Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

03/10/2018

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

1. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig
1. Questions to the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynlluniuo a Materion Gwledig, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Llyr Gruffydd. 

The first item on the agenda this afternoon’s questions to the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs, and the first question is from Llyr Gruffydd.

Ardoll Cig Coch Cymru
The Welsh Red Meat Levy

1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ardoll cig coch Cymru? OAQ52689

1. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh red meat levy? OAQ52689

Member
Lesley Griffiths 13:30:19
Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs

Diolch. I continue to press for a permanent solution to this long-standing inequity. I'm extremely disappointed that, following my requests, measures to ensure a fairer distribution of the red meat levy were not included on the face of the UK agriculture Bill at introduction. I've made my views clear there should now be a Government amendment to address this issue. 

Diolch. Rwy'n parhau i bwyso am ateb parhaol i'r annhegwch hwn sydd wedi bodoli ers tro. Rwy'n hynod o siomedig, yn dilyn fy ngheisiadau, nad oedd mesurau i sicrhau dosbarthiad tecach o'r ardoll cig coch wedi eu cynnwys ar wyneb Bil amaethyddiaeth y DU pan gafodd ei gyflwyno. Rwyf wedi dweud fy marn yn glir fod angen gwelliant gan y Llywodraeth yn awr i fynd i'r afael â'r mater hwn.

Wel, rydw i'n rhannu eich rhwystredigaeth chi, oherwydd rydw i'n Aelod o'r Cynulliad yma ers saith mlynedd ac rydw i'n siŵr fy mod i wedi bod yn gofyn yr un cwestiwn yn gyson ers y cyfnod yna. Ond mae undebau amaeth hefyd yn bryderus bod newidiadau yn y taliadau i ffermwyr yr ŷch chi'n eu cynnig yn 'Brexit a'n tir' yn mynd i arwain at lai o gig coch yn cael ei gynhyrchu yng Nghymru. O ganlyniad, wrth gwrs, mi fydd llai o anifeiliaid yn mynd trwy ladd-dai Cymru. Bydd hynny'n golygu bod llai o bres yn dod o gyfeiriad y lefi i hybu cig Cymru ac, o ganlyniad, bydd yna lai o hyrwyddo o'r cig hwnnw yn digwydd, ac rydych chi'n gweld y cylch dieflig ddaw yn sgil y posibiliad yna. Felly, a gaf i ofyn pa ystyriaeth sydd wedi bod o'r effaith y bydd 'Brexit a'n tir' yn ei gael ar gynhyrchu cig coch yng Nghymru? A pha sicrwydd allwch chi ei roi i'n cynhyrchwyr ni y bydd y Llywodraeth yn parhau i gefnogi'r diwydiant cig coch?

Well, I share your frustration, because I’ve been a Member of this Assembly for seven years and I’m sure I’ve been asking the same question regularly over that period of time. But the agricultural unions are also concerned that changes in farm payments that you’re proposing in ‘Brexit and our land’ are going to lead to less red meat being produced in Wales and, as a result, there will be fewer animals going through Welsh abattoirs, which will mean that less money will come from the levy to promote Welsh meat. As a result, they will be less promotion of that meat. So, you can see that vicious circle that would develop in light of that possibility. So, can I ask what consideration you have given to the impact that ‘Brexit and our land’ have on meat production in Wales? And what assurance can you give to our producers that the Government will continue to support the red meat industry?

Well, I think I've made my views very clear that we will obviously continue to support the red meat industry. I don't share the pessimistic view of many people around the issues that you've just raised, but I do think it is now time that we sorted out the red meat levy. As you said, you've been a Member here seven years; I've been a Member here 11 years, and it's been an ongoing issue. But we've obviously had an interim solution that has allowed some progress in this area, but I think this is the first agricultural Bill for probably 40-plus years. I think this was a real opportunity to be able to address this issue and, as I said, in my opening answer to you, I was very disappointed it wasn't on the face of the Bill. I've had a couple of discussions with Michael Gove to ensure that it's a Government amendment, because at one time I heard it could be a backbench amendment, and I don't think that would be appropriate. I think a Government amendment is the very least that we should see on the UK Agriculture Bill now around this issue. 

Wel, credaf fy mod wedi dweud fy marn yn glir iawn y byddwn yn amlwg yn parhau i gefnogi'r diwydiant cig coch. Nid wyf yn rhannu safbwynt pesimistaidd llawer o bobl ynghylch y materion rydych newydd eu codi, ond credaf ei bod bellach yn bryd inni fynd i'r afael â'r ardoll cig coch. Fel y dywedoch, rydych wedi eich bod yn Aelod yma ers saith mlynedd; rwyf innau wedi bod yn Aelod yma ers 11 mlynedd, ac mae wedi bod yn broblem barhaus. Ond yn amlwg, rydym wedi cael ateb dros dro sydd wedi arwain at rywfaint o gynnydd yn y maes hwn, ond credaf mai hwn yw'r Bil amaethyddol cyntaf ers dros 40 mlynedd, yn ôl pob tebyg. Credaf fod hwn wedi bod yn gyfle go iawn i allu mynd i'r afael â'r mater hwn, ac fel y dywedais yn fy ateb cyntaf i chi, roeddwn yn siomedig iawn nad oedd ar wyneb y Bil. Rwyf wedi cael ychydig o drafodaethau gyda Michael Gove i sicrhau ei fod yn welliant gan y Llywodraeth, gan i mi glywed ar un adeg y gallai fod yn welliant o'r meinciau cefn, ac ni chredaf y byddai hynny'n briodol. Credaf mai gwelliant gan y Llywodraeth yw'r peth lleiaf y dylem ei weld ar Fil Amaethyddiaeth y DU bellach mewn perthynas â'r mater hwn.

Thank you, Cabinet Secretary, for that answer. As you know, from these benches, we've been very supportive of change in this particular area. We're talking significant sums of money that's lost to the Welsh livestock industry. I do agree with you it's disappointing that it wasn't in the Agriculture Bill and we will use our influence as best we can to obviously try and influence that decision. But what is important, with the current arrangements, is that there is an increase in processing capacity here in Wales, in particular in the beef sector, because at the moment, obviously, the levy is derived from where the animal is processed. We've seen a contraction in processing capacity here in Wales over successive years. What confidence can you have that there will be little or no more contraction in the processing sector and, in fact, that we can move into a period where we will see significant investment in red meat processing here in Wales to increase the ability to add value to product here, where the country fattens that animal? 

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel y gwyddoch, ar y meinciau hyn, rydym wedi bod yn gefnogol iawn i newid yn y maes arbennig hwn. Rydym yn sôn am symiau sylweddol o arian a gollir gan ddiwydiant da byw Cymru. Rwy'n cytuno â chi ei bod yn siomedig nad oedd yn rhan o'r Bil Amaethyddiaeth a byddwn yn defnyddio ein dylanwad hyd eithaf ein gallu, yn amlwg, i geisio dylanwadu ar y penderfyniad hwnnw. Ond yr hyn sy'n bwysig, gyda'r trefniadau presennol, yw y ceir cynnydd yn y capasiti prosesu yma yng Nghymru, yn enwedig yn y sector cig eidion, oherwydd ar hyn o bryd, yn amlwg, mae'r ardoll yn deillio o lle caiff yr anifail ei brosesu. Rydym wedi gweld capasiti prosesu yn lleihau yng Nghymru flwyddyn ar ôl blwyddyn. Pa hyder sydd gennych na fydd y sector prosesu yn lleihau fawr ddim neu ddim o gwbl eto, ac y gallwn symud, yn wir, i gyfnod lle byddwn yn gweld buddsoddiad sylweddol mewn prosesu cig coch yma yng Nghymru i gynyddu'r gallu i ychwanegu gwerth at y cynnyrch yma yn y wlad sy'n pesgi'r anifail hwnnw?

I thank Andrew R.T. Davies for saying he will assist in any discussions he can around getting that Government amendment that we really want to see to the UK Agriculture Bill. In relation to the processing industry, I do think our processing industry is functioning well. I think it is a very attractive assessment, and we've had a feasibility study, which I'm sure you're aware of, into the opportunities for investments in parts of our processing plants, not necessarily just meat but also dairy.

One of the things that does concern me around our processing capabilities is the movement of EU nationals. I visited one processing plant where 80 per cent of the staff were EU nationals, So, there is concern, following Brexit, that we won't have the staff. And how do you make those sorts of jobs more attractive to local people? I think this has been an issue and it's something where I'm very happy to work with the sector to address. 

Diolch i Andrew R.T. Davies am ddweud y bydd yn cynorthwyo mewn unrhyw drafodaethau y gall o ran sicrhau'r gwelliant hwnnw rydym am ei weld gan y Llywodraeth i Fil Amaethyddiaeth y DU. Mewn perthynas â'r diwydiant prosesu, credaf fod ein diwydiant prosesu yn gweithio'n dda. Credaf ei fod yn asesiad deniadol iawn, ac rydym wedi cael astudiaeth ddichonoldeb, fel y gwyddoch rwy'n siŵr, o'r cyfleoedd i fuddsoddi mewn rhannau o'n gweithfeydd prosesu, nid yn unig cig, o reidrwydd, ond llaeth hefyd.

Un o'r pethau sy'n peri pryder ynglŷn â'n capasiti prosesu yw gallu gwladolion yr UE i symud. Ymwelais ag un ffatri brosesu lle roedd 80 y cant o'r staff yn wladolion yr UE. Felly mae yna bryder na fydd y staff gennym ar ôl Brexit. A sut rydych yn sicrhau bod y mathau hynny o swyddi yn fwy deniadol i bobl leol? Credaf fod hyn wedi bod yn broblem, ac mae'n rhywbeth rwy'n fwy na pharod i weithio gyda'r sector i fynd i'r afael ag ef.

Safleoedd Morol
Marine Sites

2. Pa sicrwydd y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei roi y bydd amddiffyniad safleoedd morol Ewropeaidd yng Nghymru yn cael ei gynnal ar ei lefel gyfredol ar ôl i'r DU adael yr UE? OAQ52681

2. What assurance will the Cabinet Secretary give that the protection of Wales’s European marine sites will be maintained at least at its current level following the UK’s exit from the EU? OAQ52681

Thank you. I am committed to ensuring environmental protections are not eroded as a result of exiting the EU. Using powers under the EU withdrawal Act, we are working to ensure the same protections are in place and the law remains functional upon exit. This includes legislation underpinning Wales’s European marine sites.

Diolch. Rwyf wedi ymrwymo i sicrhau nad amharir ar amddiffyniadau amgylcheddol yn sgil ymadael â'r UE. Gan ddefnyddio pwerau o dan Ddeddf Ymadael â'r UE, rydym yn gweithio i sicrhau bod yr un amddiffyniadau ar waith ac y bydd y gyfraith yn parhau i fod yn weithredol wedi inni ymadael. Mae hyn yn cynnwys y ddeddfwriaeth sy'n sail i safleoedd morol Ewropeaidd Cymru.

I do welcome that commitment and I am fortunate to represent an area that includes a significant percentage of the Welsh marine environment. The marine protected areas in my region are home to some of the most biologically diverse habitats in Europe, and it's critical that it stays that way post Brexit. Many of the MPAs in Wales are in an unfavourable condition, and regular monitoring of their condition is essential to know how we can help them thrive. And currently we're obliged by European legislation to report on site condition and status, and to take action to make improvements where that is necessary. What I'm keen to know is how this will be governed post Brexit. Will there be, for example, an independent body that will take on that role, holding the Welsh Government to account, and to ensure that environmental compliance is adhered to once we leave the EU?

Rwy'n croesawu'r ymrwymiad hwnnw ac rwy'n ffodus i gynrychioli ardal sy'n cynnwys canran sylweddol o amgylchedd morol Cymru. Mae'r ardaloedd morol gwarchodedig yn fy rhanbarth yn gartref i rai o gynefinoedd mwyaf bioamrywiol Ewrop, ac mae'n hollbwysig eu bod yn parhau felly ar ôl Brexit. Mae llawer o'r ardaloedd morol gwarchodedig yng Nghymru mewn cyflwr anffafriol, ac mae monitro eu cyflwr yn rheolaidd yn hanfodol er mwyn deall sut y gallwn eu cynorthwyo i ffynnu. Ac ar hyn o bryd, mae'n ofynnol o dan ddeddfwriaeth Ewropeaidd inni gofnodi cyflwr a statws y safle, a chymryd camau i wneud gwelliannau lle bo angen. Rwy'n awyddus i wybod sut y caiff hyn ei lywodraethu ar ôl Brexit. Er enghraifft, a fydd corff annibynnol yn ymgymryd â'r rôl honno, ac yn dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif, ac yn sicrhau y cedwir at gydymffurfiaeth amgylcheddol wedi inni ymadael â'r UE?

13:35

Thank you for that further question. Having a very clear understanding of the condition of site features, and the effective management of MPAs, is absolutely essential, so that we can achieve their conservation objectives, and delivering our ambition—that we have a very well-managed network of MPAs in Wales. You will be aware of the recently published MPA network management framework, and that sets out the structure for improving the management and condition of the network of MPAs in Wales. And it's been done alongside the MPA management steering group, and that takes us up to 2023, and that will continue to apply once we leave the EU. The framework's also got an action plan alongside it, and that's going to be updated on an annual basis, and that will set out the priority actions identified to maintain and improve the condition of the MPA network.

Diolch am eich cwestiwn pellach. Mae meddu ar ddealltwriaeth glir iawn o gyflwr nodweddion safle, a rheoli ardaloedd morol gwarchodedig yn effeithiol, yn gwbl hanfodol, fel y gallwn gyflawni eu hamcanion cadwraeth, a chyflawni ein huchelgais—fod gennym rwydwaith o ardaloedd morol gwarchodedig a reolir yn dda iawn yng Nghymru. Fe fyddwch yn gwybod am fframwaith rheoli'r rhwydwaith ardaloedd morol gwarchodedig a gyhoeddwyd yn ddiweddar, sy'n nodi'r strwythur ar gyfer gwella cyflwr y rhwydwaith o ardaloedd morol gwarchodedig yng Nghymru a'r broses o'u rheoli. A gwneir hynny ochr yn ochr â'r grŵp llywio ar reoli ardaloedd morol gwarchodedig, ac mae hynny'n mynd â ni hyd at 2023, a bydd yn parhau i fod ar waith wedi inni ymadael â'r UE. Ceir cynllun gweithredu ochr yn ochr â'r fframwaith hefyd, a bydd yn cael ei ddiweddaru'n flynyddol, a bydd yn nodi'r camau blaenoriaethol a nodwyd i gynnal a gwella cyflwr rhwydwaith yr ardaloedd morol gwarchodedig.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.

Questions now from the party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.

Diolch, Llywydd. When your predecessor, Cabinet Secretary, proposed changes to agricultural funding in Wales, the Government published detailed assessments and extensive modelling of the impact that the proposed changes would have on each farm type, on each agricultural sector, even the impact on jobs in all the local authority areas that we have here in Wales. Now, given that your latest proposals in 'Brexit and our land' could lead to the biggest—or will, undoubtedly, lead to the biggest—shake-up in farm support in Wales for generations, can you tell us what analysis and what impact assessments you've carried out so that your view can be as informed as possible, but also that those responding to the consultation can do so in a thorough and robust manner?

Diolch, Lywydd. Pan argymhellodd eich rhagflaenydd newidiadau arfaethedig i gyllid amaethyddol yng Nghymru, Ysgrifennydd y Cabinet, cyhoeddwyd asesiadau manwl a modelu helaeth gan y Llywodraeth o'r effaith y byddai'r newidiadau arfaethedig yn ei chael ar bob math o fferm, ar bob sector amaethyddol, hyd yn oed yr effaith ar swyddi yn yr holl ardaloedd awdurdod lleol sydd gennym yma yng Nghymru. Nawr, o ystyried y gallai eich cynigion diweddaraf yn 'Brexit a'n tir' arwain at y newid mwyaf—neu fe fyddant, yn ddiamau, yn arwain at y newid mwyaf—o ran cymorth fferm yng Nghymru ers cenedlaethau, a allwch ddweud wrthym pa ddadansoddiad a pha asesiadau effaith rydych wedi'u cynnal fel y gall eich safbwynt fod mor wybodus â phosibl, ond hefyd fel y gall y bobl sy'n ymateb i'r ymgynghoriad wneud hynny mewn modd trwyadl a chadarn?

So, the Member will be aware that, at the moment, we are out to consultation, and that is absolutely where we are. I've made it very clear that nothing has been decided in relation to the make-up of the schemes. We have said direct payments will be going. But the modelling that I think you will want to see will be on the future policy. So, as we're consulting on the high-level nature of that policy first, I don't want any prejudgments of any consultation exercise. We've got detailed modelling of what Brexit could mean to the agricultural sector, but we haven't done detailed modelling on the points that you've just made.

Felly, bydd yr Aelod yn ymwybodol ein bod yn ymgynghori, a dyna lle rydym ar hyn o bryd. Rwyf wedi dweud yn glir iawn nad oes penderfyniad wedi'i wneud mewn perthynas â chyfansoddiad y cynlluniau. Rydym wedi dweud y bydd taliadau uniongyrchol yn dod i ben. Ond bydd y gwaith modelu y credaf y byddwch ei eisiau yn digwydd ar y polisi ar gyfer y dyfodol. Felly, gan ein bod yn ymgynghori ar natur lefel uchel y polisi hwnnw yn gyntaf, nid wyf am weld unrhyw ragfarnu ynghylch unrhyw ymarfer ymgynghori. Mae gennym waith modelu manwl o'r hyn y gallai Brexit ei olygu i'r sector amaethyddol, ond nid ydym wedi gwneud gwaith modelu manwl ar y pwyntiau rydych newydd eu gwneud.

Well, I think people will be very disturbed by the fact that the Government clearly hasn't done its homework, because you are pursuing particular proposals, albeit in consultation form. So, how can you put those forward without knowing what the implications will be? How can you expect people to respond meaningfully to a consultation when, actually, you're not able to tell them what effect, if any, those changes will have on their businesses, on rural communities and farming families the length and breadth of Wales? And it's been said, of course, and you've alluded to this now, that Brexit could lead to cataclysmic effects in terms of agriculture here in Wales, and introducing the changes that you propose to introduce at the same time could well make things worse, but, 'We don't know yet because we haven't done our homework.'

Now, people are telling me that the proposals, particularly in relation to doing away with basic payments to farmers, could do to our rural communities what Margaret Thatcher did to industrial communities in Wales. We've heard about the Highland Clearances in Scotland; well, if we are looking at family farms going out of business, then it will be the upland clearances of Wales. We're standing on the edge of a cliff, Cabinet Secretary, and in taking away basic payments, you're taking away the safety net that Welsh farmers have. And, I have to say, it must be a very lonely place for you at the moment, Cabinet Secretary, because it's only you and Michael Gove who are pursuing this policy. We know that our principal competitors in the European Union will continue to take over 70 per cent of common agricultural policy support as direct payments. The Scottish Government is maintaining basic payments. Northern Ireland will do so as well. Even Labour's shadow DEFRA Secretary, Sue Hayman, has announced that Labour in England would maintain basic farm payments. Are you seriously still going to pursue this coalition between the Welsh Labour Government and the UK Tory Government even when it contradicts your own party policy?

Wel, credaf y bydd pobl yn bryderus iawn ynglŷn â'r ffaith bod y Llywodraeth yn amlwg heb wneud ei gwaith cartref, gan eich bod yn mynd ar drywydd cynigion penodol, er bod hynny ar ffurf ymgynghoriad. Felly, sut y gallwch eu cyflwyno heb wybod beth fydd y goblygiadau? Sut y gallwch ddisgwyl i bobl ymateb yn ystyrlon i ymgynghoriad pan nad ydych, mewn gwirionedd, yn gallu dweud wrthynt pa effaith, os o gwbl, y caiff y newidiadau hynny ar eu busnesau, ar gymunedau gwledig a theuluoedd ffermio ledled Cymru? Ac fe ddywedwyd, wrth gwrs, ac rydych newydd gyfeirio at hyn, y gallai Brexit arwain at effeithiau trychinebus o ran amaethyddiaeth yma yng Nghymru, ac ar yr un pryd, gallai cyflwyno'r newidiadau rydych yn bwriadu eu cyflwyno yn hawdd wneud pethau'n waeth, ond 'Ni wyddom eto gan nad ydym wedi gwneud ein gwaith cartref.'

Nawr, mae pobl yn dweud wrthyf y gallai'r cynigion, yn enwedig mewn perthynas â chael gwared ar y taliadau sylfaenol i ffermwyr, wneud yr un peth i'n cymunedau gwledig â'r hyn a wnaeth Margaret Thatcher i gymunedau diwydiannol yng Nghymru. Rydym wedi clywed am Glirio'r Ucheldiroedd yn yr Alban; wel, os ydym yn ystyried ffermydd teuluol yn mynd i'r wal, byddwn yn sôn am glirio ucheldir Cymru. Rydym yn sefyll ar ymyl y dibyn, Ysgrifennydd y Cabinet, ac wrth gael gwared ar y taliadau sylfaenol, rydych yn cael gwared ar y rhwyd ddiogelwch sydd gan ffermwyr Cymru. Ac mae'n rhaid imi ddweud, rhaid eich bod mewn lle unig iawn ar hyn o bryd, Ysgrifennydd y Cabinet, gan mai dim ond chi a Michael Gove sy'n mynd ar drywydd y polisi hwn. Gwyddom y bydd ein prif gystadleuwyr yn yr Undeb Ewropeaidd yn parhau i gymryd dros 70 y cant o gymorth y polisi amaethyddol cyffredin fel taliadau uniongyrchol. Mae Llywodraeth yr Alban yn parhau â'r taliadau sylfaenol. Bydd Gogledd Iwerddon yn gwneud hynny hefyd. Mae hyd yn oed Ysgrifennydd DEFRA yr wrthblaid Lafur, Sue Hayman, wedi cyhoeddi y byddai'r Blaid Lafur yn Lloegr yn parhau â thaliadau fferm sylfaenol. A ydych o ddifrif hyd yn mynd i fynd ar drywydd y glymblaid hon rhwng Llywodraeth Lafur Cymru a Llywodraeth Dorïaidd y DU, hyd yn oed pan fo hynny'n gwrth-ddweud polisi eich plaid eich hun?

13:40

Well, you've made some very generalised statements there. First of all, yes, I am going to pursue it. That's the first thing. The second thing is that this is Welsh Labour policy. In relation to what you're saying about Sue Hayman, I know of the comments that she made at the NFU fringe meeting in the party conference. I've seen her speech. I've spoken to her on several occasions. She believes her comments have been misinterpreted by—. It was an NFU Cymru fringe event. I understand that she will be writing to the president of NFU Cymru to make sure that her comments are understood.

I think that most people I speak to would agree that BPS payments have not done enough to improve farm productivity. You say that people are disturbed. This paper, 'Brexit and our land', came out of the Brexit round-table. You will have heard me refer to the stakeholder group many times in this Chamber and in committees. The farming unions both said to me that there were no surprises in that document because they had been part of those discussions for over two years since we had the vote. You say that it's a lonely place. Believe me, I have worked very hard for the stakeholders to bring that document forward, and it is a consultation. I want to make that vey clear, and it's still open to 30 October, and I look forward to receiving people's views.

Wel, rydych newydd wneud datganiadau cyffredinol iawn. Yn gyntaf, ydw, rwyf am fynd ar drywydd hyn. Dyna'r peth cyntaf. Yr ail beth yw mai polisi Llafur Cymru yw hwn. O ran yr hyn a ddywedwch ynglŷn â Sue Hayman, rwy'n ymwybodol o’r sylwadau a wnaeth yng nghyfarfod ymylol yr NFU yng nghynhadledd y blaid. Rwyf wedi gweld ei haraith. Rwyf wedi siarad â hi ar sawl achlysur. Mae'n credu bod ei sylwadau wedi cael eu camddehongli gan—. Roedd yn un o ddigwyddiadau ymylol NFU Cymru. Deallaf y bydd yn barod i ysgrifennu at lywydd NFU Cymru i sicrhau bod ei sylwadau wedi cael eu deall.

Credaf y byddai'r rhan fwyaf o bobl rwy’n siarad â hwy yn cytuno nad yw taliadau cynllun y taliad sylfaenol wedi gwneud digon i wella cynhyrchiant ffermydd. Rydych yn dweud bod pobl yn bryderus. Cynhyrchwyd y papur hwn, 'Brexit a'n tir', gan y grŵp bord gron ar Brexit. Byddwch wedi fy nghlywed yn cyfeirio at y grŵp rhanddeiliaid sawl tro yn y Siambr hon ac mewn pwyllgorau. Dywedodd y ddau undeb ffermio wrthyf nad oedd unrhyw beth annisgwyl yn y ddogfen honno gan eu bod wedi bod yn rhan o'r trafodaethau hynny ers dros ddwy flynedd ers i ni gael y bleidlais. Fe ddywedwch ei fod yn lle unig. Credwch fi, rwyf wedi gweithio'n galed iawn i sicrhau bod y rhanddeiliaid yn cyflwyno'r ddogfen honno, ac ymgynghoriad ydyw. Hoffwn wneud hynny’n gwbl glir, a bydd ar agor tan 30 Hydref, ac edrychaf ymlaen at glywed safbwyntiau pobl.

I'm not doubting when you tell us that your policy is Welsh Labour policy, but I'm telling you that it's also UK Tory policy, which clearly is rather uncomfortable for you and your backbench Members, I'm sure. Now, as well as removing the safety net that I have referred to for Welsh farmers in these turbulent times of Brexit, under your proposals, of course, funding will now become—or is proposed to be—open to all land managers, rather than applying just to active farmers. Now this, of course, will siphon investment away from farming families when we know that every pound that's invested in a farm generates £7 to the rural economy. We could now see, under your proposals, banking institutions, pension funds and other inactive farmers—who make no contribution, frankly, to the local economy or community—benefit from Labour's proposals and the Tory UK proposals as well. Now, Plaid Cymru believes that any new system post Brexit must direct support to active farmers, rather than rewarding land ownership in itself. So, will you reconsider this proposal and ensure that support to Welsh farming is targeted at those active farmers, who are the ones who are taking the financial risk associated with producing our food?

Nid wyf yn eich amau ​​pan ddywedwch wrthym mai polisi Llafur Cymru yw eich polisi chi, ond rwy'n dweud wrthych ei fod hefyd yn un o bolisïau Torïaid y DU, sy'n amlwg braidd yn anghyfforddus i chi a'ch Aelodau ar y meinciau cefn, rwy'n siŵr. Nawr, yn ogystal â chael gwared ar y rhwyd ​​ddiogelwch y cyfeiriais ati i ffermwyr Cymru yn y cyfnod anodd hwn o ran Brexit, o dan eich cynigion, wrth gwrs, bydd cyllid bellach ar gael—neu argymhellir ei fod ar gael—i bob rheolwr tir, yn hytrach na’i fod ar gael i ffermwyr gweithredol yn unig. Nawr, bydd hyn, wrth gwrs, yn seiffno buddsoddiad oddi wrth y teuluoedd ffermio pan wyddom fod pob punt a fuddsoddir mewn fferm yn cynhyrchu £7 i'r economi wledig. O dan eich cynigion, bellach gallem weld sefydliadau bancio, cronfeydd pensiwn a ffermwyr anweithredol eraill—nad ydynt yn gwneud unrhyw gyfraniad, mewn gwirionedd, i'r economi neu'r gymuned leol—yn elwa o gynigion Llafur a chynigion Torïaid y DU hefyd. Nawr, cred Plaid Cymru y dylai unrhyw system newydd ôl-Brexit gyfeirio’r cymorth at ffermwyr gweithredol, yn hytrach na gwobrwyo perchnogaeth tir ynddi'i hun. Felly, a wnewch chi ailystyried y cynnig a sicrhau bod cymorth i ffermio yng Nghymru yn cael ei dargedu at y ffermwyr gweithredol, sef y rhai sy'n cymryd y risg ariannol sy'n gysylltiedig â chynhyrchu ein bwyd?

The Member seems very keen to tie two together—the Welsh proposals and the UK Government proposals. If you look really hard, you will see that there are many differences—food production, for a start. We've put food production at the heart of the economic resilience scheme. I absolutely want to keep active farmers on the land. I've made that very clear. You ask whether I will reconsider. It's out to consultation. We've already had, I think, about 3,000 responses up to last week. I'm very competitive. I want to see more responses than DEFRA had, pro rata. So, I really want to encourage people to put their views forward. But, the whole point of this exercise is to keep our farmers farming. We need them to do that, and that's what will happen with our policy.

