National Assembly for Wales

I call Members to order. 

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Economy and Transport, and the first question is from Llyr Gruffydd. 

Diolch. Mae'r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a ddiweddarwyd yn 2017, yn nodi ein rhaglen ar gyfer y tair blynedd nesaf a thu hwnt ledled Cymru.

Diolch am eich ateb. Mae'r A483, wrth gwrs, ffordd rydych yn gyfarwydd â hi—ffordd osgoi Wrecsam—yn briffordd allweddol ar gyfer gogledd-ddwyrain Cymru ac mae angen gwelliannau ers sawl blwyddyn bellach i'r cyffyrdd sy'n ei chysylltu â'r dref, a chyfrifoldeb Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yw hynny. Credaf i chi alw cyffordd Ffordd Rhuthun yn gynharach eleni yn beryglus wedi damwain drasig lle bu farw beiciwr. Nawr, fe fyddwch yn ymwybodol, wrth gwrs, nad honno yw’r unig ddamwain a ddigwyddodd yn ddiweddar ar y gyffordd honno, ac yn wir, mae’r materion hyn yn llesteirio datblygiad economaidd yr ardal. Yn ôl ym mis Mai, fe gyhoeddoch chi, wrth gwrs, y byddai'r problemau gyda'r gyffordd yn cael eu datrys o fewn tair blynedd ac y byddai arian yn cael ei ddarparu. Rydym chwe mis i mewn i'r cyfnod hwnnw o dair blynedd, bron â bod. Felly, tybed a allwch roi'r newyddion diweddaraf inni ynglŷn ag a fydd yr arian hwnnw’n cael ei ddarparu, gan fod y bobl leol, wrth gwrs, yn awyddus i fwrw ymlaen a sicrhau bod hyn yn digwydd.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn atodol ac ymddiheuro am beidio ag ateb ei gwestiwn cyntaf yn Gymraeg? Byddaf yn ymdrechu i wneud hynny pan ofynnir cwestiynau imi yn Gymraeg yn y dyfodol.

Mae'r Aelod yn llygad ei le o ran y tagfeydd ar yr A483 a'r ffyrdd sy'n arwain at y gefnffordd bwysig honno, a Ffordd Rhuthun yn benodol. Mae problem benodol gyda'r golau trylifo gwyrdd ar gyffordd Ffordd Rhuthun, ac mae angen i’r awdurdod lleol ei datrys. Rwy’n gohebu â Chyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam mewn perthynas â'r mater penodol hwnnw. Ond mae'r Aelod hefyd yn llygad ei le fod angen rhoi sylw i gyffyrdd 3 i 6 ar yr A483. Rwy'n falch o ddweud ein bod yn datblygu astudiaeth o atebion ar gyfer lleddfu’r tagfeydd ar y cyffyrdd hynny. Rydym bellach ar ail gam proses WelTAG Llywodraeth Cymru. Mae hynny wedi'i gomisiynu a disgwylir y bydd yr ateb a ffafrir yn cael ei nodi ar ddechrau 2020, gyda’r gwaith i gychwyn wedi hynny.

Yn ychwanegol at hyn, rydym hefyd wedi nodi ymyriad, fel rhan o'r rhaglen mannau cyfyng gwerth £24 miliwn, ar gyfer yr A483 yn benodol o gwmpas cylchfan Halton i'r de o'r gyffordd benodol honno y cyfeiria’r Aelod ati. Felly, mae gwaith eisoes yn mynd rhagddo ar roi sylw i'r holl gyffyrdd hynny a chylchfan Halton.

Ddiwedd mis Mehefin, cyhoeddodd Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru ddogfen gynnig ddrafft yn rhoi gweledigaeth dwf ar gyfer gogledd Cymru, a nodai fod cysylltiadau trafnidiaeth gwael a’r seilwaith ffisegol yn amharu ar amser teithio, yn enwedig i ganolfannau mawr, ac yn cynnwys pum parth teithio integredig yr oeddent yn awyddus i ganolbwyntio arnynt, gan gynnwys yr A483 a chanol tref Wrecsam yn ogystal â Glannau Dyfrdwy a draw hyd at ogledd Ynys Môn. Sut ydych yn ymateb i'r datganiad yn y cynllun neu'r ddogfen gynnig hon eu bod yn ceisio cefnogaeth Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru i gael mwy o allu a hyblygrwydd i wneud penderfyniadau ar lefel ranbarthol pan fo’n hymagwedd ni yn 'hyrwyddo rhanbartholdeb a datganoli'? Gwn eich bod wedi gwneud sylwadau ar hyn wrth ateb fy nghwestiynau o'r blaen, ond mae amser wedi bod bellach. A allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â’ch ymagwedd tuag at hyn?

Yn sicr. A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau atodol a dweud fy mod yn croesawu'r cynnig yn y ddogfen gynnig ar gyfer y pum parth allweddol hynny yn fawr iawn? Rwyf hefyd yn croesawu’r galw yn y ddogfen gynnig i greu corff trafnidiaeth rhanbarthol. Credaf y gallai hyn fod o fudd enfawr o ran cyflymu'r cynnydd sy'n cael ei wneud o ran trafnidiaeth gyhoeddus a seilwaith trafnidiaeth yn y rhanbarth. Edrychaf ymlaen at y misoedd nesaf ac at herio cynigion bargen dwf gogledd Cymru yn y sesiynau herio a sicrhau ein bod yn cael bargen deg nid yn unig gan Lywodraeth Cymru, ond gan Lywodraeth y DU hefyd, a bod awdurdodau lleol hefyd yn gallu cyfrannu er mwyn sicrhau bod y cyfle unigryw hwn yn cael cymaint o effaith â phosibl ar gyfer pobl gogledd Cymru.

Ysgrifennydd y Cabinet, y mis diwethaf, croesawais eich datganiad ar y buddsoddiad mewn cerbydau yng ngogledd Cymru i helpu i wella trafnidiaeth ar draws y rhanbarth. Fodd bynnag, mae'n siomedig y bydd yn rhaid i rannau o ogledd Cymru fodloni ar drenau 30 oed a arferai fod yn drenau rheilffyrdd ardal, yn wahanol i dde Cymru, a fydd yn cael rhai newydd sbon. Ysgrifennydd y Cabinet, a fyddech chi'n dweud bod hon yn fargen deg i ogledd Cymru?

Iawn. Yn gyntaf oll, a gaf fi ddweud y bydd y trenau newydd cyntaf a fydd yn cael eu rhoi ar y traciau ym masnachfraint Cymru a'r gororau, a fydd yn dechrau fis nesaf, yn mynd ar draciau yng ngogledd Cymru? Byddant yn gwasanaethu gogledd Cymru yn gyntaf. Ond mae'r Aelod yn nodi ateb Vivarail ar gyfer un llwybr penodol—y llwybr o Wrecsam i Bidston. Nawr, y rheswm pam y ffafriwyd yr opsiwn hwnnw yn hytrach na cherbydau eraill, ac er eu bod, yn wir, yn seiliedig ar hen gerbydau rheilffyrdd tanddaearol, mewn gwirionedd maent wedi cael eu gwagio, eu hadnewyddu, a'u hailgynllunio. Maent yn edrych, yn teimlo ac yn gweithredu fel trenau newydd sbon. Fodd bynnag, y rheswm pam y dewisom ni’r opsiwn hwnnw, Lywydd, yw nad ydym am i’r gwasanaethau ddod i ben yn Bidston; rydym am eu gweld yn parhau drwodd i Lerpwl. A’r unig ffordd y gallwn wneud hynny yw drwy ddefnyddio trenau deufodd, gan fod yn rhaid i chi gludo locomotifau trydan drwy'r twnnel o dan Afon Merswy. Ac felly, am y rheswm hwnnw, fe ddewisom ni’r ateb hwnnw. Mae’n rhaid inni fynd i’r afael â rhai heriau rheoleiddiol, ond er mwyn gwneud hynny, mae'n rhaid inni gael yr opsiwn deufodd. A phe baem wedi archebu trenau newydd ar y cam hwn, ni fyddem wedi gallu cyflymu'r broses o sicrhau bod rheilffordd Wrecsam i Bidston yn cael ei hymestyn o Wrecsam yr holl ffordd i Lerpwl.

Gwnaf. Rwy'n falch iawn y bydd gan reilffordd y Cambrian gerbydau newydd o 2022. Byddant yn drenau CAF o gerbydau diesel, a byddant yn cael eu gwneud yma yng Nghymru. Bydd gan reilffordd Calon Cymru hefyd gerbydau newydd o 2022, a byddant yn gerbydau dosbarth 170 cwbl adnewyddedig.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae nifer o etholwyr a sefydliadau twristiaeth wedi cysylltu â mi ynglŷn â'r posibilrwydd y gall rhai o gerbydau rheilffordd y Cambrian a rheilffordd Calon Cymru fod yn gerbydau arsyllu, fel y gellir mwynhau ein golygfeydd godidog—rwy'n siŵr fod y Gweinidog Diwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon yn cytuno â mi—mewn ffordd debyg i'r hyn sy'n digwydd yng Nghanada, yn y Mynyddoedd Creigiog. A oes unrhyw ystyriaeth wedi'i rhoi i hyn, Ysgrifennydd y Cabinet?

Wel, a gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Mae'n gwneud awgrym gwreiddiol iawn. Rwy'n cyfarfod â Trafnidiaeth Cymru heddiw a byddaf yn codi'r cwestiwn y mae wedi'i ofyn i mi yn y Siambr. Mae ceir arsyllu yn nodwedd ddeniadol ar nifer o drenau, gan gynnwys rheilffordd treftadaeth Llangollen, a gwn fod sawl Aelod yn y Siambr hon yn gyfarwydd iawn â honno. Ac mae'n rhywbeth y buaswn yn sicr yn awyddus i'w ystyried ar gyfer rheilffordd Calon Cymru.

Questions from the party spokespersons now. The UKIP spokesperson, David Rowlands.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf wedi llongyfarch y Llywodraeth ar Faes Awyr Caerdydd sawl tro yn y gorffennol, ond rwy'n teimlo rheidrwydd i dynnu eich sylw, ac felly, sylw cynulleidfa ehangach, gobeithio, at gyfleuster a ddarperir gan y maes awyr fel rhan o'u cyfleuster anableddau cudd, sy'n blaenoriaethu pobl ag anableddau o'r fath. Ysgogwyd fy sylwadau gan wybodaeth a gefais am bâr a gafodd brofiad ofnadwy mewn maes awyr arall yn y DU gyda'u plentyn awtistig, ond a oedd wedi defnyddio'r cyfleuster uchod ym Maes Awyr Caerdydd wedi hynny. Roeddent yn rhyfeddu at ansawdd y gwasanaeth a gawsant. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi y bydd arloesi fel hyn yn helpu i ehangu enw da Maes Awyr Caerdydd lawn cymaint â'i berfformiad economaidd?

Cytunaf yn llwyr â'r union bwynt hwnnw, ac fe'i gwnaed yn dda iawn gan yr Aelod. A gaf fi ddiolch iddo am godi pwynt hanfodol ynglŷn â mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus? Ac o ran maes awyr rhyngwladol Caerdydd yn benodol, bydd yr Aelod yn ymwybodol y bydd uwchgynllun newydd ar gyfer yr ased penodol hwnnw yn cael ei gyflwyno er mwyn galluogi i'r maes awyr ymdopi â mwy o lawer o deithwyr ac awyrennau yn y dyfodol. Ac a gaf fi hefyd fanteisio ar y cyfle hwn i longyfarch yr Aelod ar gael ei ailbenodi i'r swydd benodol hon?

Diolch yn fawr am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwyf am symud yn bell iawn oddi wrth Faes Awyr Caerdydd gyda fy nghwestiwn nesaf. Tynnwyd fy sylw, Ysgrifennydd y Cabinet, at y ffaith bod defnyddwyr trafnidiaeth gyhoeddus yn ardal Trefddyn ym Mhont-y-pŵl wedi eu hynysu, i bob pwrpas, ar ôl 7.30 yr hwyr. Ymddengys mai hwn yw'r bws olaf sy'n cludo pobl o ganol y dref i'r ystâd hon. Wrth gwrs, ceir effaith ar y busnesau yn y dref, yn enwedig y tafarndai, o ystyried bod yn rhaid i'w cwsmeriaid naill ai adael mewn pryd i ddal y bws olaf neu dalu am dacsi. Ni all llawer ohonynt fforddio hynny ac felly maent yn gadael yn gynnar. Mae'r landlordiaid, felly, yn colli cwsmeriaid gwerthfawr ac mae canol y dref yn ddiffaith ar ôl yr amser hwn. Gall hyn, wrth gwrs, fod yn wir am lawer o drefi'r Cymoedd. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn credu bod hon yn sefyllfa dderbyniol?

Nac ydw, ac unwaith eto, mae'n bwynt a wnaed yn dda iawn. Byddaf yn codi'r pwynt hwn gyda Trafnidiaeth Cymru a chyda'r adran drafnidiaeth yn Llywodraeth Cymru. Ond credaf ei bod yn bwysig nodi dau ymyriad a buddsoddiad pwysig a fydd yn cael eu gwneud dros y misoedd a'r blynyddoedd nesaf. Y cyntaf, wrth gwrs, yw metro de-ddwyrain Cymru, a'r ail yw'r diwygiad radical o wasanaethau bysiau lleol yng Nghymru, a rhyngddynt byddant yn ffurfio gwasanaeth trafnidiaeth gyhoeddus integredig llawer gwell a fydd yn gwasanaethu cymunedau fel y rhai a nodwyd gennych heddiw.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb cadarnhaol iawn. A gaf fi droi yn awr, Ysgrifennydd y Cabinet, at graffu ar brosiectau? Fel Ysgrifennydd y Cabinet, rydych wedi cychwyn nifer o brosiectau a mentrau a luniwyd i hybu perfformiad economaidd Cymru. Yr hyn sy'n peri pryder yw'r ffaith ei bod hi'n ymddangos nad oes gan lawer o'r rhain amserlenni neu dargedau penodol ar gyfer gwerthuso'r cynnydd. Ysgrifennydd y Cabinet, does bosib nad yw'n ofyniad sylfaenol ar gyfer unrhyw brosiect y dylai gynnwys dulliau mesur o'r fath fel y gellir craffu'n iawn arnynt. Nid yw fframweithiau polisi penagored yn arwydd o lywodraethu da. Onid yw hyn yn rhoi'r argraff nad oes llawer o hyder y bydd y prosiectau a'r mentrau hyn yn cyflawni fel y rhagwelwyd?

Credaf ei bod yn bwysig cytuno ar ganlyniadau ar gyfer unrhyw brosiect sy'n derbyn arian cyhoeddus. Ond yn Llywodraeth Cymru, mae gennym hefyd ddangosyddion llesiant, sy'n ddangosyddion cyson a ddefnyddir ar draws y Llywodraeth, ac o ran rhaglenni datblygu economaidd, rwy'n gobeithio fy mod wedi bod yn gwbl glir yn y pwyllgor yr wythnos diwethaf wrth roi sicrwydd i'r Aelodau y byddwn hefyd yn mynd ar drywydd craffu a herio rhyngwladol gan y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd a chyrff rhyngwladol clodfawr ac adnabyddus eraill.

The Plaid Cymru spokesperson, Adam Price.

Diolch, Lywydd. A yw Llywodraeth Cymru wedi cytuno ar drefniant ffi gwarant gydag Aston Martin mewn perthynas â'u safle yn Sain Tathan?

Ni allaf ddatgelu unrhyw wybodaeth fasnachol sensitif i'r Aelod. Fodd bynnag, gallaf roi sicrwydd iddo fy mod wedi gofyn i swyddogion adolygu'r holl ohebiaeth a'r holl gytundebau ac i sicrhau y gellir rhannu cymaint o fanylion â phosibl gyda'r Aelodau. Bydd hynny'n cael ei wneud ar fyrder a chyn gynted â phosibl.

A gaf fi fanteisio ar y cyfle hwn hefyd i ddymuno'n dda i'r Aelod yng nghyhoeddiad yr etholiad ddydd Gwener, ac os nad yw'n llwyddo i ennill yr etholiad hwnnw y mae'n cymryd rhan ynddo ar hyn o bryd, gobeithio y caiff ei ailbenodi i'r swydd hon?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei eiriau caredig, ond efallai y gallwn ddychwelyd at y mater dan sylw. Roedd honno'n ddyfais dda i wyro'r sylw, oherwydd, mewn gwirionedd, nid oes gan y cwmni bryderon ynglŷn â chyfrinachedd masnachol yn yr achos hwn, gan eu bod wedi cadarnhau bod cytundeb ffi gwarant gyda Llywodraeth Cymru yn bodoli yn y prosbectws y maent newydd ei gyhoeddi mewn perthynas â'r cynnig arfaethedig i gyhoeddi cyfrannau'r cwmni ar gyfnewidfa stoc Llundain. Mae'r ddogfen honno'n cyfeirio'n benodol, a dyfynnaf, ar dudalen 188, at:

drefniant ffi gwarant a gytunwyd gyda Llywodraeth Cymru mewn perthynas â meddiannaeth Aston Martin Lagonda o safle Sain Tathan.

Nawr, rydych eisoes wedi gwrthod cadarnhau bodolaeth y trefniant hwn mewn cwestiynau ysgrifenedig. Nid ydych wedi cymryd y cyfle i'w gadarnhau yn awr. O gofio bod y cwmni bellach wedi'i wneud yn gyhoeddus, a allwch gadarnhau pwy sy'n gwarantu beth i bwy yn y trefniant hwn, ac i bwy y telir y ffioedd? A ydym yn iawn i dybio bod Llywodraeth Cymru wedi gwarantu cyfran o ddyled Aston Martin a bod Llywodraeth Cymru yn cael ffi am hynny—y math o gytundeb a oedd ynghlwm wrth gynnig Cylchffordd Cymru? A pham fod cwmni preifat yn fwy agored gyda'r cyhoedd ynglŷn â defnydd o arian cyhoeddus na'r Llywodraeth sydd i fod i warchod budd y cyhoedd?

Gan fod yr Aelod bellach wedi nodi'r union gytundeb y cyfeiria ato yn y ddogfen honno, rwy'n fwy na pharod i weithio gydag Aston Martin i sicrhau y darperir cymaint o wybodaeth â phosibl. Ond ni chredaf y dylem golli golwg ar y ffaith ein bod wedi gallu denu Aston Martin i Gymru o ganlyniad uniongyrchol i negodi medrus swyddogion Llywodraeth Cymru. Mae'r ffaith bod Aston Martin bellach yn cytuno y dylai Sain Tathan fod yn gartref i drydaneiddio yn deillio o'n gallu i ddenu Aston Martin i Gymru. Mae'n bwysig dathlu llwyddiant mawr pan fydd yn glanio ar garreg ein drws a phan ydym wedi ymladd yn galed amdano. Dyna'n union a wnaethom. Gallai Aston Martin Lagonda fod wedi mynd i nifer o leoedd gyda'u buddsoddiad. Yn hytrach, fe ddewision nhw fan hyn—Cymru—i fuddsoddi ac i greu swyddi gwerthfawr ac i wella brand rhyngwladol Cymru.

Edrychwch, Ysgrifennydd y Cabinet, nid yw hyn yn dda o gwbl—. Yn hytrach nag ychydig o eiriau o longyfarchiadau, beth am ychydig eiriau o edifeirwch gan Ysgrifennydd y Cabinet am fethu â bod yn dryloyw, wedi i'r wybodaeth, yn y bôn, gael ei llusgo allan ohonoch gan fod y cwmni wedi penderfynu ei bod iawn ac yn addas gwneud y wybodaeth hon yn gyhoeddus, ac eto, rydych wedi gwrthod ymateb drwy gydol yr amser? Ym mhwyllgor yr economi yr wythnos diwethaf, ac mewn ymateb i gwestiynau dro ar ôl tro gan y BBC, mae eich swyddogion wedi gwrthod cadarnhau a yw Aston Martin wedi derbyn arian ychwanegol ar gyfer eu rhaglen ymchwil a datblygu y tu hwnt i'r £5.8 miliwn y cawsoch eich gorfodi i'w ddatgan gan y Comisiynydd Gwybodaeth. Y rheswm a roddwyd am hynny gan eich adran oedd sensitifrwydd mewn perthynas â chyhoeddi cyfrannau'r cwmni ar y farchnad stoc. Onid yw hyn yn hynod o broblemus, Ysgrifennydd y Cabinet? Mae dadansoddwyr wedi dweud yn benodol, ac wedi cyfeirio at driniaeth mantolen Aston Martin o'u cyllideb ymchwil a datblygu, eu penderfyniad i'w gyfalafu fel ased yn hytrach na'i gofrestru fel cost, fel rheswm dros amau eu prisiad o £5 biliwn. Onid oes gan y cyhoedd, fel dinasyddion ac fel darpar fuddsoddwyr, hawl i wybod os yw arian cyhoeddus yn cael ei ddefnyddio o bosibl i chwyddo pris y cyfranddaliadau? Oni ddylem ddisgwyl i chi fel Llywodraeth weithredu er budd y cyhoedd, nid er budd masnachol cwmni preifat, wrth benderfynu a ddylid gwneud gwybodaeth yn gyhoeddus? Ni ddylid masnachu democratiaeth, Ysgrifennydd y Cabinet, hyd yn oed yn gyfnewid am addewid o swyddi.

