Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
20/06/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call the Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, a'r cwestiwn cyntaf, Gareth Bennett.
And the first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Finance, and the first question, Gareth Bennett.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am fuddsoddi cyfalaf yng Nghanol De Cymru? OAQ52360
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on capital investment in South Wales Central? OAQ52360
I thank the Member for the question. Despite deep cuts to our conventional capital budget, the Welsh Government has ambitious plans for investment in South Wales Central, including development of the south Wales metro, the new Velindre Cancer Centre and 43 different projects being taken forward through the twenty-first century schools programme.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Er gwaethaf toriadau sylweddol i'n cyllideb gyfalaf gonfensiynol, mae gan Lywodraeth Cymru gynlluniau uchelgeisiol ar gyfer buddsoddi yng Nghanol De Cymru, gan gynnwys datblygu metro de Cymru, canolfan ganser newydd Felindre a 43 o brosiectau gwahanol sy'n cael eu cyflwyno drwy raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain.
Thanks for the answer. The Minister will be aware of the project to reopen the Rhondda tunnel as a footpath and cycle path. Following a recent report by Balfour Beatty, there has been an assessment that 95 per cent of the tunnel is in a very good condition. Now, the Highways Agency is responsible for the safety of the tunnel but isn't allowed to reopen the tunnel. Would the Welsh Government now consider taking over ownership of the tunnel from the Highways Agency in order to progress the scheme?
Diolch am eich ateb. Bydd y Gweinidog yn ymwybodol o'r prosiect i ailagor twnnel y Rhondda fel llwybr cerdded a llwybr beicio. Yn dilyn adroddiad diweddar gan Balfour Beatty, cafwyd asesiad fod 95 y cant o'r twnnel mewn cyflwr da iawn. Nawr, mae'r Asiantaeth Priffyrdd yn gyfrifol am ddiogelwch y twnnel, ond ni chaniateir iddynt ailagor y twnnel. A fyddai Llywodraeth Cymru bellach yn ystyried cymryd meddiant ar y twnnel gan yr Asiantaeth Priffyrdd er mwyn bwrw ymlaen â'r cynllun?
I thank Gareth Bennett for that supplementary question. He is quite right. The Welsh Government has provided some funding through or budget agreement with Plaid Cymru to fund what's called the tapping survey of the Rhondda tunnel. Once we are able to consider the outcome of that survey—and he is also right to say that ownership of the tunnel is one of the next issues that we would need to consider—I look forward to discussing what might be possible next with members of Plaid Cymru as part of our budget considerations.
Diolch i Gareth Bennett am ei gwestiwn atodol. Mae'n llygad ei le. Mae Llywodraeth Cymru wedi darparu cyllid drwy ein cytundeb cyllidebol gyda Phlaid Cymru i ariannu'r hyn a elwir yn arolwg tapio o dwnnel y Rhondda. Pan allwn ystyried canlyniad yr arolwg hwnnw—ac mae'n iawn i ddweud hefyd fod perchenogaeth ar y twnnel yn un o'r materion nesaf y byddai angen inni eu hystyried—edrychaf ymlaen at drafod yr hyn a allai fod yn bosibl nesaf gydag Aelodau o Blaid Cymru fel rhan o'n hystyriaethau cyllidebol.
Finance Minister, the Vale of Glamorgan Council are out to consultation at the moment on improving transport links to the M4 from the A48 through the village of Pendoylan. Are you in a position to inform us how this project would be paid for? Is it from the city deal, or would a bid have to come directly to you, or to the Welsh Government, I should say, to release capital moneys for the development of this road, because, at the moment, certainly from the representations I've had from residents, there is uncertainty as to exactly who picks up the bill for this improvement of transport links?
Weinidog Cyllid, mae Cyngor Bro Morgannwg yn ymgynghori ar hyn o bryd ar wella cysylltiadau trafnidiaeth rhwng yr M4 a'r A48 drwy bentref Pendeulwyn. A ydych mewn sefyllfa i roi gwybod i ni sut y byddai'r prosiect hwn yn cael ei ariannu? A fyddai hynny'n digwydd drwy'r fargen ddinesig, neu a fyddai'n rhaid gwneud cais yn uniongyrchol i chi, neu i Lywodraeth Cymru, dylwn ddweud, i ryddhau arian cyfalaf ar gyfer datblygu'r ffordd hon, oherwydd ar hyn o bryd, yn sicr yn ôl y sylwadau a gefais gan drigolion, ceir ansicrwydd ynglŷn â phwy sy'n talu am y gwelliant hwn i'r cysylltiadau trafnidiaeth?
Llywydd, as far as I'm aware, the discussions are still at an early stage on the funding arrangements, should that project ever get the go-ahead. There are precedents in the Swansea city deal for ways in which investment can be shared between the Welsh Government and a city deal. I will make enquiries, however, and if there is more up-to-date information than I have with me, then I'll write to the Member to let him know.
Lywydd, hyd y gwn i, mae'n ddyddiau cynnar o hyd o ran y trafodaethau ynglŷn â’r trefniadau ariannu, pe bai'r prosiect hwnnw byth yn cael caniatâd i fynd rhagddo. Ceir cynseiliau ym margen ddinesig Abertawe am ffyrdd y gellir rhannu buddsoddiad rhwng Llywodraeth Cymru a bargen ddinesig. Byddaf yn gwneud ymholiadau, fodd bynnag, ac os caf wybodaeth fwy cyfredol, byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod i roi gwybod iddo.
I welcome what you've just said about the Rhondda tunnel, Cabinet Secretary. I've got a vision of a fully accessible cycle track covering the whole of my constituency. At the moment, it's patchy, to say the least. And the vision includes linking up the Rhondda tunnel with the neighbouring valley, Blaengwynfi. Now, I'm soon to be meeting various interested parties from a cycling perspective to see what can be done to turn this vision into a reality. Minister, are you on board? Will you agree to progress this question of ownership of the Rhondda tunnel as a matter of urgency, and would you, in principle, be prepared to work with us in the Rhondda on turning this cycling vision into a reality?
Croesawaf yr hyn a ddywedoch yn awr am dwnnel y Rhondda, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae gennyf weledigaeth o lwybr beicio hollol hygyrch sy'n cyrraedd pob rhan o fy etholaeth. Ar hyn o bryd, mae'n dameidiog, a dweud y lleiaf. Ac mae’r weledigaeth yn cynnwys cysylltu twnnel y Rhondda a'r dyffryn cyfagos, Blaengwynfi. Nawr, byddaf yn cyfarfod cyn bo hir â gwahanol bartïon â diddordeb o safbwynt beicio i weld beth y gellir ei wneud i droi'r weledigaeth yn realiti. Weinidog, a ydych yn cefnogi hyn? A wnewch chi gytuno i fwrw ati ar y cwestiwn o berchnogaeth ar dwnnel y Rhondda fel mater o frys, ac a fyddech chi mewn egwyddor yn barod i weithio gyda ni yn y Rhondda ar droi'r weledigaeth feicio hon yn realiti?
I thank the Member for the question and for the very interesting information she's just provided. What I can say, Llywydd, is this: the future of the tunnel has featured in the last two years' worth of discussions that I conducted with Plaid Cymru around the budget. I hope that we will have a chance to have a further round of those discussions alongside the current budget-making process, and I'm very happy to meet the Member, if that would be the right way to do it, to share the information that we have as a result of what we've agreed so far, and to hear of other possibilities that she thinks we ought to be aware of.FootnoteLink
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn ac am y wybodaeth ddiddorol iawn a ddarparwyd ganddi. Gallaf ddweud hyn, Lywydd: mae dyfodol y twnnel wedi cael sylw yn y trafodaethau a gynhaliais gyda Phlaid Cymru ynghylch y gyllideb dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Gobeithio y cawn gyfle i gael rownd ychwanegol o'r trafodaethau hynny ochr yn ochr â'r broses bresennol o bennu'r gyllideb, ac rwy'n fwy na pharod i gyfarfod â'r Aelod, os mai dyna'r ffordd gywir o wneud pethau, i rannu'r wybodaeth sydd gennym o ganlyniad i'r hyn a gytunwyd hyd yn hyn, ac i glywed am bosibiliadau eraill y mae'n credu y dylem fod yn ymwybodol ohonynt.FootnoteLink
Will the Finance Minister highlight Welsh Government capital investment in the NHS and South Wales Central as a result of the Wales infrastructure investment plan, and does he agree with Paul Johnson of the Institute for Fiscal Studies that there will be no Brexit dividend to help finance the additional funding boost to the NHS, or perhaps even agree with Dr Sarah Wollaston, who chairs the House of Commons health committee, who tweeted this was 'tosh'?
'The Brexit dividend tosh was expected but treats the public as fools. Sad to see Govt slide to populist arguments rather than evidence on such an important issue.'
A wnaiff y Gweinidog Cyllid nodi buddsoddiad cyfalaf Llywodraeth Cymru yn y GIG a Chanol De Cymru o ganlyniad i'r cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru, ac a yw'n cytuno â Paul Johnson o'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid na fydd unrhyw ddifidend Brexit i helpu i gyllido'r hwb ariannol ychwanegol i'r GIG, neu efallai hyd yn oed yn cytuno â Dr Sarah Wollaston, sy'n cadeirio pwyllgor iechyd Tŷ'r Cyffredin, a drydarodd fod hyn yn ddwli? Dywedodd fod
dwli difidend Brexit i'w ddisgwyl ond mae'n trin y cyhoedd fel ffyliaid. Trist gweld y Llywodraeth yn boddio dadleuon poblyddol yn hytrach na thystiolaeth ar fater mor bwysig.
I thank Jane Hutt, of course, for that. I'll take her question in the two parts that she asked it. Of course we wish to use Welsh Government budgets to continue to invest in the NHS in South Wales Central. That includes £37 million currently being provided as part of phase 2 developments to improve neonatal care at the university hospital here in Cardiff; £14 million at Prince Charles Hospital in Merthyr, as part of the upgrading of facilities at that site; and £8 million to create a diagnostic hub at the Royal Glamorgan Hospital, which I think is one of the most exciting developments shaping the future of health services in the South Wales Central area. As to the claim that the uplift in the NHS, when we finally find out what that actually means for Wales, and any suggestion that this is part of some sort of Brexit dividend has fallen apart so rapidly in the Prime Minister's hands that she must be deeply sorry that she ever included that in her announcement. We know, on any of the surveys that we see, is that it is likely to have an adverse effect on the economy right across the United Kingdom, an adverse effect on tax receipts into the Treasury. And any idea—any idea—that necessary investment in the NHS is to be found in that way is simply to perpetuate a piece of nonsense that was used during the referendum campaign. And I agree with what Sarah Wollaston said—it is deeply disappointing to see something that is so plainly misleading being repeated again.
Diolch i Jane Hutt, wrth gwrs, am hynny. Fe atebaf ei chwestiwn yn y ddwy ran y'i gofynnodd. Wrth gwrs, hoffem ddefnyddio cyllidebau Llywodraeth Cymru i barhau i fuddsoddi yn y GIG yng Nghanol De Cymru. Mae hynny'n cynnwys £37 miliwn sy'n cael ei ddarparu ar hyn o bryd fel rhan o ddatblygiadau cyfnod 2 i wella gofal newyddenedigol yn yr ysbyty athrofaol yma yng Nghaerdydd; £14 miliwn yn Ysbyty'r Tywysog Siarl ym Merthyr Tudful, fel rhan o'r gwaith o uwchraddio'r cyfleusterau ar y safle hwnnw; ac £8 miliwn i greu canolbwynt diagnostig yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, sef un o'r datblygiadau mwyaf cyffrous, yn fy marn i, sy'n llunio dyfodol gwasanaethau iechyd yn ardal Canol De Cymru. O ran yr honiad am yr hwb i'r GIG, pan fyddwn yn darganfod beth y mae hynny'n ei olygu i Gymru mewn gwirionedd, mae unrhyw awgrym fod hyn yn rhan o ryw fath o ddifidend Brexit wedi chwalu mor gyflym yn nwylo Prif Weinidog y DU fel bod yn rhaid ei bod yn difaru cynnwys hynny yn ei chyhoeddiad. Gwyddom, o unrhyw un o'r arolygon a welwn, fod hyn yn debygol o gael effaith andwyol ar yr economi ledled y Deyrnas Unedig, effaith andwyol ar dderbyniadau treth i'r Trysorlys. Ac nid yw unrhyw syniad—unrhyw syniad—fod y buddsoddiad angenrheidiol yn y GIG i'w gael yn y modd hwnnw yn gwneud dim heblaw tragwyddoli darn o nonsens a ddefnyddiwyd yn ystod ymgyrch y refferendwm. Ac rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Sarah Wollaston—mae'n siomedig iawn gweld rhywbeth sydd mor amlwg yn gamarweiniol yn cael ei ailadrodd eto.
2. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cael ynglŷn â dyfodol cyllid strwythurol yr UE? OAQ52364
2. What discussions has the Cabinet Secretary had about the future of EU structural funding? OAQ52364
Well, the First Minister and I take every opportunity to discuss with the UK Government, and interests here in Wales, the need for the promise made to people in Wales two years ago to be made good: that not a penny in funding would be lost as a result of leaving the European Union.
Wel, mae'r Prif Weinidog a minnau'n manteisio ar bob cyfle i drafod gyda Llywodraeth y DU, a diddordebau yma yng Nghymru, yr angen i gadw at yr addewid a wnaed i bobl Cymru ddwy flynedd yn ôl: na fyddai ceiniog o gyllid yn cael ei cholli o ganlyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd.
I thank the Cabinet Secretary for that response. This Monday, I went to visit the new bay campus of Swansea University to see how European structural funds have been used there. And I was extremely impressed with the quality of their projects, particularly with their built-in, cross-cutting themes of sustainable development, tackling poverty and social exclusion, and particularly with the materials and manufacturing education, training and learning programme, which is a programme to upskill more than 360 people, from 30 different companies, in the field of advanced materials and manufacturing, also proactively encouraging women to participate. Does the Cabinet Secretary agree that we must ensure that such high-quality projects can be maintained in the future and that any future regional development progress must absolutely include high-quality standards, such as we see with European structural funds?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ymateb. Ddydd Llun, bûm yn ymweld â champws bae newydd Prifysgol Abertawe i weld sut y mae cronfeydd strwythurol Ewrop wedi cael eu defnyddio yno. A gwnaed argraff fawr iawn arnaf gan ansawdd eu prosiectau, yn enwedig gyda'u themâu cynwysedig, trawsbynciol ar ddatblygu cynaliadwy, trechu tlodi, ac allgáu cymdeithasol, ac yn enwedig gyda'r rhaglen addysg, hyfforddiant a dysgu ar ddeunyddiau a gweithgynhyrchu, sef rhaglen i uwchsgilio mwy na 360 o bobl, o 30 o wahanol gwmnïau, ym maes deunyddiau a gweithgynhyrchu uwch, rhaglen sydd hefyd yn mynd ati'n rhagweithiol i annog menywod i gymryd rhan. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod yn rhaid inni sicrhau y gellir cynnal prosiectau o'r fath safon yn y dyfodol ac y dylai unrhyw gynnydd yn y dyfodol o ran datblygu rhanbarthol gynnwys safonau uchel, fel yr hyn a welwn gyda chronfeydd strwythurol Ewrop?
Well, can I thank Julie Morgan for that, and thank her, of course, for the work that she does in chairing the programme monitoring committee for Wales? And I know it's been a theme in recent considerations at the programme monitoring committee of the way in which European funding can be used to assist with those cross-cutting themes of equality and sustainability. And I know we've talked in the Chamber here before about the way in which European Union funding has been used specifically to encourage women to participate in advanced manufacturing and in materials as well. We are currently working, Llywydd, to the Chancellor's guarantee, which is that, if we commit European funding by March of next year, he has given an undertaking to cover all of that. My hope is that, at the October Council of Ministers, we will get a period of transition, and that will mean that we can go on using European funding up to the end of the current seven-year period, and for two years beyond. And that will allow us to do what Julie Morgan said—to make sure that the quality of the projects we're able to bring forward will equal that of existing projects.
Wel, a gaf fi ddiolch i Julie Morgan am hynny, a diolch iddi, wrth gwrs, am y gwaith y mae'n ei wneud yn cadeirio pwyllgor monitro rhaglenni Cymru? A gwn fod hyn wedi bod yn thema yn ystyriaethau diweddar y pwyllgor monitro rhaglenni ynglŷn â'r ffordd y gellir defnyddio arian Ewrop i gynorthwyo gyda themâu trawsbynciol cydraddoldeb a chynaliadwyedd. A gwn ein bod wedi siarad yn y Siambr hon o'r blaen ynglŷn â'r ffordd y defnyddiwyd cyllid yr Undeb Ewropeaidd yn benodol i annog menywod i gymryd rhan mewn gweithgynhyrchu uwch ac ym maes deunyddiau hefyd. Rydym yn gweithio ar hyn o bryd, Lywydd, yn unol â gwarant y Canghellor, sef, os ydym yn ymrwymo i gyllid Ewropeaidd erbyn mis Mawrth y flwyddyn nesaf, mae'n ymrwymo i ddarparu ar gyfer hynny. Fy ngobaith, yng Nghyngor y Gweinidogion ym mis Hydref, yw y byddwn yn cael cyfnod pontio, a bydd hynny'n golygu y gallwn barhau i ddefnyddio arian Ewrop hyd at ddiwedd y cyfnod presennol o saith mlynedd, ac am ddwy flynedd wedi hynny. A bydd hynny'n caniatáu inni wneud yr hyn a ddywedodd Julie Morgan—sicrhau bod ansawdd y prosiectau y gallwn eu cyflwyno o'r un ansawdd â phrosiectau presennol.
