Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
16/01/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Llyr Gruffydd.
The first item this afternoon is questions to the Minister for Economy and Transport, and the first question is from Llyr Gruffydd.
1. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i hybu economi trefi gwledig? OAQ53189
1. What plans does the Welsh Government have to boost the economy of rural towns? OAQ53189
Diolch. Improving the availability and quality of work in all parts of Wales is essential to our aim of tackling regional inequalities, and through the economic action plan we are taking action to empower people with the skills required to get the best jobs that they can and to empower each of the regions in Wales, including rural communities in those regions.
Diolch. Mae gwella argaeledd ac ansawdd gwaith ym mhob rhan o Gymru yn hanfodol i'n nod o fynd i'r afael ag anghydraddoldebau rhanbarthol, a thrwy'r cynllun gweithredu economaidd, rydym yn gweithredu i rymuso pobl â'r sgiliau sydd eu hangen i gael y swyddi gorau y gallant eu cael ac i rymuso pob un o'r rhanbarthau yng Nghymru, gan gynnwys cymunedau gwledig yn y rhanbarthau hynny.
We've seen, of course, an increase in the number of retailers who have gone into administration. I think it's up 6 per cent since 2017, and, of course, we're hearing that it's been quite a tough Christmas for businesses on the high street. Now, we need a major transformation in retail and in the way the high street operates and presents itself, particularly more challenging, I'd imagine, in rural towns than many other places. People won't stop buying; I suppose it's the way that they spend their money that's changing. But how is the Government helping those retailers, particularly in rural areas, to respond to those changes and challenges, and what are you doing to support them in that transition so that we can retain, at least, or even increase the footfall, and that we can maybe provide the enhanced shopping experience that some people are looking for?
Rydym wedi gweld cynnydd, wrth gwrs, yn nifer y manwerthwyr sydd wedi mynd i ddwylo’r gweinyddwyr. Rwy'n credu ei fod 6 y cant yn uwch ers 2017, ac wrth gwrs, rydym yn clywed ei bod wedi bod yn Nadolig eithaf anodd i fusnesau ar y stryd fawr. Nawr, mae angen trawsnewidiad mawr mewn manwerthu ac yn y modd y mae'r stryd fawr yn gweithredu ac yn cyflwyno’i hun, rhywbeth sy’n llawer mwy heriol, buaswn yn dychmygu, mewn trefi gwledig na llawer o leoedd eraill. Ni fydd pobl yn rhoi'r gorau i brynu; mae'n debyg mai'r ffordd y maent yn gwario eu harian sy’n newid. Ond sut y mae'r Llywodraeth yn helpu'r manwerthwyr hynny, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, i ymateb i'r newidiadau a'r heriau hynny, a beth rydych chi'n ei wneud i'w cefnogi drwy’r trawsnewidiad hwnnw, fel y gallwn gadw nifer yr ymwelwyr, fan lleiaf, neu hyd yn oed gynyddu'r nifer honno, ac y gallwn ddarparu'r profiad siopa gwell y mae rhai pobl yn chwilio amdano?
Well, I think the Member raises a very timely question, given that we've just been through the busiest time of the year for the high street. And what is very apparent is that consumer behaviour continues to change, and many experts believe that we're only half the way thorough the, if you like, revolution that the high street is facing. Against that backdrop, the Welsh Government is able to assist, and is assisting in a number of ways, through rates relief, through the creation of business improvement districts. And I believe we are doubling the number of BIDs, with support offered from the Welsh Government for the creation of many more such interventions. But I think what is also important to note is that the retail sector has now been designated priority status by the Welsh Government, and, as my colleague the Deputy Minister takes forward work on the foundational economy, we'll be looking to test various interventions to support important components of the foundational economy, of course including the retail sector.
What's vitally important is that we also place a renewed focus on quality of place as an attractor for consumers to go into town centres and into the high street. What we've seen in many parts of Wales, parts of the UK and the world, where there are vibrant high streets still, is that those high streets are not just based on the retail sector, on the experience of purchasing goods, but on a wider experience—on the experience of interacting with people, on services that are provided often alongside retail services. And, so, in terms of the regional plans and the place-based economic development programme that we're now taking forward, I believe that the retail sector in Wales has much to look forward to. However, that optimism that I have is set against a universal backdrop of continued consumer behavioural change.
Wel, credaf fod yr Aelod yn codi cwestiwn amserol iawn, o gofio ein bod ni wedi bod drwy'r amser prysuraf o'r flwyddyn i’r stryd fawr. A’r hyn sy'n amlwg iawn yw bod ymddygiad defnyddwyr yn parhau i newid, ac mae llawer o arbenigwyr yn credu nad ydym ond hanner ffordd drwy’r chwyldro, os mynnwch, y mae'r stryd fawr yn ei wynebu. Yn erbyn y cefndir hwnnw, gall Llywodraeth Cymru gynorthwyo, ac mae eisoes yn gwneud hynny mewn nifer o ffyrdd, drwy ryddhad ardrethi, drwy greu ardaloedd gwella busnes. Ac rwy'n credu ein bod yn dyblu nifer yr ardaloedd gwella busnes, gyda chymorth yn cael ei gynnig gan Lywodraeth Cymru ar gyfer creu llawer mwy o ymyriadau o'r fath. Ond rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig nodi bod Llywodraeth Cymru wedi pennu statws blaenoriaethol ar gyfer y sector manwerthu bellach, ac wrth i fy nghyd-Aelod, y Dirprwy Weinidog, ddatblygu gwaith ar yr economi sylfaenol, byddwn yn profi gwahanol ymyriadau i gefnogi elfennau pwysig o’r economi sylfaenol, gan gynnwys y sector manwerthu wrth gwrs.
Yr hyn sy'n hollbwysig yw ein bod hefyd yn rhoi ffocws newydd ar ansawdd lle fel elfen sy’n denu defnyddwyr i ganol trefi ac i'r stryd fawr. Yr hyn a welsom mewn sawl rhan o Gymru, rhannau o'r DU a'r byd, lle y ceir strydoedd mawr sy’n dal i fod yn hyfyw, yw nad yw'r strydoedd mawr hynny’n seiliedig ar y sector manwerthu yn unig, ar y profiad o brynu nwyddau, ond yn hytrach ar brofiad ehangach—ar y profiad o ryngweithio â phobl, ar wasanaethau a ddarperir yn aml ochr yn ochr â gwasanaethau manwerthu. Ac felly, o ran y cynlluniau rhanbarthol, a'r rhaglen datblygu economaidd sy’n seiliedig ar le yr ydym yn bwrw ymlaen â hi yn awr, credaf fod gan y sector manwerthu yng Nghymru lawer i edrych ymlaen ato. Fodd bynnag, mae'r optimistiaeth honno sydd gennyf wedi'i gosod yn erbyn cefndir cyffredinol o newid parhaus yn ymddygiad defnyddwyr.
2. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi polisi datblygu economaidd rhanbarthol i gynorthwyo cymunedau yn Islwyn? OAQ53203
2. What is the Welsh Government doing to support a regional economic development policy to aid communities in Islwyn? OAQ53203
Thank you. As part of the new economic action plan, we place particular emphasis on taking a regional approach to developing the Welsh economy. We've established chief regional officers and regional units to make sure we co-ordinate our work with local partners. And we are working with the Organisation for Economic Co-operation and Development to inform our approach to regional investment post Brexit.
Diolch. Fel rhan o'r cynllun gweithredu economaidd newydd, rydym yn rhoi pwyslais arbennig ar ymagwedd ranbarthol tuag at ddatblygu economi Cymru. Rydym wedi sefydlu prif swyddogion rhanbarthol ac unedau rhanbarthol i sicrhau ein bod yn cydlynu ein gwaith gyda phartneriaid lleol. Ac rydym yn gweithio gyda'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd er mwyn llywio ein hymagwedd tuag at fuddsoddi rhanbarthol ar ôl Brexit.
Okay, thank you. The Welsh Government announced, as 2019 began, that the OECD will lead a new project to support the development of a regional economic development policy for Wales. This new project will see international experts visit Wales and discuss regional economic challenges and opportunities with partners. How can we mitigate the loss of European Union regional investment, and may I invite these experts and professionals to visit Islwyn to meet with politicians and officers from Caerphilly County Borough Council to explore how the Welsh Government can facilitate the future economic well-being of communities like mine in Islwyn?
Iawn. Diolch. Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru, ar ddechrau 2019, y bydd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn arwain prosiect newydd i gefnogi datblygiad polisi datblygu economaidd rhanbarthol ar gyfer Cymru. Bydd y prosiect newydd hwn yn golygu y bydd arbenigwyr rhyngwladol yn ymweld â Chymru ac yn trafod heriau a chyfleoedd economaidd rhanbarthol gyda phartneriaid. Sut y gallwn liniaru effeithiau colli buddsoddiad rhanbarthol yr Undeb Ewropeaidd, ac a gaf fi wahodd yr arbenigwyr a'r gweithwyr proffesiynol hyn i ymweld ag Islwyn i gyfarfod â gwleidyddion a swyddogion o Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili i archwilio sut y gall Llywodraeth Cymru hwyluso lles economaidd cymunedau fel fy un i yn Islwyn yn y dyfodol?
Thank you. Yes, I'm sure that the OECD team will be keen to learn lessons from the experience in Caerphilly, and specifically in the Islwyn constituency. So, I very much hope that they'd want to meet with the officers there. This will be a two-year project. The first phase is now under way. And I think it's really important that we have external challenge and scrutiny to the approach that we've been taking, so we constantly iterate it. And I'm very keen that we focus on grounded firms and the foundational economy to see if we can make a tangible difference to the way people feel the local economy works for them.
On the Member's point on Brexit, then clearly it's important that the campaigners' promise that Wales will be no worse off as a result of Brexit is kept, and we'll be holding them to make sure that, in the world after regional funds—if it comes to that—we get no less money than we're getting now.
Diolch. Ie, rwy'n siŵr y bydd tîm y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn awyddus i ddysgu gwersi o'r profiad yng Nghaerffili, ac yn benodol, yn etholaeth Islwyn. Felly, rwy'n gobeithio'n fawr y byddent yn awyddus i gyfarfod â'r swyddogion yno. Prosiect dwy flynedd fydd hwn. Mae'r cam cyntaf bellach ar y gweill. Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod gennym her a chraffu allanol ar y dull y buom yn ei weithredu, felly rydym yn ei ailadrodd yn gyson. Ac rwy'n awyddus iawn inni ganolbwyntio ar gwmnïau â sail gadarn iddynt a'r economi sylfaenol i weld os gallwn wneud gwahaniaeth go iawn i'r ffordd y mae pobl yn teimlo bod yr economi leol yn gweithio iddynt hwy.
Ar bwynt yr Aelod ar Brexit, yn amlwg mae'n bwysig fod addewid yr ymgyrchwyr na fydd Cymru yn waeth ei byd o ganlyniad i Brexit yn cael ei gadw, a byddwn yn eu dwyn i gyfrif er mwyn gwneud yn siŵr, yn y byd a fydd ar ôl y cronfeydd rhanbarthol—os daw i hynny—na chawn lai o arian na'r hyn a gawn yn awr.
Cabinet Secretary, you'll be aware that communities in Islwyn form part of the Cardiff capital region economic growth partnership. At their board meeting last November, those members in attendance stated their support for an M4 relief road to be built around Newport. They said that an M4 relief road is critical to support and enable the economic and industrial strategy for growth for south-east Wales. Can the Deputy Minister advise when the Welsh Government will be in a position to bring this issue before this Assembly, and end the uncertainty that is damaging the economic prospects of my region?
Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn ymwybodol fod cymunedau yn Islwyn yn rhan o bartneriaeth twf economaidd prifddinas-ranbarth Caerdydd. Yn eu cyfarfod bwrdd fis Tachwedd diwethaf, nododd yr aelodau a oedd yn bresennol eu cefnogaeth i adeiladu ffordd liniaru'r M4 o amgylch Casnewydd. Dywedasant fod ffordd liniaru'r M4 yn hanfodol i gefnogi a galluogi'r strategaeth twf economaidd a diwydiannol ar gyfer de-ddwyrain Cymru. A all y Dirprwy Weinidog roi gwybod pa bryd y bydd Llywodraeth Cymru mewn sefyllfa i ddwyn y mater gerbron y Cynulliad hwn, a rhoi diwedd ar yr ansicrwydd sy'n niweidio rhagolygon economaidd fy rhanbarth?
Thank you. I think the First Minister has been clear and consistent in the process that's undergoing on the M4. He's still awaiting for the legal advice before he can look at the evidence of the public inquiry—he's not yet been presented with the inspector's report. And he'll take that decision in the way that it's been set out on a number of occasions.
Diolch. Credaf fod y Prif Weinidog wedi bod yn glir ac yn gyson yn y broses sydd ar y gwell ar yr M4. Mae'n dal i aros am gyngor cyfreithiol cyn y gall edrych ar dystiolaeth yr ymchwiliad cyhoeddus—ni chyflwynwyd adroddiad yr arolygydd iddo eto. A bydd yn gwneud y penderfyniad hwnnw yn y ffordd y mae wedi'i nodi ar sawl achlysur.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Russell George.
Diolch, Llywydd. Minister, can you outline what plans are in place for the implementation of your economic action plan this year?
Diolch, Lywydd. Weinidog, a allwch amlinellu pa gynlluniau sydd ar waith ar gyfer gweithredu eich cynllun gweithredu economaidd eleni?
Yes, and I thank the Member for his question, and wish him and all other Members a very happy new year.
Of course, the economic action plan now has with it regional teams established and chief regional officers. We've got a cross-Government delivery board, regional plans are being put together at the moment, and the OECD has been invited to scrutinise and assess the success of the EAP. We've implemented the economic contract and also the economy futures fund, and, with the economy futures fund, of course, the calls to action—the lens through which we are now investing in businesses.
Iawn, a diolch i'r Aelod am ei gwestiwn, ac rwy'n dymuno blwyddyn newydd dda iddo ac i'r holl Aelodau eraill.
Wrth gwrs, bellach mae timau rhanbarthol a phrif swyddogion rhanbarthol wedi'u sefydlu i fynd gyda'r cynllun gweithredu economaidd. Mae gennym fwrdd cyflawni trawslywodraethol, mae cynlluniau rhanbarthol yn cael eu rhoi at ei gilydd ar hyn o bryd, a gwahoddwyd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i graffu ar, ac i asesu llwyddiant y cynllun gweithredu economaidd. Rydym wedi rhoi'r contract economaidd ar waith a chronfa dyfodol yr economi hefyd, a gyda chronfa dyfodol yr economi, wrth gwrs, y galwadau i weithredu—y lens a ddefnyddiwn yn awr ar gyfer buddsoddi mewn busnesau.
Can I thank the Minister for his answer and welcome him back to the post in the new Government?
Of course, you talked there about the implementation of the plan, but what I want to understand is the detail of that. Certainly, at the meeting of the Economy, Infrastructure and Skills Committee in January, Members asked you about the delivery of the new economic action plan, and at that meeting, when asked by committee members about the detail of delivering the action plan, you said that discussions were under way between the Welsh Government and relevant stakeholders and that more details would follow in the spring. So, I submitted a written question in the spring and asked for progress on the economic contract and the calls for action—of course, two key components of the plan—and in your answer, you said that,
'We have been discussing our approach with businesses and other organisations across Wales'.
So, again, I asked you in a written question just before Christmas—just last month—and in your answer then you said that your planned measures included refining your approach in 2019 and taking forward work to develop challenge proposals with groups of businesses. So, my concern here, Minister, is that there is talk about plans but nothing that we can tangibly see. All I hear about is plans: plans to deliver a plan and then to deliver the next plan. So, I will ask, Minister: has the delivery of the action plan stalled, and, again, when will we and businesses see progress tangibly on the ground?
A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei ateb a'i groesawu yn ôl i'r swydd yn y Llywodraeth newydd?
Wrth gwrs, fe sonioch yn y fan honno am weithredu'r cynllun, ond yr hyn rwyf am ei ddeall yw manylion hynny. Yn sicr, yng nghyfarfod Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau ym mis Ionawr, gofynnodd Aelodau i chi ynglŷn â chyflwyno'r cynllun gweithredu economaidd newydd, ac yn y cyfarfod hwnnw, pan ofynnwyd iddynt gan aelodau'r pwyllgor ynglŷn â manylion y gwaith o gyflwyno'r cynllun gweithredu, fe ddywedoch fod trafodaethau ar y gweill rhwng Llywodraeth Cymru a rhanddeiliaid perthnasol ac y byddai mwy o fanylion yn dilyn yn y gwanwyn. Felly, cyflwynais gwestiwn ysgrifenedig yn y gwanwyn a gofyn pa gynnydd a wnaed ar y contract economaidd a'r galwadau am weithredu—dau o brif elfennau'r cynllun, wrth gwrs—ac yn eich ateb, fe ddywedoch chi,
'Buom yn trafod ein dull o weithredu gyda busnesau a sefydliadau eraill ledled Cymru'.
Felly, unwaith eto, gofynnais i chi mewn cwestiwn ysgrifenedig ychydig cyn y Nadolig—gwta fis yn ôl—ac yn eich ateb y pryd hwnnw fe ddywedoch fod eich mesurau arfaethedig yn cynnwys mireinio eich dull o weithredu yn 2019 a bwrw ymlaen â gwaith ar ddatblygu cynigion heriol gyda grwpiau o fusnesau. Felly, fy mhryder yma, Weinidog, yw bod sôn am gynlluniau ond nid oes dim y gallwn ei weld yn bendant. Cynlluniau yw'r unig beth a glywaf: cynlluniau i ddarparu cynllun ac yna i gyflwyno'r cynllun nesaf. Felly, rwyf am ofyn hyn, Weinidog: a yw'r gwaith o gyflwyno'r cynllun gweithredu wedi'i oedi, ac unwaith eto, pa bryd fyddwn ni a busnesau yn gweld cynnydd pendant ar lawr gwlad?
The Member is absolutely right that it's all about implementing the plan. It's not just about designing a plan and publishing a plan, as the UK Government has found in its inability to implement a Brexit plan or indeed even get agreement for it. I am able to confirm to the Member that the economic contract is now in place and more than 100 businesses seeking financial support from the Welsh Government have signed the economic contract. In terms of refining the economic action plan, we're looking at how we can firstly extend the principles of the economic contract right across Government, including through procurement, but we're also looking at, as I think I've already made clear in previous committee appearances, how we can consolidate further funds into the economy futures fund. Dozens of awards have been made already through the economy futures fund. I think perhaps one of the highlights of the period between launch of the EAP and implementation has come just this week, when we were able to announce support for Thales to take forward the National Digital Exploitation Centre, which is of course an initiative that meets more than one of the calls to action. It focuses largely on the development of skills. It focuses on research and development, and it also focuses on innovation, demonstrating how the economic action plan is already making a big difference as we strive to increase the availability of high-skilled, well-paid work and as we drive forward the inclusive growth agenda.
It's perhaps worth my saying as well that, in terms of the challenge opportunities that we're looking at considering soon, just before Christmas I shared a platform with the Secretary of State for Business, Energy and Industrial Strategy, Greg Clark, in London at the Royal Society, where we both talked about the importance of place-based economic development and how the economic action plan can dovetail with the UK industrial strategy in a number of ways. One of the ways in which we discussed further collaboration or one of the avenues that we discussed in terms of further collaboration concerned the UK Government's grand challenges and the Welsh Government's challenge proposals from business.
So, I think that a huge amount of work has already taken place in terms of implementing the economic action plan, through those dozens of awards, through the economy futures fund, and many jobs have been created. But, most importantly of all, we are now driving a very, very clear inclusive growth agenda through the implementation of the economic contract and through businesses so warmly welcoming it and signing up to that contract.
Mae'r Aelod yn hollol iawn ei fod yn ymwneud â gweithredu'r cynllun. Mae'n ymwneud â mwy na dylunio cynllun a chyhoeddi cynllun yn unig, fel y gwelodd Llywodraeth y DU yn ei hanallu i weithredu cynllun Brexit na chael cytundeb iddo hyd yn oed. Gallaf gadarnhau i'r Aelod fod y contract economaidd bellach ar waith ac mae mwy na 100 o fusnesau sy'n ceisio cymorth ariannol gan Lywodraeth Cymru wedi llofnodi'r contract economaidd. O ran mireinio'r cynllun gweithredu economaidd, rydym yn edrych ar sut y gallwn yn gyntaf ymestyn egwyddorion y cytundeb economaidd ar draws y Llywodraeth, gan gynnwys drwy gaffael, ond rydym hefyd yn ystyried, fel y credaf imi ei ddweud eisoes mewn ymddangosiadau blaenorol gerbron y pwyllgor, sut y gallwn grynhoi cyllid pellach yng nghronfa dyfodol yr economi. Gwnaed dwsinau o ddyfarniadau eisoes drwy gronfa dyfodol yr economi. Credaf efallai ein bod wedi gweld un o uchafbwyntiau'r cyfnod rhwng lansio'r cynllun gweithredu economaidd a'i weithredu yr wythnos hon, pan fu modd inni gyhoeddi cymorth i Thales allu bwrw ymlaen â'r Ganolfan Datblygu Digidol Genedlaethol, sydd wrth gwrs yn fenter sy'n cyflawni mwy nag un o'r galwadau i weithredu. Mae'n canolbwyntio i raddau helaeth ar ddatblygu sgiliau. Mae'n canolbwyntio ar ymchwil a datblygu, ac mae hefyd yn canolbwyntio ar arloesi, gan ddangos sut y mae'r cynllun gweithredu economaidd eisoes yn gwneud gwahaniaeth mawr wrth inni ymdrechu i sicrhau bod mwy o waith medrus sy'n talu'n dda ar gael ac wrth inni fwrw ymlaen â'r agenda twf cynhwysol.
Mae'n werth imi ddweud yn ogystal â hynny, o ran y cyfleoedd heriol y byddwn yn eu hystyried cyn bo hir, ychydig cyn y Nadolig rhennais lwyfan gyda'r Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, Greg Clark, yn Llundain yn y Gymdeithas Frenhinol, lle y bu'r ddau ohonom yn siarad am bwysigrwydd datblygu economaidd sy'n seiliedig ar le a sut y gall y cynllun gweithredu economaidd gydweddu â strategaeth ddiwydiannol y DU mewn nifer o ffyrdd. Roedd un o'r ffyrdd y buom yn trafod cydweithredu pellach, neu un o'r llwybrau y buom yn eu trafod o ran cydweithredu pellach yn ymwneud â heriau mawr Llywodraeth y DU a chynigion heriau Llywodraeth Cymru gan fusnesau.
Felly, credaf fod llawer iawn o waith wedi digwydd eisoes o ran gweithredu'r cynllun gweithredu economaidd, drwy'r dwsinau o ddyfarniadau hyn, drwy gronfa dyfodol yr economi, ac mae llawer o swyddi wedi'u creu. Ond yn bwysicaf oll, rydym bellach yn sbarduno agenda twf cynhwysol eglur iawn drwy weithredu'r contract economaidd a thrwy fod busnesau'n rhoi croeso mor gynnes iddo ac yn dod yn rhan o'r contract hwnnw.
[Inaudible.] delivery, of course—that is important, rather than just a plan. What businesses need, I'm sure you will agree, is clarity to operate effectively, and they're looking to the Welsh Government to provide this. So, Minister, I want to see something specific and something practical happening on the ground, and what is going to be delivered over this next 12 months? Businesses want to know that and I think we, as Members, want to know that in order that we can hold you to account and scrutinise you in that regard. But can I ask you to consider setting out a timetable—a month-by-month timetable—over this next year so that we can measure the delivery against your economic plan?
[Anghlywadwy.] darparu, wrth gwrs—mae hynny'n bwysig, yn hytrach na dim ond cynllun. Yr hyn y mae busnesau ei angen, rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno, yw eglurder i allu gweithredu'n effeithiol, ac maent yn disgwyl i Lywodraeth Cymru ddarparu'r eglurder hwnnw. Felly, Weinidog, rwyf am weld rhywbeth penodol a rhywbeth ymarferol yn digwydd ar lawr gwlad, a beth sy'n mynd i gael ei gyflawni dros y 12 mis nesaf? Mae busnesau am wybod ac rwy'n meddwl ein bod ni, fel Aelodau, eisiau gwybod hynny fel y gallwn eich dwyn i gyfrif a chraffu arnoch o safbwynt hynny. Ond a gaf fi ofyn i chi ystyried gosod amserlen—amserlen o un mis i'r llall—dros y flwyddyn nesaf fel y gallwn fesur cyflawniad yn erbyn eich cynllun economaidd?
Can I point to a number of areas that I think Members should take an interest in this year, particularly after we exit the EU, and they concern the awards that we make through the economy futures fund: how many awards are we making to businesses that are seeking to drive inclusive growth and to futureproof themselves and the Welsh economy?
The second concerns the economic contract: how many businesses are signing up to the economic contract? And then, thirdly, the creation of the regional units: how many members of the civil service are allocated to the contract research organisations? At present, CRO teams are very small. It's my intention, as we drive regional economic growth—that place-based agenda—to increase those teams as rapidly as possible so that the change on the ground is very apparent to businesses.
What businesses tell me, day-in, day-out, is that there is a large number of advisory services and there's a large number of support services available, but the problem, perhaps, is that there isn't simplicity and transparency. And within the ethos of the Be The Spark initiative, we need to ensure that there is greater simplicity, collaboration and consolidation wherever and whenever possible, and, for that reason, we're setting up the regional units, bringing together Welsh Government activities and local government activities on a regional basis and aligning them with the services offered by Business Wales and the Development Bank of Wales. So, no matter where you are in Wales, you are only one point of contact away from financial support, an advisory service and the sort of support that's required in order to futureproof your business in the fourth industrial revolution.
A gaf fi gyfeirio at nifer o feysydd y credaf y dylai Aelodau ddangos diddordeb ynddynt y flwyddyn hon, yn enwedig ar ôl inni adael yr UE, ac maent yn ymwneud â'r dyfarniadau a wnawn drwy gronfa dyfodol yr economi: faint o ddyfarniadau a wnawn i fusnesau sy'n ceisio sbarduno twf cynhwysol ac i ddiogelu eu hunain ac economi Cymru ar gyfer y dyfodol?
Mae'r ail yn ymwneud â'r contract economaidd: faint o fusnesau sy'n ymrwymo i'r contract economaidd? Ac yna, yn drydydd, creu unedau rhanbarthol: faint o aelodau o'r gwasanaeth sifil a ddyrennir ar gyfer sefydliadau ymchwil y contract? Ar hyn o bryd, mae timau sefydliadau ymchwil y contract yn fach iawn. Wrth inni sbarduno twf economaidd rhanbarthol—yr agenda honno sy'n seiliedig ar le—rwy'n bwriadu cynyddu'r timau hynny cyn gynted â phosibl fel bod y newid ar lawr gwlad yn amlwg iawn i fusnesau.
Yr hyn y mae busnesau yn ei ddweud wrthyf o hyd yw fod yna nifer fawr o wasanaethau cynghori a cheir nifer fawr o wasanaethau cymorth, ond y broblem, efallai, yw nad oes symlrwydd a thryloywder. Ac yn rhan o ethos y fenter Creu Sbarc, mae angen inni sicrhau bod mwy o symlrwydd, cydweithredu a chydgrynhoi lle bynnag a phryd bynnag y bo modd, ac am y rheswm hwnnw, rydym yn sefydlu'r unedau rhanbarthol, gan ddwyn gweithgareddau Llywodraeth Cymru a gweithgareddau Llywodraeth Leol ynghyd ar sail ranbarthol a'u cysoni gyda'r gwasanaethau a gynigir gan Busnes Cymru a Banc Datblygu Cymru. Felly, ni waeth ble rydych yng Nghymru, fe fyddwch o fewn un pwynt cyswllt i gymorth ariannol, gwasanaeth cynghori a'r math o gymorth sydd ei angen er mwyn diogelu eich busnes ar gyfer y dyfodol yn y pedwerydd chwyldro diwydiannol.
Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
The Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn. Minister, could you remind us how you define what an anchor company is and how important you think their well-being and long-term sustainability is to the Welsh economy?
Diolch yn fawr iawn. Weinidog, a allech ein hatgoffa sut y diffiniwch beth yw cwmni angori, a pha mor bwysig y credwch yw eu lles a'u cynaliadwyedd hirdymor i economi Cymru?
The Member will be interested to know that I'm carrying out a review of the definition of anchor company status and regionally important companies. There is no doubt that large companies make a huge contribution to the Welsh economy. In 2018, Presiding Officer, there were 1,675 large enterprises active in Wales, and that represented 0.6 per cent of all active enterprises in Wales, which is well above the equivalent UK figure of 0.1 per cent. As we've seen with the likes of Aston Martin and Airbus, those companies that are currently considered anchor companies are hugely important in driving growth within their respective supply chains.
Bydd yr Aelod yn falch o wybod fy mod yn cynnal adolygiad o'r diffiniad o statws cwmni angori a chwmnïau o bwys yn rhanbarthol. Nid oes unrhyw amheuaeth fod cwmnïau mawr yn gwneud cyfraniad enfawr i economi Cymru. Yn 2018, Lywydd, roedd 1,675 o fentrau mawr yn weithredol yng Nghymru, sef 0.6 y cant o'r holl fentrau gweithredol yng Nghymru, sy'n llawer uwch na'r ffigur cyfatebol ar gyfer y DU o 0.1 y cant. Fel y gwelsom gyda chwmnïau fel Aston Martin ac Airbus, mae cwmnïau yr ystyrir eu bod yn gwmnïau angori ar hyn o bryd yn hynod o bwysig ar gyfer ysgogi twf o fewn eu cadwyni cyflenwi.
I'm very interested to note the review that will be taking place and I look forward to hearing the results of that review. Ford, of course, is one anchor company. A thousand jobs are at risk there, we now understand. Airbus is another. Goodness knows what threats there will be to future investment there in light of Brexit. Wylfa Newydd, surely, would be an anchor in years to come. I'll have a chance to return to that issue with a topical question later on. But how do you reflect on the potential impact of the fact that across Wales anchors seem to be slipping, and is that a driver behind the review that you've called?
Mae'n ddiddorol nodi'r adolygiad a fydd yn digwydd, ac edrychaf ymlaen at glywed canlyniadau'r adolygiad hwnnw. Un cwmni angori, wrth gwrs, yw Ford. Deallwn yn awr fod 1,000 o swyddi mewn perygl yno. Mae Airbus yn un arall. Pwy a ŵyr pa fygythiadau a fydd i fuddsoddiad yno yn y dyfodol yn sgil Brexit. Byddai Wylfa Newydd, yn sicr, yn gwmni angori yn y blynyddoedd i ddod. Bydd cyfle i mi ddychwelyd at y mater hwnnw mewn cwestiwn amserol yn nes ymlaen. Ond beth yw eich barn ar effaith bosibl y ffaith ei bod hi’n ymddangos, ledled Cymru, fod cwmnïau angori'n llithro, ac a yw hynny'n ysgogiad i'r adolygiad y galwoch amdano?
Anchors aren't slipping, necessarily. Let's take Airbus as a perfect example. They are becoming far more efficient, and Airbus has approximately 6,000 employees in Broughton. It's about the same that it had six years ago, but what's changed between 2013 and 2019 is that the site has become about 40 per cent more efficient, and that has to take place—that sort of efficient drive has to take place right across all businesses if they're to succeed and strive in the fourth industrial revolution, the age of digitalisation, digitisation, artificial intelligence and automation.
Ford is a major concern, and just as I'll be at Airbus tomorrow talking about the consequences and the implications of what's happening at Westminster with business leaders in north Wales, and primarily with Airbus, today the First Minister was at Ford discussing the future of the plant. What is very apparent is that the change in the automotive sector is presenting huge challenges for the global automotive industry, and Ford itself is looking at plant closures, line removal at sites in France, potentially Russia and in Germany. Here in Wales, at Ford in Bridgend—as I said yesterday we have a highly trusted workforce, a very efficient work programme, and a product, the Dragon engine, which is seen as being at the cutting edge of the internal combustion engine production suite. Now, what's important for the Dragon engine is that it's considered for hybridisation at the Bridgend plant, and we'll be doing all that we can to ensure that that takes place.
But it's also important for Ford in Bridgend to capture any increase in demand for the Dragon engine as it is today, because I believe there are only six facilities that are able to build that particular engine, and Bridgend is, if not the most efficient, certainly one of the most efficient, with an incredibly skilled and loyal workforce. Alongside that, there has been much speculation about the potential of the Ineos investment, and, again, the Welsh Government is doing all that it can in order to secure that investment.
I hope, between the work that I've been able to demonstrate we're doing with Ford, with Airbus, the interventionist approach that we are taking whenever and wherever possible, which last week led to the creation of hundreds of jobs at a new challenger bank, and this week has led to the creation of the national digital exploitation centre—the Welsh Government is certainly not standing still as the world spins. It seems out of control because of the Brexit dilemma.
Nid yw cwmnïau angori’n llithro, o reidrwydd. Gadewch i ni edrych ar Airbus UK fel enghraifft berffaith. Maent yn dod yn llawer mwy effeithlon, ac mae gan Airbus oddeutu 6,000 o weithwyr ym Mrychdyn. Mae'n nifer debyg i’r hyn a oedd ganddo chwe blynedd yn ôl, ond yr hyn sydd wedi newid rhwng 2013 a 2019 yw bod y safle wedi dod oddeutu 40 y cant yn fwy effeithlon, a rhaid i hynny ddigwydd; mae'n rhaid cynnal ymgyrch effeithlonrwydd o’r fath ar draws pob busnes os ydynt yn mynd i lwyddo ac ymdrechu yn y pedwerydd chwyldro diwydiannol—oes ddigideiddio, digido, deallusrwydd artiffisial ac awtomatiaeth.
Mae Ford yn bryder mawr, ac yn yr un modd ag y byddaf yn Airbus yfory yn sôn am ganlyniadau a goblygiadau’r hyn sy'n digwydd yn San Steffan gydag arweinwyr busnes yng ngogledd Cymru, ac yn bennaf gydag Airbus, heddiw roedd y Prif Weinidog yn Ford yn trafod dyfodol y ffatri. Yr hyn sy'n amlwg iawn yw bod y newid yn y sector modurol yn creu heriau enfawr i'r diwydiant modurol byd-eang, ac mae Ford ei hun yn edrych ar gau ffatrïoedd, cael gwared ar linellau cynhyrchu ar safleoedd yn Ffrainc, o bosibl Rwsia, yn yr Almaen. Yma yng Nghymru, yn Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr, fel y dywedais ddoe, mae gennym weithlu hynod ddibynadwy, rhaglen waith effeithlon iawn, a chynnyrch, injan Dragon, yr ystyrir ei bod ar flaen y gad yn y diwydiant cynhyrchu motorau tanio mewnol. Nawr, beth sy'n bwysig i’r injan Dragon yw ei bod yn cael ei hystyried ar gyfer ei hybrideiddio ar safle Pen-y-bont ar Ogwr, a byddwn yn gwneud popeth a allwn i sicrhau bod hynny'n digwydd.
Ond mae hefyd yn bwysig i Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr fanteisio ar unrhyw gynnydd yn y galw am injan Dragon fel y mae heddiw, oherwydd rwy’n credu mai chwe chyfleuster yn unig sy'n gallu adeiladu injan o’r fath, ac mae Pen-y-bont ar Ogwr yn sicr yn un o'r rhai mwyaf effeithlon, os nad y mwyaf effeithlon, gyda gweithlu hynod fedrus a theyrngar. Ochr yn ochr â hynny, bu llawer o ddyfalu ynglŷn â photensial buddsoddiad Ineos, ac unwaith eto, mae Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu i ddiogelu'r buddsoddiad hwnnw.
Rhwng y gwaith a wnaethom gyda Ford, gydag Airbus, rwy’n gobeithio bod yr ymagwedd ymyraethol a fabwysiedir gennym pryd bynnag a lle bynnag y bo modd, ac a arweiniodd yr wythnos diwethaf at greu cannoedd o swyddi mewn banc heriol newydd, ac sydd wedi arwain yr wythnos hon at greu'r ganolfan datblygu digidol genedlaethol, yn dangos nad yw Llywodraeth Cymru yn aros yn llonydd wrth i’r byd o’i chwmpas droi. Mae'n ymddangos y tu hwnt i reolaeth oherwydd dilema Brexit.
What we are seeing, though, through much of what you discussed there is the vulnerability of even those anchor sectors that we consider to be so important. Now, you'll know I'm not an 'eggs all in one basket, let's depend on a foreign direct investment bank and only on large companies' kind of guy, and you'll know that we in Plaid Cymru are clear on the need, for example, to refocus on growing our small and medium-sized indigenous enterprises. But there is no escaping the importance of those big players, and this is clearly, as you agree through your answers, a very risky time for them. So, will you agree to convene a major economic summit now to show that Wales is serious about overcoming current challenges, to show that Welsh Government is serious about overcoming challenges, and to discuss the nature of those challenges plus our needs in terms of infrastructure investment, and the needs of our small and medium-sized enterprises? Because we cannot afford to face those challenges without showing our mettle as a nation, and showing that we are serious about overcoming them.
Fodd bynnag, yr hyn a welwn, drwy lawer o'r hyn a drafodwyd gennych yn y fan honno, yw pa mor fregus yw’r sectorau angori hynny, hyd yn oed, y credwn eu bod mor bwysig. Nawr, fe fyddwch yn gwybod nad wyf yn berson 'Wyau i gyd mewn un fasged, gadewch i ni ddibynnu ar fanc buddsoddi uniongyrchol tramor ac ar gwmnïau mawr yn unig’, er ein bod ni ym Mhlaid Cymru yn glir ynglŷn â’r angen, er enghraifft, i ail-ffocysu ar dyfu ein mentrau cynhenid bach a chanolig eu maint. Ond nid oes modd dianc rhag pwysigrwydd y cwmnïau mawr hynny, ac fel y cytunwch yn eich atebion, mae hon yn amlwg yn adeg beryglus iawn iddynt. Felly, a wnewch chi gytuno i gynnal uwchgynhadledd economaidd fawr yn awr i ddangos bod Cymru o ddifrif ynglŷn â goresgyn heriau presennol, i ddangos bod Llywodraeth Cymru o ddifrif ynglŷn â goresgyn heriau, ac i drafod natur yr heriau hynny ynghyd â'n hanghenion o ran buddsoddi mewn seilwaith, ac anghenion ein mentrau bach a chanolig eu maint? Oherwydd ni allwn fforddio wynebu'r heriau hynny heb ddangos ein gallu fel cenedl, a dangos ein bod ni o ddifrif ynglŷn â’u goresgyn.
I would not disagree with the Member on those points, and I'm pleased to say that over the past 12 or so months I've been engaging with businesses by their respective sectors and on a regional basis—smaller scale summits, if you like, to discuss the impact that Brexit is having, and also the longer term challenges and opportunities that many sectors, in particular financial and professional services, advanced manufacturing and life sciences face. And the next summit, actually, will take place later this month. It will concern mariner energy and it will take place in Swansea. So, we are keenly pursuing every opportunity to engage with business to identify the threats, challenges and opportunities of the future, in the context, of course, of the situation that we face with Britain leaving the European Union.
I think what's really important now, though, is that, for all of the work that Welsh Government is doing and can do, the UK Government offers a calm, collected position that a proper Government with proper leadership can offer at Westminster, and, above all, the uncertainty over Brexit must come to an end.
Ni fyddwn yn anghytuno â'r Aelod ar y pwyntiau hynny, ac rwy'n falch o ddweud fy mod wedi bod yn ymgysylltu â busnesau drwy eu sectorau perthnasol ac ar sail ranbarthol dros y 12 mis diwethaf—uwchgynadleddau ar raddfa lai, os hoffech, i drafod yr effaith y mae Brexit yn ei chael, a hefyd yr heriau a'r cyfleoedd mwy hirdymor y mae llawer o sectorau, yn enwedig gwasanaethau ariannol a phroffesiynol, gweithgynhyrchu uwch a gwyddorau bywyd yn eu hwynebu. A bydd yr uwchgynhadledd nesaf yn digwydd yn ddiweddarach y mis hwn mewn gwirionedd. Bydd yn ymwneud ag ynni morol ac fe'i cynhelir yn Abertawe. Felly rydym yn mynd ar drywydd pob cyfle i ymgysylltu â busnesau er mwyn nodi bygythiadau, heriau a chyfleoedd y dyfodol, yng nghyd-destun y sefyllfa a wynebwn gyda Phrydain yn gadael yr Undeb Ewropeaidd wrth gwrs.
Credaf mai'r hyn sy'n wirioneddol bwysig yn awr, er hynny, yw fod Llywodraeth y DU yn cynnig safbwynt digynnwrf a phwyllog ar yr holl waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ac yn gallu ei wneud fel y gall Llywodraeth briodol gydag arweinyddiaeth go iawn ei gynnig yn San Steffan, ac yn fwy na dim, rhaid i'r ansicrwydd ynglŷn â Brexit ddod i ben.
Llefarydd UKIP, David Rowlands.
UKIP spokesperson, David Rowlands.
Diolch, Llywydd. And can I also congratulate the Minister on being retained in his Cabinet position?
The First Minister stood in this Chamber—sorry. The previous First Minister stood in this Chamber and proclaimed that unemployment in Wales was below the UK average at 3.8 per cent. However, the latest figure is now running at 4.2 per cent, which is above the UK average. Does the Minister believe that the First Minister was a little premature in his positive assessment of this aspect of the Welsh economy?
Diolch, Lywydd. Ac a gaf fi hefyd longyfarch y Gweinidog ar gael ei gadw yn ei swydd yn y Cabinet?
Safodd y Prif Weinidog yn y Siambr hon—mae'n ddrwg gennyf. Safodd y Prif Weinidog blaenorol yn y Siambr hon a datgan bod diweithdra yng Nghymru yn is na chyfartaledd y DU ar 3.8 y cant. Fodd bynnag, mae'r ffigur diweddaraf bellach yn 4.2 y cant, sy'n uwch na chyfartaledd y DU. A yw'r Gweinidog yn credu bod y Prif Weinidog wedi rhoi ei asesiad cadarnhaol o'r agwedd hon ar economi Cymru ychydig yn rhy gynnar?
No. In all fairness to the former First Minister, he was quoting factually the unemployment statistic at the time, and what is absolutely clear is that Wales now has record low unemployment, record low economic inactivity rates, record high employment rates, and that we are also seeing—. It is often assumed that economic activity and employment are confined, mostly, to the more urbanised areas, but actually, if you look at rural areas—you'll find, across Wales, in rural communities, employment rates higher and unemployment rates lower than the Welsh average. In parts of Wales—if you take north Wales for example—you'll find that not only is the unemployment rate there below the Welsh average and at a historic low level—in fact, the lowest level since records began—the unemployment rate there is also below the UK average.
I think there's a huge success story that should be told about the ability of the Welsh Government to drive down unemployment, and all of the facts, all of the evidence bears that statement out. Since devolution, Wales has had the fourth highest increase in gross value added, unemployment has fallen dramatically, inactivity rates have fallen dramatically. But what concerns me today, right now, is that set against a backdrop of record high employment and record low unemployment, we still need to ensure that jobs are more secure, we still need to ensure that jobs are better paid, and we still need to ensure that people have higher levels of skills in order to get better quality jobs.
Na. Er tegwch i'r cyn Brif Weinidog, roedd yn dyfynnu'n ffeithiol o'r ystadegau diweithdra ar y pryd, a'r hyn sy'n hollol glir yw fod diweithdra yng Nghymru yn is nag erioed, mae cyfraddau anweithgarwch economaidd yn is nag erioed, mae cyfraddau cyflogaeth yn uwch nag erioed, ac rydym hefyd yn gweld—. Rhagdybir yn aml fod gweithgarwch economaidd a chyflogaeth wedi'u cyfyngu, yn bennaf, i ardaloedd mwy trefol, ond mewn gwirionedd, os edrychwch ar ardaloedd gwledig—fe welwch, ledled Cymru, mewn cymunedau gwledig, fod cyfraddau cyflogaeth yn uwch a chyfraddau diweithdra yn is na'r cyfartaledd drwy Gymru. Mewn rhannau o Gymru—os edrychwch ar ogledd Cymru er enghraifft—fe welwch nid yn unig fod y gyfradd ddiweithdra yno yn is na chyfartaledd Cymru, ac ar lefel is nag erioed—yn wir, mae ar ei lefel isaf ers dechrau cadw cofnodion—mae'r gyfradd ddiweithdra yno yn is na chyfartaledd y DU hefyd.
Credaf fod gallu Llywodraeth Cymru i ostwng lefelau diweithdra wedi bod yn llwyddiant enfawr, ac mae'r holl ffeithiau, yr holl dystiolaeth, yn ategu'r datganiad hwnnw. Ers datganoli, Cymru sydd wedi gweld y cynnydd mwyaf ond tri mewn gwerth ychwanegol gros, mae diweithdra wedi gostwng yn ddramatig, mae cyfraddau anweithgarwch wedi gostwng yn ddramatig. Ond yr hyn sy'n fy mhoeni heddiw, ar hyn o bryd, yw fod angen inni sicrhau o hyd, yn erbyn cefndir o gyflogaeth uwch nag erioed a diweithdra is nag erioed, fod swyddi'n fwy diogel, mae angen inni sicrhau o hyd fod cyflogau'n well, ac mae angen inni sicrhau o hyd fod gan bobl lefelau uwch o sgiliau er mwyn cael swyddi o ansawdd gwell.
I thank the Minister for that answer. Of course, as with all statistics, the devil is in the detail. For instance, we find that this unemployment statistic includes as employed those on the iniquitous zero-hours contracts. And another factor not addressed is the increase in the number of people in our border areas, particularly in South Wales East and the east of north Wales who, although they live in Wales, are actually working in England, which is not necessarily reciprocated. This would appear again, would you not agree, to further exacerbate the inaccuracy of the stated unemployment figures and therefore, of course, the true state of the Welsh economy?
Diolch i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw. Wrth gwrs, fel gyda phob ystadegyn, yn y manylion y ceir y gwirionedd. Er enghraifft, gwelwn fod yr ystadegyn ar ddiweithdra'n cynnwys pobl ar gontractau dim oriau anghyfiawn fel pobl a gyflogir. Ac un ffactor arall nad yw'n cael sylw yw'r cynnydd yn nifer y bobl yn ein hardaloedd ar y ffin, yn enwedig yn Nwyrain De Cymru a dwyrain gogledd Cymru sydd, er eu bod yn byw yng Nghymru, yn gweithio yn Lloegr mewn gwirionedd, ac nid yw'r gwrthwyneb o reidrwydd yn wir. Byddai hyn yn ymddangos eto, oni fyddech yn cytuno, fel pe bai'n gwaethygu ymhellach anghywirdeb y ffigurau diweithdra a nodwyd ac felly, gwir gyflwr economi Cymru wrth gwrs?
Well, the figure in the Mersey Dee Alliance area, that functioning geographical area of north-east Wales and Chester and Cheshire West and the Wirral, shows that around about 25,000 people do as the Member says—travel from Wales to England each day to work—and the figure travelling from England to Wales each day is also around 25,000. So, actually, it balances out very well, and that's why we're keen to ensure that the Flintshire corridor project goes ahead to make Wales a more attractive place for investment, so that we can win more investment on this side of the border. It's also a huge contributing factor to the improved GVA figures that I've already quoted.
But the Member raises and incredibly important point about zero-hours contracts and the availability of fair work. Well, we wish Wales to become a fair work nation, and in March, the Fair Work Commission will report back with recommendations about how we will meet our vision. Their recommendations will be fully considered in the context of the economic contract contained within the economic action plan. And it's my intention to be able to adopt those recommendations and implement them in a revised economic contract as soon as possible.
Wel, dengys y ffigur yn ardal Cynghrair Mersi a'r Ddyfrdwy, fod ardal ddaearyddol weithredol gogledd-ddwyrain Cymru a Chaer a Gorllewin Sir Gaer a Wirral, fod tua 25,000 o bobl yn gwneud fel y dywed yr Aelod—teithio o Gymru i Loegr bob dydd i weithio—ac mae'r ffigur sy'n teithio o Loegr i Gymru bob dydd hefyd tua 25,000. Felly, mewn gwirionedd, mae'n sicrhau cydbwysedd da iawn, a dyna pam rydym yn awyddus i sicrhau bod prosiect coridor Sir y Fflint yn mynd rhagddo i wneud Cymru yn lle mwy deniadol ar gyfer buddsoddi ynddo, fel y gallwn ennill mwy o fuddsoddiad ar yr ochr hon i'r ffin. Mae hefyd yn ffactor sy'n cyfrannu'n enfawr at y ffigurau gwerth ychwanegol gros gwell rwyf eisoes wedi'u dyfynnu.
Ond mae'r Aelod yn nodi pwynt eithriadol o bwysig am gontractau dim oriau ac argaeledd gwaith teg. Wel, rydym am i Gymru ddod yn genedl gwaith teg, ac ym mis Mawrth, bydd y Comisiwn Gwaith Teg yn adrodd yn ôl gydag argymhellion ynglŷn â sut y gwireddwn ein gweledigaeth. Bydd eu hargymhellion yn cael eu hystyried yn llawn yng nghyd-destun y contract economaidd sydd wedi'i gynnwys yn y cynllun gweithredu economaidd. Ac mae'n fwriad gennyf allu mabwysiadu'r argymhellion hynny a'u rhoi ar waith mewn contract economaidd diwygiedig cyn gynted â phosibl.
I thank the Minister for that clarification. The latest projections for post-Brexit Britain tell us that the UK will leapfrog France and become the sixth biggest economy in the world and is likely to remain there for at least a decade. Can the Minister assure us that he and this Government will do all that they can to ensure that Wales will not miss out on this unique opportunity to exploit this anticipated expansion of the UK economy so that we in Wales will avoid the seriously high unemployment figures currently being experienced across most of Europe?
Diolch i'r Gweinidog am yr eglurhad hwnnw. Mae'r rhagolygon diweddaraf ar gyfer Prydain ôl-Brexit yn dweud wrthym y bydd y DU yn codi uwchben Ffrainc ac yn dod yn chweched economi fwyaf yn y byd ac mae'n debygol o aros yno am o leiaf ddegawd. A all y Gweinidog ein sicrhau y bydd ef a'r Llywodraeth hon yn gwneud popeth a allant i sicrhau na fydd Cymru colli’r cyfle unigryw hwn i fanteisio ar yr ehangu disgwyliedig yn economi'r DU fel y byddwn ni yng Nghymru yn osgoi'r ffigurau diweithdra uchel difrifol a brofir ar hyn o bryd ar draws y rhan fwyaf o Ewrop?
Well, in order to raise the wealth and also the well-being of the country, we need Wales and we need the UK to become more productive. We also need to be able to compete better on the international stage. My grave fear is that, if we crash out of the European Union with no deal, our economy will shrink by around 10 per cent, our competitiveness will be hammered, our productivity levels could crumble and crash, because it will simply not be as easy as it is now to be able to get skilled labour here at the drop of a hat or, indeed, to deploy people from—we talk about Airbus—Broughton to Toulouse at a moment's notice. We won't be able to transport goods freely and rapidly. And also this is set against the backdrop of industry 4.0, which, I do believe actually offers us an opportunity to leapfrog other nations. There are precious few opportunities that economies have to excel in a short, rapid period of time, but the fourth industrial revolution, if we capture all of the opportunities, if we embrace it, gives us an opportunity to leapfrog, not just some of the existing strong economies of the world but also those that are biting on our heels. We will be able to surge ahead of them, but, as I say, it's only if we embrace the fourth industrial revolution.
Wel, er mwyn codi lefelau cyfoeth yn ogystal â lles y wlad, mae arnom angen i Gymru ac mae arnom angen i'r DU ddod yn fwy cynhyrchiol. Mae angen inni hefyd allu cystadlu'n well ar y llwyfan rhyngwladol. Os ydym yn gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb, fy ofn mawr yw y bydd ein heconomi’n crebachu oddeutu 10 y cant, bydd yna ergyd i’n cystadleurwydd, gallai ein lefelau cynhyrchiant ostwng a chwympo’n sydyn, oherwydd ni fydd mor hawdd ag y mae ar hyn o bryd i ddod o hyd i lafur medrus yma ar chwarae bach nac yn wir, i adleoli pobl—rydym yn siarad am Airbus—o Frychdyn i Toulouse heb fawr o rybudd. Ni fyddwn yn gallu cludo nwyddau'n rhydd ac yn gyflym. Ac mae hyn hefyd wedi'i osod yn erbyn cefndir diwydiant 4.0, sy’n cynnig cyfle i ni wneud yn well na chenhedloedd eraill mewn gwirionedd. Ychydig iawn o gyfleoedd gwerthfawr a gaiff economïau i ragori’n sydyn mewn cyfnod byr, ond os manteisiwn ar yr holl gyfleoedd, mae'r pedwerydd chwyldro diwydiannol yn rhoi cyfle i ni wneud yn well na rhai o economïau cryf presennol y byd ond hefyd y rhai sy'n brathu wrth ein sodlau. Byddwn yn gallu llamu o'u blaenau, ond fel y dywedais, ni allwn wneud hynny heb fanteisio’n llawn ar y pedwerydd chwyldro diwydiannol.
3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am rôl dinasoedd o fewn datblygu economaidd yng Nghymru? OAQ53172
3. Will the Minister make a statement on the role of cities in economic development in Wales? OAQ53172
Yes. Our 'Prosperity for All' strategy and the economic action plan set out actions for all parts of Wales to contribute to and benefit from economic growth, and this includes enabling our cities to be engines of growth that benefit their wider regions.
Ie. Mae ein strategaeth 'Ffyniant i Bawb' a'r cynllun gweithredu economaidd yn nodi ein camau gweithredu i bob rhan o Gymru allu cyfrannu at dwf economaidd ac elwa arno, ac mae hyn yn cynnwys galluogi ein dinasoedd i fod yn beiriannau twf a fydd o fudd i'w rhanbarthau ehangach.
Minister, already today, in answering questions, you and the Deputy Minister have spoken about regional development, some of the new organisation for that and the new drive that you wish to see behind it.
Newport, Cardiff and Bristol have been talking and working together for some time in terms of development across that area. The abolition of the tolls on the Severn crossings, I think, gives new impetus in terms of the possibility and the potential, and at the same time we know that there is critical mass across the area in terms of people, businesses, organisations right across the sectors. So, given that potential, given those advantages and the new structures, the new drive that Welsh Government seeks, the role of the Organisation for Economic Co-operation and Development, could you tell me how that area of Wales will feature in the early action that you expect to see?
Weinidog, eisoes heddiw, wrth ateb cwestiynau, rydych chi a'r Dirprwy Weinidog wedi sôn am ddatblygiad rhanbarthol, rhai o’r trefniadau newydd ar gyfer hynny a’r ysgogiad newydd yr hoffech ei weld y tu ôl iddo.
Mae Casnewydd, Caerdydd a Bryste wedi bod yn siarad ac yn cydweithio ers cryn dipyn o ran datblygiadau ar draws yr ardal honno. Credaf fod diddymu'r tollau ar bontydd Hafren yn rhoi hwb newydd o ran y posibiliadau a'r potensial, ac ar yr un pryd gwyddom fod màs critigol ar draws yr ardal o ran pobl, busnesau, sefydliadau ar draws y sectorau. Felly, o ystyried y potensial hwnnw, o ystyried y manteision hynny a'r strwythurau newydd, yr ysgogiad newydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei geisio, rôl y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, a allech ddweud wrthyf sut y bydd yr ardal honno o Gymru yn ymddangos yn y camau cynnar rydych yn disgwyl eu gweld?
Well, I'm very pleased to answer the Member's question. John Griffiths raises an important point about the functional economic area that is Cardiff, Newport and Bristol, and just as we're seeing now closer collaboration on an economic basis, we have for many years experienced collaboration across that border within that area on an academic front with the GW4 group of universities often working very closely together on joint projects. I'm looking forward to the OECD taking a close view of the economic action plan and regional development in Wales. The OECD will directly inform the regional approach, and it will ensure that we've got the right structures and governance in place in order to create and maintain cross-border links.
The other important point to make, I think, is that, as we move forward with regionalisation on economic development, I think it will enable the regions to be able to collaborate on a cross-border basis on their own terms. This is very important in the context of a post-Brexit Britain because, if we've learned anything, it's that we have to ensure that communities and local areas and regions feel empowered to do what they can for their own people and for themselves and that they do not see central Government and a centralist approach as doing things for and to people. It enables a greater degree of co-production and collaboration and I think, whether it's in the south-east or whether it's in the north-east, or whether it's between the north-west and Ireland, we have to encourage cross-border activity and collaboration if we are to become a more competitive nation.
Wel, rwy'n falch iawn o ateb cwestiwn yr Aelod. Mae John Griffiths yn codi pwynt pwysig am yr ardal economaidd weithredol, sef Caerdydd, Casnewydd a Bryste, ac yn union fel y gwelwn gydweithrediad agosach yn awr ar sail economaidd, rydym wedi profi cydweithrediad ar draws y ffin yn yr ardal honno ar sail academaidd ers blynyddoedd lawer gyda grŵp G4 o brifysgolion yn aml yn cydweithio'n agos iawn ar brosiectau ar y cyd. Rwy'n edrych ymlaen at weld y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn edrych yn agos ar y cynllun gweithredu economaidd a datblygu rhanbarthol yng Nghymru. Bydd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn llywio'r dull rhanbarthol yn uniongyrchol, a bydd yn sicrhau bod gennym strwythurau a llywodraethiant cywir ar waith er mwyn creu a chynnal cysylltiadau trawsffiniol.
Rwy’n credu mai’r pwynt pwysig arall i'w wneud wrth i ni symud ymlaen â rhanbartholi datblygiad economaidd yw y bydd yn galluogi'r rhanbarthau i gydweithio ar sail drawsffiniol ar eu telerau eu hunain. Mae hyn yn bwysig iawn yng nghyd-destun Prydain ôl-Brexit oherwydd, os ydym wedi dysgu unrhyw beth, y ffaith bod yn rhaid inni sicrhau bod cymunedau ac ardaloedd a rhanbarthau lleol yn teimlo eu bod wedi'u grymuso i wneud yr hyn a allant dros eu pobl eu hunain a hwy eu hunain yw honno, ac nad ydynt yn gweld Llywodraeth ganolog ac ymagwedd ganolog fel gwneud pethau ar gyfer ac i bobl. Mae'n sicrhau mwy o gydgynhyrchu a chydweithredu a boed yn y de-ddwyrain neu yn y gogledd-ddwyrain, neu rhwng y gogledd-orllewin ac Iwerddon, rwy'n credu bod yn rhaid inni annog mwy o weithgaredd a chydweithredu trawsffiniol os ydym am ddod yn genedl fwy cystadleuol.
Minister, I hope you and your very promising deputy have had a chance to read the Conservative group's strategy on liveable cities. Indeed, if you and your wider team want us to run a seminar for you, we'd be delighted to inform you of our thoughts.
I think one thing that we were struck by is that some cities around the UK have really been key for economic development in their regions and nations. Sheffield, Manchester, Birmingham and Edinburgh clearly have had this at the heart of their development, and I think now, with the Cardiff and Swansea city deals, there's a real chance that we can start to think this way—that our cities have to do more than just what they do for their immediate populations. They belong to the regions and, in fact, the whole nation of Wales. And, in driving greater economic ambition, they really have a role that cannot be played by any other economic actor at the moment, and we must see them as a great resource, and they've all got great potential as well.
Weinidog, rwy'n gobeithio eich bod chi a'ch dirprwy addawol iawn wedi cael cyfle i ddarllen strategaeth y grŵp Ceidwadol ar ddinasoedd byw. Yn wir, os ydych chi a'ch tîm ehangach eisiau inni gynnal seminar ar eich cyfer, byddem yn falch iawn o roi ein syniadau i chi.
Credaf mai un peth a'n trawodd oedd bod rhai dinasoedd o gwmpas y DU wedi bod yn wirioneddol allweddol i ddatblygiad economaidd yn eu rhanbarthau a'u gwledydd. Mae'n amlwg fod Sheffield, Manceinion, Birmingham a Chaeredin wedi gwneud hyn yn ganolog i'w datblygu, ac yn awr, gyda bargeinion dinesig Caerdydd ac Abertawe, rwy'n credu bod cyfle gwirioneddol inni allu dechrau meddwl yn y ffordd hon—fod yn rhaid i'n dinasoedd wneud mwy na'r hyn a wnânt ar gyfer eu poblogaethau uniongyrchol yn unig. Maent yn perthyn i'r rhanbarthau ac yn wir, i Gymru gyfan. A thrwy hybu mwy o uchelgais economaidd, mae ganddynt rôl na all unrhyw weithredydd economaidd arall ei chwarae ar hyn o bryd, a rhaid inni eu gweld fel adnodd gwych, ac mae gan bob un ohonynt botensial mawr yn ogystal.
Well, I'd agree very much with David Melding. His assessment is absolutely right. I'd also add that, alongside cities, the importance of satellite towns cannot be understated. It's absolutely vital that, just as we support cities in developing strong identities, it's also important that we encourage our satellite towns to better link with the cities that they are dependent on, but also to ensure that they carve out distinct identities, not just for the people that they serve but also for the businesses that operate there.
I've been struck often by the success of—and I know the Member mentioned a number of cities; I've been struck by the success of Manchester in this regard, the way that the centre of Manchester has grown so rapidly since the 1980s, based on a number of factors. But, at the same time, satellite areas and satellite towns around Manchester and the greater Manchester region have also begun to thrive without losing their own distinct identities. So, I see the development of cities as being very significant indeed, but I also see cities as serving the growth and the development of the satellite towns and rural areas in the hinterland that are so dependent on the growth that often takes place at a faster rate within the centre of cities.
Wel, buaswn yn cytuno'n gryf â David Melding. Mae ei asesiad yn llygad ei le. Buaswn yn ychwanegu hefyd, ochr yn ochr â dinasoedd, na ellir gorbwysleisio pwysigrwydd trefi lloeren. Yn yr un modd ag y cynorthwywn ddinasoedd i ddatblygu hunaniaeth gref, mae hefyd yn bwysig ein bod yn annog ein trefi lloeren i gysylltu'n well â dinasoedd y maent yn ddibynnol arnynt, ond sicrhau hefyd eu bod yn creu hunaniaeth unigryw, nid yn unig ar gyfer y bobl y maent yn eu gwasanaethu ond ar gyfer y busnesau sy'n gweithredu yno hefyd.
Cefais fy nharo'n aml gan lwyddiant—a gwn fod yr Aelod wedi crybwyll nifer o ddinasoedd; cefais fy nharo gan lwyddiant Manceinion yn hyn o beth, y ffordd y mae canol Manceinion wedi tyfu mor gyflym ers y 1980au, yn seiliedig ar nifer o ffactorau. Ond ar yr un pryd, mae ardaloedd lloeren a threfi lloeren o gwmpas Manceinion a rhanbarth Manceinion fwyaf hefyd wedi dechrau ffynnu heb golli eu hunaniaeth unigryw eu hunain. Felly, gwelaf ddatblygiad dinasoedd fel rhywbeth arwyddocaol iawn, ond gwelaf ddinasoedd hefyd fel pethau sy'n gwasanaethu twf a datblygiad trefi lloeren ac ardaloedd gwledig yn y gefnwlad sydd mor ddibynnol ar y twf sy'n aml yn digwydd yn gyflymach ynghanol dinasoedd.
4. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael ag awdurdodau lleol ynghylch gwella gwasanaethau bysiau lleol i gwm Afan? OAQ53201
4. What discussions has the Minister had with local authorities regarding the improvement of local bus services to the Afan valley? OAQ53201
We work very closely with local authorities right across Wales on a number of fronts to further improve local bus services, and we continue to provide substantial funding to enable them to provide local bus services.
Rydym yn gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol ar draws Cymru ar nifer o feysydd i wella gwasanaethau bws lleol ymhellach, ac rydym yn parhau i ddarparu cyllid sylweddol er mwyn iddynt allu darparu gwasanaethau bws lleol.
Thank you for that answer, Minister. The Afan valley is actually serviced by two local authorities in one sense, because buses come from Maesteg and Bridgend. The focus, mainly, is from Port Talbot up to the Afan valley. Now, the communities of the Afan valley are some of the most disadvantaged communities that we have in Wales and they don't have a lot of cars. The percentage of car ownership is quite low in comparison to many other areas; they rely upon bus services. Now, unfortunately, the bus service from Port Talbot up to the Afan valley one hour goes to Glyncorrwg, the second hour, it goes to Blaengwynfi and alternates. So, for two hours, you have to wait for a bus to come up. Now, for people who haven't got transport and who have to access services, whether it's employment, or maybe elderly people who need to go to hospital services 10 miles down the road to Neath Port Talbot Hospital, they may spend all day travelling and getting there to get back in for maybe a half-an-hour appointment. Now, these are challenging times. I've written to the bus company, who seem to focus mainly on commercial activities. But will you therefore meet with Neath Port Talbot Council and Bridgend County Borough Council to look at the opportunities to support bus transportation to allow people to actually get to places on time without spending their whole life travelling?
Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Mewn gwirionedd caiff cwm Afan ei wasanaethu gan ddau awdurdod lleol ar un ystyr, oherwydd daw bysiau o Ben-y-bont ar Ogwr a Maesteg. Mae'r ffocws, yn bennaf, o Bort Talbot i fyny at gwm Afan. Nawr, cymunedau cwm Afan yw rhai o'r cymunedau mwyaf difreintiedig sydd gennym yng Nghymru, ac nid oes ganddynt lawer o geir. Mae'r ganran o bobl sy'n berchen ar gar yn eithaf isel o gymharu â llawer o ardaloedd eraill; maent yn dibynnu ar wasanaethau bws. Nawr, yn anffodus, mae'r gwasanaeth bws o Bort Talbot i fyny cwm Afan un awr yn mynd i Lyncorrwg, a'r ail awr, mae'n mynd i Flaengwynfi bob yn ail. Felly, am ddwy awr, rhaid ichi aros am fws i ddod i fyny. Nawr, i bobl heb drafnidiaeth ac sy'n gorfod cael mynediad at wasanaethau, boed yn gyflogaeth, neu efallai'n henoed sydd angen cyrraedd gwasanaethau ysbyty 10 milltir i lawr y ffordd yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot, gallent dreulio diwrnod cyfan yn teithio a chyrraedd yno ar gyfer apwyntiad hanner awr o bosibl. Nawr, mae'n adeg heriol. Rwyf wedi ysgrifennu at y cwmni bysiau, sydd fel petaent yn canolbwyntio'n bennaf ar weithgareddau masnachol. Ond a wnewch chi gyfarfod â Chyngor Castell-nedd Port Talbot a Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr i edrych ar y cyfleoedd i gefnogi trafnidiaeth bws er mwyn caniatáu i bobl gyrraedd lleoedd mewn pryd heb dreulio eu bywydau cyfan yn teithio?
I'd be more than happy to meet with the local authorities. In fact, the example that David Rees has highlighted today shows the potential benefits of creating joint transport authorities on a regional basis so that local authorities can plan and deliver bus services together in a collaborative way. I think David also highlights a fundamental flaw in current arrangements, which is that neither the Welsh Government nor local authorities have the powers to require a bus company to run a particular service. That's achieved through local authority contracts, including a public subsidy. Now, we've been able to maintain the bus services support grant at £25 million for some time, and this money is used to supplement—I should stress 'supplement'—local authority budgets for this purpose. It does not exist to replace local authority budgets, and I do think that it's essential that local authorities continue to demonstrate their commitment to local connectivity by maintaining their own budgets for subsidising bus and community transport services. But this fundamental flaw in the system cannot and will be addressed in a sustainable way by having local government and Welsh Government continue to subsidise non-commercial routes. What we need is radical reform, and I've recently outlined, through the White Paper, the proposals that the Welsh Government has for addressing the dire consequences of deregulation and the decisions made in the mid 1980s for bus services. Through the reforms that we are proposing, I seek to ensure that bus services across the length and breadth of Wales serve the needs of passengers and citizens, rather than serve the desire of some to profit from this incredibly valuable and necessary service for many of our communities. And, Llywydd, I would encourage all Members to take a keen interest in the White Paper and to submit observations and views before the consultation ends in mid March.
Buaswn yn fwy na pharod i gyfarfod â'r awdurdodau lleol. Yn wir, dengys yr enghraifft y mae David Rees wedi tynnu sylw ati heddiw beth yw manteision posibl creu cyd-awdurdodau trafnidiaeth ar sail ranbarthol fel y gall awdurdodau lleol gynllunio a darparu gwasanaethau bws gyda'i gilydd mewn ffordd gydweithredol. Credaf fod David hefyd yn tynnu sylw at wendid sylfaenol yn y trefniadau presennol, sef nad oes gan Lywodraeth Cymru nac awdurdodau lleol bwerau i fynnu bod cwmni bysiau'n gweithredu gwasanaeth penodol. Cyflawnir hyn drwy gontractau awdurdodau lleol, gan gynnwys cymhorthdal cyhoeddus. Nawr, rydym wedi gallu cynnal y grant cynnal gwasanaethau bysiau ar £25 miliwn ers peth amser, a defnyddir yr arian hwn i ategu'r—dylwn bwysleisio 'ategu'—cyllidebau awdurdodau lleol at y diben hwn. Nid yw'n bodoli yn lle cyllidebau awdurdodau lleol, a chredaf ei bod hi'n hanfodol fod awdurdodau lleol yn parhau i ddangos eu hymrwymiad i gysylltedd lleol drwy gynnal eu cyllidebau eu hunain ar gyfer rhoi cymhorthdal i wasanaethau bws a chludiant cymunedol. Ond ni all y gwendid sylfaenol hwn yn y system barhau ac eir i'r afael ag ef mewn modd cynaliadwy drwy gael llywodraeth leol a Llywodraeth Cymru i barhau i roi cymhorthdal i lwybrau anfasnachol. Mae angen diwygio radical, ac yn ddiweddar, drwy'r Papur Gwyn, fe amlinellais y cynigion sydd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer mynd i'r afael â chanlyniadau enbyd dadreoleiddio a'r penderfyniadau a wnaed yng nghanol y 1980au ar gyfer gwasanaethau bws. Drwy'r diwygiadau a gynigiwn, rwyf am sicrhau bod gwasanaethau bws ar hyd a lled Cymru yn gwasanaethu anghenion teithwyr a dinasyddion, yn hytrach na gwasanaethu awydd rhai i elwa o'r gwasanaeth anhygoel o werthfawr ac angenrheidiol hwn i lawer o'n cymunedau. A buaswn yn annog pob Aelod, Lywydd, i ddangos diddordeb brwd yn y Papur Gwyn ac i gyflwyno sylwadau a safbwyntiau cyn y daw'r ymgynghoriad i ben yng nghanol mis Mawrth.
Well, of course, both the councils that David Rees mentioned are in different city regions, which are taking very different approaches to their future transport needs. So, how that would progress is really very interesting. But, in the short term, in March 20i8, you confirmed that you'd issued guidance to local authorities to commit no less than 5 per cent of their bus budget to community transport, and, of course, community transport, if it follows the regulations properly, can pick up some non-commercial routes. It's a year on now. Are you confident that councils are following that guidance?
Wel, wrth gwrs, mae'r cynghorau a grybwyllodd David Rees mewn dinas-ranbarthau gwahanol, sydd ag ymagwedd wahanol iawn tuag at eu hanghenion trafnidiaeth yn y dyfodol. Felly, mae sut y byddai hynny'n datblygu yn ddiddorol iawn. Ond yn y tymor byr, ym mis Mawrth 2018, fe gadarnhaoch eich bod wedi cyhoeddi canllawiau i awdurdodau lleol ar gyfer ymrwymo 5 y cant neu ragor o'u cyllideb bysiau i gludiant cymunedol, ac wrth gwrs, gall cludiant cymunedol, os yw'n dilyn y rheoliadau priodol, weithredu rhai o'r llwybrau anfasnachol. Mae blwyddyn wedi mynd heibio. A ydych yn hyderus fod cynghorau'n dilyn y canllawiau hynny?
I am not yet confident that the guidance is being fully followed by all, and the extent of local authorities' commitment to maintain their own budgets for bus subsidies will therefore increasingly be reflected in my decisions about each authority's bus services support grant allocation, the reason being that I want to make sure that we use taxpayers' money that comes to Welsh Government to incentivise enhanced services in our communities, and we will only do that within the current arrangements on a short-term basis, by ensuring that local authorities contribute to the bus services support grant funding. Longer term, of course, through the reforms, as we use more of the tools that are currently available, but as we develop more tools and levers, I think we will be able to deploy a service across Wales that is not just more effective for meeting passenger needs, but one that is also more sustainable in terms of costs.
Nid wyf yn hyderus hyd yma fod y canllawiau'n cael eu dilyn yn llawn gan bawb, a bydd graddau ymrwymiad awdurdodau lleol i gynnal eu cyllidebau eu hunain ar gyfer cymorthdaliadau bysiau wedi'u hadlewyrchu fwyfwy yn fy mhenderfyniadau ynglŷn â dyfarniad grant cynnal gwasanaethau bysiau pob awdurdod, a'r rheswm am hynny yw fy mod eisiau gwneud yn siŵr ein bod yn defnyddio arian trethdalwyr sy'n dod i Lywodraeth Cymru er mwyn ysgogi gwasanaethau gwell yn ein cymunedau, ac ni fyddwn ond yn gwneud hynny o fewn y trefniadau presennol ar sail fyrdymor, drwy sicrhau bod awdurdodau lleol yn cyfrannu at gyllid y grant cynnal gwasanaethau bysiau. Yn fwy hirdymor, wrth gwrs, drwy'r diwygiadau, wrth inni ddefnyddio mwy o'r adnoddau sydd ar gael ar hyn o bryd, ond wrth inni ddatblygu mwy o adnoddau ac ysgogiadau, credaf y byddwn yn gallu gweithredu gwasanaeth ledled Cymru sydd nid yn unig yn fwy effeithiol ar gyfer ateb anghenion teithwyr, ond sydd hefyd yn fwy cynaliadwy o ran costau.
My view is that the system is currently broken. We have a perverse situation where councils are cutting key services like libraries and community centres in the Afan valley, with four more proposed for Neath Port Talbot ongoing, expecting people from the Afan valley, then, to travel further to get to those services, but then they can't get to those services, because the buses are simply not there.
You mention the White Paper. What, within that White Paper, because a lot of people may not read that—? What are the headlines from that so that people in our area can be assured that, when those changes come about, either through changing the law, whether it's a not-for-profit company like Transport for Wales that takes over the regulation, they will have more frequent buses in their valley communities, so that they can continue to live there and that they don't become ghost towns with people moving away from those areas because the services are simply not there anymore?
Mae'r system wedi torri ar hyn o bryd yn fy marn i. Mae gennym sefyllfa anffodus lle y mae cynghorau'n cwtogi gwasanaethau allweddol fel llyfrgelloedd a chanolfannau cymunedol yng nghwm Afan, gyda phedwar arall ar y gweill ar gyfer Castell-nedd Port Talbot, a disgwyl i bobl o gwm Afan, wedyn, deithio ymhellach i gael y gwasanaethau hynny, ond ni allant gyrraedd y gwasanaethau hynny am nad oes bysiau'n mynd yno.
Rydych yn sôn am y Papur Gwyn. Beth, o fewn y Papur Gwyn hwnnw, oherwydd efallai y bydd llawer o bobl nad ydynt yn ei ddarllen—? Beth yw'r prif benawdau ynddo fel y gellir sicrhau pobl yn ein hardal ni, pan fydd y newidiadau hynny'n digwydd, naill ai drwy newid y gyfraith, pa un a fydd y gwaith rheoleiddio'n trosglwyddo i gwmni di-elw fel Trafnidiaeth Cymru, y bydd ganddynt fysiau mwy mynych yn eu cymunedau yn y cwm, fel y gallant barhau i fyw yno ac na fyddant yn troi'n drefi anghyfannedd gyda phobl yn symud o'r ardaloedd hyn am nad oes gwasanaethau yno mwyach?
I think the Member makes a really important point. The system is broken, and that's why the reforms that we've outlined in the White Paper are so necessary. In brief—and, again, I would invite all Members to read the White Paper and to submit observations—the proposals include franchising powers, they include the power to be able create municipal bus companies, they include proposals for greater integration of different forms of transport, they include the creation of joint transport authorities to deliver and plan bus services on a regional basis, and they include proposals for Transport for Wales to take a more active role in delivering this vital service for the people of Wales.
Alongside this, there are potential changes that can be made in terms of the fare regime for passengers to make it more affordable, and more transparent as well, to integrate tickets. It's still a shocking fact that, in some parts of Wales, 20 per cent of unemployed young people can't afford, or can't get, a bus service to their interviews, never mind to jobs. They are locked out of employment because the system is broken, and that's why I believe that the proposals in the White Paper—that's why I believe that radical reform is so vital.
Rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn. Mae'r system wedi torri, a dyna pam y mae cymaint o angen y diwygiadau a nodir gennym yn y Papur Gwyn. Yn gryno—ac unwaith eto, rwyf am wahodd pob Aelod i ddarllen y Papur Gwyn ac i gyflwyno sylwadau—mae'r cynigion yn cynnwys pwerau i ddyfarnu masnachfreintiau, maent yn cynnwys pŵer i allu creu cwmnïau bysiau trefol, maent yn cynnwys cynigion ar gyfer mwy o integreiddio gwahanol fathau o drafnidiaeth, maent yn cynnwys creu awdurdodau trafnidiaeth ar y cyd i ddarparu a chynllunio gwasanaethau bysiau ar sail ranbarthol, ac maent yn cynnwys cynigion i Trafnidiaeth Cymru gymryd rhan fwy gweithredol yn darparu'r gwasanaeth hanfodol hwn ar gyfer pobl Cymru.
Ochr yn ochr â hyn, ceir newidiadau posibl y gellir eu gwneud o ran y system docynnau i deithwyr i'w gwneud yn fwy fforddiadwy, ac yn fwy tryloyw yn ogystal, i integreiddio tocynnau. Mae'n dal yn ffaith frawychus nad yw 20 y cant o bobl ifanc ddi-waith mewn rhai rhannau o Gymru yn gallu fforddio, neu'n gallu cael gwasanaeth bws i'w cyfweliadau, heb sôn am i swyddi. Cânt eu cloi allan o gyflogaeth am fod y system wedi torri, a dyna pam rwy'n credu bod y cynigion yn y Papur Gwyn—dyna pam y credaf fod diwygio radical mor hanfodol.
5. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu datblygu perthynas â chwmnïau mawr sydd wedi'u lleoli yng Nghymru? OAQ53199
5. How does the Welsh Government intend to develop relationships with large companies based in Wales? OAQ53199
Thank you. The economic action plan sets out how we'll build a 'something for something' relationship with businesses of all sizes, based upon businesses sharing our values by contributing to a social cause. We're going to do this through the economic contract, through the calls to action, and through the economy futures fund, and, of course, that social cause is to drive inclusive growth with fair work for all.
