Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
06/02/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Addysg, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Lynne Neagle.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Education, and the first question is from Lynne Neagle.
1. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am drafodaethau Llywodraeth Cymru ag awdurdodau lleol yng Ngwent ynghylch darpariaeth y gwasanaeth SenCom? OAQ53347
1. Will the Minister provide an update on Welsh Government discussions with local authorities in Gwent about the provision of the SenCom service? OAQ53347
Thank you, Lynne, for your continuing work on this important subject.
Working on a regional basis can help ensure resources and expertise are targeted effectively to support learners with additional learning needs. I have asked my officials to engage with SenCom to understand the potential impact on learners of Newport’s proposed withdrawal from that service.
Diolch, Lynne, am eich gwaith parhaus ar y pwnc pwysig hwn.
Gall gweithio ar sail ranbarthol helpu i sicrhau bod adnoddau ac arbenigedd yn cael eu targedu'n effeithiol i gefnogi dysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol. Rwyf wedi gofyn i fy swyddogion ymgysylltu â SenCom i ddeall yr effaith bosibl ar ddysgwyr pe bai Casnewydd yn tynnu'n ôl o'r gwasanaeth hwnnw.
Minister, I continue to be dismayed at the apparent willingness of Newport City Council—a Labour council—to jeopardise services for a very vulnerable group of children and young people by their withdrawal from the effective and highly specialised regional SenCom service. Newport are now, belatedly, undertaking some consultation with families, but parents have complained about letters being sent out only in English, in small print, and too late for parents to attend important consultation events. Would the Minister agree with me that in order for consultation to be meaningful, it needs to be timely, in a language parents can understand, including minority ethnic parents, and in a format that is accessible to parents who themselves have a sensory impairment? And do you share my continued concern at the way Newport City Council is handling this planned change to services for children with a sensory impairment?
Weinidog, rwy’n parhau i gael fy siomi gan barodrwydd ymddangosiadol Cyngor Dinas Casnewydd—cyngor Llafur—i beryglu gwasanaethau ar gyfer grŵp bregus iawn o blant a phobl ifanc, drwy dynnu'n ôl o'r gwasanaeth SenCom rhanbarthol effeithiol ac arbenigol iawn. Mae Casnewydd, o’r diwedd, yn gwneud rhywfaint o ymgynghori â theuluoedd, ond mae rhieni wedi cwyno bod llythyrau yn cael eu hanfon yn uniaith Saesneg, mewn print mân, ac yn rhy hwyr i rieni fynychu digwyddiadau ymgynghori pwysig. A fyddai'r Gweinidog yn cytuno â mi, er mwyn i’r ymgynghoriad fod yn un ystyrlon, fod angen iddo fod yn amserol, mewn iaith y gall rhieni ei deall, gan gynnwys rhieni o leiafrifoedd ethnig, ac mewn fformat sy'n hygyrch i rieni sydd â nam ar eu synhwyrau eu hunain? A ydych yn rhannu fy mhryder parhaus ynglŷn â’r ffordd y mae Cyngor Dinas Casnewydd yn ymdrin â'r newid arfaethedig hwn i wasanaethau ar gyfer plant â nam ar y synhwyrau?
Lynne, it is absolutely critical that those families who are in receipt of this service are engaged with properly and that the individual interests of individual learners is never forgotten. And I would agree with you absolutely that any consultation with families needs to be meaningful, and that cannot be meaningful if parents are unable to engage in that. As I have said, in my original answer to you, my officials will continue to seek reassurances from Newport and, indeed, other local authorities who may be impacted by this proposal, to ensure that the learning needs of those individual children and young people are not jeopardised.
Lynne, mae'n hollbwysig ymgysylltu’n briodol â’r teuluoedd sy'n cael y gwasanaeth hwn, ac na chaiff diddordebau unigol dysgwyr unigol eu hanghofio ar unrhyw adeg. A buaswn yn cytuno'n llwyr â chi fod angen i unrhyw ymgynghoriad â theuluoedd fod yn ystyrlon, ac ni all fod yn ystyrlon os na all rhieni gymryd rhan. Fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol i chi, bydd fy swyddogion yn parhau i geisio sicrwydd gan Gasnewydd, ac yn wir, gan awdurdodau lleol eraill a allai gael eu heffeithio gan y cynnig hwn, i sicrhau nad yw anghenion dysgu'r plant a'r bobl ifanc hynny'n cael eu peryglu.
Minister, I just heard your previous answer to my colleague. You may be aware that I asked for a statement on this issue on 11 December, and was told by the leader of the house that you were in discussion with Newport City Council about the rationale for the withdrawal of the service and that you would report back. Since then, many charities, such as the Royal National Institute of Blind People Cymru, Wales Council for the Blind, Guide Dogs Cymru and Sight Cymru have raised concerns that Newport's decision could lead to a postcode lottery of this provision. Councillors from all parties in Monmouthshire unanimously backed a motion to oppose Newport City Council's decision, deeply regretting the level of uncertainty it has created around this essential support network. Minister, what action will you take to ensure that services for these vulnerable children in south-east Wales are protected, please?
Diolch, Lywydd. Weinidog, clywais eich ateb blaenorol i fy nghyd-Aelod. Efallai eich bod yn ymwybodol fy mod wedi gofyn am ddatganiad ar y mater hwn ar 11 Rhagfyr, a bod arweinydd y tŷ wedi dweud wrthyf eich bod yn trafod gyda Chyngor Dinas Casnewydd ynglŷn â'r rhesymeg dros gael gwared ar y gwasanaeth ac y byddech yn adrodd yn ôl. Ers hynny, mae sawl elusen, fel Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall Cymru, Cyngor Cymru i'r Deillion, Cŵn Tywys Cymru a Sight Cymru wedi mynegi pryderon y gallai penderfyniad Casnewydd arwain at loteri cod post ar gyfer y ddarpariaeth hon. Cafwyd cefnogaeth unfrydol gan gynghorwyr o bob plaid yn Sir Fynwy i gynnig i wrthwynebu penderfyniad Cyngor Dinas Casnewydd, gan fynegi cryn siom ynglŷn â lefel yr ansicrwydd y mae wedi’i greu mewn perthynas â’r rhwydwaith hanfodol hwn o gymorth. Weinidog, pa gamau y byddwch yn eu cymryd i sicrhau bod y gwasanaethau ar gyfer y plant agored i niwed hyn yn ne-ddwyrain Cymru yn cael eu diogelu, os gwelwch yn dda?
Well, I can assure the Member that I wrote to Councillor Debbie Wilcox, the leader of Newport City Council, back in November, seeking reassurances. A response was received from the said council in December, and the council stated that they were confident that they will leave a significant and well-funded service that should be more than able to maintain the current levels of delivery to the remaining four local authorities. However, as you will have heard from Lynne Neagle, the situation is fluid, continues to change. Newport council are belatedly now engaging with parents of children who use this service, but, again, as we've heard from Lynne Neagle, the quality of that consultation exercise is at best questionable, and my officials continue to liaise with Newport City Council over their actions on this particular service.
Wel, gallaf roi sicrwydd i’r Aelod fy mod wedi ysgrifennu at y cynghorydd Debbie Wilcox, arweinydd Cyngor Dinas Casnewydd, yn ôl ym mis Tachwedd, i ofyn am sicrwydd. Cefais ymateb gan y cyngor hwnnw ym mis Rhagfyr, a dywedodd y cyngor eu bod yn hyderus y byddant yn gadael gwasanaeth sylweddol a ariennir yn briodol ac a ddylai fod â mwy na digon o allu i gynnal y lefelau darparu presennol i'r pedwar awdurdod lleol sydd ar ôl. Fodd bynnag, fel y clywsoch gan Lynne Neagle, mae'r sefyllfa'n ansefydlog, ac yn parhau i newid. Mae cyngor Casnewydd, o’r diwedd, yn ymgysylltu â rhieni plant sy'n defnyddio'r gwasanaeth hwn, ond unwaith eto, fel y clywsom gan Lynne Neagle, mae ansawdd yr ymarfer ymgynghori hwnnw yn amheus ar y gorau, ac mae fy swyddogion yn parhau i siarad gyda Chyngor Dinas Casnewydd ynglŷn â’u camau gweithredu mewn perthynas â'r gwasanaeth penodol hwn.
Minister, I know your strong personal commitment to this and to ensuring that all learners across the whole country have the very rich education experience that they have a right to expect. I share Lynne Neagle's absolute dismay at the actions of Newport City Council. I feel that Newport City Council is turning its back on some of the most vulnerable learners in the country and acting in an entirely cavalier fashion, without any real care or consideration for the impact that this is having on learners across the whole of the Gwent region. It is a tragedy that, at the time of your consulting on the code for additional learning needs, this is taking place and causing such distress for people in the region. Minister, my question to you is this: how can you as a Welsh Government ensure that we have the structures in place in the future to ensure that councils are unable to cause this distress, unable to act in this way, and unable to turn their backs on the needs of some of the most vulnerable people in our society?
Weinidog, rwy’n ymwybodol o’ch ymrwymiad personol cryf i hyn ac i sicrhau bod pob dysgwr ledled y wlad yn cael y profiad addysg cyfoethog iawn y mae ganddynt hawl i'w ddisgwyl. Rhannaf siom llwyr Lynne Neagle ynglŷn â gweithredoedd Cyngor Dinas Casnewydd. Teimlaf fod Cyngor Dinas Casnewydd yn troi ei gefn ar rai o'r dysgwyr mwyaf agored i niwed yn y wlad ac yn ymddwyn mewn ffordd gwbl ddi-hid, heb unrhyw ofal go iawn neu ystyriaeth o’r effaith y mae hyn yn ei chael ar ddysgwyr ar draws rhanbarth Gwent. Ar adeg pan ydych yn ymgynghori ar y cod ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol, mae'n drasiedi fod hyn yn digwydd ac yn peri cymaint o ofid i bobl yn y rhanbarth. Weinidog, dyma fy nghwestiwn i chi: sut y gallwch chi fel Llywodraeth Cymru sicrhau bod y strwythurau gennym yn y dyfodol i sicrhau na all cynghorau beri’r gofid hwn, na allant ymddwyn yn y modd hwn, ac na allant droi eu cefnau ar anghenion rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas?
The concern that I have is that SenCom services, which, as everybody has recognised, is a service that delivers on a regional basis to a very specific group of children and young people with very specific additional learning needs, actually has been, I would argue, an example of very good practice—of local authorities pooling their resources, working together, to ensure a strong, sustainable service. Now, the fact that Newport has made these decisions—which they are entitled to do—demonstrates how we will have to look again at how we encourage and support local authorities to work on a regional basis where there are proven advantages for doing so, and I continue to have such discussions with my colleague the Minister for Housing and Local Government.
Fy mhryder i yw bod gwasanaethau SenCom, sydd, fel y mae pawb wedi’i gydnabod, yn wasanaeth sy'n darparu ar sail ranbarthol i grŵp penodol iawn o blant a phobl ifanc gydag anghenion dysgu ychwanegol penodol iawn, wedi bod yn enghraifft o arfer da iawn, buaswn yn dadlau—o awdurdodau lleol yn cyfuno eu hadnoddau, yn gweithio gyda'i gilydd i sicrhau gwasanaeth cryf a chynaliadwy. Nawr, mae'r ffaith bod Casnewydd wedi gwneud y penderfyniadau hyn—ac mae ganddynt hawl i'w gwneud—yn dangos sut y bydd yn rhaid inni ailedrych ar sut rydym yn annog ac yn cynorthwyo awdurdodau lleol i weithio ar sail ranbarthol lle ceir manteision profedig o wneud hynny. Ac rwy'n parhau i gael trafodaethau o'r fath gyda fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol.
Nid yw John Griffiths yn y Siambr i ofyn cwestiwn 2.
John Griffiths is not in the Chamber to ask question 2.
Ni ofynnwyd cwestiwn 2 [OAQ53370].
Question 2 [OAQ53370] not asked.
Ac felly fe wnawn ni symud i gwestiynau gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mohammad Asghar.
And therefore we will move to questions from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Mohammad Asghar.
Thank you, Madam Presiding Officer. Concerns have been expressed that, at present, investment in skills and adult education is too heavily focused on young adults, to the detriment of people aged 25 and over. By 2022, a third of the Welsh workforce will be aged over 50, so adult learning is much more important than ever in Wales. Minister, what are you doing to extend part-time and flexible modes of education, which provide an essential route for many adults who would otherwise be unable to access education in Wales?
Diolch, Lywydd. Mynegwyd pryderon fod buddsoddiad mewn sgiliau ac addysg oedolion ar hyn o bryd yn canolbwyntio gormod ar oedolion ifanc, ar draul pobl 25 oed a hŷn. Erbyn 2022, bydd traean o weithlu Cymru dros 50 oed, felly mae dysgu oedolion yn llawer pwysicach nag erioed yng Nghymru. Weinidog, beth rydych yn ei wneud i ymestyn modelau addysg rhan-amser a hyblyg, sy'n darparu llwybr hanfodol i lawer o oedolion na fyddent fel arall yn gallu cael mynediad at addysg yng Nghymru?
Well, firstly, I'm sure that the Member has inadvertently suggested that prioritising the needs of younger learners in further education over those of others is not something that he supports. I'm sure the Member would want us to continue to ensure that learners of post-compulsory age—17 onwards—continue to enjoy provision. But he makes a valuable point—that we need to ensure that learners, throughout their lifetime, have an opportunity to upskill, learn new skills or engage in education to improve their employment prospects. That's why you will be aware, I am sure, of my commitment with the new First Minister to explore the concept of ensuring that Wales becomes a second-chance nation and that every learner has an opportunity to engage in education at various points in their life. Of course, I am delighted that, as a result, for instance, of our changes to higher education support, we have seen a dramatic increase in the number of part-time learners registering with the Open University in Wales this year, which is in stark contrast to the numbers that continue to decline across the border in England.
Wel, yn gyntaf, rwy'n siŵr fod yr Aelod wedi awgrymu heb feddwl gwneud hynny nad yw blaenoriaethu anghenion dysgwyr iau mewn addysg bellach dros anghenion pobl eraill yn rhywbeth y mae'n ei gefnogi. Rwy'n siŵr y byddai'r Aelod am i ni barhau i sicrhau bod dysgwyr o oedran ôl-orfodol—17 a hŷn—yn parhau i elwa o'r ddarpariaeth. Ond mae'n gwneud pwynt gwerthfawr—fod angen inni sicrhau bod dysgwyr, drwy gydol eu hoes, yn cael cyfle i uwchsgilio, dysgu sgiliau newydd neu gael addysg i wella eu rhagolygon cyflogaeth. Dyna pam y byddwch yn ymwybodol, rwy'n siŵr, o fy ymrwymiad gyda'r Prif Weinidog newydd i archwilio'r cysyniad o sicrhau bod Cymru'n dod yn genedl ail gyfle a bod gan bob dysgwr gyfle i gael addysg ar wahanol adegau yn eu bywydau. Wrth gwrs, rwy'n falch, o ganlyniad i'n newidiadau i gymorth addysg uwch, er enghraifft, ein bod wedi gweld cynnydd dramatig yn nifer y dysgwyr rhan-amser sy'n cofrestru gyda'r Brifysgol Agored yng Nghymru eleni, mewn gwrthgyferbyniad llwyr â'r niferoedd sy'n parhau i ostwng dros y ffin yn Lloegr.
Thank you, Minister. But concerns have been raised about the lack of awareness of the financial support available for part-time students and greater debt aversion amongst mature students as contributing factors in any reduction in demand for part-time provision. Student Finance Wales focuses heavily on young people, resulting in a deficit of important information, advice and guidance for current and potential mature students. What are you doing, Minister, to ensure that part-time learners are treated fairly and on an equal basis so that part-time finance options are publicised as prominently as full-time ones in Wales?
Diolch, Weinidog. Ond mynegwyd pryderon ynghylch diffyg ymwybyddiaeth o'r gefnogaeth ariannol sydd ar gael i fyfyrwyr rhan-amser a mwy o amharodrwydd i fynd i ddyled ymhlith myfyrwyr hŷn fel ffactorau cyfrannol mewn unrhyw ostyngiad yn y galw am ddarpariaeth ran-amser. Mae Cyllid Myfyrwyr Cymru yn rhoi llawer o ffocws ar bobl ifanc, gan arwain at ddiffyg gwybodaeth bwysig, cyngor a chanllawiau ar gyfer myfyrwyr hŷn presennol a darpar fyfyrwyr hŷn. Beth rydych yn ei wneud, Weinidog, i sicrhau y caiff dysgwyr rhan-amser eu trin yn deg ac yn gyfartal fel fod opsiynau cyllid rhan-amser yn cael cyhoeddusrwydd mor amlwg â rhai amser llawn yng Nghymru?
Well, Oscar, I would argue that the results speak for themselves. We have seen an increase of 35 per cent this year in the registrations for part-time degree courses with the Open University alone here in Wales. The Welsh Government engaged last year with a highly successful public information and advertising regime. In terms of reach and outputs, it's actually the most successful Welsh Government advertising programme ever undertaken—even more successful than the organ donation publicity campaign. What's important to me is that we look to support part-time learners in other areas, not just simply those who are studying at a degree level. We've made a big impact at degree level. We need to now make sure that those adults who want to study below degree level also have the opportunity. I'm currently considering the report that was commissioned by the previous Minister around Adult Learning Wales and we'll be looking to explore with our colleagues in FE what more we can do to ensure that part-time learning at all levels becomes a reality for many more Welsh citizens who wish to pursue it.
Wel, Oscar, buaswn yn dadlau bod y canlyniadau'n siarad drostynt eu hunain. Rydym wedi gweld cynnydd o 35 y cant eleni mewn cofrestriadau ar gyfer cyrsiau gradd rhan-amser gyda'r Brifysgol Agored yn unig yma yng Nghymru. Y llynedd, ymgysylltodd Llywodraeth Cymru â chyfundrefn hysbysebu a gwybodaeth gyhoeddus hynod lwyddiannus. O ran cyrhaeddiad ac allbynnau, hon yw'r rhaglen hysbysebu fwyaf llwyddiannus a gyflawnwyd gan Lywodraeth Cymru erioed mewn gwirionedd—hyd yn oed yn fwy llwyddiannus na'r ymgyrch gyhoeddusrwydd rhoi organau. Yr hyn sy'n bwysig i mi yw ein bod yn ceisio cefnogi dysgwyr rhan-amser mewn meysydd eraill, nid y rheini sy'n astudio ar lefel gradd yn unig. Rydym wedi cael effaith fawr ar lefel gradd. Bellach, mae angen inni sicrhau bod yr oedolion sydd am astudio ar lefel is na lefel gradd yn cael cyfle i wneud hynny hefyd. Ar hyn o bryd, rwy'n ystyried yr adroddiad a gomisiynwyd gan y Gweinidog blaenorol ar Addysg Oedolion Cymru a byddwn yn ceisio archwilio gyda'n cymheiriaid ym maes addysg bellach beth arall y gallwn ei wneud i sicrhau bod dysgu rhan-amser ar bob lefel yn dod yn realiti i lawer mwy o ddinasyddion Cymru sy'n awyddus i ymgymryd â hynny.
Thank you, Minister. I've got no doubt that you're doing a wonderful job in your own post, but new data published by the Higher Education Statistics Agency show that a number of both EU and non-EU students attending British universities has risen nicely. In 2017 and 2018, over 458,000 students attended British universities—a rise of 16,000 over the previous years, and 20,000 since the year of the EU referendum. On a good note, Minister, will you join me in welcoming this news, which has been achieved, as the BBC would say, 'despite Brexit'?
Diolch, Weinidog. Nid oes amheuaeth gennyf eich bod yn gwneud gwaith gwych yn eich rôl eich hun, ond mae data newydd a gyhoeddwyd gan yr Asiantaeth Ystadegau Addysg Uwch yn dangos bod nifer myfyrwyr o'r UE a myfyrwyr nad ydynt o'r UE sy'n mynychu prifysgolion Prydain wedi codi. Yn 2017 a 2018, mynychodd dros 458,000 o fyfyrwyr brifysgolion ym Mhrydain—cynnydd o 16,000 ar y blynyddoedd blaenorol, ac 20,000 ers blwyddyn refferendwm yr UE. Ar nodyn cadarnhaol, Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i groesawu'r newyddion hwn, sydd wedi'i gyflawni, fel y byddai'r BBC yn ei ddweud, 'er gwaethaf Brexit'?
First of all, can I take this opportunity, Presiding Officer, to let people know that Wales's universities and FE colleges are open to business? We greatly appreciate the contributions that are made by European members of faculty and European and indeed non-European foreign students who come to study here in Wales. I hope many more of them will continue to do so.
But the Member does really need to listen to Universities Wales and to ColegauCymru about the real and present threats that Brexit poses to our FE and HE sector. The member, in ignoring those, actually is being reckless with the future of this very important sector. Undoubtedly—undoubtedly—Brexit, in whatever form it takes, will impact upon that sector and it will not do so positively.
Yn gyntaf, a gaf fi gymryd y cyfle hwn, Lywydd, i roi gwybod i bobl fod prifysgolion a cholegau addysg bellach Cymru yn agored i fusnes? Rydym yn gwerthfawrogi'n fawr y cyfraniadau a wneir gan aelodau staff Ewropeaidd, a myfyrwyr Ewropeaidd, ac yn wir, myfyrwyr nad ydynt o Ewrop sy'n dod i astudio yma yng Nghymru. Rwy'n gobeithio y bydd llawer ohonynt yn parhau i wneud hynny.
Ond mae angen i'r Aelod wrando ar Prifysgolion Cymru a ColegauCymru mewn perthynas â'r bygythiadau gwirioneddol a achosir gan Brexit i'n sector AB ac AU. Mae'r Aelod, wrth eu hanwybyddu, yn bod yn ddi-hid gyda dyfodol y sector tra phwysig hwn. Heb amheuaeth—heb amheuaeth— bydd Brexit, ar ba ffurf bynnag y bydd yn digwydd, yn effeithio ar y sector, ac nid mewn ffordd gadarnhaol.
Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.
The Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian.
Diolch, Llywydd. Dwi am ddechrau lle gorffennais i y tro diwethaf i mi gael sgwrs efo chi ar draws y Siambr, sef efo'r frawddeg anffodus a oedd yn eich Papur Gwyn yr wythnos diwethaf am ddysgu Saesneg mewn ysgolion a lleoliadau meithrin. Dwi ddim yn mynd i fynd dros yr un un tir eto, a dwi'n falch iawn eich bod chi wedi gwneud tro pedol ar y mater yma ac na fydd newid polisi fel yr awgrymodd Gweinidog y Gymraeg wrth ateb fy nghwestiynau i yma ddydd Mercher diwethaf ac fel cafodd ei gadarnhau mewn datganiad byr a ymddangosodd ar wefan y Llywodraeth ddydd Llun.
Ond mae yna gwestiynau pellach yn codi yn fy meddwl i yn sgil y ffiasgo yma. Mae'n amlwg mai camgymeriad oedd cynnwys y frawddeg, ond sut yn y byd y caniatawyd i frawddeg a fyddai wedi golygu newid polisi syfrdanol i ymddangos mewn Papur Gwyn yn y lle cyntaf? Onid ydy cyhoeddiadau pwysig fel Papurau Gwyn yn cael eu darllen a'u hailddarllen drosodd a throsodd er mwyn osgoi camgymeriadau sylfaenol? Onid oes proses i sicrhau cysondeb gyda pholisïau craidd y Llywodraeth?
A'r cwestiwn arall sy'n codi ydy: pam y byddai unrhyw un yn yr adran addysg yn ychwanegu'r fath frawddeg a sut ydych chi am wneud yn siŵr fod yr holl swyddogion addysg yn gyfarwydd â pholisïau sydd wedi cael eu cydnabod ers degawdau fel y rhai cywir ar gyfer dysgu Cymraeg i blant o dan saith oed? Dyna'i gyd y gallaf fi ei ddweud ydy bod y llanast yma'n tanseilio eich hygrededd chi fel Gweinidog, gweision sifil yr adran addysg a'r Llywodraeth yma.
Thank you, Llywydd. I want to start where I left off the last time I had a conversation with you across this Chamber, namely with this very unfortunate sentence in your White Paper, published last week, about teaching English in nursery settings and nursery schools. I’m not going to rehearse the same issues again, and I’m very pleased that you have carried out a u-turn on this issue and that there will be no change of policy, as the Minister for the Welsh language suggested in answering my questions last Wednesday and as was confirmed in a brief statement that appeared on the Government’s website on Monday.
But there are further questions arising in my mind in the wake of this fiasco. It’s clear that the inclusion of the sentence was an error, but how on earth did that sentence, which would have meant a substantial and shocking change of policy, appear in the White Paper in the first place? Are important publications like White Papers not read and re-read time and time again in order to avoid fundamental mistakes such as this one? Isn’t there a process in place to ensure consistency with the Government’s core policies?
The other question arising is: why would anyone in the education department add such a sentence? How will you ensure that all your education officials are familiar with policies that have been recognised over decades as being the right ones for teaching Welsh to children under seven years of age? All I can say is that this mess has undermined your credibility as Minister and that of the civil servants of the education department and this Government.
There was never any change in policy. I said that in questions last week. It was reiterated by the Welsh language Minister the following day, and I am very pleased that we have issued a detailed clarification in which I have made clear that immersion will continue in different schools and different settings.
So, if I can, Presiding Officer, for the record here this afternoon: our proposals in the new curriculum will still enable schools and settings such as the meithrin to fully immerse children in the Welsh language and I'm very grateful to both officials at meithrin and UCAC for their support in this area.
Ni fu unrhyw newid yn y polisi. Dywedais hynny yn ystod y sesiwn gwestiynau yr wythnos diwethaf. Ailadroddwyd hynny gan Weinidog y Gymraeg y diwrnod wedyn, ac rwy'n falch iawn ein bod wedi cyhoeddi eglurhad manwl lle dywedais yn glir y bydd trochi'n parhau mewn gwahanol ysgolion a lleoliadau gwahanol.
Felly, os caf, Lywydd, ar gyfer y cofnod yma y prynhawn yma: bydd ein cynigion yn y cwricwlwm newydd yn dal i alluogi ysgolion a lleoliadau fel ysgolion meithrin i drochi plant yn llawn yn y Gymraeg ac rwy'n ddiolchgar iawn i swyddogion ysgolion meithrin ac UCAC am eu cefnogaeth yn hyn o beth.
Diolch yn fawr am yr eglurder yna, ond dydych chi ddim yn ateb y cwestiwn ynglŷn â sut yn y byd gwnaeth y fath frawddeg ymddangos yn y lle cyntaf.
Dwi'n mynd i droi at agweddau eraill ar eich Papur Gwyn chi, os caf i. Mae o'n nodi y bydd angen deddfwriaeth sylfaenol ar gyfer rhai materion penodol, gan gynnwys y chwe maes dysgu a phrofiad. Un o'r chwech hynny ydy'r dyniaethau, ac rydych chi'n rhestru'r dyniaethau fel hanes, daearyddiaeth, addysg grefyddol, busnesau ac astudiaethau cymdeithasol. Rŵan, dwi wedi eich clywed chi sawl tro yn trafod pwysigrwydd dysgu hanes Cymru i'n plant ni, a dwi'n credu ein bod ni'n rhannu'r un weledigaeth o gwmpas hynny. A fyddwch chi, felly, yn ystyried ychwanegu hanes Cymru i'r rhestr o bynciau o dan y pennawd 'dyniaethau'? Byddai hanes Cymru wedyn yn ymddangos ar wyneb y Bil, ac fe fyddai'n golygu ei bod hi'n statudol i bob ysgol yng Nghymru gyflwyno hanes Cymru fel rhan o'r cwricwlwm newydd.
Thank you for providing that clarity, but you haven’t answered the question as to how on earth such a sentence appeared in the first place.
I’ll turn now to other aspects of your White Paper, if I may. It does note that primary legislation will be required for certain issues, including the six areas of learning and experience. One of those is the humanities, and you list the humanities as history, geography, religious education, business and social studies. I’ve heard you on a number of occasions discussing the importance of teaching Welsh history to our children, and I believe that we share the same vision in that area. Will you, therefore, consider adding the history of Wales to that list of subjects under the 'humanities' heading? The history of Wales would then appear on the face of the Bill and it would mean that it would be a statutory requirement for every school in Wales to introduce Welsh history as part of the new curriculum.
Let me be absolutely clear again: it is absolutely my expectation and my intention that all children should learn their own local history, the history of their nation, and the place of their nation in world history and the contribution of our country to world history and world events. The concept behind the curriculum, especially in the humanities, is a focus on the local at the very youngest age, and growing out from the local, which will give our children an understanding not only of their place in their community, but their community's place in our nation, and, indeed, the world. That is the focus. But I have to say I am concerned that this idea that the Welsh dimension can only ever be delivered through the history curriculum—it's truly worrying for me, because, actually, what I want out of this curriculum is not just children to learn about Welsh history. I want children to learn about Welsh literature, I want children to learn about Welsh musicians, I want people to learn about Welsh scientists. And the Member will know, from reading the White Paper, that, actually, a Welsh dimension will be a cross-cutting theme, not just in the humanities AOL—it is a cross-cutting theme for the entirety of our curriculum.
Gadewch imi ddweud yn gwbl glir unwaith eto: mae'n ddisgwyliad ac yn fwriad gennyf y dylai pob plentyn ddysgu eu hanes lleol eu hunain, hanes eu cenedl, a lle eu cenedl yn hanes y byd a chyfraniad ein gwlad i hanes y byd a digwyddiadau'r byd. Y cysyniad sydd wrth wraidd y cwricwlwm, yn enwedig yn y dyniaethau, yw ffocws ar y lleol o'r oed ieuengaf, a thyfu allan o'r lleol, a fydd yn rhoi dealltwriaeth i'n plant nid yn unig o'u lle yn eu cymuned, ond o le eu cymuned yn ein cenedl, ac yn wir, yn y byd. Dyna'r ffocws. Ond mae'n rhaid imi ddweud fy mod yn pryderu ynghylch y syniad hwn mai drwy'r cwricwlwm hanes yn unig y gellir darparu'r dimensiwn Cymreig—mae'n peri cryn bryder i mi, oherwydd mewn gwirionedd, hoffwn i blant ddysgu mwy na hanes Cymru yn unig o'r cwricwlwm hwn. Rwyf am i blant ddysgu am lenyddiaeth Cymru, rwyf am i blant ddysgu am gerddorion Cymru, rwyf am i bobl ddysgu am wyddonwyr Cymru. A bydd yr Aelod yn gwybod, o ddarllen y Papur Gwyn, y bydd dimensiwn Cymreig yn thema drawsbynciol mewn gwirionedd, nid yn unig ym maes dysgu'r dyniaethau—mae'n thema drawsbynciol ar gyfer ein cwricwlwm yn ei gyfanrwydd.
Diolch yn fawr iawn. Rydw i'n cytuno'n llwyr efo chi, ond dydy hynny ddim yn ddadl dros beidio â chynnwys hanes Cymru fel pwnc penodol o dan y rhestr hir sydd gennych chi o dan y teitl 'dyniaethau'.
I droi hefyd at agwedd arall ar y cwricwlwm newydd—a dwi'n dyfynnu—mi fydd y cwricwlwm yn rhoi
'rhyddid i ymarferwyr ddefnyddio eu proffesiynoldeb a'u crebwyll i ddiwallu anghenion dysgwyr'.
Dyna ydy hanfod gweledigaeth Donaldson, mewn gwirionedd, yntê? Mae'r Papur Gwyn yn mynd ymlaen wedyn i ddweud y bydd yna lai o fanylder mewn deddfwriaeth o ran cynnwys y cwricwlwm na sydd yna ar hyn o bryd, ac y bydd cynnwys y meysydd dysgu a phrofiad yn cael ei amlinellu mewn canllawiau statudol.
Rŵan, rydym ni'n gwybod y bydd y cwricwlwm a'r trefniadau asesu newydd yn cael eu cyhoeddi ym mis Ebrill er mwyn cael adborth. Beth mae llawer o athrawon yn holi ydy: pryd bydd y canllawiau atodol ar gael a pha mor fanwl fydd y rheini? Mae llawer o athrawon yn dadlau bod angen arweiniad a chanllawiau clir a manwl ac maen nhw'n gofidio na fydd hynny ar gael.
Thank you very much. I agree entirely with you, but that’s not an argument for not including the history of Wales as a specific subject under that long list that you have under the heading of 'humanities'.
In turning to another aspect of the new curriculum—and I quote—the curriculum will provide
'freedom for practitioners to use their professionalism and creativity to meet the needs of all learners'.
That is at the heart of the Donaldson vision, if truth be told. The White Paper goes on to say that there will be less detail in legislation, in terms of the content of the curriculum, than is the case at the moment, and that the content of the areas of learning and experience will be set out in statutory guidance.
We know that the curriculum and the new assessment arrangements will be published in April for feedback. What many teachers are asking is: when will the supplementary guidance be available and how detailed will that guidance be? Many teachers argue that they need clear and detailed guidance, and they fear that that won’t be available.
The Member is absolutely right; the individual AOLE progression steps and 'what matters' statements will be published in Easter. We are doing that in a format that will allow practitioners and, indeed, any interested parties to feed back. I would accept that there is a balance to be struck between becoming so prescriptive in that guidance that we actually might as well stay where we are, because the nature of the curriculum won't have changed at all if we're to provide long lists of things we expect teachers to do.
You will be aware, from Graham Donaldson's original report, that the way in which our curriculum is currently structured robs teachers of their creativity to truly meet the needs of their individual students. Now, clearly, we will have to provide—in, perhaps, an inelegant way—some scaffolding for the teaching profession, but we cannot, and I will not, fall into the trap of giving to our teachers long lists of prescribed things that I expect them to teach, because to do so would be to fail the vision of what we're trying to do for our curriculum for our young people.
Mae'r Aelod yn llygad ei lle; bydd camau cynnydd unigol y Meysydd Dysgu a Phrofiad a'r datganiadau ynghylch 'beth sy'n bwysig' yn cael eu cyhoeddi dros y Pasg. Rydym yn gwneud hynny mewn fformat a fydd yn caniatáu i addysgwyr, ac yn wir, unrhyw un â diddordeb i roi adborth. Buaswn yn derbyn bod cydbwysedd i'w gael rhwng dod mor ragnodol yn y canllawiau hynny fel y byddai cystal inni aros lle rydym, gan na fydd natur y cwricwlwm wedi newid o gwbl pe baem yn darparu rhestrau hirfaith o bethau rydym yn disgwyl i athrawon eu gwneud.
Fe fyddwch yn gwybod o adroddiad gwreiddiol Graham Donaldson, fod y ffordd y mae ein cwricwlwm wedi'i strwythuro ar hyn o bryd yn rhwystro creadigrwydd athrawon rhag gallu diwallu anghenion eu myfyrwyr unigol. Nawr, yn amlwg, bydd yn rhaid inni ddarparu—mewn ffordd anghelfydd, efallai—sgaffaldiau ar gyfer y proffesiwn addysgu, ond ni allwn, ac ni fyddaf, yn syrthio i'r fagl o roi rhestrau hir i'n hathrawon o bethau rhagnodedig rwy'n disgwyl iddynt eu haddysgu, gan y byddai gwneud hynny'n gwneud cam â'r weledigaeth o'r hyn y ceisiwn ei wneud gyda'n cwricwlwm ar gyfer ein pobl ifanc.
Llefarydd UKIP, Michelle Brown.
UKIP spokesperson, Michelle Brown.
Thank you, Presiding Officer. Good afternoon, Minister. Minister, you've recently announced a new sex and relationships education regime, which is to be imposed on schools and that parents won't be able to opt their child out of. Will you make sure that the new SRE curriculum covers identifying what constitutes abuse, why it's wrong, how to prevent it, and what to do if it happens?
Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Weinidog, yn ddiweddar, fe gyhoeddoch chi gyfundrefn addysg rhyw a chydberthynas newydd, a fydd yn orfodol i ysgolion heb fodd i rieni optio eu plentyn allan ohoni. A wnewch chi sicrhau bod y cwricwlwm Addysg Rhyw a Chydberthynas newydd yn cynnwys nodi beth a olygir wrth gam-drin, pam ei fod yn anghywir, sut i'w atal, a beth i'w wneud os bydd yn digwydd?
First, the Member is wrong to say that I'm denying parents the right to withdraw. If the Member has read the White Paper, she will be aware that there are specific questions in the White Paper about how we tackle the issue of the right to withdraw from such lessons. But I can give the Member absolute reassurance that in ensuring that our children learn about relationships and sexuality, they will learn about issues such as consent, domestic violence, what constitutes a healthy relationship, and where to obtain help if they find themselves in a situation where they are concerned about their safety.
Yn gyntaf, mae'r Aelod yn anghywir yn dweud fy mod yn gwrthod yr hawl i rieni eithrio'u plant. Os yw'r Aelod wedi darllen y Papur Gwyn, fe fydd yn gwybod bod y Papur Gwyn yn cynnwys cwestiynau penodol ynglŷn â sut yr ymdriniwn â'r hawl i eithrio plant o wersi o'r fath. Ond gallaf roi sicrwydd llwyr i'r Aelod, wrth sicrhau bod ein plant yn dysgu am rywioldeb a chydberthynas, y byddant yn dysgu am faterion fel cydsyniad, trais domestig, beth yw perthynas iach, a lle i gael cymorth os ydynt mewn sefyllfa lle maent yn pryderu am eu diogelwch.
Thank you for that answer, Minister. Recently, we've seen the first ever conviction involving a parent performing or allowing female genital mutilation to be performed on their child. Despite years of this abuse taking place and it having been made illegal a long time ago, the UK and Welsh Governments and the institutions under their control have been ineffective at preventing it and dealing with it when it does happen. Do you agree with me that the one way we may be able to help prevent FGM in Wales is by highlighting it as a specific issue when it comes to SRE? A vague message about making sure people respect your body will not be effective in this scenario. It needs highlighting as a specific issue in its own right, doesn't it?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Yn ddiweddar, rydym wedi gweld yr euogfarn gyntaf mewn perthynas â rhiant yn anffurfio neu'n caniatáu i organau cenhedlu eu plentyn gael eu hanffurfio. Er bod y math hwn o gam-drin wedi bod yn digwydd ers blynyddoedd, ac er iddo gael ei wneud yn anghyfreithlon amser maith yn ôl, mae Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru a sefydliadau o dan eu rheolaeth wedi bod yn aneffeithiol o ran ei atal a mynd i'r afael ag ef pan fydd yn digwydd. A ydych yn cytuno â mi mai'r unig ffordd efallai y gallem helpu i atal anffurfio organau cenhedlu benywod yng Nghymru yw drwy ei amlygu fel problem benodol mewn perthynas ag addysg rhyw a chydberthynas? Ni fydd neges amwys am sicrhau bod pobl yn parchu eich corff yn effeithiol yn y senario hon. Mae angen ei hamlygu fel problem benodol, onid oes?
Obviously, female genital mutilation is a form of abuse, pure and simple, and it is illegal in our nation. As I said, the Member will have to wait for the individual AOLEs to be published, but we are not going to be in a position where we are listing long, long lists of individual specific subjects. But schools, crucially, have a role to play in supporting, protecting and preventing female genital mutilation, which is why, before summer recess every year, I write to all schools to remind them of their responsibilities and what they can do as summer holidays approach—which is often a danger time for many of our female students, when they may be at risk from this process and procedure—to actually remind them of their responsibilities, what to look out for, danger signs, and crucially what they should do about it if they are worried about any individual child in their school.
Yn amlwg, y gwir amdani yw bod anffurfio organau cenhedlu benywod yn ffurf ar gam-drin, ac mae'n anghyfreithlon yn ein gwlad. Fel y dywedais, bydd yn rhaid i'r Aelod aros tan y caiff y Meysydd Dysgu a Phrofiad unigol eu cyhoeddi, ond ni fyddwn mewn sefyllfa lle byddwn yn creu rhestrau hir o bynciau penodol unigol. Ond yn hollbwysig, mae gan ysgolion rôl i'w chwarae yn cefnogi, diogelu ac atal anffurfio organau cenhedlu benywod, a dyna pam, cyn toriad yr haf bob blwyddyn, rwy'n ysgrifennu at bob ysgol i'w hatgoffa am eu cyfrifoldebau a beth y gallant ei wneud wrth i wyliau'r haf agosáu—sy'n aml yn amser perygl i lawer o'n myfyrwyr benywaidd, pan allent fod mewn perygl o wynebu'r broses a'r driniaeth hon—i'w hatgoffa am eu cyfrifoldebau, beth i edrych amdano, yr arwyddion o berygl, ac yn hollbwysig, beth y dylent ei wneud ynglŷn â'r peth os ydynt yn poeni am unrhyw blentyn unigol yn eu hysgol.
I understand what you said about not wanting to impose on teachers a long list of items to teach—I understand where you're coming from there, Minister—but FGM is such a horrific abuse of a girl. It's now being undertaken on babies, because, and I quote,
'The girls are unable to report, the cut heals quicker and prosecution is much harder once evidence comes to light and the girl is older.'
That's the end of the quote. So, simply telling girls in school that they should report anyone trying to do it isn't going to work. Increasingly FGM is happening here in Wales, in the UK, so just keeping a note of those girls who are likely to go on holiday and have it done abroad—they might have had it done to them as babies. The whole point is, I would suggest, to educate the next generation of citizens in this country, every single one of them, in SRE, that female genital mutilation is horrific and it cannot be tolerated. Do it right at the word go. Get rid of that acceptance of it in a small part of our community. The charity Barnardo's says that community engagement is key to ending the crime of FGM. So, will you help solve this problem through educating future generations that FGM exists and can't be tolerated?
Deallaf yr hyn a ddywedoch ynglŷn â pheidio â dymuno rhoi rhestr hir o eitemau i athrawon eu haddysgu—deallaf eich safbwynt yn hynny o beth, Weinidog—ond mae anffurfio organau cenhedlu benywod yn enghraifft mor erchyll o gam-drin merch. Mae bellach yn digwydd i fabanod, oherwydd, a dyfynnaf,
Nid yw'r merched yn gallu rhoi gwybod i unrhyw un, mae'r clwyfau'n cau'n gynt ac mae erlyn yn llawer anos pan ddaw tystiolaeth i'r amlwg pan fo'r ferch yn hŷn.
Dyna ddiwedd y dyfyniad. Felly, nid yw dweud wrth ferched yn yr ysgol y dylent roi gwybod am unrhyw un sy'n ceisio ei wneud yn mynd i weithio. Mae anffurfio organau cenhedlu benywod yn rhywbeth sy'n digwydd yn amlach yma yng Nghymru, yn y DU, felly nid yw cadw cofnod o'r merched sy'n debygol o fynd ar wyliau a'i gael wedi'i wneud dramor—efallai ei fod wedi digwydd iddynt pan oeddent yn fabanod. Buaswn yn awgrymu mai'r holl bwynt yw addysgu'r genhedlaeth nesaf o ddinasyddion yn y wlad hon, pob un ohonynt, yn y gwersi Addysg Rhyw a Chydberthynas, fod anffurfio organau cenhedlu benywod yn erchyll ac na ddylid ei oddef. Gwneud hynny'n iawn o'r cychwyn cyntaf. Sicrhau nad yw'n cael ei dderbyn mewn rhan fach o'n cymuned. Dywed elusen Barnardo's fod ymgysylltiad cymunedol yn allweddol er mwyn rhoi diwedd ar drosedd anffurfio organau cenhedlu benywod. Felly, a wnewch chi helpu i ddatrys y broblem hon drwy addysgu cenedlaethau'r dyfodol fod anffurfio organau cenhedlu benywod yn bodoli ac na ddylid ei oddef?
It will not be tolerated, and education has an important part to play in that, but so do many other agencies. The Member raises the issue of FGM in baby girls. Clearly, that is an issue for midwives and the national health service to address. But let me be absolutely clear again: across the Government, across all departments, we recognise FGM as a terrible form of abuse and we will work collectively together to end it.
Ni fydd yn cael ei oddef, ac mae gan addysg ran bwysig i'w chwarae yn hynny, ond mae gan lawer o asiantaethau eraill ran bwysig i'w chwarae hefyd. Mae'r Aelod yn codi mater anffurfio organau cenhedlu benywod mewn perthynas â babanod benywaidd. Yn amlwg, mae hwnnw'n fater i fydwragedd a'r gwasanaeth iechyd gwladol fynd i'r afael ag ef. Ond gadewch i mi ddweud yn gwbl glir unwaith eto: ar draws y Llywodraeth, ar draws pob adran, rydym yn cydnabod bod anffurfio organau cenhedlu benywod yn ffurf erchyll ar gam-drin a byddwn yn gweithio ar y cyd gyda'n gilydd i roi diwedd arno.
Cwestiwn 3, Hefin David.
Question 3, Hefin David.
Diolch, Llywydd. I understand you've grouped questions 3 and 5. Is that correct?
Diolch, Lywydd. Deallaf eich bod wedi grwpio cwestiynau 3 a 5. A yw hynny'n gywir?
Yes.
Ydi.
3. Pa gamau y mae'r Gweinidog wedi'u cymryd i sicrhau y clywir lleisiau pobl ifanc wrth ddatblygu Cwricwlwm Cymru, Cwricwlwm am Oes? OAQ53348
3. What steps has the Minister taken to ensure that young people's voices are heard in the development of A Curriculum for Wales, A Curriculum for Life? OAQ53348
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddatblygu Cwricwlwm Cymru, Cwricwlwm am Oes? OAQ53349
5. Will the Minister make a statement on the development of A Curriculum for Wales, A Curriculum for Life? OAQ53349
Thank you, Hefin. In answering both question 3 and 5, I can assure you that the views of children and young people are essential to our curriculum reform process. We've already engaged with them on key developments such as e-portfolios, online assessments and the relationship and sexuality education programme that we will put on the face of the Bill. Pioneer schools have engaged with learners during the curriculum development and we will continue to involve them fully in the feedback process. There is a children and young people's version of the White Paper and their views will be essential in getting our new curriculum right.
Diolch, Hefin. Wrth ateb cwestiynau 3 a 5, gallaf roi sicrwydd i chi fod barn plant a phobl ifanc yn hanfodol i'r broses o ddiwygio ein cwricwlwm. Rydym eisoes wedi ymgysylltu â hwy ar ddatblygiadau allweddol megis e-bortffolios, asesiadau ar-lein a'r rhaglen addysg cydberthynas a rhywioldeb y byddwn yn ei rhoi ar wyneb y Bil. Mae ysgolion arloesi wedi ymgysylltu â dysgwyr yn ystod y broses o ddatblygu'r cwricwlwm a byddwn yn parhau i'w cynnwys yn llawn yn y broses adborth. Mae gennym fersiwn o'r Papur Gwyn ar gyfer plant a phobl ifanc a bydd eu barn yn hanfodol er mwyn sicrhau bod ein cwricwlwm newydd yn addas.
In spite of those great steps, the children's commissioner has been critical that the voices of children haven't been heard enough in the development of the new curriculum. I hosted an event last week at the Pierhead building on Tuesday with Caerphilly Youth Forum, where they submitted a petition that said that they wanted to make sure that 'curriculum for life' lessons were compulsory in the new curriculum. They feel the current curriculum is failing to provide them with the life skills that they need. The Children's Society have also recommended that child well-being be a central part of the new curriculum, and the general feeling among those people I spoke to is that still more could be done to involve children's voices in the development of the curriculum. Therefore, what progress is she making?
Er gwaethaf y camau mawr hynny, mae'r comisiynydd plant wedi bod yn feirniadol nad yw lleisiau plant wedi cael eu clywed yn ddigonol wrth ddatblygu'r cwricwlwm newydd. Cynhaliais ddigwyddiad yr wythnos diwethaf yn adeilad y Pierhead ddydd Mawrth gyda Fforwm Ieuenctid Caerffili, lle cyflwynwyd deiseb ganddynt a ddywedai eu bod yn awyddus i sicrhau bod gwersi 'cwricwlwm am oes' yn orfodol yn y cwricwlwm newydd. Maent yn teimlo nad yw'r cwricwlwm presennol yn darparu'r sgiliau bywyd sydd eu hangen arnynt. Mae Cymdeithas y Plant hefyd wedi argymell bod lles y plentyn yn rhan ganolog o'r cwricwlwm newydd, a'r teimlad cyffredinol ymhlith y bobl y siaradais â hwy yw y gellid gwneud mwy eto i gynnwys lleisiau plant yn y broses o ddatblygu'r cwricwlwm. Felly, pa gynnydd y mae hi'n ei wneud?
Absolutely. I would absolutely agree with the Member that this is a process that will need to continue. The strategic stakeholder group representing children and young people has been set up specifically to take account of the views of children and young people in the reform journey, and that includes additional learning needs children, young carers, elective home education—so there are lots and lots of voices that can feed into that process. The overall aim of that group is to strengthen how we communicate and engage with children and young people to help us identify what is the best way we can actually do that and make it meaningful for everybody involved. In addition, we've been working with colleagues from the new youth Parliament, because again, I believe that is another useful forum that we can use to inform our feedback during the curriculum design process. I look forward to working with the 60 newly elected members to engage them in that.
Yn sicr. Buaswn yn cytuno'n llwyr gyda'r Aelod fod hon yn broses y bydd angen iddi barhau. Mae'r grŵp rhanddeiliaid strategol sy'n cynrychioli plant a phobl ifanc wedi'i sefydlu'n benodol i ystyried barn plant a phobl ifanc yn ystod y daith ddiwygio, ac mae hynny'n cynnwys plant ag anghenion dysgu ychwanegol, gofalwyr ifanc, addysg ddewisol yn y cartref—felly mae llawer iawn o leisiau yn gallu bwydo i mewn i'r broses honno. Nod cyffredinol y grŵp hwnnw yw cryfhau'r modd y cyfathrebwn ac yr ymgysylltwn â phlant a phobl ifanc i'n helpu i nodi'r ffordd orau y gallwn wneud hynny a sicrhau bod hynny'n ystyrlon ar gyfer pawb sy'n rhan o'r broses. Yn ychwanegol at hynny, rydym wedi bod yn gweithio gyda chymheiriaid o'r Senedd ieuenctid newydd, oherwydd unwaith eto, credaf fod hwnnw'n fforwm defnyddiol arall y gallwn ei ddefnyddio i lywio ein hadborth yn ystod y broses o lunio'r cwricwlwm. Edrychaf ymlaen at weithio gyda'r 60 aelod etholedig newydd i'w cynnwys yn y broses honno.
Further to the development of the new curriculum, the Minister will be aware of the criticism from the Welsh Local Government Association and the Association of Directors of Education in Wales, in which they said the curriculum's development was
'generic, poorly defined and weak on knowledge and skills development'.
She came to the Children, Young People and Education Committee on 10 January and said that ADEW had not attended a consultation meeting on the development of the new curriculum to express these concerns directly since 2017. With that in mind, what progress has she made in rebuilding relationships with ADEW, and has she had any further meetings to address those concerns?
Yn ychwanegol at y broses o ddatblygu'r cwricwlwm newydd, bydd y Gweinidog yn ymwybodol o'r feirniadaeth gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Chymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru, lle roeddent yn dweud bod datblygiad y cwricwlwm yn
generig, wedi'i ddiffinio'n wael ac yn wan o ran gwybodaeth a datblygu sgiliau.
Daeth at y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ar 10 Ionawr a dywedodd nad oedd Cymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru wedi mynychu cyfarfod ymgynghori ar y broses o ddatblygu'r cwricwlwm newydd i fynegi'r pryderon hyn yn uniongyrchol ers 2017. Gyda hynny mewn golwg, pa gynnydd a wnaed ganddi ar ailadeiladu cysylltiadau gyda Chymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru, ac a yw hi wedi cael unrhyw gyfarfodydd pellach i fynd i'r afael â'r pryderon hynny?
As I said, what was disappointing about that is that not only had the opportunity not been taken by ADEW to contribute their concerns during formal stakeholder meetings, but I meet regularly with the leadership of the WLGA and, indeed, ADEW, and none of those concerns had been expressed to me. I'm aware that those concerns have not been expressed to the previous Cabinet Secretary for local government either. So, it was disappointing to see the evidence that had been given to CYPE. I'm pleased to say that, at the most recent stakeholder board, both the WLGA and ADEW were represented.
Fel y dywedais, yr hyn oedd yn siomedig am hynny yw nid yn unig fod Cymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru heb fanteisio ar y cyfle i fynegi eu pryderon yn ystod cyfarfodydd ffurfiol y rhanddeiliaid, ond rwy'n cyfarfod yn rheolaidd ag arweinwyr Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ac yn wir, Cymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru, ac ni fynegwyd unrhyw un o'r pryderon hynny wrthyf. Rwy'n ymwybodol na fynegwyd y pryderon hynny wrth Ysgrifennydd y Cabinet blaenorol dros lywodraeth leol ychwaith. Felly, roedd yn siomedig gweld y dystiolaeth a roddwyd i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. Rwy'n falch o ddweud bod CLlLC a CCAC wedi eu cynrychioli yn y cyfarfod diweddaraf o fwrdd y rhanddeiliaid.
Minister, I was encouraged to hear about some of the direct consultation mechanisms you are using to get the views of young people on the curriculum and its development, and I applaud what you've done there. I would like to hear whether anything's been done with the school councils, because they're in a very good place to do some really deep deliberative work where they actually take control of the process and consult with their members—the pupils in those schools—and then feed through to the Welsh Government their views, rather than be part of a very controlled, narrow, specific process of a number of questions, for instance.
Weinidog, roedd yn galonogol clywed am rai o'r mecanweithiau ymgynghori uniongyrchol rydych yn eu defnyddio i wrando ar farn pobl ifanc ar y cwricwlwm a'r broses o'i ddatblygu, a chymeradwyaf yr hyn rydych wedi'i wneud yn hynny o beth. Hoffwn wybod a wnaethpwyd unrhyw beth gyda'r cynghorau ysgol, gan eu bod mewn sefyllfa dda iawn i wneud gwaith ystyried manwl lle maent yn rheoli'r broses ac yn ymgynghori â'u haelodau—y disgyblion yn yr ysgolion hynny—wedyn yn bwydo'u barn drwodd i Lywodraeth Cymru, yn hytrach na bod yn rhan o broses reoledig, gul, benodol o nifer o gwestiynau, er enghraifft.
And that's exactly what the strategic stakeholder group for children and young people will be doing to look at the most effective ways and meaningful ways that we can engage with that group. I'm also interested in ensuring that children who are in education provision not in school also have an opportunity to feed in. So, for instance, we'll also be exploring with our youth service colleagues about how people who engage with and use the youth services, who perhaps sometimes aren't in formal school education, can also feed in. We want to hear from all children—as many children and young people as we can—in a variety of settings so that their voices can be heard.
A dyna'n union y bydd y grŵp rhanddeiliaid strategol ar gyfer plant a phobl ifanc yn ei wneud i edrych ar y ffyrdd mwyaf effeithiol ac ystyrlon y gallwn ymgysylltu â'r grŵp hwnnw. Mae gennyf ddiddordeb hefyd mewn sicrhau bod plant sydd mewn darpariaeth addysg y tu allan i'r ysgol hefyd yn cael cyfle i gyfrannu. Felly, er enghraifft, gyda'n cydweithwyr yn y gwasanaeth ieuenctid, byddwn hefyd yn archwilio sut y gellir sicrhau cyfraniad gan bobl sy'n ymgysylltu â'r gwasanaethau ieuenctid ac yn eu defnyddio er nad ydynt mewn addysg ffurfiol mewn ysgolion o bosibl. Rydym am glywed gan bob plentyn—cynifer o blant a phobl ifanc ag y gallwn—mewn amrywiaeth o leoliadau fel y gellir clywed eu lleisiau.
Minister, it does seem ironic that we spend a lot of time in this Chamber talking about listening more to young people, and, indeed, as you've just mentioned in your previous answer, the establishment of a Youth Parliament, which we all welcome and want to see developed to its fullest extent. You mentioned that you think the Youth Parliament would be a vehicle for greater involving pupils' and young people's thoughts on the curriculum and wider issues. I wonder if you could elaborate a little bit more on how you'd envisage that might happen in practice in terms of developing the curriculum.
Weinidog, mae'n eironig ein bod yn treulio llawer o amser yn y Siambr hon yn sôn am wrando mwy ar bobl ifanc, ac yn wir, fel rydych newydd ei grybwyll yn eich ateb blaenorol, sefydlu Senedd Ieuenctid, rhywbeth y mae pob un ohonom yn ei groesawu ac yn awyddus i'w weld yn cael ei ddatblygu i'r eithaf. Fe sonioch eich bod yn credu y byddai'r Senedd Ieuenctid yn ffordd o sicrhau bod syniadau disgyblion a phobl ifanc ynglŷn â'r cwricwlwm a materion ehangach yn chwarae mwy o ran. Tybed a allwch ymhelaethu ychydig mwy ynglŷn â sut y byddech yn rhagweld y gallai hynny ddigwydd yn ymarferol mewn perthynas â datblygu'r cwricwlwm.
Well, I think the Youth Parliament is an exciting new vehicle that we can feed into our work. The introductory meeting of the full Youth Parliament, I understand, will be during the February half term, where each of the 60 Members, I think, has a certain allotted amount of time to discuss issues that are important to them. I hope some of them will choose to talk about the curriculum. It's not for me to dictate to those Members what they spend their time doing; it is for them to decide what they spend their time doing. But the offer is open and I would be very keen to engage with them on the issue of the curriculum. It might not be for the whole Youth Parliament to do that, but there may be a particular group of young people who are interested in the Youth Parliament who want to engage on this issue and my door is open to that engagement should they wish to pursue it.
Wel, credaf fod y Senedd Ieuenctid yn gyfrwng newydd cyffrous y gallwn ei fwydo i mewn i'n gwaith. Deallaf y bydd cyfarfod rhagarweiniol y Senedd Ieuenctid lawn yn cael ei gynnal yn ystod hanner tymor mis Chwefror, lle bydd cyfnod penodol o amser, rwy'n credu, wedi'i neilltuo i bob un o'r 60 Aelod drafod materion sy'n bwysig iddynt. Rwy'n gobeithio y bydd rhai ohonynt yn dewis siarad am y cwricwlwm. Nid fy lle i yw dweud wrth yr Aelodau beth y dylent dreulio'u hamser yn ei wneud; eu cyfrifoldeb hwy yw penderfynu beth y maent yn treulio'u hamser yn ei wneud. Ond mae'r cynnig yn agored a buaswn yn awyddus iawn i ymgysylltu â hwy ar fater y cwricwlwm. Efallai na fydd y Senedd Ieuenctid gyfan yn gwneud hynny, ond efallai y bydd grŵp penodol o bobl ifanc sydd â diddordeb yn y Senedd Ieuenctid yn awyddus i ymgysylltu ar y mater hwn ac mae fy nrws ar agor i ymgysylltu â hwy os ydynt yn dymuno gwneud hynny.
4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i addysg oedolion ym Merthyr Tudful a Rhymni? OAQ53338
4. Will the Minister make a statement on Welsh Government support for adult education in Merthyr Tydfil and Rhymney? OAQ53338
Thank you, Dawn. We're committed to ensuring adults across Wales have access to the essential skills they need to thrive in our society and economy. In Merthyr and Rhymney we directly fund the local authority, college and Adult Learning Wales to deliver a range of provision for adults in the region.
Diolch, Dawn. Rydym wedi ymrwymo i sicrhau bod mynediad gan oedolion ledled Cymru at y sgiliau hanfodol sydd eu hangen arnynt i ffynnu yn ein cymdeithas a'n heconomi. Ym Merthyr Tudful a Rhymni, rydym yn ariannu'r awdurdod lleol, y coleg ac Addysg Oedolion Cymru yn uniongyrchol i ddarparu ystod o ddarpariaeth ar gyfer oedolion yn y rhanbarth.
Thank you for that answer, Minister. I'm always impressed by the contribution adult education makes to the quality of life in my constituency and I know that you visited a class at Canolfan Soar on Monday, so you'll have seen that first-hand. There's no doubt that adult education brings valuable opportunities for learning but it's also great in delivering other Government priorities—friendship to overcome problems of loneliness and isolation, benefits to mental health, as well as keeping people active and healthy. Can I ask you, therefore, what further action the Welsh Government could take across portfolios to strengthen adult education services in our communities, not just as a mechanism to deliver education but also to deliver our well-being objectives?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Rwyf bob amser yn edmygu'r cyfraniad y mae addysg oedolion yn ei wneud i ansawdd bywyd yn fy etholaeth a gwn eich bod wedi ymweld â dosbarth yng Nghanolfan Soar ddydd Llun, felly byddwch wedi gweld hynny â'ch llygaid eich hun. Nid oes unrhyw amheuaeth fod addysg oedolion yn cynnig cyfleoedd gwerthfawr i ddysgu, ond mae hefyd yn wych am gyflawni blaenoriaethau eraill y Llywodraeth—cyfeillgarwch i oresgyn problemau unigrwydd ac arwahanrwydd, manteision iechyd meddwl, yn ogystal â chadw pobl yn egnïol ac yn iach. A gaf i ofyn i chi, felly, pa gamau gweithredu eraill y gallai Llywodraeth Cymru eu rhoi ar waith ar draws y portffolios i gryfhau gwasanaethau addysg oedolion yn ein cymunedau, nid fel mecanwaith i ddarparu addysg yn unig, ond hefyd i gyflawni ein hamcanion lles?
Well, Dawn, you're absolutely right. On Monday morning, I had the opportunity to visit Canolfan Soar to meet the history group that were studying the impact of immigration on the history of Merthyr. The participants of the group were telling me that not only did it help them address issues of loneliness, it gave them a reason to leave their house, it helped them to continue to engage intellectually in a wide range of subjects, which they felt improved their physical health as well as their mental health, and actually had enabled them to make connections with other individuals to pursue other activities, not just learning—so, new friendship circles that led to them undertaking other activities, which was incredibly valuable. Of course, all of this was happening, I think, in a way that was accessible and affordable, so nobody was put off from participating because of costs associated, and I think that's really important.
You'll be aware that the previous Minister commissioned a review into the future of Adult Learning Wales. I'm considering my options as a result of that review, but can I reassure you, as I said in answer to Oscar earlier, that I believe that everyone has a right to lifelong learning and I'm looking at innovative and new ways in which we can make that right a reality?
Wel, Dawn, rydych yn llygad eich lle. Fore Llun, cefais gyfle i ymweld â Chanolfan Soar i gyfarfod â'r grŵp hanes a oedd yn astudio effaith mewnfudo ar hanes Merthyr Tudful. Dywedodd cyfranogwyr y grŵp wrthyf ei fod nid yn unig yn gymorth iddynt fynd i'r afael â materion unigrwydd, roedd hefyd yn rhoi reswm iddynt adael y tŷ, roedd yn gymorth iddynt barhau i ymgysylltu'n ddeallusol ag amrywiaeth eang o bynciau, ac roeddent yn teimlo bod hynny'n gwella'u hiechyd corfforol yn ogystal â'u hiechyd meddwl, ac mewn gwirionedd, roedd wedi eu galluogi i wneud cysylltiadau ag unigolion eraill i fynd ar drywydd gweithgareddau eraill, nid dysgu yn unig—felly, cylchoedd newydd o gyfeillion sydd wedi arwain at fwrw iddi ar weithgareddau eraill, a oedd yn hynod o werthfawr. Wrth gwrs, roedd hyn oll yn digwydd mewn ffordd a oedd yn hygyrch ac yn fforddiadwy, felly nid oedd unrhyw un yn cael eu hatal rhag cymryd rhan oherwydd costau cysylltiedig, a chredaf fod hynny'n wirioneddol bwysig.
Fe fyddwch yn gwybod bod y Gweinidog blaenorol wedi comisiynu adolygiad o ddyfodol Addysg Oedolion Cymru. Rwy'n ystyried fy opsiynau o ganlyniad i'r adolygiad hwnnw, ond a gaf fi roi sicrwydd i chi, fel y dywedais mewn ateb i Oscar yn gynharach, fy mod yn credu bod gan bawb hawl i addysg gydol oes ac rwy'n edrych ar ffyrdd arloesol a newydd o wireddu'r hawl honno?
One issue that's been raised with me is that the courses that Merthyr college offer and are available to adult learners generally require full-time attendance and attendance in the daytime as well as in the evening. I just wonder—given the commitments that many adults will have for caring and employment, would the Minister agree with me that it would be desirable if Merthyr, and indeed other colleges, were better able to offer part-time courses that adults could attend in the evening to get these qualifications?
Un mater a ddaeth i fy sylw yw bod y cyrsiau a gynigir gan goleg Merthyr Tudful ac sydd ar gael i oedolion sy'n ddysgwyr yn galw at ei gilydd am bresenoldeb amser llawn a phresenoldeb yn ystod y dydd yn ogystal â gyda'r nos. O ystyried yr ymrwymiadau y bydd gan lawer o oedolion o ran gofalu a chyflogaeth, tybed a fyddai'r Gweinidog yn cytuno â mi y byddai'n wych pe bai gan goleg Merthyr Tudful, a cholegau eraill yn wir, fwy o allu i gynnig cyrsiau rhan-amser y gallai oedolion eu mynychu gyda'r nos i gael y cymwysterau hyn?
The Member makes a very fair point. We need to have a variety of ways and a variety of settings that individuals can engage, and I will be discussing with colleagues in FE about what more they can do to support part-time provision, making sure it is accessible to all of those who would wish to participate in it, and I look forward to, as I said, finding new and innovative ways in which we can increase the opportunities for part-time learning, so that as many people as want to have the opportunity to take that up. I think it's good for the individual, it's good for society and, ultimately, that will be good for our economy.
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt teg iawn. Mae angen inni gael amrywiaeth o ffyrdd ac amrywiaeth o leoliadau i unigolion allu cymryd rhan, a byddaf yn cynnal trafodaethau gyda chymheiriaid ym maes addysg bellach ynglŷn â beth arall y gallant ei wneud i gefnogi darpariaeth ran-amser, gan sicrhau ei bod yn hygyrch i bawb sy'n dymuno cymryd rhan, ac edrychaf ymlaen, fel y dywedais, at ddod o hyd i ffyrdd newydd ac arloesol o gynyddu'r cyfleoedd ar gyfer dysgu rhan-amser, er mwyn sicrhau bod cymaint o bobl ag sy'n awyddus i wneud hynny yn cael cyfle i wneud hynny. Credaf fod hynny'n dda i'r unigolyn, yn dda i gymdeithas, ac yn y pen draw, bydd hynny'n dda i'n heconomi.
6. Sut y bydd y broses o ddiwygio'r cwricwlwm ysgol yn gwella canlyniadau addysgol mewn cymunedau o dan anfantais? OAQ53342
6. How will the reform of the school curriculum improve educational outcomes in disadvantaged communities? OAQ53342
Thank you, Dawn. The curriculum is being designed for all learners. Underpinning the development work is a belief that someone’s ability to benefit from education should not be determined ever by what their background is or where they live. This priority has been an important consideration in developing the new curriculum.
Diolch, Dawn. Mae'r cwricwlwm yn cael ei gynllunio ar gyfer pob dysgwr. Yn sail i'r gwaith datblygu, ceir cred na ddylai cefndir rhywun neu ble maent yn byw effeithio ar eu gallu i elwa o addysg. Mae'r flaenoriaeth hon wedi bod yn ystyriaeth bwysig wrth ddatblygu'r cwricwlwm newydd.
Thank you for that, Minister, and you'll know that, for many children in Wales, it is the support offered by their school that is the key to transforming their life opportunities and shaping their lives generally and developing their self-confidence. Would you therefore agree that, as we develop and implement the new curriculum, and as we think about the funding of our school services into the future, then tackling disadvantage must remain a core priority of education policies of this Government? And can you give me some practical examples of how this can be done?
Diolch, Weinidog, a byddwch yn gwybod, i lawer o blant yng Nghymru, fod y cymorth a gynigir gan eu hysgolion yn allweddol er mwyn trawsnewid eu cyfleoedd bywyd a rhoi siâp i'w bywydau yn gyffredinol a datblygu eu hunanhyder. A fyddech yn cytuno, felly, wrth inni ddatblygu'r cwricwlwm newydd a'i roi ar waith, ac wrth inni feddwl am gyllido ein gwasanaethau ysgol yn y dyfodol, fod angen sicrhau bod mynd i'r afael ag anfantais yn parhau i fod yn flaenoriaeth greiddiol i bolisïau addysg y Llywodraeth hon? Ac a allwch roi rhai enghreifftiau ymarferol i mi o sut y gellir gwneud hynny?
Well, Dawn, you're right that the curriculum will need to be supported by the school's wider support offers; it cannot be the curriculum alone that can tackle these issues. Issues such as inequality and disadvantage go beyond the scope of the curriculum, and must be considered more widely by individual schools, by individual local authorities, and, indeed, the Welsh Government itself. Breaking that cycle of poverty and disadvantage is a long-term commitment, and I've been very clear about my personal commitment to the pupil development grant for the remainder of this Assembly term, and look to increase other opportunities, for instance such as PDG Access, which look to address issues around the cost of the school day and how that can impact upon parents.
With regard to PDG, we're investing an unprecedented amount—over £190 million in 2018-19 and 2019-20—to support the education of children from our most disadvantaged communities.
Wel, Dawn, rydych yn llygad eich lle y bydd angen i'r cwricwlwm gael ei gefnogi gan gynigion cymorth ehangach yr ysgol; ni all y cwricwlwm fynd i'r afael â'r materion hyn ar ei ben ei hun. Mae materion megis anghydraddoldeb ac anfantais yn mynd y tu hwnt i gwmpas y cwricwlwm, ac mae'n rhaid i ysgolion unigol, awdurdodau lleol unigol, ac yn wir, Llywodraeth Cymru, eu hystyried yn ehangach. Mae torri'r cylch hwnnw o dlodi ac anfantais yn ymrwymiad hirdymor, ac rwyf wedi datgan yn glir fy ymrwymiad personol i'r grant datblygu disgyblion ar gyfer gweddill tymor y Cynulliad hwn, a cheisio cynyddu cyfleoedd eraill, megis Grant Datblygu Disgyblion - Mynediad, sy'n ceisio mynd i'r afael â materion yn ymwneud â chost y diwrnod ysgol a sut y gall effeithio ar rieni.
O ran y grant datblygu disgyblion, rydym yn buddsoddi swm digynsail—dros £190 miliwn yn 2018-19 a 2019-20—i gefnogi addysg plant yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig.
Minister, I'm very grateful for the response that you've just given, but will you recognise the tremendous role of the faith communities across Wales, which are working very closely, often, with schools to eliminate poverty amongst the families that they serve? There was an excellent event that was sponsored just yesterday by Huw Irranca-Davies with the Catholic Education Service, and I was amazed and impressed by the wealth of activity that just the Catholic Church in itself was undertaking with the schools that it serves. So, will you commend them, and what other work is the Welsh Government doing to engage with faith organisations more widely to help to address the poverty that some of our children find themselves in?