Cabinet Secretary, I wonder whether you've had a chance to look at Professor Graeme Reid's report into research funding. He concludes,
'I have found great strengths and national assets in Welsh Universities and in research and innovation centres that have been developed in Wales during the last decade but I am not convinced that the potential of these assets is fully exploited for the benefit of Wales.'
And he goes on to say that the research community needs to work together to become more influential in pursuing competitive funding. And that's really important if we can continue at the European level for a little while or at whatever is going to come through the UK level in terms of shared prosperity funds or other mechanisms that may now be agreed.
Ysgrifennydd y Cabinet, tybed a ydych wedi cael cyfle i ddarllen adroddiad yr Athro Graeme Reid ar gyllid ymchwil. Daw i'r casgliad,
Rwyf wedi nodi cryfderau ac asedau cenedlaethol mawr ym mhrifysgolion Cymru ac mewn canolfannau ymchwil ac arloesi a ddatblygwyd yng Nghymru yn ystod y degawd diwethaf ond nid wyf yn argyhoeddedig fod potensial yr asedau hyn yn cael ei wireddu'n llawn er budd Cymru.
Ac aiff yn ei flaen i ddweud bod angen i'r gymuned ymchwil weithio gyda'i gilydd i ddod yn fwy dylanwadol wrth sicrhau cyllid cystadleuol. Ac mae hynny'n bwysig iawn os gallwn barhau ar y lefel Ewropeaidd am beth amser neu ar beth bynnag a ddaw drwy lefel y DU ar ffyrdd cronfeydd ffyniant a rennir neu fecanweithiau eraill y gellir eu cytuno yn awr.
Well, I thank David Melding for that. I am familiar with the Reid review and with the conclusions that it draws. David Melding is absolutely right to highlight the fact that that review and others have shone a spotlight on Horizon 2020 funding from the European Union, in which Wales punches well above our weight. We get a considerably higher return through Horizon 2020 projects than you would expect for a higher education sector of our size, and that means that securing ongoing access to programmes of that sort beyond our membership of the European Union is vitally important for our research community. They do need, as Reid says, to go on increasing their capture of grants from major funders, such as the Medical Research Council and other UK councils, but the capture that they have, working with colleagues right across Europe from Horizon 2020, means that its successor programme and our ability in Wales to have access to it is especially important to research bodies here in Wales.
Wel, diolch i David Melding am hynny. Rwy'n gyfarwydd ag adolygiad Reid a'i gasgliadau. Mae David Melding yn iawn i dynnu sylw at y ffaith bod yr adolygiad hwnnw ac eraill wedi craffu ar arian Horizon 2020 gan yr Undeb Ewropeaidd, lle mae Cymru'n gwneud yn well na'r disgwyl. Rydym yn cael mwy o lawer yn ôl drwy brosiectau Horizon 2020 nag y byddech yn ei ddisgwyl gan sector addysg uwch o'n maint, a golyga hynny fod sicrhau mynediad parhaus at raglenni o'r fath wedi inni adael yr Undeb Ewropeaidd yn hanfodol bwysig ar gyfer ein cymuned ymchwil. Fel y dywed Reid, mae angen iddynt barhau i gynyddu faint o grantiau y maent yn eu sicrhau gan arianwyr mawr, megis y Cyngor Ymchwil Feddygol a chynghorau eraill y DU, ond mae'r hyn y maent yn ei sicrhau, gan weithio gyda chydweithwyr o Horizon 2020 ledled Ewrop, yn golygu bod eu rhaglen olynol a'n gallu yng Nghymru i gael mynediad ati yn arbennig o bwysig i gyrff ymchwil yma yng Nghymru.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Nick Ramsay.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Nick Ramsay.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, I'd like to ask you about the proposed use of the mutual investment model, and specifically with regard to twenty-first century schools. You will be aware that the Public Accounts Committee has been investigating the use of the mutual investment model for financing capital projects, specifically band B of the twenty-first century schools programme.
There have been concerns from the WLGA about the affordability of the model, based on their previous experience with PFI. There are also some wider concerns about locking local authorities and schools into 25-year contracts. Amongst them was the changing nature of the school curriculum over this period, which will inevitably lead to changing needs for school buildings in the long term. So, all these issues pose some concerns, which, as I say, the Public Accounts Committee has been looking at. I wonder if you could give us your insight into the development of the MIM and where you think we can go from here in terms of addressing some of these concerns?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn ofyn i chi ynglŷn â'r defnydd arfaethedig o'r model buddsoddi cydfuddiannol, ac yn benodol mewn perthynas ag ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Fe fyddwch yn gwybod bod y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus wedi bod yn archwilio'r defnydd o'r model buddsoddi cydfuddiannol er mwyn ariannu prosiectau cyfalaf, a band B o raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn benodol.
Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi mynegi pryderon ynglŷn â fforddiadwyedd y model, ar sail eu profiad blaenorol gyda mentrau cyllid preifat. Mae rhai pryderon ehangach hefyd ynghylch cloi awdurdodau lleol ac ysgolion i mewn i gontractau 25 mlynedd. Yn eu plith roedd natur newidiol y cwricwlwm ysgol dros y cyfnod hwn, a fydd yn arwain, yn anochel, at anghenion newidiol ar gyfer adeiladau ysgol yn y tymor hir. Felly, mae'r holl faterion hyn yn peri pryderon, ac fel y dywedaf, mae'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus wedi bod yn eu harchwilio. Tybed a allech roi sylwadau ar ddatblygiad y model buddsoddi cydfuddiannol ac i ba gyfeiriad y credwch y gallwn fynd er mwyn mynd i'r afael â rhai o'r pryderon hyn?
Well, I thank Nick Ramsay for that and I thank the PAC for the work that they're doing in looking at the model. I'm sure there will be things that we will want to learn from the work that the committee is undertaking. Llywydd, I hope to make a statement very shortly, updating Members on the latest developments in relation to the mutual investment model, including some close interest which has been taken in it at the United Nations in looking at ways in which the ground that we have been able to break in creating that model might be of interest to other countries who are also involved in looking for innovative ways to expand capital investment programmes.
Specifically in relation to band B of the twenty-first century schools programme, I think the correct analogy for local authorities to be looking at is not PFI, where we have very little use of it, but the way in which using ideas developed by my predecessor, Jane Hutt, we have been able to use local authorities' ability to make things happen, and then to fund the revenue consequences of that to allow them to use the capacity that they have to invest in the capital field, and that's what we would look to do in the twenty-first century schools programme.
As to the argument about locking in local authorities to assets that they may not need in the long run, that's an important point. Local authorities need to think carefully about that in the way in which they bring forward proposals to use the mutual investment model in the twenty-first century schools area. For example, I think it is unlikely that special schools would be suitable for this model, because the nature of special education changes, and the intensity of use of a special school in terms of the physical fabric, inevitably, given the nature of the pupil population that they serve, is intense as well, and so the model will be suitable for some aspects of the school estate but not necessarily for all.
Wel, diolch i Nick Ramsay am hynny a diolch i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus am eu gwaith yn archwilio'r model. Rwy'n siŵr y bydd pethau y byddwn yn awyddus i'w dysgu o'r gwaith y mae'r pwyllgor yn ei wneud. Lywydd, gobeithiaf wneud datganiad cyn bo hir, yn rhoi diweddariad i'r Aelodau ar y datblygiadau diweddaraf mewn perthynas â'r model buddsoddi cydfuddiannol, gan gynnwys y diddordeb mawr a fynegwyd ynddo gan y Cenhedloedd Unedig wrth archwilio'r ffyrdd y gallai ein harloesedd wrth greu'r model hwnnw fod o ddiddordeb i wledydd eraill sydd hefyd yn chwilio am ffyrdd arloesol o ehangu rhaglenni buddsoddi cyfalaf.
Mewn perthynas â band B rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn benodol, yn hytrach na mentrau cyllid preifat lle nad oes gennym fawr o ddefnydd ohonynt, credaf mai'r gyfatebiaeth gywir i awdurdodau lleol ei hystyried yw'r ffordd yr ydym, drwy ddefnyddio syniadau a ddatblygwyd gan fy rhagflaenydd, Jane Hutt, wedi gallu defnyddio gallu awdurdodau lleol i wneud i bethau ddigwydd, ac yna ariannu canlyniadau refeniw hynny i'w galluogi i ddefnyddio'r gallu sydd ganddynt i fuddsoddi ym maes cyfalaf, a dyna y byddem yn awyddus i'w wneud yn rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain.
O ran y ddadl ynglŷn â chloi awdurdodau lleol i mewn i asedau na fyddant eu hangen, o bosibl, yn y tymor hir, mae hwnnw'n bwynt pwysig. Mae angen i awdurdodau lleol feddwl yn ofalus ynglŷn â'r ffordd y maent yn cyflwyno cynigion i ddefnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol mewn perthynas ag ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Er enghraifft, credaf ei bod yn annhebygol y byddai ysgolion arbennig yn addas ar gyfer y model hwn, gan fod natur addysg arbennig yn newid, ac mae dwysedd y defnydd o ysgol arbennig o ran yr adeiladwaith ffisegol, yn anochel, o gofio natur y boblogaeth ddisgyblion y maent yn eu gwasanaethu, yn ddwys hefyd, ac felly bydd y model yn addas ar gyfer rhai agweddau ar yr ystâd ysgolion, ond nid pob un o reidrwydd.
Thank you, Cabinet Secretary. You spoke about the way that the mutual investment model differs from PFI; I think this has been an area of some confusion. There is a lack of clarity out there as to the nature of the differences with traditional PFI. If I can just give some examples: in a conventional PFI—a PF1 or PF2 deal—soft services are usually considered to include catering and cleaning provisions. What services do you envisage being, either included or excluded, if that's easier, from the mutual investment model within the twenty-first century schools programme? I say this in the light of the fact that there have been concerning stories of PFI hospitals faced with significant charges to deal with minor maintenance issues, such as one PFI hospital that was billed £333 to have a new lightbulb installed—an extreme example, but nonetheless, these are some of the concerns that have surrounded PFI, and which currently concern the MIM as well.
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe sonioch chi am y ffordd y mae'r model buddsoddi cydfuddiannol yn wahanol i fenter cyllid preifat; credaf fod y mater wedi peri rhywfaint o ddryswch. Ceir diffyg eglurder ynghylch natur y gwahaniaethau rhyngddo a mentrau cyllid preifat traddodiadol. Os caf roi rhai enghreifftiau: mewn menter cyllid preifat gonfensiynol—cytundeb PF1 neu PF2—ystyrir bod gwasanaethau meddal yn cynnwys arlwyo a darpariaethau glanhau fel arfer. Pa wasanaethau rydych yn rhagweld y byddant yn cael eu cynnwys, neu eu heithrio, os yw hynny'n haws, o'r model buddsoddi cydfuddiannol yn rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain? Dywedaf hyn yng ngoleuni hanesion sy'n peri pryder ynglŷn ag ysbytai mentrau cyllid preifat yn wynebu costau sylweddol er mwyn ymdrin â mân faterion cynnal a chadw, megis un ysbyty menter cyllid preifat a gafodd fil o £333 am osod bwlb golau newydd—enghraifft eithafol, ond serch hynny, dyma rai o'r pryderon sydd wedi bod yn gysylltiedig â mentrau cyllid preifat, ac sy'n ymwneud â'r model buddsoddi cydfuddiannol ar hyn o bryd hefyd.
Llywydd, I'll do my best in the statement that I hope to publish shortly to restate some of the key components of the model, so that people can be clear about them. Let me just mention three in relation to the question that Nick Ramsay has asked: it's a key feature of the model that it allows the private sector to share in any profits of the private partner and to take up to 20 per cent equity in such schemes in order to do so. The model removes soft services from contracts—soft services such as cleaning and catering—and it removes equipment from the model as well, because of the experience that Nick Ramsay pointed to, and because equipment can be funded more efficiently from public capital. So, we have looked to learn the lessons of models elsewhere, particularly Scotland's not-for-profit distributing model, and to make sure that the model that we invent here in Wales learns those lessons and removes from it those components that have been particularly unsatisfactory in previous ways of working.
Lywydd, fe wnaf fy ngorau yn y datganiad y gobeithiaf ei gyhoeddi cyn bo hir i ailddatgan rhai o elfennau allweddol y model, fel y gall pobl eu deall yn glir. Gadewch imi grybwyll tair yng nghyswllt y cwestiwn a ofynnwyd gan Nick Ramsay: un o nodweddion allweddol y model yw ei fod yn caniatáu i'r sector preifat rannu unrhyw elw i'r partner preifat ac i gymryd hyd at 20 y cant o ecwiti mewn cynlluniau o'r fath er mwyn gwneud hynny. Mae'r model yn cael gwared ar wasanaethau meddal o gontractau—gwasanaethau meddal megis glanhau ac arlwyo—ac yn cael gwared ar offer o'r model hefyd, oherwydd y profiad y cyfeiriodd Nick Ramsay ato, ac oherwydd y gellir ariannu offer yn fwy effeithlon o gyfalaf cyhoeddus. Felly, rydym wedi ceisio dysgu gwersi o fodelau mewn mannau eraill, yn enwedig model dosbarthu nid-er-elw yr Alban, a sicrhau bod y model rydym yn ei ddyfeisio yma yng Nghymru yn dysgu'r gwersi hynny ac yn cael gwared ar y cydrannau sydd wedi bod yn arbennig o anfoddhaol mewn ffyrdd blaenorol o weithio.
I'm getting the message that my questions have pre-empted a statement that can be expected from the Welsh Government in the near future. Maybe I'm ahead of the game.
Thank you for that, Cabinet Secretary. Certainly in terms of the work that we've done in the Public Accounts Committee, there has been a message coming across that there's been a concern about a lack of communication between the Welsh Government and local authorities about the exact nature of the mutual investment model, but clearly with your statement coming forward, you obviously hope to address some of these concerns.
In evidence provided to the committee by the Vale of Glamorgan Council, it was explained that it's been thought that to pay back their liabilities under the model, local authorities could use the funding they allocate to individual schools for maintenance. However, the Vale of Glamorgan's representative went further to explain that the amount of funding that schools actually receive in maintenance wouldn’t necessarily be sufficient to cover that annual payment. So, that’s been a source of concern. Given the need of councils to rely on their revenue budgets to finance repayments to the model, and the need to balance that finely with the financing of other services, is it the case that there is an argument here for clearer guidance to local authorities so that, certainly in planning ahead with their budgets, they’re able to manage those budgets more effectively and also to find match funding where necessary to fill gaps that might emerge?
Rwy'n amau bod fy nghwestiynau wedi achub y blaen ar ddatganiad y gellir ei ddisgwyl gan Lywodraeth Cymru yn y dyfodol agos. Efallai fy mod ar flaen y gad.
Diolch am hynny, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn sicr o ran y gwaith rydym wedi'i wneud yn y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, cafwyd neges fod yna bryderon ynghylch diffyg cyfathrebu rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol ynglŷn ag union natur y model buddsoddi cydfuddiannol, ond yn amlwg, pan fyddwch yn cyhoeddi'ch datganiad, byddwch yn amlwg yn gobeithio mynd i'r afael â rhai o'r pryderon hyn.
Mewn tystiolaeth a ddarparwyd i'r pwyllgor gan Gyngor Bro Morgannwg, eglurwyd y credid y gallai awdurdodau lleol ddefnyddio'r arian y maent yn ei ddyrannu i ysgolion unigol at ddibenion gwaith cynnal a chadw er mwyn ad-dalu eu rhwymedigaethau o dan y model. Fodd bynnag, aeth cynrychiolydd Bro Morgannwg ymhellach ac esbonio na fyddai'r swm o arian y mae ysgolion yn ei dderbyn at ddibenion gwaith cynnal a chadw yn ddigon, o reidrwydd, i dalu am y taliad blynyddol hwnnw. Felly, mae hynny wedi bod yn achos pryder. O gofio angen y cynghorau i ddibynnu ar eu cyllidebau refeniw i ariannu ad-daliadau i'r model, a'r angen i gydbwyso hynny'n ofalus gydag ariannu gwasanaethau eraill, a yw'n wir fod dadl i'w chael yma dros ddarparu canllawiau cliriach i awdurdodau lleol fel y gallant, yn sicr wrth gynllunio ar gyfer y dyfodol gyda'u cyllidebau, reoli'r cyllidebau hynny'n fwy effeithiol yn ogystal â sicrhau arian cyfatebol pan fo angen er mwyn llenwi unrhyw fylchau a allai ddod i'r amlwg?