Diolch. Mae'r cynllun gweithredu economaidd yn nodi sut y byddwn yn adeiladu perthynas 'rhywbeth am rywbeth' gyda busnesau o bob maint, yn seiliedig ar fusnesau'n rhannu ein gwerthoedd drwy gyfrannu at achos cymdeithasol. Rydym yn mynd i wneud hyn drwy'r contract economaidd, drwy'r galwadau i weithredu, a thrwy gronfa dyfodol yr economi, ac wrth gwrs, yr achos cymdeithasol hwnnw yw hybu twf cynhwysol gyda gwaith teg i bawb.
I was interested also in his answer earlier, talking about what—the discussion about what we mean by anchor companies. That's an interesting development. Last week, I met with Admiral Group, Wales's only FTSE 100-listed company. They employ a substantial number of constituents in Caerphilly and nearly 8,000 staff across three sites in Wales. We discussed how that company had strategic links with the Welsh Government, and, from my perspective through the discussion, those strategic links seem to be fairly limited. One of the key things that a Government can help develop and grow is skills, particularly the skill needs of that organisation. They discussed some of their skill requirements and the fact that they've got the Admiral academy, which looks at professional and personal development of staff. I don't feel that there's enough of a strategic link between that and our education sector in Wales. Bearing in mind the Government's cross-portfolio approach to strategy, would the Minister commit to having high-level discussions with Admiral to explore how those strategic skill development links can be developed by the Government?
Roedd gennyf ddiddordeb hefyd yn ei ateb yn gynharach, yn sôn am—y drafodaeth ynglŷn â'r hyn a olygwn wrth gwmnïau angori. Mae hwnnw'n ddatblygiad diddorol. Yr wythnos diwethaf, cyfarfûm ag Admiral Group, yr unig gwmni yng Nghymru ar restr FTSE 100. Maent yn cyflogi nifer sylweddol o etholwyr yng Nghaerffili a bron 8,000 o staff ar dri safle yng Nghymru. Buom yn trafod sut oedd gan y cwmni gysylltiadau strategol gyda Llywodraeth Cymru, ac o'r hyn a welais o'r drafodaeth, mae'r cysylltiadau strategol hynny i'w gweld yn weddol gyfyngedig. Un o'r pethau allweddol y gall Llywodraeth helpu i'w datblygu a'u tyfu yw sgiliau, yn enwedig anghenion sgiliau'r sefydliad hwnnw. Buont yn trafod rhai o'u gofynion sgiliau a'r ffaith bod ganddynt academi Admiral, sy'n edrych ar ddatblygiad proffesiynol a phersonol staff. Nid wyf yn teimlo bod digon o gyswllt strategol rhwng hynny a'n sector addysg yng Nghymru. O gofio ymagwedd draws-bortffolio'r Llywodraeth tuag at strategaeth, a wnaiff y Gweinidog ymrwymo i gael trafodaethau lefel uchel gydag Admiral i archwilio sut y gall y Llywodraeth ddatblygu'r cysylltiadau datblygu sgiliau strategol hynny?
Can I thank Hefin David for his question and, furthermore, thank him for the keen interest that he's taken over many years in the skills system that we operate? I met the founder of Admiral just last autumn. We discussed, amongst many other issues, the availability of people with the right skills for the company, and I'd certainly meet with key stakeholders within the financial and professional services more widely in Cardiff. Of course, the Member is aware that the RSP—the regional skills partnership—for the Cardiff capital region has designated the financial and professional services sector as one of its priority sectors for the region as it seeks to plan—better plan—skills provision for the economy of the region and ensure that there is a closer alignment between what businesses require and what skills providers and training providers actually produce. Wales's larger employers such as Admiral are also allocated a dedicated senior skills relationship manager, who works very closely with them on their skills needs, and they also support businesses in facilitating productive engagement with the provider network, including further education colleges and higher education institutions. But I think, given that the RSPs are still in their infancy, there is still work to be done in ensuring that the fusing of business interests and the provision of skilled individuals is enhanced.
A gaf fi ddiolch i Hefin David am ei gwestiwn a diolch iddo hefyd am y diddordeb brwd y mae wedi'i ddangos ers blynyddoedd lawer yn y system sgiliau a weithredwn? Cyfarfûm â sylfaenydd Admiral yr Hydref diwethaf. Buom yn trafod, ymhlith llawer o faterion eraill, argaeledd pobl gyda'r sgiliau cywir ar gyfer y cwmni, ac yn sicr, buaswn yn cyfarfod â rhanddeiliaid allweddol o fewn y gwasanaethau ariannol a phroffesiynol ehangach yng Nghaerdydd. Wrth gwrs, mae'r Aelod yn ymwybodol fod y bartneriaeth sgiliau ranbarthol ar gyfer prifddinas-ranbarth Caerdydd wedi dynodi mai'r sector gwasanaethau ariannol a phroffesiynol yw un o'i sectorau blaenoriaethol ar gyfer y rhanbarth wrth iddi geisio cynllunio—cynllunio'n well—y ddarpariaeth sgiliau ar gyfer economi'r rhanbarth a sicrhau bod cysylltiad agosach rhwng yr hyn y mae busnesau ei angen a beth y mae darparwyr sgiliau a darparwyr hyfforddiant yn ei gynhyrchu mewn gwirionedd. Caiff uwch-reolwr cysylltiadau sgiliau dynodedig ei bennu ar gyfer cyflogwyr mwy o faint Cymru megis Admiral, ac mae'n gweithio'n agos iawn gyda hwy ar eu hanghenion sgiliau, ac maent hefyd yn cynorthwyo busnesau drwy hwyluso ymgysylltiad cynhyrchiol â'r rhwydwaith darparwyr, gan gynnwys colegau addysg bellach a sefydliadau addysg uwch. Ond o gofio bod y partneriaethau sgiliau rhanbarthol yn dal ar gam cynnar o'u datblygiad, mae gwaith i'w wneud o hyd ar sicrhau bod y gwaith o gyfuno buddiannau busnesau a'r ddarpariaeth o unigolion medrus yn gwella.
Minister, my region depends on Tata, Ford and Sony, which are all major employers and a vital part of the supply chain. My region cannot afford to lose any more jobs. In recent years, all these major employers have scaled back their operations, leading to large job losses. This is a particularly worrying time for workers at the Bridgend Ford plant, and, as with Tata and Sony, the key to securing the plant's future lies in securing new and diverse business. Minister, when we spoke last year about the future of the Bridgend plant, I urged you to work with Ford to explore the move to an all-electric drivetrain being produced at Bridgend. Can you outline what progress, if any, has been made on this, and whether Ford Europe are even receptive to such a move? If so, what assistance will the Welsh Government give the plant to enable retooling to take place?
Weinidog, mae fy rhanbarth yn dibynnu ar Tata, Ford a Sony, sydd oll yn gyflogwyr mawr ac yn rhan hanfodol o'r gadwyn gyflenwi. Ni all fy rhanbarth fforddio colli rhagor o swyddi. Yn y blynyddoedd diwethaf, mae'r holl gyflogwyr mawr hyn wedi cwtogi eu gweithgarwch, gan arwain at golli llawer iawn o swyddi. Mae hon yn adeg arbennig o bryderus i weithwyr yn ffatri Ford Pen-y-bont ar Ogwr, ac fel gyda Tata a Sony, yr allwedd i sicrhau dyfodol y ffatri yw sicrhau busnes newydd ac amrywiol. Weinidog, pan fuom yn siarad y llynedd ynglŷn â dyfodol ffatri Pen-y-bont ar Ogwr, fe'ch anogais i weithio gyda Ford i ystyried newid i gynhyrchu system yriant llwyr drydanol ym Mhen-y-bont ar Ogwr. A allwch amlinellu pa gynnydd, os o gwbl, a wnaethpwyd ar hyn, a pha un a yw Ford Europe yn agored i newid o'r fath hyd yn oed? Os felly, pa gymorth fydd Llywodraeth Cymru yn ei roi i'r ffatri er mwyn sicrhau bod ailgyfarparu'n gallu digwydd?
Well, we stand ready to support Ford in any way that we can. The First Minister was at the Bridgend site just this morning, meeting with site managers and also with trade union representatives. I said yesterday and I said earlier today that what could be critically important to the Bridgend site is the development of hybridised engines, including a hybrid Dragon engine, and Welsh Government stands ready to assist in any way that it can in ensuring that the Bridgend facility is a chosen facility for the hybridisation of the Dragon engine.
Within the forward work programme cycle for Ford, there are no obvious new engine products being developed, and we must await the outcome of talks with Volkswagen to determine whether Ford will utilise electric drivetrains from the German manufacturer. However, it is my intention to continue working closely with Ford and with social partners at Bridgend to ensure that the Dragon engine goes on being a success and that any additional demand for the Dragon engine results in increased capacity and, therefore, increased job opportunities at Bridgend, and, also, that whilst this work is ongoing, we seek every other opportunity to create employment, either through, or, potentially, both through hybridisation of the Dragon engine and through securing the Ineos investment.
Wel, rydym yn barod i gefnogi Ford mewn unrhyw ffordd y gallwn. Roedd y Prif Weinidog ar safle Pen-y-bont ar Ogwr y bore yma, yn cyfarfod â rheolwyr y safle a hefyd gyda chynrychiolwyr undebau llafur. Dywedais ddoe a dywedais yn gynharach heddiw mai'r hyn a allai fod yn hanfodol bwysig i safle Pen-y-bont yw datblygiad injans hybrid, gan gynnwys injan Dragon hybrid, ac mae Llywodraeth Cymru yn barod i gynorthwyo mewn unrhyw ffordd y gall i sicrhau bod ffatri Pen-y-bont ar Ogwr yn ffatri ddewisol ar gyfer hybrideiddio'r injan Dragon.
O fewn cylch blaenraglen waith Ford, nid oes unrhyw gynhyrchion injan newydd amlwg yn cael eu datblygu, a rhaid inni aros am ganlyniad trafodaethau â Volkswagen i benderfynu a fydd Ford yn defnyddio systemau gyriant trydan gan y gwneuthurwr Almaenig. Fodd bynnag, mae'n fwriad gennyf barhau i weithio'n agos gyda Ford a phartneriaid cymdeithasol ym Mhen-y-bont ar Ogwr, er mwyn sicrhau bod yr injan Dragon yn parhau i fod yn llwyddiant a bod unrhyw alw ychwanegol am yr injan Dragon yn arwain at gynyddu capasiti ac felly, at gynyddu cyfleoedd gwaith ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ac er bod y gwaith yn mynd rhagddo, rydym yn chwilio am bob cyfle arall i greu cyflogaeth, naill ai drwy hybrideiddio'r injan Dragon, neu o bosibl drwy hynny yn ogystal â thrwy sicrhau buddsoddiad Ineos.
6. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn anelu i wella'r seilwaith trafnidiaeth yng Ngogledd Cymru? OAQ53164
6. How is the Welsh Government aiming to improve transport infrastructure in North Wales? OAQ53164
I'm pleased to be able to refer to my statement of 21 November 2018 on transport infrastructure in north Wales.
Rwy'n falch o allu cyfeirio at fy natganiad ar 21 Tachwedd 2018 ar seilwaith trafnidiaeth yng ngogledd Cymru.
Thank you. Well, a few days later, on 27 November, I called for a Welsh Government statement on rail services in north Wales after a weekend of delayed and cancelled rail services in north Wales, where I've been reliably informed by rail insiders that a shortage of tooling spares and access to wheel lathes being in place and ensured they were put in place by the incoming operator had caused that, although there was now access to wheel lathes in Crewe, Bristol and Taunton. How do you, therefore, respond, given the subsequent apology and assurances from Transport for Wales to the e-mail I received at the end of December—five weeks, almost, later—that there'd been no trains on that particular day on the line from Shotton to Wrexham, that there'd be none tomorrow, the Monday would revert to a train every two hours, like it had been for several weeks? They were told there were no trains on Thursday either, that they're peddling storm Callum as part of the excuse, but that was six weeks ago. And how is it that other train operators are not affected by all the wheelset damage that's occurred in Wales? Given the original assurances we had from yourself and Transport for Wales, why was that still happening five weeks later?
Diolch. Wel, ychydig ddyddiau yn ddiweddarach, ar 27 Tachwedd, gelwais am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar wasanaethau rheilffyrdd yng ngogledd Cymru ar ôl penwythnos o oedi a chanslo gwasanaethau trenau yng ngogledd Cymru, lle y cefais wybodaeth ddibynadwy gan bobl ar y tu mewn yn y diwydiant rheilffyrdd mai prinder darnau o offer dros ben a mynediad at durnau olwynion a'r ffaith bod y gweithredydd newydd wedi sicrhau eu bod ar gael oedd yn gyfrifol am hynny, er bod mynediad at durnau olwynion ar gael bellach yn Crewe, Bryste a Taunton. Felly, sut rydych yn ymateb, o ystyried yr ymddiheuriad a geiriau o sicrwydd a ddilynodd wedyn gan Trafnidiaeth Cymru yn sgil yr e-bost a gefais ar ddiwedd mis Rhagfyr—bron bum wythnos yn ddiweddarach—na fu unrhyw drenau ar y diwrnod penodol hwnnw ar y rheilffordd o Shotton i Wrecsam, na fyddai dim yfory, y byddai'r dydd Llun yn dychwelyd i drên bob dwy awr, fel y bu am sawl wythnos cyn hynny? Dywedwyd wrthynt nad oedd unrhyw drenau ddydd Iau chwaith, eu bod yn defnyddio storm Callum fel rhan o'r esgus, ond roedd hynny chwe wythnos yn ôl. A sut nad effeithir ar weithredwyr trenau eraill gan yr holl ddifrod i echelau olwynion sydd wedi digwydd yng Nghymru? O ystyried y sicrwydd gwreiddiol a gawsom gennych chi a Trafnidiaeth Cymru, pam oedd hynny'n dal i ddigwydd bum wythnos yn ddiweddarach?
Well, largely because for far too many years we've seen in Wales a complete lack of investment by the UK Government in our rail infrastructure, particularly on our train lines, which remain a responsibility for Network Rail, and, therefore, the Department for Transport, and as I've said on many occasions now, this major problem can be largely attributed to the lack of wheel-slide protection. Why? Well, because the contract that Arriva Trains Wales was awarded was, simply, not fit for purpose. It did not incentivise them to invest in such technology, nor did it compel them when Welsh Government wished for such protection and technology to be installed on trains.
I was pleased that the first service to return to full and normal operation was one of the north Wales services, and the Member points to an industry insider who gave him intelligence on the lack of wheel lathes in Wales. Well, it's true that when you have huge demand for wheel lathes, if you can't meet that demand with what you've got in your own country, you go elsewhere. Llywydd, I'm pleased to say that we did just that, and we were able to identify additional wheel lathes outside of Wales, and that's why we got so many trains back into full use so quickly.
Wel, i raddau helaeth oherwydd ein bod, ers gormod o flynyddoedd, wedi gweld diffyg buddsoddi llwyr yng Nghymru gan Lywodraeth y DU yn ein seilwaith rheilffyrdd, yn enwedig ein rheilffyrdd, sy'n dal yn gyfrifoldeb i Network Rail, ac felly, i'r Adran Drafnidiaeth, ac fel y dywedais ar sawl achlysur bellach, gellir priodoli'r broblem fawr hon i raddau helaeth i ddiffyg amddiffyniadau i atal olwynion rhag llithro. Pam? Wel, yn syml am nad oedd y contract a ddyfarnwyd i Trenau Arriva Cymru yn addas i'r diben. Nid oedd yn eu cymell i fuddsoddi mewn technoleg o'r fath, ac nid oedd yn eu gorfodi pan oedd Llywodraeth Cymru am weld amddiffyniadau a thechnoleg o'r fath yn cael eu gosod ar drenau.
Roeddwn yn falch mai'r gwasanaeth cyntaf i ddychwelyd i weithrediad llawn ac arferol oedd un o wasanaethau gogledd Cymru, ac mae'r Aelod yn cyfeirio at rywun ar y tu mewn yn y diwydiant a roddodd wybodaeth iddo am brinder turnau olwynion yng Nghymru. Wel, mae'n wir pan fo gennych alw enfawr am durnau olwynion, os na allwch ddiwallu'r galw hwnnw â'r hyn sydd gennych yn eich gwlad eich hun, rydych chi'n mynd i fannau eraill. Lywydd, rwy'n falch o ddweud ein bod wedi gwneud yn union hynny, ac roeddem yn gallu dod o hyd i durnau olwynion ychwanegol y tu allan i Gymru, a dyna pam y mae gennym gymaint o drenau yn ôl mewn defnydd llawn mor gyflym.
Fe allwn ni i gyd, dwi'n siŵr, groesawu'r ffaith bod yna fuddsoddiad yn mynd i fod mewn gorsafoedd yng nghyd-destun y rheilffordd yng Nghymru. Dydw i ddim yn gwybod os ydy'r Gweinidog yn ymwybodol, ond mae Network Rail wedi bod yn gweithio'n agos gyda sefydliadau sydd yn gweithio i drio atal hunanladdiadau. Mi oedd yna 237 hunanladdiad ar y rheilffyrdd ym Mhrydain yn 2016—4.5 y cant o holl hunanladdiadau Prydain. Nawr, mae ymchwil yn dangos bod pobl sydd yn ystyried hunanladdiad mewn gorsaf drên yn dilyn patrwm ymddygiad tebyg, ac mae modd defnyddio goleuadau, meinciau sy'n wynebu oddi wrth y traciau, barriers ychwanegol, llinellau penodol ar y platfform ac yn y blaen. Mae modd defnyddio'r rhain er mwyn trio taclo'r tueddiadau yma tuag at hunanladdiad mewn gorsafoedd trên. Felly, wrth i ni edrych i fuddsoddi yn y gwelliannau yma yn ein gorsafoedd ni, a allwch chi roi sicrwydd y byddwch chi'n gweithio'n agos gyda'r dull yna o daclo hunanladdiadau er mwyn sicrhau bod y buddsoddiad yn cael y budd gorau posib?
I’m sure we can all welcome the fact that there’s going to be investment in stations in the context of the Welsh railways. I don’t know if the Minister is aware, but Network Rail has been working closely with organisations trying to prevent suicides. There were 237 suicides on the British railways in 2016—4.5 per cent of all suicides within Britain. Now, research shows that people who are considering suicide in a train station follow a similar behavioural pattern, and one can use lights, benches facing away from the tracks, additional barriers, specific lines on the platform—it’s possible to use these methods in order to try and tackle these tendencies towards suicides in train stations. So, as we look to invest in these improvements in our stations, can you give us an assurance that you will work closely with that method of preventing suicide in order to ensure that investment gets the best possible outcomes?
Llywydd, I think this is an excellent question. I think it's a really important point. What I'm going to do is ask Transport for Wales, as it analyses and assesses how to spend the £200 million on all stations across the Wales and borders network, to put together at speed a suicide prevention plan, together with Network Rail, so that we can take on the sort of ideas that the Member has suggested and introduce them to as many stations as possible.
Lywydd, credaf fod hwn yn gwestiwn ardderchog. Credaf ei fod yn bwynt pwysig iawn. Yr hyn rwy'n mynd i'w wneud yw gofyn i Trafnidiaeth Cymru, wrth iddynt ddadansoddi ac asesu sut i wario'r £200 miliwn ar yr holl orsafoedd ar draws rhwydwaith Cymru a'r gororau, lunio cynllun atal hunanladdiad ar fyrder gyda Network Rail, fel y gallwn fanteisio ar y math o syniadau a awgrymodd yr Aelod a'u cyflwyno i gymaint o orsafoedd ag y bo modd.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you to the Minister.
Y cwestiynau nesaf felly yw'r rhai i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweindiog Brexit. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Llyr Gruffydd.
The next questions therefore are the ones to the Counsel General and Brexit Minister. The first question is from Llyr Gruffydd.
1. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith unrhyw fath o Brexit ar economi gogledd-ddwyrain Cymru? OAQ53198
1. What assessment has the Welsh Government made of the impact of any kind of Brexit on the economy of north-east Wales? OAQ53198
Bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn niweidio'r economi. Mae methiant Llywodraeth y Deyrnas Unedig i gael y Senedd i gymeradwyo ei chytundeb yn creu risg o ddiffyg cytundeb. Rhaid i Brif Weinidog y Deyrnas Unedig ymrwymo i negodi ymadawiad yr Undeb Ewropeaidd yn y ffordd sydd wedi'i amlinellu yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', sef y ffurf leiaf niweidiol o Brexit o hyd.
Leaving the EU will damage the economy. The failure of the UK Government to secure parliamentary agreement for their deal risks a 'no deal' outcome. The Prime Minister must commit to negotiate an EU exit as outlined in 'Securing Wales’ Future', which remains the least damaging form of Brexit.
Diolch yn fawr. Yn 2016, roedd allforion siroedd Fflint a Wrecsam yn gyfwerth â £5 biliwn ac roedd 87 y cant o'r rheini yn cael eu hallforio i'r Undeb Ewropeaidd. Nawr, ydych chi'n cytuno mai'r ffordd orau o gynnal y lefel yna o allforion a'r holl swyddi a'r manteision economaidd sy'n dod gyda hynny yw aros yn yr Undeb Ewropeaidd? Ac os ŷch chi, beth mae eich Llywodraeth chi'n gwneud i sicrhau bod hynny’n digwydd?
Thank you very much. In 2016, exports from the counties of Flintshire and Wrexham were worth £5 billion and 87 per cent of those were exported to the European Union. Now, do you agree that the best way of maintaining that level of exports and all of the jobs and economic benefits that come in their wake is to remain within the European Union? If you do agree, what’s your Government doing to ensure that that happens?
Mae allforion, wrth gwrs, yn bwysig iawn i economi'r gogledd-ddwyrain ac economi Cymru yn gyffredinol. Ar y cyfan, fel mae'r Aelod yn cydnabod yn ei gwestiwn, mae canran yr allforion yn uwch o Gymru na rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig i Ewrop. Y ffordd orau bosib o sicrhau ffyniant allforion yn y dyfodol yw'r berthynas agosaf bosib gyda'r farchnad sengl, y math o beth dydyn ni ddim wedi gweld mewn datganiad gwleidyddol gan y Prif Weinidog yn San Steffan. Rwy'n gobeithio y bydd cyfle dros y diwrnodau nesaf. Mae'r Prif Weinidog yno wedi dweud ei bod hi'n barod i drafod gyda phleidiau eraill. Mae'n bwysig bod y trafodaethau hynny'n cynnwys y posibilrwydd o undeb dollau a pherthynas agosach gyda'r farchnad sengl.
Exports, of course, are very important to the economy of Wales and the north east, and, on the whole, as the Member has acknowledged in his question, the percentage of exports from Wales is higher than other parts of the UK to Europe. The best way possible of ensuring the prosperity of exports in the future is as close a relationship as possible with the single market, the kind of thing that we haven’t seen in a political statement from the Prime Minister in Westminster. I hope that there will be an opportunity over the next few days—the Prime Minister there has said that she’s willing to discuss with other parties. It’s important that those discussions include the possibility of a customs union and working closer with the single market.
On a positive note, we have Airbus in north-east Wales, which has made its own concerns known. If we don't have a transition deal, then perhaps those who voted against the Prime Minister's deal should consider the risks that they have added of that not happening. However, on a positive note, and despite potential outcomes in this context, the UK defence and aerospace industry recorded a £10 billion increase in deals over the last 12 months, with the total deals valued at £31 billion. Last month, Airbus welcomed the announcement of the aerospace sector deal—providing, they said, a firm commitment to the UK's investment in research and design, and an inclusive, productive aerospace sector is one that embraces the technology of tomorrow, including a commitment to £125 million of funding to be matched by Airbus and industry. Are you able to tell us, notwithstanding that this might stretch beyond your brief, what discussions you've had with your colleagues in Welsh Government over what their role might be or already is in developing the aerospace sector deal with the UK Government, Airbus and other aerospace sector companies in Wales?
Ar nodyn cadarnhaol, mae gennym Airbus yng ngogledd-ddwyrain Cymru, sydd wedi gwneud eu pryderon eu hunain yn hysbys. Os na chawn gytundeb trosiannol, efallai y dylai'r rhai a bleidleisiodd yn erbyn cytundeb y Prif Weinidog ystyried y risgiau y maent wedi'u hychwanegu na fydd hynny'n digwydd. Fodd bynnag, ar nodyn cadarnhaol, ac er gwaethaf canlyniadau posibl yn y cyd-destun hwn, cofnododd diwydiant amddiffyn ac awyrofod y DU gynnydd o £10 biliwn mewn cytundebau dros y 12 mis diwethaf, gyda chyfanswm gwerth y cytundebau yn £31 biliwn. Y mis diwethaf, croesawodd Airbus y cyhoeddiad am gytundeb sector awyrofod—cyhyd â bod ymrwymiad cadarn i fuddsoddiad y DU mewn ymchwil a dylunio, meddent, a bod sector awyrofod cynhwysol a chynhyrchiol yn un sy'n cwmpasu technoleg y dyfodol, gan gynnwys ymrwymiad i roi £125 miliwn o arian ar gyfer denu arian cyfatebol gan Airbus a'r diwydiant. Er bod hyn efallai'n ymestyn y tu hwnt i'ch briff, a allwch ddweud wrthym pa drafodaethau a gawsoch gyda'ch cyd-Aelodau yn Llywodraeth Cymru ynglŷn â beth y gallai eu rôl fod neu beth yw eu rôl eisoes yn y broses o ddatblygu'r cytundeb sector awyrofod gyda Llywodraeth y DU, Airbus a chwmnïau eraill y sector awyrofod yng Nghymru?
There is work going on in relation to that. I should just say that the Minister for Economy and Transport has held round-tables with large employers in north-east Wales over the course of the last year, including Airbus. We all know, as the Member indicated in his question, that Airbus was one of the companies that were very clear about their position if we were to leave the European Union without the transition deal. I take issue with the premise of the Member's question. It isn't the case that the only alternative to the Prime Minister's deal is no deal, which we believe would be very, very bad news indeed for Wales. The opportunity now exists for the Prime Minister to reach out across the House of Commons and seek to negotiate a deal with other parties that reflects the principles that are set out in 'Securing Wales' Future' and that this Assembly have endorsed, most recently in early December.
Mae gwaith yn mynd rhagddo mewn perthynas â hynny. Dylwn ddweud bod Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth wedi cynnal cyfarfodydd bwrdd crwn gyda chyflogwyr mawr yng ngogledd-ddwyrain Cymru dros y flwyddyn ddiwethaf, gan gynnwys Airbus. Fel y nododd yr Aelod yn ei gwestiwn, mae pawb ohonom yn gwybod bod Airbus yn un o'r cwmnïau a oedd yn glir iawn ynglŷn â'u sefyllfa pe baem yn gadael yr Undeb Ewropeaidd heb y cytundeb trosiannol. Rwy'n anghytuno â chynsail cwestiwn yr Aelod. Nid yw'n wir mai'r unig ddewis arall yn lle cytundeb y Prif Weinidog yw dim bargen, a chredwn y byddai hynny'n newyddion drwg iawn i Gymru. Mae cyfle yn awr i'r Prif Weinidog estyn allan ar draws Tŷ'r Cyffredin a cheisio negodi cytundeb gyda phleidiau eraill sy'n adlewyrchu'r egwyddorion a nodwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' ac a gefnogwyd gan y Cynulliad hwn, yn fwyaf diweddar ar ddechrau mis Rhagfyr.
Can I start by thanking the Member, Llyr Gruffydd, for North Wales, for recognising the importance of the north-east Wales economy? I was very pleased last Friday to welcome the First Minister for Wales and our new Minister for north Wales to Alyn and Deeside and just over the constituency border in Delyn, where we had an opportunity to discuss Brexit in a Brexit business conference, with over 150 business delegates in attendance, including the likes of Airbus. Now, the messages from that conference were pretty clear: that there's still a need for clarity and cross-party co-operation, and I think this is even more important now following the UK Government's disastrous defeat in the House of Commons yesterday. Counsel General, would you be willing to meet with me to discuss further the findings from the Brexit conference, and also to give you an insight on the business voice in north-east Wales to help you with your organisation and planning of the Welsh Government's response to Brexit?
A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i'r Aelod dros Ogledd Cymru, Llyr Gruffydd, am gydnabod pwysigrwydd economi gogledd-ddwyrain Cymru? Roeddwn yn falch iawn ddydd Gwener diwethaf o groesawu Prif Weinidog Cymru a'n Gweinidog newydd dros ogledd Cymru i Alun a Glannau Dyfrdwy, ac ychydig dros ffin yr etholaeth yn Nelyn, lle y cawsom gyfle i drafod Brexit mewn cynhadledd fusnes Brexit, gyda dros 150 o gynrychiolwyr busnes yn bresennol, gan gynnwys busnesau fel Airbus. Nawr, roedd y negeseuon o'r gynhadledd honno yn eithaf clir: fod angen eglurder a chydweithrediad trawsbleidiol o hyd, a chredaf fod hyn hyd yn oed yn bwysicach yn awr wedi i Lywodraeth y DU gael ei threchu mor drychinebus yn Nhŷ'r Cyffredin ddoe. Gwnsler Cyffredinol, a fyddech chi'n fodlon cyfarfod â mi i drafod canfyddiadau'r gynhadledd Brexit ymhellach, ac i roi cipolwg i chi ar lais busnesau yng ngogledd-ddwyrain Cymru er mwyn eich helpu i drefnu a chynllunio ymateb Llywodraeth Cymru i Brexit?
Thank you for that question. I was aware of the event on Friday 11 January, which the First Minister attended, and also the Minister for the economy, and I noted that it was a very interesting discussion and a good opportunity to hear at first hand the sort of anxieties that employers large and small are feeling in north-east Wales. I know the work that the Member himself is doing in his own constituency in relation to understanding concerns that local businesses have in relation to Brexit, and I'd be very happy to meet with him to discuss that further.
Diolch ichi am y cwestiwn hwnnw. Roeddwn yn ymwybodol o'r digwyddiad ddydd Gwener 11 Ionawr, a fynychwyd gan y Prif Weinidog, a Gweinidog yr economi, a sylwais ei bod yn drafodaeth ddiddorol iawn ac yn gyfle da i glywed o lygad y ffynnon y math o bryderon y mae cyflogwyr mawr a bach yn eu teimlo yng ngogledd-ddwyrain Cymru. Gwn am y gwaith y mae'r Aelod yn ei wneud yn ei etholaeth ei hun o ran deall y pryderon sydd gan fusnesau lleol mewn perthynas â Brexit, a buaswn yn hapus iawn i gyfarfod ag ef i drafod hynny ymhellach.
2. Pa drafodaethau y mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi’u cael gyda Llywodraeth Iwerddon ynglŷn â Brexit? OAQ53208
2. What discussions has the Counsel General had with the Irish Government regarding Brexit? OAQ53208
Mae Gweinidogion Cymru wedi trafod materion yn ymwneud â Brexit gyda Llywodraeth Iwerddon, a hynny'n bennaf trwy'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig a fynychais i ar 9 Tachwedd 2018. Rwyf hefyd wedi cysylltu â'm Gweinidog cyfatebol yn Llywodraeth Iwerddon i gychwyn rhagor o ddeialog ac adeiladu ar y cysylltiadau agos sy'n bodoli yn barod.
Welsh Ministers have discussed matters relating to Brexit with the Irish Government, principally via the British Irish Council, which I attended on 9 November 2018. I have also contacted my Irish Government counterpart to open up further dialogue and build upon existing close relationships.
Rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ymateb yna. Gaf i ei annog ef i barhau i ymgysylltu â Llywodraeth Iwerddon? Fel y soniais i ddoe, roeddwn i a Rhun ap Iorwerth wedi medru cwrdd â gwleidyddion ar draws y sbectrwm gwleidyddol yn y Weriniaeth yr wythnos diwethaf, gan gynnwys Helen McEntee, y Gweinidog Brexit. Gaf i ofyn iddo fe—a gwnes i gyffwrdd â hwn ddoe—ynglŷn ag erthygl 50, a'r galwad gan Lywodraeth Cymru, a Llywodraeth yr Alban, wrth gwrs, i Lywodraeth Prydain i ymestyn erthygl 50? Gaf i ofyn: a fyddai fe'n fodlon cyflwyno'r neges yna hefyd i Weriniaeth Iwerddon gan fod angen cael cydsyniad yr holl aelod-wladwriaethau o fewn yr Undeb Ewropeaidd pe bai'r cais yna yn dod gan Lywodraeth Prydain fel ŷm ni eisiau? Ar fater ehangach, a phe bai Brexit yn dal yn digwydd, pa waith sydd wedi cael ei wneud, er enghraifft, i edrych ar gynllun INTERREG neu rywbeth cyfatebol i'r dyfodol, fel sy'n bosib, wrth gwrs, yn achos Norwy a Sweden, hyd yn oed yn cynnwys gwledydd sydd tu fas i'r Undeb Ewropeaidd?
I’m grateful to the Counsel General for that response, and may I encourage him to continue to engage with the Irish Government? As I mentioned yesterday, myself and Rhun ap Iorwerth were able to meet politicians from across the political spectrum in the Republic of Ireland last week, including Helen McEntee, the Brexit Minister. May I ask him, and I touched upon this yesterday, about article 50 and the call from the Welsh Government, and the Scottish Government, of course, that the UK Government should extend article 50? May I ask whether he would be willing to convey that message to the Republic of Ireland too, as there needs to be consent from all member states within the EU if that request were to be made by the UK Government as we hope to see? And on a broader issue, and if Brexit were to proceed, what work has been done, for example, to look at the INTERREG plan or something similar for the future, as is possible, of course, in the case of Norway and Sweden, even including nations outwith the European Union?
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwn. O ran erthygl 50, rŷm ni'n cymryd pob cyfle, wrth gwrs, i sicrhau bod Llywodraethau yn deall ein safbwynt ni ynglŷn â hynny. Roedden ni'n galw mwy yn ddiweddar ar y Prif Weinidog yn San Steffan i sicrhau estyniad o hynny i ganiatáu i'r trafodaethau ymhelaethu.
O ran y berthynas gydweithredol rhwng Cymru ac Iwerddon, mae'r Aelod yn sôn am INTERREG; mae gyda ni, wrth gwrs, berthynas agos gydag Iwerddon trwy hynny, a thrwy'r cynlluniau cydweithredu cyffredinol. Mae'r cynllun cyfredol yn pwysleisio gwaith o ran newid hinsawdd a diwylliant ac ati, ac mae'r pethau hynny'n bwysig iawn o ran cryfhau'r berthynas a sicrhau'r cyfleoedd economaidd yma. Rŷm ni eisiau sicrhau bod y cydweithio hynny yn parhau hyd yn oed ar ôl Brexit ac yn ymestyn tu hwnt i'r cynlluniau cyfredol os yw hynny yn bosib. Rŷm ni'n sicr yn ein barn bod gyda ni ymroddiad llwyr i gryfhau'r berthynas rhwng Cymru ac Iwerddon.
I thank the Member for the question. In terms of article 50, we take every opportunity to ensure that Governments understand our position on that. We called more recently on the Prime Minister in Westminster to ensure an extension on that to enable the discussions to go on.
In terms of the collaborative relationship between Wales and Ireland, the Member talks about INTERREG. We have, of course, a close relationship with Ireland through that and through other joint schemes. The current scheme emphasises the work in terms of climate change, culture and so forth. Those issues are important, of course, in terms of strengthening the relationship and in terms of economic opportunities, but we want to ensure that that collaboration continues even after Brexit and also extends beyond the current schemes, if that’s possible. We’re certain in our view that we are fully committed to strengthen the relationship between Wales and Ireland.
The Welsh Government launched its Brexit website for business in September 2018, and you said in your statement yesterday you hoped to have a further portal up and running within a few days. The Irish Government launched its prepareforbrexit.com website in June 2016, within a week of the referendum, and has been offering grants of up to €5,000 to help SMEs prepare for Brexit since the first quarter of 2017. Is there anything Welsh Government could learn from the Irish Government with respect to timeliness in this area?
Lansiodd Llywodraeth Cymru ei gwefan Brexit ar gyfer busnesau ym mis Medi 2018, ac fe ddywedoch yn eich datganiad ddoe eich bod yn gobeithio cael porth pellach yn weithredol o fewn ychydig ddyddiau. Lansiodd Llywodraeth Iwerddon ei gwefan prepareforbrexit.com ym mis Mehefin 2016, o fewn wythnos i'r refferendwm, ac mae wedi bod yn cynnig grantiau o hyd at €5,000 i helpu busnesau bach a chanolig i baratoi ar gyfer Brexit ers chwarter cyntaf 2017. A oes unrhyw beth y gallai Llywodraeth Cymru ei ddysgu gan Lywodraeth Iwerddon o ran amseroldeb yn y maes hwn?
We have waited for two years to hear what the UK Government's view is on the basis upon which we should leave the European Union—two years. Two years ago, this Government, together with Plaid Cymru, launched a paper that set out, with a very clear evidence base, the kind of relationship Wales should have with the European Union after Brexit. We were able to do that two years ago, working together, and we followed that up with a range of policy positions, which are evidenced and substantive, and which have been persuasive. And the question is why the UK Government wasn't able to do the same. On the point of timeliness, we, as I have said in the Chamber, have an online resource, which we plan to launch in the next few days, and that will, I hope, give the people of Wales a clear understanding of what the Welsh Government is doing in terms of preparedness.
Rydym wedi aros am ddwy flynedd i glywed beth yw barn Llywodraeth y DU ynglŷn ag ar ba sail y dylem adael yr Undeb Ewropeaidd—dwy flynedd. Ddwy flynedd yn ôl, lansiodd y Llywodraeth hon, ynghyd â Phlaid Cymru, bapur a nodai, gyda sylfaen dystiolaeth glir iawn, y math o berthynas y dylai Cymru ei chael gyda'r Undeb Ewropeaidd ar ôl Brexit. Roeddem yn gallu gwneud hynny ddwy flynedd yn ôl, drwy weithio gyda'n gilydd, a dilynwyd hynny gan amrywiaeth o safbwyntiau polisi o sylwedd yn seiliedig ar dystiolaeth, ac sydd wedi llwyddo i argyhoeddi. A'r cwestiwn yw pam na allodd Llywodraeth y DU wneud yr un peth. Ar fater amseroldeb, fel y dywedais yn y Siambr, mae gennym adnodd ar-lein y bwriadwn ei lansio yn yr ychydig ddyddiau nesaf, a bydd hwnnw, gobeithio, yn rhoi dealltwriaeth eglur i bobl Cymru ynglŷn â beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran parodrwydd.
Counsel General, I am pleased to hear that you are having meetings or arranging meetings with your Irish counterparts and discussing, because if we have a 'no deal' situation, or even a deal and the backstop kicks in, there will be a border down the Irish Sea, and we need to address that. But can I ask you also to meet with counterparts—I know we haven't got a counterpart, but equivalents in Northern Ireland? When I went across to speak to the parties in Northern Ireland, it was quite clear that a lot of businesses use the ports of the Irish Republic to actually access Europe through the Welsh ports. As such, there is going to be a huge challenge to that situation, whether they travel down through Dublin and on to Holyhead, or whether they go across into Scotland. It is important, therefore, that we address the issues for them as well, to ensure that, if there is a boundary in the Irish Sea, they don't end up having to cross two boundaries to get to Northern Ireland. And it impacts upon Welsh ports.
Gwnsler Cyffredinol, rwy'n falch o glywed eich bod yn cael cyfarfodydd neu'n trefnu cyfarfodydd gyda'ch swyddogion cyfatebol yn Iwerddon ac yn trafod, oherwydd os cawn sefyllfa 'dim bargen', neu hyd yn oed ein bod yn cael cytundeb a bod yr ôl-stop yn dod yn weithredol, bydd ffin i lawr canol Môr Iwerddon, ac mae angen inni gydnabod hynny. Ond a gaf fi ofyn i chi hefyd gyfarfod â'ch swyddog cyfatebol—gwn nad oes gennym swyddog cyfatebol, ond yr unigolion cyfatebol yng Ngogledd Iwerddon? Pan euthum yno i siarad â'r partïon yng Ngogledd Iwerddon, roedd yn eithaf clir fod llawer o fusnesau'n defnyddio porthladdoedd Gweriniaeth Iwerddon i gyrraedd Ewrop drwy borthladdoedd Cymru. Fel y cyfryw, bydd her enfawr i'r sefyllfa honno, pa un a ydynt yn teithio i lawr drwy Ddulyn ac ymlaen i Gaergybi, neu'n croesi draw i'r Alban. Mae'n bwysig, felly, ein bod yn rhoi sylw i'r problemau sy'n eu hwynebu hwy hefyd, er mwyn sicrhau, os oes ffin ym Môr Iwerddon, na fydd yn rhaid iddynt groesi dwy ffin i gyrraedd Gogledd Iwerddon. Ac mae'n effeithio ar borthladdoedd Cymru.
I thank the Member for that question. One of the points that requires clarification in the UK Government's proposals is its reference to checks being undertaken in the least intrusive possible way. That needs to be understood better. But the issue of the backstop, of course, if the sorts of proposals were adopted that we have been advocating here, would not arise. And whilst the backstop is an absolutely legitimate concern for the EU and UK Government to ensure that there isn't a hard border on the island of Ireland, the best possible scenario is that that isn't required at all because we have a set of arrangements that encompass a customs union between the UK and the EU.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Un o'r pwyntiau y mae angen eu hegluro yng nghynigion Llywodraeth y DU yw ei chyfeiriad at gynnal archwiliadau yn y ffordd leiaf ymwthiol sy'n bosibl. Mae angen deall hynny'n well. Ond wrth gwrs, pe bai'r math o gynigion rydym wedi dadlau drostynt yma yn cael eu mabwysiadu, ni fyddai mater yr ôl-stop yn codi. Ac er bod yr ôl-stop yn bryder hollol ddilys i'r UE a Llywodraeth y DU er mwyn sicrhau nad oes ffin galed ar ynys Iwerddon, y senario orau bosibl fyddai nad oes angen hynny o gwbl gan fod gennym set o drefniadau sy'n cynnwys undeb tollau rhwng y DU a'r UE.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Adam Price.
Questions now from the party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Adam Price.
Diolch, Llywydd.
My party will be supporting the vote of no confidence tonight in Westminster. Indeed, we are signatories of the motion that will be voted on in a few hours' time. But I think it's widely accepted that the motion is unlikely to succeed. Given your Government's stated support either for a general election or a public vote as a means of breaking the parliamentary logjam, if the vote, as expected, fails tonight, does the Government then intend to make a statement tomorrow, or in the days following, supporting a public vote as the only remaining means of ending the political impasse?
Diolch, Lywydd.
Bydd fy mhlaid yn cefnogi'r bleidlais o ddiffyg hyder heno yn San Steffan. Yn wir, rydym wedi llofnodi'r cynnig y pleidleisir arno ymhen ychydig oriau. Ond credaf y derbynnir yn gyffredinol nad yw'r cynnig yn debygol o lwyddo. O gofio cefnogaeth ddatganedig eich Llywodraeth naill ai i etholiad cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus fel ffordd o ddatrys y dagfa seneddol, os bydd y bleidlais, yn ôl y disgwyl, yn methu heno, a yw'r Llywodraeth wedyn yn bwriadu gwneud datganiad yfory, neu yn y dyddiau nesaf, i gefnogi pleidlais gyhoeddus fel yr unig ddull sydd ar ôl o roi diwedd ar y cyfyngder gwleidyddol?
Well, as the Member says, there is a motion of no confidence before the House of Commons today. I have read the same speculation as he has in relation to whether that will succeed or fail. I should say that it would be extraordinary for a UK Government to fail to get its principal policy adopted and supported in the House of Commons and then continue in Government. It would be pretty much unprecedented in recent times, certainly, and I think, in those circumstances, we should not yield the position that the Government should lose the confidence of the House of Commons in today's debate. I certainly hope that the motion will prevail.
On the broader point, our policy has been, as he is aware, and continues to be that the objective of the Prime Minister ought to be to bring before the House of Commons a deal reflecting the principles which we have, in 'Securing Wales' Future', set out, and if that is not possible, and if a general election is not possible either, then, in those circumstances, the people may have a final say as a means of resolving that situation.
Wel, fel y dywed yr Aelod, mae cynnig o ddiffyg hyder gerbron Tŷ’r Cyffredin heddiw. Rwyf wedi darllen yr un dyfaliadau ag yntau o ran pa un a fydd y cynnig yn llwyddo neu'n methu. Dylwn ddweud y byddai'n rhyfeddol pe bai Llywodraeth y DU yn methu cael ei phrif bolisi wedi'i fabwysiadu a'i gefnogi yn Nhŷ'r Cyffredin ac yna'n parhau i fod mewn grym. Byddai hynny fwy neu lai'n ddigynsail yn y blynyddoedd diweddar yn sicr, ac o dan yr amgylchiadau hynny, rwy'n credu na ddylem ildio'r farn y dylai'r Llywodraeth golli hyder Tŷ'r Cyffredin yn y ddadl heddiw. Rwy'n sicr yn gobeithio y bydd y cynnig hwnnw'n llwyddo.
O ran y pwynt ehangach, ein polisi ar hyn o bryd ac yn y gorffennol, fel y gŵyr, yw y dylai cyflwyno cytundeb sy'n adlewyrchu'r egwyddorion a nodir gennym ym 'Diogelu Dyfodol Cymru' fod yn nod i'r Prif Weinidog, ac os nad yw hynny'n bosibl, ac os nad yw etholiad cyffredinol yn bosibl chwaith, yna, o dan yr amgylchiadau hynny, dylai'r bobl gael dweud eu dweud fel ffordd o ddatrys y sefyllfa honno.
I can understand generally why Ministers at the despatch box don't want to be tempted into speculation on hypotheticals, but this is a binary in relation to a vote that's only a few hours away, in the broader context of a ticking clock, down to, what is it, 73 days. So, I think the Minister will understand why we do need clarity as to what the Welsh Government is going to do in response to the almost certain result later this evening.
Now, it's plain that, in the unfolding Brexit crisis, we're running out of time. Mrs May's tactic has been to delay a decision for as long as possible—try and force a choice between her deal and no deal, and that tactic, indeed, failed last night. The key question now is whether Jeremy Corbyn is following the same tactic in trying to avoid what for him is, of course, the thorny issue of a people's vote. So, can the Counsel General at least confirm that you would not support the idea that is being floated in some circles of multiple votes of no confidence being brought in the next few weeks, which could, of course, take us perilously close to 29 March, with no hope of resolution?
Gallaf ddeall, yn gyffredinol, pam nad yw Gweinidogion wrth y pulpud am gael eu denu i ddyfalu ynghylch pethau damcaniaethol, ond mae hyn yn rhywbeth deuaidd mewn perthynas â phleidlais ymhen ychydig oriau'n unig, yng nghyd-destun ehangach cloc sy'n tician, sydd bellach i lawr i 73 diwrnod. Felly, credaf y bydd y Gweinidog yn deall pam fod angen eglurder arnom ynglŷn â'r hyn y bydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud mewn ymateb i'r canlyniad sydd bron â bod yn anochel yn ddiweddarach heno.
Nawr, mae'n amlwg, o ran argyfwng cynyddol Brexit, fod ein hamser yn dirwyn i ben. Tacteg Mrs May yw gohirio penderfyniad cyhyd ag y bo modd—ceisio gorfodi dewis rhwng ei chytundeb hi a dim bargen, ac yn wir, fe fethodd y dacteg honno neithiwr. Y cwestiwn allweddol bellach yw a yw Jeremy Corbyn yn mabwysiadu'r un dacteg wrth geisio osgoi'r hyn sy'n broblem anodd iddo ef, wrth gwrs, sef pleidlais y bobl. Felly, a all y Cwnsler Cyffredinol gadarnhau, o leiaf, na fyddech yn cefnogi'r syniad sy'n cael ei grybwyll mewn rhai cylchoedd o gynnal sawl pleidlais o ddiffyg hyder dros yr ychydig wythnosau nesaf, gan y gallai hynny, wrth gwrs, fynd â ni'n beryglus o agos at 29 Mawrth, heb obaith o ddatrys y broblem?
I'll try again and outline our position. We have called on the Prime Minister to reach out across the House of Commons to seek to find a basis on which a better deal could be agreed. She has said yesterday that she intends to do that. She should do that, and include the opposition frontbenches in doing so. She should drop the red lines that she has insisted on—fruitlessly in many cases—for the last two years, and she should recognise that what is required is a fundamental rewrite of the political declaration, not a question of tinkering at the margins. If that fails, and if a general election is not achievable, then, in those circumstances, we have always said that a public vote is the best means of resolving that. But that requires us to give space for that discussion to take place, and we will hold the Prime Minister to her word on that being a meaningful discussion.
Fe geisiaf amlinellu ein safbwynt eto. Rydym wedi galw ar Brif Weinidog y DU i estyn allan ar draws Tŷ'r Cyffredin i geisio dod o hyd i sail ar gyfer cytuno ar gytundeb gwell. Mae hi wedi dweud ddoe ei bod hi'n bwriadu gwneud hynny. Dylai wneud hynny, a chynnwys meinciau blaen y gwrthbleidiau i wneud hynny. Dylai anghofio'r llinellau coch y mae wedi eu mynnu—yn ddi-fudd mewn llawer o achosion—dros y ddwy flynedd ddiwethaf, a dylai gydnabod mai'r hyn sydd ei angen yw ailysgrifennu'r datganiad gwleidyddol yn sylfaenol, nid tincran ar yr ymylon. Os bydd hynny'n methu, ac os nad oes modd sicrhau etholiad cyffredinol, yna, yn yr amgylchiadau hynny, rydym bob amser wedi dweud mai pleidlais gyhoeddus yw'r ffordd orau o ddatrys y mater. Ond mae hynny'n ei gwneud yn ofynnol inni roi lle i'r drafodaeth honno ddigwydd, a byddwn yn dal y Prif Weinidog at ei gair y bydd honno'n drafodaeth ystyrlon.
The UK Government has already said, following last night's vote, that it remains a red line for them—that they will refuse to accept a customs union. So, effectively, they're ruling out the kind of policy outlined in 'Securing Wales' Future'. And this is why, isn't it, that, generally, the consensus view emerging—in your party now as well; we've seen the MPs, the nine Welsh Labour MPs, who have come out unequivocally in favour of a people's vote—is that is the only means available to us of breaking the logjam and, indeed, ending the cataclysm of a 'no deal'. Your Cabinet colleague Vaughan Gething has said the time for indecision is long past and we must act now on a people's vote. The Minister for international affairs, Eluned Morgan, has made a similar commitment. Even the First Minister has said, 'I support a further referendum if all else fails'. So, when the no confidence vote fails tonight, what else is left to fail, when will we know that it's failed, and do you accept that, if the Welsh Government doesn't act quickly, clearly, decisively in response to tonight's vote, it's you that will be judged to have failed the people of Wales?
Mae Llywodraeth y DU wedi dweud eisoes, yn dilyn y bleidlais neithiwr, ei bod yn parhau'n llinell goch iddynt hwy—y byddant yn gwrthod derbyn undeb tollau. Felly, i bob pwrpas, maent yn diystyru'r math o bolisi a amlinellwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. A dyma pam, ynte, mai'r consensws barn sy'n dod i'r amlwg at ei gilydd—yn eich plaid bellach yn ogystal; rydym wedi gweld yr ASau, y naw AS Llafur Cymreig, sy'n bendant o blaid pleidlais y bobl—yw mai dyna'r unig ffordd sydd ar gael inni o dorri'r dagfa ac yn wir, o roi diwedd ar drychineb 'dim bargen'. Mae eich cyd-aelod Cabinet Vaughan Gething wedi dweud bod yr amser am amhendantrwydd wedi hen basio a rhaid inni weithredu yn awr ar bleidlais y bobl. Gwnaeth y Gweinidog materion rhyngwladol, Eluned Morgan, ymrwymiad tebyg. Mae hyd yn oed y Prif Weinidog wedi dweud, 'Fe fyddaf yn cefnogi refferendwm pellach os yw popeth arall yn methu'. Felly, pan fydd y bleidlais o ddiffyg hyder yn methu heno, beth arall fydd ar ôl i fethu, ac os nad yw Llywodraeth Cymru'n gweithredu'n gyflym, yn eglur, ac yn bendant mewn ymateb i'r bleidlais heno, a ydych yn derbyn mai chi fydd yn cael eich barnu am wneud cam â phobl Cymru?
The timetable for understanding what the possible alternative deals are remains unclear at this point. I have said—I think twice now, in response to the Member's questions—that a public vote, giving the public a final say in this, may well be the means of resolving this. I would support that as a final say. But, having called for these discussions to take place, the Prime Minister having taken up that challenge, we must first allow that discussion to unfold, and we are clear about the kind of deal that we think should emerge from that. If she is saying that she still has some red lines, she has been urged, certainly, by the leading politicians in her party not to stick with a strategy that has failed her for two years.
Mae'r amserlen ar gyfer deall beth yw'r cytundebau amgen posibl yn dal i fod yn aneglur ar hyn o bryd. Rwyf wedi dweud—ddwywaith bellach, rwy'n credu, mewn ymateb i gwestiynau'r Aelod—y gallai pleidlais gyhoeddus, yn rhoi'r gair olaf ar hyn i'r cyhoedd, fod yn ffordd o ddatrys hyn. Buaswn yn cefnogi hynny fel gair olaf. Ond ar ôl galw am gynnal y trafodaethau hyn, a bod Prif Weinidog y DU wedi ymateb i'r her, rhaid inni yn gyntaf ganiatáu i'r drafodaeth honno ddatblygu, ac rydym yn glir ynglŷn â'r math o gytundeb y credwn y dylai ddeillio o hynny. Os yw hi'n dweud fod ganddi rai llinellau coch o hyd, mae hi wedi cael ei hannog, yn sicr, gan y gwleidyddion blaenllaw yn ei phlaid i beidio â glynu wrth strategaeth sydd wedi bod yn fethiant iddi ers dwy flynedd.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.
The Conservative spokesperson, Darren Millar.
Diolch, Llywydd. Can you tell us what preparations the Welsh Government has taken to promote international trade with Wales, post Brexit?
Diolch, Lywydd. A allwch ddweud wrthym pa baratoadau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u rhoi ar waith i hyrwyddo masnach ryngwladol â Chymru ar ôl Brexit?
Indeed. The First Minister, in making his new Cabinet, has included a new portfolio in relation to international relations generally, and a part of that portfolio relates to developing the relationships between Wales and the rest of the world and enhancing even further the work we do in relation to making Wales attractive as a trading destination.
Yn wir. Wrth ffurfio ei Gabinet newydd, mae Prif Weinidog Cymru, wedi cynnwys portffolio newydd mewn perthynas â chysylltiadau rhyngwladol yn gyffredinol, ac mae rhan o'r portffolio hwnnw'n ymwneud â datblygu cysylltiadau rhwng Cymru a gweddill y byd a gwella ymhellach fyth y gwaith a wnawn mewn perthynas â gwneud Cymru'n ddeniadol fel cyrchfan masnachu.
I was delighted to see the new First Minister install a new Minister for international relations, following the calls from the Welsh Conservatives over a number of years. And I wonder whether you can tell us, in your capacity as Brexit Minister, what work will now be done to develop a network of trade envoys around the world, in order to promote opportunities to trade with Wales. We know that the Welsh Government, quite rightly, has worked hard on developing links with North America in recent years and that there have been a number of trade missions, but there's nothing like having people on the ground all year round in many of the Commonwealth countries, for example, or some of the emerging markets that we would have the opportunity to develop links with. So, will you also take another leaf out of our book and appoint a network of trade envoys, embedded within British embassies around the world, to make sure that the distinctive voice of Welsh businesses is being heard?
Roeddwn yn falch iawn o weld y Prif Weinidog newydd yn pennu Gweinidog newydd dros gysylltiadau rhyngwladol, yn dilyn galwadau gan y Ceidwadwyr Cymreig dros nifer o flynyddoedd. A tybed a allwch ddweud wrthym, yn rhinwedd eich swydd fel Gweinidog Brexit, pa waith a wneir yn awr i ddatblygu rhwydwaith o gynrychiolwyr masnach o gwmpas y byd, er mwyn hyrwyddo cyfleoedd i fasnachu gyda Chymru. Gwyddom fod Llywodraeth Cymru, yn gwbl briodol, wedi gweithio'n galed ar ddatblygu cysylltiadau â Gogledd America yn ystod y blynyddoedd diwethaf a bod nifer o deithiau masnach wedi bod, ond nid oes dim yn debyg i gael pobl ar lawr gwlad drwy gydol y flwyddyn mewn nifer o wledydd y Gymanwlad, er enghraifft, neu rai o'r marchnadoedd sy'n dod i'r amlwg y byddem yn cael cyfle i ddatblygu cysylltiadau â hwy. Felly, a wnewch chi hefyd ddilyn ein hesiampl a phenodi rhwydwaith o gynrychiolwyr masnach yn llysgenadaethau Prydain ledled y byd, i wneud yn siŵr fod llais unigryw busnesau Cymru yn cael ei glywed?
There's already a network of presence in key territories around the world. That has been in place for some time. That's obviously been strengthened latterly. We think, very clearly, that the best future trading relationships for Wales are those that are derived from full participation in, alignment with and membership of a customs union with the European Union. But we are very keen to ensure that we take every possible opportunity to advance the cause of Wales internationally in relation to it as a destination for investment and trading opportunities for our businesses here in exporting in circumstances which, if we end up being outside the European Union, will be significantly more difficult for them.
Mae yna eisoes rwydwaith o bresenoldeb mewn tiriogaethau allweddol ledled y byd. Mae hynny wedi bod ar waith ers peth amser. Yn amlwg, mae wedi'i gryfhau'n ddiweddar. Credwn yn gryf mai'r cysylltiadau masnachu gorau yn y dyfodol i Gymru yw rhai sy'n deillio o gyfranogiad llawn yn undeb tollau'r Undeb Ewropeaidd, aliniad â'r undeb hwnnw, ac aelodaeth ohono. Ond rydym yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn manteisio ar bob cyfle posibl i hyrwyddo achos Cymru'n rhyngwladol fel cyrchfan ar gyfer buddsoddi a chyfleoedd masnachu i'n busnesau yma allu allforio mewn amgylchiadau a fydd, os ydym ar y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd yn y pen draw, gryn dipyn yn anos iddynt.
We are, or I hope we will be, outside the European Union, because that's what the people of Wales absolutely voted for. But do you agree with me that it is a matter of concern that our trade with countries like India and Japan has been falling in recent years, and will you welcome the decision of the Japanese Government, as a result of the work of the British Government in relation to beef and lamb exports, which now opens up opportunities for Welsh farmers to be able to sell their beef and lamb to the Japanese market of 127 million people? Would you agree with me that there are opportunities for trade envoys, if they are embedded within British embassies, to make sure that this sort of success can be repeated and that further opportunities can come for Welsh businesses as a result?
Rydym ar y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, neu rwy'n gobeithio y byddwn, am mai dyna y pleidleisiodd pobl Cymru drosto'n bendant iawn. Ond a ydych yn cytuno â mi ei fod yn fater o bryder fod ein masnach â gwledydd fel India a Japan wedi bod yn methu yn y blynyddoedd diwethaf, ac a wnewch chi groesawu penderfyniad Llywodraeth Japan, o ganlyniad i waith Llywodraeth Prydain mewn perthynas ag allforion cig eidion a chig oen, sydd bellach yn agor cyfleoedd i ffermwyr Cymru allu gwerthu eu cig eidion a'u cig oen i farchnad Japan o 127 miliwn o bobl? A fyddech yn cytuno â mi fod cyfleoedd i gynrychiolwyr masnach, os cânt eu sefydlu yn llysgenadaethau Prydain, wneud yn siŵr y gellir ailadrodd y math hwn o lwyddiant ac y gall cyfleoedd pellach ddeillio ohono i fusnesau Cymru?
We obviously always welcome additional export markets for Welsh produce and so that is to be welcomed. I note that the export sums that have been described in the announcement are significant, but I'm also bound to say that consumers in Japan are going to have to eat an awful lot of lamb and beef to make up for the restrictions to the market that we would suffer as a consequence of Brexit.
Rydym yn amlwg bob amser yn croesawu marchnadoedd allforio ychwanegol i gynnyrch o Gymru ac felly mae hynny i'w groesawu. Sylwaf fod y symiau allforio a ddisgrifiwyd yn y cyhoeddiad yn sylweddol, ond rhaid imi ddweud hefyd fod defnyddwyr yn Japan yn mynd i orfod bwyta llawer iawn o gig oen a chig eidion i wneud iawn am y cyfyngiadau ar y farchnad y byddem yn eu dioddef o ganlyniad i Brexit.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
The UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch, Llywydd. Instead of still arguing over the different ways in which the Brexit referendum result can be betrayed and reversed, isn't now the time to think practically about the way forward and to revert to the offer that Donald Tusk made to Theresa May some time ago to embark upon discussions to bring about a Canada-style free trade agreement, which would have the advantage of delivering on the referendum result—the people of the United Kingdom and the people of Wales both voted to leave unequivocally two and a half years ago—and would also maximise the opportunities for trade with the EU that nobody wants to sacrifice on either side of the English channel?
Diolch, Lywydd. Yn hytrach na dal i ddadlau dros y gwahanol ffyrdd y gellir bradychu a gwrthdroi canlyniad y refferendwm Brexit, onid yw hi bellach yn bryd meddwl yn ymarferol am y ffordd ymlaen a dychwelyd at y cynnig a wnaeth Donald Tusk i Theresa May beth amser yn ôl i ddechrau ar drafodaethau i sicrhau cytundeb masnach rydd tebyg i Canada, a fyddai â'r fantais o gyflawni canlyniad y refferendwm—pleidleisiodd pobl y Deyrnas Unedig a phobl Cymru yn ddigamsyniol dros adael ddwy flynedd a hanner yn ôl—a byddai hefyd yn hyrwyddo i'r eithaf y cyfleoedd i fasnachu gyda'r UE nad oes neb am eu haberthu ar y naill ochr na'r llall i'r Sianel?
I had the opportunity to meet, whilst I was a member of the Economy, Skills and Infrastructure Committee, with the Canadian delegation to the European Union and heard from them at first hand the experience that they had in negotiating the Comprehensive Economic and Trade Agreement deal with the European Union, which has been described by many as essentially a walk in the park, but they will describe to you a very, very long and painstaking project. So, I think that the notion that we are going to be able to replicate that sort of deal with the European Union is, I think, fantasy.
We have been very clear about the relationship that we think that Wales would benefit from post Brexit with the European Union, and that is set out in 'Securing Wales' Future' and it remains our position, and I think, even on the Government's own figures, the flexibility that they describe from additional capacity to enter into free trade agreements internationally is completely dwarfed by the economic damage that losing out on the existing trading relationships that we have between the EU and the rest of the world would represent.
Tra oeddwn yn aelod o Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, cefais gyfle i gyfarfod â'r ddirprwyaeth o Ganada i'r Undeb Ewropeaidd a chlywed ganddynt yn uniongyrchol am eu profiad yn negodi'r Cytundeb Economaidd a Masnach Cynhwysfawr â'r Undeb Ewropeaidd, sydd wedi cael ei ddisgrifio gan sawl un fel rhywbeth syml iawn i'w wneud yn ei hanfod, ond maent hwy'n disgrifio prosiect hynod o faith a thrwyadl iawn. Felly, rwy'n creu bod y syniad ein bod yn mynd i allu ailadrodd y math hwnnw o gytundeb gyda'r Undeb Ewropeaidd yn ffantasi yn fy marn i.
Rydym wedi bod yn glir iawn ynglŷn â'r berthynas y credwn y byddai Cymru'n elwa ohoni ar ôl Brexit gyda'r Undeb Ewropeaidd, ac mae wedi'i nodi yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' a dyna yw ein safbwynt o hyd, a hyd yn oed ar ffigurau'r Llywodraeth ei hun, rwy'n credu bod yr hyblygrwydd a ddisgrifiant o gael capasiti ychwanegol i ymrwymo i gytundebau masnach rydd rhyngwladol yn ddim o gymharu â'r difrod economaidd a ddeilliai o golli'r cysylltiadau masnachu presennol sydd gennym rhwng yr UE a gweddill y byd.
I'm afraid that because the Counsel General had his back to me at the end I didn't catch exactly what he said. Canada, of course, started from a very different position to the United Kingdom. We have been a member of the EU for the last 40-odd years, and we have complete regulatory alignment with them because, obviously, we have the same code of law and regulation. There should be no difficulty in reaching a free trade agreement with the EU. But, in any event, would the Counsel General agree with me that article 24 of the general agreement on tariffs and trade treaty, which is now the World Trade Organization treaty, once we've entered into negotiations with the EU, in the short term will enable us to continue to trade with the EU on zero tariffs whilst negotiating the Canada-style deal?
Yn anffodus, oherwydd bod cefn y Cwnsler Cyffredinol tuag ataf ar y diwedd ni chlywais yn union beth a ddywedodd. Dechreuodd Canada, wrth gwrs, o sefyllfa wahanol iawn i'r Deyrnas Unedig. Rydym wedi bod yn aelod o'r UE ers tua 40 mlynedd, ac mae gennym ymochredd rheoleiddiol llawn â hwy oherwydd, yn amlwg, mae gennym yr un cod cyfraith a rheoliadau. Ni ddylai fod unrhyw anhawster dod i gytundeb masnach rydd gyda'r UE. Ond beth bynnag, a fyddai'r Cwnsler Cyffredinol yn cytuno â mi y bydd erthygl 24 o'r cytundeb cyffredinol ar dariffau a chytuniad masnach, cytuniad Sefydliad Masnach y Byd bellach, pan fyddwn wedi dechrau negodiadau â'r UE, yn ein galluogi yn y tymor byr i barhau i fasnachu gyda'r UE yn ddi-dariff tra byddwn yn trafod y cytundeb tebyg i'r un sydd gan Ganada?
I'm not entirely sure I understand what the Member's position was. I had thought that he had spent the referendum campaign arguing for maximum flexibility and not having to be subject to regulatory alignment with the European Union. He now seems to be advocating that as a positive benefit.
Nid wyf yn hollol siŵr fy mod yn deall beth oedd safbwynt yr Aelod. Roeddwn wedi meddwl ei fod wedi treulio ymgyrch y refferendwm yn dadlau dros yr hyblygrwydd mwyaf posibl a pheidio â gorfod cydymffurfio â rheoliadau'r Undeb Ewropeaidd. Ymddengys ei fod bellach yn dadlau dros hynny fel budd cadarnhaol.
No, not at all. Of course not. All I'm saying is that we wouldn't experience, in the negotiation, the difficulties that he alluded to, as alleged by the Canadians to whom he spoke a little while ago. We don't have to negotiate from a position where we have no agreements with the EU at all. We are actually part of it, so it should be much more simple for us to enter into a longer term agreement, not least because we have a £67 billion a year trade deficit with the EU at the moment. It's as much in their interests to trade with us as freely as possible as it is for us to trade with them. True, the European Commission has different interests from the people and businesses of Europe because they are engaged in their massive political integration project at the expense of the people of Europe, as the euro project itself amply demonstrates, and the ruination it's brought to many countries in southern Europe.
Na, dim o gwbl. Wrth gwrs nad wyf yn gwneud hynny. Yr unig beth rwy'n ei ddweud yw na fyddem yn wynebu, wrth negodi, yr anawsterau y cyfeiriodd atynt, yn ôl honiadau'r Canadiaid y bu'n siarad â hwy'n ddiweddar. Nid oes rhaid inni negodi o sefyllfa lle nad oes gennym unrhyw gytundebau o gwbl gyda'r UE. Rydym yn rhan ohono, felly dylai fod yn llawer symlach i ni ymrwymo i gytundeb mwy hirdymor, yn enwedig gan fod gennym ddiffyg masnach o £67 biliwn y flwyddyn gyda'r UE ar hyn o bryd. Mae gallu masnachu mor rhydd â phosibl gyda ni yr un mor fuddiol iddynt hwy ag yw hi i ninnau fasnachu gyda hwythau. Mae'n wir fod gan y Comisiwn Ewropeaidd fuddiannau gwahanol i bobl a busnesau Ewrop gan eu bod ynghlwm wrth eu prosiect integreiddio gwleidyddol enfawr ar draul pobl Ewrop, fel y dengys prosiect yr ewro yn glir, a'r dinistr a gafwyd yn ei sgil mewn sawl gwlad yn ne Ewrop.
Well, I'm just bound to say that businesses up and down Wales concerned about their exports after Brexit would just simply not share the Member's view. Looking at even the UK Government's own figures, as I mentioned earlier, they show that any conceivable additional value to the economy from increased flexibility, as they would describe it, is completely dwarfed by the hit to the economy from the loss of markets.
Wel, mae'n rhaid imi ddweud na fyddai busnesau ledled Cymru sy'n pryderu am eu hallforion ar ôl Brexit yn rhannu barn yr Aelod. O edrych ar ffigurau Llywodraeth y DU ei hun hyd yn oed, fel y soniais yn gynharach, maent yn dangos bod unrhyw werth ychwanegol posibl i'r economi yn sgil mwy o hyblygrwydd, fel y byddent yn ei ddisgrifio, yn ddim o gymharu â'r ergyd i'r economi o ganlyniad i golli marchnadoedd.
3. Pa gyfleoedd y mae Llywodraeth Cymru wedi'u nodi ar gyfer Cymru o ganlyniad i ymadawiad y DU o'r UE? OAQ53210
3. What opportunities has the Welsh Government identified for Wales as a result of the UK’s departure from the EU? OAQ53210
All the sensible evidence shows that the potential economic benefits of any new trade deals are dwarfed by the negative impact of significant increases in barriers to trade with the EU. We continue to call for the closest possible economic relationship with the EU, as set out in 'Securing Wales’ Future'.
Dengys yr holl dystiolaeth synhwyrol fod manteision economaidd posibl unrhyw gytundebau masnach newydd yn ddim o gymharu ag effaith negyddol cynnydd sylweddol yn y rhwystrau i fasnachu gyda'r UE. Rydym yn parhau i alw am y berthynas economaidd agosaf sy'n bosibl gyda'r UE, fel y nodir yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'.
Thank you for that response. You'll be aware that one issue that regularly has cropped up in this Chamber over the years has been the handcuffs that Wales is in as a result of EU procurement rules for the public sector. Many of those rules severely disadvantage smaller businesses, many of which are across Wales, wanting to get their foot in the door, to be able to engage in trading with the public sector. What work is the Welsh Government doing to look at the opportunities that leaving the EU might bring to supporting a more localised purchasing policy across the public sector, so that Welsh businesses can benefit from Welsh taxpayers' spending?
Diolch am eich ymateb. Fe fyddwch yn gwybod mai un mater sydd wedi codi'n rheolaidd yn y Siambr dros y blynyddoedd yw'r gefynnau ar ddwylo Cymru yn sgil rheolau caffael yr UE ar gyfer y sector cyhoeddus. Mae llawer o'r rheolau hynny'n creu anfantais ddifrifol i fusnesau llai, gyda llawer ohonynt ledled Cymru, sy'n awyddus i gael troed yn y drws, er mwyn gallu masnachu â'r sector cyhoeddus. Pa waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i archwilio'r cyfleoedd a allai ddeillio o adael yr UE i gefnogi polisi prynu mwy lleol ar draws y sector cyhoeddus, fel y gall busnesau Cymru elwa ar wariant trethdalwyr Cymru?
Well, of course, one of the issues is how rules are interpreted, and they often have more latitude than appears to be the case at first blush. So, the challenge is to ensure that as we—. Our view is that the best position for the Welsh economy is broad regulatory alignment with the European Union, but there is scope within that to seek the most flexible interpretation of rules that is permissible. I would say that, in terms of other opportunities from the departure from the EU, one of the issues that we are considering at the moment is how we can better integrate regional investment funding with other Government spending. That requires a commitment from the UK Government to ensure that we are no worse off in terms of regional investment funding, and the opportunities and the rules and priorities for those should be set here in Wales. That would provide us with a base for us to be able to integrate those schemes in future. And I hope, since he's looking for opportunities, that he will join me in calling for those principles to be upheld.
Wel, wrth gwrs, un o'r problemau yw sut y caiff rheolau eu dehongli, ac yn aml, mae ganddynt fwy o ryddid nag y mae'n ymddangos ar yr olwg gyntaf. Felly, yr her yw sicrhau, wrth inni—. Ein barn ni yw mai'r sefyllfa orau i economi Cymru yw cysondeb rheoleiddiol cyffredinol gyda'r Undeb Ewropeaidd, ond mae lle o fewn hynny i geisio'r dehongliad mwyaf hyblyg o'r rheolau a ganiateir. O ran cyfleoedd eraill yn sgil gadael yr UE, buaswn yn dweud mai un o'r materion dan ystyriaeth gennym ar hyn o bryd yw sut y gallwn integreiddio cyllid buddsoddi rhanbarthol yn well gyda gwariant arall y Llywodraeth. Mae hynny'n gofyn am ymrwymiad gan Lywodraeth y DU i sicrhau nad ydym ar ein colled o ran cyllid buddsoddi rhanbarthol, a dylid pennu'r cyfleoedd a'r rheolau a'r blaenoriaethau ar gyfer hynny yma yng Nghymru. Byddai'n rhoi sylfaen inni allu integreiddio'r cynlluniau hynny yn y dyfodol. A gan ei fod yn edrych am gyfleoedd, rwy'n gobeithio y bydd yn ymuno â mi i alw am gynnal yr egwyddorion hynny.
Counsel General, we have quite a number of relationships already within the EU, either in our own right from Wales, or as part of a UK network, with a whole variety of institutions that have been extremely important and valuable to Wales. What steps is the Welsh Government taking to actually ensure that there is a mechanism whereby Wales in its own right can continue to engage with the European Union, possibly through the enhanced Wales Office within Brussels, but ensure that, at least if Brexit does happen, we actually have a mechanism for engagement with those various territorial bodies, the Committee of the Regions and the various other institutions that I think will be so vital and important to Wales in a post-Brexit future, if that happens?
Gwnsler Cyffredinol, eisoes o fewn yr UE mae perthynas rhyngom, naill ai fel Cymru yn ein hawl ein hunain, neu'n rhan o rwydwaith y DU, ag amrywiaeth eang o sefydliadau sydd wedi bod yn hynod o bwysig a gwerthfawr i Gymru. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau y ceir mecanwaith lle y gall Cymru yn ei hawl ei hun barhau i ymgysylltu â'r Undeb Ewropeaidd, o bosibl drwy'r Swyddfa Cymru well ym Mrwsel, ond gan sicrhau, o leiaf os yw Brexit yn digwydd, fod gennym fecanwaith ar gyfer ymgysylltu â'r gwahanol gyrff tiriogaethol hynny, Pwyllgor y Rhanbarthau a'r gwahanol sefydliadau eraill y credaf y byddant yn hanfodol a phwysig i Gymru mewn dyfodol ôl-Brexit, os yw'n digwydd?
Can I just endorse the premise of the Member's question, really, which is the value that Wales derives not simply from the relationship with the European Union per se, but also from regions and nations across the European Union, and the various institutions across Europe in which we're represented? And I know of his own work, for example, on the Committee of the Regions for many years.
It's imperative for us that we maintain, as far as possible, that network of relationships that are beneficial to us in economic terms, but also in cultural terms, and also in the sense of Wales's brand in the world, which is an important focus. Again, that is part of the work that the Minister for international relations will be taking forward.
A gaf fi gymeradwyo sail y cwestiwn gan yr Aelod, mewn gwirionedd, sef y gwerth i Gymru sy'n deillio nid yn unig o'r berthynas gyda'r Undeb Ewropeaidd fel y cyfryw, ond hefyd o ranbarthau a gwledydd ledled yr Undeb Ewropeaidd, a'r gwahanol sefydliadau ledled Ewrop lle y cawn ein cynrychioli? Ac rwy'n ymwybodol o'i waith ef, er enghraifft, ar Bwyllgor y Rhanbarthau ers blynyddoedd lawer.
Mae'n hanfodol ein bod yn cynnal, gymaint â phosibl, y rhwydwaith hwnnw o gysylltiadau sydd o fudd i ni mewn termau economaidd, ond hefyd mewn termau diwylliannol, yn ogystal ag o ran brand Cymru yn y byd, sy'n ffocws pwysig. Unwaith eto, mae hynny'n rhan o'r gwaith y bydd y Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol yn ei ddatblygu.
4. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip ynghylch sut y bydd Llywodraeth Cymru yn diogelu menywod a lleiafrifoedd rhag troseddau casineb yn dilyn Brexit? OAQ53207
4. What discussions has the Counsel General had with the Deputy Minister and Chief Whip regarding how the Welsh Government will protect women and minorities from hate crime following Brexit? OAQ53207
I've had a preliminary discussion about these issues with the Deputy Minister and Chief Whip, and will be meeting her again next week to consider them in more detail. We are already delivering our tackling hate crime programme and expanding our community cohesion work to seek to mitigate any rise in hate crime.
Rwyf wedi cael trafodaeth ragarweiniol ynglŷn â'r materion hyn gyda'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, a byddaf yn cyfarfod â hi eto yr wythnos nesaf i'w trafod yn fanylach. Rydym eisoes yn gweithredu ein rhaglen i fynd i'r afael â throseddau casineb ac yn ehangu ein gwaith ar gydlyniant cymunedol i geisio lliniaru unrhyw gynnydd mewn troseddau casineb.
It was reported towards the end of last year that recorded hate crime in Wales and England rose by 17 per cent to 94,000 in the 12 months to March of last year. The Home Office say improvements in the way that crime is recorded could partly account for the large increase that has been evident for the last five years, but they acknowledge that there was a spike in the immediate aftermath of the EU referendum. Now, I've got no doubt in my mind and from my own experience that society has become less friendly for women and minorities since that referendum campaign, and this is reflected in social media in particular. Will your Government send out a strong message condemning such hate crimes, and ensure that victims know what, if any, support services are available to them? And would you also be prepared to open up dialogue with the social media companies to ensure that swift action is taken to shut down online hate crimes?
Cafwyd adroddiadau tua diwedd y llynedd fod nifer yr achosion o droseddau casineb a gofnodwyd yng Nghymru a Lloegr wedi codi 17 y cant i 94,000 dros y 12 mis hyd at fis Mawrth y llynedd. Dywed y Swyddfa Gartref y gellir priodoli'r cynnydd mawr a welwyd dros y pum mlynedd diwethaf yn rhannol i'r gwelliannau yn y ffordd y cofnodir troseddau, ond maent yn cydnabod y bu cynnydd sydyn yn syth wedi refferendwm yr UE. Nawr, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth, ac o fy mhrofiad fy hun fod cymdeithas wedi mynd yn llai cyfeillgar tuag at fenywod a lleiafrifoedd ers ymgyrch y refferendwm hwnnw, ac adlewyrchir hyn yn y cyfryngau cymdeithasol yn enwedig. A wnaiff eich Llywodraeth gyfleu neges gadarn yn condemnio troseddau casineb o'r fath, a sicrhau bod dioddefwyr yn ymwybodol o ba wasanaethau cymorth, os o gwbl, sydd ar gael iddynt? Ac a fyddech hefyd yn barod i gychwyn sgwrs gyda'r cwmnïau cyfryngau cymdeithasol er mwyn sicrhau y rhoddir camau ar waith ar unwaith i ddileu troseddau casineb ar-lein?