Weinidog, rwy'n ddiolchgar iawn am yr ymateb rydych newydd ei roi, ond a wnewch chi gydnabod rôl ardderchog cymunedau ffydd ledled Cymru, sy'n aml yn gweithio'n agos iawn gydag ysgolion i drechu tlodi ymhlith y teuluoedd y maent yn eu gwasanaethu? Cafwyd digwyddiad arbennig ddoe a noddwyd gan Huw Irranca-Davies gyda Gwasanaeth Addysg yr Eglwys Gatholig, ac roedd yn syndod ac yn rhyfeddod gweld y cyfoeth o weithgareddau y mae'r Eglwys Gatholig ei hun yn eu gwneud gyda'r ysgolion y mae'n eu gwasanaethu. Felly, a wnewch chi eu cymeradwyo, a pha waith arall y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ymgysylltu'n ehangach â sefydliadau ffydd i helpu i drechu'r tlodi y mae rhai o'n plant yn byw ynddo?
First of all, can I say how sorry I was that I was unable to attend the event yesterday? But I'm very pleased that Steve Davies, the director of education in Welsh Government, was able to attend on my behalf, because we greatly appreciate the work of all voluntary organisations, faith based or non-faith based, that are committed to assisting our children. When I talk about a national mission for education, I mean that truly, because there isn't an individual or voluntary group that cannot add to the national mission and help us ensure that we raise standards in our schools and close that attainment gap. So, I'm very grateful to all those, including the Catholic churches, for the work that they are doing. I enjoy a very positive relationship with our faith school bodies, who will continue to help us develop our curriculum and, of course, play an important part in the Welsh education system in actually delivering education, as well as support services.
Yn gyntaf, a gaf i ddweud fy mod yn flin iawn nad oedd modd i mi fynychu'r digwyddiad ddoe? Ond rwy'n falch iawn fod Steve Davies, cyfarwyddwr addysg Llywodraeth Cymru, wedi gallu mynychu ar fy rhan, gan ein bod yn werthfawrogol iawn o waith ein holl sefydliadau gwirfoddol, boed yn seiliedig ar ffydd neu fel arall, sydd wedi ymrwymo i helpu ein plant. Pan soniaf am genhadaeth genedlaethol ar gyfer addysg, rwy'n golygu hynny o ddifrif, gan nad oes grŵp unigol neu wirfoddol na allant ychwanegu at y genhadaeth genedlaethol a'n helpu i sicrhau ein bod yn codi safonau yn ein hysgolion ac yn cau'r bwlch cyrhaeddiad hwnnw. Felly, rwy'n ddiolchgar iawn i bob un ohonynt, gan gynnwys yr eglwysi Catholig, am y gwaith a wnânt. Mae gennyf berthynas gadarnhaol iawn â chyrff ein hysgolion ffydd, a fydd yn parhau i'n helpu i ddatblygu ein cwricwlwm, ac wrth gwrs, yn chwarae rhan bwysig yn y system addysg yng Nghymru drwy ddarparu addysg, yn ogystal â gwasanaethau cymorth.
Minister, I was recently invited to visit the new school in the shadow of the Port Talbot steelworks, one of the most disadvantaged communities in Wales. Whilst the new building will help combat the disadvantages of crumbling facilities, it's the curriculum and how it's delivered that will help young people escape disadvantage. The steelworks are one of the region's biggest employers, and they have asked for involvement in the curriculum in order to ensure that young people have the skills needed by industry. Minister, are you involving industry in developing the new curriculum?
Weinidog, yn ddiweddar, cefais wahoddiad i ymweld a'r ysgol newydd yng nghysgod gwaith dur Port Talbot, un o'r cymunedau mwyaf difreintiedig yng Nghymru. Er y bydd yr adeilad newydd yn helpu i fynd i'r afael ag anfanteision cyfleusterau'n dadfeilio, y cwricwlwm a sut y caiff ei ddarparu sy'n mynd i gynorthwyo pobl ifanc i ddianc rhag anfantais. Mae'r gwaith dur yn un o gyflogwyr mwyaf y rhanbarth, ac maent wedi gofyn am ran yn y cwricwlwm er mwyn sicrhau bod gan bobl ifanc y sgiliau sydd eu hangen ar ddiwydiant. Weinidog, a ydych yn cynnwys diwydiant wrth ddatblygu'r cwricwlwm newydd?
Caroline, that's precisely why we have to move away from the concept of a long list of what people have to do, because, clearly, in that community, ensuring that the young people have the skills to take advantage of opportunities from local employers will be very different from the kind of curriculum for, perhaps, people in deepest Radnorshire, my own constituency, who will not necessarily be looking to work in that particular steelworks. So, we do need to be able to allow our schools and our teachers to ensure that the curriculum is delivered in such a way as to meet the career aspirations and the employability options in individual areas.
We do engage with a number of organisations with regard to industry to allow them to help inform the development of our curriculum. And I'm very grateful to some of our big anchor companies who work so closely with schools in their individual areas, but I will ensure and ask officials once again what more we can do with partners to ensure that their voices are heard, and to understand from them what they can do to help us support education in their home area.
Caroline, dyna'n union pam y mae'n rhaid inni symud oddi wrth y cysyniad o restr hir o'r hyn y mae'n rhaid i bobl ei wneud, oherwydd, yn amlwg, yn y gymuned honno, bydd sicrhau bod gan bobl ifanc sgiliau i fanteisio ar gyfleoedd gan gyflogwyr lleol yn wahanol iawn i'r math o gwricwlwm ar gyfer pobl, efallai, yng nghanol Sir Faesyfed, fy etholaeth i, na fyddant o reidrwydd yn awyddus i weithio yn y gwaith dur penodol hwnnw. Felly, mae angen inni allu caniatáu i'n hysgolion a'n hathrawon sicrhau bod y cwricwlwm yn cael ei ddarparu mewn ffordd sy'n bodloni uchelgais gyrfa a'r dewisiadau cyflogadwyedd mewn ardaloedd unigol.
Rydym yn ymgysylltu â nifer o sefydliadau mewn perthynas â diwydiant i'w galluogi i helpu i lywio datblygiad ein cwricwlwm. Ac rwy'n ddiolchgar iawn i rai o'n cwmnïau angori mawr sy'n gweithio mor agos gydag ysgolion yn eu hardaloedd unigol, ond byddaf yn sicrhau ac yn gofyn i swyddogion unwaith eto beth arall y gallwn ei wneud gyda phartneriaid i sicrhau bod eu lleisiau'n cael eu clywed, ac i ddeall ganddynt beth y gallant ei wneud i'n helpu i gefnogi addysg yn eu hardaloedd.
7. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am flaenoriaethau cyllido yn y portffolio addysg? OAQ53350
7. Will the Minister make a statement on funding priorities in the education portfolio? OAQ53350
Thank you, Nick. I'm taking forward a number of priorities set out in 'Prosperity for All', primarily under the key theme of 'Ambitious and Learning'. Our 2019-20 budget continues to be committed to the success and well-being of every learner, regardless of their background or their personal circumstances.
Diolch, Nick. Rwy'n rhoi nifer o flaenoriaethau a nodir yn 'Ffyniant i Bawb' ar waith, yn bennaf o dan thema allweddol 'Cymru sy'n Uchelgeisiol ac sy'n Dysgu'. Mae ein cyllideb ar gyfer 2019-20 yn parhau i fod yn ymrwymedig i lwyddiant a lles pob dysgwr, ni waeth beth yw eu cefndir neu eu hamgylchiadau personol.
Diolch, Weinidog. Could you update us on the next phase of the twenty-first century schools programme? The new Monmouth Comprehensive School in my constituency is pretty much complete and being used and looks fantastic. You've probably had a visit there yourself. As part of the construction of that school, the constructors involved young people with an interest in engineering and construction in the process, and that's been a spin-off of the twenty-first century schools project in my area that wasn't anticipated originally.
Could you let us know when work will begin on developing schemes for other schools in my area, such as King Henry VIII, which is in quite a poor way structurally? And do you also envisage there being similar spin-offs in terms of allowing young people to be educated on the job, so to speak, and then possibly pursue careers in construction or civil engineering that they might not otherwise have done?
Diolch, Weinidog. A allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ar gam nesaf rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain? Mae ysgol newydd Ysgol Gyfun Trefynwy yn fy etholaeth wedi'i chwblhau fwy neu lai, ac mae'n cael ei defnyddio ac yn edrych yn wych. Rydych wedi ymweld â'r lle eich hun mae'n siŵr. Fel rhan o'r gwaith o adeiladu'r ysgol honno, fe wnaeth yr adeiladwyr gynnwys pobl ifanc a oedd â diddordeb mewn peirianneg ac adeiladu yn rhan o'r broses, ac mae hynny'n rhywbeth sydd wedi deillio o brosiect ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn fy ardal na chafodd ei ragweld yn wreiddiol.
A allwch roi gwybod inni pryd fydd gwaith yn dechrau ar ddatblygu cynlluniau ar gyfer ysgolion eraill yn fy ardal, megis Ysgol Brenin Harri'r VIII, sydd mewn cyflwr strwythurol eithaf gwael? Ac a ydych yn rhagweld sgil-fanteision tebyg o ran galluogi pobl ifanc i ddysgu yn y gwaith, fel petai, a mynd ar drywydd gyrfa ym maes adeiladu neu beirianneg sifil, rhywbeth na fyddent wedi'i wneud fel arall o bosibl?
Thank you, Nick. I'm glad to hear about the progress of the school that you referred to. It's not an unexpected spin-off—it's a cunning plan. Indeed, in allocating contracts to companies to build our twenty-first century schools programme, there is an expectation, indeed a requirement, that they do engage with the schoolchildren of that school in the process of building that school, and that they also look to expand apprenticeship opportunities for older young people when undertaking that work. So, it's not a happy coincidence—it's planned for.
We are now coming to the end of our first phase of our twenty-first century schools programme band A, and we are already beginning to assess bids from local education authorities around their requirements for band B of the twenty-first century schools programme. And you will be aware that we have made this even more affordable for local authorities by upping the intervention rate. That is, Welsh Government will commit more capital to the band B programme, allowing local authorities to save on revenue costs associated with borrowing and to ensure that local authorities are able to be as ambitious as possible with their plans. It is they that put forward the schools, and I'm sure you'll be discussing with your colleagues in Monmouthshire whether King Henry will be one of those schools coming forward, and I look forward to receiving the recommendations from the independent capital investment board as regards what we will be able to do in Monmouthshire.
Of course, that's not the only programme that Monmouthshire County Council is benefiting from. The Welsh-medium programme is also something that Monmouthshire County Council has been very successful in bidding for and, of course, the Welsh Government covers 100 per cent of the cost of those new builds.
Diolch, Nick. Rwy'n falch o glywed am gynnydd yr ysgol y cyfeiriwch ati. Nid yw'n sgil-fantais annisgwyl—mae'n gynllun dyfeisgar. Yn wir, wrth ddyrannu contractau i gwmnïau i adeiladu rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, ceir disgwyliad, yn wir, gofyniad, eu bod yn ymgysylltu â phlant yr ysgol honno wrth adeiladu'r ysgol, ac y byddant hefyd yn ceisio ehangu cyfleoedd prentisiaeth i bobl ifanc hŷn wrth ymgymryd â'r gwaith hwnnw. Felly, nid cyd-ddigwyddiad hapus mohono—mae wedi'i gynllunio.
Rydym bellach yn dod tuag at ddiwedd cam cyntaf band A rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, ac rydym eisoes yn dechrau asesu cynigion gan awdurdodau addysg lleol mewn perthynas â'u gofynion ar gyfer band B rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Ac fe fyddwch yn gwybod ein bod wedi gwneud hyn hyd yn oed yn fwy fforddiadwy i awdurdodau lleol drwy godi'r gyfradd ymyrraeth. Hynny yw, bydd Llywodraeth Cymru yn ymrwymo mwy o gyfalaf i raglen band B, gan alluogi awdurdodau lleol i arbed ar gostau refeniw sy'n gysylltiedig â benthyca ac i sicrhau y gall awdurdodau lleol fod mor uchelgeisiol â phosibl gyda'u cynlluniau. Hwy sy'n cynnig yr ysgolion, ac rwy'n siŵr y byddwch yn trafod â'ch cydweithwyr yn Sir Fynwy i weld a fydd Ysgol Brenin Harri'r VIII yn un o'r ysgolion a gaiff eu cynnig, ac edrychaf ymlaen at gael argymhellion gan y bwrdd buddsoddi cyfalaf annibynnol o ran beth y gallwn ei wneud yn Sir Fynwy.
Wrth gwrs, nid dyna'r unig raglen y mae Cyngor Sir Fynwy yn elwa ohoni. Mae'r rhaglen cyfrwng Cymraeg hefyd yn rhywbeth y mae Cyngor Sir Fynwy wedi gwneud cais llwyddiannus amdani, ac wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru yn talu 100 y cant o gost yr adeiladau newydd hynny.
Minister, I've received many representations from my local authority, trade unions, local communities regarding the minority ethnic achievement grant funding from the Welsh Government. I understand that you've kept the figure the same this year as last year and that you've given it out to four of the major cities in Wales to look at how that's distributed. But the demographics are changing across the towns and areas and local authorities, and therefore needs are changing. And what we are seeing in Neath Port Talbot in particular is a diminishing of the service as a consequence of the loss of funding. Will you re-look at the priorities for this grant to ensure that communities that deserve it and that benefit hugely from this grant are able to access it?
Weinidog, rwyf wedi cael llawer o sylwadau gan fy awdurdod lleol, undebau llafur, cymunedau lleol ynghylch arian y grant cyflawniad lleiafrifoedd ethnig gan Lywodraeth Cymru. Deallaf eich bod wedi cadw'r ffigur yr un fath eleni â'r llynedd a'ch bod wedi'i roi i bedair o'r dinasoedd mawr yng Nghymru er mwyn edrych ar sut y'i dosberthir. Ond mae'r ddemograffeg yn newid yn y trefi a'r ardaloedd a'r awdurdodau lleol, ac felly mae anghenion yn newid. A'r hyn a welwn yng Nghastell-nedd Port Talbot, yn arbennig, yw dirywiad yn y gwasanaeth o ganlyniad i golli cyllid. A wnewch chi ailedrych ar y blaenoriaethau ar gyfer y grant hwn er mwyn sicrhau bod y cymunedau sy'n ei haeddu ac sy'n elwa'n fawr ohono yn gallu ei gael?
Thank you, David. We are able to maintain levels of MEAG investment in the new financial year as in the previous financial year. We will be looking to undertake a piece of work on how to ensure that this money is indeed reaching those communities that need it the most and to look at the opportunities for a more sustainable basis for providing that funding going forward.
Diolch, David. Rydym yn gallu cynnal lefelau buddsoddiad y Grant Cyflawniad Lleiafrifoedd Ethnig yn y flwyddyn ariannol newydd, fel yn y flwyddyn ariannol flaenorol. Byddwn yn ceisio gwneud gwaith ar sut i sicrhau bod yr arian hwn yn cyrraedd y cymunedau sydd ei angen fwyaf ac i edrych ar y cyfleoedd i greu sail fwy cynaliadwy ar gyfer darparu'r cyllid hwnnw yn y dyfodol.
8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y dimensiwn Cymreig o fewn y cwricwlwm newydd? OAQ53364
8. Will the Minister make a statement on the Welsh dimension within the new curriculum? OAQ53364
Thank you, Llyr. Developing an understanding of the culture and history of Wales and its place in the wider world is an essential component of a young person’s learning journey across all the areas of learning and experience throughout their education. And I can assure you, this is not a tokenistic bolt-on to the curriculum; it is an essential.
Diolch, Llyr. Mae datblygu dealltwriaeth o ddiwylliant a hanes Cymru a'i lle yn y byd yn elfen hanfodol o daith ddysgu person ifanc ym mhob maes dysgu a phrofiad drwy gydol eu haddysg. A gallaf roi sicrwydd ichi, nid ychwanegiad symbolaidd at y cwricwlwm yw hwn; mae'n elfen hanfodol.
Diolch ichi am eich ateb. Rŷch chi, mewn ymatebion i Aelodau eraill y prynhawn yma, wedi’i gwneud hi’n glir eich bod chi’n sicr ddim eisiau darparu rhestr faith o bynciau a meysydd y dylid bod yn eu dysgu nhw. Dwi'n deall y sentiment ac yn cytuno i raddau helaeth â’r sentiment yna, ond yr hyn dwi’n stryglo rhywfaint gydag e wedyn yw sut, felly, ŷch chi’n mynd i daro’r cydbwysedd yna drwy sicrhau bod gan athrawon yr hyblygrwydd i ddysgu’r hyn y maen nhw’n teimlo sy’n addas yng nghyd-destun y meysydd profiad a dysgu tra ar yr un pryd, wrth gwrs, yn sicrhau bod disgyblion yng Nghymru yn dysgu'r agweddau hynny y mae angen iddyn nhw wybod amdanyn nhw, boed yng nghyd-destun hanes Cymru neu lenyddiaeth Gymreig, neu unrhyw agwedd ar y dimensiwn Cymreig. Mi sonioch chi am ryw sgaffald benodol yn gynharach. Ydy hynny’n awgrymu efallai y bydd yna restr fer ac nid rhestr faith? A allwch chi ymhelaethu?
Thank you for your response. In responses to other Members, you have made it clear that, certainly, you don't want to provide a long list of subjects and areas that should be taught, and I understand the sentiment and agree to a large extent with that, but what I'm struggling with is how then are you going to strike the balance in ensuring that teachers have the flexibility to teach what they think is suitable in the context of the areas of learning and experience while at the same time, of course, ensuring that pupils in Wales are learning those aspects that they need to know about, whether in the context of Welsh history or Welsh literature or any aspect of the Welsh dimension. You mentioned some specific scaffolding, earlier. Does that suggest that there will be a shortlist and not a long list? Could you expand on this?
Thank you very much, Llyr. Can I just provide you with some assurance that the humanities AoLE working group in particular has taken full account of the Cwricwlwm Cymreig report, as well as a range of experts, including Elin Jones, who has been very helpful in making sure that we get this right to ensure that both Wales and history and the Welsh dimension are reflected appropriately across the curriculum. What's important is that there will be, when we publish the areas of learning and experience and the statutory guidance—that will provide the scaffolding for individual school teachers, and it will be really important that there is guidance given at that stage about the necessity of having the Welsh dimension across all the AoLEs with, potentially, some practical examples of how that can happen.
Of course, what's really important with the curriculum as well is that this is about learning and experiences, and therefore, we would be expecting lots of Wales's bodies, such as Cadw and the national museum, to continue to help provide teachers with resources and the opportunity for Wales's children and young people, not just to sit in their classroom and experience the Welsh dimension but actually to be out and about and experiencing that in a very real way. But, again, that can't just be about history; that has to be about language, communication, culture, music, science. It cannot simply be the preserve of the humanities AoLE, otherwise, we will have missed this really important opportunity.
Diolch yn fawr iawn, Llyr. A gaf i ddarparu rhywfaint o sicrwydd ichi fod gweithgor Maes Dysgu a Phrofiad y dyniaethau yn arbennig wedi rhoi ystyriaeth lawn i adroddiad y Cwricwlwm Cymreig, yn ogystal â nifer o arbenigwyr, gan gynnwys Elin Jones, sydd wedi rhoi llawer o gymorth i sicrhau ein bod yn gwneud hyn yn iawn er mwyn sicrhau bod Cymru a hanes a'r dimensiwn Cymreig yn cael eu hadlewyrchu'n briodol ym mhob rhan o'r cwricwlwm. Yr hyn sy'n bwysig pan fyddwn yn cyhoeddi'r meysydd dysgu a phrofiad a'r canllawiau statudol yw y bydd hynny'n darparu'r sgaffaldiau ar gyfer athrawon ysgol unigol, a bydd yn bwysig iawn darparu'r canllawiau ar y cam hwnnw ynghylch yr angen i sicrhau dimensiwn Cymreig ym mhob Maes Dysgu a Phrofiad, gyda rhai enghreifftiau ymarferol, o bosibl, o sut y gall hynny ddigwydd.
Wrth gwrs, yr hyn sy'n wirioneddol bwysig gyda'r cwricwlwm hefyd yw bod hyn yn ymwneud â dysgu a phrofiadau, ac felly, byddem yn disgwyl i lawer o gyrff Cymru, megis Cadw a'r amgueddfa genedlaethol, barhau i helpu i ddarparu adnoddau i athrawon a chyfleoedd i blant a phobl ifanc Cymru, nid i eistedd yn eu hystafell ddosbarth a phrofi'r dimensiwn Cymreig, ond i fod allan yn ei brofi mewn ffordd real iawn. Ond unwaith eto, ni all hynny ymwneud â hanes yn unig; mae'n rhaid i hynny ymwneud ag iaith, cyfathrebu, diwylliant, cerddoriaeth, gwyddoniaeth. Ni ellir ei neilltuo ar gyfer Maes Dysgu a Phrofiad y dyniaethau, neu fel arall, byddwn wedi colli'r cyfle gwirioneddol bwysig hwn.
Ac yn olaf, Suzy Davies.
And finally, Suzy Davies.
Diolch yn fawr, Llywydd. Minister, in questions following your statement on the education White Paper last week, you observed that, and I quote:
'the focus tends to go onto qualifications'.
And, hopefully, your announcement on a single Welsh language curriculum will actually lead, in time, to better exam-based Welsh language attainment as well, but to the increasing use in all settings of the Welsh language as a means of communication so that those non-examinable means are going to be just as important if the Welsh language isn't stuck behind a school desk. So, how do you plan to get this across to school leaders who are already juggling very limited resources and, like it or not, will be focusing on getting good exam results out of their children?
Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, yn y sesiwn gwestiynau yn dilyn eich datganiad ar y Papur Gwyn ar addysg yr wythnos diwethaf, fe ddywedoch, ac rwy'n dyfynnu:
y 'tueddir i ganolbwyntio ar gymwysterau'.
A bydd eich cyhoeddiad ar un cwricwlwm iaith Gymraeg, gobeithio, yn arwain gydag amser at well cyrhaeddiad iaith Gymraeg yn seiliedig ar arholiadau hefyd, ond at gynnydd yn y defnydd o'r Gymraeg ym mhob lleoliad fel modd o gyfathrebu fel bod y moddau hyn na ellir eu harholi yr un mor bwysig os nad yw'r Gymraeg yn sownd y tu ôl i ddesg ysgol. Felly, sut rydych yn bwriadu cyfleu hyn i arweinwyr ysgolion sydd eisoes yn ceisio ymdopi ag adnoddau cyfyngedig iawn, ac a fydd, hoffi hynny neu beidio, yn canolbwyntio ar sicrhau canlyniadau arholiadau da gan eu plant?
Well, of course, what's really important is that we will have a language continuum, which we will expect children to move along. What's really important is that that focus will be on using the language as a means of communication, not just something that you learn just to be able to write. And what we want to do is improve the linguistic ability of children in both languages to ensure that, when they leave school, as many of our young people as possible are completely bilingual and are able to use and enjoy the language both in the world of work and in society.
It's also about understanding, in some communities, the importance of those linguistic skills and recognising that these are valuable skills to have in the world of work. And therefore, being able to be able to do your childcare bilingually, by being able to be a healthcare professional bilingually, by being able to offer services bilingually, actually, there's a real—not only a cultural benefit to being a bilingual person—but, actually, there are real economic benefits to being a bilingual person. I think it's one of the ways in which we need to make the case and support that with good-quality Welsh language teaching. And that is a feature of our reform programme to ensure the experience of young people, where the medium of tuition is English in their schools— that their learning of the language is a positive one, delivered by a well-motivated, skilled and confident staff.
Wel, wrth gwrs, yr hyn sy'n wirioneddol bwysig yw y bydd gennym gontinwwm iaith, a byddwn yn disgwyl i blant symud ar hyd-ddo. Yr hyn sy'n wirioneddol bwysig yw y bydd y ffocws hwnnw ar ddefnyddio'r iaith fel modd o gyfathrebu, nid rhywbeth y byddwch yn ei ddysgu er mwyn gallu ysgrifennu'n unig. A'r hyn rydym am ei wneud yw gwella gallu ieithyddol plant yn y ddwy iaith i sicrhau, pan fyddant yn gadael yr ysgol, fod cymaint â phosibl o'n pobl ifanc yn gwbl ddwyieithog ac yn gallu defnyddio a mwynhau'r iaith yn y byd gwaith ac yn y gymdeithas.
Mae'n ymwneud hefyd â deall pwysigrwydd y sgiliau ieithyddol hynny mewn rhai cymunedau, a chydnabod bod y rhain yn sgiliau gwerthfawr i'w cael yn y byd gwaith. Ac felly, mae gallu sicrhau gofal plant yn ddwyieithog, gallu bod yn weithiwr gofal iechyd proffesiynol dwyieithog, gallu cynnig gwasanaethau yn ddwyieithog, mewn gwirionedd, yn wirioneddol—nid yn unig y ceir mantais ddiwylliannol yn sgil bod yn unigolyn dwyieithog—ond mewn gwirionedd, ceir manteision economaidd gwirioneddol i fod yn unigolyn dwyieithog. Credaf fod hynny'n un o'r ffyrdd y mae angen inni ddadlau'r achos a'i gefnogi gydag addysg Gymraeg o ansawdd da. Ac mae hynny'n nodwedd o'n rhaglen ddiwygio i sicrhau bod profiad pobl ifanc, sy'n cael eu haddysg drwy'r Saesneg yn eu hysgolion—fod eu profiad o ddysgu'r iaith yn un cadarnhaol, ac wedi'i ddarparu gan staff brwdfrydig, medrus a hyderus.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you to the Minister.
Mae'r cwestiynau nesaf i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Helen Mary Jones.
The next questions are to the Minister for Health and Social Services, and the first question is from Helen Mary Jones.
1. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda theuluoedd cleifion ward Tawel Fan ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr? OAQ53343
1. What discussions has the Minister had with the families of patients at the Tawel Fan ward in Betsi Cadwaladr University Health Board? OAQ53343
I have met twice with the Tawel Fan families' group in north Wales, once in my former role as deputy health Minister and more recently in October.
Rwyf wedi cyfarfod â grŵp teuluoedd Tawel Fan yng ngogledd Cymru ddwy waith, unwaith yn fy rôl flaenorol fel dirprwy Weinidog iechyd ac yn fwy diweddar ym mis Hydref.
I'm grateful to the Minister for his answer. The Minister will be aware that the management of Betsi Cadwaladr university health board has recently acknowledged to the families at Tawel Fan that the unit was, in fact, a dementia assessment unit, and, therefore, nobody should have been living there long term, though some patients were there for more than six months. Can the Minister explain: do we have an understanding as to why this was allowed to happen? And is he confident that no other patients in Betsi Cadwaladr in any other settings are being accommodated long term in units designed for short-term assessment stays?
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb. Bydd y Gweinidog yn ymwybodol fod adran reoli bwrdd iechyd prifysgol Betsi Cadwaladr wedi cydnabod yn ddiweddar wrth deuluoedd Tawel Fan mai uned asesu dementia oedd yr uned mewn gwirionedd, ac felly, ni ddylai neb fod wedi bod yn byw yno ar sail hirdymor, er bod rhai cleifion wedi bod yno am fwy na chwe mis. A all y Gweinidog esbonio: a ydym yn deall pam y caniatawyd i hyn ddigwydd? Ac a yw'n hyderus nad oes unrhyw gleifion eraill yn Betsi Cadwaladr mewn unrhyw leoliad arall yn byw ar sail hirdymor mewn unedau a gynlluniwyd ar gyfer arosiadau asesu tymor byr?
Yes. This is a matter that was raised during the meeting with the families in October. There's been a range of correspondence around the purpose and point of the unit. I'm actually looking ahead now to what I'm expecting to be an outline case for revising the estate on that particular site, and it will involve changes to the current Tawel Fan site, as well, together with a strategy the health board have now got agreement on with stakeholders for both in-patient and community services across north Wales as well.
I'll happily take up the specific point that you ask and write to you—and copy in other Members—about the broader point about current units and short-stay patients and how they're currently being used.
Mae hwn yn fater a godwyd yn ystod y cyfarfod â'r teuluoedd ym mis Hydref. Cafwyd ystod o ohebiaeth mewn perthynas â diben a phwynt yr uned. Rwy'n edrych ymlaen yn awr at yr hyn y disgwyliaf y bydd yn achos amlinellol dros ddiwygio'r ystâd ar y safle penodol hwnnw, a bydd yn cynnwys newidiadau i safle presennol Tawel Fan hefyd, ynghyd â strategaeth y mae'r bwrdd iechyd wedi cytuno arni bellach gyda rhanddeiliaid ar gyfer gwasanaethau cleifion mewnol a gwasanaethau cymunedol ar draws gogledd Cymru hefyd.
Rwy'n fwy na pharod i edrych ar y pwynt penodol yr holwch amdano ac ysgrifennu atoch—a chopïo Aelodau eraill i mewn—ynghylch y pwynt ehangach ynglŷn a'r unedau presennol a chleifion arhosiad byr a sut y cânt eu defnyddio ar hyn o bryd.
We were assured that there was going to be a significant pace of change and improvement in mental health services in north Wales as a result of the Tawel Fan scandal, but, of course, we're approaching the four-year mark in terms of the date when the health board was actually put into special measures. And it's certainly beyond the four-year mark in terms of the date by which the initial Ockenden report was received by the board. I'm very pleased that there is some progress that appears to be being made in terms of the strategy now, and also at some of the capital investment that is going in to try to resolve some of the problems at the board. But what does this say about the way in which Welsh Government special measures actually work?
If you recall, we were told that there was going to be a 100-day plan that was going to turn this situation around when Simon Dean was appointed as the interim chief executive of the board. So, the 100 days came and went without any progress. We know that Donna Ockenden, the initial author of the report that exposed the rot in mental health services in north Wales, expressed concerns as recently as last summer—and even earlier this year in the public domain about the lack of progress. And in fact, she was citing staff members who said that the situation had got even worse. When can we expect to see some tangible difference for patients on the ground? Because I'm afraid that the lack of progress has added insult to injury to those families to whom we've been referring today.
Cawsom sicrwydd y byddai gwasanaethau iechyd meddwl yn newid ac yn gwella yn gyflym iawn yng ngogledd Cymru o ganlyniad i sgandal Tawel Fan, ond wrth gwrs, rydym yn agosáu at bedair blynedd ers rhoi'r bwrdd iechyd mewn mesurau arbennig. Ac yn sicr, mae mwy na phedair blynedd wedi bod ers i'r bwrdd gael adroddiad cychwynnol Ockenden. Rwy'n falch iawn fod rhywfaint o gynnydd yn cael ei wneud, yn ôl pob golwg, o ran y strategaeth bellach, ac wrth weld peth o'r buddsoddiad cyfalaf a wneir i geisio datrys rhai o'r problemau yn y bwrdd. Ond beth y mae hyn yn ei ddweud am y ffordd y mae mesurau arbennig Llywodraeth Cymru yn gweithio mewn gwirionedd?
Os cofiwch, dywedwyd wrthym y byddai cynllun 100 diwrnod yn trawsnewid y sefyllfa hon pan benodwyd Simon Dean yn brif weithredwr dros dro y bwrdd. Felly, aeth y 100 diwrnod heibio heb unrhyw gynnydd. Gwyddom fod Donna Ockenden, awdur gwreiddiol yr adroddiad a dynnodd sylw at y pydredd mewn gwasanaethau iechyd meddwl yng ngogledd Cymru, wedi mynegi pryderon mor ddiweddar â'r haf diwethaf—a hyd yn oed yn gynharach eleni, yn gyhoeddus, ynghylch y diffyg cynnydd. Ac yn wir, cyfeiriodd at aelodau staff a ddywedodd fod y sefyllfa wedi gwaethygu hyd yn oed. Pryd y gallwn ddisgwyl gwahaniaeth go iawn i gleifion ar lawr gwlad? Oherwydd mae arnaf ofn fod y diffyg cynnydd wedi bod yn halen yn y briw i'r teuluoedd a grybwyllwyd gennym heddiw.
Well, that's a particular point of view that's taken, and I don't agree with every factual assertion that the Member has made. The 100-day plan of the start of special measures was actually to reset the course with the health board. There was no suggestion that within 100 days all issues would be resolved; that was never claimed by anybody within the health board or outside it. To suggest that now is simply not accurate.
More so, in terms of the reports that have been provided, we've actually gone through not just the initial report but, actually, a very long-running report provided by the Health and Social Care Advisory Service, and that's had a range of areas of action. And I'll remind the Member and everybody else here that that was not a clean bill of health for the health board—far from it. It recognised a range of challenges, historic and continuing, for the health board to resolve, and my focus is on ensuring that the health board meets those challenges. Actually, members of the Tawel Fan families are involved in the stakeholder group to provide assurance about the progress that is being made and still needs to be made, and I think all Members should take some comfort from the recent messaging back from Healthcare Inspectorate Wales, our inspectorate. They say that there is real improvement within the quality; they don't have the same quality concerns that they did have two and three years ago. A large amount of the credit goes to the director of mental health and, indeed, the nurse director for the leadership that she has shown around this area as well, but actually, the staff who are properly re-engaging with people they care for and communities across north Wales.
I don't expect there to be any significant move forward in special measures unless and until the health board meets the milestones that I have set out in the special measures improvement framework. I will get advice from the Wales Audit Office and the inspectorate as to whether they have done so. No decision will be made that is convenient for any politician in this Chamber, unless it is a decision that is right for people in north Wales and backed up by evidence.
Wel, mae honno'n farn benodol, ac nid wyf yn cytuno â phob honiad ffeithiol a wnaeth yr Aelod. Bwriad y cynllun 100 diwrnod ar ddechrau'r mesurau arbennig oedd ailosod y llwybr gyda'r bwrdd iechyd. Nid oedd unrhyw awgrym y byddai'r holl faterion yn cael eu datrys o fewn 100 diwrnod; ni honnwyd hynny erioed gan unrhyw un o fewn y bwrdd iechyd neu'r tu allan iddo. Nid yw awgrymu hynny yn awr yn gywir o gwbl.
Yn fwy felly, o ran yr adroddiadau a ddarparwyd, rydym wedi mynd drwy nid yn unig yr adroddiad gwreiddiol, ond mewn gwirionedd, adroddiad dros amser maith iawn a ddarparwyd gan y Gwasanaeth Cynghori ar Iechyd a Gofal Cymdeithasol, ac mae hwnnw wedi arwain at amrywiaeth o feysydd gweithredu. Ac atgoffaf yr Aelod a phawb arall yma nad oedd hynny'n golygu bod y bwrdd iechyd yn holliach—ddim o bell ffordd. Roedd yn nodi nifer o heriau, rhai hanesyddol a rhai sy'n dal i fodoli, i'r bwrdd iechyd eu datrys, ac rwy'n canolbwyntio ar sicrhau bod y bwrdd iechyd yn mynd i'r afael â'r heriau hynny. Mewn gwirionedd, mae aelodau o deuluoedd Tawel Fan yn rhan o'r grŵp rhanddeiliaid i ddarparu sicrwydd ynghylch y cynnydd a wneir a'r cynnydd y mae angen ei wneud o hyd, a chredaf y dylai'r holl Aelodau gael cysur o'r negeseuon diweddar gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru, ein harolygiaeth ni. Maent yn dweud bod gwelliannau gwirioneddol wedi bod o ran ansawdd; nid ydynt yn pryderu ynghylch ansawdd fel yr oeddent ddwy neu dair blynedd yn ôl. Mae llawer o'r diolch am hynny i'r cyfarwyddwr iechyd meddwl, ac yn wir, i'r cyfarwyddwr nyrsio am ei harweiniad mewn perthynas â hyn, ond hefyd i'r staff sy'n ailymgysylltu'n briodol â phobl y maent yn gofalu amdanynt a chymunedau ar draws gogledd Cymru.
Nid wyf yn disgwyl unrhyw gam sylweddol ymlaen mewn perthynas â'r mesurau arbennig oni bai a hyd nes y bydd y bwrdd iechyd yn cyflawni'r cerrig milltir a osodais yn fframwaith gwella'r mesurau arbennig. Byddaf yn cael cyngor gan Swyddfa Archwilio Cymru a'r arolygiaeth i weld a ydynt wedi gwneud hynny ai peidio. Ni wneir unrhyw benderfyniad sy'n gyfleus i unrhyw wleidydd yn y Siambr hon, oni bai ei fod yn benderfyniad sy'n iawn ar gyfer pobl yng ngogledd Cymru ac wedi'i gefnogi gan dystiolaeth.
2. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am barcio am ddim ar safleoedd ysbytai yng Nghymru? OAQ53366
2. Will the Minister provide an update on free car parking at hospital sites in Wales? OAQ53366
Car parking is free at all NHS hospitals in Wales. Health boards and NHS trusts are responsible for the local management operations and the arrangements for car parks on their sites.
Mae parcio yn rhad ac am ddim yn holl ysbytai'r GIG yng Nghymru. Byrddau iechyd ac ymddiriedolaethau'r GIG sy'n gyfrifol am weithrediadau rheoli lleol a'r trefniadau ar gyfer meysydd parcio ar eu safleoedd.
I recently had correspondence from a constituent who wrote to me about an experience that he had at the University Hospital of Wales, Cardiff. He parked in a zone that was clearly marked out on the Cardiff and Vale university health board website as being designated for patients and visitors. He was then surprised to receive a £40 fine from a parking enforcement firm called ParkingEye, which said that the zone was for parking for staff only. He paid the fine, because he was afraid of the potentially spiralling costs of legal action. There appears to be confusion between what the health board and ParkingEye see as particular parking zones and those designated for particular kinds of use.
In the meantime, the health board has said that they will not intervene in any appeals to enforce parking fines with parking enforcement firms. I think free hospital parking is one of the Welsh Government's key achievements, and the Minister said in his answer that it's something that is universal. Can he therefore give some reassurances that health boards are implementing this policy effectively, including Cardiff and Vale board, and that, where it is needed, there's clear dialogue between the health boards and private parking firms to do it properly?
Yn ddiweddar, cefais ohebiaeth gan etholwr a ysgrifennodd ataf mewn perthynas â phrofiad a gafodd yn Ysbyty Athrofaol Cymru, Caerdydd. Roedd wedi parcio mewn parth a nodwyd yn amlwg ar wefan bwrdd iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro fel un ar gyfer cleifion ac ymwelwyr. Roedd yn synnu, felly, pan gafodd ddirwy o £40 gan gwmni gorfodi parcio o'r enw ParkingEye, a ddywedai mai parth ar gyfer parcio staff yn unig oedd y parth hwnnw. Talodd y ddirwy am ei fod yn ofni'r costau cynyddol posibl yn sgil camau cyfreithiol. Ymddengys bod dryswch rhwng yr hyn y mae'r bwrdd iechyd a ParkingEye yn ei ystyried yn barthau parcio penodol a'r rhai a ddynodir ar gyfer mathau penodol o ddefnydd.
Yn y cyfamser, mae'r bwrdd iechyd wedi dweud na fyddant yn ymyrryd mewn unrhyw apeliadau i ddirwyon parcio a orfodwyd gan gwmnïau gorfodi parcio. Credaf fod parcio am ddim mewn ysbytai yn un o lwyddiannau allweddol Llywodraeth Cymru, ac yn ei ateb, dywedodd y Gweinidog ei fod yn rhywbeth sy'n digwydd ym mhob man. A all roi sicrwydd, felly, fod byrddau iechyd yn gweithredu'r polisi hwn yn effeithiol, gan gynnwys bwrdd Caerdydd a'r Fro, ac y ceir deialog clir, lle bo angen, rhwng y byrddau iechyd a chwmnïau parcio preifat i wneud hyn yn iawn?
That's exactly what we expect. There is, of course, the challenge of making sure that free parking on hospital sites does not turn into people parking for free on hospital sites, but not actually making use of the healthcare services in that hospital. So, the challenge is how we make sure that people who are there receive the free parking that they should expect.
I'm interested in what the Member has said about confusion between a zone that appears to be marked out as a patient parking zone and they've parked there and still received a fine. If the Member provides me with details, I'll happily take the matter up to make sure that the policy is being applied exactly as it is intended to. But I do think the honest truth is that, at the start of free parking across the estate within Cardiff and Vale—one of the last to move over because of long-term problems they'd previously had—there were some challenges, and Members from Cardiff and the vale will have seen those in their constituency postbags. Those were significantly reduced, but I'm interested in any further instances to make sure that the policy is got right. So, please do write to me and I'll have the matter investigated.
Dyna'n union rydym yn ei ddisgwyl. Wrth gwrs, mae her i'w chael o ran sicrhau nad yw parcio am ddim ar safleoedd ysbytai yn arwain at bobl yn parcio am ddim ar safleoedd ysbytai heb eu bod yn defnyddio gwasanaethau gofal iechyd yn yr ysbyty hwnnw. Felly, yr her yw sut y gallwn sicrhau bod y bobl sydd yno'n gallu parcio am ddim fel y dylent allu ei ddisgwyl.
Mae gennyf ddiddordeb yn yr hyn a ddywedodd yr Aelod ynglŷn â dryswch rhwng parth yr ymddengys ei fod wedi'i nodi fel parth parcio ar gyfer cleifion, a'u bod wedi parcio yno a chael dirwy. Os caf y manylion gan yr Aelod, rwy'n fwy na pharod i edrych ar y mater i sicrhau bod y polisi'n cael ei roi ar waith yn union fel y bwriadwyd. Ond credaf mai'r gwir amdani, pan gyflwynwyd parcio am ddim ar draws yr ystâd yng Nghaerdydd a'r Fro—un o'r olaf i newid oherwydd problemau hirdymor roeddent wedi'u cael o'r blaen—cafwyd rhai heriau, a bydd Aelodau o Gaerdydd a'r fro wedi gweld hynny yn eu bagiau post. Cawsant eu lleihau'n sylweddol, ond mae gennyf ddiddordeb mewn unrhyw achosion pellach er mwyn sicrhau y rhoddir y polisi ar waith yn gywir. Felly, os gwelwch yn dda, ysgrifennwch ataf, a byddaf yn sicrhau y caiff y mater ei archwilio.
Minister, I welcome the announcement that parking at all NHS hospitals in Wales has been free since the end of August last year. Since free hospital parking was first announced by the then health Minister, Edwina Hart, in March 2008, first of all, why did it take 10 years to implement this? The second thing is, it's a bit of a mess in certain areas, it needs proper management—the car parking—because it is used by staff, and for some of them, it's very important to come in at the right time and there's no space, they go around in circles, then patients in a certain urgency, and then visitors. In certain areas, it was also in negotiation with the board that ANPR technology would be used, which is automatic number plate recognition. So, are you in negotiation with such companies to make sure that parking in our hospitals is free and fair for patients, staff and visitors in Wales, please?
Weinidog, croesawaf y cyhoeddiad fod parcio ym mhob un o ysbytai'r GIG yng Nghymru wedi bod yn rhad ac am ddim ers diwedd mis Awst y llynedd. Ers i'r Gweinidog iechyd ar y pryd, Edwina Hart, gyhoeddi parcio am ddim mewn ysbytai am y tro cyntaf ym mis Mawrth 2008, yn gyntaf oll, pam ei bod wedi cymryd 10 mlynedd i roi hyn ar waith? Yr ail beth yw, mae'n dipyn o anhrefn mewn rhai ardaloedd, mae angen ei reoli'n briodol—y parcio—gan ei fod yn cael ei ddefnyddio gan staff, ac i rai ohonynt, mae'n bwysig iawn dod i mewn ar yr adeg iawn ac nid oes lle, maent yn mynd o gwmpas mewn cylchoedd, yna cleifion ar frys, ac yna ymwelwyr. Mewn rhai ardaloedd, trafodwyd defnyddio technoleg ANPR gyda'r bwrdd, sef systemau adnabod rhifau cerbydau yn awtomatig. Felly, a ydych yn trafod gyda chwmnïau o'r fath i sicrhau bod parcio yn ein hysbytai yn rhad ac am ddim ac yn deg i gleifion, staff ac ymwelwyr yng Nghymru, os gwelwch yn dda?
I'll deal with your first point about the time it's taken. I'm very proud that the Welsh Labour commitment has been delivered. We were not able to deliver it as quickly as we had wanted to because of the long-term contracts that existed—if you were listening to my first answer you would have heard me say that—and there was a practical point about the cost to the public purse in buying out those contracts. We now have a full estate of free parking for patients, and we look forward to England catching up with us. Despite long-held promises by the current Government, they do not have the same level of achievement that we can celebrate here in Wales, and I'm sure you'd join with me in recognising that.
On the broader point about traffic management, this is a real challenge, not just in making sure that patients can park, but actually staff parking as well. That's partly about the efficient use of our large and significant sites—there are a large number of traffic movements on and off during the day—but also about encouraging people to take alternative ways of getting on to hospital sites, whether that's in Cardiff, where there is a park and ride facility, or, indeed, on the one that I've used with the Deputy Presiding Officer around Glan Clwyd. So, it's about a range of measures to make sure that people who do need to get onto the site are able to do so and to make proper use of that. And that is what we expect health boards to deliver in managing properly each hospital estate.
Rwyf am ymateb i'ch pwynt cyntaf ynglŷn â'r amser y mae wedi'i gymryd. Rwy'n falch iawn fod ymrwymiad Llafur Cymru wedi'i gyflawni. Nid oedd modd inni ei gyflawni mor gyflym ag y gobeithiem oherwydd y contractau hirdymor a oedd ar waith—pe baech yn gwrando ar fy ateb cyntaf byddech wedi fy nghlywed yn dweud hynny—ac roedd pwynt ymarferol ynghylch cost prynu'r contractau hynny i bwrs y wlad. Bellach, mae gennym ystâd lawn ar gyfer parcio am ddim i gleifion, ac edrychwn ymlaen at weld Lloegr yn dal i fyny â ni. Er gwaethaf addewidion hirdymor gan y Llywodraeth bresennol, nid yw eu cyflawniad ar yr un lefel â'r hyn y gallwn ei ddathlu yma yng Nghymru, ac rwy'n siŵr y byddech yn ymuno â mi i gydnabod hynny.
O ran y pwynt mwy cyffredinol ynglŷn â rheoli traffig, mae hon yn her wirioneddol, nid yn unig o ran sicrhau y gall cleifion barcio, ond y gall staff barcio hefyd. Mae hynny'n ymwneud yn rhannol â defnydd effeithlon o'n safleoedd mawr a sylweddol—mae llawer o symudiadau traffig i mewn ac allan yn ystod y dydd—yn ogystal ag annog pobl i ddewis ffyrdd gwahanol o gyrraedd safleoedd ysbytai, boed hynny yng Nghaerdydd, lle y ceir cyfleuster parcio a theithio, neu yn wir, yr un a ddefnyddiais gyda'r Dirprwy Lywydd yng Nglan Clwyd. Felly, mae'n ymwneud ag amrywiaeth o fesurau i sicrhau bod y bobl sydd angen cyrraedd y safle yn gallu gwneud hynny a gwneud defnydd priodol o hynny. A dyna rydym yn disgwyl i fyrddau iechyd ei gyflawni wrth reoli ystâd pob ysbyty yn briodol.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Helen Mary Jones.
Questions now from party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Helen Mary Jones.
Diolch yn fawr, Llywydd. I'd like to turn to the subject of the performance of our emergency care system, and it's been highlighted that the performance of two out of the three of the accident and emergency units in hospitals in the Betsi Cadwaladr region has been so bad that it's dragged the average Welsh figures substantially down. The First Minister acknowledged last week that this level of performance was unacceptable. Now, given that the Minister is, through special measures, directly responsible for this performance, can he account for the factors that have led to it?
Diolch, Lywydd. Hoffwn droi at berfformiad ein system gofal brys, a thynnwyd sylw at y ffaith bod perfformiad dwy o'r tair uned damweiniau ac achosion brys mewn ysbytai yn ardal Betsi Cadwaladr wedi bod mor wael fel eu bod wedi llusgo ffigurau cyfartalog Cymru i lawr yn sylweddol. Cydnabu'r Prif Weinidog yr wythnos diwethaf fod y lefel hon o berfformiad yn annerbyniol. Nawr, gan fod y Gweinidog, drwy'r mesurau arbennig, yn uniongyrchol gyfrifol am y perfformiad hwn, a all esbonio'r ffactorau sydd wedi arwain at hyn?
I won't rehearse the challenge about whether I'm directly running the health service in north Wales through special measures or not; we keep on coming back to this. But the reality is that the performance within emergency care in north Wales is not acceptable, and that is the direct message that the health board have had. In terms of the reasons for it, and factors within it, some of the factors are that, despite the fact that we've had better weather this winter than last winter, actually the flu season is slightly worse this winter, and, unusually, in January, there are more major incidents than minor incidents compared to last year. But, essentially, the challenge is actually about how the system in north Wales, in particular in two of our major sites, is not able to cope in the way that the rest of the country is able to, and that's complicated. It's about relationships between health and social care, it's about clinical leadership, and it's actually about leadership across the board. And there's a challenge about understanding that in other parts of Wales—there is significant pressure on our system at this time of year, which we understand—performance standards are better. So, it isn't just about saying, 'This is unacceptable, sort it out'; it is actually about working with our staff, because the worse thing I think I could do is to simply say, 'It's unacceptable and I want people to go down the road.' Actually, we need those staff within our system, their compassion and their commitment to deliver. We need to keep the staff with us whilst we understand, and they understand, together with their clinical colleagues and peers, how they can actually improve the service that they want to provide with their colleagues and for the people that they serve. It's also why the post of the unscheduled care lead, an emergency department consultant herself, is actually really important, to have that clinical credibility to deliver the improvement that all of us wish to see.
Nid wyf am ailadrodd yr her ynglŷn ag a wyf yn rhedeg y gwasanaeth iechyd yng ngogledd Cymru yn uniongyrchol drwy fesurau arbennig ai peidio; rydym yn parhau i ddychwelyd at hyn. Ond y gwir amdani yw nad yw'r perfformiad mewn gofal brys yng ngogledd Cymru yn dderbyniol, a dyna'r neges uniongyrchol a roddwyd i'r bwrdd iechyd. O ran y rhesymau am hynny, a'r ffactorau sydd ynghlwm wrth hynny, mae rhai o'r ffactorau'n ymwneud â'r ffaith, er ein bod wedi cael gwell tywydd y gaeaf hwn na'r gaeaf diwethaf, mewn gwirionedd, mae'r tymor ffliw ychydig yn waeth y gaeaf hwn, ac yn anarferol, ym mis Ionawr, cafwyd mwy o ddigwyddiadau mawr na mân ddigwyddiadau o gymharu â'r llynedd. Ond yn y bôn, mae'r her, mewn gwirionedd, yn ymwneud â sut nad yw'r system yng ngogledd Cymru, yn enwedig mewn dau o'n safleoedd mawr, yn gallu ymdopi yn yr un modd â gweddill y wlad, ac mae hynny'n gymhleth. Mae'n ymwneud â'r berthynas rhwng iechyd a gofal cymdeithasol, mae'n ymwneud ag arweinyddiaeth glinigol, ac mewn gwirionedd, mae'n ymwneud ag arweinyddiaeth yn gyffredinol. A cheir her o ran deall, mewn rhannau eraill o Gymru—mae pwysau sylweddol ar ein system yr adeg hon o'r flwyddyn, ac rydym yn deall hynny—fod safonau perfformiad yn well. Felly, mae'n ymwneud â mwy na dweud, 'Mae hyn yn annerbyniol, datryswch y broblem'; mae'n ymwneud â gweithio gyda'n staff, gan mai'r peth gwaethaf y credaf y gallwn ei wneud yw dweud, 'Mae'n annerbyniol ac rwyf am i bobl fynd.' Mewn gwirionedd, mae arnom angen y staff hynny yn ein system, eu tosturi a'u hymrwymiad i ddarparu. Mae angen inni gadw staff gyda ni wrth inni ddeall, ac wrth iddynt hwy ddeall, ynghyd â'u cydweithwyr a'u cymheiriaid clinigol, sut y gallant wella'r gwasanaeth y maent am ei ddarparu gyda'u cydweithwyr ac ar gyfer y bobl y maent yn eu gwasanaethu. Dyna pam hefyd fod rôl y swyddog arweiniol gofal heb ei drefnu, sy'n ymgynghorydd adran achosion brys ei hun, yn bwysig iawn mewn gwirionedd, er mwyn sicrhau'r hygrededd clinigol hwnnw i gyflawni'r gwelliannau y mae pob un ohonom am eu gweld.
Well, I'm grateful to the Minister for his answer, though slightly puzzled by it. I thought that the whole point of special measures was that the Government was taking some responsibility for what was going on. But putting that to one side, and be that as it may, I'm also slightly surprised to hear the Minister say that factors are complex and, by implication, they don't know exactly what's going on, because in response to my colleague Adam Price last week, the First Minister asserted that there was no need for an in-depth inquiry into the state of A&E in Wales. That is, of course, something that's being called for by your Labour colleagues in London, though, in fact, the English system, unfortunately, is outperforming the Welsh system on average. One of the reasons, of course, that the First Minister gave for not needing an inquiry was, he said:
'We know the things that need to be done.'
That's exactly what he said, and:
'The job is to get on and make sure that the general improvements are shared elsewhere and everywhere'.
Now, I'm sure I and everybody in this Chamber would want to associate ourselves with what the Minister has just said about the excellent work that front-line staff do, in sometimes very, very difficult circumstances. But either the First Minister is right and we know what needs to be done, in which case, I'd suggest that the Minister and his officials get on with it, or we don't know, in which case, we need to find out.
Wel, rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb, er fy mod yn dal i fod braidd yn ddryslyd yn ei gylch. Roeddwn yn credu mai holl bwynt y mesurau arbennig oedd sicrhau bod y Llywodraeth yn ysgwyddo rhywfaint o gyfrifoldeb am yr hyn sy'n digwydd. Ond ar wahân i hynny, a boed hynny fel y bo, rwyf hefyd yn synnu braidd wrth glywed y Gweinidog yn dweud bod y ffactorau'n gymhleth, ac yn sgil hynny, nad ydynt yn gwybod beth yn union sy'n digwydd, oherwydd mewn ymateb i fy nghyd-Aelod, Adam Price, yr wythnos diwethaf, honnodd y Prif Weinidog nad oedd angen ymchwiliad manwl i gyflwr unedau damweiniau ac achosion brys yng Nghymru. Mae hynny, wrth gwrs, yn rhywbeth y mae eich cymheiriaid Llafur yn Llundain yn galw amdano, er bod y system yn Lloegr, yn anffodus, yn perfformio'n well na system Cymru ar gyfartaledd. Un o'r rhesymau a roddodd y Prif Weinidog nad oedd angen ymchwiliad, wrth gwrs, oedd:
'Rydym ni'n ymwybodol o'r pethau y mae angen eu gwneud.'
Dyna'n union a ddywedodd, a:
'Y dasg yw bwrw ati a gwneud yn siŵr bod y gwelliannau cyffredinol yn cael eu rhannu mewn mannau eraill ac ym mhob man'.
Nawr, rwy'n siŵr y byddai pawb yn y Siambr hon a minnau yn awyddus i eilio'r hyn y mae'r Gweinidog newydd ei ddweud ynglŷn â'r gwaith rhagorol a wna'r staff rheng flaen, mewn amgylchiadau anodd iawn weithiau. Ond naill ai mae'r Prif Weinidog yn iawn a'n bod yn gwybod beth sydd angen ei wneud, ac os felly, buaswn yn awgrymu y dylai'r Gweinidog a'i swyddogion fwrw ati i'w wneud, neu nid ydym yn gwybod, ac os felly, mae angen inni ddod i wybod.
Well, that isn't quite an accurate reflection of what I said or what the First Minister said either. I certainly never said, 'We just don't know what's going on within the emergency care system.' We do know that there's a challenge about clinical leadership and engagement and buy-in. And, actually, if you look across north Wales you can't really distinguish the take that comes into Ysbyty Gwynedd compared to Glan Clwyd or Wrexham Maelor to explain the differentials in performance. So, there is a challenge about how we have a positive perspective with our staff that doesn't simply say, 'You are not doing your job properly'. That is the worst possible message. So, it is about the engagement we expect to have. That's why the clinical leadership, from a national lead, really does matter—somebody with credibility with that workforce, to understand the specifics about each site, but then the broader points about clinical leadership and behaviour within our system. And all the things that we are doing across this winter, about making sure we don't have people going in unnecessarily, having more ability within our primary care service, they matter in every part of our system. But we do recognise the specific challenges and problems within north Wales in particular, and that is a focus, of course, for our whole system.
Wel, nid yw hynny'n adlewyrchiad hollol gywir o'r hyn a ddywedais na'r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog chwaith. Yn sicr, nid wyf erioed wedi dweud, 'Ni wyddom beth sy'n digwydd o fewn y system gofal brys.' Gwyddom fod her i'w chael ynghylch arweinyddiaeth glinigol ac ymgysylltiad ac ymrwymiad. Ac mewn gwirionedd, os edrychwch ar draws gogledd Cymru, ni allwch wahaniaethu rhwng y niferoedd sy'n mynd i Ysbyty Gwynedd o gymharu â Glan Clwyd neu Wrecsam Maelor er mwyn esbonio'r gwahaniaethau mewn perfformiad. Felly, mae her yn hyn o beth ynghylch sut y cawn bersbectif positif gyda'n staff nad yw'n dweud, 'Nid ydych yn gwneud eich swydd yn iawn'. Dyna'r neges waethaf bosibl. Felly, mae'n ymwneud â'r ymgysylltiad rydym yn ei ddisgwyl. Dyna pam fod yr arweinyddiaeth glinigol, gan swyddog arweiniol cenedlaethol, yn bwysig—rhywun â hygrededd gyda'r gweithlu hwnnw, i ddeall manylion pob safle, yn ogystal â'r pwyntiau ehangach ynglŷn ag arweinyddiaeth glinigol ac ymddygiad o fewn ein system. Ac mae'r holl bethau rydym yn eu gwneud dros y gaeaf hwn, o ran sicrhau nad oes gennym bobl yn mynd i ysbytai'n ddiangen, sicrhau mwy o allu o fewn ein gwasanaeth gofal sylfaenol, maent yn bwysig ym mhob rhan o'n system. Ond rydym yn cydnabod yr heriau a'r problemau penodol yng ngogledd Cymru yn arbennig, ac mae hynny'n ffocws, wrth gwrs, ar gyfer ein system gyfan.
You see, Llywydd, I am struggling a little bit with this, because, on the one hand, the Minister is telling us that there is no substantial difference between the effect of what's going on in Ysbyty Gwynedd and what's going on in the other two accident and emergency units, and, on the other hand, he's telling me that the factors are different, and we need to take them into account. Now, I am certainly not suggesting that anybody on the front line in those services is not doing their job properly. We might ask ourselves if there are persons in this Chamber who, in this regard, may or may not be doing their job properly, but I don't want to get to that level, necessarily. It is clear that, in relation to accident and emergency, and these two particular hospitals, whatever the Minister is doing under special measures, as it stands, is not working, because otherwise they would be learning from the good practice that he rightly highlights elsewhere in Wales. Does the Minister accept that it is now time, given the powers that he has under special measures, to do something more radical, that we need a root-and-branch look at the whole system around those two hospitals, looking at what's going on with admissions and unnecessary admissions, right through to what's going on to people unnecessarily being kept in hospital? It cannot be the case that Ysbyty Gwynedd can manage, and these two hospital cannot manage. It is time, I think, for the Minister to step in and look at this in a radical and consistent manner.
Welwch chi, Lywydd, rwy'n cael hyn braidd yn anodd, oherwydd, ar y naill law, dywed y Gweinidog wrthym nad oes unrhyw wahaniaeth sylweddol rhwng effaith yr hyn sy'n digwydd yn Ysbyty Gwynedd a'r hyn sy'n digwydd yn y ddwy uned damweiniau ac achosion brys arall, ac ar y llaw arall, mae'n dweud wrthyf fod y ffactorau'n wahanol, a bod angen inni eu hystyried. Nawr, yn sicr, nid wyf yn awgrymu bod unrhyw un ar reng flaen y gwasanaethau hynny'n methu gwneud eu gwaith yn iawn. Efallai y dylem ofyn i ni'n hunain a oes unigolion yn y Siambr hon sydd, yn hyn o beth, yn gwneud eu gwaith yn iawn neu fel arall, ond nid wyf o reidrwydd am fynd i'r lefel honno. Mewn perthynas â damweiniau ac achosion brys, a'r ddau ysbyty penodol hyn, mae'n amlwg nad yw beth bynnag y mae'r Gweinidog yn ei wneud o dan fesurau arbennig, fel y saif pethau, yn gweithio, oherwydd fel arall byddent yn dysgu o'r arferion da y mae'r Gweinidog yn iawn i dynnu sylw atynt mewn mannau eraill yng Nghymru. O ystyried y pwerau sydd ganddo o dan y mesurau arbennig, a yw'r Gweinidog yn derbyn ei bod bellach yn bryd gwneud rhywbeth mwy radical, fod angen inni edrych ar y system gyfan drwyddi draw mewn perthynas â'r ddau ysbyty, ac edrych ar bopeth sy'n digwydd gyda derbyniadau a derbyniadau diangen, hyd at yr hyn sy'n digwydd i bobl sy'n cael eu cadw yn yr ysbyty'n ddiangen? Ni all fod yn wir fod Ysbyty Gwynedd yn gallu ymdopi, ac na all y ddau ysbyty arall ymdopi. Credaf ei bod yn bryd i'r Gweinidog gamu i mewn ac edrych ar hyn mewn ffordd radical a chyson.
Again, I don't think that's a fair reflection on the fact of what I've set out. You need to understand what is specific to each particular site to address, but, actually, there is nothing that explains the significant difference in performance between the three sites within north Wales, and, actually, when you go beyond that, then, the differences in different parts of Wales too. That's why we do have a real focus on clinical leadership. For the third time I'm going to say: clinical leadership matters, and performance, and that can and will make a difference. Our job is to be able to encourage and support those people to be clear about the expectation for the board, and their point in accountability and achievement—and they will be held to account, and, actually, the chair has taken some personal ownership and responsibility for the mission of improvement within this area—to understand the 90-day turnaround and improvement plan, to let us see what has changed, and what needs to change further. Because simply saying, 'Do something radical and different, Minister'—well, that isn't an answer. That is the easiest thing to say, but it is not an answer to address performance and the sort of service that our staff want to deliver, and our public expect. I'm determined to do the right thing—that is about listening to our staff, looking at the evidence, and making sure the right thing is actually done. And I fully expect to be held to account, whether we do well or not.
Unwaith eto, ni chredaf fod hynny'n adlewyrchiad teg o'r ffeithiau rwyf wedi eu nodi. Mae angen i chi ddeall beth sy'n benodol i bob safle penodol fynd i'r afael ag ef, ond mewn gwirionedd, nid oes unrhyw beth sy'n esbonio'r gwahaniaeth sylweddol mewn perfformiad rhwng y tri safle yng ngogledd Cymru, a phan ewch y tu hwnt i hynny, y gwahaniaethau mewn gwahanol rannau o Gymru hefyd. Dyna pam fod gennym ffocws gwirioneddol ar arweinyddiaeth glinigol. Am y trydydd tro rwyf am ddweud hyn: mae arweinyddiaeth glinigol yn bwysig, a pherfformiad, a gall hynny, a bydd hynny, yn gwneud gwahaniaeth. Ein gwaith ni yw gallu annog a chefnogi'r bobl hynny i ddatgan eu disgwyliadau o ran y bwrdd yn glir, a'u sefyllfa hwy o ran atebolrwydd a chyflawniad—a byddant yn cael eu dwyn i gyfrif, ac mewn gwirionedd, mae'r cadeirydd wedi perchnogi ac ysgwyddo cyfrifoldeb personol dros y nod o sicrhau gwelliant yn y maes hwn—i ddeall y cynllun gwella a thrawsnewid 90 diwrnod, i adael inni weld beth sydd wedi newid, a beth sydd angen ei newid ymhellach. Oherwydd nid yw dweud, 'Gwnewch rywbeth radical a gwahanol, Weinidog'—wel, nid yw hwnnw'n ateb. Dyna'r peth hawsaf i'w ddweud, ond nid yw'n ateb i fynd i'r afael â pherfformiad a'r math o wasanaeth y mae ein staff yn awyddus i'w ddarparu, ac y mae ein cyhoedd yn ei ddisgwyl. Rwy'n benderfynol o wneud y peth iawn—mae hynny'n ymwneud â gwrando ar ein staff, edrych ar y dystiolaeth, a sicrhau y gwneir y peth iawn. Ac rwy'n llwyr ddisgwyl cael fy nwyn i gyfrif, pa un a ydym yn gwneud yn dda ai peidio.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders.
The Conservative spokesperson, Janet Finch-Saunders.
Thank you. I think my questions are—thank you. Diolch, Llywydd. May I welcome you to your first questions, I believe, Minister? I look forward to working with you, as we go forward, in this portfolio. I know, from my time with you in committee, that you're very genuine in your working.
Right, there are at least 370,000 carers in Wales, which is more than the population of Cardiff. And around three in five of us will become a carer at some point in our lives. For many young people, however, this point comes far too early. Indeed, as you will be aware, we have a selfless army of carers aged under 18 years old across Wales. Now, last week saw Young Carers Awareness Day, and many of us as Welsh Conservatives strove to raise awareness of this, and the vital role that these young champions play in supporting their sick and disabled family members. One major point of concern is the fact that some young carers are unable to continue in education or apprenticeships, because of a fear of losing their carers' allowance. Will you therefore endorse, support and ensure that we bring about a policy that we want to introduce, and that is a £60 a week young adult carers futures grant?
Diolch. Credaf fod fy nghwestiynau—diolch. Diolch, Lywydd. A gaf fi eich croesawu i'ch sesiwn gwestiynau gyntaf, rwy'n credu, Weinidog? Edrychaf ymlaen at weithio gyda chi yn y dyfodol yn y portffolio hwn. O fy amser gyda chi ar bwyllgorau, gwn eich bod yn ddiffuant iawn yn eich gwaith.
Iawn, mae yna o leiaf 370,000 o ofalwyr yng Nghymru, sy'n fwy na phoblogaeth Caerdydd. A bydd oddeutu tri o bob pump ohonom yn dod yn ofalwr ar ryw adeg yn ein bywydau. I lawer o bobl ifanc, fodd bynnag, daw'r adeg hon yn rhy gynnar o lawer. Yn wir, fel y gwyddoch, mae gennym fyddin anhunanol o ofalwyr dan 18 mlwydd oed ledled Cymru. Nawr, yr wythnos diwethaf, cynhaliwyd Diwrnod Ymwybyddiaeth Gofalwyr Ifanc, a cheisiodd sawl un ohonom fel Ceidwadwyr Cymreig godi ymwybyddiaeth o hyn, a'r rôl hanfodol y mae'r sêr ifanc hyn yn ei chwarae wrth gefnogi aelodau o'u teuluoedd sy'n sâl ac yn anabl. Un pwynt pwysig sy'n peri pryder yw'r ffaith na all rhai gofalwyr ifanc barhau mewn addysg neu brentisiaethau, gan eu bod yn ofni colli eu lwfans gofalwr. A wnewch chi, felly, gymeradwyo, cefnogi a sicrhau ein bod yn rhoi polisi rydym yn awyddus i'w gyflwyno ar waith, sef grant o £60 yr wythnos i oedolion ifanc sy'n ofalwyr tuag at eu dyfodol?
I thank Janet Finch-Saunders for that welcome and very kind words. In response to her comments about young carers, we're absolutely committed to supporting carers of all ages, including young carers and young adult carers. We do think that education in the school setting is one of the key areas to identify and help young carers and I'm aware that the financial situation of young carers is often a matter for concern, and her proposal is something that we can look at.
Diolch i Janet Finch-Saunders am ei geiriau caredig a chalonogol iawn. Mewn ymateb i'w sylwadau am ofalwyr ifanc, rydym yn gwbl ymrwymedig i gefnogi gofalwyr o bob oedran, gan gynnwys gofalwyr ifanc ac oedolion ifanc sy'n ofalwyr. Credwn fod addysg yn yr ysgol yn un o'r meysydd allweddol er mwyn nodi a helpu gofalwyr ifanc ac rwy'n ymwybodol fod sefyllfa ariannol gofalwyr ifanc yn aml yn achos pryder, ac mae ei hargymhelliad yn rhywbeth y gallwn ei ystyried.
Thank you, that's very encouraging. Thank you, Deputy Minister. I believe that our grant would go a long way in helping to ensure that young carers can continue in education. This is key, but there is more still that we can do. Indeed, it is a frightening fact that YoungMinds suggest that 68 per cent of young carers have been bullied at some point because of tackling their home responsibilities. So, they've made clear signals that professionals, particularly in schools, are not yet able to spot and identify training needs, not just for the carers themselves, but for their peers. How can you be sure that the identity card will reach all carers and that adequate training is given to adults working with young people, so that we can identify our carers much sooner in the system and give them the support they need?
Diolch, mae hynny'n galonogol iawn. Diolch, Ddirprwy Weinidog. Credaf y byddai ein grant yn gwneud llawer i helpu i sicrhau y gall gofalwyr ifanc barhau mewn addysg. Mae hyn yn allweddol, ond mae mwy y gallwn ei wneud eto. Yn wir, mae'n ffaith frawychus fod YoungMinds yn awgrymu bod 68 y cant o ofalwyr ifanc wedi cael eu bwlio ar ryw adeg oherwydd eu cyfrifoldebau yn y cartref. Felly, maent wedi rhoi arwyddion clir nad yw gweithwyr proffesiynol, ar hyn o bryd, yn enwedig mewn ysgolion, yn gallu nodi a sylwi ar anghenion hyfforddi, nid yn unig ar gyfer y gofalwyr eu hunain, ond ar gyfer eu cyfoedion. Sut y gallwch fod yn sicr y bydd y cerdyn adnabod yn cyrraedd yr holl ofalwyr ac y rhoddir digon o hyfforddiant i oedolion sy'n gweithio gyda phobl ifanc, fel y gallwn nodi pwy yw ein gofalwyr yn llawer cynt yn y system a rhoi'r cymorth sydd ei angen?
I absolutely agree with the Member that there is a lack of awareness of the issues of young carers and it's really important, particularly in schools that there is a much wider awareness, and that is something that the Government certainly wants to work on.
The proposal for a young carers ID card is actually being worked on at the moment by officials here in the Government and they're working with Carers Trust Wales to consider the proposals for such a scheme and working also with the education department. There are already a number of carer identification schemes in place in local authorities in Wales, and I think what we've got to do is to investigate how they are working, but what we would want to do is to introduce a national ID card for young carers. But, obviously, you can introduce the card, but you've got to make sure that people understand what the card means. So, I'd like to reassure the Member that people in the Government are working at the moment on this issue, and I think this is something that young carers themselves would welcome.
Cytunaf yn llwyr gyda'r Aelod fod yna ddiffyg ymwybyddiaeth o faterion yn ymwneud â gofalwyr ifanc ac mae'n wirioneddol bwysig, yn enwedig mewn ysgolion, fod yna ymwybyddiaeth ehangach o lawer, ac mae hynny'n sicr yn rhywbeth y mae'r Llywodraeth yn awyddus i weithio arno.
