Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
29/01/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galwaf Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Huw Irranca-Davies.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Huw Irranca-Davies.
1. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ynghylch materion capasiti ffyrdd a rheilffyrdd Pencoed? OAQ53287
1. What discussions has the First Minister had with the Minister for Economy and Transport on Pencoed road and rail capacity issues? OAQ53287
I thank the Member for the question. I am aware from my discussions with him that the Minister for Economy and Transport met with Assembly Members, councillors and Members of Parliament on Monday to discuss road and rail capacity in relation to Pencoed.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Rwy'n ymwybodol o'm trafodaethau gydag ef fod Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth wedi cyfarfod gydag Aelodau Cynulliad, cynghorwyr ac Aelodau Seneddol ddydd Llun i drafod capasiti ffyrdd a rheilffyrdd mewn cysylltiad â Phencoed.
I thank the First Minister for that answer, and could I, through him, just convey my thanks to the Minister for Economy and Transport? He has been endlessly lobbied by me, and I've brought delegations of the council leader, town councillors from Pencoed town council and others, and he's engaged very constructively, I have to say, with us.
The two sides of this town are separated now by a level crossing that can be shut in peak times for up to 40 minutes in an hour and a narrow Victorian road bridge that allows only for one-way traffic determined by a three-way traffic light system. This can lead to utter gridlock in the town, immense frustration for residents and businesses, air pollution and congestion, and a dead hand on housing and wider economic development. It's also notorious, by the way—the level crossing—for its accidents and its close shaves with pedestrians and traffic, and, of course, the stretch is unfortunately also infamous for fatalities through suicide.
So, the recently announced £60,000 grant from the Welsh Government transport grant to take forward a feasibility study into resolving these issues is an important step forward, and we truly thank the Welsh Government for this. First Minister, we've spent several years to get to a point where we now have all the right players at the table: Network Rail, Bridgend County Borough Council, Pencoed town council, local councillors, a Member of Parliament, and even an observer present—[Interruption.]
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna, ac a gaf i, drwyddo ef, gyfleu fy niolch i Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth? Mae wedi cael ei lobïo yn ddiddiwedd gennyf i, ac rwyf i wedi dod â dirprwyaethau o arweinydd y cyngor, cynghorwyr tref o gyngor tref Pencoed ac eraill, ac mae wedi ymgysylltu'n adeiladol iawn, mae'n rhaid i mi ddweud, gyda ni.
Mae dwy ochr y dref hon wedi eu gwahanu erbyn hyn gan groesfan rheilffordd a all fod ar gau yn ystod cyfnodau brig am hyd at 40 munud mewn awr a phont ffordd gul Fictoraidd sy'n caniatáu traffig unffordd yn unig a bennir gan system goleuadau traffig tair ffordd. Gall hyn arwain at dagfa lwyr yn y dref, rhwystredigaeth enfawr i drigolion a busnesau, llygredd aer a thagfeydd, a llaw farw o ran tai a datblygu economaidd ehangach. Mae ganddo enw gwael iawn hefyd, gyda llaw—y groesfan—am ei ddamweiniau ac achosion y bu ond y dim iddynt ddigwydd gyda cherddwyr a thraffig, ac, wrth gwrs, mae'r darn o reilffordd hefyd yn ddrwg-enwog am farwolaethau drwy hunanladdiad, yn anffodus.
Felly, mae'r grant o £60,000 a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan grant trafnidiaeth Llywodraeth Cymru i gynnal astudiaeth o ddichonoldeb i ddatrys y materion hyn yn gam pwysig ymlaen, a diolchwn o waelod calon i Lywodraeth Cymru am hyn. Prif Weinidog, rydym ni wedi treulio sawl blwyddyn i gyrraedd pwynt lle mae gennym ni'r holl garfannau priodol wrth y bwrdd: Network Rail, Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, cyngor tref Pencoed, cynghorwyr lleol, Aelod Seneddol, a hyd yn oed sylwedydd yn bresennol—[Torri ar draws.]
I'm sure the Member is coming to his question.
Rwy'n siŵr bod yr Aelod yn dod at ei gwestiwn.
I am. And even an observer presence from the Wales Office as well. But would he agree with me that if public support, and only after proper consultation, a significant multimillion pound scheme were to proceed, this would need all those players to play their part? And I wonder what the Welsh Government could do to encourage Westminster and the Department for Transport to step up to the mark as well.
Ydw. A hyd yn oed presenoldeb sylwedydd o Swyddfa Cymru hefyd. Ond a fyddai'n cytuno â mi pe byddai cefnogaeth gyhoeddus, a dim ond ar ôl ymgynghori priodol, bod cynllun sylweddol gwerth miliynau o bunnoedd yn mynd rhagddo, y byddai hyn yn golygu bod angen i'r holl garfannau hynny chwarae eu rhan? A tybed beth y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud i annog San Steffan a'r Adran Drafnidiaeth i ymateb i'r her hefyd.
I thank the Member for that supplementary question. And, Llywydd, returning early this morning from Tata Steel, where the Minister and I had been with David Rees celebrating the refit of the new blast furnace 5, and discussing that matter, we took the opportunity to go off the road and to see the sight of the level crossing. And once you see it for yourself, you absolutely understand the points that Huw Irranca-Davies is making, and I wanted to pay tribute to the indefatigable way in which I know that he has pursued this issue, not just in this Assembly, but when he was a Member of Parliament as well, attempting to get a solution to what is, as Members have heard, a very real blight on the need to bring about improvement in that area.
I am very glad that the Welsh Government has been able to put some money on the table to break the deadlock that otherwise was there, but the Member is completely right in saying that our money—the £60,000 we have put forward for the feasibility study—will only really bear fruit when the results of a feasibility study are funded, and, for that, we will need the help of the Department for Transport in London, as well as our own resources.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn atodol yna. A, Llywydd, wrth ddychwelyd yn gynnar y bore yma o Tata Steel, lle'r oedd y Gweinidog a minnau wedi bod gyda David Rees yn dathlu ailosod ffwrnais chwyth newydd rhif 5, ac yn trafod y mater hwnnw, manteisiwyd ar y cyfle i fynd oddi ar y ffordd ac i weld y groesfan reilffordd. Ac ar ôl i chi ei gweld drosoch eich hun, rydych chi'n deall yn llwyr y pwyntiau y mae Huw Irranca-Davies yn eu gwneud, a hoffwn dalu teyrnged i'r ffordd ddiflino y gwn y mae ef wedi bod ar drywydd y mater hwn, nid yn unig yn y Cynulliad hwn, ond pan yr oedd yn Aelod Seneddol hefyd, yn ceisio cael ateb i'r hyn sydd, fel y mae'r Aelodau wedi clywed, yn falltod gwirioneddol iawn ar yr angen i sicrhau gwelliant yn yr ardal honno.
Rwy’n falch iawn bod Llywodraeth Cymru wedi gallu rhoi rhywfaint o arian ar y bwrdd i ddatrys yr anghytundeb llwyr a oedd yno fel arall, ond mae'r Aelod yn gwbl gywir wrth ddweud na fydd ein harian—y £60,000 yr ydym ni wedi ei gynnig ar gyfer yr astudiaeth o ddichonoldeb—yn dwyn ffrwyth mewn gwirionedd tan fydd canlyniadau astudiaeth ddichonoldeb yn cael eu hariannu, ac, ar gyfer hynny, byddwn angen cymorth yr Adran Drafnidiaeth yn Llundain, yn ogystal â'n hadnoddau ein hunain.
Well, I'll have to check my e-mail because I don't think I was invited to that meeting as a regional Assembly Member. We all know there's a dire lack of investment in south Wales west train lines. A report received by the Economy and Infrastructure Committee, by Rowland Pittard, noted that there was, and I quote,
'a long history of promises'
of a half-hourly service from Maesteg, and it suggests that bus routes to the area are pretty shambolic as well. What is your Government going to do to increase public transport accessibility to people in my region who have been waiting for quite some time for progress in this area?
Wel, bydd yn rhaid i mi wirio fy e-bost oherwydd nid wyf i'n meddwl fy mod i wedi cael fy ngwahodd i'r cyfarfod hwnnw fel Aelod Cynulliad rhanbarthol. Rydym ni i gyd yn gwybod bod diffyg buddsoddiad enbyd yn rheilffyrdd y de-orllewin. Nododd adroddiad a dderbyniwyd gan Bwyllgor yr Economi a Seilwaith, gan Rowland Pittard, bod, a dyfynnaf,
hanes maith o addewidion
o wasanaeth bob hanner awr o Faesteg, ac mae'n awgrymu bod llwybrau bysiau i'r ardal yn dipyn o draed moch hefyd. Beth mae eich Llywodraeth yn mynd i'w wneud i gynyddu hygyrchedd cludiant cyhoeddus i bobl yn fy rhanbarth i sydd wedi bod yn aros am gryn amser am gynnydd yn y maes hwn?
Well, Llywydd, I'm sure the Member will have welcomed the plans that have already been published for a Sunday service from Maesteg to Cardiff, stopping at Pencoed, which will begin this year. She will have welcomed the fact that, from the autumn of this year, there will be upgraded rolling stock, producing a 45 per cent increase in capacity on morning journeys from Maesteg, and I know that she will have welcomed the fact that, by December 2023, the running time between Cardiff and Maesteg will have been reduced from 55 minutes to 46 minutes, as a result of decisions made by this Welsh Labour Government.
Wel, Llywydd, rwy'n siŵr y bydd yr Aelod wedi croesawu'r cynlluniau a gyhoeddwyd eisoes ar gyfer gwasanaeth ar y Sul o Faesteg i Gaerdydd, yn stopio ym Mhencoed, a fydd yn dechrau eleni. Bydd hi wedi croesawu'r ffaith, o hydref eleni, y bydd cerbydau wedi'u huwchraddio, gan greu cynnydd o 45 y cant i gapasiti ar gyfer teithiau boreol o Faesteg, a gwn y bydd wedi croesawu'r ffaith y bydd yr amser teithio rhwng Caerdydd a Maesteg, erbyn Rhagfyr 2023, wedi ei leihau o 55 munud i 46 munud, o ganlyniad i benderfyniadau a wnaed gan y Llywodraeth Lafur Cymru hon.
2. Beth yw strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer lleihau costau gweithwyr asiantaeth yn y GIG? OAQ53329
2. What is the Welsh Government’s strategy for reducing the cost of agency working in the NHS? OAQ53329
I thank the Member for that question. A new control framework has enabled a reduction of £30 million in agency working costs in the Welsh NHS over the last financial year. A set of priority actions from that work has been identified for the second phase of our action in this area.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae fframwaith rheoli newydd wedi galluogi gostyngiad o £30 miliwn i gostau gwaith asiantaeth yn y GIG yng Nghymru dros y flwyddyn ariannol ddiwethaf. Nodwyd cyfres o gamau blaenoriaeth o'r gwaith hwnnw ar gyfer ail gam ein camau gweithredu yn y maes hwn.
Thank you very much, First Minister. Clearly, we have to replace people if members of staff become sick, particularly at very short notice. But it seems that there is an issue with the use of agencies that don't passport on what the health board is paying for those staff, as opposed to having bank workers who are able to come in at short notice. So, I think there's a particular issue here around the cost of agency working, which some health boards are managing much less efficiently than others. I'm glad to hear about the new strategic plan that the Government has, because I'm sure this money could be better spent on patients.
Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog. Yn amlwg, mae'n rhaid i ni gael pobl eraill os bydd aelodau o staff yn sâl, yn enwedig ar rybudd byr iawn. Ond mae'n ymddangos bod problem o ran y defnydd o asiantaethau nad ydynt yn trosglwyddo'r hyn y mae'r bwrdd iechyd yn ei dalu am y staff hynny, yn hytrach na chael gweithwyr cronfa sy'n gallu dod i mewn ar fyr rybudd. Felly, rwy'n credu bod problem benodol yma o ran cost gwaith asiantaeth, ac mae rhai byrddau iechyd yn rheoli hyn yn llawer llai effeithlon nag eraill. Rwy'n falch o glywed am y cynllun strategol newydd sydd gan y Llywodraeth, oherwydd rwy'n siŵr y gellid gwario'r arian hwn yn well ar gleifion.
Llywydd, I thank the Member for that supplementary question. She's quite right to point to the fact that there are different sorts of agency spending. Some agency spending, where staff are brought in to cover parental leave, or study leave, for example, is planned agency spending and is necessary in any large organisation such as the NHS. The plan has been drawn up to bear down on the costs of non-planned use of agency staff, and there, as Jenny Rathbone has said, some health boards have already made greater progress than others. Cardiff and Vale University Local Health Board, in the area that she represents, spends on agency 1.8 per cent of its pay costs as a whole, and that is the lowest percentage of any local health board in Wales. The second phase of the work that I mentioned in my opening answer will involve all health boards in Wales learning from one another, but it will also, in the way the Member said, consider the benefits of an all-Wales staff bank, so that we can use the staff that we have more directly under our employment in order to bring down costs but also to provide a better service.
Llywydd, diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn atodol yna. Mae hi'n hollol iawn i dynnu sylw at y ffaith bod gwahanol fathau o wariant asiantaeth. Mae peth o wariant asiantaeth, pan fydd staff yn cael eu cyflogi yn ystod absenoldeb rhiant, neu absenoldeb astudio, er enghraifft, yn wariant asiantaeth a gynlluniwyd ac mae'n angenrheidiol mewn unrhyw sefydliad mawr fel y GIG. Lluniwyd y cynllun i leihau costau'r defnydd o staff asiantaeth heb ei gynllunio, ac yn hynny o beth, fel y dywedodd Jenny Rathbone, mae rhai byrddau iechyd eisoes wedi gwneud mwy o gynnydd nag eraill. Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro, yn yr ardal y mae hi'n ei chynrychioli, yn gwario 1.8 y cant o'i holl gostau cyflog ar waith asiantaeth, a dyna'r ganran isaf o unrhyw fwrdd iechyd lleol yng Nghymru. Bydd ail ran y gwaith y cyfeiriais ato yn fy ateb cyntaf yn cynnwys pob bwrdd iechyd yng Nghymru yn dysgu gan ei gilydd, ond bydd hefyd, yn y ffordd y dywedodd yr Aelod, yn ystyried manteision cronfa staff Cymru gyfan, fel y gallwn ddefnyddio'r staff sydd gennym ni yn fwy uniongyrchol o dan ein cyflogaeth er mwyn lleihau costau, ond hefyd er mwyn darparu gwell gwasanaeth.
First Minister, I'm sure you'll want to commend the work of the Auditor General for Wales, who has pointed out that 82 per cent of this spend is to cover for vacancies. And he also says there's a real issue of skills shortages and poor data, especially the lack of consistent and comparable data, which is impeding the leadership that we need from the health boards. What are you going to do with his observations there, and how soon might we see better performance in this important area?
Prif Weinidog, rwy'n siŵr y byddwch chi eisiau canmol gwaith Archwilydd Cyffredinol Cymru, sydd wedi tynnu sylw at y ffaith bod 82 y cant o'r gwariant hwn ar gyfer swyddi gwag. Ac mae hefyd yn dweud bod problem wirioneddol o brinder sgiliau a data gwael, yn enwedig y diffyg data cyson a chymaradwy, sy'n amharu ar yr arweinyddiaeth sydd ei hangen arnom gan y byrddau iechyd. Beth ydych chi'n mynd i'w wneud gyda'i sylwadau yn hynny o beth, a pha mor fuan y gallem ni weld gwell perfformiad yn y maes pwysig hwn?
I thank David Melding for that. I do, of course, welcome the report of the Wales Audit Office. It was that report that highlighted the fact that there had been a reduction of £30 million in the cost of agency working staff in the last year in the NHS. And it was a balanced account of the achievements that have been made in Wales, but also pointing to new ways in which we can address skills shortages and costs in the future. In the second phase, which I've mentioned already, there will be further development of data collection, to provide standardised national data, to enable benchmarking and monitoring of improvement in spend, directly in response to some of the work that the auditor general summed up in his report.
Diolchaf i David Melding am hynna. Rwyf, wrth gwrs, yn croesawu adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru. Yr adroddiad hwnnw wnaeth bwysleisio'r ffaith y bu gostyngiad o £30 miliwn i gost staff gwaith asiantaeth yn ystod y flwyddyn ddiwethaf yn y GIG. Ac roedd yn ystyriaeth gytbwys o'r cyflawniadau a wnaed yng Nghymru, ond hefyd yn cyfeirio at ffyrdd newydd y gallwn ni fynd i'r afael â phrinder sgiliau a chostau yn y dyfodol. Yn yr ail gam, yr wyf i wedi cyfeirio ato eisoes, bydd datblygiadau pellach o ran casglu data, i ddarparu data cenedlaethol safonedig, i alluogi meincnodi a monitro gwelliant o ran gwariant, mewn ymateb uniongyrchol i rywfaint o'r gwaith a grynhowyd gan yr Archwilydd Cyffredinol yn ei adroddiad.
I'm sure that the First Minister will be aware that one of the issues leading to the problems with agency staffing is problems with retention in the nursing workforce. One of the reasons for these problems of retention, in some cases, is a lack of flexibility. I'm aware of a number of cases where nurses have asked for flexible working patterns on the wards where they're employed, and the local health boards have been unable to provide, or unwilling to provide, those flexible working patterns. Those nurses have then left their positions, gone to work for agencies and ended up in exactly the same wards, doing exactly the same work, costing the national health service more money, but receiving the flexibility that they've asked for, to enable them, for example, to balance their family responsibilities with working in the NHS. If there is one case of this, this is too many, I'm sure the First Minister would agree with me. A number of such cases have been drawn to my attention. What more can the First Minister do, working with the Minister for Health and Social Services, to ensure that local health boards take a more flexible and pragmatic approach to providing nursing staff with flexible working opportunities and to promote the retention of these highly skilled members of staff directly in our national health, rather than employing them through agencies?
Rwy'n siŵr y bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol mai un o'r materion sy'n arwain at y problemau gyda staffio asiantaeth yw problemau o ran cadw staff yn y gweithlu nyrsio. Un o'r rhesymau am y problemau hyn o ran cadw, mewn rhai achosion, yw diffyg hyblygrwydd. Rwy'n ymwybodol o nifer o achosion lle mae nyrsys wedi gofyn am batrymau gweithio hyblyg ar y wardiau lle maen nhw'n cael eu cyflogi, ac nid yw'r byrddau iechyd lleol wedi gallu darparu, neu maen nhw wedi bod yn amharod i ddarparu, y patrymau gweithio hyblyg hynny. Mae'r nyrsys hynny wedi gadael eu swyddi wedyn, wedi mynd i weithio i asiantaethau ac wedi canfod eu hunain yn yr un wardiau yn union, yn gwneud yr un gwaith yn union, gan gostio mwy o arian i'r gwasanaeth iechyd gwladol, ond yn cael yr hyblygrwydd y maen nhw wedi gofyn amdano, i'w caniatáu, er enghraifft , i gydbwyso eu cyfrifoldebau teuluol â gweithio yn y GIG. Os oes un achos o hyn, mae hyn yn ormod, rwy'n siŵr y byddai'r Prif Weinidog yn cytuno â mi. Tynnwyd fy sylw at nifer o achosion o'r fath. Beth arall all y Prif Weinidog ei wneud, gan weithio gyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, i sicrhau bod byrddau iechyd lleol yn mabwysiadu dull mwy hyblyg ac ymarferol o ddarparu cyfleoedd gweithio hyblyg i staff nyrsio ac i hybu cadw'r aelodau staff hynod fedrus hyn yn uniongyrchol yn ein gwasanaeth iechyd, yn hytrach na'u cyflogi drwy asiantaethau?
Well, Llywydd, I do agree directly with the main point that Helen Mary Jones has made. If you think of staffing in the NHS, there are three consecutive issues that you have to think about. First of all, there is training of new staff to come into the NHS, and, for the fifth year in a row, we have record spend in supporting health professional education and training in Wales, with record numbers of people being trained to come into the nursing profession in Wales. The second issue is recruitment. Having trained people, you have to recruit them, and the number of nurses, midwives and health visitors in Wales was up by 134 again last year. We have a record high number of people recruited into the health service, but then we have to retain them in the way that the Member said. And the message I always gave to the health service, and I know it's repeated by Vaughan Gething, is that they must show maximum flexibility in order to retain the skilled and dedicated staff that they have. And the question should not be, 'How does this person fit into the health board's patterns?' but, 'What can the health board do to enable that person's needs to be responded to flexibly?' in order that we can retain that person who has been often expensively trained, where investment has been made in them while they work for the health service, and where there is every reason why a local health board should do everything they can, in as flexible a way as they can, to go on retaining the service of that person for as long as they possibly can.
Wel, Llywydd, rwyf yn cytuno'n uniongyrchol gyda'r prif bwynt y mae Helen Mary Jones wedi ei wneud. Os meddyliwch chi am staffio yn y GIG, ceir tri mater olynol y mae'n rhaid i chi eu hystyried. Yn gyntaf oll, ceir hyfforddi staff newydd i ddod i mewn i'r GIG, ac, am y bumed flwyddyn yn olynol, mae gennym ni'r gwariant mwyaf erioed i gynorthwyo addysg a hyfforddiant i weithwyr iechyd proffesiynol yng Nghymru, gyda'r nifer mwyaf erioed o bobl yn cael eu hyfforddi i ddod i mewn i'r proffesiwn nyrsio yng Nghymru. Yr ail fater yw recriwtio. Ar ôl hyfforddi pobl, mae'n rhaid i chi eu recriwtio nhw, a chynyddodd nifer y nyrsys, bydwragedd ac ymwelwyr iechyd yng Nghymru gan134 unwaith eto y llynedd. Mae gennym ni'r nifer mwyaf erioed yn cael eu recriwtio i'r gwasanaeth iechyd, ond wedyn mae'n rhaid i ni eu cadw nhw yn y ffordd y dywedodd yr Aelod. A'r neges yr wyf i bob amser yn ei rhoi i'r gwasanaeth iechyd, a gwn ei bod yn cael ei hailadrodd gan Vaughan Gething, yw bod yn rhaid iddyn nhw ddangos yr hyblygrwydd mwyaf posibl er mwyn cadw'r staff medrus ac ymroddedig sydd ganddyn nhw. Ac nid, 'Sut mae'r person hwn yn cyd-fynd â phatrymau'r bwrdd iechyd?' ddylai'r cwestiwn fod, ond, 'Beth all y bwrdd iechyd ei wneud i alluogi ymateb hyblyg i anghenion y person hwnnw?' fel y gallwn gadw'r person hwnnw sy'n aml wedi cael ei hyfforddi yn ddrud, lle gwnaed buddsoddiad ynddo tra ei fod yn gweithio i'r gwasanaeth iechyd, a lle ceir pob rheswm pam y dylai bwrdd iechyd lleol wneud popeth o fewn ei allu, mewn ffordd mor hyblyg â phosibl, i barhau i gadw gwasanaeth y person hwnnw am gyhyd â phosibl.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Questions now from the party leaders. The Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch, Llywydd. Brif Weinidog, yn ystod eich gaeaf cyntaf wrth y llyw fel Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, cafodd 80 y cant o'r rheini oedd yn mynychu adrannau brys eu derbyn, eu trosglwyddo neu eu rhyddhau o fewn pedair awr. Mae hynny, wrth gwrs, yn is na'r targed o 95 y cant. Fis diwethaf, dim ond 77.8 y cant o bobl gafodd eu gweld o fewn pedair awr. Dyma'r record waethaf ar gyfer unrhyw fis Rhagfyr hyd yma. Allwch chi egluro pam mae perfformiad adrannau A&E yn ystod eich cyfnod fel Gweinidog Iechyd, ac yna fel Gweinidog Cyllid, a bellach fel Prif Weinidog, wedi mynd o ddrwg i waeth?
Thank you, Llywydd. First Minister, during your first winter in charge as health Minister, 80 per cent of those attending accident and emergency departments were accepted, transferred or released within 24 hours. That is, of course, lower than the target of 95 per cent. Last month, only 77.8 per cent of people were seen within four hours. This is the worst record for any December to date. Can you explain why the performance of A&E departments during your tenure as health Minister, and then as finance Minister, and now as First Minister, has gone from bad to worse?
Wel, Llywydd, that is a very partial and unfair description of the work that emergency departments in Wales have done over this winter. It is certainly true that the number of people entering A&E departments on an emergency basis was the highest ever on record in the month of December, and, despite that, the system has been more resilient in this winter than the year before. We have seen reductions in delayed transfers of care; we have seen reductions in delays in ambulance handovers; we have seen improvements in the resilience of the system, with fewer hospitals declaring themselves to be under the greatest level of pressure.
The Member is true in picking one example where the system has been under greatest strain, and that is seeing people within the four-hour target. In fact, the majority of health boards in Wales have improved their performance there. The all-Wales figure is brought down by the fact that, in two health boards, the performance has deteriorated.
Llywydd, the median time that people who go to A&E departments in Wales in December had to wait, despite the pressures that the system is under, was two hours and 25 minutes, from the time they arrived, not to the time they were seen, but to the time that they had been seen, treated and either admitted to the hospital or discharged home. I think that is a tremendous tribute to the work that goes on by the dedicated staff who work under such pressures of numbers and conditions, and that's where I would put my focus this afternoon.
Wel, Llywydd, mae hwnna'n ddisgrifiad rhannol ac annheg iawn o'r gwaith y mae adrannau achosion brys yng Nghymru wedi ei wneud dros y gaeaf hwn. Mae'n sicr yn wir bod nifer y bobl sy'n mynd i adrannau damweiniau ac achosion brys ar sail frys yr uchaf a welwyd erioed ym mis Rhagfyr, ac, er gwaethaf hynny, mae'r system wedi bod yn fwy cydnerth y gaeaf hwn nag yn y flwyddyn flaenorol. Rydym ni wedi gweld lleihad o ran oedi wrth drosglwyddo gofal; rydym ni wedi gweld lleihad o ran oedi wrth drosglwyddo cleifion ambiwlans; rydym ni wedi gweld gwelliannau o ran cydnerthedd y system, gyda llai o ysbytai yn datgan eu bod nhw o dan y lefel uchaf o bwysau.
Mae'r Aelod yn iawn wrth ddewis un enghraifft lle mae'r system wedi bod o dan y straen mwyaf, sef gweld pobl o fewn y targed o bedair awr. Mewn gwirionedd, mae mwyafrif y byrddau iechyd yng Nghymru wedi gwella eu perfformiad yn hynny o beth. Mae ffigur Cymru gyfan yn cael ei ostwng gan y ffaith bod y perfformiad wedi dirywio mewn dau fwrdd iechyd.
Llywydd, y cyfnod canolrifol y bu'n rhaid i bobl a aeth i adrannau damweiniau ac achosion brys yng Nghymru aros ym mis Rhagfyr, er gwaethaf y pwysau sydd ar y system, oedd dwy awr a 25 munud, o'r amser iddyn nhw gyrraedd, nid tan yr amser iddyn nhw gael eu gweld, ond tan yr amser iddyn nhw fod wedi cael eu gweld, eu trin, a naill ai eu derbyn i'r ysbyty neu eu rhyddhau i fynd adref. Credaf fod honno'n deyrnged aruthrol i'r gwaith sy'n cael ei wneud gan y staff ymroddedig sy'n gweithio o dan cymaint o bwysau o ran niferoedd ac amodau, a dyna lle byddwn i'n rhoi fy mhwyslais y prynhawn yma.
Mae'n rhaid i fi ddweud, rwy'n gresynu at ateb y Prif Weinidog. Mae'r perfformiad yn Lloegr, sydd eisoes ar y blaen i Gymru, wedi parhau i wella yn ystod y 12 mis diwethaf, tra bod ffigurau perfformiad yr Alban yn gyson uchel—dros 90 y cant o bobl yn cael eu gweld o fewn yr amser targed. Nawr, wrth edrych o dan wyneb y ffigur cenedlaethol Cymreig, daw enghreifftiau fwy dyrys fyth o ran perfformiad i'r golwg. Ysbyty Maelor Wrecsam yw'r adran A&E sy'n perfformio waethaf yn y Deyrnas Gyfunol i gyd. Yno, bu'n rhaid i bron hanner y bobl aros dros bedair awr i gael eu gweld. Ysbyty Glan Clwyd yn Llanelwy ydy'r trydydd gwaethaf yn y Deyrnas Gyfunol, a bu'n rhaid i bron 700 o bobl fis diwethaf aros yno dros 12 awr. I roi hyn mewn bach o bersbectif, dim ond 210 o bobl fu’n rhaid aros dros 12 awr i gael eu gweld yn holl ysbytai'r Alban ym mis Tachwedd, a phan drown ni at gleifion yn sownd mewn ambiwlansys, mae bron i ddau draean o gleifion yn aros mwy na chwarter awr mewn ambiwlans y tu allan i ysbytai Maelor a Glan Clwyd. A yw’r methiannau yma mor ddifrifol erbyn hyn fel eu bod nhw’n peri peryg i fywyd?
I have to say that I regret the First Minister’s answer. The performance in England, which is already ahead of Wales, has continued to improve over the last 12 months, whilst the performance figures for Scotland are consistently over 90 per cent in terms of people being seen within the target time. Now, in looking under the surface and looking underneath that national figure, then we see even more complex examples in terms of performance. Wrexham Maelor Hospital has the A&E department that is performing worst across the UK. There, almost 50 per cent of people had to wait over four hours to be seen. Glan Clwyd Hospital in St Asaph is the third worst in the UK, and almost 700 people last month had to wait over 12 hours there. To put this in some perspective, only 210 people had to wait over 12 hours to be seen in all Scottish hospitals in November. And when we turn to patients being held in ambulances, almost two thirds of patients wait more than a quarter of an hour in an ambulance outside Maelor and Glan Clwyd hospitals. Are these failings so grave now that they endanger life?
Well, Llywydd, it is unacceptable that people are kept waiting in some places in the way that the Member described, and the performance at the Wrexham Maelor Hospital is not acceptable to the Welsh NHS, it's not acceptable to the Minister and not acceptable to the board of Betsi Cadwaladr either. Huge efforts are going on to make sure that the position there is improved for the future.
The Member chooses to point today to England as his preferred comparison for Wales. Let me tell him what the Royal College of Emergency Medicine said in January, this January, about the performance in England, where the college said
'bed occupancy remains close to 95 per cent'
and
'conditions for patients and staff in Emergency Departments'
—in England 'are very tough indeed.'
And they are very tough in Wales too, but there is no easy answer to point to somewhere that has everything right. We know that isn't the case. On the whole, the performance across Wales in this winter has been an improvement on where we were last year, and where there are problems, we will tackle them.
Wel, Llywydd, mae'n annerbyniol bod pobl yn cael eu cadw yn aros mewn rhai lleoedd yn y ffordd y disgrifiodd yr Aelod, ac nid yw'r perfformiad yn Ysbyty Maelor Wrecsam yn dderbyniol i GIG Cymru, nid yw'n dderbyniol i'r Gweinidog ac nid yw'n dderbyniol i fwrdd Betsi Cadwaladr ychwaith. Mae ymdrechion aruthrol yn cael eu gwneud i wneud yn siŵr bod y sefyllfa yno yn cael ei gwella ar gyfer y dyfodol.
Mae'r Aelod yn dewis cyfeirio heddiw at Loegr fel y gymhariaeth i Gymru y mae'n ei ffafrio. Gadewch i mi ddweud wrtho yr hyn a ddywedodd y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys ym mis Ionawr, mis Ionawr eleni, am y perfformiad yn Lloegr, pan ddywedodd y coleg
mae'r defnydd o welyau yn dal i fod yn agos at 95 y cant
ac
mae amodau i gleifion a staff mewn Adrannau Achosion Brys
—yn Lloegr, yn anodd dros ben.
Ac maen nhw'n anodd dros ben yng Nghymru hefyd, ond nid oes ateb hawdd i gyfeirio at rywle sydd â phopeth yn iawn. Rydym ni'n gwybod nad yw hynny'n wir. Ar y cyfan, mae perfformiad ledled Cymru yn ystod y gaeaf hwn wedi bod yn well na'n sefyllfa y llynedd, a lle ceir problemau, byddwn yn mynd i'r afael â nhw.
Wel, fe wnes i ofyn i’r Prif Weinidog a oedd y sefyllfa yma erbyn hyn yn beryg bywyd. Wel, dros y flwyddyn ddiwethaf—wnaeth e ddim ateb hynny, naddo? Dros y flwyddyn ddiwethaf, mae’r crwner yn y gogledd wedi cyflwyno hysbysiad i’r NHS yng Nghymru i atal marwolaethau yn y dyfodol ar bedwar achlysur gwahanol. Yn yr adroddiadau hyn, mae’r crwner yn tynnu sylw penodol at bryderon ynghylch ambiwlansys yn cael eu dal yn ôl, prinder staff ac oedi cyn cael triniaeth mewn adrannau brys. Yn ei adroddiad diweddaraf, yn achos Gladys May Williams, dywed John Gittins, prif grwner y gogledd, nad oes unrhyw arwydd fod cynnydd yn cael ei wneud er gwaetha’r ffaith iddo leisio pryderon dro ar ôl tro. Mae’n dweud hefyd ei fod yn hynod bryderus bod bywydau cleifion yn cael eu rhoi mewn perygl o ganlyniad.
Ddoe, gerbron y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, roedd Andrew Goodall, prif weithredwr NHS Cymru, yn cyfaddef bod perfformiad adrannau brys Betsi Cadwaladr yn annerbyniol a’i fod wedi gwaethygu ers i chi osod y bwrdd dan fesurau arbennig ym Mehefin 2015, tair blynedd a hanner yn ôl. A hynny’n rhannol yn sgil colli golwg ar berfformiad A&E gan nad oedd yn faes wnaethoch chi flaenoriaethu ar gyfer ymyrraeth o’r dechrau.
Ydych chi’n difaru hynny erbyn hyn? Ydych chi’n derbyn bod maint y broblem yma mor ddifrifol bod gofyn inni gael adolygiad annibynnol ar fyrder i edrych ar gyflwr gofal brys drwy Gymru gyfan, gan ddechrau yn y gogledd? Neu, fel digwyddodd yn achos Tawel Fan, oes rhaid inni aros am ragor o boen a dioddef diangen cyn y byddwch chi’n barod i gymryd cyfrifoldeb a gweithredu?
Well, I asked you, First Minister, whether this situation puts lives at risk. Well, over the—you didn’t answer that point, and over the last year, the coroner in north Wales has presented a notice to the NHS in Wales in order to prevent deaths in the future on four different occasions. In these reports, the coroner draws specific attention to concerns about ambulances being held back, a shortage of staff and delays in providing treatment in A&E departments. And in his most recent report, in the case of Gladys May Williams, John Gittins, the chief coroner for north Wales, said that there is no sign that progress is being made, despite the fact that he voiced concerns time and time again. He also said that he’s extremely concerned that the lives of patients are being put at risk as a result of this.
Yesterday, before the Public Accounts Committee, Andrew Goodall, the chief executive of NHS Wales, admitted that the performance of A&E departments in Betsi Cadwaladr was unacceptable, and had deteriorated since you put the board under special measures in June 2015, three and a half years ago. And that was partly as a result of losing sight on the performance of A&E because it wasn’t an area that you prioritised for intervention from the outset.
Do you regret that now? Do you accept that the scale of this problem is so grave that we must have an independent review as a matter of urgency to look at the condition of emergency care across the whole of Wales, starting in north Wales? Or, as happened in the case of Tawel Fan, do we have to wait for further pain and unnecessary suffering before you will be willing to take responsibility and to take action?
Llywydd, I've already said that we accept that. Performance in some parts of the NHS has not been acceptable. We are aware of that because the checks and balances in the NHS, the reports we get from people such as coroners, such as Health Inspectorate Wales, from within the system itself, give us the information that we need in order to be able to focus on those places, where the general improvement we have seen in the NHS in Wales over this winter has not been apparent.
Llywydd, I absolutely do not agree that what we need is another report into the Welsh NHS. We know the things that need to be done. We know where the pinch points are to be found. The job is to get on and make sure that the general improvements are shared elsewhere and everywhere, and we don't need months and months taken up in another inquiry of the sort the Member suggests to give us that information.
Llywydd, rwyf i eisoes wedi dweud ein bod ni'n derbyn hynny. Nid yw perfformiad mewn rhai rhannau o'r GIG wedi bod yn dderbyniol. Rydym ni'n ymwybodol o hynny gan fod y gwiriadau cydbwysedd yn y GIG, yr adroddiadau yr ydym ni'n eu cael gan bobl fel crwneriaid, fel Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru, o'r tu mewn i'r system ei hun, yn rhoi'r wybodaeth i ni sydd ei hangen arnom i allu canolbwyntio ar y mannau hynny, lle nad yw'r gwelliant cyffredinol yr ydym ni wedi ei weld yn y GIG yng Nghymru dros y gaeaf hwn wedi bod yn amlwg.
Llywydd, nid wyf i'n cytuno o gwbl mai'r hyn sydd ei angen arnom ni yw adroddiad arall ar GIG Cymru. Rydym ni'n ymwybodol o'r pethau y mae angen eu gwneud. Rydym ni'n gwybod lle ceir mannau cyfyng. Y dasg yw bwrw ati a gwneud yn siŵr bod y gwelliannau cyffredinol yn cael eu rhannu mewn mannau eraill ac ym mhob man, ac nid ydym ni angen i fisoedd a misoedd gael eu colli i ymchwiliad arall o'r math y mae'r Aelod yn ei awgrymu i roi'r wybodaeth honno i ni.
Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig—Paul Davies.
Leader of the Welsh Conservatives—Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, a recent survey by the Holocaust Memorial Day Trust brought to light the disturbing fact that one in 20 people in the UK do not believe that the Holocaust really happened. In light of this, what is the Welsh Government doing to ensure that this denial and the prevalence of anti-Semitism are addressed, and that we work to keep the devastating memory of the Holocaust relevant so that future generations can learn from history?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, taflodd arolwg diweddar gan Ymddiriedolaeth Diwrnod Cofio'r Holocost oleuni ar y ffaith ysgytwol bod un o bob 20 o bobl yn y DU nad yw'n credu bod yr Holocost wedi digwydd mewn gwirionedd. Yng ngoleuni hyn, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau y rhoddir sylw i'r gwadiad hwn a chyffredinrwydd gwrth-Semitiaeth, a'n bod ni'n gweithio i gadw cof arswydus yr Holocost yn berthnasol fel y gall cenedlaethau'r dyfodol ddysgu o hanes?
