National Assembly for Wales

I call Members to order. May I start by wishing all Members a very happy new year?

The first item on our agenda in this new year is questions to the First Minister, and the first question is from Neil McEvoy.

Mae gan ranbarth Canol De Cymru reolaeth lwyr o gynlluniau datblygu lleol. Awdurdodau cynllunio lleol, darparwyr seilwaith a datblygwyr sy'n gyfrifol am eu gweithredu.

Prif Weinidog, yng Ngorllewin Caerdydd, yr ardal yr ydych chi i fod i'w chynrychioli, mae cefn gwlad a meysydd glas yn cael eu dinistrio ar hyn o bryd i wneud lle ar gyfer tai drud na all y rhan fwyaf o bobl leol eu fforddio. Bydd y datblygiadau yn arwain at o leiaf 10,000 o geir ychwanegol ar y ffyrdd bob un dydd, ac mae'r ffyrdd hyn eisoes yn llawn lorïau sy'n taranu drwy ein cymunedau. Rydych chi wedi bod yn aelod o'r Cabinet ers 2013, ond er hynny nid ydych chi wedi gallu dylanwadu unrhyw newid i bolisi Llywodraeth Cymru i ddiogelu ein cymunedau rhag y dinistr amgylcheddol hwn. Wel, fel Prif Weinidog, nid oes lle i guddio mwyach, nac oes, felly pam ydych chi'n eistedd yn ôl a gadael i feysydd glas Gorllewin Caerdydd gael eu dinistrio gan ddatblygwyr corfforaethol?

Llywydd, a gaf i sicrhau'r Aelod y bydd ei gyfraniad yn cael ei ystyried gyda'r holl ddifrifoldeb y mae'n ei haeddu.

Cwestiwn ymarferol sydd gen i. Oherwydd natur gyffiniol y cynlluniau datblygu hynod uchelgeisiol ar gyfer tai ar hyd yr M4, i'r gogledd o Gaerdydd a thua'r gorllewin, o ogledd Caerdydd yn rhanbarth Canol De Cymru, drwy'r rhannau deheuol cyfagos o Bontypridd, ymlaen i ogledd Pen-y-bont ar Ogwr, ceir rheidrwydd cynyddol i wneud yn siŵr bod yr holl awdurdodau lleol yn siarad â'i gilydd, yn gweithio gyda'i gilydd, yn datblygu eu cynlluniau gyda'i gilydd i osgoi sefyllfa lle mae cyfres o nodau uchelgeisiol canmoladwy mewn un ardal yn arwain at niweidio'r nodau canmoladwy mewn un arall. Felly, oni bai bod cynlluniau yn cael eu cydgysylltu, yr hyn y gallai fod gennym yn y diwedd, nid yn unig gan awdurdodau lleol, ond awdurdodau trafnidiaeth hefyd, yw tagfeydd llwyr yn hytrach na rhyddhau'r potensial economaidd. Nawr, mae arweinwyr Cynghorau Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf a Phen-y-bont ar Ogwr eisoes yn gweithio gyda'i gilydd i gynllunio eu ffordd drwy hyn, ond a gaf i ofyn i'r Prif Weinidog—a'i groesawu i'w gwestiynau i'r Prif Weinidog cyntaf hefyd, gyda llaw—pa ran strategol y gall Llywodraeth Cymru ei chwarae i sicrhau bod y seilwaith trafnidiaeth yn bendant ar waith i hwyluso'r cynlluniau mawr ar gyfer tai newydd i arwain at gannoedd ar gannoedd o berchnogion cartrefi hapus ac nid etholwyr sarrug, wedi eu dal mewn tagfeydd?

Wel, a gaf i ddiolch i Huw Irranca-Davies am y cwestiwn atodol pwysig yna? Wrth gwrs, mae'n iawn am y ffaith fod cydgysylltu rhwng gwahanol awdurdodau lleol sydd â buddiannau a rennir o wneud yn siŵr bod datblygiadau tai yn diwallu anghenion tai eu hetholwyr, a'r seilwaith sydd ei angen i wneud datblygiad llwyddiannus, a bod yr awdurdodau lleol hynny yn gweithio'n agos gyda'i gilydd. Mae Llywodraeth Cymru wedi deddfu i greu'r amodau lle gall awdurdodau lleol ddod ynghyd i lunio cynlluniau datblygu strategol, ac roeddwn i'n falch o weld awdurdodau bargen prifddinas Caerdydd yn dod at ei gilydd i ddatblygu cynllun o'r fath ar gyfer yr ardal  ehangach honno. Ac edrychaf ymlaen eleni at weld sut mae'r bwriad hwnnw yn troi'n gamau gweithredu ymarferol.

Ar yr un pryd, bydd yr Aelod yn ymwybodol, mi wn, o'r holl gamau sy'n cael eu cymryd i greu gorsaf Pen-y-bont ar Ogwr fel canolbwynt trafnidiaeth strategol ar gyfer yr ardal, ac i wneud yn siŵr bod pobl sy'n byw yn y tai newydd hynny—y tai newydd hynny y mae angen hollbwysig amdanynt—yn gallu  cyrraedd gweithleoedd a mannau adloniant yn rhwydd ac yn gyfleus o'u cartrefi newydd.

Rwy'n credu mai'r hyn y gall y rhan fwyaf o wleidyddion gytuno arno, Prif Weinidog, yw bod y system gynllunio bresennol yn feichus iawn ac nad yw'n gwasanaethu llawer o bobl yn dda iawn, a bod yn deg. Mae cynlluniau datblygu lleol yn cael eu rhwystro ac, yn aml iawn, yn cael eu hoedi. Pa flaenoriaeth ydych chi, fel Prif Weinidog newydd, yn ei rhoi i ailwampio'r system gynllunio yma yng Nghymru, fel bod gennym ni system gynllunio sy'n addas i'w diben, sy'n sicrhau bod y tai sydd eu hangen arnom i gyd-fynd ag economi fodern, ddynamig yn cael eu hadeiladu, ac sydd, yn y pen draw, yn cymryd i ystyriaeth y pryderon difrifol y mae llawer o etholwyr yn eu codi am y ddarpariaeth o feddygfeydd teulu, ysgolion a seilwaith trafnidiaeth?

A gaf i gytuno ag Andrew R.T. Davies bod cyfres o bryderon am y ffordd y mae'r system gynllunio, y system dai, y system drafnidiaeth yn rhyngweithio â'i gilydd er budd y dinesydd? Rydym ni'n gwybod bod y rhain yn heriau sy'n ein hwynebu nid yn unig yng Nghymru; bu rhywfaint o waith pwysig a wnaed gan ei blaid ef drwy'r Llywodraeth yn San Steffan, yn Llundain, er enghraifft, yn ystyried y rhesymau pam nad yw caniatâd cynllunio a roddir yn troi'n dai sy'n cael eu hadeiladu ar gyfer pobl sydd eu hangen ar frys. Rwyf i wedi gweld, wrth gwrs, y ddogfen polisi tai y mae ei blaid ef wedi ei chyhoeddi yma yn y Cynulliad. Un o'r pethau yr oedd yn galw amdano oedd aelod Cabinet â chyfrifoldeb dros dai a chynllunio. A bydd wedi sylwi, mi wn, bod gennym ni Weinidog o'r fath yma yn Llywodraeth Cymru.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae 'Polisi Cynllunio Cymru', nodiadau cyngor technegol a'r llawlyfr rheoli datblygu, i gyd yn cynnig canllawiau a chymorth i asesu ceisiadau cynllunio o'r fath. Mae gweithgor, gan gynnwys Cyngor Sir Powys, yn cyfarfod i ddatblygu unrhyw ganllawiau penodol angenrheidiol ynglŷn ag unedau dofednod dwys.

A gaf i ddiolch i chi am eich ateb, Prif Weinidog, a dymuno blwyddyn newydd dda i chi a phob llwyddiant yn eich swydd newydd? Fe wnes i godi hyn gyda'r Ysgrifennydd Cabinet blaenorol dros gynllunio, o ran unedau dofednod dwys, a chefais ateb a oedd yn gwbl foddhaol, oherwydd cadarnhaodd yr Ysgrifennydd y Cabinet ar y pryd i mi y byddai'r prif swyddog cynllunio yn ysgrifennu at bob awdurdod cynllunio lleol yn cynnig y cyfarwyddyd hwnnw, ac roeddwn i'n fodlon ar hynny. A gaf i awgrymu nawr bod swyddogion Llywodraeth Cymru, Cyfoeth Naturiol Cymru a swyddogion o Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a'r awdurdodau cynllunio lleol yn ymgynnull cyfarfod gyda'i gilydd, i drafod sut y bydd y canllawiau newydd hyn yn cael eu gweithredu yn ymarferol, oherwydd bod ffactorau sy'n gorgyffwrdd, fel llygredd aer, llygredd dŵr a cynlluniau rheoli tail? Pan wyf wedi siarad â Cyfoeth Naturiol Cymru, maen nhw wedi dweud yn bendant y bydden nhw'n croesawu cyfarfod o'r fath hefyd. A yw hyn yn rhywbeth y byddech chi'n ei ystyried?

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn atodol yna ac am ei sylwadau agoriadol. Rwyf i wedi gweld y llythyr a anfonwyd o ganlyniad i'w drafodaeth flaenorol gyda'm cyd-Aelod, Lesley Griffiths. A bydd wedi gweld, yn y llythyr hwnnw, ei fod yn cloi trwy wahodd partïon â buddiant i ddod ymlaen i gymryd rhan yn y gwaith mwy manwl, i weld a yw canllawiau penodol yn angenrheidiol o ran unedau dofednod dwys. Rwy'n falch o allu dweud wrtho bod dau grŵp wedi eu sefydlu o ganlyniad. Mae'r cyntaf, gweithgor iechyd amaethyddiaeth dwys, eisoes wedi cyfarfod, ac mae hwnnw'n cynnwys Iechyd Cyhoeddus Cymru a Cyfoeth Naturiol Cymru, ynghyd â Llywodraeth Cymru. Bydd hwnnw'n llywio gwaith yr ail grŵp, a fydd yn ystyried dull cyffredinol awdurdodau cynllunio o ymdrin â'r mathau o faterion y mae Russell George wedi cyfeirio atyn nhw o ran llygredd nitradau, allyriadau arogleuog ac effaith gyfunol y pethau hynny. Bydd yr ail grŵp hwnnw yn cyfarfod gyda'r bwriad o gyhoeddi nodyn cyfarwyddyd newydd yn y materion hyn erbyn diwedd y flwyddyn galendr hon.

I'm pleased to hear what the First Minister has said. Of course, there is an economic question here too, because, although there are planning and environmental implications, what we have seen is an explosion in the number of units of this kind that have developed across Wales. We may not be far off the point where we are over-producing. And while it is right that we encourage farmers to diversify, we must ensure that any growth that we see in the sector is sustainable growth. So, may I ask what assessment the Government has made of the sustainability of this substantial and sudden growth in this sector, and what is your intention in terms of encouraging farmers to diversify in directions that bring the most benefits to the rural economy but also benefits that will continue for many years to come?

May I thank Llyr Gruffydd for the question? Of course, I acknowledge the fact that we have seen a growth in the number of people working in this field. And it is an important part of the rural economy. Currently, what I have seen is that those people working in the field are succeeding, and that is why we've seen many more people submitting planning applications. The Government's challenge, and the challenge for local authorities, is to strike a balance between the economy, and those people working in this field, and local people. That is why we have established a new group, to be clear that we can protect local people when this type of employment is introduced and also that we protect the economy and the jobs created in this field. 

Mae nifer o etholwyr o Bowys wedi ysgrifennu ataf yn codi pryderon ynghylch nifer yr unedau dofednod sydd wedi cael caniatâd cynllunio yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Ac rwyf i yn credu, ac rwy'n falch o glywed, ei bod hi'n bryd i ni ystyried asesu effaith gyffredinol ffermio dofednod a sut y mae'n effeithio ar yr amgylchedd ac ar gymunedau lleol hefyd. Prif Weinidog, rwy'n falch o glywed bod Llywodraeth Cymru yn ystyried datblygu cynllun cynhwysfawr a chanllawiau i awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am gyflwyno'r trwyddedau hyn. Hoffwn iddyn nhw gymryd i ystyriaeth yr effaith gyfunol ar y gymuned leol a'r amgylchedd, yn ogystal â lles yr anifeiliaid sy'n cael eu magu yn yr unedau dwys hyn. Felly, yr hyn sydd wir ei angen arnom ni yma yw pecyn cynhwysfawr sy'n cwmpasu pob un elfen unigol. Yn fy marn i, ni allwn barhau fel yr ydym ni ac mae wir raid i bethau newid. Rydym ni wedi gweld afonydd yn cael eu gwenwyno o ganlyniad i roi caniatâd cynllunio i rai o'r rhain a'r holl orlif yn mynd i mewn i'r afonydd hynny. Felly, edrychaf ymlaen at yr adroddiad ac edrychaf ymlaen hefyd at y newidiadau y bydd yn eu hysgogi.

Wel, diolchaf i Joyce Watson am y cwestiwn yna. Bydd yn gwybod, o ganlyniad i'r pryderon y mae hi ac Aelodau eraill wedi eu codi yma yn ddiweddar am nifer gynyddol y ceisiadau a'r ceisiadau a ganiatawyd ar gyfer datblygu yn y sector dofednod, bod camau eisoes wedi'u cymryd i wneud yn siŵr, er enghraifft, bod unedau dwys mwy yn cael eu rheoleiddio yn ofalus gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn unol â gofynion y gyfarwyddeb allyriadau diwydiannol. Tynnodd 'Polisi Cynllunio Cymru', a gyhoeddwyd gan Lesley Griffiths ym mis Rhagfyr, sylw penodol at yr angen i awdurdodau lleol, fel yr awgrymodd Joyce Watson, wneud yn siŵr bod effaith gyfunol datblygiadau o'r fath—cyfunol yn yr ystyr eu bod yn creu nifer o wahanol heriau amgylcheddol, ond cyfunol yn yr ystyr bod nifer gynyddol ohonyn nhw yn gyfagos yn cael effaith ychwanegol ar gymunedau lleol—yn cael ei chymryd i ystyriaeth.

Ond, fel y dywed Joyce Watson, ceir cyfres o elfennau o reoliadau y mae angen eu tynnu ynghyd yn y fan yma, nid yn unig yn y maes amgylcheddol, ond ym maes lles anifeiliaid hefyd, a dyna pam mai canlyniad llythyr prif gynllunydd llythyr at awdurdodau lleol ac eraill yw'r gwaith a nodais wrth ateb cwestiwn atodol gwreiddiol Russell George.

Questions now from the party leaders. The Plaid Cymru leader, Adam Price. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, cyhoeddodd eich Llywodraeth yr wythnos diwethaf ei bod wedi cyfarwyddo'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i gynnal adolygiad o strategaeth economaidd Cymru. Rydych chi wedi defnyddio'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, wrth gwrs, trwy ei raglen PISA, i feincnodi Cymru yn y cynghreiriau addysgol yn fyd-eang. A allwch chi ddweud beth yw safle Cymru o ran CMC y pen o'i chymharu ag aelod wledydd eraill y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd? A ydych chi'n credu y byddem ni'n uwch neu'n is yn y cynghreiriau hynny pe byddem ni'n wlad annibynnol?

Wel, diolchaf i'r Aelod yn gyntaf am gydnabod y gwaith yr ydym ni wedi gofyn i'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ei wneud. Mae'n rhan bwysig o'n penderfyniad, yn y cyd-destun yr ydym ni'n ei wynebu, bod Cymru yn parhau i fod yn wlad sy'n edrych y tu hwnt i'n ffiniau ein hunain, yn dysgu gwersi o fannau eraill ac yn cael y cyngor gorau posibl. Bydd rhan o'r cyngor hwnnw yn ein helpu i ymdrin â'r heriau economaidd y mae Cymru yn eu hwynebu fel gwlad. Fy marn i erioed, Llywydd, yw bod y dyfodol economaidd hwnnw yn cael ei amddiffyn yn well drwy aelodaeth o'r Deyrnas Unedig fwy, ac nid wyf i wedi newid fy safbwynt ar hynny.

Felly, o ran y tablau cynghrair, efallai y gallaf i helpu'r Prif Weinidog. Yn ôl Banc y Byd, byddem ni'n drydydd ar hugain ar hyn o bryd, o'r 36 o wledydd sy'n aelodau o'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd—mae hynny rhwng  De Korea a Sbaen. Mae'n debyg y gallech chi ddweud felly ein bod ni ychydig yn is na'r safleoedd dyrchafiad yn ail adran economïau datblygedig y byd. Mae Iwerddon, sy'n wlad o faint tebyg mewn rhan debyg o'r byd yn bumed. Soniasoch yn eich darlith ar sosialaeth yn yr unfed ganrif ar hugain ychydig fisoedd yn ôl am ddefnyddio'r Deyrnas Unedig fel mecanwaith i ailddosbarthu cyfoeth. Wel, rydym ni bron i 20 mlynedd i mewn i'r ganrif honno, ac yng nghyd-destun mecanweithiau, nid yw'n un dda iawn, ydy hi? Yn y ddau ddegawd ers sefydlu'r Cynulliad hwn, rydym ni wedi llithro o 74 y cant o gyfartaledd y DU ar gyfer incwm y pen i 72.5 y cant. Mae hwnnw'n un o'r ffigurau gwaethaf a gofnodwyd gan unrhyw wlad na rhanbarth yn y DU. Roedd Llafur mewn grym am hanner y cyfnod hwnnw yn San Steffan ac mewn grym yma yng Nghymru yn ystod yr holl gyfnod, ac eto mae'r difidend datganoli o safbwynt economaidd wedi bod yn negyddol. Felly, pa esboniad ydych chi'n ei gredu y bydd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn ei roi am lwyddiant Iwerddon a methiant cymharol Cymru, ac eithrio'r ffaith ei bod hi'n wlad annibynnol ac nad ydym ni?

Wel, Llywydd, mae Llafur wedi bod mewn grym yn y Cynulliad yn ystod y cyfnod pan fo cyflogaeth yng Nghymru wedi cynyddu ymhellach ac yn gyflymach nag yn y Deyrnas Unedig, pan fo diweithdra wedi lleihau ymhellach ac yn gyflymach nag yng ngweddill y Deyrnas Unedig, pan fo anweithgarwch economaidd wedi lleihau ymhellach ac yn gyflymach nag mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, a phan fo'r ffactorau cadarnhaol hynny wedi cael eu teimlo yn fwy yng ngorllewin Cymru a Cymoedd y De nag mewn rhannau eraill o Gymru.

Nid oes gen i unrhyw amheuaeth pan ddaw'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i wneud y gwaith yr ydym ni wedi gofyn iddo ei wneud y bydd gwersi y byddwn yn gallu eu dysgu gan rannau eraill o Ewrop. Yn sicr, pan fyddan nhw'n ystyried enghraifft Iwerddon, y byddan nhw'n taflu goleuni ar y ffordd y mae Iwerddon wedi gallu denu cwmnïau pencadlys cragen i gael eu lleoli yn Iwerddon mewn ffordd y mae'n ymddangos fel ei bod yn cyfrannu at eu llesiant economaidd, ond yn eu gadael gydag incwm gwario is na'r rhai yma yng Nghymru.

Edrychaf ymlaen at glywed y Prif Weinidog yn gwneud y dadleuon hynny pan fydd yn croesawu'r Gwyddelod i agor eu swyddfa conswl yma ym mis Mehefin. Mae'n wir hefyd, onid yw, bod llwyddiant economaidd yn treiddio i bethau eraill hefyd? Oherwydd, mewn gwirionedd, yr hyn a welwn yn Iwerddon yw bod tlodi plant yn is nag yng Nghymru a bod disgwyliad oes yn uwch yng Ngweriniaeth Iwerddon, felly mae llwyddiant economaidd yn cyfrannu at fanteision cymdeithasol hefyd.

Wrth gwrs, nid yn unig y mae'n wir bod Cymru yn tanberfformio yn genedlaethol, ond mae'r bwlch economaidd yng Nghymru yn parhau i dyfu. Addawyd strategaeth newydd i ni ar gyfer Cymoedd y De, ond does dim yn digwydd. Mae'r fargen ddinesig ar gyfer prifddinas-ranbarth Caerdydd wedi methu â chyflwyno prosiect i'r gogledd o goridor yr M4 hyd yma. Fe wnaethoch addo y byddai gwaith ar y parc technoleg yng Nglynebwy yn dechrau ym mis Mawrth y llynedd—nid yw hynny wedi digwydd. Dyma oedd gan hyd yn oed eich cyn-Weinidog y Cymoedd eich hun i'w ddweud yr wythnos diwethaf:

Rydym ni wedi aros yn ddigon hir. Dim mwy o ddatganiadau i'r wasg, dim mwy o areithiau, mae angen gweithredu arnom ni.

Mae hyn wedi bod yn symud yn rhy araf am gyfnod rhy hir. Efallai mai hwn yw eich sesiwn cwestiynau i'r Prif Weinidog cyntaf, Prif Weinidog, ond rydych chi wedi bod yn rhan o Lywodraeth Cymru yn ystod fwy neu lai pob un o'r 20 mlynedd diwethaf. Pam na chafwyd unrhyw gynnydd o safbwynt economaidd i Gymru yn ystod y cyfnod hwnnw? A allwch chi enwi i ni dri pheth a fydd yn newid nawr ac y byddwn yn gallu barnu eich hanes ar eu sail?

Mae wedi bod yn baradocs o genedlaetholdeb erioed, mae'n ymddangos i mi yn y Siambr hon, Llywydd, eu bod mor ddigalon ynghylch Cymru ac mor awyddus i fod yn rhywle arall yn Ewrop. Ac mae yr Aelod yn gwneud yr un peth eto y prynhawn yma.

Gadewch i mi roi tri pheth iddo i ateb y pwynt olaf a wnaeth am Tech Valleys, ac mae hyn o ganlyniad i'r gwaith a wnaed gan y Llywodraeth hon ac o ganlyniad i'r gwaith a wnaed pan oedd yr aelod dros Flaenau Gwent yn rhan o'r Llywodraeth hon, gan gyfrannu at yr ymdrech hon. Fe wnaethom ddweud o'r cychwyn cyntaf mai cynllun 10 mlynedd oedd hwn ac y byddai'n rhaid i'r rhan gynnar fynd i'r afael â materion tir ac eiddo i ddarparu'r unedau diwydiannol modern sydd eu hangen i ddod â ffyniant pellach i'r rhan honno o Gymru.