Mewn gwirionedd, mae swyddogion yma yn y Llywodraeth wrthi'n gweithio ar y cynnig ar gyfer cerdyn adnabod i ofalwyr ifanc, ac maent yn gweithio gydag Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru i ystyried y cynigion ar gyfer cynllun o'r fath ac yn gweithio hefyd gyda'r adran addysg. Mae nifer o gynlluniau adnabod gofalwyr eisoes ar waith mewn awdurdodau lleol yng Nghymru, a chredaf mai'r hyn sydd angen inni ei wneud yw archwilio sut y maent yn gweithio, ond yr hyn yr hoffem ei wneud yw cyflwyno cerdyn adnabod cenedlaethol ar gyfer gofalwyr ifanc. Ond yn amlwg, gallwch gyflwyno'r cerdyn, ond mae'n rhaid ichi sicrhau bod pobl yn deall beth y mae'r cerdyn yn ei olygu. Felly, hoffwn roi sicrwydd i'r Aelod fod pobl yn y Llywodraeth yn gweithio ar y mater hwn ar hyn o bryd, a chredaf fod hyn yn rhywbeth y byddai'r gofalwyr ifanc eu hunain yn ei groesawu.
Thank you, again. One aim of the Social Services and Well-being (Wales) Act 2016 is to improve the well-being of carers who need support. Following this, a carer of any age has the same rights to be assessed for support as the person they care for. These assessments are undertaken by social services. However, the total number of social service staff for children and young people has not really, in any real form, improved since 2014-15, especially when one takes into account the high levels of sickness and stress that actually exist within those very departments. Therefore, what measures are you taking to ensure that young carers are able to fully receive their needs assessment—and this is a genuine assessment—and then to receive the subsequent support that they need and that they receive it promptly?
Diolch, unwaith eto. Un o nodau Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2016 yw gwella lles gofalwyr sydd angen cymorth. Yn dilyn hyn, mae gan ofalwr o unrhyw oedran yr un hawliau i gael eu hasesu ar gyfer cymorth â'r unigolyn y maent yn gofalu amdanynt. Cynhelir yr asesiadau hyn gan y gwasanaethau cymdeithasol. Fodd bynnag, nid yw cyfanswm nifer y staff gwasanaethau cymdeithasol ar gyfer plant a phobl ifanc wedi gwella mewn unrhyw ffordd ystyrlon ers 2014-15, yn enwedig o ystyried y lefelau uchel o salwch a straen sy'n bodoli yn yr adrannau hynny. Felly, pa gamau rydych yn eu cymryd i sicrhau bod gofalwyr ifanc yn gallu cael eu hasesiad o anghenion yn llawn—a'i fod yn asesiad dilys—ac yna'n cael y cymorth dilynol sydd ei angen arnynt, a'u bod yn ei gael yn ddiymdroi?
It is absolutely vital, as the Member says, that correct assessments are made for young carers, and the social services and well-being Act does require that, but I am aware that many young carers have not had assessments and I know that there is variability of how the assessments actually apply. So, the Government is looking at this—looking at how to improve this and is looking at it through the ministerial advisory group for carers and in other ways. But I do think that it's absolutely crucial that young carers do get assessments, because one of the things that you have to look at in an assessment is how being a carer is affecting the ordinary, everyday life that a young person needs, and the assessments really need to take those into account when they're made. So, the assessments are crucial, but we do need to ensure they're more consistent and more widespread.
Mae'n hollol hanfodol, fel y dywed yr Aelod, fod asesiadau cywir yn cael eu cynnal ar gyfer gofalwyr ifanc, ac mae hynny'n ofynnol o dan y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant, ond gwn nad yw llawer o ofalwyr ifanc wedi cael asesiadau a gwn fod y modd y caiff yr asesiadau eu rhoi ar waith yn amrywio. Felly, mae'r Llywodraeth yn edrych ar hyn—yn edrych ar sut i wella hyn ac yn edrych ar hyn drwy grŵp cynghori'r Gweinidog ar ofalwyr ac mewn ffyrdd eraill. Ond credaf ei bod yn gwbl hanfodol fod gofalwyr ifanc yn cael eu hasesu, oherwydd un o'r pethau sy'n rhaid ichi eu hystyried mewn asesiad yw sut y mae bod yn ofalwr yn effeithio ar fywyd arferol o ddydd i ddydd fel y bydd unigolyn ifanc ei angen, ac mae gwir angen i'r asesiadau ystyried hynny. Felly, mae'r asesiadau yn hollbwysig, ond mae angen inni sicrhau eu bod yn fwy cyson ac ar gael yn ehangach.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
The UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch, Llywydd. The Minister will be aware, from the auditor general's report on NHS Wales's expenditure on agency staff that the amount of money that is being spent has gone up by 171 per cent over seven years, and amounted to £135 million in 2017-18. This is a very expensive way to recruit staff. In Betsi Cadwaladr in 2017, they were spending 7 per cent of their total staff budget on agency staff, and in Hywel Dda it was 10 per cent. The latest figures show that Betsi is spending £30 million on agency staff, and Hywel Dda £23 million. The response that I've seen so far from the Welsh Government is this: that this report will inform future activity in strengthening leadership to steer work to deliver future efficiencies and develop a single source of data collection. Will the Minister agree with me that, rather than just management speak, there should be some practical action to get these figures down so that the money could be spent in other ways that are more beneficial to patients in the health service in Wales?
Diolch, Lywydd. Bydd y Gweinidog yn ymwybodol, o adroddiad yr archwilydd cyffredinol ar wariant GIG Cymru ar staff asiantaeth, fod y swm o arian sy'n cael ei wario wedi cynyddu 171 y cant dros saith mlynedd, ac yn £135 miliwn yn 2017-18. Mae hon yn ffordd ddrud iawn o recriwtio staff. Yn Betsi Cadwaladr yn 2017, roeddent yn gwario 7 y cant o gyfanswm eu cyllideb staff ar staff asiantaeth, ac yn Hywel Dda roedd yn 10 y cant. Dengys y ffigurau diweddaraf fod Betsi Cadwaladr yn gwario £30 miliwn ar staff asiantaeth, a Hywel Dda yn gwario £23 miliwn. Yr ymateb a welais hyd yma gan Lywodraeth Cymru yw y bydd yr adroddiad hwn yn llywio gweithgarwch yn y dyfodol i gryfhau arweinyddiaeth er mwyn llywio'r gwaith o sicrhau arbedion effeithlonrwydd yn y dyfodol a datblygu un ffynhonnell ar gyfer casglu data. Yn hytrach na iaith rheoli, a fyddai'r Gweinidog yn cytuno y dylid rhoi camau gweithredu ymarferol ar waith i leihau'r ffigurau hyn fel y gellid gwario'r arian mewn ffyrdd eraill sy'n fwy buddiol i gleifion yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru?
Actually, if you look at what we've done over the last two years, we have made real inroads into agency and locum spend. I made a choice to introduce not just a cap on rates, but a range of other measures that the service had offered in terms of some policy choices. That's meant we've spent at least £30 million less on agency than in the last financial year, but we know that we need to do more. And actually, there's a challenge for all of us: if we really do want to see a reduction in agency and locum spend, then we need to change the way that we deliver care. That means the current way in which we deliver care will need to change to make it more attractive to recruit permanent staff within the service. And, of course, Members across this Chamber are regularly put under pressure to support keeping the way that services are delivered, even when those services rely on high degrees of agency and locum spend. So, actually, changing services isn't just about driving the financials down; it's actually about delivering better care, with permanent members of staff who are permanently on the care team.
Mewn gwirionedd, os edrychwch ar yr hyn rydym wedi'i wneud dros y ddwy flynedd ddiwethaf, rydym wedi gwneud cynnydd gwirioneddol mewn perthynas â gwariant ar staff asiantaeth a staff locwm. Gwneuthum ddewis nid yn unig i gyflwyno cap ar gyfraddau, ond amrywiaeth o fesurau eraill a gynigiwyd gan y gwasanaeth o ran dewisiadau polisi. Golygodd hynny ein bod wedi gwario o leiaf £30 miliwn yn llai ar staff asiantaeth nag yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf, ond gwyddom fod angen inni wneud mwy. Ac mewn gwirionedd, mae her i bob un ohonom yn hyn: os ydym am weld gostyngiad yn y gwariant ar staff asiantaeth a staff locwm, mae angen inni newid y ffordd rydym yn darparu gofal. Golyga hynny y bydd angen i'r ffordd rydym yn darparu gofal ar hyn o bryd newid i'w wneud yn fwy deniadol ar gyfer recriwtio staff parhaol i'r gwasanaeth. Ac wrth gwrs, mae Aelodau ar draws y Siambr o dan bwysau rheolaidd i gefnogi cadw'r ffordd y caiff gwasanaethau eu darparu, hyd yn oed pan fo'r gwasanaethau hynny'n dibynnu ar lefelau uchel o wariant ar staff asiantaeth a staff locwm. Felly, mewn gwirionedd, mae newid gwasanaethau yn ymwneud â mwy na lleihau gwariant; mae'n ymwneud â darparu gwell gofal, gydag aelodau staff parhaol sydd ar y tîm gofal ar sail barhaol.
Of course, some health boards in Wales are doing very much better than the boards that I've just quoted. In Cardiff and Vale, for example, only about 1.5 per cent of their staffing budget is spent on agency staff. So, if they can do it, why can't the other health boards? This is largely going on medical and dental staff, and nursing and midwifery. Again, in Betsi, 65 per cent of the money they've spent on agency staff has gone on medical and dental staff—that's £19 million. But Cardiff and Vale, by contrast, spent only £360,000 on this in the latest year. What accounts for these disparities? It clearly can't be pay as the cause, because pay rates are pretty much nationally set. Here is a case again where political leadership is absolutely necessary to solve what is a substantial problem that adds to all the other burdens on the health service.
Wrth gwrs, mae rhai byrddau iechyd yng Nghymru yn gwneud yn well o lawer na'r byrddau rwyf newydd eu crybwyll. Yng Nghaerdydd a'r Fro, er enghraifft, oddeutu 1.5 y cant yn unig o'u cyllideb staffio a werir ar staff asiantaeth. Felly, os gallant hwy wneud hynny, pam na all y byrddau iechyd eraill ei wneud? Mae'r arian yn cael ei wario i raddau helaeth ar staff meddygol a deintyddol, a nyrsio a bydwreigiaeth. Unwaith eto, yn Betsi Cadwaladr, mae 65 y cant o'r arian y maent wedi'i wario ar staff asiantaeth wedi mynd ar staff meddygol a deintyddol—dyna £19 miliwn. Ond nid yw Caerdydd a'r Fro, ar y llaw arall, ond wedi gwario £360,000 ar hyn dros y flwyddyn ddiwethaf. Beth sy'n gyfrifol am y gwahaniaethau hyn? Mae'n amlwg nad cyflog yw'r achos, gan fod cyfraddau cyflog yn cael eu pennu ar sail genedlaethol i raddau helaeth. Dyma achos arall lle mae arweinyddiaeth wleidyddol yn gwbl angenrheidiol er mwyn datrys problem sylweddol sy'n ychwanegu at y beichiau eraill ar y gwasanaeth iechyd.
Actually, we know that for a significant part not just of Wales, but across the United Kingdom, some centres are more easy to attract and recruit to than others in different parts of the country. You don't need to take my word for it; go and talk to people who work in those other parts of the health service about the relative ease or difficulty of doing so. Cardiff and Vale, and other parts of the south-east corner, have had a more stable way of delivering and transforming their care. There is a different job of work to be done, for example, in west Wales and in north Wales in transforming the way that care is delivered. If we're unable to do so, then we'll continue to prop up parts of our service with agency and locum and higher spend. That's the unavoidable reality of where we are. So, if Members want to see genuinely a reduction in agency and locum spend, then we all need to have a grown-up conversation about where that care is delivered, to make it a more attractive place for staff to work. If we can't do that, we'll continue to either prop up parts of our service with agency and locum spend, or see those reform and change at a point of crisis, rather than deliberately planning to do so. That was one of the central messages of 'A Healthier Wales' and, indeed, the parliamentary review that every party in this Chamber signed up to.
Mewn rhan fawr o Gymru ac ar draws y Deyrnas Unedig mewn gwirionedd, gwyddom ei bod yn haws denu a recriwtio i rai canolfannau nag eraill mewn gwahanol rannau o'r wlad. Nid oes angen i chi fy nghredu i; siaradwch â phobl sy'n gweithio yn y rhannau eraill hynny o'r gwasanaeth iechyd ynglŷn â pha mor hawdd neu ba mor anodd yw gwneud hynny. Mae Caerdydd a'r Fro, a rhannau eraill o gornel y de-ddwyrain, wedi cael ffordd fwy sefydlog o ddarparu a thrawsnewid eu gofal. Mae gwaith gwahanol i'w wneud, er enghraifft, yng ngorllewin a gogledd Cymru o ran trawsnewid y ffordd y darperir gofal. Os na allwn wneud hynny, byddwn yn parhau i gynnal rhannau o'n gwasanaeth â staff asiantaeth a staff locwm a gwariant uwch. Dyna realiti anochel ein sefyllfa. Felly, os yw'r Aelodau yn dymuno gweld gostyngiad go iawn yn y gwariant ar staff asiantaeth a staff locwm, mae angen i bob un ohonom gael trafodaeth aeddfed ynglŷn â ble y darperir y gofal hwnnw, i'w wneud yn lle mwy deniadol i staff weithio. Os na allwn wneud hynny, byddwn yn parhau naill ai i gynnal rhannau o'n gwasanaeth â gwariant ar staff asiantaeth a staff locwm, neu eu gweld yn diwygio ac yn newid ar adeg o argyfwng, yn hytrach na chynllunio'n fwriadol i wneud hynny. Dyna oedd un o negeseuon canolog 'Cymru Iachach', ac yn wir, yr adolygiad seneddol yr ymrwymodd pob plaid yn y Siambr hon iddo.
Of course, the performance of some health boards in recent years perhaps makes it more difficult to recruit staff, in areas like north Wales in particular. Nevertheless, that can't be the whole answer to this difficulty, because the same problem is seen with locums for GPs as it is for NHS staff in other areas of professional activity. For example, in relation to Blaenau Ffestiniog, the Healthcare Inspectorate Wales 2017 report said that GP recruitment there still had significant issues because there was considerable reliance on locums and improvement was needed. Well, on the Primary Care Professionals website today, there is an advertisement for 32 GP jobs in Blaenau Ffestiniog, 22 of which are for locums. So, in 16 months since that healthcare inspectorate report of 2017 till today, there's been very, very little change. On page 39 of that report, it said that the assistant area director of primary care and primary care development manager, by 31 January 2018—that's a year ago—should increase the availability of salaried GPs through recruitment to reduce frequent change in staff and locums available to complete their own tasks. So, when are we actually going to see some significant progress not just in relation to agency staff in hospitals, but also in the recruitment of GPs to serve areas that have relied far too long upon locums chopping and changing? Most patients want to see their regular GP; they don't want to be in a situation where every time they go to the surgery they're seeing somebody new.
Wrth gwrs, mae perfformiad rhai byrddau iechyd dros y blynyddoedd diwethaf yn ei gwneud yn anos recriwtio staff o bosibl, yn enwedig mewn ardaloedd fel gogledd Cymru. Serch hynny, ni ellir dweud mai dyna'r unig reswm dros yr anhawster, gan fod yr un broblem i'w gweld gyda staff locwm meddygon teulu ag sydd i'w gweld ymhlith staff y GIG mewn meysydd eraill o weithgarwch proffesiynol. Er enghraifft, o ran Blaenau Ffestiniog, dywedodd adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru 2017 eu bod yn dal i wynebu problemau sylweddol yno mewn perthynas â recriwtio meddygon teulu gan fod yno gryn ddibyniaeth ar feddygon locwm, ac roedd angen gwella. Wel, ar wefan Primary Care Professionals heddiw, ceir hysbyseb ar gyfer 32 o swyddi meddygon teulu ym Mlaenau Ffestiniog, gyda 22 ohonynt ar gyfer staff locwm. Felly, yn yr 16 mis rhwng adroddiad yr arolygiaeth gofal iechyd yn 2017 a heddiw, ychydig iawn o newid a fu. Ar dudalen 39 o'r adroddiad hwnnw, roedd yn dweud y dylai'r cyfarwyddwr ardal cynorthwyol ar gyfer gofal sylfaenol a'r rheolwr datblygu gofal sylfaenol, erbyn 31 Ionawr 2018—flwyddyn yn ôl—gynyddu argaeledd meddygon teulu cyflogedig drwy recriwtio er mwyn lleihau newidiadau mynych yn niferoedd y staff a'r staff locwm sydd ar gael i gwblhau eu tasgau eu hunain. Felly, pryd y byddwn yn gweld cynnydd sylweddol, nid yn unig o ran staff asiantaeth mewn ysbytai, ond hefyd o ran recriwtio meddygon teulu i wasanaethu ardaloedd sydd wedi dibynnu'n rhy hir o lawer ar staff locwm yn mynd a dod drwy'r amser? Mae'r rhan fwyaf o gleifion eisiau gweld eu meddyg teulu arferol; nid ydynt am fod mewn sefyllfa lle maent yn gweld rhywun newydd bob tro y maent yn mynd i'r feddygfa.
That's true for some patients, and others take a rather different view. If you look at what we're doing and, actually, if you look at the NHS England plan, for example, when they talk about the way that they want general practice to work together, it sounds and looks a lot like clusters here in Wales. They may not give us credit for it, but they're actually copying a number of the things that we're doing because the workforce of the future will be different, and, when I think about agency and locum, I absolutely think about primary care—the ability to recruit enough general practitioners, the training that we have, the achievement over the last two years and doing very well on filling our GP training places, but, more than that, about the environment they're going to work within with different forms of staff.
And there's a different number of GPs working in a different way with other healthcare professionals. That's why the record investment we're making in other healthcare professional training, the £114 million we're investing—. Even in a time of austerity, a £7 million increase in that form of training, for more staff, for the physios, the nurses, the paramedics. That's the challenge that we have to confront. And, actually, our GP workforce are broadly supportive of the direction that we are taking. The challenge, as ever, is: are we able to move fast enough to keep services open, up and running, and to persuade enough people to actually come on board to work in a different way? And, within that, I accept I'm not the most persuasive voice. A general practitioner is more likely to listen to a fellow GP about the way that they have changed their practice, working with different professionals, than to any politician within this place. And, actually, we do have a range of leaders within general practice who are making that bid and showing real leadership with their peers. So, actually, for all the challenge that we have, there is real room for optimism about the path we're on, and, indeed, the flattery of NHS England largely copying significant parts of what we're already doing in Wales.
Mae hynny'n wir i rai cleifion, ac mae gan eraill farn wahanol. Os edrychwch ar yr hyn rydym yn ei wneud, ac mewn gwirionedd, os edrychwch ar gynllun y GIG yn Lloegr, er enghraifft, pan fyddant yn sôn am y ffordd y maent yn awyddus i feddygon teulu weithio gyda'i gilydd, mae hynny'n swnio ac yn edrych yn debyg iawn i'r clystyrau sydd gennym yma yng Nghymru. Efallai nad ydynt yn rhoi clod inni am hynny, ond mewn gwirionedd, maent yn copïo nifer o'r pethau rydym yn eu gwneud gan y bydd gweithlu'r dyfodol yn wahanol, ac wrth feddwl am staff asiantaeth a staff locwm, rwy'n sicr yn meddwl am ofal sylfaenol—y gallu i recriwtio digon o feddygon teulu, yr hyfforddiant sydd gennym, cyflawniad dros y ddwy flynedd ddiwethaf a gwneud yn dda iawn o ran llenwi ein lleoedd hyfforddi meddygon teulu, ond yn fwy na hynny, am yr amgylchedd y byddant yn gweithio ynddo gyda mathau gwahanol o staff.
Ac mae nifer gwahanol o feddygon teulu yn gweithio mewn ffordd wahanol gyda gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill. Dyna pam fod y buddsoddiad mwyaf erioed a wnawn mewn hyfforddiant ar gyfer gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill, y £114 miliwn rydym yn ei fuddsoddi—. Hyd yn oed mewn cyfnod o gyni, cynnydd o £7 miliwn yn y math hwnnw o hyfforddiant, ar gyfer mwy o staff, ar gyfer y ffisiotherapyddion, y nyrsys, y parafeddygon. Dyna'r her y mae'n rhaid inni ei hwynebu. Ac mewn gwirionedd, mae ein gweithlu meddygon teulu yn cefnogi'r cyfeiriad rydym yn mynd iddo at ei gilydd. Yr her, fel arfer, yw hon: a ydym yn gallu symud yn ddigon cyflym i gadw gwasanaethau ar agor ac yn weithredol, a darbwyllo digon o bobl i ddod i weithio mewn ffordd wahanol? Ac yn hynny o beth, rwy'n derbyn nad fy llais i yw'r mwyaf darbwyllol. Mae meddyg teulu yn fwy tebygol o wrando ar feddyg teulu arall ynglŷn â'r ffordd y maent wedi newid eu hymarfer, a gweithio gyda gweithwyr proffesiynol gwahanol, nag unrhyw wleidydd yn y lle hwn. Ac mae gennym amrywiaeth o arweinwyr ym maes ymarfer cyffredinol sy'n gwneud y gwaith hwnnw ac yn dangos gwir arweinyddiaeth ymhlith eu cymheiriaid. Felly, er yr heriau sy'n ein hwynebu, mae lle i fod yn optimistaidd ynglŷn â'r llwybr rydym arno, ac yn wir, ynglŷn â'r clod o weld GIG Lloegr yn efelychu rhannau sylweddol o'r hyn rydym eisoes yn ei wneud yng Nghymru.
3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ariannu gofal iechyd yng Ngogledd Cymru? OAQ53334
3. Will the Minister make a statement on the funding of healthcare in North Wales? OAQ53334
The Welsh Government continues to invest in the health service in north Wales, as demonstrated by the £1.4 billion allocation in 2018-19. We've provided specific additional support this year, totalling nearly £20 million to support performance, winter pressures, capacity and capability within the organisation.
Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fuddsoddi yn y gwasanaeth iechyd yng ngogledd Cymru, fel y gwelwyd gyda'r dyraniad o £1.4 biliwn yn 2018-19. Rydym wedi darparu cymorth ychwanegol penodol eleni, i sicrhau cyfanswm o bron £20 miliwn i gefnogi perfformiad, pwysau'r gaeaf, capasiti a gallu o fewn y sefydliad.
Well, a fifth of the patients at the Countess of Chester Hospital come from Wales, and last week I questioned your colleague the finance Minister after the Countess of Chester Hospital reported in December that delayed transfers of care—better known to some people as bedblocking—for patients from Wales had gone up 26 per cent compared to the previous year, whilst falling 24 per cent for patients in west Wales. And their chief finance officer said there's extra capacity that the west Cheshire system is putting in and we've got to see some extra capacity being put in by Wales. The finance Minister said that she would refer that to you.
Only this morning, I and five other AMs received an e-mail from a whistleblower describing themselves as 'a concerned Betsi Cadwaladr NHS supporter', which said that the health board has unsurprisingly failed to break even in any of the years since being placed in special measures by you, and that management was wasting valuable resources and public money on IT systems such as the health roster clinical activity management IT system, which has cost over £200,000. No analysis was done on the initial trial, there was no proper business case carried out, the project failure has been hidden from the public, this had been trialled unsuccessfully in 2015 with negative feedback, and the consensus from medical experts was the system wasn't fit for purpose but it still went ahead. As I concluded last week when questioning the finance Minister, what is going on, Minister, because the buck really does stop with you?
Wel, mae un bob o bump o gleifion Ysbyty Iarlles Caer yn dod o Gymru, a'r wythnos diwethaf, holais eich cyd-Aelod, y Gweinidog cyllid, ar ôl i Ysbyty Iarlles Caer adrodd ym mis Rhagfyr fod oedi wrth drosglwyddo gofal—sy'n fwy cyfarwydd i rai fel blocio gwelyau—yn achos cleifion o Gymru wedi codi 26 y cant o gymharu â'r flwyddyn flaenorol, er ei fod wedi gostwng 24 y cant yn achos cleifion yng ngorllewin Cymru. A dywedodd eu prif swyddog cyllid fod system gorllewin swydd Gaer yn darparu capasiti ychwanegol a bod yn rhaid i Gymru ddarparu rhywfaint o gapasiti ychwanegol hefyd. Dywedodd y Gweinidog cyllid y byddai'n cyfeirio hynny atoch.
Y bore yma, cefais i a phump o ACau eraill e-bost gan chwythwr chwiban a oedd yn disgrifio eu hunain fel 'un o gefnogwyr pryderus y GIG yn Betsi Cadwaladr', a ddywedai nad yw'n syndod fod y bwrdd iechyd wedi methu adennill eu costau yn unrhyw un o'r blynyddoedd ers i chi eu rhoi mewn mesurau arbennig, a bod yr adran reoli'n gwastraffu adnoddau gwerthfawr ac arian cyhoeddus ar systemau TG, megis system TG HealthRoster ar gyfer rheoli gweithgarwch clinigol, sydd wedi costio dros £200,000. Ni wnaed unrhyw ddadansoddiad o'r treial cychwynnol, ni chyflawnwyd achos busnes priodol, mae methiant y prosiect wedi'i guddio rhag y cyhoedd, treialwyd hyn yn aflwyddiannus yn 2015 gydag adborth negyddol, a'r consensws ymysg arbenigwyr meddygol oedd nad yw'r system yn addas i'r diben, ond fe'i rhoddwyd ar waith serch hynny. Fel y dywedais yr wythnos diwethaf wrth holi'r Gweinidog cyllid, beth sy'n digwydd, Weinidog, gan mai chi sy'n gyfrifol am hyn yn y pen draw?
Well, obviously, I can't comment on an e-mail you've had today from a whistleblower about his perspective, but we want to take seriously any and everybody who provide concerns about the use of money. But, actually, the project you mentioned there does not go into the first part of your question and the disagreement between the Countess of Chester trust and the health and care system in north Wales. Actually, the facts are that we have seen a significant fall in the amount of delayed transfers of care within north Wales. That is because health and social care have worked together on achieving that. I had to have personal meetings with health and local government over the last few years, and I'm delighted to see real and sustained achievement. We should recognise that and not so easily fall for a line of argument from the Countess of Chester trust. If you look at their financial challenges themselves, it is precious little to do with the health and care system here in Wales. To give you an example, if the Countess of Chester trust's deficit was transferred into Betsi Cadwaladr, it would nearly double the deficit in Betsi Cadwaladr. Their financial challenges are not the problem of Wales. My patience with the way in which they seek to shift blame for their challenges to north Wales is wearing thin. I want to see a health and care system that works for the person—a genuinely collaborative partnership across the border, but that does require a different level of conduct and behaviour from colleagues in Chester.
Wel, yn amlwg, ni allaf wneud sylwadau ar e-bost a gawsoch heddiw gan chwythwr chwiban ynglŷn â'i safbwynt, ond rydym am roi ystyriaeth ddifrifol i unrhyw un a phawb sy'n mynegi pryderon ynglŷn â'r defnydd o arian. Ond mewn gwirionedd, nid yw'r prosiect a grybwylloch yn mynd i mewn i ran gyntaf eich cwestiwn a'r anghytuno rhwng ymddiriedolaeth Iarlles Caer a'r system iechyd a gofal yng ngogledd Cymru. Mewn gwirionedd, y gwir amdani yw ein bod wedi gweld gostyngiad sylweddol yn yr achosion o oedi wrth drosglwyddo gofal yng ngogledd Cymru. Y rheswm am hynny yw bod iechyd a gofal cymdeithasol wedi gweithio gyda'i gilydd i gyflawni hynny. Bu'n rhaid imi gael cyfarfodydd personol ag iechyd a llywodraeth leol dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, ac rwy'n falch iawn o weld cyflawniad gwirioneddol a pharhaus. Dylem gydnabod hynny, a pheidio â bod mor barod i lyncu dadl ymddiriedolaeth Iarlles Caer. Os edrychwch ar eu heriau ariannol hwy, ychydig iawn sydd a wnelo hynny â'r system iechyd a gofal yma yng Nghymru. Er enghraifft, pe bai diffyg ymddiriedolaeth Iarlles Caer yn cael ei drosglwyddo i fwrdd Betsi Cadwaladr, byddai'n dyblu'r diffyg, bron â bod, ym mwrdd Betsi Cadwaladr. Nid problem Cymru yw eu heriau ariannol hwy. Rwy'n dechrau colli amynedd gyda'r ffordd y maent yn ceisio beio gogledd Cymru am yr heriau y maent yn eu hwynebu. Rwyf am weld system iechyd a gofal sy'n gweithio i'r unigolyn—partneriaeth wirioneddol gydweithredol dros y ffin, ond mae hynny'n galw am lefel well o ymddygiad gan gymheiriaid yng Nghaer.
Llyr Gruffydd.
Llyr Gruffydd.
Disgraceful.
Gwarthus.
Diolch, Llywydd.
Diolch, Lywydd.
It is disgraceful, you're right.
Mae'n warthus, rydych yn llygad eich lle.
Wel, os ydyn nhw wedi gorffen toethan ar draws y Siambr, fe wnaf i ofyn fy nghwestiwn.
Mae myfyrwyr nyrsio ym Mangor yn pryderu ynglŷn â bygythiad posibl i'w cyrsiau nhw oherwydd toriadau yn y brifysgol. Ar adeg pan fo angen llawer mwy o nyrsys arnom ni yn y gogledd i lenwi cannoedd o swyddi gwag, mae yna gwestiynau yn codi ynglŷn ag a ydy adrannau o fewn y Llywodraeth fan hyn yn siarad â'i gilydd. Oherwydd heb arian digonol i brifysgolion ar gyfer darlithwyr, mi fydd yna lai o nyrsys yn cael eu cynhyrchu, ac yna mi fydd dibyniaeth y gwasanaeth iechyd yn y gogledd ar staff asiantaeth a locyms costus a drudfawr yn dwysáu. Felly, onid yw hyn yn enghraifft o ddiffyg cydweithio ar draws y Llywodraeth, sydd, o ganlyniad, yn gwneud sefyllfa anodd yn waeth?
Well, if they have finished barracking across the Chamber, I will ask my question.
Nursing students at Bangor are concerned about a possible threat to their courses because of cuts at the university. At a time when we need far more nurses in north Wales to fill hundreds of vacancies, there are questions arising as to whether departments within the Government here are speaking to each other, because, without sufficient funding for universities for lecturers, there will be fewer nurses, and the reliance of the health service in north Wales on agency staff and locums, which are expensive, will intensify. So, isn't this an example of a lack of collaboration across Government, which, as a result, is making a difficult situation worse?
We have nursing courses provided in Bangor that we pay for. They're part of the numbers and the training numbers that I've invested in, which I referred to in my answer to Neil Hamilton. I expect both the numbers to be delivered and the quality of training and care to be delivered. If there are real and serious concerns, as you've mentioned, I'd be very pleased to hear from you direct about the detail of that, because I want to make sure, as I say, the numbers and the quality are safeguarded. This is the workforce of the future that we're investing in after all.
Rydym yn talu am gyrsiau nyrsys a ddarperir ym Mangor. Maent yn rhan o'r niferoedd a'r niferoedd hyfforddi rwyf wedi buddsoddi ynddynt, a chyfeiriais atynt yn fy ateb i Neil Hamilton. Rwy'n disgwyl y cynhyrchir y niferoedd ac y sicrheir ansawdd yr hyfforddiant a'r gofal. Os oes pryderon difrifol a dilys, fel y dywedoch chi, buaswn yn falch iawn o glywed gennych yn uniongyrchol ynglŷn â manylion hynny, gan fy mod yn awyddus i sicrhau, fel y dywedaf, fod y niferoedd a'r ansawdd yn cael eu diogelu. Wedi'r cyfan, rydym yn buddsoddi yng ngweithlu'r dyfodol.
4. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am wasanaethau meddygon teulu yng Nghanol De Cymru? OAQ53339
4. Will the Minister provide an update on GP services in South Wales Central? OAQ53339
'A Healthier Wales' sets out our vision for healthcare services and the primary care model for Wales is instrumental to delivering our aims for general practice. We are working with NHS Wales and representative bodies to continue to improve the delivery of services to the people of South Wales Central.
Mae 'Cymru Iachach' yn nodi ein gweledigaeth ar gyfer gwasanaethau gofal iechyd ac mae'r model gofal sylfaenol ar gyfer Cymru yn allweddol i gyflawni ein nodau ar gyfer ymarfer cyffredinol. Rydym yn gweithio gyda GIG Cymru a chyrff cynrychiadol i barhau i wella'r ddarpariaeth o wasanaethau i bobl Canol De Cymru.
Thank you, Minister, for that answer. One of the biggest frustrations many patients have when trying to access GP services is actually making that first phone call to get an appointment with the GP. A constituent of mine—a Mr Owen Smith from Pontypridd, who I think you know—recently took to his Twitter account to highlight how he'd rung his GP surgery 300 times over the last five weeks. In his words, the appointments were sold out by 08:35 on each occasion. This isn't isolated to Owen Smith; this is across the South Wales Central area, where many patients struggle to get an appointment. What confidence can you give us that your department is putting energy into making more accessible the appointment system at GP surgeries so that patients who need those appointments can get them, and we don't get the rants that we saw off Owen Smith on Twitter, which highlights many of the frustrations that other constituents who don't have access to Twitter or social media feel on a day-to-day basis?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Un o'r rhwystredigaethau mwyaf i lawer o gleifion wrth geisio cael mynediad at wasanaethau meddygon teulu yw gwneud yr alwad ffôn gyntaf honno i gael apwyntiad gyda'r meddyg teulu. Defnyddiodd un o fy etholwyr—Mr Owen Smith o Bontypridd, a chredaf eich bod yn ei adnabod—ei gyfrif Twitter yn ddiweddar i dynnu sylw at y ffaith ei fod wedi ffonio ei feddygfa 300 o weithiau dros y pum wythnos ddiwethaf. Yn ei eiriau ef, nid oedd unrhyw apwyntiadau ar ôl erbyn 08:35 ar bob achlysur. Nid Owen Smith yn unig sydd wedi wynebu hyn; mae'n digwydd ar draws ardal Canol De Cymru, lle mae llawer o gleifion yn ei chael yn anodd cael apwyntiad. Pa hyder y gallwch ei roi inni fod eich adran yn ymdrechu i wneud y system apwyntiadau mewn meddygfeydd yn fwy hygyrch fel y gall cleifion sydd angen yr apwyntiadau hynny eu cael, ac nad ydym yn gweld y math o refru a welsom gan Owen Smith ar Twitter, sy'n tynnu sylw at lawer o'r rhwystredigaethau y mae etholwyr eraill nad ydynt yn defnyddio Twitter neu'r cyfryngau cymdeithasol yn eu teimlo bob dydd?
Well, I'm not sure the person you refer to has given you permission to highlight his own personal experience in the way you do, but there is—[Interruption.]
Wel, nid wyf yn siŵr a yw'r unigolyn y cyfeiriwch ato wedi rhoi caniatâd i chi dynnu sylw at ei brofiad personol yn y ffordd y gwnewch, ond ceir—[Torri ar draws.]
It's public information. It's on Twitter.
Mae'n wybodaeth gyhoeddus. Mae i'w gweld ar Twitter.
The characterisation you provide I don't think is entirely fair, but I do recognise the variance in experience between practices, and it's something that comes up regularly in postbags. If you look at the national survey for Wales, it recognises a decline in satisfaction in having access to local healthcare. So, there is a real challenge. It's a challenge that was recognised both by the general practitioners committee of the BMA and the Government and the broader health service as well. It's part of the conversation. It's about contract reform. It's also part of what we're trying to get through in the new model for primary care. When we talk of the new model, it's a recognition that, actually, access is a really important part of that. And it doesn't come because I sat down in my office and decided I believe that 'telephone first' is the way to go; actually, that directly comes from a programme of activity run by GPs themselves and it's driven by those GPs that have resolved the challenges that a range of people complain about and the ability to have an appointment with the right healthcare professional. It is partly about people recognising where they can go if it isn't a general practitioner, but it is also then about being able to talk to someone about the challenge in a reasonable period of time. I recognise that this will continue to be a point of discussion with general practitioners—not just with the Government and the wider health service, but actually between general practitioners themselves, because some GPs are evangelists for a new system of 'telephone first' and others are deeply sceptical and dismissive of it. So, there's a real job of work to persuade GPs that, actually, it's about delivering a better job for them, but ultimately a better service for the public.
Ni chredaf fod y darlun a ddisgrifiwch yn gwbl deg, ond rwy'n cydnabod yr amrywiaeth profiadau rhwng practisau, ac mae'n rhywbeth sy'n codi'n rheolaidd mewn bagiau post. Os edrychwch ar yr arolwg cenedlaethol ar gyfer Cymru, mae'n nodi dirywiad mewn boddhad o ran cael mynediad at ofal iechyd lleol. Felly, ceir her wirioneddol yn hyn o beth. Mae'n her a gydnabuwyd gan bwyllgor ymarferwyr cyffredinol Cymdeithas Feddygol Prydain a'r Llywodraeth a'r gwasanaeth iechyd ehangach hefyd. Mae'n rhan o'r sgwrs. Mae'n ymwneud â diwygio contractau. Mae hefyd yn rhan o'r hyn rydym yn ceisio'i ddarparu yn y model gofal sylfaenol newydd. Pan soniwn am y model newydd, mae'n gydnabyddiaeth fod mynediad yn rhan bwysig iawn o hynny. Ac nid yw'n digwydd am fy mod i wedi eistedd yn fy swyddfa a phenderfynu fy mod yn credu mai dull 'ffôn yn gyntaf' sydd orau; mae'n ganlyniad uniongyrchol rhaglen o weithgareddau a gynhelir gan feddygon teulu eu hunain ac sy'n cael ei llywio gan y meddygon teulu hynny sydd wedi datrys yr heriau y mae amryw o bobl yn cwyno amdanynt a'r gallu i gael apwyntiad gyda'r gweithiwr gofal iechyd proffesiynol priodol. Mae'n ymwneud yn rhannol â phobl yn gwybod i ble y gallant fynd yn lle meddyg teulu, ond mae'n ymwneud hefyd â gallu siarad â rhywun ynglŷn â'r her o fewn amser rhesymol. Rwy'n cydnabod y bydd hyn yn parhau i fod yn destun trafod ymysg ymarferwyr cyffredinol—nid yn unig gyda'r Llywodraeth a'r gwasanaeth iechyd ehangach, ond ymhlith yr ymarferwyr cyffredinol eu hunain, gan fod rhai meddygon teulu yn gryf o blaid system newydd 'ffôn yn gyntaf' ac eraill yn amheus iawn ac yn diystyru hynny. Felly, mae gwaith mawr i'w wneud yma o ran darbwyllo meddygon teulu fod hyn yn ymwneud mewn gwirionedd â sicrhau bod eu swyddi'n well, ond yn y pen draw yn wasanaeth gwell i'r cyhoedd.
5. Pa gynnydd sy'n cael ei wneud i wella amseroedd ymateb ambiwlansys yng Ngorllewin De Cymru? OAQ53355
5. What progress is being made to improve ambulance response times in South Wales West? OAQ53355
There is considerable work under way to ensure patients who have a clinical need for an ambulance response in South Wales West do so as quickly as possible. I was encouraged to note that the latest figures show the area was again among the best performers in Wales for patients in the red category.
Mae cryn dipyn o waith ar y gweill i sicrhau bod cleifion sydd ag angen clinigol am ymateb ambiwlans yng Ngorllewin De Cymru yn gwneud hynny cyn gynted â phosibl. Roedd yn galonogol gallu nodi bod y ffigurau diweddaraf yn dangos bod yr ardal, unwaith eto, ymhlith yr ardaloedd sy'n perfformio orau yng Nghymru ar gyfer cleifion yn y categori coch.
Thank you for that response, Minister, and I appreciate the efforts being made to improve the response times. I want to raise an issue in relation to that and how we can perhaps help it, because in my personal circumstances, I had a need for a family member to phone an ambulance over the weekend, and the individual actually went into atrial fibrillation at home. We phoned up and we were told the ambulance was on its way. I asked for clarity—'Can you give me an idea of what time?'—because I could actually get to Morriston perhaps faster than half an hour. We were not given information. We waited 20 minutes and I took the decision to go to Morriston, and I got there before the ambulance would have arrived. I actually cancelled the ambulance on the way.
But I've also had constituents telling me how many times they have been waiting for ambulances. If ambulance staff and ambulance crews, or the people on the 999 service, can actually give us an indication—they refuse, because they said, 'We can't predict it'. But if we can have an indication where they're coming from, I can take action to get somebody to a hospital faster, and treatment faster. In the case of AF, you need to get there fast.
Now, I didn't know what category it was in. I wasn't told whether it was red or amber. I was simply told, 'We can't give you any information, but your call has been logged and it's been passed on'. That's not good enough. I need to know when it's going to be coming, and if it's going to be delayed, I'll take the action and get the patient there. Can you look into this to ensure that people have the best information to take the decisions that they need to take to get the patients to the best place?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Weinidog, ac rwy'n gwerthfawrogi'r ymdrechion a wneir i wella amseroedd ymateb. Hoffwn godi mater mewn perthynas â hynny a sut y gallwn ei helpu efallai, oherwydd yn fy amgylchiadau personol, bu angen i aelod o'r teulu ffonio am ambiwlans dros y penwythnos, ac aeth yr unigolyn i mewn i ffibriliad atrïaidd gartref. Fe ffoniom am ambiwlans a dywedwyd wrthym fod yr ambiwlans ar ei ffordd. Er eglurder, gofynnais—'A allwch roi syniad i mi pryd?'—oherwydd gwyddwn y gallwn gyrraedd Treforys mewn llai na hanner awr o bosibl. Ni chawsom wybodaeth. Buom yn aros am 20 munud a phenderfynais yrru i Dreforys, a chyrhaeddais yno cyn y byddai'r ambiwlans wedi cyrraedd. Canslais yr ambiwlans ar y ffordd mewn gwirionedd.
Ond mae etholwyr hefyd wedi dweud wrthyf faint o weithiau y maent wedi bod yn aros am ambiwlans. Pe bai staff ambiwlans a chriwiau ambiwlans, neu'r bobl ar y gwasanaeth 999, yn gallu rhoi syniad i ni—maent yn gwrthod, oherwydd dywedasant, 'Ni allwn ragweld pryd y bydd yn cyrraedd'. Ond pe baem yn gallu cael syniad o ble maent yn dod, gallwn weithredu i fynd â rhywun i'r ysbyty yn gynt, a chael triniaeth yn gynt. Yn achos unigolyn â ffibriliad atrïaidd, mae angen i chi gyrraedd yno'n gyflym.
Nawr, nid oeddwn yn gwybod pa gategori roedd ynddo. Ni ddywedwyd wrthyf a oedd yn y categori coch neu oren. Yr unig beth a ddywedwyd wrthyf oedd, 'Ni allwn roi unrhyw wybodaeth i chi, ond mae eich galwad wedi'i chofnodi ac mae wedi'i phasio ymlaen'. Nid yw hynny'n ddigon da. Mae angen i mi wybod pryd y bydd yn dod, ac os bydd oedi, gallaf weithredu i gael y claf yno. A allwch chi edrych ar hyn er mwyn sicrhau bod gan bobl yr wybodaeth orau i wneud y penderfyniadau y maent angen eu gwneud i gael cleifion i'r lle gorau?
This was part of the amber review and the conversation about whether you should give an indication of whether an ambulance is due, and the advice in that was not to do so. There's work that the chief ambulance commissioner is doing to take forward the amber review to try and improve the experience for people whilst they are waiting as well.
I'd be happy, though, to talk to the Member directly about the experience he's had, to try and understand if there are more things that the ambulance service could do, even if it is that conversation about what the individual could do if they could safely transport someone to a centre they are likely to have to attend in any event if the ambulance arrives.
Roedd hyn yn rhan o'r adolygiad oren a'r sgwrs ynglŷn ag a ddylech roi syniad o pryd y bydd ambiwlans yn cyrraedd, a'r cyngor oedd na ddylid gwneud hynny. Mae prif gomisiynydd y gwasanaethau ambiwlans hefyd yn gweithio i ddatblygu'r adolygiad oren i geisio gwella profiad pobl tra bônt yn aros.
Er hynny, buaswn yn hapus i siarad â'r Aelod yn uniongyrchol am y profiad a gafodd, i geisio deall a oes mwy o bethau y gallai'r gwasanaeth ambiwlans ei wneud, hyd yn oed os yw'n sgwrs ynglŷn â'r hyn y gallai'r unigolyn ei wneud os ydynt yn gallu cludo rhywun yn ddiogel i ganolfan y maent yn debygol o orfod mynd iddi beth bynnag os yw'r ambiwlans yn cyrraedd.
Thank you for your question, David, because I'm thinking once again of the role of co-responders, which I've raised in the Chamber a number of times. They are obviously well equipped to deal with a quick response to precisely this sort of situation that David Rees has mentioned there. They have a huge role to play in the efficiency of emergency response, and the row about how that service is paid for, I think, is a complete distraction.
Bearing in mind the changes in the red and amber categorisations as well, I think I'd just like to raise the issue of first responders, which is obviously different. I'm sure you've been pleased that Bishopston and Pennard first responders group has recently attracted a huge host of new volunteers, but again—and it's not the first time it's happened to them—they are still waiting for the ambulance service to come and do the training. People are losing interest in that period of time. Can you tell us what Welsh Government can do to help the ambulance service take advantage of this social capital in helping them produce a better response rather than wasting it? Thank you.
Diolch am eich cwestiwn, David, oherwydd rwy'n meddwl unwaith eto am rôl cyd-ymatebwyr, mater rwyf wedi'i godi yn y Siambr sawl gwaith. Maent yn amlwg yn gymwys i ymateb yn gyflym i'r union fath o sefyllfa a grybwyllodd David Rees. Mae ganddynt rôl enfawr i'w chwarae o ran effeithlonrwydd ymateb brys, ac rwy'n credu bod y ddadl ynglŷn â sut y telir am y gwasanaeth hwnnw yn tynnu sylw oddi wrth hynny.
O ystyried y newidiadau i'r categorïau coch ac oren yn ogystal, hoffwn godi mater ymatebwyr cyntaf, sy'n amlwg yn wahanol. Rwy'n siŵr eich bod yn falch fod grŵp ymatebwyr cyntaf Llandeilo Ferwallt a Phennard wedi denu llu enfawr o wirfoddolwyr newydd yn ddiweddar, ond unwaith eto—ac nid dyma'r tro cyntaf i hyn ddigwydd iddynt—maent yn dal i aros am hyfforddiant gan y gwasanaeth ambiwlans. Mae pobl yn colli diddordeb yn yr amser hwnnw. A allwch chi ddweud wrthym beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu'r gwasanaeth ambiwlans i fanteisio ar y cyfalaf cymdeithasol hwn i'w helpu i lunio ymateb gwell yn hytrach na'i wastraffu? Diolch.
On the two points—. There are two separate points, and on co-responders it isn't just about money. It is actually about agreement on the role, for example, for firefighters as well, and agreement that is about terms and conditions and, actually, about how we deliver and make better use of trained personnel within our broader emergency services system.
The point about first responders is one that I've actually taken up previously with the ambulance service about their plan for first responders and making use of people who want to be first responders to maintain their skills and make sure that is actually plugged in and designed in as part of our system. I'll happily take that up and write to the Member about where the ambulance service are on that, because I don't want to lose sight of those people who want to contribute and could make a real difference in a range of communities across the country.FootnoteLink
Ar y ddau bwynt—. Mae yna ddau bwynt gwahanol, ac o ran cyd-ymatebwyr, nid yw'n ymwneud ag arian yn unig. Mae'n ymwneud â chytundeb ar rôl diffoddwyr tân hefyd, er enghraifft, a chytundeb sy'n ymwneud â thelerau ac amodau ac mewn gwirionedd, sut y darparwn ac y gwnawn well defnydd o bersonél hyfforddedig o fewn system ehangach ein gwasanaethau brys.
Mae'r pwynt am ymatebwyr cyntaf yn un rydym wedi'i godi gyda'r gwasanaeth ambiwlans yn y gorffennol mewn perthynas â'u cynllun ar gyfer ymatebwyr cyntaf a defnyddio pobl sydd eisiau bod yn ymatebwyr cyntaf i gynnal eu sgiliau a sicrhau bod hynny'n cael ei gynnwys a'i gynllunio'n rhan o'n system. Rwy'n hapus i ystyried hynny ac ysgrifennu at yr Aelod ynglŷn â ble mae'r gwasanaeth ambiwlans arni mewn perthynas â hynny, oherwydd nid wyf eisiau colli golwg ar y bobl sydd eisiau cyfrannu ac a fyddai'n gallu gwneud gwahaniaeth go iawn mewn amryw o gymunedau ledled y wlad.FootnoteLink
6. Pa ganllawiau a roddir gan Lywodraeth Cymru i’r byrddau iechyd o ran ymgysylltu a’r cyhoedd ynglyn â newidiadau i wasanaethau? OAQ53344
6. What guidance is provided by the Welsh Government to health boards regarding engaging with the public about changes to services? OAQ53344
The Welsh Government has issued national guidance to NHS Wales on engagement and consultation when they're considering making changes to health services. I expect them to take full account of the guidance and involve stakeholders—including, of course, the public—fully when proposing any changes.
Mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi canllawiau cenedlaethol i GIG Cymru ar ymgysylltu ac ymgynghori pan fyddant yn ystyried gwneud newidiadau i wasanaethau iechyd. Rwy'n disgwyl y byddant yn ystyried y canllawiau'n llawn ac yn cynnwys rhanddeiliaid—gan gynnwys y cyhoedd, wrth gwrs—yn llawn pan fyddant yn argymell unrhyw newidiadau.
Diolch yn fawr. Mae bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr ar fin trafod newidiadau pellgyrhaeddol i'r ffordd mae rhai gwasanaethau'n cael eu darparu ar draws y gogledd. Mae'r newidiadau yn cynnwys darparu gwasanaethau wroleg ar ddau safle yn lle tri, symud gofal strôc o ddau safle a symud gwasanaethau orthopedig o ddau le. Dwi'n siŵr eich bod chi'n cytuno fod angen i'r bwrdd iechyd fod yn gwbl dryloyw efo'r cyhoedd pan mae newidiadau mawr fel hyn yn cael eu trafod. Yn anffodus, maen nhw'n ceisio cyflwyno'r newid drwy'r drws cefn. A wnewch chi sicrhau fod ymgynghori trwyadl yn digwydd ac asesiadau effaith manwl yn cael eu gwneud cyn i unrhyw benderfyniadau gael eu cymryd?
The Betsi Cadwaladr health board is about to discuss far-reaching changes to the way in which some services are provided across north Wales. The changes include the provision of urology services on two sites rather than three, and the movement of stroke services from two sites and orthopaedics from two sites. So, I’m sure you’d agree that the health board needs to be entirely transparent with the public when major changes such as these are being discussed. Unfortunately, they are trying to introduce the changes through the back door. Will you ensure that there is thorough consultation and that detailed impact assessments are carried out before any final decisions are taken?
I don't think I'd quite accept the characterisation that these are changes trying to be introduced through the back door. On the three areas that you've talked about—on neurology and orthopaedics, there's big pressure on the numbers going through our system and our ability to meet those. That is partly about the rise in demand—for example, in neurology, in having the right equipment and right people recruited into those services to make them robust, and in orthopaedics, where it isn't just about having a more efficient way of delivering more operations, it's actually about which centres should you have operations taking place in, what do you have done, and then, also, what do you need to do in terms of those people who may not need an operation in the first place. In all of those areas, there is a need to talk to staff and the public about what is potentially there. I know that the draft proposals that have gone to the board are exactly that: they're draft. No final decisions have been made and I do expect there to be full and proper consultation.
On stroke services, though, there's been a long-running conversation and the leading voice with and for patients, the Stroke Association, are very clear that they want the health service in Wales and across the rest of the country to make real progress on hyperacute units—a smaller number of admitting centres with better outcomes for staff. Actually, the clinical lead for stroke services in Wales, based in Bronglais, is really clear that the number of our services where actually people are admitted for stroke needs to change as well to deliver better care. Now, that's a conversation that clinicians need to have and agree, but it's also a conversation they need to have with the public about what they're proposing and why as part of that proper engagement with the public. That is my expectation, not just in north Wales but across the whole service.
Nid wyf yn credu fy mod yn derbyn y disgrifiad fod y rhain yn newidiadau y ceisir eu cyflwyno drwy'r drws cefn. Yn y tri maes rydych wedi siarad amdanynt—niwroleg ac orthopedeg, mae pwysau mawr ar y niferoedd sy'n mynd drwy ein system ac ar ein gallu i gyrraedd y rheini. Mae hynny'n ymwneud yn rhannol â'r cynnydd yn y galw—er enghraifft, ym maes niwroleg, o ran cael y cyfarpar cywir a'r bobl gywir wedi'u recriwtio i'r gwasanaethau hynny i'w gwneud yn gadarn, ac ym maes orthopedeg, lle nad yw'n ymwneud yn unig â chael ffordd fwy effeithlon o wneud rhagor o lawdriniaethau, ond hefyd â pha ganolfannau y dylech wneud llawdriniaethau ynddynt, pa rai sy'n cael eu gwneud, ac yna hefyd, beth sydd angen i chi ei wneud o ran y bobl nad ydynt angen llawdriniaeth yn y lle cyntaf. Ym mhob un o'r meysydd hynny, mae angen siarad â staff a'r cyhoedd ynglŷn â beth allai fod yno. Gwn mai cynigion drafft yn unig sydd wedi'u cyflwyno i'r bwrdd. Ni wnaethpwyd unrhyw benderfyniadau terfynol ac rwy'n disgwyl y ceir ymgynghoriad llawn a phriodol.
Ar wasanaethau strôc, er hynny, mae sgwrs hirfaith wedi bod ac mae'r Gymdeithas Strôc, y prif lais dros ac ar ran cleifion, yn glir iawn eu bod eisiau i'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru ac ar draws gweddill y wlad, wneud cynnydd go iawn gydag unedau hyperacíwt—nifer llai o ganolfannau derbyn gyda gwell canlyniadau i staff. Mewn gwirionedd, mae arweinydd clinigol y gwasanaethau strôc yng Nghymru, ym Mronglais, yn glir iawn fod angen newid nifer ein gwasanaethau lle caiff pobl eu derbyn yn dilyn strôc hefyd er mwyn darparu gwell gofal. Nawr, mae honno'n sgwrs y mae angen i glinigwyr ei chael a chytuno arni, ond mae hefyd yn sgwrs y mae angen iddynt ei chael gyda'r cyhoedd ynglŷn â'r hyn y maent yn ei gynnig a pham fel rhan o'r ymgysylltiad priodol hwnnw gyda'r cyhoedd. Dyna rwy'n ei ddisgwyl, nid yn unig yng ngogledd Cymru ond drwy'r gwasanaeth cyfan.
Could I ask the Minister, in terms of guidance, are we in any way hamstrung by the constraints that are on health boards in terms of consultations? Before Christmas, Abertawe Bro Morgannwg University Local Health Board went out to consultation on an issue around Maesteg hospital. It wasn't framed as 'the future of Maesteg hospital; how we can look at the long-term future of it, what we can do on reconfiguration of services'. It was big up on the overhead projector on Maesteg town hall with a couple of hundred people watching it: 'Closure of day hospital', which many people, by the way, conflated with the closure of the hospital itself rather than the day unit and the respite care provided. They've paused that because of the overwhelming objections to the proposals going forward and they're going to come back and reconsult. But one of the things they say to me is they're limited by how they frame that. They have to frame it in terms of closure of a unit as opposed to asking people, 'What would you like to see here to meet the modern needs of Maesteg and the upper Afan valley?' and so on. So, is there a problem with our guidance that is constricting the way in which health boards can go out and actually consult people on what they want to see as the future of their very important local facilities?
A gaf fi ofyn i'r Gweinidog, o ran canllawiau, a ydym yn cael ein rhwystro mewn unrhyw ffordd gan y cyfyngiadau sydd ar fyrddau iechyd o ran ymgynghoriadau? Cyn y Nadolig, ymgynghorodd Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg ar fater yn ymwneud ag ysbyty Maesteg. Ni chafodd ei fframio fel 'dyfodol ysbyty Maesteg; sut y gallwn edrych ar ei ddyfodol hirdymor, beth allwn ni ei wneud o ran ad-drefnu gwasanaethau'. Roedd yn fawr ar yr uwchdaflunydd ar neuadd y dref ym Maesteg gyda rhai cannoedd o bobl yn ei wylio: 'Cau ysbyty dydd', ac roedd llawer o bobl, gyda llaw, o dan yr argraff fod hynny'n golygu cau'r ysbyty ei hun yn hytrach na'r uned ddydd a'r gofal seibiant a ddarperir. Maent wedi oedi ar hynny oherwydd y gwrthwynebiad llethol i'r cynigion ar gyfer y dyfodol, ac maent yn bwriadu ail-ymgynghori. Ond un o'r pethau y maent yn ei ddweud wrthyf yw eu bod wedi'u cyfyngu o ran sut i fframio hynny. Mae'n rhaid iddynt ei fframio mewn ffordd sy'n dynodi cau uned yn hytrach na gofyn i bobl, 'Beth hoffech chi ei weld yma i ddiwallu anghenion modern Maesteg a chwm Afan uchaf?' ac ati. Felly, a oes problem gyda'n canllawiau sy'n cyfyngu ar y modd y gall byrddau iechyd ymgynghori â phobl ar yr hyn y maent eisiau ei weld yn y dyfodol mewn perthynas â'u cyfleusterau lleol hollbwysig?
I'm prepared to take on board and take seriously the point the Member is making and look again at the guidance to see if it does have an unintended consequence. But actually, the starting point is that it's important to have a full conversation with the public about what is being proposed: what is the proposal for the future, what does that mean about services now? And to make sure that we don't have an artificial conversation that either makes people more worried about the future of services that are going to be taken away, rather than the future mix of where people get the right care, in the right place, at the right time. So, I'll happily talk with him about the specific example he raised and look to see if there is a need to change the guidance or not, and the balance that health boards need to address to be able to move as quickly as possible, but actually to make sure that there's a speed and a pace that properly engages the public in having a real conversation about what matters to them.
Rwy'n barod i ystyried yn ddifrifol y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud ac edrych eto ar y canllawiau i weld a oes iddynt ganlyniad anfwriadol. Ond mewn gwirionedd, y man cychwyn yw ei bod yn bwysig cael trafodaeth lawn gyda'r cyhoedd am yr hyn sy'n cael ei gynnig: beth yw'r cynnig ar gyfer y dyfodol, beth y mae hynny'n ei olygu am wasanaethau yn awr? Ac i wneud yn siŵr nad ydym yn cael sgwrs artiffisial sy'n gwneud i bobl boeni mwy am ddyfodol gwasanaethau a fydd yn cael eu diddymu, yn hytrach na'r cymysgedd yn y dyfodol lle bydd pobl yn cael y gofal cywir, yn y lle cywir, ar yr adeg gywir. Felly, rwy'n fodlon siarad ag ef am yr enghraifft benodol a grybwyllwyd ganddo ac edrych i weld a oes angen newid y canllawiau neu beidio, a'r cydbwysedd sydd angen i fyrddau iechyd ei sicrhau er mwyn gallu symud mor gyflym â phosibl, ond sicrhau hefyd fod yna frys a chyflymder sy'n ymgysylltu'n briodol â'r cyhoedd drwy gael sgwrs go iawn ynglŷn â'r hyn sy'n bwysig iddynt.
7. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i'r afael ag apwyntiadau a gollwyd yn y GIG? OAQ53351
7. What is the Welsh Government doing to tackle missed appointments in the NHS? OAQ53351
Health boards use a variety of different tools to remind patients to attend appointments, including text messaging and phone reminders, one of which I had myself yesterday. Missed appointments cost the NHS and patients have a role to play in ensuring that arranged appointments are attended.
Mae byrddau iechyd yn defnyddio amrywiaeth o offer gwahanol i atgoffa cleifion i fynychu apwyntiadau, gan gynnwys negeseuon testun a negeseuon atgoffa dros y ffôn, a chefais un o'r rheini fy hun ddoe. Mae'n costio arian i'r GIG pan fo cleifion yn colli apwyntiadau, ac mae gan gleifion ran i'w chwarae i sicrhau eu bod yn mynychu apwyntiadau a drefnwyd.
Minister, I recently had a hospital appointment rearranged at short notice. Thankfully, I received the notification letter the evening before the appointment. However, I know others who weren't as lucky. Given that we're constantly reminded of the cost to the NHS of missed appointments, what is your Government doing to ensure that patients are informed of appointments or any changes, and will you look into the use of technology such as automated calling?
Weinidog, yn ddiweddar, cafodd fy apwyntiad ysbyty ei aildrefnu ar fyr rybudd. Yn ffodus, cefais y llythyr hysbysu y noson cyn yr apwyntiad. Fodd bynnag, gwn nad yw eraill wedi bod mor ffodus. O gofio ein bod yn cael ein hatgoffa'n gyson o'r gost i'r GIG pan fo apwyntiadau'n cael eu colli, beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod cleifion yn cael eu hysbysu am unrhyw newidiadau i'w hapwyntiadau, ac a wnewch chi ystyried defnyddio technoleg fel galwadau awtomataidd?
This is part of standard business for the health service in making sure that people have the opportunity to attend, and, if there are changes, that people are told promptly, because something in the second class post is certainly not the most efficient way to get to most people within the country. So, it is a regular part of learning across the service about the different approaches being taken, but also to think about what the future means and a more efficient use of our resources. For me, that does involve significant reform of the outpatient system and what we're actually trying to achieve, and not just how we remind people to attend their appointments in the first place.
Mae hyn yn rhan o waith arferol y gwasanaeth iechyd i wneud yn siŵr fod pobl yn cael cyfle i fynychu, ac os oes newidiadau, fod pobl yn cael gwybod mewn da bryd, oherwydd nid llythyr post ail ddosbarth yw'r ffordd fwyaf effeithiol o gysylltu â'r rhan fwyaf o bobl o fewn y wlad. Felly, mae'n rhan reolaidd o ddysgu ar draws y gwasanaeth am y gwahanol ddulliau sy'n cael eu mabwysiadu, ond hefyd i feddwl am y dyfodol a sut y gallwn ddefnyddio ein hadnoddau mewn ffordd fwy effeithlon. I mi, mae hynny'n golygu diwygio'n sylfaenol y system cleifion allanol a'r hyn rydym yn ceisio ei gyflawni, nid yn unig sut yr atgoffwn bobl i fynychu eu hapwyntiadau yn y lle cyntaf.
Finally, David Melding.
Yn olaf, David Melding.
Thank you, Llywydd. Minister, in Cardiff and Vale University Health Board, for non-emergency outpatient appointments, the non-attendance rate is now over 10 per cent. I noticed in England one of the things they do with sending texts—and it may be what we do, but could you just inform me—is that they do provide a rough estimate of the cost of a missed appointment, and then do that on an individual and a collective basis. Because I think if people realise how much it does cost—the opportunity cost is very considerable—they would think again. But over 10 per cent of no-shows is not acceptable.
Diolch i chi, Lywydd. Weinidog, ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro, ar gyfer apwyntiadau cleifion allanol nad ydynt yn achosion brys, mae'r gyfradd o bobl sy'n colli apwyntiadau dros 10 y cant bellach. Sylwais yn Lloegr mai un peth y maent yn ei wneud wrth anfon negeseuon testun—ac efallai ein bod ni yn ei wneud, ond os gallech fy ngoleuo—yw rhoi syniad bras o'r gost i'r GIG pan fo claf yn colli apwyntiad, a gwneud hynny wedyn ar sail unigol a chyfunol. Oherwydd pe bai pobl yn sylweddoli faint mae'n ei gostio—mae'r gost cyfle'n sylweddol iawn—rwy'n credu y byddent yn ailfeddwl. Ond nid yw'r ffaith bod dros 10 y cant o gleifion yn colli apwyntiad yn dderbyniol.
Yes, and that is a real challenge. It is partly about efficiency, but it's also, frankly, about making the best use in terms of people's time, and not just money. Some health boards do provide an estimation for the amount that an appointment costs, and most hospitals that I have been in—and I tend to go to a few during the time I spend in the job—do have regular signs showing the cost of missed appointments to the health service. There's plenty of information available for people who use the health service about the reality of the cost. I think the challenge is how we have a more consistent approach about use of things like text reminders, and the place of informing people about the cost of using the health service and, indeed, of not using it at any point in time as well.
Ie, ac mae honno'n her go iawn. Mae'n ymwneud yn rhannol ag effeithlonrwydd, ond mae hefyd, a dweud y gwir, yn ymwneud â gwneud y defnydd gorau o amser pobl, ac nid arian yn unig. Mae rhai byrddau iechyd yn darparu amcangyfrif o faint y mae apwyntiad yn ei gostio, ac mae gan y rhan fwyaf o'r ysbytai rwyf wedi bod ynddynt—ac rwy'n tueddu i fynychu tipyn ohonynt dros yr amser rwy'n ei dreulio yn y swydd—arwyddion rheolaidd sy'n dangos y gost i'r gwasanaeth iechyd pan fo claf yn colli apwyntiad. Mae digon o wybodaeth ar gael ar gyfer pobl sy'n defnyddio'r gwasanaeth iechyd am realiti'r gost. Credaf mai'r her yw sut y gallwn sicrhau dull mwy cyson o ddefnyddio pethau fel negeseuon testun i atgoffa pobl, a lle i hysbysu pobl am y gost o ddefnyddio'r gwasanaeth iechyd ac yn wir, o beidio â'i ddefnyddio ar unrhyw adeg yn ogystal.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you to the Minister.
Ni ddewiswyd unrhyw gwestiynau amserol.
No topical questions were selected.
Ni dderbyniwyd unrhyw geisiadau am ddatganiadau 90 eiliad.
No requests were received for 90-second statements.
Sy'n dod â ni at eitem 5, sef y ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Deisebau ar fynediad at Iaith Arwyddion Prydain i bawb. Rwy'n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—David Rowlands.
This brings us on to item 5, which is the debate on the Petitions Committee report on access to British Sign Language. I call the Chair of the committee to move the motion—David Rowlands.
Cynnig NDM6952 David J. Rowlands
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Deisebau ar Ddeiseb P-04-628 Mynediad at Iaith Arwyddion Prydain i bawb, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 5 Hydref 2018.
Motion NDM6952 David J. Rowlands
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the report of the Petitions Committee on Petition P-04-628 To improve access to education and services in British Sign Language, which was laid in the Table Office on 5 October 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd, for the opportunity to open this debate on behalf of the Petitions Committee. The petition we are discussing today relates to British Sign Language, and the ability of deaf children and their families to learn and use BSL in their everyday lives. As we all know, communication is a vital aspect of life. However, for some it can pose significant challenges on a daily basis.
This petition, which collected 1,162 signatures, was submitted by Deffo!, a forum for deaf young people based in Swansea. I welcome Deffo! and other observers to the public gallery, and I would also like to inform Members that an interpreter is signing proceedings in BSL in the gallery. A BSL version of the committee’s report is also available online, and a BSL video of this debate will also be made available later today on Senedd.tv.
I would also like to thank the petitioners on behalf of the committee—and, I am sure, all Members of this Assembly—for their tenacity and commitment to fighting for improvements to the education and support available to deaf and hard-of-hearing young people in Wales. In particular, the committee thanks Cathie and Helen Robins-Talbot from Deffo! for the information they have provided throughout the process, as well as to Luke and Zoe who gave deeply compelling oral evidence to the Petitions Committee during our consideration of the petition.
The petition calls on the Welsh Government to improve access to education and services in British Sign Language in order to improve the quality of life for deaf children and their families, and to deaf people of all ages. There are around 2,600 deaf children in Wales and over 3,000 pupils whose major special educational need is hearing impairment. BSL is a distinct language that is not dependent upon, or strongly related to, spoken English. The British Deaf Association state that there are approximately 7,200 BSL users in Wales, 4,000 of whom are deaf. The Welsh Government recognised BSL as a language in its own right in 2004.
Diolch, Lywydd, am y cyfle i agor y ddadl hon ar ran y Pwyllgor Deisebau. Mae'r ddeiseb rydym yn ei thrafod heddiw yn ymwneud â Iaith Arwyddion Prydain (BSL), a gallu plant byddar a'u teuluoedd i ddysgu a defnyddio BSL yn eu bywydau bob dydd. Fel y gŵyr pawb ohonom, mae cyfathrebu yn agwedd hanfodol ar fywyd. Fodd bynnag, gall achosi heriau sylweddol i rai yn ddyddiol.
Cyflwynwyd y ddeiseb hon, a gasglodd 1,162 o lofnodion, gan Deffo!, fforwm ar gyfer pobl ifanc fyddar yn Abertawe. Croeso i Deffo! a sylwedyddion eraill i'r oriel gyhoeddus, a hoffwn hefyd roi gwybod i'r Aelodau fod dehonglwr yn arwyddo'r trafodion drwy BSL yn yr oriel. Mae fersiwn BSL o adroddiad y pwyllgor ar gael ar-lein hefyd, a bydd fideo BSL o'r ddadl hon ar gael yn ddiweddarach heddiw ar Senedd.tv.
Hoffwn ddiolch hefyd i'r deisebwyr ar ran y pwyllgor—ac ar ran pob Aelod o'r Cynulliad hwn rwy'n siŵr—am eu dycnwch a'u hymrwymiad i frwydro dros welliannau i'r addysg a'r cymorth sydd ar gael ar gyfer pobl ifanc fyddar a thrwm eu clyw yng Nghymru. Yn fwyaf arbennig, mae'r pwyllgor yn diolch i Cathie a Helen Robins-Talbot o Deffo! am yr wybodaeth y maent wedi'i darparu drwy gydol y broses, yn ogystal ag i Luke a Zoe a roddodd dystiolaeth lafar rymus iawn i'r Pwyllgor Deisebau wrth i ni ystyried y ddeiseb.
Mae'r ddeiseb yn galw ar Lywodraeth Cymru i wella mynediad at addysg a gwasanaethau Iaith Arwyddion Prydain er mwyn gwella ansawdd bywyd i blant byddar a'u teuluoedd, ac i bobl fyddar o bob oedran. Mae oddeutu 2,600 o blant byddar yng Nghymru a nam ar y clyw yw prif angen addysgol arbennig dros 3,000 o ddisgyblion. Mae BSL yn iaith ar wahân nad yw'n ddibynnol ar, nac yn perthyn yn agos iawn i Saesneg llafar. Mae Cymdeithas Pobl Fyddar Prydain yn datgan bod oddeutu 7,200 o ddefnyddwyr BSL yng Nghymru, a 4,000 ohonynt yn fyddar. Yn 2004, cafodd BSL ei chydnabod fel iaith yn ei hawl ei hun gan Llywodraeth Cymru.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
The petition has a number of objectives: improved access for families to learn BSL, for BSL to be introduced to the national curriculum, better access to education through BSL, and making more services and resources accessible in BSL for deaf young people. I will focus for the rest of this contribution on each of the petition’s objectives in turn, in order to outline the evidence the committee received, the conclusions we reached, and the responses provided by the Welsh Government.
Firstly, the petition calls for improved access to families to learn BSL. Deffo! have stressed the vital importance of this so that parents and siblings can communicate with and support deaf children within their family. They told the committee that cost can be a significant problem, with basic BSL classes for adults costing £300 per person and advanced courses up to £1,600. There are also few opportunities for families to learn BSL together, as most classes available are provided through adult education centres. The Welsh Government has consistently told the committee that provision of these classes are the responsibility of local authorities. However, the result appears to be a lack of provision, because it becomes a choice within local adult education budgets. The evidence the committee received demonstrates that, in most cases, there are no free or low-cost sign language courses available to parents and children.