Llywydd, can I begin by agreeing with what the Member has said? It is shocking to read that figure, and very hard indeed to credit how it can be true that that number of people would have been captured by that sense of denial of one of the most awful occurrences of the whole of the twentieth century. The job of addressing it falls partly to Government, of course, and this Government will want to do everything we can. I was very pleased to be able to join other Members of this Assembly at the Holocaust memorial service here in Cardiff at the end of last week—an immensely dignified occasion where we heard directly from some people who are still alive who were caught up in those shocking events.
We will want to do what we can, but the problem, as I'm sure the leader of the opposition would acknowledge, is wider than Government; it is a cultural issue more broadly in our society. There is a need to mobilise a whole range of different actions that can be taken to make sure that we never—we never—accept that people who were the victims of those dreadful events are either forgotten or, at the worst, are blamed themselves for what took place.
Llywydd, a gaf i ddechrau drwy gytuno â'r hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud? Mae'n syfrdanol darllen y ffigur hwnnw, ac yn anodd iawn credu mewn gwirionedd sut y gall fod yn wir y byddai'r nifer hwnnw o bobl yn cael eu denu gan yr ymdeimlad hwnnw o wadu un o ddigwyddiadau mwyaf ofnadwy yr holl ugeinfed ganrif. Mae'r gwaith o fynd i'r afael â hyn yn disgyn yn rhannol ar Lywodraeth, wrth gwrs, a bydd y Llywodraeth hon eisiau gwneud popeth y gallwn. Roeddwn i'n falch iawn o allu ymuno ag Aelodau eraill y Cynulliad hwn yn y gwasanaeth cofio'r Holocost yma yng Nghaerdydd ddiwedd yr wythnos diwethaf—achlysur hynod urddasol, lle clywsom yn uniongyrchol gan rai pobl sy'n dal yn fyw a oedd yn rhan o'r digwyddiadau brawychus hynny.
Byddwn eisiau gwneud yr hyn a allwn, ond mae'r broblem, fel yr wyf i'n siŵr y byddai arweinydd yr wrthblaid yn ei gydnabod, yn ehangach na Llywodraeth; mae'n fater diwylliannol yn ein cymdeithas yn fwy cyffredinol. Mae angen cymryd amrywiaeth eang o wahanol gamau gweithredu i wneud yn siŵr nad ydym byth—nad ydym byth—yn derbyn bod pobl a ddioddefodd y digwyddiadau ofnadwy hynny yn cael eu hanghofio nac, ar y gwaethaf, yn cael eu beio eu hunain am yr hyn a ddigwyddodd.
I agree with you, First Minister; we all have a responsibility. Now, the figures released by the Holocaust Memorial Day Trust demonstrate just how far we need to go to ensure that, as a society, we have a solid understanding of what happened during the Holocaust. We are all bound by responsibility to ensure that happens. Research from the Antisemitism Policy Trust found that online searches looking for information on the Holocaust being a hoax rise about 30 per cent every year on Holocaust Memorial Day, and anti-Semitic searches in Wales are higher than in any other part of the United Kingdom. We've also seen the number of racially motivated hate crimes increase here in Wales as well. I'm sure you'll agree with me that awareness and education are the best means of addressing this. Therefore, are you confident that learning about the Holocaust and the consequences of religious or ethnic genocide are given enough emphasis in Wales's new curriculum?
Rwy'n cytuno â chi, Prif Weinidog; mae gennym ni i gyd gyfrifoldeb. Nawr, mae'r ffigurau a gyhoeddwyd gan Ymddiriedolaeth Diwrnod Cofio'r Holocost yn dangos pa mor bell y mae angen i ni fynd i sicrhau bod gennym ni, fel cymdeithas, ddealltwriaeth gadarn o'r hyn a ddigwyddodd yn ystod yr Holocost. Rydym ni i gyd wedi ein rhwymo gan gyfrifoldeb i sicrhau bod hynny'n digwydd. Canfu gwaith ymchwil gan yr Ymddiriedolaeth Polisi Gwrth-Semitiaeth bod chwiliadau ar-lein yn chwilio am wybodaeth bod yr Holocost yn ffug yn cynyddu gan tua 30 y cant bob blwyddyn ar Ddiwrnod Cofio'r Holocost, a bod chwiliadau gwrth-Semitiaeth yng Nghymru yn uwch nag mewn unrhyw ran arall o'r Deyrnas Unedig. Rydym ni hefyd wedi gweld nifer y troseddau casineb a ysgogwyd gan hiliaeth yn cynyddu yma yng Nghymru hefyd. Rwy'n siŵr y gwnewch chi gytuno â mi mai ymwybyddiaeth ac addysg yw'r ffyrdd gorau o fynd i'r afael â hyn. Felly, a ydych chi'n ffyddiog bod digon o bwyslais yn cael ei roi ar ddysgu am yr Holocost a chanlyniadau hil-laddiad crefyddol neu ethnig yng nghwricwlwm newydd Cymru?
I do believe that those points are well understood amongst those people who are responsible for designing the new curriculum. In that service held in Cardiff City Hall on Friday, amongst the most moving parts of a moving service were the two young people from Wales who had visited Auschwitz as part of a programme run by the Welsh Government and who came back to reflect to the rest of us the lessons that they felt that they had learnt, and to say to us as well how they were using those lessons to talk to other young people in their own age range and in their own institutions about the effect that that experience had had on them.
There'll be other people, I know, around the Chamber, who've made the same visit; I did myself some years ago. It was an overwhelming experience in many ways; it was very hard just to take in the nature of what you saw in front of you and to try to make sense of what you were seeing and to think of what lessons we all need to draw from it. Making sure that we have young people in Wales who continue to do that and to help the rest of us to draw those lessons, I think, is a demonstration of the way that these things are taken seriously in the education system in Wales and of our determination that they will continue to be so.
Rwy'n credu bod dealltwriaeth dda o'r pwyntiau hynny ymhlith y bobl hynny sy'n gyfrifol am lunio'r cwricwlwm newydd. Yn y gwasanaeth hwnnw a gynhaliwyd yn Neuadd y Ddinas Caerdydd ddydd Gwener, ymhlith rhannau mwyaf emosiynol y gwasanaeth oedd y ddau berson ifanc o Gymru a oedd wedi ymweld ag Auschwitz yn rhan o raglen sy'n cael ei rhedeg gan Lywodraeth Cymru ac a ddaeth yn ôl i gyfleu i'r gweddill ohonom ni y gwersi yr oedden nhw'n teimlo eu bod wedi eu dysgu, ac i ddweud wrthym hefyd sut yr oedden nhw'n defnyddio'r gwersi hynny i siarad â phobl ifanc eraill yn eu grŵp oedran eu hunain ac yn eu sefydliadau eu hunain am yr effaith yr oedd y profiad hwnnw wedi ei chael arnyn nhw.
Bydd pobl eraill, mi wn, o gwmpas y Siambr, sydd wedi gwneud yr un ymweliad; fe wnes i hynny fy hun rai blynyddoedd yn ôl. Roedd yn brofiad llethol mewn llawer o ffyrdd; roedd yn anodd iawn ystyried hyd yn oed natur yr hyn yr oeddech chi'n ei weld o'ch blaen a cheisio gwneud synnwyr o'r hyn yr oeddech chi'n ei weld ac i feddwl am ba wersi y mae angen i ni i gyd eu dysgu ohono. Mae gwneud yn siŵr bod gennym ni bobl ifanc yng Nghymru sy'n parhau i wneud hynny ac i helpu'r gweddill ohonom ni i ddysgu'r gwersi hynny, rwy'n credu, yn dangos y ffordd y cymerir y pethau hyn o ddifrif yn y system addysg yng Nghymru ac yn ein penderfyniad y bydd hynny'n parhau i ddigwydd.
Of course, with few remaining survivors of the Holocaust alive today, it is our duty to continue to educate our younger generations to have even the most basic understanding of those events and to support the commemorations taking place across Wales to promote awareness. And as politicians, we have a responsibility to show leadership on this issue, we must ensure that anti-Semitic rhetoric is not normalised in society and we must do what we can to end Holocaust revisionism. We must also collectively consider the context of how we discuss anti-Semitism in order to avoid further exacerbating this issue, and I'm sure you agree with these sentiments, First Minister. Can you therefore outline what work the Welsh Government is doing to support commemorations taking place across Wales now and in the future and commit to ensure that appropriate resources will be available in order for these to continue to take place?
Wrth gwrs, gan fod y rhai a oroesodd yr Holocost sy'n fyw heddiw yn brin, mae'n ddyletswydd arnom ni i barhau i addysgu ein cenedlaethau iau i fod â'r ddealltwriaeth fwyaf sylfaenol hyd yn oed o'r digwyddiadau hynny ac i gefnogi digwyddiadau coffáu a gynhelir ledled Cymru i hybu ymwybyddiaeth. Ac fel gwleidyddion, mae gennym ni gyfrifoldeb i ddangos arweiniad ar y mater hwn, mae'n rhaid i ni sicrhau nad yw rhethreg gwrth-Semitiaeth yn cael ei normaleiddio mewn cymdeithas ac mae'n rhaid i ni wneud ein gorau glas i roi terfyn ar adolygiadaeth o'r Holocost. Mae'n rhaid i ni hefyd ystyried ar y cyd gyd-destun sut yr ydym ni'n trafod gwrth-Semitiaeth er mwyn osgoi gwaethygu'r broblem hon ymhellach, ac rwy'n siŵr eich bod chi'n cytuno a'r safbwyntiau hyn, Prif Weinidog. A allwch chi felly, amlinellu pa waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi digwyddiadau coffáu a gynhelir ledled Cymru nawr ac yn y dyfodol ac ymrwymo i sicrhau y bydd adnoddau priodol ar gael i alluogi'r rhain i barhau i gael eu cynnal?
Well, Llywydd, can I thank the leader of the opposition for choosing to use his questions this afternoon for this really important matter and to do so just at the point where those commemorations across Wales have happened over this last weekend? We do have resources that the Welsh Government devotes to assist in that. We will certainly want to go on doing so into the future. I'll think carefully about the points that he's made in his final contribution in this part of our proceedings this afternoon, and some of the things that Paul Davies has said are echoes of the contribution we heard on Friday from a survivor of that Holocaust experience, when she challenged everybody who was in that service to do the things that individuals need to do to make sure that those memories are kept alive, that the ceremonies that we have put in place do continue and that we are able to return year on year, explaining to those who were directly affected by these things how we go on bearing witness to their suffering.
Wel, Llywydd, a gaf i ddiolch i arweinydd yr wrthblaid am ddewis defnyddio ei gwestiynau y prynhawn yma ar gyfer y mater pwysig iawn hwn a gwneud hynny ar yr union adeg y mae'r digwyddiadau coffáu hynny ledled Cymru wedi cael eu cynnal dros y penwythnos diwethaf hwn? Mae gennym ni adnoddau y mae Llywodraeth Cymru yn eu neilltuo i gynorthwyo yn hynny o beth. Byddwn yn sicr yn dymuno parhau i wneud hynny yn y dyfodol. Byddaf yn meddwl yn ofalus am y pwyntiau y mae wedi eu gwneud yn ei gyfraniad olaf yn y rhan hon o'n trafodion y prynhawn yma, ac mae rhai o'r pethau y mae Paul Davies wedi eu dweud yn adleisiau o'r cyfraniad a glywsom ddydd Gwener gan oroeswr y profiad hwnnw o'r Holocost, pan heriodd pawb a oedd yn y gwasanaeth hwnnw i wneud y pethau y mae angen i unigolion eu gwneud i wneud yn siŵr bod yr atgofion hynny yn cael eu cadw yn fyw, bod y seremonïau yr ydym ni wedi eu sefydlu yn parhau a'n bod ni'n gallu dychwelyd flwyddyn ar ôl blwyddyn, gan esbonio i'r rhai a gafodd eu heffeithio'n uniongyrchol gan y pethau hyn sut yr ydym ni'n parhau i dystiolaethu i'w dioddefaint.
Arweinydd grŵp UKIP—Gareth Bennett.
The leader of the UKIP group—Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. First Minister, planning is an issue that is often contentious. One of the things that you've done in forming your Government is that you've moved planning to the department for local government and housing. I think that move is theoretically a good thing: to have the same Minister responsible for housing, for local government and for planning. This could, hopefully, lead to a more joined-up approach. Now, I wonder, does this move signify that your Government believes that the planning process in Wales has to be more responsive to the wishes of local people?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae cynllunio yn fater dadleuol yn aml. Un o'r pethau yr ydych chi wedi ei wneud wrth ffurfio eich Llywodraeth yw symud cynllunio i'r adran llywodraeth leol a thai. Rwy'n credu bod y cam hwnnw yn beth da yn ddamcaniaethol: i gael yr un Gweinidog yn gyfrifol am dai, am lywodraeth leol ac am gynllunio. Y gobaith yw y gallai hyn arwain at ddull mwy cydgysylltiedig. Nawr, tybed a yw'r cam hwn yn arwydd bod eich Llywodraeth yn credu bod yn rhaid i'r broses gynllunio yng Nghymru fod yn fwy ymatebol i ddymuniadau pobl leol?
Well, Llywydd, Gareth Bennett is right in saying that the purpose of putting local government planning and housing in the same portfolio is to do everything that we can to make those things more joined together and to make the planning system more effective in delivering on some of our major policy ambitions here in Wales, including the provision of new and affordable housing, and that, indeed, does lie behind the decision to bring those matters together in the one portfolio.
Wel, Llywydd, mae Gareth Bennett yn iawn wrth ddweud mai diben rhoi llywodraeth leol, cynllunio a thai yn yr un portffolio yw gwneud popeth a allwn i wneud y pethau hynny'n fwy cydgysylltiedig a gwneud y system gynllunio yn fwy effeithiol o ran cyflawni rhai o'n prif uchelgeisiau polisi yma yng Nghymru, gan gynnwys y ddarpariaeth o dai newydd a fforddiadwy, a dyna, yn wir, yw'r sail i'r penderfyniad i ddod â'r materion hynny ynghyd mewn un portffolio.
I see that you need to make things more effective in terms of your objectives as a Government. Sometimes, that may cause conflict with the need to be responsive to public opinion. So, to look at a case in point that arose recently—one of many that I could raise—we have the Hendy windfarm development proposed for an area of mid Wales near Llandrindod Wells, a windfarm of some size that was rejected by local people who submitted hundreds of objections to the plan. It was also rejected by Powys County Council, which also voted against the scheme, and, additionally, the planning inspector declared against the scheme when he made his report. It does seem odd, therefore, given this opposition from almost all quarters, that your Welsh Government has been trying to railroad this development through. Now, I'm not asking you to comment on this particular case, but do you think it is wise in future for your Government to take decisions that can have a huge environmental impact on a local area and which seem to totally fly in the face of local democracy?
Gwelaf fod angen i chi wneud pethau yn fwy effeithiol o ran eich amcanion fel Llywodraeth. Weithiau, gallai hynny achosi gwrthdaro gyda'r angen i fod yn ymatebol i farn y cyhoedd. Felly, i edrych ar achos perthnasol o hynny a gododd yn ddiweddar—un o blith llawer y gallwn eu codi—mae gennym ni ddatblygiad fferm wynt Hendy a gynigiwyd ar gyfer ardal y canolbarth ger Llandrindod, fferm wynt o gryn faint a wrthodwyd gan bobl leol a gyflwynodd gannoedd o wrthwynebiadau i'r cynllun. Fe'i gwrthodwyd hefyd gan Gyngor Sir Powys, a bleidleisiodd yn erbyn y cynllun hefyd, ac, yn ogystal, gwnaeth yr arolygydd cynllunio ddatganiad yn erbyn y cynllun pan gyhoeddodd ei adroddiad. Mae'n ymddangos yn rhyfedd, felly, o ystyried y gwrthwynebiad hwn o bron bob tu, bod eich Llywodraeth Cymru chi wedi bod yn ceisio gorfodi'r datblygiad hwn i ddigwydd. Nawr, nid wyf i'n gofyn i chi wneud sylwadau ar yr achos penodol hwn, ond a ydych chi'n credu ei bod hi'n ddoeth yn y dyfodol i'ch Llywodraeth wneud penderfyniadau a allai gael effaith amgylcheddol enfawr ar ardal leol ac sy'n ymddangos fel bod yn gwbl groes i ddemocratiaeth leol?
Well, the Member is right, I'm not going to comment on the individual case. There is an important point behind what he is saying, which is that any of these matters is a balance between many different factors at play. The planning process is designed to try and achieve that balance, but any person or interest group taking part in any particular example will have strong views. In the end, these things have to be reconciled and they end up being reconciled in a particular decision. Not everybody will agree with that, it's impossible to imagine that they would, but I think that the planning policy we have in Wales and the policies that were recently refreshed by my colleague Lesley Griffiths, when she was responsible for this matter, offer us the best opportunity to make sure that the process is able to hear from all of those who have an interest in a matter, to weigh up the different outcomes that are being pursued, and then in the end to make a decision to allow a matter to be moved forward.
Wel, mae'r Aelod yn iawn, nid wyf i'n mynd i wneud sylwadau ar yr achos unigol. Mae pwynt pwysig sy'n sail i'r hyn y mae'n ei ddweud, sef bod unrhyw un o'r materion hyn yn gydbwysedd rhwng llawer o wahanol ffactorau sydd ar waith. Bwriedir i'r broses gynllunio geisio sicrhau'r cydbwysedd hwnnw, ond bydd gan unrhyw berson neu grŵp buddiant sy'n cymryd rhan mewn unrhyw enghraifft benodol safbwyntiau cryf. Yn y pen draw, mae'n rhaid cysoni'r pethau hyn ac maen nhw'n cael eu cysoni mewn penderfyniad penodol yn y pen draw. Ni fydd pawb yn cytuno â hynny, mae'n amhosibl dychmygu y bydden nhw, ond credaf fod y polisi cynllunio sydd gennym ni yng Nghymru a'r polisïau a adnewyddwyd yn ddiweddar gan fy nghyd-Aelod, Lesley Griffiths, pan roedd hi'n gyfrifol am y mater hwn, yn cynnig y cyfle gorau i ni wneud yn siŵr bod y broses yn gallu clywed gan bawb sydd â buddiant yn y mater, i bwyso a mesur y gwahanol ganlyniadau a geisir, ac yna gwneud penderfyniad yn y pen draw i ganiatáu i fater gael ei ddatblygu.
I think, First Minister, of course, theoretically, you're right, there is a need for balance, but I'm not sure how much balance there has been in this particular case. Of course, we're not necessarily just looking at that case. But I do think there is an issue with local democracy at stake here, and I do feel that the people who live near Hendy do need more than warm words; they actually need to feel that the Welsh Government is likely to listen to them and to listen to their concerns. Of course, UKIP's position is that we support local referenda for major planning decisions so that local residents do have the final say.
Do you think, if the Welsh Government proceeds with this turbine plan, that the residents in Hendy, and in other theoretical cases where there are similar planning issues—do you really think they're going to believe that the Welsh Government is listening to them? Do you think that people anywhere else in Wales facing planning problems would feel that the Welsh Government was listening to them?
Rwy'n credu, Prif Weinidog, wrth gwrs, yn ddamcaniaethol, eich bod chi'n iawn, mae angen cydbwysedd, ond nid wyf i'n siŵr faint o gydbwysedd a fu yn yr achos penodol hwn. Wrth gwrs, nid ydym ni o reidrwydd yn ystyried yr achos hwnnw yn unig. Ond rwyf yn meddwl bod problem gyda democratiaeth leol yn y fantol yn y fan yma, ac rwy'n teimlo bod pobl sy'n byw ger Hendy angen mwy na geiriau calonogol; mae'n rhaid iddyn nhw deimlo, mewn gwirionedd, bod Llywodraeth Cymru yn debygol o wrando arnyn nhw a gwrando ar eu pryderon. Wrth gwrs, safbwynt UKIP yw ein bod ni'n cefnogi refferenda lleol ar gyfer penderfyniadau cynllunio mawr fel bod trigolion lleol yn cael y gair olaf.
A ydych chi'n credu, os bydd Llywodraeth Cymru yn bwrw ymlaen â'r cynllun tyrbin hwn, y bydd y trigolion yn yr Hendy, ac mewn achosion damcaniaethol eraill lle ceir materion cynllunio tebyg—a ydych chi wir yn credu eu bod nhw'n mynd i gredu bod Llywodraeth Cymru yn gwrando arnyn nhw? A ydych chi'n meddwl y byddai pobl mewn unrhyw le arall yng Nghymru sy'n wynebu problemau cynllunio yn teimlo bod Llywodraeth Cymru yn gwrando arnyn nhw?
Any constituency Member of this Assembly will be very familiar with instances in their own consistencies where people with strongly held views and differing views about particular planning applications will come to put those views to you. People whose views prevail go away feeling that the system has worked very well and that their voices were heard. People whose views are not on the winning side tend to go away feeling that the system hasn't delivered what they were hoping from it. That's just inevitable when you have matters on which people have strongly held but differing points of view.
The system we have is one with proper checks and balances in it that aims to provide all those people with strong views an opportunity to have those views heard, that takes into account expert advice alongside all of those things. I would much rather that we went about these matters in that careful and considered way, than to have a series of referendums around Wales in which a winner-takes-all result will leave even more people disillusioned with the process than the system that we've explored so far this afternoon.
Bydd unrhyw Aelod etholaeth o'r Cynulliad hwn yn gyfarwydd iawn ag achosion yn eu hetholaethau eu hunain lle bydd pobl â safbwyntiau cryf a gwahanol safbwyntiau am geisiadau cynllunio penodol yn dod i rannu'r safbwyntiau hynny gyda chi. Mae pobl y mae eu safbwyntiau yn ennill y dydd yn gadael yn teimlo bod y system wedi gweithio'n dda iawn a bod eu lleisiau wedi cael eu clywed. Mae pobl nad yw eu safbwyntiau ar yr ochr fuddugol yn tueddu i adael yn teimlo nad yw'r system wedi darparu'r hyn yr oedden nhw'n gobeithio ei gael ganddi. Mae hynny'n anochel pan fydd gennych chi faterion y mae gan bobl safbwyntiau cryf ond gwahanol yn eu cylch.
Mae'r system sydd gennym ni yn un sydd â gwiriadau cydbwysedd priodol ynddi sy'n ceisio rhoi cyfle i'r holl bobl hynny â safbwyntiau cryf gael gwrandawiad i'r safbwyntiau hynny, sy'n cymryd cyngor arbenigol i ystyriaeth ochr yn ochr â'r holl bethau hynny. Byddai'n llawer gwell gen i pe byddem ni'n ymdrin â'r materion hyn yn y modd gofalus ac ystyriol hwnnw, na chael cyfres o refferenda ledled Cymru lle byddai canlyniad o bopeth i'r buddugwr yn gadael hyd yn oed mwy o bobl wedi digalonni â'r broses na'r system yr ydym ni wedi ei harchwilio hyd yma y prynhawn yma.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am rôl grwpiau gorchwyl a gorffen o ran datblygu cyfrifoldebau gweinidogol? OAQ53289
3. Will the First Minister make a statement on the role of task and finish groups in the development of ministerial responsibilities? OAQ53289
Task and finish groups do not generally have a role in the development of ministerial responsibilities, but play an important part in informing the discharge of those responsibilities.
Nid oes gan grwpiau gorchwyl a gorffen swyddogaeth yn natblygiad cyfrifoldebau gweinidogol yn gyffredinol, ond maen nhw'n chwarae rhan bwysig o ran hysbysu'r broses o gyflawni'r cyfrifoldebau hynny.
Thank you for that answer, First Minister. In the recent scrutiny of the international relations Minister, she indicated she'd set up a task and finish group to advise her on her ministerial responsibilities. The Member for Blaenau Gwent, in questioning the Minister at that time, said that the paper she'd submitted was some kind of narrative, lacking any ambition or vision. In particular, under cross-examination from my colleague David Melding, the Minister conceded that actually the steer that you had given as First Minister on the expectation for that role was not the clearest and the role was a little uncertain. Can you clarify today, First Minister, what your ambition is for this role, or is your Government constrained by the ambition of setting up task and finish groups?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Yn ngwaith craffu diweddar y Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol, nododd y byddai'n sefydlu grŵp gorchwyl a gorffen i'w chynghori ar ei chyfrifoldebau gweinidogol. Dywedodd yr Aelod dros Flaenau Gwent, wrth holi'r Gweinidog ar y pryd, bod y papur yr oedd hi wedi ei gyflwyno yn rhyw fath o naratif, heb unrhyw uchelgais na gweledigaeth. Yn benodol, wrth gael ei chroesholi gan fy nghyd-Aelod, David Melding, cyfaddefodd y Gweinidog nad oedd y cyfeiriad yr oeddech chi wedi ei roi fel Prif Weinidog ar y disgwyliad ar gyfer y swyddogaeth honno y mwyaf eglur a bod y swyddogaeth yn ansicr braidd. A allwch chi egluro heddiw, Prif Weinidog, beth yw eich uchelgais ar gyfer y swyddogaeth hon, neu a yw eich Llywodraeth wedi ei chyfyngu gan yr uchelgais o sefydlu grwpiau gorchwyl a gorffen?
We are very ambitious for the role that my colleague Eluned Morgan is fulfilling, and she is absolutely right to say to you that it is a developmental role. I said to her when I was in a position to invite her to take up this responsibility that I thought it was the most exciting offer that I would be making to any Member of the Government that afternoon, because I was asking her to take on a job where part of her job would be to create the terms on which she would discharge the remit that I gave her. And the remit that I gave her I think is a really important one, designed deliberately, Llywydd, to make sure that in the Brexit context—the context that the questioner has been so keen to create—Wales's profile in the world, that our standing in those parts of Europe where we have worked so hard over 40 years to form relationships with other regional Governments—that that standing and stature of Wales is sustained under the pressures that Brexit will bring.
I'm very glad that my colleague Eluned Morgan has had the opportunity to explore these things in front of the committee, because that will strengthen our ability to make sure that that vitally important job is being discharged in the most effective way, and I've every confidence that the Member is exploring these matters with the committee and others, and with her task and finish group, with exactly that in mind.
Rydym ni'n uchelgeisiol iawn ar gyfer y swyddogaeth y mae fy nghyd-Aelod Eluned Morgan yn chyflawni, ac mae hi'n hollol iawn i ddweud wrthych chi mai swyddogaeth ddatblygol yw hi. Dywedais wrthi pan yr oeddwn i mewn sefyllfa i'w gwahodd i gymryd y cyfrifoldeb yr oeddwn i'n credu oedd y cynnig mwyaf cyffrous y byddwn i'n ei wneud i unrhyw Aelod o'r Llywodraeth y prynhawn hwnnw, gan fy mod i'n gofyn iddi gymryd swydd y byddai rhan ohoni yn golygu llunio'r telerau y byddai'n cyflawni'r cylch gwaith a roddais iddi ar eu sail. Ac mae'r cylch gwaith a roddais iddi yn un pwysig iawn, rwy'n credu, a gynlluniwyd yn fwriadol, Llywydd, i wneud yn siŵr yng nghyd-destun Brexit—y cyd-destun y mae'r holwr wedi bod mor awyddus i'w greu—bod proffil Cymru yn y byd, bod ein statws yn y rhannau hynny o Ewrop lle’r ydym ni wedi gweithio mor galed am dros 40 mlynedd i greu cysylltiadau gyda Llywodraethau rhanbarthol eraill—bod y statws hwnnw a statws Cymru yn cael eu cynnal o dan y pwysau y bydd Brexit yn eu creu.
Rwy'n falch iawn bod fy nghyd-Aelod Eluned Morgan wedi cael y cyfle i archwilio'r pethau hyn ger bron y pwyllgor, oherwydd bydd hynny'n cryfhau ein gallu i wneud yn siŵr bod y gwaith hollbwysig hwnnw yn cael ei wneud yn y ffordd fwyaf effeithiol, ac mae gen i bob hyder bod yr Aelod yn archwilio'r materion hyn gyda'r pwyllgor ac eraill, a chyda'i grŵp gorchwyl a gorffen, gyda hynny'n union mewn golwg.
4. A wnaiff y Prif Weinidog nodi ei flaenoriaethau ar gyfer yr amgylchedd yng Nghymru? OAQ53324
4. Will the First Minister set out his priorities for the environment in Wales? OAQ53324
I thank the Member for that question. Amongst my priorities is the production and implementation of a strengthened nature recovery action plan demonstrating the practical action needed to reverse the decline in biodiversity in Wales.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Ymhlith fy mlaenoriaethau mae cynhyrchu a gweithredu cynllun gweithredu adfer natur cryfach sy'n dangos y camau ymarferol sydd eu hangen i wrthdroi'r dirywiad i fioamrywiaeth yng Nghymru.
First Minister, most people in Wales live in urban areas, and many of our inner urban areas lack sufficient green space. If they were greener, I believe quality of life would be improved, air pollution would be lessened, people would be encouraged to have more of an outdoor life, taking more exercise and enjoying better health, and they would also, I think, feel more strongly linked with nature, so that would increase their appreciation of nature, their understanding of nature and their valuing of it, which I think would feed through into many desirable environmental behaviours, such as not littering as much, less fly-tipping, more participation in recycling schemes, and enjoying nature further afield, outside their immediate areas. So, with those benefits in mind, I wonder what early action Welsh Government will take to make our inner urban areas greener and more enjoyable for our local communities.
Prif Weinidog, mae'r rhan fwyaf o bobl yng Nghymru yn byw mewn ardaloedd trefol, ac nid oes digon o fannau gwyrdd mewn llawer o'n hardaloedd trefol mewnol. Pe bydden nhw'n wyrddach, credaf y byddai ansawdd bywyd yn cael ei wella, byddai llygredd aer yn cael ei leihau, byddai pobl yn cael eu hannog i fwy bywyd mwy yn yr awyr agored, gwneud mwy o ymarfer corff a mwynhau iechyd gwell, a bydden nhw hefyd, rwy'n credu, yn teimlo bod ganddyn nhw gysylltiad cryfach â natur, felly byddai hynny'n cynyddu eu gwerthfawrogiad o natur, eu dealltwriaeth o natur a'r gwerth y maen nhw'n ei gael ohono, ac rwyf i o'r farn y byddai hynny'n cyfrannu at lawer o ymddygiadau amgylcheddol dymunol, fel peidio â thaflu cymaint o sbwriel, llai o dipio anghyfreithlon, mwy o gyfranogiad mewn cynlluniau ailgylchu, a mwynhau natur ymhellach i ffwrdd, y tu allan i'w hardaloedd uniongyrchol. Felly, gyda'r manteision hynny mewn golwg, tybed pa gamau cynnar y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wneud ein hardaloedd trefol mewnol yn wyrddach ac yn fwy pleserus i'n cymunedau lleol.
Llywydd, I'm sure that John Griffiths is right when he points to the many different benefits that would come from a renewed focus on making the very most of the opportunities that there are in our urban areas to contribute to reversing the decline in our basic ecosystem and to make it resilient again. Those of us who live in the inner city of Cardiff are very well aware of actions that are already happening where local people are recolonising bits of green space that had otherwise been neglected, turning them into places where a greater diversity of natural species are to be found, making them more attractive to local residents to visit, planting fruit and vegetables in there as well, and doing all the things that John Griffiths said in answer to the question.
I know that he will be interested to know that on Monday of this week my colleague Lesley Griffiths was able to announce the first set of projects to benefit from the new funding stream that a number of us around this Chamber debated during the passage of the landfill disposals tax in Wales when we set up a new community scheme. Twenty-seven projects worth £1 million were announced by my colleague on Monday, and that included the Wastesavers Charitable Trust in Newport, which will benefit from £42,000 for a scheme that will increase awareness of reusing matters in the local community, contributing to a better environment in a different way. All of these things have an important part to play in achieving the sort of inner urban revival, as far as the environment is concerned, that John Griffiths has often championed in this Chamber.
Llywydd, rwy'n siŵr bod John Griffiths yn iawn pan ei fod yn cyfeirio at y manteision lawer a fyddai'n deillio o bwyslais o'r newydd ar fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd sy'n bodoli yn ein hardaloedd trefol i gyfrannu at wrthdroi'r dirywiad i'n hecosystem sylfaenol a'i gwneud yn gadarn unwaith eto. Mae'r rhai hynny ohonom ni sy'n byw yn ardal fewnol dinas Caerdydd yn ymwybodol iawn o'r camau sydd eisoes yn digwydd lle mae pobl leol yn ail-hawlio darnau o fannau gwyrdd a oedd wedi cael eu hesgeuluso fel arall, gan eu troi yn lleoedd lle gellir dod o hyd i amrywiaeth fwy o rywogaethau naturiol, eu gwneud yn fwy deniadol i drigolion lleol ymweld â nhw, gan blannu ffrwythau a llysiau yno hefyd, a gwneud yr holl bethau y dywedodd John Griffiths wrth ateb y cwestiwn.
Gwn y bydd ganddo ddiddordeb mewn gwybod bod fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths wedi gallu cyhoeddi ddydd Llun yr wythnos hon y gyfres gyntaf o brosiectau i elwa ar y ffrwd ariannu newydd a drafodwyd gan nifer ohonom ni o gwmpas y Siambr hon yn ystod hynt y dreth gwarediadau tirlenwi pan sefydlwyd cynllun cymunedol newydd gennym. Cyhoeddwyd saith ar hugain o brosiectau gwerth £1 filiwn gan fy nghyd-Aelod ddydd Llun, ac roedd hynny'n cynnwys Ymddiriedolaeth Elusennol Wastesavers yng Nghasnewydd, a fydd yn elwa o £42,000 ar gyfer cynllun a fydd yn cynyddu ymwybyddiaeth o faterion ailddefnyddio yn y gymuned leol, gan gyfrannu at well amgylchedd mewn gwahanol ffordd. Mae gan bob un o'r pethau hyn ran bwysig i'w chwarae i sicrhau'r math o adfywiad trefol mewnol, cyn belled ag y mae'r amgylchedd yn y cwestiwn, y mae John Griffiths wedi ei hyrwyddo'n aml yn y Siambr hon.
First Minister, Natural Resources Wales is key to delivering the Welsh Government's policy priorities for the environment. Last month, the results of staff consultation on plans by NRW to reorganise the agency were leaked to the BBC. The BBC reported that 62 per cent of staff were strongly opposed to the reorganisation plans and were highly critical of the process. A week ago, 10 timber firms said they had, in their words, no confidence in the ability of Natural Resources Wales to manage forestry following a damning report by the Public Accounts Committee into timber sales. First Minister, why is it that your Government still has confidence in Natural Resources Wales to deliver your environmental priorities when it is clear that Assembly Members, timber companies and NRW staff themselves do not? Thank you.
Prif Weinidog, mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn allweddol i gyflawni blaenoriaethau polisi Llywodraeth Cymru ar gyfer yr amgylchedd. Y mis diwethaf, cafodd canlyniadau ymgynghorid staff ar gynlluniau gan Cyfoeth Naturiol Cymru i ad-drefnu'r asiantaeth eu datgelu i'r BBC. Dywedodd y BBC fod 62 y cant o staff yn gwrthwynebu'r cynlluniau ad-drefnu yn gryf ac yn feirniadol iawn o'r broses. Wythnos yn ôl, dywedodd 10 o gwmnïau pren bod ganddynt, yn eu geiriau nhw, ddim hyder yng ngallu Cyfoeth Naturiol Cymru i reoli coedwigaeth yn dilyn adroddiad damniol gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar werthu pren. Prif Weinidog, pam mae gan eich Llywodraeth hyder o hyd yn Cyfoeth Naturiol Cymru i gyflawni eich blaenoriaethau amgylcheddol pan fo'n eglur nad oes gan Aelodau Cynulliad, cwmnïau pren na staff Cyfoeth Naturiol Cymru eu hunain hyder? Diolch.
The confidence that we have in NRW comes from the new chief executive that we have in place, the very distinguished interim chair that is now in charge of the board of the organisation, and the renewal of the board that my colleague Lesley Griffiths carried out towards the end of last year. NRW does enormously important work in all parts of Wales. It has a very dedicated staff group who carry out things that matter every day to people in Wales, let alone at times when there are emergencies, such as flood protection work.
As far as the specific matter that the Member raised in relation to a letter from a group of timber organisations—NRW met that group earlier this week. Officials of the Welsh Government will meet them on Thursday of this week—that is in advance of a meeting that we hope will be possible between the Minister and that group before 11 February, when the Public Accounts Committee will return to this matter, and there's to be a debate on the floor of this Assembly in this area in February as well. There will be ample opportunity there for us to be able to share with Members the steps that NRW are taking, with help from the Welsh Government, to put itself in an even stronger position to discharge the very significant responsibilities it has.
Daw'r hyder sydd gennym ni yn Cyfoeth Naturiol Cymru o'r prif weithredwr newydd sydd gennym ni yn y swydd, y cadeirydd dros dro nodedig iawn sy'n gyfrifol am fwrdd y sefydliad erbyn hyn, a'r gwaith o ailwampio'r bwrdd a wnaed gan fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths tua diwedd y flwyddyn diwethaf. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gwneud gwaith eithriadol o bwysig ym mhob rhan o Gymru. Mae ganddo grŵp staff ymroddedig iawn sy'n gwneud pethau sy'n bwysig bob dydd i bobl yng Nghymru, heb sôn am adegau pan fo argyfyngau, fel gwaith amddiffyn rhag llifogydd.