Llywydd, I look forward to reading the evidence that's been presented to the PAC and where there are areas where we need further discussions with local authorities to make sure that there is clear advice, we'd certainly wish to do that. I have been encouraged by the number of local authorities in Wales that have come forward with proposals to use the mutual investment model in order, as they wish to do—including the Vale of Glamorgan—to have an ambitious programme of investment in our schools estate. We will work with those local authorities, and where there are technical matters that need to be addressed to make sure that the model can deliver on the ground, of course we'd want to have those conversations with them.
Lywydd, edrychaf ymlaen at ddarllen y dystiolaeth a gyflwynwyd i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, ac os oes meysydd lle mae angen trafodaethau pellach gydag awdurdodau lleol er mwyn sicrhau bod cyngor clir ar gael, byddem yn sicr yn awyddus i wneud hynny. Rwyf wedi fy nghalonogi gan nifer yr awdurdodau lleol yng Nghymru sydd wedi cyflwyno cynigion i ddefnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol er mwyn sicrhau rhaglen fuddsoddi uchelgeisiol yn ein hystâd ysgolion, fel y dymunant ei wneud—gan gynnwys Bro Morgannwg. Byddwn yn gweithio gyda'r awdurdodau lleol hynny, a lle y ceir materion technegol y mae angen mynd i'r afael â hwy i sicrhau y gall y model gyflawni ar lawr gwlad, byddem yn awyddus i gael y sgyrsiau hynny gyda hwy wrth gwrs.
Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.
Plaid Cymru spokesperson, Simon Thomas.
Diolch yn fawr, Llywydd. Fel rwyf newydd ei glywed yn ystod y sesiwn yma, mae'r cronfeydd strwythurol wedi bod yn bwysig iawn i Gymru ac i economi Cymru, ac fel rhan o baratoi tuag at adael yr Undeb Ewropeaidd, mae'r Pwyllgor Cyllid wedi dechrau ar ymchwiliad i'r cronfeydd strwythurol, er enghraifft, beth ddaw yn eu lle nhw: cronfa cyfoeth ar y cyd, Horizon 2020, sydd newydd gael ei grybwyll.
Yn y broses yna, rydym wedi gofyn i'r Ysgrifennydd Gwladol ddod i'r pwyllgor i roi tystiolaeth ac nid oedd yn syndod i fi, ond roedd e, serch hynny, yn dipyn o sioc, mewn ffordd, i dderbyn llythyr gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn dweud nad oedd e'n meddwl bod angen iddo ddod i’r pwyllgor. Mwy na hynny, nid yw wedi paratoi unrhyw dystiolaeth ar gyfer y pwyllgor. Nid wyf yn meddwl bod hyn yn dangos bod yr Ysgrifennydd Gwladol yn ymwneud â phwyllgorau’r Cynulliad hwn mewn ffordd sydd yn briodol ac sydd yn barchus, ond a fedrwch chi ddweud eich hun, a ydych chi’n ymddiried yn swydd Ysgrifennydd Gwladol Cymru i baratoi’r ffordd tuag at ariannu strwythurol dros bob gwlad yn y Deyrnas Gyfunol wrth inni weld y cronfeydd strwythurol yn diflannu?
Thank you very much, Llywydd. And as we’ve just heard during this session, structural funds have been extremely important for Wales and for the Welsh economy. As part of the preparations for withdrawing from the European Union, the Finance Committee has started an inquiry into the structural funds, for example, what will replace them: the shared prosperity fund, Horizon 2020, which has just been mentioned.
In that process, we’ve asked the Secretary of State to appear before the committee to provide evidence and it didn’t come as much of a surprise to me, but it was a shock, in a way, to receive a letter from the Secretary of State for Wales saying that he didn’t think that an appearance before the committee was necessary. And, more than that, he hasn’t prepared any evidence for the committee. I don’t think that this demonstrates that the Secretary of State is dealing with the committees of this Assembly in a way that is appropriate and respectful, but could you tell us from your point of view as to whether you trust in the role of the Secretary of State for Wales in preparing the ground for structural funds for each nation within the UK, as we see the structural funds disappear?
Wel, nid yw’n dderbyniol i mi, ac rwy’n siŵr nid yw’n dderbyniol i’r Pwyllgor Cyllid hefyd pan maen nhw’n gofyn i’r Ysgrifennydd Gwladol, y person yn San Steffan sy’n gyfrifol—maen nhw’n dweud—i ni yng Nghymru ac nid yw’n fodlon dod i roi tystiolaeth i’r pwyllgor.
Rwyf wedi darllen nifer o bethau sydd wedi dod i mewn i’r pwyllgor o bobl eraill, ac mae lot o dystiolaeth ddiddorol wedi dod i mewn. Gwelais i Julie Morgan a phobl eraill o flaen y pwyllgor. Rwy’n edrych ymlaen at ddod hefyd. Nid hwn yw'r tro cyntaf i’r Ysgrifennydd Gwladol gael cyfle i ddod i’r Pwyllgor Cyllid, ac nid ydy e’n fodlon gwneud hynny. Rwy’n derbyn bob tro, bob cyfle sydd gyda fi, i godi dyfodol y cronfeydd strwythurol gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig, ond nid hynny yw'r unig ffordd i wneud hynny.
Well, it’s not acceptable to me, and I’m certain it’s not acceptable to the Finance Committee either when they request that the Secretary of State attends, the person in Westminster—so they say—who is accountable to us in Wales, and he is not willing to come to give evidence to the committee.
I have read a number of submissions made to the committee by others, and a great deal of interesting evidence has been submitted. I saw Julie Morgan and others come before the committee, and I look forward to my attendance, too. This is not the first time for the Secretary of State to be offered the opportunity to attend the Finance Committee, and he is not willing to do it. I take every opportunity I have to raise the future of the structural funds with the United Kingdom Government, but that is not the only way of doing it.
I thank the Cabinet Secretary for his reply. The difficulty, I think, is that I can see this as part of a pattern of behaviour by several Conservative Ministers now, which, I'm afraid, I think that the Welsh Government is facilitating rather than preventing—inadvertently, perhaps.
I'll give you another example of this that's emerged in the last couple of weeks. As you know, you have an inter-governmental agreement on the European Union (Withdrawal) Bill, and that makes it very clear that the UK Government will commit not to bring forward legislation that would alter areas of policy insofar as the devolved legislatures are prevented from doing so by virtue of the clause 11 regulations. So, what you've told this Assembly is a double deal, if you like, on that.
However, there is the amendment passed in the Lords—the Letwin amendment, as it's called—that requires the Secretary of State to publish a draft Bill containing environmental regulations in England, but doesn't specifically say only for the public authorities in England. And, of course, environmental regulations are one of the 24 policy areas that make up your inter-governmental agreement.
Already this inter-governmental agreement has been described by Tim Lang from City, University of London, as showing that Wales is steamrollable by Whitehall. Are you still convinced that the agreement is robust enough to protect the interests of Wales? And are you still convinced that the Letwin amendment, and the response of the UK Government to that, does not in fact show that the agreement that the ink is barely dry on is already being undermined by the Westminster Government?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Credaf mai'r drafferth yw y gallaf weld hyn fel rhan o batrwm o ymddygiad gan nifer o Weinidogion Ceidwadol bellach, sydd, yn anffodus, yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei hwyluso yn hytrach na'i atal—drwy amryfusedd, efallai.
Rhoddaf enghraifft arall ichi o'r hyn sydd wedi dod i'r amlwg yn ystod yr ychydig wythnosau diwethaf. Fel y gwyddoch, mae gennych gytundeb rhynglywodraethol ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael), ac mae'n dweud yn glir iawn y bydd Llywodraeth y DU yn ymrwymo i beidio â chyflwyno deddfwriaeth a fyddai'n newid meysydd polisi i'r graddau bod y deddfwrfeydd datganoledig wedi'u hatal rhag gwneud hynny yn rhinwedd rheoliadau cymal 11. Felly, mae'r hyn rydych wedi'i ddweud wrth y Cynulliad hwn yn ystrywio hynny, os mynnwch.
Fodd bynnag, mae gwelliant a basiwyd yn Nhŷ'r Arglwyddi—gwelliant Letwin, fel y'i gelwir—yn ei gwneud yn ofynnol i'r Ysgrifennydd Gwladol gyhoeddi Bil drafft sy'n cynnwys rheoliadau amgylcheddol yn Lloegr, ond nid yw'n dweud yn benodol fod hynny ar gyfer awdurdodau cyhoeddus yn Lloegr yn unig. Ac wrth gwrs, mae rheoliadau amgylcheddol yn un o'r 24 maes polisi sy'n rhan o'ch cytundeb rhynglywodraethol.
Mae Tim Lang o City, Prifysgol Llundain eisoes wedi dweud bod y cytundeb rhynglywodraethol hwn yn dangos y gall Whitehall gerdded dros Gymru. A ydych yn argyhoeddedig o hyd fod y cytundeb yn ddigon cadarn i ddiogelu buddiannau Cymru? A ydych yn argyhoeddedig o hyd nad yw gwelliant Letwin, ac ymateb Llywodraeth y DU iddo, yn dangos bod Llywodraeth San Steffan eisoes yn tanseilio'r cytundeb a'r inc prin wedi sychu arno?
Well, Llywydd, Professor Lang is quite wrong, and he has no evidence for the assertion that he made because there has been no action under the inter-governmental agreement. So, he would have nothing at all on which to rely for the assertion that he has offered.
As to the Letwin amendment, the Member is aware, because the First Minister reported it yesterday, that there were explicit assurances given in the House of Lords that the amendment refers to England only; that it does not trespass into devolved competencies. There was a discussion, as I understand it, at the Business Committee yesterday as to whether or not an LCM needed to be brought forward. The Government would have brought one forward had the Business Committee concluded that there were changes to the Bill that had a material impact on the responsibilities that we hold here. The Business Committee concluded that was not the case, and I think that is a reflection of the strength of the assurances that we have received.
Wel, Lywydd, mae'r Athro Lang yn gwbl anghywir, ac nid oes ganddo unrhyw dystiolaeth i'w honiad gan nad oes unrhyw gamau wedi'u cymryd o dan y cytundeb rhynglywodraethol. Felly, ni allai ddibynnu ar unrhyw beth i gefnogi ei honiad.
O ran gwelliant Letwin, mae'r Aelod yn ymwybodol, gan fod y Prif Weinidog wedi dweud ddoe, y rhoddwyd sicrwydd penodol yn Nhŷ'r Arglwyddi fod y gwelliant yn cyfeirio at Loegr yn unig; nad yw'n tresmasu ar gymwyseddau datganoledig. Cafwyd trafodaeth, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn y Pwyllgor Busnes ddoe ynglŷn â'r angen i gyflwyno cynnig cydsyniad deddfwriaethol ai peidio. Byddai'r Llywodraeth wedi cyflwyno un pe bai'r Pwyllgor Busnes wedi dod i'r casgliad fod newidiadau i'r Bil yn cael effaith sylweddol ar y cyfrifoldebau sydd gennym yma. Daeth y Pwyllgor Busnes i'r casgliad nad oedd hynny'n wir, a chredaf fod hynny'n adlewyrchu cryfder y sicrwydd a gawsom.
I think this one will run and run, and we'll see the reality of the agreement as other things emerge. One of the things that will be emerging today in Westminster, of course, is the final vote, in my view, to uphold parliamentary sovereignty and to make sure that Parliament, not Government, has the final meaningful say on the Brexit deal agreed and negotiated with the European Union.
In March this year, when asked on whether or not the National Assembly should be provided with such a meaningful vote, also on the final treaty with the European Union, the First Minister responded by saying, and I quote,
'It wouldn’t be right in principle for us to be bound by something that we had no role in negotiating nor agreeing.'
So, what do you now propose should take place to ensure that Wales, and therefore this Parliament, is equally given the vote to have our say on the final Brexit deal?
Credaf y bydd hyn yn parhau am beth amser, a byddwn yn gweld realiti'r cytundeb wrth i bethau eraill ddod i'r amlwg. Un o'r pethau a fydd yn dod i'r amlwg heddiw yn San Steffan, wrth gwrs, yw'r bleidlais derfynol, yn fy marn i, i gynnal sofraniaeth seneddol ac i sicrhau mai'r Senedd, nid y Llywodraeth, sydd â'r gair olaf ystyrlon ar y cytundeb Brexit sy'n cael ei negodi a'i gytuno gyda'r Undeb Ewropeaidd.
Ym mis Mawrth eleni, pan ofynnwyd iddo a ddylai'r Cynulliad Cenedlaethol gael pleidlais ystyrlon o'r fath, hefyd ar y cytundeb terfynol gyda'r Undeb Ewropeaidd, atebodd y Prif Weinidog drwy ddweud, a dyfynnaf,
'Ni fyddai'n iawn mewn egwyddor i ni gael ein rhwymo gan rywbeth nad oedd gennym unrhyw rôl yn ei negodi na'i gytuno.'
Felly, beth yr awgrymwch yn awr a ddylai ddigwydd i sicrhau bod Cymru, ac felly'r Senedd hon, yn cael pleidlais gyfwerth fel y gallwn ddweud ein dweud ar y cytundeb Brexit terfynol?
Can I begin just by agreeing with what Simon Thomas said, but not quite in the spirit that he said it? He's right to say that the impact of the agreement will now be lived out in the actual experience that we will have over the coming months, and it is our belief that the agreement secures the position of this Assembly. Any powers that we agree should be held temporarily, to be operated against the EU rule book until we agree something different, will come in front of this Assembly for approval. And there will be repeated opportunities for the Assembly to see whether or not the agreement that we have reached is actually measuring up to that.
As to the meaningful vote, there is a second decision point coming in the whole Brexit business, because there will come a point when there will be a deal struck between the UK Government and the European Union and that will set the terms for our departure. The meaningful vote in Parliament is designed to make sure that Parliament has proper oversight of that. Whenever I've heard the First Minister talk about this, he refers to the Parliaments of the United Kingdom having oversight of that, and that says to me that the views that he expressed to the Assembly earlier have not altered.
A gaf fi ddechrau drwy gytuno â'r hyn a ddywedodd Simon Thomas, ond nid yn hollol yn yr un ysbryd a'i dywedodd? Mae'n iawn i ddweud y byddwn yn byw effaith y cytundeb drwy'r profiad a gawn dros y misoedd nesaf, a chredwn fod y cytundeb yn diogelu sefyllfa'r Cynulliad hwn. Bydd unrhyw bwerau y cytunwn y dylid eu dal dros dro, i'w gweithredu yn erbyn llyfr rheolau'r UE hyd nes y byddwn yn cytuno ar rywbeth gwahanol, yn dod gerbron y Cynulliad hwn i'w cymeradwyo. A bydd sawl cyfle i'r Cynulliad weld a yw'r cytundeb a gyrhaeddwyd yn bodloni'r disgwyliadau hynny.
O ran y bleidlais ystyrlon, mae ail bwynt penderfynu'n dod yn sgil yr holl fusnes Brexit, gan y bydd pwynt yn dod pan fydd Llywodraeth y DU a'r Undeb Ewropeaidd yn dod i gytundeb a fydd yn nodi'r telerau ar gyfer gadael yr UE. Diben y bleidlais ystyrlon yn y Senedd yw sicrhau bod gan y Senedd drosolwg priodol ar y broses honno. Bob tro y clywais y Prif Weinidog yn siarad am hyn, mae'n cyfeirio at drosolwg Seneddau'r Deyrnas Unedig o'r broses honno, ac mae hynny'n awgrymu i mi nad yw'r safbwyntiau a fynegodd wrth y Cynulliad yn gynharach wedi newid.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch yn fawr, Llywydd. Labour now believes, according to their proposed amendment last week to the EU withdrawal Bill, that we should have full access to the internal market of the European Union, underpinned by shared institutions and regulations, with no new impediments to trade and common rights standards and protections as a minimum. It's perfectly clear from the conduct of the negotiations by Monsieur Barnier up until now that he regards the single market as indivisible and it must include free movement of labour. The main aim of Monsieur Barnier's negotiation has been to discourage other EU member states from following Britain's example, rather than to reach a deal that's in the interests of ordinary people in Europe, still less in Britain.
Jeremy Corbyn said, in the days when he was a Eurosceptic just under a year ago, that under Labour there would be no wholesale importation of underpaid workers from central Europe in order to destroy conditions, particularly in the construction industries. Given that full membership of the single market involves free movement of labour, how can those two statements be reconciled?