I note that the children’s commissioner has also recommended that BSL should be made accessible to all families with deaf children, and the committee has heard that the National Deaf Children’s Society is disappointed that this has not been taken forward.
The petitioners have argued that the current status of BSL and the fact that it is considered to be a choice rather than a medical need mean that this is the type of provision that tends to be squeezed out during times of financial pressure. They have proposed that the Welsh Government should recognise BSL as a minority language, and that local authorities should consider it to be the first language of many deaf and hard of hearing children and young people. They consider that this would serve to improve and protect provision for learning BSL. The Petitions Committee agree. We believe it is vital for families of deaf children to be offered an opportunity to learn how to communicate through BSL. As a result, we consider that the Welsh Government could do more by guiding local authorities to treat BSL as the first language of many deaf children and young people as a way to reframe the conversation about what constitutes adequate provision. Furthermore, we have recommended that the Welsh Government gives consideration to the development of a national charter for delivery of services and resources, including education, to deaf children and their families. We think this would help to improve the consistency of provision throughout Wales.
I welcome the fact that the Welsh Government has accepted both of our recommendations in this area, and that it has also acknowledged that members of the deaf community face a number of issues in relation to BSL, including a shortage of interpreters. In her response, the Minister commits to reviewing the provision of BSL in Wales and considering the development of a national charter of the type recommended by the committee. We would welcome an update on this work this afternoon, and urge her to ensure this work is progressed with pace in order to begin to improve the support available for deaf children and their families.
Moving on, the second call in the petition is for BSL to be included in the national curriculum. The petitioners have advised the committee that the majority of deaf children in mainstream schools do not have access to BSL in school, but are taught sign-supported English instead. This does not transfer outside of school, and therefore deaf children still have to learn BSL in order to communicate with other members of the deaf community. Deffo! argue that, if BSL were to be included within the national curriculum, it would help other learners to communicate with deaf or hard of hearing people in social and other contexts, as well as gradually improving communication in everyday life.
Throughout our consideration of the petition, Deffo! have expressed frustration with their experience of seeking to engage with the Government on this matter, and with what they consider to be a lack of engagement with processes such as the Donaldson review. That said, during this time, they did have the opportunity to meet the previous Minister and the committee has welcomed the fact that BSL is included within the languages and communication area of the new curriculum.
Mae gan y ddeiseb nifer o amcanion: sicrhau mwy o gyfleoedd i deuluoedd ddysgu BSL, cyflwyno BSL yn y cwricwlwm cenedlaethol, sicrhau gwell mynediad at addysg drwy gyfrwng BSL, a sicrhau bod mwy o wasanaethau ac adnoddau ar gael drwy gyfrwng BSL ar gyfer pobl ifanc fyddar. Bydd gweddill y cyfraniad hwn yn canolbwyntio ar bob un o amcanion y ddeiseb yn eu tro, er mwyn amlinellu'r dystiolaeth a gyflwynwyd i'r pwyllgor, y casgliadau y daethom iddynt a'r ymatebion a roddwyd gan Lywodraeth Cymru.
Yn gyntaf, mae'r ddeiseb yn galw am fwy o gyfleoedd i deuluoedd ddysgu BSL. Mae Deffo! wedi pwysleisio pa mor hollbwysig yw hyn fel y gall rhieni a brodyr a chwiorydd gyfathrebu â phlant byddar a'u cefnogi o fewn eu teuluoedd. Dywedasant wrth y pwyllgor y gall cost fod yn broblem sylweddol, gyda dosbarthiadau BSL sylfaenol ar gyfer oedolion yn costio £300 y person a chyrsiau uwch yn costio hyd at £1,600. Ychydig iawn o gyfleoedd a geir hefyd i deuluoedd ddysgu BSL gyda'i gilydd, gan fod y rhan fwyaf o'r dosbarthiadau sydd ar gael yn cael eu darparu drwy ganolfannau addysg oedolion. Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud wrth y pwyllgor sawl gwaith mai cyfrifoldeb awdurdodau lleol yw darparu'r dosbarthiadau hyn. Fodd bynnag, ymddengys mai diffyg darpariaeth yw canlyniad hyn, oherwydd ei fod yn dod yn ddewis o fewn cyllidebau addysg oedolion lleol. Mae'r dystiolaeth a gyflwynwyd i'r pwyllgor yn dangos, yn y rhan fwyaf o achosion, nad oes unrhyw gyrsiau iaith arwyddion ar gael i rieni a phlant am ddim neu am gost isel.
Nodaf fod y comisiynydd plant hefyd wedi argymell y dylai'r holl deuluoedd sydd â phlant byddar allu cael mynediad at BSL, ac mae'r pwyllgor wedi clywed bod y Gymdeithas Genedlaethol i Blant Byddar yn siomedig nad yw hyn wedi digwydd.
Mae'r deisebwyr wedi dadlau bod statws presennol BSL, a'r ffaith ei bod yn cael ei hystyried yn ddewis yn hytrach nag angen meddygol, yn golygu mai dyma'r math o ddarpariaeth sy'n tueddu i gael ei golli mewn cyfnodau o bwysau ariannol. Maent wedi argymell y dylai Llywodraeth Cymru gydnabod BSL fel iaith leiafrifol, ac y dylai awdurdodau lleol ei hystyried yn iaith gyntaf i lawer o blant a phobl ifanc byddar a thrwm eu clyw. Maent o'r farn y byddai hon yn ffordd o wella a diogelu'r ddarpariaeth ar gyfer dysgu BSL. Mae'r Pwyllgor Deisebau yn cytuno. Rydym yn credu ei bod yn hanfodol fod teuluoedd plant byddar yn cael cyfle i ddysgu sut i gyfathrebu drwy gyfrwng BSL. O ganlyniad, rydym o'r farn y gallai Llywodraeth Cymru wneud mwy drwy arwain awdurdodau lleol i drin BSL fel iaith gyntaf llawer o blant a phobl ifanc byddar, fel ffordd o ail-fframio'r sgwrs ar beth a olygir wrth ddarpariaeth ddigonol. At hynny, rydym wedi argymell bod Llywodraeth Cymru yn ystyried datblygu siarter genedlaethol ar gyfer darparu gwasanaethau ac adnoddau, gan gynnwys addysg, i blant byddar a'u teuluoedd. Credwn y byddai hyn yn helpu i wella cysondeb y ddarpariaeth ledled Cymru.
Rwy'n croesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi derbyn y ddau argymhelliad gennym yn hyn o beth, a''i bod hefyd wedi cydnabod bod aelodau o'r gymuned fyddar yn wynebu nifer o broblemau mewn perthynas â BSL, gan gynnwys prinder dehonglwyr. Yn ei hymateb, mae'r Gweinidog yn ymrwymo i adolygu'r ddarpariaeth BSL yng Nghymru ac ystyried datblygu siarter genedlaethol o'r math a argymhellir gan y pwyllgor. Byddem yn croesawu mwy o wybodaeth am y gwaith hwn y prynhawn yma, ac yn ei hannog i sicrhau bod y gwaith yn datblygu'n gyflym er mwyn dechrau gwella'r cymorth sydd ar gael ar gyfer plant byddar a'u teuluoedd.
Gan symud ymlaen, mae'r ail alwad yn y ddeiseb yn galw am gynnwys BSL yn y cwricwlwm cenedlaethol. Mae'r deisebwyr wedi rhoi gwybod i'r pwyllgor nad oes gan y rhan fwyaf o blant byddar mewn ysgolion prif ffrwd fynediad at BSL yn yr ysgol, ond eu bod yn dysgu Saesneg â chymorth arwyddion yn lle hynny. Nid yw hyn yn trosglwyddo y tu allan i'r ysgol, ac felly mae plant byddar yn dal i orfod dysgu BSL er mwyn cyfathrebu ag aelodau eraill o'r gymuned fyddar. Pe bai BSL yn cael ei chynnwys o fewn y cwricwlwm cenedlaethol, mae Deffo! yn dadlau y byddai'n helpu dysgwyr eraill i gyfathrebu â phobl fyddar neu drwm eu clyw mewn cyd-destun cymdeithasol a chyd-destunau eraill, yn ogystal â gwella eu cyfathrebu'n raddol mewn bywyd bob dydd.
Drwy gydol ein hystyriaeth o'r ddeiseb, mae Deffo! wedi mynegi rhwystredigaeth ynglŷn â'u profiad o geisio ymgysylltu â'r Llywodraeth ar y mater hwn, ac ynglŷn â'r hyn a ystyriant yn ddiffyg ymgysylltiad â phrosesau megis adolygiad Donaldson. Wedi dweud hynny, yn ystod yr amser hwn, cawsant gyfle i gyfarfod â'r Gweinidog blaenorol ac mae'r pwyllgor wedi croesawu'r ffaith bod BSL wedi'i chynnwys ym maes ieithoedd a chyfathrebu y cwricwlwm newydd.
However, we remain concerned about a lack of national direction in relation to ensuring that BSL provision is widely available in Welsh schools, and the Minister’s response to our report indicates that this will largely remain at the discretion of individual schools and local authorities. Speaking frankly, it is currently difficult to see this as promising any significant step forward in improving the ability for pupils to access BSL through the curriculum. I urge the Minister to consider further how schools can be specifically encouraged to pursue this option in light of the formal recognition of BSL as a language in its own right.
The committee has also called for the Welsh Government to explore the creation of a GCSE in BSL. After this was raised by Mike Hedges, the previous First Minister wrote to Qualifications Wales on this subject. The response indicated that Qualifications Wales does not consider it viable to develop such a GCSE solely for use in Wales. However, subsequently, the UK Government has indicated that it is giving consideration to the development of a BSL GCSE. We understand that Qualifications Wales is open to adopting any GCSE developed and we would urge them, and the Minister, to ensure that this happens quickly in order to avoid a situation where deaf pupils in Wales fall behind their counterparts in England.
Access to appropriately qualified staff was also of significant concern to Deffo! They highlighted a number of statistics, including that pupils have just three hours of contact with a teacher of the deaf per week on average, far less than the target of 270 hours per year, and that significant numbers of appropriately qualified teachers are due to retire in the next 15 years. Deffo! suggest that many are being replaced by teaching assistants. In response, Ministers have referred to duties on local authorities to identify, assess and make provision for children with special educational needs. Again, however, the committee were concerned by a sense that there is insufficient impetus coming from the Welsh Government to make this the case in reality. It is unclear how the Government ensures that these duties are implemented sufficiently in practice.
In our fourth recommendation, the committee urges the Government to engage with workforce planning issues and consider the long-term sustainability of support for deaf pupils. The Minister’s response refers to welcome additional funding being provided. However, the National Deaf Children’s Society has referred to this as a short-term solution to a growing problem, and we urge the Government to continue to focus on ensuring that Wales has an appropriately trained education workforce in relation to the needs of deaf pupils.
The final aspect of the petition is a call for more services and resources to be accessible through BSL. Deffo! told the committee that many deaf young people fail to access services with the reasonable adjustments they are entitled to under equalities legislation. For example, witnesses noted that there is only one deaf youth worker for the whole of Wales. Deffo! want BSL users to be able to access information about services such as education, healthcare, social services and public transport in their preferred language. They told the committee that they felt demoralised by their inability to access such services.
Ministers have noted that the Welsh Government does not have the power to legislate in relation to the provision of languages other than Welsh. However, the committee believes that our earlier recommendation in relation to the development of a national charter for the delivery of services and resources to deaf children and young people will help to address some of these issues if it is taken forward. Such a framework could help to improve consistency of service provision across public services and provide greater accountability where such provision does not meet suitable standards. Again, I urge the Minister to ensure that this is taken forward in a robust and meaningful way.
In conclusion, Dirprwy Lywydd, I want to thank Deffo! again for bringing the petition forward and everyone else who has provided evidence to the committee. The issues raised by this petition are many and varied, and they challenge all of us here to seek to ensure that deaf children and young people in Wales are able to access the education and other services that they should be entitled to. I welcome the positive response received to our recommendations from the Minister, and I hope that, if they are taken forward, these actions result in improvements for deaf children and their families. Diolch yn fawr.
Fodd bynnag, rydym yn dal i fod yn bryderus ynglŷn â diffyg cyfeiriad cenedlaethol mewn perthynas â sicrhau bod darpariaeth BSL ar gael yn eang mewn ysgolion yng Nghymru, ac mae ymateb y Gweinidog i'n hadroddiad yn awgrymu y bydd hyn yn parhau i fod yn ôl disgresiwn ysgolion unigol ac awdurdodau lleol i raddau helaeth. A siarad yn blwmp ac yn blaen, ar hyn o bryd mae'n anodd gweld bod hyn yn addo unrhyw gam sylweddol ymlaen o ran gwella gallu disgyblion i gael mynediad at BSL drwy'r cwricwlwm. Rwy'n annog y Gweinidog i roi ystyriaeth bellach i sut y gellir annog ysgolion yn benodol i fynd ar drywydd yr opsiwn hwn yng ngoleuni'r ffaith bod BSL wedi cael ei chydnabod yn ffurfiol fel iaith yn ei hawl ei hun.
Mae'r pwyllgor hefyd wedi galw ar Lywodraeth Cymru i ystyried creu TGAU mewn BSL. Ar ôl i Mike Hedges godi'r mater hwn, ysgrifennodd y Prif Weinidog blaenorol at Cymwysterau Cymru ynglŷn â'r mater hwn. Roedd yr ymateb yn awgrymu nad yw Cymwysterau Cymru yn ystyried ei bod hi'n bosibl datblygu TGAU o'r fath i'w ddefnyddio yng Nghymru yn unig. Fodd bynnag, ers hynny, mae Llywodraeth y DU wedi nodi ei bod yn ystyried datblygu TGAU mewn BSL. Rydym yn deall bod Cymwysterau Cymru yn agored i fabwysiadu unrhyw TGAU a ddatblygir a byddem yn eu hannog hwy a'r Gweinidog i sicrhau bod hyn yn digwydd yn gyflym er mwyn osgoi sefyllfa lle mae disgyblion byddar yng Nghymru ar ei hôl hi o'u cymharu â'u cymheiriaid yn Lloegr.
Roedd mynediad at staff â chymwysterau priodol hefyd yn peri pryder sylweddol i Deffo! Roeddent yn tynnu sylw at nifer o ystadegau, gan gynnwys y ffaith nad yw disgyblion ond yn cael tair awr o gyswllt gydag athro i rai byddar bob wythnos ar gyfartaledd, llai o lawer na'r targed o 270 awr y flwyddyn, a bod nifer sylweddol o athrawon sydd wedi cymhwyso'n briodol yn mynd i ymddeol yn ystod y 15 mlynedd nesaf. Mae Deffo! yn credu bod cynorthwywyr addysgu yn cael eu defnyddio yn lle llawer o'r rhain. Wrth ymateb, cyfeiriodd Gweinidogion at ddyletswyddau awdurdodau lleol i nodi, asesu a darparu ar gyfer plant ag anghenion addysgol arbennig. Unwaith eto, fodd bynnag, roedd y pwyllgor yn pryderu nad yw Llywodraeth Cymru yn gwneud digon i wireddu hyn mewn gwirionedd. Nid yw'n glir sut y mae'r Llywodraeth yn sicrhau bod y dyletswyddau hyn yn cael eu gweithredu'n ddigonol yn ymarferol.
Yn ein pedwerydd argymhelliad, mae'r pwyllgor yn annog y Llywodraeth i edrych ar broblemau cynllunio'r gweithlu ac ystyried cynaliadwyedd hirdymor y cymorth ar gyfer disgyblion byddar. Mae ymateb y Gweinidog yn cyfeirio at ddarparu arian ychwanegol ac mae hynny i'w groesawu. Fodd bynnag, mae'r Gymdeithas Genedlaethol i Blant Byddar wedi cyfeirio at hyn fel ateb tymor byr i broblem gynyddol, ac rydym yn annog y Llywodraeth i barhau i ganolbwyntio ar sicrhau bod gan Gymru weithlu addysg sydd wedi'i hyfforddi'n briodol mewn perthynas ag anghenion disgyblion byddar.
Elfen olaf y ddeiseb yw galwad am wneud mwy o wasanaethau ac adnoddau yn hygyrch drwy gyfrwng BSL. Dywedodd Deffo! wrth y pwyllgor fod llawer o bobl ifanc fyddar yn methu cael mynediad at wasanaethau sydd â'r addasiadau rhesymol y mae ganddynt hawl iddynt o dan y ddeddfwriaeth gydraddoldeb. Er enghraifft, nododd tystion mai un gweithiwr ieuenctid ar gyfer pobl fyddar a geir drwy Gymru gyfan. Mae Deffo! eisiau i ddefnyddwyr BSL allu cael gafael ar wybodaeth am wasanaethau fel addysg, gofal iechyd, gwasanaethau cymdeithasol a thrafnidiaeth gyhoeddus yn eu dewis iaith. Dywedasant wrth y pwyllgor fod methu cael mynediad at wasanaethau o'r fath yn eu digalonni.
Mae Gweinidogion wedi nodi nad oes gan Lywodraeth Cymru bŵer i ddeddfu mewn perthynas â darparu ieithoedd heblaw'r Gymraeg. Fodd bynnag, mae'r pwyllgor yn credu y bydd ein hargymhelliad blaenorol mewn perthynas â datblygu siarter genedlaethol ar gyfer darparu gwasanaethau ac adnoddau i blant a phobl ifanc fyddar yn helpu i fynd i'r afael â rhai o'r materion hyn os caiff ei datblygu. Gallai fframwaith o'r fath helpu i wella cysondeb y ddarpariaeth ar draws y gwasanaethau cyhoeddus a darparu mwy o atebolrwydd lle nad yw darpariaeth o'r fath yn bodloni safonau addas. Unwaith eto, rwy'n annog y Gweinidog i sicrhau bod hyn yn cael ei ddatblygu mewn ffordd gadarn ac ystyrlon.
I gloi, Ddirprwy Lywydd, hoffwn ddiolch i Deffo! unwaith eto am gyflwyno'r ddeiseb ac i bawb arall sydd wedi darparu tystiolaeth i'r pwyllgor. Mae'r materion a godwyd yn sgil y ddeiseb hon yn niferus ac yn amrywiol, ac maent yn herio pob un ohonom yma i geisio sicrhau bod plant a phobl ifanc byddar Cymru yn gallu cael mynediad at yr addysg a'r gwasanaethau eraill y dylai fod ganddynt hawl iddynt. Rwy'n croesawu ymateb cadarnhaol y Gweinidog i'n hargymhellion, ac rwy'n gobeithio, os cânt eu datblygu, y bydd y camau hyn yn arwain at welliannau ar gyfer plant byddar a'u teuluoedd. Diolch yn fawr.
Thank you. Janet Finch-Saunders.
Diolch. Janet Finch-Saunders.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and I will sign. [Signs in BSL.] That's the trouble with having a long name. [Signs in BSL.] That said: I am Janet Finch-Saunders and I am a BSL student. Over the last year, my team and I have enjoyed the pleasure of learning BSL. We've already passed the first level and are now studying for the next. The reason for this is because I acknowledge the fact that many of the 7,200 BSL users in Wales rely on BSL as their first language and believe the support we offer should be more accessible to our deaf community. Through my role on the Petitions Committee, I have been delighted to support the cause made by Deffo! for improved access to information and services in BSL.
Following the Welsh Government's recognition of BSL as an official language in 2004, it is fair to say that progress has been poor. Whilst there are some pioneer schools, as part of the area of learning and experience for languages, literacy and communication, there's a lot of vagueness about where these schools are and how other children in schools can access this approach. Of course, it is reassuring to see that special educational needs schools are included in the trial group. However, it is deeply concerning that BSL is being classified as an international language, alongside other classic and modern languages. Not only is it incorrect in this instance to classify BSL as an international language, it simply undermines the necessity of this education for the 2,642 deaf children in Wales. As such, I would like to see an equivalence of BSL to English and Welsh used more widely in our schools. Qualifications Wales has dismissed the introduction of a GCSE in BSL at this stage, arguing that BSL will invite too few students. While they concede that this may be subject to reassessment following the conclusions of the Department for Education's collaboration with BSL partners, I consider that Wales should also undertake further preparations to pioneer the introduction of a GCSE in BSL.
GCSE aside, as for the Children's Commissioner for Wales's report, it is essential that sufficient funds are available to ensure that parents and close relatives of deaf individuals receive BSL training. And do you know what? How ironic that my colleague Suzy Davies AM told me of the news release:
'Parents of deaf children face funding "postcode lottery"
Parents of a deaf four-month-old have to pay £6,000 for sign language classes if they want to communicate with her.'
That is appalling in this day and age. Such inconsistencies are also creeping in to—. Oh, sorry. I've jumped ahead, sorry. Crucially, I believe that urgent action is needed to address the inconsistencies in the services currently being provided. I have seen first hand how there is a variation between different local authorities, and, for example, my colleague Mark Isherwood AM and I co-operated with the deaf community in Conwy County Borough Council following the withdrawal of financial support and the negative impacts on those merely wanting to communicate as regards council services in a way that they are only able to do.
Such inconsistencies are also creeping into education, as data released in July 2018 highlighted the fact that seven out of 18 respondents thought that SEN specialist services were not meeting the current demand for hearing impairment services. This is worrying, given that there are 3,116 pupils with this communication requirement in Wales. Whilst I welcome the fact that the Welsh Government has acknowledged there are problems and have allocated £289,000 to support professional training of a local sensory workforce, I am concerned that this is insufficient to ensure there is wide consistency across the service, especially when there is only one deaf youth worker for the whole of Wales. As such, I now implore you to listen to the recommendations of this report and to develop a national charter for the delivery of services and resources to deaf children, young people and their families, as a matter of urgency, so that there is a clear national benchmark and standard that all organisations and authorities can work towards. We are lucky. We can communicate here in the way that we are easiest able to do so. It is about time that the deaf people in our community are able to do the same. Diolch yn fawr iawn.
Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd, ac rwyf am arwyddo. [Arwyddo mewn BSL.] Dyna'r drafferth â chael enw hir. [Arwyddo mewn BSL.] Roedd hynny'n dweud: Janet Finch-Saunders ydw i ac rwy'n dysgu BSL. Dros y flwyddyn ddiwethaf, mae fy nhîm a minnau wedi mwynhau'r pleser o ddysgu BSL. Rydym eisoes wedi pasio'r lefel gyntaf ac erbyn hyn rydym yn astudio ar gyfer y nesaf. Y rheswm am hyn yw oherwydd fy mod yn cydnabod y ffaith bod nifer o'r 7,200 o ddefnyddwyr BSL yng Nghymru yn dibynnu ar BSL fel iaith gyntaf ac rydym yn credu y dylai'r cymorth rydym yn ei gynnig fod yn fwy hygyrch i'r gymuned fyddar. Drwy fy rôl ar y Pwyllgor Deisebau, rwyf wedi bod yn hapus iawn i gefnogi'r achos a gyflwynwyd gan Deffo! i wella mynediad at wybodaeth a gwasanaethau mewn BSL.
Yn dilyn y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi cydnabod BSL fel iaith swyddogol yn 2004, mae'n deg dweud bod y cynnydd wedi bod yn wael. Er bod gennym rai ysgolion arloesi, fel rhan o faes dysgu a phrofiad ieithoedd, llythrennedd a chyfathrebu, mae cryn dipyn o amwysedd ynglŷn â lle mae'r ysgolion hyn a sut y gall plant eraill mewn ysgolion gael mynediad at hyn. Wrth gwrs, mae'n galonogol gweld bod ysgolion anghenion addysgol arbennig yn cael eu cynnwys yn y grŵp treialu. Fodd bynnag, mae'n peri pryder mawr fod BSL yn cael ei chategoreiddio fel iaith ryngwladol, gyda ieithoedd clasurol a modern eraill. Nid yn unig y mae'n anghywir i ni gategoreiddio BSL fel iaith ryngwladol yn yr achos hwn, mae'n tanseilio pa mor angenrheidiol yw'r addysg hon i'r 2,642 o blant byddar yng Nghymru. Fel y cyfryw, hoffwn weld ysgolion yn gwneud defnydd ehangach o BSL fel iaith sy'n gydradd â'r Gymraeg a'r Saesneg. Mae Cymwysterau Cymru wedi diystyru cyflwyno TGAU mewn BSL ar hyn o bryd, gan ddadlau na fydd BSL yn denu digon o ddisgyblion. Er eu bod yn cyfaddef y gallai'r mater fod yn destun ailasesiad yn dilyn casgliadau'r cydweithredu rhwng yr Adran Addysg a phartneriaid BSL, rwy'n credu y dylai Cymru hefyd wneud paratoadau pellach i arloesi'r gwaith o gyflwyno TGAU mewn BSL.
Gan roi TGAU i'r naill ochr, o ran adroddiad Comisiynydd Plant Cymru, mae'n hanfodol bod digon o arian ar gael i sicrhau bod rhieni a pherthnasau agos unigolion byddar yn cael hyfforddiant BSL. A wyddoch chi beth? Mae'n hynod eironig fod fy nghyd-Aelod Suzy Davies wedi dweud wrthyf am y datganiad newyddion a nodai fod
rhieni plant byddar yn wynebu 'loteri cod post',
a bod rhieni plentyn pedwar mis oed sy'n fyddar yn gorfod talu £6,000 am wersi iaith arwyddion os ydynt am gyfathrebu â hi.
Mae hynny'n warthus yn yr oes sydd ohoni. Mae anghysondebau o'r fath hefyd yn treiddio i—. O, mae'n ddrwg gennyf. Rwyf wedi neidio ymlaen, mae'n ddrwg gennyf. Yn allweddol, rwy'n credu bod angen gweithredu ar frys i fynd i'r afael â'r anghysondebau yn y gwasanaethau a ddarperir ar hyn o bryd. Rwyf wedi gweld yr amrywio rhwng gwahanol awdurdodau lleol â fy llygaid fy hun, ac er enghraifft, cydweithredodd fy nghyd-Aelod, Mark Isherwood, a minnau gyda'r gymuned fyddar yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Conwy yn dilyn diddymu cymorth ariannol a'r effeithiau negyddol ar y rheini sydd ond yn dymuno cyfathrebu, o ran gwasanaethau cyngor, yn yr unig ffordd y gallant ei wneud.
Mae anghysondebau o'r fath yn treiddio i mewn i addysg hefyd, gan fod data a ryddhawyd ym mis Gorffennaf 2018 yn dangos bod saith o bob 18 ymatebwr yn credu nad oedd gwasanaethau arbenigol anghenion addysgol arbennig yn diwallu'r galw presennol am wasanaethau i rai â nam ar y clyw. Mae hyn yn peri pryder, o ystyried bod gan 3,116 o ddisgyblion yr angen cyfathrebu hwn yng Nghymru. Er fy mod yn croesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi cydnabod bod yna broblemau ac wedi dyrannu £289,000 i gefnogi hyfforddiant proffesiynol i weithlu cymorth synhwyraidd lleol, rwy'n bryderus nad yw hyn yn ddigonol i sicrhau cysondeb eang ar draws y gwasanaeth, yn enwedig pan nad oes ond un gweithiwr ieuenctid ar gyfer pobl ifanc byddar drwy Gymru gyfan. Fel y cyfryw, rwy'n erfyn arnoch i wrando ar argymhellion yr adroddiad hwn ac i ddatblygu siarter genedlaethol ar gyfer darparu gwasanaethau ac adnoddau i blant a phobl ifanc byddar a'u teuluoedd, a hynny ar frys, fel bod gennym feincnod cenedlaethol clir a safon y gall pob sefydliad ac awdurdod weithio tuag ati. Rydym yn ffodus. Gallwn gyfathrebu yma yn y ffordd sydd hawsaf i ni ei wneud. Mae'n hen bryd i'r bobl fyddar yn ein cymuned allu gwneud yr un peth. Diolch yn fawr iawn.
First of all, can I declare an interest in that my sister is profoundly deaf and a user of British Sign Language, and also, as president of Swansea Hard of Hearing Group? And before anyone says, 'Why not Welsh sign language?', sign language is descriptive. You translate the sign into any other language you are familiar with. It does not use an alphabet, but has signs to describe what someone wants to say.
Turning to recommendation 1:
'The Welsh Government should support British Sign Language as a minority language, and encourage local authorities to recognise it as the first language of many Deaf children and young people when providing support and education services.'
For many deaf children, sign language is their first language, it's their language in the education system and it's the way that they converse and learn. Sign language should be treated as an equal language in the education system, no different to Welsh and English. It is a matter of educational equality that British Sign Language is treated equally with Welsh and English.
The Petitions Committee said that we therefore recommend that the opportunity to learn British Sign Language is made available to children at all levels of education. As part of this, we encourage the Welsh Government to continue to explore the creation of a GCSE in first-language sign language with Qualifications Wales. I again hope that that will be pushed forward. That sums up what is needed, and that is a GCSE in British Sign Language, so that proficiency in it can be recognised. It should be treated equally to English and Welsh in terms of a GCSE. This would mean that when jobs ask for grade C or better in English or Welsh, then it should also say 'or British Sign Language'. This provides equality of opportunity for those who use British Sign Language as their primary method of communication.
It is not only the deaf community that needs British Sign Language, but the rest of the population, who need to be able to communicate with those who are deaf. The petition calls for better access to British Sign Language classes for parents and siblings to support them in communicating with a deaf family member. Surely this is a reasonable request. The vast majority of children who are born deaf, or become deaf very young through diseases such as meningitis, mumps and measles, have hearing parents. A deaf child comes as a shock to parents and siblings who want to learn how to communicate with the deaf member of the family so that they're not left out.
Turning to the last committee recommendation:
'We recommend that the Welsh Government continues its engagement with the Welsh Local Government Association on Workforce Planning for SEN specialist services, with a particular focus on teachers working with Deaf and hard of hearing children and young people. This should include
consideration of the longer term sustainability of these services. As part of this we support the introduction of a minimum standard BSL qualification for learning assistants supporting Deaf children and young people.'
This is incredibly important, because if people are working with deaf children, then they have to have at least the same level of language as the children they're working with. Whatever qualifications and support we say should be provided become meaningless if we don't have people qualified to teach and support learners. We can pass and agree all sorts of things here about the importance of having this support, but unless we've got people trained and capable of providing the support, it's not going to happen.
Finally, the petition calls for services to be accessible to deaf young people in British Sign Language. Deffo! told the committee that many deaf young people are not able to access services and referred to a survey that suggested that most deaf people struggle to access healthcare such as GP surgeries. GP surgeries that only accept telephone calls for appointments or want patients to ring in and then ring patients back cause huge problems for those who are deaf and are not able to undertake that. I've talked to deaf people who have gone to a surgery and been told they've got to ring in. They say, 'Well, I can't hear', and it's, 'Well, that's the way we work.' And I think it is important that surgeries do show support, and I think it is important that surgeries realise that there are deaf people out there and that the one-size-fits-all of, 'Ring in, and we'll ring you back', doesn't work for people who can't hear.
There is a lot that needs to be done to help the deaf community. Accepting these Petitions Committee recommendations and implementing them would be a good start. certainly not a finish, because the deaf community feel that they have not been treated fairly over many years. And I'm sure you recognise that, Deputy Presiding Officer. And it is important to ensure that we start making steps in that direction now.
Yn gyntaf oll, a gaf fi ddatgan buddiant gan fod fy chwaer yn fyddar iawn ac yn defnyddio Iaith Arwyddion Prydain, a hefyd, fel llywydd Grŵp Pobl Drwm eu Clyw Abertawe? A chyn i unrhyw un ddweud, 'Pam ddim Iaith Arwyddion Cymru?', mae iaith arwyddion yn ddisgrifiadol. Rydych yn cyfieithu'r arwydd i unrhyw iaith arall rydych yn gyfarwydd â hi. Nid yw'n defnyddio gwyddor, ond mae ganddi arwyddion i ddisgrifio'r hyn y mae rhywun eisiau ei ddweud.
Gan droi at argymhelliad 1:
'Dylai Llywodraeth Cymru gefnogi Iaith Arwyddion Prydain fel iaith leiafrifol, ac annog awdurdodau lleol i'w chydnabod fel iaith gyntaf llawer o blant a phobl ifanc byddar wrth ddarparu gwasanaethau addysg a chymorth.'
I lawer o blant byddar, iaith arwyddion yw eu hiaith gyntaf, honno yw eu hiaith yn y system addysg a'r ffordd y maent yn siarad ac yn dysgu. Dylid trin iaith arwyddion fel iaith gyfartal yn y system addysg, a heb fod yn wahanol i'r Gymraeg a'r Saesneg. Mae sicrhau bod Iaith Arwyddion Prydain yn cael ei thrin yn gyfartal â'r Gymraeg a'r Saesneg yn fater o gydraddoldeb addysgol.
Mae'r Pwyllgor Deisebau wedi dweud felly ein bod yn argymell y dylid sicrhau bod cyfle i ddysgu Iaith Arwyddion Prydain ar gael i blant ar bob lefel o addysg. Yn rhan o hyn, rydym yn annog Llywodraeth Cymru i barhau i archwilio'r posibilrwydd o greu TGAU mewn iaith arwyddion iaith gyntaf gyda Cymwysterau Cymru. Unwaith eto, gobeithiaf y bydd yr argymhelliad hwnnw'n cael ei ddatblygu. Mae'n crynhoi'r hyn sydd ei angen, sef TGAU mewn Iaith Arwyddion Prydain, fel y gellir cydnabod hyfedredd ynddi. Dylid ei thrin yn gyfartal â'r Gymraeg a'r Saesneg fel cymhwyster TGAU. Byddai hyn yn golygu, pan fo swyddi'n galw am radd C neu well mewn Cymraeg neu Saesneg, dylai ddweud 'neu Iaith Arwyddion Prydain' hefyd. Mae hyn yn sicrhau cyfle cyfartal i rai sy'n defnyddio Iaith Arwyddion Prydain fel eu prif gyfrwng cyfathrebu.
Nid y gymuned fyddar yn unig sydd angen Iaith Arwyddion Prydain, ond gweddill y boblogaeth, sydd angen gallu cyfathrebu gydag unigolion byddar. Mae'r ddeiseb yn galw am well mynediad at ddosbarthiadau Iaith Arwyddion Prydain ar gyfer rhieni a brodyr a chwiorydd i'w helpu i gyfathrebu ag aelod byddar o'r teulu. Yn sicr, mae hwn yn gais rhesymol. Rhieni sy'n gallu clywed sydd gan y mwyafrif helaeth o blant sy'n cael eu geni'n fyddar, neu sy'n mynd yn fyddar yn ifanc iawn o ganlyniad i glefydau fel llid yr ymennydd, clwy'r pennau a'r frech goch. Mae plentyn byddar yn sioc i rieni a brodyr a chwiorydd ac maent eisiau dysgu sut i gyfathrebu â'r aelod byddar o'r teulu fel nad ydynt yn cael eu gadael allan.
Trof yn awr at argymhelliad olaf y pwyllgor:
'Rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn parhau i ymgysylltu â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ar Gynllunio'r Gweithlu ar gyfer gwasanaethau arbenigol AAA, gan ganolbwyntio'n benodol ar athrawon sy'n gweithio gyda phlant a phobl ifanc byddar a thrwm eu clyw. Dylai hyn gynnwys ystyriaeth o gynaliadwyedd tymor hwy y gwasanaethau hyn. Fel rhan o hyn, rydym yn cefnogi'r syniad o gyflwyno cymhwyster Iaith Arwyddion Prydain safonol gofynnol ar gyfer cynorthwywyr dysgu sy'n cefnogi plant a phobl ifanc byddar.'
Mae hyn yn hynod bwysig, oherwydd os yw pobl yn gweithio gyda phlant byddar, mae'n rhaid iddynt gael o leiaf yr un lefel o iaith â'r plant y maent yn gweithio gyda hwy. Mae pa bynnag gymwysterau a chymorth rydym yn dweud y dylid eu darparu yn ddiystyr os nad oes gennym bobl gymwys i addysgu a chefnogi dysgwyr. Gallwn basio a chytuno ar bob math o bethau yma mewn perthynas â phwysigrwydd y cymorth hwn, ond os nad oes bod gennym bobl sydd wedi cael eu hyfforddi ac sy'n gallu darparu'r cymorth, nid yw'n mynd i ddigwydd.
Yn olaf, mae'r ddeiseb yn galw am sicrhau bod gwasanaethau'n hygyrch i bobl ifanc fyddar mewn Iaith Arwyddion Prydain. Dywedodd Deffo! wrth y pwyllgor nad yw llawer o bobl ifanc fyddar yn gallu cael mynediad at wasanaethau a chyfeiriasant at arolwg a oedd yn awgrymu bod y rhan fwyaf o bobl fyddar yn ei chael yn anodd cael mynediad at ofal iechyd megis meddygfeydd meddygon teulu. Mae meddygfeydd sydd ond yn trefnu apwyntiadau dros y ffôn, neu sydd eisiau i gleifion ffonio ac yna'n eu ffonio'n ôl, yn achosi problemau enfawr i bobl fyddar nad ydynt yn gallu gwneud hynny. Rwyf wedi siarad â phobl fyddar sydd wedi mynd i'r feddygfa ac wedi cael gwybod bod yn rhaid iddynt ffonio. Maent yn dweud, 'Wel, ni allaf glywed', a'r ateb yw, 'Wel, dyna'r ffordd rydym yn gweithio.' Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig i feddygfeydd ddangos cefnogaeth, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig i feddygfeydd sylweddoli bod pobl fyddar yn bodoli ac nad yw dweud wrth bawb, 'Ffoniwch, ac fe wnawn eich ffonio'n ôl', yn gweithio i bobl nad ydynt yn gallu clywed.
Mae angen gwneud llawer i helpu'r gymuned fyddar. Byddai derbyn yr argymhellion hyn gan y Pwyllgor Deisebau a'u rhoi ar waith yn fan cychwyn da. Yn sicr, ni fyddai'n ddiwedd ar y mater, oherwydd mae'r gymuned fyddar yn teimlo nad ydynt wedi cael eu trin yn deg dros nifer o flynyddoedd. Ac rwy'n siŵr eich bod yn cydnabod hynny, Ddirprwy Lywydd. Ac mae'n bwysig sicrhau ein bod yn dechrau camu i'r cyfeiriad hwnnw yn awr.
Mae Iaith Arwyddo Prydain yn iaith bwysig, sydd ddim yn cael ei chydnabod yn ddigonol. Ar hyn o bryd, does dim darpariaeth na hawliau digonol i gefnogi pobl fyddar ar unrhyw gam o’u taith drwy fywyd, gan ddechrau yn y blynyddoedd cyntaf.
Mae 90 y cant o blant byddar yn cael eu geni i deuluoedd sy’n clywed. Felly, mae rhieni newydd yn aml heb brofiad o fyddardod, ac yn gorfod dysgu sut i gyfathrebu a chefnogi anghenion penodol eu plentyn o’r newydd. Mae'n syfrdanol nad oes darpariaeth o wersi am ddim ar gael, ac felly'n aml mae'n her i deuluoedd sicrhau cyfleoedd i helpu eu plant. Ac mae'n wir dweud bod hyn yn ffurf ar amddifadedd iaith. Ni ddylai unrhyw blentyn beidio â chael hawl i’w iaith. Mae’n anochel y bydd datblygiad cynharaf plentyn yn cael ei effeithio gan wacter cyfathrebu, efo diffyg gallu cyfathrebu yn arwain at deimladau o fod yn ynysig, sy’n effeithio’n negyddol ar iechyd emosiynol a meddyliol unigolyn, ac o bosib cyfleoedd bywyd ehangach.
Dydy pethau ddim yn gwella pan â plentyn byddar i’r ysgol. Mae Deffo! yn dweud, ar gyfartaledd, fod plant byddar sy'n cael eu haddysg yn y brif ffrwd yng Nghymru yn gadael yr ysgol yn 16 oed ag oed darllen o naw mlwydd oed. Yn aml, mae llefaredd a sgiliau darllen gwefus yn wael. Hefyd, mae bwlch cyrhaeddiad cyson wedi bodoli yng nghyrhaeddiad plant byddar o'u cymharu â phlant sy’n siarad, sydd ar ei fwyaf eang yn ystod y cyfnod sylfaen a chyfnod allweddol 2. Ac mae'r bwlch yma'n bodoli oherwydd y rhwystrau y mae'r dysgwyr byddar yn eu hwynebu yn amlach na pheidio. Mae hyn yn destun pryder i'r comisiynydd plant, sydd wedi mynegi bod diffyg ymrwymiad i gau’r bwlch cyrhaeddiad rhwng dysgwyr byddar a’u cyfoedion sy’n clywed yn fater sydd angen sylw gan y Llywodraeth a chan awdurdodau lleol er mwyn sicrhau cefnogaeth briodol ar gyfer anghenion cyfathrebu plant a phobl ifanc sydd yn fyddar, gan gynnwys cyfleoedd dysgu BSL hygyrch a fforddiadwy, ar ystod o lefelau.
Ac mae'r diffyg ffocws yma i gael ei weld hefyd o edrych ar awdurdodau lleol, efo dim ond un awdurdod lleol yng Nghymru wedi ymrwymo i siartr BSL Prydeinig gan y British Deaf Association. Felly, mae’n bryd hoelio’r ffocws ar ddatblygu siartr cenedlaethol ein hunain ar gyfer darparu gwasanaethau ac adnoddau cyson i blant byddar a’u teuluoedd.
Mae angen i Lywodraeth Cymru ddilyn datblygiad plant byddar a’u teuluoedd drwy’r holl siwrnai addysg, a gwneud yn siŵr bod y ddarpariaeth briodol ar gael achos mae’r ystadegau yn siarad drostyn nhw eu hunain. Ar hyn o bryd, mae gormod o blant byddar sydd yn defnyddio BSL fel iaith gyntaf yn cael eu cefnogi yn yr ysgol gan staff sydd â lefel rhy syml o arwyddo. Ac mae angen meddwl o ddifrif ynglŷn ag ysgogi athrawon i ennill cymwysterau BSL ar y lefelau priodol.
Ac i droi, felly, at y cwricwlwm newydd, mae yna gyfle fan hyn i annog llawer mwy o ddefnydd o BSL yn yr ysgolion. Ac fel dŷn ni'n ei wybod, dydy BSL ddim ar gyfer plant byddar yn unig, ac fe allai dysgu BSL yn yr ysgol roi cyfle ychwanegol i blant, ar draws, i ddysgu iaith arall.
Wedi ystyried yr holl dystiolaeth, a'r ystadegau, mae’n glir bod gwaith angen ei wneud gennym ni fel gwleidyddion i godi statws pwysigrwydd adnoddau a gwasanaethau BSL, fel bod y gefnogaeth briodol ar gael ar bob lefel, o fabandod hyd at fywyd fel oedolion. Ac mae cyfrifoldeb gan Lywodraeth Cymru hefyd i ateb gofynion y ddeiseb. Diolch.
British Sign Language is an important language that isn't adequately recognised. At present, there is no adequate provision or no adequate rights in place to support deaf people at any stage of their journey through life, starting in the earliest years.
Ninety per cent of deaf children are born into hearing families. Therefore, new parents often have no experience of deafness, and have to learn how to communicate with and support the specific needs of their child afresh. Astonishingly, there is no free lesson provision, and, therefore, it's often a challenge for families to ensure opportunities to help their children. And it's true to say that this is a form of language deprivation. No child should be deprived of their right to their language. It's inevitable that a child's earliest development would be affected by this communication vacuum, because a lack of communication capability leads to feelings of isolation that have a negative impact on the emotional and mental health of an individual, and possibly on their life chances more widely.
Things don't improve when a deaf child goes to school. Deffo! says that, on average, deaf children who receive mainstream education in Wales leave school at 16 with a reading age of nine. Often, their speech and lip-reading skills are poor. Also, there has been a consistent gap in the attainment levels of deaf children compared to their hearing peers, which is at its widest in the foundation stage and at key stage 2. This gap exists because of the barriers that deaf learners face, more often than not. And this is also a concern for the children's commissioner, who has stated that the lack of commitment to closing the attainment gap between deaf learners and their hearing peers is an issue that needs attention from the Government and from local authorities, in order to ensure appropriate support for the communication needs of children and young people who are deaf, including BSL learning opportunities that are accessible and affordable, at a range of levels.
And this lack of focus is also highlighted when looking at local authorities, with only one Welsh local authority committed to the British BSL charter from the British Deaf Association. So, it's time to achieve that focus on developing our own national charter for the provision of consistent services and resources for deaf children and their families.
The Welsh Government needs to track the development of deaf children and their families throughout their education journey, and ensure that the appropriate provision is available, because the statistics speak for themselves. At present, there are far too many deaf children who use BSL as a first language being supported by school staff with too simple levels of signing. And we need to think seriously about encouraging teachers to gain a BSL qualification, at appropriate levels.
And turning, therefore, to the new curriculum, there is an opportunity here to encourage far more use of BSL in schools. And, as we know, BSL isn't only for deaf children, and teaching BSL at school could give an additional opportunity for children, across the spectrum, to learn another language.
Having considered all of this evidence, and the statistics, it's clear that work needs to be done by us, as politicians, to promote the importance of BSL resources and services, so that the appropriate support is available at all levels, from infancy to adult life. And the Welsh Government also has a responsibility to meet the requirements of the petition. Thank you.
Thank you to the Petitions Committee for introducing this debate. I'd like to thank the petitioners for their efforts in highlighting that we're not doing enough and how we can improve the lives of deaf people, particularly children and young people.
There are many laws and accepted principles that seem unquestionable now, but would not be in existence without those like Catherine Robins-Talbot and Deffo!, who work hard campaigning for people who have been unheard for years to be given a voice that will not be ignored. Society gets to know about a part of their community that they never knew and policy makers turn from indifference to conviction.
I would urge the Government to accept all the recommendations in the report. I know that resources are limited, but it's a question of priorities and about how far up that list of priorities deaf people are for Welsh Government who are the only people here who can act on this.
It's nearly two years since the first time an MP in Westminster asked the Prime Minister a question using BSL, in an effort to have BSL put on the national curriculum in England. BSL has now been recognised as a language for 16 years. There are over 150,000 users of BSL in the UK—more than 87,000 of whom are deaf. So, the question for me is why BSL is not already on the curriculum in some way in Wales. If the petitioners felt that provision for deaf people in Wales was satisfactory, they wouldn't have gone to the trouble of petitioning the Assembly and proposing solutions.
I note that, in paragraph 20 of the report from the Petitions Committee, the Government say that it's up to local authorities to support families where a child is deaf or hard of hearing. But I do have to question the consistency here of a Government that is constantly stating and implementing their desire to support those who communicate in Welsh, but not those who have no choice but to communicate in BSL.
Our tradition of being a community and society that sticks together and works through adversity and unfairness makes us proudly Welsh and British, and making sure that our young people have every opportunity to offer their best to Wales and have Wales offer its best to them should be as important a part of what being Welsh is about as any other aspect of a rightly proud Welsh culture.
For what good reason shouldn't it be part of the national curriculum, even at a basic level, so that all our young people know BSL exists and are given a chance to study it as a GCSE language option that realistically will probably offer our society and communities more positives than some other language options? Deafness and a reliance on BSL should not be seen as an additional learning need. BSL speakers don't have a learning difficulty. The only difficulty they face is that too few of the hearing population don't understand the language they speak and that's our fault rather than theirs. They should not be the people who face the negative consequences of a society that effectively chooses not to engage with them, and not supporting the recommendations in full will be nothing short of saying, 'You're on your own. We hope you have rich parents who can afford the extra help you need, because you're getting little or nothing from us.'
We've had legislation pass for inclusive play areas, where children with physical disabilities can play alongside those who don't, and part of the justification for funding those was that it will raise awareness of disability and how little it should matter in modern Welsh life. Surely the same can be achieved for deaf children, if all children were introduced to BSL at school. How many deaf children avoid using play areas because of the difficulties they face when another playful child tries to speak to them? How many more deaf children would get to meet and play with, and have in their circle of friends, hearing people if even very basic BSL were on the national curriculum? Who can imagine what positive outcomes that would have for deaf children in later life?
There are lots of policies and laws built to entrench equal rights for numerous other groups, but we don't seem to have equal rights for deaf people. These young people need us, and we need the talents of these young people that for too long have been unfairly untapped. Wales would benefit and deaf people would benefit if only we opened our eyes to see what they have to say. That's why I support the recommendations of this report and hope that the Government will change their response to recommendation 3 to an unequivocal acceptance and to implement the report's recommendations without delay. Thank you.
Diolch i'r Pwyllgor Deisebau am gyflwyno'r ddadl. Hoffwn ddiolch i'r deisebwyr am eu hymdrechion i dynnu sylw at y ffaith nad ydym yn gwneud digon a sut y gallwn wella bywydau pobl fyddar, yn enwedig plant a phobl ifanc.
Mae yna lawer o ddeddfau ac egwyddorion cydnabyddedig sy'n ymddangos yn ddi-gwestiwn bellach, ond ni fyddent yn bodoli heb bobl fel Catherine Robins-Talbot a Deffo!, sy'n ymgyrchu'n galed i sicrhau bod pobl nad ydynt wedi cael eu clywed ers blynyddoedd yn cael llais na fydd yn cael ei anwybyddu. Daw'r gymdeithas i wybod am ran o'u cymuned nad oeddent yn gwybod amdani o'r blaen a gwneuthurwyr polisi yn newid o fod yn ddifater i fod wedi’u hargyhoeddi.
Buaswn yn annog y Llywodraeth i dderbyn yr holl argymhellion yn yr adroddiad. Gwn fod adnoddau'n gyfyngedig, ond mae'n ymwneud â blaenoriaethau a lle mae pobl fyddar ar restr blaenoriaethau Llywodraeth Cymru fel yr unig bobl yma a all gweithredu ar hyn.
Aeth bron i ddwy flynedd heibio ers y tro cyntaf i AS yn San Steffan ofyn cwestiwn i'r Prif Weinidog gan ddefnyddio BSL, mewn ymdrech i gynnwys BSL ar y cwricwlwm cenedlaethol yn Lloegr. Aeth 16 mlynedd heibio bellach ers i BSL gael ei chydnabod fel iaith. Ceir dros 150,000 o ddefnyddwyr BSL yn y DU—ac mae mwy na 87,000 ohonynt yn fyddar. Felly, y cwestiwn i mi yw pam nad yw BSL eisoes ar y cwricwlwm yng Nghymru mewn rhyw ffordd. Pe bai'r deisebwyr yn teimlo bod y ddarpariaeth ar gyfer pobl fyddar yng Nghymru yn foddhaol, ni fyddent wedi mynd i'r drafferth o gyflwyno deiseb i'r Cynulliad ac argymell atebion.
Ym mharagraff 20 yr adroddiad gan y Pwyllgor Deisebau, rwy'n nodi bod y Llywodraeth yn dweud mai mater i awdurdodau lleol yw cefnogi teuluoedd pan fo plentyn yn fyddar neu'n drwm ei glyw. Ond mae'n rhaid i mi gwestiynu cysondeb Llywodraeth sy'n datgan ei hawydd yn gyson i gefnogi'r rheini sy'n cyfathrebu drwy gyfrwng y Gymraeg, ac sy'n gweithredu ar hynny, ond nid y rheini nad oes ganddynt ddewis ond cyfathrebu drwy gyfrwng BSL.
Mae ein traddodiad o fod yn gymuned a chymdeithas glos sy'n brwydro yn erbyn helbulon ac annhegwch yn ein gwneud yn falch o fod yn Gymry ac yn Brydeinwyr, a dylai sicrhau bod ein pobl ifanc yn cael pob cyfle i roi o'u gorau i Gymru, a sicrhau bod Cymru yn rhoi o'i gorau iddynt hwy fod yn rhan yr un mor bwysig o'r profiad o fod yn Gymry ag unrhyw agwedd arall ar ein diwylliant Cymreig balch.
Pa reswm yn y byd na ddylai fod rhan o'r cwricwlwm cenedlaethol, hyd yn oed ar lefel sylfaenol, fel bod ein holl bobl ifanc yn gwybod bod BSL yn bodoli ac yn cael cyfle i'w hastudio fel opsiwn TGAU iaith, a fydd yn ôl pob tebyg yn cynnig mwy o bethau cadarnhaol i'n cymdeithas a'n cymunedau na rhai opsiynau iaith eraill? Ni ddylid ystyried byddardod a dibyniaeth ar BSL fel angen dysgu ychwanegol. Nid oes gan ddefnyddwyr BSL anhawster dysgu. Yr unig anhawster y maent yn ei wynebu yw'r ffaith nad oes digon o'r boblogaeth sy'n gallu clywed yn deall yr iaith y maent yn ei siarad a'n bai ni yw hynny nid eu bai hwy. Nid hwy ddylai orfod wynebu canlyniadau negyddol cymdeithas sy'n dewis peidio ag ymwneud â hwy i bob pwrpas, a bydd methiant i gefnogi'r argymhellion yn llawn yn gyfystyr â dweud, 'Rydych ar eich pen eich hun. Gobeithiwn fod gennych rieni cyfoethog sy'n gallu fforddio'r cymorth ychwanegol rydych ei angen, oherwydd ni chewch fawr ddim os o gwbl gennym ni.'
Rydym wedi gweld deddfwriaeth yn cael ei phasio ar gyfer ardaloedd chwarae cynhwysol, lle gall plant ag anableddau corfforol chwarae ochr yn ochr â phlant heb anableddau corfforol, a rhan o'r cyfiawnhad dros ariannu'r rheini oedd y bydd yn codi ymwybyddiaeth o anabledd ac na ddylai fod yn broblem yn y Gymru fodern. Yn sicr, gellir cyflawni'r un peth ar gyfer plant byddar, pe bai BSL yn cael ei chyflwyno i bob plentyn yn yr ysgol. Faint o blant byddar sy'n osgoi defnyddio mannau chwarae oherwydd yr anawsterau y maent yn eu hwynebu pan fydd plentyn chwareus arall yn ceisio siarad â hwy? Faint yn fwy o blant byddar a fyddai'n cael cyfarfod a chwarae â phlant sy'n gallu clywed, ac ehangu eu cylch o ffrindiau, pe bai BSL sylfaenol iawn hyd yn oed ar y cwricwlwm cenedlaethol? Pwy all ddychmygu'r canlyniadau cadarnhaol y byddai hynny'n eu rhoi i blant byddar yn ddiweddarach mewn bywyd?
Mae llawer o bolisïau a deddfau wedi'u creu i sefydlu hawliau cyfartal i nifer o grwpiau eraill, ond ymddengys nad oes gennym yr un hawliau cyfartal ar gyfer pobl fyddar. Mae'r bobl ifanc hyn ein hangen ni, ac rydym ni angen eu doniau hwy, doniau na wnaed defnydd teg ohonynt ers gormod o amser. Byddai Cymru'n elwa, a byddai pobl fyddar yn elwa pe baem yn agor ein llygaid i weld yr hyn sydd ganddynt i'w ddweud. Dyna pam fy mod yn cefnogi argymhellion yr adroddiad hwn a gobeithiaf y bydd y Llywodraeth yn newid ei hymateb ac yn derbyn argymhelliad 3 yn ddiamwys ac yn gweithredu argymhellion yr adroddiad yn ddi-oed. Diolch.
Thanks to Deffo! and to those who gave evidence to the committee and to Stuart Parkinson as well for e-mailing. Also thank you to Cardiff Deaf Creative Hands. I went there once for a visit and it was really, really informative as well as enjoyable.
I don't think the deaf community really gets a fair crack of the whip. I think they're very excluded. When I launched the Propel group in the autumn—or in the summer, actually—we made sure we had somebody signing, as well as the translation. Just listening to what was said earlier, and the fact that in Wales there is one youth worker— one—it's unbelievable that there's only one youth worker who is fluent in BSL, British Sign Language. It's a scandal, really, that. And 'A Curriculum for Wales, A Curriculum for Life?' —the whole point in having devolution, the whole point in developing Welsh institutions is to be different, to be fair, to be innovative, and we have 'A Curriculum for Wales' saying that they don't want, or that they're not going to make sign language a qualification, which is simply wrong, and there should be a political decision to correct that.
There's an issue of training as well for teachers. I'm told they only go up to level 3; they don't get further training. Deaf teachers don't have access to all teaching methods. The course for teachers for the deaf at the University of South Wales has just been scrapped. There's a huge issue as well about British Sign Language deprivation and the issue of fatigue in school for pupils who have to lip read with difficulty.
I support the recommendations. I think British Sign Language should be a minority language. It should be on the national curriculum and there should be a charter. And I'd maybe like to invite the Minister to visit Cardiff Deaf Creative Hands in this city to see what good work is being done, and maybe you could come along with me, or with the other regional Members, or I'm sure the constituency AM would come along as well. What I'd like you to do this afternoon is to give an undertaking to implement the recommendations of this report. Thank you. [Signs in BSL.]
Diolch i Deffo! ac i'r rhai a roddodd dystiolaeth i'r pwyllgor ac i Stuart Parkinson yn ogystal am e-bostio. Diolch hefyd i Dwylo Creadigol Byddar Caerdydd. Ymwelais â hwy unwaith ac roedd yn brofiad hynod addysgiadol a phleserus.
Nid wyf yn credu bod y gymuned fyddar yn cael chwarae teg. Credaf eu bod yn cael eu heithrio i raddau helaeth. Pan lansiais grŵp Propel yn yr hydref—neu yn yr haf, mewn gwirionedd—fe wnaethom yn siŵr fod gennym rywun yn arwyddo, yn ogystal â chyfieithu. Wrth wrando ar yr hyn a ddywedwyd yn gynharach, a'r ffaith nad oes ond un gweithiwr ieuenctid yng Nghymru gyfan—un—mae'n anghredadwy nad oes ond un gweithiwr ieuenctid sy'n rhugl yn Iaith Arwyddion Prydain. Mae'n warthus, mewn gwirionedd. A 'Cwricwlwm i Gymru, cwricwlwm am oes'—holl bwrpas datganoli, holl bwrpas datblygu sefydliadau Cymreig yw bod yn wahanol, bod yn deg, bod yn arloesol, ac mae gennym 'Cwricwlwm i Gymru' yn dweud nad ydynt eisiau, neu nad ydynt yn mynd o wneud iaith arwyddion yn gymhwyster, sy'n gwbl anghywir, a dylid gwneud penderfyniad gwleidyddol i gywiro hynny.
Mae problem yn codi gyda hyfforddiant i athrawon yn ogystal. Rwy'n deall nad ydynt ond yn cyrraedd lefel 3; nid ydynt yn cael hyfforddiant pellach. Nid yw athrawon plant byddar yn cael mynediad at yr holl ddulliau addysgu. Maent newydd gael gwared ar y cwrs ar gyfer athrawon y byddar ym Mhrifysgol De Cymru. Mae yna broblem fawr hefyd o ran diffyg Iaith Arwyddion Prydain a'r blinder sy'n effeithio ar ddisgyblion ysgol sy'n gorfod darllen gwefusau gydag anhawster.
Rwy'n cefnogi'r argymhellion. Rwy'n credu y dylai Iaith Arwyddion Prydain fod yn iaith leiafrifol. Dylai fod ar y cwricwlwm cenedlaethol a dylid creu siarter. A hoffwn wahodd y Gweinidog i ymweld â Dwylo Creadigol Byddar Caerdydd yn y ddinas hon i weld y waith da sy'n cael ei wneud, ac efallai y gallech ddod gyda mi, neu gyda'r Aelodau rhanbarthol eraill, ac rwy'n siŵr y byddai AC yr etholaeth yn dod hefyd. Yr hyn yr hoffwn i chi ei wneud y prynhawn yma yw ymrwymo i weithredu argymhellion yr adroddiad hwn. Diolch. [Arwyddo mewn BSL.]
Deffo! Wales Deaf Youth Forum submitted this petition to improve access to education and services in British Sign Language, or BSL: improving access for families to learn BSL; adding BSL on to the national curriculum; improving access to education in BSL for children and young people; and providing better access to services in BSL, such as health, education, social care and public transport.
British Sign Language is the UK’s fourth indigenous language, recognised in its own right in 2003, and campaigners are calling for deaf BSL users to be seen as a language minority group. Currently, there are deaf children in Wales in mainstream education with limited access to other deaf peers and communication support. As a result, they leave school at 16 with an average median reading age of nine. They often also have poor speech and lip-reading skills, which hasn't changed since the 1970s, and failures in increased mainstream education are only exacerbating this. Families have limited access to support groups and other similar families, and are unable to learn BSL unless they can afford the high costs involved. There is no opportunity for deaf children and young people or their families to learn their own language, BSL, or even to gain BSL qualifications until they are 16 years old, when they leave school. They've missed out on important life skills, life-changing conversations within the home and local and worldwide news.
Last month, the education Minister announced that modern foreign languages were being included within international languages in the curriculum, and that this would also include BSL. However, BSL is not a foreign language, it is indigenous. The National Deaf Children’s Society have stated that although they appreciate that the structure of the new curriculum will facilitate the ability for schools to teach BSL on the new curriculum, they believe that the Welsh Government could take an active role in encouraging schools to pursue this option. They added that encouraging more schools to teach BSL is crucial, given its status as an official language in Wales. They said that, at present, too many deaf children who are first-language BSL users are being supported in schools by staff who have only a very basic level of Sign. They're very disappointed that a recommendation by the children's commissioner that access to BSL should be made available to all families with deaf children, has not been taken on board, and they said a stronger message is also required to ensure that local authorities start to regard provision for learning BSL as part of their duty in meeting a deaf child's additional learning needs, because they said that, at present, this is simply not happening in practice.
In response, Deffo! Cymru stated that
'the GCSE benefits only those in secondary school, whereas learning from nursery will prepare all of those who access BSL for a future GCSE or indeed the current system of Qualifications for BSL'.
Although they welcome the education Minister’s vision for seeing languages taught in schools, they express concern that this is the choice of the school, not the child,
'to enable them to improve access to learning, further education, social skills, leisure pursuits, employment and life fulfilment'.
Twelve days ago, I visited the together creating communities group at St Christopher’s School in Wrexham, at their request, to discuss their work exploring whether Wales could follow Scotland’s lead in implementing BSL into the curriculum.
Deaf constituents in north Wales have e-mailed:
'deaf people who I am advocating are suffering all throughout Wales and many are in mental health crisis',
adding that the British Deaf Association is very much at the forefront of pushing for legal recognition of BSL in Wales, and is asking local authorities and public services to sign up to their charter for BSL, and make five pledges to improve access and rights for deaf BSL users. We have a charter already—let's use it—but presently, only two of the local authorities in Wales have signed up.
Last October, I called on the Welsh Government to respond to calls for BSL legislation in Wales made at the north Wales Lend Me Your Ears 2018 conference, looking at Scotland’s 2015 BSL Act and their 2017 national BSL plan, establishing a national advisory group, including up to 10 deaf people who use BSL as their preferred or first language. Although the Wales Act 2017 reserves equal opportunities to the UK Government, a BSL (Wales) Bill would be compliant if it related to the exceptions listed in it. Without specific rights-based legislation, the Welsh Government’s generic legislation is going nowhere.
Cyflwynwyd y ddeiseb hon gan Deffo! Fforwm Ieuenctid Byddar Cymru i wella mynediad at addysg a gwasanaethau mewn Iaith Arwyddion Prydain: sicrhau mwy o gyfleoedd i deuluoedd ddysgu BSL; ychwanegu BSL at y cwricwlwm cenedlaethol; gwella mynediad at addysg drwy gyfrwng BSL ar gyfer plant a phobl ifanc; a darparu gwell mynediad at wasanaethau mewn BSL, megis iechyd, addysg, gofal cymdeithasol a thrafnidiaeth gyhoeddus.
Iaith Arwyddion Prydain yw pedwaredd iaith frodorol y DU, a chafodd ei chydnabod fel iaith yn ei hawl ei hun yn 2003, ac mae ymgyrchwyr yn galw am sicrhau bod defnyddwyr BSL i'r byddar yn cael eu hystyried yn grŵp iaith leiafrifol. Ar hyn o bryd, ceir plant byddar mewn addysg brif ffrwd yng Nghymru heb fynediad llawn at gymorth cyfathrebu a chyfoedion byddar eraill. O ganlyniad, maent yn gadael yr ysgol yn 16 oed gydag oedran darllen cyfartalog o naw oed. Yn aml hefyd, mae eu sgiliau llafar a'u sgiliau darllen gwefusau yn wael, rhywbeth nad yw wedi newid ers y 1970au, ac mae methiannau addysg gynyddol brif ffrwd yn gwaethygu hyn. Cyfyngedig yw mynediad teuluoedd at grwpiau cymorth a theuluoedd tebyg eraill, ac nid ydynt yn gallu dysgu BSL oni bai eu bod yn gallu fforddio'r costau uchel. Nid oes unrhyw gyfle i blant a phobl ifanc byddar na'u teuluoedd ddysgu eu hiaith eu hunain, BSL, nac ennill cymwysterau BSL hyd nes eu bod yn 16 mlwydd oed, pan fyddant yn gadael yr ysgol. Maent wedi eu hamddifadu o sgiliau bywyd pwysig, sgyrsiau newid bywyd o fewn y cartref a newyddion lleol a byd-eang.
Fis diwethaf, cyhoeddodd y Gweinidog addysg fod ieithoedd tramor modern yn cael eu cynnwys o fewn ieithoedd rhyngwladol yn y cwricwlwm, ac y byddai hyn hefyd yn cynnwys BSL. Fodd bynnag, nid yw BSL yn iaith dramor, mae'n iaith frodorol. Er bod y Gymdeithas Genedlaethol i Blant Byddar wedi datgan eu bod yn derbyn y bydd strwythur y cwricwlwm newydd yn hwyluso gallu ysgolion i ddysgu BSL drwy'r cwricwlwm newydd, maent wedi datgan eu bod yn credu y gallai Llywodraeth Cymru fynd ati'n weithredol i annog ysgolion i fynd ar drywydd yr opsiwn hwn. Aethant ymlaen i ddweud bod annog mwy o ysgolion i ddysgu BSL yn hollbwysig, o ystyried ei statws fel iaith swyddogol yng Nghymru. Dywedasant fod gormod o blant byddar sy'n ddefnyddwyr BSL iaith gyntaf yn cael cymorth mewn ysgolion ar hyn o bryd gan staff heb fwy na lefel sylfaenol iawn o iaith arwyddion. Maent yn siomedig iawn na dderbyniwyd argymhelliad gan y comisiynydd plant y dylid sicrhau bod mynediad at BSL ar gael i bob teulu sydd â phlant byddar, ac roeddent yn dweud bod angen neges gryfach hefyd i sicrhau bod awdurdodau lleol yn dechrau ystyried darpariaeth ar gyfer dysgu BSL fel rhan o'u dyletswydd i ddiwallu anghenion dysgu ychwanegol plant byddar, gan nad oedd hyn yn digwydd ar hyn o bryd, meddent.
Mewn ymateb, dywedodd Deffo! Cymru mai
dim ond y rheini sydd yn yr ysgol uwchradd sy'n elwa o'r TGAU, ond bydd dysgu o'r dosbarth meithrin yn paratoi pob un o'r rhai fydd yn gwneud TGAU mewn BSL yn y dyfodol, neu yn wir, y system gyfredol o Gymwysterau BSL.
Er eu bod yn croesawu gweledigaeth y Gweinidog addysg ar gyfer addysgu ieithoedd mewn ysgolion, maent yn bryderus mai dewis yr ysgol ydyw, nid dewis y plentyn,
er mwyn eu galluogi i wella mynediad at ddysgu, addysg bellach, sgiliau cymdeithasol, gweithgareddau hamdden, cyflogaeth a chyflawniadau bywyd.
Ddeuddeng niwrnod yn ôl, ymwelais â grŵp trefnu cymunedol Cymru yn Ysgol St Christopher yn Wrecsam, ar eu cais, i drafod eu gwaith ar archwilio'r posibilrwydd y gallai Cymru ddilyn esiampl yr Alban a chynnwys BSL yn y cwricwlwm.
Mae etholwyr byddar yng ngogledd Cymru wedi e-bostio'n dweud:
mae pobl fyddar rwy'n eiriolwr drostynt yn dioddef ledled Cymru ac mae llawer mewn argyfwng iechyd meddwl,
gan ychwanegu bod Cymdeithas Pobl Fyddar Prydain ar flaen y gad yn brwydro am gydnabyddiaeth gyfreithiol i BSL yng Nghymru, ac mae'n gofyn i awdurdodau lleol a gwasanaethau cyhoeddus lofnodi eu siarter ar gyfer BSL, a gwneud pump addewid i wella mynediad a hawliau ar gyfer defnyddwyr BSL. Mae gennym siarter eisoes—gadewch i ni ei defnyddio—ond ar hyn o bryd, dau yn unig o awdurdodau lleol Cymru sydd wedi llofnodi.
Fis Hydref diwethaf, gelwais ar Lywodraeth Cymru i ymateb i alwadau am ddeddfwriaeth BSL yng Nghymru a wnaed yng nghynhadledd Clust i Wrando 2018 gogledd Cymru, gan edrych ar Ddeddf BSL yr Alban 2015 a'u cynllun BSL cenedlaethol ar gyfer 2017 a sefydlodd grŵp cynghori cenedlaethol yn cynnwys hyd at 10 o bobl fyddar sy'n defnyddio BSL fel eu dewis iaith neu eu hiaith gyntaf. Er bod Deddf Cymru 2017 yn gwneud cyfle cyfartal yn fater a gedwir yn ôl i Lywodraeth y DU, byddai Bil BSL (Cymru) yn cydymffurfio pe bai'n ymwneud â'r eithriadau a restrir yn y Ddeddf. Heb ddeddfwriaeth sy'n seiliedig ar hawliau penodol, nid yw deddfwriaeth generig Llywodraeth Cymru yn mynd i unman.
Thank you. Can I now call the Minister for Education, Kirsty Williams?
Diolch. A gaf fi yn awr alw ar y Gweinidog Addysg, Kirsty Williams?
Presiding Officer, I'm very pleased that we're having this debate today. [Signs in BSL.] And I'd like to thank the committee for their work in this area and for its report and the recommendations. I wrote to the Chair last November with the Welsh Government's response, so I do not propose to replicate all that in detail now this afternoon. But to be absolutely clear, the Welsh Government has accepted the recommendations of the report, either in full, or one recommendation in principle, because that recommendation relates also to the issue of qualifications at GCSE level.
The Welsh Government has an independent qualifications body and as Members have referred to, there is already some work that has gone on with Qualifications Wales with regard to a GCSE. The decision was made that a Wales stand-alone GCSE would not be viable, but that an England and Wales GCSE may well come to fruition. In the meantime, it is important to recognise that equivalent qualifications at both level 1 and level 2 are available, and that those qualifications do count towards a school's accountability measure. But I will write to Qualifications for an update on the collaboration that they are having with English examination boards, and I will be happy to put the copy of that letter in the library.
The Welsh Government formally recognised British Sign Language as a language in its own right in 2004, and I would be the first to recognise that more could be done to develop a co-ordinated approach to the promotion and support for BSL, and work is ongoing in recognition of this. We are continuing to address the issues and difficulties being faced by members of the deaf community in Wales. This includes supporting training to increase the number of qualified interpreters in Wales, and we are in the process of tendering for a review of BSL provision for adults in Wales, which will report in June. We are aware that current provision is limited. It's limited for the offer, it's limited for access and capacity to deliver it too. Despite this, ultimately what is important is that I want to develop a fair and equitable system. So, that review will look at current provision. We will also look at latent demand for BSL provision for adults in Wales, what factors facilitate our Act as a barrier to that demand, and the Welsh Government will consider BSL as an essential communication skill, and, as such, what the cost would be to delivering that to a level 2 and whether we have the workforce to deliver that to a level 2. So, this work will be ongoing, and, as I said, will report in June.