O ran y mater penodol a godwyd gan yr Aelod yn ymwneud â llythyr gan grŵp o sefydliadau coed—cafodd Cyfoeth Naturiol Cymru gyfarfod gyda'r grŵp hwnnw yn gynharach yr wythnos hon. Bydd swyddogion Llywodraeth Cymru yn cyfarfod â nhw ddydd Iau yr wythnos hon—mae hynny cyn cyfarfod y gobeithiwn fydd yn bosibl rhwng y Gweinidog a'r grŵp hwnnw cyn 11 Chwefror, pan fydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn dychwelyd at y mater hwn, a bydd dadl yn cael ei chynnal ar lawr y Cynulliad hwn yn y maes hwn ym mis Chwefror hefyd. Bydd digon o gyfle bryd hynny i ni allu rhannu gyda'r Aelodau y camau y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn eu cymryd, gyda chymorth gan Lywodraeth Cymru, i roi ei hun mewn sefyllfa gryfach fyth i gyflawni'r cyfrifoldebau sylweddol iawn sydd ganddo.
5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gontractau PFI gyda chyrff cyhoeddus yng Nghymru a gaiff eu hariannu gan Lywodraeth Cymru? OAQ53277
5. Will the First Minister make a statement on PFI contracts with public bodies in Wales that are funded by the Welsh Government? OAQ53277
Llywydd, there are 23 historic private finance initiative contracts with Welsh public bodies currently operational in Wales. The annual service payment for these schemes totals around £105 million. These schemes must be the subject of regular review, and arrangements for that review will be set out shortly.
Llywydd, mae 23 o gontractau menter cyllid preifat hanesyddol gyda chyrff cyhoeddus yng Nghymru yn weithredol yng Nghymru ar hyn o bryd. Mae'r taliad gwasanaeth blynyddol ar gyfer y cynlluniau hyn yn dod i gyfanswm o oddeutu £105 miliwn. Mae'n rhaid i'r cynlluniau hyn fod yn destun adolygiad rheolaidd, a bydd trefniadau ar gyfer yr adolygiad hwnnw yn cael eu nodi yn fuan.
This is an issue I've raised regularly with the First Minister when he was Cabinet Secretary for Finance. I believe PFI schemes are expensive and a waste of public money, and are taking money out of revenue. Will the First Minister undertake a cost-benefit analysis for all of the schemes currently paid for by Assembly-funded public bodies in Wales, and then consider using invest-to-save to buy out those where it would be beneficial to do so, which I believe would probably be most of them?
Mae hwn yn fater yr wyf i wedi ei godi yn rheolaidd gyda'r Prif Weinidog yn ystod ei amser fel Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid. Mae cynlluniau menter cyllid preifat yn ddrud ac yn wastraff arian cyhoeddus, ac yn cymryd arian allan o refeniw. A wnaiff y Prif Weinidog gynnal dadansoddiad o gost a budd ar gyfer yr holl gynlluniau y telir amdanynt ar hyn o bryd gan gyrff cyhoeddus yng Nghymru a ariennir gan y Cynulliad, ac yna ystyried defnyddio buddsoddi i arbed i brynu'r rhai y byddai'n fuddiol gwneud hynny, sef y mwyafrif ohonynt yn ôl pob tebyg yn fy marn i?
I thank Mike Hedges for that question and for the regular advice that he has provided on this matter—advice that, as he knows, is consistent with the approach that successive Welsh Governments have taken since devolution. In Wales, citizens pay about £40 per head each year as a result of PFI schemes, and that's about a fifth of what citizens in other parts of the United Kingdom have to pay.
I agree with what Mike Hedges has said, Llywydd—that there should be a review of historic PFI schemes. The Welsh Government will shortly be writing out to all contracting authorities in Wales to make sure that that happens, and that it happens every year. In the first instance, it is for those contracting authorities to review the contracts and to see where there may be potential scope to make savings on their annual service payments. In order to incentivise that practice, the policy we will pursue will be that that authority will be able to retain any savings that it generates in that way.
In cases where an authority is considering early termination of the contract, then there will need to be a dialogue between that authority and the Welsh Government. We may be able to look at measures such as our invest-to-save fund to assist them in doing just that.
Diolch i Mike Hedges am y cwestiwn yna ac am y cyngor rheolaidd y mae wedi ei roi ar y mater hwn—cyngor sydd, fel y mae'n gwybod, yn cyd-fynd â'r dull y mae Llywodraethau Cymru olynol wedi ei fabwysiadu ers datganoli. Yng Nghymru, mae dinasyddion yn talu tua £40 y pen bob blwyddyn o ganlyniad i gynlluniau menter cyllid preifat, ac mae oddeutu un rhan o bump o'r hyn y mae'n rhaid i ddinasyddion mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig ei dalu.
Rwy'n cytuno â'r hyn y mae Mike Hedges wedi ei ddweud, Llywydd—y dylai fod adolygiad o gynlluniau menter cyllid preifat hanesyddol. Yn fuan, bydd Llywodraeth Cymru yn ysgrifennu at yr holl awdurdodau contractio yng Nghymru i wneud yn siŵr bod hynny'n digwydd, a'i fod yn digwydd bob blwyddyn. Yn y lle cyntaf, cyfrifoldeb yr awdurdodau contractio hynny yw adolygu'r contractau a gweld lle allai fod cwmpas posibl i wneud arbedion ar eu taliadau gwasanaeth blynyddol. Er mwyn cymell yr arfer hwnnw, y polisi y byddwn ni'n ei ddilyn fydd bod yr awdurdod hwnnw'n gallu cadw unrhyw arbedion y mae'n ei gynhyrchu yn y ffordd honno.
Mewn achosion lle mae'r awdurdod yn ystyried terfynu'r contract yn gynnar, yna bydd angen deialog rhwng yr awdurdod hwnnw a Llywodraeth Cymru. Efallai y byddwn yn gallu edrych ar fesurau fel ein cronfa buddsoddi i arbed i'w cynorthwyo i wneud yn union hynny.
First Minister, I'm more than happy to support Mike Hedges in his call for that review of spending on PFI projects within Wales. We do know that some of the early PFIs particularly were very costly, and you've quoted the £100 million a year—£105 million a year—cost figure that the Wales Governance Centre have also provided.
Whilst I appreciate that your Government is certainly sceptical of PFI, you are supportive of the mutual investment model. Can you tell us what lessons have been learnt from some of those problems with the early PFI projects to make sure that the way that the Welsh Government works with the private sector to deliver initiatives using the MIM model doesn't encounter, over the longer term, some of the problems that PFI faced in the past?
Prif Weinidog, rwy'n fwy na pharod i gefnogi Mike Hedges yn ei alwad am yr adolygiad hwnnw o wariant ar brosiectau menter cyllid preifat yng Nghymru. Rydym ni'n gwybod bod rhai o'r mentrau cyllid preifat cynnar, yn arbennig, yn gostus iawn, ac rydych chi wedi cyfeirio at y ffigur cost o £100 miliwn y flwyddyn—£105 miliwn y flwyddyn—y mae Canolfan Llywodraethiant Cymru wedi ei ddarparu hefyd.
Er fy mod i'n gwerthfawrogi bod eich Llywodraeth yn sicr yn amheus am fentrau cyllid preifat, rydych chi'n cefnogi'r model buddsoddi cydfuddiannol. A allwch chi ddweud wrthym ni pa wersi a ddysgwyd o rai o'r problemau hynny gyda'r prosiectau menter cyllid preifat cynnar i wneud yn siŵr nad yw'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'r sector preifat i ddarparu mentrau gan ddefnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol yn wynebu, dros y tymor hwy, rhai o'r problemau a wynebodd mentrau cyllid preifat yn y gorffennol?
I thank the Member for that question and for the interest that he has taken in the mutual investment model, which is indeed designed to make sure that we learn the lessons from the past. It incorporates the best of the Scottish non-distributing model, and I noted with interest, Llywydd, that the First Minister of Scotland referred to developing their ideas on the basis of our model as they look to invest further in infrastructure projects in Scotland.
So, the mutual investment model will not, for example, be used to finance soft services, such as cleaning and catering, and they were often at the heart of the inexpensive and inflexible contracts in the historic PFI model, nor will MIM be used to finance capital equipment. A public interest director will be appointed by the Welsh Government to manage a public shareholding, which we intend to take in each MIM scheme, ensuring that the public sector participates in any return on the investment that we are making. As well as being of interest to the First Minister of Scotland, Llywydd, the United Nations, which has recently produced a compendium of innovative finance schemes—people-first schemes, it's called—highlights the MIM as a model of a way of doing things that promotes well-being, value for money and transparency in the way that the scheme has been structured.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna ac am y diddordeb y mae wedi ei gymryd yn y model buddsoddi cydfuddiannol, sydd yn wir wedi ei gynllunio i wneud yn siŵr ein bod ni'n dysgu'r gwersi o'r gorffennol. Mae'n cynnwys y gorau o fodel dim dosbarthu yr Alban, a nodais gyda diddordeb, Llywydd, fod Prif Weinidog yr Alban wedi cyfeirio at ddatblygu eu syniadau ar sail ein model ni wrth iddyn nhw fynd ati i fuddsoddi ymhellach yn y prosiectau seilwaith yn yr Alban.
Felly, ni fydd y model buddsoddi cydfuddiannol yn cael ei ddefnyddio, er enghraifft, i ariannu gwasanaethau meddal, fel glanhau ac arlwyo, ac roedden nhw'n aml wrth wraidd y contractau rhad ac anhyblyg yn y model menter cyllid preifat hanesyddol, ac ni fydd y model buddsoddi cydfuddiannol yn cael ei ddefnyddio i ariannu offer cyfalaf ychwaith. Bydd cyfarwyddwr budd y cyhoedd yn cael ei benodi gan Lywodraeth Cymru i reoli cyfranddaliad cyhoeddus, yr ydym ni'n bwriadu ei gymryd ym mhob cynllun model buddsoddi cydfuddiannol, gan sicrhau bod y sector cyhoeddus yn rhan o unrhyw adenillion o'r buddsoddiad yr ydym ni'n ei wneud. Yn ogystal â bod o ddiddordeb i Brif Weinidog yr Alban, Llywydd, mae'r Cenhedloedd Unedig, sydd wedi llunio casgliad o gynlluniau cyllid arloesol yn ddiweddar—cynlluniau pobl yn gyntaf yw ei enw—yn tynnu sylw at y model buddsoddi cydfuddiannol fel esiampl o ffordd o wneud pethau sy'n hybu llesiant, gwerth am arian a thryloywder yn y ffordd y mae'r cynllun wedi ei strwythuro.
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ei flaenoriaethau ar gyfer trafnidiaeth yn 2019? OAQ53282
6. Will the First Minister make a statement on his priorities for transport in 2019? OAQ53282
I thank the Member. An updated version of the national transport finance plan will be published in February 2019. It will set out the Welsh Government's priorities across the range of transport modalities.
Diolchaf i'r Aelod. Bydd fersiwn wedi ei diweddaru o'r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol yn cael ei gyhoeddi ym mis Chwefror 2019. Bydd yn nodi blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar draws yr ystod o foddau trafnidiaeth.
I'm very grateful for that answer, First Minister. One of the priorities that I think your Government should adopt is to protect the existing transport infrastructure. We had some very stormy weather over the weekend and this was particularly visible on the Old Colwyn sea defences and the promenade in my own constituency, which were further undermined by those storms this weekend and indeed were washing cars towards the danger of the open sea. I would be very grateful if you could bring forward some investment in order to address the problems with those sea defences. As you will be aware, they protect vital railway infrastructure and the A55 trunk road. These are not considered to be sufficiently high in terms of priority by your Government at the moment. Will you review this as soon as you can, because we're on borrowed time and we've been warned time and time again by engineers that these are looking at catastrophic failure and they're beyond their shelf life? We need action now before lives are lost.
Rwy'n ddiolchgar iawn am yr ateb yna, Prif Weinidog. Un o'r blaenoriaethau y credaf y dylai eich Llywodraeth ei fabwysiadu yw diogelu'r seilwaith trafnidiaeth presennol. Cawsom dywydd stormus iawn dros y penwythnos ac roedd hyn yn arbennig o amlwg ar amddiffynfeydd môr Hen Golwyn a'r promenâd yn fy etholaeth i, a gafodd eu tanseilio ymhellach gan y stormydd hynny y penwythnos hwn ac a oedd, yn wir, yn golchi ceir tuag at berygl y môr agored. Byddwn yn ddiolchgar iawn pe gallech chi gynnig rhywfaint o fuddsoddiad er mwyn mynd i'r afael â'r problemau gyda'r amddiffynfeydd môr hynny. Fel y byddwch yn ymwybodol, maen nhw'n diogelu seilwaith rheilffordd hanfodol a chefnffordd yr A55. Nid yw'r rhain yn cael eu hystyried yn ddigon uchel o ran blaenoriaeth gan eich Llywodraeth ar hyn o bryd. A wnewch chi adolygu hyn cyn gynted ag y gallwch, gan fod amser yn mynd yn brin ac rydym ni wedi cael ein rhybuddio dro ar ôl tro gan beirianwyr bod y rhain yn wynebu methiant trychinebus ac y tu hwnt i'w hoes ddisgwyliedig? Rydym ni angen gweithredu nawr cyn i fywydau gael eu colli.
I thank the Member for drawing attention to that again. I'm familiar from previous occasions when he's highlighted this matter about the Old Colwyn sea defences and of course I'm concerned to hear what he said about further undermining of them over the weekend. The issue, as the Member knows, is this: we are committed to doing something in that area, working with the local authority, but the greatest beneficiaries from the work that needs to be carried out will not be individual residents, of whom there are relatively few that will be protected by improved sea defences. The major beneficiaries will be Network Rail and Dŵr Cymru, and they have to come to the table to provide a contribution as well. If the public purse is to be invested in this—and the Member always makes a strong case for why that should be so—then other organisations that will benefit from the money that the Welsh public will put up will also have to be at the table. Anything that we can do and that he can do to persuade them to come to the table in that way will help to advance the timing of the case that he makes again today.
Diolchaf i'r Aelod am dynnu sylw at hynny eto. Rwy'n gyfarwydd o achlysuron blaenorol pan ei fod wedi tynnu sylw at y mater hwn am amddiffynfeydd môr Hen Golwyn ac wrth gwrs rwy'n bryderus o glywed yr hyn a ddywedodd am eu tanseilio ymhellach dros y penwythnos. Y broblem, fel y mae'r Aelod yn gwybod, yw hyn: rydym ni wedi ymrwymo i wneud rhywbeth yn yr ardal honno, gan weithio gyda'r awdurdod lleol, ond nid trigolion lleol, y bydd nifer bach ohonynt yn cael eu diogelu gan well amddiffynfeydd môr, fydd buddiolwyr mwyaf y gwaith y mae angen ei wneud. Y buddiolwyr mawr fydd Network Rail a Dŵr Cymru, ac mae'n rhaid iddyn nhw ddod at y bwrdd i wneud cyfraniad hefyd. Os bydd pwrs y wlad yn cael ei fuddsoddi yn hyn—ac mae'r Aelod bob amser yn gwneud achos cryf dros pam y dylai hynny ddigwydd—yna bydd yn rhaid i sefydliadau eraill a fydd yn elwa ar yr arian y bydd y cyhoedd yng Nghymru yn ei gyfrannu fod wrth y bwrdd hefyd. Bydd unrhyw beth y gallwn ni ei wneud ac y gall ef ei wneud i'w perswadio i ddod at y bwrdd yn y modd hwnnw yn helpu i gyflymu amseriad yr achos y mae'n ei wneud unwaith eto heddiw.
Mi fydd y Prif Weinidog yn gwybod fy mod i'n gefnogol iawn i ddeuoli croesiad Britannia rhwng y tir mawr ac Ynys Môn, ac yn ddiolchgar i'r gefnogaeth mae Llywodraeth Cymru wedi'i dangos tuag at y cynllun hwnnw. Ydy'r Prif Weinidog yn cytuno â fi bod y cyhoeddiad diweddar ynglŷn ag oedi prosiect Wylfa Newydd yn cryfhau, nid gwanhau, y ddadl dros wneud y croesiad hwnnw oherwydd mae gwytnwch, resilience, y croesiad yna'n hanfodol ar gyfer hybu datblygiad economaidd yn Ynys Môn yn ogystal â bod yn bwysig ar gyfer diogelwch y croesiad yna rhwng yr ynys a'r tir mawr yn gyffredinol?
The First Minister will be aware that I am very supportive of dualling the Britannia crossing between the mainland and Anglesey, and I’m grateful for the support that the Welsh Government has shown for that proposal. Does the First Minister agree with me that the most recent announcement on the suspension of the Wylfa Newydd project strengthens rather than weakens the argument for dualling that crossing, because the resilience of the crossing is crucial for promoting economic development on Anglesey as well as being important for the safety and security of that crossing between the island and the mainland more generally?
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Dwi'n cytuno—mae'r oedi yn y cynllun i Wylfa yn creu cyd-destun newydd i'r bont hefyd. Fel mae Rhun ap Iorwerth yn gwybod, roedd y Gweinidog, cyn y Nadolig, wedi cyhoeddi'r ffordd ymlaen roedd e'n ei ffafrio a dwi wedi clywed oddi wrth y Gweinidog mae'r gwaith sydd ar y gweill yn barod, bydd hwnna yn parhau.
May I thank the Member for the question? I agree that the delay or the pause in the Wylfa scheme does create a new context for the bridge too. As Rhun ap Iorwerth knows, the Minister, before Christmas, announced the way forward that he favoured, or the preferred way forward, and I have heard from the Minister that the work that’s already ongoing will continue.
7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gynnydd o ran paratoi deddfwriaeth i gael gwared ar yr amddiffyniad cosb resymol? OAQ53325
7. Will the First Minister make a statement about progress on the preparation of legislation to remove the defence of reasonable chastisement? OAQ53325
I thank the Member. Legislation to remove the defence of reasonable punishment will be published this year. The legislation will help achieve our aim of supporting children’s rights in Wales.
Diolchaf i'r Aelod. Bydd deddfwriaeth i gael gwared ar yr amddiffyniad o gosb resymol yn cael ei chyhoeddi eleni. Bydd y ddeddfwriaeth yn helpu i gyflawni ein nod o gefnogi hawliau plant yng Nghymru.
I'm grateful to the First Minister for his statement, but I'm sure that he will understand that some of us are a little frustrated with the timetable, bearing in mind that it is a good 15 years since this legislature first in principle expressed its wish to remove this unjustifiable defence. Can the First Minister provide us with reassurances that there will be sufficient time in the lifetime of this Assembly for this crucial legislation for the children of Wales to finally be passed?
Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad, ond rwy'n siŵr y bydd yn deall bod rhai ohonom ni'n rhwystredig braidd gyda'r amserlen, o gofio bod 15 mlynedd o leiaf wedi mynd heibio ers i'r ddeddfwrfa hon fynegi mewn egwyddor gyntaf ei dymuniad i ddiddymu'r amddiffyniad hwn na ellir ei gyfiawnhau. A all y Prif Weinidog roi sicrwydd i ni y bydd digon o amser yn oes y Cynulliad hwn i'r ddeddfwriaeth hanfodol hon ar gyfer plant Cymru gael ei phasio o'r diwedd?
Llywydd, I recognise the point the Member makes about the long gestation of this Bill. That's why we are determined that it will indeed reach the statute book during this Assembly term. We are working hard. We've been discussing it again this week to make sure that we are in a position to introduce the Bill as early as we are able to, and certainly in good time to make sure that it completes its passage through this Assembly.
Llywydd, rwy'n cydnabod y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud ynghylch cyfnod hir y Bil hwn. Dyna pam yr ydym ni'n benderfynol y bydd yn cyrraedd y llyfr statudau yn ystod y tymor Cynulliad hwn. Rydym ni'n gweithio'n galed. Rydym wedi bod yn ei drafod eto yr wythnos hon i wneud yn siŵr ein bod mewn sefyllfa i gyflwyno'r Bil cyn gynted ag y gallwn, ac yn sicr mewn amser da i wneud yn siŵr ei fod yn cwblhau ei hynt drwy'r Cynulliad hwn.
Ac, yn olaf, cwestiwn 8, Suzy Davies.
And, finally, question 8, Suzy Davies.
8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am amseroedd aros ar gyfer pen-glin newydd yng Ngorllewin De Cymru? OAQ53323
8. Will the First Minister make a statement on knee replacement waiting times in South Wales West? OAQ53323
I thank the Member for that. Despite increased demand, waiting times for orthopaedic procedures in South Wales West are falling. The median waiting time for orthopaedic surgery in Hywel Dda, for example, is less than 14 weeks from referral to treatment. Nevertheless, where long waits exist, it is a priority for this Government that they too should be reduced.
Diolch i'r Aelod am hynny. Er gwaethaf y cynnydd yn y galw, mae amseroedd aros ar gyfer triniaethau orthopedig yn y De Orllewin yn lleihau. Mae'r amser aros canolrifol ar gyfer llawdriniaeth orthopedig yn Hywel Dda, er enghraifft, yn llai na 14 wythnos o'r ymgynghoriad hyd at y driniaeth. Er hynny, lle bo amseroedd aros hir yn bodoli, mae'n flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon eu bod nhw hefyd yn cael eu lleihau.
Thank you for that last remark, First Minister, because my 87-year-old constituent was placed on the emergency list for knee surgery 16 months ago, with a promise of treatment in nine months—so, nine months is an emergency, apparently—but the target for surgery is six months. She's just been told that she has another year to wait, and she's 87. Otherwise very fit at that time, she's fallen several times since then because of her knee and is now physically and mentally frail. Because of that, she is no longer able to take up the offer of being able to travel to the European Union for private surgery at a cost that is, of course, much, much lower than it is here in the UK. Now, this isn't a Brexit question; the point I'm making is, because of her wait, she's become frail, she can't take up that offer to go to the EU, and she has to pay three times as much here in Wales now, using her own and her husband's funeral funds in order to do that. At 87, you can understand why she is desperate. So, on equality grounds, should there be reimbursement of the difference between the private money she's paying here and the private money she would have been paying had she gone to the EU? The only reason she didn't go is because she was made promises by the local NHS about when she would be treated that were not met. She would have gone sooner if she'd been told how long she'd have to wait.
Diolch am y sylw diwethaf hwnnw, Prif Weinidog, oherwydd cafodd fy etholwraig i sy'n 87 mlwydd oed ei rhoi ar y rhestr frys am lawdriniaeth ar ei phen-glin 16 mis yn ôl, gydag addewid o driniaeth ymhen naw mis—felly, mae naw mis yn argyfwng, yn ôl pob golwg—ond chwe mis yw'r targed ar gyfer llawdriniaeth. Maen nhw wedi dweud wrthi fod ganddi flwyddyn arall i aros, ac mae hi'n 87. Roedd hi'n heini iawn fel arall ar y pryd, ond mae hi wedi disgyn sawl gwaith ers hynny oherwydd ei phen-glin ac mae hi bellach yn eiddil yn gorfforol ac yn feddyliol. Oherwydd hynny, nid yw mwyach yn gallu manteisio ar y cynnig o allu teithio i'r Undeb Ewropeaidd am lawdriniaeth breifat am gost sydd, wrth gwrs, yn llawer iawn is nag yma yn y DU. Nawr, nid cwestiwn Brexit yw hwn; y pwynt yr wyf yn ei wneud yw hyn. Oherwydd ei bod hi wedi gorfod aros, mae hi bellach yn eiddil, ac felly nid yw hi'n gallu manteisio ar y cynnig hwnnw i fynd i'r Undeb Ewropeaidd, ac mae'n rhaid iddi dalu tair gwaith cymaint yma yng Nghymru nawr, gan ddefnyddio arian angladd ei gŵr er mwyn gwneud hynny. Yn 87 oed, gallwch ddeall pam ei bod hi'n teimlo'n anobeithiol. Felly, ar sail cydraddoldeb, a ddylid ad-dalu'r gwahaniaeth rhwng yr arian preifat y mae hi'n ei dalu yma a'r arian preifat y byddai hi wedi ei dalu pe byddai hi wedi mynd i'r UE? Yr unig reswm pam nad oedd hi wedi mynd oedd oherwydd addewidion gan y GIG lleol na chawsant eu bodloni. Byddai hi wedi mynd yn gynt pe bydden nhw wedi dweud wrthi pa mor hir y byddai wedi gorfod aros.
Llywydd, I'm not in a position to announce new policy in answer to a question, of course. But the case that the Member raised is concerning, and I'm sure that, if she were to write directly to the health Minister, he will certainly be willing to consider the details of the specific case and any policy issues that arise from it.
Llywydd, nid wyf mewn sefyllfa i gyhoeddi polisi newydd wrth ateb cwestiwn, wrth gwrs. Ond mae'r achos a godwyd gan yr Aelod yn bryderus, ac rwy'n siŵr, pe byddai hi'n ysgrifennu'n uniongyrchol at y Gweinidog iechyd, y byddai ef yn sicr yn barod i ystyried manylion yr achos penodol hwn ac unrhyw faterion polisi sy'n deillio ohono.
Diolch i'r Prif Weinidog.
I thank the First Minister.
Yr eitem nesaf yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Dwi'n galw ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, Rebecca Evans.
The next item is the business statement and announcement. I call on the Minister for Finance and Trefnydd, Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd. There are two changes to this week's business. Tomorrow, the Government seeks to schedule a debate on the prospects for a Brexit deal following the House of Commons vote. To enable this to happen, I will propose a motion to suspend the necessary Standing Orders as the final item of business this evening. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Ceir dau newid i fusnes yr wythnos hon. Yfory, mae'r Llywodraeth yn ceisio trefnu dadl ar y rhagolygon am gytundeb Brexit sy'n dilyn y bleidlais yn Nhŷ'r Cyffredin. I alluogi hyn i ddigwydd, byddaf yn awgrymu cynnig i atal y Rheolau Sefydlog angenrheidiol fel yr eitem olaf o fusnes ar gyfer heno. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi ei gynnwys yn y datganiad a'r cyhoeddiad busnes y gellir ei weld ymysg y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Can I call for two statement today, please? It may not have escaped Members' notice that today is Safer Internet Day, and, as we all know, there are dangers lurking online, particularly for our young people. I'd be grateful if we can have an update on the work that's been done by the Minister for Education and any other Ministers in Government regarding internet safety for young people, and will you join me by putting on the record your recognition of the good work that's being done by Childnet, the Internet Watch Foundation and others in bringing this matter to our attention yet again this year?
Can I also call for an update from the Minister for Health and Social Services in relation to perinatal mental health? It's been reported to me that the number of individuals working within the perinatal mental health team in north Wales has fallen in recent months, and that, as a result of that, access to the perinatal mental health team has been restricted so that only women with babies up to six weeks old are currently getting access to that team. Clearly, that is not an acceptable situation, and I know that that's not the Government's intention either. So, I'd be very grateful if we could have an update either by written statement or oral statement in this Chamber from the health Minister just to tell us what is being done to improve the capacity of that team so that mothers can get access at what is a very desperate time, very often, in their lives.
A gaf i alw am ddau ddatganiad heddiw, os gwelwch yn dda? Efallai fod yr Aelodau wedi sylwi ei bod yn Ddiwrnod Defnyddio’r Rhyngrwyd yn Fwy Diogel heddiw, ac, fel y gwyddom ni oll, mae peryglon yn ymguddio ar-lein, i’n pobl ifanc yn enwedig. Byddwn yn ddiolchgar pe gallem gael yr wybodaeth ddiweddaraf ar y gwaith a wnaed gan y Gweinidog Addysg ac unrhyw Weinidogion eraill yn y Llywodraeth ar ddiogelwch pobl ifanc ar y rhyngrwyd. Ac a wnewch chi ymuno â mi drwy roi ar gofnod eich bod yn cydnabod y gwaith da sy'n cael ei wneud gan Childnet, Internet Watch Foundation ac eraill wrth ddwyn y mater hwn i'n sylw ni unwaith eto eleni?
A gaf i alw hefyd am yr wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol mewn cysylltiad ag iechyd meddwl amenedigol? Adroddwyd imi fod nifer yr unigolion sy'n gweithio yn y tîm iechyd meddwl amenedigol yn y gogledd wedi gostwng yn ystod y misoedd diwethaf, ac, o ganlyniad i hynny, mae'r gallu i ymweld â’r tîm iechyd meddwl amenedigol wedi ei gyfyngu cymaint fel mai dim ond menywod â babanod hyd at chwe wythnos oed sy’n gallu gweld y tîm hwnnw ar hyn o bryd. Yn amlwg, nid yw hynny'n sefyllfa dderbyniol, a gwn nad yw hynny'n fwriad gan y Llywodraeth ychwaith. Felly, byddwn yn ddiolchgar iawn pe bai modd inni allu cael yr wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog iechyd naill ai drwy ddatganiad ysgrifenedig neu ddatganiad llafar yn y Siambr hon i ddweud wrthym beth sy’n cael ei wneud i wella gallu'r tîm hwnnw fel y bydd mamau yn gallu defnyddio’r gwasanaeth hwn yn ystod adeg enbyd iawn, yn aml iawn, o’u bywydau.
Thank you for raising both of these important issues this afternoon. Certainly, on the issue of internet safety, I know the Minister for Education would be pleased to provide a statement, and I would certainly put on record the Government's thanks to organisations such as Childnet and the Internet Watch Foundation for the important work that they do in this area, and of course we have the short debate at the end of Plenary tomorrow, which has been tabled by Bethan Sayed, and we'll have the opportunity to look at issues relating to internet safety there as well.
On the matter of perinatal mental health, it's clearly a hugely important issue, and I know that the health Minister will be pleased to write to you with the update that you require.
Diolch am godi'r ddau fater pwysig y prynhawn yma. Yn sicr, o ran diogelwch ar y rhyngrwyd, gwn y byddai'r Gweinidog Addysg yn hapus i ddarparu datganiad, a byddaf yn sicr yn rhoi ar gofnod bod y Llywodraeth yn diolch i sefydliadau megis Childnet ac Internet Watch Foundation am y gwaith pwysig y maen nhw'n ei wneud yn y maes hwn, ac wrth gwrs mae gennym ddadl fer ar ddiwedd cyfarfod llawn yfory, sydd wedi cael ei chyflwyno gan Bethan Sayed, a bydd gennym gyfle i edrych ar faterion sy'n ymwneud â diogelwch ar y rhyngrwyd yno hefyd.
Ynghylch y mater iechyd meddwl amenedigol, mae'n amlwg bod hwn yn fater pwysig iawn, a gwn y bydd y Gweinidog iechyd yn falch o ysgrifennu atoch gyda'r wybodaeth ddiweddaraf sydd ei hangen arnoch.
Trefnydd, I've had to raise the issue of pay inequality for medical histopathology trainees in Wales on a number of occasions in this Chamber. You will recall I first raised this issue in a written question back in November 2016, yet the issue remains unresolved. Over the course of the five years of training as doctors between ST1 and ST5, histopathology doctor trainees in England will earn £60,000 more than their Welsh equivalents. Now, I'm sure that we all agree that doctors who decide to train in Wales deserve parity with their counterparts across the border doing the same training, doing the same work. Trainees have told me that they feel that, by deciding to work in Wales, they are being financially punished for that decision. The workforce are disillusioned and demoralised because of the way that they're being treated and ignored by this Welsh Government.
We hear so often of the need to attract medics to Wales due to shortages, yet this is how we treat those who actually choose to study here. Despite being aware of the gap, the Welsh Government has done absolutely nothing about the situation. It is disgraceful. Back in October 2018, when I last raised this issue, the then leader of the house said that the health Minister would be prepared to bring forward a statement on the matter. The frustration among the trainees is palpable, and, having had to wait more than two and a half years for action, I would respectfully suggest that action needs to be taken sooner rather than later. Could I therefore ask the Minister for health to bring forward a statement, be it written or oral, on this issue, and take action on this matter by putting Welsh medical trainees on an equal footing to those in England?
Trefnydd, rwyf wedi codi'r mater o anghydraddoldeb cyflog ar gyfer hyfforddedigion histopatholeg meddygol yng Nghymru yn y Siambr hon sawl gwaith. Byddwch yn cofio fy mod i wedi codi'r mater hwn mewn cwestiwn ysgrifenedig yn ôl ym mis Tachwedd 2016, ac mae’r mater yn dal heb gael ei ddatrys. Yn ystod y pum mlynedd o hyfforddiant fel meddygon rhwng Hyfforddeion Arbenigol blwyddyn 1 a Hyfforddeion Arbenigol blwyddyn 5, bydd meddygon histopatholeg hyfforddedig yn Lloegr wedi ennill £60,000 yn fwy na'u meddygon cyfatebol yng Nghymru. Nawr, rwyf yn siŵr ein bod ni i gyd yn cytuno bod meddygon sy'n penderfynu hyfforddi yng Nghymru yn haeddu cydraddoldeb â meddygon cyfatebol dros y ffin sy’n gwneud yr un hyfforddiant, ac sy’n gwneud yr un gwaith. Mae hyfforddeion wedi dweud wrthyf eu bod nhw’n teimlo, drwy benderfynu gweithio yng Nghymru, eu bod yn cael eu cosbi'n ariannol am y penderfyniad hwnnw. Mae’r gweithlu wedi ei ddadrithio ac wedi digalonni oherwydd y ffordd y maen nhw’n cael eu trin a’u hanwybyddu gan Lywodraeth Cymru.
Rydym ni’n clywed am yr angen i ddenu meddygon i Gymru oherwydd prinder yn aml, ac eto, dyma sut yr ydym ni’n trin y rhai sy'n dewis astudio yma. Er eu bod nhw’n ymwybodol o'r bwlch, nid yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud dim byd o gwbl am y sefyllfa. Mae hynny'n warthus. Yn ôl ym mis Hydref 2018, pan godais y mater hwn ddiwethaf, dywedodd arweinydd y tŷ ar y pryd y byddai’r Gweinidog iechyd yn barod i gyflwyno datganiad ar y mater. Mae’r rhwystredigaeth ymhlith yr hyfforddeion yn amlwg, ac, wedi gorfod disgwyl am fwy na dwy flynedd a hanner am weithredu, rwyf yn awgrymu yn barchus bod angen cymryd camau arnom cyn gynted â phosib. A gaf i ofyn, felly, i'r Gweinidog iechyd gyflwyno datganiad, boed yn ysgrifenedig neu ar lafar, ar y mater hwn, a chymryd camau drwy roi hyfforddeion meddygol Cymru ar sail gyfartal â'r rhai yn Lloegr?
This issue is very much tied up with the doctors contract negotiations that are currently under way, and I know that the health Minister is meeting with the British Medical Association in the next few weeks and would certainly expect this issue to be discussed at that meeting.
Mae'r mater hwn ynghlwm yn llwyr â thrafodaethau contract meddygon sydd ar y gweill ar hyn o bryd, a gwn fod y Gweinidog iechyd yn cwrdd â Chymdeithas Feddygol Prydain yn yr ychydig wythnosau nesaf a byddwn yn sicr yn disgwyl i'r mater hwn gael ei drafod yn y cyfarfod hwnnw.
Very good news on the announcement on the first round of funds with the new Welsh success of the landfill tax, but could we have a statement on what could be done to actively encourage those areas that are within those five-mile circles around landfill areas that have not yet applied for funding, including places in my own patch such as Llanharan, Llanharry, Cefn Cribwr and Coytrahen and others? And, on that matter, it's good to see that the Wales Council for Voluntary Action, who administer the fund on behalf of Welsh Government, are, in fact, taking part in Chris Elmore and I's fundraising event in Maesteg Celtic on 15 March, so people can come there.
Could we also have a debate on how we can encourage people to use public transport to actually leave Cardiff to go back to the Valleys after seeing events late at night? Because, at the moment, anybody living in Pencoed who's been to the Welsh National Opera, or me having been to see Stiff Little Fingers in Tramshed or whatever, we have to catch the train at 10:30, or sometimes earlier, to get back. Well, that means the choice is, frankly, leave the concert early or it's a taxi or get a friend to run you back. It's not good enough, when you can go to Bristol at 01:30 in the morning, or Swansea at 01:20 in the morning, or Pontypridd at 11:30, but at 10:30 you have to leave to go anywhere on the line to Maesteg. So, could we have a debate on that? Because the Welsh Government's drive to get people out of their cars into public transport is laudable; we need to make it happen with timetabling.
Newyddion da iawn am gyhoeddiad y rownd gyntaf o arian gyda llwyddiant newydd Cymru ynghylch y dreth dirlenwi, ond a gawn ddatganiad ynglŷn â’r hyn y gellid ei wneud i annog yn weithredol yr ardaloedd hynny sydd o fewn y cylchoedd pum milltir hynny o amgylch ardaloedd tirlenwi nad ydyn nhw wedi gwneud cais am arian eto, gan gynnwys lleoedd yn fy ardal i fy hun fel Llanharan, Llanhari, Cefncribwr y Goetre-hen ac eraill? Ac, ar y mater hwnnw, mae'n dda gweld bod Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, sy'n gweinyddu'r gronfa ar ran Llywodraeth Cymru, mewn gwirionedd yn cymryd rhan yn nigwyddiad codi arian Chris Elmore a minnau ym Maesteg Celtic ar 15 Mawrth, felly gall pobl ddod yno.
A gawn ni ddadl hefyd ar sut y gallwn annog pobl i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus er mwyn gadael Caerdydd i fynd yn eu holau i'r Cymoedd ar ôl gweld digwyddiadau yn hwyr yn y nos? Oherwydd, ar hyn o bryd, mae unrhyw un sy'n byw ym Mhen-coed sydd wedi bod i Opera Cenedlaethol Cymru, neu finnau ar ôl mynd i weld Stiff Little Fingers yn Tramshed neu ble bynnag, mae’n rhaid inni ddal y trên am 10:30, neu’n gynharach weithiau, i fynd adref. Wel, mae hynny’n golygu, yn blwmp ac yn blaen, mai’r dewis yw gadael y cyngerdd yn gynnar neu gael tacsi neu ffrind i fynd â chi adref. Nid yw'n ddigon da, pan rydych chi’n gallu mynd i Fryste am 01:30 yn y bore, neu Abertawe am 01:20 yn y bore, neu Bontypridd am 11:30, ond am 10:30, mae’n rhaid ichi adael i fynd i unrhyw le ar y llinell i Faesteg. Felly, a gawn ni ddadl ar hynny? Oherwydd, mae ymgyrch Llywodraeth Cymru i gael pobl allan o'u ceir a defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus yn ganmoladwy; mae angen inni wneud i hynny ddigwydd gydag amserlennu.
