd ers 20 mlynedd yng Nghymru, ac ers dyddiau cyntaf y Cynulliad Cenedlaethol, rydym wedi bod yn sôn—unwaith eto, gyda chefnogaeth drawsbleidiol eang—am gael gwared ar adnoddau o ofal eilaidd a buddsoddi mewn gofal sylfaenol, a mynd gam ymhellach yn wir a sicrhau, fel y mae'r Aelod eisoes wedi'i ddweud y prynhawn yma, fod cydweithrediad llawer mwy effeithiol rhwng gwasanaethau cymdeithasol ac iechyd. Buaswn yn dweud wrth y Gweinidog nad yw hyn yn newydd ac nad yw'n gysyniad anodd ac nad oes neb yn dadlau gydag ef ynglŷn ag a fydd rhai o'r prosiectau o dan y gronfa drawsnewid yn gadarnhaol ac yn sicrhau canlyniadau cadarnhaol ai peidio. Er enghraifft, rwy'n falch iawn o weld—gwn fod hyn wedi'i gyflwyno fel blaenoriaeth gan Hywel Dda a'u partneriaid—fod y bwrdd iechyd lleol yn talu am rai elfennau o ofal cymdeithasol i'w alluogi i sicrhau bod pobl yn gallu gadael yr ysbyty yn gynt. Ymddengys i mi fod hynny'n hollol gadarnhaol, ond nid wyf yn gwybod pam fod angen i ni wneud hynny ar sail arbrofol a pham na all y Gweinidog annog—wel, cyfarwyddo mewn gwirionedd—pob bwrdd iechyd lleol i wneud hyn.
Rwy'n derbyn rhywfaint o'r hyn y mae'r Gweinidog eisoes wedi'i ddweud y prynhawn yma am geisio rhoi help llaw arweiniol cryfach, ond gadewch i ni fod yn glir yma, Lywydd: mae'r Gweinidog yn penodi'r byrddau iechyd lleol, mae'n pennu eu blaenoriaethau, mae'n rhoi eu cyllid iddynt. Roeddwn yma yn y lle hwn a chynorthwyais y Gweinidog ar y pryd i ysgrifennu'r ddeddfwriaeth sy'n ei gwneud yn gwbl glir fod y byrddau iechyd lleol yn atebol iddo. A defnyddiodd y Gweinidog ar y pryd y geiriau hyn, rwy'n credu, yn y Siambr hon: mae'n hollbwysig fod penderfyniadau am iechyd yn cael eu gwneud gan y bobl y gall y bobl eu diswyddo—mewn geiriau eraill, y gwleidyddion.
Pan fydd y Gweinidog wedi dysgu'r gwersi hynny o'r broses drawsnewid—ac nid wyf yn sicr fod angen i ni eu dysgu hwy eto—ond pan fydd wedi dysgu'r gwersi hynny, pa sicrwydd y gall ei roi i ni y prynhawn yma y bydd yn mynnu bod byrddau iechyd lleol a'u partneriaid yn cyflawni'r arferion da y mae prosiectau'r gronfa drawsnewid yn eu nodi? Oherwydd, fel y mae newydd ei ddweud, nid ydym angen mwy o brosiectau bach lleol, ni waeth pa mor llwyddiannus ydynt, os nad yw'r rheini'n gynaliadwy ac yn cael eu cyflwyno.
Well, when we talk about how we transform and change the system, I'm not sure that there's a great track record in the conversation about who can sack who. Actually, that doesn't generate the sort of system transformation we want to see. If that were the case—you look at the system in England, where, actually, chief executives of acute NHS trusts have an average life span of less than two years—and that's no way to run a system. In fact, it was very interesting to hear—. Sir Bruce Keogh, in his leaving speech—not in his speech while he was looking forward to many more years in post at the NHS Confederation conference—when he was leaving NHS England, talked about that challenge, the way in which leadership, in the English system, has been brutalised and it doesn't allow people longer term choices to deliver the sort of paths to deliver the value that each of us wants to see. That's absolutely why having a joint health and social care plan is so important. It's why the transformation programme really matters—to get to the point where there are models to scale up.
I've been really clear about my expectations. The way in which we do it will not be a simple pulling of one lever or me going around and potentially threatening people with their employment if they don't do as I want. That is not the way to deliver change in the system. It will be a combination of different things depending on where each partnership is. In different parts of Wales, they're more aligned to come and do that somewhere together. So, in Gwent, we see a real commitment to transforming children's services across health and social care. I think they'll get somewhere. They won't need me to stand over them to encourage them to do it. They want to take the lead in those areas. That's the cultural change that we need to deliver because that will be much more effective in delivering outcomes that she and I and everyone else in this Chamber wish to see.
Wel, pan fyddwn yn sôn am y modd rydym yn trawsnewid ac yn newid y system, nid wyf yn siŵr a oes hanes gwych o lwyddiant yn y sgwrs ynglŷn â phwy sy'n gallu diswyddo pwy. Mewn gwirionedd, nid yw hynny'n cynhyrchu'r math o drawsnewid rydym eisiau ei weld yn y system. Pe bai hynny'n wir—edrychwch ar y system yn Lloegr, lle mae gan brif weithredwyr ymddiriedolaethau acíwt y GIG rychwant oes cyfartalog o lai na dwy flynedd—ac nid dyna'r ffordd o weithredu system. Yn wir, roedd yn ddiddorol iawn clywed—. Roedd Syr Bruce Keogh, yn ei araith ymadael—nid yn yr araith a roddodd tra oedd yn edrych ymlaen at dreulio llawer mwy o flynyddoedd yn y swydd yng nghynhadledd Cydffederasiwn y GIG—pan oedd yn gadael GIG Lloegr, siaradodd am yr her honno, y ffordd y mae arweinyddiaeth, yn y system yn Lloegr, wedi cael ei wneud yn annynol a sut nad yw'n caniatáu i bobl wneud penderfyniadau mwy hirdymor er mwyn darparu'r math o lwybrau i gyflawni'r gwerth y mae pob un ohonom eisiau ei weld. Dyna pam fod sicrhau cynllun iechyd a gofal cymdeithasol ar y cyd mor bwysig. Dyna pam fod y rhaglen drawsnewid mor bwysig—er mwyn cyrraedd y pwynt lle mae gennym fodelau i'w cyflwyno ar raddfa fawr.
Rwyf wedi bod yn glir iawn ynglŷn â fy nisgwyliadau. Ni fyddwn yn gwneud hyn drwy gyflawni un weithred neu drwy fynd o gwmpas yn bygwth swyddi pobl os nad ydynt yn gwneud yr hyn rwyf eisiau iddynt ei wneud. Nid dyna'r ffordd i sicrhau newid yn y system. Bydd yn gyfuniad o bethau gwahanol yn dibynnu ar lle mae pob partneriaeth arni. Mewn gwahanol rannau o Gymru, maent wedi'u halinio'n well i wneud hynny gyda'i gilydd yn rhywle. Felly, yng Ngwent, gwelwn ymrwymiad go iawn i'r gwaith o drawsnewid gwasanaethau plant ar draws iechyd a gofal cymdeithasol. Rwy'n credu y byddant yn cael y maen i'r wal. Ni fyddant fy angen i i'w goruchwylio a'u hannog i wneud hynny. Maent eisiau arwain yn yr ardaloedd hynny. Dyna'r newid diwylliannol y mae angen i ni ei gyflawni oherwydd bydd hynny'n llawer mwy effeithiol o ran cyflawni'r canlyniadau y mae hi a minnau a phawb arall yn y Siambr hon yn dymuno eu gweld.
Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.
UKIP spokesperson, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. Minister, recently, WalesOnline published a news story highlighting the difficulty many patients are having in finding an NHS dentist to register with. The news reporter had herself moved to Carmarthen from Kent and, suffering a dental problem suddenly, she found that the closest dentist willing to offer an appointment was in Llanelli, which meant a 50-mile round trip. Of course, this problem isn't confined to west Wales. I checked the NHS Wales website this morning and found only three dentists in Cardiff offering NHS appointments. To be fair, that's a little better than the last time I looked in January, when there were none. There are no dentists in Newport currently accepting NHS patients, and if you live in Brecon and Radnor you can expect a long drive, as there are only two practices in the whole area with appointments available. What steps can be taken to address this problem?
Diolch, Lywydd. Weinidog, yn ddiweddar, cyhoeddodd WalesOnline stori newyddion yn tynnu sylw at yr anhawster y mae llawer o gleifion yn ei gael i gofrestru gyda deintydd GIG. Roedd y gohebydd newyddion ei hun wedi symud i Gaerfyrddin o Gaint, a phan gafodd broblem ddeintyddol sydyn, canfu fod y deintydd agosaf a oedd yn barod i gynnig apwyntiad yn Llanelli, a oedd yn golygu taith o 50 milltir i gyd. Wrth gwrs, nid yw'r broblem wedi'i chyfyngu i orllewin Cymru. Wrth edrych ar wefan GIG Cymru y bore yma gwelais mai tri deintydd yn unig yng Nghaerdydd sy'n cynnig apwyntiadau GIG. I fod yn deg, mae hynny ychydig yn well na'r hyn oedd y tro diwethaf i mi edrych ym mis Ionawr, pan nad oedd unrhyw ddeintydd yn gwneud hynny. Nid oes unrhyw ddeintyddion yng Nghasnewydd yn derbyn cleifion y GIG ar hyn o bryd, ac os ydych yn byw ym Mrycheiniog a Maesyfed, gallwch ddisgwyl taith hir, gan mai dwy ddeintyddfa yn unig yn yr ardal gyfan sydd ag apwyntiadau ar gael. Pa gamau y gellir eu cymryd i ddatrys y broblem hon?
I've actually been very encouraged by the response of the dentistry world to 'A Healthier Wales' and wanting to see that as a kick-start to the reform that they wish and need to take to make sure they're delivering the sort of service that they want to provide and that each of our communities expects as well. There are challenges around the country about our capacity to take on extra NHS patients, but, actually, that really is tied up with contractual reform. So, since she came into post, the chief dental officer has undertaken a much faster rate of reform within the contract here than prior to her arrival. I've encouraged her and empowered her to do so, and, actually, when you see the next statement on where we are with dentistry, I think Members will have a degree of optimism about the future, and I'm expecting to announce more in the autumn, depending on the evidence we've had. We now have an increased number of dental practices taking part in the contract reform programme. Far from being reluctant to do so, as a number of practices were, we're now having real enthusiasm from different people in order to change the way that they work, because, actually, they'd rather have greater capacity to do the right things, and this really is about providing the right care at the right time, rather than providing treatments that aren't evidence-based in a contract that rewards the wrong sort of behaviour.
So, if the Member will bear with me for a short period of time longer, I'll be able to make a statement to him and other Members about where we are and our expectation for the future.
Mae ymateb y byd deintyddol i 'Cymru Iachach' wedi bod yn galonogol iawn a'r ffaith eu bod eisiau edrych ar hwnnw fel hwb i'r diwygio y maent yn dymuno ei weld ac angen ei sicrhau er mwyn gwneud yn siŵr eu bod yn darparu'r math o wasanaeth y maent eisiau ei ddarparu ac y mae pob un o'n cymunedau yn ei ddisgwyl. Mae heriau o gwmpas y wlad o ran ein capasiti i dderbyn cleifion GIG ychwanegol, ond mewn gwirionedd, mae hynny ynghlwm wrth ddiwygio cytundebol. Felly, ers iddi ddod i'r swydd, mae'r prif swyddog deintyddol wedi sicrhau bod diwygio'n digwydd yn llawer cyflymach o fewn y contract yma na chyn iddi gyrraedd. Rwyf wedi'i hannog ac wedi'i galluogi i wneud hynny, ac mewn gwirionedd, pan welwch y datganiad nesaf ar ein sefyllfa mewn perthynas â deintyddiaeth, credaf y bydd gan Aelodau rywfaint o optimistiaeth ynglŷn â'r dyfodol, ac rwy'n disgwyl gallu cyhoeddi mwy yn yr hydref, yn dibynnu ar y dystiolaeth a gawsom. Bellach, mae gennym nifer fwy o ddeintyddfeydd yn cymryd rhan yn y rhaglen diwygio contractau. Ymhell o fod yn amharod i wneud hynny, fel roedd nifer o ddeintyddfeydd, rydym bellach yn gweld gwahanol bobl yn dangos brwdfrydedd go iawn er mwyn newid y ffordd y maent yn gweithio, oherwydd, mewn gwirionedd, byddai'n well ganddynt gael mwy o gapasiti i wneud y pethau cywir, ac mae hyn, mewn gwirionedd, yn ymwneud â darparu'r gofal cywir ar yr adeg gywir, yn hytrach na darparu triniaethau nad ydynt yn seiliedig ar dystiolaeth mewn contract sy'n gwobrwyo'r math anghywir o ymddygiad.
Felly, os bydd yr Aelod yn amyneddgar am ychydig bach o amser eto, byddaf yn gallu gwneud datganiad iddo ef ac i'r Aelodau eraill ynglŷn â lle rydym arni a'n disgwyliadau ar gyfer y dyfodol.
Well, thank you for that anticipatory report of the contractual overhaul. And it's encouraging that you are looking at this, and I look forward to the statement in the autumn. Now, of course, I can't really pre-empt what that statement is going to say, but if I could flag up a few issues relating to the contract—the British Dental Association say that the recruitment and retention of dentists in Wales has been a problem for some time, and, of course, the contracts currently in place are part of the problem. They have called on the Welsh Government in the past to devise a system that makes Wales a more attractive place for dentists to work. Some of the problems are relating to the tough UDA targets, which are currently called for—that's, as you know, units of dental activity. We do have the system of clawback as well, whereby if they underperform by more than 5 per cent, there is this clawback of money. So, these are all issues that feed into this rather unwieldy contractual system that you've identified. So, I know you say there is an overhaul and we are going to have a statement in the autumn. I don't know if you can make any comment at the moment on some of the issues that I've raised.
Wel, diolch i chi am y rhagadroddiad hwnnw ar yr ailwampio cytundebol. Ac mae'n galonogol eich bod yn edrych ar hyn, ac edrychaf ymlaen at y datganiad yn yr hydref. Nawr, wrth gwrs, ni allaf ragweld yr hyn y bydd y datganiad hwnnw yn ei ddweud, ond os caf dynnu sylw at ychydig o faterion sy'n ymwneud â'r contract—mae Cymdeithas Ddeintyddol Prydain yn dweud bod recriwtio a chadw deintyddion yng Nghymru wedi bod yn broblem ers peth amser, ac wrth gwrs, mae'r contractau sydd ar waith ar hyn o bryd yn rhan o'r broblem. Maent wedi galw ar Lywodraeth Cymru yn y gorffennol i ddyfeisio system sy'n gwneud Cymru yn wlad fwy deniadol i ddeintyddion weithio ynddi. Mae rhai o'r problemau yn ymwneud â'r targedau anodd mewn perthynas ag unedau gweithgarwch deintyddol y gelwir amdanynt yn awr. Mae gennym system adfachu yn ogystal, lle bydd arian yn cael ei adfachu os byddant yn tangyflawni o fwy na 5 y cant. Felly, mae'r rhain i gyd yn faterion sy'n bwydo i mewn i'r system gytundebol braidd yn anhylaw hon rydych wedi'i nodi. Felly, gwn eich bod yn dweud bod ailwampio ar droed ac y byddwn yn cael datganiad yn yr hydref. Ni wn a allwch wneud unrhyw sylw ar hyn o bryd ar rai o'r problemau rwyf wedi'u crybwyll.
Yes. The British Dental Association are key stakeholders. I meet them during each year. They have access to meet the chief dental officer and her officers within her department. And you're right that the UDA, along with the contract, is an essential part of reform. Where we're actually seeing practices undertake the contract reform opportunities—it's changing the way they deliver their work, and that in itself is making Wales a more attractive place for dentists to work, but also the skill mix of people, so the numbers of dentists, assistants and others who will work within each of those practices. So, that is absolutely part of delivering better care, a better place for people to work, and, actually, better value for the public money we invest in the system.
Gallaf. Mae Cymdeithas Ddeintyddol Prydain yn rhanddeiliaid allweddol. Rwy'n cyfarfod â hwy bob blwyddyn. Mae ganddynt fynediad at y prif swyddog deintyddol a'r swyddogion yn ei hadran. Ac rydych yn gywir yn dweud bod unedau gweithgarwch deintyddol, ynghyd â'r contract, yn rhan hanfodol o ddiwygio. Lle rydym yn gweld deintyddfeydd yn manteisio ar gyfleoedd diwygio contractau—mae'n newid y ffordd y maent yn cyflawni eu gwaith, ac mae hynny ynddo'i hun yn gwneud Cymru yn wlad fwy deniadol i ddeintyddion weithio ynddi, ond hefyd y gymysgedd o sgiliau sydd gan bobl, niferoedd y deintyddion, y cynorthwywyr ac eraill a fydd yn gweithio ym mhob un o'r deintyddfeydd hynny. Felly, mae hynny'n bendant yn rhan o'r broses o ddarparu gofal gwell, lle gwell i bobl weithio ynddo, ac mewn gwirionedd, gwell gwerth am yr arian cyhoeddus rydym yn ei fuddsoddi yn y system.
Yes, that's encouraging. Now, if I can go back to the UDA issue, obviously, this is all going to hopefully come out in the autumn statement, but one issue with the clawback is that the money that is taken back from the dental practices is not ring-fenced and so is not necessarily going to be reinvested in the Welsh dental service. As we know from matters that are continuously debated in this Chamber, the national health service in Wales are short of money in many areas, so the problem is that much of this money that's clawed back is used to plug funding gaps in other areas of the Welsh NHS system. So, we do have this rather perverse situation at the moment, which the BDA have identified, where there are large waiting lists and patients having to travel many miles for check-ups, but, at the same time, money is being taken out of the dentistry system and put into other areas of the NHS. So, hopefully, that will form part of your thinking with this overhaul of the contracts.
Ydi, mae hynny'n galonogol. Nawr, os gallaf droi'n ôl at fater yr unedau gweithgarwch deintyddol, yn amlwg, bydd hyn i gyd, gobeithio, yn dod yn amlwg yn natganiad yr hydref, ond un broblem gyda'r adfachu yw'r ffaith nad yw'r arian sy'n cael ei gymryd yn ôl gan y deintyddfeydd wedi'i neilltuo ac felly ni fydd o reidrwydd yn cael ei ailfuddsoddi yng ngwasanaeth deintyddol Cymru. Fel y gwyddom o faterion sy'n cael eu trafod yn barhaus yn y Siambr hon, mae gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru yn brin o arian mewn llawer o feysydd, felly y broblem yw bod llawer o'r arian sy'n cael ei adfachu yn cael ei ddefnyddio i lenwi bylchau ariannu mewn meysydd eraill yn system GIG Cymru. Felly, rydym mewn sefyllfa wrthnysig braidd ar hyn o bryd, fel y mae Cymdeithas Ddeintyddol Prydain wedi'i nodi, lle ceir rhestrau aros hir a chleifion yn gorfod teithio milltiroedd lawer i gael archwiliadau, ond ar yr un pryd, mae arian yn cael ei dynnu o'r system ddeintyddiaeth a'i roi i feysydd eraill o fewn y GIG. Felly, rwy'n gobeithio y byddwch yn ystyried hynny wrth ailwampio'r contractau.
Yes. I'm very clear about the way in which money that is allocated and earmarked for dental services should be used, and it should not be used to fill gaps in other budget lines when, actually, we recognise there is more for us to do to provide the quality of care and services that, as I say, each community in Wales deserves and expects.
Ie. Rwy'n glir iawn ynglŷn â'r ffordd y dylid defnyddio arian sy'n cael ei ddyrannu a'i glustnodi ar gyfer gwasanaethau deintyddol, ac ni ddylid ei defnyddio i lenwi bylchau mewn llinellau cyllideb eraill o ystyried ein bod yn cydnabod bod gennym fwy i'w wneud i ddarparu'r gofal o ansawdd a'r gwasanaethau y mae pob cymuned yng Nghymru, fel rwy'n ei ddweud, yn eu haeddu ac yn eu disgwyl.
3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y ddarpariaeth gofal cymdeithasol yng Nghymru? OAQ53541
3. Will the Minister make a statement on the provision of social care in Wales? OAQ53541
'A Healthier Wales' sets out our vision for a seamless health and social care system. We've put a strong legal framework in place to make that happen, including the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014, and new approaches to joint working and staff development will help make that vision a reality.
Mae 'Cymru Iachach' yn nodi ein gweledigaeth ar gyfer system iechyd a gofal cymdeithasol ddi-dor. Rydym wedi rhoi fframwaith cyfreithiol cryf ar waith i sicrhau hynny, gan gynnwys Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, a bydd dulliau newydd o gydweithio a datblygu staff yn helpu i wireddu'r weledigaeth honno.
Can I thank you for that response? I believe high-quality social care is actually preventative spend because it stops people ending up in the final place of hospitals, which low-quality social care can mean, or no social care can mean, that they end up in. What is the Welsh Government's intention regarding social care being provided either directly by local authorities or via care co-operatives?
A gaf fi ddiolch i chi am yr ymateb hwnnw? Credaf fod gofal cymdeithasol o ansawdd uchel yn wariant ataliol mewn gwirionedd am ei fod yn atal pobl rhag gorfod mynd i'r ysbyty yn y pen draw, ac mae hynny'n gallu digwydd os yw'r gofal cymdeithasol o ansawdd gwael neu os nad oes gofal cymdeithasol o gwbl. Beth yw bwriad Llywodraeth Cymru o ran darparu gofal cymdeithasol naill ai'n uniongyrchol gan awdurdodau lleol neu drwy gydweithfeydd gofal?
I thank Mike Hedges for that very important question. I have begun initial discussions with local government, with the third sector and the independent sector providers about how to improve the stability of care and support provision in Wales. These discussions are at a very early stage, but I will keep Members updated on progress. But, just to give one example, the Welsh Government has been working with the Wales Co-operative Centre and they are preparing a report that will include clear recommendations and next steps for continuing to develop and strengthen the role of co-operatives and social enterprises providing social care in Wales. That is the Care to Co-operate project.
Diolch i Mike Hedges am y cwestiwn pwysig hwnnw. Rwyf wedi dechrau trafodaethau cychwynnol gyda llywodraeth leol, y trydydd sector a darparwyr y sector annibynnol ynglŷn â sut i wella sefydlogrwydd y ddarpariaeth gofal a chymorth yng Nghymru. Mae'r trafodaethau hyn ar gam cynnar iawn, ond byddaf yn parhau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ar y cynnydd. Ond os caf roi un enghraifft, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gyda Chanolfan Gydweithredol Cymru ac maent yn paratoi adroddiad a fydd yn cynnwys argymhellion clir a'r camau nesaf ar gyfer parhau i ddatblygu a chryfhau rôl mentrau cydweithredol a chymdeithasol i ddarparu gofal cymdeithasol yng Nghymru. Dyna yw'r prosiect Cydweithredu i Ofalu.
Here in Wales we are fortunate to have many adults who are prepared to selflessly give their time to provide stability and security to children when they need it most. These individuals include private foster carers, who make private arrangements with parents. Now, as you'll be aware, private foster carers and parents of children placed are required to notify the social services department of those arrangements made so as to promote safeguarding and welfare of those children. What steps will you be taking to ensure that private foster parents, following the Children (Private Arrangements for Fostering) (Wales) Regulations 2006, know that they have to notify the local authority at least six weeks in advance of any proposed arrangements and that the relevant local authority will then undertake an inspector visit within seven working days and then, obviously, compile the very necessary report?
Yma yng Nghymru rydym yn ffodus i gael llawer o oedolion sy'n barod i roi eu hamser yn anhunanol i ddarparu sefydlogrwydd a diogelwch i blant pan fyddant fwyaf o'i angen. Mae'r unigolion hyn yn cynnwys gofalwyr maeth preifat, sy'n gwneud trefniadau preifat gyda rhieni. Nawr, fel y byddwch yn ei wybod, mae gofalwyr maeth preifat a rhieni plant sydd wedi'u lleoli yn gorfod rhoi gwybod i'r adran gwasanaethau cymdeithasol am y trefniadau a wneir er mwyn hyrwyddo diogelwch a lles y plant hynny. Pa gamau y byddwch yn eu cymryd i sicrhau bod rhieni maeth preifat, yn dilyn Rheoliadau Plant (Trefniadau Preifat ar gyfer Maethu) (Cymru) 2006, yn gwybod bod yn rhaid iddynt hysbysu'r awdurdod lleol o leiaf chwe wythnos cyn unrhyw drefniadau arfaethedig ac y bydd yr awdurdod lleol perthnasol yn mynd ati wedyn i drefnu ymweliad gan arolygydd o fewn saith diwrnod gwaith ac yna, yn amlwg, yn llunio'r adroddiad mawr ei angen?
Well, I thank Janet Finch-Saunders for that question. Obviously, private foster parents need to be covered by these regulations that she has described, but, obviously, it's very important that they know what they have to do. So, I think it is incumbent on the local authority to ensure that private foster parents are made aware, that they make publicly available the information about what private foster parents have to do, because it's extremely important that private foster parents are regulated for the reasons that she's given.
Wel, diolch i Janet Finch-Saunders am y cwestiwn hwnnw. Yn amlwg, mae angen cynnwys rhieni maeth preifat yn y rheoliadau hyn y mae newydd eu disgrifio, ond yn amlwg, mae'n bwysig iawn eu bod yn gwybod beth sy'n rhaid iddynt ei wneud. Felly, credaf ei bod yn ddyletswydd ar yr awdurdod lleol i sicrhau bod rhieni maeth preifat yn ymwybodol o'r hyn sydd angen iddynt ei wneud, a'u bod yn sicrhau bod y wybodaeth hon ar gael i'r cyhoedd, oherwydd mae'n bwysig dros ben bod rhieni maeth preifat yn cael eu rheoleiddio am y rhesymau y mae wedi'u rhoi.
Gweinidog, fyddech chi'n cytuno ei bod hi'n annerbyniol i ddweud wrth rywun bregus, oedrannus, ffaeledig a thlawd, ond eto rhywun sydd ddim yn cyrraedd y trothwy uchel i dderbyn gofal cyhoeddus wedi asesiad—fyddech chi'n cytuno ei bod hi'n annerbyniol i ddweud wrth rywun felly, 'Jest talwch am eich gofal yn breifat, neu ewch heb ddim'?
Minister, would you agree that it’s unacceptable to tell a vulnerable older person who is poor and yet who doesn't reach the high threshold to receive public care following assessment—would you agree that it’s unacceptable to tell such a person, 'Just pay for your own care privately or go without'?
I think I'd have to have some more details about this particular case that you're describing before I could comment on it. It obviously sounds a very unfortunate incident to have happened, but I'd be grateful if you could let me know the details of that case and I can respond.
Rwy'n credu y byddai'n rhaid i mi gael mwy o fanylion am yr achos penodol hwn rydych yn ei ddisgrifio cyn gallu rhoi sylw arno. Yn amlwg, mae'n swnio'n ddigwyddiad anffodus iawn, ond buaswn yn ddiolchgar pe gallech roi manylion yr achos hwnnw i mi er mwyn i mi allu ymateb.
4. Pa drafodaethau diweddar y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda gweinidogion eraill y Llywodraeth ynghylch rôl teithio llesol o ran hybu iechyd a lles ar gyfer plant a phobl ifanc? OAQ53559
4. What recent discussions has the Minister had with other Government ministers on the role of active travel in promoting health and wellbeing for children and young people? OAQ53559
Thank you for that question. The Cabinet has discussed our 'Healthy Weight: Healthy Wales' strategy, which is currently out for consultation, to agree eight priority areas on physical activity. I've since established a cross-Government implementation board; the first meeting that took place was attended by me and my colleague Dafydd Elis-Thomas. There are a range of programmes, such as the daily mile, the Healthy and Active Fund and active travel to school, which support delivery of our ambitions.
Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Mae'r Cabinet wedi trafod ein strategaeth 'Pwysau Iach: Cymru Iach', sy'n destun ymgynghoriad ar hyn o bryd, i gytuno ar wyth maes blaenoriaeth ar weithgarwch corfforol. Ers hynny, rwyf wedi sefydlu bwrdd gweithredu trawslywodraethol; mynychwyd y cyfarfod cyntaf a gynhaliwyd gennyf fi a fy nghyd-Aelod, Dafydd Elis-Thomas. Mae amryw o raglenni, megis y filltir ddyddiol, y Gronfa Iach ac Egnïol a theithio llesol i'r ysgol, sy'n ein helpu i gyflawni ein huchelgeisiau.
Well, thank you very much for that answer, Minister. I'm pleased that you've already—. You've pre-empted my question, because part of the delivery of the Active Travel (Wales) Act 2013—brought through with laudable ambitions by my colleague John Griffiths here, before my time—sets out that Wales would become the country where it was the most natural thing to walk and cycle, it was the most natural way to get about. But we held a debate only last week where we showed the distance that there is between that laudable aim and actually the reality on the ground, and a lot of this is to do with cross-Government working. So, could I have that commitment on record from the Minister that he will continue to work with other Government Ministers, including the Minister for Education, to ensure that active travel to and from schools becomes a key part of the Public Health Wales administered healthy schools programme? This will not eat into schools' time, into any curriculum delivery, and it can be done cheaply and well, as we saw only recently at the cross-party group on active travel, delivered in Cardiff itself. So, would he commit to that cross-Government working with the Minister for Education to really embed it within the healthy schools programme?
Wel, diolch yn fawr iawn am yr ateb hwnnw, Weinidog. Rwy'n falch eich bod eisoes—. Rydych wedi achub y blaen ar fy nghwestiwn, oherwydd mae rhan o ddarpariaeth Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013—a gyflwynwyd gydag uchelgeisiau clodwiw gan fy nghyd-Aelod yma, John Griffiths, cyn fy amser i—yn nodi y byddai Cymru yn datblygu i fod yn wlad lle mae pobl yn cerdded ac yn beicio fel y dewis mwyaf naturiol, am mai dyna'r ffordd naturiol o deithio o gwmpas. Ond cawsom ddadl yr wythnos diwethaf lle roeddem yn dangos y pellter rhwng y nod clodwiw hwnnw a'r realiti ar lawr gwlad mewn gwirionedd, ac mae llawer o hyn yn ymwneud â gweithio trawslywodraethol. Felly, a all y Gweinidog gofnodi ei ymrwymiad y bydd yn parhau i weithio gyda Gweinidogion eraill y Llywodraeth, gan gynnwys y Gweinidog Addysg, i sicrhau bod teithio llesol i ac o ysgolion yn dod yn rhan allweddol o raglen ysgolion iach Iechyd Cyhoeddus Cymru? Ni fydd hyn yn bwyta i mewn i amser ysgolion, nac unrhyw ddarpariaeth cwricwlwm, a gellir ei wneud yn rhad ac yn dda, fel y gwelsom yn ddiweddar yng nghyfarfod y grŵp trawsbleidiol ar deithio llesol, a gyflwynwyd yng Nghaerdydd ei hun. Felly, a wnaiff ymrwymo i weithio'n drawslywodraethol gyda'r Gweinidog Addysg er mwyn ei ymgorffori'n llawn o fewn y rhaglen ysgolion iach?
Yes, I'm more than happy to continue the work that I and Dafydd Elis-Thomas have started with a range of Ministers with an interest. And, of course, the Minister for Education has a specific role and remit over what takes place within the school. There's a challenge about not just what takes place in the curriculum, but the broader culture within that school, but—obviously, with our colleague the Deputy Minister for Economy and Transport in particular—to understand how we get children to and from the school as well. Now, it isn't just about travel in the school day, it is also work, for example, on our response to the 20's Plenty for Us campaign as well—the evidence that exists about whether speed limits make a difference about people's willingness to travel to school and undertake other forms of getting to and from school, their place of work and moving around socially as well. So, there's a wide range of activity that I'm interested in to fundamentally change the way that we move and the way that we actually have health outcomes here in Wales as well.
Gwnaf, rwy'n fwy na hapus i barhau â'r gwaith y mae Dafydd Elis-Thomas a minnau wedi'i ddechrau gydag amryw o Weinidogion sydd â diddordeb. Ac wrth gwrs, mae gan y Gweinidog Addysg rôl a chylch gwaith penodol mewn perthynas â'r hyn sy'n digwydd o fewn yr ysgol. Mae yna her mewn perthynas â'r hyn sy'n cael ei gynnwys yn y cwricwlwm, yn ogystal â'r diwylliant ehangach o fewn yr ysgol, ond—yn amlwg, gyda'n cyd-Aelod, Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth yn arbennig—i ddeall sut y mae plant yn teithio i ac o'r ysgol yn ogystal. Nawr, nid yw'n ymwneud â theithio i ac o'r ysgol yn unig, mae hefyd yn ymwneud â'n gwaith, er enghraifft, ar ein hymateb i ymgyrch 20's Plenty for Us yn ogystal—y dystiolaeth sy'n bodoli ynglŷn ag a yw terfynau cyflymder yn gwneud gwahaniaeth i barodrwydd pobl i deithio i'r ysgol ac i ymgymryd â ffyrdd eraill o deithio i ac o'r ysgol, a'u gweithle a theithio o gwmpas yn gymdeithasol yn ogystal. Felly, mae gennyf ddiddordeb mewn amrywiaeth eang o weithgareddau i sbarduno newidiadau sylfaenol yn y ffordd rydym yn symud a'r canlyniadau iechyd yma yng Nghymru hefyd mewn gwirionedd.
Minister, I'm encouraged to hear how you're talking to colleagues, because this does seem to me an area for the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 methodology to come in place, because, clearly, you can improve health. The other key thing, if we do, is we improve the environment, because the school run is something that really got embedded in the 1990s. Of course, those of us of an older generation have no idea about it. It still amazes me to see just how much traffic there is taking children and young people to and from school. I did notice there was an excellent demonstration outside the Senedd—unfortunately, not on a sitting day—of young people demanding more action. One thing they could demand is an end to the school run. I think that is a real thing that would help improve the situation. And it's really that sort of challenge that we now need in the system.
Weinidog, mae'n galonogol clywed sut rydych yn siarad â'ch cyd-Aelodau, oherwydd ymddengys i mi fod hwn yn faes sy'n berthnasol i fethodoleg Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, oherwydd, yn amlwg, gallwch wella iechyd. Os ydym yn gwneud hynny, y peth allweddol arall yw ein bod yn gwella'r amgylchedd, oherwydd mae hebrwng plant i'r ysgol ac oddi yno yn rhywbeth a ddechreuodd fynd yn arfer go iawn yn y 1990au mewn gwirionedd. Wrth gwrs, nid oes gan rai ohonom o'r genhedlaeth hŷn unrhyw syniad am y peth. Mae faint o draffig sy'n deillio o'r ffaith bod rhieni'n hebrwng plant a phobl ifanc i'r ysgol ac oddi yno yn fy rhyfeddu o hyd. Sylwais ar brotest ragorol y tu allan i'r Senedd—yn anffodus, nid ar ddiwrnod pan oeddem yn cyfarfod—gan bobl ifanc a oedd yn galw am fwy o weithredu. Un peth y gallant alw amdano yw diwedd ar hebrwng plant i'r ysgol ac oddi yno. Credaf fod hwnnw'n un peth go iawn a fyddai'n helpu i wella'r sefyllfa. A dyna'r math o her rydym ei hangen yn fawr yn y system yn awr.
I recognise exactly the point you make and I'm, in politics, young—in real life, I'm a middle-aged man—and so I do remember going to school and the normal thing was that people walked, and you got a bus to school if your school was further afield. There were very few cars around the primary school that I attended, and yet, in most of my constituency and in most others, there are a significant number of short journeys to and from school. I normally walk, and sometimes end up carrying my son to school, but the normal way for us to get to school is not to get in the car. There's a challenge about how we renormalise behaviour, and, again, that challenge about not wanting to judge people, because, actually, that doesn't help them to engage, but how we make it easier for people to make that journey a normal one without the aid and benefit of a car.
Rwy'n cydnabod yn llwyr y pwynt rydych yn ei wneud ac ym myd gwleidyddiaeth, rwy'n ifanc—yn y byd go iawn rwy'n ddyn canol oed—ac felly rwy'n cofio mynd i'r ysgol a'r ffordd arferol oedd mai cerdded fyddai pobl, a byddech yn mynd ar y bws i'r ysgol os oedd eich ysgol yn bellach i ffwrdd. Ychydig iawn o geir a oedd o amgylch yr ysgol gynradd a fynychwn, ac eto, mae nifer sylweddol o deithiau byr i ac o'r ysgol yn y rhan fwyaf o fy etholaeth ac yn y rhan fwyaf o etholaethau eraill. Fel arfer rwy'n cerdded, ac weithiau'n cario fy mab i'r ysgol yn y pen draw, ond nid yw'n arferol i ni deithio i'r ysgol yn y car. Mae yna her ynglŷn â'r ffordd rydym yn ailnormaleiddio ymddygiad, ac unwaith eto, yr her ynglŷn â pheidio â bod eisiau beirniadu pobl, oherwydd mewn gwirionedd, nid yw hynny'n eu helpu i gymryd rhan, ond yn hytrach sut y gallwn ei gwneud yn haws i bobl wneud y daith honno'n un arferol heb gymorth car.
I was delighted to take part in the health committee's recent inquiry into increasing physical activity among young people, and I'm looking forward to going through the report that I pushed to have, to go through it in more detail. But one of the key things that was highlighted in that report was the need to push active travel for children. And I am also pleased that you're talking with other Government colleagues about what can be done, but, of course, what you're talking about is crucial here. Not only do we need to see co-operation, but we need to see co-budgeting, I think, between Government departments. Can you assure us that you are moving away from what would perhaps be called a silo way of working in order to find ways of co-funding schemes that have benefits across departments?
Roeddwn yn falch iawn o gymryd rhan yn ymchwiliad diweddar y pwyllgor iechyd i gynyddu gweithgarwch corfforol ymysg pobl ifanc, ac rwy'n edrych ymlaen at edrych yn fwy manwl ar yr adroddiad y bûm yn galw am ei gael. Ond un o'r pethau allweddol a amlygwyd yn yr adroddiad hwnnw oedd yr angen i hybu teithio llesol ymysg plant. Ac rwy'n falch hefyd eich bod yn siarad â chyd-Aelodau eraill yn y Llywodraeth ynglŷn â'r hyn y gellir ei wneud, ond wrth gwrs, mae'r hyn rydych yn sôn amdano'n hollbwysig yma. Mae angen i ni sicrhau cydweithrediad, yn ogystal â chyd-gyllidebu, rwy'n credu, rhwng adrannau'r Llywodraeth. A allwch ein sicrhau eich bod yn symud oddi wrth yr hyn y gellid ei alw'n weithio mewn seilos, er mwyn dod o hyd i ffyrdd o gyd-ariannu cynlluniau sydd â manteision ar draws adrannau?
Well, every department needs to think not only about its own individual priorities, but actually priorities for the Government, and on a number of the areas—this is only one example—what is a Government priority with a lead Minister requires action by a number of other people to make it real. That's exactly what we are aiming to do. I will, of course, be responding to the Health, Social Care and Sport Committee's report in due course properly and fully, and we'll see if this place allocates time for a debate in the Chamber as well.
Wel, mae pob adran angen meddwl, nid yn unig am ei blaenoriaethau unigol ei hun, ond blaenoriaethau'r Llywodraeth mewn gwirionedd, ac mewn nifer o'r meysydd—un enghraifft yn unig yw hon—mae'r hyn sy'n flaenoriaeth Llywodraeth gyda Gweinidog arweiniol yn galw am gydweithrediad nifer o bobl eraill i'w gwireddu. Dyna'n union rydym yn ceisio'i wneud. Wrth gwrs, byddaf yn ymateb i adroddiad y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon yn briodol ac yn llawn maes o law, ac fe gawn weld a fydd y lle hwn yn neilltuo amser ar gyfer dadl yn y Siambr hefyd.
5. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gyfraddau bwydo ar y fron? OAQ53582
5. Will the Minister provide an update on breastfeeding rates? OAQ53582
Whilst rates in Wales have remained static over recent years, the Welsh Government remains committed to increasing the uptake of breastfeeding. A national work programme has been established, involving clinicians, service leads, Public Health Wales and other stakeholders, including, of course, women themselves, focusing on improving breastfeeding rates in maternity and early years settings.
Er bod y cyfraddau yng Nghymru wedi parhau'n sefydlog dros y blynyddoedd diwethaf, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn ymrwymedig i gynyddu nifer y mamau sy'n bwydo ar y fron. Sefydlwyd rhaglen waith genedlaethol, sy'n cynnwys clinigwyr, arweinwyr gwasanaethau, Iechyd Cyhoeddus Cymru a rhanddeiliaid eraill, yn cynnwys, wrth gwrs, menywod eu hunain, gan ganolbwyntio ar wella cyfraddau bwydo ar y fron mewn lleoliadau mamolaeth a blynyddoedd cynnar.
I appreciate that you fully understand the importance of breastfeeding for the long-term health of both mother and baby from your previous answers, but we are starting from a low base, are we not, as 71 per cent of mothers in Wales initiate breastfeeding compared to 83 per cent in England. And we know that only 1 per cent of mothers breastfeed exclusively for six months in Wales. And I think what I wanted to explore with you now are really the social barriers to women breastfeeding, because it isn't just about ensuring that they have the best professional support; it is about ensuring that they get the support from their families and from the wider community.
I do recall vividly the research that was presented in the Assembly a couple of years ago from Cardiff University who'd done research in a Newport Communities First area about the resistance from both family members and also from the public when people were endeavouring to breastfeed in a cafe or a restaurant. And I am delighted to see that Newport has now got the Newport Breastfeeding Welcome premises scheme, which tackles this issue of ensuring that people understand that this is a perfectly normal activity. So, I wonder if you could tell us, since that was launched a year ago, what success it's had, if there's any sign of improvement in breastfeeding rates in Newport, and whether there are any plans to roll that scheme out across Wales so that we can ensure that all premises serving food are welcoming to breastfeeders.
O'ch atebion blaenorol, rwy'n derbyn eich bod yn llawn ddeall pwysigrwydd bwydo ar y fron i iechyd hirdymor y fam a'r babi, ond rydym yn dechrau o sylfaen isel, onid ydym, gan mai 71 y cant o famau yng Nghymru sy'n dechrau bwydo ar y fron o gymharu ag 83 y cant yn Lloegr. A gwyddom mai 1 y cant yn unig o famau sy'n bwydo ar y fron yn unig am chwe mis yng Nghymru. Ac rwy'n credu mai'r hyn roeddwn eisiau ei archwilio gyda chi yn awr yw'r ffactorau cymdeithasol sy'n rhwystro menywod rhag bwydo ar y fron, oherwydd nid yw'n ymwneud yn unig â sicrhau eu bod yn cael y cymorth proffesiynol gorau; mae'n ymwneud â sicrhau eu bod yn cael cymorth gan eu teuluoedd a'r gymuned ehangach.
Rwy'n cofio'n glir yr ymchwil a gyflwynwyd yn y Cynulliad rai blynyddoedd yn ôl gan Brifysgol Caerdydd a oedd wedi gwneud gwaith ymchwil mewn ardal Cymunedau yn Gyntaf yng Nghasnewydd, ynglŷn â gwrthwynebiad aelodau o'r teulu, yn ogystal â'r cyhoedd, pan oedd pobl yn ymdrechu i fwydo ar y fron mewn caffi neu fwyty. Ac rwy'n falch o weld bod Casnewydd bellach wedi sefydlu cynllun Croesawu Bwydo ar y Fron Casnewydd, sy'n mynd i'r afael â'r gwaith o sicrhau bod pobl yn deall bod hwn yn weithgaredd hollol normal. Felly, tybed a allech ddweud wrthym, ers i'r cynllun hwnnw gael ei lansio flwyddyn yn ôl, pa mor llwyddiannus y mae wedi bod, a oes unrhyw arwydd o welliant yn y cyfraddau bwydo ar y fron yng Nghasnewydd, ac a oes unrhyw gynlluniau i ymestyn y cynllun ledled Cymru fel y gallwn sicrhau bod pob safle sy'n gweini bwyd yn croesawu mamau sy'n bwydo ar y fron.
I couldn't tell you about the figures on outcomes from the Newport project, but I'll happily look at it. I realise that that's an issue that has been raised in the Chamber by our colleague Jayne Bryant. But I think that, in many ways, the most important term used there was about 'normal', and breastfeeding is normal and the challenge is that it has been denormalised in lots of situations. Now, that's part of our challenge, you're right, about parents, the wider family, friends, work and social settings, for this to be seen as exactly as it is: it's an entirely normal activity and one that we want to encourage and to renormalise in areas where it isn't. But, more than that, I'll have some more to say about the work we're doing within Government. I'm looking to publish some of our reports and recommendations that will come to me in May, June this year, but, on the specific point about Newport, I'll happily look at it and come back to update on if there are early findings that would help us in our work nationally.FootnoteLink
Ni allaf roi ffigurau i chi mewn perthynas â chanlyniadau prosiect Casnewydd, ond rwy'n hapus i edrych arno. Rwy'n sylweddoli bod hwnnw'n fater a godwyd yn y Siambr gan ein cyd-Aelod, Jayne Bryant. Ond mewn llawer o ffyrdd, credaf mai'r term pwysicaf a ddefnyddiwyd yno oedd 'normal', ac mae bwydo ar y fron yn normal a'r her yw ei fod wedi cael ei ddadnormaleiddio mewn llawer o sefyllfaoedd. Nawr, mae hynny'n rhan o'r her sy'n ein hwynebu, rydych yn iawn, i sicrhau bod rhieni, y teulu ehangach, ffrindiau, gwaith a lleoliadau cymdeithasol yn gweld hyn am yr hyn ydyw, sef gweithgaredd hollol normal ac un rydym eisiau ei annog a'i ailnormaleiddio mewn ardaloedd lle nad yw'n cael ei ystyried felly. Ond yn fwy na hynny, bydd gennyf fwy i'w ddweud am y gwaith rydym yn ei wneud o fewn y Llywodraeth. Rwy'n bwriadu cyhoeddi rhai o'n hadroddiadau a'n hargymhellion a ddaw i law ym mis Mai neu ym mis Mehefin eleni, ond ar y pwynt penodol am Gasnewydd, rwy'n hapus i edrych arno a dod yn ôl i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi os ceir canfyddiadau cynnar a fyddai o gymorth i ni gyda'n gwaith yn genedlaethol.FootnoteLink
Breastfeeding is a critical campaign tool that the Welsh Government should be promoting across all newborns' mothers. I'm someone who wants to join in that campaign—my wife, a former midwife, obviously knows the benefits of that. But the one thing we lack is a workforce of midwives in the Cwm Taf health board area that is fully manned, if you like, with midwives there to help expectant mums. We know that Cwm Taf have had problems; we know Cwm Taf has the lowest take-up rate of breastfeeding of all the health board areas. Can you update us today, Minister, as to what the staffing arrangements will be amongst midwives in the Cwm Taf health board area in light of Healthcare Inspectorate Wales's comments yesterday? Because, as I'm led to believe, there are still gaps and there are still vacancies, and we can talk all we want about the positives around breastfeeding, but, if you haven't got the midwives in place, then that support that expectant mums would require is just not going to be there.
Mae bwydo ar y fron yn destun ymgyrchu hollbwysig y dylai Llywodraeth Cymru ei hyrwyddo ymhlith yr holl famau babanod newydd-anedig. Rwyf eisiau ymuno â'r ymgyrch honno—mae fy ngwraig, cyn-fydwraig, yn amlwg yn ymwybodol o fanteision bwydo ar y fron. Ond un peth nad oes gennym yw gweithlu o fydwragedd yn ardal bwrdd iechyd Cwm Taf sydd wedi'i staffio'n llawn i helpu mamau beichiog. Gwyddom fod Cwm Taf wedi cael problemau; gwyddom mai Cwm Taf sydd â'r gyfradd isaf o famau'n bwydo ar y fron o holl ardaloedd y byrddau iechyd. A allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni heddiw, Weinidog, o ran beth fydd y trefniadau staffio ymhlith bydwragedd yn ardal bwrdd iechyd Cwm Taf yng ngoleuni sylwadau Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru ddoe? Oherwydd, yn ôl yr hyn rwy'n ei ddeall, mae yna fylchau a swyddi gwag o hyd, a gallwn siarad faint a fynnom am y pethau cadarnhaol mewn perthynas â bwydo ar y fron, ond os nad oes gennych fydwragedd ar waith, ni fydd y cymorth sydd ei angen ar famau beichiog ar gael iddynt.
I recognise the points the Member made, following the report that was published following the unannounced inspections that Healthcare Inspectorate Wales undertook in October of last year. Some immediate actions were taken and they have recruited more staff into the midwifery service within Cwm Taf. And it's important to recognise that this isn't just about the point at which people give birth, it's actually about the support and encouragement given beforehand. And, again, midwives are a really important part of that. But, actually, there are many other drivers around whether people are prepared to initiate, and then continue, breast feeding as well. So it's about how different parts of our system work together, as well as, as I've said, the social drivers too. I can say that my expectation is that Cwm Taf will be Birthrate Plus compliant—they will have the right number of midwives, for the births that are expected, to do their job, both within the community and within the way in which we are rearranging midwifery and maternity settings as well.
Rwy'n cydnabod y pwyntiau y mae'r Aelod yn eu gwneud, yn dilyn yr adroddiad a gyhoeddwyd yn dilyn yr arolygiadau dirybudd a gynhaliwyd gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru ym mis Hydref y llynedd. Cymerwyd rhai camau gweithredu ar unwaith ac maent wedi recriwtio mwy o staff i'r gwasanaeth bydwreigiaeth yng Nghwm Taf. Ac mae'n bwysig cydnabod nad yw hyn yn ymwneud yn unig â'r adeg pan fo mamau'n rhoi genedigaeth, mae'n ymwneud â'r anogaeth a'r cymorth a roddir iddynt ymlaen llaw mewn gwirionedd. Ac unwaith eto, mae bydwragedd yn rhan bwysig iawn o hynny. Ond mewn gwirionedd, mae nifer o ffactorau eraill yn dylanwadu ar nifer y mamau sy'n barod i ddechrau, a pharhau, i fwydo ar y fron hefyd. Felly mae'n ymwneud â'r modd y mae gwahanol rannau o'n system yn gweithio gyda'i gilydd, yn ogystal â ffactorau cymdeithasol, fel y dywedais. Gallaf ddweud fy mod yn disgwyl y bydd Cwm Taf yn cydymffurfio â Birthrate Plus—bydd ganddynt y nifer gywir o fydwragedd, ar gyfer y genedigaethau a ddisgwylir, i allu gwneud eu gwaith, o fewn y gymuned ac o fewn y ffordd rydym yn aildrefnu lleoliadau bydwreigiaeth a mamolaeth yn ogystal.
6. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o ddefnyddio arfau diagnostig i asesu glowyr am arwyddion o niwmoconiosis? OAQ53554
6. What assessment has the Welsh Government made of diagnostic tools being used to assess miners for signs of pneumoconiosis? OAQ53554
People affected with miners’ pneumoconiosis are able to access the relevant lung function tests, chest x-ray, and, where appropriate, CT scan. We also have important work being taken forward through the respiratory health implementation plan, to improve respiratory services in Wales more broadly.