I thank the Member for that question, and I recognise the point that she made in relation to the spike in hate crime, which we've discussed in this Chamber before, and it's absolutely shocking that that should arise in the context of the debates that we are having now. I absolutely will give the assurance that she asks for that we'll send a very clear signal that there is no place for hate crime against any of our communities here in Wales. I know that she has an event coming up in the Senedd in a few days' time, I believe, from which I'm sure that signal will also be sent out.
As part of the preparedness work in relation to Brexit, we have expanded the community cohesion programme and funded a EU citizens' rights project, which will work together with the third sector and local government to ensure that there are appropriate services, and also stepped-up engagement with our all-Wales black, Asian, minority ethnic engagement programme, through the equality and inclusion funding stream.
She will also know, of course, of the hate crime inspection report that came out recently by Her Majesty's Inspectorate of Constabulary and Fire and Rescue Services, which highlighted some particularly good practice here in Wales, in particular in the Gwent area.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn, ac rwy'n cydnabod y pwynt a wnaeth ynghylch y cynnydd sydyn mewn troseddau casineb, sy'n rhywbeth rydym wedi'i drafod yn y Siambr hon yn y gorffennol, ac mae'n gwbl arswydus fod hynny'n codi yng nghyd-destun y dadleuon rydym yn eu cael yn awr. Yn bendant, fe roddaf y sicrwydd y mae'n gofyn amdano y byddwn yn rhoi arwydd clir iawn nad oes unrhyw le i droseddau casineb yn erbyn unrhyw un o'n cymunedau yma yng Nghymru. Gwn fod ganddi ddigwyddiad yn y Senedd ymhen ychydig ddyddiau, rwy'n credu, ac rwy'n siŵr y bydd y neges honno'n mynd allan o'r digwyddiad hwnnw hefyd.
Fel rhan o'r gwaith ar barodrwydd mewn perthynas â Brexit, rydym wedi ehangu'r rhaglen cydlyniant cymunedol ac wedi ariannu prosiect hawliau dinasyddion yr UE, a fydd yn gweithio law yn llaw â'r trydydd sector a llywodraeth leol i sicrhau bod gwasanaethau priodol ar gael, yn ogystal ag ymgysylltiad mwy dwys â'n rhaglen i Gymru gyfan ar gyfer ymgysylltu â phobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, drwy'r ffrwd ariannu ar gyfer cydraddoldeb a chynhwysiant.
Fe fydd hefyd yn gwybod, wrth gwrs, am yr adroddiad arolygu ar droseddau casineb a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan Arolygiaeth Cwnstabliaeth Ei Mawrhydi a'r Gwasanaethau Tân ac Achub, a dynnodd sylw at arferion da iawn yma yng Nghymru, yn arbennig yn ardal Gwent.
Counsel General, during a debate on the Equality, Local Government and Communities Committee's report into its post-legislative scrutiny work on the Violence against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act 2015, a number of Members spoke out saying that healthy relationships should be part of the curriculum, with the now Deputy Minister for social services saying,
'that it’s absolutely key that we tackle attitudes to healthy relationships early on in a child’s education…And the sooner we try to provide this on healthy relationships, the better.'
And I think the same observations can be made on hate crime in all its forms. Do you think, then, that legislation might be necessary to ensure a place for this on the curriculum, or do you think that guidance and a simple policy will be sufficient to make absolutely certain we get this?
Gwnsler Cyffredinol, yn ystod dadl ar adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar ei waith craffu ar ôl deddfu ar Ddeddf Trais yn Erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015, mynegodd nifer o'r Aelodau eu barn gadarn y dylai perthnasoedd iach fod yn rhan o'r cwricwlwm, gyda'r Dirprwy Weinidog gwasanaethau cymdeithasol, bellach, yn dweud,
'ei bod yn gwbl allweddol ein bod yn mynd i’r afael ag agweddau tuag at berthynas iach yn gynnar yn addysg plentyn... A gorau po gyntaf y ceisiwn ddarparu hyn ar berthynas iach.'
A chredaf y gellir gwneud yr un sylwadau ar bob ffurf ar droseddau casineb. A ydych yn credu, felly, y gallai fod angen deddfwriaeth i sicrhau lle i hyn ar y cwricwlwm, neu a ydych yn credu y bydd canllawiau a pholisi syml yn ddigon i wneud yn hollol siŵr fod hyn yn digwydd?
We always need to be mindful of the best way of achieving these objectives. One of the issues that seems to me to be important is that we retain the level of flexibility to be able to respond to emerging dimensions in hate crime. It is unfortunately one of those areas that seems to find new outlets in different contexts, as Leanne Wood's question indicated. Social media has provided a whole new platform, hasn't it, for individuals to be able to express views that we would find abhorrent in this Chamber? And it's incumbent on us all, I think, to find ways of ensuring that that is eradicated, and educating children and young people in responsible means of being online and also in the nature of relationships, both community relationships and personal relationships, is an important part of that.
Mae angen inni fod yn ymwybodol bob amser o'r ffordd orau o gyflawni'r amcanion hyn. Ymddengys i mi mai un o'r materion pwysig yw ein bod yn cadw digon o hyblygrwydd i allu ymateb i agweddau ar droseddau casineb sy'n dod i'r amlwg. Yn anffodus, ymddengys ei fod yn un o'r meysydd hynny sydd i'w gweld yn dod o hyd i allfeydd newydd mewn gwahanol gyd-destunau, fel y nodwyd yng nghwestiwn Leanne Wood. Onid yw'r cyfryngau cymdeithasol wedi darparu llwyfan newydd i unigolion allu mynegi safbwyntiau sy'n wrthun i ni yn y Siambr hon? Ac mae'n ddyletswydd ar bob un ohonom, yn fy marn i, i ddod o hyd i ffyrdd o gael gwared ar hynny, ac mae addysgu plant a phobl ifanc ar ffyrdd cyfrifol o fod ar-lein yn ogystal â natur perthnasoedd, gan gynnwys perthnasoedd cymunedol a pherthnasoedd personol, yn rhan bwysig o hynny.
In my opinion, there's no doubt that the Brexit campaign normalised bigotry and emboldened racists, and in the years to come, that awful poster and shameful moments like the UK Minister Penny Mordaunt barefacedly lying to the country on breakfast tv about the UK not having a veto over Turkey's accession will rightly be judged as stains on our politics. So, we have a lot of healing to do. So, whatever happens or doesn't happen in the very near future, do you see any potential, Minister, within the European transition fund, to support action to tackle hate crime, especially if there's a 'no deal' Brexit? Also, there are fears that a 'no deal' Brexit would lead to an escalation, an entrenchment, within our communities, which is already existing since those terrible campaigns run by people who were both racist and bigots.
Yn fy marn i, nid oes unrhyw amheuaeth fod ymgyrch Brexit wedi normaleiddio rhagfarn ac wedi gwneud pobl hiliol yn fwy eofn, ac yn y blynyddoedd i ddod, bydd y poster ofnadwy hwnnw a digwyddiadau cywilyddus megis Gweinidog y DU, Penny Mordaunt, yn dweud celwydd noeth wrth y wlad ar raglen frecwast nad oedd feto gan y DU mewn perthynas â derbyn Twrci'n aelod o'r UE yn cael eu hystyried, yn hollol gywir, yn feflau ar ein gwleidyddiaeth. Felly, mae gennym lawer o wella i'w wneud. Felly, ni waeth beth fydd yn digwydd neu ddim yn digwydd yn y dyfodol agos iawn, a ydych yn gweld unrhyw botensial, Weinidog, yn y gronfa bontio Ewropeaidd, i gefnogi camau i fynd i'r afael â throseddau casineb, yn enwedig pe ceid Brexit 'dim bargen'? Hefyd, ceir pryderon y byddai Brexit 'dim bargen' yn arwain at waethygiad, at godi muriau, yn ein cymunedau, sy'n digwydd eisoes ers yr ymgyrchoedd ofnadwy hynny dan arweiniad pobl hiliol a rhagfarnllyd.
Well, I thank the Member for that question. She and I have discussed the nature of some of the posters and communications that other parties were advocating during the referendum itself as being a reason why this culture shift has developed.
Certainly, the European transition fund is being deployed to make the sorts of funding investment decisions that she is referring to in her question, and I think the community cohesion programme in particular has benefited from an expansion as a result of that. We are very mindful that one of the issues we need to be very clear about is ensuring that community cohesion, which has always been a priority for us as a Government, continues to be supported, and our regional community cohesion network is a key means for doing that.
Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae hithau a minnau wedi trafod natur rhai o'r posteri a'r cyfathrebiadau yr oedd pleidiau eraill yn eu hyrwyddo yn ystod y refferendwm fel rheswm pam y mae'r newid diwylliant hwn wedi datblygu.
Yn sicr, mae'r gronfa bontio Ewropeaidd yn cael ei defnyddio i wneud y mathau o benderfyniadau ynghylch cyllid buddsoddi y cyfeiria atynt yn ei chwestiwn, a chredaf fod y rhaglen cydlyniant cymunedol yn arbennig wedi elwa o gael ei hehangu o ganlyniad i hynny. Rydym yn ymwybodol iawn mai un mater y mae angen inni fod yn glir iawn yn ei gylch yw sicrhau bod cydlyniant cymunedol, sydd bob amser wedi bod yn flaenoriaeth i ni fel Llywodraeth, yn parhau i gael ei gefnogi, ac mae ein rhwydwaith cydlyniant cymunedol rhanbarthol yn ffordd allweddol o wneud hynny.
5. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael â Llywodraeth y DU ynghylch cynnal y gallu i drosglwyddo cymwysterau proffesiynol ar gyfer staff sy'n gweithio yn y gwasanaeth iechyd, yn enwedig nyrsys, os bydd Brexit yn digwydd? OAQ53196
5. What discussions has the Counsel General had with the UK Government regarding maintaining the transferability of professional qualifications for staff working in the health service, particularly nurses, if Brexit does proceed? OAQ53196
Officials are in regular contact with UK Government counterparts on the mutual recognition of professional qualifications, including in relation to the health professions. I and Cabinet colleagues will continue to engage with UK Government Ministers to ensure that Welsh interests are protected and that EU-qualified health professionals in Wales are unaffected.
Mae swyddogion mewn cysylltiad rheolaidd â'u swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU mewn perthynas â chydnabod cymwysterau proffesiynol ar sail gilyddol, gan gynnwys y proffesiynau iechyd. Bydd cyd-Aelodau yn y Cabinet a minnau yn parhau i ymgysylltu â Gweinidogion Llywodraeth y DU i sicrhau bod buddiannau Cymru yn cael eu diogelu ac nad effeithir ar weithwyr iechyd proffesiynol sydd wedi cymhwyso yn yr UE ac sy'n gweithio yng Nghymru.
I thank the Counsel general for his answer, which is, at some level, reassuring. We have, of course, previously in this Chamber discussed the difficulties that health and care services may face if we are unable to recruit staff from the EU. It's been particularly drawn to my attention that this will be a huge problem for the care sector, for the qualified nurses working, not in hospital settings, but in care homes. I hope the Counsel General and the rest of Government will continue with the discussions that he has outlined, because we would not wish to add to what is already perceived by many EU citizens as a bureaucratic process and potentially as a hostile environment—practical difficulties that would arise from the failure to recognise qualifications consistently across boundries.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb sydd, ar ryw lefel, yn galonogol. Wrth gwrs, rydym wedi trafod o'r blaen yn y Siambr yr anawsterau y gall gwasanaethau iechyd a gofal eu hwynebu os na allwn recriwtio staff o'r UE. Tynnwyd fy sylw yn benodol at y ffaith y bydd hon yn broblem enfawr i'r sector gofal, i'r nyrsys cymwysedig sy'n gweithio, nid mewn ysbytai, ond mewn cartrefi gofal. Rwy'n gobeithio y bydd y Cwnsler Cyffredinol a gweddill y Llywodraeth yn parhau gyda'r trafodaethau a amlinellwyd ganddo, gan na fyddem yn dymuno ychwanegu at yr hyn y mae llawer o ddinasyddion yr UE eisoes yn ei ystyried yn broses fiwrocrataidd, ac o bosibl, yn amgylchedd anghyfeillgar—anawsterau ymarferol a fyddai'n deillio o'r methiant i gydnabod cymwysterau yn gyson ar draws ffiniau.
I thank the Member for her question. This is a very, very important area for the health profession and other profession as well—veterinary surgeons, social workers and teachers all have concerns in relation to this area. The approach that is being discussed with the UK Government is in relation to laying legislation in Parliament, which will ensure that, in the event of a 'no deal' Brexit for example, arrangements will be in place for professionals arriving and operation in the UK to have a means to seek the recognition of those qualifications. She will know, of course, that the regulation of health professions is a reserved matter to the UK Government. And so we are working with them in relation to those, but we absolutely recognise how important this issue is for the health service, allied health services and our public services generally.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Mae hwn yn faes pwysig iawn i'r proffesiwn iechyd a phroffesiynau eraill hefyd—mae gan filfeddygon, gweithwyr cymdeithasol ac athrawon bryderon mewn perthynas â'r maes hwn. Mae'r dull o weithredu sy'n cael ei drafod gyda Llywodraeth y DU yn ymwneud â gosod deddfwriaeth yn y Senedd a fydd yn sicrhau, pe ceid Brexit 'dim bargen' er enghraifft, y bydd trefniadau ar waith i weithwyr proffesiynol sy'n cyrraedd y DU ac sy'n gweithredu yma allu sicrhau bod y cymwysterau hynny'n cael eu cydnabod. Fe fydd yn ymwybodol, wrth gwrs, fod rheoleiddio'r proffesiynau iechyd yn fater a gedwir yn ôl gan Lywodraeth y DU. Ac felly rydym yn gweithio gyda hwy mewn perthynas â'r rheini, ond yn sicr, rydym yn cydnabod pa mor bwysig yw'r mater hwn i'r gwasanaeth iechyd, y gwasanaethau perthynol i iechyd a'n gwasanaethau cyhoeddus yn gyffredinol.
I think the Minister's response is of some reassurance, but there is still work to be done, of course. But can I also ask the Minister to give us an update on the settled status pilots for health and for social workers as well and whether the UK Government has shown any unexpected last-minute flexibility towards the issue of the settlement of family members of those workers, as requested by the former Cabinet Secretary, now Minister, for health? What professional, quite simply, would choose to come and work and make this country their own if they're told, 'You're welcome, but not your family'? And, on that important matter of family—and, being proudly part of a large family that includes a couple of generations of Italian-Welsh immigrants who came here from poor parts of Italy, this doesn't affect us directly, but would the Minister care to reflect on the indignity that is now being heaped on people who've lived and worked and paid taxes here all of their working lives now being asked to leap hurdles to prove that they are worthy of staying? When I read stories like that of a 90-year-old Italian Bradford lady who came here from an impoverished part of Italy in the aftermath of the second world war who now has Alzheimer's and is now being fingerprinted in order to prove her identity, I wonder what level of shame, what level of indignity, the UK as a country and the UK Government in particular is now stooping to.
Rwy'n credu bod ymateb y Gweinidog yn rhoi rhywfaint o sicrwydd, ond mae gwaith i'w wneud o hyd, wrth gwrs. Ond hefyd a gaf fi ofyn i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am gynlluniau peilot y statws preswylydd sefydlog ar gyfer iechyd a gweithwyr cymdeithasol a hefyd, a yw Llywodraeth y DU wedi dangos unrhyw hyblygrwydd annisgwyl ar y funud olaf tuag at fater statws preswylydd sefydlog i aelodau o deuluoedd y gweithwyr hynny, fel y gofynnwyd amdano gan gyn-Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, y Gweinidog iechyd bellach? Pa weithiwr proffesiynol fyddai'n dewis dod i weithio yma a gwneud y wlad hon yn gartref os dywedir wrthynt, 'Mae croeso i chi, ond nid i'ch teulu'? Ac ar fater pwysig teuluoedd—ac o fod yn falch o fod yn rhan o deulu mawr sy'n cynnwys un neu ddwy genhedlaeth o fewnfudwyr Eidalaidd-Gymreig a ddaeth yma o rannau tlawd o'r Eidal, nid yw hyn yn effeithio arnom yn uniongyrchol, ond a hoffai'r Gweinidog wneud sylw am yr amarch sydd bellach yn cael ei anelu tuag at bobl sydd wedi byw a gweithio a thalu trethi yma ar hyd eu bywydau gwaith ac y gofynnir iddynt bellach neidio dros glwydi i brofi eu bod yn ddigon da i gael aros? Pan fyddaf yn darllen straeon fel stori dynes 90 oed o'r Eidal sy'n byw yn Bradford, ac a ddaeth yma o ran dlawd o'r Eidal ar ôl yr ail ryfel byd, ac sydd bellach yn dioddef o glefyd Alzheimer ac yn gorfod rhoi ei holion bysedd er mwyn profi ei hunaniaeth, rwy'n meddwl tybed pa lefel o gywilydd, pa lefel o amarch, y mae'r DU fel gwlad a Llywodraeth y DU yn arbennig wedi disgyn iddi erbyn hyn.
Well, absolutely. The Member describes the situation, a very traumatic situation for the individuals concerned, with passion, and I would endorse his remarks. I'm aware that a response has been received in relation to the question of settled status and the family challenge, which the Welsh Government made to the UK Government in relation to this, and unfortunately that has not taken us further forward at all. So, we are at completely different, polar ends of the spectrum in relation to this and what we think is an appropriate way of proceeding in relation to this. He will have seen as well in the immigration White Paper, which the UK Government brought out before Christmas, a similar approach to families of temporary workers, for example, which is a system that will be appalling in its consequences for us here in Wales. We are anxious that the arrangements, flawed though they are, which the UK Government has put in place in relation to settled status, should be continued even in the context of a 'no deal' Brexit, because failing to do that I think would put even further pressure on EU citizens who are already living here in Wales and face the sorts of indignities that he describes in his question.
Wel, yn hollol. Mae'r Aelod yn disgrifio'r sefyllfa—sefyllfa drawmatig iawn i'r unigolion dan sylw—gydag angerdd, a hoffwn ategu ei sylwadau. Rwy'n ymwybodol fod ymateb wedi dod i law mewn perthynas â'r cwestiwn ynglŷn â statws preswylydd sefydlog a'r her i deuluoedd a ofynnodd Llywodraeth Cymru i Lywodraeth y DU mewn perthynas â hyn, ac yn anffodus nid yw hynny wedi mynd â ni gam ymhellach o gwbl. Felly, rydym ar begynau hollol wahanol i'r sbectrwm mewn perthynas â hyn a beth y credwn sy'n ffordd briodol o symud ymlaen mewn perthynas â hyn. Hefyd, yn y Papur Gwyn ar fewnfudo a gyflwynodd Llywodraeth y DU cyn y Nadolig, bydd wedi gweld ymagwedd debyg tuag at deuluoedd gweithwyr dros dro, er enghraifft, sef system a fydd yn ofnadwy o ran ei chanlyniadau i ni yma yng Nghymru. Er mor ddiffygiol ydynt, rydym yn awyddus i weld y trefniadau y mae Llywodraeth y DU wedi'u rhoi ar waith mewn perthynas â statws preswylydd sefydlog yn parhau, hyd yn oed yng nghyd-destun Brexit 'dim bargen', oherwydd rwy'n credu y byddai methu gwneud hynny yn rhoi mwy fyth o bwysau ar drigolion yr UE sydd eisoes sy'n byw yma yng Nghymru ac yn wynebu'r math o amarch y mae'n ei ddisgrifio yn ei gwestiwn.
6. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael â Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ynghylch paratoi busnesau yng Nghymru wrth baratoi ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd? OAQ53187
6. What discussions has the Counsel General had with the Minister for Economy and Transport regarding preparing businesses in Wales for leaving the EU? OAQ53187
The whole Cabinet is committed to supporting Welsh businesses through Brexit. I attended the Cabinet sub-committee on EU transition in December, where the Minister for Economy and Transport presented a detailed paper on preparing business for Brexit, and we continue to engage closely with businesses across Wales.
Mae'r Cabinet cyfan wedi ymrwymo i gefnogi busnesau Cymru drwy Brexit. Mynychais is-bwyllgor y Cabinet ar bontio'r UE ym mis Rhagfyr, lle y cyflwynodd Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth bapur manwl ar baratoi busnesau ar gyfer Brexit, ac rydym yn parhau i ymgysylltu'n agos â busnesau ledled Cymru.
Thank you, Counsel General, for that answer. When the previous First Minister was giving evidence to the External Affairs and Additional Legislation Committee a few weeks ago, he said that over 100 businesses in Wales had already engaged with the Welsh Government's Brexit business portal. We know that the landscape post Brexit is so unknown, principally due to the shambolic approach taken by Theresa May with the negotiations. With that in mind, how is the Welsh Government ensuring that the portal is able to deliver accurate legal advice on matters such as exporting and hiring staff?
Diolch am yr ateb hwnnw, Gwnsler. Pan oedd y Prif Weinidog blaenorol yn rhoi tystiolaeth i'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ychydig wythnosau yn ôl, dywedodd fod dros 100 o fusnesau yng Nghymru eisoes wedi ymwneud â phorth busnes Brexit Llywodraeth Cymru. Rydym yn gwybod bod y tirwedd ar ôl Brexit yn gymaint o ddirgelwch, yn bennaf oherwydd y dull blêr a fabwysiadwyd gan Theresa May gyda'r negodiadau. Gyda hynny mewn golwg, sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod y porth yn gallu darparu cyngor cyfreithiol cywir ar faterion megis allforio a chyflogi staff?
I thank the Member for that further question. The Minister for the economy launched the portal back in September, I believe it was, and the point of the portal is to provide a diagnostic toolkit for businesses to cover the whole range of potential challenges that might arise in the context of Brexit and to support them in readiness for a post-Brexit world, and, as her question refers to, one of the major issues there is international trading questions and workforce planning questions, both of which are factors that businesses are concerned about in the context of Brexit. The Paratoi Cymru website, which I mentioned earlier, will of course direct businesses to that portal to further highlight its availability and also a range of other measures that the Government have put in place to support businesses through Brexit, and the business resilience fund, funded through the EU transition fund, is a prime example of that.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn pellach hwnnw. Lansiodd Gweinidog yr economi y porth yn ôl ym mis Medi, rwy'n credu, a phwrpas y porth yw darparu pecyn cymorth diagnostig i fusnesau i gwmpasu'r ystod gyfan o heriau posibl a allai godi yng nghyd-destun Brexit a'u cynorthwyo i fod yn barod ar gyfer byd ôl-Brexit, ac fel y noda'i chwestiwn, un o'r prif faterion sy'n codi yw cwestiynau ynglŷn â masnachu rhyngwladol a chwestiynau ynglŷn â chynllunio'r gweithlu, sydd fel ei gilydd yn ffactorau y mae busnesau'n pryderu yn eu cylch yng nghyd-destun Brexit. Bydd gwefan Paratoi Cymru, a grybwyllais yn gynharach, yn cyfeirio busnesau at y porth hwnnw wrth gwrs er mwyn tynnu sylw pellach at ei argaeledd a hefyd at amrywiaeth o fesurau eraill y mae'r Llywodraeth wedi'u rhoi ar waith i gefnogi busnesau drwy Brexit, ac mae'r gronfa cydnerthedd busnes, a ariennir drwy gronfa bontio'r UE, yn enghraifft berffaith o hynny.
If I might amplify Vikki Howells's point, the true irony of our current position is that the vast majority of businesses that export into the single market will want to continue to observe the regulatory framework that is set today, and for the future, by the EU.
I've heard what you've said about the preparations, but will you also be working with the likes of the Confederation of British Industry, who have emphasised how important it is that firms, many of them quite small, incidentally, that export, and they are in Wales, sometimes, get that information so that they can observe the legal frameworks of safety and quality design standards and other matters to allow exports to flow as freely, given the situation in terms of whatever we may be in with tariffs and the like? It's really essential they get that information.
Os caf ymhelaethu ar bwynt Vikki Howells, gwir eironi ein sefyllfa bresennol yw y bydd mwyafrif helaeth y busnesau sy'n allforio i'r farchnad sengl yn dymuno parhau i lynu wrth y fframwaith rheoleiddio sydd wedi'i osod heddiw, ac ar gyfer y dyfodol, gan yr UE.
Rwyf wedi clywed yr hyn rydych wedi'i ddweud am y paratoadau, ond a wnewch chi hefyd weithio gyda sefydliadau tebyg i Gydffederasiwn Diwydiant Prydain, sydd wedi pwysleisio pa mor bwysig yw hi fod cwmnïau sy'n allforio—a llawer ohonynt yn eithaf bach gyda llaw, weithiau, ac yng Nghymru—yn cael y wybodaeth honno fel eu bod yn gallu cadw at y fframweithiau cyfreithiol ar gyfer diogelwch a safonau ansawdd dylunio a phethau eraill i ganiatáu i allforion lifo mor rhwydd, o ystyried y sefyllfa o ran beth bynnag fydd gennym gyda thariffau ac ati? Mae'n wirioneddol hanfodol eu bod yn cael y wybodaeth honno.
Absolutely. One of the strands for the preparedness work has been to identify areas where the characteristics of Wales—in this context, the economic characteristics—might be slightly different from other parts of the UK, and therefore need a particular approach, and, obviously, having a business sector that is so well represented by the SME sector is one of those aspects.
In addition to working with other partners, there is a Brexit-focused Business Wales marketing campaign, which has been launched to raise awareness of exactly the sorts of things that he identifies, and asking businesses to plan, adjust and innovate in their response to Brexit. And that includes a direct call to action to ask companies and businesses to complete the Brexit self-assessment through the diagnostic tool on the portal.
Yn hollol. Un o'r elfennau ar gyfer y gwaith paratoi oedd nodi meysydd lle y gallai nodweddion Cymru—yn y cyd-destun hwn, y nodweddion economaidd—fod ychydig yn wahanol i rannau eraill o'r DU, ac felly maent angen dull penodol o weithredu, ac yn amlwg, mae cael sector busnes sy'n cynnwys sector busnesau bach a chanolig mor fawr yn un o'r agweddau hynny.
Yn ogystal â gweithio gyda phartneriaid eraill, ceir ymgyrch farchnata Busnes Cymru sy'n canolbwyntio ar Brexit a lansiwyd i godi ymwybyddiaeth o'r union fath o bethau y mae ef yn eu nodi, a gofyn i fusnesau gynllunio, addasu ac arloesi yn eu hymateb i Brexit. Ac mae hynny'n cynnwys galwad uniongyrchol i weithredu i ofyn i gwmnïau a busnesau gwblhau'r hunanasesiad Brexit drwy'r offeryn diagnostig ar y porth.
Finally, David Rees.
Yn olaf, David Rees.
Diolch, Llywydd. Counsel General, in relation to this matter, clearly the businesses that are being helped in the main through the portal are mainly exporters, but there's a lot of supply chain businesses in that link. What discussions are you having with the businesses to look at their supply chains to ensure the supply chains are also supported in this process? Because we rely very much upon some of those other businesses to keep going, and automotive is an example. There are many automotive component companies in Wales that may not be directly exporting but supply to companies that do.
Diolch, Lywydd. Gwnsler Cyffredinol, mewn perthynas â'r mater hwn, mae'n amlwg mai allforwyr yn bennaf yw'r busnesau sy'n cael cymorth drwy'r porth, ond ceir llawer o fusnesau'r gadwyn gyflenwi yn y cyswllt hwnnw. Pa drafodaethau yr ydych yn eu cael gyda busnesau i edrych ar eu cadwyni cyflenwi er mwyn sicrhau cefnogaeth i'r cadwyni cyflenwi hefyd yn y broses hon? Oherwydd rydym yn dibynnu llawer iawn ar rai o'r busnesau eraill hynny i ddal i fynd, ac mae'r sector modurol yn enghraifft. Ceir llawer o gwmnïau cydrannau moduron yng Nghymru nad ydynt o bosibl yn allforio'n uniongyrchol ond sy'n cyflenwi i gwmnïau sy'n gwneud hynny.
Absolutely. Absolutely. Well, that's absolutely the case and that is part and parcel of the advice that is provided through the portal. The reality of the situation is that many businesses aren't actively planning yet for the consequences of Brexit. The First Minister, the Minister for the economy, have recently called on businesses to ensure they are doing all they can to actively engage and actively prepare for Brexit. And I'll take this opportunity, if I may, to add to those calls for businesses to do that.
Yn hollol. Yn hollol. Wel, mae hynny'n hollol wir, ac mae hynny'n rhan annatod o'r cyngor sy'n cael ei ddarparu drwy'r porth. Realiti'r sefyllfa yw nad yw llawer o fusnesau'n mynd ati eto i gynllunio ar gyfer canlyniadau Brexit. Mae'r Prif Weinidog a Gweinidog yr economi, wedi galw'n ddiweddar ar fusnesau i sicrhau eu bod yn gwneud popeth a allant i gymryd rhan yn weithredol a mynd ati i baratoi ar gyfer Brexit. Ac fe fanteisiaf ar y cyfle hwn, os caf, i ychwanegu at y galwadau i fusnesau wneud hynny.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.
Thank you to the Counsel General.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau amserol. Mae'r cwestiwn cyntaf i'w ofyn i'r Prif Weinidog, a'r cwestiwn gan Mick Antoniw.
The next item is the topical questions. The first question is to be asked to the First Minister, and the question is from Mick Antoniw.
1. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o'r effaith a gaiff pleidlais Senedd y DU ar gytundeb Brexit Llywodraeth y DU ar 15 Ionawr 2019 ar Gymru? 256
1. What assessment has the First Minister made of the impact on Wales of the UK Parliament vote on 15 January 2019 on the UK Government's Brexit deal? 256
Llywydd, the Prime Minister's approach has been decisively rejected. We need a new House of Commons under new Government to find a fresh way forward. That approach would rule out a 'no deal' exit and protect jobs and the economy here in Wales.
Lywydd, mae dull y Prif Weinidog o weithredu wedi'i wrthod yn bendant. Mae angen Tŷ Cyffredin newydd o dan Lywodraeth newydd i ddod o hyd i ffordd newydd ymlaen. Byddai dull o'r fath yn cau'r drws ar Brexit 'dim bargen' ac yn diogelu swyddi a'r economi yma yng Nghymru.
Thank you for that answer, First Minister. For two years, the Prime Minister has pursued a European policy dedicated to protecting the interests of the Tory party rather than the interests of the country. For two years, she has treated the people of Wales and the Welsh Assembly with total contempt. Every promise of engagement and participation has been broken. The UK is now in a state of constitutional—[Interruption.] It is now in a state of constitutional rigor mortis. Government is paralysed and the UK has now become a laughing stock and the Prime Minister a beacon of incompetence. The US have Trump; we have Theresa May.
Following last night's catastrophic and historic defeat, she says the Government will listen and reach out across the Commons, but, at the same time, she says her red lines stay in place—so, no discussion on a customs union, no discussion on a single market, no discussions on free movement or the European Court of Justice, no discussions with Her Majesty's opposition. So, having excluded everyone—the EU included—who on earth is she reaching out to? This is a fatally flawed Prime Minister, a Prime Minister in denial, leading a Government that has no legitimacy, no mandate and no clue. First Minister—[Interruption.]—First Minister—[Interruption.]—First Minister—[Interruption.]—First Minister, do you have any confidence in the Prime Minister?
Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Brif Weinidog. Am ddwy flynedd, mae Prif Weinidog y DU wedi dilyn polisi Ewropeaidd sy'n canolbwyntio ar ddiogelu buddiannau'r Blaid Dorïaidd yn hytrach na buddiannau'r wlad. Am ddwy flynedd, mae hi wedi trin pobl Cymru a Chynulliad Cymru gyda dirmyg llwyr. Mae pob addewid o ymgysylltiad a chyfranogiad wedi'i dorri. Mae'r DU bellach mewn cyflwr—[Torri ar draws.] Mae bellach mewn rigor mortis cyfansoddiadol. Mae'r Llywodraeth wedi'i pharlysu a'r DU bellach wedi dod yn destun sbort a'r Prif Weinidog yn batrwm o analluogrwydd. Mae gan yr Unol Daleithiau Trump; mae gennym ni Theresa May.
Yn sgil y grasfa drychinebus a hanesyddol neithiwr, mae hi'n dweud y bydd y Llywodraeth yn gwrando ac yn estyn ar draws Tŷ'r Cyffredin, ond ar yr un pryd, mae'n dweud bod ei llinellau coch yn aros—felly, dim trafodaeth ar undeb tollau, dim trafodaeth ar farchnad sengl, dim trafodaeth ar ryddid i symud neu Lys Ewrop cyfiawnder, dim trafodaeth gyda gwrthblaid Ei Mawrhydi. Felly, ar ôl hepgor pawb—yn cynnwys yr UE—at bwy ar y ddaear y mae hi'n estyn allan? Dyma Brif Weinidog aflwyddiannus tu hwnt, Prif Weinidog sy'n parhau i wadu, yn arwain Llywodraeth heb ddilysrwydd, heb fandad a heb syniad. Brif Weinidog—[Torri ar draws.]—Brif Weinidog—[Torri ar draws.]—Brif Weinidog—[Torri ar draws.]—Brif Weinidog, a oes gennych unrhyw hyder ym Mhrif Weinidog y DU?
Well, Llywydd, any Prime Minister who finds herself defeated in the way that this Prime Minister has been when attempting to discharge the single most important responsibility that will ever fall to her should resign. I think that is the constitutionally proper course of action and she should face up to that and she should take it. Having said that, Llywydd, let me say, as I always say in the Chamber here, that, whoever is the Prime Minister tomorrow, the Welsh Government will work with the Government in the United Kingdom to make sure that the interests of people in Wales are always fully known and in front of whoever is the Prime Minister.
Wel, Lywydd, dylai unrhyw Brif Weinidog sy'n cael ei threchu yn y ffordd y cafodd y Prif Weinidog ei threchu wrth iddi geisio cyflawni'r cyfrifoldeb pwysicaf un a ddaw iddi ymddiswyddo. Rwy'n credu mai dyna'r llwybr gweithredu sy'n gyfansoddiadol briodol a dylai wynebu hynny a'i ddilyn. Ar ôl dweud hynny, Lywydd, gadewch imi ddweud, fel rwyf bob amser yn dweud yn y Siambr yma, pwy bynnag fydd yn Brif Weinidog y DU yfory, bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'r Llywodraeth yn y Deyrnas Unedig i wneud yn siŵr fod buddiannau pobl Cymru bob amser yn gwbl hysbys ac yn cael eu rhoi gerbron pwy bynnag fydd yn Brif Weinidog y DU.
First Minister, will you agree with me that everybody in this Chamber and in the UK House of Commons should respect the outcome of the vote in June 2016 and support the UK Government in seeking to work through the consequences of that as we leave the European Union? Furthermore, would you also agree with me that the biggest threat that there is to Wales is Jeremy Corbyn as Prime Minister in the United Kingdom? That's a worse threat than a 'no deal' Brexit: higher taxes, more debt in our public services and more waste?
Brif Weinidog, a wnewch chi gytuno â mi y dylai pawb yn y Siambr hon ac yn Nhŷ'r Cyffredin y DU barchu canlyniad y bleidlais ym mis Mehefin 2016 a chynorthwyo Llywodraeth y DU i weithio drwy ganlyniadau hynny wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd? At hynny, a wnewch chi gytuno hefyd mai'r bygythiad mwyaf i Gymru yw Jeremy Corbyn fel Prif Weinidog yn y Deyrnas Unedig? Mae hwnnw'n fygythiad gwaeth na Brexit 'dim bargen': trethi uwch, mwy o ddyled yn ein gwasanaethau cyhoeddus a mwy o wastraff?
Llywydd, the greatest threat to Wales is that we crash out of the European Union with no deal at all, with all the damage that that will do to business here in Wales, to jobs here in Wales. If the Member is so fearful of a Jeremy Corbyn Government, then no doubt he will be supporting calls in the House of Commons to defeat the Government so that that can be put to the people of the country, because, if he is so sure of his point of view, then why is he so fearful of a general election?
Lywydd, y bygythiad mwyaf i Gymru yw ein bod yn gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb o gwbl, gyda'r holl niwed y bydd hynny'n ei wneud i fusnesau yma yng Nghymru, i swyddi yma yng Nghymru. Os yw'r Aelod yn ofni Llywodraeth Jeremy Corbyn i'r fath raddau, nid oes amheuaeth y bydd yn cefnogi galwadau yn Nhŷ'r Cyffredin i drechu'r Llywodraeth fel y gellir rhoi hynny i bobl y wlad ei benderfynu, oherwydd, os yw mor siŵr o'i safbwynt, pam y mae'n ofni etholiad cyffredinol i'r fath raddau?
Can I ask the First Minister what happens now? What happens when Theresa May wins the vote of no confidence today? Would you agree with me that Jeremy Corbyn has no clear vision on Europe either—no clearer than Theresa May—so a general election would be a completely pointless distraction? Will you support a people's vote referendum instead?
A gaf fi ofyn i'r Prif Weinidog beth sy'n digwydd nawr? Beth sy'n digwydd pan fydd Theresa May yn ennill y bleidlais o ddiffyg hyder heddiw? A ydych yn cytuno â mi nad oes gan Jeremy Corbyn unrhyw weledigaeth glir ar Ewrop chwaith—nid yw'n ddim cliriach na Theresa May—felly byddai etholiad cyffredinol yn gwbl ddibwrpas? A wnewch chi gefnogi refferendwm pleidlais y bobl yn lle hynny?
Well, Llywydd, the Member asks what happens next. First of all, I certainly haven't given up on the prospect that the House of Commons will reject this Government. His party will vote tonight in favour of a motion of no confidence. I wish he had the confidence in the no confidence motion that his party will support. That's what I want to see happen; I want to see this Government defeated and a general election. And I completely disagree with him that a general election is an irrelevance, because not only would we have a Government that would deliver a sensible approach to Brexit, but we would have a Government that would turn its back on austerity and all the things that we, across this Chamber, his party included, week after week, call for here. There is so much more at stake in a general election. That's why we need a new Government, and think what that would do for Wales.
Wel, Lywydd, mae'r Aelod yn gofyn beth sy'n digwydd nesaf. Yn gyntaf oll, yn sicr nid wyf wedi rhoi'r gorau i'r posibilrwydd y bydd Tŷ'r Cyffredin yn gwrthod y Llywodraeth hon. Bydd ei blaid yn pleidleisio heno o blaid cynnig o ddiffyg hyder. Hoffwn pe bai ganddo hyder yn y cynnig o ddiffyg hyder y bydd ei blaid yn ei gefnogi. Dyna rwyf am ei weld yn digwydd; rwyf am weld y Llywodraeth hon yn cael ei threchu ac etholiad cyffredinol. Ac rwy'n anghytuno'n llwyr ag ef fod etholiad cyffredinol yn amherthnasol, oherwydd nid yn unig y byddai gennym Lywodraeth a fyddai'n cynnig ymagwedd synhwyrol tuag at Brexit, ond byddai gennym Lywodraeth a fyddai'n troi ei chefn ar gyni a'r holl bethau yr ydym ni, ar draws y Siambr hon, yn cynnwys ei blaid ef, yn galw amdanynt yma wythnos ar ôl wythnos. Mae cymaint mwy yn y fantol mewn etholiad cyffredinol. Dyna pam y mae angen Llywodraeth newydd arnom, a meddyliwch beth y gallai honno ei wneud i Gymru.
Thanks for your response to Mick Antoniw's question earlier, First Minister. I hear what you say—that you want the UK Parliament to rule out a 'no deal' Brexit. So, at least you've made your position clear. Obviously, over here, we're in a completely different position to that; we don't see a 'no deal' Brexit as being a bad solution; we actually see it as a World Trade Organization deal Brexit, rather than a 'no deal' Brexit.
Now, we did have a statement yesterday from your Brexit Minister, which I thought contained some useful elements, in that he was outlining many plans that the Welsh Government were formulating, advising businesses and so on about the eventuality of the UK leaving the EU on 29 March. Obviously, as you've stated, that's not your preferred option, but, if you're going along with your Brexit, Minister, that is an eventuality that you now have to consider. And I think you would do well to focus your efforts on making plans for the UK leaving the EU on 29 March and how that affects Wales, rather than doing what you've been doing as a Government for the last two and a half years and trying to thwart Brexit. Would you agree, First Minister, that that would be—[Interruption.] Would you agree that that would be a sensible approach?
Another question I do have is: I note from following Adam Price's social media, which we do fanatically in the UKIP group, that there were—[Interruption.] There were—[Interruption.] There were some—[Interruption.] There were some—[Interruption.] There were some cross-party talks, I believe, taking place, involving Adam and possibly Paul Davies. So, just out of interest, we were the only party that supported Brexit so I just wondered: why weren't we invited? Thank you.
Diolch am eich ymateb i gwestiwn Mick Antoniw yn gynharach, Brif Weinidog. Rwy'n clywed yr hyn a ddywedwch—eich bod am i Senedd y DU ddiystyru Brexit 'dim bargen'. Felly, rydych chi o leiaf wedi gwneud eich safbwynt yn glir. Yn amlwg, draw yma, mae ein safbwynt yn gwbl wahanol; nid ydym yn gweld Brexit 'dim bargen' fel ateb gwael; mewn gwirionedd rydym yn ei weld fel Brexit Sefydliad Masnach y Byd, yn hytrach na Brexit 'dim bargen'.
Nawr, cawsom ddatganiad ddoe gan eich Gweinidog Brexit, ac roeddwn o'r farn ei fod yn cynnwys rhai elfennau defnyddiol, yn yr ystyr ei fod yn amlinellu nifer o gynlluniau yr oedd Llywodraeth Cymru yn eu llunio, gan gynghori busnesau ac ati ynglŷn â'r DU yn gadael yr UE ar 29 Mawrth. Yn amlwg, fel rydych wedi datgan, nid dyna yw'r opsiwn rydych yn ei ffafrio, ond os ydych yn cytuno â'ch Gweinidog Brexit, Weinidog, mae hwnnw'n ddigwyddiad sy'n rhaid i chi ei ystyried bellach. Ac rwy'n credu y byddai'n beth doeth ichi ganolbwyntio eich ymdrechion ar wneud cynlluniau ar gyfer pan fydd y DU yn gadael yr UE ar 29 Mawrth a sut y bydd hynny'n effeithio ar Gymru, yn hytrach na gwneud yr hyn y buoch yn ei wneud fel Llywodraeth am y ddwy flynedd a hanner diwethaf a cheisio rhwystro Brexit. A fyddech yn cytuno, Brif Weinidog, y byddai hynny—[Torri ar draws.] A fyddech yn cytuno y byddai honno'n ymagwedd synhwyrol?
Cwestiwn arall sydd gennyf yw hwn: rwy'n nodi o ddilyn cyfryngau cymdeithasol Adam Price, ac rydym yn gwneud hynny'n frwd dros ben yng ngrŵp UKIP, fod yna—[Torri ar draws.] Cafwyd—[Torri ar draws.] Cafwyd rhai—[Torri ar draws.] Cafwyd rhai—[Torri ar draws.] Cafwyd rhai trafodaethau trawsbleidiol a oedd yn cynnwys Adam a Paul Davies o bosibl. Felly, fel mater o ddiddordeb, ni oedd yr unig blaid a gefnogai Brexit, felly roeddwn yn meddwl tybed pam na chawsom ein gwahodd? Diolch.
Llywydd, let me respond to the first question first. As I've said time and again—and I've said it again now—leaving the European Union without a deal would have a catastrophic impact upon the economy here in Wales, on public services in Wales and in the lives of ordinary Welsh citizens. Does that mean that we do not prepare against that eventuality, especially as it looms larger? Well, of course, as a responsible Government, we prepare against that day, and our preparations have stepped up since September of last year, and been reported regularly to the Assembly. Those are the matters to which the Counsel General referred yesterday. We will report on them again on the floor of the Assembly next week, not because we are prepared to contemplate for a moment supporting such a course of action, but we have a responsibility to people in Wales to take action, should that turn out to be the case.
The Member is right that I met earlier today with the leaders of Plaid Cymru and the Welsh Conservatives. I'm grateful to them for finding the time to have those discussions, and I did so on the basis that three parties in this Assembly are dedicated to a form of Brexit that would mitigate the impact of that here in Wales, whereas the party that Mr Bennett represents has the position that he articulated here this afternoon. He believes there is no need to prepare for a 'no deal' Brexit, because he welcomes that prospect. Others here don't, and that's why I decided I would discuss matters with them.
Lywydd, gadewch imi ymateb i'r cwestiwn cyntaf yn gyntaf. Fel rwyf wedi dweud dro ar ôl tro—ac rwyf wedi ei ddweud eto yn awr—byddai gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb yn cael effaith drychinebus ar yr economi yma yng Nghymru, ar wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru ac ym mywydau dinasyddion Cymru. A yw hynny'n golygu nad ydym yn paratoi rhag y posibilrwydd hwnnw, yn enwedig wrth iddo ddod yn fwy o bosibilrwydd? Wel, wrth gwrs, fel Llywodraeth gyfrifol, rydym yn paratoi yn erbyn y diwrnod hwnnw, ac mae ein paratoadau wedi dwysáu ers mis Medi y llynedd, ac rydym wedi adrodd arnynt yn rheolaidd i'r Cynulliad. Dyna'r pethau y cyfeiriodd y Cwnsler Cyffredinol atynt ddoe. Byddwn yn adrodd arnynt eto ar lawr y Cynulliad yr wythnos nesaf, nid oherwydd ein bod am funud yn barod i ystyried cefnogi cam o'r fath, ond mae gennym gyfrifoldeb i bobl Cymru i weithredu, os mai felly y bydd hi.
Mae'r Aelod yn gywir fy mod wedi cyfarfod ag arweinwyr Plaid Cymru a'r Ceidwadwyr Cymreig yn gynharach. Rwy'n ddiolchgar iddynt am ddod o hyd i amser i gael y trafodaethau hynny, a gwneuthum hynny ar y sail fod tair plaid yn y Cynulliad hwn yn ymroddedig i ffurf ar Brexit a fyddai'n lleddfu ei effaith yma yng Nghymru, tra bo'r blaid y mae Mr Bennett yn ei chynrychioli yn coleddu'r safbwynt y mae wedi'i fynegi yma y prynhawn yma. Mae'n credu nad oes angen paratoi ar gyfer Brexit 'dim bargen' am ei fod yn croesawu'r posibilrwydd hwnnw. Nid yw eraill yma yn ei groesawu, a dyna pam y penderfynais y buaswn yn trafod y materion gyda hwy.
Like yourself, First Minister—the defeat of the UK Government last night in the House of Commons was truly historic. I agree with your analysis, and had the Prime Minister any sense of obligation to the country, she would have resigned this morning as a consequence of that. I also hope that the House of Commons will pass a vote of no confidence in the United Kingdom Government this evening. I'm surprised that some of the signatories to that motion don't seem so committed to it. Is it the reality, First Minister, that whatever happens in the House of Commons tonight and whatever happens in the House of Commons next Monday, we are running out of time to reach a conclusion to these conversations? We are running out of time to find a solution. The extent and the size of the defeat of the United Kingdom Government's policy last night means that they can't simply return with a tweaked deal and hope that that will be passed. Is it now time for us not simply to look again at article 50, but to withdraw article 50, to enable us to have the time to have a real debate, in this country and across our Parliaments, about the sort of way forward, and that that way forward is then put to the people in a referendum, which will be an honest referendum, where people would be able to state their case and make their choice?
Fel chi, Brif Weinidog—roedd y modd y trechwyd Llywodraeth y DU neithiwr yn Nhŷ'r Cyffredin yn wirioneddol hanesyddol. Rwy'n cytuno â'ch dadansoddiad, a phe bai gan y Prif Weinidog unrhyw ymdeimlad o ddyletswydd tuag at y wlad, byddai wedi ymddiswyddo y bore yma o ganlyniad i hynny. Rwyf hefyd yn gobeithio y bydd Tŷ'r Cyffredin yn pasio pleidlais o ddiffyg hyder yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig heno. Rwy'n synnu nad yw rhai o gefnogwyr y cynnig hwnnw i'w gweld mor ymrwymedig iddo. Brif Weinidog, beth bynnag sy'n digwydd yn Nhŷ'r Cyffredin heno a beth bynnag sy'n digwydd yn Nhŷ'r Cyffredin ddydd Llun nesaf, onid y gwir amdani yw ein bod yn mynd yn brin o amser i gwblhau'r sgyrsiau hyn? Rydym yn brin o amser i ddod o hyd i ateb. Mae graddau a maint aflwyddiant polisi Llywodraeth y Deyrnas Unedig neithiwr yn golygu na allant ddychwelyd gyda mân addasiadau i'r cytundeb a gobeithio y bydd yn cael ei basio. Onid yw'n bryd i ni yn awr nid yn unig i edrych eto ar erthygl 50, ond i dynnu erthygl 50 yn ôl, i'n galluogi i gael amser i gael dadl go iawn, yn y wlad hon ac ar draws ein Seneddau, am y math o ffordd ymlaen, a bod y ffordd honno wedyn yn cael ei rhoi i'r bobl mewn refferendwm, a fydd yn refferendwm gonest, lle y bydd pobl yn gallu datgan eu hachos a gwneud eu dewis?
Well, I agree with what Alun Davies said about us running out of time, and that should be no surprise to anybody. We've been warned about that for many, many months, that the clock is ticking away. Now we're in the final part of leaving the European Union, and we need more time. We need more time to have the discussions that Alun Davies referred to. There's more than one way in which that could be brought about. I have called today for a suspension of the article 50 timetable, and I think there will be a willingness on the part of the European Union to agree to that, provided they know, in the way that Alun Davies said, that the discussions that are to be held over the next few days are not about tweaking Mrs May's deal at the margins. That will never satisfy 230 Members of the House of Commons. The Prime Minister has to abandon her failed and flawed policy of negotiating through a series of red lines, constantly telling everybody else what she will not agree to. She needs to find out what other people are prepared to agree to. She has to show the flexibility that genuine leadership would involve, and in that way, given the time that Alun Davies has pointed to, there is still an opportunity to do a deal that would be in line with the prospectus set out in 'Securing Wales' Future' and would allow us to leave the European Union in a way that protects our long-term interests.
Wel, rwy'n cytuno gyda'r hyn a ddywedodd Alun Davies ein bod yn mynd yn brin o amser ac ni ddylai hynny fod yn syndod i neb. Rydym wedi cael ein rhybuddio ynglŷn â hynny ers misoedd lawer, fod y cloc yn tician. Rydym yn awr yn y rhan olaf o adael yr Undeb Ewropeaidd, ac mae angen mwy o amser. Mae angen mwy o amser arnom i gael y trafodaethau y cyfeiriodd Alun Davies atynt. Ceir mwy nag un ffordd lle y gellid gwneud hynny. Gelwais heddiw am atal amserlen erthygl 50 dros dro, ac rwy'n meddwl y bydd parodrwydd ar ran yr Undeb Ewropeaidd i gytuno i hynny, ar yr amod eu bod yn gwybod, yn y ffordd y dywedodd Alun Davies, nad yw'r trafodaethau sydd i'w cynnal dros yr ychydig ddyddiau nesaf yn ymwneud â thincran ar ymylon cytundeb Mrs May. Ni fydd hynny byth yn bodloni 230 o aelodau Tŷ'r Cyffredin. Rhaid i Brif Weinidog y DU roi'r gorau i'w pholisi aflwyddiannus a diffygiol o negodi drwy gyfres o linellau coch, a dweud yn barhaol wrth bawb arall beth nad yw hi'n mynd i gytuno ag ef. Mae angen iddi ddarganfod beth y mae pobl eraill yn barod i gytuno ag ef. Mae'n rhaid iddi ddangos yr hyblygrwydd y byddai arweinyddiaeth go iawn yn ei ddangos, ac yn y modd hwnnw, o ystyried yr amser y mae Alun Davies wedi tynnu sylw ato, mae cyfle o hyd i gael cytundeb a fyddai'n cyd-fynd â'r prosbectws a nodwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' ac a fyddai'n caniatáu inni adael yr Undeb Ewropeaidd mewn modd sy'n diogelu ein buddiannau hirdymor.
First Minister, the size of the Tory defeat last night was such that it's now plain that the only choices left are a Brexit the two major parties support, the disaster of a 'no deal' or a people's vote. Given that any Brexit deal would leave Wales worse off, would deepen the poverty trap and entrench austerity, would you agree with me that the only serious option now for those who want to put the people of Wales first is a people's vote?
Brif Weinidog, roedd maint aflwyddiant y Torïaid neithiwr yn ei gwneud hi'n amlwg bellach mai'r unig ddewisiadau sydd ar ôl yw Brexit y mae'r ddwy brif blaid yn ei gefnogi, trychineb 'dim bargen' neu bleidlais y bobl. O ystyried y byddai unrhyw gytundeb Brexit yn golygu y byddai Cymru yn waeth ei byd, yn dyfnhau magl tlodi ac yn gwreiddio cyni ariannol, a fyddech yn cytuno â mi mai'r unig opsiwn difrifol bellach i'r rhai sydd eisiau rhoi pobl Cymru yn gyntaf yw pleidlais y bobl?
I don't agree with that, Llywydd. I think we will come to the point when that may very well be the case, and if we reach that point, then going back to the people, having a final say on this matter, may have to be the way through the impasse that the House of Commons would find itself in if it wasn't able to do what Lynne Neagle pointed to in the first part of her question, and that is to find a form of Brexit on which the House of Commons can agree. Now, we may well feel here that that is a remote possibility, but the Prime Minister said yesterday—she repeated it in a telephone conversation that I had with her late yesterday evening—that she is to reach out to other parties and other parliamentarians, that she's to involve devolved administrations in those discussions, with a view to finding a different way through this impasse. I think we—if she's in a position to do that after today—have to allow her the few days at her disposal to see if that can be brought about. If there is a deal that she can do that meets the tests set out by my party, that meets the tests set out in 'Securing Wales' Future', there may yet be a deal there to be done. If that is not the case, then I agree, in those circumstances, with what Lynne Neagle said—that the decision will have to go back to the people.
Nid wyf yn cytuno â hynny, Lywydd. Credaf y down at y pwynt pan allai hynny'n bendant fod yn wir, ac os cyrhaeddwn y pwynt hwnnw, efallai y bydd yn rhaid i ddychwelyd at y bobl i gael y gair olaf ar y mater hwn fod yn ffordd drwy'r cyfyngder y byddai Tŷ'r Cyffredin ynddo os na allai wneud yr hyn y tynnodd Lynne Neagle sylw ato yn rhan gyntaf ei chwestiwn, sef dod o hyd i ffurf ar Brexit y gall Tŷ'r Cyffredin gytuno arno. Nawr, efallai'n wir ein bod yn teimlo nad oes llawer o bosibilrwydd o hynny, ond dywedodd y Prif Weinidog ddoe—fe ailadroddodd hyn mewn sgwrs ffôn a gefais gyda hi yn hwyr neithiwr—ei bod yn mynd i estyn allan at y pleidiau eraill a seneddwyr eraill, ei bod yn mynd i gynnwys gweinyddiaethau datganoledig yn y trafodaethau hynny, gyda'r nod o ddod o hyd i ffordd wahanol drwy'r cyfyngder hwn. Rwy'n credu—os yw hi mewn sefyllfa i wneud hynny ar ôl heddiw—y bydd rhaid inni ganiatáu'r ychydig ddyddiau sydd ganddi at ei defnydd i weld a ellir cyflawni hynny. Os oes cytundeb y gall ei lunio sy'n bodloni'r profion a nodwyd gan fy mhlaid, sy'n bodloni'r profion a nodwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', gallai fod cytundeb yno i'w wneud o hyd. Os nad yw hynny'n wir, yn yr amgylchiadau hynny, rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Lynne Neagle—y bydd yn rhaid i'r penderfyniad fynd yn ôl at y bobl.
Diolch i'r Prif Weinidog. Y cwestiwn nesaf i'w ofyn i Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, ac mae'r cwestiwn gan Rhun ap Iorwerth.
Thank you, First Minister. The next question is to be asked of the Minister for Economy and Transport, and the question is to be asked by Rhun ap Iorwerth.
2. Pa drafodaethau mae'r Gweinidog wedi eu cael ynglŷn â dyfodol Wylfa Newydd? 259
2. What discussions has the Minister held regarding the future of Wylfa Newydd? 259
Diolch. As I outlined in my written statement to Members yesterday, I've spoken with the Minister for Energy and Industry. I've also written to the Secretary of State for Business, Energy and Industrial Strategy. I'm pressing for an urgent response by the UK Government on actions that it is taking on this matter. I'm also in regular contact with Horizon. I'll be meeting with the leader of Anglesey council tomorrow. I'll be speaking with the Secretary of State for Wales later today, and I'll be attending an emergency meeting of the economic ambitions board on Monday. Further, we're in very regular contact with the local Member of Parliament, Albert Owen MP, as well as with other Members of Parliament who are seeking to press UK Government to secure Hitachi's investment.
Diolch. Fel yr amlinellais yn fy natganiad ysgrifenedig at yr Aelodau ddoe, rwyf wedi siarad â'r Gweinidog Ynni a Diwydiant. Rwyf hefyd wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol. Rwy'n pwyso am ymateb ar frys gan Lywodraeth y DU ar y camau y mae'n eu cymryd ar y mater hwn. Rwyf hefyd mewn cysylltiad rheolaidd â Horizon. Byddaf yn cyfarfod ag arweinydd cyngor Ynys Môn yfory. Byddaf yn siarad ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn ddiweddarach heddiw, a byddaf yn mynychu cyfarfod brys o'r bwrdd uchelgais economaidd ddydd Llun. Ymhellach, rydym mewn cysylltiad rheolaidd iawn â'r Aelod Seneddol lleol, Albert Owen AS, yn ogystal ag Aelodau Seneddol eraill sydd am bwyso ar Lywodraeth y DU i sicrhau buddsoddiad Hitachi.
Diolch yn fawr iawn i chi. Rydym ni'n disgwyl cyhoeddiad, rydw i'n meddwl, dros nos heno. Fel dywedodd aelod uwch o staff Wylfa wrthyf i yn y dyddiau diwethaf, dydy hi ddim yn edrych yn dda. Mae'n rhaid i mi ddeud fy mod i wedi dod i gasgliad ers rhyw gwpwl o fisoedd erbyn hyn bod y prosiect mewn sefyllfa ddifrifol tu hwnt. Yn amlwg, mae Brexit wedi cyfyngu ar gapasiti Llywodraeth Prydain i wthio'r cytundeb trwodd ac i chwilio am fodel ariannu. Mae pobl o fewn Wylfa'n dweud hynny'n berffaith glir wrthyf i. Yn gam neu'n gymwys, mi oedd penderfyniad Llywodraeth Cymru i alw mewn y cais cynllunio ar gyfer gwaith paratoi ar y safle hefyd yn cael ei weld fel ychwanegiad at risg y prosiect, ond y canlyniad ydy bod prosiect a oedd yn ganolog i gynlluniau economaidd ym Môn, yn y gogledd, ac, yn wir, ar gyfer Cymru gyfan rŵan yn y fantol, a dweud y lleiaf.
Mi oeddwn i'n gwerthfawrogi cael y datganiad ddoe yn dweud eich bod chi'n siarad efo Llywodraeth Prydain. Gaf i ofyn a oes yna ragor o drafod uniongyrchol wedi bod efo Gweinidogion Llywodraeth Prydain heddiw gan Lywodraeth Cymru? Ydych chi wedi ceisio dylanwadu'n uniongyrchol efo partneriaid yn Japan?
Gaf i sicrwydd hefyd bod y Prif Weinidog yn bersonol wedi bod yn rhan o drafodaethau heddiw, fel oedd yn hollol iawn i'w wneud yn achos Ford y bore yma? Mae'n bwysig iawn, rydw i'n meddwl, bod Prif Weinidog Cymru'n cael ei weld yn chwarae rhan uniongyrchol mewn trafodaethau, yn ogystal â'r rôl y gallwch chi ei chwarae, wrth gwrs, fel Gweinidog.
Mae Wylfa'n ganolog i ddatblygiadau economaidd yn y dyfodol, ond, wrth gwrs, mae yna ddatblygiadau eraill rhagorol yn mynd ymlaen yn Ynys Môn ar hyn o bryd. Dwi'n meddwl am gynlluniau ynni adnewyddol ac yn y blaen, y parc gwyddoniaeth. Ond, gaf i sicrwydd rŵan, os ydy'r gwaethaf yn dod ac yn cael ei gadarnhau, y bydd Llywodraeth Cymru yn chwilio i fuddsoddi rhagor yn y cynlluniau hynny ac yn gwthio am fuddsoddiad ychwanegol gan Lywodraeth Prydain i wneud iawn am ei methiant i ddelifro Wylfa, os mai dyna fydd y canlyniad?
Gaf i hefyd wthio, os mai'r gwaethaf gawn ni, am ymrwymiad, a'ch bod chi'n dechrau rŵan ar ffyrdd o weithredu hyn—ymrwymiad i roi hwb economaidd i ogledd yr ynys, yn arbennig, yn cynnwys cyfeirio datblygiad economaidd i gyffiniau Amlwch, agor lein Amlwch fel mater o fyrder, ac yn y blaen?
Weinidog, beth bynnag y farn am niwclear—a dwi'n deall yn iawn ei fod o'n bwnc sy'n rhannu barn pobl, ond mae llawer o bobl Môn, pobl ifanc, Cymry ifanc ym Môn, sy'n barod i gael eu denu i ffwrdd gan gyfleon economaidd eraill, wedi bod yn edrych ymlaen am gyfleon yn Wylfa Newydd. Os na ddaw o, mae'n rhaid sicrhau ein bod ni'n gwneud popeth i sicrhau dyfodol iddyn nhw.
Thank you very much. We’re expecting an announcement overnight this evening. As a senior member of Wylfa staff told me over the past few days, it doesn’t look positive. I have to say that I’ve come to a conclusion for some months now that the project is in a very serious state. Clearly, Brexit has limited the UK Government’s capacity to push the agreement through and to seek a funding model—people within Wylfa say that unequivocally to me. Rightly or wrongly, the decision by the Welsh Government to call in the planning application for preparatory work on the site was also seen as adding to the project's risk. But the upshot is that a project that was central to economic plans on Anglesey, across north Wales and for the whole of Wales, are now at risk to say the least.
I did appreciate the statement made yesterday. You said that you were speaking to the UK Government. May I ask if there has been more direct discussion with UK Government Ministers today by the Welsh Government and whether you’ve tried to have direct influence on partners in Japan?
May I also get an assurance that the First Minister personally has been involved in today’s discussions as was quite appropriate in the case of Ford this morning? I think it’s very important that the First Minister of Wales is seen to be playing a direct role in negotiations, as well as the role that you, of course, can play as Minister.
Wylfa is central to economic development in the future, but there are other excellent developments happening on Anglesey at the moment. I am thinking of renewable energy schemes, the science park and so on and so forth. But may I have an assurance now that if the worst is confirmed, the Welsh Government will seek to invest further in those proposals and will push for additional investment from the UK Government to put right their failure in delivering Wylfa if that is the outcome?
May I also urge, if we do hear the worst, for a commitment, and that you start now to look for ways of implementing this to give an economic boost to the north of the island, particularly including directing economic development to the Amlwch area, opening the Amlwch line, as a matter of urgency?
Minister, whatever the view on nuclear—and I understand that it is an issue that divides opinion, but many of the people of Anglesey, young Welsh people from Anglesey who will be attracted away from the island by other economic opportunities, will be looking forward to opportunities at Wylfa Newydd. If that doesn’t come about, we must ensure that there is a future for them.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I'd agree entirely with the Member and I'd say to begin with, with regard to this entire project, the reports that we have seen in the news over recent days are merely speculation. However, we do expect a decision to be made, UK time, by around about 10 a.m. tomorrow. I'll be visiting Anglesey tomorrow afternoon to meet with the leader of the council, by which time I expect we will know what the Hitachi board's decision is.
The reason why I asked for an emergency economic ambitions board meeting to take place as soon as possible, and it will be taking place on Monday morning, was because I'd like to discuss with stakeholders and partners in north Wales how we might go about in the short term, if this project is merely paused, how we might go about ensuring that there are opportunities for people to get work in a similar field in and around Anglesey, until another investor comes forward and takes the project back off the shelf, or until UK Government decides to invest more in the programme and nationalise it. Already they've pledged £5 billion, I don't see why they shouldn't now consider providing all of the financial support and nationalising the project.
In doing so, I'd like to discuss with stakeholders and local government partners, leaders in FE and HE, and with businesses what additional support we require from UK Government as part of the growth deal programme. I've already said that Welsh Government is willing to increase its support from £120 million on the basis of the UK Government first increasing its allocation to the growth deal. Partners in north Wales have requested £170 million for the growth deal, and UK Government, in spite of this comprehensive ask and programme of projects, offered £120 million. My view is that sum, if Hitachi do pause the project, should be significantly increased.
I think it's also important to stress that my officials have been in constant contact with BEIS over many weeks and months. The Member is right to point out that Brexit has had both a direct and indirect impact on deliberations; indirect insofar as how it has diverted attention and indeed key officials within Whitehall from the Wylfa Newydd project, and that has had an impact, I believe, in terms of confidence in Japan.
Welsh Government will do all that it can to ensure that this project is taken forward. Importantly, we will do all that we can to make sure that the people of Anglesey and the people of north Wales benefit as much as possible from the project. Tomorrow, we'll know whether the project is to be paused. My hope is that it will not be cancelled. If it is paused then work must begin immediately across Governments, with local government and with the business community in ensuring that there are job opportunities in the short term whilst we find a new investor for the project.
Buaswn yn cytuno'n llwyr â'r Aelod ac yn dweud yn gyntaf, mewn perthynas â'r holl brosiect hwn, nad yw'r adroddiadau a welsom yn y newyddion dros y dyddiau diwethaf yn ddim byd mwy na dyfalu. Fodd bynnag, rydym yn disgwyl i benderfyniad gael ei wneud, yn amser y DU, o gwmpas 10 a.m. yfory. Byddaf yn ymweld ag Ynys Môn brynhawn yfory i gyfarfod ag arweinydd y cyngor, ac rwy'n disgwyl y byddwn yn gwybod beth yw penderfyniad bwrdd Hitachi erbyn hynny.
Y rheswm pam y gofynnais am gynnal cyfarfod brys o'r bwrdd uchelgais economaidd cyn gynted â phosibl, ac fe fydd yn digwydd fore Llun, oedd oherwydd yr hoffwn drafod gyda rhanddeiliaid a phartneriaid yng ngogledd Cymru sut y gellid mynd ati yn y tymor byr, os mai oedi'r prosiect hwn dros dro yn unig a wneir, sut y gallem fynd ati i sicrhau bod cyfleoedd i bobl gael gwaith mewn maes tebyg yn Ynys Môn a'r cylch, hyd nes y daw buddsoddwr arall i dynnu'r prosiect oddi ar y silff, neu hyd nes y bydd Llywodraeth y DU yn penderfynu buddsoddi rhagor yn y rhaglen ac yn ei wladoli. Eisoes maent wedi addo £5 biliwn, nid wyf yn gweld pam na ddylent ystyried darparu'r holl gymorth ariannol yn awr a gwladoli'r prosiect.
Wrth wneud hynny, hoffwn drafod gyda rhanddeiliaid a phartneriaid llywodraeth leol, arweinwyr addysg bellach ac addysg uwch, a busnesau pa gymorth ychwanegol sydd ei angen arnom gan Lywodraeth y DU fel rhan o raglen y fargen twf. Rwyf eisoes wedi dweud bod Llywodraeth Cymru yn barod i gynyddu ei chefnogaeth o £120 miliwn os yw Llywodraeth y DU yn cynyddu ei dyraniad hi yn gyntaf i'r fargen twf. Mae partneriaid yng ngogledd Cymru wedi gofyn am £170 miliwn ar gyfer y fargen twf, ac mae Llywodraeth y DU, er gwaethaf y gofyn cynhwysfawr a rhaglen o brosiectau, wedi cynnig £120 miliwn. Yn fy marn i, os yw Hitachi yn oedi'r prosiect, dylid cynyddu'r swm hwnnw yn sylweddol.
Rwy'n credu ei bod hi hefyd yn bwysig pwysleisio bod fy swyddogion wedi bod mewn cysylltiad cyson â BEIS dros nifer o wythnosau a misoedd. Mae'r Aelod yn iawn i nodi bod Brexit wedi cael effaith uniongyrchol ac anuniongyrchol ar drafodaethau; yn anuniongyrchol yn yr ystyr ei fod wedi dargyfeirio sylw a swyddogion allweddol yn wir o fewn Whitehall oddi ar brosiect Wylfa Newydd, ac mae hynny wedi cael effaith yn fy marn i ar hyder yn Japan.
Bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu i sicrhau bod y prosiect hwn yn cael ei ddatblygu. Yn bwysig, byddwn yn gwneud popeth a allwn i wneud yn siŵr fod pobl Ynys Môn a phobl gogledd Cymru yn elwa cymaint â phosibl o'r prosiect. Yfory, fe fyddwn yn gwybod a fydd oedi'n digwydd yn y prosiect. Fy ngobaith yw na chaiff ei ganslo. Os bydd oedi'n digwydd rhaid i waith ddechrau ar unwaith ar draws Llywodraethau, gyda llywodraeth leol a'r gymuned fusnes i sicrhau bod cyfleoedd gwaith ar gael yn y tymor byr, wrth inni ddod o hyd i fuddsoddwr newydd ar gyfer y prosiect.
We know that the Holyhead infrastructure prospectus says that the Wylfa Newydd nuclear new build, along with other proposed developments in Anglesey, presents a once-in-a-lifetime opportunity to transform the economy and communities of the island. As you rightly said yesterday, this project has potentially significant benefits to Anglesey, north Wales and the UK. We know that the subsidiary of Hitachi, Horizon, has been investing heavily in apprenticeships and training centres, including at Llandrillo Menai college group and at Bangor University, and we know that the growth deal has been based on the premise that the Wylfa project would go ahead. Dr Jones, at Bangor University, said yesterday that he believed it's more likely to press the pause button than scrap the project because of the £2 billion investment already. But I'm also advised that one of the factors valid to the cost considerations that have led to this threatened decision was the Welsh Government decision to call in plans to prepare the site last month to build Wylfa Newydd, when Horizon said it disagreed with the Welsh Government's reasoning.
Given your statements yesterday and today that you've spoken with the Minister for energy and industry, Richard Harrington MP, in Westminster, and that your officials are in close dialogue with Horizon Nuclear Power, what currently is your understanding of the position regarding the likely outcome and its impact on things like those apprenticeship placements and the possibility that this might just be a pause rather than a devastating announcement of the project ending?
Rydym yn gwybod bod prosbectws seilwaith Caergybi yn dweud bod gwaith adeiladu niwclear newydd Wylfa Newydd, ynghyd â datblygiadau arfaethedig eraill yn Ynys Môn, yn gyfle unwaith mewn oes i drawsnewid economi a chymunedau'r Ynys. Fel y dywedasoch yn gywir ddoe, mae gan y prosiect hwn fanteision posibl a allai fod yn sylweddol i Ynys Môn, gogledd Cymru a'r DU. Gwyddom fod is-gwmni i Hitachi, Horizon, wedi bod yn buddsoddi'n drwm mewn prentisiaethau a chanolfannau hyfforddiant, gan gynnwys yng ngrŵp coleg Llandrillo Menai ac ym Mhrifysgol Bangor, a gwyddom fod y fargen twf yn seiliedig ar y rhagdybiaeth y byddai prosiect Wylfa yn mynd rhagddo. Dywedodd Dr Jones, ym Mhrifysgol Bangor, ddoe ei fod yn credu ei fod yn fwy tebygol o bwyso'r botwm oedi na rhoi'r gorau i'r prosiect yn llwyr oherwydd y buddsoddiad o £2 biliwn eisoes. Ond rwy'n clywed hefyd mai un o'r ffactorau dilys i'r ystyriaethau cost a arweiniodd at y penderfyniad posibl hwn oedd penderfyniad Llywodraeth Cymru i alw am gynlluniau i baratoi'r safle fis diwethaf er mwyn adeiladu Wylfa Newydd, pan ddywedodd Horizon eu bod yn anghytuno â rhesymeg Llywodraeth Cymru.
Ar hyn o bryd o ystyried eich datganiadau ddoe a heddiw eich bod wedi siarad â'r Gweinidog ynni a diwydiant, Richard Harrington AS, yn San Steffan, a bod eich swyddogion mewn deialog agos gyda Horizon Nuclear Power, beth yw eich dealltwriaeth o'r sefyllfa ar hyn o bryd o ran y canlyniad tebygol a'i effaith ar bethau fel y lleoliadau prentisiaeth hynny a'r posibilrwydd mai oedi yn unig yw hyn yn hytrach na chyhoeddiad trychinebus fod y prosiect yn dod i ben?
Obviously, it's a once-in-a-lifetime opportunity for north Wales, for Wales and for the UK. The Hitachi technology is recognised as being the most reliable technology that can be deployed, and it's important that the UK Government does all it can to secure that investment and the Hitachi technology for Anglesey.
I disagree with the Member, and I think the Member, if he had correct intelligence, would agree with me that calling in the planning application was not a significant issue whatsoever. What really changed in the last month or so, or, actually, more than the last month, because I think the UK Government were probably aware of the situation about a month ago—. But what has happened steadily has been a lack of and a loss of interest by the UK Government, both at official level and at a ministerial level. And that was highlighted just last week when the Prime Minister was in Japan and failed to raise this vitally important project whilst on a visit there. And just as I said yesterday—I'll repeat today—this is not a purely commercial matter for Hitachi. This programme would provide up to 10 per cent of the UK's energy and work for thousands of people during construction, and hundreds of people for many generations to come. And so, I would call on the UK Government again, even in these final hours, to make every effort to get the right decision made at the Hitachi board tomorrow.
Yn amlwg, mae'n gyfle unwaith mewn oes i ogledd Cymru, Cymru a'r DU. Cydnabyddir bod technoleg Hitachi yn fwy dibynadwy na'r un y gellid ei defnyddio, ac mae'n bwysig fod Llywodraeth y DU yn gwneud popeth yn ei gallu i sicrhau'r buddsoddiad hwnnw a thechnoleg Hitachi i Ynys Môn.
Rwy'n anghytuno gyda'r Aelod, ac rwy'n meddwl y byddai'r Aelod, pe bai ganddo wybodaeth gywir, yn cytuno nad oedd galw am y cais cynllunio yn fater o bwys o gwbl. Yr hyn sydd wedi newid yn y mis diwethaf, neu yn y mwy na mis diwethaf mewn gwirionedd, oherwydd credaf fod Llywodraeth y DU yn ymwybodol o'r sefyllfa yn ôl pob tebyg tua mis yn ôl—. Ond yr hyn sydd wedi digwydd yn raddol yw bod diffyg a cholli diddordeb ar ran Llywodraeth y DU, ar lefel swyddogol ac ar lefel weinidogol. Ac fe amlygwyd hynny yr wythnos diwethaf pan oedd y Prif Weinidog yn Japan a methodd grybwyll y prosiect hanfodol bwysig hwn tra oedd ar ymweliad yno. Ac yn union fel y dywedais ddoe—rwyf am ei ailadrodd heddiw—nid mater masnachol i Hitachi'n unig yw hwn. Byddai'r rhaglen hon yn darparu hyd at 10 y cant o ynni'r DU a gwaith i filoedd o bobl yn ystod y gwaith adeiladu, a channoedd o bobl am genedlaethau lawer i ddod. Ac felly, buaswn yn galw ar Lywodraeth y DU eto, hyd yn oed yn yr oriau olaf hyn, i wneud pob ymdrech i gael y penderfyniad cywir wedi'i wneud ar fwrdd Hitachi yfory.
Mae'r pwynt wedi cael ei wneud yn flaenorol—mae yna beryg, wrth gwrs, ein bod ni'n camddehongli diwylliant Japaneaidd fan hyn, oherwydd mae colli wyneb yn anodd i ni yn y gorllewin, ond mae'n anoddach fyth, wrth gwrs, i Japaneaid. Ac mae yna beryg, efallai, tra ein bod ni'n meddwl bod y prosiect ar hold, taw, mewn gwirionedd, dyna eu ffordd nhw o ddweud nad yw e'n mynd i ddigwydd. Felly, dwi'n meddwl bod angen i ni fod yn realistig o safbwynt beth fydd y rhagolygon pan glywn ni'n union beth yw'r penderfyniad. Ond yr hyn dwi'n dod ato fe, wrth gwrs, wedyn, yw: am ba hyd fyddai Llywodraeth Cymru yn barod i aros tra bod y cynllun ar hold? Mae yna gyrsiau yn cael eu hyrwyddo a'u hysbysebu. Ydyn ni'n dal i hyrwyddo a hysbysebu y rheini am y flwyddyn neu ddwy nesaf sydd i ddod? Ydy cynllun twf gogledd Cymru, neu rannau perthnasol o'r cynllun twf hwnnw, ar y silff tan inni wybod beth sy'n digwydd? Felly, ar ba bwynt fydd Llywodraeth Cymru yn derbyn bod rhaid tynnu llinell a symud ymlaen? Ac, wrth gwrs, i fi, mae symud ymlaen yn golygu buddsoddi’r biliynau o bunnau arfaethedig oedd yn y project gwreiddiol i mewn i ffynonellau ynni adnewyddadwy, a datgloi y potensial aruthrol hwnnw sydd gennym ni yng Nghymru.
The point has been made previously—there is a risk, of course, that we misunderstand the culture of Japan here, because losing face is difficult for us in the west but it’s even more difficult for the Japanese. And there is a risk, perhaps, whilst we think that the project is on hold, that, in reality, that’s their way of saying that it simply isn’t going to happen. So, I do think we need to be realistic in terms of the prospects when we hear exactly what the decision is. But what I’m driving at then is: for how long could the Welsh Government wait while the proposal is on hold? There are courses being promoted and advertised. Do we continue to promote and advertise those for the next year or two? Is the north Wales growth deal, or the relevant parts of that growth deal, to be shelved until we know what’s happening? So, at what point does the Welsh Government accept that we have to draw a line and move on? And, of course, for me, moving on means investing the billions of pounds proposed for the original project into renewable energy sources and unlocking that huge potential that we have here in Wales.