Thank you for raising these issues and, certainly, it is exciting now that we're being able to see the fruits of the landfill disposal tax benefiting community schemes in the areas that are eligible. The first window, as you know, has been announced this last week, but the application now for the second round of funding has just closed, so we will be looking to make some announcements on that in due course. And the number of applications that we had in that second round has increased, and I would certainly hope that there will be in increases in future rounds as well. The WCVA is monitoring the applications that are made and they're certainly targeting those eligible areas where there have been smaller numbers of applications received in each of those funding cycles, in conjunction with the local county voluntary councils. So, there will be certainly communications going out to those areas, to ensure that communities that can be making the most of this scheme are benefiting. And I know that the Minister with responsibility for transport will be bringing forward a statement on railways very shortly, so there will be opportunity to explore some of the issues that you've described.
Diolch am godi'r materion hyn ac, yn sicr, mae'n gyffrous nawr ein bod ni'n gallu gweld ffrwyth llafur y dreth gwarediadau tirlenwi yn elwa ar gynlluniau cymunedol yn yr ardaloedd sy'n gymwys. Fel y gwyddoch, fe gyhoeddwyd y cyfnod cyntaf yr wythnos diwethaf, ond mae'r cais am yr ail rownd o gyllid newydd gau, felly byddwn ni'n gwneud cyhoeddiadau am hynny maes o law. Ac fe gynyddodd nifer y ceisiadau a gawsom yn yr ail rownd hwnnw, ac rwyf yn sicr yn gobeithio y bydd cynnydd yn rowndiau'r dyfodol hefyd. Mae Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru yn monitro'r ceisiadau sy'n cael eu gwneud ac maen nhw'n sicr yn targedu'r ardaloedd cymwys hynny lle bu llai o geisiadau ym mhob un o'r cylchoedd cyllido, ar y cyd â'r cynghorau gwirfoddol sirol lleol. Felly, yn sicr, bydd cyfathrebiadau yn mynd allan i'r ardaloedd hynny, er mwyn sicrhau bod y cymunedau a all fanteisio fwyaf ar y cynllun hwn yn elwa arno. A gwn y bydd y Gweinidog â chyfrifoldeb dros drafnidiaeth yn cyflwyno datganiad ar y rheilffyrdd yn fuan iawn, felly bydd cyfle i archwilio rhai o'r materion yr ydych wedi eu disgrifio.
Trefnydd, I'd like to request two statements today. Firstly, I'd like to thank the Minister for health for his written statement updating AMs on maternity services in Cwm Taf. I'm also grateful to the Minister for meeting with me and other AMs to discuss this, and I've also had frank and useful conversations with the chair of the health board. However, could we have an oral statement in Government time so that AMs can really scrutinise what is, after all, such an important issue for my constituents, who should be able to expect safe, good-quality maternity services?
Secondly, at lunchtime today, I attended the Union of Shop, Distributive and Allied Workers campaign event for better pay, and I was horrified to find out there that people on universal credit could lose out on a week's rent during 2019-20. This is due to the way that the Department for Work and Pensions and social landlords calculate in different ways the number of weeks in that year, due to the financial year having 53 Mondays. Now, the net effect could be that, if you are on UC, you could lose a week's rent, and this could have serious repercussions, for example, for tenants of Trivallis, a social landlord in my constituency, who pay their rent weekly. Could we have a statement from Welsh Government on its response to this and how it's working with social landlords to make sure that people on universal credit don't lose out?
Trefnydd, hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad heddiw. Yn gyntaf, hoffwn ddiolch i'r Gweinidog iechyd am ei ddatganiad ysgrifenedig i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau’r Cynulliad ar wasanaethau mamolaeth yng Nghwm Taf. Rwyf hefyd yn ddiolchgar i'r Gweinidog am gwrdd â mi ac Aelodau eraill o’r Cynulliad i drafod hyn, ac rwyf hefyd wedi cael sgyrsiau gonest a defnyddiol gyda chadeirydd y bwrdd iechyd. Fodd bynnag, a gawn ni ddatganiad llafar yn amser y Llywodraeth fel y gall Aelodau'r Cynulliad graffu ar yr hyn sydd, wedi'r cyfan, yn fater mor bwysig i'm hetholwyr, a ddylai fod yn gallu disgwyl gwasanaethau mamolaeth diogel, o ansawdd da?
Yn ail, amser cinio heddiw, euthum i ddigwyddiad ymgyrch am well cyflog Undeb Gweithwyr Siopau, Dosbarthu a Gwaith Perthynol, a chefais fraw pan ganfûm y gall pobl ar gredyd cynhwysol golli allan ar wythnos o rent yn ystod 2019-20. Mae hyn oherwydd y ffordd y mae’r Adran Gwaith a Phensiynau a landlordiaid cymdeithasol yn cyfrifo nifer yr wythnosau yn y flwyddyn honno mewn gwahanol ffyrdd, oherwydd bod gan y flwyddyn ariannol 53 dydd Llun. Nawr, efallai mai’r gwir effaith fydd, os ydych yn cael Credyd Cynhwysol, eich bod chi’n colli wythnos o rent, a gallai hyn gael sgil-effeithiau difrifol ar gyfer tenantiaid Trivallis, er enghraifft, landlord cymdeithasol yn fy etholaeth i, sy’n talu eu rhent yn wythnosol. A gawn ni ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar ei hymateb i hyn a sut y mae hi'n gweithio gyda landlordiaid cymdeithasol i wneud yn siŵr nad yw pobl ar gredyd cynhwysol yn colli allan?
Thank you for raising both of these issues. With regard to the first, on Cwm Taf maternity services, I know that we're now currently awaiting the full recommendations within the full report, which are due in the spring, and the health Minister has committed to updating Members with more information on receipt of that report and those recommendations.
On the second issue, of universal credit, as you know, Welsh Government has time and time again raised our concerns with regard to the fundamental flaws of universal credit, and this is another example of how it is failing people within our communities in Wales. The Deputy Minister for Housing and Local Government has committed to raising this issue with the Minister for employment in the UK Government.
Diolch am godi'r ddau fater hyn. O ran y cyntaf, gwasanaethau mamolaeth Cwm Taf, gwn, ar hyn o bryd, ein bod ni'n disgwyl am yr argymhellion llawn yn yr adroddiad llawn, sy'n ofynnol yn y gwanwyn, ac mae'r Gweinidog iechyd wedi ymrwymo i ddiweddaru'r Aelodau gyda mwy o wybodaeth ar ôl derbyn yr adroddiad hwnnw a'r argymhellion hynny.
O ran yr ail fater, credyd cynhwysol, fel y gwyddoch, mae Llywodraeth Cymru wedi codi pryderon ynghylch diffygion sylfaenol credyd cynhwysol dro ar ôl tro, ac mae hyn yn enghraifft arall o sut y mae'n siomi pobl yn ein cymunedau yng Nghymru. Mae'r Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol wedi ymrwymo i godi'r mater hwn gyda'r Gweinidog dros gyflogaeth yn Llywodraeth y DU.
Minister, may I ask for a statement from the Welsh Government on proposals to relax planning laws to allow taller mobile phone masts to be built in Wales. Restrictions on mast heights were relaxed in England and Scotland in 2016 so that masts up to 25m do not have to go through the full planning process. The Welsh Government promised more than two years ago to look at the evidence before deciding whether to increase the limit in Wales from its current 15m. The lack of mobile coverage is causing great frustration and annoyance to people in many areas in Wales. May we have a statement from the Welsh Government on when they are likely to come to a decision on this important issue to improve mobile coverage in Wales, please?
Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar gynigion i lacio deddfau cynllunio er mwyn caniatáu i fastiau ffonau symudol talach gael eu hadeiladu yng Nghymru? Cafodd cyfyngiadau ar uchder mastiau eu llacio yn Lloegr a'r Alban yn 2016 fel nad yw mastiau hyd at 25m yn gorfod mynd drwy'r broses gynllunio lawn. Addawodd Llywodraeth Cymru dros ddwy flynedd yn ôl y byddai'n edrych ar y dystiolaeth cyn penderfynu a ddylid cynyddu'r terfyn yng Nghymru o'r 15m presennol. Mae'r diffyg signal ffonau symudol yn achosi llawer o rwystredigaeth a dicter i bobl mewn llawer o ardaloedd yng Nghymru. A gawn ni ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch pryd y byddant yn debygol o wneud penderfyniad ar y mater pwysig hwn i wella signal ffonau symudol yng Nghymru, os gwelwch yn dda?
Thank you for raising this issue. Changes to permitted development rights, as you recognised in your question, certainly does require an evidence-based approach, which is why we published 'Planning for Mobile Telecommunications: An Assessment of Permitted Development Rights In Wales' in January of last year, to inform work on revising permitted development rights for telecommunications. Amendments to permitted development rights on telecommunications are expected to take effect towards the end of spring this year. However, it's important, I think, to recognise that taller masts do not provide a single solution to the issue of improving mobile service and coverage across Wales, because, of course, our topography and our population distribution does make complete mobile coverage very challenging, and I'm sure that we all recognise that on our travels around the country.
Diolch am godi'r mater hwn. O ran newidiadau i'r hawliau datblygu a ganiateir, fel y cydnabuwyd gennych yn eich cwestiwn, yn sicr mae angen dull sy'n seiliedig ar dystiolaeth, a dyna pam y cyhoeddwyd 'Cynllunio ar gyfer Telathrebu Symudol: Asesiad o Hawliau Datblygu a Ganiateir yng Nghymru' ym mis Ionawr y llynedd, i lywio'r gwaith o adolygu'r hawliau datblygu a ganiateir ar gyfer telathrebu. Disgwylir i ddiwygiadau i'r hawliau sy'n ymwneud â thelathrebu ddod i rym tua diwedd y gwanwyn eleni. Fodd bynnag, mae'n bwysig cydnabod, yn fy marn i, nad yw mastiau talach yn darparu un ateb i'r broblem o wella gwasanaeth symudol gan ei wneud ar gael ledled Cymru, oherwydd, wrth gwrs, bod ein topograffeg a dosbarthiad y boblogaeth yn golygu bod defnyddio ffonau symudol ledled Cymru yn heriol iawn, ac rwyf yn siŵr ein bod ni i gyd yn cydnabod hynny wrth inni deithio o amgylch y wlad.
I concur with the points made earlier about the maternity services at the Royal Glamorgan Hospital and I would support the calls for a statement. I also agree with the point made earlier about the late night trains to the Valleys, and I'd like to add my weight behind that statement as well.
But I'd like to bring another matter in relation to public transport to your attention, and that's an incident that occurred last Friday evening at Pontypridd railway station. A group of women were waiting on the platform for their train home to the Rhondda, when they were approached by a gang of around 30 or more young people. The gang are purported to have intimidated, harassed, and insulted this small group of women on the platform, and, at one stage, they are said to have surrounded one woman and moved to push her towards the track as the train approached. Now, the intimidation and abusive behaviour is said to have continued on the train and it culminated with rubbish being thrown at the women, and it only stopped when the people got off the train. Now, I was alarmed to hear about this account, which I discussed at length yesterday with a concerned employee of Transport for Wales. I've written to Transport for Wales about this, but I'd be grateful if we could receive a statement from the transport Minister to let us know what measures can be taken to improve passenger, as well as train employee, safety during late-night services.
I'd also like to raise the issue of homelessness with you once again. Following my raising of this issue with you in Plenary last week, a Tory councillor in Cardiff has come under considerable criticism—and rightly so, in my view—for posing next to some tents in the city centre and calling for them to be torn down by Cardiff Council. Now, this view found some support from the Labour cabinet member for housing, Lynda Thorne, who said,
'The charities giving out tents need to understand they are putting rough sleepers at risk.'
What Councillor Kelloway and Councillor Thorne fail to realise is that hostels, for various reasons, are not always suitable for everyone, and that these tents, especially in weather like this, can mean the difference between life and death when someone has nowhere else to turn. So, I would urge you to condemn criticism of anyone who is giving out tents to homeless people, and I would be grateful if you could clarify Labour's position on this.
And lastly, it has been brought to my attention that UKIP has apparently been distributing a leaflet on the Tory withdrawal agreement in England that is beyond the pale even for their usually extremely low standards. At the foot of this leaflet, there is the inflammatory paragraph that says,
'We would classify anyone prepared to vote for this agreement as a national traitor, or state enemy—and we're watching you.'
It seems that lessons are still to be learned from the tragic death of Jo Cox MP. Now, this may be a matter that has occurred in England, and I have asked Sussex Police to look into this matter, but there are members of this party sitting in this Chamber. So I would urge you to send a strong message that language of this kind will not be tolerated. And, further, can we have a statement from a Government representative to encourage people that, if they do receive a leaflet from UKIP, containing these threats, to report it to the police because this kind of threat-based politics should not be tolerated?
Rwyf yn cytuno â’r pwyntiau a wnaed yn gynharach ynghylch gwasanaethau mamolaeth yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg ac rwyf yn cefnogi'r galwadau am ddatganiad. Rwyf hefyd yn cytuno â’r pwynt a wnaed yn gynharach ynghylch trenau i'r Cymoedd yn hwyr yn y nos, a hoffwn gefnogi'r datganiad hwnnw hefyd.
Ond rwyf eisiau dod â mater arall sy’n ymwneud â thrafnidiaeth gyhoeddus i’ch sylw, a hynny yw digwyddiad a ddigwyddodd nos Wener ddiwethaf yng ngorsaf Pontypridd. Roedd grŵp o fenywod yn aros ar y platfform am eu trên i fynd adref i'r Rhondda, pan ddaeth criw o tua 30 neu fwy o bobl ifanc atyn nhw. Honnir bod y criw wedi dychryn, aflonyddu a sarhau’r grŵp bach hwn o fenywod ar y platfform, ac, ar un adeg, dywedir eu bod nhw wedi amgylchynu un fenyw a’u bod nhw wedi symud er mwyn ei gwthio hi tuag at y cledrau wrth i’r trên agosáu. Nawr, dywedir bod y bygythiadau a’r ymddygiad difrïol wedi parhau ar y trên a arweiniodd at sbwriel yn cael eu taflu ar y menywod, ac ni stopiodd hyn nes i’r bobl fynd oddi ar y trên. Nawr, dychrynais o glywed am y digwyddiad hwn y bûm yn ei drafod yn fanwl ddoe gyda gweithiwr pryderus o Drafnidiaeth Cymru. Rwyf wedi ysgrifennu at Drafnidiaeth Cymru ynglŷn â hyn, ond byddwn yn ddiolchgar pe byddem ni’n gallu cael datganiad gan y Gweinidog trafnidiaeth i adael inni wybod pa fesurau trafnidiaeth y gellir eu cymryd i wella diogelwch teithwyr, yn ogystal â gweithwyr trenau, yn ystod gwasanaethau yn hwyr yn y nos.
Hoffwn hefyd godi’r mater o ddigartrefedd gyda chi unwaith eto. Ers imi godi'r mater hwn gyda chi yn y cyfarfod llawn yr wythnos diwethaf, mae cynghorydd Torïaidd yng Nghaerdydd sydd wedi dod o dan feirniadaeth sylweddol—ac yn briodol felly, yn fy marn i—am sefyll wrth ymyl rhai pebyll yng nghanol y ddinas a galw am iddyn nhw gael eu rhwygo i lawr gan Gyngor Caerdydd. Nawr, cafodd y farn hon rywfaint o gefnogaeth gan yr aelod cabinet Llafur dros dai, Lynda Thorne, a ddywedodd,
Mae angen i'r elusennau sy’n rhoi'r pebyll ddeall eu bod nhw’n rhoi pobl sy'n cysgu allan mewn perygl.
Yr hyn a fethodd y Cynghorydd Kelloway a'r Cynghorydd Thorne â sylweddoli yw, am wahanol resymau, nad yw hosteli yn addas ar gyfer pawb bob amser, a bod y pebyll hyn, yn enwedig mewn tywydd fel hyn, yn gallu golygu'r gwahaniaeth rhwng bywyd a marwolaeth pan nad oes gan rywun unman arall i droi. Felly, rwyf yn eich annog chi i gondemnio beirniadaeth ar unrhyw un sy’n rhoi pebyll i bobl ddigartref, a byddwn yn ddiolchgar pe gallech egluro safbwynt Llafur ar hyn.
Ac yn olaf, tynnwyd i’m sylw bod UKIP, mae'n debyg, wedi bod yn dosbarthu taflenni ar gytundeb ymadael y Torïaid yn Lloegr sydd tu hwnt, hyd yn oed i’w safonau isel iawn arferol. Ar waelod y daflen hon, ceir paragraff ymfflamychol sy’n dweud,
Byddwn ni’n dosbarthu unrhyw un sy’n barod i bleidleisio o blaid y cytundeb hwn yn fradwr cenedlaethol, neu’n elyn y wladwriaeth—ac rydym ni'n eich gwylio chi.
Ymddengys fod gwersi i'w dysgu o hyd yn sgil marwolaeth drasig Jo Cox AS. Nawr, efallai mai mater sydd wedi digwydd yn Lloegr yw hyn, ac rwyf wedi gofyn i Heddlu Sussex ymchwilio i'r mater, ond mae aelodau o'r blaid hon yn eistedd yn y Siambr hon. Felly rwyf yn eich annog chi i anfon neges gref na fydd iaith o'r math hwn yn cael ei oddef. Ac, ar ben hynny, a gawn ni ddatganiad gan gynrychiolydd y Llywodraeth i annog pobl, os ydyn nhw’n derbyn taflen gan UKIP sy'n cynnwys y bygythiadau hyn, i ddweud wrth yr heddlu oherwydd ni ddylid goddef y math hwn o wleidyddiaeth sy’n seiliedig ar fygythiadau?
Thank you very much. I hear the former leader of UKIP shouting 'pathetic' from his seat in the Chamber, which I think doesn't come as a surprise, but I completely condemn what was written in that leaflet. Leanne Wood is entirely correct to remind us all of the tragedy that happened not very long ago. And the language of 'traitors' and the language that is threatening and inflammatory just has no place in politics at all. And so I would certainly commend the Member for taking the matter forward with Sussex Police.
And, of course, compassionate Conservatism is alive and well in Cardiff as well, because, again, we think that it's an entirely inappropriate response to call for these tents to be torn down—I think that was the phrase. Again, it doesn't reflect the fact that we are talking about human people who have had, in many cases, the most difficult lives imaginable, which have found them in that place. The Welsh Government is keen to support in any way we possibly can. We recognise that different types of hostels and different types of accommodation are needed because there is no one type that is suitable for everyone. And the Minister, I know, answered your questions on this last week, but she will be bringing forward a statement on homelessness and rough sleeping in Government time to the Assembly next week.
And, again, I'm very alarmed to hear what you say about the issues in Pontypridd on the railway station. I mentioned in response to a previous request for a statement that the Minister with responsibility for transport would bring forward a statement on railways, so this might be an appropriate time to have that discussion with him.
Diolch yn fawr iawn. Clywaf cyn-arweinydd UKIP yn gweiddi ‘pathetig’ o'i sedd yn y Siambr, nad yw’n syndod imi, ond rwyf yn condemnio yn llwyr yr hyn a ysgrifennwyd yn y daflen. Mae Leanne Wood yn hollol gywir yn ein hatgoffa ni i gyd am y drasiedi a ddigwyddodd yn gymharol ddiweddar. Ac nid oes lle mewn gwleidyddiaeth ar gyfer iaith ‘bradwyr’ ac iaith sy'n fygythiol ac yn ymfflamychol o gwbl. Felly, byddwn yn sicr yn canmol yr aelod am symud y mater yn ei flaen gyda Heddlu Sussex.
Ac, wrth gwrs, mae Ceidwadaeth dosturiol yn fyw ac yn iach yng Nghaerdydd hefyd, oherwydd, unwaith eto, rydym ni’n credu bod gofyn am i’r pebyll hyn gael eu rhwygo i lawr—rwyf yn credu oedd yr ymadrodd—yn ymateb gwbl amhriodol. Unwaith eto, nid yw hyn yn adlewyrchu'r ffaith ein bod ni’n sôn am bobl ddynol, sydd mewn llawer o achosion, wedi cael y bywydau mwyaf anodd y gellid eu dychmygu, sydd wedi eu cael eu hunain yn y lle hwnnw. Mae Llywodraeth Cymru yn awyddus i gefnogi sut bynnag y gallwn ni. Rydym ni’n cydnabod bod angen gwahanol fathau o hosteli a mathau gwahanol o letyau oherwydd nid oes un math yn addas ar gyfer pawb. A gwn fod y Gweinidog wedi ateb eich cwestiynau ar hyn yr wythnos diwethaf, ond bydd hi’n cyflwyno datganiad ynglŷn â digartrefedd a chysgu ar y stryd i’r Cynulliad yn amser y Llywodraeth yr wythnos nesaf.
Ac eto, rwyf wedi dychryn yn fawr wrth glywed yr hyn yr ydych yn ei ddweud am y materion yng ngorsaf Pontypridd. Soniais mewn ymateb i gais am ddatganiad blaenorol y byddai’r Gweinidog â chyfrifoldeb dros drafnidiaeth yn cyflwyno datganiad ar reilffyrdd, felly gallai hyn fod yn amser priodol i gael y drafodaeth honno gydag ef.
Trefnydd, or leader of the house, last week, I'm sure you were as appalled as I was about the reports in the media about children being refused school dinners simply because the dinner payment card hadn't been topped up in time. In fact, there was a report about one child who had acquired their school dinner, gone to the till to find out that there was no money available for that individual child to have a dinner, and that dinner was removed from that child. Now, that is the most appalling treatment of any child in school, and I'm sure it will live with that individual for some time, should that be the case.
Now, I've raised this before—cashless payment systems—and I have to be fair, in that Powys County Council have now taken some action to alert parents when their money is diminished or running extremely low. But we cannot repeatedly hear stories like this. So, I would ask, leader of the house, whether you could have further discussion with the Minister for Education, who I know has worked on this, to do some further work and provide some further education to both parents and also school staff so that these situations do not keep repeating themselves.
Trefnydd, neu arweinydd y tŷ, yr wythnos diwethaf, rwyf yn siŵr eich bod wedi eich arswydo gymaint ag yr oeddwn innau ynghylch adroddiadau yn y cyfryngau bod cinio ysgol yn cael ei wrthod i blant oherwydd nad oedd credyd wedi ei roi ar eu cardiau talu mewn pryd. Yn wir, roedd adroddiad am un plentyn a oedd wedi cael ei ginio ysgol, ac wedi mynd at y til i ganfod nad oedd arian ar gael fel y gallai'r plentyn penodol hwnnw gael cinio, a chymerwyd y cinio hwnnw oddi ar y plentyn. Nawr, dyna'r driniaeth fwyaf ofnadwy o unrhyw blentyn yn yr ysgol, ac rwyf yn siŵr y bydd yr unigolyn hwnnw yn cofio'r digwyddiad am gryn amser, os oedd hynny'n wir.
Nawr, rwyf wedi codi hyn o'r blaen—systemau talu heb arian—ac mae'n rhaid imi fod yn deg, bod Cyngor Sir Powys bellach wedi cymryd rhai camau i rybuddio rhieni pan fo eu harian wedi lleihau neu'n rhedeg yn isel iawn. Ond ni allwn glywed straeon fel hyn dro ar ôl tro. Felly, rwyf yn gofyn, arweinydd y tŷ, a allwch gael trafodaeth bellach gyda'r Gweinidog Addysg yr wyf yn gwybod ei fod wedi gweithio ar hyn, i wneud rhagor o waith a darparu addysg bellach i rieni a staff yr ysgol fel nad yw'r sefyllfaoedd hyn yn parhau i ddigwydd.
Thank you for raising this important issue, and I have already had some discussions with the education Minister on this issue, and officials will investigate with the WLGA and the local association for catering in education just how widespread this issue is and consider whether we need to be providing additional advice and guidance to local authorities and schools on how to work with families, should these circumstances arise.
I think there are two different circumstances that families might find themselves in. For example, they just forget to top up the money, because life is busy and people forget things, or there could be families who are really, really struggling and unable to pay. So, I think there is a role for schools to understand where this family is in terms of that situation and be able to signpost on to advice, or certainly offer up contact to somebody within the local authority should they know that a family is struggling, and there is support available for them.
But you're point really about not holding children publicly accountable is an important one, because by stigmatising children in any way for unpaid school bills, well, that's completely unacceptable.
Diolch am godi'r mater pwysig hwn. Rwyf eisoes wedi cael rhai trafodaethau gyda'r Gweinidog Addysg ar y mater hwn, a bydd swyddogion yn ymchwilio gyda'r Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a'r gymdeithas leol dros arlwyo mewn addysg i weld pa mor eang yw'r mater hwn ac ystyried a oes angen inni ddarparu cyngor ac arweiniad ychwanegol i awdurdodau lleol ac ysgolion ar sut i weithio gyda theuluoedd, pe byddai'r amgylchiadau hyn yn codi.
Rwy'n credu bod dau amgylchiad gwahanol y gallai teuluoedd ganfod eu hunain ynddynt. Er enghraifft, maen nhw'n anghofio rhoi credyd ar y cerdyn, oherwydd bod bywyd yn brysur ac mae pobl yn anghofio pethau, neu efallai bod teuluoedd mewn trafferthion gwirioneddol ac nad ydyn nhw'n gallu talu. Felly, rwyf yn credu bod gan ysgolion swyddogaeth o ran deall sefyllfa'r teulu hwnnw a gallu cyfeirio at gyngor, neu'n sicr cynnig cysylltu â rhywun yn yr awdurdod lleol pe byddan nhw'n gwybod bod teulu yn ei chael hi'n anodd, a bod cymorth ar gael iddyn nhw.
Ond mae eich pwynt ynghylch peidio â dwyn plant i gyfrif yn un pwysig, oherwydd wrth warthnodi plant mewn unrhyw ffordd oherwydd biliau ysgol heb eu talu, wel, mae hynny'n gwbl annerbyniol.
I call for two formal Welsh Government statements on interrelated matters. The British Polio Fellowship marks its eightieth anniversary this month—January 2019—and I call for a Welsh Government statement on its support for the estimated 12,000 people in Wales who had polio, and the many more who perhaps never knew that they had it.
I'll take this opportunity to thank the British Polio Fellowship also for having asked me to become their Welsh Assembly patron. Three months ago, I called for a Welsh Government statement on post-polio syndrome, highlighting the need for improved awareness, with only 7 per cent of people surveyed recognising the syndrome at all. The fellowship wants to raise awareness amongst parliamentarians of all parties and develop this awareness in this National Assembly, as do their group leader in north Wales, Joan Deverell, and their group leader in south Wales, Coral Williams. They say,
'The end game is now tantalisingly within our grasp, but that we are still here supporting 120,000 living with Post Polio Syndrome...in the UK'—
including those in Wales—
'shows we will not truly have consigned Polio to the history books until every last survivor with PPS is no more. British Polio has invaluable world leading knowledge of how to treat PPS; with careful self-management and defined care pathways, independent living is possible.'
As their national UK chair states,
'what a wonderful present it would be if the charity’s 80th anniversary in 2019 is finally the year the world sees the global eradication of Polio, with the end game now seemingly within reach.'
And I call for a statement accordingly.
Now, when I recently met the group leader for the British Polio Fellowship in north Wales, she also raised with me concerns about a cluster of cases of a new virus, flaccid myelitis, in Glasgow and the need for Wales to prepare for this, because parents are already asking them about this and raising their concerns. Now, acute flaccid paralysis and acute flaccid myelitis cause weakness of the arms, legs or face. In the past, the acute flaccid paralysis was commonly due to poliovirus infection. Public Health England has seen an increase in reports of acute neurological conditions linked to this, with the majority of cases in children. Increases have also been reported in Europe and the USA. Public Health England declared a national incident last November—November 2018—to investigate this apparent increase in cases, but all cases had been investigated to exclude polio and also identify other potential causes, including non-polio enterovirus infections. But we've been unable to find any reference to any discussion of this issue in Wales. Given the rising concern in England, in Scotland, in Europe and the USA, I call for a Welsh Government statement accordingly.
Rwyf yn galw am ddau ddatganiad Llywodraeth Cymru ffurfiol ar faterion sy’n perthyn i’w gilydd. Mae Cymdeithas Polio Prydain yn dathlu ei phen-blwydd yn bedwar ugain y mis hwn—Ionawr 2019—ac rwyf y galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar ei chymorth ar gyfer y 12,000 o bobl yr amcangyfrifir yng Nghymru eu bod wedi cael polio, a’r nifer o rai eraill hefyd efallai nad oedden nhw’n gwybod bod ganddyn nhw polio.
Rwyf hefyd yn achub ar y cyfle hwn i ddiolch i Gymdeithas Polio Prydain am ofyn imi fod yn noddwr iddyn nhw yng Nghynulliad Cymru. Dri mis yn ôl, gofynnais am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch syndrom ôl-polio, gan dynnu sylw at yr angen am well ymwybyddiaeth, gyda 7 y cant yn unig o'r bobl a holwyd yn cydnabod y syndrom o gwbl. Mae’r gymdeithas yn dymuno codi ymwybyddiaeth ymhlith seneddwyr o bob plaid a datblygu’r ymwybyddiaeth hon yn y Cynulliad Cenedlaethol hwn, fel y gwna arweinydd eu grŵp yn y gogledd, Joan Deverell, ac arweinydd eu grŵp yn y de, Coral Williams. Maen nhw’n dweud,
Mae pen y daith bellach yn brofoclyd o agos, ond mae’r ffaith ein bod ni’n dal yn cefnogi 120,000 sy’n byw â Syndrom Ôl-Polio... yn y DU—
gan gynnwys y rhai yng Nghymru—
yn dangos na fyddwn ni wedi anfon Polio i’r llyfrau hanes mewn gwirionedd nes bydd pob un sydd wedi goroesi Syndrom Ôl-Polio wedi peidio â bod. Mae gan Bolio Prydain wybodaeth flaenllaw sy’n amhrisiadwy o ran sut i drin Syndrom Ôl-Polio; gyda hunanreolaeth ofalus a llwybrau gofal diffiniedig, mae byw’n annibynnol yn bosib.
Fel y dywed eu cadeirydd cenedlaethol yn y DU,
dyna anrheg ardderchog fyddai os mai pen-blwydd yr elusen yn bedwar ugain yn 2019 fyddai’r flwyddyn pan fo’r byd yn gweld Polio yn cael ei ddileu, gyda phen y daith bellach o fewn cyrraedd yn ôl pob golwg.
Ac rwyf yn galw am ddatganiad yn unol â hynny.
Nawr, pan gyfarfûm ag arweinydd grŵp Cymdeithas Polio Prydain yng ngogledd Cymru yn ddiweddar, rhannodd ei phryderon â mi hefyd am glwstwr o achosion o'r feirws newydd, myelitis llipa, yn Glasgow a'r angen i Gymru baratoi ar gyfer hwn, gan fod rhieni eisoes yn eu holi nhw ynglŷn â'r feirws hwn ac yn codi eu pryderon. Nawr, mae parlys llipa acíwt a myelitis llipa acíwt yn achosi gwendid yn y breichiau, y coesau neu’r wyneb. Yn y gorffennol, cafwyd parlys llipa acíwt oherwydd yr haint poliofirws. Mae Iechyd Cyhoeddus Lloegr wedi gweld cynnydd mewn adroddiadau o gyflyrau niwrolegol acíwt sy’n gysylltiedig â hyn, gyda'r rhan fwyaf o’r achosion ymhlith plant. Mae cynnydd wedi ei gofnodi yn Ewrop ac UDA hefyd. Fe wnaeth Iechyd Cyhoeddus Lloegr ddatgan digwyddiad cenedlaethol ym mis Tachwedd diwethaf—Tachwedd 2018—i ymchwilio i'r cynnydd ymddangosiadol hwn mewn achosion. Ond nid oedd yr achosion a archwiliwyd yn gysylltiedig â pholio, a hefyd, cafodd achosion posibl eraill eu nodi, gan gynnwys heintiau enterofirws di-bolio. Nid ydym wedi llwyddo i ddod o hyd i unrhyw gyfeiriad at unrhyw drafodaeth ar y mater hwn yng Nghymru. O gofio'r pryder cynyddol yn Lloegr, yr Alban, yn Ewrop ac UDA, rwyf yn galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn unol â hynny.
Thank you very much for raising this issue, and we would certainly share that aspiration that, in the eightieth year of the British Polio Fellowship, we could see the endgame being in reach, as you described it. I know that you will do sterling work in terms of raising this issue amongst Assembly Members right across the Chamber, as you are doing this afternoon.
With regard to the cluster of cases of a new virus that you've talked about, can I suggest that the health Minister has some discussion with Public Health Wales to explore the issue as to how it might be best addressed in Wales and then to write to you with the conclusions of that discussion?
Diolch yn fawr iawn am godi'r mater hwn, a byddem yn sicr yn rhannu'r dyhead hwnnw sydd gan Gymdeithas Polio Prydain o weld diwedd y daith yn cael ei chyrraedd fel yr oeddech chi'n ei disgrifio hi. Gwn y byddwch yn gwneud gwaith rhagorol o ran codi'r mater hwn ymhlith Aelodau'r Cynulliad ar draws y Siambr, fel yr ydych yn ei wneud y prynhawn yma.
O ran y clwstwr o achosion o feirws newydd yr ydych wedi siarad amdano, a gaf i awgrymu bod y Gweinidog iechyd yn cael trafodaeth gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru i archwilio'r mater o ran y ffordd orau i fynd i'r afael â hyn yng Nghymru gan ysgrifennu atoch wedyn gyda chasgliadau'r drafodaeth honno?
May I ask the Trefnydd to discuss with the Minister for the economy whether it's possible to issue a further statement, preferably an oral statement, to this Assembly, following the announcement made that the Schaeffler plant in Llanelli is in fact going to close? I'm grateful to the Minister for his written statement yesterday, but we'd appreciate an oral statement, because I and, I'm sure, other Members, particularly those who represent that area, would like to be able to ask more about the specifics of the support that's going to be provided to the 220 workers and their families who are facing redundancies. I'm sure that the Welsh Government is very well aware that these are not the kinds of jobs that we can afford to lose from Llanelli, or indeed from anywhere in Wales. So, we'd appreciate the opportunity to ask more about the specifics of support and of what work the Welsh Government will be doing with the local authority and with others to try and find suitable replacement employment, both for individuals, but employment opportunities.
I'd also appreciate the opportunity to ask the Minister what lessons may have been learnt from this process. Was there anything more that the Welsh Government could have done to work with this company, perhaps at an early stage, to persuade them to stay and to explore further what may need to be done in a post-Brexit environment to work with international companies to make sure that jobs of this quality are not lost?
A gaf i ofyn i'r Trefnydd drafod gyda’r Gweinidog economi a yw'n bosib cyhoeddi datganiad pellach i’r Cynulliad hwn, mewn datganiad llafar os yw hynny’n bosib, yn dilyn y cyhoeddiad a wnaed bod ffatri Schaeffler yn Llanelli yn mynd i gau? Rwyf yn ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ddatganiad ysgrifenedig ddoe. Ond byddem ni’n gwerthfawrogi datganiad llafar, oherwydd byddwn i, ac Aelodau eraill, rwyf yn siŵr, yn enwedig y rhai sy'n cynrychioli'r ardal honno, yn hoffi gallu gofyn mwy am fanylion y cymorth a fydd yn cael ei ddarparu i’r 220 o weithwyr a'u teuluoedd sy'n wynebu diswyddiadau. Rwyf yn siŵr bod Llywodraeth Cymru yn ymwybodol iawn nad y mathau o swyddi y gallwn ni fforddio i’w colli o Lanelli, neu’n wir, o unrhyw le yng Nghymru, yw’r rhain. Felly, byddwn yn gwerthfawrogi’r cyfle i holi mwy am fanylion y cymorth a’r gwaith y bydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud gyda'r awdurdod lleol a chydag eraill i geisio dod o hyd i gyflogaeth newydd addas, o ran cyfleoedd cyflogaeth, ac ar gyfer unigolion.
Byddwn hefyd yn gwerthfawrogi’r cyfle i ofyn i'r Gweinidog pa wersi sydd wedi eu dysgu, efallai, o'r broses hon. A oedd unrhyw beth arall y gallai Llywodraeth Cymru fod wedi ei wneud drwy weithio gyda'r cwmni hwn, yn ystod cam cynnar efallai, i'w perswadio nhw i aros ac archwilio ymhellach i'r hyn y byddai angen ei wneud mewn amgylchedd ôl-Frexit i weithio gyda chwmnïau rhyngwladol i sicrhau nad yw swyddi o ansawdd yn cael eu colli?
Thank you very much, and obviously the news that the Schaeffler plant in Llanelli will now, it seems, definitely close is extremely upsetting for the workforce and their families and, indeed, the wider communities in the area, and our thoughts, of course, are very much with those who have been affected by what is a really big blow to the area and to individuals.
As a Welsh Government, we are committed to doing all that we can to retain good-quality jobs in the area, so we, as you say, have specially convened a taskforce, which will continue to work closely with the local authority and with the other partners you describe to explore every possible avenue to secure the future manufacturing potential of the site and also to ensure that Schaeffler workers can readily access a competitive package of advice and skills and training support. I appreciate that you'd like some more detail on that, so I will have a conversation with the Minister with responsibility for the economy to find out what would be the best way to provide that.
Diolch yn fawr iawn, ac mae'n amlwg bod y newyddion y bydd ffatri Schaeffler yn Llanelli bellach yn cau'n bendant yn hynod annifyr i'r gweithlu a'u teuluoedd ac, yn wir, y cymunedau ehangach yn yr ardal, ac wrth gwrs, mae ein meddyliau yn sicr gyda'r rhai yr effeithiwyd arnyn nhw gan yr hyn sy'n ergyd mawr iawn i'r ardal ac i unigolion.
