National Assembly for Wales

Galw'r Aelodau i drefn. 

Cyn i ni ddechrau ar y trafodion heddiw, rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau am ymuno â mi i nodi blwyddyn ers y bu farw ein cyn gyd-Aelod, Carl Sargeant. Ac ar ran holl Aelodau'r Cynulliad a’r staff, hoffwn fynegi ein cydymdeimlad dwys â’n cyd-Aelod, Jack Sargeant, a'i deulu ar yr adeg anodd hon.

Yr eitem gyntaf felly ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Llyr Gruffydd. 

Diolch. Nodwyd ein gweledigaeth yn ein hymgynghoriad, 'Brexit a'n tir'. Rydym eisiau sector amaethyddol ffyniannus a chryf lle mae ffermwyr yn cynhyrchu canlyniadau o bwysigrwydd mawr i Gymru gyfan. Ceir llawer o ganlyniadau na all neb ond ffermwyr Cymru ar dir Cymru eu cynhyrchu.

Diolch i chi am eich ymateb. Mae'r sector amaeth, wrth gwrs, yn un o gynheiliaid allweddol yr iaith Gymraeg yma yng Nghymru, a byddwch chi'n ymwybodol o ddyletswyddau'r Llywodraeth yng nghyd-destun Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, lle mae ystyriaethau diwylliannol a ieithyddol i fod i gael eu gwrthbwyso'n gyfartal ag ystyriaethau economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol. Gyda hynny mewn golwg, ac o fod yn ymwybodol o'r ymateb sydd wedi bod gan Gymdeithas yr Iaith Gymraeg, gan Cytûn—Eglwysi Ynghyd yng Nghymru, gan Fforwm Gwledig y WLGA, a'r gofid mae rhai o'r rheini wedi'i fynegi am yr impact y bydd yr argymhellion o fewn 'Brexit a'n tir' yn ei gael ar yr iaith Gymraeg, a wnewch chi gadarnhau y bydd y Llywodraeth yn cynnal asesiad trylwyr o impact ieithyddol unrhyw newidiadau y byddwch chi yn eu cyflwyno ac, os bydd yr asesiad impact hwnnw yn dangos y bydd yna niwed i ddyfodol yr iaith Gymraeg, y bydd y Llywodraeth yn newid ei chwrs?

Diolch. Yn sicr, byddwn yn cynnal asesiad o’r effaith ar y Gymraeg, dros y misoedd nesaf yn ôl pob tebyg, cyn i ni gyflwyno'r Papur Gwyn. Yn ôl pob tebyg, mae'r sector amaethyddol yn gwneud mwy o ddefnydd o’r Gymraeg nag unrhyw sector arall yng Nghymru, ac rwy'n credu mai un o'r ffyrdd gorau o warchod yr iaith yw cadw ffermwyr i ffermio ar ein tir.

Un o'r materion cydnerthedd a ddatgelwyd gan yr holl drafodaethau am yr hyn a all ddigwydd o ganlyniad i Brexit yw'r prinder ffrwythau a llysiau a dyfir yn y wlad hon. Yn amlwg, mae hwn yn fater pwysig i les pawb ohonom, ond yn enwedig o ran ein gallu i gyflenwi cynnyrch ffres i’n hysgolion, ein hysbytai a'n gwasanaethau cyhoeddus eraill. Felly, roeddwn yn meddwl tybed beth oedd eich cynlluniau ar gyfer sicrhau bod gennym ddigon o gyflenwadau o lysiau a ffrwythau, cyflenwadau sydd wedi cael eu tanseilio braidd dros yr 20, 30 mlynedd diwethaf.

Diolch. Dylwn fod wedi crybwyll yn fy ateb agoriadol i Llyr ein bod wedi cael 12,000 o ymatebion i 'Brexit a'n tir'. Felly, rydym wrthi'n dadansoddi'r ymatebion ar hyn o bryd a bydd gennym ymgynghoriad manylach eto yn y gwanwyn, ac yn amlwg, bydd yn pennu ein polisi. Ond rwy'n credu bod yna gyfle go iawn yn codi o gynhyrchu ffrwythau a llysiau, am y tro cyntaf mae'n debyg. Byddwn yn gallu edrych ar gynlluniau a all gynyddu potensial y farchnad, a all yrru gwelliannau mewn cynhyrchiant, arallgyfeirio. Felly, rwy'n credu ei fod yn faes lle byddwn yn sicr yn awyddus i gynorthwyo ffermwyr i allu arallgyfeirio i feysydd fel garddwriaeth neu amaeth-goedwigaeth.

Diolch. Rhoddwyd gwybod i ni am nifer fach iawn o gwynion yn ymwneud ag insiwleiddio waliau ceudod a osodwyd dan gynlluniau a ariennir gan Lywodraeth Cymru. Caiff yr holl waith a wneir trwy ein cynlluniau Nest ac Arbed eu darparu gan osodwyr cofrestredig. Os methir gwneud y gwaith yn iawn, gall buddiolwyr ofyn am gael gwaith adferol wedi’i wneud gan y contractwr. Os na fydd y contractwr yn masnachu mwyach, cyfeirir defnyddwyr at yr Asiantaeth Gwarantau Inswleiddio Waliau Dwbl er mwyn i waith adferol gael ei wneud lle y bo'n briodol.

Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy'n siŵr fod y nifer fach o bobl y cyfeiriwch atynt i gyd yn fy etholaeth i yn ôl pob golwg, oherwydd mae gennyf nifer fawr o bobl sydd wedi wynebu problemau o ganlyniad i fethiant gwaith inswleiddio waliau ceudod, ac felly, maent bellach yn wynebu biliau mawr oherwydd y gwaith sy'n rhaid ei wneud. Nawr, fel y dywedasoch yn eich ateb, fe aethant yn ôl at yr adeiladwr, ond ymddengys bod y rhan fwyaf o'r adeiladwyr hynny wedi diflannu'n sydyn iawn. Mae’n gwestiwn arall a oeddent ond yn gwneud y gwaith er mwyn gwneud arian iddynt eu hunain yn unig. Fe aethant at yr Asiantaeth Gwarantau Inswleiddio Waliau Dwbl (CIGA), fel y dywedasoch, ac nid yw CIGA yn wirioneddol gefnogol i’w gwarant. Mewn gwirionedd, yr hyn y mae CIGA yn ei ddweud yw, 'Mae'n ddrwg gennym, problem gyda'r eiddo yw hon, nid yw'n ymwneud â'r gwaith insiwleiddio waliau ceudod'. Ac mae'r unigolion hyn yn unigolion agored i niwed heb arian i dalu am y gwaith sydd angen ei wneud. A wnewch chi roi camau ar waith yn erbyn CIGA os gwelwch yn dda i sicrhau eu bod yn cyflawni eu rhwymedigaethau? Maent yn rhoi gwarant ar waith i roi sicrwydd i bobl a ymgymerodd â’r cynlluniau Llywodraeth Cymru hyn, fel eu bod yn gwybod, pe bai problem, y byddent yn cael y gefnogaeth honno. Yn anffodus, nid yw'r gefnogaeth honno yno.

Diolch i David Rees am y cwestiwn. Soniais mai CIGA yw'r prif ddarparwr gwarantau yn y mater hwn yn draddodiadol. Ac fe gofiwch ein bod wedi cael dadl—tua blwyddyn yn ôl mae'n debyg—pan gafwyd rhywfaint o feirniadaeth o CIGA. Ac yn dilyn y ddadl honno, cyfarfûm â'r prif weithredwr i drafod y pryderon a godwyd er mwyn deall pa gamau y maent yn eu gweithredu er mwyn lliniaru'r problemau hyn. Ac rwy’n ymwybodol eu bod wedi mynd i'r afael â llawer o bryderon blaenorol; rydym yn ei fonitro'n llawer mwy gofalus. Mae'n rhaid i mi ddweud, yn ystod y misoedd diwethaf, fod gohebiaeth ynghylch problemau wedi lleihau, ond credaf ei bod yn bwysig iawn fy mod yn ymwybodol o'r problemau. Felly, os oes gennych unrhyw achosion unigol, ysgrifennwch ataf, a byddaf yn sicr yn eu trafod gyda CIGA. Rydym yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU, a CIGA ac asiantaethau eraill, fel y gallwn sicrhau diogelwch effeithiol i ddefnyddwyr; rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn i bobl wybod ble i fynd. Ond buaswn yn hapus iawn i edrych ar unrhyw achosion sydd gennych; os hoffech ysgrifennu ataf i drafod achosion unigol, buaswn yn falch iawn o wneud hynny.

Rwy'n credu bod David Rees wedi nodi mater pwysig iawn, yn rymus iawn, ac nid eich etholwyr chi yn unig sydd wedi’u heffeithio gan hyn, David, ond etholwyr ACau ledled Cymru. Ysgrifennydd y Cabinet, mae hyn o ddifrif yn tynnu sylw at y broblem pan fyddwch yn ailosod y stoc dai bresennol mewn modd sy'n gwyro oddi wrth y safon wreiddiol, ac nad yw'n cael ei wneud yn y ffordd y dylai gael ei wneud. Ac mae'n bwysig iawn fod cwmnïau sy'n gwneud y math hwn o waith yn gwybod yn iawn beth y maent yn ei wneud, a bod gwersi wedi'u dysgu o hyn. A allwch ddweud wrthym—efallai nad ydym yn gwybod gwir faint y broblem hon eto, gall gymryd peth amser i broblemau ddod yn amlwg, ac efallai na fydd rhai o'r bobl sy'n agored i niwed sy'n byw yn y tai hyn y gwnaed gwaith ailosod gwael arnynt yn ymwybodol o’r broblem eto hyd yn oed. Felly, beth rydych chi'n ei wneud i sicrhau eich bod yn canfod faint o bobl sydd angen cymorth gyda hyn mewn gwirionedd? Ac fel y dywedais o'r blaen, pa wersi a ddysgwyd gan Lywodraeth Cymru, ac yn wir y cwmnïau sy'n ailosod, i sicrhau nad yw'r broblem hon yn digwydd yn awr, ac na fydd problemau ôl-osod gwahanol ond cysylltiedig yn dod i'r amlwg yn y dyfodol?

Wel, rydych yn gofyn beth a wnaethom fel Llywodraeth, ac yn sicr o dan y cytundebau newydd sydd gennym ar gyfer Nest 2 ac Arbed 3, fe wnaethom gryfhau'r broses ymhellach trwy gynnwys gofynion sylfaenol ar gyfer gwarantau, monitro cadarn—oherwydd nid wyf yn meddwl bod y monitro mor gadarn ag y gallai fod wedi bod yn y cychwyn—a sicrwydd, ac rydym hefyd yn arolygu pob gwaith gosod wrth gwrs.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau i'r Ysgrifennydd Cabinet. Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.

Diolch, Llywydd. Mae'r newyddion bod Arolygiaeth Gynllunio Lloegr a Chymru yn bwriadu cael gwared ar rôl cyfarwyddwr gweithredol Cymru yn amlwg yn mynd i fod yn syndod i nifer o bobl ac yn anfon neges glir o safbwynt y peryg bod Cymru yn cael ei hisraddio oddi fewn i'r arolygiaeth honno. A allaf i ofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet ba ran a gafodd hi a Llywodraeth Cymru yn y penderfyniad hwnnw?

Rwy'n cytuno'n llwyr â chi—rwy’n credu bod unrhyw israddio yn statws cangen Cymru o'r arolygiaeth yn hollol annerbyniol. Yn flaenorol, efallai y bydd Llyr yn ymwybodol ein bod wedi ystyried cael arolygiaeth gynllunio gwbl ar wahân i Gymru yn 2015. Rwyf wedi cadw hynny o dan arolwg, ac rwy'n ddiolchgar iawn fod fy rhagflaenydd wedi gwneud hynny, ac rwyf wedi gallu ystyried hynny hefyd. Rydym wedi mynegi pryderon na ddylid cael gwared ar swydd cyfarwyddwr Cymru heb drafodaeth gyda ni. Rhaid ymgynghori â ni yn ffurfiol cyn i unrhyw gynigion gael eu cwblhau'n derfynol.

Ond beth mae hynny'n ei ddweud am y berthynas sydd gan y Llywodraeth yma, a'r partneriaid eraill o fewn yr Arolygiaeth Gynllunio, fod y fath benderfyniad yn gallu cael ei ystyried heb fod yna ymgynghoriad digonol â chi fel Ysgrifennydd Cabinet a gyda'r Llywodraeth yma? Mae'n plaid ni, wrth gwrs, wedi bod yn galw ers talwm iawn am arolygiaeth annibynnol i Gymru. Rydym ni'n gweld, yn sgil datganoli, sut y mae'r gyfundrefn gynllunio wedi bod yn esblygu i gyfeiriadau gwahanol iawn yng Nghymru, o'i chymharu â Lloegr, a hynny wrth gwrs yn enwedig yn sgil Deddf Cynllunio (Cymru) 2015. Felly, rydych chi'n dweud eich bod chi'n cadw hyn o dan adolygiad, mi oedd eich rhagflaenydd chi yn dweud bod hynny o dan adolygiad, ac mi oedd rhagflaenydd hwnnw hyd yn oed yn cydnabod bod yna le i dderbyn efallai, pe bai'r sefyllfa yn esblygu i gyfeiriadau gwahanol, nad yw cael un arolygiaeth i oruchwylio dwy gyfundrefn wahanol iawn yn gynaliadwy. Ar ba bwynt ydych chi'n mynd i ddod i gasgliad? Os nad yw hwn yn arwydd ac yn neges glir i ni o ble ddylem ni fynd, ar ba bwynt ydych chi'n mynd i ddod i'r casgliad bod yr amser wedi dod i ni gael arolygiaeth gynllunio annibynnol i Gymru unwaith ac am byth?  

Wel, rwy'n credu bod y prif weithredwr wrthi'n ymgynghori â staff ar yr ymarfer ailstrwythuro hwnnw ar hyn o bryd, fel rhan o'r rhaglen honno, maent yn edrych ar—fel rwy’n dweud, yn ymgynghori ar—y strwythur. Rhaid inni fod yn rhan ffurfiol o'r ymgynghoriad hwnnw. Ond fel y dywedwch, rwy'n credu mai nawr yw’r amser, onid e, mewn ateb i’r cwestiwn ynglŷn â phryd y byddaf yn gwneud rhywbeth am y peth yn y ffordd rydych chi ei eisiau? Rwy’n sicr yn meddwl bod angen inni edrych ar hynny yn llawer mwy difrifol yn awr.

Rwy'n credu fy mod yn eich clywed yn dweud bod yr amser wedi dod i gael arolygiaeth annibynnol yng Nghymru. A wnewch chi gadarnhau hynny?

Wel, yr hyn a ddywedais oedd fy mod yn credu bod yr amser wedi dod bellach i edrych ar rywbeth y buom yn ei fonitro dros y tair blynedd diwethaf, yng ngoleuni'r ymgynghoriad hwn.

Rhagorol. 

Llefarydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies. 

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar fe wnaethoch benderfyniad ynghylch fferm wynt Hendy i adael i ganiatâd i hynny gael ei roi, er gwaethaf y ffaith bod pwyllgor cynllunio’r awdurdod lleol wedi gwrthod y cais a bod arolygydd apęliadau’r arolygiaeth gynllunio ei hun wedi gwrthod y cais. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae swyddogion Llywodraeth Cymru wedi bod yn ymwneud â Chyngor Sir Powys yn gosod parthau y byddai'n dderbyniol i ffermydd gwynt gael eu datblygu ynddynt. Mae'r cynllun datblygu unedol neu'r cynllun datblygu lleol yn y rhan honno o’r wlad yn dynodi rhai ardaloedd yn glir, ac mae Hendy, yn ôl yr hyn a ddeallaf, y tu allan i'r ardaloedd hynny. Pa hyder y gall pobl leol ei gael fod y system yn gweithio ar eu rhan pan fyddwch chi'n mynd i mewn ac yn diystyru’r pwyllgor cynllunio lleol a hefyd yr arolygiaeth gynllunio sydd wedi cadw at y rheolau?

Ni chredaf ei fod yn fater o ddiystyru. Rwy'n fodlon fod yr arolygydd cynllunio wedi ystyried y materion perthnasol ond rwy'n anghytuno â'r casgliad. Fi hefyd yw Ysgrifennydd y Cabinet sydd â chyfrifoldeb am ynni. Rydym wedi gosod targedau ynni adnewyddadwy; mae'n rhaid inni sicrhau ein bod yn cyflawni'r targedau hynny ac i mi, mae manteision y cynnig o ran darparu ynni adnewyddadwy yn ystyriaethau perthnasol, sy'n ddigon i orbwyso effeithiau dynodedig y cynllun ar y dirwedd a'r amwynder gweledol.

Yn eich ateb i mi yno, Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n credu eich bod wedi nodi bod yr arolygydd cynllunio yn cadw at y rheolau ond eich bod chi’n anghytuno â'i gasgliad. Yn amlwg, yn ddiweddar, mewn perthynas â saethu ar dir cyhoeddus, fe anghytunodd eich adran â'r adroddiad annibynnol a gomisiynwyd ar gost o £47,000. A allwch roi syniad inni pam y mae'r adran yn mynd yn erbyn y dystiolaeth, yn enwedig mewn perthynas â’r cais penodol hwn? Fel y dywedoch, fe gadwodd yr arolygydd cynllunio at y rheolau, chi’n unig a anghytunai â'r casgliadau hynny. Pa ran o'r casgliadau rydych chi’n anghytuno'n sylfaenol â hi sy'n goresgyn y rheidrwydd cynllunio yma fod angen i drigolion lleol fod â hyder yn y ceisiadau hyn pan fyddant yn dod i'w hardaloedd?

Wel, soniais yn fy ateb gwreiddiol i chi pam y credwn fod y cynigion ynghylch cyflenwi ynni adnewyddadwy—. Ein hystyriaethau perthnasol—maent yn ddigon i orbwyso'r effaith a nodwyd. Felly, credaf fod y cydbwysedd yn pwyso o blaid yr apêl. Ond rwy'n credu hefyd fod ynni gwynt yn rhan allweddol o weledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer cynhyrchu trydan adnewyddadwy yn y dyfodol ac rwy'n credu bod rhaid i'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau ystyried hynny.

Rwy'n cymryd y pwynt fod gan Llywodraeth Cymru, a bod yn deg—gallwn anghytuno neu gytuno â'r polisi—bolisi o hyrwyddo ynni gwynt, ond mae polisi wedi bod ganddynt o hyrwyddo ynni gwynt mewn rhai ardaloedd a rhai parthau sydd wedi’u profi ar gyfer datblygu'r ffermydd gwynt hyn. Yma, roedd y datblygiad penodol hwn y tu allan i'r parth hwnnw ac fel y dywedais yn fy nghwestiwn agoriadol i chi, mae'r Llywodraeth wedi bod yn rhan o’r broses o nodi'r parthau hyn ac mae'r awdurdod lleol wedi cymryd rhan yn y drafodaeth honno. Sut y gall cymunedau, ac awdurdodau lleol yn arbennig, gael hyder na fyddant yn cael eu tanseilio ac na fyddant yn wynebu costau enfawr gan ddatblygwyr pan fyddwch yn gwneud penderfyniad mor fympwyol ag y gwnaethoch ar y cais penodol hwn, oherwydd roedd y caniatâd cynllunio a wrthodwyd yn cadw at y rheolau, roedd yr arolygwyr apęliadau, fel y dywedoch chi yn eich ateb, wedi cadw at y rheolau—y canllawiau cynllunio a roddwyd—ac eto fe ddaethoch chi i mewn a diystyru hynny? Mae hyn yn achosi rhwystredigaeth enfawr yn y rhan hon o ganolbarth Cymru. Ceir ardaloedd eraill o Gymru lle maent yn gweld na fyddwch yn ymyrryd pan ofynnir i chi ymyrryd wedi’u syfrdanu’n llwyr gan y penderfyniad a wnaethoch. Felly, a allwch chi egluro: a oes rhyddid llwyr bellach i unrhyw un ddatblygu ffermydd gwynt ar hyd a lled Cymru, oherwydd, fel y dywedais, mae'r cais hwn y tu allan i'r parth y gwnaethoch chi, fel Llywodraeth, ei gymeradwyo gyda'r awdurdod lleol?