Rwy'n cytuno'n llwyr, ond fel rwyf wedi'i ddweud eisoes, fel y dywedais yr wythnos diwethaf, mae swyddogion yn ceisio cyngor ynghylch y wybodaeth y gellir ei datgelu ar hyn o bryd. Rwy'n gobeithio'n fawr y gallwn ryddhau cymaint o wybodaeth â phosibl ynglŷn â'r cyhoeddiad diweddaraf, gan y credaf y bydd yn creu argraff fawr ar yr Aelod, ond gwn fod yr Aelod yn barod iawn i gondemnio unrhyw elfen o unrhyw gytundeb ar greu swyddi a arweinir gan Lywodraeth Cymru. Buaswn wrth fy modd pe bai ychydig yn fwy parod i'n llongyfarch pan ydym yn denu buddsoddiadau enfawr i Gymru—buddsoddiadau sy'n diogelu ein heconomi ar gyfer y dyfodol ac yn darparu gwaith i gannoedd o bobl. [Torri ar draws.] Gwelwn yno wrthodiad i gydnabod llwyddiant Llywodraeth Cymru yn denu Aston Martin Lagonda i'n gwlad i greu cannoedd o swyddi gwerthfawr.

Conservative spokesperson, Russell George.

Diolch, Lywydd. Byddaf yn teimlo fy mod yn cael fy ngadael allan os na chaf fy llongyfarch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mewn ychydig wythnosau, wrth gwrs, bydd y gwaith o redeg gwasanaethau rheilffyrdd yn cael ei drosglwyddo gan Arriva i weithredwr newydd y fasnachfraint, KeolisAmey. O gofio maint y buddsoddiad cyhoeddus yng nghytundeb y fasnachfraint newydd, yn ogystal â phwysigrwydd gwasanaethau rheilffyrdd i deithwyr a busnesau ledled Cymru, rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi ei bod yn hanfodol sicrhau gwelliannau cyflym a digonol i'r gwasanaethau hynny o ganlyniad i'r contract rheilffyrdd hwnnw sy'n werth £5 biliwn.

A gaf i eich holi, i gychwyn, ynglŷn â gohirio lansiad y gwasanaethau rhwng Caer a Lime Street yn Lerpwl? Fis Mai diwethaf, cwblhaodd Network Rail welliant gwerth £19 miliwn i'r seilwaith i ganiatáu i'r gwasanaethau ddechrau ym mis Rhagfyr, fel sydd wedi'i addo ers blynyddoedd lawer. Mae Trenau Arriva Cymru wedi recriwtio gyrwyr ar gyfer y trenau, ond mae Trafnidiaeth Cymru wedi datgan yn ddiweddar iawn yn ystod yr ychydig wythnosau diwethaf nad oes digon o drenau bellach ar gyfer y gwasanaethau newydd hynny, ac o ganlyniad, efallai y bydd oedi cyn y caiff y gwasanaethau eu darparu. Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf fi ofyn i chi gadarnhau os yw hyn yn wir, ac os felly, pryd y gall cymudwyr ddisgwyl i'r gwasanaethau hynny gychwyn?

Felly, yn y pwyllgor yr wythnos diwethaf, credaf fy mod wedi amlinellu'r rheswm pam rydym yn gweld oedi, nid yn unig yn yr achos hwn ond drwy'r sector rheilffyrdd yn y DU, o ran darparu cerbydau newydd, ac mae hynny'n bennaf gan mai un ymgyrch a fu gan Lywodraeth y DU yn y degawd diwethaf, sef trydaneiddio cymaint o reilffyrdd y DU â phosibl. Rhoddwyd y gorau i hynny wedyn, ac ers hynny, nid yw'r cyflenwad diesel, neu'r cyflenwad o drenau diesel, wedi rhaeadru i lawr. O ganlyniad i'r ffaith nad yw hynny wedi digwydd, cafwyd cynnydd yn nifer yr archebion ar gyfer unedau diesel newydd, ar ôl i Lywodraeth y DU ganslo rhaglenni trydaneiddio, ac arweiniodd hynny wedyn at oedi o ran eu cyflenwi. Nid yw'n rhywbeth sy'n unigryw i Trafnidiaeth Cymru. Gallaf ddweud, fodd bynnag, o ganlyniad i'r oedi rhwng mis Rhagfyr a'r gwanwyn, ein bod wedi gallu negodi estyniad ar gyfer y gwasanaeth newydd sbon hwnnw fel na fydd y trenau yn gweithredu rhwng Lerpwl a Chaer gan ddefnyddio cromlin Halton; yn wir, byddant yn dod i mewn i Gymru. Felly, bydd y gwasanaeth newydd cyntaf i gael ei ddarparu ar fasnachfraint Cymru a'r gororau, gallaf sicrhau'r Aelodau, yn gwasanaethu Cymru yn ogystal ag ardal y gororau.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Credaf mai'r pryder fydd bod 'newid gweddnewidiol' yn ymadrodd sydd wedi'i daflu o gwmpas, ac mae'r disgwyliadau wedi codi'n sylweddol. Yr haf hwn, fe nodoch chi y byddai gwasanaethau newydd ar ddydd Sul ac yn gynnar yn y bore yn cael eu lansio ym mis Rhagfyr. Mae amserlenni ledled y DU, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn newid ddwywaith y flwyddyn yn unig, a Rhagfyr 18 yw'r cyfle cyntaf i'r gweithredwr newydd wneud gwelliannau. Nawr, ym mis Mehefin eleni, Ysgrifennydd y Cabinet, fe gadarnhaoch chi y byddai Merthyr Tudful ac Aberdâr yn cael gwasanaethau ychwanegol yn gynnar yn y bore i orsaf Caerdydd Canolog yn ystod yr wythnos o fis Rhagfyr ymlaen; yn ogystal, byddai amserlen wasanaeth brawf ar reilffordd Aberdâr yn cael ei rhoi ar waith ar sail barhaol; a byddai gwasanaeth ychwanegol ar fore Sul yn cael ei gyflwyno rhwng Llandudno a Chaer, er mwyn pontio'r bwlch yn yr amserlen bresennol. Nawr, ychydig wythnosau yn unig sydd gennym, wrth gwrs, cyn newid yr amserlen ym mis Rhagfyr, ac ar hyn o bryd mae Trafnidiaeth Cymru yn dweud, 'Byddwn yn cadarnhau manylion y gwasanaethau hyn cyn gynted ag y gallwn.' Unwaith eto, Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch gadarnhau bod y gwelliannau hyn i'r gwasanaethau yn parhau i fod ar amser?

Dyna yw ein bwriad, ond byddaf yn sicrhau heddiw, pan fyddaf yn cyfarfod â phrif weithredwr Trafnidiaeth Cymru, ei fod yn rhoi'r sicrwydd hwnnw i'r Aelodau cyn gynted â phosibl. Dylwn ddweud hefyd fod yr Aelod yn llygad ei le: mae'r gwersi rydym wedi'u dysgu o'r llanastr amserlennu ledled llawer o'r DU wedi ein harwain—wrth ystyried yr opsiynau ar gyfer symud dyddiad cyflwyno'r gwasanaethau uniongyrchol o Lerpwl i Wrecsam o'r gwanwyn i fis Rhagfyr, fel y bwriadwyd yn wreiddiol, fe benderfynom ni, er mwyn gwneud hynny, fod yn rhaid iddo fod yn addewid cadarn a dibynadwy. O ystyried y gwersi rydym wedi'u dysgu ynglŷn ag amserlennu tynn, fe benderfynom ni na fyddai'n sicrwydd dibynadwy inni ei roi i bobl.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. A gaf fi ofyn, os ydych yn cyfarfod â Trafnidiaeth Cymru yn ddiweddarach heddiw—a gaf fi ofyn i chi roi ar y cofnod eich bod yn gwbl hyderus fod yr adnoddau rheolaethol, gweinyddol ac ariannol cywir gan Trafnidiaeth Cymru at eu defnydd i sicrhau darpariaeth a goruchwyliaeth effeithiol mewn perthynas â masnachfraint newydd Cymru a'r gororau o 15 Hydref?

Gwnaf, a thrwy'r llythyr cylch gwaith, mae Trafnidiaeth Cymru yn gweithredu yn unol â chanllawiau caeth. Maent wrthi'n recriwtio llawer mwy o bobl â sgiliau ychwanegol i sicrhau y bydd y fasnachfraint newydd yn llwyddiant. Rwy'n canolbwyntio'n benodol ar hyn o bryd ar sicrhau bod gwybodaeth am y fasnachfraint newydd yn cael ei chyfleu'n gywir ac yn drylwyr i grwpiau cymunedol, i deithwyr, ac i aelodau etholedig. Felly, rwy'n falch fod Trafnidiaeth Cymru, yn enwedig yn ystod y rhaglen recriwtio bresennol, yn ystyried cynyddu capasiti o fewn eu tîm cyfathrebu.

Gwnaf. Gallaf roi sicrwydd i'r Aelod ein bod yn cymryd camau sylweddol i fynd i'r afael â thagfeydd ac i wella dibynadwyedd amserau teithio, drwy ein rhaglen mannau cyfyng, a thrwy welliannau i drafnidiaeth gyhoeddus a thrwy gynorthwyo awdurdodau lleol i fynd i'r afael, eu hunain, â phroblemau lleol allweddol.

Wel, fel y gŵyr unrhyw un sy'n gwrando ar Radio Wales yn y bore, bydd tagfeydd rhwng unrhyw le o gwmpas cyffordd 47 a chyffordd 41. Mae hyn i'w ddisgwyl bob bore at ei gilydd. Mae systemau llywio â lloeren, wrth gwrs, yn rhan o'r broblem, gan eu bod, yn gyffredinol, yn darparu llwybr 'ar hyd yr M4' os ydych yn mynd i unrhyw le, bron â bod, i'r dwyrain neu i'r gorllewin. A gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet gynnal dadansoddiad o'r llefydd mae'r traffig yn symud rhyngddynt, a hefyd i edrych ar sut y gallai system fetro leihau'r tagfeydd? Oherwydd mae'n gwaethygu, ac mae unrhyw un sy'n dod o'r gorllewin yn ddyddiol yn cael eu dal yn y tagfeydd hyn.

Rwy'n cydnabod bod cryn ddiddordeb gan yr Aelod yn y cyffyrdd rhwng cyffordd 40 a 48 ar yr M4. Mae gan ei gyd-Aelod sy'n eistedd drws nesaf iddo yr un diddordeb. [Chwerthin.] Credaf ei bod yn deg dweud bod casglu tystiolaeth o'r angen i fuddsoddi mewn gwelliannau trafnidiaeth yn hanfodol, a bydd modelu patrymau traffig presennol ac yn y dyfodol yn gymorth, yn ei dro, i lywio sut y gallwn sicrhau'r manteision mwyaf o wariant y Llywodraeth. Nawr, gallaf roi sicrwydd i'r Aelod fod fy swyddogion, a Trafnidiaeth Cymru, yn ystyried cyfarfod yn gynnar ym mis Hydref i drafod sut i adeiladu'r model trafnidiaeth ar gyfer de-orllewin Cymru, a bydd y model hwnnw'n cael ei ddefnyddio i lywio datblygiad y metro, yn ogystal â'r astudiaeth goridor a argymhellir ar gyfer yr M4 i'r gorllewin o Ben-y-bont ar Ogwr. Rwy'n falch o allu dweud bod y comisiwn ar gyfer astudiaeth gychwynnol WelTAG i archwilio'r tagfeydd rhwng cyffordd 35 a chyffordd 49 wedi'i ddyfarnu yn ddiweddar, a disgwylir adroddiad tuag at ddiwedd eleni neu'n gynnar yn 2019 fan bellaf.

Wel, rwy'n teimlo poen Mike Hedges yn hyn o beth, mae arnaf ofn, ac mae gennyf ddiddordeb, o ran yr astudiaeth goridor, mewn gweld a yw'n cynnwys y pwynt rwyf am ei godi â chi nawr. Yn ystod y cyfnod o wyth mis y cyfeiriodd David Rees ato ddoe, pan oedd cyffordd 41 ar gau, cododd y defnydd o ffordd ddosbarthu Ffordd yr Harbwr, a agorwyd gan y Prif Weinidog bum mlynedd yn ôl, o 14.5 car y funud i'r ffigur syfrdanol o 14.9 car y funud yn ystod adegau prysur y bore. Dywedai adroddiad y Llywodraeth ar gau'r gyffordd—wel, fe'n hatgoffodd, mewn gwirionedd—mai diben Ffordd yr Harbwr yw lleihau traffig lleol ar yr M4 rhwng cyffyrdd 38 a 41 a darparu ffordd ddeuol o safon uchel, ac mae hynny'n wir, yn gyfochrog â Phort Talbot. Credaf ein bod yn cytuno nad yw'r ffigurau hynny, a gasglwyd mewn cyfnod o ddiflastod lleol, yn adlewyrchu gwerth am arian mewn gwirionedd: costiodd y ffordd honno £107 miliwn. Ac nid oedd yn rheoli llygredd yn effeithiol chwaith. A gallaf ddweud wrthych nad oes unrhyw arwyddion ystyrlon ar y draffordd ei hun yn cymell pobl tuag at y ffordd ddosbarthu honno. Ac yn ystod y cyfnod hwn lle ceir terfyn 50 mya estynedig o Earlswood, nid oes unrhyw beth yno sy'n dweud, 'Defnyddiwch Ffordd yr Harbwr yn lle hon'. Felly, beth y gall Llywodraeth Cymru, a'r awdurdod lleol, a bod yn deg, ei wneud i annog pobl i ddefnyddio'r ffordd ddosbarthu honno?

Bydd Ffordd yr Harbwr yn cael ei chynnwys fel rhan o'r gwaith modelu ar gyfer metro integredig ar draws y rhanbarth. Gallaf roi sicrwydd i'r Aelod ynglŷn â hynny. Ond o ystyried y diddordeb a fynegwyd yn y Siambr heddiw, a gwn fod diddordeb wedi'i leisio'n fwy cyffredinol yn ddiweddar, a gaf fi gynnig cyfarfod ag Aelodau o'r gwahanol bleidiau gwleidyddol i drafod yr M4 i'r gorllewin o Ben-y-bont ar Ogwr?

Ysgrifennydd y Cabinet, amcangyfrifir bod tagfeydd ar gyffordd 43 yn costio oddeutu £6.5 miliwn y flwyddyn i economi Cymru, a thagfeydd ar gyffordd 41 yn costio £5.1 miliwn yn ychwanegol. Mae biliynau o bunnoedd yn cael eu gwario ar fynd i'r afael â thagfeydd o gwmpas Casnewydd a chyflwyno'r metro i gynnig dewisiadau gwahanol hwylus a dibynadwy yn lle'r car. Ysgrifennydd y Cabinet, a all fy rhanbarth ddisgwyl triniaeth debyg i'r de-ddwyrain, ac a allwch amlinellu cynlluniau eich Llywodraeth i liniaru tagfeydd yng Nghymru?

Gallaf, yn bendant. Gyda'r cynllun gweithredu economaidd, rydym yn rhoi ffocws newydd a chliriach ar ddatblygu economaidd rhanbarthol i sicrhau gwell ansawdd o wariant ledled Cymru, ac rwy'n falch o allu dweud wrth yr Aelod heddiw y byddaf yn cyhoeddi cyllidebau rhanbarthol dangosol ochr yn ochr â'r llinellau gwariant yn fy adran, fel y gallant, yn y dyfodol, fod yn fwy tryloyw mewn perthynas â faint sy'n cael ei wario ym mhob rhan o Gymru. Credaf fod hynny'n rhywbeth yr oeddwn i, fel aelod o'r meinciau cefn, yn awyddus i'w weld ar waith, ac rwy'n falch o wneud hynny fel rhan o'r Llywodraeth.

Credaf ei bod yn gwbl hanfodol, yn gyntaf oll, ein bod yn casglu'r sylfaen dystiolaeth a all lywio datblygiad y metro yn rhanbarth bae Abertawe, ac yna mae angen inni sicrhau bod y gwaith a wneir gan awdurdodau lleol yn gyson â'r gwaith rydym wedi comisiynu'r Athro Mark Barry i'w gwblhau, gwaith a luniwyd i gyflymu rhaglenni sy'n darparu atebion cyflym, os mynnwch, fel y gallant ddenu cyllid uniongyrchol gan Lywodraeth y DU.

Yn y tymor hwy, mae gennyf hyder y bydd partneriaid y dinas-ranbarth, wrth gydweithio â Llywodraeth Cymru, yn dod o hyd i'r atebion cywir i'r problemau a godwyd gan Aelodau heddiw.

Ysgrifennydd y Cabinet, y rhan o'r draffordd rydym yn ei thrafod yw 41 i 48, ond rwyf am ganolbwyntio ar 41 i 42 ar hyn o bryd, lle mae Llywodraeth Cymru wedi ymestyn y terfyn 50 mya mewn ymgais i leihau llygredd a nitrogen deuocsid. Wel, adroddiad a luniwyd ar gyfer Llywodraeth Cymru yn ystod cyfnod 3 yr asesiad yw'r adroddiad sydd gennyf yn fy llaw mewn gwirionedd. Ac mae'n cynnwys argymhelliad i ystyried, fel opsiwn, cau cyffordd 41 tua'r gorllewin. Rydym wedi profi hynny o'r blaen. Mae gennym y problemau yn y dref; gallwn roi'r hanes i chi; gallwn ddangos na leihawyd llygredd yn y dref. Mewn gwirionedd, gwaethygodd pethau, oherwydd wrth i blant ifanc gerdded i'r ysgol, roedd ganddynt resi o geir a cherbydau ochr yn ochr â hwy yn allyrru'r holl lygredd hwn, ac roeddent yn ei anadlu i mewn ar lefel y ddaear. A wnewch chi edrych ar hyn a dweud wrth yr awduron na ddylent fod wedi rhoi hynny ar waith? Nid ydynt wedi gwneud eu gwaith; nid ydynt wedi ymgynghori â'r bobl a oedd yn gysylltiedig â mater cyffordd 41. Yn amlwg, nid oes ganddynt ddarlun na syniad o'r problemau traffig a greodd yn y dref, ac mae'r ffaith eu bod yn awyddus i leihau llygredd yn golygu y dylent fod yn edrych ar ffyrdd amgen, ac fel y dywedaf, gallai'r metro fod yn opsiwn, sicrhau bod mwy o bobl yn defnyddio'r system drafnidiaeth gyhoeddus. A wnewch chi hefyd ailddatgan eich penderfyniad i gadw'r gyffordd honno ar agor?

Wel, a gaf fi sicrhau'r Aelod fod yr ymgynghoriad a lansiwyd gennym yr wythnos diwethaf mewn perthynas ag arfarniadau cam 3 diweddaraf WelTAG mewn ymateb i'r achos a ddygwyd yn erbyn Gweinidogion Cymru, ac er fy mod yn gyfarwydd iawn â'r ddadl o blaid o cadw cyffordd 41 ar agor—yn wir, rwyf wedi ymgysylltu ag arweinwyr ymgyrchoedd ynglŷn â hyn dros y blynyddoedd diwethaf—mae gennym ddyletswydd gyfreithiol i gyflwyno opsiynau ar y cam hwn ar gyfer lleihau allyriadau ar hyd y darn penodol hwnnw o ffordd. Mae'n un o bum llwybr yng Nghymru a gofrestrwyd ar hyn o bryd fel rhai nad ydynt yn bodloni ein rhwymedigaethau cyfreithiol o dan y gyfarwyddeb Ewropeaidd ar ansawdd aer yr amgylchedd. Rwy'n awyddus i sicrhau y gallwn gydymffurfio â'r rhwymedigaethau hynny, ond dylem wneud hynny gan sicrhau'r effaith leiaf sy'n bosibl ar gymudwyr ac ar breswylwyr.

Ond a gaf fi ddweud hefyd, Lywydd, mai'r hyn sydd bwysicaf i mi yw iechyd a lles y bobl sy'n byw ger y ffyrdd hynny, nid yn unig y bobl sy'n defnyddio'r ffyrdd? Mae'n ffaith ddiamheuol bellach nad problemau iechyd yn unig a achosir gan lefelau uchel o allyriadau; maent yn achosi marwolaethau, ac mae angen mynd i'r afael â hynny.

Lansiwyd brand Cymru arobryn ddwy flynedd yn ôl, ac fe'i defnyddir ar gyfer twristiaeth, busnes, bwyd a diod, ac ymgyrchoedd iechyd, ac mae'n sicrhau effaith economaidd gref a gweladwy ym mhob un o'r meysydd hyn. Mae datblygu'r brand hwn ymhellach yn flaenoriaeth o dan y cynllun gweithredu economaidd.

