National Assembly for Wales

I call Members to order. 

The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister. And the first question is from Mike Hedges. 

Rwy'n rhannu pryderon pobl eraill yn y sector cyhoeddus bod perygl y bydd y newidiadau arfaethedig i gynlluniau pensiwn sector cyhoeddus yn dargyfeirio rhagor o arian o wasanaethau rheng flaen. Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am y newidiadau hyn ac rydym ni wedi ei gwneud yn glir bod yn rhaid iddyn nhw ariannu'r cynnydd i gyfraniadau pensiwn.

A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am yr ateb yna? Mae'r gost o ariannu'r cynnydd i gyfraniadau pensiwn cyflogwyr athrawon yn dilyn penderfyniad San Steffan i gyflwyno cap costau, a bydd hyn yn effeithio ar gyllidebau ysgolion yn bennaf. Oni ddaw arian gan San Steffan—ac efallai y bydd arian gan San Steffan—a wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo y bydd unrhyw arian a ddaw fel swm canlyniadol o'r arian ychwanegol ar gyfer ysgolion yn Lloegr i dalu am y pensiynau wir yn cael ei roi i ysgolion yng Nghymru?

Wel, rydym ni eisoes wedi ei gwneud yn glir bod awdurdodau lleol ar flaen y ciw, er bod ciw o ran cyllid, ond mae hynny'n dibynnu ar ba un a fyddwn ni yn cael symiau canlyniadol ai peidio. Yr hyn nad yw'n deg, ac nad yw'n iawn ychwaith, yw sefyllfa'n codi pan fo Llywodraeth y DU yn gorfodi costau ychwanegol ar awdurdodau lleol y disgwylir i Lywodraeth Cymru eu hariannu wedyn. Ni all hynny fod yn iawn, yn amlwg. Felly, pan fydd costau yn cael eu gorfodi gan y Llywodraeth, mae gennym ni gytundeb gydag awdurdodau lleol lle'r ydym ni'n dweud y bydd unrhyw gostau newydd yn cael eu hariannu. Mae angen i Lywodraeth y DU wneud yr un fath.

Wel, wrth gwrs, mae awdurdodau lleol yn cwyno bob amser y gofynnir iddyn nhw wneud penderfyniadau gwario yn seiliedig ar benderfyniadau a wneir yma nad ydyn nhw'n eu dilyn gan arian. Ac os yw Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn iawn am hyn, bydd gennym ni lawer llai o athrawon yn cronni hawliau pensiynau beth bynnag o ganlyniad i'r toriadau arian parod i'r cyllidebau llywodraeth leol ac addysg yn y cyhoeddiad cyllideb diweddar.

Yr wythnos diwethaf, clywsom gan arweinydd cyngor Pen-y-bont ar Ogwr am y toriadau yr oedd yn bwriadu eu gwneud i wasanaethau yn dilyn cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru, ac yr wythnos hon mae gennym ni arweinydd cyngor Abertawe—y ddau o'r rhain o'r balid Lafur, wrth gwrs—yn dweud ei fod yn mynd i wneud toriadau i'r gyllideb ysgolion oherwydd y setliad gan Lywodraeth Cymru. Mae cyllideb y Canghellor yn dyrannu gwerth tair blynedd o gyllid. Felly, yn eich wythnosau olaf fel Prif Weinidog, a wnewch chi ddefnyddio rhywfaint o'r arian ychwanegol hwnnw i roi'r arian i arweinwyr awdurdodau lleol yng Nghymru sydd ei angen arnynt i ariannu ysgolion a staff?

Nid yw penderfyniad ariannu'r Canghellor yn rhoi tair blynedd o gyllid i ni, ac nid yw'n agos at y ffigur a awgrymodd o £555 miliwn. A dweud y gwir, rydym ni'n amcangyfrif ei fod tua £50 miliwn neu £60 miliwn o refeniw y flwyddyn hon, ac yn £2.6 miliwn mewn cyfalaf. Felly, mae llawer iawn o sbin yn gysylltiedig â'r cyhoeddiad hwnnw. Yr hyn y gallaf ei ddweud, ar ôl siarad ag arweinydd Pen-y-bont ar Ogwr, a siarad ag arweinydd Abertawe, yw, ydy, maen nhw'n wynebu penderfyniadau anodd ac rydym ni'n ceisio eu helpu nhw, ond maen nhw'n gwbl glir bod y penderfyniadau hynny y maen nhw'n eu hwynebu yn ganlyniad i'r cyni cyllidol a gyflwynwyd gan Lywodraeth Dorïaidd yn Llundain.

It’s clear that the uncertainty around these pension payments is creating great problems at a grass-roots level, and it’s not clear at all what the mechanism will be for providing the additional funding. What discussions are you having, therefore, with the Treasury, with your Members of Parliament in Westminster and, indeed, with the teaching unions about this problem?

We, along with Scotland, have written to call for changes in teachers’ pensions, and that should be funded from the UK Government. It’s they who have created this situation, and the same is true in Scotland, as I understand it, and so we have written jointly to say, ‘You have insisted on imposing this additional cost on local authorities, therefore you should fund it’.

It is the responsibility of the Valuation Office Agency, independently of the Welsh Government, to determine whether each property in Wales is liable for council tax or for non-domestic rates, and these decisions are made according to criteria set out in law.

The impact of the second-homes market and holiday homes is well known, in terms of young people’s ability to get on the property ladder locally. It pushes prices up and pushes people out of the housing market. We know the gravity of the problem—36 homes sold in Anglesey in 2017-18 were second homes or buy-to-lets. The figures are even higher in Gwynedd, and that’s very concerning indeed. I’m very supportive of measures such as charging more council tax on second homes as a way of making people think twice or to bring more funds into local authority coffers. But there is a pattern emerging now, where more and more people, rather than paying council tax on their homes, are registering them as business properties so that they would then have to pay business rates. But, as small businesses, they receive full business rate relief, and that is expensive for local authorities. Does the First Minister agree with me that this is a loophole that needs to be closed, and what is the Government considering doing in order to close that loophole?

I don’t think there’s a loophole, but the law is very clear—it’s stronger than in England. It is a matter, of course, for the Valuation Office Agency, but if somebody wants to change their status, where they change from paying the council tax to paying business non-domestic rates, they have to show evidence that that is correct. They can’t just state that; they have to provide evidence. If that evidence is weak, or the evidence isn’t sufficient, the Valuation Office Agency can reconsider what they’ve done, and then, of course, they can give them a bill that could go back years regarding paying the council tax. So, ensuring that the law is considered is the point here, and I think the law is clear enough, but it's up to the Valuation Office Agency to police the situation.

Wel, rydych chi'n cyfeirio at y meini prawf y mae'n rhaid i Asiantaeth y Swyddfa Brisio eu dyfarnu, lle, yng Nghymru, ystyrir bod eiddo yn eiddo busnes ac nad yw'n agored i dalu ardrethi busnes os yw ar gael i'w osod yn fasnachol fel llety hunan-arlwyo am 140 neu fwy o ddiwrnodau yn ystod y 12 mis canlynol, wedi ei osod yn ystod y 12 mis blaenorol, ac wedi ei osod yn fasnachol am o leiaf 70 diwrnod yn ystod y cyfnod hwnnw. Pa sicrwydd allwch chi ei roi i'r darparwyr niferus felly, o Sir y Fflint i Ynys Môn, sydd wedi cysylltu â mi, sy'n rhedeg busnes hunan-arlwyo cyfreithlon, y mae llawer ohonyn nhw yn ffermydd sydd wedi arallgyfeirio, na fydd eu busnesau dilys a chyfreithlon yn cael eu peryglu gan unrhyw newidiadau a allai ddigwydd?

Wel, nid oes angen i fusnesau dilys ofni, wrth gwrs. Yr hyn y gallaf ei ddweud yw bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gwerthuso effaith cyflwyno premiymau treth gyngor. Mae hynny'n cynnwys arolwg o awdurdodau lleol, i asesu faint o eiddo sydd wedi newid o'r dreth gyngor i ardrethi annomestig. Ar ôl i'r arolwg hwnnw gael ei gwblhau, gallwn weld wedyn beth yw maint y broblem, a pha un a oes angen gwneud mwy i sicrhau bod pobl yn talu'n briodol, yn unol â statws yr eiddo y maen nhw'n berchen arno.

A wnaiff Llywodraeth Cymru ddeddfu i sicrhau bod yn rhaid i bob eiddo sy'n cael ei adeiladu neu ei addasu ar gyfer tai dalu'r dreth gyngor yn seiliedig ar y band y maen nhw ynddo a bod unrhyw bremiwm ail gartref sy'n cael ei godi gan yr awdurdod lleol, neu'r rhyddhad ardrethi busnes ar gyfer eiddo rhent yn cael eu diddymu? Oherwydd rwy'n credu bod hwn yn fwlch: mae'n rhaid iddo fod ar gael am 140 diwrnod; mae'n hawdd iawn rhoi rhywbeth ar gael am 140 diwrnod, a'i osgoi. Mae'n rhaid ei osod am 70 diwrnod, pa un a yw rhentu i deulu yn cyfrif, y mae llawer o bobl yn ei wneud, o'r safbwynt eich bod yn casglu mwy o rent, ond maen nhw'n gadael i aelodau teulu ei ddefnyddio, ac felly mae hynny'n cronni i'r 70 diwrnod. Felly, a wnaiff y Llywodraeth ystyried edrych ar y naill neu'r llall o'r ddau gam hynny, i sicrhau bod awdurdodau lleol yn cael yr arian y maen nhw'n ei haeddu?

Rydym ni wedi deddfu i ganiatáu i awdurdodau lleol godi premiymau treth gyngor ar ail gartrefi. Fel y dywedais yn yr ateb yn gynharach, cyfrifoldeb Asiantaeth y Swyddfa Brisio—yn annibynnol ar y Llywodraeth—yw pennu statws pob eiddo yng Nghymru. Fel y dywedais, gallai'r perchnogion ail gartrefi hynny sy'n ceisio twyllo'r system ganfod eu hunain yn wynebu biliau wedi'u hôl-ddyddio mawr iawn ar gyfer y dreth gyngor. Ond, unwaith eto, cyfeiriaf at yr ateb a roddais yn gynharach, sy'n golygu bod adolygiad yn cael ei gynnal, i archwilio maint y broblem mewn gwahanol rannau o Gymru.

Questions now from the party leaders. The leader of the opposition, Paul Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, pam mae eich Llywodraeth yn gwario £678 yn llai fesul disgybl nag yn Lloegr?

Mae hwnna'n ffigur sy'n gwbl anghywir. Os yw'n dymuno rhoi tystiolaeth o'r ffigur hwnnw i mi, rwy'n barod i'w chlywed.

Prif Weinidog, mae'r rhain yn ffigurau gan gangen Cymru undeb Cymdeithas Genedlaethol yr Ysgolfeistri ac Undeb yr Athrawesau, ac mae hyn er gwaethaf cael setliad ariannu sy'n caniatáu i £120 gael ei wario fesul person yng Nghymru ar gyfer pob £100 sy'n cael ei wario yn Lloegr. Ond nid eich penderfyniad i dan-ariannu ysgolion yn unig sydd wedi arwain at ddirywiad i safonau, ond methiant eich Llywodraeth i bennu cyfeiriad eglur ar gyfer addysg yma yng Nghymru. Gadewch i ni edrych ar dargedau'r Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr, er enghraifft—mesuriad eglur o ddirywiad wedi ei reoli mewn safonau ysgolion. Yn 2011, pennwyd y targed uchelgeisiol gan eich cyd-Aelod, y Gweinidog addysg ar y pryd, Leighton Andrews—Leighton Andrews: ydych chi'n ei gofio fe? Ie; efallai nad ydych chi eisiau ei gofio—y byddai Cymru, erbyn 2015, yn yr 20 gwlad uchaf o ran canlyniadau PISA. Y gwir amdani, Prif Weinidog, yw ein bod ni yn y nawfed ar ddeg ar hugain safle allan o 71 ar hyn o bryd, ac nid oes unrhyw darged o gwbl erbyn hyn. Nid oes unrhyw uchelgais, dim ysgogiad a dim awydd wrth wraidd eich gweinyddiaeth i ddatblygu system addysg sy'n gystadleuol yn rhyngwladol, sy'n dweud cyfrolau gan Lywodraeth Lafur Cymru flinedig ac sy'n dangos diffyg uchelgais. Felly, a ydych chi'n cytuno â'ch cyd-Aelod blaenorol, Leighton Andrews, bod system addysg Cymru yn parhau i fod yn hunanfodlon, ac yn methu â bod yn gyson dda a chyflawni canlyniadau y mae ein dysgwyr yn eu haeddu? A ydych chi'n cytuno bod system addysg Cymru mewn lle gwannach ar hyn o bryd nag yr oedd pryd y daethoch chi'n Brif Weinidog?

Ddim o gwbl. Y gwir amdani, wrth gwrs, yw bod dweud bod y system rywsut yn gymedrol neu fod y system mewn dirywiad a reolir yn ymosodiad difrifol ar ein hathrawon sy'n gweithio'n galed iawn, iawn, bob un dydd, i addysgu ein plant. Y gwir amdani yw ei bod hi'n amhosibl cymharu cyllid ysgolion rhwng Cymru a Lloegr. Yn Lloegr, maen nhw'n ariannu ysgolion yn uniongyrchol; yng Nghymru, nid yw'n digwydd. Rydym ni'n rhoi'r arian i awdurdodau lleol a nhw sy'n gyfrifol am ariannu ysgolion.

Mae'n dweud rywsut bod dirywiad. Wel, gadewch i mi roi rhai ffigurau iddo yn y fan yma: Rydym ni wedi gwella perfformiad ar y graddau uchaf—A* i A o 17 y cant i 18 y cant mewn arholiadau TGAU; wedi gweld cynnydd o 50 y cant yn nifer y disgyblion sy'n astudio gwyddoniaeth, gyda mwy yn ennill graddau A* i C ac yn cael y graddau uchaf ar gyfer bioleg, cemeg a ffiseg; gwelwn, wrth gwrs, gyfraddau pasio Safon Uwch yn gwella; gwelwn, er enghraifft, 63 y cant o bobl ifanc 16 oed yn cael A* i C ym mhwnc Saesneg iaith; gwelwn fod rhifedd mathemateg yn 60 y cant; gwelwn welliannau flwyddyn ar ôl blwyddyn i berfformiad TGAU; a gwelwn welliannau flwyddyn ar ôl blwyddyn i berfformiad Safon Uwch.

Nid yw ein penaethiaid yn gorymdeithio ar y strydoedd yn dweud bod eu hysgolion yn cael eu tanariannu, yn wahanol i'r sefyllfa sy'n bodoli o dan ei blaid ef yn Lloegr. Awgrymaf iddo, 'Ewch i weld'. Roeddwn i yn ei etholaeth ychydig wythnosau yn ôl ar ymweliad gwleidyddol—ewch i weld yr ysgolion newydd sydd wedi eu hadeiladu neu eu haddo ledled Cymru, ac ewch i weld faint sy'n cael eu hadeiladu neu eu haddo yn Lloegr. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod ein pobl ifanc yn parhau i allu cael y cyfleusterau sydd eu hangen arnyn nhw i ddysgu, i gael y cymorth gan Lywodraeth sydd ei angen arnynt i ddysgu, i gael y cyllid gan Lywodraeth sydd ei angen arnynt i ddysgu, yn hytrach na chael y sefyllfa yn Lloegr, lle maen nhw'n addysgu pobl ifanc a phlant mewn adeiladau sy'n dadfeilio tra bod y penaethiaid yn gorymdeithio ar y strydoedd.

Prif Weinidog, dywedasoch eich hun eich bod chi wedi cymryd eich llygad oddi ar y bêl o ran addysg. Yn amlwg, mae eich plaid wedi bod yn cysgu wrth yr olwyn dros y degawd diwethaf. A gadewch i mi roi rhai ffigurau i chi: o dan stiwardiaeth eich plaid chi, rydym ni wedi gweld y canlyniadau TGAU gwaethaf mewn degawd; y sgoriau PISA isaf yn y DU, gyda chyrhaeddiad addysgol sy'n waeth na gwledydd fel Fietnam a Slofacia; a thoriad o 8 y cant mewn termau real i gyllid ar gyfer addysg, gydag ysgolion yn paratoi ar gyfer mwy o doriadau; ac mae arweinydd eich cyngor eich hun yn eich etholaeth eich hun wedi rhybuddio y gallai'r bwlch ariannu o £57 miliwn ym maes addysg a grëwyd gan eich Llywodraeth chi arwain at golli 1,300 o athrawon neu 2,400 o gynorthwywyr addysgu ledled Cymru.

Mae'n gwbl annerbyniol bod dyfodol ein disgyblion a dyfodol Cymru yn ysgwyddo baich anallu eich Llywodraeth yn y maes hwn. Mae ein plant yn werth mwy na'r hyn yr ydych chi'n ei roi iddyn nhw, Prif Weinidog. Pan gawsoch eich penodi i'r swydd yn 2009, ai dyma'r math o ddiwygio yr oeddech chi'n bwriadu ei gyflawni? Ac a ydych chi'n falch o'ch hanes ar addysg?

Ie ac ydw. Ond gadewch i mi ddweud dau beth wrtho: aeth ei blaid ef i mewn i etholiad Cynulliad 2011 gydag addewid i dorri gwariant ar addysg gan 20 y cant—20 y cant. Dywedodd ei arweinydd ei hun ar y pryd, Nick Bourne, y byddai—[Torri ar draws.]—gwn nad ydych chi'n hoffi hyn, ond fe'i dywedodd yn fyw mewn cyfweliad ar BBC Wales. Gwelsom y gyllideb amgen a ddarparwyd gan ei blaid, ac os oes ganddo unrhyw gŵyn, does bosib nad honno yw'r ffaith nad ydym wedi torri digon ar wariant ar addysg cyn belled ag y mae ef yn y cwestiwn.

Yn ail, nid oes gen i unrhyw amheuaeth y byddwn ni'n eistedd yma yn ystod yr hanner awr nesaf, ac, yn wir, yn yr wythnosau i ddod, tra ei fod ef yn mynnu ein bod ni'n gwario mwy o arian ar bopeth—iechyd, addysg, llywodraeth leol, popeth—a hoffem ni wneud hynny. Hoffem wneud hynny, ond y gwir amdani yw bod gennym ni £4 biliwn yn llai o ganlyniad i bolisïau ei blaid ef nag y byddai gennym ni fel arall pe byddai gwariant wedi cadw i fyny â datblygiad economaidd. Ni all ei chael hi bob ffordd; ni all ef sefyll ar ei draed yma bob wythnos a gofyn am arian ar gyfer pob un rhan o'r Llywodraeth bob un wythnos heb fod yn gyfrifol a dweud o ble mae'r arian hwnnw'n dod. Ni fydd yn gwneud hynny gan fod hynny'n rhy anodd.

Leader of Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, a ydych chi'n fodlon bod yr RAF yn hyfforddi peilotiaid Saudi Arabia yn RAF y Fali ar Ynys Môn, gan addysgu'r technegau y gellir eu defnyddio yn y rhyfel yn Yemen?

Mae'r rhain yn faterion, wrth gwrs, nad ydynt wedi eu datganoli, ond rwy'n sicr yn ymuno ag ef o ran dymuno gweld ateb heddychlon i'r rhyfel yn Yemen. Mae'r sefyllfa bresennol yn anghynaliadwy—mae bywydau diniwed yn cael eu colli—a gwn mai safbwynt Llywodraeth y DU hefyd yw bod angen dod i gytundeb heddwch, a hynny'n fuan.

Rydych chi'n dweud ei fod yn fater nad yw wedi ei ddatganoli, ond a yw moeseg yn rhywbeth nad yw wedi ei ddatganoli? A yw moesoldeb yn rhywbeth nad yw wedi ei ddatganoli? Ble mae'n dweud yn Neddf Llywodraeth Cymru 2006 bod materion y cydwybod wedi eu cadw yn ôl i San Steffan? Mae miloedd o bobl wedi marw yn y rhyfel yn Yemen, llawer ohonyn nhw yn sifiliaid, a phlant yn eu plith. Mae arweinydd y Blaid Lafur wedi galw ar Lywodraeth y DU i roi terfyn ar allforio arfau i Saudi Arabia, sydd, fel y nododd, wedi cael ei chyhuddo o droseddau rhyfel gan y Cenhedloedd Unedig.

Nawr, ddydd Sul, mewn seremoni sanctaidd ger y Senotaff i goffáu'r rhai a laddwyd mewn rhyfeloedd, gwnaed addewid gennych chi a minnau, a dyfynnaf, 'I ymdrechu am bopeth sy'n sicrhau heddwch.' Felly, i anrhydeddu'r addewid hwnnw, a ydych chi'n barod i addo y bydd dim o arian Llywodraeth Cymru yn mynd i gwmni sy'n cyflenwi arfau yn uniongyrchol i Saudi Arabia tra bod y rhyfel gwaedlyd hwn yn parhau?