Yn sicr, nid oes rhyddid llwyr yn bodoli. Rwy'n credu mai un o'r ffyrdd o sicrhau bod gan y cyhoedd hyder yw peidio â chael polisïau sy'n gwrthdaro. Ac rwy'n credu mai un o'r pethau sydd wedi dod yn amlwg iawn i mi dros y ddwy flynedd y bûm yn y portffolio hwn yw gwrthdaro rhwng polisïau, ac rydym yn rhoi camau ar waith i sicrhau nad yw hynny’n digwydd.

Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. Mae fferm wynt Hendy yn cael ei hadeiladu mewn ardal o harddwch naturiol eithriadol. Mae'n berffaith amlwg o'r ateb rydych newydd ei roi i Andrew R. T. Davies, Ysgrifennydd y Cabinet, eich bod wedi penderfynu ar hyn hyd yn oed cyn penodi'r arolygydd cynllunio, gan eich bod wedi dweud, i bob pwrpas, fod polisi'r Llywodraeth ar ynni adnewyddadwy yn gorbwyso unrhyw ystyriaethau cynllunio. Felly, beth ar y ddaear yw pwynt cael ymchwiliadau cynllunio yn yr amgylchiadau hyn oherwydd mae’n amlwg o'ch penderfyniad mai siarâd yn unig oedd hyn—esgus—eich bod yn ystyried y farn leol, pan nad oedd gennych unrhyw fwriad i wneud hynny?

Yn sicr, nid oedd yn siarâd nac yn esgus.

Rwy'n credu y bydd eraill yn barnu eich gweithredoedd yn hytrach na'ch geiriau. Ond gadewch i ni edrych ar y penderfyniad a wnaethoch a'r rheswm rydych wedi'i roi amdano. Ydw, rwy’n deall fod gan y Llywodraeth ymrwymiad i ynni adnewyddadwy, ond yr hyn na allaf ei ddeall yw, hyd yn oed os yw rhywun yn derbyn barn y Llywodraeth ynglŷn â chynhesu byd-eang a'i achosion, sut y mae modd i ystyriaethau ynghylch ynni adnewyddadwy orbwyso'r dinistr i lecyn hardd yng nghanolbarth Cymru, gan fod unrhyw beth y mae'r Deyrnas Unedig yn ei wneud mewn perthynas â chynhesu byd-eang yn cael ei ddiddymu ar unwaith gan yr hyn sy'n digwydd yng ngweddill y byd.

Yn Tsieina, er enghraifft, ar hyn o bryd maent yn y broses o adeiladu gorsaf bŵer 210 GW arall sy’n defnyddio glo. Nawr, ar hyn o bryd, rydym yn defnyddio 37 GW yn y Deyrnas Unedig, felly dros y blynyddoedd nesaf bydd y Tsieinïaid yn ychwanegu saith gwaith holl ddefnydd trydan y Deyrnas Unedig ar ddiwrnod tywyll a diflas fel heddiw. Felly, pa ostyngiad bynnag a geir mewn allyriadau carbon a pha gyfraniad bynnag y gallai hynny ei wneud i ddatrys problemau cynhesu byd-eang, ni fydd yn gwneud unrhyw wahaniaeth o gwbl, ond bydd yn gwneud gwahaniaeth enfawr i bobl canolbarth Cymru.

Credaf fod y rhan fwyaf o bobl, ar wahân i Neil Hamilton ac aelodau o UKIP, yn derbyn bod newid hinsawdd yn digwydd a'r rhesymau drosto. Roeddwn yn aros i chi sôn am Tsieina, oherwydd rydych chi bob amser sôn am Tsieina pan fyddwn yn sôn am ynni adnewyddadwy. Ni allwch eistedd yn ôl a gwneud dim. Efallai ein bod ni yng Nghymru yn wlad fach, ond credaf ein bod yn gwbl o ddifrif yn ein cynigion i wneud popeth a allwn i liniaru newid yn yr hinsawdd. Roeddwn allan yn yr uwchgynhadledd fyd-eang ar weithredu ar yr hinsawdd yn San Francisco ym mis Medi. Roedd pobl yn edrych arnom ni fel rhai a weithredai'r arferion gorau, nid yn unig ym maes ynni adnewyddadwy, ond mewn pethau fel gwastraff ac ailgylchu. Ni allwch eistedd yn ôl a dweud, 'O wel, mae Tsieina'n gwneud hyn, felly ni ddylem ni wneud unrhyw beth.' Nid wyf yn derbyn hynny o gwbl. Ond fe hoffwn yn fawr pe baech yn edrych ar yr hyn a wnawn i liniaru newid yn yr hinsawdd ac yn ymuno â'r gweddill ohonom drwy dderbyn bod gennym ein rhan i'w chwarae.

Efallai fod Llywodraeth Cymru yn arwain, ond nid oes neb yn dilyn. Dyna'r broblem—dyna rwy'n ei ddadlau yma. Pe bai hyn yn mynd i wneud unrhyw wahaniaeth o gwbl a phe bai'r hyn sy'n digwydd yng Nghymru o ddifrif yn mynd i greu argraff ar yr hyn sy'n digwydd yn y rhannau o'r byd lle mae'n cyfrif, pe baech chi'n mynd i ddatrys problemau cynhesu byd-eang ar sail y damcaniaethau rydych yn eu harddel, gallwn ei ddeall, ond nid yw hynny'n digwydd. Rydych yn dweud fy mod bob amser yn sôn am Tsieina—ydw, rwy'n gwneud hynny, wel, gadewch i ni sôn am India yn ogystal. Yn ogystal â Tsieina, mae India yn y broses o adeiladu gorsafoedd pŵer glo 130 GW. Felly, 130 a 210, dyna 340 GW—dyna 10 gwaith holl ddefnydd Prydain o drydan. Gorsafoedd pŵer glo sy'n cael eu hadeiladu o'r newydd yn unig yw'r rheini. Felly, beth bynnag y bo'r gwahaniaeth y bydd tyrbinau gwynt Creigiau Llandeglau yn ei wneud, nid yw ond yn ffracsiwn pitw o 1 y cant. Nid yw'n mynd i wneud gwahaniaeth, ond yr hyn a wnaethoch chi drwy eich penderfyniad yw difetha a dinistrio un o'r rhannau harddaf o ganolbarth Cymru.

Rydych yn dweud nad oes neb yn dilyn, ond yn y gynhadledd honno y soniais amdani a gynhaliwyd ym mis Medi, roedd yna 100 o wladwriaethau a rhanbarthau y buaswn yn dweud bod y rhan fwyaf ohonynt yn cyflwyno camau gweithredu tebyg i Gymru. Felly, fe sonioch chi am India, rhannais lwyfan gyda maer Delhi sy'n awyddus iawn i wneud yr hyn rydym ni'n ei wneud yng Nghymru, ac mewn gwirionedd mae'n cyflawni hynny. Felly, mae'n ddrwg gennyf, ond ni allwch eistedd yn ôl a rhoi'r bai ar bawb arall. Rhaid ichi weithredu, a rhaid ichi ddangos arweiniad.

Mae cwestiwn 3 [OAQ52884] wedi'i dynnu nôl. Felly, cwestiwn 4—Rhianon Passmore.

Diolch. Rwyf wedi ymrwymo i gefnogi datblygiad hirdymor a phroffidioldeb llaeth ledled Cymru. Mae cefnogi'r farchnad yn cynnwys datblygu masnach yn y DU a marchnadoedd tramor. Mae cymorth busnes yn cynnwys meincnodi, cymorth technegol, clystyrau busnes a hyfforddiant adnoddau sylweddol.

Diolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet. Ac fel y nodwyd gennych yn y sioe laeth flynyddol yn ddiweddar, ni fu erioed fwy o angen paratoi ar gyfer byd ar ôl Brexit, wrth i Gymru wynebu tswnami ei effeithiau. Ysgrifennydd y Cabinet, sut y mae Llywodraeth Cymru yn asesu bod y prosiect HerdAdvance newydd, sy'n rhan o raglen gwella llaeth £6.5 miliwn Llywodraeth Cymru, yn mynd i helpu ffermwyr yn fy etholaeth yn Islwyn? A beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod y prosiect newydd, a ddarperir gan y bwrdd amaethyddol a garddwriaethol, yn cael ei groesawu'n llawn gan gynifer o ffermwyr â phosibl yn ne-ddwyrain Cymru?

Diolch. Fe gyfeirioch chi at y sioe laeth yr wythnos diwethaf, a dyna ble y lansiwyd cam cyntaf y rhaglen gwella llaeth. Felly, bellach gall ffermwyr llaeth wneud cais am gymorth i'w helpu i wella iechyd eu buchesi a phroffidioldeb eu busnesau. Dyrannwyd £5.5 miliwn i brosiect HerdAdvance y cyfeirioch chi ato'n benodol dros y pum mlynedd nesaf, a'i nod yw treialu sut y gall fferm fabwysiadu ymagwedd gyfannol tuag at atal clefydau yn ogystal â gwella effeithlonrwydd a phroffidioldeb busnesau fferm.

Daeth yn amlwg iawn dros y ddwy flynedd ddiwethaf, ers inni gael y bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd, fod angen inni wneud popeth a allwn i gefnogi ein ffermwyr cyn Brexit i wneud yn siŵr eu bod yn gryf, eu bod yn gynaliadwy a'u bod yn gynhyrchiol. Felly, gwnaethom beth gwaith meincnodi, er enghraifft, gyda'r sector llaeth y llynedd. Cawsom rywfaint o gyllid o Ewrop, a manteisiodd tua 75 y cant o'r ffermwyr llaeth ar yr arian hwnnw; fe'u galluogodd wedyn i ddysgu llawer am eu busnes.

Diolch. Gwnaethom ein gwrthwynebiad i ffracio yn glir yn 'Symud Cymru Ymlaen 2016-2021' Llywodraeth Cymru. Dros yr haf, cynhaliais ymgynghoriad cyhoeddus ar echdynnu petrolewm yng Nghymru a nododd bolisi i wrthwynebu ffracio, ac argymhellodd hefyd na ddylid rhoi unrhyw drwyddedau petrolewm newydd yng Nghymru.

Yn ddiweddar, noddais ddigwyddiad yn y Senedd gyda Cyfeillion y Ddaear Cymru a Frack-Free Wales, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy'n gwrthwynebu ffracio'n gryf ac wedi gweithio'n galed i'w rwystro rhag digwydd ym Mro Morgannwg. Fe ddywedoch chi'n ddiweddar yn 'Symud Cymru Ymlaen' Llywodraeth Cymru—ac rydych wedi ailddatgan eich gwrthwynebiad amlwg i ffracio heddiw. Nodwyd gennych fod gan Lywodraeth Cymru bwerau dros ffracio a'ch bod yn credu bod y math hwn o gynhyrchiant ynni yn groes i'r nodau llesiant a'n nodau amgylcheddol. Felly, rwy'n croesawu'r moratoriwm presennol ar ffracio a'r ymgynghoriad i gael gwared ar danwydd ffosil o'n cymysgedd ynni, ac i beidio â chefnogi ceisiadau ar gyfer hollti hydrolig a thrwyddedau petroliwm. Felly, a wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo i wahardd ffracio yng Nghymru yn barhaol?

Diolch. Rwy'n benderfynol o ddefnyddio pob dull posibl o sicrhau nad yw ffracio'n digwydd yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys gwrthwynebiad cryf i roi trwyddedau petrolewm newydd, neu ganiatadau ar gyfer ffracio, a chyflwyno polisi cynllunio llawer mwy cadarn. Felly, gyda'i gilydd, credaf mai dyma'r camau gweithredu mwyaf cadarn a gymerwyd gan unrhyw wlad yn y DU i sicrhau nad yw ffracio'n digwydd.

Mae'r polisïau a fu gennym ar waith wedi atal unrhyw ffracio rhag digwydd. Byddaf yn gwneud cyhoeddiad cyn diwedd y tymor. Felly, mae gennym yr adolygiad i 'Polisi Cynllunio Cymru', a hefyd mae gennym ein crynodeb o'r ymgynghoriad ar betrolewm, a bydd hynny'n sicrhau bod polisïau Llywodraeth Cymru'n golygu na fydd ffracio'n digwydd yn y dyfodol yng Nghymru.

Ysgrifennydd y Cabinet, diolch i chi am yr ateb i'r cwestiwn blaenorol, oherwydd roeddwn yn mynd i ofyn i chi am yr amserlen rydych yn ei dilyn. Dywedwch eich bod yn cyflwyno datganiad cyn toriad y Nadolig. A fydd y datganiad hwnnw'n cynnwys amserlen ar gyfer cyflawni? Oherwydd ar hyn o bryd, i bob pwrpas, digwyddodd y moratoriwm yn sgil atal caniatadau cynllunio newydd yn y maes hwn. Yn amlwg, ni all hynny bara am fwy na chyfnod penodol o amser yn unig, ac o gofio ei fod yn ymrwymiad gan y Llywodraeth, pa fath o amserlen rydych chi'n ei dilyn er mwyn gweithredu'r mesurau diogelwch cryfach hyn a fydd yn amlwg yn gwella'r gallu i atal ffracio ac echdynnu nwy siâl yma yng Nghymru?

Diolch. Gallaf gadarnhau y byddaf yn gwneud datganiad cyn diwedd y tymor hwn—felly, o fewn y mis a hanner nesaf—a bydd yn cynnwys amserlen.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n croesawu safbwynt eich Llywodraeth ar ffracio. Pa un a ellir gwneud y broses ffracio'n ddiogel ar gyfer yr amgylchedd ai peidio, tanwydd ffosil yw'r cynnyrch terfynol o hyd. Ysgrifennydd y Cabinet, a fydd eich Llywodraeth hefyd yn gwrthwynebu pob trwydded ar gyfer nwyeiddio glo tanddaearol yng Nghymru, yn ogystal â thrwyddedau ar gyfer gwaith echdynnu glo newydd?

Fel y dywedais, byddaf yn gwneud datganiad cyn diwedd y tymor er mwyn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau.

Diolch. Lluniwyd y cynigion yn 'Brexit a'n tir' ar gyfer cadw teuluoedd sy'n ffermio ar y tir a chymunedau'n gyfan. Mae cefnogi'r Gymraeg yn y cymunedau hynny'n rhan annatod o'r hyn y ceisiwn ei gyflawni.

Mae bron i draean o ffermwyr Cymru yn siarad Cymraeg, sydd 50 y cant yn uwch na chyfartaledd yr holl siaradwyr Cymraeg yng Nghymru. Mae’r sector amaethyddol a theuluoedd amaethyddol yn gwneud cyfraniad hanfodol i’r iaith ac yn diogelu’r Gymraeg yn ein cymunedau gwledig ni. Felly, mae’r cynigion yn y ddogfen ymgynghori, ‘Brexit a’n tir’, sydd yn cynnig rhoi’r gorau i daliadau uniongyrchol i ffermwyr wedi Brexit, yn bygwth tanseilio hyfywedd amaethyddiaeth yng Nghymru ac felly’r iaith Gymraeg. Sut, felly, mae’r cynigion yn yr ymgynghoriad yma’n cyd-fynd efo polisi miliwn o siaradwyr y Llywodraeth? Ac, onid yw peryglu dyfodol yr iaith Gymraeg yn y cymunedau gwledig yma, lle mae’r iaith Gymraeg yn fyw ac yn iach, yn mynd yn gwbl groes i’r amcanion hynny?

Diolch. Wel, byddwch wedi fy nghlywed yn sôn yn fy ateb i Llyr a chwestiwn 1 fy mod yn credu mai'r ffordd orau o warchod y Gymraeg—. Rydych chi'n hollol iawn, y sector amaethyddol, rwy'n meddwl eich bod wedi dweud bod 50 y cant yn defnyddio'r Gymraeg, 50 y cant yn fwy na sectorau eraill, ac mae'n rhan gwbl annatod o wead cymdeithasol rhannau o'r Gymru wledig. Felly, unwaith eto, fe fyddwch wedi fy nghlywed yn dweud y byddwn yn gwneud asesiad o'r effaith.

Ond rwyf am ymdrin â'ch cwestiynau ynglŷn â chynllun y taliad sylfaenol. Nid oes unrhyw gysylltiad o gwbl rhwng y cynllun ac ymdrechion ffermwr, perfformiad y busnes fferm neu'r canlyniadau y mae'r busnes fferm yn eu cyflawni. Nid wyf yn credu bod cynllun y taliad sylfaenol yn sicrhau cydnerthedd na ffyniant hirdymor. Credaf ei bod yn bryd newid. Mae llawer o bobl wedi dweud wrthyf ei bod yn bryd newid. Roeddwn yng nghynhadledd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr yr wythnos diwethaf a manteisiais ar y cyfle i siarad â llawer o ffermwyr—cawsom 12,000 o ymatebion i'n hymgynghoriad ac maent yn dechrau cael eu dadansoddi bellach. Ond unwaith eto, yn eu plith—rwyf wedi gweld rhai ohonynt—ceir pobl sy'n cefnogi'r hyn rydym yn ei wneud yn llwyr. Ond rwyf am ddweud yn glir iawn fod angen cefnogi busnesau fferm—rwyf wedi dweud hynny o fy niwrnod cyntaf yn y portffolio hwn. Bydd cymorth yn parhau; caiff ei wneud mewn ffordd gallach a gwahanol, dyna i gyd.

'Mae’r Gymraeg yn rhan annatod o ffabrig cymdeithasol rhannau o Gymru wledig.
Mae cysylltiadau diwylliannol â ffermio ledled Cymru’n gryf ac mae gan amaethyddiaeth rôl bwysig o ran cynnal y Gymraeg.'

Dyna fe. Dyna'r dyfyniad yn 'Brexit a'n tir'. Nid oedd mwy na hynny.

Wedi dweud hynny, rwy'n credu y cytunwch fod clybiau ffermwyr ifanc yn arbennig yn lle gwych i ffermio dyfu a pharhau gyda phobl ifanc yn camu ymlaen yn y diwydiant, a chynnal bywyd a ffyrdd o fyw mewn rhannau o'r Gymru wledig, wrth gwrs, gan ddarparu'r gymdeithas, os hoffwch, atal unigrwydd, ysgwyddo rolau cymunedol a meithrin dealltwriaeth o gyfrifoldeb personol a chyffredinol. Felly, rwy'n meddwl tybed a wnewch chi edrych eto ar y toriadau uniongyrchol a wnaed i glybiau ffermwyr ifanc a siarad â chydweithwyr llywodraeth leol ynglŷn â'r toriadau y maent yn eu gwneud i gyllidebau gwasanaethau ieuenctid ac ati, sydd wedi cefnogi clybiau ffermwyr ifanc yn anuniongyrchol .

Credaf yn bendant fod clybiau ffermwyr ifanc yn—mae'n sefydliad gwych. Rwyf wedi cyfarfod â llawer o aelodau dros y blynyddoedd diwethaf. Nid wyf eisiau gwneud toriadau; ni ddeuthum i'r byd gwleidyddol i wneud toriadau, ond fe fyddwch yn gwybod, oherwydd polisïau cyni, fod pawb ohonom wedi gorfod gwneud penderfyniadau anodd iawn a neb yn fwy nag Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus. Byddaf yn gwneud popeth y gallaf i'w cefnogi. Rwy'n cael sgyrsiau â hwy ynglŷn â sut y gallant ein cefnogi ni yn gyfnewid am yr arian hwnnw ac rwy'n awyddus iawn i wneud popeth y gallaf i'w cefnogi.

Diolch. Daeth yr ymgynghoriad 'Brexit a'n tir' i ben ar 30 Hydref. Rydym wedi cael dros 12,000 o ymatebion gan unigolion a sefydliadau. Byddwn yn dadansoddi'r holl ymatebion yn drylwyr yn awr cyn yr ymgynghoriad pellach y bwriedir ei gynnal yn y flwyddyn newydd.