Diolch yn fawr, Lywydd. Mae Llafur bellach yn credu, yn ôl eu gwelliant arfaethedig yr wythnos diwethaf i'r Bil ymadael â'r UE, y dylem gael mynediad llawn at farchnad fewnol yr Undeb Ewropeaidd, wedi'i ategu gan sefydliadau a rheoliadau a rennir, heb unrhyw rwystrau newydd i fasnach a safonau ac amddiffyniadau hawliau cyffredin fel gofyniad sylfaenol. Mae'n berffaith amlwg o ddull Monsieur Barnier o arwain y trafodaethau hyd yn hyn ei fod yn credu bod y farchnad sengl yn anwahanadwy a bod yn rhaid iddi gynnwys rhyddid i weithwyr symud. Prif nod negodiadau Monsieur Barnier yw annog aelod-wladwriaethau eraill yr UE i beidio â dilyn esiampl Prydain, yn hytrach na dod i gytundeb sydd er budd pobl gyffredin yn Ewrop, ac yn llai fyth ym Mhrydain.
Dywedodd Jeremy Corbyn, yn y dyddiau pan oedd yn Ewrosgeptig lai na blwyddyn yn ôl, na fyddai unrhyw weithwyr ar gyflogau gwael yn cael eu mewnforio'n gyfanwerthol o ganolbarth Ewrop o dan y Blaid Lafur er mwyn dinistrio amodau, yn enwedig yn y diwydiannau adeiladu. O gofio bod aelodaeth lawn o'r farchnad sengl yn golygu rhyddid i weithwyr symud, sut y gellir cysoni'r ddau ddatganiad?
I refer the Member to the documents that the Welsh Government has published: originally, the White Paper that we published jointly with Plaid Cymru and then the subsequent paper that we published on fair movement of people, which I think gives him exactly the answer to the question that he has raised, because we set out in that paper a series of proposals that we think could be brought within the broad umbrella of free movement.
It's one of the myths of the whole EU debate that there are some sort of single standards about what all these freedoms—the four freedoms—actually mean. The way in which freedom of movement is interpreted in different member states varies very considerably from one part of the European Union to another. We set out a series of suggestions that we think would allow us to remain under that broad umbrella, but would have, also, the impact that Jeremy Corbyn pointed to—that freedom of movement must not become freedom to exploit. And there is no doubt that some of those people who voted to leave the European Union did so because they feared that freedom of movement had become a device through which wages were held down and the legal rights that people had were undermined by people being brought across the European continent to be exploited here. We set out a series of proposals to make sure that that doesn't happen and, together, they provide all the answers that the Member needs to the question that he's raised.
Cyfeiriaf yr Aelod at y dogfennau a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru: yn wreiddiol, y Papur Gwyn a gyhoeddwyd gennym ar y cyd gyda Phlaid Cymru ac yna'r papur dilynol a gyhoeddwyd gennym ar degwch o ran symudiad pobl, sy'n ateb y cwestiwn a ofynnodd ar ei ben, yn fy marn i, gan ein bod wedi nodi cyfres o gynigion yn y papur hwnnw y credwn y gellid eu cynnwys o dan ymbarél eang rhyddid i symud.
Un o'r mythau sydd ynghlwm wrth y ddadl ynghylch yr UE yw bod rhyw fath o safonau unigol ynghylch beth y mae'r gwahanol fathau hyn o ryddid—y pedwar rhyddid—yn ei olygu mewn gwirionedd. Dehonglir y rhyddid i symud yn wahanol iawn mewn gwahanol aelod-wladwriaethau o un rhan o'r Undeb Ewropeaidd i'r llall. Rydym wedi nodi cyfres o awgrymiadau y credwn y byddent yn ein caniatáu i aros o dan yr ymbarél eang hwnnw, ond a fyddai'n cael yr effaith y cyfeiriodd Jeremy Corbyn ati hefyd—na ddylai'r rhyddid i symud ddod yn rhyddid i ecsbloetio. Ac nid oes unrhyw amheuaeth fod rhai o'r bobl a bleidleisiodd dros adael yr Undeb Ewropeaidd wedi gwneud hynny am eu bod yn ofni bod y rhyddid i symud wedi dod yn ddyfais i gadw cyflogau i lawr a bod hawliau cyfreithiol pobl yn cael eu tanseilio o ganlyniad i gludo pobl dros gyfandir Ewrop i gael eu hecsbloetio yma. Nodwyd cyfres o gynigion gennym i sicrhau nad yw hynny'n digwydd, a chyda'i gilydd, maent yn rhoi'r atebion i'r cwestiwn a ofynnodd yr Aelod.
Of course, asking for something that's not on offer is not an answer to the question. He knows as well as I do—someone as well-informed and sophisticated as the finance Secretary must know—that the European Commission could never actually grant to the United Kingdom the kind of deviations from EU regulations on free movement that the Labour Party has been talking about. In fact, this is called 'cakeism' by the European Commission—having your cake and eating it. A source close to Guy Verhofstadt, the lead negotiator of the European Parliament on these issues, now says that
'Labour are as bad as the Tories, selling a unicorn to paste over their internal divisions.'
Is it not clear that Labour policy now is that we'll be a rule taker on goods and European court rulings? That means not taking back control of our laws. Belief in full alignment means no free trade deals with the rest of the world, which means we don't take back control of our trade policy, and a compromise on free movement means that we don't take back control of our borders. This will all be at a price, as well; just like Norway, we'll be obliged to pay into the European budget, which means not taking back control of our money.
Wrth gwrs, nid yw gofyn am rywbeth nad yw ar gael yn ateb i'r cwestiwn. Fe ŵyr cystal â minnau—rhaid bod rhywun mor wybodus a soffistigedig â'r Ysgrifennydd cyllid yn gwybod—na allai'r Comisiwn Ewropeaidd ganiatáu i'r Deyrnas Unedig wyro oddi wrth reoliadau'r UE ar ryddid i symud yn yr un modd ag y mae'r Blaid Lafur wedi'i honni. Yn wir, gelwir hyn yn 'cakeism' gan y Comisiwn Ewropeaidd—ei chael hi bob ffordd. Mae ffynhonnell agos at Guy Verhofstadt, prif negodydd Senedd Ewrop ar y materion hyn, yn dweud bellach fod
Llafur cyn waethed â'r Torïaid, yn gwerthu ungorn er mwyn papuro dros eu hymraniadau mewnol.
Onid yw'n amlwg mai polisi Llafur bellach yw y byddwn yn derbyn rheolau mewn perthynas â nwyddau a dyfarniadau llysoedd Ewrop? Mae hynny'n golygu peidio ag adfer rheolaeth dros ein cyfreithiau. Mae credu mewn ymochredd llawn yn golygu dim cytundebau masnach rydd â gweddill y byd sy'n golygu nad ydym yn adfer rheolaeth dros ein polisi llafur, ac mae cyfaddawd ar ryddid i symud yn golygu nad ydym yn adfer rheolaeth dros ein ffiniau. Bydd hyn yn costio, hefyd; yn union fel Norwy, bydd yn rhaid inni dalu i'r gyllideb Ewropeaidd, sy'n golygu peidio ag adfer rheolaeth dros ein harian.
Well, Llywydd, I've never shared the Member's view of the Commission as some sort of malign force, forever out to do us down. In my experience of going to Brussels and talking to people there, I think we are fortunate to have a group of people on the other side of the negotiating table who recognise that it is in their interests and ours to agree a Brexit deal that does the least possible harm to their economies and to the economy of the United Kingdom. I think that's the spirit in which those negotiations have been entered into. The Labour Party's policy in Wales is the policy set out in our original White Paper, and that is an approach to Brexit that insists that it is the needs of our economy, it is the needs of jobs, it is the needs of working people, that should be at the very top of the negotiating list of the United Kingdom Government, and that all the talk of taking back control, of being in charge of our laws, all that sort of thing, leads us to a series of red lines that, in the end, will mean that the UK Government has managed something really remarkable—it will have managed both to damage our economy and to see to it that our political voice in decision making has been diminished. There is a different way, a better way, and the Labour Party has set it out.
Wel, Lywydd, nid wyf erioed wedi rhannu barn yr Aelod fod y Comisiwn yn rhyw fath o rym milain sy'n ceisio ein niweidio bob amser. Yn fy mhrofiad i o fynd i Frwsel a siarad â phobl yno, credaf ein bod yn ffodus fod gennym grŵp o bobl ar ochr arall y bwrdd negodi sy'n cydnabod ei bod yn fuddiol iddynt hwy ac i ninnau gytuno ar gytundeb Brexit sy'n gwneud cyn lleied o niwed â phosibl i'w heconomïau ac i economi'r Deyrnas Unedig. Credaf mai yn yr ysbryd hwnnw y cynhelir y negodiadau. Polisi'r Blaid Lafur yng Nghymru yw'r polisi a nodir yn ein Papur Gwyn gwreiddiol, sef ymagwedd tuag at Brexit sy'n mynnu mai anghenion ein heconomi, anghenion swyddi, anghenion pobl sy'n gweithio, a ddylai fod ar frig rhestr negodi Llywodraeth y Deyrnas Unedig, ac mae'r holl sôn am adfer rheolaeth, o fod yn gyfrifol am ein cyfreithiau, yr holl bethau hynny, yn ein harwain at gyfres o linellau coch a fydd yn golygu, yn y pen draw, fod Llywodraeth y DU wedi llwyddo i wneud rhywbeth rhyfeddol—bydd wedi llwyddo i niweidio ein heconomi ac i sicrhau bod ein llais gwleidyddol wrth wneud penderfyniadau wedi'i leihau. Mae ffordd wahanol i'w chael, ffordd well, ac mae'r Blaid Lafur wedi nodi'r ffordd honno.
I know the Labour Party doesn't believe in red lines; it believes in raising white flags on these issues—the white flag of surrender to the EU on all matters of major importance. Labour is an internationalist party, and constantly virtue signalling on the interests of poor countries in other parts of the world for reasons that I, to a great extent, share. The customs union of the European Union is a protectionist racket that disrupts our trade with the rest of the world, holds back the poorest overseas, whilst increasing prices and costs for the poorest at home. That, therefore, makes a nonsense of the statement that the Cabinet Secretary has just said of putting the interests of working people, whether at home or abroad, at the top of the agenda.
Gwn nad yw'r Blaid Lafur yn credu mewn llinellau coch; maent yn credu mewn codi baneri gwyn ar y materion hyn—baner wen i ildio i'r UE ar yr holl faterion pwysig. Mae'r Blaid Lafur yn blaid ryng-genedlaethol, ac maent yn gyson yn nodi eu rhinweddau mewn perthynas â buddiannau gwledydd tlawd mewn rhannau eraill o'r byd am resymau rwyf innau, i raddau helaeth, yn cytuno â hwy. Mae undeb tollau'r Undeb Ewropeaidd yn sgêm ddiffyndollol sy'n amharu ar ein masnach gyda gweddill y byd, yn dal y bobl dlotaf yn ôl dramor, gan godi prisiau a chostau i'r bobl dlotaf gartref. Mae hynny, felly, yn dangos mai nonsens yw'r datganiad a wnaeth Ysgrifennydd y Cabinet ynglŷn â rhoi buddiannau pobl sy'n gweithio, boed gartref neu dramor, ar frig yr agenda.
Well, Llywydd, it's absolutely in the interests of working people throughout Wales, whether they are in manufacturing industries, where goods pass across the border of the United Kingdom and other parts of the European Union every single day, or whether in our food and agriculture sectors, where exporters rely on their goods arriving fresh at the point where they are to be consumed—it's absolutely in the interests of Welsh businesses and Welsh working people that we have free and frictionless trade. That's what the customs union delivers, and, when we have barriers at the border, and we have businesses in Wales that can no longer trade as a result of the prospectus that he sets out, we'll be diverting them to the Member so that he can explain to them just the position that he has led us to.
Wel, Lywydd, mae'n sicr er budd pobl sy'n gweithio ledled Cymru, boed yn y diwydiannau gweithgynhyrchu, lle mae nwyddau'n croesi ffiniau'r Deyrnas Unedig a rhannau eraill o'r Undeb Ewropeaidd bob dydd, neu yn ein sectorau bwyd ac amaethyddiaeth, lle mae allforwyr yn dibynnu ar allu cael eu nwyddau i'r man lle y cânt eu bwyta yn ffres—mae'n sicr er budd busnesau Cymru a phobl sy'n gweithio yng Nghymru fod gennym fasnach rydd a diffrithiant. Dyna mae'r undeb tollau yn ei sicrhau, a phan fydd gennym rwystrau ar y ffin, a busnesau yng Nghymru na allant fasnachu mwyach o ganlyniad i'r prosbectws y mae'n ei nodi, fe'u dargyfeiriwn at yr Aelod er mwyn iddo ef allu egluro'r sefyllfa y mae wedi ein harwain iddi.
3. Beth yw goblygiadau ariannol methu â chadw'r farchnad gyffredin ar gyfer masnachu nwyddau rhwng Cymru a gweddill Ewrop? OAQ52377
3. What are the financial implications of failing to retain a common market for the trading of goods between Wales and the rest of Europe? OAQ52377
Well, I thank the Member for that very pertinent leading-on question. The UK economy has already moved from being one of the fastest growing major economies to the slowest in the G7, due to the uncertainty created by the UK Government's chaotic handling of Brexit. Any reduction in access to European markets will reduce growth, cost jobs and threaten the resources available to fund public services.
Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn dilynol perthnasol iawn. Mae economi'r DU eisoes wedi newid o fod yn un o'r economïau mawr sy'n tyfu gyflymaf i fod yr arafaf yn y G7, o ganlyniad i'r ansicrwydd a grëwyd yn sgil dull di-drefn Llywodraeth y DU o ymdrin â Brexit. Bydd unrhyw leihad yn y mynediad at farchnadoedd Ewrop yn cyfyngu ar dwf, yn arwain at golli swyddi ac yn peryglu'r adnoddau sydd ar gael i ariannu gwasanaethau cyhoeddus.
Thank you, Cabinet Secretary. I'd like to focus on the possible implications for the food we import if we suddenly find ourselves having to impose tariffs and chaos at our borders. We currently import £9 billion of fruit and vegetables from the European Union, compared with the £1 billion-worth of fruit and vegetables that we grow in this country, so this is a very significant issue in terms of the type of food that we need to eat to keep healthy. I know that some elements in the Conservative Party are enthusiastic advocates of importing cheap food from the United States, like chlorinated chicken and hormone-induced beef, but, for the majority, we want to know the conditions under which our food is grown and, in particular, I wondered what consideration has been given to the issue of food security, because, if we cannot get hold of the products that we currently rely on, clearly, there is going to be a massive spike in the cost of those products and simply not enough available to feed the population. We still don't know what the future of pillar 1 payments might be. Gove talks a good game on pillar 2 and the environmental benefits of public goods, but what is going to be the implication for food production, for the feeding of our very own population, if we do not have free movement of these essential goods from Europe?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Hoffwn ganolbwyntio ar y goblygiadau posibl o ran y bwyd rydym yn ei fewnforio os bydd yn rhaid inni orfodi tariffau ac anhrefn ar ein ffiniau. Ar hyn o bryd, rydym yn mewnforio gwerth £9 biliwn o ffrwythau a llysiau o'r Undeb Ewropeaidd, o gymharu â'r gwerth £1 biliwn o ffrwythau a llysiau rydym yn eu tyfu yn y wlad hon, felly mae hwn yn fater arwyddocaol iawn o ran y math o fwyd y mae angen inni ei fwyta i gadw'n iach. Gwn fod rhai elfennau yn y Blaid Geidwadol yn cefnogi mewnforio bwyd rhad o'r Unol Daleithiau, fel cyw iâr clorinedig a chig eidion a driniwyd â hormonau, ond mae'r rhan fwyaf ohonom eisiau gwybod am yr amodau y caiff ein bwyd ei dyfu ynddynt, ac yn benodol, tybed pa ystyriaeth a roddwyd i ddiogelu'r cyflenwad bwyd, oherwydd os na allwn gael gafael ar y cynhyrchion rydym yn dibynnu arnynt ar hyn o bryd, yn amlwg, bydd cynnydd enfawr yng nghost y cynhyrchion hynny, ac ni fydd digon ar gael i fwydo'r boblogaeth. Ni wyddom o hyd beth fydd dyfodol taliadau colofn 1. Mae Gove yn dweud pethau mawr am golofn 2 a manteision amgylcheddol nwyddau cyhoeddus, ond beth fydd y goblygiadau o ran cynhyrchu bwyd, er mwyn bwydo ein poblogaeth ein hunain, os nad oes gennym ryddid i symud y nwyddau hanfodol hyn o Ewrop?
Well, I thank Jenny Rathbone for that follow-up question. In my answer to Neil Hamilton, I focused on the impact on food exporters of a hard Brexit, but she is absolutely right to point to the impact on food that we use in this country if we either were to have a hard Brexit that meant we were no longer able to import fresh food in a timely manner, or the sort of Brexit that Brexit hardliners point to, in which we would sacrifice environmental and food standards in order to try and earn a living across the world. Neither of those are acceptable to the Welsh Government, nor to people here in Wales. I was the health Minister during the period of the horse meat scandal, when we saw what can go wrong when you don't have proper standards—[Interruption.]—when you don't have proper standards to ensure that the food that ends up on people's plates here is of a proper—[Interruption.] I'm afraid there are no—[Interruption.]