Lywydd, rwy'n falch iawn ein bod yn cael y ddadl hon heddiw. [Arwyddo mewn BSL.] A hoffwn ddiolch i'r pwyllgor am eu gwaith yn y maes hwn ac am ei adroddiad a'i argymhellion. Ysgrifennais at y Cadeirydd fis Tachwedd diwethaf gydag ymateb Llywodraeth Cymru, felly nid wyf yn bwriadu ailadrodd yr ymateb hwnnw'n fanwl y prynhawn yma. Ond i fod yn gwbl glir, mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn argymhellion yr adroddiad, naill ai'n llawn, neu yn achos un argymhelliad, mewn egwyddor, oherwydd bod yr argymhelliad hwnnw'n ymwneud â mater cymwysterau ar lefel TGAU.
Mae gan Lywodraeth Cymru gorff cymwysterau annibynnol ac fel y mae'r Aelodau wedi'i grybwyll, mae rhywfaint o waith eisoes wedi cael ei wneud gyda Cymwysterau Cymru mewn perthynas â TGAU. Penderfynwyd na fyddai TGAU annibynnol i Gymru yn ymarferol, ond y gallai TGAU Cymru a Lloegr ddwyn ffrwyth yn sicr. Yn y cyfamser, mae'n bwysig cydnabod bod cymwysterau cyfatebol ar lefel 1 a lefel 2 ar gael, a bod y cymwysterau hynny'n cyfrif tuag at fesur atebolrwydd ysgolion. Ond byddaf yn ysgrifennu at Cymwysterau Cymru i gael y newyddion diweddaraf am y gwaith y maent yn ei wneud ar y cyd â byrddau arholi yn Lloegr, a byddaf yn hapus i roi copi o'r llythyr hwnnw yn y llyfrgell.
Cydnabu Llywodraeth Cymru Iaith Arwyddion Prydain yn ffurfiol fel iaith yn ei hawl ei hun yn 2004, a fi fyddai'r cyntaf i gydnabod y gellid gwneud mwy i ddatblygu dull cydgysylltiedig o hyrwyddo a chefnogi BSL, ac mae gwaith yn mynd rhagddo i gydnabod hyn. Rydym yn parhau i roi sylw i'r problemau a'r anawsterau y mae aelodau o'r gymuned fyddar yng Nghymru yn eu hwynebu. Mae hyn yn cynnwys cefnogi hyfforddiant i gynyddu nifer y dehonglwyr cymwysedig yng Nghymru, ac rydym wrthi'n tendro am adolygiad o'r ddarpariaeth BSL ar gyfer oedolion yng Nghymru, a daw adroddiad yr adolygiad i law ym mis Mehefin. Rydym yn ymwybodol fod y ddarpariaeth bresennol yn gyfyngedig. Mae'n gyfyngedig o ran y cynnig, mae'n gyfyngedig o ran mynediad a'r gallu i'w ddarparu hefyd. Er hynny, yr hyn sy'n bwysig yn y pen draw yw fy mod eisiau datblygu system deg a chyfiawn. Felly, bydd yr adolygiad hwnnw'n edrych ar y ddarpariaeth bresennol. Byddwn hefyd yn edrych ar y galw cudd am ddarpariaeth BSL ar gyfer oedolion yng Nghymru, pa ffactorau sy'n hwyluso ein Deddf fel rhwystr i'r galw hwnnw, ac a fydd Llywodraeth Cymru yn ystyried BSL fel sgil cyfathrebu hanfodol, ac fel y cyfryw, faint fydd cost ei ddarparu i lefel 2 ac a oes gennym weithlu i'w ddarparu i lefel 2. Felly, bydd y gwaith hwn yn parhau, ac fel y dywedais, cyflwynir adroddiad yn ei gylch ym mis Mehefin.
One of the options that we are actively considering is indeed a national charter for the delivery of services and resources to deaf children, young people and their families. We envisage that that charter, between the Welsh Government, local authorities and other partners, would help us understand current provision. It would also reflect the good practice guidance and standards being developed on deafness and hearing loss to support the implementation of our social services and well-being Act. Critically, it would also help us to address the current shortage of interpreters and tutors.
To further assist local authorities in planning their workforce and identifying training needs, we have published data, which we commissioned from the Data Unit Wales, providing information on the local authority-based specialist workforce. Local authorities are indeed responsible for ensuring that BSL is available to children who have been identified as requiring it. However, the new curriculum, which we are rolling out from April, will allow schools to develop curricula that meet the needs and reflect the interests of their pupils. The area of learning and experience for languages, literacy and communication, which is in development, will encompass a wide range of languages, including British Sign Language, which I have never described as a 'foreign language'.
We also have the benefit of the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Act, which was enacted last year. This will deliver improvements for children with additional learning needs, including those with a hearing impairment. The Act has fairness and equity at its core, and aims to ensure that all learners are supported to reach their full potential, whatever that potential is. The Act is expected to come into force from September 2020, and the phased implementation period will last until 2023. Until then, local authorities must ensure that they continue to comply with the duties placed upon them by the Education Act 1996, and the special educational needs code of practice for Wales.
Alongside legislation, I'm also working to raise the attainment levels of learners with additional needs. Needs should be identified early and addressed quickly so that everyone has the chance, as I said, to reach their potential. I want every pupil to be able to enjoy their education, to be ambitious and to succeed in whatever they choose to do, which is why we have developed a transformation programme along with the ALN Act, because nothing short of transformation is going to be acceptable. I have committed £20 million to this over the course of the Assembly to provide support, advice and challenge to local authorities, schools and early years settings and FE institutions as they prepare for the implementation of the ALN reforms. A substantial amount of the £20 million funding will be directed towards workforce development. In line with our national mission for education, I have allocated £289,000 over three years to support professional training of the local authority-based sensory workforce. This funding includes training in BSL at various levels, and postgraduate training for teachers of the deaf.
We're also developing a national approach to career-long professional learning—an approach that builds capacity for all practitioners, including teaching support staff, classroom teachers and school leaders. Last autumn, we consulted on draft professional standards for assisting teaching, which we expect to be ready from September this year. Career-long professional learning is one of the five dimensions of these standards, and is relevant to meeting the needs of all learners. The importance of this is referenced in the overarching values and dispositions that accompany the standards. We have ensured that headteachers' responsibilities to facilitate this is contained in their formal leadership standards.
Our priorities of raising standards, reducing the attainment gap for all students and instilling public confidence in our education system are at the heart of our vision and actions for education in Wales. Every single reform that we're working on together is driven by those three priorities, and delivering on them will ensure that all of our learners and all of our teachers are supported to be the best that they can be. I'm very happy, Presiding Officer, to provide updates to the Assembly once the commissioned report is available. Can I just finish by saying that I'm very happy to support British Sign Language? [Signs in BSL.]
Mae siarter genedlaethol ar gyfer darparu gwasanaethau ac adnoddau i blant a phobl ifanc byddar a'u teuluoedd yn un o'r opsiynau rydym yn eu hystyried. Rydym yn rhagweld y byddai'r siarter honno, rhwng Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a phartneriaid eraill, yn ein helpu i ddeall y ddarpariaeth bresennol. Byddai hefyd yn adlewyrchu'r canllawiau arferion da a'r safonau sy'n cael eu datblygu ar fyddardod a cholli clyw i gefnogi'r gwaith o weithredu ein Deddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant. Yn hollbwysig, byddai hefyd yn ein helpu ni i fynd i'r afael â'r prinder dehonglwyr a thiwtoriaid ar hyn o bryd.
Er mwyn cynorthwyo awdurdodau lleol ymhellach i gynllunio eu gweithlu a nodi anghenion hyfforddi, rydym wedi cyhoeddi data, a gomisiynwyd gennym oddi wrth Uned Ddata Cymru, i ddarparu gwybodaeth am weithlu arbenigol awdurdodau lleol. Yn sicr, mae awdurdodau lleol yn gyfrifol am sicrhau bod BSL ar gael i blant y nodwyd eu bod ei hangen. Fodd bynnag, bydd y cwricwlwm newydd, y byddwn yn ei gyflwyno o fis Ebrill ymlaen, yn caniatáu i ysgolion ddatblygu cwricwla sy'n ateb anghenion ac yn adlewyrchu diddordebau eu disgyblion. Bydd maes dysgu a phrofiad ieithoedd, llythrennedd a chyfathrebu, sy'n cael ei ddatblygu ar hyn o bryd, yn cwmpasu ystod eang o ieithoedd, gan gynnwys Iaith Arwyddion Prydain, iaith nad wyf erioed wedi'i disgrifio fel 'iaith dramor'.
Mae Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru), a gyflwynwyd y llynedd, yn rhoi mantais i ni hefyd. Bydd yn sicrhau gwelliannau i blant ag anghenion dysgu ychwanegol, gan gynnwys y rhai â nam ar y clyw. Mae tegwch a chydraddoldeb yn greiddiol i'r Ddeddf, ac mae'n anelu i sicrhau bod pob dysgwr yn cael ei gynorthwyo i gyrraedd ei botensial llawn, beth bynnag yw'r potensial hwnnw. Disgwylir y bydd y Ddeddf yn dod i rym ym mis Medi 2020, a bydd y cyfnod cyflwyno fesul cam yn para tan 2023. Tan hynny, mae'n rhaid i awdurdodau lleol sicrhau eu bod yn parhau i gydymffurfio â'r dyletswyddau a osodwyd arnynt gan Ddeddf Addysg 1996, a'r cod ymarfer anghenion addysgol arbennig ar gyfer Cymru.
Ochr yn ochr â'r ddeddfwriaeth, rwyf hefyd yn gweithio i godi lefelau cyrhaeddiad dysgwyr ag anghenion ychwanegol. Dylid nodi anghenion yn gynnar a dylid mynd i'r afael â hwy yn gyflym fel bod pawb yn cael cyfle, fel y dywedais, i gyrraedd eu potensial. Rwyf eisiau i bob disgybl allu mwynhau eu haddysg, i fod yn uchelgeisiol ac i lwyddo beth bynnag y maent yn dewis ei wneud, a dyna pam rydym wedi datblygu rhaglen drawsnewid ynghyd â'r Ddeddf ADY, oherwydd ni fydd unrhyw beth yn llai na thrawsnewidiol yn dderbyniol. Rwyf wedi ymrwymo £20 miliwn i hyn dros gyfnod y Cynulliad hwn i ddarparu cymorth, cyngor a her i awdurdodau lleol, ysgolion, lleoliadau blynyddoedd cynnar a sefydliadau addysg bellach wrth iddynt baratoi i weithredu'r diwygiadau ADY. Bydd cyfran sylweddol o'r £20 miliwn o gyllid yn mynd tuag at ddatblygu'r gweithlu. Yn unol â'n cenhadaeth genedlaethol ar gyfer addysg, rwyf wedi dyrannu £289,000 dros dair blynedd i gefnogi hyfforddiant proffesiynol i weithlu cymorth synhwyraidd yr awdurdodau lleol. Mae'r cyllid hwn yn cynnwys hyfforddiant BSL ar amrywiol lefelau, a hyfforddiant ôl-raddedig i athrawon y byddar.
Rydym hefyd yn datblygu dull cenedlaethol o weithredu dysgu proffesiynol gydol gyrfa—dull sy'n adeiladu capasiti addysgwyr o bob math, gan gynnwys staff cymorth addysgu, athrawon dosbarth ac arweinwyr ysgolion. Yr hydref diwethaf, buom yn ymgynghori ar safonau proffesiynol drafft ar gyfer cynorthwyo addysgu, ac rydym yn disgwyl y byddant yn barod ym mis Medi eleni. Mae dysgu proffesiynol gydol gyrfa yn un o bum dimensiwn y safonau hyn, ac mae'n berthnasol er mwyn ateb anghenion pob dysgwr. Cyfeirir at bwysigrwydd hyn yn y gwerthoedd a'r ymagweddau trosfwaol a ddaw gyda'r safonau. Rydym wedi sicrhau bod cyfrifoldebau penaethiaid i hwyluso hyn wedi'u cynnwys yn eu safonau arweinyddiaeth ffurfiol.
Mae ein blaenoriaethau i godi safonau, lleihau'r bwlch cyrhaeddiad ar gyfer pob myfyriwr a meithrin hyder y cyhoedd yn ein system addysg yn ganolog i'n gweledigaeth a'n gweithredoedd ar gyfer addysg yng Nghymru. Caiff pob un o'r diwygiadau rydym yn gweithio arnynt gyda'n gilydd eu gyrru gan y tair blaenoriaeth, a bydd eu cyflawni'n sicrhau bod ein holl ddysgwyr a'n holl athrawon yn cael eu cefnogi i fod y gorau y gallant fod. Rwy'n hapus iawn, Lywydd, i ddarparu'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad pan ddaw'r adroddiad a gomisiynwyd i law. A gaf fi orffen drwy ddweud fy mod yn hapus iawn i gefnogi Iaith Arwyddion Prydain? [Arwyddo mewn BSL.]
Thank you very much. Can I call on David Rowlands to reply to the debate?
Diolch yn fawr iawn. A gaf fi alw ar David Rowlands i ymateb i'r ddadl?
Can I thank all the Members who contributed to this debate? I apologise for not being able to respond to Members individually, but I'm very much constrained by the time available. I will, therefore, concentrate on the Minister's responses. It is very gratifying to know that you can have BSL in levels 1 and 2, and it's also gratifying to find that there's a £20 million fund now being given—but, again, unfortunately, to local councils with no hypothecated part of that. So, it's patently obvious that local government is not being as responsible as it should be and that they're patently failing to provide BSL opportunities.
Hoffwn ddiolch i'r Aelodau a gyfrannodd at y ddadl hon. Rwy'n ymddiheuro am fethu ymateb i'r Aelodau'n unigol, ond mae'r amser sydd ar gael yn gyfyngedig iawn. Felly, rwyf am ganolbwyntio ar ymatebion y Gweinidog. Mae'n braf iawn gwybod y gallwch gael lefelau 1 a 2 mewn BSL, ac mae hefyd yn braf canfod bod yna gronfa o £20 miliwn bellach yn cael ei rhoi—ond eto, yn anffodus, i gynghorau lleol heb fod rhan ohono wedi'i neilltuo. Felly, mae'n gwbl amlwg nad yw llywodraeth leol yn bod mor gyfrifol ag y dylai fod a'u bod yn amlwg yn methu darparu cyfleoedd BSL.
Can I ask a question?
A gaf fi ofyn cwestiwn?
Yes, of course.
Cewch, wrth gwrs.
Thank you for taking my question. My question is—. My team and I have been able to acquire the training in BSL through here, the National Assembly for Wales, and our staff development team, who I would like to put on record my thanks to. Would you agree with me that, really, it's incumbent on all of us as Members to, perhaps, look into learning BSL? The staff development team here are more than willing to provide this. I just think that we should all be proficient ourselves as we move along. Thank you.
Diolch ichi am dderbyn fy nghwestiwn. Fy nghwestiwn yw—. Mae fy nhîm a minnau wedi gallu cael hyfforddiant BSL drwy'r fan hon, Cynulliad Cenedlaethol Cymru, a'n tîm datblygu staff, a hoffwn gofnodi fy niolch iddynt. A fyddech yn cytuno, mewn gwirionedd, ei bod hi'n ddyletswydd ar bob un ohonom fel Aelodau i ystyried dysgu BSL efallai? Mae'r tîm datblygu staff yma yn fwy na pharod i ddarparu hyn. Credaf y dylai pawb ohonom fod yn hyfedr ein hunain wrth inni symud ymlaen. Diolch.
Well, I absolutely agree with you, Janet, on that basis, but we are talking here about education on a much wider basis, and what we're talking about, really, is the provision of BSL for children in particular within the education system, and the truth of the matter is that there is no specific pathway for these children to take. And I will thank the Minister for the fact that she is saying that we are pursuing the possibility of a GCSE in BSL, but you are following on from what England are doing. Now, we're supposed to be innovative in Wales and, surely, we should be ahead of the game on that basis.
So, in conclusion, Llywydd, I hope that this debate and the petitions process as a whole have been a positive experience for Deffo! and their supporters, and I thank them again for their engagement with the committee and the Assembly as a whole. I hope the Welsh Government will give further consideration to additional points raised by the committee and by other Members who have spoken this afternoon and that the recommendations that the committee has made are followed through in total. Diolch yn fawr.
Wel, rwy'n cytuno'n llwyr â chi, Janet, ar y sail honno, ond rydym yn sôn yma am addysg ar sail ehangach o lawer, a'r hyn rydym yn sôn amdano, mewn gwirionedd, yw darparu BSL i blant yn arbennig o fewn y system addysg, a'r gwir amdani yw nad oes unrhyw lwybr penodol i'r plant hyn ei ddilyn. A diolch i'r Gweinidog am ei bod yn dweud ein bod yn mynd ar drywydd y posibilrwydd o TGAU mewn BSL, ond rydych yn dilyn o'r hyn y mae Lloegr yn ei wneud. Nawr, rydym i fod i fod yn arloesol yng Nghymru ac yn sicr, dylem fod ar flaen y gad ar y sail honno.
Felly, i gloi, Lywydd, rwy'n gobeithio bod y ddadl hon a'r broses ddeisebau yn gyffredinol wedi bod yn brofiad cadarnhaol i Deffo! a'u cefnogwyr, a diolch iddynt unwaith eto am eu hymwneud â'r pwyllgor a'r Cynulliad cyfan. Gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi ystyriaeth bellach i'r pwyntiau ychwanegol a godwyd gan y pwyllgor a chan Aelodau eraill sydd wedi siarad y prynhawn yma, ac yr eir ar drywydd yr holl argymhellion a wnaed gan y pwyllgor. Diolch yn fawr.
Thank you. The proposal is to note the committee's report. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 6 on our agenda this afternoon is the Member debate under Standing Order 11.21(iv) on the steel industry, and I call on David Rees to move the motion. David.
Eitem 6 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r ddadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv) ar y diwydiant dur, a galwaf ar David Rees i wneud y cynnig. David.
Cynnig NDM6950 David Rees, John Griffiths, Bethan Sayed, Russell George, Suzy Davies, Jayne Bryant, Huw Irranca-Davies, Caroline Jones
Cefnogwyd gan Alun Davies, Dawn Bowden, Jack Sargeant, Mike Hedges, Vikki Howells
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn croesawu'r buddsoddiadau a wnaed gan Lywodraeth Cymru i gefnogi dyfodol cynaliadwy i'r diwydiant dur yng Nghymru yn ystod y blynyddoedd diwethaf.
2. Yn cydnabod yr heriau sy'n wynebu diwydiant dur Cymru yn dilyn ymadawiad y DU â'r UE.
3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i barhau i gefnogi sector dur Cymru sy'n ddiwydiant allweddol i economi Cymru.
4. Yn galw ar Lywodraeth y DU i fynd i'r afael â chostau uchel ynni sy'n wynebu'r sector dur yn y DU o'i gymharu â chostau trydan yn yr UE.
Motion NDM6950 David Rees, John Griffiths, Bethan Sayed, Russell George, Suzy Davies, Jayne Bryant, Huw Irranca-Davies, Caroline Jones
Supported by Alun Davies, Dawn Bowden, Jack Sargeant, Mike Hedges, Vikki Howells
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Welcomes the investments made by the Welsh Government to support a sustainable future for the steel industry in Wales in recent years.
2. Recognises the challenges facing the Welsh steel industry following the UK's departure from the EU.
3. Calls on the Welsh Government to continue supporting the Welsh steel sector which is a key industry for the Welsh economy.
4. Calls on the UK Government to address the high costs of energy facing the steel sector in the UK in comparison to electricity costs in the EU.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I move the motion in my name. As Members are aware, the steelworks in Port Talbot is the beating heart of my constituency, my home town, and the blast furnaces breathe the fire that comes from this Welsh dragon. To be honest, I cannot imagine the skyline of Port Talbot without those blast furnaces as part of it. I've never known it to be anything else. So, steel is part of my DNA and is very close to my heart.
Dirprwy Lywydd, it only feels like yesterday that we were debating the future of the steel industry in Wales here in this Chamber—and, I remember, in the Chamber in Tŷ Hywel, when we were recalled—but it's almost three years since the industry was in that critical position. Tata was up for sale, looking at the closure of the Port Talbot works, and the global markets were hitting the steel producers—all of them—hard. And today, I'm pleased to say the industry is in a better position. We must praise the actions of the Welsh Government to get to this point. We've also seen Tata investing in their plants, including Port Talbot. Only today they've had an announcement from the local council in Neath Port Talbot of the approval for plans to reduce dust emissions in the plant. More investment going into the works at Port Talbot. But it also looks to upskill and build the workforce as well, including a vibrant apprenticeships programme in that works—a clear sign that Tata have confidence in the future of our steelworks. The steel industry in Wales, not only in Port Talbot, is a vital part of the Welsh economy and we must protect it.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n gwneud y cynnig yn fy enw i. Fel y gŵyr yr Aelodau, y gwaith dur ym Mhort Talbot yw curiad calon fy etholaeth i, fy nhref enedigol, ac mae'r ffwrneisi chwyth yn anadlu'r tân a ddaw o'r ddraig Gymreig hon. I fod yn onest, ni allaf ddychmygu nenlinell Port Talbot heb y ffwrneisi chwyth hynny'n rhan ohoni. Dyna yw hi wedi bod erioed i mi. Felly, mae dur yn rhan o fy DNA ac yn agos iawn at fy nghalon.
Ddirprwy Lywydd, mae'n teimlo fel ddoe pan oeddem yn trafod dyfodol y diwydiant dur yng Nghymru yma yn y Siambr—ac rwy'n cofio, yn y Siambr yn Nhŷ Hywel, pan gawsom ein galw yn ôl—ond mae bron i dair blynedd er pan oedd y diwydiant yn y sefyllfa enbyd honno. Roedd Tata ar werth, yn ystyried cau gweithfeydd Port Talbot, ac roedd y marchnadoedd byd-eang yn taro cynhyrchwyr dur—pob un ohonynt—yn galed. A heddiw, rwy'n falch o ddweud bod y diwydiant mewn sefyllfa well. Rhaid canmol camau gweithredu Llywodraeth Cymru i gyrraedd y pwynt hwn. Hefyd, gwelsom Tata yn buddsoddi yn eu gweithfeydd, gan gynnwys Port Talbot. Heddiw ddiwethaf cawsom gyhoeddiad gan y cyngor lleol yng Nghastell-nedd Port Talbot ynglŷn â chymeradwyo cynlluniau i leihau allyriadau llwch yn y ffatri. Mwy o fuddsoddi yn y gwaith ym Mhort Talbot. Ond mae hefyd yn edrych ar wella sgiliau ac adeiladu'r gweithlu yn ogystal, gan gynnwys rhaglen brentisiaethau fywiog yn y gwaith hwnnw—arwydd clir fod gan Tata hyder yn nyfodol ein gwaith dur. Mae'r diwydiant dur yng Nghymru, nid yn unig ym Mhort Talbot, yn rhan hanfodol o economi Cymru, a rhaid inni ei warchod.
However, whilst we had hoped that the future of steel making was assured following the actions of the sector and the Welsh Government, we now face up to more challenging times. The high energy costs continue to present difficult economic challenges within the industry, and now the uncertainty of Brexit is making those challenges bigger and deeper. It is critical that at this time all parties work together to secure the future of steel as it once again hits uncertain times, ensuring that we safeguard the local economies of Port Talbot, Llanelli, Cardiff, Newport and Shotton, let alone protecting our industrial skylines.
During the recent difficult times that our steel communities have experienced, the Welsh Labour Government's focus has been on securing a successful and sustainable future for the steel industry in Wales, one that targets the retention of steel production and jobs. They've invested in all three major steel makers, provided support for research and development, given a commitment to decarbonisation, and continued support for employees. The Welsh Labour Government has demonstrated that they will not abandon the steel industry here in Wales.
However, the challenges being posed to the sector by Brexit and high energy costs cannot be resolved by the Welsh Government. It is now time that a commitment from the UK Government is given to steel producers and their employees. They want assurances that the steel industry will not be forgotten during Brexit and the UK Government will finally deliver on the promises of tackling the disparity on energy costs between the UK and the EU. These are the areas I will concentrate on today, but I'm sure there will be more. Otherwise, I'll be here all afternoon. I don't intend to, Dirprwy Lywydd.
Just two weeks ago, steel producers and trade union reps attended the steel cross-party group here in the Assembly, which I chair. In that meeting, we heard damning evidence from the sector about the disadvantages they face on a daily basis when it comes to energy costs. This was further compounded this week by UK Steel's annual report on energy costs here in the UK compared to France and Germany. In 2017, the Tory manifesto committed the Westminster Government to seek delivery of the lowest energy costs in Europe for both domestic and industrial consumers. Two years later, the industry is still waiting. In 2018, the same Tory Government released its industrial strategy, which once again promised to make the UK the best place to start and grow a business, yet steel was a byline in that document.
There has been some action since then on energy efficiency. However, no amount of energy efficiency improvement will counteract having to pay 50 per cent to 100 per cent more for your electricity than your competitors. At our CPG, we were told that energy costs in the UK are 110 per cent higher than France and 55 per cent higher than Germany. There are worries that this is going to get worse, not better. Support at £65 per MWh was needed to close today's gap, let alone what may happen in the future.
We have argued for many years that all our steelworkers are asking for is a level playing field, to make them competitive in a global marketplace. Our steelworkers, in my view, are the best in the world, and their commitment to the industry over recent years shows that they can play their part. But they need the UK Government to step up to the plate now. They want the UK Government to actually respond to UK Steel's report on energy costs. That outlines nine measures for the UK Government to implement immediately in order to give the industry a fighting chance in the changing global economy.
To give the UK Government incentive to take action, the UK's five largest steel producers made a firm and direct commitment that all savings on electricity costs would be put back into the industry in the UK, thus delivering cost parity with Germany, which would deliver a £55 million a year investment over and above business as usual. This represents a 30 per cent increase. With this commitment from the steel sector, to me, it's a no-brainer that the UK Government should join in. Such funding would provide vital research and development funding for the industry in years ahead, particularly as we will see the loss of around £40 million a year from the coal and steel research grant administered by the EU, which, as I mentioned last week, will be paid back to the UK Government's Treasury. This money was paid into the EU by the steel and coal industry and is money that they are entitled to and should have full access to, yet the UK Government has refused to ring-fence this for those industries. Research and development is vital as we move ahead to ensure that we stay ahead of global competitors. In the UK, we have seen fantastic research and development initiatives going ahead, particularly here in Wales, and I'm sure colleagues may want to mention some of that, especially as it's in my constituency. Now, I find this absolutely appalling. I want to continue to fight alongside the industry to ensure that this money—money that is actually from the industry itself—is going back to the industry. It belongs there, it should stay there post Brexit. I'm sorry, Dirprwy Lywydd—it does lead me on to the B word. I hoped to get away with it this week, but there we are.
On Monday, UK Steel published its report, 'Implications of a No-Deal Brexit for UK Steel Companies'—genuine fears of a 'no deal' Brexit. And I appreciate that we're not there yet, but it's looking more likely. In that report, they identified seven key areas that would be impacted upon to different levels as a result of Brexit: movement of goods, EU tariffs, free trade agreements and non-EU tariffs, rules of origin—which sometimes we forget about—trade remedies, safeguards and research and development. I'm not going to discuss all of those in this contribution, but I'll just focus on three, which are some blatant and obvious ones: movement of goods, rules of origin and safeguards. And they'll have a direct impact on the steel industry in my constituency in Port Talbot, because 30 per cent of the steel from Port Talbot goes to the automotive industry, 80 per cent of that being UK based, which sounds positive—here it is in the UK, so we don't have to worry about it—but when you put the fact that those cars are exported to the EU, and those cars will be subject to tariffs, then you can see the impact. We saw only this weekend the decision of Nissan to reduce or remove the X-Trail production here, Nissan being a possible client of Tata. I know they do the Juke, but here we have a situation where again we're seeing the automotive industry moving away from the UK.
Now, that has major implications for Welsh steel being sold on the global market, because we want to see more Welsh steel on the global market as a consequence of that, and that is going to be challenging. Now, this exported steel will be subject to EU tariffs if we have no deal, and the tariff is estimated between 4 per cent and 5 per cent. We currently export 2.6 million tonnes to the EU, and Turkey will want to grab some of that marketplace. We export 300,000 tonnes of steel to them, and they could actually impose 15 per cent more tariffs on top of that. So, if there's a deal, no risk. If there's no deal, we have some serious trouble, and we will also be facing tariffs of the US and other countries, and even facing EU tariffs, because we have no protection anymore. These are really disastrous possibilities.
A 'no deal' Brexit will see UK steel or UK-manufactured components—because don't forget, steel goes into components and other aspects, and there are your rules of origin coming in—. Therefore, EU manufacturers will look at exactly how much steel is in their components, because where the rules of origin will take place, will they have to reduce UK steel for EU steel? You might say Tata has places in both, but we are looking at the industry here in Wales, and it will impact on the industry here in Wales. Now, I do know the UK Government is looking to replicate the existing EU free trade agreements, and as a result, 50 per cent of a car produced in the UK is made of UK steel. It will be subject to tariffs, and we've got to look at that very carefully.
Dirprwy Lywydd, we need to protect safeguards, combined with various tariffs. I'm concerned a little bit about the Trade Bill and the trade remedies in that, because 97 per cent of our current exports go out under EU FTAs and if we don't have protection there, we will be facing real challenges. To conclude my contribution, Dirprwy Lywydd, UK steel is on a precipice once more, I'm afraid. I am proud that this is a Welsh Labour Government that has been proactive, but I'm worried that the UK Government is failing our industry. For me, it's time they stood up and acted to save our steel industry. They didn't last time, and now it's time to do it. Our fantastic steelworkers want it, our producers want it, and our local communities deserve it.
Fodd bynnag, er ein bod wedi gobeithio bod dyfodol dur yn ddiogel yn dilyn gweithredoedd y sector a Llywodraeth Cymru, rydym bellach yn wynebu adegau mwy heriol. Mae'r costau ynni uchel yn parhau i greu heriau economaidd anodd o fewn y diwydiant, ac yn awr mae ansicrwydd Brexit yn gwneud yr heriau hynny'n fwy ac yn ddyfnach. Mae'n hollbwysig i bob plaid weithio gyda'i gilydd ar yr adeg hon i sicrhau dyfodol y diwydiant dur wrth iddo wynebu cyfnod ansicr unwaith eto, a sicrhau ein bod yn diogelu economïau lleol Port Talbot, Llanelli, Caerdydd, Casnewydd a Shotton, heb sôn am ddiogelu ein nenlinellau diwydiannol.
Yn ystod y cyfnod anodd diweddar sydd wedi wynebu ein cymunedau dur, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi canolbwyntio ar sicrhau dyfodol llwyddiannus a chynaliadwy i'r diwydiant dur yng Nghymru, un sy'n targedu cadw cynhyrchiant dur a swyddi dur. Maent wedi buddsoddi ym mhob un o'r tri phrif gynhyrchwr dur, wedi darparu cymorth ar gyfer ymchwil a datblygu, wedi rhoi ymrwymiad i ddatgarboneiddio, ac wedi parhau i roi cymorth i weithwyr. Mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi dangos na fydd yn cefnu ar y diwydiant dur yma yng Nghymru.
Fodd bynnag, ni all Llywodraeth Cymru ddatrys yr heriau i'r sector gan Brexit a chostau ynni uchel. Mae'n bryd bellach i Lywodraeth y DU roi ymrwymiad i gynhyrchwyr dur a'u gweithwyr. Maent eisiau sicrwydd na chaiff y diwydiant dur ei anghofio yn ystod Brexit ac y bydd Llywodraeth y DU o'r diwedd yn gwireddu ei haddewidion ynglŷn â mynd i'r afael â'r gwahaniaeth rhwng costau ynni yn y DU ac yn yr UE. Dyma'r meysydd y byddaf yn canolbwyntio arnynt heddiw, ond rwy'n siŵr y bydd mwy. Fel arall, fe fyddaf yma drwy'r prynhawn. Nid wyf yn bwriadu gwneud hynny, Ddirprwy Lywydd.
Gwta bythefnos yn ôl, mynychodd cynhyrchwyr dur a chynrychiolwyr undebau llafur gyfarfod y grŵp dur trawsbleidiol yma yn y Cynulliad a gadeirir gennyf. Yn y cyfarfod hwnnw, clywsom dystiolaeth ddamniol gan y sector am yr anfanteision y maent yn eu hwynebu bob dydd mewn perthynas â chostau ynni. Gwaethygwyd hyn ymhellach yr wythnos hon gan adroddiad blynyddol UK Steel ar gostau ynni yma yn y DU o gymharu â Ffrainc a'r Almaen. Yn 2017, ymrwymodd maniffesto'r Torïaid Lywodraeth San Steffan i geisio darparu'r costau ynni isaf yn Ewrop ar gyfer defnyddwyr domestig a diwydiannol. Ddwy flynedd yn ddiweddarach, mae'r diwydiant yn dal i aros. Yn 2018, rhyddhaodd yr un Lywodraeth Dorïaidd ei strategaeth ddiwydiannol, a oedd unwaith eto'n addo gwneud y DU yn lle gorau ar gyfer dechrau a thyfu busnes, ac eto is-destun yn y ddogfen honno oedd dur.
Cafwyd peth gweithredu ers hynny o ran effeithlonrwydd ynni. Fodd bynnag, ni fydd unrhyw wella a wneir ar effeithlonrwydd ynni yn gwneud iawn am orfod talu 50 i 100 y cant yn fwy am eich trydan na'ch cystadleuwyr. Yn ein grŵp trawsbleidiol, dywedwyd wrthym fod costau ynni yn y DU 110 y cant yn uwch na Ffrainc a 55 y cant yn uwch na'r Almaen. Ceir pryderon fod hyn yn mynd i waethygu yn hytrach na gwella. Roedd angen cymorth o £65 y MWh i gau'r bwlch sydd yno heddiw, heb sôn am beth allai ddigwydd yn y dyfodol.
Rydym wedi dadlau ers blynyddoedd lawer mai'r cyfan y mae ein gweithwyr dur yn gofyn amdano yw chwarae teg, er mwyn eu gwneud yn gystadleuol mewn marchnad fyd-eang. Yn fy marn i, ein gweithwyr dur yw'r gorau yn y byd, ac mae eu hymrwymiad i'r diwydiant dros y blynyddoedd diwethaf yn dangos y gallant chwarae eu rhan. Ond maent angen i Lywodraeth y DU wneud eu rhan yn awr. Maent am i Lywodraeth y DU ymateb i adroddiad UK Steel ar gostau ynni. Mae hwnnw'n amlinellu naw mesur i Lywodraeth y DU eu gweithredu ar unwaith er mwyn rhoi cyfle teg i'r diwydiant mewn economi fyd-eang sy'n newid.
Er mwyn rhoi cymhelliant i Lywodraeth y DU weithredu, gwnaeth pum cwmni dur mwyaf y DU ymrwymiad pendant ac uniongyrchol y byddai'r holl arbedion ar gostau trydan yn cael eu buddsoddi'n ôl yn y diwydiant yn y DU, gan wneud y gost yr un fath â'r Almaen, a sicrhau £55 miliwn o fuddsoddiad y flwyddyn y tu hwnt i fusnes fel arfer. Dyna gynnydd o 30 y cant. Gyda'r ymrwymiad hwn gan y sector dur, i mi, mae'n gwbl amlwg y dylai Llywodraeth y DU ddangos yr un ymrwymiad. Byddai cyllid o'r fath yn darparu cyllid ymchwil a datblygu hanfodol ar gyfer y diwydiant yn y blynyddoedd i ddod, yn enwedig gan y byddwn yn gweld colli tua £40 miliwn y flwyddyn o'r grant ymchwil glo a dur a weinyddir gan yr UE, a fydd, fel y soniais yr wythnos diwethaf, yn cael ei ad-dalu i Drysorlys Llywodraeth y DU. Talwyd yr arian hwn i'r UE gan y diwydiant dur a glo ac mae'n arian y mae ganddynt hawl iddo a dylent gael mynediad llawn ato, ac eto mae Llywodraeth y DU wedi gwrthod clustnodi hwn ar gyfer y diwydiannau hynny. Mae ymchwil a datblygu'n hanfodol wrth inni symud ymlaen i sicrhau ein bod yn aros ar y blaen i gystadleuwyr byd-eang. Yn y DU, rydym wedi gweld cynlluniau ymchwil a datblygu gwych yn mynd rhagddynt, yn enwedig yma yng Nghymru, ac rwy'n siŵr y bydd cyd-Aelodau am sôn am beth o hynny, yn enwedig gan ei fod yn fy etholaeth. Nawr, rwy'n ystyried hyn yn gwbl warthus. Rwyf am barhau i ymladd ochr yn ochr â'r diwydiant i sicrhau bod yr arian hwn—arian a ddaw o'r diwydiant ei hun—yn mynd yn ôl i mewn i'r diwydiant. Dyna lle mae'n perthyn, dyna lle y dylai aros ar ôl Brexit. Mae'n ddrwg gennyf, Ddirprwy Lywydd—mae'n fy arwain at y gair B. Roeddwn wedi gobeithio ei osgoi yr wythnos hon, ond dyna ni.
Ddydd Llun, cyhoeddodd UK Steel ei adroddiad, 'Implications of a No-Deal Brexit for UK Steel Companies'—ofnau gwirioneddol ynglŷn â Brexit 'dim bargen'. Ac rwy'n derbyn nad ydym yno eto, ond mae'n edrych yn fwy tebygol. Yn yr adroddiad hwnnw, nodwyd saith maes allweddol a gâi eu heffeithio i raddau amrywiol o ganlyniad i Brexit: symud nwyddau, tariffau UE, cytundebau masnach rydd a thariffau y tu allan i'r UE, rheolau tarddiad—ac rydym yn anghofio am y rheini weithiau—rhwymedïau masnach, mesurau diogelwch ac ymchwil a datblygu. Nid wyf yn mynd i drafod pob un o'r rheini yn y cyfraniad hwn, ond fe ganolbwyntiaf ar dri, sef y rhai mwyaf amlwg: symud nwyddau, rheolau tarddiad a mesurau diogelwch. A byddant yn effeithio'n uniongyrchol ar y diwydiant dur yn fy etholaeth i ym Mhort Talbot, oherwydd aiff 30 y cant o ddur Port Talbot i'r diwydiant modurol, ac mae 80 y cant o hwnnw wedi'i leoli yn y DU, sy'n swnio'n gadarnhaol—mae yma yn y DU, felly nid oes raid inni boeni amdano—ond pan ystyriwch fod y ceir hynny'n cael eu hallforio i'r UE, ac y bydd tariffau ar y ceir hynny, gallwch weld yr effaith. Gwelsom benderfyniad Nissan y penwythnos hwn i leihau neu gael gwared ar gynhyrchiant X-Trail yma, a gallai Nissan fod yn gleient posibl i Tata. Gwn eu bod yn gwneud y Juke, ond yma mae gennym sefyllfa lle rydym eto'n gweld y diwydiant modurol yn symud o'r DU.
Nawr, mae goblygiadau hynny i ddur Cymru sy'n cael ei werthu ar y farchnad fyd-eang yn fawr, oherwydd rydym am weld mwy o ddur Cymru ar y farchnad fyd-eang o ganlyniad i hynny, ac mae hynny'n mynd i fod yn heriol. Nawr, bydd tariffau'r UE ar y dur a allforir os na chawn gytundeb, ac amcangyfrifir y bydd y tariff rhwng 4 a 5 y cant. Ar hyn o bryd rydym yn allforio 2.6 miliwn tunnell i'r UE, a bydd Twrci am fachu peth o'r farchnad honno. Rydym yn allforio 300,000 tunnell o ddur iddynt, a gallent osod 15 y cant yn fwy o dariffau ar ben hynny. Felly, os oes cytundeb, ni fydd unrhyw risg. Os nad oes cytundeb, rydym yn wynebu trafferthion difrifol, a byddwn hefyd yn wynebu tariffau'r Unol Daleithiau a gwledydd eraill, a hyd yn oed yn wynebu tariffau'r UE, oherwydd ni fydd gennym unrhyw amddiffyniad mwyach. Mae'r rhain yn bosibiliadau gwirioneddol drychinebus.
Byddai Brexit 'dim bargen' yn arwain at gydrannau UK Steel neu gydrannau wedi'u cynhyrchu yn y DU—oherwydd peidiwch ag anghofio, mae dur yn mynd i mewn i gydrannau ac agweddau eraill, a daw rheolau tarddiad i mewn—. Felly, bydd gweithgynhyrchwyr yr UE yn edrych ar faint yn union o ddur sydd yn eu cydrannau, oherwydd lle bydd y rheolau tarddiad yn weithredol, a fydd yn rhaid iddynt gynyddu dur o'r UE ar draul dur o'r DU? Gallech ddweud bod gan Tata leoedd yn y ddau, ond rydym yn edrych ar y diwydiant yma yng Nghymru, a bydd yn effeithio ar y diwydiant yma yng Nghymru. Nawr, gwn fod Llywodraeth y DU yn bwriadu atgynhyrchu cytundebau masnach rydd yr UE sy'n bodoli eisoes, ac o ganlyniad, mae 50 y cant o gar a gynhyrchir yn y DU wedi'i wneud o ddur y DU. Bydd tariff arno, a rhaid inni edrych ar hynny'n ofalus iawn.
Ddirprwy Lywydd, mae angen inni amddiffyn mesurau diogelwch, ynghyd â thariffau amrywiol. Rwy'n pryderu ychydig am y Bil Masnach a'r rhwymedïau masnach yn hwnnw, oherwydd mae 97 y cant o'n hallforion presennol yn mynd allan o dan gytundebau masnach rydd yr UE ac os nad oes gennym amddiffyniad o ran hynny, byddwn yn wynebu heriau gwirioneddol. I gloi fy nghyfraniad, Ddirprwy Lywydd, mae dur y DU ar ymyl y dibyn unwaith yn rhagor, mae arnaf ofn. Rwy'n falch fod hon yn Llywodraeth Lafur Cymru sydd wedi bod yn rhagweithiol, ond rwy'n poeni bod Llywodraeth y DU yn gwneud cam â'n diwydiant. I mi, mae'n bryd iddynt sefyll a gweithredu i achub ein diwydiant dur. Ni wnaethant hynny y tro diwethaf, ac mae'n bryd iddynt wneud hynny yn awr. Dyna mae ein gweithwyr dur gwych ei eisiau, dyna mae ein cynhyrchwyr ei eisiau, a dyna mae ein cymunedau lleol yn ei haeddu.
Can I just being by saying I absolutely agree with you that we have the best steelworkers in the world here and they deserve the attention that we're giving them now? Because we're talking about a foundational industry for the UK economy, particularly for Wales, particularly for my region, and while we now recognise maybe the dangers of entire communities relying on one industry, such as in places like Port Talbot, contemplating the loss of production as collateral damage in a changing world is just simply not an option.
For me, I think the risks of steel dumping and not controlling controllable costs are the most clear and present dangers, followed by inertia or barriers that could affect the opportunity for Wales to carve out a space for itself in the fast-moving world of innovation. That's an aspect of Brexit that I think it would be a mistake to overlook at a time when the main story is tariffs. Here, as David mentioned, the effect of the country of origin classification for steel and steel products is a massive post-Brexit headache for which we need a cure before it infests the rest of the economy. And while US protectionism may have initially have been seen by workers as more of a threat to the production at the Ford plant in my region than Brexit, now with the UK steel industry so dependent on a flourishing automotive industry, can it really fight a war on two fronts? I think the UK Steel briefing paper, which had some courage today, is pretty clear about why a 'no deal' Brexit is bad news for steel.
Because the UK Government—you know, it's not responsible for China being able to produce steel at a price that's probably the lowest on the planet, I would imagine. So, I'm pleased that this debate isn't framed just in a simple, 'Let's get the UK Government' way. But I think the UK Government needs to understand as well that Welsh Conservatives, apart from expecting an exit agreement, a deal on that, expect trade deals as well to prevent unfair competition and any steel dumping here. Because Wales, as we heard, produces over half the UK's steel, and it's Welsh communities, therefore, that are the most vulnerable.
The other controllable cost, of course, is energy, which David Rees also mentioned. But there's a serious question here about how to prioritise. I hope we all welcomed the UK Government's recent limitation on domestic energy charging—consumers must now be told where they can get the cheapest deals—and that happened more or less at the same time as every single one of us here in this Chamber was standing up and saying, 'Let's have a Swansea bay tidal lagoon', which I still think was a great idea, but, despite it's many, many benefits, what it didn't do was produce cheap electricity. The same points are hovering over Wylfa and, of course, Hinkley Point at the time. We're asking now for cheaper electricity for heavy industry; it blooming well needs it, but, with no control over oil prices, which affects fuel prices, how can we help the UK Government—[Interruption.]—just let me finish this—prioritise these competing calls on its energy policy?
A gaf fi ddechrau drwy ddweud fy mod yn cytuno'n llwyr â chi fod gennym y gweithwyr dur gorau yn y byd yma, ac maent yn haeddu'r sylw rydym yn ei roi iddynt yn awr? Oherwydd rydym yn sôn am ddiwydiant sylfaenol i economi'r DU, yn enwedig yng Nghymru, yn enwedig yn fy rhanbarth i, ac er ein bod bellach yn cydnabod efallai y peryglon sy'n deillio o gymunedau cyfan yn dibynnu ar un diwydiant, megis mewn lleoedd fel Port Talbot, nid yw ystyried colli cynhyrchiant fel difrod ystlysol mewn byd sy'n newid yn opsiwn o gwbl.
I mi, credaf mai'r risgiau o ddympio dur a methu rheoli costau y gellir eu rheoli yw'r peryglon mwyaf eglur a phosibl, ynghyd â'r syrthni neu'r rhwystrau a allai effeithio ar y cyfle i Gymru naddu lle iddi ei hun yn y byd arloesi sy'n symud yn gyflym. Dyna agwedd ar Brexit y credaf y byddai'n gamgymeriad ei anwybyddu ar adeg pan fo'r brif stori'n ymwneud â thariffau. Fel y soniodd David, mae effaith dosbarthiad gwlad tarddiad ar gyfer dur a chynnyrch yn ben tost ôl-Brexit enfawr ac mae angen inni gael iachâd ar ei gyfer cyn iddo heintio gweddill yr economi. Ac er y gallai gweithwyr fod wedi gweld diffyndollaeth yr Unol Daleithiau yn fwy o fygythiad i gynhyrchiant yn ffatri Ford yn fy ardal na Brexit ar y cychwyn, gyda diwydiant dur y DU mor ddibynnol bellach ar ddiwydiant modurol ffyniannus, a all ymladd brwydr ar ddau ffrynt mewn gwirionedd? Credaf fod papur briffio UK Steel, a oedd yn dangos peth dewrder heddiw, yn eithaf clir pam fod Brexit 'dim bargen' yn newyddion drwg i ddur.
Oherwydd nid yw Llywodraeth y DU—wyddoch chi, nid hi sy'n gyfrifol am y ffaith bod Tsieina'n gallu cynhyrchu dur am bris sy'n is nag unman ar y blaned, buaswn yn dychmygu. Felly, rwy'n falch nad yw'r ddadl hon wedi'i fframio mewn ffordd sy'n dweud yn syml, 'Gadewch inni feio Llywodraeth y DU'. Ond rwy'n credu bod angen i Lywodraeth y DU ddeall hefyd fod y Ceidwadwyr Cymreig, ar wahân i ddisgwyl cytundeb ymadael, cytundeb ar hynny, yn disgwyl i gytundebau masnach atal cystadleuaeth annheg hefyd ac unrhyw ddympio dur yma. Oherwydd Cymru, fel y clywsom, sy'n cynhyrchu dros hanner y dur yn y DU, a chymunedau Cymru, felly, sy'n fwyaf agored i niwed.
Y gost arall y gellir ei rheoli, wrth gwrs, yw ynni, a chrybwyllodd David Rees honno hefyd. Ond mae yna gwestiwn difrifol yma ynglŷn â sut i flaenoriaethu. Rwy'n gobeithio ein bod i gyd wedi croesawu cyfyngiad diweddar Llywodraeth y DU ar daliadau ynni domestig—rhaid dweud wrth y defnyddwyr yn awr lle y gallant ddod o hyd i'r bargeinion rhataf—a digwyddodd hynny fwy neu lai ar yr un pryd ag yr oedd pob un ohonom yn y Siambr hon yn codi i ddweud, 'Gadewch inni gael morlyn llanw Bae Abertawe', ac rwy'n dal i gredu bod hwnnw'n syniad gwych, ond er gwaethaf ei fanteision niferus, nid oedd yn cynhyrchu trydan rhad. Mae'r un pwyntiau yn hofran dros Wylfa, a Hinkley Point ar y pryd wrth gwrs. Rydym yn gofyn yn awr am drydan rhatach ar gyfer diwydiant trwm; mae gwir angen hynny arno, ond heb unrhyw reolaeth dros brisiau olew, sy'n effeithio ar brisiau tanwydd, sut y gallwn helpu Llywodraeth y DU—[Torri ar draws.]—gadewch i mi orffen hyn—i flaenoriaethu'r galwadau hyn sy'n cystadlu â'i gilydd ar ei bolisi ynni?
I thank the Member for taking the intervention. I agree and understand that point, but it is possible, if the UK Government was prepared to put investment into Tata, for example, to look at how we can recycle the waste gases. It could become self-sustainable, therefore it doesn't rely upon oil or gas prices outside because it can do it itself.
Diolch i'r Aelod am dderbyn yr ymyriad. Rwy'n cytuno ac yn deall y pwynt hwnnw, ond pe bai Llywodraeth y DU yn barod i fuddsoddi yn Tata, er enghraifft, mae'n bosibl edrych ar sut y gallwn ailgylchu'r nwyon gwastraff. Gallai ddod yn hunangynhaliol, felly nid yw'n dibynnu ar brisiau olew na nwy o'r tu allan oherwydd gall wneud hynny ei hun.
You've predicted what I'm about to say next, David. Because, in the meantime, the sector will want to know what all the actors in this space can do to overcome the fact that they're paying twice as much for their electricity as French steel makers. So, I'm actually really encouraged that Tata's taking a lead on this—already some distance down the recycling of energy within the plant itself, and, of course, if both Welsh Government and, indeed, UK Government stick with the programme, then there'll be money going to ensure that the power station is actually completed and contributing to much cheaper and, of course, actually, just more sustainable energy production.
Personally, I'd like to see a bit more progress on the UK steel sector deals—you know, it was finally hauled out as something important. But I want to come back to this essential and perhaps more optimistic opportunity for Wales to be seen as a centre of research and development, excellence and innovation in steel. We can look at a small country like Israel, not that much bigger in terms of population than us, and it is soaring ahead in all areas of innovation across a number of sectors despite a more deeply rooted challenge about security and identity than Brexit is presenting to us.
While I share David Rees's concerns about the EU research fund for coal and steel, I agree with you actually—because it was levied from that sector it should be returned to that sector. But Wales has got to be ready for that. This is where we look to Welsh Government for action and the Welsh sector itself. We've got the UK's industrial energy fund, the new £66 million transforming foundation industry challenge fund just to be announced, and we'd like Welsh Government to be seizing all those opportunities to push its own decarbonisation agenda as well as helping the steel industry directly.
And while the Government perhaps is dragging its heels on the Reid review recommendations, which would help raise our status as a quality research nation, we already know that the city deal is committed to the national steel innovation centre, building on the success of the Swansea University steel and metals institute. And while I accept, Minister, you can't just roll over on things like this, you can't let small squabbles over land hold up big progress. We are looking at a big picture that's facing big challenges. I think you could score some big brownie points by tackling some of the smaller barriers that might be threatening steel's sustainability here in Wales. Thank you.
Rydych wedi rhagweld yr hyn rwyf am ei ddweud nesaf, David. Oherwydd, yn y cyfamser, bydd y sector yn dymuno gwybod beth y gall yr holl weithredwyr yn y gofod hwn ei wneud i oresgyn y ffaith eu bod yn talu ddwywaith cymaint am eu trydan ag y mae gwneuthurwyr dur Ffrengig. Felly, mae'n galonogol iawn mewn gwirionedd fod Tata yn arwain ar hyn—maent eisoes wedi mynd gryn bellter i ailgylchu ynni o fewn y safle ei hun, ac wrth gwrs, os yw Llywodraeth Cymru, a Llywodraeth y DU yn wir, yn aros gyda'r rhaglen, bydd arian yn mynd tuag at sicrhau bod yr orsaf bŵer yn cael ei chwblhau ac yn cyfrannu at gynhyrchiant ynni sy'n llawer rhatach, ac yn fwy cynaliadwy wrth gwrs.
Yn bersonol, hoffwn weld ychydig mwy o gynnydd ar gytundebau sector dur y DU—wyddoch chi, cafodd ei gyflwyno fel rhywbeth pwysig o'r diwedd. Ond rwyf am ddod yn ôl at y cyfle hanfodol a mwy optimistaidd efallai i Gymru gael ei gweld fel canolfan ymchwil a datblygu, rhagoriaeth ac arloesedd yn y diwydiant dur. Gallwn edrych ar wlad fach fel Israel, nad yw fawr mwy o ran poblogaeth na ni, ac mae hi ar y blaen ym mhob maes arloesi ar draws nifer o sectorau er ei bod yn wynebu her ddyfnach o ran hunaniaeth a diogelwch nag y mae Brexit yn ei chreu i ni.
Er fy mod yn rhannu pryderon David Rees am gronfa ymchwil yr UE ar gyfer glo a dur, rwy'n cytuno â chi mewn gwirionedd—am ei fod wedi'i godi o'r sector hwnnw, dylid ei ddychwelyd i'r sector hwnnw. Ond rhaid i Gymru fod yn barod ar gyfer hynny. Dyma lle rydym yn disgwyl i Lywodraeth Cymru weithredu, a'r sector yng Nghymru ei hun. Mae gennym gronfa ynni diwydiannol y DU, cronfa her weddnewidiol newydd y diwydiannau sylfaenol gwerth £66 miliwn sydd ar fin cael ei chyhoeddi, a hoffem pe bai Llywodraeth Cymru yn manteisio ar yr holl gyfleoedd hynny i wthio ei hagenda datgarboneiddio ei hun yn ogystal â helpu'r diwydiant dur yn uniongyrchol.
Ac er bod y Llywodraeth yn llusgo'i thraed o bosibl mewn perthynas ag argymhellion adolygiad Reid a fyddai'n helpu i godi ein statws fel cenedl ymchwil o ansawdd, rydym eisoes yn gwybod bod y fargen ddinesig wedi ymrwymo i ganolfan arloesi dur genedlaethol, gan adeiladu ar lwyddiant sefydliad dur a metelau Prifysgol Abertawe. Ac er fy mod yn derbyn, Weinidog, na allwch ildio'n ddi-gwestiwn ar bethau fel hyn, ni allwch adael i ffrygydau bach dros dir ddal cynnydd mawr yn ôl. Rydym yn edrych ar ddarlun mawr sy'n wynebu heriau mawr. Credaf y gallech sgorio rhai pwyntiau drwy fynd i'r afael â rhai o'r rhwystrau llai a allai fod yn bygwth cynaliadwyedd dur yma yng Nghymru. Diolch i chi.
Thank you, David Rees, for tabling the motion. I speak both on behalf of Bethan Sayed, who's one of the signatories of the motion, and as Plaid Cymru spokesman on the economy.
Diolch, David Rees, am gyflwyno'r cynnig. Siaradaf ar ran Bethan Sayed, sy'n un o gyflwynwyr y cynnig, ac fel llefarydd Plaid Cymru ar yr economi.
And our commitment to the steel industry I think has been clear enough, not least through the fact that elements of support provided to Tata Steel from Welsh Government have come about through co-operation between our two parties. We've been clear, I think, before, during and since the crisis at Tata Steel in 2016 that securing the future of the industry is vital, is crucial, if we want Wales to remain a centre of manufacturing and industry. And Bethan Sayed went so far as to say that she didn't want to live in a Wales that didn't have any steel making, so central the industry is to our economic past and economic future. Every economically successful nation needs an industrial sphere to prosper.
So, we've been eager to put pressure on and to work with Welsh Government on steel, because we know that, although we may have disagreements, there are areas where, if we can co-operate, then we should for the benefit of people in this country. Co-operation with the Government on this and a cross-party approach has meant that critical funding, such as the £30 million to support an upgraded power station facility for Tata Steel at Port Talbot, was secured, improving generation, lowering emissions, helping to control the costs of energy, a major financial burden on steel making, as we've already heard. And, incidentally, I reiterate Plaid Cymru's longstanding support for establishing a national energy company, which we believe could help things further, but something, so far, the Labour Government has continued to resist.
But, as much as we welcome the thrust of this motion, perhaps it doesn't quite reflect just how vulnerable a position our steel and wider industrial sector finds itself in. But, certainly, Dai Rees, in presenting the motion today, has expressed concerns that we also share here. I think we're beyond apologising for using the B word by now—it comes up in everything that we do. We are heading towards the EU exit. We're hurtling towards that exit without a deal in place, or any sort of customs and market access protection or agreement. The Trump administration, if we want to look at what's happening in the United States, continues its damaging and short-sighted use of tariffs to make political points, particularly on products such as steel. And the UK will soon find itself in an increasingly precarious world economic environment without our European partners standing alongside us. So, I think firm foundations and having firm foundations for our steel industry now are more important than ever.
We are in a very different position to the one we found ourselves in 2016. Tata Steel merged with a major European steel company, ThyssenKrupp. I look forward to hearing from the Minister, hopefully, about the kinds of long-term assurances that he and Welsh Government have received, the kinds of assurances that we now require, about the new company's commitment to their sites in Wales. At the moment, it's fair to say that we can be encouraged that some of the investments being made by the steel sector seem to be for the longer term; they do suggest an expectation of continuing steel making in Wales over, say, the next decade at least. But it's essential, of course, that Welsh Government remains focused. It cannot afford in any way to take its eye off the ball on steel making. Our current circumstances are unclear. There's much confusion about the direction in which we're heading, lack of certainty, and things look uncertain for the whole industrial and manufacturing sector across the UK.
But I'm very concerned about, as Dai Rees said, what news emerging from the automotive industry could mean for the steel makers that supply it. These are major questions and of huge significance to the future of the Welsh economy. So, hopefully, when the Minister replies, he can offer us some assurances that this will remain a priority for this Government over the long term, so that steel continues to be recognised as the anchor industry it quite frankly must be and remain for the wider Welsh economy.
A bu ein hymrwymiad i'r diwydiant dur yn ddigon clir, rwy'n credu, nid yn lleiaf drwy'r ffaith bod elfennau o'r cymorth a ddarparwyd i Tata Steel gan Lywodraeth Cymru wedi digwydd drwy gydweithrediad rhwng ein dwy blaid. Rydym wedi bod yn glir, rwy'n credu, cyn, yn ystod ac ers yr argyfwng yn Tata Steel yn 2016 fod sicrhau dyfodol y diwydiant yn hanfodol, yn allweddol, os ydym am i Gymru barhau i fod yn ganolfan weithgynhyrchu a diwydiant. Ac aeth Bethan Sayed mor bell â dweud nad oedd hi eisiau byw mewn Cymru nad oedd yn meddu ar gynhyrchiant dur gan mor ganolog yw'r diwydiant i'n gorffennol a'n dyfodol economaidd. Mae pob cenedl lwyddiannus yn economaidd angen sector diwydiannol er mwyn iddi allu ffynnu.
Felly, rydym wedi bod yn awyddus i roi pwysau ar, ac i weithio gyda Llywodraeth Cymru ar ddur, oherwydd er y byddwn yn anghytuno o bryd i'w gilydd o bosibl, fe wyddom, os gallwn gydweithredu, fod yna feysydd y dylem wneud hynny ynddynt er budd pobl y wlad hon. Mae cydweithredu â'r Llywodraeth ar hyn a dull trawsbleidiol o weithredu wedi golygu bod cyllid allweddol ar gael, megis y £30 miliwn i gefnogi gorsaf bŵer wedi'i huwchraddio ar gyfer Tata Steel ym Mhort Talbot, er mwyn gwella cynhyrchiant, gostwng allyriadau, helpu i reoli costau ynni, sy'n faich ariannol mawr ar y gwaith dur, fel y clywsom eisoes. A gyda llaw, rwy'n ailddatgan cefnogaeth hirsefydlog Plaid Cymru i sefydlu cwmni ynni cenedlaethol, y credwn y gallai helpu pethau ymhellach, ond rhywbeth y mae'r Llywodraeth Lafur wedi parhau i'w wrthwynebu hyd yma.
Ond er cymaint yr ydym yn croesawu byrdwn y cynnig hwn, efallai nad yw'n adlewyrchu'n union pa mor agored i niwed yw ein sector dur a'n sector diwydiannol ehangach. Ond yn sicr, wrth gyflwyno'r cynnig heddiw, mae Dai Rees wedi mynegi pryderon rydym ninnau hefyd yn eu rhannu yma. Credaf ein bod y tu hwnt i ymddiheuro am ddefnyddio'r gair B erbyn hyn—daw i mewn i bopeth a wnawn. Rydym yn nesáu tuag at adael yr UE. Rydym yn syrthio tuag at adael heb fod cytundeb yn ei le, nac unrhyw fath o amddiffyniad na chytundeb tollau neu fynediad at y farchnad. Mae gweinyddiaeth Trump, os ydym eisiau edrych ar beth sy'n digwydd yn yr Unol Daleithiau, yn parhau ei defnydd niweidiol a chibddall o dariffau i wneud pwyntiau gwleidyddol, yn enwedig ar nwyddau fel dur. A chyn bo hir, bydd y DU mewn amgylchedd economaidd byd-eang sy'n fwyfwy bregus heb ein partneriaid Ewropeaidd i sefyll ochr yn ochr â ni. Felly, credaf fod sylfeini cadarn a chael sylfeini cadarn ar gyfer ein diwydiant dur yn bwysicach nag erioed erbyn hyn.
Rydym mewn sefyllfa wahanol iawn i'r un yr oeddem ynddi yn 2016. Unodd Tata Steel â chwmni dur Ewropeaidd mawr, ThyssenKrupp. Edrychaf ymlaen at glywed gan y Gweinidog, gobeithio, am y math o sicrwydd hirdymor y mae ef a Llywodraeth Cymru wedi'u cael, y math o sicrwydd sydd eu hangen arnom bellach, am ymrwymiad y cwmni newydd i'w gweithfeydd yng Nghymru. Ar hyn o bryd, mae'n deg dweud y gallwn deimlo'n falch fod rhai o'r buddsoddiadau a wneir gan y sector dur i'w gweld fel pe baent ar gyfer y tymor hwy; maent yn awgrymu bod disgwyl i ddur barhau i gael ei gynhyrchu yng Nghymru am y degawd nesaf o leiaf. Ond mae'n hanfodol, wrth gwrs, fod Llywodraeth Cymru yn parhau i ganolbwyntio. Ni all fforddio tynnu ei llygaid oddi ar y bêl mewn unrhyw ffordd mewn perthynas â dur. Mae ein hamgylchiadau presennol yn aneglur. Mae llawer o ddryswch ynghylch y cyfeiriad yr ydym yn anelu tuag ato, diffyg sicrwydd, ac mae pethau'n edrych yn ansicr ar gyfer gweithgynhyrchu a'r sector diwydiannol cyfan ledled y DU.
Ond fel y dywedodd Dai Rees, rwy'n bryderus iawn am yr hyn y gallai newyddion sy'n dod o'r diwydiant modurol ei olygu i'r gwneuthurwyr dur sy'n ei gyflenwi. Mae'r rhain yn gwestiynau pwysig ac o arwyddocâd mawr i ddyfodol economi Cymru. Felly, pan fydd y Gweinidog yn ymateb, gobeithio y gall gynnig rhywfaint o sicrwydd inni y bydd hyn yn parhau'n flaenoriaeth i'r Llywodraeth dros y tymor hir, fel bod dur yn parhau i gael ei gydnabod fel diwydiant angori, gan mai dyna ydyw mewn gwirionedd, a dyna sy'n rhaid iddo barhau i fod i economi Cymru yn fwy cyffredinol.
I'd first of all like to thank David Rees for tabling this debate today, and it's a pleasure to take part. Steel is in the blood of my region. It was at the heart of the industrial revolution and transformed south Wales into the world’s powerhouse. Without the steelworks, large parts of South Wales West wouldn’t exist. Port Talbot grew out of this revolution to become one of Britain’s most significant steel producers. The steelworks' location gave it an advantage as production moved from utilising poorer quality British iron ore to higher quality source material from overseas.
The history of iron making in the Port Talbot area extends back to the thirteenth century, when the Lord of North Cornelly granted the monks of Margam Abbey the rights to extract iron and lead ores from his lands. Neighbouring landowner Philip de Cornelly also granted monks the rights to produce iron from the ores extracted from his lands. Iron production continued down the centuries until the advent of the industrial revolution, when a new dock was created to facilitate the import of ores and the export of finished products. The dock was named after its builder, Christopher Rice Mansel Talbot, and became known as Port Talbot. One hundred and eighty-odd years later, Port Talbot is still dependent upon steel production. Living in the shadow of the steelworks, the plant not only dominates the horizon but also the very psyche of our town. At one stage you either worked at the plant or knew someone who did. Nowadays, fewer people may work at the steelworks, but it is still responsible for the employment of many in the region due to the wider supply chain that has sprung up around Port Talbot.
The decline in steel production has been a major concern in recent years as the global market has become flooded with inferior steel from China and with the US embarking on a trade war at the behest of its protectionist President. It was therefore an enormous relief when the first roll of coiled steel came off the line following the refit of blast furnace 5 at Port Talbot.
Tata Steel’s £50 million investment underlines the firm’s commitment to the plant, the people who work there and the wider community. It is now up to the Welsh and UK Governments to work together to ensure the plant’s long-term future. Tata have shown their commitment, and Government must do the same. Steel is as vital to the UK’s infrastructure as it is to Port Talbot, and the Governments here in Cardiff and at the other end of the M4 must do all they can to ensure the UK remains a steel producer.
Post Brexit we must have a level playing field when it comes to tariffs. The EU must resist the urge to punish the UK for having the temerity to leave. Rationally speaking, tariffs harm both sides. I urge the UK Government to pursue fair, tariff-free trade agreements with the rest of the world, opening up new markets for our high-quality Welsh steel. We might not be able to compete with Chinese steel on price, but we can certainly beat them on quality. Tata have renewed their faith in Port Talbot, and it’s now up to the UK Government to level this playing field and ensure a cast-iron future for steel making in South Wales West.
We need cheaper energy, free access to international markets and a commitment to the use of Welsh steel in new infrastructure projects. The UK Government must step up to the bar and work with the Welsh Government to ensure our steelworks are protected. My neighbours and their families are dependent on employment at Port Talbot steelworks. Tata are doing their bit, and the workers also, and the workers work long, long hours to secure the future also. Now it is the turn of both Governments to work together, and post Brexit we must all work together and ensure Wales is not worse off by one single penny.
Yn gyntaf oll hoffwn ddiolch i David Rees am gyflwyno'r ddadl hon heddiw, ac mae'n bleser gennyf gymryd rhan. Mae dur yn y gwaed yn fy rhanbarth. Roedd wrth wraidd y chwyldro diwydiannol, a thrawsnewidiodd dde Cymru yn bwerdy'r byd. Heb y gwaith dur, ni fyddai rhannau mawr o Orllewin De Cymru yn bodoli. Tyfodd Port Talbot allan o'r chwyldro i ddod yn un o gynhyrchwyr dur pwysicaf Prydain. Roedd lleoliad y gwaith dur yn rhoi mantais iddo wrth i gynhyrchiant newid o ddefnyddio mwyn haearn Prydain heb fod o ansawdd cystal i ddeunydd o ansawdd gwell o ffynonellau tramor.
Mae hanes y gweithfeydd haearn yn ardal Port Talbot yn ymestyn yn ôl i'r drydedd ganrif ar ddeg, pan roddodd Arglwydd Gogledd Corneli hawliau i fynachod o Abaty Margam echdynnu mwynau haearn a phlwm o'i diroedd. Hefyd, rhoddodd tirfeddiannwr cyfagos, Philip de Cornelly, hawliau i'r mynachod gynhyrchu haearn o'r mwynau a echdynnwyd o'i diroedd. Parhaodd cynhyrchiant haearn ar hyd y canrifoedd tan ddechrau'r chwyldro diwydiannol, pan grëwyd doc newydd i hwyluso mewnforio mwynau ac allforio cynnyrch gorffenedig. Enwyd y doc ar ôl ei adeiladwr, Christopher Rice Mansel Talbot, a daeth i gael ei alw'n Port Talbot. Tua 180 o flynyddoedd yn ddiweddarach, mae Port Talbot yn dal yn ddibynnol ar gynhyrchiant dur. Wrth fyw dan gysgod y gwaith dur, mae'r gwaith nid yn unig yn dominyddu'r gorwel ond holl ysbryd ein tref. Ar un adeg byddech naill ai'n gweithio yn y gwaith neu'n adnabod rhywun a weithiai yno. Y dyddiau hyn, efallai fod llai o bobl yn gweithio yn y gwaith dur, ond mae'n dal yn gyfrifol am gyflogi llawer o bobl yn y rhanbarth oherwydd y gadwyn gyflenwi ehangach sydd wedi ymddangos o amgylch Port Talbot.
Mae'r gostyngiad mewn cynhyrchiant dur wedi bod yn destun pryder mawr yn y blynyddoedd diwethaf wrth i'r farchnad fyd-eang orlifo gan ddur israddol o Tsieina ac wrth i'r UDA ddechrau rhyfel masnach ar gais ei Harlywydd diffyndollol. Felly roedd yn rhyddhad mawr pan ddaeth y rhôl gyntaf o ddur torchog oddi ar y llinell gynhyrchu yn dilyn ailosod ffwrnais chwyth 5 ym Mhort Talbot.
Mae buddsoddiad Tata Steel o £50 miliwn yn tanlinellu ymrwymiad y cwmni i'r gwaith, y bobl sy'n gweithio yno a'r gymuned ehangach. Mae'n bryd i Lywodraeth Cymru a Llywdoraeth y DU weithio gyda'i gilydd yn awr i sicrhau dyfodol hirdymor y gwaith. Mae Tata wedi dangos eu hymrwymiad, a rhaid i'r Llywodraeth wneud yr un peth. Mae dur yr un mor hanfodol i seilwaith y DU ag ydyw i Bort Talbot, ac mae'n rhaid i'r Llywodraethau yma yng Nghaerdydd ac ar ben arall yr M4 wneud popeth yn eu gallu i sicrhau bod y DU yn parhau i gynhyrchu dur.