Mae pobl sy'n dioddef o niwmoconiosis y glowyr yn gallu cael mynediad at brofion perthnasol, fel prawf gweithrediad yr ysgyfaint, pelydr-x o'r frest, a sgan CT lle bo'n briodol. Mae gwaith pwysig yn cael ei wneud hefyd drwy'r cynllun cyflawni ar gyfer iechyd anadlol, i wella gwasanaethau anadlol yng Nghymru yn fwy cyffredinol.
I thank the Minister for his answer. My office has been contacted by a former coal miner, who has raised concerns that cases of pneumoconiosis may be going undetected due to outdated diagnostic procedures, and that pneumoconiosis can be difficult to diagnose because the symptoms that are associated with it, like coughing and shortness of breath, can be indicative of a wide range of illnesses. The usual course of action for suspected cases is to refer the patient for an x-ray. However, only late-stage pneumoconiosis tends to be picked up by x-rays, and early-stage cases can pass undetected. Former miners face injustice on many fronts; the least they deserve is the peace of mind that they're given the best possible chance of treating this cruel disease. The most effective diagnostic tool is a CT scan. Will the Minister commit to providing CT scans as the default diagnostic tool for former coal miners, who are at high risk of suffering from black lung, as coal miners' pneumoconiosis is often referred to?
Diolch i'r Gweinidog am ei ateb. Mae cyn-löwr wedi cysylltu â fy swyddfa i fynegi pryderon y gall pobl fod yn dioddef o niwmoconiosis yn ddiarwybod iddynt oherwydd gweithdrefnau diagnostig hen ffasiwn, ac y gall fod yn anodd gwneud diagnosis o niwmoconiosis oherwydd bod y symptomau sy'n gysylltiedig ag ef, fel pesychu a thrafferthion anadlu, yn gallu bod yn arwydd o amrywiaeth eang o anhwylderau. Y cam gweithredu arferol ar gyfer achosion tybiedig yw trefnu pelydr-x ar gyfer y claf. Fodd bynnag, nid yw pelydr-x ond yn tueddu i ddal niwmoconiosis cyfnod hwyr, ac mae modd i achosion cyfnod cynnar fynd heb eu canfod. Mae cyn-lowyr yn wynebu anghyfiawnder mewn sawl ffordd; y lleiaf y maent yn ei haeddu yw'r tawelwch meddwl eu bod yn cael y cyfle gorau posibl i drin yr afiechyd creulon hwn. Sgan CT yw'r arf diagnostig mwyaf effeithiol. A wnaiff y Gweinidog ymrwymo i ddarparu sganiau CT fel yr arf diagnostig diofyn ar gyfer cyn-lowyr, sy'n wynebu risg uchel o ddioddef o glefyd y llwch, fel y gelwir niwmoconiosis y glowyr yn aml?
I would expect the appropriate use of diagnostic tools, as opposed to saying, 'Someone is a former miner, therefore they'll have a CT scan'. It's about understanding the symptoms they come in with. Because, actually, pneumoconiosis in its early stages is asymptomatic—it can take some time, depending on the person and their own make-up, as to when it becomes symptomatic, and how that's done. And you are right that some forms of scanning are not appropriate, and don't pick that up. It is actually why the respiratory improvement programme, which is led by clinicians, is so important to understand the evidence base of what's the right treatment, the right diagnosis, and at which point. So, it is really about taking that evidence base. And, importantly, this is an area where clinicians themselves are getting to a point of consensus. And there's real leadership within the health service, not because a politician has demanded it, but because they recognise there's a better way to use resources, a better way to improve the job that they're doing, and, crucially, to improve the care that they provide for people in every part of the country.
Buaswn yn disgwyl defnydd priodol o arfau diagnostig, yn hytrach na dweud, 'Mae rhywun yn gyn-löwr, felly byddant yn cael sgan CT'. Mae'n ymwneud â deall y symptomau sydd ganddynt. Oherwydd, mewn gwirionedd, mae niwmoconiosis yn asymptomatig ar y camau cynnar—gall gymryd peth amser, yn dibynnu ar y person a'u cyfansoddiad, o ran pryd y bydd symptomau'n ymddangos, a sut y digwydd hynny. Ac rydych yn gywir yn dweud nad yw rhai mathau o sganiau'n briodol, ac nad ydynt yn dal niwmoconiosis yn y cyfnod cynnar. Mewn gwirionedd, dyna pam fod y rhaglen wella anadlol, sy'n cael ei harwain gan glinigwyr, mor bwysig i ddeall y sylfaen dystiolaeth mewn perthynas â'r driniaeth gywir, y diagnosis cywir, ac ar ba bwynt. Felly, mae'n ymwneud mewn gwirionedd â sicrhau'r sylfaen dystiolaeth honno. Ac yn bwysicach, mae hwn yn faes lle mae clinigwyr eu hunain yn dod i gonsensws. Ac mae yna arweiniad gwirioneddol o fewn y gwasanaeth iechyd, nid oherwydd bod gwleidydd wedi galw amdano, ond oherwydd eu bod yn cydnabod bod yna ffordd well o ddefnyddio adnoddau, ffordd well o wella'r gwaith y maent yn ei wneud, ac yn hollbwysig, ffordd well o wella'r gofal y maent yn ei ddarparu i bobl ym mhob rhan o'r wlad.
7. Pa gamau pellach y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i atal salwch yn ne Cymru? OAQ53544
7. What further action will the Welsh Government take to prevent ill-health in south Wales? OAQ53544
Improving health for everyone is a central ambition of 'Prosperity for All' and 'A Healthier Wales'. Welsh Government, in partnership with Public Health Wales, health boards and local authorities, are working to deliver our priorities to improve population health. Central to this is support for targeted interventions to encourage healthier lifestyles.
Mae gwella iechyd pawb yn un o uchelgeisiau canolog 'Ffyniant i Bawb' a 'Cymru Iachach'. Mae Llywodraeth Cymru, mewn partneriaeth gyda Iechyd Cyhoeddus Cymru, byrddau iechyd ac awdurdodau lleol, yn gweithio i gyflawni ein blaenoriaethau i wella iechyd y boblogaeth. Mae cymorth ar gyfer ymyriadau wedi'u targedu, i annog ffyrdd iachach o fyw, yn ganolog i hyn.
Thank you for that, Minister. As we heard earlier, smoking is still the biggest cause of preventable death and health inequality in Wales. And, over the last few years, the rate of progress in reducing smoking prevalence has largely stalled. One effective way of driving down smoking rates, particularly perhaps in more deprived areas, is community-based actions to help people stop smoking. Will you consider incorporating those community-based actions into the £100 million health transformation plans?
Diolch i chi am hynny, Weinidog. Fel y clywsom yn gynharach, ysmygu yw prif achos marwolaeth ataliadwy ac anghydraddoldeb iechyd yng Nghymru o hyd. A dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, mae cyfradd y cynnydd o ran lleihau cyfraddau ysmygu wedi arafu'n fawr. Un ffordd effeithiol o ostwng cyfraddau ysmygu, yn arbennig mewn ardaloedd mwy difreintiedig efallai, yw camau gweithredu cymunedol i helpu pobl i roi'r gorau i ysmygu. A wnewch chi ystyried cynnwys y camau gweithredu cymunedol hyn yn y cynlluniau trawsnewid iechyd gwerth £100 miliwn?
People regularly ask how the transformation fund can be used to support a different range of activities. I think this is straightforward public health work, and how we support people to quit, how we have healthier messages about not taking up smoking in the first place, and then how we support people to reduce and then stop smoking as well. Our vision is to have a smoke-free society, and there are various stages to that point. I'm interested, as I said in answer to earlier questions, in the evidence base about what is the most effective smoking cessation service, and what is the most effective way to have the conversation about smoking, and the impact that has, not just on the person who is smoking, but people around them, to try to persuade more and more people to take action and to quit. Then it's about how we help people. And of course, it is entirely appropriate that your question is asked today, on what I recognised earlier is No Smoking Day.
Mae pobl yn gofyn yn rheolaidd sut y gellir defnyddio'r gronfa drawsnewid i gefnogi amrywiaeth wahanol o weithgareddau. Credaf fod hwn yn fater iechyd cyhoeddus uniongyrchol, a sut y gallwn helpu pobl i roi'r gorau i ysmygu, sut y mae gennym negeseuon iachach ynglŷn â pheidio â dechrau ysmygu yn y lle cyntaf, a sut rydym yn helpu pobl i ysmygu llai ac yna i roi'r gorau i ysmygu hefyd. Ein gweledigaeth yw cael cymdeithas ddi-fwg, a cheir camau amrywiol i gyrraedd y pwynt hwnnw. Mae gennyf ddiddordeb, fel y dywedais mewn ateb i gwestiynau cynharach, yn y sylfaen dystiolaeth o ran beth yw'r gwasanaeth mwyaf effeithiol ar gyfer rhoi'r gorau i ysmygu, a beth yw'r ffordd fwyaf effeithiol o gael y sgwrs am ysmygu, a'r effaith y mae hynny'n ei chael, nid yn unig ar y person sy'n ysmygu, ond y bobl o'u cwmpas, er mwyn ceisio darbwyllo mwy a mwy o bobl i weithredu ac i roi'r gorau iddi. Yna mae'n ymwneud â sut y gallwn helpu pobl. Ac wrth gwrs, mae'n gwbl briodol eich bod yn gofyn eich cwestiwn heddiw, a hithau'n Ddiwrnod Dim Smygu, fel y nodais yn gynharach.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Thank you. And, finally, question 8—Mark Isherwood.
Diolch. Ac, yn olaf, cwestiwn 8—Mark Isherwood.
8. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn darparu gwasanaethau i bobl â pharlys yr ymennydd? OAQ53573
8. How is the Welsh Government providing services for people with cerebral palsy? OAQ53573
Our neurological conditions plan sets out the Welsh Government's commitment to ensuring those affected by any kind of neurological condition have timely access to high-quality pathways of care irrespective of where they live and whether they're delivered through hospital or community settings.
Mae ein cynllun cyflyrau niwrolegol yn nodi ymrwymiad Llywodraeth Cymru i sicrhau bod y rheini sy'n dioddef o unrhyw fath o gyflwr niwrolegol yn cael mynediad amserol at lwybrau gofal o ansawdd uchel ni waeth ble maent yn byw a ph'un a ydynt yn cael eu darparu mewn ysbytai neu leoliadau cymunedol.
Thank you for that. Last week, I had the pleasure of hosting the cerebral palsy register for Wales launch event in the Senedd. The register, which will be the first national register in Great Britain, will record symptoms, assessments and ongoing care for people living with cerebral palsy collected by health professionals and stored anonymously on NHS systems. This could then be used to make long-term sustainable changes in service provision, making a real clinical difference, with better understanding of the population of people who have cerebral palsy and an ability to plan for the right services in the right place, initially starting as a pilot in Powys, before being rolled out across Wales. But it's currently dependent on charitable funding, and the register's creators have said that it will need to be fully integrated into NHS Wales to ensure its survival. Given that the Welsh Government—yourself—has said that you are supportive of the initiative, and that's been greatly welcomed, what action can you outline about the assistance that you propose to provide to support the register as this moves forward?
Diolch i chi am hynny. Yr wythnos diwethaf, cefais y pleser o gynnal digwyddiad i lansio cofrestr parlys yr ymennydd Cymru yn y Senedd. Bydd y gofrestr, sef y gofrestr genedlaethol gyntaf ym Mhrydain, yn cofnodi symptomau, asesiadau a gofal parhaus ar gyfer pobl sy'n byw gyda pharlys yr ymennydd wedi'u casglu gan weithwyr iechyd proffesiynol a'u storio'n ddienw ar systemau'r GIG. Bydd yn bosibl defnyddio'r rhain wedyn i wneud newidiadau cynaliadwy hirdymor yn y ddarpariaeth o wasanaethau, ac i wneud gwahaniaeth clinigol go iawn, gyda gwell dealltwriaeth o'r boblogaeth o bobl sydd â pharlys yr ymennydd a gallu i gynllunio ar gyfer y gwasanaethau cywir yn y lle cywir, gan ddechrau fel cynllun peilot ym Mhowys, cyn ei gyflwyno ledled Cymru. Ond mae'n ddibynnol ar arian elusennol ar hyn o bryd, ac mae'r rhai a greodd y gofrestr wedi dweud y bydd angen ei hintegreiddio'n llawn yn y GIG yng Nghymru er mwyn sicrhau y bydd yn goroesi. O gofio bod Llywodraeth Cymru—chi—wedi dweud eich bod yn cefnogi'r fenter, ac mae hynny wedi'i groesawu'n fawr, pa gamau y gallwch eu hamlinellu o ran y cymorth rydych yn bwriadu ei gynnig i gefnogi'r gofrestr yn y dyfodol?
I had the opportunity to visit the Bobath centre the day after the launch of the register and it was part of the discussions that we had. So, I'm interested in the evidence base that's going to be generated from the work in Powys, and it's been really helpful that there's been engagement with a range of different people in trying to create that in the first place, because part of what we need to do is to make sure that in creating something initially, it's not created in a way that makes it incompatible with the way you deliver the rest of health and care. That's why they're looking to make sure that it's compatible with the Welsh community care information system, otherwise known as WCCIS. So, that's been really helpful.
As we learn more about the project that is starting in Powys, we'll then have an understanding not only of the benefit, to make sure it's actually properly integrated in the way we want to deliver health and care, but then the choices, if we're going to then roll that out successfully across Wales. So. we'll have more information, and we'll then have a responsibility to make choices about if and how we'll see that rolled out across the country.
Cefais gyfle i ymweld â chanolfan Bobath y diwrnod ar ôl lansiad y gofrestr ac roedd yn rhan o'r trafodaethau a gawsom. Felly, mae gennyf ddiddordeb yn y sylfaen dystiolaeth a gynhyrchir o'r gwaith ym Mhowys, ac mae'r ymgysylltiad a fu ag amrywiaeth o wahanol bobl wedi bod yn ddefnyddiol iawn wrth geisio creu hynny yn y lle cyntaf, oherwydd rhan o'r hyn sydd angen i ni ei wneud yw sicrhau nad ydym, wrth greu rhywbeth i ddechrau, yn ei greu mewn ffordd sy'n ei wneud yn anghydnaws â'r ffordd rydych yn darparu gweddill y gwasanaethau iechyd a gofal. Dyna pam y maent yn ceisio sicrhau ei fod yn gydnaws â system wybodaeth gofal cymunedol Cymru, a elwir yn WCCIS. Felly, mae hynny wedi bod yn ddefnyddiol iawn.
Wrth i ni ddysgu mwy am y prosiect sy'n dechrau ym Mhowys, bydd gennym ddealltwriaeth, nid yn unig o'r manteision, i wneud yn siŵr ei fod wedi'i integreiddio'n briodol o ran y ffordd rydym eisiau darparu iechyd a gofal, ond hefyd ddealltwriaeth o'r dewisiadau, os ydym am ei gyflwyno'n llwyddiannus ledled Cymru. Felly, bydd gennym fwy o wybodaeth, ac yna bydd gennym gyfrifoldeb i wneud dewisiadau ynglŷn ag os a sut byddwn yn ei gyflwyno ledled y wlad.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog.
Item 5 on our agenda this afternoon is a statement by the Chair of the Culture, Welsh Language and Communications Committee: the effect of Brexit on the arts, creative industries, heritage and the Welsh language. I call on the Chair of the Culture, Welsh Language and Communications Committee, Bethan Sayed.
Eitem 5 ar ein hagenda y prynhawn yma yw datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu: effaith Brexit ar y celfyddydau, y diwydiannau creadigol, treftadaeth a'r Gymraeg. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu, Bethan Sayed.
Diolch. Hoffwn wneud datganiad am effaith bosibl Brexit ar y sefydliadau sy’n rhan o fy mhortffolio fel Cadeirydd y pwyllgor. Rwyf am danlinellu effaith Brexit ar ein diwydiannau creadigol. Os na allwn fanteisio ar y farchnad sengl, a’r gallu i symud nwyddau a llafur yn rhad ac am ddim, bydd hynny’r un mor niweidiol i'r celfyddydau ag ydyw i'n ffermwyr a'n cynhyrchwyr, yn ôl y bobl a wnaeth roi tystiolaeth i ni. Ond mae hyn yn cael llawer llai o sylw yn y wasg. Mae'r diwydiannau creadigol hefyd yn dibynnu'n drwm ar y farchnad sengl, ond nid ydynt yn cael yr un sylw yn y cyfryngau â’r cwmnïau cynhyrchu ceir a chynhyrchu bwyd.
Cynhaliodd y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu ymchwiliad i effaith Brexit ar y diwydiannau creadigol, y celfyddydau, treftadaeth a'r Gymraeg yn yr hydref y llynedd. Rwy’n ddiolchgar iawn i bawb a gymerodd ran a hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i dynnu sylw at y pryderon a godwyd.
Ymhen pythefnos, byddwn efallai yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ac, yn anffodus, nid ydym ddim nes at ddatrys y problemau hyn nag yr oeddem ym mis Hydref pan glywsom gan randdeiliaid a Llywodraeth Cymru. Heddiw, rwyf am dynnu sylw at beryglon Brexit. Mae tair problem benodol, sef: colli arian Ewropeaidd; effeithio ar ein gallu i hyrwyddo Cymru ar lefel ryngwladol; a’r effaith ar gymunedau Cymraeg eu hiaith.
O ran cyllid yr Undeb Ewropeaidd, mae diwydiannau a pherfformwyr creadigol yng Nghymru wedi elwa'n fawr o arian Ewropeaidd. Unwaith y byddwn yn gadael, mae’n bosib na fyddwn yn cael arian drwy gyfrwng rhaglenni fel Ewrop Greadigol, Horizon 2020, Erasmus+ a chronfa datblygu rhanbarthol Ewrop. Byddai hyn yn gadael bwlch enfawr. Er enghraifft, dywedodd Ffederasiwn y Diwydiannau Creadigol, a dwi'n dyfynnu:
'Mae'r DU yn cael mwy o arian gan raglen Ewrop Greadigol nag unrhyw wlad arall bron. Mae'r effaith wedi gweddnewid y diwydiant mewn nifer o rannau o genhedloedd a rhanbarthau’r DU.'
Mae cyllid yr Undeb Ewropeaidd wedi hybu sector y celfyddydau a threftadaeth a'r diwydiannau creadigol. Mae gwaddol y buddsoddiad hwn i’w weld ar hyd a lled y wlad–yng nghanolfan gelfyddydau Galeri yng Nghaernarfon ac yng nghanolfan gelfyddydau Pontio ym Mangor. Mae consensws yn y Siambr hon fod yn rhaid i Gymru barhau i dderbyn yr un lefel o gyllid ag y byddai wedi'i chael pe bai'r Deyrnas Unedig wedi aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Ers 2017, mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi addo y bydd cronfa ffyniant gyffredin i gau’r bwlch hwn, ond nid yw wedi cyhoeddi unrhyw fanylion i egluro sut y bydd yn gweithio. Mae'r ansicrwydd presennol ynghylch cyllid yn y dyfodol yn niweidiol i'n diwydiannau creadigol ac mae’n hanfodol eu bod yn cael mwy o sicrwydd ynglŷn â’r cyllid a fydd ar gael ar ôl i ni adael.
Thank you. I'd like to make a statement on the potential impact of Brexit on the organisations under my portfolio as committee Chair. I want to stress the effect of Brexit on our creative industries. If we cannot access the single market, and the free movement of goods and labour it allows, this will be just as damaging to the arts as it is to our farmers and manufacturers, though, according to the people who gave us evidence, this gets much less attention in the press. The creative industries are also heavily reliant on the single market, but they don’t receive the same level of attention in the media as car makers and food producers.
The Culture, Welsh Language and Communications Committee carried out an inquiry into the impact of Brexit on creative industries, the arts, heritage and the Welsh language in the autumn of last year. I thank all those who participated and I want to use this opportunity to highlight the concerns that they raised.
In a fortnight, we will, perhaps, leave the European Union, and, unfortunately, we are no closer to resolving these issues than we were in October, when we heard from stakeholders and the Welsh Government. Today, I want to highlight the dangers of Brexit. There are three specific problems, namely the loss of European funding, the loss of our ability to promote Wales on an international stage and the impact on Welsh-speaking communities.
In terms of EU funding, creative industries and performers in Wales have benefitted hugely from European funding. Once we leave, we may no longer benefit from funding through Creative Europe, Horizon 2020, Erasmus+ and the European regional development fund. This would leave a huge gap—for instance, the Creative Industries Federation reported that
‘The UK receives more funding than almost any other country through Creative Europe. The impact has been transformational in many parts of the UK’s nations and regions.’
EU funding has boosted our arts and heritage sectors and the creative industries. The legacy of this investment can be seen across the country, in the Galeri arts centre in Caernarfon and the Pontio arts centre in Bangor. There is a consensus in this Chamber that Wales must continue to receive the same level of funding that it would have had if the UK had remained in the EU. Since 2017, the UK Government has pledged that a UK shared prosperity fund will plug the gap, but it has still not published any details on how it will work. The current uncertainty about future funding is damaging to our creative industries and it’s vital that we obtain more certainty on the funding that will be available after we leave.
Yn ein hadroddiad, felly, fe wnaethom alw ar Lywodraeth Cymru i barhau i fod yn rhan o gynlluniau Ewropeaidd sy'n galluogi’n diwydiannau creadigol i gydweithio ar brosiectau a chystadlu am fusnes yn rhyngwladol. O ran parhau i fod yn rhan o raglen Ewrop Greadigol, dywedodd Llywodraeth Cymru wrthym y byddant yn
'parhau i geisio cadarnhad gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig ynghylch y posibilrwydd hwnnw ac ynghylch sut y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn bwriadu hwyluso hynny.'
Cawsom ar ddeall bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn barod i ystyried bod yn rhan o gynllun olynol Erasmus+ a'i bod o blaid bod â chysylltiad llawn â rhaglen Horizon 2020. Mae hyn oll yn galonogol ond go brin ei fod yn rhoi’r sicrwydd sydd ei angen ar ein rhanddeiliaid i gynllunio a buddsoddi i'r dyfodol.
O ran y Gymraeg, fel rhan o'r ymchwiliad, clywsom am fygythiadau i'n cymunedau Cymraeg eu hiaith. Mae cyllid o'r polisi amaethyddol cyffredin yn cefnogi cymunedau gwledig Cymraeg eu hiaith ac mae arian o gronfeydd strwythurol yr Undeb Ewropeaidd yn helpu i greu gwaith yn rhai o'n cymunedau ôl-ddiwydiannol mwyaf difreintiedig.
Bydd unrhyw ddirywiad yn ein heconomïau gwledig yn cael effaith niweidiol ar nifer y siaradwyr Cymraeg, gan beryglu targed y Llywodraeth yma o greu miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Yn ystod ein hymchwiliad, galwodd Merion Prys Jones, gynt o Fwrdd yr Iaith Gymraeg, i 'ddiogelu'r iaith Gymraeg' fod yn un o bum egwyddor 'Brexit a’n tir', sef polisi’r Llywodraeth ar gyfer diogelu ardaloedd gwledig Cymru.
Gwnaethom alw ar y Llywodraeth i gyfeirio’n benodol yn y ddogfen hon at gynnal a chynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg a nodi bod rhoi cefnogaeth ariannol i reolwyr tir er mwyn darparu nwyddau cyhoeddus yn cydnabod bod economïau gwledig cryf yn cadw ein hiaith yn fyw.
Dywedwyd wrthym fod Gweinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol wedi bod yn gohebu â Chomisiynydd y Gymraeg ynglŷn ag ‘effaith bosibl Brexit ar y Gymraeg'. Rwy’n galw ar y Gweinidog i roi mwy o fanylion yma heddiw am y gwaith a wnaed i liniaru effeithiau Brexit ar yr iaith. Ar hyn o bryd, mae angen i’r Llywodraeth ddangos mwy o ymdeimlad o frys yn hynny o beth.
Ar y llwyfan byd-eang, mae aelodaeth yn yr Undeb Ewropeaidd yn galluogi Cymru i barhau i gael sylw ar y llwyfan rhyngwladol, ac mae hynny mor bwysig i'n diwydiannau creadigol sy'n cystadlu'n fyd-eang. Mae'r gallu i gynhyrchu incwm o gynyrchiadau teithiol yn Ewrop yn rhan hanfodol o fodel busnes ein diwydiant creadigol. Er enghraifft, yn ystod y flwyddyn ariannol ddiwethaf, cynhyrchodd syrcas NoFitState bron 40 y cant o’i holl drosiant drwy deithio. Clywsom y byddai unrhyw gyfyngiadau ar deithio yn peryglu cynyrchiadau teithiol fel cynyrchiadau Cwmni Dawns Cenedlaethol Cymru a cherddorfeydd Prydain. Mae Cerddorfa Baróc yr Undeb Ewropeaidd, er enghraifft, sydd wedi’i lleoli yn swydd Rhydychen ers 1985, eisoes wedi symud i Antwerp oherwydd bod colli’r rhyddid i symud yn golygu na allant fforddio gwario arian prin ar y gwaith papur sy'n ofynnol i gerddorion berfformio ar y ddwy ochr i’r sianel. Mae hwnnw'n newyddion trist, iawn, iawn.
Bydd yn anodd i gynyrchiadau Cymru gystadlu'n rhyngwladol os na fyddwn yn parhau i fod yn rhan o'r farchnad sengl yn ôl y dystiolaeth y gwnaethom ni ei chael yn y pwyllgor. Mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn ein hargymhelliad i gynnal asesiad o’r manteision 'meddal' sydd ynghlwm wrth fod yn aelod o bartneriaethau Ewropeaidd ac i archwilio cyfleoedd i barhau i fod yn rhan ohonynt. Mae'r rhain yn ddefnyddiol iawn i'n sefydliadau diwylliannol er mwyn, er enghraifft, cael a chyfnewid gwybodaeth, cryfhau ymchwil academaidd, datblygu cyfleoedd busnes cydweithredol, a gwella proffil Cymru ar y llwyfan rhyngwladol.
Os bydd Cymru yn colli ei llwyfan rhyngwladol fel un o gasgliad o wledydd bach yn yr Undeb Ewropeaidd, bydd yn rhaid iddi weithio'n galetach am gydnabyddiaeth yn y dyfodol. Rydym yn arloesi’n ddiwylliannol ac yn elwa'n fawr o’r gallu i ddangos yr hyn rydym yn ei gyflawni a rhannu cyfleoedd dysgu fel aelodau o rwydweithiau Ewropeaidd anffurfiol.
Gwyddom mai Brexit fydd y sioc ariannol fwyaf y bydd y wlad hon yn ei hwynebu yn ystod fy oes i. Bydd ein cymuned greadigol a diwylliannol yn dioddef lawn cymaint â busnesau eraill. Mae angen i Lywodraeth Cymru weithredu â mwy o frys i sicrhau eu bod yn paratoi ym mhob ffordd i leihau'r effaith.
Dwi eisiau cloi gan ddiolch o flaen llaw i Aelodau sydd am ofyn cwestiynau, ond i sicrhau ei bod hi'n bwysig bod y celfyddydau yn cael y parch o drafodaeth fel hyn yng nghyd-destun Brexit—efallai trafodaeth sydd ddim wedi digwydd yn ddigon aml hyd yn hyn.
In our report, we called on the Welsh Government to remain part of the European schemes that give our creative industries the ability to collaborate on projects and compete for business on an international scale. On remaining in Creative Europe, the Welsh Government told us that they will
‘continue to seek confirmation from the UK Government on continued involvement and how the UK Government intends to facilitate this’.
We understand that the UK Government is open to exploring participation in the Erasmus+ successor scheme and that it supports full association with the Horizon 2020 programme. All this is encouraging, but it is a long way from the guarantees that our stakeholders require to plan and invest.
In terms of the Welsh language, as part of the inquiry, we heard of the threats to our Welsh-speaking communities. Funding from the common agricultural policy supports Welsh-speaking rural communities and EU structural funds support employment in some of our most deprived post-industrial communities.
Any downturn in our rural economies will have a negative effect on the numbers of Welsh speakers, endangering the Government’s 1 million target by 2050. During our inquiry, Merion Prys Jones, formerly of the Welsh Language Board, called for the safeguarding of the Welsh language to be one of the five main principles for ‘Brexit and our land’, which is the Government’s policy for supporting rural parts of Wales.
We called on the Government to make explicit references in this document to maintaining and growing the number of Welsh speakers and to state that providing financial support for land managers for providing public goods recognises that strong rural economies keep our language alive.
We were told that the Minister for International Relations and the Welsh Language has been in correspondence with the Welsh Language Commissioner in relation to the potential impact of Brexit on the Welsh language. I call on the Minister to provide more details here today on the work being done to mitigate the effects of Brexit on the language. At this time, the Government needs to demonstrate a greater sense of urgency.
In terms of the global stage, EU membership enables Wales to continue to raise its profile on the international stage, which is so important for the creative industries, which compete globally. The ability to generate income from touring productions in Europe is a vital part of our creative industry’s business model. For instance, during the last financial year, the NoFitState circus generated almost 40 per cent of its total turnover from touring. We heard that any restrictions on touring would jeopardise the viability of touring productions such as those of the National Dance Company Wales and British orchestras. The European Union Baroque Orchestra, based in Oxfordshire since 1985, has already moved to Antwerp because the loss of freedom of movement means that it cannot afford to spend limited funds on the bureaucracy required for musicians to perform on both sides of the channel, and that’s very sad news.
It will be difficult for Welsh productions to compete internationally if we do not remain part of the single market, according to the evidence that we received as a committee. The Welsh Government has accepted our recommendation to carry out an assessment of the 'soft' benefits of membership of European partnerships and to explore the opportunities for continued involvement. These are very helpful for our cultural institutions in order to, for example, gain and exchange knowledge, strengthen academic research, pursue collaborative business opportunities and enhance Wales’s profile on the international stage.
If Wales loses its access to an international platform as one of a collection of small nations in the EU, it will have to work harder for recognition in the future. We are a cultural innovator and benefit greatly from being able to showcase our achievements and share learning opportunities as members of informal European networks.
We know that Brexit will be the biggest financial shock this country has experienced during my lifetime. Our creative and cultural community will be affected in the same way as other businesses. The Welsh Government needs to act with greater urgency to ensure that every preparation is made to minimise the impact.
I want to close by thanking in advance the Members who want to ask questions, but to ensure that it's important that the arts receive the respect of this kind of debate in the context of Brexit—perhaps a debate that hasn't happened often enough so far.
I thank the Chair for making the statement and raising these important issues; I just want to amplify two, if I may, to the Minister. The first is how various networks will operate: Creative Europe, Horizon 2020, Erasmus+ and aspects of the European regional development fund that were used for community and creative projects. These networks—I think all of them, but certainly most of them—are open to third parties, and we heard consistently that organisations wanted to remain part of these programmes so that they would have the network benefits. Now, of course, this will come at a cost, because third-party participation is only permitted to draw down the same amount that is put in or less. So, over time, obviously, we will get less out. I think, in terms of Creative Europe, the UK at the moment, probably, by proportion, gets more than any other state in Europe, or very close to it. So, we know there are going to be big changes there. But still, we need to choose those programmes that we want to be part of because of the creative network benefits, and then justify that to the public in terms of value for money. So, that's the first point I want to make.
Second point: I do think this issue of how the Welsh language is going to continue to be supported, particularly in the community areas where it's still a community language, I think that's vital. We don't have—. In my own lifetime, those parts of Wales that have over 50 per cent Welsh speakers and then those that have over 75 per cent have really shrunk, and it's a real concern. Livestock farming is a big industry in the areas that remain as majority Welsh speaking in the mother tongue. We've heard today that the 'no deal' tariff structure is likely to be no further tariffs for lamb, or at least the ones that currently exist, so that's good news, but beef will have a tariff. It's not quite as high as what we feared at first, but it's still considerable, and this may have an impact on our rural economies. So, I think it's very important that we remember that as well, when we're trying to work through the consequences of these shocks on Welsh-speaking communities and then adjust various programmes so that we can at least mitigate those costs and keep them to a minimum. But, you know, it is part of our strategic planning in terms of preserving and advancing the Welsh language.
Diolch i'r Cadeirydd am wneud y datganiad ac am godi'r materion pwysig hyn; hoffwn dynnu sylw'r Gweinidog at ddau fater, os caf. Y cyntaf yw sut y bydd rhwydweithiau amrywiol yn gweithredu: Ewrop Greadigol, Horizon 2020, Erasmus+ ac agweddau ar gronfa datblygu rhanbarthol Ewrop a ddefnyddiwyd ar gyfer prosiectau cymunedol a chreadigol. Mae'r rhwydweithiau hyn—pob un ohonynt, rwy'n credu, ond yn sicr y rhan fwyaf ohonynt—yn agored i drydydd partïon, ac rydym wedi clywed yn gyson fod sefydliadau eisiau aros yn rhan o'r rhaglenni hyn fel y byddent yn cael manteision y rhwydwaith. Nawr, wrth gwrs, bydd cost i hyn, gan na chaniateir i drydydd parti sy'n cymryd rhan geisio am fwy na'r hyn a roddir i mewn neu lai. Felly, dros amser, yn amlwg, byddwn yn cael llai allan. Ar hyn o bryd, o ran Ewrop Greadigol, credaf fod y DU, ar gyfartaledd, yn cael mwy nag unrhyw wladwriaeth arall yn Ewrop yn ôl pob tebyg, neu'n agos at hynny. Felly, gwyddom y bydd newidiadau mawr. Ond eto, mae angen i ni ddewis y rhaglenni rydym eisiau bod yn rhan ohonynt oherwydd y manteision o ran y rhwydwaith creadigol, a chyfiawnhau hynny i'r cyhoedd o ran gwerth am arian. Felly, dyna'r pwynt cyntaf rwyf eisiau ei wneud.
Yr ail bwynt: credaf fod y cwestiwn ynglŷn â sut y bydd y Gymraeg yn parhau i gael ei chefnogi, yn enwedig yn yr ardaloedd cymunedol lle mae'n dal i fod yn iaith gymunedol, yn allweddol. Nid oes gennym—. Yn ystod fy oes i, mae'r rhannau hynny o Gymru sydd â dros 50 y cant o siaradwyr Cymraeg, a'r rheini sydd â dros 75 y cant o siaradwyr Cymraeg, wedi crebachu'n helaeth, ac mae'n bryder gwirioneddol. Mae ffermio da byw yn ddiwydiant mawr yn yr ardaloedd lle mae'r mwyafrif yn dal i siarad Cymraeg. Rydym wedi clywed heddiw y bydd y strwythur tariff 'dim cytundeb' yn debygol o olygu na fydd unrhyw dollau pellach ar gig oen, neu o leiaf y rhai sy'n bodoli ar hyn o bryd, felly mae hwnnw'n newyddion da, ond bydd tariff ar gig eidion. Nid yw lawn mor uchel ag yr oeddem yn ei ofni i ddechrau, ond mae'n dal i fod yn sylweddol, a gall hyn effeithio ar ein heconomïau gwledig. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn cofio hynny hefyd, pan fyddwn yn ceisio gweithio drwy ganlyniadau'r ergydion hyn i gymunedau Cymraeg eu hiaith ac yna addasu rhaglenni amrywiol fel y gallwn o leiaf liniaru'r costau hynny a'u cadw cyn lleied ag y bo modd. Ond wyddoch chi, mae'n rhan o'n gwaith cynllunio strategol o ran diogelu a hyrwyddo'r Gymraeg.
Dwi'n credu bod y rhan fwyaf o'r hyn roedd David Melding yn ei godi yn apelio at y Gweinidog, a dwi'n siŵr bod y Gweinidog wedi clywed yn glir. Dwi'n cytuno o ran y projectau creadigol, Creative Europe, a'n bod ni'n dewis a dethol rhwydweithiau. Mae'n siomedig ein bod ni'n gorfod dod i'r pwynt lle byddwn ni'n dewis a dethol rhwydweithiau byddwn ni'n rhan ohonynt, ond mae'n bwysig ein bod ni'n cael strategaeth yn hynny o beth, i sicrhau bod Cymru yn gallu parhau gyda'r partneriaethau hynny.
Ac yn sicr, gyda'r iaith Gymraeg, ar ben pob sialens arall mae Cymru wledig yn ei gael, mae'r sialens wedyn o ran yr iaith. Dwi'n credu beth sydd yn bwysig yw ein bod ni'n cael y cyfleon, drwy'r prifysgolion, i sicrhau bod rhai o'r rhwydweithiau hynny yn parhau. Yn sicr, mae gan Brifysgol Aberystwyth gyfleon amrywiol i fynd i wledydd fel Gwlad y Basg, a byddwn ni'n mynd yna cyn hir, i allu datblygu'r sgiliau ieithyddol hynny sydd yn bwysig inni fel gwlad ac fel gwlad sydd ag USP o ran yr iaith Gymraeg.
I think most of what David Melding raised was an appeal to the Minister, and I'm sure that the Minister will have heard clearly his comments. I agree in terms of the creative projects, such as Creative Europe, that we should select the networks. It’s disappointing that we've had to come to this point, where we will have to select the networks that we want to be part of, but it’s important that we have a strategy in place in order to ensure that Wales can continue with those partnerships.
Certainly, in terms of the Welsh language, in addition to every other challenge that rural Wales faces, there is also the challenge in terms of the language. I think what’s important is that we have the opportunity, through our universities, to ensure that some of those networks continue. Certainly, Aberystwyth University provides various opportunities to visit nations such as the Basque Country, and we will be going there ourselves before too long, in order to develop those linguistic skills that are so important to us as a nation and as a nation that has a unique selling point in terms of the Welsh language.
I rise also to speak as a member of the Culture, Welsh Language and Communications Committee, and I was also glad to contribute to this short inquiry into the impact of Brexit on our creative industries, arts and heritage organisations in Wales, and the Welsh language. I wish to agree with the substantive issues raised today by the Chair and through the inquiry.
So, loss of freedom of movement will be extremely detrimental, as we know, to our orchestras, our ballet, our opera and our smaller touring companies, and also including the access and availability of our young people to the European Youth Orchestra. It is still very unclear at this very late hour what, if any, deal will be agreed upon.
I would also like to touch on some of my real concerns of the dangers that are predicted to await the Welsh arts and heritage sector and our international creative industries. Members will know that this is an area also close to my heart, so, Deputy Llywydd, it gives me no pleasure to say this: Prime Minister May's Brexit negotiations place a huge and regressive step to the Welsh cultural way of life. The Arts Council of Wales has estimated in the last tranche alone that our arts organisations in Wales received £18 million from the European structural investment fund, and this is money for the Welsh economy, it is money for the Welsh arts sector, and it is money for Welsh business.
I welcome very much the Welsh Labour Government's position set out in the policy paper, 'Securing Wales' Future'. To quote from it:
'During the referendum campaign voters in Wales were assured that leaving the EU would not result in Wales being worse off and it is vital to public faith in political process that this promise is honoured.'
Never has that been more important. Wales, as has been stated, benefits immeasurably from Horizon 2020, Erasmus+, Creative Europe, the Wales-Ireland programme, and much, much more that benefits our younger people, our older communities and our economies across Wales. I agree very much with Bethan Sayed that there is a consensus in this Chamber that Wales must continue to receive every single penny and level of funding that it would have had if the UK had remained in the EU. The shared prosperity fund must honour that commitment. The threats to the Welsh cultural sector are clear, but what I want to underscore is that Welsh Labour Government have played a vital and pivotal role in flagging up these concerns and putting direct pressure on the UK Tory Government to live up to their promises to the people of Wales.
So, if Brexit comes to pass along any of the lines presently envisaged, then it will mean that Wales will have to work even harder to be recognised, it will have to work even harder to export our work internationally, and it will have to work even harder to participate on the international stage that our artists and production companies have struggled so hard to find a footing in. Their excellence cannot be displaced, and it must work, finally, even harder to attract funding for Welsh arts in a climate of cuts to the Welsh budget. This is a travesty, and I believe strongly that the Welsh Government will continue to place this at the very heart of their business and negotiations as we move forward.
Rwy'n codi hefyd i siarad fel aelod o'r Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu, ac roeddwn hefyd yn falch o gyfrannu at yr ymchwiliad byr hwn i effaith Brexit ar ein diwydiannau creadigol, y celfyddydau a sefydliadau treftadaeth yng Nghymru, a'r iaith Gymraeg. Hoffwn gytuno â'r materion sylweddol a godwyd heddiw gan y Cadeirydd a thrwy gydol yr ymchwiliad.
Felly, bydd colli rhyddid i symud yn hynod o niweidiol, fel y gwyddom, i'n cerddorfeydd, ein bale, ein hopera a'n cwmnïau teithiol llai, gan gynnwys argaeledd a mynediad ein pobl ifanc at y Gerddorfa Ieuenctid Ewropeaidd. Mae'n dal i fod yn aneglur iawn ar y cam hwyr hwn pa gytundeb y cytunir arni, os ceir cytundeb o gwbl.
Hoffwn gyfeirio at rai o fy mhryderon gwirioneddol ynglŷn â'r peryglon y rhagwelir y byddant yn wynebu sector treftadaeth a chelfyddydau Cymru a'n diwydiannau creadigol rhyngwladol. Bydd yr Aelodau'n gwybod bod hwn yn faes sy'n agos at fy nghalon hefyd, felly, Ddirprwy Lywydd, nid yw dweud hyn yn rhoi unrhyw bleser i mi: mae negodiadau'r Prif Weinidog May yn hynod niweidiol ac yn gam tuag yn ôl ym mywyd diwylliannol Cymru. Mae Cyngor Celfyddydau Cymru wedi amcangyfrif bod ein sefydliadau celfyddydol yng Nghymru wedi derbyn £18 miliwn o'r gronfa strwythurol a buddsoddi Ewropeaidd yn y cylch ariannu diwethaf yn unig, ac mae hwn yn arian i economi Cymru, mae'n arian i sector y celfyddydau yng Nghymru, ac mae'n arian i fusnesau Cymru.
Rwy'n croesawu safbwynt Llywodraeth Lafur Cymru, fel y'i nodwyd yn y papur polisi 'Diogelu Dyfodol Cymru'. I ddyfynnu ohono:
'Yn ystod ymgyrch y refferendwm, sicrhawyd pleidleiswyr na fyddai Cymru ar ei cholled wrth ymadael â’r UE, ac mae’n hanfodol anrhydeddu’r addewid hwn er mwyn cadw hyder y cyhoedd yn y broses wleidyddol.'
Ac ni fu hynny erioed yn bwysicach. Mae Cymru, fel y nodwyd, yn elwa'n anfesuradwy o Horizon 2020, Erasmus+, Ewrop Greadigol, rhaglen Iwerddon-Cymru, a llawer iawn mwy sy'n sicrhau budd i'n pobl iau, ein cymunedau hŷn a'n heconomïau ledled Cymru. Cytunaf yn gryf â Bethan Sayed mai'r consensws yn y Cynulliad hwn yw bod yn rhaid i Gymru barhau i dderbyn pob ceiniog a phob lefel o gyllid y byddai wedi'u derbyn pe bai'r DU wedi aros yn yr UE. Mae'n rhaid i'r gronfa ffyniant gyffredin anrhydeddu'r ymrwymiad hwnnw. Mae'r bygythiadau i sector diwylliannol Cymru yn glir, ond yr hyn rwyf eisiau ei danlinellu yw bod Llywodraeth Lafur Cymru wedi chwarae rhan hanfodol a chanolog yn y gwaith o dynnu sylw at y pryderon hyn ac wedi rhoi pwysau uniongyrchol ar Lywodraeth Dorïaidd y DU i gadw eu haddewidion i bobl Cymru.
Felly, os bydd Brexit yn mynd rhagddo mewn un o'r ffyrdd a ragwelir ar hyn o bryd, bydd yn golygu y bydd yn rhaid i Gymru weithio'n galetach fyth i gael ei chydnabod, bydd yn rhaid iddi weithio'n galetach fyth i allforio ein gwaith yn rhyngwladol, a bydd yn rhaid iddi weithio'n galetach fyth i gymryd rhan ar y llwyfan rhyngwladol y mae ein hartistiaid a'n cwmnïau cynhyrchu wedi brwydro mor galed i gael troed arno. Ni ellir disodli eu rhagoriaeth, ac yn olaf, mae'n rhaid iddi weithio'n galetach fyth i ddenu cyllid ar gyfer y celfyddydau yng Nghymru mewn hinsawdd o doriadau i gyllideb Cymru. Mae hyn yn warthus, a chredaf yn gryf y bydd hyn yn parhau i chwarae rhan ganolog yng ngwaith a thrafodaethau Llywodraeth Cymru wrth i ni symud ymlaen.
I would agree with everything you say, and I hear your passion. Especially with regards to music, it was stark for me to read that the Association of British Orchestras said that 20 per cent of their musicians are from the EU, and highlighted the additional cost of arranging work visas for them. So, if we're going to make it very difficult for people to come and base themselves here, or to come and perform here or work here, then that's something that we should all be concerned about. National Dance Company Wales recruits up to 50 per cent of its dancers from Europe. These are skills that our Welsh dancers learn, and can take that on board and nurture future relations with. So, I think what you've said is very strong, and I hope that your Minister has heard and can take forward those concerns on a UK level, and acknowledge the importance of cultural networking and advances here in Wales.
Buaswn yn cytuno â phopeth rydych yn ei ddweud, ac rwy'n teimlo eich angerdd. Yn enwedig mewn perthynas â cherddoriaeth, cefais fy synnu wrth ddarllen bod Cymdeithas Cerddorfeydd Prydain wedi dweud bod 20 y cant o'u cerddorion yn dod o'r UE, a'u bod wedi amlygu'r gost ychwanegol o drefnu fisâu gwaith ar eu cyfer. Felly, os ydym am ei gwneud yn anodd iawn i bobl symud yma, neu i berfformio neu weithio yma, mae hynny'n rhywbeth y dylem i gyd fod yn bryderus yn ei gylch. Mae Cwmni Dawns Cenedlaethol Cymru yn recriwtio hyd at 50 y cant o'i ddawnswyr o Ewrop. Mae'r rhain yn dysgu sgiliau y mae ein dawnswyr yng Nghymru yn eu dysgu, a gallant ddysgu oddi wrthynt a meithrin cysylltiadau gyda hwy yn y dyfodol. Felly, credaf fod yr hyn rydych wedi'i ddweud yn gryf iawn, a gobeithio y bydd eich Gweinidog wedi clywed ac y gall rannu'r pryderon hynny ar lefel y DU, a chydnabod pwysigrwydd datblygiadau a rhwydweithio diwylliannol yma yng Nghymru.
I'd agree wholeheartedly with what my colleague Bethan Sayed has said. Bethan and Members on all sides have spoken about the disastrous impact that Brexit could have on arts, culture and heritage.
I'd like to look at this from the opposite perspective, which is the way in which a lack of investment and attention given to arts has led in part to Brexit. In particular, I'd like to consider the declining numbers of secondary school pupils in Wales studying modern languages, although I appreciate this was out of the scope of this specific inquiry. We've seen a 29 per cent fall in language GCSE entries in Wales in five years, which is a bigger fall than the rest of the UK, and that decline will have an inevitable impact on levels of empathy and openness to understanding other cultures, because when we learn a language, we don't just learn the words, we learn to empathise, to see through the eyes of others by getting a direct outlook into how that culture views the world around them.
George Lakoff and Mark Johnson have written a book about this phenomenon called Metaphors We Live By, and they draw attention to how metaphors are built deep into the structures of how we phrase everyday things. My favourite example is, in Italian, the way you say 'sunset' is 'tramonto' and that literally means 'between the mountains', because Italy has, for the most part, a very mountainous terrain, and they describe it exactly as they see it. Languages are windows onto this world, and if we shutter them out, then we close out all the light. I read Lakoff first when I was in university, and when my sister Rhianedd was in university, she studied French and Italian, and she had the immense privilege of living abroad for year, and I've always been very envious of the fact that she got to do that. She made friends for life who spoke not one, not two, but three, sometimes four languages at home every day.
Buaswn yn cytuno i'r carn â'r hyn y mae fy nghyd-Aelod Bethan Sayed wedi'i ddweud. Mae Bethan, ynghyd ag Aelodau ar bob ochr, wedi siarad am yr effaith drychinebus y gallai Brexit ei chael ar y celfyddydau, ar ddiwylliant ac ar dreftadaeth.
Hoffwn edrych ar hyn o'r safbwynt arall, sef y ffordd y mae diffyg sylw a buddsoddiad i'r celfyddydau wedi arwain yn rhannol at Brexit. Yn benodol, hoffwn ystyried y gostyngiad yn niferoedd y disgyblion ysgol uwchradd yng Nghymru sy'n astudio ieithoedd modern, er fy mod yn derbyn bod hyn y tu allan i gwmpas yr ymchwiliad penodol hwn. Rydym wedi gweld gostyngiad o 29 y cant yn nifer y disgyblion sy'n dewis astudio TGAU iaith yng Nghymru yn y pum mlynedd diwethaf, sy'n ostyngiad mwy nag yng ngweddill y DU, a bydd y gostyngiad hwnnw yn cael effaith anochel ar lefelau empathi a pharodrwydd i ddeall diwylliannau eraill, oherwydd pan fyddwn yn dysgu iaith, nid dysgu geiriau yn unig a wnawn, rydym yn dysgu sut i ddangos empathi, i weld y byd drwy lygaid pobl eraill drwy gael golwg uniongyrchol ar sut y mae'r diwylliant hwnnw yn gweld y byd o'u cwmpas.
Mae George Lakoff a Mark Johnson wedi ysgrifennu llyfr am y ffenomen hon o'r enw Metaphors We Live By, ac maent yn tynnu sylw at y modd y mae trosiadau wedi'u gwreiddio'n ddwfn yn strwythur y ffordd y mynegwn bethau bob dydd. Fy hoff enghraifft yw, yn yr Eidaleg, y ffordd rydych yn dweud 'machlud' yw 'tramonto', ac mae hynny'n llythrennol yn golygu 'rhwng y mynyddoedd', oherwydd mae'r Eidal, ar y cyfan, yn fynyddig iawn, ac maent yn ei ddisgrifio yn union fel y maent yn ei weld. Ieithoedd yw'r ffenestri ar y byd, ac os caewn y llenni arnynt, rydym yn diffodd y golau i gyd. Darllenais Lakoff am y tro cyntaf pan oeddwn yn y brifysgol, a phan oedd fy chwaer, Rhianedd, yn y brifysgol, astudiodd Ffrangeg ac Eidaleg, a chafodd y fraint aruthrol o fyw dramor am flwyddyn, ac rwyf bob amser wedi bod yn genfigennus iawn o'r ffaith ei bod wedi cael cyfle i wneud hynny. Gwnaeth ffrindiau am oes a siaradai nid un, nid dwy, ond tair, a weithiau pedair iaith, gartref bob dydd.