Nid wyf i'n ymwybodol o unrhyw gwmni sydd wedi cael arian yn yr ystyr hwnnw. Yn sicr nid ydym ni wedi trefnu contractau gyda Llywodraeth Saudi Arabia, ac rydym ni'n rhannu pryder Llywodraeth y DU, nid yn unig o ran yr hyn sydd wedi digwydd yn Yemen, ond wrth gwrs llofruddiaeth y newyddiadurwr, Khashoggi, yn Nhwrci, sydd wedi cael cymaint o gyhoeddusrwydd. Mae cwestiynau i Saudi Arabia eu hateb, ac rwy'n cytuno ag ef y dylem ni fod yn ofalus iawn, fel y mae pethau ar hyn o bryd, gyda'r ddwy sefyllfa hynny o ran y ffordd yr ydym ni'n ymgysylltu â Llywodraeth Saudi.

Wel, gallaf ddweud wrth y Prif Weinidog bod Llywodraeth Cymru wedi rhoi dros £1 filiwn i gwmni amddiffyn Raytheon yn yr Unol Daleithiau. Yn ôl CNN, defnyddiwyd arfau Raytheon yn y bomio wedi'i dargedu o sifiliaid yn Yemen. Mae gwybodaeth gan Adran Amddiffyn yr Unol Daleithiau yn cadarnhau bod gweithrediadau Raytheon yng Nghymru yn cymryd rhan yn uniongyrchol ac yn sylweddol yn y broses o ddanfon cannoedd yn fwy o daflegrau aer i dir i fyddin Saudi Arabia. Llofnodwyd y cytundeb $300 miliwn hwnnw, gyda llaw, wythnos ar ôl i brif swyddog gweithredol Raytheon hedfan i Riyadh i lobïo Mohammed bin Salman, y dywedwyd mai ar ei gyfarwydd ef y llofruddiwyd Jamal Khashoggi, y mae'r Prif Weinidog newydd gyfeirio ato. Felly, a gaf i ofyn i chi, Prif Weinidog, i anrhydeddu eich addewid ac ymrwymo na fydd yr un geiniog arall o arian cyhoeddus o Gymru yn mynd i gwmni sy'n ymwneud â chyflenwi arfau i'r gyfundrefn lofruddiol a barbaraidd hon?

Wel, mae arweinydd Plaid Cymru wedi codi mater pwysig yn y fan yna o ran Raytheon. Nid yw'n eglur beth yw cyfraniad ffatri Raytheon yng Nglannau Dyfrdwy o ran Saudi Arabia. Fodd bynnag, byddaf yn darganfod hynny, a byddaf yn ysgrifennu ato ar ôl o mi sefydlu beth yw'r cysylltiad. Ar ôl gweld canlyniadau'r ymchwiliad hwnnw, byddaf yn ymateb yn llawn wedyn, wrth gwrs, i'r pwyntiau y mae ef wedi eu codi.

Leader of the UKIP group, Gareth Bennett.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, un o'r polisïau cynnar a ddeddfwyd gan Lywodraeth Cymru oedd cyflwyno cymhwyster addysgol newydd, bagloriaeth Cymru, neu 'bac Cymru', fel y'i gelwir. Mae bagloriaeth Cymru wedi cael ei feirniadu, felly a ydych chi'n dal i gredu ei fod wedi bod yn ychwanegiad gwerthfawr at y cwricwlwm cenedlaethol yng Nghymru?

Ydw.

Ie, roeddwn i'n meddwl ei bod hi'n debygol y byddech chi'n ei gymeradwyo, felly diolch am yr ateb. Mae'n rhaid i mi ddweud na wnaethoch chi ddweud wrthym ni pam yr ydych chi'n credu hynny, ond efallai y daw—[Torri ar draws.] Wnes i ddim gofyn. Efallai y daw hynny'n fwy eglur wrth i ni symud ymlaen. Mae'n rhaid i mi ddweud—[Torri ar draws.] Mae'n rhaid i mi ddweud, mae'n debyg na fydd mwyafrif y myfyrwyr sy'n astudio fersiwn Safon Uwch bagloriaeth Cymru yn cytuno â'ch asesiad chi ohono—nid cyn belled ag y gallaf i ei weld. Un o'r problemau yw bod gan fyfyrwyr Safon Uwch sy'n ceisio cael eu derbyn i brifysgolion gorau'r DU ddigon ar eu plât fel y mae hi gyda thri chymhwyster Safon Uwch i ymdopi â nhw. Yna, mae eich Llywodraeth yn mynd ati i'w rhoi o dan anfantais yng Nghymru drwy eu gorfodi i astudio pwnc ychwanegol, bagloriaeth Cymru, nad yw'r rhan fwyaf o brifysgolion gorau'r DU yn ei gydnabod hyd yn oed, ac nad yw'n cyfrif tuag at eu graddau ar gyfer cael lle ar y cyrsiau gorau. A ydych chi'n derbyn bod eich—[Torri ar draws.] A ydych chi'n derbyn bod eich bagloriaeth Cymru yn gwneud bywyd yn fwy anodd i fyfyrwyr Safon Uwch Cymru?

Nid gwleidyddiaeth America yw hyn. Rydym ni'n hoffi gweld cwestiynau a ofynnir ar sail tystiolaeth—unrhyw dystiolaeth, a dweud y gwir. Dywedodd ei bod yn debygol na fyddai mwyafrif y myfyrwyr Safon Uwch yn cytuno â mi. Nid yw'n cynnig unrhyw dystiolaeth ar gyfer hynny. Mae'n awgrymu bod y rhan fwyaf o brifysgolion yn gweld bagloriaeth Cymru fel rhyw fath o orfodaeth neu nad ydynt yn ei gydnabod. Nid oes unrhyw dystiolaeth o hynny o gwbl. Mae'n credu bod bagloriaeth Cymru ei hun rywsut yn rhoi ein myfyrwyr o dan anfantais. Nid oes unrhyw dystiolaeth o hynny o gwbl. Oherwydd yr hyn y gallaf ei ddweud wrtho yw—mae gen i blentyn, mae'n 16 mlwydd oed, mae'n astudio ar gyfer TGAU eleni, ac mae bagloriaeth Cymru yn hynod ddefnyddiol, gan ei fod yn addysgu myfyrwyr sut i weithredu mewn bywyd ac mewn gwaith y tu hwnt i bynciau academaidd. Byddan nhw'n ymchwilio i bynciau ac yn dod i wybod am feysydd fel gwaith cymunedol, maen nhw'n edrych ar entrepreneuriaeth—yr holl bethau nad ydyn nhw'n cael eu haddysgu mewn pynciau traddodiadol. Felly, rwy'n credu mai'r hyn y mae'r bac yn ei wneud yw paratoi ein pobl ifanc yn y ffordd ehangaf bosibl nid yn unig ar gyfer cymwysterau academaidd, ond ar gyfer y byd gwaith. Gwn fod llawer o gyflogwyr yr wyf i wedi siarad â nhw—fel nad wyf i'n cael fy nghyhuddo o ddweud celwydd—wedi dweud wrthyf eu bod nhw'n canfod bod y rhai sydd wedi bod trwy fagloriaeth Cymru ac wedi ennill y cymhwyster hwnnw wedi eu paratoi'n well i ddechrau yn y byd gwaith.

Ie, rydych chi'n dweud ei fod yn eu paratoi'n well, ond mae hefyd yn eu rhwystro rhag cael eu derbyn ar y cyrsiau gorau. Nawr, roeddech chi eisiau—[Torri ar draws.] Roeddech chi eisiau tystiolaeth, felly gwrandewch ar rywfaint o dystiolaeth. Rydym ni'n gwybod o geisiadau rhyddid gwybodaeth bod prifysgolion Rhydychen a Chaergrawnt wedi gwneud 153 o gynigion amodol i fyfyrwyr o Gymru yn 2017, ac nid oedd yr un ohonyn nhw yn cynnwys bagloriaeth Cymru. Dywedodd Coleg Imperial Llundain nad yw'n arfer safonol gwneud cynigion sy'n cynnwys bagloriaeth Cymru. Yn wir, o 19 o brifysgolion Grŵp Russell, gwnaeth 14 ohonynt fwy o gynigion amodol nad oeddent yn cynnwys bagloriaeth Cymru i fyfyrwyr yng Nghymru na'r rhai a oedd yn ei gynnwys. Felly, a fyddech chi'n cytuno, yn seiliedig ar y dystiolaeth ger ein bron, nad yw bagloriaeth Cymru yn gwneud dim i helpu myfyrwyr Cymru i gael eu derbyn i'r prifysgolion gorau ac yn gwneud popeth, mewn gwirionedd, i'w rhwystro? A ydych chi'n cytuno â mi y dylai eich Llywodraeth ystyried o ddifrif diddymu bagloriaeth Cymru yn gyfan gwbl?

Nac ydw. Nid yw'n ei hoffi gan ei fod yn gysylltiedig â Chymru. Gadewch i ni fod yn onest. Nid yw'n hoffi dim sy'n gysylltiedig â Chymru, dyna pam nad yw'n hoffi bagloriaeth Cymru.

Unwaith eto, nid yw'n cynnig unrhyw dystiolaeth. Y cwbl y mae'n ei ddweud yw bod rhai prifysgolion—ac mae Caergrawnt yn cefnogi bagloriaeth Cymru; rydym ni'n gwybod hynny, maen nhw wedi ei ddweud—yn gwneud cynigion lle maen nhw'n dibynnu ar raddau Safon Uwch traddodiadol. Nid ydyn nhw'n dweud bod bagloriaeth Cymru yn anfantais. Ac nid yw bagloriaeth Cymru yn gymhwyster o safbwynt academaidd yn unig. Mae'n gymhwyster sy'n paratoi pobl ifanc, fel y dywedais, ar gyfer y byd gwaith. Mae gan brifysgolion ddiddordeb mewn graddau academaidd, mae gan gyflogwyr ddiddordeb mewn graddau academaidd, oes, ond hefyd parodrwydd a pharatoad person ifanc i ymuno â'r byd gwaith. Mae'n rhywbeth nawr sy'n cael ei ailadrodd yn Lloegr, wrth gwrs. Mae'n debyg os caiff ei fabwysiadu yno y bydd o blaid bagloriaeth Cymru bryd hynny, cyn belled ag y bo ganddo wahanol enw, nad yw'n gysylltiedig â Chymru.

Na, rwy'n credu ein bod ni wedi gwneud yn dda i baratoi ein pobl ifanc ar gyfer y dyfodol. Rydym ni wedi asio bagloriaeth Cymru i'r cwricwlwm traddodiadol, a gallaf ddweud o'm profiad personol fy hun o edrych arno gyda fy mab, ei fod yn gwneud llawer iawn o ddaioni o ran ehangu gorwelion cynifer o bobl ifanc, sydd ei angen arnynt er mwyn gwneud eu hunain hyd yn oed yn fwy cyflogadwy yn y dyfodol.

Mae'n un o uchelgeisiau canolog y Llywodraeth fod pawb yng Nghymru yn cael cyfle teg i fyw bywyd iach, ni waeth beth yw eu cefndir neu ym mha le maen nhw'n byw. Rydym ni'n parhau i fynd i'r afael ag achosion sylfaenol anghydraddoldebau iechyd trwy gymryd camau cenedlaethol a lleol, ac ar draws y Llywodraeth.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Er gwaethaf y buddsoddiad sylweddol mewn gwasanaethau iechyd yn fy etholaeth i, gallwn weld bod tueddiad iechyd sy'n peri pryder yn parhau o hyd ymhlith y boblogaeth leol. Byddwch yn ymwybodol bod adroddiad blynyddol Prif Swyddog Meddygol Cymru yn 2016 wedi tynnu sylw at yr annhegwch cymdeithasol sy'n effeithio ar ardaloedd fel Merthyr Tudful a Rhymni. Nawr, mae'n rhaid i gyllid digonol i wasanaethau iechyd a gofal lleol i oresgyn yr anghydraddoldebau hyn barhau i fod yn ganolog i waith Llywodraeth Cymru yn y blynyddoedd i ddod, ond o gofio bod yr anghydraddoldebau hyn yn parhau'n ystyfnig, beth arall all Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau nad yw incwm a dosbarth cymdeithasol yn parhau i fod yn rhwystrau i iechyd da?

Mae mynd i'r afael ag anghydraddoldeb cymdeithasol yn flaenoriaeth traws-Lywodraeth, fel y dangosir gan y ffaith ei fod yn un o uchelgeisiau canolog 'Ffyniant i Bawb'. I roi enghreifftiau o raglenni'r Llywodraeth sy'n mynd i'r afael ag achosion sydd wrth wraidd anghydraddoldebau iechyd, maen nhw'n cynnwys rhaglenni cyflogaeth, tai o ansawdd a mynediad at ofal plant. Maen nhw'n cael eu cyfuno â rhaglenni i fynd i'r afael ag ymddygiad iachus a gwell mynediad at ofal iechyd, gan ein bod ni'n gwybod y bydd hynny'n lleihau rhwystrau i iechyd da hefyd. Ac, wrth gwrs, mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn darparu ysgogiad newydd i fynd i'r afael ag achosion sylfaenol parhaus anghydraddoldebau iechyd trwy weithio'n wahanol gyda phartneriaid, ymyrryd yn gynharach a hyrwyddo gwell integreiddio rhwng gwasanaethau.

Prif Weinidog, mae gan Ferthyr Tudful y lefel uchaf o ordewdra ymhlith plant yng Nghymru. Mae un deg saith y cant o blant ym Merthyr Tudful yn ordew, sy'n fwy na dwywaith ffigur Bro Morgannwg. Yng ngoleuni'r ffaith mai diabetes yw'r argyfwng iechyd sy'n tyfu gyflymaf yng Nghymru, pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i dargedu ardaloedd o ordewdra uchel ymhlith plant, fel Merthyr Tudful, i leihau'r pwysau ar y GIG yng Nghymru yn y dyfodol, os gwelwch yn dda?

Wel, ceir tystiolaeth gyson i awgrymu bod buddsoddiad yn y blynyddoedd cynnar yn gwella canlyniadau iechyd, cymdeithasol ac economaidd yn sylweddol. Felly, datblygwyd ein rhaglen Plant Iach Cymru gyda chynnig GIG cyffredinol safonol i bob teulu sydd â phlant rhwng dim a saith oed. Mae hynny'n cynnig amrywiaeth gyson o fesurau ataliol ac ymyrraeth gynnar ac, yn bwysig, canllawiau i gynorthwyo rhianta a dewisiadau ffordd iach o fyw. Mae hefyd yn nodi teuluoedd sydd angen cymorth ychwanegol. Felly, dyna un enghraifft, y rhaglen honno, o'r hyn yr ydym ni'n ei wneud i sicrhau bod y mater o ordewdra yn cael sylw yn gynnar ym mywyd plentyn, cyn i arferion anodd ddechrau ffurfio.

Mae codi'r cap benthyg ar y cyfrif refeniw tai yn arwyddocaol. Mae i'w groesawu yng Nghymru. Mae'n dro pedol, ond, serch hynny, rydym ni'n croesawu'r hyn a wnaed. Bydd yn helpu awdurdodau lleol i gyflawni eu strategaethau adeiladu tai cyngor. Ac rydym ni'n gweithio'n agos gyda'r awdurdodau hynny i ddeall y manteision yn llawn.

Rwyf innau hefyd yn croesawu'r ffaith bod y cap hwn wedi ei godi. Bydd hefyd yn galluogi awdurdodau lleol i weithio'n effeithiol gyda sefydliadau eraill, yn enwedig cymdeithasau tai. Nodaf y model partneriaeth diddorol sy'n bodoli yng nghyngor Warrington, lle maen nhw wedi rhoi cannoedd o filiynau o bunnoedd yn fwy i gyfanswm y benthyciadau i gymdeithasau tai. Gallem weld y math hwnnw o ddychymyg yng Nghymru, gyda'r potensial i awdurdodau lleol gomisiynu timau datblygu cymdeithasau tai neu i ffurfio partneriaethau ar ddulliau adeiladu modern i gyflawni'r raddfa sydd ei hangen arnom yn hyn o beth. Ac, fel y gwnaethoch chi, rwy'n meddwl, gyfeirio ato hefyd, mae'r targed o 20,000 o gartrefi sydd gennym ni yn y tymor Cynulliad hwn ar gyfer cartrefi cymdeithasol yn faes allweddol arall. Ond mae angen i ni fynd ymhell y tu hwnt a sicrhau bod y pwerau benthyg newydd yn cael eu defnyddio yn hynod, hynod effeithiol.

Ydy, mae hynny'n wir. Un peth y gallaf ei ddweud yw bod y Gweinidog wedi comisiynu adolygiad annibynnol o'r cyflenwad tai fforddiadwy. Mae hwnnw'n ystyried amrywiaeth o bolisïau a phrosesau i sicrhau ein bod ni'n sicrhau'r nifer fwyaf bosibl o gartrefi yr ydym ni'n eu cael o'n buddsoddiad sylweddol. Ac, wrth gwrs, bydd codi'r cap benthyg yn rhan o ystyriaeth y panel, ac rydym ni'n disgwyl argymhellion gan y panel hwnnw ym mis Ebrill y flwyddyn nesaf.

Rwy'n credu ei bod hi'n deg i ddweud ei bod hi'n eithaf amwys ar hyn o bryd, ac yn eithaf aneglur o ran sut y gallai weithredu neu faint o arian a allai fod ar gael. Fe'i codais, yn sicr, yr wythnos diwethaf gyda David Lidington. Nid yw'n eglur sut y byddai'n gweithio, faint o arian fyddai ar gael nac, wrth gwrs, sut y byddai'n gweithio o ran asio â'r setliad datganoli. Yn syml, mae'n rhaid i ni aros i weld.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ymateb yna, ac rwy'n ymwybodol bod cyfarfodydd cyn-ymgynghori wedi eu cynnal yng Nghymru, ac roedd y diweddaraf, rwy'n credu, ddydd Gwener diwethaf, gyda chynrychiolwyr y trydydd sector. Felly, nid wyf i'n gwybod a yw'r Prif Weinidog wedi cael unrhyw adborth o'r cyfarfodydd hynny, ond onid yw'n cytuno ei bod hi'n gwbl hanfodol mai Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am ddyfodol polisi rhanbarthol, ac y dylai'r pwyslais fod ar fynd i'r afael ag anghydraddoldeb fel ffordd o wella ffyniant a chynhyrchiant?

Yn sicr, oherwydd mae hwnnw'n gyfrifoldeb datganoledig. Byddai'n gwbl amhriodol i gronfa ffyniant gyffredin gael ei gweinyddu'n llwyr o Whitehall, gan osgoi'r Llywodraeth a'r Cynulliad yn gyfan gwbl. Byddai hynny'n mynd yn groes i'r hyn y mae Llywodraeth y DU wedi ei ddweud am gyfrifoldebau datganoledig mewn ffordd ddifrifol iawn.

Yn wir, roedd digwyddiad i randdeiliaid yng Nghaerdydd a gynhaliwyd ddydd Iau a dydd Gwener yr wythnos diwethaf ynghylch y gronfa ffyniant gyffredin. Er tegwch, gwahoddwyd ein swyddogion y diwrnod cynt. Felly, ni chawsom lawer o rybudd bod y digwyddiad hwnnw'n cael ei gynnal, ond mae'n rhoi enghraifft i chi o'r dull anghydlynol sy'n cael ei fabwysiadu pan fydd Swyddfa Cymru yn trefnu rhywbeth, ddim yn dweud wrth neb, yn ymddangos i dorri ar draws cyfrifoldeb datganoledig er nad oes ganddi unrhyw bwerau ei hun, ac yna'r cwbl y mae hynny'n ei wneud yw drysu busnesau. Wel, rwy'n credu y byddai'n llawer gwell pe byddai Llywodraeth y DU yn fwy eglur ac yn dilyn y dull yr ydym ni wedi ei awgrymu, lle mae gennych chi gronfa sy'n adlewyrchu'n agos, i bob pwrpas, gweithrediad y cronfeydd Ewropeaidd presennol, ac, wrth gwrs, gyda'r hyblygrwydd mwyaf posibl—cyfres gyffredin o reolau, wrth gwrs, ond yr hyblygrwydd mwyaf posibl i'r Llywodraethau datganoledig.

Prif Weinidog, mae'r Aelod dros Ogledd Caerdydd yn gwneud pwynt da iawn pan ddywed y dylai polisi rhanbarthol yn y dyfodol gael ei reoli gan Lywodraeth Cymru, gan y Cynulliad hwn—pwynt yr ydych chi wedi ei ategu eich hun. Er fy mod i'n sylweddoli bod manylion, nifer fawr o fanylion, am y gronfa ffyniant gyffredin i'w cytuno'n effeithiol o hyd, mae'n bwysig pan fydd y cyllid Ewropeaidd presennol yn dod i ben ac y bydd y gronfa ffyniant gyffredin, pa bynnag ffurf derfynol y bydd honno'n ei chymryd, yn dechrau—mae'n bwysig ar yr adeg honno bod Llywodraeth Cymru yn y sefyllfa orau i gael mynediad at y cyllid hwnnw. Beth ydych chi'n ei wneud i sicrhau bod adrannau Llywodraeth Cymru ar draws portffolios yn addas i'w diben ac yn barod i fod ar flaen y ciw i gael mynediad at y gronfa ffyniant gyffredin honno cyn gynted ag y byddwn yn gadael yr UE? Oherwydd mae'n bwysig nad oes bwlch yn y cyllid.

