Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
08/01/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn. A gaf i gychwyn drwy ddymuno blwyddyn newydd dda i'r holl Aelodau?
I call Members to order. May I start by wishing all Members a very happy new year?
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yn y flwyddyn newydd yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Neil McEvoy.
The first item on our agenda in this new year is questions to the First Minister, and the first question is from Neil McEvoy.
1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am weithredu cynlluniau datblygu lleol yng Nghanol De Cymru? OAQ53120
1. Will the First Minister make a statement on the implementation of local development plans in South Wales Central? OAQ53120
The South Wales Central region has complete coverage of local development plans. Local planning authorities, infrastructure providers and developers are responsible for their implementation.
Mae gan ranbarth Canol De Cymru reolaeth lwyr o gynlluniau datblygu lleol. Awdurdodau cynllunio lleol, darparwyr seilwaith a datblygwyr sy'n gyfrifol am eu gweithredu.
First Minister, in Cardiff West, the area you're supposed to represent, the countryside and green fields are currently being bulldozed to make way for expensive housing that most local people cannot afford. The developments will lead to at least 10,000 extra cars on the road every single day, and these roads are already rammed with lorries thundering through our communities. You have been a Cabinet member since 2013, yet you've not been able to influence any change of Welsh Government policy to protect our communities from this environmental destruction. Well, as First Minister, there is no hiding place any longer, is there, so why are you sitting back and letting the green fields of Cardiff West be trashed by corporate developers?
Prif Weinidog, yng Ngorllewin Caerdydd, yr ardal yr ydych chi i fod i'w chynrychioli, mae cefn gwlad a meysydd glas yn cael eu dinistrio ar hyn o bryd i wneud lle ar gyfer tai drud na all y rhan fwyaf o bobl leol eu fforddio. Bydd y datblygiadau yn arwain at o leiaf 10,000 o geir ychwanegol ar y ffyrdd bob un dydd, ac mae'r ffyrdd hyn eisoes yn llawn lorïau sy'n taranu drwy ein cymunedau. Rydych chi wedi bod yn aelod o'r Cabinet ers 2013, ond er hynny nid ydych chi wedi gallu dylanwadu unrhyw newid i bolisi Llywodraeth Cymru i ddiogelu ein cymunedau rhag y dinistr amgylcheddol hwn. Wel, fel Prif Weinidog, nid oes lle i guddio mwyach, nac oes, felly pam ydych chi'n eistedd yn ôl a gadael i feysydd glas Gorllewin Caerdydd gael eu dinistrio gan ddatblygwyr corfforaethol?
Llywydd, I can assure the Member that his contribution will be considered with all the seriousness it deserves.
Llywydd, a gaf i sicrhau'r Aelod y bydd ei gyfraniad yn cael ei ystyried gyda'r holl ddifrifoldeb y mae'n ei haeddu.
It's a practical question I have. Because of the contiguous nature of the very highly ambitious development plans for housing along the M4, north of Cardiff and westwards, from northern Cardiff in the South Wales Central region, through the neighbouring southern parts of Pontypridd, onto northern Bridgend, there's a heightened imperative to make sure that all the local authorities are talking together, working together, developing their plans together to avoid the situation where a laudable set of ambitious aims in one area leads to the detriment of the laudable aims within another. So, unless there is co-ordination of plans, what we could end up with not only from local authorities, but transport authorities as well, is gridlock rather than releasing the economic potential. Now, the leaders of Rhondda Cynon Taf and Bridgend Country Borough Council are already working together to plan their way through this, but can I ask the First Minister—and, by the way, welcome him to his first First Minister's questions as well—what strategic hand can the Welsh Government play in ensuring that the transport infrastructure is definitely in place to enable the grand plans for new housing to end in hundreds and hundreds of happy home owners not grumpy, gridlocked constituents?
Cwestiwn ymarferol sydd gen i. Oherwydd natur gyffiniol y cynlluniau datblygu hynod uchelgeisiol ar gyfer tai ar hyd yr M4, i'r gogledd o Gaerdydd a thua'r gorllewin, o ogledd Caerdydd yn rhanbarth Canol De Cymru, drwy'r rhannau deheuol cyfagos o Bontypridd, ymlaen i ogledd Pen-y-bont ar Ogwr, ceir rheidrwydd cynyddol i wneud yn siŵr bod yr holl awdurdodau lleol yn siarad â'i gilydd, yn gweithio gyda'i gilydd, yn datblygu eu cynlluniau gyda'i gilydd i osgoi sefyllfa lle mae cyfres o nodau uchelgeisiol canmoladwy mewn un ardal yn arwain at niweidio'r nodau canmoladwy mewn un arall. Felly, oni bai bod cynlluniau yn cael eu cydgysylltu, yr hyn y gallai fod gennym yn y diwedd, nid yn unig gan awdurdodau lleol, ond awdurdodau trafnidiaeth hefyd, yw tagfeydd llwyr yn hytrach na rhyddhau'r potensial economaidd. Nawr, mae arweinwyr Cynghorau Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf a Phen-y-bont ar Ogwr eisoes yn gweithio gyda'i gilydd i gynllunio eu ffordd drwy hyn, ond a gaf i ofyn i'r Prif Weinidog—a'i groesawu i'w gwestiynau i'r Prif Weinidog cyntaf hefyd, gyda llaw—pa ran strategol y gall Llywodraeth Cymru ei chwarae i sicrhau bod y seilwaith trafnidiaeth yn bendant ar waith i hwyluso'r cynlluniau mawr ar gyfer tai newydd i arwain at gannoedd ar gannoedd o berchnogion cartrefi hapus ac nid etholwyr sarrug, wedi eu dal mewn tagfeydd?
Well, can I thank Huw Irranca-Davies for that important supplementary question? Of course, he is right about that co-ordination between different local authorities who have shared interests in making sure that housing development meets the housing needs of their constituents, and the infrastructure that is necessary to make successful development, and that those local authorities work closely together. The Welsh Government has legislated to create the conditions in which local authorities can come together to create strategic development plans, and I was pleased to see last year Cardiff capital deal authorities coming together to develop such a plan for that wider area. And I look forward in this year to see how that intention turns into practical action.
At the same time, the Member will be aware, I know, of all the action that is going on to create Bridgend station as a strategic transport hub for the locality, and to make sure that people who live in those new houses—those vitally needed new houses—are able to get to places of work and places of entertainment easily and conveniently from their new homes.
Wel, a gaf i ddiolch i Huw Irranca-Davies am y cwestiwn atodol pwysig yna? Wrth gwrs, mae'n iawn am y ffaith fod cydgysylltu rhwng gwahanol awdurdodau lleol sydd â buddiannau a rennir o wneud yn siŵr bod datblygiadau tai yn diwallu anghenion tai eu hetholwyr, a'r seilwaith sydd ei angen i wneud datblygiad llwyddiannus, a bod yr awdurdodau lleol hynny yn gweithio'n agos gyda'i gilydd. Mae Llywodraeth Cymru wedi deddfu i greu'r amodau lle gall awdurdodau lleol ddod ynghyd i lunio cynlluniau datblygu strategol, ac roeddwn i'n falch o weld awdurdodau bargen prifddinas Caerdydd yn dod at ei gilydd i ddatblygu cynllun o'r fath ar gyfer yr ardal ehangach honno. Ac edrychaf ymlaen eleni at weld sut mae'r bwriad hwnnw yn troi'n gamau gweithredu ymarferol.
Ar yr un pryd, bydd yr Aelod yn ymwybodol, mi wn, o'r holl gamau sy'n cael eu cymryd i greu gorsaf Pen-y-bont ar Ogwr fel canolbwynt trafnidiaeth strategol ar gyfer yr ardal, ac i wneud yn siŵr bod pobl sy'n byw yn y tai newydd hynny—y tai newydd hynny y mae angen hollbwysig amdanynt—yn gallu cyrraedd gweithleoedd a mannau adloniant yn rhwydd ac yn gyfleus o'u cartrefi newydd.
I think what most politicians can agree, First Minister, is that the current planning system is very cumbersome and doesn't serve many people very well, to be fair. Local development plans get bogged down and, very often, delayed. What priority do you, as a new First Minister, give to revamping the planning system here in Wales, so that we do have a planning system that is fit for purpose, does get the houses built that we require to meet a modern, dynamic economy, and ultimately, does take on the serious concerns that many constituents raise about the provision of GP surgeries, schools and transport infrastructure?
Rwy'n credu mai'r hyn y gall y rhan fwyaf o wleidyddion gytuno arno, Prif Weinidog, yw bod y system gynllunio bresennol yn feichus iawn ac nad yw'n gwasanaethu llawer o bobl yn dda iawn, a bod yn deg. Mae cynlluniau datblygu lleol yn cael eu rhwystro ac, yn aml iawn, yn cael eu hoedi. Pa flaenoriaeth ydych chi, fel Prif Weinidog newydd, yn ei rhoi i ailwampio'r system gynllunio yma yng Nghymru, fel bod gennym ni system gynllunio sy'n addas i'w diben, sy'n sicrhau bod y tai sydd eu hangen arnom i gyd-fynd ag economi fodern, ddynamig yn cael eu hadeiladu, ac sydd, yn y pen draw, yn cymryd i ystyriaeth y pryderon difrifol y mae llawer o etholwyr yn eu codi am y ddarpariaeth o feddygfeydd teulu, ysgolion a seilwaith trafnidiaeth?
Can I agree with Andrew R.T. Davies that there are a series of concerns about the way in which the planning system the housing system, the transport system interact with one another to the advantage of the citizen? We know that these are challenges that we face not just in Wales; there's been some important work that his party has carried out through Government in Westminster, in London, for example, looking at the reasons why planning permissions granted don't turn into houses built for people who urgently need them. I've seen, of course, the housing policy document that his party has published here in the Assembly. One of the things that it called for was a Cabinet member with responsibility for housing and planning. And he will have noticed, I know, that we have such a Minister here in the Welsh Government.
A gaf i gytuno ag Andrew R.T. Davies bod cyfres o bryderon am y ffordd y mae'r system gynllunio, y system dai, y system drafnidiaeth yn rhyngweithio â'i gilydd er budd y dinesydd? Rydym ni'n gwybod bod y rhain yn heriau sy'n ein hwynebu nid yn unig yng Nghymru; bu rhywfaint o waith pwysig a wnaed gan ei blaid ef drwy'r Llywodraeth yn San Steffan, yn Llundain, er enghraifft, yn ystyried y rhesymau pam nad yw caniatâd cynllunio a roddir yn troi'n dai sy'n cael eu hadeiladu ar gyfer pobl sydd eu hangen ar frys. Rwyf i wedi gweld, wrth gwrs, y ddogfen polisi tai y mae ei blaid ef wedi ei chyhoeddi yma yn y Cynulliad. Un o'r pethau yr oedd yn galw amdano oedd aelod Cabinet â chyfrifoldeb dros dai a chynllunio. A bydd wedi sylwi, mi wn, bod gennym ni Weinidog o'r fath yma yn Llywodraeth Cymru.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddatblygu canllawiau i gefnogi awdurdodau lleol yn y gwaith o asesu ceisiadau cynllunio ar gyfer unedau dofednod dwys? OAQ53116
2. Will the First Minister make a statement on the development of guidance to support local authorities in assessing planning applications for intensive poultry units? OAQ53116
I thank the Member for that question. 'Planning Policy Wales', technical advice notes and the development management manual, all provide guidance and support in the assessment of such planning applications. A working group, including Powys County Council, is meeting to develop any necessary specific guidance in relation to intensive poultry units.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae 'Polisi Cynllunio Cymru', nodiadau cyngor technegol a'r llawlyfr rheoli datblygu, i gyd yn cynnig canllawiau a chymorth i asesu ceisiadau cynllunio o'r fath. Mae gweithgor, gan gynnwys Cyngor Sir Powys, yn cyfarfod i ddatblygu unrhyw ganllawiau penodol angenrheidiol ynglŷn ag unedau dofednod dwys.
Can I thank you for your answer, First Minister, and wish you a happy new year and every success in your new role? I did raise this with the previous Cabinet Secretary for planning, in regard to IPUs, and I had an answer that was entirely satisfactory, because the then Cabinet Secretary confirmed to me that the chief planning officer would write to all local planning authorities offering that guidance, and I was pleased with that. Can I now suggest that Welsh Government officials, Natural Resources Wales and officials from the Welsh Local Government Association and local planning authorities do convene a meeting together, to discuss how this new guidance is implemented in practice, because there are overlapping factors, such as air pollution, water pollution and manure management plans? When I've spoken to NRW, they have certainly said that they would welcome such a meeting as well. Is this something that you would consider?
A gaf i ddiolch i chi am eich ateb, Prif Weinidog, a dymuno blwyddyn newydd dda i chi a phob llwyddiant yn eich swydd newydd? Fe wnes i godi hyn gyda'r Ysgrifennydd Cabinet blaenorol dros gynllunio, o ran unedau dofednod dwys, a chefais ateb a oedd yn gwbl foddhaol, oherwydd cadarnhaodd yr Ysgrifennydd y Cabinet ar y pryd i mi y byddai'r prif swyddog cynllunio yn ysgrifennu at bob awdurdod cynllunio lleol yn cynnig y cyfarwyddyd hwnnw, ac roeddwn i'n fodlon ar hynny. A gaf i awgrymu nawr bod swyddogion Llywodraeth Cymru, Cyfoeth Naturiol Cymru a swyddogion o Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a'r awdurdodau cynllunio lleol yn ymgynnull cyfarfod gyda'i gilydd, i drafod sut y bydd y canllawiau newydd hyn yn cael eu gweithredu yn ymarferol, oherwydd bod ffactorau sy'n gorgyffwrdd, fel llygredd aer, llygredd dŵr a cynlluniau rheoli tail? Pan wyf wedi siarad â Cyfoeth Naturiol Cymru, maen nhw wedi dweud yn bendant y bydden nhw'n croesawu cyfarfod o'r fath hefyd. A yw hyn yn rhywbeth y byddech chi'n ei ystyried?
I thank the Member for that supplementary question and for his introductory remarks. I've seen the letter that was sent as a result of his previous discussion with my colleague Lesley Griffiths. And he will have seen that, in that letter, it ends by inviting interested parties to come forward to take part in the more detailed work, to see whether specific guidance is necessary in relation to intensive poultry units. I'm pleased to be able to tell him that two groups have been established as a result. The first, an intensive agriculture health working group, has already met, and that involves Public Health Wales and NRW, together with the Welsh Government. That will inform the work of a second group, which will look at the overall approach of planning authorities in dealing with the sorts of matters that Russell George has identified in terms of nitrate pollution, odorous emissions and the cumulative impact of those things. That second group will meet with the intention of publishing a new guidance note in these matters by the end of this calendar year.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn atodol yna ac am ei sylwadau agoriadol. Rwyf i wedi gweld y llythyr a anfonwyd o ganlyniad i'w drafodaeth flaenorol gyda'm cyd-Aelod, Lesley Griffiths. A bydd wedi gweld, yn y llythyr hwnnw, ei fod yn cloi trwy wahodd partïon â buddiant i ddod ymlaen i gymryd rhan yn y gwaith mwy manwl, i weld a yw canllawiau penodol yn angenrheidiol o ran unedau dofednod dwys. Rwy'n falch o allu dweud wrtho bod dau grŵp wedi eu sefydlu o ganlyniad. Mae'r cyntaf, gweithgor iechyd amaethyddiaeth dwys, eisoes wedi cyfarfod, ac mae hwnnw'n cynnwys Iechyd Cyhoeddus Cymru a Cyfoeth Naturiol Cymru, ynghyd â Llywodraeth Cymru. Bydd hwnnw'n llywio gwaith yr ail grŵp, a fydd yn ystyried dull cyffredinol awdurdodau cynllunio o ymdrin â'r mathau o faterion y mae Russell George wedi cyfeirio atyn nhw o ran llygredd nitradau, allyriadau arogleuog ac effaith gyfunol y pethau hynny. Bydd yr ail grŵp hwnnw yn cyfarfod gyda'r bwriad o gyhoeddi nodyn cyfarwyddyd newydd yn y materion hyn erbyn diwedd y flwyddyn galendr hon.
Rwy'n falch i glywed yr hyn y mae'r Prif Weinidog wedi ei ddweud. Wrth gwrs, mae yna gwestiwn economaidd fan hyn hefyd, oherwydd, er bod yna oblygiadau cynllunio ac amgylcheddol, beth rydym ni wedi ei weld yw ffrwydrad yn nifer yr unedau o'r fath sydd wedi datblygu ar draws Cymru. Mi allem ni fod ddim ymhell o gyrraedd pwynt lle, actually, rydym ni'n gorgynhyrchu. Ac, felly, tra'i bod hi'n iawn ein bod ni'n annog ffermwyr i arallgyfeirio, mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod unrhyw dwf yr ydym yn ei weld yn y sector yn dwf cynaliadwy. Felly, a gaf fi ofyn pa asesiad y mae'r Llywodraeth wedi ei wneud ar gynaliadwyedd y twf sydyn a sylweddol rydym ni wedi ei weld yn y sector yma, a beth yw'ch bwriad chi o safbwynt annog ffermwyr i arallgyfeirio i gyfeiriadau sydd yn dod â'r budd gorau i'r economi wledig ond hefyd budd a fydd yn para am flynyddoedd mawr i ddod?
I'm pleased to hear what the First Minister has said. Of course, there is an economic question here too, because, although there are planning and environmental implications, what we have seen is an explosion in the number of units of this kind that have developed across Wales. We may not be far off the point where we are over-producing. And while it is right that we encourage farmers to diversify, we must ensure that any growth that we see in the sector is sustainable growth. So, may I ask what assessment the Government has made of the sustainability of this substantial and sudden growth in this sector, and what is your intention in terms of encouraging farmers to diversify in directions that bring the most benefits to the rural economy but also benefits that will continue for many years to come?
Diolch i Llyr Gruffydd am y cwestiwn. Wrth gwrs, rydym ni'n cydnabod y ffaith ein bod ni wedi gweld twf yn nifer y bobl sy'n gweithio yn y maes yma. Ac mae yn rhan bwysig o'r economi yng nghefn gwlad. Ar hyn o bryd, beth rydw i wedi ei weld yw bod y bobl sy'n gweithio yn y maes yn llwyddo, a dyna pam rydym ni wedi gweld nifer fwy o bobl yn rhoi mewn am gynllunio, i wneud mwy o waith yn y maes yma. A'r sialens i'r Llywodraeth ac i awdurdodau lleol yw cael balans rhwng yr economi, y bobl sy'n gweithio yn y maes yma, a phobl leol. Dyna pam rydym ni wedi sefydlu grŵp newydd, i fod yn glir ein bod ni'n gallu gwarchod pobl leol pan fydd y gwaith yn dod ymlaen ond hefyd i warchod ein heconomi ni a swyddi rydym ni'n creu yn y maes yma.
May I thank Llyr Gruffydd for the question? Of course, I acknowledge the fact that we have seen a growth in the number of people working in this field. And it is an important part of the rural economy. Currently, what I have seen is that those people working in the field are succeeding, and that is why we've seen many more people submitting planning applications. The Government's challenge, and the challenge for local authorities, is to strike a balance between the economy, and those people working in this field, and local people. That is why we have established a new group, to be clear that we can protect local people when this type of employment is introduced and also that we protect the economy and the jobs created in this field.
A number of constituents from Powys have written to me raising concerns regarding the number of poultry units that have been granted planning permission in recent years. And I do think, and I am pleased to hear, that it's time that we did look at assessing the overall impact of poultry farming and how it affects the environment and also the local communities. First Minister, I'm pleased to hear that the Welsh Government is considering developing a comprehensive plan and guidance for local authorities that are charged with the issuing of these licences. I would like them to take account of the accumulative impact on the local community and the environment, as well as the welfare of the animals that are being raised in these intensive units. So, what we need really here is a comprehensive package that covers each and every single element. In my opinion, we can't go on as we are and things really have to change. We have seen the poisoning of rivers as a consequence of some of these having planning permission and all the spill-off going into those rivers. So, I look forward to the report and I look forward also to the changes that it will bring about.
Mae nifer o etholwyr o Bowys wedi ysgrifennu ataf yn codi pryderon ynghylch nifer yr unedau dofednod sydd wedi cael caniatâd cynllunio yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Ac rwyf i yn credu, ac rwy'n falch o glywed, ei bod hi'n bryd i ni ystyried asesu effaith gyffredinol ffermio dofednod a sut y mae'n effeithio ar yr amgylchedd ac ar gymunedau lleol hefyd. Prif Weinidog, rwy'n falch o glywed bod Llywodraeth Cymru yn ystyried datblygu cynllun cynhwysfawr a chanllawiau i awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am gyflwyno'r trwyddedau hyn. Hoffwn iddyn nhw gymryd i ystyriaeth yr effaith gyfunol ar y gymuned leol a'r amgylchedd, yn ogystal â lles yr anifeiliaid sy'n cael eu magu yn yr unedau dwys hyn. Felly, yr hyn sydd wir ei angen arnom ni yma yw pecyn cynhwysfawr sy'n cwmpasu pob un elfen unigol. Yn fy marn i, ni allwn barhau fel yr ydym ni ac mae wir raid i bethau newid. Rydym ni wedi gweld afonydd yn cael eu gwenwyno o ganlyniad i roi caniatâd cynllunio i rai o'r rhain a'r holl orlif yn mynd i mewn i'r afonydd hynny. Felly, edrychaf ymlaen at yr adroddiad ac edrychaf ymlaen hefyd at y newidiadau y bydd yn eu hysgogi.
Well, I thank Joyce Watson for that question. She will know that, as a result of the concerns that she and other Members have raised here in recent times about the growing number of applications and granted applications for development in the poultry sector, action has already been taken to make sure, for example, that larger intensive units are closely regulated by Natural Resources Wales in accordance with the requirements of the industrial emissions directive. 'Planning Policy Wales', which was published by Lesley Griffiths in December, drew particular attention to the need for local authorities to, as Joyce Watson suggested, make sure that the cumulative impact of such developments—cumulative in the sense that they create a number of different environmental challenges, but cumulative in the sense that a growing number of them close by has an additional impact on local communities—is taken into account.
But, as Joyce Watson says, there is a series of strands of regulation that need to be drawn together here not simply in the environmental field, but in animal welfare as well, and that's why the result of a chief planner's letter to local authorities and others is the work that I set out in answer to Russell George's original supplementary question.
Wel, diolchaf i Joyce Watson am y cwestiwn yna. Bydd yn gwybod, o ganlyniad i'r pryderon y mae hi ac Aelodau eraill wedi eu codi yma yn ddiweddar am nifer gynyddol y ceisiadau a'r ceisiadau a ganiatawyd ar gyfer datblygu yn y sector dofednod, bod camau eisoes wedi'u cymryd i wneud yn siŵr, er enghraifft, bod unedau dwys mwy yn cael eu rheoleiddio yn ofalus gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn unol â gofynion y gyfarwyddeb allyriadau diwydiannol. Tynnodd 'Polisi Cynllunio Cymru', a gyhoeddwyd gan Lesley Griffiths ym mis Rhagfyr, sylw penodol at yr angen i awdurdodau lleol, fel yr awgrymodd Joyce Watson, wneud yn siŵr bod effaith gyfunol datblygiadau o'r fath—cyfunol yn yr ystyr eu bod yn creu nifer o wahanol heriau amgylcheddol, ond cyfunol yn yr ystyr bod nifer gynyddol ohonyn nhw yn gyfagos yn cael effaith ychwanegol ar gymunedau lleol—yn cael ei chymryd i ystyriaeth.
Ond, fel y dywed Joyce Watson, ceir cyfres o elfennau o reoliadau y mae angen eu tynnu ynghyd yn y fan yma, nid yn unig yn y maes amgylcheddol, ond ym maes lles anifeiliaid hefyd, a dyna pam mai canlyniad llythyr prif gynllunydd llythyr at awdurdodau lleol ac eraill yw'r gwaith a nodais wrth ateb cwestiwn atodol gwreiddiol Russell George.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Questions now from the party leaders. The Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch, Llywydd. First Minister, your Government announced last week that it has engaged the OECD in conducting a review of Welsh economic strategy. You've used the OECD, of course, through its PISA programme, to benchmark Wales in the educational rankings worldwide. Can you say where Wales ranks in terms of GDP per head against the other member countries of the OECD? And do you think we'd be higher or lower in those rankings if we were an independent country?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, cyhoeddodd eich Llywodraeth yr wythnos diwethaf ei bod wedi cyfarwyddo'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i gynnal adolygiad o strategaeth economaidd Cymru. Rydych chi wedi defnyddio'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, wrth gwrs, trwy ei raglen PISA, i feincnodi Cymru yn y cynghreiriau addysgol yn fyd-eang. A allwch chi ddweud beth yw safle Cymru o ran CMC y pen o'i chymharu ag aelod wledydd eraill y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd? A ydych chi'n credu y byddem ni'n uwch neu'n is yn y cynghreiriau hynny pe byddem ni'n wlad annibynnol?
Well, I thank the Member to begin with for recognising the work that we've asked the OECD to do. It's an important part of our determination that, in the context we face, Wales continues to be a nation that looks out beyond our own borders, learns lessons from elsewhere and gets the best possible advice. Part of that advice will be to help us deal with the economic challenges that Wales faces as a nation. My own view, Llywydd, has always been that that economic future is better protected through membership of the larger United Kingdom, and I have not changed my view on that.
Wel, diolchaf i'r Aelod yn gyntaf am gydnabod y gwaith yr ydym ni wedi gofyn i'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ei wneud. Mae'n rhan bwysig o'n penderfyniad, yn y cyd-destun yr ydym ni'n ei wynebu, bod Cymru yn parhau i fod yn wlad sy'n edrych y tu hwnt i'n ffiniau ein hunain, yn dysgu gwersi o fannau eraill ac yn cael y cyngor gorau posibl. Bydd rhan o'r cyngor hwnnw yn ein helpu i ymdrin â'r heriau economaidd y mae Cymru yn eu hwynebu fel gwlad. Fy marn i erioed, Llywydd, yw bod y dyfodol economaidd hwnnw yn cael ei amddiffyn yn well drwy aelodaeth o'r Deyrnas Unedig fwy, ac nid wyf i wedi newid fy safbwynt ar hynny.
So, in terms of the rankings, maybe I can help the First Minister. According to the World Bank, we'd be currently twenty-third in the 36 countries that are members of the OECD—that's between South Korea and Spain. So, I guess you could say we're just below the promotion zone in the second division of the world's advanced economies. Ireland, which is a similar-sized country in a similar part of the world is fifth. You talked in your lecture on twenty-first-century socialism a few months ago about using the United Kingdom as a mechanism to redistribute wealth. Well, we're almost 20 years into that century, and as mechanisms go, it's not a very good one, is it? In the two decades since this Assembly was created, we've slipped from 74 per cent of the UK average for income per head to 72.5 per cent. That's one of the worst figures recorded by any UK nation or region. Labour were in power for half that time at Westminster and in power here in Wales for all of the time, and yet the devolution dividend in economic terms has been negative. So, what explanation do you think the OECD will give for Ireland's success and Wales's relative failure, other than the fact that they're an independent nation and we're not?
Felly, o ran y tablau cynghrair, efallai y gallaf i helpu'r Prif Weinidog. Yn ôl Banc y Byd, byddem ni'n drydydd ar hugain ar hyn o bryd, o'r 36 o wledydd sy'n aelodau o'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd—mae hynny rhwng De Korea a Sbaen. Mae'n debyg y gallech chi ddweud felly ein bod ni ychydig yn is na'r safleoedd dyrchafiad yn ail adran economïau datblygedig y byd. Mae Iwerddon, sy'n wlad o faint tebyg mewn rhan debyg o'r byd yn bumed. Soniasoch yn eich darlith ar sosialaeth yn yr unfed ganrif ar hugain ychydig fisoedd yn ôl am ddefnyddio'r Deyrnas Unedig fel mecanwaith i ailddosbarthu cyfoeth. Wel, rydym ni bron i 20 mlynedd i mewn i'r ganrif honno, ac yng nghyd-destun mecanweithiau, nid yw'n un dda iawn, ydy hi? Yn y ddau ddegawd ers sefydlu'r Cynulliad hwn, rydym ni wedi llithro o 74 y cant o gyfartaledd y DU ar gyfer incwm y pen i 72.5 y cant. Mae hwnnw'n un o'r ffigurau gwaethaf a gofnodwyd gan unrhyw wlad na rhanbarth yn y DU. Roedd Llafur mewn grym am hanner y cyfnod hwnnw yn San Steffan ac mewn grym yma yng Nghymru yn ystod yr holl gyfnod, ac eto mae'r difidend datganoli o safbwynt economaidd wedi bod yn negyddol. Felly, pa esboniad ydych chi'n ei gredu y bydd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn ei roi am lwyddiant Iwerddon a methiant cymharol Cymru, ac eithrio'r ffaith ei bod hi'n wlad annibynnol ac nad ydym ni?
Well, Llywydd, Labour has been in power in the Assembly during the period in which employment in Wales has risen further and faster than in the United Kingdom, unemployment has fallen further and faster than the rest of the United Kingdom, economic inactivity has fallen further and faster than in other parts of the United Kingdom, and in which those positive factors have been felt more in west Wales and the Valleys than other parts of Wales.
I've no doubt that when the OECD comes to do the work that we've asked it to do that there will be lessons that we will be able to draw from other parts of Europe. No doubt, when they look at the Irish example, they will shine a light on the way that Ireland has been able to attract shell headquarter companies to be located in Ireland in a way that appears to contribute to their economic well-being, but leaves them with disposable incomes below those here in Wales.
Wel, Llywydd, mae Llafur wedi bod mewn grym yn y Cynulliad yn ystod y cyfnod pan fo cyflogaeth yng Nghymru wedi cynyddu ymhellach ac yn gyflymach nag yn y Deyrnas Unedig, pan fo diweithdra wedi lleihau ymhellach ac yn gyflymach nag yng ngweddill y Deyrnas Unedig, pan fo anweithgarwch economaidd wedi lleihau ymhellach ac yn gyflymach nag mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, a phan fo'r ffactorau cadarnhaol hynny wedi cael eu teimlo yn fwy yng ngorllewin Cymru a Cymoedd y De nag mewn rhannau eraill o Gymru.
Nid oes gen i unrhyw amheuaeth pan ddaw'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i wneud y gwaith yr ydym ni wedi gofyn iddo ei wneud y bydd gwersi y byddwn yn gallu eu dysgu gan rannau eraill o Ewrop. Yn sicr, pan fyddan nhw'n ystyried enghraifft Iwerddon, y byddan nhw'n taflu goleuni ar y ffordd y mae Iwerddon wedi gallu denu cwmnïau pencadlys cragen i gael eu lleoli yn Iwerddon mewn ffordd y mae'n ymddangos fel ei bod yn cyfrannu at eu llesiant economaidd, ond yn eu gadael gydag incwm gwario is na'r rhai yma yng Nghymru.
I look forward to hearing the First Minister making those arguments when he welcomes the Irish in opening their consulate here in June. It's also true, isn't it, that economic success feeds through to other things as well? Because, actually, what we see in Ireland is that child poverty is lower than in Wales and life expectancy is higher in the Republic of Ireland, so economic success feeds through to social benefits as well.
Of course, it's not just true that Wales is underperforming nationally, but the economic chasm within Wales continues to grow. We were promised a new strategy for the Valleys, but nothing is happening. The city deal for the Cardiff capital region has so far failed to bring forward a project north of the M4 corridor. You promised that work on the technology park in Ebbw Vale would start in March last year—it hasn't. This is what even your own former Valleys Minister had to say last week:
'We've waited for long enough. No more press releases, no more speeches, we need action.'
This has been moving too slowly for too long. This may be your first First Minister's questions, First Minister, but you've been in or around the Welsh Government pretty much for all of the last 20 years. Why has there been no progress on the economic front for Wales during that period? Can you name for us three things that will change now and by which we will be able to judge you on your record?
Edrychaf ymlaen at glywed y Prif Weinidog yn gwneud y dadleuon hynny pan fydd yn croesawu'r Gwyddelod i agor eu swyddfa conswl yma ym mis Mehefin. Mae'n wir hefyd, onid yw, bod llwyddiant economaidd yn treiddio i bethau eraill hefyd? Oherwydd, mewn gwirionedd, yr hyn a welwn yn Iwerddon yw bod tlodi plant yn is nag yng Nghymru a bod disgwyliad oes yn uwch yng Ngweriniaeth Iwerddon, felly mae llwyddiant economaidd yn cyfrannu at fanteision cymdeithasol hefyd.
Wrth gwrs, nid yn unig y mae'n wir bod Cymru yn tanberfformio yn genedlaethol, ond mae'r bwlch economaidd yng Nghymru yn parhau i dyfu. Addawyd strategaeth newydd i ni ar gyfer Cymoedd y De, ond does dim yn digwydd. Mae'r fargen ddinesig ar gyfer prifddinas-ranbarth Caerdydd wedi methu â chyflwyno prosiect i'r gogledd o goridor yr M4 hyd yma. Fe wnaethoch addo y byddai gwaith ar y parc technoleg yng Nglynebwy yn dechrau ym mis Mawrth y llynedd—nid yw hynny wedi digwydd. Dyma oedd gan hyd yn oed eich cyn-Weinidog y Cymoedd eich hun i'w ddweud yr wythnos diwethaf:
Rydym ni wedi aros yn ddigon hir. Dim mwy o ddatganiadau i'r wasg, dim mwy o areithiau, mae angen gweithredu arnom ni.
Mae hyn wedi bod yn symud yn rhy araf am gyfnod rhy hir. Efallai mai hwn yw eich sesiwn cwestiynau i'r Prif Weinidog cyntaf, Prif Weinidog, ond rydych chi wedi bod yn rhan o Lywodraeth Cymru yn ystod fwy neu lai pob un o'r 20 mlynedd diwethaf. Pam na chafwyd unrhyw gynnydd o safbwynt economaidd i Gymru yn ystod y cyfnod hwnnw? A allwch chi enwi i ni dri pheth a fydd yn newid nawr ac y byddwn yn gallu barnu eich hanes ar eu sail?
It's always been a paradox of nationalism, it seems to me in this Chamber, Llywydd, that they are so depressed about Wales and so keen to be somewhere else in Europe. And the Member is at it again this afternoon.
Let me give him three things to answer the final point that he made about Tech Valleys, and this is as a result of the work carried out by this Government and as a result of the work carried out when the Member for Blaenau Gwent was part of this Government, contributing to this effort. We said from the very beginning that it was a 10-year scheme and that the early part would have to address land and property issues to provide the modern industrial units that are needed to bring further prosperity to that part of Wales.
Here are three things. The Member asked for three; he might like to listen to them. Planning consent has been secured for 22,000 sq ft of starter units at Lime Avenue in Ebbw Vale—a joint project between the Welsh Government and Blaenau Gwent County Borough Council, specifically designed to bring entrepreneurship and growing small and medium-sized enterprises to locate in Ebbw Vale—and they will be built this year. Planning consent has been secured for a 50,000 sq ft advance manufacturing facility at Rhyd-y-Blew in Ebbw Vale, with construction happening this year. There was a 174,000 sq ft derelict building at Rassau in Ebbw Vale and it's being refurbished now for use by the private sector to bring jobs and prosperity to Ebbw Vale. There are three things. Let him judge us on those, because those things are happening now.
Mae wedi bod yn baradocs o genedlaetholdeb erioed, mae'n ymddangos i mi yn y Siambr hon, Llywydd, eu bod mor ddigalon ynghylch Cymru ac mor awyddus i fod yn rhywle arall yn Ewrop. Ac mae yr Aelod yn gwneud yr un peth eto y prynhawn yma.
Gadewch i mi roi tri pheth iddo i ateb y pwynt olaf a wnaeth am Tech Valleys, ac mae hyn o ganlyniad i'r gwaith a wnaed gan y Llywodraeth hon ac o ganlyniad i'r gwaith a wnaed pan oedd yr aelod dros Flaenau Gwent yn rhan o'r Llywodraeth hon, gan gyfrannu at yr ymdrech hon. Fe wnaethom ddweud o'r cychwyn cyntaf mai cynllun 10 mlynedd oedd hwn ac y byddai'n rhaid i'r rhan gynnar fynd i'r afael â materion tir ac eiddo i ddarparu'r unedau diwydiannol modern sydd eu hangen i ddod â ffyniant pellach i'r rhan honno o Gymru.