Mae'n ddiddorol eich bod yn ateb y cwestiwn yn y ffordd honno. Dywedwyd wrthyf yn wreiddiol y byddai'r cwestiwn yn cael ei ateb gan y Gweinidog sydd â thwristiaeth yn rhan o'i frîff, sydd efallai yn rhan o'r broblem—fod pobl, yn rhy aml, ond yn ystyried yr ochr dwristiaeth i frand Cymru, gwerthu Cymru i ddarpar ymwelwyr. Nawr, er ei bod bob amser yn wych cael ymateb gan y Gweinidog, cyfeiriwyd hyn yn benodol atoch chi, gan y credaf fod brand cryf i Gymru yn berthnasol ar draws yr economi—ie, mewn twristiaeth, lle mae'n hollbwysig, ond hefyd wrth ddweud wrth ein partneriaid masnachu pwy ydym ni, a defnyddio'r un brand ar gyfer allforion, yr un brand ar gyfer denu mewnfuddsoddiad, i arddangos ein sgiliau, ein sefydliadau addysg, ein celfyddydau, ac wrth gwrs ein bwyd, fel y sonioch chi. Nawr, gwyddom am yr hyn a ddigwyddodd yn Sioe Frenhinol Cymru yr haf hwn, a'r haerllugrwydd o weld bwyd Cymru'n cael ei frandio fel bwyd Prydeinig yn y neuadd fwyd, a gwyddom pa mor wrthgynhyrchiol oedd hynny i gynhyrchwyr bwyd Cymru, o ystyried y diddordeb cynyddol yn nharddiad bwyd. Nawr, dyma'r pwynt: gwnaeth Llywodraeth y DU hynny o dan drwynau Llywodraeth Cymru, er mai bargen breifat oedd hi rhwng DEFRA a Sioe Frenhinol Cymru. Dywedir wrthyf nad oedd Gweinidogion yn rhy hapus ynglŷn â'r hyn a ddigwyddodd yno, ond ni ddywedodd y Gweinidogion unrhyw beth yn gyhoeddus, felly pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn herio Llywodraeth y DU ac yn dweud bod angen inni arwain ar werthu Cymru i'r byd? Ie, gweithio mewn partneriaeth ag eraill lle mae hynny'n ddefnyddiol, ond rydym am wneud hynny ar ein telerau ein hunain, yn unol â blaenoriaethau Cymru.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn atodol a dweud pa mor falch wyf fi o ateb y cwestiwn a gyfeiriwyd ataf? Ond byddai'n esgeulus imi beidio â dymuno'n dda iddo yn yr etholiad a'r canlyniad yn ddiweddarach yr wythnos hon. Credaf ei bod yn deg dweud nad oedd y Gweinidogion yn fodlon o gwbl â'r cytundeb a wnaed. Roedd yn benderfyniad masnachol gan Sioe Frenhinol Cymru. Roedd yn benderfyniad nad oedd y Gweinidogion yn ymwybodol ohono, ac o ran herio Llywodraeth y DU, wel, gallaf ddweud nad oeddem yn fodlon o gwbl â'r penderfyniad hwnnw, y cytundeb hwnnw, a mynegwyd hynny wrth Sioe Frenhinol Cymru. Yn y dyfodol, rydym am i frand Cymru fod yn gwbl amlwg, ac mae'r Aelod yn llygad ei le fod gwaith brandio nid yn unig o fudd i'r economi ymwelwyr; mae o fudd i'n heconomi yn ei chyfanrwydd, a chredaf fod ein gwaith brandio, yn arbennig, ar yr ymgyrchoedd masnach a buddsoddi, wedi arwain at gynnydd o 60 y cant yn y nifer sydd wedi ymweld â tradeandinvest.wales yn y flwyddyn ddiwethaf. Rydym yn defnyddio'r brand yng ngwaith marchnata bwyd a diod Cymru, ac rydym hefyd yn defnyddio brand Cymru ar gyfer ymgyrchoedd iechyd bellach. Ein hymgyrch iechyd gyntaf dan y brand oedd yr ymgyrch hyfforddiant meddygon teulu, ac arweiniodd hynny at gynnydd o 16 y cant o ran llenwi lleoedd hyfforddi meddygon teulu. Felly, credaf ei bod yn deg dweud nid yn unig fod y brand newydd yn frand arobryn—mae wedi bod yn ymdrech fasnachol lwyddiannus iawn—ond o ran y mater penodol y mae'r Aelod yn ei godi ynghylch Sioe Frenhinol Cymru, unwaith eto, buaswn yn ailadrodd nad oeddem yn fodlon â'r cytundeb a gafwyd.

Mae'r sector diwydiannau creadigol yn cynhyrchu bron i £1 biliwn i economi Cymru, a'r rhan ohono sy'n tyfu gyflymaf yw ffilm, teledu a radio. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymuno â mi i gydnabod cyfraniad cwmnïau cynhyrchu fel Bad Wolf yn hyrwyddo brand Cymru fel lle i gynhyrchu ffilmiau a rhaglenni teledu, ac a wnaiff groesawu'r cynlluniau gan Urban Myth Films i addasu warws yng Nghasnewydd yn stiwdio ffilm ar gyfer ffilmio cyfres deledu newydd, gan greu hyd at 120 o swyddi? Credaf nad oes prinder talent yn ne-ddwyrain Cymru, Weinidog, felly gallwn sicrhau gweithgarwch tebyg yn ne-ddwyrain Cymru a'i gyflwyno ar raddfa ehangach i wella ein heconomi ledled Cymru. Diolch.

Diolch. Credaf fod adroddiad ar benderfyniad ar fin cael ei gyhoeddi mewn perthynas ag Urban Myth Films. Mae'n fuddsoddiad rwy'n ei groesawu'n fawr iawn. Mae'n cyfrannu at sector diwydiannau creadigol llewyrchus iawn yng Nghymru, sector sy'n tyfu'n gynt yma yng Nghymru nag yn unrhyw ran arall o'r DU—oni bai am Lundain, ond byddech yn disgwyl hynny. Ond mae hefyd yn ganlyniad i'r ffocws di-baid rydym wedi'i roi ar wella'r sylfaen sgiliau yn ogystal ag argaeledd gofod sgrin addas—stiwdios ar hyd coridor yr M4. Ac mae gwledydd eraill, rhanbarthau eraill, yn y DU yn edrych yn genfigennus yn awr ar dwf sector y diwydiannau creadigol yng Nghymru. Ond rydym yn bwriadu creu Cymru Greadigol i hybu'r llwyddiant hwnnw ac i sicrhau bod gennym lif cyson nid yn unig o gynyrchiadau—ac mae Bad Wolf eisoes wedi addo gwerth £100 miliwn o gynyrchiadau—ond fod gennym hefyd lif o bobl fedrus sy'n gallu dod i mewn i'r farchnad.

Diolch yn fawr am eich cwestiwn, Vikki, a chan fod fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet, wedi dweud pa mor falch ydyw i ateb ei gwestiwn, rwy'n falch iawn o ateb yr un hwn. Mae'r Llywodraeth yn cydnabod pwysigrwydd clybiau chwaraeon ar lefel y gymuned a'r rôl y maent yn ei chwarae yn datblygu chwaraeon ledled Cymru, a'r bont y maent yn ei darparu o gymryd rhan mewn chwaraeon hyd at ddatblygu athletwyr elitaidd. Darperir cefnogaeth ac arweiniad i glybiau chwaraeon, i'r oddeutu 60 o gyrff llywodraethu sydd gennym a phartneriaid eraill drwy Chwaraeon Cymru, ac mae ganddynt ystod eang o wasanaethau i gefnogi pob agwedd ar ddatblygu clybiau.

Diolch, Weinidog, ac rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi fod gan glybiau chwaraeon ar lawr gwlad rôl hollbwysig i'w chwarae yn gwella lles corfforol a meddyliol pobl o bob oed ledled Cymru. Er mwyn parhau i ddarparu'r buddion hyn, mae clybiau lleol yn dibynnu ar gyhoeddusrwydd, ac mae gan bapurau newydd lleol rôl bwysig i'w chwarae yn hyn o beth, wrth gynorthwyo clybiau i adeiladu cysylltiadau cymunedol cryf, denu cefnogaeth newydd, tynnu sylw at lwyddiant a recriwtio'r chwaraewyr newydd sy'n hanfodol iddynt. Bûm yn siarad yn ddiweddar ag ysgrifennydd clwb pêl-droed yn fy etholaeth, Clwb Pêl-droed Llwydcoed, ac fe ategodd y pryderon y mae clybiau eraill wedi'u rhannu gyda mi ynghylch y problemau y maent yn eu hwynebu gyda chael cynnwys i mewn i'r papur newydd lleol, y Cynon Valley Leader. A dweud y gwir yn blaen, nid yw'r papur newydd yn cyhoeddi unrhyw beth y maent yn ei anfon i mewn. Wrth i wir newyddiaduraeth leol farw'n araf a phoenus, buaswn yn croesawu eich sylwadau ar hyn ac unrhyw awgrymiadau ynglŷn â sut y gallai Llywodraeth Cymru gynorthwyo clybiau o'r fath i oroesi ac i ffynnu.

Diolch yn fawr am eich cwestiwn atodol cynhwysfawr. Nid wyf am ymrafael ag unrhyw bapur newydd rhanbarthol, ond buaswn yn awgrymu wrth y clwb mai'r ffordd i ddatrys y sefyllfa hon yw drwy ofyn am gyfarfod gyda newyddiadurwyr chwaraeon y papur newydd penodol hwnnw, ac yn wir, gyda'r golygydd, os oes angen. Ond efallai fod hyn yn rhywbeth y gellid mynd i'r afael ag ef yn effeithiol iawn hefyd drwy'r gweithgareddau a amlinellais yn gynharach, ac os ewch i wefan Chwaraeon Cymru, fe welech ddolenni yno at wefan arall, sef www.clubsolutions.wales, ac mae honno'n darparu amrywiaeth lawn o wybodaeth ynglŷn â sut y gellir hyrwyddo clybiau, sut y gallant ddefnyddio'r cyfryngau mewn modd effeithiol, sut y gallant greu cysylltiadau rhwng ysgolion a'r gymuned. Rwy'n sicr y bydd Chwaraeon Cymru yn awyddus iawn, drwy'r wefan honno a chyfleusterau eraill, i gynorthwyo eich clwb lleol. Ac wedyn, wrth gwrs, ceir Ymddiriedolaeth Cymdeithas Bêl-droed Cymru hefyd, sy'n gorff effeithiol iawn, ac os ewch i'w gwefan, sef www.fawtrust.cymru, fe welech adran a elwir yn 'Grassroots', lle mae ganddynt wybodaeth ynglŷn â sut y gall yr ymddiriedolaeth gynorthwyo a rhoi cymorth drwy'r rhwydwaith o swyddogion a sianeli hyrwyddo sydd ganddynt.

Yn gynharach eleni, Weinidog, tynnwyd fy sylw gan etholwyr at strategaeth gyfleusterau Beicio Cymru, ac roeddent yn fodlon ar y strategaeth gan ei bod yn nodi, ar dudalen 11 yn yr adroddiad hwnnw, fod yna fylchau mawr yn y ddarpariaeth—yn enwedig o gwmpas ardal canolbarth Cymru a'r Drenewydd yn benodol meddai, a'r ffaith bod poblogaeth fawr yno a chlybiau rhagweithiol iawn yno, heb unrhyw gyfleusterau o fewn awr o yrru. Roedd tudalen 13 yn y ddogfen hefyd yn awgrymu y dylid lleoli cylchffyrdd caeedig mewn rhai ardaloedd yng Nghymru, a chrybwyllwyd y Drenewydd yn benodol. Felly, roedd yr etholwyr yn falch iawn o weld hynny. Pan holais Beicio Cymru fy hun, yn llawn cyffro, a oeddent am weithredu eu strategaeth, dywedasant nad oes—. Dyhead yn unig ydyw; nid oes unrhyw arian ar gael iddynt ar hyn o bryd i weithredu eu strategaeth. Felly, a gaf fi ofyn, Weinidog, pa gymorth y gallwch ei gynnig i Beicio Cymru—i'w galluogi i weithredu eu strategaeth, a fydd, wrth gwrs, yn arwain at greu canolfan yn y Drenewydd, fel y nodwyd yn eu strategaeth?

Diolch yn fawr iawn, ac rwy'n falch o ddweud—mae'n rhaid eich bod yn gwybod pob manylyn am fy nyddiadur—fy mod wedi cyfarfod â Beicio Cymru ddoe. Ac rydym wedi bod yn edrych yn benodol ar ganolbarth Cymru gan fy mod yn arbennig o awyddus i sicrhau bod datblygiad i'w gael i alluogi beicio ar y pen dwyreiniol ac ar y pen gorllewinol yn ardal Aberystwyth, a gallaf eich sicrhau bod y trafodaethau'n parhau gyda Beicio Cymru ynglŷn â sut y gallwn sicrhau bod hyn yn digwydd. Nid oes swm enfawr o arian cyfalaf yn fy adran, yn bennaf gan nad oedd fy adran yn bodoli—rhaid imi fod yn ofalus beth rwy'n ei ddweud nawr, gydag Ysgrifennydd y Cabinet yn eistedd o fy mlaen—yn flaenorol ar ei ffurf bresennol. Ond mae'n amlwg i mi fod angen inni ddarbwyllo cyd-Aelodau, fel fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid wrth gwrs. Ef yw fy Aelod Cynulliad lleol yng Ngorllewin Caerdydd hefyd, ac wrth gwrs, rwy'n ceisio dangos fy nghefnogaeth lawn iddo bob amser pan fydd yn ymgymryd â gweithgaredd yno. Ond i ateb eich cwestiwn, mae'r cymorth ariannol sydd ei angen arnom ar draws y Llywodraeth yn rhywbeth y mae angen inni fynd i'r afael ag ef o fewn y gyllideb hon, a buaswn yn croesawu cymorth. Gyda llaw, rwy'n eich croesawu i'r portffolio hwn, gan i mi gael amser gwych gyda'ch cyd-Aelod yn flaenorol.

Rwy'n falch o allu dweud wrth y Siambr heddiw fod swyddogion bellach wedi derbyn adroddiad arolygydd yr ymchwiliad cyhoeddus. Yn dilyn diwydrwydd dyladwy, bydd Gweinidogion Cymru, ac yn y pen draw, y Prif Weinidog cyfredol yn gwneud penderfyniad ar broses y gorchmynion statudol—i bob pwrpas, a roddir caniatâd cynllunio ai peidio. Bydd trafodaeth drylwyr ac agored yn digwydd wedyn cyn gwneud penderfyniad terfynol ar fuddsoddiad.

Felly, gan obeithio nad wyf yn bod yn ddifrïol, y Prif Weinidog cyfredol sydd ar ei ffordd allan fydd yn gwneud y penderfyniadau, ond eto, pa benderfyniad bynnag y bydd yn ei wneud, bydd trafodaeth drylwyr yn digwydd wedyn ynglŷn â'i benderfyniad. Onid yw'n wir, Ysgrifennydd y Cabinet—? Fe ollyngoch chi'r gath o'r cwd yn gynharach mewn ymateb i Caroline Jones, pan ofynnodd am sicrwydd y byddai de-orllewin Cymru yn cael yr un faint o fuddsoddiad, mewn perthynas â'r M4, â de-ddwyrain Cymru. Ac mewn gwirionedd, ni fydd y naill le na'r llall yn cael llawer iawn o fuddsoddiad o gwbl o dan eich plaid, a dim ond gwaethygu a wnaiff y tagfeydd.

Ni chredaf fod hwnnw'n sylw teg, o gofio rhai o'r prosiectau a ariennir gennym ar hyn o bryd yn ne-orllewin Cymru, ac o ystyried y datblygiadau sy’n mynd rhagddynt ar hyn o bryd, yn enwedig ar raglen fetro bae Abertawe. Y Prif Weinidog fydd yn gwneud y penderfyniad, ond bydd trafodaeth yn digwydd, a bydd y drafodaeth honno, rwy'n siŵr, yn amlygu nifer o wahanol ddiddordebau a nifer o syniadau gwahanol ynglŷn â sut y gallwn ddatrys y tagfeydd ar yr M4 o gwmpas Casnewydd. Mae hwn yn fater cynhennus iawn—rwy'n parchu hynny—ond mae'n rhaid gwneud y penderfyniad ar sail tystiolaeth, a phan edrychwn ar y dystiolaeth sydd ar gael i ni, nodir bod cymhareb cost a budd y cynnig yn uchel, yn enwedig o gymharu'r prosiect â rhai o'r prosiectau seilwaith mawr eraill sydd ar y gweill neu sydd wedi digwydd ledled y DU. Mae'n edrych yn ffafriol pan fyddwch yn ei gymharu, er enghraifft, â ffordd osgoi Côr y Cewri ar yr A303, a gafodd gymhareb gost a budd o 1.3 yn unig, neu'r A470, ar 1.05.

Fodd bynnag, i gydnabod y safbwyntiau gwahanol o amgylch y Siambr a'r angen i sicrhau ein bod yn buddsoddi mewn dulliau amgen o deithio, mae'n deg dweud bod angen inni edrych ar gynlluniau rhannu ceir yn ogystal â chynlluniau cynllun teithio personol a theithio llesol lle bynnag a pha bryd bynnag y gallwn, oherwydd mae'n ffaith ddiddorol, gyda chynlluniau rhannu ceir, y ceir cymhareb gost a budd o rhwng 1.95 a 6, a rhwng 4.5 a 31.8 ar gyfer cynlluniau teithio personol. Mae teithio llesol yn darparu cymhareb gost a budd uchel iawn hefyd, ac mae hynny'n rhan o'r rheswm pam ein bod wedi penderfynu yn y Llywodraeth i gynyddu ein gwariant ar deithio llesol yn sylweddol, er mwyn cyflymu'r gwaith o ddatblygu a darparu llwybrau teithio llesol sy'n cynnig dewis amgen i bobl ar gyfer teithio o le i le.

Ni waeth pwy sy'n gwneud y penderfyniad ynglŷn â'r M4, heb os, mae dinas Casnewydd yn cael ei llesteirio gan dagfeydd traffig sylweddol. Ar yr M4 fel y mae ar hyn o bryd a phan fo damwain ar y llwybr hwnnw, mae gweddill Casnewydd yn dod i stop, ac ni fydd hyn ond yn gwaethygu pan fydd tollau pont Hafren yn cael eu diddymu cyn bo hir. Mae pawb yn cytuno bod angen gwneud rhywbeth. Er bod trafnidiaeth gyhoeddus reolaidd a dibynadwy yn sicr yn hollbwysig, nid dyma'r ateb cyflawn. Mae cryn dipyn o waith i'w wneud ar y cynlluniau metro o gwmpas Casnewydd cyn y byddant yn newid o fod yn llinellau lliw ar y map i fod yn llwybrau a gwasanaethau go iawn. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi fod angen mynd i'r afael â'r broblem hon ar frys a'i bod yn ddyletswydd arnom i sicrhau nad yw hyn yn trosglwyddo i'r genhedlaeth nesaf?

Credaf yn gryf fod angen lleddfu'r tagfeydd o gwmpas Casnewydd cyn gynted â phosibl. Mae angen inni edrych hefyd ar ffyrdd gwahanol o alluogi pobl i basio drwy Gasnewydd, neu i deithio o fewn ardal Casnewydd. Unwaith eto, mae angen cyflawni'r gwaith hwnnw ar frys. Mae'n rhywbeth yr ydym yn ymchwilio iddo fel rhan o'r gwaith o ddiwygio gwasanaethau bysiau lleol ledled Cymru ac rwy'n awyddus i sicrhau, yn y dyfodol, fod Trafnidiaeth Cymru yn chwarae mwy o ran wrth gynllunio atebion trafnidiaeth gyhoeddus ledled y wlad. Buaswn yn fwy na pharod i hwyluso trafodaeth rhwng yr Aelod a Trafnidiaeth Cymru, er mwyn ystyried ei syniadau niferus ynglŷn â sut y gallwn sicrhau bod tagfeydd yn lleihau, nid yn unig ar yr M4, ond ar y ffyrdd lleol yn ardal Casnewydd hefyd.

The First Minister has confirmed, of course, to my fellow Plaid Cymru Member, Adam Price, in response to a written question, that the report of the public inquiry and the decision on the statutory orders will be subject to a debate and a vote in this Chamber before a decision is taken. Can you, therefore, confirm to us all whether that vote will be a binding vote?

Rydym yn archwilio'r opsiynau ar hyn o bryd. Roeddem wedi penderfynu y byddai dadl 'i nodi' yn briodol, ond mae trafodaethau pellach yn mynd rhagddynt ynglŷn ag a ddylai'r ddadl, yn wir, arwain at bleidlais rwymol.