Ymddengys fod yr Aelod yn awyddus iawn i glymu’r ddau beth gyda'i gilydd—cynigion Cymru a chynigion Llywodraeth y DU. Os edrychwch yn galed iawn, fe welwch fod llawer o wahaniaethau—cynhyrchu bwyd, i ddechrau. Rydym wedi sicrhau bod cynhyrchu bwyd wrth wraidd y cynllun cadernid economaidd. Yn sicr, rwyf am gadw ffermwyr gweithredol ar y tir. Rwyf wedi dweud hynny'n glir iawn. Rydych yn gofyn a fyddaf yn ailystyried. Mae’n destun ymgynghoriad. Rydym eisoes wedi cael oddeutu 3,000 o ymatebion, rwy'n credu, hyd at yr wythnos diwethaf. Rwy'n gystadleuol iawn. Rwyf am weld mwy o ymatebion nag y cafodd DEFRA, pro rata. Felly, rwy'n awyddus iawn i annog pobl i ddweud eu barn. Ond holl bwynt yr ymarfer hwn yw sicrhau bod ein ffermwyr yn parhau i ffermio. Mae arnom angen iddynt wneud hynny, a dyna fydd yn digwydd gyda'n polisi.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.

The Conservative spokesperson, Andrew R.T. Davies.

Thank you, Presiding Officer. It's great when you go second and two of your three questions have already been asked. [Laughter.]

If I could ask you, Cabinet Secretary: as I understand it, at the start of this process, the department took legal opinion as to whether the proposals in the consultation on the reform of the common agricultural policy and payments to farmers in Wales met World Trade Organization conditions. Can you confirm that that opinion was given to the Government, and are you happy that the opinion that was offered to you, if it was given, does make these proposals compliant with WTO rules?

Diolch, Lywydd. Mae'n wych pan fyddwch yn mynd yn ail ac mae dau o'ch tri chwestiwn eisoes wedi eu gofyn. [Chwerthin.]

Os caf fi ofyn ichi, Ysgrifennydd y Cabinet: yn ôl yr hyn a ddeallaf, ar ddechrau'r broses hon, cafodd yr adran farn gyfreithiol ynglŷn ag a oedd y cynigion yn yr ymgynghoriad ar ddiwygio'r polisi amaethyddol cyffredin a thaliadau i ffermwyr yng Nghymru yn bodloni amodau Sefydliad Masnach y Byd. A allwch gadarnhau bod y farn honno wedi’i rhoi i'r Llywodraeth, ac a ydych yn fodlon fod y farn a gynigiwyd i chi, os cafodd ei rhoi, yn sicrhau bod y cynigion hyn yn cydymffurfio â rheolau Sefydliad Masnach y Byd?

Yes. I certainly questioned officials to make sure that all legal aspects had been covered. 

Ydw. Yn sicr, holais swyddogion er mwyn sicrhau bod yr holl agweddau cyfreithiol wedi'u hystyried.

Yes, but does that mean that, obviously, opinion has been sought and that they are compliant with the WTO rules? Thank you for indicating that, Cabinet Secretary.

On the economic impact assessments, which I think the previous speaker raised, it is really important that, given that those impact assessments have not been done, as you pointed out, there is a clear understanding form the industry and participants in this process that there is a timeline when those assessments will be made. What timeline can you give us today? I think most people would have liked some sort of understanding that these impact assessments had been done already on the various proposals, because that modelling would greatly influence some of the decisions that needed to be taken. But, in the absence of those assessments being done, what timeline are you working to to have those assessments done, undertaken, given the very tight timeline you have imposed on the transition with reforming these policies?

Iawn, ond a yw hynny'n golygu, yn amlwg, fod barn wedi'i cheisio a'u bod yn cydymffurfio â rheolau Sefydliad Masnach y Byd? Diolch am nodi hynny, Ysgrifennydd y Cabinet.

O ran yr asesiadau o'r effaith economaidd a grybwyllwyd gan y siaradwr blaenorol rwy'n credu, o gofio nad yw'r asesiadau effaith hynny wedi'u gwneud, fel y dywedasoch, mae'n bwysig iawn fod y diwydiant a’r rhai sy’n cymryd rhan yn y broses hon yn deall yn eglur y bydd yna amserlen ar gyfer gwneud yr asesiadau hynny. Pa amserlen y gallwch ei rhoi inni heddiw? Credaf y byddai'r rhan fwyaf o bobl wedi hoffi rhyw fath o ddealltwriaeth fod yr asesiadau effaith hyn eisoes wedi'u cwblhau ar y gwahanol gynigion gan y byddai'r broses fodelu honno'n dylanwadu'n fawr ar rai o'r penderfyniadau yr oedd angen eu gwneud. Ond yn absenoldeb yr asesiadau hynny, yn ôl pa amserlen y gweithiwch i sicrhau bod yr asesiadau hynny'n cael eu cwblhau, o gofio'r amserlen dynn iawn rydych wedi'i gosod ar gyfer y cyfnod pontio wrth ddiwygio'r polisïau hyn?

13:45

We have committed to doing, obviously, full impact assessments, and, again, working with the stakeholders on the round table, they're very aware of that. So, the consultation closes on 30 October. We will then have to assess the responses we've had in. I've made it very clear that we will be consulting again in the spring on the proposals that come forward from the consultation, so I would say if—by the end of November, when there is the winter fair, for instance, I would hope to be able to be in a position by the end of November to make a bit more of a timeline that is firm, if you like, for when these proposals come forward. But as I say, we've said the spring, we will consult again in the spring, so it will be between those times. But I do hope to be able to be more specific, probably around the end of November.

Rydym wedi ymrwymo i gynnal asesiadau effaith llawn yn amlwg, ac unwaith eto, wrth weithio gyda'r rhanddeiliaid o gwmpas y ford gron, maent yn ymwybodol iawn o hynny. Felly, daw'r ymgynghoriad i ben ar 30 Hydref. Wedyn, bydd yn rhaid inni asesu'r ymatebion a gawsom. Rwyf wedi dweud yn glir iawn y byddwn yn ymgynghori eto yn y gwanwyn ar y cynigion a gaiff eu cyflwyno yn sgil yr ymgynghoriad, felly buaswn yn dweud os—erbyn diwedd mis Tachwedd, pan gaiff y ffair aeaf ei chynnal, er enghraifft, buaswn yn gobeithio gallu bod mewn sefyllfa erbyn diwedd mis Tachwedd i bennu amserlen fwy pendant, os mynnwch, ar gyfer yr adeg y bydd y cynigion hyn yn cael eu cyflwyno. Ond fel y dywedaf, rydym wedi dweud y gwanwyn, byddwn yn ymgynghori eto yn y gwanwyn, felly bydd hynny'n digwydd rhwng y ddwy adeg honno. Ond rwy'n gobeithio bod fod yn fwy penodol, yn ôl pob tebyg tua diwedd mis Tachwedd.

I'm grateful for that indication, because it is critical that we do understand when this will be done. As I said, those impact assessments are vital to understanding the various modelling that is currently being undertaken. But what we do know under the current proposals, obviously—'land managers' are not necessarily active farmers. Now, I personally support the point that it should be an active farmer who should be in receipt of this money, and I declare an interest as a partner in a family farming business. However, your proposals, if they're taken through to their ultimate conclusion, will see a huge increase in the number of participants who could potentially benefit from this money that is supposed to support the rural economy. I believe, at the moment, it's about 17,000 to 18,000 people who are in receipt under the basic payment scheme. Potentially, you could be talking 40,000 to 45,000 applicants being dealt with by the department. What preparation are you putting in place as a department to deal with the uptake of the schemes? Because we all remember what happened back in 2005-06, when the intervention board as was, or the Rural Payments Agency in Reading, struggled to come to terms with the new system that the UK Government introduced back in 2005-06 that led to massive delays and huge financial pressures on rural businesses. What capacity building have you in the department, and what confidence can you give us that you will be able to deal with such a massive uptake in numbers that the department will have to deal with?

Rwy'n ddiolchgar i chi am nodi hynny, gan ei bod yn hanfodol ein bod yn deall pryd fydd hyn yn digwydd. Fel y dywedais, mae'r asesiadau effaith hynny'n hanfodol er mwyn deall y gwahanol fodelu a gyflawnir ar hyn o bryd. Ond yr hyn a wyddom o dan y cynigion presennol, yn amlwg—nid yw 'rheolwyr tir' o reidrwydd yn ffermwyr gweithredol. Nawr, yn bersonol, rwy’n cefnogi'r pwynt mai ffermwr gweithredol a ddylai gael yr arian hwn, ac rwy’n datgan buddiant fel partner mewn busnes ffermio teuluol. Fodd bynnag, bydd eich cynigion, os cânt eu derbyn a’u rhoi ar waith yn llawn, yn arwain at gynnydd enfawr yn nifer y cyfranogwyr a allai elwa o'r arian hwn sydd i fod i gefnogi'r economi wledig. Ar hyn o bryd, credaf fod oddeutu 17,000 i 18,000 o bobl yn derbyn taliadau o dan y cynllun talu sylfaenol. Mae'n bosibl y gallai’r adran fod yn ymdrin â 40,000 i 45,000 o ymgeiswyr. Pa baratoadau a wnewch fel adran i ymdrin â'r nifer sy'n manteisio ar y cynlluniau? Oherwydd mae pob un ohonom yn cofio’r hyn a ddigwyddodd yn ôl yn 2005-06, pan oedd y bwrdd ymyrraeth fel yr oedd, neu'r Asiantaeth Taliadau Gwledig yn Reading, yn ei chael hi’n anodd ymdopi â'r system newydd a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU yn ôl yn 2005-06 ac a arweiniodd at oedi aruthrol a phwysau ariannol enfawr ar fusnesau gwledig. Pa gapasiti rydych yn ei ddatblygu yn yr adran, a pha hyder y gallwch ei roi i ni y gallwch ymdopi â chynnydd mor enfawr yn y niferoedd y bydd yn rhaid i'r adran ymdrin ag ef?

I think, at the current time, it's about 16,000 people who are in receipt of direct payments. You'll be aware of Rural Payments Wales's excellent performance; we're the best in the UK. I think about 95 per cent of payments went out on 1 December. So, I'm using that group or that team of people within my portfolio, obviously, when we have the schemes in place. There's a huge amount of work to be done before that, but I am confident we do have the capacity.

Ar hyn o bryd, credaf fod oddeutu 16,000 o bobl yn derbyn taliadau uniongyrchol. Fe fyddwch yn gwybod am berfformiad rhagorol Taliadau Gwledig Cymru; ni yw'r gorau yn y DU. Credaf fod oddeutu 95 y cant o'r taliadau wedi’u gwneud ar 1 Rhagfyr. Felly byddaf yn defnyddio'r grŵp hwnnw neu'r tîm hwnnw o bobl yn fy mhortffolio, yn amlwg, pan fydd y cynlluniau ar waith gennym. Mae llawer iawn o waith i'w wneud cyn hynny, ond rwy'n hyderus fod y capasiti gennym.

Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.

UKIP spokesperson, Neil Hamilton.

Diolch yn fawr, Llywydd. I've complimented the Cabinet Secretary many times on her open-minded approach to her job and her determination to rely upon evidence as the foundation of the policies of the Government. Does the Minister therefore accept my disappointment that this approach has been rejected by her in relation to shooting on public land, and the reversal of Natural Resources Wales's policy adopted in July? Does she not realise the damage that this approach is going to do in the countryside, particularly if it's followed elsewhere?

Diolch yn fawr, Lywydd. Rwyf wedi canmol Ysgrifennydd y Cabinet sawl tro am ei hymagwedd agored tuag at ei swydd a'r modd penderfynol y mae'n dibynnu ar dystiolaeth fel sylfaen i bolisïau'r Llywodraeth. A yw'r Gweinidog yn derbyn fy siom felly ei bod wedi ymwrthod â’r ymagwedd hon mewn perthynas â saethu ar dir cyhoeddus, a gwrthdroi polisi Cyfoeth Naturiol Cymru a gyflwynwyd ym mis Gorffennaf? Onid yw'n sylweddoli'r niwed y bydd yr ymagwedd hon yn ei wneud yng nghefn gwlad, yn enwedig os caiff ei dilyn mewn mannau arall?

No, I do not accept that. As we made clear last week in answer to a topical question, this was a policy matter. NRW made it clear from the outset they were expecting a steer from Welsh Government in terms of the ethical and wider policy considerations. I put that forward and I'm pleased that the Welsh Government's views on pheasant shooting and associated activities on public land were considered by Natural Resources Wales.

Na, nid wyf yn derbyn hynny. Fel y dywedasom yn glir yr wythnos diwethaf mewn ateb i gwestiwn amserol, mater polisi oedd hwn. Dywedodd Cyfoeth Naturiol Cymru yn glir o'r cychwyn eu bod yn disgwyl cael arweiniad gan Lywodraeth Cymru mewn perthynas â'r ystyriaethau moesegol ac ystyriaethau polisi ehangach. Dywedais hynny ac rwy'n falch fod safbwynt Llywodraeth Cymru ar saethu ffesantod a gweithgareddau cysylltiedig ar dir cyhoeddus wedi cael eu hystyried gan Cyfoeth Naturiol Cymru.

I think the public at large will regard that as a laughable explanation of the decision because, although it's correct that you said last week:

'the Welsh Government's position is a matter for NRW's ongoing consideration and did not bind them to accept and follow our position',

the acting chairman of NRW, Dr Madeleine Havard, said Welsh Government had 'given a clear steer' on the direction for NRW to take. There's no reason for them to do a somersault other than to obey your diktat. So, I think most people out of doors will regard that response as wholly disingenuous.

Credaf y bydd y cyhoedd yn gyffredinol o’r farn fod hwnnw’n esboniad chwerthinllyd o'r penderfyniad, oherwydd, er ei bod yn wir eich bod wedi dweud yr wythnos diwethaf fod:

'safbwynt Llywodraeth Cymru yn fater ar gyfer ystyriaeth barhaus Cyfoeth Naturiol Cymru ac nid yw'n eu rhwymo i dderbyn a chytuno â’r safbwynt hwnnw',

dywedodd cadeirydd dros dro Cyfoeth Naturiol Cymru, Dr Madeleine Havard, fod Llywodraeth Cymru wedi 'rhoi arweiniad clir' o ran y cyfeiriad y dylai Cyfoeth Naturiol Cymru fynd iddo. Nid oes unrhyw reswm iddynt wneud tin-dros-ben oni bai i ufuddhau i'ch dictad. Felly, credaf y bydd y rhan fwyaf o bobl y tu allan yn credu bod eich ymateb yn un cwbl anonest.

I think most people in Wales and public opinion would say, actually, they support the end of leasing on the Welsh Government estate. I'd suggest that the Member is out of touch with public opinion, and out of touch with the policy. To refer back to the claims in terms of the impact on the economy, the figures being quoted are for all shooting enterprises across Wales, not just on the Welsh Government-owned estate. This makes up just 1 per cent of shooting enterprises in Wales.

Credaf y byddai'r rhan fwyaf o bobl Cymru a barn y cyhoedd yn dweud eu bod, mewn gwirionedd, yn cefnogi rhoi terfyn ar brydlesu ar ystâd Llywodraeth Cymru. Awgrymaf fod yr Aelod allan o gysylltiad â barn y cyhoedd, ac wedi colli golwg ar y polisi. Gan gyfeirio'n ôl at yr honiadau o ran yr effaith ar yr economi, mae'r ffigurau a ddyfynnir ar gyfer pob menter saethu ledled Cymru, nid ar ystâd Llywodraeth Cymru yn unig. Dim ond 1 y cant o fentrau saethu yng Nghymru sy’n digwydd ar y tir hwnnw.

13:50

If, as the Minister says, shooting is unethical on public land, it must surely be unethical on private land as well. So, it's quite clear what the direction of Welsh Government policy is here, and all anglers, all shooters, anybody in country sports generally, now can regard the Welsh Government as their determined enemy. This is the thin end of the wedge; they are all in the Welsh Government's sights.

Os yw saethu, fel y dywed y Gweinidog, yn anfoesol ar dir cyhoeddus, mae'n rhaid ei fod yn anfoesol ar dir preifat hefyd. Felly, mae'n eithaf amlwg beth yw cyfeiriad polisi Llywodraeth Cymru yn hyn o beth, a gall pob pysgotwyr, pob saethwr, unrhyw un sy'n ymwneud â chwaraeon gwledig yn gyffredinol, ystyried Llywodraeth Cymru yn elyn pendant bellach. Blaen y gyllell yw hyn; mae gan Lywodraeth Cymru ei llygad ar bob un ohonynt.

[Inaudible.]—Nonsense.

[Anghlywadwy.]—Nonsens.

I think the Member just answered my question for me. I absolutely, wholeheartedly reject that. I think you're just trying to jump on the bandwagon and whipping up a storm. What a private landowner does on their land is for them to decide, but when it comes to the Welsh Government estate, which is managed for all the people of Wales, for the people of Wales, then the Welsh Government will make a decision on that.

Credaf fod yr Aelod newydd ateb fy nghwestiwn ar fy rhan. Rwy'n gwrthod hynny'n llwyr. Credaf eich bod yn ceisio neidio ar y drol a chymell ffrae. Caiff tirfeddiannwr preifat wneud fel y mynnant ar eu tir eu hunain, ond o ran ystâd Llywodraeth Cymru, a gaiff ei reoli ar ran holl bobl Cymru, ar gyfer pobl Cymru, bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud penderfyniad ynglŷn â hynny.

Siopau Gwag yng Nghanol Trefi
Empty Shops in Town Centres

3. Pa ystyriaeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei rhoi i newid cyfreithiau cynllunio er mwyn ymdrin â chyflwr siopau gwag yng nghanol trefi? OAQ52658

3. What consideration has the Cabinet Secretary given to changing planning laws in order to deal with the condition of empty shops in our towns? OAQ52658

Thank you. Existing legislation and national planning policies support diverse high streets with a range of uses in order to help make them vibrant places for people to work, live and visit. The planning system needs to be flexible to help town centres adapt to change and take action where needed.

Diolch. Mae deddfwriaeth bresennol a pholisïau cynllunio cenedlaethol yn cefnogi stryd fawr amrywiol gydag amrywiaeth o ddefnyddiau er mwyn helpu i'w gwneud yn lleoedd bywiog i bobl weithio, byw ac ymweld â hwy. Mae angen i'r system gynllunio fod yn hyblyg er mwyn cynorthwyo canol trefi i addasu i newid ac i gymryd camau lle bo angen.

I thank the Cabinet Secretary for that answer. But, Cabinet Secretary, during a seminar given by the chief planning officer of Wales, a question was asked of him as to whether there were planning laws that would allow local authorities to force owners to maintain the cosmetic appearance of empty commercial premises. This would, of course, enhance the appearance of town centres, perhaps making them more conducive to attracting new businesses. Disappointingly, his answer was that there are no provisions in the Town and Country Planning Act 1990 other than to act if a premises posed an immediate risk. Could the Cabinet Secretary look at the possibility of providing local authorities with powers to demand this cosmetic upkeep by owners?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hateb. Ond Ysgrifennydd y Cabinet, mewn seminar a gynhaliwyd gan brif swyddog cynllunio Cymru, gofynnwyd cwestiwn iddo ynglŷn ag a oedd deddfau cynllunio i'w cael a fyddai'n caniatáu i awdurdodau lleol orfodi perchnogion i gynnal ymddangosiad cosmetig safleoedd masnachol gwag. Wrth gwrs, byddai hyn yn gwella ymddangosiad canol trefi, gan eu gwneud yn fwy effeithiol, efallai, am ddenu busnesau newydd. Yn anffodus, ei ateb oedd nad oes unrhyw ddarpariaethau yn Neddf Cynllunio Gwlad a Thref 1990 heblaw y dylid gweithredu os oedd safle'n peri risg uniongyrchol. A allai Ysgrifennydd y Cabinet edrych ar y posibilrwydd o roi pwerau i awdurdodau lleol fynnu bod perchnogion yn gwneud y gwaith cynnal a chadw cosmetig hwn?

Yes, I'll certainly speak to the chief planning officer to see if there is anything we can do. You'll be aware that we've recently consulted on 'Planning Policy Wales', so it could be that we could look to do something there, because I absolutely agree. I know in my own town centre in Wrexham, if there are empty shops, it's much better if they're cosmetically decorated in a way that makes them look attractive for future business. So, yes, I'd be very happy to look into that and I'll write to the Member.

Gallaf, yn sicr, byddaf yn siarad â'r prif swyddog cynllunio i weld a oes unrhyw beth y gallwn ei wneud. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod wedi ymgynghori yn ddiweddar ar 'Polisi Cynllunio Cymru', felly gallem ystyried gwneud rhywbeth yn hyn o beth, gan fy mod yn cytuno'n llwyr. Yng nghanol fy nhref fy hun yn Wrecsam, os oes siopau gwag yno, gwn ei bod hi'n well o lawer os ydynt wedi'u haddurno mewn ffordd sy'n gwneud iddynt edrych yn ddeniadol ar gyfer busnes yn y dyfodol. Felly, ydw, rwy'n fwy na pharod i ystyried hynny a byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod.

Cabinet Secretary, the increasing tendency for consumer spending to shift online and to out-of-town retail parks has resulted in the closure of many shops in city centres around south-east Wales. The Centre for Cities think-tank has said struggling city centres should end their dependency on retail by replacing shops with offices and housing. They point out that in Newport, more than 40 per cent of commercial space is in retail—much of it is struggling. Does the Cabinet Secretary agree that the future of our high street lies in more than retail and what plan does she have to change planning laws to make it easier to convert retail outlets into housing or office units? Thank you.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r duedd gynyddol i wariant cwsmeriaid newid i siopa ar-lein ac mewn parciau manwerthu ar gyrion trefi wedi arwain at gau llawer o siopau yng nghanol dinasoedd yn ne-ddwyrain Cymru. Mae melin drafod Centre for Cities wedi dweud y dylai canol dinasoedd sy'n ei chael hi'n anodd roi'r gorau i'w dibyniaeth ar fanwerthu drwy gael swyddfeydd a thai yn lle siopau. Yng Nghasnewydd, maent yn nodi bod mwy na 40 y cant o'r gofod masnachol ym maes manwerthu—mae llawer ohono yn ei chael hi'n anodd. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod dyfodol ein stryd fawr yn ymwneud â mwy na manwerthu, a pha gynlluniau sydd ganddi i newid cyfreithiau cynllunio i'w gwneud yn haws i droi siopau manwerthu yn unedau tai neu'n swyddfeydd? Diolch.

Yes, I would absolutely agree with you that we need to look at different uses for our town centres, because, as you say, shopping trends have definitely changed—more people are shopping online, for instance. We've certainly made sure that the planning policy is flexible enough to allow flats to be put above shops, for instance. And, obviously, we need to make sure that our towns are also central for economic and social lives, so we see much more night-time economy in these—. And I think the planning policy is flexible enough to allow that to happen.

Ydw, rwy'n cytuno'n llwyr â chi fod angen inni ystyried defnyddiau gwahanol ar gyfer canol ein trefi, oherwydd, fel y dywedwch, mae tueddiadau siopa yn bendant wedi newid—mae mwy o bobl yn siopa ar-lein, er enghraifft. Rydym yn sicr wedi sicrhau bod y polisi cynllunio yn ddigon hyblyg i ganiatáu fflatiau uwchben siopau, er enghraifft. Ac yn amlwg, mae angen inni sicrhau bod ein trefi hefyd yn ganolog i fywyd cymdeithasol ac economaidd, er mwyn inni weld llawer mwy o economi nos yn y rhain—. A chredaf fod y polisi cynllunio yn ddigon hyblyg i ganiatáu i hynny ddigwydd.

Teledu Cylch Cyfyng mewn Lladd-dai
Closed-circuit Television in Slaughterhouses

4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am osod teledu cylch cyfyng mewn lladd-dai? OAQ52679

4. Will the Cabinet Secretary provide an update on the installation of CCTVs in slaughterhouses? OAQ52679

All the larger slaughterhouses in Wales have CCTV. Footage can be accessed if it's suspected welfare standards are not being met. Investments to safeguard animal welfare, including CCTV systems, will be prioritised in a grant scheme for small and medium-sized slaughterhouses, which opened to expressions of interest on 30 September.

Mae gan bob lladd-dy mawr yng Nghymru system deledu cylch cyfyng. Gellir cael mynediad at y lluniau os oes amheuaeth nad yw safonau lles yn cael eu cyrraedd. Bydd buddsoddiadau i ddiogelu lles anifeiliaid, gan gynnwys systemau teledu cylch cyfyng, yn cael eu blaenoriaethu mewn cynllun grant ar gyfer lladd-dai bach a chanolig, a agorwyd ar gyfer datganiadau o ddiddordeb ar 30 Medi.

I welcome your commitment to this, Cabinet Secretary, but I do keep getting, as I'm sure other people do, lots and lots of letters on this very subject from concerned individuals, and I share those concerns. I do remember you saying that you were looking into whether or not you would introduce mandatory CCTV in all Welsh slaughterhouses. I appreciate, as you've just said, that the larger ones already do have that, but I'm keen to know if you've reached a decision on whether you will make it compulsory in Wales, to bring us in line with the recent changes that have happened in England.

Rwy'n croesawu eich ymrwymiad i hyn, Ysgrifennydd y Cabinet, ond rwy'n dal i gael llawer o lythyrau ar y pwnc hwn, fel pobl eraill rwy'n siŵr, gan unigolion yn mynegi eu pryderon, ac rwy'n rhannu'r pryderon hynny. Fe'ch cofiaf yn dweud eich bod yn ystyried a fyddech yn cyflwyno teledu cylch cyfyng gorfodol ym mhob lladd-dy yng Nghymru ai peidio. Rwy'n sylweddoli, fel y dywedasoch, fod hynny eisoes ar waith yn y rhai mwy o faint, ond rwy'n awyddus i wybod a ydych wedi gwneud penderfyniad ynglŷn ag a fyddwch yn gwneud hyn yn orfodol yng Nghymru, i gyd-fynd â'r newidiadau diweddar sydd wedi digwydd yn Lloegr.

13:55

Thank you. You're quite right, initially, I am supporting a voluntary approach and I'm making this feasible through the grant support that I just mentioned, because I was told by some of the smaller slaughterhouses that one of the barriers for introducing CCTV was finance, so it's taking away a large chunk of those funding concerns. I think a voluntary approach is more likely to succeed in achieving the goal of having effective CCTV coverage because I think then the slaughterhouses themselves will take a positive decision. I've had some very interesting discussions with owners of some of our smaller slaughterhouses. I visited with the Presiding Officer one in her constituency in Tregaron and had some very robust and interesting discussions. So, in answer to the question of have I ruled out making CCTV mandatory in the longer term, no, I haven't. I think the uptake of the funding that we've just announced will have an influence on whether I do that. 

Diolch. Rydych yn llygad eich lle, yn y lle cyntaf, rwy'n cefnogi dull gwirfoddol ac rwy'n gwneud hyn yn ddichonadwy drwy'r cymorth grant a grybwyllais yn awr, oherwydd dywedwyd wrthyf gan rai o'r lladd-dai llai o faint mai un o'r rhwystrau mewn perthynas â chyflwyno teledu cylch cyfyng oedd cyllid, felly mae hyn yn cael gwared â llawer o'r pryderon hynny ynghylch cyllid. Credaf fod dull gwirfoddol yn fwy tebygol o lwyddo i gyrraedd y nod o sicrhau defnydd effeithiol o deledu cylch cyfyng gan y credaf y bydd y lladd-dai eu hunain wedyn yn gwneud penderfyniad cadarnhaol. Rwyf wedi cael trafodaethau diddorol iawn gyda pherchnogion rhai o'n lladd-dai llai o faint. Ymwelais ag un gyda'r Llywydd yn ei hetholaeth yn Nhregaron, a chefais drafodaethau cadarn a diddorol iawn. Felly, i ateb y cwestiwn ynglŷn ag a wyf wedi cau'r drws ar wneud teledu cylch cyfyng yn orfodol yn y tymor hwy, nac ydw. Credaf y bydd y niferoedd sy'n manteisio ar y cyllid rydym newydd ei gyhoeddi yn dylanwadu ar fy mhenderfyniad ynglŷn ag a fyddaf yn gwneud hynny.

Of course, this has been a hot topic in the Petitions Committee, where it has been proven that there is an overwhelming response across Wales for the installation of CCTV. Whilst I appreciate this is progressing, CCTV in slaughterhouses will definitely ensure that mistreatment is detected and dealt with. This is an important step in ensuring that we have very high levels of protection on animal welfare in Wales and that we can set examples to others. You have mentioned the £1.1 million food business investment scheme, a package of grant aid for small and medium-sized slaughterhouses in Wales, but what processes are you going to put in place to ensure that those receiving the grant aid do use that money for installing CCTV, and what are you going to do about the ones who actually are just flaunting this guidance and support for this move, in terms of those smaller slaughterhouses who are just against installing it? What have people got to hide?