Oherwydd hynny, mae Plaid Cymru'n credu'n gryf ei bod hi'n hanfodol bod Cymru yn parhau gyda chynllun Erasmus+, beth bynnag sydd yn digwydd yn y dyfodol o ran ein perthynas â'r Undeb Ewropeaidd. Pan roddodd yr Athro Claire Gorrara o Brifysgol Caerdydd dystiolaeth i'r pwyllgor ar y pwnc hwn, cyn imi ymuno, dywedodd hi ei bod hi'n disgrifio'r cynllun hwn fel un sy'n gwbl greiddiol i les ieithyddol a rhyngddiwylliannol Cymru.
Fe ddisgrifiodd hefyd yr hyn roedd hi'n ei gyfeirio ato fel 'linguaphobia', gan awgrymu bod hyn yn ganlyniad uniongyrchol i'r hinsawdd mae Brexit wedi'i greu. Disgrifiodd y canfyddiad nad yw pobl sydd ddim yn siarad Saesneg, ond sydd yn siarad ieithoedd eraill, yn rhan lawn o'r gymuned. Ac yn sicr rydym yn gweld tystiolaeth anecdotaidd fod pobl yn cael eu sarhau am siarad ieithoedd eraill ar y stryd, yn enwedig trafnidiaeth gyhoeddus a mannau eraill. Fy ngofid i yw y bydd y duedd hon yn parhau.
Fe wnaeth yr Athro Gorrara hefyd dynnu sylw at ymchwil gafodd ei gynnal gan y Cyngor Prydeinig, y British Council, wnaeth ddarganfod fod traean o'r ysgolion wnaeth ymateb yn credu bod Brexit yn cael effaith negyddol ar agweddau rhieni a disgyblion tuag at ieithoedd tramor modern.
Because of that, Plaid Cymru believes strongly that it’s crucial that Wales remains within the Erasmus+ programme, whatever happens in future in terms of our relations with the European Union. When Professor Claire Gorrara from Cardiff University provided evidence to the committee on this issue, before I joined the committee, she said that she would describe this programme as one that is at the very heart of the linguistic and intercultural well-being of Wales.
She also described what she referred to as 'linguaphobia', suggesting that this was a direct result of the climate created by Brexit. She described a perception that people who don’t speak English, but who speak other languages, are not a full part of the community. Certainly, we see anecdotal evidence that people are being insulted for speaking other languages on the street, particularly on public transport and elsewhere. My concern is that this trend will continue.
Professor Gorrara also highlighted research undertaken by the British Council, which found that a third of the schools that responded believed that Brexit was having a negative impact on parents' and pupils' attitudes towards modern foreign languages.
Bethan noted that Brexit would create the biggest financial shock of our lifetimes to arts and heritage, and I agree with that reading, and to compound that financial impact, our young people and our children will grow up without the same opportunities available to them as others have had, and that's a more fundamental shock to our very soul as a nation. It concerns me profoundly, this is something close to my heart as well, and I don't know how we can even begin to process that loss.
Nododd Bethan y byddai Brexit yn creu sioc ariannol fwyaf ein hoes i dreftadaeth a'r celfyddydau, ac rwy'n cytuno gyda hynny, ac i waethygu'r effaith ariannol honno, bydd ein pobl ifanc a'n plant yn tyfu fyny heb gael yr un cyfleoedd ag y mae eraill wedi'u cael, ac mae honno'n sioc fwy sylfaenol i'n henaid fel cenedl. Mae'n peri pryder mawr i mi, mae hwn yn fater sy'n agos at fy nghalon innau hefyd, ac ni wn sut y gallwn ddechrau prosesu'r golled honno hyd yn oed.
Diolch, Delyth. I think your analysis is really inspiring in the sense that you've come at it from a different perspective as a new Assembly Member with a new outlook on what we can be looking at in terms of this committee, in relation to modern language and the loss of the arts, and how this may have led to some of the issues that led to Brexit—diminution of local provision, theatres closing in our communities—and how that then leads to a lack of opportunity in that regard, and I think that's right for you to say.
And I think, in terms of co-operation, culturally between our nation and others, young people now are given the opportunity to travel. Going back to orchestras, because this is what I know, you can go and perform in a European country as I did—I went to Germany—and then they come back and you share those experiences, they stay here, they become part of your culture for a little while, and you learn more about the world. And I think that is the issue that we're going to find with Brexit, that we will see the world, perhaps, from a more superficial level and that's not good for anybody, because we can have so much to learn from different countries.
But the linguaphobia, I think, is something that we have to discuss beyond this particular committee inquiry as well, because, you know, I'm sure you have, and on these benches we've had people saying that they are fearful sometimes to speak Welsh in some places because they are being told not to speak a foreign language, when, actually, it's the language of their own country. So, that's totally preposterous. But thank you for bringing those new insights into the committee's remit and that's something, in relation to modern languages, perhaps the education committee—not that I want to give work to Lynne Neagle as the Chair—but, in relation to modern languages, it's certainly something that is reaching crisis point and needs addressing.
Diolch, Delyth. Credaf fod eich dadansoddiad yn ysbrydoledig iawn yn yr ystyr eich bod wedi edrych ar y mater o safbwynt gwahanol fel Aelod Cynulliad newydd gyda golwg newydd ar yr hyn y gallwn fod yn edrych arno mewn perthynas â'r pwyllgor hwn, mewn perthynas ag ieithoedd modern a cholli'r celfyddydau, a sut y gallai hyn fod wedi arwain at rai o'r materion a arweiniodd at Brexit—lleihau'r ddarpariaeth leol, cau theatrau yn ein cymunedau—a sut y mae hynny wedyn yn arwain at ddiffyg cyfleoedd yn y cyswllt hwnnw, a chredaf eich bod yn gywir yn dweud hynny.
Ac rwy'n credu, o ran cydweithredu, yn ddiwylliannol rhwng ein gwlad a gwledydd eraill, mae pobl ifanc bellach yn cael cyfle i deithio. Gan droi'n ôl at gerddorfeydd, oherwydd fy mod yn gyfarwydd â'r maes, gallwch berfformio mewn gwlad Ewropeaidd fel y gwneuthum innau—euthum i'r Almaen—ac yna maent yn dychwelyd ac rydych yn rhannu'r profiadau hynny, maent yn aros yma, maent yn dod yn rhan o'ch diwylliant am ychydig, ac rydych yn dysgu mwy am y byd. Ac rwy'n credu mai dyna'r broblem y byddwn yn ei hwynebu gyda Brexit, y byddwn yn gweld y byd, efallai, ar lefel fwy arwynebol ac nid yw hynny'n beth da i unrhyw un, oherwydd mae gennym gymaint i'w ddysgu gan wahanol wledydd.
Ond mae'r 'linguaphobia', rwy'n credu, yn rhywbeth sy'n rhaid i ni ei drafod y tu hwnt i'r ymchwiliad pwyllgor penodol hwn hefyd, oherwydd, wyddoch chi, rwy'n siŵr eich bod wedi clywed pobl yn dweud, ac ar y meinciau hyn rydym wedi cael pobl yn dweud weithiau fod arnynt ofn siarad Cymraeg mewn rhai mannau am fod pobl yn dweud wrthynt am beidio â siarad iaith dramor, er mai siarad iaith eu gwlad eu hunain a wnânt. Felly, mae hynny'n gwbl hurt. Ond diolch i chi am roi cipolwg newydd i ni ar gylch gwaith y pwyllgor, ac mae hynny'n rhywbeth, mewn perthynas ag ieithoedd modern, ar gyfer y pwyllgor addysg efallai—nid fy mod eisiau rhoi gwaith i Lynne Neagle fel Cadeirydd—ond mewn perthynas ag ieithoedd modern, mae'n sicr yn fater sy'n cyrraedd pwynt argyfwng ac mae angen mynd i'r afael ag ef.
And, finally, Suzy Davies.
Ac yn olaf, Suzy Davies.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i'r pwyllgor am yr adroddiad hwn, ac yn benodol yr adran ar y Gymraeg? Mae'r iaith yn gyfrifoldeb trawsbynciol, wrth gwrs, i'r Llywodraeth, felly efallai fod rhai o'm cwestiynau yn fater i'r Gweinidog yn lle'r Cadeirydd, ond hoffwn i wybod oddi wrth y ddwy ohonoch chi, os yw hynny'n ocê.
Dyw dyfodol yr iaith ddim yn bodoli mewn gwagle, felly rwy'n falch o weld cyfeiriad at amaethyddiaeth a'r gyfran gymharol uchel o bobl sy'n siarad Cymraeg bob dydd yn y sector hwnnw. Cafodd yr iaith gyfeiriad pitw yn 'Brexit a'n tir'. Dylai ei ddarllenwyr ofyn cwestiwn am yr effaith ar yr iaith, heb unrhyw dystiolaeth yn y ddogfen hon yn cael ei darparu. Rwy'n chwilfrydig, felly, i wybod pa sicrwydd roddodd y Gweinidog i'r pwyllgor fod asesiadau effaith ar y Gymraeg yn rhan annatod o broses y Llywodraeth ar gyfer paratoi ar gyfer Brexit, yn enwedig 'no deal' Brexit, achos nid oedd yn amlwg yn y dystiolaeth a roddwyd i bwyllgorau eraill.
Yn benodol, mae'r adroddiad yn cyfeirio at y bygythiad o golli cronfeydd strwythurol yn ardaloedd tlotaf y Gymru Gymraeg, ond mae'r un bygythiad i'r ardaloedd tlotaf o Gymru lle nad yw'r iaith yn gyffredin, ac mae hynny hefyd yn broblem. Dyna'r ardaloedd o Gymru lle rydym yn ceisio cynyddu defnydd o'r iaith, am ei gwerth cynhenid, wrth gwrs, ond hefyd fel sgíl ychwanegol a fydd yn dod yn fwy perthnasol i'r farchnad swyddi, gan gyfrannu at symudedd cymdeithasol ac yn y blaen. Fe glywodd y pwyllgor fod Gweinidog yr economi a Gweinidogion eraill yn ystyried hyn fel rhan o drafodaethau cronfa ffyniant y Deyrnas Unedig, neu'r defnydd o gronfa drosiannol Llywodraeth Cymru. Dwi ddim yn gwybod a yw hwn wedi dod lan, ond os yw e wedi, hoffwn i wybod tipyn bach mwy am hynny.
Rwy’n cytuno'n llwyr â'r gosodiad fod Cymru'n elwa o'r gallu i hyrwyddo ei hun fel cenedl sy'n ystwyth o safbwynt ieithyddol mewn marchnad sy'n fwyfwy byd-eang. Dyma'r meddylfryd y tu ôl i'n polisi ni fel Ceidwadwyr Cymru ar gyfer Cymru dairieithog, a lansiwyd rai blynyddoedd yn ôl, ond sy'n dal i fod yn rhan ganolog o'm meddylfryd i fel llefarydd yr wrthblaid dros addysg. Nodwyd yr egwyddor gyffredinol hynny gan y Gweinidog dros addysg ar y pryd, a daeth yn rhan o bolisi'r Llywodraeth. Felly, hoffwn i gael rhywfaint o sicrwydd, efallai gan y Gweinidog, fod hynny'n parhau i fod yn bolisi i'r Llywodraeth. Diolch. Sori, i'r Gweinidog. Diolch.
Thank you, Deputy Presiding Officer. May I thank the committee for this report, specifically the section on the Welsh language? The Welsh language is a cross-cutting issue, of course, for the Government, so perhaps some of my questions may be a matter for the Minister, rather than the Chair, but I would like to hear from both of you, if possible.
The future of the Welsh language doesn’t exist in a vacuum, so I’m pleased to see reference to agriculture and the relatively high percentage of Welsh speakers in that sector. The language was given scant regard in ‘Brexit and our land’, and readers should look at the issue of language in that document, where there was no evidence provided. I’m eager to know, therefore, what assurances the Minister gave to the committee that Welsh language impact assessments were an integral part of the Government’s process in preparing for Brexit, particularly a 'no deal' Brexit, because it wasn’t clear in the evidence provided to other committees.
Specifically, the report refers to the threat of losing structural funds in the poorest areas of Welsh-speaking Wales, but the same threat exists to poorer areas of Wales where the Welsh language is not commonly spoken, and that’s also a problem. These are the areas of Wales where we’re trying to increase the use of the language for its own sake, of course, but also as an additional skill, which will become more relevant in the jobs market, and that will contribute to social mobility and so on. The committee heard that the Minister for economy and other Ministers were considering this as part of the UK prosperity fund, or the use of the Welsh Government transitional fund. I don’t know whether any of this came up, but if it did, I would like to hear a little more about that.
I agree entirely with the statement that Wales benefits from the ability to promote itself as a nation that is agile in a linguistic sense in a market that is becoming more and more globalised. This is the thinking behind our policy, as Welsh Conservatives, for a trilingual Wales, launched a few years ago, which is still a central part of my own thinking as the opposition spokesperson on education. That general principle was noted by the Minister for Education at the time, and it became part of Government policy, so I would like to receive some assurance from the Minister, perhaps, that that remains the case, in terms of Government policy. Thank you. That was for the Minister. Thanks.
Ond, fi sy'n ymateb.
I’ll be responding, sorry.
Ie, i ddechrau.
Yes, to start.
Ie, sori. [Chwerthin.] Yn anffodus, nid y Gweinidog, gan ei fod yn ddatganiad gen i, ond mae'r Gweinidog yma. Mae posibiliad, achos bod lot o gwestiynau wedi dod at y Gweinidog gan yr Aelodau, y gallwn ni ysgrifennu ar sail rhai o'r cyfraniadau fan hyn at y Gweinidog. Mae hi'n nodio'i phen yn hapus â hynny. Felly, fe wnawn ni hynny fel canlyniad i'r datganiad yma.
Gallaf ond fynd nôl at beth wnes i ddweud yn y datganiad o ran yr iaith ac amaeth. Dŷn ni wedi gofyn i'r Gweinidog i roi mwy o eglurder i ni o ran effaith posibl Brexit ar y Gymraeg, ac mae yna drafodaethau wedi digwydd gyda chomisiynydd yr iaith, ond mae angen inni ffeindio mas mwy, os yn bosib, gan y Gweinidog ar beth yw natur y trafodaethau hynny. Achos, fel mae Suzy Davies yn ei ddweud, mae hynny’n bwysig iawn, a hefyd, fel dŷch chi'n ei ddweud, ei bod yn rhan o bob rhan o Lywodraeth ac yn cael ei phrif ffrydio mewn i waith Brexit gan bob Gweinidog arall. Dyw e ddim jest yn fater i un Gweinidog; mae'r iaith a'r celfyddydau a threftadaeth yn bwysig, buaswn i'n meddwl, i bob un o'r Gweinidogion yma.
O ran y gronfa ffyniant, dwi ddim yn sicr ein bod ni wedi cael unrhyw fath o lwc hyd yn hyn i wybod beth yn gwmws maen nhw'n mynd i fod yn ei wneud o ran manyldeb hynny. Felly, byddwn ni'n lobio, yn sicr, i sicrhau bod yr iaith yn rhan o unrhyw gronfa ffyniant, ond byddwn i hefyd eisiau cael rhyw fath o reolaeth dros ble mae'r arian hynny'n mynd yma yng Nghymru. Felly, rwy'n gofyn i chi hefyd, fel aelodau o'r Blaid Geidwadol, i fynd yn ôl atyn nhw, mewn pob parch, a dweud ein bod ni angen cael mewnbwn mewn i sut mae hwn yn cael ei wario yng Nghymru, achos mae'r iaith yn rhan gynhenid o'n hecosystem yma, sydd efallai'n wahanol i ardaloedd eraill o Brydain.
Felly, diolch am y cwestiynau, a byddwn ni'n fframio'r rheini i mewn i lythyr i'r Gweinidog dros faterion rhyngwladol er mwyn gallu sicrhau bod y materion yma, sydd efallai ddim yn cael cymaint o fuddsoddiad nac yn cael cymaint o drafodaeth yn y trafodaethau Brexit oll y byddwn ni'n ei hoffi—ond nawr dŷn ni wedi gallu cael y flaenoriaeth yna heddiw. Felly, diolch ichi gyd am y cyfraniadau.
Yes, sorry. [Laughter.] Unfortunately, because it’s a statement from me, it’s not the Minister who’ll be responding, but the Minister is here. It is possible, because many questions have been directed to the Minister from Members, that we could write, on the basis of the contributions here, to the Minister. She’s nodding her head contentedly with that, so we’ll do that as a result of this statement.
I can only go back to what I said in the statement, in terms of the language and agriculture. We have asked the Minister to provide more clarity to us, in terms of the possible impact of Brexit on the Welsh language, and discussions have happened with the Welsh Language Commissioner, but we need to find out more, if possible, from the Minister on the nature of those discussions, because, as Suzy Davies says, that’s very important. Also, as you said, it’s part of all parts of Government and it needs to be mainstreamed into the Brexit work undertaken by every Minister—it’s not just a matter for one Minister. The language, the arts and heritage—they’re important to, I would think, all of the Ministers here.
In terms of the prosperity fund, I’m not sure that we’ve had any kind of sight of what we might get and the detail of that. So, we’ll be lobbying, certainly, to ensure that the language is part of any prosperity fund, and that we’d also have some kind of control over where that money is spent in Wales. So, I’d ask you, as members of the Conservative Party, to go back to them, with respect, and say that we need input on how that's spent in Wales, because the language is a vital part of our ecosystem here, which is, perhaps, different to other parts of Britain.
So, thank you for the questions, and we’ll be framing those in a letter to the Minister for international relations in order to ensure that these issues, which, perhaps, don’t have so much investment or so much discussion as we’d like in the Brexit discussions—we’ve been able to have that priority here today. So, I’d like to thank you all for your contributions.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Diolch i Gadeirydd y pwyllgor.
Cyn inni symud ymlaen i drafod y Bil Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru), mae'n bleser gen i gyhoeddi canlyniad y bleidlais gudd ar gyfer Cadeirydd y Pwyllgor Deisebau, a bydd yr holl ganlyniadau yn cael eu cyhoeddi. Felly, Janet Finch-Saunders, 25 o bleidleisiau; Mark Isherwood, 14 o bleidleisiau; ac un bleidlais yn ymatal. Dwi'n datgan, felly, fod Janet Finch-Saunders wedi cael ei hethol yn Gadeirydd y Pwyllgor Deisebau. Llongyfarchiadau i Janet Finch-Saunders.
I thank the committee Chair.
Before we move on to discuss the Public Services Ombudsman (Wales) Bill, it’s my pleasure to announce the result of the secret ballot for Chair of the Petitions Committee, and all results will be announced. Therefore, Janet Finch-Saunders, 25 votes; Mark Isherwood, 14 votes; and one abstention. I therefore declare that Janet Finch-Saunders is elected Chair of the Petitions Committee. Many congratulations to Janet Finch-Saunders.
Mae gwelliannau a nodir ag [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant cofrestradwy o dan Reol Sefydlog 2 neu fuddiant perthnasol o dan Reolau Sefydlog 13 neu 17 wrth gyflwyno’r gwelliant.
Amendments marked [R] mean that the Member has declared either a registrable interest under Standing Order 2 or relevant interest under Standing Orders 13 or 17 when tabling the amendment.
Rŷn ni'n symud ymlaen, felly, i'r drafodaeth ar y Bil Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru).
We move on, therefore, to the debate on Stage 3 of the Public Services Ombudsman (Wales) Bill.
Mae'r grŵp cyntaf o welliannau i'w trafod yn ymwneud ag iaith sy'n niwtral o ran rhyw. Gwelliant 22 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar Llyr Gruffydd i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant yma a'r gwelliannau eraill yn y grŵp. Llyr Gruffydd.
The first group of amendments relate to gender-neutral language. Amendment 22 is the lead amendment in this group, and I call on Llyr Gruffydd to move and speak to the lead amendment and other amendments in the group. Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 22 (Llyr Gruffydd).
Amendment 22 (Llyr Gruffydd) moved.
Diolch o galon, Llywydd. Gan mai dyma fy nghyfraniad cyntaf i i'r trafodion heddiw, mi hoffwn i wneud ambell i sylw cyffredinol, gyda'ch caniatad chi, os caf i, ar y cychwyn yn fan hyn.
Ein nod ni fel pwyllgor, wrth gwrs, yn y Bil hwn yw cryfhau rôl yr ombwdsmon er mwyn amddiffyn y rheini sydd fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas ni, er mwyn gwella cyfiawnder cymdeithasol, ac er mwyn sicrhau gwelliant o ran gwasanaethau cyhoeddus ac ymdrîn â chwynion. Ar ran y Pwyllgor Cyllid, dwi'n ddiolchgar iawn i'r rheini sydd wedi bod yn barod i ymgysylltu â ni a chyfrannu at ein hystyriaethau ni wrth i'r Bil fynd yn ei flaen.
Mi hoffwn i ddiolch i holl Aelodau'r Cynulliad, ac yn arbennig aelodau'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau a'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am eu gwaith craffu ar y Bil hyd yn hyn. Mi oedd y Pwyllgor Cyllid yn falch o allu derbyn bron pob un o'r argymhellion yng Nghyfnod 1, a lle bo angen, wedyn, dwi wedi cyflwyno gwelliannau yng Nghyfnod 2 i fynd i'r afael â'r materion hynny a gafodd eu codi. Mi hoffwn i hefyd roi ar gofnod fy niolch i Lywodraeth Cymru am ymgysylltu â ni ac am y modd y maen nhw hefyd wedi cyfrannu at ddatblygu'r Bil.
Felly, gan droi at y gwelliannau penodol yn y grŵp cyntaf yma, dwi'n cynnig gwelliant 22 ac yn siarad, wrth gwrs, i'r holl welliannau yn y grŵp yma.
Yng Nghyfnod 2, mi wnes i gyflwyno gwelliannau i newid yr arddull ddrafftio yn y Bil er mwyn sicrhau bod y termau yn y darpariaethau newydd yn niwtral o ran rhywedd. Roedd y gwelliannau hyn yn berthnasol i'r darpariaethau newydd a oedd yn cael eu mewnosod yn unig, nid i Ddeddf ailddatganedig 2005. Mi wnes i ddweud, os byddai cytundeb am y gwelliannau hynny, mai fy mwriad i wedyn fyddai cyflwyno gwelliannau yng Nghyfnod 3, fel bod y Bil cyfan yn niwtral o ran rhywedd, a dyna dwi'n ei wneud yn fan hyn. Felly, mae hyn yn sicrhau bod y darpariaethau newydd a'r darpariaethau ailddatganedig yn bodloni arddull drafftio deddfwriaethol y Cynulliad o beidio â bod yn benodol o ran rhywedd. Ac mi fyddwn i felly'n gofyn i Aelodau i gefnogi hynny trwy gefnogi'r holl welliannau yn y grŵp yma.
Thank you very much, Llywydd. As this is my first contribution to today’s proceedings, I would like to make some general remarks, with your permission.
Our aim as a committee in this Bill, of course, is to strengthen the role of the ombudsman in order to protect the most vulnerable in our society, to improve social justice, and to drive improvement in public services and complaint-handling. On behalf of the Finance Committee, I am very grateful to those who have been willing to engage with us and to contribute to our thinking as the Bill has developed.
I would like to thank all Members of the Assembly, particularly the members of the Equality, Local Government and Communities Committee and the Constitutional and Legislative Affairs Committee for their scrutiny of the Bill to date. The Finance Committee was pleased to be able to accept almost all Stage 1 amendments and, where necessary, I brought forward Stage 2 amendments to address the issues raised. I would like to place on record my thanks to the Welsh Government for its engagement with us and for their contribution to the Bill’s development.
Therefore, in turning to the specific amendments in this first group, I move amendment 22 and speak to all amendments in the group.
At Stage 2, I tabled amendments to change the drafting style in the Bill to ensure terms in the new provisions were gender neutral. Those amendments applied only to the new provisions being inserted, not to restate the 2005 Act. I indicated that, should those amendments be agreed, I intended to table amendments at Stage 3, so that the whole Bill is gender neutral, and this is what I'm doing here. So, this does ensure that the new provisions and the restated provisions meet with the Assembly’s legislative drafting style of being non-gender specific. And I would urge, therefore, Members to support that by supporting all amendments in this group.
Galwaf ar y Gweinidog.
I call on the Minister.
Thank you, Presiding Officer. I'm grateful to the Member in charge, Llyr Gruffydd, for the detailed amendments he is proposing today, making the final technical changes needed to ensure that the Bill operates effectively.
I'm glad that this group of amendments finishes the task that Llyr started at Stage 2 by removing gendered terminology from the face of the Bill and ensuring that legislation is gender neutral. I'm looking forward to hearing Members' views on the Bill during the debate today, and I'm grateful for the way in which Llyr Gruffydd has been very collaborative in the way in which he has approached the Bill and I would advise supporting all amendments in this group.
Diolch i chi, Lywydd. Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod cyfrifol, Llyr Gruffydd, am y gwelliannau manwl y mae'n eu cynnig heddiw, sy'n gwneud y newidiadau technegol terfynol fydd eu hangen i sicrhau bod y Bil yn gweithredu'n effeithiol.
Rwy'n falch fod y grŵp hwn o welliannau'n gorffen y dasg a ddechreuodd Llyr yng Nghyfnod 2 drwy ddileu terminoleg rhywiau oddi ar wyneb y Bil a sicrhau bod deddfwriaeth yn niwtral o ran rhyw. Edrychaf ymlaen at glywed barn yr Aelodau ar y Bil yn ystod y ddadl heddiw, ac rwy'n ddiolchgar am y ffordd y mae Llyr Gruffydd wedi bod yn gydweithredol iawn yn y ffordd y mae wedi mynd ati ar y Bil a buaswn yn cynghori y dylid cefnogi'r holl welliannau yn y grŵp hwn.
Ydy Llyr Gruffydd eisiau ymateb?
Does Llyr Gruffydd want to respond?
Na.
No.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 22, felly? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 22.
The question is that amendment 22 be agreed to, therefore. Does any Member object? Amendment 22 is agreed to.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llyr Gruffydd, gwelliant 23.
Llyr Gruffydd, amendment 23.
Cynigiwyd gwelliant 23 (Llyr Gruffydd).
Amendment 23 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 23? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 23.
The question is that amendment 23 be agreed to. Does any Member object? Amendment 23 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 24, Llyr Gruffydd.
Amendment 24, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 24 (Llyr Gruffydd).
Amendment 24 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 24? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 24.
The question is that amendment 24 be agreed to. Does any Member object? Amendment 24 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 25, Llyr Gruffydd.
Amendment 25, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 25 (Llyr Gruffydd).
Amendment 25 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 25? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 25.
The question is that amendment 25 be agreed to. Does any Member object? Amendment 25 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 26, Llyr Gruffydd.
Amendment 26, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 26 (Llyr Gruffydd).
Amendment 26 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 26? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 26, felly.
The question is that amendment 26 be agreed to. Does any Member object? Amendment 26 is agreed, therefore.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 17.34.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 17.34.
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 2, ac maen nhw'n ymwneud â phenodi'r ombwdsmon. Gwelliant 44 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Galwaf ar Suzy Davies i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliant yma a'r gwelliannau eraill yn y grŵp. Suzy Davies.
The next group of amendments is group 2, and they relate to the appointment of the ombudsman. The lead amendment in this group is amendment 44. I call on Suzy Davies to move and speak to the lead amendment and the other amendments in this group. Suzy Davies.
Cynigiwyd gwelliant 44 (Suzy Davies).
Amendment 44 (Suzy Davies) moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. I move amendment 44 and I'll be speaking to amendment 44 and 45. Both of them relate to the appointment of the ombudsman and the Assembly's power to waive certain restrictions imposed on the ombudsman after leaving office, as set out in Schedule 1. Amendment 44 clarifies that the Assembly is required to determine the terms and conditions of appointment for an ombudsman or acting ombudsman prior to appointment, including remuneration. Members probably know that the Assembly is already responsible for setting those terms and conditions under the Bill, but that is in accordance with the 2005 legislation. This amendment will mean that the obligation to do so is clearly set out in current law, and restating this responsibility aligns well with the Government's own direction on consolidation.
Amendment 45 relates to the provision in Schedule 1 to the Bill that disqualifies a former ombudsman or acting ombudsman for a specified period from holding certain offices or positions connected to a listed authority, unless an Assembly committee approves otherwise. This amendment changes the reference from an Assembly committee to the Assembly itself. As introduced, the Bill delegated this power to the Assembly Commission, and at Stage 2 the Member in charge amended this to refer to an Assembly committee. But during Stage 2 proceedings, the Member in charge acknowledged that an amendment might be brought forward on behalf of the Commission in this respect.
Now, my amendment 43, which is debated in a later group, will, however, provide for the Assembly to delegate these functions to an Assembly committee via Standing Orders, should it consider that an effective way forward. But the principle must be that it is a matter for this Assembly as a whole to take statutory responsibility for any change to statutory requirements made by this Assembly as a whole, and we'll perhaps discuss that again in a later group. Thank you.
Diolch yn fawr, Lywydd. Cynigiaf welliant 44 ac rwyf am siarad am welliannau 44 a 45. Mae'r ddau ohonynt yn ymwneud â phenodiad yr ombwdsmon a phŵer y Cynulliad i hepgor rhai cyfyngiadau a osodir ar yr ombwdsmon ar ôl gadael y swydd, fel y nodir yn Atodlen 1. Mae gwelliant 44 yn egluro ei bod yn ofynnol i'r Cynulliad bennu telerau ac amodau penodi ombwdsmon neu ombwdsmon dros dro cyn penodi, gan gynnwys tâl. Mae'n debyg y bydd yr Aelodau'n gwybod bod y Cynulliad eisoes yn gyfrifol am osod y telerau ac amodau hynny o dan y Bil, ond mae hynny'n unol â deddfwriaeth 2005. Bydd y gwelliant hwn yn golygu y nodir y rhwymedigaeth i wneud hynny'n amlwg yn y gyfraith bresennol, ac mae ailddatgan y cyfrifoldeb hwn yn cyd-fynd yn dda â chyfeiriad y Llywodraeth ar gydgrynhoi.
Mae gwelliant 45 yn ymwneud â'r ddarpariaeth yn Atodlen 1 i'r Bil sy'n anghymhwyso ombwdsmon blaenorol neu ombwdsmon dros dro am gyfnod penodedig rhag cael swyddi penodol neu swyddi sy'n gysylltiedig ag awdurdod rhestredig, oni bai fod un o bwyllgorau'r Cynulliad yn cymeradwyo fel arall. Mae'r gwelliant hwn yn newid y cyfeiriad gan bwyllgor y Cynulliad i'r Cynulliad ei hun. Fel y'i cyflwynwyd, dirprwyodd y Bil y pŵer hwn i Gomisiwn y Cynulliad, ac yng Nghyfnod 2 newidiodd yr Aelod cyfrifol hyn i gyfeirio at un o bwyllgorau'r Cynulliad. Ond yn ystod trafodion Cyfnod 2, cydnabu'r Aelod cyfrifol y gellid cyflwyno gwelliant ar ran y Comisiwn yn hyn o beth.
Nawr, bydd fy ngwelliant 43, a drafodir mewn grŵp yn nes ymlaen, yn darparu er hynny ar gyfer dirprwyo'r swyddogaethau hyn gan y Cynulliad i un o bwyllgorau'r Cynulliad drwy Reolau Sefydlog, os yw'n ystyried bod honno'n ffordd effeithiol o symud ymlaen. Ond rhaid i'r egwyddor sefyll mai mater i'r Cynulliad hwn yn ei gyfanrwydd yw cymryd cyfrifoldeb statudol am unrhyw newid i'r gofynion statudol a wnaed gan y Cynulliad hwn yn ei gyfanrwydd, ac efallai y byddwn yn trafod hynny eto mewn grŵp yn nes ymlaen. Diolch.
Thank you, Presiding Officer. As we've heard, these amendments, along with those in groups 11 and 12, update the way powers are conferred upon the Assembly. Conferring powers upon the Assembly as a whole and making provisions for them to be delegated to a committee, sub-committee or Chair by Standing Orders allows the flexibility for the Assembly to determine the most appropriate level to exercise those powers based on the current committee structure. This will bring the provisions of the ombudsman Bill in line with other legislation, such as the Public Audit (Wales) Act 2004, and I'm happy to support all the amendments in this group.
Diolch i chi, Lywydd. Fel y clywsom, mae'r gwelliannau hyn, ynghyd â'r rhai yng ngrwpiau 11 a 12, yn diweddaru'r ffordd y rhoddir pwerau i'r Cynulliad. Mae rhoi pwerau i'r Cynulliad yn ei gyfanrwydd, a gwneud darpariaethau ar gyfer eu dirprwyo i bwyllgor, is-bwyllgor neu Gadeirydd drwy Reolau Sefydlog yn caniatáu hyblygrwydd i'r Cynulliad benderfynu pa lefel yw'r fwyaf priodol i arfer y pwerau arni yn seiliedig ar strwythur presennol pwyllgorau. Bydd hyn yn sicrhau bod darpariaethau'r Bil ombwdsmon yn cyd-fynd â deddfwriaeth arall, megis Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004, ac rwy'n hapus i gefnogi'r holl welliannau yn y grŵp hwn.
Mi fyddaf innau hefyd yn cefnogi'r gwelliannau yma heddiw, fel y byddaf i gyda'r holl welliannau gan Suzy Davies y prynhawn yma. Mae'r gwelliannau yma yn rhoi gwell eglurder i'r darpariaethau yn y Bil ynghylch penodi'r ombwdsman neu'r ombwdsmon dros dro, gan sicrhau bod y Cynulliad yn pennu telerau'r penodiad. Mae hyn, yn fy marn i, yn ffordd synhwyrol o benodi i'r rôl annibynnol bwysig hon.
I also will be supporting these amendments today, as I will with all of the amendments tabled in the name of Suzy Davies. These amendments provide greater clarity to the provisions in the Bill around the appointment of the ombudsman or an acting ombudsman, ensuring that the Assembly determines the terms of appointment. This is a sensible approach to appoint to this important independent role.
Suzy Davies i ymateb.
Suzy Davies to respond.
Just briefly to thank those who contributed to this part of this debate, and for taking on board the arguments. I think there's an important principle involved with this and, as the Minister said, this actually aligns this Bill with other Bills that are attempting to do something similar. So, I'm grateful for the response.
Os caf fi ddiolch yn fyr i'r rhai a gyfrannodd at y rhan hon o'r ddadl, ac am wrando ar y dadleuon. Rwy'n credu bod yna egwyddor bwysig ynghlwm wrth hyn ac fel y dywedodd y Gweinidog, mae'n sicrhau bod y Bil hwn yn cyd-fynd â Biliau eraill sy'n ceisio gwneud rhywbeth tebyg. Felly, rwy'n ddiolchgar am yr ymateb.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 44? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 44.
The question is that amendment 44 be agreed. Does any Member object? Amendment 44 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Suzy Davies, gwelliant 45.
Suzy Davies, amendment 45.
Cynigiwyd gwelliant 45 (Suzy Davies).
Amendment 45 (Suzy Davies) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 45? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir, felly, welliant 45.
The question is that amendment 45 be agreed to. Does any Member object? Amendment 45 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llyr Gruffydd, gwelliant 27.
Llyr Gruffydd, amendment 27.
Cynigiwyd gwelliant 27 (Llyr Gruffydd).
Amendment 27 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 27? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nagoes, felly derbynnir gwelliant 27.
The question is that amendment 27 be agreed to. Does any Member object? No, therefore amendment 27 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llyr Gruffydd, gwelliant 28.
Llyr Gruffydd, amendment 28.
Cynigiwyd gwelliant 28 (Llyr Gruffydd).
Amendment 28 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 28? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 28, felly.
The question is that amendment 28 be agreed to. Does any Member object? Amendment 28 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llyr Gruffydd, gwelliant 29.
Llyr Gruffydd, amendment 29.
Cynigiwyd gwelliant 29 (Llyr Gruffydd).
Amendment 29 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 29? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir, felly, welliant 29.
The question is that amendment 29 be agreed. Does any Member object? Amendment 29 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Sy'n dod â ni at grŵp 3 y gwelliannau, ac mae'r gweliannau yma yn ymwneud ag ymchwilio i wasanaeth sy'n gysylltiedig ag iechyd a'r costau adennill. Gwelliant 30 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar Llyr Gruffydd i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliannau yn y grŵp.
Which brings us to group 3 of the amendments, and these relate to the investigation of a health-related service costs recovery. The lead amendment in this group is amendment 30. I call on Llyr Gruffydd to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 30 (Llyr Gruffydd).
Amendment 30 (Llyr Gruffydd) moved.
Diolch, Llywydd. I move amendment 30 and I'll speak to all amendments in this group. Now, amendment 30 confirms that, where the ombudsman has recovered costs incurred as a result of obstruction caused by a provider of health-related services, the ombudsman can retain those recovered costs and does not have to pay them into the Welsh consolidated fund. This provision is similar to the provision that exists in the Bill enabling the ombudsman to retain any fees charged by the ombudsman for supplying copies of reports. So, it introduces greater consistency.
Amendment 6 amends the cross-referencing in section 16, clarifying precisely when a provider of health-related services is deemed to be a listed authority. The effect of this amendment will be that the provider of a health-related service will, for example, receive copies of reports when an investigation relates to the provider. Likewise, when a provider of health-related services is being investigated, the provider is given the same chance to comment on the investigation as a listed authority is given.
Amendments 8 and 9 insert two new sections, which clarify the procedure for recovering certain costs from providers of health-related services. These amendments will ensure that the ombudsman has a clear and efficient way of recovering certain costs from providers of health-related services. Amendment 8 relates to the ombudsman being able to recover costs where he has investigated a health-related service as part of an investigation into a listed authority. This covers where the provider of the health-related service has obstructed the ombudsman or has done something that would constitute contempt of court if the proceedings were in the High Court. Should this happen, the ombudsman may serve a costs recovery notice and amendment 9 makes provision regarding serving a costs recovery notice.
Diolch, Lywydd. Rwy'n cynnig gwelliant 30 ac fe siaradaf am yr holl welliannau yn y grŵp hwn. Nawr, mae gwelliant 30 yn cadarnhau, lle mae'r ombwdsmon wedi adennill costau yr eir iddynt o ganlyniad i rwystr a achosir gan ddarparwr gwasanaethau sy'n gysylltiedig ag iechyd, y gall yr ombwdsmon gadw'r costau a adenillir ac nid oes yn rhaid eu talu i mewn i gronfa gyfunol Cymru. Mae'r ddarpariaeth hon yn debyg i'r ddarpariaeth sy'n bodoli yn y Bil i alluogi ombwdsmon i gadw unrhyw ffioedd a godir gan yr ombwdsmon ar gyfer darparu copïau o adroddiadau. Felly, mae'n darparu mwy o gysondeb.
Mae gwelliant 6 yn diwygio'r croesgyfeiriad yn adran 16, sy'n egluro'n fanwl pa bryd yr ystyrir bod darparwr gwasanaethau sy'n gysylltiedig ag iechyd yn awdurdod rhestredig. Effaith y gwelliant hwn fydd bod darparwr gwasanaeth sy'n gysylltiedig ag iechyd, er enghraifft, yn cael copïau o adroddiadau pan fydd ymchwiliad yn ymwneud â'r darparwr. Yn yr un modd, pan gynhelir ymchwiliad i ddarparwr gwasanaethau sy'n gysylltiedig ag iechyd, rhoddir yr un cyfle i'r darparwr wneud sylwadau ar yr ymchwiliad ag a roddir i awdurdod rhestredig.
Mae gwelliannau 8 a 9 yn mewnosod dwy adran newydd, sy'n egluro'r weithdrefn ar gyfer adennill costau penodol gan ddarparwyr gwasanaethau sy'n gysylltiedig ag iechyd. Bydd y gwelliannau hyn yn sicrhau bod gan yr ombwdsmon ffordd glir ac effeithlon o adennill costau penodol gan ddarparwyr gwasanaethau sy'n gysylltiedig ag iechyd. Mae gwelliant 8 yn ymwneud â sicrhau bod yr ombwdsmon yn gallu adennill costau lle bydd wedi cynnal ymchwiliad i wasanaeth sy'n gysylltiedig ag iechyd fel rhan o ymchwiliad i awdurdod rhestredig. Bydd hyn yn cynnwys lle mae darparwr gwasanaeth sy'n gysylltiedig ag iechyd wedi rhwystro'r ombwdsmon neu wedi gwneud rhywbeth a fyddai'n ddirmyg llys pe bai'r achos yn yr Uchel Lys. Os yw hyn yn ddigwydd, gall yr ombwdsmon gyflwyno hysbysiad adennill costau ac mae gwelliant 9 yn gwneud darpariaeth mewn perthynas â chyflwyno hysbysiad adennill costau.
I just seek clarification on one point, if I may. Although more detail is given to cost recovery under these amendments and there's been some narrowing of the scope and circumstances in which a healthcare provider can avoid liability for obstruction and contempt under amendment 8, can the Member in charge provide any further clarification of the policy reasons behind the changes made under amendment 8?
Hoffwn eglurhad ar un pwynt, os caf. Er y rhoddir mwy o fanylion ynghylch adennill costau o dan y gwelliannau hyn a bod peth cyfyngu wedi bod ar y cwmpas a'r amgylchiadau lle gall darparwr gofal iechyd osgoi atebolrwydd am rwystro a dirmyg o dan welliant 8, a all yr Aelod cyfrifol ddarparu unrhyw eglurhad pellach ynglŷn â'r rhesymau polisi sy'n sail i'r newidiadau a wnaed o dan welliant 8?
Y Gweinidog.
Minister.
Speaking first to amendments 8 and 9, these amendments do not change the intention of this section. They aim to ensure that the ombudsman is able to recover costs incurred when they have been obstructed by a private healthcare provider.
It is vital that there is a disincentive in the Bill to obstructing the ombudsman, and that private health companies enable the ombudsman to properly determine where fault lies in a public-private healthcare pathway. The need for a power to recover such costs was identified in the original draft of the Bill. However, the original provisions on cost recovery in the Bill would not have functioned as was intended, and the public purse would have to bear the costs of any additional work resulting from obstruction.
Whilst I hope these provisions will not need to be used, I’m grateful to the Member in charge for tabling these amendments and ensuring that the ombudsman will have an effective and enforceable power, should they need it, to prevent the Welsh taxpayer from covering the costs of obstructive behaviour from private providers.
Amendment 6 clarifies the cross-references in the Bill to ensure private health services are captured by the correct provisions in the Bill that refer to listed authorities.
Finally, amendment 30 allows the ombudsman to retain costs recovered rather than returning them to the Welsh consolidated fund. As these costs can only be recovered when they've already been incurred, this is a reasonable change to prevent the ombudsman from needing to absorb extra costs in-year and ensure their resources can be dedicated as agreed by the Finance Committee in that year’s statement.
I’m happy to support the Member in charge's amendments in this group and I would urge Members to do the same and ensure this Bill operates effectively.
Gan siarad yn gyntaf am welliannau 8 a 9, nid yw'r gwelliannau hyn yn newid bwriad yr adran hon. Maent yn ceisio sicrhau bod yr ombwdsmon yn gallu adennill costau yr eir iddynt pan fyddant wedi eu rhwystro gan ddarparwr gofal iechyd preifat.
Mae'n hollbwysig fod yna ddatgymhelliad yn y Bil rhag rhwystro'r ombwdsmon, a bod cwmnïau iechyd preifat yn galluogi'r ombwdsmon i benderfynu'n briodol lle mae'r bai ar lwybr gofal iechyd cyhoeddus-preifat. Nodwyd yr angen am bŵer i adennill costau o'r fath yn nrafft gwreiddiol y Bil. Fodd bynnag, ni fyddai'r darpariaethau gwreiddiol ar gyfer adennill costau yn y Bil wedi gweithredu fel y bwriadwyd, a byddai costau unrhyw waith ychwanegol a fyddai'n deillio o rwystrau yn gorfod dod o bwrs y wlad.
Er fy mod yn gobeithio na fydd angen defnyddio'r darpariaethau hyn, rwy'n ddiolchgar i'r Aelod cyfrifol am gyflwyno'r gwelliannau a sicrhau y bydd gan yr ombwdsmon bŵer effeithiol a bod modd ei orfodi pe bai angen rhag i'r trethdalwr yng Nghymru orfod talu'r costau yn sgil ymddygiad rhwystrol gan ddarparwyr preifat.
Mae gwelliant 6 yn egluro'r croesgyfeiriadau yn y Bil i sicrhau bod gwasanaethau iechyd preifat yn cael eu cynnwys yn y darpariaethau cywir yn y Bil sy'n cyfeirio at awdurdodau rhestredig.
Yn olaf, mae gwelliant 30 yn caniatáu i'r ombwdsmon gadw costau a adenillir yn hytrach na'u dychwelyd i gronfa gyfunol Cymru. Gan mai ar ôl iddynt gael eu talu'n unig y gellir adennill y costau hyn, mae hwn yn newid rhesymol er mwyn atal yr ombwdsmon rhag gorfod ysgwyddo costau ychwanegol yn ystod y flwyddyn a sicrhau y gellir pennu eu hadnoddau fel y cytunwyd gan y Pwyllgor Cyllid yn natganiad ariannol y flwyddyn honno.
Rwy'n hapus i gefnogi gwelliannau'r Aelod cyfrifol yn y grŵp hwn, a buaswn yn annog yr Aelodau i wneud yr un peth a sicrhau bod y Bil hwn yn gweithredu'n effeithiol.
Llyr Gruffydd i ymateb i'r ddadl.
Llyr Gruffydd to reply to the debate.
Thank you, Llywydd. Just in response to Mark Isherwood, I don't think that, actually, there is a policy change here. This is about a clear, more efficient and more certain procedure for recovering costs, which includes as well, I'd say, relying on magistrates' courts for appeals. So, I don't accept the assertion that there is a substantial policy change here. It's very much offering that clarity and efficiency in the way that the Bill is written. So, I would encourage Members to support the amendments that I've put forward and hope very much that they will do so.
Diolch ichi, Lywydd. I ymateb i Mark Isherwood, nid wyf yn credu, mewn gwirionedd, fod yna newid polisi yma. Mae hyn yn ymwneud â gweithdrefn gliriach, mwy effeithlon a mwy penodol ar gyfer adennill costau, sy'n cynnwys hefyd, buaswn yn dweud, dibynnu ar lys ynadon ar gyfer apeliadau. Felly, nid wyf yn derbyn yr honiad fod yna newid polisi sylweddol yma. Mae'n cynnig eglurder ac effeithlonrwydd o ran y ffordd yr ysgrifennwyd y Bil. Felly, buaswn yn annog yr Aelodau i gefnogi'r gwelliannau a gyflwynais ac rwy'n gobeithio'n fawr y byddant yn gwneud hynny.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 30? A oes unrhyw wrthynebiad? Derbynnir gwelliant 30.
The question is that amendment 30 be agreed to. Does any Member object? Amendment 30 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llyr Gruffydd, gwelliant 31.
Llyr Gruffydd, amendment 31.
Cynigiwyd gwelliant 31 (Llyr Gruffydd).
Amendment 31 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 31? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 31.
The question is that amendment 31 be agreed to. Does any Member object? Amendment 31 is agreed to.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 32, Llyr Gruffydd.
Amendment 32, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 32 (Llyr Gruffydd).
Amendment 32 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 32? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 32.
The question is that amendment 32 be agreed to. Does any Member object? Amendment 32 is agreed to.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llyr Gruffydd, gwelliant 33.
Llyr Gruffydd, amendment 33.
Cynigiwyd gwelliant 33 (Llyr Gruffydd).
Amendment 33 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 33? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 33.
The question is that amendment 33 be agreed to. Does any Member object? Amendment 33 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llyr Gruffydd, gwelliant 34.
Llyr Gruffydd, amendment 34.
Cynigiwyd gwelliant 34 (Llyr Gruffydd).
Amendment 34 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 34? Unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 34.
The question is that amendment 34 be agreed to. Does any Member object? Amendment 34 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 35, Llyr Gruffydd.
Amendment 35, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 35 (Llyr Gruffydd).
Amendment 35 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 35? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 35.
The question is that amendment 35 be agreed to. Does any Member object? Amendment 35 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 36, Llyr Gruffydd.
Amendment 36, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 36 (Llyr Gruffydd).
Amendment 36 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 36? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 36, felly.
The question is that amendment 36 be agreed to. Does any Member object? Amendment 36 is agreed, therefore.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Sy'n dod â ni at grŵp 4 y gwelliannau. Mae’r grŵp yma’n ymwneud â’r archwilydd cyffredinol a gosod y cyfrifon ardystiedig. Gwelliant 49 yw’r prif welliant, a dwi’n galw ar Mark Isherwood i gynnig y prif welliant ac i siarad amdano. Mark Isherwood.
That brings us to group 4. This group of amendments relates to the auditor general laying the certified accounts. The lead and only amendment in this group is amendment 49, and I call on Mark Isherwood to move and speak to the lead amendment. Mark Isherwood.
Cynigiwyd gwelliant 49 (Mark Isherwood).
Amendment 49 (Mark Isherwood) moved.
Diolch, Llywydd. I move amendment 49, which relates to the four-month flexibility period the Wales Audit Office is able to grant for the public services ombudsman's accounts, which was inserted at Stage 2. While the Auditor General for Wales asked for this change at Stage 1, there are some questions as to how this would apply to other public bodies outside of the Bill's scope. Clearly, the constraints, the reasons and justification for the change, apply to most, if not all, public bodies, and the issue here is clarification where a body with oversight of those other public bodies may be granted something not available to those other public bodies.
It was clear from the auditor general's written evidence that flexibility was needed due to the fact that problems arising from such a deadline had happened with the annual accounts for Natural Resources Wales in 2016-17. We agree that such an approach is needed. However, because of the nature of the Bill, this will only apply to the ombudsman and not other bodies.
During Stage 1, the Equalities, Local Government and Communities Committee stated that they had asked the Member in charge whether he would consider amending the Bill in relation to the four-month deadline. The Member in charge said it was good practice to have audited accounts within four months, but admitted that the missing tool was the ability to vary it in particular circumstances. However, he was not sure if it would be appropriate to change it with regard to one body when the auditor general audits a range of bodies across Wales. As such, although it is clear there is worthwhile intent behind the lifting of the fourth-month deadline, the Minister must provide some information on the precedent this will set for other publicly managed bodies. So, I'd be grateful if the Minister could tell us whether she intends that this clause should set a precedent for the lifting of the four-month deadline to apply to other public bodies, and, if not, what is the reasoning behind the Minister's intention to only include the ombudsman in this exemption—not only within this legislation, but as we move forward?
Diolch, Lywydd. Rwy'n cynnig gwelliant 49, sy'n ymwneud â'r cyfnod o bedwar mis o hyblygrwydd i Swyddfa Archwilio Cymru allu ei roi ar gyfer cyfrifon yr ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus, a fewnosodwyd yng Nghyfnod 2. Er bod Archwilydd Cyffredinol Cymru wedi gofyn am y newid hwn yng Nghyfnod 1, mae yna gwestiynau ynglŷn â sut y byddai hyn yn berthnasol i gyrff cyhoeddus eraill y tu allan i gwmpas y Bil. Yn amlwg, mae'r cyfyngiadau, y rhesymau a'r cyfiawnhad dros y newid yn berthnasol i'r rhan fwyaf o gyrff cyhoeddus, os nad pob un, a'r hyn sydd dan sylw yma yw eglurhad ynglŷn â lle gellir rhoi rhywbeth i gorff sydd â throsolwg ar y cyrff cyhoeddus eraill nad yw ar gael i'r cyrff cyhoeddus eraill hynny.