Gwnaf. Mae swyddogion wrthi'n cynnal ymchwiliadau i'r mesurau posibl a fyddai'n cael eu defnyddio, a byddaf yn ysgrifennu at yr Aelodau yn ddiweddarach eleni i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i bawb ar gynnydd y fenter, gan gynnwys argymhellion ar gyfer y dyfodol.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n croesawu'r fenter hon yn fawr. O gofio ein bod yn gweld mwy o ddigwyddiadau tywydd eithafol, gan gynnwys glaw eithriadol o drwm, credaf ei bod yn bwysicach nag erioed ein bod yn dechrau mynd i'r afael ag atebion ar ein cilffyrdd a'n priffyrdd ac yn helpu i leihau rhywfaint o'r llifogydd a achosir gan ddŵr wyneb. Gwn eich bod wedi dweud bod yr A470 yn un o'r ffyrdd a fydd yn elwa o'r cynllun hwn, ond a oes gennych unrhyw fanylion pellach eraill ynglŷn â'r rhwydwaith ffyrdd helaeth yn fy ardal i yng nghanolbarth a gorllewin Cymru?

Wrth gwrs, ac rwy'n cytuno â'r Aelod y bydd angen inni edrych yn benodol ar ba rywogaethau coed a blannwn yn y dyfodol er mwyn addasu i newid hinsawdd. Mae'n ddigon posibl y gwelwn fwy o Wellingtonia neu gedrwydd Libanus yn cael eu plannu ledled Cymru, a chredaf y byddai hynny'n gwella amgylchedd naturiol a harddwch llawer o gymunedau. Yn y tymor byr, fodd bynnag, rwy'n awyddus i sicrhau bod y fenter coridorau gwyrdd nid yn unig yn gwella edrychiad ac argraffiadau o gyrchfannau, ond eu bod hefyd yn cyfrannu at wella ansawdd y lleoedd, ac felly, faint o falchder sydd gan bobl yn eu cymunedau. A chan gyfeirio'n benodol at y rhanbarth a nodwyd gan yr Aelod, rwy'n falch iawn o ddweud, o ran pyrth, ein bod yn ystyried ymestyn y fenter i gynnwys yr A483 yn Llanymynech, rydym yn edrych ar yr A458 yn Nhal-y-bont, ar ffordd yr A40 yn Abergwaun, ar yr A4076 yn Aberdaugleddau a'r A477 yn Noc Penfro. O ran Ffordd Cymru, atyniad allweddol i ymwelwyr, llwybr sy'n cynnwys Ffordd Cambria a Ffordd yr Arfordir, rydym yn ystyried yr A470 a'r A487 hefyd. Rwy'n cytuno â'r Aelod fod hwn yn ymyriad cymharol rad ond mae ganddo effaith uchel, ac o ran gallu cyflwyno Cymru fel lle hardd a lle sydd â chyswllt da â'r awyr agored, credaf fod hwn yn ymyriad hynod werthfawr.

And finally, David Melding. 

Ysgrifennydd y Cabinet, croesawaf y fenter hon, ond mae wedi cymryd peth amser i ni gynllunio, adeiladu a chynnal ffyrdd o safon debyg i hyn, a hoffwn wybod pam fod ein hymagwedd yn weddol ddetholgar o hyd. Tybed a fydd y gwelliannau arfaethedig rhwng Dowlais Top a Hirwaun yn rhan o'r ateb hwn hefyd, gan fod ffyrdd yn ymyriad anferth yn yr amgylchedd naturiol, yn enwedig y rhai mwy bregus, ac mae llawer ohonynt, yn amlwg, i'w cael yng Nghymru. Yn aml, gall gweithredu ffyrdd ddarnio safleoedd a dinistrio cynefinoedd gwerthfawr. Felly, er fy mod yn croesawu hyn, credaf y dylid ei brif ffrydio'n llwyr, mewn gwirionedd, o ran adeiladu, cynnal a gwella ffyrdd.

Cytunaf fod angen inni weld y fenter hon yn cael ei hymestyn y tu hwnt i'n cefnffyrdd ac rwy'n croesawu'n fawr unrhyw syniadau y gall awdurdod lleol eu cyflwyno ynglŷn â sut y gall ffyrdd lleol elwa o'r fenter coridorau gwyrdd. Un o gyflawniadau mwyaf balch fy nghyfnod fel cynghorydd cymuned oedd pan gawsom ymgyrch leol yn Mhant-y-mwyn, i geisio sicrhau mai hwnnw oedd y pentref gyda'r gymhareb uchaf o gennin Pedr y pen, felly aethom ati i gynnal ymgyrch fawr iawn i blannu cennin Pedr, a phlannwyd cennin Pedr gerllaw rhai o'r prif ffyrdd i mewn i'r pentref hwnnw. Yn sicr, gwellodd yr ymgyrch falchder pobl yn yr ardal a hefyd atyniad yr ardal, yn enwedig wrth ichi ddod i mewn i'r pentref. Felly, credaf y dylem sicrhau bod y rhaglen hon yn cael ei chyflwyno, nid yn unig ar fwy o gefnffyrdd, ond hefyd, os yn bosibl, ar ffyrdd lleol hefyd. Hefyd, fel roedd yr Aelod yn iawn i'w nodi, mae hefyd yn helpu nid yn unig i liniaru ond hefyd i wneud iawn am golli cynefinoedd bywyd gwyllt mewn mannau eraill. Rwy'n awyddus iawn, pan fyddwn yn datblygu cefnffyrdd newydd, nad ydym yn siarad am liniaru yn unig, sef cyfnewid un peth am rywbeth cyffelyb i bob pwrpas, ond ein bod yn edrych ar strategaeth gyfadfer decach sy'n arwain at wella'r amgylchedd naturiol o ganlyniad i adeiladu ffyrdd.

I thank the Cabinet Secretary. 

The next questions, therefore, are questions to the Counsel General, and the first question is from Mick Antoniw.

Yr wythnos diwethaf, noddais weithdy yma yn y Senedd ar gyfraith gyhoeddus a chyfiawnder gweinyddol yng Nghymru a drefnwyd gan ysgol y gyfraith ym Mhrifysgol Bangor. Daeth llawer o bobl i'r digwyddiad, a daeth ag academyddion blaenllaw, ymarferwyr, deddfwyr a llunwyr polisi ynghyd i drafod heriau presennol a chyfleoedd ar gyfer cyfiawnder gweinyddol yng Nghymru.

Gwnsler Cyffredinol, fe fyddwch yn ymwybodol fod Llywydd y Goruchaf Lys, yr Arglwyddes Ustus Hale, ei rhagflaenwyr, llawer o adroddiadau gan Gymdeithas y Cyfreithwyr a sefydliadau ymchwil eraill wedi nodi'r ffaith bod newidiadau i gymorth cyfreithiol o dan y Llywodraeth hon i bob pwrpas wedi cael gwared ar gymorth cyfreithiol i'r rhan fwyaf o boblogaeth ein cymdeithas ac nad oes mynediad at gyfiawnder yn bodoli mwyach. Maent hefyd yn nodi mai'r bobl yr effeithir arnynt fwyaf yw menywod, plant, pobl anabl a phobl dlawd—a byddai unrhyw un yn credu y gallai hyd yn oed fod yn un o bolisïau bwriadol y Llywodraeth Dorïaidd hon.

Yng Nghymru, ni allwn oddef system lle ceir mynediad mor gyfyngedig at gyfiawnder mwyach, a thybed a allech ystyried a ddylai Llywodraeth Cymru gyflwyno datganiad sy'n archwilio problem mynediad at gyfiawnder, a hefyd beth allai fod yn ateb Cymreig i ddechrau gwella'r canlyniadau. Rwy'n ymwybodol fod Llywodraeth Cymru yn rhoi llawer o arian i rwydweithiau cyngor ac ati; efallai fod yna gyfle yn awr i ddwyn y rhain ynghyd mewn fframwaith cyffredin er mwyn bod yn gnewyllyn o bosibl i system cymorth cyfreithiol newydd i Gymru.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei sylwadau? Cytunaf yn llwyr â'i sylwadau ynglŷn â safbwynt Llywodraeth y DU mewn perthynas â thoriadau i gymorth cyfreithiol, ac yn wir, cau llysoedd a chamau eraill tuag yn ôl. Cytunaf yn llwyr ag ef fod effaith hynny, o ran mynediad pobl at gyfiawnder, yng Nghymru a ledled y DU, wedi bod yn hynod niweidiol, ac yn wir, yn waradwyddus. Roedd peth o'r drafodaeth a gafwyd yn y gweithdy yn ddiweddar yn canolbwyntio, rwy'n credu, ar y pwynt sydd wrth wraidd ei gwestiwn, sef bodolaeth system gyfiawnder gweinyddol, os mynnwch, sy'n edrych ar sut y gallwn wneud pethau'n wahanol yng Nghymru, fel y gallwch leddfu rhai o effeithiau llymach y toriadau i gymorth cyfreithiol drwy sicrhau bod mynediad at gyfiawnder gweinyddol, o leiaf, yn haws i unigolion. Credaf ei bod yn anodd meddwl am honno ar hyn o bryd fel system sy'n gwbl gydlynol. Mae wedi'i datblygu dros nifer o flynyddoedd ac mewn ffyrdd gwahanol, a chredaf fod rhan o gymhlethdod y system honno yn her i unigolion sy'n chwilio am gyfiawnder.

Yn amlwg, fe fydd yn ymwybodol fod y rhan honno o'r system gyfiawnder gweinyddol, y system dribiwnlysoedd, yn destun gwaith sydd ar gychwyn gan Gomisiwn y Gyfraith i edrych ar sut y gellir ad-drefnu a symleiddio'r system a'i gwneud yn llawer mwy cydlynol. Unwaith eto, rhoddwyd llawer o'r ddeddfwriaeth sy'n llywodraethu'r tribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru ar waith, cafodd ei phasio, cyn dyddiau datganoli. Felly, ein gorchwyl yw edrych mewn modd systematig a chydlynol ar y rhan honno o'n system gyfiawnder ddatganoledig—os gallaf ddefnyddio'r term hwnnw—a gwneud pethau'n haws efallai i unigolion sy'n ceisio iawn. Un o'r agweddau eraill y credaf y dylid eu hystyried yn dilyn y trafodaethau hynny yn gynharach yn yr wythnos yw'r gwaith sydd ar gychwyn gan brifysgolion Bangor a Chaerdydd ar y cyd i fapio rhai o'r llwybrau ar gyfer ceisio iawn yn rhai o'r meysydd lle mae angen i bobl wneud hynny—ym maes addysg a'r maes tai—fel ein bod yn ei gwneud yn haws i'r cyhoedd ddeall sut y gellir mynd ati i fynnu eu hawliau.

Roeddwn yn falch iawn o weld y Cwnsler Cyffredinol yn y gweithdy cyfiawnder gweinyddol yr wythnos diwethaf, nid yn unig i gyflwyno'i araith ei hun ond yn aros wedyn. Cafodd y gweithdy ei drefnu'n dda iawn gan Sarah Nason o Brifysgol Bangor.

Wrth i'r gwahaniaeth gynyddu rhwng ein cyfraith yng Nghymru ac yn Lloegr, daw'n fwyfwy pwysig i'r Aelodau ymgysylltu â hynny. Roeddwn yn awyddus i sefydlu, a chyda phobl eraill, fe sefydlais y grŵp trawsbleidiol ar y gyfraith i geisio gwella'r cysylltiadau hynny. Yn araith y Cwnsler Cyffredinol, credaf iddo nodi chwe egwyddor sylfaenol cyfiawnder gweinyddol yng Nghymru, a thybed a yw'n ystyried bod yr egwyddorion hynny yn ddisgrifiad o'r system fel y mae ar hyn o bryd, neu a ydynt yn cynrychioli ei ddyhead ar gyfer sut y byddai'n hoffi i'r system ddatblygu yn y dyfodol.

Wel, credaf mai'r pwynt yr oeddwn yn ceisio'i wneud yn fy sylwadau i'r gweithdy, mewn gwirionedd, oedd mai gwneud y penderfyniadau cywir yn y lle cyntaf a ddylai fod yn brif amcan, ac mai'r penderfyniadau a wneir gyda'r egwyddorion hynny mewn golwg a ddylai ein harwain at y canlyniad hwnnw. Ond roeddwn hefyd yn nodi cymhlethdod y system bresennol, a'r disgwyliad a ddylai fod gan unigolion y gall pob unigolyn geisio iawn yn y ffordd sydd fwyaf cyfleus iddynt hwy. A hefyd, yn ogystal ag egwyddor cydraddoldeb mynediad a chydraddoldeb mynediad at gyfiawnder, y gallwn ddisgwyl bod penderfyniadau gweinyddol yn ein harwain at Gymru fwy cyfartal, os caf ei roi felly, er mwyn sicrhau bod penderfyniadau a wneir gan dribiwnlysoedd a chomisiynwyr ac ombwdsmyn o fewn y system gyfiawnder gweinyddol yn ein harwain at y canlyniad hwnnw, sy'n un o ddyheadau'r Llywodraeth hon.

Mae swyddogion mewn cysylltiad rheolaidd â swyddogion yr Arglwydd Adfocad yn yr Alban. Cyfarfûm ag ef ddiwethaf yn anffurfiol yn Belfast ym mis Awst, a chefais drafodaethau anffurfiol ag ef bryd hynny. Rydym yn disgwyl dyfarniad y Goruchaf Lys, a byddaf yn gwneud datganiad pellach i'r Cynulliad pan fydd yn cael ei ddarparu.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Gwnsler Cyffredinol, oherwydd rhan o'r hyn yr oeddwn am ei sicrhau oedd ein bod yn cael cyfle, wedi inni gael yr ystyriaeth a phenderfyniad gan y Goruchaf Lys, i'ch holi am eich barn a'ch dehongliad o'r penderfyniad hwnnw, yn enwedig gan ein bod ni, fel Cynulliad, wedi penderfynu cefnogi Bil Ymadael â'r EU, ac o ganlyniad, fod ein Bil wedi'i dynnu'n ôl o'r Goruchaf Lys gyda'r bwriad, efallai, ar ryw adeg yn y dyfodol, o ddiddymu'r Bil hwnnw, roeddem yn obeithiol iawn y byddai bargen yn cael ei tharo? Wrth inni agosáu at gyfarfodydd Cyngor mis Hydref a mis Tachwedd yr UE, mae'n llawer mwy tebygol na fydd bargen yn cael ei tharo, ac felly mae'r canlyniadau'n llawer mwy difrifol. Felly, bydd goblygiadau'r penderfyniad ar y Bil hwn a'i oblygiadau i bwerau Senedd yr Alban a ninnau yn hollbwysig o ran ble y gallai fod angen inni fynd yn gyfreithiol ar ôl y dyddiad ymadael hwnnw.

Wel, dylwn ddweud fy mod yn ffyddiog o hyd y bydd y dadleuon a gyflwynais gerbron y Goruchaf Lys yn llwyddo. Fel y dywedodd y Goruchaf Lys ei hun yn achos Miller, bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn ymestyn cymhwysedd y deddfwrfeydd datganoledig, ac fel rwy'n dweud, rwy'n hyderus y bydd y ddadl honno'n drech. Mae'n crybwyll y Ddeddf barhad a basiwyd gennym, yn amlwg, yn y lle hwn, ac mae'n amlwg bod camau'n cael eu cymryd i ddiddymu honno yn unol â'r cytundeb rhynglywodraethol. Dyna'r sefyllfa o hyd.

Mewn perthynas â deddfwriaeth arall y gallai fod angen ei chyflwyno, mae’n disgrifio’r senario ‘dim bargen’. Rwyf am ailadrodd safbwynt y Llywodraeth unwaith eto, ac mae fy nghyfaill, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a’r Prif Weinidog wedi ailadrodd hyn ar sawl achlysur yn y Siambr hon: byddai senario 'dim bargen' yn drychinebus i Gymru a'r DU. Mae'n ddyletswydd ar Lywodraeth y DU i gyflwyno cynigion sy'n adlewyrchu’r egwyddorion a gyflwynwyd gennym ar gyfer amddiffyn buddiannau Cymru a buddiannau’r DU yn ehangach er mwyn osgoi senario ymyl y dibyn 'dim bargen'.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Fel Llywodraeth gyfrifol, rydym yn cynllunio ar gyfer pob senario Brexit, gan gynnwys 'dim bargen'. Fel rhan o'r cynlluniau hyn, mae gwaith wedi parhau, ac mae bellach wedi dwysáu, ar y rhaglen is-ddeddfwriaethol i sicrhau y gellir gwneud yr holl gywiriadau sydd eu hangen i ddeddfwriaeth Cymru cyn y diwrnod ymadael.

Diolch i chi am yr atebion hynny. Credaf ei bod hi'n bwysig iawn ein bod mewn sefyllfa i ddeall goblygiadau senario ‘dim bargen’ ar gyfraith Cymru ac rydym, yn llythrennol, yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ar 30 Mawrth 2019 heb unrhyw amddiffyniadau, ar un ystyr, ac rydym wedi colli llawer o amddiffyniadau a roddodd yr UE ni. Felly, a allwch chi gadarnhau eich bod mewn trafodaethau gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â sut y gellid rhoi’r amddiffyniadau hynny ar waith, yn enwedig ar gyfer hawliau gweithwyr ac amddiffyniadau ein dinasyddion, er mwyn sicrhau ein bod yn gallu parhau heb golli’r amddiffyniad hwnnw? Ac ar yr un pryd, a ydych hefyd yn edrych ar y sefyllfa lle mae gennym ni yng Nghymru allu hefyd i edrych ar gyfraith y DU? Rwy’n arbennig o bryderus ynglŷn â'r cytundebau masnach a’r bargeinion masnach a allai ddigwydd, a sut y gallant effeithio ar gymwyseddau datganoledig os gwneir bargen fasnach gyda’n gwlad ni, a pha hawliau a fydd gennym o ganlyniad i wneud cytundeb, a allai effeithio ar feysydd datganoledig.

Wel, gallaf gadarnhau ein bod wedi cynllunio ar gyfer senario 'dim bargen', fel un o'r senarios ymadael, ac wedi sicrhau ein bod wedi nodi’r holl gyfraith Gymreig sydd angen ei chadw ar ôl y diwrnod ymadael, ac rydym yn cymryd camau i sicrhau, os ceir sefyllfa 'dim bargen’, fod gennym ddeddfwriaeth ar waith i gadw'r sefyllfa gyfredol er mwyn sicrhau parhad cyfreithiol a sicrwydd cyfreithiol ar ôl ymadael.

Mae gennym amserlen ar gyfer cyflwyno'r offerynnau statudol diwygiedig hynny i'r Cynulliad. Rydym wedi nodi tua 400 o offerynnau statudol y mae angen eu cywiro i ymdrin â’r canlyniad hwnnw. Mae hynny’n golygu y bydd tua 50 o offerynnau statudol, mwy na thebyg, yn cael eu dwyn gerbron y Cynulliad. Mae union amseriad a threfn a chynnwys rhai o'r rheini'n dibynnu ar drafodaethau gyda Llywodraeth y DU, oherwydd gyda rhai o’r meysydd hynny mae'n gwneud synnwyr i Lywodraeth y DU wneud y newidiadau gyda'n cytundeb ni yma. A bydd hynny'n effeithio ar drefn ac union nifer yr offerynnau statudol y bydd angen eu dwyn gerbron y Cynulliad.

Dylwn ei gwneud yn glir fod hon yn rhaglen weithgarwch ddigynsail mewn gwirionedd, ar y raddfa sy'n ofynnol i fynd i'r afael â chanlyniad 'dim bargen'. Mae angen dull o weithredu ar y cyd gyda Llywodraeth y DU. Mae gwybodaeth yn cael ei rhannu ar draws y bwrdd. Yn sicr, ceir rhai meysydd lle mae angen gwella hynny, ond rydym yn manteisio ar brosesau rhannu gwybodaeth a drafftio ar y cyd, er mwyn hwyluso'r broses honno yn gyffredinol.

Mewn perthynas â’i gwestiwn ynglŷn â chytundebau masnach, mae'n destun pryder fod negodi cytundebau masnach yn broblem, o ystyried eu ehangder a’u dyfnder a’u cyrhaeddiad i mewn i rai agweddau ar gyfraith ddatganoledig. Fe fydd yn ymwybodol o'r sylwadau a wnaeth y Prif Weinidog yn ei araith ddiweddar i Sefydliad y Llywodraeth ynglŷn â sut y dylai hynny edrych yn y dyfodol, ac y dylai bargeinion masnachu gynnwys gweinyddiaethau datganoledig yn y broses o greu strategaethau negodi, fel ein bod yn gallu arsylwi ar y setliad datganoli yma yng Nghymru, fel mewn rhannau eraill o'r DU.