Wel, mae'r strwythur yno, wrth gwrs. Rydym ni wedi cael blynyddoedd o ymdrin â chyllid Ewropeaidd. Mae Swyddfa Cyllid Ewropeaidd Cymru ac adrannau eraill wedi hen arfer ymdrin â'r math hwn o strwythur ariannu. Nid yw'r gronfa ffyniant gyffredin yn syniad gwael ynddo'i hun. Faint o arian fydd ar gael a sut y caiff ei weinyddu sy'n peri pryder i ni. Mae'n aruthrol o bwysig, fel y mae'r Aelod ei hun, a bod yn deg, wedi dweud, bod hyn i bob pwrpas yn disodli'r cronfeydd Ewropeaidd o ran y swm gwirioneddol sydd ar gael ond bod cyfrifoldebau a hawliau'r Siambr hon a'r Llywodraeth yn cael eu hamddiffyn wrth i'r gronfa ffyniant gyffredin gael ei datblygu. Byddai'n well gennym fod yn rhan o'r sgwrs honno i wneud yn siŵr bod y gronfa yn gweithredu nid yn unig cyn belled ag mae Cymru yn y cwestiwn ond yn gweithio'n iawn ar draws y DU gyfan.

Wrth gwrs, mae gennym ni gwestiynau o hyd ynghylch y trefniadau presennol cyn symud ymlaen i'r gronfa ffyniant gyffredin, fel y'i gelwir. Bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol o adroddiad y swyddfa archwilio ar effaith gwahaniad 'dim cytundeb' ar gyllid strwythurol a rhanbarthol fel y maen nhw ar hyn o bryd. Ar adeg cyhoeddi'r adroddiad ym mis Awst, nododd bod WEFO wedi mynd y tu hwnt i'w thargedau gwario yn nhri o'i phedair rhaglen weithredol ac wedi tanwario mewn un, sef gorllewin Cymru a'r Cymoedd. Yn y lle cyntaf, a all y Prif Weinidog roi sicrwydd i ni y bydd achosion o orwario yn cael eu talu gan Lywodraeth y DU os bydd gwahaniad 'dim cytundeb', ac a all ef ddiweddaru'r Cynulliad ymhellach ar ba un a yw'r holl dargedau gwario ym mhob rhaglen weithredol yn cael eu bodloni nawr neu a oes mwy na hynny'n cael ei wario?

Mae'n anarferol iawn i raglenni gwario wario 100 y cant o'r arian mewn unrhyw flwyddyn ariannol, gan fod rhai prosiectau yn cael eu cadw drosodd ar gyfer y flwyddyn ariannol arall. Ni allaf gynnig cysur iddo o ran sut y gellid ymdrin ag achosion o orwario; nid yw Llywodraeth y DU wedi rhoi unrhyw gysur i ni ynghylch hynny nac unrhyw fater arall yn ymwneud â chyllid Ewropeaidd ar ôl 2022. Nid oes unrhyw amheuaeth y byddai Brexit 'dim cytundeb' yn hynod gostus. Gallwn geisio lliniaru rhagddo, ond y gwir amdani yw na allwn atal y drychineb economaidd a fyddai'n digwydd pe byddai Brexit 'dim cytundeb', a dyna pam yr wyf yn gobeithio bod cytundeb boddhaol ar y bwrdd. Rydym ni'n aros i weld. Rwy'n gobeithio y bydd y rhai sydd o'r farn ar hyn o bryd bod Brexit 'dim cytundeb' yn ddim problem yn dod at eu coed pan fydd y cytundeb hwnnw'n cael ei ystyried yn Senedd y DU.

Rwy'n credu bod y gwaith y maen nhw wedi ei wneud yn ddefnyddiol iawn ac mae'n ychwanegiad defnyddiol iawn at ein gwybodaeth bresennol yn y maes hwn. Byddwn, wrth gwrs, yn ystyried yr argymhellion yn ofalus yng ngoleuni ein mentrau presennol i gefnogi canol trefi.

Diolch, Prif Weinidog. Rwy'n cytuno â chi: mae'r gwaith y maen nhw wedi ei gomisiynu yn rhoi sylfaen dystiolaeth gadarn, sef y math o waith dwys a all arwain wrth gwrs at newidiadau cadarnhaol i bolisi a chamau gweithredu'r Llywodraeth. Gadewch i ni gofio bod dros 1 filiwn o bobl yn byw yn nhrefi Cymru. Rydym ni'n clywed llawer am fargeinion dinesig, ond sut ydych chi'n teimlo y gall bargen dwf canolbarth Cymru bosibl rymuso'r rhai sy'n byw yn nhrefi'r canolbarth i nodi a hyrwyddo eu trefi? Mae'r adroddiad a gomisiynwyd hefyd yn sôn am syniadau yn dod o lawr gwlad i fyny. Felly, sut ydych chi'n credu y gall bargen dwf canolbarth Cymru bosibl gefnogi'r nod hwnnw?

Rwy'n credu bod hynny'n bwysig. Os edrychwn ni ar broses ceisiadau ardaloedd gwella busnes, fe'u harweiniwyd gan fusnesau mewn trefi perthnasol. Mae'n rhaid targedu unrhyw fargen dwf yn benodol i anghenion a gofynion yr ardal y mae'r fargen dwf honno wedi ei lleoli ynddi. Felly, yn sicr, wrth ddatblygu bargen dwf, mae'n bwysig dros ben cael cymaint o ymgysylltiad â phosibl â busnesau manwerthu yng nghanol trefi ac â phawb sydd yn yr economi wledig.

Prif Weinidog, byddwch yn ymwybodol bod yr adroddiad yn dangos yn eglur—ac, wrth gwrs, roeddem ni eisoes yn gwybod hyn—bod siopau gwag yn amharu ar berfformiad cyffredinol canol trefi ac yn atal busnesau newydd rhag lleoli eu hunain yno. Mae'n debyg y byddwch chi'n gwybod bod Cyngor Sir Caerfyrddin dan arweiniad Plaid Cymru wedi gwneud buddsoddiad mawr yn Llanelli, gan brynu siopau, eu rhannu'n unedau llai y gall pobl fforddio eu rhentu wedyn, a throi lefelau uwch y siopau yn eiddo preswyl sydd hefyd yn dod â phobl i fyw yng nghanol y dref. Pa gymorth arall all Llywodraeth Cymru ei roi i awdurdodau lleol i'w galluogi i barhau i ymateb yn greadigol i'r argyfwng a wynebir gan ganol llawer o'n trefi?

Rwy'n credu bod yn rhaid i ni dderbyn nad ydym ni'n debygol o weld yr un nifer o unedau manwerthu mewn trefi yn y dyfodol. Os edrychaf ar fy nhref enedigol fy hun ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ceir llawer iawn o unedau sydd yn wag ac mae'n debyg na fyddan nhw byth yn cael eu llenwi. Mae rhai ohonynt wedi bod yn wag ers blynyddoedd lawer iawn. Felly, beth ddylai ddigwydd wedyn? Wel, efallai y gellir troi llawer ohonyn nhw yn unedau preswyl, i sicrhau bod gwell cymysgedd yng nghanol trefi. Yn fy nhref enedigol i, mae wedi bod yn digwydd ers 30 mlynedd neu fwy.

Sut yr ydym ni wedyn am greu trefi mwy bywiog sy'n gymysg o ran eu darpariaeth—rhywfaint ohoni'n breswyl, rhywfaint ohoni'n fusnes, bydd rhywfaint ohoni'n fanwerthu, bydd rhywfaint ohoni'n fwytai, yn fariau—i greu'r cyffro hwnnw yn y dref, nid yn unig yn ystod y dydd ond fin nos hefyd? Rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig rhoi ystyriaeth i ba bryd mae siopau yn agor yng nghanol trefi, oherwydd, wrth gwrs, nid yw 9 a.m. i 5 p.m. yn gyfleus i'r rhan fwyaf o bobl mwyach, ac, oni bai bod gennych chi nifer fawr iawn o ymwelwyr mewn canol tref gan fod swyddfeydd yno, yna byddwch ar eich colled.

Ond, o ran yr hyn y mae'r Llywodraeth yn ei wneud, mae gennym ni ein rhaglen buddsoddiad adfywio wedi'i dargedu. Mae hynny'n golygu cyllid cyfalaf o £100 miliwn ledled Cymru dros dair blynedd i gynorthwyo prosiectau adfywio sydd wedi eu blaenoriaethu'n rhanbarthol mewn canol trefi. Mae gennym ni'r rhaglen Adeiladu ar gyfer y Dyfodol a ariennir gan Ewrop, sy'n darparu £54 miliwn i gaffael, ailwampio neu ailddatblygu adeiladau a thir segur yng nghanol trefi a dinasoedd, neu'n agos atynt, ar draws y gorllewin a chymoedd y de. Ac, wrth gwrs, mae ein cynllun benthyciadau canol tref yn wedi darparu £27.5 miliwn ers 2014 i ddod â safleoedd ac adeiladau gwag, nad ydyn nhw'n cael eu defnyddio'n ddigonol yng nghanol trefi yn ôl i ddefnydd.

Prif Weinidog, pan fyddaf yn siarad â thrigolion ar hyd a lled Cwm Cynon, ceir angerdd mawr ynghylch y dymuniad i weld canol ein trefi yn cael eu hadfywio. Ond, ar yr un pryd, mae hynny'n aml wedi ei gydbwyso ag amharodrwydd ymhlith pobl leol i siopa'n lleol mewn gwirionedd. A phan fyddaf yn siarad â nhw am y rhesymau am hynny, un o'r pethau y cyfeirir ato amlaf yw'r diffyg amrywiaeth o fusnesau ar ein strydoedd mawr. Nawr, yn amlwg, mae hynny'n rhyngwyneb braidd yn anodd rhwng y sectorau cyhoeddus a phreifat, ond beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i geisio annog entrepreneuriaid lleol i greu'r cynnig mwy amrywiol hwnnw ar ein strydoedd mawr?

Rwy'n credu mai rhan o'r ateb i hyn yw i fanwerthwyr weithio gyda'i gilydd ac, fel y dywedodd yr Aelod, creu rheswm i bobl fynd i ganol trefi. Mae canol trefi wedi cau, yn aml, erbyn 5.30pm. Os nad yw pobl yn gweithio yng nghanol y trefi hynny, maen nhw wedi cau drwy'r wythnos i bob pwrpas. Felly mae angen rhoi ystyriaeth i oriau agor, rwy'n credu, er mwyn gwneud canol y trefi hynny yn fwy hygyrch yn y dyfodol.

Cyfeiriodd at ei hetholaeth ei hun. Gwn fod y safleoedd a'r adeiladau yng nghanol trefi nad ydynt yn cael eu defnyddio'n ddigonol yn cael eu dychwelyd i ddefnydd, ac mae Aberdâr yn un o'r ardaloedd hynny a nodwyd ar gyfer y cymorth hwnnw. Mae Aberdâr, wrth gwrs, hefyd yn un o'r 10 BID ychwanegol sy'n cael eu datblygu o ganlyniad i'n cyllid ychwanegol o £262,000 a gyhoeddwyd yn ddiweddar. Ond, wrth gwrs, yr hyn sy'n bwysig yn y fan yma yw bod yr arian ar gael i fusnesau lleol benderfynu ar y modd gorau i'w hyrwyddo eu hunain. Dyna sy'n allweddol. Nid ydym ni'n gwybod sut i'w wneud. Bydd ganddyn nhw syniadau ar lawr gwlad. Dyna pam yr ydym ni eisiau gwneud yn siŵr eu bod nhw'n ymgysylltu'n llawn ac wedi bod o'r dechrau.

Mae tegwch a chynhwysiant yn ganolog i'n cenhadaeth genedlaethol ar gyfer addysg. Rydym ni wedi ymrwymo i sicrhau y gall pob dysgwr gael mynediad at addysg o safon uchel a gwireddu eu llawn botensial. A disgwylir i weithrediad Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 gychwyn ym mis Medi 2020, wrth gwrs.

Diolch. Wel, rydym ni'n gwybod bod cyfraddau gwaharddiad byrdymor yn yr ysgol o ran plant, disgyblion, pobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol wedi cynyddu, yn groes i'r duedd gyffredinol. Dim ond pythefnos yn ôl, cysylltodd rhiant arall â mi, yng Nghonwy yn yr achos hwn, lle'r oedd y mab awtistig wedi cael ei wahardd am 43 diwrnod ar ôl ffrwydrad awtistig yn yr ysgol—gyda'r cyd-ddigwyddiad bod y 43 diwrnod yn mynd ag ef i ddiwedd ei dymor ar ddiwedd yr ysgol gynradd. Ni chafodd wedyn, meddai ei rieni wrthyf, unrhyw gymorth ar gyfer pontio i'r ysgol uwchradd—gan fod eu mab yn 'fachgen mor ddrwg'. Sut, felly, gwnewch chi fel Llywodraeth Cymru sicrhau bod y sector addysg ledled Cymru yn deall dyfarniad y llys ym mis Awst, pryd yr ymyrrodd y Gymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth ar ran rhai rhieni, ac y dyfarnodd y llys am y tro cyntaf bod yn rhaid i bob ysgol wneud yn siŵr eu bod wedi gwneud addasiadau priodol ar gyfer plant awtistig neu bobl ag anableddau eraill cyn y gallan nhw ddefnyddio gwaharddiadau.

Yn amlwg, bydd yn rhaid i ysgolion gymryd sylw o'r dyfarniad llys. Gallaf ddweud bod gwaith eisoes wedi dechrau i gefnogi'r system statudol newydd; nid yw'n fater syml o aros tan fis Medi 2020 i bopeth ddechrau. Rydym ni'n gwella sgiliau'r gweithlu fel eu bod nhw'n gallu diwallu anghenion dysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol. Mae hynny'n cynnwys datblygu cynnig dysgu proffesiynol i athrawon, a chyllid i hyfforddi seicolegwyr addysgol ac athrawon arbenigol i blant â nam ar eu synhwyrau. Felly, ydy, mae'n bwysig bod y gyfraith ar waith ac yn barod i ddechrau ar ei hynt ym mis Medi 2020, ond rydym ni'n buddsoddi i wneud yn siŵr y bydd ymarferwyr yn barod pan ddaw'r newidiadau ym mis Medi 2020.

Prif Weinidog, un o'r heriau mwyaf i blant ag anghenion dysgu ychwanegol mewn addysg mewn gwirionedd yw cael cydnabyddiaeth ar gyfer yr anghenion dysgu ychwanegol. Rwyf i wedi gweld llawer o deuluoedd sy'n wynebu brwydrau diflino dim ond i gael y gydnabyddiaeth honno i'w plant fel y gallan nhw fynd drwy'r prosesau. Nawr, rwy'n sylweddoli y bydd y Ddeddf anghenion dysgu ychwanegol yn rhoi cyfleoedd iddyn nhw, a'r mesurau eraill yr ydych chi wedi eu cymryd gyda CAMHS a chyllid ychwanegol ar gyfer CAMHS. Ond mae angen i deuluoedd sicrhau bod hwnnw ar gael. Mae cynghorau yn wynebu cyfnod anodd o'u blaenau, gyda chyni cyllidol a'r mesurau. A wnewch chi fonitro'r cyllid ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol yn ofalus iawn, a sicrhau, wrth i hwnnw gael ei gyflwyno, na fydd yn rhaid i awdurdodau lleol ariannu cyllid ychwanegol i wneud yn siŵr bod hynny'n gweithio? Oherwydd rwy'n siŵr y bydd y galw'n cynyddu ar ôl iddyn nhw sylweddoli ei fod yn gweithio.

Gallaf sicrhau'r Aelod bod £20 miliwn wedi ei roi ar gael ar gael ar gyfer y tymor Cynulliad hwn i gefnogi gweithrediad y Ddeddf a darparu'r rhaglen gweddnewid anghenion dysgu ychwanegol ehangach. Ac, wrth gwrs, byddwn yn gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau eu bod nhw'n gallu bodloni eu rhwymedigaethau cyfreithiol o 2020 ymlaen.

The hope, of course, is that the additional learning needs Act will truly transform education for these children and young people, but, as we’ve heard, sufficient resources are crucial, but also the appropriate skills. There is a question as to whether those skills are available across the board at the moment. How confident are you, therefore, that the high expectations that pupils, parents and teachers have in light of this new legislation—how confident can you be that these expectations will be delivered, given the cuts that we’re facing, especially?

I’m confident. As I said earlier, we have been developing a structure of professional learning for teachers, and we’ve also ensured that funding is available to promote educational psychologists and specialist teachers. We’ve also implemented a wide package of training in order to help everybody who’s part of the system to support learners with ALN so that they understand and prepare for the new system that’s going to be in place in 2020. So, we’re confident that the system, because of the fact that there will have been quite a long time before this new legislation comes into force—that the new system will be ready to begin properly when the Act comes into force. 

Nodir blaenoriaethau'r Llywodraeth yn 'Ffyniant i Bawb'. Wrth gwrs, cyfrifoldeb yr awdurdodau yw penderfynu sut maen nhw'n gwario eu dyraniad cyllid drwy'r grant cymorth refeniw, ynghyd â'u hincwm arall o grantiau penodol, y dreth gyngor a ffynonellau eraill.

Diolch, Prif Weinidog. Gwn eich bod chi'n hoffi cyhuddo'r ochr hon i'r Siambr o alw am gynnydd i gyllid ym mhob rhan o'r Llywodraeth; rwy'n siŵr mewn byd delfrydol yr hoffem ni i gyd weld hynny. Ond nid yr ochr hon i'r Siambr yn unig—[Torri ar draws.] Neu, yn wir, eich Gweinidog emeritws. Nid yr ochr hon i'r Siambr yn unig sydd â phryderon am gyllid llywodraeth leol; mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru hefyd wedi siarad am y ffordd y mae gwasanaethau lleol yn cael eu bygwth, a bod y system yn gwegian o dan rai o'r problemau ariannu y maen nhw wedi eu cael. Mae Llywodraeth Cymru ar fin derbyn codiad sylweddol gan Lywodraeth y DU yn sgil cyllideb ddiweddar Llywodraeth y DU. A allwch chi sicrhau'r awdurdodau lleol yng Nghymru y byddan nhw o leiaf yn cael cyfran deg o'r gacen newydd hon sy'n dod o ganlyniad i'r gyllideb Llywodraeth y DU honno, fel y gall awdurdodau lleol gael ychydig o sicrwydd o leiaf yn y byrdymor i'r tymor canolig y gellir diogelu gwasanaethau lleol?

Wel, dim ond i ailadrodd yr hyn a ddywedais yn gynharach, mae awdurdodau lleol ar flaen y ciw. Rydym ni'n ceisio gweld pa fath o becyn ariannol pellach y gellid ei roi ar gael i awdurdodau lleol, ac mae hynny'n rhywbeth y byddwn ni'n ei ystyried yn ystod yr wythnos neu ddwy nesaf. Rydym ni'n deall, wrth gwrs, y ffaith bod cyni cyllidol wedi gorfodi cymaint o wasgfa ar gyllid awdurdodau lleol, ac rwy'n credu, pan fyddwn ni'n datgan i'r Cynulliad sut yr ydym yn bwriadu ymdrin â'r swm nad yw'n unrhyw beth tebyg i'r swm a gyhoeddwyd gan y Canghellor, ond er gwaethaf hynny rhywfaint o swm canlyniadol yr ydym ni wedi ei dderbyn yng Nghymru, bydd y pecyn sydd gennym ni ar gyfer llywodraeth leol yn deg o ystyried yr amgylchiadau yr ydym ni wedi canfod ein hunain ynddynt.

Finally, question 9—Andrew R. T. Davies. 

Gwnaf. Mae ein cynllun iechyd a gofal cymdeithasol tymor hwy yn cadarnhau y byddwn yn cynyddu buddsoddiad yn sylweddol yn ein seilwaith TG a'r sgiliau sydd eu hangen i gyflymu newid digidol ar draws y GIG, a bydd hynny'n cynnwys £50 miliwn o refeniw a chyfalaf yn y flwyddyn i ddod i gefnogi newid gweddnewidiol.