Dyma dri pheth. Gofynnodd yr Aelod am dri; efallai yr hoffai wrando arnyn nhw. Sicrhawyd caniatâd cynllunio ar gyfer 22,000 troedfedd sgwâr o unedau cychwynnol yn Lime Avenue yng Nglynebwy—prosiect ar y cyd rhwng Llywodraeth Cymru a Chyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent, a luniwyd yn benodol i ddod ag entrepreneuriaeth a mentrau bach a chanolig eu maint sy'n tyfu i leoli yng Nglynebwy—a byddan nhw'n cael eu hadeiladu eleni. Sicrhawyd caniatâd cynllunio ar gyfer cyfleuster gweithgynhyrchu uwch 50,000 troedfedd sgwâr yn Rhyd-y-blew yng Nglynebwy, a bydd y gwaith adeiladu yn digwydd eleni. Roedd adeilad adfeiliedig 174,000 troedfedd sgwâr yn Rasa yng Nglynebwy ac mae'n cael ei ailwampio ar hyn o bryd i'w ddefnyddio gan y sector preifat i ddod â swyddi a ffyniant i Lynebwy. Dyna dri pheth. Gadewch iddo ein barnu ni ar y rheini, oherwydd mae'r pethau hynny yn digwydd nawr.

Leader of the opposition, Paul Davies. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, ar ran y meinciau hyn, a gaf i achub ar y cyfle hwn i'ch croesawu i'ch lle? Edrychaf ymlaen at ein trafodaethau wythnosol, a hoffwn ei gwneud yn eglur y byddaf yn gweithio gyda chi mewn modd adeiladol pryd y gallaf, ond bydd fy nghyd-Aelodau a minnau hefyd yn craffu'n drwyadl ar eich Llywodraeth ar ran pobl Cymru ac yn gwneud yn siŵr eich bod yn cael eich dwyn i gyfrif am berfformiad eich Llywodraeth dros y misoedd a'r blynyddoedd sydd i ddod.

Felly, Prif Weinidog, cyhoeddodd Llywodraeth y DU ei chynllun 10 mlynedd ar gyfer GIG Lloegr ddoe. A oes gan eich Llywodraeth chi gynllun 10 mlynedd ar gyfer GIG Cymru?

Mae gennym ni gynllun, yn wir, Llywydd. Fe'i cyhoeddwyd ym mis Mehefin y llynedd. 'Cymru Iachach' yw ei enw. Mae'n dda gweld y cynllun a gyhoeddwyd yr wythnos hon gan GIG Lloegr yn benthyg yn uniongyrchol gan y cynllun yr ydym ni eisoes wedi ei gyhoeddi ar gyfer Cymru. [Chwerthin.]

Yn amlwg, Prif Weinidog, nid oes gennych chi gynllun 10 mlynedd. Mae cyhoeddi strategaeth 10 mlynedd yn hanfodol fel y gall defnyddwyr GIG Cymru weld map ffordd o ran sut y gellir datblygu eu gwasanaethau yn y dyfodol a'r hyn y gallan nhw ei ddisgwyl o ran darpariaeth. Gan fod Llywodraeth Cymru wedi cael y cynnydd mwyaf i gyllid ar gyfer iechyd a gwasanaethau cymdeithasol ers datganoli, bydd y cyllid hwn yn hanfodol i gyflawni gwelliannau. Ni allwn wadu bod ein gwasanaethau yn cael trafferthion o dan Lywodraethau Llafur Cymru olynol. Mae'r hanes yn gwbl eglur. O'i hystyried gyda'i gilydd, mae ein byrddau iechyd yn wynebu diffyg o £360 miliwn. Ni fodlonwyd ein hamseroedd aros mewn unedau damweiniau ac achosion brys ers eu cyflwyno yn 2009. Mae cleifion yn aros yn hwy na blwyddyn am lawdriniaeth hanfodol fel mater o drefn. Mae bwrdd iechyd mwyaf Cymru, Betsi Cadwaladr, yn destun mesurau arbennig ac wedi bod ers tair blynedd a hanner. Ac rydym ni wedi gweld gwasanaethau hanfodol yn cau ledled Cymru, fel yr uned gofal arbennig i fabanod yn fy etholaeth fy hun. Gwn eich bod chi'n gyfarwydd â'r heriau sy'n wynebu gwasanaeth iechyd Cymru gan fod llawer o'r heriau hyn wedi codi o dan eich goruchwyliaeth chi, o gofio mai chi oedd y Gweinidog iechyd yn 2013. Mae llawer o'r heriau yn dal i fod mor berthnasol heddiw ag yr oeddent yn ystod eich stiwardiaeth chi o wasanaethau iechyd Cymru. Felly, a wnewch chi ymrwymo nawr i fuddsoddi pob un geiniog o'r cyllid canlyniadol y bydd eich Llywodraeth yn ei gael yng ngwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol Cymru?

Llywydd, rydym ni wrth gwrs yn buddsoddi mwy na'r cyllid canlyniadol a gawsom gan Lywodraeth y DU yn y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru y flwyddyn nesaf. Yn wir, mae'r arian ychwanegol y byddwn ni'n ei fuddsoddi yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru y flwyddyn nesaf yn gymesur fwy na'r cyllid ychwanegol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU ar gyfer Lloegr ar gyfer y flwyddyn nesaf hefyd. Dyna pam mai'r cynnydd i fuddsoddiad yn GIG Cymru y llynedd o 3.5 y cant oedd y mwyaf o bob un o bedair gwlad y DU. Rydym ni'n gwneud yn well o ran buddsoddiad. Rydym ni'n gwneud llawer yn well na chynllun Lloegr ar integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol—soniwyd braidd dim am ofal cymdeithasol yn y cynllun 10 mlynedd a gyhoeddwyd ar gyfer Lloegr yr wythnos hon—ac oherwydd hynny rydym ni wedi gweld cydnerthedd GIG Cymru yn ystod yr hyn yw pythefnos anoddaf y flwyddyn bob amser. Hoffwn achub ar y cyfle hwn, os caf, Llywydd, i ddiolch unwaith eto i'r bobl hynny sy'n gweithio yn ein GIG, a oedd yn gweithio'n galed dros gyfnod y Nadolig a'r flwyddyn newydd, gan gadw drysau ein hysbytai yn agored, a sicrhau bod cleifion yn cael sylw da. Mae'n deyrnged iddyn nhw ac i'r GIG yng Nghymru ein bod ni'n parhau i ddarparu gwasanaeth yma, wedi ei ariannu yn gyhoeddus, ar gael i'r cyhoedd, ac wedi ei lunio i ddiwallu anghenion cleifion Cymru.

Llywydd, nid wyf i'n mynd i gymryd unrhyw wersi gan y Prif Weinidog ar fuddsoddi yn ein gwasanaeth iechyd, oherwydd ei blaid ef wnaeth dorri cyllid y gwasanaeth iechyd rai blynyddoedd yn ôl, mewn gwirionedd. Yn 2016, cyflwynodd fy mhlaid i gynllun cynhwysfawr ar gyfer newid yn GIG Cymru, gweledigaeth ar gyfer GIG Cymru â mwy o adnoddau, sy'n fwy atebol i gleifion, ac sy'n sicrhau gwell canlyniadau ar gyfer y rhai sy'n defnyddio'r gwasanaethau. Roedd hyn yn cynnwys cynlluniau i sefydlu cronfa trawsnewid iechyd gwerth £100 miliwn i gynorthwyo'r broses o foderneiddio gwasanaethau, i sicrhau bod timau argyfwng iechyd meddwl ar gael ddydd a nos ym mhob prif adran achosion brys, i gefnogi arloesedd ym maes gofal iechyd trwy ddarparu £50 miliwn o arian cyfatebol ar gyfer ymchwil i driniaethau newydd a ffyrdd newydd o wella, ac i roi cynlluniau arbenigol ar waith i sicrhau gwell canlyniadau yn y frwydr yn erbyn pedwar lladdwr mwyaf Cymru—canser, clefyd y galon, dementia a strôc—y mae llawer ohono wedi cael ei ailadrodd yn y cynllun a gyhoeddwyd ddoe gan Lywodraeth y DU.

Prif Weinidog, gwn fod Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu ein cynllun i gyflwyno cronfa drawsnewid gwerth £100 miliwn, ond nid oes gennym ni gynllun gan eich Llywodraeth chi o hyd o ran sut y byddwch chi'n moderneiddio ein gwasanaethau yn y dyfodol i leihau amseroedd aros, i gyflymu amseroedd diagnostig ac i wella ein gwasanaethau iechyd meddwl yn sylweddol. O ystyried y bydd gwasanaethau iechyd a chymdeithasol Cymru yn cael y cynnydd mwyaf mewn cyllid ers datganoli, a wnewch chi gyhoeddi strategaeth ar gyfer GIG Cymru nawr, sy'n amlinellu sut y bydd y cyllid ychwanegol yn cael ei ddefnyddio i foderneiddio ein gwasanaethau a darparu'r gofal prydlon, addas i'w ddiben y mae pobl Cymru mor haeddiannol ohono?

Wel, Llywydd, gadewch i mi ddod yn ôl at y pwynt a wnaeth yr Aelod ar y cychwyn, a dweud wrtho bod llawer iawn yn yr hyn a ddywedodd, wrth gwrs, y byddem ni'n cytuno ag ef ar yr ochr hon hefyd. Credaf ei fod yn dir cyffredin yn y rhan fwyaf o'r Siambr hon ein bod ni eisiau gweld GIG yng Nghymru sydd ag adnoddau digonol, sy'n fodern o ran ei ddulliau ac sy'n canolbwyntio ar anghenion cleifion. Byddem ninnau yma yn cyd-fynd â llawer o'r pethau y cychwynnodd Paul Davies yn ei gwestiwn hefyd. Felly, gadewch i ni ddweud bod tir cyffredin rhyngom ni yn ein huchelgais ar gyfer y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru.

Wrth gwrs, bydd gennym ni wahanol ffyrdd y byddwn ni'n credu y gellir ei gyflawni orau. Mae gennym ni gynllun ar gyfer y GIG yng Nghymru—fe'i cyhoeddwyd gennym ym mis Mehefin y llynedd. Mae'n nodi'r ffyrdd y byddwn ni'n defnyddio'r adnoddau sydd gennym—yr adnoddau ariannol ac, yn bwysicaf oll, yr adnoddau staffio, neu'r bobl sef yr adnodd pwysicaf sydd gennym, a'r ymrwymiad enfawr sydd gan gleifion yma yng Nghymru i'w GIG—a defnyddio'r holl adnoddau y gallwn, mewn cyfnod anodd, i wneud yn siŵr ein bod ni'n parhau i fod â gwasanaeth iechyd sy'n parhau i fod yn driw i'w egwyddorion sylfaenol ac yn darparu'r gwasanaeth y mae'n ei ddarparu sydd, yn fy marn i, yn wyrth fodern o ran y gwelliannau y mae'n eu cyflawni, bob un dydd, i fywydau pobl ym mhob rhan o Gymru.

Leader of the UKIP group, Gareth Bennett.

Diolch, Llywydd. Hoffwn eich croesawu chi, Prif Weinidog, i'ch swydd newydd a dymuno pob lwc i chi ynddi.

Fel yr ydym ni i gyd yn gwybod, mae gordewdra yn broblem gynyddol yng Nghymru ac mae gordewdra ymhlith plant yn fygythiad arbennig. Bu arolwg diweddar gan Cancer Research UK sy'n cysylltu gordewdra yng Nghymru gyda pha mor rhwydd yw cael gafael ar fwyd sothach rhad. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â gordewdra ymhlith plant? A yw'r Prif Weinidog yn teimlo bod pa mor rhwydd yw cael gafael ar fwyd sothach, a hysbysebu bwyd sothach, yn cael effaith ar ordewdra ymhlith plant?

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn pwysig yna ac am yr hyn a ddywedodd yn ei sylwadau agoriadol. Wrth gwrs, mae gennym ni gamau yr ydym ni eisoes wedi ymrwymo iddynt o ran gordewdra ymhlith plant, wedi eu harwain, i raddau helaeth, gan Iechyd y Cyhoedd Cymru. Ond, rydym ni wedi galw ar Lywodraeth y DU ers blynyddoedd lawer erbyn hyn i gyfyngu ar hysbysebu bwyd sothach i blant. Rwy'n cofio ysgrifennu dair gwaith fy hun at Jeremy Hunt, pan oedd yn Weinidog iechyd, yn gofyn iddo wneud cynnwys llai o halen a siwgr mewn bwyd a gynhyrchir ymlaen llaw yn orfodol yn hytrach na gwirfoddol.

Fe wnaethom ymdrechu i sicrhau pwerau yn Neddf Cymru 2017 i ganiatáu i awdurdodau lleol yng Nghymru gymryd nifer y mannau gwerthu bwyd sothach mewn ardal benodol i ystyriaeth wrth roi caniatâd cynllunio ar gyfer safle manwerthu arall o'r fath, ac ni lwyddwyd i sicrhau'r pwerau hynny ar gyfer Cymru, er gwaethaf y ffaith eu bod ar gael i'r Lywodraeth yn yr Alban.

Felly, mae camau yr ydym ni'n eu cymryd eisoes. Mae mwy o gamau yr hoffem ni eu cymryd, a'n swyddogaeth mewn rhai meysydd yw lobïo Llywodraeth y DU i wneud yn siŵr eu bod nhw'n gwneud y pethau y maen nhw'n gallu eu gwneud a darparu'r dulliau sydd eu hangen arnom i ni fel y gallwn ni wneud mwy i ddiogelu ein plant rhag niwed hirdymor y bydd bod yn ordew a thros eu pwysau yn ei achosi yn eu bywydau.

Ie, roeddwn i'n ymwybodol o rai o'r camau yr ydych chi wedi eu cymryd yn y gorffennol ynghylch lobïo Llywodraeth y DU, a chredaf ei bod yn syniad da gwneud hynny. Diolchaf i chi am y mentrau yn y gorffennol. Roeddwn i'n ymwybodol hefyd bod y Gweinidog iechyd yn Llywodraeth Cymru wedi galw'n gyhoeddus yn 2016 ar Lywodraeth y DU i gyflwyno gwaharddiad llwyr ar hysbysebu bwyd sothach ar y teledu cyn y trothwy 9 p.m., felly roeddwn i'n ymwybodol o rywfaint o hyn.

Nawr, fel y dywedwch, mae'r rhan fwyaf o'r materion hyn wedi eu cadw, ond mae rhai camau y gall eich Llywodraeth eu cymryd i fynd i'r afael â'r epidemig gordewdra. Yn yr Alban, mae'r Llywodraeth wrthi'n ymgynghori ar reoleiddio bwyd sothach yn fwy llym a allai arwain at gyflwyno cyfyngiadau ar ddiodydd meddal mawr iawn, ail-lenwi cwpan am ddim, bargeinion prynu lluosog ac arddangosfeydd bwyd sothach wrth ddesgiau talu archfarchnadoedd. Maen nhw hefyd yn bwriadu gwahardd hysbysebu bwyd nad yw'n iachus mewn mannau a ddefnyddir gan gyfran uchel o blant, fel atyniadau i ymwelwyr, a hefyd ar gludiant cyhoeddus. Pa drafodaethau ydych chi wedi eu cael am yr agwedd honno ar hysbysebu bwyd sothach, ac a ydych chi'n bwriadu cymryd camau fel yn yr Alban i atal marchnata bwyd sothach yn uniongyrchol i blant yn y meysydd lle gallwch chi fel Llywodraeth Cymru ddeddfu arnynt?

Diolchaf i'r Aelod am yr awgrymiadau yna. Byddwn yn ymgynghori'n fuan ar ein strategaeth 'Pwysau Iach: Cymru Iach ac yn dysgu gwersi gan fannau eraill, ac mae gweld sut y mae gweinyddiaethau eraill yn gallu defnyddio eu pwerau bob amser yn rhan o'r hyn yr ydym ni eisiau ei wneud. Ac mae gennym ni gysylltiadau agos â chydweithwyr yn yr Alban, gan rannu gwybodaeth â nhw am fentrau yr ydym ni'n eu mabwysiadu, ac yn dysgu yn ein tro o'r pethau y maen nhw wedi rhoi cynnig arnynt yn yr Alban hefyd. Ymhlith y llawer o bethau yr ydym ni'n ei wneud eisoes y mae creu cronfa ar y cyd rhwng Iechyd y Cyhoedd Cymru a chyngor chwaraeon Cymru, oherwydd yn ogystal ag atal y ffactorau hynny a all arwain at ordewdra, mae'n bwysig hefyd cael agenda weithredu gadarnhaol y gallwn ei gwneud yn ddeniadol i blant a phobl ifanc sy'n hybu ffyrdd iach o fyw, ac sy'n caniatáu iddyn nhw losgi'r calorïau sy'n arwain fel arall iddyn nhw fod dros eu pwysau.

Felly, y strategaeth ddeublyg honno yw'r ateb, yn ein barn ni. Mae mwy yr ydym ni eisiau ei wneud ym maes hysbysebu lle mae gennym ni'r pwerau i'w wneud yn uniongyrchol, ond, ar yr un pryd, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod trefn gadarnhaol o weithgareddau yn yr ysgol a'r tu allan i'r ysgol y gall plant gymryd rhan ynddynt, i wneud yn siŵr y gallwn eu hamddiffyn rhag y niwed hirdymor y bydd hyn yn ei wneud yn eu bywydau fel arall.

Rwy'n credu ei fod yn ddull doeth ac edrychaf ymlaen at ddatganiadau pellach gan y Llywodraeth ar y materion hyn. Diolch.

Diolchaf i Mike Hedges am y cwestiwn. Mae'r cynlluniau diweddaraf sydd gennym ni yn awgrymu bod awdurdodau lleol yn disgwyl adeiladu tua 600 o dai cyngor newydd yng Nghymru yn ystod y flwyddyn ariannol nesaf.

A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ymateb? Mae'r Prif Weinidog yn gwbl ymwybodol mai'r unig adeg ar ôl yr ail ryfel byd pan adeiladwyd tai digonol oedd pan ymgymerwyd â datblygiad tai cyngor ar raddfa fawr—os meiddiaf ddweud, mewn lleoedd fel Trelái. Sut gwnaiff Llywodraeth Cymru helpu cynghorau i gynyddu nifer y tai cyngor a gaiff eu hadeiladu yn y dyfodol?

Yn gyntaf oll, dim ond i gytuno'n llwyr â Mike Hedges ein bod ni wedi ein hamgylchynu gan enghreifftiau o'r hyn y llwyddodd cenedlaethau blaenorol ei wneud i sicrhau bod digon o dai ar gael—o dai safonol ar gael, tai a adeiladwyd yn unol â safonau priodol ar gyfer teuluoedd ac eraill yn ein trefi a'n dinasoedd. Ac mae gennym ni rwymedigaeth yn ein cenhedlaeth ni i wneud hynny hefyd. Mae fy nghymorthfeydd ar ddydd Sadwrn yn llawn, fel y gwn y bydd cymorthfeydd llawer o Aelodau yn y fan yma yn llawn pobl sy'n dod drwy'r drws â phroblemau tai. Mae'n fater polisi cyhoeddus brys a dyna pam yr oeddwn i'n benderfynol y byddai Gweinidog â chyfrifoldebau uniongyrchol am dai yn y Cabinet yma yng Nghymru.

Mae cyfres o bethau yr ydym ni eisoes yn eu gwneud, wrth gwrs. Sefydlodd fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans, yr adolygiad tai fforddiadwy ac mae hwnnw'n cynnwys ffrwd waith sy'n ystyried yn benodol pa gymorth sydd ei angen ar awdurdodau lleol i'w helpu i wneud mwy i adeiladu tai cyngor yma yng Nghymru, ac rydym ni'n disgwyl argymhellion o'r adolygiad hwnnw ym mis Ebrill eleni. Rydym ni wedi croesawu codi'r terfyn benthyg gan Lywodraeth y DU, yr ydym ni wedi galw amdano ers cryn amser. Bydd hynny'n galluogi awdurdodau lleol i fenthyg o fewn y rheolau benthyg darbodus i'w caniatáu i wneud mwy. Rydym ni'n cydnabod nad yw'r capasiti gan rai awdurdodau lleol yn uniongyrchol eu hunain i wneud popeth yr hoffen nhw ei wneud, ac mae partneriaethau gyda chymdeithasau tai yn gynyddol bwysig. Mae angen i fod yn arloesol yn y ffordd y mae awdurdodau lleol yn mynd ati i adeiladu mwy o dai cyngor—mae angen i weithgynhyrchu oddi ar y safle, er enghraifft, fod yn rhan fwy o gyflenwad yn y dyfodol, ac mae Cyngor Abertawe yn cymryd rhan weithredol yn ein rhaglen dai arloesol ac rwy'n siŵr y bydd eisiau bod yn rhan o'r ymdrech honno y mae Mike Hedges wedi cyfeirio ati y prynhawn yma.

Unwaith eto, a gaf innau eich croesawu i'ch swydd newydd? Mae nifer gyfartalog y cartrefi newydd a ddarperir gan gymdeithasau tai bob blwyddyn yn Lloegr wedi cynyddu gan draean ers 2010, o'i gymharu â 25 y cant yng Nghymru. Mae nifer gyfartalog y cartrefi newydd a ddarperir gan gynghorau ar gyfer awdurdodau lleol yn Lloegr wedi cynyddu gan bron i saith gwaith o'i gymharu â gostyngiad o ddwy ran o dair, hyd at 2017-18, yng Nghymru. Cyfeiriasoch at ymadael â'r cyfrif refeniw tai—gael gwared ar y terfyn benthyg—sy'n galluogi awdurdodau lleol i gadw incwm gan denantiaid a buddsoddi hwnnw mewn tai cyngor newydd. Sut y gwnewch chi sicrhau bod hwnnw'n cael ei fuddsoddi, pan fo hynny'n ymarferol, mewn tai newydd ar gyfer rhentu cymdeithasol, naill ai wedi eu darparu'n uniongyrchol gan gynghorau eu hunain neu lle gallwn ni gael y gwerth gorau am yr adnoddau sydd ar gael mewn partneriaeth â chymdeithasau tai, gan gynnwys yr 11 lle mae awdurdodau lleol eisoes wedi trosglwyddo stoc iddynt?

Wel, rwy'n cytuno â'r Aelod, Llywydd, bod partneriaethau rhwng awdurdodau lleol a chymdeithasau tai yn mynd i fod yn allweddol i gyflymu pryd y bydd tai sy'n cael eu hadeiladu i'w rhentu ar gael ym mhob rhan o Gymru. Mae'r her ym mhobman yn y Deyrnas Unedig, fel y gwn y bydd ef yn ei gydnabod. Bydd wedi gweld yr adroddiad gan Shelter heddiw yn galw am fuddsoddiad ychwanegol sylweddol mewn tai i'w rhentu'n gyhoeddus yn Lloegr. Croesawaf yr adroddiad hwnnw. Pe byddai'n cael ei fabwysiadu, byddai'n arwain at swm canlyniadol Barnett sylweddol i ni yma yng Nghymru, y gallem ni ei roi ar waith. Fel y mae hi, mae ein targed o 20,000 o dai fforddiadwy ar gyfer y tymor Cynulliad hwn ymhlith y buddsoddiad cyfalaf sengl mwyaf y byddwn yn ei wneud fel Llywodraeth. Gyda'r ymdrechion yr ydym ni'n eu gwneud gyda'r posibiliadau newydd sydd gan awdurdodau lleol, rydym ni'n benderfynol o wneud popeth o fewn ein gallu i wneud yn siŵr bod gennym ni raglen adeiladu sy'n diwallu'n well yr anghenion y gwyddom sy'n bodoli am dai fforddiadwy, boddhaol ym mhob rhan o Gymru.