Fel Llywodraeth Cymru, rydym wedi ymrwymo i wneud popeth y gallwn i gadw swyddi o ansawdd da yn yr ardal. Felly, fel yr ydych yn ei ddweud, rydym wedi cynnull tasglu, a fydd yn parhau i weithio'n agos gyda'r awdurdod lleol a chyda phartneriaid eraill yr ydych yn eu disgrifio i archwilio pob llwybr posibl er mwyn sicrhau potensial gweithgynhyrchu y safle yn y dyfodol ac er mwyn sicrhau hefyd bod gweithwyr Schaeffler yn cael gafael ar becyn cystadleuol o gyngor a sgiliau a chymorth hyfforddiant. Rwyf yn sylweddoli y byddech chi'n hoffi mwy o wybodaeth ar hynny, felly byddaf yn cael sgwrs gyda'r Gweinidog sy'n gyfrifol am yr economi i ddod o hyd i'r ffordd orau o ddarparu hynny.
I'd like to ask for two statements, Minister. Firstly, I was glad to sponsor the launch of Usdaw's Time For Better Pay campaign at lunchtime to end in-work poverty. Usdaw surveyed over 10,500 members to understand the issues that they face as a result of low pay, shorter hour contracts and insecure work. Some of the results in this report are quite shocking. For example, two thirds of workers feel worse off now than they did five years ago. Three quarters of workers are relying on loans and borrowing to pay essential bills. Two thirds of workers say financial worries are impacting their mental health, and six in 10 workers have been unable to go away on holiday in the past year. Would you be able to meet with me, Minister, to discuss this report? And I'd be grateful for an update on the work that Welsh Government is doing to tackle in-work poverty.
Secondly, this week is Independent Venue Week, and these venues give artists their first experience of playing to live audiences and they're the backbone of the live music scene. Newport's Le Public Space is a music and arts centre based in the heart of the city centre and it's the largest independent space in the city for creative arts. Le Public Space is proudly born from Le Pub, which was a small but brilliant music venue in Newport that went for 25 years. Since it opened in 2017, Le Public Space has put on a full programme of live music, arts, comedy and is currently developing plans to expand. It's run by the inspirational Sam Dabb, and with the support of a dedicated board, the venue is a not-for-profit community benefit society run by the community for the community. Their mission is to provide a vibrant arts space that is open to all and everyone involved works to encourage diversity and to connect existing and new audiences with outstanding live music, art and cinema. So, could we have a statement on what Welsh Government can do to support local independent venues across Wales? And could the Minister suggest that the culture Minister, who I note is here, looks at Le Public Space as a fantastic example of an independent venue?
Hoffwn ofyn am ddau ddatganiad, Gweinidog. Yn gyntaf, roeddwn yn falch o noddi lansiad ymgyrch Time For Better Pay Usdaw yn ystod amser cinio er mwyn rhoi terfyn ar dlodi mewn gwaith. Arolygodd Usdaw dros 10,500 o aelodau i ddeall y materion sy'n eu hwynebu nhw o ganlyniad i gyflogau isel, contractau oriau byrrach a gwaith heb sicrwydd. Mae rhai o'r canlyniadau yn yr adroddiad hwn yn eithaf ysgytiol. Er enghraifft, mae dau allan o bob tri gweithiwr yn teimlo'n waeth yn awr nag yr oedden nhw bum mlynedd yn ôl. Mae tri chwarter y gweithwyr yn dibynnu ar fenthyciadau ac yn benthyca i dalu biliau hanfodol. Mae dau allan o bob tri gweithiwr yn dweud bod pryderon ariannol yn effeithio ar eu hiechyd meddwl, ac nid oedd chwech allan o bob 10 gweithiwr yn gallu mynd i ffwrdd ar wyliau y llynedd. A fyddech chi'n gallu cwrdd â mi, Gweinidog, i drafod yr adroddiad hwn? A byddwn yn ddiolchgar am yr wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â’r gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i'r afael â thlodi mewn gwaith.
Yn ail, Wythnos Lleoliad Annibynnol yw’r wythnos hon, ac mae'r lleoliadau hyn yn rhoi i artistiaid eu profiad cyntaf o chwarae o flaen cynulleidfaoedd byw, a dyma yw asgwrn cefn y maes cerddorol byw. Mae Le Public Space yng Nghasnewydd yn ganolfan cerddoriaeth a chelfyddydau sydd wedi ei lleoli yng nghanol y ddinas, a dyma’r man cyfarfod annibynnol mwyaf yn y ddinas ar gyfer y celfyddydau creadigol. Daeth Le Public Space i fodolaeth gyda balchder o Le Pub, a oedd yn lleoliad cerddoriaeth bach ond gwych yng Nghasnewydd a fu’n weithredol am 25 mlynedd. Ers ei agor yn 2017, mae Le Public Space wedi trefnu rhaglen lawn o gerddoriaeth fyw, celfyddydau, comedi, gan ddatblygu cynlluniau i ehangu ar hyn o bryd. Mae'n cael ei redeg gan yr ysbrydoledig Sam Dabb, a chyda chefnogaeth bwrdd penodedig mae'r lleoliad yn cael ei redeg gan y gymuned ar gyfer y gymuned yn ddi-elw ac er budd y gymuned. Eu cenhadaeth yw darparu man bywiog ar gyfer y celfyddydau sy’n agored i bawb, ac mae pawb sy’n gysylltiedig â'r lleoliad yn gweithio i annog amrywiaeth ac i gysylltu cynulleidfaoedd presennol a newydd â cherddoriaeth fyw, celfyddyd a sinema ragorol. Felly, a gawn ni ddatganiad ar yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i gefnogi lleoliadau annibynnol lleol ledled Cymru? Ac a wnaiff y Gweinidog awgrymu bod y Gweinidog diwylliant, yr wyf yn nodi ei fod ef yma, yn edrych ar Le Public Space fel enghraifft wych o leoliad annibynnol?
Thank you very much for raising both of these issues and, certainly, grass-roots music venues are a crucial part of our talent pipeline here in Wales in terms of the music industry. I think Le Public Space is a perfect example of how these businesses can not only adapt but also thrive as well in quite challenging circumstances. But also, it really contributes to the cultural life of our urban areas as well in giving Welsh talent their first opportunity to access their first audiences. So, we've really identified the value of grass-roots music venues to the cultural life of Wales.
Creative industries officials are commissioning a mapping exercise of grass-roots music venues across Wales, and that research study will provide a geographical map of these venues across the whole of the country, identifying clusters, for example. They'll consider their viability in terms of transport, access and audience, and consider the role in the night-time economy in the areas as well, and make some recommendations for potential interventions or improvements that Welsh Government can make. I know that Le Public Space will be one of those venues that will be looked at.
With regard to the report that has been launched today by Usdaw, and thank you very much for allowing this to happen here in the Assembly through your sponsorship of it, I'd like to pay tribute to the work that Usdaw does in terms of being a really strong voice for its members. I think that this report is particularly hard hitting. It tells us the impact that low pay has on people, unsteady jobs have on people and unfair contracts have on people. So, in terms of what we can do to it to respond to it, I would very much look to our commitment to making Wales a fair work nation and the work that we're doing through the Fair Work Commission to make recommendations to us on how we can improve what we're already doing, how we can use the levers that we have, but also to explore what other additional steps might be needed, for example, including legislation in future. So, this report will certainly be an important consideration for that commission that is due to come forward with recommendations in March of this year.
Diolch yn fawr am godi'r ddau fater hyn ac, yn sicr, mae lleoliadau cerddoriaeth ar lawr gwlad yn rhan hanfodol o'n llif o dalent newydd yma yng Nghymru o ran y diwydiant cerddoriaeth. Rwy'n credu bod Le Public Space yn enghraifft berffaith o sut y gall y busnesau hyn addasu ond hefyd ffynnu mewn amgylchiadau eithaf heriol. Ond hefyd, mae'n cyfrannu mewn gwirionedd at fywyd diwylliannol ein hardaloedd trefol yn ogystal â rhoi cyfle cyntaf i dalent Cymru fynd at eu cynulleidfaoedd cyntaf. Felly, mewn gwirionedd rydym wedi nodi gwerth lleoliadau cerddoriaeth ar lawr gwlad i fywyd diwylliannol Cymru.
Mae swyddogion y diwydiannau creadigol yn comisiynu ymarfer mapio o leoliadau cerddoriaeth ar lawr gwlad ledled Cymru, a bydd yr astudiaeth ymchwil honno yn darparu map daearyddol o'r lleoliadau hyn ledled y wlad gyfan, gan nodi clystyrau, er enghraifft. Byddan nhw'n ystyried eu dichonoldeb o ran trafnidiaeth, mynediad a'r gynulleidfa, ac yn ystyried swyddogaeth yr economi liw nos yn yr ardaloedd hynny hefyd ac yn gwneud rhai argymhellion ar gyfer ymyriadau neu welliannau posibl y gall Llywodraeth Cymru eu gwneud. Rwy'n gwybod y bydd Le Public Space yn un o'r lleoliadau hynny a gaiff eu hystyried.
O ran yr adroddiad a lansiwyd heddiw gan Usdaw, a diolch yn fawr iawn am ganiatáu i hynny ddigwydd yma yn y Cynulliad drwy eich nawdd chi, hoffwn dalu teyrnged i'r gwaith y mae Usdaw yn ei wneud o ran bod yn llais cryf iawn dros ei aelodau. Rwy'n credu bod yr adroddiad hwn yn arbennig o ddeifiol. Mae'n dweud wrthym ni am yr effaith y mae cyflogau isel yn ei chael ar bobl, effaith swyddi ansefydlog ar bobl ac effaith contractau annheg ar bobl. Felly, o ran yr hyn y gallwn ni ei wneud i ymateb iddo, byddwn yn sicr yn edrych tuag at ein hymrwymiad i wneud Cymru yn genedl gwaith teg a'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud drwy'r Comisiwn Gwaith Teg i wneud argymhellion ar sut y gallwn ni wella'r hyn yr ydym yn ei wneud eisoes, a sut y gallwn ddefnyddio'r ysgogiadau sydd gennym, ond hefyd i archwilio pa gamau ychwanegol eraill y gallai fod eu hangen, er enghraifft, gan gynnwys deddfwriaeth yn y dyfodol. Felly, bydd yr adroddiad hwn yn sicr yn ystyriaeth bwysig i'r comisiwn hwnnw sydd ar fin cyflwyno argymhellion ym mis Mawrth eleni.
Could I request that in light of today's publication of the Health Inspectorate Wales report into how ABMU health board handled the Kris Wade investigation and review, the health Minister initiates a debate in Government time on this issue and not only a written statement, which we were given today? After all, we were told that it would be ready in December, and it wasn't, so, I, if nobody else, have waited a long while for this report to come out. In it, it shows that there were clear governance failures that have not been addressed in several other reviews and reports. And this review has repercussions, not only for ABMU, but for other health boards. So, I would like to see a debate on the floor of this Chamber so that we can scrutinise the leadership of ABMU under its current chairmanship and also understand what exactly the Welsh Government is going to do differently that it hasn't done to date in all the other reviews that have happened in relation to this case and also to very serious cases in ABMU.
I'd also like to request a second statement from the health Minister on the independence of Healthcare Inspectorate Wales. Yesterday, a member of staff at Healthcare Inspectorate Wales told my office that a copy of the review would be made available under embargo from 6.00 p.m. yesterday, which it was. My staff asked HIW why the report was not being given to us until 6.00 p.m. and we were told that it was out of respect for families so that they could see the report first. However, today, I've been shown an e-mail from a journalist that showed that they were sent the report at 9 o'clock yesterday, before Assembly Members in this national institution, using the families and those suffering as a ruse not to show it to AMs to evade scrutiny. I find that shocking. I find that totally unacceptable. Therefore, I would like to have a statement from the Welsh Government to show how this happened and why AMs are not being respected when these reports are coming out.
A gaf i ofyn, yn sgil cyhoeddi heddiw adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru i sut y gwnaeth Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg ymdrin â'r ymchwiliad a'r adolygiad yn achos Kris Wade, bod y Gweinidog iechyd yn cynnal dadl yn amser y Llywodraeth ar y mater hwn, ac nid dim ond datganiad ysgrifenedig, a roddwyd inni heddiw? Wedi'r cyfan, dywedwyd wrthym y byddai'n barod ym mis Rhagfyr, ac nid oedd, felly, yr wyf i, os nad unrhyw un arall, wedi aros yn hir i'r adroddiad hwn gael ei gyflwyno. Ynddo, mae'n dangos y bu yna fethiannau llywodraethu clir nad ydynt wedi cael sylw mewn nifer o adolygiadau ac adroddiadau eraill. Ac mae sgil-effeithiau i'r adolygiad hwn, nid yn unig ar gyfer Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, ond i fyrddau iechyd eraill. Felly, hoffwn weld dadl ar lawr y Siambr hon fel y gallwn graffu ar arweinyddiaeth Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg o dan ei gadeiryddiaeth bresennol a hefyd deall beth yn union y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i'w wneud yn wahanol nad yw wedi'i wneud hyd yn hyn yn yr holl adolygiadau eraill sydd wedi'u cynnal yn gysylltiedig â'r achos hwn, a hefyd ag achosion difrifol iawn ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg.
Hoffwn hefyd ofyn am ail ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ar annibyniaeth Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Ddoe, dywedodd aelod o staff Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru wrth fy swyddfa y byddai copi o'r adolygiad ar gael dan embargo o 6.00 p.m. ddoe, ac roedd ar gael. Gofynnodd fy staff i AGIC pam na roddwyd yr adroddiad inni tan 6.00 p.m. a dywedwyd wrthym fod hynny er parch i'r teuluoedd er mwyn iddyn nhw allu gweld yr adroddiad yn gyntaf. Fodd bynnag, heddiw, dangoswyd neges e-bost i mi gan newyddiadurwr a oedd yn dangos bod yr adroddiad wedi'i anfon ato ef am 9 o'r gloch ddoe, cyn Aelodau Cynulliad yn y sefydliad cenedlaethol hwn, gan ddefnyddio y teuluoedd a'r rheini sy'n dioddef fel esgus dros beidio â'i ddangos i Aelodau'r Cynulliad er mwyn osgoi craffu. Rwy'n credu bod hynny'n syfrdanol. Rwy'n credu bod hynny'n gwbl annerbyniol. Felly, hoffwn gael datganiad gan Lywodraeth Cymru i ddangos sut y digwyddodd hyn a pham nad yw Aelodau'r Cynulliad yn cael eu parchu pan fydd yr adroddiadau hyn yn cael eu cyhoeddi.
Thank you very much. You'll be aware that the Minister has made that written statement to which you refer today. The report does make 24 recommendations, three of which fall to Welsh Government to implement on an all-Wales basis and the Minister has accepted all three of those recommendations for Welsh Government in their entirety. He also expects all health boards to take full account of the findings and the specific health board to take full account of the recommendations for it, ensuring that they are addressed and that those changes are embedded in the policies and procedures.
He's also asked the National Independent Safeguarding Board to work with the NHS to further improve the mechanisms for sharing safeguarding learning, and work is well progressed with the safeguarding boards in Wales, supported by the Welsh Government, to deliver safeguarding procedures that do build on the existing statutory guidance. And he will be asking those safeguarding boards to take account of the findings of the reports as well. He expects all of the health boards at this stage to consider these findings.
Clearly, this is a very difficult day for the women involved in the case and for their families, and our thoughts are with them, and I'm grateful to the Member for raising this. Of course, probably the earliest opportunity that she would have to raise it on the floor with the Minister would be through topical questions and the Minister would be happy to take one should it be agreed.
Diolch yn fawr iawn. Byddwch yn ymwybodol bod y Gweinidog wedi gwneud y datganiad ysgrifenedig hwnnw yr ydych yn cyfeirio ato heddiw. Mae'r adroddiad yn gwneud 24 o argymhellion, tri ohonynt i Lywodraeth Cymru eu gweithredu ar sail Cymru gyfan, ac mae'r Gweinidog wedi derbyn pob un o'r tri argymhelliad hynny i Lywodraeth Cymru yn eu cyfanrwydd. Mae ef hefyd yn disgwyl i bob bwrdd iechyd roi ystyriaeth lawn i'r canfyddiadau ac i'r bwrdd iechyd penodol roi ystyriaeth lawn i'r argymhellion ar ei gyfer, gan sicrhau yr ymdrinnir â nhw a bod y newidiadau hynny yn cael eu hymgorffori yn y polisïau a'r gweithdrefnau.
Mae ef hefyd wedi gofyn i'r Bwrdd Diogelu Annibynnol Cenedlaethol weithio gyda'r GIG i wella ymhellach y dulliau o rannu'r hyn a gaiff ei ddysgu am ddiogelu. Mae'r gwaith wedi symud ymlaen yn dda gyda'r byrddau diogelu yng Nghymru, a gefnogir gan Lywodraeth Cymru, i ddarparu gweithdrefnau diogelu sy'n ategu'r canllawiau statudol presennol. A bydd yn gofyn i'r byrddau diogelu hynny ystyried canfyddiadau'r adroddiadau hefyd. Mae'n disgwyl i'r holl fyrddau iechyd ar y cam hwn i ystyried y canfyddiadau hyn.
Yn amlwg, mae hwn yn ddiwrnod anodd iawn i'r menywod sy'n rhan o'r achos ac i'w teuluoedd, ac mae ein meddyliau gyda nhw, ac rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am godi hyn. Wrth gwrs, mae'n debyg mai'r cyfle cyntaf y byddai ganddi i'w godi ar y llawr gyda'r Gweinidog fyddai drwy gwestiynau amserol a byddai'r Gweinidog yn barod i dderbyn un pe byddai'n cael ei gytuno.
And I will decide if it is agreed.
A byddaf i yn penderfynu os caiff ei gytuno.
Ac yn olaf, Alun Davies.
And finally, Alun Davies.
Thank you very much, Presiding Officer. Minister, I'd like to ask for three statements from the Government, please. I'd like to ask for a statement from the Government on urban traffic management. I attended a public meeting in my constituency in Beaufort on Friday evening, and I was astonished to hear people talking there about the dangers they face in their daily lives along the roads through the community. I heard about children being knocked over, about people being unable to walk on pavements and about people being afraid to cross the road. Clearly, people can't be expected to live in these circumstances. And so, I would like to understand from the Welsh Government: what policies and what processes does the Government have in place to prioritise and manage traffic in urban environments? The people of Beaufort can't be expected to live the lives they are living and it's important the Government is able to create the structures and frameworks within which decisions can be taken to enable them to live their lives.
I'd like to ask for a statement from the Government on the future of buses and bus policy, as well. I heard the news on the weekend about the cuts to services in Cardiff. This is something we've seen a number of times in Blaenau Gwent, and bus services serving the communities of Blaenau Gwent and linking Blaenau Gwent with communities elsewhere and with social, shopping and work opportunities are simply falling to pieces. Now, it appears to me that if we're unable to run a bus service serving the capital of Wales in an urban, densely populated area, then the crisis facing bus services elsewhere must be so much greater. I would like to see a statement from the Government on what it intends to do to solve, to react and to respond to this crisis. I'm aware that there is a consultation being undertaken at the moment and I'm aware that the Government intends to legislate on this matter before the end of this Assembly. But that's going to be three, or possibly four years before we have a resolution of this matter. I don't believe that we can wait that long. I believe that we need a response from the Government early and within the next few weeks or months to respond to what I believe is a real crisis facing bus services up and down Wales.
I would also ask for a statement from the Government on the designation of sites of special scientific interest and other special places. I attended a public inquiry on Friday morning in Blaenavon alongside the Member for Torfaen, my good friend Lynne Neagle, and we both spoke at that public inquiry about the potentially disastrous and destructive application to quarry in an area called the 'canyon', which borders both our constituencies. Now, whilst I wouldn't expect the Government to comment upon any live planning inquiry, what I would expect the Government to be able to do is to give an estimation of its policy and approach to the designation of areas in general. It isn't so long ago that I was standing here launching the Valleys regional park and talking about the Government's ambitions and wishes to see us being able to enjoy the landscape and the heritage of the Valleys of south Wales, and now we see a business that wants to destroy that heritage and that landscape. The two are completely incompatible. So, I hope that the Government will be able to make a statement on this matter as well.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Gweinidog, hoffwn ofyn am dri datganiad gan y Llywodraeth, os gwelwch yn dda. Hoffwn ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar reoli traffig trefol. Bûm mewn cyfarfod cyhoeddus yn fy etholaeth i yn Beaufort nos Wener, ac fe'm syfrdanwyd i glywed pobl yn siarad yno am y peryglon y maen nhw'n eu hwynebu yn eu bywydau bob dydd ar hyd y ffyrdd drwy'r gymuned. Clywais am blant yn cael eu taro i lawr, am bobl yn methu cerdded ar balmentydd ac am bobl yn ofni croesi'r ffordd. Yn amlwg, ni ellir disgwyl i bobl fyw yn yr amgylchiadau hyn. Ac felly, hoffwn ddeall gan Lywodraeth Cymru: pa bolisïau a pha brosesau sydd gan y Llywodraeth ar waith i flaenoriaethu a rheoli traffig mewn amgylcheddau trefol? Ni ellir disgwyl i bobl Beaufort fyw y bywydau y maen nhw'n eu byw, ac mae'n bwysig bod y Llywodraeth yn gallu creu'r strwythurau a'r fframweithiau i'w defnyddio i wneud penderfyniadau i'w galluogi i fyw eu bywydau.
Hoffwn hefyd ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar ddyfodol bysiau a'r polisi bysiau. Clywais y newyddion dros y penwythnos am y toriadau i wasanaethau yng Nghaerdydd. Mae hyn yn rhywbeth yr ydym wedi'i weld nifer o weithiau ym Mlaenau Gwent, ac mae gwasanaethau bysiau sy'n gwasanaethu cymunedau Blaenau Gwent ac sy'n cysylltu Blaenau Gwent â chymunedau mewn mannau eraill ac â chyfleodd cymdeithasol, siopa a gwaith yn chwalu'n llwyr. Nawr, mae'n ymddangos i mi, os nad ydym ni'n gallu cynnal gwasanaeth bws sy'n gwasanaethu prifddinas Cymru mewn ardal drefol a phoblog, yna mae'n rhaid bod yr argyfwng sy'n wynebu gwasanaethau bysiau mewn mannau eraill llawer yn fwy. Hoffwn weld datganiad gan y Llywodraeth ar yr hyn y mae'n bwriadu ei wneud i ddatrys, ymateb ac ymdrin â'r argyfwng hwn. Rwy'n ymwybodol bod yna ymgynghoriad yn mynd rhagddo ar hyn o bryd ac rwy'n ymwybodol bod y Llywodraeth yn bwriadu deddfu ar y mater hwn cyn diwedd y Cynulliad hwn. Ond mae hynny'n mynd i fod yn dair, neu o bosib pedair blynedd cyn y cawn ni ateb i'r broblem hon. Nid wyf yn credu y gallwn ni aros cyhyd â hynny. Rwy'n credu bod angen inni gael ymateb gan y Llywodraeth yn gynnar ac o fewn yr ychydig wythnosau neu fisoedd nesaf i ymateb i'r hyn yr wyf i'n credu sy'n argyfwng gwirioneddol sy'n wynebu gwasanaethau bws ar hyd a lled Cymru.
Rwy'n gofyn hefyd am ddatganiad gan y Llywodraeth ar ddynodi safleoedd o ddiddordeb gwyddonol arbennig a lleoedd arbennig eraill. Mynychais ymchwiliad cyhoeddus fore dydd Gwener ym Mlaenafon gyda'r Aelod dros Dor-faen, fy ffrind da Lynne Neagle, a bu'r ddau ohonom yn siarad yn yr ymchwiliad cyhoeddus hwnnw am y cais a allai fod yn drychinebus a dinistriol i gloddio mewn ardal a elwir yn 'Tir Pentwys', sy'n ffinio ein dwy etholaeth. Nawr, er na fyddwn i'n disgwyl i'r Llywodraeth wneud sylwadau ar unrhyw ymchwiliad cynllunio byw, yr hyn y byddwn i yn disgwyl y byddai'r Llywodraeth yn gallu ei wneud yw rhoi syniad bras inni o'i pholisi a'i dull o ddynodi ardaloedd yn gyffredinol. Nid yw mor bell yn ôl â hynny pan oeddwn i'n sefyll yma yn lansio parc rhanbarthol y Cymoedd ac yn sôn am uchelgeisiau a dymuniadau'r Llywodraeth i'n gweld ni'n mwynhau tirwedd a threftadaeth Cymoedd de Cymru, ac rydym ni bellach yn gweld busnes sydd eisiau dinistrio'r dreftadaeth a'r dirwedd honno. Mae'r ddau beth yn gwbl anghydnaws. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y Llywodraeth yn gallu gwneud datganiad ar y mater hwn hefyd.
Thank you for raising these issues. On the last issue you raised regarding the designation of SSSIs and other special areas, I'll certainly ask the Minister to write to you with the clarity that you're asking for in terms of the explanation on the policy and the approach to designated areas.FootnoteLink
Again, on the issue of bus services, I had a conversation with the Minister for transport to explore when he might seek to bring forward a statement that would answer the questions that you've raised and also point you to some of the answers that, I think, the First Minister gave during First Minister's questions today, which did address some of those issues about urban traffic management. But if you wanted to write to the transport Minister directly with the specific area where you have concerns, I'm sure that he'd be keen to explore them further.
Diolch i chi am godi'r materion hyn. Ar y pwynt olaf ynglŷn â dynodiad SoDdGA ac ardaloedd arbennig eraill, byddaf yn sicr o ofyn i'r Gweinidog ysgrifennu atoch chi gyda'r eglurder yr ydych yn ei geisio o ran esbonio'r polisi a'r dull o ymdrin â'r ardaloedd dynodedig.FootnoteLink
Unwaith eto, ar fater gwasanaethau bws, cefais sgwrs gyda'r Gweinidog dros drafnidiaeth i drafod pryd y byddai modd iddo geisio cyflwyno datganiad a fyddai'n ateb y cwestiynau a godwyd gennych chi. Tynnaf eich sylw hefyd at rai o'r atebion, rwy'n credu, a roddodd y Prif Weinidog yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog heddiw, a oedd yn ymdrin â rhai o'r materion hynny ynghylch rheoli traffig trefol. Ond pe byddech yn dymuno ysgrifennu at y Gweinidog trafnidiaeth yn uniongyrchol ynglŷn â'r maes penodol y mae gennych bryderon yn ei gylch, rwy'n siŵr y byddai 'n awyddus i ymchwilio ymhellach i hynny.
Diolch i'r Trefnydd.
I thank the Trefnydd.
Yr eitem nesaf yw'r datganiad gan y Gweinidog Addysg ar ddiwygio'r cwricwlwm a'r trefniadau asesu ac ar y Papur Gwyn ar gynigion ar gyfer newid deddfwriaethol. A dwi'n galw ar y Gweinidog dros Addysg, Kirsty Williams, i gyflwyno'r datganiad. Kirsty Williams.
The next item is a statement by the Minister for Education: curriculum and assessment reform, a White Paper on proposals for legislative change. I call on the Minister for Education, Kirsty Williams.
Diolch yn fawr, Llywydd. The publication of our curriculum and assessment White Paper marks an important milestone in Wales’s current education reform journey. It is also a significant moment in our history as a people who believe in education as an individual, community and national endeavour. For the first time ever, we are bringing forward our own 'made in Wales' legislative proposals for the school curriculum. Yes, made in Wales, but shaped by the best from around the world. It is fundamental to achieving our national mission to raise standards, reduce the attainment gap and deliver an education system that is a source of national pride and public confidence.
This is the realisation of the call made in the nineteenth century by the great educationalist and progressive, Elizabeth Phillips Hughes. She was the first principal of the Cambridge Teaching College for Women, and returned home to be the only woman on the committee that drafted the charter of the University of Wales. In arguing for co-education, the promotion of women’s education and the importance of a Welsh dimension to our education system, she said that
'Education must be national, and must be in our own hands'.
And today, we are moving forward on that promise.
The essential features of the current curriculum, devised in 1988 by the then Westminster Government, is out of time with recent and future shifts in technology and the development of our society and economy. The high degree of prescription in the national curriculum has tended to create a culture where creativity has been diminished. There has been a narrowing of teaching and learning, with the professional contribution of the workforce underdeveloped.
I am absolutely clear that to raise standards for all and expand opportunities, we need to empower schools and teachers by moving away from a narrow, inflexible and crowded curriculum. Our new curriculum will support young people to develop higher standards of literacy and numeracy, to become more digitally and bilingually competent, and evolve into enterprising, creative and critical thinkers. It will help to develop our young people as confident, capable and caring citizens of Wales—indeed, of the world.
Since 2016, we have been working with a network of pioneer schools, experts and a wide range of stakeholders to develop a new curriculum. I consider this to be a key strength of our reforms—reforms for the people of Wales, shaped by the people of Wales. This approach has allowed us to keep schools and learners at the very centre and heart of our developments. It has promoted ownership of the reforms, which is key in ensuring the changes we are making are right and are sustainable.
You will already be aware of the majority of the proposed legislative changes, as they reflect and stay true to the recommendations set out in 'Successful Futures', the cornerstone of our curriculum reform. We are proposing to legislate to ensure the four purposes set out in 'Successful Futures' will be at the core of the new curriculum, with learners benefiting from a broad spectrum of learning. We're returning to the fundamentals of education by introducing areas of learning and experience, covering the humanities, health and well-being, science and technology, languages, literacy and communication, expressive arts and maths. This means that we're moving away from the days of a narrow curriculum and on to a different approach of teaching and learning, a curriculum where we break down traditional subject boundaries and give teachers the flexibility to approach different issues from different angles. By using this approach, practitioners will be able to use their professionalism and expert knowledge to create and design lessons that stretch our learners—stretch their learning, stretch their abilities and, crucially, stretch their horizons.
The White Paper proposes that the new curriculum be organised as a continuum of learning from the ages of three to 16. The emphasis is on seamless transition, with references to key stages removed. Instead, progression will be signalled through progression steps at five points in the learning continuum, relating broadly to expectations at the ages of five, eight, 11, 14 and 16. They will act as a road map for each learner's development, allowing for individual abilities, experiences and rates of learning and understanding. I intend to legislate to define these steps.
As a proud bilingual country, English and Welsh will of course remain statutory, as will religious studies and relationships and sexuality education. Alongside this, the cross-curriculum responsibilities of literacy, numeracy and digital competency will be statutory up until the age of 16.
Presiding Officer, this is an exciting time for education in Wales. Not only are we developing a curriculum that ensures our learners are equipped to meet the needs of the future, we are also developing a curriculum through genuine collaboration with our schools and key stakeholders. We need to ensure that our legislation, as set out in the White Paper, enables us to realise and not to stifle our ambitions.
I'm asking for Members in the Chamber today, and for people across Wales, to contribute over the coming weeks and months. The White Paper is ambitious and far reaching, but we will only reach those high standards through a genuine national mission and conversation. The content and detail of the new curriculum will of course be published in draft in April of this year. Today is about laying the foundations, consulting on the legislation that paves the way for the new curriculum, its principles, its freedoms, and the structures that will support it. Thank you.
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae cyhoeddi Papur Gwyn y cwricwlwm ac asesu yn garreg filltir bwysig ar daith bresennol diwygio addysg yng Nghymru. Mae hon hefyd yn eiliad arwyddocaol yn ein hanes fel pobl sy'n ystyried addysg yn fenter i'r unigolyn, i'r gymuned ac i'r genedl. Am y tro cyntaf erioed, rydym yn cyflwyno cynigion deddfwriaethol a 'luniwyd yng Nghymru' ar gyfer y cwricwlwm ysgol. Ie, a luniwyd yng Nghymru, ond a ddatblygwyd gan y gorau yn y byd. Mae'n hanfodol ar gyfer cyflawni ein cenhadaeth genedlaethol ein bod yn codi safonau, lleihau'r bwlch cyrhaeddiad a sicrhau system addysg sy'n ffynhonnell balchder cenedlaethol a hyder y cyhoedd.
Dyma wireddu'r alwad a wnaed yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg gan yr addysgwraig flaengar, Elizabeth Phillips Hughes. Hi oedd pennaeth cyntaf y Coleg Addysg i Fenywod yng Nghaergrawnt, a daeth yn ei hôl adref i fod yr unig fenyw ar y pwyllgor a ddrafftiodd Siarter Prifysgol Cymru. Wrth ddadlau achos addysg ar y cyd, hyrwyddo addysg i ferched a phwysigrwydd dimensiwn Cymreig i'n system addysg, dywedodd fod
yn rhaid i addysg fod yn genedlaethol, ac mae'n rhaid iddi fod yn ein dwylo ni ein hunain.
A heddiw, rydym yn symud ymlaen ar yr addewid hwnnw.
Mae nodweddion hanfodol y cwricwlwm presennol, a ddyfeisiwyd ym 1988 gan Lywodraeth San Steffan ar y pryd, yn henffasiwn erbyn hyn oherwydd y newidiadau diweddar a'r newidiadau sydd i ddod eto o ran technoleg a datblygiad ein cymdeithas a'n heconomi. Mae'r pwyslais yn y Cwricwlwm Cenedlaethol ar gyfarwyddiadau wedi tueddu i greu diwylliant sy'n llesteirio creadigrwydd. Bu cyfyngu ar addysgu a dysgu, ac ni chafodd cyfraniad proffesiynol y gweithlu ei ddatblygu'n ddigonol.
Er mwyn codi safonau i bawb ac ehangu cyfleoedd, rwy'n gwbl glir bod angen rhoi grym i'r ysgolion ac athrawon i symud i ffwrdd oddi wrth gwricwlwm cyfyng, anhyblyg a gorlawn. Bydd ein cwricwlwm newydd yn cefnogi pobl ifanc i ddatblygu safonau uwch o ran llythrennedd a rhifedd, i ddod yn fwy cymwys yn ddigidol ac yn ddwyieithog, ac i esblygu'n feddylwyr mentrus, creadigol a beirniadol. Bydd yn helpu i ddatblygu ein pobl ifanc i fod yn ddinasyddion hyderus, medrus a gofalgar yng Nghymru— yn wir, yn y byd.
Ers 2016, rydym wedi bod yn gweithio gyda rhwydwaith o ysgolion arloesi, arbenigwyr ac amrywiaeth eang o randdeiliaid i ddatblygu cwricwlwm newydd. Rwy'n ystyried hwn yn gryfder allweddol yn ein diwygiadau ni—diwygiadau i bobl Cymru, a ddatblygwyd gan bobl Cymru. Mae'r dull hwn wedi caniatáu inni gadw ysgolion a dysgwyr wrth wraidd ein datblygiadau ni. Mae wedi hybu perchnogaeth o ran y diwygiadau, sy'n allweddol i sicrhau bod y newidiadau yr ydym yn eu gwneud yn gywir a chynaliadwy.
Byddwch yn ymwybodol eisoes o'r rhan fwyaf o'r newidiadau deddfwriaethol arfaethedig, gan eu bod yn adlewyrchu ac yn unol â'r argymhellion a nodir yn 'Dyfodol Llwyddiannus', conglfaen ein diwygiad o'r cwricwlwm. Rydym yn cynnig deddfwriaeth i sicrhau y bydd y pedwar diben a nodir yn 'Dyfodol Llwyddiannus' wrth hanfod y cwricwlwm newydd, a dysgwyr yn elwa ar rychwant eang o addysg. Byddwn yn dychwelyd at hanfodion addysg drwy gyflwyno meysydd dysgu a phrofiad, yn cwmpasu dyniaethau, iechyd a lles, gwyddoniaeth a thechnoleg, ieithoedd, llythrennedd a chyfathrebu, celfyddydau mynegiannol, a mathemateg. Mae hyn yn golygu y byddwn ni'n troi oddi wrth ddyddiau'r cwricwlwm cul ac yn symud ymlaen at wahanol ddull o addysgu a dysgu, sef cwricwlwm sy'n chwalu'r ffiniau traddodiadol rhwng pynciau ac yn rhoi hyblygrwydd i athrawon ar gyfer trin gwahanol faterion o wahanol gyfeiriadau. Gan ddefnyddio'r dull hwn, bydd ymarferwyr yn gallu defnyddio eu proffesiynoldeb a'u gwybodaeth arbenigol i greu a chynllunio gwersi sy'n ymestyn ein dysgwyr—yn ymestyn eu haddysg, yn ymestyn eu gallu ac, yn hollbwysig, yn ymestyn eu gorwelion nhw.
Mae'r Papur Gwyn yn cynnig y bydd y cwricwlwm newydd yn cael ei drefnu fel continwwm dysgu rhwng tair a 16 oed. Bydd y pwyslais ar bontio'n ddi-dor, a chaiff cyfeiriadau at gyfnodau allweddol eu dileu. Yn hytrach, bydd cynnydd yn cael ei nodi drwy gamau cynnydd ar bum pwynt yn y continwwm dysgu, yn cysylltu'n fras â'r disgwyliadau ar gyfer oedrannau pump, wyth, 11, 14 a 16. Byddant yn gweithredu fel map o daith datblygiad pob dysgwr, gan ystyried cyfraddau dysgu a dealltwriaeth a phrofiadau a galluoedd unigol. Rwy'n bwriadu deddfu i ddiffinio'r camau hyn.
A ninnau'n genedl sy'n falch o'n dwyieithrwydd, bydd Cymraeg a Saesneg wrth gwrs yn parhau'n statudol, fel y bydd astudiaethau crefyddol ac addysg cydberthynas a rhywioldeb. Ochr yn ochr â hyn, bydd y cyfrifoldebau trawsgwricwlaidd o ran llythrennedd, rhifedd a chymhwysedd digidol yn parhau'n statudol hyd at 16 oed.