Prif Weinidog, byddwch yn ymwybodol o adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf sy'n edrych ar ddarpariaeth TG o fewn GIG Cymru, ac adroddiad damniol ydoedd hefyd, a dweud y lleiaf. Rwy'n gwerthfawrogi na wnewch am sôn am yr adroddiad hwnnw'n benodol gan y byddaf yn cael yr wybodaeth bod y Llywodraeth yn ystyried yr adroddiad, ond mae TG yn elfen enfawr o ddarparu gofal iechyd yng Nghymru gyfan. Nododd un elfen o'r adroddiad hwnnw fod y rhwydwaith cyfrifiadurol canser wedi ei ddileu oddi ar restr cefnogaeth Microsoft yn 2014 a'i fod wedi dioddef diffoddiadau'n rheolaidd. Mae hyn yn effeithio'n fawr ar ddarparu gwasanaethau i gleifion canser, fel y nodwyd gan yr elusen Macmillan. Ni ellir goddef hyn, yn sicr, Prif Weinidog. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd ar y naratif ehangach o wella gwasanaethau TG o fewn y GIG yng Nghymru, ond yn benodol ar wasanaethau canser sydd â'r fath effaith negyddol, fel y nododd adroddiad y pwyllgor, ar staff sy'n gweithio yng ngwasanaethau canser yn ysbyty Felindre yn fy rhanbarth i?

Ni allaf roi ymateb ynghylch yr argymhellion y mae'r pwyllgor wedi eu cyflwyno, ond fe ddywedaf hyn: yn amlwg mae'r adroddiad yn anodd ei ddarllen, yn amlwg, mae angen gweithredu, a byddwn yn gweithredu. Byddwn yn gweithredu o ran cyllid, ond yn amlwg mae angen gweithredu o ran derbyn ffyrdd newydd o weithio. Ni allwn barhau â'r hen ffyrdd o weithio dim ond am fod pobl wedi dod i arfer â nhw. Felly, bydd ymateb y Llywodraeth i adroddiad y pwyllgor yn cwmpasu holl nodweddion yr hyn y mae'n rhaid i ymateb cadarn fod a'r hyn y mae'n rhaid i ymateb adeiladol fod, gan edrych ar yr holl ffactorau, gan gynnwys, wrth gwrs, ffactorau ariannol.

Thank you, First Minister.

The next item, therefore, is the business statement and announcement, and I call on the leader of the house to make the statement—Julie James. 

Diolch, Lywydd. Ceir un newid i agenda heddiw—newid teitl y datganiad ar werthfawrogi ein hathrawon—buddsoddi yn eu rhagoriaeth. Yn ogystal, mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno i leihau'r amser a neilltuwyd ar gyfer cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad yfory. Yn olaf, nid oes unrhyw bwnc wedi ei gyflwyno ar gyfer dadl fer yfory. Mae'r busnes drafft ar gyfer yr ychydig wythnosau nesaf wedi ei nodi ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, y gellir eu gweld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad llafar gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar benderfyniad diweddar Llywodraeth Cymru i ddarparu erthyliadau yng Nghymru i fenywod sy'n preswylio fel arfer yng Ngogledd Iwerddon? Fel y byddwch yn ymwybodol, ddydd Gwener y cyhoeddwyd y penderfyniad. Dim ond y bore yma, cefais e-bost gan dros 60 o fenywod sy'n byw yng Ngogledd Iwerddon a ofynnodd i mi godi'r mater hwn ar frys. Mae'r menywod hyn wedi dweud eu bod nhw wedi eu brawychu bod un rhan o'r DU sy'n mwynhau datganoli yn gweithredu i danseilio'r trefniadau datganoledig mewn rhan arall o'r DU, ac maen nhw'n bryderus iawn, a dweud y gwir, fod y penderfyniad i ddarparu erthyliadau wedi'i wneud er gwaethaf y gwrthwynebiad sylweddol a fynegwyd gan fenywod o Ogledd Iwerddon yn ystod yr ymgynghoriad cyhoeddus a gynhaliwyd gan Lywodraeth Cymru ar y mater.

Nawr, deallaf o ddarllen crynodeb o'r ymatebion y cafwyd cyfanswm o 802 o ymatebion i'r ymgynghoriad, ac roedd 788 ohonyn nhw—dros 98 y cant—yn gwrthwynebu cynlluniau Llywodraeth Cymru, a dywed adroddiad yr ymgynghoriad fod cyfran sylweddol o'r ymatebion hynny gan fenywod o Ogledd Iwerddon. Dim ond 14 o gyflwyniadau oedd yn cefnogi cynlluniau'r Llywodraeth, ac ni ddaeth yr un ohonyn nhw gan unrhyw fenyw o Ogledd Iwerddon. Mae hwn yn ymgynghoriad anarferol, wrth gwrs, gan ei fod yn edrych yn unigryw ac yn benodol ar yr effaith ar fenywod sy'n byw mewn awdurdodaeth ddatganoledig arall, a chredaf ei bod hi'n bwysig iawn, pan geir y mathau hyn o ymgynghoriadau—y rhai anarferol hyn—fod barn y menywod yn yr awdurdodaeth honno yn cael ei hystyried. Beth yw pwynt cynnal ymgynghoriadau cyhoeddus os yw canlyniad yr ymgynghoriadau cyhoeddus hynny yn cael ei anwybyddu? Credaf fod y Cynulliad hwn yn haeddu eglurhad gan Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch pam y mae wedi anwybyddu barn menywod yng Ngogledd Iwerddon a pham y mae'n teimlo ei bod hi'n briodol tanseilio trefniadau datganoledig mewn rhan arall o'r DU.

Mae Ysgrifennydd y Cabinet eisoes wedi cyhoeddi datganiad ar y mater hwn, ac rwy'n siŵr bod yr Aelod yn ymwybodol o hynny. Gallaf wneud trefniadau i anfon y datganiad ymlaen ato os nad yw wedi sylwi arno.

Arweinydd y tŷ, efallai eich bod chi'n cofio, yn gynharach eleni, codais bryderon ynghylch y ffaith bod dros £36 miliwn o arian cyhoeddus wedi ei wario ar ddatblygu parc busnes strategol 106 erw yn Felindre i'r gogledd o Abertawe, ac er hynny, er ei fod wedi bod yn eiddo cyhoeddus am 20 mlynedd, roedd y parc busnes yn dal i fod yn wag. Mae parc busnes strategol Parc Felindre wedi ei hyrwyddo gan Lywodraeth Cymru a chyngor Abertawe fel bod â, a dyfynnaf:

'y potensial i ddod yn ganolfan ar gyfer rhwydweithio a chyfnewid gwybodaeth yn y de ar gyfer diwydiannau datblygol a sectorau arbenigol megis ymchwil a datblygu, gwyddorau bywyd, peirianneg uwch a TGCh'.

Dywed gwefan bresennol Parc Felindre fod gan Barc Felindre ganiatâd cynllunio ar gyfer defnydd B1 a B2, h.y., diwydiannau datblygol megis gweithgynhyrchu uwch-dechnoleg a gwasanaethau lefel uchel. Yr wythnos diwethaf, fel y byddwch yn ymwybodol mae'n siŵr, cyhoeddodd arweinydd Cyngor Abertawe, Rob Stewart, y tenant potensial cyntaf ar gyfer y safle, ond er hynny, yn hytrach na chwmni gweithgynhyrchu uwch-dechnoleg, yn hytrach na sectorau datblygol megis ymchwil a datblygu, gwyddorau bywyd, peirianneg uwch a TGCh—y cwmni mewn gwirionedd oedd DPD, sydd eisiau adeiladu depo danfon parseli ar ran o'r safle. Mae gan y cwmni eisoes, wrth gwrs, safle yn ardal Llansamlet o'r ddinas. Nawr, er y dylid croesawu unrhyw swyddi, rwyf yn siŵr y byddech yn cytuno bod y cyhoeddiad hwn yn methu â bodloni'r disgwyliadau a osodwyd gan Lywodraeth Cymru a chyngor Abertawe ar gyfer eu hunain. O gofio bod y safle hwn wedi ei hyrwyddo fel datblygiad o'r radd flaenaf, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi gyflwyno datganiad ar sut y mae'n gweld y safle'n datblygu dros y misoedd a'r blynyddoedd nesaf, yn dilyn buddsoddiad cyhoeddus o £36 miliwn, ac a wnaiff ef ddatgan sut y mae'n credu y bydd Llywodraeth Cymru a chyngor Abertawe yn cyflawni yn erbyn y brîff datblygu o ddenu swyddi sgiliau uchel pen uchaf i'r safle?

Wel, Dai Lloyd, diolch ichi am y pwyntiau yna. Rwyf i, yn un, yn rhywun sy'n croesawu'r broses o greu swyddi yn ardal Abertawe, etholaeth fy nghyd-Aelod, Mike Hedges. Credaf fod cyngor Abertawe a Llywodraeth Cynulliad Cymru wedi gweithio'n galed iawn, mewn gwirionedd, i gael mewnfuddsoddiad i'r safle hwnnw. Rwyf yn bendant iawn o blaid y swyddi sy'n dod yno, ac rwy'n credu y dylid llongyfarch cyngor Abertawe ar ei ymdrechion yn hyn o beth.

Rwyf yn siŵr bod arweinydd y tŷ yn ymwybodol o'r canfyddiadau gwaith ymchwil a gyhoeddwyd heddiw gan Ganolfan Lywodraethiant Cymru ar hunan-niweidio a thrais mewn sefydliadau troseddwyr ifanc yng Nghymru a Lloegr. Roedd rhai ystadegau brawychus am sefydliad troseddwyr ifanc y Parc yn y gwaith ymchwil hwnnw. Cofnodwyd y gyfradd uchaf o hunan-niwed ar gyfer plant rhwng 15 a 17 oed o'r pum sefydliad tebyg yng Nghymru a Lloegr, a hefyd y gyfradd uchaf o ymosodiadau, sy'n destun pryder. Felly, tybed a fyddai'n bosibl, efallai, i Ysgrifennydd y Cabinet â chyfrifoldeb dros gyfiawnder wneud datganiad i'r Cynulliad ynghylch pam, mae'n ymddangos, bod y ffigurau hyn yn destun y fath bryder.

Rwy'n rhannu eich pryder yn llwyr. Mae Sefydliad Troseddwyr Ifanc y Parc yn gartref i rai o'r bobl sydd fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau, ac mae'n bwysig dros ben eu bod nhw'n cael y gofal a'r cymorth sydd eu hangen arnynt i'w gweld nhw'n cyrraedd eu llawn dwf yn ddiogel. Yn amlwg, rwyf yn cytuno'n llwyr â chi y dylid gwneud pob ymdrech i gadw plant sydd yn y ddalfa am ba bynnag reswm yn ddiogel ac mewn lleoliadau priodol. Ein barn ni yn bendant, yw nad yw lleoli plentyn mewn sefydliad troseddwyr ifanc o fewn cwrtil carchar oedolion gwrywaidd yn addas ar gyfer y broses adsefydlu yr hoffem ni ei gweld, yn amlwg, ar gyfer pob plentyn. Rwyf yn sicr yn hapus i drafod hyn gyda fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet. Rydym i fod i gael trafodaeth am ystâd y carchardai yn gyffredinol, a byddaf yn sicr yn ei gynnwys yn hynny a byddaf yn rhoi adroddiad ynghylch sut y mae'r trafodaethau hynny wedi mynd rhagddynt i'r Aelod.

Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad, os yn bosibl, os gwelwch yn dda? Yn gyntaf, gan yr Ysgrifennydd dros iechyd ynglŷn â gwasanaethau mamolaeth yng Nghymru. Pan wnaeth ef ddatganiad ynglŷn â'r digwyddiad yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg a staffio yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, rhoddodd sicrwydd fod ei swyddogion yn gweithio gyda byrddau iechyd ledled Cymru i’w fodloni ei hun bod niferoedd staffio yn bodloni'r cwota a oedd yn ofynnol yn yr unedau mamolaeth hynny ar hyd a lled Cymru. Nododd y byddai’n cyflwyno sicrwydd o hynny i'r Siambr, neu’n sicr, y byddai’n ysgrifennu at yr Aelodau. Ni wyf yn ymwybodol—ac nid wyf yn siŵr mai esgeulustod bwriadol yw hynny, ond nid wyf yn ymwybodol bod hynny wedi digwydd hyd yn hyn, ond rwy'n credu y byddai'n tawelu meddyliau pe byddem ni'n cael yr wybodaeth honno, naill ai drwy ddatganiad, neu’n sicr mewn llythyr ysgrifenedig at yr Aelodau, fel y gall ef roi'r sicrwydd hwnnw bod unedau mamolaeth ar hyd a lled Cymru yn bodloni cwota nifer y bydwragedd a staff eraill sy'n gysylltiedig â’r unedau hynny.

A’r ail ddatganiad neu sicrwydd yr wyf yn gofyn amdano gan y Llywodraeth, os yn bosibl, os gwelwch yn dda, yng ngoleuni cyhoeddiad y bore yma gan yr Uchel Lys bod gan y teulu Sargeant yr hawl i gyflwyno eu hachos ar gyfer ystyriaeth gan yr Uchel Lys. Sylwaf fod cyfreithwyr y teulu wedi nodi ei bod hi bellach yn nwylo Llywodraeth Cymru i gyflwyno cynigion a fyddai'n caniatáu i’r ymchwiliad ailgydio yn ei waith, ac rwyf yn gobeithio y byddai Llywodraeth Cymru, yng ngolau’r dyfarniad hwn y bore yma, yn amlwg, yn dod ymlaen gyda chynigion, fel y nododd y cyfreithwyr, a fyddai'n hwyluso’r ymchwiliad i ailddechrau. A wnaiff y Llywodraeth roi sicrwydd y bydd mewn sefyllfa i wneud hynny, neu a yw wedi ymrwymo i wneud yn siŵr bod yr achos hwn yn mynd yr holl ffordd drwy'r llysoedd?

Wel, gan ateb hwnna'n gyntaf, yn amlwg, byddwn yn cael cyngor ar y ffordd orau i ymdrin â'r adolygiad barnwrol ac, wrth gwrs, rydym eisiau gweld y canlyniad gorau ar gyfer y teulu Sargeant. Felly, rwyf yn siŵr y bydd y Prif Weinidog a'i gynghorwyr cyfreithiol yn cymryd hynny i ystyriaeth, a chyn gynted ag y byddwn yn ymwybodol o'r hyn sy'n digwydd, byddwn yn sicrhau bod y Siambr yn ymwybodol o hynny hefyd. Yn amlwg, ni allaf wneud sylw ar unrhyw un o rinweddau'r achos nac unrhyw beth arall gan ei bod hi'n amlwg ei fod mewn proses gyfreithiol.

O ran y pwyntiau gwasanaethau mamolaeth a godwch, dywedodd yr Ysgrifennydd dros iechyd yn wir y byddai'n dod yn ôl atom, a byddaf yn archwilio gydag ef y dull gorau o wneud hynny a'r amserlen yr oedd ganddo mewn golwg.

Arweinydd y tŷ, a wnewch chi ystyried gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd i wneud datganiad llafar o ran arfer gorau ynghylch sut y dylai awdurdodau lleol ymgynghori â chymunedau ynghylch ceisiadau cynllunio mawr arfaethedig, yn enwedig pan mai'r awdurdod lleol ei hun yw'r ymgeisydd? Cyfarfûm â thrigolion Aber-miwl, pentref ym Mhowys, y penwythnos hwn, sy'n bryderus iawn am y ganolfan ailgylchu fawr arfaethedig a fwriedir ar gyfer eu pentref. Nid wyf mewn unrhyw ffordd yn awgrymu, drwy'r ymgynghoriad, fod y cyngor sir wedi gwneud unrhyw beth amhriodol, ond mae'n amlwg nad yw trigolion y pentref—ac os dywedaf wrthych mai pentref o 700 o gartrefi ydyw, a bod dros 500 o bobl wedi ymuno â grŵp protest, mae hynny'n dangos lefel y pryder—yn teimlo eu bod wedi cael gwybod yn llawn, nac yn teimlo bod y cyngor wedi gwrando arnyn nhw. Felly, byddwn yn ddiolchgar o gael clywed gan Ysgrifennydd y Cabinet pa ganllawiau pellach y gallai Llywodraeth Cymru eu darparu i awdurdodau lleol fel y bydd cymunedau'n osgoi canfod eu hunain yn y sefyllfa hon yn y dyfodol.

Wel, yn amlwg ni allwn wneud sylwadau ar geisiadau unigol o'r math hwnnw. Gwn fod 'Polisi Cynllunio Cymru' wrthi'n cael ei adolygu gan Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwyf yn siŵr y bydd hi'n cymryd—

[Anghlywadwy.]

Felly, caiff rhywbeth ei gyflwyno ar yr adolygiad o 'Polisi Cynllunio Cymru' yn ei ffurf strategol cyn diwedd y tymor, ond, yn amlwg, ni allwn wneud sylwadau ar yr amgylchiadau unigol.

A gaf i ofyn am ddau ddatganiad? Arweinydd y tŷ, rwyf, eto, yn dychwelyd at fater sy'n effeithio ar eich etholaeth chi a minnau yn ogystal ag etholaeth sawl un o'n cyd-Aelodau, sef cau canolfan alwadau Virgin Media yn Abertawe. A gaf i ofyn am ddatganiad ar y cymorth a roir gan dasglu Llywodraeth Cymru i'r rhai sy'n chwilio am swyddi eraill?

A gaf i ofyn hefyd am ddatganiad ar ddatblygiadau economaidd yn ardal Abertawe, sy'n amlinellu llwyddiant y datblygiad ym Mro Abertawe, sy'n amlinellu llwyddiant datblygiad SA1, a sut y bydd datblygiad Felindre, sef y safle mawr nesaf ar y cynllun datblygu, yn cyd-fynd â hynny?

O ran ymgysylltiad parhaus gyda Virgin Media, mae'r tasglu'n dal i ymwneud â phob un o'r staff a'r cwmni ei hun. Gofynnaf i Ysgrifennydd y Cabinet ddiweddaru'r Aelodau drwy gyfrwng llythyr, pan fydd y gwaith o ymgysylltu â'r tasglu wedi cyrraedd pwynt addas, i ddweud ble yn union yr ydym ni, faint o bobl sydd wedi mynd drwy'r broses ac ati. Ceir sefyllfa arferol gyda thasgluoedd, ac mae hwn—fel y mae Mike Hedges yn gwybod—yn mynd rhagddo ar hyn o bryd. Atgoffaf y Siambr fod y cwmni wedi rhoi sicrwydd na fydd gweithwyr sy'n aros yr holl ffordd tan y dyddiad terfyn o dan anfantais ac, i'r gwrthwyneb, na fydd gweithwyr sy'n gadael yn gynnar oherwydd eu bod wedi sicrhau swydd arall o dan anfantais ychwaith. Mae hwnnw'n gonsesiwn pwysig gan y cwmni, mae'n werth ei ailadrodd.

Ac o ran y datblygiad yn ardal Abertawe, byddaf yn sicr yn sgwrsio ag Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch sicrhau bod yr ystadegau ar y trefniadau datblygu economaidd llwyddiannus sydd wedi bod ar waith ym Mro Abertawe, yn ei etholaeth ef, a'r cyffiniau ers peth amser, ar gael i'r Aelodau.

Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ar y weithdrefn gwyno yn y GIG yng Nghymru? Y llynedd, gwnaed y nifer uchaf erioed o gwynion ynghylch gwasanaethau iechyd i Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru. Roedd cwynion ynghylch bwrdd iechyd Aneurin Bevan wedi cynyddu gan 24 y cant. Mewn ymateb, dywedodd yr ombwdsmon fod tystiolaeth yn awgrymu bod

problem ddiwylliannol pan ddaw hi'n fater o ymdrin â chwynion yn y GIG yng Nghymru.

A gawn ni ddatganiad gan yr Ysgrifennydd Cabinet gyda'i ymateb i bryderon yr ombwdsmon gan amlinellu pa gynlluniau sydd ganddo i adolygu'r gweithdrefnau cwynion yn y GIG yng Nghymru?

Cewch. Rydym yn rhoi ystyriaeth o ddifrif i gwynion ar draws gwasanaethau cyhoeddus y Llywodraeth yn wir, ac rydym yn eu gweld i raddau helaeth fel cyfle i ddysgu er mwyn sicrhau bod gwasanaethau y gorau y gallant fod a bod gwersi'n cael eu dysgu o'r cwynion. Nid yw cynnydd mewn cwynion yn beth drwg bob amser. Weithiau mae'n dangos ffydd arbennig yn y system, ac y bydd cwynion pobl yn cael eu hateb mewn gwirionedd. Felly, nid wyf yn ymwybodol o'r amgylchiadau penodol y mae'r Aelod yn siarad amdano. Byddaf yn trafod gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd a oes unrhyw bwyntiau cyffredinol a allai ddeillio a fyddai o ddefnydd i'r Siambr o ran y pwyntiau cyffredinol a godir ganddo ar ganfyddiadau'r ombwdsmon.

I’ve very aware of the concerns of parents, teachers and education leaders in north Wales as a result of GCSE English exam results. It appears that children in north Wales who sat the exams in the summer of 2018 have been let down. Up to 700 children could have been impacted by this—children who would have had grade C or above if they’d been treated equally with children who sat the exams in 2017. This affects their career options for the future, which is clearly unfair.