Prif Weinidog, mae'n amlwg bod cyfraddau adeiladu tai cymdeithasol wedi bod yn annigonol ers nifer o ddegawdau erbyn hyn, ac mae hynny'n annerbyniol. Un o'r costau mwyaf, wrth gwrs, o ran adeiladu tai, yw tir. A fyddwch chi'n fodlon ystyried sut y gall tir gael ei gaffael gan eich Llywodraeth yn gymharol rhad fel y gellir creu banc tir, gan alluogi mwy o awdurdodau lleol i adeiladu mwy o dai cyngor?

Wel, Llywydd, byddwn yn sicr yn cytuno â'r Aelod bod tir yn rhan sylfaenol a drud o ddarparu tai. Dyna pam, er enghraifft, yr ydym ni wedi sefydlu cronfa safleoedd segur gwerth £14 miliwn yng Nghymru, sy'n arbennig o werthfawr, rwy'n credu, yng nghymunedau Cymoedd y de lle mae tir sydd angen buddsoddiad er mwyn dod ag ef i safon lle gellir ei roi ar gael ar gyfer ei ddatblygu. Mae cynlluniau eraill y mae awdurdodau lleol mewn cymunedau yn y Cymoedd yn eu cynnig i ni fel Llywodraeth Cymru i gynyddu'r buddsoddiad y gallem ni ei wneud ochr yn ochr â nhw i gynyddu'r cyflenwad o dir y gellid ei ddefnyddio wedyn ar gyfer tai ac ar gyfer datblygu lleol buddiol arall. Dyna pam yr ydym ni'n mynd ar drywydd y syniad o dreth tir gwag hefyd, wrth gwrs, i wneud yn siŵr, lle ceir tir, bod gan hwnnw bob caniatâd angenrheidiol i ddod ag ef i ddefnydd buddiol, nad yw'r tir hwnnw yn cael ei ddal yn ôl yn artiffisial rhag cael ei ddefnyddio at y dibenion hynny. Felly, cytunaf yn llwyr â'r hyn y mae Leanne Wood wedi ei ddweud wrth ganolbwyntio ar bwysigrwydd rhoi tir ar gael at y dibenion hyn, ac rydym ni'n fodlon fel Llywodraeth i ystyried pa bynnag fentrau polisi y gallem ni fwrw ymlaen â nhw y tu hwnt i'r rhai yr wyf i wedi eu hamlinellu eisoes, er mwyn gwneud yn siŵr bod cyflenwad da o dir a fydd yn caniatáu i ni gyflawni'r uchelgeisiau a nodais wrth ateb cwestiynau cynharach.

A gaf i achub ar y cyfle hwn i longyfarch y Prif Weinidog ar ei benodiad ac rwyf i'n un yn sicr sy'n edrych ymlaen at y ffraethineb sych yr ydych chi'n aml yn ei arddangos yn eich ymatebion, hyd yn oed pan mai fi yw derbynnydd rhai o'r ymatebion mwy miniog. Gan droi at fy nghwestiwn:

Diolchaf i'r Aelod am ei gyflwyniad, wrth gwrs.

Nodir blaenoriaethau Llywodraeth Cymru yn ein cynllun gweithredu economaidd: codi lefelau cyfoeth a llesiant yng Nghymru, gan leihau anghydraddoldebau o ran y ddau.

Er bod pob un ohonom ni'n cydnabod pwysigrwydd y sector cyhoeddus yn narpariaeth y gwasanaethau yr ydym ni wedi dod i arfer â nhw, mae bron pob astudiaeth fanwl o economi Cymru yn nodi'r ffaith fod Cymru yn llawer rhy ddibynnol ar greu swyddi a chynhyrchu cyfoeth economaidd o'r sector hwn. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu os gwelwch yn dda y strategaethau economaidd y mae'n bwriadu eu rhoi ar waith i liniaru'r orddibyniaeth hon, sydd wedi eu llunio i ysgogi'r sector preifat? Wedi'r cyfan, onid yw'n wir, Prif Weinidog, bod yn rhaid i ni greu'r gacen cyn y gallwn ni ei bwyta?

Wel, Llywydd, er fy mod i'n cytuno â'r Aelod am bwysigrwydd gwneud yn siŵr bod gennym ni sector preifat bywiog a llwyddiannus yng Nghymru, rwyf i fy hun yn gwrthod y math o ddadansoddiad sy'n ceisio gosod y sectorau preifat a chyhoeddus yn erbyn ei gilydd. Maen nhw'n dibynnu ar ei gilydd. Mae'r sector preifat yn dibynnu ar wasanaethau cyhoeddus da, cymaint ag yr ydym ninnau—ac rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd yr Aelod—yn dibynnu ar fusnesau preifat da i godi'r refeniw sydd ei angen arnom ni ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus. Felly, nid yw'r rhain yn sectorau sy'n cystadlu â'i gilydd. Maen nhw'n dibynnu yn briodol ac yn gynhyrchiol ar ei gilydd. Gwn y bydd yr Aelod yn croesawu'r ffaith, yn y flwyddyn galendr ddiwethaf, yn 2018, bod 259,000 o fentrau yn weithredol yma yng Nghymru, y nifer uchaf ers dechrau cadw cofnodion o'r fath, ac yn ystod y flwyddyn ddiwethaf y mae gennym ni ffigurau ar ei chyfer, 2017, sefydlwyd dros 14,000 o fusnesau newydd yma yng Nghymru, ac mae hynny'n gynnydd o 72 y cant mewn cyfnod o bum mlynedd. Felly, nid wyf i'n credu y byddai yr un ohonom ni eisiau diystyru'r sector preifat yma yng Nghymru. Mae'n fywiog, mae'n llwyddiannus, ac fel Llywodraeth, byddwn ni eisiau gwneud popeth o fewn ein gallu i'w gadw yn y cyflwr hwnnw.

Rwyf innau hefyd yn dymuno'n dda i chi yn eich swydd newydd, Prif Weinidog.

Mae'n 18 mis bellach ers cyhoeddi cynlluniau ar gyfer parc modurol yng Nglynebwy. Ers y cyhoeddiad hwnnw, ni osodwyd unrhyw sylfeini, ac nid oes unrhyw arwydd o'r swyddi a addawyd. Mae ardal fenter Glynebwy wedi creu dim ond 179 o swyddi mewn saith mlynedd. A all y Prif Weinidog ddweud pryd y bydd y parc modurol yn gwbl weithredol a phryd y bydd Llywodraeth Cymru yn dechrau cyflawni ei haddewidion i ddod â swyddi gwerthfawr i Lynebwy, os gwelwch yn dda?

Wel, Llywydd, fel yr esboniais mewn ateb i gwestiwn gan Adam Price, dywedodd y buddsoddiad gwreiddiol o gwmpas rhaglen Tech Valleys erioed y byddai'n rhaglen 10 mlynedd ac y byddai gennym ni £100 miliwn yn cael ei fuddsoddi dros y 10 mlynedd hynny. Ac, mewn gwirionedd, mae cyfanswm y buddsoddiad yn rhan gynnar hon y rhaglen yn fwy nag y byddai rhan pro rata o'r swm hwnnw yn arwain ato. Mae'n anochel, yn ystod y cyfnod agoriadol, bod y pwyslais wedi bod ar fuddsoddi mewn seilwaith yn llwyr, gan fynd i'r afael â'r materion tir ac eiddo i wneud yn siŵr ein bod ni mewn sefyllfa i greu'r swyddi hynny yr ydym ni'n gwybod sydd yno i'w creu ar gyfer Glynebwy yn y dyfodol. Ni wnaf i gyfeirio eto at y gwahanol ganiatâd cynllunio a sicrhawyd eisoes a'r gwaith sy'n mynd rhagddo yno eisoes, ond rwy'n credu ei fod yn rhoi'r ateb i gwestiwn yr Aelod ac y dylai roi ffydd i bobl yn lleol nad yw'r cynllun yn aros i ddigwydd—mae'n digwydd eisoes.

Wel, dim ond i symud o Lynebwy am funud—[Chwerthin.]—roeddwn i eisiau mynd â chi ymhellach i lawr i Bort Talbot yng Ngorllewin De Cymru. Gwn y gall blaenoriaethau a chyfleoedd economaidd newid yn annisgwyl dros nos weithiau, a byddwch yn gwybod ein bod wedi cael ein bendithio ym Mhort Talbot—ond nid o safbwynt y perchennog, Ian—drwy ddarn celf newydd gan Banksy, y cyntaf o'i fath yma yng Nghymru. Rwyf i mewn cysylltiad rheolaidd â'r perchennog, ac mae'n awyddus iawn naill ai i'w gadw ym Mhort Talbot, ac yn sicr yng Nghymru, ond gwn hefyd ei fod wedi cael diddordeb eithaf sylweddol yn y darn hwn o gelf. Cefais gyfarfod â'r amgueddfa genedlaethol ddoe; gwn fod cynlluniau o safbwynt Llywodraeth Cymru ar gyfer astudiaeth o ddichonoldeb i oriel celfyddydau gweledol genedlaethol i Gymru y mae'n bosibl y gellid ei lleoli ym Mhort Talbot. Pa drafodaethau a gafwyd, a beth allwch chi ei arwain arno erbyn hyn o ran diogelu'r darn hwn o gelf i Gymru a gwneud yn siŵr ein bod ni'n cefnogi'r perchennog drwy'r holl broses o wneud y penderfyniad pwysig penodol hwnnw?

Diolch i Bethan Sayed am y cwestiwn. A gaf i ddechrau trwy fynegi rhywfaint o gydymdeimlad â'r unigolyn dan sylw, sydd, dros nos, wedi gweld bod ei dŷ yn destun cymaint o ddiddordeb eang—gwych mewn un ffordd, ond yn sicr, ar lefel unigol, yn dod â rhai effeithiau sylweddol yn ei sgil ar fywyd yr unigolyn hwnnw? Gwn y bu trafodaethau rhwng yr awdurdod lleol a deiliad y tŷ am syniadau y gall yr awdurdod lleol eu cynnig i'w gynorthwyo, a bydd fy nghyd-Aelod Dafydd Elis-Thomas yn cymryd rhan mewn cyfarfodydd yn ystod yr wythnos hon gyda'r awdurdodau perthnasol, unwaith eto, i weld os oes unrhyw beth y gallwn ni ei wneud i helpu. Mae'r astudiaeth o ddichonoldeb ar gyfer sefydlu oriel gelf gyfoes, a oedd yn rhan o'r cytundeb rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru, wedi dod i law. Ceir cyfres o ddewisiadau ynddi, y byddwn yn dymuno eu harchwilio ar y cyd â chi. Nid wyf i'n cofio, o'i ddarllen rai wythnosau yn ôl, pa un a yw'n dweud unrhyw beth am Bort Talbot yn uniongyrchol, ond yn sicr mae cyfres o gynigion ymarferol ar gyfer bwrw ymlaen â'r syniad hwnnw, ac edrychaf ymlaen at y trafodaethau y gallwn ni eu cael gyda'n gilydd i weld sut y gallwn ni wneud cynnydd yn y maes hwnnw.

I thank Llyr Gruffydd for the question. Our proposals in 'Brexit and our land' aim to keep farmers on the land, protect our rural communities and ensure they thrive in a post-Brexit world.

Thank you for that response. It's almost five years now since the Wales Rural Observatory was drawn to an end. Now, that, of course, contributed dozens of very substantial reports that contributed to the development of rural policy here in Wales. The relevant Minister at the time, in scrapping the funding, said that the work would continue in less costly ways. Now, I'm not sure if that work has continued. Certainly, there was an interesting article by Professor Peter Midmore in Golwg recently that stated that he wasn't aware of any publication that had the same aim—certainly not of the same quality and substance—as those produced by the Wales Rural Observatory.

Now, we know that there will be substantial change for rural communities, be that through Brexit or other developments. So, may I ask you what informs the development of the Welsh Government's rural policy these days? Isn't it now time to look at creating some sort of observatory that can contribute to this crucial debate?

Llywydd, Llyr Gruffydd is right, of course, in saying that things are going to change in our countryside here in Wales, as they will change across the whole of Wales in the Brexit context. I know that he has seen 'Brexit and our land', and very many people have responded to that policy. The Minister Lesley Griffiths at this point is reviewing all the representations made and she will publish a report on people's comments on 'Brexit and our land' in the spring. 

For the first time this afternoon, Llywydd, I will have to say that I am not totally au fait with the rural observatory and what the Member had said about having work in the same sphere but at less expense—what the Minister at the time actually said—but I can find out what has happened in the meantime and I'm willing to write to the Member with further details.

Nid wyf innau'n gyfarwydd iawn â'r arsyllfa wledig, ychwaith, Prif Weinidog, byddwch yn falch o wybod, felly fe'ch holaf am wahanol agwedd. Rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno â mi bod cymunedau gwledig cynaliadwy angen seilwaith trafnidiaeth cynaliadwy. Rwy'n aml yn cellwair y gallech chi fod wedi neidio ar drên yn fy mhentref i, Rhaglan, yn ôl ym 1955 a theithio i Gaerdydd i weithio neu i siopa. Drigain mlynedd yn ddiweddarach, mae'n sefyllfa llawer mwy cymhleth, er bod gennym ni gysyniadau arloesol fel dinas-ranbarth Caerdydd erbyn hyn. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni, nawr eich bod chi yn y swydd—a llongyfarchiadau ar hynny—am gynlluniau eich Llywodraeth i ddatblygu metro de Cymru? Ble yr ydym ni'n mynd o'r fan yma, a sut ydym ni am wneud yn siŵr bod cymunedau gwledig a threfi pellennig, fel Trefynwy yn fy etholaeth i, ar y map metro hwnnw yn wirioneddol, fel bod pob rhan o'r de-ddwyrain yn gallu elwa ar ddatblygiad y metro?

Llywydd, diolch i Nick Ramsay am yr hyn a ddywedodd ac am y pwyntiau pwysig y mae wedi eu gwneud. Bydd yn falch o wybod bod ein cynlluniau ar gyfer metro de Cymru ar y trywydd iawn, y bydd y cyllid yr ydym ni wedi ei sicrhau drwy'r Undeb Ewropeaidd yn cael ei ddefnyddio'n llawn, y bydd yr arian sy'n dod drwy Lywodraeth y DU yn rhan o fargen prifddinas Caerdydd hefyd yn rhan o'r pecyn ariannu ehangach hwnnw, ynghyd â chyllid sylweddol gan Lywodraeth Cymru ei hun, ac rydym ni'n ffyddiog y byddwn ni'n gallu bwrw ymlaen yn unol â'r amserlen ac i'r graddau yr ydym ni wedi ei gyhoeddi eisoes, cyn belled ag y mae'r metro yn y cwestiwn.

Gwn y bydd yn cydnabod hefyd bod darpariaeth cludiant cyhoeddus ar gyfer cymunedau o'r math y mae wedi cyfeirio atynt ac yn eu cynrychioli yn dibynnu ar fysiau yn ogystal â threnau. Ac mae gwaith sylweddol yn cael ei wneud yn yr adran dan arweiniad Ken Skates i edrych ar y modd y gallwn ni wneud gwell defnydd o wasanaethau bysiau, gwasanaethau tacsis, dull sy'n dangos mwy o ddychymyg, weithiau, o ran y ffordd y gellir caffael y gwasanaethau hynny, fel y bydd gennym ni, ochr yn ochr â datblygiadau rheilffyrdd y metro, y rhychwant ehangach hwnnw o bosibiliadau cludiant cyhoeddus yn cysylltu trefi a phentrefi Cymru fel y gall pobl fyw, gweithio a ffynnu yn y cymunedau hynny, gyda'r ffydd o wybod bod cysylltedd â rhannau eraill o Gymru yn ddibynadwy ac yn ddiogel.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae gwarchodaeth arbennig i'n treftadaeth ddiwylliannol wedi ei darparu mewn deddfwriaeth, a gryfhawyd yn ddiweddar gan Ddeddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016 ac sydd wedi ei hatodi gan ganllawiau. Awdurdodau cynllunio lleol sydd â'r prif gyfrifoldeb dros warchod yr adnodd cyfyngedig, anadnewyddadwy ac a rennir sef amgylchedd hanesyddol Caerdydd a Chymru.

Prif Weinidog, byddwch yn ymwybodol bod llawer o ganol dinas Caerdydd eisoes wedi ildio i famon ailddatblygu, ac rydym ni'n wynebu bygythiad ar hyn o bryd i gilgant Fictoraidd ardderchog Guildford Crescent, sy'n eiddo i deulu Rapport. Mae cyngor Caerdydd yn ymdrechu i warchod yr ardal o ddiddordeb pensaernïol arbennig hon, a bydd angen iddyn nhw wneud cais i wneud yr adeilad yn rhestredig hefyd. Ond, yn y cyfamser, mae'r datblygwr yn dymuno dymchwel yr adeilad ac eisoes wedi rhoi rhybudd i ymadael i'r tri busnes sydd wedi bod yn ffynnu yn y cilgant.

Yn unol â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, beth allwn ni ei wneud yn y Cynulliad Cenedlaethol, ac yn Llywodraeth Cymru, i ddiogelu ein treftadaeth ddiwylliannol rhag ailddatblygu ardaloedd fel bod canol pob dinas yn edrych yn union yr un fath, sy'n golygu'n syml na fydd pobl eisiau dod yma? Felly, ar y mater penodol hwn, a oes unrhyw beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i gefnogi ymdrechion achub cyngor Caerdydd?

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Wrth gwrs, rwy'n gyfarwydd iawn â'r gyfres o amgylchiadau y mae hi'n eu hamlinellu a gallaf gadarnhau iddi y gofynnwyd eisoes mewn gwirionedd i swyddogion yn Cadw ystyried rhinweddau'r adeiladau hynny i gael eu rhestru ac maen nhw'n gwbl ymwybodol o'r brys sy'n gysylltiedig â'u hystyriaeth o'r cais hwnnw. Cyn belled ag y mae cyngor y ddinas yn y cwestiwn, rwy'n deall bod yr ymgynghoriad y maen nhw wedi ei gynnal ar ddynodiad arfaethedig Guildford Crescent fel ardal gadwraeth wedi'i gwblhau erbyn hyn ac y gall penderfyniad gael ei wneud gan gabinet y cyngor erbyn hyn. Os bydd y cyngor yn penderfynu bwrw ymlaen â'r dynodiad hwnnw, yna bydd yn dod i rym o ddyddiad penderfyniad y cabinet, ac os bydd hynny'n digwydd, yna bydd yn rhaid i'r cynnig i ddymchwel gael cais am gydsyniad ardal gadwraeth.

Diolchaf i Vikki Howells am hynna. Dros y flwyddyn nesaf, byddwn yn parhau i gyflwyno'r cynllun ail-lenwi sydd gennym ni ledled Cymru. Mae'r cynllun yn annog busnesau a sefydliadau i gynnig cyfleusterau ail-lenwi dŵr rhad ac am ddim i aelodau o'r cyhoedd. Mae 727 o orsafoedd ail-lenwi ledled Cymru eisoes, gan gynnwys safleoedd yng Nghwm Cynon.

Diolch, Prif Weinidog. Ychydig cyn y Nadolig, roeddwn i'n ddigon ffodus o gael cyfarfod â disgyblion Ysgol Gynradd Pengeulan, a fynegodd eu pryderon difrifol i mi am lygredd plastig. Mae ganddyn nhw uchelgais canmoladwy iawn i wneud eu tref sef Aberpennar yn ddi-blastig ac maen nhw eisoes wedi gwneud llawer o waith ac ymchwil ar hyn. O gofio eich ymrwymiad maniffesto i ddarparu rhwydwaith o ffynhonnau yfed ledled Cymru, gallai hynny wneud cryn dipyn i'w helpu gyda'u huchelgais, felly fy nghais i yw: a wnewch chi ystyried gwneud Aberpennar yn un o'r trefi cyntaf un i elwa ar yr addewid hwnnw?

Diolchaf i Vikki Howells am y cwestiwn atodol yna ac rwy'n llongyfarch, wrth gwrs, disgyblion Ysgol Gynradd Pengeulan ar eu diddordeb yn y maes hynod bwysig hwn. Llywydd, pe byddai un o bob 10 o bobl ym Mhrydain yn ail-lenwi dim ond unwaith yr wythnos, byddai tua 340 miliwn o boteli plastig untro yn cael eu hatal rhag mynd i safleoedd tirlenwi, gan wneud llawer iawn i helpu gyda'r uchelgais y mae disgyblion yr ysgol honno wedi ymgymryd ag ef.

Wrth gwrs, wrth i ni weithio ar y rhwydwaith o ffynhonnau yfed, byddwn yn sicr yn cadw Aberpennar mewn cof. Yn y cyfamser, mae gan y cynllun ail-lenwi bobl sy'n gweithio iddo sy'n gallu mynd i ysgolion i egluro i ddisgyblion yno y ffordd y mae'r cynllun yn gweithio, i esbonio lle mae ar gael yn lleol ac i'w hannog ymhellach yn eu huchelgeisiau ar gyfer dyfodol di-blastig i Gymru, ac rwy'n hapus iawn i helpu i drefnu i ddisgyblion o Ysgol Gynradd Pengeulan gyfarfod ag un o gydgysylltwyr y cynllun.

And, finally, question 8, Rhianon Passmore.

Diolchaf i Rhianon Passmore am y cwestiwn. Cefnogir ein hymrwymiad i atal a mynd i'r afael â digartrefedd gan gyllid newydd sylweddol o £30 miliwn. Cyhoeddwyd camau trawslywodraethol i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc, wrth i ni fuddsoddi mewn prosiectau tai yn gyntaf a chefnogi amrywiaeth o ddulliau arloesol i fynd i'r afael â'r broblem gymhleth hon.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Prif Weinidog, hoffwn innau hefyd gynnig dymuniadau gorau fy etholwyr yn Islwyn i chi ar gyfer eich ymdrechion fel Prif Weinidog ar ran pobl Cymru.

Prif Weinidog, mae o leiaf 320,000 o bobl yn ddigartref ym Mhrydain, yn ôl gwaith ymchwil gan yr elusen dai, Shelter. Mae'r amcangyfrif yn awgrymu, yn genedlaethol, bod un o bob 200 o bobl yn ddigartref. Prif Weinidog, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ychydig cyn y Nadolig gynllun arloesol sy'n helpu pobl sy'n ddigartref i symud oddi ar y strydoedd i dai ac sy'n cynnig cymorth hirdymor iddyn nhw i fyw'n annibynnol, ac mae hwn wedi cael mwy na £700,000 o gyllid Llywodraeth Cymru. Sut bydd camau Llywodraeth Cymru yn helpu i dynnu pobl allan o ddigartrefedd yn Islwyn, a sut mae'r camau hyn yn cymharu â chamau cyni cyllidol Llywodraeth Dorïaidd y DU y mae hyd yn oed y Cenhedloedd Unedig yn dweud eu bod wedi eu llunio i frifo pobl dlawd?