Wrth gwrs, mae hwn wedi bod yn bwnc llosg yn y Pwyllgor Deisebau, lle profwyd bod ymateb aruthrol i'w gael ledled Cymru o blaid gosod teledu cylch cyfyng. Er fy mod yn derbyn bod cynnydd yn cael ei wneud yn hyn o beth, bydd teledu cylch cyfyng mewn lladd-dai yn bendant yn sicrhau y datgelir ac yr eir i'r afael â chamdriniaeth. Mae hwn yn gam pwysig o ran sicrhau bod gennym lefelau diogelwch uchel iawn mewn perthynas â lles anifeiliaid yng Nghymru ac y gallwn fod yn esiampl i eraill. Rydych wedi crybwyll y cynllun buddsoddi mewn busnesau bwyd gwerth £1.1 miliwn, sef pecyn cymorth grant ar gyfer lladd-dai bach a chanolig yng Nghymru, ond pa brosesau rydych am eu rhoi ar waith i sicrhau bod y rheini sy'n derbyn y cymorth grant yn defnyddio'r arian hwnnw ar gyfer gosod teledu cylch cyfyng, a beth rydych yn mynd i'w wneud am y rhai sydd ond yn gwneud sioe fawr o'r canllawiau a'r cymorth ar gyfer hyn, o ran y lladd-dai llai o faint sy'n gwrthwynebu ei osod? Beth sydd gan bobl i'w guddio?

I think it's really important to know there are a number of controls already in place in slaughterhouses. Official veterinarians are present in every slaughterhouse when animals are being slaughtered to ensure compliance with regulations. In response to your question about how do we make sure that funding is used for the purpose it's been applied for, obviously, there's very stringent monitoring of this, but we're also working with these small and medium-sized abattoirs in the first place to help them put the bid in and to make sure then that, as you say, that money is used for the correct purpose. We've given extensive guidance, for instance. There are very few slaughterhouses now that don't have CCTV. So, it is possible to work with them on a much closer basis than if there was a large number.

Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig gwybod bod nifer o reolaethau eisoes ar waith mewn lladd-dai. Mae milfeddygon swyddogol yn bresennol ym mhob lladd-dy pan fydd anifeiliaid yn cael eu lladd er mwyn sicrhau cydymffurfiaeth â'r rheoliadau. Mewn ymateb i'ch cwestiwn ynglŷn â sut y gallwn sicrhau bod y cyllid yn cael ei ddefnyddio at y diben y gwnaed cais amdano, yn amlwg, caiff hyn ei fonitro yn agos iawn, ond rydym hefyd yn gweithio gyda'r lladd-dai bach a chanolig hyn yn y lle cyntaf i'w cynorthwyo i wneud y cais ac i sicrhau wedyn, fel y dywedwch, fod yr arian hwnnw'n cael ei ddefnyddio at y diben cywir. Rydym wedi darparu canllawiau helaeth, er enghraifft. Ychydig iawn o ladd-dai sydd heb deledu cylch cyfyng bellach. Felly, mae modd gweithio gyda hwy yn agosach o lawer na phe bai nifer helaeth ohonynt.

Tipio Anghyfreithlon
Fly-tipping

5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd mewn perthynas â strategaeth Llywodraeth Cymru yn erbyn tipio anghyfreithlon? OAQ52672

5. Will the Cabinet Secretary provide an update on progress in relation to the Welsh Government's strategy against fly-tipping? OAQ52672

The Welsh Government is committed to delivering 'A Fly-tipping Free Wales—Our strategy for tackling fly-tipping'. We continue to fund Fly-tipping Action Wales, an initiative co-ordinated by Natural Resources Wales, while working with partners to secure the long-term reduction of fly-tipping in Wales.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gyflawni 'Cymru Ddi-dipio—Ein strategaeth ar gyfer mynd i’r afael â thipio anghyfreithlon'. Rydym yn parhau i ariannu Taclo Tipio Cymru, menter a gydlynir gan Cyfoeth Naturiol Cymru, ac yn gweithio gyda phartneriaid i sicrhau bod tipio anghyfreithlon yn lleihau yn y tymor hir yng Nghymru.

Thank you for that answer, Minister. Sadly, there are parts of my constituency that continue to suffer from extensive problems of fly-tipping. It's quite difficult to understand the mindset of people who will drive a truck up a hill and dump rubbish, causing visual blights on areas of natural beauty like the Gelligaer common. I believe that many of these issues do come from unlicensed operators who've been paid in good faith to dispose of household and building rubbish. If the outcome that we all wish for is less fly-tipping, can you advise me whether the Welsh Government or anyone else has researched the balance between the carrots and sticks in these situations that could encourage a more responsible attitude, and whether, for example, you've considered the cost-effectiveness of lifting charges at disposal sites versus the cost to local authorities of clearing up fly-tipping?

Diolch am eich ateb, Weinidog. Yn anffodus, mae rhannau o fy etholaeth yn dal i ddioddef problemau helaeth yn sgil tipio anghyfreithlon. Mae'n anodd deall meddylfryd pobl sy'n gyrru cerbyd i fyny bryn ac yn dympio sbwriel, ac yn achosi malltod gweledol mewn ardaloedd o harddwch naturiol fel comin Gelligaer. Credaf fod llawer o'r problemau hyn yn deillio o weithredwyr didrwydded sydd wedi cael eu talu gyda phob ewyllys da i gael gwared ar sbwriel tai a'r diwydiant adeiladu. Os mai'r canlyniad y mae pob un ohonom yn dymuno'i weld yw llai o dipio anghyfreithlon, a allwch roi gwybod i mi a yw Llywodraeth Cymru neu unrhyw un arall wedi archwilio'r cydbwysedd rhwng yr abwyd a'r ffon yn y sefyllfaoedd hyn a allai annog agwedd fwy cyfrifol, ac a ydych, er enghraifft, wedi ystyried costeffeithiolrwydd cael gwared ar daliadau ar safleoedd gwaredu yn erbyn cost clirio tipio anghyfreithlon i awdurdodau lleol?

The Member raises a very important point. I know fly-tipping affects many Members' constituencies. I think you're absolutely right. It seems to me to take a lot of effort to just go and dump something when you can actually just take it to the correct site. I think part of the issue of tackling it is to make it socially unacceptable as well, so there is work going on within Welsh Government on a scheme to look actually at how in terms of we're looking at behavioural change in people with recycling, but also behavioural change in terms of how we make it socially unacceptable to fly-tip. In talking about disposal sites for waste, anyone taking their waste directly to a landfill have to pay a fee based on the weight of the material. You make really good points in terms of the carrot-and-stick approach, so it's actually the enforcement and actually making sure we catch the culprits and tackle that and make it socially unacceptable. But, actually, how can we support, perhaps, the local authorities to be in a better position to tackle this? And there are ways and means. Your local authority could apply through, could speak to the collaborative change programme and seek support if there's a specific issue to tackle this in the area. But householders and businesses must not pay for waste to be removed by unlicensed operators. This is a breach of the duty of care regulations. But perhaps there's an awareness-raising exercise to be had around that as well. I think if there's anything really specific you have in respect of your constituency, then I'm more than happy for my officials to liaise with you on that, and any suggestions for taking this forward.

Mae'r Aelod yn codi pwynt pwysig iawn. Gwn fod tipio anghyfreithlon yn effeithio ar etholaethau nifer o'r Aelodau. Credaf eich bod yn llygad eich lle. Ymddengys i mi ei bod yn cymryd llawer o ymdrech i fynd i ddympio rhywbeth pan allwch fynd ag ef i'r safle cywir. Credaf mai rhan o fynd i'r afael â hynny yw ei wneud yn rhywbeth sy'n annerbyniol yn gymdeithasol hefyd, felly mae gwaith yn mynd rhagddo yn Llywodraeth Cymru ar gynllun i edrych ar sut yr edrychwn ar newid ymddygiad pobl mewn perthynas ag ailgylchu, a newid ymddygiad hefyd o ran sut y gallwn sicrhau bod tipio'n annerbyniol yn gymdeithasol. Wrth siarad am safleoedd gwaredu gwastraff, mae'n rhaid i unrhyw un sy'n mynd â'u gwastraff i safle tirlenwi yn uniongyrchol dalu ffi ar sail pwysau'r deunydd. Rydych yn gwneud pwyntiau da iawn o ran y dull abwyd a ffon, felly mae a wnelo â gorfodi, mewn gwirionedd, a sicrhau ein bod yn dal y troseddwyr ac yn mynd i'r afael â hynny ac yn sicrhau bod hyn yn annerbyniol yn gymdeithasol. Ond mewn gwirionedd, sut y gallwn gefnogi'r awdurdodau lleol i fod mewn gwell sefyllfa i fynd i'r afael â hyn o bosibl? Ac mae ffyrdd o wneud hynny. Gallai eich awdurdod lleol wneud cais, gallent siarad â'r rhaglen newid cydweithredol a gofyn am gymorth os oes mater penodol i fynd i'r afael ag ef yn yr ardal. Ond ni ddylai deiliaid tai a busnesau dalu gweithredwyr didrwydded i gael gwared ar wastraff. Mae hynny'n groes i'r rheoliadau dyletswydd gofal. Ond efallai fod ymarfer codi ymwybyddiaeth i'w gael mewn perthynas â hynny hefyd. Os oes gennych unrhyw beth penodol iawn mewn perthynas â'ch etholaeth, yna rwy'n fwy na pharod i fy swyddogion gysylltu â chi ynglŷn â hynny, ac unrhyw awgrymiadau ar gyfer bwrw ymlaen â hyn.

14:00
Targed Gostwng Carbon 2030
The 2030 Carbon Reduction Target

6. Beth yw'r her fwyaf sy'n wynebu Llywodraeth Cymru o ran cyflawni ei tharged gostwng carbon ar gyfer 2030? OAQ52669

6. What is the biggest challenge facing the Welsh Government in meeting its 2030 carbon reduction target? OAQ52669

Thank you. The biggest challenge is our emissions profile, with 57 per cent coming from industrial installations and power stations, where we have limited policy levers. Where policy is devolved, the Committee on Climate Change has identified several challenges specific to Wales in their advice, which is featured in our latest consultation.

Diolch. Yr her fwyaf yw ein proffil allyriadau, gyda 57 y cant yn dod o safleoedd diwydiannol a gorsafoedd pŵer, lle mae ein hysgogiadau polisi yn gyfyngedig. Lle mae polisi wedi'i ddatganoli, mae'r Pwyllgor ar Newid Hinsawdd wedi nodi nifer o heriau penodol i Gymru yn eu cyngor, sydd wedi'i gynnwys yn ein hymgynghoriad diweddaraf.

Your consultation raises some challenging targets in the context of climate change experts raising the red flag and saying that Government is simply not taking the action that needs to be taken if we're going to avoid rising levels of global warming. There was very distressing information today that the Conservative UK Government has yet again failed to raise the fuel levy, which endeavours to reflect the actual cost of people using private vehicles. And I want to understand how you think you're going to reach the very challenging target of a 43 per cent reduction in vehicle emissions by 2030 in the context of the proposal to invest £1.5 billion in a few miles of road on an M4 relief road, because the Future Generations Commissioner for Wales is arguing that this will increase the numbers of vehicles using that road by 42,000 vehicles every day. So, I want to understand what your strategy is for actually reducing vehicle emissions without reducing the number of vehicles on the road, and instead investing in public transport and active travel.  

Mae eich ymgynghoriad yn nodi rhai targedau heriol yng nghyd-destun arbenigwyr ar newid hinsawdd yn tynnu sylw at y ffaith nad yw'r Llywodraeth yn cymryd y camau y mae angen eu cymryd os ydym am osgoi lefelau cynyddol o gynhesu byd-eang. Cafwyd gwybodaeth dorcalonnus heddiw fod Llywodraeth Geidwadol y DU unwaith eto wedi methu codi'r ardoll tanwydd, sy'n ymdrechu i adlewyrchu gwir gost defnydd pobl o gerbydau preifat. A hoffwn ddeall sut y credwch y byddwch yn cyrraedd y targed heriol iawn o 43 y cant o ostyngiad mewn allyriadau cerbydau erbyn 2030 yng nghyd-destun y cynnig i fuddsoddi £1.5 biliwn mewn ychydig filltiroedd o ffordd ar ffordd liniaru'r M4, oherwydd mae Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru yn dadlau y bydd hyn yn arwain at gynnydd o 42,000 o gerbydau'n defnyddio'r ffordd honno bob dydd. Felly, hoffwn ddeall beth yw eich strategaeth ar gyfer lleihau allyriadau cerbydau heb leihau nifer y cerbydau ar y ffordd, a buddsoddi yn lle hynny mewn trafnidiaeth gyhoeddus a theithio llesol.

The Member will be aware in relation to the M4 that the First Minister is leading on this and, obviously, I will be having discussions with him as he considers the report that's come from the court. You do make a very important point around challenging targets and, as I said, we don't hold all the policy levers so it's sometimes very frustrating to be able to address the challenges that we do have. However, I think it is important to set ambitious targets. I think it's important to set pragmatic and realistic targets, and I think we have a good story to tell in areas where we do have the devolved powers. So, for instance, we've met our 3 per cent target year on year, but as I mentioned in my opening answer to you, the emissions profile that's the real concern is around industry, so I think it's really important that we don't just take these things in isolation, but that we work together across Government to make sure that we do achieve our ambitions. For instance, I've also announced that I expect to have a carbon-neutral public sector in Wales by 2030. I've made very challenging targets around renewable energy, also by 2030. 

Bydd yr Aelod yn gwybod, mewn perthynas â'r M4, fod y Prif Weinidog yn arwain ar hyn o beth, ac yn amlwg, byddaf yn cael trafodaethau gydag ef wrth iddo ystyried yr adroddiad sydd wedi dod gan y llys. Rydych yn gwneud pwynt pwysig iawn ynglŷn â thargedau heriol, ac fel y dywedais, nid yw'r holl ysgogiadau polisi gennym felly weithiau mae'n rhwystredig iawn ymateb i'r heriau sy'n ein hwynebu. Credaf, fodd bynnag, ei bod yn bwysig gosod targedau uchelgeisiol. Credaf ei bod yn bwysig gosod targedau ymarferol a realistig, a chredaf fod gennym stori dda i'w hadrodd mewn meysydd lle mae gennym bwerau datganoledig. Felly, er enghraifft, rydym wedi cyrraedd ein targed o 3 y cant flwyddyn ar ôl blwyddyn, ond fel y dywedais yn fy ateb cyntaf i chi, mae'r proffil allyriadau sy'n peri pryder mawr yn ymwneud â diwydiant, felly credaf ei bod yn bwysig iawn nad ydym yn gwneud y pethau hyn ar eu pen eu hunain yn unig, ond ein bod yn gweithio gyda'n gilydd ar draws y Llywodraeth i sicrhau ein bod y cyflawni ein huchelgeisiau. Er enghraifft, rwyf hefyd wedi cyhoeddi fy mod yn disgwyl y bydd gennym sector cyhoeddus carbon niwtral yng Nghymru erbyn 2030. Rwyf wedi gosod targedau heriol iawn mewn perthynas ag ynni adnewyddadwy, hefyd erbyn 2030.

Cabinet Secretary, an area where you do have power over is that of the infrastructure for charging electric vehicles—an issue that I raised with you last week and I'd like to return to. I recently visited the site of a proposed electric charging station adjacent to the A40 in Monmouth. The plan also, critically, includes two small-scale on-site power plants, so that the electricity that would be used in the charging station would be generated locally from renewable sources, which is far more efficient and desirable than transporting fossil-fuelled electricity along the inefficient national grid. Do you agree with me that this type of scheme is to be welcomed? It's probably going to go through a planning stage, so I don't want you to comment on the exact nature of this particular scheme, but would you agree to look at the Assembly guidance given to local authorities so that, when schemes like this come along, they are encouraged, so that we can have electricity generated locally in this way, in a way that will help the Government and all of us meet our 2030 carbon reduction target?

Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r seilwaith ar gyfer gwefru cerbydau trydan yn faes y mae gennych bŵer drosto—mater a godais gyda chi yr wythnos diwethaf, a hoffwn ddychwelyd ato. Yn ddiweddar, ymwelais â safle gorsaf wefru trydan arfaethedig ger yr A40 yn Nhrefynwy. Mae'r cynllun hefyd, yn hollbwysig, yn cynnwys dwy orsaf bŵer fechan ar y safle, felly byddai'r trydan a fyddai'n cael ei ddefnyddio yn yr orsaf wefru yn cael ei gynhyrchu'n lleol o ffynonellau adnewyddadwy, sy'n llawer mwy effeithlon a dymunol na chludo trydan a gynhyrchir gan danwydd ffosil ar hyd y grid cenedlaethol aneffeithlon. A ydych yn cytuno y dylid croesawu'r math hwn o gynllun? Mae'n debyg y bydd yn mynd drwy gyfnod cynllunio, felly nid wyf am i chi roi sylwadau ar union natur y cynllun penodol hwn, ond a fyddech yn cytuno i edrych ar ganllawiau'r Cynulliad i awdurdodau lleol er mwyn sicrhau, pan fydd cynlluniau fel hyn yn ymddangos, eu bod yn cael eu hannog, fel y gallwn gynhyrchu trydan yn lleol yn y ffordd hon, mewn ffordd a fydd yn cynorthwyo'r Llywodraeth a phob un ohonom i gyflawni ein targed 2030 i leihau allyriadau carbon?

14:05

Yes, absolutely, as a general point, I would agree with you, and I think you made a very pertinent point around this during a debate last week. You can't just keep using fossil fuels, as you say, when you're looking at hydrogen, for instance, and electric vehicles. Obviously, I'm concerned about the national grid capacity anyway. I've had some very concerning discussions with National Grid in relation to this, so, yes, certainly as a general point I would agree with you.

Ydw, yn sicr, fel pwynt cyffredinol, rwy'n cytuno â chi, a chredaf ichi wneud pwynt perthnasol iawn ynglŷn â hyn mewn dadl yr wythnos diwethaf. Ni allwch barhau i ddefnyddio tanwydd ffosil, fel y dywedwch, pan fyddwch yn edrych ar gerbydau trydan a hydrogen, er enghraifft. Yn amlwg, rwy'n bryderus ynghylch capasiti'r grid cenedlaethol beth bynnag. Rwyf wedi cael trafodaethau pryderus gyda'r Grid Cenedlaethol mewn perthynas â hyn, felly buaswn yn cytuno â chi, fel pwynt cyffredinol yn sicr.

Gweithdrefnau Trwyddedu Morol
Marine Licensing Procedures

7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am weithdrefnau trwyddedu morol Llywodraeth Cymru? OAQ52684

7. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's marine-licensing procedures? OAQ52684

The Welsh Ministers' marine licensing authority functions have been delegated to Natural Resources Wales, who carry them out on Welsh Ministers' behalf. The marine licensing determination process provides for a thorough and robust assessment of proposed activities, including consideration of the need to protect the marine environment and human health.

Mae swyddogaethau awdurdod trwyddedu morol Gweinidogion Cymru wedi'u dirprwyo i Cyfoeth Naturiol Cymru, sy'n eu cyflawni ar ran Gweinidogion Cymru. Mae'r broses benderfynu ar gyfer trwyddedu morol yn darparu asesiad trylwyr a chadarn o weithgareddau arfaethedig, gan gynnwys ystyriaeth o'r angen i warchod yr amgylchedd morol ac iechyd dynol.

Thank you. Cabinet Secretary, it has now been established through legal action that there was no environmental impact assessment to dump mud from Hinkley Point C nuclear reactor onto the Cardiff Grounds. There was no consideration of the effect on the marine environment or public health. It was also established through our legal action that you, as Cabinet Secretary, are ultimately responsible for undertaking an EIA. So, will you now take action and make sure that an environmental impact assessment is done, or will you continue to act unlawfully?

Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet, sefydlwyd bellach drwy gamau cyfreithiol na chafwyd unrhyw asesiad o'r effaith amgylcheddol ar gyfer dympio mwd o adweithydd niwclear Hinkley Point C ar safle Cardiff Grounds. Ni chafwyd unrhyw ystyriaeth o'r effaith ar yr amgylchedd morol neu iechyd y cyhoedd. Sefydlwyd hefyd drwy ein camau cyfreithiol mai chi, fel Ysgrifennydd y Cabinet, sy'n gyfrifol yn y pen draw am gynnal asesiad o'r effaith amgylcheddol. Felly, a wnewch chi gymryd camau yn awr a sicrhau y cynhelir asesiad o'r effaith amgylcheddol, neu a fyddwch yn parhau i weithredu'n anghyfreithlon?

I'm very grateful for the opportunity to set out the EIA process again. A key point to note is that this non-EIA approach does not mean that a full and thorough environmental assessment was not undertaken. A radiological assessment was carried out and supported by experts, as well as the wider environmental and human health assessments needed for the marine licence determination. An EIA was carried out on the Hinkley Point C project overall; it was submitted as part of the supporting information supplied with the application for the marine licence and, as such, was considered in the determination process.

The difference between non-EIA and EIA projects is the length of time for public consultation: 28 days for non-EIA, and for EIA applications this is increased to 42 days.

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfle i amlinellu proses yr asesiad o'r effaith amgylcheddol unwaith eto. Pwynt allweddol i'w nodi yw nad yw diffyg asesiad o'r effaith amgylcheddol yn golygu na wnaed asesiad amgylcheddol llawn a thrylwyr. Cynhaliwyd asesiad radiolegol, fe'i cefnogwyd gan arbenigwyr, yn ogystal â'r asesiadau amgylcheddol ac iechyd dynol ehangach sydd eu hangen ar gyfer gwneud penderfyniad ynghylch trwydded forol. Cyflawnwyd asesiad o'r effaith amgylcheddol ar brosiect Hinkley Point C yn gyffredinol; fe'i cyflwynwyd yn rhan o'r wybodaeth ategol a ddarparwyd gyda'r cais am y drwydded forol, ac fel y cyfryw, fe'i hystyriwyd yn y broses benderfynu.

Y gwahaniaeth rhwng prosiectau gydag asesiad o'r effaith amgylcheddol a phrosiectau heb asesiad o'r effaith amgylcheddol yw'r cyfnod o amser ar gyfer ymgynghori â'r cyhoedd: 28 diwrnod heb asesiad o'r effaith amgylcheddol, ac mae'n cynyddu i 42 diwrnod ar gyfer ceisiadau gydag asesiadau o'r effaith amgylcheddol.

As you know, Cabinet Secretary, again, the Petitions Committee has taken much evidence on this and has given detailed consideration to the petition calling for the suspension of marine licence 1245ML. This licence has been opposed by so many, including the committee itself. And I want to put on record my thanks to you, Neil, for being so determined to stand up for the people who you believe this is going to affect. And still this licence has not been suspended.

Some of the evidence we took: some of the digging, some of the findings at the appropriate depths, for some of the contaminants have not been undertaken since 2009. We are now in 2018. Now, with that in mind, will the Cabinet Secretary make a statement on why you and your Government are going against so much opposition and what actions you will take to listen to the people who are most affected? And it's no good shaking your head. I sat in those meetings, Cabinet Secretary—

Fel y gwyddoch, Ysgrifennydd y Cabinet, unwaith eto, mae'r Pwyllgor Deisebau wedi cael llawer o dystiolaeth ar hyn ac wedi rhoi ystyriaeth fanwl i'r ddeiseb sy'n galw am atal trwydded forol 1245ML. Mae cymaint o bobl wedi gwrthwynebu'r drwydded hon, gan gynnwys y pwyllgor ei hun. A hoffwn ddiolch i chi ar goedd, Neil, am fod mor benderfynol yn sefyll dros y bobl rydych yn credu y bydd hyn yn effeithio arnynt. Ac eto, nid yw'r drwydded hon wedi'i hatal.

Rhywfaint o'r dystiolaeth a gawsom: nid yw peth o'r gwaith palu, rhai o'r canfyddiadau ar y dyfnderoedd priodol, am rai o'r halogion wedi'i wneud ers 2009. Mae hi bellach yn 2018. Nawr, gyda hynny mewn cof, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet wneud datganiad ynglŷn â pham eich bod chi a'ch Llywodraeth yn mynd yn groes i gymaint o wrthwynebiad a pha gamau y byddwch yn eu cymryd i wrando ar y bobl yr effeithir arnynt fwyaf? Waeth i chi heb ag ysgwyd eich pen. Eisteddais yn y cyfarfodydd hynny, Ysgrifennydd y Cabinet—

I wasn't shaking my head. 

Nid oeddwn yn ysgwyd fy mhen.

What actions will you take—

Pa gamau y byddwch yn eu cymryd—

I wasn't shaking my head. [Laughter.]

Nid oeddwn yn ysgwyd fy mhen. [Chwerthin.]

Not you, no, no, not you; this one here—your questions are coming up next.

What actions are you taking to prevent the disposal of what is considered potentially dangerous sediment here into the beautiful Cardiff Bay?

Nid chi, na, na, nid chi; yr un yma—mae eich cwestiynau chi'n dod nesaf.

Pa gamau rydych yn eu cymryd i atal gwaredu'r hyn yr ystyrir ei fod yn waddod a allai fod yn beryglus i mewn i fae hyfryd Caerdydd?

The Member will be aware that this is a live licence and that, as such, this is a matter for Natural Resources Wales. They are the licensing authority, and I'm  limited in what I can say about particular marine licences, given the Welsh Ministers' statutory role under the regime. I'm very grateful to have that opportunity, as I said, to set out the process. I understand there's going to be a debate next week also, but I just want to reassure people that NRW have made their determination based on expert advice in line with the radiological assessment procedure developed by the International Atomic Energy Agency.

Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod hon yn drwydded fyw, ac fel y cyfryw, fod hwn yn fater i Cyfoeth Naturiol Cymru. Hwy yw'r awdurdod trwyddedu, ac mae'r hyn y gallaf ei ddweud ynglŷn â thrwyddedau morol penodol yn gyfyngedig, o ystyried rôl statudol Gweinidogion Cymru o dan y gyfundrefn. Rwy'n ddiolchgar am y cyfle hwnnw, fel y dywedais, i nodi'r broses. Deallaf y bydd dadl yr wythnos nesaf hefyd, ond hoffwn roi sicrwydd i bobl fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gwneud eu penderfyniad yn seiliedig ar gyngor arbenigol yn unol â'r weithdrefn asesu radiolegol a ddatblygwyd gan yr Asiantaeth Ynni Atomig Ryngwladol.

14:10

Tynnwyd cwestiwn 8 [OAQ52670] yn ôl. Cwestiwn 9, felly, Suzy Davies. 

Question 8 [OAQ52670] is withdrawn. Question 9, Suzy Davies. 

Adeiladu Tai yng Ngorllewin De Cymru
House Building in South Wales West

9. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cael gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus ynghylch effaith y system gynllunio ar adeiladu tai yng Ngorllewin De Cymru? OAQ52695

9. What discussions has the Cabinet Secretary had with the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services regarding the impact of the planning system on house building in South Wales West? OAQ52695

I have frequent discussions with my Cabinet colleagues regarding how the planning system can support Government priorities, including the delivery of housing. The planning system plays an important role supporting the delivery of new, affordable and market homes to meet the housing requirements of communities across Wales.

Rwy'n cael trafodaethau rheolaidd gyda fy nghyd-Aelodau o'r Cabinet ynglŷn â sut y gall y system gynllunio gefnogi blaenoriaethau'r Llywodraeth, gan gynnwys darparu tai. Mae'r system gynllunio yn chwarae rhan bwysig yn cefnogi'r broses o ddarparu cartrefi newydd, fforddiadwy a chartrefi ar gyfer y farchnad i ddiwallu anghenion tai cymunedau ledled Cymru.

Thank you for that answer. The requirements of the communities in Wales, I think, is a critical part of your answer. You wrote to Bridgend County Borough Council making it clear that, in your view, they should be looking to look at their local development plan in conjunction with that of Rhondda Cynon Taf and Caerphilly. Bridgend has already planned its housing building stock for the next five years, it's already in train, whereas RCT and Caerphilly are nowhere near reaching the targets that they have. Now, I think collaborative working is one thing, but this instruction is going to skew the planning system to divert the building of thousands of houses that are needed in RCT and Caerphilly, potentially into the BCBC area where they're not needed. So, as well as the social effects of that, is it right that the council tax payers in Bridgend will also then have to not just go through the disturbance of building, but support the infrastructure that's going to be needed for those houses? In particular, GP surgeries are already stuffed to the gills. 

Diolch am eich ateb. Rwy'n credu bod anghenion y cymunedau yng Nghymru yn rhan allweddol o'ch ateb. Fe ysgrifennoch chi at Gyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr gan ddweud yn glir, yn eich barn chi, y dylent fod yn edrych ar eu cynllun datblygu lleol ar y cyd â rhai Rhondda Cynon Taf a Chaerffili. Mae Pen-y-bont ar Ogwr eisoes wedi cynllunio eu stoc adeiladu tai ar gyfer y pum mlynedd nesaf, mae eisoes ar y gweill, ond mae Rhondda Cynon Taf a Chaerffili ymhell o gyrraedd eu targedau. Nawr, credaf fod gweithio ar y cyd yn un peth, ond bydd y cyfarwyddyd hwn yn ystumio'r system gynllunio i ddargyfeirio'r gwaith o adeiladu'r miloedd o dai sydd eu hangen yn Rhondda Cynon Taf a Chaerffili, o bosibl i ardal Pen-y-bont ar Ogwr lle nad oes eu hangen. Felly, yn ogystal ag effeithiau cymdeithasol hynny, a yw'n iawn y bydd yn rhaid i dalwyr y dreth gyngor ym Mhen-y-bont ar Ogwr ddioddef y tarfu a ddaw yn sgil yr adeiladu yn ogystal â chynnal y seilwaith y bydd ei angen ar gyfer y tai hynny? Yn benodol, mae meddygfeydd meddygon teulu eisoes yn llawn dop.