Mae sicrhau bod y gyfraith yn fwy hygyrch yng Nghymru yn parhau i fod yn flaenoriaeth. Rydym yn cwblhau Bil deddfwriaeth ar hyn o bryd, a’r bwriad yw y bydd yn ffurfioli ymrwymiad hirdymor y Llywodraeth i symleiddio cyfraith Cymru a'i gwneud yn fwy hygyrch. Rwy'n bwriadu cyflwyno'r Bil cyn diwedd y flwyddyn.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Gwnsler Cyffredinol. Gwn eich bod wedi siarad am y materion hyn yn ddiweddar yn nigwyddiad Sefydliad Bevan yn yr Eisteddfod, ac fe siaradoch chi ynglŷn â sut y mae mynediad at gyfiawnder, a hygyrchedd ein deddfau, yn ofynion sylfaenol mewn perthynas â rheolaeth y gyfraith. Dyna sut y mae pobl yn sicrhau bod eu lleisiau’n cael eu clywed, yn arfer eu hawliau, yn herio gwahaniaethu ac yn dwyn y rhai sy’n gwneud penderfyniadau i gyfrif. Ond a fyddech yn cytuno, yn anffodus, fel y soniodd fy nghyd-Aelod Mick Antoniw yn gynharach, o dan Lywodraeth Dorïaidd y DU, ein bod wedi mynd tuag yn ôl mewn perthynas â’r egwyddorion pwysig hynny? A allech chi gadarnhau felly fod hyrwyddo a diogelu mynediad at gyfiawnder yn thema gyson ar gyfer y deddfau sy'n cael eu creu gan Senedd Cymru?

Yn sicr. Yn y lle hwn, neu yn Senedd y DU, lle mae hawliau’n cael eu creu ar gyfer unigolion, a lle gosodir cyfrifoldeb ar eraill, credaf yn gryf iawn fod yn rhaid i ni sicrhau bod hawliau pobl yn cael eu diogelu, a bod gan bobl allu realistig i geisio iawn drwy lysoedd a thrwy dribiwnlysoedd pan dramgwyddir yn erbyn eu hawliau.

I ni yma yng Nghymru, mae gennym bwerau ffurfiol cyfyngedig mewn perthynas â’r system gyfiawnder. Felly, ystyriaf fod uchelgais y Llywodraeth hon i sicrhau bod y cyfreithiau rydym yn eu pasio yma yn haws eu deall, yn fwy hygyrch i bobl yng Nghymru, nid yn unig yn rhan sylfaenol o'r setliad democrataidd a rhwymedigaethau democrataidd y sefydliad hwn a Llywodraeth Cymru, ond hefyd yn rhan sylfaenol o unrhyw gysyniad o gyfiawnder cymdeithasol, fel bod pobl yn gwybod beth yw eu hawliau ac yn gwybod sut y gallant geisio iawn pan dramgwyddir yn erbyn yr hawliau hynny. Edrychaf ymlaen at gyflwyno'r ddeddfwriaeth honno maes o law.

I thank the Counsel General.

The next item, therefore, is topical questions. The first question is to be asked to the Minister for Environment is a question from Vikki Howells.

Rwy’n falch fod safbwyntiau Llywodraeth Cymru ar saethu ffesantod a gweithgareddau cysylltiedig ar dir cyhoeddus wedi cael eu hystyried gan Cyfoeth Naturiol Cymru, ac rwy’n croesawu penderfyniad eu bwrdd ar 20 Medi i roi terfyn ar y gweithgareddau hyn ar ystâd Llywodraeth Cymru pan ddaw'r cytundebau prydles cyfredol i ben.

Diolch i chi, Weinidog. Mae'r cyhoeddiad hwn gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn newyddion gwych, ac nid yw ond yn briodol na fydd tir mewn perchenogaeth gyhoeddus yn cael ei ddefnyddio mwyach i ganiatáu creulondeb a lladd yn enw chwaraeon. Hefyd, hoffwn ddiolch i chi'n bersonol am eich ymyrraeth bendant, gan roi arweiniad moesol clir, a gwn fod hyn wedi cael ei gydnabod gan sefydliadau lles anifeiliaid. Ond mae’r rhan fwyaf o'r saethu yn digwydd ar dir preifat. Felly, a allwch roi unrhyw wybodaeth bellach am gynlluniau i gynnal ymgynghoriad ar y cod ymarfer ar fagu adar hela? Mae hwn yn fater brys ac angenrheidiol, o ystyried y pryderon am les adar yn y diwydiant saethu, sy'n aml yn cael eu magu mewn amgylchiadau gwaeth na ieir batri.

Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn ac am ei diddordeb yn y maes hwn. Mae'n gywir y bydd y penderfyniad yn rhoi diwedd ar brydlesu tir ar gyfer saethu ffesantod ar dir Llywodraeth Cymru pan ddaw'r cytundebau prydles cyfredol i ben. Mewn perthynas â’r cod ymarfer ar gyfer lles adar hela a gaiff eu magu at ddibenion chwaraeon, mater i Ysgrifennydd y Cabinet yw hwnnw mewn gwirionedd. Ond gallaf ddweud bod gwaith yn mynd rhagddo i adolygu codau ymarfer cyfredol Llywodraeth Cymru ar gyfer ieir dodwy, brwyliaid a moch, ac o ganlyniad i fwy o alw am gymorth cyfreithiol a pholisi yng ngoleuni trafodaethau Brexit, mae oedi wedi bod yn y broses o gyhoeddi’r codau hyn. Fodd bynnag, bydd y gwaith o adolygu’r codau y cytunwyd arnynt gyda rhanddeiliaid a gwaith ar ddiweddaru’r cod ymarfer cyfredol ar les pellach adar hela a gaiff eu magu at ddibenion chwaraeon yn parhau ar ôl cyhoeddi’r blaenoriaethau y cytunwyd arnynt.

Weinidog, credaf eich bod wedi gwneud penderfyniad anffodus iawn. Mewn llawer o gymunedau sy'n agored i niwed, bydd hysbysiadau diswyddo yn cael eu cyflwyno i lawer o weithwyr sy'n dibynnu ar y diwydiant saethu i ddarparu gwaith lle nad oes ond ychydig o opsiynau amgen ar gael iddynt. Felly, bydd eich gweithredoedd yn helpu i gyflwyno’r hysbysiadau diswyddo hynny, Weinidog.

Ond hoffwn ofyn cwestiwn syml i chi, os caf: comisiynodd Cyfoeth Naturiol Cymru adroddiad ar y pwnc hwn a gostiodd £45,000 iddynt. Yn seiliedig ar yr adroddiad hwnnw, fe wnaeth bwrdd Cyfoeth Naturiol Cymru benderfyniad unfrydol ym mis Gorffennaf i beidio â chefnogi diddymu neu drwyddedu saethu ar dir sy'n eiddo cyhoeddus. Fe wnaethoch chi ymyrryd fel y Gweinidog, sef eich hawl chi fel y Gweinidog, fel perchennog y tir hwnnw, er mwyn rhoi arweiniad iddynt newid y penderfyniad hwnnw. Felly, a allwch chi gadarnhau mai penderfyniad gwleidyddol a wnaethoch ac nad yw’n seiliedig ar wyddoniaeth, neu os oes gennych wybodaeth ychwanegol, a allwch ryddhau'r wybodaeth honno, oherwydd yn amlwg, fe wnaeth yr adroddiad a gomisiynwyd gan Cyfoeth Naturiol Cymru ar gost o £45,000 lywio eu penderfyniad unfrydol a gafodd ei ategu gan eu bwrdd?

Er mai'r tirfeddiannwr fydd yn penderfynu ynglŷn â saethu ar dir preifat, mae angen i Lywodraeth Cymru roi sylw i ystyriaeth ehangach o farn y cyhoedd wrth ystyried beth sy'n digwydd ar ein hystâd. Mae arwynebedd cyfunol y tri heldir yr effeithir arnynt gan benderfyniad Cyfoeth Naturiol Cymru i atal saethu ffesantod yn llai na 300 hectar ac yn cynrychioli llai nag 1 y cant o gyfanswm nifer y mentrau saethu ffesantod yng Nghymru. Dywedasoch fod gennyf bob hawl i ymyrryd. Nid wyf yn ystyried hon yn ymyrraeth. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi’i gwneud yn glir o'r dechrau y byddai ystyriaethau moesegol a pholisi ehangach yn fater i Lywodraeth Cymru fel tirfeddiannwr. Ar ôl cael yr argymhellion drafft, roeddem yn teimlo ei bod yn ddyletswydd arnom i nodi safbwynt Llywodraeth Cymru. Mae hefyd yn werth nodi bod—[Anghlywadwy.]—safbwynt Llywodraeth Cymru yn fater ar gyfer ystyriaeth barhaus Cyfoeth Naturiol Cymru ac nid yw'n eu rhwymo i dderbyn a chytuno â’r safbwynt hwnnw.

Croesawaf y penderfyniad a wnaed ac roeddwn am longyfarch y Gynghrair yn erbyn Chwaraeon Creulon ar y gwaith a wnaethant ar yr ymgyrch benodol hon. Rwyf eisiau deall beth fydd eich ymgysylltiad, fel Gweinidog, gyda Cyfoeth Naturiol Cymru mewn perthynas â grwpiau sy'n ymwneud â hyn o bob sector yn y gymdeithas yng ngoleuni’r penderfyniad hwn, oherwydd mae gennyf bryderon difrifol am y ffaith bod y Gynghrair Cefn Gwlad wedi trydar yn galw ar ddau aelod o fwrdd Cyfoeth Naturiol Cymru, a siaradodd o blaid rhoi diwedd ar y trwyddedau saethu, i ymddiswyddo, er nad oedd ganddynt fuddiant, ac ni wnaethant alw ar aelodau eraill o’r bwrdd sydd â buddiant yn yr agenda saethu i ymddiswyddo hefyd. Felly, gallant ddewis a dethol lle maent yn credu bod buddiant a lle nad oes buddiant. Ac roedd buddiant yn yr adroddiad dan sylw, a grybwyllwyd gan Andrew R.T. Davies, oherwydd roedd hwnnw’n rhywun ar yr adroddiad comisiwn penodol hwnnw a oedd yn rhan o'r frawdoliaeth saethu mewn gwirionedd, ac felly, gallai fod rhagfarn yno, a chodais hynny yn y Siambr heddiw hefyd. Sut y gallwn ymddiried yn y penderfyniadau a wneir os yw sefydliadau sydd â dylanwad sylweddol ar y gymdeithas Gymreig yn mynd i wneud yr honiadau gwarthus hyn wedi i benderfyniad a ystyriwyd yn ofalus gael ei wneud, a phenderfyniad rwy’n credu y bydd y rhan fwyaf o boblogaeth Cymru yn ei gefnogi?

Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn ac am ei chwestiynau blaenorol wrth godi'r mater hwn yn y lle hwn a thu hwnt. Gallaf glywed o’r heclo yn y cefndir fod hwn yn fater sy'n ennyn teimladau cryf ac yn cynhyrchu barn gref ar y ddwy ochr. Fodd bynnag, rydych yn iawn: gwelwyd bod yna farn gyhoeddus sylweddol, yn enwedig mewn perthynas ag argymhelliad 3 a nodai nad oedd 60 y cant o drigolion Cymru o blaid parhau i brydlesu ar gyfer saethu ffesantod ar dir y Llywodraeth.

O ran gweithio gyda rhanddeiliaid, credaf ei bod yn hollbwysig fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweithio ar draws y bwrdd gyda'r holl randdeiliaid, boed hynny gyda rhanddeiliaid o Gymdeithas Saethu a Chadwraeth Prydain, y Gynghrair Cefn Gwlad, a’r elusennau lles anifeiliaid a hawliau anifeiliaid hefyd, a chyda Llywodraeth Cymru. Rwyf fi ac Ysgrifennydd y Cabinet yn gweithio’n agos gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ar y materion hyn.

Croesawaf y penderfyniad yn gryf iawn ac rwy’n llongyfarch y Gweinidog ar ei safbwynt cadarn ar y mater hwn. Oni fyddai'r Gweinidog yn cytuno ei fod yn cyd-fynd yn glir â barn y cyhoedd ar y mater mewn gwirionedd? Canfu arolwg barn gan Cymorth Anifeiliaid a’r Gynghrair yn erbyn Chwaraeon Creulon ym mis Ebrill fod o leiaf 71 y cant o bobl ledled Cymru—gan gynnwys yn ardaloedd gwledig canolbarth a gorllewin Cymru, lle mae saethu, unwaith eto, yn gyffredin iawn—yn gwrthwynebu saethu adar hela at ddibenion chwaraeon ar dir cyhoeddus ac ar dir preifat. Credaf felly nad oes unrhyw amheuaeth fod y Gweinidog yn gweithredu yn unol â theimladau'r bobl, felly hoffwn ei llongyfarch am wneud y safiad hwnnw. Rwyf hefyd yn bryderus ynglŷn â'r cod ymarfer ar gyfer adar hela, a gofynnais am adolygiad brys o'r cod ymarfer hwnnw ym mis Mehefin, ond deallaf efallai fod diffyg archwiliadau gan yr Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion i wirio cydymffurfiaeth yn broblem. Nid wyf yn gwybod a fyddai’r Gweinidog yn gallu gwneud sylwadau ar hynny.

Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn ac am ei sylwadau. O ran y pwyntiau penodol mewn perthynas â'r cod ymarfer ar gyfer lles adar hela, hoffwn eich cyfeirio'n ôl at fy ateb blaenorol i'n cyd-Aelod Vikki Howells. Mewn perthynas â'r pryderon penodol a godwyd gennych—efallai y dylai Ysgrifennydd y Cabinet ysgrifennu atoch gyda rhagor o fanylion am hynny, ac efallai y byddech yn hoffi gohebu yn y modd hwnnw.

Russell George.

Diolch i chi, Lywydd, am ganiatáu i mi ofyn cwestiwn ar y mater hwn, oherwydd mae'n effeithio'n sylweddol ar fy etholaeth i, ac yn sicr nid wyf yn croesawu'r penderfyniad nac yn llongyfarch y Gweinidog. Mae sôn wedi bod am yr effaith negyddol ar y diwydiant, ond a gafodd y sgil-effeithiau ar sectorau eraill eu hystyried hefyd? Rwy'n meddwl am sefydliadau gwely a brecwast, gwestai bach, sy'n dibynnu'n fawr ar y diwydiant hwn. Yn ystod misoedd y gaeaf, wrth gwrs, maent yn dibynnu ar y fasnach hon, ac yn enwedig yn y misoedd penodol hyn, y tu hwnt i'r tymor twristiaeth arferol. A gaf fi ofyn pa effaith—? Pa asesiad a wnaed o effaith y penderfyniad hwn ar y Gymru wledig, ar swyddi, yr economi leol a thwristiaeth? Mae ciperiaid yn cyflawni cannoedd o oriau o waith cadwraeth. Maent hwy hefyd mewn perygl bellach. Pwy fydd yn gwneud y gwaith cadwraeth hwn? A oes ystyriaeth wedi'i rhoi i hyn? Yn olaf, a gaf fi ofyn i chi, Weinidog: a wnewch chi ymweld â Sir Drefaldwyn gyda mi, ac ymweld ag un o'r nifer o fusnesau sydd bellach yn gorfod diswyddo staff o ganlyniad i'r penderfyniad rydych wedi'i gefnogi?

Diolch i'r Aelod am ei gwestiynau. O ran edrych ar yr effaith economaidd, mae nifer o ffigurau wedi cael eu crybwyll yn ddiweddar, yn dweud bod gwerth y diwydiant saethu i economi Cymru oddeutu £75 miliwn. Ond mae hynny ledled Cymru gyfan, nid yn benodol ar gyfer y tair prydles ar dir sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru, ac rwyf eisoes wedi dweud nad ydynt ond yn cynrychioli 1 y cant o'r mentrau saethu yng Nghymru. O ran edrych ar yr effaith, yn argymhellion Cyfoeth Naturiol Cymru, roeddent yn ei gwneud yn glir y byddai'n bosibl cael cyfnod pontio er mwyn ceisio lliniaru unrhyw effaith ar y gymuned leol. O ran y gost i Cyfoeth Naturiol Cymru, bydd y penderfyniad i beidio ag adnewyddu prydlesi saethu ffesantod yn costio tua £4,500 mewn incwm blynyddol i Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi awgrymu y bydd colli costau gweinyddu ar gyfer rheoli prydlesi yn ei wneud yn niwtral o ran cost iddynt. O ran y materion penodol a godwyd gennych mewn perthynas â'ch etholaeth, efallai y byddai'n syniad i'r Aelod ysgrifennu atom gyda'r pryderon hynny a manylu arnynt fel y gallwn sicrhau bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn mynd i'r afael â hwy.

Mae'n rhaid i mi ddweud bod y digwyddiad hwn yn codi cwestiynau sylfaenol ynglŷn ag a yw Llywodraeth Cymru yn cadw Cyfoeth Naturiol Cymru hyd braich mewn gwirionedd, neu a yw Cyfoeth Naturiol Cymru yn rhwym i farn ei feistri gwleidyddol ym Mharc Cathays. Yn ôl ym mis Gorffennaf, gwnaeth Cyfoeth Naturiol Cymru benderfyniad unfrydol yn erbyn gwaharddiad. Nid oeddech yn hoffi'r penderfyniad hwnnw. Fe wnaethoch ymyrryd, ac wythnos yn ddiweddarach, newidiwyd y penderfyniad. Nawr, mae'n ymddangos i mi fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gorff hyd braich pan fo hynny'n gyfleus i Lywodraeth Cymru. Er enghraifft, llanastr mwd Hinkley—rydych yn dweud wrthym o hyd, 'Wel, wyddoch chi, nhw yw'r arbenigwyr. Ni allwn ymyrryd. Nhw sy'n gwybod orau.' Ond ar y mater hwn, nid oeddech yn hoffi'r penderfyniad, felly fe wnaethoch yn siŵr ei fod yn cael ei newid. Ni allwch ei chael hi'r ddwy ffordd. Felly, pa un ydyw am fod, Weinidog? Gwyddom yn awr na fydd adar yn cael eu saethu uwchben coetir cyhoeddus yng Nghymru. Ond mae'n rhaid i mi ddweud, ac onid ydych yn cytuno, ar ôl y llanastr hwn, fod uniondeb a hygrededd ac enw da Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cael ei saethu'n ddarnau mân?

Rwy'n anghytuno â honiadau'r Aelod. Hoffwn gyfeirio'n ôl at y ffaith na châi hyn ei ystyried yn ymyrraeth. O'r cychwyn cyntaf, fe wnaeth Cyfoeth Naturiol Cymru hi'n glir y byddai'r ystyriaethau moesegol a pholisi ehangach yn fater i Lywodraeth Cymru fel y tirfeddiannwr.

I thank the Minister. The next question is to be asked to the Cabinet Secretary for Health and Social Services, and it is from Angela Burns.

Diolch i chi am y cwestiwn. Yn gynharach yr wythnos hon, roeddwn yn falch o gyhoeddi fy mod wedi derbyn argymhellion y corff adolygu meddygon a deintyddion annibynnol yn llawn. Mae hyn yn rhoi codiad cyflog i feddygon a deintyddion yng Nghymru sy'n uwch na'r hyn a roddwyd i'w cymheiriaid yn Lloegr a'r Alban. Mae'n brawf pellach o faint y mae'r Llywodraeth hon yn gwerthfawrogi ein meddygon a'n deintyddion.

Diolch yn fawr iawn am yr ateb hwnnw. A diolch i chi, Lywydd, am dderbyn y cwestiwn amserol. Hoffwn fod wedi gallu cael datganiad ar hyn lle gallem fod wedi gofyn rhai cwestiynau i chi, oherwydd, fel chithau, rwy'n croesawu'r cynnydd yng nghyflogau meddygon a deintyddion yng Nghymru, ond ceir un neu ddau o feysydd lle mae angen rhywfaint o eglurder.

Rydym wedi gweld gostyngiad o 4.6 y cant yn nifer y practisau meddygon teulu yng Nghymru dros y flwyddyn ddiwethaf a 10 y cant yn fwy o feddygon teulu locwm yng Nghymru yn 2017. A ydych yn credu y gall y dyfarniad cyflog hwn ein helpu i fynd i'r afael â'r prinder cronig sydd gennym yn y maes hwn? Ac a ydych yn credu y bydd y dyfarniad cyflog hwn hefyd yn mynd i'r afael â'r prinder cronig a wynebwn mewn ardaloedd gwledig yn arbennig? Ac a ydych yn credu y bydd y dyfarniad cyflog hwn yn ein galluogi i gynyddu, efallai, neu adfer rhai o'r practisau sydd wedi cau yn y 24 i 48 mis diwethaf?

A allech chi hefyd gadarnhau a fydd y cynnydd arfaethedig mewn cyllid yn effeithio ar weithwyr proffesiynol locwm ac asiantaeth? A beth fyddai eich barn, o ystyried faint o arian a wariwn yn y GIG ar staff locwm mewn ysbytai ac mewn ymarfer cyffredinol, ynglŷn â sut y bydd hyn yn effeithio ar faint o arian rydym yn ei wario ar weithwyr proffesiynol locwm ac asiantaeth?  Oherwydd rwy'n pryderu'n fawr, os yw'r cynnig locwm yn mynd yn fwy a mwy deniadol, y byddwn yn ei chael hi'n fwyfwy anodd recriwtio swyddi amser llawn, parhaol o fewn GIG Cymru.

Hoffwn ofyn hefyd i chi gadarnhau yn union beth fydd y cynnydd ar gyfer meddygon ymgynghorol. Mae pwynt 4.5 yn adroddiad y corff adolygu cyflogau yn sôn na ddylid cynyddu cyflogau meddygon ymgynghorol dros y gyfradd sylfaenol, a hoffwn ddeall rhai o'r newidiadau rydych wedi'u gwneud i gontractwyr annibynnol a rhai o'r swyddogion cyswllt arbenigol a meddygon a meddygon ymgynghorol arbenigol. Byddai'n ddefnyddiol iawn os gallwch egluro hynny i ni.