Diolch. Rwy'n sylweddoli y byddwch chi a'ch swyddogion Llywodraeth yn awr yn ymlafnio drwy'r 12,000 o ymatebion a gawsoch. Fodd bynnag, rydym yn gwybod, fel Aelodau Cynulliad, o'r ohebiaeth a gawn, fod ein ffermwyr wedi bod yn glir iawn yn eu hymatebion i chi ac maent yn gofyn am newidiadau sylweddol, gan gynnwys mwy o bwyslais ar ffermio'r tir yn weithredol; gwneud cynhyrchiant yn ganolog i'r ddeddfwriaeth; sicrhau bod cynhyrchu bwyd yn cael ei ystyried yn nwydd cyhoeddus; gwneud cynlluniau diwygiedig yn hygyrch i bob ffermwr, gan gynnwys tenantiaid; a bod ffurf ar daliad uniongyrchol yn parhau. Mae'r diffyg taliadau uniongyrchol yn eich cynllun yn peri pryder mawr, oherwydd, os na chaiff hynny ei newid, gallai arwain at golli sefydlogrwydd, hyder a gallu i fuddsoddi yn y dyfodol i nifer fawr o ffermydd ledled Cymru. Ysgrifennydd y Cabinet, nid oes angen imi ddweud wrthych fod elw o tua £7.40 yn yr economi leol am bob punt a fuddsoddir yn ein ffermydd. Felly, mae'n peri penbleth i mi pam y byddech chi hyd yn oed yn ystyried mynd ar drywydd polisi a allai achosi i ffermwyr golli'r sefydlogrwydd hwn. Yn ddiweddar fe ddywedoch chi mewn cyfweliad gyda Farmers Guardian na fyddai gweithredu unrhyw fath o daliadau uniongyrchol yn opsiwn, hyd yn oed os yw mwyafrif llethol yr ymatebwyr wedi gofyn am hynny. Mae hyn yn frawychus. Os gwelwch yn dda, a wnewch chi roi sicrwydd i'r Aelodau yma ac i'n ffermwyr na fyddwch yn gwneud ffars o'r ymgynghoriad Brexit hwn? Ac a gaf fi sicrhau Ysgrifennydd y Cabinet fy mod i wedi ymateb; rwy'n un o'r 12,000, ac rwy'n ysgrifennu ar ran pob ffermwr yn etholaeth Aberconwy.

Nid wyf yn siŵr y gallech ymateb ar ran pob ffermwr unigol yn eich etholaeth ag un farn, gan ei bod hi'n amlwg nad yw hynny'n wir. Soniais ein bod wedi cael 12,000, ac nid wyf yn amharchu'r hyn rydych yn ei ddweud am yr ohebiaeth a gawsoch, ond rwyf wedi gweld llawer o ohebiaeth sy'n cytuno'n llwyr na ddylid cadw cynlluniau'r taliad sylfaenol. Felly, ni allwn gyffredinoli; rhaid inni ddadansoddi'r holl ymatebion.

Os caf ymdrin â rhai o'r pwyntiau a wnewch. Mae ffermio gweithredol yn bwysig iawn, a bydd ffermio gweithredol yn gwbl ganolog i'n cynllun rheoli tir newydd. Ni all cynhyrchu bwyd fod yn nwydd cyhoeddus; mae marchnad iddo. Nid oes marchnad i nwyddau cyhoeddus, a'r hyn y ceisiwn ei wneud gyda'r cynllun nwyddau cyhoeddus, a'r hyn rydym am ei wneud, yw gwneud yn siŵr fod ffermwyr yn cael eu talu am nwyddau cyhoeddus nad oes unrhyw farchnad ar eu cyfer ar hyn o bryd. Felly, ansawdd aer, ansawdd pridd, ansawdd dŵr—nid ydynt yn cael eu talu am hynny ar hyn o bryd. Mae angen inni sicrhau bod hynny'n newid.

Cynhyrchu bwyd—rwyf wedi dweud yn glir iawn fod y cynllun cadernid economaidd yn ymwneud â chynhyrchiant. Rydym wedi gweld cynhyrchiant yn gostwng yn y sector amaethyddol, ac rydym am sicrhau ei fod yn codi. Felly, mae cynhyrchu bwyd yn gwbl ganolog i'r cynllun cadernid economaidd. Unwaith eto, fe af yn ôl at yr hyn a ddywedais mewn ateb blaenorol: nid wyf am i neb feddwl nad oes angen i fusnesau ffermio gael cymorth; rydym wedi gwneud hynny'n glir iawn. Mae'r Prif Weinidog a minnau wedi dweud, ar arian amaethyddol—. A gadewch inni fod yn glir ynglŷn â hyn—nid yw eich Llywodraeth yn Llundain wedi dweud wrthym am unrhyw gyllid a gawn ar gyfer amaethyddiaeth yn dilyn Brexit, felly nid yw clustnodi dim yn mynd i wneud unrhyw beth i'n ffermwyr. Felly, hyd nes y cawn y sicrwydd hwnnw, awgrymaf fod y Blaid Geidwadol yn bod yn ofalus iawn.

Caiff gwyddau talcenwyn yr Ynys Las eu categoreiddio fel rhywogaeth mewn perygl o dan feini prawf rhestr goch fyd-eang yr Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur. Yn ddiweddar, mae cytundeb adar dŵr Affrica-Ewrasia wedi codi mater gwaharddiad statudol yng Nghymru a Lloegr, a byddaf yn ystyried ac yn ymateb yn ddiweddarach y tymor hwn.

Diolch i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw. Yn ôl y cyfrif diwethaf, nid oedd ond 22 o wyddau talcenwyn yr Ynys Las ar y Ddyfi, a cheir gwarchodaeth gyfyngedig i'r adar sy'n gaeafu yng Nghymru y tu allan i ardaloedd lle y ceir moratoriwm gwirfoddol ar saethu. Felly, o ystyried y boblogaeth fach iawn ac mai cyfyngedig yw'r warchodaeth a geir yng Nghymru, buaswn yn ddiolchgar iawn pe bai'r Gweinidog yn cyflwyno gwaharddiad cyfreithiol, ac rwy'n falch iawn fod ystyriaeth yn mynd i gael ei rhoi.

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn a'i ddiddordeb a'i waith sylweddol yn y maes hwn. Rwy'n cydnabod bod y moratoriwm gwirfoddol presennol drwy gydol y flwyddyn ar saethu gwyddau talcenwyn yr Ynys Las yng Nghymru yn gweithio'n effeithiol ac y glynir ato gan glybiau helwriaeth yng Nghymru. Mae cytundeb adar dŵr Affrica-Ewrasia hefyd yn cydnabod y llwyddiant hwn ac mae gwaith partneriaeth gwyddau talcenwyn yr Ynys Las yng Nghymru wedi bod yn rhan hanfodol o hyn. Mae'r Gymdeithas Frenhinol er Gwarchod Adar hefyd yn bartner gweithredol yn y bartneriaeth, ac mewn gwirionedd mae wedi cofnodi cynnydd yn nifer gwyddau o'r fath ar safleoedd yng ngogledd Cymru yn y blynyddoedd diwethaf.

Fel y dywedais yn fy ateb cyntaf, yn ddiweddar mae cytundeb adar dŵr Affrica-Ewrasia wedi codi mater gwaharddiad statudol yng Nghymru a Lloegr, ac rwy'n bwriadu ymateb erbyn y Nadolig.

Weinidog, mae'r Llywodraeth eisoes wedi cael dau ymgynghoriad yn 2013 a 2016, ar y mater penodol hwn. Ar y pryd, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, Lesley Griffiths, nad oedd unrhyw dystiolaeth i ddynodi bod gwyddau talcenwyn yr Ynys Las yn cael eu saethu yng Nghymru ar hyn o bryd. O'ch ateb i John Griffiths, credaf fod yna awgrym fod y Llywodraeth yn bwriadu mynd ar drywydd deddfwriaeth yn y maes penodol hwn. O ystyried yr honiad gan Ysgrifennydd y Cabinet nad oes unrhyw dystiolaeth i ddynodi hynny, pam y mae'r Gweinidog yn credu bod angen symud oddi wrth y moratoriwm gwirfoddol sy'n bodoli ar hyn o bryd?

Mae'r Aelod—[Anghlywadwy.] Derbyniwyd cwyn a wnaed o dan gytundeb adar dŵr Affrica-Ewrasia (AEWA), yn honni bod diffyg cydymffurfiaeth â darpariaethau penodol yn y cytundeb rhyngwladol mewn perthynas â mesurau a gymerwyd yng Nghymru mewn perthynas â chadwraeth gwyddau talcenwyn yr Ynys Las. Roedd ein hymateb cychwynnol i'r gŵyn AEWA yn nodi ein barn fod y mesurau gwirfoddol hyn yng Nghymru'n ddigonol gan nad oedd unrhyw dystiolaeth o saethu. Fodd bynnag, mae AEWA wedi ystyried y sefyllfa ac nid yw wedi derbyn eu bod yn ddigon. Rydym o ddifrif ynglŷn â'r gŵyn hon, ac felly rydym yn ystyried y camau gweithredu gorau sydd eu hangen i ddiogelu gwyddau talcenwyn yr Ynys Las ar gyfer y dyfodol.

Tynnwyd cwestiwn 9 [OAQ52883] yn ôl, felly cwestiwn 10—Dawn Bowden.

Diolch. Gwelir gwerth tir comin o ran ei gyfraniad i dreftadaeth naturiol a chenedlaethol Cymru. Nod polisi tir comin yw diogelu tir o'r fath, hyrwyddo ffermio cynaliadwy a mynediad cyhoeddus i gefn gwlad, wedi'u cydbwyso â buddiannau bywyd gwyllt a chadwraeth. Bydd ymgynghoriad 'Brexit a'n tir' yn dylanwadu ar ein polisi yn y dyfodol.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy'n ymwybodol iawn o werth mawr y tir comin helaeth yn fy etholaeth, sy'n cynnwys tir comin Merthyr a Gelligaer. Rwy'n siŵr y byddwch yn gwybod bod arian yr UE wedi bod ar gael i helpu i reoli tir comin ac i ffermwyr lleol allu cydweithredu a marchnata eu cynnyrch drwy siop gigydd leol, Cig Mynydd Cymru, yn Nhreharris. A fydd y system newydd ar gyfer ffermio a rheoli tir a gyflwynwn yng Nghymru ar ôl Brexit yn parhau i gefnogi menter wledig o'r fath?

Mae'n debyg mai'r ateb byr yw 'bydd'. Yn sicr rydym am weld mwy o gydweithio a sicrhau bod gennym gadwyni cyflenwi cadarn. Fel y byddwch wedi fy nghlywed yn dweud fwy nag unwaith y prynhawn yma, rydym ar hyn o bryd yn dadansoddi'r holl ymatebion i'r ymgynghoriad, felly ni allaf roi sylwadau ar gynnwys unrhyw gynllun penodol yn y dyfodol. Ond wrth gwrs, o ran sefydliadau megis Cyswllt Ffermio, er enghraifft, y gwn ei fod wedi darparu cefnogaeth i sefydlu'r cwmni cydweithredol y cyfeirioch chi ato—. Rwy'n sicr yn awyddus iawn i Cyswllt Ffermio barhau ar ôl Brexit i gefnogi ffermwyr a choedwigwyr.

Mae rhan sylweddol o'r Gŵyr yn fy rhanbarth yn cynnwys tir comin, fel y gwyddoch, ac rwyf wedi gofyn ichi o'r blaen i edrych, efallai, ar is-ddeddfwriaeth a'r pwerau y gallai ei roi i chi i ffrwyno arfer anghyfrifol ar yr hawliau hynny. Gwn fod fy nghyd-Aelod Andrew R.T. Davies, a Hefin David yn wir, wedi sôn wrthych am y broblem groes i hynny yn y gorffennol, lle mae rhai ffermwyr wedi cael eu hatal rhag arfer hawliau ar dir comin. Os ydw i'n iawn, credaf eich bod wedi cyfarfod â rhai o Aelodau'r Cynulliad ynglŷn â hyn, felly tybed a allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn ag unrhyw gamau a gymerwyd ar ôl y cyfarfod hwnnw i gefnogi ffermwyr gyda'u hawliau pori a thirfeddianwyr cyfagos, ac a oes unrhyw beth yn y rheoliadau a allai eich helpu i ddatrys rhai o'r problemau parhaus hyn.

Diolch. Rydych chi'n hollol iawn. Cyfarfûm â Hefin David ac Andrew R.T. Davies a Mick Antoniw—rwy'n ceisio meddwl a oedd unrhyw un arall yno; nid wyf yn credu bod—y llynedd mae'n debyg. Buaswn yn sicr yn hapus iawn i rannu'r ohebiaeth gyda'r Aelod yn dilyn y cyfarfodydd a gawsom.

Rwyf wedi ymrwymo i gadw'r warchodaeth a'r mesurau diogelwch yn safonau cyfredol yr UE ar gyfer amddiffyn rhywogaethau ac adeiladu ar hyn drwy Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016. Ein nod yw ymgorffori adferiad natur ar draws pob un o'n polisïau a'n rhaglenni.

Wrth gwrs, nid yng nghefn gwlad Cymru yn unig y ceir rhywogaethau prin a rhai sydd mewn perygl. Maent hefyd yn byw mewn sawl sw ledled Cymru, gan gynnwys Sw Mynydd Cymru, sef sw cenedlaethol Cymru, wrth gwrs, yn fy etholaeth i. Mae ganddi raglenni rhywogaethau mewn perygl sy'n gweithio i warchod y wiwer goch, wrth gwrs, rhywogaeth rwy'n hyrwyddwr drosti, ond hefyd pandaod coch, llewpartiaid eira, tsimpansîaid a llawer o rywogaethau eraill. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi gwaith cadwraeth o'r fath, lle mae rhywogaethau dan fygythiad ledled y byd yn byw yn sŵau Cymru, a pha gymorth penodol y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu gyda Sw Mynydd Cymru yn fy etholaeth?

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Rwy'n cofio llawer o deithiau plentyndod i Sw Mynydd Cymru fy hun, a gwn eich bod yn hyrwyddwr balch dros y wiwer goch, sydd i'w gweld yn eich etholaeth chi mewn gwirionedd, yng Nghlocaenog. Pan euthum i ymweld â'r fan honno ar ddiwrnod iachus yng ngogledd Cymru yn gynharach eleni, roedd y saith wiwer goch a ryddhawyd yn y goedwig yn teimlo braidd yn rhy swil i ymddangos o flaen y camera ar y diwrnod hwnnw, ac yn anffodus, ni welais yr un ohonynt.

Mae Llywodraeth Cymru yn gwbl ymrwymedig i gefnogi prosiectau o'r fath, o ran gweithio gyda rhywogaethau mewn perygl. Ni allaf sôn yn benodol am Sw Mynydd Cymru, ond mae'n sicr yn rhywbeth rwy'n barod i edrych arno ar ran yr Aelod a chyfarfod ag ef i'w drafod rywbryd yn y dyfodol.

Diolch. Cyfrifoldeb Cyfoeth Naturiol Cymru yw amddiffyn pysgodfeydd dŵr croyw, ac mae ganddynt ddyletswydd statudol i gynnal, gwella a datblygu pysgodfeydd dŵr croyw. Mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb tebyg i ddiogelu pysgodfeydd morol.

Diolch i chi am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae pysgotwyr wedi bod yn cysylltu â mi ers peth amser ynglŷn â diffyg capasiti o fewn Cyfoeth Naturiol Cymru i ddiogelu ein pysgodfeydd a'n llynnoedd yn y dalgylch o gwmpas canolbarth Cymru yn benodol. Nawr, dywedir wrthyf fod potsio am eogiaid yn dod yn fwy cyffredin, sydd wrth gwrs yn difetha dyfodol stoc pysgota. Priodolir y pryder yn rhannol i ddiffyg swyddogion yn yr ardal ac sy'n byw yn yr ardal i blismona'r sefyllfa ac i weithio hefyd gyda chlybiau pysgota, ffermwyr a pherchnogion pysgodfeydd. Felly, a ydych yn cydnabod bod diffyg pŵer plismona o fewn Cyfoeth Naturiol Cymru yn y maes hwn? Ac os felly, os ydych yn cytuno â hynny, beth y gellir ei wneud i ddatrys y sefyllfa?

Yn amlwg, rydym yn darparu cyllid craidd i Cyfoeth Naturiol Cymru i wneud yn siŵr y gallant gyflawni eu cyfrifoldebau statudol. Maent hefyd yn cael tua £1 filiwn y flwyddyn o arian y drwydded bysgota â gwialen. Gwn eich bod wedi ysgrifennu ataf ynglŷn â hyn, ac rwy'n disgwyl ymateb i'w anfon yn ôl atoch. Byddaf hefyd yn cyfarfod â'r cadeirydd dros dro a'r prif weithredwr, yn ogystal â Gweinidog yr Amgylchedd, gyda Cyfoeth Naturiol Cymru—yr wythnos nesaf rwy'n credu. Byddaf yn sicr o'i ddwyn i'w sylw. Ond yr ateb byr yw: na, nid wyf yn cytuno â hynny.

Diolch. Mater i Lywodraeth y DU fyddai asesu effaith amgylcheddol peidio â chefnogi'r seilwaith ynni cenedlaethol hwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir ac yn gyson yn ei chefnogaeth i fôr-lynnoedd llanw. Rydym yn parhau'n awyddus i weld argymhellion adroddiad Hendry yn cael eu cefnogi gan Lywodraeth y DU.

Diolch am yr ateb yna. Ac yn bellach i hynny, a fyddech chi fel Llywodraeth Cymru'n cefnogi datblygu cwmni ynni cyhoeddus i Gymru i fynd i'r afael â datblygu morlyn bae Abertawe?

Wel, mae'r Aelod yn ymwybodol mae'n debyg fy mod wedi gwneud gwaith blaenorol gydag aelod arall o Blaid Cymru ar hyn, a phenderfynwyd nad oeddem yn meddwl mai dyna'r ffordd fwyaf priodol ymlaen.

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn darparu ystod o gefnogaeth i ffermwyr yng Nghymru, gan eu helpu i ddod yn fwy proffidiol, cynaliadwy, gwydn ac wedi'u rheoli'n fwy proffesiynol. Mae hyn yn cynnwys dros £300 miliwn y flwyddyn o gymorth ar gyfer ffermio, iechyd a lles anifeiliaid a datblygu gwledig drwy'r polisi amaethyddol cyffredin. Mae busnesau amaethyddol hefyd yn elwa o grantiau a chyngor Cyswllt Ffermio.

Diolch. Hoffwn eich llongyfarch ar fod yn Ysgrifennydd y Cabinet neu Weinidog cyntaf i gwblhau'r cwestiynau ers amser hir iawn. [Chwerthin.]

Ym mis Awst ymunais â'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, yr RSPB a ffermwr ar un o ffermydd yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol, a dywedwyd wrthyf fod angen cynllun rheoli tir cynaliadwy newydd sy'n deg i ffermwyr, yn darparu bwyd, yn rheoli amrywiaeth ac yn diogelu data a'r amgylchedd. Yn ystod y toriad yr wythnos diwethaf cefais gyfarfod â chadeirydd sirol NFU Cymru yng Nghlwyd a'u cynghorydd sirol. Dywedasant wrthyf mai'r hyn a oedd ar goll yn eich cynigion oedd yr angen am fecanwaith sefydlogrwydd i ddiogelu'r polisi amaeth ar gyfer y dyfodol os ydym i sicrhau cyflenwad parhaus o fwyd fforddiadwy o ansawdd ochr yn ochr â nwyddau cyhoeddus oherwydd y cadernid economaidd y gall y ddwy elfen eu cynnig gyda'i gilydd. Sut yr ymatebwch i'w galwad am yr elfen goll honno, am fecanwaith sefydlogrwydd o fewn hynny, i'w helpu i gynllunio yn awr ar gyfer eu buddsoddiad yn y dyfodol, o ystyried yr ansicrwydd sydd i ddod, ond hefyd gan gydnabod mai holl egwyddor cymorth amaethyddol, gan fynd yn ôl at y 1940au, oedd cydnabod, ar yr adegau pan fo'r glaw'n disgyn, pan ddigwydd y trychinebau rhyngwladol, neu ryfel hyd yn oed, ein bod yn mynd i fod eu hangen eto ac na allwn fforddio eu colli yn y cyfamser.

Diolch i chi, a diolch am eich sylwadau. Rydych yn sicr wedi gosod her i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus i fy nilyn.

Credaf eich bod wedi gwneud pwynt pwysig iawn ynghylch sefydlogrwydd, ac yn sicr cefais drafodaethau gyda ffermwyr dros y ddwy flynedd ddiwethaf ynglŷn ag anwadalrwydd. Yn amlwg, eleni, gyda'r tywydd, rydym wedi gweld hynny'n llawn. Cawsom y gaeaf hir a gwlyb hwnnw, cawsom eira trwm yn y gwanwyn, ac yna cawsom haf sych a phoeth iawn. Nid wyf eisiau rhagdybio dim, oherwydd, fel y dywedaf, rydym yn dadansoddi'r ymatebion i'r ymgynghoriad ar hyn o bryd, ond yn sicr nid yw'r polisi amaethyddol cyffredin wedi darparu'r sefydlogrwydd a'r diogelwch rhag anwadalrwydd y credaf fod ffermwyr ei eisiau. Ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn, wrth inni gyflwyno ein polisi amaethyddol ar gyfer Cymru, ein bod yn gwneud hynny.