Llywydd, mae'r cynnydd i ddigartrefedd gweledol ar y stryd yn sicr yn un o ffenomenau mwyaf syfrdanol a thrallodus ein hoes ac mae wedi ei gysylltu'n uniongyrchol, yn y ffordd y mae'r Aelod yn ei awgrymu, ag effaith cyni cyllidol, ym mywydau unigolion a theuluoedd, ond hefyd yn y gwasanaethau cyhoeddus sy'n ceisio eu cynorthwyo. Wrth gwrs, rydym ni'n falch o fod yn rhan o'r atebion arloesol hynny ac o fod wedi darparu arian yn uniongyrchol i awdurdodau lleol dros y gaeaf hwn i helpu gyda mentrau cysgu ar y stryd. Datblygwyd y fenter tai yn gyntaf, yr wyf i'n credu y cyfeiriodd yr Aelod ati, yng Nghonwy a Dinbych, mae'n weithredol ym Merthyr Tudful a Rhondda Cynon Taf, ac mae'n cael ei mabwysiadu yng Nghaerdydd hefyd erbyn hyn. Mae'r dull o ymdrin â chysgu ar y strydoedd a digartrefedd ar y strydoedd yn gymhleth. Mae'n fwy na llety, rydym ni'n gwybod. Mae'n cynnwys mwy nag un asiantaeth mewn ymateb llwyddiannus. Mae'n gofyn am fwy nag un llwybr, gan fod anghenion pobl yn wahanol iawn rhwng bod yn unigolyn ifanc neu'n rhywun sydd â dibyniaeth ar gyffuriau neu alcohol, ac rydym ni'n gwybod y gellir cynnig mwy nag un ateb i ddatrys y broblem honno. Mae'r gwaith arloesol sy'n cael ei wneud gan y sector gwirfoddol, gan y sector cymdeithasau tai a chan awdurdodau lleol yng Nghymru yn rhoi rhywfaint o anogaeth i ni, rwy'n credu, yn yr amgylchiadau anodd a thrallodus iawn hynny, bod mwy y gallwn ni ei wneud ac yr ydym ni eisiau ei wneud yma yn Cymru.

Thank you, First Minister. 

The next item is the business statement and announcement and I call on the Trefnydd to make the statement—Rebecca Evans.

Mae dau newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd y Prif Weinidog yn gwneud datganiad cyn bo hir ar yr wybodaeth ddiweddaraf o ran y trefniadau pontio Ewropeaidd, a'r datganiad ar brentisiaethau: mae buddsoddi mewn sgiliau ar gyfer y dyfodol wedi ei ohirio. Mae busnes drafft ar gyfer tair wythnos gyntaf y tymor newydd wedi ei nodi yn y datganiad a'r cyhoeddiad busnes y gellir eu gweld ymysg papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Llongyfarchiadau ar eich swydd newydd, Gweinidog. A gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar lefel y cynnydd yn y dreth gyngor yng Nghymru? Er fy mod wedi fy hysbysu nad oes terfyn swyddogol ar y codiadau trethi y gall cynghorau eu gwneud, mae terfyn anffurfiol o 5 y cant wedi ei osod. Mae Cyngor Dinas Casnewydd yn bwriadu codi'r dreth gyngor yn y ddinas 6.95 y cant—bron i 7 y cant—sy'n rhoi mwy o faich ar drigolion lleol sydd eisoes dan bwysau yn y ddinas fawr hon. A gawn ni ddatganiad i gadarnhau a oes angen caniatâd Llywodraeth Cymru ar Gyngor Dinas Casnewydd i godi'r dreth gyngor yn uwch na'r terfyn hwn, ynteu enghraifft arall o eiriau heb weithredu gan eich Llywodraeth yw'r terfyn hwn o 5 y cant?

Diolch yn fawr iawn am godi'r mater hwn. Fodd bynnag, mae gosod cyfraddau a lefelau'r dreth gyngor yn fater i bob awdurdod lleol benderfynu arno yn annibynnol heb ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru.

May I also congratulate the Trefnydd on her promotion to this new role? I'd like to raise two issues. The Deputy Minister for culture will be aware that there's been a change of policy from PPL, which distributes funding for the use of recordings to individual companies and musicians. The policy change happened without any warning or any consultation or any study of the impact of the change on smaller companies, particularly individuals and companies who specialise in recording materials through the medium of Welsh. The changes to payments are reliant on the number of listeners, which means that Welsh language music received smaller payments. This is a cause for concern and raises questions about the future of the industry here in Wales.

There was a similar change by the PRS back in 2008. Some of us recall that particular battle, but that change was also challenged by the barrister Gwion Lewis, and the principle argued there was that the value of a piece of music is not reliant on the number who listen to that music. Indeed, the value of a piece of Welsh language music to a station like Radio Cymru is higher because that is the main characteristic and specialty of the station. Given this, I would be grateful if the Deputy Minister would be willing to bring a statement before the Assembly stating clearly what the Welsh Government is doing on this issue, to outline any discussions that the Government has had with the BBC and others, and how the Government is going to support recording companies in Wales in the future.

Ac mae'r ail ran yn ymwneud â gwasanaethau ambiwlans. Ar 6 Tachwedd, wrth ymdrin ag adolygiad o alwadau ambiwlans categori oren, amlinellodd y Gweinidog iechyd ei fod wedi ymrwymo £140,000 i ymateb i gwympiadau ar y cyd gydag Ambiwlans Sant Ioan. Cydnabu fod yr amser ymateb canolrifol ar gyfer galwadau oren wedi cynyddu ers 2016, ac yn amlwg mae'n ymwybodol fod rhai pobl yn gorfod dioddef amseroedd aros erchyll nad ydynt yn dderbyniol. Nawr, cefais sefyllfa yn fy etholaeth i ar Ŵyl San Steffan pan syrthiodd un o'm hetholwyr sy'n 90 mlwydd oed yn ardal Abertawe ac roedd wedi gorfod aros dros bum awr a hanner am ambiwlans. Nawr, yn amlwg, mae'r enghraifft ofnadwy hon yn dangos, er gwaethaf ymdrechion gorau'r staff ar lawr gwlad, bod y system yn methu o hyd â pherfformio i safon y byddem yn ei disgwyl ar gyfer ein hanwyliaid.

Felly, yn ystod ei ddatganiad ym mis Tachwedd, dywedodd y Gweinidog y byddai'n hapus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ar effaith y buddsoddiad o £140,000 a gyhoeddwyd ganddo. Gofynnaf yn barchus fod y Gweinidog yn gwneud hynny fel mater o frys ac yn cyflwyno datganiad sy'n amlinellu'n glir sut y mae Llywodraeth Cymru am fynd i'r afael ag amseroedd aros hir a ddioddefir gan bobl sy'n syrthio. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr iawn am godi'r ddau fater hyn. O ran y cyntaf, gofynnaf i'r Dirprwy Weinidog ysgrifennu atoch ynghylch y mater o newid polisi, gan amlinellu'r math o drafodaethau a gafodd gyda'r BBC a phartïon eraill â diddordeb a'r ystyriaethau y tu ôl i'r newid polisi hwnnw.

Ac ar y mater o amseroedd ymateb ambiwlans, byddaf yn sicr yn cysylltu â'r Gweinidog iechyd i sicrhau bod yr wybodaeth ddiweddaraf honno ar y gorwel.

Hoffwn ofyn eto am ddatganiad Llywodraeth ynghylch cymorth ar gyfer staff Virgin Media sy'n cael eu diswyddo yn Abertawe. Ar 4 Rhagfyr, dywedodd eich rhagflaenydd

Cynlluniwyd dau gam ar gyfer y flwyddyn nesaf hefyd. Mae ein tîm cymorth lleoliadau wedi cymryd y cyfrifoldeb o roi i'r staff fynediad ar y safle i bartneriaid allweddol y tasglu, gan gynnwys Gyrfa Cymru, Yr Adran Gwaith a Phensiynau a chyflogwyr lleol. Mae fforwm canolfannau cyswllt Cymru yn bartner allweddol yn ein tasglu a drefnodd ffeiriau swyddi ym mis Hydref ar safle Virgin Media gan ddod â chyflogwyr sy'n recriwtio i'r safle yn ogystal â darparu cyngor gyrfaol ar gyfer y staff hynny sy'n chwilio am waith arall. Mae'n rhy gynnar imi roi manylion penodol am y rhai sydd wedi sicrhau cyflogaeth arall yn llwyddiannus o ganlyniad i'r ffeiriau swyddi, ond rydym yn cynnal ffeiriau swyddi ychwanegol i gyd-fynd â'r ddwy gyfran ychwanegol o staff a fydd yn gadael y cwmni y flwyddyn ganlynol. Felly, mae ein hymgysylltiad ni yn parhau er mwyn gwneud yn siŵr bod yr holl staff yr effeithir arnynt gan hyn yn cael y canlyniad gorau posib.

Mewn gwirionedd, rwyf yn gofyn yn awr am ddiweddariad ar yr hyn sydd wedi digwydd o ran cefnogi pobl i gael gwaith, a'r camau pellach sy'n cael eu cymryd.

Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn, ac am y ffordd yr ydych wedi dwyn y mater hwn i sylw'r Llywodraeth yn gyson, ac i lawr y Cynulliad hwn. Rwyf innau'n datgan diddordeb hefyd, yn yr ystyr fy mod yn cynrychioli nifer o etholwyr yr effeithir arnynt gan benderfyniad Virgin yn Abertawe, fel y gwna fy nghyd-Aelod Julie James. Fe wnaeth y tranche cyntaf o staff adael ym mis Tachwedd, a bydd dau dranche arall yn ystod y flwyddyn hon. Mae tîm cymorth all-leoli Virgin Media wedi cymryd cyfrifoldeb am roi i staff fynediad ar y safle i bartneriaid allweddol tasglu Llywodraeth Cymru, gan gynnwys Gyrfa Cymru, yr Adran Gwaith a Phensiynau a chyflogwyr lleol. Cynhaliwyd y ffair swyddi ym mis Hydref ar safle Virgin Media, a chynlluniwyd ffeiriau swyddi ychwanegol i gyd-fynd â'r tranches ychwanegol o staff a fydd yn gadael. Felly, bydd y ffeiriau swyddi ychwanegol yn cael eu hamseru mewn cysylltiad â'r tranches ychwanegol hynny, fel y dywedais, o bobl a fydd yn gadael y cwmni.

Arweinydd y tŷ — na, nid arweinydd y tŷ ydyw bellach. Trefnydd—ie, trefnydd. A wnaiff y trefnydd drefnu i ddatganiad gael ei gyflwyno gan y Gweinidog cynllunio mewn cysylltiad â'r penderfyniad a wnaed gan Lywodraeth Cymru ar Fferm Wynt Hendy, os gwelwch yn dda? Rwyf wedi codi'r mater hwn sawl gwaith gyda'i rhagflaenydd, ond mae dau fater sydd angen eu hegluro yma. Yn gyntaf: pwy sy'n gyfrifol am wneud yn siŵr bod yr amodau sydd ynghlwm wrth y caniatâd yn cael eu gwneud gan y datblygwr cyn i'r gwaith datblygu ddechrau? Ai Llywodraeth Cymru, ynteu'r awdurdod lleol, gan mai Llywodraeth Cymru a wnaeth y penderfyniad i gymeradwyo? Ac yn ail, roeddwn wedi tybio y byddai raid i ddatblygwr gydymffurfio â'r amodau cyn i unrhyw waith gael ei wneud ar y safle, oherwydd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae'r datblygwr yn ceisio ymgymryd â'r gwaith o godi tyrbinau, er mwyn bodloni'r rhwymedigaeth gan Ofgem i gymhelliad gwres adnewyddadwy. Os nad ydynt yn cydymffurfio â'r amodau, siawns nad yw hynny'n torri'r cynllun Cymhelliad Gwres Adnewyddadwy. A chredaf ei bod yn ddyletswydd ar Lywodraeth Cymru i egluro beth yn union y bydd yr amodau cyflawni yn eu cynnwys pan gaiff y rhain, yn amlwg,  eu trosglwyddo yn eu holau i'r awdurdod lleol.

Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw ac i'm dau gyd-Aelod am roi cwrs carlam imi mewn cynllunio. Rwyf ar ddeall mai cyfrifoldeb Cyngor Powys yw hyn, ac nad yw'r holl geisiadau'n agored i'r gweithdrefnau cyn ymgeisio hynny a ddisgrifiwyd gennych. Credaf, fodd bynnag, ei bod yn well imi ofyn i'm cyd-Aelodau ysgrifennu atoch i roi rhywfaint o eglurder ar hynny.

Fe wnes i gwrdd heddiw â chynrychiolwyr y gymuned Gwrdaidd yn ne Cymru. Ac rwyf yn croesawu’r ffaith bod gennym Weinidog penodol bellach dros faterion rhyngwladol yma yn y Cynulliad Cenedlaethol. Felly, hoffwn ofyn am ddadl a gofyn iddi amlinellu beth yw ei blaenoriaethau mewn cysylltiad â materion rhyngwladol, a hefyd hoffwn ofyn bod helyntion y bobl Gwrdaidd yn rhan o un o'r blaenoriaethau allweddol hynny. Rydym yn gwybod bod rhai gwleidyddion yn Nhwrci sydd wedi eu carcharu ers blynyddoedd lawer, ac nid ydym wedi clywed ganddynt ers dwy flynedd bellach oherwydd y diffyg cynnydd o ran trafodaethau gydag awdurdodau Twrci. Felly, rwyf yn annog Llywodraeth Cymru i gynnal dadl ar y mater hwn. Mae gennym filoedd o bobl Gwrdaidd sy’n byw yng Nghymru, ac maen nhw eisiau atebion ac maen nhw eisiau cael arweiniad gan Lywodraeth Cymru yn hyn o beth.

Fy ail gais yw datganiad ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud i gefnogi helynt y ceisydd lloches Otis Bolamu, sy’n dod o'r Congo yn wreiddiol. Gwyddom ei fod wedi ei fygwth ag allgludiad ar ddydd Nadolig, a gwyddom fod gwleidyddion o bob plaid wedi cymryd rhan i geisio atal hyn rhag digwydd. Ac er inni weld rhywfaint o oleuni ar ddiwedd y twnnel gan Lywodraeth y DU wrth atal yr allgludiad hwnnw a oedd ar fin digwydd, mae'n dal i fod yn cael ei gadw mewn canolfan, ymhell o Abertawe, y mae bellach yn ei hystyried yn gartref. Felly, hoffwn ddeall beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, a sut y gallwn atal hyn rhag digwydd, oherwydd, fel y gwyddoch, rwy'n siŵr, mae'n weithiwr gwirfoddol gweithgar yn siop lyfrau Oxfam yn Abertawe, ac rydym yn dymuno ei weld yn dychwelyd i'r ddinas y mae  bellach yn byw ynddi.

Diolch yn fawr iawn am y cwestiynau hynny. Mae gan y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb dros gysylltiadau rhyngwladol a’r Gymraeg gwestiynau yn y Siambr ar 30 Ionawr. Credaf y bydd hynny’n gyfle i’r Aelodau ei holi ynghylch ehangder ei phortffolio. Credaf ei bod yn bwysig cydnabod bod y portffolio hwnnw’n cynnwys yr eitemau hynny sydd wedi eu datganoli i Lywodraeth Cymru, felly bydd meysydd cysylltiadau rhyngwladol sydd yn sicr wedi eu cadw ar gyfer San Steffan. Fodd bynnag, mae'r swydd hon yn hynod bwysig o ran dangos mai cenedl sy’n edrych allan ar y byd yw Cymru, sy’n awyddus iawn i ymgysylltu ar raddfa fyd-eang ac ar y llwyfan byd-eang hwnnw, sy’n ddatblygiad i'w groesawu'n fawr. 

O ran Otis, sydd, fel y dywedoch, yn un o drigolion Abertawe a gymerwyd o'i wely am bedwar o'r gloch y bore ychydig cyn y Nadolig ac a gafodd ei fygwth ag allgludiad ar ddydd Nadolig. Roeddwn i mewn cysylltiad â’r Prif Weinidog, yn mynegi fy mhryderon fel aelod etholaeth ar Noswyl Nadolig, a gwn fod llawer o Aelodau'r Cynulliad wedi bod yn gwneud sylwadau cryf iawn i'r Swyddfa Gartref ar nifer o faterion. Y ffaith yw bod Otis yn aelod gwerthfawr iawn o'r gymuned yn Abertawe—mae'n wirfoddolwr, mae’n weithgar iawn yn ei eglwys leol, ac mae ganddo gymuned fawr o bobl sy’n ei gefnogi.

Ond, mewn gwirionedd, y peth mwyaf sinistr yn yr achos hwn yw'r ffaith bod y Swyddfa Gartref wedi ceisio alltudio Otis ar ddydd Nadolig pan oeddech chi ac Aelodau eraill o'r Cynulliad, gan fy nghynnwys i, yn ei chael yn amhosibl cael unrhyw ateb gan y Swyddfa Gartref, oherwydd, yn amlwg, roedd wedi cau yn ystod cyfnod y Nadolig. Ac nid damwain oedd yr amseru hwnnw, roedd yn gwbl fwriadol ar eu rhan nhw er mwyn rhwystro ein hymdrechion i wneud sylwadau ar ei ran ac ar ran ein hetholwyr hefyd. Felly, credaf fod gan y Swyddfa Gartref gwestiynau difrifol i'w hateb am y modd y mae'n gweithredu yn y sefyllfaoedd hyn.

Fel y dywedwch, ni chafodd Otis ei alltudio ar ddydd Nadolig, ond mae'n dal i ymladd ei achos ac yn cael cynrychiolaeth gyfreithiol. Gwn fod llawer o bobl Abertawe sy'n awyddus iawn i'w gael yn ôl.

Wrth ddymuno 2019 newydd hapus iawn i bawb, a chroesawu fy nghyd-Aelod i'w swydd newydd, a gaf i ofyn am ddadl ar y rhagolygon cymdeithasol ac economaidd ar gyfer Cymru yn 2019, yng ngoleuni dadansoddiad Sefydliad Bevan a gyhoeddwyd ar ddydd Calan? Roedden nhw’n gweithio'n galed iawn yn wir. Mae'n tynnu sylw at yr effaith ddigalon a ddaw gydag ansicrwydd Brexit, wrth gwrs, ond beth bynnag am hynny, rwyf eisiau rhoi’r trychineb posib y mae'n ei ddatgan ar gyfer Brexit heb gytundeb o’r neilltu am eiliad. Mae'n tynnu sylw at y ffaith, lle ceir twf economaidd yn y flwyddyn i ddod, na fydd bob amser yn cyrraedd y rhannau hynny o Gymru sydd ei angen fwyaf, lle ceir pellter oddi wrth farchnadoedd llafur bywiog, lle bo seilwaith trafnidiaeth yn brin, neu lle bo sgiliau a pharodrwydd am waith yn llai datblygedig. Mae croeso i'r rhagolwg am gynnydd cymedrol mewn cyflogau, ond hefyd, rhagwelir y bydd yr enillion hyn yn cael eu gwrthbwyso'n gyflym iawn gan y cynnydd mewn costau byw, o fwyd a thocynnau trên i filiau ynni a rhent. I'r bobl ar waelod y sbectrwm incwm, rhagwelir y bydd 2019 yn edrych hyd yn oed yn fwy anodd, gyda rhewi cyfraddau budd-daliadau yn golygu trafferthion i dalu am bethau hanfodol, felly gallai tlodi ddwysáu. 

Nawr, fel Llywodraeth Cymru a Chynulliad Cenedlaethol, mae angen inni brofi bod y pethau hyn a rhagfynegiadau eraill Sefydliad Bevan yn anghywir fel bod diweithdra ymhlith pobl ifanc yn y Cymoedd yn gostwng yn ddramatig, ac y bydd popeth o fewn ein pŵer yn cael ei wneud i fynd i'r afael â thlodi plant a theuluoedd a thlodi mewn gwaith, ac mai’r unig bethau segur fydd y banciau bwyd, nid y bobl. Nawr, mae gennym gyfle, oherwydd bod maniffesto ar gyfer arweinyddiaeth y Prif Weinidog yn cyflwyno cynlluniau uchelgeisiol ar gyfer yr economi, digitaleiddio, yr economi sylfaenol, partneriaethau cymdeithasol, tai, trafnidiaeth a theithio, cydraddoldeb, tlodi plant a mwy. Dyma sail dda ar gyfer rhwystro rhagfynegiadau 2019 y Sefydliad Bevan, ond mae hefyd yn caniatáu ailaddasiad mwy sylfaenol o'r model cymdeithasol ac economaidd yng Nghymru. Felly, byddai croeso i ddadl gynnar ar sut y mae'r Llywodraeth hon, er gwaethaf heriau Brexit a chynffon hir y sgorpion cyni, yn codi pob rhan o Gymru, yn dod â ffyniant a chyfiawnder cymdeithasol ac economaidd i'r lliaws, nid i'r ychydig yn unig.

Diolch yn fawr iawn am godi'r mater hwnnw ac am dynnu ein sylw at adroddiad Sefydliad Bevan sydd yn wir yn rhoi llawer o bwysigrwydd ar adeiladu economi gadarn a chynhwysol. Mae hyn yn sicr yn rhywbeth y byddem yn ei gefnogi a rhywbeth yr ydym yn bwrw ymlaen ag ef, yn amlwg, drwy ein cynllun gweithredu economaidd, sy’n dod â syniadau newydd gwahanol i’n dull o weithredu yn y rhan honno o'r Llywodraeth, drwy hyrwyddo, annog, a chyflenwi arferion cyfrifol—contractau economaidd, er enghraifft. Roeddech yn cyfeirio at ragolygon economaidd, sydd bob amser yn agored i gamgymeriadau eang, ond yn amlwg, yr hyn y gallwn ei ddweud yn barod gyda chryn sicrwydd yw bod Brexit eisoes wedi tynnu cost economaidd sylweddol oddi wrth Gymru a gweddill y DU, gyda chynnyrch domestig gros rywle rhwng 2 y cant a 2.5 y cant yn is nag y byddai wedi bod fel arall. Mae llawer o astudiaethau credadwy yn awgrymu y bydd cosb Brexit yn cynyddu ymhellach o dan unrhyw senario Brexit yn ystod y blynyddoedd nesaf, ac y bydd y gosb yn gymesur â graddfa’r mynediad y byddwn yn ei gadw i'r undeb tollau a'r farchnad sengl. Felly, yn erbyn y cefndir hwnnw o ragolygon economaidd gymharol dlotach, mae'n anochel y bydd cyllid cyhoeddus yn mynd dan straen pellach, a bydd hynny'n cyfyngu ar yr adnoddau sydd ar gael i leihau tlodi ac yn cyfyngu ar yr adnoddau y gallwn eu chwistrellu i’n gwasanaethau cyhoeddus craidd hefyd. Felly, gwn fod y rhain i gyd yn faterion y bydd yr Aelodau yn awyddus i’w codi gyda Gweinidog yr economi pan fydd ef yn cymryd cwestiynau yr wythnos nesaf.