Thank you. Well, provisions in the Planning (Wales) Act 2015 do enable local planning authorities to bring forward strategic development plans, and I know there are several local authorities looking at that—you've just mentioned a few of them—and it could be an important mechanism at a regional level, but if they don't want to do that, then, certainly, they can just continue with their local development plans. 

Diolch. Wel, mae darpariaethau yn Neddf Cynllunio (Cymru) 2015 yn galluogi awdurdodau cynllunio lleol i gyflwyno cynlluniau datblygu strategol, a gwn fod nifer o awdurdodau lleol yn ystyried hynny—rydych newydd grybwyll rhai ohonynt—a gallai fod yn fecanwaith pwysig ar lefel ranbarthol, ond os nad ydynt yn dymuno gwneud hynny, yna yn sicr, gallant barhau â'u cynlluniau datblygu lleol.

Something that animates quite a lot of local people is the fact that there's no mandate within the planning system for facilities for many of those new estates. So, sometimes you have housing estates that are well-kept and they have provision in that regard, but they don't have parks, they don't have any surgeries, they don't have those things that would create a community. The system, therefore, alienates a lot of people who may not mind having those new houses in their local community, but would welcome some investment in the infrastructure around that. So, what more can you do as a Government to look at how we can build in these facilities to the local planning systems, so that we can be assured that when we're creating homes we're creating communities as well?

Rhywbeth sy'n cynhyrfu llawer o bobl leol yw'r ffaith nad oes unrhyw fandad yn y system gynllunio ar gyfer cyfleusterau ar gyfer llawer o'r ystadau newydd hynny. Felly, weithiau mae gennych ystadau tai sy'n cael eu cadw'n dda ac mae ganddynt ddarpariaeth yn hynny o beth, ond nid oes ganddynt barciau, nid oes ganddynt unrhyw feddygfeydd, nid oes ganddynt y pethau a fyddai'n creu cymuned. Mae'r system, felly, yn gelyniaethu llawer o bobl na fyddent, efallai, yn gwrthwynebu'r tai newydd hyn yn eu cymuned leol, ond byddent yn croesawu rhywfaint o fuddsoddiad yn y seilwaith sydd ynghlwm wrth hynny. Felly, beth arall y gallwch ei wneud fel Llywodraeth i edrych ar sut y gallwn adeiladu'r cyfleusterau hyn i mewn yn y systemau cynllunio lleol, fel y gallwn fod yn sicr, pan fyddwn yn creu cartrefi, ein bod yn creu cymunedau hefyd?

I think the Member raises a very important point. I was talking to the chief planning officer this morning, for instance, around health boards giving evidence when there are new planning developments. They're not mandatory consultees at the moment, and I'm wondering whether they should be because, clearly, primary care provision is very important. So, it's something we're looking at, and, obviously, I'll be very happy to update Members.

Credaf fod yr Aelod yn codi pwynt pwysig iawn. Bûm yn siarad â'r prif swyddog cynllunio y bore yma, er enghraifft, ynglŷn â byrddau iechyd yn rhoi tystiolaeth pan geir datblygiadau cynllunio newydd. Nid ydynt yn ymgyngoreion gorfodol ar hyn o bryd, ac rwy'n meddwl tybed a ddylent fod, oherwydd yn amlwg, mae darpariaeth gofal sylfaenol yn bwysig iawn. Felly, mae'n rhywbeth rydym yn ei ystyried, ac yn amlwg, byddaf yn fwy na pharod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau.

‘Brexit a’n Tir’
'Brexit and our land'

10. Pa astudiaethau effaith sydd wedi'u cwblhau o oblygiadau cynigion ‘Brexit a’n Tir’ ar gyfer yr iaith Gymraeg? OAQ52685

10. What impact assessments have been completed on the implications of the 'Brexit and our land' proposals for the Welsh language? OAQ52685

As we set out in 'Brexit and our land', we consider the Welsh language to be an inseparable part of the social fabric of parts of rural Wales. A Welsh language impact assessment will be undertaken by the Welsh Government before any final decisions are taken on the design of new schemes.

Fel y nodir gennym yn 'Brexit a'n tir', credwn fod yr iaith Gymraeg yn rhan annatod o wead cymdeithasol rhannau o'r Gymru wledig. Bydd Llywodraeth Cymru yn cynnal asesiad o'r effaith ar y Gymraeg cyn gwneud unrhyw benderfyniadau terfynol ynglŷn â dyluniad cynlluniau newydd.

Diolch yn fawr. Dyna roeddwn i'n ei amau: hynny yw, dim astudiaeth a dim bwriad i wneud hynny tan i ganlyniadau'r ymgynghoriad gael eu casglu. Rŵan, mae'n amlwg bod tipyn o amser swyddogion ac arian y Llywodraeth wedi cael ei fuddsoddi'n barod i ddatblygu'r cynigion—y rhai sydd yn y ddogfen 'Brexit a'n tir'. Felly, onid ydy'r broses yma, proses y Llywodraeth o ddatblygu polisi, yn gwbl ddiffygiol? Oherwydd y peryg ydy y gwnewch chi gyrraedd y cam nesaf ar ôl ichi gwblhau'r ymgynghoriad a darganfod bod y cynigion yn niweidio'r Gymraeg a meysydd eraill, hefyd, fel yr economi wledig, ac felly mi fydd yn rhaid i chi eu gollwng nhw, a byddwch chi wedyn wedi gwastraffu amser pawb ac adnoddau'r Llywodraeth ac wedi codi dychryn dianghenraid ymhlith y gymuned yng nghefn gwlad.

Thank you very much. That’s what I suspected: no assessments and no intention of doing that until the results of the consultation are collated. Now, it’s clear that a fair bit of officials' time and Government money has already been invested in developing the proposals contained within 'Brexit and our land'. So, isn’t this process, the Government process of developing policy, entirely flawed? Because the risk is that you will reach the next stage after you’ve completed the consultation and find that the proposals are damaging to the Welsh language and other areas, such as the rural economy, and therefore you will have to drop them, and then you will have wasted everyone's time and Government resources and will have unnecessarily caused anxiety among rural communities.

No, not at all, because as I said in an earlier answer—I think it was to Llyr—we haven't done those assessments and that modelling because we are out to consultation. But, I said in my opening remarks to you that we specifically included the Welsh language in that document, and I also think 'Brexit and our land' has a very community and cultural focus, and, of course, the Welsh language is an integral part of that. The agricultural sector is probably the sector in Wales that uses the Welsh language the most, and I absolutely want to protect that. We are committed, as I mentioned, to keeping farmers on the land and to working with them for that prosperous future, and that offer, I think, will ensure that we have a future for the Welsh language, by creating stability and long-term viability for our farmers.

Na, dim o gwbl, oherwydd fel y dywedais mewn ateb cynharach—i Llyr, rwy'n credu—nid ydym wedi cynnal yr asesiadau hynny a'r gwaith modelu hwnnw gan ein bod yn ymgynghori ar hyn o bryd. Ond dywedais yn fy sylwadau agoriadol i chi ein bod wedi cynnwys y Gymraeg yn benodol yn y ddogfen honno, a chredaf hefyd fod gan 'Brexit a'n tir' ffocws cymunedol a diwylliannol cryf, ac wrth gwrs, mae'r Gymraeg yn rhan annatod o hynny. Y sector amaethyddol, yn ôl pob tebyg, yw'r sector sy'n defnyddio fwyaf ar y Gymraeg yng Nghymru, ac yn sicr, rwy'n awyddus i ddiogelu hynny. Rydym wedi ymrwymo, fel y soniais, i gadw ffermwyr ar y tir ac i weithio gyda hwy i sicrhau dyfodol ffyniannus, ac yn fy marn i, bydd y cynnig hwnnw'n sicrhau bod gennym ddyfodol i'r Gymraeg, drwy greu sefydlogrwydd a hyfywedd hirdymor i'n ffermwyr.

14:15

Wel, rwy'n cytuno â Siân Gwenllian. Nid oes pwynt cynnwys cwestiwn mewn ymgynghoriad am rywbeth nad ydych chi wedi cynnig unrhyw dystiolaeth arno. Nid yw cwpwl o eiriau ystrydebol ar le mae'r iaith Gymraeg mewn cymunedau gwledig really ddim yn cyfrif. A gawsoch chi unrhyw gyngor gan Gomisiynydd y Gymraeg ynghylch sut i gasglu a chyfleu tystiolaeth cyn ymgynghori?

Well, I agree with Siân Gwenllian. There's no point including a question in a consultation for something that you've not offered any evidence for. A few clichéd words about the place of the Welsh language in rural communities really doesn't count. Did you receive any advice from the Welsh Language Commissioner about how to collate the evidence before consulting?

If we'd have done extensive modelling and impact assessments before the consultation, I would be criticised for that. You just can't please some people and, unfortunately, I think this is the most appropriate way to do it. All the modelling and assessments, as I said, will be done before we go out to consultation in the spring on the specific schemes. There has been contact with the Welsh Language Commissioner at an official level, and also I have had discussions with ministerial colleagues.

Pe baem wedi cynnal asesiadau effaith a gwneud gwaith modelu helaeth cyn yr ymgynghoriad, buaswn wedi cael fy meirniadu am hynny. Ni allwch fodloni rhai pobl, ac yn anffodus, credaf mai hon yw'r ffordd fwyaf priodol o'i wneud. Fel y dywedais, cwblheir yr holl waith modelu ac asesiadau cyn y byddwn yn ymgynghori yn y gwanwyn ar y cynlluniau penodol. Cafwyd cyswllt gyda Chomisiynydd y Gymraeg ar lefel swyddogol, ac rwyf hefyd wedi cael trafodaethau gyda chyd-Weinidogion.

Y cwestiwn olaf yw cwestiwn 11—Mick Antoniw.

The final question is question 11—Mick Antoniw.

Darparwyr Gofal Iechyd a'r Broses Gynllunio
Healthcare Providers and the Planning Process

11. Pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i safbwyntiau darparwyr gofal iechyd yn ystod y broses gynllunio? OAQ52662

11. What consideration does the Welsh Government give to the views of healthcare providers during the planning process? OAQ52662

Thank you. Local health boards are a specific consultation body set out in local development plan regulations. They provide advice to local planning authorities on the land requirements for the development of their own estate and the ability of new development to be served by existing and proposed health facilities.

Diolch. Mae byrddau iechyd lleol yn gyrff ymgynghori penodol a nodir yn rheoliadau'r cynlluniau datblygu lleol. Maent yn darparu cyngor i awdurdodau cynllunio lleol ynglŷn â gofynion tir ar gyfer datblygu eu hystâd eu hunain yn ogystal â'r gallu i ddatblygiadau newydd gael eu gwasanaethu gan gyfleusterau iechyd presennol ac arfaethedig.

Thank you, Cabinet Secretary. You'll know that I've written to you about this matter that, in practice, very little happens in terms of consultation with the health boards. Many of them do not engage with it properly and it certainly doesn't feed down to the general practice level.

In a number of recent applications involving substantial planning developments in my constituency what we actually found out was that the GP practices themselves are not engaged in the process—they are not statutory consultees, even though the ability to provide vital health services in those communities are important. And we've had GP practices telling us that if certain developments go ahead, they will not be able to deliver the level of health service, and it will have an adverse impact. Isn't it about time that we actually changed the process now so that, when we have such applications—and there are many of them going on in the Taff Ely area—there is a direct and statutory consultation process, engaging with those vital public services, in particular the health services that have such vital information to give, to be taken into account when consideration is given to whether or not to give planning permission?

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe fyddwch yn ymwybodol fy mod wedi ysgrifennu atoch ynglŷn â'r mater hwn, mai ychydig iawn sy'n digwydd, yn ymarferol, o ran ymgynghori â byrddau iechyd. Mae llawer ohonynt yn methu ymroi i hyn yn briodol, ac yn sicr, nid yw'n bwydo i lawr i lefel ymarfer cyffredinol.

Mewn nifer o geisiadau diweddar sy'n ymwneud â datblygiadau cynllunio sylweddol yn fy etholaeth, yr hyn a welsom mewn gwirionedd oedd nad yw'r practisau meddygon teulu eu hunain yn ymwneud â'r broses—nid ydynt yn ymgyngoreion statudol, er bod gallu darparu gwasanaethau iechyd hanfodol yn y cymunedau hynny'n bwysig. Ac mae practisau meddygon teulu wedi dweud wrthym, os bydd rhai datblygiadau yn mynd rhagddynt, na fyddant yn gallu darparu'r lefel o wasanaeth iechyd, a bydd yn cael effaith andwyol. Onid yw'n hen bryd inni newid y broses bellach er mwyn sicrhau, pan fyddwn yn derbyn ceisiadau o'r fath—ac mae llawer ohonynt ar y gweill yn ardal Taf Elái—y ceir proses ymgynghori statudol ac uniongyrchol, gan ymgysylltu â'r gwasanaethau cyhoeddus hanfodol hynny, yn enwedig y gwasanaethau iechyd sydd â'r fath wybodaeth hanfodol i'w rhoi, a'u cadw mewn cof wrth ystyried a ddylid rhoi caniatâd cynllunio ai peidio?

Well, you will have heard me say in an earlier answer to Bethan Sayed that I am looking at whether health boards should be mandatory consultees in this decision making. I think, in many cases, the capacity of primary care facilities is really an important, material consideration when you are planning the merits of having a development in a certain area.

I do expect local health boards to be engaged in the preparation of LDPs with planning authorities, given their responsibility, obviously, for providing primary care services for the local population. I think it's really important that GP surgeries, on an individual basis, feed into that process also.

Wel, fe fyddwch wedi fy nghlywed yn dweud mewn ateb cynharach i Bethan Sayed fy mod yn ystyried a ddylai byrddau iechyd fod yn ymgyngoreion gorfodol yn y broses o wneud y penderfyniadau. Mewn llawer o achosion, credaf fod capasiti'r cyfleusterau gofal sylfaenol yn ystyriaeth bwysig a pherthnasol iawn wrth i chi gynllunio rhinweddau datblygiad mewn ardal benodol.

Rwy'n disgwyl i fyrddau iechyd lleol gymryd rhan yn y broses o baratoi cynlluniau datblygu lleol gydag awdurdodau cynllunio, o gofio eu cyfrifoldeb, yn amlwg, i ddarparu gwasanaethau gofal sylfaenol ar gyfer y boblogaeth leol. Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig fod meddygfeydd, ar sail unigol, yn bwydo i mewn i'r broses honno hefyd.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.

Thank you, Cabinet Secretary.

2. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus
2. Questions to the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus. Mae cwestiwn 1 [OAQ52692] wedi'i dynnu'n ôl, felly cwestiwn 2, David Rees.

The next item, therefore, is the questions to the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services. Question 1 is withdrawn. Question 2, David Rees.

Y Gwasanaeth Prawf
The Probation Service

2. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cael gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder ynghylch dyfodol y gwasanaeth prawf yng Nghymru? OAQ52694

2. What discussions has the Cabinet Secretary had with the Ministry of Justice regarding the future of the probation service in Wales? OAQ52694

Member
Alun Davies 14:18:51
Cabinet Secretary for Local Government and Public Services

I met with UK Ministers in July and regularly meet with the head of Her Majesty's Prison and Probation Service in Wales to discuss the probation services provided to Welsh prisoners.

Cyfarfûm â Gweinidogion y DU ym mis Gorffennaf ac rwy’n cyfarfod yn rheolaidd â phennaeth Gwasanaeth Carchardai a Phrawf ei Mawrhydi yng Nghymru i drafod y gwasanaethau prawf a ddarperir i garcharorion Cymru.

Thank you for that answer, Cabinet Secretary. As you're aware, in 2014, the then Tory-led UK Government decided to privatise the probation service, splitting it in two: the National Probation Service and the community rehabilitation companies, which are also here in Wales. Now, last December, we had a report from the chief inspector of the Her Majesty's Inspectorate of Probation, Dame Glenys Stacey, which expressed deep concern over the failures of the privatisation and the chaos that existed in the system. Last week, she had another report expressing deep and grave concerns over the safety of victims of domestic abuse because of the failure of those private companies to protect those victims from their abusers.

Now, it's time, surely, that these contracts were killed now and that this whole responsibility was transferred to the Welsh Government. Do you agree with me that the UK Government needs to take action—not in 2020, two years down the line when these are going to have been failing for another two years, but now, and transfer these to the Welsh Government so that you can take the actions necessary for Welsh citizens?

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel y gwyddoch, yn 2014, penderfynodd Llywodraeth Geidwadol y DU ar y pryd breifateiddio'r gwasanaeth prawf gan ei hollti'n ddwy ran: y Gwasanaeth Prawf Cenedlaethol a'r cwmnïau adsefydlu cymunedol, sydd hefyd i’w cael yma yng Nghymru. Nawr, fis Rhagfyr diwethaf, cawsom adroddiad gan brif arolygydd Arolygiaeth Prawf Ei Mawrhydi, y Fonesig Glenys Stacey, a fynegodd gryn bryder ynglŷn â methiannau'r broses breifateiddio a'r anhrefn a oedd yn bodoli yn y system. Yr wythnos diwethaf, roedd ganddi adroddiad arall yn mynegi pryderon dwys a difrifol ynghylch diogelwch dioddefwyr cam-drin domestig oherwydd methiant y cwmnïau preifat hynny i ddiogelu'r dioddefwyr rhag y rhai a oedd yn eu cam-drin.

Nawr, mae'n hen bryd lladd y contractau hyn bellach a throsglwyddo’r cyfrifoldeb hwn i Lywodraeth Cymru. A ydych yn cytuno fod angen i Lywodraeth y DU roi camau ar waith—nid yn 2020, ddwy flynedd yn y dyfodol pan fydd y rhain wedi bod yn methu am ddwy flynedd arall, ond yn awr, a'u trosglwyddo i Lywodraeth Cymru fel y gallwch gymryd y camau angenrheidiol ar ran dinasyddion Cymru?

14:20

I do agree with the Member for Port Talbot, in terms of the analysis that he has of the failures of the probation service. These are matters I have discussed both with the service itself and with Ministers in the United Kingdom Government. I agree with him also that these matters should properly be held here, and be the responsibility of the Welsh Government. He may be interested to know that the UK Government did announce in July that there would be a consultation on the future of the probation service. The Welsh Government has responded to that consultation. I will be leading a debate in this place on 23 October to listen to what Members have to say about how they want to see the service developed in Wales, but I was very pleased to see that the proposals that the Ministry of Justice are making for Wales are distinct and recognise the distinct position of Wales. I believe they are a first step on the route to the sort of probation service that delivers coherent and holistic services in Wales and delivers for the people of Wales.

Rwy'n cytuno â'r Aelod dros Bort Talbot, o ran ei ddadansoddiad o fethiannau'r gwasanaeth prawf. Mae'r rhain yn faterion rwyf wedi'u trafod gyda'r gwasanaeth ei hun a chyda Gweinidogion yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Rwy'n cytuno ag ef mai yma y dylai'r materion hyn fod, yn gyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru. Efallai y byddai'n falch o wybod bod Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi ym mis Gorffennaf y byddai ymgynghoriad yn cael ei gynnal ar ddyfodol y gwasanaeth prawf. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymateb i'r ymgynghoriad hwnnw. Byddaf yn arwain dadl yn y lle hwn ar 23 Hydref i wrando ar yr hyn sydd gan yr Aelodau i'w ddweud ynglŷn â sut yr hoffent weld y gwasanaeth yn cael ei ddatblygu yng Nghymru, ond roeddwn yn falch iawn o weld bod y cynigion y mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn eu gwneud ar gyfer Cymru yn neilltuol ac yn cydnabod sefyllfa neilltuol Cymru. Credaf mai dyma'r cam cyntaf ar y llwybr at y math o wasanaeth prawf sy'n darparu gwasanaethau cydlynol a chyfannol yng Nghymru ac sy'n cyflawni ar gyfer pobl Cymru.

The Tories' ideological privatisation of the probation service has been an unmitigated, if not predictable, disaster. It's left existing probation staff feeling demoralised, and it's also increased the danger posed to the public. The Tories should be full of regret and shame for wrecking what was an effective public service. 

In a briefing earlier year, Napo, the trade union representing probation officers, said that the present structure has probably come too far to be reversed, but they have proposed some measures to ameliorate the consequences of probation privatisation. This includes the establishment of a locally accountable commissioning body that could comprise the Welsh Government and our police and crime commissioners. While we wait for the devolution of the probation service, would you be willing to take part in such a body, and can you tell us whether you've begun talks to progress such an arrangement yet?

Mae ideoleg y Torïaid o breifateiddio'r gwasanaeth prawf wedi bod yn drychineb llwyr, os nad yn un ragweladwy. Mae wedi gwangalonni'r staff prawf presennol, ac mae hefyd wedi cynyddu'r perygl a wynebir gan y cyhoedd. Dylai'r Torïaid fod yn llawn edifeirwch a chywilydd am chwalu'r hyn a oedd yn wasanaeth cyhoeddus effeithiol.

Mewn cyfarfod briffio yn gynharach eleni, dywedodd Napo, yr undeb llafur sy'n cynrychioli swyddogion prawf, fod y strwythur presennol wedi dod yn rhy bell i'w wrthdroi mae'n debyg, ond maent wedi argymell rhai mesurau i leddfu effeithiau preifateiddio'r gwasanaeth prawf. Mae hyn yn cynnwys sefydlu corff comisiynu sy'n atebol yn lleol a allai gynnwys Llywodraeth Cymru a'n comisiynwyr heddlu a throseddu. Wrth inni aros i'r gwasanaeth prawf gael ei ddatganoli, a fyddech yn barod i gymryd rhan mewn corff o'r fath, ac a allwch ddweud wrthym a ydych wedi dechrau trafodaethau i ddatblygu trefniant o'r fath eto?

Presiding Officer, in my earlier answer, I said I've been in discussion on these matters at both a ministerial and official level for some time, and I've made that point clear to Members here on previous occasions. I do recognise the proposal made by the Member for the Rhondda, and I am very happy to enter into conversations about that. However, at the moment, we are looking at the reunification of the probation service in Wales, as a single, publicly accountable service. We are looking at the way in which the community rehabilitation contracts are ended in Wales, and that the service is provided as a single, coherent, public service—and that is the basis of the conversations I'm having at the moment. And it is to further explore Members' views on these matters that I have proposed that we have a debate on this matter later in the month.

Lywydd, yn fy ateb cynharach, dywedais fy mod wedi bod yn trafod y materion hyn ar lefel weinidogol a swyddogol ers peth amser, ac rwyf wedi dweud hynny'n glir wrth yr Aelodau yma yn y gorffennol. Rwy'n cydnabod y cynnig a wnaed gan yr Aelod dros y Rhondda, ac rwy'n fwy na pharod i gynnal trafodaethau ynglŷn â hynny. Fodd bynnag, ar hyn o bryd, rydym yn ystyried ailuno'r gwasanaeth prawf yng Nghymru, i fod yn un gwasanaeth sy'n atebol i'r cyhoedd. Rydym yn edrych ar y ffordd y caiff y contractau adsefydlu cymunedol eu dirwyn i ben yng Nghymru, a bod y gwasanaeth yn cael ei ddarparu fe un gwasanaeth cyhoeddus cydlynol—a dyna yw sail y sgyrsiau rwy'n eu cael ar hyn o bryd. Ac er mwyn archwilio safbwyntiau'r Aelodau ar y materion hyn ymhellach, rwyf wedi cynnig cael dadl ar y mater yn ddiweddarach y mis hwn.

Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot
Neath Port Talbot County Borough Council

3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu blaenoriaethau setliad ariannu Llywodraeth Cymru ar gyfer Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot? OAQ52690

3. Will the Cabinet Secretary outline the Welsh Government's funding settlement priorities for Neath Port Talbot County Borough Council? OAQ52690

Cafodd blaenoriaethau cyffredin y Llywodraeth ar gyfer y gyllideb, gan gynnwys y cyllid ar gyfer awdurdodau lleol, eu hamlinellu ddoe. Byddaf yn cyhoeddi setliad llywodraeth leol dros dro ar 9 Hydref.

The Government’s overall budget priorities, including the funding for local authorities, were set out yesterday. I will announce the provisional local government settlement on 9 October.

Cwpwl o wythnosau nôl, fe wnaethom ni glywed gan brif weithredwr cyngor Castell-nedd Port Talbot yn dweud y byddai'n rhaid iddyn nhw wneud pobl yn ddiwaith pe na byddai'r arian yn dod ar gyfer codiad cyflog athrawon o Lywodraeth San Steffan yn ganolog. Wrth gwrs, rydw i'n browd i ddweud bod Ben Lake, Aelod Seneddol Plaid Cymru, wedi gofyn am yr arian hynny i ddod o Lywodraeth San Steffan yn y Senedd yno, ac mae e wedi helpu yn fawr iawn i sicrhau bod yr arian yn dod i Gymru. Ac felly, a allaf i ofyn pryd fydd yr arian hynny yn mynd i gyngor Castell-nedd Port Talbot, fel nad oes rhaid iddyn nhw ystyried gwneud pobl yn ddiwaith, ac fel eu bod yn gallu rhoi'r codiad cyflog, sydd yn haeddiannol iawn, i athrawon yn y cyngor sir hynny?

A few weeks ago, we heard from the chief executive of Neath Port Talbot County Borough Council saying that they would have to make people redundant unless funding was made available for the teachers' pay rise from the Westminster Government centrally. Now, I’m proud to say that Ben Lake, Plaid Cymru MP, has requested that funding from the Westminster Government in Parliament there, and he has been of great assistance in ensuring that the funding will be made available to Wales. So, can I ask when will that funding be provided to Neath Port Talbot council, so that they don’t have to consider redundancies, and so that they can give the very deserved pay rise to teachers within that council?

Mi oedd yna ddatganiad ddoe gan y Gweinidog cyllid fod Llywodraeth Cymru yn mynd i ariannu'r codiad cyflog i athrawon yn llawn, ac mi fydd hynny yn digwydd fel rhan o'r setliad ac fel rhan o'r gyllideb y flwyddyn nesaf.

There was a statement yesterday from the finance Secretary, stating that Welsh Government will fund the teachers’ pay increase in full, and that will happen as part of the settlement and as part of next year’s budget.

Cabinet Secretary, whilst I appreciate the statement yesterday indicating that the teachers' pay rise will be funded by the Welsh Government, Neath Port Talbot council still is facing a huge deficit in its budget, and will be facing the challenges that they have to come up to with cuts that no-one wants to make to our public services. Will you therefore look at the needs of the communities, because that's the crucial element? Often, we need to reflect upon the needs and the deprivation within the county boroughs to ensure that they get a fair treatment from the Welsh Government so that they can deliver the services that they are tired of having to cut to the bare bones every year. It's time, I think, that we need to support the local councils to ensure that they can deliver services to the local people.   

Ysgrifennydd y Cabinet, er fy mod yn gwerthfawrogi'r datganiad ddoe a oedd yn n nodi y bydd Llywodraeth Cymru yn ariannu'r cynnydd mewn cyflogau athrawon, mae cyngor Castell-nedd Port Talbot yn dal i wynebu diffyg enfawr yn eu cyllideb, a byddant yn wynebu'r heriau y mae'n rhaid iddynt eu hwynebu er mwyn gwneud toriadau nad oes unrhyw un am eu gwneud i'n gwasanaethau cyhoeddus. A wnewch chi felly edrych ar anghenion y cymunedau, gan mai honno yw'r elfen allweddol? Yn aml, mae angen inni fyfyrio ar yr anghenion a'r amddifadedd yn y bwrdeistrefi sirol i sicrhau eu bod yn cael eu trin yn deg gan Lywodraeth Cymru fel y gallant ddarparu'r gwasanaethau y maent wedi blino ar orfod eu torri hyd at yr asgwrn bob blwyddyn. Credaf ei bod hi'n bryd inni gefnogi'r cynghorau lleol er mwyn sicrhau eu bod yn gallu darparu gwasanaethau i'r bobl leol.

14:25

I do agree with that, and the Member will know from his own experience that local authorities in Wales have been protected in a way that they haven't been in England. Whilst we have some very difficult, sometimes, conversations at our various meetings with local government, do you know, I am still yet to the local government leaders say, 'What we need is the policies that are being delivered across the border in England'? So, we are doing our best to protect local government, but I also recognise that that is difficult for local authority leaders at the moment, and that it will continue to be difficult for some time in the future. I am confident that the current funding formula and funding structures we have in place mean that Neath Port Talbot, as with all other local authorities, get what they're entitled to—get a fair settlement—although it isn't the settlement that neither they nor I would wish to deliver. We heard from the Prime Minister this morning, saying that the age of austerity was over. Well, I'm looking forward to seeing her cheque book.  