Dyma dri pheth. Gofynnodd yr Aelod am dri; efallai yr hoffai wrando arnyn nhw. Sicrhawyd caniatâd cynllunio ar gyfer 22,000 troedfedd sgwâr o unedau cychwynnol yn Lime Avenue yng Nglynebwy—prosiect ar y cyd rhwng Llywodraeth Cymru a Chyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent, a luniwyd yn benodol i ddod ag entrepreneuriaeth a mentrau bach a chanolig eu maint sy'n tyfu i leoli yng Nglynebwy—a byddan nhw'n cael eu hadeiladu eleni. Sicrhawyd caniatâd cynllunio ar gyfer cyfleuster gweithgynhyrchu uwch 50,000 troedfedd sgwâr yn Rhyd-y-blew yng Nglynebwy, a bydd y gwaith adeiladu yn digwydd eleni. Roedd adeilad adfeiliedig 174,000 troedfedd sgwâr yn Rasa yng Nglynebwy ac mae'n cael ei ailwampio ar hyn o bryd i'w ddefnyddio gan y sector preifat i ddod â swyddi a ffyniant i Lynebwy. Dyna dri pheth. Gadewch iddo ein barnu ni ar y rheini, oherwydd mae'r pethau hynny yn digwydd nawr.
Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, on behalf of these benches, can I take this opportunity to welcome you to your place? I look forward to our weekly exchanges, and I want to make it clear that I will work with you constructively where I can, but my colleagues and I will also be robustly scrutinising your Government on behalf of the people of Wales and making sure you are held to account for your Government's performance over the coming months and coming years.
So, First Minister, the UK Government published their 10-year plan for NHS England yesterday. Does your Government have a 10-year plan for NHS Wales?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, ar ran y meinciau hyn, a gaf i achub ar y cyfle hwn i'ch croesawu i'ch lle? Edrychaf ymlaen at ein trafodaethau wythnosol, a hoffwn ei gwneud yn eglur y byddaf yn gweithio gyda chi mewn modd adeiladol pryd y gallaf, ond bydd fy nghyd-Aelodau a minnau hefyd yn craffu'n drwyadl ar eich Llywodraeth ar ran pobl Cymru ac yn gwneud yn siŵr eich bod yn cael eich dwyn i gyfrif am berfformiad eich Llywodraeth dros y misoedd a'r blynyddoedd sydd i ddod.
Felly, Prif Weinidog, cyhoeddodd Llywodraeth y DU ei chynllun 10 mlynedd ar gyfer GIG Lloegr ddoe. A oes gan eich Llywodraeth chi gynllun 10 mlynedd ar gyfer GIG Cymru?
We do indeed have a plan, Llywydd. It was published in June of last year. It's called 'A Healthier Wales'. It's good to see the plan published this week by NHS England borrowing directly from the plan that we have already published for Wales. [Laughter.]
Mae gennym ni gynllun, yn wir, Llywydd. Fe'i cyhoeddwyd ym mis Mehefin y llynedd. 'Cymru Iachach' yw ei enw. Mae'n dda gweld y cynllun a gyhoeddwyd yr wythnos hon gan GIG Lloegr yn benthyg yn uniongyrchol gan y cynllun yr ydym ni eisoes wedi ei gyhoeddi ar gyfer Cymru. [Chwerthin.]
Clearly, First Minister, you don't have a 10-year plan. Publishing a 10-year strategy is essential so that users of the Welsh NHS can see a road map as to how their services can be developed in the future and what they can expect in terms of delivery. As the Welsh Government received the largest uplift in funding for health and social services since devolution, this funding will be essential in delivering improvements. We can't deny that our services are struggling under successive Welsh Labour Governments. The record is absolutely clear. Collectively, our health boards are facing a deficit of £360 million. Our A&E waiting times have not been met since implementation in 2009. Patients are routinely waiting longer than one year for vital surgery. Wales's largest health board, Betsi Cadwaladr, is in special measures and has been for three and a half years. And we've seen vital services close across Wales, such as the special care baby unit in my own constituency. I know that you are no stranger to the challenges faced by Wales's health service because many of these challenges happened under your watch, given that you were health Minister in 2013. Many of the challenges remain as relevant today as they were back under your stewardship of Wales's health services. Therefore, will you now commit to investing every single penny of the consequential funding your Government will receive into Wales's health and social care services?
Yn amlwg, Prif Weinidog, nid oes gennych chi gynllun 10 mlynedd. Mae cyhoeddi strategaeth 10 mlynedd yn hanfodol fel y gall defnyddwyr GIG Cymru weld map ffordd o ran sut y gellir datblygu eu gwasanaethau yn y dyfodol a'r hyn y gallan nhw ei ddisgwyl o ran darpariaeth. Gan fod Llywodraeth Cymru wedi cael y cynnydd mwyaf i gyllid ar gyfer iechyd a gwasanaethau cymdeithasol ers datganoli, bydd y cyllid hwn yn hanfodol i gyflawni gwelliannau. Ni allwn wadu bod ein gwasanaethau yn cael trafferthion o dan Lywodraethau Llafur Cymru olynol. Mae'r hanes yn gwbl eglur. O'i hystyried gyda'i gilydd, mae ein byrddau iechyd yn wynebu diffyg o £360 miliwn. Ni fodlonwyd ein hamseroedd aros mewn unedau damweiniau ac achosion brys ers eu cyflwyno yn 2009. Mae cleifion yn aros yn hwy na blwyddyn am lawdriniaeth hanfodol fel mater o drefn. Mae bwrdd iechyd mwyaf Cymru, Betsi Cadwaladr, yn destun mesurau arbennig ac wedi bod ers tair blynedd a hanner. Ac rydym ni wedi gweld gwasanaethau hanfodol yn cau ledled Cymru, fel yr uned gofal arbennig i fabanod yn fy etholaeth fy hun. Gwn eich bod chi'n gyfarwydd â'r heriau sy'n wynebu gwasanaeth iechyd Cymru gan fod llawer o'r heriau hyn wedi codi o dan eich goruchwyliaeth chi, o gofio mai chi oedd y Gweinidog iechyd yn 2013. Mae llawer o'r heriau yn dal i fod mor berthnasol heddiw ag yr oeddent yn ystod eich stiwardiaeth chi o wasanaethau iechyd Cymru. Felly, a wnewch chi ymrwymo nawr i fuddsoddi pob un geiniog o'r cyllid canlyniadol y bydd eich Llywodraeth yn ei gael yng ngwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol Cymru?
Llywydd, we are of course investing more than the consequential we received from the UK Government in the health service here in Wales next year. Indeed, the extra money that we will invest in the health service in Wales next year is proportionately higher than the additional funding announced by the UK Government for England for next year too. It's why the rise in investment in the Welsh NHS last year at 3.5 per cent was the highest of all four UK nations. We are doing better on investment. We are doing far better than the English plan on integration of health and social care—there was barely a mention of social care in the 10-year plan that was announced for England this week—and because of that we have seen the resilience of the Welsh NHS over what always are the two most difficult weeks of the year. I want to take this chance, if I can, Llywydd, to thank once again those people who work in our NHS, who were hard at work over the Christmas and new year period, keeping the doors of our hospitals open, keeping patients well attended to. It's a tribute to them and to the NHS in Wales that we continue to provide a service here, publicly funded, publicly available, and designed to meet the needs of Welsh patients.
Llywydd, rydym ni wrth gwrs yn buddsoddi mwy na'r cyllid canlyniadol a gawsom gan Lywodraeth y DU yn y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru y flwyddyn nesaf. Yn wir, mae'r arian ychwanegol y byddwn ni'n ei fuddsoddi yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru y flwyddyn nesaf yn gymesur fwy na'r cyllid ychwanegol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU ar gyfer Lloegr ar gyfer y flwyddyn nesaf hefyd. Dyna pam mai'r cynnydd i fuddsoddiad yn GIG Cymru y llynedd o 3.5 y cant oedd y mwyaf o bob un o bedair gwlad y DU. Rydym ni'n gwneud yn well o ran buddsoddiad. Rydym ni'n gwneud llawer yn well na chynllun Lloegr ar integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol—soniwyd braidd dim am ofal cymdeithasol yn y cynllun 10 mlynedd a gyhoeddwyd ar gyfer Lloegr yr wythnos hon—ac oherwydd hynny rydym ni wedi gweld cydnerthedd GIG Cymru yn ystod yr hyn yw pythefnos anoddaf y flwyddyn bob amser. Hoffwn achub ar y cyfle hwn, os caf, Llywydd, i ddiolch unwaith eto i'r bobl hynny sy'n gweithio yn ein GIG, a oedd yn gweithio'n galed dros gyfnod y Nadolig a'r flwyddyn newydd, gan gadw drysau ein hysbytai yn agored, a sicrhau bod cleifion yn cael sylw da. Mae'n deyrnged iddyn nhw ac i'r GIG yng Nghymru ein bod ni'n parhau i ddarparu gwasanaeth yma, wedi ei ariannu yn gyhoeddus, ar gael i'r cyhoedd, ac wedi ei lunio i ddiwallu anghenion cleifion Cymru.
Llywydd, I'm not going to take any lessons from the First Minister on investing in our health service, because it was his party that actually cut health service funding some years ago. In 2016, my party put forward a comprehensive plan for change in NHS Wales, a vision for a Welsh NHS that's better resourced, more accountable to patients, and delivers better results for those who use the services. This included plans to establish a £100 million health transformation fund to support the modernisation of services, to ensure mental health crisis teams are available 24 hours a day at all major emergency departments, to support innovation in healthcare by providing £50 million in match funding for research into new treatments and cures, and to implement specialist plans to guarantee improved outcomes in the fight against Wales's four biggest killers—cancer, heart disease, dementia and stroke—much of which has been echoed in the plan published yesterday by the UK Government.
First Minister, I know that the Welsh Government has adopted our plan to implement a £100 million transformation fund, but we are still lacking a plan from your Government as to how you will modernise our services in future to bring down waiting times, to speed up diagnostic times and to dramatically improve our mental health services. Considering that Wales's health and social services will receive the greatest uplift in funding since devolution, will you now publish a strategy for NHS Wales, outlining how the additional funding will be used to modernise our services and deliver the timely, fit-for-purpose care that the people of Wales so rightly deserve?
Llywydd, nid wyf i'n mynd i gymryd unrhyw wersi gan y Prif Weinidog ar fuddsoddi yn ein gwasanaeth iechyd, oherwydd ei blaid ef wnaeth dorri cyllid y gwasanaeth iechyd rai blynyddoedd yn ôl, mewn gwirionedd. Yn 2016, cyflwynodd fy mhlaid i gynllun cynhwysfawr ar gyfer newid yn GIG Cymru, gweledigaeth ar gyfer GIG Cymru â mwy o adnoddau, sy'n fwy atebol i gleifion, ac sy'n sicrhau gwell canlyniadau ar gyfer y rhai sy'n defnyddio'r gwasanaethau. Roedd hyn yn cynnwys cynlluniau i sefydlu cronfa trawsnewid iechyd gwerth £100 miliwn i gynorthwyo'r broses o foderneiddio gwasanaethau, i sicrhau bod timau argyfwng iechyd meddwl ar gael ddydd a nos ym mhob prif adran achosion brys, i gefnogi arloesedd ym maes gofal iechyd trwy ddarparu £50 miliwn o arian cyfatebol ar gyfer ymchwil i driniaethau newydd a ffyrdd newydd o wella, ac i roi cynlluniau arbenigol ar waith i sicrhau gwell canlyniadau yn y frwydr yn erbyn pedwar lladdwr mwyaf Cymru—canser, clefyd y galon, dementia a strôc—y mae llawer ohono wedi cael ei ailadrodd yn y cynllun a gyhoeddwyd ddoe gan Lywodraeth y DU.
Prif Weinidog, gwn fod Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu ein cynllun i gyflwyno cronfa drawsnewid gwerth £100 miliwn, ond nid oes gennym ni gynllun gan eich Llywodraeth chi o hyd o ran sut y byddwch chi'n moderneiddio ein gwasanaethau yn y dyfodol i leihau amseroedd aros, i gyflymu amseroedd diagnostig ac i wella ein gwasanaethau iechyd meddwl yn sylweddol. O ystyried y bydd gwasanaethau iechyd a chymdeithasol Cymru yn cael y cynnydd mwyaf mewn cyllid ers datganoli, a wnewch chi gyhoeddi strategaeth ar gyfer GIG Cymru nawr, sy'n amlinellu sut y bydd y cyllid ychwanegol yn cael ei ddefnyddio i foderneiddio ein gwasanaethau a darparu'r gofal prydlon, addas i'w ddiben y mae pobl Cymru mor haeddiannol ohono?
Well, Llywydd, let me go back to the point the Member made in opening, and say to him that there is a great deal in what he said that, of course, we would agree with on this side too. I think it's common ground in most parts of this Chamber that we want to see an NHS in Wales that is well resourced, that is modern in its methods and that is centred on the needs of patients. Many of the things that Paul Davies began in his question, we would sign up to here as well. So, let's say that there's common ground between us in our ambition for the health service here in Wales.
Of course, we will have different ways in which we think that that can be best brought about. We have a plan for the NHS in Wales—we published it in June of last year. It sets out the ways in which we will use the resources we have—the financial resources and, most importantly of all, the staffing resources, or the people who are the most important resource that we have, and the enormous commitment that patients have here in Wales to their NHS—and use all of the resources we can, in difficult times, to make sure that we go on having a health service that remains true to its founding principles and provides the service it does that is, I believe, a modern miracle in the improvements it brings about, day in and day out, in the lives of people in all parts of Wales.
Wel, Llywydd, gadewch i mi ddod yn ôl at y pwynt a wnaeth yr Aelod ar y cychwyn, a dweud wrtho bod llawer iawn yn yr hyn a ddywedodd, wrth gwrs, y byddem ni'n cytuno ag ef ar yr ochr hon hefyd. Credaf ei fod yn dir cyffredin yn y rhan fwyaf o'r Siambr hon ein bod ni eisiau gweld GIG yng Nghymru sydd ag adnoddau digonol, sy'n fodern o ran ei ddulliau ac sy'n canolbwyntio ar anghenion cleifion. Byddem ninnau yma yn cyd-fynd â llawer o'r pethau y cychwynnodd Paul Davies yn ei gwestiwn hefyd. Felly, gadewch i ni ddweud bod tir cyffredin rhyngom ni yn ein huchelgais ar gyfer y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru.
Wrth gwrs, bydd gennym ni wahanol ffyrdd y byddwn ni'n credu y gellir ei gyflawni orau. Mae gennym ni gynllun ar gyfer y GIG yng Nghymru—fe'i cyhoeddwyd gennym ym mis Mehefin y llynedd. Mae'n nodi'r ffyrdd y byddwn ni'n defnyddio'r adnoddau sydd gennym—yr adnoddau ariannol ac, yn bwysicaf oll, yr adnoddau staffio, neu'r bobl sef yr adnodd pwysicaf sydd gennym, a'r ymrwymiad enfawr sydd gan gleifion yma yng Nghymru i'w GIG—a defnyddio'r holl adnoddau y gallwn, mewn cyfnod anodd, i wneud yn siŵr ein bod ni'n parhau i fod â gwasanaeth iechyd sy'n parhau i fod yn driw i'w egwyddorion sylfaenol ac yn darparu'r gwasanaeth y mae'n ei ddarparu sydd, yn fy marn i, yn wyrth fodern o ran y gwelliannau y mae'n eu cyflawni, bob un dydd, i fywydau pobl ym mhob rhan o Gymru.
Arweinydd grŵp UKIP, Gareth Bennett.
Leader of the UKIP group, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. I'd like to welcome you, First Minister, to your new post and wish you the best of luck with it.
As we are all aware, obesity is a growing problem in Wales and a particular menace is childhood obesity. There has been a recent survey from Cancer Research UK that is linking obesity in Wales to the ready availability of cheap junk food. What steps is the Welsh Government taking to tackle childhood obesity? Does the First Minister feel that the availability of junk food, and the advertising of junk food, has an effect on childhood obesity?
Diolch, Llywydd. Hoffwn eich croesawu chi, Prif Weinidog, i'ch swydd newydd a dymuno pob lwc i chi ynddi.
Fel yr ydym ni i gyd yn gwybod, mae gordewdra yn broblem gynyddol yng Nghymru ac mae gordewdra ymhlith plant yn fygythiad arbennig. Bu arolwg diweddar gan Cancer Research UK sy'n cysylltu gordewdra yng Nghymru gyda pha mor rhwydd yw cael gafael ar fwyd sothach rhad. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â gordewdra ymhlith plant? A yw'r Prif Weinidog yn teimlo bod pa mor rhwydd yw cael gafael ar fwyd sothach, a hysbysebu bwyd sothach, yn cael effaith ar ordewdra ymhlith plant?
I thank the Member for that important question and for what he said in his opening remarks. Of course, we have actions that we are already committed to in relation to childhood obesity, led, largely, by Public Health Wales. But, we have called on the UK Government for many years now to restrict the advertising of junk food to children. I remember writing three times myself to Jeremy Hunt, when he was the health Minister, asking him to make lower salt and sugar content in pre-manufactured food mandatory rather than voluntary.
We attempted to secure powers in the Wales Act 2017 to allow planning authorities in Wales to take account of the number of junk-food outlets in a particular area when granting planning permission for another such outlet, and we were unable to secure those powers for Wales, despite the fact that they are available to the Government in Scotland.
So, there are actions that we are already taking. There are more actions that we would like to take, and in some areas our role is to lobby the UK Government to make sure that they do the things that they are able to do and provide us with the tools that we need so that we can do more to protect our children from the long-term damage that being obese and overweight will cause in their lives.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn pwysig yna ac am yr hyn a ddywedodd yn ei sylwadau agoriadol. Wrth gwrs, mae gennym ni gamau yr ydym ni eisoes wedi ymrwymo iddynt o ran gordewdra ymhlith plant, wedi eu harwain, i raddau helaeth, gan Iechyd y Cyhoedd Cymru. Ond, rydym ni wedi galw ar Lywodraeth y DU ers blynyddoedd lawer erbyn hyn i gyfyngu ar hysbysebu bwyd sothach i blant. Rwy'n cofio ysgrifennu dair gwaith fy hun at Jeremy Hunt, pan oedd yn Weinidog iechyd, yn gofyn iddo wneud cynnwys llai o halen a siwgr mewn bwyd a gynhyrchir ymlaen llaw yn orfodol yn hytrach na gwirfoddol.
Fe wnaethom ymdrechu i sicrhau pwerau yn Neddf Cymru 2017 i ganiatáu i awdurdodau lleol yng Nghymru gymryd nifer y mannau gwerthu bwyd sothach mewn ardal benodol i ystyriaeth wrth roi caniatâd cynllunio ar gyfer safle manwerthu arall o'r fath, ac ni lwyddwyd i sicrhau'r pwerau hynny ar gyfer Cymru, er gwaethaf y ffaith eu bod ar gael i'r Lywodraeth yn yr Alban.
Felly, mae camau yr ydym ni'n eu cymryd eisoes. Mae mwy o gamau yr hoffem ni eu cymryd, a'n swyddogaeth mewn rhai meysydd yw lobïo Llywodraeth y DU i wneud yn siŵr eu bod nhw'n gwneud y pethau y maen nhw'n gallu eu gwneud a darparu'r dulliau sydd eu hangen arnom i ni fel y gallwn ni wneud mwy i ddiogelu ein plant rhag niwed hirdymor y bydd bod yn ordew a thros eu pwysau yn ei achosi yn eu bywydau.
Yes, I was aware of some of the actions that you've taken in the past regarding lobbying the UK Government, and I think it's a good idea to do that. I thank you for the initiatives in the past. I was aware also that the health Minister in the Welsh Government called publicly in 2016 for the UK Government to impose a blanket ban on junk food advertising on television prior to the 9 p.m. watershed, so I was aware of some of it.
Now, as you say, most of these matters are reserved, but there are some steps that your Welsh Government can do to tackle the obesity epidemic. In Scotland, the Government are currently consulting on a crackdown on junk food that could see restrictions placed on supersized soft drinks, free refills, multibuys and junk food displays at supermarket checkouts. They're also looking to ban advertising unhealthy food at locations used by high proportions of children, such as visitor attractions, and also on public transport. What discussions have you had about that aspect of junk food advertising, and will you be looking to take steps like Scotland to prevent the direct marketing of junk food to children in the areas where you as a Welsh Government can actually legislate?
Ie, roeddwn i'n ymwybodol o rai o'r camau yr ydych chi wedi eu cymryd yn y gorffennol ynghylch lobïo Llywodraeth y DU, a chredaf ei bod yn syniad da gwneud hynny. Diolchaf i chi am y mentrau yn y gorffennol. Roeddwn i'n ymwybodol hefyd bod y Gweinidog iechyd yn Llywodraeth Cymru wedi galw'n gyhoeddus yn 2016 ar Lywodraeth y DU i gyflwyno gwaharddiad llwyr ar hysbysebu bwyd sothach ar y teledu cyn y trothwy 9 p.m., felly roeddwn i'n ymwybodol o rywfaint o hyn.
Nawr, fel y dywedwch, mae'r rhan fwyaf o'r materion hyn wedi eu cadw, ond mae rhai camau y gall eich Llywodraeth eu cymryd i fynd i'r afael â'r epidemig gordewdra. Yn yr Alban, mae'r Llywodraeth wrthi'n ymgynghori ar reoleiddio bwyd sothach yn fwy llym a allai arwain at gyflwyno cyfyngiadau ar ddiodydd meddal mawr iawn, ail-lenwi cwpan am ddim, bargeinion prynu lluosog ac arddangosfeydd bwyd sothach wrth ddesgiau talu archfarchnadoedd. Maen nhw hefyd yn bwriadu gwahardd hysbysebu bwyd nad yw'n iachus mewn mannau a ddefnyddir gan gyfran uchel o blant, fel atyniadau i ymwelwyr, a hefyd ar gludiant cyhoeddus. Pa drafodaethau ydych chi wedi eu cael am yr agwedd honno ar hysbysebu bwyd sothach, ac a ydych chi'n bwriadu cymryd camau fel yn yr Alban i atal marchnata bwyd sothach yn uniongyrchol i blant yn y meysydd lle gallwch chi fel Llywodraeth Cymru ddeddfu arnynt?
I thank the Member for those suggestions. We'll be consulting shortly on our 'Healthy Weight: Healthy Wales' strategy and learning lessons from elsewhere, and seeing how other administrations are able to use their powers is always part of what we want to do. And we have close links with Scottish colleagues, sharing information with them about initiatives that we are taking, and learning in return from things that they have attempted in Scotland too. Amongst the many things that we are already doing is the creation of a fund jointly between Public Health Wales and sports council for Wales, because as well as preventing those factors that can lead to obesity, it's also important to have a positive agenda of action that we can make attractive to children and young people that promotes healthy lifestyles, and allow them to burn off the calories that otherwise lead to being overweight.
So, in our view, it is that two-pronged strategy. There is more we want to do in the advertising field where we have the powers to do it directly, but, at the same time, we want to make sure that there is a positive repertoire of activities in school and out of school that children can take part in, in order to make sure that we can protect them from the long-term damage that otherwise this will do in their lives.
Diolchaf i'r Aelod am yr awgrymiadau yna. Byddwn yn ymgynghori'n fuan ar ein strategaeth 'Pwysau Iach: Cymru Iach ac yn dysgu gwersi gan fannau eraill, ac mae gweld sut y mae gweinyddiaethau eraill yn gallu defnyddio eu pwerau bob amser yn rhan o'r hyn yr ydym ni eisiau ei wneud. Ac mae gennym ni gysylltiadau agos â chydweithwyr yn yr Alban, gan rannu gwybodaeth â nhw am fentrau yr ydym ni'n eu mabwysiadu, ac yn dysgu yn ein tro o'r pethau y maen nhw wedi rhoi cynnig arnynt yn yr Alban hefyd. Ymhlith y llawer o bethau yr ydym ni'n ei wneud eisoes y mae creu cronfa ar y cyd rhwng Iechyd y Cyhoedd Cymru a chyngor chwaraeon Cymru, oherwydd yn ogystal ag atal y ffactorau hynny a all arwain at ordewdra, mae'n bwysig hefyd cael agenda weithredu gadarnhaol y gallwn ei gwneud yn ddeniadol i blant a phobl ifanc sy'n hybu ffyrdd iach o fyw, ac sy'n caniatáu iddyn nhw losgi'r calorïau sy'n arwain fel arall iddyn nhw fod dros eu pwysau.
Felly, y strategaeth ddeublyg honno yw'r ateb, yn ein barn ni. Mae mwy yr ydym ni eisiau ei wneud ym maes hysbysebu lle mae gennym ni'r pwerau i'w wneud yn uniongyrchol, ond, ar yr un pryd, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod trefn gadarnhaol o weithgareddau yn yr ysgol a'r tu allan i'r ysgol y gall plant gymryd rhan ynddynt, i wneud yn siŵr y gallwn eu hamddiffyn rhag y niwed hirdymor y bydd hyn yn ei wneud yn eu bywydau fel arall.
I think it's a sensible approach and I look forward to further statements from the Government on these issues. Thank you.
Rwy'n credu ei fod yn ddull doeth ac edrychaf ymlaen at ddatganiadau pellach gan y Llywodraeth ar y materion hyn. Diolch.
3. Faint o dai cyngor y mae'r Prif Weinidog yn disgwyl y caiff eu hadeiladu yn y flwyddyn ariannol 2019/20? OAQ53114
3. How many council houses does the First Minister expect will be built in the 2019/20 financial year? OAQ53114
I thank Mike Hedges for the question. The latest plans we have suggest that local authorities expect to build around 600 new council homes in Wales during the next financial year.
Diolchaf i Mike Hedges am y cwestiwn. Mae'r cynlluniau diweddaraf sydd gennym ni yn awgrymu bod awdurdodau lleol yn disgwyl adeiladu tua 600 o dai cyngor newydd yng Nghymru yn ystod y flwyddyn ariannol nesaf.
Can I thank the First Minister for his response? The First Minister is well aware that the only time post the second world war when sufficient housing was built was when large-scale council housing development took place—dare I say, in places like Ely. How will the Welsh Government help councils increase the number of council houses being built in future years?
A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ymateb? Mae'r Prif Weinidog yn gwbl ymwybodol mai'r unig adeg ar ôl yr ail ryfel byd pan adeiladwyd tai digonol oedd pan ymgymerwyd â datblygiad tai cyngor ar raddfa fawr—os meiddiaf ddweud, mewn lleoedd fel Trelái. Sut gwnaiff Llywodraeth Cymru helpu cynghorau i gynyddu nifer y tai cyngor a gaiff eu hadeiladu yn y dyfodol?
First of all, just to absolutely agree with Mike Hedges that we are surrounded by examples of what previous generations succeeded in doing in making sure that there was sufficient housing available—decent housing available, housing built to proper standards to house families and others in our towns and cities. And we have an obligation in our generation to do the same as well. My Saturday surgeries are dominated, as I know those of many Members here are dominated, by people who come through the door with housing problems. It's an urgent public policy issue and it's why I was determined that there would be a Minister with direct housing responsibilities in the Cabinet here in Wales.
There are a series of things we are already doing, of course. My colleague Rebecca Evans set up the affordable housing supply review, and that has a work stream specifically considering what support local authorities need to help them to do more to build council housing here in Wales, and we expect recommendations from that review in April of this year. We have welcomed the lifting of the borrowing cap by the UK Government, which we've called for for some time. That will allow local authorities to borrow within the prudential borrowing rules to allow them to do more. We recognise that some local authorities don't have the capacity directly themselves to do everything they would like to do, and partnerships with housing associations are increasingly important. Being innovative in the way that local authorities go about the business of building more council houses—off-site manufacturing, for example, needs to be a greater part of future supply, and Swansea Council is actively involved in our innovative housing programme and I'm sure will want to be part of the effort that Mike Hedges has pointed to this afternoon.
Yn gyntaf oll, dim ond i gytuno'n llwyr â Mike Hedges ein bod ni wedi ein hamgylchynu gan enghreifftiau o'r hyn y llwyddodd cenedlaethau blaenorol ei wneud i sicrhau bod digon o dai ar gael—o dai safonol ar gael, tai a adeiladwyd yn unol â safonau priodol ar gyfer teuluoedd ac eraill yn ein trefi a'n dinasoedd. Ac mae gennym ni rwymedigaeth yn ein cenhedlaeth ni i wneud hynny hefyd. Mae fy nghymorthfeydd ar ddydd Sadwrn yn llawn, fel y gwn y bydd cymorthfeydd llawer o Aelodau yn y fan yma yn llawn pobl sy'n dod drwy'r drws â phroblemau tai. Mae'n fater polisi cyhoeddus brys a dyna pam yr oeddwn i'n benderfynol y byddai Gweinidog â chyfrifoldebau uniongyrchol am dai yn y Cabinet yma yng Nghymru.
Mae cyfres o bethau yr ydym ni eisoes yn eu gwneud, wrth gwrs. Sefydlodd fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans, yr adolygiad tai fforddiadwy ac mae hwnnw'n cynnwys ffrwd waith sy'n ystyried yn benodol pa gymorth sydd ei angen ar awdurdodau lleol i'w helpu i wneud mwy i adeiladu tai cyngor yma yng Nghymru, ac rydym ni'n disgwyl argymhellion o'r adolygiad hwnnw ym mis Ebrill eleni. Rydym ni wedi croesawu codi'r terfyn benthyg gan Lywodraeth y DU, yr ydym ni wedi galw amdano ers cryn amser. Bydd hynny'n galluogi awdurdodau lleol i fenthyg o fewn y rheolau benthyg darbodus i'w caniatáu i wneud mwy. Rydym ni'n cydnabod nad yw'r capasiti gan rai awdurdodau lleol yn uniongyrchol eu hunain i wneud popeth yr hoffen nhw ei wneud, ac mae partneriaethau gyda chymdeithasau tai yn gynyddol bwysig. Mae angen i fod yn arloesol yn y ffordd y mae awdurdodau lleol yn mynd ati i adeiladu mwy o dai cyngor—mae angen i weithgynhyrchu oddi ar y safle, er enghraifft, fod yn rhan fwy o gyflenwad yn y dyfodol, ac mae Cyngor Abertawe yn cymryd rhan weithredol yn ein rhaglen dai arloesol ac rwy'n siŵr y bydd eisiau bod yn rhan o'r ymdrech honno y mae Mike Hedges wedi cyfeirio ati y prynhawn yma.
Again, may I welcome you to your new role? The average number of new homes delivered by housing associations annually in England has risen by a third since 2010, compared to 25 per cent in Wales. The average number of new homes delivered by councils for local authorities in England is up nearly sevenfold compared to a two-thirds fall, up to 2017-18, in Wales. You referred to exit from the housing revenue account—removing the borrowing cap—which does enable local authorities to retain income from tenants and invest that in new council housing. How will you ensure that that is invested, where practicable, in new housing for social rent, either delivered directly by councils themselves or where we can get best value for the resource available in partnership with housing associations, including the 11 where local authorities have already transferred stock to them?
Unwaith eto, a gaf innau eich croesawu i'ch swydd newydd? Mae nifer gyfartalog y cartrefi newydd a ddarperir gan gymdeithasau tai bob blwyddyn yn Lloegr wedi cynyddu gan draean ers 2010, o'i gymharu â 25 y cant yng Nghymru. Mae nifer gyfartalog y cartrefi newydd a ddarperir gan gynghorau ar gyfer awdurdodau lleol yn Lloegr wedi cynyddu gan bron i saith gwaith o'i gymharu â gostyngiad o ddwy ran o dair, hyd at 2017-18, yng Nghymru. Cyfeiriasoch at ymadael â'r cyfrif refeniw tai—gael gwared ar y terfyn benthyg—sy'n galluogi awdurdodau lleol i gadw incwm gan denantiaid a buddsoddi hwnnw mewn tai cyngor newydd. Sut y gwnewch chi sicrhau bod hwnnw'n cael ei fuddsoddi, pan fo hynny'n ymarferol, mewn tai newydd ar gyfer rhentu cymdeithasol, naill ai wedi eu darparu'n uniongyrchol gan gynghorau eu hunain neu lle gallwn ni gael y gwerth gorau am yr adnoddau sydd ar gael mewn partneriaeth â chymdeithasau tai, gan gynnwys yr 11 lle mae awdurdodau lleol eisoes wedi trosglwyddo stoc iddynt?
Well, I agree with the Member, Llywydd, that partnerships between local authorities and housing associations are going to be key to accelerating the availability of housing built for rent in all parts of Wales. The challenge is everywhere in the United Kingdom, as I know he will recognise. He will have seen the report from Shelter today calling for major additional investment in housing for public rent in England. I welcome that report. If it were to be adopted it would lead to a significant Barnett consequential for us here in Wales, which we would be able to put to work. As it is, our 20,000 affordable homes target for this Assembly term is amongst the single largest capital investment that we will make as a Government. With the efforts that we are making with the new possibilities that local authorities have, we are determined to do everything we can to make sure that we have a building programme that better meets the needs we know are there for decent, affordable housing in all parts of Wales.
Wel, rwy'n cytuno â'r Aelod, Llywydd, bod partneriaethau rhwng awdurdodau lleol a chymdeithasau tai yn mynd i fod yn allweddol i gyflymu pryd y bydd tai sy'n cael eu hadeiladu i'w rhentu ar gael ym mhob rhan o Gymru. Mae'r her ym mhobman yn y Deyrnas Unedig, fel y gwn y bydd ef yn ei gydnabod. Bydd wedi gweld yr adroddiad gan Shelter heddiw yn galw am fuddsoddiad ychwanegol sylweddol mewn tai i'w rhentu'n gyhoeddus yn Lloegr. Croesawaf yr adroddiad hwnnw. Pe byddai'n cael ei fabwysiadu, byddai'n arwain at swm canlyniadol Barnett sylweddol i ni yma yng Nghymru, y gallem ni ei roi ar waith. Fel y mae hi, mae ein targed o 20,000 o dai fforddiadwy ar gyfer y tymor Cynulliad hwn ymhlith y buddsoddiad cyfalaf sengl mwyaf y byddwn yn ei wneud fel Llywodraeth. Gyda'r ymdrechion yr ydym ni'n eu gwneud gyda'r posibiliadau newydd sydd gan awdurdodau lleol, rydym ni'n benderfynol o wneud popeth o fewn ein gallu i wneud yn siŵr bod gennym ni raglen adeiladu sy'n diwallu'n well yr anghenion y gwyddom sy'n bodoli am dai fforddiadwy, boddhaol ym mhob rhan o Gymru.
First Minister, it's clear that rates of social housing building have been inadequate now for a number of decades and that's unacceptable. One of the biggest costs, of course, in terms of house building, is land. Will you be prepared to look at how land can be acquired by your Government relatively cheaply so that a land bank can be created, enabling more local authorities to build more council houses?
Prif Weinidog, mae'n amlwg bod cyfraddau adeiladu tai cymdeithasol wedi bod yn annigonol ers nifer o ddegawdau erbyn hyn, ac mae hynny'n annerbyniol. Un o'r costau mwyaf, wrth gwrs, o ran adeiladu tai, yw tir. A fyddwch chi'n fodlon ystyried sut y gall tir gael ei gaffael gan eich Llywodraeth yn gymharol rhad fel y gellir creu banc tir, gan alluogi mwy o awdurdodau lleol i adeiladu mwy o dai cyngor?
Well, Llywydd, I'd definitely agree with the Member that land is a fundamental and expensive part of housing provision. It's why, for example, we have established a £14 million stalled sites fund in Wales, particularly valuable, I think, in Valley communities where there is land that needs investment in order to bring it up to a standard where it can be made available for development. There are further plans that local authorities in Valleys communities are putting to us as a Welsh Government to increase the investment we could make there alongside them to increase the supply of land that could then be used for housing and for other beneficial local development. It's why we are pursuing the idea of a vacant land tax, of course, as well, to make sure that where there is land that has all the necessary permissions to be brought into beneficial use, that that land is not artificially held back from being used for those purposes. So, I absolutely agree with what Leanne Wood has said in focusing on the importance of making land available for these purposes, and as a Government we are prepared to look at whatever policy initiatives we might be able to take beyond the ones that I've already outlined, in order to make sure that there is a good supply of land that will allow us to achieve the ambitions that I set out in answering earlier questions.