Marciau llawn, Weinidog.

Diolch.

A gadewch i ni weld pa mor dda y gallwch chi ateb eich cwestiynau chi, Mr Davies. [Chwerthin.]

Cwestiynau felly i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus.

Tri chwarter awr yn dechrau yn awr.

Cwestiwn cyntaf—Siân Gwenllian.

Diolch yn fawr, Llywydd. Rydw i wedi gwneud datganiad ar y setliad ar gyfer llywodraeth leol ar 9 Hydref. Mae'n fater i awdurdodau gwahanol wneud penderfyniadau ar sut maen nhw'n gwario'r gyllideb yma, ynghyd ag incwm eraill o grantiau, y dreth gyngor a ffynonellau eraill, yn ôl eu penderfyniadau a'u blaenoriaethau eu hunain.

Mae Cyngor Gwynedd yn wynebu £11 miliwn o doriadau yn sgil polisi ariannol eich Llywodraeth chi, a fydd yn effeithio ar wasanaethau i bobl fwyaf bregus fy etholaeth. Mae'r Llywodraeth wedi cyhoeddi bod £15 miliwn ychwanegol ar gael i ysgolion a £13 miliwn ar gyfer gofal cymdeithasol, ond mae hwn yn gaeth i amodau. Rŵan, rydych chi, fel minnau, wedi dadlau'n gyson o blaid llywodraeth leol gref, a dros roi mwy o rym i gynghorau. Pam, felly, nad ydy'r arian ychwanegol yma yn cyrraedd y cynghorau drwy'r grant cynnal refeniw—arian craidd awdurdodau lleol, ac arian a allai gael ei ddefnyddio i warchod gwasanaethau sylfaenol ac allweddol ar yr adeg yma o lymder a thoriadau anferth?

Mae'r arian, wrth gwrs, i gyd yn mynd at y gwasanaethau craidd hynny rydych chi wedi eu disgrifio. Nid wyf yn credu bod neb fan hyn eisiau dadlau ddylai arian ddim fynd at ysgolion nag at ofal cymdeithasol. Nid wyf yn credu bod pobl eisiau gweld hynny, a dyna'n union beth rydym ni'n ei wneud. Ond a gaf i ddod yn ôl at bwrpas eich cwestiwn, pan oeddech chi'n sôn amboutu bolisi'r Llywodraeth yma? Mae hyn yn rhan o setliad, yn rhan o fformiwla, sydd wedi cael ei gytuno gan lywodraeth leol ac mae'n rhywbeth rydym ni'n ei wasanaethu a'i weinyddu ar y cyd gyda llywodraeth leol.

A gaf i ofyn i chi gadarnhau, Ysgrifennydd y Cabinet, eich bod chi eisiau grwpio cwestiynau 1, 5 ac 8?

Ydw.

Cwestiwn 5, felly, Darren Millar.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae pobl newydd wrando ar eich cwestiwn, a byddant yn gwbl syfrdan ynglŷn â difaterwch eich ymateb. Gwnaeth Llywodraeth y DU fuddsoddiad ychwanegol o tua £550 miliwn, sy'n dod i Gymru o ganlyniad i'w chyllideb yr wythnos diwethaf. Mae hynny'n golygu bod adnoddau ychwanegol ar gael i Lywodraeth Cymru, ac mae Prif Weinidog Llywodraeth Cymru wedi dweud y byddai llywodraeth leol ar flaen y ciw pe dôi unrhyw adnoddau ychwanegol o ganlyniad i'r gyllideb. Felly, a allwch ddweud wrthym: a oes unrhyw adnoddau ychwanegol yn mynd i ddod i'ch portffolio y gallwch eu trosglwyddo i lywodraeth leol? Ac a wnewch chi godi hefyd i gwestiwn ynglŷn ag arweiniad ar setliad y grant cynnal refeniw, oherwydd yn amlwg, rydych yn gymylog ar y mater hwn ac yn gwrthod dangos arweiniad a chydnabod bod y grant cynnal refeniw hwnnw'n annheg? Pan fyddwch yn edrych ar y setliad, mae wedi cyflwyno toriadau sylweddol i awdurdodau lleol yng ngogledd Cymru, toriadau sylweddol i awdurdodau lleol mewn rhannau gwledig o'r wlad, ac mae'n ymddangos bod yna ffrindgarwch ar waith, oherwydd mae'r rhan fwyaf o'r cynnydd a'r toriadau lleiaf yn mynd i awdurdodau lleol dan arweiniad Llafur. Nid yw pobl yn dwp, maent yn gweld tystiolaeth o hyn flwyddyn ar ôl blwyddyn, pan gyflwynir y setliadau drwy'r Cynulliad Cenedlaethol hwn.

Felly, a wnewch chi ddangos rhywfaint o arweiniad? A pha adnoddau ychwanegol y mae llywodraeth leol yn mynd i'w cael o ganlyniad i'r crochan o £550 miliwn a ddyfarnwyd i Gymru o ganlyniad i gyllideb Llywodraeth y DU?

Lywydd, mae'r Aelod dros Orllewin Clwyd yn iawn yn dweud nad yw pobl yn dwp, ac fe fyddant yn gweld drwy ei weiddi a'i arthio. Byddant yn gweld realiti'r hyn y mae cyni wedi'i wneud, nid yn unig mewn llywodraeth leol, ond i rannau eraill o'r sector cyhoeddus hefyd. A gadewch imi ddweud hyn—gadewch imi ddweud hyn—mae'n sôn yn benodol am y setliad llywodraeth leol yng Nghymru. Pan wnaethom y cyhoeddiad hwnnw ar 9 Hydref, cyhoeddodd Prifysgol Caergrawnt rywfaint o ddata ar lywodraeth leol ar y dyddiad hwnnw hefyd. Yr hyn a ddangosent oedd bod llywodraeth leol wedi cael ei gwarchod gan y Llywodraethau yng Nghymru a'r Alban. Yn Lloegr, lle mae gan y Ceidwadwyr gyfle i wneud y penderfyniadau hyn, mae llywodraeth leol wedi'i thorri 26 y cant—26 y cant. Felly, pan ddaw ef a'i blaid yma gyda'u dagrau ffug i ddweud wrthym am yr hyn sy'n digwydd mewn llywodraeth leol, rwy'n dweud wrtho, 'Feddyg, iachâ dy hun'—ewch yn ôl at eich Llywodraeth yn Llundain, ewch yn ôl yno a siarad â hwy am gyni. Ewch yno—[Torri ar draws.] Ewch yno—[Torri ar draws.] Ewch yno—[Torri ar draws.] Gallwch weiddi cymaint ag y mynnwch; mae gennyf amser. Ewch yno. Ewch yno a dywedwch wrthynt am effeithiau cyni ar y bobl, ac fe ddywedaf wrthych chi, pan wnewch hynny, eich bod chi'n gwneud y peth iawn. Ond tan hynny, peidiwch â dod yma i wneud honiadau na allwch eu cynnal am faterion nad ydych yn eu deall.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar, ar ran fy etholwyr a phawb sy'n gweithio mewn llywodraeth leol ledled Cymru, mynegais bryderon yn y Siambr hon am y setliad cyllid ar gyfer ein hawdurdodau lleol. Cyn cyllideb Llywodraeth y DU, cafwyd condemniad cryf gan arweinwyr ein hawdurdodau lleol a CLlLC ei hun ynglŷn â'ch diffyg dealltwriaeth o'r arian hanfodol sydd ei angen i gefnogi ein gofal cymdeithasol, ein hysgolion, ein cymorth iechyd meddwl a thai. Yna, fe waethygoch chi'r broblem hon drwy gymharu ein harweinwyr cynghorau ag Oliver Twist, am eu bod eisiau mwy. Roedd eich sylwadau'n sarhad syfrdanol ac yn bradychu'r bobl weithgar sy'n gweithio yn ein gwasanaethau rheng flaen. Roeddent yn dramgwyddus ac a dweud y gwir, dylent gael eu tynnu'n ôl.

Nawr, o ystyried y £370 miliwn ychwanegol—. Ac ie, anghofiwch y gair 'cyni' yn awr a rhowch y gorau i guddio tu ôl iddo—mae £370 miliwn yn dod, trwy garedigrwydd Llywodraeth y DU, i'w wario ar wasanaethau cyhoeddus. Pam na allch warantu y bydd yr arian hwn yn mynd i ble mae ei angen mewn gwirionedd, i ariannu ein hysgolion, i ariannu ein gwasanaethau cymdeithasol, i ariannu ein tai ac i ariannu ein cymorth iechyd meddwl? Ond yn bennaf oll, am unwaith, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ddangos ychydig o ostyngeiddrwydd ac ymddiheuro am y sylwadau ofnadwy a oedd yn cymharu ein hawdurdodau lleol ag Oliver Twist?

Mae'r Aelod dros Aberconwy yn dweud ei bod hi'n siarad ar ran cyflogeion a gweithwyr llywodraeth leol. Nid wyf yn gwybod pa undeb llafur rydych chi'n aelod ohono. [Torri ar draws.] Rwy'n aelod o Unsain, yr undeb mwyaf yng Nghymru, a'r undeb mwyaf yn y sector cyhoeddus yng Nghymru. Gadewch imi ddweud wrthych, wrth siarad â chydweithwyr yn Unsain—[Torri ar draws.] Wrth siarad â chydweithwyr yn Unsain, yr hyn nad ydynt yn ei wneud—yr hyn nad ydynt yn ei wneud—yw dweud wrthyf, 'Wyddoch chi beth, Alun? Yr hyn y dylech ei wneud yw dilyn yr un dull o weithredu â'r Ceidwadwyr yn Lloegr.'

Wyddoch chi beth arall rwy'n ei glywed—[Torri ar draws.] Rhywbeth arall rwy'n ei glywed—[Torri ar draws.] A rhywbeth arall rwy'n ei glywed gan arweinwyr cynghorau Ceidwadol ledled Cymru yw nad ydynt hwy eisiau inni ddilyn polisïau Ceidwadol ychwaith. Yr unig bobl sydd am inni ddilyn polisïau Ceidwadol yw'r bobl sy'n eistedd y tu ôl i mi. Nid yw eu harweinwyr cynghorau am weld yr un toriadau yng Nghymru ag y gwelwn ar draws y ffin yn Lloegr. Nid ydynt am weld polisïau Ceidwadol ar waith yma. Yr unig bobl sydd eisiau hynny yw'r grŵp Ceidwadol.

Mae'n bryd i'r Ceidwadwyr fod yn onest, yn gwbl onest, gyda phobl am effaith yr hyn y mae cyni yn ei wneud i bobl. Gallaf ddeall nad ydynt eisiau inni ddychwelyd ato o hyd. Gallaf ddeall nad ydynt am inni sôn am gyni, ond pe bai hi'n deall cyllideb y DU, pe bai'n darllen cyllideb y DU, byddai'n gwybod hyn hefyd—y bydd gwariant ar y rhan fwyaf o wasanaethau cyhoeddus yn lleihau ac nid yn cynyddu, ac wrth i amser fynd heibio, yr adeg hon y flwyddyn nesaf, bydd mwy o arian yn cael ei wario'n cefnogi llywodraeth leol yng Nghymru nag a fydd ar draws Lloegr gyfan. At hynny y mae polisi Ceidwadol yn arwain.

Gall Ysgrifenyddion y Cabinet sy'n gyfrifol am feysydd fel trafnidiaeth, addysg a'r economi ddarparu arian i lywodraeth leol ei wario yn eu meysydd cyfrifoldeb. Pa gymorth ariannol oddi wrth aelodau eraill o'r Cabinet, o'u cyllidebau, y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi gofyn amdano i gefnogi llywodraeth leol, sydd mewn angen dybryd?

Gadewch imi ddweud hyn: mae'r pwynt y mae'r Aelod dros Ddwyrain Abertawe yn ei wneud yn un da, oherwydd, wrth gwrs, nid yr arian drwy'r grant cynnal refeniw yn unig y mae llywodraeth leol yn ei gael, mae hefyd yn cael arian o elfennau eraill o gyllideb Cymru. Mae eraill wedi sôn eisoes—credaf fod Siân Gwenllian o Blaid Cymru wedi siarad am y £15 miliwn sy'n mynd i addysg. Wrth gwrs mae hwnnw hefyd yn mynd drwy lywodraeth leol. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol a'r Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol hefyd wedi gwneud datganiadau o bwys ar y cyllid sy'n mynd drwy lywodraeth leol i gefnogi gwasanaethau cymdeithasol ac i gefnogi gweithio rhanbarthol. Felly, mae symiau sylweddol o arian yn mynd i lywodraeth leol y tu hwnt i'r grant cynnal refeniw ac at ei gilydd, rwy'n credu y bydd hwnnw dros £70 miliwn yn y flwyddyn nesaf.

Yn fy natganiad llafar ddoe amlinellais y cynnydd a wnaethom ar wella gwasanaethau a chymorth ar gyfer cyn-filwyr, sy'n cynnwys y rhai sy'n byw yn Islwyn.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Bydd cymunedau Islwyn yr wythnos hon yn talu teyrnged i'r rheini a fu farw ac i'r dynion a'r menywod dewr yn ein lluoedd arfog sydd wedi bod yn barod i aberthu popeth er mwyn amddiffyn ein rhyddid gwerthfawr a drysorwn i'r fath raddau. Ochr yn ochr â miloedd o'n dinasyddion, byddaf yn mynychu gwasanaethau coffa ar hyd a lled fy etholaeth a thu hwnt. Ysgrifennydd y Cabinet, pa wybodaeth y gallaf ei rhoi i fy nghymunedau am y nod y sonioch amdano yn gynharach eleni i gryfhau uned y cyn-filwyr o fewn Llywodraeth Cymru a'r asesiad sydd bellach wedi'i feincnodi a wnaeth Llywodraeth Cymru o unrhyw fylchau yn y gwasanaeth? Ac ymhellach, sut y gellir mynd i'r afael â'r bylchau posibl hyn?

Lywydd, gwneuthum ddatganiad ddoe, a oedd yn amlinellu llawer o'r materion hyn, ac rwy'n gwybod bod yr Aelod wedi cymryd rhan yn y ddadl honno ddoe. Yn ogystal â'r hyn a drafodwyd gennym yn ystod y datganiad llafar hwnnw, fe ddywedaf ein bod wedi recriwtio aelodau ychwanegol o staff i weithio ac i gefnogi a chryfhau tîm Llywodraeth Cymru sy'n cefnogi gwaith y lluoedd arfog. Bydd hyn yn ein galluogi fel Llywodraeth i ymgymryd â gwaith pellach i wella gwasanaethau a chymorth ar gyfer cymuned y lluoedd arfog, gan gynnwys gwaith i gefnogi'r rhaglen sy'n cael ei datblygu gan grŵp arbenigol y lluoedd arfog, gan gynnwys y gwaith a gyhoeddais ddoe i ddatblygu llwybr cyflogaeth.

A gaf fi ddweud hefyd, er hynny, ein bod yn bwriadu creu ffrwd ariannu newydd i gynnal a chefnogi gwaith awdurdodau lleol sy'n mynd rhagddo, y swyddogion cyswllt a gaiff eu penodi ac a fydd yn gweithio gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i sicrhau bod y bobl sy'n darparu gwasanaethau ynghanol ein cymunedau hefyd yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt er mwyn darparu ar gyfer cymuned y lluoedd arfog? Lywydd, er ein bod yn cofio aberth ein lluoedd arfog yn ystod yr wythnos hon ym mis Tachwedd, dylwn ddweud mai'r ffordd go iawn y gallwn dalu teyrnged i'n lluoedd arfog yw drwy weithredu ein hymrwymiadau yn y cyfamod o un wythnos i'r llall, o un mis i'r llall, o un flwyddyn i'r llall.

Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol y gall diffyg parodrwydd ar gyfer bywyd fel sifiliaid olygu bod cyn-filwyr yn wynebu rhwystrau sylweddol, gan gynnwys trafferth i gael swydd. Yn eich datganiad ym mis Ebrill, dywedasoch fod grŵp arbenigol y lluoedd arfog yn arwain ar ddatblygu pecyn cyflogwr a llwybr cyflogaeth i helpu cyn-filwyr i gael mynediad at gyflogaeth ystyrlon. Syniad da. A allai Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y gwaith hwn, a pha bryd y mae'n disgwyl cyhoeddi cynigion y grŵp?

Gwneuthum y cyhoeddiad hwnnw ddoe.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood. 

Diolch, Lywydd. Pam y teimlwch fod y fformiwla bresennol ar gyfer cyllido llywodraeth leol yn addas at y diben, yn cael cefnogaeth lawn awdurdodau lleol ledled Cymru ac yn gallu ymdopi â newidiadau ym mlaenoriaethau gwasanaethau llywodraeth leol?

Mae'r fformiwla yn eiddo, os mynnwch, i gyngor partneriaeth Cymru a chaiff ei diweddaru'n rheolaidd gan waith yr is-grŵp cyllid a'r is-grŵp dosbarthu, lle mae llywodraeth leol Cymru gyfan yn cael ei chynrychioli. Nid wyf yn meddwl bod y fformiwla'n sefydlog, os mynnwch; mae'n cael ei hadolygu'n gyson ac yn cael ei diwygio'n barhaus, flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn. Bydd yr Aelod yn deall bod yr is-grŵp dosbarthu'n cynhyrchu adroddiad, a gyhoeddir bob blwyddyn, sy'n amlinellu'r gwaith y mae'r is-grŵp dosbarthu yn ei wneud, neu'n arwain arno o leiaf, er mwyn sicrhau y gwneir gwelliannau ar sail flynyddol i'r fformiwla. Felly, buaswn yn dweud wrtho nad wyf yn credu bod y fformiwla'n sefydlog yn y ffordd y mae'n disgrifio weithiau, ond caiff ei hadolygu'n gyson a'i diweddaru'n barhaol gan lywodraeth leol a Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'i gilydd gydag aelodau annibynnol.

Diolch. Wel, gallaf nodi, yn dilyn fy arweiniad, fod Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi bathu enw ar eich cyfer—'Mr Bumble'. Ac er gwaethaf yr hyn rydych chi a'r Ysgrifennydd cyllid wedi honni am gytundeb gyda'r CLlLC a'r is-grŵp cyllid, nododd prif weithredwr Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru gerbron pwyllgor ychydig wythnosau yn ôl fod y fformiwla fel y mae ar hyn o bryd wedi'i dal at ei gilydd gan dâp gludiog a phlasteri, a bod gwir angen edrych yn ofalus arni, ac eglurodd ymhellach y gallai adolygiad o'r fath gymryd tair i bum mlynedd. Yn ddiweddar galwodd eich cyd-Aelodau eich hun, gan gynnwys Gweinidog yr Amgylchedd, ar Lywodraeth Cymru i gynnal adolygiad o'r cymorth a roddwyd i wasanaethau cynghorau. Cyfarfu'r Prif Weinidog ag arweinwyr cynghorau Llafur i drafod cyllid, a chredwn y dylai hynny fod wedi bod ar agor i holl arweinwyr cynghorau Cymru. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi bod yn galw am adolygiad ers blynyddoedd, ond y cyfan y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud yw dargyfeirio'r bai ar awdurdodau lleol a thincran o gwmpas yr ymylon, ac wrth gwrs, mae arweinydd grŵp Ceidwadol Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn dweud wrthyf mai'r ymateb safonol yw bod CLlLC yn rhan o'r gwaith o greu'r fformiwla. Mae hynny'n wir, ond fe'i lluniwyd amser maith yn ôl mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru, a bellach nid yw'n addas at y diben.

A wnewch chi wrando felly ar y côr cynyddol o leisiau o bob plaid a lliw gwleidyddol a chychwyn adolygiad o'r fformiwla? Os na, dywedwch wrth y cyrff hynny pam eich bod yn dal i dueddu i ailadrodd yr hyn a glywsom gennych yn eich atebion cynharach.