Rwy'n cytuno â hynny, a bydd yr Aelod yn gwybod o'i brofiad ei hun fod awdurdodau lleol yng Nghymru wedi'u diogelu mewn ffordd nad ydynt wedi cael eu diogelu yn Lloegr. Er ein bod yn cael sgyrsiau anodd iawn weithiau yn ein gwahanol gyfarfodydd â llywodraeth leol, wyddoch chi, rwyf eto i glywed arweinwyr llywodraeth leol yn dweud, 'Yr hyn sydd ei angen arnom yw'r polisïau sy'n cael eu darparu dros y ffin yn Lloegr'? Felly, rydym yn gwneud ein gorau i ddiogelu llywodraeth leol, ond rwyf hefyd yn cydnabod bod hynny'n anodd i arweinwyr awdurdodau lleol ar hyn o bryd, ac y bydd yn parhau i fod yn anodd am beth amser yn y dyfodol. Rwy'n hyderus fod y fformiwla ariannu bresennol a'r strwythurau cyllido sydd gennym ar waith yn golygu bod Castell-nedd Port Talbot, fel pob awdurdod lleol arall, yn cael yr hyn y mae ganddynt hawl i'w gael—setliad teg—er nad dyma'r setliad y byddent hwy na minnau wedi dymuno'i gael. Clywsom Brif Weinidog y DU y bore yma yn dweud bod oes cyni wedi dod i ben. Wel, rwy'n edrych ymlaen at weld ei llyfr siec.

Cabinet Secretary, Neath Port Talbot, like all Welsh councils, are having to roll back social care provision due to massive shortfalls in their budgets. Social care provision is one of the most important services a local authority provides. What discussions have you had with your local government colleagues about measures they can take to protect and enhance social care provision so they can avoid closing services that so many depend on?

Ysgrifennydd y Cabinet, mae Castell-nedd Port Talbot, fel pob un o gynghorau Cymru, yn gorfod lleihau'r ddarpariaeth gofal cymdeithasol o ganlyniad i ddiffygion enfawr yn eu cyllidebau. Mae'r ddarpariaeth gofal cymdeithasol yn un o'r gwasanaethau pwysicaf y mae awdurdod lleol yn eu darparu. Pa drafodaethau a gawsoch gyda'ch cydweithwyr mewn llywodraeth leol ynglŷn â'r camau y gallant eu cymryd i ddiogelu a gwella'r ddarpariaeth gofal cymdeithasol fel y gallant osgoi cau gwasanaethau y mae cymaint o bobl yn dibynnu arnynt?

Social care is one of those areas of the settlement that we have sought to give enhanced protection to. The finance Minister yesterday made clear that we'll be investing an additional £20 million as part of the funding settlement itself, an additional £30 million through additional grant funding, and another £30 million as part of the social care partnership for health and local government. So, we are seeking to ensure that social care has the funding that it doesn't have across the border. We all know that, across the border—. We've seen significant cuts to social care budgets in Wales. We are seeking to protect those same budgets.

Mae gofal cymdeithasol yn un o'r meysydd hynny yn y setliad rydym wedi ceisio sicrhau gwell diogelwch ar ei gyfer. Dywedodd y Gweinidog cyllid yn glir ddoe y byddwn yn buddsoddi £20 miliwn yn ychwanegol fel rhan o'r setliad ariannu ei hun, £30 miliwn yn ychwanegol drwy gyllid grant ychwanegol, a £30 miliwn arall yn rhan o'r bartneriaeth gofal cymdeithasol ar gyfer iechyd a llywodraeth leol. Felly, rydym yn ceisio sicrhau bod gofal cymdeithasol yn cael yr arian nad yw'n ei gael dros y ffin. Mae pawb ohonom yn gwybod, dros y ffin—. Rydym wedi gweld toriadau sylweddol i gyllidebau gofal cymdeithasol yng Nghymru. Rydym yn ceisio diogelu'r cyllidebau hynny.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.

Questions now from the party spokespeople. The Conservatives' spokesperson, Mark Isherwood.

Diolch, Llywydd. This morning you issued a joint written statement with the Minister for Housing and Regeneration on the early prevention, intervention and  support grant. You spoke about planning, commissioning and delivering services reflecting the complexity of people's lives, and the inter-relationships between their support needs. You confirmed what the finance Secretary said yesterday: that the grant would be split in two, between housing-related and non-housing-related elements, with the establishment of a children and communities grant for the pieces falling within your remit. You also said that you'll work in partnership with local authorities and wider stakeholders to take forward the new arrangements, and emphasised the importance of early intervention and prevention. Can you therefore confirm, or will you confirm, whether that funding will now be ring-fenced, as grants generally are, or will it be going into the revenue support grant? If it's not ring-fenced, how will the Welsh Government be monitoring and evaluating outcomes to establish whether this money actually found its way to where it was intended?

Diolch, Lywydd. Y bore yma, fe gyhoeddoch chi ddatganiad ysgrifenedig ar y cyd â'r Gweinidog Tai ac Adfywio ar y grant ymyrraeth gynnar, atal a chymorth. Fe sonioch chi am gynllunio, comisiynu a darparu gwasanaethau sy'n adlewyrchu cymhlethdod bywydau pobl, a'r gydberthynas rhwng eu hanghenion cymorth. Fe gadarnhaoch chi'r hyn a ddywedodd yr Ysgrifennydd cyllid ddoe: y byddai'r grant yn cael ei rannu'n ddwy ran, rhwng elfennau sy'n gysylltiedig â thai ac elfennau nad ydynt yn gysylltiedig â thai, ac yn sefydlu grant plant a chymunedau ar gyfer yr elfennau sy'n rhan o'ch cylch gwaith. Fe ddywedoch chi hefyd y byddwch yn gweithio mewn partneriaeth gydag awdurdodau lleol a rhanddeiliaid ehangach i ddatblygu'r trefniadau newydd, ac fe bwysleisioch chi bwysigrwydd atal ac ymyrryd yn gynnar. A allwch chi gadarnhau felly, neu a wnewch chi gadarnhau, a fydd y cyllid hwnnw'n cael ei glustnodi bellach, fel sy'n wir am grantiau yn gyffredinol, neu a fydd yn mynd i mewn i'r grant cynnal refeniw? Os na chaiff ei glustnodi, sut y bydd Llywodraeth Cymru'n monitro ac yn gwerthuso'r canlyniadau i ganfod a gyrhaeddodd yr arian hwn lle y bwriadwyd iddo gyrraedd?

Can I, before answering, Presiding Presiding Officer, welcome the new Conservative spokesperson to his place? I hope I gave him a more enthusiastic welcome than some of his colleagues did this afternoon. [Laughter.] I really feel they could do better there. Can I say that I'm looking forward to many conversations and engagement with you, Mark, over the coming period? 

In terms of the grant that you refer to, we have been giving real, deep consideration to how we bring together the integration that we want to see, whilst ensuring that that money continues to reach the recipients who need it, and does so in a coherent way that enables their needs to be met. I hope that the decision we have announced today—in terms of a two-grant model, if you like, which we are giving an undertaking that we will maintain for the rest of the Assembly—is one that will meet the needs of recipients but will also allow local authorities and others to deliver the sort of integration that they require. But, in direct answer to your question, yes, we will ensure that those grants do have their own integrity.

Cyn ateb, Lywydd, a gaf fi groesawu llefarydd newydd y Ceidwadwyr i'w le? Rwy'n gobeithio fy mod wedi rhoi croeso mwy brwd iddo nag y gwnaeth rhai o'i gyd-Aelodau y prynhawn yma. [Chwerthin.] Rwy'n teimlo y gallent fod wedi gwneud yn well yn hynny o beth. A gaf fi ddweud fy mod yn edrych ymlaen at lawer o sgyrsiau ac at ymwneud â chi, Mark, dros y cyfnod i ddod?

O ran y grant y cyfeiriwch ato, rydym wedi bod yn ystyried yn fanwl sut y gallwn ddod â'r integreiddio yr hoffem ei weld ynghyd, gan sicrhau bod yr arian hwnnw'n parhau i gyrraedd y bobl sydd ei angen, a bod hynny'n digwydd mewn ffordd gydlynol sy'n galluogi i'w hanghenion gael eu diwallu. Rwy'n gobeithio bod y penderfyniad a gyhoeddwyd gennym heddiw—o ran model dau grant, os mynnwch, yr ymrwymwn i'w gynnal am weddill oes y Cynulliad—yn un a fydd yn diwallu anghenion derbynwyr ond y bydd hefyd yn caniatáu i awdurdodau lleol ac eraill sicrhau'r math o integreiddio sydd ei angen arnynt. Ond i ateb eich cwestiwn yn uniongyrchol, byddwn, fe fyddwn yn sicrhau cyfanrwydd y grantiau hynny.

14:30

Well, I'll look forward to exploring that further with you in the future to establish what 'integrity' means in that context. Now, we know—and I know it's not directly in your brief, but I'll get to the relevance—that the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 Part 2 code of practice and guidance puts in place a system where people are full partners in the design and operation of care and support, giving them, quote, 

'clear and unambiguous rights and responsibilities.'

Now, in your statement today—your written statement—you refer to planning, commissioning and delivering services, and I'm regularly having concerns and allegations expressed to me that we're still seeing consultation from above after decisions have been reached and then commissioning on a traditional commissioning model, which can disadvantage local providers.

Earlier this summer, in Flintshire, the council awarded its service contract to provide disability support services to the non-local provider who'd had it previously. I attended their annual general meeting, asked the people present—90 per cent of whom were disabled—whether they had been involved, as the legislation said that they should have been, in the design and delivery of their services, and they all told me that they had not been involved. Given your responsibilities for local government, for planning, commissioning and delivering services, and for voluntary sector and related issues, how do you propose to help local authorities better understand that this isn't an option, it's a requirement of Welsh Government legislation that had the support of all parties here in the last Assembly, and that they must start doing this? 

Wel, rwy'n edrych ymlaen at archwilio'r mater hwnnw ymhellach gyda chi yn y dyfodol er mwyn sefydlu beth y mae 'cyfanrwydd' yn ei olygu yn y cyd-destun hwnnw. Nawr, fe wyddom—a gwn nad yw'n rhan uniongyrchol o'ch briff, ond fe ddof at y rheswm pam ei fod yn berthnasol—fod Rhan 2 o god ymarfer a chanllawiau Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn rhoi system ar waith lle mae pobl yn bartneriaid llawn yn y broses o lunio a gweithredu gofal a chymorth, gan roi, ac rwy'n dyfynnu,

'hawliau a chyfrifoldebau clir i bobl'

Nawr, yn eich datganiad heddiw—eich datganiad ysgrifenedig—rydych yn cyfeirio at gynllunio, comisiynu a darparu gwasanaethau, ac mae pobl yn dod ataf yn rheolaidd yn mynegi pryderon am y ffaith ein bod yn dal i weld ymgynghori oddi fry ar ôl i benderfyniadau gael eu gwneud a chomisiynu wedyn ar fodel comisiynu traddodiadol, sy'n gallu bod yn anfantais i ddarparwyr lleol.

Yn gynharach yr haf hwn, yn Sir y Fflint, dyfarnodd y cyngor ei gontract gwasanaeth i ddarparu gwasanaethau cymorth anabledd i'r darparwr nad oedd yn lleol a oedd wedi'i gael o'r blaen. Mynychais eu cyfarfod cyffredinol blynyddol, a gofyn i'r bobl a oedd yn bresennol—roedd 90 y cant ohonynt yn anabl—a oeddent wedi bod yn rhan o'r broses o gynllunio a darparu eu gwasanaethau, oherwydd roedd y ddeddfwriaeth yn dweud y dylent fod wedi bod yn rhan ohoni, a dywedodd pob un ohonynt wrthyf nad oeddent wedi cymryd rhan. O ystyried eich cyfrifoldebau mewn perthynas â llywodraeth leol, o ran cynllunio, comisiynu a darparu gwasanaethau, ac o ran y sector gwirfoddol a materion cysylltiedig, sut rydych yn bwriadu helpu awdurdodau lleol i ddeall nad opsiwn yw hwn, ond un o ofynion deddfwriaeth Llywodraeth Cymru a gafodd ei chefnogi gan bob plaid yma yn y Cynulliad diwethaf, a bod yn rhaid iddynt ddechrau gwneud hyn?

We will be evaluating the pathfinders and looking at many of the issues that you've raised this afternoon as a part of that. The interim report was published today, and we will continue to work with the independent evaluators to understand some of those issues before their final report is published, which, I hope, will be in the early summer of next year. 

But the purpose of bringing together these grants, creating the housing support grant and creating the children and communities grant, is to pilot and to drive new ways of working—sure, involving people in designing these grants and designing the projects and programmes that support those people, but also integrating different functions, integrating services and integrating organisations to work more closely together. It is exactly the sort of reform programme that we want to see in local government where we are able to invest in people but actually achieve far more than we could have done if we were working in silos under the previous system. 

Byddwn yn gwerthuso'r cynlluniau braenaru ac yn edrych ar lawer o'r materion rydych wedi'u codi y prynhawn yma fel rhan o hynny. Cafodd yr adroddiad interim ei gyhoeddi heddiw, a byddwn yn parhau i weithio gyda'r gwerthuswyr annibynnol i ddeall rhai o'r materion hynny cyn y bydd eu hadroddiad terfynol yn cael ei gyhoeddi, a gobeithio y bydd hynny'n digwydd ddechrau'r haf y flwyddyn nesaf.

Ond diben dod â'r grantiau hyn at ei gilydd, gan greu'r grant cymorth tai a chreu'r grant plant a chymunedau, yw treialu ac ysgogi ffyrdd newydd o weithio—ie, cynnwys pobl yn y gwaith o lunio'r grantiau hyn a llunio'r prosiectau a'r rhaglenni sy'n cefnogi'r bobl hynny, ac integreiddio swyddogaethau gwahanol hefyd, integreiddio gwasanaethau ac integreiddio sefydliadau i gydweithio'n agosach. Dyma'n union y math o raglen ddiwygio rydym eisiau ei gweld mewn llywodraeth leol lle rydym yn gallu buddsoddi mewn pobl, ond lle gallwn gyflawni llawer mwy nag y gallem fod wedi'i wneud pe baem yn gweithio mewn seilos o dan y system flaenorol.

Well, I hope the Welsh Government will help local authorities better understand how they're supposed to reconcile commissioning and procurement requirements with co-production and co-design of services with local people, where the co-design may be different to the commissioning choice. 

My final question relates to poverty—again, not a matter in your brief, although many of the key agencies and services are. In the middle of July, I went to a Wales Centre for Public Policy event in Bangor University, 'Reigniting Debate on Rural Poverty: Evidence, Practice & Policy Implications'. This emphasised the importance of the third sector, it highlighted a lack of integrated rural policy, an asset-based approach in line with the well-being Act being required, the need to value expertise and reach the voluntary sector and wider community through local empowerment and the Welsh Government's leader approach, and identified a gap between policy and practice, with good intentions not followed through.

Similarly, last week, you might have seen that the Bevan Foundation circulated a report from the Social Metrics Commission, which is an independent commission that has brought to bear thinkers from across the political spectrum to look at a new approach to measuring poverty. They tell us that the remeasurement will have more accurate estimates of things like housing, childcare, disability, the length of time a family's been in poverty and so on, that 24 per cent of the population of Wales live in poverty, and a higher proportion of people live in poverty in Wales than any other nation. And they say they welcome—the Bevan Foundation welcome—the launch of the new measure, and the new measure provides a much more realistic and nuanced understanding of poverty in Wales. But how do you respond to their statement that this should be used to inform a comprehensive and practical action by the Welsh Government, local authorities, businesses and other bodies, such as those referred to in the rural poverty report I mentioned earlier, to solve poverty in Wales? 

Wel, rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn helpu awdurdodau lleol i ddeall yn well sut y dylent gysoni gofynion comisiynu a chaffael â chydgynhyrchu a chydgynllunio gwasanaethau gyda phobl leol, lle mae'r cydgynllunio'n wahanol o bosibl i'r dewis comisiynu.

Mae fy nghwestiwn olaf yn ymwneud â thlodi—unwaith eto, nid yw'n rhan o'ch briff, ond mae llawer o'r asiantaethau a'r gwasanaethau allweddol yn rhan ohono. Yng nghanol mis Gorffennaf, euthum i ddigwyddiad a gynhaliwyd gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru ym Mhrifysgol Bangor, 'Ailddechrau’r Drafodaeth ynglŷn â Thlodi Gwledig: Tystiolaeth, Ymarfer a Goblygiadau Polisi'. Roedd yn pwysleisio pwysigrwydd y trydydd sector, yn tynnu sylw at ddiffyg polisi gwledig integredig, y galw am ddull ar sail asedau yn unol â'r Ddeddf llesiant, yr angen i roi gwerth ar arbenigedd a chyrraedd y sector gwirfoddol a'r gymuned ehangach drwy rymuso lleol a dull arweinydd Llywodraeth Cymru, a nodwyd bwlch rhwng polisi ac arferion, pan nad oedd bwriadau da yn cael eu cyflawni.

Yn yr un modd, yr wythnos diwethaf, efallai eich bod wedi gweld bod Sefydliad Bevan wedi dosbarthu adroddiad gan y Comisiwn Metrigau Cymdeithasol, sef comisiwn annibynnol sydd wedi cynnull meddylwyr o bob cwr i'r sbectrwm gwleidyddol i edrych ar ddull newydd o fesur tlodi. Maent yn dweud wrthym y bydd y dull newydd yn darparu amcangyfrifon mwy cywir o bethau fel tai, gofal plant, anabledd, faint o amser y mae teulu wedi bod yn byw mewn tlodi ac ati, fod 24 y cant o boblogaeth Cymru yn byw mewn tlodi, a bod cyfran uwch o bobl yn byw mewn tlodi yng Nghymru nag unrhyw wlad arall. Ac maent yn dweud eu bod yn croesawu—mae Sefydliad Bevan yn croesawu—lansiad y dull newydd o fesur, a bod y dull newydd yn sicrhau dealltwriaeth lawer mwy realistig a threiddgar o dlodi yng Nghymru. Ond sut rydych yn ymateb i'w datganiad y dylid defnyddio hwn i lywio cam gweithredu cynhwysfawr ac ymarferol gan Lywodraeth Cymru, awdurdodau lleol, busnesau a chyrff eraill, fel y rhai y cyfeirir atynt yn yr adroddiad ar dlodi gwledig a grybwyllais yn gynharach, i fynd i'r afael â thlodi yng Nghymru?

14:35

I would respond by agreeing with the Bevan Foundation in their analysis. Clearly, we do need to have that level of understanding of the human impacts of poverty, if we are to address it in a more holistic way. Perhaps I could answer the question with an illustration that is actually within my portfolio, which is in terms of the Valleys taskforce, where we are looking at exactly that range of indicators to understand both the nature of poverty in our communities, but also the tools and levers we have that can best be used to address those issues of poverty. Let me say this: it is important that we are able to attack poverty at its root. That is why we're seeking to both create work, but fair work, and then to ensure that we don't simply address the economic aspects, but we look at all the community, social, family, and cultural aspects of poverty as well, so that we can address poverty in the holistic way that I suspect the Bevan Foundation is seeking to describe, and which I hope the Conservative spokesperson is also seeking to describe.

Buaswn yn ymateb drwy gytuno â Sefydliad Bevan yn eu dadansoddiad. Yn amlwg, rydym angen y lefel honno o ddealltwriaeth o effeithiau tlodi ar bobl os ydym am ei drechu mewn ffordd fwy cyfannol. Efallai y gallwn ateb y cwestiwn gydag enghraifft sydd o fewn fy mhortffolio mewn gwirionedd, mewn perthynas â thasglu'r Cymoedd, lle'r ydym yn edrych ar yr union ystod honno o ddangosyddion i ddeall natur tlodi yn ein cymunedau, ond hefyd yr offer a'r dulliau sydd gennym y gellir eu defnyddio i fynd i'r afael â'r tlodi hwnnw. Gadewch i mi ddweud hyn: mae'n bwysig ein bod yn gallu ymosod ar dlodi wrth ei wraidd. Dyna pam rydym yn ceisio creu gwaith, ond gwaith teg, a sicrhau wedyn nad ymdrin â'r agweddau economaidd yn unig a wnawn, ond yn hytrach ein bod yn edrych ar holl agweddau cymdeithasol, teuluol, cymunedol a diwylliannol tlodi yn ogystal, fel y gallwn fynd i'r afael â thlodi yn y ffordd gyfannol y tybiaf fod Sefydliad Bevan yn ei disgrifio, ac y gobeithiaf fod llefarydd y Ceidwadwyr yn ei disgrifio hefyd.

Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.

The UKIP spokesperson, Gareth Bennett.

Diolch, Llywydd. One of the consequences of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 has been the creation of public services boards. As you know, Minister, the main purpose of the PSBs is to strengthen joint working across all public services in Wales. How do you assess how well the PSBs are operating, and have we seen an improvement in joint working across the public services?

Diolch, Lywydd. Un o ganlyniadau Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 oedd creu'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus. Fel y gwyddoch, Weinidog, prif ddiben y byrddau gwasanaethau cyhoeddus yw cryfhau cydweithio ar draws yr holl wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Sut rydych yn asesu pa mor dda y mae'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn gweithredu, ac a ydym wedi gweld gwelliant o ran cydweithio ar draws y gwasanaethau cyhoeddus?

I hope that we are seeing joint working. The public services boards have now completed their planning period and have programmes that they're now seeking to deliver. Clearly, each programme will have its own objectives, and we—and, I hope, Members across the whole of this Chamber will be holding their own public services boards to account for delivering on those programmes and those objectives.

Rwy'n gobeithio ein bod yn gweld cydweithio'n digwydd. Mae'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi cwblhau eu cyfnod cynllunio ac mae ganddynt raglenni y maent bellach am eu darparu. Yn amlwg, bydd gan bob rhaglen ei hamcanion ei hun, ac fe fyddwn ni—ac Aelodau ar draws y Siambr hon, rwy'n gobeithio—yn dwyn ein byrddau gwasanaethau cyhoeddus ein hunain i gyfrif mewn perthynas â chyflawni'r rhaglenni hynny a'r amcanion hynny.

Yes. Thanks. I hope so too. We had a scrutiny session on the Equality, Local Government and Communities Committee on the PSBs just before the summer recess, so we did have a snapshot from various organisations as to how well things were working. One point that was made by various witnesses was that we have several PSBs that aren't chaired by someone from a local authority. This can be a good thing, because we don't want the PSBs to feel as though they are dominated by the local authority. On the other hand, there is a potential problem in that, if they are not led by the local council, then the council may send a relatively junior figure to the PSB meetings, who may carry little delegated authority. This would obviously hinder the PSB from operating effectively. How do you think this problem can be resolved?

Diolch. Rwy'n gobeithio hynny hefyd. Cawsom sesiwn graffu ar y byrddau gwasanaethau cyhoeddus mewn cyfarfod o'r Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol ychydig cyn toriad yr haf, felly cawsom gipolwg gan sefydliadau amrywiol ar ba mor dda roedd pethau'n gweithio. Un pwynt a wnaethpwyd gan amryw o dystion oedd bod gennym nifer o fyrddau gwasanaethau cyhoeddus nad ydynt yn cael eu cadeirio gan rywun o awdurdod lleol. Gall hyn fod yn beth da, oherwydd nid ydym eisiau i'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus deimlo'u bod yn cael eu dominyddu gan yr awdurdod lleol. Ar y llaw arall, os nad ydynt yn cael eu harwain gan y cyngor lleol, gallai fod yn broblem os yw'r cyngor yn anfon rhywun cymharol ddibrofiad heb lawer o awdurdod dirprwyedig i gyfarfodydd y bwrdd gwasanaethau cyhoeddus. Byddai hyn yn amlwg yn rhwystro'r bwrdd gwasanaethau cyhoeddus rhag gweithredu'n effeithiol. Sut y credwch y gellir datrys y broblem hon?

I hope that what we are seeing is a different dynamic with the public services boards. I believe that they're more constructive than the local service boards that preceded them. We've seen their local well-being plans. I think there's a broad variety there, which reflects the different ambitions from PSBs across Wales. I welcome that variety. I welcome the fact that PSBs are discharging their functions with a level of creativity and co-ordinated and joint working that perhaps has been missing from elements of the public sector in the past. I look forward to a period in front of the committee—I suspect it's later this month—and I look forward to debating these issues with you. I also look forward to understanding what the committee's evidence has been and its conclusions, and I look forward to reading the committee's report.

Rwy'n gobeithio mai'r hyn a welwn yw deinameg wahanol gyda'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus. Credaf eu bod yn fwy adeiladol na'r byrddau gwasanaethau lleol a oedd yn eu rhagflaenu. Rydym wedi gweld eu cynlluniau llesiant lleol. Rwy'n credu bod amrywiaeth eang yno, sy'n adlewyrchu dyheadau gwahanol byrddau gwasanaethau cyhoeddus ledled Cymru. Rwy'n croesawu'r amrywiaeth honno. Rwy'n croesawu'r ffaith bod byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn cyflawni eu swyddogaethau gyda lefel o greadigrwydd a chydweithio cydgysylltiedig a fu ar goll o bosibl mewn elfennau o'r sector cyhoeddus yn y gorffennol. Edrychaf ymlaen at gyfnod o flaen y pwyllgor—rwy'n tybio y bydd hynny'n digwydd yn ddiweddarach y mis hwn—ac edrychaf ymlaen at drafod y materion hyn gyda chi. Rwy'n edrych ymlaen hefyd at ddeall beth oedd tystiolaeth a chasgliadau'r pwyllgor, ac edrychaf ymlaen at ddarllen adroddiad y pwyllgor.

Yes. Thanks. We will see a variety of different working methods, I'm sure, and it may not be the same from one area to the next. Hopefully, they will work effectively. Now, the public services boards in Gwent—or what used to be Gwent—may be a good model. We were told on the committee that many PSBs in Gwent may be local authority led, but they don't feel as though they are local authority dominated. Another part of the public services boards is the voluntary organisations or the third sector, as we now often call them. A couple of the witnesses at the committee scrutiny said that PSBs have felt quite bureaucratic thus far, and haven't felt close to the third sector. Do you feel this to be the case, and how can this be improved going forward?

Diolch. Byddwn yn gweld amrywiaeth o ddulliau gweithio gwahanol, rwy'n siŵr, ac efallai na fyddant yr un fath o un ardal i'r llall. Y gobaith yw y byddant yn gweithio'n effeithiol. Nawr, mae'n bosibl fod y byrddau gwasanaethau cyhoeddus yng Ngwent—neu'r hyn a arferai fod yn Gwent—yn fodel da. Dywedwyd wrthym yn y pwyllgor ei bod yn bosibl fod llawer o fyrddau gwasanaethau cyhoeddus yng Ngwent yn cael eu harwain gan awdurdodau lleol, ond nid ydynt yn teimlo fel pe baent yn cael eu dominyddu gan yr awdurdodau lleol. Rhan arall o'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus yw'r sefydliadau'r gwirfoddol neu'r trydydd sector, fel rydym yn aml yn eu galw yn awr. Dywedodd rhai o'r tystion yn sesiwn graffu'r pwyllgor fod byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi teimlo'n eithaf biwrocrataidd hyd yma, ac nad ydynt wedi teimlo'n agos at y trydydd sector. A ydych yn teimlo bod hyn yn wir, a sut y gellir gwella hyn yn y dyfodol?

I don't want to use that sort of terminology to describe the way that PSBs are working. Can I say this? I think there is a great deal of complexity in the way we govern and the processes and structures that we have. One of my ambitions and objectives is to reduce our complexity in Government and to reduce the amount of governance, if you like, that we conduct in Wales. I want to see more streamlined structures that enable the public to hold clearly identifiable politicians to account for the decisions that they take, and I want to see public service workers feeling that there is very clear leadership from the political leadership locally and in this place. So, I want to see a far more streamlined way in which decisions are taken in Wales. I want to see fewer meetings and more action, and I hope that what the PSBs are doing is starting to deliver that. But I do feel that, having seen the well-being plans earlier in the summer, it is right and proper that we now allow those PSBs the freedom and the opportunity to deliver on the objectives that they have set themselves.