Roedd yn amlwg o dystiolaeth ysgrifenedig yr archwilydd cyffredinol fod angen hyblygrwydd oherwydd y ffaith bod problemau'n deillio o derfyn amser o'r fath wedi digwydd gyda chyfrifon blynyddol Cyfoeth Naturiol Cymru yn 2016-17. Rydym yn cytuno bod angen dull gweithredu o'r fath. Fodd bynnag, oherwydd natur y Bil, ni fydd hyn ond yn berthnasol i'r ombwdsmon ac nid i gyrff eraill.
Yn ystod Cyfnod 1, dywedodd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau eu bod wedi gofyn i'r Aelod cyfrifol a fyddai'n ystyried diwygio'r Bil mewn perthynas â'r terfyn amser o bedwar mis. Dywedodd yr Aelod cyfrifol fod cael cyfrifon wedi'u harchwilio o fewn pedwar mis yn arfer da, ond cyfaddefodd mai'r hyn a oedd ar goll oedd y gallu i'w amrywio mewn amgylchiadau arbennig. Fodd bynnag, nid oedd yn siŵr a fyddai'n briodol ei newid mewn perthynas ag un corff pan fo'r archwilydd cyffredinol yn archwilio amrywiaeth o gyrff ar draws Cymru. Fel y cyfryw, er ei bod yn amlwg fod bwriad da y tu ôl i gael gwared ar y terfyn amser o bedwar mis, rhaid i'r Gweinidog ddarparu gwybodaeth ar y cynsail y bydd hyn yn ei osod ar gyfer cyrff eraill a reolir yn gyhoeddus. Felly, buaswn yn ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog ddweud wrthym a yw'n bwriadu i'r cymal hwn osod cynsail i gynnwys cyrff cyhoeddus eraill mewn perthynas â chael gwared ar y terfyn amser o bedwar mis, ac os nad dyna'r bwriad, beth yw'r rhesymeg sy'n sail i fwriad y Gweinidog i gynnwys yr ombwdsmon yn unig yn yr eithriad hwn—nid yn unig o fewn y ddeddfwriaeth hon, ond wrth inni symud ymlaen?
Y Gweinidog.
Minister.
Thank you very much, Presiding Officer. Amendment 49 would counteract an amendment agreed by the Equality, Local Government and Communities Committee during Stage 2 scrutiny. That amendment was agreed following the committee’s own Stage 1 recommendation, based on evidence from the Auditor General for Wales that he needed greater flexibility in relation to the accounts deadline. Reinstating a firm four-month deadline, with no flexibility, would risk placing conflicting obligations on the auditor general. The auditor general could be required to both lay the certified accounts by a rigid deadline and to be satisfied that the ombudsman’s expenditure has been incurred lawfully, and their resources have been used economically, efficiently and effectively. Furthermore, the Public Audit (Wales) Act 2013 requires the auditor general to abide by the code of audit practice and give opportunity to third parties and audited bodies to comment on audit findings. This means that, in practice, the auditor general is not wholly in control of the four-month deadline, and it is reasonable to allow him the flexibility to explain why it can't be met.
To ensure that the auditor general and National Assembly have the right information available to properly scrutinise the ombudsman’s use of public funds, I cannot support this amendment.
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Byddai gwelliant 49 yn gwrthsefyll gwelliant a gytunwyd gan y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yn ystod gwaith craffu Cyfnod 2. Cytunwyd ar y gwelliant hwnnw yn dilyn argymhelliad y pwyllgor ei hun yng Nghyfnod 1, yn seiliedig ar dystiolaeth gan Archwilydd Cyffredinol Cymru fod arno angen mwy o hyblygrwydd mewn perthynas â'r terfyn amser ar gyfer cyfrifon. Byddai adfer dyddiad cau pedwar mis cadarn, heb unrhyw hyblygrwydd, yn creu perygl o osod rhwymedigaethau sy'n gwrth-ddweud ei gilydd ar yr archwilydd cyffredinol. Gallai fod galw ar yr archwilydd cyffredinol i osod y cyfrifon ardystiedig erbyn terfyn amser caeth ac i fod yn fodlon fod gwariant yr ombwdsmon yn gyfreithlon, a'u hadnoddau wedi'u defnyddio'n ddarbodus, yn effeithlon ac yn effeithiol. At hynny, mae Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2013 yn ei gwneud yn ofynnol i'r archwilydd cyffredinol lynu wrth y cod ymarfer archwilio a rhoi cyfle i drydydd partïon a chyrff a archwilir roi sylwadau ar ganfyddiadau archwilio. Mae hyn yn golygu, yn ymarferol, nad oes gan yr archwilydd cyffredinol reolaeth lwyr ar y terfyn amser o bedwar mis, ac mae'n rhesymol caniatáu hyblygrwydd iddo esbonio pam na ellir glynu ato.
I sicrhau bod gan yr archwilydd cyffredinol a'r Cynulliad Cenedlaethol wybodaeth gywir ar gyfer craffu'n briodol ar ddefnydd yr ombwdsmon o arian cyhoeddus, ni allaf gefnogi'r gwelliant hwn.
As we've heard at Stage 2, the Equalities, Local Government and Communities Committee agreed to an amendment that provides the auditor general with flexibility to submit certified accounts and report after the default four-month deadline. Now, this amendment seeks to remove that flexibility, of course. Now, the mechanism was included to address, as we've heard, conflicting statutory duties placed on the auditor general: firstly, to lay a copy of the certified accounts and report no later than four months after they're submitted, but also to meet the requirements of the Public Audit (Wales) Act 2013 to abide by the auditor general’s own code of audit practice, which requires that the opportunity is given to third parties and audited bodies to comment on audit findings. Now that could take it, of course, beyond the four-month deadline. The Bill requires that, if the auditor general relies on this flexibility, then the auditor general must explain to the Assembly why a copy of the certified accounts and report will not be laid before the four-month deadline, and must then proceed to lay a copy as soon as reasonably practicable.
Now, this issue, of course, came to light with the accounts of Natural Resources Wales, when the auditor general needed more than four months to ensure the financial issues with NRW’s accounts were fully investigated. When auditing Welsh public bodies, there is no provision within legislation for the auditor general to request an extension to the statutory four-month deadline—as there is, by the way, for UK resource accounts under the Government Resources and Accounts Act 2000. Now, ideally, we would have a similar provision here in Wales, and I accept that this mechanism only addresses the conflicting obligations placed on the auditor general in relation to certifying the ombudsman’s accounts and reports. Clearly, this Bill isn't an appropriate mechanism to deal with this conflict in relation to the audited accounts of other public bodies. However, I would hope this issue is something that the Welsh Government will consider, going forward. Additionally, there is an opportunity, of course, to consider the issue as part of the Finance Committee’s upcoming inquiry into the Public Audit (Wales) Act 2013. So, with those comments, I would ask Members to resist amendment 49.
Fel y clywsom yng Nghyfnod 2, cytunodd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar welliant sy'n darparu hyblygrwydd i'r archwilydd cyffredinol gyflwyno cyfrifon ardystiedig ac adroddiad ar ôl y terfyn amser diofyn o bedwar mis. Nawr, mae'r gwelliant hwn yn ceisio dileu'r hyblygrwydd hwnnw, wrth gwrs. Nawr, cynhwyswyd y mecanwaith, fel y clywsom, er mwyn mynd i'r afael â dyletswyddau statudol gwrthdrawiadol a osodir ar yr archwilydd cyffredinol: yn gyntaf, i osod copi o'r cyfrifon ardystiedig ac adroddiad heb fod yn hwy na phedwar mis ar ôl iddynt gael eu cyflwyno, ond hefyd i fodloni gofynion Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2013 i gadw at god ymarfer archwilio'r archwilydd cyffredinol ei hun, sy'n ei gwneud yn ofynnol i roi cyfle i drydydd partïon a chyrff a archwilir i roi sylwadau ar ganfyddiadau archwilio. Gallai hynny fynd ag ef y tu hwnt i'r terfyn amser o bedwar mis wrth gwrs. Os yw'r archwilydd cyffredinol yn dibynnu ar yr hyblygrwydd hwn, mae'r Bil yn ei gwneud yn ofynnol i'r archwilydd cyffredinol egluro i'r Cynulliad pam na fydd copi o'r cyfrifon ardystiedig ac adroddiad yn cael eu cyflwyno cyn y terfyn amser o bedwar mis, a rhaid iddynt fwrw ati wedyn i gyflwyno copi cyn gynted ag y bo'n rhesymol ymarferol.
Nawr, wrth gwrs, daeth y mater hwn i'r amlwg gyda chyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru, pan oedd angen mwy na phedwar mis ar yr archwilydd cyffredinol i sicrhau bod materion ariannol yng nghyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru wedi'u harchwilio'n llawn. Wrth archwilio cyrff cyhoeddus yng Nghymru, nid oes unrhyw ddarpariaeth yn y ddeddfwriaeth i'r archwilydd cyffredinol allu gofyn am estyniad i'r terfyn amser statudol o bedwar mis—fel a geir, gyda llaw, ar gyfer cyfrifon adnoddau yn y DU o dan Ddeddf Adnoddau a Chyfrifon Llywodraeth 2000. Nawr, yn ddelfrydol, byddai gennym ddarpariaeth debyg yma yng Nghymru, ac rwy'n derbyn nad yw'r mecanwaith hwn ond yn ymdrin â'r rhwymedigaethau sy'n gwrthdaro a osodir ar yr archwilydd cyffredinol mewn perthynas ag ardystio cyfrifon ac adroddiadau'r ombwdsmon. Yn amlwg, nid yw'r Bil hwn yn fecanwaith priodol ar gyfer ymdrin â'r gwrthdaro hwn mewn perthynas â chyfrifon archwiliedig cyrff cyhoeddus eraill. Fodd bynnag, buaswn yn gobeithio bod y mater hwn yn rhywbeth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei ystyried yn y dyfodol. Yn ogystal, mae cyfle, wrth gwrs, i ystyried y mater fel rhan o'r ymchwiliad sydd ar y ffordd gan y Pwyllgor Cyllid i Ddeddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2013. Felly, gyda'r sylwadau hynny, gofynnaf i'r Aelodau wrthod gwelliant 49.
Mark Isherwood to respond.
Mark Isherwood i ymateb.
Diolch. This was intended as a probing amendment. As I stated, we do see worthwhile intent behind the lifting of the four-month deadline within this Bill. I regret that, in her response, the Minister, however, didn't respond to my specific questions, which were the purpose of the probing amendment, which is difficult. Following on from the Member in charge's response, however, I hope that this will lead to the Welsh Government considering and sharing with the Assembly its wider intentions over whether this might begin to set a precedent for other public bodies, and, again, if the Finance Committee inquiry that the Member in charge refers to could also address that, it would clearly be to mutual benefit; it might tease out some of the threats and opportunities involved with this. We weren't intending to object; we were seeking the clarity that, unfortunately, we've not received in the Minister's response, but I think the Member in charge's contribution was very helpful, and we will support.
Diolch. Y bwriad oedd i hwn fod yn welliant ymchwilgar. Fel y dywedais, rydym yn gweld bwriad da yn sail i gael gwared ar y terfyn amser o bedwar mis o fewn y Bil. Ond rwy'n gresynu nad atebodd y Gweinidog fy nghwestiynau penodol wrth ymateb, sef diben y gwelliant ymchwilgar, sy'n anodd. Gan ddilyn ymlaen o ymateb yr Aelod cyfrifol fodd bynnag, rwy'n gobeithio y bydd hyn yn arwain at sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn ystyried ac yn rhannu gyda'r Cynulliad ei bwriadau ehangach o ran a yw hyn yn dechrau gosod cynsail ar gyfer cyrff cyhoeddus eraill, ac unwaith eto, os gallai ymchwiliad y Pwyllgor Cyllid y mae'r Aelod cyfrifol yn cyfeirio ato roi sylw i hynny hefyd, byddai'n amlwg o fudd i bawb; efallai y gallai ddatgelu rhai o'r bygythiadau a'r cyfleoedd sy'n gysylltiedig â hyn. Nid oeddem yn bwriadu gwrthwynebu; roeddem eisiau eglurder, ac yn anffodus, ni chawsom hynny yn ymateb y Gweinidog, ond credaf fod cyfraniad yr Aelod cyfrifol yn ddefnyddiol iawn, a byddwn yn cefnogi.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 49? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, mi gawn bleidlais electronig ar welliant 49. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid neb, neb yn ymatal, 47 yn erbyn. Ac, felly, gwrthodwyd gwelliant 49.
The question is that amendment 49 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we will have an electronic vote on amendment 49. Open the vote. Close the vote. None in favour, no abstentions and 47 against. Therefore, amendment 49 is not agreed.
Gwelliant 49: O blaid: 0, Yn erbyn: 47, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Gwelliant 37, Llyr Gruffydd.
Amendment 37, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 37 (Llyr Gruffydd).
Amendment 37 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
I move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 37? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 37.
The question is that amendment 37 be agreed to. Does any Member object? Amendment 37 is agreed to.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ac, felly, grŵp 5 yw'r grŵp nesaf o welliannau—y gwelliannau yma'n ymwneud â chywiriadau drafftio. Gwelliant 2 yw'r prif welliant yn y grŵp, a dwi'n galw ar Llyr Gruffydd i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliannau yn y grŵp.
Therefore, we move on to group 5 of amendments. These amendments relate to drafting corrections. The lead amendment in this group is amendment 2, and I call on Llyr Gruffydd to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 2 (Llyr Gruffydd).
Amendment 2 (Llyr Gruffydd) moved.
Diolch, Llywydd. Dwi'n cynnig gwelliant 2 ac yn siarad i'r gwelliannau eraill yn y grŵp yma. Mae hwn yn grŵp o welliannau sy'n mynd i'r afael â nifer fach o gywiriadau drafftio. Er enghraifft, mae gwelliannau 2 ac 13 yn sicrhau bod yr holl gyfeiriadau at 'ddod ag ymchwiliad i ben' yn gyson yn y testun Cymraeg. Mae gwelliant 7 yn dileu gair diangen yn y testun Cymraeg. Mae gwelliant 10 yn mewnosod y gair 'neu' ar ddiwedd adran benodol. Ac, yn olaf, mae gwelliant 12 yn cywiro mân wall ddrafftio yn y Bil i gyfeirio at is-adran yn hytrach nag adran, felly mi fyddwn ni'n gobeithio'n fawr, gan mai materion drafftio mân yw'r rhain, y bydd Aelodau’n gweld eu ffordd yn glir i gefnogi’r gwelliannau.
Thank you, Llywydd. I move amendment 2 and will speak to the other amendments in the group too. This is a group of amendments that address a small number of drafting corrections. For example, amendments 2 and 13 ensure that all references to 'discontinuing an investigation' are consistent in the Welsh text. Amendment 7 deletes a superfluous word in the Welsh text. Amendment 10 inserts the word 'neu'—'or'—at the end of a specific section. And, finally, amendment 12 corrects a minor drafting error in the Bill with reference to a sub-section rather than a section. So, we very much hope that, as these are minor drafting issues, Members will support the amendments.
I'm very happy to support these amendments.
Rwy'n hapus iawn i gefnogi'r gwelliannau hyn.
Nid yw Llyr angen ymateb, felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, derbynnir gwelliant 2.
Llyr doesn't need to respond, therefore, the question is that amendment 2 be agreed to. Does any Member object? No. Amendment 2 is therefore agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 6 yw'r grŵp nesaf o welliannau, ac mae'r rhain yn ymwneud ag ymchwiliadau ar ei liwt ei hun. Gwelliant 3 yw'r prif welliant yn y grŵp a dwi'n galw ar Llyr Gruffydd i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliannau yn y grŵp.
Group 6 is the next group of amendments, and these relate to own-initiative investigations. The lead amendment in this group is amendment 3, and I call on Llyr Gruffydd to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 3 (Llyr Gruffydd).
Amendment 3 (Llyr Gruffydd) moved.
I move amendment 3 and I'll speak to all the amendments in this group, which relate to the ombudsman's powers to undertake own-initiative investigations. Amendment 3 clarifies that any decision of the ombudsman to, for example, begin an own-initiative investigation is subject to both section 4(1) and section 4(2), section 4 is the section relating to power to investigate on the ombudsman's own initiative.
Amendment 14 has the same effect as amendment 3, only in respect of own-initiative investigations under Part 5, which, of course, deals with social care and palliative care.
Amendments 4 and 15 clarify that, where the ombudsman revises the published criteria for own-initiative investigations in a material way, then, those revisions will be subject to the same Assembly procedure that applied to the first criteria, which is identified in section 5 of the Bill. They will be subject to a negative resolution procedure, in that they will be laid before the Assembly, and unless they are annulled before the end of a 40-day period, they can then be published.
Amendment 19 clarifies that the ombudsman has a duty to inform and consult specified persons when carrying out own-initiative investigations. So, again, these amendments are pretty technical in nature—no policy change, merely strengthening and providing clarity, and I would urge Members to support them.
Rwy'n cynnig gwelliant 3 ac fe siaradaf am yr holl welliannau yn y grŵp hwn, sy'n ymwneud â phwerau'r ombwdsmon i gynnal ymchwiliadau ar ei liwt ei hun. Mae gwelliant 3 yn egluro bod unrhyw benderfyniad ar ran yr ombwdsmon, er enghraifft, i ddechrau ymchwiliad ar ei liwt ei hun, yn ddarostyngedig i adran 4(1) ac adran 4(2), adran 4 yw'r adran sy'n ymwneud â phŵer i ombwdsmon ymchwilio ar ei liwt ei hun.
Mae i welliant 14 yr un effaith â gwelliant 3, mewn perthynas ag ymchwiliadau ar liwt yr ombwdsmon ei hun o dan Ran 5 yn unig, sydd, wrth gwrs, yn ymdrin â gofal cymdeithasol a gofal lliniarol.
Mae gwelliannau 4 a 15 yn egluro, lle mae'r ombwdsmon yn adolygu'r meini prawf a gyhoeddwyd ar gyfer ymchwiliadau ar liwt yr ombwdsmon ei hun mewn ffordd berthnasol, y bydd y diwygiadau hynny'n ddarostyngedig i'r un weithdrefn Cynulliad a oedd yn berthnasol i'r meini prawf cyntaf, a nodir yn adran 5 y Bil. Byddant yn ddarostyngedig i weithdrefn penderfyniad negyddol, yn yr ystyr y cânt eu gosod gerbron y Cynulliad, ac oni chânt eu diddymu cyn diwedd cyfnod o 40 diwrnod, gellir eu cyhoeddi.
Mae gwelliant 19 yn egluro bod gan yr ombwdsmon ddyletswydd i hysbysu ac ymgynghori â phersonau penodedig wrth gynnal ymchwiliadau ar liwt yr ombwdsmon ei hun. Felly, unwaith eto, mae'r gwelliannau hyn yn eithaf technegol o ran eu natur—ni cheir newid polisi, dim ond cryfhau a darparu eglurder, a buaswn yn annog yr Aelodau i'w cefnogi.
As we've heard, amendments 4 and 43 clarify the way in which the subsections of the relevant sections inter-relate, stating for the avoidance of doubt that the ombudsman's decision whether to begin, continue or discontinue an investigation is subject to the provisions in subsection (1), which specify the matters the ombudsman is entitled to investigate.
Amendments 5 and 44 are also updated for the sake of clarity without changing the intended policy for approving the criteria for own-initiative investigations.
Finally, amendment 19 clarifies the circumstances in which the ombudsman has a duty to consult other commissioners, as appropriate. This ensures that the ombudsman must consult, whenever they investigate on their own initiative, even if they could have investigated some or all of the same matter as a normal complete investigation. These amendments do not change the intended policy of the Bill, but will provide clarity on the way in which it's intended to work in practice, and I hope Members will join me in supporting them today.
Fel y clywsom, mae gwelliannau 4 a 43 yn egluro'r ffordd y mae is-adrannau'r adrannau perthnasol yn cydberthyn, gan ddatgan er mwyn osgoi amheuaeth fod penderfyniad yr ombwdsmon a ddylid dechrau, parhau neu derfynu ymchwiliad yn amodol ar y darpariaethau yn is-adran (1), sy'n pennu pa faterion y mae gan yr ombwdsmon hawl i'w hymchwilio.
Hefyd, caiff gwelliannau 5 a 44 eu diweddaru er eglurder heb newid i'r polisi a fwriadwyd er mwyn cymeradwyo'r meini prawf ar gyfer ymchwiliadau ar liwt yr ombwdsmon ei hun.
Yn olaf, mae gwelliant 19 yn egluro o dan ba amgylchiadau y mae dyletswydd ar yr ombwdsmon i ymgynghori â chomisiynwyr eraill, fel y bo'n briodol. Mae hyn yn sicrhau bod rhaid i'r ombwdsmon ymgynghori, lle bynnag y byddant yn ymchwilio ar eu liwt eu hunain, hyd yn oed os gallent fod wedi ymchwilio peth neu'r cyfan o'r un mater ag ymchwiliad llawn arferol. Nid yw'r gwelliannau hyn yn newid polisi bwriadedig y Bil, ond byddant yn darparu eglurder ar y ffordd y bwriedir iddo weithio'n ymarferol, ac rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau yn ymuno â mi i'w cefnogi heddiw.
Ydy Llyr Gruffydd eisiau ymateb? Na. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 3.
Llyr Gruffydd, do you want to respond? No. Therefore, the question is that amendment 3 be agreed to. Does any Member object? Amendment 3 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llyr Gruffydd, gwelliant 4.
Llyr Gruffydd, amendment 4.
Cynigiwyd gwelliant 4 (Llyr Gruffydd).
Amendment 4 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 4? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 4.
The question is that amendment 4 be agreed to. Does any Member object? Amendment 4 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 7, felly, yw'r grŵp nesaf, ac mae'r grŵp yma'n ymwneud â gwneud cwyn. Gwelliant 5 yw'r prif welliant yn y grŵp, a dwi'n galw ar Llyr Gruffydd i gynnig y prif welliant yna ac i siarad i'r gwelliannau yn y grŵp.
Group 7 is the next group, and this group relates to making complaints. The lead amendment in this group is amendment 5 and I call on Llyr Gruffydd to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 5 (Llyr Gruffydd).
Amendment 5 (Llyr Gruffydd) moved.
Diolch, Llywydd. I move amendment 5 and I'll speak to all three amendments in this group. The Bill, as introduced, included a provision that enabled a complaint to be made orally and included a safeguard that the ombudsman must explain to the person making the oral complaint what it means to make an oral complaint. It means that the oral complaint may be treated as a formal complaint that can be investigated.
Amendment 5 changes the term 'orally' to 'other than in writing' to ensure a more inclusive term is used so that the safeguard applies to any complaint that is not made in writing. The amendment means, for example, that the safeguard will apply, yes, to oral complaints, but also to complaints made in British Sign Language and complaints, indeed, made in any other form that is not in writing.
Amendment 17 has the same effect as amendment 5, only in respect of investigations under Part 5 dealing with social care and palliative care.
Amendment 18 clarifies, as well, that the reference to 'person' includes any person who made a complaint and not just, of course, the person aggrieved. So, I would urge Members to support these amendments.
Diolch, Lywydd. Rwy'n cynnig gwelliant 5, ac fe siaradaf am y tri gwelliant yn y grŵp hwn. Roedd y Bil, fel y'i cyflwynwyd, yn cynnwys darpariaeth a'i gwnâi'n bosibl gwneud cwyn ar lafar ac yn cynnwys mesur diogelwch a ddynodai fod yn rhaid i'r ombwdsmon egluro i'r sawl sy'n gwneud y gŵyn ar lafar beth mae gwneud cwyn ar lafar yn ei olygu. Mae'n golygu y gellir trin cwyn ar lafar fel cwyn ffurfiol y gellir ei hymchwilio.
Mae gwelliant 5 yn newid y term 'ar lafar' i 'heblaw yn ysgrifenedig' er mwyn sicrhau y defnyddir y term mwy cynhwysol fel bod y mesur diogelwch yn berthnasol i unrhyw gŵyn na chaiff ei gwneud yn ysgrifenedig. Mae'r gwelliant yn golygu, er enghraifft, y bydd y mesur diogelwch yn gymwys ar gyfer cwynion llafar, ond hefyd ar gyfer cwynion a wnaed yn Iaith Arwyddion Prydain a chwynion, yn wir, a wneir ar unrhyw ffurf arall nad yw'n ysgrifenedig.
Mae i welliant 17 yr un effaith â gwelliant 5, mewn perthynas ag ymchwiliadau o dan Ran 5 sy'n ymdrin â gofal cymdeithasol a gofal lliniarol yn unig.
Mae gwelliant 18 yn egluro hefyd fod y cyfeiriad at 'person' yn cynnwys unrhyw berson a wnaeth gŵyn ac nid y person a dramgwyddwyd yn unig wrth gwrs. Felly, buaswn yn annog yr Aelodau i gefnogi'r gwelliannau hyn.
These are important changes to ensure that the ombudsman's services are accessible to everyone in Wales and to ensure that legislation doesn't create unnecessary barriers that might exclude vulnerable people. I'm very happy to support all of the amendments in this group.
Mae'r rhain yn newidiadau pwysig i sicrhau bod gwasanaethau'r ombwdsmon yn hygyrch i bawb yng Nghymru ac i sicrhau nad yw'r ddeddfwriaeth yn creu rhwystrau diangen a allai eithrio pobl sy'n agored i niwed. Rwy'n hapus iawn i gefnogi'r holl welliannau yn y grŵp hwn.
Nid yw Llyr eisiau ymateb, ac felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 5? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 5, felly.
Llyr doesn't want to reply, therefore, the question is that amendment 5 be agreed to. Does any Member object? Amendment 5 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 6, Llyr Gruffydd.
Amendment 6, Llyr Gruffydd.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 6? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 6.
Dwi wedi methu 38, mae'n debyg. Felly af i nôl i alw pleidlais ar welliant 38. A ydy e'n cael ei gynnig yn ffurfiol?
The question is that amendment 6 be agreed to. Does any Member object? Amendment 6 is agreed.
I have missed amendment 38, apparently. Therefore, I'll go back and ask for a vote on amendment 38. Is it moved?
Cynigiwyd gwelliant 38 (Llyr Gruffydd).
Amendment 38 (Llyr Gruffydd) moved.
Ydy.
Yes.
Ydy. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 38? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes, felly, derbynnir gwelliant 38.
Yes. So, the question is that amendment 38 be agreed to. Does any Member object? No, therefore, amendment 38 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Sy'n mynd â fi i le? Chwech? Ocê. Ydy gwelliant 6 yn cael ei gynnig?
Which takes me where? Amendment 6? Okay. Is amendment 6 moved?
Cynigiwyd gwelliant 6 (Llyr Gruffydd).
Amendment 6 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Yes.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 6? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 6.
The question is that amendment 6 be agreed to. Does any Member object? Amendment 6 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 7, Llyr Gruffydd.
Amendment 7, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 7 (Llyr Gruffydd).
Amendment 7 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 7? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 7.
The question is that amendment 7 be agreed to. Does any Member object? Amendment 7 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 8, Llyr Gruffydd.
Amendment 8, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 8 (Llyr Gruffydd).
Amendment 8 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 8? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 8.
The question is that amendment 8 be agreed to. Does any Member object? Amendment 8 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 9, Llyr Gruffydd.
Amendment 9, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 9 (Llyr Gruffydd).
Amendment 9 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 9? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 9, felly.
The question is that amendment 9 be agreed to. Does any Member object? Amendment 9 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 10, Llyr Gruffydd.
Amendment 10, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 10 (Llyr Gruffydd).
Amendment 10 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 10? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes, felly derbynnir gwelliant 10.
The question is that amendment 10 be agreed to. Does any Member object? No. Amendment 10 is agreed, therefore.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Sy'n dod â ni at grŵp 8, y grŵp sy'n ymwneud ag egwyddorion Nolan. Gwelliant 46 yw'r prif welliant a dwi'n galw ar Mark Isherwood i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliant hwnnw—Mark Isherwood.
That brings us to group 8, which relates to the Nolan principles. The lead and only amendment in this group is amendment 46 and I call on Mark Isherwood to move and speak to the lead amendment—Mark Isherwood.
Cynigiwyd gwelliant 46 (Mark Isherwood).
Amendment 46 (Mark Isherwood) moved.
Diolch, Llywydd. I've retabled this amendment from Stage 2, as I wish to seek reassurance from the Member in charge that the ombudsman will take the Nolan principles into consideration when his office is undertaking investigations into complaints against public bodies.
As I outlined at Stage 2, while the ombudsman can also view the Nolan principles as overriding, he is unable to hold public bodies to account via the principles, as evidenced within correspondence I've received from a member of the public. In his responses to that member of the public, the ombudsman stated
'I recognise that you have framed your complaint with reference to the Nolan principles but the Ombudsman, whilst obviously recognising that adherence to these principles is necessary for higher standards in public services, would not, given his role and their general nature, use them to determine complaints about public bodies.'
He also stated:
'So I hope this provides an explanation of our approach and the context in which we operate. It is not that Nolan is inapplicable, more that our interest is in ensuring administrative justice to the people of Wales is not best served by simply restricting or satisfying ourselves by these overriding principles alone.'
As I outlined at Stage 2, these two statements do appear to be a contradiction. The Welsh Government also abides by the Nolan principles, as do elected Members in public office. Publicly employed individuals may also be accountable to Nolan principles, but there's no recourse for complainants to use the principles, other than through the expensive and cumbersome route of judicial review. It is not that these should be overriding principles, but that they should be integral.
Furthermore, the Nolan principles are summed up thus: the ombudsman provides no alternative set of principles, yet, in judging issues such as good standards of administration to determine complaints about public bodies, it is important to judge against an accepted standard of reference. The Nolan principles, we contend, provide that standard. They were established for that purpose. Among other things, they meet the criteria of law produced by the UK Government Committee on Standards in Public Life; they set a UK-wide benchmark; they apply to all in public life—officials and elected representatives; they're endorsed by the Welsh Government, not least in statutory instruments; and they're endorsed by the standards committee of Welsh councils.
The ombudsman claims that the Nolan principles are general. They're not. Principles are guides, they're not intended to be detailed instructions. The Nolan principles are very clear and specifically designed to be relevant to the public sector. The ombudsman claims that placing the principles on the face of the Bill serves as an unhelpful detraction from the existing powers he has to investigate maladministration. Yet, there still remains a gap in how he will determine whether public bodies will be held to account through the principles.
For instance, while he notes that there is a very wide power of maladministration, which allows him to take into account the Nolan principles, conversely, the power means that he also does not have to take them into account. Since I argued the case for the Nolan principles at Stage 2 of the Bill, I've been made increasingly aware of concerns that some public sector bodies and their employees are distorting their interpretation of the Nolan principles when applied to themselves. Further, where allegations regarding the conduct of officers are integral to the wider complaint submitted to the public services ombudsman, we've too often seen ombudsman reports quoting lines to justify their decision not to uphold the complaint that can be identified as having come from the same officers, actually matching, word for word, letters received directly from the local authority and signed by the same officers.
Elected members can be referred to the ombudsman on alleged breaches of the code of conduct, but the ombudsman cannot investigate complaints against officers. That is right. Instead, these are left to local authorities to determine as their employer. However, complaints to the ombudsman regarding public bodies frequently relate to matters that are set in the context of conduct by officers. Although the subject of the complaint cannot be objectively investigated without wider consideration of any context relating to the conduct of officers, in accordance with the Nolan principles, we instead see cases where, as quoted, the ombudsman would not use the Nolan principles to determine complaints.
It is welcome that the updated explanatory memorandum to the Bill now includes the Nolan principles and explains that the ombudsman and vested authorities are required to have due regard to the principles in carrying out their work. However, given the concerns I've listed, I'd be grateful for confirmation from the Member in charge of how, in the absence of the principles on the face of the Bill, he expects to ensure that the ombudsman takes the Nolan principles into account when investigating any and every complaint that does, directly or indirectly, involve the conduct of the officers involved with that complaint. Thank you.
Diolch, Lywydd. Rwyf wedi ailgyflwyno'r gwelliant hwn o Gyfnod 2, am fy mod yn dymuno gofyn am sicrwydd gan yr Aelod cyfrifol y bydd yr ombwdsmon yn ystyried egwyddorion Nolan pan fydd ei swyddfa'n cynnal ymchwiliadau i gwynion yn erbyn cyrff cyhoeddus.
Fel yr amlinellais yng Nghyfnod 2, er y gall yr ombwdsmon ystyried hefyd fod egwyddorion Nolan yn rhai tra phwysig, nid yw'n gallu dwyn cyrff cyhoeddus i gyfrif drwy'r egwyddorion, fel y gwelir yn yr ohebiaeth a gefais gan aelod o'r cyhoedd. Yn ei ymatebion i'r aelod hwnnw o'r cyhoedd, nododd yr ombwdsmon
Rwy'n cydnabod eich bod wedi llunio eich cwyn drwy gyfeirio at egwyddorion Nolan ond er bod yr ombwdsmon yn amlwg yn cydnabod bod cydymffurfiaeth â'r egwyddorion hyn yn angenrheidiol ar gyfer sicrhau safonau uwch mewn gwasanaethau cyhoeddus, ni fyddai'r ombwdsmon, o ystyried ei rôl a'u natur gyffredinol, yn eu defnyddio i wneud penderfyniad ynglŷn â chwynion am gyrff cyhoeddus.
Nododd hefyd:
Felly rwy'n gobeithio bod hyn yn esbonio ein dull o weithredu a chyd-destun ein gwaith. Nid bod Nolan yn amherthnasol, ond yn hytrach, nad cyfyngu ein hunain yn unig i'r prif egwyddorion hyn neu fodloni ein hunain yn eu cylch hwy'n unig yw'r ffordd orau o sicrhau cyfiawnder gweinyddol i bobl Cymru.
Fel yr amlinellais yng Nghyfnod 2, mae'r ddau ddatganiad i'w gweld yn gwrth-ddweud ei gilydd. Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn glynu at egwyddorion Nolan, fel y mae Aelodau etholedig mewn swyddi cyhoeddus. Mae'n bosibl y bydd unigolion a gyflogir gan y cyhoedd hefyd yn atebol i egwyddorion Nolan, ond nid oes modd i achwynwyr ddefnyddio'r egwyddorion, heblaw drwy lwybr drud a llafurus adolygiad barnwrol. Nid prif egwyddorion ddylai'r rhain fod, ond rhan annatod o'r ystyriaeth.
At hynny, caiff egwyddorion Nolan eu crynhoi fel hyn: nid yw'r ombwdsmon yn darparu unrhyw set amgen o egwyddorion, ac eto, wrth farnu materion megis safonau gweinyddol da i benderfynu ar gwynion ynghylch cyrff cyhoeddus, mae'n bwysig barnu yn erbyn safon dderbyniol i gyfeirio ati. Dadleuwn fod egwyddorion Nolan yn darparu'r safon honno. Cawsant eu sefydlu at y diben hwnnw. Ymhlith pethau eraill, maent yn bodloni meini prawf y gyfraith a gynhyrchwyd gan Bwyllgor Safonau mewn Bywyd Cyhoeddus Llywodraeth y DU; maent yn gosod meincnod ledled y DU; maent yn berthnasol i bawb mewn bywyd cyhoeddus—swyddogion a chynrychiolwyr etholedig; cânt eu hyrwyddo gan Lywodraeth Cymru, nid yn lleiaf mewn offerynnau statudol; a chânt eu hyrwyddo gan bwyllgor safonau cynghorau Cymru.
Mae'r ombwdsmon yn honni bod egwyddorion Nolan yn rhai cyffredinol. Nid yw hynny'n wir. Canllawiau yw egwyddorion, ni fwriedir iddynt fod yn gyfarwyddiadau manwl. Mae egwyddorion Nolan yn glir iawn, ac wedi'u llunio'n benodol i fod yn berthnasol i'r sector cyhoeddus. Mae'r ombwdsmon yn honni bod gosod egwyddorion ar wyneb y Bil yn tynnu sylw'n ddi-fudd oddi wrth y pwerau presennol sydd ganddo i ymchwilio i gamweinyddu. Ac eto, erys bwlch o ran sut y bydd yn penderfynu a gaiff cyrff cyhoeddus eu dwyn i gyfrif drwy'r egwyddorion.
Er enghraifft, er ei fod yn nodi bod yna bŵer eang iawn o ran camweinyddu sy'n caniatáu iddo roi ystyriaeth i egwyddorion Nolan, ar y llaw arall, mae'r pŵer yn golygu nad oes raid iddo eu hystyried chwaith. Ers i mi ddadlau'r achos dros egwyddorion Nolan yng Nghyfnod 2 y Bil, rwyf wedi dod yn fwyfwy ymwybodol o bryderon fod rhai o gyrff y sector cyhoeddus a'u cyflogeion yn ystumio'u dehongliad o egwyddorion Nolan pan gânt eu cymhwyso iddynt hwy. Ymhellach, lle ceir honiadau ynghylch ymddygiad swyddogion yn rhan annatod o gŵyn ehangach a gyflwynwyd i'r ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus, yn rhy aml gwelsom adroddiadau ombwdsmon yn dyfynnu llinellau i gyfiawnhau eu penderfyniad i beidio â chadarnhau cwyn y gellir gweld eu bod wedi dod gan yr un swyddogion, ac yn cyd-fynd, air am air, â llythyrau a ddaeth i law yn uniongyrchol gan yr awdurdod lleol ac wedi'u llofnodi gan yr un swyddogion.
Gellir cyfeirio aelodau etholedig at yr ombwdsmon am achosion honedig o dorri'r cod ymddygiad, ond ni all yr ombwdsmon ymchwilio i gwynion yn erbyn swyddogion. Mae hynny'n iawn. Yn lle hynny, caiff y rhain eu gadael i awdurdodau lleol benderfynu yn eu cylch fel eu cyflogwr. Fodd bynnag, mae cwynion i'r ombwdsmon ynghylch cyrff cyhoeddus yn aml yn ymwneud â materion sydd wedi'u gosod yng nghyd-destun ymddygiad swyddogion. Er na ellir ymchwilio'n wrthrychol i destun y gŵyn heb ystyriaeth ehangach o unrhyw gyd-destun sy'n ymwneud ag ymddygiad swyddogion yn unol ag egwyddorion Nolan, yn lle hynny gwelwn achosion lle na fyddai'r ombwdsmon, fel y dyfynnwyd, yn defnyddio egwyddorion Nolan er mwyn penderfynu ar gwynion.
Rwy'n croesawu'r ffaith bod y memorandwm esboniadol diwygiedig i'r Bil bellach yn cynnwys egwyddorion Nolan ac yn esbonio ei bod yn ofynnol i'r ombwdsmon ac awdurdodau â budd roi sylw dyledus i'r egwyddorion wrth gyflawni eu gwaith. Fodd bynnag, o ystyried y pryderon a restrais, buaswn yn ddiolchgar am gadarnhad gan yr Aelod cyfrifol ynglŷn â sut y mae'n disgwyl sicrhau, yn absenoldeb yr egwyddorion ar wyneb y Bil, fod yr ombwdsmon yn ystyried egwyddorion Nolan wrth ymchwilio i unrhyw gŵyn a phob cwyn sydd, yn uniongyrchol neu'n anuniongyrchol, yn cynnwys ymddygiad y swyddogion sy'n gysylltiedig â'r gŵyn honno. Diolch.
This amendment would require the ombudsman to consider the Nolan principles when undertaking their functions in relation to a listed authority. The Nolan principles set out the behaviours expected of people who hold public office. They set out clear expectations about conduct and about how people are expected to contribute to delivering public services. The Nolan principles apply to individuals in public office, and not organisations. The principles focus on behaviour and culture, rather than processes, and are enshrined in the relevant codes of conduct for the behaviour of individuals in public service. The ombudsman investigates service failure and maladministration. The focus ensures they comment on the actions of an authority, rather than giving a view on individuals, except in the ombudsman's role in relation to the councillor code of conduct. This allows the ombudsman to retain the trust of public bodies, and the public, as an impartial, independent complaints handler and regulator. I would urge Members not to support this amendment.
Byddai'r gwelliant hwn yn ei gwneud yn ofynnol i'r ombwdsmon ystyried egwyddorion Nolan wrth gyflawni eu swyddogaethau mewn perthynas ag awdurdod rhestredig. Mae egwyddorion Nolan yn nodi'r ymddygiad a ddisgwylir gan bobl sy'n dal swydd gyhoeddus. Maent yn nodi disgwyliadau clir ynghylch ymddygiad a sut y mae disgwyl i bobl gyfrannu at ddarparu gwasanaethau cyhoeddus. Mae egwyddorion Nolan yn berthnasol i unigolion mewn swyddi cyhoeddus, ac nid sefydliadau. Mae'r egwyddorion yn canolbwyntio ar ymddygiad a diwylliant, yn hytrach na phrosesau, ac fe'u hymgorfforir yn y codau ymddygiad perthnasol ar gyfer ymddygiad unigolion mewn gwasanaethau cyhoeddus. Mae'r ombwdsmon yn ymchwilio i gamweinyddu a methiant gwasanaeth. Mae'r ffocws yn sicrhau eu bod yn gwneud sylwadau ar y camau a roddir ar waith gan awdurdod, yn hytrach na rhoi barn ar unigolion, ac eithrio yn rôl yr ombwdsmon mewn perthynas â chod ymddygiad cynghorwyr. Mae hyn yn caniatáu i'r ombwdsmon gadw ymddiriedaeth cyrff cyhoeddus, a'r cyhoedd, fel y sawl sy'n trin a rheoleiddio cwynion yn annibynnol a diduedd. Buaswn yn annog yr Aelodau i beidio â chefnogi'r gwelliant hwn.
This amendment places a duty on the ombudsman to have regard to how a listed authority has had regard to the Nolan principles. Now, as we all know, because I'm sure we read them every day, the Nolan principles apply seven principles to anyone who works as a public office holder, including people who are elected or appointed to public office, or people appointed to work in, for example, the civil service, local government, health, education, social and care services, all those in other sectors as well that deliver public services. Now, we rehearsed some of these arguments at Stage 2, and as I said at Stage 2, I believe that an onus already exists on listed authorities to have regard to the Nolan principles. And the ombudsman's role is to investigate service failure and maladministration, not to investigate whether public authorities are complying with general principles of selflessness and leadership, et cetera. So, whilst I wasn't able to support this amendment at Stage 2, I have nevertheless ensured the revised explanatory memorandum now makes it explicit that in holding public office or working in the public sector, the ombudsman and the listed authorities are required to have regard to the Nolan principles. So, for these reasons, I won't be supporting amendment 46, and I would urge other Members to do likewise.
Mae'r gwelliant hwn yn gosod dyletswydd ar yr ombwdsmon i roi sylw i sut y mae awdurdod rhestredig wedi rhoi ystyriaeth i egwyddorion Nolan. Nawr, fel y mae pawb ohonom yn gwybod, oherwydd rwy'n siŵr ein bod yn eu darllen bob dydd, mae egwyddorion Nolan yn gosod saith egwyddor ar gyfer unrhyw un sy'n dal swydd gyhoeddus, gan gynnwys pobl a etholir neu a benodir i swyddi cyhoeddus, neu bobl a benodir i weithio yn y gwasanaeth sifil, llywodraeth leol, iechyd, addysg, gwasanaethau cymdeithasol a gofal, er enghraifft, a phawb mewn sectorau eraill sy'n darparu gwasanaethau cyhoeddus. Nawr, rydym wedi ailadrodd rhai o'r dadleuon hyn yng Nghyfnod 2, ac fel y dywedais yng Nghyfnod 2, rwy'n credu bod dyletswydd yn bodoli eisoes ar awdurdodau rhestredig i roi sylw i egwyddorion Nolan. A rôl yr ombwdsmon yw ymchwilio i fethiant gwasanaethau a chamweinyddu, nid ymchwilio i ba raddau y mae awdurdodau cyhoeddus yn cydymffurfio ag egwyddorion cyffredinol anhunanoldeb ac arweinyddiaeth, ac yn y blaen. Felly, er na allwn gefnogi'r gwelliant hwn yng Nghyfnod 2, rwyf wedi sicrhau serch hynny fod y memorandwm esboniadol diwygiedig bellach yn nodi'n eglur fod gofyn i'r ombwdsmon a'r awdurdodau rhestredig roi sylw dyledus i egwyddorion Nolan wrth ddal swyddi cyhoeddus neu weithio yn y sector cyhoeddus. Felly, am y rhesymau hyn, ni fyddaf yn cefnogi gwelliant 46, a buaswn yn annog yr Aelodau eraill i wneud yr un fath.
Mark Isherwood to respond.
Mark Isherwood i ymateb.
Thank you, Presiding Officer, and thank you to the Minister and the Member in charge. Clearly, there are many people who have contacted me, and no doubt others, who have concerns about their own experiences where their complaints, which weren't directly about an officer or officers, nonetheless had at their core allegations regarding the conduct of an officer or officers, and hence, this issue has been raised with us. It's not something we've thought up just to cause further problems for the Assembly or the ombudsman's office. We recognise the further work that the Member in charge has put into this, and acknowledge and welcome, as I stated, the update to the explanatory memorandum. Therefore, although I'll withdraw this amendment, we still think this is a pertinent issue meriting further consideration as we move forward, where, again, too often I've seen the voice of the person or persons to whom the allegations apply being quoted as one of the reasons not to uphold a complaint, when hopefully the objectivity of an inquiry would ensure that that could not happen. Thank you.
Diolch ichi, Lywydd, a diolch i'r Gweinidog a'r Aelod cyfrifol. Yn amlwg, mae llawer o bobl wedi cysylltu â mi, a chydag eraill heb amheuaeth, yn mynegi pryderon am eu profiadau eu hunain lle roedd eu cwynion, nad oeddent yn ymwneud yn uniongyrchol â swyddog neu swyddogion, er hynny'n cynnwys honiadau'n ganolog iddynt ynghylch ymddygiad swyddog neu swyddogion, ac felly, daethpwyd â'r mater hwn i'n sylw. Nid yw'n rhywbeth rydym wedi'i lunio'n unig er mwyn creu rhagor o broblemau i'r Cynulliad neu swyddfa'r ombwdsmon. Rydym yn cydnabod y gwaith pellach y mae'r Aelod cyfrifol wedi'i wneud ar hyn, ac yn cydnabod ac yn croesawu, fel y dywedais, y diweddariad i'r memorandwm esboniadol. Felly, er y byddaf yn tynnu'r gwelliant hwn yn ôl, credwn o hyd fod hwn yn fater pwysig sy'n galw am ystyriaeth bellach wrth inni symud ymlaen, lle gwelais yn rhy aml, unwaith eto, lais y person neu'r personau y mae'r cyhuddiadau'n berthnasol iddynt yn cael ei ddyfynnu fel un o'r rhesymau dros beidio â chadarnhau cwyn, pan fyddai gwrthrychedd ymchwiliad, gobeithio, yn sicrhau na allai hynny ddigwydd. Diolch.
Mark Isherwood has indicated that he wishes to withdraw the amendment. Is there any objection to the withdrawal of the amendment? Amendment 46 is therefore withdrawn.
Mae Mark Isherwood wedi nodi ei fod am dynnu'r gwelliant yn ôl. A oes unrhyw wrthwynebiad i dynnu'r gwelliant yn ôl? Mae gwelliant 46 wedi'i dynnu'n ôl felly.
Tynnwyd gwelliant 46 yn ôl yn unol â Rheol Sefydlog 12.27.
Amendment 46 withdrawn in accordance with Standing Order 12.27.
Grŵp 9 yw'r grŵp nesaf o welliannau, ac mae'r grŵp yma yn ymwneud â gweithdrefnau ymdrin â chwynion. Gwelliant 47 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar Mark Isherwood i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliannau. Mark Isherwood.
Group 9 is the next group of amendments, and they relate to complaints-handling procedures. The lead amendment in this group is amendment 47. I call on Mark Isherwood to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Mark Isherwood.
Cynigiwyd gwelliant 47 (Mark Isherwood).
Amendment 47 (Mark Isherwood) moved.
Diolch, Llywydd. We will be supporting amendment 11 as we believe the Assembly should be involved in scrutinising any significant changes the ombudsman may make to the statement of principles as far as practicable.
Amendment 48 has been submitted where confirmation is needed to ensure that the ombudsman considers resources of town and community councils. Amendment 48 reiterates the concerns that we raised at Stage 2 on the ability of town and community councils as listed authorities under the Bill to carry out their duties. For example, the Bill contains many requirements and time limits for listed authorities, which includes a six-month time limit for listed authorities to submit their own complaints-handling procedure.
At Stage 1 I outlined that, while supporting the Bill's application to town and community councils, we can see from both the perspective of the ombudsman and town and community councils how burdensome and onerous the duties could be to undertake when staffing and resources are minimal. Town and community councils currently number over 730 in Wales, with 8,000 councillors. As evidenced by the auditor general in his report on town and community councils, some councils are already struggling to apply existing statutory duties. As I noted at Stage 2, nearly 100 town and community councils had not been able to submit their audits by the cut-off date of 30 November 2018. Well over 340 town and community councils received a qualified audit opinion in the same year—double the amount in 2016-17. Moreover, 24 councils have yet to make proper arrangements for online publication of documents as required by the Local Government (Democracy) (Wales) Act 2013. Auditors also identified issues in the accounting statements of 180 councils; 270 councils did not complete the annual return fully before submission for audit.
Concerns, therefore, about the ability of town and community councils to undertake their duties have run throughout the Bill's progress. I refer back to the evidence of Cardiff city council, raised about the Bill's provisions, highlighting the risk of the ombudsman's guidance being 'too prescriptive' and not allowing
'for a degree of flexibility for local authorities to handle and investigate complaints in a manner that suits their size and structures.'
Additionally, the Local Democracy and Boundary Commission for Wales were concerned about the impact the provisions may have on smaller organisations—views also expressed by Blaenau Gwent council, which stated in evidence that some smaller councils do not have sufficient resources to have complaints officers whose sole task is to take and log complaints. Further, Newtown and Llanllwchaiarn Town Council said in their evidence to the committee that
'any such model or standard policies/procedures should be proportionate to the scale of community and town councils and also recognise that it may require transitional costs.'
Finally, and most significantly, One Voice Wales, representing town and community councils in Wales, have written to me stating that they do have concerns about the model complaints procedure. They further noted that most town and community councils in Wales are incredibly small and employ just one clerk, who would likely work on a part-time basis. As such, it is still difficult to see whether smaller town and community councils with relatively limited resources will be able to keep up with the provisions outlined under the Bill without due consideration by the ombudsman.
It is welcome, again, that the explanatory memorandum notes that it is up to the ombudsman's discretion in respect of which listed authorities publish model complaints-handling procedures, but it is worthwhile to place on record the expectation that the ombudsman will consider the resources of listed authorities, and at least work with their representative bodies to ensure the complaints procedure is adequately adjusted to take into account the limited resources of town and community councils in Wales.