Ac yn olaf, rwy'n derbyn eich bod yn teimlo'n hapus iawn eich bod yn talu mwy o arian na Lloegr a'r Alban, ond roeddech yn glir iawn wrth y bwrdd iechyd, roeddech yn glir iawn wrth y corff adolygu, a dyfynnaf:

Rydym wedi nodi barn Llywodraeth Cymru yn y cyswllt hwn fod ystyriaethau o degwch yn mynnu y dylid alinio cyflogau ledled y DU ar gyfer yr unigolion sy'n cyflawni rolau cyfatebol ar draws GIG y DU er mwyn osgoi cystadleuaeth fewnol ddi-fudd rhwng staff o fewn gweithlu'r GIG.

A ydych yn teimlo y gallai hyn danseilio hynny? Diolch.

Diolch i chi am hynny. Credaf fod pedwar cwestiwn yno yn fras. O ran ai'r dyfarniad cyflog hwn yw'r ateb i'r ystod o heriau a nodwyd gennych mewn perthynas â recriwtio a chadw staff, ar ei ben ei hun, na, wrth gwrs nad dyma'r ateb, ond mae'r dyfarniad ei hun yn rhan bwysig o'r ateb mewn perthynas ag annog meddygon, deintyddion a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill i hyfforddi, gweithio a byw yng Nghymru. Mae'n rhan o gyfres o fesurau, mae'n rhan o'r dull rydym wedi'i fabwysiadu a'r bartneriaeth gymdeithasol ddilys sydd gennym, ac nid yn unig gyda meddygon a deintyddion, ond mae'n gyson â'r dull a fabwysiadwyd gyda'n staff 'Agenda ar gyfer Newid', lle roeddem yn gwrando ar yr hyn a oedd gan y corff annibynnol i'w ddweud, lle roedd negodiadau rhwng staff a chyflogwyr, a llwyddasom i ddod o hyd i ffordd i fuddsoddi yn eu cyflog, oherwydd, fel y byddwch yn gwybod, Angela Burns, ni ddarparodd Trysorlys y DU gyllid ychwanegol i dalu am argymhellion y corff adolygu annibynnol. Bu'n rhaid inni fuddsoddi adnoddau ychwanegol gan Lywodraeth Cymru yn y cynnig cyflog hwn, fel gyda chynnig yr 'Agenda ar gyfer Newid'. Felly, rydym wedi gwneud dewis bwriadol gydag adnoddau Llywodraeth Cymru. Mae hwnnw'n ddewis Llafur Cymru rwy'n falch o fod wedi'i wneud.

O ran cyflogau locwm, mae cyflogau locwm yn wahanol. Yn gyffredinol, cânt eu negodi ar wahân i drefniadau cytundebol arferol, ond bydd gennyf fwy i'w ddweud am gyflogau locwm yn ddiweddarach yn y flwyddyn pan fyddaf yn adrodd ar effaith y cap a gyflwynais yng Nghymru a'i effaith ar gyflogau newidiol ar draws y gwasanaeth iechyd gwladol—unwaith eto, mesur a gyflwynais y llynedd—ac rwy'n fwy na pharod i adrodd yn ôl wrth yr Aelodau ar effaith hynny ar ôl blwyddyn lawn o weithrediad.

Mewn perthynas â chyflogau meddygon ymgynghorol a meddygon arbenigol, rwy'n falch o gadarnhau bod hwn yn gynnydd sylfaenol o 2 y cant yng nghyflog meddygon a deintyddion, gan gynnwys meddygon dan hyfforddiant a meddygon ymgynghorol. Ceir 2 y cant yn ychwanegol ar gyfer ymarfer cyffredinol. Hefyd, ceir 1.5 y cant yn ychwanegol ar gyfer meddygon arbenigol. Felly, rydym yn mynd i'r afael â'r argymhellion a ddarparwyd ar ein cyfer.

O ran eich pwynt ynglŷn ag osgoi cystadleuaeth fewnol ddi-fudd, mae'r ffordd rydych wedi geirio'r cwestiwn yn awgrymu y dylem fod wedi dilyn yr hyn a wnaeth Lloegr neu'r Alban wrth ddewis peidio â gweithredu cyngor y corff adolygu annibynnol ar ôl ei gael. Dewis gwneud toriad a wnaethant yn hytrach na dilyn argymhelliad y corff adolygu, a dewisodd eich cydweithwyr yn Lloegr nid yn unig eu bod am dorri'r hyn a argymhellwyd, ond eu bod am ei roi ar waith ym mis Hydref yn hytrach na mis Ebrill, fel yr argymhellwyd. Mae'n rhaid i mi ddweud, yn eich datganiad i'r wasg, roedd awgrymu ein bod wedi dal hyn yn ôl yn beth go wael i'w wneud ac nid oedd yn gwbl gywir. Rydym wedi cael sgwrs go iawn mewn partneriaeth â Chymdeithas Feddygol Prydain a Chymdeithas Ddeintyddol Prydain ac rwy'n falch o gadarnhau bod y Llywodraeth hon yn parchu argymhellion cyrff adolygu cyflog annibynnol, ac rydym wedi buddsoddi yn ein staff, yn nyfodol ein gwasanaeth iechyd, ac ni ellid cael cyferbyniad cliriach rhwng Llywodraeth Lafur Cymru a'r Torïaid dros y ffin.

Thank you, Llywydd. In announcing your decision on salaries, you said that the Treasury hadn’t given any additional funding and that, therefore, you’d had discussions with the Cabinet Secretary for Finance so that this pay deal could be delivered without impacting services. My question, very simply, is: what has changed? Don’t misunderstand me—I’m very happy that these salaries are going to be higher for dentists and doctors here, but the Government’s stance in the past was to say, ‘No pay rise unless there is additional funding made available from the Treasury.'

I’m very pleased that you now have accepted that it is possible for you to take action without always waiting for the Treasury. I’m thinking of other examples, such as zero-hours contracts or the cap on other public sector workers’ pay, and your party has also in the past rejected the idea of allowing or supporting regionalised pay in different parts of the UK on the basis that it would surely drive wages down in Wales. By tailoring things to our own needs in Wales, we are showing, as in this case, that it is possible for salaries to be higher in Wales. So, has that fundamental principle on which the Government operates changed?

Na, credaf ein bod wedi bod yn gwbl gyson. Yr hyn rydym wedi'i wneud, fodd bynnag, yw defnyddio arian o'r cronfeydd wrth gefn i ariannu'r dyfarniad cyflog am y flwyddyn hon, a bydd yn rhaid i ni amsugno'r gost ychwanegol honno yn y dyfodol. Daw hyn yn sgil dewisiadau anodd iawn y mae Llywodraeth Lafur Cymru yn parhau i'w gwneud, ac mewn hinsawdd o wyth mlynedd o gyni parhaus mae ein dewisiadau yn mynd yn fwyfwy tynn ac yn anos bob blwyddyn. Rydym yn deall cymaint yw gwerthfawrogiad ein cyhoedd o'r gwasanaeth iechyd gwladol. Mae pawb ohonom wedi gweld hynny eleni a hithau'n ddeng mlynedd a thrigain ers creu ein gwasanaeth iechyd gwladol. Felly, dyna pam rydym yn parhau i wneud y penderfyniadau anodd hynny, ond mae'r gost yn fawr; nid oes unrhyw ddewis y gall y Llywodraeth hon ei wneud heb ganlyniadau ynghlwm wrtho. Dyna pam rwy'n dweud, nid yn unig wrth yr Aelodau y tu ôl i mi, ond wrth yr holl Aelodau yn y Siambr hon: os ydym eisiau parhau i fuddsoddi yn ein gwasanaeth iechyd gwladol, yn niferoedd y staff, ac yn eu cyfraddau cyflog wrth symud ymlaen, bydd angen i ni barhau i wneud mwy a mwy o ddewisiadau anodd. Mae ein gwerthoedd yn parhau i'n harwain. Rwy'n falch ein bod wedi gwneud y dewis cywir, nid yn unig ar gyfer staff ein gwasanaeth iechyd gwladol, ond y dewis cywir ar gyfer pobl Cymru.

Thank you, Cabinet Secretary. The next question is to the Cabinet Secretary for Finance and it's from Steffan Lewis.

Diolch i chi, Lywydd. Mae gwrthod cynigion y Prif Weinidog yn Salzburg wedi arwain at asesiad gan Lywodraeth Cymru fod hyn yn cynyddu'r risg o 'ddim bargen'. Byddai hyn yn drychinebus i Gymru, fel rydym yn ei ddweud bob amser, ac mae'n rhaid ei osgoi. Nid dewis rhwng cynnig Chequers a 'dim bargen' yw'r negodiadau, ac mae angen eu cynnal mewn ysbryd o gyfaddawd er mwyn amddiffyn ein heconomi a'n swyddi.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Wrth gwrs, diflannodd safbwynt negodi'r DU yn Salzburg yn gyflym iawn yr wythnos diwethaf, a llwyddodd Prif Weinidog y DU i uno 27 arweinydd yr UE yn eu diffyg amynedd. Wrth gwrs, fel y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi nodi, mae'r Prif Weinidog wedi gwneud y posibilrwydd o wahanu 'dim bargen' yn fwy, nid yn llai tebygol, ac mae pawb ohonom yn ymwybodol o'r effaith drychinebus y bydd hynny ei chael ar swyddi yng Nghymru ac ar gymunedau Cymru. O ystyried bod Llywodraeth Cymru yn cytuno bod Brexit 'dim bargen' yn fwy tebygol yn awr nag yr oedd cyn uwchgynhadledd Salzburg, a all Ysgrifennydd y Cabinet, yn y lle cyntaf, roi sicrwydd i'r Cynulliad hwn y bydd paratoadau ar gyfer 'dim bargen' yn cael eu gwella? Rwy'n derbyn y pwynt yn llwyr nad oes unrhyw ffordd o liniaru 'dim bargen', ond a oes camau'n cael eu cymryd yn awr i wella ein paratoadau ar gyfer canlyniad 'dim bargen'? Credaf fod yna lefel gynyddol o bryder yng Nghymru nad ydym mor barod ag y gallem fod. Nodaf, er enghraifft, y pryderon a godwyd gan y Coleg Nyrsio Brenhinol sydd wedi dweud eu bod yn pryderu bod paratoadau Cymru ar gyfer Brexit yn gymharol gynnar o ran eu datblygiad, ac efallai nad oes digon o amser i fwrw drwy'r holl fanylion. Felly, a yw'n gallu ein sicrhau ei fod yn cynyddu'r ymdrechion i baratoi ar gyfer 'dim bargen' cymaint ag y bo modd?

Ac yn olaf, Lywydd, mae canlyniadau Salzburg wedi cynnwys Prif Weinidog y DU yn rhoi feto i'r Blaid Unoliaethol Ddemocrataidd ar ffin galed yn Iwerddon. Mae Ysgrifennydd y Cabinet a'i gyd-Aelodau Cabinet wedi dweud wrthyf ar sawl achlysur fod y Deyrnas Unedig yn bartneriaeth rhwng unedau cyfartal, ond nid oes gan Ogledd Iwerddon Lywodraeth hyd yn oed, ac eto mae gan un o'i phleidiau gwleidyddol feto ar ffin, ond byddwn ni yng Nghymru yn cael ein gorfodi i dderbyn y ffin galed ym Môr Iwerddon pe bai trefniant ôl-stop yn dod i rym. Yn y cyfamser, mae Llywodraeth yr Alban yn ymladd ymdrechion San Steffan i gipio grym yn y llysoedd. Felly, gofynnaf i Ysgrifennydd y Cabinet: beth am Gymru? Yn ei farn ef, sut y gallwn osgoi ffin galed ym Môr Iwerddon, o ystyried y ffaith bod 'dim bargen' yn fwy tebygol, a sut y bydd ef, yn bwysig—ac mae hwn yn bwynt allweddol yn y cyd-destun cyfredol—sut y bydd yn creu dylanwad gwleidyddol yn y wlad hon sy'n un o'r gwladwriaethau mwyaf canoledig er mwyn amddiffyn buddiannau economaidd a gwleidyddol Cymru?

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau dilynol hynny. I roi'r sicrwydd y mae'n gofyn amdano, rydym yn parhau i gymryd pa gamau bynnag a allwn ar draws Llywodraeth Cymru er mwyn paratoi ar gyfer trychineb na fyddem wedi bod ag unrhyw ran yn ei greu, ac rydym yn gwneud hynny yn y ffordd a ddywedodd—rydym yn gwneud ein gorau glas yn yr amgylchiadau anffafriol iawn hynny. Os oes unrhyw sefydliadau yng Nghymru sydd â syniadau penodol ynglŷn â sut y gallem baratoi yn well ar gyfer y posibilrwydd hwnnw, rydym yn awyddus iawn i drafod hynny gyda hwy, a gwnawn hynny ar draws yr ystod lawn o gyfrifoldebau Cabinet.

Yn ei ail set o gwestiynau, mae Steffan Lewis yn cyfeirio at un o'r gwendidau allweddol ym Mhapur Gwyn Chequers, ac yn dweud nad yw'n darparu ateb i'r broblem fwyaf anhydrin yn y negodiadau, sef ffin galed ar ynys Iwerddon. Pan ddywedais ei bod yn ddyletswydd ar y rheini sy'n cymryd rhan yn y trafodaethau i fynd i'r afael â hynny heb fod ar sail llinellau coch a safbwyntiau diysgog, gwneuthum hynny'n llwyr er mwyn canolbwyntio ar y nifer fechan o faterion sy'n hanfodol er mwyn bwrw ymlaen â Chequers, ac mae ffin Iwerddon ar frig y rhestr honno. Yn yr holl fforymau a fynychaf ar ran Llywodraeth Cymru, gresynaf yn fawr nad oes gennym gynrychiolwyr o weinyddiaeth ddatganoledig yng Ngogledd Iwerddon yno i helpu yn y trafodaethau hynny; rydym yn gweld eu colli bob tro. Yn eu habsenoldeb, gwnawn bopeth a allwn i wneud yn siŵr ein bod yn manteisio ar bob cyfle i arfer y dylanwad y cyfeiriodd Steffan Lewis ato, gan ddibynnu ar rym ein dadl, ar y dystiolaeth a ddarparwn, ac ar ein gallu i ffurfio cynghreiriau gydag eraill o amgylch y bwrdd.

A wnewch chi gytuno â mi, Ysgrifennydd y Cabinet, fod Prif Weinidog y DU wedi cael ei thrin yn hollol amharchus yn Salzburg yr wythnos diwethaf, a'i bod yn ceisio'i gorau glas i amddiffyn buddiannau'r wlad hon, gan gynnwys diogelwch y Deyrnas Unedig, sy'n gwbl hanfodol wrth gwrs?

Fe fyddwch yn gwybod mai dwy fargen yn unig a gyflwynwyd, os mynnwch, sy'n cael eu hystyried yn dderbyniol gan yr UE. Byddai'r gyntaf yn golygu y byddai'n rhaid i ni dderbyn mewnfudo heb reolaeth, y byddai'n rhaid i ni dderbyn pob un o reolau yr UE, na fyddem yn gallu gwneud bargeinion masnachu ar ein pen ein hunain gyda gwledydd eraill o gwmpas y byd, ac wrth gwrs, byddai hynny'n gwneud y refferendwm a gynhaliwyd, pan bleidleisiodd pobl dros adael yr UE am lawer o'r union resymau hynny, yn destun gwawd.

Y peth arall a gynigir gan yr UE, wrth gwrs, yw cytundeb masnach rydd ar gyfer Prydain Fawr, ond ar gyfer Prydain Fawr yn unig, gan eithrio Gogledd Iwerddon, a fyddai'n parhau o fewn yr undeb tollau sydd eisoes yn bodoli fel rhan o'r farchnad sengl, a byddai hynny, wrth gwrs, yn tanseilio undod y Deyrnas Unedig. [Torri ar draws.] Nawr, wrth gwrs, mae Senedd y DU—[Torri ar draws.] Gallaf glywed pobl yn achwyn ar feinciau'r cenedlaetholwyr, fel y buaswn yn ei ddisgwyl a minnau'n ceisio sôn yn ffafriol am Deyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon, ond y realiti yw bod Senedd y DU eisoes wedi gwrthod yn hollol unfrydol yr awgrym y dylai fod ffin ym Môr Iwerddon.

Felly, mae'n bryd i'r UE newid eu safbwynt yn awr i un sy'n fwy derbyniol i'r Deyrnas Unedig. Mae Prif Weinidog a Llywodraeth y DU yno, maent ar gael, maent eisiau siarad, maent eisiau taro bargen. Ond buaswn yn cefnogi'r Prif Weinidog, a buaswn yn gobeithio y byddech chithau hefyd, yn ei hymdrech i sicrhau na fydd unrhyw fargen yn tanseilio undod y Deyrnas Unedig. Felly, a wnewch chi ddweud wrthym: a wnewch chi gefnogi'r Prif Weinidog wrth iddi geisio amddiffyn y Deyrnas Unedig? Pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod y bleidlais a gynhaliwyd yma, pan bleidleisiodd pobl Cymru dros adael yr UE, yn cael ei hanrhydeddu'n llwyr? 

Wel, Lywydd, fel y gŵyr yr Aelod, byddem yn cefnogi bargen gan y Prif Weinidog ar yr amod ei bod yn bodloni'r chwe phrawf a nodwyd gan y Blaid Lafur. Os yw hi'n dychwelyd gyda bargen sy'n sicrhau perthynas gref a chydweithredol gyda'r Undeb Ewropeaidd ar gyfer y dyfodol, os yw hi'n dychwelyd gyda bargen sy'n darparu'r un manteision ag sydd gennym ar hyn o bryd fel aelodau o'r farchnad sengl a'r undeb tollau, os yw hi'n gallu sicrhau bod mewnfudo'n cael ei reoli'n deg er budd yr economi a chymunedau, ac os yw hi'n gallu diogelu hawliau ac amddiffyniadau, mae gobaith y gallwn gefnogi bargen o'r fath. Yn ôl y safbwynt y mae hi ac eraill yn ei Llywodraeth wedi'i arddel hyd yn hyn, ni fydd yn taro bargen o'r fath. 

Mae'r Aelod yn cyfeirio at wawd. Mae'r gwawd y mae'r Prif Weinidog yn ei wynebu, i'w deimlo gryfaf o'i meinciau cefn ei hun, lle mae'r syniadau a gyflwynir ganddi yn cael eu gwawdio yn yr iaith gryfaf gan bobl a oedd, ychydig wythnosau ynghynt, yn eistedd o gwmpas bwrdd ei Chabinet ei hun. Dyna yw'r gwawd sy'n wynebu'r Prif Weinidog.

A phan fydd yr Undeb Ewropeaidd yn gofyn yn syml mewn perthynas ag Iwerddon er enghraifft, am i'r trefniant ôl-stop a gytunwyd—a gytunwyd—gan ei Llywodraeth gael ei anrhydeddu yng ngham nesaf y negodiadau, ni ddylem synnu eu bod yn disgwyl i Lywodraeth y DU anrhydeddu'r hyn y maent wedi cytuno arno.

Clywaf y thema sy'n datblygu ymysg cefnogwyr Brexit, ac mae ef wedi'i hailadrodd yma y prynhawn yma, mai mater i'r Undeb Ewropeaidd yn awr rywsut yw datrys y llanastr a grëwyd gan ei Lywodraeth. Nid yw'r Undeb Ewropeaidd yn gadael y Deyrnas Unedig. Mae'r Deyrnas Unedig wedi penderfynu gadael yr Undeb Ewropeaidd, a Llywodraeth y Deyrnas Unedig, sy'n llawn o bobl a ddywedodd wrthym mai hwn fyddai'r cytundeb hawsaf i'w negodi erioed—cyfrifoldeb y Llywodraeth honno yw meddwl am atebion a pheidio â cheisio rhoi'r cyfrifoldeb ar ysgwyddau eraill.

I thank the Cabinet Secretary.

The next item, therefore, is 90-second statements. Vikki Howells.

Diolch, Lywydd. Ddydd Gwener, fel AC lleol ac aelod o Gymdeithas Hanes Cwm Cynon, byddaf yn ymuno ag aelodau'r gymdeithas i ddadorchuddio plac glas i Neuadd George yn Athrofa Penrhiwceibr.

Ganed Hall yn y pentref yn 1881, a dechreuodd weithio yn y pwll glo lleol pan oedd ond yn 11 mlwydd oed. Ag yntau wedi cael ei ethol yn atalbwyswr gan ei gydweithwyr ar ôl 18 mlynedd ar wyneb y gwaith, roedd Hall yn undebwr llafur brwd.