Nid wyf eisiau defnyddio terminoleg o'r fath i ddisgrifio'r ffordd y mae byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn gweithio. A gaf fi ddweud hyn? Credaf fod llawer o gymhlethdod yn y ffordd rydym yn llywodraethu a'r prosesau a'r strwythurau sydd gennym. Un o fy uchelgeisiau ac un o fy amcanion yw lleihau ein cymhlethdod yn y Llywodraeth a lleihau faint o lywodraethu, os hoffech chi, sy'n digwydd yng Nghymru. Rwyf eisiau gweld strwythurau symlach sy'n galluogi'r cyhoedd i ddwyn gwleidyddion y mae pawb yn gwybod pwy ydynt i gyfrif am y penderfyniadau a wnânt, ac rwyf eisiau gweld gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus yn teimlo bod yna arweinyddiaeth glir iawn gan yr arweinwyr gwleidyddol yn lleol ac yn y lle hwn. Felly, rwyf eisiau gweld penderfyniadau'n cael eu gwneud mewn ffordd lawer symlach yng Nghymru. Rwyf eisiau gweld mwy o weithredu a llai o gyfarfodydd, ac rwy'n gobeithio bod yr hyn y mae'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn ei wneud yn dechrau cyflawni hynny. Ond ar ôl gweld y cynlluniau llesiant yn gynharach yn yr haf, rwy'n teimlo ei bod hi'n iawn ac yn briodol ein bod yn gadael i'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus hynny bellach gael rhyddid a chyfle i gyflawni'r amcanion y maent wedi'u gosod iddynt eu hunain.

14:40

Llefarydd Plaid Cymru, Bethan Sayed.

Plaid Cymru spokesperson, Bethan Sayed.

Minister, can you indicate how confident you are that, if a fire breaks out in a high-rise block of flats here in Wales, we won't see a tragedy that we saw in London?

Weinidog, a allwch chi nodi pa mor hyderus ydych chi, os bydd tân yn dechrau mewn bloc uchel o fflatiau yma yng Nghymru, na fyddwn yn gweld yr un drasiedi ag a welsom yn Llundain?

Ever since the terrible tragedy at Grenfell Tower, Welsh Government has been working very hard, first of all, in the first instance, to identify all of our high-rise buildings, and then to work with those to understand whether or not they had the ACM cladding on them. So, I can confirm that Welsh Government now has a personal relationship, actually, with each of those high-rise buildings that we have in Wales to try and ensure that the residents within them are as safe as possible and that we're able to provide them with the best advice possible. We've been working very closely with the fire and rescue services and with the local authorities that have high-rise buildings in their areas in order to ensure that we can be as confident as possible about the safety of those buildings and the people living in them.

Ers y drasiedi ofnadwy yn Nhŵr Grenfell, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio'n galed iawn, yn gyntaf oll, ar nodi pob un o'n hadeiladau uchel, a gweithio gyda'r rheini i ddarganfod a oedd cladin ACM arnynt. Felly, gallaf gadarnhau bod gan Lywodraeth Cymru berthynas bersonol, mewn gwirionedd, gyda phob un o'r adeiladau uchel hynny sydd gennym yng Nghymru er mwyn ceisio sicrhau bod y preswylwyr sydd ynddynt mor ddiogel â phosibl a'n bod yn gallu cynnig y cyngor gorau posibl. Rydym wedi bod yn gweithio'n agos iawn gyda'r gwasanaethau tân ac achub a chyda'r awdurdodau lleol sydd ag adeiladau uchel yn eu hardaloedd er mwyn sicrhau ein bod yn gallu bod mor hyderus â phosibl ynglŷn â diogelwch yr adeiladau hynny a'r bobl sy'n byw ynddynt.

Thank you for the answer, but I'm frankly not as reassured as you. In our local government committee last week we heard evidence from the fire service, and they said there are people who are undertaking fire-risk assessments who are not competent, that people are taking off fire doors from flats and replacing them with those that are not as safe, and that there is no money for either the fire service or local authorities to monitor safety. In fact, three witnesses made it clear, because there was a lack of expertise, a lack of those resources, and confusion over responsibility across the board, that they weren't sure that they could be keeping the resources where they needed them to go.

I think it's worth me quoting one of those who came to give evidence, Dave Holland, head of shared regulatory services between Bridgend, Cardiff and the Vale of Glamorgan, who said, and I quote:

'In 1991, when the regulations first came in, it's an oddity that we had a community of capable enforcers in the trading standards service, reasonably well resourced, but a set of regulations that were difficult to apply. That's now turned itself upside down; we have a fairly robust set of regulations, but we don't have the competent enforcers and the resources anymore.'

Now, isn't it clear to you, and to me standing here, that, if we're going to cut council resources even more, they won't be able to get out onto the building sites, which they want to do? How can you be assured of the safety of residents if vital checks are simply not taking place?

Diolch i chi am yr ateb, ond nid wyf mor dawel fy meddwl â chi a dweud y gwir. Yn ein pwyllgor llywodraeth leol yr wythnos diwethaf clywsom dystiolaeth gan y gwasanaeth tân, a dywedasant fod yna bobl yn cyflawni asesiadau risg tân nad ydynt yn gymwys i wneud hynny, fod pobl yn tynnu drysau tân o fflatiau ac yn gosod rhai nad ydynt yn ddiogel yn eu lle, ac nad oes unrhyw arian ar gael i alluogi'r gwasanaeth tân na'r awdurdodau lleol i fonitro diogelwch. Yn wir, oherwydd diffyg arbenigedd a diffyg adnoddau, a dryswch ynglŷn â chyfrifoldeb yn gyffredinol, dywedodd tri thyst nad oeddent yn siŵr y byddent yn gallu cadw'r adnoddau lle'r oedd eu hangen.

Credaf ei bod yn werth dyfynnu un o'r rhai a ddaeth i roi tystiolaeth, Dave Holland, pennaeth gwasanaethau rheoliadol a rennir rhwng Pen-y-bont ar Ogwr, Caerdydd a Bro Morgannwg, a ddywedodd, ac rwy'n dyfynnu:

Yn 1991, pan gyflwynwyd y rheoliadau, roedd hi'n rhyfedd fod gennym gymuned o swyddogion gorfodi cymwys yn y gwasanaeth safonau masnachu, ynghyd ag adnoddau cymharol dda, ond bod y gyfres o reoliadau'n anodd ei gweithredu. Mae hynny bellach wedi troi wyneb i waered; mae gennym set weddol gadarn o reoliadau, ond nid oes gennym mo'r swyddogion gorfodi cymwys na'r adnoddau mwyach.

Nawr, onid yw'n glir i chi, ac i mi yn sefyll yma, os ydym am dorri adnoddau cynghorau hyd yn oed ymhellach, na fyddant yn gallu mynd i'r safleoedd adeiladu, er eu bod eisiau gwneud hynny? Sut y gallwch fod yn sicr o ddiogelwch preswylwyr os nad yw'r gwiriadau hanfodol yn digwydd?

I've taken a real interest in the evidence that your committee has received on this and I look forward to giving my own evidence to the committee next week. What I will say is much of the evidence that committee has heard only serves to reinforce the concerns that Dame Hackitt put forward in her report—so, issues about capacity, issues about the knowledge and expertise that there is in order to enforce and review and check that the correct safety measures are in place, and so forth, and even wider issues that I know the committee has heard about in terms of how can we make sure that what is designed and what is approved is actually what's been built. That has come through, I know, strongly in the evidence you received.

The First Minister asked me to chair and bring together a new expert group in order to advise us as to how we take forward those concerns that Dame Hackitt put forward in her review. So, how do we look at the concerns? Are they relevant to Wales? We believe they are. We think that the issues that she identified are as applicable in Wales and as important in Wales as they are in England, where the review took place. But also to explore whether her suggestions as to the way forward are the right suggestions and the right way forward for Wales—so, we need to be looking, really, at developing a whole-system approach that's coherent and complementary, with clear lines of responsibility, tight standards, monitoring and enforcement, and, of course, a real voice for the residents who live in these buildings as well. So, we're working to identify priorities, and I look forward to making a fuller statement on the work of the expert group in January, which will outline then a programme of work and a direction of travel going forward. But there's no complacency whatsoever in terms of how seriously Welsh Government takes building safety and the safety of residents. It's an absolute priority for us.

Mae gennyf ddiddordeb gwirioneddol yn y dystiolaeth y mae eich pwyllgor wedi'i dderbyn ar y mater hwn ac edrychaf ymlaen at gyflwyno fy nhystiolaeth fy hun i'r pwyllgor yr wythnos nesaf. Yr hyn a ddywedaf yw bod llawer o'r dystiolaeth y mae'r pwyllgor wedi'i glywed yn ategu'r pryderon a gyflwynodd y Fonesig Hackitt yn ei hadroddiad—felly, pryderon ynghylch capasiti, pryderon ynglŷn â'r wybodaeth a'r arbenigedd sydd ar gael er mwyn gorfodi ac adolygu a gwirio bod y mesurau diogelwch cywir ar waith ac yn y blaen, a phryderon ehangach hyd yn oed y gwn fod y pwyllgor wedi clywed amdanynt o ran sut y gallwn sicrhau mai'r hyn sydd wedi cael ei ddylunio a'i gymeradwyo a adeiladwyd mewn gwirionedd. Gwn fod hynny wedi bod yn amlwg iawn yn y dystiolaeth a gawsoch.

Gofynnodd y Prif Weinidog i mi gadeirio a chreu grŵp arbenigol newydd er mwyn ein cynghori sut i fynd i'r afael â'r pryderon y mae'r Fonesig Hackitt wedi'u cyflwyno yn ei hadolygiad. Felly, sut rydym yn edrych ar y pryderon? A ydynt yn berthnasol i Gymru? Rydym ni o'r farn eu bod. Rydym yn credu bod y materion a nodwyd ganddi yr un mor berthnasol a'r un mor bwysig i Gymru ag y maent i Loegr, lle y cynhaliwyd yr adolygiad. Ond hefyd i archwilio a yw ei hawgrymiadau ynglŷn â'r ffordd ymlaen yn rhai cywir, a'r ffordd gywir ymlaen i Gymru—felly, mae angen inni ystyried datblygu dull system gyfan o weithredu sy'n gydlynol ac yn ategol, gyda llinellau cyfrifoldeb clir, safonau tynn, monitro a gorfodi, ac wrth gwrs, llais go iawn i'r preswylwyr sy'n byw yn yr adeiladau hyn yn ogystal. Felly, rydym yn gweithio i nodi blaenoriaethau, ac edrychaf ymlaen at wneud datganiad llawnach ar waith y grŵp arbenigol ym mis Ionawr, a fydd yn amlinellu rhaglen waith a chyfeiriad teithio yn y dyfodol. Ond nid oes unrhyw orffwys ar ein rhwyfau o gwbl o ran pa mor bwysig yw diogelwch adeiladau a diogelwch preswylwyr i Lywodraeth Cymru. Mae'n flaenoriaeth absoliwt i ni.

14:45

I look forward to hearing from that expert group, because I was sincerely disturbed by the fact that those council officers told us that they hadn't been out on site for 20 years, when they used to go out all the time. So, I would like for the message that you're giving here today to resonate throughout all the local councils here in Wales.

My third and final question is to do with the private sector. I've asked on many occasions what is happening in this regard. We know that you've given money to social housing—that's great and that's fair enough—but we know that leaseholders will be facing the bill, potentially, if they don't get support from Government. Some of these leaseholders may be on benefits, some of them have different roles and responsibilities in life, some of them just simply will not have the money to replace any cladding or any problems that emanate from those housing problems.

We've heard, again in committee, in evidence from Australia, that they have been able to get loans out and that they can pay that back through their council levy. That's happening in Australia at the moment. What schemes are you looking at so that we can help those people who are residents of Wales too? We cannot ignore the people who live in private housing who will need to be supported just as much as those people in social housing are.

Edrychaf ymlaen at glywed gan y grŵp arbenigol hwnnw, oherwydd cefais fy anesmwytho gan y ffaith bod swyddogion y cyngor wedi dweud wrthym nad oeddent wedi bod allan ar safle ers 20 mlynedd, pan oeddent yn arfer mynd allan drwy'r amser. Felly, hoffwn i'r neges rydych yn ei rhoi yma heddiw atseinio drwy bob cyngor lleol yma yng Nghymru.

Mae fy nhrydydd cwestiwn, a'r olaf, yn ymwneud â'r sector preifat. Rwyf wedi gofyn ar sawl achlysur beth sy'n digwydd yn hyn o beth. Gwyddom eich bod wedi rhoi arian i dai cymdeithasol—mae hynny'n wych ac mae hynny'n ddigon teg—ond rydym yn gwybod mai'r lesddeiliaid fydd yn wynebu'r bil, o bosibl, os na fyddant yn cael cymorth gan y Llywodraeth. Mae'n bosibl fod rhai o'r lesddeiliaid hyn ar fudd-daliadau, bydd gan rai ohonynt swyddogaethau a chyfrifoldebau gwahanol mewn bywyd, ac ni fydd gan rai ohonynt arian, yn syml iawn, i dynnu unrhyw gladin neu unrhyw bethau sy'n deillio o'r problemau tai hynny.

Yn y pwyllgor eto, clywsom mewn tystiolaeth o Awstralia eu bod wedi gallu cael benthyciadau a'u bod yn gallu talu'r rheini'n ôl drwy ardoll y cyngor. Mae hynny'n digwydd yn Awstralia ar hyn o bryd. Pa gynlluniau rydych yn edrych arnynt inni allu helpu'r bobl sy'n byw yng Nghymru? Ni allwn anwybyddu'r bobl sy'n byw mewn tai preifat ac sydd angen cymorth lawn cymaint â'r bobl mewn tai cymdeithasol.

Well, I would start off by saying that Welsh Government fundamentally disagrees with your assertion that it should be the leaseholders who pay for this. Welsh Government is clear, and has been clear throughout, that, actually, it's the building developers who should be responsible for the remediation work. And that's why I met with all of the developers and managing agents of the private sector high-rise buildings in Wales to ask them about their plans to remediate the ACM cladding issues, and to also make clear again the Welsh Government's position on funding this work—that we don't want to see the leaseholders left to pick up the bill. So, I'm pleased to report and see progress on two of the buildings, where work is either complete, pending certification or at an advanced stage and is anticipated to be finalised next month.

I also understand that further tests have been commissioned on ACM at a further two buildings, and, again, this is because we have a good relationship and a casework approach—we're being kept very up to date on progress there.

But I am frustrated, though, that, whilst plans have been drawn up to replace cladding on the remaining buildings, which are under one developer, action to do so isn't yet in place, and this is because of the financial complexities and the interplay between those interested parties. But, again, safety must come first and we've been very clear with them that we expect to see action soon. If there's not action taken soon, then, of course, Welsh Government will continue to liaise with the developers, but also with the relevant council and fire and rescue service on these matters, who do have significant enforcement powers should they be concerned about the safety of the residents. 

Wel, buaswn yn dechrau drwy ddweud bod Llywodraeth Cymru yn anghytuno'n sylfaenol â'ch honiad y dylai'r lesddeiliaid dalu am hyn. Mae Llywodraeth Cymru yn glir, ac mae wedi bod yn glir drwy gydol y broses, mai'r datblygwyr adeiladu ddylai fod yn gyfrifol am y gwaith adfer mewn gwirionedd. A dyna pam y cyfarfûm â holl ddatblygwyr ac asiantau rheoli adeiladau uchel y sector preifat yng Nghymru i ofyn iddynt am eu cynlluniau i adfer problemau cladin ACM, a hefyd i egluro safbwynt Llywodraeth Cymru ar ariannu'r gwaith hwn unwaith eto—nad ydym eisiau i'r lesddeiliaid orfod talu'r bil. Felly, rwy'n falch o weld cynnydd mewn perthynas â dau o'r adeiladau, lle mae'r gwaith naill ai wedi'i gwblhau, yn aros am ardystiad neu bron â gorffen a disgwylir y bydd yn cael ei gwblhau fis nesaf.

Deallaf hefyd fod profion pellach wedi cael eu comisiynu ar ACM mewn dau adeilad arall, ac unwaith eto, y rheswm am hyn yw oherwydd bod gennym berthynas dda ac yn gweithredu dull gwaith achos—rydym yn cael y wybodaeth ddiweddaraf yn rheolaidd ar y cynnydd yno.

Ond rwy'n rhwystredig, fodd bynnag, er bod cynlluniau wedi'u llunio i dynnu'r cladin oddi ar yr adeiladau sy'n weddill, sydd o dan un datblygwr, nid yw'r camau gweithredu i wneud hynny ar waith eto, ac mae hyn oherwydd y cymhlethdodau ariannol a'r cydymwneud rhwng y partïon sydd â diddordeb. Ond unwaith eto, mae'n rhaid rhoi diogelwch yn gyntaf ac rydym wedi bod yn glir iawn â hwy ynglŷn â'r ffaith ein bod yn disgwyl gweld gweithredu'n fuan. Os na weithredir yn fuan, bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gysylltu â'r datblygwyr, ond hefyd â'r cyngor perthnasol a'r gwasanaeth tân ac achub mewn perthynas â'r materion hyn, gan fod ganddynt bwerau gorfodi sylweddol pe baent yn bryderus ynglŷn â diogelwch y preswylwyr.

Torri Gwasanaethau Cynghorau Lleol
Local Councils Service Cuts

4. Pa gyngor y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei roi i gynghorau lleol sy’n wynebu torri gwasanaethau? OAQ52691

4. What advice will the Cabinet Secretary give to local councils that are facing service cuts? OAQ52691

Rwy’n cydnabod y pwysau sydd ar gyllidebau awdurdodau lleol a’r penderfyniadau anodd y mae'n rhaid i gynghorau eu gwneud. Byddwn ni'n parhau i ymgysylltu ag awdurdodau lleol i ymateb gyda’n gilydd i’r heriau sy’n dod yn sgil y gyllideb sydd gyda ni. Mae’n bwysicach nag erioed bod awdurdodau lleol yn cynnwys pobl leol wrth bennu blaenoriaethau lleol ac yn y penderfyniadau hyn.

I recognise the pressures on local authority budgets and the difficult decisions councils have to make. We will continue to engage with local authorities to address the challenges of austerity together in the wake of the budget that has been given to us. It is more important than ever that authorities engage local people on local priorities and in those decisions.

Diolch ichi am eich ateb. Wrth gwrs, rŷch chi'n gwybod cystal â fi mai'r realiti yw bod cynghorau yn wynebu'r sefyllfa anodd o fod yn torri gwasanaethau ar un llaw ac yn codi trethi cyngor ar y llaw arall, a chyngor sir Conwy yw'r mwyaf diweddar i fod yn sôn am godiadau posibl o gwmpas 11 y cant, pan, wrth gwrs, ar yr un pryd, nad oes yna ddim gwerth o wasanaethau anstatudol ar ôl i'w torri.

Gyda chynghorau ar eu gliniau a mwy o doriadau ar y gorwel y flwyddyn nesaf, ac o gofio beth sydd wedi digwydd i rai awdurdodau yn Lloegr, er enghraifft Northampton, lle maen nhw wedi methu â pharhau i fod yn ddarparwyr gwasanaethau front line, a gaf i ofyn a oes gan Lywodraeth Cymru broses i ddelio â'r sefyllfa petai sefyllfa debyg yn codi ymhlith un o awdurdodau lleol Cymru? Hynny yw, a fyddech chi'n barod ar gyfer sefyllfa o'r fath?

Thank you for that response. Of course, you will know as well as I do that the reality is that councils are facing the very difficult position of cutting services on the one hand and increasing council tax on the other, and Conwy council is the latest authority to have talked about increases of up to 11 per cent while, simultaneously, there are hardly any non-statutory services left to cut.

With councils on their knees and more cuts on the horizon next year, and given what’s happened to some authorities in England, such as Northampton, where they have failed to continue to deliver front-line services, can I ask whether the Welsh Government has a process in place to deal with such a situation if it were to arise in one of the local authorities of Wales? Would you be prepared for such a situation?

Rydw i eisiau pwysleisio fy mod i'n cytuno â'i ddadansoddiad bod awdurdodau yn wynebu amser caled iawn, ac un o'r swyddi mwyaf anodd yng ngwleidyddiaeth ar hyn o bryd yw arwain awdurdod lleol—nid oes gennyf amheuon am hynny na dim amheuon chwaith am yr heriau y maen nhw'n eu hwynebu. Ond, a gaf i ddweud hyn hefyd: nid yw'r polisïau a arweiniodd at beth ddigwyddodd yn Northampton yn cael eu gweithredu yng Nghrymu. Yng Nghymru, mae gyda ni bolisi, cyfeiriad ac athroniaeth wahanol—athroniaeth sy'n gwerthfawrogi awdurdodau lleol, yn gwerthfawrogi penderfyniadau lleol, yn gwerthfawrogi y syniad o wneud penderfyniadau yn lleol ac yn gwerthfawrogi'r gwasanaethau cyhoeddus eu hunain.

Ond, i ateb eich cwestiwn, o ran y llyfr statud, oes, mae gyda ni'r pwerau fyddai eu hangen arnom petai yna gyngor yn cwympo. Mae gyda ni'r pwerau felly, ond nid wyf i'n siŵr bod gyda ni bob un o'r pwerau fyddai eu hangen arnom ni pe na bai hynny'n digwydd. Mae'n rhywbeth rwyf i wedi ei drafod yn ystod—. Mae gyda ni'r gweithgor sy'n edrych ar ddiwygio llywodraeth leol, sydd wedi cyfarfod yn ystod yr wythnos diwethaf, a dyna un o'r pynciau rŷm ni wedi eu trafod—beth fyddai'n digwydd pe bai cyngor yn wynebu her y mae'n methu ei datrys ac angen help. A ydy pob un o'r pwerau sydd yn angenrheidiol gyda ni? Nid wyf i'n siŵr am hynny. Mae hynny'n rhywbeth y byddwn ni'n ei wynebu yn ystod y drafodaeth ar y Bil nesaf, a fydd yn cael ei gyflwyno ym mis Chwefror.

I wish to emphasise that I agree with your analysis that authorities are facing an extremely hard time, and one of the most difficult jobs in politics currently is that of leading local authorities—I have no doubt about that at all or about the challenges that they face. But may I say this, too: the policies that led to what occurred in Northampton are not being implemented in Wales. In Wales, we have a different policy, direction and philosophy—a philosophy that appreciates local authorities and decisions taken locally, and which appreciates the concept of taking decisions at a local level and the delivery of public services.

But, to answer your question with regard to the statute book, yes, we do have the powers necessary should a council collapse. We do have such powers, but I’m not certain that we have each of the powers required if that did not happen. It’s something that I have discussed with the—. We have the working group on the reform of local government, which has met in the last week, and one of the things we discussed is what would happen should a council face a challenge that it cannot resolve and is therefore in dire need of support. Whether we have each of the necessary powers, I’m not certain. That is something that we will address during the discussions on the next Bill, which will be introduced in February.

14:50

Cabinet Secretary, you've just acknowledged the difficult challenges that local authorities have across Wales, and I appreciate that, but rural local authorities receive the deepest cuts to their revenue support grant year on year. Powys County Council, for example, has received the joint deepest cut for the past 10 years. You will appreciate the challenges that rural local authorities have in delivering services across a large geographical area and the extra costs associated with that. So, what positive news can you give to rural local authorities in terms of the revenue support grant?

Ysgrifennydd y Cabinet, rydych newydd gydnabod yr heriau anodd sy'n wynebu awdurdodau lleol ledled Cymru, ac rwy'n gwerthfawrogi hynny, ond mae awdurdodau lleol gwledig yn dioddef toriadau dwfn iawn i'w grant cynnal refeniw flwyddyn ar ôl blwyddyn. Er enghraifft, Cyngor Sir Powys, gydag un cyngor arall, sydd wedi dioddef y toriad dyfnaf am y 10 mlynedd diwethaf. Fe fyddwch yn deall yr heriau y mae awdurdodau lleol gwledig yn eu hwynebu mewn perthynas â darparu gwasanaethau ar draws ardal ddaearyddol fawr a'r costau ychwanegol sy'n gysylltiedig â hynny. Felly, pa newyddion cadarnhaol allwch chi ei roi i awdurdodau lleol gwledig o ran y grant cynnal refeniw?

I'll make announcements on the revenue support grant next week. I understand the points that have been made, and I do certainly understand the pressures facing many rural authorities across the whole country in continuing to deliver excellent services across sometimes very sparsely populated geography. But I will say this to him: I was also sitting in two Valleys council offices last week, where I was told in no uncertain terms, with some very colourful language, that it was Valleys local authorities that had suffered the worst cuts and why this was. 

The impression I get, speaking to people across the whole country, is that there is this sense of, 'The cuts are harsher here than there.' What I will say to people, wherever they happen to live, whether it's in an urban area or a rural area, or north, south, east or west, is that we do have a way of delivering funding to local authorities that I believe is fair. We have met local authorities in two sessions in the last two weeks, in what we call the distribution sub-group and the finance sub-group—there are many of these meetings throughout the year—and I have not heard any request to fundamentally change the formula and change the way of funding.

The finance Secretary spoke at the WLGA council meeting last week and I do not believe that any request was made there to change the way in which we fund local authorities. Presiding Officer, we've had this debate on a number of occasions in this Chamber. I tell the Conservative group that their councillors do not want Conservative policies in Wales; they are delighted to have a Welsh Labour Government delivering support and funding to local authorities that Conservative councils in England could only dream of. So, when I meet Conservative councils, what they tell me is that what they need is a Labour Government.

Byddaf yn gwneud cyhoeddiadau ar y grant cynnal refeniw yr wythnos nesaf. Deallaf y pwyntiau sydd wedi cael eu gwneud, ac yn sicr rwy'n deall y pwysau sy'n wynebu nifer o awdurdodau gwledig ar draws y wlad gyfan mewn perthynas â pharhau i ddarparu gwasanaethau rhagorol ar draws ardaloedd sydd â phoblogaethau gwasgaredig iawn weithiau. Ond dywedaf hyn wrtho: roeddwn innau hefyd yn eistedd mewn dwy swyddfa cyngor yn y Cymoedd yr wythnos diwethaf, lle y dywedwyd wrthyf yn blwmp ac yn blaen, gyda pheth iaith liwgar iawn, mai awdurdodau lleol y Cymoedd sydd wedi dioddef y toriadau gwaethaf a'r rheswm dros hynny.

Wrth siarad â phobl ledled y wlad, rwy'n cael yr argraff fod yna ymdeimlad o, 'Mae'r toriadau yn llymach yma nag ydynt yn y fan acw.' Yr hyn rwyf am ei ddweud wrth bobl, ni waeth ble maent yn digwydd byw, boed mewn ardal drefol neu ardal wledig, yn y gogledd, y de, y dwyrain neu'r gorllewin, yw bod gennym ffordd, ac rwyf o'r farn ei bod yn ffordd deg, o ddarparu cyllid i awdurdodau lleol. Rydym wedi cyfarfod ag awdurdodau lleol mewn dwy sesiwn dros y pythefnos diwethaf, yn yr hyn a alwn yn is-grŵp dosbarthu ac is-grŵp cyllid—cynhelir llawer o'r cyfarfodydd hyn drwy gydol y flwyddyn—ac nid wyf wedi clywed unrhyw gais i newid y fformiwla'n sylfaenol a newid y dull ariannu.

Siaradodd yr Ysgrifennydd cyllid yng nghyfarfod cyngor Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yr wythnos diwethaf ac nid wyf yn credu bod unrhyw gais wedi cael ei wneud yno i newid y ffordd rydym yn ariannu awdurdodau lleol. Lywydd, rydym wedi cael y ddadl hon ar sawl achlysur yn y Siambr. Rwy'n dweud wrth grŵp y Ceidwadwyr nad yw eu cynghorwyr eisiau polisïau Ceidwadol yng Nghymru; maent yn falch iawn o gael Llywodraeth Lafur sy'n darparu cymorth a chyllid i awdurdodau lleol mewn modd na all cynghorau Ceidwadol yn Lloegr ond breuddwydio amdano. Felly, pan fyddaf yn cyfarfod â chynghorau Ceidwadol, maent yn dweud wrthyf mai'r hyn y maent ei angen yw Llywodraeth Lafur.

Atal Tanau Trydanol
Preventing Electrical Fires

5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am waith i atal tanau trydanol? OAQ52682

5. Will the Cabinet Secretary provide an update on work to prevent electrical fires? OAQ52682

I published in-depth research on domestic electrical fires in July. Our fire and rescue authorities are working with us and with Electrical Safety First to understand their causes and to help prevent them.

Cyhoeddais waith ymchwil manwl ar danau trydanol domestig ym mis Gorffennaf. Mae ein hawdurdodau tân ac achub yn gweithio gyda ni a chydag Electrical Safety First i ddeall beth sy'n eu hachosi ac i'w helpu i'w hatal.

I was really pleased to see a recent report that shows that fires in Wales are now at an all-time low. The research shows that they have been steadily declining over recent years, and the fire and rescue services have done some fantastic work through education and community engagement, and that has played a major part in that. But I am concerned to see the report that domestic electrical fires have bucked that trend and have actually increased. That mainly includes fires that originated in electrical supply in homes, such as wiring, fuse boards and sockets. Cabinet Secretary, in light of that finding, I'm eager to know what obligations private landlords have to ensure that their properties are as safe as possible from domestic electrical fires?  