Regarding amendment 47, this deletes the procedure that applies to the publication by the ombudsman of the statement of principles, and replaces this with another procedure. The changes made to the ombudsman's statement of principles outlined by amendment 56 at Stage 2 mean there is little opportunity for the Assembly to properly scrutinise the principles before their introduction. This changes the process from affirmative to negative, and I believe represents a backward step, given the Constitutional and Legislative Affairs Committee's praise for the affirmative nature of the Bill at Stage 1. Although we recognise that this is a statement of principles rather than regulations, we contend that they're integral to the working of the model complaints-handling procedure, and thus should be afforded Assembly scrutiny. At the very least, the first statement of principles should have an affirmative procedure so that the Assembly has a chance to approve them. We therefore ask the Member in charge to explain his rationale for this change in direction. Why negative rather than affirmative?
Diolch, Lywydd. Byddwn yn cefnogi gwelliant 11 gan ein bod yn credu y dylai'r Cynulliad gymryd rhan yn y gwaith o graffu ar unrhyw newidiadau sylweddol y gallai'r ombwdsmon eu gwneud i'r datganiad o egwyddorion cyn belled ag y bo'n ymarferol.
Cyflwynwyd gwelliant 48, lle mae angen cadarnhad i sicrhau bod yr ombwdsmon yn ystyried adnoddau cynghorau tref a chymuned. Mae gwelliant 48 yn ailadrodd y pryderon a godwyd gennym yng Nghyfnod 2 ynglŷn â gallu cynghorau tref a chymuned fel awdurdodau rhestredig o dan y Bil i gyflawni eu dyletswyddau. Er enghraifft, mae'r Bil yn cynnwys llawer o ofynion a therfynau amser i awdurdodau rhestredig, sy'n cynnwys terfyn amser o chwe mis i awdurdodau rhestredig gyflwyno eu gweithdrefn ymdrin â chwynion eu hunain.
Yng Nghyfnod 1 dywedais fy mod yn cefnogi cymhwyso'r Bil i gynghorau tref a chymuned, ond y gallwn weld o safbwynt yr ombwdsmon a chynghorau tref a chymuned fel ei gilydd pa mor feichus y gallai cyflawni'r dyletswyddau fod pan fo niferoedd staff ac adnoddau'n fach iawn. Ceir dros 730 o gynghorau tref a chymuned yng Nghymru ar hyn o bryd, gyda 8,000 o gynghorwyr. Fel y dangosodd yr archwilydd cyffredinol yn ei adroddiad ar y cynghorau tref a chymuned, mae rhai cynghorau eisoes yn cael trafferth i gymhwyso'r dyletswyddau statudol presennol. Fel y nodais yng Nghyfnod 2, ni allodd bron 100 o gynghorau tref a chymuned gyflwyno eu harchwiliadau erbyn y dyddiad cau ar 30 Tachwedd 2018. Derbyniodd ymhell dros 340 o gynghorau tref a chymuned farn archwilio amodol yn yr un flwyddyn—ddwy waith cymaint â'r nifer yn 2016-17. At hynny, mae 24 o gynghorau yn dal i fod heb wneud trefniadau priodol ar gyfer cyhoeddi dogfennau ar-lein fel sy'n ofynnol gan Ddeddf Llywodraeth Leol (Democratiaeth) (Cymru) 2013. Hefyd, nododd yr archwilwyr faterion yn codi yn natganiadau cyfrifyddu 180 o gynghorau; ni chwblhaodd 270 o gynghorau y ffurflen flynyddol yn llawn cyn ei chyflwyno ar gyfer archwiliad.
Felly, mae pryderon ynglŷn â gallu cynghorau tref a chymuned i gyflawni eu dyletswyddau wedi rhedeg drwy hynt y Bil. Cyfeiriaf yn ôl at dystiolaeth cyngor dinas Caerdydd ynghylch darpariaethau'r Bil, ac yn tynnu sylw at y risg fod canllawiau'r ombwdsmon 'yn rhy rhagnodol' ac yn methu caniatáu
ar gyfer rhywfaint o hyblygrwydd i awdurdodau lleol drin ac ymchwilio i gwynion mewn ffordd sy'n addas ar gyfer eu maint a'u strwythur.
Yn ogystal, roedd Comisiwn Ffiniau a Democratiaeth Leol Cymru yn pryderu ynglŷn â'r effaith y gallai darpariaethau ei chael ar sefydliadau llai o faint—safbwyntiau a fynegwyd hefyd gan gyngor Blaenau Gwent, a nododd mewn tystiolaeth nad oes gan rai cynghorau llai o faint ddigon o adnoddau i feddu ar swyddogion cwynion penodol ar gyfer derbyn a chofnodi cwynion. Ymhellach, dywedodd Cyngor Tref y Drenewydd a Llanllwchaearn yn eu tystiolaeth i'r pwyllgor y dylai
polisïau/gweithdrefnau enghreifftiol neu safonol o'r fath fod yn gymesur â maint cynghorau cymuned a chynghorau tref a chydnabod hefyd y gallai alw am gostau trosiannol.
Yn olaf, ac yn bwysicaf oll, mae Un Llais Cymru, sy'n cynrychioli cynghorau tref a chymuned yng Nghymru, wedi ysgrifennu ataf yn dweud bod ganddynt bryderon am y weithdrefn gwyno enghreifftiol. Nododd ymhellach fod y rhan fwyaf o gynghorau tref a chymuned Cymru yn anhygoel o fach ac yn cyflogi un clerc yn unig, a fyddai'n debygol o fod yn gweithio ar sail ran-amser. Fel y cyfryw, mae'n dal i fod yn anodd gweld a fydd cynghorau tref a chymuned llai o faint gydag adnoddau cymharol gyfyngedig yn cyflawni'r darpariaethau a amlinellir o dan y Bil heb ystyriaeth briodol gan yr ombwdsmon.
Unwaith eto, mae'n galonogol fod y memorandwm esboniadol yn nodi mai mater i'r ombwdsmon ei benderfynu yn ôl ei ddisgresiwn yw pa awdurdodau rhestredig sydd i gyhoeddi gweithdrefnau ymdrin â chwynion enghreifftiol, ond mae'n werth cofnodi'r disgwyliad y bydd yr ombwdsmon yn ystyried adnoddau awdurdodau rhestredig, ac o leiaf yn gweithio gyda'u cyrff cynrychioliadol i sicrhau y caiff y weithdrefn gwyno ei haddasu'n ddigonol i ystyried adnoddau cyfyngedig cynghorau tref a chymuned yng Nghymru.
Mewn perthynas â gwelliant 47, mae hwn yn dileu'r weithdrefn sy'n ymwneud â chyhoeddi datganiad o egwyddorion gan yr ombwdsmon, ac yn gosod gweithdrefn arall yn ei lle. Mae'r newidiadau a wnaed i ddatganiad o egwyddorion yr ombwdsmon a amlinellwyd yng ngwelliant 56 yng Nghyfnod 2 yn golygu na cheir fawr o gyfle i'r Cynulliad graffu'n briodol ar yr egwyddorion cyn eu cyflwyno. Mae hyn yn newid y broses o fod yn gadarnhaol i fod yn un negyddol, a chredaf fod hynny'n gam yn ôl, o ystyried canmoliaeth y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol i natur gadarnhaol y Bil yng Nghyfnod 1. Er ein bod yn cydnabod mai datganiad o egwyddorion yw hwn yn hytrach na rheoliadau, rydym yn dadlau eu bod yn rhan annatod o weithrediad y weithdrefn enghreifftiol ar gyfer ymdrin â chwynion, ac felly dylent fod yn ddarostyngedig i graffu ar ran y Cynulliad. Fan lleiaf, dylai'r datganiad o egwyddorion cyntaf gynnwys gweithdrefn gadarnhaol fel bod cyfle i'r Cynulliad eu cymeradwyo. Rydym yn gofyn felly i'r Aelod cyfrifol egluro ei resymeg dros y newid cyfeiriad hwn. Pam y weithdrefn negyddol yn hytrach na'r weithdrefn gadarnhaol?
I'll begin by saying that I'm happy to support amendment 11. The Member in charge is proposing a welcome drafting update to ensure that the procedure by which the Assembly agrees the complaints-handling principles is clear bilingually in the Bill.
However, speaking to amendment 47, this would undo an amendment agreed by the Equality, Local Government and Communities Committee at Stage 2, which, as the Member in charge explained at the time, struck a better balance between the ombudsman's freedom to draft the statement of principles and the Assembly's ability to reject it, should we see fit.
The procedure that amendment 47 seeks to reinstate leaves a large degree of uncertainty for the ombudsman if the Assembly makes no resolution to approve the complaints-handling principles within the two-month period. In this case, the ombudsman would not know whether or not the Assembly supports the proposed criteria, whether there are any issues that we would like to see addressed, or whether it was simply an issue of timing and the criteria might be approved if they were tabled again. With no opportunity to influence Assembly proceedings, it would not be fair to ask the ombudsman to wait upon a motion being tabled in favour of their criteria before proceeding to implement the powers that the National Assembly has already debated in this Bill. I don't think the process that the Member suggests is necessary to ensure that the Assembly is content with the ombudsman's proposals. The passing of this Bill would signal the Assembly's desire that a statement of complaints-handling principles be made by the ombudsman, and if that proposal is not in line with our expectations, then the Assembly can reject it and instruct the ombudsman to reconsider.
Speaking to amendment 48, the Member raises a relevant point that the ombudsman will need to be proportionate when applying model complaints-handling procedures to listed authorities, particularly in the example of community councils, as he's proposed. This amendment, however, would require the ombudsman to consider the resources of community councils whenever they are developing a model complaints-handling procedure, even if that procedure were not intended to apply to community councils. This is not a proportionate way of achieving the Member's aim. It would lead to an unnecessary administrative burden on the ombudsman's complaints standards powers for all other bodies in Wales. The Bill already includes a requirement for the ombudsman to consult before applying model complaints-handling procedures to any body. This would allow any body concerned about the administrative burden of their proposals to raise the issue, and for the ombudsman to take a balanced view of the benefits of the complaints system against the costs of implementing it.
Furthermore, this legislation is founded upon the principle that the ombudsman is a trusted, independent complaints authority, appointed directly by, and accountable to, the National Assembly. If the Assembly is not content with the ombudsman's use of their powers, then this can be addressed through committee scrutiny of the ombudsman. Beyond this, in extreme cases, the ombudsman is subject to the normal public law recourse of judicial review, by which any unreasonable requirement could be challenged. With these accountability arrangements already in place, we should not be legislating on the assumption that the ombudsman will use their powers irresponsibly. I'm sure that the ombudsman will listen to the points that Members have raised in today's debate and consider them when determining the approach to model complaints procedures for public bodies. On this basis, I don't think this amendment is necessary, and I would ask Members not to support it or amendment 47 today.
Fe ddechreuaf drwy ddweud fy mod yn hapus i gefnogi gwelliant 11. Mae'r Aelod cyfrifol yn argymell diweddaru'r drafft er mwyn sicrhau bod y weithdrefn ar gyfer sicrhau cytundeb y Cynulliad i'r egwyddorion ymdrin â chwynion yn glir yn ddwyieithog yn y Bil, ac mae hynny i'w groesawu.
Fodd bynnag, wrth siarad am welliant 47, byddai hwn yn dadwneud gwelliant a dderbyniwyd gan y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yng Nghyfnod 2, a oedd, fel yr eglurodd yr Aelod cyfrifol ar y pryd, yn sicrhau gwell cydbwysedd rhwng rhyddid yr ombwdsmon i ddrafftio'r datganiad o egwyddorion a gallu'r Cynulliad i'w wrthod, pe baem yn ystyried bod hynny'n briodol.
Mae'r weithdrefn y mae gwelliant 47 yn ceisio ei hadfer yn gadael llawer iawn o ansicrwydd i'r ombwdsmon os nad yw'r Cynulliad yn gwneud unrhyw benderfyniad i gymeradwyo'r egwyddorion ymdrin â chwynion o fewn y cyfnod o ddau fis. Yn yr achos hwn, ni fyddai'r ombwdsmon yn gwybod a yw'r Cynulliad yn cefnogi'r meini prawf arfaethedig ai peidio, a oes unrhyw faterion yr hoffem eu gweld yn cael sylw, neu a fyddai'n fater syml o amseru ac y gallai'r meini prawf gael eu cymeradwyo pe baent yn cael eu cyflwyno eto. Heb gyfle i ddylanwadu ar drafodion y Cynulliad, ni fyddai'n deg gofyn i'r ombwdsmon aros i gynnig gael ei gyflwyno o blaid eu meini prawf cyn symud ymlaen i weithredu'r pwerau y mae'r Cynulliad Cenedlaethol eisoes wedi'u trafod yn y Bil hwn. Nid wyf yn meddwl bod y broses a awgrymir gan yr Aelod yn angenrheidiol i sicrhau bod y Cynulliad yn fodlon ar gynigion yr ombwdsmon. Byddai pasio'r Bil hwn yn arwydd o awydd y Cynulliad i weld datganiad o egwyddorion ymdrin â chwynion yn cael ei wneud gan yr ombwdsmon, ac os nad yw'r cynnig hwnnw yn unol â'n disgwyliadau, gall y Cynulliad ei wrthod a rhoi cyfarwyddyd i'r ombwdsmon ailystyried.
Gan siarad am welliant 48, mae'r Aelod yn nodi pwynt perthnasol y bydd angen i'r ombwdsmon fod yn gymesur wrth gymhwyso gweithdrefnau ymdrin â chwynion enghreifftiol i awdurdodau, yn enwedig yn yr enghraifft o gynghorau cymuned, fel y mae wedi'i argymell. Fodd bynnag, byddai'r gwelliant hwn yn ei gwneud yn ofynnol i'r ombwdsmon ystyried adnoddau cynghorau cymuned pan fyddant yn datblygu gweithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol, hyd yn oed os na fwriadwyd i'r weithdrefn honno fod yn gymwys i gynghorau cymuned. Nid yw hon yn ffordd gymesur o gyflawni nod yr Aelod. Byddai'n arwain at faich gweinyddol diangen ar bwerau safonau cwynion yr ombwdsmon i'r holl gyrff eraill yng Nghymru. Mae'r Bil eisoes yn cynnwys gofyniad i'r ombwdsmon ymgynghori cyn cymhwyso gweithdrefnau ymdrin â chwynion enghreifftiol i unrhyw gorff. Byddai hyn yn caniatáu i unrhyw gorff sy'n pryderu ynglŷn â baich gweinyddol eu cynigion godi'r mater, ac i'r ombwdsmon ffurfio safbwynt cytbwys am fanteision y system gwynion yn erbyn y gost o'i rhoi ar waith.
At hynny, seiliwyd y ddeddfwriaeth ar yr egwyddor fod yr ombwdsmon yn awdurdod cwynion annibynnol y gellir ymddiried ynddo, a benodir yn uniongyrchol gan, ac yn atebol i'r Cynulliad Cenedlaethol. Os nad yw'r Cynulliad yn fodlon ynglŷn â defnydd yr ombwdsmon o'u pwerau, gellir rhoi sylw i hyn drwy waith craffu'r pwyllgor ar yr ombwdsmon. Y tu hwnt i hyn, mewn achosion eithafol, mae'r ombwdsmon yn ddarostyngedig i lwybr cyfraith gyffredin arferol adolygiad barnwrol, y gellir herio unrhyw ofyniad afresymol drwyddo. Gyda'r trefniadau atebolrwydd hyn eisoes ar waith, ni ddylem deddfu ar y rhagdybiaeth y bydd yr ombwdsmon yn defnyddio'u pwerau'n anghyfrifol. Rwy'n siŵr y bydd yr ombwdsmon yn gwrando ar y pwyntiau a godwyd gan yr Aelodau yn y ddadl heddiw ac yn eu hystyried wrth benderfynu ar y dull o weithredu gweithdrefnau cwyno enghreifftiol ar gyfer cyrff cyhoeddus. Ar y sail hon, nid wyf yn meddwl bod angen y gwelliant hwn, a gofynnaf i'r Aelodau beidio â'i gefnogi, na gwelliant 47 heddiw.
I will start with my amendment, amendment 11, which clarifies that, where the ombudsman makes revisions to the complaints handling statement of principles in a material way, those revisions will be subject to the same Assembly procedure that applied to the first statement of principles. That is, they will be subject to a negative resolution procedure, in that they will be laid before the Assembly and, unless they are annulled before the end of a 40-day period, they can be published.
Turning to Mark's amendment 47, this amendment seeks to apply an affirmative resolution procedure to the first draft statement of principles that the ombudsman must lay before the Assembly. The Bill currently provides for the statement of principles to be subject to a negative resolution procedure, as we've heard. But, of course, this mirrors the procedure that applies to the own-initiative criteria that will be laid before the Assembly. I believe that the same negative resolution procedure should apply to both the criteria and the statement of principles, given that they are both the ombudsman's documents. That's the key point here, I think. It's the ombudsman that consults on them, he drafts them, he publishes them, and he enforces them. That's why the Welsh Ministers' regulations are subject to the affirmative procedure. If the Welsh Ministers wish to amend the ombudsman's document, then it's only right that the affirmative procedure should apply. We have to remember that the ombudsman is an appointment independent of the Welsh Government and it wouldn't be right for changes to be made by Welsh Ministers not to be agreed in this Chamber. Therefore, I don't believe that amendment 47 is required.
Turning to Mark's amendment 48, this amendment puts a duty on the ombudsman to have regard to the resources of community councils when he is preparing 'the' model CHP, to use Mark's words. I am unable to support this amendment for a number of reasons. Firstly, there is no 'the' model CHP. There are likely to be a number of different model complaints handling procedures, each tailored to the needs of different listed authorities. This in itself means the ombudsman can tailor 'a' model complaints handling procedure to the needs of community councils if—and it is an 'if'—the ombudsman decides to require community councils to comply with a model CHP. There is no obligation on the ombudsman to have a model CHP for community councils. Indeed, so far this financial year, the ombudsman has received in excess of 2,000 complaints in total and of these only 22 have related to community councils, out of, I think the Member said, around 730 such councils in Wales. So, I'd argue that the CHPs aren't necessarily aimed at problems with community councils.
Secondly, as a public authority, the ombudsman of course must act reasonably in everything he does. This would include having regard to the resources of any listed authority he is considering specifying as being subject to a model complaints handling procedure. And thirdly, I question why the ombudsman should have specific regard to the resources available to community councils when this consideration applies to the other listed authorities, such as county councils, local health boards and Social Care Wales, et cetera. So, I acknowledge the issue the amendment is seeking to address, and I have included some commentary on this issue in the revised explanatory memorandum to the Bill, but my view is that that sufficiently addresses the concerns expressed and, therefore, I would urge Members not to support that particular amendment.
Fe ddechreuaf gyda fy ngwelliant, gwelliant 11, sy'n egluro, os yw'r ombwdsmon yn gwneud diwygiadau i'r datganiad o egwyddorion ymdrin â chwynion mewn ffordd berthnasol, y bydd y diwygiadau hynny'n ddarostyngedig i'r un weithdrefn Cynulliad a oedd yn gymwys i'r datganiad o egwyddorion cyntaf. Hynny yw, byddant yn ddarostyngedig i'r weithdrefn penderfyniad negyddol, yn yr ystyr y cânt eu gosod gerbron y Cynulliad, ac y gellir eu cyhoeddi oni chânt eu diddymu cyn diwedd y cyfnod o 40 diwrnod.
Gan droi at welliant 47 Mark, mae'r gwelliant hwn yn ceisio cymhwyso gweithdrefn penderfyniad cadarnhaol i'r drafft cyntaf o'r datganiad o egwyddorion sy'n rhaid i'r ombwdsmon eu gosod gerbron y Cynulliad. Mae'r Bil ar hyn o bryd yn darparu i'r datganiad o egwyddorion fod yn ddarostyngedig i weithdrefn penderfyniad negyddol, fel y clywsom. Ond wrth gwrs, mae hyn yn adlewyrchu'r weithdrefn sy'n berthnasol i'r meini prawf ar ei liwt ei hun a osodir gerbron y Cynulliad. Credaf y dylai'r un weithdrefn penderfyniad negyddol fod yn gymwys i'r meini prawf a'r datganiad o egwyddorion, gan eu bod ill dwy'n ddogfennau gan yr ombwdsmon. Dyna'r pwynt allweddol yma, rwy'n meddwl. Yr ombwdsmon sy'n ymgynghori yn eu cylch, yr ombwdsmon sy'n eu drafftio, yn eu cyhoeddi ac yn eu gorfodi. Dyna pam fod rheoliadau Gweinidogion Cymru yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol. Os yw Gweinidogion Cymru yn dymuno diwygio dogfen yr ombwdsmon, mae'n gwbl briodol mai'r weithdrefn gadarnhaol a ddylai fod yn gymwys. Rhaid inni gofio bod yr ombwdsmon yn benodiad annibynnol oddi ar Lywodraeth Cymru ac ni fyddai'n iawn i newidiadau a wneir gan Weinidogion Cymru beidio â chael eu cytuno yn y Siambr hon. Felly, nid wyf yn credu bod angen gwelliant 47.
Gan droi at welliant 48 Mark, mae'r gwelliant hwn yn rhoi dyletswydd ar yr ombwdsmon i roi sylw i adnoddau cynghorau cymuned wrth baratoi 'y' weithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol, i ddefnyddio geiriau Mark. Ni allaf gefnogi'r gwelliant hwn am nifer o resymau. Yn gyntaf, nid un weithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol a geir. Mae'n debygol y bydd nifer o weithdrefnau ymdrin â chwynion enghreifftiol, a phob un wedi'i theilwra i anghenion gwahanol awdurdodau rhestredig. Mae hyn ynddo'i hun yn golygu y gall yr ombwdsmon deilwra gweithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol i anghenion cynghorau cymuned os—ac 'os' ydyw—yw'r ombwdsmon yn penderfynu ei gwneud yn ofynnol i gynghorau cymuned gydymffurfio â gweithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol. Nid oes unrhyw rwymedigaeth ar yr ombwdsmon i gael gweithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol ar gyfer cynghorau cymuned. Yn wir, hyd yn hyn yn y flwyddyn ariannol hon, mae'r ombwdsmon wedi derbyn mwy na 2,000 o gwynion i gyd ac o'r rhain, dim ond 22 sydd wedi ymwneud â chynghorau cymuned, allan o tua 730, yn ôl yr hyn y credaf i'r Aelod ei ddweud, o gynghorau o'r fath yng Nghymru. Felly, buaswn yn dadlau nad yw'r gweithdrefnau ymdrin â chwynion o reidrwydd wedi'u hanelu at broblemau gyda chynghorau cymuned.
Yn ail, fel awdurdod cyhoeddus, rhaid i'r ombwdsmon weithredu'n rhesymol ym mhob dim y mae'n ei wneud wrth gwrs. Byddai hyn yn cynnwys ystyried adnoddau unrhyw awdurdod rhestredig y mae'n ystyried pennu eu bod yn destun gweithdrefn ymdrin â chwynion enghreifftiol. Ac yn drydydd, rwy'n cwestiynu pam y dylai'r ombwdsmon roi sylw penodol i'r adnoddau sydd ar gael i gynghorau cymuned pan fo'r ystyriaeth hon yn gymwys i'r awdurdodau rhestredig eraill, fel cynghorau sir, byrddau iechyd lleol a Gofal Cymdeithasol Cymru, ac yn y blaen. Felly, rwy'n cydnabod y mater y mae'r gwelliant yn ceisio mynd i'r afael ag ef, ac rwyf wedi cynnwys rhai sylwadau ar y mater hwn yn y memorandwm esboniadol diwygiedig i'r Bil, ond fy marn i yw bod hynny'n rhoi sylw digonol i'r pryderon a fynegwyd ac felly, buaswn yn annog yr Aelodau i beidio â chefnogi'r gwelliant penodol hwnnw.
Mark Isherwood, to respond.
Mark Isherwood i ymateb.
Diolch, Llywydd. In terms of amendment 47, the greatest strength that was acknowledged in the Bill at Stage 1 was the affirmative nature within in, hence the moving of this amendment, because there's little opportunity for the Assembly to properly scrutinise the principles before their introduction, at the very least at the first statement of principles. That is potentially a concern. I understand that the ombudsman's office, having received whatever this Bill ultimately concludes, is the body that will be drawing up the statement of principles, but there is the good old Platonic phrase, 'Who shall guard the guardians?' And much as the ombudsman must by definition be separate from this place—arm's length from this place—the Assembly, we believe, has a role in this context.
Regarding amendment 48, the Member in charge questioned why other larger bodies—and he named a number of larger bodies—would be treated differently. It's because they're larger bodies. This isn't to apply to every town and community council—many would have no reason not to meet the requirements detailed here. It only applies to those that, for resource reasons, as I outlined and as One Voice Wales has subsequently outlined in the correspondence I quoted, would find it practically, for practical purposes, difficult to meet this requirement. So, it's not a mandatory imposition applying to all public bodies or all bodies subject to the ombudsman's remit; it's only a discretionary power to be used when a body is likely to, or is known to, lack the resources to meet the requirement within the specified terms within the Bill. And we need to reflect that concern. We need to reflect the differentiation across the public sector, and particularly within town and community councils across Wales. It's not an excuse to allow bad performers off a bad performance. That needs to be addressed. It's a practical measure to help those who might do better in the future get to that point without penalising them for things that are beyond their control. I move.
Diolch, Lywydd. O ran gwelliant 47, y cryfder mwyaf a gafodd gydnabyddiaeth yn y Bil yng Nghyfnod 1 oedd y natur gadarnhaol o'i fewn, a dyna pam y cynigir y gwelliant hwn, gan nad oes fawr o gyfle i'r Cynulliad graffu ar yr egwyddorion cyn eu cyflwyno, ar y datganiad o egwyddorion cyntaf fan lleiaf. Gallai hynny fod yn destun pryder. Deallaf mai swyddfa'r ombwdsmon, ar ôl derbyn beth bynnag y mae'r Bil hwn yn ei gasglu yn y pen draw, yw'r corff a fydd yn llunio'r datganiad o egwyddorion, ond mae yna hen ymadrodd Platonaidd da, 'Pwy fydd yn goruchwylio'r goruchwylwyr?' Ac er bod yn rhaid i'r ombwdsmon drwy ddiffiniad fod ar wahân i'r lle hwn—hyd braich o'r lle hwn—mae gan y Cynulliad rôl yn y cyd-destun hwn yn ein barn ni.
Mewn perthynas â gwelliant 48, roedd yr Aelod cyfrifol yn cwestiynu pam y byddai cyrff mwy eraill—ac enwodd nifer o gyrff mwy o faint—yn cael eu trin yn wahanol. Y rheswm yw oherwydd eu bod yn gyrff mwy o faint. Nid yw'n gymwys ar gyfer pob cyngor tref a chymuned—ni fyddai gan nifer ohonynt reswm i beidio â chyflawni rhai o'r gofynion y manylir arnynt yma. Nid yw ond yn gymwys ar gyfer y rheini a fyddai, am resymau'n ymwneud ag adnoddau, fel yr amlinellais i ac fel yr amlinellodd Un Llais Cymru wedyn yn yr ohebiaeth a ddyfynnais, yn ei chael hi'n anodd bodloni'r gofyniad hwn yn ymarferol, at ddibenion ymarferol. Felly, nid yw'n ofyniad gorfodol sy'n gymwys ar gyfer pob corff cyhoeddus neu bob corff sy'n destun cylch gwaith yr ombwdsmon; nid yw ond yn bŵer disgresiynol i'w ddefnyddio pan fo corff yn debygol, neu pan wyddys bod corff heb adnoddau i fodloni'r gofyniad o fewn y telerau penodol yn y Bil. Ac mae angen inni fynegi'r pryder hwnnw. Mae angen inni fynegi'r gwahaniaeth ar draws y sector cyhoeddus, ac yn enwedig o fewn cynghorau tref a chymuned ar draws Cymru. Nid yw caniatáu perfformiad gwael gan dangyflawnwyr yn esgus. Mae angen mynd i'r afael â hynny. Mae'n fesur ymarferol i helpu'r rheini a allai wneud yn well yn y dyfodol i gyrraedd y pwynt hwnnw heb eu cosbi am bethau sydd y tu hwnt i'w rheolaeth. Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 47? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn, felly, i bleidlais electronig ar welliant 47. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 11, neb yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 47.
The question is that amendment 47 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We proceed, therefore, to an electronic vote on amendment 47. Open the vote. Close the vote. In favour 11, no abstentions, 36 against. Therefore, amendment 47 is not agreed.
Gwelliant 47: O blaid: 11, Yn erbyn: 36, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 47: For: 11, Against: 36, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 11, Llyr Gruffydd.
Amendment 11, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 11 (Llyr Gruffydd).
Amendment 11 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 11? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 11.
The question is that amendment 11 be agreed to. Does any Member object? Amendment 11 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 48, Mark Isherwood.
Amendment 48, Mark Isherwood.
Are you moving—?
A ydych chi'n cynnig—?
Cynigiwyd gwelliant 48 (Mark Isherwood).
Amendment 48 (Mark Isherwood) moved.
Move.
Rwy'n cynnig.
Gwelliant 48. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 48? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Pleidlais, felly, ar welliant 48. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 11, neb yn ymatal, 36 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 48.
Amendment 48. The question is that amendment 48 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We proceed, therefore, to an electronic vote on amendment 48. Open the vote. Close the vote. In favour 11, no abstentions, 36 against. Therefore, amendment 48 is not agreed.
Gwelliant 48: O blaid: 11, Yn erbyn: 36, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 48: For: 11, Against: 36, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 12, Llyr Gruffydd.
Amendment 12, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 12 (Llyr Gruffydd).
Amendment 12 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 12? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 12.
The question is that amendment 12 be agreed to. Does any Member object? Amendment 12 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llyr Gruffydd, gwelliant 13.
Llyr Gruffydd, amendment 13.
Cynigiwyd gwelliant 13 (Llyr Gruffydd).
Amendment 13 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 13? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 13.
The question is that amendment 13 be agreed to. Does any Member object? Amendment 13 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 14, Llyr Gruffydd.
Amendment 14, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 14 (Llyr Gruffydd).
Amendment 14 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 14? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 14.
The question is that amendment 14 be agreed to. Does any Member object? Amendment 14 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 15, Llyr Gruffydd.
Llyr Gruffydd, amendment 15.
Cynigiwyd gwelliant 15 (Llyr Gruffydd).
Amendment 15 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 15? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 15, felly.
The question is that amendment 15 be agreed to. Does any Member object? Amendment 15 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 16, Llyr Gruffydd.
Amendment 16, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 16 (Llyr Gruffydd).
Amendment 16 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 16? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 16.
The question is that amendment 16 be agreed to. Does any Member object? Amendment 16 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 17, Llyr Gruffydd.
Llyr Gruffydd, amendment 17.
Cynigiwyd gwelliant 17 (Llyr Gruffydd).
Amendment 17 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 17? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 17, felly.
The question is that amendment 17 be agreed to. Does any Member object? Amendment 17 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 18, Llyr Gruffydd.
Amendment 18, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 18 (Llyr Gruffydd).
Amendment 18 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 18? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 18, felly.
The question is that amendment 18 be agreed to. Does any Member object? Amendment 18 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 19, Llyr Gruffydd.
Amendment 19, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 19 (Llyr Gruffydd).
Amendment 19 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 19? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 19.
The question is that amendment 19 be agreed to. Does any Member object? Amendment 19 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 10 yw'r grŵp nesaf o welliannau—y gwelliannau yma'n ymwneud â phwerau gwneud rheoliadau. Gwelliant 20 yw'r prif welliant, a'r unig welliant. Llyr Gruffydd i gynnig y gwelliant.
Group 10 is the next group of amendments, and these relate to regulation-making powers. The lead and only amendment in this group is amendment 20. I call on Llyr Gruffydd to move and speak to the lead amendment.
Cynigiwyd gwelliant 20 (Llyr Gruffydd).
Amendment 20 (Llyr Gruffydd) moved.
Diolch, Llywydd. Dwi'n cynnig gwelliant 20.
Mae adran 65 o'r Bil yn cyfeirio at yr ombwdsmon yn gweithio ar y cyd â phersonau penodedig. Mae is-adran 2 yn manylu'r personau penodedig y mae’n ofynnol i’r ombwdsmon eu hysbysu ac ymgynghori â nhw wrth ymchwilio i faterion y gallai’r personau penodedig hynny gynnal ymchwiliad amdanyn nhw. Mae'r rhain wedi’u nodi ar wyneb y Bil, wrth gwrs, sef y comisiynydd plant, y comisiynydd pobl hŷn, comisiynydd cenedlaethau’r dyfodol, Comisiynydd y Gymraeg, a, lle mae’r mater yn ymwneud ag iechyd a gofal cymdeithasol, Gweinidogion Cymru.
Nawr, mae modd diwygio is-adran 2 drwy reoliad yn ddarostyngedig i’r weithdrefn gadarnhaol er mwyn ychwanegu neu ddileu person penodedig. Diben y gwelliant hwn yn syml yw cadarnhau, er eglurder, fod rheoliadau a wneir o dan adran 65(6) i'w gwneud gan Weinidogion Cymru.
Thank you, Llywydd. I move amendment 20.
Section 65 of the Bill refers to the ombudsman working jointly with specified persons. Subsection 2 details the specified persons that the ombudsman is required to inform and consult, when investigating matters that could be the subject of an investigation by the specified persons. These are detailed on the face of the Bill, of course, namely the children’s commissioner. the older people's commissioner. the future generations commissioner. the Welsh Language Commissioner, and, where the matter relates to health and social care, the Welsh Ministers.
Subsection 2 can be amended by regulation subject to the affirmative procedure in order to add or remove specific persons. The purpose of this amendment is simply to confirm that regulations made under section 65(6) are to be made by Welsh Ministers.
Y Gweinidog.
Minister.
This amendment improves the drafting of the Bill, conferring an explicit regulatory power on the face of the Bill, rather than stating simply that regulations may be made. I'm very happy to support this amendment.
Mae'r gwelliant hwn yn gwella ddrafft y Bil, gan roi pŵer rheoleiddio penodol ar wyneb y Bil, yn hytrach na dweud yn syml y gellir gwneud rheoliadau. Rwy'n hapus iawn i gefnogi'r gwelliant hwn.
Dim ymateb oddi wrth Llyr Gruffydd. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 20? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 20.
No response from Llyr Gruffydd. The question is that amendment 20 be agreed to. Does any Member object? Amendment 20 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y grŵp nesaf yw grŵp 11, ac mae'r gwelliannau yma yn ymwneud ag adolygu'r Ddeddf. Gwelliant 39 yw'r prif welliant yn y grŵp, a dwi'n galw ar Suzy Davies i gynnig y gwelliant ac i siarad am y gwelliannau eraill.
The next group is group 11. These relate to review of the Act. The lead amendment in this group is amendment 39, and I call on Suzy Davies to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 39 (Suzy Davies).
Amendment 39 (Suzy Davies) moved.
Diolch, Llywydd, and I move amendment 39, speaking to all the amendments in this group.
These amendments refer to section 72 of the Bill, which means that the Assembly has the opportunity to review the work of the ombudsman, something I'm sure we all approve of, particularly as the ombudsman is directly accountable to us. These amendments remove the reference to an Assembly committee from the face of the Bill, and replace it with a statutory duty on the Assembly to be responsible for that review. Because the whole Assembly makes the statute, I think we should adhere to the principle that the whole of the Assembly is responsible for reviewing it, and it's appropriate that the Bill places these functions on the Assembly, rather than directly on individual committees. As I mentioned before, we'll be talking about amendment 43 shortly, which permits the Assembly to delegate these functions to a committee, and it's through Standing Orders—that's the appropriate way of doing it, rather than placing on the face of the Bill a duty on the Assembly committee. So, I recommend these changes to all Members. Thank you.
Diolch, Lywydd, ac rwy'n cynnig gwelliant 39, gan siarad am yr holl welliannau yn y grŵp hwn.
Mae'r gwelliannau hyn yn cyfeirio at adran 72 o'r Bil, sy'n golygu bod gan y Cynulliad gyfle i adolygu gwaith yr ombwdsmon, rhywbeth rwy'n siŵr y bydd pawb ohonom yn ei gymeradwyo, yn arbennig gan fod yr ombwdsmon yn uniongyrchol atebol i ni. Mae'r gwelliannau hyn yn dileu'r cyfeiriad at bwyllgor Cynulliad oddi ar wyneb y Bil, ac yn gosod dyletswydd statudol ar y Cynulliad i fod yn gyfrifol am yr adolygiad hwnnw yn ei le. Gan fod y Cynulliad cyfan yn gwneud y statud, credaf y dylem lynu at yr egwyddor fod y Cynulliad cyfan yn gyfrifol am ei hadolygu, ac mae'n briodol fod y Bil yn gosod y swyddogaethau hyn ar ysgwyddau'r Cynulliad, yn hytrach nag ar bwyllgorau unigol yn uniongyrchol. Fel y soniais, byddwn yn siarad am welliant 43 yn fuan, sy'n caniatáu i'r Cynulliad ddirprwyo'r swyddogaethau hyn i bwyllgor, a thrwy'r Rheolau Sefydlog—dyna'r ffordd briodol o'i wneud, yn hytrach na rhoi dyletswydd ar bwyllgor Cynulliad ar wyneb y Bil. Felly, rwy'n argymell y newidiadau hyn i'r holl Aelodau. Diolch.
Gweinidog.
Minister.
These amendments, as was the case with those that we debated in group 2, update the functions that are conferred upon the National Assembly, ensuring that functions are given to the Assembly, rather than directly to a committee. And, as with group 2, this will bring the Bill in line with other legislation, such as the Public Audit (Wales) Act 2011, and I am happy to support these amendments.
Mae'r gwelliannau hyn, fel yn achos y rhai a drafodwyd yng ngrŵp 2, yn diweddaru'r swyddogaethau a roddir i'r Cynulliad Cenedlaethol, gan sicrhau y rhoddir swyddogaethau i'r Cynulliad, yn hytrach na'n uniongyrchol i bwyllgor. Ac fel gyda grŵp 2, bydd hyn yn alinio'r Bil â deddfwriaeth arall, megis Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2011, ac rwy'n hapus i gefnogi'r gwelliannau hyn.
Dwi innau hefyd yn hapus i gefnogi y grŵp yma o welliannau. Maen nhw’n gwneud mân newidiadau i’r Bil i sicrhau bod y rhwymedigaethau ar y Cynulliad yn gymwys i’r Cynulliad yn hytrach nag i un o’i bwyllgorau. Wrth ei ystyried e, fel roedden ni'n clywed, gyda gwelliant 43 y byddwn ni’n ei drafod yn y grŵp nesaf, mi fydd hyn yn caniatáu i’r Cynulliad, drwy Reolau Sefydlog, benderfynu sut i ymgymryd â’r rhwymedigaethau statudol y mae’r Bil yn eu gosod arno.
I am also happy to support this group of amendments. They make minor changes to the Bill to ensure that the obligations on the Assembly apply to the Assembly, rather than to an Assembly committee. When considered with amendment 43, which we will discuss in the next group, this will allow the Assembly, via Standing Orders, to decide how to undertake the statutory obligations placed on the Assembly by the Bill.
Ydy Suzy Davies eisiau ymateb?
Does Suzy Davies want to respond?
Thank you, Llywydd. Just to thank Members for taking these amendments with serious consideration. Thank you.
Diolch ichi, Lywydd. Dim ond diolch i'r Aelodau am roi ystyriaeth ddifrifol i'r gwelliannau hyn. Diolch.
Y cwestiwn yw, felly: a ddylid derbyn gwelliant 39? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 39.
The question is that amendment 39 be agreed to. Does any Member object? Amendment 39 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 40, Suzy Davies.
Amendment 40, Suzy Davies.
Cynigiwyd gwelliant 40 (Suzy Davies).
Amendment 40 (Suzy Davies) moved.
Cynnig.
Move.
Cynnig. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 40? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 40.
Moved. The question is that amendment 40 be agreed to. Does any Member object? Amendment 40 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 41, Suzy Davies.
Amendment 41, Suzy Davies.
Cynigiwyd gwelliant 41 (Suzy Davies).
Amendment 41 (Suzy Davies) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 41? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 41.
The question is that amendment 41 be agreed to. Does any Member object? Amendment 41 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 42, Suzy Davies.
Amendment 42, Suzy Davies.
Cynigiwyd gwelliant 42 (Suzy Davies).
Amendment 42 (Suzy Davies) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 42? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 42.
The question is that amendment 42 be agreed. Does any Member object? Amendment 42 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 12 yw'r grŵp nesaf o welliannau, sydd yn ymwneud â swyddogaethau'r Cynulliad. Gwelliant 43 yw'r prif welliant a'r unig welliant, a dwi'n galw ar Suzy Davies i gynnig y gwelliant hwnnw. Suzy Davies.
Group 12 is the next group of amendments, and these relate to the functions of the Assembly. The lead and only amendment in this group is amendment 43, and I call on Suzy Davies to move that amendment. Suzy Davies.
Cynigiwyd gwelliant 43 (Suzy Davies).
Amendment 43 (Suzy Davies) moved.
Diolch eto, Llywydd.
Thank you again, Llywydd.
We've already mentioned—. Sorry, I move amendment 43, which I've already mentioned in previous debates. I don't need to rehearse it again, by the sound of it; Members have given an indication of their support for this. It's just a situation—. Just to confirm that it's the Assembly itself that has the responsibility for undertaking certain functions, rather than a committee directly, and it's up to the Assembly through Standing Orders to allow committees to perform those functions on our behalf. And I'm grateful for the early indication that this amendment will get support. Thank you.
Rydym eisoes wedi crybwyll—. Mae'n ddrwg gennyf, rwy'n cynnig gwelliant 43, y soniais amdano eisoes mewn dadleuon blaenorol. Nid oes angen imi ei ailadrodd eto, yn ôl pob golwg; mae'r Aelodau wedi dynodi eu cefnogaeth i hyn. Mae'n sefyllfa—. Dim ond cadarnhau mai'r Cynulliad ei hun sy'n gyfrifol am gyflawni swyddogaethau penodol, yn hytrach na phwyllgor yn uniongyrchol, a mater i'r Cynulliad drwy Reolau Sefydlog yw caniatáu i bwyllgorau gyflawni'r swyddogaethau hynny ar ein rhan. Ac rwy'n ddiolchgar am yr arwydd cynnar o gefnogaeth i'r gwelliant hwn. Diolch.
Y Gweinidog.
Minister.
I'm very happy to support the amendment.
Rwy'n hapus iawn i gefnogi'r gwelliant.
Dwi innau'n hapus i gefnogi gwelliant 43. Fel dywedais i yn y grŵp blaenorol, mi fydd y gwelliant yn caniatau inni fel Cynulliad wneud darpariaeth yn y Rheolau Sefydlog er mwyn arfer swyddogaethau ynghylch adolygu'r Ddeddf, a hefyd ynghylch penodi'r ombwdsmon. Wrth gwrs, mae hyn yn debyg i’r ffordd y mae Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) yn gweithio o ran goruchwylio’r archwilydd cyffredinol a Swyddfa Archwilio Cymru.
I too am happy to support amendment 43. As I said in the previous group, the amendment will allow us as an Assembly to make provision in Standing Orders for the exercise of functions relating to reviewing the Act and also appointing the ombudsman. This is similar to the way the Public Audit (Wales) Act works in relation to oversight of the auditor general and the Wales Audit Office.
Ydy Suzy Davies eisiau ymateb?
Does Suzy Davies want to respond?
Just again to offer my thanks to Members.
Dim ond i ddiolch i'r Aelodau unwaith eto.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 43? A oes unrhyw wrthynebiad? Derbynnir gwelliant 43.
The question is that amendment 43 be agreed to. Does any Member object? Amendment 43 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 21, Llyr Gruffydd.
Amendment 21, Llyr Gruffydd.
Cynigiwyd gwelliant 21 (Llyr Gruffydd).
Amendment 21 (Llyr Gruffydd) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 21? A oes unrhyw wrthynebiad? Derbynnir gwelliant 21, felly.
The question is that amendment 21 be agreed to. Does any Member object? Amendment 21 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Sy'n dod â ni at grŵp 13, y grŵp olaf o welliannau, sy'n ymwneud â throsolwg. Gwelliant 1 yw'r unig welliant yn y grŵp yma. Llyr Gruffydd i gynnig y gwelliant.
That brings us to the final group of amendments, namely group 13, which relates to overview. The lead and only amendment in this group is amendment 1, and I call on Llyr Gruffydd to move and speak to the amendment.
Cynigiwyd gwelliant 1 (Llyr Gruffydd).
Amendment 1 (Llyr Gruffydd) moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. Dwi’n cynnig gwelliant 1. Yn ystod trafodion Cyfnod 2, fe gytunwyd ar welliant i fewnosod adran 71 yn y Bil, sy’n rhoi’r awdurdod i gyflwyno hysbysiad cydymffurfio i'r ombwdsmon mewn perthynas â safonau’r Gymraeg. Mae’r gwelliant hwn—gwelliant rhif 1 dŷn ni'n ei drafod nawr yn y grŵp yma—yn diweddaru adran 1 er mwyn sicrhau bod adran drosolwg y Bil yn adlewyrchu cynnwys y Bil yn gywir. Mae e yn gynnig ddigon hawdd ac rwy'n hyderus y bydd Aelodau'n ei gefnogi.
Thank you, Llywydd. I move amendment 1. During Stage 2 proceedings, an amendment was agreed to insert section 71, which provides the authorisation to give a compliance notice to the ombudsman in relation to Welsh language standards. This amendment—amendment 1, which we’re discussing as part of this group—updates section 1 to ensure that the overview section of the Bill correctly reflects the contents of the Bill. It is quite a simple amendment, and I’m confident that Members will support it.
Gweinidog.
Minister.
I'm happy to support this amendment, which updates the Bill’s overview to reflect the Government amendment agreed at Stage 2, which brings the ombudsman under the Welsh language standards.
I'd like to put on record my thanks to the Member in charge for the detailed work that he and the Assembly team supporting him have done in collaboration with the Government to improve this Bill. Between Stages 2 and 3, Llyr Gruffydd has tabled over 250 amendments, aiming to ensure that this Bill will effectively achieve its objectives and will be good law if it is agreed by the National Assembly. I hope Members will support this last amendment today and support the Bill’s progress.
Rwy'n hapus i gefnogi'r gwelliant hwn, sy'n diweddaru trosolwg y Bil i adlewyrchu gwelliant y Llywodraeth a gytunwyd yng Nghyfnod 2, sy'n dwyn yr ombwdsmon o dan y safonau iaith Gymraeg.
Hoffwn gofnodi fy niolch i'r Aelod cyfrifol am y gwaith manwl a wnaeth ef a thîm y Cynulliad sy'n ei gefnogi ar y cyd â'r Llywodraeth ar wella'r Bil hwn. Rhwng Cyfnodau 2 a 3, mae Llyr Gruffydd wedi cyflwyno dros 250 o welliannau, gyda'r nod o sicrhau y bydd y Bil hwn yn cyflawni ei amcanion yn effeithiol ac y bydd yn gyfraith dda os caiff ei derbyn gan y Cynulliad Cenedlaethol. Rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n cefnogi'r gwelliant olaf hwn heddiw ac yn cefnogi hynt y Bil.
Ydy Llyr Gruffydd eisiau ymateb?
Does Llyr Gruffydd want to reply?
Dim ond i ategu, os caf i, Llywydd, fy niolchiadau i bawb sydd wedi ymgysylltu â'r broses hyd yma. Diolch yn arbennig hefyd i glercod a thîm cyfreithiol y Pwyllgor Cyllid am eu cefnogaeth a'u holl gwaith wrth ddod â ni i'r pwynt hwn yn y broses. A gaf i hefyd ddiolch i Aelodau am eu cefnogaeth i'r gwelliannau dwi wedi'u cynnig heddiw, gan obeithio y gwelwch chi i gyd eich ffordd yn glir, wrth gwrs, i gefnogi'r un gwelliant bach sydd ar ôl? Diolch, Llywydd.
Just to emphasise, if I may, Llywydd, my thanks to everyone who’s engaged with the process to this point, with particular thanks to the clerks and legal team of the Finance Committee for all of their work in bringing us to this point in the process. May I also thank fellow Members for their support for the amendments that I have proposed today, in the hope that you will all see fit to support the one minor amendment remaining? Thank you, Llywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn yr un gwelliant bach yna sydd ar ôl, sef gwelliant 1? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 1.
The question is that the remaining amendment be agreed to, namely amendment 1. Does any Member object? Amendment 1 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Sy'n dod â ni at ddiwedd ein hystyriaeth o Gyfnod 3 y Bil Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru). Dwi'n datgan bod pob adran o'r Bil a phob Atodlen wedi eu derbyn. Daw hynny â thrafodion y Cyfnod 3 yma i ben.
That means that we have reached the end of our Stage 3 considerations of the Public Services Ombudsman (Wales) Bill. I declare that all sections of and Schedules to the Bill are deemed agreed. That concludes Stage 3 proceedings.
Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o’r Bil.
All sections of the Bill deemed agreed.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Rebecca Evans, a gwelliannau 2, 3 a 4 yn enw Rhun ap Iorwerth. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Rebecca Evans, and amendments 2, 3 and 4 in the name of Rhun ap Iorwerth. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected.
Ac felly'r eitem nesaf ar yr agenda yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar Gyfoeth Naturion Cymru. Dwi'n galw ar Andrew R.T. Davies i wneud y cynnig—Andrew R.T. Davies.
The next item on the agenda is the Welsh Conservatives’ debate on Natural Resources Wales. I call on Andrew R.T. Davies to move the motion—Andrew R.T. Davies.
Cynnig NDM6989 Darren Millar
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi penderfyniad Llywodraeth Cymru i uno Cyngor Cefn Gwlad Cymru, Asiantaeth yr Amgylchedd Cymru a Chomisiwn Coedwigaeth Cymru drwy ffurfio Cyfoeth Naturiol Cymru yn 2013.
2. Yn cydnabod gwaith caled y staff rheng flaen yn y sefydliad ond yn deall eu hanfodlonrwydd a'u diffyg hyder yn y penderfyniadau a wneir gan uwch reolwyr, fel y caiff ei fynegi'n rheolaidd mewn arolygon staff ers sefydlu Cyfoeth Naturiol Cymru.
3. Yn gresynu at fethiant systematig Cyfoeth Naturiol Cymru o ran pobl Cymru drwy nifer o sgandalau proffil uchel, gan gynnwys:
a) diffygion difrifol wrth ymdrin â chontractau pren, i'r graddau bod yr archwilwyr, Grant Thornton, wedi dweud eu bod mor ddrwg eu bod yn 'dwysáu'r amlygiad i'r risg o dwyll';
b) 'cymhwyso' cyfrifon y sefydliad gan Swyddfa Archwilio Cymru am dair blynedd yn olynol, sy'n awgrymu bod ansicrwydd ynghylch a oedd y sefydliad wedi gweithredu o fewn y rheolau;
c) y dull anghyson y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn arwain wrth benderfynu ymyrryd ar faterion o ddiddordeb cyhoeddus megis saethu ar dir cyhoeddus a dympio mwd niwclear.