Wel, Llywydd, byddwn yn sicr yn cytuno â'r Aelod bod tir yn rhan sylfaenol a drud o ddarparu tai. Dyna pam, er enghraifft, yr ydym ni wedi sefydlu cronfa safleoedd segur gwerth £14 miliwn yng Nghymru, sy'n arbennig o werthfawr, rwy'n credu, yng nghymunedau Cymoedd y de lle mae tir sydd angen buddsoddiad er mwyn dod ag ef i safon lle gellir ei roi ar gael ar gyfer ei ddatblygu. Mae cynlluniau eraill y mae awdurdodau lleol mewn cymunedau yn y Cymoedd yn eu cynnig i ni fel Llywodraeth Cymru i gynyddu'r buddsoddiad y gallem ni ei wneud ochr yn ochr â nhw i gynyddu'r cyflenwad o dir y gellid ei ddefnyddio wedyn ar gyfer tai ac ar gyfer datblygu lleol buddiol arall. Dyna pam yr ydym ni'n mynd ar drywydd y syniad o dreth tir gwag hefyd, wrth gwrs, i wneud yn siŵr, lle ceir tir, bod gan hwnnw bob caniatâd angenrheidiol i ddod ag ef i ddefnydd buddiol, nad yw'r tir hwnnw yn cael ei ddal yn ôl yn artiffisial rhag cael ei ddefnyddio at y dibenion hynny. Felly, cytunaf yn llwyr â'r hyn y mae Leanne Wood wedi ei ddweud wrth ganolbwyntio ar bwysigrwydd rhoi tir ar gael at y dibenion hyn, ac rydym ni'n fodlon fel Llywodraeth i ystyried pa bynnag fentrau polisi y gallem ni fwrw ymlaen â nhw y tu hwnt i'r rhai yr wyf i wedi eu hamlinellu eisoes, er mwyn gwneud yn siŵr bod cyflenwad da o dir a fydd yn caniatáu i ni gyflawni'r uchelgeisiau a nodais wrth ateb cwestiynau cynharach.
Can I take this opportunity to congratulate the First Minister on his appointment and I for one look forward to the dry wit you often display in your responses, even if I've been the recipient of some of the more barbed ones. Turning to my question:
A gaf i achub ar y cyfle hwn i longyfarch y Prif Weinidog ar ei benodiad ac rwyf i'n un yn sicr sy'n edrych ymlaen at y ffraethineb sych yr ydych chi'n aml yn ei arddangos yn eich ymatebion, hyd yn oed pan mai fi yw derbynnydd rhai o'r ymatebion mwy miniog. Gan droi at fy nghwestiwn:
4. Beth yw blaenoriaethau'r Prif Weinidog ar gyfer economi Cymru? OAQ53136
4. What are the First Minister's priorities for the Welsh economy? OAQ53136
I thank the Member for his introduction, of course.
The Welsh Government's priorities are captured in our economic action plan: to raise levels of wealth and well-being in Wales, while reducing inequalities in both.
Diolchaf i'r Aelod am ei gyflwyniad, wrth gwrs.
Nodir blaenoriaethau Llywodraeth Cymru yn ein cynllun gweithredu economaidd: codi lefelau cyfoeth a llesiant yng Nghymru, gan leihau anghydraddoldebau o ran y ddau.
Whilst all of us acknowledge the importance of the public sector in the delivery of the services we have all become accustomed to, almost every in-depth study of the Welsh economy identifies the fact that Wales is far too reliant on job creation and the generation of economic wealth from this sector. Could the First Minister please outline the economic strategies he intends to put in place to mitigate this over-reliance, which are designed to stimulate the private sector? After all, is it not true, First Minister, that we have to create the cake before we can eat it?
Er bod pob un ohonom ni'n cydnabod pwysigrwydd y sector cyhoeddus yn narpariaeth y gwasanaethau yr ydym ni wedi dod i arfer â nhw, mae bron pob astudiaeth fanwl o economi Cymru yn nodi'r ffaith fod Cymru yn llawer rhy ddibynnol ar greu swyddi a chynhyrchu cyfoeth economaidd o'r sector hwn. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu os gwelwch yn dda y strategaethau economaidd y mae'n bwriadu eu rhoi ar waith i liniaru'r orddibyniaeth hon, sydd wedi eu llunio i ysgogi'r sector preifat? Wedi'r cyfan, onid yw'n wir, Prif Weinidog, bod yn rhaid i ni greu'r gacen cyn y gallwn ni ei bwyta?
Well, Llywydd, while I agree with the Member about the importance of making sure that we have a vibrant and successful private sector in Wales, I myself reject the sort of analysis that aims to pit private and public sectors against one another. They rely on one another. The private sector relies on good public services, just as much as—and I agree with what the Member said—we rely on good private businesses to raise the revenues that we need for public services. So, these are not competitive sectors. They rely properly and productively on one another. I know that the Member will welcome the fact that in the last calendar year, in 2018, there were 259,000 enterprises active here in Wales, the highest number since records of that sort began, and in the last year for which we have figures, 2017, there were over 14,000 business births here in Wales, and that's an increase of 72 per cent in a five-year period. So, I don't think any of us would want to talk down the private sector here in Wales. It's vibrant, it's successful, and as a Government we will want to do everything we can to keep it in that condition.
Wel, Llywydd, er fy mod i'n cytuno â'r Aelod am bwysigrwydd gwneud yn siŵr bod gennym ni sector preifat bywiog a llwyddiannus yng Nghymru, rwyf i fy hun yn gwrthod y math o ddadansoddiad sy'n ceisio gosod y sectorau preifat a chyhoeddus yn erbyn ei gilydd. Maen nhw'n dibynnu ar ei gilydd. Mae'r sector preifat yn dibynnu ar wasanaethau cyhoeddus da, cymaint ag yr ydym ninnau—ac rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd yr Aelod—yn dibynnu ar fusnesau preifat da i godi'r refeniw sydd ei angen arnom ni ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus. Felly, nid yw'r rhain yn sectorau sy'n cystadlu â'i gilydd. Maen nhw'n dibynnu yn briodol ac yn gynhyrchiol ar ei gilydd. Gwn y bydd yr Aelod yn croesawu'r ffaith, yn y flwyddyn galendr ddiwethaf, yn 2018, bod 259,000 o fentrau yn weithredol yma yng Nghymru, y nifer uchaf ers dechrau cadw cofnodion o'r fath, ac yn ystod y flwyddyn ddiwethaf y mae gennym ni ffigurau ar ei chyfer, 2017, sefydlwyd dros 14,000 o fusnesau newydd yma yng Nghymru, ac mae hynny'n gynnydd o 72 y cant mewn cyfnod o bum mlynedd. Felly, nid wyf i'n credu y byddai yr un ohonom ni eisiau diystyru'r sector preifat yma yng Nghymru. Mae'n fywiog, mae'n llwyddiannus, ac fel Llywodraeth, byddwn ni eisiau gwneud popeth o fewn ein gallu i'w gadw yn y cyflwr hwnnw.
I also wish you the best in your new role, First Minister.
It is now 18 months since plans for an automotive park at Ebbw Vale was announced. Since that announcement, no foundations have been laid, and there is no sign of the jobs promised. The Ebbw Vale enterprise zone has created only 179 jobs in seven years. Can the First Minister advise when the automotive park will be fully operational and when the Welsh Government will start delivering on its promises to bring valuable jobs to Ebbw Vale, please?
Rwyf innau hefyd yn dymuno'n dda i chi yn eich swydd newydd, Prif Weinidog.
Mae'n 18 mis bellach ers cyhoeddi cynlluniau ar gyfer parc modurol yng Nglynebwy. Ers y cyhoeddiad hwnnw, ni osodwyd unrhyw sylfeini, ac nid oes unrhyw arwydd o'r swyddi a addawyd. Mae ardal fenter Glynebwy wedi creu dim ond 179 o swyddi mewn saith mlynedd. A all y Prif Weinidog ddweud pryd y bydd y parc modurol yn gwbl weithredol a phryd y bydd Llywodraeth Cymru yn dechrau cyflawni ei haddewidion i ddod â swyddi gwerthfawr i Lynebwy, os gwelwch yn dda?
Well, Llywydd, as I explained in an answer to a question from Adam Price, the original investment around the Tech Valleys programme always said that it would be a 10-year programme and that we would have £100 million invested over that 10 years. And, in fact, the amount of investment in this early part of the programme is greater than a pro rata part of that sum would result in. It is inevitable that, in the opening period, the focus has been squarely on investing in infrastructure, addressing the land and property issues to make sure that we are in a position to create those jobs that we know are there to be created for Ebbw Vale in the future. I won't go through again the different planning permissions that have already been secured and the work that's going on there already, but I think it provides the answer to the Member's question and should give confidence to people locally that the plan isn't waiting to happen—it's happening already.
Wel, Llywydd, fel yr esboniais mewn ateb i gwestiwn gan Adam Price, dywedodd y buddsoddiad gwreiddiol o gwmpas rhaglen Tech Valleys erioed y byddai'n rhaglen 10 mlynedd ac y byddai gennym ni £100 miliwn yn cael ei fuddsoddi dros y 10 mlynedd hynny. Ac, mewn gwirionedd, mae cyfanswm y buddsoddiad yn rhan gynnar hon y rhaglen yn fwy nag y byddai rhan pro rata o'r swm hwnnw yn arwain ato. Mae'n anochel, yn ystod y cyfnod agoriadol, bod y pwyslais wedi bod ar fuddsoddi mewn seilwaith yn llwyr, gan fynd i'r afael â'r materion tir ac eiddo i wneud yn siŵr ein bod ni mewn sefyllfa i greu'r swyddi hynny yr ydym ni'n gwybod sydd yno i'w creu ar gyfer Glynebwy yn y dyfodol. Ni wnaf i gyfeirio eto at y gwahanol ganiatâd cynllunio a sicrhawyd eisoes a'r gwaith sy'n mynd rhagddo yno eisoes, ond rwy'n credu ei fod yn rhoi'r ateb i gwestiwn yr Aelod ac y dylai roi ffydd i bobl yn lleol nad yw'r cynllun yn aros i ddigwydd—mae'n digwydd eisoes.
Well, just to move from Ebbw Vale for a minute—[Laughter.]—I wanted to take you further down to Port Talbot in South Wales West. I know that economic priorities and opportunities can sometimes change unexpectedly overnight, and in Port Talbot you will know that we've been blessed—or not so for the owner, Ian—with a new Banksy art piece, the first of its kind here in Wales. I'm in regular contact with the owner, and he's very keen to either keep it in Port Talbot, and definitely in Wales, but I also know that he's had quite significant interest in this piece of art. I met with the national museum yesterday; I know that there are plans from the Welsh Government's point of view for a feasibility study into a national visual arts gallery for Wales that potentially could be placed in Port Talbot. What discussions have there been, and what can you lead on now in relation to protecting this piece of art for Wales and making sure that we support the owner all along the way in making that particular important decision?
Wel, dim ond i symud o Lynebwy am funud—[Chwerthin.]—roeddwn i eisiau mynd â chi ymhellach i lawr i Bort Talbot yng Ngorllewin De Cymru. Gwn y gall blaenoriaethau a chyfleoedd economaidd newid yn annisgwyl dros nos weithiau, a byddwch yn gwybod ein bod wedi cael ein bendithio ym Mhort Talbot—ond nid o safbwynt y perchennog, Ian—drwy ddarn celf newydd gan Banksy, y cyntaf o'i fath yma yng Nghymru. Rwyf i mewn cysylltiad rheolaidd â'r perchennog, ac mae'n awyddus iawn naill ai i'w gadw ym Mhort Talbot, ac yn sicr yng Nghymru, ond gwn hefyd ei fod wedi cael diddordeb eithaf sylweddol yn y darn hwn o gelf. Cefais gyfarfod â'r amgueddfa genedlaethol ddoe; gwn fod cynlluniau o safbwynt Llywodraeth Cymru ar gyfer astudiaeth o ddichonoldeb i oriel celfyddydau gweledol genedlaethol i Gymru y mae'n bosibl y gellid ei lleoli ym Mhort Talbot. Pa drafodaethau a gafwyd, a beth allwch chi ei arwain arno erbyn hyn o ran diogelu'r darn hwn o gelf i Gymru a gwneud yn siŵr ein bod ni'n cefnogi'r perchennog drwy'r holl broses o wneud y penderfyniad pwysig penodol hwnnw?
I thank Bethan Sayed for the question. Can I begin by expressing some sympathy for the individual involved, who, overnight, has found his house the subject of such widespread interest—fantastic in one way, but undoubtedly, at an individual level, bringing with it some significant impacts on that person's life? I know that there have been discussions between the local authority and the householder about ideas the local authority is able to bring to the table to assist them, and my colleague Dafydd Elis-Thomas will be involved in meetings during this week with the relevant authorities, again, to see if there is anything that we are able to do to assist. The feasibility study on a contemporary art gallery, which was part of the agreement between Plaid Cymru and the Welsh Government, has been received. There are a series of options in there, which we will want to explore jointly with you. I don't recall, from my reading of it some weeks ago, whether it says anything directly about Port Talbot, but there certainly are a series of practical propositions for taking that idea forward, and I look forward to the discussions we can have together to see how we can make progress in that area.
Diolch i Bethan Sayed am y cwestiwn. A gaf i ddechrau trwy fynegi rhywfaint o gydymdeimlad â'r unigolyn dan sylw, sydd, dros nos, wedi gweld bod ei dŷ yn destun cymaint o ddiddordeb eang—gwych mewn un ffordd, ond yn sicr, ar lefel unigol, yn dod â rhai effeithiau sylweddol yn ei sgil ar fywyd yr unigolyn hwnnw? Gwn y bu trafodaethau rhwng yr awdurdod lleol a deiliad y tŷ am syniadau y gall yr awdurdod lleol eu cynnig i'w gynorthwyo, a bydd fy nghyd-Aelod Dafydd Elis-Thomas yn cymryd rhan mewn cyfarfodydd yn ystod yr wythnos hon gyda'r awdurdodau perthnasol, unwaith eto, i weld os oes unrhyw beth y gallwn ni ei wneud i helpu. Mae'r astudiaeth o ddichonoldeb ar gyfer sefydlu oriel gelf gyfoes, a oedd yn rhan o'r cytundeb rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru, wedi dod i law. Ceir cyfres o ddewisiadau ynddi, y byddwn yn dymuno eu harchwilio ar y cyd â chi. Nid wyf i'n cofio, o'i ddarllen rai wythnosau yn ôl, pa un a yw'n dweud unrhyw beth am Bort Talbot yn uniongyrchol, ond yn sicr mae cyfres o gynigion ymarferol ar gyfer bwrw ymlaen â'r syniad hwnnw, ac edrychaf ymlaen at y trafodaethau y gallwn ni eu cael gyda'n gilydd i weld sut y gallwn ni wneud cynnydd yn y maes hwnnw.
5. Beth yw cynlluniau Llywodraeth Cymru i gynnal cymunedau gwledig? OAQ53155
5. What are the Welsh Government's plans to sustain rural communities? OAQ53155
Diolch i Llyr Gruffydd am y cwestiwn. Nod ein cynigon yn 'Brexit a’n Tir' yw cadw ffermwyr ar y tir, amddiffyn ein cymunedau gwledig a gwneud yn siŵr eu bod yn ffynnu mewn byd wedi Brexit.
I thank Llyr Gruffydd for the question. Our proposals in 'Brexit and our land' aim to keep farmers on the land, protect our rural communities and ensure they thrive in a post-Brexit world.
Diolch i chi am eich ateb. Mae bron i bum mlynedd nawr ers i Arsyllfa Wledig Cymru ddod i ben—y Wales Rural Observatory. Nawr, mi oedd hwnnw, wrth gwrs, wedi cyfrannu degau lawer o adroddiadau swmpus iawn a oedd yn cyfrannu at ddatblygiad polisi gwledig yma yng Nghymru. Mi ddywedodd y Gweinidog perthnasol ar y pryd, wrth ddiddymu'r ariannu, y byddai'r gwaith yn parhau mewn ffurf llai costus. Wel, nid ydw i'n siŵr os ydy'r gwaith wedi parhau. Yn sicr, mi oedd yna erthygl ddifyr gan yr Athro Peter Midmore yn Golwg yn ddiweddar a oedd yn dweud, a dweud y gwir, nad oedd e'n ymwybodol o unrhyw gyhoeddiad â'r un nod—yn sicr o'r un safon a'r un sylwedd—â'r rhai a oedd yn cael eu cynhyrchu gan yr arsyllfa wledig.
Nawr, rŷm ni'n gwybod bod newid sylweddol yn dod i gymunedau gwledig, boed trwy Brexit neu ddatblygiadau eraill. Felly, a gaf i ofyn beth sydd yn hysbysu polisi a datblygiad polisi gwledig Llywodraeth Cymru y dyddiau yma? Onid yw hi'n amser nawr inni edrych eto ar greu rhyw fath o arsyllfa sydd yn gallu cyfrannu at y drafodaeth gwbl allweddol honno?
Thank you for that response. It's almost five years now since the Wales Rural Observatory was drawn to an end. Now, that, of course, contributed dozens of very substantial reports that contributed to the development of rural policy here in Wales. The relevant Minister at the time, in scrapping the funding, said that the work would continue in less costly ways. Now, I'm not sure if that work has continued. Certainly, there was an interesting article by Professor Peter Midmore in Golwg recently that stated that he wasn't aware of any publication that had the same aim—certainly not of the same quality and substance—as those produced by the Wales Rural Observatory.
Now, we know that there will be substantial change for rural communities, be that through Brexit or other developments. So, may I ask you what informs the development of the Welsh Government's rural policy these days? Isn't it now time to look at creating some sort of observatory that can contribute to this crucial debate?
Llywydd, mae Llyr Gruffydd yn gywir, wrth gwrs, wrth ddweud mae pethau yn mynd i newid yng nghefn gwlad yma yng Nghymru, fel mae pethau'n mynd i newid dros Gymru i gyd yn y cyd-destun Brexit. Mae e wedi gweld 'Brexit a'n Tir', rydw i'n gwybod, ac rydw i'n gwybod ein bod ni wedi cael llwyth mawr o bobl yn ymateb i'r polisi yna, ac mae'r Gweinidog Lesley Griffiths, ar yr amser yma, yn edrych drwy'r atebion rŷm ni wedi cael i mewn ac mae hi'n mynd i gyhoeddi adroddiad ar beth mae pobl wedi'i ddweud ar 'Brexit a'n Tir' yn y gwanwyn.
Am y tro cyntaf y prynhawn yma, Llywydd, bydd yn rhaid i mi ddweud nad ydw i'n hollol gyfarwydd gyda'r rural observatory a beth roedd y Gweinidog wedi'i ddweud yn barod am gael gwaith yn yr un maes ond yn llai costus. Rydw i'n gallu ffeindio mas, wrth gwrs, beth sydd wedi digwydd yn y cyfamser, ac rydw i'n fodlon ysgrifennu at yr Aelod gyda'r manylion.
Llywydd, Llyr Gruffydd is right, of course, in saying that things are going to change in our countryside here in Wales, as they will change across the whole of Wales in the Brexit context. I know that he has seen 'Brexit and our land', and very many people have responded to that policy. The Minister Lesley Griffiths at this point is reviewing all the representations made and she will publish a report on people's comments on 'Brexit and our land' in the spring.
For the first time this afternoon, Llywydd, I will have to say that I am not totally au fait with the rural observatory and what the Member had said about having work in the same sphere but at less expense—what the Minister at the time actually said—but I can find out what has happened in the meantime and I'm willing to write to the Member with further details.
I'm not au fait with the rural observatory, either, First Minister, you'll be pleased to know, so I'll ask you about a different aspect. I'm sure you'd agree with me that sustainable rural communities require a sustainable transport infrastructure. I often joke that you could have hopped on a train in my village of Raglan back in 1955 and travelled to Cardiff to work or to shop. Sixty years on, it's a much more complicated situation, even though we now have such innovative concepts as the Cardiff city region. Can you update us, now that you're in post—and congratulations on that—on your Government's plans to develop the south Wales metro? Where do we go from here, and how do we make sure that rural communities and outlying towns, such as Monmouth in my constituency, are well and truly on that metro map so that all areas of south-east Wales are able to benefit from the development of the metro?
Nid wyf innau'n gyfarwydd iawn â'r arsyllfa wledig, ychwaith, Prif Weinidog, byddwch yn falch o wybod, felly fe'ch holaf am wahanol agwedd. Rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno â mi bod cymunedau gwledig cynaliadwy angen seilwaith trafnidiaeth cynaliadwy. Rwy'n aml yn cellwair y gallech chi fod wedi neidio ar drên yn fy mhentref i, Rhaglan, yn ôl ym 1955 a theithio i Gaerdydd i weithio neu i siopa. Drigain mlynedd yn ddiweddarach, mae'n sefyllfa llawer mwy cymhleth, er bod gennym ni gysyniadau arloesol fel dinas-ranbarth Caerdydd erbyn hyn. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni, nawr eich bod chi yn y swydd—a llongyfarchiadau ar hynny—am gynlluniau eich Llywodraeth i ddatblygu metro de Cymru? Ble yr ydym ni'n mynd o'r fan yma, a sut ydym ni am wneud yn siŵr bod cymunedau gwledig a threfi pellennig, fel Trefynwy yn fy etholaeth i, ar y map metro hwnnw yn wirioneddol, fel bod pob rhan o'r de-ddwyrain yn gallu elwa ar ddatblygiad y metro?
Llywydd, thanks to Nick Ramsay for what he said and for the important points that he has made. He will be glad to know that our plans for the south Wales metro are well on track, that the funding for it that we have secured through the European Union will be used in full, that the money that is coming through the UK Government as part of the Cardiff capital deal will also be part of that broader funding package, together with significant funding from the Welsh Government itself, and we are confident that we will be able to press ahead to the timetable and to the extent that we have already announced, as far as the metro is concerned.
I know that he will recognise as well that public transport provision for communities of the sort that he has identified and represents relies on bus travel as well as on train travel. And there is significant work going on in the department headed by Ken Skates to look at the way in which we can make better use of bus services, taxi services, a more imaginative, sometimes, approach to the way in which those services can be procured, so that, alongside the rail developments of the metro, we will have that wider span of public transport possibilities connecting towns and villages of Wales so that people can live, work and thrive in those communities, confident in knowing that connectivity to other parts of Wales is reliable and secure.
Llywydd, diolch i Nick Ramsay am yr hyn a ddywedodd ac am y pwyntiau pwysig y mae wedi eu gwneud. Bydd yn falch o wybod bod ein cynlluniau ar gyfer metro de Cymru ar y trywydd iawn, y bydd y cyllid yr ydym ni wedi ei sicrhau drwy'r Undeb Ewropeaidd yn cael ei ddefnyddio'n llawn, y bydd yr arian sy'n dod drwy Lywodraeth y DU yn rhan o fargen prifddinas Caerdydd hefyd yn rhan o'r pecyn ariannu ehangach hwnnw, ynghyd â chyllid sylweddol gan Lywodraeth Cymru ei hun, ac rydym ni'n ffyddiog y byddwn ni'n gallu bwrw ymlaen yn unol â'r amserlen ac i'r graddau yr ydym ni wedi ei gyhoeddi eisoes, cyn belled ag y mae'r metro yn y cwestiwn.
Gwn y bydd yn cydnabod hefyd bod darpariaeth cludiant cyhoeddus ar gyfer cymunedau o'r math y mae wedi cyfeirio atynt ac yn eu cynrychioli yn dibynnu ar fysiau yn ogystal â threnau. Ac mae gwaith sylweddol yn cael ei wneud yn yr adran dan arweiniad Ken Skates i edrych ar y modd y gallwn ni wneud gwell defnydd o wasanaethau bysiau, gwasanaethau tacsis, dull sy'n dangos mwy o ddychymyg, weithiau, o ran y ffordd y gellir caffael y gwasanaethau hynny, fel y bydd gennym ni, ochr yn ochr â datblygiadau rheilffyrdd y metro, y rhychwant ehangach hwnnw o bosibiliadau cludiant cyhoeddus yn cysylltu trefi a phentrefi Cymru fel y gall pobl fyw, gweithio a ffynnu yn y cymunedau hynny, gyda'r ffydd o wybod bod cysylltedd â rhannau eraill o Gymru yn ddibynadwy ac yn ddiogel.
6. Pa bwerau sydd gan Lywodraeth Cymru i ddiogelu treftadaeth ddiwylliannol Caerdydd rhag datblygwyr? OAQ53141
6. What powers does the Welsh Government have to protect Cardiff's cultural heritage from developers? OAQ53141
I thank the Member for the question. Special protection for our cultural heritage is provided in legislation, recently strengthened by the Historic Environment (Wales) Act 2016 and supplemented by guidance. Local planning authorities have primary responsibility for the protection of the finite, non-renewable and shared resource that is the historic environment of Cardiff and of Wales.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae gwarchodaeth arbennig i'n treftadaeth ddiwylliannol wedi ei darparu mewn deddfwriaeth, a gryfhawyd yn ddiweddar gan Ddeddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016 ac sydd wedi ei hatodi gan ganllawiau. Awdurdodau cynllunio lleol sydd â'r prif gyfrifoldeb dros warchod yr adnodd cyfyngedig, anadnewyddadwy ac a rennir sef amgylchedd hanesyddol Caerdydd a Chymru.
First Minister, you'll be aware that much of the city centre of Cardiff has already fallen to the mammon of redevelopment, and we currently face a threat to a very fine Victorian crescent at Guildford Crescent, which is owned by the Rapport family. Cardiff council is endeavouring to preserve this special area of architectural interest, and they will also need to apply to get the building listed. But, in the meantime, the developer wishes to demolish the building and has already given notice to quit to the three businesses that have been thriving in the crescent.
In line with the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, what can we do in the National Assembly, and in the Welsh Government, to protect our cultural heritage from the redevelopment of areas so that all city centres look exactly the same, which means that people simply won't want to come here? So, on this specific issue, is there anything that the Welsh Government can do to support Cardiff council's rescue attempts?
Prif Weinidog, byddwch yn ymwybodol bod llawer o ganol dinas Caerdydd eisoes wedi ildio i famon ailddatblygu, ac rydym ni'n wynebu bygythiad ar hyn o bryd i gilgant Fictoraidd ardderchog Guildford Crescent, sy'n eiddo i deulu Rapport. Mae cyngor Caerdydd yn ymdrechu i warchod yr ardal o ddiddordeb pensaernïol arbennig hon, a bydd angen iddyn nhw wneud cais i wneud yr adeilad yn rhestredig hefyd. Ond, yn y cyfamser, mae'r datblygwr yn dymuno dymchwel yr adeilad ac eisoes wedi rhoi rhybudd i ymadael i'r tri busnes sydd wedi bod yn ffynnu yn y cilgant.
Yn unol â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, beth allwn ni ei wneud yn y Cynulliad Cenedlaethol, ac yn Llywodraeth Cymru, i ddiogelu ein treftadaeth ddiwylliannol rhag ailddatblygu ardaloedd fel bod canol pob dinas yn edrych yn union yr un fath, sy'n golygu'n syml na fydd pobl eisiau dod yma? Felly, ar y mater penodol hwn, a oes unrhyw beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i gefnogi ymdrechion achub cyngor Caerdydd?
I thank the Member for that question. Of course, I'm very familiar with the set of circumstances that she outlines and I can confirm to her that officials in Cadw have indeed already been asked to consider the merits of those buildings to be listed and that they are acutely aware of the urgency in their consideration of that request. As far as the city council is concerned, I understand that the consultation that they have carried out on the proposed designation of Guildford Crescent as a conservation area has now been completed and that a decision can now be made by the council's cabinet. If the council decide to proceed with that designation, then it will come into effect from the date of the cabinet's resolution, and, if that happens, then the proposal to demolish will have to acquire an application for conservation area consent.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Wrth gwrs, rwy'n gyfarwydd iawn â'r gyfres o amgylchiadau y mae hi'n eu hamlinellu a gallaf gadarnhau iddi y gofynnwyd eisoes mewn gwirionedd i swyddogion yn Cadw ystyried rhinweddau'r adeiladau hynny i gael eu rhestru ac maen nhw'n gwbl ymwybodol o'r brys sy'n gysylltiedig â'u hystyriaeth o'r cais hwnnw. Cyn belled ag y mae cyngor y ddinas yn y cwestiwn, rwy'n deall bod yr ymgynghoriad y maen nhw wedi ei gynnal ar ddynodiad arfaethedig Guildford Crescent fel ardal gadwraeth wedi'i gwblhau erbyn hyn ac y gall penderfyniad gael ei wneud gan gabinet y cyngor erbyn hyn. Os bydd y cyngor yn penderfynu bwrw ymlaen â'r dynodiad hwnnw, yna bydd yn dod i rym o ddyddiad penderfyniad y cabinet, ac os bydd hynny'n digwydd, yna bydd yn rhaid i'r cynnig i ddymchwel gael cais am gydsyniad ardal gadwraeth.
7. Pa gynlluniau sydd gan y Prif Weinidog i hyrwyddo mynediad cyhoeddus am ddim at ddŵr yfed dros y 12 mis nesaf? OAQ53147
7. What plans does the First Minister have to promote free public access to drinking water over the next 12 months? OAQ53147
I thank Vikki Howells for that. Over the next 12 months, we will continue to roll out the refill scheme that we have across Wales. The scheme encourages businesses and organisations to offer free water refilling facilities to members of the public. There are already 727 refill stations across Wales, including outlets in the Cynon Valley.
Diolchaf i Vikki Howells am hynna. Dros y flwyddyn nesaf, byddwn yn parhau i gyflwyno'r cynllun ail-lenwi sydd gennym ni ledled Cymru. Mae'r cynllun yn annog busnesau a sefydliadau i gynnig cyfleusterau ail-lenwi dŵr rhad ac am ddim i aelodau o'r cyhoedd. Mae 727 o orsafoedd ail-lenwi ledled Cymru eisoes, gan gynnwys safleoedd yng Nghwm Cynon.
Thank you, First Minister. Just before Christmas, I was fortunate enough to meet with the pupils of Pengeulan Primary School, who expressed their grave concerns to me about plastic pollution. They have a very laudable ambition to make their town of Mountain Ash plastic free and have already done lots of work and research on this. Bearing in mind your manifesto commitment to provide a network of drinking fountains across Wales, that could actually go quite some way to helping them with their ambition, so my request is: would you consider making Mountain Ash one of the very first towns to benefit from that pledge?
Diolch, Prif Weinidog. Ychydig cyn y Nadolig, roeddwn i'n ddigon ffodus o gael cyfarfod â disgyblion Ysgol Gynradd Pengeulan, a fynegodd eu pryderon difrifol i mi am lygredd plastig. Mae ganddyn nhw uchelgais canmoladwy iawn i wneud eu tref sef Aberpennar yn ddi-blastig ac maen nhw eisoes wedi gwneud llawer o waith ac ymchwil ar hyn. O gofio eich ymrwymiad maniffesto i ddarparu rhwydwaith o ffynhonnau yfed ledled Cymru, gallai hynny wneud cryn dipyn i'w helpu gyda'u huchelgais, felly fy nghais i yw: a wnewch chi ystyried gwneud Aberpennar yn un o'r trefi cyntaf un i elwa ar yr addewid hwnnw?
I thank Vikki Howells for that supplementary question and congratulate, of course, the pupils at Pengeulan Primary School on their interest in this really important area. Llywydd, if one in 10 people in Britain refilled just once a week, some 340 million single-use plastic bottles would be saved from going into landfill, going a long way to help with the ambition that the pupils of that school have undertaken.
Of course, as we work on the network of drinking fountains, we will certainly bear Mountain Ash in mind. In the meantime, the refill scheme has people working for it who are able to go into schools to explain to pupils there the way that that scheme works, to explain to them its availability locally and to encourage them further in their ambitions for a plastic-free future for Wales, and I'm very happy to help arrange for pupils of Pengeulan Primary School to meet with one of the scheme co-ordinators.
Diolchaf i Vikki Howells am y cwestiwn atodol yna ac rwy'n llongyfarch, wrth gwrs, disgyblion Ysgol Gynradd Pengeulan ar eu diddordeb yn y maes hynod bwysig hwn. Llywydd, pe byddai un o bob 10 o bobl ym Mhrydain yn ail-lenwi dim ond unwaith yr wythnos, byddai tua 340 miliwn o boteli plastig untro yn cael eu hatal rhag mynd i safleoedd tirlenwi, gan wneud llawer iawn i helpu gyda'r uchelgais y mae disgyblion yr ysgol honno wedi ymgymryd ag ef.
Wrth gwrs, wrth i ni weithio ar y rhwydwaith o ffynhonnau yfed, byddwn yn sicr yn cadw Aberpennar mewn cof. Yn y cyfamser, mae gan y cynllun ail-lenwi bobl sy'n gweithio iddo sy'n gallu mynd i ysgolion i egluro i ddisgyblion yno y ffordd y mae'r cynllun yn gweithio, i esbonio lle mae ar gael yn lleol ac i'w hannog ymhellach yn eu huchelgeisiau ar gyfer dyfodol di-blastig i Gymru, ac rwy'n hapus iawn i helpu i drefnu i ddisgyblion o Ysgol Gynradd Pengeulan gyfarfod ag un o gydgysylltwyr y cynllun.
Ac, yn olaf, cwestiwn 8, Rhianon Passmore.
And, finally, question 8, Rhianon Passmore.
8. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i helpu pobl allan o ddigartrefedd? OAQ53160
8. What action is the Welsh Government taking to help people out of homelessness? OAQ53160
I thank Rhianon Passmore for the question. Our commitment to preventing and tackling homelessness is supported by significant new funding of £30 million. Cross-Government actions have been announced to tackle youth homelessness, as we invest in housing first projects and support a range of innovative approaches to addressing this complex problem.
Diolchaf i Rhianon Passmore am y cwestiwn. Cefnogir ein hymrwymiad i atal a mynd i'r afael â digartrefedd gan gyllid newydd sylweddol o £30 miliwn. Cyhoeddwyd camau trawslywodraethol i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc, wrth i ni fuddsoddi mewn prosiectau tai yn gyntaf a chefnogi amrywiaeth o ddulliau arloesol i fynd i'r afael â'r broblem gymhleth hon.
Thank you for that answer, First Minister. First Minister, I also wish to offer you the best wishes from my constituents in Islwyn for your endeavours as First Minister on behalf of the Welsh people.
First Minister, at least 320,000 people are homeless in Britain, according to research by the housing charity, Shelter. The estimate suggests that, nationally, one in 200 people are homeless. First Minister, the Welsh Government announced just before Christmas an innovative scheme that helps people who are homeless to move off the streets into housing and offers them long-term support to live independently, and this has received more than £700,000 of Welsh Government funding. How will Welsh Government action help take people out of homelessness in Islwyn, and how does this action compare to the austerity actions of the UK Tory Government that even the United Nations say were designed to hurt the poor?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Prif Weinidog, hoffwn innau hefyd gynnig dymuniadau gorau fy etholwyr yn Islwyn i chi ar gyfer eich ymdrechion fel Prif Weinidog ar ran pobl Cymru.
Prif Weinidog, mae o leiaf 320,000 o bobl yn ddigartref ym Mhrydain, yn ôl gwaith ymchwil gan yr elusen dai, Shelter. Mae'r amcangyfrif yn awgrymu, yn genedlaethol, bod un o bob 200 o bobl yn ddigartref. Prif Weinidog, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ychydig cyn y Nadolig gynllun arloesol sy'n helpu pobl sy'n ddigartref i symud oddi ar y strydoedd i dai ac sy'n cynnig cymorth hirdymor iddyn nhw i fyw'n annibynnol, ac mae hwn wedi cael mwy na £700,000 o gyllid Llywodraeth Cymru. Sut bydd camau Llywodraeth Cymru yn helpu i dynnu pobl allan o ddigartrefedd yn Islwyn, a sut mae'r camau hyn yn cymharu â chamau cyni cyllidol Llywodraeth Dorïaidd y DU y mae hyd yn oed y Cenhedloedd Unedig yn dweud eu bod wedi eu llunio i frifo pobl dlawd?
Llywydd, the rise in visible street homelessness is surely one of the most shocking and distressing phenomena of our time and is, in the way that the Member suggests, directly connected to the impact of austerity, both in the lives of individuals and families, but also in the public services that seek to support them. Of course we are pleased to be part of those innovative solutions and to have provided money directly to local authorities over this winter to help with rough-sleeping initiatives. The housing first initiative to which I think the Member has referred has been developed in Conwy and Denbigh, is active in Merthyr and Rhondda Cynon Taf, and is now being adopted in Cardiff as well. The approach to rough-sleeping and street homelessness is complex. It's more than accommodation, we know. It involves more than one agency in a successful response. It requires more than one pathway, because people's needs are very different between being a young person or someone who has a dependency on drugs or alcohol, and we know that there is more than one solution that can be brought about to meet that problem. The innovative work that is being done by the voluntary sector, by the housing association sector and by local authorities in Wales I think gives us some heart that, in those really difficult and distressing circumstances, there is more that we can and want to do here in Wales.