There is a further claim—a very serious one—that teachers in north Wales have lost confidence in two bodies: Qualifications Wales and WJEC. Will you ensure that these concerns are taken seriously? Will you ask the Cabinet Secretary for Education to conduct a short inquiry to see what has gone wrong? Qualifications Wales has conducted an inquiry—I’m aware of that—but perhaps there is a need for a further inquiry and an independent one.

Mae Cymwysterau Cymru yn annibynnol ar y Llywodraeth. Dyna yw ei swyddogaeth, ac mae wedi cynnal yr ymchwiliad hwnnw ac mae wedi bod yn glir iawn nad yw'n meddwl bod yna broblem fel y mae'r Aelod yn ei nodi. Byddwn yn atgoffa'r Siambr fod Cymwysterau Cymru wedi ei sefydlu gyda'r cylch gwaith annibynnol hwnnw yn y lle cyntaf er mwyn bod ymhell oddi wrth Ysgrifennydd y Cabinet ar y penderfyniadau hyn.

Arweinydd y tŷ, yn gynharach eleni, codais bryder ynghylch llygredd yn deillio o Tata gyda chi ac, yn y bôn, bod y llygredd yn niwsans—'llwch' fel y'i gelwir. Mae'n peri problemau mawr i lawer o'm hetholwyr. Yn dilyn y mater a godais, dywedwyd wrthym efallai y bydd Gweinidog yr Amgylchedd yn cyfarfod gyda Tata, a gwn ei bod wedi bod yn yr uned ansawdd aer ym nghampws bae'r brifysgol hefyd. A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog sy'n amlinellu'r materion a nodwyd ganddi o ganlyniad i hynny, fel y gallwn siarad am y modd y byddwn yn ymdrin â materion llygredd yn fy etholaeth i a sut y mae Tata yn gweithio tuag at wella llesiant unigolion sy'n byw gerllaw?

Ar yr un pryd, a gaf i ddatganiad hefyd gan Ysgrifennydd dros yr economi ynglŷn â Tata, ynghylch yr hyn y mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud i drafod gyda Tata y buddsoddiad mewn offer modern i sicrhau bod moderneiddio'r gwaith hefyd yn gweithio tuag at leihau'r llygredd?

Cewch, byddaf yn gwneud yn siŵr bod y Gweinidog yn ysgrifennu at yr Aelod gan anfon copïau i holl Aelodau eraill y Cynulliad. Credaf fod nifer ohonom sydd â diddordeb yn hynny, a gall hynny gwmpasu'r materion sy'n codi ym mhortffolio Ysgrifennydd y Cabinet hefyd.

Galwaf am ddau ddatganiad, yn gyntaf ar rywbeth y cyfeirir ato’n aml fel gostyngiad mewn plastigau untro, ond yng nghyd-destun poteli y gellir eu hailddefnyddio. Gofynnwyd i mi gan gwmni dŵr Hafren Dyfrdwy Limited, Hafren Dyfrdwy, i ymuno â nhw i hyrwyddo eu menter Refill in Wrexham, sy'n cael ei lansio yfory, rwy'n credu, gan weithio ar y cyd â Llywodraeth Cymru a’r sefydliad nid er elw City to Sea, lle bydd ymgyrch genedlaethol dŵr tap yn annog busnesau, caffis, amgueddfeydd a bwytai i ddarparu ail-lenwadau’n rhad ac am ddim, gyda busnesau’n arddangos sticer ail-lenwi glas yn eu ffenestri, ac ap ffôn clyfar ategol sy'n dangos lleoliadau’r holl orsafoedd ail-lenwi dŵr. 

Yn ail, a gaf i alw am ddatganiad ar enceffalopathi myelitis myalgig neu syndrom blinder cronig—ME/CFS—yng Nghymru, ar ôl imi lywyddu dair wythnos yn ôl ddangosiad o Unrest yn y Senedd a’r drafodaeth ar ran cefnogaeth ME ym Morgannwg a Chymdeithas ME Support a CFS Cymru? Clywsom mai £3.5 biliwn y flwyddyn yw cost y cyflyrau hyn i economi’r DU. Clywsom fod Cymdeithas ME Support a CFS Cymru yn galw ar Ysgrifennydd y Cabinet i fynd i'r afael â’r angen parhaus am well mynediad at ddiagnosis prydlon, i feddygon teulu ddeall symptomau’r cyflwr yn llawn, ac i ddatblygu arbenigedd clinigol yng Nghymru, gyda rhaglen hyfforddi a chodi ymwybyddiaeth safonedig fel mater o frys. Hefyd, gwelsom gopi o strategaeth ME Trust 2018-21, y papur 'Vision into Action', sy’n dweud bod rhannau o'r DU, megis Cymru, lle nad oes unrhyw wasanaethau arbenigol. Ac yn olaf yn y cyd-destun hwn, hoffwn ystyried y dystiolaeth a gawsom gan Dr Nina Muirhead, sydd nid yn unig yn feddyg y GIG ond hefyd yn academydd sy'n gweithio gyda Phrifysgol Caerdydd wrth weithredu prawf arbrofol, cyflwyno ME/CFS i gwricwlwm yr ysgolion meddygol yma, sy’n unigryw yn y DU hyd yn hyn. Mae hi'n dweud ei bod hi’n bryderus iawn bod canllawiau NICE yn dweud mai therapi ymarfer wedi ei raddio, GET, a therapi gwybyddol ymddygiadol, CBT, yw'r triniaethau a argymhellir yng nghanllawiau NICE, gan ei bod hi'n dweud bod y rhain yn achosi niwed, o bosibl, i gleifion ac y dylid eu dileu, fel y maen nhw wedi ei wneud yn America gan y Centers for Disease Control and Prevention.

Wel, mae'r Aelod wedi gwneud ei waith da iawn arferol o dynnu sylw at y materion y dymuna eu codi i gyd ar ei ben ei hun, felly nid wyf yn credu bod unrhyw angen am ddatganiad ategol. A gwn fod y Gweinidog yn fodlon iawn gyda'i pholisi ail-lenwi, ac nid oes amheuaeth y bydd hi'n dod â rhywbeth yn ôl i'r Siambr yn ystod ei hynt i ddweud wrthym pa mor dda y mae'n dod yn ei flaen.

Leader of the house, there’s been quite some expectation of a statement and a vote on the future of plans for the M4 in the south-east over the next few weeks. We expect something—or we did expect something—at the beginning of December. Could you explain to the Assembly what the likelihood is at the moment that there could be some delay in the timing of that debate and give us an explanation of some of the factors that will influence that timetable?

Gallaf, yn sicr. Pan oeddwn i'n camu i mewn dros y Prif Weinidog yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog, amlinellais ar gyfer y Cynulliad y broses gyfreithiol yr ydym yn rhan ohoni o ganlyniad i'r ymchwiliad a'i ganfyddiadau, a'r broses eithaf penodol a deddfol iawn sy'n dilyn hynny. Nid ydym wedi trefnu'r ddadl honno hyd yma gan ein bod ni wrthi'n gwneud hynny. Rydym wedi cadw rhywfaint o le ar amserlen y cyfarfod llawn, os bydd hi'n bosibl ei threfnu o fewn y cyfnod a ragwelwyd yn wreiddiol. Rydym yn dal i obeithio y bydd hynny'n digwydd, ond, os na fydd, yna byddaf yn sicr o esbonio ble'n union yr ydym ni yn ogystal â beth yw'r amserlen erbyn hyn.

Arweinydd y tŷ, mae hi'n Ddiwrnod Caredigrwydd y Byd heddiw. Mae'n ddiwrnod i ddathlu a hyrwyddo caredigrwydd yn ei holl ffurfiau, o gymwynasau bach, i ymladd am wleidyddiaeth newydd, mwy caredig, sy'n rhywbeth yr wyf i wedi bod yn galw amdano ers imi gyrraedd y lle hwn, gyda chymorth gan Aelodau ar draws y Siambr, gan gynnwys Darren Millar, Bethan Sayed a Julie Morgan, i enwi dim ond rhai ohonynt. Yr ychydig sgyrsiau a geir bob dydd yw'r unig brofiad y mae rhywun ei angen mewn gwirionedd i helpu i achub bywyd, a dyna pam yr wyf yn wirioneddol falch o gefnogi ymgyrch Mae Mân Siarad yn Achub Bywydau y Samariaid, a gobeithiaf y bydd yr Aelodau, a Llywodraeth Cymru ei hun, yn cefnogi hynny hefyd. Mewn araith ddiweddar, dywedais fod rhai, gan gynnwys y rhai pwerus yn ein heconomi ac mewn bywyd gwleidyddol, na all ddychmygu bod caredigrwydd yn gweithio fel strategaeth wleidyddol, ac, unwaith eto, nid wyf yn cytuno â hynny. Felly, roeddwn wrth fy modd pan ddarllenais yr adroddiad diweddar gan Carnegie UK Trust 'Kindness, Emotions and Human Relationships: the Blind Spot in Public Policy', ac, fel y mae'n amlygu'n gywir, ceir cydnabyddiaeth gynyddol bellach o bwysigrwydd caredigrwydd a pherthnasoedd ar gyfer lles cymdeithasol wrth lunio polisïau cyhoeddus. Felly, gyda hynny mewn golwg, arweinydd y tŷ, pa gamau ar y cyd y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod hyn yn dod yn realiti?

Rwyf yn cefnogi Jack Sargeant yn llwyr yn ei ymgyrch ar gyfer hyn. Nid oedd gennyf unrhyw syniad ei bod hi'n Ddiwrnod Caredigrwydd y Byd, ond rwyf yn hapus iawn i gael gwybod hynny ac i ddweud bod hwnnw'n syniad da iawn. Rwyf yn sicr yn gefnogol iawn o ymgyrch Mae Mân Siarad yn Achub Bywydau y Samariaid, a'u gwaith rhagorol. Cefais y fraint amser cinio heddiw i noddi'r fforwm aml-ffydd a'i daith gerdded gymunedol, a'r fraint wirioneddol o siarad â phobl ynghylch sut y mae pob cyfraniad unigol i'r ffordd yr ydym yn ymddwyn yn ein cymdeithas yn bwysig ac yn tyfu'n gyfanrwydd y gallwn fod yn falch ohono, er bod popeth a wnawn nad ydym mor falch ohono, efallai, hefyd yn tyfu'n rhywbeth, a bod bywydau unigol, a gweithredoedd unigol, o bwys mawr. Felly, cefnogaf ei sylwadau'n llwyr. Nid wyf wedi darllen adroddiad Carnegie UK Trust, ond byddaf yn gwneud yn siŵr fy mod yn gwneud hynny. Rwyf yn siŵr ei fod yn dweud rhywbeth tebyg iawn. Ac roeddwn i'n falch iawn heddiw o sefyll gyda fforwm o bobl sy'n cytuno y gallwn adeiladu dyfodol gwell i Gymru, yn seiliedig ar oddefgarwch, derbyn pawb sydd yma, a charedigrwydd a natur gymdogol yn ei holl ffurfiau yma yng Nghymru.

Arweinydd y tŷ, a fyddai modd ichi roi gwybod i'r Aelodau pryd yr ydych yn disgwyl gallu gwneud datganiad ar lot 2 yng ngham 2 rhaglen Cyflymu Cymru? Gwelaf eich bod chi'n gwenu wrth imi ofyn y cwestiwn. Ac, yn ail, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth ynghylch pa bryd y bydd ef yn rhoi copi i'r Aelodau o'r llythyr cylch gwaith a chynllun busnes ar gyfer Trafnidiaeth Cymru fel yr ymrwymodd i'w wneud eisoes? Credaf y dylai llythyr cylch gwaith ar gyfer Trafnidiaeth Cymru fod ar gael eisoes i'r Aelodau erbyn hyn.

Ar yr ail bwynt, byddaf yn sicr o drafod hynny gyda'm cyd-Aelod Cabinet a gwneud yn siŵr y caiff hwnnw ei ddosbarthu cyn gynted â phosibl. Y rheswm dros wenu, Russell George, yw y byddaf i'n ateb cwestiynau llafar yn y Cynulliad yfory, ac mae nifer fawr ohonyn nhw wedi eu cyflwyno ar y mater a godwyd gennych chi. Felly, pe bai angen datganiad pellach wedyn, byddaf yn sicr o wneud siŵr y bydd hynny'n digwydd.

Thank you, leader of the house.

The next item, therefore, is a statement by the Cabinet Secretary for Education on valuing our teachers—investing in their excellence. I call on the Cabinet Secretary for Education to make the statement—Kirsty Williams.

Diolch, Llywydd. Wrth inni symud yn nes tuag at wireddu ein cwricwlwm newydd i Gymru, rydym yn cyflymu'r gwaith o ddatblygu'r diwylliant a'r seilwaith dysgu proffesiynol i sicrhau y bydd diwygio'r cwricwlwm yn cael ei wireddu. Mae cydnabod a hyrwyddo rhagoriaeth addysg yn un o'r blaenoriaethau yn fy nghytundeb gyda'r Prif Weinidog. Mae'n un o amcanion allweddol 'Cenhadaeth ein Cenedl', ein cynllun gweithredu ar y cyd i ddiwygio addysg, ac mae'n ganolog i roi'r cwricwlwm newydd ar waith. Er ein bod eisoes wedi cychwyn yn dda gyda chefnogaeth i ymarferwyr, mae ein taith ymhell o fod wedi dod i ben. I'n cefnogi yn yr ymdrech hon, mae dull cadarn o ddysgu proffesiynol yn hanfodol. Mae gan y systemau addysg sy'n perfformio orau yn y byd addysgwyr bywiog ac ymgysylltiedig a staff cymorth sydd wedi ymrwymo i ddysgu parhaus. Ni ellir cyflwyno ein cwricwlwm newydd heb weithlu addysg o ansawdd uchel. Dyna pam yr wyf wedi ymrwymo i ddatblygu dull cenedlaethol o ddysgu proffesiynol trwy gydol gyrfa, sy'n cynyddu gallu o'r addysg gychwynnol i athrawon ac a gaiff ei wreiddio mewn ymchwil ar sail tystiolaeth a chydweithredu effeithiol.

Drwy ymgysylltiad cynnar â'r cwricwlwm drafft, mae ysgolion arloesi wedi ystyried goblygiadau dysgu proffesiynol uniongyrchol, ac mae'n amlwg y bydd angen dull cenedlaethol wrth inni symud yn gyflym tuag at gyhoeddi'r cwricwlwm drafft. Mae'r dull yn canolbwyntio ar y dysgwr ac yn ymgorffori pedwar diben y cwricwlwm newydd. Fe'i cynlluniwyd i ymateb i flaenoriaethau ysgol yn ogystal â blaenoriaethau cenedlaethol a lleol, ac mae'n cwmpasu taith ddysgu unigol pob ymarferwr. Mae'r cwricwlwm dysgu proffesiynol newydd yn seiliedig ar y safonau dysgu proffesiynol ac mae'n elwa ar fanteision cyfuniad o ddulliau. Datblygwyd y dull drwy broses o ymgynghoriad a chydadeiladu gan gysylltu â'r OECD, yr undebau, y prifysgolion, y consortia rhanbarthol, yr awdurdodau lleol, arweinwyr ysgolion, yr ysgolion arloesi a llawer o rai eraill. Cynhaliwyd amrywiaeth o brosiectau ymchwil ar gyfer rhoi sail dystiolaeth i gydrannau'r dull a sicrhau cydlyniad cyffredinol. Hoffwn achub ar y cyfle hwn hefyd i gydnabod gwaith y Pwyllgor Plant, Phobl Ifanc ac Addysg a'u her adeiladol i ddysgu proffesiynol wrth gefnogi cyflwyno'r cwricwlwm. Llwyddodd adroddiad y pwyllgor y llynedd i ddwyn ynghyd gyngor a mewnbwn gwerthfawr.

Pan gaiff y cwricwlwm drafft ei lansio ym mis Ebrill 2019, byddwn yn datblygu ymhellach ein dealltwriaeth o'r heriau sy'n gysylltiedig â'i weithredu mewn ysgolion. Mae'r buddsoddiad yr wyf yn ei gyhoeddi heddiw yn rhoi'r offer inni ac i'r system i wneud hyn yn llwyddiannus. Mae ein dull brethyn cartref o ddysgu proffesiynol yng Nghymru yn bwynt allweddol yn ein taith ddiwygio. Mae'n dwyn ein safonau proffesiynol newydd, y dull ysgolion fel sefydliadau addysgol a'r model dysgu proffesiynol at ei gilydd i greu gweledigaeth sy'n addas i'n system ni wrth iddi ddatblygu.

Bydd y dull newydd hefyd yn cynnwys canolbwyntio ar gefnogi athrawon i gael gwell dealltwriaeth o iechyd meddwl a lles a'i wella. Rydym wedi gwrando'n ofalus ar y proffesiwn yn hyn o beth, a'r gwaith a wnaeth y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. Yn yr ysbryd hwn, rwy'n ymrwymedig i sicrhau y bydd arian ychwanegol sylweddol ac adnoddau ar gael i gefnogi dysgu proffesiynol. Yn y flwyddyn ariannol hon, bydd £9 miliwn ychwanegol ar gael, ac yn y flwyddyn ariannol nesaf bydd hyn yn cynyddu i £15 miliwn. Mae hyn yn golygu y byddwn, dros y 18 mis nesaf, yn rhoi cyfanswm o £24 miliwn yn ychwanegol i gefnogi gweithredu'r dull cenedlaethol. Dyma'r buddsoddiad unigol mwyaf ar gyfer cymorth i athrawon yng Nghymru ers datganoli. Bydd yr arian yn mynd i'r rheng flaen a'r nod fydd creu a rhyddhau capasiti ar lefel ysgol a chlwstwr ar gyfer ymgysylltiad ag anghenion dysgu proffesiynol y cwricwlwm newydd sy'n strwythuredig, wedi'i reoli ac yn meddu ar yr adnoddau priodol. Rydym yn disgwyl trawsnewid mawr yn y ffordd y mae ein hymarferwyr a'n arweinwyr yn meddwl am eu dysgu proffesiynol yng ngoleuni'r cwricwlwm newydd, ac mae angen inni roi'r cymorth i ysgolion i wneud y newid sylweddol hwn.

Bydd y buddsoddiad hwn yn galluogi athrawon, arweinwyr a rhai eraill yn yr ysgolion i gymryd yr amser y bydd ei angen arnyn nhw i gyflawni'r newidiadau a mireinio eu harferion. Bydd hyblygrwydd yn rhan o'r cyllido, gan alluogi ysgolion i weithio gyda'i gilydd mewn ffyrdd sy'n addas i'w hamgylchiadau eu hunain. Bydd yn cefnogi athrawon i ddatblygu'r sgiliau sydd eu hangen i gynllunio'r cwricwlwm newydd a'r ddarpariaeth ohono, yn unol â'r newid sylfaenol yn y dull o weithredu sy'n ofynnol yn y cwricwlwm newydd. A bydd yn cefnogi hyfforddwyr ac arweinyddion dysgu proffesiynol penodedig ar lefel ysgol a chlwstwr—argymhelliad allweddol gwaith ymchwil gan brifysgolion ac yn rhyngwladol yn y maes hwn.

Llywydd, mae ein dull cenedlaethol o weithredu dysgu proffesiynol yn hanfodol i sut yr ydym yn gwerthfawrogi ein hathrawon ac yn buddsoddi yn eu rhagoriaeth. Rydym yn parhau â'n taith ddiwygio gydag eglurder a hyder, gan roi i'n hathrawon y gefnogaeth a'r buddsoddiad y mae eu hangen arnyn nhw i sicrhau eu bod yn dal ati i godi safonau ledled ein system addysg. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad heddiw. Rydym yn hapus iawn i gefnogi cryn dipyn o'r hyn yr ydych yn ei ddweud. Rydym yn cydnabod, wrth gwrs, y bydd adroddiad Donaldson yn gofyn am ailsgilio eang ymhlith ein hathrawon a staff cymorth, gyda'r rhyddid hefyd, gobeithio, i ymateb yn fwy uniongyrchol i'r dulliau amrywiol sydd gan ddisgyblion o ddysgu, yn hytrach na'r ddealltwriaeth fwy ragnodol sydd gan Estyn o addysgu, dyweder? Diolch i chi hefyd am eich sylwadau ar y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. Mae'n bwynt sy'n werth ei wneud bod beirniadaeth adeiladol yn ymwneud â helpu'r lle hwn i wneud gwaith da, ac nid yw'n gyfle'n unig i ddweud 'Gadewch i ni roi pwniad i'r Llywodraeth', er bod hynny'n demtasiwn ar adegau. Tybiaf y byddwch, wrth gwrs, yn edrych ymlaen at ein hymchwiliad nesaf, sydd ar gyllid ysgolion, sydd, yn fy marn i, mewn gwirionedd, yn ymwneud â thestun y datganiad hwn i ryw raddau hefyd.