4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gychwyn adolygiad/ymchwiliad annibynnol i fethiannau'r sefydliad ac ymchwilio i gynigion amgen ar gyfer rheoli adnoddau naturiol Cymru.
Motion NDM6989 Darren Millar
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the Welsh Government’s decision to merge the Countryside Council for Wales, Environment Agency Wales, and the Forestry Commission Wales with the formation of Natural Resources Wales (NRW) in 2013.
2. Recognises the hard work of frontline staff in the organisation but acknowledges their dissatisfaction and lack of confidence in the decisions taken by senior management, as regularly expressed in staff surveys since NRW’s inception.
3. Regrets that NRW has systematically failed the people of Wales through a number of high-profile scandals, including:
a) serious failings in the handling of timber contracts which auditors, Grant Thornton, stated were so bad they 'heightened exposure to the risk of fraud';
b) the 'qualification' of the organisation’s accounts by the Wales Audit Office for three years running, indicating that there were questions over whether the organisation had acted within the rules;
c) the contradictory approach led by NRW when deciding to intervene on matters of public interest such as shooting on public land and nuclear mud dumping.
4. Calls on the Welsh Government to instigate an independent review/inquiry into the organisation’s failings and to investigate alternative proposals for the management of the natural resources of Wales.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Presiding Officer. Welcome to the field of dreams on a Wednesday afternoon after passing a bit of legislation and now into the debate session. It's good to see we've got a better turnout than we normally have on a Wednesday afternoon, we have here, for an opposition day debate. I don't think it might last and I think a cup of tea next door might be calling some Members. But we can try to hold you, and I am told there are a few doughnuts outside as well, if anyone wants them.
It is a real pleasure to move the debate this afternoon looking at some of the issues around Natural Resources Wales, its creation and obviously some of the well-publicised problems that that particular organisation has gone through over recent years, and how maybe we may be able to address some of those shortcomings in such an important part of the Welsh fabric, i.e. our natural environment, and what we can do to make sure that all the tools are available (a) to protect it and (b) to enhance it.
If I can just deal with the amendments that have been tabled today, we won't be accepting the Government amendment in the name of Rebecca Evans that has been tabled. I'm not quite sure how it adds or puts anything of benefit into the debate at all other than seeking to delete points 3 and 4. Well, if you actually look at points 3 and 4, it just merely—in particular point 3—highlights the blindingly obvious that the scandals around the timber sales have blighted the reputation of NRW, and the work of Grant Thornton has highlighted exactly the points about heightened exposure to risk and fraud. So, I can't see why you'd want to delete what has actually been accredited to via the public accounts investigation and other well-documented reports into this sorry tale of ineptitude. So, regrettably, we won't be accepting the Government amendment, and, in respect of the Plaid Cymru amendments, we won't be accepting the first two Plaid Cymru amendments, which try to delete our point about saying that NRW has, sadly,
'failed the people of Wales through a number of high-profile scandals'
with the words
'Regrets the series of high profile failures in NRW'.
I'm not quite sure quite how that adds anything to the motion at all, but I'm sure we'll hear that from the speaker when he addresses those amendments, but we will be accepting the final amendment, amendment 4. It is critical that NRW is resourced to actually carry out its functions and, in particular, when you look at the legislation over recent years that has been delivered in this particular area—the Environment (Wales) Act 2016, the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015—and the obligations that have been placed on NRW, it is vital that, obviously, the resource follows the competence, if you like, that we are passing over to this organisation.
It is worth reflecting that, when NRW was created back some six years ago, there were some very high-profile figures who obviously questioned whether it was wise to put three such diverse organisations together—the Environment Agency, the Countryside Council for Wales and the Forestry Commission. In particular, Jon Owen Jones, who was chairman of the Forestry Commission at the time, highlighted the weakness of the business case that was before the Assembly at that time, looking at some of the policy objectives that the Ministers were trying to promote and indeed questioning the viability of bringing forward these three organisations into one organisation, and how true his words were, and they've come back to haunt us, to be honest with you, because, obviously, as I said in my opening remarks, highlighting the well-documented decline in the forestry sector here in Wales, but in particular the loss to the Welsh taxpayer by poor contracts that were agreed by NRW and the complete demoralisation of the staff within the organisation.
The organisation is only as good as its staff, and there are many, many talented individuals who came from the three previous organisations into NRW and have a passion and a calling for working in this particular area, but who, sadly, have been let down through poor leadership, lack of direction and just the sheer volume of work that has been placed on their desks and in their in-trays. Staff survey after staff survey has highlighted, regrettably, some of the pressures that many of these staff have faced on a year-by-year, day-by-day, week-by-week basis. Only 11 per cent of the staff had confidence in the decisions being made by senior management in one staff survey; 15 per cent believed the actions of senior managers are consistent with the organisation's values; only 10 per cent said the organisation as a whole was well managed.
In 2016, the organisation actually stopped printing the outcomes of staff surveys because the evidence was so damning. We as politicians obviously owe it to the staff to make sure that their voice is heard and, ultimately, that the improvements and the safeguards are put in place. And as recently as 2018, in a major consultation with the staff, NRW did not believe that the reorganisation that was going on in the staffing structures would provide a basis for taking the organisation forward. They believed that a lot of these new teams that were being created would create jacks-of-all-trades and masters of none, and in the highly specialist field that many of these staff work in, it is vital that the expertise is allowed to flourish and allowed to deliver those safeguards and promotional activities that we require of NRW.
In particular, Grant Thornton's report, the most recent report, which did look at the timber sale scandal but also looked at the way the organisations had merged over the previous six years, highlighted how there was still serious silo working within the organisations and that the forestry sector, the countryside council and the environment agency still very much looked at themselves as individual organisations under one banner. And this is some six years after the three organisations came together.
That has to be a major, major concern for us here as the legislature but, in particular, for the Government, because another part of the motion before us today highlights some of the Government's interference, I would suggest, in the affairs of NRW, in particular around the ban on pheasant shooting, where independent advice was sought at a cost of £48,000—NRW did the right work, they went out, they got the independent advice, they took that advice and said the status quo should prevail—and then the Minister intervened to overrule. And I note yesterday that the judicial review was dismissed, which was brought forward, because it clearly stated that NRW's board had no discretion in this particular instance when the Minister had intervened. And so the Government do carry a very heavy liability for some of the issues that have come about through the sheer lack of leadership that the Welsh Government have offered—
Diolch i chi, Lywydd. Croeso i wlad y breuddwydion ar brynhawn dydd Mercher ar ôl pasio darn o ddeddfwriaeth ac yn awr i mewn i'r ddadl. Mae'n dda gweld bod mwy yn bresennol na'r arfer ar brynhawn dydd Mercher ar gyfer dadl diwrnod y gwrthbleidiau. Nid wyf yn meddwl y bydd yn para a chredaf efallai fod cwpanaid o de drws nesaf yn galw ar rai o'r Aelodau. Ond gallwn geisio eich dal, a dywedir wrthyf fod yna doesenni tu allan hefyd, os oes unrhyw un eu heisiau.
Mae'n bleser gwirioneddol cael cyflwyno'r ddadl y prynhawn yma ac edrych ar rai o'r problemau sy'n ymwneud â Cyfoeth Naturiol Cymru, y gwaith o'i greu ac yn amlwg, rhai o'r problemau a gafodd lawer o gyhoeddusrwydd sydd wedi wynebu'r sefydliad hwnnw dros y blynyddoedd diwethaf, a sut y gallwn fynd i'r afael â rhai o'r diffygion hynny o bosibl mewn rhan mor bwysig o fywyd Cymru, h.y. ein hamgylchedd naturiol, a beth y gallwn ei wneud i sicrhau bod yr holl arfau ar gael ar gyfer (a) ei ddiogelu a (b) ei wella.
Os caf ymdrin â'r gwelliannau a gyflwynwyd heddiw, ni fyddwn yn derbyn gwelliant y Llywodraeth a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Nid wyf yn hollol siŵr sut y mae'n ychwanegu neu'n cynnig unrhyw beth o werth i'r ddadl heblaw ceisio dileu pwyntiau 3 a 4. Wel, os edrychwch ar bwyntiau 3 a 4 mewn gwirionedd, nid ydynt ond yn tynnu sylw—yn enwedig pwynt 3—at yr hyn sy'n gwbl amlwg, sef bod y sgandalau ynghylch gwerthu coed wedi difetha enw Cyfoeth Naturiol Cymru, ac mae gwaith Grant Thornton wedi amlygu'n bendant y pwyntiau ynglŷn â'r perygl cynyddol o fod yn agored i risg a thwyll. Felly, ni allaf weld pam y byddech am ddileu'r hyn y cyfeiriwyd ato mewn gwirionedd yn yr ymchwiliad cyfrifon cyhoeddus ac adroddiadau amlwg eraill ar yr hanes trist ynghylch y fath anfedrusrwydd. Felly, yn anffodus, ni fyddwn yn derbyn gwelliant y Llywodraeth, ac mewn perthynas â gwelliannau Plaid Cymru, ni fyddwn yn derbyn dau welliant cyntaf Plaid Cymru, sy'n ceisio disodli ein pwynt sy'n dweud bod Cyfoeth Naturiol Cymru, yn anffodus, wedi gwneud cam â phobl Cymru
'drwy nifer o sgandalau proffil uchel'
â'r geiriau
'Yn gresynu at nifer y methiannau proffil uchel yn Cyfoeth Naturiol Cymru'.
Nid wyf yn hollol siŵr sut yn union y mae hynny'n ychwanegu unrhyw beth at y cynnig o gwbl, ond rwy'n siŵr y byddwn yn clywed hynny gan y siaradwr pan fydd yn cyfeirio at y gwelliannau hynny, ond byddwn yn derbyn y gwelliant olaf, gwelliant 4. Mae'n hollbwysig fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn cael adnoddau i gyflawni ei swyddogaethau ac yn benodol, pan edrychwch ar y ddeddfwriaeth a gyflawnwyd dros y blynyddoedd diwethaf yn y maes penodol hwn—Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015—a'r rhwymedigaethau a osodwyd ar Cyfoeth Naturiol Cymru, mae'n amlwg yn hanfodol fod yr adnoddau'n dilyn y cymhwysedd, os mynnwch, a drosglwyddwn i'r sefydliad hwn.
Mae'n werth ystyried, pan grëwyd Cyfoeth Naturiol Cymru chwe blynedd yn ôl, cafwyd rhai ffigyrau proffil uchel iawn a oedd yn amlwg yn cwestiynu a oedd hi'n ddoeth rhoi tri sefydliad mor wahanol o'r fath gyda'i gilydd—Asiantaeth yr Amgylchedd, Cyngor Cefn Gwlad Cymru a'r Comisiwn Coedwigaeth. Yn arbennig, amlygodd Jon Owen Jones, a oedd yn gadeirydd y Comisiwn Coedwigaeth ar y pryd, wendid yr achos busnes a oedd gerbron y Cynulliad ar y pryd, yn edrych ar rai o'r amcanion polisi roedd y Gweinidogion yn ceisio eu hyrwyddo ac yn wir yn cwestiynu hyfywedd y syniad o uno tri sefydliad yn un sefydliad, ac mor wir oedd ei eiriau, ac maent wedi dod yn ôl i darfu arnom, i fod yn onest gyda chi, oherwydd, yn amlwg, fel y dywedais yn fy sylwadau agoriadol, mae'n tynnu sylw at y dirywiad a gafodd gryn dipyn o sylw yn y sector coedwigaeth yma yng Nghymru, ond yn arbennig y golled i drethdalwyr Cymru yn sgil contractau gwael y cytunwyd arnynt gan Cyfoeth Naturiol Cymru a digalondid llwyr y staff o fewn y sefydliad.
Nid yw sefydliad ond cystal â'i staff, ac mae llawer iawn o unigolion dawnus a ddaeth o'r tri chorff blaenorol i Cyfoeth Naturiol Cymru yn meddu ar angerdd a galwedigaeth i weithio yn y maes penodol hwn, ond yn anffodus, maent wedi dioddef yn sgil arweinyddiaeth wael, diffyg cyfeiriad a phwysau anferth y gwaith a osodwyd ar eu desgiau. Yn anffodus, mae arolwg staff ar ôl arolwg staff wedi dangos peth o'r pwysau sydd wedi wynebu nifer o'r staff o un flwyddyn i'r llall, o un diwrnod i'r llall, o un wythnos i'r llall. Dim ond 11 y cant o'r staff oedd â hyder yn y penderfyniadau a wneir gan uwch-reolwyr mewn un arolwg staff; 15 y cant a gredai fod gweithredoedd yr uwch-reolwyr yn gyson â gwerthoedd y sefydliad; dim ond 10 y cant a ddywedodd fod y sefydliad at ei gilydd yn cael ei reoli'n dda.
Yn 2016, rhoddodd y sefydliad y gorau i argraffu canlyniadau arolygon staff oherwydd bod y dystiolaeth mor ddamniol. Fel gwleidyddion mae'n amlwg mai ein lle ni yw gwneud yn siŵr fod llais y staff yn cael ei glywed ac yn y pen draw, fod y gwelliannau a'r mesurau diogelwch yn cael eu rhoi ar waith. Ac mor ddiweddar â 2018, mewn ymgynghoriad mawr â'r staff, ni chredai Cyfoeth Naturiol Cymru fod yr ad-drefnu a oedd yn digwydd o ran strwythurau staffio yn darparu sylfaen ar gyfer datblygu'r sefydliad. Roeddent yn credu y byddai llawer o'r timau newydd a oedd yn cael eu llunio yn creu pobl a allai wneud popeth yn weddol heb allu arbenigo ar ddim, ac yn y maes hynod arbenigol y mae nifer o'r staff hyn yn gweithio, mae'n hanfodol fod arbenigedd yn cael ei ganiatáu i ffynnu a'i adael i ddarparu'r mesurau diogelwch a'r gweithgareddau hyrwyddo sydd eu hangen gan Cyfoeth Naturiol Cymru.
Yn benodol, edrychodd adroddiad Grant Thornton, yr adroddiad mwyaf diweddar, ar y sgandal gwerthu pren ond edrychodd hefyd ar y ffordd roedd y sefydliadau wedi uno dros y chwe blynedd flaenorol, a thynnu sylw at sut roedd gweithio mewn seilos yn dal i ddigwydd i raddau helaeth o fewn y sefydliadau a bod y sector coedwigaeth, y cyngor cefn gwlad ac asiantaeth yr amgylchedd yn dal i edrych arnynt eu hunain fel sefydliadau unigol o dan un faner. A hyn oddeutu chwe blynedd ar ôl i'r tri sefydliad ddod at ei gilydd.
Rhaid bod hwnnw'n bryder enfawr i ni yma fel deddfwrfa ond yn enwedig i'r Llywodraeth, oherwydd mae rhan arall o'r cynnig sydd ger ein bron heddiw yn amlygu peth o'r ymyrraeth gan y Llywodraeth, buaswn yn awgrymu, yng ngwaith Cyfoeth Naturiol Cymru, yn enwedig mewn perthynas â'r gwaharddiad ar saethu ffesantod, lle gofynnwyd am gyngor annibynnol ar gost o £48,000—gwnaeth Cyfoeth Naturiol Cymru y gwaith cywir, aethant allan, cawsant y cyngor annibynnol, gwrandawsant ar y cyngor hwnnw a dywedasant y dylai'r sefyllfa bresennol barhau—ac yna ymyrrodd y Gweinidog i ddyfarnu yn erbyn. A nodaf ddoe fod yr adolygiad barnwrol wedi'i wrthod, adolygiad a gyflwynwyd am ei fod yn datgan yn glir nad oedd gan fwrdd Cyfoeth Naturiol Cymru unrhyw ddisgresiwn yn yr achos penodol hwn pan wnaeth y Gweinidog ymyrryd. Ac felly mae'r Llywodraeth yn atebol iawn am y materion sydd wedi codi yn sgil diffyg arweiniad llwyr gan Lywodraeth Cymru—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Gladly. I could see you waiting. [Laughter.]
Buaswn yn falch iawn o wneud hynny. Gallwn eich gweld yn aros. [Chwerthin.]
Do you acknowledge that there is a huge emphasis now on a single organisational culture throughout NRW and acknowledge the substantive new board and leadership team that are working at the top of NRW?
A ydych yn cydnabod bod pwyslais mawr bellach ar un diwylliant sefydliadol yn Cyfoeth Naturiol Cymru drwyddo draw ac yn cydnabod y bwrdd parhaol newydd a'r tîm arweinyddiaeth sy'n gweithio ar frig Cyfoeth Naturiol Cymru?
Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer took the Chair.
I met the chief executive only last week, and I'm impressed by her ability, but each time over the last six years when issues have come to a head, in particular around staff morale and the direction of the organisation, we're always told that, 'The management is getting to grips with this complex organisation and it'll be better tomorrow', and tomorrow, in this instance, never seems to come, regrettably.
There would be no one more happy in this Chamber than myself to see NRW flourishing, because, as I said, it has a huge mandate. The environment here in Wales and the potential to develop that environment for the benefit of future generations is one of the biggest legacies we can pass on, and, sadly, we have stood still for six years, I would suggest, and highlighting some of these issues, as I've done in my opening remarks to this debate, clearly shows that that is why, back in December, we called for the reorganisation of NRW, and our final point in the motion today does say that it does need to be looked at and that separation with the commercial aspects of what NRW does from the regulatory aspects, because the two do not sit hand in glove, and there is a need to go back to the drawing board and revamp the organisation because it is such a huge, huge part of the fabric and DNA of Wales, and it has had six years to develop its drive, its mojo, its very DNA, and it's failed to do that. And whilst I wish the new board, and I wish the new chief executive, and I wish the interim chair—because it is an interim chair, it hasn't been appointed on a full-time basis—all the very best, I genuinely cannot see this organisation correcting some of the wrongs because the construction back six years ago—. This organisation was wrongly constructed, as Jon Owen Jones pointed out in his remarks at the time, and many Members in this Chamber. Some Members in this Chamber will remember Antoinette Sandbach, who most probably—. I and she locked horns very many times on certain issues, but Antoinette at this point was the rural affairs spokesperson and the Member in charge from the Conservative point of view, and highlighted many of these problems that have come home to roost in this organisation. You can look back at the Record, and it points to the direction of travel that we were foreseeing some six years ago.
So, instead of us carrying on on this broken track, let's go back to the start and let's actually reorganise this organisation so that we can build an organisation that, at its heart, will develop an environment here in Wales that has the potential to be an environment that anyone across the world will look at and say, 'That is the organisation that we want within our own structures and our own frameworks.' We haven't done that over six years, and hence that's why we bring this debate to the Chamber this afternoon. So, that's why I call on the Chamber to support the motion—in particular, the ability not to leave it standing for another two, three, four years, and hope that it comes right. Hope, a long time ago, evaporated from this argument. It is now a time to actually move forward and develop the solutions that we require and not turn away from some of these demanding questions that are being put to us. And that's why I hope the Chamber will support the motion before it this afternoon.
There are huge potentials ahead and opportunities ahead with the responsibilities that will be coming to this Chamber and to the Government when we leave the European Union: forty-odd new responsibilities, many of them in the field of the environment, and NRW was never constructed to deal with these opportunities. Let's put this organisation back on track, let's turn our back on some of the failures and let's look to the opportunities. And that's why I call on the Chamber to support the motion here this afternoon.
Cyfarfûm â'r prif weithredwr yr wythnos diwethaf, ac mae ei gallu'n creu argraff arnaf, ond bob tro y mae pethau wedi mynd i'r pen dros y chwe blynedd diwethaf, yn enwedig mewn perthynas â morâl staff a chyfeiriad y sefydliad, rydym bob amser yn cael clywed, 'Mae'r rheolwyr yn mynd i'r afael â'r sefydliad cymhleth hwn a bydd yn well yfory', ac nid yw yfory, yn yr achos hwn, byth i'w weld yn dod, yn anffodus.
Ni fyddai neb yn fwy hapus na mi yn y Siambr hon o weld Cyfoeth Naturiol Cymru yn ffynnu, oherwydd, fel y dywedais, mae ganddo fandad enfawr. Mae'r amgylchedd yma yng Nghymru a'r potensial i ddatblygu'r amgylchedd hwnnw er budd cenedlaethau'r dyfodol yn waddol mwy na dim arall y gallwn ei drosglwyddo, a gwaetha'r modd, buaswn yn mentro dweud ein bod wedi aros yn ein hunfan ers chwe blynedd, ac mae amlygu rhai o'r materion hyn, fel y gwneuthum yn fy sylwadau agoriadol i'r ddadl hon, yn dangos yn amlwg mai dyna pam, yn ôl ym mis Rhagfyr, y galwasom am ad-drefnu Cyfoeth Naturiol Cymru, ac mae ein pwynt olaf yn y cynnig heddiw yn dweud bod angen edrych arno a'r rhaniad rhwng agweddau masnachol yr hyn a wna Cyfoeth Naturiol Cymru a'r agweddau rheoleiddiol, oherwydd nid yw'r ddau'n gydnaws â'i gilydd, ac mae angen ailfeddwl ac ailwampio'r sefydliad oherwydd mae'n rhan mor enfawr ac anferth o fywyd a DNA Cymru, ac mae wedi cael chwe blynedd i ddatblygu ei ysgogiad, ei ddylanwad, ei DNA, ac mae wedi methu gwneud hynny. Ac er fy mod yn dymuno'r gorau i'r bwrdd newydd, i'r prif weithredwr newydd, a'r cadeirydd dros dro—gan mai cadeirydd dros dro ydyw, nid yw'n benodiad amser llawn—ni allaf weld y sefydliad hwn yn cywiro rhai o'r camgymeriadau oherwydd bod y gwaith o'i ddatblygu chwe blynedd yn ôl—. Datblygwyd y sefydliad hwn yn y modd anghywir, fel y nododd Jon Owen Jones yn ei sylwadau ar y pryd, a llawer o'r Aelodau yn y Siambr hon. Bydd rhai o'r Aelodau yn y Siambr hon yn cofio Antoinette Sandbach, a oedd mae'n debyg—. Aeth hi a minnau benben ar sawl achlysur ar rai materion, ond roedd Antoinette ar y pwynt hwn yn llefarydd materion gwledig a'r Aelod cyfrifol o safbwynt y Ceidwadwyr, a thynnodd sylw at nifer o'r problemau hyn sydd wedi dod yn ôl i darfu ar y sefydliad hwn. Gallwch edrych yn ôl ar y Cofnod, ac mae'n dangos y cyfeiriad teithio roeddem yn ei ragweld chwe blynedd yn ôl.
Felly, yn hytrach na'n bod yn parhau ar y trywydd toredig hwn, beth am fynd yn ôl i'r dechrau a gadewch i ni ad-drefnu'r sefydliad hwn fel y gallwn adeiladu sefydliad a fydd, yn y bôn, yn datblygu amgylchedd yma yng Nghymru a fydd â photensial i fod yn amgylchedd y bydd unrhyw un ar draws y byd yn edrych arno ac yn dweud, 'Dyna'r sefydliad rydym ei eisiau o fewn ein strwythurau ein hunain a'n fframweithiau ein hunain.' Nid ydym wedi gwneud hynny ers chwe blynedd, a dyna'r rheswm pam ein bod yn cyflwyno'r ddadl hon gerbron y Siambr y prynhawn yma. Felly, dyna pam y galwaf ar y Siambr i gefnogi'r cynnig—yn enwedig y gallu i beidio â gadael iddo sefyll am ddwy, tair, pedair blynedd arall, a gobeithio y daw'n iawn. Mae gobaith wedi diflannu o'r ddadl hon ers amser maith. Nawr mae'n bryd symud ymlaen a datblygu'r atebion sydd eu hangen arnom ac nid troi cefn ar rai o'r cwestiynau anodd sy'n cael eu gofyn i ni. A dyna pam y gobeithiaf y bydd y Siambr yn cefnogi'r cynnig sydd ger ein bron y prynhawn yma.
Ceir potensial a chyfleoedd enfawr yn y dyfodol gyda'r cyfrifoldebau a ddaw i'r Siambr hon ac i'r Llywodraeth pan fyddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd: tua 40 o gyfrifoldebau newydd, gyda llawer ohonynt ym maes yr amgylchedd, ac ni chafodd Cyfoeth Naturiol Cymru ei lunio i ymdrin â'r cyfleoedd hyn. Beth am roi'r sefydliad hwn yn ôl ar y trywydd iawn, gadewch i ni droi ein cefnau ar rai o'r methiannau ac edrych ar y cyfleoedd. A dyna pam rwy'n galw ar y Siambr i gefnogi'r cynnig yma y prynhawn yma.
Thank you. I have selected the four amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs to formally move amendment 1 in the name of Rebecca Evans.
Diolch. Rwyf wedi dethol y pedwar gwelliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliannau 2 a 3 yn cael eu dad-ddethol. Galwaf ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i gynnig gwelliant 1 yn ffurfiol yn enw Rebecca Evans.
Gwelliant 1—Rebecca Evans
Dileu pwyntiau 3 a 4 a rhoi yn eu lle bwyntiau newydd:
Yn nodi casgliadau ac argymhellion yr adroddiadau gan:
a) Ymchwiliad Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus y Cynulliad Cenedlaethol i adroddiad blynyddol a chyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer 2017-2018—Tachwedd 2018;
b) Grant Thornton—Cyfoeth Naturiol Cymru—Llywodraethu’r Gwaith o Werthu Pren—Chwefror 2019.
Yn croesawu penodi prif weithredwr a chadeirydd dros dro newydd ar gyfer Cyfoeth Naturiol Cymru a’u hymrwymiad i weithredu argymhellion y ddau adroddiad a gwella’r modd y caiff Cyfoeth Naturiol Cymru ei reoli a’i lywodraethu.
Amendment 1—Rebecca Evans
Delete points 3 and 4 replace with new points:
Notes the findings and recommendations of the reports by:
a) National Assembly Public Accounts Committee inquiry into NRW’s annual report and accounts 2017-2018—November 2018;
b) Grant Thornton—Natural Resources Wales—Governance of Timber Sales—February 2019.
Welcomes the appointment of a new chief executive and interim chair of NRW and their commitment to implement the recommendations of the two reports and improve the management and governance of NRW.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Thank you. I call on Llyr Gruffydd to move amendments 2, 3 and 4, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth.
Diolch. Galwaf ar Llyr Gruffydd i gynnig gwelliannau 2, 3 a 4, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth.
Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth
Ym mhwynt 3, dileu 'Yn gresynu at fethiant systematig Cyfoeth Naturiol Cymru o ran pobl Cymru drwy nifer o sgandalau proffil uchel' a rhoi yn ei le 'Yn gresynu at nifer y methiannau proffil uchel yn Cyfoeth Naturiol Cymru'.
Gwelliant 3—Rhun ap Iorwerth
Dileu pwynt 4 a rhoi yn ei le:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sefydlu adolygiad annibynnol er mwyn canfod a yw'n dal yn briodol i Gyfoeth Naturiol Cymru barhau i reoli'r ystâd goedwig fasnachol yng Nghymru ac ystyried unrhyw fodelau amgen posibl.
Gwelliant 4—Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod gan Cyfoeth Naturiol Cymru adnoddau priodol i gyflawni ei holl ddyletswyddau yn ddigonol.
Amendment 2—Rhun ap Iorwerth
In point 3, replace 'Regrets that NRW has systematically failed the people of Wales through a number of high-profile scandals' with 'Regrets the series of high profile failures in NRW'.
Amendment 3—Rhun ap Iorwerth
Delete point 4 and replace with:
Calls on the Welsh Government to establish an independent review to ascertain whether it is still appropriate for NRW to continue to manage the commercial forest estate in Wales and consider any potential alternative models.
Amendment 4—Rhun ap Iorwerth
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to ensure that NRW is properly resourced to adequately fulfil all of its duties.
Cynigiwyd gwelliannau 2, 3 a 4.
Amendments 2, 3 and 4 moved.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Dwi'n stryglo, mae'n rhaid i mi ddweud, gyda'r hyn mae'r Ceidwadwyr yn galw amdano fe oherwydd maen nhw'n dymuno pob llwyddiant i'r prif weithredwr newydd a'r cadeirydd interim, ond ar yr un pryd yn dweud eu bod nhw i gyd yn anobeithiol a bod rhaid ailgychwyn ac ail-greu sefydliad o'r newydd.
Wel, yn fy marn i, dechrau o'r dechrau yw'r peth olaf dŷn ni eisiau. Hynny yw, bydden ni wedyn yn gwastraffu'r gwaith sydd wedi digwydd dros y blynyddoedd diwethaf, a'r rheswm dŷn ni'n cynnig un o'n gwelliannau ni, yr ail welliant, yw dwi ddim yn derbyn yr honiad yn y cynnig bod yna fethiant systematig—dyna'r geiriad,
'Yn gresynu at fethiant systematig Cyfoeth Naturiol Cymru'.
Oes, mae yna fethiannau, a dŷn ni'n gresynu at rai o'r methiannau hynny, ond allwch chi ddim trio characterise-o'r sefyllfa fel bod yr holl sefydliad yn wallus o'i gorun i'w sawdl, a dwi yn meddwl ei bod hi'n anffodus eich bod chi'n pardduo'r holl sefydliad oherwydd methiannau rhai pobl o fewn y sefydliad hwnnw. Nawr, fel dwi’n ei ddweud, y peth olaf byddwn i eisiau yw aildrefnu llwyr oherwydd mi fyddai hynny—
Thank you, Deputy Presiding Officer. I am struggling, I have to say, with what the Conservatives are calling for because they wish the new chief executive all the best as well as the interim chair but then they're also saying that they're all hopeless and that we need to restart and recreate a new organisation.
Now, for me, starting from the beginning is the last thing that we need to do. We would be wasting the work that's been done over the past few years, and the reason that we've proposed one of our amendments, the second amendment, is that I don't accept the claim in the motion that there is a systematic failure:
'Regrets that NRW has systematically failed'.
Yes, there have been failings, and we regret some of those failings, but you can't try and characterise the situation as if the whole organisation is flawed from top to bottom, and I do think that it's unfortunate that you're besmirching the whole organisation because of the failings of some people within it. Now, as I say, the last thing I would want to see is full reorganisation because that would not—
Andrew R.T. Davies a gododd—
Andrew R.T. Davies rose—
Na, na, dwi eisiau cael mwy na munud i ddatblygu fy nadl, os gaf i. Efallai y gwnaf i ei gymryd e ar y diwedd, os oes amser. Dwi wedi colli lle roeddwn i’n mynd nawr yn barod.
Rwyf i wedi sôn o’r blaen am Brexit a’r holl newidiadau a phroblemau fydd yn dod yn sgil hynny. Wel, os ŷch chi’n cyflwyno newid sefydliadol sylweddol ar yr un pryd â hynny, rŷch chi’n gofyn am drafferth, yn fy marn i.
Mae gwelliant 4 gennym ni, wrth gwrs, yn cyfeirio, fel rydym ni bob tro yn ei wneud pan ydym ni'n sôn am Gyfoeth Naturiol Cymru ynglŷn â’r wasgfa adnoddau. Y gwir yw bod y sefydliad wedi dioddef toriad o 35 y cant i’w ariannu mewn termau real ers cael ei sefydlu—traean o’i gyllideb wedi cael ei golli mewn cwta pum mlynedd. Nawr, dangoswch i fi unrhyw sefydliad sy’n gallu cymryd toriadau o’r fath yna heb fod yna rai oblygiadau fydden ni ddim yn eu dymuno ac yna rŷch chi’n gwneud yn dda, yn fy marn i. Ac ar yr un pryd, wrth gwrs, fel dwi hefyd yn atgoffa Aelodau’n gyson, mae’r dyletswyddau a’r cyfrifoldebau wedi cynyddu drwy Ddeddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol, trwy Ddeddf yr amgylchedd ac yn y blaen, ac mae’r trajectory yna yn gwbl anghynaladwy. Adnoddau’n crebachu, cyfrifoldebau’n cynyddu.
Ac mae’n dweud tipyn, dwi’n meddwl, fod y sefydliad wedi bod yn mynd trwy adolygiad sefydliad cyfan, whole-organisation review, ac yntau’n sefydliad mor ifanc, os liciwch chi—beth, rhyw bump, chwe blynedd oed—gan gydnabod y byddai’r sefydliad, o ganlyniad i hynny, ie, yn gorfod gweithio mewn ffyrdd gwahanol mewn rhai meysydd o weithgarwch, ond hefyd yn gweithredu yn arafach mewn rhai meysydd. Wel, dywedwch chi hynny wrth y bobl sy’n aros am drwyddedau amgylcheddol neu am ganiatâd cynllunio mewn rhai meysydd, ac maen nhw’n dweud eu bod nhw’n ddigon araf yn barod. Neu, wrth gwrs, ddim yn cyflawni rhai dyletswyddau o gwbl, yn ôl llythyr gan y prif weithredwr i‘r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ychydig yn ôl, ac felly, efallai dylem ni fod yn troi at y Llywodraeth a gofyn, 'Wel, pa elfennau o’u gwaith nhw, felly, rŷch chi’n hapus iddyn nhw ollwng os ydyn nhw’n dweud wrthych chi efallai bod yn rhaid gwneud hynny?'
Nawr, dwi yn teimlo bod yna gwestiwn dilys yn y cynnig ynglŷn ag annibyniaeth Cyfoeth Naturiol Cymru. Yn sicr, beth bynnag yw eich barn chi ynglŷn ag a oedd y penderfyniad i wahardd saethu yn un cywir ai peidio, dwi’n meddwl bod y broses a gafwyd, pan gytunwyd yn unfrydol i beidio â chyflwyno gwaharddiad yn y lle cyntaf, ac wedyn, wrth gwrs, fel rŷm ni wedi trafod yn y gorffennol, y Gweinidog ar y pryd yn ysgrifennu llythyr ac yn datgan barn glir, ac o fewn dim o amser, y safbwynt yn newid. Mae hynny, yn fy marn i, yn codi cwestiynau sylfaenol, ond ar yr un pryd, wrth gwrs, mi oedd y Llywodraeth yn cuddio y tu ôl i Gyfoeth Naturiol Cymru ar fater y mwd niwclear oedd yn cael ei ollwng oddi ar arfordir Cymru. Felly, rhywsut, mae'r Llywodraeth yn trio reidio dau geffyl, a dwi ddim yn meddwl y gallwch chi ei chael hi fel yna. Naill ai mae Cyfoeth Naturiol Cymru—mai nhw yw’r arbenigwyr a nhw sy’n gwneud y penderfyniad, neu rŷch chi’n derbyn rhai penderfyniadau, efallai, fel Llywodraeth, dŷch chi ddim yn eu licio, a dwi’n meddwl bod eisiau bach fwy o onestrwydd yn hynny o beth.
Dwi wedi codi hefyd, yn y gorffennol, fy nheimladau i ynglŷn â natur y berthynas rhwng y sector goedwigaeth a’r gwaith y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn ei wneud ac wedi galw am ymchwiliad annibynnol nid i'r holl sefydliad, fel mae’r Ceidwadwyr yn galw amdano fe, ond, yn sicr, i’r elfen yna o a ydyn nhw’n addas i barhau i reoli’r ystâd goedwig fasnachol yng Nghymru yn benodol.
Ac yn yr ychydig eiliadau sydd ar ôl gen i, mi fyddwn i’n pwysleisio—. Mae’n rhaid inni feddwl am y staff yn hyn o beth. Oes, mae yna brif weithredwr newydd, oes, mae yna gadeirydd dros dro newydd, mae yna nifer o aelodau newydd ar y bwrdd, ond mae’r staff yna o hyd, ac mae’r staff, ar y cyfan, yn ardderchog, a dwi’n meddwl ei bod hi’n anffodus bod y cynnig yma gan y Ceidwadwyr yn pardduo pawb, os liciwch chi, o fewn y sefydliad, ac yn gwneud hynny, yn anffodus, ar sail ffaeleddau ambell un.
No, I do want more than a minute to develop my argument—I may take your intervention at the end, if I have time, and I’ve lost my train of thought now.
I’ve mentioned Brexit in the past, and all of the changes and problems that will come about as a result of that. If you introduce major institutional change at the same time, you’re asking for trouble, in my view.
Our amendment 4, of course, refers, as we always do when we talk about NRW, to the pressure on resources. The truth is that the institution has faced a cut of 35 per cent in real terms since its establishment—that’s a third of its budget lost in just five years. Now, show me any organisation that can take such a hit without there being some undesirable implications, and you’d be doing very well if you were able to do that. Simultaneously, as I regularly remind Members, the responsibilities have increased through the well-being of future generations Act, the environment Act and so on and so forth. That trajectory is entirely unsustainable: resources reducing, responsibilities increasing.
It says a great deal, I think, that NRW has been going through a whole-organisation review, given that it’s such a young organisation—only five or six years old—recognising that NRW, as a result of that, would, yes, have to work differently in certain areas of activity, but would also operate more slowly in certain areas. Well, you tell those people who are waiting for environmental licences or planning consent in certain areas and they say that they’re slow enough already, or not delivering certain responsibilities at all, according to a letter from the chief executive to the Public Accounts Committee recently. So, perhaps we should be turning to the Government and asking, 'Well, what elements of their work are you happy for them to drop, if they’re telling you that they may have to do that?'
Now, I do feel that there’s a valid question in the motion on the independence of NRW. Certainly, whatever your view as to whether the decision to ban pheasant shooting was correct or not, I think that the process, when it was unanimously agreed not to introduce a prohibition in the first place, and then, as we’ve discussed here in the past, the Minister at the time wrote a letter and expressed a clear view and in no time at all the view had changed—in my view, that does raise fundamental questions. But, simultaneously, of course, the Government was hiding behind NRW on the issue of the nuclear mud dumped off the Welsh coast. So, somehow, the Government is trying to ride two horses, and you can’t have that. Either NRW are the experts and they make the decision, or you accept certain decisions as a Government that you don’t like. I do think that we need a little more honesty in that regard.
I’ve also raised in the past my feelings about the nature of the relationship between the forestry sector and the work that NRW undertakes, and I’ve called for an independent inquiry, not into the whole organisation, as the Conservatives are calling for, but certainly into that element, as to whether they are fit to continue to manage the commercial forestry sector in Wales, specifically.
In the few seconds remaining to me, I would emphasise that we have to think of the staff. Yes, there’s a new chief executive, yes, there’s a new interim chair and a number of new members on the board. But, the staff remain there, and the staff, generally speaking, are excellent. I think it is unfortunate that this Conservative motion does seem to denigrate everybody, if you like, within the institution, and does so, unfortunately, on the basis of the failings of a few.
Natural Resources Wales is not fit for purpose. The creation of Wales's largest quango came from an ill-conceived and poorly executed proposal to merge three different organisations with three different working strategies. As a result, leadership has been lacking, staff morale has been plummeting, public money has been wasted and confidence in the organisation has evaporated. The Welsh Government has received plenty of warnings about the serious failing of NRW but it has failed to act. For an organisation so important to life in Wales to have its accounts qualified for the third consecutive year is unprecedented and unacceptable. We now hear that the new chief executive of NRW has admitted that their accounts could be qualified for another unprecedented fourth year.
In its recent report, the Public Accounts Committee concluded that NRW's internal controls are not fit for purpose, but—and this is particularly concerning—the same issues of irregularities were highlighted three years ago by the then auditor general. This combination of incompetent leadership, lack of accountability and low staff morale led to the departure of staff with vital commercial expertise. As a result, decisions have been made that have caused serious financial loss for the taxpayer. This is demonstrated by the controversy over how timber was sold repeatedly without going to the open market. This scandal lost the Welsh taxpayer at least £1 million, and it resulted in the resignation of the NRW chair.
The situation was described at the time by Lee Waters, before his promotion to the frontbench, and he said—and these are his words—
'there should be accountability from the senior leadership...of this organisation, which does seem to be out of control.'
He went on to say that
'it does appear that the forestry section of NRW is out of control'.
There has been a consequent and widespread loss of faith in NRW. Ten timber firms recently sent a joint letter to the Welsh Government saying that they had no confidence in NRW's ability to manage forestry in Wales. They claimed that 12,000 jobs in the rural economy and £100 million of new investment over the next five years were at risk. These companies concluded that they had no confidence in the ability of NRW to deliver commercially, viably, a sustainable or commercially driven service.
In 2018, NRW gave in to ministerial pressure and decided not to renew licences for game bird shooting on land owned by the Welsh Government. This decision flew in the face of scientific evidence and NRW's own report that there was no need to change existing laws. By caving in to the Welsh Government, NRW has put a sector worth £75 million a year to the Welsh economy and 2,400 jobs at risk.
Deputy Presiding Officer, Natural Resources Wales has systematically failed the people of Wales. The current situation cannot be allowed to continue. It is time to scrap NRW and replace it with two separate bodies: one handling the regulatory duties undertaken by the organisation and the other, its commercial aspects. That's what this side of the Chamber is asking for. Only by making these changes can we deliver value for money for the taxpayer and provide efficient and effective protection for the environment in Wales. Thank you.
Nid yw Cyfoeth Naturiol Cymru yn addas i'r diben. Deilliodd y gwaith o greu cwango mwyaf Cymru o gynnig byrbwyll heb ei weithredu'n iawn i uno tri chorff gwahanol a chanddynt dair strategaeth waith wahanol. O ganlyniad, gwelwyd diffyg arweinyddiaeth, mae morâl y staff wedi plymio, gwastraffwyd arian cyhoeddus ac mae hyder yn y sefydliad wedi diflannu. Mae Llywodraeth Cymru wedi cael digon o rybuddion ynglŷn â methiant difrifol Cyfoeth Naturiol Cymru ond mae wedi methu gweithredu. Mae i sefydliad sydd mor bwysig i fywyd yng Nghymru gael barn amodol ar ei gyfrifon am y drydedd flwyddyn yn olynol yn ddigynsail ac yn annerbyniol. Clywn yn awr fod prif weithredwr newydd Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cyfaddef y gallai eu cyfrifon wynebu barn amodol am bedwaredd flwyddyn, rhywbeth nas gwelwyd erioed o'r blaen.
Yn ei adroddiad diweddar, daeth y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus i'r casgliad nad yw trefniadau rheoli mewnol Cyfoeth Naturiol Cymru yn addas i'r diben, ond—ac mae hyn yn peri pryder arbennig—tynnwyd sylw at yr un materion yn ymwneud ag afreoleidd-dra dair blynedd yn ôl gan yr archwilydd cyffredinol ar y pryd. Arweiniodd y cyfuniad hwn o arweinyddiaeth analluog, diffyg atebolrwydd a morâl staff isel at staff gydag arbenigedd masnachol hanfodol yn gadael. O ganlyniad, gwnaethpwyd penderfyniadau sydd wedi achosi colled ariannol ddifrifol i'r trethdalwr. Amlygir hyn yn y dadleuon ynglŷn â sut y cafodd pren ei werthu dro ar ôl tro heb fynd i'r farchnad agored. Collodd y sgandal o leiaf £1 miliwn i drethdalwyr Cymru, ac arweiniodd at ymddiswyddiad cadeirydd Cyfoeth Naturiol Cymru.
Disgrifiwyd y sefyllfa ar y pryd gan Lee Waters, cyn ei ddyrchafu i'r fainc flaen, a dywedodd—a'i eiriau ef yw'r rhain—
'dylai fod atebolrwydd gan yr uwch arweinwyr... [yn] y sefydliad hwn, sy'n ymddangos fel pe bai wedi colli rheolaeth.'
Aeth ymlaen i ddweud
'ymddengys bod adran goedwigaeth Cyfoeth Naturiol Cymru wedi colli rheolaeth'.
Ers hynny mae llawer wedi colli ffydd yn Cyfoeth Naturiol Cymru. Yn ddiweddar, anfonodd deg o gwmnïau coed lythyr ar y cyd at Lywodraeth Cymru yn dweud nad oedd ganddynt hyder yng ngallu Cyfoeth Naturiol Cymru i reoli coedwigaeth yng Nghymru. Honnent fod 12,000 o swyddi yn yr economi wledig a £100 miliwn o fuddsoddiad newydd dros y pum mlynedd nesaf mewn perygl. Daeth y cwmnïau hyn i'r casgliad nad oedd ganddynt hyder yng ngallu Cyfoeth Naturiol Cymru i ddarparu gwasanaeth cynaliadwy neu fasnachol mewn modd masnachol hyfyw.
Yn 2018, ildiodd Cyfoeth Naturiol Cymru i bwysau gan weinidogion a phenderfynodd beidio ag adnewyddu trwyddedau ar gyfer saethu adar hela ar dir sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru. Roedd y penderfyniad hwn yn groes i dystiolaeth wyddonol ac adroddiad Cyfoeth Naturiol Cymru ei hun nad oedd angen newid y ddeddfwriaeth bresennol. Drwy ildio i Lywodraeth Cymru, mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi rhoi sector sy'n werth £75 miliwn y flwyddyn i economi Cymru a 2,400 o swyddi mewn perygl.
Ddirprwy Lywydd, mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi siomi pobl Cymru mewn ffordd systematig. Ni ellir caniatáu i'r sefyllfa bresennol barhau. Mae'n bryd cael gwared ar Cyfoeth Naturiol Cymru a gosod dau gorff ar wahân yn ei le: un i ymdrin â'r dyletswyddau rheoleiddio a gyflawnir gan y sefydliad a'r llall, ei agweddau masnachol. Dyna y mae'r ochr hon i'r Siambr yn gofyn amdano. Drwy wneud y newidiadau hyn yn unig y gallwn sicrhau gwerth am arian i'r trethdalwr a darparu amddiffyniad effeithiol ac effeithlon i'r amgylchedd yng Nghymru. Diolch.
Thanks to the Conservatives for bringing today's debate on Natural Resources Wales. We've been talking about NRW quite a bit in this Chamber over the past couple of years, so perhaps it is appropriate to have a more wide-ranging discussion, as we're doing today, on the organisation's overall stewardship of the natural environment of Wales.
The Conservatives' motion criticises decisions taken by senior management and cites failings in the handling of timber contracts, the qualification of the accounts by the Wales Audit Office for three years running, and the inherent contradictions over attitudes to intervening on the one hand, on the issue of shooting on public land, and on the other hand, the issue of the dumping of the so-called nuclear sludge in the Bristol channel. Although, of course, that particular issue doesn't just involve NRW; it involves the Welsh Government as well and its interaction with NRW.
All these matters are substantial issues, they are well-documented and I think it's right to call them failings and quite severe failings. The Conservatives also cite the staff surveys carried out within NRW, which were the first indication of discontent within the organisation. The early staff surveys were the first hint that perhaps that organisation, which was an amalgamation of the three separate bodies, was not a very happy institution from the outset. Andrew R.T. Davies pointed out also in his contribution that some Members were trying to alert the Welsh Government's attention to its failings from an early stage. Unfortunately, matters had to move on and the failings had to become more transparent before any action was taken.
Now, to be fair, the Welsh Government—. The point that Rhianon made: the Welsh Government has appointed a new chief executive and an interim chair, so there has been acknowledgement of past failures and the need to do things differently in future. We did have a scrutiny session with senior NRW figures on the environment committee recently, so we did hear about how things are unfolding in the organisation from their point of view, and that was a useful session. One problem that NRW had at the outset was the need to bring in specialist knowledge from outside Wales because there was not enough expertise within the organisation. So, that was a problem in how the body was set up to start with.
It may be, as Llyr Gruffydd is suggesting as a possibility, that the organisation now settles down and begins to carry out its remit more effectively. I think, to some extent, that's true, and we do need to give it a chance. Now, I looked at the Conservative motion and I thought, from your motion, that you were actually allowing for that possibility, because you don't state in your motion that NRW has to go, although I'm mindful of the contribution that Oscar Asghar just made. But looking at your motion, you don't say that the NRW has to go; your motion calls on the Welsh Government to instigate an independent inquiry into the organisation's failings and to investigate alternative proposals. So, on that basis, we were supporting you, and that remains the case, because we have to go along with the motion, not necessarily with everything that you say. I think we do need to have a thorough independent review of what's gone wrong in the past, and so therefore we do support the motion.
The Welsh Government amendment is stating that they have appointed a new chief executive and chair. It acknowledges that we have had poor reports on NRW, but it says that the organisation is now trying to implement the recommendations of two existing reports, which is fair enough as far as it goes. It doesn't cover any possible wider review to see if NRW is actually fit for purpose, which the Conservative motion achieves.
The various Plaid amendments: amendment 2 softens the Conservative motion, and amendment 3 focuses it more narrowly so that it's just critical of NRW on forestry matters. Well, the problem is that NRW's failings have been wide-ranging. They haven't been merely confined to the forestry issues. I appreciate Llyr Gruffydd had misgivings that the Conservatives had, in his view, denigrated all of the staff, but I don't believe that's actually the case, and if you look at point 2, they do actually recognise the hard work of front-line staff in the organisation. Their view was that they'd been let down by management, so—.
So, we do prefer to support the Conservative motion today, and we won't be supporting those amendments that I mentioned. We will be supporting Plaid's amendment 4, which rightly raises the issue that NRW does need to be properly resourced. Diolch yn fawr.
Diolch i'r Ceidwadwyr am gyflwyno'r ddadl heddiw ar Cyfoeth Naturiol Cymru. Rydym wedi bod yn sôn am Cyfoeth Naturiol Cymru gryn dipyn yn y Siambr hon dros y ddwy flynedd ddiwethaf felly efallai ei bod yn briodol inni gael trafodaeth fwy eang, fel rydym yn ei chael heddiw, ar stiwardiaeth gyffredinol y sefydliad ar amgylchedd naturiol Cymru.
Mae cynnig y Ceidwadwyr yn beirniadu'r penderfyniadau a wnaed gan uwch-reolwyr ac yn nodi diffygion yn y ffordd y cafodd contractau pren eu trafod, gosod amodau ar gyfrifon gan Swyddfa Archwilio Cymru am dair blynedd yn olynol, a'r gwrth-ddweud cynhenid ynghylch agweddau tuag at ymyrraeth ar y naill law, ar fater saethu ar dir cyhoeddus, ac ar y llaw arall, mater dympio slwtsh niwclear fel y'i gelwir ym Môr Hafren. Er, wrth gwrs, nid yw'r mater penodol hwnnw'n ymwneud â Cyfoeth Naturiol Cymru yn unig; mae'n ymwneud â Llywodraeth Cymru yn ogystal a'r modd y mae'n rhyngweithio â Cyfoeth Naturiol Cymru.
Mae'r materion hyn oll yn faterion o bwys, mae llawer wedi'i ysgrifennu amdanynt a chredaf ei bod yn iawn eu galw'n fethiannau ac yn fethiannau go ddifrifol. Mae'r Ceidwadwyr hefyd yn cyfeirio at arolygon staff a gynhaliwyd o fewn Cyfoeth Naturiol Cymru, sef yr arwydd cyntaf o anniddigrwydd o fewn y sefydliad hwnnw. Yr arolygon staff cynnar oedd yr awgrym cyntaf efallai nad oedd y sefydliad, a oedd yn gyfuniad o'r tri chorff gwahanol, yn sefydliad hapus iawn o'r cychwyn cyntaf. Cyfeiriodd Andrew R.T. Davies hefyd yn ei gyfraniad at y ffaith fod rhai Aelodau'n ceisio tynnu sylw Llywodraeth Cymru at ei ddiffygion o gam cynnar. Yn anffodus, roedd yn rhaid i bethau symud yn eu blaenau a bu'n rhaid i'r methiannau ddod yn fwy amlwg cyn i unrhyw gamau gael eu rhoi ar waith.