Llywydd, mae'r cynnydd i ddigartrefedd gweledol ar y stryd yn sicr yn un o ffenomenau mwyaf syfrdanol a thrallodus ein hoes ac mae wedi ei gysylltu'n uniongyrchol, yn y ffordd y mae'r Aelod yn ei awgrymu, ag effaith cyni cyllidol, ym mywydau unigolion a theuluoedd, ond hefyd yn y gwasanaethau cyhoeddus sy'n ceisio eu cynorthwyo. Wrth gwrs, rydym ni'n falch o fod yn rhan o'r atebion arloesol hynny ac o fod wedi darparu arian yn uniongyrchol i awdurdodau lleol dros y gaeaf hwn i helpu gyda mentrau cysgu ar y stryd. Datblygwyd y fenter tai yn gyntaf, yr wyf i'n credu y cyfeiriodd yr Aelod ati, yng Nghonwy a Dinbych, mae'n weithredol ym Merthyr Tudful a Rhondda Cynon Taf, ac mae'n cael ei mabwysiadu yng Nghaerdydd hefyd erbyn hyn. Mae'r dull o ymdrin â chysgu ar y strydoedd a digartrefedd ar y strydoedd yn gymhleth. Mae'n fwy na llety, rydym ni'n gwybod. Mae'n cynnwys mwy nag un asiantaeth mewn ymateb llwyddiannus. Mae'n gofyn am fwy nag un llwybr, gan fod anghenion pobl yn wahanol iawn rhwng bod yn unigolyn ifanc neu'n rhywun sydd â dibyniaeth ar gyffuriau neu alcohol, ac rydym ni'n gwybod y gellir cynnig mwy nag un ateb i ddatrys y broblem honno. Mae'r gwaith arloesol sy'n cael ei wneud gan y sector gwirfoddol, gan y sector cymdeithasau tai a chan awdurdodau lleol yng Nghymru yn rhoi rhywfaint o anogaeth i ni, rwy'n credu, yn yr amgylchiadau anodd a thrallodus iawn hynny, bod mwy y gallwn ni ei wneud ac yr ydym ni eisiau ei wneud yma yn Cymru.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a galwaf ar y Trefnydd i wneud y datganiad—Rebecca Evans.
The next item is the business statement and announcement and I call on the Trefnydd to make the statement—Rebecca Evans.
There are two changes to this week's business. The First Minister will make a statement shortly on an update to the EU transition, and the statement on apprenticeships: investing in skills for the future has been postponed. Draft business for the first three weeks of the new term is set out in the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Mae dau newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd y Prif Weinidog yn gwneud datganiad cyn bo hir ar yr wybodaeth ddiweddaraf o ran y trefniadau pontio Ewropeaidd, a'r datganiad ar brentisiaethau: mae buddsoddi mewn sgiliau ar gyfer y dyfodol wedi ei ohirio. Mae busnes drafft ar gyfer tair wythnos gyntaf y tymor newydd wedi ei nodi yn y datganiad a'r cyhoeddiad busnes y gellir eu gweld ymysg papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Congratulations on your new job, Minister. May I ask for a statement from the Welsh Government on the level of council tax increases in Wales? Although I'm advised that there is no official cap on what councils can raise taxes by, there is an informal limit of 5 per cent set. Newport City Council intend to raise council tax in the city by 6.95 per cent—nearly 7 per cent—increasing the burden on already hard-pressed local residents of this great city. Could we have a statement on whether Newport City Council requires Welsh Government permission to raise council tax above this limit, or is this 5 per cent cap just another example of words and not action by your Government?
Llongyfarchiadau ar eich swydd newydd, Gweinidog. A gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar lefel y cynnydd yn y dreth gyngor yng Nghymru? Er fy mod wedi fy hysbysu nad oes terfyn swyddogol ar y codiadau trethi y gall cynghorau eu gwneud, mae terfyn anffurfiol o 5 y cant wedi ei osod. Mae Cyngor Dinas Casnewydd yn bwriadu codi'r dreth gyngor yn y ddinas 6.95 y cant—bron i 7 y cant—sy'n rhoi mwy o faich ar drigolion lleol sydd eisoes dan bwysau yn y ddinas fawr hon. A gawn ni ddatganiad i gadarnhau a oes angen caniatâd Llywodraeth Cymru ar Gyngor Dinas Casnewydd i godi'r dreth gyngor yn uwch na'r terfyn hwn, ynteu enghraifft arall o eiriau heb weithredu gan eich Llywodraeth yw'r terfyn hwn o 5 y cant?
Thank you very much for raising this issue. However, the setting of council tax rates and levels is very much an issue for each local authority to decide independently of Welsh Government interference.
Diolch yn fawr iawn am godi'r mater hwn. Fodd bynnag, mae gosod cyfraddau a lefelau'r dreth gyngor yn fater i bob awdurdod lleol benderfynu arno yn annibynnol heb ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru.
A allaf i longyfarch hefyd y Trefnydd ar ei dyrchafiad i'r swydd bresennol? Hoffwn i godi dau fater. Bydd y Dirprwy Weinidog dros ddiwylliant yn ymwybodol bod newid polisi wedi bod gan gorff PPL—corff sy'n dosbarthu arian breindal am y defnydd o recordiau i gwmnïau a cherddorion unigol. Digwyddodd y newid polisi heb unrhyw ymgynghori nac unrhyw rybudd, a heb unrhyw astudiaeth o effaith y newid ar gwmnïau llai, yn enwedig unigolion a chwmnïau sy'n arbenigo mewn recordio caneuon yn y Gymraeg. Mae'r taliadau o dan y system newydd yn ddibynnol ar nifer y gwrandawyr, sydd yn meddwl bod recordiau Cymraeg yn derbyn llai o daliad, wrth gwrs. Mae hyn yn amlwg yn peri gofid ac yn codi pryderon am ddyfodol y diwydiant yma yng Nghymru.
Cafwyd newid tebyg gan y PRS nôl yn 2008. Mae rhai ohonom ni yn cofio'r frwydr honno. Ond cafodd y newid hwnnw ei herio hefyd gan y bargyfreithiwr Gwion Lewis—yr egwyddor a ddadleuwyd yno oedd nad yw gwerth darn o gerddoriaeth yn dibynnu ar nifer y gwrandawyr, ac yn wir fod gwerth darn Cymraeg i orsaf fel Radio Cymru yn uwch oherwydd mai dyna yw arbenigedd a phrif nodwedd yr orsaf. Yn dilyn hyn, byddwn yn ddiolchgar petai'r Dirprwy Weinidog yn barod i ddod â datganiad gerbron y Cynulliad yn datgan yn glir beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ar y mater yma, i amlinellu unrhyw drafodaethau mae'r Llywodraeth wedi'u cael efo'r BBC ac eraill, ac fel mae'r Llywodraeth yn mynd i fynd ati i gefnogi cwmnïau recordio yng Nghymru yn y dyfodol.
May I also congratulate the Trefnydd on her promotion to this new role? I'd like to raise two issues. The Deputy Minister for culture will be aware that there's been a change of policy from PPL, which distributes funding for the use of recordings to individual companies and musicians. The policy change happened without any warning or any consultation or any study of the impact of the change on smaller companies, particularly individuals and companies who specialise in recording materials through the medium of Welsh. The changes to payments are reliant on the number of listeners, which means that Welsh language music received smaller payments. This is a cause for concern and raises questions about the future of the industry here in Wales.
There was a similar change by the PRS back in 2008. Some of us recall that particular battle, but that change was also challenged by the barrister Gwion Lewis, and the principle argued there was that the value of a piece of music is not reliant on the number who listen to that music. Indeed, the value of a piece of Welsh language music to a station like Radio Cymru is higher because that is the main characteristic and specialty of the station. Given this, I would be grateful if the Deputy Minister would be willing to bring a statement before the Assembly stating clearly what the Welsh Government is doing on this issue, to outline any discussions that the Government has had with the BBC and others, and how the Government is going to support recording companies in Wales in the future.
And the second part is about ambulance services. On 6 November, dealing with the review of amber category ambulance calls, the Minister for health outlined that he'd committed £140,000 towards a falls response in conjunction with St John's Ambulance. He acknowledged that the median response time for amber calls had increased since 2016, clearly aware that some people are having to suffer horrendous waits that are not acceptable. Now, I had a constituency situation on Boxing Day when a 90-year-old constituent of mine fell in the Swansea area and had to wait over five-and-a-half hours for an ambulance. Now, clearly, this terrible example shows that, despite the best efforts of staff on the ground, the system is still not able to perform to a standard that we would expect for our loved ones.
So, during his statement in November, the Minister stated that he would be happy to provide an update on the impact of the £140,000 investment that he announced. I would respectfully ask that the Minister does that as a matter of urgency and brings forward a statement that outlines clearly how the Welsh Government is going to tackle the lengthy waits suffered by fallers across Wales. Diolch yn fawr.
Ac mae'r ail ran yn ymwneud â gwasanaethau ambiwlans. Ar 6 Tachwedd, wrth ymdrin ag adolygiad o alwadau ambiwlans categori oren, amlinellodd y Gweinidog iechyd ei fod wedi ymrwymo £140,000 i ymateb i gwympiadau ar y cyd gydag Ambiwlans Sant Ioan. Cydnabu fod yr amser ymateb canolrifol ar gyfer galwadau oren wedi cynyddu ers 2016, ac yn amlwg mae'n ymwybodol fod rhai pobl yn gorfod dioddef amseroedd aros erchyll nad ydynt yn dderbyniol. Nawr, cefais sefyllfa yn fy etholaeth i ar Ŵyl San Steffan pan syrthiodd un o'm hetholwyr sy'n 90 mlwydd oed yn ardal Abertawe ac roedd wedi gorfod aros dros bum awr a hanner am ambiwlans. Nawr, yn amlwg, mae'r enghraifft ofnadwy hon yn dangos, er gwaethaf ymdrechion gorau'r staff ar lawr gwlad, bod y system yn methu o hyd â pherfformio i safon y byddem yn ei disgwyl ar gyfer ein hanwyliaid.
Felly, yn ystod ei ddatganiad ym mis Tachwedd, dywedodd y Gweinidog y byddai'n hapus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ar effaith y buddsoddiad o £140,000 a gyhoeddwyd ganddo. Gofynnaf yn barchus fod y Gweinidog yn gwneud hynny fel mater o frys ac yn cyflwyno datganiad sy'n amlinellu'n glir sut y mae Llywodraeth Cymru am fynd i'r afael ag amseroedd aros hir a ddioddefir gan bobl sy'n syrthio. Diolch yn fawr.
Thank you very much for raising both of these issues. With regard to the first, I will ask the Deputy Minister to write to you on the issue of the policy change, and to outline the kind of discussions that he had with both the BBC and other interested parties and the considerations behind that policy change.
And on the issue of the ambulance response times, I'll certainly liaise with the health Minister to ensure that that update is forthcoming.
Diolch yn fawr iawn am godi'r ddau fater hyn. O ran y cyntaf, gofynnaf i'r Dirprwy Weinidog ysgrifennu atoch ynghylch y mater o newid polisi, gan amlinellu'r math o drafodaethau a gafodd gyda'r BBC a phartïon eraill â diddordeb a'r ystyriaethau y tu ôl i'r newid polisi hwnnw.
Ac ar y mater o amseroedd ymateb ambiwlans, byddaf yn sicr yn cysylltu â'r Gweinidog iechyd i sicrhau bod yr wybodaeth ddiweddaraf honno ar y gorwel.
I want to again ask for a Government statement on support for Virgin Media staff being made redundant in Swansea. On 4 December, your predecessor said
'There are two phases planned for next year as well. Our placement support team has taken on responsibility for providing staff with onsite access to key partners of the taskforce, including Careers Wales, the Department for Work and Pensions and local employers. The Welsh contact centre forum is a key partner in our taskforce and has arranged job fairs in October at the Virgin Media site and brought recruiting employers to the site as well as providing careers advice for those staff seeking alternative employment. It's too early for me to provide specific details of those who have been successful in securing alternative employment as a result of the job fairs, but we are holding further job fairs to coincide with the additional tranches of staff leaving the company next year. So, our involvement continues in order to make sure that all of the staff who are affected by this have the best possible outcome.'
I'm really asking for an update now on what has actually happened about people getting into employment, and about further actions that are taking place.
Hoffwn ofyn eto am ddatganiad Llywodraeth ynghylch cymorth ar gyfer staff Virgin Media sy'n cael eu diswyddo yn Abertawe. Ar 4 Rhagfyr, dywedodd eich rhagflaenydd
Cynlluniwyd dau gam ar gyfer y flwyddyn nesaf hefyd. Mae ein tîm cymorth lleoliadau wedi cymryd y cyfrifoldeb o roi i'r staff fynediad ar y safle i bartneriaid allweddol y tasglu, gan gynnwys Gyrfa Cymru, Yr Adran Gwaith a Phensiynau a chyflogwyr lleol. Mae fforwm canolfannau cyswllt Cymru yn bartner allweddol yn ein tasglu a drefnodd ffeiriau swyddi ym mis Hydref ar safle Virgin Media gan ddod â chyflogwyr sy'n recriwtio i'r safle yn ogystal â darparu cyngor gyrfaol ar gyfer y staff hynny sy'n chwilio am waith arall. Mae'n rhy gynnar imi roi manylion penodol am y rhai sydd wedi sicrhau cyflogaeth arall yn llwyddiannus o ganlyniad i'r ffeiriau swyddi, ond rydym yn cynnal ffeiriau swyddi ychwanegol i gyd-fynd â'r ddwy gyfran ychwanegol o staff a fydd yn gadael y cwmni y flwyddyn ganlynol. Felly, mae ein hymgysylltiad ni yn parhau er mwyn gwneud yn siŵr bod yr holl staff yr effeithir arnynt gan hyn yn cael y canlyniad gorau posib.
Mewn gwirionedd, rwyf yn gofyn yn awr am ddiweddariad ar yr hyn sydd wedi digwydd o ran cefnogi pobl i gael gwaith, a'r camau pellach sy'n cael eu cymryd.
Thank you very much for your question, and for the way in which you have consistently brought this issue to the Government's attention, and to the floor of this Assembly. And I declare an interest as well, in the sense that I represent many constituents who are affected by the decision of Virgin in Swansea, as is my colleague Julie James. The first tranche of those staff did leave in November, and there will be a further two phases planned for this year. Virgin Media's out-placement support team has taken on responsibility for providing staff with on-site access to key partners of our Welsh Government's taskforce, including Careers Wales, the DWP and local employers. The jobs fair in October took place on the Virgin Media site, and there are further jobs fairs planned to coincide with the additional tranches of staff who will be leaving. So, those further jobs fairs will be timed in relation to those further tranches, as I say, of people who will be leaving the company.
Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn, ac am y ffordd yr ydych wedi dwyn y mater hwn i sylw'r Llywodraeth yn gyson, ac i lawr y Cynulliad hwn. Rwyf innau'n datgan diddordeb hefyd, yn yr ystyr fy mod yn cynrychioli nifer o etholwyr yr effeithir arnynt gan benderfyniad Virgin yn Abertawe, fel y gwna fy nghyd-Aelod Julie James. Fe wnaeth y tranche cyntaf o staff adael ym mis Tachwedd, a bydd dau dranche arall yn ystod y flwyddyn hon. Mae tîm cymorth all-leoli Virgin Media wedi cymryd cyfrifoldeb am roi i staff fynediad ar y safle i bartneriaid allweddol tasglu Llywodraeth Cymru, gan gynnwys Gyrfa Cymru, yr Adran Gwaith a Phensiynau a chyflogwyr lleol. Cynhaliwyd y ffair swyddi ym mis Hydref ar safle Virgin Media, a chynlluniwyd ffeiriau swyddi ychwanegol i gyd-fynd â'r tranches ychwanegol o staff a fydd yn gadael. Felly, bydd y ffeiriau swyddi ychwanegol yn cael eu hamseru mewn cysylltiad â'r tranches ychwanegol hynny, fel y dywedais, o bobl a fydd yn gadael y cwmni.
Leader of the house—no, it's not leader of the house anymore, is it? It's organiser—organiser. Can the organiser please arrange for a statement to come forward from the planning Minister in relation to a Welsh Government decision that was made on the Hendy windfarm? I've raised this several times with her predecessor, but there are two issues that do need clarifying here. One: who is responsible for making sure that the conditions attached to the permission are undertaken by the developer before development starts? Is it the Welsh Government, or is it the local authority, given that the Welsh Government made the decision to approve it? And, two, I had assumed that the developer would have to be compliant with the conditions before any work was undertaken on the site, because, as I understand it, the developer is trying to get work undertaken so that they can get the turbines erected, to meet the renewable heat incentive obligation that Ofgem set. If they are not compliant with the conditions, surely that is a breach of the RHI scheme. And I do think it is incumbent on the Welsh Government to clarify exactly what the discharging of conditions will amount to, when, obviously, these will be passed back to the local authority.
Arweinydd y tŷ — na, nid arweinydd y tŷ ydyw bellach. Trefnydd—ie, trefnydd. A wnaiff y trefnydd drefnu i ddatganiad gael ei gyflwyno gan y Gweinidog cynllunio mewn cysylltiad â'r penderfyniad a wnaed gan Lywodraeth Cymru ar Fferm Wynt Hendy, os gwelwch yn dda? Rwyf wedi codi'r mater hwn sawl gwaith gyda'i rhagflaenydd, ond mae dau fater sydd angen eu hegluro yma. Yn gyntaf: pwy sy'n gyfrifol am wneud yn siŵr bod yr amodau sydd ynghlwm wrth y caniatâd yn cael eu gwneud gan y datblygwr cyn i'r gwaith datblygu ddechrau? Ai Llywodraeth Cymru, ynteu'r awdurdod lleol, gan mai Llywodraeth Cymru a wnaeth y penderfyniad i gymeradwyo? Ac yn ail, roeddwn wedi tybio y byddai raid i ddatblygwr gydymffurfio â'r amodau cyn i unrhyw waith gael ei wneud ar y safle, oherwydd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae'r datblygwr yn ceisio ymgymryd â'r gwaith o godi tyrbinau, er mwyn bodloni'r rhwymedigaeth gan Ofgem i gymhelliad gwres adnewyddadwy. Os nad ydynt yn cydymffurfio â'r amodau, siawns nad yw hynny'n torri'r cynllun Cymhelliad Gwres Adnewyddadwy. A chredaf ei bod yn ddyletswydd ar Lywodraeth Cymru i egluro beth yn union y bydd yr amodau cyflawni yn eu cynnwys pan gaiff y rhain, yn amlwg, eu trosglwyddo yn eu holau i'r awdurdod lleol.
Thank you very much for that question and to my two colleagues giving me a crash course in planning at that moment. I'm advised that this is the responsibility of Powys council, and that not all of the applications are subject to those pre-application procedures that you described. However, I think it's best if I ask my colleagues to write to you with some clarity on that.
Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw ac i'm dau gyd-Aelod am roi cwrs carlam imi mewn cynllunio. Rwyf ar ddeall mai cyfrifoldeb Cyngor Powys yw hyn, ac nad yw'r holl geisiadau'n agored i'r gweithdrefnau cyn ymgeisio hynny a ddisgrifiwyd gennych. Credaf, fodd bynnag, ei bod yn well imi ofyn i'm cyd-Aelodau ysgrifennu atoch i roi rhywfaint o eglurder ar hynny.
I met today with representatives of the Kurdish community in south Wales. And I welcome the fact that we now have a dedicated Minister for international affairs here in the National Assembly. So, I would like to ask for a debate, to ask for her to outline what her priorities are in relation to international affairs, and also to request that we have the plight of the Kurdish people as part of one of those key priorities. We know that there are those who are politicians in Turkey who have been imprisoned for many years, and some of whom we haven't heard from for two years now because of the lack of progress in discussions with the Turkish authorities. So, I would urge the Welsh Government for a debate on this issue. We have thousands of Kurdish people living in Wales, and they want to seek answers and they want to have leadership from the Welsh Government in this regard.
My second request would be for a statement on what the Welsh Government has done to support the plight of the asylum seeker Otis Bolamu, who is from the Congo originally. We know that he was threatened with deportation on Christmas Day, and we know that politicians from all parties were involved in trying to stop this from happening. And while we saw some light at the end of the tunnel from the UK Government, in stopping that imminent deportation, he is still in a centre, away from Swansea, which he now classes as his home. So, I would want to understand what the Welsh Government are doing, and how we can stop this happening, because he is an active volunteer, as I'm sure you will know, at the Swansea Oxfam bookstore, and we want him to return to the city where he now lives.
Fe wnes i gwrdd heddiw â chynrychiolwyr y gymuned Gwrdaidd yn ne Cymru. Ac rwyf yn croesawu’r ffaith bod gennym Weinidog penodol bellach dros faterion rhyngwladol yma yn y Cynulliad Cenedlaethol. Felly, hoffwn ofyn am ddadl a gofyn iddi amlinellu beth yw ei blaenoriaethau mewn cysylltiad â materion rhyngwladol, a hefyd hoffwn ofyn bod helyntion y bobl Gwrdaidd yn rhan o un o'r blaenoriaethau allweddol hynny. Rydym yn gwybod bod rhai gwleidyddion yn Nhwrci sydd wedi eu carcharu ers blynyddoedd lawer, ac nid ydym wedi clywed ganddynt ers dwy flynedd bellach oherwydd y diffyg cynnydd o ran trafodaethau gydag awdurdodau Twrci. Felly, rwyf yn annog Llywodraeth Cymru i gynnal dadl ar y mater hwn. Mae gennym filoedd o bobl Gwrdaidd sy’n byw yng Nghymru, ac maen nhw eisiau atebion ac maen nhw eisiau cael arweiniad gan Lywodraeth Cymru yn hyn o beth.
Fy ail gais yw datganiad ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud i gefnogi helynt y ceisydd lloches Otis Bolamu, sy’n dod o'r Congo yn wreiddiol. Gwyddom ei fod wedi ei fygwth ag allgludiad ar ddydd Nadolig, a gwyddom fod gwleidyddion o bob plaid wedi cymryd rhan i geisio atal hyn rhag digwydd. Ac er inni weld rhywfaint o oleuni ar ddiwedd y twnnel gan Lywodraeth y DU wrth atal yr allgludiad hwnnw a oedd ar fin digwydd, mae'n dal i fod yn cael ei gadw mewn canolfan, ymhell o Abertawe, y mae bellach yn ei hystyried yn gartref. Felly, hoffwn ddeall beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, a sut y gallwn atal hyn rhag digwydd, oherwydd, fel y gwyddoch, rwy'n siŵr, mae'n weithiwr gwirfoddol gweithgar yn siop lyfrau Oxfam yn Abertawe, ac rydym yn dymuno ei weld yn dychwelyd i'r ddinas y mae bellach yn byw ynddi.
Thank you very much for those questions. The Minister with responsibility for international relations and the Welsh language has questions in the Chamber on 30 January. I think that will be an opportunity for Members to question her about the breadth of her portfolio. I do think it's important to recognise that the portfolio covers those items to which the Welsh Government has devolved responsibility, so there will be areas of international relations that are very much reserved to Westminster. However, this post is extremely important in demonstrating that Wales is very much an outward-looking nation, very keen to engage on a global scale and on that global stage, which is a very welcome development.
On the matter of Otis, who is, as you say, a resident from Swansea who was taken from his bed at four o'clock in the morning just before Christmas and threatened with deportation on Christmas Day, I was in contact with the First Minister, expressing my concerns as a constituency Member on Christmas Eve, and I know that many Members of the Assembly have been making representations very strongly to the Home Office on a number of issues. The fact that Otis is very much a valued member of the community in Swansea—he's a volunteer, he's very active in his local church, he has a huge community of people supporting him.
But, actually, the most sinister thing about this case is the fact that the Home Office sought to deport Otis on Christmas Day when yourself and other Assembly Members, including myself, were finding it impossible to get any answer from the Home Office, because, obviously, it was closed over the Christmas period. And that timing was not accidental, it was purely deliberate on their part in order to frustrate our attempts to make representations on his behalf and on behalf of our constituents as well. So, I think the Home Office has some serious questions to answer about the way in which it operates in these situations.
As you say, Otis wasn't deported on Christmas Day, but he's still fighting his case and receiving legal representation. I know that there are many people in Swansea who are very keen to have him back.
Diolch yn fawr iawn am y cwestiynau hynny. Mae gan y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb dros gysylltiadau rhyngwladol a’r Gymraeg gwestiynau yn y Siambr ar 30 Ionawr. Credaf y bydd hynny’n gyfle i’r Aelodau ei holi ynghylch ehangder ei phortffolio. Credaf ei bod yn bwysig cydnabod bod y portffolio hwnnw’n cynnwys yr eitemau hynny sydd wedi eu datganoli i Lywodraeth Cymru, felly bydd meysydd cysylltiadau rhyngwladol sydd yn sicr wedi eu cadw ar gyfer San Steffan. Fodd bynnag, mae'r swydd hon yn hynod bwysig o ran dangos mai cenedl sy’n edrych allan ar y byd yw Cymru, sy’n awyddus iawn i ymgysylltu ar raddfa fyd-eang ac ar y llwyfan byd-eang hwnnw, sy’n ddatblygiad i'w groesawu'n fawr.
O ran Otis, sydd, fel y dywedoch, yn un o drigolion Abertawe a gymerwyd o'i wely am bedwar o'r gloch y bore ychydig cyn y Nadolig ac a gafodd ei fygwth ag allgludiad ar ddydd Nadolig. Roeddwn i mewn cysylltiad â’r Prif Weinidog, yn mynegi fy mhryderon fel aelod etholaeth ar Noswyl Nadolig, a gwn fod llawer o Aelodau'r Cynulliad wedi bod yn gwneud sylwadau cryf iawn i'r Swyddfa Gartref ar nifer o faterion. Y ffaith yw bod Otis yn aelod gwerthfawr iawn o'r gymuned yn Abertawe—mae'n wirfoddolwr, mae’n weithgar iawn yn ei eglwys leol, ac mae ganddo gymuned fawr o bobl sy’n ei gefnogi.
Ond, mewn gwirionedd, y peth mwyaf sinistr yn yr achos hwn yw'r ffaith bod y Swyddfa Gartref wedi ceisio alltudio Otis ar ddydd Nadolig pan oeddech chi ac Aelodau eraill o'r Cynulliad, gan fy nghynnwys i, yn ei chael yn amhosibl cael unrhyw ateb gan y Swyddfa Gartref, oherwydd, yn amlwg, roedd wedi cau yn ystod cyfnod y Nadolig. Ac nid damwain oedd yr amseru hwnnw, roedd yn gwbl fwriadol ar eu rhan nhw er mwyn rhwystro ein hymdrechion i wneud sylwadau ar ei ran ac ar ran ein hetholwyr hefyd. Felly, credaf fod gan y Swyddfa Gartref gwestiynau difrifol i'w hateb am y modd y mae'n gweithredu yn y sefyllfaoedd hyn.
Fel y dywedwch, ni chafodd Otis ei alltudio ar ddydd Nadolig, ond mae'n dal i ymladd ei achos ac yn cael cynrychiolaeth gyfreithiol. Gwn fod llawer o bobl Abertawe sy'n awyddus iawn i'w gael yn ôl.
Whilst wishing everybody a very happy new 2019, and welcoming my colleague to her new role, could I ask for a debate on the social and economic forecast for Wales for 2019, in light of the Bevan Foundation analysis that was published on New Year's Day? They were working very hard indeed. It does point to the dampening effect of the uncertainty of Brexit, of course, but regardless of that, and putting aside the potential disaster that it flags of a 'no deal' Brexit for a moment, it does highlight that, where there is economic growth in the year ahead, it will not always reach those parts of Wales where it is most needed, where there is a distance from vibrant labour markets, where transport infrastructure is lacking, or where skills and job readiness are less developed. There is a welcome forecast for a modest increase in wages, but also a forecast that these gains will too quickly be offset by increases in the cost of living, from food and train fares to rent and energy bills. It predicts that, for people at the bottom of the income spectrum, 2019 looks even tougher with frozen benefit rates struggling to cover essentials so poverty could deepen.
Now, we need, as a Welsh Government and a National Assembly, to prove these and other Bevan Foundation predictions wrong so that youth unemployment in the Valleys is reduced dramatically, everything within our power is done to tackle poverty for children and families and in-work poverty, and the only things being made redundant are food banks, not people. Now, we have an opportunity, because the First Minister's manifesto for leadership put forward ambitious plans on the economy, digitalisation, the foundational economy, social partnership, housing, transport and travel, equality, child poverty and more. This is a good basis for thwarting the 2019 predictions of the Bevan Foundation, but it also allows for a more fundamental readjustment of the Welsh social and economic model. So, an early debate would be welcome on how this Government, despite the challenges of Brexit and the long scorpion tail of austerity, raises up all of Wales, delivering prosperity and social and economic justice for the many, not just the few.
Wrth ddymuno 2019 newydd hapus iawn i bawb, a chroesawu fy nghyd-Aelod i'w swydd newydd, a gaf i ofyn am ddadl ar y rhagolygon cymdeithasol ac economaidd ar gyfer Cymru yn 2019, yng ngoleuni dadansoddiad Sefydliad Bevan a gyhoeddwyd ar ddydd Calan? Roedden nhw’n gweithio'n galed iawn yn wir. Mae'n tynnu sylw at yr effaith ddigalon a ddaw gydag ansicrwydd Brexit, wrth gwrs, ond beth bynnag am hynny, rwyf eisiau rhoi’r trychineb posib y mae'n ei ddatgan ar gyfer Brexit heb gytundeb o’r neilltu am eiliad. Mae'n tynnu sylw at y ffaith, lle ceir twf economaidd yn y flwyddyn i ddod, na fydd bob amser yn cyrraedd y rhannau hynny o Gymru sydd ei angen fwyaf, lle ceir pellter oddi wrth farchnadoedd llafur bywiog, lle bo seilwaith trafnidiaeth yn brin, neu lle bo sgiliau a pharodrwydd am waith yn llai datblygedig. Mae croeso i'r rhagolwg am gynnydd cymedrol mewn cyflogau, ond hefyd, rhagwelir y bydd yr enillion hyn yn cael eu gwrthbwyso'n gyflym iawn gan y cynnydd mewn costau byw, o fwyd a thocynnau trên i filiau ynni a rhent. I'r bobl ar waelod y sbectrwm incwm, rhagwelir y bydd 2019 yn edrych hyd yn oed yn fwy anodd, gyda rhewi cyfraddau budd-daliadau yn golygu trafferthion i dalu am bethau hanfodol, felly gallai tlodi ddwysáu.
Nawr, fel Llywodraeth Cymru a Chynulliad Cenedlaethol, mae angen inni brofi bod y pethau hyn a rhagfynegiadau eraill Sefydliad Bevan yn anghywir fel bod diweithdra ymhlith pobl ifanc yn y Cymoedd yn gostwng yn ddramatig, ac y bydd popeth o fewn ein pŵer yn cael ei wneud i fynd i'r afael â thlodi plant a theuluoedd a thlodi mewn gwaith, ac mai’r unig bethau segur fydd y banciau bwyd, nid y bobl. Nawr, mae gennym gyfle, oherwydd bod maniffesto ar gyfer arweinyddiaeth y Prif Weinidog yn cyflwyno cynlluniau uchelgeisiol ar gyfer yr economi, digitaleiddio, yr economi sylfaenol, partneriaethau cymdeithasol, tai, trafnidiaeth a theithio, cydraddoldeb, tlodi plant a mwy. Dyma sail dda ar gyfer rhwystro rhagfynegiadau 2019 y Sefydliad Bevan, ond mae hefyd yn caniatáu ailaddasiad mwy sylfaenol o'r model cymdeithasol ac economaidd yng Nghymru. Felly, byddai croeso i ddadl gynnar ar sut y mae'r Llywodraeth hon, er gwaethaf heriau Brexit a chynffon hir y sgorpion cyni, yn codi pob rhan o Gymru, yn dod â ffyniant a chyfiawnder cymdeithasol ac economaidd i'r lliaws, nid i'r ychydig yn unig.
Thank you very much for raising that issue and drawing our attention to the Bevan Foundation report, which really does place some significant importance on building a resilient and inclusive economy, which is something that we certainly would support and something that we're taking forward obviously through our economic action plan, which is injecting some really fresh thinking into the way in which we do business in that part of Government, through the promotion and encouragement and delivery of responsible practices—economic contracts, for example. You referred to economic forecasting, which always will carry a large margin of error, but what we can obviously say already, with some certainty, is that Brexit has already extracted a significant economic cost from Wales and across the rest of the UK, with gross domestic product somewhere between 2 per cent and 2.5 per cent lower than would have been the case otherwise. Multiple credible studies suggest the Brexit penalty will increase further under any Brexit scenario over the next years, and the penalty will be proportionate to the degree of access that we retain to the customs union and single market. So, against that background of relatively poorer economic prospects, it is inevitable that public finances will come under further strain, limiting the resources available to reduce poverty and limiting the resources that we're able to inject into our core public services as well. So, I know these are all issues that Members will be keen to raise with the economy Minister when he takes questions next week.
Diolch yn fawr iawn am godi'r mater hwnnw ac am dynnu ein sylw at adroddiad Sefydliad Bevan sydd yn wir yn rhoi llawer o bwysigrwydd ar adeiladu economi gadarn a chynhwysol. Mae hyn yn sicr yn rhywbeth y byddem yn ei gefnogi a rhywbeth yr ydym yn bwrw ymlaen ag ef, yn amlwg, drwy ein cynllun gweithredu economaidd, sy’n dod â syniadau newydd gwahanol i’n dull o weithredu yn y rhan honno o'r Llywodraeth, drwy hyrwyddo, annog, a chyflenwi arferion cyfrifol—contractau economaidd, er enghraifft. Roeddech yn cyfeirio at ragolygon economaidd, sydd bob amser yn agored i gamgymeriadau eang, ond yn amlwg, yr hyn y gallwn ei ddweud yn barod gyda chryn sicrwydd yw bod Brexit eisoes wedi tynnu cost economaidd sylweddol oddi wrth Gymru a gweddill y DU, gyda chynnyrch domestig gros rywle rhwng 2 y cant a 2.5 y cant yn is nag y byddai wedi bod fel arall. Mae llawer o astudiaethau credadwy yn awgrymu y bydd cosb Brexit yn cynyddu ymhellach o dan unrhyw senario Brexit yn ystod y blynyddoedd nesaf, ac y bydd y gosb yn gymesur â graddfa’r mynediad y byddwn yn ei gadw i'r undeb tollau a'r farchnad sengl. Felly, yn erbyn y cefndir hwnnw o ragolygon economaidd gymharol dlotach, mae'n anochel y bydd cyllid cyhoeddus yn mynd dan straen pellach, a bydd hynny'n cyfyngu ar yr adnoddau sydd ar gael i leihau tlodi ac yn cyfyngu ar yr adnoddau y gallwn eu chwistrellu i’n gwasanaethau cyhoeddus craidd hefyd. Felly, gwn fod y rhain i gyd yn faterion y bydd yr Aelodau yn awyddus i’w codi gyda Gweinidog yr economi pan fydd ef yn cymryd cwestiynau yr wythnos nesaf.
Can I also welcome you, Trefnydd, to your new role? I would like to ask you to liaise with the Minister for Education to consider bringing forward a statement about the grave situation that's ongoing in Swansea University at present. In doing so, I need to declare an interest as a very recent employee of the university. Members will have noted from the previous coverage, of course, and today's article—and it is important in this context to say—that the university management themselves chose to put this matter into the public domain before the article in the Western Mail today. Serious concerns have been raised with me by members of staff, and I'm very grateful to the Minister for Education, who was kind enough to meet me privately before Christmas to share those concerns from the members of staff with her. Now, many Members will, I think, have been very concerned to read the article in the Western Mail today and see the grave impact on Professor Richard Davies as an individual—notwithstanding the rights and wrongs of the issue, into which we cannot go—but I know, and I'm sure the Trefnydd does herself, that Professor Davies is known to many of us as a person of fundamental honour and decency. He's an outstanding public servant. He's transformed the university through his exemplary leadership into the world-leading university that it is now, and it has, of course, international importance to Wales and particular importance to the west of Wales.