Mae bron yr holl bobl rydych wedi'u disgrifio—ac ychydig iawn o bobl yng Nghymru sydd wedi adolygu'r fformiwla mor drylwyr â phrif weithredwr ymadawol Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru; credaf ei fod wedi eistedd drwy fwy o gyfarfodydd ar y fformiwla hon nag unrhyw Weinidog ar unrhyw adeg—. A gaf fi ddweud hyn: mae'r fformiwla'n agored i'w hadolygu flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn? Ac mae'n cael ei hadolygu flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn, ac mae arweinwyr Ceidwadol yn cymryd rhan yn hynny. Nawr, os ydynt yn dymuno gofyn am adolygiad sylfaenol o'r brig i'r bôn o'r math a ddisgrifiwyd gennych, gallant wneud hynny, ond wrth gwrs, nid ydynt yn gwneud hynny pan fyddant yn y cyfarfodydd yn cael y sgyrsiau hyn.

Lywydd, rwy'n hapus iawn i sicrhau, ac yn gwneud addewid, os nad yw'r cofnodion hyn eisoes yn gyhoeddus, y byddaf yn eu rhoi yn y llyfrgell fel y gall Aelodau ar bob ochr i'r Siambr ddeall y gwaith a wneir gan yr is-grwpiau cyllid a dosbarthu, ac i sicrhau bod y wybodaeth hon ar gael i'r cyhoedd.

Wel, dyna ymateb amserol iawn, oherwydd, ers ichi ddod i'ch swydd flwyddyn yn ôl, rydych wedi pedlera'r stori'n barhaus fod cynghorwyr Ceidwadol yng Nghymru yn fodlon ar yr arian y maent wedi'i gael ac na fyddent eisiau polisïau'r Ceidwadwyr yng Nghymru. Dywedasoch wrth fy nghyd-Aelod, Russell George, y mis diwethaf,

'Rwy'n dweud wrth grŵp y Ceidwadwyr nad yw eu cynghorwyr eisiau polisïau Ceidwadol yng Nghymru; maent yn falch iawn o gael Llywodraeth Lafur sy'n darparu cymorth a chyllid i awdurdodau lleol mewn modd na all cynghorau Ceidwadol yn Lloegr ond breuddwydio amdano. Felly, pan fyddaf yn cyfarfod â chynghorau Ceidwadol, maent yn dweud wrthyf mai'r hyn y maent ei angen yw Llywodraeth Lafur.'

Rhywbeth digon tebyg i'r hyn rydych eisoes wedi'i ddweud wrthym heddiw. Felly, awgrymais hynny wrth arweinwyr grwpiau Ceidwadol ledled Cymru. Yr ymateb cyntaf a gefais oedd, 'Tipyn o jôc.' Yr ail,

Mae wedi dangos dro ar ôl tro nad oes ganddo unrhyw ddealltwriaeth go iawn o'r problemau rydym yn eu hwynebu mewn llywodraeth leol,

a phethau fel, 'Mae'r fformiwla ariannu yn drychineb llwyr, nid yw'n addas at y diben', ac roeddent yn dweud bod eich honiadau'n 'hurt' ac yn 'nonsens'. Rwy'n dyfynnu.

At hynny, mae'n ymddangos bod hyd yn oed cynghorwyr Llafur wedi bod yn gefnogol i rai o bolisïau Ceidwadwyr y DU, megis y digwyddiad democratiaeth yfory. Ddydd Llun, daeth arweinydd Llafur Casnewydd allan i gefnogi datganoli ardrethi busnes i awdurdodau lleol, a datgelodd fod y sawl sy'n cystadlu am yr arweinyddiaeth Lafur a gymeradwyir gennych hefyd o blaid datganoli ardrethi busnes i awdurdodau lleol.

Felly, a wnewch  chi roi'r gorau yn awr i geisio osgoi'r materion difrifol sy'n wynebu awdurdodau lleol, rhoi'r gorau i'r safbwynt gwrthwynebol rydych wedi'i ddatblygu dros y 12 mis diwethaf, a gweithio gyda chynghorau o bob lliw, gyda llawer ohonynt yn glymbleidiau, i ddod o hyd i ffordd ymlaen fel bod eu cyllid yn deg, gan gydnabod nad yw'r pwyntiau a wneuthum heddiw yn bethau a dynnais, fel y byddech chi'n ei ddweud, o bapur plaid ar safbwyntiau i'w harddel, rhywbeth nad wyf yn edrych arno'n aml iawn ac na fyddaf bron byth yn ei ddefnyddio. Rhoddwyd y rhain i mi yn uniongyrchol gan y personau a ddyfynnaf, naill ai mewn pwyllgor neu mewn ymateb i fy ngheisiadau gan y cyrff dan sylw.

Mae'n ymddangos fy mod yn cael fy nghyhuddo o gysondeb, sy'n sicr yn gyhuddiad gwreiddiol i'w wneud. A gaf fi ddweud hyn: rwy'n deall mai rôl y llefarydd Ceidwadol yn y lle hwn yw gwneud yr achos gwaethaf posibl yn erbyn y polisïau y mae'r Llywodraeth hon yn mynd ar eu trywydd a chraffu arnom ar sail hynny? Ond mae dod yma ac awgrymu bod unrhyw arweinydd cyngor, o unrhyw liw, yn dod at Lywodraeth Cymru ac yn dweud, 'Rydym am weld toriadau yr un mor ddwfn i gyllid llywodraeth leol ag y gwelsom dros y ffin' yn anhygoel a dweud y gwir. Ac yn syml iawn, nid yw'n safbwynt credadwy i'w arddel. Nid oes unrhyw awgrym fy mod yn clywed gan unrhyw arweinydd awdurdod lleol, o unrhyw gefndir gwleidyddol, eu bod am weld eu cyllidebau'n cael eu torri 26 y cant, sef yn union yr hyn a ddigwyddodd dros y ffin, ac nid wyf yn credu bod llefarydd y Ceidwadwyr yn gredadwy o gwbl wrth iddo geisio cynnal y ddadl honno. Y broblem y mae llawer o'r bobl hynny'n ei dwyn i'n sylw yw faint o gyllid sydd ar gael—nid ei ddosbarthiad yn unig, ond faint sydd ar gael i ni. Ac rydym yn gwybod, o gyllideb y Canghellor yr wythnos diwethaf, fod cyllid ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yn mynd i gael ei dorri yn y maes hwn dro ar ôl tro. A phan fydd y Llywodraeth Geidwadol yn cael gwared yn y diwedd ar y grant cynnal ardrethi yn Lloegr, efallai y bydd yn gweld pa mor ffôl yw ei safbwynt.

Llefarydd Plaid Cymru, Dai Lloyd.

Diolch, Lywydd. Yn amlwg, Ysgrifennydd y Cabinet, rydych yn ddarllenwr mawr, ac yn hoff o Charles Dickens. Felly, os mai llywodraeth leol yw Oliver Twist, a yw hynny'n golygu mai chi yw Mr Bumble?

Buaswn yn tybio bod yr Aelod gyferbyn yn portreadu Harry Secombe mewn ffordd na allwn i ond gobeithio ei wneud.

Os caf symud i ffwrdd o chwarae ar eiriau Dickensadd, a ydych yn derbyn bod llywodraeth leol wedi dioddef oherwydd blaenoriaethau cyllido, o'i gymharu â phortffolios eraill yma? 'Amseroedd caled; ar gyfer yr amseroedd hyn', fel y dywedai Dickens.

O ran ble mae llywodraeth leol, yn amlwg, byddem yn awyddus—. Nid yw Llywodraeth Lafur Cymru yn Llywodraeth sy'n ceisio mynd ar drywydd polisi cyni; nid dyna y ceisiwn ei wneud. Rydym eisiau gallu ariannu llywodraeth leol a gwasanaethau cyhoeddus eraill yn briodol, er mwyn ein galluogi i ddarparu'r gwasanaethau o ansawdd uchel y mae pawb ohonom am eu gweld. Ond nid yw'n gredadwy i ddod i'r lle hwn a dadlau y gallwn gynyddu cyllid llywodraeth leol heb dorri cyllid mewn mannau eraill. Ac os yw'r Aelod yn dadlau y dylem newid y gyllideb yn llwyr, mae croeso iddo wneud y ddadl honno, ac edrychaf ymlaen at ei weld yn dweud wrthyf ble y byddai am wneud y toriadau.

Gyda chyhoeddi cyllideb y DU yr wythnos diwethaf, a all llywodraeth leol gael 'Great Expectations', neu ai 'little Dorrit' fydd eu rhan yn y pen draw?

Mae gwybodaeth lenyddol Dr Dai Lloyd yn fy rhyfeddu—mae'n fy rhoi i yn fy lle. A gaf fi ddweud hyn: bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gwneud datganiad ar y gyllideb derfynol, ac ar y symiau canlyniadol o ganlyniad i gyllideb Llywodraeth y Deyrnas Unedig? Bydd hynny'n digwydd maes o law.

Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Mae digwyddiadau'n cael eu cynnal i goffáu Carl Sargeant, eich rhagflaenydd Llywodraeth Cymru fel y Gweinidog tai. Wrth gwrs, fe wnaeth lawer o bethau da yn y maes hwnnw. Rwyf wedi mynd trwy ffeil o gwestiynau a ofynnais ychydig—[Anghlywadwy.]—a gwelaf fod—[Anghlywadwy.]. Roeddwn yn gofyn yn benodol ar y dyddiad hwnnw ynghylch y defnydd o dir sy'n eiddo i'r cyhoedd yng Nghymru y gellid ei ddefnyddio ar gyfer tai ar safleoedd tir llwyd. Dywedodd y Gweinidog fod ei dîm yn yr adran dai mewn trafodaethau gyda Ken Skates a'i adran, yn edrych ar ba dir a oedd yn eiddo i Lywodraeth Cymru a allai fod ar gael ar gyfer datblygu tai. Roedd y trafodaethau hyn hefyd yn cynnwys yr adran iechyd. Nawr, nid wyf yn cofio unrhyw sôn am y syniad hwn o ddatblygu tir sy'n eiddo cyhoeddus gan Lywodraeth Cymru ers hynny. Roedd hyn yn ôl ym mis Ebrill 2017. Felly, a ydych mewn sefyllfa i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ar y syniad hwn o dir llwyd ar gyfer tai ar dir sy'n eiddo cyhoeddus?

Diolch yn fawr iawn ichi am y cwestiwn hwnnw. Yn bendant, gallaf gadarnhau ers hynny fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio ar agenda o nodi a rhyddhau tir sy'n eiddo cyhoeddus ar gyfer tai. Ceir grŵp gweinidogol penodol sy'n gweithio gyda, ac yn cynnwys fy nghyd-Aelodau Lesley Griffiths a Ken Skates, ac rydym yn gweithio gyda'n gilydd ar nodi'r parseli o dir sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru, ond hefyd erbyn hyn rydym yn ceisio edrych ar dir sy'n eiddo i'r ystâd gyhoeddus yn ehangach o lawer—felly, tir sy'n eiddo i fyrddau iechyd, er enghraifft, tir awdurdod lleol. Rydym wedi nodi tri pharsel o dir hyd yn hyn y credwn y byddant yn addas ar gyfer tai, ac felly, rydym yn bwriadu cyflwyno'r rheini cyn gynted â phosibl. Buaswn hefyd yn ychwanegu bod gennym y grŵp tai fforddiadwy, sydd â ffrwd waith benodol o dan hynny sy'n edrych ar dir ar gyfer tai.

Cyn i chi ofyn eich cwestiwn, Gareth Bennett, ac eithrio meicroffon Ysgrifennydd y Cabinet, nid oes unrhyw feicroffon arall yn gweithio ar hyn o bryd. [Chwerthin.] Felly, nid ydym yn gallu datrys hynny heb ohirio'r sesiwn. Felly, gohirir y sesiwn yn awr.

Gallwn ni ailgychwyn ein trafodaethau. Ac, felly, rydw i'n galw Gareth Bennett. 

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, unwaith eto, Weinidog, ac ymddiheuriadau os yw fy nghwestiwn cyntaf yn swnio'n gyfarwydd braidd, ond ni chafodd ei glywed ar gyfer y cofnod felly rwyf am ei ailadrodd eto. Rydym wedi cael digwyddiadau heddiw i goffáu Carl Sargeant, a wnaeth lawer o waith da fel y Gweinidog tai a chymunedau a'ch rhagflaenodd. Rwyf newydd fod yn edrych drwy'r ffeil o gwestiynau o'r adeg pan oeddwn yn arfer cysgodi Carl, ac rwy'n gweld ein bod, 18 mis yn ôl, yn trafod amryw o fentrau safleoedd tir llwyd. Roeddwn yn gofyn yn benodol am y defnydd o dir sy'n eiddo i'r cyhoedd yng Nghymru a allai gael ei ryddhau ar gyfer tai ar safleoedd tir llwyd. Dywedodd y Gweinidog fod ei dîm yn yr adran dai mewn trafodaethau gyda Ken Skates a'i adran, yn edrych ar ba dir a oedd yn eiddo i Lywodraeth Cymru a allai fod ar gael ar gyfer datblygu tai. Roedd y trafodaethau hyn hefyd yn cynnwys yr adran iechyd ar y pryd. Roedd hyn ym mis Ebrill 2017. Roeddwn yn meddwl tybed a ydych mewn sefyllfa i roi'r wybodaeth ddiweddaraf gan Lywodraeth Cymru ar y syniad hwn o ryddhau tir Llywodraeth Cymru ar gyfer tai ar safleoedd tir llwyd?

Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw, a gallaf gadarnhau bod y gwaith wedi bod yn parhau ers ichi gael y trafodaethau cychwynnol hynny. Mae grŵp trawslywodraethol, sy'n fy nghynnwys i a'r Gweinidogion sydd â chyfrifoldeb dros gynllunio, yr economi a chyllid, yn edrych ar draws portffolio Llywodraeth Cymru i nodi parseli o dir y gellid eu cyflwyno ar gyfer tai. Ac rydym yn edrych arnynt mewn ffordd strategol ochr yn ochr â'n blaenoriaethau eraill, er enghraifft y metro arfaethedig ac ati.

Mae'r grŵp hwnnw wedi nodi tri pharsel o dir hyd yn hyn, er ein bod yn edrych ar nifer o rai eraill, ac wrth gwrs, yn ddiweddar cyhoeddais adolygiad o dai fforddiadwy, sy'n cynnwys is-grŵp penodol i edrych ar dir ar gyfer tai a beth arall y gellir ei wneud i gyflwyno tir ar gyfer tai. Dylwn ychwanegu hefyd nad edrych ar dir Llywodraeth Cymru yn unig y mae'r grŵp gweinidogol yn ei wneud; rydym yn edrych ar dir sy'n eiddo i awdurdodau lleol, byrddau iechyd, a'r cylch cyhoeddus yn fwy eang er mwyn nodi'r parseli sy'n strategol bwysig ac sydd heb gael eu cyflwyno eto ar gyfer tai.

Diolch am yr ateb, ac mae'n galonogol eich bod yn gwneud hyn fel prosiect parhaus, a hefyd yn cynnwys rhannau eraill o'r sector cyhoeddus. Mae yna gynllun gan Lywodraeth y DU hefyd, lle maent yn cael cynghorau lleol yn Lloegr i lunio cofrestr o'r holl safleoedd tir llwyd sydd ar gael ganddynt—y syniad yw y bydd hyn yn ei gwneud yn haws i ddatblygwyr wybod pa dir sydd ar gael. Gall y syniad gyd-fynd yn hawdd â'r hyn rydych yn ei wneud, fel rydych newydd egluro.

Ond mae cynghorau lleol, fel y gwyddom, braidd yn brin o arian yng Nghymru ac yn Lloegr. Felly, pe baem yn dilyn llwybr tebyg yma, mae'n debyg y byddai'n rhaid rhyddhau arian i gynghorau i ganiatáu iddynt lunio'r cofrestri tir llwyd hynny os mai hwy yw'r cyrff sy'n mynd i fod yn gwneud y gwaith o restru. Felly, pa ystyriaethau sydd gennych am y cynllun yn Lloegr, a sut y mae'n cyd-fynd gyda'ch cynlluniau yng Nghymru?

Diolch i chi unwaith eto am y cwestiwn hwnnw, ac mae'n fy atgoffa o'r gwaith rydym yn ei wneud ar ryddhau safleoedd segur. Felly, mae safleoedd segur yn cynnwys safleoedd tir llwyd yn benodol, a allai fod yn safleoedd tirlenwi, neu hap-safleoedd, er enghraifft, ac mae'r rheini'n hysbys i'r awdurdodau lleol. Mae ein cronfa safleoedd segur yn gronfa o £40 miliwn a fydd yn cael ei hailgylchu dros gyfnod y gronfa grantiau i gyflawni £160 miliwn o fuddsoddiad, a chaiff hynny ei lywio gan ymchwil a wnaed a ddangosai y gellid adeiladu tua 7,600 o gartrefi ar 400 o safleoedd yng Nghymru pe bai cyfle i ryddhau'r safleoedd hynny oherwydd maent yn segur am resymau megis bod y sylfeini neu'r seilwaith yn afresymol o ddrud. Felly, mae'r gronfa honno yno'n benodol i adeiladwyr bach a chanolig ei defnyddio er mwyn adeiladu ar leiniau o dir nad ydynt yn ddeniadol i adeiladwyr tai ar raddfa fawr, ond sy'n bwysig ar yr un pryd o ran defnyddio safleoedd a allai fod yn ddolur llygad, er enghraifft, o fewn cymunedau lleol.

Unwaith eto, fe sonioch yn eich datganiad rai wythnosau'n ôl eich bod yn gweld rôl fawr i fusnesau bach a chanolig yn y gwaith o ddarparu tai. Wrth gwrs, nid ydynt wedi chwarae rhan fawr yn y sector tai yng Nghymru yn y blynyddoedd diwethaf, felly rwy'n falch eich bod wedi sôn am hynny eto heddiw. Ac unwaith eto roedd yr hyn a ddywedoch chi yn eich ateb yn galonogol. A ydych yn darparu unrhyw gymhellion penodol eraill i fusnesau bach a chanolig er mwyn eu hannog i gymryd rhan yn y cynlluniau adeiladu tai?

Ie, mae gennym ein cronfa datblygu eiddo £40 miliwn, sy'n benodol ar gyfer—cronfa fenthyciadau ar gyfradd ddeniadol yw hi ar gyfer busnesau bach a chanolig. Caiff ei rhedeg drwy Fanc Datblygu Cymru. Yn wreiddiol, cronfa o £10 miliwn oedd hi, ond roedd y galw mor uchel amdani mewn gwirionedd ac roedd hi mor boblogaidd fel ein bod wedi gallu cynyddu'r arian sydd ar gael iddi. Ac unwaith eto, mae hwnnw'n arian a fydd yn cael ei ailgylchu yn ystod oes y cynllun hwnnw.

Rwy'n gweld rôl go iawn hefyd i fusnesau bach a chanolig yn ein helpu i gyflawni ein huchelgeisiau o ran datgarboneiddio. Newidiodd llawer o fusnesau bach a chanolig o fod yn adeiladu tai at wneud gwaith atgyweirio ar dai, a gwaith adnewyddu, ac ati, ond mewn gwirionedd, yn y dyfodol, buaswn yn hoffi iddynt fod yn rhan o'r rhaglen uchelgeisiol rydym yn ceisio'i datblygu ar gyfer gwneud gwaith ôl-osod ar gartrefi sy'n bodoli eisoes, ac rwy'n  gobeithio gallu dweud mwy am hynny maes o law.

Mae awdurdodau lleol yn atebol yn ddemocrataidd am berfformiad eu gwasanaethau, gan gynnwys eu trefniadau llywodraethu. Cânt eu cefnogi drwy archwiliadau allanol, arolygu a chyrff rheoleiddio, sydd â rôl allweddol yn y gwaith o sicrhau ansawdd ein gwasanaethau cyhoeddus.