Well, indeed. I think the UK Government could consider doing just that. We're looking at a number of major renewable projects that could attract UK Government funding. But let's just focus on Wylfa Newydd for the moment because this has to be our key concern over the coming days and, indeed, weeks. We don't yet know what, if you like, 'pause' would look like. Would it entail a pause in the development consent order process? My understanding is that that might not be the case, and the DCO process would continue. I would hope it would continue. Would 'pause' entail telling the apprentices they don't need to complete their frameworks for the time being? Well, again, I would hope that it wouldn't involve that and the apprentices could complete their frameworks and get alternative employment, until such time as the project could be taken back off the shelf. We're going to have to just take a step back tomorrow, if the decision is made to pause the project, and assess what viable alternative investors there might be, and assess whether the UK Government has the appetite to increase its stake in the project, in order to get it off the mark again.
I completely take the point about Japanese culture, and the importance of not losing face. Equally, I know, having spoken with investors in Japan, and having spoken with Hitachi, just how important this project is considered. And what they do not wish to do is to lose face with, as they see it, their British friends, by scrapping this scheme that does have majority support on Anglesey, that could provide transformational opportunities for many, many people, and which would demonstrate a strong link between Wales, the UK and Japan. So, the decision will be made with huge amount of consideration, and I would hope that, if it is paused, it really is just that—a pause—and that the processes, such as the DCO process, can continue, so that the programme can either be taken off the shelf and completed by another investor, or so that it can be taken back off the shelf by Hitachi, once, as I hope, the UK Government will increase its offer.
Wel, yn wir. Credaf y gallai Llywodraeth y DU ystyried gwneud yn union hynny. Rydym yn edrych ar nifer o brosiectau ynni adnewyddadwy mawr a allai ddenu cyllid Llywodraeth y DU. Ond gadewch i ni ganolbwyntio ar Wylfa Newydd am y tro oherwydd rhaid i ni roi ein prif sylw i hynny dros y dyddiau nesaf, ac wythnosau nesaf yn wir. Nid ydym yn gwybod eto beth a olygir wrth 'oedi', os mynnwch chi. A fyddai'n golygu oedi ym mhroses y gorchymyn caniatâd datblygu? Fy nealltwriaeth i yw efallai nad yw hynny'n wir, a byddai proses y gorchymyn caniatâd datblygu yn parhau. Buaswn yn gobeithio y byddai'n parhau. A fyddai 'oedi' yn golygu dweud wrth y prentisiaid nad oes angen iddynt gwblhau eu fframweithiau am y tro? Wel, unwaith eto, buaswn yn gobeithio na fyddai'n golygu hynny ac y gallai'r prentisiaid gwblhau eu fframweithiau a chael gwaith arall, hyd nes y gellir tynnu'r prosiect oddi ar y silff unwaith eto. Rydym yn mynd i orfod cymryd cam yn ôl yfory, os gwneir y penderfyniad i oedi'r prosiect, ac asesu pa fuddsoddwyr eraill hyfyw a allai fod ar gael, ac asesu a oes gan Lywodraeth y DU awydd i gynyddu ei chyfran yn y prosiect, er mwyn ei gael yn weithredol unwaith eto.
Rwy'n derbyn y pwynt yn llwyr ynglŷn â diwylliant Japan, a phwysigrwydd peidio â cholli wyneb. Yn yr un modd, o fod wedi siarad â buddsoddwyr yn Japan, ac ar ôl siarad gyda Hitachi, rwy'n gwybod eu bod yn ystyried y prosiect hwn yn un pwysig iawn. Ac nid ydynt am golli wyneb gyda'u ffrindiau ym Mhrydain, fel y maent yn ei weld, drwy gael gwared ar y cynllun hwn sy'n ennyn cefnogaeth y mwyafrif ar Ynys Môn, cynllun a allai gynnig cyfleoedd trawsffurfiol i nifer fawr iawn o bobl, ac a fyddai'n dangos cysylltiad cryf rhwng Cymru, y DU a Japan. Felly, bydd y penderfyniad yn cael ei ystyried yn drylwyr iawn, ac os caiff ei oedi, buaswn yn gobeithio mai dyna'n union a fydd—oedi—ac y gall y prosesau, megis y broses gorchymyn caniatâd datblygu, barhau, er mwyn gallu tynnu'r rhaglen oddi ar y silff a'i chwblhau gan fuddsoddwr arall, neu er mwyn i Hitachi ei thynnu oddi ar y silff wedi i Lywodraeth y DU gynyddu ei chynnig, fel rwy'n ei obeithio.
Minister, you made a big call when you responded to the Member from Anglesey, when you said that the site should be considered for nationalisation. Is that official Welsh Government policy that this scheme should be nationalised, because, as I said, that is a really big call? And I'd be interested to know what the Welsh Government's position is on nuclear power more generally, because, obviously, the current First Minister said that nuclear power should be treated sceptically. And has there been a shift in the way the Welsh Government offers its support for nuclear power projects? Because other members of the Cabinet—the health Secretary, for example, said such comments were troubling, and the external relations Minister said that it would be deeply damaging if such a shift did occur within the Welsh Government.
Weinidog, fe wnaethoch honiad mawr pan ymateboch chi i'r Aelod o Ynys Môn, pan ddywedoch y dylid ystyried y safle ar gyfer ei wladoli. Ai polisi swyddogol Llywodraeth Cymru yw y dylid gwladoli'r cynllun hwn, oherwydd, fel y dywedais, mae hwnnw'n honiad mawr iawn? A byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru ar bŵer niwclear yn fwy cyffredinol, oherwydd, yn amlwg, dywedodd y Prif Weinidog presennol y dylid trin ynni niwclear yn sgeptig. Ac a fu newid yn y ffordd y mae Llywodraeth Cymru'n cynnig ei chefnogaeth i brosiectau ynni niwclear? Oherwydd fe ddywedodd aelodau eraill o'r Cabinet—dywedodd yr Ysgrifennydd Gwladol dros iechyd, er enghraifft, fod sylwadau o'r fath yn peri gofid, a dywedodd y Gweinidog cysylltiadau allanol y byddai'n niweidiol iawn pe bai newid o'r fath yn digwydd o fewn Llywodraeth Cymru.
Can I thank the Member for his question? I stress that the First Minister said that his personal comment was that he was a nuclear sceptic, for very good reason, because of incidents and accidents that have occurred in the past. However, I think it's recognised that our policy is to support the nuclear industry, as part of an energy mix, and a very necessary energy mix. And in terms of my call for the project to be nationalised, I believe that this is something that has the support of my colleagues, but also, more importantly, has the support of shadow Ministers and Members of Parliament, who are seeking to press the UK Government to offer the maximum contribution that it can, and, if necessary, if all other options are off the table, then to nationalise the programme.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Rwy'n pwysleisio bod y Prif Weinidog wedi dweud mai ei sylw personol oedd ei fod yn sgeptig niwclear, am reswm da iawn, oherwydd digwyddiadau a damweiniau sydd wedi digwydd yn y gorffennol. Fodd bynnag, credaf ei bod hi'n gydnabyddedig mai ein polisi yw cefnogi'r diwydiant ynni niwclear, fel rhan o'r cymysgedd ynni, a chymysgedd ynni angenrheidiol iawn. Ac o ran fy ngalwad am wladoli'r prosiect, credaf fod hyn yn rhywbeth y mae fy nghyd-Aelodau'n ei gefnogi, ond hefyd, yn bwysicach, caiff ei gefnogi gan Weinidogion ac Aelodau Seneddol yr wrthblaid, sy'n ceisio pwyso ar Lywodraeth y DU i gynnig y cyfraniad uchaf a all, ac os oes angen, os na chynigir yr un opsiwn arall, i wladoli'r rhaglen.
Thanks very much.
Diolch yn fawr iawn.
Item 4, then, on our agenda are the 90-second statements. And we have one from Vikki Howells.
Eitem 4 ar ein hagenda felly yw'r datganiadau 90 eiliad. Ac mae gennym un gan Vikki Howells.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Earlier today, I sponsored a launch event for the 2019 vocational qualification awards. The awards are now in their twelfth consecutive year, and their aim is to raise the status of technical, practical and vocational learning. Indeed, their purpose is to ensure that we regard vocational qualifications as an aspirational yet attainable route for all, and that we consider them to be equal to other educational routes. In this, they chime closely with the Welsh Government's aim, as stated in 'Prosperity for All', to make sure that there are no artificial barriers between vocational and academic qualifications.
It is good to see the Welsh Government are one of the organisers of the awards, along with ColegauCymru, the National Training Federation for Wales, Qualifications Wales and the Education Workforce Council. Today marks the start of the nomination process for this year's awards. There will be winners across four categories—intermediate learner, higher learner, employer, and trainer. The process will culminate in VQ day—a celebration of vocational qualifications, which will take place on 15 May. Whilst recognising outstanding achievements, in their very existence VQ awards and VQ day mark the benefits of an area of our education system that does not always get the attentions it should, but one that is crucial to ensuring learners, employers and our economy more widely have the skills needed for future prosperity. So, congratulations to last year's winners, and good luck to the 2019 entrants.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Yn gynharach heddiw, noddais ddigwyddiad i lansio gwobrau cymwysterau galwedigaethol 2019. Mae'r gwobrau yn awr yn eu deuddegfed flwyddyn yn olynol, a'u nod yw codi statws dysgu technegol, ymarferol a galwedigaethol. Yn wir, eu diben yw sicrhau ein bod yn ystyried cymwysterau galwedigaethol fel llwybr uchelgeisiol ond cyraeddadwy ar gyfer pawb, a'n bod yn eu hystyried o'r un gwerth â llwybrau addysgol eraill. Yn hyn, maent yn cydgordio'n agos â nod Llywodraeth Cymru, fel y'i nodwyd yn 'Ffyniant i Bawb', i wneud yn siŵr nad oes unrhyw rwystrau artiffisial rhwng cymwysterau galwedigaethol a rhai academaidd.
Mae'n dda gweld bod Llywodraeth Cymru yn un o drefnwyr y gwobrau, ynghyd â ColegauCymru, Ffederasiwn Hyfforddiant Cenedlaethol Cymru, Cymwysterau Cymru a Chyngor y Gweithlu Addysg. Heddiw yw dechrau'r broses enwebu ar gyfer y gwobrau eleni. Bydd enillwyr mewn pedwar categori—dysgwyr canolradd, dysgwyr uwch, cyflogwyr, a hyfforddwyr. Bydd y broses yn dod i ben ar ddiwrnod y cymwysterau galwedigaethol—dathliad o gymwysterau galwedigaethol, a gynhelir ar 15 Mai. Tra'u bod yn cydnabod llwyddiannau eithriadol, drwy eu bodolaeth mae'r gwobrau cymwysterau galwedigaethol a'r diwrnod cymwysterau galwedigaethol yn nodi manteision un maes yn ein system addysg nad yw bob amser yn cael y sylw a ddylai, ond un sy'n hollbwysig i sicrhau bod dysgwyr, cyflogwyr a'n heconomi yn ehangach yn cael y sgiliau sydd eu hangen ar gyfer ffynnu yn y dyfodol. Felly, llongyfarchiadau i enillwyr y llynedd, a phob lwc i ymgeiswyr 2019.
Thank you very much.
We move on to motions under Standing Order 17.14 to elect Members to committees. In accordance with Standing Orders 12.24 and 12.40, I propose that the motions to elect Members to committees are grouped for debate and for voting. Fine. Good.
Diolch yn fawr iawn.
Symudwn ymlaen at gynigion o dan Reol Sefydlog 17.14 i ethol Aelodau i bwyllgorau. Yn unol â Rheolau Sefydlog 12.24 a 12.40, rwy'n cynnig bod y cynigion i ethol Aelodau i bwyllgorau yn cael eu grwpio ar gyfer y ddadl ac ar gyfer pleidleisio. O'r gorau. Iawn.
Can I call on a member of the Business Committee to move the motions formally? Darren.
A gaf fi alw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynigion yn ffurfiol? Darren.
Cynnig NDM6922 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Carwyn Jones (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn lle Lee Waters (Llafur).
Cynnig NDM6923 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Vikki Howells (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn lle Jack Sargeant (Llafur).
Cynnig NDM6924 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Huw Irranca-Davies (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol yn lle Jane Hutt (Llafur).
Cynnig NDM6925 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Alun Davies (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol yn lle Vikki Howells (Llafur).
Cynnig NDM6926 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Jack Sargeant (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn lle Julie Morgan (Llafur).
Cynnig NDM6927 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Jenny Rathbone (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig yn lle Jayne Bryant (Llafur).
Cynnig NDM6928 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Vikki Howells (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu yn lle Jane Hutt (Llafur).
Cynnig NDM6929 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Jayne Bryant (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu yn lle Jenny Rathbone (Llafur).
Cynnig NDM6930 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Carwyn Jones (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yn lle Jayne Bryant (Llafur).
Cynnig NDM6931 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Huw Irranca-Davies (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yn lle Jack Sargeant (Llafur).
Cynnig NDM6932 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Jayne Bryant (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon yn lle Julie Morgan (Llafur).
Cynnig NDM6933 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol David Rees (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon yn lle Rhianon Passmore (Llafur).
Cynnig NDM6934 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Rhianon Passmore (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Cyllid yn lle David Rees (Llafur).
Cynnig NDM6935 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Alun Davies (Llafur) yn aelod o’r Pwyllgor Cyllid yn lle Jane Hutt (Llafur).
Cynnig NDM6936 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Mark Reckless (Ceidwadwyr Cymreig) yn aelod o Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yn lle Mohammad Asghar (Ceidwadwyr Cymreig).
Cynnig NDM6938 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Jack Sargeant (Llafur) yn aelod o Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yn lle Lee Waters (Llafur).
Motion NDM6922 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Carwyn Jones (Labour) as a Member of the Constitutional and Legislative Affairs Committee in place of Lee Waters (Labour).
Motion NDM6923 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Vikki Howells (Labour) as a Member of the Public Accounts Committee in place of Jack Sargeant (Labour).
Motion NDM6924 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Huw Irranca-Davies (Labour) as a Member of the External Affairs and Additional Legislation Committee in place of Jane Hutt (Labour).
Motion NDM6925 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Alun Davies (Labour) as a Member of the External Affairs and Additional Legislation Committee in place of Vikki Howells (Labour).
Motion NDM6926 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Jack Sargeant (Labour) as a Member of the Children, Young People and Education Committee in place of Julie Morgan (Labour).
Motion NDM6927 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Jenny Rathbone (Labour) as a Member of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee in place of Jayne Bryant (Labour).
Motion NDM6928 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Vikki Howells (Labour) as a Member of the Culture, Welsh Language and Communications Committee in place of Jane Hutt (Labour).
Motion NDM6929 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Jayne Bryant (Labour) as a Member of the Culture, Welsh Language and Communications Committee in place of Jenny Rathbone (Labour).
Motion NDM6930 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Carwyn Jones (Labour) as a Member of the Equality, Local Government and Communities Committee in place of Jayne Bryant (Labour).
Motion NDM6931 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Huw Irranca-Davies (Labour) as a Member of the Equality, Local Government and Communities Committee in place of Jack Sargeant (Labour).
Motion NDM6932 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Jayne Bryant (Labour) as a Member of the Health, Social Care and Sport Committee in place of Julie Morgan (Labour).
Motion NDM6933 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects David Rees (Labour) as a Member of the Health, Social Care and Sport Committee in place of Rhianon Passmore (Labour).
Motion NDM6934 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Rhianon Passmore (Labour) as a Member of the Finance Committee in place of David Rees (Labour).
Motion NDM6935 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Alun Davies (Labour) as a Member of the Finance Committee in place of Jane Hutt (Labour).
Motion NDM6936 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Mark Reckless (Welsh Conservatives) as a Member of the Economy, Infrastructure and Skills Committee in place of Mohammad Asghar (Welsh Conservatives).
Motion NDM6938 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Jack Sargeant (Labour) as a Member of the Economy, Infrastructure and Skills Committee in place of Lee Waters (Labour).
Cynigiwyd y cynigion.
Motions moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
You move formally. Does any Member object? No. The motions are therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Rydych chi'n cynnig yn ffurfiol. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly derbyniwyd y cynigion yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynigion yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motions agreed in accordance with Standing Order 12.36.
We have a motion under Standing Order 17.3 to elect a Member to a committee. So, I call again on a member of the Business Committee to move the motion.
Mae gennym gynnig o dan Reol Sefydlog 17.3 i ethol Aelod i bwyllgor. Felly, galwaf eto ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig.
Cynnig NDM6937 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.3, yn ethol Mohammad Asghar (Ceidwadwyr Cymreig) yn aelod o’r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yn lle Siân Gwenllian (Plaid Cymru).
Motion NDM6937 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.3, elects Mohammad Asghar (Welsh Conservatives) as a Member of the Equality, Local Government and Communities Committee in place of Siân Gwenllian (Plaid Cymru).
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
The proposal is to agree that motion. Does any Member object? Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y cynnig yw derbyn y cynnig hwnnw. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 5 on our agenda this afternoon is the statutory instrument consent motion: the Marine Environment (Amendment) (EU Exit) Regulations 2018. I call on Suzy Davies to move the motion.
Eitem 5 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r cynnig cydsyniad offeryn statudol: Rheoliadau'r Amgylchedd Morol (Diwygio) (Ymadael â'r UE) 2018. Galwaf ar Suzy Davies i wneud y cynnig.
Cynnig NDM6913 Suzy Davies
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn cytuno, yn unol ag adran 8(1) o, a pharagraff 21(b) i Atodlen 7 i, Ddeddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018, a Rheol Sefydlog 30A.10, bod yr Ysgrifennydd Gwladol yn gwneud Rheoliadau’r Amgylchedd Morol (Diwygio) (Ymadael â’r UE) 2018, yn unol â’r Memorandwm Cydsyniad Offeryn Statudol a gafodd ei osod yn y Swyddfa Gyflwyno ar 31 Rhagfyr 2018.
Motion NDM6913 Suzy Davies
To propose that the National Assembly for Wales agrees, in accordance with section 8(1) of, and paragraph 21(b) of Schedule 7 to, the European Union (Withdrawal) Act 2018, and Standing Order 30A.10, that the Secretary of State makes The Marine Environment (Amendment) (EU Exit) Regulations 2018, in accordance with the Statutory Instrument Consent Memorandum that was laid in Table Office on 31 December 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. You will see that that's a very snappy title. Members will be relieved that the purpose of this brief debate is not to examine the policy intention of the Marine Environment (Amendment) (EU Exit) Regulations 2018 or, indeed, to really challenge the assertion of Welsh Government that it's appropriate for this Assembly to agree to this statutory instrument consent motion. This is more to do with drawing Members' attention, once again, to the ability of the UK Government to sub-legislate on matters within the legislative competence of this Parliament and considering concerns about how this Parliament can maintain its own oversight of how primary legislation, material to us, is being amended by secondary legislation of another Parliament.
Until now, we've understandably focused our attention on primary legislation and related legislative consent motions, and we've encountered Bills on agriculture and healthcare that have caused committees to raise their eyebrows, perhaps. And the Constitutional and Legislative Affairs Committee in particular will have plenty to say in due course about Welsh Government choices on whether to recommend LCMs or not, as well as the quality of the information that Welsh Government provides to this Assembly to help us scrutinise those choices.
How easy is it then to lose sight of the reams of secondary legislation to which the same principles should apply? The UK Government is laying many statutory instruments, affecting many more pieces of primary legislation, in order to make retained EU law function after Brexit. And these could, and indeed do, transfer executive functions in areas where we have legislative competence to Welsh Ministers, or indeed Secretaries of State with the consent of Welsh Ministers. And because we're talking about statutory instruments, which are active in areas of devolved competence, we need to understand what Welsh Ministers are actually agreeing to on our, and of course their own, behalf.
There is a Standing Order process for this, but in reality Government decides whether we can rely on UK Government statutory instruments or whether they should introduce their own secondary legislation. At the moment, the majority of reports we get from Welsh Government is that we can just agree these UK statutory instruments, as there's no policy divergence and it makes for a clearer statute book. That's the general content of the explanatory memoranda that come to Members recommending Assembly support without the need for debate: 'Nothing to see here. Everything is in order. Why waste Plenary time?'
With so many statutory instruments coming through from the UK and devolved areas, we need, as Assembly Members, to be in a position where we can rely on ministerial judgment and avoid the need for debate. However, there are occasions, and an increasing number of them, where we can't safely rely on that judgment. And it's not that the judgment is wrong, but we don't have the evidence to support the judgment, and it's deliberately why I've chosen this hopefully rather benign example to make my point.
We're told in the Minister's covering statement that this UK statutory instrument could affect our legislative competence and Minister's executive competence because we have some legislative and executive competence in relation to the marine environment. The Minister's own motion contained a little more detail on existing powers, but nothing more on our legislative competence, except that it's subject to a few reservations. A few examples are given, but no concrete detail. It's also a negative procedure statutory instrument, limiting UK Parliamentary oversight, so the eye of scrutiny is already less than optimal.
My argument to Welsh Government is this: if you think a UK statutory instrument is fine and you want us to accept your advice without debating it, just give us fuller advice. If we have some legislative competence, identify what it is. If Welsh Ministers have various Executive powers under a number of enactments, tell us what they are. And, as you'll see, I've had to, with help obviously, draft and lay my own very similar consent motion to do this, and, as an AM, I don't have the resources to research and draw down the information that civil servants can do. Your officials do know what that legislative competence and what those Executive powers are to make the assertions in the first place. So, it's not enough to tell us what existing legislation's being amended, we need context and clarity about the effect of the change and Ministers need to be alert to that before they sign off.
So, why does this matter? So many of these statutory instruments amend primary legislation in devolved areas and they can give powers to Welsh Ministers. And, if the only scrutiny we get is based on ministerial advice, the advice needs to be clear, comprehensive and overcome any space for suspicion of a conflict of interest, because we shouldn't be allowing other Parliaments to give our Ministers powers without us being sure that we understand how, where, why and what. I understand the irony of asking for you to consent to an SI that I've just confessed I don't really understand myself, but I hope it proves the point. Thank you very much.
Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Fe welwch fod hwnnw'n deitl bachog iawn. Bydd yr Aelodau'n falch nad diben y ddadl fer hon yw edrych ar fwriad polisi Rheoliadau'r Amgylchedd Morol (Diwygio) (Ymadael â'r UE) 2018 nac yn wir, i herio o ddifrif honiad Llywodraeth Cymru ei bod yn briodol i'r Cynulliad hwn gytuno i'r cynnig cydsyniad offeryn statudol hwn. Mae hyn yn ymwneud mwy â thynnu sylw'r Aelodau, unwaith eto, at allu Llywodraeth y DU i greu is-ddeddfwriaeth ar faterion o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd hon ac ystyried pryderon ynglŷn â sut y gall y Senedd hon gynnal ei throsolwg ei hun o sut y mae deddfwriaeth sylfaenol sy'n berthnasol i ni yn cael ei diwygio drwy is-ddeddfwriaeth Senedd arall.
Hyd yn hyn, yn ddealladwy rydym wedi canolbwyntio ein sylw ar ddeddfwriaeth sylfaenol a chynigion cydsyniad deddfwriaethol cysylltiedig, ac rydym wedi dod ar draws Biliau ar amaethyddiaeth a gofal iechyd sydd o bosibl wedi achosi i bwyllgorau godi eu haeliau. A bydd gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ddigon i'w ddweud maes o law ynglŷn â dewisiadau Llywodraeth Cymru o ran a ddylid argymell cynigion cydsyniad deddfwriaethol ai peidio, yn ogystal ag ansawdd y wybodaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei darparu i'r Cynulliad i'n helpu i graffu ar y dewisiadau hynny.
Pa mor hawdd yw hi felly i golli golwg ar y pentwr o is-ddeddfwriaeth y dylai'r un egwyddorion fod yn berthnasol iddynt? Mae Llywodraeth y DU yn gosod llawer o offerynnau statudol, sy'n effeithio ar lawer mwy o ddarnau o ddeddfwriaeth sylfaenol, er mwyn rhoi cyfraith yr UE a gedwir mewn grym ar ôl Brexit. A gallai'r rhain drosglwyddo swyddogaethau gweithredol mewn meysydd lle y mae gennym gymhwysedd deddfwriaethol i Weinidogion Cymru, neu yn wir Ysgrifenyddion Gwladol gyda chydsyniad Gweinidogion Cymru, ac yn wir, maent yn gwneud hynny. Ac am ein bod yn sôn am offerynnau statudol, sy'n weithredol mewn meysydd cymhwysedd datganoledig, mae angen inni ddeall beth y mae Gweinidogion Cymru yn cytuno iddo mewn gwirionedd ar ein rhan, ac wrth gwrs ar eu rhan eu hunain.
Ceir proses Rheol Sefydlog ar gyfer hyn, ond mewn gwirionedd mae'r Llywodraeth yn penderfynu a allwn ddibynnu ar offerynnau statudol Llywodraeth y DU neu a ddylent gyflwyno'u his-ddeddfwriaeth eu hunain. Ar hyn o bryd, mae'r rhan fwyaf o'r adroddiadau a gawn gan Lywodraeth Cymru yn nodi y gallwn gytuno ar offerynnau statudol y DU, gan nad oes gwahaniaeth o ran polisi ac mae'n golygu bod y llyfr statud yn gliriach. Dyna yw cynnwys cyffredinol y memoranda esboniadol a ddaw i'r Aelodau yn argymell cefnogaeth y Cynulliad heb fod angen dadl: 'Nid oes dim i'w weld yma. Mae popeth mewn trefn. Pam gwastraffu amser y Cyfarfod Llawn?'
Gyda chymaint o offerynnau statudol yn dod drwodd o'r DU a meysydd datganoledig, mae angen i ni, fel Aelodau Cynulliad, fod mewn sefyllfa lle y gallwn ddibynnu ar farn Gweinidogion ac osgoi'r angen am ddadl. Fodd bynnag, mae yna achlysuron, a nifer cynyddol ohonynt, lle na allwn ddibynnu'n ddiogel ar y farn honno. Ac nid mater o fod y farn yn anghywir, ond nid oes gennym y dystiolaeth i gefnogi'r farn honno, a dyna pam rwy'n fwriadol wedi dewis yr enghraifft eithaf diniwed hon, gobeithio, i wneud fy mhwynt.
Cawn wybod yn y datganiad eglurhaol gan y Gweinidog y gallai'r offeryn statudol hwn ar gyfer y DU effeithio ar ein cymhwysedd deddfwriaethol a chymhwysedd gweithredol y Gweinidog oherwydd bod gennym rywfaint o gymhwysedd deddfwriaethol a gweithredol yng nghyswllt yr amgylchedd morol. Roedd cynnig y Gweinidog ei hun yn cynnwys ychydig mwy o fanylion ar bwerau presennol, ond dim mwy ar ein cymhwysedd deddfwriaethol, heblaw ei fod yn amodol ar ychydig o faterion a gedwir yn ôl. Rhoddir rhai enghreifftiau, ond ni cheir manylion pendant. Mae hefyd yn offeryn statudol gweithdrefn negyddol, sy'n cyfyngu ar drosolwg Senedd y DU, felly mae'r gwaith craffu eisoes yn llai na'r hyn a fyddai'n ddelfrydol.
Fy nadl i i Lywodraeth Cymru yw hyn: os credwch fod offeryn statudol y DU yn iawn a'ch bod am inni dderbyn eich cyngor heb ei drafod, rhowch gyngor llawnach i ni. Os oes rhywfaint o gymhwysedd deddfwriaethol gennym, nodwch beth ydyw. Os oes gan Weinidogion Cymru bwerau Gweithredol amrywiol o dan nifer o ddeddfiadau, dywedwch wrthym beth ydynt. Ac fel y byddwch yn gweld, rwyf wedi gorfod drafftio, gyda help wrth gwrs, a gosod fy nghynnig cydsyniad tebyg iawn fy hun er mwyn gwneud hyn, ac fel AC, nid oes gennyf adnoddau i ymchwilio ac i gael gafael ar y wybodaeth y gall gweision sifil ei chael. Mae eich swyddogion yn gwybod beth yw'r cymhwysedd deddfwriaethol hwnnw a beth yw'r pwerau Gweithredol hynny i wneud yr honiadau yn y lle cyntaf. Felly, nid yw'n ddigon dweud wrthym pa ddeddfwriaeth bresennol sy'n cael ei diwygio, mae angen cyd-destun ac eglurder arnom ynghylch effaith y newid ac mae angen i Weinidogion fod yn effro i hynny cyn iddynt ei gymeradwyo.
Felly, pam y mae hyn yn bwysig? Mae cymaint o'r offerynnau statudol hyn yn diwygio deddfwriaeth sylfaenol mewn meysydd datganoledig, a gallant roi pwerau i Weinidogion Cymru. Ac os yw'r unig graffu a gawn yn seiliedig ar gyngor i'r Gweinidog, mae angen i'r cyngor fod yn glir, yn gynhwysfawr a gallu goresgyn unrhyw le i amau bod gwrthdaro buddiannau, oherwydd ni ddylem ganiatáu i seneddau eraill roi pwerau i'n Gweinidogion heb i ni sicrhau ein bod yn deall sut, ble, pam a beth. Rwy'n deall yr eironi o ofyn i chi gydsynio i offeryn statudol rwyf newydd gyfaddef nad wyf yn ei ddeall yn iawn fy hun, ond rwy'n gobeithio ei fod yn profi'r pwynt. Diolch yn fawr iawn.
Can I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw?
A gaf fi alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw?
Thank you, Dirprwy Lywydd. My contribution this afternoon will set out the Constitutional and Legislative Affairs Committee's consideration of the statutory instrument consent memorandum for the Marine Environment (Amendment) (EU Exit) Regulations 2018. The committee considered the Welsh Government’s SICM for the Marine Environment (Amendment) (EU Exit) Regulations 2018 at its meeting on 10 December 2018. At that time, the committee noted the accompanying letter from the then Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs, which stated:
'Given the volume of legislation that the Assembly is considering, I do not believe that a debate on this SI would be a productive use of valuable Plenary time.'
As permitted by Standing Orders, on 31 December 2018, Suzy Davies AM laid before the National Assembly a further statutory instrument consent memorandum for the Marine Environment (Amendment) (EU Exit) Regulations 2018. The committee considered that SICM at its meeting this past Monday, and, in doing so, noted the Member's reasons for laying the SICM and tabling the motion. Thank you.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Bydd fy nghyfraniad y prynhawn yma'n nodi ystyriaeth y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol o'r memorandwm cydsyniad offeryn statudol ar gyfer Rheoliadau’r Amgylchedd Morol (Diwygio) (Ymadael â’r UE) 2018. Ystyriodd y pwyllgor femorandwm cydsyniad offeryn statudol Llywodraeth Cymru ar gyfer Rheoliadau’r Amgylchedd Morol (Diwygio) (Ymadael â’r UE) 2018 yn y cyfarfod ar 10 Rhagfyr 2018. Bryd hynny, nododd y pwyllgor y llythyr gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig ar y pryd, a oedd yn datgan:
O ystyried faint o ddeddfwriaeth y mae'r Cynulliad yn ei hystyried, nid wyf o'r farn y byddai dadl am yr offeryn statudol hwn yn ddefnydd cynhyrchiol o amser gwerthfawr y Cyfarfod Llawn.
Fel a ganiateir gan y Rheolau Sefydlog, ar 31 Rhagfyr 2018, gosododd Suzy Davies AC femorandwm cydsyniad offeryn statudol pellach gerbron y Cynulliad Cenedlaethol ar gyfer Rheoliadau’r Amgylchedd Morol (Diwygio) (Ymadael â’r UE) 2018. Ystyriodd y pwyllgor y memorandwm cydsyniad offeryn statudol hwnnw yn y cyfarfod ddydd Llun diwethaf, ac wrth wneud hynny, nodwyd rhesymau'r Aelod dros osod y memorandwm cydsyniad offeryn statudol a chyflwyno'r cynnig. Diolch.
Can I applaud Suzy Davies for tabling this statutory instrument consent memorandum and her subsequent consent motion, because—? The bigger picture, we are where we are as regards Brexit regulations and we must soldier on, and I'm not going to rehearse again our fears on this side of any Brexit power grabs. That's the bigger picture. As we've heard, Standing Order 30A states that Government must lay a statutory instrument consent memorandum and motion if a UK statutory instrument allows UK Ministers to amend primary legislation here in Wales in devolved areas. That's why it's important, and, as I said, I applaud Suzy for bringing this forward and shining a light on the importance of this. There is no particular disagreement as regards to this particular instrument in front of us, it's just being used as an example, because we do have common frameworks now to sort out the EU withdrawal legislation. An awful lot of secondary legislation, as we've heard, is coming our way.
We talk a lot about shared governance. In other words, it's not just one Government in one place telling another Government in another place what to do. Governance is meant to be shared now in an open spirit of respect and mutual confidence in one another. But, obviously, on CLAC, on the Constitutional and Legislative Affairs Committee, we do fret about these sorts of things. We fret about not just the loss of powers from this institution to Westminster, we also fret about the possible loss of powers from this legislature to our own Government. Both of those things occupy a lot of the time, and that is the framework where we're having this discussion.
So, this is about this legislature being able to hold this Government to account, and that's the importance of this little debate this afternoon, because SICMs are the secondary legislative equivalent of LCMs and we have got a recent LCM on the reciprocal health arrangements where we've seen a fairly blatant attempt by Westminster Government to broaden the scope of reciprocal health arrangements from just a simple transfer of functions—. That's what we were all expecting, a simple transfer of functions because of Brexit, a simple transfer, and we've seen a blatant attempt to broaden the scope of that, and the health Minister here, rightly, at the moment is minded to withhold legislative consent unless that particular Bill is amended along the lines of all our concerns here. So, that's the importance of this debate.
It might be a twee constitutional point, but it's a very, very important one, because the volume of SICMs coming our way is quite startling, and we have, as Suzy has said, many, many reports saying exactly the same thing, and our legislative support here is working extremely hard to keep up with it all, and we mustn't lose sight because, sometimes, things possibly can be agreed to if we don't look at dotting the i's and crossing the t's.
So, I'm grateful to Suzy so that we're able to shine a light on this. It highlights the potential, sometimes, for this Assembly legislature to be sidelined just because there isn't enough time, it's not important enough, there's too much work, and it's a Government to Government thing—well, actually, it's about this legislature. Diolch yn fawr.
A gaf fi gymeradwyo Suzy Davies am gynnig y memorandwm cydsyniad offeryn statudol hwn a'i chynnig cydsyniad dilynol, oherwydd—? Y darlun ehangach, rydym yn y sefyllfa hon mewn perthynas â rheoliadau Brexit ac mae'n rhaid inni ddal ati, ac nid wyf am ailadrodd ein hofnau eto ar yr ochr hon ynglŷn ag unrhyw ymgais i gipio grym yn sgil Brexit. Dyna'r darlun ehangach. Fel y clywsom, mae Rheol Sefydlog 30A yn nodi bod yn rhaid i'r Llywodraeth osod memorandwm a chynnig cydsyniad offeryn statudol os bydd offeryn statudol y DU yn caniatáu i Weinidogion y DU ddiwygio deddfwriaeth sylfaenol yma yng Nghymru mewn meysydd datganoledig. Dyna pam ei bod yn bwysig, ac fel y dywedais, rwy'n cymeradwyo Suzy am gyflwyno'r mater hwn a thaflu goleuni ar bwysigrwydd hyn. Nid oes unrhyw anghytuno penodol o ran yr offeryn penodol sydd ger ein bron, nid yw ond yn cael ei ddefnyddio fel enghraifft, gan fod gennym fframweithiau cyffredin bellach i roi trefn ar ddeddfwriaeth ymadael â'r UE. Fel y clywsom, mae llawer iawn o is-ddeddfwriaeth ar y ffordd.
Rydym yn sôn llawer am gydlywodraethu. Mewn geiriau eraill, nid yw'n fater syml o un Lywodraeth mewn un lle yn dweud wrth Lywodraeth arall mewn lle arall beth i'w wneud. Mae llywodraethu i fod i gael ei rannu bellach mewn ysbryd agored o barch a hyder yn ein gilydd. Ond yn amlwg, ar y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, rydym yn poeni ynglŷn â phethau fel hyn. Rydym yn poeni nid yn unig am golli pwerau o'r sefydliad hwn i San Steffan, rydym hefyd yn poeni am y posibilrwydd o golli pwerau o'r ddeddfwrfa hon i'n Llywodraeth ein hunain. Mae'r ddau beth hynny'n mynd â llawer o'r amser, a dyna'r fframwaith lle rydym yn cael y drafodaeth hon.
Felly, mae a wnelo hyn â gallu'r ddeddfwrfa hon i ddwyn y Llywodraeth hon i gyfrif, a dyna bwysigrwydd y ddadl fach hon y prynhawn yma, gan mai memoranda cydsyniad offeryn statudol yw'r hyn sy'n cyfateb mewn is-ddeddfwriaeth i gynigion cydsyniad deddfwriaethol ac mae gennym gynnig cydsyniad deddfwriaethol diweddar ar y trefniadau iechyd cyfatebol lle rydym wedi gweld ymgais eithaf amlwg gan Lywodraeth San Steffan i ehangu cwmpas y trefniadau iechyd cyfatebol o drosglwyddo swyddogaethau yn unig—. Dyna roedd pob un ohonom yn ei ddisgwyl, dim mwy na throsglwyddo swyddogaethau oherwydd Brexit, trosglwyddiad syml, ac rydym wedi gweld ymgais gwbl amlwg i ehangu cwmpas hynny, ac ar hyn o bryd, mae'r Gweinidog iechyd yma, yn briodol, yn bwriadu gwrthod cydsyniad deddfwriaethol oni chaiff y Bil penodol hwnnw ei ddiwygio yn unol â'n holl bryderon yma. Felly, dyna bwysigrwydd y ddadl hon.
Efallai ei fod yn bwynt cyfansoddiadol mursennaidd, ond mae'n un pwysig tu hwnt gan fod nifer y memoranda cydsyniad offeryn statudol sydd ar y ffordd yn syfrdanol, ac fel y dywedodd Suzy, mae gennym lawer iawn o adroddiadau yn dweud yr un peth yn union, ac mae ein cymorth deddfwriaethol yma'n gweithio'n hynod o galed i ddal i fyny gyda phopeth, ac mae'n rhaid inni beidio â cholli golwg ar bethau, oherwydd weithiau, o bosibl, gellid cytuno i bethau os nad ydym yn cadw llygad ar y manylion bychain.
Felly, rwy'n ddiolchgar i Suzy ein bod yn gallu taflu goleuni ar hyn. Mae'n amlygu'r posibilrwydd y gall deddfwrfa'r Cynulliad hwn, weithiau, gael ei hanwybyddu am nad oes digon o amser, am nad yw'n ddigon pwysig, am fod gormod o waith, ac am mai rhywbeth rhwng un Llywodraeth a'r llall ydyw—wel, mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â'r ddeddfwrfa hon. Diolch yn fawr.
Thank you. Can I now call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs to speak? Lesley Griffiths.
Diolch. A gaf fi alw ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i siarad? Lesley Griffiths.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I thank Suzy Davies for bringing this motion forward. I did wonder if it was the detail of the Marine Environment (Amendment) (EU Exit) Regulations 2018 that you did want to look at with detail. I wouldn't call it bland, I'd call it technical, but I—. I don't think it's twee, either. I think it's a really important point that's been raised.
If I could just say the UK's withdrawal from the European Union has created an unprecedented legislative programme across all Governments in the UK; we are all working to amend EU-derived law so that we do have a fully functioning statute book at the point of exit, whenever that is, and I think it's absolutely vital that the Welsh statute book remains operable.
Our approach here reflects the real and pressing need to respond to the extraordinary circumstances surrounding Brexit, rather than any attempt whatsoever to limit or frustrate the Assembly's role as a legislature. It's been necessary to work with the UK Government on some aspects of the process of legislating for Brexit due to the sheer volume of legislation required. The UK Government's been producing its own SIs in some areas devolved to Wales, but only with the consent of the Welsh Ministers under the terms of the inter-governmental agreement. We are notifying the Assembly whenever the UK SIs to which we have consented are laid in Parliament, and to date we've notified the Assembly of 76 such instruments. The Welsh Ministers only consent to the UK statutory instruments where there's no divergence on policy between Wales and the UK, and the decisions made by Welsh Ministers are designed to balance the extraordinary set of demands created by Brexit, with the Welsh Government's commitment to provide the greatest possible practical opportunities for scrutiny of those legislative actions that have a material rather than simply a technical purpose.
Deputy Presiding Officer, I think it would be helpful for Members to recognise that, if we'd taken the decision to make all EU exit legislative corrections for devolved areas solely in Wales, it would have required 200 statutory instruments and at least four Bills to be laid in the Assembly in addition to business as usual legislation. It would only be possible to pass the necessary Bills in the available time by following the fast-track procedure, which, again, would limit scrutiny by the Assembly. Even then, even if we excluded all other business, it would have taken approximately six months of Assembly time. So, I don't think it's a matter of me believing that it's a waste of Assembly time; I just think it is very practical.
I just would like to reassure Members as well that I look at every SI on an individual basis, which, of course, you would all expect me to do. My officials provide me with very detailed advice. I've also worked very closely with the Counsel General in relation to these SIs. But I'd certainly be very happy to look at your suggestions, Suzy Davies, to see if we can bring forward more detail in the written statements we bring forward. Thank you.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Diolch i Suzy Davies am gyflwyno'r cynnig hwn. Meddyliais tybed ai manylion Rheoliadau’r Amgylchedd Morol (Diwygio) (Ymadael â’r UE) 2018 roeddech yn awyddus i'w harchwilio'n fanwl. Ni fuaswn yn ei alw'n ddiflas, buaswn yn ei alw'n dechnegol, ond—. Nid wyf yn credu ei fod yn fursennaidd, chwaith. Rwy'n credu bod y pwynt a godwyd yn bwysig iawn.
Hoffwn ddweud bod ymadawiad y DU â'r Undeb Ewropeaidd wedi creu rhaglen ddeddfwriaethol ddigynsail ar draws pob Llywodraeth yn y DU; mae pob un ohonom yn gweithio i ddiwygio cyfraith sy'n deillio o'r UE fel bod gennym lyfr statud cwbl weithredol pan fyddwn yn ymadael, pa bryd bynnag fydd hynny, a chredaf ei bod yn gwbl hanfodol fod modd i lyfr statud Cymru barhau i fod yn weithredol.
Mae ein hymagwedd yma'n adlewyrchu'r angen real a dybryd i ymateb i'r amgylchiadau eithriadol sydd ynghlwm wrth Brexit, yn hytrach nag unrhyw ymgais o gwbl i gyfyngu ar neu lesteirio rôl y Cynulliad fel deddfwrfa. Roedd angen gweithio gyda Llywodraeth y DU ar rai agweddau ar y broses o ddeddfu ar gyfer Brexit oherwydd maint y ddeddfwriaeth sydd ei hangen. Mae Llywodraeth y DU wedi bod yn cynhyrchu ei hofferynnau statudol ei hun mewn rhai meysydd sydd wedi'u datganoli i Gymru, ond gyda chydsyniad Gweinidogion Cymru yn unig o dan delerau'r cytundeb rhynglywodraethol. Rydym yn hysbysu'r Cynulliad pryd bynnag y gosodir offerynnau statudol y DU rydym wedi cydsynio iddynt gerbron y Senedd, a hyd yn hyn, rydym wedi hysbysu'r Cynulliad ynglŷn â 76 offeryn o'r fath. Nid yw Gweinidogion Cymru ond yn cydsynio i offerynnau statudol y DU lle na cheir unrhyw wahaniaeth polisi rhwng Cymru a'r DU, ac mae'r penderfyniadau a wneir gan Weinidogion Cymru wedi'u cynllunio i sicrhau cydbwysedd rhwng y gyfres anarferol o ofynion a grëwyd gan Brexit, gydag ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddarparu'r cyfleoedd ymarferol gorau posibl ar gyfer craffu ar y camau deddfwriaethol hynny sydd â diben o sylwedd yn hytrach na diben technegol yn unig.
Ddirprwy Lywydd, credaf y byddai'n ddefnyddiol pe bai'r Aelodau yn cydnabod, pe baem wedi penderfynu gwneud pob cywiriad deddfwriaethol mewn perthynas ag ymadael â'r UE ar gyfer meysydd sydd wedi'u datganoli yng Nghymru yn unig, y byddai wedi bod angen gosod 200 o offerynnau statudol ac o leiaf bedwar Bil gerbron y Cynulliad yn ogystal â'r ddeddfwriaeth arferol. Ni fyddai modd pasio'r Biliau angenrheidiol yn yr amser a fyddai ar gael heb ddilyn y weithdrefn garlam, a fyddai, unwaith eto, yn cyfyngu ar waith craffu'r Cynulliad. Hyd yn oed wedyn, hyd yn oed pe baem yn anwybyddu'r holl fusnes arall, byddai wedi cymryd oddeutu chwe mis o amser y Cynulliad. Felly, ni chredaf ei fod yn fater ohonof fi'n meddwl ei fod yn wastraff ar amser y Cynulliad; rwy'n credu ei fod yn ymarferol iawn, dyna i gyd.
Hoffwn roi sicrwydd i'r Aelodau hefyd fy mod yn ystyried pob offeryn statudol ar sail unigol, sy'n rhywbeth y byddai pob un ohonoch, wrth gwrs, yn disgwyl i mi ei wneud. Mae fy swyddogion yn rhoi cyngor manwl iawn i mi. Rwyf hefyd wedi gweithio'n agos iawn gyda'r Cwnsler Cyffredinol mewn perthynas â'r offerynnau statudol hyn. Ond yn sicr, buaswn yn fwy na pharod i ystyried eich awgrymiadau, Suzy Davies, i weld a allwn ddarparu mwy o fanylion yn y datganiadau ysgrifenedig y byddwn yn eu cyflwyno. Diolch.
Can I call on Suzy Davies to reply to the debate?
A gaf fi alw ar Suzy Davies i ymateb i'r ddadl?
Diolch, Dirprwy Lywydd, and thank you for allowing me a couple of extra seconds on this. First of all, thank you very much to the Minister and to Dai Lloyd for their contributions. Part of having this debate was to give the Minister an opportunity to explain to us all quite what the volume of this work looks like, but that doesn't let Ministers off the hook either from giving us the fullest relevant explanation to help us be satisfied that you're doing the right thing on our behalf. So, I was delighted to hear that you said you get really the fullest advice from your officials. While we don’t necessarily want something the size of a stamp, if you could get something that's in between what we're getting now and what, perhaps, you're getting from your officials, I think that would bring some reassurance to us as a Parliament that we're doing the right thing in trusting your judgment.
And can I just apologise that you got stuck with this particular debate, because the point is a general one to all members of Government, and not just to the poor Minister who has had to respond today? Thank you.
Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch am ganiatáu ychydig eiliadau ychwanegol imi ar hyn. Yn gyntaf oll, diolch yn fawr iawn i'r Gweinidog ac i Dai Lloyd am eu cyfraniadau. Roedd rhan o'r ddadl hon yn ymwneud â rhoi cyfle i'r Gweinidog esbonio i bob un ohonom faint yn union o waith sydd o dan sylw, ond nid yw hynny'n golygu nad oes yn rhaid i Weinidogion roi'r esboniad perthnasol llawnaf i ni er mwyn ein helpu i fod yn sicr eich bod yn gwneud y peth iawn ar ein rhan. Felly, roeddwn yn falch iawn o'ch clywed yn dweud eich bod yn cael y cyngor llawnaf gan eich swyddogion. Er nad ydym o reidrwydd yn dymuno rhywbeth o'r un maint â stamp, os gallwch gael rhywbeth sydd rhwng yr hyn rydym yn ei gael ar hyn o bryd a'r hyn rydych chi, o bosibl, yn ei gael gan eich swyddogion, credaf y byddai hynny'n darparu rhywfaint o sicrwydd i ni fel Senedd ein bod yn gwneud y peth iawn yn ymddiried yn eich crebwyll.
Ac a gaf fi ymddiheuro bod y ddadl benodol hon wedi dod i'ch rhan chi, gan fod y pwynt hwn yn un cyffredinol i bob aelod o'r Llywodraeth, ac nid yn unig i'r Gweinidog druan sydd wedi gorfod ymateb heddiw? Diolch.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
We now move on to item 6, which is a debate on the general principles of the Autism (Wales) Bill. Before I call the Member in charge to move the motion, can I just make a plea? We have a lot—a lot—of speakers who wish to speak, so, if your contributions can be trimmed, then that would be really good; you would get more people in the debate. But, if not, then I'm afraid I'll apologise now to some of you; you won't be called. So, if you can bear that in mind. So, we now will move to the debate, and I call on the Member in charge of the motion to move that motion—Paul Davies.
Symudwn ymlaen yn awr at eitem 6, sef dadl ar egwyddorion cyffredinol y Bil Awtistiaeth (Cymru). Cyn imi alw ar yr Aelod sy'n gyfrifol i wneud y cynnig, a gaf fi wneud apêl? Mae gennym lawer—llawer—o siaradwyr sy'n dymuno siarad, felly, os gallwch docio eich cyfraniadau, byddai hynny'n dda iawn; byddech yn cael mwy o bobl yn rhan o'r ddadl. Ond os na, mae arnaf ofn fy mod yn ymddiheuro yn awr i rai ohonoch; ni chewch eich galw. Felly, os gallwch gadw hynny mewn cof. Felly, fe symudwn ymlaen yn awr at y ddadl, a galwaf ar yr Aelod sy'n gyfrifol am y cynnig i wneud y cynnig hwnnw—Paul Davies.
Cynnig NDM6920 Paul Davies
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 26.11:
Yn cytuno i egwyddorion cyffredinol y Bil Awtistiaeth (Cymru).
Motion NDM6920 Paul Davies
To propose that the National Assembly for Wales in accordance with Standing Order 26.11:
Agrees to the general principles of the Autism (Wales) Bill.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and I'm pleased to open today's debate as the Member in charge of the Autism (Wales) Bill. I'd like to take this opportunity from the outset to thank Catherine Hunt and her team for their tremendous support and guidance during the development and passage of this Bill. Can I also thank National Autistic Society Cymru and the countless stakeholders and people up and down Wales who have helped make this Bill a reality?
I'd like to thank each of the committees who have considered and reported on this Bill and those who have contributed to the committee's work by providing evidence. I'm grateful to those committees for their scrutiny of the Bill and the useful recommendations that they have made. I've written to the Chairs of the committees outlining my response to the recommendations and the letter has been published ahead of this debate. I've carefully considered each of the reports and their recommendations, and I hope that Members have been able to see my response and recognise that I've listened to concerns raised. Where possible, I have accepted the recommendations and am committed to undertaking any further research or tabling amendments to the Bill in order to alleviate concerns.
I'd like to briefly say a few words in response to the Health, Social Care and Sport Committee's recommendation around the remedies available to citizens should they not receive the services they expect. I fully support the rationale of this recommendation. However, as I explained in my written response, I am unable to implement it at this time. I can assure Members that, should the general principles be agreed, I would be happy to work with Members, or to consider any amendments tabled during the amending periods, with the aim of strengthening the Bill in this respect. I acknowledge that members of the Health, Social Care and Sport Committee were unable to reach consensus on whether this Bill is the best way of achieving the improvements needed in autism services, but the fact that improvements are needed is emphasised throughout its report. I believe that my Bill will drive the necessary improvements.
As I said when I introduced this Bill, evidence from the two consultations that I ran showed that services for people with autism are inconsistent across Wales and, in some areas, inadequate. This was evident in the health committee's report, which stated that families it heard from have been waiting for 10 years for the autism strategy to deliver the services they need, but still they are struggling. These families are real people in all of our constituencies. Children and young people with autism aren't fulfilling their potential. Parents are despairing because the services that they need aren't available. We shouldn't still be in a situation where parents say that services aren't there and everything was a fight. These families deserve better.
People with autism have waited long enough. Urgent action is needed now to ensure that more support services are put in place. That's not just my view; that's the conclusion of the health committee, based on the evidence it received directly from families. The lived experience shared with the committee is testament that current arrangements are not fit for purpose. The committee concluded that the current difficulties that people with autism and their families face in accessing support are unacceptable. That's why this Bill is so important.
This Bill will ensure that a national autism strategy for Wales will be a statutory requirement and the services that people with autism can expect to receive will be enshrined in law. I agree with the health committee that there is a pressing need to improve autism support services and that this must be addressed as a matter of priority. I firmly believe that legislating in this way is the most effective route for delivering the improvements needed to ensure that people with autism get the support they deserve. My Bill identifies autism as a condition that requires greater attention, and it sends out a strong message that Wales is committed to ensuring that people with autism receive high quality, accessible services wherever they live in Wales on a permanent basis.
Diolch, Ddirprwy Lywydd, ac rwy'n falch o agor y ddadl heddiw fel yr Aelod sy'n gyfrifol am y Bil Awtistiaeth (Cymru). Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn ar y cychwyn i ddiolch i Catherine Hunt a'i thîm am eu cymorth aruthrol a'u harweiniad yn ystod datblygiad a hynt y Bil hwn. A gaf fi ddiolch hefyd i Gymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth Cymru a'r rhanddeiliaid a'r bobl ddi-rif ar hyd a lled Cymru sydd wedi helpu i wneud y Bil hwn yn realiti?
Hoffwn ddiolch i bob un o'r pwyllgorau sydd wedi bod yn ystyried ac yn adrodd ar y Bil a'r rhai sydd wedi cyfrannu at waith y pwyllgor drwy ddarparu tystiolaeth. Rwy'n ddiolchgar i'r pwyllgorau hynny am eu gwaith yn craffu ar y Bil a'r argymhellion defnyddiol y maent wedi'u gwneud. Rwyf wedi ysgrifennu at Gadeiryddion y pwyllgorau yn amlinellu fy ymateb i'r argymhellion a chyhoeddwyd y llythyr cyn y ddadl hon. Rwyf wedi ystyried pob un o'r adroddiadau a'u hargymhellion yn ofalus, ac rwy'n gobeithio bod yr Aelodau wedi gallu gweld fy ymateb a chydnabod fy mod wedi gwrando ar y pryderon a godwyd. Lle y bo modd, rwyf wedi derbyn yr argymhellion ac rwyf wedi ymrwymo i ymgymryd â gwaith ymchwil pellach neu gyflwyno gwelliannau i'r Bil er mwyn lliniaru pryderon.
Hoffwn ddweud ychydig eiriau'n fyr mewn ymateb i argymhelliad y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon ynglŷn â'r rhwymedïau sydd ar gael i ddinasyddion os nad ydynt yn cael y gwasanaethau y maent yn eu disgwyl. Llwyr gefnogaf y rhesymeg wrth wraidd yr argymhelliad hwn. Fodd bynnag, fel yr eglurais yn fy ymateb ysgrifenedig, ni allaf ei roi ar waith ar hyn o bryd. Os derbynnir yr egwyddorion cyffredinol, gallaf sicrhau'r Aelodau y buaswn yn hapus i weithio gydag Aelodau, neu i ystyried unrhyw welliannau a gyflwynir yn ystod y cyfnodau diwygio, gyda'r nod o gryfhau'r Bil yn hyn o beth. Rwy'n cydnabod bod aelodau o'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon wedi methu cyrraedd consensws ar ba un ai'r Bil hwn yw'r ffordd orau o gyflawni'r gwelliannau sydd eu hangen mewn gwasanaethau awtistiaeth, ond pwysleisir y ffaith fod angen gwelliannau yn ei adroddiad drwyddo draw. Credaf y bydd fy Mil yn ysgogi'r gwelliannau angenrheidiol.
Fel y dywedais pan gyflwynais y Bil hwn, dangosodd tystiolaeth o'r ddau ymgynghoriad a gynhaliwyd gennyf fod gwasanaethau ar gyfer pobl ag awtistiaeth yn anghyson ledled Cymru ac mewn rhai ardaloedd, maent yn annigonol. Roedd hyn yn amlwg yn adroddiad y pwyllgor iechyd, a ddywedodd fod teuluoedd y clywodd ganddynt wedi bod yn aros ers 10 mlynedd i'r strategaeth awtistiaeth ddarparu'r gwasanaethau sydd eu hangen arnynt, ond maent yn dal i'w chael hi'n anodd. Pobl go iawn ym mhob un o'n hetholaethau yw'r teuluoedd hyn. Nid yw plant a phobl ifanc sydd ag awtistiaeth yn cyflawni eu potensial. Mae rhieni'n anobeithio am nad yw'r gwasanaethau sydd eu hangen arnynt ar gael. Ni ddylem ddal i fod mewn sefyllfa lle y mae rhieni'n dweud nad yw'r gwasanaethau yno a bod popeth yn frwydr. Mae'r teuluoedd hyn yn haeddu gwell.
Mae pobl ag awtistiaeth wedi aros yn ddigon hir. Mae angen gweithredu ar frys yn awr i sicrhau bod rhagor o wasanaethau cymorth yn cael eu rhoi ar waith. Nid fy marn i yn unig yw honno; dyna gasgliad y pwyllgor iechyd, yn seiliedig ar y dystiolaeth a gafodd yn uniongyrchol gan deuluoedd. Mae'r profiad byw a rennir gyda'r pwyllgor yn tystio i'r ffaith nad yw'r trefniadau presennol yn addas i'r diben. Daeth y pwyllgor i'r casgliad fod yr anawsterau presennol sy'n wynebu pobl ag awtistiaeth a'u teuluoedd wrth geisio cael cymorth yn annerbyniol. Dyna pam y mae'r Bil hwn mor bwysig.
Bydd y Bil yn sicrhau bod strategaeth awtistiaeth genedlaethol Cymru yn ofyniad statudol, a bydd y gwasanaethau y gall pobl ag awtistiaeth ddisgwyl eu cael wedi eu hymgorffori yn y gyfraith. Rwy'n cytuno gyda'r pwyllgor iechyd fod angen dybryd i wella gwasanaethau cymorth awtistiaeth a bod rhaid rhoi sylw i hyn fel blaenoriaeth. Rwy'n credu'n gryf mai deddfu yn y modd hwn yw'r ffordd fwyaf effeithiol ar gyfer cyflawni'r gwelliannau sydd eu hangen i sicrhau bod pobl ag awtistiaeth yn cael y cymorth y maent yn ei haeddu. Mae fy Mil yn nodi bod awtistiaeth yn gyflwr sy'n galw am fwy o sylw, ac mae'n anfon neges gref fod Cymru wedi ymrwymo i sicrhau bod pobl ag awtistiaeth yn cael gwasanaethau hygyrch o ansawdd uchel lle bynnag y maent yn byw yng Nghymru ar sail barhaol.
I share concerns highlighted by the Finance Committee around the Welsh Government's interaction with this Bill. I fully agree with the committee that the Welsh Government has a responsibility to provide financial information to Assembly Members in their preparation of legislation, and in light of the First Minister's response to the committee, my concerns remain.
The health Minister has made it clear that he does not support this Bill. Instead, he is consulting on a code of practice on the delivery of autism services. He told committees that the code will do everything that the Bill wants to do, but I do not believe the code will be sufficient to deliver the changes needed to improve services. My concerns are shared by the National Autistic Society and others, and I will outline some of these today.
My Bill would place a duty on the Welsh Government to prepare and publish an autism strategy, as well as review and revise it based on independent assessment, but there is no reference in the code to duties on the Welsh Government to publish, review or revise the code or autism action plan. It's important to stress the proposed code is not mandatory on health bodies. A further worry for people with autism and their families is the fact that the code can be reversed at any time by the Welsh Government. This is a far cry from the permanent and all-encompassing regime set out in the Bill.
My Bill ties the timescale for autism diagnosis to those set out by the National Institute for Health and Care Excellence, three months from referral to start of diagnostic assessment. The long wait for diagnosis is an area of enormous concern to many people with autism and their families. NICE standards are based on evidence and clinical expertise, but despite recognising the importance and authority of NICE on other aspects of healthcare, the Welsh Government has chosen to ignore them on waiting times for autism diagnosis, and remains attached to a 26-week target for children and, as yet, no target for adults. I have yet to see the evidence on which this target is based.
The code is heavily tied to the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 and Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Act 2018, whereas my Bill includes provisions much wider than those Acts. My Bill provides for meeting the needs of people with autism and their carers in relation to the Welsh language, employment, education and advocacy, but there are no duties or requirements in the code relating to any of these areas. Instead, the code says that health boards and local authorities should make reasonable adjustments. This is far weaker than the statutory duty in the Bill, and essentially allows Welsh Government to carry on doing more of the same. I'm concerned by the narrow remit of the code, as it doesn't provide for these wider aspects of a person's life. A broader holistic approach is essential if we are to ensure that people with autism are able to achieve their potential, and lead valued and fulfilling lives. The powerful evidence given by families living with autism, both via my consultations and during scrutiny, more than bears this out.
Whilst the Bill includes provision to ensure services reflect and facilitate transition from childhood to adulthood, the code refers to transition when leaving school, but there are no requirements or duties in the code to promote this in a meaningful way. We're all aware of the invaluable role played by families and friends in providing informal care to their loved ones, which is why my Bill strengthens and supports families and carers of people with autism. Such a commitment does not exist in the code, which merely includes a requirement to make carers aware of their right to an assessment under the social services Act. This is of particular concern to me, as I do not believe that this is sufficient to meet the needs of those carers.
I'd like to now address criticism directed at the Bill citing that it is diagnosis-led. This claim is simply misleading. The Bill is not solely concerned with diagnosis, but instead puts forward an overarching regime that seeks to address all the needs of a person with autism both pre and post diagnosis. Nowhere does the Bill state that a diagnosis of autism is or should be a requirement for receiving services. Indeed, having a diagnosis of autism is not an automatic passport to services. My Bill specifically provides that services can be delivered prior to a formal diagnosis.
It has been claimed that the Bill will result in an increase in diagnosis, but diagnostic criteria are determined by developments in scientific knowledge and professional practice, and will not change as a result of this Bill. And it is not morally defensible to argue that people with autism should go undiagnosed simply on financial grounds, or for lack of resources. Conversely, the data-collection requirements in the Bill will assist in identifying any tendency to over-diagnosis by health boards which, in turn, will lead to more efficient targeting of resources.
Evidence from existing trials in Wales has clearly established that the gathering of key data by the NHS, such as that prescribed in section 6 of the Bill, can lead to long-term improvements in the diagnosis of autism and delivery of related support services. The limited and unproven data-collection requirements in the proposed code would not offer these benefits. I accept that initiatives have been developed recently, notably the establishment of the integrated autism service. The Minister has told the Assembly that the IAS needs time to embed. Yet, two of the seven services have not yet been rolled out—west Wales and Western bay aren't expected to be in place until April 2019. This process has taken far too long. How can Members be confident that the IAS will deliver for their constituents when so many are still waiting for the service to be rolled out? Furthermore, the final evaluation of the strategic action plan and IAS has not yet been published. The final report will provide important, independent evidence on the effectiveness of the Welsh Government's autism strategic action plan. And without sight of this crucial information, Members cannot make a meaningful assessment of the Welsh Government's approach.
I'd like to make it clear that my Bill will not result in wholesale changes to the structure and configuration of autism services, but seeks to underpin and further strengthen developments that are already under way. My Bill is designed to complement and be compatible with Welsh Government's existing activities, save for certain key improvements such as diagnostic waiting times, and, as such, is wholly realistic and achievable.
Today's vote isn't about whether the Bill in its current form will become law, it's about agreeing the general principles to enable further scrutiny to take place. Should the general principles not be agreed today, the Bill will fall, and Members will have no further opportunity to shape the way autism services are developed in Wales. Agreeing the general principles will enable Members to table and debate the amendments they would like to see to the Bill. This is the only way of ensuring that Members are at the forefront of shaping the future development of autism services. There will be no further opportunity should the Bill fall today.
Whilst the Welsh Government is consulting on a code, it will not undergo the scrutiny afforded to a Bill, and Members will not be given a final say on its content. I passionately believe my Bill will deliver real and sustainable improvements to the lives of people in Wales with autism and their families, and I ask Members for their support in agreeing the general principles of this important Bill this afternoon.
Rwy'n rhannu pryderon a amlygwyd gan y Pwyllgor Cyllid ynglŷn â'r rhyngweithio rhwng Llywodraeth Cymru a'r Bil hwn. Cytunaf yn llwyr â'r pwyllgor fod cyfrifoldeb ar Lywodraeth Cymru i ddarparu gwybodaeth ariannol i Aelodau'r Cynulliad wrth iddynt baratoi deddfwriaeth, ac yng ngoleuni ymateb y Prif Weinidog i'r pwyllgor, mae fy mhryderon yn parhau.
Mae'r Gweinidog iechyd wedi dweud yn glir nad yw'n cefnogi'r Bil hwn. Yn lle hynny, mae'n ymgynghori ar god ymarfer ar ddarparu gwasanaethau awtistiaeth. Dywedodd wrth y pwyllgor y bydd y cod yn gwneud popeth y mae'r Bil am ei wneud, ond nid wyf yn credu y bydd y cod yn ddigon i gyflawni'r newidiadau sydd eu hangen i wella gwasanaethau. Caiff fy mhryderon eu rhannu gan y Gymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth ac eraill, ac fe amlinellaf rai o'r rheini heddiw.
Byddai fy Mil yn gosod dyletswydd ar Lywodraeth Cymru i baratoi a chyhoeddi strategaeth awtistiaeth, yn ogystal â'i hadolygu a'i ddiwygio yn seiliedig ar asesiad annibynnol, ond nid oes unrhyw gyfeiriad yn y cod at ddyletswyddau ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi, adolygu neu ddiwygio'r cod neu gynllun gweithredu ar awtistiaeth. Mae'n bwysig pwysleisio nad yw'r cod arfaethedig yn orfodaeth ar gyrff iechyd. Testun pryder pellach i bobl ag awtistiaeth a'u teuluoedd yw'r ffaith y gall Llywodraeth Cymru wrthdroi'r cod ar unrhyw adeg. Mae hyn yn wahanol iawn i'r drefn barhaol a hollgynhwysol a nodir yn y Bil.
Mae fy Mil yn clymu'r amserlen ar gyfer diagnosis o awtistiaeth wrth y rhai a nodwyd gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal (NICE), tri mis rhwng atgyfeirio a dechrau asesu diagnostig. Mae'r amser aros hir am ddiagnosis yn faes pryder enfawr i lawer o bobl ag awtistiaeth a'u teuluoedd. Mae safonau NICE yn seiliedig ar dystiolaeth ac arbenigedd clinigol, ond er ei bod yn cydnabod pwysigrwydd ac awdurdod NICE mewn agweddau eraill ar ofal iechyd, mae Llywodraeth Cymru wedi dewis eu hanwybyddu mewn perthynas ag amseroedd aros ar gyfer gwneud diagnosis o awtistiaeth, ac mae'n parhau i lynu at darged o 26 wythnos ar gyfer plant a hyd yn hyn, ni cheir targed ar gyfer oedolion. Rwyf eto i weld y dystiolaeth y seiliwyd y targed hwn arni.
Mae'r cod wedi ei glymu'n dynn wrth Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 a Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018, ond mae fy Mil i'n cynnwys darpariaethau sy'n llawer ehangach na'r Deddfau hynny. Mae fy Mil yn darparu ar gyfer diwallu anghenion pobl ag awtistiaeth a'u gofalwyr o ran y Gymraeg, cyflogaeth, addysg ac eiriolaeth, ond nid oes unrhyw ddyletswyddau na gofynion yn y cod sy'n ymwneud ag unrhyw un o'r meysydd hyn. Yn lle hynny, mae'r cod yn dweud y dylai byrddau iechyd ac awdurdodau lleol wneud addasiadau rhesymol. Mae hyn lawer yn wannach na'r ddyletswydd statudol yn y Bil, ac yn ei hanfod mae'n galluogi Llywodraeth Cymru i barhau i wneud mwy o'r un peth. Rwy'n bryderus ynglŷn â chylch gorchwyl cul y cod, gan nad yw'n darparu ar gyfer yr agweddau ehangach ar fywyd unigolyn. Mae dull cyfannol ehangach yn hanfodol os ydym i sicrhau bod pobl ag awtistiaeth yn gallu cyflawni eu potensial, a byw bywydau gwerthfawr a chyflawn. Mae'r dystiolaeth rymus a roddwyd gan deuluoedd sy'n byw gydag awtistiaeth, drwy fy ymgynghoriadau ac yn ystod y gwaith craffu, yn ategu hyn a mwy.
Er bod y Bil yn cynnwys darpariaeth i sicrhau bod gwasanaethau'n adlewyrchu ac yn hwyluso'r broses o bontio rhwng plentyndod a bywyd fel oedolyn, mae'r cod yn cyfeirio at bontio wrth adael ysgol, ond ni cheir unrhyw ofynion neu ddyletswyddau yn y cod i hyrwyddo hyn mewn ffordd ystyrlon. Rydym oll yn ymwybodol o'r rôl werthfawr a chwaraeir gan deuluoedd a ffrindiau drwy ddarparu gofal anffurfiol i'w hanwyliaid, a dyna pam y mae fy Mil yn cryfhau ac yn cefnogi teuluoedd a gofalwyr pobl ag awtistiaeth. Nid oes ymrwymiad o'r fath yn y cod, sydd ond yn cynnwys gofyniad i hysbysu gofalwyr am eu hawl i asesiad o dan y Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol. Mae hyn yn peri pryder arbennig i mi, oherwydd nid wyf yn credu ei fod yn ddigonol i ddiwallu anghenion y gofalwyr hynny.
Hoffwn drafod yn awr y feirniadaeth o'r Bil sy'n dweud ei fod yn cael ei arwain gan ddiagnosis. Mae'r honiad yn gamarweiniol. Mae'r Bil yn ymwneud â mwy na diagnosis; yn hytrach mae'n cyflwyno cyfundrefn drosfwaol sy'n ceisio mynd i'r afael â holl anghenion person ag awtistiaeth cyn ac ar ôl diagnosis. Nid yw'r Bil yn nodi yn unman fod diagnosis o awtistiaeth yn ofyniad ar gyfer cael gwasanaethau, neu y dylai fod. Yn wir, nid yw cael diagnosis o awtistiaeth yn basbort awtomatig i wasanaethau. Mae fy Mil yn darparu'n benodol ar gyfer sicrhau y gellir darparu gwasanaethau cyn cael diagnosis ffurfiol.
Honnwyd y bydd y Bil yn arwain at gynnydd yn y nifer sy'n cael diagnosis o awtistiaeth, ond pennir meini prawf diagnostig gan ddatblygiadau yn y wybodaeth wyddonol ac ymarfer proffesiynol, ac ni fydd hynny'n newid o ganlyniad i'r Bil hwn. Ac nid oes modd amddiffyn yn foesol y ddadl y dylai pobl ag awtistiaeth fethu cael diagnosis ar sail ariannol yn unig, neu oherwydd prinder adnoddau. Ar y llaw arall, bydd y gofynion casglu data yn y Bil yn helpu i nodi unrhyw duedd tuag at or-ddiagnosis gan fyrddau iechyd a fydd, yn ei dro, yn arwain at dargedu adnoddau'n fwy effeithlon.
Mae'r dystiolaeth o dreialon presennol yng Nghymru wedi sefydlu'n eglur y gall casglu data allweddol gan y GIG, fel y data a nodir yn adran 6 o'r Bil, arwain at welliannau hirdymor mewn diagnosis o awtistiaeth a darparu gwasanaethau cymorth cysylltiedig. Ni fyddai'r gofynion casglu data cyfyngedig a heb eu profi yn y cod arfaethedig yn cynnig y manteision hyn. Rwy'n derbyn bod mentrau wedi'u datblygu'n ddiweddar, yn enwedig sefydlu'r gwasanaeth awtistiaeth integredig. Mae'r Gweinidog wedi dweud wrth y Cynulliad fod angen amser i'r gwasanaeth awtistiaeth integredig ymsefydlu. Eto i gyd, mae dau o'r saith gwasanaeth yn dal i fod heb eu rhoi ar waith eto—nid oes disgwyl i orllewin Cymru a'r bae Gorllewinol fod ar waith tan fis Ebrill 2019. Mae'r broses hon wedi cymryd llawer gormod o amser. Sut y gall yr Aelodau fod yn hyderus y bydd y gwasanaeth awtistiaeth integredig yn darparu ar gyfer eu hetholwyr pan fo cynifer ohonynt yn dal i aros i'r gwasanaeth gael ei gyflwyno? At hynny, nid yw'r gwerthusiad terfynol o'r cynllun gweithredu strategol a'r gwasanaeth awtistiaeth integredig wedi'i gyhoeddi eto. Bydd yr adroddiad terfynol yn darparu tystiolaeth annibynnol bwysig ar effeithiolrwydd cynllun gweithredu strategol Llywodraeth Cymru ar awtistiaeth. A heb weld y wybodaeth hanfodol hon, ni all yr Aelodau wneud asesiad ystyrlon o ddull Llywodraeth Cymru o weithredu.
Hoffwn ddweud yn glir na fydd fy Mil yn arwain at newidiadau enfawr i strwythur a chyfluniad gwasanaethau awtistiaeth, ond mae'n ceisio ategu ac atgyfnerthu datblygiadau sydd eisoes ar y gweill. Mae fy Mil wedi'i gynllunio i ategu a bod yn gydnaws â gweithgareddau presennol Llywodraeth Cymru, ac eithrio gwelliannau allweddol penodol megis amseroedd aros diagnostig, ac fel y cyfryw, mae'n gwbl realistig a chyraeddadwy.
Nid ymwneud â pha un a fydd y Bil ar ei ffurf bresennol yn dod yn ddeddf y mae'r bleidlais heddiw, ond yn hytrach â chytuno ar yr egwyddorion cyffredinol er mwyn i graffu allu digwydd. Os na dderbynnir yr egwyddorion cyffredinol heddiw, bydd y Bil yn methu, ac ni chaiff yr Aelodau gyfle arall i siapio'r ffordd y caiff gwasanaethau awtistiaeth eu datblygu yng Nghymru. Bydd cytuno ar yr egwyddorion cyffredinol yn galluogi'r Aelodau i gyflwyno ac i drafod y gwelliannau yr hoffent eu gweld i'r Bil. Dyma'r unig ffordd o sicrhau bod yr Aelodau'n flaenllaw yn y gwaith o siapio datblygiad gwasanaethau awtistiaeth yn y dyfodol. Ni fydd cyfle arall os yw'r Bil yn methu heddiw.
Er bod Llywodraeth Cymru yn ymgynghori ar god, ni fydd yn ddarostyngedig i graffu i'r un graddau ag y bydd Bil, ac ni fydd yr Aelodau'n cael y gair olaf ar ei gynnwys. Rwy'n credu'n angerddol y bydd fy Mil yn sicrhau gwelliannau gwirioneddol a chynaliadwy i fywydau pobl ag awtistiaeth a'u teuluoedd yng Nghymru, a gofynnaf i'r Aelodau am eu cefnogaeth i gytuno ar egwyddorion cyffredinol y Bil pwysig hwn y prynhawn yma.
Thank you. I call on the Chair of the Health, Social Care and Sport Committee, Dai Lloyd.
Diolch. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, Dai Lloyd.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Cafodd y Bil ei gyfeirio at y pwyllgor iechyd ar gyfer gwaith craffu Cyfnod 1. Fel rhan o hyn, cawsom ystod eang o dystiolaeth. Yn ychwanegol at y gwaith casglu tystiolaeth ffurfiol arferol a wnaed yng nghyfarfodydd y pwyllgor, ymgynghorwyd â phobl efo anhwylder sbectrwm awtistiaeth a'u teuluoedd mewn cyfres o weithdai a gafodd eu trefnu gan dîm allgymorth y Cynulliad dros yr haf. Cyfarfu aelodau'r pwyllgor hefyd efo cynrychiolwyr rhieni ac ymweld ag Autism Spectrum Connections Cymru, siop un-stop sy'n darparu lle diogel i oedolion sydd efo cyflwr sbectrwm awtistiaeth i gael mynediad at ystod eang o gyngor a chymorth, i siarad gyda defnyddwyr gwasanaeth. Hoffwn ddiolch i bawb a gyfrannodd at y gwaith yma.
Mae awtistiaeth yn gyflwr gydol oes fel dim arall. Dŷn ni wedi siarad efo pobl gydag awtistiaeth a'u teuluoedd sy'n cael trafferth, ac sy'n dweud eu bod nhw wedi aros 10 mlynedd am y strategaethau awtistiaeth i ddarparu'r gefnogaeth sydd ei hangen arnyn nhw ac nad yw wedi digwydd. Mae'r pwyllgor yn deall rhesymeg yr Aelod sy'n gyfrifol wrth gyflwyno'r Bil yma, ac yn cytuno'n llwyr efo'r angen am welliannau yn y ddarpariaeth o wasanaethau i bobl sydd efo'r anhwylder. Dŷn ni wedi gwrando ar bobl sydd â'r anhwylder a'u teuluoedd, a dŷn ni wedi'n hargyhoeddi bod angen gwneud llawer mwy yn y maes hwn, yn enwedig o ran mynediad at wasanaethau cymorth. Mae'r anawsterau presennol y mae pobl efo awtistiaeth a'u teuluoedd yn eu hwynebu'n gyson wrth geisio cael cymorth yn annerbyniol ac mae'n rhaid mynd i'r afael â nhw. Y neges a ddaeth yn amlwg yn ein tystiolaeth yw bod angen mwy o wasanaethau cymorth ar frys i bobl sydd efo'r anhwylder.
Un maes o bryder penodol oedd darparu gwasanaethau ar gyfer pobl sydd ag anhwylder sbectrwm awtistiaeth ac sydd ag IQ uchel a heb anabledd dysgu na chyflwr iechyd meddwl yr ymddengys eu bod nhw'n disgyn drwy'r bwlch. Dywedodd Llywodraeth Cymru wrthym fod ganddi'r holl bwerau sydd eu hangen arni i sicrhau gwelliannau i wasanaethau awtistiaeth yn y ddeddfwriaeth gyfredol yn y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant, Deddf anghenion dysgu ychwanegol a'r tribiwnlys addysg a Deddf y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Cymru) 2006. Fodd bynnag, dywedodd y rhieni a gymerodd ran yn ein grwpiau ffocws wrthym fod y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol yn methu â sicrhau canlyniadau gwell ar gyfer eu plant am nad yw'r asesiadau'n briodol ar gyfer pobl sydd efo'r anhwylder, ac felly maen nhw'n aml yn methu â chael gofal a chefnogaeth.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. The Bill was referred to the health committee for Stage 1 scrutiny. As part of this, we took a wide range of evidence. In addition to the usual formal evidence gathering carried out in committee meetings, we consulted people with autism spectrum disorder and their families in a series of workshops run by the Assembly’s outreach team over the summer. Committee members also met with parent representatives and visited Autism Spectrum Connections Cymru, a one-stop shop providing a safe place for adults with an autism spectrum condition to access a wide range of advice and support, to talk to service users. I would like to thank everyone who contributed to this work.