A gaf i hefyd eich croesawu chi, Trefnydd, i'ch swydd newydd? Hoffwn ofyn ichi gysylltu â’r Gweinidog Addysg i ystyried cyflwyno datganiad am y sefyllfa ddifrifol sydd yn mynd rhagddo ym Mhrifysgol Abertawe ar hyn o bryd. Wrth wneud hynny, mae angen imi ddatgan buddiant fel gweithiwr diweddar iawn yn y brifysgol. Bydd yr Aelodau wedi nodi o'r sylw blaenorol, wrth gwrs, ac erthygl heddiw—ac mae'n bwysig dweud yn y cyd-destun hwn—mai rheolwyr y brifysgol eu hunain a benderfynodd wneud y mater hwn yn gyhoeddus cyn yr erthygl yn y Western Mail heddiw. Codwyd pryderon difrifol gyda mi gan aelodau o’r staff, ac rwyf yn ddiolchgar iawn i'r Gweinidog Addysg, a oedd yn ddigon caredig i gwrdd â mi yn breifat cyn y Nadolig i rannu’r pryderon hynny gan yr aelodau o staff. Nawr, bydd llawer o'r Aelodau, rwy'n credu, wedi bod yn bryderus iawn wrth ddarllen yr erthygl yn y Western Mail heddiw gan weld yr effaith ddifrifol ar yr Athro Richard Davies fel unigolyn—er gwaethaf yr hyn sy’n gam neu’n gymwys yn y mater na allwn fynd iddynt—ond rwyf yn gwybod, ac rwyf yn siŵr bod y Trefnydd ei hun yn gwybod hefyd, bod yr Athro Davies yn hysbys i lawer ohonom fel unigolyn anrhydeddus a chwrtais iawn. Mae'n was cyhoeddus rhagorol. Gweddnewidiodd y brifysgol drwy ei arweiniad rhagorol i’r brifysgol sydd bellach yn arwain y byd, ac wrth gwrs mae ganddi bwysigrwydd rhyngwladol i Gymru a phwysigrwydd arbennig i orllewin Cymru.

Nid wyf yn credu ei bod yn ddigon bellach i ddweud mai mater mewnol ar gyfer y brifysgol yn unig yw hwn. Bellach mae'n fater o ddadl gyhoeddus, ac mae’r goblygiadau yn rhy bellgyrhaeddol, ar gyfer enw da y brifysgol ei hun, ar gyfer yr unigolion yr effeithir arnynt ac ar gyfer y sector. Hoffwn ofyn a yw'n bosibl i'r Gweinidog—. Rwyf yn sylweddoli bod y rhain yn faterion cymhleth gan mai sefydliadau annibynnol yw prifysgolion, ond hoffwn ofyn i’r Gweinidog wneud datganiad ynghylch sut y bydd hi’n sicrhau bod Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru yn ymyrryd yn yr argyfwng hwn i ddiogelu enw da'r brifysgol ac i sicrhau cyfiawnder i'r unigolion dan sylw. Byddwn yn cynnig bod angen ymchwiliad annibynnol i lywodraeth y brifysgol yn ei chyfanrwydd a thrafod y materion penodol hyn ar frys.

Diolch yn fawr iawn. Fy nealltwriaeth i yw bod ymchwiliad yn digwydd ar hyn o bryd, a chredaf y dylid caniatáu iddo ddod i gasgliad cyn y byddai gan Lywodraeth Cymru unrhyw beth pellach i'w ddweud ar hynny.

Arweinydd y tŷ, hoffwn ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch y digwyddiad llygredd olew a ddigwyddodd ym mhorthladd Dyfrffordd Aberdaugleddau rhwng 2 Ionawr a 3 Ionawr. Yn ddealladwy, mae aelodau'r cyhoedd yn bryderus iawn am y gollyngiad ac unrhyw effaith bosib y gallai ei gael ar yr amgylchedd, y bywyd gwyllt a busnesau lleol. Mae'n ardal o ddiddordeb gwyddonol arbennig ac yn enwog yn rhyngwladol am adar y pâl, gweilch y penwaig, adar drycin Manaw a morloi llwyd. Rwyf wedi cysylltu â Valero bob dydd ers dydd Gwener, ac rwyf wedi mynegi fy mhryderon a gofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf, ac maen nhw wedi bod yn agored iawn yn yr wybodaeth ddiweddaraf honno, yn fy sicrhau bod y gollyngiad yn cael ei reoli—a bod rhwystrau yn eu lle i helpu i atal ymlediad pellach posib. Ond y gwir amdani yw hyn: mae’r tywydd yn dawel ac wedi bod yn dawel ar hyn o bryd. Mae’r gollyngiad olew, mewn gwirionedd, yn cael ei yrru i lawr i wely'r môr. Mae pethau'n mynd i newid, a byddant yn newid yn gyflym iawn ac yn fuan iawn mae'n debyg, a byddwn yn gweld yr olew hwn yn glanio—ceir tystiolaeth ohono eisoes—ar y traethau yn yr ardal leol. Rwy'n awyddus iawn i glywed bod Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad â Valero ac asiantaethau eraill—Cyfoeth Naturiol Cymru a Chyngor Sir Penfro, yn ogystal â’r Gymdeithas Frenhinol er Gwarchod Adar, yr wyf yn aelod ohoni; byddaf yn datgan buddiant—mewn gwybod beth sy'n digwydd yn y ddaear ac, os oes angen, i gymryd camau cyflym ar unwaith i wella unrhyw niwed amgylcheddol pellach a all ddigwydd, a hefyd a yw Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad â Valero i wybod yn union beth sy'n cael ei wneud i atgyweirio'r bibell a ddifrodwyd ac sydd wedi bod yn gollwng yr olew hwn i'r amgylchedd.

Diolch i Joyce Watson am dynnu ein sylw at y mater difrifol a phwysig iawn hwn. Mae maint y llygredd yn cael ei werthuso ar hyn o bryd. Deallwn mai ychydig iawn o olew sydd wedi gweld tir hyd yma. Fel y dywedodd Joyce Watson, rydym wedi bod yn ffodus o ran y tywydd, ac nid yw’r clwt olew mwyach yn weladwy, sy’n awgrymu bod yr olew wedi suddo. Nawr, mae hynny ynddo ei hun, fodd bynnag, yn bryder, oherwydd bod rhai o gynefinoedd gwely'r môr yn sensitif iawn yn y lleoliad hwn, felly bydd angen gwerthusiad pellach yno yn sicr.

Ond mae cynllun wrth gefn ar gyfer llygredd olew ar waith. Yr awdurdod arweiniol ar gyfer gweithredu’r cynllun hwnnw ac ymdrin â’r gollyngiad olew sy’n dod i gysylltiad â’r dyfroedd a gwmpesir gan y cynllun yw Awdurdod Porthladd Aberdaugleddau. Mae'r cynllun yn dwyn ynghyd dîm ymateb aml-asiantaeth sy'n cynnwys yr harbwrfeistr, Cyfoeth Naturiol Cymru, Cyngor Sir Penfro, gwylwyr y glannau Aberdaugleddau a swyddog atal llygredd ar ddyletswydd Asiantaeth y Môr a Gwylwyr y Glannau. Fe wnaethon nhw gwrdd y bore yma a gwn y bydd y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb dros yr amgylchedd yn darparu datganiad ysgrifenedig yn dilyn y cyfarfod. Gallaf roi sicrwydd i Joyce Watson bod Gweinidogion Cymru a swyddogion Llywodraeth Cymru yn cael diweddariadau rheolaidd a sicrwydd gan Gyfoeth Naturiol Cymru, ac mae’r swyddogion yn bendant yn rhoi gwybodaeth lawn i'r Gweinidogion gyda sesiynau briffio rheolaidd.

Yn ystod y toriad, cawsom yr achos anhygoel o 32 o ffoaduriaid o Libya a oedd wedi eu dal ar y môr ers iddynt gael eu hachub ym Môr y Canoldir ar 22 Rhagfyr. Maen nhw wedi eu dal ar y môr oherwydd nad oes yr un porthladd Ewropeaidd yn fodlon caniatáu iddynt ddocio. Roedd Robin Jenkins, sydd o Fro Morgannwg yn wreiddiol, yn aelod o'r criw ar y Sea-Watch a fu'n rhan o'r gwaith achub pan ddechreuodd y cwch bach rwber ollwng tanwydd.

Atebais alwad Robin am help ar y cyfryngau cymdeithasol ac ysgrifennais ddau lythyr at yr Ysgrifennydd Tramor, Jeremy Hunt, yn galw am drugaredd ac am ryw fath o ymyrraeth. Hyd yma, un ateb yn unig a gefais ac, a dweud y gwir, nid oedd yn werth y papur yr ysgrifennwyd arno. Yn y cyfamser, mae Robin Jenkins wedi ysgrifennu ar Facebook heddiw yn dweud bod y cwch Sea-Watch yn dal i fod allan ar y môr ac yn dioddef gwyntoedd grym 9 i 10, sy'n rhy gryf i lansio cychod Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol y Badau Achub hyd yn oed.

Ar wahân i fod eisiau rhoi cyhoeddusrwydd i'r ddeiseb sy’n galw am weithredu cadarnhaol ynglŷn â’r achos hwn—ac rwy'n ymwybodol, wrth gwrs, nad yw mewnfudo wedi ei ddatganoli—hoffwn i wybod i ba raddau y gall Llywodraeth Cymru gyflwyno sylwadau i San Steffan ar y materion hyn. A fyddwch chi'n barod i weithio gydag elusennau sy'n helpu ffoaduriaid er mwyn gwella'r sefyllfa ar gyfer y 32 o bobl sydd ar y cwch Sea-Watch hwn? Os gwelwch yn dda, a wnewch chi anfon neges gref o'r Senedd hon heddiw sy’n gresynu at driniaeth annynol y ffoaduriaid sy’n dianc rhag perygl sydd bellach yn beth arferol? Mae’r Swyddfa Gartref wedi bod yn druenus ar hyn. Gallwn wneud safiad gwahanol sy’n llawer mwy tosturiol yma yng Nghymru, felly, a wnewch chi hynny, os gwelwch yn dda?

Diolch yn fawr iawn am godi hyn. Roeddwn yn dilyn yn agos iawn eich sylwadau am hyn yn y cyfryngau cymdeithasol, a oedd yn tynnu sylw pobl at stori nad wyf yn credu y byddai unrhyw un yn ymwybodol ohoni oni bai fod yr etholwr a'r unigolyn o Gymru a oedd yn ymwneud â hyn yn cysylltu â Chymru gan dynnu sylw ati. Rydym wedi bod yn dilyn hyn yn agos iawn. Y flaenoriaeth gyntaf bob amser yw diogelu bywydau dynol, ac mae'n hollbwysig bod y gymuned ryngwladol yn gweithio gyda'i gilydd i ddod o hyd i atebion tymor byr ar gyfer y mater penodol hwn, ond hefyd atebion hirdymor ar gyfer y problemau sy'n wynebu ymfudwyr a ffoaduriaid. Fel yr ydych yn dweud, mater i Lywodraeth y DU yw polisi ymfudo, ond mae Llywodraeth Cymru yn credu'n gryf y dylai Llywodraeth y DU, ochr yn ochr â gwledydd eraill, fod yn barod i dderbyn a chefnogi'r bobl sy'n ffoi rhag erledigaeth a rhyfel fel y gallant wneud cartref ac ailadeiladu eu bywydau. Byddem yn croesawu iddynt wneud hynny yma yng Nghymru. Mae gennym ein cenedl noddfa cynllun ffoaduriaid a cheiswyr lloches, a ddylai gael ei gyhoeddi ar yr ail ar hugain o'r mis hwn, pan fydd y Dirprwy Weinidog yn gwneud datganiad a bydd cyfle ichi ei holi ymhellach ar sut y gall Cymru fod yn genedl noddfa wirioneddol.

Hoffwn groesawu'r Gweinidog i'w swydd a gofyn am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda. Yn gyntaf, a gawn ni ddatganiad ar leihau'r defnydd o gyffuriau mewn carchardai yng Nghymru? Rydym yn gwybod nad oes un carchar ym Mhrydain sy'n rhydd o gyffuriau a bod y sefyllfa hon yn gwaethygu. Mae'r defnydd o gyffuriau yn y carchar yn hybu trais, hunanladdiad, hunan-niwed ac mae'n cael effaith andwyol ddifrifol ar iechyd meddwl. Mae hyn yn tanseilio'r adsefydliad gan fod troseddwyr yn aml ynghlwm wrth gylch troseddu sy'n cael ei hybu gan gaethiwed i gyffuriau. Er fy mod i'n deall mai swyddogaeth ar gyfer Llywodraeth y DU yw hon yn bennaf, yn amlwg pan fydd pobl yn gadael y carchar maen nhw'n cael eu rhyddhau yn ôl i'r gymuned ac yn defnyddio gwasanaethau lleol. Byddai'n werthfawr cael datganiad ar sut y mae GIG Cymru a gwasanaethau cymorth eraill yn gweithio gydag awdurdodau carchar ar leihau'r defnydd o gyffuriau gan droseddwyr.

Yn ail, a gawn ni ddatganiad ar sut y mae digwyddiadau chwaraeon, clybiau ac unigolion yn codi proffil trefi a dinasoedd yng Nghymru? Gwerthwyd pob tocyn ar gyfer canlyniad gwych Clwb Pêl-droed Sir Casnewydd yn erbyn clwb yr Uwchgynghrair Dinas Caerlŷr ddydd Sul. Roedd yn cael ei ddarlledu'n fyw ar y BBC, ac o ganlyniad, gwelwyd y canlyniad ledled y byd. Nid yn unig y bydd gêm Cwpan yr FA yn erbyn Middlesbrough yn rhoi'r ddau dîm yn erbyn ei gilydd, ond bydd hefyd yn frwydr y pontydd cludo, ac mae ein rheolwr gwych Mike Flynn yn edrych ymlaen at fynd benben â Tony Pulis sy'n hanu o Gasnewydd. Gobeithio y bydd yn ddiwrnod gwych arall i'r ddinas, y cefnogwyr a'r clwb. Byddwn yn ddiolchgar am yr wybodaeth ddiweddaraf ar sut y gall Llywodraeth Cymru ddefnyddio llwyddiannau chwaraeon fel hyn i hyrwyddo Cymru a phopeth sydd gan ein trefi a'n dinasoedd i'w cynnig.

Diolch yn fawr i'r Aelod am godi dau fater gwahanol iawn ond pwysig iawn. Mae mynd i'r afael â chamddefnyddio cyffuriau yn amlwg yn fater cymhleth y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio'n galed iawn i fynd i'r afael ag ef dros nifer o flynyddoedd, yn enwedig drwy ein strategaeth camddefnyddio sylweddau 2008-18 a'r cynlluniau cyflawni cysylltiedig. Rydym yn gwneud gwaith sylweddol gyda'n partneriaid yn y maes hwn i leihau'r niwed sy'n gysylltiedig â chamddefnyddio sylweddau. Caiff y gwasanaethau camddefnyddio sylweddau eu darparu mewn carchardai yn unol â chanllawiau clinigol a gwaith timau iechyd carchardai mewn partneriaeth â gwasanaethau cymunedol—felly, gyda'r rhaglen Dyfodol, er enghraifft, i sicrhau bod cymorth yn cael ei ddarparu drwy’r system cyfiawnder troseddol gyfan a thaith pobl drwy'r system. Mae ein rhaglen naloxone i'w ddefnyddio gartref yn cael ei darparu ar gyfer carchardai wrth i'r carcharorion gael eu rhyddhau. Mae hynny’n bwysig iawn o ran atal niwed wrth i bobl ddychwelyd i'r gymuned ac rydym yn gwybod ei bod wedi helpu o ran targedu a lleihau marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau yn ein cymunedau. Ceir cynllun peilot rhagnodi cyfredol yng Ngharchar EM Abertawe a fydd yn llywio gwelliannau i wasanaethau camddefnyddio sylweddau mewn carchardai yn y dyfodol.

Ac, wrth gwrs, rwy'n falch dros ben o allu dymuno’r gorau i Sir Casnewydd yn y gêm sydd ar y gorwel, ac rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog yn awyddus i ddangos ei gefnogaeth ef hefyd.

Fel eraill, hoffwn innau groesawu fy nghyd-Aelod i'w swydd newydd. A gaf i ofyn am ddatganiad ar ddarparu system metro de Cymru? Rydym wedi gweld a chlywed amserlenni ar gyfer cyflwyno gwasanaethau newydd ar lawer o reilffyrdd y Cymoedd sy'n gwasanaethu Blaenau'r Cymoedd, ond rydym yn dal i aros yng Nglynebwy i glywed am y gwasanaethau newydd ar reilffordd Glynebwy. Rydym ar ddeall y bydd gwasanaeth ychwanegol yn 2021, ond rydym yn ceisio cael pedwar gwasanaeth bob awr ar yr un sail â llinellau eraill y Cymoedd ac ardaloedd eraill Blaenau’r Cymoedd. Felly, gobeithio y gallwn gael datganiad ar hynny. Ar yr un pryd, hoffwn gael datganiad ar ddatblygu gorsafoedd rheilffordd newydd. Cawsom ddatganiad gan Ysgrifennydd yr economi, tua 18 mis yn ôl rwy’n credu, ar orsafoedd newydd i wasanaethu gwahanol rannau o'r system metro. Byddai gennyf ddiddordeb mewn deall pryd y bydd y broses honno’n parhau i gael ei datblygu a phryd y gallwn wneud ceisiadau am orsafoedd ychwanegol i wasanaethu pob rhan o'r Cymoedd. Bydd y Trefnydd yn ymwybodol nad yw dyffryn Ebwy Fach yn fy etholaeth i yn cael ei wasanaethu gan y system metro ar hyn o bryd, ac na chefnogwyd cynnig gorsaf Abertyleri gan y Llywodraeth. Rydym ni’n awyddus iawn i allu parhau i gefnogi gorsaf yn Abertyleri i sicrhau bod y system metro yn gwasanaethu’r Cymoedd i gyd.

Diolch yn fawr iawn am grybwyll hyn. Mae Gweinidog yr economi wedi dweud y byddai'n hapus iawn rhoi briff i chi er mwyn ateb rhai o'r cwestiynau yr ydych chi wedi eu gofyn.

Croeso i'ch swydd newydd, Trefnydd—rwy'n gobeithio fy mod i wedi cael hynny'n gywir. A oes modd inni gael yr wybodaeth ddiweddaraf gan Lywodraeth Cymru—naill ai gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth neu ei Ddirprwy—ynglŷn â'r ddarpariaeth o fannau gwefru trydan ar gyfer ceir yng Nghymru a'r seilwaith gwefru trydan yn gyffredinol? Gwyddom fod rhai problemau wedi bod ynglŷn â hynny dros y flwyddyn ddiwethaf. Yn fy etholaeth i dros y Nadolig cafwyd rhai problemau penodol pan fethodd y mannau gwefru yng ngwasanaethau Magwyr ar yr M4, a oedd yn golygu bod pobl a oedd yn dod yn ôl o wyliau Nadolig wedi eu gadael yn hynod brin o drydan wrth gyrraedd eu cartrefi yn fy ardal i.

Ond mae problem gyffredinol gyda'r diffyg seilwaith gwefru, a gwn fod Gweinidog yr economi wedi bod yn ceisio mynd i'r afael â'r broblem hon. A gawn ni ddiweddariad ar y cynnydd sy'n cael ei wneud yn hynny o beth, fel y gallwn wneud yn siŵr, wrth i bobl ledled Cymru brynu mwy o gerbydau trydan—dim ond datblygu wnaiff y broblem hon—y gallan nhw fod yn ffyddiog bod modd defnyddio'r cerbydau hyn gan wybod nad oes siawns iddynt gael eu gadael heb allu mynd i unlle?

Diolch yn fawr iawn am hynny. Fe wnaeth y Gweinidog gyhoeddi datganiad ar yr union fater hwn tua diwedd y llynedd, ond bydd yn sicr yn falch o roi diweddariad pellach maes o law.

Thank you to the Trefnydd.

The next item is a statement by the First Minister: an update on EU transition. I call on the First Minister to make the statement. Mark Drakeford.

Llywydd, thank you very much. At the beginning of 2019, it's obvious that an unmistakable sense of crisis surrounds Brexit. It's the UK Government that's responsible for this. Over the last two and half years, it has prioritised a vain attempt to unite the Conservative Party rather than concentrating on the future of the country.

The UK Government has made no attempt to build a cross-party consensus for its strategy and neither has it made any serious attempt to agree an approach to the negotiations with the devolved administrations. Through its own ineptitude, it has failed to secure an agreement capable of attracting sufficient support to secure a parliamentary majority. As a result, only weeks away from leaving the European Union, the prospect of leaving without a deal is hardening, and this would be catastrophic for Wales and the whole of the United Kingdom.  

It is incredible that we are in this position, and it's completely unnecessary. Almost exactly two years ago the Welsh Government, jointly with Plaid Cymru, published a White Paper, 'Securing Wales' Future'. It contained a basis for a sane and rational approach to European Union withdrawal that would protect the vital interests of Wales and the United Kingdom more widely. Last month, by a sizeable majority, the National Assembly reaffirmed this approach. 

Llywydd, let me repeat our priorities. First and foremost, we want a Brexit that protects jobs here in Wales. We cannot connive with any outcome that results in tariffs or other barriers that will make it harder for Welsh businesses to export, encourage inflation by increasing the costs of imports and, most seriously of all, disrupt the integrated pan-European supply chains that so many of our employers rely on to thrive and, in some cases, survive. This necessitates continued single market participation alongside participation in a customs union, which would not only preserve our integration with the European market, but would also give us access to more than 60 countries that have free trade agreements with the European Union. It is the height of folly to turn our backs on extensive existing free trade arrangements around the globe.

Y tu hwnt i hynny, Llywydd, rydym ni eisiau gweld system ymfudo sy'n deg i'r dinasyddion hynny o'r UE sydd wedi dewis neu, fel yr ydym ni'n gobeithio yn y dyfodol, y byddan nhw'n dewis byw eu bywydau yma yng Nghymru, ac yn deg i'r rhai sy'n ofni bod y perygl o gamfanteisio yn cynyddu oherwydd na fu Llywodraeth bresennol y DU yn ddigon cadarn wrth orfodi hawliau gweithwyr. Ar y llaw arall, mae agwedd ddigyfaddawd a gelyniaethus Llywodraeth y DU at ymfudo yn peryglu nid yn unig ein gallu i negodi'r berthynas hirdymor briodol gyda'r UE, ond hefyd hyfywedd y GIG a gwasanaethau cyhoeddus eraill, yn ogystal â rhai o'n prif sectorau economaidd—amaethyddiaeth a chynhyrchu bwyd, lletygarwch, a'n sector addysg uwch—ac, os caf i ychwanegu, bydd yn amddifadu dinasyddion Cymru—efallai yn anad dim, ein pobl ifanc—o'r cyfle i fyw a gweithio mewn 27 aelod-wladwriaeth arall.