Rydych yn dweud bod y dull o weithredu'r cyllid newydd hwn i gefnogi datblygiad athrawon wedi cael ei lunio ar y cyd â nifer o bartïon â diddordeb, gan gynnwys awdurdodau lleol. A oedden nhw'n ymwybodol o'ch bwriad chi i glustnodi'r cyllid newydd hwn sydd i'w groesawu'n fawr iawn ar gyfer y diben hwn yn y ffordd a wnaethoch chi? A ydych yn hyderus y caiff ei ddefnyddio ar gyfer hyn cyn gynted ag y bydd y cynghorau yn ei gael? Rwy'n deall yr hyn a ddywedwch chi, fod hyn ar gyfer y rheng flaen, ac, yn amlwg, fel Ceidwadwyr Cymreig, rydym yn cefnogi unrhyw gyllid uniongyrchol i ysgolion. Ond rwy'n awyddus i wybod sut y byddwch chi'n monitro'r defnydd o'r arian hwn pan fyddwch—wel, yn amlwg, rydych chi'n gwybod am sefyllfa'r awdurdodau lleol ar hyn o bryd, a cheir peth cydymdeimlad ymhlith y cyhoedd â'r safbwynt y maen nhw'n ei gyflwyno.

O ran y swm penodol o arian, sut ddaethoch chi i'r casgliad y byddai llwyddo i ddatblygu'r dysgu proffesiynol newydd hwn, i'r lefel a fyddai'n angenrheidiol iddo fod yn llwyddiannus, yn costio £24 miliwn? A wnaethoch chi ddadlau gydag Ysgrifennydd cyllid y Cabinet y gallai, er mwyn gwneud hyn yn hollol iawn, fod angen mwy arnoch, ond mai dyna'r cyfan yr oedd yn barod i'w roi i chi? Sut bynnag yr oedd hi, mewn gwirionedd, pe byddai'r awdurdod lleol yn gallu defnyddio rhywfaint o'r arian hwn mewn ffordd ychydig yn wahanol i'r diben yr oeddech chi'n ei fwriadu ar ei gyfer—ac, yn amlwg, dyma'r hyn yr oeddwn yn ei geisio yn fy nghwestiwn cyntaf—a fyddai hynny mewn gwirionedd yn lleihau'r swm gwirioneddol o arian fyddai ar gael i ddarparu'r hyfforddiant yr ydych yn credu sydd ei angen i gwblhau'r gwaith? Rwy'n credu mai un o'r pethau y byddem ni i gyd yn poeni amdano yw y gallai hyn, fel amcan polisi, ddatblygu i fod yn rhywbeth bregus a hyd yn oed fethu pe na fyddai'r arian y dywedasoch sy'n gwbl angenrheidiol yn dod i law.

Fy nghwestiwn nesaf yw: 'Beth sy'n hollol angenrheidiol?' Y £24 miliwn—yn amlwg, dywedodd Ysgrifennydd cyllid y Cabinet ein bod ni'n sôn am £15 miliwn ar gyfer y flwyddyn nesaf. Mae £9 miliwn arall wedi ymddangos o rywle, felly hoffwn pe gallech ddweud wrthym o ble y daeth y £9 miliwn hwn. Nid wyf yn dweud nad oes croeso iddo, ond gyda dim ond pum mis eto cyn diwedd y flwyddyn ariannol, sut ydych yn disgwyl i'r £9 miliwn hwn gael ei wario mewn ffordd ystyrlon, pan ragwelir na fydd unrhyw ddull cenedlaethol ond yn cael ei gyflwyno, mewn gwirionedd, o'r flwyddyn nesaf ymlaen? Ac ar ben hynny, datblygiad y cynnig dysgu proffesiynol—rhagwelwyd mai dim ond £5.8 miliwn fyddai'n angenrheidiol i ddatblygu hwnnw. Mae eisoes wedi cael ei ddatblygu, i bob pwrpas, felly beth am y £9 miliwn? Ar gyfer y cyflwyno? A sut fyddech chi'n gwneud hynny ymhen pum mis?

Clywais o'ch datganiad fod amrywiaeth o brosiectau ymchwil yn mynd rhagddynt. Wel, mae'n debyg na fyddan nhw'n barod i roi gwybod sut y bydd y £9 miliwn hwnnw i'w wario. Neu a oes unrhyw beth y gallech yn wirioneddol ei ddwyn ymlaen i'r flwyddyn hon? Oherwydd os oes— ac mae'n hynny'n gwbl bosibl—byddai hynny, yn amlwg, yn rhyddhau £9 miliwn ym mhen arall cyllideb y flwyddyn nesaf. Beth ydych chi'n rhagweld gwario hynny arno? Pwy yw'r hyrwyddwyr a'r arweinyddion dysgu proffesiynol yr ydych chi'n disgwyl eu gweld? Hynny yw, a ydyn nhw ar gael nawr, neu ai'r disgwyliad yw y byddan nhw'n dod i'r adwy ac yn ein helpu i gyflwyno'r cynllun da hwn y flwyddyn nesaf? A yw'r ysgolion yn glir ynghylch pwy y bydden nhw'n hoffi eu rhyddhau, os ydych yn gallu dwyn llawer o hyn yn ei flaen?

Rwy'n dymuno ei gwneud yn glir, mewn gwirionedd, nad wyf yn holi'r cwestiynau hyn i herio amcan eich polisi. Ond gan gofio bod yr awdurdodau lleol wedi bod yn crochlefain am arian ychwanegol, yn enwedig ar gyfer eu cyllideb ysgolion, sut y daethpwyd i'r penderfyniad fod y £9 miliwn hwn, sydd wedi ymddangos o rywle, yn mynd i gael ei ddefnyddio ar gyfer yr amcan clodwiw a theilwng hwn ond ar yr un pryd mae'r ysgolion yn dweud, 'A dweud y gwir, nid ydym yn gallu fforddio i redeg ein hysgolion.' Felly, pe gallech ein helpu ni ac esbonio hynny, byddwn yn ddiolchgar iawn. Yn sicr, mae'r arian i'w groesawu, ond rwy'n awyddus i ddeall mwy am natur uniongyrchol y defnydd ohono.

Diolch yn fawr iawn i Suzy Davies am y sylwadau a'r cwestiynau yna. Rwyf i o'r farn ei bod yn bwysig i ni gydnabod gwaith y Pwyllgor yn hyn o beth. Pan edrychodd y pwyllgor ar y cwricwlwm, hwn oedd argymhelliad Rhif Un y pwyllgor: mae angen i ni, fel Llywodraeth, fynd i'r afael ag anghenion dysgu proffesiynol y staff, os ydym eisiau datblygu amcanion y cwricwlwm. Rwy'n gobeithio bod yr aelodau o'r Pwyllgor a weithiodd ar yr adroddiad hwnnw yn falch ein bod wedi cymryd eu safbwyntiau i ystyriaeth wrth wneud hyn.

Gadewch imi fod yn gwbl glir ynglŷn â'r ffordd y bydd yr arian yn cyrraedd y rheng flaen. Yn y flwyddyn ariannol hon, dyrennir yr arian i'r consortia rhanbarthol, sydd wedi bod yn ymwneud â datblygiad y rhaglen hon ac sy'n hyderus y gallwn anfon yr adnoddau hynny i'r rheng flaen. Nid ydym yn dechrau o'r dechrau. Ceir sylfaen eang o dystiolaeth a gafwyd eisoes, ac mae ein hysgolion arloesi sy'n ymwneud â dysgu proffesiynol wedi bod yn arbrofi gyda rhai o'r technegau hyn eisoes. Felly, nid cychwyn stond yw hwn. Caiff ei lywio gan ymarfer sydd eisoes wedi ei wneud mewn ysgolion, ac mae rhai enghreifftiau gwych y gallaf gyfeirio atyn nhw. Er enghraifft, Ysgol Brenin Harri'r VIII yn y Fenni: arloeswr cymharol newydd ym maes datblygiad proffesiynol, ond yn gweithio yn galed iawn, iawn, nid yn unig o fewn eu hysgol eu hunain, ond mewn gwirionedd gydag ysgolion y clwstwr o'i chwmpas, i edrych o ddifrif ar beth yw'r anghenion a'r cyfleoedd dysgu proffesiynol os ydym eisiau bod yn barod ar gyfer y cwricwlwm—yn rhagweithiol iawn. Ysgol Gynradd Romilly: unwaith eto, enghraifft arall lle mae'r mapio wedi cael ei wneud eisoes ar gyfer unigolion i nodi beth y maen nhw'n ei deimlo sydd ei angen i'w paratoi ar gyfer bod yn barod i'r cwricwlwm newydd. Ond, yn amlwg, bydd yn rhaid i rywfaint o'r gwaith hwn gael ei ddatblygu ymhellach pan fydd manylion y Meysydd Dysgu a Phrofiad yn cael eu rhyddhau yn y gwanwyn y flwyddyn nesaf. Bydd hyn yn llywio ein trafodaethau parhaus am yr hyn sy'n angenrheidiol.

Grant a neilltuir i'r awdurdodau lleol fydd yr arian ar gyfer y flwyddyn nesaf, a bydd yn rhaid gwario'r arian i'r dibenion hyn. O ran arian i gonsortia ac i ysgolion fel ei gilydd, byddwn yn ceisio sicrhau bod tryloywder yn y dull o ddyrannu adnoddau a hefyd yn y gwaith o fonitro'r cyllid. Nawr, mae cydbwysedd i'w daro bob amser, onid oes, rhwng creu swm enfawr o fiwrocratiaeth, yn enwedig i ysgolion unigol, i roi cyfrif am arian, a gwneud yn siŵr bod yr arian yn cael ei ddefnyddio ar gyfer yr hyn y mae wedi ei fwriadu ar ei gyfer. Felly, byddwn yn gweithio gyda'r consortia rhanbarthol, y bydd yn ofynnol iddyn nhw gyhoeddi eu cynlluniau gwariant ar gyfer yr arian, a byddwn yn monitro'r niferoedd sy'n manteisio ar gyfleoedd dysgu proffesiynol yn ôl y grwpiau proffesiynol ac yn ôl yr ysgolion unigol. Felly, byddwn yn disgwyl casglu'r data hynny fel y gallwn fodloni ein hunain ynghylch y defnydd a wneir o'r arian. Ond mae'n rhaid taro cydbwysedd rhwng creu hunllef fiwrocrataidd i bobl a chaniatáu i'r arian gael ei ddefnyddio at y dibenion a fwriedir.

Nid oes cweryl rhwng fy nghydweithiwr Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a minnau. Nid oes mantais i mi o fod yn cweryla. Rwy'n credu ichi ddweud mod i'n 'dadlau' ag ef. Ond mae ef yn ymwybodol, os yw'n cwricwlwm am fod yn llwyddiant, yna bydd raid inni fuddsoddi yn ein hathrawon i'w galluogi i gyflawni hynny. Bydd yr holl waith yr ydym wedi ei wneud ar y cwricwlwm yn mynd i'r gwellt os na fydd ein hathrawon mewn sefyllfa i roi hwnnw ar waith yn llwyddiannus ar ran eu disgyblion. Yr enghreifftiau o'r mathau o bethau y bydd angen i ysgolion eu harchwilio—byddwn yn edrych ar oblygiadau'r cynnwys newydd, dulliau newydd o gynllunio a gwireddu dysgu, dulliau newydd o asesu cynnydd plant, datblygu'r sgiliau ar gyfer cynllunio'r cwricwlwm ar lefel ysgol—rhywbeth nad yw ysgolion efallai mor gyfarwydd â'i wneud—datblygu trefniadau cydweithredol ar gyfer y cwricwlwm ar lefel ysgol o 4 i 19 oed, felly mewn gwirionedd gwneud yn siŵr bod ysgolion cynradd ac uwchradd yn cydweithio i sicrhau bod llwybr i'w gael ar gyfer dysgwyr unigol. Goblygiadau, er enghraifft, y meysydd dysgu a phrofiad—bydd gennym faes dysgu a phrofiad newydd, sef iechyd a lles. Bydd hynny, mewn rhai ffyrdd, yn her i'r sector yn y maes arbennig hwn, a dyna pam mae angen i ni wneud yn siŵr y bydd ein hathrawon yn hyderus y gallan nhw fanteisio i'r eithaf ar y cyfle o fod â'r maes dysgu a phrofiad newydd o iechyd a lles.

At ba ddiben y disgwyliwn i'r arian gael ei ddefnyddio? Wel, rydym yn hyderus bod ysgolion mewn sefyllfa i fapio anghenion dysgu eu hathrawon. Byddwn yn disgwyl iddyn nhw ddefnyddio'r arian i ryddhau a llenwi bylchau gydag amser y staff ar gyfer cymryd rhan mewn gweithgarwch ar y cyd. Mae hynny'n anodd iawn yn aml. Rwy'n credu i ni gael y sgwrs hon yr wythnos o'r blaen yn y pwyllgor wrth drafod yr adegau y bydd cyllidebau yn gyfyng, y bydd y gallu i ryddhau staff ar gyfer hyfforddiant yn diflannu. Mae hyn nawr yn golygu y bydd adnoddau wedi eu neilltuo i ganiatáu i hynny ddigwydd.

Rwy'n ymwybodol iawn ac yn effro i'r pwysau sylweddol sydd ar lywodraeth leol. Byddwch wedi clywed ateb y Prif Weinidog heddiw o ran y Llywodraeth yn parhau i fwrw golwg ar beth arall y gallwn ei wneud i ysgafnhau'r pwysau. Rwy'n siŵr, pe bai'r Llywodraeth mewn sefyllfa i wneud hynny, byddai'r awdurdodau lleol yn awyddus i flaenoriaethu gwariant ar ysgolion a sicrhau bod plant yn eu hardal leol yn cael y cyfleoedd gorau posibl. Ond wedi gwneud hynny, bydd angen inni wneud yn siŵr bod gan yr athrawon hynny yn y stafell ddosbarth y sgiliau a'r hyfforddiant sydd eu hangen arnyn nhw. Wrth ymateb i adroddiad y pwyllgor, rydym yn ymateb hefyd i alwadau cyson gan yr undebau i fod â'r arian hwn yn ei le, ac roeddwn yn hapus iawn ddoe i weld y croeso cynnes iawn a roddodd undebau'r athrawon i'r cyhoeddiad hwn.

Raising standards and raising the status of the profession is something that Plaid Cymru has been calling for for many years, of course. If the workforce isn't given—

Mae'n flin iawn gyda fi, ond nid yw'r cyfieithiad i'w gael gennyf i, Llywydd. Rwy'n flin iawn.

Okay. Do you want me to try again? Is it working now?

Sori—

Ocê. Ydy hon yn broblem gan bawb?

Rwy'n flin iawn—

Na. Nid arnoch chi y mae'r bai; mae pethau fel hyn yn digwydd.

Nage, arnaf i y mae'r bai, sori. Mae'n gweithio ar hwn—mi gymeraf i fenthyg un Lesley.

Iawn. Pwyswch drosodd.

Bydd raid i mi lanhau hwn iddi wedyn.

Peidiwch â sôn, Ysgrifennydd y Cabinet. [Chwerthin.]

Siân Gwenllian to carry on.

Okay. I hope you can hear me now, and I hope the interpretation is clear too.

I'r dim.

Excellent. I will start again, therefore.

Raising standards and raising the status of the profession is something that Plaid Cymru has been calling for for many years. If the workforce isn’t given quality training throughout their career, from the initial teacher training up to retirement from the sector, then standards won’t improve in our classrooms.

Before turning to one issue that's been discussed here on a number of occasions, namely supply teachers and their part in the process, I also want to touch on the issue Suzy raised on the £15 million, and whether it would have been better for that funding to go straight into the core budget, rather than being a specific grant.

Now, I sympathise with you, because I’ve just said that I do think that we need to invest in professional learning. But, of course, it is an exceptionally difficult period for our local authorities, and the WLGA have said that they would very much prefer to see that £15 million being spent on retaining posts—either 350 experienced teachers or over 600 teaching assistants—as would have been the case if this funding had been included within the core budget.
I do recognise your dilemma: you want to spend the money in the right place, but, on the other hand, it is a period of crisis and our schools need every penny to retain their experienced teachers. So, I would just ask you to consider and to dwell on that a little.

To turn specifically now to supply teachers, there are four times more private agencies for supply teachers now than there were just a few years ago, and there are concerns about pay and conditions and professional development for these teachers, with very many schools increasingly reliant on supply teachers to cover teacher absences. It’s crucial, therefore, that those supply teachers also get training and that their information about curriculum developments is up to date.

In a statement by you recently on the Government website, it was stated that professional learning will be available to all practitioners in schools, not just teachers, so I would like to know whether there will be provision for supply teachers too and how you’re going to ensure that that works.

The statement also says that funding will ensure that the changes are made in a way that will prioritise the welfare of teachers and will have as little a disruptive effect on pupil learning as possible, and that the funding will help to ensure that staff are released for professional learning too. So, can you expand on how that is going to happen? Is that inevitably going to lead to more reliance on supply teachers? So, on those specific points and your comments on the core budget against the grant. Thank you.

Diolch yn fawr, Siân, ac mae'n flin iawn gyda fi am yr amhariad a gorfod gwneud ichi ailddechrau. Mae safon fy Nghymraeg yn gwella, ond hyd at flwyddyn 2 neu flwyddyn 3, ac nid yn ddigon da ar gyfer y Siambr.

Rwy'n credu mai'r hyn a groesawaf yn bendant yw eich dealltwriaeth na allwn ni sylweddoli, heb ragoriaeth yn y gweithlu addysgu, yr ymdrech ar y cyd ar draws y Siambr hon i ddarparu addysg o'r radd flaenaf. Dyna pam y tynnodd y Pwyllgor sylw at bwysigrwydd dod o hyd i'r adnoddau hyn. Os edrychwn ar adroddiadau blaenorol Estyn, tynnwyd sylw at yr angen i fuddsoddi yn ansawdd ein dysgu fel blaenoriaeth, a dyna pam mae hi'n hollol iawn dod o hyd i'r arian hwn.

Gallwn gael dadl am y dulliau y gall yr arian hwn fynd i'r rheng flaen, ond, fel yr ydych chi eich hunain wedi ei gydnabod, yn aml y peth cyntaf i ddiflannu yw buddsoddiad mewn staff a hyfforddiant. Ac, felly, os ydym eisiau buddsoddi yn ein staff, rwyf wedi penderfynu mai'r unig ffordd y gallwn fod yn gwbl sicr y bydd hynny'n digwydd yw drwy grant wedi'i neilltuo. Nid wyf i o'r farn y dylai fod yn ddewis deuaidd chwaith—ei fod yn arian ar gyfer y grant cynnal refeniw neu'n arian ar gyfer dysgu proffesiynol. Mae angen inni wneud yn well na hynny, a byddwn yn ailadrodd hefyd bod y Llywodraeth yn parhau i edrych ar yr hyn y gellir ei wneud i gefnogi'r grant cynnal refeniw yn y dyfodol.

Ond, Llywydd, defnyddiodd Siân Gwenllian y gair 'argyfwng'. Credaf i mai argyfwng fyddai ein cwricwlwm newydd yn cael ei gyflwyno ar sail statudol yn 2022 ac na fyddai ein hathrawon mewn sefyllfa i'w gyflawni. Byddai hwnnw'n argyfwng gwirioneddol. A heb i ni flaenoriaethu'r gwariant hwn ar gymorth a dysgu proffesiynol, ni fydd y cwricwlwm newydd yn cyflawni'r hyn y mae angen iddo'i gyflawni. Rwy'n credu y byddai hynny'n argyfwng gwirioneddol inni. Dyna pam yr wyf wedi gwneud y penderfyniad hwn i flaenoriaethu a rhoi'r adnoddau hyn yn benodol i fuddsoddi yn ein staff. Fel y dywedais, gwnaed hyn ar y cyd â'n cydweithwyr yn undebau'r athrawon ac maen nhw wedi croesawu'r adnodd hwn.

Rydych chi yn llygad eich lle i gydnabod bod gan gynorthwywyr addysgu ac athrawon cyflenwi hefyd yr un hawl i gael cyfleoedd dysgu proffesiynol. Maen nhw i raddau helaeth iawn yn aelodau gwerthfawr a werthfawrogir o'n gweithlu addysg ac mae ganddyn nhw swyddogaeth sylweddol wrth ddatblygu a chyflawni gydag addysg, ar ein cenhadaeth genedlaethol. Felly, yn rhan o'r broses fonitro, byddwn yn ceisio cael y consortia i adrodd ar y niferoedd sy'n manteisio ar yr hyfforddiant a faint ohono sydd ar gael i athrawon cyflenwi, ond hefyd yn edrych ar, ac yn rhoi, hyblygrwydd i ysgolion o ran eu gallu i ddefnyddio eu hadnoddau i gefnogi athrawon, a hefyd eu staff addysgu cynorthwyol. Mae rhai ysgolion yn gwneud hynny eisoes; mae rhai ysgolion yn dweud nad ydyn nhw mewn sefyllfa i wneud hynny. Felly, ceir hyblygrwydd ar gyfer ysgolion unigol a chlystyrau i wneud trefniadau ar gyfer staff addysgu a staff cynorthwyol addysgu a byddwn yn monitro materion sy'n ymwneud â chyflenwi.