I don't think it's enough now to say that this is an internal matter for the university alone. It is now a matter of public debate, and the implications are too far reaching, for the reputation of the university itself, for the individuals affected and for the sector. I'd like to ask if it's possible for the Minister—. I realise these issues are complicated because universities are independent organisations, but I'd like to request that the Minister make a statement as to how she will ensure that the Higher Education Funding Council for Wales intervenes in this crisis to protect the reputation of the university and to ensure justice for all the individuals involved. I would submit that an independent inquiry into the governance of the university as a whole and the handling of these particular issues is urgently needed.
A gaf i hefyd eich croesawu chi, Trefnydd, i'ch swydd newydd? Hoffwn ofyn ichi gysylltu â’r Gweinidog Addysg i ystyried cyflwyno datganiad am y sefyllfa ddifrifol sydd yn mynd rhagddo ym Mhrifysgol Abertawe ar hyn o bryd. Wrth wneud hynny, mae angen imi ddatgan buddiant fel gweithiwr diweddar iawn yn y brifysgol. Bydd yr Aelodau wedi nodi o'r sylw blaenorol, wrth gwrs, ac erthygl heddiw—ac mae'n bwysig dweud yn y cyd-destun hwn—mai rheolwyr y brifysgol eu hunain a benderfynodd wneud y mater hwn yn gyhoeddus cyn yr erthygl yn y Western Mail heddiw. Codwyd pryderon difrifol gyda mi gan aelodau o’r staff, ac rwyf yn ddiolchgar iawn i'r Gweinidog Addysg, a oedd yn ddigon caredig i gwrdd â mi yn breifat cyn y Nadolig i rannu’r pryderon hynny gan yr aelodau o staff. Nawr, bydd llawer o'r Aelodau, rwy'n credu, wedi bod yn bryderus iawn wrth ddarllen yr erthygl yn y Western Mail heddiw gan weld yr effaith ddifrifol ar yr Athro Richard Davies fel unigolyn—er gwaethaf yr hyn sy’n gam neu’n gymwys yn y mater na allwn fynd iddynt—ond rwyf yn gwybod, ac rwyf yn siŵr bod y Trefnydd ei hun yn gwybod hefyd, bod yr Athro Davies yn hysbys i lawer ohonom fel unigolyn anrhydeddus a chwrtais iawn. Mae'n was cyhoeddus rhagorol. Gweddnewidiodd y brifysgol drwy ei arweiniad rhagorol i’r brifysgol sydd bellach yn arwain y byd, ac wrth gwrs mae ganddi bwysigrwydd rhyngwladol i Gymru a phwysigrwydd arbennig i orllewin Cymru.
Nid wyf yn credu ei bod yn ddigon bellach i ddweud mai mater mewnol ar gyfer y brifysgol yn unig yw hwn. Bellach mae'n fater o ddadl gyhoeddus, ac mae’r goblygiadau yn rhy bellgyrhaeddol, ar gyfer enw da y brifysgol ei hun, ar gyfer yr unigolion yr effeithir arnynt ac ar gyfer y sector. Hoffwn ofyn a yw'n bosibl i'r Gweinidog—. Rwyf yn sylweddoli bod y rhain yn faterion cymhleth gan mai sefydliadau annibynnol yw prifysgolion, ond hoffwn ofyn i’r Gweinidog wneud datganiad ynghylch sut y bydd hi’n sicrhau bod Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru yn ymyrryd yn yr argyfwng hwn i ddiogelu enw da'r brifysgol ac i sicrhau cyfiawnder i'r unigolion dan sylw. Byddwn yn cynnig bod angen ymchwiliad annibynnol i lywodraeth y brifysgol yn ei chyfanrwydd a thrafod y materion penodol hyn ar frys.
Thank you very much. My understanding is that there's an ongoing investigation at the moment, which should be allowed to come to its conclusion before, I think, Welsh Government would have anything further to say on that.
Diolch yn fawr iawn. Fy nealltwriaeth i yw bod ymchwiliad yn digwydd ar hyn o bryd, a chredaf y dylid caniatáu iddo ddod i gasgliad cyn y byddai gan Lywodraeth Cymru unrhyw beth pellach i'w ddweud ar hynny.
Leader of the house, I'd like to ask for a statement from the Welsh Government on the oil pollution incident that happened in the port of Milford Haven waterway between 2 January and 3 January. Understandably, members of the public are extremely worried about the spillage and any potential impact that it might have on the environment, the wildlife and local businesses. It is an area of special scientific interest and internationally renowned for puffins, razorbills, Manx shearwaters and grey seals. I have contacted Valero every day since Friday, and I've expressed my concerns and asked for an update, and they've been very forthcoming in those updates, assuring me that the spillage is contained—that booms are in place to help prevent potential further spread. But the reality is this: the weather is calm and has been calm at the moment. The oil spill is actually being driven down into the sea bed. Those things are going to change, and they will change very quickly and probably very soon, and we will be seeing this oil landing—there is evidence already—on the beaches in the locality. What I'm really keen to hear is that the Welsh Government is in contact with Valero and the other agencies—NRW and Pembrokeshire County Council, as well as the RSPB, and I'm a member; I'll declare an interest—in knowing what is happening in the ground and, if need be, to take immediate and fast action to remedy any wider environmental damage that can happen, and also whether the Welsh Government is in contact with Valero to know exactly what is being done to repair the damaged pipe that is and has been leaking this oil into the environment.
Arweinydd y tŷ, hoffwn ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch y digwyddiad llygredd olew a ddigwyddodd ym mhorthladd Dyfrffordd Aberdaugleddau rhwng 2 Ionawr a 3 Ionawr. Yn ddealladwy, mae aelodau'r cyhoedd yn bryderus iawn am y gollyngiad ac unrhyw effaith bosib y gallai ei gael ar yr amgylchedd, y bywyd gwyllt a busnesau lleol. Mae'n ardal o ddiddordeb gwyddonol arbennig ac yn enwog yn rhyngwladol am adar y pâl, gweilch y penwaig, adar drycin Manaw a morloi llwyd. Rwyf wedi cysylltu â Valero bob dydd ers dydd Gwener, ac rwyf wedi mynegi fy mhryderon a gofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf, ac maen nhw wedi bod yn agored iawn yn yr wybodaeth ddiweddaraf honno, yn fy sicrhau bod y gollyngiad yn cael ei reoli—a bod rhwystrau yn eu lle i helpu i atal ymlediad pellach posib. Ond y gwir amdani yw hyn: mae’r tywydd yn dawel ac wedi bod yn dawel ar hyn o bryd. Mae’r gollyngiad olew, mewn gwirionedd, yn cael ei yrru i lawr i wely'r môr. Mae pethau'n mynd i newid, a byddant yn newid yn gyflym iawn ac yn fuan iawn mae'n debyg, a byddwn yn gweld yr olew hwn yn glanio—ceir tystiolaeth ohono eisoes—ar y traethau yn yr ardal leol. Rwy'n awyddus iawn i glywed bod Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad â Valero ac asiantaethau eraill—Cyfoeth Naturiol Cymru a Chyngor Sir Penfro, yn ogystal â’r Gymdeithas Frenhinol er Gwarchod Adar, yr wyf yn aelod ohoni; byddaf yn datgan buddiant—mewn gwybod beth sy'n digwydd yn y ddaear ac, os oes angen, i gymryd camau cyflym ar unwaith i wella unrhyw niwed amgylcheddol pellach a all ddigwydd, a hefyd a yw Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad â Valero i wybod yn union beth sy'n cael ei wneud i atgyweirio'r bibell a ddifrodwyd ac sydd wedi bod yn gollwng yr olew hwn i'r amgylchedd.
I thank Joyce Watson for drawing our attention to this very important and serious matter. The scale of the pollution is currently still under evaluation. We understand that very little oil has made landfall yet. As Joyce Watson said, we've been fortunate in terms of the weather, and the slick is no longer visible, suggesting that the oil has sunk. Now, that in itself, however, is a concern, because there are some really sensitive sea-bed habitats at this location, so some further evaluation will certainly be needed there.
But there is an oil pollution contingency plan in place. The lead authority for the implementation of that plan and of dealing with the oil spill coming in contact with the waters covered by the plan is the Milford Haven port authority. But the plan does bring together a multi-agency response team that includes the harbourmaster, Natural Resources Wales, Pembrokeshire County Council, Milford Haven coastguard and the Maritime Coastguard Agency duty counter-pollution officer. They met this morning and I know that the Minister with responsibility for the environment will be providing a written statement following that meeting, and I can assure Joyce Watson that Welsh Ministers and Welsh Government officials are receiving regular updates and assurances from NRW, and officials are certainly keeping Ministers fully informed with regular briefings.
Diolch i Joyce Watson am dynnu ein sylw at y mater difrifol a phwysig iawn hwn. Mae maint y llygredd yn cael ei werthuso ar hyn o bryd. Deallwn mai ychydig iawn o olew sydd wedi gweld tir hyd yma. Fel y dywedodd Joyce Watson, rydym wedi bod yn ffodus o ran y tywydd, ac nid yw’r clwt olew mwyach yn weladwy, sy’n awgrymu bod yr olew wedi suddo. Nawr, mae hynny ynddo ei hun, fodd bynnag, yn bryder, oherwydd bod rhai o gynefinoedd gwely'r môr yn sensitif iawn yn y lleoliad hwn, felly bydd angen gwerthusiad pellach yno yn sicr.
Ond mae cynllun wrth gefn ar gyfer llygredd olew ar waith. Yr awdurdod arweiniol ar gyfer gweithredu’r cynllun hwnnw ac ymdrin â’r gollyngiad olew sy’n dod i gysylltiad â’r dyfroedd a gwmpesir gan y cynllun yw Awdurdod Porthladd Aberdaugleddau. Mae'r cynllun yn dwyn ynghyd dîm ymateb aml-asiantaeth sy'n cynnwys yr harbwrfeistr, Cyfoeth Naturiol Cymru, Cyngor Sir Penfro, gwylwyr y glannau Aberdaugleddau a swyddog atal llygredd ar ddyletswydd Asiantaeth y Môr a Gwylwyr y Glannau. Fe wnaethon nhw gwrdd y bore yma a gwn y bydd y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb dros yr amgylchedd yn darparu datganiad ysgrifenedig yn dilyn y cyfarfod. Gallaf roi sicrwydd i Joyce Watson bod Gweinidogion Cymru a swyddogion Llywodraeth Cymru yn cael diweddariadau rheolaidd a sicrwydd gan Gyfoeth Naturiol Cymru, ac mae’r swyddogion yn bendant yn rhoi gwybodaeth lawn i'r Gweinidogion gyda sesiynau briffio rheolaidd.
During recess, we had the unbelievable case of 32 refugees from Libya marooned at sea since they were rescued in the Mediterranean on 22 December. They are marooned because no European port would allow them to dock. Robin Jenkins, who is originally from the Vale of Glamorgan, was a member of crew on the Sea-Watch that carried out the rescue when the small rubber boat began leaking fuel.
I answered Robin's call for help on social media and I wrote two letters to the Foreign Secretary, Jeremy Hunt, calling for compassion and for some kind of intervention. As yet, I've only had one reply and, frankly, that wasn't worth the paper that it was written on. Meanwhile, Robin Jenkins has today written on Facebook that the Sea-Watch boat is still stuck out at sea and enduring force 9 to 10 winds, which are too strong even for RNLI boats to be launched into.
Apart from wanting to publicise the petition calling for positive action with regard to this case—and I'm aware, of course, that immigration is not devolved—I'd like to know the extent to which the Welsh Government can make representations to Westminster on these matters. Will you be prepared to work with charities that assist refugees to improve the situation for the 32 people stuck on this Sea-Watch boat? Can you please send out a strong message from this Senedd today deploring the inhumane treatment of refugees fleeing danger that now seems to be the norm? The Home Office have been woeful on this. We can take a different and much more compassionate stand here in Wales, so, will you, please?
Yn ystod y toriad, cawsom yr achos anhygoel o 32 o ffoaduriaid o Libya a oedd wedi eu dal ar y môr ers iddynt gael eu hachub ym Môr y Canoldir ar 22 Rhagfyr. Maen nhw wedi eu dal ar y môr oherwydd nad oes yr un porthladd Ewropeaidd yn fodlon caniatáu iddynt ddocio. Roedd Robin Jenkins, sydd o Fro Morgannwg yn wreiddiol, yn aelod o'r criw ar y Sea-Watch a fu'n rhan o'r gwaith achub pan ddechreuodd y cwch bach rwber ollwng tanwydd.
Atebais alwad Robin am help ar y cyfryngau cymdeithasol ac ysgrifennais ddau lythyr at yr Ysgrifennydd Tramor, Jeremy Hunt, yn galw am drugaredd ac am ryw fath o ymyrraeth. Hyd yma, un ateb yn unig a gefais ac, a dweud y gwir, nid oedd yn werth y papur yr ysgrifennwyd arno. Yn y cyfamser, mae Robin Jenkins wedi ysgrifennu ar Facebook heddiw yn dweud bod y cwch Sea-Watch yn dal i fod allan ar y môr ac yn dioddef gwyntoedd grym 9 i 10, sy'n rhy gryf i lansio cychod Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol y Badau Achub hyd yn oed.
Ar wahân i fod eisiau rhoi cyhoeddusrwydd i'r ddeiseb sy’n galw am weithredu cadarnhaol ynglŷn â’r achos hwn—ac rwy'n ymwybodol, wrth gwrs, nad yw mewnfudo wedi ei ddatganoli—hoffwn i wybod i ba raddau y gall Llywodraeth Cymru gyflwyno sylwadau i San Steffan ar y materion hyn. A fyddwch chi'n barod i weithio gydag elusennau sy'n helpu ffoaduriaid er mwyn gwella'r sefyllfa ar gyfer y 32 o bobl sydd ar y cwch Sea-Watch hwn? Os gwelwch yn dda, a wnewch chi anfon neges gref o'r Senedd hon heddiw sy’n gresynu at driniaeth annynol y ffoaduriaid sy’n dianc rhag perygl sydd bellach yn beth arferol? Mae’r Swyddfa Gartref wedi bod yn druenus ar hyn. Gallwn wneud safiad gwahanol sy’n llawer mwy tosturiol yma yng Nghymru, felly, a wnewch chi hynny, os gwelwch yn dda?
Thank you very much for raising this. I followed very closely the social media that you were putting out about this, to draw people's attention to a story that otherwise, I think, nobody would have known about were it not for the constituent and the person from Wales who was involved getting in touch and drawing Wales's attention to this. We've been following it very closely. The first priority always has to be to safeguard human lives, and it's essential that the international community does come and work together to find both short-term solutions to this particular issue but also long-term solutions to the issues facing migrants and refugees. Migration policy, as you say is a matter for the UK Government, but the Welsh Government firmly believes that the UK Government, alongside other countries, should be receptive and supportive to people who are fleeing war and persecution so that they can make a home and rebuild their lives. We would welcome them to do so here in Wales. We have a nation of sanctuary refugee and asylum seeker plan, and that's due for publication on the twenty-second of this month, when the Deputy Minister will be making a statement and you'll have the opportunity to question her further on how Wales can be a true nation of sanctuary.
Diolch yn fawr iawn am godi hyn. Roeddwn yn dilyn yn agos iawn eich sylwadau am hyn yn y cyfryngau cymdeithasol, a oedd yn tynnu sylw pobl at stori nad wyf yn credu y byddai unrhyw un yn ymwybodol ohoni oni bai fod yr etholwr a'r unigolyn o Gymru a oedd yn ymwneud â hyn yn cysylltu â Chymru gan dynnu sylw ati. Rydym wedi bod yn dilyn hyn yn agos iawn. Y flaenoriaeth gyntaf bob amser yw diogelu bywydau dynol, ac mae'n hollbwysig bod y gymuned ryngwladol yn gweithio gyda'i gilydd i ddod o hyd i atebion tymor byr ar gyfer y mater penodol hwn, ond hefyd atebion hirdymor ar gyfer y problemau sy'n wynebu ymfudwyr a ffoaduriaid. Fel yr ydych yn dweud, mater i Lywodraeth y DU yw polisi ymfudo, ond mae Llywodraeth Cymru yn credu'n gryf y dylai Llywodraeth y DU, ochr yn ochr â gwledydd eraill, fod yn barod i dderbyn a chefnogi'r bobl sy'n ffoi rhag erledigaeth a rhyfel fel y gallant wneud cartref ac ailadeiladu eu bywydau. Byddem yn croesawu iddynt wneud hynny yma yng Nghymru. Mae gennym ein cenedl noddfa cynllun ffoaduriaid a cheiswyr lloches, a ddylai gael ei gyhoeddi ar yr ail ar hugain o'r mis hwn, pan fydd y Dirprwy Weinidog yn gwneud datganiad a bydd cyfle ichi ei holi ymhellach ar sut y gall Cymru fod yn genedl noddfa wirioneddol.
I'd like to welcome the Minister to her post and ask for two statements, please. Firstly, could we have a statement on reducing drug use in Welsh prisons? We know that no prison in Britain is drug free and that this situation is getting worse. Drug use in prison fuels violence, suicide, self-harm and has a serious detrimental impact on mental health. This undermines rehabilitation as often offenders are stuck in a cycle of offending fuelled by drug addiction. Whilst I understand this is primarily a role for UK Government, obviously when people leave prison they are released back into the community and use local services. A statement on how NHS Wales and other support services are working with prison authorities on reducing drug use with offenders would be valuable.
Secondly, could we have a statement on how sporting events, clubs and individuals raise the profile of Welsh towns and cities? Newport County AFC's fantastic result against Premier League club Leicester City on Sunday was a sell-out. It was broadcast live on BBC and the result went worldwide. Our FA Cup draw against Middlesbrough will not only pit those two teams against each other but it'll also be a battle of the transporter bridges, and our fantastic manager Mike Flynn is looking forward to going head to head with the Newportonian Tony Pulis. Hopefully, it'll be another great day for the city, the fans and the club. I'd be grateful for an update on how Welsh Government can use sporting successes like these to promote Wales and all that our towns and cities have to offer.
Hoffwn groesawu'r Gweinidog i'w swydd a gofyn am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda. Yn gyntaf, a gawn ni ddatganiad ar leihau'r defnydd o gyffuriau mewn carchardai yng Nghymru? Rydym yn gwybod nad oes un carchar ym Mhrydain sy'n rhydd o gyffuriau a bod y sefyllfa hon yn gwaethygu. Mae'r defnydd o gyffuriau yn y carchar yn hybu trais, hunanladdiad, hunan-niwed ac mae'n cael effaith andwyol ddifrifol ar iechyd meddwl. Mae hyn yn tanseilio'r adsefydliad gan fod troseddwyr yn aml ynghlwm wrth gylch troseddu sy'n cael ei hybu gan gaethiwed i gyffuriau. Er fy mod i'n deall mai swyddogaeth ar gyfer Llywodraeth y DU yw hon yn bennaf, yn amlwg pan fydd pobl yn gadael y carchar maen nhw'n cael eu rhyddhau yn ôl i'r gymuned ac yn defnyddio gwasanaethau lleol. Byddai'n werthfawr cael datganiad ar sut y mae GIG Cymru a gwasanaethau cymorth eraill yn gweithio gydag awdurdodau carchar ar leihau'r defnydd o gyffuriau gan droseddwyr.
Yn ail, a gawn ni ddatganiad ar sut y mae digwyddiadau chwaraeon, clybiau ac unigolion yn codi proffil trefi a dinasoedd yng Nghymru? Gwerthwyd pob tocyn ar gyfer canlyniad gwych Clwb Pêl-droed Sir Casnewydd yn erbyn clwb yr Uwchgynghrair Dinas Caerlŷr ddydd Sul. Roedd yn cael ei ddarlledu'n fyw ar y BBC, ac o ganlyniad, gwelwyd y canlyniad ledled y byd. Nid yn unig y bydd gêm Cwpan yr FA yn erbyn Middlesbrough yn rhoi'r ddau dîm yn erbyn ei gilydd, ond bydd hefyd yn frwydr y pontydd cludo, ac mae ein rheolwr gwych Mike Flynn yn edrych ymlaen at fynd benben â Tony Pulis sy'n hanu o Gasnewydd. Gobeithio y bydd yn ddiwrnod gwych arall i'r ddinas, y cefnogwyr a'r clwb. Byddwn yn ddiolchgar am yr wybodaeth ddiweddaraf ar sut y gall Llywodraeth Cymru ddefnyddio llwyddiannau chwaraeon fel hyn i hyrwyddo Cymru a phopeth sydd gan ein trefi a'n dinasoedd i'w cynnig.
I thank the Member very much for raising two very different but two very important issues. Tackling drug misuse is clearly a complex issue that the Welsh Government has been working very hard to address over a number of years, particularly through our substance misuse strategy 2008-18 and the associated delivery plans there. We're undertaking some significant work with our partners in this area to reduce the harms associated with substance misuse. The substance misuse services in prisons are delivered in line with clinical guidance and prison health teams work in partnership with community services—so, for instance with the Dyfodol programme, to ensure that support is provided throughout the criminal justice system and people's journey through that. Our take home naloxone programme is provided to prisons at the point of release, and that's really important in terms of preventing harm when people do return to the community and we know it's helped target and reduce drug-related deaths within the community. There's a current prescribing pilot in HMP Swansea and that will inform future improvements to substance misuse services in prison.
And, of course, I'm absolutely delighted to wish Newport County the best in their upcoming game, and I'm sure that the Deputy Minister will be keen also to show his support.
Diolch yn fawr i'r Aelod am godi dau fater gwahanol iawn ond pwysig iawn. Mae mynd i'r afael â chamddefnyddio cyffuriau yn amlwg yn fater cymhleth y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio'n galed iawn i fynd i'r afael ag ef dros nifer o flynyddoedd, yn enwedig drwy ein strategaeth camddefnyddio sylweddau 2008-18 a'r cynlluniau cyflawni cysylltiedig. Rydym yn gwneud gwaith sylweddol gyda'n partneriaid yn y maes hwn i leihau'r niwed sy'n gysylltiedig â chamddefnyddio sylweddau. Caiff y gwasanaethau camddefnyddio sylweddau eu darparu mewn carchardai yn unol â chanllawiau clinigol a gwaith timau iechyd carchardai mewn partneriaeth â gwasanaethau cymunedol—felly, gyda'r rhaglen Dyfodol, er enghraifft, i sicrhau bod cymorth yn cael ei ddarparu drwy’r system cyfiawnder troseddol gyfan a thaith pobl drwy'r system. Mae ein rhaglen naloxone i'w ddefnyddio gartref yn cael ei darparu ar gyfer carchardai wrth i'r carcharorion gael eu rhyddhau. Mae hynny’n bwysig iawn o ran atal niwed wrth i bobl ddychwelyd i'r gymuned ac rydym yn gwybod ei bod wedi helpu o ran targedu a lleihau marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau yn ein cymunedau. Ceir cynllun peilot rhagnodi cyfredol yng Ngharchar EM Abertawe a fydd yn llywio gwelliannau i wasanaethau camddefnyddio sylweddau mewn carchardai yn y dyfodol.
Ac, wrth gwrs, rwy'n falch dros ben o allu dymuno’r gorau i Sir Casnewydd yn y gêm sydd ar y gorwel, ac rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog yn awyddus i ddangos ei gefnogaeth ef hefyd.
Like others, I'd like to welcome my colleague to her new role. Can I ask for a statement on the delivery of the south Wales metro system? We have seen and heard timetables for the delivery of new services on many of the Valleys lines serving the Heads of the Valleys area, but we are still waiting in Ebbw Vale to hear about new services on the Ebbw Vale line. We understand that there will be an additional service in 2021, but we are looking towards four services an hour on the same basis as other Valleys lines and as other Heads of the Valleys areas. So, I hope we'll be able to have a statement on that. At the same time, I would like to have a statement on the new development of railway stations. We had the statement from the economy Secretary, I think about 18 months ago, on new stations serving different parts of the metro system. I'd be interested in understanding when that process will be continuing to be developed and when we'll be able to make applications for additional stations to serve all parts of the Valleys. The Trefnydd will be aware that the Ebbw Fach valley in my constituency is currently not served by the metro system, and the Abertillery station proposal was not supported by the Government. We would be very anxious to be able to continue to support a station in Abertillery to ensure that all of the Valleys are served by the metro system.
Fel eraill, hoffwn innau groesawu fy nghyd-Aelod i'w swydd newydd. A gaf i ofyn am ddatganiad ar ddarparu system metro de Cymru? Rydym wedi gweld a chlywed amserlenni ar gyfer cyflwyno gwasanaethau newydd ar lawer o reilffyrdd y Cymoedd sy'n gwasanaethu Blaenau'r Cymoedd, ond rydym yn dal i aros yng Nglynebwy i glywed am y gwasanaethau newydd ar reilffordd Glynebwy. Rydym ar ddeall y bydd gwasanaeth ychwanegol yn 2021, ond rydym yn ceisio cael pedwar gwasanaeth bob awr ar yr un sail â llinellau eraill y Cymoedd ac ardaloedd eraill Blaenau’r Cymoedd. Felly, gobeithio y gallwn gael datganiad ar hynny. Ar yr un pryd, hoffwn gael datganiad ar ddatblygu gorsafoedd rheilffordd newydd. Cawsom ddatganiad gan Ysgrifennydd yr economi, tua 18 mis yn ôl rwy’n credu, ar orsafoedd newydd i wasanaethu gwahanol rannau o'r system metro. Byddai gennyf ddiddordeb mewn deall pryd y bydd y broses honno’n parhau i gael ei datblygu a phryd y gallwn wneud ceisiadau am orsafoedd ychwanegol i wasanaethu pob rhan o'r Cymoedd. Bydd y Trefnydd yn ymwybodol nad yw dyffryn Ebwy Fach yn fy etholaeth i yn cael ei wasanaethu gan y system metro ar hyn o bryd, ac na chefnogwyd cynnig gorsaf Abertyleri gan y Llywodraeth. Rydym ni’n awyddus iawn i allu parhau i gefnogi gorsaf yn Abertyleri i sicrhau bod y system metro yn gwasanaethu’r Cymoedd i gyd.
Thank you very much for raising this. The economy Minister has indicated he'd be very happy to provide you with a briefing to answer some of the questions that you've raised.
Diolch yn fawr iawn am grybwyll hyn. Mae Gweinidog yr economi wedi dweud y byddai'n hapus iawn rhoi briff i chi er mwyn ateb rhai o'r cwestiynau yr ydych chi wedi eu gofyn.
Welcome to your new position, Trefnydd—I hope I got that right. Could we have an update from the Welsh Government—either the Minister for Economy and Transport or his deputy—on the provision of electric charging points for cars in Wales and the electric charging infrastructure in general? We know there have been some issues with that over the last year. In my constituency over Christmas there were some particular issues when the charging points at the Magor services on the M4 failed, which meant that people coming back from Christmas breaks were left perilously short of electricity as they got back to their homes in my area.
But there is an overall problem with the lack of charging infrastructure, which I know the Minister for the economy has been trying to address. Could we have an update on what progress is being made with that, so that we can make sure that as people acquire more electric vehicles across Wales—this problem will only develop—that they can be confident that they can use those vehicles and not have the fear of being stranded?
Croeso i'ch swydd newydd, Trefnydd—rwy'n gobeithio fy mod i wedi cael hynny'n gywir. A oes modd inni gael yr wybodaeth ddiweddaraf gan Lywodraeth Cymru—naill ai gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth neu ei Ddirprwy—ynglŷn â'r ddarpariaeth o fannau gwefru trydan ar gyfer ceir yng Nghymru a'r seilwaith gwefru trydan yn gyffredinol? Gwyddom fod rhai problemau wedi bod ynglŷn â hynny dros y flwyddyn ddiwethaf. Yn fy etholaeth i dros y Nadolig cafwyd rhai problemau penodol pan fethodd y mannau gwefru yng ngwasanaethau Magwyr ar yr M4, a oedd yn golygu bod pobl a oedd yn dod yn ôl o wyliau Nadolig wedi eu gadael yn hynod brin o drydan wrth gyrraedd eu cartrefi yn fy ardal i.
Ond mae problem gyffredinol gyda'r diffyg seilwaith gwefru, a gwn fod Gweinidog yr economi wedi bod yn ceisio mynd i'r afael â'r broblem hon. A gawn ni ddiweddariad ar y cynnydd sy'n cael ei wneud yn hynny o beth, fel y gallwn wneud yn siŵr, wrth i bobl ledled Cymru brynu mwy o gerbydau trydan—dim ond datblygu wnaiff y broblem hon—y gallan nhw fod yn ffyddiog bod modd defnyddio'r cerbydau hyn gan wybod nad oes siawns iddynt gael eu gadael heb allu mynd i unlle?
Thank you very much for that. The Minister did issue a statement on precisely this subject towards the end of last year, but he will certainly be pleased to provide a further update in due course.
Diolch yn fawr iawn am hynny. Fe wnaeth y Gweinidog gyhoeddi datganiad ar yr union fater hwn tua diwedd y llynedd, ond bydd yn sicr yn falch o roi diweddariad pellach maes o law.
Diolch i'r Trefnydd.
Thank you to the Trefnydd.
Yr eitem nesaf yw'r datganiad gan y Prif Weinidog ar y diweddaraf ar drefniadau pontio'r Undeb Ewropeaidd. Rwy'n galw ar y Prif Weinidog i wneud ei ddatganiad. Mark Drakeford.
The next item is a statement by the First Minister: an update on EU transition. I call on the First Minister to make the statement. Mark Drakeford.
Llywydd, diolch yn fawr. Ar ddechrau 2019, mae'n amlwg bod yna ymdeimlad o argyfwng wedi codi ynghylch Brexit. Llywodraeth y Deyrnas Unedig sy'n gyfrifol am hyn. Dros y ddwy flynedd a hanner diwethaf, maen nhw wedi rhoi blaenoriaeth i ryw ymgais ofer i geisio uno'r Blaid Geidwadol yn hytrach na chanolbwyntio ar ddyfodol y wlad.
Nid yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi gwneud unrhyw ymgais i sicrhau consensws trawsbleidiol ar gyfer ei strategaeth, nac wedi gwneud unrhyw ymgais o ddifrif i gytuno â'r gweinyddiaethau datganoledig ar ffordd o negodi. Drwy ei diffyg effeithlonrwydd ei hun, mae wedi methu â sicrhau cytundeb sy'n medru denu digon o gefnogaeth i sicrhau mwyafrif seneddol. O ganlyniad, rhai wythnosau yn unig cyn ymadael â'r Undeb Ewropeaidd, mae'r perygl o ymadael heb gytundeb yn cynyddu, ac fe fyddai hyn yn drychinebus i Gymru a'r Deyrnas Unedig yn gyfan.
Mae'n anhygoel ein bod ni yn y sefyllfa yma, ac mae'n gwbl ddiangen. Bron yn union ddwy flynedd yn ôl, fe wnaeth Llywodraeth Cymru gyhoeddi Papur Gwyn ar y cyd â Phlaid Cymru, sef 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Roedd yn cynnwys manylion am ffordd synhwyrol a rhesymegol o ymadael â'r Undeb Ewropeaidd, gan ddiogelu buddiannau hanfodol Cymru a'r Deyrnas Unedig yn ehangach. Y mis diwethaf, gyda mwyafrif sylweddol, cadarnhaodd y Cynulliad Cenedlaethol y dull gweithredu hwn unwaith eto.
Gadewch, Llywydd, inni ailadrodd ein blaenoriaethau. Yn gyntaf, rydym ni am weld Brexit sy'n diogelu swyddi yma yng Nghymru. Nid oes modd inni gytuno ag unrhyw ganlyniad sy'n arwain at osod tariffau neu rwystrau eraill a fydd yn ei gwneud yn anoddach i fusnesau Cymru allforio, yn annog chwyddiant drwy gynyddu costau mewnforio ac, yn fwyaf difrifol, yn amharu ar y cadwyni cyflenwi integredig ar draws Ewrop y mae cynifer o'r prif gyflogwyr yn dibynnu arnynt i ffynnu ac, mewn rhai achosion, i oroesi. Mae hyn yn golygu bod angen parhau i fod yn rhan o'r farchnad sengl a chymryd rhan mewn undeb tollau. Byddai hynny nid yn unig yn golygu ein bod yn parhau wedi integreiddio â'r farchnad Ewropeaidd, ond hefyd yn rhoi mynediad i ni at dros 60 o wledydd sydd â chytundebau masnach rydd gyda'r Undeb Ewropeaidd. Mae'n gwbl hurt troi ein cefnau ar drefniadau masnach rydd helaeth sydd eisoes yn bodoli ar draws y byd.
Llywydd, thank you very much. At the beginning of 2019, it's obvious that an unmistakable sense of crisis surrounds Brexit. It's the UK Government that's responsible for this. Over the last two and half years, it has prioritised a vain attempt to unite the Conservative Party rather than concentrating on the future of the country.
The UK Government has made no attempt to build a cross-party consensus for its strategy and neither has it made any serious attempt to agree an approach to the negotiations with the devolved administrations. Through its own ineptitude, it has failed to secure an agreement capable of attracting sufficient support to secure a parliamentary majority. As a result, only weeks away from leaving the European Union, the prospect of leaving without a deal is hardening, and this would be catastrophic for Wales and the whole of the United Kingdom.
It is incredible that we are in this position, and it's completely unnecessary. Almost exactly two years ago the Welsh Government, jointly with Plaid Cymru, published a White Paper, 'Securing Wales' Future'. It contained a basis for a sane and rational approach to European Union withdrawal that would protect the vital interests of Wales and the United Kingdom more widely. Last month, by a sizeable majority, the National Assembly reaffirmed this approach.
Llywydd, let me repeat our priorities. First and foremost, we want a Brexit that protects jobs here in Wales. We cannot connive with any outcome that results in tariffs or other barriers that will make it harder for Welsh businesses to export, encourage inflation by increasing the costs of imports and, most seriously of all, disrupt the integrated pan-European supply chains that so many of our employers rely on to thrive and, in some cases, survive. This necessitates continued single market participation alongside participation in a customs union, which would not only preserve our integration with the European market, but would also give us access to more than 60 countries that have free trade agreements with the European Union. It is the height of folly to turn our backs on extensive existing free trade arrangements around the globe.
Beyond that, Llywydd, we want an approach to migration that is fair to those EU citizens who have chosen or, as we hope in future, will choose to make their lives here in Wales, and fair to those who fear that the risk of exploitation is increased by the lack of rigour with which this UK Government has enforced workers' rights. By contrast, the hardline and hostile approach of this UK Government to migration jeopardises not only our capacity to negotiate the right long-term relationship with the EU, but also the viability of the NHS and other public services, as well as some of our key economic sectors—agriculture and food production, hospitality, and our higher education sector—and, I might add, will deprive Welsh citizens—perhaps above all, our young people—of the opportunity to live and work in 27 other member states.
Llywydd, this Government and I believe a solid majority in this Assembly want to preserve the social, environmental and labour market rights that have been patiently built up over many years of EU membership, and to keep pace with future developments that benefit the citizens of our continent. Moreover, I believe that a deal of the sort I have just described could also have been more acceptable to our EU partners.
Michel Barnier has said that a United Kingdom outside the European Union but within a customs union and accepting single market regulation across the economy is a form of Brexit that the EU could support. Such a solution would ensure that the so-called Northern Ireland backstop would never be needed, and would in any case avoid the great majority of the real problems associated with Mrs May's current proposals.
It is symptomatic of the failures of the UK Government and of the Prime Minister that her deal surrenders political influence over our future while simultaneously failing to gain any guarantees that the long-term relationship with the European Union will be one that defends our economic future. By pretending that we could both bring back control over our laws, our borders and our finances, and at the same time maintain the best economic relations with the European Union, the deal that the Prime Minister has brought back provides the assurance of neither. And that is why her deal cannot be accepted as it stands.
In the short term, we now face the prospect of chaos and privation if we leave the European Union without a deal in barely 10 weeks' time. This prospect is increasingly and alarmingly real, and we are doing whatever we are able to prepare for it, while remaining clear that there is no deal, no plan, however good, that can simply wipe away the harm that a crash-out Brexit will create. As Members know, we are working hard with the National Assembly to facilitate the passage of legislation necessary to prepare for Brexit. This represents a heavy burden of unscheduled work for the Welsh Government and for the Assembly itself, and we are reprioritising other Government business to put the legislation we need in place before the end of March.