Wel, diolch i Jenny Rathbone am ei chwestiwn dilynol. Yn fy ateb i Neil Hamilton, canolbwyntiais ar effaith Brexit caled ar allforwyr bwyd, ond mae'n llygad ei lle i dynnu sylw at yr effaith ar y bwyd rydym yn ei ddefnyddio yn y wlad hon pe baem yn cael naill ai Brexit caled a fyddai'n golygu na allem fewnforio bwyd ffres mewn modd amserol, neu'r math o Brexit y mae pobl Brexit digyfaddawd yn ei awgrymu, lle byddem yn aberthu safonau amgylcheddol a safonau bwyd er mwyn ceisio ennill bywoliaeth ar draws y byd. Nid oes yr un o'r rheini'n dderbyniol i Lywodraeth Cymru, nac i bobl Cymru. Roeddwn yn Weinidog iechyd yn ystod y sgandal cig ceffyl, pan welsom beth sy'n gallu mynd o'i le pan nad oes gennych safonau priodol—[Torri ar draws.]—pan nad oes gennych safonau priodol i sicrhau bod y bwyd sy'n cyrraedd platiau pobl yma o safon—[Torri ar draws.] Mae arnaf ofn nad oes unrhyw—[Torri ar draws.]
Mark Reckless.
Mark Reckless.
I'm amazed the Cabinet Secretary should absolve the EU of all responsibility for the horse meat scandal. Extraordinarily, he describes Jenny Rathbone as 'absolutely right' when she refers to us having to impose tariffs, but, Cabinet Secretary, isn't it a choice for this country whether we impose tariffs? Given that we've had a free trade area with the EU, we could maintain that unilaterally for up to 10 years without having to change our World Trade Organization tariffs elsewhere. And is it not the case that, in the scenario where we did go to WTO tariffs, which I certainly do not support, there would be positive implications for many sectors? We currently have—. A quarter of our whole beef consumption is supplied by Ireland. If we suddenly see a 50 per cent tariff on dairy and beef coming from Ireland, will that not give huge opportunities to the beef and dairy sector in Wales?
Rwy'n rhyfeddu bod Ysgrifennydd y Cabinet yn rhyddhau'r UE o bob cyfrifoldeb am y sgandal cig ceffyl. Mae'n syfrdanol ei fod yn dweud bod Jenny Rathbone yn 'llygad ei lle' pan ddywed y bydd yn rhaid inni osod tariffau, ond Ysgrifennydd y Cabinet, onid dewis ar gyfer y wlad hon yw gosod tariffau ai peidio? O gofio ein bod wedi cael ardal masnach rydd gyda'r UE, gallem gynnal hynny'n unochrog am hyd at 10 mlynedd heb orfod newid ein tariffau Sefydliad Masnach y Byd mewn mannau eraill. Ac onid yw'n wir, yn y senario lle byddem yn newid i dariffau Sefydliad Masnach y Byd, sy'n sicr yn rhywbeth nad wyf yn ei gefnogi, byddai hynny'n arwain at oblygiadau cadarnhaol i nifer o sectorau? Ar hyn o bryd mae gennym—. Mae chwarter yr holl gig eidion rydym yn ei fwyta yn cael ei gyflenwi gan Iwerddon. Pe baem yn sydyn yn gweld tariff o 50 y cant ar laeth a chig eidion o Iwerddon, oni fyddai hynny'n rhoi cyfleoedd enfawr i'r sector cig eidion a llaeth yng Nghymru?
The Member is a purveyor of some of the most pernicious myths about Brexit, it seems to me. I'd like to take him to meet some people who are in the beef industry in Wales to hear what they have to say about the risks posed to their livelihood of the sort of policies that he would pursue, and it is absolutely not the case, Llywydd, and it is one of those Brexiteer myths that are peddled time and again, that, somehow, by leaving the European Union, we move into some rule-free space in which we can do anything we like whenever we like it. That will never be the case. Whatever arrangements we are in, there will be rules that we will have to take, and, because we will no longer be part of the European Union, we will no longer have the negotiating capacity that comes with being part of a major world bloc, the terms on which we will have to strike the sort of deals that he takes will be terms that will be highly disadvantageous to this country.
Ymddengys i mi fod yr Aelod yn rhywun sy'n lledaenu rhai o'r mythau mwyaf niweidiol ynghylch Brexit. Hoffwn fynd ag ef i gyfarfod â phobl yn y diwydiant cig eidion yng Nghymru i glywed beth sydd ganddynt i'w ddweud ynglŷn â'r risgiau i'w bywoliaeth yn sgil y math o bolisïau y byddai ef yn awyddus i'w dilyn, ac nid yw'n wir o gwbl, Lywydd, ac mae hyn yn un o'r mythau Brexit sy'n cael eu lledaenu dro ar ôl tro, ein bod rywsut, drwy adael yr Undeb Ewropeaidd, yn symud i ryw le heb reolau lle y gallwn wneud unrhyw beth y dymunwn pryd bynnag y dymunwn. Ni fydd hynny byth yn wir. Ni waeth pa drefniadau a fydd gennym, bydd yna reolau y bydd yn rhaid inni eu derbyn, a chan na fyddwn yn rhan o'r Undeb Ewropeaidd mwyach, ni fydd gennym y gallu i negodi a ddaw yn sgil bod yn rhan o un o flociau mawr y byd, a bydd y termau y bydd yn rhaid inni ddod i'r math o gytundebau y mae ef yn eu cymryd yn dermau a fydd yn dra anfanteisiol i'r wlad hon.
I think Jenny Rathbone's made some very important points there on the implications of Brexit for communities right across the United Kingdom. My constituency is a perfect example, really, with a constituency that voted to leave, but one with industry at its heart, and a very important industry at its heart. Getting that right balance between leaving the European Union and getting exactly the best deal is extremely difficult, but it's one that is crucially vital. Airbus, within the constituency, is a perfect example of European contribution and collaboration. My question is simple, Cabinet Secretary: does the Cabinet Secretary share my concerns that businesses are already having to plan for the worst type of deal just because there is no clarity or leadership from the UK Government?
Credaf fod Jenny Rathbone wedi gwneud pwyntiau pwysig iawn yno ar oblygiadau Brexit i gymunedau ledled y Deyrnas Unedig. Mae fy etholaeth i yn enghraifft berffaith, mewn gwirionedd, gydag etholaeth a bleidleisiodd i adael, ond sy'n un â diwydiant yn ganolog iddi, a diwydiant pwysig iawn hefyd. Mae sicrhau'r cydbwysedd cywir hwnnw rhwng gadael yr Undeb Ewropeaidd a sicrhau'r fargen orau yn eithriadol o anodd, ond mae'n hanfodol bwysig. Mae Airbus, yn yr etholaeth, yn enghraifft berffaith o gyfraniad a chydweithrediad Ewropeaidd. Mae fy nghwestiwn yn syml, Ysgrifennydd y Cabinet: a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn rhannu fy mhryderon fod busnesau eisoes yn gorfod cynllunio ar gyfer y math gwaethaf o gytundeb gan nad oes unrhyw eglurder nac arweiniad gan Lywodraeth y DU?
Can I thank Jack Sargeant for that? In the comparatively short time that he has been a Member of the Assembly, he has already been clearly identified as a major spokesperson for the aerospace industry, because of its importance to his own constituency. Llywydd, there are some serious analyses that suggest that the aerospace industry in Wales is the most exposed of all to a tariff-infested Brexit. That's not surprising, is it, because the aerospace industry relies on components passing across borders every single day in order to succeed. So, Jack Sargeant is absolutely right to point to the dangers posed to industries and jobs in his parts of Wales if we don't manage to negotiate a sensible Brexit that puts jobs and our economy at the forefront of those negotiations.
A gaf fi ddiolch i Jack Sargeant am hynny? Yn yr amser cymharol fyr y mae wedi bod yn Aelod Cynulliad, mae eisoes wedi dod i amlygrwydd fel llefarydd pwysig ar ran y diwydiant awyrofod, oherwydd ei bwysigrwydd i'w etholaeth ei hun. Lywydd, mae rhai dadansoddiadau difrifol yn awgrymu mai'r diwydiant awyrofod yng Nghymru yw'r diwydiant a fyddai'n cael ei beryglu fwyaf oll yn sgil Brexit llawn tariffau. Nid yw hynny'n syndod, ydy e, gan fod y diwydiant awyrofod yn dibynnu ar gydrannau'n croesi ffiniau bob dydd er mwyn gallu llwyddo. Felly, mae Jack Sargeant yn llygad ei le yn tynnu sylw at y peryglon a fyddai'n wynebu diwydiannau a swyddi yn ei rannau ef o Gymru pe na baem yn llwyddo i negodi Brexit synhwyrol sy'n rhoi swyddi a'n heconomi ar y brig yn y negodiadau hynny.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am lefelau'r dreth gyngor yng Ngogledd Cymru? OAQ52356
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on council tax levels in North Wales? OAQ52356
Can I thank Mandy Jones for that question? The setting of council tax is the responsibility of democratically-elected local authorities. They are answerable to their local populations for the decisions they make. We have again continued to protect local government in Wales from the worst effects of austerity in the settlement for 2018-19.
A gaf fi ddiolch i Mandy Jones am ei chwestiwn? Cyfrifoldeb awdurdodau lleol a etholwyd yn ddemocrataidd yw pennu'r dreth gyngor. Maent yn atebol i'w poblogaethau lleol am y penderfyniadau a wnânt. Unwaith eto, rydym wedi parhau i amddiffyn llywodraeth leol yng Nghymru rhag effeithiau gwaethaf cyni yn y setliad ar gyfer 2018-19.
Thank you for that answer. I welcome the fact that eight local authorities have given an exemption to care leavers in their areas from paying council tax until they reach the age of 25, including one from my region, Anglesey. This gives care leavers the opportunity to better transition to independent living without the fear of a disproportionate response by councils if they are unable to make their council tax payments. Would the Welsh Government work with the remaining councils in north Wales and the rest of Wales to ensure that all care leavers have access to this exemption to avoid a postcode lottery?
Diolch am eich ateb. Rwy'n croesawu'r ffaith bod wyth awdurdod lleol wedi rhoi esemptiad i bobl sy'n gadael gofal yn eu hardaloedd rhag talu'r dreth gyngor hyd nes y byddant yn 25 oed, gan gynnwys un yn fy rhanbarth i, Ynys Môn. Mae hyn yn rhoi cyfle i bobl sy'n gadael gofal bontio'n well i fyw'n annibynnol heb ofni ymateb anghymesur gan gynghorau os na allant dalu'r dreth gyngor. A wnaiff Llywodraeth Cymru weithio gyda gweddill y cynghorau yng ngogledd Cymru ac yng ngweddill Cymru i sicrhau bod pawb sy'n gadael gofal â hawl i'r esemptiad hwn er mwyn osgoi loteri cod post?
Can I thank Mandy Jones for that supplementary question? Because I completely agree with what she has said. I am glad to see the number of local authorities in Wales rising that provide a blanket exemption to care leavers from paying the council tax. I know that Carl Sargeant, when he was responsible for this area, wrote to all local authorities, encouraging them to join that list. It's a message that the current local government Secretary and I continue to give to local authority colleagues, and those who have tell you that the costs to them are very modest indeed, because, sadly, so many care leavers qualify for help with council tax in other ways from schemes that we already have in being. But to have a solid scheme universally available, where care leavers could be guaranteed to be provided with that help—that's the position we'd like to get to as a Welsh Government, and we will continue, as she has suggested, to work with colleagues in local authorities to get all 22 into that position.
A gaf fi ddiolch i Mandy Jones am ei chwestiwn atodol? Oherwydd cytunaf yn llwyr â'r hyn a ddywedodd. Rwy'n falch o weld cynnydd yn nifer yr awdurdodau lleol yng Nghymru sy'n darparu esemptiad cyffredinol i bobl sy'n gadael gofal rhag talu'r dreth gyngor. Gwn fod Carl Sargeant, pan oedd yn gyfrifol am y maes hwn, wedi ysgrifennu at bob awdurdod lleol yn eu hannog i ymuno â'r rhestr honno. Mae'n neges y mae'r Ysgrifennydd llywodraeth leol presennol a minnau yn parhau i'w chyfleu i gydweithwyr yn yr awdurdodau lleol, ac mae'r rhai sydd wedi gwneud hyn yn dweud wrthych fod y costau iddynt hwy yn fach iawn, oherwydd, yn anffodus, mae cymaint o bobl sy'n gadael gofal yn gymwys am gymorth gyda'r dreth gyngor mewn ffyrdd eraill o ganlyniad i gynlluniau sydd gennym ar waith eisoes. Ond mae sicrhau bod cynllun cadarn ar gael i bawb, lle y gellid gwarantu bod pobl sy'n gadael gofal yn cael y cymorth hwnnw—dyna'r sefyllfa yr hoffem ei chyrraedd fel Llywodraeth Cymru, ac fel yr awgrymodd, byddwn yn parhau i weithio gyda chydweithwyr mewn awdurdodau lleol i sicrhau bod pob un o'r 22 awdurdod yn gwneud hynny.
Cabinet Secretary, your colleague the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services, in his Green Paper on local government, states that, over time, there has been convergence in council tax levels and
'in the majority of places the differences today are small and this should not be an insurmountable issue.'
However, the figures tell a different story, with council tax payers in north Wales potentially—if these ludicrous proposals go ahead—facing an increase of £160 per annum in Ynys Môn, and over £80 each in Conway and Wrexham. Given the fact that, in Wales, we've seen a 201 per cent increase in council tax bills since devolution, and notwithstanding the many concerns that we have raised—and others—regarding the financial integrity of the Cabinet Secretary's Green Paper on local government reform, have you been invited to any discussions with the Cabinet Secretary as regards moving forward with local government reform, and, in particular, what agreements are in place to mitigate any further exorbitant council tax increases?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae eich cyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, yn ei Bapur Gwyrdd ar lywodraeth leol, yn datgan, fod cydgyfeirio wedi digwydd dros amser yn lefelau'r dreth gyngor ac
'yn y rhan fwyaf o leoedd, bod y gwahaniaethau heddiw yn fach ac ni ddylai hyn fod yn broblem nad oes modd ei datrys.'
Fodd bynnag, mae'r ffigurau yn adrodd stori wahanol, gyda thalwyr y dreth gyngor yng ngogledd Cymru, o bosibl—os yw'r cynigion hurt hyn yn mynd rhagddynt—yn wynebu cynnydd o £160 y flwyddyn yn Ynys Môn, a dros £80 yng Nghonwy ac yn Wrecsam. O ystyried ein bod, yng Nghymru, wedi cael cynnydd o 201 y cant ym miliau'r dreth gyngor ers datganoli, ac er gwaethaf y pryderon niferus a fynegwyd gennym—a chan eraill—ynghylch uniondeb ariannol Papur Gwyrdd Ysgrifennydd y Cabinet ar ddiwygio llywodraeth leol, a ydych wedi cael gwahoddiad i unrhyw drafodaethau gydag Ysgrifennydd y Cabinet parthed bwrw ymlaen â diwygio llywodraeth leol, ac yn benodol, pa gytundebau sydd ar waith i liniaru unrhyw gynnydd afresymol pellach yn y dreth gyngor?
Of course, Llywydd, as finance Minister I take a close interest, and will continue to, in the outcome of the consultation on the Green Paper that the Cabinet Secretary has conducted, and the issue to which the Member points—differential rates of council tax between authorities—has undoubtedly been a theme in that consultation. Of course, the biggest differential lies not between Welsh authorities but between authorities in Wales and authorities in England, where English council tax payers on average have to pay £179 extra every year.
Wrth gwrs, Lywydd, fel Gweinidog cyllid, mae gennyf gryn ddiddordeb, a byddaf yn parhau i fod â chryn ddiddordeb, yng nghanlyniad yr ymgynghoriad ar y Papur Gwyrdd a gynhaliwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet, ac mae'r mater y cyfeiria'r Aelod ato—cyfraddau gwahaniaethol y dreth gyngor o un awdurdod i'r llall—wedi bod yn thema yn yr ymgynghoriad hwnnw, heb os. Wrth gwrs, nid rhwng awdurdodau Cymru y mae'r gwahaniaeth mwyaf i'w weld, ond yn hytrach rhwng awdurdodau yng Nghymru ac awdurdodau yn Lloegr, lle mae'n rhaid i dalwyr y dreth gyngor yn Lloegr dalu £179 yn ychwanegol bob blwyddyn ar gyfartaledd.