Gwn fod materion ynghylch cyflenwi yn parhau i beri pryder i'r Aelodau ar draws y Siambr hon; maen nhw'n peri pryder i minnau. Dyna pam rydym yn parhau â'n gwaith o geisio ymgorffori telerau ac amodau gwell yn sgil ein caffael cenedlaethol o'r gwasanaethau hyn ac yn bwriadu sicrhau bod hyfforddiant proffesiynol ar gael fel rhagofyniad i asiantaethau sy'n gweithio yn y maes hwn. Fel y dywedais, nid wyf dan unrhyw gamargraff o ran yr heriau sy'n wynebu'r grant cynnal refeniw, ond, os ydym yn ddifrifol o ran sicrhau bod y proffesiwn yn barod ar gyfer y cwricwlwm newydd, a'n bod ni'n ddifrifol o ran llwyddiant y cwricwlwm, yna bydd yn rhaid inni fuddsoddi yn ein gweithlu ac mae'n rhaid inni wneud hynny nawr. Bydd yn rhy hwyr os arhoswn am flwyddyn neu ddwy arall, os neu pan fyddai neu na fyddai'r system ariannol—y sector ariannol, yr awyrgylch ariannol, yn well neu beidio. Mae'n rhaid achub ar y cyfle hwn nawr.

Diolch i chi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet, er fy mod yn nodi, unwaith eto, eich bod wedi rhyddhau eich cyhoeddiad allweddol i'r wasg cyn ei gyhoeddi i ni. Gan eich bod yn gallu cyhoeddi datganiad i'r wasg ar y mater, rydych chi'n amlwg mewn sefyllfa i gyhoeddi'r datganiad i Aelodau'r Cynulliad, ond wnaethoch chi ddim. Rwyf braidd yn siomedig eich bod wedi ei ryddhau i'r wasg gyntaf cyn gwneud y cyhoeddiad yn y fan hon.

Ond, gan droi at eich datganiad, rwy'n siŵr y bydd athrawon ac ysgolion yn hynod ddiolchgar i chi am yr arian yr ydych yn ei gyhoeddi heddiw—neu yn hytrach a gyhoeddwyd gennych chi ymlaen llaw. Tybed a yw hwn yn gyfaddefiad eich bod chi'n ceisio newid gormod yn rhy gyflym? A fu'n rhaid ichi addo'r swm hwn o arian oherwydd cost athrawon cyflenwi gan nad ydych chi wedi sicrhau dewis arall ar wahân i ddefnyddio asiantaethau, sy'n codi crocbris ar ysgolion? Ai'r cynllun o'r dechrau oedd gwario'r swm enfawr o £24 miliwn yn y modd hwn? Os felly, pam nad ydych chi wedi dweud hynny o'r blaen—hynny yw, pan wnaethoch chi gyhoeddi'r cwricwlwm newydd?

Rydych yn dweud ei fod ar gyfer sicrhau bod newidiadau yn cael eu gwneud mewn ffordd a fydd yn blaenoriaethu lles athrawon ac yn lleihau'r amharu ar ddysgu disgyblion. Nid wyf yn gwrthwynebu'r egwyddor o ddyrannu'r arian. Rwy'n credu fy mod i wedi dweud, gydag unrhyw fesur yr ydych yn ei gyflwyno, boed yn Fil anghenion dysgu ychwanegol neu beth bynnag, oni bai i'r adnoddau fod ar gael i ganiatáu i'r newidiadau hyn ddigwydd, nad yw hynny'n werth dim. Holi'r wyf i pam mae hyn yn dod i'r amlwg nawr a pham na chafodd ei ystyried yn gynharach, oherwydd siawns gen i y dylech chi fod wedi ystyried hyn pan gyhoeddwyd eich cynlluniau i gyflwyno'r holl newidiadau hyn i'r cwricwlwm yn y lle cyntaf, ac yn sicr fe ddylech chi fod wedi gwneud asesiad o'r effaith y byddai maint y newidiadau hyn yn debygol o'i gostio i'r proffesiwn addysgu i'w rhoi ar waith.

Yn y datganiad ysgrifenedig i'r wasg gan y Llywodraeth, cewch eich dyfynnu'n dweud bod yr arian yn dangos cymaint yr ydym yn gwerthfawrogi athrawon a dysgu proffesiynol, ac eto i gyd cyn hynny dywed mai bwriad yr arian yw pontio i'r cwricwlwm newydd mor hawdd â phosibl. Ond pa un o'r ddau ydyw? Roedd ychydig o anghysondeb yn y fan honno, mae'n ymddangos. Ai cyfle newydd yw hwn ar gyfer dysgu proffesiynol, fel yr awgryma eich dyfyniad, ynteu ymateb i'r panig y bydd angen help na chafodd ei ragweld hyd yma ar athrawon ar gyfer addasu i'r newidiadau, fel yr awgryma gweddill yr erthygl? Ai arian newydd yw hwn, ynteu arian y bydd yn rhaid iddo ddod o'r gyllideb addysg bresennol sy'n lleihau, y mae'r Llywodraeth Lafur yr ydych chi'n ei chynnal wedi ei thorri mewn termau gwirioneddol? Os nad yw'n arian newydd, a oes gennych gywilydd bod eich newidiadau chi yn gofyn am gymryd arian o rannau eraill o'r system addysg er mwyn helpu i hwyluso'r broses o drosglwyddo i'r cwricwlwm newydd oherwydd eich bod chi'n ceisio gwneud gormod o newidiadau yn rhy gyflym? Mae £24 million yn golygu llawer o athrawon newydd, llawer o lyfrau newydd—gallai rhai ysgolion gwledig ac ysgolion lleol osgoi cael eu cau. Felly, rwyf i o'r farn ein bod ni a'r trethdalwyr yn haeddu cael gwybod beth sy'n cael llai o arian—mae'n ddrwg gennyf, dechreuaf eto—beth fydd llai o arian yn cael ei wario arno er mwyn ariannu eich cyhoeddiad diweddaraf chi. Ac a wnewch chi roi rhestr fanwl o'r hyn fydd yn cael llai o gyllid nag a ragwelwyd o ganlyniad i hyn a pha asesiadau yr ydych chi a gweddill aelodau'r Cabinet wedi eu gwneud o oblygiadau'r gostyngiadau hynny? Diolch.

Llywydd, mae'n flin gennyf, mae'n rhaid fy mod i wedi camgymryd, oherwydd roeddwn i'n credu bod y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg a wnaeth ei ymrwymiad Rhif 1 ynghylch datblygiad proffesiynol o ganlyniad i'r cwricwlwm yn adroddiad unfrydol a gafodd ei gymeradwyo gan bob aelod o'r pwyllgor. Cyn belled ag y cofiaf i roedd Michelle Brown yn aelod o'r pwyllgor hwnnw, felly roedd hi'n gwbl ymwybodol o'r trafodaethau am hynny.

Nid wyf i erioed, ddim erioed wedi dweud na fyddai angen inni fuddsoddi yn natblygiad dysgu proffesiynol ein staff addysgu. Ni ddywedais i hynny erioed. Gwn yn well na neb, os ydym eisiau cael y system addysg yr wyf i'n ei dymuno i'm plant i, ac yn wir, i bob plentyn yng Nghymru, yna gweithlu addysg o ansawdd da fydd yn ei chyflawni. Nawr, mae'r Aelod yn dweud 'Pam nawr?', ac mae hwnnw'n gwestiwn dilys i'w ofyn. Rydym yn gwneud y cyhoeddiad hwn nawr gan fod y gwaith ymchwil wedi dod i ben, mae'r gwaith wedi cael ei wneud, i nodi pa gyfleoedd a gofynion dysgu proffesiynol sy'n deillio o'r newidiadau i'n cwricwlwm. Dyna pam mae'n bwysig inni wneud y cyhoeddiad hwn nawr, oherwydd mae'r ymchwil gyda—rydym wedi gwneud y gwaith ymchwil gyda'n prifysgolion, rydym wedi ymgynghori â'n proffesiwn addysgu, rydym wedi edrych ar effaith y newidiadau i'r cwricwlwm mewn gwledydd eraill a'r hyn y maen nhw wedi ei wneud i sicrhau bod y diwygiadau i'w cwricwlwm nhw wedi bod yn llwyddiannus. Mae'r gwaith wedi cael ei gwblhau bellach, mae ein hysgolion arloesi wedi bwydo nôl, ac rydym mewn sefyllfa i sicrhau y bydd y dull gweithredu cenedlaethol yn cael ei ddwyn yn ei flaen.

Nawr, mae Michelle Brown yn dweud, 'A yw'r cyhoedd mewn gwirionedd yn dymuno i ni wario'r arian hwn?' Wel, byddwn i'n dadlau—byddwn i'n dadlau—[Torri ar draws.] Byddwn i'n dadlau bod y cyhoedd yn disgwyl i'r Llywodraeth hon fuddsoddi mewn athrawon ledled y wlad hon sydd yn sefyll o flaen eu plant o ddydd i ddydd, yn darparu nid yn unig y cwricwlwm presennol ond gwricwlwm y dyfodol—cwricwlwm y cydnabyddir, ac eithrio gan UKIP, fod ei angen arnom ni yma yng Nghymru. Ac er mwyn rhoi'r cyfle gorau iddo lwyddo a pheidio â thynghedu ein hathrawon i fethiant, mae angen inni fuddsoddi ynddyn nhw. Mae'r Aelod yn dweud, 'Pa un o'r ddau ydyw? Buddsoddiad yn ein staff addysgu neu fuddsoddiad yn ein cwricwlwm?' Wel, ni allwch gael un heb y llall. Mae'n ymwneud â gwerthfawrogi ein proffesiwn addysgu; mae'n ymwneud â dweud y byddwn yn blaenoriaethu eu dysgu a'u datblygiad nhw. Nid siarad am y peth yn unig fyddwn ni, byddwn yn ei ariannu, a byddwn yn rhoi iddyn nhw'r cyfle gorau posibl i wireddu'r cwricwlwm newydd cyffrous i Gymru ar eu cyfer nhw, ond, yn bwysicach na hynny, ar gyfer ein dysgwyr.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am eich datganiad? Rwy'n croesawu'r datganiad a'r cyllid ychwanegol yn fawr iawn. Fel y tynnwyd ein sylw ato, roedd hwn yn faes o bryder mawr i'r pwyllgor ac rwyf fi, am un, yn falch iawn bod y Llywodraeth wedi gallu ymateb mor gadarnhaol.

Fel y tynnwyd ein sylw ato gennych, mae a wnelo hyn â'r cwricwlwm newydd, ond hefyd â buddsoddi yn ein gweithlu, sef ein hased mwyaf. Gwn fod Llywodraeth Leol wedi bod yn uchel ei gloch o ran y cyllid hwn, ond ys gwn i a fyddech chi'n achub ar y cyfle hwn i ailadrodd i mi nawr, er bod taer angen mwy o arian ar gyfer Llywodraeth Leol, ac rwy'n gobeithio y daw hwnnw, ei bod yn gwbl hanfodol inni fod â'r adnodd gwarchodedig hwn i fuddsoddi yn ein hathrawon medrus, yn enwedig gan fod Estyn wedi dweud wrthym ni'n gyson mai addysgu yw'r agwedd wannaf yn y system.

Roedd gennyf i un cwestiwn arall, am yr hyn a ddywedwyd gennych am y cyllid yn cyfrannu at helpu athrawon gyda'u hiechyd emosiynol a meddyliol. Mae hynny hefyd yn ymateb i adroddiad 'Cadernid Meddwl' y pwyllgor, a tybed a allech chi ddweud ryw ychydig bach mwy am sut y byddech chi'n rhagweld y rhan honno o'r arian yn cael ei gwario.

Diolch, Lynne, ac rwy'n falch ein bod wedi gallu defnyddio adroddiad y pwyllgor a'r dystiolaeth a gasglwyd i helpu i lunio a ffurfio polisi'r Llywodraeth. Fel y dywedodd Suzy Davies yn gynharach, dyna un o gryfderau ein system, rwy'n credu. Rwy'n gredwr cryf hefyd, yn yr egwyddor nad oes gan y Llywodraeth a gweision sifil yr holl atebion, ac mae hi'n bwysig defnyddio argymhellion y pwyllgorau, a'r amser y maen nhw'n ei roi, a'r ymdrech y maen nhw'n ei wneud, i lunio'r adroddiadau hynny, i helpu datblygu polisïau.

Bu'n rhaid i mi i glustnodi'r cyllid hwn i sicrhau y caiff ei wario at y dibenion hyn. Heb glustnodi yn y fath fodd, rwy'n credu bod perygl gwirioneddol na fyddai'r arian hwn ar gael ar gyfer cyfleoedd dysgu proffesiynol. Mae'n debyg bod datganiad i'r wasg Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn cadarnhau hynny—na fydden nhw wedi blaenoriaethu hynny; bydden nhw wedi ei wario nid ar bethau llai pwysig, ond bydden nhw wedi ei wario ar bethau gwahanol. Byddaf bob amser yn y Cabinet yn ceisio rhoi cymaint o adnoddau â phosibl i reng flaen y byd addysg. Fel y dywedais yn gynharach, mae'r Llywodraeth yn parhau i edrych i weld beth y gellir ei wneud i gefnogi awdurdodau lleol drwy gyfrwng y grant cynnal refeniw, ond mae hi'n gwbl hanfodol, os yw ein diwygiadau addysg i fod yn llwyddiannus, ein bod yn buddsoddi yn ein proffesiwn addysgu.

Nawr, bydd yr Aelod yn ymwybodol bod 'Dyfodol Llwyddiannus'—'Donaldson', fel y'i gelwir—yn amlygu, ac rwy'n dyfynnu,

'Mae angen i blant a phobl ifanc brofi lles cymdeithasol, emosiynol a chorfforol er mwyn ffynnu a llwyddo yn eu haddysg.'

Ac un o bedwar diben y cwricwlwm newydd fydd cefnogi plant a phobl ifanc i ddatblygu yn unigolion iach, hyderus, ac mae'r pedwar diben hynny, wrth gwrs, wrth wraidd ein cwricwlwm newydd. Felly, mae angen inni fod mewn sefyllfa i sicrhau bod athrawon yn meddu ar yr hyfforddiant hwnnw i'w galluogi i wireddu un o'r dibenion hynny.

Bydd un agwedd o ran 'yr hyn sy'n bwysig' ym maes dysgu a phrofiad iechyd a lles yn canolbwyntio ar iechyd meddwl ac emosiynol, ac, fel y dywedais wrth ateb cwestiynau yn gynharach, un o'r pethau y bydd angen i ysgolion fynd i'r afael ag ef wrth iddyn nhw baratoi ar gyfer y cwricwlwm newydd yw sut byddan nhw'n gallu ymwneud â'r meysydd dysgu a phrofiad, a sut byddan nhw'n gallu bod yn ffyddiog bod eu staff mewn sefyllfa i gyflawni hynny. O ystyried bod hynny'n rhan mor hanfodol o'r maes dysgu a phrofiad, byddem ni'n disgwyl y byddai ysgolion—efallai yn y gorffennol, mewn rhai ysgolion, nad ydyn nhw wedi rhoi llawer iawn o sylw i'r maes hwn—eisiau defnyddio rhai o'r adnoddau hyn i allu rhoi eu hunain mewn sefyllfa i gyflawni'r maes dysgu a phrofiad hwnnw, a'r datganiad 'yr hyn sy'n bwysig' hwnnw.

Wrth gwrs, bydd pethau'n gliriach i bawb ynghylch y meysydd dysgu a phrofiad pan gânt eu cyhoeddi yn y gwanwyn y flwyddyn nesaf, a bydd hynny'n ein helpu i lunio ein cyfres nesaf o gyfleoedd dysgu proffesiynol.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.

Eitem 4 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus: diwygio trefniadau llywodraethu a chyllid awdurdodau tân ac achub, ac rwy'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus—Alun Davies.

Dirprwy Lywydd, rydym ni i gyd yn falch iawn o'n gwasanaethau tân ac achub, a hynny'n haeddiannol hefyd. Maen nhw'n ymateb yn gyflym, yn effeithiol ac yn anhunanol i fygythiadau difrifol i'n diogelwch. Yn fwy na hynny, mae eu gwaith ataliol wedi helpu i leihau nifer y tanau a nifer y bobl sy'n cael eu hanafu gan danau o fwy na hanner ers datganoli'r cyfrifoldeb i Gymru yn 2005. Mae hynny'n llwyddiant mawr, ond mae hefyd yn her. Wrth i nifer y tanau leihau, bydd swyddogaeth y gwasanaeth yn ehangu. Mae gan ddiffoddwyr tân y sgiliau, yr hyfforddiant, y galluoedd a'r gwerthoedd i ymdrin ag amrywiaeth eang o ddigwyddiadau eraill, megis llifogydd, achosion meddygol brys ac ymosodiadau terfysgol. Mae ymgymryd â'r swyddogaeth ehangach hon nid yn unig yn fuddiol, ond rwy'n credu yn hanfodol i ddyfodol y gwasanaeth.

Mae gennym ni eisoes nifer o orsafoedd tân yng Nghymru sydd fel arfer yn ymdrin â llai nag un alwad brys i ddiffodd tân bob mis, a llawer sy'n gweld dim ond ambell ddwsin y flwyddyn. Rydym ni'n deall nad yw hyn yn gynaliadwy a'i fod yn gwneud recriwtio, ysgogi a chadw diffoddwyr tân yn anodd iawn. Ond ni ddylid cau gorsafoedd o'r fath chwaith, oherwydd byddai hynny'n gadael rhannau helaeth o'r wlad heb wasanaeth tân o gwbl.

Felly, mae'r dyfodol yn dibynnu ar wireddu'r potensial i wneud mwy trwy gydweithio ag asiantaethau eraill. I gyflawni hynny ac i sicrhau dyfodol sy'n hyfyw, mae angen i'r gwasanaeth gael ei lywodraethu a'i ariannu mewn ffordd fodern, atebol a chynaliadwy. Ar hyn o bryd nid dyna'r achos.

Ceir heriau cynyddol eraill hefyd. Mae pobl yn byw'n hwy ac yn aros yn annibynnol yn eu cartrefi, a dyna'n union beth yr ydym ni eisiau ei weld. Fodd bynnag, mae pobl hŷn mewn mwy o berygl o gael tanau yn eu cartrefi. Ar yr un pryd, mae angen i'r gwersi o drychineb Tŵr Grenfell gael eu dysgu a'u cymhwyso'n llawn o hyd. Bydd newid yn yr hinsawdd yn cynyddu'r peryglon o lifogydd a thanau gwyllt, ac mae cyllid cyhoeddus yn hynod gyfyngedig—sefyllfa nad yw ond yn debygol o waethygu yn sgil Brexit. Unwaith eto, mae hyn yn galw am y safonau uchaf o arweinyddiaeth ac eglurder, gan sicrhau fod gan y gwasanaeth yr adnoddau y mae eu hangen, ond gan roi hynny hefyd yng nghyd-destun ehangach gwasanaethau cyhoeddus eraill.

Nid yw'r trefniadau llywodraethu ac ariannu presennol yn addas at y diben newydd hwn. Maen nhw'n golygu y caiff y gwasanaeth ei redeg gan yr hyn sydd, i bob pwrpas, yn bwyllgorau mawr sydd led braich o'r holl wasanaethau lleol eraill a heb unrhyw fath o fandad democrataidd uniongyrchol. Nid oes unrhyw drafod cyhoeddus gwirioneddol nac atebolrwydd ynglŷn â'r hyn y mae'r gwasanaeth yn ei wneud neu'r hyn y dylai ei wneud, ac mae diffyg mecanweithiau ymgysylltu i ymateb i anghenion lleol sy'n newid. Eto i gyd, ni fu trafodaeth o'r fath ac atebolrwydd o'r fath erioed yn fwy pwysig.

Mae diffygion tebyg yn nhrefniadau ariannu awdurdodau tân ac achub. Mae'n rhaid i'r awdurdodau godi cyfraniadau ar ffurf ardoll gan awdurdodau lleol, gyda'r awdurdod tân ac achub a neb arall yn penderfynu ar y swm hwnnw. Nid oes unrhyw reolaeth neu gymeradwyaeth allanol o gwbl yn lleol nac yn genedlaethol. Ar adeg o gyni llym parhaus ym mhob gwasanaeth cyhoeddus, mae hynny'n anodd ei gyfiawnhau. Mae angen ffynhonnell gynaliadwy o arian ar gyfer yr amrywiaeth gynyddol o gyfrifoldebau amgenach na diffodd tân a ddisgrifiais i eisoes y prynhawn yma.

Dirprwy Lywydd, mae'r trefniadau presennol yn dyddio o ganol y 1990au. Er y buont efallai yn ddigonol ar y pryd, mae'r gwasanaeth a'r gofynion a roddir arno wedi newid yn sylweddol ers hynny. Ni ddylai unrhyw un weld hyn fel unrhyw fath o feirniadaeth ar aelodau, rheolwyr neu staff presennol yr awdurdod tân ac achub. Rydym ni'n gwybod eu bod nhw wedi gwneud eu gorau yn y system ddiffygiol sydd ohoni, ond mae angen newid y system honno ei hun bellach.