Now, Llywydd, many of the levers for a 'no deal' Brexit are in the hands of the UK Government. It is they, and not Welsh public bodies, who will set tariffs and regulate the flow of goods across borders—in Holyhead, Fishguard and elsewhere. We are working at a practical level as closely as we can with the UK Government to share information and to be as fully prepared as possible. This has not been without its frustrations. Since the referendum we have found the UK Government too opaque, too slow and sometimes downright secretive. We have been clear that we are willing to work as closely as possible on an inter-governmental basis to prepare even for an eventuality that we believe should be taken off the table. But now is the time for real openness and full co-operation.
Many businesses here in Wales, particularly those who import and export, have been making contingency plans for some time. For those who haven't, now is the time to start doing so, and our Brexit portal is the starting point for businesses who need to find out more. Likewise, every public body in Wales—local authorities, universities, health authorities and others—should by now be well engaged with their own contingency preparations for a 'no deal' Brexit. There will be more that we will have to say on all of this as a Government over the next few weeks.
Llywydd, even at this late stage I hope that the Prime Minister succeeds in securing a better deal, one which aligns more closely with our ambitions as set out in 'Securing Wales' Future'. If the UK Government cannot do its job it should ask the European Union for an extension of the article 50 Brexit date of 29 March and then provide the whole of the United Kingdom with the opportunity to provide a clear mandate for the way forward, through a general election or a public vote. That is the position agreed by this Assembly before Christmas. It remains the best recipe for both Wales and the United Kingdom.
Y tu hwnt i hynny, Llywydd, rydym ni eisiau gweld system ymfudo sy'n deg i'r dinasyddion hynny o'r UE sydd wedi dewis neu, fel yr ydym ni'n gobeithio yn y dyfodol, y byddan nhw'n dewis byw eu bywydau yma yng Nghymru, ac yn deg i'r rhai sy'n ofni bod y perygl o gamfanteisio yn cynyddu oherwydd na fu Llywodraeth bresennol y DU yn ddigon cadarn wrth orfodi hawliau gweithwyr. Ar y llaw arall, mae agwedd ddigyfaddawd a gelyniaethus Llywodraeth y DU at ymfudo yn peryglu nid yn unig ein gallu i negodi'r berthynas hirdymor briodol gyda'r UE, ond hefyd hyfywedd y GIG a gwasanaethau cyhoeddus eraill, yn ogystal â rhai o'n prif sectorau economaidd—amaethyddiaeth a chynhyrchu bwyd, lletygarwch, a'n sector addysg uwch—ac, os caf i ychwanegu, bydd yn amddifadu dinasyddion Cymru—efallai yn anad dim, ein pobl ifanc—o'r cyfle i fyw a gweithio mewn 27 aelod-wladwriaeth arall.
Llywydd, mae'r Llywodraeth hon a minnau'n credu bod mwyafrif cadarn yn y Cynulliad hwn eisiau cadw'r hawliau cymdeithasol, amgylcheddol a'r hawliau o ran y farchnad lafur sydd wedi'u meithrin gydag amynedd dros nifer o flynyddoedd o aelodaeth o'r UE, ac i fanteisio ar ddatblygiadau yn y dyfodol sydd o fudd i ddinasyddion ein cyfandir. Ar ben hynny, rwy'n credu y byddai cytundeb o'r fath yr wyf i newydd ei ddisgrifio hefyd o bosib wedi bod yn fwy derbyniol i'n partneriaid yn yr UE.
Mae Michel Barnier wedi dweud, pe byddai'r Deyrnas Unedig y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, ond o fewn undeb tollau ac yn derbyn rheoliadau'r farchnad sengl ar gyfer yr economi yn ei chyfanrwydd, y byddai hynny'n ffurf ar Brexit y gallai'r UE ei chefnogi. Byddai ateb o'r fath yn sicrhau na fyddai angen o gwbl am gynllun ôl-stop Gogledd Iwerddon, fel y'i gelwir ef, a byddai, beth bynnag, yn osgoi'r rhan fwyaf o'r problemau gwirioneddol sy'n gysylltiedig â chynigion presennol Mrs May.
Mae'n arwydd o fethiant Llywodraeth y DU a'i Phrif Weinidog bod ei chytundeb yn ildio dylanwad gwleidyddol dros ein dyfodol ond ar yr un pryd yn methu ag ennill unrhyw sicrwydd y bydd y berthynas hirdymor gyda'r Undeb Ewropeaidd yn un sy'n amddiffyn ein dyfodol economaidd. Drwy gymryd arnom y gallem ni adfer rheolaeth dros ein cyfreithiau, ein ffiniau a'n cyllid, ac ar yr un pryd cynnal y cysylltiadau economaidd gorau gyda'r Undeb Ewropeaidd, nid yw'r cytundeb y daeth y Prif Weinidog ag ef yn ôl gyda hi yn rhoi sicrwydd o'r naill beth na'r llall. A dyna pam na ellir derbyn ei chytundeb hi fel y mae.
Yn y tymor byr, rydym ni bellach yn wynebu'r posibilrwydd o anhrefn a chaledi pe baem ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb mewn prin 10 wythnos. Mae'r posibilrwydd yma yn gynyddol ac yn frawychus o real, ac rydym ni'n gwneud beth bynnag y gallwn ni i baratoi ar ei gyfer, gan barhau i ddatgan yn glir nad oes unrhyw gytundebu, unrhyw gynllun, waeth pa mor dda, yn gallu dileu'r niwed y bydd Brexit di-gytundeb yn ei greu. Fel y gŵyr Aelodau, rydym ni'n gweithio'n galed gyda'r Cynulliad Cenedlaethol er mwyn hwyluso hynt y ddeddfwriaeth angenrheidiol i baratoi ar gyfer Brexit. Mae hyn yn faich trwm o waith heb ei drefnu ar gyfer Llywodraeth Cymru ac ar gyfer y Cynulliad ei hun, ac rydym ni'n ailflaenoriaethu materion eraill y Llywodraeth i roi'r ddeddfwriaeth y mae ei hangen arnom ni ar waith cyn diwedd mis Mawrth.
Nawr, Llywydd, mae llawer o'r elfennau sy'n gysylltiedig â Brexit 'dim cytundeb' yn nwylo Llywodraeth y DU. Nhw, ac nid cyrff cyhoeddus Cymru, fydd yn gosod tariffau ac yn rheoleiddio llif nwyddau ar draws ffiniau—yng Nghaergybi, Abergwaun ac mewn mannau eraill. Rydym ni'n gweithio ar lefel ymarferol mor agos ag y gallwn ni gyda Llywodraeth y DU i rannu gwybodaeth a bod mor barod â phosib. Ni fu hyn heb ei rwystredigaeth. Ers y refferendwm, mae Llywodraeth y DU wedi bod yn rhy niwlog, rhy araf ac weithiau'n gwbl gyfrinachol. Rydym ni wedi dweud yn glir ein bod yn barod i gydweithio mor agos â phosib ar sail rynglywodraethol i baratoi hyd yn oed ar gyfer digwyddiad y credwn ni na ddylid hyd yn oed ei ystyried. Ond nawr yw'r amser i fod yn wirioneddol agored a chydweithio'n llawn.
Mae llawer o fusnesau yma yng Nghymru, yn enwedig y rheini sy'n mewnforio ac allforio, wedi bod yn paratoi cynlluniau wrth gefn ers peth amser. Ar gyfer y rhai nad ydyn nhw wedi gwneud hynny, nawr yw'r amser i ddechrau gwneud hynny, ac ein porth Brexit yw'r man cychwyn ar gyfer busnesau sydd angen gwybod rhagor. Yn yr un modd, dylai pob corff cyhoeddus yng Nghymru—awdurdodau lleol, prifysgolion, awdurdodau iechyd ac eraill—fod yn hen gyfarwydd â'u paratoadau wrth gefn eu hunain ar gyfer 'Brexit' 'dim cytundeb'. Bydd mwy gennym ni i'w ddweud am hyn fel Llywodraeth dros yr ychydig wythnosau nesaf.
Llywydd, hyd yn oed ar yr adeg hwyr yma rwy'n gobeithio y bydd Prif Weinidog y DU yn llwyddo i gael gwell bargen, un sy'n cyd-fynd yn agosach â'n huchelgeisiau ni fel y'u nodir nhw yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Os na all Llywodraeth y DU wneud ei gwaith dylai ofyn i'r Undeb Ewropeaidd am estyniad i'r dyddiad Brexit yn erthygl 50 sef 29 Mawrth ac yna rhoi cyfle i'r DU gyfan roi mandad clir ar gyfer y ffordd ymlaen, drwy etholiad cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus. Dyna oedd y safbwynt y cytunodd y Cynulliad hwn arno cyn y Nadolig. Dyna'r dewis gorau o hyd i Gymru a'r Deyrnas Unedig.
Thank you, First Minister, for your statement this afternoon but you won't be surprised that I remain disappointed with the stance from the Welsh Labour Government on this issue. Your predecessor confirmed in a statement he made on 20 November last year that relatively little needed to change for the Welsh Government to support the UK Government's current deal with the EU. So, your view seemed very removed from that particular position in such a short space of time. Can you therefore tell us what has changed in that time?
Now, I note you accuse the UK Government of putting the interests of the Conservative Party before the interests of the UK. Nothing could be further from the truth, given—[Interruption.] Llywydd, I can hear other Members from other political parties shouting. I gave them the courtesy of listening to the First Minister and I'd expect the same courtesy back.
Now, nothing could be further from the truth, given that the Prime Minister has made it absolutely clear that the deal negotiated by her Government is in the interests of the whole of the UK, which will protect jobs and offer stability in the future, which you say in your statement you also want to achieve. However, it seems to me that the Labour Party and your Government can't make up its mind as to whether the UK should leave the EU or not. Eight of your own backbenchers and four members of your Government have called for a second referendum. So, for clarity this afternoon, can you tell us if your Government is now in favour of a second referendum and whether this is now official Welsh Government policy?
And it is a bit rich of you to accuse the UK Government of failing to agree an approach to the negotiations with the devolved administrations when your predecessor didn't extend an invitation to me to meet to discuss the impact of the withdrawal agreement on Wales in my capacity as an opposition leader in this place. So, I won't take any lessons from your party with your claims for the lack of meaningful engagement and consultation. Surely, it would have been far better for all party leaders to have met and discussed the proposals to discuss the impact that they would have on Wales and on the operation of this Assembly. Indeed, I know that the Prime Minister has extended that courtesy of having discussions regarding Brexit with many opposition parties, including the leader of Plaid Cymru.
Now, as you would expect, I've met a number of small and large-scale businesses recently and the message is abundantly clear: they want a deal. They say that a 'no deal' will have a grossly negative impact on business and the impact would be far-reaching and damaging. If the vote is carried next week in Parliament—and I sincerely hope it is—then businesses say they can plan the next stages. The time-limited implementation period would provide a bridge to the future relationship, with permission to allow businesses to continue trading as now until the end of next year. I'm sure this is something the First Minister would welcome. Without it, there is a huge amount of uncertainty and the implications could be very severe. We need to heed their stern and real warnings.
The Confederation of British Industry have made their views clear. They've said, and I quote:
'This deal is a compromise, including for business, but it offers that essential transitional period as a step back from the cliff-edge.'
Don't just listen to me and the CBI; listen to Andy Palmer, the chief executive of Aston Martin, who has put his thoughts on record as well. He has said that the Brexit deal in front of us is good enough. The Welsh Government are obviously not listening to the clear and consistent views of the business community, which has spoken with real clarity on this issue. So, since your appointment, what discussions have you had with business leaders in Wales, as we need to know that their view will be accurately reflected when your Ministers continue to discuss this issue with your Westminster counterparts?
Now, the Welsh Government has been clear in saying that the last thing they want to see is a hard border between Wales and Ireland, and I totally agree with that position. Your predecessor talked about massive ramifications, particularly on the roads structure leading to our ports. Now, the case for dualling the A40 in my constituency, for example, has been made since the 1950s, and you will know that I've continually asked Government Ministers in this Chamber about commitments to dualling this road. However, this remains a single carriageway, and I mention this because this is just an example of where the Welsh Government has responsibility. So, it's even more important that the Welsh Government tells us what plans it has to improve the roads structure to our main ports.
Now, I note in your statement today that you also referred to the flow of goods across borders in Holyhead, Fishguard and elsewhere, and I understand that you've been working very closely with the UK Government on the effect of Brexit particularly on Holyhead port. I'd be grateful if you'd give us a further update on the progress of that work.
With that, Llywydd, can I thank the First Minister for his statement today? But it is incredibly easy for the Welsh Government to apportion blame and criticism to the UK Government. I would remind the Welsh Government that they also need to look at their own competencies, and I would encourage you and your Ministers to work constructively with the UK Government over the coming weeks.
Diolch, Prif Weinidog, am eich datganiad y prynhawn yma, ond ni fyddwch chi'n synnu fy mod i'n dal yn siomedig â safbwynt Llywodraeth Lafur Cymru ar y mater hwn. Mewn datganiad a wnaeth eich rhagflaenydd ar 20 Tachwedd y llynedd, cadarnhaodd mai cymharol ychydig oedd angen ei newid er mwyn i Lywodraeth Cymru gefnogi cytundeb presennol Llywodraeth y DU gyda'r UE. Felly, ymddengys fod eich barn wedi newid cryn dipyn o'r safbwynt penodol hwnnw mewn cyn lleied o amser. A wnewch chi ddweud wrthym ni felly beth sydd wedi newid ers hynny?
Nawr, rwy'n sylwi eich bod yn cyhuddo Llywodraeth y DU o roi buddiannau'r Blaid Geidwadol o flaen buddiannau'r DU. Ni allai dim fod ymhellach o'r gwir, o ystyried—[Torri ar draws.] Llywydd, gallaf glywed Aelodau eraill o bleidiau gwleidyddol eraill yn gweiddi. Roeddwn yn gwrtais iddyn nhw wrth wrando ar y Prif Weinidog ac rwy'n disgwyl yr un cwrteisi'n ôl.
Nawr, ni allai dim fod ymhellach o'r gwir, o gofio bod Prif Weinidog y DU wedi ei gwneud hi'n gwbl glir fod y cytundeb a negodwyd gan ei Llywodraeth er budd y DU gyfan, a fydd yn diogelu swyddi ac yn cynnig sefydlogrwydd yn y dyfodol, sef yr hyn yr ydych chi'n dweud yn eich datganiad eich bod chi eisiau ei gyflawni hefyd. Fodd bynnag, ymddengys i mi na all y Blaid Lafur na'ch Llywodraeth benderfynu a ddylai'r DU adael yr UE ai peidio. Mae wyth o'ch Aelodau meinciau cefn eich hun a phedwar aelod o'ch Llywodraeth wedi galw am ail refferendwm. Felly, o ran eglurder y prynhawn yma, a wnewch chi ddweud wrthym ni a yw eich Llywodraeth yn awr o blaid cynnal ail refferendwm ac ai dyma bellach yw polisi swyddogol Llywodraeth Cymru?
Ac rydych chi'n eithaf hyf yn cyhuddo Llywodraeth y DU o fethu cytuno ar ddull y trafodaethau gyda'r gweinyddiaethau datganoledig pan nad oedd eich rhagflaenydd yn estyn gwahoddiad i mi gwrdd i drafod effaith y cytundeb ymadael ar Gymru yn fy swyddogaeth yn arweinydd yr wrthblaid yn y fan yma. Felly, ni fyddaf yn derbyn unrhyw wersi gan eich plaid chi gyda'ch honiadau am y diffyg ymgysylltu ac ymgynghori ystyrlon. Siawns y byddai hi wedi bod yn llawer gwell pe byddai holl arweinwyr y pleidiau wedi cwrdd a thrafod y cynigion i drafod yr effaith y bydden nhw'n eu cael ar Gymru ac ar weithrediad y Cynulliad hwn. Yn wir, rwy'n gwybod bod Prif Weinidog y DU wedi dangos cwrteisi a chynnig trafodaethau ynghylch Brexit gyda llawer o'r gwrthbleidiau, gan gynnwys arweinydd Plaid Cymru.
Nawr, fel y byddech chi'n disgwyl, rwyf wedi cyfarfod nifer o fusnesau bach a mawr yn ddiweddar ac mae'r neges yn glir iawn: maen nhw eisiau cytundeb. Maen nhw'n dweud y bydd 'dim cytundeb' yn cael effaith hynod negyddol ar fusnes ac y byddai'r effaith yn bellgyrhaeddol ac yn niweidiol. Os derbynnir y bleidlais yr wythnos nesaf yn y Senedd—ac rwy'n mawr obeithio y caiff hi—yna mae busnesau'n dweud y gallan nhw gynllunio'r camau nesaf. Byddai'r cyfnod gweithredu cyfyng yn bont i berthynas yn y dyfodol, gyda chaniatâd i alluogi busnesau i barhau i fasnachu fel hyn tan ddiwedd y flwyddyn nesaf. Rwy'n siŵr bod hyn yn rhywbeth y byddai Prif Weinidog Cymru yn ei groesawu. Hebddo, mae llawer iawn o ansicrwydd a gallai'r goblygiadau fod yn ddifrifol iawn. Mae angen inni wrando ar eu rhybuddion dwys a difrifol.
Mae Cydffederasiwn Diwydiant Prydain wedi mynegi eu barn yn glir. Maen nhw wedi dweud bod
y fargen hon yn gyfaddawd, gan gynnwys ar gyfer busnes, ond mae'n cynnig y cyfnod pontio hanfodol hwnnw fel cam yn ôl o ymyl y dibyn.
Peidiwch â gwrando arnaf i ac ar Gydffederasiwn Diwydiant Prydain yn unig; gwrandewch ar Andy Palmer, Prif Weithredwr Aston Martin, sydd wedi dweud ei farn ar goedd hefyd. Mae wedi dweud bod y cytundeb Brexit sydd ger ein bron yn ddigon da. Mae hi'n amlwg nad yw Llywodraeth Cymru yn gwrando ar farn glir a chyson y gymuned fusnes, sydd wedi siarad ag eglurder gwirioneddol ar y mater hwn. Felly, ers eich penodiad, pa drafodaethau a ydych wedi'u cael gydag arweinwyr busnes yng Nghymru, gan fod angen inni gael gwybod yr adlewyrchir eu barn yn briodol pan fydd eich Gweinidogion yn parhau i drafod y mater hwn â'ch cymheiriaid yn San Steffan?
Nawr, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir wrth ddweud mai'r peth olaf y mae hi eisiau ei weld yw ffin galed rhwng Cymru a'r Iwerddon, ac rwy'n cytuno'n llwyr â'r safbwynt hwnnw. Soniodd eich rhagflaenydd am oblygiadau enfawr hynny, yn arbennig i strwythur y ffyrdd sy'n arwain at ein porthladdoedd. Nawr, dadleuwyd dros ddeuoli'r A40 yn fy etholaeth i, er enghraifft, ers y 1950au, a byddwch yn gwybod y bûm i'n gofyn yn barhaus i Weinidogion y Llywodraeth yn y Siambr hon am addewidion i ddeuoli'r ffordd hon. Fodd bynnag, mae'n parhau i fod yn ffordd unffrwd, ac rwy'n sôn am hyn oherwydd mae'n un enghraifft yn unig o agwedd lle mae'r cyfrifoldeb gan y Llywodraeth. Felly, mae'n bwysicach fyth fod Llywodraeth Cymru yn dweud wrthym ni pa gynlluniau sydd ganddi i wella'r strwythur ffyrdd i'n prif borthladdoedd.
Nawr, rwy'n sylwi yn eich datganiad heddiw ichi gyfeirio hefyd at y llif o nwyddau ar draws ffiniau yng Nghaergybi, Abergwaun ac mewn mannau eraill, ac rwy'n deall y buoch chi'n cydweithio'n agos iawn â Llywodraeth y DU ar effaith Brexit yn arbennig ar borthladd Caergybi. Fe fyddwn i'n ddiolchgar pe baech chi'n rhoi'r newyddion diweddaraf inni ynglŷn â chynnydd y gwaith yna.
Gyda hynny o lith, Llywydd, a gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad heddiw? Ond mae'n hynod o hawdd i Lywodraeth Cymru feio a beirniadu Llywodraeth y DU. Hoffwn atgoffa Llywodraeth Cymru bod angen iddi hi hefyd edrych ar ei chymwyseddau ei hun, ac rwy'n eich annog chi a'ch Gweinidogion i weithio'n adeiladol gyda Llywodraeth y DU dros yr wythnosau nesaf.
I thank Paul Davies for those questions, Llywydd. I give him an assurance that all Welsh Ministers seek to work constructively with other partners across the United Kingdom and will be doing so very actively during this month as we step up our involvement in Brexit preparations. On Monday, my colleague Lesley Griffiths will be in London again for quadrilateral discussions on the rural economy and on the environment. Higher education Ministers from across the United Kingdom will be meeting in Cardiff during this month, again entirely on the Brexit agenda. We are hopeful that the next meeting of the Joint Ministerial Committee on European negotiations will take place in Cardiff this month. The Welsh Government is entirely committed to working as constructively as we are able, wherever those opportunities exist.
Our frustration has always been that the UK Government has not made enough of the offers of help that we have consistently put in front of them and has not drawn on the expertise that we would have been able to contribute to make sure that the plans, for which ultimately they are responsible, are as fully informed as possible on the needs of devolved administrations and nations and the responsibilities that are discharged in this Assembly for Wales.
Llywydd, the leader of the Conservatives here in the Assembly knows perfectly well that when Mrs May's deal is defeated in the House of Commons next week it will be the votes of Conservative Members of Parliament that will sink her deal. That's where her failure has been: she has failed to persuade her own party—very large numbers of her own party. And the criticisms that I have made this afternoon of the deal are absolutely mild in comparison with the language that members of his party—Members of Parliament of his party—every single day parade themselves on the radio and the television to make in relation to his Prime Minister's deal. So, I think, when the Welsh Government comes through the door to talk to Mrs May, we are a relief from the conversations that she has to conduct with recalcitrant members of the Conservative Party.
For us, the deal is not good enough. It's not good enough because it doesn't provide dynamic alignment for citizenship rights that will be enjoyed in other parts of the European Union. It doesn't explicitly provide for participation in a customs union. But in the way that the previous First Minister said—and I entirely agreed listening to him—our dissent from the deal is relatively little compared to our dissent from the political declaration. That is the point that Carwyn Jones was making—that of the two things that will be voted on together, we have even more and greater difficulties with the lamentable political declaration than we do with the deal to leave the European Union.
Let me take up the final point that the Member made, because he is right in saying that our work on ports with the UK Government is an example of where we have been working closely with the UK Government. We have a working group that brings together the UK Government, the Welsh Government, the port authorities, and that takes advice from the hauliers association and others, to make sure that we are doing everything we can, so that were a 'no deal' to happen, then the impact on our ports, particularly on Holyhead, we have a plan in place to deal with that. Because it involves the use of land beyond the port itself, those plans are necessarily—as I know he will understand—at this point commercially confidential because they involve discussions with other parties. But I can confirm what Paul Davies said: that that co-operation has been consistent over recent months and that it is doing good, practical work to mitigate the worst of the effects that we will see in ports in Wales should the catastrophe of a 'no deal' Brexit come about.
Diolch i Paul Davies am y cwestiynau hynny, Llywydd. Gallaf ei sicrhau bod holl Weinidogion Cymru yn ceisio gweithio'n adeiladol gyda phartneriaid eraill ledled y Deyrnas Unedig ac y byddant yn gwneud hynny yn frwd iawn yn ystod y mis hwn wrth inni ymbrysuro gyda'r paratoadau Brexit. Dydd Llun, bydd fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths yn Llundain eto ar gyfer trafodaethau pedairochrog ar yr economi wledig a'r amgylchedd. Bydd Gweinidogion addysg uwch o bob rhan o'r Deyrnas Unedig yn cyfarfod yng Nghaerdydd yn ystod y mis hwn, eto yn gyfan gwbl ynglŷn â'r agenda Brexit. Rydym ni'n obeithiol y bydd cyfarfod nesaf y Cydbwyllgor Gweinidogion ar negodiadau Ewropeaidd yn digwydd yng Nghaerdydd y mis hwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi llwyr ymrwymo i weithio mor adeiladol ag y gallwn ni, ble bynnag y bo'r cyfleoedd hynny yn bodoli.
Ein rhwystredigaeth erioed yw nad yw Llywodraeth y DU wedi gwneud digon o'r cynigion o gymorth yr ydym ni yn gyson wedi eu rhoi ger ei bron ac nad ydyn nhw wedi manteisio ar yr arbenigedd y byddem ni wedi gallu ei gyfrannu i wneud yn siŵr bod y cynlluniau, y maen nhw'n gyfrifol amdanyn nhw yn y pen draw, wedi rhoi cymaint o ystyriaeth â phosib i anghenion y gweinyddiaethau a'r gwledydd datganoledig a'r cyfrifoldebau sy'n cael eu cyflawni yma yng Nghynulliad Cymru.
Llywydd, mae arweinydd y Ceidwadwyr yma yn y Cynulliad yn gwybod yn iawn pan gaiff cytundeb Mrs May ei drechu yn Nhŷ'r Cyffredin yr wythnos nesaf mai pleidleisiau Aelodau Seneddol Ceidwadol fydd yn dryllio'i chytundeb. Dyna ble bu ei methiant: mae hi wedi methu â darbwyllo ei phlaid ei hun—niferoedd mawr iawn o'i phlaid ei hun. Ac mae'r ffordd yr wyf i wedi beirniadu'r cytundeb y prynhawn yma yn llugoer iawn o'i chymharu ag iaith aelodau o'i blaid—Aelodau Seneddol ei blaid—sydd wrthi'n feunyddiol yn clochdar ar y radio a'r teledu am gytundeb ei Brif Weinidog. Felly, rwy'n credu, pan fydd Llywodraeth Cymru yn siarad â Mrs May, y byddwn ni'n cynnig rhyddhad o'r sgyrsiau y mae'n rhaid iddi eu cynnal gydag aelodau anhydrin y Blaid Geidwadol.
I ni, nid yw'r cytundeb yn ddigon da. Nid yw'n ddigon da oherwydd nid yw'n darparu cyfatebiaeth ddeinamig i'r hawliau dinasyddiaeth a fwynheir mewn rhannau eraill o'r Undeb Ewropeaidd. Nid yw'n benodol yn rhoi cyfle i gyfranogi mewn undeb tollau. Ond fel y dywedodd Prif Weinidog blaenorol Cymru—ac roeddwn i'n cytuno'n llwyr o wrando arno—mae ein gwrthwynebiad i'r cytundeb yn gymharol fach o'i gymharu â'n gwrthwynebiad i'r datganiad gwleidyddol. Dyna'r pwynt yr oedd Carwyn Jones yn ei wneud—o'r ddau beth y bydd pleidlais arnynt gyda'i gilydd, mae gennym ni anawsterau hyd yn oed mwy dyrys a sylweddol o ran y datganiad gwleidyddol truenus nag sydd gennym ni o ran y cytundeb i adael yr Undeb Ewropeaidd.
Gadewch imi ymdrin â'r sylw olaf a wnaeth yr Aelod, gan ei fod yn gywir wrth ddweud bod ein gwaith ar borthladdoedd gyda Llywodraeth y DU yn enghraifft o sut yr ydym ni wedi gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU. Mae gennym ni weithgor sy'n dod â Llywodraeth y DU, Llywodraeth Cymru a'r awdurdodau porthladd ynghyd, ac sy'n cael cyngor gan Gymdeithas y Gyrwyr Lorïau ac eraill, i wneud yn siŵr ein bod yn gwneud popeth y gallwn ni, fel pe byddai sefyllfa o 'dim cytundeb' yn codi, yna o ran yr effaith ar ein porthladdoedd, yn enwedig o ran Caergybi, fe fyddai gennym ni gynllun ar waith i ymdrin â hynny. Oherwydd bod hynny'n golygu defnyddio tir y tu hwnt i'r porthladd ei hun, mae'r cynlluniau hynny o reidrwydd—fel rwy'n gwybod y bydd yn deall—ar yr adeg hon yn fasnachol gyfrinachol am eu bod yn cynnwys trafodaethau gyda phartïon eraill. Ond gallaf gadarnhau'r hyn a ddywedodd Paul Davies: y bu'r cydweithio hwnnw'n gyson dros y misoedd diwethaf a bod gwaith da ac ymarferol yn cael ei wneud i liniaru'r gwaethaf o'r effeithiau y byddwn ni'n eu gweld mewn porthladdoedd yng Nghymru petai'r trychineb o gael Brexit 'dim cytundeb' yn digwydd.
Rydw i'n diolch hefyd i'r Prif Weinidog am y datganiad. Mae'n ddiweddariad o'r sefyllfa ac mae e'n cynnig dadansoddiad o sefyllfa sydd yn gymhleth ac, fel rŷm ni wedi clywed, yn dra phryderus ar y naw i ni yng Nghymru. Beth sydd angen, wrth gwrs, arnom ni, fwy na heb ar hyn o bryd gyda dim ond 80 diwrnod i fynd, wrth gwrs, tan inni adael yr Undeb Ewropeaidd, ydy dau beth, am wn i, o du Llywodraeth Cymru: eglurder ynglŷn â pholisi Llywodraeth Cymru o ran gwarchod buddiannau Cymru, ac wedyn cynllun clir i osgoi'r gyflafan y mae'r Prif Weinidog wedi darlunio. Rydw i'n ofni nad ydy un o'r ddau beth yna yn glir i fi yn y datganiad rŷm ni wedi'i weld y prynhawn yma.
A gaf i ddychwelyd at bwnc a gododd ddoe, wrth i'r Prif Weinidog gael ei gwestiynu o flaen y pwyllgor materion allanol—yr amwysedd yma ynglŷn â pholisi Llywodraeth Cymru ynglŷn â'r ieithwedd sy'n cael ei defnyddio? Fe glywom ni, a dweud y gwir, y Trefnydd gynnau fach yn defnyddio'r ieithwedd 'aelodaeth o'r farchnad sengl' ac 'o'r undeb tollau', ond, yn lle hynny, beth rydym ni wedi'i weld gan y Prif Weinidog y prynhawn yma ac yn y datganiad ydy'r iaith rydym ni wedi clywed o'r blaen gan Lywodraeth Cymru, sef:
I also thank the First Minister for his statement. It is an update on the situation and provides an analysis of a situation that is complex and, as we've heard, very concerning for us in Wales. What we need more than anything, of course, at the moment, with only 80 days to go until we depart the European Union, is two things, I suppose, from the Welsh Government: clarity on the Welsh Government's policy in terms of safeguarding the interests of Wales, and then a clear plan to avoid the crisis that the First Minister has set out. I fear that neither of those two things have become clear to me in the statement that we have heard this afternoon.
If I could return to an issue that was raised yesterday during the First Minister's questions before the external affairs committee—this ambiguity of the Welsh Government's policy on the language that is used. We heard the Trefnydd a little earlier using the language 'membership of the single market' and 'of the customs union', but, instead, what we've heard from the First Minister this afternoon is the language that we've heard in the past, which is:
single market participation and participation in a customs union.
cymryd rhan yn y farchnad sengl a chymryd rhan mewn undeb tollau.
Nawr, fe wnes i ofyn iddo fe sut oedd hyn yn cyd-fynd â'r cynnig mae e wedi cyfeirio ato fe y prynhawn yma, a oedd wedi cael ei basio ar 4 Rhagfyr, achos mi oedd y cynnig yna’n hollol glir, ac fe wnaf ei ddarllen e:
'Yn galw ar Lywodraeth y DU i geisio aelodaeth y DU o’r farchnad sengl Ewropeaidd a'r undeb tollau.'
Now, I asked him how this could be reconciled with the motion that he's referred to already this afternoon, which was passed on 4 December, because that motion was quite clear, and I will read it:
'Calls on the UK Government to seek UK membership of both the European Single Market and Customs Union.'
'The European Single Market and Customs Union.'
'Y Farchnad Sengl Ewropeaidd a'r Undeb Tollau.'
Ac, eto, rŷm ni wedi gweld gwleidyddion Llafur yn San Steffan heddiw yn dweud bod yn rhaid i Lywodraeth Brydeinig barchu cynigion a fydd yn cael eu pasio, gwelliannau a fydd yn cael eu pasio, i’r cynnig yr wythnos nesaf. Wel, does bosib y dylai fod Llywodraeth Cymru’n parchu yr un egwyddor fan hyn. Mae’r polisi wedi’i benderfynu, ac, wrth gwrs, nid gwahaniaeth semantig, fel oedd y Prif Weinidog yn dadlau ddoe, ydy hyn mor belled ag y mae’r undeb tollau yn y cwestiwn. Byddai parhau o fewn undeb tollau’r Undeb Ewropeaidd yn golygu y byddai allforwyr yn gallu parhau i fasnachu â’r Undeb Ewropeaidd fel nawr, heb orfod wynebu tariffau na rhwystrau di-dariff. Mae’r opsiwn arall, sef rhyw undeb tollau arall, yn ein rhoi ni yn yr un sefyllfa â Thwrci, yn gorfod llywio drwy rwystrau newydd, costus, fel rheoliadau rules of origin, er mwyn parhau i allforio i’r Undeb Ewropeaidd. Ac, wrth gwrs, nid yw’r undeb tollau yna ar gyfer Twrci yn cynnwys amaethyddiaeth. Felly, dyna pam mae’r gwahaniaeth yma’n allweddol, ac mae’r ffaith ein bod ni wedi pasio cynnig, a nawr mae Llywodraeth Cymru yn mynd nôl ar hynny, yn ôl yr hyn sydd wedi cael ei ddweud y prynhawn yma—rwy'n gresynu at hynny, gan ein bod ni mewn sefyllfa, wrth gwrs, o argyfwng nawr lle dylai bod yna eglurder gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â’u safbwynt nhw.
Felly, a gaf i ofyn i’r Prif Weinidog: pam fod polisi Llywodraeth Cymru, yn ôl yr hyn mae e wedi’i ddweud y prynhawn yma, ar y mater yma yn wahanol i’r polisi a gafodd ei gytuno gan y Senedd hon gyda chefnogaeth Llywodraeth Cymru ar 4 Rhagfyr? A pham ŷch chi’n credu bod gadael yr undeb tollau sydd yn bodoli o fudd i allforwyr Cymreig, gan ystyried yr holl resymau rydw i wedi sôn amdanyn nhw?
Ac yn olaf, roedd y cynnig a gafodd ei gymeradwyo hefyd yn galw am ymestyn erthygl 50 heb amodau, yn wahanol i’r hyn rŷch chi wedi’i ddweud eto'r prynhawn yma yn y datganiad. Roeddech chi’n dweud eich bod chi’n gwneud popeth y gallwch chi er mwn osgoi'r dinistr yma sydd ar y gorwel. Os hynny, pam fod yna gymaint o Aelodau Llafur wedi gorfod ysgrifennu atoch chi i wneud mwy—i ymbil nid yn unig, wrth gwrs, ar y Prif Weinidog yn San Steffan, ond arweinydd eich plaid eich hun gan, ein bod ni nawr yn wynebu sefyllfa o fewn ychydig wythnosau o’r gyflafan yma? A’r opsiwn cliriach sydd ar y gorwel, wrth gwrs, ydy pleidlais y bobl. Pam nad ydych chi’n gallu dangos arweiniad yn hyn o beth ac osgoi'r hyn—yr ydych yn hollol iawn—all fod yn ddinistriol i bobl Cymru?
And, again, we've seen Labour politicians in Westminster today saying that the UK Government has to respect motions and amendments to the motion that are to be tabled next week. Well, surely the Welsh Government should then respect the same principle here. The policy has been decided, and this isn't a semantic difference, as the First Minister argued yesterday, as far as the customs union is concerned. Continuing within the EU customs union would mean that exporters could continue to trade with the European Union as they do now, without having to face tariffs or non-tariff barriers. The other option, of an alternative customs union, would place us in the same position as Turkey, having to steer through new, expensive barriers, such as rules of origin rules, in order to continue to export to the European Union. And, of course, that customs union for Turkey doesn't include agriculture. Therefore, that's why that difference is so crucial, and the fact that we have passed a motion, and now the Welsh Government is going back on its word on that, according to what has been said today, is a cause of great regret for me, as we are in a critical situation now where there should be clarity from the Welsh Government as to its stance.