Roeddwn yn falch iawn o weld adroddiad diweddar sy'n dangos bod tanau yng Nghymru bellach ar y lefel isaf erioed. Mae'r ymchwil yn dangos eu bod wedi bod yn gostwng yn raddol dros y blynyddoedd diwethaf, ac mae'r gwasanaethau tân ac achub wedi gwneud gwaith gwych drwy addysg ac ymgysylltiad cymunedol, ac mae hynny wedi chwarae rhan fawr yn y gostyngiad. Ond mae'r adroddiad sy'n nodi bod tanau trydanol domestig wedi mynd yn groes i'r duedd honno, ac wedi cynyddu mewn gwirionedd, yn peri pryder i mi. Mae hynny'n bennaf yn cynnwys tanau sy'n tarddu o'r cyflenwad trydan mewn cartrefi, megis gwifrau, byrddau ffiws a socedi. Ysgrifennydd y Cabinet, yn sgil y canfyddiad hwnnw, rwy'n awyddus i wybod pa rwymedigaethau sydd ar landlordiaid preifat i sicrhau bod eu heiddo mor ddiogel â phosibl rhag tanau trydanol domestig?

14:55

The Member will be aware of the provisions that have been made under the recent renting homes legislation, and it is our intention to ensure that those provisions are enforced. If the Member has any evidence they're not being enforced, then I would be very happy to take that forward with her. What I will say is this: we've seen a significant decline in fires in the domestic setting in Wales for a long time, and they are now at an all-time low. Sustaining the trend requires a full understanding of the changing risks of fire. Presiding Officer, Members will be aware that I made a written statement on this matter before the summer recess, in July. We're continuing to work with fire and rescue authorities to ensure that we have both the understanding of why fires are being caused and why there's been an increase in electrical fires, and also to ensure that we're able to take the enforcement work necessary to ensure that people are protected in their homes.  

Bydd yr Aelod yn ymwybodol o'r darpariaethau a wnaed o dan y ddeddfwriaeth rhentu cartrefi diweddar, a'n bwriad ni yw sicrhau bod y darpariaethau hynny'n cael eu gorfodi. Os oes gan yr Aelod unrhyw dystiolaeth i ddangos nad ydynt yn cael eu gorfodi, buaswn yn hapus iawn i fynd i'r afael â hynny gyda hi. Fe ddywedaf hyn: rydym wedi gweld gostyngiad sylweddol mewn tanau yn y sector domestig yng Nghymru ers amser maith, ac maent bellach ar y lefel isaf erioed. Mae cynnal y duedd yn galw am ddealltwriaeth lawn o risgiau newidiol tân. Lywydd, bydd yr Aelodau'n gwybod fy mod wneud gwneud datganiad ysgrifenedig ar y mater hwn cyn toriad yr haf, ym mis Gorffennaf. Rydym yn parhau i weithio gydag awdurdodau tân ac achub i sicrhau ein bod yn deall pam fod tanau'n cael eu hachosi a pham fod cynnydd wedi bod mewn tanau trydanol, a hefyd i sicrhau ein bod yn gallu gwneud y gwaith gorfodi angenrheidiol er mwyn gwneud yn siŵr fod pobl yn ddiogel yn eu cartrefi.

Joyce Watson has covered most of the bases of this question with her supplementary question. I've also read the same report and I think it was interesting if you look at what is not causing this rise in domestic fires as much as what is causing it—e-cigarettes have been ruled out, an ageing population has been ruled out, and smoking. So, it's a very specific increase, from a low base admittedly, in one specific area of fire as a whole in Wales. This must come back to raising awareness and it must come back to education. This can't simply be left to firefighters, who often have to pick up the pieces when it comes to dealing with the fire at the end of it. I wonder if you could tell us a little bit more, Cabinet Secretary, about how you intend to raise awareness and how you intend to educate the population, possibly working with the Cabinet Secretary for Education, possibly from an earlier age to make sure that people are aware of the dangers of out-of-date electrical installations, of the dangers of out-of-date equipment, and of the need to make sure that there is monitoring going on in the home to make sure that we eliminate all the possible causes of domestic fires.  

Mae Joyce Watson wedi rhoi sylw i'r rhan fwyaf o elfennau'r cwestiwn hwn yn ei chwestiwn atodol. Rwyf finnau hefyd wedi darllen yr un adroddiad ac chredaf ei fod yn ddiddorol os edrychwch ar yr hyn nad yw'n achosi'r cynnydd hwn mewn tanau domestig lawn cymaint â'r hyn sy'n ei achosi—mae e-sigaréts wedi cael eu diystyru, mae poblogaeth sy'n heneiddio wedi cael ei ddiystyru, ac ysmygu hefyd. Felly, mae'n gynnydd penodol iawn, o sylfaen isel, rhaid cyfaddef, mewn un math penodol o dân yng Nghymru yn gyffredinol. Mae'n rhaid i hyn fod yn fater o godi ymwybyddiaeth ac mae'n  rhaid iddo fod yn fater o addysg. Ni ellir gadael hyn i ddiffoddwyr tân, sy'n aml yn gorfod dod i'r adwy a diffodd y tân yn y pen draw. Tybed a allech chi ddweud rhywfaint mwy wrthym, Ysgrifennydd y Cabinet, ynglŷn â sut rydych yn bwriadu codi ymwybyddiaeth a sut rydych yn bwriadu addysgu'r boblogaeth, gan weithio gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg o bosibl, ac o oedran cynharach efallai er mwyn gwneud yn siŵr fod pobl yn yn ymwybodol o beryglon hen osodiadau trydanol, peryglon hen gyfarpar, a'r angen i wneud yn siŵr fod cartrefi'n cael eu monitro er mwyn sicrhau ein bod yn dileu holl achosion posibl tanau domestig.

I absolutely agree with that. We have for some time funded three fire and rescue authorities in Wales to provide home safety checks completely free to householders. These checks will cover all aspects of fire safety, as well as other hazards such as falls, and I understand that there are something like 60,000 such checks taking place each year, and that focuses on the greatest risk of fire in the home. But the wider point made by the Member for Monmouthshire I think is well made. We have seen a decrease in the incidence of domestic fires, and that means that we do now need to ensure that we can continue to work to inform the population of ways in which they can ensure that their risk is reduced still further. The role of firefighters and the fire authorities in doing so I think remains quite central to that, and we are pursuing conversations with the firefighters and with the fire authorities about how we can do that, including looking at the changing role of firefighters for the future.   

Rwy'n cytuno'n llwyr â hynny. Ers peth amser, rydym wedi ariannu tri awdurdod tân ac achub yng Nghymru i ddarparu archwiliadau diogelwch yn y cartref yn rhad ac am ddim i ddeiliaid tai. Bydd y gwiriadau hyn yn cwmpasu pob agwedd ar ddiogelwch tân, yn ogystal â pheryglon eraill fel codymau, a deallaf fod oddeutu 60,000 o wiriadau o'r fath yn cael eu cynnal bob blwyddyn, ac maent yn canolbwyntio ar y risg mwyaf o dân yn y cartref. Ond credaf fod y pwynt ehangach gan yr Aelod dros Sir Fynwy wedi'i wneud yn dda. Rydym wedi gweld gostyngiad yn nifer yr achosion o danau domestig, ac mae hynny'n golygu bod angen inni sicrhau yn awr y gallwn barhau i hysbysu'r boblogaeth am ffyrdd y gallant leihau eu risg ymhellach. Credaf fod rôl y diffoddwyr tân a'r awdurdodau tân yn hynny o beth yn parhau i fod yn ganolog i hynny, ac rydym yn cynnal sgyrsiau â'r diffoddwyr tân a'r awdurdodau tân ynglŷn â sut y gallwn wneud hynny, gan gynnwys edrych ar rôl newidiol y diffoddwyr tân ar gyfer y dyfodol.

Byrddau Gwasanaethau Cyhoeddus
Public Services Boards

6. Beth yw asesiad Ysgrifennydd y Cabinet o berfformiad byrddau gwasanaethau cyhoeddus? OAQ52668

6. What is the Cabinet Secretary’s assessment of the performance of public services boards? OAQ52668

Positive progress has been made by public services boards to meet their obligations under the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. Now that all local well-being plans have been published, PSBs are now firmly focused on their delivery.

Mae byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi gwneud cynnydd cadarnhaol ar gyflawni eu rhwymedigaethau o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Gan fod yr holl gynlluniau llesiant lleol wedi cael eu cyhoeddi bellach, mae'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn canolbwyntio'n drwyadl ar y gwaith o'u darparu.

Cabinet Secretary, I appreciate that we've already touched on these issues in the Chamber today. I think it is clear that public services boards have a vital role to play in working with communities to work up their well-being plans and strategies, and then to make sure that they're properly implemented, working in that cross-cutting way across public sector bodies. And, of course, we have the work of the local authorities' scrutiny committees and, indeed, the future generations commissioner in ensuring that they are effective in that way. I just wonder what you would say about the role of Welsh Government in taking an overview of the effectiveness of the work of public services boards, and whether there is a need for that additional layer of scrutiny and help, if it's necessary, to make sure that, right across Wales, the public services boards are working effectively and efficiently.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n sylweddoli ein bod eisoes wedi crybwyll y materion hyn yn y Siambr heddiw. Credaf ei bod yn amlwg fod gan fyrddau gwasanaethau cyhoeddus rôl hanfodol i'w chwarae yn gweithio gyda chymunedau i wella eu cynlluniau a'u strategaethau llesiant, ac yna i wneud yn siŵr eu bod yn cael eu gweithredu'n briodol, gan weithio yn y ffordd drawsbynciol honno ar draws y cyrff sector cyhoeddus. Ac wrth gwrs, mae gennym waith pwyllgorau craffu'r awdurdodau lleol ac yn wir, comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, yn sicrhau eu bod yn effeithiol yn y ffordd honno. Rwy'n meddwl tybed beth y byddech yn ei ddweud am rôl Llywodraeth Cymru yn llunio trosolwg o effeithiolrwydd gwaith y byrddau gwasanaethau cyhoeddus, ac a oes angen yr haen ychwanegol honno o waith craffu a chymorth, os oes ei angen, i wneud yn siŵr fod y byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn gweithio'n effeithiol ac yn effeithlon ledled Cymru.

15:00

We do, as a Government, provide a package of national support as well as a programme of targeted support for regional funding, and regular drop-in sessions to enable PSBs to test their emerging thinking. We also work with the future generation commissioner's office to ensure there's a consistency of approach to PSBs across the country. We're seeing some very positive early examples of this. I and the Member for Newport East will be aware that the Gwent PSBs are driving forward on their Thriving Places project and programme, and I'm looking forward to seeing that succeed. In Neath Port Talbot, the children's community projects pilot in Sandfields West is something where there's a very real focus being brought to bear in that community. The Presiding Officer will be especially interested in the work taking place in Ceredigion on climate change, and we look forward to seeing the results of that work.

But I think the Member does identify an important issue, and that is of scrutiny and to ensure that scrutiny does occur of the work of public services boards and that that is done in an appropriate way and an appropriate fashion. I hope his committee, when it reports on these matters, will reflect on these issues, and I certainly look forward to reading the report of the committee on this, and I undertake to take forward the considerations of the committee in a positive way.

Fel Llywodraeth, rydym yn darparu pecyn cymorth cenedlaethol yn ogystal â rhaglen o gymorth wedi'i dargedu ar gyfer cyllid rhanbarthol, a sesiynau galw heibio rheolaidd i alluogi byrddau gwasanaethau cyhoeddus i brofi'r syniadau sy'n datblygu ganddynt. Rydym hefyd yn gweithio gyda swyddfa comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol i sicrhau bod y dull o weithredu byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn gyson ledled y wlad. Rydym yn gweld rhai enghreifftiau cynnar cadarnhaol iawn o hyn. Mae'r Aelod dros Ddwyrain Casnewydd a minnau yn ymwybodol fod byrddau gwasanaethau cyhoeddus Gwent yn bwrw ymlaen â'u rhaglen Lleoedd Ffyniannus, ac edrychaf ymlaen at weld honno'n llwyddo. Yng Nghastell-nedd Port Talbot, mae cynllun peilot y prosiectau cymunedol i blant yng Ngorllewin Sandfields wedi creu ffocws real iawn yn y gymuned honno. Bydd gan y Llywydd ddiddordeb arbennig yn y gwaith sy'n digwydd yng Ngheredigion ar newid hinsawdd, ac edrychwn ymlaen at weld canlyniadau'r gwaith hwnnw.

Ond credaf fod yr Aelod yn nodi mater pwysig, sef craffu a sicrhau ei fod yn digwydd ar waith y byrddau gwasanaethau cyhoeddus a'i fod yn cael ei wneud mewn modd priodol. Rwy'n gobeithio y bydd ei bwyllgor, wrth adrodd ar y materion hyn, yn myfyrio arnynt, ac yn sicr rwy'n edrych ymlaen at ddarllen adroddiad y pwyllgor ar hyn, ac rwy'n ymrwymo i fwrw ymlaen ag ystyriaethau'r pwyllgor mewn ffordd gadarnhaol.

Cabinet Secretary, one of the aims of the Caerphilly public services board is to improve the health of everyone living in this area and to require public bodies to think about the long-term impacts of their decisions to prevent persistent problems such as health inequalities. What advice would you give to Caerphilly public services board on how to react to the council's plans to close more than half of the leisure centres in the borough, with the effect of depriving people of convenient access to leisure facilities at a time when levels of childhood obesity in Caerphilly are above the Welsh national average, please?

Ysgrifennydd y Cabinet, un o amcanion bwrdd gwasanaethau cyhoeddus Caerffili yw gwella iechyd pawb sy'n byw yn yr ardal a'i gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus feddwl am effeithiau hirdymor eu penderfyniadau i atal problemau parhaus megis anghydraddoldebau iechyd. Pa gyngor fyddech chi'n ei roi i fwrdd gwasanaethau cyhoeddus Caerffili ar sut i ymateb i gynlluniau'r cyngor i gau mwy na hanner y canolfannau hamdden yn y fwrdeistref, gyda'r effaith o amddifadu pobl o fynediad cyfleus at gyfleusterau hamdden ar adeg pan fo lefelau gordewdra ymhlith plant yng Nghaerffili yn uwch na'r cyfartaledd cenedlaethol yng Nghymru, os gwelwch yn dda?

It has long been my approach in this role not to comment on individual decisions of individual authorities; I don't think that's a right and proper way for a Minister to respond, or to provide commentary on the decisions of local authorities as we go forward. But I will say this—I will say that improving health outcomes is an absolutely essential role for all PSBs, and the way in which they do it will reflect the priorities of that particular area.

Ers tro, fy null o weithredu yn y rôl hon yw peidio â gwneud sylwadau ar benderfyniadau unigol awdurdodau unigol; nid wyf yn credu bod honno'n ffordd gywir na phriodol i Weinidog ymateb, na rhoi sylwadau ar benderfyniadau awdurdodau lleol wrth symud ymlaen. Ond rwyf am ddweud hyn—rwyf am ddweud bod gwella canlyniadau iechyd yn rôl gwbl hanfodol i bob bwrdd gwasanaethau cyhoeddus, a bydd y ffordd y maent yn gwneud hynny'n adlewyrchu blaenoriaethau'r ardal benodol honno.

Digartrefedd Ymhlith Pobl Ifanc
Youth Homelessness

7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am waith Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc? OAQ52675

7. Will the Cabinet Secretary provide an update on Welsh Government work to tackle youth homelessness? OAQ52675

Welsh Government commissioned the Wales Centre for Public Policy to produce research on youth homelessness prevention. Their report, due to be published next month, will help inform future policy and funding decisions, including the allocation of the previously announced additional £10 million for youth homelessness. 

Mae Llywodraeth Cymru wedi comisiynu Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru i gynhyrchu ymchwil ar atal digartrefedd ymhlith pobl ifanc. Bydd eu hadroddiad, a fydd yn cael ei gyhoeddi fis nesaf, yn helpu i lywio polisïau’r dyfodol a phenderfyniadau cyllidol, gan gynnwys y dyraniad o £10 miliwn ychwanegol a gyhoeddwyd yn flaenorol ar gyfer digartrefedd ymhlith pobl ifanc.

I thank you for that, Cabinet Secretary. The launch of the new ministerial group in June, the purpose of which is to tackle youth homelessness and oversee the housing first projects, is a very welcome way forward, and it does demonstrate a commitment by the Welsh Government to ending youth homelessness, and working collaboratively will also help to achieve that aim. At the beginning of the year, I recall you saying that you had approved funding for a number of those projects within various local authorities and that those would be used for the first model in terms of that housing. I know that it's extremely early days, but I am keen to know if you have any feedback from those projects as yet and, if you do, how you intend to progress that and roll that out more widely across Wales.

Diolch i chi am hynny, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae lansiad y grŵp gweinidogol newydd ym mis Mehefin, gyda'r diben o fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc a goruchwylio prosiectau tai yn gyntaf, yn gam ymlaen sydd i'w groesawu'n fawr, ac mae'n dangos ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddileu digartrefedd ymhlith pobl ifanc, a bydd gweithio cydweithredol hefyd yn helpu i gyflawni'r nod hwnnw. Ar ddechrau'r flwyddyn, rwy'n cofio i chi ddweud eich bod wedi cymeradwyo cyllid ar gyfer nifer o'r prosiectau hynny mewn gwahanol awdurdodau lleol ac y byddai'r rheini'n cael eu defnyddio ar gyfer y model tai yn gyntaf hwnnw. Gwn ei bod yn gynnar o hyd, ond rwy'n awyddus i wybod a ydych wedi cael unrhyw adborth o'r prosiectau eto ac os ydych, sut y bwriadwch ddatblygu'r rheini a'u cyflwyno'n ehangach ledled Cymru.

Thank you very much for the question. We have been having regular feedback from those initial pilot projects, and we're using what we're learning from them now to fund a further series of what we're calling housing first trailblazer projects, and I was able to announce the first of those earlier on this week.

I'm aware, actually, of some discussions that are taking place in the Mid and West Wales region, particularly with one local authority and their partners, to explore how they could potentially bring forward a working housing first model. I very much welcome that and, obviously, offer any support Welsh Government can provide in those discussions, and encourage others within the region to come forward with their plans as well. It is important, as you say, that housing first takes a collaborative approach, which is why the ministerial task and finish group does contain or include representation from across Welsh Government, but also those organisations that work with young people and vulnerable people; the justice service is involved and so on. So, we will continue learning what we can from the pilot projects and having those discussions with the experts on the group to see how we can take things forward. I would encourage the local authorities who haven't yet rolled out or had the opportunity to roll out housing first in their area to look at the housing first principles, because it's important, actually, that we do stick to those principles.

I had the real privilege of meeting Dr Sam Tsemberis last week. He's the person who actually invented housing first in New York city. It was really good to have the discussion with him about how housing first as a model and an approach to supporting complex people with complex needs is just as relevant in New York city as it is to the most rural parts of Wales, and he was saying that the thing we have to remember is it's housing first, but not housing only. And, so, it's important that when local authorities and their partners are rolling out the housing first model they stick to the housing principles and also work in that collaborative way you described to ensure that the support is there for people at the point when they're ready to have it.

Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn. Rydym wedi bod yn cael adborth rheolaidd o'r prosiectau peilot cychwynnol hynny, ac rydym yn defnyddio'r hyn rydym yn ei ddysgu oddi wrthynt yn awr i ariannu cyfres bellach o'r hyn rydym yn eu galw'n brosiectau arloesi tai yn gyntaf, ac roeddwn yn gallu cyhoeddi'r cyntaf o'r rheini yn gynharach yr wythnos hon.

Rwy'n ymwybodol, mewn gwirionedd, o rai o'r trafodaethau sy'n digwydd yn rhanbarth Canolbarth a Gorllewin Cymru, yn enwedig gydag un awdurdod lleol a'u partneriaid, i archwilio sut y gallent gyflwyno model tai yn gyntaf sy'n gweithio. Rwy'n croesawu hynny'n fawr iawn ac yn amlwg, rwy'n cynnig unrhyw gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei ddarparu yn y trafodaethau hynny, ac yn annog eraill yn y rhanbarth i gyflwyno eu cynlluniau yn ogystal. Mae'n bwysig, fel y dywedwch, fod tai yn gyntaf yn mabwysiadu dull cydweithredol, a dyna pam fod y grŵp gorchwyl a gorffen gweinidogol yn cynnwys cynrychiolaeth o bob rhan o Lywodraeth Cymru, ond hefyd y sefydliadau sy'n gweithio gyda phobl ifanc a phobl agored i niwed; mae'r gwasanaeth cyfiawnder yn rhan o hyn ac yn y blaen. Felly, byddwn yn parhau i ddysgu yr hyn a allwn o'r prosiectau peilot ac yn parhau i gael trafodaethau gyda'r arbenigwyr yn y grŵp i weld sut y gallwn fwrw ymlaen â phethau. Buaswn yn annog yr awdurdodau lleol nad ydynt wedi cyflwyno tai yn gyntaf eto, neu nad ydynt wedi cael cyfle i gyflwyno tai yn gyntaf yn eu hardal, i edrych ar egwyddorion tai yn gyntaf, oherwydd mae'n bwysig, mewn gwirionedd, ein bod yn glynu wrth yr egwyddorion hynny.

Cefais y fraint fawr o gyfarfod â Dr Sam Tsemberis yr wythnos diwethaf. Ef yw'r un a ddyfeisiodd tai yn gyntaf yn ninas Efrog Newydd mewn gwirionedd. Roedd yn dda cael trafodaeth gydag ef ynglŷn â'r modd y mae tai yn gyntaf fel model ac fel dull o gefnogi pobl gymhleth ag anghenion cymhleth yr un mor berthnasol yn ninas Efrog Newydd ag ydyw i rannau mwyaf gwledig Cymru, ac roedd yn dweud mai'r hyn sy'n rhaid i ni ei gofio yw mai tai yn gyntaf ydyw, ond nid tai yn unig. Ac felly, mae'n bwysig, pan fydd awdurdodau lleol a'u partneriaid yn cyflwyno'r model tai yn gyntaf, eu bod yn cadw at egwyddorion tai yn gyntaf a hefyd yn gweithio yn y ffordd gydweithredol rydych wedi'i disgrifio i sicrhau bod y cymorth ar gael i bobl ar y pwynt pan fyddant yn barod i'w gael.

15:05

Ac yn olaf, cwestiwn 8, Helen Mary Jones.

Finally, question 8, Helen Mary Jones. 

Dyrannu Arian i Gynghorau
Allocating Money to Councils

8. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cael ynghylch fformiwla sy'n seiliedig ar anghenion i ddyrannu arian i gynghorau? OAQ52674

8. What discussions has the Cabinet Secretary had regarding a needs-based formula for allocating money to councils? OAQ52674

We and local government continue to work in partnership to explore ways to improve the existing needs-based funding formula, to better reflect authorities’ relative need to spend.

Mae llywodraeth leol a ninnau yn parhau i weithio mewn partneriaeth i archwilio ffyrdd o wella'r fformiwla ariannu gyfredol sy'n seiliedig ar anghenion, er mwyn gwella'r modd yr eir ati i adlewyrchu angen cymharol awdurdodau i wario.

Thank you, Cabinet Secretary. Since returning to this place, I've received a number of representations from local authorities in my own area, particularly in my own region and particularly in Powys, who contend that—and this will not be a new point made to you, I'm sure—the current formula creates difficulties for people in rural areas. For example, if you are a family on low wages living in rural Powys, you need two cars in order to be able to access employment at all. Will you continue to keep the formula under review, Cabinet Secretary, and will you give consideration, particularly with the concerns that people have about the potential impact of Brexit on rural Wales and on the rural economy—will you look again at some of those factors that might be indications of wealth in more urban communities, but are simply indications of survival in rural ones? 

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Ers dychwelyd i'r lle hwn, rwyf wedi cael nifer o sylwadau gan awdurdodau lleol yn fy ardal fy hun, yn fy rhanbarth fy hun ac ym Mhowys yn arbennig, sy'n dadlau—ac rwy'n siŵr na fydd hwn yn bwynt newydd i chi—fod y fformiwla gyfredol yn creu anawsterau i bobl mewn ardaloedd gwledig. Er enghraifft, os ydych yn deulu ar gyflogau isel sy'n byw yng nghefn gwlad Powys, rydych angen dau gar er mwyn gallu cael mynediad at gyflogaeth o gwbl. A wnewch chi barhau i gadw'r fformiwla o dan adolygiad, Ysgrifennydd y Cabinet, ac a wnewch chi roi ystyriaeth, yn enwedig o ystyried pryderon pobl am effaith bosibl Brexit ar y Gymru wledig a'r economi wledig—a wnewch chi edrych eto ar rai o'r ffactorau a allai fod yn arwyddion o gyfoeth mewn cymunedau mwy trefol, ond sydd ond yn arwyddion o oroesiad mewn cymunedau gwledig?

The Presiding Officer will be aware that one of my first acts as a Member here back in 2007 was to undertake a review of rural poverty and deprivation in rural communities and the memory of that investigation stays with me today. We understand that poverty in rural Wales can be very different to poverty in urban communities. We understand that very well. The formula does seek to review those issues and does seek to ensure that all authorities receive fair funding that meets the needs that they have. We recognise that the quantum available to us this year and next year is not what we would wish it to be, and the responsibility for that lies not with the formula but with the failed austerity policies pursued by the United Kingdom Conservative Government. We were told by the Prime Minister this morning that austerity is over. My fear is Brexit will mean that, for rural Wales especially, austerity will be deepened and broadened and lengthened, and not ended in the way that the Prime Minister has somewhat naïvely believed.

Bydd y Llywydd yn ymwybodol mai un o fy ngweithredoedd cyntaf fel Aelod yma yn ôl yn 2007 oedd cynnal adolygiad o dlodi ac amddifadedd gwledig mewn cymunedau gwledig ac rwy'n cofio'r ymchwiliad hwnnw hyd heddiw. Rydym yn deall y gall tlodi yng nghefn gwlad Cymru fod yn wahanol iawn i dlodi mewn cymunedau trefol. Rydym yn deall hynny'n dda iawn. Mae'r fformiwla'n ceisio adolygu'r materion hynny ac mae'n ceisio sicrhau bod pob awdurdod yn cael cyllid teg sy'n diwallu'r anghenion sydd ganddynt. Rydym yn cydnabod nad yw'r swm sydd ar gael i ni eleni a'r flwyddyn nesaf yr hyn y byddem yn dymuno iddo fod, ac nid y fformiwla sy'n gyfrifol am hynny ond yn hytrach y polisïau cyni aflwyddiannus a ddilynir gan Lywodraeth Geidwadol y Deyrnas Unedig. Dywedodd Prif Weinidog y DU y bore yma fod cyni wedi dod i ben. Rwy'n ofni y bydd Brexit yn golygu y bydd cyni'n dyfnhau ac yn ehangu ac yn cynyddu, yn enwedig yn y Gymru wledig, ac na fydd yn dod i ben yn y ffordd y mae'r Prif Weinidog braidd yn naïf yn ei gredu.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. 

Thank you, Cabinet Secretary. 

3. Cwestiynau Amserol
3. Topical Questions

Yr eitem nesaf yw'r cwestiynau amserol, ond ni chafwyd unrhyw gwestiynau amserol wedi'u gosod. 

The next item is the topical questions, but no topical questions were submitted. 

4. Datganiadau 90 Eiliad
4. 90-second Statements

Ac felly'r datganiadau 90 eiliad. Mark Isherwood. 

So, we move to the 90-second statements. Mark Isherwood. 

Diolch, Llywydd. October is Cerebral Palsy Awareness Month, and next Saturday is awareness day. Cerebral palsy is the most common childhood disability in the world, affecting one in every 400 children across the UK. Around 70 babies born in Wales this year will have cerebral palsy. It affects posture and movement as a result of brain damage. It can also affect sensation, perception, cognition, communication, and eating and drinking. It makes activities such as walking, talking, dressing and fine motor skills, which most of us take for granted, difficult.

Well, Bobath children's therapy centre Wales, a specialist centre for the whole of Wales providing therapy for children who have cerebral palsy, are developing a cerebral palsy register. They would like Wales to have the benefits that other countries with registers do, such as: knowing the size and distribution of the population of individuals who have cerebral palsy in Wales; being able to map services against populations; the ability to plan care and services for a known population; the ability to incorporate hip surveillance into the register and reduce the incidence of dislocating hips and the need for surgery; being able to include Wales data and population research into cerebral palsy and interventions; and increasing the voice of people who have cerebral palsy.

We therefore call on the Welsh Government to help make this happen and engage with the cerebral palsy community and Bobath to help many children, parents, carers and families in Wales on this basis. Diolch.