Yn dilyn y toriadau i gyllideb Cyngor Sir Ddinbych y flwyddyn ddiwethaf, mae'n debyg y byddai'n rhaid i sir Ddinbych gynyddu ei threthi cyngor 20 y cant dim ond i ddal lan gyda lle maen nhw ar hyn o bryd. Rydym ni'n gwybod, tra bod y cyllidebau yn crebachu, bod costau yn cynyddu hefyd. Mi fydd nifer ohonom ni, rydw i'n siŵr, yn croesawu'r ffaith bod nifer o weithwyr yn y cyngor yn mynd i dderbyn codiad cyflog, yn enwedig y rhai yn y bandiau is, ond y cwestiwn rydw i am ei ofyn i chi yw: am ba hyd ŷch chi, fel Ysgrifennydd Cabinet â chyfrifoldeb am gyllid, yn credu ei bod hi yn gynaliadwy i gynghorau sir fedru parhau i ddelifro nid dim ond gwasanaethau anstatudol, ond gwasanaethau statudol mewn cyd-destun ariannu mor anghynaladwy?
Given the cuts to Denbighshire County Council’s budget last year, Denbighshire will have to increase its council tax by 20 per cent, it seems, just to catch up with where they are at the moment. Now, whilst we know that budgets are shrinking, costs are increasing, and many of us will welcome the fact that a number of staff in the council are going to receive a pay rise, particularly those on the lower bands. But the questions I’d like to ask you is: for how long do you, as Cabinet Secretary with responsibility for finance, believe that it will be sustainable for councils to continue to deliver not only non-statutory services, but statutory services too in such an unsustainable financial context?
Wel, Llywydd, mewn cyfnod o gyni lle rydym ni i gyd dan bwysau o'r toriadau sy'n dod o San Steffan i Gymru, rydw i'n cydnabod y ffaith bod pobl yn yr awdurdodau lleol yn ymdopi â sefyllfa anodd dros ben. Fel Llywodraeth, rydym ni wedi gweithio yn galed i drial rhoi arian i'r awdurdodau lleol. Nid oedd yna ddim toriad i'r cash rydym ni'n ei roi iddyn nhw yn y flwyddyn ariannol yma, ac rydw i'n bwrw ymlaen gyda'r Ysgrifennydd Cabinet sy'n gyfrifol am awdurdodau lleol i weithio yn galed gyda'n gilydd pan fyddwn ni'n paratoi'r gyllideb ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf.
Well, Llywydd, we are in a period where we are all under pressure from the Westminster cuts, and I acknowledge the fact that people in the local authorities are coping with an exceptionally difficult situation. As a Government, we have worked hard to attempt to give local authorities funding. There was no cut in cash terms in this financial year, and I will continue, with the Cabinet Secretary responsible for local government, to work hard together to prepare the budget for the next financial year.
5. Pa ystyriaeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i rhoi i lywodraeth leol wrth bennu'r gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf? OAQ52342
5. What consideration has the Cabinet Secretary given to local government in setting the budget for next year? OAQ52342
In setting the budget for next year I will give very careful consideration to the range of vitally important services, including education, housing and social care, that are provided by local government. An indicative budget has been published for 2019-20 and further details of plans for that year will be presented in the draft budget in the autumn.
Wrth bennu'r gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf byddaf yn rhoi ystyriaeth ofalus iawn i'r amrywiaeth o wasanaethau hanfodol bwysig, gan gynnwys addysg, tai a gofal cymdeithasol, a ddarperir gan lywodraeth leol. Mae cyllideb ddangosol ar gyfer 2019-20 wedi'i chyhoeddi a bydd manylion pellach ynglŷn â chynlluniau ar gyfer y flwyddyn honno yn cael eu cyhoeddi yn y gyllideb ddrafft yn yr hydref.
Thank you for that answer. The Cabinet Secretary for public services is considering reorganising local government and the cost of the reduction from 22 to 10 principal councils has been calculated at between £200 million and £400 million. Is the Cabinet Secretary able to add that amount to the local government revenues budget to pay for reorganisation, or would reorganisation have to be paid for by service reductions?
Diolch am eich ateb. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros wasanaethau cyhoeddus yn ystyried ad-drefnu llywodraeth leol, a chyfrifwyd y bydd cost lleihau o 22 i 10 prif gyngor rhwng £200 miliwn a £400 miliwn. A all Ysgrifennydd y Cabinet ychwanegu'r swm hwnnw at gyllideb refeniw llywodraeth leol i dalu am y broses o ad-drefnu, neu a fyddai'n rhaid talu am ad-drefnu drwy gyfyngu ar wasanaethau?
Llywydd, the cost of reorganising local government will, I'm sure, have been thoroughly rehearsed during the consultation period on the Green Paper. That consultation period has only just come to an end, and the conclusions are still being worked through. But Mike Hedges is right to suggest, as were previous contributors this afternoon, that, as the Cabinet Secretary for finance, the financial implications of the Green Paper and the proposals that will flow from it are bound to be of direct interest to me.
Lywydd, rwy'n siŵr y bydd cost ad-drefnu llywodraeth leol wedi'i hailadrodd droeon yn ystod y cyfnod ymgynghori ar y Papur Gwyrdd. Newydd ddod i ben y mae'r cyfnod ymgynghori hwnnw, ac mae'r casgliadau'n dal i gael eu prosesu. Ond mae Mike Hedges yn iawn i awgrymu, fel cyfranwyr blaenorol y prynhawn yma, y bydd goblygiadau ariannol y Papur Gwyrdd a'r cynigion a fydd yn deillio ohono yn sicr o ddiddordeb uniongyrchol i mi fel Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid.
6. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cynyddu caffael cyhoeddus yng Nghymru? OAQ52369
6. How is the Welsh Government increasing public procurement in Wales? OAQ52369
I thank the Member for the question. The Welsh Government works with others to increase the share of annual public sector procurement budget that is spent in Wales, and to maximise the economic, social, environmental and cultural impact of the £6 billion of expenditure that this entails.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gydag eraill i gynyddu'r gyfran o gyllideb flynyddol caffael y sector cyhoeddus a gaiff ei gwario yng Nghymru, ac i sicrhau cymaint â phosib o effaith economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol yn sgil y £6 biliwn o wariant sy'n deillio o hynny.
Minister, you're in charge of the National Procurement Service, and you'll know from previous correspondence that I've got concerns about the way in which larger firms are able to navigate and score higher within the procurement tendering process much easier than smaller firms who don't have a dedicated procurement department like their larger counterparts. I gave you a specific example as to how this impacted a firm in the Rhondda, and that's meant that money has leaked out of my constituency now and gone to a firm that is outside of Wales, which is obviously going to have an impact on local jobs and other businesses as well. What pressure can you bring to bear within your Government to ensure that there is a level playing field for all businesses, whether large or small, when it comes to the tendering process?
Weinidog, rydych yn gyfrifol am y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, ac fe fyddwch yn ymwybodol o ohebiaeth flaenorol fy mod yn pryderu ynglŷn â'r ffordd y mae cwmnïau mwy o faint yn ei chael hi'n haws o lawer llywio a sgorio'n uwch yn y broses dendro ar gyfer caffael na chwmnïau llai o faint nad oes ganddynt adran gaffael benodol fel eu cymheiriaid mwy o faint. Rhoddais enghraifft benodol ichi ynglŷn â sut y cafodd hyn effaith ar gwmni yn y Rhondda, ac mae wedi golygu bod yr arian wedi'i golli o fy etholaeth i bellach ac wedi mynd i gwmni o'r tu allan i Gymru, sy'n amlwg yn mynd i gael effaith ar swyddi lleol a busnesau eraill hefyd. Pa bwysau y gallwch ei roi yn eich Llywodraeth i sicrhau chwarae teg i bob busnes, boed yn rhai mawr neu'n rhai bach, mewn perthynas â'r broses dendro?
I thank the Member for that question, and thank her for the letter she wrote to me about that specific case. She will know that there is a review of the National Procurement Service and Value Wales that is currently under way. It's there to make sure that, if there are any opportunities to us to adjust our procurement procedures the other side of the European Union, we are able to take those opportunities. One of the things that we may be able to do—and I must emphasise, of course, Llywydd, that this is still part of the discussion—will be to amend the rules, so that the sorts of firms to which Leanne Wood referred—local firms without the capacity to be constantly involved in the procurement field—that there is a more level playing field for them as compared to some of the rules that we currently have to abide by.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn, a diolch am y llythyr a ysgrifennodd ataf ynglŷn â'r achos penodol hwnnw. Fe fydd hi'n gwybod bod adolygiad o'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru ar y gweill ar hyn o bryd. Ei ddiben yw sicrhau, os oes unrhyw gyfleoedd ar gael i ni addasu ein gweithdrefnau caffael wedi inni adael yr Undeb Ewropeaidd, y gallwn fanteisio ar y cyfleoedd hynny. Un o'r pethau y gallem eu gwneud o hyd—ac mae'n rhaid imi bwysleisio, wrth gwrs, Lywydd, fod hyn yn dal i fod yn rhan o'r drafodaeth—fydd newid y rheolau, er mwyn sicrhau bod cwmnïau fel yr un y cyfeiriodd Leanne Wood ato—cwmnïau lleol heb y gallu i gymryd rhan gyson yn y maes caffael—fod mwy o chwarae teg iddynt o gymharu â rhai o'r rheolau y mae'n rhaid inni gadw atynt ar hyn o bryd.
Diolch i'r Ysgrifenydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw cwestiynau i Arweinydd y Tŷ a’r Prif Chwip. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Russell George.
The next item, therefore, is questions to the Leader of the House and Chief Whip. The first question is from Russell George.
1. Pa drafodaethau y mae Arweinydd y Tŷ wedi'u cael gyda'r sector ynni wrth lunio'r cynllun gweithredu ffonau symudol? OAQ52344
1. What discussions has the Leader of the House had with the energy sector in designing the mobile action plan? OAQ52344
None. I have held discussions with the mobile industry, Ofcom, landowners, business organisations and local authorities in designing the mobile action plan.
Dim. Rwyf wedi cynnal trafodaethau gyda'r diwydiant ffonau symudol, Ofcom, tirfeddianwyr, sefydliadau busnes ac awdurdodau lleol wrth lunio'r cynllun gweithredu ffonau symudol.
Thank you, leader of the house. National and local press and television will frequently hear about how both the UK and the Welsh Governments are encouraging energy providers to install domestic smart meters in order to combat fuel poverty. Now, I've been contacted by people in rural areas of my own constituency who have reported that installation of smart meters is impossible because of the lack of mobile phone signal, which is required for smart meters to work. Can you outline what discussions you've had with the energy sector on this issue and have you given any thought into designing this and these issues into the priorities for the Welsh Government's mobile action plan?
Diolch, arweinydd y tŷ. Mae'r wasg genedlaethol a lleol a'r teledu yn clywed yn aml sut y mae Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru yn annog darparwyr ynni i osod mesuryddion deallus mewn cartrefi er mwyn mynd i'r afael â thlodi tanwydd. Nawr, mae pobl o ardaloedd gwledig yn fy etholaeth wedi cysylltu â mi i ddweud ei bod yn amhosibl gosod mesuryddion deallus oherwydd diffyg signal ffonau symudol, sy'n angenrheidiol er mwyn i fesuryddion deallus weithio. A allwch amlinellu pa drafodaethau rydych wedi'u cael gyda'r sector ynni ynglŷn â'r mater hwn, ac a ydych wedi rhoi unrhyw ystyriaeth i gynnwys hyn a'r materion hyn yn y blaenoriaethau ar gyfer cynllun gweithredu ffonau symudol Llywodraeth Cymru?
I haven't had any conversation with the energy companies about smart meters. We have had some conversation with the industry round-table about getting energy to the masts themselves. But I agree entirely with Russell George's analysis that the lack of mobile coverage is a real issue for a whole range of services, including smart meters. Any number of services rely, increasingly these days, on data particularly, and he will know that we've been lobbying both the UK Government and Ofcom for a range of measures to be put in place to ensure that we can get decent amounts of mobile coverage from more than one operator across Wales, for exactly the reason that he outlines.
Nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau gyda'r cwmnïau ynni ynglŷn â mesuryddion deallus. Rydym wedi cael rhai trafodaethau bord gron gyda'r diwydiant ynglŷn â chyflenwi ynni i'r mastiau eu hunain. Ond cytunaf yn llwyr â dadansoddiad Russell George fod diffyg signal ffonau symudol yn broblem go iawn i ystod eang o wasanaethau, gan gynnwys mesuryddion deallus. Mae llawer iawn o wasanaethau yn dibynnu, fwyfwy y dyddiau hyn, ar ddata yn arbennig, ac fe fydd yn ymwybodol ein bod wedi bod yn lobïo Llywodraeth y DU ac Ofcom i roi amrywiaeth o fesurau ar waith er mwyn gwneud yn siŵr y gallwn sicrhau signal ffonau symudol boddhaol gan fwy nag un gweithredwr ledled Cymru, am yr union resymau a amlinellwyd ganddo.
2. A wnaiff Arweinydd y Tŷ amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael ag anghydraddoldeb? OAQ52349
2. Will the Leader of the House outline how the Welsh Government is tackling inequality? OAQ52349
Yes. Our strategic equality plan details our equality objectives that are ensuring the way we govern has an effective impact on making our society fairer and more inclusive. The rapid review of gender equality, which is under way, will identify actions to drive forward equality and fairness in Wales.
Gwnaf. Mae ein cynllun cydraddoldeb strategol yn cynnwys manylion ynglŷn â'n hamcanion cydraddoldeb sy'n sicrhau bod y ffordd rydym yn llywodraethu yn cael effaith o ran sicrhau bod ein cymdeithas yn decach ac yn fwy cynhwysol. Bydd yr adolygiad cyflym o gydraddoldeb rhywiol, sydd ar waith, yn nodi camau i wella cydraddoldeb a thegwch yng Nghymru.
Can I thank the Cabinet Secretary for that answer? The greatest inequality, if not the greatest, is the difference in life expectancy between the more disadvantaged areas and the more prosperous areas of Wales, often within the same local authority area, and, in fact, within the same constituency, as the Cabinet Secretary is aware. Since the ending of Communities First and the work it did on reducing smoking rates, reducing obesity and increasing exercise, what is being done to improve life expectancy in the most disadvantaged communities?
A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hateb? Yr anghydraddoldeb mwyaf, os nad y mwyaf, yw'r gwahaniaeth mewn disgwyliad oes rhwng ardaloedd mwyaf difreintiedig ac ardaloedd mwy llewyrchus Cymru, yn aml o fewn yr un ardal awdurdod lleol, ac yn wir, o fewn yr un etholaeth, fel y gŵyr Ysgrifennydd y Cabinet. Ers diwedd Cymunedau yn Gyntaf a'r gwaith a wnaeth ar leihau cyfraddau ysmygu, lleihau gordewdra a chynyddu ymarfer corff, beth sy'n cael ei wneud i wella disgwyliad oes yn y cymunedau mwyaf difreintiedig?
Improving health for everyone, especially those in poverty, is a central ambition of 'Prosperity for All' and we're prioritising actions to both tackle the root causes of that poverty and to target support for people within the most deprived areas of Wales. The Member has correctly identified that there are a range of issues that affect life expectancy. What we need to do is get upstream actions, as they call it—so, at-source actions—to redistribute social determinants, and also to help people better cope with the circumstances that they find themselves in. Mike Hedges will know that, in Swansea, we have communities that can actually see each other, because of the ways the hills work, where the life expectancy is quite severely different. That has a range of issues around poverty, but also around air quality and a number of other issues. The Government has a whole plan in place to make sure that those social determinants are not determining people's quality of life as we go forward.
Mae gwella iechyd i bawb, yn enwedig pobl sy'n byw mewn tlodi, yn un o uchelgeisiau canolog 'Ffyniant i Bawb' ac rydym yn blaenoriaethu camau i fynd i'r afael â'r achosion sydd wrth wraidd y tlodi hwnnw ac i dargedu cymorth ar gyfer pobl yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig yng Nghymru. Mae'r Aelod yn llygad ei le yn nodi bod amrywiaeth o faterion yn effeithio ar ddisgwyliad oes. Yr hyn y mae angen inni ei wneud yw sicrhau camau gweithredu ymhellach i fyny'r gadwyn, fel y'u gelwir—felly, camau gweithredu yn y tarddiad—i ailddosbarthu penderfynyddion cymdeithasol, ac i gynorthwyo pobl i ymdopi â'u hamgylchiadau yn well. Gŵyr Mike Hedges fod gennym gymunedau yn Abertawe sy'n gallu gweld ei gilydd, oherwydd siâp y bryniau, lle mae gwahaniaeth sylweddol rhyngddynt o ran disgwyliad oes. Mae hynny'n cynnwys amrywiaeth o faterion sy'n ymwneud â thlodi, ond hefyd ag ansawdd aer a nifer o faterion eraill. Mae gan y Llywodraeth gynllun cyflawn ar waith i sicrhau nad yw'r penderfynyddion cymdeithasol hynny'n pennu ansawdd bywyd pobl wrth inni symud ymlaen.
Talking of Swansea, you may recall a few years ago that the council failed to apply for a second tranche of Government funding for discretionary housing payments, and that was not long after they'd had to return almost £1 million to Government as they could not find a way of using it to reduce poverty. This is a council which has a history of spending money on things that perhaps we don't value, but why does its current Labour leadership find it so difficult to spend funding that's dedicated to tackling the inequalities of poverty?