Ar ôl Brexit rhaid inni gael chwarae teg mewn perthynas â thariffau. Rhaid i'r UE wrthsefyll yr awydd i gosbi'r DU am fod â'r hyfdra i adael. A siarad yn rhesymegol, mae tariffau'n niweidio'r ddwy ochr. Rwy'n annog Llywodraeth y DU i geisio cytundebau masnach teg, di-dariff â gweddill y byd, gan agor marchnadoedd newydd ar gyfer ein dur Cymru o ansawdd uchel. Efallai na allwn gystadlu â dur o Tsieina ar sail pris, ond yn sicr gallwn ragori arnynt o ran ansawdd. Mae Tata wedi adnewyddu eu ffydd ym Mhort Talbot, a mater i Lywodraeth y DU bellach yw sicrhau chwarae teg a chreu dyfodol cadarn i'r gwaith dur yng Ngorllewin De Cymru.
Mae angen inni gael ynni rhatach, mynediad rhydd at farchnadoedd rhyngwladol ac ymrwymiad i ddefnyddio dur o Gymru mewn prosiectau seilwaith newydd. Rhaid i Lywodraeth y DU wneud ei rhan a gweithio gyda Llywodraeth Cymru i sicrhau bod ein gweithfeydd dur yn cael eu diogelu. Mae fy nghymdogion a'u teuluoedd yn ddibynnol ar gyflogaeth gwaith dur Port Talbot. Mae Tata yn gwneud eu rhan, a'r gweithwyr hefyd, ac mae'r gweithwyr yn gweithio oriau hir iawn i sicrhau dyfodol. Tro'r ddwy Lywodraeth yw hi yn awr i weithio gyda'i gilydd, ac ar ôl Brexit, rhaid inni oll gydweithio a sicrhau nad yw Cymru geiniog ar ei cholled.
Can I also begin by saying that I'm very pleased to support today's motion? And thank you to David Rees, my colleague, for bringing forward this debate but not only bringing forward today's debate, but your continuous commitment towards the Welsh steel industry through your work both in the Chamber and the cross-party group. I'm very pleased to speak in this debate today and to stand up for the steel industry as a whole, but particularly steel making in Shotton in my constituency, which produces many quality steel products, such as galvanised, metallic and pre-finished steels.
Deputy Llywydd, I must say that when I saw that this debate was tabled, it took me back to the date it was tabled and my by-election campaign last year, during which I made a commitment to standing up for steel, for the steel industry. So, I think it's pleasing to say, one year on, I can come here and stand up for our Welsh steel industry. It also took me back to the Save Our Steel campaign and the work that my dad did at the time to stand up for the industry and the workers, particularly in that site in Shotton. Developments in the steel industry were rightly one of the most high-profile political issues of 2016, and I vividly remember him working day and night, contacting the trade union officials and lobbying hard to both the Welsh and UK Governments to support the very important industry. Everyone who supported that campaign knows how important the industry is to Shotton, but to Wales and the UK as a whole, as David Rees has rightly highlighted on many, many occasions.
As we all know, Deeside's darkest day occurred in March 1980, when British Steel, after a decade of battering union and political pressure, axed 6,500 jobs at Shotton steel. It was the biggest industrial redundancy on a single day in western Europe, and entire families faced redundancy; communities were ruined. The impact on the industry for our area and the whole of Wales is massive. The Welsh economy research unit at Cardiff University found that the total economic impact of Tata was £3.2 billion in Wales per year, which supported a gross value added of £1.6 billion. Tata contributes £200 million in wages to the Welsh economy each year, and each job at Tata supports an additional 1.22 jobs throughout the Welsh economy.
Deputy Llywydd, let's not forget that steel is either in every single product or in every single process in our current world, so the steel industry rightly deserves all the support it can get. And I'm proud of the Welsh Government, and I think the Welsh Government has a great track record of backing the steel industry, and I know that, under the guidance of Mark and Ken, it will continue to do so. But it's clear to me that support shouldn't just happen when crisis hits, and the UK Government, as many Members have said from across this Chamber, can learn and should learn from lessons of the past.
In closing, Deputy Llywydd, I do want to take time to mention the workers in the steel industry, especially those working at Shotton. I've had the pleasure to visit the site on quite a few occasions, and I know that, just last year, we took many Members from my party up to the site as well. And it's clear to me that the workers are extremely proud of what they are doing and what they're achieving day in, day out, and I'm proud of the contribution the industry makes to my community and to the whole of Wales. So, in closing, my final message is a message to the workers within the steel industry: we will in this Chamber keep fighting for you in this difficult time, and we thank you for everything you do to improve our Welsh economy. Diolch.
A gaf fi ddechrau hefyd drwy ddweud fy mod yn falch iawn o gefnogi'r cynnig heddiw? A diolch i David Rees, fy nghyd-Aelod, am gyflwyno'r ddadl hon, ond nid yn unig am gyflwyno'r ddadl heddiw, ond am eich ymrwymiad parhaus i'r diwydiant dur yng Nghymru drwy eich gwaith yn y Siambr a'r grŵp trawsbleidiol. Rwy'n falch iawn o siarad yn y ddadl hon heddiw dros y diwydiant dur yn gyffredinol, ond yn enwedig y gwaith dur yn Shotton yn fy etholaeth, sy'n cynhyrchu llawer o gynnyrch dur o ansawdd, fel duroedd galfanedig, metelig a chyn-orffenedig.
Ddirprwy Llywydd, rhaid imi ddweud pan welais fod y ddadl hon wedi'i chyflwyno, aeth â mi yn ôl i'r dyddiad y'i cyflwynwyd a fy ymgyrch isetholiadol y llynedd, pan wneuthum ymrwymiad i sefyll dros ddur, dros y diwydiant dur. Felly, credaf ei bod yn braf dweud, flwyddyn yn ddiweddarach, y gallaf ddod yma a sefyll dros ein diwydiant dur yng Nghymru. Aeth â mi yn ôl i'r ymgyrch Achub ein Dur a'r gwaith a wnaeth fy nhad ar y pryd i sefyll dros y diwydiant a'r gweithwyr, yn enwedig ar y safle hwnnw yn Shotton. Roedd datblygiadau yn y diwydiant dur yn un o'r materion gwleidyddol uchaf eu proffil yn 2016, ac yn briodol felly, a chofiaf ef yn glir yn gweithio ddydd a nos, yn cysylltu â swyddogion undebau llafur ac yn lobïo Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn galed i gefnogi'r diwydiant pwysig. Mae pawb a gefnogodd yr ymgyrch honno yn gwybod pa mor bwysig yw'r diwydiant i Shotton, ond i Gymru a'r DU yn ei chyfanrwydd, fel y mae David Rees wedi'i nodi'n briodol ar sawl achlysur.
Fel y gŵyr pawb ohonom, wynebodd Glannau Dyfrdwy eu diwrnod tywyllaf ym mis Mawrth 1980, pan gafodd Dur Prydain wared ar 6,500 o swyddi yng ngwaith dur Shotton ar ôl degawd o wrthsefyll pwysau undebau a gwleidyddion. Dyma oedd y nifer fwyaf o ddiswyddiadau diwydiannol ar un diwrnod yng ngorllewin Ewrop, a chafodd teuluoedd cyfan eu gwneud yn ddi-waith; cafodd cymunedau eu dinistrio. Mae'r effaith ar y diwydiant i'n hardal ni a Chymru gyfan yn enfawr. Canfu uned ymchwil economi Cymru ym Mhrifysgol Caerdydd fod cyfanswm effaith economaidd Tata yng Nghymru yn £3.2 biliwn y flwyddyn, a oedd yn cynnal gwerth ychwanegol gros o £1.6 biliwn. Mae Tata yn cyfrannu £200 miliwn mewn cyflogau i economi Cymru bob blwyddyn, ac mae pob swydd yn Tata yn cynnal 1.22 o swyddi ychwanegol ar draws economi Cymru.
Ddirprwy Lywydd, gadewch inni beidio ag anghofio bod dur ym mhob un cynnyrch neu ym mhob un broses yn ein byd fel y mae, felly mae'r diwydiant dur yn haeddu pob cymorth y gall ei gael. Ac rwy'n falch o Lywodraeth Cymru, ac yn credu bod gan Lywodraeth Cymru hanes gwych o gefnogi'r diwydiant dur, ac o dan arweiniad Mark a Ken, gwn y bydd yn parhau i wneud hynny. Ond mae'n amlwg i mi nad pan fydd argyfwng yn digwydd yn unig y dylid rhoi cymorth, ac fel y dywedodd sawl Aelod o bob rhan o'r Siambr, gall Llywodraeth y DU ddysgu, ac fe ddylai ddysgu, o wersi'r gorffennol.
I gloi, Ddirprwy Lywydd, hoffwn roi amser i sôn am y gweithwyr yn y diwydiant dur, yn enwedig y rhai sy'n gweithio yn Shotton. Cefais y pleser o ymweld â'r safle ar sawl achlysur, a gwn ein bod wedi mynd â sawl Aelod o fy mhlaid i fyny i'r safle y llynedd hefyd. Ac mae'n amlwg i mi fod y gweithwyr yn hynod o falch o'r hyn y maent yn ei wneud a beth y maent yn ei gyflawni yno bob dydd, ac rwy'n falch o'r cyfraniad y mae'r diwydiant yn ei wneud i fy nghymuned ac i Gymru gyfan. Felly, i gloi, mae fy neges derfynol i weithwyr y diwydiant dur: fe fyddwn ni yn y Siambr hon yn ymladd drosoch yn y cyfnod anodd hwn, a diolch ichi am bopeth a wnewch i wella economi Cymru. Diolch.
Thank you. Can I now call the Minister for Economy and Transport, Ken Skates?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, Ken Skates?
Diolch Dirprwy Lywydd, and can I thank all Members for their contributions to this important debate today? This motion is most welcome and also very consistent with the Welsh Government's position on the steel industry, and so it's my pleasure to support it. I especially enjoyed the many reflections on the history of our steel-making activities here in Wales, with David Rees, Jack Sargeant and Caroline Jones providing some great assessments of the social as well as economic value of our steelworks. I think David Rees welcomed the work of Welsh Government in saving our steel, but he also made the very important point that we, once again, find ourselves standing near a precipice. We've debated many times in this Chamber the principal challenges that impact on the steel sector, and these include, of course, uncompetitive industrial electricity prices, global overcapacity and unfair international steel trading practices. These matters continue to be of huge concern to the sector, but as many Members this afternoon have identified, we now have considerable uncertainty about Brexit. The US section 232 tariffs on steel have highlighted the importance of ensuring the steel sector is safeguarded from unfair international trading practices. We've ensured the concerns of the steel producers in Wales have been raised at the highest level in Westminster.
Diolch Ddirprwy Lywydd, a hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau am eu cyfraniadau i'r ddadl bwysig hon heddiw. Mae'r cynnig hwn i'w groesawu'n fawr ac mae'n cyd-fynd yn agos â safbwynt Llywodraeth Cymru ar y diwydiant dur, ac felly mae'n bleser gennyf ei gefnogi. Mwynheais yr ystyriaethau niferus a roddwyd i hanes ein gweithgarwch dur yma yng Nghymru, gyda David Rees, Jack Sargeant a Caroline Jones yn rhoi asesiadau gwych o werth cymdeithasol yn ogystal ag economaidd ein gweithfeydd dur. Credaf fod David Rees wedi croesawu gwaith Llywodraeth Cymru yn achub ein dur, ond hefyd gwnaeth y pwynt pwysig iawn ein bod, unwaith eto, yn sefyll ar ymyl y dibyn. Rydym wedi trafod droeon yn y Siambr hon y prif heriau sy'n effeithio ar y sector dur, ac mae'r rhain yn cynnwys, wrth gwrs, prisiau trydan diwydiannol anghystadleuol, gorgapasiti byd-eang ac arferion masnachu dur rhyngwladol sy'n annheg. Mae'r materion hyn yn parhau i fod yn destun pryder enfawr i'r sector, ond fel y mae llawer o Aelodau wedi nodi y prynhawn yma, ceir cryn ansicrwydd bellach ynghylch Brexit. Mae tariffau adran 232 yr Unol Daleithiau ar ddur wedi tynnu sylw at bwysigrwydd sicrhau bod y sector dur yn cael ei ddiogelu rhag arferion masnachu rhyngwladol annheg. Rydym wedi sicrhau bod pryderon cynhyrchwyr dur yng Nghymru wedi'u lleisio ar y lefel uchaf yn San Steffan.
After the UK and Ireland, the primary market for UK-produced steel is, of course, Europe. When we exit the EU, it is therefore vital that the steel industry in Wales is not disadvantaged through unnecessary trade barriers such as additional customs, tariffs, quotas or technical barriers to trade. The steel sector is highly dependent on free trade, but, equally importantly, on the rules such as trade remedies that underpin this free trade. It's also important, Deputy Presiding Officer, to emphasise the steel industry will be impacted by any disruption in its supply chain as a result of Brexit, including, importantly, in the auto sector, as Suzy Davies and Rhun ap Iorwerth identified. Indeed, the first two rolls of steel that came from blast furnace 5 last week were destined for auto manufacturers in the west midlands and north of England. And I heard for myself just last week the sector's concerns at the Cross-Party Group on Steel. The sector has been engaging directly with the UK Government's Department for International Trade to raise its concerns and to emphasise the importance of ensuring future trade remedies in the UK are robust.
The Welsh Government is in regular dialogue with the UK Government on Brexit, and we are making the case for them to provide as much certainty as possible for Welsh industries, including, of course, the steel industry. The impact of the UK industrial electricity price disparity with other countries, especially with regard to France and Germany, is another issue that we continue to raise with the UK Government and which Members this afternoon have identified. This is of utmost importance if the sector is to compete on a level playing field internationally and if it is to attract investment in plant and research and development. This is being reinforced by the most recent statistics published by the UK Government, which show that the UK has the highest industrial electricity prices in the EU. For extra-large industrial users, prices are 90 per cent—90 per cent above the EU median.
Now, it was a pleasure to visit Tata Steel's Port Talbot works last week alongside the First Minister to mark the re-lighting of blast furnace 5. The completion of this project marks a substantial investment in the future of the plant and in its workforce, and demonstrates Tata Steel's commitment to sustaining steel making in Wales. In June 2018, Tata Steel announced it signed a definitive agreement to enter into a joint venture with Thyssenkrupp. This is currently subject to regulatory examination by the European Commission. However, meanwhile, we continue our engagement with Tata Steel UK regarding further potential supporting relations to enable their operation to become more sustainable for the long term. To date, we have offered £17 million of funding across Tata Steel's Welsh operations that support skills development in the workforce and, of course, an £8 million investment in the Port Talbot power plant.
Many Members in this Chamber, alongside Tata Steel, recognise the importance of increasing levels of research and development for the long-term sustainability of the business, and our support includes over £600,000 of funding for research and development in new product development alone. And our economic action plan has been designed, in part, to help Wales develop new platforms and new partnerships between Government, universities, colleges, businesses and so forth that might enable us to target more competitively awarded funding in UK industrial strategy challenge funding. There are clear synergies between our economic action plan and the UK Government's industrial strategy. Wave three of the industrial strategy challenge fund includes two challenges particularly relevant to the steel sector: firstly, a £170 million challenge focused on decarbonising industrial clusters, and as Suzy Davies said, a £66 million challenge transforming foundation industries. We are working with the sector to take advantage of these and other opportunities available from the UK Government.
The UK steel sector has identified public sector procurement as a key core action that Government could take to strengthen the sector and to improve its ability to compete, and in January last year, we published a procurement advice note supporting the sourcing and procurement of sustainable steel in construction and infrastructure projects here in Wales. This is part of our ongoing commitment to support the long-term viability of steel making in Wales, and is designed to encourage the widest use possible of Welsh and UK steel in public sector contracts.
Dirprwy Lywydd, to conclude, I fully recognise the ongoing challenges that steel companies in Wales face, particularly given the uncertainty caused by Brexit, but equally, I can assure the steel sector that this Welsh Government will continue to work at its side to ensure a long-term future for all steelworks in Wales, and I am pleased to support this afternoon's motion.
Ar ôl y DU ac Iwerddon, y brif farchnad ar gyfer dur a gynhyrchir yn y DU yw Ewrop wrth gwrs. Pan fyddwn yn gadael yr UE, mae'n hanfodol felly nad yw'r diwydiant dur yng Nghymru o dan anfantais yn sgil rhwystrau masnach diangen megis tollau ychwanegol, tariffau, cwotâu, neu rwystrau technegol i fasnach. Mae'r sector dur yn ddibynnol iawn ar fasnach rydd, ond yr un mor bwysig, mae'n ddibynnol ar y rheolau megis rhwymedïau masnach sy'n sail i'r fasnach rydd hon. Mae hefyd yn bwysig pwysleisio, Ddirprwy Lywydd, yr effeithir ar y diwydiant dur gan unrhyw aflonyddu ar ei gadwyn gyflenwi o ganlyniad i Brexit, gan gynnwys, yn bwysig, yn y sector modurol, fel y nododd Suzy Davies a Rhun ap Iorwerth. Yn wir, roedd y ddwy rhôl gyntaf o ddur a ddaeth o ffwrnais chwyth 5 yr wythnos diwethaf yn mynd i weithgynhyrchwyr modurol yng ngorllewin canolbarth Lloegr a gogledd Lloegr. A chlywais bryderon y sector drosof fy hun yr wythnos diwethaf yn y Grŵp Trawsbleidiol ar Ddur. Mae'r sector wedi bod yn cysylltu'n uniongyrchol ag Adran Masnach Ryngwladol Llywodraeth y DU er mwyn lleisio ei bryderon ac i bwysleisio pwysigrwydd sicrhau bod rhwymedïau masnach yn gadarn yn y DU yn y dyfodol.
Mae Llywodraeth Cymru yn trafod yn rheolaidd â Llywodraeth y DU ar Brexit, ac rydym yn dadlau'r achos dros ddarparu cymaint o sicrwydd ag y bo modd i ddiwydiannau Cymru, gan gynnwys y diwydiant dur wrth gwrs. Mae effaith y gwahaniaeth rhwng pris trydan diwydiannol yn y DU o gymharu â gwledydd eraill, yn enwedig Ffrainc a'r Almaen, yn fater arall yr ydym yn parhau i'w ddwyn i sylw Llywodraeth y DU ac mae'r Aelodau wedi nodi hynny y prynhawn yma. Mae hyn o'r pwys mwyaf os yw'r sector i gystadlu'n deg yn rhyngwladol ac er mwyn denu buddsoddiad mewn gweithfeydd ac ymchwil a datblygu. Caiff hyn ei atgyfnerthu gan yr ystadegau diweddaraf a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU, sy'n dangos mai gan y DU y mae'r prisiau trydan diwydiannol uchaf yn yr UE. I ddefnyddwyr diwydiannol mawr, mae'r prisiau'n 90 y cant—90 y cant yn uwch na chanolrif yr UE.
Nawr, roedd yn bleser ymweld â Tata Steel Port Talbot yr wythnos diwethaf wrth ochr y Prif Weinidog i ddathlu aildanio ffwrnais chwyth 5. Mae cwblhau'r prosiect hwn yn nodi buddsoddiad sylweddol yn nyfodol y gwaith ac yn ei weithlu, ac yn dangos ymrwymiad Tata Steel i gynnal cynhyrchiant dur yng Nghymru. Ym mis Mehefin 2018, cyhoeddodd Tata Steel ei fod wedi llofnodi cytundeb diffiniol i ymrwymo i fenter ar y cyd â Thyssenkrupp. Ar hyn o bryd mae hyn yn amodol ar archwiliad rheoleiddio gan y Comisiwn Ewropeaidd. Fodd bynnag, yn y cyfamser, rydym yn parhau ein hymgysylltiad â Tata Steel UK ynghylch y potensial pellach o gefnogi cysylltiadau er mwyn galluogi i'w gwaith ddod yn fwy cynaliadwy yn hirdymor. Hyd yma, rydym wedi cynnig £17 miliwn o gyllid ar draws gweithfeydd Tata Steel yng Nghymru sy'n cefnogi datblygu sgiliau yn y gweithlu ac wrth gwrs, buddsoddiad o £8 miliwn yn yr orsaf bŵer ym Mhort Talbot.
Mae llawer o Aelodau yn y Siambr hon, ochr yn ochr â Tata Steel, yn cydnabod pwysigrwydd cynyddu lefelau ymchwil a datblygu ar gyfer cynaliadwyedd hirdymor y busnes, ac mae ein cefnogaeth yn cynnwys dros £600,000 o arian ar gyfer ymchwil a datblygu ym maes datblygu cynnyrch newydd yn unig. Ac mae ein cynllun gweithredu economaidd wedi'i gynllunio, yn rhannol, i helpu Cymru i ddatblygu llwyfannau a phartneriaethau newydd rhwng Llywodraeth, prifysgolion, colegau, busnesau ac ati a allai ein galluogi i dargedu cyllid a ddyfernir yn fwy cystadleuol yng nghyllid her strategaeth ddiwydiannol y DU. Ceir synergeddau amlwg rhwng ein cynllun gweithredu economaidd a strategaeth ddiwydiannol Llywodraeth y DU. Mae trydedd don cronfa her y strategaeth ddiwydiannol yn cynnwys dwy her sy'n arbennig o berthnasol i'r sector dur: yn gyntaf, her gwerth £170 miliwn sy'n canolbwyntio ar ddatgarboneiddio clystyrau diwydiannol, ac fel y dywedodd Suzy Davies, her gwerth £66 miliwn i drawsnewid diwydiannau sylfaenol. Rydym yn gweithio gyda'r sector i fanteisio ar y rhain a chyfleoedd eraill sydd ar gael gan Lywodraeth y DU.
Mae sector dur y DU wedi nodi caffael sector cyhoeddus fel cam gweithredu allweddol craidd y gallai'r Llywodraeth ei roi ar waith i gryfhau'r sector ac i wella ei allu i gystadlu, ac ym mis Ionawr y llynedd, cyhoeddwyd nodyn cyngor caffael i gefnogi cyrchu a chaffael dur cynaliadwy mewn prosiectau adeiladu a seilwaith yma yng Nghymru. Mae hyn yn rhan o'n hymrwymiad parhaus i gefnogi hyfywedd hirdymor cynhyrchu dur yng Nghymru, ac fe'i cynlluniwyd i annog y defnydd ehangaf posibl o ddur o Gymru a'r DU mewn contractau sector cyhoeddus.
Ddirprwy Lywydd, i gloi, rwy'n cydnabod yn llwyr yr heriau parhaus y mae cwmnïau dur yng Nghymru yn eu hwynebu, yn enwedig o ystyried yr ansicrwydd a achosir gan Brexit, ond yn yr un modd, gallaf sicrhau'r sector dur y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio wrth ei ochr i sicrhau dyfodol hirdymor i bob gwaith dur yng Nghymru, ac rwy'n falch o gefnogi'r cynnig hwn y prynhawn yma.
Thank you. Can I call John Griffiths to reply to the debate?
Diolch. A gaf fi alw ar John Griffiths i ymateb i'r ddadl?
Diolch, Dirprwy Lywydd. May I begin by thanking all Members who've taken part and contributed to this debate? I do feel that there can be little doubt of Members' commitment to the steel industry in Wales, regularly evidenced in this Chamber in debates and at questions in general.
Obviously, foremost amongst those contributions, always, is Dai Rees's, so it was entirely fitting that David Rees opened this debate today. I would like to join Jack Sargeant in paying tribute to David Rees for his work on the cross-party group and his general commitment. I think we all realise very well, through David's contributions, the importance of Port Talbot steelworks to his constituency and his determination to fight the cause to ensure that everything that might be done is done by Welsh Government, by UK Government and by the industry, working with the trade unions and the workforce to ensure that those jobs are safeguarded and developed for the future. It's certainly a commitment and a strength of feeling that I can readily understand, representing Newport East with the Llanwern steelworks, and also important steel players in my constituency, such as Cogent and Liberty Steel. We need to protect those jobs to develop the industry and bring new investment and new jobs for the future, and that is a matter of working with the industry, Government at different levels, the trade unions and the workforce. Those are the messages that we've heard today and I think we very regularly hear, and rightly so.
There are some very common themes within that general debate, Dirprwy Lywydd. Newly, I guess, is the importance of Brexit and avoiding the huge risks of a 'no deal' Brexit. There are some very big issues involved in Brexit, per se, but much bigger risks involved in a 'no deal' Brexit, and that's been made crystal clear by UK Steel recently, but further back, also, by the trade unions, by Members here and by Ken Skates as the relevant Minister. There can be little doubt that the crippling uncertainty, as it's been described, Dirprwy Lywydd, is hugely destabilising for the industry and in terms of planning for the future. There are particular worries around the automotive industry, as we've heard, the situation with tariffs, with research fund moneys and a great deal else besides. Obviously, the sooner we get to some degree of certainty around those issues, the better for all concerned.
The high cost of energy also always, and rightly, features in these debates and it has again today. I think we are, all of us, Dirprwy Lywydd, very conscious of that disparity, that unfairness in competition between the UK steel industry and the steel industry in other countries and the need for the UK Government to finally get to grips with those issues. We have seen investment in energy efficiency; we are seeing important moves towards the generation of energy by the industry itself, as we've heard, and that's an important matter for Liberty Steel, for example, in Newport, where they have important plans for the current Uskmouth power station. So, the industry is taking the steps that it can itself, but it needs that help from UK Government.
I very much welcome the Minister's recognition of all of those issues and reassurance again of Welsh Government's commitment to work with the industry, to work with the trade unions, to work with Members here to meet these challenges. Procurement, as the Minister mentioned, again is another absolutely central matter for necessary progress, and I welcome the new development of policy and strategy by Welsh Government, which I think is very promising and we will all want to see delivery on.
Dirprwy Lywydd, the investment by Tata, you know, is a great statement of confidence for the future of the steel industry in Wales, and we all welcome that, and the workforce very much welcomes that. So, what we need to do, in terms of Government action, is to play our part. As has been said in this debate, Welsh Government has stepped up to the plate as far as that is concerned. UK Government also has a very important role, and we need to see UK Government step up to that plate also.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i'r holl Aelodau sydd wedi cymryd rhan ac wedi cyfrannu at y ddadl hon? Rwy'n teimlo na all fod llawer o amheuaeth ynglŷn ag ymrwymiad yr Aelodau i'r diwydiant dur yng Nghymru, fel y gwelwyd yn rheolaidd yn y Siambr hon mewn dadleuon ac yn ystod cwestiynau'n gyffredinol.
Yn amlwg, mae cyfraniad Dai Rees bob amser yn flaenaf ymysg y cyfraniadau hynny, felly roedd yn gwbl briodol mai David Rees a agorodd y ddadl hon heddiw. Hoffwn ymuno â Jack Sargeant i dalu teyrnged i David Rees am ei waith yn y grŵp trawsbleidiol a'i ymrwymiad cyffredinol. Drwy gyfraniadau David, credaf fod pawb ohonom yn sylweddoli'n dda iawn pa mor bwysig yw gwaith dur Port Talbot i'w etholaeth a'i benderfyniad i ymladd er mwyn sicrhau y bydd Llywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU, a'r diwydiant yn gwneud popeth y gellid ei wneud, gan weithio gyda'r undebau llafur a'r gweithlu i sicrhau bod y swyddi hynny'n cael eu diogelu a'u datblygu ar gyfer y dyfodol. Mae'n sicr yn ymrwymiad a chryfder teimlad y gallaf yn hawdd ei ddeall, a minnau'n cynrychioli Dwyrain Casnewydd gyda gwaith dur Llanwern, a hefyd gweithredwyr dur pwysig yn fy etholaeth, fel Cogent a Liberty Steel. Mae angen inni ddiogelu'r swyddi hynny er mwyn datblygu'r diwydiant a dod â buddsoddiad newydd a swyddi newydd ar gyfer y dyfodol, ac mae hwnnw'n fater o weithio gyda'r diwydiant, y Llywodraeth ar wahanol lefelau, yr undebau llafur a'r gweithlu. Dyna'r negeseuon a glywsom heddiw a'r negeseuon rydym yn ei clywed yn rheolaidd iawn, rwy'n credu, ac yn briodol felly.
Ceir rhai themâu cyffredin iawn o fewn y ddadl gyffredinol, Ddirprwy Lywydd. Un newydd, mae'n debyg, yw pwysigrwydd Brexit ac osgoi risgiau enfawr Brexit 'dim bargen'. Ceir problemau mawr iawn ynghlwm wrth Brexit ynddo'i hun, ond ceir llawer mwy o risg ynghlwm wrth Brexit 'dim bargen', a gwnaethpwyd hynny'n gwbl eglur gan UK Steel yn ddiweddar, ond ymhellach yn ôl, hefyd, gan yr undebau llafur, gan Aelodau yma a gan Ken Skates fel y Gweinidog perthnasol. Ni all fod fawr o amheuaeth nad yw'r ansicrwydd andwyol, fel y'i disgrifir, Ddirprwy Lywydd, yn ansefydlogi'r diwydiant yn aruthrol ac o ran cynllunio ar gyfer y dyfodol. Ceir pryderon penodol mewn perthynas â'r diwydiant modurol, fel y clywsom, y sefyllfa gyda thariffau, gydag arian cronfeydd ymchwil a llawer o bethau eraill hefyd. Yn amlwg, gorau po gyntaf i bawb y cawn ryw raddau o sicrwydd ynglŷn â'r materion hynny.
Mae cost uchel ynni hefyd bob amser yn codi ei ben, a hynny'n gwbl briodol, yn y dadleuon hyn, a gwnaeth hynny eto heddiw. Ddirprwy Lywydd, credaf fod pawb ohonom yma yn ymwybodol iawn o'r gwahaniaeth hwnnw, yr annhegwch yn y gystadleuaeth rhwng diwydiant dur y DU a'r diwydiant dur mewn gwledydd eraill a'r angen i Lywodraeth y DU fynd i'r afael â'r materion hynny'n derfynol. Rydym wedi gweld buddsoddiad mewn effeithlonrwydd ynni; rydym yn gweld symudiadau pwysig tuag at gynhyrchu ynni gan y diwydiant ei hun, fel y clywsom, ac mae hwnnw'n fater pwysig i Liberty Steel yng Nghasnewydd, er enghraifft, lle mae ganddynt gynlluniau pwysig ar gyfer gorsaf bŵer bresennol Aber-wysg. Felly, mae'r diwydiant yn cymryd y camau y mae'n gallu eu cymryd ei hun, ond mae angen cymorth gan Lywodraeth y DU.
Rwy'n croesawu cydnabyddiaeth y Gweinidog i'r holl faterion hynny a sicrwydd eto o ymrwymiad Llywodraeth Cymru i weithio gyda'r diwydiant, i weithio gyda'r undebau llafur, i weithio gydag Aelodau yma i ymateb i'r heriau hyn. Unwaith eto, fel y dywedodd y Gweinidog, mae caffael yn fater arall hollol ganolog i allu sicrhau'r cynnydd angenrheidiol, ac rwy'n croesawu datblygiad newydd y polisi a'r strategaeth gan Lywodraeth Cymru, a chredaf fod hynny'n addawol iawn a bydd pawb ohonom am weld y rheini'n cael eu cyflawni.
Ddirprwy Lywydd, mae'r buddsoddiad gan Tata, wyddoch chi, yn ddatganiad gwych o hyder yn nyfodol y diwydiant dur yng Nghymru, ac mae pawb ohonom yn croesawu hynny, ac mae'r gweithlu'n croesawu hynny'n fawr. Felly, yr hyn sydd angen inni ei wneud, o ran gweithredu gan y Llywodraeth, yw chwarae ein rhan. Fel y dywedwyd yn y ddadl hon, mae Llywodraeth Cymru wedi dangos ei bod hi'n barod i wneud ei rhan. Mae gan Lywodraeth y DU rôl bwysig iawn i'w chwarae hefyd, ac mae angen inni weld Llywodraeth y DU yn gwneud ei rhan yn ogystal.
Thank you very much. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Rebecca Evans, a gwelliannau 2, 3, 4 a 5 yn enw Rhun ap Iorwerth. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Rebecca Evans, and amendments 2, 3, 4 and 5 in the name of Rhun ap Iorwerth. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected.
Item 7 on the agenda is the Welsh Conservative debate on regional economic inequality, and I call on Russell George to move the motion.
Eitem 7 ar yr agenda yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar anghydraddoldeb economaidd rhanbarthol, a galwaf ar Russell George i wneud y cynnig.
Cynnig NDM6959 Darren Millar
1. Nodi bod anghydraddoldeb economaidd rhanbarthol yn parhau'n amlwg ar draws Cymru, fel sy'n amlwg yn y ffigurau GVA diweddaraf.
2. Yn gresynu bod polisïau Llywodraeth Cymru wedi methu mynd i'r afael ag anghydraddoldebau economaidd rhwng rhanbarthau yng Nghymru.
3. Yn croesawu'r cyfraniad y bydd y fargen dinas-ranbarth Caerdydd, bargen dinas-ranbarth Bae Abertawe, bargen twf y Gogledd a bargen twf y Canolbarth yn eu gwneud i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb rhanbarthol yng Nghymru.
4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:
a) gweithio'n adeiladol gyda Llywodraeth y DU i ddarparu bargeinion twf yng Nghymru;
b) adolygu'r cynllun gweithredu economaidd i gynnwys strategaeth i gynyddu cyflogau a ffyniant economaidd ym mhob rhan o Gymru ac ymdrin ag anghydraddoldebau economaidd rhwng y rhanbarthau; ac
c) hyrwyddo polisi datblygu rhanbarthol ar ôl Brexit sy'n cefnogi cymunedau difreintiedig ledled Cymru, gan gynnwys y rhai hynny y tu allan i orllewin Cymru a'r Cymoedd.
Motion NDM6959 Darren Millar
1. Notes that regional economic inequality remains stark across Wales, as evident in the latest GVA figures.
2. Regrets that the Welsh Government’s policies have failed to address economic inequalities between regions in Wales.
3. Welcomes the contribution that the Cardiff city region deal, the Swansea Bay city region deal, a north Wales growth deal and a mid Wales growth deal will make to addressing regional inequality in Wales.
4. Calls on the Welsh Government to:
a) work constructively with the UK Government to deliver growth deals in Wales;
b) review the economic action plan to incorporate a strategy to grow wages and economic prosperity in all parts of Wales and address economic inequalities between regions; and
c) promote a regional development policy post Brexit which supports deprived communities across Wales, including those outside west Wales and the valleys.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I move the motion in the name of my colleague Darren Millar. There is quite a bit we can agree with in the Government's motion today, but we can't support it because it deletes the entirety of our motion. We will not be supporting amendments 2 or 5, but we will be supporting amendment 3, and are interested in hearing more detail on the Plaid Cymru proposal for a regional investment Bill, which is contained within their amendment 4.
Deputy Presiding Officer, economic output per person varies widely across Wales. There is a marked contrast between gross value added per capita in the north and the south-east corners of Wales, our Valleys communities, and our rural communities in mid and north Wales. If I can give some examples of this, gross value added per capita in Anglesey is just under half that of Cardiff, and numerous regions of Wales lag behind the wealthier parts of the nation. There is also a clear geographical division in wealth in Wales, and there is also, sadly, an urban and rural divide. The latest figures indicate that Wales's less well-off regions and local authority areas are subject to very poor growth rates, and this is, of course, the responsibility of the Welsh Government. We need to put in place an economic strategy capable of both closing the gap and improving the economic fortunes of Wales as a whole. By contrast, some poor and very economically challenged regions of England saw growth in GVA per capita, so it's simply not correct to say, as in amendment 2—what the Government is trying to accomplish—that it's the UK Government's economic policies that are contributing to these internal regional inequalities within Wales. And it's clear that despite similar structural challenges, many poor regions of England are experiencing robust growth, while similar regions of Wales are not only failing to grow at a significant rate, but some are actually contracting, which is very, of course, concerning. So, I simply don't accept Plaid Cymru's argument that it is somehow the UK Government's economic policies that are a contributing factor towards this.
Let's look closer, also, to home, to the Welsh Government's economic policy over the last 20 years. There have been a number of drivers here. We've already had, of course, three major economic strategies launched by the Welsh Government since the creation of this Welsh Parliament. And I put it forward today: all have failed to boost the regional growth, failed to drive forward Wales's economic Welsh economy, and failed to create sufficiently well-paid jobs, and failed to create productivity. Wales is currently the weakest, slowest growing economy in the UK, still lagging behind Scotland considerably. I don't think any of us in this Chamber want to see that, so I don't say that with any satisfaction. We want that to change. Firms that have invested in this country should have been integrated into domestic supply chains in order to help embed that outside investment in local communities, and I just believe that the Welsh Government has failed to properly capture that inward investment, which has meant that their strategy has failed to close the economic gap between Wales's regions and also failed to increase prosperity in Wales in general. For example, despite huge injections, of course, of public funds into our enterprise zones across Wales, they have failed to deliver on their key objectives. The zones were meant to build capacity in specific sectors of the Welsh economy, including manufacturing, energy and professional services. They were are also intended to attract firms to certain areas of the economy as well. There have been some examples of successful areas within the enterprise zones, but it's a mixed bag. That's what I would contend. But the economic data makes it clear that enterprise zones and their associated funding have not made the impact on economic growth that we would have expected.
So, on these benches, we also do welcome the contribution that the Cardiff, Swansea bay, north Wales and mid Wales growth deals will make to addressing regional inequality in Wales, and I'm sure that the Minister will agree with that. These city and growth deals represent a game-changing, I think, approach to regional development because they have the potential to help develop small and medium-sized enterprises, larger firms and transport infrastructure across Welsh local authorities. And I do give an example, of course: last week, the Growing Mid Wales partnership visited the Senedd to showcase their produce and services from businesses across Powys and Ceredigion. That was a great opportunity, I thought, to underline the need for public investment and growth for a mid Wales growth deal. I thank the Minister for meeting the delegation, meeting businesses, and speaking at that event as well. These growth deals, of course, have a strong regional focus and are centred on building collaborative partnerships between neighbouring local authorities in order to raise that regional growth and prosperity. And I am grateful, also, to the Minister for the way that he has engaged with me and other stakeholders on this issue. And in this motion, we call on the Welsh Government to continue to build a positive, open and collaborative relationship with the UK Government and major UK civil service departments to help enable long-term success for the growth deal initiatives across Wales.
Deputy Presiding Officer, the Minister wouldn't expect me to heap too much praise on him, and, in concluding, there are a number of areas where we feel that the Welsh Government's approach to economic policy must be improved significantly. The Welsh Government's economic action plan rightly begins to turn Welsh Government attention towards boosting business support for Wales's SMEs, consolidating that finance mechanism together, improving public procurement and strengthening the Welsh supply chain. However, I contend that it must also be developed further to ensure that it outlines clearly how its central themes and content will help raise wages in Wales going forward. The new regional offices also need appropriate resourcing and their work plans must dovetail with existing policy measures to boost regional growth. And there needs to be greater funding, I think, for business support in Wales also, going forward, in my view. So, while the economic action plan represents a welcomed change in the direction in relation to Welsh Government approach to developing the Welsh economy, there are many areas that must be bolted on to that strategy if Wales's regions are to prosper and the economy of Wales is to thrive going forward. I look forward to Members' contributions in this debate this afternoon and remain open-minded, again, to Plaid's amendment 4, with regard to which way that we may vote this afternoon.
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n gwneud y cynnig yn enw fy nghyd-Aelod, Darren Millar. Mae eithaf tipyn y gallwn gytuno yn ei gylch yng nghynnig y Llywodraeth heddiw, ond ni allwn ei gefnogi oherwydd ei fod yn dileu ein cynnig yn ei gyfanrwydd. Ni fyddwn yn cefnogi gwelliannau 2 na 5, ond byddwn yn cefnogi gwelliant 3, a hoffem glywed mwy o fanylion am gynnig Plaid Cymru ar Fil buddsoddi rhanbarthol, sydd wedi'i gynnwys yn eu gwelliant 4.
Ddirprwy Lywydd, mae allbwn economaidd y pen yn amrywio'n fawr ledled Cymru. Ceir cyferbyniad amlwg rhwng gwerth ychwanegol gros y pen yng nghorneli gogleddol a de-ddwyreiniol Cymru, ein cymunedau yn y Cymoedd, a'n cymunedau gwledig yng nghanolbarth a gogledd Cymru. Os gallaf roi rhai enghreifftiau o hyn, mae gwerth ychwanegol gros y pen ar Ynys Môn ychydig o dan hanner gwerth ychwanegol gros y pen Caerdydd, ac mae nifer o ranbarthau o Gymru yn llusgo ar ôl rhannau mwy cyfoethog o'r wlad. Ceir rhaniad daearyddol clir o ran cyfoeth yng Nghymru hefyd, ac yn anffodus, rhaniad trefol a gwledig. Mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos bod rhanbarthau ac ardaloedd awdurdodau lleol llai cefnog Cymru yn dioddef cyfraddau twf gwael iawn, a chyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw hyn wrth gwrs. Mae angen inni roi strategaeth economaidd ar waith sy'n gallu cau'r bwlch a gwella ffyniant economaidd Cymru gyfan. Ar y llaw arall, gwelodd rhai rhanbarthau tlawd sy'n wynebu heriau economaidd mawr iawn yn Lloegr dwf yn eu gwerth ychwanegol gros y pen, felly nid yw'n gywir dweud, fel yng gwelliant 2—yr hyn y mae'r Llywodraeth yn ceisio ei gyflawni—mai polisïau economaidd Llywodraeth y DU sy'n cyfrannu at yr anghydraddoldeb rhanbarthol mewnol hwn yng Nghymru. Ac mae'n amlwg fod nifer o ranbarthau tlawd yn Lloegr yn profi twf cadarn er gwaethaf heriau strwythurol tebyg, ond bod rhanbarthau tebyg o Gymru nid yn unig yn methu tyfu'n sylweddol, ond mae rhai'n crebachu hyd yn oed, sy'n destun pryder. Felly, nid wyf yn derbyn dadl Plaid Cymru fod polisïau economaidd Llywodraeth y DU rywsut yn ffactor sy'n cyfrannu at hyn.
Gadewch i ni edrych yn agosach adref hefyd ar bolisi economaidd Llywodraeth Cymru dros yr 20 mlynedd diwethaf. Bu nifer o ysgogiadau yma. Rydym eisoes wedi cael tair strategaeth economaidd fawr, wrth gwrs, wedi'u lansio gan Lywodraeth Cymru ers creu Senedd Cymru. Ac rwy'n cynnig heddiw fod pob un wedi methu hybu'r twf rhanbarthol, wedi methu ysgogi economi Cymru, wedi methu creu digon o swyddi sy'n talu'n dda, ac wedi methu creu cynhyrchiant. Ar hyn o bryd Cymru yw'r economi wannaf, sy'n tyfu arafaf, yn y DU, ac mae'n dal i lusgo gryn dipyn ar ôl yr Alban. Nid wyf yn meddwl bod unrhyw un ohonom yn y Siambr hon am weld hynny, felly nid wyf yn dweud hynny gydag unrhyw foddhad. Rydym am i hynny newid. Dylai cwmnïau sydd wedi buddsoddi yn y wlad hon fod wedi'u hintegreiddio i gadwyni cyflenwi domestig er mwyn helpu i sefydlu'r mewnfuddsoddiad mewn cymunedau lleol, a chredaf fod Llywodraeth Cymru wedi methu sicrhau'r mewnfuddsoddiad hwnnw'n iawn, sydd wedi golygu bod eu strategaeth wedi methu cau'r bwlch economaidd rhwng rhanbarthau Cymru a hefyd wedi methu cynyddu ffyniant yng Nghymru yn gyffredinol. Er enghraifft, er gwaethaf chwistrelliadau enfawr o arian cyhoeddus i'n hardaloedd menter ledled Cymru wrth gwrs, maent wedi methu cyflawni eu hamcanion allweddol. Diben yr ardaloedd oedd meithrin capasiti mewn sectorau penodol o economi Cymru, gan gynnwys gweithgynhyrchu, ynni a gwasanaethau proffesiynol. Hefyd, roeddent i fod i ddenu cwmnïau i rannau penodol o'r economi. Cafwyd rhai enghreifftiau o feysydd llwyddiannus o fewn yr ardaloedd menter, ond mae'n ddarlun eithaf cymysg. Dyna y buaswn i'n ei ddadlau. Ond mae'r data economaidd yn nodi'n glir nad yw'r ardaloedd menter a'r cyllid sy'n gysylltiedig â hwy wedi effeithio ar dwf economaidd yn y modd y byddem wedi'i ddisgwyl.
Felly, ar y meinciau hyn, rydym hefyd yn croesawu'r cyfraniad y bydd bargeinion twf Caerdydd, bae Abertawe, gogledd Cymru a chanolbarth Cymru yn eu gwneud i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb rhanbarthol yng Nghymru, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cytuno â hynny. Mae'r bargeinion dinesig a'r bargeinion twf hyn yn newid y dull datblygu rhanbarthol yn llwyr yn fy marn i oherwydd bod ganddynt botensial i helpu i ddatblygu busnesau bach a chanolig, cwmnïau mwy o faint a seilwaith trafnidiaeth ar draws awdurdodau lleol Cymru. Ac rwyf am roi un enghraifft: yr wythnos diwethaf, ymwelodd partneriaeth Tyfu Canolbarth Cymru â'r Senedd i arddangos eu cynnyrch a'u gwasanaethau gan fusnesau ledled Powys a Cheredigion. Roedd hwnnw'n gyfle gwych yn fy marn i i danlinellu'r angen am fuddsoddiad cyhoeddus a thwf ar gyfer bargen twf i ganolbarth Cymru. Diolch i'r Gweinidog am gyfarfod â'r ddirprwyaeth, am gyfarfod â busnesau, a siarad yn y digwyddiad hwnnw hefyd. Mae'r bargeinion twf hyn, wrth gwrs, yn cynnig ffocws rhanbarthol cryf ac maent yn canolbwyntio ar adeiladu partneriaethau cydweithredol rhwng awdurdodau lleol cyfagos er mwyn cynyddu'r twf rhanbarthol a'r ffyniant hwnnw. Ac rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog hefyd am y ffordd y mae wedi ymgysylltu â mi a rhanddeiliaid eraill ar y mater hwn. Ac yn y cynnig hwn, rydym yn galw ar Lywodraeth Cymru i barhau i adeiladu perthynas gadarnhaol, agored a chydweithredol gyda Llywodraeth y DU ac adrannau gwasanaeth sifil mawr y DU i helpu i sicrhau llwyddiant hirdymor y mentrau bargeinion twf ledled Cymru.
Ddirprwy Lywydd, ni fyddai'r Gweinidog yn disgwyl i mi ei ganmol yn ormodol, ac wrth gloi, mae yna nifer o feysydd lle rydym yn teimlo bod yn rhaid gwella ymagwedd Llywodraeth Cymru tuag at bolisi economaidd yn sylweddol. Mae cynllun gweithredu economaidd Llywodraeth Cymru yn dechrau troi sylw Llywodraeth Cymru tuag at hybu cymorth busnes ar gyfer busnesau bach a chanolig Cymru, atgyfnerthu'r mecanwaith cyllid hwnnw, gwella caffael cyhoeddus a chryfhau'r gadwyn gyflenwi. Fodd bynnag, rwy'n dadlau bod yn rhaid ei ddatblygu ymhellach hefyd er mwyn sicrhau ei fod yn amlinellu'n glir sut y bydd ei themâu a'i gynnwys canolog yn helpu i godi cyflogau yng Nghymru yn y dyfodol. Mae angen adnoddau priodol ar y swyddfeydd rhanbarthol newydd hefyd ac mae angen i'w gynlluniau gwaith gydweddu â mesurau polisi presennol i hybu twf rhanbarthol. Ac rwy'n credu bod angen mwy o arian ar gyfer cymorth i fusnesau yng Nghymru hefyd, wrth inni symud ymlaen. Felly, er bod y cynllun gweithredu economaidd yn arwydd o newid cyfeiriad sydd i'w groesawu mewn perthynas â dull Llywodraeth Cymru o ddatblygu economi Cymru, ceir llawer o feysydd sy'n rhaid eu hychwanegu at y strategaeth honno os yw Cymru i ffynnu ac os yw economi Cymru i ffynnu yn y dyfodol. Edrychaf ymlaen at gyfraniadau'r Aelodau yn y ddadl hon y prynhawn yma, ac rwy'n parhau i fod â meddwl agored ynghylch gwelliant 4 Plaid Cymru, o ran y ffordd y byddwn yn pleidleisio y prynhawn yma.
Thank you. I have selected the five amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. I call on the Minister for Economy and Transport to formally move amendment 1, tabled in the name of Rebecca Evans.
Diolch. Rwyf wedi dethol y pum gwelliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliannau 2 a 3 yn cael eu dad-ddethol. Galwaf ar Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans, yn ffurfiol.
Gwelliant 1—Rebecca Evans
Dileu popeth a rhoi’r canlynol yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn:
1. Cydnabod pa mor bwysig yw economïau rhanbarthol cryf a chydnerth ar draws pob rhan o Gymru er mwyn sbarduno twf cynhwysol.
2. Nodi’r mesurau traws-lywodraethol a nodir yn y Cynllun Gweithredu ar yr Economi, gan gynnwys penodi prif Swyddogion Rhanbarthol a thimau yn Llywodraeth Cymru i gefnogi Datblygiad Economaidd Rhanbarthol ar draws Cymru.
3. Nodi’r rôl bwysig sydd gan y Bargeinion Dinesig a’r Bargeinion Twf i’w chwarae o ran sbarduno twf economaidd rhanbarthol pan fyddant yn cael eu cydgysylltu ag ymyriadau ehangach megis seilwaith, trafnidiaeth a sgiliau.
4. Nodi’r cyhoeddiad diweddar bod y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (OECD) yn helpu i ddatblygu polisi datblygu economaidd rhanbarthol yng Nghymru ar sail yr arferion gorau yn rhyngwladol.
5. Galw ar Lywodraeth y DU i fynd i’r afael â’r anghydraddoldeb o ran cyllido seilwaith rhwng cenhedloedd a rhanbarthau’r DU ac i wneud mwy i rannu cyfleoedd buddsoddi yn deg ar draws y wlad.
6. Galw ar Lywodraeth y DU i barchu’r setliad datganoli ac i sicrhau mai Llywodraeth Cymru fydd yn gwneud y penderfyniadau strategol ar reoli a gweinyddu trefniadau cyllido yn lle’r cyllid strwythurol, er mwyn mynd i’r afael â’r anghydraddoldeb economaidd rhwng rhanbarthau.
7. Nodi’r ffaith bod cyllidebau rhanbarthol dangosol yn cael eu datblygu ar gyfer buddsoddiad yn yr Economi a Thrafnidiaeth ar draws Cymru.
Amendment 1—Rebecca Evans
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Recognises the importance of strong, resilient regional economies across all parts of Wales as a driver of inclusive growth
2. Notes the cross-government measures set out in the Economic Action Plan including the appointment of Chief Regional Officers and teams in Welsh Government to support Regional Economic Development across Wales
3. Notes the important role for City and Growth Deals in driving regional economic growth when they are coordinated alongside wider interventions such as infrastructure, transport and skills.
4. Notes the recent announcement that the OECD is supporting the development of regional economic development policy in Wales based on international best practice
5. Calls on the UK Government to address inequalities in infrastructure funding between the nations and regions of the UK and do more to spread investment opportunities equitably across the country
6. Calls on the UK Government to respect the devolution settlement and ensure that strategic decisions relating to the management and administration of replacement structural funding to address regional economic inequalities are made by the Welsh Government.
7. Notes the development of regional indicative budgets for Economy and Transport investment across Wales.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Thank you. I call on Rhun ap Iorwerth to move amendment 2, 3, 4 and 5, tabled in his own name.
Diolch. Galwaf ar Rhun ap Iorwerth i gynnig gwelliant 2, 3, 4 a 5, a gyflwynwyd yn ei enw ei hun.
Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth
Dileu pwynt 2 a rhoi yn ei le:
Yn nodi bod polisi llymder Llywodraeth y DU, ar y cyd gyda chamreolaeth Llywodraeth Cymru, wedi arwain at gynnydd mawr mewn anghydraddoldeb economaidd rhwng rhanbarthau Cymru.
Gwelliant 3—Rhun ap Iorwerth
Yn is-bwynt (a) ym mhwynt 4, ar ôl 'Llywodraeth y DU' ychwanegu 'ac awdurdodau lleol'.
Gwelliant 4—Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw am fil buddsoddiad rhanbarthol, gyda’r nod o sicrhau buddsoddiad ariannol teg dros Gymru i gyd.
Gwelliant 5—Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwyntiau newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn croesawu’r ffaith bod bwrdd prosiect Arfor wedi cael ei gyfarfod cyntaf ac wedi cytuno ar raglen amlinellol o weithgarwch am y ddwy flynedd nesaf.
Yn nodi’r ffaith bod £2 filiwn wedi ei chlustnodi yn y gyllideb ar gyfer cymorth ysgrifenyddiaeth a buddsoddi i Arfor yn ystod 2018-19 a 2019-20 fel blaenoriaeth Plaid Cymru yn y cytundeb ar y gyllideb gyda Llywodraeth Cymru.
Yn cadarnhau pwysigrwydd manteisio ar y cyswllt anhepgor rhwng ffyniant economaidd a ffyniant ieithyddol ar hyd y gorllewin Cymraeg.
Amendment 2—Rhun ap Iorwerth
Delete point 2 and replace with:
Notes that the UK Government's policy of austerity, along with the Welsh Government's mismanagement, has led to a large increase in economic inequalities between Wales's regions.
Amendment 3—Rhun ap Iorwerth
In sub-point (a) in point 4, after 'the UK Government' insert 'and local authorities'.
Amendment 4—Rhun ap Iorwerth
Add as new point at end of motion:
Calls for a regional investment bill, with the aim of ensuring fair financial investment across all of Wales.
Amendment 5—Rhun ap Iorwerth
Add new points at the end of the motion:
Welcomes the fact that the Arfor project board has held its first meeting and has agreed on an outline programme of activities for the next two years.
Notes the fact that £2 million has been earmarked in the budget for secretariat support and investment for Arfor during 2018-19 and 2019-20 as Plaid Cymru's budget priority with the Welsh Government.
Confirms the importance of maximising the undeniable link between economic prosperity and linguistic prosperity in Welsh-speaking western areas of Wales.
Cynigiwyd gwelliannau 2, 3, 4 a 5.
Amendments 2, 3, 4 and 5 moved.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Mae'n braf cael cymryd rhan yn y ddadl hon. A gaf i ddiolch i'r Ceidwadwyr am ddod â'r testun hwn o'n blaenau ni heddiw? O ystyried bod gen i'r gwaith o drio perswadio’r Ceidwadwyr i gefnogi ein gwelliant 4 ni, mi ddylwn i, mae'n siŵr, beidio â dweud unrhyw beth rhy negyddol am y Ceidwadwyr, ond mae gen i ofn bod rhaid imi ddechrau efo pwyntio allan yr eironi fod y Ceidwadwyr yn y fan hyn yn dod â chynnig o'n blaenau ni'n beirniadu Llywodraeth Cymru am fethiant i greu tegwch a chydbwysedd rhanbarthol yng Nghymru, pan mae record y Ceidwadwyr eu hunain, fel Llafur, rhaid dweud, ar lefel Prydain, yn un o fod wedi creu lefel ryfeddol a anghyfartaledd.
Mewn ffordd, beth mae'r Ceidwadwyr yn ei ddweud heddiw ydy fod Cymru yn neilltuol o fewn y Deyrnas Unedig o ran y math o anghyfartaledd sydd yma. Ond edrychwch ar sut mae Prydain yn anghyfartal o'i chymharu â llawer iawn o'n partneriaid Ewropeaidd ni: mae Prydain, neu'r Deyrnas Unedig, yn llawer mwy anghyfartal yn economaidd na'r Eidal, er bod yr Eidal yn cael ei hadnabod fel gwladwriaeth lle mae yna anghyfartaledd enfawr a gwahaniaeth traddodiadol rhwng y gogledd cyfoethog a'r de tlotach. Mae Prydain yn fwy anghyfartal na'r Almaen, lle mae yna'n dal, chwarter canrif a mwy ar ôl uno'r wlad honno, anghyfartaledd sylweddol o hyd rhwng yr hen ddwyrain a'r gorllewin, lle mae GDP yn y dwyrain yn dal ddim ond rhyw ddwy ran o dair o'r gorllewin. Ond dal, mae'r Deyrnas Unedig yn fwy anghyfartal na hynny.
Os ydyn ni'n edrych ar y realiti yma yn y Deyrnas Unedig ar lefel isranbarthol, mae allbwn y pen wyth gwaith yn fwy yng ngorllewin Llundain nag yng ngorllewin Cymru a'r Cymoedd. Does yna ddim gwahaniaeth tebyg i hynny nunlle arall yn yr Undeb Ewropeaidd. Felly, all y Ceidwadwyr, mae'n ddrwg gen i, ddim dadlau eu bod nhw mewn rhyw ffordd yn blaid sydd yn hybu cyfartaledd, achos mae'r Ceidwadwyr fel plaid Brydeinig a Llafur fel plaid Brydeinig wedi methu â sicrhau y math yna o gyfartaledd yr ydw i yn dymuno ei weld yn cael ei greu yng Nghymru yn y dyfodol. Mae gen i hyder yng ngallu Cymru i fod yn genedl-wladwriaeth sydd yn gallu anelu at greu y math o gyfartaledd sydd ond yn freuddwyd ar lefel y Deyrnas Unedig, a'r peth olaf rydw i eisiau ei weld ydy Cymru mewn rhyw ffordd yn datblygu yn wlad lle mae anghyfartaledd yn ein gwlad ni yn troi allan yn debyg i'r hyn sydd yna yn y Deyrnas Unedig yn gyflawn. Dydw i ddim—[Torri ar draws.] Ie, wrth gwrs.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I’m pleased to participate in this debate. May I thank the Conservatives for bringing this topic forward today? Given that I have the job of trying to persuade the Conservatives to support our amendment 4, I’m sure I shouldn’t say anything too negative about the Conservatives, but I’m afraid that I do have to start by pointing out the irony that the Conservatives have brought a motion forward criticising the Welsh Government for its failure in creating equality and regional balance in Wales, when the Conservatives’ own record, like the Labour Party, one has to say, at the UK level, is one of having created an unprecedented level of inequality.
In a way, what the Conservatives are saying today is that Wales is unique within the UK in terms of the kind of inequality that exists. But if you look at the inequalities within Britain as compared to many of our European partners, Britain, or the United Kingdom, is far more unequal, economically speaking, than Italy, although Italy is known as a state where inequality is rife, with a traditional difference between the prosperous north and the poorer south. Britain is less equal than Germany, where still, after a quarter of a century or more, there is great inequality between the old east and the west, where the gross domestic product of the east is still only around two thirds of the GDP of the west. But the UK is still not achieving the same levels of equality.
If we look at the reality within the UK, at the sub-regional level, the per capita output is eight times greater in the west of London than in the west of Wales and the Valleys. There is no similar difference anywhere else in the European Union, so, I’m sorry, the Conservatives can’t argue that in some way they are a party that promotes economic equality, because the Conservatives, as a British party, and Labour, as a British party, have failed to secure that kind of equality that I want to see in Wales in the future. I am confident in Wales’s ability of being a nation state that can aim towards that sort of equality that is only a pipe dream at a UK level. The last thing I want to see is Wales in some way becoming a nation where we have inequality within our own nation that would be similar to what exists within the UK more widely. I don't—[Interruption.] Yes, of course.
I understand and appreciate what you're saying, but you're also suggesting that both us on these benches and Labour benches are UK parties and you're a Welsh party, yet our motion is about the inequalities in Wales. We're just talking about the inequalities across the country.
Rwy'n deall ac yn derbyn yr hyn yr ydych yn ei ddweud, ond rydych hefyd yn awgrymu ein bod ni ar y meinciau hyn a meinciau Llafur yn bleidiau'r DU a'ch bod chi'n blaid Gymreig, ac eto mae ein cynnig yn ymwneud â'r anghydraddoldebau yng Nghymru. Rydym yn sôn am yr anghydraddoldebau ar draws y wlad.
It is incumbent on me to point out the irony in the position that you take as a party that has wholesale failed completely to introduce the kind of equality on a UK level that you say we want to see in Wales. There's no hiding that both main UK parties, in governing for decades, for generations, have failed to bring equality to the UK. And you're quite right, we need to talk about how we bring that kind of equality to Wales.
Mae'n ddyletswydd arnaf i dynnu sylw at yr eironi yn eich safbwynt fel plaid sydd wedi methu'n gyfan gwbl â chyflwyno'r math o gydraddoldeb ar lefel y DU y dywedwch ein bod am ei weld yng Nghymru. Nid oes cuddio rhag y ffaith bod y ddwy brif blaid yn y DU, drwy lywodraethu am ddegawdau, am genedlaethau, wedi methu sicrhau cydraddoldeb yn y DU. Ac rydych yn hollol gywir, mae angen inni siarad ynglŷn â sut y gallwn ddod â'r math hwnnw o gydraddoldeb i Gymru.
Dydw i ddim yn un, gyda llaw, sydd yn licio siarad am bopeth yn mynd i'r de. Hynny ydy, mae o'n beth populist iawn i'w wneud yn y gogledd. Nid sblit de/gogledd sydd gennym ni yng Nghymru, ond mae yna wahaniaeth rhwng y dwyrain a'r gorllewin, lle mae yna gyfoeth yn y gogledd-ddwyrain ac yn y de-ddwyrain sydd angen cael ei ledaenu i rannau eraill o Gymru. Ond mae'n rhaid inni chwilio am ffyrdd o wneud hynny.
Mi soniaf i yn fyr am y regional renewal Bill yma, y Bil adnewyddu rhanbarthol, yng ngwelliant 4, yr ydym ni yn eiddgar iawn i'w weld yn digwydd. Mae ffigurau yn dangos i ni fod buddsoddiad mewn isadeiledd, mewn trafnidiaeth ac ati yn anghyson iawn yng Nghrymu ar hyn o bryd. Rydych chi wedi cyfeirio, Russell George, at ffigurau ynglŷn â'r diffyg tegwch yna rhwng buddsoddiad mewn gwahanol rannau o Gymru. Beth fyddwn i'n dymuno ei weld ydy Bil yn cael ei ddatblygu lle y byddai yna reidrwydd ar Lywodraeth i ddangos ei bod hi'n ystyried tegwch a chyfartaledd rhanbarthol yn ei phenderfyniadau gwariant hi, yn yr un ffordd, mewn ffordd, ac mae Deddf cenedlaethau'r dyfodol yn gorfodi'r Llywodraeth i feddwl a ydy ei phenderfyniadau hi yn llesol ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. Mi ddylem ni fod yn meddwl yn rhanbarthol yn y ffordd yma, ac mi fyddwn i'n croesawu cael eich cefnogaeth chi i'r egwyddor o gael y math yna o Fil.
Mae'r cloc yn fy erbyn i, er fy mod i wedi cymryd ymyriad gan Russell George. Mae Siân Gwenllian yn mynd i fod yn siarad yn benodol am y cynlluniau sydd gennym ni ar gyfer creu bwrlwm economaidd yng ngorllewin Cymru, ond mae'n rhaid inni fod yn glir pa fath o Gymru dŷn ni'n dymuno ei gweld. Mae'n gorfod bod yn Gymru sydd yn llewyrchus, wrth gwrs, ond sydd yn dod â'r llewyrch yna i bob rhan o'r wlad. Dyna pam dwi'n apelio arnoch chi gefnogi ein gwelliannau ni heddiw.
By the way, I’m not one who likes to talk about everything going to the south—it’s a very populist thing to do in north Wales. It’s not a north/south split that we have in Wales, but there is a difference between the east and the west, where there is prosperity in the north-east and the south-east that does need to be disseminated to the rest of Wales. But we must seek ways and means of doing that.
I will briefly mention the regional renewal Bill, mentioned in amendment 4, that we are eager to see delivered. The figures demonstrate that investment in infrastructure and in transport and so on is inconsistent across Wales at the moment. Russell George, you referred to the figures and that lack of equality in terms of investment in various parts of Wales. What I would want to see is a Bill being developed whereby there would be a requirement on Government to demonstrate that they do give due regard to regional fairness and equality in their expenditure decisions in the same way as the future generations Act requires the Government to think whether their decisions are beneficial for future generations. We should be thinking regionally in that way, and I would welcome your support on that principle of having that kind of Bill.
The clock is against me, although I did take an intervention from Russell George. Siân Gwenllian will be speaking specifically about the plans that we have for the creation of economic activity in the west of Wales, but we must be clear what kind of Wales we want to see. It has to be a Wales that is prosperous, of course, but also brings prosperity to all parts of the nation. That's why I appeal to you to support our amendments today.
Supporters of devolution in the late 1990s claimed that the relative failure of the Welsh economy could only be addressed by tailor-made solutions created here in Wales. Sadly, under successive Welsh Labour administrations, that has not proven to be the case. The Welsh economy has underperformed over the past 20 years and has failed to catch up with the UK economy as a whole. As a result, Wales remains the poorest country in the United Kingdom. Not only has the Welsh Government failed to significantly close the GVA gap between Wales and England, it has failed to tackle the regional economic inequality that still exists in Wales.
The contrast is stark. Wales is economically divided between north, south, east and west, urban, rural and whichever way you want to think of. In my own region of South Wales East, the division in clear. In 2017, GVA per head was less than £15,000 in the Gwent Valleys. In Newport, the figure was over £23,000 per head. It is a fact that, if you compare the GVA per head of all the local authorities in the United Kingdom, Blaenau Gwent is in the bottom five. Earnings in Wales have remained the lowest in the whole of the United Kingdom. Again, taking Blaenau Gwent as an example, more than 30 per cent of workers in the borough are paid less than the voluntary living wage.
I recognise that the Welsh Government has introduced a number of initiatives to try to address the problem of regional inequality. They have all had grand titles: 'A Winning Wales', 'Wales: a Vibrant Economy', 'Economic Renewal: a New Direction', but they all fell by the wayside and failed to deliver the transformation the Welsh economy needs.
This failure is exemplified by the poor returns received by the Welsh Government policy of enterprise zones. Since the creation of these zones in 2012, £221 million of public money has been allocated to support this policy. In Ebbw Vale alone, nearly £95 million has been spent to create, safeguard or assist just 390 jobs. In spite of the injection of large sums of public money, enterprise zones have failed to meet their key objectives.
Deputy Presiding Officer, they were meant to build the capacity of specific sectors of the Welsh economy and attract funds to those designated areas, but they have failed to make any significant impact on economic growth. Previous Welsh Government strategies have pledged to explore and exploit the job-creation potential of major infrastructure investment. However, one such project with the potential to deliver huge benefits to the economy remains kicked into the long grass. The M4 relief road is currently bogged down in a combination of Welsh Government dithering and indecision of approach.
This Welsh Government has lost its purpose and sense of direction. No wonder Alun Davies AM, who is not here at the moment, said, in his words—it's a quote—
'moving away from that commitment to reform and…looking at the lowest common denominator.'
Deputy Presiding Officer, Wales needs an economic strategy for growth, one that makes clear proposals and sets targets so that progress towards those goals can be measured. Unless the Welsh Government does this, the Welsh economy will continue to underperform and we will continue to languish at the bottom of the economic league.
Economic equality is not only in money and development, but also in education, employment, earning, income, poverty and wealth in Wales. The number of people living under the poverty level is much higher in Wales than any other devolved nation in the United Kingdom. Similarly, for poverty amongst children it's the worst area of the United Kingdom. Wealth distribution—the richest people in Wales, 10 per cent, their earnings are below £100,000. So, Deputy Presiding Officer, I think there are a lot of things this Government needs to do before we can say that equality in Wales has been achieved—equality of wealth distribution among Welsh people. Thank you.
Roedd cefnogwyr datganoli ar ddiwedd y 1990au yn honni na ellid mynd i'r afael â methiant cymharol economi Cymru heb greu atebion wedi'u teilwra yma yng Nghymru. Yn anffodus, o dan weinyddiaethau Llafur Cymru olynol, nid yw hynny wedi digwydd. Mae economi Cymru wedi tangyflawni dros yr 20 mlynedd diwethaf ac mae wedi methu dal i fyny ag economi'r DU yn ei chyfanrwydd. O ganlyniad, Cymru yw'r wlad dlotaf yn y Deyrnas Unedig o hyd. Nid yn unig fod Llywodraeth Cymru wedi methu cau'r bwlch gwerth ychwanegol gros rhwng Cymru a Lloegr yn sylweddol, mae wedi methu mynd i'r afael â'r anghydraddoldeb economaidd rhanbarthol sy'n dal i fodoli yng Nghymru.
Mae'r cyferbyniad yn amlwg iawn. Rhennir Cymru'n economaidd rhwng gogledd, de, dwyrain a gorllewin, trefol, gwledig a pha ffordd bynnag yr hoffech feddwl amdano. Yn fy rhanbarth i, Dwyrain De Cymru, mae'r rhaniad yn glir. Yn 2017, roedd gwerth ychwanegol gros y pen yn llai na £15,000 yng Nghymoedd Gwent. Yng Nghasnewydd, roedd y ffigur dros £23,000 y pen. Os cymharwch werth ychwanegol gros y pen yr holl awdurdodau lleol yn y Deyrnas Unedig, mae Blaenau Gwent ymhlith y pump isaf. Mae enillion yng Nghymru wedi aros yn is na gweddill y Deyrnas Unedig. Gan gymryd Blaenau Gwent fel enghraifft eto, telir llai na'r cyflog byw gwirfoddol i fwy na 30 y cant o weithwyr y fwrdeistref.
Rwy'n cydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno nifer o fentrau i geisio ymdrin â phroblem anghydraddoldeb rhanbarthol. Cafwyd teitlau mawreddog i bob un: 'Cymru'n Ennill', ' Cymru: Economi yn Ffynnu ', ' Adnewyddu'r Economi: cyfeiriad newydd ', ond nid oes yr un wedi cyrraedd y nod ac wedi cyflawni'r gweddnewidiad sydd ei angen ar economi Cymru.
Un enghraifft o'r methiant hwn yw'r adenillion gwael a gafwyd o bolisi Llywodraeth Cymru ar ardaloedd menter. Ers creu'r ardaloedd hyn yn 2012, dyrannwyd £221 miliwn o arian cyhoeddus i gefnogi'r polisi. Yng Nglyn Ebwy yn unig, gwariwyd bron i £95 miliwn ar greu, diogelu neu gynorthwyo 390 o swyddi'n unig. Er gwaethaf y chwistrelliad o arian cyhoeddus mawr, mae ardaloedd menter wedi methu cyflawni eu hamcanion allweddol.
Ddirprwy Lywydd, eu nod oedd meithrin gallu sectorau penodol o economi Cymru a denu arian i'r ardaloedd dynodedig hynny, ond maent wedi methu gwneud unrhyw effaith sylweddol ar dwf economaidd. Mae strategaethau blaenorol Llywodraeth Cymru wedi addo archwilio a manteisio ar botensial creu swyddi buddsoddiadau seilwaith mawr. Fodd bynnag, mae un prosiect o'r fath gyda photensial i sicrhau manteision enfawr i'r economi yn dal i fod wedi'i fwrw o'r neilltu. Mae ffordd liniaru'r M4 ar hyn o bryd wedi'i llethu gan ddull o weithredu ar ran Llywodraeth Cymru sy'n gyfuniad o din-droi ac amhendantrwydd.