Now, autism is a lifelong condition like no other. We have talked to people with ASD and their families who are struggling, who say that they have waited 10 years for the autism strategies to deliver the support that they need and it has not happened. The committee understands the rationale of the Member in charge in introducing this Bill. We agree wholeheartedly with the need for improvements in provision of services for people with ASD. We have listened to people with ASD and their families and we’re convinced that further action, much more action, is required in this area, particularly in terms of access to support services. The current difficulties people with ASD and their families regularly face in attempting to access support is unacceptable and must be addressed. The message that clearly came through in the evidence was that more support services are urgently needed for people with ASD.
One area of particular concern was service provision for people with ASD with a high IQ and without a learning disability or mental health condition who seem to fall through the gap. The Welsh Government told us that it has all the powers it needs to deliver improvement to autism services in current legislation in the Social Services and Well-being (Wales) Act, the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Act and the NHS (Wales) Act 2006. However, parents who took part in our focus groups told us that the social services legislation had failed to deliver improved outcomes for their children because the assessments are not appropriate for people with ASD and they're therefore often wrongly denied care and support.
Fyddech chi’n cymryd—? Fyddech chi’n cytuno gyda fi fod rhai pobl yn ein rhanbarth ni wedi gorfod teithio i lefydd fel Norwich er mwyn cael cymorth preifat oherwydd eu bod nhw’n aros mor hir am asesiadau? Petasai yna Fil o’r fath sy’n cael ei gyflwyno yma heddiw, byddai modd i sicrhau eu bod nhw’n cael y driniaeth yn gynharach a’u bod nhw’n cael asesiad yn gynharach, a bod hynny yn rhoi rhyw fath o obaith i’r teuluoedd sydd yn dioddef ar hyn o bryd.
Would you take—? Would you agree with me that there are some people in our region who have had to travel to places such as Norwich in order to access private support because they wait so long for assessment? If there were to be a Bill such as the one being proposed today, it would be possible to ensure that they receive the treatment earlier and that they get that assessment at an earlier stage and that would provide those families who are suffering at the moment with some sort of hope.
Diolch yn fawr, Bethan. Mi fuaswn i’n cytuno. Dyna’r fath o dystiolaeth roedden ni’n ei chael drosodd a throsodd drwy’r ymgynghoriad yma wrth i ni graffu. Dywedodd y rhieni wrthym nad yw'r holl bobl uchel-weithredol sydd efo'r anhwylder yn gymwys am wasanaethau cymdeithasol o dan y Ddeddf, ac er bod ganddyn nhw IQ uchel efallai y bydden nhw'n cael anhawster mawr wrth wneud tasgau dyddiol.
Dywedodd oedolion sydd ag awtistiaeth a gymerodd ran yn ymweliad y pwyllgor ag Autism Spectrum Connections Cymru yma yng Nghaerdydd wrthym eu bod nhw'n teimlo eu bod yn grŵp anweledig yn y gymuned awtistiaeth, gan nad oedden nhw'n perthyn i'r categori plant nac oedolion sydd angen gofal o ddydd i ddydd ac nad ydyn nhw'n effeithio ar ystadegau cyflogadwyedd ac anabledd. Clywsom eu bod nhw'n awyddus i weithio ond yn methu â chael swydd ac mae angen cymorth arnyn nhw i'w helpu i gael gwaith.
Nid ydym ni, fel pwyllgor, wedi gallu dod i gonsensws ynghylch ai'r ddeddfwriaeth hon, ar yr adeg benodol hon, yw'r ffordd fwyaf priodol o gyflawni'r gwelliannau sydd ddirfawr eu hangen. Mae rhai Aelodau'n cefnogi cyflwyno'r Bil yma nawr, gan gredu ei bod yn amserol ac yn angenrheidiol rhoi gwasanaethau ar sail statudol i gyflawni gwelliant lle mae strategaethau blaenorol wedi methu â gwneud hynny, a sicrhau'r newid sy'n ofynnol i bobl sydd ag anhwylder sbectrwm awtistiaeth a'u teuluoedd. Mae Aelodau eraill o'r farn bod angen rhoi mwy o amser i fentrau a deddfwriaeth bresennol ddod i rym. Roedd rhai hefyd yn pryderu ynghylch ffocws y Bil, y mae rhai o'r farn ei fod yn ddiagnosis yn hytrach nag ar sail anghenion, a'r canlyniadau posibl ar bobl na fyddan nhw'n derbyn diagnosis ar gyfer anhwylder sbectrwm awtistiaeth neu sydd â chyflyrau niwrolegol eraill. Fodd bynnag, dŷn ni’n cytuno bod angen pwysig i wella gwasanaethau cymorth i bobl sydd ag anhwylder sbectrwm awtistiaeth a'u teuluoedd ledled Cymru, a chredwn fod yn rhaid mynd i'r afael â hyn fel mater o flaenoriaeth.
I'r perwyl yma, dŷn ni wedi gwneud cyfres o argymhellion i Lywodraeth Cymru gyda'r bwriad o ddatblygu'r gwelliannau hyn. Mae'r rhain yn cynnwys cynyddu’r ddarpariaeth o wasanaethau cymorth anhwylder sbectrwm awtistiaeth uniongyrchol ledled Cymru, y tu hwnt i’r gwasanaethau a gynigir ar hyn o bryd gan y gwasanaeth awtistiaeth integredig, a sicrhau bod gwasanaethau’r trydydd sector yn derbyn cyllid cynaliadwy er mwyn gallu parhau â’u gwasanaethau cymorth arbenigol i bobl sydd ag anhwylder sbectrwm awtistiaeth a’u hehangu. Yn ail, rhoi cyfarwyddyd i'r gwasanaeth awtistiaeth integredig i wella cysondeb y gwasanaethau ar draws y rhanbarthau, er mwyn sicrhau dull gweithredu cenedlaethol. Cymryd camau ar fyrder i fynd i'r afael â'r angen clir am gymorth cyflogaeth ar gyfer oedolion sydd ag anhwylder sbectrwm awtistiaeth. Nesaf, rhoi cyfarwyddyd i fyrddau iechyd ac awdurdodau lleol i sicrhau bod nifer o lwybrau atgyfeirio priodol a chlir ar gael i bawb, gan gynnwys llwybr gofal sylfaenol penodol, a bod y rhwystrau sy’n bodoli rhwng y sectorau iechyd, y sector gofal a’r sector addysg yn cael eu rhoi i’r neilltu, er enghraifft er mwyn galluogi meddygon teulu i allu atgyfeirio plant i gael cymorth addysgol. Gofyniad gorfodol i bob aelod o staff mewn ysgolion, yn enwedig athrawon a chynorthwywyr addysg, gael hyfforddiant mewn ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o anhwylder sbectrwm awtistiaeth yn ystod eu hyfforddiant cychwynnol athrawon ac fel rhan o'u datblygiad proffesiynol parhaus.
Gwnaethom hefyd argymhelliad i'r Aelod sy'n gyfrifol, fel dŷn ni wedi ei glywed, pe bai'r Bil yn mynd ymlaen i Gyfnod 2, y dylid cyflwyno gwelliant i sicrhau nad adolygiad barnwrol yw'r unig ffordd sydd ar gael i unigolion fynnu eu hawliau. Nodaf fod yr Aelod sy'n gyfrifol yn derbyn yr egwyddor y tu ôl i'r argymhelliad hwn, ond nid yw wedi gallu nodi ateb ymarferol i fynd i'r afael â'r mater. Mae hyn yn siomedig—ond gellir deall y rhesymau—am ei fod wedi dod o ganlyniad i'n sgyrsiau gyda rhieni a soniodd wrthym am eu pryder ynghylch eu gallu i gael atebion priodol pan fo angen, o ystyried cymhlethdodau proses yr adolygiad barnwrol.
Nid ydym eto, fel pwyllgor, wedi cael ymateb ffurfiol gan Lywodraeth Cymru i’n hargymhellion, ac rwyf yn edrych ymlaen at glywed gan y Gweinidog yn ddiweddarach yn y ddadl hon. Diolch yn fawr iawn.
Thank you very much, Bethan. I would agree, and that's the kind of evidence that we heard time and time again during this inquiry as we scrutinised. The parents told us that not all high-functioning people with ASD are eligible for social services under the Act, and, while they may have a high IQ, they may have great difficulty undertaking daily tasks.
Adults with ASD who took part in the committee's visit to Autism Spectrum Connections Cymru here in Cardiff told us that they felt that they were an invisible group in the autism community as they did not fall into the category of children or adults who need day-to-day care and they're not affecting employability and disability statistics. We heard that they're keen to work but are unable to get a job and need support to help them into employment.
And we have not, as a committee, been able to reach consensus on whether this legislation at this particular time is the most appropriate way of achieving these much-needed improvements. Some Members support the introduction of this Bill now, believing that it is both timely and necessary to put services on a statutory footing to deliver improvement where previous strategies have failed to do so and achieve the change required for people with ASD and their families. Other Members feel that more time is needed for existing initiatives and legislation to take effect. Some were also concerned about the focus of the Bill, which some believe is diagnosis-led rather than needs-led and the potential consequences for people who will not receive an ASD diagnosis and/or have other neurological conditions. However, we are in agreement that there is a pressing need to improve support services for people with ASD and their families across Wales, and we believe that this must be addressed as a matter of priority.
To this end, we have made a series of recommendations to the Welsh Government aimed at driving forward these improvements. These include directing the integrated autism services to improve the consistency of the service across the regions beyond what is done at present and to ensure that services in the third sector receive sustainable funding to continue with the specialist support services that they provide for people with ASD and to expand these services. Second, to direct the integrated autism services to improve the consistency of the services across all regions to ensure a national approach, taking urgent action to address the clear need for employment support for adults with ASD. Then instructing health boards and local authorities to ensure that there are multiple appropriate referral pathways available to all, including a specific primary care pathway, and that existing barriers between the health, care and education sectors are removed—for example, to enable GPs to refer children for education support. Then a mandatory requirement for all school staff, particularly teachers and teaching assistants, to receive training in awareness and understanding of ASD during their initial teacher training and as part of their continuing professional development.
We also made a recommendation to the Member in charge, as we've heard, that, if the Bill proceeds to Stage 2, an amendment should be brought forward to ensure that judicial review is not the only route available for individuals to assert their rights. I note that the Member in charge accepts the principle behind this recommendation but has been unable to identify a workable solution to address the issue. This is disappointing—but we can understand the reasons why—as it came as a result of our conversations with parents who told us of their concern about their ability to seek appropriate remedies where necessary, given the complexities of the judicial review process.
We've not yet, as a committee, received a formal response from the Welsh Government to our recommendations, and I look forward to hearing from the Minister later on in this debate. Thank you very much.
Thank you. Can I call on the Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd?
Diolch. A gaf fi alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd?
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Dwi'n falch iawn i gael cyfrannu at y ddadl Cyfnod 1 yma mewn perthynas â goblygiadau ariannol y Bil Awtistiaeth (Cymru).
Nawr, ar yr achlysur hwn, nid oedd modd i'r pwyllgor ddod i unrhyw gasgliad ar ddilysrwydd yr asesiad effaith rheoleiddiol. Dyw hwn ddim yn safbwynt y mae'r pwyllgor am ei chymryd, gan, wrth gwrs, nad yw'n helpu Aelodau'r Cynulliad i graffu ar y ddeddfwriaeth dan sylw.
Yn ystod ein sesiynau tystiolaeth, mi ddaeth hi i'r amlwg nad oedd Llywodraeth Cymru wedi darparu manylion unrhyw gostau sy'n gysylltiedig â darparu'r gwasanaethau presennol i'r Aelod sy'n gyfrifol am y Bil. Yn sgil hynny, ni chafodd y pwyllgor gyfle i drafod gwerth am arian opsiynau 1 a 2 yn llawn, gan nad oedd llawer o wybodaeth ar gael am gostau cyfredol Llywodraeth Cymru i lywio trafodaethau o'r fath. Mae'n ddyletswydd ar y Llywodraeth, fel prif ffynhonnell y wybodaeth ariannol, i ymgysylltu â'r broses hon, ac mae gennym ni bryderon sylweddol ynglŷn â diffyg ymgysylltu Llywodraeth Cymru yn yr achos hwn. Nawr, fe roddwyd gryn sylw i'r honiad mai cyfrifoldeb yr Aelod sy'n gyfrifol yw cynhyrchu'r asesiad effaith rheoleiddiol a darparu costau ar ei gyfer e, ond mae gan y Llywodraeth gyfrifoldeb hefyd i ymgysylltu ac i gydweithio'n llawn â'r broses yma. Nawr, mae ein profiad ni ar yr achlysur hwn yn awgrymu nad yw hyn wedi digwydd. Mi ddaeth Ysgrifennydd y Cabinet, fel oedd ei deitl e ar y pryd, i sesiwn dystiolaeth, gan gwestiynu nifer o'r ffigurau yn yr asesiad effaith rheoleiddiol. Fodd bynnag, ni chawsom ni wybod am ei bryderon tan y cyfarfod hwnnw, ac roedd yr Ysgrifennydd Cabinet yn amharod i ddarparu tystiolaeth ysgrifenedig yn cynnwys manylion am ei bryderon ynghylch y costau yn yr asesiad effaith rheoleiddiol. Felly, cyfyngwyd ar allu'r pwyllgor i gwestiynu ac i graffu ar y tybiaethau yn yr asesiad effaith rheoleiddiol.
Yn ystod ein sesiynau tystiolaeth, mi ddaeth hi i'r amlwg nad oedd eglurder ynghylch gwariant penodol y Llywodraeth ar anhwylder sbectrwm awtistiaeth o fewn y darlun ehangach o wariant ar gyflyrau datblygu niwrolegol. Mae'r diffyg gwybodaeth hwn yn peri pryder i'r pwyllgor. Sut y gallwn ni ystyried effeithiolrwydd un o bolisïau'r Llywodraeth heb wybod faint o arian sydd wedi'i wario arno fe? Mae Llywodraeth Cymru wedi awgrymu bod ei chynllun strategol diwygiedig ar ASD yn cwmpasu pob un o rannau allweddol y Bil hwn, ac eto, nid oes ganddi unrhyw wybodaeth ariannol am yr hyn sy'n cael ei wario yn y maes yma. Roedd y diffyg gwybodaeth a'r diffyg ymgysylltu hwn yn golygu ei bod hi'n anodd i'r pwyllgor ddod i unrhyw gasgliadau. Er enghraifft, roeddem ni'n ansicr a oedd y galw ychwanegol posib am adnoddau a allai ddeillio o ddull gweithredu diagnosis wedi'i adlewyrchu'n llawn yn yr asesiad effaith rheoleiddiol. Fodd bynnag, nid oedd modd inni brofi'r ansicrwydd hwn yn sgil diffyg gwybodaeth glir am yr arian sy'n cael ei wario ar wasanaethau ASD.
Felly, ar yr achlysur yma, dyw'r pwyllgor ddim yn gallu gwneud penderfyniad ar ddilysrwydd yr asesiad effaith rheoleiddiol hwn. Dyw'r Aelodau ddim wedi cael unrhyw reswm ariannol sylweddol i'r ddeddfwriaeth beidio â symud yn ei blaen, ond dŷn ni ddim wedi gallu pennu a oes unrhyw werth am arian yn y ddeddfwriaeth hon yn sgil y diffyg gwybodaeth ariannol. Nawr, mae llwyddiant deddfwriaeth yn dibynnu ar wybodaeth gywir, ac roedd methu â darparu'r wybodaeth ar yr achlysur hwn wedi rhwystro'r broses graffu.
Rŷn ni'n credu bod hwn yn gynsail sy'n peri pryder, ac yn gynsail na ddylid ei ailadrodd. Mi fydden ni'n annog y Llywodraeth, os yw o'r farn ei bod yn briodol pleidleisio o blaid caniatáu i Fil Aelod symud yn ei flaen ar y cam 'caniatâd i fwrw ymlaen', hynny yw 'leave to proceed'—mi ddylai sicrhau ei bod yn barod i ymgysylltu'n llawn â'r Aelod sy'n gyfrifol. Gall beidio â gwneud hynny arwain at waith craffu gwael, gall arwain at ddefnydd gwael o amser y Cynulliad ac, yn wir, adnoddau'r Cynulliad, ac yn bwysicaf oll, wrth gwrs, gall arwain at annhegwch i randdeiliaid sydd â diddordeb dilys a gwirioneddol yn y pwnc sydd o dan sylw.
Thank you very much, Dirprwy Lywydd. I’m pleased to contribute to this Stage 1 debate in relation to the financial implications of the Autism (Wales) Bill.
Now, on this occasion, the Finance Committee was unable to reach a conclusion on the validity of the regulatory impact assessment. This is not a position that the committee wants to take, as it does not help Assembly Members to scrutinise the legislation before us.
Throughout our evidence sessions, it became apparent that the Welsh Government had not provided any costings for delivering current services to the Member in charge of the Bill. As a result, the committee was unable to fully consider the value for money of options 1 and 2, as there was little information available about the current Welsh Government costs to inform such considerations. It's incumbent on the Government, as the main source of financial information, to engage in the process, and we have significant concerns about the lack of engagement from the Welsh Government in this particular instance. Now, much was made of the assertion that it was the Member in charge's responsibility for producing and costing the RIA, however the Government also has a responsibility to engage and to co-operate fully in this process. Now, our experience on this occasion suggests that this hasn’t happened. The Cabinet Secretary, as was at that time, attended the evidence session and questioned a number of the figures in the RIA. However, we weren't given sight of his concerns until that meeting, and the Cabinet Secretary was reluctant to provide written evidence detailing his concerns about the costings in the RIA. So, this approach limited the committee’s ability to scrutinise and to question the assumptions in the RIA.
During our evidence sessions, it was apparent that there was no clear picture of the Government's autism spectrum disorder specific spend within the wider spending on neurodevelopmental conditions. This lack of information is a concern to the committee. How can consideration be given to the effectiveness of Government policy without knowing how much has been spent on it? The Welsh Government has suggested it’s revised autism spectrum disorder strategic plan covers all of the key parts of this Bill, and yet they have no financial information on what is spent in this area. This lack of information and lack of engagement meant that it was difficult for the committee to reach any conclusions. For example, we were uncertain whether the potential additional call on resources that a diagnosis approach may result in has been fully accounted for in the RIA. However, we were unable to test this uncertainty due to the lack of clear information about the money spent on ASD services.
So, on this occasion, the committee is unable to make a decision on the validity of this regulatory impact assessment. Members have not received any substantial financial reason for the legislation not to go forward, but we have been unable to ascertain whether there is any value for money in this legislation due to the lack of financial information. Now, the success of legislation relies on accurate information, and the failure to provide information on this occasion has hindered the scrutiny process.
We believe that this is a worrying precedent that should not be repeated. We would urge the Government, if it sees fit to vote a Member's Bill to proceed to the 'leave to proceed' stage—it must then be prepared to fully engage with the Member in charge. Not doing so can result in poor scrutiny, it can be a poor use of Assembly time and, indeed, Assembly resources, and, most importantly, it's unfair to stakeholders who have a legitimate and genuine interest in the subject matter.
Thank you. I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw.
Diolch. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw.
Diolch, Dirprwy Lywydd. This is the report of the Constitutional and Legislative Affairs Committee. We reported on the Autism (Wales) Bill on 7 December and we made six recommendations. I'm pleased to note that the Member in charge has accepted all our recommendations, and should the Bill proceed to Stage 2, we look forward to seeing the necessary amendments tabled. My contribution this afternoon will focus on two of our recommendations: recommendations 3 and 5. The first of these: we are concerned that, in the absence of enforcement provisions within the Bill, the only potential remedy available would appear to be an action to seek judicial review, which we believe is unsatisfactory because of its complexity, high cost and potential for delays. Our recommendation 3 suggests that the Member in charge should reconsider whether the remedies available to citizens under the Bill are appropriate, and, if necessary, table amendments at Stage 2 to provide a more effective way of enforcing the Bill's provisions.
I note that the Member in charge has said that, at present time, he's been unable to identify a meaningful way of amending the Bill in this respect. However, I welcome his commitment to work with Members and other experts with the aim of strengthening available remedies under the Bill, should it proceed to the next stage. However, this remains an important area of concern to the committee and a weakness to the Bill in its current form.
Moving on, the power to amend the definition of autism spectrum disorder in section 9 to include other neurodevelopmental disorders is exceptionally broad. We are concerned at this approach for a number of reasons. It is clear from the Member in charge's explanatory memorandum that a considerable amount of thought and research has gone into preparing a Bill that relates solely to autism. However, the Bill permits subordinate legislation to be used to extend the Bill's provisions to other unspecified neurodevelopmental disorders—a term that, itself, is not defined in the Bill—without the guarantee of that legislation being accompanied by the same level of supporting evidence and analysis. If the Bill was enacted, it could, if the powers in section 9(1) were used, become an autism Act that applies to a range of neurodevelopmental disorders and not just autism. This has the potential to cause confusion. Furthermore, it would mean that subordinate legislation related to other neurodevelopmental disorders would not be subject to the same level of scrutiny as the autism Bill, rather as a piece of subordinate legislation, that widening of the enacted legislation's application would be subject to a take-it-or-leave-it vote, with no opportunity to amend that legislation. We do not believe, given the breadth of the power, that even the application of a superaffirmative procedure would overcome our concerns.
In our view, the approach in the Bill does not amount to good legislative practice and would not lead to good law. For that reason, our recommendation 5 suggested that if the Bill proceeds to the next stage, the Member in charge should table an amendment to section 9(1) of the Bill to remove paragraph (b) of the definition of autism spectrum disorder. In reaching this view, we acknowledge that the provisions were included on the basis of consultation responses received by the Member in charge. However, in our view, the appropriate way to have achieved this would have been to introduce a Bill related to neurodevelopmental disorders generally. However, we also recognise that this would've been outside the terms of the Member in charge's original ballot proposal, and his ability to do this was restricted. It is therefore of concern that this therefore appears as part of the Bill.
I note and welcome that the Member in charge has accepted our conclusions and recommendations on this matter. Thank you, Dirprwy Lywydd.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Dyma adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Cyflwynwyd adroddiad gennym ar y Bil Awtistiaeth (Cymru) ar 7 Rhagfyr ac fe wnaethom chwe argymhelliad. Rwy'n falch o nodi bod yr Aelod cyfrifol wedi derbyn ein holl argymhellion, ac os yw'r Bil yn symud ymlaen i Gyfnod 2, edrychwn ymlaen at weld y gwelliannau angenrheidiol yn cael eu cyflwyno. Bydd fy nghyfraniad y prynhawn yma yn canolbwyntio ar ddau o'n hargymhellion: argymhellion 3 a 5. Y cyntaf o'r rhain: yn absenoldeb darpariaethau gorfodi yn y Bil, rydym yn bryderus ei bod hi'n ymddangos mai'r unig rwymedi posibl a allai fod ar gael fyddai camau i ofyn am adolygiad barnwrol, a chredwn fod hynny'n anfoddhaol oherwydd ei gymhlethdod, ei gost uchel a'r perygl o oedi. Mae ein hargymhelliad 3 yn awgrymu y dylai'r Aelod cyfrifol ailystyried a yw'r rhwymedïau sydd ar gael i ddinasyddion o dan y Bil yn briodol, ac os oes angen, dylid cyflwyno gwelliannau yng Nghyfnod 2 i ddarparu ffordd fwy effeithiol o orfodi darpariaethau'r Bil.
Nodaf fod yr Aelod cyfrifol wedi dweud ei fod, ar hyn o bryd, wedi gallu nodi ffordd ystyrlon o ddiwygio'r Bil yn y cyswllt hwn. Fodd bynnag, rwy'n croesawu ei ymrwymiad i weithio gydag Aelodau ac arbenigwyr eraill gyda'r nod o gryfhau rhwymedïau sydd ar gael o dan y Bil, os yw'n mynd ymlaen i'r cyfnod nesaf. Fodd bynnag, deil hwn i fod yn faes pryder pwysig i'r pwyllgor ac yn wendid yn y Bil ar ei ffurf bresennol.
Gan symud ymlaen, mae'r pŵer i ddiwygio'r diffiniad o anhwylder sbectrwm awtistiaeth yn adran 9 i gynnwys anhwylderau niwroddatblygiadol eraill yn eithriadol o eang. Rydym yn pryderu ynglŷn â'r ymagwedd hon am nifer o resymau. Mae'n amlwg o femorandwm esboniadol yr Aelod cyfrifol fod cryn dipyn o feddwl a gwaith ymchwil wedi mynd i baratoi Bil sy'n ymwneud yn unig ag awtistiaeth. Fodd bynnag, mae'r Bil yn caniatáu defnyddio is-ddeddfwriaeth i ymestyn darpariaethau'r Bil i gynnwys anhwylderau niwroddatblygiadol—term nad yw'r Bil yn ei ddiffinio—amhenodol eraill heb warant y bydd y ddeddfwriaeth honno wedi'i hategu gan yr un lefel o dystiolaeth a dadansoddiad i'w chynnal. Pe bai'r Bil yn cael ei roi mewn grym, a phe defnyddid y pwerau yn adran 9(1), gallai ddod yn Ddeddf awtistiaeth sy'n berthnasol i amrywiaeth o anhwylderau niwroddatblygiadol ac nid awtistiaeth yn unig. Mae potensial i hyn achosi dryswch. At hynny, byddai'n golygu na fyddai is-ddeddfwriaeth a fo'n ymwneud ag anhwylderau niwroddatblygiadol eraill yn ddarostyngedig i'r un lefel o graffu â'r Bil awtistiaeth, ond yn hytrach fel darn o is-ddeddfwriaeth, ac y byddai ehangu cymhwysiad y ddeddfwriaeth weithredol yn amodol ar bleidlais i'w derbyn neu ei gwrthod, heb gyfle i ddiwygio'r ddeddfwriaeth honno. O ystyried ehangder y pŵer, nid ydym yn credu y byddai hyd yn oed cymhwyso gweithdrefn uwchgadarnhaol yn goresgyn ein pryderon.
Yn ein barn ni, nid yw dull gweithredu'r Bil yn ymarfer deddfwriaethol da ac ni fyddai'n arwain at ddeddfwriaeth dda. Am y rheswm hwnnw, awgrymodd ein hargymhelliad 5, os yw'r Bil yn symud ymlaen i'r cyfnod nesaf, y dylai'r Aelod cyfrifol gyflwyno gwelliant i adran 9(1) o'r Bil er mwyn dileu paragraff (b) ar y diffiniad o anhwylder sbectrwm awtistiaeth. Wrth ffurfio'r farn hon, rydym yn cydnabod bod y darpariaethau wedi'u cynnwys ar sail ymatebion ymgynghoriad a ddaeth i law'r Aelod cyfrifol. Fodd bynnag, yn ein barn ni, y ffordd briodol o fod wedi cyflawni hyn fyddai cyflwyno Bil yn ymwneud ag anhwylderau niwroddatblygiadol yn gyffredinol. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod hefyd y byddai hyn wedi bod y tu allan i delerau'r bleidlais ar gais gwreiddiol yr Aelod cyfrifol, ac roedd ei allu i wneud hyn yn gyfyngedig. Felly, mae'n destun pryder fod hyn yn ymddangos yn rhan o'r Bil.
Rwy'n nodi ac yn croesawu'r ffaith bod yr Aelod cyfrifol wedi derbyn ein casgliadau a'n hargymhellion ar y mater hwn. Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd.
Thank you. Can I now call the Minister for Health and Social Services, Vaughan Gething?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Vaughan Gething?
Thank you, Deputy Presiding Officer. I want to say at the outset that everyone in this Chamber wants to improve outcomes and the quality of life for autistic people and their families. And I agree that support for autistic people needs to be better. That support is not yet consistently available, and for some families it does feel like a fight to get the right support and a system that works against them. Many, if not all of us across this Chamber, will have heard this experience directly from our constituents, will recognise the impact that this can have on families that we have been elected to serve, and more than that, there are a number of people across this Chamber who recognise that experience from within our own families.
There are real, legitimate and serious concerns that I and the Government take seriously and are committed to addressing. That is why this Government has invested significantly and will continue to invest in new services. The difference in this Chamber is not whether we should improve services to make a real difference to the lived experience of autistic people and their families; the difference is how we make that difference.
I would like to thank the Health, Social Care and Sport Committee, the Constitutional and Legislative Affairs Committee and the Finance Committee for bringing together a wide range of views as they scrutinised the legislation. The committee reports demonstrate a wide consensus in seeking to make improvement in our autism services. None of the Assembly committee reports make a positive recommendation that the Bill should proceed. We believe that we have all the legislative powers that we need to deliver the required improvements in autism services, and we are delivering on our commitments set out in the autism strategy. If the improvements that we're committed to make are not realised, then the door is of course open to future legislation, if that would make the difference that we all want to see.
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Rwyf am ddweud ar y dechrau fod pawb yn y Siambr hon am wella canlyniadau ac ansawdd bywyd i bobl awtistig a'u teuluoedd. A chytunaf fod angen i gymorth i bobl awtistig fod yn well. Nid yw'r cymorth hwnnw ar gael yn gyson eto, ac i rai teuluoedd mae'n teimlo fel brwydr i gael y cymorth cywir ac fel pe bai'r system yn gweithio yn eu herbyn. Bydd llawer, os nad pob un ohonom ar draws y Siambr hon, wedi clywed am y profiad hwn yn uniongyrchol gan ein hetholwyr, ac yn cydnabod yr effaith y gall hyn ei chael ar deuluoedd y cawsom ein hethol i'w gwasanaethu, ac yn fwy na hynny, mae nifer o bobl ar draws y Siambr yn gyfarwydd â'r profiad hwnnw yn ein teuluoedd ein hunain.
Ceir pryderon dilys a difrifol y mae'r Llywodraeth a minnau o ddifrif yn eu cylch ac wedi ymrwymo i fynd i'r afael â hwy. Dyna pam y mae'r Llywodraeth hon wedi buddsoddi'n sylweddol, a bydd yn parhau i fuddsoddi, mewn gwasanaethau newydd. Nid a ddylem wella gwasanaethau i wneud gwahaniaeth go iawn i brofiad byw pobl awtistig a'u teuluoedd sydd wrth wraidd y gwahaniaeth rhyngom yn y Siambr hon; mae'r gwahaniaeth rhyngom yn ymwneud â sut y gallwn wneud y gwahaniaeth hwnnw.
Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol a'r Pwyllgor Cyllid am ddwyn ynghyd ystod eang o safbwyntiau wrth iddynt graffu ar y ddeddfwriaeth. Mae adroddiadau'r pwyllgorau'n dangos consensws eang ar gyfer ceisio gwneud gwelliannau yn ein gwasanaethau awtistiaeth. Nid oes unrhyw un o adroddiadau pwyllgorau'r Cynulliad yn gwneud argymhelliad cadarnhaol y dylai'r Bil fynd rhagddo. Credwn fod gennym yr holl bwerau deddfwriaethol sydd eu hangen arnom i gyflawni'r gwelliannau gofynnol mewn gwasanaethau awtistiaeth, ac rydym yn cyflawni'r ymrwymiadau a nodwyd gennym yn y strategaeth awtistiaeth. Os na wireddir y gwelliannau rydym wedi ymrwymo i'w gwneud, mae'r drws ar agor i ddeddfwriaeth yn y dyfodol, os byddai hynny'n gwneud y gwahaniaeth y mae pawb ohonom am ei weld.
I appreciate you might be factually correct when you just said that none of the committee recommendations were that the Bill should proceed, but the Chair of the Finance Committee has eloquently said in his contribution earlier that we as a committee were unable to decide one way or the other. So, we didn't reject the Bill either; we simply said we didn't have enough costings provided to us, mainly from the Welsh Government, for it to proceed.
Rwy'n derbyn efallai eich bod yn ffeithiol gywir pan ddywedoch yn awr nad oedd argymhellion yr un o'r pwyllgorau'n nodi y dylai'r Bil fynd rhagddo, ond dywedodd Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid yn huawdl yn ei gyfraniad yn gynharach nad oeddem ni fel pwyllgor yn gallu penderfynu y naill ffordd neu'r llall. Felly, ni wnaethom wrthod y Bil chwaith, dim ond dweud nad oedd digon o gostau wedi'u darparu ar ein cyfer, gan Lywodraeth Cymru yn bennaf, er mwyn iddo allu mynd rhagddo.
I'll come to that point. It's a point of dispute between the Government and the Finance Committee about the provision of information. I want to make some progress before I take further interventions.
We have begun a series of reforms to make services more responsive to the individual needs of autistic people and their families. The clear majority of clinicians, professional groups, the NHS and local government who gave evidence to the Health, Social Care and Sport Committee believe that the reforms we have introduced need the opportunity to work and be evaluated. That was also the view of some members of the committee in their report. I believe that our focus now must be on meeting the commitments that we have made: to complete the roll-out of the integrated autism service by the end of this financial year, to finalise the statutory code that will set new standards of care and services, and our commitment to evaluating and learning from what we have done to date.
I've written to Members this week setting out a range of our commitments to improvement and evaluation. We do recognise the call for greater consistency made by the health committee, and we have committed to do just that, but our commitment to improve will not end at voting time today. This is a commitment to the future, and I fully expect the Government to be held to account to meet those commitments. The alternative we have before us today is legislation that, despite its intent, has the potential to do harm not good. If this Bill were to progress today, work on the statutory code would have to slow down as officials would need to concentrate on the Bill instead. The consultation on that statutory code is open until 1 March, and I would encourage all people to have their say, including the points made by the Member in charge during his opening.
We believe the code will address many of the core issues identified in the Bill, including statutory service standards and levels of support that people can expect to receive. It is also written in plain and accessible language that we cannot achieve in legislation, and the code will of course be in place more quickly than the measures suggested in the Bill. It is my expectation, subject to consultation responses, that that code will be in force before the end of this calendar year.
Fe ddof at hynny. Mae'n bwynt sy'n destun dadl rhwng y Llywodraeth a'r Pwyllgor Cyllid ynglŷn â darparu gwybodaeth. Rwyf am wneud rhywfaint o gynnydd cyn imi dderbyn ymyriadau pellach.
Rydym wedi dechrau ar gyfres o ddiwygiadau i wneud gwasanaethau'n fwy ymatebol i anghenion unigol pobl awtistig a'u teuluoedd. Cred y mwyafrif clir o'r clinigwyr, y grwpiau proffesiynol, y GIG a llywodraeth leol a roddodd dystiolaeth i'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon fod y diwygiadau yr ydym wedi eu cyflwyno angen cyfle i weithio a chael eu gwerthuso. Dyna hefyd oedd barn rhai o aelodau'r pwyllgor yn eu hadroddiad. Credaf fod rhaid i'n ffocws yn awr fod ar gyflawni'r ymrwymiadau a wnaethom: cwblhau'r gwaith o gyflwyno'r gwasanaeth awtistiaeth integredig erbyn diwedd y flwyddyn ariannol hon, cwblhau gwaith terfynol ar y cod statudol a fydd yn pennu safonau newydd ar gyfer gofal a gwasanaethau, a'n hymrwymiad i werthuso a dysgu o'r hyn a wnaethom hyd yma.
Rwyf wedi ysgrifennu at yr Aelodau yr wythnos hon yn amlinellu ystod o'n hymrwymiadau i wella a gwerthuso. Rydym yn cydnabod y galw am fwy o gysondeb a wnaed gan y pwyllgor iechyd, ac rydym wedi ymrwymo i wneud yn union hynny, ond ni fydd ein hymrwymiad i wella yn dod i ben adeg y cyfnod pleidleisio heddiw. Mae hwn yn ymrwymiad ar gyfer y dyfodol, ac rwy'n disgwyl i'r Llywodraeth gael ei dwyn i gyfrif am gyflawni'r ymrwymiadau hynny. Y dewis arall sydd gennym ger ein bron heddiw yw deddfwriaeth sydd mewn perygl, er gwaethaf ei bwriad, o wneud niwed yn hytrach na daioni. Os yw'r Bil hwn yn symud ymlaen heddiw, byddai'n rhaid i waith ar y cod statudol arafu gan y byddai angen i swyddogion ganolbwyntio ar y Bil yn lle hynny. Mae'r ymgynghoriad ar y cod statudol hwnnw'n agored tan 1 Mawrth, a buaswn yn annog pawb i leisio barn, gan gynnwys y pwyntiau a wnaeth yr Aelod cyfrifol wrth agor.
Credwn y bydd y cod yn mynd i'r afael â llawer o'r materion craidd a nodwyd yn y Bil, gan gynnwys safonau gwasanaeth statudol a lefelau cymorth y gall pobl ddisgwyl eu cael. Hefyd, fe'i hysgrifennwyd mewn iaith glir a hygyrch na allwn ei gyflawni mewn deddfwriaeth, ac wrth gwrs bydd y cod ar waith yn gynt na'r mesurau a awgrymir yn y Bil. Yn amodol ar ymatebion i'r ymgynghoriad, rwy'n disgwyl y bydd y cod mewn grym cyn diwedd y flwyddyn galendr hon.
I thank the Minister very much for taking an intervention there. What I've just heard is about aspiration, and you've said that if your reforms don't work you'll consider legislation, but you need to see if the work that you're doing now embeds. Yet, you introduced the minimum alcohol pricing Bill and insisted it was necessary—that legislation was necessary—without any evidence to back up its necessity at all. Why a different set of rules for this from your own legislation?
Diolch i'r Gweinidog am dderbyn ymyriad. Mae'r hyn rwyf newydd ei glywed yn ymwneud â dyhead, ac rydych wedi dweud os nad yw eich diwygiadau'n gweithio y byddwch yn ystyried deddfwriaeth, ond bod angen i chi weld a yw'r gwaith a wnewch yn awr yn gwreiddio. Eto i gyd, fe gyflwynwyd y Bil isafbris am alcohol gennych ac fe fynnoch chi ei fod yn angenrheidiol—fod y ddeddfwriaeth yn angenrheidiol—heb unrhyw dystiolaeth i gefnogi hynny o gwbl. Pam fod gennych set wahanol o reolau ar gyfer hwn i'r hyn sydd gennych ar gyfer eich deddfwriaeth eich hun?
I completely reject the comparison; they're entirely different issues. The public health measures we were looking to take with the minimum unit pricing Act have been supported by a range of evidence we put before committees, and indeed the purpose and point of that Bill was supported by committees in this Assembly during their scrutiny. But if this Bill is passed, we do risk concentrating our clinical resources on diagnosis rather than ongoing support services. The children's commissioner, the royal colleges for GPs, nursing, speech and language therapy, psychiatry, paediatrics and child health, and occupational therapy, the NHS Confederation, and the Welsh Local Government Association all recognised the need for further consistency and improvement. They were also all united that this Bill is not the right way to do so. I'll take a further intervention if I'm to be allowed time, Dirprwy Lywydd.
Rwy'n gwrthod y gymhariaeth yn llwyr; maent yn faterion hollol wahanol. Mae'r mesurau iechyd y cyhoedd roeddem eisiau eu rhoi ar waith gyda'r Ddeddf isafbris uned o alcohol wedi eu cefnogi gan ystod o dystiolaeth a gyflwynwyd gennym i'r pwyllgorau, ac yn wir, cefnogwyd diben a phwynt y Bil hwnnw gan y pwyllgorau yn y Cynulliad hwn yn ystod eu gwaith craffu. Ond os caiff y Bil hwn ei basio, rydym mewn perygl o ganolbwyntio ein hadnoddau clinigol ar ddiagnosis yn hytrach na gwasanaethau cymorth parhaus. Roedd y comisiynydd plant, colegau brenhinol y meddygon teulu, nyrsys, therapi iaith a lleferydd, seiciatreg, pediatreg ac iechyd plant, a therapi galwedigaethol, Cydffederasiwn y GIG, a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru oll yn cydnabod yr angen am gysondeb a gwella pellach. Roeddent oll yn unedig hefyd nad y Bil hwn yw'r ffordd iawn o wneud hynny. Fe gymeraf ymyriad pellach os caniatewch amser i mi wneud hynny, Ddirprwy Lywydd.
Just very briefly, Minister. I think you're misrepresenting the position of the children's commissioner. What she has said is that it is a matter of debate, and I have her response here in front of me. It is a matter of debate as to whether legislation is required. I fully acknowledge that you're accurate in your representation of the other bodies you mentioned, but I think you should revise what you've said about the children's commissioner, because that is not correct.
Yn fyr iawn, Weinidog. Credaf eich bod yn camddarlunio safbwynt y comisiynydd plant. Yr hyn y mae hi wedi'i ddweud yw ei fod yn fater dadleuol, ac mae gennyf ei hymateb yma o fy mlaen. Mae'r angen am ddeddfwriaeth yn fater dadleuol. Rwy'n cydnabod yn llwyr eich bod yn gywir o ran yr hyn a ddywedoch am y cyrff eraill a grybwyllwyd gennych, ond credaf y dylech adolygu'r hyn a ddywedoch am y comisiynydd plant, gan nad yw hynny'n gywir.
I think you'll also find that the children's commissioner also referred to the risk that having a diagnosis-led approach would be seen as a golden ticket to services. The six royal colleges were clear that services should be provided on the basis of need, not diagnosis. They also said that specialist practitioners needed to deliver the Bill's scheme would be difficult to recruit, irrespective of whether additional funds are made available. And the evidence to the health committee suggested that the Bill would result in funding and staff resources being diverted to address waiting-list initiatives and away from providing much-needed post-diagnostic care for children, adults, parents and carers, and, of course, the same staff are typically engaged in providing care that meets the needs of people who are not diagnosed with the condition or who do have a diagnosis for a different neurodevelopmental condition. Representatives of other neurodevelopmental conditions are worried about the adverse impacts on services if autism-only legislation is introduced at the expense of wider service provision. That point was made clear both by clinicians and ADHD representatives who gave evidence to the health committee.
The Finance Committee were unable to reach a view on whether the Bill delivers value for money and they laid the blame largely at our door, and we dispute that in the strongest possible terms. We cannot provide information that we do not hold, and it is not the Government's job to do the work of the Member in charge in seeking to prove the merits of his proposal. As a backbencher, I've co-operated myself in actually working on a new piece of work to understand the financial impact of that Bill.
I have met people with autism and their families and carers who support the approach that we're taking as a Government. It is not the case that all autistic people and their families support this Bill, and my own in-tray bears that point out. But the Welsh Government will continue to listen and act on the feedback and the evaluation of the measures that we are taking. We're committed to delivering the improvements that we need by strengthening existing needs-based legislation.
I want to close by again saying there is agreement in this Chamber with the Member in charge and across parties about the need to improve services for autistic people, and this Government is investing in long-term improvement, but there is still disagreement about the means. It is the view of health and care professionals working with and for autistic people that the Bill would have unwelcome and unintended consequences. That does include the likely redirection of resources that would reduce, not improve, care and support for autistic people and other people with neurodevelopmental conditions, and we share that assessment. We do not believe that this Bill would bring about the long-term improvement in services and outcomes that we all want to see. So, I ask Members to support our drive for service improvement in the next phase of reform, which includes a statutory code. This is a difficult choice for Members to make, but I genuinely believe that the Bill will not deliver against the hopes and aspirations that so many have for it. I accept that other Members will not share my view. Whatever the outcome of today's vote, I give my commitment, once again, to work with people across the Chamber and outside it to make a real and positive difference with and for autistic people right across the country.
Rwy'n credu hefyd y gwelwch fod y comisiynydd plant wedi cyfeirio at y risg y byddai cael dull o weithredu a arweinir gan ddiagnosis yn cael ei weld fel tocyn aur i wasanaethau. Roedd y chwe choleg brenhinol yn glir y dylid darparu gwasanaethau ar sail angen, nid diagnosis. Roeddent hefyd yn dweud y byddai'r ymarferwyr arbenigol y byddai eu hangen er mwyn cyflawni cynllun y Bil yn anodd i'w recriwtio, ni waeth a fyddai arian ychwanegol ar gael ai peidio. Ac awgrymai'r dystiolaeth i'r pwyllgor iechyd y byddai'r Bil yn arwain at ddargyfeirio cyllid ac adnoddau staff i roi sylw i gynlluniau i fynd i'r afael â rhestrau aros ac oddi ar ddarparu gofal mawr ei angen ar ôl diagnosis i blant, oedolion, rhieni a gofalwyr, ac wrth gwrs, fel rheol bydd yr un staff yn darparu gofal sy'n diwallu anghenion pobl nad ydynt wedi cael diagnosis o'r cyflwr neu sydd wedi cael diagnosis o gyflwr niwroddatblygiadol gwahanol. Mae cynrychiolwyr ar ran anhwylderau niwroddatblygiadol eraill yn poeni am yr effeithiau andwyol ar wasanaethau os cyflwynir deddfwriaeth ar gyfer awtistiaeth yn unig ar draul darparu gwasanaethau ehangach. Gwnaethpwyd y pwynt hwnnw'n glir gan glinigwyr a chynrychiolwyr anhwylder diffyg canolbwyntio a gorfywiogrwydd a roddodd dystiolaeth i'r pwyllgor iechyd.
Nid oedd y Pwyllgor Cyllid yn gallu ffurfio safbwynt ynglŷn ag i ba raddau y mae'r Bil yn cyflawni gwerth am arian ac roeddent yn ein beio ni i raddau helaeth, ac rydym yn anghytuno â hynny yn y modd cryfaf. Ni allwn ddarparu gwybodaeth nad ydym yn meddu arni, ac nid gwaith y Llywodraeth yw gwneud gwaith yr Aelod cyfrifol i geisio profi rhinweddau ei gynnig. Fel aelod o'r meinciau cefn, bûm yn cydweithio ar waith newydd i ddeall effaith ariannol y Bil.
Rwyf wedi cyfarfod â phobl ag awtistiaeth a'u teuluoedd a gofalwyr sy'n cefnogi ein dull o weithredu fel Llywodraeth. Nid yw'n wir fod yr holl bobl awtistig a'u teuluoedd yn cefnogi'r Bil hwn, ac mae fy masged i mewn i'n cadarnhau hynny. Ond bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i wrando a gweithredu ar yr adborth a'r gwerthusiad o'r mesurau rydym yn eu rhoi ar waith. Rydym yn ymrwymedig i gyflawni'r gwelliannau sydd eu hangen arnom drwy gryfhau'r ddeddfwriaeth bresennol sy'n seiliedig ar anghenion.
Rwyf am gloi drwy ddweud eto fod cytundeb yn y Siambr hon gyda'r Aelod cyfrifol ac ar draws y pleidiau ynglŷn â'r angen i wella gwasanaethau ar gyfer pobl awtistig, ac mae'r Llywodraeth hon yn buddsoddi mewn gwelliant hirdymor, ond ceir anghytundeb o hyd ynglŷn â beth y mae hynny'n ei olygu. Barn gweithwyr proffesiynol iechyd a gofal sy'n gweithio gyda ac ar ran pobl awtistig yw y byddai canlyniadau anfwriadol ac annymunol i'r Bil. Mae hynny'n cynnwys y tebygolrwydd o ailgyfeirio adnoddau a fyddai'n lleihau, nid yn gwella, gofal a chymorth i bobl awtistig a phobl eraill â chyflyrau niwroddatblygiadol, ac rydym yn rhannu'r asesiad hwnnw. Nid ydym yn credu y byddai'r Bil hwn yn sicrhau'r gwelliant hirdymor i wasanaethau a chanlyniadau y mae pawb ohonom eisiau ei weld. Felly, gofynnaf i'r Aelodau gefnogi ein hymgyrch i wella gwasanaethau yn y cyfnod nesaf o ddiwygio, sy'n cynnwys cod statudol. Mae hwn yn ddewis anodd i'r Aelodau ei wneud, ond rwy'n credu o ddifrif na fydd y Bil yn cyflawni yn erbyn y gobeithion a'r dyheadau sydd gan lawer ar ei gyfer. Rwy'n derbyn na fydd Aelodau eraill yn rhannu fy marn. Beth bynnag fydd canlyniad y bleidlais heddiw, rwy'n rhoi fy ymrwymiad, unwaith eto, i weithio gyda phobl ar draws y Siambr a thu hwnt i wneud gwahaniaeth gwirioneddol a chadarnhaol gyda ac ar ran pobl awtistig ar draws y wlad.
At a meeting of the cross-party autism group in November 2014, members of the autism community from across Wales told us that the Welsh Government's autism strategy was not delivering and people were being pushed further into crisis. The meeting voted unanimously for an autism Act. On January 21, 2015, I led an individual Member debate here that called on the Welsh Government to introduce an autism Act for Wales. Members voted in favour. In October 2016, I led a debate calling on the Welsh Government to bring forward an Autism (Wales) Bill during this Assembly term. This was defeated on whipped party lines. I was therefore delighted when my colleague Paul Davies brought forward proposals for this Member-proposed Bill.
Autism must have a statutory identity in Wales, with specific duties placed on, amongst others, local authorities and health boards. Reliance on the Welsh Government's revised ASD action plan and integrated autism service otherwise promises more of the same. Every single day, I and my office are contacted by autistic people or their family members in crisis because public service providers don't understand, or don't want to understand, what autism is, despite going on the training course. We're constantly having to advise public service providers, including the integrated autism service, on how things need to be done differently with autistic people. As guidance from the Inns of Court states:
'In order for people with autism to communicate effectively, there must be: early identification of their needs; the acquisition of comprehensive background information about the individual; careful consideration given to the communication environment; appropriate preparation of the individual for what is expected and a planned and flexible approach taken.'
They add:
'Consideration must be given not just to the types of questions asked, but also to the manner of how this is done. Timings, changes to scheduling and environmental factors (such as busy buildings) are all likely to affect the overall quality of a person’s evidence.'
It is therefore incumbent on public services to establish and adjust to an autistic person's social and communication needs, recognise the causes of an autistic person's heightened anxiety and therefore avoid treating the autistic person as the problem, which is happening every day as we debate this, as we move forward.
As we heard from autism advocate 'the Agony Autie' at the last meeting of the cross-party autism group, there is too much focus on interventions based on behaviour, not what is driving this behaviour. The first thing to ask is: are they in pain? As the National Autistic Society states,
'it has become clear that the picture painted by Welsh Government and some professional bodies, such as the Royal Colleges, differs significantly to the lived experiences of autistic people and their families.'
This goes for the WLGA too.
As the parent of people with neurodiverse and sensory loss conditions, I am not calling for condition-specific legislation for them, because they do not suffer the degree of discrimination, trauma and torture too often suffered by autistic people today. As the mother of an autistic son who committed suicide in 2018 told me:
'He appeared just a quiet, bright young man—they don't see the struggle these kids go through every day to survive in a neurotypical world.'
Typical of many, a mother told me that her 13-year-old daughter had been out of education for four years due to lack of knowledge and understanding of autism. Another told me that her autistic daughter is 240 miles away in a mental health hospital as a result of years of anxiety due to a lack of understanding, another that
'early recognition of Autism is vital as many of the associated difficulties benefit from early intervention. My eleven year son never received this and will have a much harder life in consequence.'
Others stated, for example, that
'being Autistic is like being a non-person,'
that
'people on the autism spectrum have a huge contribution to make to society but not when they are floundering without proper understanding, support and opportunities'
and that
'as a parent of an Autistic child and as a professional school nurse it is fair to say that services for Autistic people are sadly lacking.'
Last April, I hosted and spoke at the Going Gold for Autistic Acceptance event in the Assembly, at which autistic adults put forward ideas of how we can all work together co-productively to ensure that we begin to tackle the discrimination against autistic people that has become, quote,
'the norm rather than the exception.'
Only a very arrogant politician would think they understand the needs of autistic people better than autistic people themselves.
Mewn cyfarfod o'r grŵp trawsbleidiol ar awtistiaeth ym mis Tachwedd 2014, dywedodd aelodau o'r gymuned awtistiaeth o bob rhan o Gymru wrthym nad oedd strategaeth awtistiaeth Llywodraeth Cymru yn cyflawni a bod pobl yn cael eu gwthio ymhellach i sefyllfa argyfyngus. Pleidleisiodd y cyfarfod yn unfrydol o blaid Deddf awtistiaeth. Ar 21 Ionawr 2015, arweiniais ddadl Aelod unigol yma a alwai ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno Deddf awtistiaeth ar gyfer Cymru. Pleidleisiodd yr Aelodau o blaid. Ym mis Hydref 2016, arweiniais ddadl yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno Bil Awtistiaeth (Cymru) yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Fe'i trechwyd gan chwip plaid. Felly roeddwn yn falch iawn pan gyflwynodd fy nghyd-Aelod, Paul Davies, gynigion ar gyfer y Bil Arfaethedig Aelod hwn.
Rhaid i awtistiaeth gael hunaniaeth statudol yng Nghymru, gyda dyletswyddau penodol ar awdurdodau lleol a byrddau iechyd, ymhlith eraill. Fel arall, mae dibyniaeth ar gynllun gweithredu Llywodraeth Cymru ar anhwylderau sbectrwm awtistig a'r gwasanaeth awtistiaeth integredig yn addo mwy o'r un peth. Bob dydd, mae pobl awtistig neu aelodau o'u teuluoedd yn cysylltu â mi a fy swyddfa mewn argyfwng am nad yw darparwyr gwasanaethau cyhoeddus yn deall, neu eisiau deall, beth yw awtistiaeth, er eu bod wedi dilyn y cwrs hyfforddi. Rydym yn gorfod cynghori darparwyr gwasanaethau cyhoeddus, yn cynnwys y gwasanaeth awtistiaeth integredig, ynglŷn â sut y mae angen gwneud pethau mewn ffordd wahanol gyda phobl awtistig. Fel y mae arweiniad y neuaddau brawdlys yn datgan:
Er mwyn i bobl ag awtistiaeth allu cyfathrebu'n effeithiol, rhaid i'w hanghenion gael eu nodi'n gynnar; rhaid caffael gwybodaeth gefndirol gynhwysfawr am yr unigolyn; rhaid rhoi ystyriaeth ofalus i'r amgylchedd cyfathrebu; rhaid paratoi'r unigolyn yn briodol ar gyfer yr hyn a ddisgwylir ac arfer dull cynlluniedig a hyblyg.
Maent yn ychwanegu:
Rhaid ystyried nid yn unig y mathau o gwestiynau a ofynnir, ond hefyd y modd o wneud hyn. Mae amseriadau, newidiadau i amserlenni a ffactorau amgylcheddol (megis adeiladau prysur) oll yn debygol o effeithio ar ansawdd cyffredinol tystiolaeth yr unigolyn.
Felly, mae'n ddyletswydd ar wasanaethau cyhoeddus i sefydlu ac addasu i anghenion cymdeithasol ac anghenion cyfathrebu unigolion awtistig, cydnabod achosion pryder cynyddol unigolyn awtistig ac felly osgoi trin yr unigolyn awtistig fel y broblem, rhywbeth sy'n digwydd bob dydd wrth inni drafod hyn, ac wrth inni symud ymlaen.
Fel y clywsom gan yr eiriolwr awtistiaeth, 'Agony Autie' yng nghyfarfod diwethaf y grŵp awtistiaeth trawsbleidiol, ceir gormod o ffocws ar ymyriadau sy'n seiliedig ar ymddygiad, nid beth sy'n llywio'r ymddygiad. Y peth cyntaf i'w ofyn yw: a ydynt mewn poen? Fel y dywed y Gymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth,
daeth yn amlwg fod y darlun a baentiwyd gan Lywodraeth Cymru a rhai cyrff proffesiynol, megis y Colegau Brenhinol, yn bur wahanol i brofiadau byw pobl awtistig a'u teuluoedd.
Mae hyn yn wir am CLlLC hefyd.
Fel rhiant i bobl â chyflyrau niwroamrywiol a nam ar y synhwyrau, nid wyf yn galw am ddeddfwriaeth ar gyfer cyflyrau penodol ar eu cyfer, am nad ydynt yn dioddef yr un graddau o wahaniaethu, trawma ac artaith ag y mae pobl awtistig yn eu dioddef yn rhy aml heddiw. Fel y dywedodd mam i fab awtistig a gyflawnodd hunanladdiad yn 2018 wrthyf:
Roedd i'w weld yn ddyn ifanc tawel a siriol—nid ydynt yn gweld y frwydr y mae'r plant hyn yn ei hwynebu bob dydd i oroesi mewn byd niwronodweddiadol.
Yn nodweddiadol o sawl un, dywedodd un fam wrthyf fod ei merch 13 oed wedi bod allan o addysg ers pedair blynedd oherwydd diffyg gwybodaeth a dealltwriaeth o awtistiaeth. Dywedodd un arall wrthyf fod ei merch awtistig 240 milltir i ffwrdd mewn ysbyty iechyd meddwl o ganlyniad i flynyddoedd o orbryder oherwydd diffyg dealltwriaeth, a dywedodd un arall fod
adnabod awtistiaeth yn gynnar yn hanfodol gan fod llawer o'r anawsterau cysylltiedig yn elwa o ymyrraeth gynnar. Ni chafodd fy mab 11 oed hyn a bydd ei fywyd yn llawer anos o ganlyniad i hynny.
Dywedodd eraill, er enghraifft,
mae bod yn Awtistig fel bod yn rhywbeth nad yw'n berson,
fod
gan bobl ar y sbectrwm awtistig gyfraniad enfawr i'w roi i gymdeithas ond nid pan fyddant ar goll heb gael eu deall yn iawn, a heb gymorth a chyfleoedd
ac
fel rhiant i blentyn Awtistig a nyrs ysgol broffesiynol mae'n deg dweud bod gwasanaethau ar gyfer pobl Awtistig yn ddiffygiol.
Fis Ebrill diwethaf, siaradais mewn digwyddiad a gynhaliwyd gennyf yn y Cynulliad, Going Gold for Autistic Acceptance, lle roedd oedolion awtistig yn cyflwyno syniadau ynglŷn â sut y gallwn oll gydweithio gyda'n gilydd yn gydgynhyrchiol i sicrhau ein bod yn dechrau mynd i'r afael â'r gwahaniaethu yn erbyn pobl awtistig sydd bellach, ac rwy'n dyfynnu,
yn norm yn hytrach nag eithriad.
Dim ond gwleidydd haerllug iawn a fyddai'n credu eu bod yn deall anghenion pobl awtistig yn well na phobl awtistig eu hunain.
I will make the plea again that I have a lot of speakers, and even a minute over the timescale means that you're cutting somebody else out. Hefin David.
Gwnaf yr apêl unwaith eto fod gennyf lawer o siaradwyr, ac mae hyd yn oed munud dros yr amser yn golygu eich bod yn amddifadu rhywun arall o gyfle i siarad. Hefin David.
I'd like to, very quickly, Dirprwy Lywydd, acknowledge Steffan Lewis's empty seat. I didn't have the chance yesterday, and I will miss him immeasurably.
I'd like to share with you, Dirprwy Lywydd, some of the questions that a parent of a child with autism has. These questions may be: 'Will she be able to remain in her school? How can I help her overcome her frustrations at not being able to tell me what she wants? Will we ever be able to hold a conversation? How can we possibly approach toilet training if she doesn't understand the concept? Who can teach me how to help her? Will she ever be able to tell me that she loves me? I tell her every day.' These are just some of the questions that the parent has and, Dirprwy Lywydd, I am that parent, and I declare an interest in this debate.
My decision on how I vote today will not be influenced by the voting advice I received from the Government. I said to the chief whip some time ago that if, after much thought and discussion with stakeholders, I felt that this Bill was appropriate I would support its movement to Stage 2. Every time we vote in this Chamber, we do so in order to make better the lives of those people we represent. My personal interest does not outweigh that consideration, but it does inform it.
In the course of my consideration, I've held discussions with the Minister—who has been very kind to meet me twice—with Paul Davies AM, with NAS Cymru, with the Aneurin Bevan university health board specialists, with constituents affected by autism, and with senior staff at Trinity Fields special school, of which I am a governor.
I have considered the Bill in detail, as well as all of the committee reports. Following these discussions, on balance I find this Bill as presented at this time is not one I can support, and that is a decision that I have made based on very great, in-detail, in-depth consideration.
I'd like to share with you a letter from someone I respect very much—. [Interruption.] Yes.
Yn gyflym iawn, Ddirprwy Lywydd, hoffwn gydnabod sedd wag Steffan Lewis. Ni chefais gyfle ddoe, a byddaf yn ei golli'n anfesuradwy.
Hoffwn rannu gyda chi, Ddirprwy Lywydd, rai o'r cwestiynau sydd gan riant plentyn ag awtistiaeth. Gallai'r cwestiynau gynnwys: 'A fydd hi'n gallu aros yn ei hysgol? Sut y gallaf ei helpu i oresgyn ei rhwystredigaeth am nad yw hi'n gallu dweud wrthyf beth mae hi eisiau? A fyddwn ni byth yn gallu cael sgwrs? Sut y gallwn ei hyfforddi i fynd i'r toiled ar ei phen ei hun os nad yw hi'n deall y cysyniad? Pwy all fy nysgu sut i'w helpu hi? A fydd hi byth yn gallu dweud wrthyf ei bod hi'n fy ngharu? Rwy'n dweud hynny wrthi hi bob dydd.' Dyma rai o'r cwestiynau sydd gan y rhiant, a fi yw'r rhiant hwnnw, Ddirprwy Lywydd, ac rwy'n datgan buddiant yn y ddadl hon.
Ni fydd fy mhenderfyniad ynglŷn â sut y pleidleisiaf heddiw wedi ei ddylanwadu gan y cyngor pleidleisio a gefais gan y Llywodraeth. Dywedais wrth y prif chwip beth amser yn ôl, pe bawn i'n teimlo ar ôl llawer o feddwl a thrafod gyda rhanddeiliaid fod y Bil hwn yn briodol, y buaswn yn cefnogi ei symud i Gyfnod 2. Bob tro y byddwn yn pleidleisio yn y Siambr hon, rydym yn gwneud hynny er mwyn gwneud bywydau'r bobl a gynrychiolwn yn well. Nid yw fy niddordeb personol yn gorbwyso'r ystyriaeth honno, ond mae'n ei llywio.
Tra bûm yn ystyried, cefais drafodaethau gyda'r Gweinidog—sydd wedi bod mor garedig â chyfarfod â mi ddwywaith—gyda Paul Davies AC, gyda Chymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth Cymru, gydag arbenigwyr bwrdd iechyd prifysgol Aneurin Bevan, gydag etholwyr yr effeithir arnynt gan awtistiaeth, a chydag aelodau o staff uwch yn ysgol arbennig Trinity Fields lle rwy'n llywodraethwr.
Rwyf wedi ystyried y Bil yn fanwl, yn ogystal â holl adroddiadau'r pwyllgorau. Yn dilyn y trafodaethau hyn, at ei gilydd, nid wyf yn teimlo bod y Bil fel y'i cyflwynwyd ar hyn o bryd yn un y gallaf ei gefnogi, ac mae hwnnw'n benderfyniad a wneuthum yn sgil ystyriaeth fanwl a thrwyadl iawn.
Hoffwn rannu llythyr gyda chi gan rywun rwy'n ei barchu'n fawr iawn—. [Torri ar draws.] Ie.
Thank you very much for taking the intervention, and this is a really important contribution. Have you considered whether amendments at Stage 2 could resolve the concerns that you have?
Diolch yn fawr iawn am dderbyn yr ymyriad, ac mae hwn yn gyfraniad pwysig iawn. A ydych wedi ystyried y gallai gwelliannau yng Nghyfnod 2 ddatrys y pryderon sydd gennych?
I've considered whether amendments would be effective and I don't think, given the assurance that we've had from the health Minister that, should a Bill be needed in the future—given the action that's been taken by the Government then I think it's appropriate that we don't move this Bill to Stage 2, given the amount of time then that amendments would take. [Interruption.] I don't accept that—telling me 'shame' when I've got personal experience of this. I think it's inappropriate to say that.
I'd like to share with you a letter from Ian Elliot, who is the headteacher of Trinity Fields School, and Michelle Fitton, who is assistant headteacher and lead for the very well-respected, recommended Caerphilly autistic spectrum service. These are people I respect immeasurably, and they have raised the concerns that have been raised in the committee evidence that's been received. They believe that the Bill relies with too little emphasis on the views of children and young people in line with the Welsh Government's commitment to the UNCRC, and they say, in a letter to me yesterday, that perhaps the focus should be on developing the code of practice and ensuring the resources to promote the delivery of services for those individuals with ASD alongside the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Act 2018. They therefore recommend not to proceed with the Bill.
Aneurin Bevan health board have written to me and they say that
'we would also like to re-emphasise concerns regarding diagnosis specific legislation. There are concerns that the wider definition of ASD used within the proposals will not be agile or flexible enough to reflect and respond to the ever growing understanding of neuro-disabilities. As new classifications emerge the legislation would need to be regularly amended to reflect these new understandings.'
'Therefore, it is suggested that this reinforces the suggestion that any protection, however welcomed for ASD, should be on the basis of need and not diagnosis or condition.'
There are a myriad of symptoms that people with autistic spectrum condition demonstrate, and the fact that no two people are exactly alike makes it incredibly difficult to produce a piece of workable legislation. I am always working on behalf of those with autism and autism-caring responsibilities, and I would like to urge the Minister to see this call for this Bill to be a call for action from people who are affected by autism. I'm reassured by his letter yesterday, which outlined ongoing comprehensive action that he's taken, and I'm reassured by his speech that he's made today.
For my own part, while I await a diagnosis for my daughter, I can only praise the specialist support for my daughter's speech and language development that she's received, but we as parents had to fight for it. I also welcome the cruising into communication course I attended as a parent, which has enabled me to develop visual communication with my daughter. But it is the case that many questions and much uncertainty remain for me and for my family. I don't know what the future holds and what the next steps are, but I am as confident as I can be that the Government is taking action to provide more help for all of us who are affected by autism and its attendant needs.
Rwyf wedi ystyried i ba raddau y byddai gwelliannau'n effeithiol ac o gofio am y sicrwydd a gawsom gan y Gweinidog iechyd, pe bai angen Bil yn y dyfodol, nid wyf yn meddwl—o ystyried y camau y mae'r Llywodraeth wedi'u cymryd, credaf ei bod yn briodol i ni beidio â symud y Bil hwn i Gyfnod 2, o gofio cymaint o amser wedyn y byddai gwelliannau'n ei gymryd. [Torri ar draws.] Nid wyf yn derbyn hynny—dweud 'shame' wrthyf pan fo gennyf brofiad personol o hyn. Credaf fod dweud hynny'n amhriodol.
Hoffwn rannu llythyr gyda chi oddi wrth Ian Elliot, sy'n bennaeth ysgol Trinity Fields, a Michelle Fitton, sy'n bennaeth cynorthwyol ac arweinydd ar ran gwasanaeth sbectrwm awtistig Caerffili sy'n uchel iawn ei barch. Dyma bobl y mae gennyf barch anfesuradwy tuag atynt, ac maent wedi codi pryderon yn y dystiolaeth i'r pwyllgor a ddaeth i law. Maent o'r farn nad yw'r Bil yn rhoi digon o bwyslais ar farn plant a phobl ifanc yn unol ag ymrwymiad Llywodraeth Cymru i CCUHP, ac maent yn dweud, mewn llythyr ataf ddoe, y dylid canolbwyntio o bosibl ar ddatblygu'r cod ymarfer a sicrhau adnoddau i hyrwyddo gwasanaethau ar gyfer unigolion ag anhwylderau sbectrwm awtistig ochr yn ochr â Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018. Felly, maent yn argymell peidio â bwrw ymlaen gyda'r Bil.
Mae bwrdd iechyd Aneurin Bevan wedi ysgrifennu ataf i ddweud
hoffem hefyd ail-bwysleisio pryderon ynglŷn â deddfwriaeth ar gyfer diagnosis penodol. Mae yna bryderon na fydd y diffiniad ehangach o anhwylderau sbectrwm awtistig a ddefnyddir yn y cynigion yn ddigon hyblyg i adlewyrchu ac ymateb i'r ddealltwriaeth sy'n datblygu'n barhaus o niwro-anableddau. Wrth i gategorïau newydd ddod i'r amlwg byddai angen diwygio'r ddeddfwriaeth yn rheolaidd i adlewyrchu'r ddealltwriaeth newydd hon.
Felly, awgrymir bod hyn yn cadarnhau'r awgrym y dylai unrhyw amddiffyniad, er cymaint o groeso a fyddai iddo ar gyfer anhwylderau sbectrwm awtistig, fod yn seiliedig ar angen ac nid ar ddiagnosis neu gyflwr.
Ceir myrdd o symptomau y mae pobl â chyflwr sbectrwm awtistig yn eu dangos, ac mae'r ffaith nad oes dau unigolyn yn union yr un fath yn ei gwneud yn anodd iawn cynhyrchu deddfwriaeth ymarferol. Rwyf bob amser yn gweithio ar ran unigolion ag awtistiaeth a chyfrifoldebau gofalu am unigolion ag awtistiaeth, a hoffwn annog y Gweinidog i weld yr alwad hon am y Bil fel galwad i weithredu gan bobl yr effeithir arnynt gan awtistiaeth. Fe'm calonogir gan ei lythyr ddoe, a amlinellodd y camau gweithredu cynhwysfawr parhaus y mae wedi'u rhoi ar waith, a chaf fy nghalonogi gan yr araith a wnaeth heddiw.
O'm rhan i, tra byddaf yn disgwyl am ddiagnosis ar gyfer fy merch, ni allaf ond canmol y cymorth arbenigol a gafodd gyda datblygu lleferydd ac iaith, ond bu'n rhaid i ni fel rhieni ymladd amdano. Rwyf hefyd yn croesawu'r cwrs hwyluso cyfathrebu a fynychais fel rhiant, sydd wedi fy ngalluogi i ddatblygu cyfathrebu gweledol gyda fy merch. Ond mae'n wir fod llawer o gwestiynau a llawer o ansicrwydd yn parhau i mi a fy nheulu. Nid wyf yn gwybod beth a ddaw yn y dyfodol a beth yw'r camau nesaf, ond rwyf mor hyderus ag y gallaf fod fod y Llywodraeth yn gweithredu i ddarparu mwy o gymorth i bawb ohonom yr effeithir arnom gan awtistiaeth a'r anghenion a ddaw yn ei sgil.
I have to say, as a member of the health committee, I went into this process feeling I had some awareness of the issues, but I was far from convinced that legislation was the answer, and, through the process of receiving evidence, I have changed my mind.
I've been thoroughly disheartened and actually sometimes quite distressed by the evidence we received from people with autism and their families of the challenges they face to get some kind of diagnosis, of identifying support where support is needed, and, where it exists at all, of getting access to their support. Some of those stories were heartbreaking, and in some places—I'm afraid that, in Wales, in some places services for those young people particularly are scarcely better than they were when I was a special needs teacher in the 1980s. There's a shocking lack of consistency nationally, and, where things are good, they are too often dependent on skilled and caring individuals in certain professions.
I think it's clear from the debate today that we can all agree that this can't be allowed to continue and that something must be done, so why I am convinced that we need a law? Now, it is true that the evidence received by our committee was mixed, and the division has been summarised by others. Broadly, those providing services or responsible for providing services are against legislating. Their concerns are reflected in the report. I won't try to answer all their points, but I would say this: it is clear that the social services and well-being Act does not provide an adequate legal framework for the provision of services for all people with autism. The concerns raised about resourcing are genuine, of course, and they need to be addressed. But this is part of a wider debate about resourcing care and support for all people who need it, and it not a reason either not to legislate or to legislate. And, of course, generally speaking, providers of service rarely wish to see their services subject to more legislation than they think is necessary.
Rhaid imi ddweud, fel aelod o'r pwyllgor iechyd, dechreuais y broses hon yn teimlo bod gennyf rywfaint o ymwybyddiaeth o'r materion, ond roeddwn ymhell o fod wedi fy argyhoeddi mai deddfwriaeth oedd yr ateb a thrwy'r broses o dderbyn tystiolaeth, rwyf wedi newid fy meddwl.
Cefais fy nigalonni, a fy nhristáu weithiau, gan y dystiolaeth a gawsom gan bobl ag awtistiaeth a'u teuluoedd am yr heriau y maent yn eu hwynebu i gael rhyw fath o ddiagnosis, i ddod o hyd i gymorth lle y mae angen cymorth, a lle y mae'n bodoli, i gael mynediad at y cymorth hwnnw. Roedd rhai o'r straeon yn dorcalonnus, ac mewn rhai mannau yng Nghymru, mae arnaf ofn fod gwasanaethau i bobl ifanc, yn arbennig, fawr gwell nag yr oeddent pan oeddwn yn athrawes anghenion arbennig yn y 1980au. Ceir diffyg cysondeb syfrdanol yn genedlaethol, a lle mae pethau'n dda, maent yn aml yn dibynnu gormod ar unigolion medrus a gofalgar mewn proffesiynau penodol.
Rwy'n credu ei bod hi'n amlwg o'r ddadl heddiw y gallwn i gyd gytuno na ellir caniatáu i hyn barhau a bod yn rhaid gwneud rhywbeth, felly pam rwyf fi mor argyhoeddedig fod angen deddf arnom? Nawr, mae'n wir mai cymysg oedd y dystiolaeth a gawsom gan ein pwyllgor, ac mae'r gwahaniaethau wedi'u crynhoi gan eraill. Yn fras, roedd y rhai sy'n darparu gwasanaethau neu sy'n gyfrifol am ddarparu gwasanaethau yn erbyn deddfu. Caiff eu pryderon eu hadlewyrchu yn yr adroddiad. Ni cheisiaf ateb eu pwyntiau i gyd, ond hoffwn ddweud hyn: mae'n amlwg nad yw'r Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant yn darparu fframwaith cyfreithiol digonol ar gyfer darparu gwasanaethau i'r holl bobl sydd ag awtistiaeth. Mae'r pryderon a godwyd ynglŷn ag adnoddau yn rhai dilys, wrth gwrs, ac mae angen rhoi sylw iddynt. Ond rhan o drafodaeth ehangach yw hon ynglŷn â darparu adnoddau ar gyfer gofal a chymorth i bawb sydd eu hangen, ac nid yw'n rheswm naill ai dros beidio â deddfu neu dros ddeddfu. Ac wrth gwrs, a siarad yn gyffredinol, anaml y bydd darparwyr gwasanaethau'n dymuno gweld eu gwasanaethau yn ddarostyngedig i fwy o ddeddfwriaeth nag y credant sy'n angenrheidiol.
Helen, will you take an intervention?
Helen, a wnewch chi dderbyn ymyriad?
Happy to.
Rwy'n hapus i wneud.
Just from my background, can I just say, as a GP, when often faced with a patient where there is no service—and it is dependent on the diagnosis—there isn't unanimity of professional opinion either, and I support an autism Bill?
O fy nghefndir fy hun, a gaf fi ddweud, fel meddyg teulu, yn aml pan fyddaf yn wynebu claf lle nad oes gwasanaeth—a'i fod yn ddibynnol ar y diagnosis—nid oes unfrydedd barn broffesiynol chwaith, ac rwy'n cefnogi Bil awtistiaeth?
I'm grateful for your intervention, Dai—and as do I, of course. Now, on the other side of this debate we have the people with autism and their families, and the organisations that represent them. Through this process, I personally heard no voices from this group opposing legislation, though I fully accept that that can't possibly cover the views, and I have heard, and listened very carefully to, what Hefin David has had to say—though, of course, many family members were clear that legislation alone wouldn't be enough.
They described, as I've said, the huge challenges faced in accessing services. I was particularly struck by parents who had contributed to previous consultations, who had sat on national and local working groups, contributed hundreds of hours of free advice and support—and then to hear from them that, from their perception, nothing has changed. They don't believe that, without legal force, anything will. I have to tell the Minister that these families feel they have heard this all before.
Now, the Government position, which I want to refer to briefly, is odd, to say the least. On the one hand, the Minister says that a diagnosis is not needed, and that the social services and well-being Act sets out how support should be provided for people, based on need, without a formal diagnosis. I would absolutely support that position, but all the evidence we received on the health committee is that that is not the case. Particularly for children with autism, without a diagnosis, nothing happens. This is just not happening, and even if it was, some of the people with autism will never meet the threshold for the kind of support that that Act is designed for.
Now, the Minister says that condition-specific legislation is unhelpful and isn't needed. Yet, at the same time, he proposes to bring forward a condition-specific statutory code. Now, you know, Deputy Presiding Officer, this makes no sense at all. I'm quite used to getting mixed messages from this Government, but it isn't often that they actually openly contradict themselves as the Minister did in one of our meetings.
The families do not believe, on the whole, that a code is enough. Is this legislation perfect? Well, possibly it is not, and the Member bringing it forward has acknowledged this. There are concerns about the difficulty of enforcing rights, and I know that he's agreed to look at this. There may be an overemphasis on assessment and diagnosis, rather than the statutory right to receive services. Again, the sponsoring Member has made clear that he is happy to work with others to address this through the next stage of the process.
Like the families, I'm afraid I am not convinced, having been through the previous process of creating the strategy, that anything short of legislation is going to get for these fellow citizens what they deserve. On that basis, and on behalf of the people with autism and their families, including those in the gallery here today, I commend this motion to the Senedd. Let's allow this legislation to go to the next stage.
Diolch am eich ymyriad, Dai—a minnau hefyd, wrth gwrs. Nawr, ar ochr arall y ddadl hon mae gennym y bobl ag awtistiaeth a'u teuluoedd, a'r sefydliadau sy'n eu cynrychioli. Drwy'r broses hon, yn bersonol ni chlywais unrhyw leisiau o'r grŵp hwn yn gwrthwynebu'r ddeddfwriaeth, er fy mod yn derbyn yn llawn na all hynny gynnwys pob barn, ac fe glywais, a gwrandewais yn ofalus iawn, ar beth oedd gan Hefin David i'w ddweud—er bod llawer o aelodau o deuluoedd yn dweud yn glir, wrth gwrs, na fyddai deddfwriaeth yn ddigon ar ei phen ei hun.
Fel y dywedais, roeddent yn disgrifio'r heriau enfawr a wynebir o ran mynediad at wasanaethau. Fe'm trawyd yn arbennig gan rieni a oedd wedi cyfrannu at ymgynghoriadau blaenorol, a oedd wedi eistedd mewn gweithgorau cenedlaethol a lleol, wedi cyfrannu cannoedd o oriau o gyngor a chymorth am ddim—a chlywed ganddynt wedyn nad oes unrhyw beth wedi newid yn eu canfyddiad hwy. Heb rym cyfreithiol nid ydynt yn credu y bydd unrhyw beth yn newid. Rhaid imi ddweud wrth y Gweinidog fod y teuluoedd hyn yn teimlo eu bod wedi clywed hyn i gyd o'r blaen.