A sôn am Abertawe, efallai eich bod yn cofio, ychydig flynyddoedd yn ôl, i'r Cyngor fethu gwneud cais am ail gyfran o arian y Llywodraeth ar gyfer taliadau tai yn ôl disgresiwn, a digwyddodd hynny yn fuan ar ôl iddynt orfod ad-dalu bron i £1 filiwn i'r Llywodraeth gan nad oeddent wedi gallu dod o hyd i ffordd o'i ddefnyddio i leihau tlodi. Dyma gyngor sydd â hanes o wario arian ar bethau nad ydym, o bosibl, yn eu gwerthfawrogi, ond pam fod ei arweinyddiaeth Lafur bresennol yn ei chael hi mor anodd gwario'r arian a bennwyd ar gyfer mynd i'r afael ag anghydraddoldebau tlodi?
We've worked very hard with the council, actually, in a number of areas, to make sure that they have a good plan in place to address social inequality across the city. One of the big issues for everyone is the employability of some of the areas of Swansea. We do still have, across Wales, small pockets of high unemployment and some parts of my own constituency, Llywydd, are affected by that, and obviously Suzy Davies's region. Our employability plan is specifically designed to assist people who find themselves in those circumstances to get not just work but well-paid work to lift them out of the poverty that we know affects many of their lives. We're working very hard with Swansea and the city deal in general to make sure that those moneys are well spent.
Rydym wedi gweithio'n galed iawn gyda'r cyngor, mewn gwirionedd, mewn nifer o feysydd, i sicrhau bod ganddynt gynllun da ar waith i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb cymdeithasol ledled y ddinas. Un o'r materion pwysig i bawb yw cyflogadwyedd rhai o ardaloedd Abertawe. Mae gennym bocedi bychain o ddiweithdra uchel ledled Cymru o hyd, ac mae rhai rhannau o fy etholaeth fy hun, Lywydd, wedi'u heffeithio gan hynny, a rhanbarth Suzy Davies wrth gwrs. Mae ein cynllun cyflogadwyedd wedi'i gynllunio'n benodol i gynorthwyo pobl yn yr amgylchiadau hynny nid yn unig i gael gwaith ond i gael gwaith sy'n talu'n dda er mwyn eu codi allan o'r tlodi y gwyddom ei fod yn effeithio ar fywydau llawer ohonynt. Rydym yn gweithio'n galed iawn gydag Abertawe a'r fargen ddinesig yn gyffredinol i sicrhau bod yr arian hwnnw yn cael ei wario'n dda.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y plediadau. Llefarydd UKIP, David Rowlands.
Questions now from the party spokespeople. UKIP spokesperson, David Rowlands.
Diolch, Llywydd. Leader of the house, last Tuesday, I attended the cross-party group on human trafficking. It was gratifying to note the progress being made in combating this evil trade. Whilst we may differ on the causes of these manifestations, we all find this scourge on our society, and its attendant human misery, an abhorrent one. Leader of the house, can you assure us that your Government will remain committed to ending slavery in all its forms in Wales?
Diolch, Lywydd. Arweinydd y tŷ, ddydd Mawrth diwethaf, mynychais y grŵp trawsbleidiol ar fasnachu pobl. Roedd yn braf nodi'r cynnydd sy'n cael ei wneud wrth frwydro yn erbyn y fasnach ddieflig hon. Er ein bod yn anghytuno ynglŷn ag achosion y pethau hyn, mae pob un ohonom o'r farn fod y pla hwn ar ein cymdeithas, a'r trallod y mae'n ei achosi i bobl, yn wrthun. Arweinydd y tŷ, a allwch roi sicrwydd inni y bydd eich Llywodraeth yn parhau'n ymrwymedig i roi diwedd ar gaethwasiaeth o bob math yng Nghymru?
Yes, absolutely. We are the first and only country in the UK to appoint an anti-slavery co-ordinator, as I know David Rowlands is well aware. We've established the Wales anti-slavery leadership group to provide the strategic leadership and guidance on how we tackle slavery in Wales, and to provide the best possible support for survivors. We're in the process of the sharing the learning from Wales with other partners, including UK Government departments and with the UK independent anti-slavery commissioner, and we're starting to gain an international recognition for our work on this agenda.
Gallaf, yn sicr. Ni yw'r wlad gyntaf a'r unig wlad yn y DU i benodi cydgysylltydd atal caethwasiaeth, fel y gŵyr David Rowlands yn iawn. Rydym wedi sefydlu grŵp arwain atal caethwasiaeth Cymru i ddarparu arweinyddiaeth strategol ac arweiniad ar sut i fynd i'r afael â chaethwasiaeth yng Nghymru, ac i ddarparu'r cymorth gorau posibl i oroeswyr. Rydym wrthi'n rhannu'r dysgu o Gymru gyda phartneriaid eraill, gan gynnwys adrannau Llywodraeth y DU a chyda chomisiynydd atal caethwasiaeth annibynnol y DU, ac rydym yn dechrau ennill cydnabyddiaeth ryngwladol am ein gwaith ar yr agenda hon.
I thank the leader of the house for that comprehensive answer. For the year 2016-17, over 10,000 adult survivors and nearly 4,000 children and young people were provided with support by domestic abuse services in Wales, which include refuge and community-based advocacy. Figures show the national domestic abuse helpline received over 28,000 calls. It is therefore extremely disturbing to hear that at least 500 women in Wales could not be accommodated by refuges because there was no space available. As these refuges afford one of the most important elements in helping domestic abuse victims, why is it that from 2016 to date there have been cuts to refuge services that mean no new refuges are being provided and existing ones may even have to close? Does the leader of the house believe this is an acceptable situation?
Diolch i arweinydd y tŷ am ei hateb cynhwysfawr. Ar gyfer y flwyddyn 2016-17, darparwyd cymorth i dros 10,000 o oroeswyr sy'n oedolion a bron i 4,000 o blant a phobl ifanc gan y gwasanaethau cam-drin domestig yng Nghymru, sy'n cynnwys lloches ac eiriolaeth gymunedol. Dengys ffigurau fod y llinell gymorth cam-drin domestig genedlaethol wedi derbyn dros 28,000 o alwadau. Felly, mae'n hynod o frawychus clywed nad oedd modd rhoi lloches i o leiaf 500 o fenywod yng Nghymru gan nad oedd lle ar gael. O gofio mai'r llochesi hyn yw un o'r elfennau pwysicaf wrth gefnogi dioddefwyr cam-drin domestig, pam y gwnaed toriadau rhwng 2016 a heddiw i wasanaethau lloches sy'n golygu nad oes unrhyw lochesi newydd yn cael eu darparu, ac efallai y bydd yn rhaid i rai sy'n bodoli eisoes gau, hyd yn oed? A yw Arweinydd y tŷ yn credu bod hon yn sefyllfa dderbyniol?
No. We're working very hard indeed to make sure that services for people fleeing domestic violence or any kind of sexual violence across Wales are fit for purpose. We have, as David Rowlands knows, the rapid review of gender equality currently under way. I'm due to discuss that on Thursday morning of this week. One of the aims of that, and of the violence against women, domestic abuse and sexual violence Act in Wales, is to do a proper needs assessment across Wales so that we can properly respond to the need and to make sure our resources are well targeted.
Nac ydw. Rydym yn gweithio'n galed iawn yn wir i sicrhau bod y gwasanaethau sydd ar gael i bobl sy'n dianc rhag trais domestig neu unrhyw fath o drais rhywiol ledled Cymru yn addas i'r diben. Fel y gŵyr David Rowlands, mae'r adolygiad cyflym o gydraddoldeb rhywiol ar y gweill ar hyn o bryd. Byddaf yn ei drafod fore dydd Iau yr wythnos hon. Un o amcanion yr adolygiad, a'r Ddeddf trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yng Nghymru, yw cynnal asesiad priodol o anghenion ledled Cymru fel y gallwn ymateb yn briodol i'r angen a sicrhau bod ein hadnoddau wedi'u targedu'n dda.
I thank the leader of the house for that answer as well. In case you were having withdrawal symptoms, leader of the house, my last question concerns digital infrastructure. So, given that there are still a number of communities, such as Llangenny village in Powys, that are not able to benefit from the Superfast Cymru digital roll-out, is the leader of the house in a position to indicate how the new delivery plan will be designed to include those who are not connected in what we have to say was a very successful first roll-out phase?
Diolch i arweinydd y tŷ am yr ateb hwnnw hefyd. Rhag ofn eich bod yn cael symptomau amddifadu, arweinydd y tŷ, mae fy nghwestiwn olaf yn ymwneud â seilwaith digidol. Felly, o gofio bod nifer o gymunedau o hyd, megis pentref Llangenau ym Mhowys, yn methu elwa ar y broses o gyflwyno Cyflymu Cymru, a yw arweinydd y tŷ mewn sefyllfa i nodi sut y bydd y cynllun cyflawni newydd yn cael ei lunio i gynnwys y rheini na chawsant eu cysylltu yn yr hyn y mae'n rhaid inni ddweud ei fod yn gam cyntaf llwyddiannus iawn o ran cyflwyno?
Yes. We're in the process at the moment of procuring the second phase of Superfast Cymru. There are a number of tranches to that. It is specifically designed to pick up those communities with the least good service, either of mobile data services or poor broadband download speeds. In addition to that, we have a particular pool for communities who wish to get together to get a solution for their whole community of whatever sort, and we're very happy to talk to any community that wants to come together to get a bespoke solution for them.
Ydw. Ar hyn o bryd, rydym yn y broses o gaffael ail gam Cyflymu Cymru. Mae nifer o elfennau'n perthyn i hynny. Fe'i cynlluniwyd yn benodol i nodi'r cymunedau gyda'r gwasanaeth gwaethaf, naill ai o ran gwasanaethau data ffonau symudol neu gyflymderau lawrlwytho band eang gwael. Yn ogystal â hynny, mae gennym gronfa benodol ar gyfer cymunedau sy'n dymuno dod at ei gilydd i sicrhau ateb o ba fath bynnag ar gyfer eu cymuned gyfan, ac rydym yn fwy na pharod i siarad ag unrhyw gymuned sy'n awyddus i ddod ynghyd er mwyn sicrhau ateb pwrpasol ar eu cyfer hwy.
Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.
Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian.
Diolch. Ddoe, fe gawsom ni ddatganiad gennych chi ar Gymru fel cenedl noddfa i ffoaduriaid a cheiswyr lloches, ac fe wnes i ymateb i'r ddadl gan ddatgan cefnogaeth Plaid Cymru i'r nod. Fe wnes i hefyd dynnu sylw at un o'r heriau mawr, sef y rhagfarn sydd yn bodoli tuag at ffoaduriaid a cheiswyr lloches a'r wybodaeth ffug sydd yn cael ei ledaenu. Mi wnes i alw am drafodaeth adeiladol er mwyn creu newid diwylliannol. Os ydych chi'n edrych ar fy nghyfrif trydar i, fe welwch chi fod ymatebion llawn rhagfarn wedi ymddangos yn sgil fy araith i ddoe, ac, yn anffodus, mae hyn yn profi pam fod angen herio'r rhagfarn ar bob cyfle posib. Fe fydd fy mhlaid i yn parhau i ddadlau dros greu cenedl noddfa. A wnewch chi ymrwymo heddiw i roi sylw penodol i'r gweithredu sydd angen digwydd er mwyn dileu'r rhagfarn amlwg yma sydd yn bodoli?
Thank you. Yesterday, we had a statement from you on Wales as a nation of sanctuary for refugees and asylum seekers, and I responded to the debate expressing Plaid Cymru’s support for that ambition. I also highlighted one of the major challenges, namely the prejudice that exists towards refugees and asylum seekers, and the misinformation that is distributed. I called for a constructive debate in order to create cultural change. If you look at my Twitter account, you will see that there are responses that are highly prejudicial that appeared as a result of my speech yesterday, and, unfortunately, this does prove why we need to challenge that prejudice at all possible opportunities. My party will continue to make the case for the creation of a nation of sanctuary. Will you commit today to give specific attention to the action that needs to happen in order to deal with this clear prejudice that exists?
Yes, I share Siân Gwenllian's horror—an appalling reaction to it. I had a similar issue with my own Twitter feed, and I follow Siân Gwenllian on Twitter, so I'm very well aware of what she speaks. Part of the point of the plan is to do exactly that, to combat the prejudicial, prejudiced responses from people who really haven't understood at all what people from other countries bring to the culture and to the service of our country. And, as I said yesterday in the debate, and I very sincerely mean it, it's a two-way process. We assist people who are fleeing all kinds of issues in their home countries, and, in turn, they enrich our country with their art and culture and food and society and skills, and for that, we're very grateful.
Ie, rhannaf arswyd Siân Gwenllian—ymateb ofnadwy iddo. Cefais broblem debyg gyda fy nghyfrif Twitter fy hun, ac rwy'n dilyn Siân Gwenllian ar Twitter, felly rwy'n ymwybodol iawn o'r hyn y mae hi'n sôn amdano. Rhan o bwrpas y cynllun yw gwneud yn union hynny, brwydro yn erbyn ymatebion niweidiol rhagfarnllyd gan bobl nad ydynt wedi deall o gwbl beth y mae pobl o wledydd eraill yn ei gyfrannu at ddiwylliant a gwasanaeth ein gwlad. Ac fel y dywedais yn y ddadl ddoe, ac rwy'n golygu hyn yn ddiffuant, mae'n broses ddwy ffordd. Rydym yn cynorthwyo pobl sy'n ffoi rhag pob math o broblemau yn eu gwledydd hwy, ac yn eu tro, maent yn cyfoethogi ein gwlad gyda'u celfyddyd a'u diwylliant a'u bwyd a'u cymdeithas a'u sgiliau, ac rydym yn ddiolchgar iawn am hynny.
Un ffordd o ddileu rhagfarn ydy drwy ganiatáu i ffoaduriaid fod yn rhan weithredol o'r cymunedau a'r byd gwaith o'u cwmpas nhw. Ac i wneud hynny, wrth gwrs, mae'n rhaid iddyn nhw fedru magu sgiliau rhugl yn nwy iaith ein gwlad ni—Cymraeg a Saesneg. Mae teuluoedd o Syria sydd wedi cael eu croesawu i fy ardal i wedi cael cyfle i symud ymlaen yn gyflym i gaffael sgiliau iaith, ac yn ddiweddar, fe ges i sgwrs yn Gymraeg efo dwy ffoadur ifanc, yn ogystal â'u clywed nhw'n siarad Saesneg yn rhugl hefyd. Ond mae dileu y grant MEAG, sef arian penodol ar gyfer ymateb i anghenion disgyblion o grwpiau lleiafrifol, yn mynd i arafu'r broses o ddysgu ieithoedd i ffoaduriaid, a'i gwneud hi'n anodd iawn i athrawon roi sylw penodol i hyn. A wnewch chi ymrwymo i geisio darbwyllo'r Ysgrifennydd Cabinet dros Addysg i ailgyflwyno'r grant yma? Mi wnes i godi'r pwynt yma ddoe a ches i ddim ateb.
One way of dealing with prejudice is by allowing refugees to play an active part in communities and the workplaces around them. And to do that, of course, they have to be able to get fluency in both languages of our nation, both Welsh and English. Families from Syria who have been welcomed to my area have had an opportunity to make swift progress in acquiring language skills, and recently I had a conversation in Welsh with two young refugees, as well as hearing them speak English fluently, too. But doing away with the minority ethnic achievement grant, which was specific funding for responding to the needs of pupils from minority groups, is going to slow that process of teaching languages to refugees, and will make it very difficult for teachers to give specific attention to this area. Will you commit to try and convince the Cabinet Secretary for Education to reintroduce this grant? I raised this point yesterday and I didn’t get a response on it.
Apologies. You did indeed raise it yesterday. I think there were a series of questions and I neglected to answer it, so apologies for that, Siân Gwenllian. We haven't abolished the grant. It was subsumed into the overall grant, but I take your point. There is a real tension, if you like, between hypothecated and unhypothecated funding across local government, given the austerity agenda still being visited upon us by the UK Government. What we're looking to do is give local authorities flexibility in their funding so that we don't have rigid lines about what they know locally they need to fund. But at the same time, we do need to make sure that our priorities are being met, and so we're looking at a protocol of working with them, which we're reviewing this autumn, and I will undertake very much—in fact, I'm having constant conversations with my colleagues across Government, not just the Cabinet Secretary for Education, because there are a number of grants caught up in this—to make sure that we target the same people, but that the local authority has the flexibility to make sure that the service locally benefits that. And, of course, we have given additional money specifically to cover off some of the issues that the MEAG grant conversation with local government raised.
I share her concerns. We're very keen to hit the right balance between hypothecation, which sometimes has unintended consequences, flexibility, and making sure that the money reaches the communities that it was intended to benefit.