Llywydd, mae'r Llywodraeth hon a minnau'n credu bod mwyafrif cadarn yn y Cynulliad hwn eisiau cadw'r hawliau cymdeithasol, amgylcheddol a'r hawliau o ran y farchnad lafur sydd wedi'u meithrin gydag amynedd dros nifer o flynyddoedd o aelodaeth o'r UE, ac i fanteisio ar ddatblygiadau yn y dyfodol sydd o fudd i ddinasyddion ein cyfandir. Ar ben hynny, rwy'n credu y byddai cytundeb o'r fath yr wyf i newydd ei ddisgrifio hefyd o bosib wedi bod yn fwy derbyniol i'n partneriaid yn yr UE.

Mae Michel Barnier wedi dweud, pe byddai'r Deyrnas Unedig y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, ond o fewn undeb tollau ac yn derbyn rheoliadau'r farchnad sengl ar gyfer yr economi yn ei chyfanrwydd, y byddai hynny'n ffurf ar Brexit y gallai'r UE ei chefnogi. Byddai ateb o'r fath yn sicrhau na fyddai angen o gwbl am gynllun ôl-stop Gogledd Iwerddon, fel y'i gelwir ef, a byddai, beth bynnag, yn osgoi'r rhan fwyaf o'r problemau gwirioneddol sy'n gysylltiedig â chynigion presennol Mrs May.

Mae'n arwydd o fethiant Llywodraeth y DU a'i Phrif Weinidog bod ei chytundeb yn ildio dylanwad gwleidyddol dros ein dyfodol ond ar yr un pryd yn methu ag ennill unrhyw sicrwydd y bydd y berthynas hirdymor gyda'r Undeb Ewropeaidd yn un sy'n amddiffyn ein dyfodol economaidd. Drwy gymryd arnom y gallem ni adfer rheolaeth dros ein cyfreithiau, ein ffiniau a'n cyllid, ac ar yr un pryd cynnal y cysylltiadau economaidd gorau gyda'r Undeb Ewropeaidd, nid yw'r cytundeb y daeth y Prif Weinidog ag ef yn ôl gyda hi yn rhoi sicrwydd o'r naill beth na'r llall. A dyna pam na ellir derbyn ei chytundeb hi fel y mae.

Yn y tymor byr, rydym ni bellach yn wynebu'r posibilrwydd o anhrefn a chaledi pe baem ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb mewn prin 10 wythnos. Mae'r posibilrwydd yma yn gynyddol ac yn frawychus o real, ac rydym ni'n gwneud beth bynnag y gallwn ni i baratoi ar ei gyfer, gan barhau i ddatgan yn glir nad oes unrhyw gytundebu, unrhyw gynllun, waeth pa mor dda, yn gallu dileu'r niwed y bydd Brexit di-gytundeb yn ei greu. Fel y gŵyr Aelodau, rydym ni'n gweithio'n galed gyda'r Cynulliad Cenedlaethol er mwyn hwyluso hynt y ddeddfwriaeth angenrheidiol i baratoi ar gyfer Brexit. Mae hyn yn faich trwm o waith heb ei drefnu ar gyfer Llywodraeth Cymru ac ar gyfer y Cynulliad ei hun, ac rydym ni'n ailflaenoriaethu materion eraill y Llywodraeth i roi'r ddeddfwriaeth y mae ei hangen arnom ni ar waith cyn diwedd mis Mawrth.

Nawr, Llywydd, mae llawer o'r elfennau sy'n gysylltiedig â Brexit 'dim cytundeb' yn nwylo Llywodraeth y DU. Nhw, ac nid cyrff cyhoeddus Cymru, fydd yn gosod tariffau ac yn rheoleiddio llif nwyddau ar draws ffiniau—yng Nghaergybi, Abergwaun ac mewn mannau eraill. Rydym ni'n gweithio ar lefel ymarferol mor agos ag y gallwn ni gyda Llywodraeth y DU i rannu gwybodaeth a bod mor barod â phosib. Ni fu hyn heb ei rwystredigaeth. Ers y refferendwm, mae Llywodraeth y DU wedi bod yn rhy niwlog, rhy araf ac weithiau'n gwbl gyfrinachol. Rydym ni wedi dweud yn glir ein bod yn barod i gydweithio mor agos â phosib ar sail rynglywodraethol i baratoi hyd yn oed ar gyfer digwyddiad y credwn ni na ddylid hyd yn oed ei ystyried. Ond nawr yw'r amser i fod yn wirioneddol agored a chydweithio'n llawn.

Mae llawer o fusnesau yma yng Nghymru, yn enwedig y rheini sy'n mewnforio ac allforio, wedi bod yn paratoi cynlluniau wrth gefn ers peth amser. Ar gyfer y rhai nad ydyn nhw wedi gwneud hynny, nawr yw'r amser i ddechrau gwneud hynny, ac ein porth Brexit yw'r man cychwyn ar gyfer busnesau sydd angen gwybod rhagor. Yn yr un modd, dylai pob corff cyhoeddus yng Nghymru—awdurdodau lleol, prifysgolion, awdurdodau iechyd ac eraill—fod yn hen gyfarwydd â'u paratoadau wrth gefn eu hunain ar gyfer 'Brexit' 'dim cytundeb'. Bydd mwy gennym ni i'w ddweud am hyn fel Llywodraeth dros yr ychydig wythnosau nesaf.

Llywydd, hyd yn oed ar yr adeg hwyr yma rwy'n gobeithio y bydd Prif Weinidog y DU yn llwyddo i gael gwell bargen, un sy'n cyd-fynd yn agosach â'n huchelgeisiau ni fel y'u nodir nhw yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Os na all Llywodraeth y DU wneud ei gwaith dylai ofyn i'r Undeb Ewropeaidd am estyniad i'r dyddiad Brexit yn erthygl 50 sef 29 Mawrth ac yna rhoi cyfle i'r DU gyfan roi mandad clir ar gyfer y ffordd ymlaen, drwy etholiad cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus. Dyna oedd y safbwynt y cytunodd y Cynulliad hwn arno cyn y Nadolig. Dyna'r dewis gorau o hyd i Gymru a'r Deyrnas Unedig.

Diolch, Prif Weinidog, am eich datganiad y prynhawn yma, ond ni fyddwch chi'n synnu fy mod i'n dal yn siomedig â safbwynt Llywodraeth Lafur Cymru ar y mater hwn. Mewn datganiad a wnaeth eich rhagflaenydd ar 20 Tachwedd y llynedd, cadarnhaodd mai cymharol ychydig oedd angen ei newid er mwyn i Lywodraeth Cymru gefnogi cytundeb presennol Llywodraeth y DU gyda'r UE. Felly, ymddengys fod eich barn wedi newid cryn dipyn o'r safbwynt penodol hwnnw mewn cyn lleied o amser. A wnewch chi ddweud wrthym ni felly beth sydd wedi newid ers hynny?

Nawr, rwy'n sylwi eich bod yn cyhuddo Llywodraeth y DU o roi buddiannau'r Blaid Geidwadol o flaen buddiannau'r DU. Ni allai dim fod ymhellach o'r gwir, o ystyried—[Torri ar draws.] Llywydd, gallaf glywed Aelodau eraill o bleidiau gwleidyddol eraill yn gweiddi. Roeddwn yn gwrtais iddyn nhw wrth wrando ar y Prif Weinidog ac rwy'n disgwyl yr un cwrteisi'n ôl.

Nawr, ni allai dim fod ymhellach o'r gwir, o gofio bod Prif Weinidog y DU wedi ei gwneud hi'n gwbl glir fod y cytundeb a negodwyd gan ei Llywodraeth er budd y DU gyfan, a fydd yn diogelu swyddi ac yn cynnig sefydlogrwydd yn y dyfodol, sef yr hyn yr ydych chi'n dweud yn eich datganiad eich bod chi eisiau ei gyflawni hefyd. Fodd bynnag, ymddengys i mi na all y Blaid Lafur na'ch Llywodraeth benderfynu a ddylai'r DU adael yr UE ai peidio. Mae wyth o'ch Aelodau meinciau cefn eich hun a phedwar aelod o'ch Llywodraeth wedi galw am ail refferendwm. Felly, o ran eglurder y prynhawn yma, a wnewch chi ddweud wrthym ni a yw eich Llywodraeth yn awr o blaid cynnal ail refferendwm ac ai dyma bellach yw polisi swyddogol Llywodraeth Cymru?

Ac rydych chi'n eithaf hyf yn cyhuddo Llywodraeth y DU o fethu cytuno ar ddull y trafodaethau gyda'r gweinyddiaethau datganoledig pan nad oedd eich rhagflaenydd yn estyn gwahoddiad i mi gwrdd i drafod effaith y cytundeb ymadael ar Gymru yn fy swyddogaeth yn arweinydd yr wrthblaid yn y fan yma. Felly, ni fyddaf yn derbyn unrhyw wersi gan eich plaid chi gyda'ch honiadau am y diffyg ymgysylltu ac ymgynghori ystyrlon. Siawns y byddai hi wedi bod yn llawer gwell pe byddai holl arweinwyr y pleidiau wedi cwrdd a thrafod y cynigion i drafod yr effaith y bydden nhw'n eu cael ar Gymru ac ar weithrediad y Cynulliad hwn. Yn wir, rwy'n gwybod bod Prif Weinidog y DU wedi dangos cwrteisi a chynnig trafodaethau ynghylch Brexit gyda llawer o'r gwrthbleidiau, gan gynnwys arweinydd Plaid Cymru.

Nawr, fel y byddech chi'n disgwyl, rwyf wedi cyfarfod nifer o fusnesau bach a mawr yn ddiweddar ac mae'r neges yn glir iawn: maen nhw eisiau cytundeb. Maen nhw'n dweud y bydd 'dim cytundeb' yn cael effaith hynod negyddol ar fusnes ac y byddai'r effaith yn bellgyrhaeddol ac yn niweidiol. Os derbynnir y bleidlais yr wythnos nesaf yn y Senedd—ac rwy'n mawr obeithio y caiff hi—yna mae busnesau'n dweud y gallan nhw gynllunio'r camau nesaf. Byddai'r cyfnod gweithredu cyfyng yn bont i berthynas yn y dyfodol, gyda chaniatâd i alluogi busnesau i barhau i fasnachu fel hyn tan ddiwedd y flwyddyn nesaf. Rwy'n siŵr bod hyn yn rhywbeth y byddai Prif Weinidog Cymru yn ei groesawu. Hebddo, mae llawer iawn o ansicrwydd a gallai'r goblygiadau fod yn ddifrifol iawn. Mae angen inni wrando ar eu rhybuddion dwys a difrifol.

Mae Cydffederasiwn Diwydiant Prydain wedi mynegi eu barn yn glir. Maen nhw wedi dweud bod

y fargen hon yn gyfaddawd, gan gynnwys ar gyfer busnes, ond mae'n cynnig y cyfnod pontio hanfodol hwnnw fel cam yn ôl o ymyl y dibyn.

Peidiwch â gwrando arnaf i ac ar Gydffederasiwn Diwydiant Prydain yn unig; gwrandewch ar Andy Palmer, Prif Weithredwr Aston Martin, sydd wedi dweud ei farn ar goedd hefyd. Mae wedi dweud bod y cytundeb Brexit sydd ger ein bron yn ddigon da. Mae hi'n amlwg nad yw Llywodraeth Cymru yn gwrando ar farn glir a chyson y gymuned fusnes, sydd wedi siarad ag eglurder gwirioneddol ar y mater hwn. Felly, ers eich penodiad, pa drafodaethau a ydych wedi'u cael gydag arweinwyr busnes yng Nghymru, gan fod angen inni gael gwybod yr adlewyrchir eu barn yn briodol pan fydd eich Gweinidogion yn parhau i drafod y mater hwn â'ch cymheiriaid yn San Steffan?

Nawr, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir wrth ddweud mai'r peth olaf y mae hi eisiau ei weld yw ffin galed rhwng Cymru a'r Iwerddon, ac rwy'n cytuno'n llwyr â'r safbwynt hwnnw. Soniodd eich rhagflaenydd am oblygiadau enfawr hynny, yn arbennig i strwythur y ffyrdd sy'n arwain at ein porthladdoedd. Nawr, dadleuwyd dros ddeuoli'r A40 yn fy etholaeth i, er enghraifft, ers y 1950au, a byddwch yn gwybod y bûm i'n gofyn yn barhaus i Weinidogion y Llywodraeth yn y Siambr hon am addewidion i ddeuoli'r ffordd hon. Fodd bynnag, mae'n parhau i fod yn ffordd unffrwd, ac rwy'n sôn am hyn oherwydd mae'n un enghraifft yn unig o agwedd lle mae'r cyfrifoldeb gan y Llywodraeth. Felly, mae'n bwysicach fyth fod Llywodraeth Cymru yn dweud wrthym ni pa gynlluniau sydd ganddi i wella'r strwythur ffyrdd i'n prif borthladdoedd.

Nawr, rwy'n sylwi yn eich datganiad heddiw ichi gyfeirio hefyd at y llif o nwyddau ar draws ffiniau yng Nghaergybi, Abergwaun ac mewn mannau eraill, ac rwy'n deall y buoch chi'n cydweithio'n agos iawn â Llywodraeth y DU ar effaith Brexit yn arbennig ar borthladd Caergybi. Fe fyddwn i'n ddiolchgar pe baech chi'n rhoi'r newyddion diweddaraf inni ynglŷn â chynnydd y gwaith yna.

Gyda hynny o lith, Llywydd, a gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad heddiw? Ond mae'n hynod o hawdd i Lywodraeth Cymru feio a beirniadu Llywodraeth y DU. Hoffwn atgoffa Llywodraeth Cymru bod angen iddi hi hefyd edrych ar ei chymwyseddau ei hun, ac rwy'n eich annog chi a'ch Gweinidogion i weithio'n adeiladol gyda Llywodraeth y DU dros yr wythnosau nesaf.

Diolch i Paul Davies am y cwestiynau hynny, Llywydd. Gallaf ei sicrhau bod holl Weinidogion Cymru yn ceisio gweithio'n adeiladol gyda phartneriaid eraill ledled y Deyrnas Unedig ac y byddant yn gwneud hynny yn frwd iawn yn ystod y mis hwn wrth inni ymbrysuro gyda'r paratoadau Brexit. Dydd Llun, bydd fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths yn Llundain eto ar gyfer trafodaethau pedairochrog ar yr economi wledig a'r amgylchedd. Bydd Gweinidogion addysg uwch o bob rhan o'r Deyrnas Unedig yn cyfarfod yng Nghaerdydd yn ystod y mis hwn, eto yn gyfan gwbl ynglŷn â'r agenda Brexit. Rydym ni'n obeithiol y bydd cyfarfod nesaf y Cydbwyllgor Gweinidogion ar negodiadau Ewropeaidd yn digwydd yng Nghaerdydd y mis hwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi llwyr ymrwymo i weithio mor adeiladol ag y gallwn ni, ble bynnag y bo'r cyfleoedd hynny yn bodoli.

Ein rhwystredigaeth erioed yw nad yw Llywodraeth y DU wedi gwneud digon o'r cynigion o gymorth yr ydym ni yn gyson wedi eu rhoi ger ei bron ac nad ydyn nhw wedi manteisio ar yr arbenigedd y byddem ni wedi gallu ei gyfrannu i wneud yn siŵr bod y cynlluniau, y maen nhw'n gyfrifol amdanyn nhw yn y pen draw, wedi rhoi cymaint o ystyriaeth â phosib i anghenion y gweinyddiaethau a'r gwledydd datganoledig a'r cyfrifoldebau sy'n cael eu cyflawni yma yng Nghynulliad Cymru.

Llywydd, mae arweinydd y Ceidwadwyr yma yn y Cynulliad yn gwybod yn iawn pan gaiff cytundeb Mrs May ei drechu yn Nhŷ'r Cyffredin yr wythnos nesaf mai pleidleisiau Aelodau Seneddol Ceidwadol fydd yn dryllio'i chytundeb. Dyna ble bu ei methiant: mae hi wedi methu â darbwyllo ei phlaid ei hun—niferoedd mawr iawn o'i phlaid ei hun. Ac mae'r ffordd yr wyf i wedi beirniadu'r cytundeb y prynhawn yma yn llugoer iawn o'i chymharu ag iaith aelodau o'i blaid—Aelodau Seneddol ei blaid—sydd wrthi'n feunyddiol yn clochdar ar y radio a'r teledu am gytundeb ei Brif Weinidog. Felly, rwy'n credu, pan fydd Llywodraeth Cymru yn siarad â Mrs May, y byddwn ni'n cynnig rhyddhad o'r sgyrsiau y mae'n rhaid iddi eu cynnal gydag aelodau anhydrin y Blaid Geidwadol.

I ni, nid yw'r cytundeb yn ddigon da. Nid yw'n ddigon da oherwydd nid yw'n darparu cyfatebiaeth ddeinamig i'r hawliau dinasyddiaeth a fwynheir mewn rhannau eraill o'r Undeb Ewropeaidd. Nid yw'n benodol yn rhoi cyfle i gyfranogi mewn undeb tollau. Ond fel y dywedodd Prif Weinidog blaenorol Cymru—ac roeddwn i'n cytuno'n llwyr o wrando arno—mae ein gwrthwynebiad i'r cytundeb yn gymharol fach o'i gymharu â'n gwrthwynebiad i'r datganiad gwleidyddol. Dyna'r pwynt yr oedd Carwyn Jones yn ei wneud—o'r ddau beth y bydd pleidlais arnynt gyda'i gilydd, mae gennym ni anawsterau hyd yn oed mwy dyrys a sylweddol o ran y datganiad gwleidyddol truenus nag sydd gennym ni o ran y cytundeb i adael yr Undeb Ewropeaidd.

Gadewch imi ymdrin â'r sylw olaf a wnaeth yr Aelod, gan ei fod yn gywir wrth ddweud bod ein gwaith ar borthladdoedd gyda Llywodraeth y DU yn enghraifft o sut yr ydym ni wedi gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU. Mae gennym ni weithgor sy'n dod â Llywodraeth y DU, Llywodraeth Cymru a'r awdurdodau porthladd ynghyd, ac sy'n cael cyngor gan Gymdeithas y Gyrwyr Lorïau ac eraill, i wneud yn siŵr ein bod yn gwneud popeth y gallwn ni, fel pe byddai sefyllfa o 'dim cytundeb' yn codi, yna o ran yr effaith ar ein porthladdoedd, yn enwedig o ran Caergybi, fe fyddai gennym ni gynllun ar waith i ymdrin â hynny. Oherwydd bod hynny'n golygu defnyddio tir y tu hwnt i'r porthladd ei hun, mae'r cynlluniau hynny o reidrwydd—fel rwy'n gwybod y bydd yn deall—ar yr adeg hon yn fasnachol gyfrinachol am eu bod yn cynnwys trafodaethau gyda phartïon eraill. Ond gallaf gadarnhau'r hyn a ddywedodd Paul Davies: y bu'r cydweithio hwnnw'n gyson dros y misoedd diwethaf a bod gwaith da ac ymarferol yn cael ei wneud i liniaru'r gwaethaf o'r effeithiau y byddwn ni'n eu gweld mewn porthladdoedd yng Nghymru petai'r trychineb o gael Brexit 'dim cytundeb' yn digwydd.

I also thank the First Minister for his statement. It is an update on the situation and provides an analysis of a situation that is complex and, as we've heard, very concerning for us in Wales. What we need more than anything, of course, at the moment, with only 80 days to go until we depart the European Union, is two things, I suppose, from the Welsh Government: clarity on the Welsh Government's policy in terms of safeguarding the interests of Wales, and then a clear plan to avoid the crisis that the First Minister has set out. I fear that neither of those two things have become clear to me in the statement that we have heard this afternoon.

If I could return to an issue that was raised yesterday during the First Minister's questions before the external affairs committee—this ambiguity of the Welsh Government's policy on the language that is used. We heard the Trefnydd a little earlier using the language 'membership of the single market' and 'of the customs union', but, instead, what we've heard from the First Minister this afternoon is the language that we've heard in the past, which is: 

cymryd rhan yn y farchnad sengl a chymryd rhan mewn undeb tollau.

Now, I asked him how this could be reconciled with the motion that he's referred to already this afternoon, which was passed on 4 December, because that motion was quite clear, and I will read it:

'Calls on the UK Government to seek UK membership of both the European Single Market and Customs Union.'

'Y Farchnad Sengl Ewropeaidd a'r Undeb Tollau.'

And, again, we've seen Labour politicians in Westminster today saying that the UK Government has to respect motions and amendments to the motion that are to be tabled next week. Well, surely the Welsh Government should then respect the same principle here. The policy has been decided, and this isn't a semantic difference, as the First Minister argued yesterday, as far as the customs union is concerned. Continuing within the EU customs union would mean that exporters could continue to trade with the European Union as they do now, without having to face tariffs or non-tariff barriers. The other option, of an alternative customs union, would place us in the same position as Turkey, having to steer through new, expensive barriers, such as rules of origin rules, in order to continue to export to the European Union. And, of course, that customs union for Turkey doesn't include agriculture. Therefore, that's why that difference is so crucial, and the fact that we have passed a motion, and now the Welsh Government is going back on its word on that, according to what has been said today, is a cause of great regret for me, as we are in a critical situation now where there should be clarity from the Welsh Government as to its stance.

So, may I ask the First Minister: why is the Welsh Government's policy, according to what he has said this afternoon, on this issue different to the policy that was agreed by this Parliament with the support of the Welsh Government on 4 December? And why do you believe that leaving the customs union, which already exists, is better for Welsh exporters, given all of the reasons that I have outlined?

Finally, the motion that was approved also called for the extension of article 50 unconditionally, unlike what you have said in your statement today. You said that you were doing everything you could to avoid this catastrophe that we are facing. If so, why have so many Labour Members had to write to you to do more—to plead not only with the Prime Minister in Westminster, but also to plead with the leader of your own party, as we are now facing a situation within just a few weeks of this catastrophe? And the clearer option, of course, is a people's vote. Why can't you show leadership in this regard and avoid what you quite rightly describe as something that could be very destructive to the people of Wales?

Diolch i'r Aelod am ei sylwadau, ac rwy'n siomedig ynddo, Llywydd; ni allaf osgoi dweud hynny. Rwy'n wirioneddol gredu, ac rwy'n dweud hyn o ddifrif calon wrth Adam Price, ein bod ni'n fwy dylanwadol ac yn cael mwy o effaith ar ran Cymru yn y ddadl hon pan ydym ni'n canolbwyntio ar yr hanfodion yr ydym ni'n gytûn arnyn nhw i raddau helaeth iawn, yn hytrach na dadlau ynghylch pethau nad ydyn nhw'n bwysig i bobl y tu allan i'r Cynulliad hwn ac sydd mewn penbleth ynghylch y math o sylwadau y mae wedi eu gwneud y prynhawn yma, fel petai nhw'n cynrychioli rhan ddifrifol o'r ddadl. Ymdriniwyd â rhan ddifrifol y ddadl yn y ddogfen y gweithiwyd yn galed arni gyda'n gilydd, ac y byddwn yn dal i lynu wrthi, a'r cynnig y gwnaethom ni gytuno arno—y gallodd y ddwy blaid gytuno arno.