Mae'r Llywodraeth hon wedi colli ei diben a'i synnwyr o gyfeiriad. Nid yw'n syndod bod Alun Davies AC, nad yw yma ar hyn o bryd, wedi dweud ei bod, yn ei eiriau ef—ac rwy'n dyfynnu—
'yn symud i ffwrdd oddi wrth yr ymrwymiad hwnnw i ddiwygio ac… yn edrych ar y cyfenwadur lleiaf.'
Ddirprwy Lywydd, mae Cymru angen strategaeth economaidd ar gyfer twf, un sy'n gwneud cynigion clir ac yn gosod targedau fel y gellir mesur y cynnydd tuag at y nodau hynny. Oni bai bod Llywodraeth Cymru yn gwneud hyn, bydd economi Cymru yn parhau i dangyflawni a byddwn yn parhau i nychu ar waelod y gynghrair economaidd.
Mae cydraddoldeb economaidd yn ymwneud â mwy nag arian a datblygu, ond hefyd ag addysg, cyflogaeth, gallu i ennill, incwm, tlodi a chyfoeth yng Nghymru. Mae nifer y bobl sy'n byw o dan lefel tlodi yn llawer uwch yng Nghymru nag unrhyw genedl ddatganoledig arall yn y Deyrnas Unedig. Yn yr un modd, o ran tlodi ymhlith plant dyma'r ardal waethaf yn y Deyrnas Unedig. Dosbarthiad cyfoeth—mae enillion y bobl gyfoethocaf yng Nghymru, y 10 y cant uchaf, yn is na £100,000. Felly, Ddirprwy Lywydd, credaf fod llawer o bethau y mae angen i'r Llywodraeth hon ei wneud cyn y gallwn ddweud bod gennym gydraddoldeb yng Nghymru—cydraddoldeb o ran dosbarthiad cyfoeth ymhlith pobl Cymru. Diolch i chi.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I again welcome this debate; I don't think we talk about the Welsh economy enough.
We have, in Britain, London and the south-east of England amongst the wealthiest regions in Europe, and west Wales and the Valleys amongst the poorest. The only regions and nations to make a net contribution to the Treasury are London and the south-east. We also know that Cardiff provides substantial employment for the surrounding areas. Listen to the radio in the morning travelling in to Cardiff and talk to people travelling on the Cardiff Valleys lines—you've got the traffic jams continually coming in, you've got people crammed onto trains. I'm sure that if Leanne Wood was here she'd interrupt me and say she's got personal experience of that. But should large parts of south Wales solely commute to Cardiff?
If we were having this discussion 50 years ago, we would be in a country where coal and steel employed hundreds of thousands of people, where in Merthyr they'd be talking about Hoover and in Neath Port Talbot they'd talk about BP as major employers. The decline of steel and coal and other major employers have left a huge gap in the Welsh economy, which has not been adequately filled.
We know three things about the Welsh economy. Firstly, we are poor at developing medium-sized companies into large, but Admiral has shown it can be done. Secondly, that we underperform in terms of employment in key economic sectors associated with above-average wages—ICT and professional services are two. Thirdly, that economic wealth is not evenly distributed across Wales.
I speak as someone who has enthusiastically supported the Swansea city deal and I am pleased with the way it is generally progressing. The aim of the Swansea city deal is to address the integrated universal themes and challenges of energy, health and well-being and economic acceleration by harnessing the transformational power of digital networks and the asset base of Swansea bay. It is estimated that the city deal investment could lever in a total of around £3.3 billion of output and £1.3 billion of gross value added for Wales, while supporting around 39,000 jobs in the region. Even if the city deal fulfils every ambition and all the investment and jobs materialise, it will not solve the economic problems of the Swansea bay city region.
Can I just talk about, as I often do, one key industry that is not geographically constrained and has the ability to generate huge wealth, and that is ICT? There is a tendency for ICT companies to cluster together, not just in Silicon Valley—and if you've ever looked at a map, Silicon Valley's got nothing special about it apart from the fact that some companies started there and more and more went there. It doesn't have any of the great advantages. We had steel in south Wales because we had the coal and we had the iron ore—they have not got great advantages. But we know they cluster together. They're also around Cambridge university—you'll say, 'Well, we can't really be compared with Cambridge'—but also, computer games around Dundee. Now, I'm sure there are very few places in Wales that can't be compared with Dundee. In Wales, medium-sized enterprises in the sector have performed strongly with a 92.8 per cent increase in turnover between 2005 and 2015. There is a need to turn some of these medium-sized ICT companies into large ICT companies. We know that ICT is a high-paying sector and that superfast broadband roll-out across the Swansea bay region is making it possible for ICT companies to develop.
With the quality of ICT graduates being produced in the Welsh universities, it has to be a severe disappointment that Wales has a lower proportion of its population working in ICT companies than the rest of the UK. If we are to make the Swansea bay city region and Wales an obvious home for ICT, then we need to keep these graduates. We're turning out these excellent graduates and London, Birmingham, Manchester and Cambridge are getting the benefit of them. We need Wales to get the benefit of them. If Wales had the same proportion of its population working in ICT as the UK as a whole, it would have approximately 40,000 more ICT employees than it has. That would have a huge effect on GVA across Wales.
Developing an economy is about developing and promoting high-value economic sectors. We will not develop a successful economy and high GVA on low pay and seasonal work. We therefore need a strategy for targeted investment in order to get these highly paid jobs. Is it possible? Why does Mannheim in Germany have a GVA approximately three times that of west Wales and the Valleys? Why does Aarhus in Denmark have a GVA approaching twice the GVA of west Wales and the Valleys? Why are these places successful? Because they actually have projects and plans, and they are good at certain things. What we need to do is work out what we're good at, and develop accordingly. Far too often, we talk about trying to have other—. If I asked what the main Welsh economic sectors were, I think it added up to about 80 per cent of the Welsh economy last time I looked. We need key sectors, and to promote key sectors.
Finally, if you keep on doing the same thing, you will keep getting the same results.
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Unwaith eto, rwy'n croesawu'r ddadl hon; nid wyf yn credu ein bod yn siarad digon am economi Cymru.
Ym Mhrydain, mae Llundain a de-ddwyrain Lloegr ymhlith y rhanbarthau cyfoethocaf yn Ewrop, a gorllewin Cymru a'r Cymoedd ymhlith y tlotaf. Yr unig ranbarthau a gwledydd i wneud cyfraniad net i'r Trysorlys yw Llundain a de-ddwyrain Lloegr. Rydym hefyd yn gwybod bod Caerdydd yn darparu cyflogaeth sylweddol i'r ardaloedd cyfagos. Gwrandewch ar y radio yn y bore wrth deithio i Gaerdydd a siaradwch â phobl sy'n teithio ar reilffyrdd y Cymoedd i Gaerdydd—mae gennych dagfeydd traffig parhaus, mae gennych bobl wedi'u gwasgu ar y trenau. Pe bai Leanne Wood yma, rwy'n siŵr y byddai'n ymyrryd ac yn dweud bod ganddi hi brofiad personol o hynny. Ond a ddylai rhannau helaeth o dde Cymru fod yn cymudo i Gaerdydd yn unig?
Pe baem yn cael y drafodaeth hon 50 mlynedd yn ôl, byddem mewn gwlad lle roedd glo a dur yn cyflogi cannoedd o filoedd o bobl, lle byddent yn siarad am Hoover ym Merthyr ac am BP yng Nghastell-nedd Port Talbot fel cyflogwyr mawr. Mae dirywiad dur a glo a chyflogwyr mawr eraill wedi gadael bwlch enfawr yn economi Cymru, ac nid yw wedi cael ei lenwi'n ddigonol.
Gwyddom dri pheth am economi Cymru. Yn gyntaf, rydym yn wael am ddatblygu cwmnïau canolig eu maint i fod yn gwmnïau mawr, ond mae Admiral wedi dangos y gellir ei wneud. Yn ail, rydym yn tangyflawni o ran cyflogaeth mewn sectorau economaidd allweddol sy'n gysylltiedig â chyflogau uwch na'r cyfartaledd—TGCh a gwasanaethau proffesiynol yw dau ohonynt. Yn drydydd, nid yw'r cyfoeth economaidd hwnnw wedi'i ddosbarthu'n gyfartal ledled Cymru.
Rwy'n siarad fel rhywun sydd wedi cefnogi bargen ddinesig Abertawe yn frwd ac rwy'n falch o'r ffordd y mae'n datblygu yn gyffredinol. Nod bargen ddinesig Abertawe yw mynd i'r afael â themâu a heriau integredig cyffredinol ynni, iechyd a lles a chyflymiad economaidd drwy harneisio pŵer trawsffurfiol rhwydweithiau digidol a sylfaen asedau bae Abertawe. Amcangyfrifir y gallai'r fargen ddinesig ddenu cyfanswm buddsoddiad o tua £3.3 biliwn o allbwn ac £1.3 biliwn o werth ychwanegol gros i Gymru, a chynnal tua 39,000 o swyddi yn y rhanbarth. Hyd yn oed os yw'r fargen ddinesig yn cyflawni pob uchelgais a bod yr holl fuddsoddiadau a'r swyddi'n cael eu gwireddu, ni fydd yn datrys problemau economaidd dinas-ranbarth bae Abertawe.
A gaf fi siarad, fel y gwnaf yn aml, am un diwydiant allweddol nad yw wedi'i gyfyngu'n ddaearyddol ac sy'n meddu ar y gallu i greu cyfoeth enfawr, sef TGCh? Mae tueddiad i gwmnïau TGCh glystyru gyda'i gilydd, nid yn Nyffryn Silicon yn unig—ac os ydych chi erioed wedi edrych ar fap, nid oes dim yn arbennig am Ddyffryn Silicon ar wahân i'r ffaith bod rhai cwmnïau wedi dechrau yno a bod mwy a mwy wedi mynd yno. Nid oes unrhyw fanteision mawr yn perthyn i'r lle. Cawsom ddur yn ne Cymru am fod gennym y glo a'r mwyn haearn yma—nid oes ganddynt hwy fanteision mawr. Ond gwyddom eu bod yn clystyru gyda'i gilydd. Maent yn bodoli hefyd o amgylch prifysgol Caergrawnt—fe fyddwch yn dweud, 'Wel, ni ellir ein cymharu o ddifrif â Chaergrawnt'—ond hefyd, gemau cyfrifiadurol o amgylch Dundee. Nawr, rwy'n siŵr nad oes fawr iawn o leoedd yng Nghymru na ellir eu cymharu â Dundee. Yng Nghymru, mae mentrau canolig yn y sector wedi perfformio'n gryf gyda 92.8 y cant o gynnydd yn y trosiant rhwng 2005 a 2015. Mae angen troi rhai o'r cwmnïau TGCh canolig hyn yn gwmnïau TGCh mawr. Rydym yn gwybod bod TGCh yn sector sy'n talu cyflogau da a bod cyflwyno band eang cyflym iawn ledled rhanbarth bae Abertawe yn ei gwneud yn bosibl i gwmnïau TGCh ddatblygu.
Gydag ansawdd y graddedigion TGCh sy'n cael eu cynhyrchu ym mhrifysgolion Cymru, mae'n rhaid ei bod yn siomedig iawn fod gan Gymru gyfran is o'i phoblogaeth na gweddill y DU yn gweithio mewn cwmnïau TGCh. Os ydym i wneud dinas-ranbarth bae Abertawe a Chymru yn gartref amlwg ar gyfer TGCh, mae angen inni gadw'r graddedigion hyn. Rydym yn cynhyrchu'r graddedigion ardderchog hyn ac mae Llundain, Birmingham, Manceinion a Chaergrawnt yn cael y budd ohonynt. Mae angen i Gymru gael y budd ohonynt. Pe bai gan Gymru yr un gyfran o'i phoblogaeth yn gweithio mewn TGCh ag a geir yn y DU yn ei chyfanrwydd, byddai ganddi tua 40,000 yn fwy o weithwyr TGCh nag sydd ganddi. Byddai hynny'n cael effaith enfawr ar werth ychwanegol gros ledled Cymru.
Mae datblygu economi yn ymwneud â datblygu a hyrwyddo sectorau economaidd gwerth uchel. Ni fyddwn yn datblygu economi lwyddiannus a gwerth ychwanegol gros uchel ar gyflogau isel a gwaith tymhorol. Felly mae angen strategaeth ar gyfer buddsoddiad wedi'i dargedu er mwyn cael y swyddi cyflog uchel hyn. A yw'n bosibl? Pam fod gan Mannheim yn yr Almaen werth ychwanegol gros sydd oddeutu dair gwaith yr hyn sydd gan orllewin Cymru a'r Cymoedd? Pam y mae gan Aarhus yn Nenmarc werth ychwanegol gros sy'n agos at ddwywaith gwerth ychwanegol gros gorllewin Cymru a'r Cymoedd? Pam y mae'r lleoedd hyn yn llwyddiannus? Am fod ganddynt brosiectau a chynlluniau, ac maent yn dda am wneud pethau penodol. Yr hyn sydd angen inni ei wneud yw canfod beth rydym yn ei wneud yn dda, a datblygu yn unol â hynny. Yn llawer rhy aml, rydym yn sôn am geisio cael—. Pe bawn yn gofyn beth yw prif sectorau economaidd Cymru, credaf ei fod wedi dod i gyfanswm o tua 80 y cant o economi Cymru y tro diwethaf imi edrych. Rydym angen sectorau allweddol, a hyrwyddo sectorau allweddol.
Yn olaf, os daliwch ati i wneud yr un peth, fe fyddwch yn cael yr un canlyniadau.
In point 1 of our motion, we speak about increasing inequality as evidenced by GVA, then in point 4(b) we speak about our objective to grow wages and to grow prosperity across Wales. I'd just like to emphasise that there is a difference between GVA and wages and prosperity, because GVA looks at production in a particular area. As I think Mike mentioned, a lot of people commute into Cardiff from outside, and the value of what they produce is captured within the Cardiff GVA, rather than, say, the west Wales and the Valleys GVA, for some of those Valleys commuters. And I think this is something we need to work with, rather than something we can sensibly resist. Mike was also right in saying that various industries—and he gave ICT as a well-paying one—tend to cluster together, and that trend has become greater over at least the last 20 years, and we have seen greater benefits to agglomeration. We need to work with the grain of that, rather than set our face against it, if we are to promote wages and prosperity of those that we represent.
Ym mhwynt 1 ein cynnig, siaradwn am anghydraddoldeb cynyddol fel y'i dangosir gan werth ychwanegol gros, yna ym mhwynt 4(b) siaradwn am ein hamcan i dyfu cyflogau a thyfu ffyniant ledled Cymru. Hoffwn bwysleisio bod gwahaniaeth rhwng gwerth ychwanegol gros a chyflogau a ffyniant, oherwydd mae gwerth ychwanegol gros yn edrych ar gynhyrchiant mewn ardal benodol. Fel y soniodd Mike, mae llawer o bobl yn cymudo i Gaerdydd o'r tu allan, a chaiff gwerth yr hyn a gynhyrchant ei gynnwys o fewn gwerth ychwanegol gros Caerdydd, yn hytrach na gwerth ychwanegol gros gorllewin Cymru a'r Cymoedd, dyweder, yn achos rhai o'r cymudwyr hynny o'r Cymoedd. A chredaf fod hyn yn rhywbeth y mae angen inni weithio gydag ef, yn hytrach na rhywbeth y gallwn ei wrthsefyll yn synhwyrol. Roedd Mike yn iawn hefyd pan ddywedodd fod diwydiannau gwahanol—a nododd TGCh fel un sy'n talu'n dda—yn tueddu i glystyru gyda'i gilydd, ac mae'r duedd honno wedi cynyddu dros yr 20 mlynedd a mwy diwethaf, ac rydym wedi gweld mwy o fanteision cydgrynhoi. Mae angen inni weithio gyda'r graen yn hynny o beth, yn hytrach na'i wrthsefyll, os ydym yn mynd i hybu cyflogau a ffyniant y bobl a gynrychiolwn.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Of course.
Wrth gwrs.
Thank you for taking an intervention. Is that good enough reason for you to support our amendment today, calling specifically for creating those centres of agglomeration in various sectors, down particular areas of rural Wales?
Diolch ichi am dderbyn ymyriad. A yw hynny'n rheswm digon da i chi gefnogi ein gwelliant heddiw sy'n galw am greu'r canolfannau cydgrynhoi hynny mewn sectorau amrywiol, mewn ardaloedd penodol o'r Gymru wledig yn benodol?
I don't rule out supporting it; we'll consider the debate and take a decision. But it is more difficult to create those benefits of agglomeration in rural areas because that agglomeration needs lots of people working together in a confined space. To a degree, we have that in Cardiff, and many of my constituents in south-east Wales commute into Cardiff to often reasonably well-paying jobs, and that's something I welcome. But I think it's something Welsh Government needs to support, and this continued foot-dragging and failing to make a decision over the M4 relief road is one major disincentive and inhibitor to growth in the Cardiff city region and beyond.
Similarly, I support the south Wales metro; I think that's an excellent idea. I'm looking forward to Transport for Wales and Welsh Government pushing on with that as quickly as possible. Yet, we also in south-east Wales see people who commute into Bristol and, from that perspective, the abolition of the tolls on the Severn bridges is absolutely fantastic. And we are seeing in Newport really significant growth; more than one in six of every new home in Wales is now being built in Newport. Now, many of those homes are being occupied by people who are commuting—again, to relatively well-paid jobs, often—in the Bristol region. Mike spoke about London and the south-east as more than average but, actually, Bristol, while not a region, is also significantly above the UK-wide GVA, and is again good for the IT jobs. And I think it's really important across south Wales—from Swansea to Cardiff to Newport to Bristol—that we link that together as a region far better than we do now, and that is one really important way to drive prosperity, at least for that area of Wales.
Can I just turn briefly to the issue of city deals? I thought it was a fantastic event we had last week with the mid Wales growth event and I was delighted that Russell encouraged me to come to that, and congratulations to him and others involved in showcasing all those really impressive businesses from across mid and west Wales. But we're told that there are only three businesses in that region that have more than 200 employees. Ceredigion and Powys together have a far smaller population than any other region we're looking at for city deals, and I just say to Welsh Government that they need to take that into account in terms of how they work with them. We can't have a single template for how these deals work and I think those two councils need significantly more support from Welsh Government in knitting that deal together and making it work for their local area.
Nid wyf yn diystyru ei gefnogi; byddwn yn ystyried y ddadl ac yn gwneud penderfyniad. Ond mae'n anos creu manteision cydgrynhoi mewn ardaloedd gwledig oherwydd bod y cydgrynhoad hwnnw'n galw am lawer o bobl yn gweithio gyda'i gilydd mewn lle cyfyng. Mae gennym hynny yng Nghaerdydd i ryw raddau, ac mae llawer o fy etholwyr yn ne-ddwyrain Cymru yn cymudo i Gaerdydd i swyddi sy'n talu'n eithaf da, ac mae hynny'n rhywbeth rwy'n ei groesawu. Ond credaf ei fod yn rhywbeth y mae angen i Lywodraeth Cymru ei gefnogi, ac mae parhau i lusgo traed fel hyn a methu gwneud penderfyniad ynglŷn â ffordd liniaru'r M4 yn un anghymhelliad mawr ac yn atal twf yn ninas-ranbarth Caerdydd a thu hwnt.
Yn yr un modd, rwy'n cefnogi metro de Cymru; credaf fod hwnnw'n syniad rhagorol. Edrychaf ymlaen at weld Trafnidiaeth Cymru a Llywodraeth Cymru yn bwrw ymlaen â hynny cyn gynted â phosibl. Eto, rydym hefyd yn gweld pobl yn cymudo i Fryste yn ne-ddwyrain Cymru, ac o ran hynny, mae dileu'r tollau ar bontydd Hafren yn hollol wych. Ac rydym yn gweld twf gwirioneddol sylweddol yng Nghasnewydd; mae mwy nag un o bob chwe chartref newydd yng Nghymru bellach yn cael eu hadeiladu yng Nghasnewydd. Nawr, mae llawer o'r rheini'n gartrefi i bobl sy'n cymudo—unwaith eto, i swyddi sy'n talu'n gymharol dda, yn aml—yn ardal Bryste. Soniodd Mike am Lundain a de-ddwyrain Lloegr fel rhai sy'n uwch na'r cyfartaledd, ond er nad yw Bryste'n rhanbarth, mae ei gwerth ychwanegol gros gryn dipyn yn uwch na'r cyfartaledd ar gyfer y DU, ac unwaith eto mae'n dda ar gyfer y swyddi TG. Ac mae'n wirioneddol bwysig ar draws de Cymru—o Abertawe i Gaerdydd i Gasnewydd i Fryste—ein bod yn cysylltu'r ardal honno gyda'i gilydd fel rhanbarth yn well o lawer nag y gwnawn ar hyn o bryd, ac mae honno'n un ffordd bwysig iawn o hybu ffyniant, ar gyfer yr ardal honno o Gymru o leiaf.
A gaf fi droi'n fyr at y bargeinion dinesig? Roeddwn yn meddwl bod digwyddiad twf canolbarth Cymru yr wythnos diwethaf yn wych ac roeddwn yn falch iawn fod Russell wedi fy annog i fynd i hwnnw, a llongyfarchiadau iddo ef ac i eraill a oedd yn rhan o'r gwaith o arddangos yr holl fusnesau trawiadol hynny o bob rhan o ganolbarth a gorllewin Cymru. Ond dywedir wrthym nad oes ond tri busnes yn y rhanbarth hwnnw â mwy na 200 o weithwyr. Mae gan Geredigion a Phowys gyda'i gilydd boblogaeth lai o lawer nag unrhyw ranbarth arall rydym yn edrych arnynt ar gyfer bargeinion dinesig, ac rwy'n dweud wrth Lywodraeth Cymru fod angen iddynt gofio hynny wrth ystyried sut i weithio gyda hwy. Ni allwn gael un templed unigol ar gyfer y modd y mae'r bargeinion hyn yn gweithio, a chredaf fod y ddau gyngor hynny angen llawer mwy o gymorth gan Lywodraeth Cymru i weu'r fargen honno gyda'i gilydd a gwneud iddi weithio ar gyfer eu hardal leol.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Quickly, yes.
Yn gyflym, gwnaf.
They also have two universities, and perhaps they could start using the benefit of those universities to help drive wealth.
Mae ganddynt ddwy brifysgol hefyd, ac efallai y gallem ddechrau defnyddio budd y prifysgolion hynny i helpu i ysgogi cyfoeth.
I agree with the Member's point. The city deals started back with the first eight of them being agreed within the UK in July 2012. Now those were eight deals in England, including places, such as Bristol and Nottingham, of a similar size to Cardiff and not much bigger than Swansea. Why did it take so long for this concept then to be developed in Wales? In England, between July 2012 and that first lot, we saw another 20 deals coming through by July 2014. Yet it was only in March of 2017 that we had both the Cardiff and Swansea deals up and running, and we're still working to get the north Wales deal, and particularly the mid Wales deal, up to that point. So, I'd just say: pleased to see the degree of commitment and support now, I hope we will see more of that, but why did it take so long? And let's push on and really have an urgency about this.
Cytunaf â phwynt yr Aelod. Dechreuodd y bargeinion dinesig yn ôl ym mis Gorffennaf 2012 pan gytunwyd ar yr wyth bargen gyntaf yn y DU. Nawr, roedd yr wyth yn Lloegr, ac yn cynnwys lleoedd fel Bryste a Nottingham, o faint tebyg i Gaerdydd a heb fod yn llawer mwy nag Abertawe. Pam y cymerodd gymaint o amser i'r cysyniad hwn gael ei ddatblygu yng Nghymru? Yn Lloegr, rhwng mis Gorffennaf 2012 a'r rhai cyntaf hynny, gwelsom 20 bargen arall yn dod i fodolaeth erbyn mis Gorffennaf 2014. Eto roedd hi'n fis Mawrth 2017 arnom yn gweld bargeinion Caerdydd ac Abertawe yn weithredol, ac rydym yn dal i weithio i gael bargen gogledd Cymru, a bargen canolbarth Cymru yn enwedig, i'r pwynt hwnnw. Felly, hoffwn ddweud fy mod yn falch o weld rhywfaint o ymrwymiad a chefnogaeth yn awr, ac rwy'n gobeithio y gwelwn ragor o hynny, ond pam y cymerodd gymaint o amser? A gadewch inni fwrw ymlaen a cheisio gwneud hyn ar fyrder.
We've just had two very interesting speeches from Mark Reckless and Mike Hedges, all of which I agree with. I often think, if Mike Hedges were the leader of a political party, I might be tempted to join it, because I often agree with a lot of what he says in the Chamber. I hope that doesn't do fatal damage to your career. But I think he made some very positive, practical points.
It's too easy to talk about how Wales is at the bottom of the league of so many of the economic tables and how it's gone backwards in the last 20 years, and how there is an enormous disparity of income between, for example, west Wales and Cardiff and we need to plug the gap. But the reality is that what Wales needs to do is to raise the level of wealth creation in the economy and therefore to raise income levels more generally. [Interruption.] Sorry, I didn't—. I'm sorry.
So, this is something that has spectacularly failed to happen over the last 20 years. Now, I'm not going to heap all the blame on the Welsh Labour Government because, obviously, it doesn't have all the levers of economic power in its armoury. Unlike the Irish Republic, for example, it can't reduce corporation tax, or change the structure of the tax to favour certain growth industries of the future. And I've actually, over the years, become more positive towards devolution than I was 20 years ago, not just because I've got elected to this place, but because, if devolution were used in an imaginative way, and even extended in certain respects, then I can see that we could change the overall economic background in terms of taxation and regulation to give ourselves a relative advantage—[Interruption.]—compared with our neighbours. Yes, sure.
Rydym newydd gael dwy araith ddiddorol iawn gan Mark Reckless a Mike Hedges, ac rwy'n cytuno â'r cyfan. Pe bai Mike Hedges yn arweinydd plaid wleidyddol, rwy'n aml yn meddwl y gallwn gael fy nhemtio i ymuno, oherwydd rwy'n aml yn cytuno â llawer o'r hyn a ddywed yn y Siambr. Gobeithiaf nad yw'n hynny gwneud niwed angheuol i'ch gyrfa. Ond fe wnaeth rai pwyntiau cadarnhaol ac ymarferol iawn.
Mae'n rhy hawdd siarad ynglŷn â sut y mae Cymru ar waelod y gynghrair mewn cymaint o'r tablau economaidd a sut y mae wedi mynd tuag yn ôl yn yr 20 mlynedd diwethaf, a sut y ceir gwahaniaeth enfawr o ran incwm rhwng gorllewin Cymru a Chaerdydd, er enghraifft, a bod angen inni lenwi'r bwlch. Ond y gwir amdani yw bod angen i Gymru godi lefel creu cyfoeth yn yr economi a chodi lefelau incwm yn fwy cyffredinol. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, ni wneuthum—. Mae'n ddrwg gennyf.
Felly, mae hyn yn rhywbeth sydd wedi methu digwydd i raddau syfrdanol dros yr 20 mlynedd diwethaf. Nawr, nid wyf am lwytho'r bai i gyd ar Lywodraeth Lafur Cymru oherwydd, yn amlwg, nid yw'n meddu ar yr holl ysgogiadau a phwerau economaidd. Yn wahanol i Weriniaeth Iwerddon, er enghraifft, ni all leihau'r dreth gorfforaeth na newid strwythur y dreth i ffafrio rhai o ddiwydiannau twf y dyfodol. Ac mewn gwirionedd, dros y blynyddoedd, rwyf wedi dod i deimlo'n fwy cadarnhaol tuag at ddatganoli nag yr oeddwn 20 mlynedd yn ôl, nid yn unig oherwydd fy mod wedi fy ethol i'r lle hwn, ond o ddefnyddio datganoli mewn ffordd sy'n llawn dychymyg, a'i ymestyn mewn rhai ffyrdd hyd yn oed, gallaf weld y gallem newid y cefndir economaidd cyffredinol o ran trethiant a rheoleiddio i roi mantais gymharol i ni ein hunain—[Torri ar draws.]—o'i gymharu â'n cymdogion. Iawn, wrth gwrs.
You're quite right to point out corporation tax as being one big-ticket item that the Welsh Government don't have responsibly out of, but business rates is something that they do have responsibility out of and could make a massive difference to many small businesses the length and breadth of Wales, and yet they've chosen not to do it.
Rydych chi'n hollol iawn i nodi'r dreth gorfforaeth fel un o'r prif bethau nad oes gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb drostynt, ond mae ganddynt gyfrifoldeb dros ardrethi busnes a gallai wneud gwahaniaeth enfawr i lawer o fusnesau bach ar hyd a lled Cymru, ac eto maent wedi dewis peidio â gwneud hynny.
I entirely agree with that point. That could be said for the United Kingdom as a whole of course, that business rates are a property tax that is wholly outdated and bears no relationship to people's income and therefore their ability to pay. Getting from where we are to where we want to be, of course, is not necessarily an easy thing to do, but, nevertheless, I do think that for a country like Wales, which is at the bottom of the table of nations and regions of England, we do need to have some imaginative response from the United Kingdom Government—as well as from the Welsh Government—who do have the levers of economic power in their hands, and it would be possible for them to devise some kind of package for Wales, and not just Wales, but for Scotland, and for other regions in England as well, which gives them a relative advantage, or reduces the relative disadvantage that they've inherited from history.
As Mike Hedges pointed out, Wales lost in its heavy industry lots of jobs that were well paid and were very large employers of labour, and they've not been replaced by anything that could compare with them. Unfortunately, not just because of EU regulations but because—and the UK Government and the Welsh Government enthusiastically accepts this—we have a crazy energy policy in this country where we insist on adding to industry's costs by green taxes and charges, and jobs are exported, particularly in energy-intensive industries, to other parts of the world that are not so concerned about environmental damage, even if you accept the precepts of man-made global warming. Why our steel industry has to put up with this, I have no idea. As I've pointed out many times in the past, what happens in Wales is going to make absolutely no difference whatsoever to carbon dioxide levels around the planet, and yet as the poorest part of the United Kingdom and one of the poorest parts of western Europe, we are a part of the world that can least afford these kinds of indulgences. So, I do—[Interruption.] Well, the facts speak for themselves; I haven't time to go into them now, but I will be making a speech of that kind again before too long, I am sure.
But what the Government has done and plans to do on transport infrastructure, particularly rail infrastructure, I think is a very good thing, and I certainly accept what Mark Reckless said about solving the traffic problems around Newport. If Wales is to make itself a more attractive venue for investment then the ease of getting in and out of Wales is absolutely key. But the overall atmosphere, I think, of Wales has to become more positive and cheerful and enterprise-friendly. There are many statistics that I could quote about Wales's relative inability in recent years to attract entrepreneurs here and businesses and enterprises that are in the industries of the future, which Mike Hedges was talking about earlier on. There are more programmers and coders in the UK than there are in Silicon Valley and San Francisco and so on. So, these, I wholly accept, are the industries of the future. So, I'm afraid the answer is not going to be more and more Government spending but actually getting Governments off the backs of the people and off the backs of businesses. That's the way forward for Wales.
Rwy'n cytuno'n llwyr â hynny. Gellid dweud hynny am y Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd wrth gwrs, fod ardrethi busnes yn dreth eiddo sy'n gyfan gwbl hen ffasiwn a phrin fod unrhyw gysylltiad rhyngddi ag incwm pobl, ac felly eu gallu i dalu. Nid yw cyrraedd o lle'r ydym i lle'r hoffem fod o reidrwydd yn beth hawdd i'w wneud wrth gwrs, ond er hynny, i wlad fel Cymru sydd ar waelod y tabl o wledydd a rhanbarthau Lloegr, credaf fod angen inni gael rhyw fath o ymateb dychmygus gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig—yn ogystal â Llywodraeth Cymru—sydd ag ysgogiadau pŵer economaidd yn ei dwylo, a byddai modd iddynt lunio rhyw fath o becyn ar gyfer Cymru, ac nid Cymru'n unig, ond ar gyfer yr Alban, ac ar gyfer rhanbarthau eraill yn Lloegr yn ogystal, i roi mantais gymharol iddynt, neu i leihau'r anfantais gymharol rydym wedi'i hetifeddu o hanes.
Fel y nododd Mike Hedges, collodd Cymru lawer o swyddi diwydiant trwm a oedd yn talu'n dda ac roeddent yn gyflogwyr llafur mawr, ac ni ddaeth dim yn eu lle a allai gymharu â hwy. Yn anffodus, nid yn unig oherwydd rheoliadau'r UE ond oherwydd—ac mae Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru yn derbyn hyn yn frwd—mae gennym bolisi ynni wallgof yn y wlad hon, lle'r ydym yn mynnu ychwanegu at gostau diwydiant drwy drethi a thaliadau gwyrdd, a chaiff swyddi eu hallforio, yn enwedig mewn diwydiannau ynni-ddwys, i rannau eraill o'r byd nad ydynt yn pryderu cymaint ynghylch niwed amgylcheddol, hyd yn oed os ydych yn derbyn egwyddorion cynhesu byd-eang a achoswyd gan bobl. Nid oes gennyf syniad pam y mae'n rhaid i'n diwydiant dur ymdopi â hyn. Fel y nodais sawl gwaith yn y gorffennol, nid yw'r hyn sy'n digwydd yng Nghymru yn mynd i wneud unrhyw wahaniaeth o gwbl i lefelau carbon deuocsid o amgylch y blaned, ac eto, fel rhan dlotaf y Deyrnas Unedig ac un o rannau tlotaf gorllewin Ewrop, rydym yn rhan o'r byd na all fforddio'r math hwn o hunanfoddhad. Felly, rwy'n— [Torri ar draws.] Wel, mae'r ffeithiau'n siarad drostynt eu hunain; nid oes gennyf amser i fanylu arnynt yn awr, ond byddaf yn gwneud araith i'r perwyl hwnnw eto cyn hir, rwy'n siŵr.
Ond mae'r hyn a wnaeth y Llywodraeth, a'r hyn y mae'n bwriadu ei wneud ar seilwaith trafnidiaeth, yn enwedig y seilwaith rheilffyrdd, yn beth da iawn yn fy marn i, ac rwy'n sicr yn derbyn yr hyn a ddywedodd Mark Reckless ynglŷn â datrys y problemau traffig o amgylch Casnewydd. Os yw Cymru'n mynd i wneud ei hun yn lleoliad mwy deniadol ar gyfer buddsoddi, bydd hwylustod dod i mewn a mynd allan o Gymru yn gwbl allweddol. Ond mae'n rhaid i awyrgylch cyffredinol Cymru ddod yn fwy cadarnhaol a siriol a chyfeillgar tuag at fentrau yn fy marn i. Ceir llawer o ystadegau y gallwn eu dyfynnu ynghylch anallu cymharol Cymru yn y blynyddoedd diwethaf i ddenu entrepreneuriaid yma a busnesau a mentrau yn niwydiannau'r dyfodol, fel y nododd Mike Hedges yn gynharach. Ceir mwy o raglenwyr a chodwyr yn y DU nag yn Nyffryn Silicon a San Francisco ac yn y blaen. Felly, rwy'n derbyn yn llwyr mai'r rhain yw diwydiannau'r dyfodol. Felly, mae arnaf ofn nad yr ateb yw mwy a mwy o wariant gan y Llywodraeth ond yn hytrach, llai o bwysau gan Lywodraethau ar bobl a busnesau. Dyna'r ffordd ymlaen i Gymru.
Dwi’n gobeithio y gall pawb ohonom ni gefnogi gwelliant 5, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Yn 2017, fe wnaeth Adam Price a minnau gyhoeddi’r papur trafod yma, ‘Dyfodol y Gorllewin: Cydweithio er Lles yr Economi a’r Gymraeg’. Roedd yn amlinellu’r awydd i weld cynghorau sir y gorllewin—Môn, Gwynedd, Ceredigion a sir Gâr—yn gweithio efo’i gilydd ar faterion strategol datblygu economaidd.
Mae sefyllfa economaidd ac ieithyddol y gorllewin wedi cyrraedd pwynt argyfyngus—allfudo pobl ifanc, lefelau incwm y pen yn isel, ymhlith yr isaf yn Ewrop, diffyg buddsoddi, y Gymraeg fel iaith gymunedol yn edwino, a Brexit yn bygwth dyfodol amaeth a’r cymunedau cefn gwlad a phrifysgolion yr ardal hefyd. Mae’r heriau yn fawr ac mae angen atebion brys.
Fe lwyddodd Plaid Cymru i berswadio Llywodraeth Cymru i neilltuo £2 filiwn tuag at y gwaith cychwynnol, ac mae egin rhanbarth economaidd y gorllewin—Arfor—bellach wedi ei sefydlu. Mae’r cysyniad yn cydio ac yn gwreiddio. Bydd yn gallu mynd o nerth i nerth o hyn ymlaen, a gweledigaeth Plaid Cymru ydy creu rhanbarth economaidd gref yn y gorllewin, a fydd yn gweithredu ymyraethau economaidd effeithiol er mwyn taclo rhai o’r heriau mawr sy’n wynebu’r ardal wledig, Gymreig yma. Mi fydd y rhanbarth yn cynnwys ardaloedd twf megis ardal y Fenai, sydd yn cwmpasu rhan o fy etholaeth i yn Arfon.
Mae’r Torïaid, ac, fe ymddengys, y Llywodraeth Lafur hon hefyd, yn rhoi llawer iawn o’u sylw ar y dinasoedd rhanbarth. Dydy hynny ddim yn mynd i gryfhau’r mwyafrif o ardaloedd sydd yn fregus yn economaidd yng Nghymru. Mae’n strategaeth datblygu economaidd wallus yn fy marn i, am ei bod yn un sy’n dilyn ideoleg y farchnad rydd. Pen draw creu’r dinasoedd rhanbarthol ydy sugno twf i ardaloedd sydd yn tyfu’n barod, gan amddifadu’r ardaloedd gwledig a’r ardaloedd difreintiedig o'r gefnogaeth economaidd sydd ei hangen. Ac i mi, dylai’r strategaeth economaidd fod yn cefnogi’r ardaloedd a’r boblogaeth sydd angen cefnogaeth. Ond, ar hyn o bryd, polisi 'i’r pant y rhed y dŵr' sydd ar waith: crynhoi adnoddau mewn ardaloedd sydd eisoes yn ffynnu.
Felly, diolch byth am yr egin Arfor. Mae bwrdd Arfor wedi cael ei sefydlu rhwng y bedair sir, ac fe gytunwyd ar ddatganiad o bwrpas, sef gweithio mewn partneriaeth i sefydlu fframwaith lle bydd datblygiad economaidd a chynllunio ieithyddol yn cael eu cydgysylltu. Fe fydd cynllun strategol yn cael ei baratoi fydd yn gosod gweledigaeth hirdymor a ffordd o weithio i gyflawni ffyniant economaidd ac ieithyddol yng ngorllewin Cymru. Yn ogystal, fe fydd ystod o brosiectau yn cael eu gweithredu a’u gwerthuso er mwyn canfod y ffyrdd mwyaf effeithiol o greu ffyniant economaidd ar lawr gwlad, a dwi’n edrych ymlaen yn fawr at weld y gwaith yn datblygu.
Megis dechrau mae hyn. Mae Arfor yn wrthbwynt pwysig i’r dinasoedd rhanbarth a’r ardaloedd twf, ac mae’n haeddu cael ei chydnabod yn llawn fel y gall datblygu’n bwerdy grymus gorllewinol i’r dyfodol.
I hope that each and every one of us can support amendment 5, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. In 2017, Adam Price and I published this discussion paper, 'The Future of the West: Collaboration for the Benefit of the Economy and the Welsh Language'. It outlined the desire to see the councils of the west—Anglesey, Gwynedd, Ceredigion and Carmarthenshire—working together on strategic issues of economic development.
The economic and linguistic situation in the west of Wales has reached crisis point: the outward migration of young people, per capita income levels being among the lowest in Europe, a lack of investment, the Welsh language as a community language withering away, and Brexit threatening the future of agriculture and rural communities and universities of the area too. The challenges are great, and we need urgent solutions to them.
Plaid Cymru managed to persuade the Welsh Government to allocate £2 million for the initial work on this, and the Arfor region in west Wales has now been established. The concept is taking root. It can go from strength to strength from this point onwards, and Plaid Cymru's vision is to create a strong economic region in the west of Wales that will carry out effective economic interventions in order to tackle some of the major challenges facing this rural Welsh area. The area will include growth areas such as the Menai area, which includes part of my own constituency of Arfon.
The Conservatives, and it would appear this Labour Government too, do give a great deal of attention to the city regions. That is not going to strengthen most of the vulnerable economic regions of Wales. It is a flawed economic development strategy in my view, because it follows the ideology of the free market, and the end point of the creation of the city deals is drawing growth into already developing areas, depriving the rural and deprived areas of the economic support that they so need. For me, an economic development strategy should support the areas and populations that so need that support. But, at the moment, it’s a policy of 'those who are already well off get better off', where resources are concentrated on the areas that are already prosperous.
So, thank goodness for Arfor. The Arfor board has been established between the four counties, and a statement of intent was agreed, namely to work in partnership to establish a framework where economic development and language planning will be co-ordinated. A strategic plan will be prepared that will set out a long-term vision and a modus operandi in order to achieve economic and linguistic prosperity in the west of Wales. Additionally, a range of projects will be implemented and evaluated in order to discover the most effective ways of creating economic prosperity on the ground, and I look forward very much to seeing that work develop.
This is at its very early stages. Arfor is an important counterpoint to the city regions and the growth areas, and it deserves to be recognised fully so that it can develop into a powerful western powerhouse for the future.
Well, Neil Hamilton is calling for us all to be more cheerful and we've got to that point of the evening when Mike Hedges is being urged to create a new political party. So, I think it's clearly time we all packed our bags and wound up this debate, which I will allow—[Interruption.]—which I will allow my colleague to do after the Minister has spoken.
Look, I think, as Mohammed Asghar said towards the start of this debate, 2019 marks 20 years of devolution, and we remember some of the great promises that were offered to us back at the dawn of that process. One of the key promises, of course, was that the Welsh Government would have control of its economic levers and would be able to boost the economy. Well, to be fair to that early Welsh Assembly, the powers were limited. We now stand at a crossroads with the devolution of tax powers and more tools in the toolbox—I remember that expression that we've heard so many times—and we've been through many referenda to enhance powers.
As Russ George said in opening this debate, we need to boost the economic fortune of Wales's poorest areas—that's what this debate is about. And there is no quick fix. There is no place for platitudes and pretending that any single party here has all the answers and by simply changing policies overnight then you would suddenly get to a magical never-never land that doesn't exist. The only way to resolve this situation is through supporting small and medium-sized enterprises and also developing our transport network, and, indeed, our networks, not just transport but also broadband, which I don't think has been mentioned today, and making sure that our digital infrastructure—sorry, Mike, you mentioned it; one of your manifesto policies, obviously, for the new party—developing our transport network and our broadband infrastructure in both urban and rural areas. Because, yes, there is a lack of parity between urban and rural areas of Wales, and, yes, the north and the south and the east and the west, but that cannot be solved by one quick fix.
New tax powers must be part of the solution, increasing the accountability of this place on the one hand, accessing new borrowing powers to invest in infrastructure—and, of course, developing a competitive and sustainable tax base that encourages wealth generation is key, because, without developing that wealth generation, you do not have the wealth to divide up; you do not have the wealth to tax and to spend on all-important public services. And I welcome the Finance Minister's renewed commitment to keeping income tax on a par with English levels, at least until the next Assembly election. As the First Minister said towards the end of his tenure as Finance Minister: if you raise the basic rate of income tax, you take away money from people who can least afford it in challenging times. And we know there currently aren't enough higher-rate taxpayers in Wales—a far lower proportion here than in England—for those to be taxed in any way like they would need to be to raise the sort of money that we would need to without really increasing economic growth. So, we need to grow the tax base.
The Cardiff city region has been mentioned, and, indeed, the Swansea region, and I really take Mike Hedges's point: the city regions are all well and good, but we've got to look at the companies within those city regions, and it's no good having lots of small and medium-sized enterprises of the type we all want to encourage if we then have a break between those companies going on to be really big players on the European and, indeed, the international stage.
So, there are all sorts of things that need to be looked at here, and as I say, I don't think that there is any single policy that will alleviate this. It falls to Ken Skates, the economy Minister, to be responding to this debate, but, actually, I think it's pretty much covered every portfolio and every ministerial department in some way or another—it's one of those debates. But, one thing is clear: we need the next 20 years of devolution to deliver on economic growth and growing prosperity in the way that the last 20 years, quite simply, didn't.
I think we do stand at a crossroads on devolution where the times when we can turn around and say, 'This place doesn't have the powers to achieve that', are soon going to be behind us, and it will fall to the people in this Chamber to make sure that we do deliver that sort of improvement in the Welsh economy that we all want to see. You don't have to give me a membership form for a new party quite yet, Mike Hedges, but I, for one, am very happy to work with yourself and any Member of this Chamber who wants to move Wales forward now and in the future.
Wel, mae Neil Hamilton yn galw ar bawb ohonom i fod yn fwy siriol ac rydym wedi cyrraedd y pwynt gyda'r nos pan fo Mike Hedges yn cael ei annog i greu plaid wleidyddol newydd. Felly, credaf ei bod hi'n amlwg yn bryd i bawb ohonom bacio'n bagiau a dirwyn y ddadl hon i ben, a byddaf yn caniatáu—[Torri ar draws.]—i fy nghyd-Aelod wneud hynny wedi i'r Gweinidog siarad.
Edrychwch, fel y dywedodd Mohammed Asghar, rwy'n credu, tuag at ddechrau'r ddadl hon, mae 2019 yn nodi 20 mlynedd ers datganoli, ac rydym yn cofio rhai o'r addewidion mawr a roddwyd i ni yn ôl ar ddechrau'r broses honno. Un o'r prif addewidion, wrth gwrs, oedd y byddai gan Lywodraeth Cymru reolaeth ar ei hysgogiadau economaidd ac y byddai'n gallu hybu'r economi. Wel, a bod yn deg â'r Cynulliad cynnar hwnnw, roedd y pwerau'n gyfyngedig. Rydym yn sefyll ar groesffordd yn awr gyda datganoli pwerau treth a mwy o adnoddau at ein defnydd, ac rydym wedi bod trwy lawer o refferenda i ymestyn pwerau.
Fel y dywedodd Russ George wrth agor y ddadl hon, mae angen inni hybu ffyniant economaidd ardaloedd tlotaf Cymru—dyna yw hanfod y ddadl hon. Ac nid oes un ateb cyflym. Nid oes lle i ystrydebau ac esgus bod gan unrhyw blaid unigol yma yr atebion i gyd, ac y byddech, drwy wneud dim mwy na newid polisïau dros nos yn cyrraedd y wlad hudol honno nad yw'n bodoli. Yr unig ffordd o ddatrys y sefyllfa hon yw drwy gefnogi mentrau bach a chanolig a hefyd drwy ddatblygu ein rhwydwaith trafnidiaeth, ac nid ein rhwydweithiau trafnidiaeth yn unig, ond band eang hefyd, ac nid wyf yn meddwl bod hwnnw wedi cael sylw heddiw, a sicrhau bod ein seilwaith digidol—mae'n ddrwg gennyf, Mike, fe sonioch chi amdano; un o bolisïau eich maniffesto, yn amlwg, ar gyfer y blaid newydd—datblygu ein rhwydwaith trafnidiaeth a'n seilwaith band eang mewn ardaloedd trefol a gwledig. Oherwydd, oes, mae yna ddiffyg cydraddoldeb rhwng ardaloedd trefol a gwledig Cymru, a'r gogledd a'r de a'r dwyrain a'r gorllewin, ond nid oes modd datrys hynny ag un ateb cyflym.
Rhaid i'r pwerau trethu newydd fod yn rhan o'r ateb, gan gynyddu atebolrwydd y lle hwn ar y naill law, a defnyddio pwerau benthyca newydd i fuddsoddi mewn seilwaith—ac wrth gwrs, mae datblygu sylfaen dreth gystadleuol a chynaliadwy sy'n annog creu cyfoeth yn allweddol, oherwydd, heb ddatblygu'r dulliau hynny o greu cyfoeth, ni fydd gennych gyfoeth i'w rannu; ni fydd gennych gyfoeth i'w drethu ac i'w wario ar wasanaethau cyhoeddus hollbwysig. Ac rwy'n croesawu ymrwymiad newydd y Gweinidog Cyllid i gadw treth incwm ar yr un lefel â lefelau Lloegr tan etholiad nesaf y Cynulliad fan lleiaf. Fel y dywedodd y Prif Weinidog tuag at ddiwedd ei gyfnod fel Gweinidog Cyllid: os ydych yn codi cyfradd sylfaenol treth incwm, rydych yn mynd ag arian oddi wrth y bobl sydd leiaf tebygol o allu ei fforddio a hynny mewn cyfnod heriol. A gwyddom nad oes digon o drethdalwyr ar y gyfradd uwch yng Nghymru ar hyn o bryd—cyfran lawer is yma nag yn Lloegr—i allu trethu'r rheini mewn unrhyw ffordd sy'n debyg i'r hyn a fyddai'n angenrheidiol er mwyn codi'r math o arian y byddai ei angen heb gynyddu twf economaidd mewn gwirionedd. Felly, mae angen inni dyfu'r sylfaen drethu.
Crybwyllwyd dinas-ranbarth Caerdydd, a rhanbarth Abertawe mewn gwirionedd, ac rwy'n derbyn pwynt Mike Hedges: mae'r dinas-ranbarthau'n iawn, ond rhaid inni edrych ar y cwmnïau o fewn y dinas-ranbarthau hynny, ac nid oes unrhyw werth mewn cael llawer o fentrau bach a chanolig o'r math y mae pawb ohonom am eu hannog os oes toriad wedyn rhwng bod y cwmnïau hynny'n mynd ymlaen i fod yn gwmnïau gwirioneddol fawr ar y llwyfan Ewropeaidd, ac yn wir ar y llwyfan rhyngwladol. Felly, mae angen edrych ar bob math o bethau, ac fel rwy'n dweud, nid wyf yn credu bod un polisi unigol yn bodoli a fydd yn gwella hyn. Ken Skates, Gweinidog yr economi, sy'n mynd i fod yn ymateb i'r ddadl hon, ond mewn gwirionedd, rwy'n credu ei fod wedi cwmpasu pob portffolio a phob adran weinidogol mewn rhyw ffordd neu'i gilydd—mae'n un o'r dadleuon hynny. Ond mae un peth yn glir: mae angen i'r 20 mlynedd nesaf o ddatganoli gyflawni twf economaidd a ffyniant cynyddol mewn ffordd na wnaeth yr 20 mlynedd diwethaf.
Credaf ein bod yn sefyll ar groesffordd o ran datganoli pan fydd yr adegau pan allwn droi a dweud, 'Nid oes gan y lle hwn bwerau i allu cyflawni hynny', y tu ôl i ni a mater i'r bobl yn y Siambr hon fydd gwneud yn siŵr y byddwn yn cyflawni'r math o welliant yn economi Cymru y mae pawb ohonom am ei weld. Nid oes raid i chi roi ffurflen aelodaeth plaid newydd i mi eto, Mike Hedges, ond rwy'n hapus iawn i weithio gyda chi ac unrhyw Aelod o'r Siambr hon sydd am symud Cymru ymlaen yn awr ac yn y dyfodol.
Thank you. Can I call on the Minister for Economy and Transport, Ken Skates?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, Ken Skates?
Diolch, Dirprwy Lywydd. It's a great privilege and honour to be able to respond to Members today in this debate. I'd like to thank Members for their contributions and I think Nick Ramsay is absolutely right: prosperity is dependent on more than just the levers in one department within Government. However, I am very pleased to be able to respond to this debate.
At the outset, I'd like to say that our new approach, which is set out in the economic action plan, will enable all parts of Wales to develop their strengths and to embrace their opportunities so that they not only make a bigger contribution to wealth and well-being nationally, but that they also benefit from it more. A more effective and collaborative approach to regional economic development will undoubtedly help to address this, and that's why we've introduced chief regional officers, and why we're establishing three regional units under their leadership. Russell George is absolutely right to insist that they have sufficient human and financial resource, and I'll say a little more about that shortly.
The units will support work to consolidate regional governance structures, effective alignment of levers across Government departments and the development of co-produced regional plans. The chief regional officers and their teams I think are the glue that helps to bind together the regions around common cause and unity of purpose, bringing leadership and coherence to the good work that is already taking place at a regional level. This includes, of course, the role of city and growth deals in driving regional growth. City and growth deals are not a panacea, but they do have a critical role to play, provided that they are effectively co-ordinated alongside wider interventions, and I think it's vital that all of Wales feels included in this particular initiative, and that's why we're supportive of the ambitions of north Wales and mid Wales for their growth deals.
They shouldn't be seen simply as project-funding vehicles, though. They are critical tools in providing a framework that allows regions to drive a new way of collaborative working, setting priorities as a single voice and delivering key functions at a strategic level. Each region needs to identify its priorities and then to take responsibility for driving sustainable economic growth across the region. Much has been said of the efforts in mid Wales and in north Wales, and I would urge all partners who are driving the deals to ensure that any deal demonstrates benefit for the whole of their region, and that they are transformational, aspirational and truly ambitious.
In December, we announced—[Interruption.] Yes, of course.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae'n fraint ac yn anrhydedd gallu ymateb i'r Aelodau yn y ddadl hon heddiw. Hoffwn ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau a chredaf fod Nick Ramsay yn llygad ei lle: mae ffyniant yn dibynnu ar fwy na'r dulliau sydd gan un adran o fewn y Llywodraeth at ei defnydd. Fodd bynnag, rwy'n falch iawn o allu ymateb i'r ddadl hon.
Ar y cychwyn, hoffwn ddweud y bydd ein dull newydd o weithredu a nodir yn y cynllun gweithredu economaidd, yn galluogi pob rhan o Gymru i ddatblygu eu cryfderau ac i fanteisio ar eu cyfleoedd fel eu bod yn gwneud mwy o gyfraniad i gyfoeth a lles yn genedlaethol, ond er mwyn iddynt hwythau hefyd elwa mwy drwy wneud hynny. Bydd dull mwy effeithiol a chydweithredol o weithredu ar ddatblygu economaidd rhanbarthol yn sicr o helpu i fynd i'r afael â hyn, a dyna pam ein bod wedi cyflwyno prif swyddogion rhanbarthol, a pham ein bod yn sefydlu tair uned ranbarthol o dan eu harweinyddiaeth. Mae Russell George yn llygad ei le i fynnu bod ganddynt ddigon o adnoddau dynol ac ariannol, ac fe ddywedaf ragor am hynny yn y man.
Bydd yr unedau'n cefnogi gwaith i atgyfnerthu strwythurau llywodraethu rhanbarthol, aliniad effeithiol y dulliau ar draws adrannau'r Llywodraeth a datblygu cynlluniau rhanbarthol wedi'u cydgynhyrchu. Credaf mai'r prif swyddogion rhanbarthol a'u timau yw'r glud sy'n helpu i rwymo'r rhanbarthau gyda'i gilydd o amgylch achos cyffredin ac undod o ran ein diben, gan sicrhau arweinyddiaeth a chydlyniant i'r gwaith da sydd eisoes yn digwydd ar lefel ranbarthol. Mae hyn yn cynnwys, wrth gwrs, rôl y bargeinion dinesig a'r bargeinion twf yn sbarduno twf rhanbarthol. Nid yw bargeinion dinesig a thwf yn ateb i bopeth, ond mae ganddynt rôl allweddol i'w chwarae, cyhyd â'u bod wedi'u cydlynu'n effeithiol ochr yn ochr ag ymyriadau ehangach, a chredaf ei bod yn hanfodol fod pob rhan o Gymru'n teimlo eu bod wedi'u cynnwys yn y fenter hon, a dyna pam ein bod yn cefnogi uchelgais gogledd Cymru a chanolbarth Cymru ar gyfer eu bargeinion twf.
Ni ddylid eu gweld fel cyfryngau cyllido prosiectau yn unig, er hynny. Maent yn arfau allweddol ar gyfer darparu fframwaith sy'n caniatáu i ranbarthau ysgogi ffordd newydd o weithio'n gydweithredol, gan bennu blaenoriaethau fel un llais a chyflawni swyddogaethau hanfodol ar lefel strategol. Mae angen i bob rhanbarth nodi eu blaenoriaethau ac ysgwyddo cyfrifoldeb am ysgogi twf economaidd cynaliadwy ar draws y rhanbarth. Dywedwyd llawer am yr ymdrechion yng nghanolbarth Cymru a gogledd Cymru, a hoffwn annog pob partner sy'n hyrwyddo'r bargeinion i sicrhau bod unrhyw fargen yn dangos y budd i'w rhanbarth cyfan, a'u bod yn weddnewidiol, yn uchelgeisiol ac yn wirioneddol uchelgeisiol.
Ym mis Rhagfyr, cyhoeddwyd—[Torri ar draws.] Iawn, wrth gwrs.
Just briefly, there are projects, of course, that aren't involved in deals. I proposed one, suggested yesterday, on Anglesey—the reopening of the Gaerwen to Amlwch railway line—an important kind of transformative project. I was disappointed that the Government and your benches voted against my amendment yesterday, but I will give you one more chance to say that Government is eager to work with us on giving a new focus to taking that particular project forward, which would be transformative, as I say, for that region.
Yn fyr, mae yna brosiectau, wrth gwrs, nad ydynt yn ymwneud â'r bargeinion. Argymhellais un, a awgrymwyd ddoe, ar Ynys Môn—ailagor y rheilffordd rhwng Gaerwen ac Amlwch—math pwysig o brosiect gweddnewidiol. Roeddwn yn siomedig fod y Llywodraeth a'ch meinciau chi wedi pleidleisio yn erbyn fy ngwelliant ddoe, ond fe roddaf un cyfle arall i chi ddweud bod y Llywodraeth yn awyddus i weithio gyda ni ar roi ffocws newydd i ddatblygu'r prosiect penodol hwnnw, a fyddai'n weddnewidiol, fel rwy'n dweud, i'r rhanbarth hwnnw.
Well, can I thank Rhun ap Iorwerth for his question? I'd dearly love to see many of our railway lines reopen, including the Amlwch line. What's important is that we pursue the UK Government money that's required in order to open lines in a way that sees local authorities working together with Welsh Government, and in doing so, that we develop strategic approaches in order to have the best chance of drawing down what is highly competitive funding.
Dirprwy Lywydd, rarely will you hear me agree so fundamentally with Russell George in terms of the principles that should be underpinning our economic strategy, but he did articulate, essentially, what stands at the heart of the economic action plan, which is that we must ensure that we grow wealth and well-being in the aggregate, whilst also reducing inequalities in both. But, as I said yesterday, in order to iron out inequality across the UK economy, we need new funding models that are based on more than just economic outcomes, because those models will always ensure that infrastructure spend and research and innovation spend are concentrated in areas that are already wealthy, in the south-east of England, and, of course, in the golden triangle. Instead, we need a new funding model that supports inclusive, fair growth. That means fairer funding not just for Wales, but also for many of the English regions.
But, of course, we shouldn't just pontificate about this, we should show leadership ourselves. I'm pleased to be able to inform Members that regional indicative budgets are being established within the economy and transport portfolio. They will be published this spring, and I regard this as an important part of our approach to securing a greater regional dimension to our work, and, of course, a fair share of Welsh Government investment across the regions. This development does not require legislation, as is being proposed by Plaid Cymru, but it does require, of course, ministerial determination to deliver a fair deal for the regions of Wales at a time when we are calling on the UK Government to ensure that there is a fair deal for Wales.
Wel, a gaf fi ddiolch i Rhun ap Iorwerth am ei gwestiwn? Buaswn wrth fy modd yn gweld llawer o'n rheilffyrdd yn ailagor, gan gynnwys rheilffordd Amlwch. Yr hyn sy'n bwysig yw ein bod yn mynd ar drywydd arian Llywodraeth y DU sydd ei angen er mwyn agor llinellau rheilffyrdd mewn ffordd sy'n arwain at awdurdodau lleol yn cydweithio â Llywodraeth Cymru, ac wrth wneud hynny, ein bod yn datblygu dulliau strategol o weithredu er mwyn cael y cyfle gorau i sicrhau cyllid sy'n gystadleuol iawn.
Ddirprwy Lywydd, anaml y byddwch yn fy nghlywed yn cytuno mor sylfaenol â Russell George o ran yr egwyddorion a ddylai fod yn sail i'n strategaeth economaidd, ond fe soniodd, yn y bôn, am yr hyn sy'n ganolog i'r cynllun gweithredu economaidd, sef bod yn rhaid inni sicrhau ein bod yn tyfu ein cyfoeth a'n lles gyda'i gilydd, gan leihau'r anghydraddoldebau yn y ddau hefyd. Ond fel y dywedais ddoe, er mwyn dileu anghydraddoldeb ar draws economi'r DU, rydym angen modelau ariannu sy'n seiliedig ar fwy na chanlyniadau economaidd yn unig, oherwydd bydd y modelau hynny bob amser yn sicrhau bod gwariant ar seilwaith a gwariant ar ymchwil ac arloesi yn canolbwyntio ar ardaloedd sydd eisoes yn gyfoethog, yn ne-ddwyrain Lloegr, ac wrth gwrs, yn y triongl euraid. Yn lle hynny, mae angen inni gael model ariannu newydd sy'n cefnogi twf cynhwysol a theg. Mae hynny'n golygu ariannu tecach nid yn unig i Gymru, ond i lawer o ranbarthau Lloegr hefyd.
Ond wrth gwrs, dylem wneud mwy na phregethu am hyn, dylem ddangos arweinyddiaeth ein hunain. Rwy'n falch o allu rhoi gwybod i'r Aelodau fod cyllidebau rhanbarthol dangosol yn cael eu sefydlu ym mhortffolio'r economi a thrafnidiaeth. Cânt eu cyhoeddi y gwanwyn hwn, ac rwy'n ystyried hon yn rhan bwysig o'n dull o sicrhau dimensiwn mwy rhanbarthol i'n gwaith, a chyfran deg o fuddsoddiad Llywodraeth Cymru ar draws y rhanbarthau wrth gwrs. Nid yw'r datblygiad hwn yn galw am ddeddfwriaeth, fel sy'n cael ei gynnig gan Blaid Cymru, ond mae'n galw am benderfyniad gweinidogol i sicrhau bargen deg ar gyfer rhanbarthau Cymru ar adeg pan ydym yn galw ar Lywodraeth y DU i sicrhau bod Cymru'n cael bargen deg.
Will you take a further intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad pellach?
Yes, of course.
Gwnaf, wrth gwrs.
I made the point earlier that the idea behind our regional renewal Bill is to give the kind of focus to Government that the welfare of future generations Bill gives you. You could do all of that without the legislation, but the legislation helps.
Gwneuthum y pwynt yn gynharach mai'r syniad y tu ôl i'n Bil adnewyddu rhanbarthol yw rhoi'r math o ffocws i Lywodraeth y mae'r Bil llesiant cenedlaethau'r dyfodol yn ei roi ichi. Gallech wneud hynny i gyd heb y ddeddfwriaeth, ond mae'r ddeddfwriaeth yn helpu.
Legislation can help, but it is not necessary, as has been demonstrated by my decision to establish the regional indicative budgets.
Deputy Presiding Officer, I will give Rhun ap Iorwerth and Siân Gwenllian an opportunity to respond to me, because I think there was a proposal to redistribute wealth within Wales, solely within Wales. There was talk about how there are no differences between the north and the south, but significant differences between the east and the west, and so we need to disseminate the wealth of the east to the west. I would argue that, actually—. I am going to sound more of a nationalist than our friends and colleagues. I would argue that, actually, if there's going to be any redistribution, any dissemination of wealth, it has to be from the south-east of England to Wales, because if we are to grow wealth in the aggregate, then we have to have the dissemination of wealth away from the part of the UK that is currently by far the wealthiest.
Ultimately, I wish to provide—[Interruption.] Of course.
Gall deddfwriaeth helpu, ond nid yw'n angenrheidiol, fel y dangoswyd gan fy mhenderfyniad i sefydlu'r cyllidebau rhanbarthol dangosol.
Ddirprwy Lywydd, fe roddaf gyfle i Rhun ap Iorwerth a Siân Gwenllian ymateb i mi, oherwydd credaf fod yna gynnig i ailddosbarthu cyfoeth o fewn Cymru, o fewn Cymru'n unig. Roedd yna sôn sut nad oes gwahaniaethau rhwng y gogledd a'r de, ond bod gwahaniaethau sylweddol rhwng y dwyrain a'r gorllewin, ac felly mae angen inni ledaenu cyfoeth o'r dwyrain i'r gorllewin. Buaswn yn dadlau mewn gwirionedd fod—. Rwy'n mynd i swnio'n fwy o genedlaetholwr na'n cyfeillion a'n cyd-Aelodau yn awr. Buaswn yn dadlau mewn gwirionedd, os oes unrhyw ailddosbarthu, unrhyw ledaenu cyfoeth, fod yn rhaid iddo fod o dde-ddwyrain Lloegr i Gymru, oherwydd os ydym am dyfu cyfoeth yn ei grynswth, rhaid inni ledaenu cyfoeth i ffwrdd oddi wrth y rhan gyfoethocaf o'r DU o bell ffordd ar hyn o bryd.
Yn y pen draw, hoffwn roi—[Torri ar draws.] Wrth gwrs.
By doing that, though, the danger is that we're going to reciprocate exactly what's happening in the rest of the UK—that is, everything going to the south-east—in Wales, with everything being concentrated in one corner of Wales. That's the major problem that's facing us.
Drwy wneud hynny, fodd bynnag, y perygl yw ein bod yn mynd i efelychu'n union yr hyn sy'n digwydd yng ngweddill y DU—hynny yw, fod popeth yn mynd i dde-ddwyrain Lloegr—yng Nghymru, gyda phopeth yn cael ei grynhoi mewn un cornel o Gymru. Dyna'r broblem fawr sy'n ein hwynebu.
Dirprwy Lywydd, that's precisely why I said that we're establishing the regional units and regional indicative budgets, to ensure that we have a different funding model to that which operates within the UK Government, which in turn ensures that we are able to more fairly invest in infrastructure across Wales. Let's face it: it's infrastructure and the provision of skills that drive economic growth. They're the two big factors. So, if you have a greater degree of fair funding across a country, you will have a greater degree of economic growth that is inclusive across a country. I think we are showing the world the way to go, and that's why we have invited the Organisation for Economic Co-operation and Development to assess the success of the economic action plan against our ambitions to drive inclusive growth.
It's worth saying that in a post-Brexit environment, of course, we expect Wales not to lose out to a penny in terms of the investment that we would expect, and that we wish to see decisions on economic development and investment made here in Wales. In 2017, we, of course, published the paper on regional investment in Wales after Brexit, and that paper calls for regional investment decisions to continue to be made in Wales, by Welsh Government, by local authorities, and through emerging regional structures.
Deputy Presiding Officer, I'm conscious of time. Can I just say that I think, generally, across the Chamber, Members have identified all of the key factors that drive economic growth? All of those key factors are encapsulated within the economic action plan, and I would invite those Members who have not yet read that particular strategy to do so with some urgency.
Ddirprwy Lywydd, dyna'n union pam y dywedais ein bod yn sefydlu'r unedau rhanbarthol a'r cyllidebau rhanbarthol dangosol, er mwyn sicrhau bod gennym fodel ariannu gwahanol i'r un sy'n gweithredu o fewn Llywodraeth y DU, sydd yn ei dro yn sicrhau ein bod yn gallu buddsoddi'n decach mewn seilwaith ledled Cymru. Gadewch inni wynebu'r gwir: seilwaith a'r ddarpariaeth o sgiliau sy'n hybu twf economaidd. Dyna'r ddau ffactor mawr. Felly, os oes gennych fwy o ariannu teg ar draws gwlad, bydd gennych fwy o dwf economaidd sy'n gynhwysol ar draws y wlad honno. Credaf ein bod yn dangos i'r byd pa ffordd i fynd, a dyna pam yr ydym wedi gwahodd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i asesu llwyddiant y cynllun gweithredu economaidd yn erbyn ein huchelgeisiau i sbarduno twf cynhwysol.
Mae'n werth dweud mewn amgylchedd ôl Brexit, wrth gwrs, ein bod yn disgwyl i Gymru beidio â cholli'r un geiniog goch o ran y buddsoddiad y byddem yn ei ddisgwyl, ac rydym am weld penderfyniadau ar ddatblygu economaidd a buddsoddi'n cael eu gwneud yma yng Nghymru. Yn 2017, wrth gwrs, fe gyhoeddasom bapur ar fuddsoddi rhanbarthol yng Nghymru ar ôl Brexit, ac mae'r papur hwnnw yn galw am barhau i wneud penderfyniadau buddsoddi rhanbarthol yng Nghymru, gan Lywodraeth Cymru, gan awdurdodau lleol, a thrwy strwythurau rhanbarthol sy'n datblygu.
Ddirprwy Lywydd, rwy'n ymwybodol o'r amser. A gaf fi ddweud fy mod yn credu, yn gyffredinol, ar draws y Siambr, fod yr Aelodau wedi nodi pob un o'r ffactorau allweddol sy'n sbarduno twf economaidd? Caiff pob un o'r ffactorau allweddol hynny eu hymgorffori o fewn y cynllun gweithredu economaidd, a hoffwn wahodd yr Aelodau nad ydynt wedi darllen y strategaeth honno i wneud hynny ar fyrder.
Can I call on Mark Isherwood to reply to the debate?
A gaf fi alw ar Mark Isherwood i ymateb i'r ddadl?
Diolch. Russell George began by noting that Welsh Government policies over 20 years have failed to address economic inequalities between regions in Wales, welcoming the Cardiff city region deal, Swansea bay city region deal, north Wales growth deal, and possibilities for a mid Wales growth deal, and called on the Welsh Government to promote a regional development policy post Brexit that not only incorporates the mid Wales proposal, but also supports deprived communities across Wales wherever they may be. He noted the gross per capita gap between particularly north-west Wales and south-east Wales. He noted that GVA per capita on Anglesey was almost half that in Cardiff, and Anglesey, sadly, still remains the poorest area within Wales per head in terms of value of goods and services produced. He talked about very poor growth rates in the least well-off parts of Wales by comparison with growth in some of the least well-off parts of England, and he talked about exposing the need for an effective economic strategy to address this.
Rhun ap Iorwerth began with a strange defence of Welsh Government performance, despite the comments made earlier about Anglesey having a per capita wealth of only half that in Cardiff. He talked about inequality. He talked about the need to bring prosperity to all parts of the Welsh nation.
Mohammad Asghar noted that the Welsh economy had underperformed for the last 20 years, that it remained the poorest economy in the UK and failed to address the regional inequality within Wales, and that Welsh Government economic plans had vibrant titles, which had been belied by a failure to deliver. He talked about lower income levels and higher poverty levels in Wales than the rest of the UK.
Mike Hedges said the gap in the Welsh economy had not been filled, that there was underperformance in sectors paying higher wages, and that if we keep on doing the same thing, we will keep on getting the same results. Well, instead of forming your own party, I think you could come and join us, because that's exactly what we think too. [Laughter.] Mike.