Diolch. Ddau fis yn ôl, dywedodd cynghorydd yn Sir y Fflint y byddai'n enwi ac yn codi cywilydd ar swyddogion nad oeddent yn ymateb i alwadau a negeseuon e-bost os nad oedd camau pellach yn cael eu rhoi ar waith, gan ddweud, ar ôl iddo godi hyn o'r blaen yn 2017, fod canllawiau newydd wedi'u cyflwyno, ond na chafodd y canllawiau hynny yr effaith a ddymunai. Pleidleisiodd cynghorwyr i weithredu ynghylch y pryderon hyn, ac yn dilyn hynny, addawodd y prif weithredwr y byddai'n mynd i'r afael â'r mater drwy siarad â phrif swyddogion. Fodd bynnag, yn fy mhrofiad i ar ran etholwyr, mae oedi o'r fath yn gyffredin—rwyf wedi gorfod eu cyfeirio at yr ombwdsmon yn y gorffennol. Mae gennyf un achos gyda'r prif weithredwr ei hun, lle bu'n rhaid i oedolyn awtistig fynd at yr ombwdsmon i weld camau'n cael eu rhoi ar waith wedi i'r diffyg ymateb gael ei uwchgyfeirio'n gŵyn cam 1 a cham 2, ac ni chafwyd ymateb i'r rheini chwaith, er i achos adolygiad barnwrol ym mis Mai ddyfarnu bod y cyngor wedi methu asesu a diwallu anghenion person awtistig arall, o ran y gofal a'r cymorth roeddent eu hangen. Yn yr amgylchiadau hyn, ac achos pellach yr ombwdsmon fis diwethaf lle cadarnhawyd cwyn yn erbyn y cyngor o fod wedi symud a dinistrio cerbyd heb rybudd, a lle'r argymhellwyd y dylai'r cyngor adolygu a diwygio gweithdrefnau er mwyn sicrhau bod cofnodion priodol yn cael eu creu, rhywbeth y clywsom dro ar ôl tro, gyda sgandal chwythwr chwiban y rheolwr archwilio mewnol, y sgandal gwaith cynnal a chadw tai, sgandal AD Waste, ac yn y blaen, pa bryd y mae rhywun yn mynd i gael rheolaeth ar yr amgylchiadau hyn, a sicrhau nad yw'r diwylliant hwn yn parhau mwyach?

Lywydd, ymddengys bod gan yr Aelod nifer fawr o broblemau gyda'i gyngor lleol. Hoffwn awgrymu ei fod yn trafod y materion hyn gyda'r awdurdod hwnnw. Nid mater i'r Gweinidog yma yng Nghaerdydd yw rhagweld penderfyniadau awdurdod lleol mewn unrhyw ran o'r wlad.

Rydym yn parhau i ddiogelu cyllid llywodraeth leol rhag effeithiau cyni o fewn yr adnoddau sydd ar gael i'r Llywodraeth hon.

Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Ymddengys mai cyni yw ideoleg y blaid Dorïaidd yn San Steffan o hyd, ac mae'n parhau i effeithio ar ein gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru. Nawr, ers i mi fod yn Aelod o'r Cynulliad, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi llwyddo i sicrhau bod cyn lleied â phosibl o effaith ar lywodraeth leol. Os cymharwch hynny â Lloegr, gallwch weld yr effeithiau gwahanol arni. Fodd bynnag, pan fyddaf yn cyfarfod â chynghorwyr lleol a'u swyddogion—a chyfarfûm â hwy ym mis Medi mewn cyfarfod yng Nghyngor Castell-nedd Port Talbot—maent yn amlwg yn pwysleisio—nid y cynghorwyr yn unig, ond gweithwyr—eu bod bellach mewn sefyllfa lle maent wedi wedi gwneud toriadau hyd at yr asgwrn. Ni allant wneud rhagor o doriadau—maent yn mynd i ddechrau taro'r gwasanaethau y mae pobl mor ddibynnol arnynt. Nawr, rydych wedi ateb eisoes y prynhawn yma y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn dod â chynlluniau i'r Siambr ar gyfer defnyddio'r symiau canlyniadol a ddisgwyliwn o gyllideb y Canghellor yr wythnos diwethaf. Ond a fyddwch yn trafod gyda'ch cyd-Weinidogion yn y Cabinet sut y gallwn edrych ar yr holl grantiau sy'n mynd i awdurdodau lleol, neu i wasanaethau y mae awdurdodau lleol yn eu darparu, er mwyn sicrhau y gallwn eu gwella cymaint â phosibl, ond hefyd ar ble y gellir trosglwyddo grantiau i'r grant cynnal refeniw, fel y gallwn leihau'r gwaith papur sydd ei angen ar grantiau, a rhyddhau'r hyblygrwydd i awdurdodau lleol ddefnyddio'r arian hwnnw hefyd?

Lywydd, bydd pob Aelod yn y Siambr yn ymwybodol o'r polisïau gwahaniaethol a ddilynir gan y Llywodraethau gwahanol yn y Deyrnas Unedig. Yn gynharach, trafodasom ganlyniadau ac effeithiau'r penderfyniadau polisi gwahaniaethol hynny, ac roeddwn yn teimlo bod yr ymchwil a gyhoeddwyd gan Brifysgol Caergrawnt, ar yr un diwrnod, yn eironig, ag y cyhoeddwyd y setliad llywodraeth leol drafft gennym ar gyfer y flwyddyn i ddod, yn dangos yn glir, yn y wlad hon, ein bod yn gweld gwerth llywodraeth leol ac yn gweld gwerth gwasanaethau lleol. Rydym yn gweld gwerth y bobl sy'n darparu'r gwasanaethau hynny, ac mae'r bobl sy'n derbyn y gwasanaethau hynny ar flaen ein meddyliau. Mae'r ffaith bod llywodraeth leol yn Lloegr yn cael ei thorri hyd at yr asgwrn yn effeithio arnom ni yma. Mae'r ffaith bod llywodraeth leol yn Lloegr wedi colli chwarter ei chyllideb yn dangos nad yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn rhannu'r un gwerthoedd ac agweddau â'r Llywodraeth yma.

Bydd yr Aelodau hefyd yn ymwybodol ein bod wedi rhoi ymrwymiadau clir iawn y byddwn yn edrych ar y sefyllfa ariannol wrth i ni symud drwy'r ddadl ar y gyllideb. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn ei le. Bydd wedi clywed y trafodaethau hyn, ac rydym yn trafod sut i ddatblygu'r gyllideb. Ac rwyf am ddweud hyn, oherwydd credaf weithiau fod yna rywfaint o ddryswch ynglŷn â'r materion hyn, nid oes unrhyw safbwynt gwahaniaethol, os mynnwch, o fewn y Cabinet ar y materion hyn. Mae'r holl Weinidogion am weld yr arian hwn yn cael ei ddarparu ar gyfer gwasanaethau rheng flaen. Nid oes unrhyw aelod o'r Llywodraeth hon yn dymuno gweld polisïau cyni'n rhwygo'u ffordd drwy wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru fel y maent wedi'i wneud dros y ffin. Diben y Llywodraeth hon yw diogelu, gwella a buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru a dyna fydd yn llywio ein holl ddadleuon, ein holl drafodaethau a'n holl benderfyniadau.

Wel, nid yw'r holl broblemau cyflogaeth yn dibynnu ar sut y mae Llywodraeth Cymru yn dewis gwario'r £16 biliwn a gaiff. Yn gynharach eleni dangosodd ymchwil gan Wales Online fod y tri awdurdod lleol yn fy rhanbarth wedi gwario bron £2.3 miliwn rhyngddynt yn talu staff a oedd wedi'u gwahardd dros dro am amrywiaeth o resymau. Nawr, wrth gwrs, nid wyf yn disgwyl ichi roi sylwadau ar achosion unigol, ond a ydych yn credu bod mwy y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud, efallai, o ran canllawiau i helpu cynghorau ac unigolion i ymdrin â dyraniadau a digwyddiadau? Rwy'n ymwybodol iawn o'r gwaith a wnawn yma ar urddas a pharch, ac rwy'n meddwl tybed a yw cynghorau'n sylwi ar beth a wnawn ac a fyddai Llywodraeth Cymru yn gallu eu cyfeirio yma i gael cyngor da.

Rwy'n hapus bob amser i weithio gyda'r holl awdurdodau lleol ac i weithio gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, fel corff cynrychioliadol, er mwyn darparu'r math o bolisïau parch y byddai pawb ohonom am eu gweld yn y lle hwn ac yn ein holl sefydliadau democrataidd. Rwy'n hapus iawn i barhau i weithio gydag awdurdodau lleol i gyflawni hynny. Os oes gan yr Aelod faterion penodol yr hoffai eu dwyn i fy sylw, hoffwn ofyn iddi wneud hynny drwy ohebiaeth.

Rwy'n bwriadu cyflwyno Bil yn y flwyddyn galendr nesaf a fydd yn gweithredu nifer o'r cynigion a nodir yn y papur ymgynghori 'Diwygio Etholiadol mewn Llywodraeth Leol yng Nghymru' a fydd yn cyfrannu at gryfhau democratiaeth leol ar draws y wlad gyfan, gan gynnwys Canolbarth a Gorllewin Cymru.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw. Wrth ateb Mark Isherwood, funud yn ôl, dywedodd nad rôl Gweinidogion yn y lle hwn oedd dyfalu beth fydd penderfyniadau awdurdodau lleol. Ond wrth gwrs, dyna'n union beth a wnaeth ei gyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros ynni, mewn perthynas â phenderfyniad cynllunio ar gyfer Creigiau Llandeglau yn sir Faesyfed. Credaf iddo glywed y drafodaeth a ddigwyddodd rhyngom yn gynharach. Yn yr achos penodol hwn, gwrthododd yr awdurdod lleol y cais cynllunio drwy bleidlais bron yn unfrydol. A yw'n cytuno â mi mai un peth sy'n tueddu i danseilio democratiaeth leol yw bod Gweinidogion, am resymau na ellir eu disgrifio fel rhai o bwysigrwydd dirfawr yn genedlaethol, yn gwrthdroi penderfyniadau'r rhai a etholwyd ar lawr gwlad i gynrychioli buddiannau'r bobl yr oedd y mwyafrif llethol ohonynt yn gwrthwynebu'r cynnig hwn?

Lywydd, mae'r Aelod yn fy nhemtio i gyflawni cam gwag dybryd. Dysgais drwy brofiad chwerw na ddylwn fwrw amcan ynghylch penderfyniadau ynglŷn ag unrhyw fater cynllunio ac nid yw'n fwriad gennyf wneud hynny y prynhawn yma.

Yn ddiweddar, pasiodd Cyngor Sir Powys gynnig yn unfrydol a oedd yn datgan bod awdurdodau lleol yn rhy aml yn colli hyder yr etholwyr ynddynt, oherwydd eu bod yn ymddangos yn bell ac yn anatebol, a chefnogodd cynghorwyr o bob plaid y cynnig a gyflwynwyd gan gynghorydd sir Dolforwyn, Gareth Pugh. Cytunwyd bod angen gwneud rhagor i ennyn diddordeb a brwdfrydedd yr etholwyr i wneud llywodraeth leol yn rhan fwy bywiog a pherthnasol o'n cymunedau. Daw'r pryderon hyn o ganlyniad i'r ffaith nad oedd yr awdurdod lleol wedi ymgysylltu cymaint ag y gallent fod wedi'i wneud ynglŷn â chais cynllunio cyfleuster ailgylchu mawr yn Aber-miwl yn fy etholaeth. O'ch rhan chi, Ysgrifennydd y Cabinet, a oes unrhyw beth y gallwch ei wneud i roi arweiniad i gynghorau sir lleol ynglŷn â sut y gallant wella'u hymgysylltiad ag etholwyr mewn perthynas â phenderfyniadau mawr pwysig?

Gyda chaniatâd y Llywydd, ni chyfeiriaf at benderfyniadau unigol awdurdodau unigol, ond hoffwn allu dweud bod pob un ohonom, ar bob ochr i'r Siambr, am weld democratiaeth fywiog ym mhob rhan o'r wlad ac mae hynny'n golygu sicrhau bod awdurdodau lleol, ni ein hunain fel Aelodau lleol, ac Aelodau o Senedd y DU yn ogystal, oll yn cymryd rhan mewn trafodaethau lleol ar ddyfodol ein cymunedau.

Rwy'n croesawu'n fawr y penderfyniad yn y Cynulliad Cenedlaethol i gyflwyno Senedd Ieuenctid Cymru a gwn fy mod eisiau siarad â'r bobl sy'n sefyll am sedd Blaenau Gwent, lle mae gennyf ddiddordeb arbennig mewn ceisio—[Anghlywadwy.] Nid wyf yn meddwl bod fy nyddiau o sefyll etholiad i unrhyw sefydliad ieuenctid o fy mlaen, gadewch i mi ddweud. [Chwerthin.] Gobeithio y bydd pawb ohonom yn cymryd rhan yn y ddadl honno—

Ni oedd y dyfodol unwaith.

Ni oedd y dyfodol. [Chwerthin.] A gobeithio y bydd pawb ohonom yn gallu ymuno â'r bobl ifanc hynny i gymryd rhan mewn dadl ynghylch natur ein democratiaeth.

Nod y cynigion a gyflwynwyd gan fy rhagflaenydd, yr Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a minnau ar gryfhau democratiaeth leol, oedd gwneud yn union hynny: cryfhau cyfranogiad gwleidyddol, cryfhau cyfranogiad wrth wneud penderfyniadau a chryfhau atebolrwydd y rhai sy'n gwneud penderfyniadau'n lleol. Pan fyddwn yn trafod y Bil hwn, rwy'n gobeithio y bydd pawb ohonom, ar bob ochr i'r Siambr, yn cymryd rhan yn y drafodaeth honno ac yn sicrhau ein bod yn myfyrio ar sut y gallwn gryfhau atebolrwydd democrataidd ymhellach ym mhob rhan o'r wlad hon.

Credaf y gall cynghorau cymuned chwarae rhan bwysig iawn yn cryfhau cyfranogiad democrataidd pobl a'r teimlad fod gwasanaethau'n cael eu darparu mewn ffordd sy'n berthnasol iddynt hwy. Un o argymhellion y panel adolygu annibynnol ar gynghorau cymuned a thref oedd y dylai Cymru gyfan gael ei chynrychioli gan gynghorau cymuned a thref—nid yw hynny'n wir yn awr wrth gwrs—er mwyn darparu gwasanaethau sy'n seiliedig ar le fel y rhagwelwyd yn yr adroddiad hwnnw. Tybed beth yw eich barn ar hynny, Weinidog. Er mwyn cryfhau cynghorau cymuned, a oes camau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i gynyddu'r gronfa o glercod cynghorau tref a chymuned cymwys a phriodol ar draws Cymru? Gwn fod rhai o'r cynghorau cymuned llai o faint yng nghanolbarth a gorllewin Cymru yn enwedig yn cael trafferth weithiau i ddod o hyd i'r person cywir i'w cefnogi.

A gaf fi roi croeso mawr iawn i adroddiad y panel ar gynghorau tref a chymuned a ddaeth i law ar 3 Hydref? Roeddwn yn credu bod yr argymhellion yn argyhoeddiadol iawn mewn llawer o ffyrdd gwahanol. Rwy'n hoff iawn o gynghorau tref a chymuned lleol. Gwn ein bod wedi elwa'n fawr o waith Cyngor Tref Tredegar gartref. A gaf fi ddweud fy mod yn credu bod nifer o ffyrdd yr hoffwn fwrw ymlaen â'r adroddiadau a'r argymhellion? Rwy'n awyddus i sicrhau ein bod yn cael y sgwrs honno am rôl cynghorau tref a chymuned ac yn gwneud hynny yn y modd deallus y gallodd y panel ei wneud wrth gyflawni eu gwaith. Byddaf yn gofyn barn yr Aelodau ar sut y dymunwn fwrw ymlaen â hyn. Mae gennym argymhellion i'w gwneud ar hynny, ond gobeithiaf y byddwn yn gallu cymryd rhan mewn dadl gadarnhaol am yr effaith gadarnhaol y gall cynghorau tref a chymuned ei chael ar ein hatebolrwydd a'n democratiaeth a hefyd ar sut y darparwn wasanaethau ar draws y wlad. Mae'r cwestiwn a ydym yn dymuno creu cynghorau newydd neu uno cynghorau presennol yn fater ar gyfer trafodaeth yn lleol. Ceir deddfwriaeth gyfredol a fydd yn galluogi hynny i ddigwydd. Ond byddaf yn edrych ar lunio gwelliannau i'r Bil fis Chwefror nesaf, os yw hynny'n angenrheidiol, er mwyn rhoi bod i rai o'r argymhellion hynny.

Amlinellais fy nghynlluniau ar gyfer camau nesaf y broses o ddiwygio llywodraeth leol yn fy natganiad ar 17 Gorffennaf.

Diolch i Ysgrifennydd Cabinet am yr ateb gwag hwnnw. Roedd y CLlLC, sydd wrth gwrs yn gorff anetholedig arall sy'n costio tua £7 miliwn i'r pwrs cyhoeddus bob blwyddyn, i'w weld wedi drysu'n llwyr gyda'ch cynnig i leihau nifer yr awdurdodau lleol. Ai'r rheswm am hyn oedd eu bod wrthi'n ymateb yn rhagweithiol i'r rhaglen ddiwygio flaenorol, yn ogystal â datblygu agenda'r dinas-ranbarth? A waethygwyd eu dryswch ymhellach gan y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi rhoi gwybod iddynt ychydig bach cyn hynny na fyddai unrhyw ad-drefnu llywodraeth leol yn digwydd am o leiaf 10 mlynedd? A yw'n rhyfedd o gwbl felly, Ysgrifennydd y Cabinet, fod awdurdodau lleol wedi ymateb drwy ddweud bod y cyhoeddiad hwn wedi achosi anesmwythyd, dryswch ac wedi dangos diffyg eglurder sylfaenol ar ran y Llywodraeth hon, a'ch bod wedi methu gwneud achos a ddynodai y byddai'r uno arfaethedig yn cyflawni'r arbedion a ragwelwyd?

Lywydd, nid wyf yn siŵr fod CLlLC yn drysu, ond credaf fod yr Aelod yn drysu. Mae wedi drysu rhwng nifer o wahanol faterion o fewn un cwestiwn, ac rwy'n derbyn bod hynny'n dipyn o gamp. Gadewch imi ddweud hyn wrtho: nodais fy mwriadau yn y datganiad ar 17 Gorffennaf. Mae'n ymddangos nad yw'n gwybod hynny, ac efallai y dylai wybod hynny. Bydd fy nghyfarfod nesaf â'r gweithgor ar 30 Tachwedd i ddatblygu'r materion hyn. Rydym wedi cytuno ar gylch gorchwyl ar gyfer y gwaith hwnnw, ac mae'r gwaith yn parhau. Buaswn yn awgrymu bod yr Aelod yn ceisio dal i fyny.

Credaf ein bod oll yn ymwybodol sut y mae eich Llywodraeth ac Ysgrifenyddion Cabinet blaenorol wedi cynhyrchu tri chynnig gwahanol ar gyfer llywodraeth leol, a phob un ohonynt wedi'u gwrthod yn eang gyda 21 o'n hawdurdodau lleol yn feirniadol iawn o'r cynigion hyn, ac arweinwyr cynghorau a CLlLC yn wir. Os caf, rwyf am—dywedodd Sir Gaerfyrddin eu bod yn siomedig iawn ar ôl cael sicrwydd a groesawyd yn fawr na fyddai unrhyw newid strwythurol am ddegawd. Ceredigion—'ni fyddai o unrhyw fudd i'n preswylwyr.' Conwy—nid oes unrhyw dystiolaeth gymhellol fod mwy o faint o reidrwydd yn golygu gwell; i'r gwrthwyneb, y profiad yng ngogledd Cymru yw bod creu un bwrdd iechyd mawr—wel, fe wyddom beth sydd wedi digwydd yno, oni wyddom—wedi creu problemau a fydd yn parhau i gael effaith negyddol am flynyddoedd. Ar ba bwynt fyddwch chi'n gwrando ar awdurdodau lleol, yn gweithio gyda hwy ar draws yr holl grwpiau gwleidyddol ac ar draws yr holl arweinwyr cynghorau, ac yn llunio cynllun synhwyrol i helpu awdurdodau lleol i weithio ar sail fwy rhanbarthol, i gydweithio â'r partneriaid yr ystyriant hi'n addas i weithio â hwy, a chaniatáu iddynt gymryd yr awenau ar unrhyw ddiwygio llywodraeth leol yn y dyfodol?

Mae'r Aelod yn gofyn i mi adael i bobl eraill gymryd yr awenau yn ei chwestiwn. Wrth gwrs, mewn cwestiwn blaenorol, roedd hi'n mynnu fy mod i'n cymryd yr awenau. Credaf fod angen iddi benderfynu.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.

Yr eitem nesaf, felly, ar yr agenda yw'r cwestiynau amserol, ac i ofyn cwestiwn i'r Ysgrifennydd Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus—Rhun ap Iorwerth.

Nid oes unrhyw drafodaethau wedi digwydd ar ddefnydd o RAF y Fali at ddibenion hyfforddi peilotiaid o Saudi Arabia. Mater i'r RAF a'r Weinyddiaeth Amddiffyn yw'r defnydd o RAF y Fali at ddibenion hyfforddiant. Fodd bynnag, cyfarfûm â'r Weinyddiaeth Amddiffyn yn gynharach yr wythnos hon a byddaf yn cyfarfod â Gweinidogion y Weinyddiaeth Amddiffyn eto yr wythnos nesaf.