Llywydd, mae hwn yn gyfnod cyffrous i addysg yng Nghymru. Nid yn unig yr ydym yn datblygu cwricwlwm sy'n sicrhau bod ein dysgwyr â'r gallu i ateb anghenion y dyfodol, ond rydym hefyd yn datblygu cwricwlwm drwy gydweithredu gwirioneddol â'n hysgolion a'n rhanddeiliaid allweddol. Mae angen inni sicrhau bod ein deddfwriaeth, fel y caiff ei nodi yn y Papur Gwyn, yn ein galluogi ni i wireddu ein huchelgeisiau ac nid yn eu mygu nhw.
Rwy'n gofyn i'r Aelodau yn y Siambr heddiw, a phobl ledled Cymru, gyfrannu yn ystod yr wythnosau a'r misoedd nesaf. Mae'r Papur Gwyn yn uchelgeisiol ac yn bellgyrhaeddol, ond ni fyddwn yn cyrraedd y safonau uchel hynny heb genhadaeth a thrafodaeth genedlaethol o'r iawn ryw. Bydd cynnwys a manylion y cwricwlwm newydd yn cael eu cyhoeddi, wrth gwrs, ar ffurf drafft ym mis Ebrill eleni. Heddiw rydym yn gosod y sylfeini, gan ymgynghori ar y ddeddfwriaeth sy'n paratoi'r ffordd ar gyfer y cwricwlwm newydd, ei egwyddorion, ei ryddid, a'r strwythurau a fydd yn ei gefnogi. Diolch.
Can I thank you, Minister? You're quite right, this is going to be a sea change for Wales, but there's always a risk with a sea change that people might end up drowning. And while, of course, you have the full general principle policy support of everybody in this Chamber, I hope, the big test of all this is going to be what is deliverable practically, and will it deliver the results that we want to see.
We're actually talking about a piece of legislation here, so I'm going to mention that very much in this context. I was pleased to see that the overarching principles—and have been for a while—are clearer than what we have in existing legislation at the moment. You want to move away from a prescriptive system. I believe you when you say that, and we as Welsh Conservatives of course have always said that we want teachers to be free to teach and that we shouldn't have over-prescription here, but, of course, that comes then with a greater responsibility on visible accountability. The quality of teachers and teaching, which I think is probably the greatest factor—I probably won't talk too much about that today, though—and an improvement of standards in attainment, in achievement, that young people themselves believe to be valuable, as well as what Wales as a society believes will be valuable for us as a nation, and particularly for our economy.
A gaf i ddiolch i chi, Gweinidog? Rydych chi'n hollol iawn, bydd hwn yn newid enfawr i Gymru, ond gyda phob newid enfawr ceir perygl y bydd rhai yn colli'r trywydd. A thra bod gennych chi, wrth gwrs, gefnogaeth lawn gan bawb yn y Siambr hon o ran egwyddor gyffredinol y polisi, rwy'n gobeithio, y maen prawf hyn ar gyfer hyn fydd yr hyn a gaiff ei gyflawni'n ymarferol, ac a fydd yn sicrhau'r canlyniadau yr ydym yn dymuno eu gweld.
Sôn yr ydym, mewn gwirionedd, yn y fan hon am ddarn o ddeddfwriaeth, ac felly rwy'n mynd i grybwyll hynny i raddau helaeth iawn yn y cyd-destun hwnnw. Roeddwn yn falch o weld bod yr egwyddorion cyffredinol—ac maen nhw wedi bod ers amser—yn fwy eglur na'r hyn sydd gennym yn y ddeddfwriaeth sydd yn bodoli ar hyn o bryd. Rydych chi eisiau symud i ffwrdd oddi wrth system sy'n rhoi cyfarwyddiadau. Rwy'n eich credu pan ddywedwch chi hynny, ac rydym ni, Geidwadwyr Cymreig, wedi dweud bob amser wrth gwrs ein bod yn awyddus i athrawon fod yn rhydd i ddysgu ac na ddylem gael gormod o gyfarwyddyd yn y cyswllt hwn. Ond, wrth gwrs, mae hynny wedyn yn rhoi mwy o gyfrifoldeb ar atebolrwydd gweladwy. Ansawdd yr athrawon a'r addysgu, a chredaf mai honno fwy na thebyg yw'r ffactor fwyaf—ond ni fyddaf yn siarad gormod am hynny heddiw—a gwelliant mewn safonau o ran cyrhaeddiad, o ran cyflawniad, y bydd y bobl ifanc eu hunain yn credu sy'n werthfawr, yn ogystal â'r hyn y bydd Cymru fel cymdeithas yn ei gredu fydd yn werthfawr i ni fel cenedl, yn enwedig i'n heconomi.
So, we're talking now about what will be effective to deliver this in a way that helps us raise rounded citizens who can achieve for themselves and their country, which is why I wanted to ask, really, why the word 'responsibility' has only appeared once in what our young people will achieve through the six areas of learning, because I think it's great to see words like 'confidence' and 'resilience', and the ability to be participants, I think, or to participate in decisions, but if our education is not helping people to move on from just respecting the needs of other people, which is a stated aim, to actually thinking they might have a responsibility in helping people meet those needs, then I think we might struggle with truly co-productive policy making in future. Actually, I think that's where we need a sea change, a game changer, if you like, in public policy in the future—amongst other changes.
Now, I'm sure that you'll say that my point is covered by the AoLEs, and it would be great if you could actually pinpoint how you actually think that will be the case, but what's not clear to me either at the moment is how these good citizen parts of the curriculum, if you like, will be weighted against the examinable areas of work. Because I welcome absolutely this need to reduce gaming that can go on in the current system, but I think we also need to keep an eye as well on avoiding new areas of gaming where decision makers can either swing in favour of exam results or avoid difficult questions about exam results by focusing on the non-examinable activity. Because when we talk about teacher freedom—and, as I say, I agree with you on this—it's just trying to establish quite how free they will be. Will they be free enough to actually avoid the stated policy objectives of what you're trying to do here? So, perhaps we can discuss that a little bit.
I mentioned the issue of what young people themselves think is valuable, and I'd be grateful if you could just give some indication as to how children and young people themselves have been involved so far. The White Paper talks about the Organisation for Economic Co-operation and Development observation that Welsh Government and the education sector have been working closely together, but it would be quite helpful to get an idea about how those who will be receiving this new-look education feel about it.
I'm sure this comes as a huge shock to you, Minister, but I do want to talk about cardiopulmonary resuscitation and first-aid skills—their place in the curriculum. I know you've heard all the evidence—evidence that has persuaded other Governments, not just the UK, that this is so worth while that they actually haven't left it to teacher discretion. The health and well-being AoLE speaks to individuals looking after themselves, but not really very much about looking after other people, which goes back to my initial point about mutual responsibility. So, I'd be quite curious to know why, at the moment, it looks like Welsh children might be disadvantaged compared to their peers in other parts of the world, actually, regarding a skill that they will now be taking for granted.
I'm conscious of leaving some questions for others, but I have got some more. Oh, yes—accountability. Now, I accept that how accountability is going to be measured from now on is still very much something that will be discussed with this Assembly, but what I'd like some steer on today, because we are talking about legislation, is what action you would take and refer to in legislation if this poor link in Wales, as it was described by the OECD, between accountability and improvement is not replaced, and pretty swiftly, by a link that works, particularly as the White Paper says that some of the existing accountability measures will be retained?
Just briefly on Welsh language and the wording to teach Welsh in various places in the White Paper—I think we need to explore that on another day. We haven't got much time today. I particularly wanted to ask, though, about the introduction of teaching English in Welsh-medium settings for very young children, and I can understand perhaps on grounds of fairness, when we're introducing so much Welsh now into English-medium settings, that this could be an attempt to not treat one language more favourably than the other. But I think these are not like-for-like situations, and I think it would help if you could bring us some evidence that suggests that those very young children learning through the medium of Welsh, through a continuum or otherwise, are in some way disadvantaged in a way that introducing English into their lives at that stage would overcome. As I say, these are not like-for-like situations and I don't think you can treat them in quite the same way. Tangentially, I'm just wondering what consideration was given to bringing modern foreign languages into the AoLEs much more visibly before key stage 3. I know it's not the same as Welsh language, but I am really worried about the future of modern foreign languages, even under this curriculum.
And then, finally—as I say, I'll leave teachers' training for another day. I'm pleased to see that you'll be putting some duties for Welsh Government on the face of the Bill. I wonder if I could ask you to consider a duty rather than a power to introduce statutory guidance assisting local government, governors and school leaders about how they can evidence fulfilling those duties around the four purposes. Because I know you will say, 'Well, of course, the Welsh Government will do this, and it's actually mentioned in the White Paper', but by committing through a duty to introduce guidance—and I'm not suggesting what should be in that guidance—I think that gives some comfort to those who are looking for certainty from this legislation. I think I need to give you fair warning that we'll be looking at making those duties in amendments at some point to introduce and review statutory guidance, to have some powers to vary that guidance after scrutiny from the Welsh Parliament, and also, as I mentioned earlier, to see what powers you would be looking for in order to take action in the event of duties by others not being met.
So, you're already aware of expressions of uncertainty about the delivery of the policy—we've discussed it in committee and a little bit in the Chamber. So, you have work to do on that, and, actually, as a legislature, we want to help you meet some of those concerns. I think it'll help both of us—meaning us as a Parliament and you as a Government—if your Bill looks to create certainty for those who will be responsible for implementing the Bill in due course and just doesn't join the list of Swiss cheeses that have been rolling out from Welsh Government lately. Thank you very much.
Felly, rydym yn sôn nawr am yr hyn fydd yn effeithiol er mwyn darparu hyn mewn ffordd sy'n ein helpu i feithrin dinasyddion cyflawn a all gyflawni er eu mwyn eu hunain ac er mwyn eu gwlad. A dyna pam yr oeddwn yn awyddus i ofyn, yn wir, pam nad yw'r gair 'cyfrifoldeb' ond wedi ymddangos mewn un man yn yr hyn y bydd ein pobl ifanc yn ei gyflawni yn y chwe maes dysgu. Rwyf i o'r farn ei bod yn beth ardderchog i ni weld geiriau fel 'hyder' a 'chydnerthedd', a'r gallu i gymryd rhan neu fod â rhan mewn penderfyniadau. Ond os nad yw ein haddysg yn helpu pobl i symud ymlaen oddi wrth barchu anghenion pobl eraill yn unig, sydd yn nod a bennir, i ystyried y gallen nhw fod â chyfrifoldeb gwirioneddol i helpu pobl i fodloni'r anghenion hynny, yna rwy'n credu y gallem gael trafferth o bosib wrth lunio polisi gwir gydgynhyrchiol yn y dyfodol. Mewn gwirionedd, yn fy marn i, dyna lle mae angen y newid enfawr, y newid yn y chwarae, os hoffech, gyda pholisi cyhoeddus yn y dyfodol—ymhlith newidiadau eraill.
Nawr, rwy'n siŵr y byddwch yn dweud bod fy mhwynt i yn cael ei gwmpasu yn y Meysydd Dysgu a Phrofiad, a byddai'n wych pe gallech nodi sut yn union y credwch y bydd hynny'n digwydd. Ond nid yw'n eglur i minnau chwaith ar hyn o bryd sut y bydd y rhannau hynny o'r cwricwlwm ar y dinasyddion da, os hoffech chi, yn cydbwyso â'r meysydd addysg sy'n cael eu harholi. Rwy'n llwyr groesawu'r angen i leihau'r chwarae a all fod yn y system bresennol, ond rwy'n credu hefyd bod angen inni gadw llygad ar osgoi meysydd newydd o chwarae gemau lle mae'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau naill ai'n troi o blaid canlyniadau arholiadau neu'n osgoi cwestiynau anodd am ganlyniadau arholiadau drwy ganolbwyntio ar y gweithgarwch nad yw'n cael ei arholi. Oherwydd pan fyddwn ni'n sôn am ryddid i athrawon—ac, fel y dywedaf i, rwy'n cytuno â chi yn hyn o beth—dim ond ceisio darganfod pa mor rhydd yn union a fydden nhw yw hyn. A fydden nhw'n ddigon rhydd mewn gwirionedd i osgoi'r amcanion polisi a nodwyd o ran yr hyn yr ydych yn ceisio ei gyflawni yma? Felly, efallai y gallwn drafod rhywfaint ar hynny.
Cyfeiriais at yr hyn y mae'r bobl ifanc eu hunain yn ei ystyried yn werthfawr, a byddwn yn ddiolchgar pe gallech roi ryw syniad i ni ynghylch sut mae'r plant a'r bobl ifanc eu hunain wedi bod â rhan yn y cyswllt hwn hyd yn hyn. Mae'r Papur Gwyn yn sôn am sylw'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (OECD), sef bod Llywodraeth Cymru a'r sector addysg wedi bod yn gweithio'n agos â'i gilydd. Ond byddai'n fuddiol iawn cael amcan o'r hyn y mae'r rhai a fydd yn derbyn yr addysg hon ar ei newydd wedd yn teimlo ynglŷn â'r peth.
Rwy'n siŵr y bydd hon yn sioc enfawr i chi, Gweinidog, ond hoffwn sôn am adfywio cardiopwlmonaidd a sgiliau cymorth cyntaf—a'u lle yn y cwricwlwm. Gwn eich bod wedi clywed y dystiolaeth i gyd—tystiolaeth sydd wedi perswadio llywodraethau eraill, nid yn unig y DU, fod hyn mor werthfawr fel nad ydyn nhw wedi rhoi'r rhyddid i athrawon benderfynu ar hyn. Mae'r Maes Dysgu a Phrofiad iechyd a Lles yn siarad ag unigolion am gymryd gofal o'u hunain, ond nid yw'n cyfeirio llawer iawn mewn gwirionedd at gymryd gofal o bobl eraill, sy'n mynd yn ôl at fy mhwynt cychwynnol ynghylch cyfrifoldeb y naill i'r llall. Felly, byddwn yn awyddus iawn i wybod pam, ar hyn o bryd, mae'n edrych fel pe byddai plant Cymru dan anfantais efallai o'u cymharu â'u cyfoedion mewn rhannau eraill o'r byd, o ran medr y bydden nhw nawr yn ei gymryd yn ganiataol.
Rwy'n ymwybodol o adael rhai cwestiynau i eraill, ond mae gennyf i rai eto. O, ie — atebolrwydd. Nawr, rwy'n derbyn y bydd y dull y caiff atebolrwydd ei fesur ynddo o hyn ymlaen yn parhau i fod yn rhywbeth a gaiff ei drafod yn y Cynulliad hwn. Ond yr hyn yr hoffwn rywfaint o arweiniad arno heddiw, oherwydd rydym yn sôn am ddeddfwriaeth, yw pa gamau a fyddech yn eu cymryd ac yn cyfeirio atyn nhw mewn deddfwriaeth os na chaiff y ddolen gyswllt wan hon, fel y'i disgrifiwyd gan yr OECD, rhwng atebolrwydd a gwelliant yng Nghymru, ei disodli a hynny'n fuan iawn, gan ddolen gyswllt sy'n gweithio, yn arbennig gan fod y Papur Gwyn yn dweud y bydd rhai o'r mesurau atebolrwydd presennol yn cael eu cadw?
Dim ond yn fyr ar y Gymraeg a'r geiriad o ran dysgu'r Gymraeg mewn gwahanol fannau yn y Papur Gwyn—credaf fod angen inni edrych ar hynny ryw ddiwrnod eto. Nid oes llawer o amser gennym ni heddiw. Roeddwn yn arbennig o awyddus i ofyn, serch hynny, am gyflwyniad dysgu Saesneg mewn mannau lle ceir addysg cyfrwng Cymraeg ar gyfer plant ifanc iawn, a gallaf ddeall ar sail tegwch efallai, wrth i ni gyflwyno cymaint o Gymraeg mewn mannau addysg cyfrwng Saesneg, y gallai hyn fod yn ymgais i beidio â thrin un iaith yn fwy ffafriol na'r llall. Ond nid yw'r rhain yn sefyllfaoedd cyffelyb, ac rwyf i o'r farn y byddai o gymorth pe gallech roi rhywfaint o dystiolaeth i ni sy'n awgrymu bod y plant ifanc iawn hynny sy'n dysgu drwy gyfrwng y Gymraeg, drwy gontinwwm neu fel arall, mewn rhyw ffordd dan anfantais y byddai cyflwyno Saesneg yn eu bywydau yn y cyfnod hwnnw'n ei oresgyn. Fel y dywedaf, nid yw'r rhain yn sefyllfaoedd cyffelyb, ac nid wyf i'n credu y gellir eu trin yn yr un modd. Wrth fynd heibio, tybed pa ystyriaeth a roddwyd i gyflwyno ieithoedd tramor modern yn y Meysydd Addysg a Phrofiad mewn ffordd fwy gweladwy cyn cyfnod allweddol 3. Gwn nad yw hynny'r un peth â'r iaith Gymraeg, ond rwy'n gofidio'n fawr am ddyfodol ieithoedd tramor modern, hyd yn oed gyda'r cwricwlwm hwn.
Ac yna, yn olaf—fel y dywedaf i, byddaf yn cadw hyfforddiant athrawon i'w drafod eto. Rwy'n falch o weld y byddwch yn rhoi rhai dyletswyddau i Lywodraeth Cymru ar wyneb y Bil. Tybed a oes modd gofyn i chi ystyried dyletswydd yn hytrach na phŵer i gyflwyno canllawiau statudol i helpu Llywodraeth Leol, llywodraethwyr ac arweinwyr ysgol ynglŷn â sut y gallen nhw roi tystiolaeth o'u cyflawniad o'r dyletswyddau hynny ynghylch y pedwar diben? Gwn y byddwch chi'n dweud, 'Wel, wrth gwrs, bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud hyn, ac mae sôn amdano yn y Papur Gwyn mewn gwirionedd'. Ond drwy ymrwymo i ddyletswydd i gyflwyno canllawiau—ac nid wyf i'n awgrymu beth ddylai fod yn y canllawiau hynny—credaf fod hynny'n rhoi peth cysur i'r rheini sy'n chwilio am sicrwydd yn y ddeddfwriaeth. Credaf fod angen imi roi rhybudd teg i chi y byddwn yn edrych ar lunio'r dyletswyddau hynny mewn gwelliannau ryw bryd ar gyfer cyflwyno ac adolygu canllawiau statudol, i fod â rhai pwerau i amrywio'r cyfarwyddyd hwnnw ar ôl craffu gan Senedd Cymru, a hefyd, fel y soniais yn gynharach, i weld pa bwerau yr ydych yn awyddus i'w cael er mwyn cymryd camau pe na fyddai'r dyletswyddau eraill yn cael eu bodloni.
Felly, rydych yn ymwybodol eisoes o'r datganiadau o ansicrwydd ynghylch cyflawni'r polisi—rydym ni wedi trafod hynny yn y Pwyllgor ac ychydig bach ar hynny yn y Siambr. Felly, mae gennych waith i'w wneud ar hynny, ac, mewn gwirionedd, fel deddfwrfa, rydym ni'n dymuno eich helpu chi i ymateb i rai o'r pryderon hynny. Credaf y bydd hynny'n ein helpu ni oll—rwy'n golygu ni yn Senedd a chithau yn Llywodraeth—pe byddai eich Bil yn ceisio creu sicrwydd i'r rhai a fydd yn gyfrifol am roi'r Bil ar waith maes o law ac nad yw'n ymuno â'r rhestr o gawsiau tyllog o'r Swistir sydd wedi cael eu cyflwyno gan Lywodraeth Cymru yn ddiweddar. Diolch yn fawr iawn.
Can I thank Suzy Davies for that long list of questions? I will try and cover them as best I can and as quickly as I can. I'm glad that the Member recognises that there is greater clarity around the purposes of the curriculum. Of course, this was a finding by Graham Donaldson in his 'Successful Futures' report, which said that we needed to have that clarity, and I believe that we have achieved that.
Understandably, as always in these discussions, the focus tends to go onto qualifications and actually what happens at the end of this process. Obviously, the qualifications in Wales will need to be aligned to the new curriculum. One of the things that we have been very careful to do during this entire process is to engage Qualifications Wales so that there is early sight from our qualifications body about what they will need to do to make sure that that alignment is real. That's also one of the reasons why I took the decision to delay the roll-out of the curriculum.
Originally, it had been conceived that there would be a big-bang approach and the entire system would move to the new curriculum overnight. Clearly, that, potentially, was particularly full of jeopardy for those students who were reaching the end of their compulsory education, working towards those high-stakes examinations. And that's why we've made the decision to roll it out. So, of course, qualifications related to this new curriculum will actually not be sat until 2026. It does seem like a long way away, but we're already in the planning process for what this new curriculum change will mean for qualifications.
I am anticipating, Presiding Officer, that Suzy Davies and I will have long debates about duties and statutory guidance. Of course, as the legislation is actually drafted and comes forward, I look forward to engaging in those. We have been quite clear about the duties that will be on the face of the Bill—duties to the Welsh Government and duties to schools and individual headteachers and governing bodies, and what will be required of them. But I'm keen to consider views that will come forward during the consultation paper here, first of all, and then when we move forward to the legislation. I will enter those discussions with an open mind.
The Member asked what role children have had in the process to date. Let me give you a very clear example: you will be aware from my statement, and previous statements that I've made, that we will be placing relationship and sexuality education on the face of the Bill. That is in response to the recommendation by the specialist group that reported and the weight of evidence that young people themselves gave to that process about how important this was. Actually, this is an example of the departure away from 'Successful Futures'—this is a new addition—but we're doing it because the weight of evidence from young people themselves who fed into that process said that they wanted to see this change and we've listened to that. And that's just one example.
Clearly, there have been other examples where young people have been engaged, but, crucially, we will be doing a specific body of work when the AoLEs are published at Easter, when there is something tangible to go out and discuss with children and young people. Of course, it's tempting at this stage to want to talk about what goes into the legislation and actually what is appropriate for the individual AoLEs. Suzy Davies will have to wait just a little bit longer until those AoLEs are published at Easter. That will, hopefully, give some insight into some of the other questions that she has raised. At that same time, we will publish further information about assessment and evaluation to go alongside the content of the AoLEs. The White Paper does set out some duties regarding assessment and how assessment for learning will take place under this process. And we always have to make the distinction between assessment and evaluation—they are two different things, designed for two different purposes in our education system, and further details will be published on the evaluation and the accountability measures later on in the spring.
Can I come to the issue of language? Clearly, there is nothing in these proposals that will undermine the issue, which I think the Member was referring to, with regard to immersion, especially for our youngest children in Welsh-medium. I'm sure the Member, who I believe is a supporter of the foundation phase, will be aware of the current guidance that is available to foundation phase practitioners. It says that children
'should be helped to develop an awareness of Wales as a country with two languages'
and
'Language skills learned in one language should support the development of knowledge and skills in another language.'
That's already in our foundation phase guidance, which all foundation phase settings are expected to deliver upon. There is nothing in this paper that I believe will undermine that.
My commitment to the language as an important part of our education system is a personal one, through the choices that I have made—positive choices I've made for my own children. I've got three towards the Government's target for 2050 who will be bilingual because of the opportunities of Welsh-medium education. It's a professional commitment and it is a policy commitment.
I am very proud that we are reforming the education system so that every child—every single child—is going to have a more equal chance to be a bilingual citizen of this nation and to learn even more languages at an early age. Because, like you, I share your concerns about MFL. I'm sorry if we haven't made it clear in the statement. Of course, key stage 3 will go; there will be no key stages in the new process. Actually, what we're hoping to do is to bring other languages earlier into a child's educational journey, whilst they are in primary school. That means modern foreign languages, that means ancient civilisation languages—the previous Minister, I know, had a particular passion for Latin. We are also looking at community languages—so, those are languages that are spoken in different parts of our community—and also British Sign Language. Schools will have the opportunity, and indeed they will be required to be able to bring those experiences into the primary sector. Because I think leaving it to secondary school to expose children to other communication, other languages, is too late and has led to some of the problems that we've seen in terms of take-up.
I think that just about covers the points that the Member has raised but I'm grateful for the spirit of co-operation and the willingness to engage in this process. As I said, it's a national mission and we are a National Assembly, and I'm sure all Members will want to contribute.
A gaf i ddiolch i Suzy Davies am y rhestr faith o gwestiynau? Byddaf yn ceisio ymdrin â nhw orau y gallaf ac mor gyflym ag y gallaf. Rwy'n falch fod yr Aelod yn cydnabod y ceir mwy o eglurder ynghylch dibenion y cwricwlwm. Wrth gwrs, canfyddiad gan Graham Donaldson oedd hwn yn ei adroddiad 'Dyfodol Llwyddiannus', a oedd yn mynegi bod angen i ni gael yr eglurder hwnnw, ac rwyf i o'r farn ein bod ni wedi cael hynny.
Yn ddealladwy, fel sy'n digwydd bob amser yn y trafodaethau hyn, tueddir i ganolbwyntio ar gymwysterau a'r hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd ar ddiwedd y broses. Yn amlwg, bydd angen i'r cymwysterau yng Nghymru gyd-fynd â'r cwricwlwm newydd. Un o'r pethau yr ydym wedi bod yn ofalus iawn yn eu gwneud yn ystod y broses gyfan yw ymgysylltu â Chymwysterau Cymru fel y ceir rhagolwg cynnar gan ein corff cymwysterau o'r hyn y bydd angen iddyn nhw ei wneud i sicrhau aliniad gwirioneddol. Dyna hefyd un o'r rhesymau pam y penderfynais ohirio cyflwyno'r cwricwlwm.
Yn wreiddiol, lluniwyd hyn gyda'r bwriad o wneud popeth ar unwaith ac y byddai'r system gyfan yn symud at y cwricwlwm newydd dros nos. Yn amlwg, roedd hynny, o bosibl, yn beryglus i'r myfyrwyr hynny a oedd yn cyrraedd diwedd eu haddysg orfodol ac yn gweithio tuag at yr arholiadau tyngedfennol hynny. A dyna pam yr ydym wedi gwneud y penderfyniad i gyflwyno'r rhaglen yn raddol. Felly, wrth gwrs, ni fydd y cymwysterau sy'n gysylltiedig â'r cwricwlwm newydd hwn yn digwydd mewn gwirionedd tan 2026. Mae hynny'n ymddangos yn bell iawn i ffwrdd, ond rydym eisoes yn y broses gynllunio ar gyfer yr hyn y bydd y newid hwn yn y cwricwlwm newydd yn ei olygu i gymwysterau.
Rhagweld yr wyf i, Llywydd, y bydd Suzy Davies a minnau'n cael dadleuon hir ynghylch dyletswyddau a chanllawiau statudol. Wrth gwrs, wrth i'r ddeddfwriaeth gael ei drafftio a'i chyflwyno, rwy'n edrych ymlaen at fynd i'r afael â'r rheini. Rydym wedi bod yn gwbl glir ynghylch y dyletswyddau a fydd ar wyneb y Bil—dyletswyddau i Lywodraeth Cymru a dyletswyddau i ysgolion a phenaethiaid a chyrff llywodraethu, a'r hyn a ofynnir ganddyn nhw. Ond rwy'n awyddus i ystyried y safbwyntiau a ddaw gerbron yn ystod y papur ymgynghori hwn, yn gyntaf oll, ac yna wrth i ni symud ymlaen at y ddeddfwriaeth. Byddaf yn dechrau ar y trafodaethau hynny gyda meddwl agored.
Gofynnodd yr Aelod pa ran a gafodd plant yn y broses hyd yn hyn. Gadewch i mi roi enghraifft glir iawn i chi: byddwch yn ymwybodol o'm datganiad i, a datganiadau blaenorol yr wyf wedi eu gwneud, y byddwn yn rhoi Addysg Cydberthynas a Rhywioldeb ar wyneb y Bil. Mae hynny mewn ymateb i argymhelliad gan adroddiad y grŵp arbenigol a phwysau'r dystiolaeth a roddodd y bobl ifanc eu hunain i'r broses honno ynglŷn â pha mor bwysig oedd hyn. Mewn gwirionedd, dyma enghraifft o ymwahanu oddi wrth 'Ddyfodol Llwyddiannus'—mae hwn yn ychwanegiad newydd—ond rydym yn gwneud hyn gan fod pwysau'r dystiolaeth gan y bobl ifanc eu hunain a gafodd ei fwydo i'r broses honno yn dangos eu bod eisiau gweld y newid hwn ac rydym wedi gwrando ar hynny. Ac un enghraifft yn unig yw honno.
Yn amlwg, cafwyd enghreifftiau eraill lle mae pobl ifanc wedi ymgysylltu, ond, yn hollbwysig, byddwn yn gwneud corff penodol o waith pan gyhoeddir y Meysydd Addysg a Phrofiad adeg y Pasg, pan fydd gennym rywbeth diriaethol i'w drafod gyda phlant a phobl ifanc. Wrth gwrs, mae'n demtasiwn siarad ar hyn o bryd am yr hyn a roddir yn y ddeddfwriaeth a beth sy'n briodol mewn gwirionedd i'r Meysydd Addysg a Phrofiad unigol. Bydd yn rhaid i Suzy Davies aros ychydig eto nes y bydd y Meysydd Addysg a Phrofiad hynny'n cael eu cyhoeddi adeg y Pasg. A bydd hynny, gobeithio, yn taflu rhywfaint o oleuni ar rai o'r cwestiynau eraill a godwyd ganddi hi. Ar yr un pryd, byddwn yn cyhoeddi rhagor o wybodaeth am asesu a gwerthuso i gyd-fynd â chynnwys y Meysydd Addysg a Phrofiad. Mae'r Papur Gwyn yn nodi rhai dyletswyddau ynghylch asesu a sut y bydd asesu ar gyfer dysgu yn digwydd yn sgil y broses hon. Ac mae'n rhaid inni wahaniaethu bob amser rhwng asesu a gwerthuso—dau wahanol beth ydyn nhw, a gynlluniwyd at ddau wahanol ddiben yn ein system addysg, a chaiff manylion pellach ar y gwerthusiad a'r mesurau atebolrwydd eu cyhoeddi yn nes ymlaen yn y gwanwyn.
A gaf i ddod at fater iaith? Yn amlwg, nid oes dim yn y cynigion hyn a fydd yn tanseilio'r mater iaith yr wyf yn credu yr oedd yr Aelod yn cyfeirio ato, o ran addysg drochi, yn enwedig ar gyfer ein plant ieuengaf mewn addysg cyfrwng Cymraeg. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod, sy'n gefnogol, rwy'n credu, i'r cyfnod sylfaen, yn ymwybodol o'r canllawiau cyfredol sydd ar gael i ymarferwyr y cyfnod sylfaen. Mae'n dweud y
dylid helpu plant i ddatblygu ymwybyddiaeth o Gymru fel gwlad a chanddi ddwy iaith
a
Dylai sgiliau iaith a ddysgir mewn un iaith fod yn gefnogol i ddatblygiad gwybodaeth a sgiliau mewn iaith arall.
Mae hynny eisoes yn ein canllawiau ar y cyfnod sylfaen, y disgwylir i bob lleoliad cyfnod sylfaen ei gyflawni. Nid oes unrhyw beth yn y papur hwn y credaf y bydd yn tanseilio hynny.
Mae fy ymrwymiad i'r iaith fel rhan bwysig o'n system addysg yn un personol, oherwydd y dewisiadau a wneuthum i fy hunan—dewisiadau cadarnhaol yr wyf wedi eu gwneud i'm plant fy hun. Mae gennyf i dri tuag at darged 2050 y Llywodraeth a fydd yn ddwyieithog oherwydd y cyfleoedd addysg cyfrwng Cymraeg. Mae hwn yn ymrwymiad proffesiynol ac yn ymrwymiad polisi.
Rwy'n falch iawn ein bod yn diwygio'r system addysg fel y bydd pob plentyn—pob un plentyn—yn cael cyfle mwy cyfartal i fod yn ddinesydd dwyieithog yn y genedl hon a dysgu mwy o ieithoedd hyd yn oed o oedran iau. Oherwydd, fel chi, rwyf innau'n rhannu eich pryderon ynglŷn ag ieithoedd tramor modern. Mae'n ddrwg gennyf os nad ydym wedi gwneud hynny'n glir yn y datganiad. Wrth gwrs, bydd cyfnod allweddol 3 yn diflannu; ni fydd unrhyw gyfnodau allweddol yn y broses newydd. Mewn gwirionedd, yr hyn yr ydym yn gobeithio ei wneud yw cyflwyno ieithoedd eraill yn gynharach yn nhaith addysgol y plentyn, tra byddan nhw yn yr ysgol gynradd. Mae hynny'n golygu ieithoedd tramor modern, mae'n golygu ieithoedd o wareiddiad hynafol—roedd gan y Gweinidog blaenorol, mi wn, olwg arbennig ar Ladin. Rydym hefyd yn edrych ar ieithoedd cymunedol—felly, yr ieithoedd hynny sy'n cael eu siarad mewn gwahanol rannau o'n cymuned—ac Iaith Arwyddion Prydain hefyd. Bydd cyfle gan ysgolion, ac yn wir bydd yn ofynnol iddynt sicrhau y bydd y profiadau hynny ar gael yn y sector cynradd. Oherwydd rwyf i o'r farn ei bod yn rhy hwyr os arhoswch nes i'r plentyn fynd i'r ysgol uwchradd cyn cyflwyno ffyrdd eraill o gyfathrebu ac ieithoedd eraill, ac mae hynny wedi arwain at rai o'r problemau a welir o ran niferoedd ar hyn o bryd.
Rwy'n credu bod hynny'n cwmpasu, yn ddigon agos, y pwyntiau a godwyd gan yr Aelod, ond rwy'n ddiolchgar am yr ysbryd cydweithredu a'r parodrwydd i fod â rhan yn y broses hon. Fel y dywedais, cenhadaeth genedlaethol yw hon ac rydym ni'n Gynulliad Cenedlaethol, ac rwy'n siŵr y bydd pob Aelod yn dymuno gwneud cyfraniad.
Buaswn i'n licio mynd ar drywydd tair agwedd bwysig heddiw yma: hyfforddi'r gweithlu, trefniadau asesu, ac effaith y newidiadau ar gymwysterau. Dydy'r rhain ddim yn uniongyrchol yn ymwneud â'r Papur Gwyn, wrth gwrs, ond yn rhan o'r darlun mawr o'r newid anferth sydd i ddigwydd. Mi fydd y cwricwlwm newydd yn golygu newid chwyldroadol i ddulliau dysgu, felly beth ydy cynlluniau'r Llywodraeth ar gyfer ailhyfforddi'r gweithlu? Dwi yn defnyddio'r gair 'ailhyfforddi' yn hollol fwriadol er mwyn cyfleu lefel y dasg a'r newid yn fwy effeithiol na'r term 'datblygiad proffesiynol'.
I would like to pursue three important aspects today: workforce training, assessment arrangements, and the impact of these changes on qualifications. These don't directly relate to the White Paper, of course, but they are part of the bigger picture in terms of the huge change that’s occurring. And the new curriculum will mean a transformational change to teaching methods, so what are the Government’s proposals for re-educating the workforce? I'm using the word 're-educating' or 'retraining' in order to convey the level of the task and the change, and I think that does so more effectively than the term 'professional development'.
Mae ysgolion yn gweiddi allan am wybodaeth goncrit ynglŷn â pryd fydd hyn yn digwydd—hynny yw, pryd fydd yr ailhyfforddi mawr yma'n digwydd? Fydd o'n digwydd yn ystod oriau ysgol, tu hwnt i oriau ysgol, mewn diwrnodau hyfforddiant mewn swydd ychwanegol, neu beth? Mae angen syniad ynghylch y buddsoddiad ariannol fydd yn cael ei neilltuo i hyn—mwy o fanylion, os liciwch chi. Dŷch chi wedi clustnodi £100,000, dwi'n credu, ar gyfer datblygiad parhaus, ond ydy hynny yn ddigon? Mae rhyddhau athrawon yn gostus. Mae angen i'r cwbl fod wedi ei gynllunio yn ofalus ymlaen llaw. Mae angen cydnabyddiaeth o faint y dasg, ac mae angen pwysleisio bod hyn yn cynnwys athrawon dosbarth, cynorthwywyr dosbarth ac arweinwyr ysgol fel ei gilydd. Dwi yn ymwybodol na fydd hyfforddiant datblygiad proffesiynol yn rhan o'r Papur Gwyn, ond mae'r cwestiynau dwi'n meddwl sydd yn cael eu codi gan yr athrawon a gan yr undebau yn hollol berthnasol.
Mae fy ail gwestiwn i ynghylch trefniadau asesu, a dŷch chi wedi sôn y byddwch chi'n cyhoeddi mwy o fanylion ynglŷn â hynny yn y gwanwyn. Ar hyn o bryd, cyn cael y wybodaeth yna, mae athrawon yn pryderu nad ydyn nhw yn gallu cael syniad clir o natur a dull y trefniadau asesu fydd yn cydfynd â'r cwricwlwm. Dŷn ni'n gwybod am y profion ymaddasol blynyddol, a dŷn ni'n gwybod am newidiadau sylweddol a chadarnhaol yn dod o ran y trefniadau atebolrwydd ehangach, ond, o ran y camau cynnydd a'r deilliannau cyflawniad, mi fyddai'n dda cael mwy o eglurhad ynghylch hyn oll, a dwi'n cymryd mai'r bwriad fydd symud i ffwrdd o asesiadau athrawon fel maen nhw ar hyn o bryd.