Arweiniodd hyn ef i mewn i wleidyddiaeth Lafur, ac yn 27 mlwydd oed, ef oedd cynghorydd Llafur cyntaf ei ward ar gyngor Aberpennar. Yn 1922, daeth Hall yn AS dros Aberdâr, gan ddal swydd is yn Llywodraeth 1929 a Llywodraethau clymblaid adeg y rhyfel, a chafodd ei gydnabod fel un o'r rhai cyntaf i rybuddio ynglŷn â ffasgiaeth ryngwladol.

Ag yntau wedi chwarae rhan mewn negodiadau ar ffoaduriaid ac ailadeiladu adeg y rhyfel, penodwyd ef i Gabinet cyntaf Clement Attlee fel Ysgrifennydd trefedigaethol. Rhoddodd hyn gyfle iddo roi llawer o'r diwygiadau y bu'n eu hyrwyddo ers tro ar waith. Yn ddiweddarach, cafodd ei enwi'n Is-iarll Hall a'i benodi'n bennaeth gwleidyddol y llynges.

Aeth Hall ati i sicrhau bod pobl eraill yn cael y cyfleoedd addysgol na chafodd ef ei hun, roedd yn llywodraethwr ysgol a phrifysgol, a sefydlodd gronfa fel y gallai pobl ifanc deithio. Pan gafodd ei wneud yn Arglwydd, cododd etholwyr £2,000 i anrhydeddu ei wasanaeth, a rhoddodd yr arian i'r achos hwn.

Fel y nodwyd pan gafodd ei benodi i Dŷ’r Arglwyddi, roedd Hall yn alluog mewn amrywiaeth eang o feysydd, ond roedd hefyd yn arbenigwr cymwys iawn. Wrth i'w blac gael ei ddadorchuddio, gallwn fyfyrio ar ei hanes aruthrol.

The next item, therefore, is the motions to elect Members to committees, and in accordance with Standing Orders 12.24 and 12.40, I propose that the motions to elect Members to committees are grouped for debate and for voting. I call on a member of the Business Committee to move the motions formally. Julie James.

Cynigiwyd y cynnig.

The question, therefore, is that the motions be accepted. Does any Member object? So the motions are agreed under Standing Order 12.36.

The next item, therefore, is the debate on the Equality, Local Government and Communities Committee report, 'Work it out: parenting and employment in Wales', and I call on the Chair of the committee to move the motion. John Griffiths.

Diolch, Lywydd. Rwy'n falch o agor y ddadl heddiw ar adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 'Wrth eich Gwaith: rhianta a chyflogaeth yng Nghymru'. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i bawb a gyfrannodd at ein hymchwiliad, naill ai drwy roi tystiolaeth yn ysgrifenedig neu ar lafar, ac yn benodol, y rhai a rannodd eu profiadau personol o wahaniaethu yn y gweithle.

Roeddem yn gallu clywed y lleisiau hyn yn uniongyrchol, drwy ein fforwm ar-lein, grwpiau ffocws, a thrwy'r rhai a rannodd eu straeon â'r dylanwadwr cymdeithasol enwog a'r ymgyrchydd dros weithio hyblyg, Anna Whitehouse, a roddodd dystiolaeth i'r pwyllgor. Mae'n bwysig clywed profiadau bywyd pobl, ac fe gyfoethogodd y dystiolaeth hon ein dealltwriaeth yn fawr.

Yn 2016, canfu arolwg gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol dystiolaeth eang o wahaniaethu yn y gweithle tuag at fenywod beichiog a rhieni. Canfu fod hyd at 54,000 o fenywod ym Mhrydain yn colli eu swyddi bob blwyddyn—[Torri ar draws.]. Ymddiheuriadau, Lywydd. Ac wrth gwrs, mae pob un o'r swyddi hynny a gollir yn drychineb bersonol i'r bobl yr effeithir arnynt, a'u teuluoedd yn wir. Ac o edrych ar y cyfanswm, mae'n golled fawr i'r economi.

Ym mis Mawrth, Lywydd, cyhoeddodd y Prif Weinidog ei fwriad i wneud Cymru'n arweinydd byd o ran cydraddoldeb rhwng y rhywiau. Rydym yn credu bod ein hargymhellion a'n casgliadau yn nodi materion hollbwysig y mae angen rhoi sylw iddynt er mwyn cyflawni'r nod hwn. Mae atal cyfran fawr o'r boblogaeth rhag cyfrannu eu sgiliau a'u profiadau i'r gweithlu yn annheg ac nid yw'n gwneud synnwyr economaidd. Mae gwaith ymchwil wedi dangos y gallai cydraddoldeb i fenywod arwain at gynnydd o 10% yn economi'r DU. Er nad yw cyfraith cyflogaeth wedi'i ddatganoli, mae digon o arfau ar gael at ddefnydd Llywodraeth Cymru, fel sy'n cael ei gydnabod yn ei hymateb i'n hadroddiad.

Mae gweithio hyblyg yn allweddol i leihau'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau. Clywsom dystiolaeth rymus gan amrywiaeth o dystion ar ba mor bwysig yw ei gynnig i weithwyr. Eto, yn anffodus, ymhlith gwledydd y DU, Cymru sydd â'r gyfran isaf o gyflogwyr sy'n sicrhau ei fod ar gael. Mae'n galonogol gweld Llywodraeth Cymru yn derbyn pob un ond un o'n hargymhellion ar y materion arbennig hyn. Ac mae hefyd yn galonogol fod Llywodraeth Cymru, fel cyflogwr, eisoes yn hysbysebu pob swydd fel swyddi hyblyg yn ddiofyn. Credwn y dylai awdurdodau cyhoeddus yng Nghymru fabwysiadu'r arfer ac rydym yn croesawu ymrwymiad y Llywodraeth i fwrw ymlaen â hyn.

Mae'n bwysig iawn fod pobl sy'n chwilio am waith yn gwybod bod gweithio hyblyg yn opsiwn a'i fod yn eglur yn hysbyseb a disgrifiad y swydd. Mewn gwirionedd, byddai'n dda cynnwys slogan debyg i slogan Llywodraeth yr Alban, 'hapus i drafod gweithio hyblyg' ar gyfer pob un o hysbysebion swyddi Llywodraeth Cymru, a byddai'n ddefnyddiol cael rhagor o wybodaeth ynglŷn â sut y bydd Llywodraeth Cymru yn annog sefydliadau sector cyhoeddus eraill i ddilyn ei hesiampl.

Clywsom am yr heriau penodol sy'n wynebu athrawon. Mae argymhellion 5, 6 a 7 yn galw am fwy o hyblygrwydd iddynt. Mae ymateb y Llywodraeth yn galonogol, ond byddem yn croesawu rhagor o eglurhad mewn perthynas â phryd y bydd y canllawiau recriwtio perthnasol yn cael eu hadolygu a'u diweddaru.

Er ein bod yn gweld arwyddion calonogol yn y sector cyhoeddus, mae'r rhan fwyaf o bobl yn gweithio mewn mentrau preifat, felly mae angen i ni newid agweddau a chyfleoedd ar gyfer gweithio hyblyg yn y sector hwn hefyd ac mae nifer o ysgogiadau ar gael i Lywodraeth Cymru ddylanwadu ar newid o'r fath, yn bennaf drwy'r cynllun gweithredu economaidd a'r contract economaidd, caffael, a'r cyngor a'r cymorth a gynigir gan Busnes Cymru.

Os yw Llywodraeth Cymru am arddel yr uchelgais i Gymru fod yn arweinydd byd o ran cydraddoldeb rhwng y rhywiau, mae'n rhaid iddi weithio'n galetach i sicrhau bod gweithio hyblyg ar gael ar draws y sector preifat. Gydag arweiniad da a meddwl creadigol, dangosodd ein tystiolaeth y gall weithio ym mhob math o weithleoedd, gan gynnwys ffatrïoedd fel ffatri Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Felly, rydym wedi gwneud nifer o argymhellion perthnasol, a chredaf mai dyma lle mae'r ymateb braidd yn wan. Mae argymhelliad 9 yn galw ar Lywodraeth Cymru i fynnu bod busnesau sy'n manteisio ar eu cymorth ariannol yn cynnig trefniadau gweithio hyblyg a bod hwn yn cael ei wneud yn ofyniad allweddol yn y contract economaidd. Caiff hyn ei dderbyn mewn egwyddor, ond byddem yn hoffi ymrwymiad cryfach i sicrhau bod cwmnïau sy'n derbyn cymorth ariannol yn cynnig trefniadau gweithio hyblyg mewn gwirionedd.

Mae Llywodraeth Cymru yn rhoi llawer o bwyslais ar waith y Comisiwn Gwaith Teg, mewn perthynas â'r argymhelliad hwn ac eraill. Byddem yn hoffi cael ymrwymiad i ddarparu ymateb pellach i'r argymhellion perthnasol ar ôl cael adroddiad y Comisiwn. Clywsom fod gan Busnes Cymru rôl hanfodol i'w chwarae yn darparu cymorth a chyngor i'r sector preifat ond nad yw'n cyflawni'n ddigonol ar hyn o bryd, a gellid sicrhau newid cadarnhaol yn hawdd.

Derbyniwyd argymhellion 4 a 23, sy'n galw ar Busnes Cymru i roi cyngor arbenigol i gyflogwyr ar sut i ymdrin â cheisiadau am weithio hyblyg, ac i'r gefnogaeth gynnwys cyngor a chymorth ar recriwtio niwtral o ran y rhywiau, ond rydym yn credu y dylai fod ymrwymiad clir i adolygu sut y mae Busnes Cymru yn darparu'r cyngor a'r cymorth hwn. Mae'r dystiolaeth yn awgrymu bod angen yr adolygiad hwn yn awr.

Yr ochr arall i'r un geiniog yw pa mor bwysig yw hi i rieni a darpar rieni gael mynediad at gyngor manwl o ansawdd da am eu hawliau a rhwymedigaethau eu cyflogwyr. Mae hwn yn faes arall lle teimlwn y gellir gwneud llawer mwy. Mae Maternity Action yn gweithredu llinell gyngor ledled y DU, ac nid oes digon o bobl i ymdopi â nifer y galwadau. Dywedwyd wrthym nad ydynt ond yn gallu ateb un o bob pump galwad. Adlewyrchwyd hyn yn y dystiolaeth a glywsom gan unigolion a geisiodd gael gafael ar gyngor a chymorth arbenigol. Felly, mae argymhelliad 28 yn galw ar y Llywodraeth i gymryd camau i gynyddu'r ddarpariaeth o gyngor arbenigol ar faterion rhianta a chyflogaeth. Wrth dderbyn yr argymhelliad, mae'r Llywodraeth yn datgan bod Busnes Cymru yn darparu cyngor ac y bydd y Llywodraeth yn ystyried darparu cyngor sy'n ymwneud â chyflogaeth ar ôl i adroddiad y Comisiwn Gwaith Teg gael ei gyflwyno, ond nid ydym yn cyfeirio at gyngor i gyflogwyr yn yr adroddiad hwn, ond yn hytrach, at gyngor i gyflogeion, ac nid ydym yn credu bod angen i hynny aros am adroddiad y Comisiwn Gwaith Teg. Byddem yn gofyn i ystyriaeth bellach gael ei rhoi i'r mater pwysig hwn yn awr. Fodd bynnag, mae'n galonogol gweld bod Llywodraeth Cymru'n cymryd camau i fynd i'r afael â materion yn ymwneud ag ansawdd cyngor gyrfaoedd ar gyfer rhieni sy'n dychwelyd i'r gwaith. Rydym yn falch o weld yr ymrwymiad i ofyn i Gyrfa Cymru ystyried rhieni sy'n dychwelyd i'r gwaith wrth ddatblygu porth cyngor cyflogaeth. Rydym yn gobeithio y bydd y rheini a fydd yn darparu cymorth gyrfa i bobl yn meddu ar arbenigedd mewn materion sy'n ymwneud â rhianta a gwaith.

Wrth gwrs, wrth wraidd yr holl faterion hyn mae syniadau diwylliannol sydd wedi hen ymwreiddio ynglŷn â menywod a rhianta, ac maent yn creu rhwystr aruthrol i ymdrechion i newid deddfwriaeth a blaenoriaethau'r Llywodraeth oherwydd y realti sylfaenol hwnnw sy'n galw am newid yn y gymdeithas ehangach a chymorth ar gyfer newid angenrheidiol, boed drwy ddeddfwriaeth neu strategaeth a pholisi. Rydym yn gwybod na fyddwn yn dileu gwahaniaethu ar sail mamolaeth neu feichiogrwydd tra bo gofal di-dâl yn cael ei ystyried fel cyfrifoldeb i fenywod yn unig. Codwyd y materion hyn dro ar ôl tro. Clywsom am achosion o wahaniaethu yn erbyn pobl ar y cam recriwtio a rhoi dyrchafiad oherwydd eu bod yn fenywod ac oherwydd ei bod yn bosibl y byddent angen absenoldeb mamolaeth ar ryw adeg yn y dyfodol. Ac wrth gwrs, gall hyn weithio'r ddwy ffordd, gydag agweddau sydd wedi ymwreiddio ynglŷn â rolau rhywedd yn atal dynion rhag gallu ysgwyddo cyfrifoldebau gofal plant pan fyddant yn dymuno gwneud hynny.

Mae gan bawb rôl i'w chwarae yn herio'r stereoteipiau hyn sy'n atal menywod a dynion fel ei gilydd, ond y dull gorau yw atal y syniadau hyn rhag dod yn norm yn y lle cyntaf, ac addysg yw'r arf gorau i wneud hynny. Felly, rwy'n falch fod argymhelliad 22, sy'n galw am gynnwys rolau rhywiau a rhianta yn yr addysg rhyw a pherthnasoedd newydd, wedi cael ei derbyn.

Fel rhan o'n gwaith craffu, buom yn ystyried cynnig gofal plant Llywodraeth Cymru, a gwnaethom argymhellion 13 i 15. Derbyniodd y Llywodraeth un o'r rhain mewn egwyddor, a gwrthod y ddau arall. Wrth gwrs, cafodd y materion hyn eu gwyntyllu yn y Siambr yr wythnos diwethaf pan drafodwyd y ddeddfwriaeth, ac nid wyf yn bwriadu eu hailadrodd, ond gan fod yr egwyddorion cyffredinol wedi'u cytuno bellach, rydym yn gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i ddatblygu polisïau a fydd yn ehangu mynediad at ofal plant fforddiadwy, gan fod hwn yn arf hanfodol i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb rhwng y rhywiau.

Yn olaf, daethom i'r casgliad fod angen data gwell mewn perthynas â'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau a chyfraddau cadw staff ar famolaeth. Rydym yn croesawu'r ymrwymiad yn yr ymateb i gyhoeddi data cyflogaeth a'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau mewn un lleoliad, ac rydym yn falch o weld y bydd y Llywodraeth yn rhoi mwy o ystyriaeth fanwl i argymhelliad 24, lle roeddem yn galw am gasglu cyfraddau cadw staff ar famolaeth fel rhan o ddyletswyddau cydraddoldeb y sector cyhoeddus.

Yn fwy cyffredinol, rydym yn croesawu'r adolygiad o'r dyletswyddau cydraddoldeb hyn, a fydd hefyd yn ystyried lleihau'r baich gweinyddol ar y sector cyhoeddus. Hoffem eglurder ynglŷn â'r amserlenni ar gyfer yr adolygiad hwn ac ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am gynnydd a phenderfyniadau erbyn diwedd y flwyddyn hon.

Ddirprwy Lywydd, os yw Cymru am fod yn arweinydd byd o ran cydraddoldeb rhwng y rhywiau, bydd gwneud newidiadau mewn perthynas â rhianta a chyflogaeth yn cyfrannu'n sylweddol tuag at wireddu hyn. Ni allwn ganiatáu i bethau barhau fel y maent. Mae'n bryd i'r byd gwaith addasu a newid er mwyn ystyried y newidiadau yn y ffordd yr ydym yn byw ac yn gweithio.

Rwy'n edrych ymlaen yn awr at gyfraniadau'r Aelodau ar draws y Siambr.

Hoffwn ddiolch i'r Cadeirydd—yn sicr, am yr amser yr oeddwn ar y pwyllgor hwnnw—i'r clerc ac i aelodau eraill y pwyllgor. Roedd hwn yn waith diddorol iawn i'w wneud, ac i mi roedd yn dda iawn oherwydd ei fod, wrth gymryd tystiolaeth, yn dod â phobl ynghyd o'r sector preifat, y sector cyhoeddus a'r sector gwirfoddol. Gwnaeth ein hadroddiad 34 o argymhellion cynhwysfawr, a bwriad pob un yw mynd i'r afael â rhai o'r materion cyfredol sy'n ymwneud â hyblygrwydd swyddi, gwahaniaethu ar sail mamolaeth a rhagfarn ar sail rhywedd o fewn cwmpas cyfrifoldebau datganoledig Llywodraeth Cymru yn y gweithle.

Mewn Cymru ddatganoledig, mae'r Ceidwadwyr Cymreig eisiau i'n gweithleoedd ddod yn arweinwyr byd mewn hawliau menywod, cydraddoldeb rhwng y rhywiau—uchelgais rwy'n gobeithio y bydd llawer yn y Siambr hon yn ei rhannu. Ond er mwyn cyflawni hyn, mae angen uchelgais, arloesedd a dyhead. Rwy'n falch iawn fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn 30 argymhelliad mewn egwyddor allan o 34 argymhelliad. Gan ddechrau mor gynnar ag argymhelliad 1, os caiff ei roi ar waith, bydd yn sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn hysbysebu pob swydd fewnol fel rhai hyblyg yn ddiofyn, a bydd hefyd yn darparu canllawiau i annog awdurdodau cyhoeddus—yr holl awdurdodau cyhoeddus ledled Cymru—i wneud yr un peth. Mae argymhelliad 4 yn sicrhau y bydd y Llywodraeth yn ymrwymo i annog Busnes Cymru i ddarparu cyngor priodol ac arbenigol i gyflogwyr ynglŷn â sut i ymdrin â cheisiadau i weithio'n hyblyg mewn modd effeithiol—cam pwysig, o ystyried y gwacter a amlygwyd gan lawer o dystion. Fel y mae'r adroddiad yn ei nodi, nid gweithio rhan-amser yn unig y mae gweithio hyblyg yn ei olygu. Mae'n cynnwys unrhyw ffordd o weithio sy'n gweddu i anghenion y cyflogai: rhannu swydd, amseroedd dechrau a gorffen hyblyg, gweithio yn ystod y tymor a threfniadau eraill. Bydd y gwelliannau hyn yn rhoi dewis i ddynion a menywod fel bod rhieni yng Nghymru yn gallu gweithio mewn ffordd sy'n addas iddynt hwy a'u teuluoedd, tra'n mynd i'r afael â'r anghydraddoldebau cyfredol rhwng y rhywiau. Bydd hefyd yn gwella cydraddoldeb rhwng y rhywiau yn y gweithle.

Yn bwysig, rwy'n falch o weld y bydd Llywodraeth Cymru yn archwilio'r posibilrwydd o hysbysebu swyddi addysgu fel rhai hyblyg yn ddiofyn yn y Canllaw i'r Gyfraith i Lywodraethwyr, a amlinellwyd yn argymhelliad 6. Mae hyn yn gynyddol bwysig, gan fod dadansoddiad gan y Gyfnewidfa Bolisi wedi awgrymu y dylai ysgolion groesawu gweithio hyblyg er mwyn atal menywod rhag rhoi'r gorau i addysgu yn barhaol ar ol cyfnod mamolaeth. Bydd hyn eto yn gwella cydraddoldeb rhwng y rhywiau. Er bod addysgu'n cael ei ystyried yn sector sy'n cael ei ddominyddu gan fenywod, 33 y cant yn unig o benaethiaid ysgolion uwchradd sy'n fenywod. Gyda dynion yn dal y swyddi uchaf o hyd, bydd caniatàu i fenywod ddychwelyd i'r gwaith ar eu telerau eu hunain yn gwella cydraddoldeb rhwng y rhywiau yn y sector yn helaeth heb fod angen i fenywod aberthu eu teuluoedd.

Os bydd rhiant yn gallu dychwelyd i waith hyblyg, bydd angen gofal plant yn ddi-os. Mae argymhelliad 14 yn galw ar Lywodraeth Cymru i nodi'r camau pellach y bydd yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r angen am ofal plant ar gyfer plant rhwng un a thair blwydd oed. Gwrthodwyd yr argymhelliad hwn i gynorthwyo rhieni sy'n dymuno dychwelyd i'r gweithle'n gynt. Roeddwn yn siomedig am hynny, o ystyried faint o dystiolaeth a gawsom lle mae menywod yn dymuno dychwelyd i'r gwaith pan fo'r plentyn tua blwydd oed.