Ni allwch chi ddewis a dethol, Adam. Mae eich sylwadau terfynol yn gofyn imi pam nad oeddwn i'n barod i ddewis un o'r ddwy ffordd gydradd o weithredu y mae'r cynnig hwnnw yn eu nodi. Felly, ni allwch chi ofyn i mi ddewis un rhan o hynny ac i chi benderfynu dewis rhan arall ohono. Os yw eisiau ateb i'w gwestiwn—nid fy mod i'n credu, fel y dywedaf, fy mod i'n credu mai dyma ble dylai pwyslais y ddadl hon fod—fe wnaf i ddweud hyn ar goedd y prynhawn yma, Llywydd. Fe wnaf i hynny mewn perthynas â mater yr undeb tollau. Mae Undeb Tollau'r Undeb Ewropeaidd yn ffurfio tiriogaeth unigol at ddibenion tollau ar gyfer y 28 aelod. Mae hynny wedi'i sefydlu drwy gytuniad, cytuniad ar weithrediad yr Undeb Ewropeaidd, y TFEU. Bydd y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd mewn termau cyfreithiol drwy ymadael â chytuniadau'r Undeb Ewropeaidd. O gofio y sefydlir undeb tollau'r UE gan gytuniad, pa na fydd y DU yn un o lofnodwyr y cytundeb mwyach, ni fydd, yn ôl y gyfraith—ni fydd—. Ni waeth i'r Aelod ysgwyd ei ben; mae'n fater o sicrwydd cyfreithiol. Ni fydd yn rhan o'r undeb tollau. Os nad yw eisiau derbyn fy ngair, gadewch imi ddyfynnu o gyhoeddiad Llywodraeth yr Alban, 'Scotland's Place in Europe'. A dyma beth mae Llywodraeth yr Alban yn ei ddweud: 'er na allai'r DU'—er na allai—'barhau o fewn undeb tollau'r UE, gan y byddai angen iddi fod yn aelod-wladwriaeth, byddem o blaid—maen nhw'n mynd ymlaen i ddweud—'creu Undeb Tollau'r UE a'r DU, sy'n dyblygu'r amodau yr ydym ni'n eu mwynhau ar hyn o bryd fel aelod o undeb tollau'r UE.'

Felly, os ydym ni eisiau sôn yn dragwyddol am ystyr, dyna'r sail gyfreithiol sy'n dangos bod y fformiwla yr wyf i'n ei defnyddio yn y pen draw yn gywir, ac na fyddai gan yr un yr hoffai ef imi ei defnyddio unrhyw ddilysrwydd cyfreithiol. Ond, i ddweud hynny eto, Llywydd, nid dyma sylwedd y ddadl hon, ac, o ran sylwedd, o ran yr hanfodion, mae'r safbwynt yr ydym ni fel Llywodraeth Cymru wedi ei fabwysiadu, a'r safbwynt yr wyf wedi clywed Aelodau Plaid Cymru yn ei amlinellu'n glir iawn, yn llawer agosach at ei gilydd. Dyna pam yr oeddwn i'n falch ein bod ni'n dau fel pleidiau wedi gallu cefnogi'r cynnig a oedd gerbron y Cynulliad cyn y Nadolig. Cyfeiriais yn uniongyrchol, Llywydd, at y cynnig hwnnw yng nghyfarfod llawn Cydbwyllgor y Gweinidogion a gadeiriwyd gan Brif Weinidog y DU, gan egluro'n glir wrthi hi fy mod i'n siarad nid yn unig ar ran Llywodraeth Cymru, ond ar ran y Cynulliad, gan ddyfynnu iddi delerau'r penderfyniad hwnnw. Ac, o ran ei sylwedd, rwy'n credu ein bod ni'n agos iawn at ein gilydd, ac rwy'n credu ein bod ni'n fwy dylanwadol wrth inni ganolbwyntio ar y pethau hynny sy'n wirioneddol bwysig yn hytrach na dadlau ynghylch materion sydd yn ôl pob golwg yn ein rhannu ni ond nad ydyn nhw, mewn gwirionedd, o unrhyw arwyddocâd gwirioneddol yn y ddadl hon. 

Diolch i'r Prif Weinidog am gyflwyno datganiad arall inni ar Brexit. Rydych chi'n dweud, Prif Weinidog, eich bod chi eisiau Brexit sy'n diogelu swyddi. Swyddi ar gyfer pwy, tybed—swyddi i bobl Prydain, neu swyddi i'r cannoedd ar filoedd o bobl sydd wedi dod i Brydain yn ystod y blynyddoedd diwethaf, sydd, gyda'i gilydd—[Torri ar draws.]—sydd, gyda'i gilydd yn ffurfio cronfa aruthrol o lafur rhad ar gyfer busnesau mawr? Felly, fy nghwestiwn cyntaf yw: a ydych chi'n cydnabod bod yn rhaid i fuddiannau pobl Prydain fod yn flaenoriaeth uwch i Lywodraeth y DU na buddiannau dinasyddion yr UE nad ydyn nhw'n Brydeinwyr?

Efallai, pan ddaw rhyddid i symud i ben, efallai y bydd rhagolygon gwaith pobl Cymru sydd ar ris isaf y farchnad lafur yng Nghasnewydd, Caerdydd, Abertawe a Wrecsam, a threfi eraill yn yr ardaloedd teithio-i'r-gwaith hynny, yn gwella'n sylweddol. Gall pethau—[Torri ar draws.]—gall pethau wella'n faterol ar gyfer y bobl hynny sy'n ei chael hi'n anodd dod o hyd i swydd—ei chael hi'n anodd dod o hyd i swydd sy'n cynnig cyflog ac amodau da, sy'n cael trafferth dod o hyd i swydd gyda sicrwydd oriau. Mae'n bosib y gallai'r amodau hynny wella ar ôl inni gael rhywbeth sy'n cyfyngu ar y cyflenwad diddiwedd o lafur rhad, megis polisi mewnfudo priodol. Efallai y gallaf ofyn ichi a ydych chi'n cydnabod y posibilrwydd yma. Rydych chi'n dweud mai esgus oedd datgan y gallem ni adfer rheolaeth dros ein ffiniau. Felly, a ydych chi'n credu na all Llywodraeth y DU obeithio i reoli ei ffiniau, ac a ydych chi'n credu y byddai hynny'n sefyllfa dda i fod ynddi? Rydych chi'n dweud, os na all Prif Weinidog y DU sicrhau cytundeb, y dylai hi ofyn am estyniad, fel y gallwn ni gael etholiad cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus—mewn geiriau eraill, refferendwm arall. Beth fyddai diben y naill bosibilrwydd neu'r llall, rwy'n gofyn i fy hun: etholiad cyffredinol fel y gallai'r Blaid Lafur—y Blaid Lafur Cenedlaethol, o dan arweiniad Jeremy Corbyn, sydd gyda'r mwyaf taer dros adael—gyflwyno cynnig arall nad yw'n mynd â ni ymlaen, oherwydd nid oes neb yn gwybod beth mewn gwirionedd yw safbwynt Llafur yn San Steffan. Y tro diwethaf, fe wnaethon nhw arddel polisi o barchu canlyniad y refferendwm a gadael yr Undeb Ewropeaidd. Felly, beth am bleidlais gyhoeddus arall? Pam, pan fydd hynny ynddo ei hun yn golygu anwybyddu'r mandad clir a gafwyd yn yr un diwethaf, nad yw wedi ei weithredu eto, ac, o dan eich fformiwla, efallai na fydd e byth? Pleidleisiodd y DU i adael, ac felly hefyd Cymru. Mae angen inni roi'r gorau i'r petruso yma a gadael yr UE ymhen 10 wythnos. Bydd 17 miliwn o bobl yn cymeradwyo pan wnawn ni hynny.

Llywydd, rwy'n deall bod yr Aelod wedi ailadrodd polisi ei blaid yn ei sylwadau terfynol. Gadewch imi ymateb i'w sylwadau agoriadol, pryd rwy'n credu, yn ogystal â bod yn anghywir yn ei ddadansoddiad, ei fod hefyd yn sarhaus yn y ffordd y mae'n gwneud y sylwadau hynny. Mae'r bobl o rannau eraill o'r byd y buom ni'n ddigon ffodus i'w denu nhw yma i Gymru yr un mor werthfawr i'n cymunedau ac i'n heconomi ag unrhyw un arall sy'n gwneud cyfraniad cadarnhaol. A swyddi'r bobl sydd eisoes yn byw yng Nghymru sydd mewn perygl os na allwn ni ddenu pobl i ddod yma i gyflawni rhannau hanfodol o'n heconomi—yn amlwg mewn mannau fel y gwasanaeth iechyd, lle mae darparu'r gwasanaethau hanfodol hynny yn dibynnu ar ein gallu i barhau i recriwtio pobl o rannau eraill o'r Undeb Ewropeaidd, ond hefyd yn y rhannau o'r economi y mae yntau'n canolbwyntio arnyn nhw hefyd. Rwyf wedi dweud hyn o'r blaen yn y Siambr hon, Llywydd, felly fe wnaf ei ddweud yn gryno, ond dyma ichi stori a ddywedwyd wrthyf i gan berchennog llwyddiannus gwesty yn y Canolbarth, sydd wedi rhedeg y gwesty yna am gyfnod hir, sy'n cyflogi 100 o bobl. Mae wyth deg o'r bobl hynny yn bobl sy'n byw yn lleol, ac mae 20 ohonyn nhw'n cael eu recriwtio o'r tu allan i Gymru. A'r hyn a ddywedodd wrthyf i oedd, 'Os na allaf i gael yr 20 o bobl, ni all fy ngwesty weithredu, a swyddi'r 80 o bobl fydd yn y fantol.' A dyna pam mae ei ddeuoliaeth yn un mor ffug—yn cymryd arno, rywsut, bod modd gwahaniaethu fel y ceisiodd ef ei wneud. Rwy'n gwrthod hynny, rwy'n credu ei fod yn anghywir, ac rwy'n credu y bydd ei argymhelliad ef yn arwain at ragolygon economaidd nid gwell, ond gwaeth o lawer i rai o'n dinasyddion sydd eisoes yn cael y drafferth fwyaf i wneud bywoliaeth yma yng Nghymru.

A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Oherwydd, yn amlwg, mae hon yn broses gyfnewidiol iawn—rydym ni'n gwybod beth a ddigwyddodd cyn y Nadolig, ac rydym ni'n dal i weld y castiau yn San Steffan heddiw. A gaf i hefyd dynnu sylw at y ffaith fy mod i'n credu bod y Torïaid ar fy llaw chwith mewn gwirionedd yn gwadu'r anhrefn yn San Steffan? Oherwydd, os na allwch chi weld yr anhrefn, yna mae'n rhaid eich bod chi'n ddall neu'n gwisgo sbectol dywyll, oherwydd mae hi'n draed moch llwyr yn San Steffan gyda'r Torïaid mewn grym. Prif Weinidog, a gaf i hefyd groesawu penodiad Gweinidog Brexit yma yn eich Llywodraeth? Oherwydd ei bod hi'n bwysig bod gennym ni rywun i gydgysylltu. Fe wnaethoch chi eich hunan ymgymryd â'r swyddogaeth honno, mewn ffordd, yn y Llywodraeth flaenorol—rydych chi'n gwybod am y cymhlethdodau sy'n gysylltiedig â hynny, ac felly mae cydgysylltu hynny'n hanfodol drwy'r Llywodraeth. Rwy'n croesawu hynny'n fawr.

A gaf i ofyn ychydig o gwestiynau difrifol, oherwydd fy mod yn credu bod yr hyn a glywn ni weithiau yn fwy o faldodi eu cynulleidfaoedd eu hunain nag unrhyw beth arall? A wnewch chi roi rhyw syniad inni o'r amserlenni o ran pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno biliau newydd? Oherwydd, yn y cyfnod pontio—. Os ydym ni yn y pen draw yn gadael ar 29 Mawrth heb gytundeb, fe fydd gennym ni sefyllfa fwy argyfyngus na fydd gennym ni os cawn ni gyfnod pontio pryd— a, gadewch inni fod yn onest, y cyfnod pontio, rydych chi'n sôn am fis Rhagfyr 2020. Wel, mae etholiadau Senedd Ewrop ym mis Mai eleni, bydd angen penodi'r Comisiwn, felly mae'n debygol y bydd hi'n fis Hydref cyn y bydd y Comisiwn newydd yn ei le. Ac, os ydyn nhw eisiau ymestyn y trafodaethau yn ystod y cyfnod pontio, mae'n rhaid gwneud hynny erbyn 1 Gorffennaf. Mewn gwirionedd mae hynny'n rhoi tua naw mis, ac mae bron yn amhosibl mewn gwirionedd i gyflawni popeth yr ydych chi eisiau ei gyflawni yn y naw mis hynny. Felly, fe fydd amserlenni tynn iawn. Felly, pryd fyddwn ni'n gweld Biliau gan Lywodraeth Cymru—Bil diwylliant, Bil pysgodfeydd, Bil amgylcheddol a Biliau eraill—fel y gallwn ni sicrhau ein bod ni mewn sefyllfa lle'r ydym ni mewn gwirionedd wedi pasio Biliau sy'n adlewyrchu'r meysydd y mae gennym ni gyfrifoldeb drostyn nhw?

A gaf i ofyn hefyd a ydych chi wedi ystyried pa un a oes angen cael cyrff llywodraethu amgylcheddol newydd yng Nghymru? Oherwydd bod llawer o'r offerynnau statudol sydd ar eu hynt yn cyfeirio mewn gwirionedd at 'Ysgrifennydd Gwladol' ac nid o reidrwydd at gyrff newydd yng Nghymru. Felly, a fydd yna unrhyw gyrff newydd yng Nghymru y mae'n rhaid ichi eu sefydlu i sicrhau y gallwn ni fodloni'r rhwymedigaethau presennol sydd gennym ni? Ynglŷn â'ch adolygiad o ran y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, a grybwyllwyd gan arweinydd Plaid Cymru yn ei gwestiynau i chi yn ystod y Cwestiynau i'r Prif Weinidog—ni wnaeth mewn gwirionedd ofyn y cwestiwn ynghylch pryd fydd yr adroddiad hwnnw, ac, o ganlyniad i'r adroddiad hwnnw, pryd welwn ni amcan polisi yn gweld golau dydd i edrych ar sut y gall datblygu rhanbarthol yng Nghymru gysylltu â'r cynllun gweithredu economaidd, fel, wrth inni golli cronfeydd strwythurol Ewropeaidd, y gallwn ni mewn gwirionedd fod â rhywbeth yn barod i ddatblygu adfywiad economaidd yr ardaloedd hynny.

A gaf i ofyn hefyd a ydych chi wedi cael cyfle i gwrdd â Michel Barnier eto, neu a fyddwch chi'n cyfarfod ag ef, oherwydd mae hi'n bwysig ein bod yn cadw ein cysylltiadau yn Ewrop—[Torri ar draws.] —? Mae'n bwysig inni gadw'r cysylltiadau yn Ewrop—ar gyfer ffonau symudol os dim byd arall—[Chwerthin.]—i sicrhau bod y trafodaethau a gawn ni ar ôl Brexit yn caniatáu i Gymru fod yn aelod gweithgar o'r cymunedau yn Ewrop, yn arbennig oherwydd bod cyfran fawr o allforion o Gymru yn mynd i'r farchnad honno. Er enghraifft, rwy'n gwybod eich bod wedi sôn bod Prif Weinidog Cymru—cyn Brif Weinidog Cymru—wedi edrych ar fodel Norwy, ond, wrth gwrs, mae'n cael ei drafod bellach fel model Norwy plws. A ydych chi wedi cael cyfle i ddechrau edrych a oes unrhyw rinwedd mewn model tebyg i Norwy plws ac ym mha fodd y byddai'n fwyaf addas, ac a fyddai'n werth trosglwyddo'r agenda honno i'r DU?

A chwestiwn pellach yw'r fframweithiau. Mae fframweithiau cyffredin yn cael eu trafod. O'r hyn a wnaethoch chi ddweud wrth y pwyllgor ddoe, rydym ni'n llwyddo'n dda iawn gyda'r rheini, ac maen nhw'n mynd rhagddyn nhw'n dda, ond a fyddan nhw ar waith erbyn 29 Mawrth os byddwn yn gadael heb gytundeb? Oherwydd, yn amlwg, os ydym ni'n gadael heb gytundeb, ni fydd gennym ni unrhyw fframweithiau Ewropeaidd i ufuddhau iddyn nhw; bydd yn rhaid inni ddefnyddio fframweithiau'r DU. A fyddan nhw, felly, yn barod erbyn 29 Mawrth, sef y dyddiad ymadael, o bosib, rwy'n credu? Oherwydd mae gennyf wir ofn y byddwn yn gadael heb gytundeb os na chaiff ei chytundeb hi ei dderbyn yr wythnos nesaf, oherwydd rwy'n gweld prosiect ofn—y prosiect ofn go iawn—yn dweud wrth y rhai sydd eisiau gadael, 'os nad ydych chi'n pleidleisio dros fy nghytundeb i, ni chewch chi Brexit', ac yn dweud wrth y rhai sydd eisiau aros, 'os nad ydych chi'n pleidleisio dros fy nghytundeb i, ni chewch chi gytundeb', gan eu dychryn felly i bleidleisio dros rywbeth y gwyddom ni nad yw'n mynd i fod o fudd i bobl Cymru.

Llywydd, hoffwn ddiolch i David Rees am y cwestiynau. Dechreuaf drwy ddweud, fel y dywedais wrth Adam Price, rwy'n credu y buom ni'n fwy effeithiol yn dylanwadu ar y ddadl sylfaenol hon pan ydym ni wedi gallu siarad ag un llais, felly rwy'n credu bod gwaith y pwyllgor y mae David Rees yn ei gadeirio wedi dylanwadu hefyd ar y ffordd y mae'r pwyllgor hwnnw wedi gweithio gyda'r pwyllgorau cyfatebol mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig i wneud yn siŵr bod cyfrifoldebau'r deddfwrfeydd yn cael eu mynegi'n briodol yn y ddadl.

Pan sefydlais Gabinet ychydig cyn y Nadolig, Brexit oedd flaenaf yn fy meddwl. Dyna pam yr oeddwn i eisiau i Weinidogion allweddol gyda chyfrifoldebau sylweddol o ran Brexit aros yn y swyddi hynny fel y byddai gennym ni barhad o ran goruchwyliaeth wleidyddol ym maes iechyd, yn yr economi wledig, ac yn ein heconomi yn fwy cyffredinol. Dyna pam yr oeddwn i eisiau penodi rhywun yn y Llywodraeth a fyddai'n gallu cydgysylltu gwaith drwy'r Llywodraeth gyfan mewn cysylltiad â Brexit ac i gynrychioli Cymru mewn fforymau allweddol, a dyna pam yr oeddwn i'n awyddus i greu portffolio Cabinet newydd, y mae fy nghyd-Aelod Eluned Morgan bellach yn gyfrifol amdano, ac sydd yn bodoli i wneud yn siŵr, ar ôl Brexit, ein bod ni'n gwneud hyd yn oed mwy o ymdrech nag a wnaethom ni yn y gorffennol i gadw enw da Cymru'n fyw, wel, yn hysbys mewn rhannau eraill o'r byd. Ac, wrth ateb cwestiwn David Rees ynghylch hynny, rwy'n siŵr y bydd yn gweld sut y mae hynny wedi'i adlewyrchu yn y ffordd y cynlluniwyd y portffolios.

I ddod at nifer fach o'i gwestiynau penodol, rwy'n cytuno ag ef nad oedd cyfnod pontio gyda therfyn arall o 31 Rhagfyr 2020 erioed yn ffordd synhwyrol i negodi hynny. Rwyf wedi dweud hynny dro ar ôl tro, ynghyd â Gweinidogion yr Alban, yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, ei fod yn ffordd ddiffygiol o lunio'r cyfnod pontio. Ond mynnwyd bod y dyddiad yn sefyll—David Davis a fynnodd hyn, pan oedd yn dal yn Ysgrifennydd Gwladol ar gyfer Gadael yr Undeb Ewropeaidd, fel arall byddai'n gadael y Cabinet. Wel, ni chadwodd hynny mohono yno'n hir ac mae'r gwaddol yn un y bydd yn rhaid i ni i gyd ymdrin ag ef, oherwydd nid wyf yn credu y gallwn ni gwblhau popeth y bydd angen ei wneud yn y cyfnod pontio o fewn y cyfnod hwnnw.

Rydym ni ar fin ymgynghori ynghylch creu corff amgylcheddol newydd i Gymru. Bydd adolygiad Y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn adrodd o fewn ffrâm amser o ddwy flynedd. Nid yw hynny gymaint ynglŷn â chael cyngor am yr amcanion polisi, oherwydd ein bod ni eisoes wedi cyhoeddi gwybodaeth am ein hamcanion polisi ar gyfer datblygu economaidd rhanbarthol, mae ynglŷn â'r fethodoleg o ran cyflawni'r amcanion hynny, yr arferion gorau mewn mannau eraill yn Ewrop a byddwn yn edrych ar adolygiad Y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i'n helpu ni gyda hynny. Rwyf eto i gwrdd â Michel Barnier. Rwy'n gwybod bod Cadeirydd y pwyllgor wedi gwneud hynny, ac, yn sicr, fe wnaeth Prif Weinidog blaenorol Cymru hynny, ac edrychaf ymlaen at allu chwarae fy rhan yn gwneud yn siŵr y cyflwynir barn Cymru gerbron uwch aelodau'r Undeb Ewropeaidd dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf.

Yn olaf, ynglŷn â'r sylw am y fframweithiau, i gadarnhau'r hyn a ddywedais wrth y pwyllgor ddoe, sef y buwyd wrthi'n ddiwyd yn gweithio ar y fframweithiau. Mae'r gwaith, ar y cyfan, wedi mynd rhagddo'n weddol dda. Mae adroddiad ynglŷn â'r cynnydd ymhob un o'r 24 o feysydd fframwaith i fod i gael ei gyflwyno i gyfarfod nesaf y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar negodiadau Ewropeaidd. A fydd popeth y mae angen eu rhoi ar waith yn barod erbyn 29 Mawrth? Wel, rwy'n amau hynny, ond nid yw hynny'n golygu nad yw pob ymdrech y gellir ei wneud yn cael ei wneud yn y cyfnod cyn y dyddiad hwnnw.

Rwy'n croesawu'r datganiad heddiw a hefyd y paratoadau y mae Prif Weinidog Cymru a'i Lywodraeth yn eu gwneud ar gyfer Brexit 'dim cytundeb'. Mae hyn yn bendant yn achos o obeithio am y gorau, ond rhagweld a chynllunio ar gyfer y gwaethaf.