Mae'r Papur Gwyn yr wyf yn ei gyhoeddi heddiw yn nodi sut yr hoffem ni ddiwygio'n ddelfrydol. Mae hyn wedi ei seilio'n gadarn ar yr angen i wella'r ffordd y caiff y gwasanaeth ei reoli'n lleol, ac i sicrhau bod arweiniad effeithiol a gwir atebolrwydd ar y lefel leol honno. Bydd hynny'n golygu y bydd aelodaeth awdurdodau tân ac achub yn dod yn symlach ac yn fwy tryloyw, gyda mwy o gapasiti a gallu i ddarparu arweinyddiaeth strategol a gwleidyddol ac i ddatblygu cysylltiadau gyda gwasanaethau ac asiantaethau eraill. Hoffwn i hefyd weld aelodau anweithredol ar y lefel honno yn herio'n effeithiol.

Mae angen craffu'n briodol a chymeradwyo cyllidebau awdurdodau tân ac achub hefyd. Dylai'r swyddogaeth honno fod yn un i awdurdodau lleol, sy'n darparu'r mwyafrif sylweddol o gyllid awdurdodau tân ac achub. Rydym ni'n sylweddoli na all y gwasanaethau brys reoli na chwaith ragweld galw, felly mae'n rhaid adlewyrchu hynny wrth ddarparu adnoddau ar eu cyfer. Pe bai unrhyw fygythiad i hynny neu i safonau'r gwasanaeth yr ydym ni'n eu mwynhau, ni ddylai Llywodraeth Cymru oedi cyn ymyrryd.

Gall y rhan fwyaf o'r newidiadau hyn ddigwydd yn gymharol fuan, heb yr angen am ddeddfwriaeth sylfaenol. Yn y tymor hwy, rwy'n awyddus i archwilio diwygio mwy radical a fyddai'n llwyr gefnogi swyddogaeth gyfnewidiol y gwasanaeth ac yn sicrhau bod ganddo'r arweinyddiaeth broffesiynol briodol, gyda'r aelodau'n parhau i gael eu penodi i oruchwylio. Hoffwn i hefyd edrych ar y dewisiadau o ran ariannu'r ystod o gyfrifoldebau yr ydym ni'n disgwyl i'r gwasanaeth eu cyflawni mewn modd cynaliadwy a thryloyw. 

Rhaid inni ganolbwyntio ar ganlyniadau'r diwygio yn hytrach na dim ond ar y ffordd o wneud hynny. Rwyf, felly, yn hapus hefyd i ystyried dewisiadau eraill ar gyfer diwygio drwy'r broses ymgynghori a fyddai'n amlwg yn bodloni'r meini prawf y mae'r Papur Gwyn yn galw amdanynt.

Fodd bynnag, gadewch imi fod yn glir iawn nad wyf i o dan unrhyw amgylchiadau yn barod i drosglwyddo rheolaeth dros y gwasanaeth i gomisiynwyr heddlu a throseddu, fel sy'n digwydd yn Lloegr. Nid wyf i chwaith yn bwriadu newid y patrwm cyfredol o gael tri awdurdod tân ac achub na diwygio eu ffiniau presennol. Fel yr ydym ni wedi gweld dros y ffin, mae mynd ati fel yna yn creu mwy o broblemau nag y bydden nhw'n eu datrys.

Hefyd, fe hoffwn i sicrhau ein diffoddwyr tân fod diwygio ynglŷn â dim ond sut mae awdurdodau tân ac achub yn gweithredu yn gorfforaethol, ac nid ynglŷn â darpariaeth rheng flaen. Rwyf eisiau sicrhau y caiff y gwasanaeth ei arwain mewn modd cliriach a mwy atebol, a'i ariannu mewn ffordd decach, fwy cynaliadwy. Nid oes a wnelo hyn o gwbl ag unrhyw beth a fydd yn effeithio ar nifer y diffoddwyr tân, y cyfundrefnau hyfforddiant, offer, gorsafoedd tân neu faterion gweithredol eraill.

Dirprwy Lywydd, mae newid yn rhy aml o lawer yn ymateb i fethiant ac yn creu hyd yn oed mwy o bwysau ar sefydliad sydd mewn anhawster. Nid yw hynny'n wir yn yr achos hwn. Rwyf eisiau adeiladu ar y llwyddiannau yr ydym ni wedi'u gweld a chynnal y llwyddiannau a gafodd y gwasanaeth er mwyn sicrhau bod gennym ni wasanaeth yn y dyfodol y gallwn ni i gyd barhau i ddibynnu arno.

Wel, fel yr ydych chi'n ei ddweud, rydym ni'n falch iawn o'n gwasanaethau tân ac achub, a hynny am resymau da. Rydych chi'n nodi yn eich paragraff agoriadol y buon nhw'n gweithio i helpu i leihau nifer y tanau a phobl sy'n cael eu hanafu gan dannau. Yn wir, ers 2001-02, ychydig ymhellach yn ôl nag yr ydych chi'n edrych, bu gostyngiad o 69 y cant. Fodd bynnag, sut ydych chi'n ymateb i'r pryder bod cynnydd o 3 y cant mewn gwirionedd yn nifer y tanau y galwyd awdurdodau tân ac achub i ymdrin â nhw yn 2017-18, gan wrthdroi'r duedd honno, gyda chynnydd o 13 y cant yn nifer y tanau eilaidd, a chynnydd o 22 y cant yn nifer tannau glaswelltir, coetiroedd a chnydau, a 15 o anafiadau o ganlyniad i danau yng Nghymru, sydd mewn gwirionedd 50 y cant yn uwch na'r ffigur o 10 o bobl a gafodd eu hanafu gan dân a ddefnyddiwyd fel dadl o blaid yr hyn a ddaeth yn ddeddfwriaeth systemau chwistrellu rhag tân?

Rydych chi'n cyfeirio at bobl hŷn sydd mewn mwy o berygl o gael tân yn eu cartrefi a'r gwersi o drychineb Grenfell. Pa ystyriaeth ydych chi'n ei rhoi neu a roesoch chi i adroddiad y Sefydliad Ymchwil Adeiladu a gomisiynwyd gan y Dirprwy Brif Weinidog yn y DU yn 2002 a'r adroddiad dilynol gan Lywodraeth Cymru ei hun ar ddiwedd y ddeddfwriaeth systemau chwistrellu tân, a argymhellodd roi systemau chwistrellu rhag tân mewn tyrau uchel? Roedd yn llai brwdfrydig ynglŷn â thai newydd. Ond mae hi'n ymddangos na fu unrhyw ymateb i hynny tan ar ôl trychineb Grenfell.

Mewn llythyr ataf ar 20 Mehefin, fe wnaethoch chi ddweud nad ydych chi'n cytuno bod pobl hŷn yn wynebu risg benodol o danau trydanol, p'un ai o ran ffynhonnell y tân neu ei achos. Rwy'n credu o bosib eich bod chi wedi cwrdd ag Electrical Safety First ers hynny. Rwy'n credu yr oedd gennych chi gyfarfod wedi ei drefnu gyda nhw ym mis Gorffennaf. Roedd ganddyn nhw ffigurau yn dangos, o 1,485 o danau domestig y llynedd—rwy'n cymryd bod hynny'n golygu yn y DU—roedd 71 y cant ohonyn nhw yn danau trydanol a 63 y cant yn y gegin. Ac, yn y cyd-destun hwnnw, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i godi ymwybyddiaeth o'r tanau a achosir gan drydan yng Nghymru?

Mae fy nghwestiynau olaf yn ymwneud â'ch newidiadau arfaethedig i drefniadau llywodraethu a chyllido, yr ydych chi'n dweud yn syml nad ydyn nhw'n addas at y diben. Yna yn eironig, rydych chi'n priodoli'r methiannau i

'bwyllgorau mawr o gynghorwyr meinciau cefn sydd led braich o'r holl wasanaethau lleol eraill a heb unrhyw fath o fandad democrataidd uniongyrchol.'

Mae hwnnw'n fodel, os cofiaf, y buoch chi'n ei amddiffyn pan oedd Llywodraeth y DU yn cynnig sefydlu comisiynwyr heddlu a throseddu, gan ddefnyddio geiriau bron yn union yr un fath bryd hynny. Rydych chi'n dweud y bydd hynny'n golygu y bydd aelodaeth awdurdod tân ac achub yn symlach a mwy tryloyw o ganlyniad, gyda'r angen i gymeradwyo a chraffu ar gyllidebau mewn modd priodol. Wel, diolch byth, mae'r awdurdodau tân ac achub yn dryloyw gyda dogfennau eu cyfarfod, sydd yn bwynt dilys wrth ystyried eu trefniadau cyllid a llywodraethu presennol. Cyfeiriodd adroddiad prif swyddog tân y gogledd i'w awdurdod tân ar 17 Medi at faterion allweddol a nodir mewn llythyr gennych chi at gadeiryddion awdurdodau tân ac achub ym mis Chwefror ar gyfer y cyfarfod a gafodd y tri chadeirydd gyda chi ar ddiwedd Ebrill, at eich penodiad ar y pryd o'r Athro Catherine Farrell o Brifysgol De Cymru a'r Athro Rachel Ashworth, Prifysgol Caerdydd, i siarad â chynrychiolwyr o awdurdodau tân ac achub a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ac fe gyflwynwyd eu hadroddiad i chi. Ac roedd adroddiad dirprwy brif swyddog Awdurdod Tân ac Achub De Cymru ym mis Medi i'w awdurdod ef neu hi yn cynnwys crynodeb o'r adborth a gasglwyd ynghyd o'r cyfarfodydd a gynhaliwyd gyda chadeiryddion, penaethiaid a phersonél ychwanegol yr awdurdod tân ac achub a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Sut, felly, ydych chi'n ymateb i'r canfyddiadau yn yr adroddiad hwnnw nad yw penaethiaid a chadeiryddion yn gwrthsefyll newid, a'u bod wedi rhoi enghreifftiau lu o sut maen nhw wedi cofleidio hynny, ond fe wnaethon nhw sôn am nifer o bryderon ynghylch yr awgrym y gellid diwygio awdurdodau tân ac achub yng Nghymru?

Sut ydych chi'n ymateb i'r datganiad bod sawl un ohonyn nhw yn cwestiynu'r diffyg tystiolaeth a'r sail resymegol glir ar gyfer diwygio, a'u bod yn teimlo nad yw'r problemau honedig gyda'r system bresennol wedi'u nodi'n glir, gan ei gwneud hi'n anodd iddyn nhw amcangyfrif y gwerth ychwanegol y gellid ei ennill drwy unrhyw newid, a'r datganiad lle mynegodd rhai ohonyn nhw eu pryder am newid system sy'n gweithio'n dda ac am 'chwalu system nad yw wedi torri', gan roi'r enghraifft y canfuwyd bod atebolrwydd o ran tân yn ddigonol iawn o gofio'r raddfa a'r gyllideb ar gyfer y gwasanaeth, o gymharu â systemau atebolrwydd ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus eraill sy'n gweithredu ar raddfa lawer mwy, a'r datganiad y pwysleiswyd yn y cyfweliadau pa mor bwysig yw'r cyswllt etholiadol drwy awdurdodau lleol ac a oedd yn cynnig enghreifftiau o sut y caiff hyn ei weithredu ar hyn o bryd i sicrhau atebolrwydd, tryloywder, ymgynghori a gwybodaeth? Ac, yn olaf, sut ydych chi'n ymateb—ni wnaf ddarllen pob un ohonyn nhw oherwydd bod llawer ohonyn nhw—i'r crynodeb o'r awgrymiadau ar gyfer gwella yn yr adroddiad hwnnw, yr ydych chi rwy'n siŵr, wedi eu cerfio ar wal eich ystafell wely, ond a oedd yn cynnwys yr angen am gysondeb o ran manylebau swyddogaeth aelodau, eglurder ynglŷn â'r swyddogaeth o graffu a herio, arwydd o lefel datblygiad aelodau a'r cymorth y maen nhw yn ei gael, a'r angen i gyfethol aelodau sydd ag arbenigedd o'r tu allan i'r gwasanaeth, o feysydd megis iechyd a gofal cymdeithasol, ar gyfer yr awdurdod tân ac achub, neu is-bwyllgor newydd i graffu ar waith pwyllgor materion cenedlaethol? Diolch.

Dirprwy Lywydd, daeth ofn dychrynllyd arnaf hanner ffordd drwy'r cyfraniad hwnnw fod yr Aelod Ceidwadol yn mynd i ddarllen nodiadau pob cyfarfod a gefais dros y flwyddyn ddiwethaf, a darllen o nodiadau pob cyfarfod, cyfraniad pob aelod yn y cyfarfod hwnnw. [Chwerthin.] Gallai fod wedi bod yn sesiwn hir iawn, iawn.

Gadewch imi ddweud hyn: rydym ni, fel y dywedodd yr Aelod, wedi cael sgwrs hir iawn gyda'r cadeiryddion a'r prif swyddogion presennol wrth inni symud drwy'r broses. A, dros y flwyddyn neu ddwy ddiwethaf, rwyf wedi ceisio datblygu dadl, gyda'r cadeiryddion yn arbennig, dros yr angen i ddiwygio a ffurf y diwygio hwnnw. Cyflwynais yr elfen academaidd i hynny ar sail ymgais i lunio ac i ganiatáu datblygu syniadau eu hunain ar rai o'r materion hyn. A gadewch imi ddweud hyn: Papur Gwyn yw hwn, ac mae'n Bapur Gwyn sy'n holi barn ynglŷn â chynigion penodol, ond nid yw'n Bapur Gwyn sy'n anwybyddu dewisiadau eraill. Yn wir, pe bai'r Aelod yn rhoi o'i amser i ddarllen y Papur Gwyn yn fanwl, yna byddai'n gweld, yn y Papur Gwyn ei hun, ein bod ni yn gwneud ymdrech i ddweud, os oes cynigion eraill, awgrymiadau eraill, argymhellion eraill ar gyfer diwygio, ein bod ni'n hapus i roi sylw iddyn nhw ac i ystyried y cynigion ychwanegol hynny. Nid wyf ar unrhyw adeg yn y broses hon wedi siarad o blaid nac yn erbyn unrhyw fesurau amgen neu unrhyw awgrymiadau amgen, ac eithrio cael llu cenedlaethol, brigâd genedlaethol, a hefyd trosglwyddo cyfrifoldeb i'r comisiynwyr heddlu a throseddu. Dyna'r ddau ddewis yr wyf i wedi eu diystyru, ond nid wyf i wedi diystyru dewisiadau eraill. Os oes gan lefarydd y Blaid Geidwadol unrhyw awgrymiadau y mae'n dymuno inni eu hystyried, yna rwy'n fwy na pharod i roi ystyriaeth briodol i'r materion hynny.

Ond yn ei gyfraniad, mae yntau, mewn sawl ffordd, yn dadlau dros ddiwygio. Efallai y bydd clywed hynny yn torri ei galon, ond mae yn dadlau o blaid diwygio, oherwydd mae yntau yn amlinellu'r newid yn natur bygythiad tân. Mae'n disgrifio tanau eilaidd, tannau ar y glaswelltiroedd a'r rhosydd, ac efallai yr hoffai werthfawrogi'r arbenigedd a'r deheurwydd sydd gennym ni yn awr yn y gwasanaethau tân yng Nghymru. Efallai ei fod yn ymwybodol bod gwasanaeth tân de Cymru wedi treulio llawer iawn o amser yn gweithio gydag eraill ar weunydd Saddleworth, er enghraifft, yn ymdrin â'r tanau a fu yn Lloegr, ar draws y ffin, dros fisoedd yr haf. Ac mae'r arbenigedd hwnnw—yr wybodaeth, y deheurwydd hwnnw—yn bethau y mae arnom ni eisiau eu gwella a buddsoddi ynddyn nhw ar gyfer y dyfodol. Mae'r galluoedd sydd gan yr awdurdodau a'r gwasanaethau tân ac achub bellach ymhell y tu hwnt i'r hyn y byddem ni wedi eu rhagweld yn bosibl yn y 1990au, pan luniwyd y strwythurau presennol. Ac mae'n addas ac yn briodol, felly, ein bod yn diwallu angen sy'n newid ac yn esblygu drwy ddadlau a thrafod sut mae ein strwythurau yn addas at y diben i ymateb i'r sefyllfa honno sy'n newid ac yn datblygu.

Felly, rwy'n gobeithio y gwnaiff efallai godi ei ben ychydig, a rhoi ystyriaeth ddyledus i'r materion hyn. Ac os yw'n dymuno bod yn rhan o'r drafodaeth am y dyfodol, rwy'n fwy na pharod i gael y sgwrs honno gydag ef. Bydd yr heriau y byddwn ni yn eu hwynebu yn y dyfodol yn rhai mawr. Rydym ni'n gwybod, ac rydym ni wedi trafod eisoes, y newidiadau sydd eu hangen i'r patrwm o ymateb i danau. Gofynnodd yr Aelod nifer o gwestiynau am Dŵr Grenfell a'n hymateb i hynny. Dywedaf wrtho ein bod wedi dilyn arweiniad y Gweinidog wrth ymateb i'r materion hyn, ac mae hi, fel y bydd yn ymwybodol, wedi gwneud sawl datganiad i'r Cynulliad hwn ar ymateb esblygol Llywodraeth Cymru i drychineb llwyr Tŵr Grenfell. A byddwn yn parhau, a bydd hithau'n parhau, i arwain yr ymateb hwnnw.

Ond gadewch i mi ddweud hyn: wrth inni symud ymlaen i ymateb—ac rwy'n credu, sefydlu strwythur newydd i ymateb i Grenfell—mae'n addas a phriodol bod yr awdurdodau tân ac achub yn chwarae rhan lawn a blaenllaw wrth ymateb i hynny. Dyna pam fod angen awdurdodau tân ac achub arnom ni sy'n addas at y diben, ac sydd â'r cyllid a'r drefn lywodraethu i'w galluogi i wneud hynny.

Dai Lloyd.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Cyn imi ddechrau, mewn gwirionedd, mae'n gwbl briodol eich bod yn y gadair ar gyfer y datganiad hwn, Dirprwy Lywydd, gan mai chi yw'r ysbrydoliaeth y tu ôl i'r ddeddfwriaeth systemau chwistrellu rhag tân, ac mae hi'n briodol inni gydnabod hynny unwaith eto.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet hefyd am ei ddatganiad a chroesawu llunio'r Papur Gwyn hwn? Mae'n briodol inni dalu teyrnged i ddiffoddwyr tân—mae hi'n briodol inni fod yn falch iawn ohonyn nhw a'u holl wasanaethau achub. Maen nhw, yn briodol iawn, fel y dywedir bob amser, yn peryglu eu cyrff. Ac fel y crybwyllwyd, ceir heriau cynyddol eraill hefyd—mae pobl yn byw'n hwy fel y soniodd Ysgrifennydd y Cabinet. Ac, ie, yn sicr yn y maes gofal cymunedol a gofal sylfaenol, rydym ni'n cadw pobl yn eu cartrefi yn awr nad oeddem ni'n arfer eu cadw yn eu cartrefi. Yn rheolaidd, mae gennym ni bobl eiddil iawn 80 a 90 mlwydd oed sy'n byw ar eu pen eu hunain, ac mae hynny'n her benodol, ac mae'n her, o bryd i'w gilydd, yr wyf yn ei thrafod gyda chydweithwyr o'r gwasanaethau tân ynghylch sut i fynd i'r afael â'r heriau hynny. Felly, yn sicr, mae'r maes yn newid, gyda mwy o bwyslais ar waith ataliol, wrth i nifer y tanau, fel yr ydym ni wedi clywed, leihau. Yn wir, mae hynny wedi dod yn amlwg wrth edrych ar y cartŵn Cymraeg sy'n cynnwys eicon y diffoddwyr tân, Sam Tân. Yn amlwg, rwy'n gwylio'r fideos hyn bellach gyda'r ŵyr ac maen nhw'n fideos hollol wahanol i'r rhai yr oeddwn i'n eu gwylio genhedlaeth yn ôl gyda'm plant, sy'n seiliedig ar gymuned Pontypandy lle mae rhywbeth o hyd yn mynd o chwith—ac mae llawer mwy o bwyslais ar atal y dyddiau hyn, ac ar swyddogaeth ehangach y gwasanaethau tân yn gyffredinol, sydd i'w groesawu, yn naturiol.

Nawr, ym 1999, dim ond un o'r gwasanaethau 999 oedd wedi'i ddatganoli i'r Cynulliad hwn. Erbyn 2005, roedd yr ail wasanaeth 999 wedi ei ddatganoli, sef y gwasanaeth tân. Rydym ni'n dal i ddisgwyl i wasanaethau 999 eraill gael eu datganoli, megis yr heddlu. Felly, rwy'n croesawu sylwadau Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch peidio â datganoli unrhyw reolaeth dros y g