Nawr, i fod yn deg, mae Llywodraeth Cymru—. Y pwynt a wnaeth Rhianon: mae Llywodraeth Cymru wedi penodi prif weithredwr newydd a chadeirydd dros dro, felly cafwyd cydnabyddiaeth o fethiannau yn y gorffennol a'r angen i wneud pethau'n wahanol yn y dyfodol. Cawsom sesiwn graffu gyda ffigyrau blaenllaw o fewn Cyfoeth Naturiol Cymru ar y pwyllgor amgylchedd yn ddiweddar, felly clywsom sut y mae pethau'n datblygu yn y sefydliad o'u safbwynt hwy, ac roedd honno'n sesiwn ddefnyddiol. Un broblem a oedd gan Cyfoeth Naturiol Cymru ar y cychwyn oedd yr angen i ddod â gwybodaeth arbenigol i mewn o'r tu allan i Gymru am nad oedd digon o arbenigedd o fewn y sefydliad. Felly, roedd honno'n broblem o ran sut y sefydlwyd y corff ar y cychwyn.
Efallai, fel y mae Llyr Gruffydd yn awgrymu fel posibilrwydd, fod y sefydliad bellach yn dod i drefn ac yn dechrau cyflawni ei gylch gwaith yn fwy effeithiol. Rwy'n meddwl bod hynny'n wir i ryw raddau, ac mae angen i ni roi cyfle iddo. Nawr, edrychais ar y cynnig gan y Ceidwadwyr a meddwl, o'ch cynnig chi, eich bod chi'n caniatáu ar gyfer y posibilrwydd hwnnw mewn gwirionedd, oherwydd nid ydych yn nodi yn eich cynnig fod yn rhaid i Cyfoeth Naturiol Cymru fynd, er fy mod yn ymwybodol o'r cyfraniad y mae Oscar Asghar newydd ei wneud. Ond wrth edrych ar eich cynnig, nid ydych yn dweud bod yn rhaid i Cyfoeth Naturiol Cymru fynd; mae eich cynnig yn galw ar Lywodraeth Cymru i sefydlu ymchwiliad annibynnol i fethiannau'r sefydliad ac i ymchwilio i gynigion amgen. Felly, ar y sail honno, roeddem yn eich cefnogi, ac mae hynny'n wir o hyd, oherwydd rhaid inni gyd-fynd â'r cynnig, nid o reidrwydd â phopeth a ddywedwch. Credaf fod angen inni gael adolygiad annibynnol trylwyr o'r hyn sydd wedi mynd o'i le yn y gorffennol, ac felly rydym yn cefnogi'r cynnig.
Mae gwelliant Llywodraeth Cymru yn datgan eu bod wedi penodi prif weithredwr a chadeirydd newydd. Mae'n cydnabod ein bod wedi cael adroddiadau gwael ar Cyfoeth Naturiol Cymru, ond mae'n dweud bod y sefydliad bellach yn ceisio gweithredu argymhellion dau adroddiad cyfredol, sy'n ddigon teg cyn belled ag y mae'n mynd. Nid yw'n cynnwys unrhyw adolygiad ehangach posibl i weld a yw Cyfoeth Naturiol Cymru yn addas i'r diben mewn gwirionedd, fel y mae cynnig y Ceidwadwyr yn llwyddo i'w wneud.
Yr amrywiol welliannau gan Blaid Cymru: mae gwelliant 2 yn lleddfu cynnig y Ceidwadwyr, ac mae gwelliant 3 yn rhoi ffocws mwy cyfyngedig iddo fel nad yw ond yn feirniadol o Cyfoeth Naturiol Cymru ar faterion yn ymwneud â choedwigaeth yn unig. Wel, y broblem yw bod methiannau Cyfoeth Naturiol Cymru wedi bod yn eang. Nid ydynt wedi'u cyfyngu i faterion coedwigaeth yn unig. Rwy'n derbyn bod gan Llyr Gruffydd amheuon fod y Ceidwadwyr, yn ei farn ef, wedi pardduo'r holl staff, ond nid wyf yn credu bod hynny'n wir mewn gwirionedd, ac os edrychwch ar bwynt 2, maent yn cydnabod gwaith caled y staff rheng flaen yn y sefydliad. Eu barn hwy oedd eu bod wedi cael cam gan y rheolwyr, felly—.
Felly, mae'n well gennym gefnogi cynnig y Ceidwadwyr heddiw, ac ni fyddwn yn cefnogi'r gwelliannau y soniais amdanynt. Byddwn yn cefnogi gwelliant 4 Plaid Cymru, sydd, yn gwbl gywir, yn tynnu sylw at y ffaith bod angen i Cyfoeth Naturiol Cymru gael adnoddau priodol. Diolch yn fawr.
I thank the previous Member for his contribution and support for our motion. I think that's a really important point, point 2 in our motion: we recognise the hard work of the front-line staff in the organisation, and acknowledge their dissatisfaction and lack of confidence in their senior leadership. We've seen that from the staff surveys. We say at the end of our motion that we want an independent review or inquiry into the organisation's failings, to investigate alternative proposals, and I think one option has to be doing away with the organisation and doing something different. If, however, the new management manage to finally turn around this organisation and we do see real signs of improvement, we're open to that. I mean, I myself, I started, in terms of my exposure to NRW, as the Chairman of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee. [Interruption.] I'll give way.
Diolch i'r Aelod blaenorol am ei gyfraniad a'i gefnogaeth i'n cynnig. Rwy'n meddwl bod hwnnw'n bwynt gwirioneddol bwysig, pwynt 2 yn ein cynnig: rydym yn cydnabod gwaith caled y staff rheng flaen yn y sefydliad, ac yn cydnabod eu hanfodlonrwydd a'u diffyg hyder yn eu huwch-arweinwyr. Gwelsom hynny o'r arolygon staff. Rydym yn dweud ar ddiwedd ein cynnig ein bod eisiau adolygiad neu ymchwiliad annibynnol i fethiannau'r sefydliad, i ymchwilio i gynigion amgen, ac rwy'n meddwl mai un opsiwn o reidrwydd yw cael gwared ar y sefydliad a gwneud rhywbeth gwahanol. Fodd bynnag, os yw'r rheolwyr newydd yn llwyddo i drawsnewid y sefydliad o'r diwedd a'n bod yn gweld arwyddion go iawn o welliant, rydym yn agored i hynny. Hynny yw, o ran fy nghysylltiad i â Cyfoeth Naturiol Cymru, fe ddechreuodd pan ddeuthum yn Gadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig. [Torri ar draws.] Fe ildiaf.
I don't want this to be about me, but—. How long would you give them, then? Because on the one hand you're saying, 'We need to look at alternative models,' and on the other hand you're saying, 'Well, we hope they succeed, the new management team.' So, is it one year, two years, three years?
Nid wyf am i hyn fod amdanaf fi, ond—. Faint o amser fyddech chi'n ei roi iddynt, felly? Oherwydd ar y naill law rydych yn dweud, 'Mae angen inni edrych ar fodelau amgen', ac ar y llaw arall rydych yn dweud, 'Wel, gobeithiwn y byddant yn llwyddo, y tîm rheoli newydd.' Felly, ai blwyddyn, dwy flynedd, tair blynedd?
We are quite capable of looking at alternative models while also seeing how the organisation is doing in the meantime. We're capable of doing two things at once. I'm just saying, from my own perspective, I actually was really keen to give this organisation a following wind—a sort of benefit of the doubt. When I came in, I think it was probably the major organisation in the purview of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee, and I heard a lot of criticism about it, but I was prepared to say, 'Look, it's a pretty new organisation, it's still bedding in; let's give it a chance.' I'm less prepared to say that two or three years on from when I did that, when the organisation had already been there for at least three years. I think there has to come a time when an organisation's failings continue and are so egregious that, actually, you do have to look at structural change. We should look at that while continuing to monitor what it's doing in the meantime.
I'd like to focus my remarks on two particular areas where I've been disappointed with the organisation, or potentially with the organisation's interface with Welsh Government, and they are forestry and marine energy. There's a huge opportunity in forestry. We've had a system with the common agricultural policy where the playing field is tilted towards agriculture and against forestry. Farming gets a subsidy on the basis simply of the land area, and that's taken away if it's given over to forestry, so that's a huge disincentive to planting trees. But as we move to our own Wales-based system, that should no longer be the case. Actually, NRW should have a huge amount of expertise that it can use to help expand the forestry sector, both within its ownership, but also, I think, by spreading best practice and building up facilities within forestry. One of those was meant to be this sawmill line. That was the supposed justification for giving these long-term contracts without proper competition, yet that sawmill line wasn't built, and we understand from the Public Accounts Committee report that NRW was likely aware of that, but didn't do anything to enforce the contract that was meant to be building up that capacity. So I ask the organisation: can't you do more to actually help farmers who want perhaps to plant some of their land with forestry, to help bring new people into the industry and expand this sector for the benefit of Wales and, indeed, in terms of our climate change objectives?
Similarly, in terms of marine energy, it should be a huge potential growth sector for Wales, and something again where we can look to our climate change commitments and reducing emissions. I understand that Welsh Government wants to prioritise this sector. I think the work that Marine Energy Wales has been doing, largely on something of a shoestring, has actually been very positive, and I understand the Welsh Government's behind it. But a lot of the problem is NRW, because if people want to try out a marine energy scheme, wave or tidal, whichever—put something on the surface of the water or on the sea bed that's trying a new way of generating energy and investigating its practicality—they have to go through an NRW licence procedure that treats them as if they're some sort of heavy industry, putting in something permanently that's got to have this great evidence base because they've done it before and can show NRW how there's no risk whatsoever. Having this precautionary-type approach and needing that degree of backup and information and evidence for something that, by its nature, is innovative and a pilot is putting a huge block on marine energy in Wales. People within the industry are tearing their hair out saying how difficult it is to get licences from NRW, and how frustrating it is to deal with that organisation. In Scotland, they instead have a deploy and monitor approach, yet in Wales every single licence thing has to be done individually. It's so difficult to do. You try and get advice from NRW and they just charge you several hundred pounds even for beginning to talk to you. Please, Ministers, if you really believe in this marine energy sector, whatever you do about NRW more generally, just see if you can help speed this process for licence applications to support marine energy, and don't let NRW be the block.
Mae'n hollol bosibl inni edrych ar fodelau amgen tra hefyd yn gweld sut y mae'r sefydliad yn gwneud yn y cyfamser. Gallwn wneud dau beth ar unwaith. Dweud wyf fi, o fy safbwynt fy hun, roeddwn yn awyddus iawn i ddymuno'n dda i'r sefydliad hwn—rhyw fath o fantais yr amheuaeth. Pan ddeuthum i mewn, credaf mai dyna'r prif sefydliad yn sylw'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig mae'n debyg, a chlywais lawer o feirniadaeth yn ei gylch, ond roeddwn yn barod i ddweud, 'Edrychwch, mae'n sefydliad eithaf newydd, mae'n dal i fagu gwraidd; gadewch inni roi cyfle iddo.' Rwy'n llai parod i ddweud hynny ddwy neu dair blynedd er pan ddywedais hynny, pan oedd y sefydliad eisoes wedi bod yno ers o leiaf dair blynedd. Credaf fod yn rhaid i'r amser ddod pan fydd methiannau sefydliad yn parhau ac mor ddybryd mewn gwirionedd, fel bod rhaid ichi edrych ar newid strwythurol. Dylem edrych ar hynny tra'n parhau i fonitro'r hyn y mae'n ei wneud yn y cyfamser.
Hoffwn ganolbwyntio fy sylwadau ar ddau faes penodol lle rwyf wedi bod yn siomedig gyda'r sefydliad, neu o bosibl gyda rhyngwyneb y sefydliad a Llywodraeth Cymru, a'r meysydd hynny yw coedwigaeth ac ynni morol. Ceir cyfle enfawr mewn coedwigaeth. Rydym wedi cael system gyda'r polisi amaethyddol cyffredin lle mae pethau'n gogwyddo tuag at amaethyddiaeth ac oddi wrth goedwigaeth. Mae ffermio'n cael cymhorthdal yn seiliedig yn syml ar arwynebedd tir, a chaiff ei dynnu os caiff y tir ei drosglwyddo at ddibenion coedwigaeth, felly dyna ddatgymhelliad anferth i blannu coed. Ond wrth inni symud i'n system ein hunain yng Nghymru, ni ddylai hynny fod yn wir bellach. Mewn gwirionedd, dylai Cyfoeth Naturiol Cymru fod â llawer iawn o arbenigedd y gall ei ddefnyddio i helpu i ehangu'r sector coedwigaeth, o fewn ei berchnogaeth, ond hefyd, rwy'n credu, drwy ledaenu arferion gorau ac adeiladu cyfleusterau o fewn coedwigaeth. Dyna oedd y llinell melin lifio i fod. Dyna oedd y cyfiawnhad tybiedig dros roi'r contractau hirdymor hyn heb gystadleuaeth go iawn, ac eto ni chafodd y llinell melin lifio honno mo'i datblygu, a deallwn o adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ei bod yn debygol fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn ymwybodol o hynny, ond na wnaeth unrhyw beth i orfodi'r contract a oedd i fod i ddatblygu'r capasiti hwnnw. Felly, gofynnaf i'r sefydliad: oni allwch wneud rhagor i helpu ffermwyr sydd eisiau plannu rhywfaint o goed ar eu tir, i helpu i ddod â phobl newydd i mewn i'r diwydiant ac ehangu'r sector hwn er budd Cymru ac yn wir, o ran ein hamcanion newid hinsawdd?
Yn yr un modd, mewn perthynas ag ynni morol, dylai fod yn sector twf enfawr posibl i Gymru, a rhywbeth eto lle gallwn edrych ar ein hymrwymiadau newid hinsawdd a lleihau allyriadau. Deallaf fod Llywodraeth Cymru am flaenoriaethu'r sector hwn. Rwy'n credu bod y gwaith y bu Ynni Môr Cymru yn ei wneud, ar y nesaf peth i ddim i raddau helaeth, wedi bod yn gadarnhaol iawn, a deallaf mai Llywodraeth Cymru sydd y tu ôl i hwnnw. Ond mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn rhan fawr o'r broblem, oherwydd os yw pobl eisiau rhoi cynnig ar gynllun ynni môr, boed yn ynni'r tonnau neu'r llanw, pa un bynnag—rhoi rhywbeth ar wyneb y dŵr neu ar wely'r môr sy'n rhoi cynnig ar ffordd newydd o gynhyrchu ynni ac ymchwilio i'w ymarferoldeb—rhaid iddynt fynd drwy weithdrefn drwyddedu Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n eu trin fel pe baent yn rhyw fath o ddiwydiant trwm, a rhoi rhywbeth i mewn yn barhaol sy'n gorfod cael sylfaen dystiolaeth wych am eu bod wedi ei wneud o'r blaen ac yn gallu dangos i Cyfoeth Naturiol Cymru sut nad oes unrhyw risg o gwbl. Mae cael yr ymagwedd ragofalus hon a bod angen y graddau hynny o gymorth wrth gefn a gwybodaeth a thystiolaeth ar gyfer rhywbeth sydd, yn ei hanfod, yn arloesol ac yn gynllun peilot yn creu rhwystr enfawr i ynni môr yng Nghymru. Mae pobl yn y diwydiant yn tynnu gwallt eu pennau ac yn dweud pa mor anodd yw cael trwyddedau gan Cyfoeth Naturiol Cymru, a pha mor rhwystredig yw ymdrin â'r sefydliad hwnnw. Yn yr Alban, mae ganddynt ddull o weithredu'n seiliedig ar weithredu a monitro, ac eto, yng Nghymru mae'n rhaid gwneud pob elfen a drwyddedir yn unigol. Mae mor anodd gwneud hynny. Rydych yn ceisio cael cyngor gan Cyfoeth Naturiol Cymru ac maent yn codi cannoedd o bunnoedd o dâl arnoch am hyd yn oed ddechrau siarad â chi. Weinidogion, os gwelwch yn dda, ac os ydych yn credu o ddifrif yn y sector ynni môr, beth bynnag a wnewch am Cyfoeth Naturiol Cymru yn fwy cyffredinol, edrychwch i weld a allwch helpu i gyflymu'r broses hon ar gyfer ceisiadau am drwyddedau i gefnogi ynni môr, a pheidiwch â gadael i Cyfoeth Naturiol Cymru fod yn rhwystr i hynny.
Can I assure you that it causes no pleasure to this side of the Assembly to have to highlight these controversies and note the issues that have restricted NRW since its creation? Because the body's role is critical and its purpose is crucial for the effective management and sustainability of our natural environment here in Wales.
Back in 2011, when details of the planned merger of the Countryside Council for Wales, the Environment Agency and the Forestry Commission were first announced, the environment Minister said that the move would ensure more sustainable and effective management of our natural resources, and that really has to be held as the guiding principle when we scrutinise the actual performance.
As I've said before—I'm not quite sure if I said it at the time, but I certainly said it when I was on the climate change committee—three into one was never going to be easy. It was always a challenging situation for the management team at NRW, and, as we have heard, there was also change in leadership. I did try to give praise where it was due. The staff survey that we've referred to was actually an excellent device and a really rigorous survey. And to have done that at a time when you were merging organisations, and there were inevitably people that felt slightly bruised in that process, I thought did show leadership. But I think it's been some of the other more general issues that have, perhaps, undermined our faith that they were really moving on, and the issues relating to forestry in particular have been grave because they've been repeated. Let's not forget that this wasn't a one-off; it happened again. And I do think the Welsh Government has to take more responsibility. It's an arm's-length organisation and, I have to concede, the Government would be unduly criticised if it was interfering too much, but you do need to show leadership, and you are prepared to do that on certain occasions, like issues that are of public concern, as the shooting ban perhaps indicates. So, I do think that the organisation needs clear direction of travel from the Welsh Government.
We've also heard that, from the very start, the Welsh Government was warned about these challenges of creating a new organisation. And so the change management, one has to say, has not been exemplary, to put it at its mildest. And I do think that if more care had been paid at the time when these things were mooted, then I think that some of these issues, certainly the need for a real robust commercial management capacity in the new organisation, would have probably been factored in from the very start, had you reflected on the criticisms that people were making of the original business plan. I will give way.
A gaf fi eich sicrhau nad yw'n rhoi unrhyw bleser i'r ochr hon i'r Cynulliad orfod tynnu sylw at y materion dadleuol hyn a nodi'r materion sydd wedi cyfyngu ar Cyfoeth Naturiol Cymru ers ei greu? Oherwydd mae rôl y corff yn hollbwysig ac mae ei ddiben yn hanfodol ar gyfer rheoli ein hamgylchedd naturiol yn effeithiol ac yn gynaliadwy yma yng Nghymru.
Yn ôl yn 2011, pan gyhoeddwyd y manylion ynglŷn â'r bwriad i uno Cyngor Cefn Gwlad Cymru, Asiantaeth yr Amgylchedd a'r Comisiwn Coedwigaeth am y tro cyntaf, dywedodd Gweinidog yr amgylchedd y byddai'r newid yn sicrhau rheolaeth fwy cynaliadwy ac effeithiol ar ein hadnoddau naturiol, ac mae'n rhaid gwneud honno'n egwyddor arweiniol pan fyddwn yn craffu ar y perfformiad go iawn.
Fel y dywedais o'r blaen—nid wyf yn hollol siŵr a ddywedais hynny ar y pryd, ond yn sicr fe'i dywedais pan oeddwn yn aelod o'r pwyllgor newid hinsawdd—nid oedd gwneud tri yn un byth yn mynd i fod yn hawdd. Roedd hi'n mynd i fod yn sefyllfa heriol i'r tîm rheoli yn Cyfoeth Naturiol Cymru, ac fel y clywsom, cafwyd newid yn yr arweinyddiaeth hefyd. Ceisiais roi canmoliaeth lle roedd yn ddyledus. Roedd yr arolwg staff y cyfeiriwyd ato yn ddyfais ragorol mewn gwirionedd ac yn arolwg gwirioneddol drwyadl. A chredwn fod gwneud hynny ar adeg pan oeddech yn uno sefydliadau, a phan oedd hi'n anochel fod pobl yn teimlo eu bod wedi'u cleisio rywfaint yn y broses honno, yn dangos arweiniad. Ond rwy'n credu mai rhai o'r problemau mwy cyffredinol eraill efallai sydd wedi tanseilio ein hyder eu bod yn symud ymlaen mewn gwirionedd, ac mae'r problemau sy'n ymwneud â choedwigaeth yn benodol wedi bod yn ddifrifol oherwydd eu bod wedi'u hailadrodd. Gadewch inni beidio ag anghofio nad un digwyddiad ydoedd; fe ddigwyddodd eto. Ac rwy'n credu bod rhaid i Lywodraeth Cymru ysgwyddo mwy o gyfrifoldeb. Mae'n sefydliad hyd braich ac mae'n rhaid imi gyfaddef, byddai'r Llywodraeth yn cael ei beirniadu'n annheg pe bai'n ymyrryd gormod, ond mae angen i chi ddangos arweiniad, ac rydych yn barod i wneud hynny ar rai adegau, fel gyda materion sy'n peri pryder i'r cyhoedd, fel y dengys y gwaharddiad ar saethu o bosibl. Felly, rwy'n credu bod y sefydliad angen cyfeiriad teithio clir gan Lywodraeth Cymru.
Hefyd clywsom o'r cychwyn cyntaf fod Llywodraeth Cymru wedi cael rhybudd ynglŷn â'r heriau a oedd ynghlwm wrth greu sefydliad newydd. Ac felly rhaid dweud nad yw'r broses o newid rheolwyr wedi bod yn rhagorol, i'w roi yn y termau mwyaf caredig. A phe bai mwy o ofal wedi'i roi ar yr adeg pan gafodd y pethau hyn eu crybwyll, credaf y byddai rhai o'r problemau, yn sicr yr angen am gapasiti rheoli masnachol gwirioneddol gadarn yn y sefydliad newydd, wedi cael eu hystyried o'r cychwyn cyntaf yn ôl pob tebyg, pe baech wedi ystyried y ffordd roedd pobl yn beirniadu'r cynllun busnes gwreiddiol. Fe ildiaf.
Thank you very much. In regard to some of the issues that you've already highlighted—there is no doubt that there have been some issues—what further to the whole-scale restructuring and reorganisation within NRW is proposed from the Conservative Party opposite? And also, in terms of the restructuring around the leadership team, the restructuring around the board, what further measures are you putting into the—?
Diolch yn fawr iawn. O ran rhai o'r materion rydych eisoes wedi tynnu sylw atynt—nid oes unrhyw amheuaeth y bu rhai problemau—yn ogystal â'r ailstrwythuro a'r ad-drefnu ar raddfa fawr o fewn Cyfoeth Naturiol Cymru a gynigir gan y Blaid Geidwadol gyferbyn, beth arall a argymhellir? A hefyd, o ran ailstrwythuro'r tîm arweinyddiaeth, ailstrwythuro'r bwrdd, pa gamau pellach rydych yn eu rhoi—?
Well, it's clear what they've got to—they've got to balance their regulatory powers, which, in fairness, they've exercised, I think, with some purpose, with their commercial ones. Some of the commercial judgments just defy any sort of analysis as soon as anyone looks at them, let alone the auditor looking at it and pointing out the alarming failures in commercial practice in treating companies fairly and tendering properly. These are not towering tasks to manage for public agencies that should be able to draw on the experience to do that effectively, and I'm sure that the Government was telling them to do it effectively.
Now, we have heard from Plaid that, somehow, this motion, instead of rigorous and due scrutiny, is a vicious attack on the staff. In fairness, I think everyone finds that slightly sceptical. You may not like the motion, you may think it's misguided, but, as an attack on the staff, when the second point of the motion goes out to praise the staff—. But then we had this utterly bizarre argument that the word 'systematic' means relating to individuals. Well, I have to say, my understanding of 'systematic' is that it relates to systems, but, I've only got an O-level in English language, and I didn't pay that much attention to the comprehension exercises. No doubt Llyr was a star pupil there and would be able to show me why I make these basic errors.
But I do think we also need a more hopeful message. We need to make a decision through a review whether this can be fixed, and I hope it can be. I have met the new leadership team, and I do think they've got every intention of turning things around. But if that's not going to be possible, then we do have to revisit these things and just agree a new approach. Thank you, Deputy Presiding Officer.
Wel, mae'n amlwg mai'r hyn sy'n rhaid iddynt—mae'n rhaid iddynt gydbwyso eu pwerau rheoleiddio, a roddwyd ar waith ganddynt gyda pheth synnwyr o ddiben yn fy marn i, a bod yn deg, gyda'u pwerau masnachol. Mae rhai o'r penderfyniadau masnachol yn herio unrhyw fath o ddadansoddi cyn gynted ag y bydd rhywun yn edrych arnynt, heb sôn am yr archwilydd yn edrych arno ac yn nodi'r methiannau brawychus mewn perthynas ag arferion masnachol o ran trin cwmnïau'n deg a thendro'n briodol. Nid yw'r rhain yn dasgau enfawr i'w rheoli ar gyfer asiantaethau cyhoeddus a ddylai allu manteisio ar y profiad i wneud hynny'n effeithiol, ac rwy'n siŵr fod y Llywodraeth wedi dweud wrthynt am ei wneud yn effeithiol.
Nawr, clywsom gan Blaid Cymru fod y cynnig hwn, rywsut, yn hytrach na bod yn graffu trwyadl a phriodol, yn ymosodiad milain ar y staff. Er tegwch, credaf fod pawb yn ystyried bod hynny braidd yn amheus. Efallai nad ydych yn hoffi'r cynnig, efallai y credwch ei fod yn gyfeiliornus, ond fel ymosodiad ar y staff, pan fo ail bwynt y cynnig yn mynd ati i ganmol y staff—. Ond wedyn, cawsom ddadl gwbl ryfedd fod y gair 'systematig' yn golygu ymwneud ag unigolion. Wel, rhaid imi ddweud, fy nealltwriaeth i o'r gair 'systematig' yw ei fod yn ymwneud â systemau, ond dim ond lefel 'O' mewn Saesneg iaith sydd gennyf, ac ni roddais lawer o sylw i'r ymarferion darllen a deall. Nid oes amheuaeth fod Llyr yn ddisgybl o'r radd flaenaf ac y gallai ddangos i mi pam rwy'n gwneud y camgymeriadau sylfaenol hyn.
Ond rwy'n credu hefyd fod angen inni gael neges fwy gobeithiol. Mae angen inni wneud penderfyniad drwy adolygiad i weld a ellir datrys hyn, ac rwy'n gobeithio y gellir ei ddatrys. Rwyf wedi cyfarfod â'r tîm arweinyddiaeth newydd, a chredaf fod ganddynt bob bwriad i weddnewid pethau. Ond os nad yw hynny'n mynd i fod yn bosibl, rhaid inni ailedrych ar y pethau hyn a chytuno ar ddull newydd o weithredu. Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd.
I'll be supporting the motion. Just to outline my experience of dealing with Natural Resources Wales, back in September 2017—the very first meeting about the nuclear mud. Honestly, I really had absolute confidence that the officials of NRW would be able to assuage my concerns about the mud and the testing regime, and so on. They knew nothing about the testing, despite being the body issuing the licence. They didn't know what kind of testing was done. They didn't know where the testing was done. They couldn't tell me to what depth. They couldn't tell me where the mud would end up. But they assured me nevertheless that it was safe, without knowing any of the detail. It was so bad it was the only time in my professional career where I offered to adjourn the meeting until I could maybe get an answer.
The Roath brook campaign—the desolation, the desecration of a park in Cardiff, and the destruction of very valuable trees. I went to a meeting with NRW with the new Minister. You could tell she was new because she just accepted what the officials were saying—that there was no alternative. [Interruption.] With respect, all the meetings I've attended—. [Interruption.] I'll give way if you wish. I'll happily give way. What we were told in the meeting was that there was no alternative. Again, in my entire career, I've never had an official tell me there's no alternative and not challenge it. That's what we were told. But, as time has transpired, as matters have moved on, we've seen that there are in fact very good alternatives to what is proposed at the Roath brook.
If we look at the wood contracts, I'll tell you what, I would commend NRW, because they've done pretty well in awarding a contract to a company that didn't even apply for it. Well done. Well done on that. Seriously, Grant Thornton found that their behaviour had heightened exposure to the risk of fraud. I remember being criticised back in the autumn of, I think it was 2017, again, when I objected to the shotgun retirement of the chief executive when there was this matter of the accounts not being qualified and, as I said, the company that hadn't applied for the contract being awarded the contract. Yet, the chief executive was allowed to swan off into the sunset with a package. I really didn't understand why I was criticised back then for attacking that. I still don't know.
On a personal level—I don't think Members will know this—Natural Resources Wales have breached my data protection personally as a politician in Wales. I phoned up one time and was considering making a complaint about a particular matter, and then I found out later that a Member of this Assembly, a politician here, was briefed about my call—unbelievable. Unbelievable, and that matter has still not been resolved yet. I know that the person was briefed because I saw the e-mail that somebody wrote about the briefing.
So, you've got all these things swirling around. This is an extremely serious matter. The nuclear mud will be coming back to—[Interruption.] I know it's a bit of a grind for some of you to listen to this, but please, please bear with me. As I said, this is a really important matter. The issue of the nuclear mud will be coming back. You may not like it coming back, but it will be coming back. I fully support this motion. Diolch yn fawr.
Byddaf yn cefnogi'r cynnig. I amlinellu fy mhrofiad o ymdrin â Cyfoeth Naturiol Cymru, yn ôl ym mis Medi 2017—y cyfarfod cyntaf un am y mwd niwclear. I fod yn onest, roedd gennyf hyder llwyr y byddai swyddogion Cyfoeth Naturiol Cymru yn gallu lleddfu fy mhryderon am y mwd a'r drefn cynnal profion, ac yn y blaen. Nid oeddent yn gwybod dim am y profion, er mai hwy oedd y corff a oedd yn rhoi'r drwydded. Nid oeddent yn gwybod pa fath o brofion a gâi eu gwneud. Nid oeddent yn gwybod ble y câi'r profion eu cynnal. Ni allent ddweud wrthyf ar ba ddyfnder. Ni allent ddweud wrthyf lle byddai'r mwd yn y pen draw. Ond gwnaethant fy sicrhau serch hynny ei fod yn ddiogel heb wybod dim o'r manylion. Roedd mor ddrwg fel mai dyna'r unig dro yn fy ngyrfa broffesiynol y cynigiais ohirio'r cyfarfod hyd nes y gallwn gael ateb.
Ymgyrch nant y Rhath—y niwed, difetha parc yng Nghaerdydd, a dinistrio coed gwerthfawr iawn. Euthum i gyfarfod â Cyfoeth Naturiol Cymru gyda'r Gweinidog newydd. Gallech ddweud ei bod hi'n newydd oherwydd roedd hi'n derbyn popeth roedd y swyddogion yn ei ddweud—nad oedd dewis arall. [Torri ar draws.] Gyda phob parch, roedd yr holl gyfarfodydd a fynychais—. [Torri ar draws.] Fe ildiaf os dymunwch. Rwy'n hapus i ildio. Yr hyn a ddywedwyd wrthym yn y cyfarfod oedd nad oedd unrhyw ddewis arall. Unwaith eto, yn fy ngyrfa gyfan, nid wyf erioed wedi cael swyddog yn dweud wrthyf nad oes dewis arall heb ei herio. Dyna a ddywedwyd wrthym. Ond fel y mae amser wedi dangos, wrth i bethau symud yn eu blaenau, rydym wedi gweld bod dewisiadau eraill da iawn i'r hyn a gynigir o ran nant y Rhath.
Os edrychwn ar y contractau pren, wyddoch chi beth, fe fuaswn yn canmol Cyfoeth Naturiol Cymru, oherwydd maent wedi gwneud yn bur dda yn dyfarnu contract i gwmni na wnaeth gais amdano hyd yn oed. Da iawn. Da iawn ar hynny. O ddifrif, canfu Grant Thornton fod eu hymddygiad wedi cynyddu'r risg o dwyll. Rwy'n cofio cael fy meirniadu yn ôl ym mis hydref 2017, rwy'n credu, unwaith eto pan wrthwynebais ymddeoliad dan orfodaeth y prif weithredwr pan gododd mater gosod amodau ar gyfrifon, ac fel y dywedais, dyfarnu'r contract i gwmni nad oedd wedi gwneud cais am y contract. Eto, caniatawyd i'r prif weithredwr hwylio tuag at y gorwel gyda'i becyn tâl. Nid oeddwn yn deall pam y cawn fy meirniadu yn ôl bryd hynny am ymosod ar hynny. Nid wyf yn gwybod hyd y dydd heddiw.
Ar lefel bersonol—nid wyf yn credu y bydd yr Aelodau'n gwybod hyn—mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi tramgwyddo yn erbyn fy niogelwch data personol fel gwleidydd yng Nghymru. Ffoniais ar un adeg ac roeddwn yn ystyried gwneud cwyn am fater penodol, ac yna cefais wybod yn nes ymlaen bod Aelod o'r Cynulliad hwn, gwleidydd yma, wedi cael eu briffio ynglŷn â fy ngalwad—anghredadwy. Anghredadwy, ac nid yw'r mater hwnnw byth wedi'i ddatrys. Rwy'n gwybod bod y person wedi cael ei friffio oherwydd gwelais yr e-bost a ysgrifennodd rhywun am y sesiwn friffio.
Felly, mae gennych yr holl bethau hyn yn chwyrlïo o'n cwmpas. Mae hwn yn fater eithriadol o ddifrifol. Bydd y mwd niwclear yn dod yn ôl—[Torri ar draws.] Gwn ei fod yn dreth braidd ar rai ohonoch i wrando ar hyn, ond byddwch yn amyneddgar os gwelwch yn dda. Fel y dywedais, mae hwn yn fater hynod bwysig. Bydd mater y mwd niwclear yn dychwelyd. Efallai na fyddwch yn hoffi'r ffaith y bydd yn dychwelyd, ond fe fydd yn dychwelyd. Rwy'n cefnogi'r cynnig hwn yn llwyr. Diolch yn fawr.
Thank you. Can I now call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, Lesley Griffiths?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, Lesley Griffiths?
Thank you, Deputy Presiding Officer, and thank you for the opportunity to respond to this debate today. We last discussed Natural Resources Wales at a debate here on 13 February, following the Public Accounts Committee's report of NRW's annual report and accounts. During the debate, I think we all recognised, barring a few, the extraordinary work carried out by the staff of Natural Resources Wales, as well as the decisive, positive direction that has been set by the new leadership.
I absolutely recognise the concerns raised by staff, and I know the priority of the chief executive and her senior team is to ensure all staff feel confident they will be listened to when giving their views on the way forward. This is just one area in which the measures necessary to strengthen the organisation's internal structures and ways of working are already being progressed.
As a Welsh Government, we believe the period of uncertainty proposed by the opposition is absolutely the last thing the staff of NRW need. Opposition parties call for an independent inquiry, for more discussions to take place. What we want is that change to happen now. The National Assembly for Wales have both remit and the ability to provide robust, independent scrutiny of NRW's continued progress. I welcome and commend the reports produced by the Assembly committees. Their recommendations have been accepted and are being implemented. The focus of Welsh Government and the new leadership of NRW is to grasp the present challenges and see through the changes needed. NRW has the ability to bring in independent scrutiny of its work and, indeed, this is something they've already done. The report by the auditors, Grant Thornton, has left no stone unturned in its review of NRW's forestry operations. NRW submitted the findings of the review to the Chair of the Public Accounts Committee in advance of their evidence session last month, and the report was published online, along with details of the action being taken in response. And I think this is really indicative of the transparent way in which we will see this process through.
I think it's really disappointing the opposition—the Tories and UKIP—continue to suggest that the solution to the challenges faced by NRW is to undo the work of the new leadership, break up the organisation and have another reorganisation. We are firmly against the idea, as has been suggested by the Tories, that the best way to run those services is to fragment them. NRW is a single body responsible—
Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd, a diolch i chi am y cyfle i ymateb i'r ddadl hon heddiw. Y tro diwethaf i ni drafod Cyfoeth Naturiol Cymru oedd mewn dadl yma ar 13 Chwefror, yn dilyn adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar adroddiad blynyddol a chyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru. Yn ystod y ddadl, credaf ein bod i gyd wedi cydnabod, ac eithrio ambell un, y gwaith anhygoel a wneir gan staff Cyfoeth Naturiol Cymru, yn ogystal â'r cyfeiriad pendant, cadarnhaol sydd wedi'i osod gan yr arweinyddiaeth newydd.
Rwy'n cydnabod yn llwyr y pryderon a godwyd gan y staff, a gwn mai'r flaenoriaeth i'r prif weithredwr a'i huwch-dîm yw sicrhau bod pob aelod o staff yn teimlo'n hyderus y cânt eu clywed pan fyddant yn rhoi eu barn ar y ffordd ymlaen. Dyma un maes yn unig lle mae'r mesurau sy'n angenrheidiol ar gyfer cryfhau strwythurau mewnol y corff a ffyrdd o weithio eisoes yn cael eu gweithredu.
Fel Llywodraeth Cymru, credwn mai'r cyfnod o ansicrwydd a gynigiwyd gan y gwrthbleidiau yw'r peth diwethaf un sydd ei angen ar staff Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae'r gwrthbleidiau'n galw am ymchwiliad annibynnol, am gynnal rhagor o drafodaethau. Yr hyn sydd ei eisiau yw i'r newid hwnnw ddigwydd yn awr. Mae gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru gylch gwaith a'r gallu i ddarparu craffu cadarn ac annibynnol ar gynnydd parhaus Cyfoeth Naturiol Cymru. Rwy'n croesawu ac yn cymeradwyo'r adroddiadau a gynhyrchwyd gan bwyllgorau'r Cynulliad. Derbyniwyd eu hargymhellion ac maent yn cael eu gweithredu. Ffocws Llywodraeth Cymru ac arweinyddiaeth newydd Cyfoeth Naturiol Cymru yw mynd i'r afael â'r heriau presennol a chyflawni'r newidiadau sydd eu hangen. Mae gan Cyfoeth Naturiol Cymru allu i gyflwyno proses graffu annibynnol ar ei waith, ac yn wir, mae hyn yn rhywbeth y maent wedi'i wneud eisoes. Nid yw'r adroddiad gan yr archwilwyr, Grant Thornton, wedi gadael unrhyw beth heb ei archwilio'n drylwyr yn eu hadolygiad o weithgarwch coedwigaeth Cyfoeth Naturiol Cymru. Cyflwynodd Cyfoeth Naturiol Cymru ganfyddiadau'r adolygiad i Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus cyn eu sesiwn dystiolaeth y mis diwethaf, a chyhoeddwyd yr adroddiad ar-lein, ynghyd â manylion y camau a gymerir i ymateb iddo. A chredaf fod hyn yn dangos y ffordd dryloyw y byddwn yn mynd ati i weithio drwy'r broses hon.
Credaf ei bod hi'n siomedig fod yr wrthblaid—y Torïaid ac UKIP—yn parhau i awgrymu mai'r ateb i'r heriau a wynebir gan Cyfoeth Naturiol Cymru yw dad-wneud gwaith yr arweinyddiaeth newydd, chwalu'r sefydliad ac ad-drefnu eto. Rydym yn bendant yn erbyn y syniad, fel yr awgrymodd y Torïaid, mai'r ffordd orau o gyflawni'r gwasanaethau hynny yw eu chwalu. Un corff yw Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n gyfrifol—
Will you give way, Minister?
A wnewch chi ildio, Weinidog?
No, you've had your say.
NRW is a single body responsible for all of Wales's natural resources— [Interruption.] You'll have the time. You can wrap up this debate and you can have your opportunity.
NRW is a single body responsible for all of Wales's natural resources, and this approach has clear benefits in terms of operational efficiency, in strategic planning and for taking the strongest possible action to address those critical issues that cut across Government and society—issues like climate change and protecting our vulnerable ecosystems. To suggest we need to break up NRW is to pose an unnecessary threat to our work in these areas and, unlike the Tories, we do not believe it's a risk we are willing to take at this critical time for our environment.
To give just one example, NRW will start a project this month to create valuable wetland habitat in Myherin forest in mid Wales—an area that is managed primarily for timber production. As well as protecting vulnerable species, this project will reduce flood risk for people downstream. The fact there is a single body responsible across these issues clearly makes sense and is providing additional benefit.
Mark Reckless did make a very valid point in relation to energy licences, and, of course, NRW's reason for being is to protect our natural resources, but I do think we can improve the position around licensing and I have met with my Scottish counterpart to see what they are doing in Scotland to see if we can simplify things.
It strikes me as very odd that Plaid Cymru are saying on the one hand NRW needs more resources but that the Welsh Govenrment should cut off the revenue the organisation earns from its forestry operations. My officials are working with NRW to look at other ways of raising income.
I believe the scrutiny role played by the National Assembly is vital for our democracy. If it's the case the Tories and UKIP Members in this Assembly feel they're unable to fulfil their scrutiny role, admitting a public inquiry is needed because they don't have confidence in their own abilities, then it's those opposition Members who have failed the people of Wales. And I do hope opposition Members regain their confidence and will commit today to serve the people of Wales to the best of their abilities, rather than looking to Welsh Govenrment to pay someone else to do their job for them.
NRW are an organisation of talented people who are facing up to some of the most critical issues facing our nation, and I think the people of Wales can rightly be proud of the work being delivered on their behalf.
Na wnaf, rydych wedi cael dweud eich dweud.
Un corff yw Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n gyfrifol am holl adnoddau naturiol Cymru—[Torri ar draws.] Fe gewch yr amser. Gallwch gloi'r ddadl hon a gallwch gael eich cyfle.
Un corff yw Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n gyfrifol am holl adnoddau naturiol Cymru, ac mae manteision clir i'r dull hwn o weithredu o ran effeithlonrwydd gweithredol, mewn cynllunio strategol ac ar gyfer rhoi'r camau cryfaf posibl ar waith i fynd i'r afael â'r materion hollbwysig sy'n torri ar draws y Llywodraeth a chymdeithas—pethau fel newid hinsawdd ac amddiffyn ein hecosystemau sy'n agored i niwed. Mae awgrymu bod angen inni chwalu Cyfoeth Naturiol Cymru yn creu bygythiad diangen i'n gwaith yn y meysydd hyn ac yn wahanol i'r Torïaid, nid ydym yn credu ei bod yn risg rydym yn barod i'w chymryd ar yr adeg dyngedfennol hon i'n hamgylchedd.
I roi un enghraifft yn unig, bydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn dechrau prosiect y mis hwn i greu cynefin gwlyptir gwerthfawr yng nghoedwig Myherin yng nghanolbarth Cymru—ardal a reolir yn bennaf ar gyfer cynhyrchu coed. Yn ogystal â diogelu rhywogaethau sy'n agored i niwed, bydd y prosiect hwn yn lleihau'r perygl o lifogydd i bobl yn nes i lawr yr afon. Mae'r ffaith mai un corff sy'n gyfrifol ar draws y materion hyn yn amlwg yn gwneud synnwyr ac yn darparu budd ychwanegol.
Gwnaeth Mark Reckless bwynt dilys iawn mewn perthynas â thrwyddedau ynni, ac wrth gwrs, rheswm Cyfoeth Naturiol Cymru dros fodoli yw er mwyn diogelu ein hadnoddau naturiol, ond rwy'n credu y gallwn wella'r sefyllfa o ran trwyddedu ac rwyf wedi cyfarfod â fy aelod cyfatebol yn yr Alban i weld beth y maent yn ei wneud yn yr Alban i weld a allwn symleiddio pethau.
Mae'n fy nharo'n rhyfedd iawn fod Plaid Cymru'n dweud ar y naill law fod angen mwy o adnoddau ar Cyfoeth Naturiol Cymru ond y dylai Llywodraeth Cymru dorri'r refeniw y mae'r sefydliad yn ei ennill o'i weithgarwch coedwigaeth. Mae fy swyddogion yn gweithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru i edrych ar ffyrdd eraill o godi incwm.
Rwy'n credu bod y rôl graffu y mae'r Cynulliad Cenedlaethol yn ei chwarae yn hanfodol i'n democratiaeth. Os yw'n wir fod yr Aelodau Torïaidd ac UKIP yn y Cynulliad hwn yn teimlo nad ydynt yn gallu cyflawni eu rôl graffu, gan gyfaddef bod angen ymchwiliad cyhoeddus oherwydd nad oes ganddynt hyder yn eu galluoedd eu hunain, yr Aelodau hynny o'r gwrthbleidiau sydd wedi gwneud cam â phobl Cymru. Ac rwy'n gobeithio y bydd Aelodau'r gwrthbleidiau yn adfer eu hyder ac yn ymrwymo heddiw i wasanaethu pobl Cymru hyd eithaf eu gallu, yn hytrach na disgwyl i Lywodraeth Cymru dalu rhywun arall i wneud eu gwaith ar eu rhan.
Sefydliad o bobl dalentog yw Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n mynd i'r afael â rhai o'r materion pwysicaf sy'n wynebu ein cenedl, a chredaf y gall pobl Cymru fod yn haeddiannol falch o'r gwaith sy'n cael ei gyflawni ar eu rhan.
Can I now call on Nick Ramsay to reply to the debate, please?
A gaf fi alw yn awr ar Nick Ramsay i ymateb i'r ddadl, os gwelwch yn dda?
I'll just regain my confidence before I speak. To be fair to Andrew R.T. Davies, he never was rounding up this debate, so when he did try to intervene, it probably was his last word, but, there we are, I'll do my best to round up.
Can I thank everyone who has contributed to this afternoon's discussion? It's only been a couple of weeks, as the Minister has just said, since I spoke here as Chair of the Public Accounts Committee on our scrutiny of Natural Resources Wales’s annual report and accounts, accounts that have, as we know, been qualified for the third year running due to irregularities, most recently with timber contracts.
Can I make clear that this is not a criticism of the very many hard-working staff at NRW, despite what some Members may have said. And as David Melding so eloquently and simply pointed out, if it was a criticism of those hard-working staff, then point 2 of our motion wouldn’t be saying that we support those hard-working staff. And, of course, it was those hard-working staff who were contributing to the staff surveys that suggested that there was a problem at the very early days of NRW. Perhaps if those hard-working staff had been listened to at an earlier point in this process, then we wouldn’t be standing here now constantly talking about the problems that have been confronted in NRW. I think all of us need to recognise that they are hardworking and this is a higher level problem. It may well be a systemic problem. There’s not a problem in saying there’s a problem with the system, because something has clearly gone wrong with the structure of NRW.
As Andrew R.T. Davies said at the start of the debate, there may well be issues stemming from the way that NRW was put together at the start, and that came across, actually, in the Public Accounts Committee’s inquiry that we conducted: the merger of three large organisations. Okay, there was potential that that would produce efficiencies, there was potential that that would make a more competent organisation, but, sadly, as witnesses to the Public Accounts Committee told us, it did look, from outside at least, as though there was a top layer put on the three organisations, but there was never a proper bringing together of cultures. There was a cultural gap, I suppose you would call it, a cultural void within that organisation that was never really filled, and that needs to happen.
It’s not just the Welsh Conservatives who are making these points, it’s not just the Public Accounts Committee—the Grant Thornton review itself, as the Minister rightly said, left no stones unturned. That was welcomed by everyone on the committee. It’s been welcomed by this Chamber, it was welcomed when I brought that debate to the Chamber a couple of weeks ago. The Grant Thornton review conducted, in a forensic fashion, a review of NRW, exposing a number of fundamental flaws in its ways of working. And there’s wide recognition that the timber contracts that NRW entered into were, and I quote, 'novel, contentious and repercussive', and, as such, should certainly have been referred to the Welsh Government, in line with the correct procedures, which NRW was aware of and Welsh Government was aware of. But there was a lack of clarity. There was a fuzziness around the correct procedures in NRW, and if nothing else comes out of this debate, and we’re all wanting to this afternoon, after a long afternoon of having rows with each other—let’s at least make sure that, in the future, that fuzziness is dealt with and NRW knows exactly what it’s responsibilities are, and the Welsh Government assists in delivering on that.
It is time to look now to the future; there is a new team in place, and that is to be welcomed. I welcomed that a couple of weeks ago in the debate that we had. There is definitely a mood within the organisation to move forward, there's a mood here to look forward, but at the very time that the Welsh Government is removing and reducing call-in procedures for arm’s-length body organisations, those procedures are needed now more than ever. So, we call in this debate this afternoon for the Welsh Government to make sure that NRW is fit for purpose as we move forward. Welsh Government does need to work with the team that has been put in place. That team does need to work with and listen to the hard-working staff at NRW to make sure that the sorts of errors that we’ve seen in the past won’t be made in the future.
As things stand at the moment, there cannot be a guarantee that those accounts of NRW will not be qualified again, and possibly again, because, as things stand at the moment, things are not as they should be. There is a mood, there is a decisiveness to put things right, but as was said by many speakers earlier, until that actually happens, then we will not move forward. I really hope we do, and that’s why I urge the Chamber this afternoon to support this motion.
Fe wnaf adfer fy hyder cyn i mi siarad. I fod yn deg ag Andrew R.T. Davies, nid ef oedd yn cloi'r ddadl hon, felly pan geisiodd ymyrryd, dyna mae'n debyg oedd ei air olaf, ond dyna ni, fe wnaf fy ngorau i gloi.
A gaf fi ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu at y drafodaeth y prynhawn yma? Dim ond ychydig o wythnosau, fel y dywedodd y Gweinidog, sydd ers i mi siarad yma fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar ein gwaith craffu ar adroddiad blynyddol a chyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru, cyfrifon y gosodwyd amodau arnynt, fel y gwyddom, am y drydedd flwyddyn yn olynol oherwydd afreoleidd-dra, yn fwyaf diweddar gyda chontractau pren.
A gaf fi nodi'n glir nad yw hyn yn feirniadaeth ar staff niferus a gweithgar iawn Cyfoeth Naturiol Cymru, er gwaethaf yr hyn a ddywedodd rhai o'r Aelodau. Ac fel y dywedodd David Melding mor huawdl a syml, pe bai'n feirniadaeth ar y staff gweithgar, ni fyddai pwynt 2 ein cynnig yn dweud ein bod yn cefnogi'r staff gweithgar hynny. Ac wrth gwrs, y staff gweithgar hyn a gyfrannodd at yr arolygon staff a awgrymai fod problem yn ystod dyddiau cynnar iawn Cyfoeth Naturiol Cymru. Pe bai'r staff gweithgar hynny wedi cael eu clywed ar bwynt cynharach yn y broses hon, efallai na fyddem yn sefyll yma yn awr yn sôn yn gyson am y problemau a wynebwyd yn Cyfoeth Naturiol Cymru. Credaf fod angen i bawb ohonom gydnabod eu bod yn weithgar a bod hon yn broblem ar lefel uwch. Mae'n ddigon posibl ei bod yn broblem systemig. Nid oes problem o ran dweud bod problem gyda'r system, oherwydd yn amlwg mae rhywbeth wedi mynd o'i le ar strwythur Cyfoeth Naturiol Cymru.