Nawr, mae safbwynt y Llywodraeth, yr hoffwn gyfeirio ato'n fyr, yn rhyfedd a dweud y lleiaf. Ar y naill law, dywed y Gweinidog nad oes angen diagnosis, a bod y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant yn pennu sut y dylid darparu cymorth i bobl, yn seiliedig ar angen, heb ddiagnosis ffurfiol. Buaswn yn rhoi cefnogaeth lwyr i'r safbwynt hwnnw, ond mae'r holl dystiolaeth a gawsom ar y pwyllgor iechyd yn dangos nad yw hynny'n wir. Yn enwedig i blant ag awtistiaeth, heb ddiagnosis, nid oes unrhyw beth yn digwydd. Nid yw'n digwydd, a hyd yn oed pe bai'n digwydd, ni fydd rhai o'r bobl sydd ag awtistiaeth byth yn cyrraedd y trothwy ar gyfer y math o gymorth y lluniwyd y Ddeddf honno ar ei gyfer.
Nawr, mae'r Gweinidog yn dweud bod deddfwriaeth ar gyfer cyflyrau penodol yn ddi-fudd ac nad oes mo'i hangen. Eto, ar yr un pryd, mae'n argymell cyflwyno cod statudol ar gyfer cyflwr penodol. Nawr, wyddoch chi, Ddirprwy Lywydd, nid yw hyn gwneud unrhyw synnwyr o gwbl. Rwy'n eithaf cyfarwydd â chael negeseuon cymysg gan y Llywodraeth hon, ond nid yn aml y maent yn gwrth-ddweud ei hunain yn agored fel y gwnaeth y Gweinidog yn un o'n cyfarfodydd.
Nid yw'r teuluoedd yn credu, ar y cyfan, fod cod yn ddigon. A yw'r ddeddfwriaeth hon yn berffaith? Wel, mae'n bosibl nad ydyw, ac mae'r Aelod sy'n ei chyflwyno wedi cydnabod hyn. Mae yna bryderon ynglŷn â'r anhawster i orfodi hawliau, a gwn ei fod wedi cytuno i edrych ar hyn. Efallai bod gorbwyslais ar asesu a diagnosis, yn hytrach na'r hawl statudol i gael gwasanaethau. Unwaith eto, mae'r Aelod sy'n noddi wedi dweud yn glir ei fod yn hapus i weithio gydag eraill i fynd i'r afael â hyn drwy gyfnod nesaf y broses.
Fel y teuluoedd, mae arnaf ofn nad wyf yn argyhoeddedig, ar ôl bod drwy'r broses flaenorol o greu'r strategaeth, fod unrhyw beth heblaw deddfwriaeth yn mynd i sicrhau'r hyn y maent yn eu haeddu i'r cyd-ddinasyddion hyn. Ar y sail honno, ac ar ran y bobl ag awtistiaeth a'u teuluoedd, gan gynnwys y rheini yn yr oriel yma heddiw, rwy'n cymeradwyo'r cynnig hwn i'r Senedd. Gadewch i ni ganiatáu i'r ddeddfwriaeth symud ymlaen i'r cyfnod nesaf.
I'd like to thank Paul Davies for introducing this Bill. I'm in complete support of this Bill and agree with everything that's been said so far in support of it, so I'll try not to repeat the points already made.
But, turning to one of the representations that we've had against the Bill, I'm sure that everyone here has received the e-mail about the Bill, authored by a number of clinicians concerned that, if this Bill goes through, focus will be taken off conditions that, while every bit as impactive for the sufferers of ASD, have not secured a diagnosis of ASD and therefore aren't subject to this Bill and the targets or accountability that the Bill will introduce. To those clinicians, I would reply that if the Welsh Labour NHS fails to meet the needs of children who aren't diagnosed with ASD, it won't be the fault of the Bill. The blame will lie with the Government, whose successive failures so far have necessitated this Bill. I understand the concerns the clinicians have raised regarding possible unintended consequences of the Bill. It's something that you always have to watch, obviously, but the well-intentioned contribution to this debate may, in fact, act to let the Government off the hook for the mismanagement of the Welsh NHS. It will be in the hands of the Labour Government whether children with other needs will be ignored. This Bill won't cause anyone to be ignored; it's just Labour's running of the Welsh NHS that will cause that.
We can't vote against this Bill because we fear that the Government aren't competent enough to deal with it. The people of Wales need Government incompetence to be highlighted and challenged, not accommodated and appeased. So, with all due respect to the clinicians who've highlighted the concerns, I fear that following their advice will only make the Welsh Government feel better, not those people with ASD whose needs have been neglected for far too long.
We all wish this Bill wasn't necessary. We all wish the NHS was meeting the needs of those with ASD, but we also know that this isn't the case. Saying, 'Let's not do anything about it because there are other shortcomings that also need dealing with'—this diagnosis-versus-need argument—is not good enough. Should we feel the need to bring in additional Bills to tackle the shortcomings of the Labour-run NHS, we should do so. To refuse to tackle a problem solely on the grounds that it's not dealing with all of the NHS's ills is like a doctor refusing to treat a patient's long-standing symptoms until a cure for the underlying disease is found. We can't let those with ASD suffer any longer while a cure for Labour's incompetent running of the NHS is found, so I urge all Members to vote for this Bill.
Turning to the second point that those clinicians made, nowhere is it more evident that the NHS is failing families in need than in the second point that they raise, when they say that there is a risk that individuals or families will feel that their best opportunity to access what support they need is by securing that particular diagnosis i.e ASD. Were the NHS and support service running as they should, this wouldn't be an issue, but the fact that it is an issue doesn't mean that we shouldn't do anything. As the Betsi Cadwaladr fiasco shows, not only can the Government not run the NHS at a strategic level, but they can't do it at a direct level either. That view is backed up by the e-mail that we've had from the clinicians.
So, really, the one and only reason this Bill is needed is because the Labour Government has failed to convince the Welsh NHS and other organisations to deliver the support and services needed by those with ASD. We know there are other individuals, groups of people and communities that are currently being let down by the Welsh Labour Government but, today, we're dealing with ASD, and in order to get those living with ASD the support they need, I urge everyone to back this Bill today. Thank you.
Hoffwn ddiolch i Paul Davies am gyflwyno'r Bil hwn. Rwy'n cefnogi'r Bil yn llwyr ac yn cytuno â phopeth a ddywedwyd hyd yma o'i blaid, felly fe geisiaf beidio ag ailadrodd y pwyntiau a wnaed eisoes.
Ond i droi at un o'r cyflwyniadau a gawsom yn erbyn y Bil, rwy'n siŵr fod pawb yma wedi cael yr e-bost ynglŷn â'r Bil, wedi'i ysgrifennu gan nifer o glinigwyr sy'n pryderu, os caiff y Bil ei basio, y collir ffocws ar gyflyrau y mae eu heffaith yr un mor fawr ag i'r rhai sy'n dioddef o anhwylder sbectrwm awtistig ond nad ydynt wedi cael diagnosis o anhwylder sbectrwm awtistig, ac felly nid ydynt yn cael eu cynnwys yn y Bil hwn a'r targedau a'r atebolrwydd a gyflwynir gan y Bil hwn. I'r clinigwyr hynny, buaswn yn ateb nad bai'r Bil fydd unrhyw fethiant ar ran GIG Llafur Cymru i ddiwallu anghenion plant nad ydynt wedi cael diagnosis o anhwylder sbectrwm awtistig. Bai'r Llywodraeth fydd hynny, a'i methiannau olynol hyd yma sydd wedi golygu bod angen y Bil hwn. Deallaf y pryderon sydd gan glinigwyr ynglŷn â chanlyniadau anfwriadol posibl y Bil. Mae'n rhywbeth y mae'n rhaid i chi ei wylio bob amser, yn amlwg, ond gallai'r cyfraniad llawn bwriad da i'r ddadl hon weithredu i osgoi rhoi'r bai ar y Llywodraeth am gamreoli GIG Cymru mewn gwirionedd. Mater i'r Llywodraeth Lafur fydd i ba raddau y caiff plant sydd ag anghenion eraill eu hanwybyddu. Ni fydd y Bil hwn yn peri i unrhyw un gael ei anwybyddu; dim ond y ffordd y mae Llafur yn rhedeg GIG Cymru fydd yn peri hynny.
Ni allwn bleidleisio yn erbyn y Bil hwn am ein bod yn ofni nad yw'r Llywodraeth yn ddigon cymwys i allu ymdrin ag ef. Mae pobl Cymru angen i anallu'r Llywodraeth gael ei amlygu a'i herio, nid ei oddef a'i dderbyn. Felly, gyda phob dyledus barch i'r clinigwyr a nododd y pryderon, mae arnaf ofn na fydd dilyn eu cyngor ond yn gwneud i Lywodraeth Cymru deimlo'n well, yn hytrach na'r bobl sydd ag anhwylderau sbectrwm awtistig y mae eu hanghenion wedi eu hesgeuluso ers cyhyd.
Byddai'n well gan bawb ohonom pe na bai angen y Bil hwn. Byddai pawb ohonom yn dymuno gweld y GIG yn diwallu anghenion unigolion ag anhwylderau sbectrwm awtistig, ond gwyddom hefyd nad yw hynny'n digwydd. Nid yw'n ddigon da inni ddweud, 'Gadewch i ni beidio â gwneud dim yn ei gylch am fod angen ymdrin â diffygion eraill hefyd'—y ddadl diagnosis yn erbyn angen. Pe baem yn teimlo'r angen i gyflwyno Biliau ychwanegol i fynd i'r afael â dffygion y GIG dan arweiniad Llafur, dylem wneud hynny. Mae gwrthod mynd i'r afael â phroblem ar y sail nad yw'n ymdrin â holl ddiffygion y GIG ychydig fel meddyg yn gwrthod trin symptomau hirsefydlog claf hyd nes y doir o hyd i wellhad i'r clefyd gwaelodol. Ni allwn adael i'r rhai sydd ag anhwylderau sbectrwm awtistig ddioddef yn hwy tra doir o hyd i wellhad i'r ffordd ddi-glem y mae Llafur yn rhedeg y GIG, felly rwy'n annog yr holl Aelodau i bleidleisio o blaid y Bil hwn.
I droi at yr ail bwynt a wnaeth y clinigwyr, gwelir yn fwyaf amlwg fod y GIG yn gwneud cam â theuluoedd mewn angen yn yr ail bwynt a godir ganddynt, pan ddywedant fod yna berygl y bydd unigolion neu deuluoedd yn teimlo mai eu gobaith gorau o gael y cymorth sydd ei angen arnynt yw drwy gael y diagnosis penodol hwnnw, h.y. anhwylder sbectrwm awtistig. Pe bai'r GIG a gwasanaethau cymorth yn gweithredu fel y dylent, ni fyddai hyn yn broblem, ond nid yw'r ffaith ei bod yn broblem yn golygu na ddylem wneud unrhyw beth. Fel y dengys ffiasgo Betsi Cadwaladr, nid yn unig nad yw'r Llywodraeth yn gallu rhedeg y GIG ar lefel strategol, ni allant wneud hynny ar lefel uniongyrchol chwaith. Ategir y farn honno gan yr e-bost a gawsom gan y clinigwyr.
Felly, mewn gwirionedd, yr unig reswm pam fod angen y Bil hwn yw oherwydd bod y Llywodraeth Lafur wedi methu argyhoeddi GIG Cymru a sefydliadau eraill i ddarparu'r cymorth a'r gwasanaethau sydd eu hangen ar unigolion ag anhwylder sbectrwm awtistig. Rydym yn gwybod bod yna unigolion eraill, grwpiau o bobl a chymunedau yn cael eu siomi ar hyn o bryd gan y Llywodraeth Lafur ond, heddiw, anhwylderau sbectrwm awtistig sydd o dan sylw, ac er mwyn cael y cymorth sydd ei angen arnynt i rai sy'n byw ag anhwylderau sbectrwm awtistig, rwy'n annog pawb i gefnogi'r Bil hwn heddiw. Diolch.
Parents of children with autism I talk to feel they are not getting the support they need, although those with children who attend Ysgol Pen-y-Bryn, which is an exceptionally good school in my constituency, speak highly of the school. I have no doubt that the current Bill is flawed. However, something has got to be done. The Welsh Government has started a number of initiatives, and there is an argument to await their appraisal. What I want the Minister to say unequivocally to me today for me to not vote for this Bill is that if the appraisal finds that these initiatives that the Government has brought forward are not working, then the Government will introduce its own Bill during this Assembly term. I think we need to ensure that what is needed for the people is brought forward, and that a Bill produced by the Government will be produced in such a way that it would have the full benefit of Government support, and would go through. Thank you.
Mae rhieni plant ag awtistiaeth y siaradaf â hwy'n teimlo nad ydynt yn cael y cymorth sydd ei angen, er bod y rhai sydd â phlant yn mynychu Ysgol Pen-y-Bryn, sy'n ysgol arbennig o dda yn fy etholaeth, yn canmol yr ysgol. Nid oes gennyf amheuaeth fod y Bil presennol yn ddiffygiol. Fodd bynnag, mae'n rhaid gwneud rhywbeth. Mae Llywodraeth Cymru wedi dechrau nifer o gynlluniau, ac mae yna ddadl dros aros iddynt gael eu gwerthuso. Yr hyn rwyf am i'r Gweinidog ei ddweud yn hollol bendant wrthyf heddiw er mwyn i mi beidio â phleidleisio dros y Bil yw, os gwelir bod y gwerthusiad yn dangos nad yw'r cynlluniau hyn a gyflwynodd y Llywodraeth yn gweithio, y bydd y Llywodraeth yn cyflwyno ei Bil ei hun yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Credaf fod angen inni sicrhau bod yr hyn sydd ei angen ar gyfer y bobl yn cael ei gyflwyno, ac y caiff Bil wedi'i gynhyrchu gan y Llywodraeth ei lunio yn y fath fodd fel y byddai'n cael y budd llawn o gefnogaeth y Llywodraeth, ac yn cael ei basio. Diolch.
I would like to thank Paul Davies for his continuing efforts to make an autism Act for Wales a reality. This Bill will help deliver what those on the ASD spectrum have been calling for for years—action to improve autism services in Wales, action that the ASD action plan has so far failed to deliver.
The Minister has, on a number of occasions, denied that there is any need for this Bill, but it is clear that previous strategies and current legislation have done little to improve services for children and adults on the autism spectrum. It should be a matter of national shame that in many parts of Wales, there are no clear pathways to diagnosis of autism, despite the roll-out of the integrated autism service.
According to a National Autistic Society Cymru survey, around six out of 10 people waited more than a year for a diagnosis, and a third nearly two years. Paul’s Bill will place a duty on every single health board to make sure that there is a clear, publicly available pathway to diagnosis. This Bill will ensure that staff working in our NHS and the social care sector in Wales are better trained and better equipped to support those on the autism spectrum and will help put an end to the gaps in these services. People on the spectrum receive services that are either focused on additional learning needs or on mental health provision, and many, unfortunately, fall between the gaps that exist between our health and education services.
It has been over a decade since the publication of the autism strategic action plan, and very little has changed for those on that spectrum. Successive Welsh Government Ministers have systematically failed to deliver any noticeable improvements to autism services in Wales and yet they are opposed to this Bill, saying that legislation is unnecessary. Well, the people that I've helped in my region would not agree with those words. We are a long way past the need for words. It is now time for action. We have all received hundreds of e-mails from those on the ASD spectrum and their families urging us to support this Bill. They know, unfortunately, all too well that warm words are not enough. Wales needs an autism Act and it needs it now. I fully support Paul in his Bill and I urge my colleagues from all across the Chamber to do likewise. Diolch yn fawr.
Hoffwn ddiolch i Paul Davies am ei ymdrechion parhaus i wneud Deddf awtistiaeth ar gyfer Cymru yn realiti. Bydd y Bil hwn yn helpu i gyflawni'r hyn y mae pobl ag anhwylderau sbectrwm awtistig wedi bod yn galw amdano ers blynyddoedd—camau gweithredu i wella gwasanaethau awtistiaeth yng Nghymru, camau y mae'r cynllun gweithredu ar anhwylderau'r sbectrwm awtistig wedi methu eu cyflawni hyd yma.
Ar nifer o achlysuron, mae'r Gweinidog wedi gwadu bod unrhyw angen am y Bil hwn, ond mae'n amlwg mai ychydig iawn a wnaeth strategaethau blaenorol a deddfwriaeth bresennol i wella gwasanaethau ar gyfer plant ac oedolion ar y sbectrwm awtistig. Dylai fod yn destun cywilydd cenedlaethol mewn sawl rhan o Gymru na cheir llwybrau clir i gael diagnosis o awtistiaeth, er i'r gwasanaeth awtistiaeth integredig gael ei gyflwyno.
Yn ôl arolwg gam Gymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth Cymru, bu oddeutu chwech o bob 10 o bobl yn aros am fwy na blwyddyn i gael diagnosis, a bu traean yn aros am bron i ddwy flynedd. Bydd Bil Paul yn gosod dyletswydd ar bob bwrdd iechyd i wneud yn siŵr fod llwybr clir i ddiagnosis ar gael yn gyhoeddus. Bydd y Bil yn sicrhau bod staff sy'n gweithio yn ein GIG a'r sector gofal cymdeithasol yng Nghymru wedi'u hyfforddi a'u paratoi'n well i gefnogi'r rhai sydd ar y sbectrwm awtistig ac yn helpu i roi diwedd ar y bylchau yn y gwasanaethau hyn. Mae pobl ar y sbectrwm yn cael gwasanaethau sydd naill ai'n canolbwyntio ar anghenion dysgu ychwanegol neu ar ddarpariaeth iechyd meddwl, ac mae llawer, yn anffodus, yn disgyn rhwng y bylchau sy'n bodoli rhwng ein gwasanaethau iechyd a gwasanaethau addysg.
Aeth ychydig dros ddegawd ers cyhoeddi'r cynllun gweithredu strategol ar awtistiaeth, ac ychydig iawn sydd wedi newid i'r rhai sydd ar y sbectrwm. Gwelwyd methiant systematig Gweinidogion Llywodraeth Cymru olynol i gyflawni unrhyw welliannau amlwg i wasanaethau awtistiaeth yng Nghymru, ac eto maent yn gwrthwynebu'r Bil hwn, yn dweud bod deddfwriaeth yn ddiangen. Wel, ni fyddai'r bobl a gynorthwyais yn fy rhanbarth i yn cytuno â'r geiriau hynny. Rydym wedi hen basio'r angen am eiriau. Mae'n amser gweithredu yn awr. Mae pawb ohonom wedi cael cannoedd o negeseuon e-bost gan rai sydd ag anhwylderau sbectrwm awtistig a'u teuluoedd yn ein hannog i gefnogi'r Bil hwn. Maent yn gwybod yn rhy dda, gwaetha'r modd, nad yw geiriau caredig yn ddigon. Mae angen Deddf awtistiaeth ar Gymru ac mae ei hangen yn awr. Rwy'n cefnogi Paul a'i Fil yn llawn ac rwy'n annog fy nghyd-Aelodau ym mhob rhan o'r Siambr i wneud yr un peth. Diolch yn fawr.
Thank you. We have gone over time, and, therefore, I apologise to the rest of the people who needed to speak in this important debate. I'm now going to call on the Member in charge, Paul Davies, to reply to the debate.
Diolch. Rydym wedi mynd dros yr amser, ac felly, rwy'n ymddiheuro i weddill y bobl a oedd eisiau siarad yn y ddadl bwysig hon. Galwaf yn awr ar yr Aelod cyfrifol, Paul Davies, i ymateb i'r ddadl.
Thank you, Deputy Presiding Officer. And can I thank everyone who has contributed to this debate this afternoon? Unfortunately, I won't have time to make reference to points made by all Members.
Can I first of all thank the Chairs of the relevant committees for making their positions clear? The Chair of the Health, Social Care and Sport Committee confirmed that the committee had not reached a consensus on this Bill, but the committee is clear, we need to see real improvements to services for people with autism. The Chair of Finance Committee has made clear today the importance of receiving the correct and appropriate information in order to scrutinise legislation, and he expressed the committee's concern that the Government had not provided me, as the Member in charge, with relevant information, and this has therefore been a barrier in the committee coming to a conclusion. There are certainly lessons to be learned here as far as the Government is concerned.
I'm grateful to the Minister for his response to this debate, but I am extremely disappointed that he will vote against this motion today. I know the Minister has tried to argue that the Assembly committees do not positively support this legislation, but the Minister knows full well that the committees were not against this Bill either. They made it clear that it's now a matter for this Assembly.
The Minister again has argued that the code is superior to this piece of legislation, but, of course, I disagree with him on that and I'm not going to rehearse those arguments as I gave these reasons in my opening remarks. However, all I would say to him is that the code could be encompassed into this piece of legislation at Stages 2 and 3. So, my message to him is this: my Bill will build on some of the measures introduced by the Welsh Government, it will complement some of the Government's good work, and I therefore urge him and his Government to reconsider their position.
I'm grateful to Helen Mary Jones for making a powerful argument as to why this Bill should be supported, and she's a good example of someone who has been persuaded that legislation is the best way forward. And she's absolutely right that the Government is contradicting itself, because, yes, on the one hand, it argues we don't need condition-specific legislation, but then on the other hand is bringing forward a specific code. It can't have it both ways.
I believe this Bill will improve services for people with autism across Wales and I would urge Members not just to listen to me, but to listen to the many charities, the many activists, the many families living with autism, which affects them each day, all day, every day. The autism community have demonstrated sheer clarity on this issue and they shared their many stories and experiences with me, so many stories are deeply upsetting, and they're campaigning for legislation to give them protection and assurances that signpost them to services that will help improve their quality of life and that of the people around them. It is absolutely imperative in defining the difference between what the Welsh Government appear to want and what the autism community want. There's a danger here that the Government's measures will allow the Government to do more the same. The law would protect the needs of the individuals and their families.
I'm sure Members will recall the story I told the Chamber last year about a mum we can call 'Sarah'. Her name was changed to protect her identity. I talked about how her child would have meltdowns, how she would lose all control and scratch at her own eyes so that Sarah had to restrain her and how her brothers didn't understand why their sister sometimes hit out at them and why their mum wasn't telling her off. Sarah was holding down a job, looking after her family and fighting—and I don't use that term lightly—for a diagnosis. She told me that she had to fight for absolutely everything. She shouldn't have to fight. She should have what she needs to support her daughter and her family to help them live as normal a life as they possibly could. This is just one sad example. There are countless others in all our communities.
This primary legislation will help considerably to improve the lives of people living with autism throughout Wales. We have a duty of care to all residents, and we need to give them tailored opportunities that will exceed their expectations and give them opportunities to realise their potential. I urge all Members to look to their constituents and cast their votes today for them. I urge Members to reflect on the correspondence we have all received, which will show the strength of feeling on this very issue. If the Bill falls today then that's it. This is not about passing the legislation this afternoon, but it's about enabling this Bill to proceed to the next stages of scrutiny. I therefore urge Members to vote in favour of this motion.
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu at y ddadl hon y prynhawn yma? Yn anffodus, ni fydd gennyf amser i gyfeirio at y pwyntiau a wnaed gan bob un o'r Aelodau.
Yn gyntaf oll, a gaf fi ddiolch i Gadeiryddion y pwyllgorau perthnasol am roi eu safbwyntiau'n glir? Cadarnhaodd Cadeirydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon nad oedd y pwyllgor wedi cyrraedd consensws ar y Bil hwn, ond mae'r pwyllgor yn glir, mae angen inni weld gwelliannau go iawn i wasanaethau ar gyfer pobl ag awtistiaeth. Mae Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid wedi dweud yn glir heddiw pa mor bwysig yw cael y wybodaeth gywir a phriodol er mwyn craffu ar ddeddfwriaeth, a mynegodd bryder y pwyllgor nad oedd y Llywodraeth wedi rhoi gwybodaeth berthnasol i mi, fel yr Aelod cyfrifol, ac felly mae hyn wedi bod rhwystro'r pwyllgor rhag gallu dod i gasgliad. Yn sicr, mae gwersi i'w dysgu yma o ran y Llywodraeth.
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ymateb i'r ddadl hon, ond rwy'n hynod siomedig y bydd yn pleidleisio yn erbyn y cynnig hwn heddiw. Gwn fod y Gweinidog wedi ceisio dadlau nad yw pwyllgorau'r Cynulliad yn cefnogi'r ddeddfwriaeth hon yn gadarnhaol, ond mae'r Gweinidog yn gwybod yn iawn nad oedd y pwyllgorau yn erbyn y Bil chwaith. Fe'i gwnaethant yn glir ei fod yn fater i'r Cynulliad hwn yn awr.
Unwaith eto, dadleuodd y Gweinidog fod y cod yn rhagori ar y ddeddfwriaeth hon, ond wrth gwrs, rwy'n anghytuno ag ef ar hynny ac nid wyf am ailadrodd y dadleuon gan fy mod wedi rhoi'r rhesymau yn fy sylwadau agoriadol. Fodd bynnag, y cyfan y buaswn yn ei ddweud wrtho yw y byddai'r cod yn cael ei gwmpasu yn y ddeddfwriaeth hon yng Nghyfnodau 2 a 3. Felly, dyma fy neges iddo: adeiladir fy Mil ar rai o'r mesurau a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru, bydd yn ategu rhywfaint o waith da y Llywodraeth, ac felly rwy'n ei annog ef a'i Lywodraeth i ailystyried eu safbwynt.
Rwy'n ddiolchgar i Helen Mary Jones am ddadlau'n bwerus pam y dylid cefnogi'r Bil hwn, ac mae'n enghraifft dda o rywun a berswadiwyd mai deddfwriaeth yw'r ffordd orau ymlaen. Ac mae hi'n llygad ei lle fod y Llywodraeth yn gwrth-ddweud ei hun, oherwydd, ar y naill law, mae'n dadlau nad ydym angen deddf ar gyfer cyflyrau penodol, ond ar y llaw arall mae'n cyflwyno cod penodol. Ni allwch ei chael hi'r ddwy ffordd.
Rwy'n credu y bydd y Bil hwn yn gwella gwasanaethau i bobl ag awtistiaeth ledled Cymru a hoffwn annog yr Aelodau nid yn unig i wrando arnaf fi, ond i wrando ar y llu o elusennau, o ymgyrchwyr, o deuluoedd sy'n byw gydag awtistiaeth sy'n effeithio arnynt drwy'r dydd bob dydd. Mae'r gymuned awtistig wedi bod yn gwbl glir ar y mater hwn ac wedi rhannu eu straeon a'u profiadau niferus gyda mi. Mae cymaint o straeon yn dorcalonnus, ac maent yn ymgyrchu am ddeddfwriaeth i roi amddiffyniad a sicrwydd iddynt i'w cyfeirio at wasanaethau a fydd yn helpu i wella ansawdd eu bywydau hwy a'r bobl o'u hamgylch. Mae'n gwbl hanfodol ar gyfer diffinio'r gwahaniaeth rhwng yr hyn y mae Llywodraeth Cymru i'w gweld yn awyddus i'w gael a'r hyn y mae'r gymuned awtistig ei eisiau. Mae perygl yma y bydd mesurau'r Llywodraeth yn caniatáu i'r Llywodraeth wneud rhagor o'r un peth. Byddai'r gyfraith yn amddiffyn anghenion yr unigolion a'u teuluoedd.
Rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau'n cofio'r stori a adroddais wrth y Siambr y llynedd am fam y gallwn ei galw'n 'Sarah'. Newidiwyd ei henw i ddiogelu ei chyfrinachedd. Soniais sut y byddai ei phlentyn yn cael pwl difrifol o dymer, sut y byddai'n colli pob rheolaeth a dechrau crafu ei llygaid ei hun fel bod yn rhaid i Sarah ei hatal a sut nad oedd ei brodyr yn deall pam roedd eu chwaer weithiau'n eu taro a pham nad oedd eu mam yn dweud y drefn wrthi. Roedd gan Sarah swydd, roedd hi'n gofalu am ei theulu ac yn ymladd—nid wyf yn defnyddio'r gair hwnnw'n ysgafn—i gael diagnosis. Dywedodd wrthyf ei bod hi'n gorfod ymladd am bopeth. Ni ddylai orfod ymladd. Dylai gael yr hyn sydd ei angen arni i gefnogi ei merch a'i theulu i'w helpu i fyw bywyd mor normal ag y gallent. Un enghraifft drist yn unig yw hon. Ceir llu o rai eraill yng nghymunedau pawb ohonom.
Bydd y ddeddfwriaeth sylfaenol hon yn gymorth mawr i wella bywydau pobl sy'n byw gydag awtistiaeth ledled Cymru. Mae gennym ddyletswydd gofal i'r holl breswylwyr, ac mae angen inni roi cyfleoedd wedi'u teilwra iddynt a fydd yn rhagori ar eu disgwyliadau ac yn rhoi cyfleoedd iddynt wireddu eu potensial. Rwy'n annog pob Aelod i feddwl am eu hetholwyr ac i fwrw eu pleidleisiau drostynt heddiw. Anogaf yr Aelodau i ystyried yr ohebiaeth a gawsom, a fydd yn dangos cryfder y teimlad ar y mater hwn. Os yw'r Bil yn methu heddiw, dyna hi. Galluogi'r Bil i fynd ymlaen at y camau nesaf o'r gwaith craffu fyddai hyn y prynhawn yma, nid pasio'r ddeddfwriaeth. Felly, rwy'n annog yr Aelodau i bleidleisio o blaid y cynnig hwn.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we defer voting under this item until voting time.
Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn y pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Can I just say to the Chamber, with respect, that that's the second time I've heard somebody say 'shame' when a vote hasn't gone their way? We try to talk—[Interruption.] Excuse me. We try to talk about a kinder politics. We try to do a kinder politics in this Chamber, and by other Members shouting when somebody has an opposite view, given what we've just gone through, I find that quite an embarrassment for this Assembly, and I would ask those Members just to reflect on their behaviour.
A gaf fi ddweud wrth y Siambr, gyda phob parch, mai dyna'r ail dro i mi glywed rhywun yn dweud 'shame' pan na fydd pleidlais at eu dant? Rydym yn ceisio siarad—[Torri ar draws.] Esgusodwch fi. Rydym yn ceisio siarad am wleidyddiaeth fwy caredig. Rydym yn ceisio arfer gwleidyddiaeth fwy caredig yn y Siambr hon, ac mae i Aelodau eraill weiddi pan fydd gan rywun farn wahanol, o ystyried yr hyn rydym newydd fynd drwyddo, rwy'n cael hynny'n dipyn o embaras i'r Cynulliad hwn, ac rwyf am ofyn i'r Aelodau hynny ystyried eu hymddygiad.
Item 7 on the agenda is a debate on the Equality, Local Government and Communities Committee report, 'Fire safety in high-rise buildings', and I call on the Chair of the committee to move the motion—John Griffiths.
Eitem 7 ar yr agenda yw dadl ar adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 'Diogelwch tân mewn adeiladau uchel iawn', a galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—John Griffiths.
Cynnig NDM6917 John Griffiths
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 'Diogelwch tân mewn adeiladau uchel iawn', a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 16 Tachwedd 2018.
Motion NDM6917 John Griffiths
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the report of the Equality, Local Government and Communities Committee, 'Fire safety in high-rise buildings', which was laid in the Table Office on 16 November 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I'm pleased to open today's debate on the Equality, Local Government and Communities Committee report on fire safety in private sector high-rise residential buildings. I would like to thank all those who contributed to our inquiry. We can all agree that the safety of the place you call 'home' is one of the most important foundations to a happy and healthy life. Everybody was shocked and horrified by the tragic events at Grenfell Tower in June 2017. Since then, we as a committee have been looking at the safety of high-rise residential buildings in Wales to help prevent such a terrible event happening again.
Initially, we focused on the social housing sector. After taking evidence from the key partners and the Welsh Government, we were reassured that the necessary steps were being taken, but, as we continued to look at fire safety in more detail, it became increasingly clear that, in the private sector, there continued to be concerns—for example, ACM cladding on buildings less than a stone's throw away from the Senedd—and there were wider developments, such as the publication of the Hackitt review. We therefore turned our attention to high-rise residential buildings in the private sector. Our report has been produced to help inform the work of the building safety expert group and the Welsh Government's response to any recommendations by this group. We understand that the group is expected to publish a road map setting out how we in Wales should respond to the recommendations in the Hackitt review. This was expected early this year, and I would appreciate an update from the Minister today on how this work is progressing and when we can expect it to be published.
It is absolutely vital that there is no complacency about issues around building and fire safety. The Grenfell Tower fire and previous fires, such as the fatal fire in Lakanal House, show that these things can and do happen and that it is absolutely vital that lessons are learned and changes are implemented as quickly as possible.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch o agor y ddadl heddiw ar adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar ddiogelwch tân mewn adeiladau preswyl uchel iawn yn y sector preifat. Hoffwn ddiolch i bawb a gyfrannodd at ein hymchwiliad. Gallwn i gyd gytuno bod diogelwch y lle rydych yn ei alw 'gartref' yn un o'r sylfeini mwyaf pwysig i fywyd hapus ac iach. Cafodd pawb eu harswydo gan ddigwyddiadau trasig Tŵr Grenfell ym mis Mehefin 2017. Ers hynny, rydym ni fel pwyllgor wedi bod yn ystyried diogelwch adeiladau preswyl uchel iawn yng Nghymru i helpu i atal digwyddiad mor ofnadwy rhag digwydd eto.
I ddechrau, fe ganolbwyntiwyd ar y sector tai cymdeithasol. Ar ôl cymryd tystiolaeth gan y partneriaid allweddol a Llywodraeth Cymru, cawsom ein sicrhau bod y camau angenrheidiol yn cael eu cymryd, ond wrth inni barhau i edrych ar ddiogelwch tân yn fwy manwl, daeth yn fwyfwy amlwg fod pryderon yn parhau yn y sector preifat—er enghraifft, cladin ACM ar adeiladau lai na thafliad carreg o'r Senedd—a chafwyd datblygiadau ehangach, megis cyhoeddi adolygiad Hackitt. Rydym felly wedi troi ein sylw at adeiladau preswyl uchel iawn yn y sector preifat. Cynhyrchwyd ein hadroddiad i helpu i lywio gwaith y grŵp arbenigol ar ddiogelwch adeiladau ac ymateb Llywodraeth Cymru i unrhyw argymhellion gan y grŵp hwn. Rydym yn deall bod disgwyl i'r grŵp gyhoeddi map i nodi sut y dylem ni yng Nghymru ymateb i argymhellion adolygiad Hackitt. Mae disgwyl i hwn ddod i law yn gynnar eleni, a buaswn yn gwerthfawrogi'r wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog heddiw ynglŷn â sut y mae'r gwaith hwn yn mynd rhagddo a phryd y gallwn ddisgwyl iddo gael ei gyhoeddi.
Mae'n gwbl hanfodol nad ydym yn hunanfodlon ynglŷn â materion yn ymwneud â diogelwch adeiladau a thân. Dengys tân Tŵr Grenfell a thanau blaenorol, fel y tân angheuol yn Lakanal House, y gall y pethau hyn ddigwydd, a'u bod yn digwydd, ac mae'n gwbl hanfodol ein bod yn dysgu gwersi a bod newidiadau'n cael eu rhoi ar waith cyn gynted â phosibl.
I will now move on to some of the key areas in our report. I am not intending to go through each of our recommendations, but instead will focus on building management, the need to update fire safety legislation and the need for robust building control. Effective building management is critical to ensuring fire safety in high-rise residential buildings. We were reassured by the evidence we took from managing agents. Those who gave evidence to us clearly took their responsibilities seriously and provided us with evidence as to how they ensured the safety of their buildings. But we know we only heard from a section of the market. We are concerned that there may be those managing buildings who may not have the sufficient levels of competence and experience, or may cut corners to reduce costs. We therefore made recommendation 1: this calls for regulation of agents who manage high-rise residential buildings. We appreciated this could be complex and introducing such regulation could take some time. Therefore, in the interim, we suggested looking at whether Rent Smart Wales could take on board this role. I'm pleased that the Government accepted this recommendation. In their response, they detailed the reviews, looking at broader leasehold reform, due to report by the summer. It would be good if the Minister today could give a clear commitment that the implementation of recommendations arising from the reviews will be prioritised so that we can start to see changes taking effect at the earliest opportunity. I acknowledged the Minister's comments that the interim measures we have suggested may not work in practice, but, at this stage, can she provide further details about what steps can be taken in the interim to address our concerns?
I will now move on to issues relating to the Regulatory Reform (Fire Safety) Order 2005. We have been calling for it to be revised since we first started looking at this issue in July 2017. It was an area of significant concern then and it continues to be so. As a committee, we feel that more urgency is needed from the Welsh Government. While we appreciate that the Assembly did not have competence over the subject matter of the Order until April 2018, there is now the opportunity to seek to reform or replace it as soon as possible.
In recommendation 3, we call for new legislation to replace the fire safety Order to be introduced in this Assembly term. We also highlighted areas that we feel the new legislation should cover. The Minister agrees with us that the Order needs to be radically reformed or replaced but states that this is a complex issue and time is needed to give consideration to ensure that any new system is effective and joined up. However, it is frustrating to see that this may not happen in the current Assembly. This is about ensuring the regulations that govern the safety of buildings in which people live are fit for purpose, and I continue to hold that the Government should make a clear commitment to deliver on this legislative change by the end of this Assembly as a priority in the legislative programme.
Moving on to some of the specifics about the fire safety Order, we heard in July 2017, and continued to hear in autumn of last year, that it was unclear as to whether the front doors to flats, which play an important role in preventing the spread of a fire, came under its remit. This was of particular concern because residents often make modifications to their front door, including replacing them with doors that may not offer any fire protection at all. This clearly could have an impact on not just the residents living in the individual flat but also their neighbours by undermining the integrity of fire safety measures put in place. The Welsh Government were clear that they believed these front doors came under the fire safety Order, but they acknowledged that this had not been tested in the courts. The fire services themselves were unclear and the legal advice we received was that the Order would not cover front doors. So, we were concerned about the significant ambiguity and lack of clarity on this important issue. This was just one of the changes we wanted to see made when the Order is replaced.
Finally, Dirprwy Lywydd, I want to talk about the role of building regulations. One of the most consistent themes that featured throughout this work was the general acceptance that there can be a significant difference between the building as designed on paper and the one that is actually built. This disconnect can happen for a number of reasons, including that unforeseen difficulties and challenges may be faced when turning designs into reality. But of more concern to us was the inspection regime, which seems to be under-resourced, and there seems to be limited powers to monitor what is happening on individual building sites. We heard from one developer how they tried to minimise this disconnect by employing the architect in a quality assurance role throughout construction. But we were unable to identify if this practice was widespread throughout the industry or not, because only one developer gave evidence to us. This was disappointing and meant that we were unable to better understand what developers are doing or not doing. We therefore made recommendation 8, which calls for the Welsh Government to assess the effectiveness of quality assurance throughout the construction stage, and whether best practice should be mandated through regulation. The Government accepted this recommendation but have highlighted that primary responsibility for the safety of a building sits with those involved in its design and construction. We understand and agree with this point that regulation and building control play an important part in ensuring public safety.
Clearly, the Hackitt review has provided a detailed set of recommendations for changes to the building regulation process and system in England, and we look forward to seeing the Welsh Government's response to these recommendations. While we acknowledge that the Minister cannot commit to much at this stage of the expert group's work, we would urge her to ensure that, once the group has made its recommendations, the Government response and implementation is done with real pace and urgency.
As all will agree, Dirprwy Lywydd, this is simply too important an issue to allow it to drift, and I now look forward to Members' contributions.
Rwyf am symud ymlaen yn awr at rai o'r meysydd allweddol yn ein hadroddiad. Nid wyf yn bwriadu mynd drwy bob un o'n hargymhellion, ond yn hytrach, fe ganolbwyntiaf ar reoli adeiladau, yr angen i ddiweddaru'r ddeddfwriaeth diogelwch tân a'r angen am reoli adeiladau'n drylwyr. Mae rheoli adeiladau'n effeithiol yn hanfodol er mwyn sicrhau diogelwch tân mewn adeiladau preswyl uchel iawn. Cawsom ein calonogi gan y dystiolaeth a gafwyd gan asiantau rheoli. Roedd hi'n amlwg fod y rhai a roddodd dystiolaeth i ni o ddifrif ynglŷn â'u cyfrifoldebau a rhoesant dystiolaeth inni ynglŷn â sut roeddent yn sicrhau diogelwch eu hadeiladau. Ond gwyddom mai gan ran o'r farchnad yn unig y clywsom. Rydym yn pryderu efallai nad oes gan rai o'r bobl sy'n rheoli adeiladau lefelau digonol o gymhwysedd a phrofiad, neu eu bod o bosibl yn torri corneli er mwyn lleihau costau. Felly, gwnaethom argymhelliad 1: mae hwn yn galw am reoleiddio asiantau sy'n rheoli adeiladau preswyl uchel iawn. Roeddem yn derbyn y gallai hyn fod yn gymhleth a gallai gyflwyno rheoliadau o'r fath gymryd peth amser. Felly, yn y cyfamser, roeddem yn awgrymu y dylid edrych i weld a allai Rhentu Doeth Cymru fabwysiadu'r rôl hon. Rwy'n falch fod y Llywodraeth wedi derbyn yr argymhelliad hwn. Yn eu hymateb, roeddent yn manylu ar yr adolygiadau a edrychai ar ddiwygio lesddeiliadaeth yn ehangach, ac mae disgwyl eu hadroddiad erbyn yr haf. Byddai'n dda pe bai'r Gweinidog yn gallu rhoi ymrwymiad clir heddiw y bydd gweithredu'r argymhellion sy'n deillio o'r adolygiadau yn cael blaenoriaeth fel y gallwn ddechrau gweld newidiadau'n digwydd ar y cyfle cyntaf. Cydnabûm sylwadau'r Gweinidog efallai na fydd y mesurau dros dro a awgrymwyd gennym yn gweithio'n ymarferol, ond ar y cam hwn, a all roi mwy o fanylion ynglŷn â pha gamau y gellir eu cymryd yn y cyfamser i fynd i'r afael â 'n pryderon?
Rwyf am symud yn awr at fater sy'n ymwneud â Gorchymyn Diwygio Rheoleiddio (Diogelwch Tân) 2005. Buom yn galw am ei ddiwygio ers inni ddechrau edrych ar y mater hwn ym mis Gorffennaf 2017. Roedd yn faes a oedd yn destun pryder sylweddol ar y pryd ac mae'n parhau i fod. Fel pwyllgor, teimlwn fod angen mwy o frys ar ran Llywodraeth Cymru. Er ein bod yn derbyn nad oedd cynnwys y Gorchymyn yn rhan o gymhwysedd y Cynulliad tan fis Ebrill 2018, mae cyfle yn awr i geisio diwygio neu gael rhywbeth yn ei le cyn gynted â phosibl.
Yn argymhelliad 3, rydym yn galw am gyflwyno deddfwriaeth newydd i gymryd lle'r Gorchymyn diogelwch tân yn y tymor Cynulliad hwn. Rydym hefyd wedi tynnu sylw at feysydd y teimlwn y dylai'r ddeddfwriaeth newydd eu cynnwys. Mae'r Gweinidog yn cytuno â ni fod angen diwygio'r Gorchymyn yn radical neu gael rhywbeth yn ei le ond mae'n dweud bod hwn yn fater cymhleth a bod angen amser i roi ystyriaeth i sicrhau bod unrhyw system newydd yn effeithiol a chydgysylltiedig. Fodd bynnag, mae'n rhwystredig nodi efallai na fydd hyn yn digwydd yn ystod y Cynulliad hwn. Mae a wnelo hyn â sicrhau bod y rheoliadau sy'n rheoli diogelwch adeiladau lle mae pobl yn byw yn addas at y diben, ac rwy'n parhau i ddweud y dylai'r Llywodraeth wneud ymrwymiad clir i gyflawni'r newid deddfwriaethol hwn erbyn diwedd y Cynulliad hwn fel blaenoriaeth yn y rhaglen ddeddfwriaethol.
Gan symud ymlaen at rai o fanylion y Gorchymyn diogelwch tân, clywsom ym mis Gorffennaf 2017, ac roeddem yn dal i'w glywed yn yr hydref y llynedd, ei bod yn aneglur pa un a oedd drysau ffrynt fflatiau, sy'n chwarae rhan bwysig yn atal ymlediad tân, yn rhan o'i gylch gorchwyl. Roedd hyn yn peri pryder arbennig oherwydd mae preswylwyr yn aml yn gwneud addasiadau i'w drws ffrynt, gan gynnwys gosod drysau yn eu lle nad ydynt yn cynnig unrhyw ddiogelwch tân o gwbl. Yn amlwg gallai hyn gael effaith nid yn unig ar y trigolion sy'n byw yn y fflat dan sylw ond ar eu cymdogion hefyd drwy danseilio'r mesurau diogelwch tân a roddwyd ar waith. Roedd Llywodraeth Cymru yn glir eu bod yn credu bod y drysau ffrynt hyn wedi'u cynnwys yn y Gorchymyn diogelwch tân, ond roeddent yn cydnabod nad oedd hyn wedi ei brofi yn y llysoedd. Nid oedd y gwasanaethau tân eu hunain yn glir ynglŷn â hyn, a'r cyngor cyfreithiol a gawsom oedd na fyddai'r Gorchymyn yn cynnwys drysau ffrynt. Felly, roeddem yn bryderus ynglŷn â'r amwysedd sylweddol a'r diffyg eglurder mewn perthynas â'r mater pwysig hwn. Nid oedd hwn ond yn un o'r newidiadau y dymunem eu gweld pan ddisodlir y Gorchymyn.
Yn olaf, Ddirprwy Lywydd, hoffwn siarad am rôl rheoliadau adeiladu. Un o'r themâu mwyaf cyson a ddaeth i'r amlwg drwy gydol y gwaith hwn oedd y derbyniad cyffredinol y gallai fod gwahaniaeth sylweddol rhwng yr adeilad fel y'i cynlluniwyd ar bapur a'r un a adeiladir mewn gwirionedd. Gall y datgysylltiad hwn ddigwydd am nifer o resymau, gan gynnwys y ffaith y gall anawsterau a heriau annisgwyl ddigwydd wrth droi dyluniadau'n realiti. Ond yr hyn sy'n achosi mwy o bryder i ni oedd y drefn arolygu, yr ymddengys nad oes ganddi ddigon o adnoddau, ac mae'n ymddangos mai pwerau cyfyngedig a geir ar gyfer monitro beth sy'n digwydd ar safleoedd adeiladu unigol. Clywsom gan un datblygwr sut y ceisiodd leihau'r datgysylltiad drwy gyflogi'r pensaer mewn swyddogaeth sicrwydd ansawdd drwy gydol y gwaith adeiladu. Ond ni allem weld a oedd yr arfer hwn yn digwydd yn eang ledled y diwydiant ai peidio, am mai un datblygwr yn unig a roddodd dystiolaeth i ni. Roedd hyn yn siomedig a golygai nad oedd modd inni ddeall yn well beth y mae datblygwyr yn ei wneud neu beth nad ydynt yn ei wneud. Felly, fe wnaethom argymhelliad 8, sy'n galw ar Lywodraeth Cymru i asesu effeithiolrwydd trefniadau sicrhau ansawdd drwy gydol y cyfnod adeiladu, a pha un a ddylid gorfodi arferion gorau drwy reoleiddio. Derbyniodd y Llywodraeth yr argymhelliad hwn ond maent wedi nodi mai'r bobl sydd ynghlwm wrth ei ddylunio a'i adeiladu sy'n bennaf gyfrifol am ddiogelwch adeilad. Rydym yn deall ac yn cytuno gyda'r pwynt hwn fod rheoliadau a rheolaeth adeiladu'n chwarae rhan bwysig o ran sicrhau diogelwch y cyhoedd.
Yn amlwg, mae adolygiad Hackitt wedi darparu set fanwl o argymhellion ar gyfer newidiadau i broses a system y rheoliadau adeiladu yn Lloegr, ac rydym yn edrych ymlaen at weld ymateb Llywodraeth Cymru i'r argymhellion hyn. Er ein bod yn cydnabod na all y Gweinidog ymrwymo i lawer ar y cam hwn o waith y grŵp arbenigol, byddem yn ei hannog i sicrhau, pan fydd y grŵp wedi gwneud ei argymhellion, fod ymateb y Llywodraeth a'i weithrediad yn cael ei wneud yn gyflym ac ar fyrder.
Fel y bydd pawb yn cytuno, Ddirprwy Lywydd, mae hyn yn rhy bwysig i ganiatáu iddo lithro, ac edrychaf ymlaen yn awr at gyfraniadau'r Aelodau.
I do believe that this report's publication is a landmark for everyone concerned to ensure that people living in buildings like Grenfell Tower, but in the private sector, are safe and feel safe, and I do hope that the Minister will continuously update this Assembly on the progress that the Government are making towards implementing the recommendations. I think it was one of the first acts you made in your new responsibilities to reply to the report, and it is broadly positive.
Something that was very clear to me, Deputy Presiding Officer, throughout the evidence sessions was that the current system simply isn't fit for purpose. And it's painful that it took an event like the Grenfell fire for us to realise that, but it does, I think, mean that we have to have a comprehensive and robust approach now to reform in this area. We in the Welsh Conservatives completely agree with the conclusions of this report and support the principles behind its recommendations for such a new and more robust system. We agree with the call for greater clarity and accountability over who is responsible for building safety during the construction, refurbishment and ongoing management of high-rise homes.
Can I also take this opportunity to thank all the witnesses who came in and gave evidence on what was one of the most important committee investigations I've been involved in? We heard evidence, I think, of the highest quality and also a very considerable degree of consistency in what the witnesses told us.
I would like to pick out a few of the recommendations and concentrate on those, and, indeed, the ones I've selected I argued for strongly in the report, and I think all Members were convinced by the evidence that we'd heard on them. I do hope that the Minister will be able to say a few more words in her response to this debate on these particular issues, and indeed several of them have been referred to by the Chair already.
So, recommendation 3 in particular was a real eye-opener for me. I'm very pleased that we have made a stronger recommendation than that contained in the Hackitt review. I don't think many people out there would believe that the fire safety Order does not place any requirements on the competence or qualifications of a person undertaking a fire risk assessment, or indeed on the frequency of those assessments. Recommendation 3 in our report would rectify this, and it seems like an obvious and sensible reform to ensure that buildings are constantly monitored for fire risks.
In the committee, we believe that the lack of basic requirements set out in legislation was a clear gap, and was not in line with other comparable works such as gas safety checks, for instance, so I'm pleased that the Government does accept this recommendation in principle, although I note what the Welsh Government has said on the timescale and complexity of this work, and the Chair has referred to this. I hope the Minister in her response will outline how she plans to take this forward and to what timescale she imagines it will be carried out. It is, I think, one of the more practical changes that we can get in place quickly, I hope, and I'm confident that it would make a substantial difference to the fire safety of high-rise buildings. I do share the aspiration of the Chair that we could see legislation within this Assembly, and I can assure you that you'd get full co-operation from the Welsh Conservative Party—and, I'm sure, all parties represented in this Chamber—if you do set that as an ambition for this Assembly.
Deputy Presiding Officer, in the build-up to the recent publication of the Welsh Conservatives' housing strategy, I had several discussions with the construction industry with regard to the lack of upskilling opportunities in Wales so that older workers can modernise their methods, and I believe this is an issue throughout the UK, not just in Wales. This is something I think the Minister also mentioned in her response to recommendation 8, regarding the quality assurance of building works. I would be interested to see if the Minister would be willing to expand in her response, perhaps in writing or directly today, to highlight the conversations officials are having with UK Government and the industry to get these training opportunities in place.
I am disappointed that recommendation 6 has only been accepted in principle. I think the joint competent authority model was consistently backed in evidence. The model looks at the whole life cycle of a building and involves local authorities, building control, fire and rescue and the Health and Safety Executive to oversee the management of safety, and I think the key movement there was to look at buildings in their whole life cycle.
So, I would appreciate a full response, if possible, at least of the direction of travel the Minister will now be going in, the speed she'll carry out the recommendations, and then also further information on the ones that have only been accepted in principle. I think this will go a long way to ensure that those who live in high-rise buildings can have a secure home and have the security and peace of mind that they deserve. Thank you very much.
Rwy'n credu bod cyhoeddi'r adroddiad hwn yn garreg filltir i bawb sy'n gysylltiedig i sicrhau bod pobl sy'n byw mewn adeiladau fel Tŵr Grenfell, ond yn y sector preifat, yn ddiogel ac yn teimlo'n ddiogel, ac rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad hwn yn barhaus am y cynnydd y mae'r Llywodraeth yn ei wneud tuag at weithredu'r argymhellion. Credaf mai ymateb i'r adroddiad oedd un o'r gweithredoedd cyntaf i chi ei wneud yn eich cyfrifoldebau newydd, ac mae'n gadarnhaol ar y cyfan.
Rhywbeth a oedd yn glir iawn i mi, Ddirprwy Lywydd, drwy gydol y sesiynau tystiolaeth oedd nad yw'r system bresennol yn addas i'r diben. Ac mae'n boenus ei bod hi wedi cymryd digwyddiad fel tân Grenfell inni sylweddoli hynny, ond mae'n golygu yn fy marn i fod yn rhaid inni gael dull cynhwysfawr a chadarn o ddiwygio yn y maes hwn. Rydym ni yn y Ceidwadwyr Cymreig yn cytuno'n llwyr â chasgliadau'r adroddiad hwn ac yn cefnogi'r egwyddorion sy'n sail i'w argymhellion am system newydd a mwy cadarn o'r fath. Rydym yn cytuno â'r alwad am fwy o eglurder ac atebolrwydd o ran pwy sy'n gyfrifol am ddiogelwch adeiladau yn ystod y gwaith o adeiladu, adnewyddu a rheoli cartrefi mewn adeiladau uchel iawn ar sail barhaus.
Hefyd a gaf fi fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i'r holl dystion a roddodd dystiolaeth i un o'r ymchwiliadau pwyllgor pwysicaf i mi gymryd rhan ynddo? Clywsom dystiolaeth o'r ansawdd uchaf yn fy marn i a chryn dipyn o gysondeb o ran yr hyn a ddywedodd y tystion wrthym.
Hoffwn ddewis rhai o'r argymhellion a chanolbwyntio ar y rheini, ac yn wir, dadleuais yn gryf dros y rhai a ddewisais yn yr adroddiad, a chredaf fod yr holl Aelodau wedi eu hargyhoeddi gan y dystiolaeth a glywsom yn eu cylch. Rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn gallu dweud ychydig mwy o eiriau yn ei hymateb i'r ddadl ar y materion hyn, ac yn wir, cyfeiriodd y Cadeirydd at nifer ohonynt eisoes.
Felly, roedd argymhelliad 3 yn arbennig yn agoriad llygad go iawn i mi. Rwy'n falch iawn ein bod wedi gwneud argymhelliad cryfach nag a geir yn adolygiad Hackitt. Ni chredaf y byddai llawer o bobl yn credu nad yw'r Gorchymyn diogelwch tân yn gosod unrhyw ofynion o ran cymhwysedd neu gymwysterau'r sawl sy'n cynnal asesiad risg tân, neu yn wir o ran amlder yr asesiadau hynny. Byddai argymhelliad 3 ein hadroddiad yn unioni hyn, ac mae i'w weld yn ddiwygiad amlwg a synhwyrol i sicrhau bod adeiladau'n cael eu monitro'n gyson ar gyfer risgiau tân.
Yn y pwyllgor, credwn fod diffyg gofynion sylfaenol yn y ddeddfwriaeth yn fwlch amlwg, ac nid oedd yn cyd-fynd â gwaith tebyg arall megis gwiriadau diogelwch nwy, er enghraifft, felly rwy'n falch fod y Llywodraeth yn derbyn yr argymhelliad hwn mewn egwyddor, er fy mod yn nodi'r hyn a ddywedodd Llywodraeth Cymru am amserlen a chymhlethdod y gwaith hwn, ac mae'r Cadeirydd wedi cyfeirio at hyn. Rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn ei hymateb yn amlinellu sut y mae'n bwriadu symud ymlaen ar hyn a beth yw'r amserlen y mae'n ei rhagweld ar gyfer ei gyflawni. Rwy'n credu ei fod yn un o'r newidiadau mwy ymarferol y gallwn ei roi ar waith yn gyflym, gobeithio, ac rwy'n hyderus y byddai'n gwneud gwahaniaeth sylweddol i ddiogelwch tân adeiladau uchel iawn. Ac rwy'n rhannu dyhead y Cadeirydd i weld deddfwriaeth o fewn y Cynulliad hwn, a gallaf eich sicrhau y byddech yn cael cydweithrediad llawn gan Blaid Geidwadol Cymru—a'r holl bleidiau a gynrychiolir yn y Siambr hon rwy'n siŵr—os gosodwch hynny'n uchelgais ar gyfer y Cynulliad hwn.
Ddirprwy Lywydd, yn ystod y cyfnod cyn cyhoeddi strategaeth dai'r Ceidwadwyr Cymreig yn ddiweddar, cefais nifer o drafodaethau gyda'r diwydiant adeiladu mewn perthynas â'r diffyg cyfleoedd i wella sgiliau yng Nghymru fel y gall gweithwyr hŷn foderneiddio eu dulliau, a chredaf fod hwn yn fater sy'n codi ledled y DU, nid yn unig yng Nghymru. Dyma rywbeth y credaf fod y Gweinidog wedi'i grybwyll hefyd yn ei hymateb i argymhelliad 8, sy'n ymwneud â sicrhau ansawdd gwaith adeiladu. Byddai gennyf ddiddordeb mewn gweld a fyddai'r Gweinidog yn barod i ymhelaethu yn ei hymateb, yn ysgrifenedig efallai, neu'n uniongyrchol heddiw, er mwyn tynnu sylw at y sgyrsiau y mae swyddogion yn eu cael gyda Llywodraeth y DU a'r diwydiant i gael y cyfleoedd hyfforddiant hyn ar waith.
Rwy'n siomedig mai mewn egwyddor yn unig y derbyniwyd argymhelliad 6. Credaf fod y model cyd-awdurdod cymwys wedi cael cefnogaeth gyson yn y dystiolaeth. Mae'r model yn edrych ar gylch bywyd cyfan adeilad ac mae'n cynnwys awdurdodau lleol, rheolaeth adeiladu, tân ac achub a'r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch i oruchwylio'r gwaith o reoli diogelwch, ac rwy'n credu mai'r newid mwyaf yno oedd edrych ar gylch bywyd cyfan adeiladau.
Felly, buaswn yn gwerthfawrogi ymateb llawn, os yn bosibl, o leiaf ar gyfeiriad teithio'r Gweinidog yn awr, pa mor gyflym y bydd yn cyflawni'r argymhellion, a rhagor o wybodaeth hefyd am y rhai a dderbyniwyd mewn egwyddor yn unig. Credaf y bydd hyn yn mynd yn bell i sicrhau y gall y rhai sy'n byw mewn adeiladau uchel iawn gael cartref diogel a chael y tawelwch meddwl a'r sicrwydd y maent yn ei haeddu. Diolch yn fawr iawn.
I'm pleased to be able to contribute to this debate, although much of the credit for this work must go to my colleague Bethan Sayed, who worked tirelessly to ensure that this issue was placed further up the agenda, where it deserves to be.
It's now just over 18 months since the tragedy of Grenfell fire demonstrated just how vulnerable some high-rise residential units are, and also the extent to which basic standards of health and safety just don't seem to apply to people who are on low incomes, especially those who belong to minority groups. I found it shocking, for example, that there is still no statutory regulation for people wishing to manage high-rise residential buildings. I also found it shocking that, during our evidence sessions, we heard that in France and Germany there are materials that are specifically prohibited in high-rise buildings, and that isn't the case here. Perhaps it's because France and Germany have political systems that are less likely to give preference to profit over people. We had a small example of this a decade ago, of course, where a modest proposal by the current Deputy Presiding Officer for sprinklers to be installed in homes was met with an unbelievable level of hysteria from the industry. Now, our report makes a number of recommendations about fire safety that would start to address that imbalance, and, frankly, they need to be implemented with urgency. So, I'm pleased that all but one of these recommendations have been accepted by the Welsh Government. I'm not entirely sure that they had much choice, given the consequences of not implementing these recommendations. But even once all of those recommendations are implemented, there still remains a wider piece of work that must be done to raise safety levels throughout the private housing sector. Too often in the past, these high-rise buildings have been places where people with low incomes have dwelled but not lived. They've had to put up with poor conditions and underinvestment in services to support their communities and absent landlords. Is it any wonder, then, that we found so many issues urgently needing addressing? And isn't it a shame that it's taken this tragedy to give us the opportunity to take a proper look at this?
Rwy'n falch o allu cyfrannu at y ddadl hon, er bod yn rhaid i lawer o'r clod am y gwaith hwn fynd i fy nghyd-Aelod, Bethan Sayed, a weithiodd yn ddiflino i sicrhau bod y mater hwn yn cael ei osod yn uwch i fyny ar yr agenda, lle y mae'n haeddu bod.
Bellach mae ychydig dros 18 mis ers i drychineb Grenfell ddangos pa mor agored i niwed yw rhai unedau preswyl mewn adeiladau uchel iawn, a hefyd y graddau nad yw safonau sylfaenol o ran iechyd a diogelwch yn berthnasol i bobl sydd ar incwm isel, yn enwedig pobl sy'n perthyn i grwpiau lleiafrifol. Cefais fy syfrdanu, er enghraifft, nad oes rheoliadau statudol yn bodoli o hyd ar gyfer pobl sy'n dymuno rheoli adeiladau preswyl uchel iawn. Hefyd, cefais fy syfrdanu ein bod wedi clywed yn ystod ein sesiynau tystiolaeth fod yna ddeunyddiau yn Ffrainc a'r Almaen a waherddir yn benodol mewn adeiladau uchel iawn, ac nid yw hynny'n wir yma. Efallai mai'r rheswm am hynny yw bod gan Ffrainc a'r Almaen systemau gwleidyddol sy'n llai tebygol o roi blaenoriaeth i elw dros bobl. Cawsom enghraifft fach o hyn ddegawd yn ôl, wrth gwrs, pan wynebodd cynnig cymharol fach gan y Dirprwy Lywydd presennol i osod systemau chwistrellu mewn cartrefi lefel anhygoel o hysteria ar ran y diwydiant. Nawr, mae ein hadroddiad yn gwneud nifer o argymhellion ynglŷn â diogelwch tân a fyddai'n dechrau mynd i'r afael â'r diffyg cydbwysedd hwnnw, ac a dweud y gwir, mae angen iddynt gael eu gweithredu ar fyrder. Felly, rwy'n falch fod pob un ond un o'r argymhellion hyn wedi'u derbyn gan Lywodraeth Cymru. Nid wyf yn hollol siŵr fod ganddynt lawer o ddewis, o ystyried canlyniadau peidio â gweithredu'r argymhellion hyn. Ond hyd yn oed pan weithredir pob un o'r argymhellion, mae gwaith ehangach sy'n rhaid ei wneud o hyd i godi lefelau diogelwch ledled y sector tai preifat. Yn rhy aml yn y gorffennol, mae adeiladau uchel iawn wedi bod yn fannau lle mae pobl ar incwm isel wedi bodoli yn hytrach na byw. Maent wedi gorfod dygymod ag amodau gwael a thanfuddsoddi mewn gwasanaethau i gefnogi eu cymunedau a landlordiaid absennol. A yw'n syndod felly ein bod wedi gweld cymaint o broblemau y mae angen mynd i'r afael â hwy ar frys? Ac onid yw'n drueni bod y drasiedi hon wedi gorfod digwydd i roi cyfle i ni edrych o ddifrif ar hyn?
I just wanted to add one or two comments to what's already been said by the Chair and other Members. Over the recess, I visited the site of the Grenfell Tower, and I think it remains a very devastating landmark to the disgrace that most of these residents have not yet been allocated a proper home, despite the fact that Kensington and Chelsea is one of the richest boroughs in Britain and they seem to be too busy making development deals with people who want to build million-pound homes. If the UK Government wasn't so busy with Brexit, they should have instructed Kensington and Chelsea to rehouse these people compulsorily.
Anyway, I want to emphasise this lack of clarity about the front doors of flats because, as the Chair's already outlined, we've had lots of conflicting evidence, and absolute—. We know, anecdotally, from all of us having visited properties, that loads of people change their front doors and nobody has any oversight over whether they are fire-resistant, and, obviously, that puts other people, as well as themselves, at risk. So, that is something where it would be very useful if the Government could take prompt action on.
I think there's also the point about the need to use the architect as the quality assurer, because the construction of buildings is such a complicated business these days, and unless you are on-site reasonably frequently, you simply have no idea whether the work is being done to the standards as specified in the contract. And once the first fix is completed, it is absolutely impossible to see whether a building is fire-safe or whether it's a fire hazard. And we had very good evidence from the fire service, who specifically spoke about a particular building where they'd had reason to have to pull apart what was behind the panels to find that it absolutely was a fire hazard. So, how many other high-rise buildings are in a similar state? We have to—. It is the role of Government to ensure that the regulations are adhered to and that people can reasonably assume that, if they are going to be living in a high-rise building, it is going to meet the regulations to enable them to escape in the event of a fire.
Roeddwn am ychwanegu un neu ddau o sylwadau at yr hyn a ddywedwyd eisoes gan y Cadeirydd ac Aelodau eraill. Yn ystod y toriad, ymwelais â safle Tŵr Grenfell, ac rwy'n credu ei fod yn parhau i fod yn dirnod torcalonnus sy'n nodi'r ffaith waradwyddus nad yw'r rhan fwyaf o'r preswylwyr heb gael cartref iawn o hyd, er mai Kensington and Chelsea yw un o'r bwrdeistrefi cyfoethocaf ym Mhrydain ac mae'n ymddangos eu bod yn rhy brysur yn gwneud cytundebau datblygu gyda phobl sydd eisiau adeiladu cartrefi gwerth miliynau o bunnoedd. Pe na bai Llywodraeth y DU mor brysur gyda Brexit, dylai fod wedi cyfarwyddo Kensington and Chelsea drwy orfodaeth i ailgartrefu'r bobl hyn.
Beth bynnag, rwyf am bwysleisio'r diffyg eglurder ynghylch drysau ffrynt fflatiau oherwydd, fel y mae'r Cadeirydd eisoes wedi amlinellu, rydym wedi cael llawer o dystiolaeth sy'n gwrthdaro, a—. Gwyddom, yn anecdotaidd, gan fod pob un ohonom wedi ymweld ag eiddo, fod llwythi o bobl yn newid eu drysau ffrynt ac nid oes neb yn goruchwylio i weld a ydynt yn gwrthsefyll tân, ac yn amlwg, mae hynny'n rhoi pobl eraill, yn ogystal â hwy eu hunain, mewn perygl. Felly, mae hynny'n rhywbeth y byddai'n ddefnyddiol iawn pe gallai'r Llywodraeth weithredu ar fyrder yn ei gylch.
Rwy'n credu hefyd bod yna bwynt ynglŷn â'r angen i ddefnyddio'r pensaer fel aswiriwr ansawdd, oherwydd mae'r gwaith o adeiladu adeiladau'n fusnes mor gymhleth y dyddiau hyn, ac os nad ydych ar y safle'n weddol aml, ni fydd gennych unrhyw syniad a yw'r gwaith yn cael ei wneud i'r safonau a bennwyd yn y contract. A phan gwblheir y rhan gyntaf o'r gwaith, mae'n gwbl amhosibl gweld a yw adeilad yn ddiogel rhag tân neu a yw'n creu perygl tân. A chawsom dystiolaeth dda iawn gan y gwasanaeth tân, a siaradodd yn benodol am adeilad penodol lle'r oedd ganddynt reswm dros dynnu'r hyn a oedd y tu ôl i'r paneli oddi wrth ei gilydd a gwelsant ei fod yn bendant yn berygl tân. Felly, sawl adeilad uchel iawn arall sydd mewn cyflwr tebyg? Rhaid inni—. Rôl y Llywodraeth yw sicrhau y glynir at y rheoliadau ac y gall pobl ragdybio'n rhesymol, os ydynt yn mynd i fod yn byw mewn adeilad uchel iawn, ei fod yn mynd i fodloni'r rheoliadau i'w galluogi i ddianc mewn tân.
Thank you. Can I now call the Minister for Housing and Local Government, Julie James?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, Julie James?
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. First, my thanks to the committee for its very careful consideration of what is clearly a critical but also very complex subject. Following the tragic fire at Grenfell Tower, which a number of Members have referred to, and the myriad issues that have surfaced since, the Welsh Government has also been very deeply engaged in these matters. Our involvement has been at both a policy and a practical level. Throughout, our prime consideration has been that people living in high-rise residential buildings, whether in the private or social sectors, must be as safe as they and we should be entitled to expect, as has been referred to by a large number of Members, most latterly Jenny Rathbone.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Yn gyntaf, diolch i'r pwyllgor am ystyried yn ofalus iawn yr hyn sy'n amlwg yn bwnc allweddol ond sydd hefyd yn gymhleth iawn. Yn dilyn y tân trychinebus yn Nhŵr Grenfell y cyfeiriodd nifer o'r Aelodau ato, a'r llu o broblemau sydd wedi codi ers hynny, mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi ymwneud yn drylwyr â'r materion hyn. Rydym wedi chwarae rhan ar lefel polisi ac ar lefel ymarferol. Drwyddi draw, ein prif ystyriaeth bob amser oedd bod yn rhaid i bobl sy'n byw mewn adeiladau preswyl uchel iawn, boed yn y sector preifat neu'r sector cymdeithasol, fod mor ddiogel ag y dylai fod hawl ganddynt hwy a ninnau ei ddisgwyl, fel y nododd nifer fawr o'r Aelodau, a Jenny Rathbone yn awr.
The report, to which I responded earlier this month—and, as David Melding said, was one of the first things I did when I took over this portfolio—is a very welcome addition to the body of knowledge that is developing as we take the steps to make sure that we can ensure that people are safe when they live in a high-rise building, right down to actually what a high-rise building is and what the height that constitutes the particular issue is. I've had quite a few discussions in the short time I've been in portfolio, and I know that my predecessor, Rebecca Evans, had a number of discussions before about whether it is in fact the height or the make-up or whatever of the building that matters, and the escape routes and the class of occupants and all those sorts of things. As Dame Judith Hackitt indicated in her report, 'Building a Safer Future', an effective and coherent system is the key to that assurance. Dame Judith's report was commissioned by the UK Government but we absolutely recognise the picture it paints. What we're doing now is to consider whether and how the recommendations are right in a Welsh context. It's essential, therefore, that our decisions and any legislative changes we bring forward in due course and the system they underpin add up to something real and coherent, something that makes a real difference to people's lives and to their well-being, as every Member who's contributed has said. That means improving design in construction processes, clarifying responsibilities, ensuring compliance both during a build and post occupation, and the ongoing safety of high-rise buildings in Wales, and it also means a strong enforcement regime wherever necessary.
I will just address very briefly the issue about the front doors—only to say there is an ongoing issue with that. I'm very aware of it. I've already had some discussions on that, and the expert group is also aware of it. There are some issues around insurance and so on that are also complex that I know the committee picked up. So, we are very much aware of that. I don't have an answer to it at the moment, but we're very aware of it and it's part of what we're looking at.
I did meet the ministerial expert group last week for the first time. That group brings together a range of expertise, including developers, building control bodies, architects, social landlords, fire safety professionals, the Health and Safety Executive and various sector representatives. They've heard from both UK and Scottish Government representatives, the Building Research Establishment and technical experts, and as a consequence of the group's expert input we are on track to produce what we call a road map, which will give shape and coherence to our approaches to the problems that Dame Judith's report described. So, they've had their penultimate meeting, which is the one that I attended just to meet them, and then they'll have their last meeting very shortly. So, we'll have the road map very shortly after that—certainly by the end of the summer term, but I'm hoping by what the Government calls 'spring'; let's hope that's May—as soon as possible. They're very committed people. They put a lot of personal time in over the Christmas recess to produce the interim stuff that they were dealing with at their penultimate meeting. So, I'm confident that we will have that at pace.
I also wanted to give more of a feel for where we are now. We're working alongside partners in local government and the third sector to identify the number and particulars of all tall residential buildings in Wales. That proved a much more difficult task than you'd expect, particularly in the private sector, but we do now have much stronger and more reliable data. We've shared the information via the Welsh Local Government Association to ensure that we're in a more robust position in terms of the information that is held and built on. Just anecdotally, Deputy Presiding Officer, I'm told that, in the end, we had to just send people out to have a look to see where tall things were because there was actually no register. So, that's a piece of information we now have.
But that information, of course, only takes you so far. Three tall buildings in the social sector and 12 in the private sector were found to be clad in aluminium composite material, or ACM, the particular cladding that caused the difficulty in the rapid spread of fire at Grenfell Tower. The Welsh Government has worked closely and effectively with building owners and developers to ensure that responsible decisions have been taken. As it stands, work has either been completed on, or is in train to remove and replace the cladding on all but two of those buildings. In the case of the outstanding two, large-scale tests have been recommended on the exact nature of the cladding and its performance and the developer has committed to complying with any subsequent recommendations and is keeping us appraised of process. So, we're very pleased that that is ongoing at some pace.
In the discussions with my predecessor, Rebecca Evans, developers and owners signalled that they would do the right thing by the residents. We made abundantly clear that the Welsh Government did not want to see the cost of that work passed on to residents. I'm pleased to see that residents are not being asked to bear the cost of removing and replacing ACM. That's obviously the right decision, which we welcome, and will doubtless come as a relief to people who bought or live in those particular buildings.
In terms of new or future buildings, we've consulted on banning combustible materials altogether. My officials are currently analysing the responses and undertaking the necessary impact assessment work on the consultation that's come back. Whilst a ban is intended to add further protection, obviously I understand that builders and insurers are already taking practical steps to ensure new buildings are not developed using combustible cladding, but there obviously is a massive retrofit issue as well.
There are, of course, as many people have said, complicated issues that go far beyond the ACM cladding issue. Officials continue to work closely with counterparts in local government and the fire and rescue services to take on a casework approach to buildings about which other concerns have been identified. Bringing together key players is one area from which we continue to learn, and, like the committee's report, that experience will understand and develop sound systems to enhance their safety.
In responding to the ELGC committee report I've been keen to accept recommendations wherever possible and to ensure that these are factored into the work of the expert group. Dame Judith was very clear about the need for a coherent, rather than a cherry-picking, approach to implementing a whole-system change, and we are very keen to do that, because we know that, at the moment, there are a set of regulations and obviously the problem is that there are gaps, and then some things fall into those gaps, so that whole-system, coherent approach is essential so that those gaps are eradicated. The expert group completely get that. They've confirmed that the current system is, in their view, fragmented, complex and ineffective. We will be overhauling it. We must do that if we are to keep people safe from the sorts of fires that we saw at Grenfell, or indeed any kind of fire.
In terms of the time, I think it's best—. We have to get this legislation right, so we don't want to do something at pace that we then miss one of the gaps. So, we want to get the right combination of taking enough time to ensure that we have covered off a coherent, system approach and the pace necessary. So, I want to be able to say that we can do it within this Assembly term—we certainly would love to—but I think it's very important to get the system right, so to make sure that we have covered off all other gaps that exist in the current legislation and we've explored all the possibilities. So, I'm not going to commit to that other than to say I share the ambition, but whether or not we'll be able to do that, I don't know. But it is very important, and I make no apology, that we get the practical application right and then enshrine that in the legislation. We want to have all the appropriate consultations with key players, of course, including the views and voices of residents. We want to be clear, as I said, about the nature of the buildings in scope. Height alone is not necessarily the only issue. There are other risks posed to different groups. So, it's clear, isn't it, that a nursing home, for example, at only two storeys will have particular difficulties and might need particular fire protections that an ordinary residential domestic building might not need and so on. So, there are obviously more complex issues than simply height, although height continues to play an issue.
So, as I said, I expect to receive that in the early spring. We'll be giving thorough consideration to their recommendations, and I am clear that there will be no delay between their report and our response that isn't necessary to just make sure that we've got, to use the colloquialism, our ducks in a row.
I'm very happy to accept David Melding's recommendation that I keep Members fully informed via the committee and, Deputy Presiding Officer, via the floor of the Senedd. My officials will develop a programme plan and timeline as we consult and implement short, medium and long-term proposals to demonstrate our commitment.
I'm very clear about the importance of this work in ensuring we get it right. My portfolio includes housing, planning and responsibility for fire policy, so I'm committed to using the breadth of the portfolio to oversee and implement the wide-ranging agenda, bringing together the various components to ensure that the system in Wales is clear and effective and enhances safety in the right way. In that regard, I reiterate my welcome for the ELGC committee report and its part in informing the key decisions and actions we take, and, as I said, I will of course continue to update Assembly Members on the progress that we make. Diolch yn fawr.
Mae'r adroddiad, yr ymatebais iddo yn gynharach y mis hwn—ac fel y dywedodd David Melding, dyna oedd un o'r pethau cyntaf a wneuthum pan gefais y portffolio hwn—yn ychwanegiad sydd i'w groesawu'n fawr i'r corff o wybodaeth sy'n datblygu wrth inni roi camau ar waith i wneud yn siŵr y gallwn sicrhau bod pobl yn ddiogel pan fyddant yn byw mewn adeilad uchel iawn, gan gynnwys beth yw adeilad uchel iawn mewn gwirionedd ac ar ba uchder y mae'r problemau penodol hyn yn codi. Cefais gryn dipyn o drafodaethau yn yr amser byr y bûm yn y portffolio hwn, a gwn fod fy rhagflaenydd, Rebecca Evans, wedi cael nifer o drafodaethau o'r blaen pa un ai uchder neu gyfansoddiad neu beth bynnag yr adeilad sy'n bwysig, a'r llwybrau dianc a dosbarth y meddianwyr a'r holl bethau felly. Fel y nododd y Fonesig Judith Hackitt yn ei hadroddiad, 'Building a Safer Future', system effeithiol a chydlynol yw'r allwedd i'r sicrwydd hwnnw. Comisiynwyd adroddiad y Fonesig Judith gan Lywodraeth y DU, ond rydym yn adnabod y darlun y mae'n ei baentio yn iawn. Yr hyn a wnawn yn awr yw ystyried a yw'r argymhellion yn gywir mewn cyd-destun Cymreig. Mae'n hanfodol, felly, fod ein penderfyniadau ac unrhyw newidiadau deddfwriaethol a gyflwynwn maes o law a'r system y maent yn sail iddi yn cyflawni rhywbeth real a chydlynol, rhywbeth sy'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i fywydau pobl ac i'w lles, fel y mae pob Aelod a gyfrannodd wedi dweud. Mae hynny'n golygu gwella dylunio mewn prosesau adeiladu, egluro cyfrifoldebau, sicrhau cydymffurfiaeth yn ystod gwaith adeiladu ac ar ôl i bobl symud i mewn, a diogelwch parhaus adeiladau uchel iawn yng Nghymru, ac mae hefyd yn golygu cyfundrefn orfodi gref lle bynnag y bo angen.