Cwestiwn anferth arall lle nad oes yna unrhyw un fel petaen nhw'n fodlon mynd i'r afael ag o ar hyn o bryd ydy: beth fydd sgil-effaith y newidiadau i'r cwricwlwm ar gymwysterau, fel roedd Suzy yn sôn? Mi wnaethoch chi ddechrau ateb y cwestiwn, ond mae angen eglurder yn fuan iawn ar y mater yma. Roeddech chi'n sôn, 'O, mae 2026 yn bell i ffwrdd'. Wel, nac ydy, dydy 2026 ddim yn bell i ffwrdd, oherwydd mi fydd y garfan gyntaf o ddisgyblion sydd wedi dilyn y cwricwlwm newydd, sef y rhai fydd ym mlwyddyn 7 ym mis Medi 2022, yn cyrraedd blwyddyn 10, sef yn dechrau cyrsiau TGAU, ym mis Medi 2025. Gweithio nôl o'r pwynt yna, bydd angen i'r manylebau ar gyfer y cymwysterau hynny fod wedi eu cyhoeddi erbyn mis Medi 2024 er mwyn i athrawon gael amser i ymbaratoi. Mae yna waith aruthrol i'w wneud yn gyntaf gan Cymwysterau Cymru o ran gosod y meini prawf, ac wedyn gan Cydbwyllgor Addysg Cymru, ac unrhyw gyrff dyfarnu eraill fydd â diddordeb cynnig cymhwyster, o ran llunio'r cymhwyster, a mynd drwy brosesau dilysu Cymwysterau Cymru. Dwi'n gwybod eich bod chi, yn ddealladwy efallai, wedi eisiau osgoi bod natur a chynnwys cymwysterau yn dylanwadu'n ormodol ar y cwricwlwm, ond mae'r amser wedi dod i fynd â'r maen i'r wal a gwneud penderfyniadau cadarn.
Troi rŵan at fater sydd yn peri consern i mi hefyd, sef Cymreictod y cwricwlwm, ac fe hoffwn i wybod pa mor Gymreig fydd profiad y disgybl a faint o bwyslais fydd ar hanes Cymru. Dŷch chi'n sôn am ddimensiwn Cymreig; dwi'n sôn am gwricwlwm wedi ei wreiddio yn y profiad Cymreig, a dwi yn meddwl bod yna wahaniaeth yn fanna, a hoffwn i eglurder am hynny. Mae yna gwestiynau yn codi am y fframwaith ar gyfer y Gymraeg, a beth fydd y trefniadau asesu yn fan honno, a'r cwestiwn mawr sydd ddim yn cael ei ateb ar hyn o bryd ydy: beth fydd natur y cymhwyster neu gymwysterau o ran y Gymraeg? Mae diffyg eglurder ynglyn â hynny yn peri ychydig bach o ofid; mae yna wagle yn ei gylch o, ac mi fyddai'n dda cael dipyn bach mwy o gig ar yr asgwrn o safbwynt hwnnw.
Ac, yn olaf, dwi'n troi at yr hyn roedd Suzy wedi cychwyn sôn amdano fo—yr hyn sydd ar dudalen 35 yn yr adroddiad yn y ddogfen ymgynghori, ac yn fan hyn mae o'n dweud y bydd:
'Dyletswydd ar bob ysgol a Lleoliad Meithrin a Gyllidir i addysgu Saesneg, fel elfen orfodol o'r cwricwlwm newydd i Gymru.'
Rŵan mae hwnna yn taro rhywun fel rhywbeth chwithig iawn yn y dyddiau sydd ohoni, lle mae cylchoedd meithrin y Mudiad Ysgolion Meithrin yn cyflwyno eu gwaith drwy gyfrwng y Gymraeg. Ac mae pob barn arbenigol yn pwysleisio bod trochi plant yn y Gymraeg yn yr oed cynnar yna—dyna ydy'r ffordd i gynhyrchu plant sydd yn rhugl yn y Gymraeg. Ac mae datganiad fel yna yn codi llawer iawn o gwestiynau, dwi'n meddwl, ac mae o wedi dychryn y Mudiad Ysgolion Meithrin yn sicr, ac mae'n ymddangos i mi yn mynd yn hollol groes i'r nod o filiwn o siaradwyr. Felly, hoffwn i wybod ai camgymeriad ydy o mewn gwirionedd. Mae o'n ddatganiad mor od ac annisgwyl yn y cyd-destun dŷn ni ynddo fo yng Nghymru ar hyn o bryd, mae'n fy nharo i efallai mai camgymeriad ydy o, beth bynnag.
Felly—
Schools are calling out for concrete information about when this will happen—that is to say, when this major retraining will occur. Will it happen during school hours, outwith school hours, on additional inset days? How will it be done? We do need an idea about the financial investment that will be allocated to this—more detail, if you like. You've allocated £100,000, I think, for ongoing development or continuous development, but is this sufficient? Releasing teachers is expensive. It all needs to be planned very carefully beforehand, and we need to recognise the scale of the task facing us, and we need to emphasise that this includes classroom teachers, classroom assistants, and the school leaders. I am aware that CPD won't be part of the White Paper, but I do think that the questions raised by teachers and unions are very pertinent indeed.
My second question is on assessment arrangements, and you have mentioned that you will publish further detail on that in the spring. At the moment, before we have that information, teachers are concerned that they don't have a clear idea of the nature of the assessment methods that will run alongside the curriculum. We know about the annual adaptive tests, and we know about significant changes in terms of the broader accountability issues, but, in terms of the progress steps and the attainment outcomes, it would be good to have more clarity on all of this, and I assume that the intention is to move away from teacher assessment as it currently stands at the moment.
Now, another huge question, which nobody seems to be able to tackle at the moment, is: what will the impact of the changes to the curriculum be on qualifications, as Suzy alluded to? You did start to answer the question, but we do need clarity very soon on this issue. You said that 2026 is a long way off, but no, it isn’t, because the first cohort of pupils that will have followed the new curriculum—those in year 7 in September 2022—will reach year 10 and they will start GCSE courses in September 2025. Working back from that point, the schedules for those courses will have to have been published by 2024 so that teachers have time for preparation. There is huge work to be done, first of all, by Qualifications Wales, in terms of setting the criteria, and then by the WJEC, and any other awarding bodies who may be interested in qualifications, in terms of drawing up those qualifications and going through Qualification Wales's validation processes. Now, I know that, quite understandably, you’ve sought to avoid having the nature of the qualifications having too much of an influence on the curriculum, but the time has now come to actually make some robust decisions in this area.
Turning now to an issue that is a cause for concern for me, namely the Welsh aspects of this curriculum, and the Welsh identity of the curriculum, I would like to know how much emphasis there will be on Welsh history, for example. You talk about a Welsh dimension, but I am talking about a curriculum that is rooted in the Welsh experience, and I do think that there is a difference there, and I would like some clarity on that issue. There are questions that arise about the framework for the Welsh language, and what the assessment arrangements will be there, and there is a major question, which isn’t being answered at the moment, about what the nature of the qualification or qualifications will be in terms of the Welsh language. There is a lack of clarity about that, and that is a cause for concern; there is a vacuum there, and I would appreciate a little more meat on the bones, as it were.
Finally, I turn to an issue that Suzy started to address, which is on page 35 of the consultation document, and here it says that there will be
‘Duty on all schools and Funded Nursery Settings to teach English as a compulsory element of the new curriculum for Wales.’
Now, that strikes me as being very strange, in these days where the cylchoedd meithrin run by Mudiad Ysgolion Meithrin do provide their provision through the medium of Welsh. And every expert opinion in this area has emphasised that the immersion of children in the Welsh language, at that very early age, is the best way of producing children who are fluent Welsh speakers. And a statement such as that one does raise a number of questions, I believe, and it has frightened Mudiad Ysgolion Meithrin without doubt, and it appears to me to run contrary to the aim of a million Welsh speakers. So, I would like to know whether that is an error if truth be told, It’s such a strange and unexpected statement in the current context in Wales. It strikes me that it may be a mistake.
So—
Gadewch i'r Gweinidog felly ateb rhai o'r cwestiynau. Dwi'n meddwl bod yna ddigon yn y cyflwyniad yna.
Allow the Minister to respond to some of the questions then. I think that you have asked plenty of questions there.
Mae yna lot o gwestiynau angen eu holi yn sicr.
There are a number of questions that need to be asked, certainly.
I'w holi a'u hateb. Y Gweinidog, Kirsty Williams.
To be asked and answered. The Minister, Kirsty Williams.
Thank you very much to the Member for the questions. She is quite right, of course, that the professional learning requirements to implement the curriculum are not a matter for the White Paper, but just to reassure the Member that no education system can exceed the quality of those people who stand in front of our children day in and day out, and, therefore, having a professional workforce that is in a position to make good on the vision of the curriculum is absolutely crucial. That's why we have undergone a reformed initial teacher education process. It hasn't been without its pain, and we are confident that the new ITE provision centres that have been selected through that rigorous process will be in a position to ensure that those newly going into the profession will have the skills needed.
We are currently working on groundbreaking alternative routes to qualification for teaching, which will put us at the vanguard of teacher education, and I hope to make statements on that shortly. But, clearly, we also have to attend to the needs of those who are already in the workforce, who, hopefully, will continue to be in the workforce for many years to come. I have previously announced to this Chamber the largest ever financial package of professional learning support in the history of devolution. Some significant resources are going in now and in the new financial year. Those resources will be made available directly to schools, where headteachers who are best placed to understand the professional learning needs of their colleagues in their school will be able to make individual plans for the use of those resources.
I'm looking for a new approach, a new, innovative approach to professional learning. Gone are the days, I think, where we rely on sending people, usually to Cardiff, to spend the day listening to the sage on the stage, only then to go back and have little idea of how that could be properly implemented in individual classrooms. We need to be smarter than that.
The Member does raise the important issue—and I know in having spoken to headteacher conferences before Christmas, that the issue of inset day, an extra inset day, is one that is high on people's agenda. Those Members who are au fait with the subordinate legislation processes will know that, actually, I do not have the power to simply announce an extra inset day. I am actively considering whether that should be made available, but it will have to go out to public consultation and will be subject to processes here within the Assembly itself. But I hope to make an announcement shortly about whether that process will be undertaken. But I understand that teachers will need the opportunity to prepare themselves for this new challenge, as will our school leaders, which is why I have been quite clear to our National Academy of Educational Leadership that, in commissioning programmes to support existing and aspiring headteachers, their ability to be able to support curriculum reform in their own schools should be an important part of that.
Diolch yn fawr iawn i'r Aelod am y cwestiynau. Mae hi'n hollol iawn, wrth gwrs, nad mater i'r Papur Gwyn yw gofynion dysgu proffesiynol ar gyfer gweithredu'r cwricwlwm. Ond er mwyn tawelu meddwl yr Aelod ni all unrhyw system addysg fod yn well nag ansawdd y sawl sy'n sefyll o flaen ein plant yn feunyddiol yng Nghymru, ac, felly, mae'n gwbl hanfodol bod â gweithlu proffesiynol sydd mewn sefyllfa i wireddu gweledigaeth y cwricwlwm. Dyna pam yr ydym wedi ymgymryd â phroses ddiwygiedig ar gyfer addysg gychwynnol athrawon. Nid yw wedi bod yn fêl i gyd, ac rydym yn hyderus y bydd y canolfannau darpariaeth addysg gychwynnol athrawon newydd sydd wedi eu dewis trwy'r broses drwyadl honno mewn sefyllfa i sicrhau y bydd y rhai sy'n mynd i mewn i'r proffesiwn o'r newydd yn meddu ar y sgiliau sy'n angenrheidiol.
Rydym yn gweithio ar hyn o bryd ar lwybrau arloesol eraill at gymhwyster ar gyfer dysgu, a fydd yn ein rhoi ar flaen y gad o ran addysgu athrawon, ac rwy'n gobeithio gwneud datganiadau ynglŷn â hynny cyn bo hir. Ond, yn amlwg, mae'n rhaid inni roi sylw hefyd i anghenion y rhai sydd yn y gweithlu eisoes, a fydd, rwy'n gobeithio, yn parhau i fod yn y gweithlu am flynyddoedd lawer eto. Rwyf wedi cyhoeddi'r pecyn ariannol cymorth dysgu proffesiynol mwyaf erioed yn hanes datganoli yn y Siambr hon o'r blaen. Bydd rhai adnoddau sylweddol yn mynd i mewn nawr ac yn y flwyddyn ariannol newydd. Bydd yr adnoddau hynny ar gael i ysgolion yn uniongyrchol, a bydd y penaethiaid, sydd yn y sefyllfa orau i ddeall beth yw anghenion dysgu proffesiynol eu cydweithwyr yn eu hysgol, yn gallu gwneud cynlluniau unigol ar gyfer y defnydd o'r adnoddau hynny.
Rwy'n chwilio am ddull newydd, dull newydd ac arloesol o ddysgu proffesiynol. Credaf fod pethau wedi newid ers y cyfnod pan allem ddibynnu ar anfon pobl, i Gaerdydd fel arfer, i dreulio'r diwrnod yn gwrando ar bobl ddoeth ar lwyfan, ac yn mynd oddi yno gyda dim ond syniad prin o sut y gellid rhoi hynny ar waith mewn ystafelloedd dosbarth unigol. Mae angen i ni fod yn fwy clyfar na hynny.
Mae'r Aelod yn codi mater pwysig—ac rwy'n gwybod o siarad mewn cynadleddau penaethiaid cyn y Nadolig, fod mater diwrnod HMS, diwrnod HMS ychwanegol, yn un uchel ar yr agenda. Bydd yr Aelodau hynny sydd yn gyfarwydd â phrosesau is-ddeddfwriaeth yn gwybod, mewn gwirionedd, nad oes gennyf i mo'r pŵer i gyhoeddi diwrnod HMS ychwanegol. Rwyf wrthi'n ystyried a ddylid ei roi, ond bydd yn rhaid mynd allan i ymgynghoriad cyhoeddus a bydd yn ddarostyngedig i'r prosesau yma o fewn y Cynulliad ei hun. Rwy'n gobeithio gwneud cyhoeddiad yn fuan ynghylch a gynhelir y broses honno. Ond rwy'n deall y bydd angen cyfle ar athrawon i baratoi eu hunain ar gyfer yr her newydd hon, fel y bydd ei angen ar ein harweinyddion ysgol, a dyna pam yr wyf wedi bod yn gwbl glir i'n Hacademi Genedlaethol Arweinyddiaeth Addysgol, wrth gomisiynu rhaglenni i gefnogi penaethiaid presennol a darpar benaethiaid, y dylai eu gallu i gefnogi diwygio'r cwricwlwm yn eu hysgolion eu hunain fod yn rhan bwysig o hynny.
I wasn't being flippant when I said 2026 was a long way away. What I was actually trying to say—obviously not clearly enough—was that that will be here with us before we know it. And that's why it's been absolutely crucial to me that we have had Qualifications Wales engaged from the very start of the process. Work is already under way on understanding the consequences for qualifications as a result of these curriculum changes. And if the Member would like further details, I'm happy to facilitate a meeting between herself and Qualifications Wales, so she can hear, in more time than I'm able to give here this afternoon, and talk about the nature of that work, remembering, of course, that qualifications is now arm's length from Ministers.
That brings me on to the issue of assessment. The detail and emphasis of our assessment arrangements will need to change, to best support the new curriculum. The central focus of assessment in the future will be to ensure that all children and young people understand how they are performing, and, crucially, what they need to do next to make progress and move on. So there will be greater emphasis on formative assessment, to inform next steps for both teaching and learning. To strengthen the relationship between the curriculum and assessment, and to give a focus on each child's progress, there will no longer be levels. Instead, assessment will be based on the achievement outcomes, which will be published alongside the contents of the AoLEs. And they will expressly set out what achievement looks like in each of those six areas of learning and experience. And what I do propose—and is included in the White Paper—is that headteachers will have a duty to set achievement outcomes to support all children and young people at their school, to progress along the continuum of learning. And to ensure that there will be consistency between schools, we propose that they have to have regard to the achievement outcomes, which, as I said, will be published later on this year.
So, there will be a continued focus on teacher assessment, and assessment for learning, alongside our other assessment regimes, such as the online adaptive testing. With regard to evaluation, which, as I said earlier, is different—and that is how we hold the system to account, both individual schools and the system as a whole—details of that will be published later on.
With regard to the Welsh language, I was very grateful to receive the support of Cymdeithas yr Iaith yesterday, who have welcomed very much what we're doing with regard to the continuum of Welsh language learning. And we will be getting away from this distinction between what is classed as a 'first language', and what is a 'second language'. That is long overdue in our system, and I am very glad that we have got to the position of establishing a continuum. That continuum will also exist, of course, for the English language, and we would expect children to move along either continuum, at a rate and in a way that is commensurate with the nature of the language of tuition in their school. So, understandably, we would expect a child who is in Welsh-medium education, where the language of tuition is Welsh medium—that child would probably progress along the progression steps more quickly. But our intention is to continually review the progression steps so we can add added rigour into the system as the years go on.
I will be absolutely clear, as I was to Suzy Davies: it is already a requirement in the foundation phase that children have to develop an awareness of both of our languages, and language skills learned in one language support the development and knowledge and skills in another language. There is nothing in here that will undermine the issue of immersion. And actually—certainly in the 'cylch-s' I know best, in areas of Wales where we need more people to make a positive choice, to choose cylch, and to chose Welsh medium for their children—those 'cylch-s' work in a bilingual way, especially for children such as my own, who came from a family with no Welsh at all, to be able to settle in, and to be able to enjoy their time there, and to develop their Welsh language skills. And there is nothing in these proposals that would undermine that.
In fact, I would even go as far as to say that it's just not credible to say any proposal in this paper will damage our ambition for a million Welsh speakers, and what I should also say is that you should see my ministerial inbox. I try to stick to my principles on ensuring that the quality of Welsh learning is as good as it could be. But that results in some pretty horrible e-mails into my inbox, and it shows me we still have a long way to go—a long way to go—to win the argument about why having bilingual children is the best possible gift that we can give our children and young people.
And we have to be very careful about some of the language we ourselves use when discussing these issues, because I've been surprised in my inbox on a regular basis that we have parents who write to me who don't believe that their children should be taught Welsh at all—at all—in our system. As we're introducing a system that—. As I said, I want to ensure that all of our children have an equal chance to be bilingual speakers—. Then, we need to move forward carefully, and ensure that we don't scaremonger or feel that the issue of the language is being undermined one way or the other.
Pan ddywedais i fod 2026 ymhell i ffwrdd, nid bod yn wamal yr oeddwn i. Yr hyn yr oeddwn yn ceisio ei ddweud mewn gwirionedd—nid yn ddigon eglur, mae'n amlwg—oedd y daw hynny cyn inni sylweddoli. A dyna pam mae wedi bod yn gwbl hanfodol i mi ein bod wedi cael Cymwysterau Cymru yn cymryd rhan yn y broses o'r cychwyn cyntaf. Mae gwaith yn mynd rhagddo'n barod i ddeall y goblygiadau i gymwysterau o ganlyniad i'r newidiadau hyn i'r cwricwlwm. A phe carai'r Aelod gael rhagor o fanylion, byddwn yn hapus i hwyluso cyfarfod rhyngddi hi a Chymwysterau Cymru, fel y gall hi glywed, gyda mwy o amser nag yr wyf i'n gallu ei roi yma'r prynhawn hwn, a thrafod natur y gwaith hwnnw, gan gofio, wrth gwrs, fod cymwysterau bellach hyd braich oddi wrth Weinidogion.
Daw hynny â mi at fater asesu. Bydd angen newid manylion a phwyslais ein trefniadau asesu ni ar gyfer rhoi'r gefnogaeth orau i'r cwricwlwm newydd. Prif ganolbwynt asesiad yn y dyfodol fydd sicrhau bod yr holl blant a'r bobl ifanc yn deall sut y maent yn perfformio, ac, yn hollbwysig, yr hyn y mae angen iddyn nhw ei wneud nesaf ar gyfer gwneud cynnydd a dod yn eu blaenau. Felly bydd yna fwy o bwyslais yn cael ei roi ar asesu ffurfiannol, i lywio'r camau nesaf ar gyfer dysgu ac addysgu. I gryfhau'r berthynas rhwng y cwricwlwm ac asesu, a chanolbwyntio ar gynnydd pob plentyn, ni cheir lefelau mwyach. Yn hytrach, caiff asesiad ei seilio ar ddeilliannau cyflawniad, a gyhoeddir ochr yn ochr â chynnwys y Meysydd Addysg a Phrofiad. Ac fe fyddan nhw'n nodi'n bendant yr hyn y mae cyflawniad yn ei olygu ym mhob un o'r chwe Maes Dysgu a Phrofiad hynny. A'r hyn yr wyf yn ei gynnig—ac sy'n cael ei gynnwys yn y Papur Gwyn—yw y bydd gan benaethiaid ddyletswydd i bennu deilliannau cyflawniad ar gyfer cefnogi'r holl blant a'r bobl ifanc yn eu hysgol, i deithio yn eu blaenau ar hyd y continwwm dysgu. Ac i sicrhau y ceir cysondeb rhwng ysgolion, rydym yn cynnig y bydd yn rhaid iddyn nhw roi ystyriaeth i'r deilliannau cyflawniad, a fydd, fel y dywedais, yn cael eu cyhoeddi yn ddiweddarach eleni.
Felly, bydd y canolbwyntio ar asesiadau athrawon yn parhau, ac asesu ar gyfer dysgu, ochr yn ochr â'n cyfundrefnau asesu eraill, fel y profion ymaddasol ar-lein. O ran gwerthuso, sydd, fel y dywedais i'n gynharach, yn rhywbeth gwahanol—a dyna sut yr ydym yn dal y system i gyfrif, yr ysgolion unigol a'r system yn ei chyfanrwydd—caiff manylion am hynny eu cyhoeddi yn nes ymlaen.
O ran yr iaith Gymraeg, roeddwn yn ddiolchgar iawn o gael cefnogaeth Cymdeithas yr Iaith ddoe, sydd wedi croesawu'r hyn yr ydym ni'n ei wneud o ran y continwwm dysgu Cymraeg yn fawr iawn. A byddwn yn pellhau oddi wrth y gwahaniaeth hwn rhwng yr hyn a ddosberthir yn 'iaith gyntaf', a'r hyn sy'n 'ail iaith'. Mae'n hen bryd inni weld hynny'n digwydd yn ein system ni, ac rwy'n falch iawn ein bod cyrraedd y sefyllfa o fod yn sefydlu continwwm. Bydd y continwwm hwnnw'n bodoli hefyd, wrth gwrs, ar gyfer yr iaith Saesneg, a byddem yn disgwyl i blant deithio ar hyd y naill gontinwwm neu'r llai, ar gyfradd ac mewn ffordd sy'n gymesur â natur iaith yr addysgu yn eu hysgol. Felly, wrth reswm, byddem yn disgwyl plentyn sydd mewn addysg cyfrwng Cymraeg, lle mae iaith y dysgu drwy gyfrwng y Gymraeg—y byddai'r plentyn hwnnw fwy na thebyg yn symud ymlaen ar hyd y camau cynnydd yn gyflymach. Ond ein bwriad ni yw adolygu'r camau cynnydd yn barhaus fel y gallwn ni ychwanegu trylwyredd ychwanegol at y system wrth i'r blynyddoedd fynd heibio.
Byddaf i'n gwbl glir, fel yr oeddwn i gyda Suzy Davies: mae'n ofynnol yn y cyfnod sylfaen eisoes i blant ddatblygu ymwybyddiaeth o'n dwy iaith ni, ac mae sgiliau iaith a ddysgir mewn un iaith yn cefnogi datblygiad a gwybodaeth a sgiliau mewn iaith arall. Nid oes dim yn y fan hon a fydd yn tanseilio mater trochi. Ac mewn gwirionedd—yn y 'cylchoedd' yr wyf yn eu hadnabod orau, yn sicr, mewn ardaloedd o Gymru lle mae angen i fwy o bobl wneud dewis cadarnhaol, i ddewis cylch, a dewis cyfrwng Cymraeg ar gyfer eu plant—mae'r 'cylchoedd' hynny'n gweithio mewn ffordd ddwyieithog, yn arbennig ar gyfer plant fel fy mhlant i, sy'n dod o deulu cwbl ddi Gymraeg, i allu ymgartrefu, a gallu mwynhau eu hamser yno, a datblygu eu sgiliau iaith Gymraeg. Ac nid oes dim yn y cynigion hyn a fyddai'n tanseilio hynny.
Mewn gwirionedd, byddwn hyd yn oed yn mynd cyn belled â dweud nad yw'n gredadwy dweud y byddai unrhyw gynnig yn y papur hwn yn niweidio ein huchelgais ar gyfer miliwn o siaradwyr Cymraeg, a pheth arall a ddywedaf yw y dylech weld fy mewnflwch Gweinidogol. Rwy'n ceisio cadw at fy egwyddorion a sicrhau bod ansawdd y dysgu yng Nghymru cystal ag y gallai fod. Ond mae hynny'n golygu fy mod i'n cael rhai negeseuon e-bost cas iawn yn fy mewnflwch, ac mae'n dangos i mi fod gennym ffordd bell i'w theithio eto—ffordd bell i'w theithio—i ennill y ddadl o ran profi mai cael plant sy'n ddwyieithog yw'r rhodd orau bosib y gallwn ei rhoi i'n plant a'n pobl ifanc.
Ac mae'n rhaid inni fod yn ofalus iawn am rywfaint o'r iaith a ddefnyddiwn ni ein hunain wrth drafod y materion hyn. Rwy'n cael fy synnu'n aml yn fy mewnflwch fod gennym ni rieni sy'n ysgrifennu ataf nad ydyn nhw'n credu y dylai eu plant gael gwersi Cymraeg o gwbl—o gwbl—yn ein system ni. Wrth inni gyflwyno system sy'n—. Fel y dywedais i, rwy'n awyddus i sicrhau bod ein plant i gyd yn cael cyfle cyfartal i fod yn siaradwyr dwyieithog—. Wedyn, mae angen inni symud ymlaen yn ofalus, a sicrhau nad ydym yn codi bwganod, nac yn teimlo bod mater yr iaith yn cael ei danseilio mewn unrhyw ffordd.
Thank you for your statement, Minister. Your statement paints a very grand description of a very grand plan for a new curriculum, and I can't say that I disagree with the objectives of that curriculum. But, as you know, the Association of Directors of Education in Wales, along with the Welsh Local Government Association, have said that pupils' learning could be left to chance, because the plans are so vague. You have said, with no teaching experience at all—. You've had the audacity to say they don't understand the proposals or that they're working on out-of-date information. Well, if they don't understand the new curriculum or they're working on out-of-date information, the fault lies with the process that has been put in place for explaining that new curriculum and providing information on it. If essential people are out of date or don't understand the curriculum, then it's the Minister's responsibility to rectify it. So, I'd ask what the Minister's plans are to do that.
I'd suggest that the real problem here is that the WLGA and the association of directors of education do understand the new curriculum, but they seem concerned about whether that curriculum is clear enough to enable teachers to deliver it, and do so consistently across Wales. They've said that in the area of language and literacy learning
'There are many high-level & grandiose themes at the expense of the nuts & bolts of language development – speaking, reading & writing'
and that science and technology appear to be the 'least developed' area. This should be of concern to everybody. It would also appear that the 'nuts and bolts'—as they put it—of education are taking the second place to ambition for grandiose themes.
My question is whether the Minister will take these criticisms on board or simply continue to deny that there may be a problem. I understand that the Minister wants more autonomy for teachers and schools, but does that not clash with the decision to force schools to adopt her vision of personalised assessments and sex and relationship education? So, Minister, how much more genuine autonomy do you want schools to have? And what areas would you not be happy to see them have more autonomy in?
Qualifications are only as valuable as their reputation. The new curriculum will have to aim for a qualification at the end of it. But those qualifications are only as valuable as their reputation, as I've just said. And in recent years, we've seen employers lose a certain amount of faith in some university degrees, and some universities questioning the value of some exams taken at school. So, to what extent have you tested how the new curriculum is being received and regarded by universities and employers inside and outside Wales?
Young people today are having to establish themselves in a job market that's far more globalised than anyone here has had to cope with. So, to what extent have you looked at the curriculums of countries such as India and China that are producing more and more young people with exceptional skills? It's all very well looking at other European countries, but it's the developing countries that are increasingly dominating the global jobs market. [Laughter.] You can laugh as much as you like, but it's the truth. So, I wonder if you agree with me that we should be looking at how our youngsters can cope with the competition from there, rather than countries that are already having difficulty competing globally.
And on the employability subject, although we clearly do need to develop that side of things, the Minister ought not to lose site of the fact that Wales still needs an education system that encourages young people to become innovators, pioneers, experimenters and groundbreakers. So, whilst I agree that numeracy, literacy and digital skills are all important areas, because they equip people with the skills they need to cope with day-to-day living and employment, can you tell me, if anything, what you've done to make sure our future curriculum won't be just about training people to have employability skills, but also give them the encouragement and skills needed to become the out-of-the-box thinkers and entrepreneurs of tomorrow? What leadership have you given on that particular matter, Minister?
And lastly, the introduction of a new curriculum gives the Minister ample opportunity in future years to say that poor performance could be just down to schools getting to grips with the curriculum rather than the curriculum itself being flawed. So, what measures will the Minister put in place so that we will be able to measure its successes and failures, and the reasons from them, from its start, rather than years later, when the Minister is no longer in place to be held accountable for her management of the creation of the new curriculum? Thank you.
Diolch i chi am eich datganiad, Gweinidog. Mae eich datganiad yn rhoi disgrifiad crand iawn o gynllun crand iawn ar gyfer y cwricwlwm newydd, ac ni allaf fi ddweud fy mod i'n anghytuno ag amcanion y cwricwlwm hwnnw. Ond, fel y gwyddoch chi, mae Cymdeithas y Cyfarwyddwyr Addysg yng Nghymru, ynghyd â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, wedi dweud y gallai addysgu disgyblion ddigwydd trwy hap a damwain, gan fod y cynlluniau mor amwys. Rydych chi wedi dweud, heb unrhyw brofiad addysgu o gwbl—. Rydych chi wedi bod mor feiddgar â dweud nad ydyn nhw'n deall y cynigion neu eu bod yn gweithio ar wybodaeth henffasiwn. Wel, os nad ydyn nhw'n deall y cwricwlwm newydd, neu eu bod yn gweithio ar wybodaeth sy'n henffasiwn, mae'r bai ar y broses a roddwyd ar waith i esbonio'r cwricwlwm newydd a darparu'r wybodaeth amdano. Os yw'r bobl hanfodol ar ei hôl hi neu heb ddeall y cwricwlwm, yna cyfrifoldeb y Gweinidog yw cywiro hynny. Felly, byddwn i'n gofyn beth pa gynlluniau sydd gan y Gweinidog i wneud hynny.
Byddwn i'n awgrymu mai'r broblem wirioneddol yn y fan hon yw bod y CLlLC a Chymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg yn deall y cwricwlwm newydd, ond yr ymddengys eu bod nhw'n bryderus ynghylch a yw'r cwricwlwm yn ddigon eglur i alluogi athrawon i'w gyflawni, a gwneud hynny'n gyson ledled Cymru. Maen nhw wedi dweud ym maes dysgu iaith a llythrennedd
Ceir llawer o themâu uchel ael a mawreddog ar draul hanfodion datblygu sgiliau iaith–siarad, darllen ac ysgrifennu
a'i bod yn ymddangos mai gwyddoniaeth a thechnoleg yw'r maes 'lleiaf datblygedig'. Dylai hyn beri pryder i bawb. Mae'n ymddangos hefyd bod hanfodion dysgu—fel y maen nhw'n eu galw nhw—yn ail i'r uchelgais am themâu mawreddog.
Fy nghwestiwn i yw a fydd y Gweinidog yn ystyried y beirniadaethau hyn neu'n parhau i wadu y gallai problem fodoli yma? Rwy'n deall bod y Gweinidog yn awyddus i gael mwy o ymreolaeth i athrawon ac ysgolion. Onid yw hynny'n gwrthdaro â'r penderfyniad i orfodi ysgolion i fabwysiadu eu gweledigaeth hi o asesiadau wedi eu personoli ac addysg cydberthynas a rhywioldeb? Felly, Gweinidog, faint yn fwy o ymreolaeth wirioneddol yr ydych chi'n dymuno gweld yr ysgolion ei chael? A beth yw'r meysydd na fyddech chi'n fodlon iddyn nhw gael mwy o annibyniaeth ynddyn nhw?
Nid yw cymwysterau ond mor werthfawr â'r enw da sydd iddyn nhw. Bydd yn rhaid i'r cwricwlwm newydd anelu at gymhwyster ar ei ddiwedd. Ond nid yw'r cymwysterau hynny ond mor werthfawr â'r enw da sydd iddyn nhw, fel y dywedais. Ac yn y blynyddoedd diwethaf, rydym wedi gweld cyflogwyr yn colli rhywfaint o ffydd mewn rhai graddau prifysgolion, a rhai prifysgolion yn amau gwerth rhai arholiadau a gymerwyd yn yr ysgol. Felly, i ba raddau yr ydych chi wedi rhoi prawf ar sut dderbyniad sydd i'r cwricwlwm newydd gan brifysgolion a chyflogwyr yng Nghymru a thu hwnt?
Mae pobl ifanc heddiw yn gorfod sefydlu eu hunain mewn marchnad swyddi sydd wedi globaleiddio yn llawer mwy nag y bu'n rhaid i neb yma ymdopi â hi. Felly, i ba raddau yr ydych chi wedi edrych ar gwricwla gwledydd fel India a Tsieina sy'n cynhyrchu rhagor eto o bobl ifanc gyda sgiliau eithriadol? Un peth yw edrych ar wledydd eraill yn Ewrop, ond y gwledydd sy'n datblygu sy'n dominyddu'n gynyddol yn y farchnad swyddi fyd-eang. [Chwerthin.] Gallwch chwerthin, ond dyma'r gwir. Felly, tybed a ydych chi'n cytuno â mi y dylem ni fod yn edrych ar sut y gall ein pobl ifanc ymdopi â'r gystadleuaeth oddi yno, yn hytrach nag oddi wrth y gwledydd sydd eisoes yn cael anhawster cystadlu'n fyd-eang.
Ac ar bwnc cyflogadwyedd, er ei bod yn amlwg bod eisiau inni ddatblygu'r ochr honno o bethau, ni ddylai'r Gweinidog golli golwg ar y ffaith fod angen system addysg ar Gymru sy'n annog pobl ifanc i fod yn ddyfeiswyr, yn arloeswyr, yn arbrofwyr a thorrwyr tir newydd. Rwy'n cytuno bod sgiliau digidol, llythrennedd a rhifedd yn feysydd pwysig i gyd, oherwydd eu bod yn arfogi pobl â'r sgiliau sydd eu hangen i ymdopi â bywyd o ddydd i ddydd a chyflogaeth. Ond a wnewch chi ddweud wrthyf i beth yr ydych wedi ei wneud, os oes unrhyw beth, i sicrhau na fydd ein cwricwlwm yn y dyfodol yn ymwneud yn unig â hyfforddi pobl i ennill sgiliau cyflogadwyedd, ond y bydd yn rhoi'r anogaeth a'r sgiliau sydd yn angenrheidiol er mwyn bod yn feddylwyr y tu allan i'r bocs a bod yn entrepreneuriaid y dyfodol? Pa arweiniad yr ydych chi wedi ei roi o ran y mater arbennig hwnnw, Gweinidog?
Ac yn olaf, mae cyflwyno'r cwricwlwm newydd yn rhoi digon o gyfle yn y blynyddoedd i ddod i'r Gweinidog haeru y gallai perfformiad gwael ddigwydd oherwydd bod yr ysgolion yn mynd i'r afael â'r cwricwlwm yn hytrach na bod diffyg yn y cwricwlwm ei hunan. Felly, pa fesurau a wnaiff y Gweinidog eu rhoi ar waith fel y byddwn yn gallu mesur ei lwyddiannau a'i fethiannau, a'r rhesymau amdanynt, o'r cychwyn, yn hytrach nag mewn blynyddoedd wedyn, pan na fydd y Gweinidog yn ei swydd mwyach i fod yn atebol am ei rheolaeth hi o luniad y cwricwlwm newydd? Diolch.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
The Member began by asking about how do I respond to issues raised by the WLGA and ADEW. Well, of course, we rehearsed these at length at the recent meeting of the Children, Young People and Education committee, and my views haven't changed. Indeed, they've only been reinforced. The following Monday, I was at an event where I sat next to two of our directors of local education authorities and both denied that they had any sight of that paper and were unaware as to whom had written it. But, clearly, I do take on board that if there is a lack of clarity from the association of directors or the WLGA, then we must redouble our efforts to work alongside them, and I hope that is happening today. There is a change board being chaired by the Welsh Government's director of education and I hope both ADEW and the WLGA are in attendance as the change board finally signs off on all the AoLEs.
The Member asks whether I have considered globalisation. Globalisation is one of the driving factors about why we need to reform the curriculum. This is one of the reasons why we are having to do what we are doing, to ensure that we have equipped our children to be those competitors in a global world. The Member asks about whether issues around creativity and critical thinking are part of this process. I would refer the Member to the four purposes, the duty of which the Welsh Government and our schools will have at the forefront of our minds when developing individual curricula.
Now, the Member does make a very important point about the ability of Welsh qualifications to be a passport to opportunities anywhere in the world and I am absolutely confident that by working alongside Qualifications Wales, who have the legal responsibility to create and to police those qualifications, we'll in no way be disadvantaging Welsh children and young people. Their ability to use these qualifications as a passport, as I said, to universities, work experiences, employment opportunities anywhere on the globe—they will not be stopped because of these qualifications. There may lots of other reasons why they can't go to places to work and study, but it won't be as a result of these curriculum reforms.
Dechreuodd yr Aelod drwy ofyn sut ydw i'n ymateb i faterion a godwyd gan CLlLC a CCAC. Wel, wrth gwrs, buom yn ymarfer y rhain yn helaeth yng , maen nhw wedi atgyfnerthu fy marn i. Y dydd Llun canlynol, roeddwn mewn digwyddiad yn eistedd yn ymyl dau o'n cyfarwyddwyr awdurdodau addysg lleol a gwadodd y ddau eu bod wedi gweld y papur hwnnw ac nid oeddent yn gwybod pwy oedd wedi ei ysgrifennu. Ond, yn amlwg, rwy'n derbyn os oes diffyg eglurder gan y gymdeithas cyfarwyddwyr neu CLlLC, yna mae'n rhaid inni ddyblu ein hymdrechion i weithio ochr yn ochr â nhw, ac rwy'n gobeithio bod hynny'n digwydd heddiw. Mae yna fwrdd newid sy'n cael ei gadeirio gan gyfarwyddwr addysg Llywodraeth Cymru ac rwy'n gobeithio y bydd CCAC a CLlLC yn bresennol pan fydd y bwrdd newid yn cymeradwyo'r holl feysydd dysgu a phrofiad yn derfynol.