Fel y dywedodd Andrew R.T. Davies ar ddechrau'r ddadl, efallai'n wir fod problemau'n deillio o'r ffordd y rhoddwyd Cyfoeth Naturiol Cymru at ei gilydd ar y dechrau, a mynegwyd hynny, mewn gwirionedd, yn ymchwiliad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a gynhaliwyd gennym: uno tri sefydliad mawr. Iawn, roedd potensial drwy hynny y byddai'n creu arbedion effeithlonrwydd, roedd potensial y byddai hynny'n ei wneud yn sefydliad mwy cymwys, ond yn anffodus, fel y dywedodd tystion i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus wrthym, roedd yn edrych, o'r tu allan o leiaf, fel pe bai haen uchaf wedi'i gosod ar y tri sefydliad, ond ni welwyd diwylliannau'n dod at ei gilydd mewn modd priodol. Gwelwyd yr hyn y byddech yn ei alw'n fwlch diwylliannol mae'n debyg, gwagle diwylliannol o fewn y sefydliad na chafodd ei lenwi'n iawn erioed mewn gwirionedd, ac mae angen i hynny ddigwydd.
Nid y Ceidwadwyr Cymreig yn unig sydd wedi gwneud y pwyntiau hyn, nid y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn unig—archwiliodd adolygiad Grant Thornton ei hun bob mater yn drylwyr, fel y dywedodd y Gweinidog. Croesawyd hynny gan bawb ar y pwyllgor. Fe'i croesawyd gan y Siambr hon, fe'i croesawyd pan gyflwynais y ddadl honno yn y Siambr ychydig wythnosau yn ôl. Cynhaliodd adolygiad Grant Thornton adolygiad o Cyfoeth Naturiol Cymru mewn modd fforensig gan amlygu nifer o ddiffygion sylfaenol yn ei ffyrdd o weithio. A cheir cydnabyddiaeth eang fod y contractau pren yr ymrwymodd Cyfoeth Naturiol Cymru iddynt, ac rwy'n dyfynnu, 'yn newydd, yn ddadleuol ac yn arwain at sgil-effeithiau', ac fel y cyfryw, yn sicr dylid bod wedi eu cyfeirio at Lywodraeth Cymru, yn unol â'r gweithdrefnau cywir yr oedd Cyfoeth Naturiol Cymru a Llywodraeth Cymru yn ymwybodol ohonynt. Ond roedd yna ddiffyg eglurder. Roedd yna amwysedd ynghylch y gweithdrefnau cywir yn Cyfoeth Naturiol Cymru, ac os na ddaw dim arall o'r ddadl hon, ac mae pawb ohonom yn dymuno hynny y prynhawn yma, ar ôl prynhawn hir o ffraeo gyda'n gilydd—gadewch inni o leiaf wneud yn siŵr fod modd mynd i'r afael â'r niwlogrwydd hwnnw yn y dyfodol, fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gwybod beth yn union yw eu cyfrifoldebau, a bod Llywodraeth Cymru yn eu cynorthwyo i'w cyflawni.
Mae'n bryd edrych tua'r dyfodol yn awr; mae tîm newydd ar waith, ac mae hynny i'w groesawu. Croesewais hynny ychydig wythnosau yn ôl yn y ddadl a gawsom. Yn bendant, mae yna awydd o fewn y sefydliad i symud ymlaen, mae awydd yma i edrych ymlaen, ond ar yr union adeg y mae Llywodraeth Cymru yn dileu ac yn lleihau gweithdrefnau galw i mewn ar gyfer cyrff hyd braich, mae angen y gweithdrefnau hynny yn awr yn fwy nag erioed. Felly, rydym yn galw yn y ddadl hon y prynhawn yma ar Lywodraeth Cymru i wneud yn siŵr fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn addas i'r diben wrth inni symud ymlaen. Mae angen i Lywodraeth Cymru weithio gyda'r tîm a roddwyd ar waith. Mae angen i'r tîm hwnnw weithio gyda, a gwrando ar y staff gweithgar yn Cyfoeth Naturiol Cymru i wneud yn siŵr na fydd y mathau o gamgymeriadau a welsom yn y gorffennol yn cael eu gwneud y dyfodol.
Fel y mae pethau ar hyn o bryd, ni ellir gwarantu na osodir amodau ar gyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru eto, ac o bosibl eto wedyn, oherwydd, fel y mae pethau ar hyn o bryd, nid yw pethau fel y dylent fod. Mae yna awydd, mae yna benderfyniad i unioni pethau, ond fel y dywedodd nifer o siaradwyr yn gynharach, hyd nes y digwydd hynny mewn gwirionedd, ni fyddwn yn symud ymlaen. Rwy'n gobeithio'n fawr y byddwn yn gwneud hynny, a dyna pam rwy'n annog y Siambr i gefnogi'r cynnig hwn y prynhawn yma.
Thank you. The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we defer voting on this item until voting time. Unless three Members wish for the bell to be rung, I intend to proceed directly to voting time. Okay, thank you.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn y pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio. Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, rwy'n bwriadu symud ymlaen yn syth at y cyfnod pleidleisio. Iawn, diolch.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
So, the only vote today is the Welsh Conservative debate on Natural Resources Wales, the debate we’ve just had, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Darren Millar. If the proposal is not agreed to, we vote on the amendments tabled to that motion. Open the vote. Has everybody who intends to vote voted? Okay, then, close the vote. For the motion 13, no abstentions, 34 against. Therefore, the motion is not agreed.
Felly, yr unig bleidlais heddiw yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar Cyfoeth Naturiol Cymru, y ddadl a gawsom yn awr, a galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Os na dderbynnir y cynnig, byddwn yn pleidleisio ar y gwelliannau a gyflwynwyd i'r cynnig hwnnw. Agor y bleidlais. A yw pawb sy'n bwriadu pleidleisio wedi pleidleisio? Iawn felly, caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 13, neb yn ymatal, 34 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y cynnig.
NDM6989 - Dadl Ceidwadwyr Cymreig - Cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 13, Yn erbyn: 34, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6989 - Welsh Conservatives Debate - Motion without amendment: For: 13, Against: 34, Abstain: 0
Motion has been rejected
We move to vote on the amendments. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. So, I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. For amendment 1, 27, no abstentions, 21 against. Therefore, amendment 1 is agreed.
Symudwn ymlaen i bleidleisio ar y gwelliannau. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliannau 2 a 3 yn cael eu dad-ddethol. Felly, galwaf am bleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Roedd 27 o blaid gwelliant 1, neb yn ymatal, a 21 yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 1.
NDM6989 - Gwelliant 1: O blaid: 27, Yn erbyn: 21, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6989 - Amendment 1: For: 27, Against: 21, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Cafodd gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol.
Amendments 2 and 3 deselected.
Amendments 2 and 3 are deselected.
We now call for a vote on amendment 4, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. For the amendment 21, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 4 is not agreed.
Mae gwelliannau 2 a 3 wedi eu dad-ddethol.
Galwn yn awr am bleidlais ar welliant 4, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 21, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 4.
NDM6989 - Gwelliant 4: O blaid: 21, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6989 - Amendment 4: For: 21, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
I call for a vote on the motion as amended.
Galwaf am bleidlais ar y cynnig fel y'i diwygiwyd.
Cynnig NDM6989 fel y’i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi penderfyniad Llywodraeth Cymru i uno Cyngor Cefn Gwlad Cymru, Asiantaeth yr Amgylchedd Cymru a Chomisiwn Coedwigaeth Cymru drwy ffurfio Cyfoeth Naturiol Cymru yn 2013.
2. Yn cydnabod gwaith caled y staff rheng flaen yn y sefydliad ond yn deall eu hanfodlonrwydd a'u diffyg hyder yn y penderfyniadau a wneir gan uwch reolwyr, fel y caiff ei fynegi'n rheolaidd mewn arolygon staff ers sefydlu Cyfoeth Naturiol Cymru.
3. Yn nodi casgliadau ac argymhellion yr adroddiadau gan:
a) Ymchwiliad Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus y Cynulliad Cenedlaethol i adroddiad blynyddol a chyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer 2017-2018 – Tachwedd 2018;
b) Grant Thornton – Cyfoeth Naturiol Cymru - Llywodraethu’r Gwaith o Werthu Pren – Chwefror 2019.
4. Yn croesawu penodi prif weithredwr a chadeirydd dros dro newydd ar gyfer Cyfoeth Naturiol Cymru a’u hymrwymiad i weithredu argymhellion y ddau adroddiad a gwella’r modd y caiff Cyfoeth Naturiol Cymru ei reoli a’i lywodraethu.
Motion NDM6989 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the Welsh Government’s decision to merge the Countryside Council for Wales, Environment Agency Wales, and the Forestry Commission Wales with the formation of Natural Resources Wales (NRW) in 2013.
2. Recognises the hard work of frontline staff in the organisation but acknowledges their dissatisfaction and lack of confidence in the decisions taken by senior management, as regularly expressed in staff surveys since NRW’s inception.
3. Notes the findings and recommendations of the reports by:
a) National Assembly Public Accounts Committee inquiry into NRW’s annual report and accounts 2017-2018 – November 2018;
b) Grant Thornton - Natural Resources Wales - Governance of Timber Sales - February 2019.
4. Welcomes the appointment of a new chief executive and interim chair of NRW and their commitment to implement the recommendations of the two reports and improve the management and governance of NRW.
Open the vote. Close the vote. For the amended motion 27, no abstentions, 21 against. Therefore, the motion as amended is agreed.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig fel y'i diwygiwyd 27, neb yn ymatal, 21 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd.
NDM6989 - Cynnig wedi'i ddiwygio: O blaid: 27, Yn erbyn: 21, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM6989 - Motion as amended: For: 27, Against: 21, Abstain: 0
Motion as amended has been agreed
We now move to the short debate. If Members are leaving the Chamber, can they do so, please, quickly and quietly? Could Members have discussions outside the Chamber, please? We now move to the short debate and I call on Mike Hedges to speak on the topic he has chosen. Mike.
Symudwn ymlaen yn awr at y ddadl fer. Os oes Aelodau'n gadael y Siambr, a wnewch chi hynny'n gyflym ac yn dawel os gwelwch yn dda? A all yr Aelodau gael trafodaethau y tu allan i'r Siambr, os gwelwch yn dda? Symudwn ymlaen yn awr at y ddadl fer, a galwaf ar Mike Hedges i siarad ar y pwnc a ddewiswyd ganddo. Mike.
Thank you, Deputy Presiding Office. I've given a minute in this debate to Jack Sargeant and Joyce Watson.
On Monday next week, I can register myself as a builder. On Tuesday, I can register as a hairdresser. On Wednesday, I can start a carpentry business. On Thursday, I can start a beautician business. On Friday, I can seek work as a solicitor or barrister. On Friday, the full force of the law will come down on me. Solicitors have legal protection. Under the Solicitors Act 1974, no unqualified person can act as a solicitor. Any person who contravenes this is guilty of an offence and liable on conviction of indictment of imprisonment for not more than two years, or a fine, or to both. I can claim to be a barrister. This has actually happened to Ian Clegg, who fooled the judges and magistrates in Guisborough, North Yorkshire, between September 2007 and April 2008. The law, which was passed in 2007 in the Legal Services Act, makes it illegal to willfully pretend to be a barrister. The offence carries a maximum jail term of one year. Lawyers, as always, look after themselves. The rest of the people are treated entirely differently. There's no protection against claiming to be any of the other ones I mentioned earlier.
I mean, hairdressing is totally unregulated. I have been told about the devastating effects of negligent hairdressing treatments, ranging from chemical burns to the scalp and face to loss of hair through misuse of products. The hairdressing industry is currently unregulated. This is a very worrying thought when you consider the chemicals used by hairdressers, who potentially could be untrained and unqualified. The Hairdressing Council, which was established through the Hairdressers (Registration) Act 1964, with the intention of giving status to hairdressers and therefore assurance for consumers, has called for the regulation of the industry. Registration with the council remains voluntary because the Act was never fully enforced. The Hair Council estimates that only around 10 per cent of hairdressers have registered. As the industry is unregulated and no qualifications are needed to practise as a hairdresser, there may be many that are holding themselves out as hairdressers without having any qualifications whatsoever.
There have been attempts to introduce a Bill in the UK to seek regulation. This culminated in the Hairdressers Registration (Amendment) Bill being introduced at the House of Commons as a private Member's Bill. This was, however, defeated in a vote, by 67 to 63, in November 2011. The purpose of the Bill was to propose better regulation of the hairdressing industry, to include a code of conduct and compulsory public liability insurance. The Bill was introduced by David Morris MP, who following defeat said:
'It is very unusual for a Ten Minute Rule Bill to go to division. The House of Commons was clearly divided. I hope that now I have drawn attention to the regulation of the hairdressing industry this important issue will continue to be debated.'
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwyf wedi rhoi munud yn y ddadl hon i Jack Sargeant a Joyce Watson.
Ddydd Llun nesaf, gallaf gofrestru fel adeiladwr. Ddydd Mawrth, gallaf gofrestru fel person trin gwallt. Ddydd Mercher, gallaf ddechrau busnes gwaith coed. Ddydd Iau, gallaf ddechrau busnes therapi harddwch. Ddydd Gwener, gallaf geisio gwaith fel cyfreithiwr neu fargyfreithiwr. Ddydd Gwener, bydd holl rym y gyfraith yn dod i lawr arnaf. Mae gan gyfreithwyr amddiffyniad cyfreithiol. O dan Ddeddf Cyfreithwyr 1974, ni all neb sydd heb gymwysterau weithredu fel cyfreithiwr. Mae unrhyw un sy'n tramgwyddo yn ei herbyn yn euog o drosedd ac yn agored yn sgil euogfarn i ddedfryd o garchar o fwy na dwy flynedd, neu ddirwy, neu'r ddau. Gallaf honni fy mod yn fargyfreithiwr. Digwyddodd hyn i Ian Clegg mewn gwirionedd, a dwyllodd y barnwyr a'r ynadon yn Guisborough, Gogledd Swydd Efrog, rhwng mis Medi 2007 a mis Ebrill 2008. Mae'r gyfraith, a basiwyd yn 2007 ar ffurf y Ddeddf Gwasanaethau Cyfreithiol, yn ei gwneud yn anghyfreithlon i rywun esgus yn fwriadol ei fod yn fargyfreithiwr. Gellir carcharu am hyd at flwyddyn am gyflawni'r drosedd. Mae cyfreithwyr, fel bob amser, yn edrych ar ôl eu hunain. Caiff gweddill y bobl eu trin yn hollol wahanol. Ni cheir unrhyw amddiffyniad rhag honiad fod rhywun yn unrhyw un o'r pethau eraill a grybwyllais yn gynharach.
Hynny yw, nid yw trin gwallt wedi ei reoleiddio o gwbl. Dywedwyd wrthyf am effeithiau dinistriol triniaethau trin gwallt esgeulus, yn amrywio o losgiadau cemegol i'r pen a'r wyneb i golli gwallt drwy gamddefnyddio cynnyrch. Mae'r diwydiant trin gwallt heb ei reoleiddio ar hyn o bryd. Mae hyn yn peri pryder mawr pan ystyriwch y cemegau a ddefnyddir gan bobl trin gwallt, pobl sy'n gallu bod heb eu hyfforddi a heb unrhyw gymwysterau. Mae'r Cyngor Trin Gwallt, a sefydlwyd drwy Ddeddf Siopau Trin Gwallt (Cofrestru) 1964, gyda'r bwriad o roi statws i siopau trin gwallt a sicrwydd i ddefnyddwyr o ganlyniad i hynny, wedi galw am reoleiddio'r diwydiant. Mae cofrestru gyda'r cyngor yn parhau i fod yn wirfoddol oherwydd na chafodd y Ddeddf ei gorfodi'n llawn erioed. Mae'r Cyngor Gwallt yn amcangyfrif mai oddeutu 10 y cant o siopau trin gwallt yn unig sydd wedi cofrestru. Gan fod y diwydiant heb ei reoleiddio ac am nad oes angen unrhyw gymwysterau i weithio fel person trin gwallt, mae'n bosibl fod llawer o bobl yn honni eu bod yn bobl trin gwallt heb fod ganddynt unrhyw gymwysterau o gwbl.
Cafwyd ymdrechion i gyflwyno Bil yn y DU i sicrhau bod y diwydiant yn cael ei reoleiddio. Arweiniodd hyn at gyflwyno Bil Cofrestru Siopau Trin Gwallt (Diwygio) yn Nhŷ'r Cyffredin fel Bil aelod preifat. Fodd bynnag, fe'i trechwyd mewn pleidlais, o 67 i 63, ym mis Tachwedd 2011. Diben y Bil oedd cynnig gwell trefn reoleiddio i'r diwydiant trin gwallt, i gynnwys cod ymddygiad ac yswiriant atebolrwydd cyhoeddus gorfodol. Cyflwynwyd y Bil gan David Morris AS, a ddywedodd, yn sgil y trechu'r cynnig:
Mae'n anarferol iawn i Fil Deng Munud fynd i bleidlais. Roedd Tŷ'r Cyffredin yn amlwg yn rhanedig. Gan fy mod yn awr wedi tynnu sylw at reoleiddio'r diwydiant trin gwallt, rwy'n gobeithio y bydd y mater pwysig hwn yn parhau i gael ei drafod.
More recently, Nia Griffith, the MP for Llanelli, called in an adjournment debate for compulsory state registration, but that was rejected by the UK Government Ministers, who said registration would cost the industry £75 million. In November 2013, the matter was debated in the Senedd. Keith Davies, the former Member for Llanelli, brought it for one of these short debates. It was noted in the debate that the Welsh Government powers in this area are limited. The Hair Council continues its campaign in the Senedd to continue to raise awareness. I would urge everybody to support the council in lobbying the UK Government to introduce regulation in the area and limit the traumatic injuries suffered by some consumers.
Almost half of all house fires are caused by electrical accidents, and emergencies are taking the lives of around one person per week. Using unsafe and unqualified electricians for electrical repair dramatically increases a person's likelihood of becoming one of these victims. Research from Electrical Safety First revealed that nearly one quarter of people have arranged and paid for work with electricians without checking the electrician's credentials first. Furthermore, one third of people simply used a friend's recommendation when booking an electrician, while another quarter said that they would knowingly hire an unqualified electrician if they were in a hurry. People who need electrical repairs performed could quite easily shoot themselves in the foot by using an unqualified electrician. Electrical Safety First discovered that almost 1.3 million people in the UK needed to pay a professional to fix an unqualified electrician's botched work, illustrating that using unqualified electricians can easily lead to protracted delays rather than speeding up the process. They, of course, are the lucky ones when nothing actually serious happened.
But it's not just consumers who are dissatisfied with the poor work among unqualified electricians. Professionals also complain about the shoddy and dangerous work they have had to deal with. A third of registered electricians polled by Electrical Safety First said that they have noticed the amount of dangerous and substandard electrical work rise since 2012.
Returning to carpentry and general building, the most common reason for an attached and self-supported deck to collapse is the contractor only providing nails between the deck ledger and the structure of the house, resulting in the deck pulling away. Fans of Fawlty Towers will remember the episode of the unqualified builder who Basil Fawlty employed. Over his wife's objections, Basil hires his usual firm of incompetents, O'Reilly's, to do some carpentry work in the hotel room. The hotel is left in a worse condition than when they started and potentially unsafe and there were worries it may fall down. It couldn't fall down because they had to make another episode. This was comedy, but in real life, unfortunately, the same thing happens too regularly.
As fans of the excellent BBC programme X-Ray will remember, we've seen regular reports of shoddy and often dangerous work carried out. The work got carried out by a builder—I say 'builder' in inverted commas. This is because, often, unfortunately, a builder is not always really a builder. It seems that anyone who puts an advert in the local paper or wears overalls nowadays happily calls themselves a builder, and there's nothing that can be done about it. This is the trap for the unwary property owner who takes full responsibility for work undertaken on their property and who's usually left holding the can for very expensive rectification work, assuming the structure is allowed to remain and not be demolished when the builder has flown, denying responsibility or it's simply too hard to take to task through the courts.
There are no legal requirements as such for anyone who wishes to set themselves up as a beauty therapist. The UK beauty industry is unregulated. This means that anyone can open a salon or work as a therapist without any training, qualifications or insurance. The repercussions of this can be extremely precarious. If you were to receive treatment from an unqualified or uninsured therapist and something went wrong or you had a reaction, you may find yourself in a vulnerable position. Thousands of women are potentially putting themselves at risk by inviting rogue beauty therapists into their homes. Some agencies allow anyone to register and advertise for work with no checks. Lauren Shalson, co-founder and director of the reputable company Spa By Car, says:
'Many online beauty agencies offer work or let therapists register based simply on a phone call. How can you safely send someone into a client's home without at least meeting them in person?'
There are people without qualifications who believe they are unnecessary. They self-define as electricians, hairdressers, beauticians, carpenters, bricklayers and believe they're competent as they've been working at it for some time, they've done work on their own house or done work on their own family. I think there's a big difference between making minor alterations in your house and actually going out there and doing substantial work on somebody else's. I really think this is just generally dangerous. I believe that everybody should, when advertising a service, also have to show their qualifications. Qualifications that people have studied hard for should not be ignored. If you want to employ someone unqualified and take the resulting risk, you should do so knowingly rather than unknowingly.
Why does it matter? Beauty therapists and hairdressers can do permanent damage to your face and head. Unqualified construction workers can leave houses dangerous. Removing a load-bearing wall can lead to a house falling down; bad electrical wiring can lead to fires and electrical shocks causing death; and, finally, badly constructed roofs can lead to roofs collapsing and the problems that can exist for anybody who's in the house at the time.
I believe that qualifications are important and we need to protect the qualified from the unqualified taking their work and the unqualified putting people in danger. Apprenticeships allow you to combine work and study by mixing on-the-job training with classroom learning. You're employed to do a real job whilst studying for a formal qualification, usually for one day a week at a college or a training centre. By the end of your apprenticeship, you should have gained the skills and knowledge needed to either succeed in your chosen career or progress onto the next apprenticeship level.
Apprentices in every role follow an approved study programme, which means they gain a nationally recognised qualification at the end of their apprenticeship. They're taught by people who are skilled and know how to work safely. They can identify potential hazards. How many unqualified electricians understand inductance and how to prevent it? We need to ensure that work is done is to a good standard, which is what they've learnt in their two years, four years—however long it's taken them to go through the apprenticeship.
The qualifications, often by City and Guilds, are to a national standard or an international standard that is comparable to standards anywhere in the world. People have worked hard to gain qualifications while doing apprenticeships. They need to be rewarded for those skills and those unqualified individuals should not be allowed to undermine them.
Why, if someone claims to be a barrister or solicitor without qualification, the full force of the law comes down on them, but they can claim to be a builder, carpenter, beautician or hairdresser with no law stopping them? The people I feel for are those people who have spent time, energy and—as everyone knows who has taken exams—worry to train and pass the exams to become fully qualified, only to have someone down the street who's got no qualification, who's just claimed, 'Give me the job. I can do it.' Giving them the job, they can't do it. Thank you.
Yn fwy diweddar, galwodd Nia Griffith, yr Aelod Seneddol dros Lanelli, mewn dadl ohirio am gofrestru gwladol gorfodol, ond gwrthodwyd hynny gan Weinidogion Llywodraeth y DU, a ddywedodd y byddai cofrestru'n costio £75 miliwn i'r diwydiant. Ym mis Tachwedd 2013, cafodd y mater ei drafod yn y Senedd. Cyflwynwyd y mater gan Keith Davies, y cyn-Aelod dros Lanelli, mewn un o'r dadleuon byr hyn. Nodwyd yn y ddadl fod pwerau Llywodraeth Cymru yn y maes hwn yn gyfyngedig. Mae'r Cyngor Gwallt yn parhau ei ymgyrch yn y Senedd i barhau i godi ymwybyddiaeth. Buaswn yn annog pawb i gynorthwyo'r cyngor i lobïo Llywodraeth y DU i gyflwyno rheoleiddio yn y maes ac i gyfyngu ar anafiadau trawmatig a ddioddefir gan rai defnyddwyr.
Mae bron i hanner yr holl danau mewn tai wedi eu hachosi gan ddamweiniau trydanol, ac mae argyfyngau yn mynd â bywydau tua un person yr wythnos. Mae'r arfer o ddefnyddio trydanwyr anniogel a heb gymwysterau ar gyfer gwneud gwaith atgyweirio trydanol yn cynyddu'n ddramatig y tebygolrwydd y bydd unigolyn yn un o'r dioddefwyr hyn. Dangosodd ymchwil gan Electrical Safety First fod bron i chwarter y bobl wedi trefnu a thalu am waith gan drydanwyr heb wirio manylion y trydanwr yn gyntaf. At hynny, roedd traean y bobl wedi trefnu i drydanwr wneud gwaith ar eu cyfer ar sail argymhelliad gan ffrind yn unig, a dywedodd chwarter arall y byddent yn fwriadol yn llogi trydanwr heb gymwysterau pe baent ar frys. Gallai pobl sydd angen atgyweiriadau trydanol wneud cam gwag â hwy eu hunain yn eithaf hawdd drwy ddefnyddio trydanwr heb gymwysterau. Darganfu Electrical Safety First fod bron i 1.3 miliwn o bobl yn y DU angen talu i weithiwr proffesiynol drwsio gwaith carbwl gan drydanwr heb gymwysterau, sy'n dangos y gall defnyddio trydanwyr heb gymwysterau arwain yn hawdd at oedi hir yn hytrach na chyflymu'r broses. Wrth gwrs, hwy yw'r rhai ffodus pan na fydd unrhyw beth gwirionedd ddifrifol wedi digwydd.
Ond nid defnyddwyr yn unig sy'n anfodlon ynglŷn â gwaith gwael gan drydanwyr heb gymwysterau. Mae gweithwyr proffesiynol hefyd yn cwyno am y gwaith gwael a pheryglus y bu'n rhaid iddynt fynd i'r afael ag ef. Dywedodd traean o'r trydanwyr cofrestredig a holwyd gan Electrical Safety First eu bod wedi sylwi ar gynnydd yn y gwaith trydanol peryglus ac ansafonol ers 2012.
Gan droi'n ôl at waith coed ac adeiladu cyffredinol, y rheswm mwyaf cyffredin pam y bydd deciau sydd wedi'u cysylltu wrth eiddo, neu rai sy'n cynnal eu hunain, yn chwalu yw bod y contractwr ond yn gosod hoelion rhwng canllaw'r dec a strwythur y tŷ, gan arwain at beri i'r dec dynnu'n rhydd. Bydd cefnogwyr Fawlty Towers yn cofio digwyddiad yr adeiladwr heb gymwysterau a gyflogodd Basil Fawlty. Er gwaethaf gwrthwynebiad ei wraig, mae Basil yn llogi ei gwmni arferol o bobl anghymwys, O'Reilly's, i wneud gwaith coed yn yr ystafell yn y gwesty. Gadewir y gwesty mewn cyflwr gwaeth na phan ddechreuwyd ar y gwaith, ac o bosibl yn beryglus ac roedd pryderon y gallai ddisgyn. Ni allai ddisgyn oherwydd bod rhaid iddynt wneud pennod arall. Comedi oedd hyn, ond mewn bywyd go iawn, yn anffodus, mae'r un peth yn digwydd yn rhy aml.
Fel y cofia dilynwyr y rhaglen ardderchog ar y BBC, X-Ray, gwelsom adroddiadau rheolaidd ar y gwaith gwael, a pheryglus yn aml, a gâi ei wneud. Byddai adeiladwr yn gwneud y gwaith—rwy'n dweud 'adeiladwr' mewn dyfynodau, a hynny oherwydd yn aml, gwaetha'r modd, nid yw adeiladwr yn adeiladwr go iawn. Mae'n ymddangos bod unrhyw un sy'n rhoi hysbyseb yn y papur lleol neu sy'n gwisgo oferôls y dyddiau hyn yn hapus i alw eu hunain yn adeiladwyr, ac nid oes unrhyw beth y gellir ei wneud am y peth. Dyma'r trap i berchennog eiddo nad yw'n ymwybodol o beth sy'n digwydd, sy'n cymryd cyfrifoldeb llawn am y gwaith a wneir ar eu heiddo, ac sydd fel arfer yn gorfod talu'r pris am waith unioni sy'n ddrud iawn, gan gymryd bod yr adeilad yn cael ei ganiatáu i sefyll ac nid cael ei ddymchwel pan fydd yr adeiladwr wedi diflannu, gan wadu cyfrifoldeb neu'n rhy anodd i'w erlyn drwy'r llysoedd.
Nid oes unrhyw ofynion cyfreithiol fel y cyfryw ar gyfer unrhyw un sy'n dymuno sefydlu fel therapydd harddwch. Mae'r diwydiant harddwch yn y DU heb ei reoleiddio. Golyga hyn y gall unrhyw un agor salon neu weithio fel therapydd heb unrhyw hyfforddiant, cymwysterau nac yswiriant. Gall ôl-effeithiau hyn fod yn hynod o ansicr. Pe baech yn cael triniaeth gan therapydd heb gymwysterau nac yswiriant a bod rhywbeth yn mynd o'i le neu fod eich corff yn adweithio i'r driniaeth, gallech fod mewn sefyllfa agored i niwed. Mae miloedd o fenywod yn peryglu eu hunain drwy wahodd therapyddion harddwch twyllodrus i mewn i'w cartrefi. Mae rhai asiantaethau yn caniatáu i unrhyw un gofrestru a hysbysebu am waith heb unrhyw archwiliadau. Dywedodd Lauren Shalson, cyd-sylfaenydd a chyfarwyddwr y cwmni dibynadwy, Spa By Car,
Mae llawer o asiantaethau harddwch ar-lein yn cynnig gwaith neu'n gadael i therapyddion gofrestru'n seiliedig ar alwad ffôn yn unig. Sut y gallwch anfon rhywun yn ddiogel i mewn i gartref cleient heb o leiaf gyfarfod â hwy wyneb yn wyneb?
Ceir rhai pobl heb gymwysterau sy'n credu eu bod yn ddiangen. Maent yn diffinio'u hunain fel trydanwyr, pobl trin gwallt, therapyddion harddwch, seiri coed, gosodwyr brics ac yn credu eu bod yn gymwys gan eu bod wedi bod wrthi ers peth amser, maent wedi gwneud gwaith ar eu tŷ eu hunain neu wedi gwneud gwaith i'w teuluoedd eu hunain. Credaf fod gwahaniaeth mawr rhwng gwneud mân newidiadau yn eich tŷ a mynd allan i wneud gwaith sylweddol ar gartref rhywun arall. Rwy'n credu o ddifrif fod hyn yn beryglus yn gyffredinol. Wrth hysbysebu gwasanaeth, credaf y dylai fod rhaid i bawb ddangos eu cymwysterau. Ni ddylid anwybyddu cymwysterau y mae pobl wedi bod yn astudio'n galed amdanynt. Os ydych am gyflogi rhywun heb gymwysterau a wynebu'r risg sy'n deillio o hynny, dylech wneud hynny gan wybod hynny yn hytrach na heb wybod.
Pam y mae'n bwysig? Gall therapyddion harddwch a phobl trin gwallt wneud niwed parhaol i'ch wyneb a'ch pen. Gall gweithwyr adeiladu heb gymwysterau wneud tai'n beryglus. Gall tynnu wal sy'n cynnal pwysau arwain at beri i dŷ ddisgyn; gall weirio trydanol gwael arwain at danau a siociau trydanol sy'n achosi marwolaeth; ac yn olaf, gall toeau sydd wedi'u hadeiladu'n wael arwain at doeau'n disgyn a'r problemau a all ddigwydd i unrhyw un sydd yn y tŷ ar y pryd.
Credaf fod cymwysterau'n bwysig ac mae angen inni amddiffyn pobl gymwysedig rhag pobl heb gymwysterau sy'n dwyn eu gwaith a phobl heb gynmwysterau sy'n rhoi pobl mewn perygl. Mae prentisiaethau yn eich galluogi i gyfuno gwaith ac astudio drwy gyfuno hyfforddiant yn y gweithle gyda dysgu yn y dosbarth. Rydych yn cael eich cyflogi i wneud swydd go iawn wrth astudio ar gyfer cymhwyster ffurfiol, fel arfer am un diwrnod yr wythnos mewn coleg neu ganolfan hyfforddi. Erbyn diwedd eich prentisiaeth, dylech fod wedi ennill y sgiliau a'r wybodaeth sydd eu hangen naill ai i lwyddo yn eich gyrfa ddewisol neu i symud ymlaen at lefel nesaf y brentisiaeth.
Mae prentisiaid ym mhob rôl yn dilyn rhaglen astudio gymeradwy, sy'n golygu eu bod yn ennill cymhwyster a gydnabyddir yn genedlaethol ar ddiwedd eu prentisiaeth. Cânt eu haddysgu gan bobl fedrus sy'n gwybod sut i weithio'n ddiogel. Gallant nodi peryglon posibl. Faint o drydanwyr heb gymwysterau sy'n deall anwythiant a sut i'w atal? Mae angen inni sicrhau y gwneir gwaith i safon uchel, sef yr hyn y maent wedi'i ddysgu yn eu dwy flynedd, pedair blynedd—ni waeth faint o amser y mae'n cymryd iddynt gwblhau'r brentisiaeth.
Mae'r cymwysterau, yn aml gan City and Guilds, yn cydymffurfio â safon genedlaethol neu safon ryngwladol sy'n debyg i safonau yn unrhyw le yn y byd. Mae pobl wedi gweithio'n galed i ennill cymwysterau tra'n gwneud prentisiaethau. Mae angen iddynt gael eu gwobrwyo am y sgiliau hynny ac ni ddylai unigolion heb gymwysterau gael eu caniatáu i'w tanseilio.
Os yw rhywun yn honni ei fod yn fargyfreithiwr neu'n gyfreithiwr heb gymhwyster, daw holl rym y gyfraith i'w cosbi, ond gallant honni eu bod yn adeiladwr, yn saer coed, yn therapydd harddwch neu berson trin gwallt heb i unrhyw gyfraith eu hatal? Rwy'n teimlo dros y bobl sydd wedi rhoi amser ac egni a—fel y gŵyr pawb sydd wedi sefyll arholiadau—phrofi gofid er mwyn hyfforddi a phasio'r arholiadau i gymhwyso'n llawn, dim ond i gael rhywun i lawr y stryd heb unrhyw gymhwyster, yn honni, 'Rhowch y gwaith i mi. Rwy'n gallu ei wneud.' Rydych yn rhoi'r gwaith iddynt, ac ni allant ei wneud. Diolch.
Can I begin by thanking Mike Hedges for bringing forward this short debate today? I think it follows on nicely from the Deputy Minister's statement yesterday and National Apprenticeship Week the week before. As a former apprentice, I am very proud to have the opportunity to discuss my experiences and contribute today. Deputy Llywydd, I'd like to focus on two things in particular.
Firstly, time-served apprenticeships equip you with the skills to perform your tasks in your chosen trade efficiently, to a high standard, but most importantly, safely, and this is paramount in all trades.
The second thing I want to talk about in the Chamber today is the importance of continuing professional development as part of apprenticeships. This is needed so we ensure that workers can deal with the rapid changes in the economy and the rapid changes within the workplace, and this will be throughout their careers, not just during their apprenticeship. So, they will undertake continuing professional development training to allow them to always complete jobs in a safe manner to a quality standard that we all expect and should expect.
Can I once again thank Mike for bringing this short debate forward and making those points, which I fully agree with? I look forward to working with Mike and the Welsh Government Minister to ensure we can deliver good-quality apprenticeships for current and future generations. Diolch.
A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i Mike Hedges am gyflwyno'r ddadl fer hon heddiw? Credaf ei bod yn dilyn ymlaen yn dwt o ddatganiad y Dirprwy Weinidog ddoe ac Wythnos Prentisiaethau Cenedlaethol yr wythnos cyn hynny. Fel cyn brentis, rwy'n falch iawn o gael cyfle i drafod fy mhrofiadau a chyfrannu heddiw. Ddirprwy Lywydd, hoffwn ganolbwyntio ar ddau beth yn benodol.
Yn gyntaf, mae prentisiaethau amser a dreuliwyd yn eich arfogi â'r sgiliau i gyflawni eich tasgau'n effeithlon mewn crefft o'ch dewis, a hynny i safon uchel, ond yn bwysicaf oll, yn ddiogel, ac mae hyn o'r pwys mwyaf yn mhob crefft.
Yr ail beth rwyf am sôn amdano yn y Siambr heddiw yw pwysigrwydd datblygiad proffesiynol parhaus fel rhan o brentisiaethau. Mae angen hyn er mwyn inni sicrhau y gall gweithwyr ymdopi â'r newidiadau cyflym yn yr economi a'r newidiadau cyflym yn y gweithle, a bydd hyn drwy gydol eu gyrfaoedd, nid yn unig yn ystod eu prentisiaeth. Felly, byddant yn ymgymryd â hyfforddiant proffesiynol parhaus i'w galluogi i gwblhau gwaith mewn ffordd ddiogel bob amser ac i safon ansawdd y mae pawb ohonom yn ei disgwyl ac y dylai pawb ohonom ei disgwyl.
Unwaith eto a gaf fi ddiolch i Mike am gyflwyno'r ddadl fer hon a gwneud y pwyntiau rwy'n cytuno'n llwyr â hwy? Edrychaf ymlaen at weithio gyda Mike a'r Gweinidog Llywodraeth Cymru i sicrhau y gallwn ddarparu prentisiaethau o ansawdd da ar gyfer cenedlaethau heddiw a'r dyfodol. Diolch.
I want to thank Mike for bringing what is an important debate here. I think the key thing here is that this would be welcomed by the industries that have been mentioned because people invest in their futures. It takes time, it takes money, and it takes huge effort, but what undermines all of that are the stories that we hear, yet again this week in the news and documentaries, particularly within the construction industry, about those rogue traders. It really does undermine all the really excellent work that is carried out by really competent people—people that we also invest in as well, because it's one of our flagship policies: investing in apprentices. So, I think it's time to look at really giving some certification and the need to produce that certification every time that you have employed somebody, just in the same way that we've proposed equal certification to be proved by householders when they're now disposing of their rubbish.
Mae arnaf eisiau diolch i Mike am ddod â'r ddadl bwysig hon yma. Credaf mai'r peth allweddol yma yw y byddai hyn yn cael ei groesawu gan y diwydiannau a grybwyllwyd oherwydd mae pobl yn buddsoddi yn eu dyfodol. Mae'n cymryd amser, mae'n galw am arian, ac mae angen ymdrech enfawr, ond yr hyn sy'n tanseilio hyn i gyd yw'r straeon a glywn, unwaith eto yr wythnos hon yn y newyddion a rhaglenni dogfen, yn enwedig o fewn y diwydiant adeiladu, am fasnachwyr twyllodrus. Mae'n tanseilio'r holl waith ardderchog a wneir gan bobl gymwys iawn—pobl rydym yn buddsoddi ynddynt yn ogystal, oherwydd mae'n un o'n polisïau blaenllaw: buddsoddi mewn prentisiaid. Felly, credaf ei bod yn bryd edrych ar ardystio a'r angen i gynhyrchu'r ardystiad bob tro y byddwch wedi cyflogi rhywun, yn union yn yr un modd ag y gwnaethom argymell ardystiad cyfartal i'w brofi gan ddeiliaid tai pan fyddant yn gwaredu eu sbwriel.
Thank you. Can I now call on the Minister for Economy and Transport to reply to the debate? Ken Skates.
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth i ymateb i'r ddadl? Ken Skates.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Apprenticeships are, without a doubt, a proven way to drive productivity, prosperity and to build communities that are more resilient. And by building a more responsive apprenticeship system, there is no doubt that we can better respond to industry changes, and that's what I'm determined to do. I know that's also what Mike Hedges, Jack Sargeant and Joyce Watson are determined to do as well. I recall when I was last responsible for the skills portfolio, working to get the hairdressing trade better regulated, and the threat by Mike Hedges to become a hairdresser, I think it was on Tuesday, clearly demonstrates why regulatory control is still very much needed, not just in that sector, but in the other disciplines that Mike rightly identified.
There's no doubt that skills are inextricably linked to the ability to carry out work properly, effectively and efficiently, and as Jack Sargeant said, apprenticeships offer the best means of acquiring key skills. Demand for apprenticeships is changing, as employers seek skills at higher levels, and young people looking towards apprenticeships as an alternative pathway to full-time undergraduate learning.
The apprenticeship programme was never intended to be a programme to be used to fill every possible skills gap in the marketplace. We need to look forward whilst also reflecting on best practice in apprenticeship programmes and delivery. We need to refocus our efforts on skilled technical trades. This will support our aims of securing parity of esteem for vocational education and training, to enhance quality and improve the outcomes for the economy and for the people that we serve. And we want the programme to ensure that apprenticeships support young people, and our focus will be to improve our offer across a range of technical and professional areas, particularly science, technology, engineering and mathematics, and the higher level training will feature more within the programme.
Core to our approach across the apprenticeship programme has been the establishment of the Wales apprenticeship advisory board. This board is an employer-led organisation, chaired by the Confederation of British Industry, and includes large employers as well as SMEs. It provides strategic input, robust challenge on skills content, and advice on the scope and range of apprenticeship frameworks. Our primary focus continues to be apprenticeships at level 3 and above, where returns are significantly higher and reflect good practice in other European countries. We are particularly prioritising the expansion of higher apprenticeships in STEM and technical subjects to create the next new generation of professionals to drive innovative practices, to create new products and to boost productivity levels.
I am delighted to say that in the last year, Dirprwy Lywydd, higher level apprenticeships accounted for 16 per cent of all starts. Last year, we introduced degree apprenticeships and delivery will initially be focused on degree-level skills gaps that have been identified by the regional skills partnerships in digital and advanced engineering.
To manage emerging and latent demand, we have been working with employers under skills clusters in areas such as health, forestry and engineering, and again, digital. In particular, we are driving service improvements in public sectors, working with local authorities, with health service and other public bodies. And to complement this, we're working closely with the Federation of Small Businesses to understand how we can cluster delivery around certain sectors so that small and medium-sized enterprises can better access the programme.
Furthermore, we are creating better jobs closer to home through extending and expanding shared apprenticeships in the Valleys taskforce area to support SMEs and micro businesses in accessing training. We are encouraging SMEs to use apprenticeships by offering an incentive of up to £3,500 to recruit a young person, where the SME is new to the apprenticeship system. All of this is aimed at creating a culture in Wales where recruiting an apprentice becomes the norm.
For young people, getting the right apprenticeship can be genuinely life changing. We are opening up apprenticeships through improving the visibility of what is on offer, and this year, we'll be launching a new IT platform with a range of functions designed to make the apprenticeship journey clearer and far more user friendly. Of course, our headline commitment is 100,000 apprenticeships in this Assembly term—a target we are not only on course to meet, but to exceed. But this isn't just about quality; it's about quantity and it's about ensuring that we get as many young people into apprenticeship frameworks as possible. Those frameworks cannot be compromised by people entering economic activities that will undermine skilled trades, as all of the speakers today have identified. And this is something that the Welsh Government continues to work to prevent.
In the first half of this Assembly term, we have strengthened the relevance, the quality and the effectiveness of our apprenticeship offer. And we all know that the pressures on Wales will increase in the coming years. The age of automation, Brexit and emerging new technologies all demand that we have a resilient training system, and delivering high-quality apprenticeships will help us meet these challenges. Diolch.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae prentisiaethau, heb amheuaeth, yn ffordd brofedig o ysgogi cynhyrchiant a ffyniant, ac o adeiladu cymunedau cryfach. A thrwy adeiladu system brentisiaeth fwy ymatebol, nid oes unrhyw amheuaeth y gallwn ymateb yn well i newidiadau yn y diwydiant, a dyna rwy'n benderfynol o wneud. Gwn mai dyna y mae Mike Hedges, Jack Sargeant a Joyce Watson yn benderfynol o wneud yn ogystal. Rwy'n cofio pan oeddwn yn gyfrifol am y portffolio sgiliau ddiwethaf, yn gweithio i gael y fasnach trin gwallt wedi'i rheoleiddio'n well ac mae'r bygythiad gan Mike Hedges y byddai'n dod yn berson trin gwallt, ddydd Mawrth rwy'n credu, yn dangos yn glir pam fod gwir angen rheolaeth reoleiddiol o hyd, nid yn unig yn y sector hwnnw, ond yn y disgyblaethau eraill yr oedd Mike yn gywir i'w nodi.
Nid oes unrhyw amheuaeth fod sgiliau'n rhan annatod o'r gallu i gyflawni gwaith yn briodol, yn effeithiol ac yn effeithlon, ac fel y dywedodd Jack Sargeant, prentisiaethau sy'n cynnig y ffordd orau o ddysgu sgiliau allweddol. Mae galw am brentisiaethau'n newid, wrth i gyflogwyr chwilio am sgiliau ar lefelau uwch, ac wrth i bobl ifanc edrych tuag at brentisiaethau fel llwybr amgen yn lle dysgu fel israddedigion amser llawn.
Ni fwriadwyd i'r rhaglen brentisiaethau fod yn rhaglen i'w defnyddio i lenwi pob bwlch sgiliau posibl yn y farchnad. Mae angen inni edrych ymlaen gan fyfyrio hefyd ar arferion gorau mewn rhaglenni prentisiaeth a'r ddarpariaeth brentisiaethau. Mae angen inni ailganolbwyntio ein hymdrechion ar grefftwyr technegol medrus. Bydd hyn yn cefnogi ein nod o sicrhau parch cydradd i addysg a hyfforddiant galwedigaethol, i wella ansawdd a gwella canlyniadau i'r economi ac i'r bobl a wasanaethir gennym. Ac rydym am i'r rhaglen sicrhau bod prentisiaethau'n cefnogi pobl ifanc, a bydd ein ffocws ar wella ein cynnig ar draws amrywiaeth o feysydd technegol a phroffesiynol, yn enwedig gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg, a bydd hyfforddiant lefel uwch yn fwy amlwg o fewn y rhaglen.
Roedd sefydlu bwrdd cynghori ar brentisiaethau Cymru yn greiddiol i'n dull o weithredu ar draws y rhaglen brentisiaethau. Sefydliad a arweinir gan gyflogwyr yw'r bwrdd, wedi'i gadeirio gan Gyd-ffederasiwn Diwydiant Prydain, ac mae'n cynnwys cyflogwyr mawr yn ogystal â busnesau bach a chanolig. Mae'n darparu mewnbwn strategol, her gadarn ar gynnwys sgiliau, a chyngor ar gwmpas ac ystod y fframweithiau prentisiaeth. Mae ein prif ffocws yn parhau i fod ar brentisiaethau lefel 3 ac uwch, lle mae'r manteision yn sylweddol uwch ac yn adlewyrchu arferion da mewn gwledydd Ewropeaidd eraill. Rydym yn rhoi pwys arbennig ar flaenoriaethu ehangu prentisiaethau uwch mewn pynciau STEM a phynciau technegol i greu'r genhedlaeth newydd nesaf o weithwyr proffesiynol i ysgogi arferion arloesol, i greu cynnyrch newydd a chynyddu lefelau cynhyrchiant.
Rwy'n falch iawn o ddweud yn y flwyddyn ddiwethaf, Ddirprwy Lywydd, mai prentisiaethau lefel uwch oedd 16 y cant o'r holl brentisiaethau a ddechreuwyd. Y llynedd, cyflwynasom brentisiaethau gradd a bydd y ddarpariaeth yn canolbwyntio i ddechrau ar fylchau sgiliau lefel gradd a nodwyd gan y partneriaethau sgiliau rhanbarthol mewn sgiliau digidol a pheirianneg uwch.
I reoli galw cudd a galw sy'n dod i'r amlwg, rydym wedi bod yn gweithio gyda chyflogwyr o dan y clystyrau sgiliau mewn meysydd megis iechyd, coedwigaeth a pheirianneg, a digidol eto. Yn arbennig, rydym yn gwella gwasanaethau yn y sectorau cyhoeddus, gan weithio gydag awdurdodau lleol, gyda'r gwasanaeth iechyd a chyrff cyhoeddus eraill. Ac i ategu hyn, rydym yn gweithio'n agos gyda Ffederasiwn y Busnesau Bach i ddeall sut y gallwn glystyru'r ddarpariaeth o gwmpas sectorau penodol fel y gellir sicrhau bod y rhaglen yn fwy hygyrch i fusnesau bach a chanolig.
At hynny, rydym yn creu swyddi gwell yn nes adref drwy ymestyn ac ehangu prentisiaethau a rennir yn ardal tasglu'r Cymoedd i gynorthwyo busnesau bach a chanolig a busnesau micro i fanteisio ar hyfforddiant. Rydym yn annog busnesau bach a chanolig i ddefnyddio prentisiaethau drwy gynnig cymhelliant o hyd at £3,500 ar gyfer recriwtio person ifanc, lle mae'r busnes bach a chanolig yn newydd i'r system brentisiaethau. Nod hyn oll yw creu diwylliant yng Nghymru lle mae recriwtio prentis yn dod yn norm.
I bobl ifanc, gall sicrhau'r brentisiaeth iawn newid bywydau go iawn. Rydym yn cynnig prentisiaethau drwy wella amlygrwydd yr hyn sydd ar gael, ac eleni, byddwn yn lansio platfform TG newydd gydag amrywiaeth o swyddogaethau a gynlluniwyd i wneud y daith brentisiaeth yn gliriach ac yn llawer haws ei defnyddio. Wrth gwrs, ein prif ymrwymiad yw 100,000 o brentisiaethau yn ystod tymor y Cynulliad hwn—targed rydym ar y trywydd iawn i'w gyrraedd, a hyd yn oed i ragori arno. Ond mae hyn yn ymwneud â mwy nag ansawdd yn unig; mae'n ymwneud â maint ac mae'n ymwneud â sicrhau y cawn gymaint o bobl ifanc â phosibl yn rhan o fframweithiau prentisiaethau. Ni allwn beryglu'r fframweithiau hynny drwy fod pobl yn mynd ar drywydd gweithgareddau economaidd a fydd yn tanseilio'r crefftau medrus hyn, fel y nododd pob un o'r siaradwyr heddiw. Ac mae hyn yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio i'w atal.
Yn ystod hanner cyntaf tymor y Cynulliad hwn, rydym wedi cryfhau perthnasedd, ansawdd ac effeithiolrwydd ein cynnig prentisiaethau. Ac mae pawb ohonom yn gwybod y bydd y pwysau ar Gymru yn cynyddu yn y blynyddoedd i ddod. Mae oes awtomatiaeth, Brexit a thechnolegau newydd sy'n datblygu oll yn ei gwneud yn ofynnol i ni gael system hyfforddi gadarn, a bydd darparu prentisiaethau o safon uchel yn ein helpu i oresgyn yr heriau hyn. Diolch.
Thank you very much. That brings today's proceedings to a close. Thank you.
Diolch yn fawr iawn. Daw hynny â thrafodion heddiw i ben. Diolch.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:26.
The meeting ended at 18:26.