Rwyf am ymdrin yn fyr iawn â mater y drysau ffrynt—dim ond i ddweud bod yna gwestiwn yn dal i fod ynglŷn â hynny. Rwy'n ymwybodol iawn ohono. Rwyf eisoes wedi cael trafodaethau ar hynny, ac mae'r grŵp arbenigol yn ymwybodol ohono hefyd. Ceir rhai problemau ynghylch yswiriant ac ati sydd hefyd yn gymhleth a gwn fod y pwyllgor wedi mynd ar drywydd y rheini. Felly, rydym yn ymwybodol iawn o hynny. Nid oes gennyf ateb iddo ar hyn o bryd, ond rydym yn ymwybodol iawn ohono ac mae'n rhan o'r hyn rydym yn edrych arno.
Cyfarfûm â grŵp arbenigol y Gweinidog yr wythnos diwethaf am y tro cyntaf. Mae'r grŵp hwnnw'n dod ag ystod o arbenigedd ynghyd, gan gynnwys datblygwyr, cyrff rheolaeth adeiladu, penseiri, landlordiaid cymdeithasol, gweithwyr proffesiynol diogelwch tân, yr Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch a chynrychiolwyr amrywiol o'r sector. Maent wedi clywed gan gynrychiolwyr o Lywodraeth y DU a Llywodraeth yr Alban, y Sefydliad Ymchwil Adeiladu ac arbenigwyr technegol, ac o ganlyniad i fewnbwn arbenigol y grŵp rydym ar y trywydd cywir i gynhyrchu'r hyn a alwn yn fap gwaith, a fydd yn rhoi ffurf a chydlyniant i'n dulliau o weithredu ar y problemau a ddisgrifiwyd gan adroddiad y Fonesig Judith. Felly, maent wedi cael eu cyfarfod olaf ond un, sef yr un a fynychais er mwyn eu cyfarfod, ac yna byddant yn cael eu cyfarfod olaf cyn bo hir. Felly, bydd gennym fap gwaith yn fuan iawn ar ôl hynny—yn sicr erbyn diwedd tymor yr haf, ond rwy'n gobeithio erbyn yr hyn y mae'r Llywodraeth yn ei alw'n 'wanwyn'; gadewch inni obeithio mai mis Mai fydd hynny—cyn gynted â phosibl. Maent yn bobl ymroddedig iawn. Rhoesant lawer o'u hamser eu hunain i'r gwaith dros doriad y Nadolig i gynhyrchu'r pethau interim roeddent yn ymdrin â hwy yn eu cyfarfod olaf ond un. Felly, rwy'n hyderus y cawn hwnnw'n gyflym.
Hefyd, roeddwn am roi mwy o deimlad o ble'r ydym yn awr. Rydym yn gweithio ochr yn ochr â phartneriaid llywodraeth leol a thrydydd sector i nodi nifer a manylion yr holl adeiladau preswyl uchel yng Nghymru. Roedd honno'n dasg anoddach o lawer nag y byddech yn ei ddisgwyl, yn enwedig yn y sector preifat, ond bellach mae gennym ddata llawer mwy cadarn a mwy dibynadwy. Rydym wedi rhannu'r wybodaeth drwy gyfrwng Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru er mwyn sicrhau ein bod mewn sefyllfa fwy cadarn o ran y wybodaeth a gedwir ac yr adeiladir arni. Yn anecdotaidd, Ddirprwy Lywydd, dywedir wrthyf, yn y pen draw, ein bod wedi gorfod anfon pobl allan i edrych i weld lle'r oedd pethau tal am nad oedd cofrestr ar gael mewn gwirionedd. Felly, mae honno'n wybodaeth sydd gennym bellach.
Ond nid yw'r wybodaeth honno, wrth gwrs, ond yn mynd â chi beth o'r ffordd. Gwelwyd bod tri adeilad tal yn y sector cymdeithasol a 12 yn y sector preifat wedi eu gorchuddio mewn deunydd cyfansawdd alwminiwm, neu ACM, y cladin penodol a achosodd yr anhawster o ran lledaeniad cyflym y tân yn Nhŵr Grenfell. Mae Llywodraeth Cymru wedi gweithio'n agos ac yn effeithiol gyda pherchnogion adeiladau a datblygwyr i sicrhau bod penderfyniadau cyfrifol wedi'u gwneud. Fel y mae, mae'r gwaith naill ai wedi'i gwblhau, neu mae ar y gweill ar dynnu ac ailosod cladin ar bob un ond dau o'r adeiladau hynny. Yn achos y ddau sydd ar ôl, argymhellwyd y dylid cynnal profion ar raddfa fawr ar union natur y cladin a'i berfformiad ac mae'r datblygwr wedi ymrwymo i gydymffurfio ag unrhyw argymhellion dilynol ac mae'n rhoi gwybod inni am gynnydd y broses. Felly, rydym yn falch iawn fod hynny'n digwydd yn gyflym.
Yn y trafodaethau gyda fy rhagflaenydd, Rebecca Evans, dynododd datblygwyr a pherchenogion y byddent yn gwneud y peth iawn ar gyfer y trigolion. Fe'i gwnaethom yn glir iawn nad oedd Llywodraeth Cymru am weld cost y gwaith hwnnw'n cael ei drosglwyddo i breswylwyr. Rwy'n falch o weld na ofynnir i breswylwyr ysgwyddo'r gost o dynnu ac ailosod cladin ACM. Dyna yw'r penderfyniad cywir, mae'n amlwg, ac rydym yn ei groesawu, a bydd yn rhyddhad i'r bobl sydd wedi prynu'r adeiladau penodol hynny neu sy'n byw ynddynt.
O ran adeiladau newydd neu yn y dyfodol, rydym wedi ymgynghori ar wahardd deunyddiau llosgadwy yn gyfan gwbl. Ar hyn o bryd mae fy swyddogion yn dadansoddi'r ymatebion ac yn ymgymryd â'r gwaith asesu effaith angenrheidiol ar yr adborth ymgynghori sydd wedi dod yn ôl. Er y bwriedir gosod gwaharddiad er mwyn ychwanegu rhagor o ddiogelwch, rwy'n deall wrth gwrs fod adeiladwyr ac yswirwyr eisoes yn cymryd camau ymarferol i sicrhau nad yw adeiladau newydd yn cael eu datblygu gan ddefnyddio cladin llosgadwy, ond yn amlwg mae cwestiwn anferth yn codi ynghylch ôl-osod yn ogystal.
Wrth gwrs, fel y dywedodd llawer o bobl, ceir materion cymhleth sy'n mynd ymhell y tu hwnt i broblem cladin ACM. Mae swyddogion yn parhau i weithio'n agos gyda chymheiriaid llywodraeth leol a'r gwasanaethau tân ac achub i fabwysiadu dull gwaith achos o weithredu ar adeiladau y nodwyd pryderon eraill yn eu cylch. Un maes rydym yn dal i ddysgu ohono yw dod â gweithredwyr allweddol at ei gilydd, ac fel adroddiad y pwyllgor, bydd y profiad hwnnw'n deall ac yn datblygu systemau cadarn i wella eu diogelwch.
Wrth ymateb i adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, rwyf wedi bod yn awyddus i dderbyn argymhellion lle bynnag y bo modd ac i sicrhau bod y rhain yn cael eu hystyried yng ngwaith y grŵp arbenigol. Roedd y Fonesig Judith yn glir iawn ynghylch yr angen am ddull sy'n gydlynol, yn hytrach na dull sy'n dewis a dethol, o gyflawni newid system gyfan, ac rydym yn awyddus iawn i wneud hynny, oherwydd gwyddom ar hyn o bryd fod yna gyfres o reoliadau ac yn amlwg, y broblem yw bod yna fylchau, a bydd rhai pethau'n disgyn i'r bylchau hynny, fel bod dull cydlynol, system gyfan yn hanfodol er mwyn dileu'r bylchau hynny. Mae'r grŵp arbenigol yn deall hynny'n iawn. Maent wedi cadarnhau bod y system bresennol yn dameidiog, yn gymhleth ac yn aneffeithiol yn eu barn hwy. Byddwn yn ei thrawsnewid. Rhaid inni wneud hynny os ydym yn mynd i gadw pobl yn ddiogel rhag y mathau o danau a welsom yn Grenfell, neu unrhyw fath o dân yn wir.
O ran yr amser, credaf ei bod yn well—. Rhaid inni gael y ddeddfwriaeth hon yn iawn, felly nid ydym am wneud rhywbeth yn gyflym a'n bod yn methu un o'r bylchau wedyn. Felly, rydym am gael y cyfuniad cywir o gymryd digon o amser i sicrhau ein bod wedi cwmpasu dull system sy'n gydlynol a'r cyflymdra angenrheidiol. Felly, hoffwn allu dweud y gallwn ei wneud o fewn tymor y Cynulliad hwn—yn sicr byddem wrth ein bodd—ond mae'n bwysig iawn inni gael y system yn iawn er mwyn gwneud yn siŵr ein bod wedi llenwi'r holl fylchau eraill sy'n bodoli yn y ddeddfwriaeth bresennol, a'n bod wedi archwilio pob un o'r posibiliadau. Felly, nid wyf am ymrwymo i hynny heblaw dweud fy mod yn rhannu'r uchelgais, ond pa un a allwn wneud hynny ai peidio, nid wyf yn gwybod. Ond mae'n bwysig iawn, ac nid wyf yn ymddiheuro, ein bod yn cael y cymhwysiad ymarferol yn iawn ac yna'n ymgorffori hynny yn y ddeddfwriaeth. Rydym am gael yr holl ymgynghoriadau priodol gyda'r gweithredwyr allweddol, wrth gwrs, gan gynnwys safbwyntiau a lleisiau preswylwyr. Rydym am fod yn glir, fel y dywedais, ynglŷn â natur yr adeiladau. Nid uchder yw'r unig broblem o reidrwydd. Ceir risgiau eraill i wahanol grwpiau. Felly, mae'n amlwg, onid yw, y bydd cartref nyrsio, er enghraifft, sydd ond yn ddau lawr, yn wynebu anawsterau penodol a gallai fod angen amddiffyniadau tân arbennig na fydd eu hangen o bosibl ar adeilad domestig preswyl cyffredin ac ati. Felly, mae'n amlwg fod yna faterion mwy cymhleth nag uchder yn unig yn codi, er bod uchder yn parhau i fod yn broblem.
Felly, fel y dywedais, rwy'n disgwyl cael yr adroddiad hwnnw yn y gwanwyn cynnar. Byddwn yn rhoi ystyriaeth drylwyr i'w argymhellion, ac rwy'n glir na fydd unrhyw oedi rhwng eu hadroddiad a'n hymateb na fydd ei angen i wneud yn siŵr fod ein tŷ mewn trefn os caf ddefnyddio'r ymadrodd.
Rwy'n hapus iawn i dderbyn argymhelliad David Melding fy mod yn rhoi gwybod i'r Aelodau am unrhyw ddatblygiadau drwy'r pwyllgor ac ar lawr y Senedd, Ddirprwy Lywydd. Bydd fy swyddogion yn datblygu cynllun rhaglen a llinell amser wrth inni ymgynghori a gweithredu argymhellion tymor byr, tymor canolig a hirdymor i ddangos ein hymrwymiad.
Rwy'n glir iawn ynglŷn â phwysigrwydd y gwaith hwn i sicrhau ein bod yn ei gael yn iawn. Mae fy mhortffolio yn cynnwys tai, cynllunio a chyfrifoldeb am bolisi tân, felly rwy'n ymrwymedig i ddefnyddio hyd a lled y portffolio i oruchwylio a gweithredu'r agenda bellgyrhaeddol, gan ddwyn ynghyd y gwahanol elfennau i sicrhau bod y system yng Nghymru yn glir ac yn effeithiol ac yn gwella diogelwch yn y ffordd iawn. Yn hynny o beth, hoffwn ailadrodd fy nghroeso i adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau a'i ran yn llywio'r penderfyniadau allweddol a'r camau a gymerwn, ac fel y dywedais wrth gwrs, byddaf yn parhau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau'r Cynulliad ar y cynnydd a wnawn. Diolch yn fawr.
Can I now call on John Griffiths as Chair of the committee to reply to the debate?
A gaf fi alw yn awr ar John Griffiths fel Cadeirydd y pwyllgor i ymateb i'r ddadl?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. I thank Members for their contributions, Dirprwy Lywydd, and the committee members for their focus and commitment to this work. As everybody who has spoken today has stated, it's very obviously extremely important that we understand as best we can the issues around fire safety in high-rise in general, in private high-rise in Wales, identify necessary action and take that action as quickly as possible. I'm very grateful for the understanding of the importance of these issues, the focus that committee members have given, the seriousness with which they've approached the work, and the evidence that we've received, again reflecting the gravity of these matters.
As Leanne Wood said, obviously, it's a terrible thing that it took a tragedy such as Grenfell Tower to really bring to the fore the issues that we face and the need for the work that's now taking place and the action that has happened and will follow. We really need to get to grips with these issues and do all we can to make sure that such terrible tragedies do not happen again. That's why I think, as the Minister said—rightly said—it is very, very important that we get it right. But, obviously, the committee is also is also of the view—and I know the Minister is as well—that, yes, we need to get it right, but we need to get it right as quickly as possible, and that's the spirit in which we must move forward. In that respect, it's good to hear of the commitment from the expert group, as the Minister has shared with us, and the acceptance that there is a need to get that road map published as quickly as possible.
I'm very grateful for the assurances that the Minister has given in response to what David Melding said about the need to keep us all updated as regularly as possible, because there is a lot of work going on. There is a lot of work going on at a UK level, a lot of work jointly between Welsh Government and the UK Government, and a lot of work here in Wales. So, you know, there is a lot to update on, and, again, it's extremely important that we keep abreast of those developments, and that they are shared and that we understand what is happening and when it's going to happen. Again, I think it was very good to hear David Melding talking about the co-operation that he rightly reassures the Minister would be in evidence right across the political parties here were legislation to be brought forward and to be brought forward in this Assembly term. I think we heard what the Minister said on that subject. But, if it is possible, then I'm sure it's important for the Minister to know that there would be that spirit of co-operation from the other parties that would ease the passage of that legislation through the Assembly and help provide reassurance to the Government that some of the difficulties involved might be overcome with that spirit of co-operation.
So, in short, then, Dirprwy Lywydd, these are matters that the committee will return to. We have done that now over a period of years with our early work on the social housing issues, in terms of high-rise in Wales, and now with this subsequent report on high-rise private residential blocks. We will continue to return to these matters, and I look forward to working with the Minister, knowing that she's made this an early priority in her current role, and will continue to do so.
Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Diolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau, Ddirprwy Lywydd, ac i aelodau'r pwyllgor am eu ffocws a'u hymrwymiad i'r gwaith hwn. Fel y dywedodd pawb sydd wedi siarad heddiw, mae'n amlwg yn eithriadol o bwysig ein bod yn deall orau y gallwn y materion yn ymwneud â diogelwch tân mewn adeiladau uchel iawn yn gyffredinol, mewn adeiladau preifat uchel iawn yng Nghymru, yn nodi camau gweithredu angenrheidiol a rhoi'r camau hynny ar waith cyn gynted â phosibl. Rwy'n ddiolchgar iawn am y ddealltwriaeth ynglŷn â phwysigrwydd y materion hyn, y ffocws a roddodd aelodau'r pwyllgor, eu hymagwedd ddifrifol tuag at eu gwaith, a'r dystiolaeth a gawsom, sydd unwaith eto'n adlewyrchu difrifoldeb y materion hyn.
Fel y dywedodd Leanne Wood, yn amlwg, mae'n beth ofnadwy ei bod hi wedi cymryd trasiedi fel Tŵr Grenfell i ddod â'r problemau a wynebwn i'r amlwg a'r angen am y gwaith sydd bellach yn digwydd a'r camau sydd wedi digwydd ac a fydd yn dilyn. Mae gwir angen inni fynd i'r afael â'r problemau hyn a gwneud popeth a allwn i wneud yn siŵr nad yw trychinebau mor erchyll yn digwydd eto. Dyna pam y credaf, fel y dywedodd y Gweinidog—fel roedd yn gywir i ddweud—ei bod hi'n hynod o bwysig ein bod yn ei gael yn iawn. Ond yn amlwg, mae'r pwyllgor hefyd yn credu—a gwn fod y Gweinidog yn ogystal—oes, mae angen inni ei gael yn iawn, ond mae angen inni ei gael yn iawn cyn gynted â phosibl, a dyna'r ysbryd sy'n rhaid i ni symud ymlaen ynddo. Yn hynny o beth, mae'n dda clywed am ymrwymiad y grŵp arbenigol, fel y mae'r Gweinidog wedi dweud, a'r derbyniad fod angen cyhoeddi'r map gwaith cyn gynted â phosibl.
Rwy'n ddiolchgar iawn am y sicrwydd a roddodd y Gweinidog mewn ymateb i'r hyn a ddywedodd David Melding am yr angen inni gael y wybodaeth ddiweddaraf mor rheolaidd â phosibl, oherwydd mae llawer o waith yn digwydd. Mae llawer o waith yn digwydd ar lefel y DU, llawer o waith ar y cyd rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, a llawer o waith yma yng Nghymru. Felly, wyddoch chi, mae llawer o wybodaeth i'w diweddaru, ac unwaith eto, mae'n bwysig dros ben ein bod yn cadw llygad ar y datblygiadau hynny, a'u bod yn cael eu rhannu a'n bod yn deall beth sy'n digwydd a phryd y mae'n mynd i ddigwydd. Unwaith eto, roedd hi'n dda iawn clywed David Melding yn siarad am y cydweithrediad y mae'n gywir i sicrhau'r Gweinidog a fyddai'n amlwg ar draws y pleidiau gwleidyddol yma pe cyflwynid deddfwriaeth, a phe gwneid hynny yn y tymor Cynulliad hwn. Credaf inni glywed beth a ddywedodd y Gweinidog ar y pwnc hwnnw. Ond os yw'n bosibl, rwy'n siŵr ei bod yn bwysig i'r Gweinidog wybod y byddai'r un ysbryd o gydweithrediad gan y pleidiau eraill a fyddai'n hwyluso hynt y ddeddfwriaeth drwy'r Cynulliad ac yn helpu i roi tawelwch meddwl i'r Llywodraeth y gellid goresgyn rhai o'r anawsterau sy'n gysylltiedig â'r ysbryd hwn o gydweithrediad.
Felly, yn fyr, Ddirprwy Lywydd, mae'r rhain yn faterion y bydd y pwyllgor yn dychwelyd atynt. Rydym wedi gwneud hynny bellach dros gyfnod o flynyddoedd gyda'n gwaith cynnar ar y problemau tai cymdeithasol, o ran adeiladau uchel iawn yng Nghymru, ac yn awr gyda'r adroddiad dilynol hwn ar adeiladau preswyl preifat uchel iawn. Byddwn yn parhau i ddychwelyd at y materion hyn, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda'r Gweinidog, gan wybod ei bod wedi gwneud hyn yn flaenoriaeth gynnar yn ei rôl bresennol, ac y bydd yn parhau i wneud hynny.
Thank you very much. The proposal is to note the committee's report. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Gareth Bennett, a gwelliant 2 yn enw Darren Millar. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Gareth Bennett, and amendment 2 in the name of Darren Millar. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected.
We move to item 8, which is the Plaid Cymru debate on a 'no deal' Brexit. I call on Adam Price to move the motion.
Symudwn at eitem 8, sef dadl Plaid Cymru ar Brexit 'dim bargen'. Galwaf ar Adam Price i wneud y cynnig.
Cynnig NDM6918 Rhun ap Iorwerth
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn gwrthod ymadawiad â'r Undeb Ewropeaidd heb gytundeb o dan unrhyw amgylchiadau.
2. Yn galw ar y Prif Weinidog i ofyn bod cyd-bwyllgor Gweinidogion y DU yn cael ei ailgynnull ar fyrder er mwyn ceisio cytundeb ar ddiystyru gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb.
Motion NDM6918 Rhun ap Iorwerth
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Rejects an exit from the European Union with no deal under any circumstances.
2. Calls on the First Minister to ask for the emergency reconvening of the UK joint ministerial committee in order to seek agreement on ruling out a no deal exit from the European Union.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I'm very pleased to be able to move the motion in our party's name and also pleased to note that the Government is supporting our motion in the debate this afternoon. We agree, therefore, in rejecting, in any circumstances, an exit from the European Union with no deal, and we agree that, as an emergency measure, the Welsh Government should ask for the UK Joint Ministerial Council to be convened to seek agreement on ruling out such a 'no deal' exit from the EU.
This agreement, I think, between us and the Government, and hopefully with other members here as well, is a good sign that there is an emerging understanding in this place that we must face together the problems that are crowding around Wales and the Welsh economy that threaten a perfect storm. There can be no doubt that the many challenges facing in particular, for example, Welsh manufacturing, and not least the redundancies announced at Ford in Bridgend and at Schaeffler in Llanelli, either flow from—or, at the very least, are being exacerbated by—the continuing uncertainty around Brexit. The most immediate thing that we can do to lessen that uncertainty is to take the threat of 'no deal' off the table. That is what my party in the House of Commons is straining—and, indeed, in the House of Lords as well, in the form of Dafydd Wigley—all its efforts in the coming days to achieve, in seeking collaboration across the parties in Parliament, in Westminster. I very much hope that, in approving this motion, the Welsh Government will convey also as a matter of urgency to the leader of the Labour Party in the House of Commons that he too should seek collaboration with us and other parties in the Commons to put 'no deal' off limits.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o allu gwneud y cynnig yn enw ein plaid ac yn falch hefyd o nodi bod y Llywodraeth yn cefnogi ein cynnig yn y ddadl y prynhawn yma. Cytunwn, felly, na ddylid gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb o dan unrhyw amgylchiadau, ac rydym yn cytuno, fel mesur argyfwng, y dylai Llywodraeth Cymru ofyn am gynnull y Cydgyngor Gweinidogion i geisio cytundeb ar ddiystyru gadael yr UE heb gytundeb.
Rwy'n credu bod y cytundeb hwn rhyngom ni a'r Llywodraeth, a chydag Aelodau eraill yma yn ogystal, gobeithio, yn arwydd da fod yna ddealltwriaeth gynyddol yn y lle hwn fod yn rhaid inni wynebu gyda'n gilydd y problemau sy'n pentyrru o gwmpas Cymru ac economi Cymru sy'n bygwth storm berffaith. Ni all fod unrhyw amheuaeth nad yw'r heriau niferus sy'n wynebu, yn benodol, gweithgynhyrchu yng Nghymru, er enghraifft, ac nid yn lleiaf y diswyddiadau a gyhoeddwyd yn Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr ac yn Schaeffler yn Llanelli, naill ai'n deillio o—neu fan lleiaf, yn cael eu dwysáu gan—yr ansicrwydd parhaus ynghylch Brexit. Y peth mwyaf uniongyrchol y gallwn ei wneud i leihau'r ansicrwydd hwnnw yw tynnu'r bygythiad o Brexit 'dim bargen' oddi ar y bwrdd. Dyna beth y mae fy mhlaid yn Nhŷ'r Cyffredin—ac yn Nhŷ'r Arglwyddi hefyd yn wir, ar ffurf Dafydd Wigley—yn gwneud ei gorau glas i'w gyflawni yn y dyddiau nesaf, drwy ofyn am gydweithrediad ar draws y pleidiau yn y Senedd yn San Steffan. Mawr obeithiaf, wrth gymeradwyo'r cynnig hwn, y bydd Llywodraeth Cymru yn cyfleu hefyd fel mater o frys i arweinydd y Blaid Lafur yn Nhŷ'r Cyffredin y dylai yntau hefyd geisio cydweithio â ni a phleidiau eraill yn Nhŷ'r Cyffredin er mwyn atal Brexit 'dim bargen'.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
I think, at the outset of the debate, it is worth reiterating how disastrous a 'no deal' scenario would be. It's of course difficult to predict with absolute certainty the consequences of a scenario that, by definition, is as yet unspecified in all its permutations. But I think it's reasonable to come to a conclusion about the nature of the impacts on the economy, and in the short to medium term they are three fold—a financial crisis, a trade shock and a domestic recession that is likely to be both deep and long.
In terms of the financial markets, the pound is already down some 20 per cent since the referendum, without the kind of UK-wide export boom that some predicted. UK equities, not including foreign-focused firms listed in the UK, are unattractive. Jobs and investment are heading abroad, with about £800 billion of staff operations and customer funds already moved abroad from the financial sector alone, according to a recent report by Ernst & Young. Indeed, on our recent visit to the Republic of Ireland, in a meeting with the Irish development agency, the IDA—of course, they are living proof of what might be coming further down the line. Fifty-five companies have already located, of course, to the Republic of Ireland, even without the horrendous prospect of a 'no deal'.
So, on 30 March, in a crash-out scenario, I think we can expect a rapid and radical worsening of these already existing trends. The pound would tumble probably at least a further 20 per cent to parity with the dollar. There'd be widespread concern about the UK's financial stability, accompanied by a frantic outflow of capital, and a whole range of financial institutions would be likely severely tested in echoes of 2008, but with the added dimension that both the UK and global economies are in a more fragile state than then and have far less capacity to respond positively. The strong likelihood is that the Bank of England would have to raise interest rates sharply to try and maintain confidence.
Now, in terms of the real economy, domestic-facing businesses will probably not be that hard hit on day 1, though one would anticipate a general slowing down in economic activity, given the financial uncertainties, the fall of the pound and the rise in interest rates, which will quickly induce a negative mood in general in terms of confidence in the economy. By contrast, though, the impact on the tradable goods sector is likely to be sudden and explosive. Every cross-border transaction will be affected. Indeed, whole new borders will be created where they previously didn't exist in the commercial sense. Red tape, delays, chaos and confusion will fatally undermine the very basis of much of UK just-in-time manufacturing. One can envisage company shutdowns and cash flow problems kicking in very quickly, given the scale of change and uncertainty. For services, again, the likelihood is almost certainly one of severe disruption and threats to the survival of some companies, and further catalysts for the relocation of others. How many jobs would be lost in the first few months is not accurately calculable, but the likelihood is that these would be substantial and, for the most part, gone for good.
Now, looking beyond the first few weeks and months, it is true that in the long run those crises usually sort themselves out eventually. However, I think it's likely that, in this case, such is the depth of the impact in certain sectors, particularly the car industry, pharmaceuticals, aerospace, farming, probably finance, I think it would leave a long shadow of economic decline for many, many years to come. And because Wales has a higher concentration in most of these sectors, we would likely suffer disproportionately from a 'no deal' scenario. A major recession in the country will almost certainly be unavoidable. The huge hit to industry, allied to rising prices and rising interest rates, will leave people much poorer, struggling to make ends meet. Domestic-facing companies that will likely avoid the initial chaos would then be hit by probably the most severe depression the country will have known for many, many years. Of course, any of the individual assumptions behind the predictions I've made are contestable, I could be wrong. The question is: is it a risk worth taking? And most of us here, I think, would argue 'no'—a 'no deal' is unacceptable and it is unnecessary.
But it, of course, brings us on to the very pertinent question of how do we avoid it. Now, the Government has already said it supports the extension of article 50, and we welcome that. And praise where praise is due—it's ahead of the Labour Party in Westminster in this regard, who, at this stage, only say that extending article 50 is an option worth considering. What I would say to that, and we've heard the language of options in the Brexit debate in other contexts, haven't we, that famous—? I almost feel as if I was in that compositing-motion-room discussion, because we've heard it referred to in terms of the Labour Party conference so often. Time is running out for options. Actually, what we need now is a clear sense of a strategy and what action are we going to take.
So, I would urge the Government, now that it's adopted this position of asking for an urgent extension of article 50, if it could convey that message to its parliamentary colleagues in Westminster, then they would be doing us all a great favour. And, I think that, obviously, in the motion before Christmas, on 4 December, we voted against Mrs May's deal. I hope that in this motion today, this Parliament will vote against a 'no deal' Brexit. We've been influential—obviously, we led the way in terms of Mrs May's deal. I hope that we lead the way in terms of a 'no deal' as well and the Parliament in Westminster will also follow our lead.
But, you know, saying what we're against is only part of the solution. The next part is saying what we're for, and, ultimately, the only way of absolutely ensuring there is no 'no deal' is for us to find a positive majority in this place, obviously, but also in that other Parliament, in favour of an alternative. But that is a discussion for another day, and by that, of course, I mean next Tuesday.
Ar ddechrau'r ddadl hon, credaf ei bod hi'n werth ailadrodd pa mor drychinebus fyddai senario 'dim bargen'. Wrth gwrs, mae'n anodd rhagweld gyda sicrwydd pendant beth fydd canlyniadau senario nad yw ei holl amrywiadau posibl, drwy ddiffiniad, wedi'u pennu hyd yn hyn. Ond credaf ei bod yn rhesymol inni ddod i gasgliad ynglŷn â natur yr effeithiau ar yr economi, ac yn y tymor byr i'r tymor canolig maent yn driphlyg—argyfwng ariannol, ergyd i fasnach a dirwasgiad domestig sy'n debygol o fod yn ddwfn ac yn hir.
O ran y marchnadoedd ariannol, mae'r bunt eisoes i lawr tua 20 y cant ers y refferendwm, heb y math o ffyniant allforio ledled y DU a ragwelai rhai pobl. Nid yw ecwiti'r DU yn ddeniadol, gan gynnwys cwmnïau ag iddynt ffocws tramor a restrir yn y DU. Mae swyddi a buddsoddiad yn anelu tramor gydag oddeutu £800 biliwn o weithrediadau staff a chronfeydd cwsmeriaid eisoes wedi symud dramor o'r sector ariannol yn unig, yn ôl adroddiad diweddar gan Ernst & Young. Yn wir, ar ein hymweliad diweddar â Gweriniaeth Iwerddon, mewn cyfarfod gydag awdurdod datblygu Iwerddon, yr IDA—wrth gwrs, maent yn brawf byw o beth allai fod yn ein hwynebu ymhellach i lawr y lôn. Mae 55 o gwmnïau eisoes wedi eu hadleoli, wrth gwrs, i Weriniaeth Iwerddon, heb y bygythiad erchyll o 'dim bargen' hyd yn oed.
Felly, ar 30 Mawrth, mewn senario lle y bydd y DU yn gadael heb unrhyw gytundeb, credaf y gallwn ddisgwyl i'r tueddiadau hyn sy'n bodoli'n barod waethygu'n gyflym ac yn sylweddol. Byddai'r bunt yn cwympo o leiaf 20 y cant arall, mae'n debyg, i'r un lefel â'r ddoler. Byddai pryder cyffredinol ynglŷn â sefydlogrwydd ariannol y DU, ynghyd ag all-lif gwyllt o gyfalaf, a byddai amrywiaeth eang o sefydliadau ariannol yn debygol o gael eu profi'n ddifrifol yn adlais o 2008, ond gyda'r dimensiwn ychwanegol fod economi'r DU a'r economi fyd-eang mewn cyflwr mwy bregus na'r adeg honno, a chanddynt lawer llai o allu i ymateb yn gadarnhaol. Mae tebygolrwydd cryf y byddai Banc Lloegr yn gorfod codi cyfraddau llog yn sydyn er mwyn ceisio cynnal hyder.
Nawr, o ran yr economi go iawn, mae'n debyg na fydd busnesau domestig yn cael eu taro mor galed â hynny ar y diwrnod cyntaf, er y byddai rhywun yn rhagweld arafu cyffredinol yn y gweithgarwch economaidd, o ystyried yr ansicrwydd ariannol, cwymp y bunt a'r cynnydd mewn cyfraddau llog, a fydd yn gyflym yn achosi hwyliau negyddol yn gyffredinol o ran hyder yn yr economi. Ar y llaw arall, er hynny, mae'r effaith ar y sector nwyddau masnachadwy yn debygol o fod yn sydyn ac yn ffrwydrol. Bydd yn effeithio ar yr holl drafodion trawsffiniol. Yn wir, bydd ffiniau newydd cyfan yn cael eu creu lle nad oeddent o'r blaen yn yr ystyr fasnachol. Bydd biwrocratiaeth, oedi, anhrefn a dryswch yn tanseilio holl sail llawer o weithgynhyrchu mewn union bryd y DU. Gellir rhagweld cwmnïau'n cau a phroblemau llif arian yn magu gwraidd yn gyflym iawn, o ystyried maint y newid a'r ansicrwydd. I wasanaethau, unwaith eto, mae hi bron yn sicr mai'r tebygolrwydd yw y ceir tarfu difrifol a bygythiad i oroesiad rhai cwmnïau, a rhagor o gatalyddion ar gyfer adleoli cwmnïau eraill. Nid oes modd mesur yn gywir faint o swyddi a fyddai'n cael eu colli yn ystod y misoedd cyntaf, ond y tebygolrwydd yw y byddai'n ffigur sylweddol, ac y byddai'r rhan fwyaf ohonynt wedi mynd am byth.
Nawr, wrth edrych y tu hwnt i'r wythnosau a'r misoedd cyntaf, mae'n wir yn hirdymor fod yr argyfyngau hynny'n datrys eu hunain yn y pen draw. Fodd bynnag, credaf ei bod yn debygol, yn yr achos hwn, oherwydd dyfnder yr effaith mewn rhai sectorau, yn enwedig y diwydiant ceir, cynhyrchion fferyllol, awyrofod, ffermio, cyllid yn ôl pob tebyg, credaf y byddai'n gadael cysgod hir o ddirywiad economaidd am lawer iawn o flynyddoedd i ddod. Ac oherwydd bod gan Gymru gyfradd uwch o'r rhan fwyaf o'r sectorau hyn, byddem yn debygol o ddioddef yn anghymesur o senario 'dim bargen'. Bydd dirwasgiad mawr yn y wlad bron yn sicr o fod yn anochel. Bydd yr ergyd enfawr i ddiwydiant, ynghyd â phrisiau cynyddol a chynnydd mewn cyfraddau llog, yn arwain at wneud pobl yn dlotach o lawer, a pheri iddynt gael trafferth cael dau ben llinyn ynghyd. Byddai cwmnïau domestig a fydd, mae'n debyg, yn osgoi'r anhrefn cychwynnol, yn cael eu taro wedyn, mae'n debyg, gan y dirwasgiad mwyaf difrifol a welwyd yn y wlad hon ers blynyddoedd lawer. Wrth gwrs, gellid dadlau ynglŷn ag unrhyw un o'r rhagdybiaethau unigol sy'n sail i'r rhagfynegiadau a wneuthum, gallwn fod yn anghywir. Y cwestiwn yw: a yw'n risg sy'n werth ei hwynebu? A byddai'r rhan fwyaf ohonom yma, rwy'n credu, yn dadlau 'na'—mae Brexit 'dim bargen' yn annerbyniol ac mae'n ddiangen.
Ond wrth gwrs, daw hynny â ni at gwestiwn perthnasol iawn ynglŷn â sut rydym yn ei osgoi. Nawr, mae'r Llywodraeth eisoes wedi dweud ei bod yn cefnogi ymestyn erthygl 50, ac rydym yn croesawu hynny. A chlod lle y mae clod yn ddyledus—mae ar y blaen i'r Blaid Lafur yn San Steffan yn hynny o beth, sydd ar hyn o bryd ond yn dweud bod ymestyn erthygl 50 yn opsiwn sy'n werth ei ystyried. Yr hyn y buaswn i'n ei ddweud am hynny, ac rydym wedi clywed iaith opsiynau yn y ddadl Brexit mewn cyd-destunau eraill, onid ydym, yr enwog—? Rwyf bron yn teimlo fel pe bawn i wedi bod yn y drafodaeth ar gynnig cyfansawdd yn yr ystafell honno, oherwydd clywsom gymaint o gyfeirio ati o gynhadledd y Blaid Lafur. Mae amser yn brin ar gyfer opsiynau. Mewn gwirionedd, yr hyn sydd ei angen arnom bellach yw ymdeimlad clir o strategaeth a pha gamau rydym yn mynd i'w cymryd.
Felly, gan ei bod bellach wedi mabwysiadu'r safbwynt hwn ar ofyn am estyniad brys i erthygl 50, rwy'n annog y Llywodraeth i gyfleu'r neges honno i'w cymheiriaid Seneddol yn San Steffan, a byddent yn gwneud cymwynas fawr â phob un ohonom. Ac yn amlwg, yn y cynnig cyn y Nadolig, ar 4 Rhagfyr, fe bleidleisiwyd yn erbyn cytundeb Mrs May. Rwy'n gobeithio y bydd y cynnig hwn heddiw, y Senedd hon, yn pleidleisio yn erbyn Brexit 'dim bargen'. Rydym wedi bod yn ddylanwadol—yn amlwg, rydym wedi arwain mewn perthynas â chytundeb Mrs May. Rwy'n gobeithio y byddwn yn arwain mewn perthynas â Brexit 'dim bargen' yn ogystal ac y bydd y Senedd yn San Steffan hefyd yn dilyn ein hesiampl.
Ond wyddoch chi, nid yw dweud beth rydym yn ei wrthwynebu ond yn rhan o'r ateb. Y rhan nesaf yw dweud beth rydym yn ei gefnogi, ac yn y pen draw, yr unig ffordd o sicrhau'n bendant nad ydym yn mynd i weld Brexit 'dim bargen' yw inni ddod o hyd i fwyafrif cadarnhaol yn y lle hwn, yn amlwg, ond hefyd yn y Senedd arall honno, o blaid dewis amgen. Ond trafodaeth ar gyfer diwrnod arall yw honno, ac wrth hynny, wrth gwrs, yr hyn rwy'n ei olygu yw dydd Mawrth nesaf.
Rwyf wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Dwi'n galw ar Neil Hamilton i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Gareth Bennett—Neil Hamilton.
I have selected the two amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call on Neil Hamilton to move amendment 1, tabled in the name of Gareth Bennett—Neil Hamilton.
Gwelliant 1—Gareth Bennett
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn gresynu at y ffaith bod cytundeb ymadael drafft Llywodraeth y DU yn negyddu canlyniad y refferendwm yn sylweddol, drwy gadw’r DU yn yr undeb tollau am gyfnod amhenodol ac, i bob pwrpas, yn y farchnad sengl, gan ein hamddifadu hefyd o unrhyw lais ffurfiol neu bleidlais ym mhenderfyniadau'r Undeb Ewropeaidd.
2. Yn cymeradwyo ymadawiad â'r Undeb Ewropeaidd heb gytundeb ac o dan delerau Sefydliad Masnach y Byd, er mwyn bodloni dymuniadau pobl y DU, a Chymru, a bleidleisiodd yn bendant i adael yr Undeb Ewropeaidd.
3. Yn galw ar Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru i gofleidio adferiad sofraniaeth genedlaethol Prydain y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd.
Amendment 1—Gareth Bennett
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Regrets that the UK Government’s draft withdrawal agreement substantially negates the referendum result, by keeping the UK indefinitely in the customs union and, effectively, in the single market, while depriving us of any formal voice or vote in European Union decisions.
2. Endorses an exit from the European Union with no deal and under World Trade Organisation terms, in order to fulfil the wishes of the people of the UK, and Wales, who voted decisively to leave the European Union.
3. Calls upon the UK Government and the Welsh Government to embrace the restoration of Britain's national sovereignty outside the European Union.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. And I beg to move the amendment in Gareth's name on the agenda. Well, this is just the latest writhing of those who never accepted the result of the referendum two and half years ago. Tentatively at first, but now increasingly explicitly, they're coming forward with plans to first of all frustrate that result and, secondly, to reverse it, to remain in the single market and the customs union. Whatever infrastructure surrounds that effectively means that we do not leave the EU. That was made explicit in the referendum campaign itself, where all parties warned that if the people voted to leave, it would mean coming out of the single market, coming out of the customs union, and Armageddon would ensue just as night follows day. Well it didn't, of course, any more than it did when we had exactly the same predictions over the exchange rate mechanism when Britain was a member of that catastrophic organisation 25 years ago. When we left, of course, it opened up a new dawn that led to a period of unprecedented growth.
And I think that when we've completed this process, as I hope we will, and leave the EU, the freedoms that it will give to us will, in the medium to long term, be quite evident. The kind of Hieronymus Bosch picture that was painted by the leader of Plaid Cymru is absurd when you look at the numbers, that we will go into the most protracted recession that we've known in living memory. Does he not remember a real recession 10 years ago? Or look at Greece or Italy today if you want to see what real deprivation is.
Our exports to the European Union amounted to £274 billion last year—a very significant part of our gross domestic product, to be sure. We imported a lot more from them, of course, because we have a trade deficit with them of £67 billion a year, but nobody is talking about banning trade between the EU and the United Kingdom. The average level of tariffs in the non-agricultural sector—and agriculture is only 2 per cent of the UK's GDP, but in the non-agricultural sector, the average EU tariff is 2.6 per cent. And when you consider, as Adam Price pointed out, that there's been a devaluation of the pound since the referendum of six times that, the imposition of tariffs, if that were to happen—and I'm not in favour of tariffs; I want a free trade deal with the EU—. But if we were to have tariffs introduced on both sides then this would be a small fraction of that percentage of 16 per cent that might be affected.
Many people are trading with the EU in sectors where there would be no tariffs at all; in others, they are trivial. There are, of course, sectors, such as automobiles, where the tariff rate is 10 per cent, but we have a massive deficit in automotive materials. Eighty-six per cent of all the new car registrations in the United Kingdom last year were imported vehicles. We've lost the bulk of our automotive manufacture in the United Kingdom over the years. Germany exports to Britain one in seven of every vehicle that is manufactured in Germany. They're not going to want—they'd be foolish if they did want to see tariffs introduced between us that would inhibit trade. Germany's problems are much greater in relation to what's happening in China than anything that is likely to occur in Britain in the next 18 months. So, they've got other fish to fry, I think.
No, our interests, I think, lie not in ruling out a 'no deal', a so-called 'no deal', if we leave on 29 March without having even begun the negotiations to put something else in its place. We would leave on World Trade Organization terms, as we have with the rest of the world. Sixty per cent of our exports now go to the rest of the world, and we trade quite happily with them on WTO terms, and we cannot enter into free trade negotiations with other important trading partners, like the United States, until we leave the customs union, because the EU is the sole negotiator for every single member of the customs union.
So, there are opportunities, which were wholly neglected in the doom and gloom scenario that was painted by Adam Price in his opening speech in this debate. Britain is the fifth largest economy in the world. We are a major player in all sorts of industries, and the industries of the future, like artificial intelligence and other technological industries. London is the world's leading financial centre. That isn't going to be undermined by Britain leaving the EU on WTO terms. We have financial infrastructure in this country that is unparalleled anywhere else apart from in the United States. Frankfurt is never going to overtake London as a major financial centre. The EU will still need to use London for most of the major capital-raising activities that are needed in Europe. Of course, there will be some structural change as a result of leaving the EU, and it will be necessary for banks and other financial institutions to set up offices in the EU in order to satisfy their regulatory requirements, but this is not going to cost us anything in the longer term. Certainly, in the short term, there will be transitional costs. Everybody has always accepted that.
But if we go into the future simply believing that, as a country, we're finished, washed up, can't do anything in the world, not only do we misjudge our own people and also actually falsify our own history, but we are closing off the future of not only our younger generation currently in existence, but all future generations, because all we're seeking to do is what I would have thought Plaid Cymru want more than anything else, which is to have the right of self-government for our own country: in this case the United Kingdom, which includes Wales.
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Ac rwy'n cynnig y gwelliant yn enw Gareth ar yr agenda. Wel, dyma'r gwingo diweddaraf ymhlith y rhai nad ydynt erioed wedi derbyn canlyniad y refferendwm ddwy flynedd a hanner yn ôl. Yn betrus ar y cychwyn, ond yn gynyddol amlwg bellach, maent yn cyflwyno cynlluniau i rwystro'r canlyniad hwnnw yn gyntaf, ac yn ail, i'w wrthdroi, i aros yn y farchnad sengl a'r undeb tollau. Mae pa seilwaith bynnag sy'n amgylchynu hynny i bob pwrpas yn golygu nad ydym yn gadael yr UE. Gwnaethpwyd hynny'n glir yn ymgyrch y refferendwm, lle y rhybuddiodd pob plaid pe bai pobl yn pleidleisio dros adael, y byddai'n golygu dod allan o'r farchnad sengl, dod allan o'r undeb tollau, a byddai Armagedon yn dilyn yn union fel y mae'r nos yn dilyn y dydd. Wel, ni wnaeth, wrth gwrs, fwy nag y gwnaeth pan gawsom yn union yr un proffwydoliaethau ynghylch mecanwaith y gyfradd gyfnewid pan oedd Prydain yn aelod o'r sefydliad trychinebus hwnnw 25 mlynedd yn ôl. Pan adawsom, wrth gwrs, agorodd wawr newydd a arweiniodd at gyfnod o dwf digyffelyb.
A phan fyddwn wedi cwblhau'r broses hon, fel y gobeithiaf y gwnawn, ac wedi gadael yr UE, bydd y rhyddid y bydd yn ei roi i ni, yn y tymor canolig i'r tymor hir, yn amlwg iawn. Mae'r math o ddarlun Hieronymus Bosch a baentiwyd gan arweinydd Plaid Cymru yn hurt pan edrychwch ar y ffigurau, y byddwn yn mynd i mewn i'r dirwasgiad mwyaf hirfaith o fewn cof. Onid yw'n cofio dirwasgiad go iawn 10 mlynedd yn ôl? Neu edrychwch ar wlad Groeg neu'r Eidal heddiw os ydych am weld beth yw amddifadedd go iawn.
Roedd ein hallforion i'r Undeb Ewropeaidd yn £274 biliwn y llynedd—rhan sylweddol iawn o'n cynnyrch domestig gros, yn sicr. Mewnforiwyd llawer mwy ganddynt hwy, wrth gwrs, am fod gennym ddiffyg masnach gyda hwy o £67 biliwn y flwyddyn, ond nid oes neb yn sôn am wahardd masnach rhwng yr UE a'r Deyrnas Unedig. Y lefel gyfartalog o dariff yn y sector anamaethyddol—a 2 y cant yn unig o gynnyrch domestig gros y DU yw amaethyddiaeth, ond yn y sector anamaethyddol, y tariff UE cyfartalog yw 2.6 y cant. A phan fyddwch yn ystyried, fel y nododd Adam Price, fod gostyngiad o chwe gwaith hynny wedi bod yng ngwerth y bunt ers y refferendwm, byddai gosod tariffau, pe bai'n digwydd—ac nid wyf o blaid tariffau; rwyf eisiau cytundeb masnach rydd gyda'r UE—. Ond pe baem yn gweld tariffau'n cael eu cyflwyno ar y ddwy ochr, ni fyddai ond yn gyfran fach o'r ganran honno o 16 y cant a allai gael ei heffeithio.
Mae llawer o bobl yn masnachu gyda'r UE mewn sectorau lle na fyddai unrhyw dariffau o gwbl; mewn eraill, maent yn ddibwys. Wrth gwrs, ceir sectorau, megis y sector modurol, lle mae cyfradd y tariff yn 10 y cant, ond mae gennym ddiffyg enfawr mewn deunyddiau modurol. Roedd 86 y cant o'r holl gofrestriadau ceir newydd yn y Deyrnas Unedig y llynedd yn gerbydau a fewnforiwyd. Rydym wedi colli'r rhan fwyaf o'n gweithgynhyrchiant modurol yn y Deyrnas Unedig dros y blynyddoedd. Mae'r Almaen yn allforio un o bob saith o bob cerbyd a weithgynhyrchir yn yr Almaen i Brydain. Nid ydynt yn mynd i fod eisiau—byddent yn ffôl pe baent eisiau gweld tariffau'n cael eu cyflwyno rhyngom a fyddai'n cyfyngu ar fasnach. Mae problemau'r Almaen yn fwy o lawer o ran beth sy'n digwydd yn Tsieina nag unrhyw beth sy'n debygol o ddigwydd ym Mhrydain yn ystod y 18 mis nesaf. Felly, rwy'n credu bod ganddynt frwydrau eraill i'w hymladd.
Na, nid oes a wnelo ein buddiannau ni â diystyru Brexit 'dim bargen', fel y'i gelwir, os byddwn yn gadael ar 29 Mawrth heb fod wedi dechrau ar y negodiadau hyd yn oed i roi rhywbeth yn ei le. Byddem yn gadael ar delerau Sefydliad Masnach y Byd, fel sydd gennym gyda gweddill y byd. Mae 60 y cant o'n hallforion bellach yn mynd i weddill y byd, ac rydym yn masnachu'n ddigon hapus gyda hwy ar delerau Sefydliad Masnach y Byd, ac ni allwn ddechrau negodiadau masnach rydd gyda phartneriaid masnachu pwysig eraill, fel yr Unol Daleithiau, hyd nes y byddwn wedi gadael yr undeb tollau, gan mai'r UE yw'r unig negodwr ar gyfer pob aelod o'r undeb tollau.
Felly, mae yna gyfleoedd, sy'n cael eu hesgeuluso'n gyfan gwbl yn y senario lawn gwae a baentiwyd gan Adam Price yn ei araith agoriadol yn y ddadl hon. Prydain yw'r bumed economi fwyaf yn y byd. Rydym yn flaenllaw ym mhob math o ddiwydiant, a diwydiannau'r dyfodol, fel deallusrwydd artiffisial a diwydiannau technolegol eraill. Llundain yw prif ganolfan ariannol y byd. Ni chaiff hynny ei danseilio gan Brydain yn gadael yr UE ar delerau Sefydliad Masnach y Byd. Mae gennym seilwaith ariannol yn y wlad hon nad oes mo'i debyg yn unman arall heblaw yr Unol Daleithiau. Nid yw Frankfurt byth yn mynd i godi'n uwch na Llundain fel canolfan ariannol fawr. Bydd yr UE yn dal i orfod defnyddio Llundain ar gyfer y rhan fwyaf o'r gweithgarwch codi cyfalaf mawr sydd eu hangen yn Ewrop. Wrth gwrs, bydd rhywfaint o newid strwythurol o ganlyniad i adael yr UE, a bydd angen i fanciau a sefydliadau ariannol eraill sefydlu swyddfeydd yn yr UE er mwyn bodloni eu gofynion rheoliadol, ond nid yw'n mynd i gostio dim i ni yn fwy hirdymor. Yn sicr, yn y tymor byr, bydd yna gostau trosiannol. Mae pawb wedi derbyn hynny o'r cychwyn.
Ond os awn tua'r dyfodol gan gredu'n syml ei bod hi ar ben arnom fel gwlad, ac na allwn wneud unrhyw beth yn y byd, nid yn unig y byddwn yn camfarnu ein pobl ein hunain a hefyd mewn gwirionedd yn ffugio ein hanes ein hunain, ond byddwn yn cau'r drws ar ddyfodol nid yn unig ein cenhedlaeth iau sydd yma yn barod, ond holl genedlaethau'r dyfodol, gan mai'r cyfan rydym yn ceisio ei wneud yw'r hyn y buaswn wedi credu y byddai Plaid Cymru ei eisiau yn fwy na dim arall, sef cael yr hawl i hunanlywodraeth ar gyfer ein gwlad ein hunain: y Deyrnas Unedig yn yr achos hwn, sy'n cynnwys Cymru.
Galwaf ar Darren Millar i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn ei enw e—Darren Millar.
I call on Darren Millar to move amendment 2, tabled in his name—Darren Millar.
Gwelliant 2—Darren Millar
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio'n adeiladol gyda Llywodraeth y DU wrth iddi geisio rhoi canlyniad y refferendwm ar aelodaeth y Deyrnas Unedig o'r Undeb Ewropeaidd ar waith.
Amendment 2—Darren Millar
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
Calls upon the Welsh Government to work constructively with the UK Government as it seeks to deliver on the outcome of the referendum on the United Kingdom’s membership of the European Union.
Cynigiwyd gwelliant 2.
Amendment 2 moved.
Diolch, Llywydd, and I move the amendment tabled in my name. Of course, this is a very timely debate, given the events of last night. The meaningful vote on Britain's EU withdrawal agreement was an opportunity, in my view—an opportunity for politicians from all four nations in the UK of all political colours and of no political colours, remainers, leavers to put aside their differences and to put aside ideology on EU membership and try to act in the national interest. And it's a matter of deep regret to me that, unfortunately, given the opportunity that was there that it was not actually taken. Now, we know that the clock is ticking in relation to the date of 29 March, which will be the date when we leave the EU, as is currently the target, in any case, and I think it's important and imperative upon any Government, both here and at Westminster, to make sure that we do everything that we can to leave the EU on 29 March in an orderly way. And that's precisely, of course, what the UK Government was seeking to do. [Interruption.] Of course I will.
Diolch, Lywydd, ac rwy'n cynnig y gwelliant a gyflwynwyd yn fy enw i. Wrth gwrs, mae hon yn ddadl amserol iawn, o ystyried digwyddiadau neithiwr. Roedd y bleidlais ystyrlon ar gytundeb ymadael â'r UE Prydain yn gyfle, yn fy marn i—yn gyfle i wleidyddion o bob un o bedair gwlad y DU, o bob lliw gwleidyddol a dim lliw gwleidyddol, y rhai a oedd am aros yn yr UE, a'r rhai sydd am adael, i roi eu gwahaniaethau o'r neilltu a rhoi ideoleg ar aelodaeth o'r UE o'r neilltu, a cheisio gweithredu er lles y wlad. Ac mae'n ofid dwfn i mi, yn anffodus, na fanteisiwyd ar y cyfle a roddwyd. Nawr, gwyddom fod y cloc yn tician mewn perthynas â 29 Mawrth, y dyddiad pan fyddwn yn gadael yr UE, sef y targed, ar hyn o bryd beth bynnag, a chredaf ei bod yn bwysig ac yn hanfodol fod unrhyw Lywodraeth, yma ac yn San Steffan, yn gwneud yn siŵr ein bod yn gwneud popeth a allwn i adael yr UE ar 29 Mawrth mewn ffordd drefnus. Ac wrth gwrs, dyna'n union y ceisiodd Llywodraeth y DU ei wneud. [Torri ar draws.] Wrth gwrs y gwnaf.
Thank you very much to Darren Millar for taking an intervention. I am grateful. Would you accept that 'no deal' would be a scenario that you would also want to avoid, and in that context, if it isn't possible to avoid a 'no deal' Brexit, and there's a need for further discussions at Westminster amongst the senior parliamentarians that Mrs May has referred to, that perhaps we will need to extend that deadline of 29 March? Because the clock is ticking.
Diolch yn fawr iawn i Darren Millar am dderbyn ymyriad. Rwy'n ddiolchgar. A fyddech chi'n derbyn y byddai Brexit 'dim bargen' yn senario y byddech hefyd yn dymuno ei hosgoi, ac yn y cyd-destun hwnnw, os nad yw'n bosibl osgoi Brexit 'dim bargen', ac nad oes angen trafodaethau pellach yn San Steffan ymhlith yr uwch-seneddwyr y soniodd Mrs May amdanynt, efallai y bydd angen ymestyn y dyddiad ar ôl 29 Mawrth? Oherwydd mae'r cloc yn tician.
Look, of course, I would rather we left the EU with a deal. Of course I would rather that. However, what I don't think you can do is completely rule out the possibility of no deal, because if you do that, what you do is you give all your bargaining chips away to the EU and say to them, 'No matter what you give us, we will take it because we are not going to rule out no deal.' So, it's not a good negotiating strategy. Of course. I want a deal. I want a good deal for the United Kingdom as we leave, and I want a good deal for Wales. And I think that's why we've seen a response from the UK Government, which has accepted the result of the vote last night, but has also reached out to people across the aisle and in all parts of the UK in terms of the devolved administrations and said, 'Right, okay, we accept the outcome of that vote. Help us now to craft something that we can all agree on so that there can be a team UK approach as we leave the EU.'
Edrychwch, wrth gwrs, byddai'n well gennyf ein gweld yn gadael yr UE gyda chytundeb. Wrth gwrs y byddai'n well gennyf hynny. Fodd bynnag, nid wyf yn credu y gallwch ddiystyru'r posibilrwydd o Brexit 'dim bargen' yn llwyr, oherwydd os gwnewch hynny, rydych yn ildio eich holl rym bargeinio i'r UE ac yn dweud wrthynt, 'Ni waeth beth fyddwch yn ei roi inni, fe fyddwn yn ei gymryd oherwydd ni fyddwn yn diystyru Brexit 'dim bargen'. Felly, nid yw'n strategaeth negodi dda. Wrth gwrs. Rwyf eisiau cytundeb. Rwyf eisiau cytundeb da i'r Deyrnas Unedig wrth i ni adael, ac rwyf eisiau cytundeb da i Gymru. A chredaf mai dyna pam y gwelsom ymateb gan Lywodraeth y DU, sydd wedi derbyn canlyniad y bleidlais neithiwr, ond mae hefyd wedi estyn allan at bobl ar yr ochr draw ac ym mhob rhan o'r DU o ran y gweinyddiaethau datganoledig ac wedi dweud , 'Iawn, o'r gorau, rydym yn derbyn canlyniad y bleidlais. Helpwch ni yn awr i saernïo rhywbeth y gallwn oll gytuno arno fel bod yna ymagwedd tîm DU wrth inni adael yr UE.'
Thank you very much for taking an intervention. We're 72, 73 days away from the date when we are due—. I know you're getting excited about this, but we are very close to that leaving date. Don't you agree that it's slightly late in the day now to be reaching out to people when we've been crying out in this Assembly for the last two years to have our voice heard, including through the document, 'Securing Wales' Future', and the Government ignored it?
Diolch yn fawr iawn i chi am dderbyn ymyriad. Mae 72, 73 diwrnod nes y dyddiad pan ydym i fod i—. Gwn eich bod yn dechrau cynhyrfu ynglŷn â hyn, ond rydym yn agos iawn at y dyddiad gadael. Onid ydych yn cytuno ei bod hi braidd yn hwyr bellach i estyn allan at bobl a ninnau wedi bod yn gweiddi yn y Cynulliad hwn dros y ddwy flynedd ddiwethaf am gael ein llais wedi'i glywed, gan gynnwys drwy'r ddogfen, 'Diogelu Dyfodol Cymru', ac fe anwybyddodd y Llywodraeth hynny?
There's nothing like an approaching deadline to get people together and get minds together in order to find a way through. I am not in favour of deferring the article 50 leaving date because I think that what would happen is, we would simply keep on kicking it down the line and never fulfil the outcome of the referendum in June 2016 in which the people of Wales voted to leave the EU.
Now, I have to say, Plaid Cymru have tabled this motion today, and I understand why they've tabled this motion, because they want us to reject a 'no deal' scenario. But what they did yesterday in voting against the Prime Minister's deal that was before the House of Commons has made a 'no deal' situation all the more likely. So, I think it is a bit strange, really, for people who want to rule out no deal to actually have rejected the Prime Minister's deal at such a late date.
And, of course, what we've seen from the Labour Party is a situation where they don't really have a clear idea of what they want when it comes to leaving the EU. They make lots of noises about what they think that the UK Government should do and make demands of the EU in terms of the arrangements that they want to leave on, but, of course, they are unrealistic demands. [Interruption.] I've taken many interventions already. I do apologise to you. I've got just a few seconds left.
So, we will not be supporting your motion today. We think it's important that the Welsh Government, along with the other devolved Governments, should work closely with the UK Government and co-operate in trying to craft a deal that we can all get behind so that the UK can leave in an orderly way, with a transition period, towards a future trading relationship that will deliver the success that people want of Brexit. And it's upon all of our shoulders to make sure that we work together to achieve those aims.
Nid oes dim fel nesu at ddyddiad terfyn i ddod â phobl at ei gilydd a dod â meddyliau ynghyd er mwyn dod o hyd i ffordd drwodd. Nid wyf o blaid gohirio dyddiad ymadael erthygl 50 oherwydd rwy'n credu mai'r hyn a fyddai'n digwydd yw y byddem yn dal ati i'w ohirio a byth yn gwireddu canlyniad y refferendwm ym mis Mehefin 2016 pan bleidleisiodd pobl Cymru dros adael yr UE.
Nawr, rhaid imi ddweud, mae Plaid Cymru wedi cyflwyno'r cynnig hwn heddiw, ac rwy'n deall pam eu bod wedi cyflwyno'r cynnig hwn, oherwydd maent am inni wrthod senario 'dim bargen'. Ond mae'r hyn a wnaethant ddoe yn pleidleisio yn erbyn cytundeb y Prif Weinidog a oedd gerbron Tŷ'r Cyffredin wedi gwneud sefyllfa 'dim bargen' yn fwy tebygol. Felly, credaf ei bod ychydig yn rhyfedd, yn wir, fod pobl sydd am ddiystyru Brexit 'dim bargen' wedi gwrthod cytundeb y Prif Weinidog mor hwyr yn y broses.
Ac wrth gwrs, yr hyn a welsom gan y Blaid Lafur yw sefyllfa lle nad oes ganddynt syniad clir mewn gwirionedd o beth y maent ei eisiau o ran gadael yr UE. Maent yn gwneud llawer o synau ynglŷn â beth y credant y dylai Llywodraeth y DU ei wneud a gofyn amdano gan yr UE o ran y trefniadau ar gyfer gadael, ond wrth gwrs, maent yn ofynion afrealistig. [Torri ar draws.] Rwyf wedi derbyn llawer o ymyriadau eisoes. Rwy'n ymddiheuro. Ychydig eiliadau sydd gennyf ar ôl.
Felly, ni fyddwn yn cefnogi eich cynnig heddiw. Credwn ei bod yn bwysig i Lywodraeth Cymru, ynghyd â'r llywodraethau datganoledig eraill, weithio'n agos gyda Llywodraeth y DU a chydweithredu i geisio llunio cytundeb y gall pawb ohonom ei gefnogi er mwyn i'r DU allu gadael mewn modd trefnus, gyda chyfnod pontio, tuag at berthynas fasnachu yn y dyfodol a fydd yn sicrhau'r llwyddiant y mae pobl ei eisiau yn sgil Brexit. Ac mae'n ddyletswydd ar bawb ohonom i wneud yn siŵr ein bod yn cydweithio i gyflawni'r nodau hynny.
I've only really got a few matters that I wanted to contribute because what's being created is the impression that with no deal, well, it's okay because we'll just fall back on WTO rules and half the world and half our trade is all on WTO rules, et cetera. I mean, quite frankly, that is absolute rubbish. We would be the only country in the world that is trading on solely WTO rules. I think Mauritius, at one stage, was trading on WTO rules; maybe the extent of their economy is what Theresa May has in mind for the UK economy, but it is an absolute nonsense. The moment we fall onto WTO rules, firstly, for non-agricultural produce, there are massive increases in tariffs, but not only that, we don't have the option of just trading with them, because there are quotas for all sorts of products. It would be an absolutely disastrous scenario. What we would actually lose out on is every single free trade deal that we actually have the benefit of at the moment. There are 35 free trade agreements that we benefit from by virtue of our membership of the EU, and there are 48 that are partly in place at the moment, there are 22 that are pending and there are 21 that are under negotiation. We would lose the benefit of every single one of those and we could only replace them by having to negotiate some 100-plus new trade deals with every single country in the world.
Now, it's taken Theresa May over two years to come up with a rubbish deal with the EU that she can't even get through Parliament. The idea that this Government is capable of negotiating 100 new free trade deals, or even 10, even one or two new trade deals, within a matter of years is an absolute nonsense. The immediate—
Roeddwn yn awyddus i gyfrannu rhai pethau gan mai'r hyn sy'n cael ei greu yw'r argraff fod Brexit 'dim bargen' yn iawn gan y gall pawb ohonom syrthio'n ôl ar reolau Sefydliad Masnach y Byd a bod hanner y byd a hanner ein masnach o dan reolau Sefydliad Masnach y Byd ac ati. Hynny yw, a dweud y gwir yn onest, mae hynny'n nonsens llwyr. Ni fyddai'r unig wlad yn y byd sy'n masnachu o dan reolau Sefydliad Masnach y Byd yn unig. Ar un adeg, rwy'n credu bod Mauritius yn masnachu o dan reolau Sefydliad Masnach y Byd; efallai mai hyd a lled ei heconomi hi yw'r hyn sydd gan Theresa May mewn golwg ar gyfer economi'r DU, ond mae'n nonsens llwyr. Yr eiliad y byddwn yn dod yn ddarostyngedig i reolau Sefydliad Masnach y Byd, yn gyntaf, ar gyfer cynnyrch anamaethyddol, ceir cynnydd enfawr yn y tariffau, ond nid yn unig hynny, ni chawn opsiwn o ddim ond masnachu gyda hwy, oherwydd ceir cwotâu ar gyfer pob math o gynnyrch. Byddai'n senario gwbl drychinebus. Byddem yn colli pob cytundeb masnach rydd rydym yn elwa ohonynt ar hyn o bryd. Ceir 35 o gytundebau masnach rydd rydym yn elwa ohonynt yn rhinwedd ein haelodaeth o'r UE, ac mae 48 ar waith yn rhannol ar hyn o bryd, mae yna 22 yn yr arfaeth a 21 wrthi'n cael eu negodi. Byddem yn colli budd pob un o'r rheini ac ni allem gael dim yn eu lle heb orfod negodi 100 a mwy o gytundebau masnach newydd gyda phob gwlad yn y byd.
Nawr, mae wedi cymryd dros ddwy flynedd i Theresa May lunio cytundeb da i ddim gyda'r UE na all ei gael drwy'r Senedd hyd yn oed. Mae'r syniad fod y Llywodraeth hon yn mynd i allu negodi 100 o gytundebau masnach rydd newydd, neu 10 hyd yn oed, un neu ddau o gytundebau masnach newydd hyd yn oed, o fewn ychydig o flynyddoedd yn nonsens llwyr. Mae'r—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes.
Gwnaf.
A lot of these free trade deals, which are joined with us and the EU, will actually be grandfathered, so a lot of them will just go over and be grandfathered with just us splitting and signing our names on them as well.
Bydd hawl taid yn dod yn weithredol ar lawer o'r cytundebau masnach rydd hyn sydd gennym ni a'r UE ar y cyd, felly bydd llawer ohonynt yn mynd ymlaen i gael hawl taid gyda ni'n gwahanu ac yn llofnodi ein henwau arnynt yn ogystal.
Well, see, there you have it again. Absolute mythology. Where on earth do these bizarre ideas come from? Is it the UKIP game of Trivial Pursuit or something? That is absolute rubbish, because we cannot do it; there are all sorts of aspects with the EU trade agreements that actually restrict other countries having the same terms without the agreement of the EU. There are so many restrictions, the idea that, suddenly, they just all fall into place is absolutely bizarre. And that is the problem with UKIP—the mythology that they have been placing. You would think, at the very least, with their hard line nationalist position, at the very least they would say, 'Well, it's going to be tough, it's going to be disastrous, but this is what we want because we are British nationalists and this is our ideology'. Well, at least you could respect that as a position. But on the one hand to actually say, 'This is what we're going to do, but don't worry about it because there are all these magical things that will come; we're going to sprinkle woofle dust, or whatever it is, on every single agreement and suddenly they convert over'. It would be an absolute disaster.
I was talking with GE Aviation in my constituency. One of the problems they face is this: they are at the highest level of engineering, but they have 2,000 or 3,000 components in every engine that get sent all over the world. Now, any delay in that basically makes them, over a period of time, uncompetitive. It doesn't mean that suddenly, overnight, disaster will hit them, but you can be damn sure that, when it comes to the next stages of investments, when futures are being looked at, when there are reorganisations within businesses—. Where will they be? Where would any logical company choose? And that is the dilemma. So, the one thing I'd say is that—. I mean, I can support this motion, because it makes perfect sense. But the one thing I would say to those who are opposing it—
Wel, dyna ni, dyna ni'n ei weld eto. Chwedloniaeth bur. O ble ar y ddaear y daw'r syniadau rhyfedd hyn? Ai gêm UKIP o Trivial Pursuit neu rywbeth ydyw? Mae hynny'n nonsens llwyr, oherwydd ni allwn ei wneud; ceir pob math o agweddau ar gytundebau masnach yr UE sy'n cyfyngu ar allu gwledydd eraill i gael yr un telerau heb gytundeb yr UE. Ceir cymaint o gyfyngiadau, fel bod y syniad eu bod oll yn sydyn yn disgyn i'w lle yn gyfan gwbl hurt. A dyna yw'r broblem gyda UKIP—y fytholeg y maent wedi bod yn ei chreu. Fe fyddech yn meddwl, fan lleiaf, gyda'u safbwynt cenedlaetholgar diwyro, y byddent o leiaf yn dweud, 'Wel, mae'n mynd i fod yn anodd, mae'n mynd i fod yn drychinebus, ond dyma rydym ei eisiau oherwydd rydym yn genedlaetholwyr Prydeinig a dyma yw ein hideoleg'. Wel, o leiaf gallech barchu hwnnw fel safbwynt. Ond mae dweud ar y naill law, 'Dyma rydym yn mynd i'w wneud, ond peidiwch â phoeni am y peth oherwydd mae'r holl bethau hudol hyn ar eu ffordd; rydym yn mynd i wasgaru ychydig o lwch hudol, neu beth bynnag ydyw, ar bob cytundeb ac yn sydyn byddant yn trosi draw'. Byddai'n drychineb llwyr.
Roeddwn yn siarad â GE Aviation yn fy etholaeth. Un o'r problemau y maent yn eu hwynebu yw'r ffaith eu bod ar y lefel uchaf o beirianneg, ond mae ganddynt 2,000 neu 3,000 o gydrannau ym mhob injan sy'n cael eu hanfon i bob rhan o'r byd. Nawr, yn y bôn bydd unrhyw oedi yn hynny yn eu gwneud, dros gyfnod o amser, yn anghystadleuol. Nid yw'n golygu y bydd trychineb yn eu taro'n sydyn dros nos, ond gallwch fod yn siŵr, pan ddaw'r camau nesaf o ran buddsoddi, pan fydd y dyfodol dan ystyriaeth, pan fydd ad-drefnu o fewn busnesau—. Ble fyddant bryd hynny? Ble fyddai unrhyw gwmni rhesymegol yn ei ddewis? A dyna'r dilema. Felly, yr un peth y buaswn yn ei ddweud yw bod—. Hynny yw, gallaf gefnogi'r cynnig hwn oherwydd mae'n gwneud synnwyr perffaith. Ond un peth y buaswn yn ei ddweud wrth y rheini sy'n ei wrthwynebu—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
I will take a quick intervention.
Fe dderbyniaf ymyriad cyflym.
It's the first time you've declared your support for the motion. Do you not accept that if you say that there is no circumstance under which we would leave without a deal, the EU would then have the UK over a barrel, because we would accept anything that we are given because we've ruled out the one thing that we've got at our disposal—to be able to get up and walk away and say, 'Forget it, it's not good enough'?
Dyma'r tro cyntaf i chi ddatgan eich cefnogaeth i'r cynnig. Os ydych yn dweud nad oes unrhyw amgylchiadau y byddem yn gadael heb gytundeb, onid ydych yn derbyn y byddai'r UE wedyn yn dal y DU ar gledr ei law, oherwydd byddem yn derbyn unrhyw beth a roddir inni am ein bod wedi diystyru'r un peth sydd gennym at ein defnydd—gallu codi a cherdded ymaith a dweud, 'Anghofiwch amdano, nid yw'n ddigon da'?
Isn't that absolutely bizarre? The idea that we're all in agreement that going out with no deal would be disastrous and we're not prepared to say it. The writing is on the wall; it is disastrous. We're not deluding anyone, we're not conning the EU over this. We know that a 'no deal' is a disaster and no-one in their right mind wants to go down the 'no deal' road. And that is the problem, because—
Onid yw hynny'n hollol hurt? Y syniad ein bod i gyd yn cytuno y byddai gadael heb gytundeb yn drychinebus ac nad ydym yn barod i ddweud hynny. Mae'r ysgrifen ar y mur; mae'n drychinebus. Nid ydym yn twyllo neb, nid ydym yn twyllo'r UE ynglŷn â hyn. Gwyddom fod 'dim bargen' yn drychinebus ac nid oes neb yn ei iawn bwyll eisiau dilyn llwybr 'dim bargen'. A dyna'r broblem, oherwydd—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
No, no, I've taken two. That is the real problem, because what is actually happening from the Conservative side is that this is about protecting the interests of the Conservative Party because Theresa May will not face up to the reality of the political situation that she is in. If she had any decency whatsoever, she would do the decent thing, to recognise the historic defeat that she has had and be prepared to go out and trust the people and have a general election.
Na, na, rwyf wedi derbyn dau. Dyna'r broblem go iawn, oherwydd yr hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd o ochr y Ceidwadwyr yw bod hyn yn ymwneud â diogelu buddiannau'r Blaid Geidwadol am na wnaiff Theresa May wynebu realiti'r sefyllfa wleidyddol y mae ynddi. Pe bai ganddi unrhyw wyleidd-dra o gwbl, byddai'n gwneud y peth iawn, sef cydnabod y grasfa hanesyddol a gafodd a pharatoi i fynd at y bobl ac ymddiried ynddynt, a chael etholiad cyffredinol.
Gadael heb gytundeb—dwi ddim yn gwybod lle mae rhywun yn dechrau, mewn difri. Mi ddywedaf i, yn gyntaf, fy mod i yn parchu bod yna wahanol safbwyntiau yn y ddadl ar Brexit, ac mae'n rhaid i mi ddweud bod y lleiafrif bach sydd yn ffafrio gadael heb unrhyw fath o gytundeb yn barod i gymryd risg llawer rhy afresymol efo'n lles cymdeithasol ac economaidd ni, a dyna pam rydym ni fel plaid heddiw wedi cyflwyno'r cynnig digon syml yma, fel bod y Cynulliad eto yn gallu siarad yn glir yn dweud bod rhaid sicrhau, doed a ddêl, fod gadael heb gytundeb yn gorfod cael ei osgoi.
Dwi'n diolch ymlaen llaw i'r rheini, gan gynnwys ar feinciau'r Llywodraeth, sy'n mynd i fod yn ein cefnogi ni heddiw. Faint o wrando a fydd ar y Cynulliad? Mae'n profiad ni dros y ddwy flynedd a hanner diwethaf yn awgrymu dim llawer. Mae holl fater Brexit wedi dangos i fi mor niweidiol a di-hid ydy'r wladwriaeth Brydeinig o Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Fel mae'r Prif Weinidog ei hun wedi ei ddweud, a Steffan Lewis ac eraill sydd wedi bod yn rhan o'r trafodaethau Brexit ac yn ymwneud â nhw dros y blynyddoedd diwethaf, mae barn Cymru wedi cael ei hanwybyddu yn llawer rhy aml, a'n dyhead ni i ddiogelu dyfodol ein cenedl ni wedi cael ei anwybyddu hefyd.
Ond mae'n rhaid i ni unwaith eto heddiw godi llais, a dyna'n bwriad ni drwy gyflwyno'r cynnig yma. Do, mi bleidleisiodd pobl Cymru o fwyafrif bach ar yr egwyddor o adael ar sail yr addewidion a wnaed, ond dwi'n hyderus na wnaeth pobl bleidleisio i niweidio'r economi. Mi oedd yr addewidion a wnaed yn rhai gwag, wrth gwrs. Dwi'n clywed Mark Reckless yn bytheirio o'i sedd draw yn y fan acw, ac yn gweiddi yn gynharach yn y Siambr, 'Mi golloch chi—get over it.' Nid dyna lefel y ddadl sy'n mynd i ddod â phobl at ei gilydd yn dilyn hyn, beth bynnag ydy canlyniad hyn, ac mi ddylai bod gennych chi gywilydd o'r ffordd blentynnaidd rydych chi ar y pwynt yma yn ddadl yn ymwneud â hyn.
Leaving without a deal—I don’t know where to start, if truth be told. I will say first of all that I do accept that there are different views in the Brexit debate, but I have to say that the small minority who favour a 'no deal' exit are willing to take an unreasonable risk with our social and economic well-being, and that’s why we as a party today have introduced this quite simple motion, so that the Assembly can again speak clearly and state that we must ensure, come what may, that leaving with no deal has to be avoided.
I thank those, including those on the Government benches, who will be supporting us today. Who will be listening to the Assembly? Well, out experience over the past two and a half years suggests that not many will listen. The whole issue of Brexit has shown to me how heedless the UK Government is of Wales, Scotland and Northern Ireland. As the First Minister himself has said, and Steffan Lewis and others who have been part of the Brexit discussions and have been involved with them over the past few years, the views of Wales have been ignored far too often and our aspiration to safeguard the future in our nation has also been ignored.
But we must once again raise our voice today, and that’s our intention by tabling this motion. Yes, the people of Wales voted by a small majority on the principle of leaving on the basis of the promises made, but I am confident that people didn’t vote to damage our economy. The pledges made were empty pledges, of course. I hear Mark Reckless barracking from his position there, and he was shouting earlier in the Chamber that, ‘You lost—get over it.’ Well, that’s not the level of debate that’s going to bring people together following this, whatever the outcome of all of this is. You should be ashamed of the childish way in which you are, at this point in the debate—
Will the Member give way? Will the Member give way? He says 'whatever the outcome' of this. The outcome was that Wales voted to leave the European Union. The problem is that people such as himself do not want to implement that result and are doing everything possible to frustrate it. By saying, 'We have to leave whatever; we won't accept "no deal"', you have to accept whatever they give you. But that's what you want, because you want to stay in and frustrate the people of Wales and what they decided.
A wnaiff yr Aelod ildio? A wnaiff yr Aelod ildio? Mae'n dweud 'beth bynnag fydd canlyniad' hyn. Y canlyniad oedd bod Cymru wedi pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd. Y broblem yw nad yw pobl debyg iddo ef eisiau gweithredu'r canlyniad hwnnw a gwnânt bopeth sy'n bosibl i'w rwystro. Drwy ddweud, 'Mae'n rhaid inni adael beth bynnag; ni wnawn dderbyn Brexit "dim bargen" ', rhaid ichi dderbyn beth bynnag y byddant yn ei roi i chi. Ond dyna rydych chi ei eisiau, oherwydd rydych chi eisiau aros yn yr UE a rhwystro pobl Cymru a'r hyn y maent wedi ei benderfynu.
You were elected by a party in an election two and a half years ago that was campaigning openly against devolution 20 years after the referendum to establish the National Assembly for Wales. I have a daughter who was 16 years old at the time of that referendum. She is now 18, she is an adult, she wants a say on her future. I also want her to have a say on her future. I believe in the currency of democracy. I believe in making democracy relevant today. I believe in asking people what they want today, rather than just listening to what they said two and a half years ago, in case they themselves, including you, Mark Reckless—. You might have changed your mind. I happen to know what you think, but I don't know what people out there think, and I want people to have an opportunity to reflect today, on the basis of evidence that we have in front of us today, whether they think this is the right course of action for us to follow as a country, and I have no doubt at all that following a 'no deal' strategy is one that will not be in Wales's interest, and I cannot in any way endorse or allow this National Assembly to endorse allowing a 'no deal' Brexit to take place. That is why I'm pleased that, in an hour, or less than an hour, from now, this Assembly will vote to say that we will under no circumstances accept 'no deal'. Now, this is about democracy and it's about today's democracy and taking people seriously, not shouting about 'getting over it' from a sedentary position. You should have more experience than that from your parliamentary days.