Diolch. Dechreuodd Russell George drwy nodi bod polisïau Llywodraeth Cymru dros 20 mlynedd wedi methu mynd i'r afael ag anghydraddoldebau economaidd rhwng y rhanbarthau yng Nghymru, a chroesawodd fargen prifddinas-ranbarth Caerdydd, bargen dinas-ranbarth bae Abertawe, bargen twf gogledd Cymru, a'r posibiliadau ar gyfer bargen twf canolbarth Cymru. Galwodd ar Lywodraeth Cymru i hyrwyddo polisi datblygu rhanbarthol ar ôl Brexit sydd nid yn unig yn ymgorffori cynnig canolbarth Cymru, ond sydd hefyd yn cefnogi cymunedau difreintiedig ledled Cymru lle bynnag y maent. Nododd y bwlch gros y pen rhwng gogledd-orllewin Cymru a de-ddwyrain Cymru yn enwedig. Nododd fod gwerth ychwanegol gros y pen ar Ynys Môn bron yn hanner gwerth ychwanegol gros y pen yng Nghaerdydd, ac yn anffodus, Ynys Môn yw'r ardal dlotaf y pen yng Nghymru o hyd o ran gwerth y nwyddau a'r gwasanaethau a gynhyrchir. Soniodd am gyfraddau twf gwael iawn yn y rhannau lleiaf cefnog o Gymru o'i gymharu â thwf yn rhai o'r rhannau lleiaf cefnog o Loegr, a soniodd am amlygu'r angen am strategaeth economaidd effeithiol i fynd i'r afael â hyn.
Dechreuodd Rhun ap Iorwerth gydag amddiffyniad rhyfedd o berfformiad Llywodraeth Cymru, er gwaethaf y sylwadau a wnaethpwyd yn gynharach ynglŷn â bod cyfoeth y pen ar Ynys Môn ond yn hanner yr hyn a geir yng Nghaerdydd. Soniodd am anghydraddoldeb. Soniodd am yr angen i ddod â ffyniant i bob rhan o'r genedl Gymreig.
Nododd Mohammad Asghar fod economi Cymru wedi tangyflawni dros yr 20 mlynedd diwethaf, mai hi yw'r economi dlotaf yn y DU o hyd a'i bod wedi methu mynd i'r afael ag anghydraddoldeb rhanbarthol yng Nghymru, a bod teitlau gwefreiddiol cynlluniau economaidd Llywodraeth Cymru yn gwrth-ddweud y methiant i gyflawni. Soniodd am lefelau incwm is a lefelau tlodi uwch yng Nghymru nag yng ngweddill y DU.
Dywedodd Mike Hedges nad oedd y bwlch yn economi Cymru wedi ei lenwi, fod tangyflawniad i'w weld mewn sectorau sy'n talu cyflogau uwch, ac os ydym yn mynd i ddal ati i wneud yr un peth, fe fyddwn yn parhau i gael yr un canlyniadau. Wel, yn hytrach na ffurfio eich plaid eich hun, rwy'n credu y gallech ymuno â ni, oherwydd dyna'n union yw ein barn ninnau hefyd. [Chwerthin.] Mike.
I'm hoping my party will sign up for endogenous growth, because I think that's the only way we're going to take our economy forward. Do you agree?
Rwy'n gobeithio y bydd fy mhlaid i'n cefnogi twf mewndarddol, oherwydd credaf mai dyna'r unig ffordd y gallwn symud ein heconomi yn ei blaen. A ydych yn cytuno?
Well, it takes me back to economic lectures on endogenous growth curves, but I won't go into that at the moment.
Mark Reckless talked about the difference in definition between GVA—the value of goods and services produces per head of population—and wages and prosperity, because GVA captures where value in goods and services is generated and not necessarily where people commute from. So, we have to look at the picture in the whole.
Neil Hamilton talked of the need to raise income levels generally. He said that Wales doesn't have all the economic levers available to Ireland, for example, but, of course, Wales is still lagging behind the other nations and regions where the same UK policies apply. And then he emitted his thoughts on emissions, and we have to look forward to more of that, I gather, in the future. He concluded by saying we need to get Governments off the backs of business and the people.
Siân Gwenllian talked about economic collaboration between the councils of the west, but, of course, councils in north-west Wales are already prudently signed up to the north Wales growth deal and, clearly, co-operation and collaboration across all regions is good as long as that's not compromised, and she rightly highlighted the need for economic and linguistic prosperity in west Wales.
Nick Ramsay talked about the promises made at the dawn of devolution with Welsh Government in charge of economic levers, but we need to spend the next 20 years delivering what we failed to do during the first 20. We need to boost the economic fortunes of Wales's poorest areas, but there's no quick fix, especially after the last two decades. The need to support small and medium enterprises, transport, and digital networks in urban and rural areas, and he talked about the need to use new tax and borrowing powers to generate the wealth that can then be taxed and spent on public services.
Ken Skates referred to how his economic action plan will reach other parts that Labour-led Welsh Government has failed to reach during its first two decades in charge. He talked about good work at the regional level, including city and growth deals, about his regional indicative budgets being developed. He agreed with Russell George that we need to grow wealth and reduce inequalities and he said we need to move wealth from the south-east of England to Wales. But I understood that it was the taxes paid in the south-east of England that are currently plugging the gap between the amount that Wales was paying in and the amount it was currently receiving.
Tragically, Wales remains the least productive of the 12 UK nations and regions. Even more shockingly, for the value of goods and services produced per head in Wales, growth has been slower than Scotland, Northern Ireland and England once again. The only particular positive that I can see was that the highest growth in Wales had been in Flintshire and Wrexham, but that was still below pre-devolution levels. Frankly, it's a betrayal that regional inequality in Wales is as it is, with successive Labour Governments failing to close the gap between the richest and poorest parts of the country.
I'll conclude by quoting WalesOnline's article yesterday when they interviewed people in Ebbw Vale. They reported responses from residents, business owners, councillors, business forum chair and others being all the same: that they'd had a lovely statue, a lovely glass canopy to replace the old one, a mechanical lift that connects one part of town to the other, a leisure centre had been replaced, a college had been replaced, but despite millions spent on regional regeneration projects, it hadn't done what they needed—bringing jobs and bringing businesses in.
Wel, mae'n mynd â mi yn ôl i ddarlithoedd economaidd ar gromliniau twf mewndarddol, ond nid af i mewn i hynny yn awr.
Soniodd Mark Reckless am y gwahaniaeth o ran diffiniad rhwng gwerth ychwanegol gros—gwerth nwyddau a gwasanaethau a gynhyrchir fesul y pen o'r boblogaeth—a chyflogau a ffyniant, oherwydd mae gwerth ychwanegol gros yn nodi lle y cynhyrchir gwerth mewn nwyddau a gwasanaethau ac nid o reidrwydd o ble y bydd pobl yn cymudo. Felly, rhaid inni edrych ar y darlun cyfan.
Siaradodd Neil Hamilton am yr angen i godi lefelau incwm yn gyffredinol. Dywedodd nad yw Cymru yn meddu ar yr holl ysgogiadau economaidd sydd ar gael i Iwerddon, er enghraifft, ond wrth gwrs, mae Cymru'n dal i lusgo ar ôl y gwledydd a'r rhanbarthau lle mae'r un polisïau ar gyfer y DU yn weithredol. Ac yna allyrrodd ei syniadau ynghylch allyriadau, ac rwy'n deall bod yn rhaid inni edrych ymlaen at ragor o hynny yn y dyfodol. Daeth i ben drwy ddweud bod angen inni atal Llywodraethau rhag rhoi pwysau ar fusnesau a'r bobl.
Soniodd Siân Gwenllian am gydweithredu economaidd rhwng cynghorau'r gorllewin, ond wrth gwrs, mae cynghorau yng ngogledd-orllewin Cymru eisoes wedi bod mor ddoeth â chefnogi bargen twf gogledd Cymru ac yn amlwg, mae cydweithrediad a chydweithio ar draws pob rhanbarth yn dda oni bai ei fod dan fygythiad, a thynnodd sylw'n briodol at yr angen am ffyniant economaidd ac ieithyddol yng ngorllewin Cymru.
Soniodd Nick Ramsay am yr addewidion a wnaed ar ddechrau datganoli gyda Llywodraeth Cymru'n gyfrifol am ysgogiadau economaidd, ond mae angen inni dreulio'r 20 mlynedd nesaf yn cyflawni'r hyn rydym wedi methu ei wneud yn ystod yr 20 mlynedd cyntaf. Mae angen inni hybu ffyniant economaidd yr ardaloedd tlotaf yng Nghymru, ond nid oes un ateb cyflym, yn enwedig ar ôl y ddau ddegawd diwethaf. Yr angen i gefnogi busnesau bach a chanolig, trafnidiaeth a rhwydweithiau digidol mewn ardaloedd trefol a gwledig, a soniodd am yr angen i ddefnyddio pwerau trethu a benthyca newydd i greu'r cyfoeth y gellir ei drethu a'i wario wedyn ar wasanaethau cyhoeddus.
Cyfeiriodd Ken Skates at y modd y bydd ei gynllun gweithredu economaidd yn cyrraedd rhannau eraill y mae Llywodraeth Cymru dan arweiniad Llafur wedi methu eu cyrraedd yn ystod ei dau ddegawd cyntaf mewn grym. Soniodd am waith da ar y lefel ranbarthol, gan gynnwys bargeinion dinesig a bargeinion twf, am ei gyllidebau rhanbarthol dangosol sy'n cael eu datblygu. Cytunai â Russell George fod angen inni gynyddu cyfoeth a lleihau anghydraddoldebau a dywedodd fod angen inni symud cyfoeth o dde-ddwyrain Lloegr i Gymru. Ond roeddwn i'n deall mai'r trethi a delir yn ne-ddwyrain Lloegr sydd ar hyn o bryd yn llenwi'r bwlch rhwng y swm y mae Cymru yn ei dalu i mewn a'r swm yr oedd yn ei dderbyn ar hyn o bryd.
Yn drasig, Cymru yw'r lleiaf cynhyrchiol o 12 rhanbarth a gwlad y DU o hyd. Hyd yn oed yn fwy brawychus, o ran gwerth y nwyddau a'r gwasanaethau a gynhyrchir y pen yng Nghymru, bu'r twf yn arafach na'r Alban, Gogledd Iwerddon a Lloegr unwaith eto. Yr unig beth cadarnhaol y gallaf ei weld oedd mai yn Sir y Fflint a Wrecsam y cafwyd y twf mwyaf yng Nghymru, ond roedd yn dal i fod yn is na'r lefelau cyn datganoli. A dweud y gwir, mae anghydraddoldeb rhanbarthol yng Nghymru fel y mae yn frad, gyda Llywodraethau Llafur olynol yn methu cau'r bwlch rhwng y rhannau cyfoethocaf a'r rhannau tlotaf o'r wlad.
Hoffwn gloi drwy ddyfynnu erthygl ar WalesOnline ddoe yn cyfweld pobl yng Nglynebwy. Cofnodwyd yr un ymatebion gan breswylwyr, perchnogion busnesau, cynghorwyr, cadeirydd fforwm busnes ac eraill fel ei gilydd: eu bod wedi cael cerflun hyfryd, canopi gwydr hyfryd yn lle'r hen un, lifft mecanyddol sy'n cysylltu un rhan o'r dref i'r llall, canolfan hamdden newydd, coleg newydd, ond er gwaethaf y miliynau a wariwyd ar brosiectau adfywio rhanbarthol, nid oedd wedi gwneud yr hyn oedd ei angen arnynt—dod â swyddi a busnesau i mewn.
Thank you. The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] Thank you. We defer voting on this item, then, until voting time.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Diolch. Fe ohiriwn y pleidleisio ar yr eitem hon, felly, tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Unless three Members wish for the bell to be rung, I am going to proceed directly to voting time. Okay, fine.
Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, rwy'n mynd i symud ymlaen yn syth at y cyfnod pleidleisio. O'r gorau, iawn.
So, we vote today on the Welsh Conservative debate on regional economic inequality. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Darren Millar. If the proposal is not agreed, we will vote on the amendments tabled to the motion. Open the vote. Just waiting for somebody to vote. Close the vote. For the motion 12, one abstention, 32 against. Therefore, the motion is not agreed.
Felly, rydym yn pleidleisio heddiw ar ddadl y Ceidwadwyr Cymreig ar anghydraddoldeb economaidd rhanbarthol. Galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Os na dderbynnir y cynnig, byddwn yn pleidleisio ar y gwelliannau a gyflwynwyd i'r cynnig. Agor y bleidlais. Rwy'n aros i rywun bleidleisio. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 12, roedd un yn ymatal, a 32 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y cynnig.
NDM6959 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig - Cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 12, Yn erbyn: 32, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6959 - Welsh Conservatives debate - Motion without amendment: For: 12, Against: 32, Abstain: 1
Motion has been rejected
We now go to vote on the amendments. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. For the motion 27, one abstention, 17 against. Therefore, amendment 1 is agreed. Amendments 2 and amendments 3 are deselected.
Symudwn ymlaen yn awr i bleidleisio ar y gwelliannau. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliannau 2 a 3 yn cael eu dad-ddethol. Galwaf am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 27, roedd un yn ymatal, ac 17 yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 1. Caiff gwelliant 2 a gwelliant 3 eu dad-ddethol.
NDM6959 - Gwelliant 1: O blaid: 27, Yn erbyn: 17, Ymatal: 1
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6959 - Amendment 1: For: 27, Against: 17, Abstain: 1
Amendment has been agreed
Cafodd gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol.
Amendments 2 and 3 deselected.
I call for a vote on amendment 4, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. For the motion five, 10 abstentions, 30 against. Therefore, amendment 4 is not agreed.
Galwaf am bleidlais ar welliant 4, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig pump, roedd 10 yn ymatal, a 30 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 4.
NDM6959 - Gwelliant 4: O blaid: 5, Yn erbyn: 30, Ymatal: 10
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6959 - Amendment 4: For: 5, Against: 30, Abstain: 10
Amendment has been rejected
I call for a vote on amendment 5, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. For the amendment 32, no abstentions, 13 against. Therefore, amendment 5 is agreed.
Galwaf am bleidlais ar welliant 5 a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 32, neb yn ymatal, 13 yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 5.
NDM6959 - Gwelliant 5: O blaid: 32, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6959 - Amendment 5: For: 32, Against: 13, Abstain: 0
Amendment has been agreed
I now call for a vote on the motion as amended.
Galwaf yn awr am bleidlais ar y cynnig fel y'i diwygiwyd.
Cynnig NDM6959 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn:
1. Cydnabod pa mor bwysig yw economïau rhanbarthol cryf a chydnerth ar draws pob rhan o Gymru er mwyn sbarduno twf cynhwysol.
2. Nodi’r mesurau traws-lywodraethol a nodir yn y Cynllun Gweithredu ar yr Economi, gan gynnwys penodi prif Swyddogion Rhanbarthol a thimau yn Llywodraeth Cymru i gefnogi Datblygiad Economaidd Rhanbarthol ar draws Cymru.
3. Nodi’r rôl bwysig sydd gan y Bargeinion Dinesig a’r Bargeinion Twf i’w chwarae o ran sbarduno twf economaidd rhanbarthol pan fyddant yn cael eu cydgysylltu ag ymyriadau ehangach megis seilwaith, trafnidiaeth a sgiliau.
4. Nodi’r cyhoeddiad diweddar bod y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (OECD) yn helpu i ddatblygu polisi datblygu economaidd rhanbarthol yng Nghymru ar sail yr arferion gorau yn rhyngwladol.
5. Galw ar Lywodraeth y DU i fynd i’r afael â’r anghydraddoldeb o ran cyllido seilwaith rhwng cenhedloedd a rhanbarthau’r DU ac i wneud mwy i rannu cyfleoedd buddsoddi yn deg ar draws y wlad.
6. Galw ar Lywodraeth y DU i barchu’r setliad datganoli ac i sicrhau mai Llywodraeth Cymru fydd yn gwneud y penderfyniadau strategol ar reoli a gweinyddu trefniadau cyllido yn lle’r cyllid strwythurol, er mwyn mynd i’r afael â’r anghydraddoldeb economaidd rhwng rhanbarthau.
7. Nodi’r ffaith bod cyllidebau rhanbarthol dangosol yn cael eu datblygu ar gyfer buddsoddiad yn yr Economi a Thrafnidiaeth ar draws Cymru.
8. Yn croesawu’r ffaith bod bwrdd prosiect Arfor wedi cael ei gyfarfod cyntaf ac wedi cytuno ar raglen amlinellol o weithgarwch am y ddwy flynedd nesaf.
9. Yn nodi’r ffaith bod £2 filiwn wedi ei chlustnodi yn y gyllideb ar gyfer cymorth ysgrifenyddiaeth a buddsoddi i Arfor yn ystod 2018-19 a 2019-20 fel blaenoriaeth Plaid Cymru yn y cytundeb ar y gyllideb gyda Llywodraeth Cymru.
10. Yn cadarnhau pwysigrwydd manteisio ar y cyswllt anhepgor rhwng ffyniant economaidd a ffyniant ieithyddol ar hyd y gorllewin Cymraeg.
Motion NDM6959 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Recognises the importance of strong, resilient regional economies across all parts of Wales as a driver of inclusive growth
2. Notes the cross-government measures set out in the Economic Action Plan including the appointment of Chief Regional Officers and teams in Welsh Government to support Regional Economic Development across Wales
3. Notes the important role for City and Growth Deals in driving regional economic growth when they are coordinated alongside wider interventions such as infrastructure, transport and skills.
4. Notes the recent announcement that the OECD is supporting the development of regional economic development policy in Wales based on international best practice
5. Calls on the UK Government to address inequalities in infrastructure funding between the nations and regions of the UK and do more to spread investment opportunities equitably across the country
6. Calls on the UK Government to respect the devolution settlement and ensure that strategic decisions relating to the management and administration of replacement structural funding to address regional economic inequalities are made by the Welsh Government.
7. Notes the development of regional indicative budgets for Economy and Transport investment across Wales.
8. Welcomes the fact that the Arfor project board has held its first meeting and has agreed on an outline programme of activities for the next two years.
9. Notes the fact that £2 million has been earmarked in the budget for secretariat support and investment for Arfor during 2018-19 and 2019-20 as Plaid Cymru's budget priority with the Welsh Government.
10. Confirms the importance of maximising the undeniable link between economic prosperity and linguistic prosperity in Welsh-speaking western areas of Wales.
Open the vote. Close the vote. For the motion 32, no abstentions, 13 against. Therefore, the motion as amended is agreed.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 32, neb yn ymatal, 13 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd.
NDM6959 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig - Cynnig wedi'i ddiwygio: O blaid: 32, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM6959 - Welsh Conservatives debate - Motion as amended: For: 32, Against: 13, Abstain: 0
Motion has been agreed
We now move to the short debate. If Members are going out the Chamber, can they do so quickly, quietly and not have conversations with others on the way out, please?
Symudwn yn awr at y ddadl fer. Os oes Aelodau'n gadael y Siambr, a allant wneud hynny'n gyflym, yn dawel, a pheidio â chael sgyrsiau gydag eraill ar y ffordd allan, os gwelwch yn dda?
We now move to item 9, which is the short debate, and I call on Hefin David to speak to the topic he has chosen. Hefin.
Symudwn yn awr at eitem 9, sef y ddadl fer, a galwaf ar Hefin David i siarad am y pwnc a ddewiswyd ganddo. Hefin.
Dirprwy Lywydd, it's my pleasure to give a minute of this short debate to, respectively, Joyce Watson, David Melding, Rhianon Passmore and Jenny Rathbone, which I think demonstrates the importance of this debate today.
If you lined up all the polystyrene foam cups made in just one day, they would encircle the earth. If you lined up all the plastic straws used in the UK every three days, they would circle the earth twice. Closer to home, if we home in on Wales, recent research by Professor Steve Ormerod of Cardiff University found plastics in 50 per cent of freshwater insects from rivers in south Wales. The demonstrates the intensity of the problem.
In 1950, the world's population of 2.5 billion produced 1.5 million tonnes of plastic. In 2016, a global population of more than 7 billion produced over 320 million tonnes of plastic, and this is set to double by 2034. Just as Huw Irranca-Davies was leaving the Chamber he said to me, 'You've got this debate today and do you realise you've got two plastic pens on your desk?' And I'm not afraid to embarrass Huw Irranca-Davies today by saying he's not here for the debate, but he embarrassed me by reminding me of that, and I've also got a whole load of plastic pens in my pocket as well.
We are addicted to plastic. Every day, approximately 8 million pieces of plastic pollution find their way into our oceans and there may be around 5.3 trillion macro and microplastic pieces floating in the open ocean weighing up to 269,000 tonnes. These are frightening statistics, and 100,000 marine mammals and turtles and 1 million sea birds are killed by marine plastic pollution annually. It is an environmental problem that is being caused by us today and our addiction to plastic. And we throw it away. Most families throw away around 40 kg of plastic per year, which could otherwise be recycled. Recycling just one plastic bottle saves enough energy to power a 60 W light bulb for six hours. Seventy-five per cent of post-consumer plastic waste is sent to landfill.
Our awareness of this problem has only relatively recently, I feel, come to attention. I was aware of it, but I only became aware of the depth of this issue and the dangers of this issue as a result of researching it for this debate. But Sir David Attenborough's Blue Planet II documentary was particularly credited in late 2017 with giving us a deeper insight into this, and hopefully spurring on Governments to take action in addition to the other environmental duties that they have, but also take action in relation, particularly, to plastic waste. As a result, last February the Scottish Government set out plans to ban plastic straws by the end of the year. Last April the UK Government announced it was considering a ban on single-use plastic products such as stirrers, straws and cotton wool buds. Think about the plastic you use. Think about the plastic you use every single day.
The Welsh Government has announced, and I'm sure the Deputy Minister's going to be raising it, plans to work with other parts of the UK on a deposit-return scheme and funding to help local authorities with plastic recycling and some other things that I'm going to come on to and ask the Welsh Government to consider. I've met with environmental campaigners and they've long argued about plastic waste and called for action, but it's still a huge issue and we have some way to go. Last July, the Welsh Government passed a new law banning shops in Wales from selling bathroom products containing plastic microbeads, for example, but these piecemeal actions need to be formed into a wider strategy.
I want to talk about Caerphilly and what's happening for a plastic-free Caerphilly. Two weeks ago 30 people—and this is one of the reasons why I chose this subject for the debate—attended a meeting of a group called Plastic-Free Caerphilly, which shows there is a growing enthusiasm for tackling plastic waste and making our local communities plastic free. Local residents, schools and business owners are working with Caerphilly County Borough Council, Friends of the Earth Caerphilly and a group called Surfers Against Sewage to get Caerphilly plastic-free status, and as part of my visit, my Small Business Saturday visit—one of my first ones when I was elected was to a business called Plant2Plate, and they sell healthy, sustainable packaged food, and they have taken major steps to being a plastic-free business in Caerphilly town. There's also The Vegan Box and The Old Library, which have made the same attempts in Caerphilly, and Transcend Packaging I've visited on Dyffryn Business Park. Transcend Packaging last June became one of only two companies in the whole of the UK to win a contract to provide paper straws to all McDonalds restaurants in the UK and Ireland. And I saw the factory in which they're doing it—it's walking distance from my house. Across the UK, we will see those paper straws going into McDonalds.
Ddirprwy Lywydd, mae'n bleser gennyf roi munud o'r ddadl fer hon, yn y drefn hon, i Joyce Watson, David Melding, Rhianon Passmore a Jenny Rathbone, sy'n dangos pwysigrwydd y ddadl heddiw, rwy'n credu.
Pe baech yn gosod yr holl gwpanau polystyren a gynhyrchir mewn un diwrnod yn unig mewn rhes, byddent yn mynd yr holl ffordd o amgylch y ddaear. Pe baech yn gosod yr holl wellt plastig a ddefnyddir yn y DU bob tri diwrnod, byddent yn mynd yr holl ffordd o amgylch y ddaear ddwywaith. Yn nes at adref, os edrychwn ar Gymru, mae gwaith ymchwil diweddar gan yr Athro Steve Ormerod o Brifysgol Caerdydd wedi canfod plastigau mewn 50 y cant o bryfed dŵr croyw mewn afonydd yn ne Cymru. Mae hyn yn dangos pa mor ddifrifol yw'r broblem.
Yn 1950, cynhyrchodd poblogaeth y byd o 2.5 biliwn 1.5 miliwn tunnell o blastig. Yn 2016, cynhyrchodd poblogaeth fyd-eang o dros 7 biliwn dros 320 miliwn tunnell o blastig, ac mae'n mynd i ddyblu erbyn 2034. Wrth i Huw Irranca-Davies adael y Siambr, fe ddywedodd wrthyf, 'Mae gennych y ddadl hon heddiw ac a ydych yn sylweddoli bod gennych ddwy feiro blastig ar eich desg?' Ac nid oes arnaf ofn codi cywilydd ar Huw Irranca-Davies heddiw drwy ddweud nad yw yma ar gyfer y ddadl, ond fe achosodd embaras i mi drwy fy atgoffa o hynny, ac mae gennyf lwyth o feiros plastig yn fy mhoced yn ogystal.
Rydym yn gaeth i blastig. Bob dydd, mae tua 8 miliwn o ddarnau o lygredd plastig yn canfod eu ffordd i mewn i'n cefnforoedd a gallai fod tua 5.3 triliwn o ddarnau macro a microblastig yn arnofio yn y cefnfor agored gan bwyso hyd at 269,000 tunnell. Mae'r rhain yn ystadegau brawychus, a lleddir 100,000 o famaliaid morol a chrwbanod ac 1 filiwn o adar y môr gan lygredd plastig morol bob blwyddyn. Mae'n broblem amgylcheddol a achosir gennym ni heddiw a'n dibyniaeth ar blastig. Ac rydym yn ei daflu i ffwrdd. Mae'r rhan fwyaf o deuluoedd yn taflu oddeutu 40 kg o blastig y flwyddyn, plastig y gellid ei ailgylchu fel arall. Mae ailgylchu un botel blastig yn arbed digon o ynni i bweru bwlb golau 60 W am chwe awr. Caiff 75 y cant o wastraff plastig wedi ei ddefnyddio ei gludo i safleoedd tirlenwi.
Yn gymharol ddiweddar y cynyddodd ein hymwybyddiaeth o'r broblem hon, rwy'n teimlo. Roeddwn yn ymwybodol ohono, ond ni ddeuthum yn ymwybodol o ddifrifoldeb y mater a pheryglon hyn nes i mi ymchwilio i'r mater ar gyfer y ddadl hon. Ond canmolwyd rhaglen ddogfen Blue Planet II Syr David Attenborough ar ddiwedd 2017 am roi mwy o ddealltwriaeth i ni ynglŷn â hyn, ac annog Llywodraethau i weithredu, gobeithio, yn ychwanegol at y dyletswyddau amgylcheddol eraill sydd ganddynt, ond i weithredu hefyd mewn perthynas â gwastraff plastig yn arbennig. O ganlyniad, fis Chwefror diwethaf nododd Llywodraeth yr Alban gynlluniau i wahardd gwellt plastig erbyn diwedd y flwyddyn. Fis Ebrill diwethaf cyhoeddodd Llywodraeth y DU ei bod yn ystyried gwaharddiad ar gynhyrchion plastig untro fel ffyn troi, gwellt a ffyn cotwm. Meddyliwch am y plastig rydych yn ei ddefnyddio. Meddyliwch am y plastig rydych yn ei ddefnyddio bob dydd.
Mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi cynlluniau—ac rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog yn crybwyll hyn—i weithio gyda rhannau eraill o'r DU ar gynllun dychwelyd blaendal ac arian i helpu awdurdodau lleol gydag ailgylchu plastig a phethau eraill y byddaf yn eu crybwyll yn y man ac yn gofyn i Lywodraeth Cymru eu hystyried. Rwyf wedi cyfarfod ag ymgyrchwyr amgylcheddol ac maent wedi bod yn dadlau ers amser maith ynglŷn â gwastraff plastig ac wedi galw am weithredu, ond mae'n dal yn broblem enfawr ac mae gennym lawer o ffordd i fynd. Fis Gorffennaf diwethaf, pasiodd Llywodraeth Cymru ddeddf newydd yn gwahardd siopau yng Nghymru rhag gwerthu cynhyrchion ymolchi sy'n cynnwys microbelenni plastig, er enghraifft, ond mae angen llunio'r gweithredoedd tameidiog hyn yn strategaeth ehangach.
Rwyf am siarad am Gaerffili a'r hyn sy'n digwydd i greu Caerffili ddi-blastig. Bythefnos yn ôl mynychodd 30 o bobl—a dyma un o'r rhesymau pam y dewisais y pwnc hwn ar gyfer y ddadl—gyfarfod o grŵp o'r enw Caerffili Ddi-blastig, sy'n dangos brwdfrydedd cynyddol i fynd i'r afael â gwastraff plastig a gwneud ein cymunedau lleol yn ddi-blastig. Mae trigolion lleol, ysgolion a pherchnogion busnesau'n gweithio gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, Cyfeillion y Ddaear Caerffili a grŵp o'r enw Syrffwyr yn erbyn Carthffosiaeth i gael statws di-blastig i Gaerffili, ac fel rhan o fy ymweliad, fy ymweliad ar ddydd Sadwrn y busnesau bach—un o fy ymweliadau cyntaf pan gefais fy ethol oedd â busnes o'r enw Plant2Plate, ac maent yn gwerthu bwyd iach, wedi'i becynnu'n gynaliadwy, ac maent wedi rhoi camau mawr ar waith i fod yn fusnes di-blastig yn nhref Caerffili. Hefyd, mae The Vegan Box a The Old Library wedi gwneud yr un ymdrechion yng Nghaerffili, yn ogystal â Transcend Packaging yr ymwelais â hwy ym Mharc Busnes Dyffryn. Fis Mehefin diwethaf, daeth Transcend Packaging yn un o ddau gwmni yn unig yn y DU gyfan i ennill contract i ddarparu gwellt papur i holl fwytai McDonald's yn y DU ac Iwerddon. A gwelais y ffatri lle maent yn ei wneud—mae o fewn pellter cerdded i fy nhŷ. Ledled y DU, byddwn yn gweld y gwellt papur hyn yn mynd i McDonald's.
In preparation for this debate—it was on the agenda—I had a very angry e-mail from the leader of Caerphilly County Borough Council. He said, 'Hefin, I hope you are going to mention what Caerphilly council is doing. You should always get in touch with me to find out what we're doing because we're doing great things in Caerphilly.' And sure enough, I did, I found out. And what Caerphilly council has done is to establish a plastics challenge project group, which consists of a number of its own officers, together with representation from the Welsh Government, WRAP Cymru and Eunomia Research. They are considering the issue of problematic plastics, particularly in the context of waste management and waste prevention. I look forward to hearing more about the report from that group from Caerphilly council when next I meet with the leader, Councillor Dave Poole.
Caerphilly council have also introduced watercourse environmental clean-ups, a statutory cleansing service that clears over 1,000 tonnes of plastic a year, and a weekly recycling service that collects 20,000 tonnes for reprocessing—amongst other things. Caerphilly council is taking action. And I should also mention Anna McMorrin MP, who introduced a Bill in Parliament to require producers of packaging products to assume responsibility for collection, transportation, recycling, disposal and recovery of plastic products. And Jenny Rathbone had, a few weeks ago, a Member's legislative proposal along those lines too, to which I contributed and from which I took much inspiration for what I'm saying today.
I forgot to mention plastic bags. The Welsh Government were pioneers when it came to plastic bags, but did you know that Kenya has some of the toughest anti-plastic laws in the world? In Kenya, you could face a four-year jail term for producing, selling or using a plastic bag. I'm not suggesting we go that far—I'm not suggesting we go that far, but countries are taking it seriously. We led the way here in Wales and we should be proud of that.
There's another country that Wales could learn from and which we could take examples from, and that's Costa Rica. In 2015 a video of a marine biologist pulling plastic from the nose of a sea turtle went viral—in Costa Rica. This prompted action to be taken. Since then, Costa Rica's gained a reputation for being eco-friendly and powered itself on 100 per cent renewable energy for two thirds of the year in 2016. Now Costa Rica's next aim is to become the first country to ban all single-use plastics by 2021, including cutlery, bottles and bags. To meet this very ambitious deadline, the Government are offering incentives to businesses as well as researching alternatives to single-use plastics. Now, Costa Rica's not a big country but it's bigger than Wales, and we should be looking at them to inspire the ambition we have to deal with plastics.
We must, though, focus on what we can do closer to home. As I've mentioned, there's a lot of good work being done by the Welsh Government and by local authorities. Last week, the Marine Conservation Society held an event in Tŷ Hywel that was well attended by Members. Again, I'll say, Jenny Rathbone, I saw your video—recycling the plastic bottle and getting a receipt for it. This deposit-refund system—drinks bottles and cans and their tops make around 10 per cent of litter and a deposit-refund scheme can then enable us to, or encourage us to recycle, for which we get a receipt and possibly money off shopping. That creates the habit—the habit of recycling plastic.
The introduction of a true, extended producer responsibility system, ensuring producers are fully responsible for the recovery, recycling and disposal of their products, including any costs incurred through litter prevention and clean-ups, would be welcome. At present, the UK system means that only about 10 per cent of these costs are borne by the producers, while the rest is falling as a burden on the taxpayer.
Finally, the one we've talked about most: a levy on disposable drinks cups. Such a levy would encourage reduction in consumption, in line with the principles of waste hierarchy, in turn leading to a decrease in litter, and that is something that I would support.
We've led the way in so many areas—food hygiene, food waste management, and we have ambitious plans to become the world's first refill nation. What better way to cement this progress and our growing reputation than to tackle plastic waste? I urge the Minister in her response to consider some of the things I've talked about today, and I look forward to hearing what other Members have to say about progress we can make.
Wrth baratoi ar gyfer y ddadl hon—roedd ar yr agenda—cefais e-bost dig iawn gan arweinydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili. Dywedai hyn, 'Hefin, rwy'n gobeithio eich bod yn mynd i sôn am yr hyn y mae cyngor Caerffili yn ei wneud. Dylech bob amser gysylltu â mi i weld beth rydym yn ei wneud oherwydd rydym yn gwneud pethau gwych yng Nghaerffili.' Ac yn sicr ddigon, fe wnes i hynny, fe welais beth sy'n digwydd. A'r hyn y mae cyngor Caerffili wedi'i wneud yw sefydlu grŵp prosiect her plastigion, sy'n cynnwys nifer o'i swyddogion ei hun, ynghyd â chynrychiolaeth o Lywodraeth Cymru, WRAP Cymru ac Eunomia Research. Maent yn ystyried problem plastigion problematig, yn enwedig yng nghyd-destun rheoli gwastraff ac atal gwastraff. Edrychaf ymlaen at glywed mwy am adroddiad y grŵp hwnnw gan gyngor Caerffili y tro nesaf y byddaf yn cyfarfod â'r arweinydd, y Cynghorydd Dave Poole.
Hefyd, mae cyngor Caerffili wedi cyflwyno cynlluniau glanhau cyrsiau dŵr yn amgylcheddol, gwasanaeth glanhau statudol sy'n clirio dros 1,000 tunnell o blastig y flwyddyn, a gwasanaeth ailgylchu wythnosol sy'n casglu 20,000 tunnell ar gyfer ei ailbrosesu—ymhlith pethau eraill. Mae cyngor Caerffili yn gweithredu. A dylwn grybwyll Anna McMorrin AS hefyd, a gyflwynodd Fil yn y Senedd i'w gwneud yn ofynnol i gynhyrchwyr deunydd pacio cynhyrchion i gymryd cyfrifoldeb dros gasglu, cludo, ailgylchu, gwaredu ac adfer cynhyrchion plastig. Ac roedd gan Jenny Rathbone gynnig deddfwriaethol ar hyd y llinellau hynny ychydig wythnosau yn ôl, cynnig y cyfrannais innau ato, a dyna a fu'n ysbrydoliaeth i lawer o'r hyn rwy'n ei ddweud heddiw.
Anghofiais sôn am fagiau plastig. Roedd Llywodraeth Cymru yn arloeswyr gyda bagiau plastig, ond a wyddech mai gan Kenya y mae rhai o'r deddfau gwrth-blastig mwyaf llym yn y byd? Yn Kenya, gallech wynebu pedair blynedd o garchar am gynhyrchu, gwerthu neu ddefnyddio bag plastig. Nid wyf yn awgrymu ein bod yn mynd mor bell â hynny—nid wyf yn awgrymu ein bod yn mynd mor bell â hynny, ond mae gwledydd o ddifrif ynglŷn â hyn. Fe wnaethom arwain yma yng Nghymru a dylem fod yn falch o hynny.
Gwlad arall y gallai Cymru ddysgu ganddi ac y gallem ddilyn ei hesiampl yw Costa Rica. Yn 2015 aeth fideo o fiolegydd morol yn tynnu plastig o drwyn crwban môr yn firol—yng Nghosta Rica. Ysgogodd hyn bobl i weithredu. Ers hynny, gwnaeth Costa Rica enw iddi ei hun am fod yn ecogyfeillgar a llwyddodd i bweru ei hun drwy ynni adnewyddadwy 100 y cant am ddwy ran o dair o'r flwyddyn yn 2016. Nod nesaf Costa Rica yn awr yw dod yn wlad gyntaf i wahardd pob defnydd o blastig untro erbyn 2021, gan gynnwys cyllyll a ffyrc, poteli a bagiau. I gyrraedd y targed uchelgeisiol hwn, mae'r Llywodraeth yn cynnig cymhellion i fusnesau yn ogystal ag ymchwilio opsiynau amgen yn lle plastig untro. Nawr, nid yw Costa Rica yn wlad fawr ond mae'n fwy na Chymru, a dylem fod yn edrych arnynt i ysbrydoli'r uchelgais sydd gennym i fynd i'r afael â phlastigion.
Serch hynny, rhaid inni ganolbwyntio ar yr hyn y gallwn ei wneud yn nes at adref. Fel y nodais, mae Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol yn gwneud llawer o waith da. Yr wythnos diwethaf, cynhaliodd y Gymdeithas Cadwraeth Forol ddigwyddiad yn Nhŷ Hywel a fynychwyd gan lawer o'r Aelodau. Unwaith eto, rhaid i mi ddweud fy mod wedi gweld eich fideo, Jenny Rathbone—ailgylchu poteli plastig a chaniau a chael derbynneb amdanynt. Y system dychwelyd blaendal—poteli diodydd a chaniau a'u topiau yw tua 10 y cant o sbwriel a gall cynllun dychwelyd blaendal ein galluogi, neu ein hannog i ailgylchu, a chawn dderbynneb a gostyngiadau ar nwyddau siop o bosibl. Mae hynny'n creu arfer—yr arfer o ailgylchu plastig.
Byddai cyflwyno system cyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr go iawn i sicrhau bod cynhyrchwyr yn llwyr gyfrifol am adfer, ailgylchu a gwaredu eu cynhyrchion, gan gynnwys unrhyw gostau yr eir iddynt am atal a chlirio sbwriel, i'w groesawu. Ar hyn o bryd, mae system y DU yn golygu mai tua 10 y cant yn unig o'r costau hyn a delir gan y cynhyrchwyr, tra bo'r gweddill yn gost i'r trethdalwr.
Yn olaf, yr un rydym wedi sôn fwyaf amdano: ardoll ar gwpanau diodydd untro. Byddai ardoll o'r fath yn annog gostyngiad yn eu defnydd, yn unol ag egwyddorion hierarchaeth gwastraff, gan arwain yn ei dro at lai o sbwriel, ac mae hynny'n rhywbeth y buaswn yn ei gefnogi.
Rydym wedi arwain mewn cynifer o feysydd—hylendid bwyd, rheoli gwastraff bwyd ac mae gennym gynlluniau uchelgeisiol i ddod yn genedl ail-lenwi gyntaf y byd. Pa ffordd well o gadarnhau'r cynnydd hwn a'n henw da na mynd i'r afael â gwastraff plastig? Rwy'n annog y Gweinidog yn ei hymateb i ystyried rhai o'r pethau rwyf wedi sôn amdanynt heddiw, ac edrychaf ymlaen at glywed yr hyn sydd gan Aelodau eraill i'w ddweud am y cynnydd y gallwn ei wneud.
Thank you, Hefin, for bringing what is a really, really important debate here. I think that all of this plastic we've talked about finds itself in one place eventually, and that is the sea. So, we have a Welsh marine fisheries Bill going through at the moment, and I think we need to seize the opportunity to actually insist that any marine fishing tackle is not made out of plastic from this moment forward. This is the moment. There is a public will behind this, and we really, really have to do something to start addressing what is an absolute catastrophe at the moment, and it is only going to get worse.
Diolch, Hefin, am gyflwyno'r ddadl eithriadol o bwysig hon. Credaf fod yr holl blastig rydym wedi siarad amdano'n cyrraedd un man yn y pen draw, sef y môr. Felly, mae gennym Fil pysgodfeydd morol Cymru yn mynd drwodd ar hyn o bryd, ac rwy'n credu bod angen inni achub ar y cyfle i fynnu na ddylai unrhyw offer pysgota morol gael ei wneud o blastig o hyn ymlaen. Dyma ein cyfle. Mae ewyllys y cyhoedd y tu ôl i hyn, ac mae gwir raid inni wneud rhywbeth i ddechrau mynd i'r afael â'r hyn sy'n drychineb llwyr ar hyn o bryd, ac mae'n mynd i waethygu.
Can I thank Hefin for bringing this subject to the Assembly today and really wish the Caerphilly campaign well? Last week, I facilitated the deposit-return scheme machine, which was on display. I think many Members came along and tested it out. And it is really, really easy to use—I can just see us all getting into a habit of using that, lots of small children wanting to put the bottles into the machine and then get the ticket out with a credit. It is not onerous.
As Joyce said, plastic is wreaking havoc on our marine environment, and we really need to do something to stop this. I hope that we can follow the good practice in Scotland, where they're moving forward on this agenda. I welcome the joint consultation on a deposit scheme undertaken now by the UK and Welsh Governments. It really can't happen quickly enough, in my view.
And can I quickly finish my contribution by commending the Marine Conservation Society, who brought the deposit machine into the Assembly last week, for the outstanding work that they've done in this area?
A gaf fi ddiolch i Hefin am gyflwyno'r pwnc hwn i'r Cynulliad heddiw ac rwy'n dymuno'n dda iawn i'r ymgyrch yng Nghaerffili? Yr wythnos diwethaf, bûm yn hyrwyddo peiriant y cynllun dychwelyd blaendal, a oedd yn cael ei arddangos. Rwy'n credu bod llawer o'r Aelodau wedi rhoi cynnig arno. Ac mae'n hawdd iawn i'w ddefnyddio—gallaf weld pawb ohonom yn dod i arfer ei ddefnyddio, a bydd llawer o blant bach eisiau rhoi'r poteli yn y peiriant a chael y tocyn allan wedyn gyda chredyd. Nid yw'n drafferthus.
Fel y dywedodd Joyce, mae plastig yn gwneud llanastr yn ein hamgylchedd morol, ac mae gwir angen inni wneud rhywbeth i atal hyn. Gobeithio y gallwn ddilyn yr arferion da yn yr Alban, lle maent yn symud yr agenda hon yn ei blaen. Rwy'n croesawu'r ymgynghoriad ar y cyd ar gynllun blaendal sydd ar y gweill yn awr gan y DU a Llywodraeth Cymru. Ni all ddigwydd yn ddigon cyflym yn fy marn i.
Ac yn gyflym a gaf fi orffen fy nghyfraniad drwy ganmol y Gymdeithas Cadwraeth Forol, a ddaeth â'r peiriant blaendal i'r Cynulliad yr wythnos diwethaf, am y gwaith rhagorol y maent wedi'i wneud yn y maes hwn?
Firstly, thank you to my colleague, Hefin David, for bringing forward this really important debate to the floor of the Senedd today. As we know, single-use plastics and the pollution they cause represents one of the most serious environmental challenges facing the world today, and it can be difficult to see the real impact that any individual can have, but action must start, as has been said already, at a local level. I'm also pleased to welcome the work being done across Caerphilly borough, as a former Caerphilly councillor, to reduce plastic waste, with the council leading by example. But change will not be instant, and the innovative project group that has been mentioned and established within the council will help to reduce the amount of plastic used across the authority. In taking an evidence-based approach, the council will be able to set its example to residents across Caerphilly, and outline the steps we can all take to reduce our plastic waste.
But the place and perceived importance of plastic to us all is demonstrated by the fact that we nearly all have plastic pens with us today—I've probably got three—and is demonstrated by the fact that 60 per cent of the kerbside recycling picked up by Caerphilly council is plastic. Although it is of course good news that this plastic is being recycled, the best way to reduce our waste is not to purchase or use it in the first place.
So, I'd like to join with Hefin in congratulating the work of the borough's first zero-waste shop, Plant 2 Plate, and I realise, from the owner's own words, that it's also important that we have a pan-Wales approach with regard to the collection, for instance, of the vegetable packaging, which although is not plastic, looks as if it's plastic and is currently not being recycled.
Yn gyntaf, diolch i fy nghyd-Aelod, Hefin David, am gyflwyno'r ddadl bwysig hon ar lawr y Senedd heddiw. Fel y gwyddom, plastig untro a'r llygredd y mae'n ei achosi yw un o'r heriau amgylcheddol mwyaf difrifol sy'n wynebu'r byd heddiw, a gall fod yn anodd gweld yr effaith y gall unrhyw unigolyn ei chael go iawn, ond rhaid dechrau gweithredu, fel y dywedwyd eisoes , ar lefel leol. Rwy'n falch hefyd o groesawu'r gwaith a wneir ar draws bwrdeistref Caerffili, fel cyn-gynghorydd yng Nghaerffili, ar leihau gwastraff plastig, gyda'r cyngor yn arwain drwy esiampl. Ond ni ddaw newid dros nos, a bydd y grŵp prosiect arloesi a grybwyllwyd ac a sefydlwyd o fewn y cyngor yn helpu i leihau'r plastig a ddefnyddir ar draws yr awdurdod. Wrth ddilyn dull o weithredu'n seiliedig ar dystiolaeth, bydd y cyngor yn gallu gosod esiampl i breswylwyr ledled Caerffili, ac amlinellu'r camau y gall pawb ohonom eu cymryd i leihau ein gwastraff plastig.
Ond dangosir lle plastig a phwysigrwydd canfyddedig plastig i ni i gyd drwy'r ffaith bod gan bron bawb ohonom feiros plastig gyda ni heddiw—mae'n siŵr fod gennyf dair—ac fe'i dangosir gan y ffaith bod 60 y cant o'r ailgylchu ymyl y ffordd a godir gan gyngor Caerffili yn blastig. Er ei fod yn newyddion da fod y plastig hwn yn cael ei ailgylchu wrth gwrs, y ffordd orau o leihau ein gwastraff yw peidio â'i brynu neu ei ddefnyddio yn y lle cyntaf.
Felly, hoffwn ymuno â Hefin i longyfarch gwaith siop ddiwastraff gyntaf y fwrdeistref, Plant 2 Plate, ac rwy'n sylweddoli, o eiriau'r perchennog ei hun, ei bod hi hefyd yn bwysig inni gael ymagwedd Cymru gyfan tuag at gasglu deunydd pacio llysiau, er enghraifft, ac er nad yw'n blastig, mae'n edrych fel pe bai'n blastig ac nid yw'n cael ei ailgylchu ar hyn o bryd.
You are taking your colleague's time. You have had nearly two and a half minutes, so—
Rydych yn mynd ag amser eich cyd-Aelod. Rydych wedi cael dwy funud a hanner bron, felly—
I'll come to a close. So, as we move forward, then—
Fe ddof i ben. Felly, wrth inni symud ymlaen—
Well, I have to call the Minister when the clock goes to 15 minutes, so you're not allowing Jenny Rathbone an opportunity.
Wel, rhaid imi alw ar y Gweinidog pan fydd y cloc yn cyrraedd 15 munud, felly nid ydych yn rhoi cyfle i Jenny Rathbone.
So, I welcome very much the approach that we're taking. Thank you.
Felly, rwy'n croesawu'r ymagwedd sydd gennym yn fawr iawn. Diolch.
I'm glad you referenced Steve Ormerod, because if we eat fish, we're eating plastic. We need to heavily tax any manufacturers who are producing plastics that are not recyclable and I agree that there's growing enthusiasm for doing something about it. Ripple on Albany Road is a fantastic success. It's just opened—you can take all your old bottles there and you fill up with your household goods.
Rwy'n falch eich bod wedi cyfeirio at Steve Ormerod, oherwydd os ydym yn bwyta pysgod, rydym yn bwyta plastig. Mae angen inni drethu unrhyw weithgynhyrchwyr sy'n cynhyrchu plastigion nad ydynt yn ailgylchadwy yn drwm ac rwy'n cytuno bod brwdfrydedd cynyddol tuag at wneud rhywbeth yn ei gylch. Mae Ripple ar Heol Albany yn llwyddiant gwych. Mae newydd agor—gallwch fynd â'ch holl boteli yno a'u llenwi â'ch nwyddau cartref.
Thank you very much, and thank you for that. I now call on the Deputy Minister for Housing and Local Government to reply to the debate—Hannah Blythyn.
Diolch yn fawr iawn, a diolch ichi am hynny. Galwaf yn awr ar y Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl—Hannah Blythyn.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I'd like to start by thanking my colleague, Hefin David, for bringing forward this short debate on what is a prevalent topic, both prevalent now, as we said, in the public and political consciousness, but also in terms of the problem of plastic pollution. As we've all said in the Chamber, plastic is everywhere and we use it every day, and in some aspects it has a purpose and a place, but I think what we're all becoming increasingly aware of is the problem posed by single-use, often unnecessary, throw-away plastic.
Hefin reeled off a number of startling statistics and facts, and I'm not going to try and repeat all of them now, but one thing that really sticks is my mind is that if we don't take action to tackle plastic pollution, by 2050 there will be more plastic than fish in our seas. So, we are seeing communities across the country taking action to tackle single-use plastic and I'd like to take the opportunity today to give this rise of community campaigns the recognition it deserves, and it's fantastic to see Caerphilly joining this network towards change in our country.
And it's right—there is a role for all of us to play, as citizens, consumers, producers, retailers, businesses, policy makers and, of course, politicians. And our local authority partners have a pivotal part to play, both in working together to reduce the use of plastic in publicly supported organisations, specifically schools, and in the collection and processing of waste and recyclables. We know that Wales is the only nation in the UK that has statutory targets for recycling. All of our local authorities collect plastic for recycling, and RECOUP's UK survey for 2017 shows that Wales collects for recycling 74 per cent of the plastic bottles, and 51 per cent of the plastic pots, tubs and trays that are estimated to be put on the market here in Wales. We know that local authorities are key to our aspirations to reduce and indeed to ensure that plastic waste is recycled. And I was interested to hear of the project you talked about in Caerphilly, saying about the different stakeholders coming together, and I'd also be interested to hear about the progress of that and what could be shared elsewhere across the country.
Also, local authorities have the opportunity to maximise the considerable leverage they can have through procurement, and we're working with some local authorities on a number of pilot projects in Wales to demonstrate how procurement can deliver more sustainable solutions. A number of these are focusing on a more appropriate use of plastic, with one aimed at reducing plastic in the food supply chain, and another two are trialling a switch from plastic to glass milk bottles in schools. And I'm pleased that the Waste and Resources Action Programme, WRAP, are working with us on these pilots, assessing the implications of the different materials on cost, end users and suppliers. The results of these pilots will be shared with other local authorities to encourage similar behavioural change. And I know that it's something on the minds of a lot of the young people in those schools, as I've received, and in my previous portfolio, a number of letters from children keen to see the change from plastic milk bottles in their schools to cut down on their single-use plastic use.
And we know that we as householders in Wales have been separating our waste and recycling for collection for years, and this Government will consult further so that businesses and organisations are required to do the same under provisions of Part 4 of the environment Act.
We're also working closely with both industry and local authority partners to increase treatment capacity here in Wales of the plastics that we collect. But as we've heard here today, prevailing opinion is moving towards producers needing to take more responsibility for the end-of-life management of the plastic that they put on the market in the first place, and changes to regulations will help address that. You touched on the extended producer responsibility and, currently, producers [Inaudible.] 10 per cent of that. In line with the 'polluter pays' principle, the Welsh Government will shortly consult, alongside the UK and Scottish Governments, on proposals for reforming the EPR regime for packaging on a UK-wide basis.
As I expected, deposit-return schemes scored high on the agenda, and I actually popped into the showcase here in the Senedd and had a go myself. It's something that will appeal to children, and when I've had conversations with counterparts in other nations that already have these, we often hear stories of enterprising young people, after there's been an event or festival, going round collecting the containers that are eligible for a DRS and taking them along to the local collection point. So, at the same time that we will consult jointly with the UK Government on the development of an EPR scheme, we'll also consult jointly on a deposit-return scheme, and I intend that to happen very shortly. As part of this consultation and any scheme, I think it's important that we actually consider holistically the impact on industry, on consumers and on our local authority collection services and statutory recycling targets here in Wales.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i fy nghyd-Aelod, Hefin David, am gyflwyno'r ddadl fer hon ar bwnc sy'n ennyn llawer o sylw yn awr, fel y dywedasom, yn ymwybyddiaeth y cyhoedd a'r ymwybyddiaeth wleidyddol, ond hefyd o ran problem llygredd plastig. Fel y mae pawb ohonom wedi'i ddweud yn y Siambr, mae plastig ym mhob man a byddwn yn ei ddefnyddio bob dydd, ac mewn rhai ffyrdd mae iddo ei ddiben a'i le, ond credaf mai'r hyn rydym yn dod yn fwyfwy ymwybodol ohono yw'r broblem a achosir gan blastig untro gwastrafflyd, sy'n aml yn ddiangen.
Nododd Hefin nifer o ystadegau a ffeithiau brawychus, ac nid wyf am geisio eu hailadrodd i gyd yn awr, ond un peth a lynodd yn fy meddwl yw hyn: os na weithredwn yn awr i fynd i'r afael â llygredd plastig, erbyn 2050 bydd mwy o blastig nag o bysgod yn ein moroedd. Felly, rydym yn gweld cymunedau ledled y wlad yn cymryd camau i fynd i'r afael â phlastig untro a hoffwn fanteisio ar y cyfle heddiw i roi'r sylw y maent yn ei haeddu i'r cynnydd yn nifer yr ymgyrchoedd cymunedol, ac mae'n wych gweld Caerffili yn ymuno â'r rhwydwaith hwn tuag at newid yn ein gwlad.
Ac mae'n iawn—mae rôl i bob un ohonom ei chwarae, fel dinasyddion, defnyddwyr, cynhyrchwyr, manwerthwyr, busnesau, gwneuthurwyr polisi, ac wrth gwrs, fel gwleidyddion. Ac mae gan ein partneriaid yn yr awdurdodau lleol ran allweddol i'w chwarae, yn gweithio gyda'i gilydd i leihau'r defnydd o blastig mewn sefydliadau a gefnogir gan y cyhoedd, yn enwedig ysgolion, ac o ran casglu a phrosesu gwastraff a deunydd ailgylchu. Gwyddom mai Cymru yw'r unig wlad yn y DU lle y ceir targedau ailgylchu statudol. Mae pob un o'n hawdurdodau lleol yn casglu plastig ar gyfer ei ailgylchu, a dengys arolwg RECOUP ar gyfer y DU yn 2017 fod Cymru'n casglu 74 y cant o'r poteli plastig ar gyfer eu hailgylchu, a 51 y cant o'r potiau, y tybiau a'r deunydd pacio plastig yr amcangyfrifir eu bod yn cael eu gwerthu yma yng Nghymru. Gwyddom fod awdurdodau lleol yn allweddol i'n dyheadau i leihau ac yn wir, i sicrhau bod gwastraff plastig yn cael ei ailgylchu. A diddorol oedd clywed am y prosiect y sonioch chi amdano yng Nghaerffili, am y rhanddeiliaid gwahanol yn dod at ei gilydd, a hefyd byddai'n dda gennyf glywed am gynnydd hynny a beth y gellid ei rannu â mannau eraill ar draws y wlad.
Hefyd, mae awdurdodau lleol yn cael cyfle i fanteisio i'r eithaf ar y dylanwad sylweddol y gallant ei gael drwy gaffael, ac rydym yn gweithio gyda rhai awdurdodau lleol ar nifer o brosiectau peilot yng Nghymru i ddangos sut y gall caffael gyflawni atebion mwy cynaliadwy. Mae nifer o'r rhain yn canolbwyntio ar ddefnydd mwy priodol o blastig, gydag un yn anelu at leihau plastig yn y gadwyn cyflenwi bwyd, a dau arall yn treialu newid o blastig i boteli llaeth gwydr mewn ysgolion. Ac rwy'n falch fod Rhaglen Weithredu'r Cynllun Gwastraff ac Adnoddau, WRAP, yn gweithio gyda ni ar y cynlluniau peilot hyn, yn asesu goblygiadau gwahanol ddeunyddiau o ran cost, defnyddwyr a chyflenwyr. Rhennir canlyniadau'r cynlluniau peilot hyn gydag awdurdodau lleol eraill i annog newid ymddygiad tebyg. A gwn ei fod yn rhywbeth sydd ar feddyliau llawer o bobl ifanc yn yr ysgolion hynny, gan fy mod wedi cael nifer o lythyrau, ac yn fy mhortffolio blaenorol hefyd, gan blant yn awyddus i weld newid o boteli llaeth plastig yn eu hysgolion er mwyn lleihau eu defnydd o blastig untro.
A gwyddom ein bod ni fel deiliaid tai yng Nghymru wedi bod yn gwahanu ein gwastraff a'n hailgylchu ar gyfer ei gasglu ers blynyddoedd, a bydd y Llywodraeth hon yn ymgynghori ymhellach fel ei bod yn ofynnol i fusnesau a sefydliadau wneud yr un peth o dan ddarpariaethau Rhan 4 o Ddeddf yr amgylchedd.
Rydym hefyd yn gweithio'n agos gyda diwydiant a phartneriaid awdurdod lleol ar gynyddu capasiti trin ar gyfer y plastig a gesglir yma yng Nghymru. Ond fel y clywsom yma heddiw, mae'r farn gyffredin yn symud tuag at ei gwneud hi'n ofynnol i gynhyrchwyr ysgwyddo mwy o gyfrifoldeb am reolaeth diwedd bywyd y plastig y maent yn ei roi ar y farchnad yn y lle cyntaf, a bydd newidiadau i reoliadau'n helpu i fynd i'r afael â hynny. Fe sonioch am gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr ac ar hyn o bryd, mae cynhyrchwyr [Anghlywadwy.] 10 y cant o hynny. Yn unol ag egwyddor 'y llygrwr sy'n talu', bydd Llywodraeth Cymru yn ymgynghori cyn bo hir, ochr yn ochr â Llywodraeth y DU a Llywodraeth yr Alban, ar gynigion i ddiwygio'r gyfundrefn cyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr ar gyfer deunydd pacio ar sail y DU gyfan.
Fel roeddwn yn disgwyl, sgoriodd cynlluniau dychwelyd blaendal yn uchel ar yr agenda, ac euthum i weld yr arddangosiad yma yn y Senedd a rhoi cynnig arno fy hun. Mae'n rhywbeth a fydd yn apelio at blant, a phan gaf sgyrsiau â chymheiriaid mewn gwledydd eraill sydd wedi cael y rhain eisoes, yn aml rydym yn clywed straeon am bobl ifanc llawn menter, ar ôl digwyddiad neu ŵyl, yn mynd rownd i gasglu'r cynwysyddion sy'n gymwys ar gyfer y cynllun dychwelyd blaendal a mynd â hwy i'r pwynt casglu lleol. Felly, wrth inni ymgynghori ar y cyd â Llywodraeth y DU ar ddatblygu cynllun cyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr, byddwn hefyd yn ymgynghori ar y cyd ar gynllun dychwelyd blaendal, a bwriadaf i hynny ddigwydd yn fuan iawn. Fel rhan o'r ymgynghoriad hwn ac unrhyw gynllun, credaf ei bod hi'n bwysig inni ystyried mewn modd cyfannol beth fydd yr effaith ar ddiwydiant, ar ddefnyddwyr ac ar wasanaethau casglu ein hawdurdodau lleol a thargedau ailgylchu statudol yma yng Nghymru.
We know—and I know I keep repeating this—that we do lead the way in the UK when it comes to recycling, so we're coming at this from a different starting point from our counterparts in both Scotland and England, but we are not complacent. We want to be first in the world on recycling by both complementing the work that is already being done here and building on it with a system that works for us all in Wales.
At the moment, we also aspire to be a refill nation. I was pleased, in my previous portfolio, to announce our ambition to do this and to see many communities across the country taking this up now. I also note that the Member's own local authority, Caerphilly, is in the process of setting up a refill scheme across the county and is proactively encouraging businesses in the area to sign up at refill stations. It's an incredibly simple but effective way to not only help people in terms of health and well-being and rehydration but actually to cut down on single-use plastic bottles in the process.
We've talked about taxation here today. We know that the UK Government in the 2018 budget announced measures regarding a plastics tax. The Welsh Treasury is now working with HM Treasury on the possibility of [Inaudible.] single-use disposal plastic tax through taxation, and we are monitoring closely the development of proposals in this area to make sure stakeholders have an opportunity to help inform thinking and that any measures are both fit for purpose and fit with our ambitions with our Welsh way on tackling waste.
On a tax on single-use beverage containers, often known in the press and colloquially as a 'latte levy', we did say previously that introducing a stand-alone Welsh tax levy or charge on single-use beverage/drinks containers remains an option for Wales, and it's something that I'm keen to explore further. Alongside this, we also welcome the aims of the single-use plastics EU directive and broadly support the measures that have been put forward. My officials are currently examining the final draft text and continue to work with the UK Government and devolved administrations to determine how best to implement the various provisions included.
Dirprwy Lywydd, I'm aware of the constraints on time today. We've talked about the waste hierarchy and the need to reduce and reuse as well as recycle, and there are a great number of reuse projects happening across the country now, and I've been pleased to visit a number of them. But actually one important issue that I do want to mention is the development of a route-map for improving the circularity of plastic in Wales. The principal focus of this is increasing recycled content within plastic products and components of packaging that are manufactured here in Wales but also significantly reducing our reliance on overseas markets to recycle the plastics collected here.
I think it's essential that Wales develops a circular economy in terms of the plastic we use, dispose of and reprocess, and we are supporting this through our £6.5 million circular economy investment fund. We want to support and encourage innovation and new technologies so that we see a wider range of plastics collected and recycled and increase the use of recycled plastics in manufacturing. This will not only be efficient by reducing plastic waste but it can also create more jobs and help grow our economy. So, we can see that when we get things right on the environment, it can bring broader economic benefits. And we're seeing more and more organisations such as zero-waste shops and the popularity of that growing across the country, and that is to be welcomed. I think we've said here before that we are almost going full circle. We've basked in the convenience of that throwaway culture in the past, and now there is growing realisation of the impact that is having for today and for the future, so more people are going back to actually thinking about our own behaviours and how we actually cut down on our own single-use plastic use as well. The Member mentioned a few in his own constituency, including Transcend Packaging, which is indeed a Welsh company supported by Welsh Government, which supplies paper straws to McDonald's across the country. I understand they're phasing it out at the moment, in terms of McDonald's itself, and I'm looking forward to potentially visiting the McDonald's in north Wales where I had my first ever job to see the paper straws in use there.
You're right that we led the way on the plastic bags levy, and I'm not quite sure but I think you're right that we don't want to go quite as far as Kenya, but actually it does show how other countries are—. This is on the agenda for all of us, and the really valid point you make is about not taking piecemeal action, but that we think about this holistically and bring all the things we've talked about today together, and look at, actually, the impact of what we do and make sure it works for us in Wales. The onus is on all of us to take action, and I think we can see today that we are. That awareness is growing, and our communities are leading the way. Our country has led the way before, and I am personally passionate, and this Government places political priority on us continuing to lead the way in the interests of our environment, economy and future generations.
Rydym yn gwybod—a gwn fy mod yn ailadrodd hyn o hyd—ein bod yn arwain y ffordd yn y DU ar ailgylchu, felly rydym yn dod at hyn o fan cychwyn gwahanol i'n cymheiriaid yn yr Alban a Lloegr, ond nid ydym yn hunanfodlon. Rydym am fod yn gyntaf yn y byd ar ailgylchu drwy ategu'r gwaith sydd eisoes yn cael ei wneud yma ac adeiladu ar hynny gyda system sy'n gweithio i bawb ohonom yng Nghymru.
Ar hyn o bryd, rydym hefyd yn anelu at fod yn genedl ail-lenwi. Roeddwn yn falch, yn fy mhortffolio blaenorol, o gyhoeddi ein huchelgais i wneud hyn ac i weld llawer o gymunedau ledled y wlad yn gwneud hyn yn awr. Nodaf hefyd fod awdurdod lleol yr Aelod, Caerffili, yn y broses o sefydlu cynllun ail-lenwi ar draws y sir ac yn mynd ati'n rhagweithiol i annog busnesau yn yr ardal i fod yn fannau ail-lenwi. Mae'n ffordd hynod o syml ond effeithiol iawn nid yn unig o helpu pobl o ran iechyd a lles ac ailhydradu ond hefyd i leihau'r defnydd o boteli plastig untro yn y broses.
Rydym wedi sôn am drethiant yma heddiw. Rydym yn gwybod bod Llywodraeth y DU yng nghyllideb 2018 wedi cyhoeddi mesurau mewn perthynas â threth ar blastig. Mae Trysorlys Cymru bellach yn gweithio gyda Thrysorlys EM ar y posibilrwydd o [Anghlywadwy.] dreth ar waredu plastig untro drwy drethiant, ac rydym yn monitro datblygiad cynigion yn y maes hwn yn fanwl i wneud yn siŵr fod rhanddeiliaid yn cael cyfle i helpu i lywio syniadau a bod unrhyw fesurau'n addas at y diben ac yn cyd-fynd â'n huchelgeisiau gyda'n ffordd Gymreig o fynd i'r afael â gwastraff.
Ar dreth ar gynwysyddion diod untro, a elwir yn aml yn y wasg ac ar lafar yn 'latte levy', rydym wedi dweud o'r blaen fod cyflwyno ardoll dreth Gymreig annibynnol neu dâl ar gynwysyddion diodydd untro yn parhau i fod yn opsiwn ar gyfer Cymru, ac mae'n rhywbeth rwy'n awyddus i'w archwilio ymhellach. Ochr yn ochr â hyn, rydym hefyd yn croesawu nodau cyfarwyddeb yr UE ar blastig untro ac yn cytuno â'r mesurau a gyflwynwyd at ei gilydd. Mae fy swyddogion ar hyn o bryd yn ystyried y testun drafft terfynol ac yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU a'r gweinyddiaethau datganoledig i bennu'r ffordd orau o weithredu'r darpariaethau amrywiol sydd wedi'u cynnwys.
Ddirprwy Lywydd, rwy'n ymwybodol o'r cyfyngiadau ar amser heddiw. Rydym wedi siarad am yr hierarchaeth wastraff a'r angen i leihau ac ailddefnyddio yn ogystal ag ailgylchu, ac mae nifer fawr o brosiectau ailddefnyddio'n digwydd ar draws y wlad yn awr, a bu'n bleser ymweld â nifer ohonynt. Ond un mater pwysig rwyf am ei grybwyll yw datblygu map ar gyfer gwella cylcholdeb plastig yng Nghymru. Prif ffocws hwn yw cynyddu cynnwys wedi'i ailgylchu mewn cynhyrchion plastig a chydrannau deunydd pacio a gynhyrchir yma yng Nghymru ond gan leihau ein dibyniaeth ar farchnadoedd tramor hefyd i ailgylchu'r plastig a gesglir yma.
Rwy'n meddwl ei bod hi'n hanfodol fod Cymru'n datblygu economi gylchol o ran y plastig rydym yn ei ddefnyddio, yn ei waredu ac yn ei ailbrosesu, ac rydym yn cefnogi hyn drwy ein cronfa fuddsoddi yn yr economi gylchol gwerth £6.5 miliwn. Rydym eisiau cefnogi ac annog arloesedd a thechnolegau newydd er mwyn inni allu gweld amrywiaeth ehangach o blastigion yn cael eu casglu a'u hailgylchu a chynyddu'r defnydd o blastigion wedi'u hailgylchu yn y sector gweithgynhyrchu. Bydd hyn nid yn unig yn effeithlon o ran lleihau gwastraff plastig ond gall hefyd greu mwy o swyddi a helpu i dyfu ein heconomi. Felly, pan gawn bethau'n iawn ar yr amgylchedd, gallwn weld ei fod yn gallu sicrhau manteision economaidd ehangach. Ac rydym yn gweld mwy a mwy o sefydliadau megis siopau diwastraff a phoblogrwydd hynny'n tyfu ar draws y wlad, ac mae hynny i'w groesawu. Credaf ein bod wedi dweud yma o'r blaen ein bod bron â chau'r cylch. Rydym wedi ymhyfrydu yng nghyfleustra'r diwylliant gwastraffus yn y gorffennol, ac yn awr ceir sylweddoliad cynyddol ynglŷn â'r effaith a gaiff hynny heddiw ac yn y dyfodol, felly mae mwy o bobl yn ailfeddwl am ein hymddygiad ein hunain a sut i leihau ein defnydd ein hunain o blastig untro hefyd. Soniodd yr Aelod am rai yn ei etholaeth ei hun, gan gynnwys Transcend Packaging, sy'n gwmni Cymreig a gefnogir gan Lywodraeth Cymru, ac sy'n cyflenwi gwellt papur i McDonald's ledled y wlad. Deallaf eu bod yn ei gyflwyno'n raddol ar hyn o bryd, o ran McDonald's eu hun, ac rwy'n edrych ymlaen at ymweld â McDonald's yng ngogledd Cymru, lle cefais fy swydd gyntaf erioed, i weld y gwellt papur yn cael eu defnyddio yno.
Rydych chi'n iawn ein bod wedi arwain y ffordd gyda'r ardoll ar fagiau plastig, ac nid wyf yn hollol siŵr ond credaf eich bod yn iawn nad ydym am fynd mor bell â Kenya, ond mewn gwirionedd mae'n dangos sut y mae gwledydd eraill yn—. Mae hyn ar yr agenda i bob un ohonom, a'r pwynt gwirioneddol ddilys a wnewch yw peidio â gweithredu'n dameidiog, ond y gallwn feddwl am hyn mewn ffordd gyfannol a dod â'r holl bethau rydym wedi sôn amdanynt heddiw at ei gilydd, ac edrych ar effaith yr hyn a wnawn a gwneud yn siŵr ei fod yn gweithio i ni yng Nghymru. Mae cyfrifoldeb ar bob un ohonom i weithredu, a chredaf y gallwn weld heddiw ein bod yn gwneud hynny. Mae'r ymwybyddiaeth yn tyfu, ac mae ein cymunedau'n arwain y ffordd. Mae ein gwlad wedi arwain y ffordd cyn hyn, ac yn bersonol, rwy'n teimlo'n angerddol ynglŷn â hyn, ac mae'r Llywodraeth yn rhoi blaenoriaeth wleidyddol i barhau i arwain y ffordd er budd ein hamgylchedd, yr economi a chenedlaethau'r dyfodol.
Thank you very much. That brings today's proceedings to a close. Thank you.
Diolch yn fawr iawn. Daw hynny â thrafodion heddiw i ben. Diolch.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:15.
The meeting ended at 18:15.