Rwy'n falch, hefyd, o gymryd yr awenau oddi wrth Julie a chael rhyw fath o ran yn dyrannu a goruchwylio cyllid rhanbarthol, ond hefyd o ran llunio dyfodol cyllid rhanbarthol yng Nghymru hefyd, a fydd yn bwysig beth bynnag fo'r canlyniad. A gaf i ddweud ei bod hi'n amlwg, rwy'n credu, yr Hydref diwethaf, fel yr oedd hi'n amlwg cyn y Nadolig, yn syth, bod cytundeb Brexit Prif Weinidog y DU, a oedd yn annelwig ar y naw, yn sicr o fethu? Nid oedd yn bodloni neb. Byddai wedi cael ei drechu wedyn yn Nhŷ'r Cyffredin a dydd Mawrth nesaf, mae'n debygol y caiff cytundeb y Prif Weinidog ei drechu. Nawr, pe byddai hynny'n digwydd, mae llawer ohonom ni yn y Siambr hon yn taer obeithio y gall y Senedd atal y Prif Weinidog rhag tywys y wlad yn ddiarwybod dros ymyl dibyn Brexit caled. Byddai'n weithred o hunan-niwed aruthrol na ddylai unrhyw arweinydd cenedlaethol cyfrifol hyd yn oed ei ystyried mewn difrif, heb sôn am ei ddefnyddio'n fygythiad. Sy'n ein gadael ni, yn y pen draw, o bosib, gydag anghydfod seneddol, wrth i ymyl y dibyn prysur nesáu. Rydym ni'n cyrraedd yr eiliad honno yn Thelma and Louise, sydd, er ei bod yn gyffrous ac arwrol ac yn drawiadol iawn—rydym ni'n gwybod beth, yn y pendraw, yw canlyniad y naid honno oddi ar y clogwyn.

Felly, a gaf i yn arbennig groesawu datganiad y Prif Weinidog a'r rhan sy'n darllen,

Os na all Llywodraeth y DU wneud ei gwaith dylai ofyn i'r Undeb Ewropeaidd am estyniad i ddyddiad Brexit Erthygl 50, sef 29 Mawrth, ac wedyn rhoi'r cyfle i'r Deyrnas Unedig gyfan roi mandad clir ar gyfer y ffordd ymlaen, drwy etholiad cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus?

Mae hi bron yn ymddangos fel petai'r pump neu chwe awr hynny a dreuliwyd ar gynigion cyfansawdd yng nghynhadledd Lafur Lerpwl yn werth pob munud.

A gaf i ofyn, yn eich trafodaethau gyda Gweinidogion y DU a chyda Prif Weinidog y DU, a ydych chi, Prif Weinidog Cymru, yn credu y ceir rhywfaint o ddealltwriaeth o ran sut fydd Brexit 'dim cytundeb' yn effeithio ar Gymru a'r DU, ei busnesau a'i dinasyddion? Ac os felly, pam fyddai Llywodraeth gyfrifol a Phrif Weinidog cyfrifol hyd yn oed yn ystyried y dewis hwnnw yn bosibilrwydd? Yn ail, a gaf i ofyn beth yw ei asesiad o hyn, yn y dyfodol, ar faterion bara menyn, beunyddiol, Llywodraeth Cymru yn ogystal â Llywodraeth y DU?

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau difrifol iawn a diolch iddo am y gwaith y mae wedi bod yn barod i'w wneud gyda phentwr o faterion cydberthynol Brexit yn cadeirio pwyllgor monitro'r rhaglen ac yn cadeirio'r grŵp a sefydlwyd gennym ni i roi cyngor ar strwythur datblygiad economaidd rhanbarthol yn y dyfodol, ac yn wir, am fod yn barod i gadeirio'r grŵp cynghori Ewropeaidd. Bydd hynny'n golygu bod gennym ni rywun sydd â'r trosolwg hwnnw o'r meysydd gwahanol hynny, a fydd yn bwysig iawn yn y gwaith a wnawn ni fel Llywodraeth, ac a fydd yn bendant o ddiddordeb i'r Cynulliad hefyd.

Rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd am Brexit 'dim cytundeb'. Os yw o ryw werth, Llywydd, pan wyf wedi bod gyda'r Prif Weinidog, rwy'n credu ei bod hi yn deall y niwed y byddai Brexit 'dim cytundeb' yn ei wneud i'r Deyrnas Unedig, ac rwy'n credu bod ganddi hi Aelodau eraill yn ei Chabinet sy'n rhannu'r farn honno. Ei phroblem yw bod ganddi bobl o amgylch yr union fwrdd hwnnw nad ydyn nhw'n rhannu'r farn honno o gwbl ac sy'n ddi-hid ynghylch Brexit 'dim cytundeb'. Y syniad y bydd rhyw fân amhariad, dros dro, ac yna, y byddwn yn sefyll mewn syndod o weld ucheldiroedd heulog Teyrnas Unedig newydd a bywiog yn ymagor o'n blaenau—wyddoch chi, mae'n hurt bost. Rydym ni'n gwybod hynny. Rwy'n credu y gŵyr y Prif Weinidog hynny, ond ei hanhawster fu—ac yn y pen draw, mae arnaf ofn, ei methiant gwleidyddol fu—i ddangos y drws i'r bobl hynny ac i greu consensws gyda phobl eraill sydd o'r un farn â hi ac a allai fod wedi llunio cytundeb gwahanol iawn.

Mae Huw Irranca-Davies yn iawn i dynnu sylw at effaith anochel hyn ar waith ehangach y Llywodraeth. Roeddwn yn ddiolchgar o gael cadarnhad dros y Nadolig y bydd gennym ni £31 miliwn o arian canlyniadol ar gael inni'r flwyddyn nesaf, o ganlyniad i staff ychwanegol sy'n cael eu penodi yn Whitehall i ymgymryd â gwaith sy'n gysylltiedig â Brexit, a bydd hynny'n caniatáu i ni gryfhau peth o'r cymorth sydd ar gael i ni fel Llywodraeth Cymru wrth inni wneud y gwaith er mwyn cyflwyno deddfwriaeth a pharatoi ar gyfer 'dim cytundeb', ochr yn ochr â phopeth arall yr ydym ni eisiau ei wneud ac a bwysleisiwyd gan Aelodau yma yn ystod y cwestiynau i Brif Weinidog Cymru. Mae cyfnod heriol ar y gorwel i'r Cynulliad ei hun wrth i ni geisio rheoli pwysau newydd deddfwriaeth ochr yn ochr â phopeth arall y mae angen inni sôn amdanyn nhw yn y fforwm yma, ac fe deimlir yr her honno i'r un graddau yn Llywodraeth Cymru.

Finally, Mick Antoniw.

Prif Weinidog, rwy'n ddiolchgar iawn am y ffaith y gwnaethoch chi sôn am nifer o bwyntiau allweddol, yr un cyntaf oedd hawliau gweithwyr, a fy mhryder i yw ein bod ni eisoes yn clywed Gweinidogion Llywodraeth y DU yn sôn yn llawen bron am y posibiliadau o ddadreoleiddio a newid safonau, yn groes i'r addewidion a wnaed.

Roedd yr ail bwynt a wnaethoch chi yn eich datganiad, yr wyf innau'n credu sy'n hanfodol bwysig, oedd mater dinasyddion yr UE yn byw yn y DU. Dros y Nadolig, roeddwn i'n edrych ar bapurau fy nhad pan ddaeth i'r wlad hon ar ôl y rhyfel. Roedd ganddo dystysgrif estron y bu'n rhaid iddo ei dangos bob tro yr oedd yn symud i rywle, bob tro yr oedd yn ceisio am waith, yr oedd yn rhaid iddo ei dangos pan briododd, ac rwy'n cofio, pan oeddwn i'n blentyn, y plismyn yn dod bob dydd Sadwrn i weld lle'r oedd e a bod popeth mewn trefn. Roedd hi'n ymddangos i mi—. Ai dyma'r math o gymdeithas yr ydym ni'n dychwelyd ati hi, pan edrychwch chi ar y math o delerau sy'n cael eu gosod ar gyfer dinasyddion yr UE—pobl sydd wedi gwneud cyfraniad teilwng i'n cymdeithas, beth fydd yn ofynnol iddyn nhw ei wneud? Rwy'n gweld hynny mewn gwirionedd yn eithaf sarhaus.

A gaf i hefyd holi am y berthynas yr ydym ni'n ceisio ei datblygu o ran sefydliadau'r UE pe baem ni'n gadael yr UE, a pha gynlluniau sydd ar waith i gynhyrchu'r rheini mewn gwirionedd ac i'w creu nhw? A gaf i hefyd ofyn ynghylch pa sicrwydd a roddwyd ichi eto am y gronfa ffyniant gyffredin a'r cyllid a fyddai'n dod i'n rhan—y 'difidend Brexit' fel y'i gelwir? A roddwyd unrhyw sicrwydd o gwbl mewn gwirionedd yn hynny o beth, hyd yn oed mor hwyr yn y dydd â hyn?

Ac yna, un sylw terfynol: onid craidd cyfansoddiadol y sefyllfa yw hyn? Pan ddywedodd Paul Davies, arweinydd y Ceidwadwyr, na allai dim bod ymhellach o'r gwir na bod Llywodraeth y DU yn rhoi buddiannau'r Blaid Dorïaidd o flaen buddiannau'r wlad, pan fo gennych chi Lywodraeth sydd â dim mwyafrif, Llywodraeth sydd â dim mandad, Llywodraeth nad oes ag unrhyw gyfreithlondeb mwyach y tu hwnt i faint o arian y gall hi ddefnyddio i ddylanwadu ar Aelodau Seneddol Gogledd Iwerddon, onid yw hynny'n awgrymu bod gennych chi Lywodraeth sy'n awr i bob diben yn gwbl amddifad o unrhyw sail ar gyfer ei pharhad, ac y byddai unrhyw Lywodraeth gwerth ei halen, unrhyw Lywodraeth sy'n rhoi lles y wlad yn gyntaf, byddai'n dweud, 'Dyma'r sefyllfa yr ydym ni ynddi, mae'n rhaid inni yn awr fynd yn ôl at y bobl am fandad newydd'? Ac mae'n debyg mai'r ffordd fwyaf effeithiol o wneud hynny fyddai drwy etholiad cyffredinol neu beth bynnag.

Wel, Llywydd, rwy'n diolch i Mick Antoniw am ei sylw. Rydym ni bob amser, ac mewn gwahanol rannau o'r Siambr rwy'n credu, wedi rhoi pwyslais arbennig ar yr hawliau y mae dinasyddion Cymru wedi eu hennill yn sgil ein haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd, boed hynny'n hawliau amgylcheddol neu'n hawliau defnyddwyr neu'n hawliau gweithwyr, ac ni fyddwn yn cydymffurfio—ni fyddwn fel Llywodraeth yn cydymffurfio ag unrhyw brosbectws sy'n awgrymu y bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn arwain at gyfyngu'r hawliau hynny y bu'r fath frwydr amdanynt.

O ran dinasyddion yr UE, gadewch i mi ddweud hyn, Llywydd, ac fe wnes i fy ngorau glas i wneud y pwynt hwn mor bendant ag y gallwn mewn sgwrs gyda'r Ysgrifennydd Cartref pan gyhoeddwyd y ddogfen ar bolisi mudo yn y dyfodol gan Lywodraeth y DU. Dywed y ddogfen honno na fydd dinasyddion yr UE sy'n cyrraedd y Deyrnas Unedig ar ôl diwrnod ymadael yn mwynhau—ni fyddant yn mwynhau—yr hawliau a fydd gan ddinasyddion yr UE sydd eisoes yn y wlad hon. Gofynnais iddo sut y byddai cyflogwr yn gallu gwahaniaethu rhwng yr unigolyn sy'n cyrraedd ar ôl 29 Mawrth a'r unigolyn sydd wedi bod yma ers 20 mlynedd. Ac ni allai ef roi ateb i'r cwestiwn hwnnw i mi oherwydd gwyddai mai'r ateb mewn gwirionedd yw y bydd raid i'r unigolyn sydd wedi bod yma ers 20 mlynedd gyflwyno tystysgrifau a dogfennau yn y pen draw a bydd yn cael ei amau gan yr unigolyn sy'n gorfod profi rywsut fod ganddo'r hawl i fod yma. Rydym yn cael digon o anhawster dal ein gafael ar rai o'r bobl hyn yr ydym yn dibynnu arnyn nhw nawr, heb fod yna gyfundrefn newydd yn cael ei rhoi ar waith sy'n bwrw cysgod dros eu cyfraniad parhaol i'r gymdeithas yng Nghymru.

O ran sefydliadau, bydd fy nghyd-Aelod Eluned Morgan yn gweithio ochr yn ochr ag aelodau eraill o'r Cabinet i wneud yn siŵr ein bod yn nodi'r rhannau eraill hynny o Ewrop, y sefydliadau Ewropeaidd hynny y bydd angen inni wneud yr ymdrech fwyaf i barhau â phresenoldeb o Gymru a chysylltiad o Gymru ynddynt. Rwyf wedi fy nghalonogi, Llywydd, gan nifer y llythyrau a gefais ers fy mhenodi'n Brif Weinidog, yn tynnu sylw at waith fy rhagflaenydd yn cynnal cysylltiadau â rhanbarthau eraill yn Ewrop, ac yn dweud cymaint y maen nhw'n gobeithio y byddwn yn parhau i fod mewn perthynas gynhyrchiol â nhw.

Nid oes gennyf i ddim bron i'w ychwanegu o ran y gronfa rhannu ffyniant at yr hyn yr ydym wedi ei adrodd yn y fan hon o'r blaen. Unwaith eto, methodd y ddogfen ymgynghori a addawyd cyn y Nadolig ag ymddangos, ac rwyf wedi bod mor glir ag y gallaf gyda'r Dirprwy Brif Weinidog, ac yn uniongyrchol gyda'r Prif Weinidog, y bydd rhai o'r cynigion a welwn yn cael cyhoeddusrwydd gan Lywodraeth y DU yn gwbl annerbyniol i ni yma yng Nghymru.

Diolch yn fawr iawn i chi.

Eitem 4 ar yr agenda yw'r datganiad gan y Gweinidog Addysg, cyflwyno asesiadau personol, ac rwy'n galw ar y Gweinidog Addysg, Kirsty Williams.

Diolch i chi, Dirprwy Lywydd.

Dirprwy Lywydd, mae'n rhaid i asesiadau disgyblion fod â'r prif ddiben o ddarparu gwybodaeth a llywio penderfyniadau ynghylch y ffordd orau i wella dysgu, a rhoi gwybodaeth i'r dysgwr, i'r athro, y rhieni a gofalwyr. Felly, dylai asesiad wella addysg y dysgwyr, addysgu'r athrawon a dealltwriaeth y rhieni.

Rwy'n falch o adrodd ein bod yn symud ymlaen yn llwyddiannus o ran newid y profion darllen a rhifedd ar bapur y mae'r dysgwyr yn eu sefyll bob blwyddyn i asesiadau ar-lein, sy'n bersonol ac yn hyblyg. Gan ddechrau gyda rhifedd gweithdrefnol, byddant yn disodli'r profion ar bapur yn llwyr erbyn 2021, ac, yn y tymor cyn y Nadolig, dechreuwyd cyflwyno'r asesiadau hyn fesul cam.

Mae gan asesiad parhaus o ansawdd uchel swyddogaeth hollbwysig o ran addysgu, dysgu a chodi safonau, ond mae cyfyngiadau i'r system gyfredol o brofion ar bapur. Mae modd addasu'r asesiadau newydd ac maent yn hyblyg yn eu hanfod, felly bydd dysgwyr yn cael cwestiynau i ddysgwyr sy'n cyfateb i lefelau eu sgiliau ac yn eu herio.

Yn ei dro, golyga hyn fod athrawon yn cael gwybodaeth lawnach o lawer ac y byddan nhw'n gallu paratoi gwersi sy'n fwy uniongyrchol ar gyfer cynorthwyo dysgwyr i wella. Cynlluniwyd yr asesiadau hyn i gefnogi trawsnewidiad sylfaenol ein cwricwlwm newydd, sydd fel ei gilydd yn seiliedig ar y cysyniad o ddilyniant. Bydd y cwricwlwm yn cynnig mwy o ryddid i athrawon addysgu mewn ffordd sy'n diwallu anghenion pob un o'u disgyblion, a bydd yr asesiadau newydd yn egluro wrthynt beth yw'r anghenion hynny.

Rydym yn awyddus i roi'r offer i'r athrawon ar gyfer gwelliant parhaus gyda dysgu ac addysgu ac rydym yn awyddus i hynny fod yn hyblyg, yn ddull o asesu sy'n ffurfiannol ac yn rhoi adborth ar sgiliau a chryfderau, ar feysydd sydd ag angen gwaith eto a'r camau nesaf. Mae'r math hwn o asesiad parhaus o ansawdd yn hanfodol i godi safonau drwy'r holl gyfundrefn ac i'n helpu ni i gyflawni ein cenhadaeth genedlaethol.

Ac mae gennym gefnogaeth y proffesiwn i'r math hwn o asesiad. Roedd yr ymarferwyr a oedd yn gweithio gyda ni yn ystod y camau datblygu yn gweld yr offer asesu newydd yn ffordd bwerus o symud disgyblion yn eu blaenau gyda'u haddysg. Rydym yn gwybod mai'r dysgwyr sy'n cael adborth o ansawdd uchel, sy'n deall eu sefyllfa addysgol a lle mae angen anelu ato, ac, yn dyngedfennol, sut i gyrraedd y fan honno, yw'r rhai sy'n fwyaf tebygol o brofi'r gwelliant mwyaf.

Cynlluniwyd y system i raddau helaeth iawn gan roi ystyriaeth hefyd i anghenion ysgolion ac athrawon. Gellir trefnu amser i'r asesiadau ar adeg sydd fwyaf hwylus i'r ysgol. Mae hyn yn ymwneud â rhoi'r awenau yn nwylo'r athrawon a all benderfynu'r hyn sydd orau iddyn nhw a'u dysgwyr, a hefyd o ran y niferoedd sy'n gweithio orau i'r ysgol hefyd—gellir asesu disgyblion yn unigol neu mewn grwpiau bach.

Nid ydym wedi cynllunio'r asesiadau hyn ar ein pennau ein hunain. Rydym wedi dysgu oddi wrth y goreuon gyda grŵp arbenigol, yn cynnwys cynrychiolaeth o Ddenmarc a'r Iseldiroedd, yn rhoi cyngor drwy'r cyfan i gyd. Mae hyn wedi rhoi'r gallu i ni arwain y ffordd. Cafodd asesiadau hyblyg ar gyfer darllen a rhifedd gweithdrefnol eu datblygu mewn man arall, ond Cymru yw'r wlad gyntaf i ddatblygu asesiad ar-lein ar gyfer sgiliau ymresymu rhifyddol.

Dirprwy Lywydd, bydd yr Aelodau yn gwybod fy mod i, ers imi ymuno â'r Llywodraeth, wedi ceisio mynd i'r afael â mater hygyrchedd TG a band eang. Rydym wedi darparu £1.7 miliwn ychwanegol i'r CLlLC i'w ddosbarthu i ysgolion sydd â'r angen mwyaf o uwchraddio eu TG. Byddwn yn rhoi cymorth parhaus wrth i'r asesiadau hyn gael eu cyflwyno, bydd deunyddiau cymorth ar gael ar-lein, byddwn yn cynnal gweminarau i sicrhau y bydd ysgolion yn deall y broses a sut y gallant ddefnyddio'r adroddiadau.

Felly, mae asesiadau personol, Dirprwy Lywydd, yn darparu profiad rhyngweithiol sydd wedi'i deilwra ar gyfer ennyn diddordeb dysgwyr ac ar gyfer asesu lefel eu sgiliau, a bydd yn cynnig adborth o ansawdd uchel ar unwaith, gan gefnogi athrawon a disgyblion yn eu datblygiad. Felly, i gloi, mae hwn yn ddatblygiad cyffrous ac angenrheidiol er mwyn codi safonau a lleihau'r bwlch cyrhaeddiad.

Diolch yn fawr iawn, Gweinidog. Mae'n dda gen i weld eich bod chi yma o hyd—mae hynny'n helpu gyda'r dilyniant, mae'n rhaid imi gyfaddef. Yn gyntaf, rhywbeth sydd wedi dod yn fwy eglur gyda'r datganiad hwn heddiw mewn gwirionedd o ran y dull asesu hwn yw mai rhywbeth cyfredol ydyw—ac rwy'n credu eich bod chi wedi defnyddio'r ymadrodd hwn fwy nag unwaith. Un o'm pryderon cynharaf i o ran y prawf hwn, ac rwy'n cydnabod yn llwyr nad yw hyn yn ymwneud ag atebolrwydd, oedd pa mor aml y câi ei ddefnyddio. Roedd yr Athro Donaldson yn bendant yn credu y dylid osgoi profion rheolaidd, felly fy nghwestiwn cyntaf i, mae'n debyg, yw: pa mor aml y bydd plentyn unigol yn cael ei asesu mewn blwyddyn er mwyn darparu data ystyrlon i'r plentyn ac i'r athrawon fel ei gilydd am gynnydd?

Os mai diben y prawf yw arwain dysgwyr drwy gynnig iddynt gymorth mwy pwrpasol—mae'n debyg mai dyna'r ffordd orau o fynegi hynny—ac, fel y dywedwch chi yn eich datganiad, rhoi mwy o ryddid i athrawon addysgu yn y ffordd sy'n ateb anghenion y disgyblion orau, rhywbeth yr wyf i'n ei gefnogi, eto i gyd byddwn yn disgwyl cael clywed ychydig mwy am sut y bydd effeithiolrwydd y rhaglenni bach unigol pwrpasol hynny, os mynnwch chi, yn debygol o gael eu mesur. Oherwydd rwy'n anghytuno â'r sylwadau a wnaethoch yn ôl yn 2017 pryd y dywedasoch chi, ac rwy'n dyfynnu:

na fyddai'n deg defnyddio sgoriau profion plant unigol i farnu perfformiad yr ysgol honno.

Byddwn i'n dweud fy mod yn credu ei bod yn gwbl briodol i ysgol gael ei barnu ar gynnydd a wnaed rhwng y profion hynny yn achos plant unigol—heb eu henwi nhw, wrth gwrs—oherwydd ceir rhywbeth y gellir ei ddweud wrth rieni ac wrthym ni yma yn y Cynulliad am ba mor effeithlon ac effeithiol y bu'r darnau hynny o gymorth pwrpasol i blant. Mae'n wych cynnig hynny, ond os nad yw hynny'n gweithio chwaith mae angen inni gael gwybod am hynny hefyd.

Felly, o gofio bod yr Athro Donaldson wedi argymell bod angen i Lywodraeth Cymru sefydlu fframwaith gwerthuso ac asesiad cynhwysfawr, rydym ni'n gwybod rhywbeth am yr asesiad erbyn hyn. Ond a wnewch chi ddweud ychydig bach wrthym ni am sut y bydd yr ochr werthuso o hyn yn gweithio? Gan gadw mewn cof, ac rwy'n derbyn y pwynt, nad yw hwn ynddo'i hun yn offeryn gwerthuso, yn hytrach mae'n offeryn asesu, ond mae angen rhywbeth i'w drafod arnom ni o ran y cynnydd rhwng prawf Rhif 1 a phrawf Rhif 2 a phrawf Rhif 3 ac ati, oherwydd mae canlyniadau yn bwysig o hyd.

Fel y dywedwch yn eich datganiad, mae'r profion newydd yn ymwneud â chodi safonau. Felly dyma gw