Mae safle'r llu awyr yn y Fali yn ganolfan ragoriaeth i hyfforddi peilotiaid llu awyr Prydain. Mae hefyd yn ganolfan lle mae peilotiaid o wledydd eraill yn treulio amser ar brydiau—rydym ni'n gwybod hynny. Ond mewn ateb i gwestiwn seneddol yn San Steffan gan Blaid Cymru yr wythnos diwethaf, fe wnaeth y Weinyddiaeth Amddiffyn gadarnhau bod peilotiaid o Saudi Arabia yn cael eu hyfforddi yno ar hyn o bryd. O ystyried y cwestiynau moesol difrifol sy'n cael eu codi ynglŷn â gweithredoedd Saudi Arabia yn rhyngwladol ar hyn o bryd, a ydy Llywodraeth Cymru yn cytuno efo fi ei bod hi'n amhriodol rhoi croeso i beilotiaid o lu awyr Saudi Arabia hyfforddi yma?

Fe allem ni siarad am y ffieiddio a fu yn rhyngwladol yn dilyn llofruddiaeth Jamal Khashoggi, ond beth sy'n fwyaf perthnasol yma ydy'r rhan y mae llu awyr Saudi Arabia yn ei chwarae mewn ymosodiadau ar Yemen, lle mae rhyfel wedi creu argyfwng dyngarol erchyll, a thra bod lluoedd teyrngarol yn trio ymateb i hynny, mae nifer fawr o bobl gyffredin, gan gynnwys plant, wedi cael eu lladd mewn ymosodiadau o'r awyr. Mi ddywedodd Amnest Rhyngwladol yn ddiweddar eu bod nhw wedi cofnodi 36 ymosodiad o'r awyr sy'n ymddangos fel petaent yn groes i gyfreithiau dyngarol rhyngwladol, yn cynnwys ymosodiadau ar ysbytai ac ysgolion, ac rydym ni'n gwybod mai llu awyr Saudi Arabia sy'n arwain yr ymosodiadau. Mae Llywodraeth America hefyd wedi cael ei beirniadu am ei rôl yn cefnogi a hyfforddi llu awyr Saudi Arabia. A wnewch chi—a wnaiff Lywodraeth Cymru hefyd gondemnio'r defnydd o RAF y Fali i'r pwrpas hwnnw? 

Yn ogystal â'r elfen foesol, yn fyr, mae elfen ymarferol yma hefyd, ac yn y dyddiau diwethaf, rydym wedi clywed comisiynydd heddlu'r gogledd yn codi pryderon am y pwysau y gall presenoldeb peilotiaid Saudi Arabia yn y Fali ei roi ar adnoddau heddlu y gogledd. Felly, nac ydy, nid ydy amddiffyn ddim wedi ei ddatganoli ac nid ydy'r heddlu na heddlua wedi eu datganoli ychwaith, ond efo'r protest yn digwydd yn y Fali heno, fel mae'n digwydd, mae yna le, rydw i'n meddwl, i ymyrraeth yn fan hyn gan Lywodraeth Cymru i godi llais yn enw cyfiawnder.

Lywydd, mae'r Aelod yn ymwybodol, a chredaf fod yr Aelodau ar bob ochr i'r Siambr yn ymwybodol, nad mater i'r lle hwn yw materion gweithredol y Llu Awyr Brenhinol, ac nid yw'n fater priodol i'w drafod yma. Bydd gan bawb ohonom ein barn ar ddigwyddiadau'r byd, megis y rhai sy'n digwydd yn Yemen ac mewn mannau eraill, a bydd gennym i gyd farn ar hynny. Yr hyn sy'n fater ar gyfer y lle hwn, a'r hyn y credaf ei fod yn fater priodol i'w drafod yma, yw rôl ein lluoedd arfog a'r safleoedd sy'n bodoli yng Nghymru ar gyfer cynnal a chefnogi lluoedd arfog Prydain ac i sicrhau bod lluoedd arfog Prydain ar gael i gymryd rhan mewn gweithredoedd yn unrhyw ran o'r byd ar unrhyw adeg. Mae'r Llywodraeth hon yn cefnogi rôl y Weinyddiaeth Amddiffyn ar ei safleoedd yng Nghymru, ac rwy'n rhagdybio bod yr Aelod dros Ynys Môn yn cefnogi rôl RAF y Fali yn ei etholaeth, ac nid wyf yn meddwl y byddai am gael ei weld yn tanseilio rôl RAF y Fali mewn unrhyw ystyr o gwbl. Yr hyn y byddaf yn ei ddadlau ac yn ei drafod gyda'r Weinyddiaeth Amddiffyn yw lleoli personél gweithredol yng Nghymru. Hoffwn gynyddu ôl troed y Weinyddiaeth Amddiffyn yng Nghymru. Rwy'n trafod gyda'r Weinyddiaeth Amddiffyn sut y gallwn gynnal a chefnogi canolfannau ychwanegol yng Nghymru. Hoffwn weld y barics yn Aberhonddu yn cael eu cynnal fel pencadlys cenedlaethol ar gyfer y lluoedd arfog yng Nghymru, a chredaf fod gan bob un ohonom reswm mawr iawn—yn enwedig yr wythnos hon, ond nid yr wythnos hon yn unig—dros fod yn ddiolchgar am wasanaeth ein holl luoedd arfog.

Ddydd Gwener diwethaf, roeddwn mewn mosg ar Stryd Alice yn Butetown, yn siarad ar ôl gweddïau dydd Gwener. Mae canolfan Yemenïaidd yno a chymuned Yemenïaidd sefydledig sy'n mynd yn ôl ganrifoedd. Dywedodd pobl wrthyf pa mor falch ydynt fod ganddynt rywun â chefndir Yemeni Arabaidd wedi ei ethol i'r Cynulliad hwn am y tro cyntaf. Roedd hi'n fwy na siomedig canfod, ar ben arall y wlad, ar Ynys Môn, fod peilotiaid o Saudi Arabia yn cael eu hyfforddi i fomio Yemen, gan arwain at filoedd o farwolaethau sifiliaid. Nawr, mae rhai o'r sifiliaid hyn sy'n cael eu lladd yn aelodau o deuluoedd rhai o'r bobl y cyfarfûm â hwy ym mosg Stryd Alice. Credaf ei bod yn gwbl warthus fod ein gwlad yn cael ei defnyddio i hyfforddi peilotiaid i fomio Yemen, gwlad y mae gennym gysylltiad mor gryf â hi yn hanesyddol. Felly, a wnewch chi yn awr, os gwelwch yn dda, roi camau brys ar waith i fynnu bod hyfforddiant y peilotiaid Saudi hynny yng Nghymru yn dod i ben? Diolch.

Lywydd, fel rwyf wedi dweud eisoes, bydd gan Aelodau ar bob ochr i'r Siambr eu barn eu hunain ar ddigwyddiadau byd-eang a'r rhai sy'n digwydd yn Yemen ac mewn mannau eraill, a chredaf y byddem oll yn rhannu barn debyg ynglŷn ag effaith rhyfela ar sifiliaid, lle bynnag y maent yn digwydd bod, ac rydym yn cydnabod hynny. Fodd bynnag, nid mater ar gyfer y lle hwn yw dadlau neu drafod penderfyniadau gweithredol a wneir gan y Llu Awyr Brenhinol ynglŷn â'r defnydd o adnoddau'r DU. Yn briodol iawn, mater ar gyfer y Weinyddiaeth Amddiffyn yw hynny, ac yn gywir iawn, nid yw'n fater a ddatganolwyd i'r lle hwn. Efallai y bydd gennym safbwyntiau unigol fel unigolion. Fodd bynnag, mae'n iawn ac yn briodol ein bod yn cefnogi ein lluoedd arfog, yn cefnogi gallu'r Llu Awyr Brenhinol a rhannau eraill o'n lluoedd arfog i wneud y penderfyniadau gweithredol y credant fod angen iddynt eu gwneud ac o fewn y strwythurau a sefydlwyd ar eu cyfer gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig, sy'n atebol i Senedd y Deyrnas Unedig.

Yr eitem nesaf yw'r datganiadau 90 eiliad, a'r datganiad cyntaf—Bethan Sayed. 

Roeddwn am fanteisio ar y cyfle hwn heddiw i bob un ohonom gofio ein ffrind a'n cyd-Aelod Carl Sargeant, flwyddyn wedi ei farwolaeth. Gwn ein bod oll yn meddwl am ei deulu a'i ffrindiau yma heddiw, ac rydym oll yn ei gofio yn ein ffyrdd unigryw ein hunain—o'i wenau drygionus i'w areithiau anghonfensiynol, i'w ofal am eraill. Roedd bob amser yn barod i'ch cefnogi. Ni allais dalu teyrnged i Carl yn y Senedd y llynedd; torrais fy mraich ar yr un adeg, a gwyliais bob un o'ch teyrngedau didwyll ar Senedd.tv. Cyfarfûm â Carl gyntaf pan oeddwn yn llywydd myfyrwyr, yn lobïo Gweinidogion ac Aelodau Cynulliad wrth iddynt fynd i mewn i Dŷ Hywel, ar y pryd, ar gyfer y dadleuon, ac roedd Carl bob amser yn aros i siarad gyda mi pan nad oedd Aelodau Cynulliad eraill yn gwneud hynny—ac nid wyf am enwi enwau yma heddiw. Fe geisiodd ac fe fethodd fy recriwtio i'r Blaid Lafur, ond yn y blynyddoedd diwethaf daeth ffrind da iawn, yn rhywun y gallwn droi ato a dibynnu arno bob amser i wrando arnaf a fy nghefnogi pan wynebais heriau personol yn fy mywyd. A byddaf bob amser yn parchu'r cyfeillgarwch hwnnw, a gobeithiaf y gallaf ddatblygu'r cyfeillgarwch hwnnw gyda'i fab, Jack Sargeant.

Fe wnaeth y diwrnod hwnnw y llynedd newid gwleidyddiaeth am byth. Gwnaeth i mi feddwl sut rydym yn trin pobl eraill, a sut y gallwn ddatblygu cysylltiadau hirdymor y tu hwnt i ffiniau gwleidyddiaeth bleidiol gul. Gwn fod gwaith Jack Sargeant ar siarad am wleidyddiaeth fwy caredig yn gallu helpu a chynorthwyo pawb ohonom—pob un ohonom—yn yr ystafell hon heddiw.

Credaf ei bod hi'n bwysig hefyd inni gofio ymrwymiad Carl i ymgyrch y Rhuban Gwyn a'r mentrau a roddodd ar waith i fynd i'r afael â melltith cam-drin domestig yng Nghymru. Ar ôl ei farwolaeth, dywedodd Cymorth i Fenywod Cymru am Carl, a dyfynnaf,

Roedd yn arweinydd carismatig a dylanwadol, ac yn gefnogwr nifer o wasanaethau cam-drin domestig ledled Cymru.

Chwaraeodd ran

allweddol yng ngwaith Llywodraeth Cymru i roi terfyn ar drais yn erbyn menywod, ac anaml y'i gwelid heb ruban gwyn ar labed ei got.

Wel, Carl, os wyt ti i fyny yno'n gwrando arnom, rydym yn iawn, gyfaill, ond byddwn bob amser yn dy gofio di, a byddwn yn gwneud cyfiawnder â dy waddol, ond rydym yn dy golli'n ofnadwy yma heddiw. Diolch yn fawr iawn.

Jane Hutt.

Lywydd, hoffwn dalu teyrnged i fenywod yn y rhyfel byd cyntaf y disgrifiwyd eu rolau a'u bywydau gan fy etholwr a'r hanesydd Cymreig, yr Athro Deirdre Beddoe, ddydd Sul diwethaf ar BBC2. Fel y dywedodd yr Athro Beddoe wrthym, ar ddechrau'r rhyfel, câi menywod eu hannog gan Weinidogion, gan gynnwys David Lloyd George, i ddweud hwyl fawr wrth y dynion a garent ym mhob stryd a phob cymuned yn y tir, gyda phropaganda llywodraeth yn pwysleisio y dylai mamau, gwragedd a chariadon anfon eu dynion i'r rhyfel. Nododd yr Athro Beddoe y rôl allweddol y chwaraeodd menywod, yn enwedig menywod Cymru, yn ennill y rhyfel. Disgrifiodd sut y bwydai menywod y genedl ym Myddin Dir y Menywod, yn nyrsio, ac yn gweithio mewn rolau peryglus yn aml mewn 11 o ffatrïoedd arfau yng Nghymru, a darganfu mai'r swffragetiaid oedd y pwynt cyswllt cyntaf ar gyfer recriwtio i'r heddlu.

Ar ddechrau'r rhyfel, roedd menywod a weithiai yn aml yn gwneud hynny am y nesaf peth i ddim fel morwynion domestig a gweinyddesau, felly roedd y cyfle i weithio mewn amrywiaeth o weithleoedd gwahanol yn rhoi ymdeimlad o ryddid i fenywod, ac erbyn diwedd y rhyfel, roedd 80 y cant o'r gweithlu yn fenywod. Chwaraeai menywod eu rhan i ffwrdd o'r ffrynt, ond pan ddechreuodd y rhyfel, nid oedd ganddynt hawl i bleidleisio. Pan ddaeth y rhyfel i ben, dywedwyd wrthynt, 'Yn y cartref y mae eich lle.' Ond enillodd menywod y bleidlais yn rhannol yn 1918, buddugoliaeth a ddathlwyd gennym yn y Senedd hon ac ar gyfer y canmlwyddiant eleni. Yn ystod wythnos y cofio arwyddocaol iawn eleni, rhaid inni gofio aberth a chyfraniadau menywod, yn ogystal â chofio'r holl ddynion a gollasant yn y rhyfel byd cyntaf.

David Rees.

Diolch, Lywydd. Ar 10 Tachwedd 1925, 93 o flynyddoedd yn ôl, ganwyd Richard Walter Jenkins yr ieuengaf yng nghartref y teulu yng Nghwm Afan. Rydym yn ei adnabod fel Richard Burton. Nawr, heddiw, nid wyf am dynnu sylw at ei fywyd, gan fy mod yn gobeithio bod yma ar adeg canmlwyddiant ei eni i wneud hynny, ond yn hytrach, rwyf am ddathlu 36ain ras y Richard Burton 10K. Cynhaliwyd y ras ffordd gyntaf ym 1982, ar ôl llawer o waith gan bwyllgor Cymdeithas Les Cwmafan a ddaliodd ati i gynnal y ras honno am flynyddoedd lawer. Teithiodd y ras 10 km gyntaf drwy fy mhentref, sef Cwmafan, a chafodd ei defnyddio i godi arian ar gyfer y cymunedau a chyfleusterau. Cododd y rasys cynnar hynny ddigon o arian i ddatblygu campfa i glybiau chwaraeon a phobl leol ei defnyddio, ac felly gwelsom fudd gwirioneddol yn dod i'r gymuned o'r ras.

Ers 1982, rydym wedi gweld y ras yn tyfu, a ddydd Sul diwethaf, 36 o flynyddoedd ar ôl iddi gael ei rhedeg gyntaf, denodd oddeutu 1,800 o redwyr—a hynny heb gynnwys y 400 a mwy o redwyr milltir bach a gymerodd ran mewn ras gynharach ar yr un diwrnod—o bob cwr o'r DU, i redeg un o'r rasys ffordd 10 km hynaf yn ein gwlad. Nawr, mae pawb yn—. Mae cryn dipyn o bobl yn cymryd rhan: cynghorwyr, ASau—ac mae un Aelod Cynulliad wedi rhedeg y ras honno hefyd, sef Bethan Sayed. Nid yw fy nghorffolaeth i'n addas ar gyfer rhedeg ras ffordd, felly—. [Torri ar draws.] Na, rwy'n credu y gwnaf fi gadw'n glir o hynny.

Ond er iddi ddod yn ras gydnabyddedig ar galendr athletau Cymru, mae'n dal yn aros yn ffyddlon i'w bwriad gwreiddiol sef codi arian ar gyfer grwpiau lleol. Heddiw, caiff ei threfnu gan bâr o'r enw Shaun ac Anna Tobin, gyda chefnogaeth pwyllgor gweithgar iawn o wirfoddolwyr, ac maent wedi trawsnewid y llwybr bellach i gynnwys Cwmafan a Phontrhyd-y-fen ar hyd llwybr Richard Burton. Mae'n ras sy'n ymgorffori ysbryd a harddwch ein cymoedd enwog yng Nghymru ynghyd ag ysbryd y chwedl o ddyn, Richard Burton. Hir y parhaed.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cynnig i ethol Aelod i bwyllgor, ac rydw i'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yn ffurfiol—Darren Millar. 

Yn ffurfiol.

A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu'r cynnig? Felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Sy'n dod â ni at yr eitem ar ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ar gyllid wedi'i dargedu i wella canlyniadau addysgol, ac rydw i'n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—Lynne Neagle.

Diolch, Lywydd. Rwy'n falch iawn o agor y ddadl hon ar ymchwiliad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg i gyllid wedi'i dargedu i wella canlyniadau addysgol a'n hadroddiad, 'Cyrraedd y nod?', a gyhoeddwyd gennym ym mis Mehefin. Nod ein hymchwiliad oedd edrych i weld a yw gwaith Llywodraeth Cymru ar ddefnyddio dull wedi'i dargedu i gynorthwyo disgyblion difreintiedig i gyrraedd eu potensial llawn ac i godi safonau ysgolion yn fwy cyffredinol yn cyrraedd y nod go iawn, a beth arall y gellir ei wneud i sicrhau'r effaith fwyaf a'r gwerth gorau am arian o ddull wedi'i dargedu. Os yw Cymru i gael y system addysg o'r radd flaenaf y mae pawb ohonom yn dyheu amdani, ni allwn ac ni ddylwn adael unrhyw ddisgyblion ar ôl. Dyna pam rwy'n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn croesawu ein hadroddiad ac wedi derbyn 24 o 31 o'n hargymhellion a thri arall mewn egwyddor.

Mae gan Lywodraeth Cymru ddull sefydledig o dargedu adnoddau ychwanegol at grwpiau penodol o ddisgyblion sydd mewn perygl o fethu cyrraedd eu potensial llawn. Mae mynd i'r afael â'r gydberthynas negyddol rhwng amddifadedd, fel y'i mesurir yn ôl cymhwysedd i gael prydau ysgol am ddim, a chyrhaeddiad wedi bod yn flaenoriaeth ers blynyddoedd lawer. Wrth gwrs, mae rhai disgyblion o gefndiroedd difreintiedig yn gwneud yn dda iawn ac yn ffynnu'n academaidd, ond gwyddom fod yna lawer rhagor nad ydynt yn gwneud hynny. Mae disgyblion sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim sy'n aml yn gwneud yn dda yn aml yn gwneud hynny yn groes i'r disgwyl ac er gwaethaf, yn hytrach nag oherwydd, eu hamgylchiadau. Dyna pam y mae cymorth ac ymyrraeth wedi'i dargedu i chwalu'r anghydraddoldebau strwythurol hyn, megis y grant datblygu disgyblion, mor hanfodol. Dyna pam y mae adroddiad y pwyllgor yn mynegi cefnogaeth gyffredinol i'r egwyddor o dargedu cyllid. Fodd bynnag, ar £94 miliwn y flwyddyn, mae'r grant datblygu disgyblion yn llyncu rhan sylweddol o'r gyllideb addysg ac mae'n hollbwysig ein bod yn sicrhau'r gwerth gorau posibl am arian.

Edrychodd ein hadroddiad hefyd ar raglen gwella ysgolion Llywodraeth Cymru, Her Ysgolion Cymru, rhaglen wedi'i thargedu a weithiodd gyda 39 o ysgolion a oedd yn tangyflawni yng Nghymru rhwng 2014 a 2017.

Yn gyntaf, ar y grant datblygu disgyblion, y bwriedir iddo fod ar gyfer pob disgybl sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim, gan gynnwys y rhai sy'n cyflawni ar lefel uchel ond a allai gyflawni mwy hyd yn oed, canfu ein hymchwiliad fod y grant datblygu disgyblion yn cael ei dargedu'n bennaf ar gyfer disgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim ac sy'n tangyflawni, ac nid ar gyfer rhai mwy abl a thalentog. Rwy'n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn ein hargymhelliad ar hyn ac eisoes wedi rhoi camau ar waith i ymdrin â'r mater.

Mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi ymrwymo i fonitro effaith y grant datblygu disgyblion yn agos a sicrhau gwerth am arian, ac rydym yn croesawu hynny. Dywedodd Estyn wrth y pwyllgor fod dwy ran o dair o ysgolion yn defnyddio'r grant yn effeithiol. Nododd Estyn ac Ysgrifennydd y Cabinet fod hyn i'w ddisgwyl gan ei fod yn adlewyrchu'r gyfran o ysgolion gydag arweinyddiaeth dda neu well. Fodd bynnag, mae'r pwyllgor yn credu na ddylem fodloni ar sefyllfa lle nad yw traean yr ysgolion yn defnyddio'r grant datblygu disgyblion yn effeithiol a byddai'n gofyn am sicrwydd pellach gan Ysgrifennydd y Cabinet ar y pwynt hwn.

Mae'r grant datblygu disgyblion wedi bod ar waith ers dros chwe blynedd bellach, a buddsoddwyd bron i £400 miliwn ynddo. Mae consortia gwella ysgolion bellach wedi penodi arweinwyr grant datblygu disgyblion ym mhob un o'r pedwar rhanbarth. Rydym wedi argymell y dylent wneud llawer mwy i herio defnydd aneffeithiol o'r grant. Dyma rywbeth y canfu'r gwerthusiad gan Ipsos MORI a Sefydliad Ymchwil, Data a Methodoleg Gymdeithasol ac Economaidd Cymru nad oedd yn digwydd yn ddigonol. Rwy'n croesawu'r ffaith bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn ein hargymhellion yn hyn o beth, yn enwedig ynglŷn â sut y gellir defnyddio'r grant datblygu disgyblion i wella presenoldeb disgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim a'u hymgysylltiad â'u haddysg.

Ddirprwy Lywydd, rwyf am ganolbwyntio yn awr ar un neu ddau o'r argymhellion y mae Llywodraeth Cymru wedi'u gwrthod. O 2018-19, mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl i ysgolion ddefnyddio'r grant datblygu disgyblion ar ddisgyblion sydd wedi bod yn gymwys am brydau ysgol am ddim yn y naill neu'r llall o'r ddwy flynedd flaenorol; mae hyn yn cynnig hyblygrwydd sydd i'w groesawu. Fodd bynnag, nid yw ysgolion wedi cael unrhyw arian ychwanegol i wneud hyn, gan fod eu dyraniadau grant datblygu disgyblion yn seiliedig ar nifer y disgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim mewn un flwyddyn. Os yw Llywodraeth Cymru am i ysgolion fabwysiadu diffiniad mwy hyblyg ar gyfer targedu'r grant, mae'r pwyllgor yn argymell y dylai ymrwymo i ariannu hyn yn llawn.

At hynny, mewn perthynas â dyraniadau, roedd y pwyllgor yn cydnabod y rhesymeg dros ddefnyddio data cyfrifiad ysgol blynyddol 2016: roedd y ffigurau prydau ysgol am ddim yn uwch yn y flwyddyn honno, gan alluogi mwy o arian i gael ei neilltuo ar gyfer y grant datblygu disgyblion. Fodd bynnag, roeddem yn bryderus ynglŷn ag ysgolion sy'n mynd yn groes i'r duedd ac a allai gael nifer uwch o ddisgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim yn 2017 neu 2018. O'r herwydd, galwasom am bennu dyraniadau'r grant datblygu disgyblion i ysgolion ar sail pa un bynnag sydd uchaf, naill ai nifer y disgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim yn 2016 neu'r cyfrif diweddaraf sydd ar gael.

Gwnaeth y pwyllgor nifer o argymhellion ynghylch effaith y grant datblygu disgyblion ar gyrhaeddiad disgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim a chanlyniadau anfwriadol newidiadau i fesurau perfformiad cyfnod allweddol 4. Dengys data cyrhaeddiad gynnydd calonogol ar gau'r bwlch yng nghyrhaeddiad disgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim a disgyblion nad ydynt yn cael prydau am ddim, o leiaf hyd at 2016. Fodd bynnag, roedd y pwyllgor yn bryderus iawn ynglŷn â'r hyn a ddigwyddodd yn dilyn newidiadau Llywodraeth Cymru i fesurau perfformiad cyfnod allweddol 4 yn 2017, a leihaodd y pwysoliad a roddwyd i gymwysterau galwedigaethol oherwydd pryderon fod gormod o ddisgyblion yn cael eu cofrestru ar eu cyfer.

Gwn nad oes modd cymharu cyfraddau cyflawniad y mesurau trothwy lefel 2 rhwng 2017 a blynyddoedd blaenorol. Fodd bynnag, yr hyn a oedd yn peri pryder gwirioneddol i'r pwyllgor oedd y bwlch a oedd yn tyfu rhwng disgyblion a oedd yn gymwys am brydau ysgol am ddim a'u cyfoedion. Canfuom nad oes cymhelliad i ysgolion gofrestru disgyblion ar gyfer cymwysterau galwedigaethol, hyd yn oed lle gallai fod yn iawn ar gyfer disgyblion unigol, ac mae hyn wedi effeithio'n anghymesur ar ddisgyblion sy'n gymwys am brydau ysgol am ddim. Argymhellodd y pwyllgor y dylai Llywodraeth Cymru fynd ati ar fyrder i ymchwilio i'r canlyniad anfwriadol hwn a dysgu gwersi ar y cyfle cyntaf. Rydym yn cydnabod bod mesurau perfformiad dros dro newydd wedi cael eu cyhoeddi ar gyfer haf 2019. Fodd bynnag, o gofio bod y canlyniadau 2018 dros dro yn dangos sefyllfa debyg i 2017, byddem yn croesawu sicrwydd pellach gan Ysgrifennydd y Cabinet fod carfannau prydau ysgol am ddim 2017 a 2018 heb gael eu heffeithio'n annheg ac yn niweidiol gan y newidiadau blaenorol. Sut y mae'r grant datblygu disgyblion wedi lliniaru, neu wedi methu lliniaru yn erbyn hyn?

Gellir dweud yr un peth am blant sy'n derbyn gofal; mae eu bwlch cyrhaeddiad o'i gymharu â'u cyfoedion wedi ehangu ers 2016 ar ôl blynyddoedd o gynnydd da ar gau'r bwlch. Gan symud ymlaen at yr elfen o'r grant datblygu disgyblion ar gyfer plant sy'n derbyn gofal a phlant wedi'u mabwysiadu, rwy'n croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddefnyddio'r gwerthusiad a gomisiynodd gan ICF Consulting i wella'r rhaglen yn y dyfodol. Clywodd y pwyllgor nad oedd yr agwedd hon ar y grant datblygu disgyblion wedi bod yn ddigon strategol tan yn weddol ddiweddar, pan wellodd y consortia rhanbarthol y ffordd y maent yn targedu ac yn gweinyddu'r grant.

Roedd pryder mwyaf y pwyllgor, fodd bynnag, yn ymwneud â'r ffordd y caiff y grant datblygu disgyblion ei ddefnyddio neu'r ffordd na chaiff ei ddefnyddio ar blant wedi'u mabwysiadu. Ceir oddeutu 4,000 o blant sy'n derbyn gofal plant yng Nghymru, a 3,000 i 3,500 amcangyfrifedig o blant wedi'u mabwysiadu. Er bod Llywodraeth Cymru yn disgwyl i gonsortia dargedu'r grant datblygu disgyblion ar gyfer plant wedi'u mabwysiadu yn ogystal â phlant sy'n derbyn gofal, nid yw'r dyraniad cyllid ond yn seiliedig ar niferoedd y plant sy'n derbyn gofal yn unig. Mae hyn yn golygu un o ddau beth: naill ai nad yw'r grant datblygu disgyblion yn cael ei ddefnyddio ar gyfer plant wedi'u mabwysiadu neu os yw'n cael ei ddefnyddio, mae'r swm y pen o £1,150 wedi ei wanhau bron i'w hanner i bob pwrpas.

Rwy'n falch iawn fod Llywodraeth Cymru wedi dweud y bydd yn edrych ar sut y gellir mynd ati'n fwy rhagweithiol i nodi plant sydd wedi'u mabwysiadu a'u cefnogi wedyn drwy'r grant datblygu disgyblion. Fodd bynnag, rydym yn siomedig fod ein hargymhelliad y dylai'r grant datblygu disgyblion gael ei ddyrannu i gonsortia yn seiliedig ar y niferoedd plant sy'n derbyn gofal a phlant wedi'u mabwysiadu wedi ei wrthod, er ein bod yn nodi y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei adolygu'n rheolaidd.

Gan droi at Her Ysgolion Cymru, rwy'n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn ein pedwar argymhelliad, er mai mewn egwyddor y mae wedi derbyn un ohonynt. Er bod y gwelliannau a ddangoswyd gan ysgolion sy'n rhan o'r rhaglen yn amrywiol, gwnaeth rhai ysgolion yn dda iawn o ganlyniad i'r her a'r cymorth ychwanegol, yn enwedig yn rhanbarth canol de Cymru. Mae'n hanfodol na chollir momentwm yn yr ysgolion hyn yn dilyn cau rhaglen, ac rwy'n falch fod y Llywodraeth wedi cytuno y dylai'r consortia rhanbarthol fonitro'r sefyllfa yn agos. Clywsom wahanol ddehongliadau o ran y bwriad i gynnal Her Ysgolion Cymru am gyfnod penodol yn unig, ond gwelwyd consensws cyffredinol yn ein tystiolaeth fod gwir angen i raglen o'r fath redeg am fwy na thair blynedd i gael effaith barhaol.

Nododd y pwyllgor safbwynt Ysgrifennydd y Cabinet fod Her Ysgolion Cymru wedi cyflawni ei diben tra bo'r consortia'n magu gwraidd, ac y gallant bellach gymryd yr awenau o ran targedu gwaith gwella ysgolion ar gyfer ysgolion penodol. Ond ni allai'r pwyllgor ddeall pam fod y penderfyniad i ddod â Her Ysgolion Cymru i ben saith mis cyn i'r gwerthusiad, a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru ei hun, gael ei gwblhau. Roeddem hefyd yn bryderus o glywed am ddiffyg ymrwymiad i ddysgu gwersi gan Her Ysgolion Cymru gyda'r rhai sy'n ganolog i'r gwaith o gyflawni'r rhaglen yn dweud wrth y pwyllgor eu bod yn teimlo eu bod wedi cael eu cau allan rywfaint.

Argymhellodd y pwyllgor y dylai Llywodraeth Cymru a'r consortia wneud mwy i ddysgu gwersi gan Her Ysgolion Cymru er mwyn cymhwyso'r rhain i'r gwaith o wella ysgolion yn fwy cyffredinol, ac rwy'n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cytuno i wneud hyn. Roedd y pwyllgor yn pryderu, yn dilyn cau'r rhaglen, y byddai ei chyllideb flynyddol yn mynd yn ôl i gronfeydd wrth gefn, yn hytrach nag i fannau eraill o fewn y gyllideb addysg. Yn wir, mae'r ymchwiliad hwn wedi amlygu mater ehangach yn ymwneud ag ariannu ysgolion, sydd wedi codi dro ar ôl tro mewn gwahanol ymchwiliadau a wnaeth y pwyllgor. Bydd y pwyllgor yn edrych ar y materion hyn a'r broses o ddyrannu cyllidebau ysgol yn ei ymchwiliad sydd ar y ffordd i gyllido ysgolion, ac mae hyn, wrth gwrs, yn fater allweddol ar gyfer cyllideb ddrafft 2019-20, yn enwedig o ystyried y pryderon a fynegwyd ynghylch lefel y cyllid ar gyfer cyllidebau ysgolion.

Yn olaf, Ddirprwy Lywydd, hoffwn ddiolch i'r rhanddeiliaid am y ffordd y maent wedi ymwneud yn gadarnhaol â'r ymchwiliad ac am eu cyfraniadau gwerthfawr, yn ogystal â'r ysgolion yr ymwelwyd â hwy. Hoffwn ddiolch hefyd i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb cadarnhaol i'r ymchwiliad hwn ac i'n hargymhellion. Gwn fod Llywodraeth Cymru yn ymrwymedig i gynorthwyo disgyblion difreintiedig i gyflawni eu potensial llawn a chodi safonau ysgolion yn fwy cyffredinol. Gobeithiaf fod ein hadroddiad wedi dangos gwerth monitro'n rheolaidd fod dull gweithredu Llywodraeth Cymru yn bendant yn werth yr arian.

Mae ein holl ddisgyblion, beth bynnag yw eu cefndir, yn haeddu cael yr effaith fwyaf a'r gwerth gorau am arian o ddull wedi'i dargedu. Diolch.

Diolch i'r pwyllgor am yr adroddiad hwn. Fel aelod newydd o'r pwyllgor, mae hwn wedi bod yn ddeunydd darllen diddorol iawn, a chyda'r ffocws angenrheidiol iawn ar gyllidebau ysgol bellach, credaf ein bod i gyd yn croesawu'r craffu hwn ar effeithiolrwydd gweithgareddau penodol a sefydlogrwydd y ffrydiau incwm sy'n sail iddynt.

Mae gennyf ddiddordeb hefyd mewn gweld a yw arweinwyr ysgolion yn gwneud penderfyniadau gwariant ar sail yr hyn y credant y bydd yn gweithio orau ac yn gobeithio y gallant ddod o hyd i adnoddau digonol ar gyfer y penderfyniadau hynny yn nes ymlaen, neu a yw'n fater o ddod o hyd i'r cyllid yn gyntaf, gan arwain, efallai, at gynnig i blant sy'n llai na'r gorau sy'n bosibl. Oherwydd gellid dadlau yn y ddau achos, nad yw'r naill benderfyniad na'r llall mor effeithiol ag y mae angen iddo fod. Yn y cyntaf, mae'r ansawdd yno, ond gallai fod yn anfforddiadwy ac felly'n anghyflawnadwy, ac yn yr ail, efallai na fydd yr opsiwn rhatach yn cyrraedd y nod yn llwyr o ran yr amcanion mwy heriol ar gyfer plant penodol. Yn amlwg, rwy'n sylweddoli bod hyn yn gorsymleiddio'r cyfyng-gyngor sy'n wynebu arweinwyr ysgol—nid yw'r cyfan yn ymwneud ag arian—ond fel y mae argymhelliad 1 yn yr adroddiad hwn yn egluro, mae gwerth am arian a chost cyfle yn ystyriaethau ar gyfer y Cynulliad hwn, o ystyried y cyfyngiadau ariannol sydd arnom.

Rydym yn cydnabod yr hyn y gobeithiwch ei gyflawni drwy'r grant datblygu disgyblion, Ysgrifennydd y Cabinet, a byddem yn disgwyl amddiffyniad cadarn ohono pan ymddengys nad yw'n cyrraedd y nod, ond yr hyn y byddwn yn chwilo amdano'n benodol yw esboniad credadwy o pam y mae'n gweithio pan yw'n gweithio a gwerthusiad gonest pam nad yw'n gweithio pan nad yw'n gweithio. Oherwydd, os yw'n llythrennol ond yn ymwneud ag arian yn unig, byddwn yn cefnogi eich dadleuon i'r Ysgrifennydd cyllid dros gael mwy o arian. Fodd bynnag, os yw'n ymwneud â gwendidau o ran arweinyddiaeth ysgol neu gonsortia neu awdurdodau lleol, neu hyd yn oed o fewn Llywodraeth Cymru neu Estyn, rhaid i chi fod yn onest gyda ni. Felly, er fy mod yn derbyn gwerth systemau olrhain a chasglu data yn llwyr, a gwelaf eich bod wedi sôn am hynny yn eich ymateb i argymhelliad 1, mae gennyf ddiddordeb hefyd yn yr hyn y gallech ei alw'n—nid yw 'rheoli perfformiad' yn hollol gywir, ond y modd y byddwch yn casglu gwybodaeth ystyrlon am hynny i chi allu gweithredu arno wedyn.

Fel y gwyddoch, mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn credu mewn ariannu ysgolion yn fwy uniongyrchol ac ymddiried mewn athrawon ac aelodau eraill o staff i wneud penderfyniadau, ond daw hynny law yn llaw â mwy o gyfrifoldeb dros dryloywder a llywodraethu. Oherwydd gallwn ddwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif hyd ddydd y farn, ond fel y gwelwn dro ar ôl tro, nid yw hynny yr un fath â Llywodraeth Cymru yn derbyn atebolrwydd ac yn gweithredu pan fydd y Cynulliad yn tynnu sylw at ei gwendidau. Felly, mae'n braf nodi, Ysgrifennydd y Cabinet, eich bod wedi derbyn cynifer o argymhellion yr adroddiad sy'n ymdrin â phryderon ynglŷn â methiant cenhadaeth mewn gwirionedd—nid yn gyffredinol, ond mewn rhai achosion.

Ac mae'r pwynt am golli ffocws ar blant mwy abl a thalentog o grwpiau targed y grant datblygu disgyblion yn sylw sy'n bwysig i mi, rhaid imi gyfaddef. I fod yn glir, nid wyf yn mynd i fod yn gwneud unrhyw ddadleuon dros ysgolion gramadeg yn ystod y ddadl hon, felly os gwelwch yn dda peidiwch â chael eich dargyfeirio gan hynny, ond mae'r cwestiwn ynglŷn â beth a ddigwyddodd i statws y Gymru ddosbarth gweithiol, anffyniannus fel crochan cyflawniad addysgol yn dal i hofran uwch ein pennau. Ac er y gallwn sôn am ein dealltwriaeth ehangach o effeithiau tlodi a phrofiadau niweidiol eraill yn ystod plentyndod, nid yw fel pe na baent yn bodoli o'r blaen, ac eto nid yw'n ymddangos bod ein system addysg yn darparu ar gyfer, nac yn codi mwy o'r bobl ifanc dlawd ond gwirioneddol alluog hyn i gyrraedd y cyfleoedd i'r un graddau ag y gallai ei wneud o'r blaen. Felly, byddwn yn disgwyl gweld yr argymhellion a dderbyniwyd, gan gynnwys argymhelliad 3, yn troi'n weithredu ac yn gwella cyrhaeddiad, a byddwn hefyd yn disgwyl asesiad o effaith briodoladwy eich ymgynghorwyr strategol y grant datblygu disgyblion.

Yn olaf, eich dull o atal rhai o'r ysgolion rhag chwarae'r system—y newid hwn o BTEC i TGAU ar gyfer y carfannau disgyblion y soniwn amdanynt yn y ddadl hon, a'r effaith ymddangosiadol ar raddau a natur cymwysterau galwedigaethol. Mae wedi cael ei godi o'r blaen, ac rwy'n siŵr y byddwn yn clywed ychydig mwy eto heddiw fod cofrestru'r plant y soniwn amdanynt am gymwysterau cyfwerth â TGAU yn hytrach na TGAU wedi gwneud i gau'r bwlch cyrhaeddiad edrych ychydig yn fwy trawiadol na'r hyn ydoedd mewn gwirionedd. Felly, rwy'n eich edmygu am beidio â derbyn hynny, ond nid wyf yn siŵr beth fydd yn digwydd nesaf i'r bobl ifanc sydd ar ochr anghywir i'r bwlch cyrhaeddiad hwnnw, a'r hyn sydd angen i chi ei wneud bellach gyda'r grant datblygu disgyblion—gan mai am ariannu rydym yn sôn—yn ogystal â strategaethau eraill.

Yr hyn y mae wedi ei amlygu, er hynny—neu'r rhagfarnau y mae wedi eu cadarnhau, os mynnwch, Ddiprwy Lywydd—yw bod cymwysterau galwedigaethol cyn-16 wedi cael eu trin fel cymwysterau ansylweddol, ac ar ôl gweld copïau o'r papurau gwyddoniaeth perthnasol ar fy aelwyd fy hun, gallaf weld pam. Does bosib na ddylai cyrsiau ac arholiadau galwedigaethol ymwneud ag ymateb i wahanol alluoedd ac arddulliau dysgu dysgwyr, a dylent ddal i ymwneud â sicrhau rhagoriaeth, ond mewn ffordd wahanol gyda ffyrdd gwahanol o gyflawni lefelau uchel o berthnasedd ymarferol. Ni lwyddwn i gyrraedd unman yn debyg i barch cydradd os yw'r sefydliad yn trin arholiadau galwedigaethol fel opsiwn 'gwneud y tro', yn enwedig ar gyfer y rhai sydd fwyaf o angen symudedd cymdeithasol.