Nawr, gwnaeth y Gweinidog ddatganiad heddiw ynglŷn â sut y bydd mwy a mwy o awdurdodau lleol yn gweithredu'r cynnig cyfredol, ac rwy'n falch o weld y bydd fy awdurdod fy hun, Conwy, yn symud ymlaen i awdurdod llawn o fis Ionawr 2019 ymlaen. Ond rwy'n dal i deimlo nad ydych yn llwyddo i fynd i'r afael â'r gwaith o ddarparu cymorth o oedran iau, er gwaethaf y dystiolaeth a gafodd ein pwyllgor yn tynnu sylw at yr angen am y cymorth estynedig hwn. Ymateb Llywodraeth Cymru oedd bod digon o gymorth ar gael eisoes i helpu rhieni gyda chostau gofal plant, gan ddefnyddio credyd cynhwysol fel enghraifft. Er bod gofal a ariennir gan y Llywodraeth ar gael i bawb ar gyfer plant rhwng tair a phedair oed, ac ar gael i rai sy'n gymwys ar gyfer plant rhwng dwy a thair oed, nid oes unrhyw gymorth a ariennir gan Lywodraeth Cymru ar gyfer plant o dan ddwy oed ar hyn o bryd—cyfle a gollwyd. Awgrymodd YESS (Your Employment Settlement Service) y dylai'r cynnig gofal plant fod ar gael o naw mis oed ymlaen. Galwodd Rhwydwaith Cydraddoldeb Menywod Cymru am i'r cynnig fod ar gael o chwe mis oed ymlaen. Mae'r Llywodraeth wedi gwrthod y galwadau hyn, ac i blaid sydd wedi ymrwymo i weithredu gofal iechyd ac yn fwy diweddar, addysg, o'r crud i'r bedd, mae'n ymddangos yn eironig eu bod yn rhwystro plant a theuluoedd rhag derbyn cymorth pan fo'i angen fwyaf, gan ddisgwyl i rieni aros dwy neu dair blynedd cyn derbyn y cymorth ariannol mawr ei angen hwn. Felly, hoffwn wybod pa sail resymegol sydd wrth wraidd y penderfyniad hwn i gefnogi cynlluniau rhwng dwy a phedair oed yn unig.

Roedd argymhelliad 15 yn galw ar Lywodraeth Cymru i ailasesu'r cynnig, gan ddefnyddio gwahanol fathau o dystiolaeth a gwybodaeth—ac unwaith eto, cafodd ei wrthod. Clywodd y pwyllgor gan Chwarae Teg, a bwysleisiodd na ddylai Llywodraeth Cymru fod yn gwbl gaeth i'r cynnig presennol. Yn amlwg, mae'r Prif Weinidog a'r Llywodraeth yn gwbl gaeth i delerau eu cynnig gofal plant presennol ac nid ydynt yn barod i newid cwmpas y cynnig er bod galw clir amdano. Yn eu hymateb, mae Llywodraeth Cymru yn honni eu bod yn deall y ddadl ynglŷn â pharamedrau'r cynnig, ond yn amlwg nid oes ganddynt unrhyw fwriad o fynd i'r afael â'r materion a godwyd.

Yn gyffredinol, rwy'n fodlon ag ymateb Llywodraeth Cymru, ond mae mwy i'w wneud. Darparwch y gofal angenrheidiol i blant o flwydd oed ymlaen i rieni sy'n dychwelyd i'r gwaith os gwelwch yn dda. 

I am very pleased to be able to contribute to this debate on parenting and employment. My experience as a woman who brought up four children alone and the necessity to continue working during that period is a handy background, I believe. Taking part in the committee inquiry hasn’t been a pleasant experience, I must say, because we found that women are still facing prejudice, bias and discrimination at entirely unacceptable levels in the world of work today. It’s a cause of concern that some of the evidence that committee heard suggested that things are deteriorating rather than improving, with ACAS, for example, reporting an increase of 10 per cent in calls related to discrimination based on maternity and pregnancy.

One thing is very clear: being a mother leads to a financial penalty, creating inequality in relation to wages on the basis of gender, and that inequity refuses to budge. The wages of fathers, nevertheless, do not appear to be generally affected by raising children. There are practical steps that can be taken and the committee does note flexible working and childcare as two specific items to address. Those should go hand in hand with a culture change, and an enormous one, in order to create a far-reaching and complete change. And as the committee chair has noted, education has a prominent role to play in that, and I do look forward to seeing the new curriculum and how it works in relation to relationships and sex education.

The need for this cultural shift is very clearly seen when we discuss flexible working, which, of course, includes job sharing, and it is a subject that I have raised in this Chamber many times. In responding to the report, the Welsh Government states that they accept the principle of flexible working for their staff, but, in the committee, the Cabinet Secretary for the Economy and Transport told us that only a quarter of Government staff do work on the basis of flexible working. Now, that is not unique to the Government; it is likely to be true of organisations throughout Wales. But it is possible, perhaps, to do something in theory—that is, working flexibly in theory—but that does not translate into being something that happens on the ground.

Now, I am a strong believer that a Government needs to lead by example. Therefore, I would suggest that the Welsh Government should undertake a piece of work to find out why so few of their staff choose to work flexibly. What are the barriers to progressing and doing something that people have the right to do? What holds people back? And, therefore, trying to find some these barriers, which, more than likely, affect men as well as women—what are the obstacles that hold people back? Having found that information, perhaps we will be able to move to a position where flexible working is something that is a much more natural part of the Welsh workforce. And what about that proposal as a focus for the First Minister’s ambition to have a feminist Government? I see that 12 recommendations have been made on job sharing and part-time working in the senior civil service and I would like to hear a little more about how that work is being undertaken. Have these recommendations that have been made been accepted and are they fully implemented by now?

In the field of education, I’m disappointed that the Government does not believe that it can reform payments or allowances in relation to teaching and learning, for those to be shared by two or more members of staff. Now, the committee has noted that women in the teaching profession face many obstacles and I don’t understand the rationale for rejecting these recommendations. There was a recommendation for a reform of the payments, but what we hear from the Government is an explanation that the current system doesn’t allow them to do that. Well, that was the precise point of putting this recommendation forward—namely to create a change within the system.

I just wanted to turn, finally, to childcare, and the committee’s recommendations, which are intended to improve the childcare policy that the Government is currently introducing. Well, those recommendations have been rejected, and this is the second committee to come to similar views, but it appears that the Government is determined to stick to this deficient policy. Part of the reasoning that is offered for doing so is that a childcare offer was a crucial part of the Labour manifesto, and a central part of the programme for government. Well, in my view, rejecting a recommendation because of a manifesto commitment is not a sign of a mature approach towards scrutiny work, and there is substantial evidence by now that the Government’s policy is wrong. The view of experts is clear, the view of the children’s commissioner is clear, and yet the Government continues along a route that will create a childcare system that will not be fit for purpose.

I will end with that. Many of the committee’s recommendations have been accepted, and I do look forward to returning to this very important subject, and seeing great progress next time.

Rwy'n croesawu'r adroddiad gan y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau. Rwy'n cefnogi'r holl argymhellion, sy'n cyd-fynd â fy ymrwymiad hirsefydlog i sicrhau chwarae teg yn y gweithlu yng Nghymru. Yn wir, mae'n mynd â mi yn ôl i fy amser fel cydgysylltydd cyntaf Chwarae Teg ar ddechrau'r 1990au, ac mae llawer o'r materion a oedd gyda ni bryd hynny yn dal i fod gyda ni heddiw. Ond mae yna gynnydd, a chyfle yn awr, drwy'r Cynulliad, i ddod â'r dystiolaeth hon at ei gilydd. Roeddwn yn falch hefyd o chwarae fy rôl fel Gweinidog wrth gyflwyno'r dyletswyddau cydraddoldeb penodol, fel y'u pennwyd yn Rheoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Dyletswyddau Statudol) (Cymru) 2011. Ac rwyf wedi croesawu'r adolygiad cam 1 o gydraddoldeb rhywiol. Felly, mae gennym Lywodraeth Cymru yn awr sy'n gallu ymateb i'r dystiolaeth hon, a'r argymhellion hyn—Llywodraeth Cymru flaengar i ymateb i argymhellion y pwyllgor.

Rwy'n croesawu'n arbennig ymateb Llywodraeth Cymru i argymhellion 1, 2 a 3, sy'n ymwneud â gweithio hyblyg yn ddiofyn, ac argymhellion ac anogaeth i Lywodraeth Cymru arwain drwy esiampl—i arwain o'r brig. Rwy'n cytuno'n gryf â safbwyntiau Siân Gwenllian ar y pwynt hwn. Mae angen inni weld hynny ar waith yn awr, drwy annog rhannu swyddi mewn rolau arweinyddol; beth yw'r rhwystrau i fwrw ymlaen â hyn? Yn wir, mae ymateb Llywodraeth Cymru i argymhelliad 3 yn dderbyniol iawn—fod Llywodraeth Cymru yn derbyn yr angen i ystyried yr achos dros newid y ddeddfwriaeth mewn perthynas â swyddogaethau gweinidogol, gyda Llywodraeth Cymru yn dweud ei bod eisoes yn croesawu ceisiadau i rannu swyddi ar gyfer penodiadau cyhoeddus. Ond byddai'n rhaid imi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet: a oes gennym unrhyw enghreifftiau o hyn mewn gwirionedd? Os oes, rwy'n falch iawn; gwelaf Ysgrifennydd y Cabinet yn ysgwyd ei phen. Ond nid wyf yn siŵr faint o bobl sy'n ymwybodol fod hyn—. Ac wrth gwrs, mae hyn ar gyfer dynion yn ogystal â menywod, o ran y cyfleoedd.

Nawr, rwy'n ymwybodol fod aelodau o gabinet cyngor dinas Abertawe yn rhannu swydd, Mike Hedges—ac efallai ei fod am wneud sylw ar hyn yn ogystal. Rwy'n croesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn cyflwyno cynigion i hwyluso rhannu swyddi rolau cabinet mewn llywodraeth leol. Ac rwy'n dweud, Ddirprwy Lywydd, fod hwn yn fater y buom yn ei drafod ers degawdau. Yn wir, cyfeiriais mewn dadl flaenorol at lyfr a ysgrifennais yn 1992, 'Gwneud Cyfleoedd: Canllaw i Fenywod a Chyflogwyr', a byddai'n dweud yr un pethau heddiw, er y gallai'r iaith newid ychydig:

Mae rhannu swyddi'n cael ei weld fel atyniad mawr wrth recriwtio a chadw gweithwyr benywaidd, yn enwedig i'r rheini sy'n cael, neu sydd wedi cael seibiant gyrfa. Caiff ei ddefnyddio hefyd gan weithwyr gwrywaidd fel ffordd o gyfuno cyfrifoldebau'r cartref a gwaith, ac arallgyfeirio profiadau gwaith.

Wel, yn 1992 oedd hynny, ac rydym yn dal i ddweud yr un pethau heddiw. Mae gwir raid inni symud hyn yn ei flaen.

Hefyd, Dirprwy Lywydd, rwyf wedi bod yn gofyn cwestiynau am y bwlch cyflog rhwng y rhywiau dros y flwyddyn ddiwethaf. Ac yn wir, Fforwm Economaidd y Byd a ddywedodd y byddai'n rhaid i fenywod aros am 217 o flynyddoedd cyn eu bod yn ennill cymaint â dynion, a hynny yn ôl yr adolygiad byd-eang o'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau. Unwaith eto, sut y gallwn sicrhau nad ydym yn colli golwg ar y ddyletswydd statudol, a gafodd gyhoeddusrwydd yn gynharach eleni wrth gwrs, gan ei gwneud yn ofynnol i gyflogwyr ddatgan eu proffil o ran y bwlch cyflog rhwng y rhywiau? Felly, hoffwn wybod hefyd a fydd Llywodraeth Cymru'n ymateb i faniffesto'r Rhwydwaith Cydraddoldeb Menywod sy'n galw ar Lywodraeth Cymru i haneru'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau o 15 y cant i 7 y cant erbyn 2028. Byddai'n dda hefyd pe bai'r Llywodraeth yn cefnogi hynny.

Yn olaf, rwy'n croesawu argymhellion 9 a 10, o ran cydnabod y cyfleoedd a'r ymateb i'r argymhellion yn ogystal—i Lywodraeth Cymru ysgogi newid fel meini prawf allweddol yn y cytundeb economaidd. Contractau cyllido, cod caffael—y rhain yw'r ffactorau sy'n sbarduno newid. Rwy'n croesawu, yn ogystal, o ran gofal plant, argymhelliad 16 yn arbennig ynghylch gofal plant cofleidiol. Buaswn yn dweud, rwy'n credu, bod darparu brecwast ysgol am ddim mewn ysgolion cynradd—rwyf wedi dweud bob amser y byddai wedi bod yn dda gennyf fod wedi cael hynny pan oedd fy mhlant yn ifanc, oherwydd mae'n darparu gofal plant am ddim o 08:15 yn y bore, yn ogystal â brecwast maethlon, yn rhad ac am ddim.

Yn olaf, hoffwn groesawu'r dystiolaeth a'r argymhellion ar absenoldeb rhiant, i archwilio'r defnydd gwirioneddol o absenoldeb rhiant a rennir, gan ei fod yn ymwneud â'r ddau riant; nid â hawliau menywod yn unig y mae'n ymwneud, ond â newid yn y gymdeithas a dull gwaith/teulu o weithredu, fel y gwelwch yn glir iawn yn Sweden wrth gwrs. Rwy'n croesawu'r argymhelliad ar ddatblygu gwasanaethau cynghori arbenigol. Dylem allu cymryd yr awenau o ganlyniad i'r adroddiad pwyllgor hwn, ac rwyf hefyd yn gobeithio y gellid ei adlewyrchu yn y ffordd yr edrychwn ar faterion ehangach amrywiaeth a chydraddoldeb, nid yn unig yn y gweithlu, ond yma yn y Senedd hon.

Rwy'n croesawu'r adroddiad, Ddirprwy Lywydd, ac yn cytuno â'r cyfan ohono bron, ond ar y pwynt hwn buaswn yn anghytuno rhywfaint â Jane Hutt, nid ar y peth diwethaf a dywedodd—rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd am absenoldeb rhiant a rennir a'r lefelau isel o ddefnydd ohono—ond ar argymhelliad 3. Cyn i mi ymhelaethu ar hynny, hoffwn nodi'r cyflwyniad—paragraff 1, tudalen 15:

'Mae cael plant yn cael effaith gydol oes ar gyfraddau cyflogaeth menywod, eu cyfleoedd gyrfa a’u hincwm. Nid yw cyfran syfrdanol o fenywod yn mynd yn ôl i’r gwaith ar ôl cael plant, neu maent yn dychwelyd i swyddi rhan-amser am dâl is sy’n cyd-fynd â gofal plant.'

Yn hollol. Mae'n sicr yn wir, ac mae'r dystiolaeth yn ei ategu'n bendant ac yn eglur, a'r ffaith na theimlir yr un peth gan dadau. Ond hoffwn ychwanegu at hynny, oherwydd rhagdybiaethau'n ymwneud â'r rhywiau mewn perthynas â gofal plant, fod gan dadau—a chredaf fod John Griffiths wedi cydnabod hynny—fath gwahanol o bwysau yn eu bywydau sef gadael eu plant i fynd i weithio a darparu incwm sy'n llai o ganlyniad i gael plant, ac roeddwn yn teimlo hynny fy hun. Rwy'n dal i'w deimlo—rwy'n dad i ddau o blant bach. Ac o ran argymhelliad 3, gadewch imi ddweud pe bawn i mewn sefyllfa i gael cynnig lle yn y Llywodraeth, ni fuaswn yn ei dderbyn. Ni fuaswn yn gallu derbyn swydd yn y Llywodraeth yn y tymor Cynulliad hwn, ac nid oes unrhyw aelodau o ymgyrch arweinyddiaeth Llafur yma i ddweud, 'Wel, ni fyddem yn cynnig un iddo beth bynnag'. Ond os wyf fi eisiau chwarae rhan ym mywydau fy mhlant, rhaid i mi i wneud yr aberth hwnnw. Felly, rwy'n cydnabod yr aberth hwnnw, ond os edrychaf ar argymhelliad 3, ni allaf weld sut y byddai rhannu swyddi'n gweithio i Weinidogion, yn yr ystyr nad yw'n swydd yn yr ystyr gonfensiynol. Ac mae'r un peth yn wir am Aelodau o'r Cynulliad Cenedlaethol. Gyda Llywodraeth gyfrifol a Llywodraeth sefydlog, credaf y gallwch weithio'n hyblyg o fewn eich rolau ac nid wyf yn gweld sut y byddai'n dderbyniol i'r cyhoedd weld rhannu swyddi ar adeg etholiad. Ond gwn fod gan Aelodau yn y Siambr farn wahanol. Y rheswm pam rwy'n sôn am fy sefyllfa bersonol yw oherwydd fy mod yn dweud hynny o brofiad, rwy'n credu.

O ran argymhelliad 6—pob swydd addysgu i gael ei hysbysebu fel swydd hyblyg—mae'r Llywodraeth wedi derbyn hynny, ond mewn gwirionedd maent yn dweud, 'Wel, mewn gwirionedd mater i gyrff llywodraethu ydyw'. Hoffwn rywfaint o eglurder lle maent yn dweud:

'Bydd yn hanfodol bod yr adolygiad o dâl ac amodau athrawon yn ystyried yn llawn yr hyblygrwydd sydd ei angen i gynnal yr amrywiaeth o batrymau gwaith sydd ei angen ar ysgolion.'

Hoffwn wybod beth y mae hynny'n ei olygu. Rwy'n cymryd ei fod yn golygu hyblygrwydd o ran darparu cyflog, ond hoffwn fwy o wybodaeth am hynny. Mae'n dda gweld bod argymhelliad 8 yn adeiladu ar yr economi sylfaenol ac yn sôn am yr economi sylfaenol a'r anghydbwysedd rhwng y rhywiau yno. Mae'n braf gweld y ddeialog ar yr economi sylfaenol yn cael ei hystyried mewn pwyllgorau y tu hwnt i'r rhai y mae'r Aelodau sy'n hyrwyddo'r economi sylfaenol yn aelodau ohonynt.

Mae argymhelliad 16 yn annog y Llywodraeth i adolygu argaeledd presennol a chost gofal cofleidiol. Rydym wedi cael llawer o sgyrsiau gyda'r Gweinidog mewn perthynas â'r cynnig gofal plant, ac yn gwybod bod y Llywodraeth yn canolbwyntio ar gael hyn yn gywir. Unwaith eto, o brofiad personol, rwyf wedi'i weld yn digwydd ac rwy'n credu bod angen i gyd-leoli gofal plant y cyfnod sylfaen, mewn ysgolion a chan ddarparwyr gofal, gael ei nodi a bod yn rhan o egwyddorion yr hyn y mae'r Llywodraeth yn ei wneud.

Mae argymhelliad 30 yn annog Llywodraeth Cymru i greu ffynhonnell o gyngor ar gyfer yr holl faterion sy'n ymwneud â rhianta a chyflogaeth, gyda chymorth penodol wedi'i deilwra ar gyfer busnesau bach a chanolig. Wel, bydd yr Aelodau'n gwybod fy mod wedi siarad llawer am fy mhrofiad gyda busnesau bach a chanolig, yn enwedig drwy fy ymchwil, a bûm yn siarad â rheolwr-berchennog ar un achlysur, a ddywedodd, 'Byddai fy staff yn bendant yn gweithio'n hyblyg. Nid gwneud y cyfrifon yn unig y mae fy nghyfrifydd, ef hefyd sy'n glanhau'r toiledau.' Ac o ran hynny, nid yw gweithio hyblyg wedi ei ddeall yn llawn ym mhob un o'r cymunedau sector preifat yr ydym wedi sôn amdanynt. Rhaid i weithio hyblyg fod er budd y gweithiwr, nid y cyflogwr. Nid yw hynny wedi'i ddeall. Rydym yn sôn am weithio hyblyg ac ar unwaith, mae cyflogwyr yn meddwl 'hyblygrwydd o ran sgiliau'. Nid dyna ydyw; 'hyblygrwydd o ran oriau' ydyw, ac mae angen i hynny gael ei ddeall yn iawn.

O'm rhan i, rwy'n cydnabod—ac rwyf wedi bod â diddordeb yn hyn ers amser maith fel athro mewn prifysgol—fod swydd naw tan bump y tu ôl i ddesg yn dod yn rhywbeth mwyfwy prin, a swyddi hyblyg sydd eu hangen arnom, nid yn lleiaf oherwydd problemau gyda thrafnidiaeth gyhoeddus. Yn fy swyddfa, rwy'n annog gweithio hyblyg. Felly, caiff fy staff eu hannog i weithio'n hyblyg ac i weithio mor hyblyg â phosibl. Nid oes raid iddynt fod i mewn ar ddiwrnod pan nad yw'n ofynnol iddynt fod i mewn, gallant weithio o adref cymaint ag y bo modd, a chânt eu hannog i fynd ar drywydd datblygiad proffesiynol y tu allan i'r gwaith, ond datblygiad proffesiynol y maent yn eu dymuno ei weld.

Credaf y gall pawb ohonom, fel Aelodau Cynulliad, roi ystyriaeth ddifrifol i'r adroddiad hwn a'i ddefnyddio fel esiampl yn y ffordd y cyflogwn ein staff a'u galluogi i weithio'n hyblyg. Felly, gydag un cafeat bach iawn, rwy'n cefnogi'r adroddiad hwn.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf yn awr ar arweinydd y tŷ, Julie James.