Diolch, Lywydd. Mae mis Hydref yn Fis Ymwybyddiaeth Parlys yr Ymennydd, a bydd yn ddiwrnod ymwybyddiaeth ddydd Sadwrn nesaf. Parlys yr ymennydd yw'r anabledd plentyndod mwyaf cyffredin yn y byd, ac mae'n effeithio ar un o bob 400 o blant ledled y DU. Bydd tua 70 o fabanod a enir yng Nghymru eleni yn dioddef o barlys yr ymennydd. Mae'n effeithio ar osgo a symudiad o ganlyniad i niwed i'r ymennydd. Gall hefyd effeithio ar synhwyriad, canfyddiad, gwybyddiaeth, cyfathrebu, a bwyta ac yfed. Mae'n gwneud gweithgareddau megis cerdded, siarad, gwisgo a sgiliau echddygol manwl y mae'r rhan fwyaf ohonom eu cymryd yn ganiataol, yn anodd.

Wel, mae canolfan therapi plant Bobath Cymru, canolfan arbenigol ar gyfer Cymru gyfan sy'n darparu therapi ar gyfer plant sydd â pharlys yr ymennydd, yn datblygu cofrestr parlys yr ymennydd. Byddent yn hoffi i Gymru gael y manteision y mae gwledydd eraill sydd â chofrestri'n eu gweld, megis gwybod beth yw maint a dosbarthiad y boblogaeth o unigolion sydd â pharlys yr ymennydd yng Nghymru; gallu mapio gwasanaethau yn erbyn poblogaethau; gallu cynllunio gofal a gwasanaethau ar gyfer poblogaeth hysbys; gallu cynnwys gwyliadwriaeth cluniau yn y gofrestr a lleihau nifer yr achosion o ddatgymaliad cluniau a'r angen am lawdriniaeth; gallu cynnwys data Cymru ac ymchwil poblogaeth ar barlys yr ymennydd ac ymyriadau; a chryfhau llais pobl sydd â pharlys yr ymennydd.

Felly rydym yn galw ar Lywodraeth Cymru i helpu i sicrhau bod hyn yn digwydd ac i ymgysylltu â'r gymuned o bobl sydd â pharlys yr ymennydd a Bobath i helpu llawer o blant, rhieni, gofalwyr a theuluoedd yng Nghymru ar y sail hon. Diolch.

15:10
Cynigion i ethol Aelodau i bwyllgorau
Motions to elect Members to Committees

Yr eitem nesaf yw'r cynnig i ethol Aelodau i bwyllgorau. Yn unol â Rheolau Sefydlog 12.24 ac 12.40, rwy'n cynnig bod y cynigion i ethol yr Aelodau i bwyllgorau yn cael eu grwpio ar gyfer eu trafod a'u pleidleisio. Rydw i'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynigion yn ffurfiol—Julie James.

The next item is the motion to elect Members to committees, and, in accordance with Standing Orders 12.24 and 12.40, I propose that the motions to elect Members to committees are grouped for debate and voting. I call on a member of the Business Committee to move the motion formally—Julie James.

Cynnig NDM6822 Elin Jones

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.3, yn ethol Caroline Jones (Annibynnol) yn aelod o’r Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu yn lle Neil Hamilton (Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig).

Cynnig NDM6823 Elin Jones

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.3, yn ethol Neil Hamilton (Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig) yn aelod o’r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon.

Motion NDM6822 Elin Jones

To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.3, elects Caroline Jones (Independent) as a Member of the Culture, Welsh Language and Communications Committee in place of Neil Hamilton (United Kingdom Independence Party).

Motion NDM6823 Elin Jones

To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.3, elects Neil Hamilton (United Kingdom Independence Party) as a Member of the Health, Social Care and Sport Committee.

Cynigiwyd y cynigion.

Motions moved.

Moved.

Cynigiwyd y cynnig.

Y cwestiwn yw a ddylid derbyn y cynigion. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynigion yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

The proposal is to agree the motions. Does any Member object? The motions are therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynigion yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motions agreed in accordance with Standing Order 12.36.

5. Cynnig i ddiwygio Rheolau Sefydlog
5. Motion to amend Standing Orders

Mae hynny'n dod â ni at yr eitem nesaf, sef y cynnig i ddiwygio'r Rheolau Sefydlog. Galwaf ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yn ffurfiol—Julie James.

That brings us to our next item, which is the motion to amend Standing Orders. I call on a member of the Business Committee to move the motion formally—Julie James.

Cynnig NDM6817 Elin Jones

Cynnig bod y Cynulliad Cenedlaethol, yn unol â Rheol Sefydlog 33.2:

1. Yn ystyried Adroddiad y Pwyllgor Busnes, ‘Diwygio Rheolau Sefydlog: Gweithredu Deddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018’, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 26 Medi 2018.

2. Yn cymeradwyo’r cynnig i adolygu Rheolau Sefydlog 21 a 27, a chyflwyno Rheolau Sefydlog newydd 30B a 30C, fel y nodir yn Atodiad B i Adroddiad y Pwyllgor Busnes.

Motion NDM6817 Elin Jones

To propose that the National Assembly, in accordance with Standing Order 33.2:

1. Considers the Report of the Business Committee ‘Amending Standing Orders: Implementation of the European Union (Withdrawal) Act 2018’ laid in the Table Office on 26 September 2018.

2. Approves the proposal to revise Standing Orders 21 and 27, and to introduce new Standing Orders 30B and 30C, as set out in Annex B of the Report of the Business Committee.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Moved.

Cynigiwyd y cynnig.

Thank you, Llywydd. I welcome the opportunity to speak on this debate about the changes to Standing Orders that arise as a consequence of the European Union (Withdrawal) Act 2018. In July, my committee reported on operational matters relating to the scrutiny of regulations that will arise as a result of the 2018 Act. We made 12 recommendations, nine of which had implications for Standing Orders.

Our report focused on three areas of the Act that enable the making of regulations by the Welsh Ministers and UK Ministers. First, we looked at the powers of the Welsh Ministers to deal with deficiencies in UK law arising from the UK’s withdrawal from the European Union, including the mechanism for a committee to sift certain regulations to see whether they should be subject to the affirmative rather than the negative procedure.

Secondly, we looked at the powers of UK Ministers to act in devolved areas and how they should be scrutinised. And, last but not least, we considered how we should scrutinise regulations made by UK Ministers to restrict the National Assembly’s legislative competence, having regard to the inter-governmental agreement between the Welsh and UK Governments.

Overall, we are content with the changes being made to Standing Orders and welcome that the Constitutional and Legislative Affairs Committee will take on responsibility for sifting regulations arising from the 2018 Act. I would, however, like to draw the Assembly’s attention to two aspects of the changes being made.  

In respect of our second recommendation, namely that criteria for sifting regulations should be published, we have since written to the Government, effectively accepting their proposal that they should be included in Standing Orders. This reflects an earlier recommendation in a report we published in February about the legislation as it was being scrutinised in the UK Parliament. 

We remain disappointed, however, that our third recommendation has not been reflected in the new Standing Order proposals. Our recommendation related to the sifting mechanisms and the circumstances in which the Welsh Government does not agree with a committee's recommendation to require the application of the affirmative procedure to the making of regulations, rather than the negative procedure. The aim of our recommendation was to require that the Welsh Government should make a statement explaining why they do not agree with a committee recommendation before the regulations are made—i.e signed into law. To that end, it sought to mirror provisions in the 2018 Act that apply to UK Ministers. The Act’s provisions did not apply to the Welsh Ministers because there was insufficient parliamentary time for the UK Government to obtain the National Assembly’s consent for the changes.

Having accepted our recommendation, the Welsh Government suggested an approach to the Business Committee, namely of laying a statement as part of the explanatory memorandum. For regulations subject to the negative procedure, an explanatory memorandum is laid after regulations are made. The Business Committee’s report on the changes to Standing Orders indicates that the benefits of our recommendation were outweighed by the practical advantages of the Welsh Government’s alternative proposal, which is now replicated in Standing Order 27.9B.

The timing of when a statement is laid may seem trivial, but the parliamentary process and trust in that process are a vital part of our democracy. There is a clear and important point of principle here, which is why it's important that this matter goes on the record. If the committee were to recommend to uplift regulations from negative to affirmative procedure, then under the proposed Standing Order, Assembly Members will only be made aware of a Welsh Government decision to reject the recommendation after the regulations have been made, and therefore signed into law. So, this potentially nullifies the purpose of the sifting mechanism. That mechanism was included in the 2018 Act as a means of preventing an excessive transfer of power from the legislature to the Executive. In our view, practical advantages of process should not be at the expense of constitutional propriety and good practice, so we have therefore sought a formal explanation from the Welsh Government for suggesting its alternative approach, and we look forward to receiving a written response in due course. We will also keep a close eye on the quality of the statements made by the Welsh Government as to why they disagree with a recommendation of the committee, if that situation arises. We note that poor-quality statements could increase the likelihood of Assembly Members tabling motions to annul negative resolution regulations. So, in the meantime, we intend to keep a watching brief on the impact of Standing Order 27.9B, and we may, if we consider it appropriate, suggest changes in the future.  

Turning briefly to two other matters, I'm very grateful to the leader of the house for advising us, in line with recommendation 4 of our report, that some 50 regulations will be required to correct deficiencies in domestic EU law, and we look forward to receiving an update on the number of regulations that will be required to correct deficiencies in directly applicable EU instruments. Planning our work programme to accommodate the increased number of regulations because of Brexit will be essential, and it is for that reason that recommendation 6 of our report suggested that we enter into an agreement with the Welsh Government about managing the scrutiny of Brexit-related regulations. It is therefore very pleasing that the committee and the Welsh Government have agreed the terms of a protocol to enable the scrutiny of correcting regulations to be as efficient and effective as possible. And I'd like to thank the Cabinet Secretary and the leader of the house for the very positive and constructive discussions that we've had, and we've been able to achieve what I think is an important, and groundbreaking for this Assembly, protocol. So, on behalf of the committee, I look forward to working with the Government on this important constitutional legislation and the challenges that we will be facing up to as a result of Brexit in due course.

Diolch i chi, Lywydd. Rwy'n croesawu'r cyfle i siarad yn y ddadl hon am y newidiadau i'r Rheolau Sefydlog sy'n codi o ganlyniad i Ddeddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018. Ym mis Gorffennaf, adroddodd fy mhwyllgor ar faterion gweithredol yn ymwneud â chraffu ar reoliadau a fydd yn codi o ganlyniad i Ddeddf 2018. Gwnaethom 12 o argymhellion, ac roedd naw ohonynt yn effeithio ar y Rheolau Sefydlog.

Roedd ein hadroddiad yn canolbwyntio ar dri maes yn y Ddeddf sy'n galluogi Gweinidogion Cymru a Gweinidogion y DU i wneud rheoliadau. Yn gyntaf, gwnaethom edrych ar bwerau Gweinidogion Cymru i ymdrin â diffygion yng nghyfraith y DU yn deillio o ymadawiad y DU â'r Undeb Ewropeaidd, gan gynnwys y mecanwaith sy'n galluogi pwyllgor i ddidoli rheoliadau penodol i weld a ddylent fod yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol yn hytrach na'r weithdrefn negyddol. 

Yn ail, edrychasom ar bwerau Gweinidogion y DU i weithredu mewn meysydd sydd wedi'u datganoli a sut y dylid craffu arnynt. Ac yn olaf ond nid yn lleiaf, buom yn ystyried sut y dylem graffu ar reoliadau a wnaed gan Weinidogion y DU i gyfyngu ar gymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol, o ystyried y cytundeb rhynglywodraethol rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU.

Yn gyffredinol, rydym yn fodlon gyda'r newidiadau a wneir i'r Rheolau Sefydlog ac yn croesawu'r ffaith y bydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn cymryd cyfrifoldeb dros ddidoli rheoliadau sy'n deillio o Ddeddf 2018. Fodd bynnag, hoffwn dynnu sylw'r Cynulliad at ddwy agwedd ar y newidiadau sy'n cael eu gwneud.  

O ran ein hail argymhelliad, sef y dylid cyhoeddi'r meini prawf ar gyfer didoli rheoliadau, rydym wedi ysgrifennu at y Llywodraeth ers hynny yn derbyn eu cynnig, i bob pwrpas, y dylid eu cynnwys yn y Rheolau Sefydlog. Mae hyn yn adlewyrchu argymhelliad cynharach mewn adroddiad a gyhoeddwyd gennym ym mis Chwefror am y ddeddfwriaeth wrth iddi gael ei chraffu yn Senedd y DU.

Rydym yn siomedig o hyd, fodd bynnag, na chafodd ein trydydd argymhelliad ei adlewyrchu yng nghynigion newydd y Rheolau Sefydlog. Roedd ein hargymhelliad yn ymwneud â'r mecanweithiau didoli a'r amgylchiadau lle nad yw Llywodraeth Cymru'n cytuno ag argymhelliad y pwyllgor y dylid cymhwyso'r weithdrefn gadarnhaol wrth wneud rheoliadau, yn hytrach na'r weithdrefn negyddol. Nod ein hargymhelliad oedd ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru wneud datganiad yn egluro pam nad ydynt yn cytuno ag argymhelliad pwyllgor cyn i'r rheoliadau gael eu gwneud—hynny yw, cyn iddynt gael eu rhoi ar waith yn gyfreithiol. I'r perwyl hwnnw, ceisiodd adlewyrchu darpariaethau yn Neddf 2018 sy'n berthnasol i Weinidogion y DU. Nid oedd darpariaethau'r Ddeddf yn berthnasol i Weinidogion Cymru gan nad oedd digon o amser seneddol i Lywodraeth y DU geisio cydsyniad y Cynulliad Cenedlaethol i'r newidiadau.

Ar ôl derbyn ein hargymhelliad, awgrymodd Llywodraeth Cymru ddull o weithredu i'r Pwyllgor Busnes, sef gwneud datganiad fel rhan o'r memorandwm esboniadol. Ar gyfer rheoliadau sy'n ddarostyngedig i'r weithdrefn negyddol, gosodir y memorandwm esboniadol ar ôl gwneud rheoliadau. Mae adroddiad y Pwyllgor Busnes ar y newidiadau i'r Rheolau Sefydlog yn nodi bod manteision ein hargymhelliad wedi eu gorbwyso gan fanteision ymarferol cynnig amgen Llywodraeth Cymru, sydd bellach wedi'i nodi yn Rheol Sefydlog 27.9B.

Efallai fod amseriad gosod datganiad i'w weld yn ddibwys, ond mae'r broses seneddol a'r ymddiriedaeth yn y broses honno yn rhan hanfodol o'n democratiaeth. Mae pwynt amlwg a phwysig o egwyddor yma, a dyna pam ei bod yn bwysig i'r mater hwn gael ei gofnodi. Pe bai'r pwyllgor yn argymell newid rheoliadau o'r weithdrefn negyddol i'r weithdrefn gadarnhaol, o dan y Rheol Sefydlog arfaethedig ni fydd Aelodau'r Cynulliad ond yn cael gwybod am benderfyniad Llywodraeth Cymru i wrthod yr argymhelliad ar ôl i'r rheoliadau gael eu gwneud, ac felly ar ôl iddynt gael eu rhoi ar waith yn gyfreithiol. Felly, gallai hyn ddirymu diben y dull didoli. Cafodd y mecanwaith hwnnw ei gynnwys yn Neddf 2018 fel ffordd o atal trosglwyddo pŵer gormodol o'r ddeddfwrfa i'r Weithrediaeth. Yn ein barn ni, ni ddylai manteision ymarferol proses fod ar draul priodoldeb cyfansoddiadol ac arferion da, felly rydym wedi gofyn am eglurhad ffurfiol gan Lywodraeth Cymru pam yr awgrymodd ei dull amgen, ac edrychwn ymlaen at gael ymateb ysgrifenedig maes o law. Byddwn hefyd yn cadw llygad agos ar ansawdd y datganiadau a wneir gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â pham eu bod yn anghytuno ag argymhelliad gan y pwyllgor, os yw'r sefyllfa honno'n codi. Nodwn y gallai datganiadau gwael gynyddu'r tebygolrwydd y bydd Aelodau'r Cynulliad yn cyflwyno cynigion i ddirymu rheoliadau penderfyniadau negyddol. Felly, yn y cyfamser, rydym yn bwriadu cadw golwg ar effaith Rheol Sefydlog 27.9B, ac fe allem awgrymu newidiadau yn y dyfodol os ydym yn ystyried bod hynny'n briodol.

Gan droi at ddau fater arall yn gyflym, rwy'n ddiolchgar iawn i arweinydd y tŷ am ein cynghori, yn unol ag argymhelliad 4 ein hadroddiad, y bydd angen oddeutu 50 o reoliadau i unioni diffygion yng nghyfraith ddomestig yr UE, ac edrychwn ymlaen at dderbyn diweddariad ar nifer y rheoliadau y bydd eu hangen i unioni diffygion mewn offerynnau UE sy'n uniongyrchol berthnasol. Bydd cynllunio ein rhaglen waith i ddarparu ar gyfer y cynnydd yn nifer y rheoliadau o ganlyniad i Brexit yn hanfodol, a dyna'r rheswm pam fod argymhelliad 6 yn ein hadroddiad wedi awgrymu ein bod yn llunio cytundeb gyda Llywodraeth Cymru mewn perthynas â rheoli'r craffu ar reoliadau sy'n gysylltiedig â Brexit. Felly, mae'n braf fod y pwyllgor a Llywodraeth Cymru wedi cytuno ar delerau protocol er mwyn i waith craffu ar reoliadau cywiro fod mor effeithlon ac effeithiol â phosibl. Hoffwn ddiolch hefyd i Ysgrifennydd y Cabinet ac arweinydd y tŷ am y trafodaethau cadarnhaol ac adeiladol iawn a gawsom, ac rydym wedi gallu cyflawni'r hyn y credaf ei fod yn brotocol pwysig sy'n torri tir newydd ar gyfer y Cynulliad hwn. Felly, ar ran y pwyllgor, edrychaf ymlaen at weithio gyda'r Llywodraeth ar y ddeddfwriaeth gyfansoddiadol bwysig hon a'r heriau y byddwn yn eu hwynebu maes o law o ganlyniad i Brexit.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.

15:15

Thank you. The leader of the house to reply to the debate.

Diolch. Arweinydd y tŷ i ymateb i'r ddadl.

Thank you, Deputy Presiding Officer. Just simply to say that, of course, we hope that—. We're very happy to have worked very closely with the committee; we did indeed have a very constructive meeting about a number of these issues. On the one area that remains slightly contentious between us, we are, of course, very happy to provide an explanation to the Assembly as to our reasons, if we should decide not to follow the procedure recommended by the sifting committee. Of course we hope this will not happen. There will be numerous opportunities in the course of the discussion of the SI where an early warning system could possibly be put in place, and I am very happy to say to the Member, and to all of the Members of the Senedd, that we will keep this under close review, and should it prove to be any sort of problem, we will of course work with the committee to review the Standing Orders. But it's very much a stop-gap provision. We hope it will not happen. We consider that the inclusion of the information within the explanatory memorandum when the SI is laid will assist Members. They will have all the information in one place to decide on the response. They will have 40 non-recess days to table and lay an annulment motion, and the early warning system will list forthcoming negative resolution SIs in any event, so the committee will be able to identify those where a sifting recommendation has not been followed, should such a thing happen—which we very seriously hope it will not. So, on that basis, Deputy Presiding Officer, I commend the motion to the house.

Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddweud yn syml, wrth gwrs, ein bod yn gobeithio bod—. Rydym yn falch iawn o fod wedi gweithio'n agos iawn gyda'r pwyllgor; yn wir, cawsom gyfarfod adeiladol iawn am nifer o'r materion hyn. O ran yr un maes sy'n parhau i fod ychydig yn ddadleuol rhyngom, rydym yn hapus iawn i ddarparu esboniad ynglŷn â'n rhesymau i'r Cynulliad wrth gwrs, pe baem yn penderfynu peidio â dilyn y weithdrefn a argymhellwyd gan y pwyllgor didoli. Wrth gwrs, rydym yn gobeithio na fydd hyn yn digwydd. Bydd nifer o gyfleoedd yn ystod y drafodaeth ar yr offeryn statudol lle gellid rhoi system rhybudd cynnar ar waith, ac rwy'n hapus iawn i ddweud wrth yr Aelod, a holl Aelodau'r Senedd, y byddwn yn cadw llygad agos ar hyn, ac os bydd yn peri unrhyw fath o broblem, byddwn yn gweithio gyda'r pwyllgor, wrth gwrs, i adolygu'r Rheolau Sefydlog. Ond darpariaeth llanw bwlch ydyw yn bendant iawn. Rydym yn gobeithio na fydd yn digwydd. Credwn y bydd cynnwys y wybodaeth o fewn y memorandwm esboniadol wrth osod yr offeryn statudol o gymorth i'r Aelodau. Bydd yr holl wybodaeth ar gael iddynt mewn un man fel y gallant benderfynu ar yr ymateb. Bydd ganddynt 40 diwrnod di-dor i gyflwyno a gosod cynnig dirymu, a beth bynnag, bydd y system rhybudd cynnar yn rhestru offerynnau statudol penderfyniad negyddol sydd ar y ffordd, felly bydd y pwyllgor yn gallu nodi'r rheini lle nad yw argymhelliad didoli wedi cael ei ddilyn, pe bai rhywbeth o'r fath yn digwydd—ac rydym yn gobeithio'n fawr iawn na fydd yn digwydd. Felly, ar y sail honno, Ddirprwy Lywydd, cymeradwyaf y cynnig i'r tŷ.

Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

6. Dadl ar adroddiad y Pwyllgor Deisebau: Deiseb P-04-682 Sgrinio Rheolaidd ar gyfer Diabetes Math 1 mewn Plant a Phobl Ifanc
6. Debate on the Petitions Committee report: Petition P-04-682 Routine Screening for Type 1 Diabetes in Children and Young People

We now move to item 6 on the agenda this afternoon, which is the debate on the Petitions Committee report, 'Petition P-04-682: Routine Screening for Type 1 Diabetes in Children and Young People'. I call on the Chair of the committee to move the motion. David Rowlands.

Symudwn ymlaen yn awr at eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma, sef y ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Deisebau: 'Deiseb P-04-682: Sgrinio Rheolaidd ar gyfer Diabetes Math 1 mewn Plant a Phobl Ifanc'. Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i gynnig y cynnig. David Rowlands.

Cynnig NDM6814 David J. Rowlands

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Ddeisebau ar Deiseb P-04-682, 'Sgrinio Rheolaidd ar gyfer Diabetes Math 1 mewn Plant a Phobl Ifanc', a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 13 Gorffennaf 2018.

Motion NDM6814 David J. Rowlands

To propose that the National Assembly for Wales:

Notes the report of the Petitions Committee on Petition P-04-682, 'Routine Screening for Type 1 Diabetes in Children and Young People', which was laid in the Table Office on 13 July 2018.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Dirprwy Lywydd. I'm pleased to open this important debate on behalf of the Petitions Committee. The circumstances behind the petition that we are discussing today have been extremely moving for all the members of the committee. The petition was submitted by the family of Peter Baldwin. Peter, who was 13 and from Cardiff, tragically died in January 2015 from the effects of undiagnosed type 1 diabetes.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch o agor y ddadl bwysig hon ar ran y Pwyllgor Deisebau. Mae amgylchiadau'r ddeiseb a drafodwn heddiw wedi bod yn hynod o emosiynol i holl aelodau'r pwyllgor. Cyflwynwyd y ddeiseb gan deulu Peter Baldwin. Yn drasig iawn, bu farw Peter, a oedd yn 13 oed ac o Gaerdydd, ym mis Ionawr 2015 o effeithiau diabetes math 1 na wnaed diagnosis ohono.

Type 1 diabetes is an autoimmune condition under which the pancreas does not produce insulin. The body requires insulin in order to convert glucose from food into energy and, without it, that glucose remains in the bloodstream leading to high blood sugar levels. Though type 1 diabetes can occur at any age, it is most commonly diagnosed under the age of 15. There are approximately 1,400 children with diabetes in Wales, the vast majority of which—around 96 per cent—have type 1 diabetes.

Some of us in this Chamber today will know that the onset of type 1 diabetes can be extremely rapid, as well as extremely dangerous. Unfortunately, awareness of type 1 diabetes and the most common symptoms of the condition do not have a high enough public profile, and improving both the recognition and the diagnosis of type 1 is the primary thrust of this petition. As the effects of undetected type 1 diabetes can be fatal, early diagnosis of the condition is absolutely critical. However, it is also the case that the common symptoms can easily be mistaken for other less dangerous conditions. Those symptoms—known as the four Ts—are crucial to this afternoon’s debate. They are: toilet; thirsty; tired; and thinner. And, I feel that, as we may have more than those people just in this Chamber listening to this debate, I'd like to reiterate those four Ts: toilet—an increased need to urinate; thirsty; tired; and thinner. Given that we would hope that we would have a wider audience than this Chamber, I shall again reiterate those points: toilet—an increased need to urinate; thirsty; tired; and thinner.

Because of the difficulties in diagnosing type 1, and because of its relative rarity, around a quarter of the cases are not diagnosed until the patient is in diabetic ketoacidosis—I'm sorry if I haven't said that correctly—or, commonly known as DKA. Tragically, this was the situation faced by Peter and his family. Peter was given an on-the-spot diagnosis of type 1 diabetes and DKA by a rapid-response paramedic who had used a finger-prick blood test, on New Year’s Day 2015. Twenty-four hours earlier, Peter had been seen by a GP who had diagnosed a chest infection, based upon his symptoms, and prescribed antibiotics, but who had not used a finger-prick test. The paramedic immediately called an ambulance, and Peter was admitted to hospital. Despite the treatment he received, it was too late to save his life.

I want to pay a tribute to Peter’s family at this point. The petition was submitted by Peter’s grandfather, Anthony, and the compassion, drive and clear-sightedness of the whole family has been apparent to the Petitions Committee through our deliberations. In particular, Peter’s parents, Beth and Stuart, and his sister, Lia, have courageously strived to ensure that the tragedy experienced by their family should lead to improvements for others. It is also notable how they have conducted their campaign in an extremely positive way. The petition is just one aspect of their efforts to raise public awareness of type 1 diabetes, as well as significant funds for Diabetes UK Cymru. I am convinced that these efforts have already had a major impact, and the whole family should be immensely proud of everything they have achieved so far.

Turning now to the committee’s report on the petition and to our recommendations, we have considered a wide range of issues in relation to the identification and diagnosis of type 1 diabetes among children and young people. The petition was first received in March 2016. Although the petition refers to 'routine screening' for type 1 amongst children and young people, the committee established that the Baldwin family’s primary focus is on the need to improve early diagnosis of type 1 diabetes, and awareness of the condition amongst both health professionals and the public. It has been agreed by all involved in the petition that this would be best achieved through ensuring that the appropriate tests are carried out when a person presents with the four Ts symptoms of type 1.

Cyflwr awto-imiwn yw diabetes math 1 lle nad yw'r pancreas yn cynhyrchu inswlin. Mae'r corff angen inswlin er mwyn troi glwcos o fwyd yn egni a hebddo, mae'r glwcos yn aros yn llif y gwaed gan arwain at lefelau siwgr uchel yn y gwaed. Er bod diabetes math 1 yn gallu digwydd ar unrhyw oedran, yn fwyaf arferol gwneir diagnosis ohono mewn plant o dan 15 oed. Mae diabetes ar oddeutu 1,400 o blant yng Nghymru, ac mae'r mwyafrif helaeth ohonynt—tua 96 y cant—yn achosion o ddiabetes math 1.

Bydd rhai ohonom yn y Siambr hon heddiw yn gwybod y gall diabetes math 1 ddatblygu'n eithriadol o gyflym, a gall hynny fod yn eithriadol o beryglus. Yn anffodus, nid oes digon o ymwybyddiaeth o ddiabetes math 1 ac nid oes proffil cyhoeddus digon uchel i symptomau mwyaf cyffredin y cyflwr, a gwella adnabyddiaeth a diagnosis o ddiabetes math 1 yw prif fyrdwn y ddeiseb hon. Gan fod effeithiau diabetes math 1 heb ddiagnosis yn gallu bod yn angheuol, mae diagnosis cynnar o'r cyflwr yn gwbl hanfodol. Fodd bynnag, mae'n wir hefyd y gellir camgymryd y symptomau cyffredin yn rhwydd am gyflyrau eraill llai peryglus. Mae'r symptomau hynny—a elwir yn 4T—yn allweddol i'r ddadl hon y prynhawn yma, sef; tŷ bach—awydd i wneud dŵr yn amlach; teimlo'n sychedig; teimlo'n flinedig; teneuach. Ac oherwydd ei bod yn bosibl fod mwy o bobl yn gwrando ar y ddadl hon na'r rhai sydd yn y Siambr, hoffwn ailadrodd y 4T: tŷ bach—awydd i wneud dŵr yn amlach; teimlo'n sychedig; teimlo'n flinedig; teneuach. O ystyried y byddem yn gobeithio y byddai gennym gynulleidfa ehangach na'r un sydd gennym yn y Siambr, rwyf am ailadrodd y pwyntiau hyn