So, may I ask the First Minister: why is the Welsh Government's policy, according to what he has said this afternoon, on this issue different to the policy that was agreed by this Parliament with the support of the Welsh Government on 4 December? And why do you believe that leaving the customs union, which already exists, is better for Welsh exporters, given all of the reasons that I have outlined?
Finally, the motion that was approved also called for the extension of article 50 unconditionally, unlike what you have said in your statement today. You said that you were doing everything you could to avoid this catastrophe that we are facing. If so, why have so many Labour Members had to write to you to do more—to plead not only with the Prime Minister in Westminster, but also to plead with the leader of your own party, as we are now facing a situation within just a few weeks of this catastrophe? And the clearer option, of course, is a people's vote. Why can't you show leadership in this regard and avoid what you quite rightly describe as something that could be very destructive to the people of Wales?
I thank the Member for his observations, and I'm disappointed in him, Llywydd; I can't avoid saying that. I really do think, and I say this in all seriousness to Adam Price, that we are more influential and we have more impact on behalf of Wales in this debate when we focus on the fundamentals on which we are so largely agreed, rather than arguing over things that matter not at all to people outside this Assembly and who are baffled by the sort of remarks that he will have made this afternoon, as though they represented the serious part of the debate. The serious part of the debate was represented in the document that we worked hard on together, and which we still stand by, and the motion that we agreed on—both parties were able to agree on.
You can't simply be selective about it, Adam. Your final remarks ask me why I wasn't prepared to come down in favour of one of the two equal courses of action that that motion sets out. So, you can't ask me to select one bit of that while you choose to select another bit of it. If he wants an answer to his question—not that I think, as I say, that I believe that this is where the focus of this debate ought to be—I'll put it on the record this afternoon, Llywydd. I'll do it in relation to the issue of a customs union. The European Union customs union forms its 28 members into a single territory for customs purposes. That is established through a treaty, a treaty on the functioning of the European Union, the TFEU. The UK's exit from the European Union is achieved in legal terms by withdrawal from EU treaties. Given that the EU customs union is established by a treaty, once the UK is no longer a signatory to that treaty, it will not, in law—it will not—. There's no point in the Member shaking his head; it's a matter of legal certainty. It will not be part of the customs union. If he doesn't want to take it from me, let me quote from the Scottish Government's publication, 'Scotland's Place in Europe'. And this is what the Scottish Government say: 'while the UK could not'—could not—'remain within the EU customs union, as this would require it to be a member state, we would advocate'—they go on to say—'the creation of a UK-EU customs union, which replicates the terms we currently enjoy as a member of the EU customs union.'
So, if we want to go over and over the semantic point, there is the legal basis why the formula that I end up using is correct, and the one that he would like me to use would have no validity in law. But it is, to say it again, Llywydd, not where the substance of this debate lies, and, on the substance, on the fundamentals, the position that we as a Welsh Government have taken, and the position that I've heard set out very clearly by Plaid Cymru members, is much closer together. That's why I was pleased that we were both as parties able to support the motion in front of the Assembly before Christmas. I referred directly, Llywydd, to that motion in the JMC plenary chaired by the Prime Minister, making it clear to her that I was speaking not simply on behalf of the Welsh Government, but on behalf of the Assembly, quoting to her the terms of that resolution. And, on the substance of it, I think we are very close together, and I think we are more influential when we focus on those genuinely important things rather than arguing about matters that appear to divide us, but, really, are of no genuine significance in this debate.
Diolch i'r Aelod am ei sylwadau, ac rwy'n siomedig ynddo, Llywydd; ni allaf osgoi dweud hynny. Rwy'n wirioneddol gredu, ac rwy'n dweud hyn o ddifrif calon wrth Adam Price, ein bod ni'n fwy dylanwadol ac yn cael mwy o effaith ar ran Cymru yn y ddadl hon pan ydym ni'n canolbwyntio ar yr hanfodion yr ydym ni'n gytûn arnyn nhw i raddau helaeth iawn, yn hytrach na dadlau ynghylch pethau nad ydyn nhw'n bwysig i bobl y tu allan i'r Cynulliad hwn ac sydd mewn penbleth ynghylch y math o sylwadau y mae wedi eu gwneud y prynhawn yma, fel petai nhw'n cynrychioli rhan ddifrifol o'r ddadl. Ymdriniwyd â rhan ddifrifol y ddadl yn y ddogfen y gweithiwyd yn galed arni gyda'n gilydd, ac y byddwn yn dal i lynu wrthi, a'r cynnig y gwnaethom ni gytuno arno—y gallodd y ddwy blaid gytuno arno.
Ni allwch chi ddewis a dethol, Adam. Mae eich sylwadau terfynol yn gofyn imi pam nad oeddwn i'n barod i ddewis un o'r ddwy ffordd gydradd o weithredu y mae'r cynnig hwnnw yn eu nodi. Felly, ni allwch chi ofyn i mi ddewis un rhan o hynny ac i chi benderfynu dewis rhan arall ohono. Os yw eisiau ateb i'w gwestiwn—nid fy mod i'n credu, fel y dywedaf, fy mod i'n credu mai dyma ble dylai pwyslais y ddadl hon fod—fe wnaf i ddweud hyn ar goedd y prynhawn yma, Llywydd. Fe wnaf i hynny mewn perthynas â mater yr undeb tollau. Mae Undeb Tollau'r Undeb Ewropeaidd yn ffurfio tiriogaeth unigol at ddibenion tollau ar gyfer y 28 aelod. Mae hynny wedi'i sefydlu drwy gytuniad, cytuniad ar weithrediad yr Undeb Ewropeaidd, y TFEU. Bydd y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd mewn termau cyfreithiol drwy ymadael â chytuniadau'r Undeb Ewropeaidd. O gofio y sefydlir undeb tollau'r UE gan gytuniad, pa na fydd y DU yn un o lofnodwyr y cytundeb mwyach, ni fydd, yn ôl y gyfraith—ni fydd—. Ni waeth i'r Aelod ysgwyd ei ben; mae'n fater o sicrwydd cyfreithiol. Ni fydd yn rhan o'r undeb tollau. Os nad yw eisiau derbyn fy ngair, gadewch imi ddyfynnu o gyhoeddiad Llywodraeth yr Alban, 'Scotland's Place in Europe'. A dyma beth mae Llywodraeth yr Alban yn ei ddweud: 'er na allai'r DU'—er na allai—'barhau o fewn undeb tollau'r UE, gan y byddai angen iddi fod yn aelod-wladwriaeth, byddem o blaid—maen nhw'n mynd ymlaen i ddweud—'creu Undeb Tollau'r UE a'r DU, sy'n dyblygu'r amodau yr ydym ni'n eu mwynhau ar hyn o bryd fel aelod o undeb tollau'r UE.'
Felly, os ydym ni eisiau sôn yn dragwyddol am ystyr, dyna'r sail gyfreithiol sy'n dangos bod y fformiwla yr wyf i'n ei defnyddio yn y pen draw yn gywir, ac na fyddai gan yr un yr hoffai ef imi ei defnyddio unrhyw ddilysrwydd cyfreithiol. Ond, i ddweud hynny eto, Llywydd, nid dyma sylwedd y ddadl hon, ac, o ran sylwedd, o ran yr hanfodion, mae'r safbwynt yr ydym ni fel Llywodraeth Cymru wedi ei fabwysiadu, a'r safbwynt yr wyf wedi clywed Aelodau Plaid Cymru yn ei amlinellu'n glir iawn, yn llawer agosach at ei gilydd. Dyna pam yr oeddwn i'n falch ein bod ni'n dau fel pleidiau wedi gallu cefnogi'r cynnig a oedd gerbron y Cynulliad cyn y Nadolig. Cyfeiriais yn uniongyrchol, Llywydd, at y cynnig hwnnw yng nghyfarfod llawn Cydbwyllgor y Gweinidogion a gadeiriwyd gan Brif Weinidog y DU, gan egluro'n glir wrthi hi fy mod i'n siarad nid yn unig ar ran Llywodraeth Cymru, ond ar ran y Cynulliad, gan ddyfynnu iddi delerau'r penderfyniad hwnnw. Ac, o ran ei sylwedd, rwy'n credu ein bod ni'n agos iawn at ein gilydd, ac rwy'n credu ein bod ni'n fwy dylanwadol wrth inni ganolbwyntio ar y pethau hynny sy'n wirioneddol bwysig yn hytrach na dadlau ynghylch materion sydd yn ôl pob golwg yn ein rhannu ni ond nad ydyn nhw, mewn gwirionedd, o unrhyw arwyddocâd gwirioneddol yn y ddadl hon.
Thanks to the First Minister for bringing us another statement on Brexit. You say, First Minister, that you want a Brexit that protects jobs. Jobs for whom, I wonder—jobs for British people, or jobs for the hundreds of thousands of people who have come to Britain in recent years, who together comprise—[Interruption.]—who together comprise a formidable pool of cheap labour for big business? So, my first question is: do you acknowledge that the interests of British people have to be a higher priority for the UK Government than the interests of non-British EU citizens?
Perhaps, once freedom of movement ends, the job prospects of Welsh people at the lower end of the labour market in Newport, Cardiff, Swansea and Wrexham, and other towns in those travel-to-work areas, may markedly improve. Things may materially—[Interruption.]—things may materially get better for those people struggling to find a job—struggling to find a job with decent pay and conditions, struggling to find a job with guaranteed hours. Those conditions may conceivably improve once we actually have something limiting the endless supply of cheap labour, such as a proper immigration policy. Perhaps I can ask you if you acknowledge this possibility. You say there was a pretence that we could bring back control over our borders. Do you therefore believe that the UK Government cannot hope to exercise control over its borders, and do you think that would be a laudable situation? You say that, if the Prime Minister cannot secure a deal, she should seek an extension, so that we can have either a general election or a public vote—in other words, another referendum. What would be the point of either eventuality, I ask myself: a general election so that the Labour Party—the national Labour Party, led by the arch leaver, Jeremy Corbyn—can put forward another formulation that takes us no further forward, because nobody knows what Labour's position in Westminster actually is. Last time, they stood on a platform of respecting the referendum result and leaving the European Union. So, what about another public vote? Why, when it will in itself mean ignoring the clear mandate provided in the last one, which has not yet been implemented, and, under your formula, perhaps never will be? The UK voted to leave, and so did Wales. We need to stop this shilly-shallying and leave the EU in 10 weeks' time. Seventeen million people will cheer when we do.
Diolch i'r Prif Weinidog am gyflwyno datganiad arall inni ar Brexit. Rydych chi'n dweud, Prif Weinidog, eich bod chi eisiau Brexit sy'n diogelu swyddi. Swyddi ar gyfer pwy, tybed—swyddi i bobl Prydain, neu swyddi i'r cannoedd ar filoedd o bobl sydd wedi dod i Brydain yn ystod y blynyddoedd diwethaf, sydd, gyda'i gilydd—[Torri ar draws.]—sydd, gyda'i gilydd yn ffurfio cronfa aruthrol o lafur rhad ar gyfer busnesau mawr? Felly, fy nghwestiwn cyntaf yw: a ydych chi'n cydnabod bod yn rhaid i fuddiannau pobl Prydain fod yn flaenoriaeth uwch i Lywodraeth y DU na buddiannau dinasyddion yr UE nad ydyn nhw'n Brydeinwyr?
Efallai, pan ddaw rhyddid i symud i ben, efallai y bydd rhagolygon gwaith pobl Cymru sydd ar ris isaf y farchnad lafur yng Nghasnewydd, Caerdydd, Abertawe a Wrecsam, a threfi eraill yn yr ardaloedd teithio-i'r-gwaith hynny, yn gwella'n sylweddol. Gall pethau—[Torri ar draws.]—gall pethau wella'n faterol ar gyfer y bobl hynny sy'n ei chael hi'n anodd dod o hyd i swydd—ei chael hi'n anodd dod o hyd i swydd sy'n cynnig cyflog ac amodau da, sy'n cael trafferth dod o hyd i swydd gyda sicrwydd oriau. Mae'n bosib y gallai'r amodau hynny wella ar ôl inni gael rhywbeth sy'n cyfyngu ar y cyflenwad diddiwedd o lafur rhad, megis polisi mewnfudo priodol. Efallai y gallaf ofyn ichi a ydych chi'n cydnabod y posibilrwydd yma. Rydych chi'n dweud mai esgus oedd datgan y gallem ni adfer rheolaeth dros ein ffiniau. Felly, a ydych chi'n credu na all Llywodraeth y DU obeithio i reoli ei ffiniau, ac a ydych chi'n credu y byddai hynny'n sefyllfa dda i fod ynddi? Rydych chi'n dweud, os na all Prif Weinidog y DU sicrhau cytundeb, y dylai hi ofyn am estyniad, fel y gallwn ni gael etholiad cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus—mewn geiriau eraill, refferendwm arall. Beth fyddai diben y naill bosibilrwydd neu'r llall, rwy'n gofyn i fy hun: etholiad cyffredinol fel y gallai'r Blaid Lafur—y Blaid Lafur Cenedlaethol, o dan arweiniad Jeremy Corbyn, sydd gyda'r mwyaf taer dros adael—gyflwyno cynnig arall nad yw'n mynd â ni ymlaen, oherwydd nid oes neb yn gwybod beth mewn gwirionedd yw safbwynt Llafur yn San Steffan. Y tro diwethaf, fe wnaethon nhw arddel polisi o barchu canlyniad y refferendwm a gadael yr Undeb Ewropeaidd. Felly, beth am bleidlais gyhoeddus arall? Pam, pan fydd hynny ynddo ei hun yn golygu anwybyddu'r mandad clir a gafwyd yn yr un diwethaf, nad yw wedi ei weithredu eto, ac, o dan eich fformiwla, efallai na fydd e byth? Pleidleisiodd y DU i adael, ac felly hefyd Cymru. Mae angen inni roi'r gorau i'r petruso yma a gadael yr UE ymhen 10 wythnos. Bydd 17 miliwn o bobl yn cymeradwyo pan wnawn ni hynny.
Llywydd, I understand that the Member has repeated the policy of his party in his final remarks. Let me just respond to his opening remarks, where I don't simply believe that he is wrong in his analysis, but he is offensive in the way that he makes those points as well. The people from other parts of the world who we are lucky enough to have attracted to come here in Wales are every bit as valuable to our communities and our economy as anybody else who makes that positive contribution. And it is the jobs of people who already live in Wales who are at risk if we cannot attract people to come here to fulfil essential parts of our economy—obviously in places like the health service, where providing those vital services depends on our ability to go on recruiting people from other parts of the European Union, but in the parts of the economy that he focuses upon as well. I've said it before in this Chamber, Llywydd, so I'll say it briefly, but I'll recount the story told to me by the very successful owner of a hotel in mid Wales, who has run that hotel for a long period of time, who employs 100 people. Eighty of those people are people who live locally, and 20 of them are recruited from outside Wales. And what he said to me was, 'If I can't get the 20 people, my hotel cannot operate, and it is the jobs of the 80 people that will be at risk.' And that's why his dichotomy is such a false one—pretending that, somehow, there is a distinction to be drawn of the sort that he attempted to do. I reject it, I think he's wrong, and I think that his prescription will lead to not better but far, far worse economic prospects for those of our citizens who struggle the most already to make a living here in Wales.
Llywydd, rwy'n deall bod yr Aelod wedi ailadrodd polisi ei blaid yn ei sylwadau terfynol. Gadewch imi ymateb i'w sylwadau agoriadol, pryd rwy'n credu, yn ogystal â bod yn anghywir yn ei ddadansoddiad, ei fod hefyd yn sarhaus yn y ffordd y mae'n gwneud y sylwadau hynny. Mae'r bobl o rannau eraill o'r byd y buom ni'n ddigon ffodus i'w denu nhw yma i Gymru yr un mor werthfawr i'n cymunedau ac i'n heconomi ag unrhyw un arall sy'n gwneud cyfraniad cadarnhaol. A swyddi'r bobl sydd eisoes yn byw yng Nghymru sydd mewn perygl os na allwn ni ddenu pobl i ddod yma i gyflawni rhannau hanfodol o'n heconomi—yn amlwg mewn mannau fel y gwasanaeth iechyd, lle mae darparu'r gwasanaethau hanfodol hynny yn dibynnu ar ein gallu i barhau i recriwtio pobl o rannau eraill o'r Undeb Ewropeaidd, ond hefyd yn y rhannau o'r economi y mae yntau'n canolbwyntio arnyn nhw hefyd. Rwyf wedi dweud hyn o'r blaen yn y Siambr hon, Llywydd, felly fe wnaf ei ddweud yn gryno, ond dyma ichi stori a ddywedwyd wrthyf i gan berchennog llwyddiannus gwesty yn y Canolbarth, sydd wedi rhedeg y gwesty yna am gyfnod hir, sy'n cyflogi 100 o bobl. Mae wyth deg o'r bobl hynny yn bobl sy'n byw yn lleol, ac mae 20 ohonyn nhw'n cael eu recriwtio o'r tu allan i Gymru. A'r hyn a ddywedodd wrthyf i oedd, 'Os na allaf i gael yr 20 o bobl, ni all fy ngwesty weithredu, a swyddi'r 80 o bobl fydd yn y fantol.' A dyna pam mae ei ddeuoliaeth yn un mor ffug—yn cymryd arno, rywsut, bod modd gwahaniaethu fel y ceisiodd ef ei wneud. Rwy'n gwrthod hynny, rwy'n credu ei fod yn anghywir, ac rwy'n credu y bydd ei argymhelliad ef yn arwain at ragolygon economaidd nid gwell, ond gwaeth o lawer i rai o'n dinasyddion sydd eisoes yn cael y drafferth fwyaf i wneud bywoliaeth yma yng Nghymru.
Can I thank the First Minister for his statement this afternoon? Because, clearly, this is a very fluid process—we know what happened before Christmas, and we're still seeing the shenanigans going on in Westminster today. Can I also highlight the fact that I think the Tories on my left are actually in denial of the chaos in Westminster? Because, if you can't see the chaos, then you must be blind or have dark glasses, because there's a total shambles going on in Westminster with the Tories in power. First Minister, can I also welcome the appointment of a Brexit Minister here in your Government? Because it is important we have someone to co-ordinate. You yourself undertook the role, in a sense, in the previous Government—you know the complications that are involved, and therefore the co-ordination of that is crucial across Government. I very much welcome that.
Can I ask a couple of serious questions, because I think what we've heard sometimes is more sort of pampering to their own audiences than anything else? Can you give us an indication of the timescales that the Welsh Government will be putting in new Bills? Because, in the transition—. If we end up leaving on 29 March without a deal, we have a more urgent situation than if we have a transition period in which—and, let's be honest, the transition period, we're talking about December 2020. Well, there are European Parliament elections in May of this year, the Commission will have to be appointed, so it's likely to be October before a new Commission is in position. And, if they want an extension to the discussions in the transition period, they've got to be done by 1 July. That actually gives about nine months, and it's nigh on impossible to actually achieve all that you want to achieve in that nine months. So, there are going to be very tight timescales. So, when will we be seeing Bills from the Welsh Government—a culture Bill, a fisheries Bill, an environmental Bill and other Bills—so that we can ensure that we are in a position in this place to actually have passed Bills reflecting the areas that we have responsibility for?
Can I also ask whether you have taken steps as to whether there is a need to have new environmental governance bodies in Wales? Because many of the statutory instruments going through are actually referring to 'Secretary of State' and not necessarily new bodies in Wales. So, will there be any new bodies in Wales that you have to establish for ensuring that we can meet the current obligations we have? Your OECD review, which the leader of Plaid Cymru mentioned in his questions to you in FMQs—he didn't actually ask the question as to when will that report, and, as a consequence of that report, when will we see a policy objective coming through to look at how regional development in Wales can link into the economic action plan, so that, as we lose European structural funds, we can actually have something in place to develop the economic regeneration of those areas.
Can I also ask whether you've had an opportunity to meet with Michel Barnier yet, or will you be going to meet with him, because it is important that we keep our connections in Europe—[Interruption.]—? It is important we keep the connections in Europe—for mobile phones if nothing else—[Laughter.]—to ensure that the discussions we have beyond Brexit allow Wales to be an active member of the communities in Europe, particularly as the large proportion of exports from Wales goes to that marketplace. For example, I know you've talked about the First Minister—the previous First Minister—having looked at the Norway model, but, of course, it's now being discussed as a Norway pus model. Have you had an opportunity to start looking at whether there is any merit in a Norway plus type model and how it could be best suited, and would it be worth passing that agenda to the UK?
And a further question is the frameworks. We've common frameworks under discussion. From what you said to the committee yesterday, we are succeeding very well on those, and progressing well, but will they be in position by 29 March if we leave without a deal? Because, clearly, if we leave without a deal, we will have no European frameworks to abide by; we'll have to use the UK frameworks. Are they, therefore, going to be ready for the date of 29 March, which I think might be the exit? Because I have a horrible fear that we will see an exit without a deal if she does not get her deal next week, because I see project fear—the real project fear—as telling the leavers, 'If you don't vote for my deal, you'll get no Brexit', telling the remainers, 'If you don't vote for my deal, you get no deal', thus scaring them into voting for something that we know is not going to be of benefit for the people of Wales.
A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Oherwydd, yn amlwg, mae hon yn broses gyfnewidiol iawn—rydym ni'n gwybod beth a ddigwyddodd cyn y Nadolig, ac rydym ni'n dal i weld y castiau yn San Steffan heddiw. A gaf i hefyd dynnu sylw at y ffaith fy mod i'n credu bod y Torïaid ar fy llaw chwith mewn gwirionedd yn gwadu'r anhrefn yn San Steffan? Oherwydd, os na allwch chi weld yr anhrefn, yna mae'n rhaid eich bod chi'n ddall neu'n gwisgo sbectol dywyll, oherwydd mae hi'n draed moch llwyr yn San Steffan gyda'r Torïaid mewn grym. Prif Weinidog, a gaf i hefyd groesawu penodiad Gweinidog Brexit yma yn eich Llywodraeth? Oherwydd ei bod hi'n bwysig bod gennym ni rywun i gydgysylltu. Fe wnaethoch chi eich hunan ymgymryd â'r swyddogaeth honno, mewn ffordd, yn y Llywodraeth flaenorol—rydych chi'n gwybod am y cymhlethdodau sy'n gysylltiedig â hynny, ac felly mae cydgysylltu hynny'n hanfodol drwy'r Llywodraeth. Rwy'n croesawu hynny'n fawr.
A gaf i ofyn ychydig o gwestiynau difrifol, oherwydd fy mod yn credu bod yr hyn a glywn ni weithiau yn fwy o faldodi eu cynulleidfaoedd eu hunain nag unrhyw beth arall? A wnewch chi roi rhyw syniad inni o'r amserlenni o ran pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno biliau newydd? Oherwydd, yn y cyfnod pontio—. Os ydym ni yn y pen draw yn gadael ar 29 Mawrth heb gytundeb, fe fydd gennym ni sefyllfa fwy argyfyngus na fydd gennym ni os cawn ni gyfnod pontio pryd— a, gadewch inni fod yn onest, y cyfnod pontio, rydych chi'n sôn am fis Rhagfyr 2020. Wel, mae etholiadau Senedd Ewrop ym mis Mai eleni, bydd angen penodi'r Comisiwn, felly mae'n debygol y bydd hi'n fis Hydref cyn y bydd y Comisiwn newydd yn ei le. Ac, os ydyn nhw eisiau ymestyn y trafodaethau yn ystod y cyfnod pontio, mae'n rhaid gwneud hynny erbyn 1 Gorffennaf. Mewn gwirionedd mae hynny'n rhoi tua naw mis, ac mae bron yn amhosibl mewn gwirionedd i gyflawni popeth yr ydych chi eisiau ei gyflawni yn y naw mis hynny. Felly, fe fydd amserlenni tynn iawn. Felly, pryd fyddwn ni'n gweld Biliau gan Lywodraeth Cymru—Bil diwylliant, Bil pysgodfeydd, Bil amgylcheddol a Biliau eraill—fel y gallwn ni sicrhau ein bod ni mewn sefyllfa lle'r ydym ni mewn gwirionedd wedi pasio Biliau sy'n adlewyrchu'r meysydd y mae gennym ni gyfrifoldeb drostyn nhw?
A gaf i ofyn hefyd a ydych chi wedi ystyried pa un a oes angen cael cyrff llywodraethu amgylcheddol newydd yng Nghymru? Oherwydd bod llawer o'r offerynnau statudol sydd ar eu hynt yn cyfeirio mewn gwirionedd at 'Ysgrifennydd Gwladol' ac nid o reidrwydd at gyrff newydd yng Nghymru. Felly, a fydd yna unrhyw gyrff newydd yng Nghymru y mae'n rhaid ichi eu sefydlu i sicrhau y gallwn ni fodloni'r rhwymedigaethau presennol sydd gennym ni? Ynglŷn â'ch adolygiad o ran y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, a grybwyllwyd gan arweinydd Plaid Cymru yn ei gwestiynau i chi yn ystod y Cwestiynau i'r Prif Weinidog—ni wnaeth mewn gwirionedd ofyn y cwestiwn ynghylch pryd fydd yr adroddiad hwnnw, ac, o ganlyniad i'r adroddiad hwnnw, pryd welwn ni amcan polisi yn gweld golau dydd i edrych ar sut y gall datblygu rhanbarthol yng Nghymru gysylltu â'r cynllun gweithredu economaidd, fel, wrth inni golli cronfeydd strwythurol Ewropeaidd, y gallwn ni mewn gwirionedd fod â rhywbeth yn barod i ddatblygu adfywiad economaidd yr ardaloedd hynny.
A gaf i ofyn hefyd a ydych chi wedi cael cyfle i gwrdd â Michel Barnier eto, neu a fyddwch chi'n cyfarfod ag ef, oherwydd mae hi'n bwysig ein bod yn cadw ein cysylltiadau yn Ewrop—[Torri ar draws.] —? Mae'n bwysig inni gadw'r cysylltiadau yn Ewrop—ar gyfer ffonau symudol os dim byd arall—[Chwerthin.]—i sicrhau bod y trafodaethau a gawn ni ar ôl Brexit yn caniatáu i Gymru fod yn aelod gweithgar o'r cymunedau yn Ewrop, yn arbennig oherwydd bod cyfran fawr o allforion o Gymru yn mynd i'r farchnad honno. Er enghraifft, rwy'n gwybod eich bod wedi sôn bod Prif Weinidog Cymru—cyn Brif Weinidog Cymru—wedi edrych ar fodel Norwy, ond, wrth gwrs, mae'n cael ei drafod bellach fel model Norwy plws. A ydych chi wedi cael cyfle i ddechrau edrych a oes unrhyw rinwedd mewn model tebyg i Norwy plws ac ym mha fodd y byddai'n fwyaf addas, ac a fyddai'n werth trosglwyddo'r agenda honno i'r DU?
A chwestiwn pellach yw'r fframweithiau. Mae fframweithiau cyffredin yn cael eu trafod. O'r hyn a wnaethoch chi ddweud wrth y pwyllgor ddoe, rydym ni'n llwyddo'n dda iawn gyda'r rheini, ac maen nhw'n mynd rhagddyn nhw'n dda, ond a fyddan nhw ar waith erbyn 29 Mawrth os byddwn yn gadael heb gytundeb? Oherwydd, yn amlwg, os ydym ni'n gadael heb gytundeb, ni fydd gennym ni unrhyw fframweithiau Ewropeaidd i ufuddhau iddyn nhw; bydd yn rhaid inni ddefnyddio fframweithiau'r DU. A fyddan nhw, felly, yn barod erbyn 29 Mawrth, sef y dyddiad ymadael, o bosib, rwy'n credu? Oherwydd mae gennyf wir ofn y byddwn yn gadael heb gytundeb os na chaiff ei chytundeb hi ei dderbyn yr wythnos nesaf, oherwydd rwy'n gweld prosiect ofn—y prosiect ofn go iawn—yn dweud wrth y rhai sydd eisiau gadael, 'os nad ydych chi'n pleidleisio dros fy nghytundeb i, ni chewch chi Brexit', ac yn dweud wrth y rhai sydd eisiau aros, 'os nad ydych chi'n pleidleisio dros fy nghytundeb i, ni chewch chi gytundeb', gan eu dychryn felly i bleidleisio dros rywbeth y gwyddom ni nad yw'n mynd i fod o fudd i bobl Cymru.
Llywydd, I thank David Rees for the questions. Just to begin by saying that, as I said to Adam Price, I think we have been more effective in having an influence in this fundamental debate when we've been able to speak together, so I think that the work of the committee that David Rees chairs has had an influence as well in the way that it has worked with parallel committees in other parts of the United Kingdom to make sure that the responsibilities of legislatures are properly articulated in the debate.
When I established a Cabinet shortly before Christmas, Brexit was uppermost in my thoughts. It's why I wanted key Ministers with major Brexit responsibilities to stay in those positions so we would have continuity of political oversight in health, in the rural economy, in our economy more generally. It is why I wanted to appoint someone within the Government who would be able to co-ordinate work across the Government in relation to Brexit and to represent Wales in key forums, and it is why I was keen to create a new Cabinet portfolio, which my colleague Eluned Morgan now discharges, which is there to make sure that, the other side of Brexit, we make even more of an effort than we have in the past to keep Wales's reputation alive, well, known about in other parts of the world. And, in answering David Rees' question about that, I'm sure he'll see how that has been reflected in the way that portfolios have been designed.
To come to a small number of his specific questions, I share his view that a transition period with another cliff edge of 31 December 2020 was never a sensible way to negotiate that. I've said it time and time and time again, along with Scottish Ministers, in the JMC, that it was a flawed way of constructing the transition period. But the date was insisted upon—insisted upon—by David Davis, when he was still Secretary of State for Exiting the European Union, otherwise he was going to leave the Cabinet. Well, it didn't keep him there for long and the legacy is one that we will all have to deal with, because I cannot believe that everything that will need to be done in the transition period can be concluded within that period.
We are about to go out to consultation on a new environmental body for Wales. The OECD review will report within a two-year time frame. It is not so much advice on the policy objectives, because we have already published information on our policy objectives for regional economic development, it's about the methodology by which you achieve those objectives, the best practice elsewhere in Europe that we will be looking to the OECD review to assist us with. I'm yet to meet Michel Barnier. I know that the Chair of the committee has done so, and, certainly, the previous First Minister did so, and I look forward to being able to play my part in making sure that Wales's views are in front of senior members of the European Union over coming weeks and months.
Finally, on the frameworks point, to confirm what I said to the committee yesterday that work has continued actively on the frameworks. It has gone, on the whole, reasonably well. Progress on all 24 framework areas is due to be reported to the next meeting of the JMC on European negotiations. Will everything that needs to be put in place be there by 29 March? Well, I doubt it, but that does not mean that every effort that can be made is not being made in the run-up to that date.
Llywydd, hoffwn ddiolch i David Rees am y cwestiynau. Dechreuaf drwy ddweud, fel y dywedais wrth Adam Price, rwy'n credu y buom ni'n fwy effeithiol yn dylanwadu ar y ddadl sylfaenol hon pan ydym ni wedi gallu siarad ag un llais, felly rwy'n credu bod gwaith y pwyllgor y mae David Rees yn ei gadeirio wedi dylanwadu hefyd ar y ffordd y mae'r pwyllgor hwnnw wedi gweithio gyda'r pwyllgorau cyfatebol mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig i wneud yn siŵr bod cyfrifoldebau'r deddfwrfeydd yn cael eu mynegi'n briodol yn y ddadl.
Pan sefydlais Gabinet ychydig cyn y Nadolig, Brexit oedd flaenaf yn fy meddwl. Dyna pam yr oeddwn i eisiau i Weinidogion allweddol gyda chyfrifoldebau sylweddol o ran Brexit aros yn y swyddi hynny fel y byddai gennym ni barhad o ran goruchwyliaeth wleidyddol ym maes iechyd, yn yr economi wledig, ac yn ein heconomi yn fwy cyffredinol. Dyna pam yr oeddwn i eisiau penodi rhywun yn y Llywodraeth a fyddai'n gallu cydgysylltu gwaith drwy'r Llywodraeth gyfan mewn cysylltiad â Brexit ac i gynrychioli Cymru mewn fforymau allweddol, a dyna pam yr oeddwn i'n awyddus i greu portffolio Cabinet newydd, y mae fy nghyd-Aelod Eluned Morgan bellach yn gyfrifol amdano, ac sydd yn bodoli i wneud yn siŵr, ar ôl Brexit, ein bod ni'n gwneud hyd yn oed mwy o ymdrech nag a wnaethom ni yn y gorffennol i gadw enw da Cymru'n fyw, wel, yn hysbys mewn rhannau eraill o'r byd. Ac, wrth ateb cwestiwn David Rees ynghylch hynny, rwy'n siŵr y bydd yn gweld sut y mae hynny wedi'i adlewyrchu yn y ffordd y cynlluniwyd y portffolios.
I ddod at nifer fach o'i gwestiynau penodol, rwy'n cytuno ag ef nad oedd cyfnod pontio gyda therfyn arall o 31 Rhagfyr 2020 erioed yn ffordd synhwyrol i negodi hynny. Rwyf wedi dweud hynny dro ar ôl tro, ynghyd â Gweinidogion yr Alban, yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, ei fod yn ffordd ddiffygiol o lunio'r cyfnod pontio. Ond mynnwyd bod y dyddiad yn sefyll—David Davis a fynnodd hyn, pan oedd yn dal yn Ysgrifennydd Gwladol ar gyfer Gadael yr Undeb Ewropeaidd, fel arall byddai'n gadael y Cabinet. Wel, ni chadwodd hynny mohono yno'n hir ac mae'r gwaddol yn un y bydd yn rhaid i ni i gyd ymdrin ag ef, oherwydd nid wyf yn credu y gallwn ni gwblhau popeth y bydd angen ei wneud yn y cyfnod pontio o fewn y cyfnod hwnnw.
Rydym ni ar fin ymgynghori ynghylch creu corff amgylcheddol newydd i Gymru. Bydd adolygiad Y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn adrodd o fewn ffrâm amser o ddwy flynedd. Nid yw hynny gymaint ynglŷn â chael cyngor am yr amcanion polisi, oherwydd ein bod ni eisoes wedi cyhoeddi gwybodaeth am ein hamcanion polisi ar gyfer datblygu economaidd rhanbarthol, mae ynglŷn â'r fethodoleg o ran cyflawni'r amcanion hynny, yr arferion gorau mewn mannau eraill yn Ewrop a byddwn yn edrych ar adolygiad Y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i'n helpu ni gyda hynny. Rwyf eto i gwrdd â Michel Barnier. Rwy'n gwybod bod Cadeirydd y pwyllgor wedi gwneud hynny, ac, yn sicr, fe wnaeth Prif Weinidog blaenorol Cymru hynny, ac edrychaf ymlaen at allu chwarae fy rhan yn gwneud yn siŵr y cyflwynir barn Cymru gerbron uwch aelodau'r Undeb Ewropeaidd dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf.
Yn olaf, ynglŷn â'r sylw am y fframweithiau, i gadarnhau'r hyn a ddywedais wrth y pwyllgor ddoe, sef y buwyd wrthi'n ddiwyd yn gweithio ar y fframweithiau. Mae'r gwaith, ar y cyfan, wedi mynd rhagddo'n weddol dda. Mae adroddiad ynglŷn â'r cynnydd ymhob un o'r 24 o feysydd fframwaith i fod i gael ei gyflwyno i gyfarfod nesaf y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar negodiadau Ewropeaidd. A fydd popeth y mae angen eu rhoi ar waith yn barod erbyn 29 Mawrth? Wel, rwy'n amau hynny, ond nid yw hynny'n golygu nad yw pob ymdrech y gellir ei wneud yn cael ei wneud yn y cyfnod cyn y dyddiad hwnnw.
I welcome the statement today and also the preparations being taken forward by the First Minister and his Government in the event of a 'no deal' Brexit. This is definitely a case of hoping for the best, but anticipating and planning for the worst.
I'm pleased, as well, to take over from Julie in having some role in the allocation and oversight of regional funding, but also the future shaping of regional funding within Wales, as well, which will be important whatever the outcome. Can I say it was clear, I believe, last autumn, as it was clear before Christmas, immediately, that the Prime Minister's Brexit deal, being neither fish nor fowl, was doomed to failure? It satisfied no-one. It would've faced defeat then in the Commons and next Tuesday, the Prime Minister's deal is likely to be defeated. Now, in that eventuality, many of us in this Chamber desperately hope that Parliament can prevent the Prime Minister sleepwalking the country over the cliff edge of a hard Brexit. It would be an act of monumental self-harm that no responsible national leader should seriously even countenance, let alone use as a threat. Which leaves us, ultimately, possibly, back in parliamentary gridlock, as the cliff edge rapidly approaches. We're getting to that Thelma and Louise moment, which, whilst stirring and heroic and very filmic—we know how that leap off the cliff ultimately ends.