Mae'r Aelod yn gofyn a ydw i wedi ystyried effeithiau globaleiddio. Globaleiddio yw un o'r ffactorau sy'n ein hysgogi i wneud y diwygiadau i'r cwricwlwm. Dyma un o'r rhesymau pam yr ydym yn gorfod gwneud yr hyn yr ydym yn ei wneud, i sicrhau ein bod wedi paratoi ein plant i gystadlu'n fyd-eang. Mae'r Aelod yn gofyn a yw materion yn ymwneud â chreadigrwydd a meddwl yn feirniadol yn rhan o'r broses hon. Byddwn yn cyfeirio'r Aelod at y pedwar diben, a bydd y ddyletswydd drostynt yn flaenllaw ym meddyliau Llywodraeth Cymru a'n hysgolion wrth ddatblygu cwricwla unigol.
Nawr, mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn ynghylch gallu cymwysterau Cymru i fod yn basbort i gyfleoedd unrhyw le yn y byd. Rwy'n gwbl hyderus, drwy weithio ochr yn ochr â Chymwysterau Cymru, sy'n gyfrifol yn gyfreithiol am greu a rheoli'r cymwysterau hynny, na fyddwn ni, mewn unrhyw ffordd yn rhoi plant a phobl ifanc Cymru dan anfantais. Ni fydd eu gallu nhw i ddefnyddio'r cymwysterau hyn fel pasbort, fel y dywedais i, i brifysgolion, profiadau gwaith, cyfleoedd cyflogaeth unrhyw le yn y byd—ni fyddan nhw'n cael eu hatal oherwydd y cymwysterau hyn. Mae'n bosib y bydd llawer o resymau eraill pam na allan nhw fynd i leoedd i weithio ac astudio, ond ni fydd hynny o ganlyniad i'r diwygiadau hyn i'r cwricwlwm.
No change is not an option—the jobs haven't been invented yet for our primary school children to do, so we absolutely have to change the curriculum. It's pointless learning facts by rote when everybody can look up facts on their mobile phone. So, I completely support the philosophy and the approach of the Government on this matter. I just wanted to confine my remarks to a few questions. First of all, the statutory roll-out in September 2022 is really not very far off. So, I wonder how we are minimising anxiety for staff facing change, which always causes—. I'm not interested in the Welsh Local Government Association and the directors of education; I'm interested in the grass roots. Because we have to be aware that, in England, there is a serious problem of staff retention in schools and because the job is just so all-encompassing if you're a full-time teacher. So, will the more creative curriculum for pupils also offer more creative and flexible career paths for teachers? That is one question.
My second question relates to the rather depressing document, 'Language Trends Wales 2018', which I think hit our desks last week. Relatively few schools—. This is about the massive reduction in the learning of modern foreign languages and the impact of Brexit, which this report touches on. More than a third of schools report that the Brexit process is having a negative effect on attitudes towards the study of modern foreign languages. Of course we should celebrate our bilingualism in Wales, but we can't just be learners of Welsh and English; we have to be learners of other foreign languages so that we are going to continue to be able to deal with the global environment. So, whilst we are embedding the new curriculum—and I wish you well with all of that—how are we going to stop the drain in modern foreign languages, because I haven't yet been able to find anything on that in the White Paper?
Nid yw dim newid yn opsiwn—nid yw'r swyddi wedi'u dyfeisio eto ar gyfer ein plant ysgol gynradd, felly mae'n rhaid inni newid y cwricwlwm yn sicr. Nid oes pwrpas mewn dysgu ffeithiau ar gof pan fo pawb yn gallu chwilio am ffeithiau ar eu ffôn symudol. Felly, rwy'n cefnogi'n llwyr athroniaeth a dull y Llywodraeth ar y mater hwn. Roeddwn i eisiau cyfyngu fy sylwadau i ychydig o gwestiynau. Yn gyntaf oll, nid yw cyflwyno hyn yn statudol ym mis Medi 2022, mewn gwirionedd, yn bell iawn i ffwrdd. Felly, tybed sut yr ydym ni'n lleihau pryderon staff sy'n wynebu newid, sydd bob amser yn achosi—. Nid oes gen i ddiddordeb yng Nghymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a'r cyfarwyddwyr addysg; mae gen i ddiddordeb yn y rheng flaen. Oherwydd mae'n rhaid inni fod yn ymwybodol bod problem ddifrifol o ran cadw staff mewn ysgolion yn Lloegr, ac oherwydd bod y gwaith mor hollgynhwysol os ydych chi'n athro amser llawn. Felly, a fydd y cwricwlwm mwy creadigol ar gyfer disgyblion hefyd yn cynnig llwybrau gyrfa mwy creadigol a hyblyg i athrawon? Dyna un cwestiwn.
Mae fy ail gwestiwn yn ymwneud â dogfen eithaf torcalonnus, 'Tueddiadau Ieithoedd Cymru 2018', a laniodd ar ein desgiau yr wythnos diwethaf, rwy'n credu. Cymharol ychydig o ysgolion—. Mae hyn yn ymwneud â'r gostyngiad enfawr i ddysgu ieithoedd tramor modern ac effaith Brexit, y mae'r adroddiad hwn yn ei grybwyll. Mae mwy na thraean o'r ysgolion yn adrodd bod proses Brexit yn cael effaith negyddol ar agweddau tuag at astudio ieithoedd tramor modern. Wrth gwrs, dylem fod yn dathlu ein dwyieithrwydd yng Nghymru, ond ni allwn fod yn ddysgwyr Cymraeg a Saesneg yn unig; mae'n rhaid inni fod yn ddysgwyr ieithoedd tramor eraill er mwyn inni barhau i allu ymdrin â'r amgylchedd byd-eang. Felly, tra'r ydym yn ymwreiddio'r cwricwlwm newydd—ac rwy'n dymuno'n dda i chi â hynny i gyd—sut ydym ni'n mynd i atal y gostyngiad o ran ieithoedd tramor modern, oherwydd nid wyf i hyd yma wedi gallu dod o hyd i unrhyw beth am hynny yn y Papur Gwyn?
Can I thank the Member for the questions? Sometimes, in debates about the future of education policy, there is an artificial and a false choice, I think, made between having a curriculum that focuses on skills and having a curriculum that focuses on knowledge. Now, despite the fact that we can all Google when the battle of Hastings was or what happened on a certain date, that does not replace the fact that, actually, we still need some knowledge in our curriculum. We can't get away from that. This is not an 'either/or'. This is a curriculum that will have both in it.
The Member is absolutely right that teaching is a challenging, challenging profession, and there are two things that we need to do. First of all—and there is a work stream in Welsh Government to do this—regardless of the new curriculum, we have to look at workload issues for teachers in the current curriculum as well as the future curriculum. Simply offering people extra money if they stay in the profession isn't going to cut it. I have never met a teacher who entered a classroom because they thought it was going to make them rich. They do so because they are motivated by either a love of their subject and the desire to impart knowledge about that subject to other people or because they see the intrinsic value of contributing to their society, to their community, to their country by taking on this most important of jobs, and we need to make that a manageable job for them to do.
So, it's not about chucking money at them, like we have seen this week. It is actually about understanding and tackling those workload issues. But I do believe that the curriculum changes that we're working on here will make Wales an attractive place to be a teacher, because we will acknowledge their skills, their creativity and their ability to shape lessons to truly fit the children in front of them and not simply to have to work from a tick list that a politician somewhere said they had to teach. We also do know from looking at international studies by the OECD that one of the ways in which you can remove stress from those working in the profession is to up the levels of autonomy. Those practitioners who have higher levels of autonomy in systems, such as in Finland where there is high autonomy for individual teachers—that's where you have higher levels of satisfaction with the profession and you have better retention rates and fewer people moving away. And this is part of the process that we're in—giving greater autonomy and flexibility for teachers in their individual classrooms.
Now, with regard to MFL, I don't think that there is a dissenting voice—well, I don't know what UKIP think—but there is not a dissenting voice, I feel, on behalf of the Conservative Party or Plaid Cymru or on these benches here about the importance of MFL. We all share that. Of course, the issue is that, if you're a bilingual person, once you've learnt two languages, the third, fourth, fifth, sixth, seventh actually are easier to learn. So, actually, as a system as a whole, having a bilingual system, we put our children in a better cognitive place to actually acquire other languages. But you are absolutely right: we do see a continuing challenge in persuading young people to take those languages on when they become optional subjects—usually, in most schools, at the age of 14. I've seen that in my own family; I've seen that challenge in my own family. What we're doing here, in our new curriculum, is actually bringing exposure to other languages—community languages here in Cardiff, recognition for those children who speak different languages at home, recognising community languages, modern foreign languages, the classical languages and British Sign Language—and the expectation in the new curriculum is that it will be brought down into what we would call the primary ages. And, actually, that early exposure rather than leaving it to 11, which is where most children, not all children—. Because we have some fantastic primary schools who are doing wonderful work with French, Spanish, German, Chinese. By bringing that down so that all children in the primary age have exposure to that language, I hope that will make a real difference in changing attitudes towards, and passion for, and an understanding that acquiring multiple languages is actually a personally growing thing to do, but, actually, has huge economic opportunities arise out of it if you are able to do that.
A gaf i ddiolch i'r Aelod am y cwestiynau? Weithiau, mewn dadleuon ynghylch dyfodol polisi addysg, ceir dewis artiffisial a ffug, credaf, rhwng bod â chwricwlwm sy'n canolbwyntio ar sgiliau a bod â chwricwlwm sy'n canolbwyntio ar wybodaeth. Nawr, er gwaethaf y ffaith y gallwn ni i gyd chwilio yn Google i weld pryd yr oedd brwydr Hastings neu beth a ddigwyddodd ar ddyddiad penodol, nid yw hynny'n disodli'r ffaith, mewn gwirionedd, bod angen rhywfaint o wybodaeth arnom yn ein cwricwlwm o hyd. Ni allwn osgoi hynny. Nid yw'n sefyllfa o 'naill ai/neu'. Mae hwn yn gwricwlwm a fydd yn cynnwys y ddau.
Mae'r Aelod yn llygad ei lle bod addysgu yn broffesiwn heriol iawn, ac mae dau beth y mae angen inni eu gwneud. Yn gyntaf oll—ac mae ffrwd waith yn Llywodraeth Cymru i wneud hyn—beth bynnag am y cwricwlwm newydd, mae'n rhaid inni edrych ar broblemau llwyth gwaith athrawon yn y cwricwlwm presennol yn ogystal â'r cwricwlwm yn y dyfodol. Nid yw cynnig arian ychwanegol i bobl os byddan nhw'n aros yn y proffesiwn yn mynd i weithio. Nid wyf erioed wedi cyfarfod ag athro a aeth i mewn i ystafell ddosbarth oherwydd ei fod yn credu y byddai'n ei wneud yn gyfoethog. Maen nhw'n gwneud hynny oherwydd eu bod wedi'u hysgogi oherwydd cariad at eu pwnc a'r awydd i rannu gwybodaeth am y pwnc hwnnw â phobl eraill neu oherwydd eu bod nhw'n gweld gwerth cynhenid cyfrannu at eu cymdeithas, at eu cymuned, at eu gwlad drwy ymgymryd â'r swydd bwysig hon, ac mae angen inni wneud honno'n swydd hwylus iddyn nhw ei gwneud.
Felly, nid yw hyn yn ymwneud â thaflu arian atyn nhw, fel yr ydym ni wedi ei weld yr wythnos hon. Mewn gwirionedd mae'n ymwneud â deall a mynd i'r afael â'r problemau llwyth gwaith hynny. Ond rwy'n credu y bydd y newidiadau hynny i'r cwricwlwm yr ydym ni'n gweithio arnyn nhw yn y fan hon yn gwneud Cymru yn lle deniadol i fod yn athro. Oherwydd byddwn yn cydnabod eu sgiliau, eu creadigrwydd a'u gallu i lunio gwersi sy'n wirioneddol addas i'r plant o'u blaen ac nid dim ond gorfod gweithio o restr wirio y mae gwleidydd yn rhywle wedi dweud y mae'n rhaid iddyn nhw eu haddysgu. Gwyddom hefyd, wrth edrych ar astudiaethau rhyngwladol gan yr OECD, mai ffordd o gael gwared ar straen i'r rheini sy'n gweithio yn y proffesiwn rhoi lefel uwch o ymreolaeth iddyn nhw. Mae'r ymarferwyr hynny sydd â lefelau uwch o ymreolaeth mewn systemau, fel yn y Ffindir lle ceir llawer o ymreolaeth i athrawon unigol—dyna lle mae gennych chi'r lefelau uwch o foddhad â'r proffesiwn ac mae gennych chi gyfraddau cadw gwell a llai o bobl yn gadael. Ac mae hyn yn rhan o'r broses yr ydym ni ynddi—rhoi mwy o ymreolaeth a hyblygrwydd i athrawon yn eu hystafelloedd dosbarth unigol.
Nawr, o ran ieithoedd tramor modern, nid wyf yn credu bod yna lais sy'n anghytuno—wel, nid wyf yn gwybod beth yw barn UKIP—ond nid oes yna lais sy'n anghytuno, rwy'n credu, ar ran y Blaid Geidwadol na Phlaid Cymru nac ar y meinciau hyn yn y fan hon am bwysigrwydd ieithoedd tramor modern. Rydym ni i gyd yn rhannu hynny. Wrth gwrs, y broblem yw, os ydych chi'n berson dwyieithog, pan fyddwch chi wedi dysgu dwy iaith, mae'r drydedd, y bedwaredd, y bumed, chweched, seithfed, yn wir, yn haws eu dysgu. Felly, mewn gwirionedd, fel system gyfan, gan ei bod yn system ddwyieithog, rydym yn rhoi ein plant mewn sefyllfa wybyddol well i gaffael ieithoedd eraill. Ond rydych chi yn llygad eich lle: rydym ni yn gweld her barhaus o ran argyhoeddi pobl ifanc i ddewis yr ieithoedd hynny pan fyddan nhw'n dod yn bynciau dewisol—fel arfer, yn y rhan fwyaf o ysgolion, pan fyddant yn 14 oed. Rwyf wedi gweld hynny yn fy nheulu i fy hun; rwyf wedi gweld yr her honno yn fy nheulu i fy hun. Yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yma, yn ein cwricwlwm newydd, yw eu cyflwyno i ieithoedd eraill—ieithoedd cymunedol yma yng Nghaerdydd, cydnabyddiaeth ar gyfer y plant hynny sy'n siarad ieithoedd gwahanol yn y cartref, cydnabod ieithoedd cymunedol, ieithoedd tramor modern, yr ieithoedd clasurol ac Iaith Arwyddion Prydain—a'r disgwyliadau yn y cwricwlwm newydd yw y bydd yn dod i lawr i'r hyn yr ydym yn ei alw'n oedrannau cynradd. Ac, yn wir, mae eu cyflwyno yn gynnar yn hytrach na'u gadael nes bydd y plant yn 11 oed, sef pryd mae'r rhan fwyaf o blant, nid yr holl blant—. Oherwydd mae gennym ni rai ysgolion cynradd sy'n gwneud gwaith gwych gyda Ffrangeg, Sbaeneg, Almaeneg, Tsieinëeg. Trwy ddod â hynny i lawr fel bod cyfle i'r holl blant oedran cynradd ddod i gysylltiad â'r iaith honno, rwy'n gobeithio y gwelwn newid mewn agweddau, angerdd a dealltwriaeth bod caffael llawer o ieithoedd, mewn gwirionedd, yn rhywbeth sy'n achosi twf yn bersonol, ond hefyd mae cyfleoedd economaidd enfawr yn codi o hyn os gallwch wneud hynny.
Can I thank the Minister very much for her statement? I welcome lots of the comments and, obviously, the tenure of the contributions this afternoon. Obviously, concentrating on the historical connotations in the first place, it was the Rev Griffith Jones of Llanddowror in Carmarthenshire who established circulating Sunday schools in the eighteenth century as a template for all modern schools. And such was the success of those circulating schools, it made Wales one of the most literate of European countries of all, at that time, in the mid-eighteenth century, such that Catherine the Great, the Empress of Russia, sent an envoy here to little old Wales to discover how those schools operated. You might not find that on your Google search, which is why we do need to teach Welsh history in our Welsh schools. So, I would make that plea, but, obviously, I've made that before.
In terms of time, I'm just going to concentrate on one point in your White Paper, and it is a point already alluded to by Suzy and by Siân Gwenllian. It's with regard to the duty on all schools—I see under section 3.79 here, bullet point 4:
'Duty on all schools and Funded Nursery Settings to teach English as a compulsory element of the new curriculum for Wales.'
I can understand where that comes from from an equality point of view, but it actually does not happen at the moment. I think it would be a backward step if our Welsh-medium nurseries, playgroups and early years in schools actually started introducing English now because this is about immersion of language. It is an unequal situation at the moment. I speak as a chair of governors of a Welsh-medium primary school in Swansea, where 92 per cent of the children come from a non-Welsh-speaking background. They depend for their Welsh learning on the school. So, only 8 per cent of them have some Welsh at home, and, in fact, only half of those have one parent. So, in other words, 4 per cent have one parent speaking Welsh. So, 92 per cent have a totally non-Welsh background. It is an unequal situation then, because it's about early language learning and immersion in that language.
The school that I'm now the chair of governors—previously, over 20 years ago, it was a bilingual school. It wasn't a Welsh-medium school, it was bilingual—English and Welsh. What we discovered was that some of the children did not always end up fluent in Welsh by the age of 11. Now they do. They start off, everything is in Welsh, English is introduced at seven—by 11, everybody is bilingual, coming from the 92 per cent non-Welsh-speaking background or not. And, obviously, it is easier to learn another language like French, Spanish and German, especially introduced at primary level. So, I would implore you—all international experience about learning language in a minority situation that we are in now, it is not equal, and we have to redress that inequality by making sure it's Welsh-only up until the age of seven, and then you also introduce other languages after that, because they have the overwhelming English influence at home, all around them, on television. They depend on the school for that Welsh. Look again, please, Minister, at section 3.79. Diolch yn fawr.
A gaf i ddiolch yn fawr i'r Gweinidog am ei datganiad? Rwy'n croesawu llawer o'r sylwadau ac, yn amlwg, gynnwys y cyfraniadau y prynhawn yma. Yn amlwg, gan ganolbwyntio ar yr arwyddocâd hanesyddol yn gyntaf, y Parchedig Griffith Jones o Landdowror yn Sir Gaerfyrddin a sefydlodd ysgolion Sul cylchynol yn y ddeunawfed ganrif fel templed ar gyfer pob ysgol fodern. Roedd yr ysgolion cylchynol mor llwyddiannus fel mai Cymru oedd un o'r gwledydd mwyaf llythrennog o wledydd Ewrop gyfan, ar y pryd, yng nghanol y ddeunawfed ganrif, i'r graddau y gwnaeth Catherine Fawr, Ymerodres Rwsia, anfon cennad yma i Gymru fach i ddarganfod sut yr oedd yr ysgolion hynny'n gweithredu. Efallai na fyddwch yn dod o hyd i hynny wrth chwilio yn Google, a dyna pam mae angen inni addysgu hanes Cymru yn ein hysgolion yng Nghymru. Felly, byddwn yn gwneud y ple hwnnw, ond, yn amlwg, rwyf wedi gwneud hynny o'r blaen.
O ran amser, rwy'n mynd i ganolbwyntio ar un pwynt yn eich Papur Gwyn, ac mae'n bwynt y cyfeiriwyd ato eisoes gan Suzy a Siân Gwenllian. O ran y ddyletswydd ar yr holl ysgolion—rwy'n ei weld o dan adran 3.79 yma, pwynt bwled 4:
'Dyletswydd ar bob ysgol a Lleoliad Meithrin a Gyllidir i addysgu Saesneg fel elfen orfodol o'r cwricwlwm newydd i Gymru.'
Gallaf ddeall hynny o safbwynt cydraddoldeb, ond mewn gwirionedd nid yw'n digwydd ar hyn o bryd. Rwy'n credu y byddai'n gam yn ôl pe byddai ein meithrinfeydd a'n grwpiau chwarae cyfrwng Cymraeg a'r blynyddoedd cynnar mewn ysgolion yn dechrau cyflwyno Saesneg nawr oherwydd mae hyn yn ymwneud â throchi iaith. Mae'n sefyllfa anghyfartal ar hyn o bryd. Rwy'n siarad fel cadeirydd llywodraethwyr ysgol gynradd cyfrwng Cymraeg yn Abertawe, lle mae 92 y cant o'r plant yn dod o gefndir di-Gymraeg. Maen nhw'n dibynnu ar yr ysgol i ddysgu Cymraeg. Felly, dim ond 8 y cant ohonyn nhw sydd â rhywfaint o Gymraeg yn y cartref, ac, yn wir, dim ond hanner o'r rheini sydd ag un rhiant. Felly, mewn geiriau eraill, mae gan 4 y cant un rhiant yn siarad Cymraeg. Felly, mae 92 y cant o gefndir hollol ddi-Gymraeg. Mae'n sefyllfa anghyfartal wedyn, oherwydd mae'n ymwneud â dysgu iaith yn gynnar a throchi yn yr iaith honno.
Roedd yr ysgol yr wyf i bellach yn gadeirydd y llywodraethwyr ynddi—yn arfer bod, dros 20 mlynedd yn ôl, yn ysgol ddwyieithog. Nid ysgol cyfrwng Cymraeg oedd hi, roedd hi'n ddwyieithog—Cymraeg a Saesneg. Yr hyn a ganfuwyd gennym oedd nad oedd rhai o'r plant bob amser yn siarad Cymraeg yn rhugl yn y pen draw, erbyn eu bod yn 11 oed. Maen nhw erbyn hyn. Maen nhw'n dechrau, mae popeth yn Gymraeg, mae Saesneg yn cael ei chyflwyno pan fydd y plant yn saith oed—erbyn eu bod nhw'n 11, mae pawb yn ddwyieithog, ac yn dod o'r cefndir 92 y cant di-Gymraeg hwnnw neu beidio. Ac, yn amlwg, mae'n haws dysgu iaith arall fel Ffrangeg, Sbaeneg ac Almaeneg, yn enwedig os caiff ei chyflwyno ar lefel cynradd. Felly, byddwn yn erfyn arnoch—mae'r holl brofiad rhyngwladol ynghylch dysgu iaith mewn sefyllfa leiafrifol yr ydym ni ynddi nawr, nid yw'n gyfartal, ac mae'n rhaid inni unioni'r anghydraddoldeb hwnnw drwy wneud yn siŵr mai Cymraeg yn unig a geir hyd at saith oed, ac yna rydych chi hefyd yn cyflwyno ieithoedd eraill ar ôl hynny, oherwydd bod ganddyn nhw'r dylanwad Saesneg llethol hwnnw yn y cartref, o'u cwmpas i gyd, ar y teledu. Maen nhw'n dibynnu ar yr ysgol am y Gymraeg. Edrychwch eto, os gwelwch yn dda, Gweinidog, ar adran 3.79. Diolch yn fawr.
Thank you, Dai. The experience that you've just described in the school of which you are a chairman is the experience I have in my own family. My children are bilingual children. I took the time to ask my 14-year-old last night whether she had any regrets, because, for a parent to make that choice, it's sometimes not an easy choice. It has not been without its pitfalls when I have sat alongside them and, gosh, their Welsh far exceeded mine very, very, very quickly. It's sometimes not a comfortable place to be and it's not without its pitfalls. But I asked her last night whether she had any regrets and she said, 'I am proud. I am really proud that I can speak two languages' and, as she reminded me, 'That's something that you can't do', and, when they want to gang up on me and when they want me to not understand what they are saying about me—well, you can imagine how they address one another. Let me be absolutely clear here. I in no way want to undermine the principle of immersion, which is an important way in which we can assure that children can be bilingual children.
Can I just make the point about a Welsh dimension to this curriculum? Can I just say that a Welsh dimension has to be more than just Welsh history, Dai? There seems to be a debate where we always talk about the Welsh dimension only in the confines of Welsh history lessons. I don't want children just to learn about Welsh history—which, of course, I want them to do—I want them to understand about Wales's contribution to the wider world, I want them to understand about Welsh writers, actors, musicians, those people that have excelled in the expressive arts; the fact that it is a Welshman in Geneva who is running the hadron collider. So, I don't want the Welsh dimension simply to be the preserve of Welsh history lessons. I want the Welsh dimension of our curriculum to stretch right across every single area of experience and learning, because there is no area of learning and experience where Wales hasn't got a proud story to tell about its contribution to all those very, very important aspects. And we cannot confine it just to learning about our history.
Diolch, Dai. Y profiad yr ydych chi newydd ei ddisgrifio yn yr ysgol yr ydych chi'n gadeirydd y llywodraethwyr arni yw'r profiad sydd gen i yn fy nheulu fy hun. Mae fy mhlant i yn blant dwyieithog. Cymerais yr amser i ofyn i fy mhlentyn 14 mlwydd oed neithiwr a oedd yn edifar ganddi, oherwydd nid yw bob amser yn hawdd i riant wneud y dewis hwnnw. Nid yw wedi bod yn ddi-broblem pan wyf wedi eistedd wrth eu hymyl, a sylweddoli bod eu Cymraeg yn llawer gwell na fy un i yn gyflym iawn, iawn, iawn. Nid yw bob amser yn sefyllfa gyfforddus i fod ynddi ac nid yw heb ei phroblemau. Ond gofynnais iddi neithiwr a oedd yn edifar am unrhyw beth, a dywedodd 'Rwy'n falch. Rwy'n hynod falch fy mod yn gallu siarad dwy iaith ac, fel y gwnaeth fy atgoffa i, 'Mae hynny'n rhywbeth na alli di ei wneud'. A phan maen nhw'n uno gyda'i gilydd yn fy erbyn i a phan nad ydyn nhw eisiau i mi ddeall beth maen nhw'n ei ddweud amdanaf—wel, gallwch chi ddychmygu sut maen nhw'n siarad â'i gilydd. Gadewch imi fod yn gwbl glir yma. Nid wyf i mewn unrhyw ffordd eisiau tanseilio'r egwyddor trochi, sy'n ffordd bwysig o sicrhau y gall plant fod yn blant dwyieithog.
A gaf i wneud y pwynt ynghylch dimensiwn Cymreig y cwricwlwm hwn? A gaf i ddweud bod dimensiwn Cymreig yn gorfod bod yn fwy na dim ond hanes Cymru, Dai? Ymddengys bod dadl lle'r ydym bob amser yn sôn am y dimensiwn Cymreig dim ond o fewn cyfyngiadau gwersi hanes Cymru. Nid wyf i eisiau i blant ddysgu am hanes Cymru yn unig—ac, wrth gwrs, rwyf eisiau iddyn nhw ddysgu am hanes Cymru—ond rwyf eisiau iddyn nhw ddeall am gyfraniad Cymru i'r byd ehangach, rwyf eisiau iddyn nhw ddeall am awduron, actorion, cerddorion Cymru, y bobl hynny sydd wedi rhagori yn y celfyddydau mynegiannol; y ffaith mai Cymro yn Genefa sy'n rhedeg y peiriant gwrthdaro hadron. Felly, nid wyf eisiau i'r dimensiwn Cymreig fod yn fater o wersi hanes Cymru yn unig. Rwyf eisiau i ddimensiwn Cymreig ein cwricwlwm ymestyn i bob maes profiad a dysgu, oherwydd nid oes un maes dysgu a phrofiad lle nad oes gan Gymru stori falch i'w hadrodd am ei chyfraniad at yr holl agweddau pwysig iawn, iawn hynny. Ac ni allwn ei gyfyngu i ddysgu am ein hanes yn unig.
Thank you. I have two more speakers and, as you can see, we are going over, but I will call those two speakers, but I would ask them to be brief and just to cover additional points that may not have already been raised. Dawn Bowden.
Diolch. Mae gennyf ddau siaradwr arall ac, fel y gallwch chi weld, rydym ni wedi mynd dros amser. Ond fe wnaf i alw'r ddau siaradwr hynny, ond byddwn yn gofyn iddyn nhw fod yn gryno a dim ond i godi pwyntiau ychwanegol nad ydyn nhw wedi'u codi eisoes. Dawn Bowden.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I will cut my preamble to the question. I briefly wanted, therefore, Minister, if I could, to focus on one of the four purposes that are set out in the proposed structural changes to the curriculum—that of ensuring that our children are ethical, informed citizens and, particularly, that they're knowledgeable about their culture, community and society in the world now and in the past. The objectives of this purpose are clearly laudable, but I'd like to follow on, I think, from the point that Paul Davies made earlier in his contribution, when he was asking the First Minister questions, regarding the lack of knowledge, or even denial, actually, about the Holocaust.
Having just spent the last week reflecting on the Holocaust and genocide and how the conditions for that can be created through ignorance and prejudice, and knowing, as we all do, that populism and intolerance is on the rise, I'd be interested to know what specifically we're likely to see in the new curriculum that will ensure that we do see more tolerant, inclusive and respectful individuals coming out of school, who have a greater understanding of the impact of their words and their actions. I'm sure you'll probably say that this is probably more appropriate for discussion or question once we're talking about the draft curriculum, but I'd still welcome your thoughts at this stage in terms of what specifically we can do within the curriculum to make sure that our children do come out of school with that much more rounded view and values and approach towards their place in society.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n mynd i hepgor fy rhagymadrodd i'r cwestiwn. Yn fyr roeddwn i, felly, Gweinidog, os gaf i, eisiau canolbwyntio ar un o'r pedwar diben a nodir yn y newidiadau strwythurol arfaethedig i'r cwricwlwm—sef sicrhau bod ein plant yn ddinasyddion moesegol, gwybodus ac, yn arbennig, eu bod yn llawn gwybodaeth am eu diwylliant, eu cymuned a'u cymdeithas yn y byd nawr ac yn y gorffennol. Mae amcanion y diben hwn yn amlwg yn ganmoladwy, ond hoffwn i, rwy'n credu, ddilyn ymlaen o'r pwynt a wnaed gan Paul Davies yn gynharach yn ei gyfraniad, pan oedd yn gofyn y cwestiynau i'r Prif Weinidog, ynghylch y diffyg gwybodaeth am yr Holocost, neu wadu ei fodolaeth hyd yn oed.
Treuliais yr wythnos ddiwethaf yn myfyrio ar yr Holocost a hil-laddiad a sut y gellir creu'r amodau ar gyfer hynny drwy anwybodaeth a rhagfarn. Gan wybod, fel yr ydym ni i gyd, bod poblyddiaeth ac anoddefgarwch yn cynyddu, byddai gennyf ddiddordeb i wybod beth yn benodol yr ydym ni'n debygol o'i weld yn y cwricwlwm newydd a fydd yn sicrhau ein bod yn gweld mwy o unigolion goddefgar, cynhwysol a pharchus yn gadael yr ysgol, sydd â gwell dealltwriaeth o effaith eu geiriau a'u gweithredoedd. Rwy'n siŵr y byddwch, fwy na thebyg, yn dweud bod hyn yn fwy priodol i'w drafod neu ei gwestiynu pan rydym yn sôn am y cwricwlwm drafft. Ond byddwn i'n dal i groesawu eich meddyliau ar hyn o bryd o ran beth yn benodol y gallwn ni ei wneud o fewn y cwricwlwm i wneud yn siŵr bod ein plant yn gadael yr ysgol â barn, gwerthoedd ac agwedd llawer mwy cytbwys tuag at eu lle mewn cymdeithas.
Can I thank Dawn Bowden for that question? When designing the curriculum and the individual content of AoLEs in schools, schools will be placed on a duty to be able to judge that content against whether that achieves those purposes. So, the fact that that purpose is there at the very centre of our curriculum—and the expectations of what kind of people we expect to leave our compulsory education system I believe are quite clear.
I know that, over the weekend, the Member has been deeply involved with issues around remembrance of the Holocaust and I was very pleased last week to use my official communications channel to promote and highlight the fantastic resources that the Holocaust Education Trust have and to promote the use of those resources in Welsh schools. Can I give you a very practical example of how this is already happening with regards to our DCF, our digital competence framework? Sometimes people think, when we talk about the DCF, we only talk about how you use a computer, but it goes way beyond that. One of the things that we're working on on the DCF is the ability to spot fake news: to be able to go online, see a piece of information and to be able to ask yourselves those critical questions about whether this is true or false or how you can go and find out other information so you can corroborate what you've just read. And that ability to interrogate information that is made available on social media networks I think is now more important than it has ever been and that's, for instance, a crucial point of what we're currently working on with the digital competence framework, and, of course, that will be a statutory part of the curriculum going forward.
A gaf i ddiolch i Dawn Bowden am y cwestiwn hwnnw? Wrth gynllunio'r cwricwlwm a chynnwys unigol y meysydd dysgu a phrofiad mewn ysgolion, bydd dyletswydd ar ysgolion i allu barnu'r cynnwys hwnnw yn erbyn cyflawniad y dibenion hynny. Felly, mae'r ffaith bod y diben hwnnw yno yn ganolbwynt i'n cwricwlwm—a'r disgwyliadau o ran pa fath o bobl yr ydym yn disgwyl iddyn nhw adael ein system addysg orfodol, rwy'n credu, yn eithaf clir.
Rwy'n gwybod, dros y penwythnos, fod yr Aelod wedi bod yn gysylltiedig i raddau mawr â'r materion yn ymwneud â chofio'r Holocost. Ac roeddwn yn falch iawn yr wythnos ddiwethaf o ddefnyddio fy sianel gyfathrebu swyddogol i hyrwyddo a thynnu sylw at yr adnoddau gwych sydd gan Ymddiriedolaeth Addysg yr Holocost ac i hyrwyddo'r defnydd o'r adnoddau hynny yn ysgolion Cymru. A gaf i roi enghraifft ymarferol iawn i chi o sut y mae hyn yn digwydd eisoes o ran ein fframwaith cynhwysedd digidol? Weithiau bydd pobl yn meddwl ein bod ni, wrth sôn am y fframwaith cymhwysedd digidol, yn sôn yn unig am sut yr ydych chi'n defnyddio cyfrifiadur, ond mae'n llawer mwy na hynny. Un o'r pethau yr ydym ni'n gweithio arno yn y fframwaith yw'r gallu i adnabod newyddion ffug: i allu mynd ar-lein, gweld darn o wybodaeth a gallu gofyn y cwestiynau hollbwysig hynny i'ch hunain ynghylch a yw hyn yn wir neu'n ffug neu sut y gallwch chi gael gafael ar wybodaeth arall er mwyn cadarnhau yr hyn yr ydych newydd ei ddarllen. Mae'r gallu hwnnw i gwestiynu'r wybodaeth sydd ar gael ar rwydweithiau cyfryngau cymdeithasol, rwy'n credu, yn bwysicach nag y bu erioed ac mae hwnnw'n bwynt hollbwysig, er enghraifft, o'r hyn yr ydym ni'n gweithio arno ar hyn o bryd o ran y fframwaith cymhwysedd digidol, ac, wrth gwrs, bydd yn rhan statudol o'r cwricwlwm yn y dyfodol.
Finally, Rhianon Passmore.
Yn olaf, Rhianon Passmore.
Diolch, Deputy Llywydd. Thank you, Minister. There is, indeed, great potential and opportunity within this new curriculum, and, I believe, great prizes: I do welcome very much the strategic intention around early and pre-linguistic development across Wales. We need that linguistic development. We can be a bilingual nation to a greater extent, but we need to be a multilingual nation to take our true place in the world—and I won't talk about the areas of experience and learning about music and the arts today. Can you outline for me how you believe the role of the education improvement consortia will play out in delivery and potentially helping to implement the new curriculum in Wales?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch, Gweinidog. Yn wir, mae potensial a chyfle mawr yn y cwricwlwm newydd hwn, ac, rwy’n credu, gwobrau gwych: rwy’n croesawu’n fawr iawn y bwriad strategol o amgylch datblygiad cynnar a chyn-ieithyddol ledled Cymru. Mae angen y datblygiad ieithyddol hwnnw arnom. Gallwn ni fod yn genedl ddwyieithog i raddau mwy, ond mae angen inni fod yn wlad amlieithog i gymryd ein gwir le yn y byd—ac ni wnaf sôn am y meysydd profiad a dysgu o ran cerddoriaeth a'r celfyddydau heddiw. A allwch chi amlinellu imi sut yr ydych chi’n credu y bydd y consortia gwella addysg yn cyfrannu at gyflenwi hyn a helpu o bosibl i roi’r cwricwlwm newydd ar waith yng Nghymru?
Thank you, Rhianon, for that. Clearly, the middle tier, which includes our local education authorities, Estyn and the regional school improvement services, will have a critical role to play in ensuring that the curriculum is adopted and delivered to a very high standard. What I would like to do is to reassure schools that we will be using this period of time between the publication of the AoLEs, the passage of this legislation, and the statutory roll-out in 2022 to make sure that all aspects of our education system are up to speed and that any judgments that the school improvement service may or may not make as regards the effectiveness of the school—the personnel that they deploy to that school will be well-versed in the pedagogical principles and the ethos of this curriculum.
Diolch, Rhianon, am hynny. Yn amlwg, bydd gan yr haen ganol, sy'n cynnwys ein hawdurdodau addysg lleol, Estyn a’r gwasanaethau gwella ysgolion rhanbarthol, ran hanfodol i'w chwarae i sicrhau bod y cwricwlwm yn cael ei fabwysiadu a’i gyflenwi at safon uchel iawn. Yr hyn yr hoffwn i ei wneud yw sicrhau'r ysgolion y byddwn ni'n defnyddio'r cyfnod hwn rhwng cyhoeddi’r meysydd dysgu a phrofiad, pasio’r ddeddfwriaeth hon, a’r cyflwyno statudol yn 2022 i wneud yn siŵr bod pob agwedd ar ein system addysg yn ddigon da a bod unrhyw ddyfarniadau y gallai’r gwasanaeth gwella ysgolion eu gwneud neu beidio o ran effeithiolrwydd yr ysgol—