My time is cutting short. On so many levels, we know what the impact will be of a 'no deal' Brexit. I remember going across the road, on that secretive day when we had to put our mobile phone in a box so we couldn't take photos of the UK Government's own projections of the effects of Brexit. It was horrifying reading, even those ways of leaving the European Union that were controlled. A 'no deal' scenario, we know, would be hugely damaging. Ford, this week—do we genuinely think that Brexit will give Ford more confidence to protect 1,000 jobs at Bridgend? Do we genuinely think that Brexit had no influence whatsoever over what has happened to Wylfa and the announcement that we're expecting tomorrow on the suspension of that? Do we honestly think that businesses of ours, like the mussel farmers of the Menai straits aren't bothered if 97 per cent of their produce that needs to be delivered alive to the European Union within 24 hours might be threatened because of tariffs, even if that's only temporary? Do we worry about the effects on our agriculture industry? Neil Hamilton talks about tariffs—non-agricultural. What about the agricultural ones? What about agriculture in my constituency? What about the effects of losing young people? What about the effects of losing young people from the agriculture industry in my constituency because they're losing the export market? It's not the speech I wanted to deliver, but that's how strongly I feel about this, and that's why we need to explain—[Interruption.]
The Llywydd may allow an intervention, David, if you want to make one.
Cawsoch eich ethol gan blaid mewn etholiad ddwy flynedd a hanner yn ôl a oedd yn ymgyrchu'n agored yn erbyn datganoli 20 mlynedd ar ôl y refferendwm i sefydlu Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Mae gennyf ferch a oedd yn 16 oed ar adeg y refferendwm hwnnw. Bellach mae hi'n 18, mae hi'n oedolyn, mae hi eisiau dweud ei barn ynglŷn â'i dyfodol. Rwyf fi hefyd am iddi gael dweud ei barn ynglŷn â'i dyfodol. Rwy'n credu mewn democratiaeth. Rwy'n credu mewn gwneud democratiaeth yn berthnasol heddiw. Rwy'n credu mewn gofyn i bobl beth y maent ei eisiau heddiw, yn hytrach na dim ond gwrando ar yr hyn a ddywedasant ddwy flynedd a hanner yn ôl, rhag ofn eu bod hwy, gan eich cynnwys chi, Mark Reckless—. Efallai eich bod wedi newid eich meddwl. Rwy'n digwydd gwybod beth rydych yn ei feddwl, ond nid wyf yn gwybod beth yw barn pobl y wlad, ac rwyf am i bobl gael cyfle i fyfyrio heddiw, ar sail y dystiolaeth sydd gennym ger ein bron heddiw, a ydynt yn credu mai dyma'r llwybr gweithredu cywir i ni ei ddilyn fel gwlad, ac nid oes amheuaeth o gwbl na fydd dilyn strategaeth 'dim bargen' o fudd i Gymru, ac ni allaf gymeradwyo mewn unrhyw ffordd, na chaniatáu i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn gymeradwyo caniatáu i Brexit 'dim bargen' ddigwydd. Dyna pam rwy'n falch y bydd y Cynulliad hwn ymhen yr awr, neu lai nag awr, yn pleidleisio i ddweud na fyddwn mewn unrhyw amgylchiadau yn derbyn Brexit 'dim bargen'. Nawr, mae hyn yn ymwneud â democratiaeth ac mae'n ymwneud â democratiaeth heddiw a gwrando o ddifrif ar bobl, nid gweiddi am 'ddod drosti' ar eich eistedd. Dylai fod gennych fwy o brofiad na hynny o'ch dyddiau yn y Senedd.
Mae fy amser yn brin. Ar sawl lefel, rydym yn gwybod beth fydd effaith Brexit 'dim bargen'. Rwy'n cofio mynd ar draws y ffordd, ar y diwrnod dirgelaidd hwnnw pan fu'n rhaid inni roi ein ffonau symudol mewn blwch fel na allem dynnu lluniau o amcanestyniadau Llywodraeth y DU ei hun o effeithiau Brexit. Roedd yn ddeunydd darllen erchyll, hyd yn oed y ffyrdd o adael yr Undeb Ewropeaidd a gâi eu rheoli. Gwyddom y byddai senario 'dim bargen' yn niweidiol tu hwnt. Ford, yr wythnos hon—a ydym o ddifrif yn meddwl y bydd Brexit yn rhoi mwy o hyder i Ford ddiogelu 1,000 o swyddi ym Mhen-y-bont ar Ogwr? A ydym o ddifrif yn meddwl nad oedd gan Brexit unrhyw ddylanwad o gwbl yn yr hyn a ddigwyddodd i Wylfa a'r cyhoeddiad rydym yn ei ddisgwyl yfory ar atal y gwaith hwnnw? A ydym yn credu'n onest nad yw ein busnesau, fel ffermwyr cregyn gleision y Fenai, yn poeni os caiff y 97 y cant o'u cynnyrch sydd angen ei gyflenwi'n fyw i'r Undeb Ewropeaidd o fewn 24 awr ei fygwth oherwydd tariffau, hyd yn oed os yw'n fesur dros dro'n unig? A ydym yn poeni am yr effeithiau ar ein diwydiant amaethyddol? Mae Neil Hamilton yn sôn am dariffau—anamaethyddol. Beth am y rhai amaethyddol? Beth am amaethyddiaeth yn fy etholaeth? Beth am effeithiau colli pobl ifanc? Beth am effeithiau colli pobl ifanc o'r diwydiant amaethyddol yn fy etholaeth oherwydd eu bod yn colli'r farchnad allforio? Nid dyma'r araith yr oeddwn am ei rhoi, ond dyna pa mor gryf rwy'n teimlo ynglŷn â hyn, a dyna pam y mae angen inni egluro—[Torri ar draws.]
Caiff y Llywydd ganiatáu ymyriad, David, os ydych am wneud un.
The Llywydd will allow it if it's requested. It's not requested.
Fe wnaiff y Llywydd ei ganiatáu os gofynnir amdani. Ni ofynnir amdano.
You're too late. We have UKIP Members who can't decide whether they want to intervene. We have former UKIP Members arriving after the opening speeches have been made with no respect to the comments that have been made earlier. Well, it doesn't work like that. Let's make a stance today, as I'm confident that we will do, and say 'no deal' will not work for Wales. It will not work for our young people in future.
Rydych chi'n rhy hwyr. Mae gennym Aelodau UKIP na allant benderfynu a ydynt am ymyrryd. Mae gennym gyn-Aelodau UKIP yn cyrraedd ar ôl i'r areithiau agoriadol gael eu gwneud heb unrhyw barch at y sylwadau a wnaethpwyd yn gynharach. Wel, nid dyna fel y mae'n gweithio. Beth am wneud safiad heddiw, fel rwy'n hyderus y gwnawn, a dweud na fydd Brexit 'dim bargen' yn gweithio i Gymru. Ni fydd yn gweithio i'n pobl ifanc yn y dyfodol.
Y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit, Jeremy Miles.
The Counsel General and Brexit Minister, Jeremy Miles.
Llywydd, o ystyried yr anhrefn yn y Senedd yn Llundain, ac wrth i ni aros am ganlyniad y bleidlais ar y cynnig o ddiffyg hyder heno, nawr yw'r amser i sicrhau ein bod ni'n gweithio tuag at un nod unedig yma yn y Cynulliad Cenedlaethol, gwneud yn siŵr bod buddiannau allweddol Cymru'n cael eu nodi'n glir a'u diogelu. Dyna fu ein prif amcan ers y refferendwm yn 2016.
Rydw i'n ddiolchgar i Blaid Cymru am gyflwyno'r cynnig yma. Rŷn ni'n ei gefnogi'n llawn. Mae 'dim cytundeb' yn ganlyniad hollol annerbyniol. Dyma'n safbwynt ni fel plaid yma ac yn San Steffan. Dyna'r sefyllfa waethaf bosib, a Phrif Weinidog y Deyrnas Unedig wedi gwastraffu dwy flynedd yn ailadrodd bod, 'Dim cytundeb yn well na chytundeb gwael' pan ddylai hi fod wedi bod yn datblygu strategaeth ymarferol a cheisio cael cefnogaeth iddi ar draws y pleidiau. 'Dim cytundeb' yw'r sefyllfa waethaf oll. Rŷn ni wedi bod yn dweud hynny ers y diwrnod cyntaf. Mae'r holl dystiolaeth gredadwy yn dangos y byddai ymadael heb gytundeb yn arwain at golli mwy o swyddi, yr economi'n crebachu, ansicrwydd, a chostau i fusnesau sy'n allforio, fel y disgrifiodd Adam Price, ond hyd yn oed busnesau cartref lle maen nhw'n dibynnu ar gadwyni cyflenwi yn Ewrop. Mae bron yn anghredadwy y byddai unrhyw lywodraeth yn Senedd y Deyrnas Unedig yn gallu caniatáu’r fath ganlyniad sydd mor amlwg a phendant yn groes i fuddiannau'r wlad. Dywedir nad oes mwyafrif yn y Senedd o blaid Brexit heb gytundeb. Mae'r Prif Weinidog yn dweud y bydd hi'n gwrando ar y Senedd. Mae'n hen bryd, nawr, felly, ein bod hi'n ystyried yn ofalus y lleisiau sy'n cael eu codi yn erbyn 'dim cytundeb'.
O safbwynt ail ran y cynnig, mae Prif Weinidog Cymru wedi ysgrifennu eisoes at Theresa May yn gofyn am ailgynnull Cyd-bwyllgor y Gweinidogion ar fyrder ar ffurf cyfarfod llawn i drafod yr argyfwng yn dilyn y bleidlais yn Nhŷ'r Cyffredin neithiwr. Mae wedi nodi'n glir bod hynny ar y dybiaeth y bydd y Llywodraeth yn groes i'r bleidlais o ddiffyg hyder, ac na fydd hi wedi gwneud yr hyn y dylai hi fod wedi'i wneud ar ôl colli mor drwm, sef camu o'r neilltu. Yn ei lythyr, mae wedi gofyn i'r cyfarfod gytuno ar bedwar peth, sef: diystyru ymadawiad heb gytundeb fel canlyniad i'r negodiadau; ymrwymo i gynnal, ar unwaith, cyfres o drafodaethau trawsbleidiol yn y Senedd a chydweithio gyda'r sefydliadau datganoledig i gytuno ar ffordd newydd ymlaen—dylai hyn gynnwys ailnegodi yn seiliedig ar ymrwymiad cadarn i gymryd rhan yn y farchnad sengl ac mewn undeb tollau neu roi'r dewis yn ôl i bobl y Deyrnas Unedig drwy ymrwymo i etholiad cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus; gofyn am estyn proses erthygl 50 i hwyluso hyn; a deddfu i ddileu'r cyfeiriad at 29 Mawrth fel y diwrnod ymadael yn Neddf yr Undeb Ewropeaidd.
O'n rhan ninnau, rŷn ni'n croesawu'r ymrwymiad, er mor hwyr yw e, y bydd y Llywodraeth Geidwadol, os bydd yn goroesi, yn gweithio mewn ffordd drawsbleidiol gyda Thŷ'r Cyffredin i ddod o hyd i'r ffordd ymlaen. Bydd rhaid i hyn wrth gwrs gynnwys meinciau blaen yr holl wrthbleidiau a'r sefydliadau datganoledig. Rhaid i'r Llywodraeth hefyd wneud yr hyn yr addawodd ei wneud wrth sefydlu'r Cydbwyllgor Gweinidogion ar negodiadau'r Undeb Ewropeaidd a cheisio cael consensws ar y ffordd ymlaen gyda ni a Llywodraeth yr Alban.
Llywydd, considering the disorder in the Parliament in London and as we await the result of the motion of no confidence this evening, now is the time to ensure that we work towards one unified aim here at the National Assembly for Wales, to ensure that the key interests of Wales are noted clearly and safeguarded. That’s what our main objective has been since the 2016 referendum.
I’m grateful to Plaid Cymru for outing forward this motion. We fully support it. A ‘no deal’ Brexit is an unacceptable result, this is our stance as a party here and in Westminster. It would be the worst possible outcome and the United Kingdom Prime Minister has wasted two years repeating that, ‘No deal is better than a bad deal’, when she should have been developing a practical strategy and trying to engender support for it across parties. No deal is the worst possible outcome, and we’ve been saying that from the very first day. The credible evidence shows that leaving without a deal would lead to greater job losses, the economy shrinking, uncertainty and costs for businesses that export, as Adam Price described, and even domestic companies that rely on European supply chains. It’s incredible that any government in the United Kingdom Parliament would allow such a result that would so clearly be against the interests of the nation. It’s said that there’s no majority in Parliament in favour of a ‘no deal’ Brexit and the Prime Minister said she would listen to Parliament. It’s about time now that she considers carefully the voices being raised against a ‘no deal’ Brexit.
From the point of view of the second part of the motion, the First Minister of Wales has already written to Theresa May asking for the reconvening of the UK Joint Ministerial Committee in plenary as a matter of urgency to discuss the crisis following the vote in the Commons last night. He’s noted clearly that that is on the presumption that the Government will survive the no confidence vote and that she will not have done what she should have done having suffered such a great loss, namely to step aside. In the letter, he asks the meeting to agree to four things, namely: to reject a ‘no deal’ exit as a result of the negotiations; to commit to holding immediately a series of cross-party discussions in Parliament and to work with devolved administrations and institutions to agree on a new way forward—this should include renegotiation based on a firm commitment to participate in the single market and in a customs union or to give the option back to the people of the UK by committing to a general election or a people’s vote; to ask for extension of the article 50 process to facilitate this; and to legislate to abolish the reference to 29 March in the legislation.
From our part, we welcome the commitment, despite it being so late in the day, that the Conservative Government, if it survives, will work in a cross-party way with the House of Commons in order to find a way forward. This of course will have to include the front benches of all the opposition parties and the devolved institutions. The Government must also do what it pledged to do in establishing the Joint Ministerial Committee on European Union negotiations and try and seek consensus on the way forward with us and the Scottish Government.
Llywydd, let us be under no illusion about the seriousness of this situation. I note the one thing the Prime Minister did not say last night, despite the crushing nature of the defeat, was that she would ask for an extension of article 50 to give breathing space for the new approach that she offered. Indeed, Government figures have continued to say that such an extension is not necessary. Meanwhile, as President Tusk has said, the risk of a disorderly Brexit has increased. A disorderly Brexit, as Mick Antoniw reminded us, would bring with it the tariffs and the quotas, despite the wishful thinking of Neil Hamilton.
As things stand, we will leave the European Union on 29 March. That is what the law currently says. This can only change if the UK Government intervenes decisively. We call on them to ask the European Union to postpone the article 50 deadline and amend our domestic legislation, but for this request to succeed it must be clear that the Government are serious about arriving quickly at an approach that can command widespread support across Parliament and the country as a whole and which is acceptable to the EU-27. We've seen too often the Prime Minister meeting EU leaders with opaque propositions. Now, more than ever, the country needs robust, deliverable proposals, and this requires a fundamental rewrite of the political declaration. Minor adjustments will not do and this will not win agreement in Parliament in light of the scale of last night's defeat.
In the meantime, we must prepare for the reality of 'no deal' as best we can. I said so yesterday in my statement, and the First Minister said so last week in his, and yet again today. It is the only course of action open to a responsible Government that prioritises the interest of our people above all else. That is why we are proposing to reschedule business in this Assembly next Tuesday to focus on 'no deal' preparations. Notwithstanding our many disagreements, we are working constructively with the UK Government and our partners here in Wales and we will continue to do that, but such an outcome would be a travesty. It is the preference of only a tiny minority of ideologues and zealots in Parliament and in the country and would inflict great harm in the ways the Welsh Government and others in this Assembly have described, both today and consistently over the last two and a half years.
The Welsh Government worked co-operatively with Plaid Cymru at the outset and we jointly produced 'Securing Wales' Future', a sound set of positions defining Wales's interests, which has stood the test of time. We were able to do this whilst respecting that of course we have differences and will continue to do so, but where we are able to agree on the big issues, we have done so for the good of the country. As I said yesterday in my statement, if we were able to produce a collective position, endorsed by this Assembly fully two years ago, why was the UK Government unable to do the same? The Prime Minister must now engage with an open mind with Parliament and the devolved institutions, drop her red lines, and put the national interest first.
Llywydd, I note that the amendment put forward by the Conservative group calls on us to work constructively with the UK Government to deliver the results of the 2016 referendum. Of course, we will continue to work with whatever Government is in power, as we have throughout the last two and a half years, but as I have explained, the onus is really on the Westminster Government to show that its commitment to start serious cross-party talks is genuine, if of course it survives the no confidence vote this evening.
However, we oppose the amendment because it does not go far enough. The Assembly should make absolutely clear now that 'no deal' should be ruled out. Since the Conservative amendment says nothing at all about what sort of solution to this crisis might be envisaged, I surmise that this is because the divisions here mirror those in the party in Parliament. I know that some Conservative Members opposite really understand how deeply damaging 'no deal' would be. So, I appeal to them to join with us to support this motion, and then the First Minister can take a truly unequivocal message to the Prime Minister if and when she convenes the JMC this motion rightly demands.
Lywydd, na foed inni fod dan unrhyw gamargraff ynglŷn â difrifoldeb y sefyllfa hon. Nodaf mai un peth na ddywedodd y Prif Weinidog neithiwr, er gwaethaf y grasfa ddifrifol a gafodd, oedd y byddai'n gofyn am ymestyn erthygl 50 i roi lle i anadlu ar gyfer y dull newydd o weithredu yr oedd yn ei gynnig. Yn wir, mae ffigyrau Llywodraeth wedi parhau i ddweud nad oes angen estyniad o'r fath. Yn y cyfamser, fel y dywedodd y Llywydd Tusk, mae'r risg o Brexit anhrefnus wedi cynyddu. Fel y cawsom ein hatgoffa gan Mick Antoniw, byddai Brexit anhrefnus, yn dod â thariffau a chwotâu yn ei sgil, er gwaethaf breuddwyd gwrach Neil Hamilton.
Fel y saif pethau, byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ar 29 Mawrth. Dyna y mae'r gyfraith yn ei ddweud ar hyn o bryd. Ni all hyn newid oni bai bod Llywodraeth y DU yn ymyrryd mewn modd pendant. Galwn arnynt i ofyn i'r Undeb Ewropeaidd ohirio dyddiad gadael erthygl 50 a diwygio ein deddfwriaeth ddomestig, ond er mwyn i'r cais hwn lwyddo mae'n rhaid iddi fod yn glir fod y Llywodraeth o ddifrif ynglŷn â sicrhau'n gyflym ffordd o weithredu a all ennyn cefnogaeth eang ar draws y Senedd a'r wlad gyfan ac un sy'n dderbyniol i'r UE-27. Yn rhy aml gwelsom y Prif Weinidog yn cyfarfod ag arweinwyr UE gyda chynigion afloyw. Yn awr, yn fwy nag erioed, mae'r wlad angen cynigion cadarn a chyflawnadwy, a geilw hyn am ailysgrifennu'r datganiad gwleidyddol yn sylfaenol. Nid yw mân addasiadau'n mynd i wneud y tro ac ni fyddant yn ennyn cytundeb yn y Senedd yng ngoleuni'r grasfa neithiwr.
Yn y cyfamser, rhaid inni baratoi ar gyfer realiti Brexit 'dim bargen' orau y gallwn. Dywedais hynny ddoe yn fy natganiad, a dywedodd y Prif Weinidog hynny yr wythnos diwethaf yn ei ddatganiad ef, ac eto heddiw. Dyna'r unig lwybr gweithredu sy'n agored i Lywodraeth gyfrifol sy'n blaenoriaethu lles ein pobl yn anad dim arall. Dyna pam yr ydym yn cynnig aildrefnu busnes yn y Cynulliad hwn ddydd Mawrth nesaf i ganolbwyntio ar baratoadau 'dim bargen'. Er gwaethaf yr holl anghytuno rhyngom, rydym yn gweithio'n adeiladol gyda Llywodraeth y DU a'n partneriaid yma yng Nghymru a byddwn yn parhau i wneud hynny, ond byddai canlyniad o'r fath yn warth. Dewis lleiafrif pitw o ideolegwyr a phenboethiaid yn y Senedd ac yn y wlad ydyw a byddai'n achosi niwed mawr yn y ffyrdd y mae Llywodraeth Cymru ac eraill yn y Cynulliad hwn wedi'u disgrifio heddiw ac yn gyson dros y ddwy flynedd a hanner ddiwethaf.
Cydweithiodd Llywodraeth Cymru â Phlaid Cymru ar y cychwyn a chynhyrchu 'Diogelu Dyfodol Cymru', sef cyfres gadarn o safbwyntiau'n diffinio buddiannau Cymru, ac mae wedi dal prawf amser. Llwyddasom i wneud hyn gan barchu'r ffaith bod gwahaniaethau rhyngom wrth gwrs a bydd y rheini'n parhau, ond os gallasom gytuno ar y materion mawr, gwnaethom hynny er lles y wlad. Fel y dywedais ddoe yn fy natganiad, os gallasom ni gynhyrchu safbwynt ar y cyd, wedi'i gymeradwyo gan y Cynulliad hwn ddwy flynedd gyfan yn ôl, pam na allodd Llywodraeth y DU wneud yr un peth? Rhaid i'r Prif Weinidog ymgysylltu â meddwl agored yn awr â'r Senedd a'r sefydliadau datganoledig, anghofio ei llinellau coch a rhoi budd y wlad yn gyntaf.
Lywydd, nodaf fod y gwelliant a gyflwynwyd gan y grŵp Ceidwadol yn galw arnom i weithio'n adeiladol â Llywodraeth y DU i gyflawni canlyniadau refferendwm 2016. Wrth gwrs, byddwn yn parhau i weithio gyda pha Lywodraeth bynnag sydd mewn grym, fel y gwnaethom drwy gydol y ddwy flynedd a hanner ddiwethaf, ond fel yr eglurais, cyfrifoldeb Llywodraeth San Steffan mewn gwirionedd yw dangos bod ei hymrwymiad i fwrw ati o ddifrif i ddechrau trafodaethau trawsbleidiol yn ymrwymiad diffuant mewn gwirionedd, os yw'n goroesi'r bleidlais o ddiffyg hyder heno wrth gwrs.
Fodd bynnag, gwrthwynebwn y gwelliant am nad yw'n mynd yn ddigon pell. Dylai'r Cynulliad ddweud yn gwbl glir yn awr y dylid diystyru 'dim bargen'. Gan nad yw gwelliant y Ceidwadwyr yn dweud unrhyw beth o gwbl ynglŷn â pha fath o ateb y gellir ei ragweld i'r argyfwng hwn, rwy'n tybio mai'r rheswm am hynny yw bod y rhaniadau yma'n ddrych o'r rhai a geir o fewn y blaid yn y Senedd. Gwn fod rhai o'r Aelodau Ceidwadol gyferbyn yn deall yn iawn pa mor ofnadwy o ddinistriol fyddai Brexit 'dim bargen'. Felly, apeliaf arnynt i ymuno â ni i gefnogi'r cynnig hwn, ac yna gall Prif Weinidog Cymru gyfleu neges wirioneddol ddiamwys i'r Prif Weinidog os a phan fydd hi'n cynnull y Cydbwyllgor Gweinidogion fel y mae'r cynnig hwn yn briodol yn galw amdano.
Llyr Gruffydd i ymateb i'r ddadl.
Llyr Gruffydd to reply to the debate.
Gaf fi ddiolch yn fawr iawn i bawb sydd wedi cyfrannu i'r ddadl gyffrous yma y prynhawn yma—lliwgar iawn ar adegau? Rydw i'n meddwl bod hynny, wrth gwrs, yn adlewyrchu'r teimladau cryfion a'r teimladau sydd yn gynyddol gael eu polareiddio yn y drafodaeth hynny. Mae hynny yn biti, ond wrth gwrs dyna yw'r her rŷn ni'n ei hwynebu, o safbwynt ffeindio ffordd allan o'r dryswch mawr yma. Ac mi wnaeth Adam Price daro nodyn sobreiddiol reit ar y cychwyn, yn rhoi darlun inni o'r difrod y bydd Brexit heb gytundeb yn ei achosi, ac yn cyfaddef ei hunan efallai ei fod e'n anghywir, ond os ydy e'n anghywir, wel, nid fe fydd yr unig un sy'n anghywir, oherwydd mae yna sylwebwyr ac arbenigwyr a phobl yn gweithio mewn sectorau ar draws yr economi, ar draws y Deyrnas Unedig, sydd yn ofni ac yn rhagdybio'r un canlyniad, a'r Llywodraeth ei hunan hefyd. Felly, ydy e'n risg sy'n werth ei chymryd? Wel, nac ydy, a dyna pam, wrth gwrs, ŷn ni fel plaid wedi dod â'r cynnig yma gerbron heddiw.
Dwi eisiau sôn ychydig am yr impact ar y diwydiant amaeth, oherwydd mae'n sector sy'n agos iawn at fy nghalon i, ac mae e'n un, wrth gwrs, sydd yn mynd i fod yn wynebu rhyferthwy Brexit yn fwy, efallai, na nifer fawr, neu'r rhelyw o sectorau eraill.
May I thank everyone who's contributed to this colourful debate this afternoon? I think that that, of course, reflects the strong feeling and the increasingly polarised feelings in this debate, and that is a shame, but of course that is the challenge we're facing in terms of finding a way out of this huge conundrum. And Adam Price struck a sobering note at the very outset, giving us a picture of the damage that a 'no deal' Brexit would cause, and he admitted himself that perhaps he is wrong. But if he is wrong, then certainly he won't be the only one, because there are commentators and experts and people working in sectors across the economy, across the UK, who fear and predict the same outcome, as does the Government itself. So, is it a risk worth taking? Well, no it's not, and that is why we as a party have brought this motion forward today.
I want to mention the impact on the agricultural industry, because it's a sector that's very close to my heart, and it's one that is of course going to be facing the storms of Brexit more than most other sectors, perhaps.
And some of the farming concerns have been well rehearsed, of course, but particularly recently in the UK farming round-table, where a number of the major and immediate impacts of a potential 'no deal' Brexit were aired. We know, for example, that there could be huge implications for animal-based products such as meat, eggs and dairy that are being exported currently to the EU. They will only import from approved countries, and it could take months for us, of course, under a 'no deal' scenario to achieve such status. And the impact for our lamb sector in Wales particularly, along with others, doesn't bear thinking about.
Export tariffs have been referred to. What does that really mean? Well, it could be imposed on 60 per cent of UK food, feed and drink that goes to the EU, increasing export tariffs to an average of 27 per cent on chicken, 46 per cent on lamb, 65 per cent on beef. These are the figures that we're talking about, and I can see Mr Hamilton on his feet. Go on.
Ac mae rhai o'r pryderon ynglŷn â ffermio wedi'u trafod droeon, wrth gwrs, ond yn fwyaf diweddar yn y drafodaeth bwrdd crwn ar ffermio yn y DU, lle y gwyntyllwyd nifer sylweddol o effeithiau mwyaf a mwyaf uniongyrchol Brexit 'dim bargen' posibl. Gwyddom, er enghraifft, y gallai fod goblygiadau enfawr i gynhyrchion anifeiliaid megis cig, wyau a llaeth sy'n cael eu hallforio i'r UE ar hyn o bryd. Ni fyddant ond yn mewnforio o wledydd cymeradwy, a gallai gymryd misoedd i ni gyrraedd statws o'r fath mewn senario 'dim bargen', wrth gwrs. Ac mae'r effaith ar ein sector cig oen yn enwedig yng Nghymru yn peri pryder mawr.
Cyfeiriwyd at y tariffau allforio. Beth y mae hynny'n ei olygu mewn gwirionedd? Wel, gellid eu gosod ar 60 y cant o fwyd y DU, bwyd a diod sy'n mynd i'r UE, cynyddu tariff allforio i gyfartaledd o 27 y cant ar gyw iâr, 46 y cant ar gig oen, 65 y cant ar gig eidion. Dyma'r ffigurau rydym yn sôn amdanynt, a gallaf weld Mr Hamilton ar ei draed. Ewch chi.
But we're massive net importers of all these products, apart from lamb. [Interruption.] Apart from lamb, where we import as much as we export—trade is in balance. We're massive net importers, so the vicious tariffs of the EU will apply to their sales to us as much as our sales to them, so they will be the ones who will lose more than us.
Ond rydym yn fewnforwyr net anferth o'r holl gynhyrchion hyn, ar wahân i gig oen. [Torri ar draws.] Ar wahân i gig oen, lle y mewnforiwn gymaint ag a allforiwn—mae yna gydbwysedd masnach. Rydym yn fewnforwyr net anferth, felly bydd tariffau milain yr UE yn gymwys i'w gwerthiannau hwy i ni lawn cymaint â'n gwerthiannau ni iddynt hwy, felly byddant hwy fwy ar eu colled na ni.
Here we go. You're the personification of this delusion of grandeur that the British empire still exists. [Interruption.] No, it's true. And that's what gets me about a lot of this debate. It gets me because some of the rhetoric around Brexit and leaving the EU—it has echoes of that wartime rhetoric, doesn't it? The Dunkirk spirit, digging for victory. This is meant to be peacetime. It's meant to be peacetime, and that kind of rhetoric smacks more of self-harm than self-reliance. [Interruption.] It does—it does, absolutely. And, look, it's not me saying all of this. This evening the Farmers Union of Wales have released a statement, and I quote:
'Given the result of this vote and the dangers of a no-deal scenario, our chairmen and Presidential team felt that the only way we can take back control of the Brexit process is to withdraw Article 50'—
this is the FUW—
'and by doing so safeguard the future of the agricultural industry not just in Wales but across the UK'.
And they go on, and you won't like this bit:
'There seems to be growing support for a second referendum across the country, which appears to be reflected in our own sector'.
There we are. Anyway, I've lost track now, haven't I? [Laughter.] But you get the gist, don't you? We know there will be impacts upon the sector, and of course in terms of labour as well—the sudden end of labour mobility from the EU would cause serious problems when it comes it securing labour to harvest and process UK produce as well, of course, and there's another impact in terms of veterinary inspections, which is something that we've rehearsed here previously in this Chamber. In the worst-case scenario, even one of the architects of Brexit, Michael Gove, recently warned of a cull of up to a third of all sheep in the UK, and he had the cheek to lecture others, and I quote, that
'Nobody can be blithe or blasé about the real impacts on food producers in this country of leaving without the deal.'
Well, who was more blithe or blasé than he was two years ago?
As with everything surrounding Brexit, yes, it's being polarised and there will be different views, but what we do know is that there is actually a clear consensus from all directions that a 'no deal' Brexit would be the most harmful Brexit of all. Even the infamous Brexit bus, I reckon, will end its days parked up on a hard shoulder near Dover, trying to get out of the country. [Laughter.] No. The 'no deal' Brexit is the worst of all worlds, and it has to be rejected, and I urge all Members to support Plaid Cymru's motion.
Dyma ni'n mynd. Rydych chi'n ymgnawdoliad o'r rhithdyb o fawredd y mae'r ymerodraeth Brydeinig yn dal i fodoli ynddi. [Torri ar draws.] Na, mae'n wir. A dyna sy'n fy nghorddi ynglŷn â llawer o'r ddadl hon. Mae'n fy nghorddi oherwydd fod peth o'r rhethreg ynglŷn â Brexit a gadael yr UE—mae iddo adleisiau o'r rhethreg adeg y rhyfel, onid oes? Ysbryd Dunkirk, palu dros fuddugoliaeth. Rydym i fod yn byw mewn oes heddychlon. Mae hi i fod yn adeg o heddwch, ac mae'r math hwn o rethreg yn sawru mwy o hunan-niwed na hunanddibyniaeth. [Torri ar draws.] Ydy—ydy'n bendant. Ac edrychwch, nid fi sy'n dweud hyn i gyd. Heno mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi rhyddhau datganiad, ac rwy'n dyfynnu:
O ystyried canlyniad y bleidlais hon a pheryglon senario dim bargen, teimlai ein cadeiryddion a'r tîm Llywyddol mai'r unig ffordd y gallwn adfer rheolaeth ar broses Brexit yw tynnu erthygl 50 yn ôl—
Undeb Amaethwyr Cymru sy'n dweud hyn—
a diogelu dyfodol y diwydiant amaethyddol drwy wneud hynny, nid yn unig yng Nghymru ond ledled y DU.
Ac maent yn mynd rhagddynt, ac ni fyddwch yn hoffi hyn o gwbl:
Ymddengys bod cefnogaeth gynyddol i ail refferendwm ledled y wlad, ac mae'n ymddangos bod hynny'n cael ei adlewyrchu yn ein sector ni.
Dyna ni. Beth bynnag, rwyf wedi colli fe lle yn awr, onid wyf? [Chwerthin.] Ond fe welwch beth sydd gennyf, oni wnewch? Gwyddom y bydd effeithiau ar y sector, ac wrth gwrs o ran llafur yn ogystal—byddai rhoi diwedd sydyn ar y gallu i symud llafur o'r UE yn achosi problemau difrifol o ran sicrhau llafur i gynaeafu a phrosesu cynnyrch y DU hefyd, wrth gwrs, a cheir effaith arall o ran arolygiadau milfeddygol, sy'n rhywbeth rydym wedi'i drafod yma o'r blaen yn y Siambr hon. Yn y senario waethaf, yn ddiweddar rhybuddiodd un o benseiri Brexit hyd yn oed, Michael Gove, ynglŷn â difa hyd at un rhan o dair o holl ddefaid y DU, ac roedd ganddo hyfdra i bregethu wrth eraill, ac rwy'n dyfynnu
na all neb fod yn ddiofal neu'n ddidaro ynghylch yr effeithiau real ar gynhyrchwyr bwyd yn y wlad hon o adael heb y cytundeb.
Wel, pwy oedd yn fwy diofal neu ddidaro nag ef ddwy flynedd yn ôl?
Fel gyda phopeth sy'n ymwneud â Brexit, ydy, mae'n cael ei bolareiddio ac fe fydd safbwyntiau gwahanol, ond yr hyn a wyddom yw bod consensws clir mewn gwirionedd o bob cyfeiriad mai Brexit 'dim bargen' fyddai'r Brexit mwyaf niweidiol o'r cyfan. Bydd hyd yn oed y bws Brexit gwaradwyddus, fe gredaf, yn gorffen ei oes wedi'i barcio ar lain galed ger Dover, yn ceisio mynd allan o'r wlad. [Chwerthin.] Na. Brexit 'dim bargen' yw'r gwaethaf o bob byd, ac mae'n rhaid ei wrthod, ac rwy'n annog yr holl Aelodau i gefnogi cynnig Plaid Cymru.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Daw hyn â ni at y cyfnod pleidleisio. Oni bai fod yna dri Aelod sydd eisiau i fi ganu'r gloch, dyma ni'n symud yn syth at y bleidlais gyntaf. Mae'r bleidlais hynny ar y ddadl ar egwyddorion cyffredinol y Bil Awtistiaeth (Cymru). Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y cynnig.
That brings us to voting time. Unless three Members wish for the bell to be rung, we’ll move immediately to the first vote. That’s a vote on the general principles of the Autism (Wales) Bill. I call for a vote on the motion tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, 28 against. Therefore, the motion is not agreed.
NDM6920 - Egwyddorion Cyffredinol Bil Awtistiaeth (Cymru): O blaid: 24, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6920 - General Principles of the Autism (Wales) Bill: For: 24, Against: 28, Abstain: 0
Motion has been rejected
Y bleidlais nesaf ar ddadl Plaid Cymru ar Brexit heb gytundeb. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig heb ei ddiwygio a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, neb yn ymatal, 16 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig.
The next vote is on the Plaid Cymru debate on a ‘no deal’ Brexit. I call for a vote on the motion tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 37, no abstentions, 16 against. Therefore, the motion is agreed.
NDM6918 - Dadl Plaid Cymru, cynnig heb ai ddiwygio: O blaid: 37, Yn erbyn: 16, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM6918 - Plaid Cymru Debate, motion without amendment: For: 37, Against: 16, Abstain: 0
Motion has been agreed
Mae hynny'n golygu ein bod ni'n symud ymlaen at yr eitem nesaf, a'r ddadl fer yw honno. Os gall Aelodau adael y Siambr yn dawel, fe fyddwn ni'n symud ymlaen at y ddadl fer.
And we therefore move on to our next item, which is the short debate. If Members could leave the Chamber quietly so that we can proceed to the short debate.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I now call Jack Sargeant to speak to the topic he has chosen for the short debate. Jack Sargeant.
Galwaf yn awr ar Jack Sargeant i siarad am y pwnc y mae wedi'i ddewis ar gyfer y ddadl fer. Jack Sargeant.
Diolch, Deputy Llywydd. Before I begin, I would like to make the Chamber aware that I would like to be giving one minute of my time each to David Melding, Mohammad Asghar and my colleague Rhianon Passmore.
I'm delighted to lead this short debate today on mental health within the workplace, particularly in light of the Welsh Government's recently published economic contract. I'd like to thank the Minister for Economy and Transport for all his hard work on that contract, and say that I hope we can continue to work together closely on the issue of mental health. I also hope that I can work with the Minister for Health and Social Services on this issue as well.
Members will know that improving mental health support is something very close to my heart, and this short debate is another opportunity to discuss this issue and express my feelings towards this issue. But it's also a good opportunity to rightly highlight the work of the Where's Your Head At? campaign—a campaign that is aiming to ensure that all employers look after the well-being of their workforce. Specifically, it is asking to make it compulsory to have a mental health first-aider at work.
Now, I agree with that call, and it's why I thank a leading figure of that campaign, Natasha Devon MBE, for all her work so far. Her campaign has been widely supported across the UK, with over 200,000 signatories—MPs from across political parties, as well as over 50 UK business leaders. Supporting such a campaign and making change a reality here in Wales makes absolute sense, and it is the right thing to do. It makes sense from both a human and financial perspective to ensure that we protect mental health within the workplace the same way we protect physical health.
Each year, workplace mental health issues cost the UK economy almost £35 billion, with 15.4 million working days lost to work-related stress, depression or anxiety. But the cost is not just financial. Left untreated, mental ill health impacts a person's relationships with friends, family, colleagues, and ultimately it impacts the quality of their own life. A major study into workplace well-being by the Mind charity found that more than half of the people surveyed had experienced poor mental health within their current job.
The economic contract is one of the key policies within the Welsh Government's economic action plan, and, under the contract, businesses seeking Government support will need to commit to the principle of growth, fair work, reducing carbon footprint, health, skills and learning within the workplace. So, I'm particularly pleased that mental health is a priority within the economic contract and that the Government will support different initiatives.
But, just as people who suffer mental health illness want concrete support, I want concrete change and solutions. I believe this campaign has an important part to play and would urge the Welsh Government to support fully the Where's Your Head? campaign, which will be debated in the UK Parliament, and for the Welsh Government to consider all options as to what can be done to ensure that we make provision for mental health first aid, as they do physical first aid, in the workplace, both in the public and private sector.
Employers have a duty of care to their staff, and, whilst some employers are at the forefront of change, we cannot afford to leave anyone behind here in Wales or the UK. I pay tribute to Airbus in my own constituency and Jayne Bryant's constituency, who I know do a lot of work in this area, and I'd also like to pay tribute to my own union, and thank them, Unite the union, for all the work that they do in providing members with support and training around mental health and this particular issue.
Now, we need to share best practice, but we also need to ensure that other employers equalise their number of mental health first aiders. Cost cannot be a reason for objections, because having mental health first aiders in the workplace will lead to savings in the long-term future. I want Wales, and I want the Welsh Government, to lead the way on this issue. If we succeed here in Wales, others will follow and others will succeed too.
Deputy Llywydd, a letter recently was sent to the UK Prime Minister, and it rightly said that success will ensure employees across the UK can access a trained member of staff and they will be able to receive initial support and guidance if they are dealing with a mental health issue at work. Success will ensure that every employee has the right to a mentally healthy environment—a mentally healthy work environment. And I think, from the cross-party support that we have here this evening, it's clear that we all in this Assembly Chamber want to succeed in this issue.
So, finally, Deputy Llywydd, I'd like to just mention what success would look like to me. To me, success will mean that we can finally break the stigma of mental health in the workplace and we can make it clear that it is okay not to be okay. And if we do push forward with this campaign we will be heading towards a world of good mental health for all. Diolch.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Cyn dechrau, hoffwn roi gwybod i'r Siambr y buaswn yn hoffi rhoi munud yr un o fy amser i David Melding, Mohammad Asghar a fy nghyd-Aelod Rhianon Passmore.
Mae'n bleser gennyf arwain y ddadl fer hon heddiw ar iechyd meddwl yn y gweithle, yn enwedig yng ngoleuni contract economaidd Llywodraeth Cymru a gyhoeddwyd yn ddiweddar. Hoffwn ddiolch i Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth am ei holl waith caled ar y contract hwnnw, a dweud fy mod yn gobeithio y gallwn barhau i weithio gyda'n gilydd yn agos ar fater iechyd meddwl. Gobeithiaf hefyd y gallaf weithio gyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y mater hwn yn ogystal.
Bydd yr Aelodau'n gwybod bod gwella cymorth iechyd meddwl yn rhywbeth agos iawn at fy nghalon, ac mae'r ddadl fer hon yn gyfle arall i drafod y mater ac i fynegi fy nheimladau ar y mater hwn. Ond mae hefyd yn gyfle da i dynnu sylw priodol at waith yr ymgyrch Where's Your Head At—ymgyrch sy'n anelu i sicrhau bod pob cyflogwr yn edrych ar ôl lles eu gweithlu. Yn benodol, mae'n gofyn am ei gwneud yn orfodol i gael gweithiwr cymorth cyntaf iechyd meddwl yn y gweithle.
Nawr, rwy'n cytuno â'r alwad honno, a dyna pam rwy'n diolch i ffigwr blaenllaw yn yr ymgyrch honno, Natasha Devon MBE, am ei holl waith hyd yma. Cefnogwyd ei hymgyrch yn eang ledled y DU, gyda dros 200,000 o lofnodwyr—ASau ar draws y pleidiau gwleidyddol, yn ogystal â dros 50 o arweinwyr busnes y DU. Mae cefnogi ymgyrch o'r fath a gwneud newid yn realiti yma yng Nghymru yn gwneud synnwyr llwyr, a dyna'r peth cywir i'w wneud. Mae'n gwneud synnwyr o safbwynt dynol ac ariannol i sicrhau ein bod yn diogelu iechyd meddwl yn y gweithle yn yr un modd ag y diogelwn iechyd corfforol.
Bob blwyddyn, mae problemau iechyd meddwl yn y gweithle yn costio bron £35 biliwn i economi'r DU, a cholli 15.4 miliwn o ddyddiau gwaith yn sgil straen, iselder a gorbryder sy'n gysylltiedig â gwaith. Ond nid cost ariannol yn unig yw hi. O'i adael heb ei drin, mae salwch meddwl yn effeithio ar berthynas yr unigolyn â ffrindiau, teulu, cydweithwyr, ac yn y pen draw mae'n effeithio ar ansawdd eu bywydau. Canfu astudiaeth bwysig o lesiant yn y gweithle gan yr elusen Mind fod mwy na hanner y bobl a holwyd wedi profi salwch meddwl yn eu swydd bresennol.
Mae'r contract economaidd yn un o'r polisïau allweddol yng nghynllun gweithredu economaidd Llywodraeth Cymru, ac o dan y contract bydd angen i fusnesau sy'n ceisio cymorth gan y Llywodraeth ymrwymo i egwyddor twf, gwaith teg, lleihau ôl troed carbon, iechyd, sgiliau a dysgu yn y gweithle. Felly, rwy'n arbennig o falch fod iechyd meddwl yn flaenoriaeth yn y contract economaidd ac y bydd y Llywodraeth yn cefnogi mentrau gwahanol.
Ond yn yr un ffordd ag y mae pobl sy'n dioddef salwch meddwl eisiau cymorth gwirioneddol, rwyf fi eisiau newid ac atebion gwirioneddol. Rwy'n credu bod gan yr ymgyrch hon ran bwysig i'w chwarae a buaswn yn annog Llywodraeth Cymru i roi ei chefnogaeth lawn i ymgyrch Where's Your Head? a fydd yn destun dadl yn Senedd y DU, ac i ystyried yr holl opsiynau o ran beth y gellir ei wneud i sicrhau ein bod yn darparu cymorth cyntaf iechyd meddwl, fel y darperir cymorth cyntaf corfforol, yn y gweithle, yn y sector cyhoeddus a'r sector preifat.
Mae gan gyflogwyr ddyletswydd gofal tuag at eu staff, ac er bod rhai cyflogwyr ar flaen y gad yn sicrhau newid, ni allwn fforddio gadael neb ar ôl yma yng Nghymru neu yn y DU. Rwy'n talu teyrnged i Airbus yn fy etholaeth ac etholaeth Jayne Bryant, y gwn eu bod yn gwneud llawer o waith yn y maes hwn, a hoffwn dalu teyrnged hefyd i fy undeb fy hun, a diolch iddynt, undeb Unite, am yr holl waith a wnânt yn darparu cymorth a hyfforddiant ar iechyd meddwl i'w haelodau a'r mater penodol hwn.
Nawr, mae angen inni rannu arferion gorau, ond mae angen inni sicrhau hefyd fod cyflogwyr eraill yn cydraddoli nifer y swyddogion cymorth cyntaf iechyd meddwl sydd ganddynt. Ni all cost fod yn rheswm dros wrthwynebu, oherwydd bydd cael swyddogion cymorth cyntaf iechyd meddwl yn y gweithle yn arwain at arbedion yn y dyfodol hirdymor. Rwyf am i Gymru, ac rwyf am i Lywodraeth Cymru, arwain ar y mater hwn. Os llwyddwn yma yng Nghymru, bydd eraill yn dilyn a bydd eraill yn llwyddo hefyd.
Ddirprwy Lywydd, yn ddiweddar anfonwyd llythyr at Brif Weinidog y DU a ddywedai'n gywir y bydd llwyddiant yn sicrhau bod gweithwyr ar draws y DU yn gallu troi at aelod hyfforddedig o staff ac yn gallu cael cymorth ac arweiniad cychwynnol os ydynt yn dioddef problem iechyd meddwl yn y gweithle. Bydd llwyddiant yn sicrhau bod gan bob gweithiwr hawl i amgylchedd iach yn feddyliol—amgylchedd gwaith iach yn feddyliol. Ac o'r gefnogaeth drawsbleidiol sydd gennym yma heno, rwy'n credu ei bod hi'n amlwg fod pawb ohonom yn y Siambr hon eisiau gweld llwyddiant yn hyn o beth.
Felly, yn olaf, Ddirprwy Lywydd, hoffwn grybwyll beth fyddai llwyddiant yn ei olygu i mi. I mi, bydd llwyddiant yn golygu y gallwn o'r diwedd dorri stigma iechyd meddwl yn y gweithle a gallwn ei gwneud yn glir ei bod hi'n iawn i beidio â bod yn iawn. Ac os gwthiwn ymlaen gyda'r ymgyrch hon byddwn yn anelu tuag at fyd o iechyd meddwl da i bawb. Diolch.
Can I thank Jack for raising this really important issue of mental health first aid in the workplace? I speak as someone who's had my own mental health problems quite consistently throughout my adult life, and it has impacted in the workplace, there's no doubt about that. I think in an informal way I've been supported and I've struggled through and most of the time I've been in good health. But I do think we need consistent policies, because there are times when people probably are underperforming significantly. I notice that some of the latest estimates on cost to employers run from £33 billion to £42 billion. It's astonishing, and obviously the main thing here is the humanitarian concern about keeping people in the best health possible, but economically it really doesn't make any sense. Unfortunately, the Department of Work and Pensions estimates that up to 300,000 people a year lose their job because of a mental health condition. That's really the scale of the problem.
Can I just ask the Minister? I understand that the Welsh Government's mental health strategy did set targets for Public Health Wales to look at this whole issue in the workplace, and they're supposed to report by March 2019, so just coming up. I do think that the NHS, our largest employer in Wales, is really in an excellent position to highlight best practice in how to support employees that have ongoing mental health concerns. Thank you.
A gaf fi ddiolch i Jack am godi mater pwysig cymorth cyntaf iechyd meddwl yn y gweithle? Rwy'n siarad fel rhywun sydd wedi cael problemau iechyd meddwl fy hun yn eithaf cyson drwy gydol fy oes fel oedolyn, ac mae wedi cael effaith yn y gweithle, nid oes unrhyw amheuaeth am hynny. Mewn ffordd anffurfiol credaf fy mod wedi cael cefnogaeth ac rwyf wedi brwydro drwyddi a'r rhan fwyaf o'r amser rwyf wedi cael iechyd da. Ond rwy'n credu bod arnom angen polisïau cyson, oherwydd mae yna adegau pan fydd pobl yn tangyflawni'n sylweddol yn ôl pob tebyg. Rwy'n sylwi bod rhai o'r amcangyfrifon diweddaraf o gost i gyflogwyr yn amrywio rhwng £33 biliwn a £42 biliwn. Mae'n rhyfeddol, ac yn amlwg, y prif beth yma yw pryder dyngarol ynglŷn â chadw pobl yn yr iechyd gorau posibl, ond yn economaidd nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr o gwbl. Yn anffodus, mae'r Adran Gwaith a Phensiynau yn amcangyfrif bod hyd at 300,000 o bobl y flwyddyn yn colli eu gwaith oherwydd cyflwr iechyd meddwl. Dyna yw maint y broblem mewn gwirionedd.
A gaf fi ofyn i'r Gweinidog? Rwy'n deall bod strategaeth iechyd meddwl Llywodraeth Cymru wedi gosod targedau i Iechyd Cyhoeddus Cymru edrych ar yr holl broblem hon yn y gweithle, ac maent i fod i gyflwyno adroddiad erbyn mis Mawrth 2019, felly mae ar y gorwel. Rwy'n credu bod y GIG, ein cyflogwr mwyaf yng Nghymru, mewn sefyllfa ardderchog i dynnu sylw at arferion gorau o ran sut i gefnogi gweithwyr sydd â phroblemau iechyd meddwl parhaus. Diolch.
I'm thankful to Jack for giving me one minute of his time for this very important issue. Actually, it is a legal duty of the national health to protect our mental health, people, to make sure that local authorities and health boards improve and support people with mental health problems. It is a sad scenario that mental health problems—they can damage lives and weaken society. Three quarters of those with a mental health problem have no treatment support in Wales, which is a staggering figure, which Jack already mentioned. Billions of pounds have been spent on research and development. For those people who are in work, there's only minor research work, less than 5 per cent, and, for mental health, it's negligible—not much money. Could the Minister make sure that money is set aside to make sure that people in work—there is continuous development for their mental health in workplaces, not to get sacked or removed from their job?
Words beginning with P—between O and Q, P—are very—. There are very toxic words there, which mental health gives you—. It's through poverty, prison, pressure at work, post natal—so, words beginning with P are very, as he said, toxic in mental health, which people go through. Dementia is one, with 43,000 people suffering in Wales. I live with one, a relation in my family, and Minister it's a long subject we have to deal with, a mental health subject. I would be grateful if you'd consider that people in work should have not just support from their employers but also from the Government to make sure that mental health—when they go though certain problems, whether family or work, they should be cared for there and then and things should be sorted out. Thank you.
Rwy'n ddiolchgar i Jack am roi munud o'i amser i mi ar y mater pwysig hwn. Mewn gwirionedd, mae'n ddyletswydd gyfreithiol ar y gwasanaeth iechyd gwladol i amddiffyn ein hiechyd meddwl, bobl, i wneud yn siŵr fod awdurdodau lleol a byrddau iechyd yn gwella ac yn cynorthwyo pobl sydd â phroblemau iechyd meddwl. Mae'n sefyllfa drist fod bod problemau iechyd meddwl—gallant niweidio bywydau a gwanhau cymdeithas. Nid yw tri chwarter y rhai sydd â phroblem iechyd meddwl yn cael unrhyw gymorth triniaeth yng Nghymru, sy'n ffigur syfrdanol, ac mae Jack eisoes wedi'i grybwyll. Gwariwyd biliynau o bunnoedd ar ymchwil a datblygu. I'r bobl sydd mewn gwaith, ychydig iawn o waith ymchwil a geir, llai na 5 y cant, ac ar gyfer iechyd meddwl, mae'n fach iawn—nid yw'n llawer o arian. A allai'r Gweinidog wneud yn siŵr y caiff arian ei neilltuo i wneud yn siŵr fod pobl sy'n gweithio—fod datblygiad parhaus ar gyfer eu hiechyd meddwl yn y gweithle, nid cael eu diswyddo neu eu symud o'u swydd?
Mae geiriau sy'n dechrau gyda P—rhwng O a Q, P—yn hynod o—. Ceir geiriau gwenwynig iawn yno y mae iechyd meddwl yn eu rhoi ichi—. 'Poverty, prison, pressure at work, post natal'—felly, mae geiriau sy'n dechrau gyda P yn wenwynig iawn, fel y dywedodd, mewn iechyd meddwl, y bydd pobl yn ei ddioddef. Mae dementia yn un, gyda 43,000 o bobl yn dioddef ohono yng Nghymru. Rwy'n byw gydag un, perthynas yn fy nheulu, a Weinidog, mae'n bwnc maith sy'n rhaid inni ymdrin ag ef, pwnc iechyd meddwl. Buaswn yn ddiolchgar pe baech yn ystyried y dylai pobl mewn gwaith gael cymorth nid yn unig gan eu cyflogwyr ond hefyd gan y Llywodraeth i wneud yn siŵr fod iechyd meddwl—pan fyddant yn mynd drwy broblemau penodol, boed yn deulu neu'n gwaith, y dylent gael gofal yn y fan a'r lle a dylai pethau gael eu datrys. Diolch.
I want to start by thanking Jack for bringing forth this short debate on this very vital area and for bringing this debate to us today. According to the mental health charity Mind, more than one in five people have said that they have called in sick to avoid work, when asked how workplace stress had affected them. Though the overwhelming majority of managers and employers will, I'm sure, want and wish to support their employees' well-being, it can all too often be more than a real challenge for many people to discuss their mental health with their line manager, for obvious reasons.
This is why it is absolutely important that workplaces do have a mental health first aider—and I would agree completely with the sentiment that Jack has just stated—able to provide well-being support, someone who is there for us when we are not okay. We can all in this Chamber play a role in providing pastoral support to our colleagues, whatever organisation we work in. I know that on our corridor in Tŷ Hywel Jack does practice what he preaches. He often pops his head around the door, sometimes with a chocolate bar, if I'm allowed to state that. It's a very unique brand of well-being support, but I do recommend it.
As we continue, though, to experience—on a more serious point—ongoing austerity, rising prices, stagnant wages, collapsing welfare nets, the ongoing effect and impact of welfare reform, the vast majority of welfare claimants being in work, and the ongoing concerns around Brexit, I am very glad to hear the argument today that it is okay not to be okay. We do need to act now to break the stigma around mental health in the workplace. I'm glad to hear of some very real examples in Wales that our Welsh Government is leading the way on and I do believe that real progress is under way.
I welcome the priority given to mental health within the Welsh Government's economic contract. This is a critical plank of our national vision, and I very much welcome it also, but, in this age of the smartphone, it is often very easy to feel like we're never too far away from work e-mails and work stress. So, it is vital that, wherever our place of work, we all have the support we need and a mentally healthy workplace environment. Diolch.
Rwyf am ddechrau drwy ddiolch i Jack am gyflwyno'r ddadl fer hon ar y maes pwysig hwn ac am gyflwyno'r ddadl hon i ni heddiw. Yn ôl yr elusen iechyd meddwl Mind, mae mwy nag un o bob pump o bobl wedi dweud eu bod wedi ffonio'r gwaith i ddweud eu bod yn sâl er mwyn osgoi gwaith, pan ofynnwyd iddynt sut oedd straen yn y gweithle wedi effeithio arnynt. Er y bydd y mwyafrif llethol o reolwyr a chyflogwyr, rwy'n siŵr, yn awyddus i gefnogi lles eu cyflogeion, yn rhy aml gall fod yn fwy na her go iawn i lawer o bobl drafod eu hiechyd meddwl gyda'u rheolwr llinell, am resymau amlwg.
Dyma pam y mae'n hollbwysig fod swyddog cymorth cyntaf iechyd meddwl ar gael mewn gweithleoedd—a buaswn yn cytuno'n llwyr â'r farn y mae Jack newydd ei datgan—i allu darparu cymorth lles, rhywun sydd yno inni pan nad ydym yn iawn. Gall pawb yn y Siambr hon chwarae rôl o ran darparu cymorth bugeiliol i'n cyd-Aelodau, ni waeth ym mha sefydliad y gweithiwn. Gwn fod Jack yn arfer yr hyn y mae'n ei bregethu ar ein coridor yn Nhŷ Hywel. Mae'n aml yn taro ei ben heibio'r drws, gan ddal bar o siocled weithiau, os caf ddweud hynny. Mae'n frand unigryw iawn o gymorth lles, ond rwy'n ei argymell.
Wrth inni barhau, er hynny—ar bwynt mwy difrifol—i brofi cyni parhaus, prisiau uwch, cyflogau llonydd, rhwydi lles yn chwalu, effaith barhaus diwygio lles, gyda'r mwyafrif llethol o'r rhai sy'n hawlio budd-daliadau mewn gwaith, a'r pryderon parhaus ynghylch Brexit, rwy'n falch iawn o glywed y ddadl heddiw ei bod yn iawn i beidio â bod yn iawn. Mae angen inni weithredu yn awr i chwalu'r stigma ynglŷn ag iechyd meddwl yn y gweithle. Rwy'n falch o glywed am rai enghreifftiau go iawn yng Nghymru y mae ein Llywodraeth yng Nghymru yn arwain arnynt ac rwy'n credu bod cynnydd go iawn yn digwydd.
Rwy'n croesawu'r flaenoriaeth a roddir i iechyd meddwl yng nghontract economaidd Llywodraeth Cymru. Mae hon yn elfen hollbwysig o'n gweledigaeth genedlaethol, ac rwy'n ei chroesawu'n fawr hefyd, ond yn oes y ffôn clyfar, mae'n aml yn hawdd iawn teimlo fel pe na baem byth yn rhy bell oddi wrth negeseuon e-bost y gwaith a straen gwaith. Felly, ni waeth lle mae ein gweithle, mae'n hanfodol ein bod i gyd yn cael y cymorth sydd ei angen arnom ac amgylchedd gweithle iach yn feddyliol. Diolch.
Can I now call on the Minister for Health and Social Services to reply to the debate? Vaughan Gething.
A gaf fi alw yn awr ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i ymateb i'r ddadl? Vaughan Gething.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I want to start by thanking Jack Sargeant for bringing this important short debate topic to the Assembly and also to Members for their contributions in the debate. This is a welcome opportunity to discuss mental health in the workplace, a subject that affects all of us, not just our constituents but all of us, and is recognised as a priority by the Government in our programme for government.
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Rwyf am ddechrau drwy ddiolch i Jack Sargeant am gyflwyno dadl fer ar y pwnc pwysig hwn i'r Cynulliad ac i'r Aelodau am eu cyfraniadau yn y ddadl. Mae hwn yn gyfle defnyddiol i drafod iechyd meddwl yn y gweithle, pwnc sy'n effeithio ar bob un ohonom, nid ein hetholwyr yn unig, ond pob un ohonom, ac mae'r Llywodraeth yn cydnabod yn ein rhaglen lywodraethu ei fod yn flaenoriaeth.
We know that the work that we do, the fulfilment and the enjoyment that we get from it, and the achievements that we realise through our working lives, are often a key factor in our overall sense of well-being. We also know that, even with those positive effects, sometimes we find ourselves under pressure or working with others who are under pressure for reasons in their work or their personal lives. I know this not just from my time here but my time before this place when I was an employment lawyer and much of the disability discrimination that I dealt with in terms of giving advice and representation was actually about work-related stress or employers not dealing with factors from outside of work that affect their ability to work. So, this is a long and consistent theme of the challenge that comes from not properly recognising mental health pressures and how employers and employment can be an important factor in a person's sense of self-worth and well-being. The impact of employee health and well-being is now more universally recognised as a key factor of business growth in an increasingly competitive economic world. The benefits include increased productivity, reduced costs and improved staff retention and commitment.
Of course, the issues and challenges around mental well-being in the workplace are complex, but there is a role for all of us—the Government, employers, employees, colleagues and friends—both as sources of support, but also in making such a big part of our life both prosperous and happy.
In terms of the contribution of Government, our role is an important one, setting out the overall policy direction but also helping to put in place practical interventions. I am proud that this Government, with support from across the Chamber in each party, has placed a high level of importance on improved mental health and well-being, and for the Government it features strongly amongst our overall priorities, because mental health and well-being is one of the five key themes in 'Prosperity for All', and we set out a range of commitments in the programme for government on how it would be delivered.
I'm particularly pleased that, in opening this debate, Jack Sargeant didn't refer to the health service, he referred to the economic contract and the commitments that were made there about what we want from employers, recognising that the workplace is a key factor in mental health and not simply that mental health is only a topic for the health service. Because we do recognise that receiving the right treatment at an early stage, raising awareness of conditions, can often help to prevent more serious and long-term impacts. Of course, in 'A Healthier Wales', our joint plan for health and social care, we've got a future vision of a whole-system approach between health and social care, focused on health and well-being and on preventing ill health, and not just physical ill health but ill health in all of its aspects.
Now, whilst it is crucial for the strategic national direction to be strong and clear, that in itself is not enough to fully realise our ambitions. That needs to be supported by a range of policies and programmes across the Government in order to make a real difference to people's lives. I deliberately refer to 'across the Government'—as I've just said, this is not simply an issue for the health sector. We have an important role both as an employer as well as a service provider. But, as a Government, this is work that moves across portfolios to ensure that mental health and well-being is a priority in the workplace. I want to address a few particular areas to highlight some of the variety and scale of activity.
Last year, the Government published a cross-Government employability plan that set out our vision for Wales to be a high-employment, high-tech and high-wage economy. In that plan, we committed to helping everyone to achieve their potential through meaningful employment, regardless of their ability, health issues, background, gender or ethnicity. And we fund, between the economy department and the health department, the Healthy Working Wales programme, which is delivered in partnership with Public Health Wales. That programme aims to improve health and well-being to help people stay in work or return to work. I've presented a number of awards under that programme to small, medium and large employers and it does make a difference when employers engage in that programme with the idea of understanding it's good for their business and their employees to make that difference.
There are a wide range of services that help to reduce the costs and the burden of ill health and absence, from one-to-one support, training events, workshops and the provision of online and telephone information and guidance. And some elements require managers and employees to be given training to identify signs and symptoms associated with stress and mental health problems in the workplace. And that's what we call mental health first aid.
Now, I recognise that, in moving this, Jack Sargeant referred to the Where's Your Head At? campaign. The mental health first aid programme that I referred to is currently delivered by the social enterprise called Training in Mind. They have over 100 approved trainers in Wales and the programme receives no direct funding from the Welsh Government, but my officials are actually due to meet Training in Mind shortly to discuss their work and to consider whether the Welsh Government could support the potential development of the programme. I'm happy, following this short debate, to update Members on the progress that we make in those discussions once they've happened, as well as the broader point that David Melding mentioned about the Public Health Wales report due by the end of this financial year.
I'm pleased that, with Healthy Working Wales, over 3,000 employing organisations in Wales, employing over half a million people, have engaged. That's over a third of the working population of Wales within those businesses. And a complementary programme funded by the Welsh Government and the European social fund is the in-work support service. It provides free and rapid access to occupational therapy designed to help people with mental or physical health conditions to remain in employment. And, since we launched it in 2016, the scheme has already provided therapeutic interventions to 3,500 employees, including over 1,300 people with mental health conditions. That's helped over 2,500 people to remain in work and another 430 to return to work, and it's also helped nearly 2,000 small and medium businesses to reduce the business impact of sickness absence. In November last year, an additional £9.4 million of European Union and Welsh Government funding was announced to continue the in-work support service to December 2022. That should help us to significantly expand the service to support up to 12,000 people and an additional 2,500 businesses to help build and sustain a healthy workplace. It will also provide more in-depth support to enterprises, including dedicated business coaches to support their small and medium businesses to take forward the well-being agenda within their workplace.
Now, we have made progress in tackling the stigma associated with mental health. There is, of course, more to do. The third phase of the Time to Change Wales campaign started last April with Welsh Government funding of over £650,000 over three years. The central aim remains to challenge and change negative attitudes towards mental ill health. Phase 2 of Time to Change Wales yielded encouraging results, with evidence of a 5 per cent improvement in public attitudes towards mental health and with more than 150 Time to Change Wales champions having spoken about mental health to over 8,000 people. I'm delighted that over 100 employers in Wales, including the Welsh Government, have signed the Time to Change Wales pledge on behalf of over 260,000 members of staff.
A key difference of phase 3 will be to focus on targeting male audiences. Other target audiences include rural communities and Welsh speakers. So, there's a broad range of activity making an important contribution to mental well-being in the workplace. But, of course, we need to consider that outside the workplace too, and how we encourage people to adopt healthy and active lifestyles to improve not just their physical health but their mental well-being too. Helping people access well-being activities and services is a key aspect to doing so, and we do believe that social prescribing could have an important role in helping get people to community-based non-clinical support, to shift the emphasis from treating illness to promoting better well-being, and to support people to take greater control of their own health and the broader preventative agenda. Whilst further evidence of its effectiveness is needed, that helps explain why we're funding two social prescribing schemes with robust evaluation mechanisms that I've approved within the last year to expand our evidence base on the effectiveness of social prescribing in improving and maintaining good mental health.
So, I am by no means complacent. The challenges are complex and the impacts on people's lives are real. There is always much more to do, and we, all of us, need to strive to make the most positive contribution we can do, but on this, I believe that there's a shared commitment across parties and I hope, across the country.
Rydym yn gwybod bod y gwaith a wnawn, y boddhad a'r mwynhad a gawn ohono, a'r llwyddiannau a gawn drwy ein bywydau gwaith, yn aml yn ffactor allweddol yn ein teimlad cyffredinol o les. Rydym hefyd yn gwybod, hyd yn oed gyda'r effeithiau cadarnhaol hynny, ein bod weithiau o dan bwysau neu'n gweithio gydag eraill sydd o dan bwysau am resymau'n ymwneud â'u gwaith neu eu bywydau personol. Gwn hyn nid yn unig o fy amser yma ond fy amser cyn y lle hwn pan oeddwn yn gyfreithiwr cyflogaeth ac roedd llawer o'r gwahaniaethu ar sail anabledd y bûm yn ymdrin ag ef o ran rhoi cyngor a chynrychiolaeth yn ymwneud mewn gwirionedd â straen sy'n gysylltiedig â gwaith neu gyflogwyr nad oeddent yn ymdrin â ffactorau o'r tu allan i'r gwaith sy'n effeithio ar y gallu i weithio. Felly, mae hon yn thema hir a chyson am yr her a ddaw o fethu cydnabod pwysau iechyd meddwl yn briodol a sut y gall cyflogwyr a chyflogaeth fod yn ffactor pwysig yn ymdeimlad yr unigolyn o hunan-barch a lles. Mae effaith iechyd a lles gweithwyr yn cael ei gydnabod yn fwy eang yn awr fel ffactor allweddol yn nhwf busnesau mewn byd economaidd sy'n gynyddol gystadleuol. Mae'r manteision yn cynnwys cynnydd yn y cynhyrchiant, costau is a lefelau cadw staff ac ymrwymiad gwell.
Wrth gwrs, mae'r materion a'r heriau sy'n ymwneud â lles meddyliol yn y gweithle yn gymhleth, ond mae gan bawb ohonom rôl—y Llywodraeth, cyflogwyr, cyflogeion, cydweithwyr a ffrindiau—fel ffynonellau cymorth, ond hefyd drwy wneud rhan mor fawr o'n bywydau'n ffyniannus a hapus.
O ran cyfraniad y Llywodraeth, mae ein rôl yn un bwysig, sef nodi'r cyfeiriad polisi yn gyffredinol, ond helpu hefyd i weithredu ymyriadau ymarferol. Rwy'n falch fod y Llywodraeth hon, gyda chefnogaeth ar draws y Siambr ym mhob plaid, wedi rhoi llawer iawn o bwys ar wella iechyd meddwl a lles, ac o ran y Llywodraeth, mae'n cael lle amlwg yn ein blaenoriaethau cyffredinol, gan fod iechyd meddwl a lles yn un o'r pum thema allweddol yn 'Ffyniant i Bawb', ac rydym wedi nodi ystod o ymrwymiadau yn y rhaglen lywodraethu ar sut i gyflawni hynny.
Rwy'n arbennig o falch na chyfeiriodd Jack Sargeant at y gwasanaeth iechyd wrth agor y ddadl, fe gyfeiriodd at y contract economaidd a'r ymrwymiadau a wnaed yno ynglŷn â beth rydym ei eisiau gan gyflogwyr, gan gydnabod bod y gweithle'n ffactor allweddol mewn iechyd meddwl, yn hytrach na gweld iechyd meddwl fel mater ar gyfer y gwasanaeth iechyd yn unig. Oherwydd rydym yn cydnabod y gall cael y driniaeth gywir yn gynnar, codi ymwybyddiaeth o gyflyrau, helpu'n aml i atal effeithiau mwy difrifol a hirdymor. Wrth gwrs, yn 'Cymru Iachach', ein cynllun ar y cyd ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol, mae gennym weledigaeth ar gyfer y dyfodol o ddull system gyfan rhwng iechyd a gofal cymdeithasol, sy'n canolbwyntio ar iechyd a lles ac ar atal salwch, ac nid salwch corfforol yn unig ond pob agwedd ar salwch.
Nawr, er ei bod yn hanfodol fod y cyfeiriad strategol cenedlaethol yn gryf ac yn glir, nid yw hynny ynddo'i hun yn ddigon i wireddu ein huchelgeisiau'n llawn. Mae angen i hynny gael ei gefnogi gan ystod o bolisïau a rhaglenni ar draws y Llywodraeth er mwyn gwneud gwahaniaeth go iawn i fywydau pobl. Rwy'n nodi 'ar draws y Llywodraeth' yn fwriadol—fel rwyf newydd ei ddweud, nid mater ar gyfer y sector iechyd yn unig yw hwn. Mae gennym rôl bwysig fel cyflogwr yn ogystal â darparwr gwasanaethau. Ond fel Llywodraeth, mae hwn yn waith sy'n symud ar draws portffolios er mwyn sicrhau bod iechyd a lles meddyliol yn flaenoriaeth yn y gweithle. Rwyf am fynd i'r afael â rhai meysydd penodol i dynnu sylw at beth o amrywiaeth a maint y gweithgarwch.
Y llynedd, cyhoeddodd y Llywodraeth gynllun cyflogadwyedd trawslywodraethol a nodai ein gweledigaeth i weld Cymru'n dod yn economi cyflogaeth uchel, uwch-dechnoleg a chyflogau da. Yn y cynllun hwnnw, rydym wedi ymrwymo i helpu pawb i gyflawni eu potensial drwy gyflogaeth ystyrlon, beth bynnag fo'u gallu, problemau iechyd, cefndir, rhyw neu ethnigrwydd. A rhwng adran yr economi a'r adran iechyd, rydym yn cyllido rhaglen Cymru Iach ar Waith, a ddarperir mewn partneriaeth ag Iechyd Cyhoeddus Cymru. Mae'r rhaglen honno'n anelu i wella iechyd a lles er mwyn helpu pobl i aros mewn gwaith neu ddychwelyd i'r gwaith. Rwyf wedi cyflwyno nifer o wobrau o dan y rhaglen honno i gyflogwyr bach, canolig a mawr ac mae'n gwneud gwahaniaeth pan fydd cyflogwyr yn cymryd rhan yn y rhaglen honno gyda'r syniad o ddeall bod gwneud y gwahaniaeth hwnnw'n dda i'w busnes a'u gweithwyr.
Ceir amrywiaeth eang o wasanaethau sy'n helpu i leihau costau a baich salwch ac absenoldeb, o gymorth un i un, digwyddiadau hyfforddi, gweithdai a darparu gwybodaeth ac arweiniad ar-lein a dros y ffôn. Ac mae rhai elfennau yn ei gwneud yn ofynnol i roi hyfforddiant i reolwyr a gweithwyr er mwyn gallu adnabod yr arwyddion a'r symptomau sy'n gysylltiedig â straen a phroblemau iechyd meddwl yn y gweithle. A dyna y byddwn yn ei alw'n gymorth cyntaf iechyd meddwl.
Nawr, rwy'n cydnabod bod Jack Sargeant, wrth gynnig hyn, wedi cyfeirio at ymgyrch Where's Your Head At? Ar hyn o bryd darperir y rhaglen cymorth cyntaf iechyd meddwl y cyfeiriais ati gan fenter gymdeithasol o'r enw Hyfforddiant mewn Meddwl. Mae ganddynt dros 100 o hyfforddwyr a gymeradwywyd yng Nghymru ac nid yw'r rhaglen yn cael unrhyw gyllid uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru, ond mae fy swyddogion i fod i gyfarfod â Hyfforddiant mewn Meddwl cyn bo hir i drafod eu gwaith ac i ystyried a allai Llywodraeth Cymru gefnogi datblygiad posibl y rhaglen. Yn dilyn y ddadl fer hon, rwy'n hapus i roi'r newyddion diweddaraf i'r Aelodau ar y cynnydd a wnawn yn y trafodaethau hynny pan fyddant wedi digwydd, yn ogystal â'r pwynt ehangach y soniodd David Melding amdano ynglŷn ag adroddiad Iechyd Cyhoeddus Cymru sydd i fod i ddod i law erbyn diwedd y flwyddyn ariannol hon.
Gyda Cymru Iach ar Waith, rwy'n falch fod dros 3,000 o sefydliadau cyflogi yng Nghymru, sy'n cyflogi dros hanner miliwn o bobl, wedi cymryd rhan. Dyna dros draean o'r boblogaeth oedran gweithio yng Nghymru o fewn y busnesau hynny. A rhaglen ategol a ariennir gan Lywodraeth Cymru a chronfa gymdeithasol Ewrop yw'r gwasanaeth cymorth yn y gwaith. Mae'n darparu mynediad cyflym am ddim at therapi galwedigaethol a luniwyd i helpu pobl â chyflyrau iechyd meddwl neu gorfforol i aros mewn gwaith. Ac ers i ni ei lansio yn 2016, mae'r cynllun eisoes wedi darparu ymyriadau therapiwtig i 3,500 o weithwyr, gan gynnwys dros 1,300 o bobl â chyflyrau iechyd meddwl. Mae hynny wedi helpu dros 2,500 o bobl i aros mewn gwaith a 430 arall i ddychwelyd i'r gwaith, ac mae hefyd wedi helpu bron i 2,000 o fusnesau bach a chanolig i leihau effaith absenoldeb oherwydd salwch ar fusnesau. Ym mis Tachwedd y llynedd, cyhoeddwyd £9.4 miliwn ychwanegol o gyllid yr Undeb Ewropeaidd a Llywodraeth Cymru i barhau'r gwasanaeth cymorth yn y gwaith hyd at fis Rhagfyr 2022. Dylai hynny ein helpu i ymestyn y gwasanaeth yn sylweddol i gynorthwyo hyd at 12,000 o bobl a 2,500 o fusnesau ychwanegol i helpu i adeiladu a chynnal gweithle iach. Bydd hefyd yn darparu cymorth mwy trwyadl i fentrau, gan gynnwys hyfforddwyr busnes pwrpasol i gynorthwyo eu busnesau bach a chanolig i fwrw ymlaen â'r agenda lles yn eu gweithle.
Nawr, rydym wedi gwneud cynnydd ar fynd i'r afael â'r stigma sy'n gysylltiedig ag iechyd meddwl. Mae rhagor i'w wneud wrth gwrs. Dechreuodd trydydd cyfnod ymgyrch Amser i Newid Cymru fis Ebrill diwethaf gyda chyllid Llywodraeth Cymru o dros £650,000 dros dair blynedd. Y nod canolog o hyd yw herio a newid agweddau negyddol tuag at salwch meddwl. Darparodd cam 2 o Amser i Newid Cymru ganlyniadau calonogol, gyda thystiolaeth o 5 y cant o welliant yn agweddau'r cyhoedd tuag at iechyd meddwl a siaradodd mwy na 150 o hyrwyddwyr Amser i Newid Cymru â dros 8,000 o bobl am iechyd meddwl. Rwy'n falch iawn fod dros 100 o gyflogwyr yng Nghymru, gan gynnwys Llywodraeth Cymru, wedi llofnodi adduned Amser i Newid Cymru ar ran dros 260,000 o aelodau o staff.
Gwahaniaeth allweddol yng nghyfnod 3 fydd canolbwyntio ar dargedu cynulleidfaoedd gwrywaidd. Mae cynulleidfaoedd targed eraill yn cynnwys cymunedau gwledig a siaradwyr Cymraeg. Felly, ceir amrywiaeth eang o weithgarwch sy'n gwneud cyfraniad pwysig i les meddyliol yn y gweithle. Ond wrth gwrs, mae angen inni ystyried hynny y tu allan i'r gweithle hefyd, a sut i annog pobl i fabwysiadu ffyrdd o fyw iach ac egnïol i wella eu lles meddyliol yn ogystal â'u hiechyd corfforol. Mae helpu pobl i fanteisio ar weithgareddau a gwasanaethau lles yn agwedd allweddol ar wneud hynny, a chredwn y gallai fod rôl bwysig i bresgripsiynu cymdeithasol ar gyfer helpu pobl i gael cymorth cymunedol nad yw'n glinigol, er mwyn newid y pwyslais o drin salwch i hybu lles gwell, a chynorthwyo pobl i gymryd mwy o reolaeth dros eu hiechyd eu hunain, a'r agenda ataliol ehangach. Er bod angen rhagor o dystiolaeth o'i effeithiolrwydd, mae'n helpu i esbonio pam ein bod yn ariannu dau gynllun presgripsiynu cymdeithasol gyda mecanweithiau gwerthuso cadarn a gymeradwywyd gennyf yn y flwyddyn ddiwethaf i ehangu ein sylfaen dystiolaeth ar effeithiolrwydd presgripsiynu cymdeithasol ar gyfer gwella a chynnal iechyd meddwl da.
Felly, nid wyf yn hunanfodlon o gwbl. Mae'r heriau'n gymhleth a'r effeithiau ar fywydau pobl yn real. Mae llawer mwy i'w wneud bob amser, ac mae angen i ni, pob un ohonom, ymdrechu i wneud y cyfraniad mwyaf cadarnhaol y gallwn ei wneud, ond ar hyn, rwy'n credu ein bod yn rhannu ymrwymiad ar draws y pleidiau, ac ar draws y wlad, gobeithio.
Thank you very much. That brings today's proceedings to a close. Thank you.
Diolch yn fawr iawn. Daw hynny â thrafodion heddiw i ben. Diolch.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:49.
The meeting ended at 18:49.