So, can I particularly welcome the First Minister's statement and the part that reads,
'If the UK Government cannot do its job it should ask the European Union for an extension of the Article 50 Brexit date of 29 March and then provide the whole of the United Kingdom with the opportunity to provide a clear mandate for the way forward, through a general election or a public vote'?
It almost seems like those five or six hours spent on composite motions in the Liverpool Labour conference were all worth it.
Can I ask, in your discussions with UK Ministers and with the Prime Minister, do you, First Minister, believe that that there is some understanding of the exposure of Wales and the UK and its businesses and citizens to a 'no deal' Brexit? And if so, why would a responsible Government and a responsible Prime Minister even leave that option on the table? Secondly, could I ask what his assessment is of this, going forward, on the bread-and-butter, run-of-the-mill business of Welsh Government, as well as the UK Government?
Rwy'n croesawu'r datganiad heddiw a hefyd y paratoadau y mae Prif Weinidog Cymru a'i Lywodraeth yn eu gwneud ar gyfer Brexit 'dim cytundeb'. Mae hyn yn bendant yn achos o obeithio am y gorau, ond rhagweld a chynllunio ar gyfer y gwaethaf.
Rwy'n falch, hefyd, o gymryd yr awenau oddi wrth Julie a chael rhyw fath o ran yn dyrannu a goruchwylio cyllid rhanbarthol, ond hefyd o ran llunio dyfodol cyllid rhanbarthol yng Nghymru hefyd, a fydd yn bwysig beth bynnag fo'r canlyniad. A gaf i ddweud ei bod hi'n amlwg, rwy'n credu, yr Hydref diwethaf, fel yr oedd hi'n amlwg cyn y Nadolig, yn syth, bod cytundeb Brexit Prif Weinidog y DU, a oedd yn annelwig ar y naw, yn sicr o fethu? Nid oedd yn bodloni neb. Byddai wedi cael ei drechu wedyn yn Nhŷ'r Cyffredin a dydd Mawrth nesaf, mae'n debygol y caiff cytundeb y Prif Weinidog ei drechu. Nawr, pe byddai hynny'n digwydd, mae llawer ohonom ni yn y Siambr hon yn taer obeithio y gall y Senedd atal y Prif Weinidog rhag tywys y wlad yn ddiarwybod dros ymyl dibyn Brexit caled. Byddai'n weithred o hunan-niwed aruthrol na ddylai unrhyw arweinydd cenedlaethol cyfrifol hyd yn oed ei ystyried mewn difrif, heb sôn am ei ddefnyddio'n fygythiad. Sy'n ein gadael ni, yn y pen draw, o bosib, gydag anghydfod seneddol, wrth i ymyl y dibyn prysur nesáu. Rydym ni'n cyrraedd yr eiliad honno yn Thelma and Louise, sydd, er ei bod yn gyffrous ac arwrol ac yn drawiadol iawn—rydym ni'n gwybod beth, yn y pendraw, yw canlyniad y naid honno oddi ar y clogwyn.
Felly, a gaf i yn arbennig groesawu datganiad y Prif Weinidog a'r rhan sy'n darllen,
Os na all Llywodraeth y DU wneud ei gwaith dylai ofyn i'r Undeb Ewropeaidd am estyniad i ddyddiad Brexit Erthygl 50, sef 29 Mawrth, ac wedyn rhoi'r cyfle i'r Deyrnas Unedig gyfan roi mandad clir ar gyfer y ffordd ymlaen, drwy etholiad cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus?
Mae hi bron yn ymddangos fel petai'r pump neu chwe awr hynny a dreuliwyd ar gynigion cyfansawdd yng nghynhadledd Lafur Lerpwl yn werth pob munud.
A gaf i ofyn, yn eich trafodaethau gyda Gweinidogion y DU a chyda Prif Weinidog y DU, a ydych chi, Prif Weinidog Cymru, yn credu y ceir rhywfaint o ddealltwriaeth o ran sut fydd Brexit 'dim cytundeb' yn effeithio ar Gymru a'r DU, ei busnesau a'i dinasyddion? Ac os felly, pam fyddai Llywodraeth gyfrifol a Phrif Weinidog cyfrifol hyd yn oed yn ystyried y dewis hwnnw yn bosibilrwydd? Yn ail, a gaf i ofyn beth yw ei asesiad o hyn, yn y dyfodol, ar faterion bara menyn, beunyddiol, Llywodraeth Cymru yn ogystal â Llywodraeth y DU?
I thank the Member for those very serious questions and I thank him for the work that he has been willing to take on in a bundle of interrelated Brexit matters in chairing the programme monitoring committee and in chairing the group that we've established to advise on the future shape of regional economic development, and indeed, in being willing to chair the European advisory group. That will mean that we have someone with that overview of those different strands, which will be very important in the work that we as a Government do, and will definitely be of interest to the Assembly as well.
I agree with what he has said about a 'no deal' Brexit. For what it is worth, Llywydd, when I have been with the Prime Minister, I believe that she does understand the damage that would be done to the United Kingdom from a 'no deal' Brexit, and I think she has other members in her Cabinet who equally share that analysis. Her problem is that she also has people around that very same table who don't share that view at all and who are sanguine about a 'no deal' Brexit. The idea that there will be some minor, temporary disruption, and we'll all emerge, blinking, into the sunny uplands of a newly vibrant United Kingdom—I mean, it's nonsensical. We know it is. I think the Prime Minister knows it is, but her difficulty has been—and ultimately, I'm afraid, her political failure has been—to see off those people and to create a consensus with others who share her view and could have done a very different deal.
Huw Irranca-Davies is right to point to the impact that all of this inevitably has upon the wider work of the Government. I was grateful to have confirmation over Christmas that we will have £31 million as a consequential available to us next year, as a result of the additional staff that are being taken on across Whitehall to discharge Brexit-related activity, and that will allow us to strengthen some of the support available to us as a Welsh Government as we do the work to bring legislation forward and put in place 'no deal' preparations, alongside everything else that we want to do and that Members here highlighted during First Minister's questions. There is a challenging period coming for the Assembly itself as we try and manage the new weight of legislation against everything else that we need to talk about in this forum, and that challenge is equally felt within the Welsh Government.
Diolch i'r Aelod am y cwestiynau difrifol iawn a diolch iddo am y gwaith y mae wedi bod yn barod i'w wneud gyda phentwr o faterion cydberthynol Brexit yn cadeirio pwyllgor monitro'r rhaglen ac yn cadeirio'r grŵp a sefydlwyd gennym ni i roi cyngor ar strwythur datblygiad economaidd rhanbarthol yn y dyfodol, ac yn wir, am fod yn barod i gadeirio'r grŵp cynghori Ewropeaidd. Bydd hynny'n golygu bod gennym ni rywun sydd â'r trosolwg hwnnw o'r meysydd gwahanol hynny, a fydd yn bwysig iawn yn y gwaith a wnawn ni fel Llywodraeth, ac a fydd yn bendant o ddiddordeb i'r Cynulliad hefyd.
Rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd am Brexit 'dim cytundeb'. Os yw o ryw werth, Llywydd, pan wyf wedi bod gyda'r Prif Weinidog, rwy'n credu ei bod hi yn deall y niwed y byddai Brexit 'dim cytundeb' yn ei wneud i'r Deyrnas Unedig, ac rwy'n credu bod ganddi hi Aelodau eraill yn ei Chabinet sy'n rhannu'r farn honno. Ei phroblem yw bod ganddi bobl o amgylch yr union fwrdd hwnnw nad ydyn nhw'n rhannu'r farn honno o gwbl ac sy'n ddi-hid ynghylch Brexit 'dim cytundeb'. Y syniad y bydd rhyw fân amhariad, dros dro, ac yna, y byddwn yn sefyll mewn syndod o weld ucheldiroedd heulog Teyrnas Unedig newydd a bywiog yn ymagor o'n blaenau—wyddoch chi, mae'n hurt bost. Rydym ni'n gwybod hynny. Rwy'n credu y gŵyr y Prif Weinidog hynny, ond ei hanhawster fu—ac yn y pen draw, mae arnaf ofn, ei methiant gwleidyddol fu—i ddangos y drws i'r bobl hynny ac i greu consensws gyda phobl eraill sydd o'r un farn â hi ac a allai fod wedi llunio cytundeb gwahanol iawn.
Mae Huw Irranca-Davies yn iawn i dynnu sylw at effaith anochel hyn ar waith ehangach y Llywodraeth. Roeddwn yn ddiolchgar o gael cadarnhad dros y Nadolig y bydd gennym ni £31 miliwn o arian canlyniadol ar gael inni'r flwyddyn nesaf, o ganlyniad i staff ychwanegol sy'n cael eu penodi yn Whitehall i ymgymryd â gwaith sy'n gysylltiedig â Brexit, a bydd hynny'n caniatáu i ni gryfhau peth o'r cymorth sydd ar gael i ni fel Llywodraeth Cymru wrth inni wneud y gwaith er mwyn cyflwyno deddfwriaeth a pharatoi ar gyfer 'dim cytundeb', ochr yn ochr â phopeth arall yr ydym ni eisiau ei wneud ac a bwysleisiwyd gan Aelodau yma yn ystod y cwestiynau i Brif Weinidog Cymru. Mae cyfnod heriol ar y gorwel i'r Cynulliad ei hun wrth i ni geisio rheoli pwysau newydd deddfwriaeth ochr yn ochr â phopeth arall y mae angen inni sôn amdanyn nhw yn y fforwm yma, ac fe deimlir yr her honno i'r un graddau yn Llywodraeth Cymru.
Ac yn olaf, Mick Antoniw.
Finally, Mick Antoniw.
First Minister, I'm very grateful for the fact that you mentioned a number of key points, the first one being workers' rights, and my concern is that already we are hearing UK Government Ministers talking almost with glee about the possibilities of deregulation and changing standards, contrary to all the promises that were made.
The second point you made in your statement, which I think is vitally important, was raising the issue of EU citizens living within the UK. Over Christmas, I was looking at my late father's papers from when he came to this country after the war. He had an alien certificate that he had to produce every time he moved somewhere, every time he sought work, that he had to produce when he got married, and I remember as a child the policemen coming around every Saturday to check where he was and that everything was in order. It just seemed to me—. Is this the sort of society we're moving backward to, when you look at the sorts of terms that are being set for EU citizens—people who've made a decent contribution to our society and what will be required of them? I find that really quite offensive.
Can I also ask about the issue of the relationship that we are seeking to develop in terms of EU institutions in the event that we do leave the EU, and what plans are in place to actually generate those and to create those? Can I also ask about what assurances you've been given still about the shared prosperity fund and the funding that would be due to come to us—the so-called 'Brexit dividend'? Has any assurance whatsoever actually been given in that respect, even this late in the day?
And then, one final point: isn't the constitutional crux of the situation this? When Paul Davies, leader of the Conservatives said nothing could be further from the truth that the UK Government was putting the interests of the Tory Party ahead of the interests of the country, when you have a Government that has no majority, a Government that has no mandate, a Government that no longer has any legitimacy beyond how much money it can drive the Northern Ireland MPs with, doesn't that indicate that you have a Government that is now effectively totally without any basis for its continuation, and that any decent Government, any Government that put the interest of the country first, would say, 'This is the situation we're in, we have to now go back to the people for a new mandate'? And probably the most effective way of that would be through a general election or whatever.
Prif Weinidog, rwy'n ddiolchgar iawn am y ffaith y gwnaethoch chi sôn am nifer o bwyntiau allweddol, yr un cyntaf oedd hawliau gweithwyr, a fy mhryder i yw ein bod ni eisoes yn clywed Gweinidogion Llywodraeth y DU yn sôn yn llawen bron am y posibiliadau o ddadreoleiddio a newid safonau, yn groes i'r addewidion a wnaed.
Roedd yr ail bwynt a wnaethoch chi yn eich datganiad, yr wyf innau'n credu sy'n hanfodol bwysig, oedd mater dinasyddion yr UE yn byw yn y DU. Dros y Nadolig, roeddwn i'n edrych ar bapurau fy nhad pan ddaeth i'r wlad hon ar ôl y rhyfel. Roedd ganddo dystysgrif estron y bu'n rhaid iddo ei dangos bob tro yr oedd yn symud i rywle, bob tro yr oedd yn ceisio am waith, yr oedd yn rhaid iddo ei dangos pan briododd, ac rwy'n cofio, pan oeddwn i'n blentyn, y plismyn yn dod bob dydd Sadwrn i weld lle'r oedd e a bod popeth mewn trefn. Roedd hi'n ymddangos i mi—. Ai dyma'r math o gymdeithas yr ydym ni'n dychwelyd ati hi, pan edrychwch chi ar y math o delerau sy'n cael eu gosod ar gyfer dinasyddion yr UE—pobl sydd wedi gwneud cyfraniad teilwng i'n cymdeithas, beth fydd yn ofynnol iddyn nhw ei wneud? Rwy'n gweld hynny mewn gwirionedd yn eithaf sarhaus.
A gaf i hefyd holi am y berthynas yr ydym ni'n ceisio ei datblygu o ran sefydliadau'r UE pe baem ni'n gadael yr UE, a pha gynlluniau sydd ar waith i gynhyrchu'r rheini mewn gwirionedd ac i'w creu nhw? A gaf i hefyd ofyn ynghylch pa sicrwydd a roddwyd ichi eto am y gronfa ffyniant gyffredin a'r cyllid a fyddai'n dod i'n rhan—y 'difidend Brexit' fel y'i gelwir? A roddwyd unrhyw sicrwydd o gwbl mewn gwirionedd yn hynny o beth, hyd yn oed mor hwyr yn y dydd â hyn?
Ac yna, un sylw terfynol: onid craidd cyfansoddiadol y sefyllfa yw hyn? Pan ddywedodd Paul Davies, arweinydd y Ceidwadwyr, na allai dim bod ymhellach o'r gwir na bod Llywodraeth y DU yn rhoi buddiannau'r Blaid Dorïaidd o flaen buddiannau'r wlad, pan fo gennych chi Lywodraeth sydd â dim mwyafrif, Llywodraeth sydd â dim mandad, Llywodraeth nad oes ag unrhyw gyfreithlondeb mwyach y tu hwnt i faint o arian y gall hi ddefnyddio i ddylanwadu ar Aelodau Seneddol Gogledd Iwerddon, onid yw hynny'n awgrymu bod gennych chi Lywodraeth sy'n awr i bob diben yn gwbl amddifad o unrhyw sail ar gyfer ei pharhad, ac y byddai unrhyw Lywodraeth gwerth ei halen, unrhyw Lywodraeth sy'n rhoi lles y wlad yn gyntaf, byddai'n dweud, 'Dyma'r sefyllfa yr ydym ni ynddi, mae'n rhaid inni yn awr fynd yn ôl at y bobl am fandad newydd'? Ac mae'n debyg mai'r ffordd fwyaf effeithiol o wneud hynny fyddai drwy etholiad cyffredinol neu beth bynnag.
Well, Llywydd, I thank Mick Antoniw for that. We have always, and I think in different parts of the Chamber, put a particular emphasis on the rights that Welsh citizens have gained as a result of our membership of the European Union, whether that's environmental rights or consumer rights or workers' rights, and we will not sign up—we will not sign up as a Government to any prospectus that suggests that leaving the European Union will lead to a diminution in those hard-won rights.
As far as EU citizens are concerned, let me just say this, Llywydd, and I tried my very best to make this point as hard as I could in a conversation with the Home Secretary when the document on future migration policy was published by the UK Government. That document says that citizens of the EU arriving in the United Kingdom after exit day will not enjoy—not enjoy—the rights that existing EU citizens in this country will have. I asked him how an employer would be able to distinguish between the person who arrives after 29 March and the person who has been here for 20 years. And he wasn't able to give me an answer to that question because he knew that the real answer is that the person who has been here 20 years will end up having to produce certificates and documents and will find themselves suspected by the person that's having to prove somehow that they have a right to be here. And we're finding it hard enough to hang on to some of these people who we rely upon now, without a new regime being put in place that casts a shadow over their continued participation in Welsh society.
On institutions, then, my colleague Eluned Morgan will be working alongside other Cabinet members to make sure that we identify those other parts of Europe, those European institutions where we need to make the greatest effort to sustain a Welsh presence and a Welsh interest. I've been heartened, Llywydd, by the number of letters that I have received since becoming the First Minister, pointing to the work of my predecessor in sustaining relations with other regions in Europe, saying how much they hope that we will continue to be in a fruitful relationship with them.
Wel, Llywydd, rwy'n diolch i Mick Antoniw am ei sylw. Rydym ni bob amser, ac mewn gwahanol rannau o'r Siambr rwy'n credu, wedi rhoi pwyslais arbennig ar yr hawliau y mae dinasyddion Cymru wedi eu hennill yn sgil ein haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd, boed hynny'n hawliau amgylcheddol neu'n hawliau defnyddwyr neu'n hawliau gweithwyr, ac ni fyddwn yn cydymffurfio—ni fyddwn fel Llywodraeth yn cydymffurfio ag unrhyw brosbectws sy'n awgrymu y bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn arwain at gyfyngu'r hawliau hynny y bu'r fath frwydr amdanynt.
O ran dinasyddion yr UE, gadewch i mi ddweud hyn, Llywydd, ac fe wnes i fy ngorau glas i wneud y pwynt hwn mor bendant ag y gallwn mewn sgwrs gyda'r Ysgrifennydd Cartref pan gyhoeddwyd y ddogfen ar bolisi mudo yn y dyfodol gan Lywodraeth y DU. Dywed y ddogfen honno na fydd dinasyddion yr UE sy'n cyrraedd y Deyrnas Unedig ar ôl diwrnod ymadael yn mwynhau—ni fyddant yn mwynhau—yr hawliau a fydd gan ddinasyddion yr UE sydd eisoes yn y wlad hon. Gofynnais iddo sut y byddai cyflogwr yn gallu gwahaniaethu rhwng yr unigolyn sy'n cyrraedd ar ôl 29 Mawrth a'r unigolyn sydd wedi bod yma ers 20 mlynedd. Ac ni allai ef roi ateb i'r cwestiwn hwnnw i mi oherwydd gwyddai mai'r ateb mewn gwirionedd yw y bydd raid i'r unigolyn sydd wedi bod yma ers 20 mlynedd gyflwyno tystysgrifau a dogfennau yn y pen draw a bydd yn cael ei amau gan yr unigolyn sy'n gorfod profi rywsut fod ganddo'r hawl i fod yma. Rydym yn cael digon o anhawster dal ein gafael ar rai o'r bobl hyn yr ydym yn dibynnu arnyn nhw nawr, heb fod yna gyfundrefn newydd yn cael ei rhoi ar waith sy'n bwrw cysgod dros eu cyfraniad parhaol i'r gymdeithas yng Nghymru.
O ran sefydliadau, bydd fy nghyd-Aelod Eluned Morgan yn gweithio ochr yn ochr ag aelodau eraill o'r Cabinet i wneud yn siŵr ein bod yn nodi'r rhannau eraill hynny o Ewrop, y sefydliadau Ewropeaidd hynny y bydd angen inni wneud yr ymdrech fwyaf i barhau â phresenoldeb o Gymru a chysylltiad o Gymru ynddynt. Rwyf wedi fy nghalonogi, Llywydd, gan nifer y llythyrau a gefais ers fy mhenodi'n Brif Weinidog, yn tynnu sylw at waith fy rhagflaenydd yn cynnal cysylltiadau â rhanbarthau eraill yn Ewrop, ac yn dweud cymaint y maen nhw'n gobeithio y byddwn yn parhau i fod mewn perthynas gynhyrchiol â nhw.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I've almost nothing further to add on the shared prosperity fund to what we've reported here before. The promised consultation document before Christmas failed to materialise yet again, and I have been as clear as I can with the Deputy Prime Minister, and directly with the Prime Minister, that some of the proposals that we see trailed by the UK Government will be absolutely unacceptable to us here in Wales.
Nid oes gennyf i ddim bron i'w ychwanegu o ran y gronfa rhannu ffyniant at yr hyn yr ydym wedi ei adrodd yn y fan hon o'r blaen. Unwaith eto, methodd y ddogfen ymgynghori a addawyd cyn y Nadolig ag ymddangos, ac rwyf wedi bod mor glir ag y gallaf gyda'r Dirprwy Brif Weinidog, ac yn uniongyrchol gyda'r Prif Weinidog, y bydd rhai o'r cynigion a welwn yn cael cyhoeddusrwydd gan Lywodraeth y DU yn gwbl annerbyniol i ni yma yng Nghymru.
Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn i chi.
Item 4 on the agenda is the statement by the Minister for Education, introduction of personalised assessments, and I call on the Minister for Education, Kirsty Williams.
Eitem 4 ar yr agenda yw'r datganiad gan y Gweinidog Addysg, cyflwyno asesiadau personol, ac rwy'n galw ar y Gweinidog Addysg, Kirsty Williams.
Thank you, Deputy Presiding Officer.
Deputy Presiding Officer, pupil assessments' prime purpose must be to provide information that guides decisions about how best to progress learning, and to provide information to the learner, to the teacher and to parents and carers. Therefore, assessment should improve learners’ learning, teachers’ teaching and parents’ understanding.
I am pleased to report that we are successfully moving forward with the transition from paper-based reading and numeracy tests that learners sit each year to online, adaptive, personalised assessments. Starting with procedural numeracy, they will replace paper tests completely by 2021, and, in the term before Christmas, we began the phasing-in of these assessments.
High-quality, ongoing assessment has a crucial role in teaching, learning and raising standards, but the current system of paper-based testing has its limitations. The new assessments have flexibility and adaptability built into them, so learners will be presented with questions that match and challenge their skills levels.
In turn, this means that teachers will have much richer information and will be able to gear lessons more specifically to help learners improve. These assessments have been designed to support the fundamental shift of our new curriculum, and both are built on the concept of progression. The curriculum will offer teachers more freedom to teach in a way that best meets the needs of each of their pupils, and the new assessments will tell them clearly what those needs are.
We want to provide teachers with the tools for sustained improvement in teaching and learning and we want this to be flexible, an approach to assessment that is formative and provides feedback on skills and strengths, areas that they need to work on and next steps. This type of ongoing, quality assessment is crucial in raising standards across the board and to help us to deliver on our national mission.
And we have the support of the profession for this type of assessment. The practitioners we have worked with in the development stages saw the new assessment tools as a powerful way to move pupils on in their learning. We know that learners who are given high-quality feedback, who understand where they are in their learning and where they need to go next, and crucially how to get there, are the most likely to make the most improvement.
The system has been designed very much with the needs of schools and teachers in mind too. Assessments can be scheduled at a time that works best for the school. This is about putting control in the hands of the teachers who can decide what is best for them and their learners, and also in the numbers that work best for the school too—pupils can be assessed individually or in small groups.
We have not designed these assessments in isolation. We have learned from the best with an expert group, including representation from Denmark and the Netherlands, providing advice throughout. This has enabled us to lead the way. Adaptive assessments for procedural numeracy and reading have been developed elsewhere, but Wales is the first nation to develop online assessment for numerical reasoning skills.
Deputy Presiding Officer, Members will know that since entering Government I have sought to tackle the issue of access to IT and broadband. We have provided the WLGA with an additional £1.7 million to distribute to schools who are in most need of an IT upgrade. We will be providing ongoing help as these assessments are rolled out, support materials will be available online, we will be holding webinars to ensure that schools understand the process and how they can use the reports.
So, personalised assessments, Deputy Presiding Officer, provide a tailored, interactive experience to engage learners, to assess the level of their skills and will offer immediate, high-quality feedback, supporting both teachers and pupils in their development. So, in conclusion, this is an exciting and necessary development for raising standards and reducing the attainment gap.
Diolch i chi, Dirprwy Lywydd.
Dirprwy Lywydd, mae'n rhaid i asesiadau disgyblion fod â'r prif ddiben o ddarparu gwybodaeth a llywio penderfyniadau ynghylch y ffordd orau i wella dysgu, a rhoi gwybodaeth i'r dysgwr, i'r athro, y rhieni a gofalwyr. Felly, dylai asesiad wella addysg y dysgwyr, addysgu'r athrawon a dealltwriaeth y rhieni.
Rwy'n falch o adrodd ein bod yn symud ymlaen yn llwyddiannus o ran newid y profion darllen a rhifedd ar bapur y mae'r dysgwyr yn eu sefyll bob blwyddyn i asesiadau ar-lein, sy'n bersonol ac yn hyblyg. Gan ddechrau gyda rhifedd gweithdrefnol, byddant yn disodli'r profion ar bapur yn llwyr erbyn 2021, ac, yn y tymor cyn y Nadolig, dechreuwyd cyflwyno'r asesiadau hyn fesul cam.
Mae gan asesiad parhaus o ansawdd uchel swyddogaeth hollbwysig o ran addysgu, dysgu a chodi safonau, ond mae cyfyngiadau i'r system gyfredol o brofion ar bapur. Mae modd addasu'r asesiadau newydd ac maent yn hyblyg yn eu hanfod, felly bydd dysgwyr yn cael cwestiynau i ddysgwyr sy'n cyfateb i lefelau eu sgiliau ac yn eu herio.
Yn ei dro, golyga hyn fod athrawon yn cael gwybodaeth lawnach o lawer ac y byddan nhw'n gallu paratoi gwersi sy'n fwy uniongyrchol ar gyfer cynorthwyo dysgwyr i wella. Cynlluniwyd yr asesiadau hyn i gefnogi trawsnewidiad sylfaenol ein cwricwlwm newydd, sydd fel ei gilydd yn seiliedig ar y cysyniad o ddilyniant. Bydd y cwricwlwm yn cynnig mwy o ryddid i athrawon addysgu mewn ffordd sy'n diwallu anghenion pob un o'u disgyblion, a bydd yr asesiadau newydd yn egluro wrthynt beth yw'r anghenion hynny.
Rydym yn awyddus i roi'r offer i'r athrawon ar gyfer gwelliant parhaus gyda dysgu ac addysgu ac rydym yn awyddus i hynny fod yn hyblyg, yn ddull o asesu sy'n ffurfiannol ac yn rhoi adborth ar sgiliau a chryfderau, ar feysydd sydd ag angen gwaith eto a'r camau nesaf. Mae'r math hwn o asesiad parhaus o ansawdd yn hanfodol i godi safonau drwy'r holl gyfundrefn ac i'n helpu ni i gyflawni ein cenhadaeth genedlaethol.
Ac mae gennym gefnogaeth y proffesiwn i'r math hwn o asesiad. Roedd yr ymarferwyr a oedd yn gweithio gyda ni yn ystod y camau datblygu yn gweld yr offer asesu newydd yn ffordd bwerus o symud disgyblion yn eu blaenau gyda'u haddysg. Rydym yn gwybod mai'r dysgwyr sy'n cael adborth o ansawdd uchel, sy'n deall eu sefyllfa addysgol a lle mae angen anelu ato, ac, yn dyngedfennol, sut i gyrraedd y fan honno, yw'r rhai sy'n fwyaf tebygol o brofi'r gwelliant mwyaf.
Cynlluniwyd y system i raddau helaeth iawn gan roi ystyriaeth hefyd i anghenion ysgolion ac athrawon. Gellir trefnu amser i'r asesiadau ar adeg sydd fwyaf hwylus i'r ysgol. Mae hyn yn ymwneud â rhoi'r awenau yn nwylo'r athrawon a all benderfynu'r hyn sydd orau iddyn nhw a'u dysgwyr, a hefyd o ran y niferoedd sy'n gweithio orau i'r ysgol hefyd—gellir asesu disgyblion yn unigol neu mewn grwpiau bach.
Nid ydym wedi cynllunio'r asesiadau hyn ar ein pennau ein hunain. Rydym wedi dysgu oddi wrth y goreuon gyda grŵp arbenigol, yn cynnwys cynrychiolaeth o Ddenmarc a'r Iseldiroedd, yn rhoi cyngor drwy'r cyfan i gyd. Mae hyn wedi rhoi'r gallu i ni arwain y ffordd. Cafodd asesiadau hyblyg ar gyfer darllen a rhifedd gweithdrefnol eu datblygu mewn man arall, ond Cymru yw'r wlad gyntaf i ddatblygu asesiad ar-lein ar gyfer sgiliau ymresymu rhifyddol.
Dirprwy Lywydd, bydd yr Aelodau yn gwybod fy mod i, ers imi ymuno â'r Llywodraeth, wedi ceisio mynd i'r afael â mater hygyrchedd TG a band eang. Rydym wedi darparu £1.7 miliwn ychwanegol i'r CLlLC i'w ddosbarthu i ysgolion sydd â'r angen mwyaf o uwchraddio eu TG. Byddwn yn rhoi cymorth parhaus wrth i'r asesiadau hyn gael eu cyflwyno, bydd deunyddiau cymorth ar gael ar-lein, byddwn yn cynnal gweminarau i sicrhau y bydd ysgolion yn deall y broses a sut y gallant ddefnyddio'r adroddiadau.
Felly, mae asesiadau personol, Dirprwy Lywydd, yn darparu profiad rhyngweithiol sydd wedi'i deilwra ar gyfer ennyn diddordeb dysgwyr ac ar gyfer asesu lefel eu sgiliau, a bydd yn cynnig adborth o ansawdd uchel ar unwaith, gan gefnogi athrawon a disgyblion yn eu datblygiad. Felly, i gloi, mae hwn yn ddatblygiad cyffrous ac angenrheidiol er mwyn codi safonau a lleihau'r bwlch cyrhaeddiad.
Thank you very much, Minister. Good to see you're still here—that helps with continuity, I must admit. First of all, something that has actually become clearer from this statement today in terms of this assessment tool is something that's—and I think you used the word a couple of times—ongoing. Because one of my early concerns about this test, and I completely recognise that this isn't about accountability, was how frequently it would be used. Professor Donaldson was explicit that he thought that frequent testing was to be avoided, so my first question, I suppose, is: how frequently will an individual child be assessed in a given year in order to provide meaningful data to both the child and teachers about progress?
If the purpose of the test is to guide learners with more bespoke support—I suppose that's the best way to put it—and, as you say in your statement, more freedom for teachers to teach in the way that best meets the needs of pupils, something I support, I would still expect to hear a little bit more about how the effectiveness of those individual bespoke mini programmes, if you like, are themselves likely to be measured. Because where I disagree with your comments made back in 2017 is here, where you said, and I'm quoting:
'it would not be right to use individual children's test scores to judge the performance of that school.'
Whereas I would say I think it's entirely proper for a school to be judged on the progress made between those tests in the case of individual children—anonymised, of course—because there is something that can be told to parents and us here in the Assembly about how efficient and effective those bits of bespoke support for children have been. It's great to offer it, but if that still doesn't work we need to know about that as well.
So, bearing in mind that Professor Donaldson recommended that Welsh Government needed to establish a comprehensive assessment and evaluation framework, we know something about the assessment now, but can you tell us a little bit about how the evaluation side of it will work? Bearing in mind, and the point I accept, that this isn't in itself an evaluation tool, it's an assessment tool, but we need something to talk about the progress between test No. 1 and test No. 2 and test No. 3 and so forth, because outcomes really do still matter.
As you say in your statement, the new tests are about raising standards, so a couple of questions on that—one is about self-evaluation, obviously something supported by the OECD. One of the reasons that, perhaps, we're in this place at the moment is that there was a loss of confidence in teachers' predictions of children's level of achievement at the end of primary school, before they went up to secondary school. Part of that was because there was an over-reliance on internal self-assessment, I suppose, or certainly internal assessment. So, without stepping on teachers' toes here, is there any kind of guidance you will be bringing forward—or who might even bring this forward; it could be Estyn, I don't know—that might help schools, including the pupils, if I understand this correctly, to self-evaluate in a way that we can all have some confidence in?
Again, in the case or situation of raising standards, you said last year that £5.6 million was going to consortia for professional learning, in part to prepare for these assessments. How are you going to evaluate how effectively the consortia have contributed to these becoming a success? I appreciate that they haven't really started yet, but the preparation for them will have happened. So, if you can give us a bit of information on that, that would be great.
The timing—I completely agree with you that it's up to schools how and when they do the timing, but I also agree with you that the last thing that's useful to parents and, indeed, children is a report that lands on the last day of term, particularly at the end of the summer term, when there's quite often a bit of rollback for some children over the summer holidays. So, I certainly wouldn't be happy if you were telling schools when to do this assessment, but will you be dropping them any heavy hints about avoiding that last week of term?
Finally, on the £1.7 million for schools most in need of improving their information technology, I wonder if you can tell us whether that's ring-fenced and when we might see it distributed, because I can think immediately of one school in my region that would be very interested in a new funding stream for precisely that. It would be helpful to be able to tell them that it is targeted at IT rather than disappearing into the revenue support grant or schools' funding generally. Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog. Mae'n dda gen i weld eich bod chi yma o hyd—mae hynny'n helpu gyda'r dilyniant, mae'n rhaid imi gyfaddef. Yn gyntaf, rhywbeth sydd wedi dod yn fwy eglur gyda'r datganiad hwn heddiw mewn gwirionedd o ran y dull asesu hwn yw mai rhywbeth cyfredol ydyw—ac rwy'n credu eich bod chi wedi defnyddio'r ymadrodd hwn fwy nag unwaith. Un o'm pryderon cynharaf i o ran y prawf hwn, ac rwy'n cydnabod yn llwyr nad yw hyn yn ymwneud ag atebolrwydd, oedd pa mor aml y câi ei ddefnyddio. Roedd yr Athro Donaldson yn bendant yn credu y dylid osgoi profion rheolaidd, felly fy nghwestiwn cyntaf i, mae'n debyg, yw: pa mor aml y bydd plentyn unigol yn cael ei asesu mewn blwyddyn er mwyn darparu data ystyrlon i'r plentyn ac i'r athrawon fel ei gilydd am gynnydd?
Os mai diben y prawf yw arwain dysgwyr drwy gynnig iddynt gymorth mwy pwrpasol—mae'n debyg mai dyna'r ffordd orau o fynegi hynny—ac, fel y dywedwch chi yn eich datganiad, rhoi mwy o ryddid i athrawon addysgu yn y ffordd sy'n ateb anghenion y disgyblion orau, rhywbeth yr wyf i'n ei gefnogi, eto i gyd byddwn yn disgwyl cael clywed ychydig mwy am sut y bydd effeithiolrwydd y rhaglenni bach unigol pwrpasol hynny, os mynnwch chi, yn debygol o gael eu mesur. Oherwydd rwy'n anghytuno â'r sylwadau a wnaethoch yn ôl yn 2017 pryd y dywedasoch chi, ac rwy'n dyfynnu:
na fyddai'n deg defnyddio sgoriau profion plant unigol i farnu perfformiad yr ysgol honno.
Byddwn i'n dweud fy mod yn credu ei bod yn gwbl briodol i ysgol gael ei barnu ar gynnydd a wnaed rhwng y profion hynny yn achos plant unigol—heb eu henwi nhw, wrth gwrs—oherwydd ceir rhywbeth y gellir ei ddweud wrth rieni ac wrthym ni yma yn y Cynulliad am ba mor effeithlon ac effeithiol y bu'r darnau hynny o gymorth pwrpasol i blant. Mae'n wych cynnig hynny, ond os nad yw hynny'n gweithio chwaith mae angen inni gael gwybod am hynny hefyd.
Felly, o gofio bod yr Athro Donaldson wedi argymell bod angen i Lywodraeth Cymru sefydlu fframwaith gwerthuso ac asesiad cynhwysfawr, rydym ni'n gwybod rhywbeth am yr asesiad erbyn hyn. Ond a wnewch chi ddweud ychydig bach wrthym ni am sut y bydd yr ochr werthuso o hyn yn gweithio? Gan gadw mewn cof, ac rwy'n derbyn y pwynt, nad yw hwn ynddo'i hun yn offeryn gwerthuso, yn hytrach mae'n offeryn asesu, ond mae angen rhywbeth i'w drafod arnom ni o ran y cynnydd rhwng prawf Rhif 1 a phrawf Rhif 2 a phrawf Rhif 3 ac ati, oherwydd mae canlyniadau yn bwysig o hyd.
Fel y dywedwch yn eich datganiad, mae'r profion newydd yn ymwneud â chodi safonau. Felly dyma gw