Ymddiheuriadau. Fe wnaethoch chi godi'r mater ddoe yn wir. Credaf fod cyfres o gwestiynau ac anghofiais ei ateb, felly ymddiheuriadau am hynny, Siân Gwenllian. Nid ydym wedi diddymu'r grant. Cafodd ei gynnwys yn y grant cyffredinol, ond rwy'n derbyn eich pwynt. Mae yna densiwn go iawn, os mynnwch, rhwng cyllid wedi'i neilltuo a chyllid nad yw wedi'i neilltuo ar draws llywodraeth leol, o ystyried yr agenda gyni y mae Llywodraeth y DU yn dal i'w gorfodi arnom. Yr hyn y ceisiwn ei wneud yw rhoi hyblygrwydd i awdurdodau lleol yn eu cyllid fel nad oes gennym ffiniau anhyblyg o ran yr hyn y gwyddant fod angen ei ariannu yn lleol. Ond ar yr un pryd, mae angen i ni wneud yn siŵr fod ein blaenoriaethau'n cael eu cyflawni, ac felly rydym yn edrych ar brotocol o weithio gyda hwy, a byddwn yn adolygu hwnnw yr hydref hwn, a byddaf yn ymgymryd â llawer iawn—mewn gwirionedd, rwy'n cael trafodaethau cyson gyda fy nghyd-Aelodau ar draws y Llywodraeth, nid Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn unig, oherwydd ceir nifer o grantiau yn rhan o hyn—i wneud yn siŵr ein bod yn targedu yr un bobl, ond bod gan yr awdurdod lleol hyblygrwydd i sicrhau bod y gwasanaeth yn lleol o fudd i hynny. Ac wrth gwrs, rydym wedi rhoi arian ychwanegol yn benodol tuag at ymdrin â rhai o'r materion a godwyd yn y sgwrs gyda llywodraeth leol am y Grant Cyflawniad Lleiafrifoedd Ethnig.
Rhannaf ei phryderon. Rydym yn awyddus iawn i sicrhau'r cydbwysedd cywir rhwng neilltuo, sydd weithiau'n achosi canlyniadau anfwriadol, hyblygrwydd, a sicrhau bod yr arian yn cyrraedd y cymunedau y bwriadwyd iddynt gael budd ohono.
Diolch yn fawr iawn. Mae yn bwysig nad oes yna ddim canlyniadau anuniongyrchol yn digwydd yn sgil newid y ffordd mae'r arian yn cael ei ddosbarthu.
Grŵp arall sydd yn dioddef rhagfarn eithafol ydy'r gymuned lesbiaidd, hoyw, trawsrywiol a deurywiol, ac mae adroddiad sydd allan heddiw yn dangos bod 45 y cant, bron i hanner aelodau'r gymuned draws, yn ofni datgelu eu hunaniaeth rhywedd, am eu bod nhw'n poeni y byddai hynny'n arwain at wahaniaethu yn eu herbyn nhw. Hoffwn ofyn am ddiweddariad gennych chi ar y cynllun i greu gwasanaeth hunaniaeth rhywedd yng Nghymru. Mi fues i'n siarad efo person sy'n gweithio mewn clinig hunaniaeth rhywedd yn Llundain, ac roedd o'n dweud wrthyf i fod yna lawer o bobl yn teithio yno, neu'n mynd i Leeds, er mwyn cael y gwasanaeth. Mae'r oedi cyn sefydlu'r gwasanaeth hwn yng Nghymru yn annerbyniol, ac mi oedd o'n rhan o'r fargen a darwyd rhwng eich plaid chi a'm mhlaid i ar gychwyn y Cynulliad hwn, ond mae hynny ddwy flynedd yn ôl erbyn hyn.
Thank you for that. It is important that there aren’t unintended consequences happening as a result of changing the way this funding is distributed.
Another group that is suffering extreme prejudice is the lesbian, gay, bisexual and transgender community, and a report published today demonstrates that 45 per cent, almost half, of members of the trans community fear identifying themselves in terms of their gender identity, because that would lead to discrimination. I’d like to ask for an update from you on the plan to create a gender identity scheme here in Wales. I spoke to a person who was working in a gender identity clinic in London, and he said that there were many people travelling there or were travelling to Leeds in order to receive services. The delay before establishing this service in Wales is unacceptable, and it was part of the deal struck between your party and my own at the beginning of this Assembly, but that is two years ago now.
We've got a number of things happening on that front. We fund Stonewall Cymru—. I just want to start off by saying that, obviously, that kind of discrimination is appalling, and I too was appalled by some of the reports that the BBC was carrying this morning about some of the discrimination. I'm very proud, Llywydd, that the Commission has been recognised for its work in this area, and, clearly, we want to be an exemplar, and make sure that, as part of our economic action plan, we push those kinds of values out.
But there are very specific things that need to be done, so we fund Stonewall Cymru, and that does include funding for a new transgender engagement officer post, specifically to lead on transgender equality issues. And then, in terms of the health department, we absolutely feel that transgender people should have their healthcare needs met as close to home as possible, and we are absolutely committed to doing that. The Cabinet Secretary for Health and Social Services has outlined the improvement agenda for identity services in Wales. They are being implemented in a step manner, and supported by an additional £0.5 million. Following detailed discussions, and exploring a number of options, all parties agree that the favoured approach is to develop a service that encompasses both a specialist provision and a bespoke primary care network of prescribing general practitioners. So, in terms of progress, the business case for the Wales gender team was agreed in April, and the senior clinician lead took up post on 1 June. He's taking a lead role in the implementation of the service, and our expectation is for health boards to commission an integrated gender identity service in Wales from April of next year.
Mae gennym nifer o bethau'n digwydd yn y maes hwnnw. Rydym yn ariannu Stonewall Cymru—. Hoffwn ddechrau drwy ddweud, yn amlwg, fod y math hwnnw o wahaniaethu yn warthus, a chefais innau hefyd fy arswydo gan rai o'r adroddiadau a gyhoeddwyd gan y BBC y bore yma am beth o'r gwahaniaethu. Rwy'n falch iawn, Lywydd, fod y Comisiwn wedi cael ei gydnabod am ei waith yn y maes hwn, ac yn amlwg, rydym eisiau bod yn esiampl, a sicrhau, fel rhan o'n cynllun gweithredu economaidd, ein bod yn annog y mathau hynny o werthoedd.
Ond mae yna bethau penodol iawn y mae angen eu gwneud, felly rydym yn ariannu Stonewall Cymru, ac mae hynny'n cynnwys cyllid ar gyfer creu swydd newydd ar gyfer swyddog ymgysylltu trawsrywedd, yn benodol i arwain ar faterion cydraddoldeb trawsryweddol. Ac yna, o ran yr adran iechyd, rydym yn teimlo y dylid diwallu anghenion iechyd a gofal pobl drawsryweddol mor agos i'w cartrefi â phosibl, ac rydym yn gwbl ymrwymedig i wneud hynny. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi amlinellu'r agenda gwella ar gyfer gwasanaethau hunaniaeth yng Nghymru. Maent yn cael eu rhoi ar waith fesul cam, a'u cefnogi gan £0.5 miliwn ychwanegol. Yn dilyn trafodaethau manwl, ac ar ôl archwilio nifer o opsiynau, mae pob plaid yn cytuno mai'r dull a ffafrir yw datblygu gwasanaeth sy'n cwmpasu darpariaeth arbenigol a rhwydwaith gofal sylfaenol pwrpasol o feddygon teulu sy'n presgripsiynu. Felly, o ran cynnydd, cytunwyd ar yr achos busnes ar gyfer tîm rhywedd Cymru ym mis Ebrill, a dechreuodd yr uwch-glinigydd arweiniol yn ei swydd ar 1 Mehefin. Mae'n chwarae rhan arweiniol yn y broses o weithredu'r gwasanaeth, ac rydym yn disgwyl y bydd byrddau iechyd yn comisiynu gwasanaeth hunaniaeth rhywedd integredig yng Nghymru o fis Ebrill y flwyddyn nesaf ymlaen.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.
The Conservative spokesperson, Russell George.
Diolch, Llywydd. Leader of the house, during an exchange a few weeks ago, you said, and I quote here from the Record of Proceedings from 16 May:
'The mobile phone operators...will tell you that all they need is to be able to build bigger masts and everything will be fine.'
And they want to be allowed
'to build any size mast they like, anywhere they like'.
You also said, and I quote here again:
'they want me to get my Cabinet colleague to allow them to build any size mast they like, anywhere they like, and take all the tariffs away...and then they'll build a whole network right across Wales.'
Now, I understand Welsh Government officials were due to meet with operators yesterday to discuss the mobile action plan, so I'm sure you'll be well briefed in this area. Can you tell me which mobile operators have told you this?
Diolch, Lywydd. Arweinydd y tŷ, mewn dadl ychydig wythnosau'n ôl, fe ddywedoch chi, a dyfynnaf o Gofnod y Trafodion ar 16 Mai:
'bydd y gweithredwyr ffonau symudol yn dweud wrthych mai'r cyfan y maent ei angen yw'r gallu i adeiladu mastiau mwy o faint a bydd popeth yn iawn.'
Ac maent eisiau gallu
'adeiladu mast o ba faint bynnag y byddent yn ei hoffi, lle bynnag y byddent yn hoffi'.
Fe ddywedoch chi hefyd, a dyfynnaf unwaith eto, eu bod
'eisiau i mi sicrhau y bydd fy nghyd-Aelod Cabinet yn caniatáu iddynt adeiladu mast o ba faint bynnag y byddent yn ei hoffi, lle bynnag y byddent yn hoffi, a chael gwared ar yr holl dariffau... ac yna byddant yn adeiladu rhwydwaith cyfan ar draws Cymru.'
Nawr, deallaf fod swyddogion Llywodraeth Cymru i fod i gyfarfod â gweithredwyr ddoe i drafod y cynllun gweithredu symudol, felly rwy'n siŵr y byddwch wedi cael eich briffio'n dda yn y maes hwn. A allwch ddweud wrthyf pa weithredwyr ffonau symudol sydd wedi dweud hyn wrthych?
There has been a range of meetings with them. I haven't actually met recently with the entire network, but we're in the process of arranging that, and there was a meeting in Llandrindod Wells yesterday. So, we are very much under way with that.
What we're trying to do, as I keep saying—we're out to consultation at the moment on the permitted development rights—what we're trying to do is hit the right level of masts and protection of our countryside. So, my colleague the Cabinet Secretary with responsibility for planning has a consultation out at the moment. And I will reiterate what I say all the time: this requires a concerted action from people to cover off things where there is market failure, particularly in rural areas. So, there isn't a particular problem in the conurbations or the heavily populated areas of Wales, because there are a lot of commercial customers. But we can't be expecting tourist destinations in mid Wales, for example, as I've said to you many times, to say, 'Come to my marvellous tourist establishment, but don't bother if you're not a customer of this one provider that provides a mobile service here.'
So, there's a very big conversation going on—it's not just the things that you just outlined, and I was perhaps being a little tetchy that day, as a result of some of the conversations. But it is about a balance between having a shared network, or roaming, or some agreement with them, to make sure that we have better mobile coverage—(a) in some places in Wales that have one provider, and (b) for everyone who wants to come and visit Wales and spend their tourist pounds in Wales to be able to use the provider of their choice, so either roaming, or to have a deal with the networks. So, I'm looking for compromise between permitted development rights, and the consultation, as I say, is out, and we'll be looking to see with interest what comes back from that, and compromise from the mobile phone operators, who have a duty to more than just their commercial need in terms of their customers.
Bu amryw o gyfarfodydd â hwy. Nid wyf wedi cyfarfod â'r rhwydwaith cyfan yn ddiweddar mewn gwirionedd, ond rydym yn y broses o drefnu hynny, a chafwyd cyfarfod yn Llandrindod ddoe. Felly, mae gwaith yn sicr yn mynd rhagddo ar hynny.
Yr hyn rydym yn ceisio ei wneud, fel rwy'n dweud o hyd—rydym yn ymgynghori ar yr hawliau datblygu a ganiateir ar hyn o bryd—yr hyn rydym yn ceisio ei wneud yw sicrhau'r lefel gywir o fastiau a diogelwch i'n cefn gwlad. Felly, mae fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet sydd â chyfrifoldeb dros gynllunio, yn ymgynghori ar hyn o bryd. Ac rwyf am ailadrodd yr hyn a ddywedaf drwy'r amser: mae hyn yn galw am weithredu ar y cyd gan bobl i ymdrin â lle y ceir methiant yn y farchnad, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Felly, nid oes problem benodol yn y trefi nac ardaloedd poblog Cymru, oherwydd ceir llawer o gwsmeriaid masnachol. Ond ni allwn ddisgwyl i gyrchfannau twristiaeth yng nghanolbarth Cymru, er enghraifft, fel rwyf wedi'i ddweud wrthych droeon, i ddweud, 'Dewch i fy sefydliad twristiaeth gwych, ond peidiwch â thrafferthu os nad ydych yn gwsmer i'r unig ddarparwr sy'n darparu gwasanaeth symudol yma.'
Felly, mae yna sgwrs bwysig iawn ar y gweill—nid yw'n ymwneud yn unig â'r pethau rwyf newydd eu hamlinellu, ac efallai fy mod ychydig yn bigog y diwrnod hwnnw, o ganlyniad i rai o'r sgyrsiau. Ond mae'n ymwneud â chydbwysedd rhwng cael rhwydwaith a rennir, neu drawsrwydweithio, neu ryw gytundeb gyda hwy, i wneud yn siŵr fod gennym signal ffonau symudol gwell—(a) mewn rhai mannau yng Nghymru sydd ag un darparwr, a (b) er mwyn i bawb sydd eisiau ymweld â Chymru a gwario eu punnoedd twristiaeth yng Nghymru allu defnyddio darparwr o'u dewis hwy, felly naill ai drawsrwydweithio, neu gael cytundeb gyda'r rhwydweithiau. Felly, rwy'n edrych am gyfaddawd rhwng hawliau datblygu a ganiateir, ac fel y dywedaf, rydym wrthi'n ymgynghori, a byddwn yn edrych gyda diddordeb i weld beth fydd canlyniad hynny, a chyfaddawd gan y gweithredwyr ffonau symudol, sydd â dyletswydd i sicrhau mwy na'u hangen masnachol o ran eu cwsmeriaid.
Thank you, leader of the house. I think you are confirming perhaps you don't now agree with what you said to me in May.
Diolch, arweinydd y tŷ. Credaf eich bod efallai yn cadarnhau nad ydych bellach yn cytuno â'r hyn a ddywedoch chi wrthyf ym mis Mai.
No, I wasn't saying that.
Na, ni ddywedais hynny.
Well, perhaps I would ask you to take the opportunity to look at the record of what you said to me last time, and then perhaps correct the record if you feel that's appropriate. But the mobile phone operators do feel that you misrepresented—they were misrepresented in your comments a few weeks ago.
Now, the issue of taller masts is, of course, just one consideration if operators are to overcome the challenges that we have in rural Wales, with low density of population, and the higher costs as well, in terms of delivering power supply and transmission links. But I would ask you: do you now recognise that the extension of permitted development rights, like what's already happened in England and Scotland, is a way that would give greater service reach, meaning that fewer—fewer is the point I'm making here—shorter masts will be required in any given area? And would you agree with me that bringing outdated regulation into the twenty-first century is now what we need? In terms of mast sharing—mast sharing, of course, is already happening in other parts of the country and that's what operators are doing already. It's this that will reflect the importance of digital communication in today's Wales.
Wel, efallai y buaswn yn gofyn i chi fachu ar y cyfle i edrych ar y cofnod o'r hyn a ddywedoch chi wrthyf y tro diwethaf, a chywiro'r cofnod wedyn efallai os ydych yn teimlo bod hynny'n briodol. Ond mae'r gweithredwyr ffonau symudol yn teimlo eich bod wedi camliwio—eu bod wedi cael eu camliwio yn eich sylwadau ychydig wythnosau yn ôl.
Nawr, wrth gwrs, nid yw mastiau talach ond yn un ystyriaeth os yw gweithredwyr am oresgyn yr heriau sydd gennym yng nghefn gwlad Cymru, gyda dwysedd poblogaeth isel, a'r costau uwch yn ogystal, o ran darparu cyflenwad pŵer a chysylltiadau trawsyrru. Ond hoffwn ofyn i chi: a ydych bellach yn cydnabod bod ymestyn hawliau datblygu a ganiateir fel yr hyn sydd eisoes wedi digwydd yn Lloegr ac yn yr Alban, yn ffordd a fyddai'n sicrhau mwy o gyrhaeddiad gwasanaeth, gan olygu y bydd angen llai—llai yw'r pwynt a wnaf yma—o fastiau byrrach mewn unrhyw ardal benodol? Ac a fyddech yn cytuno â mi mai'r hyn sydd ei angen yn awr yw addasu rheoliadau hen ffasiwn ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain? O ran rhannu mastiau—mae rhannu mastiau, wrth gwrs, eisoes yn digwydd mewn rhannau eraill o'r wlad a dyna mae gweithredwyr yn ei wneud eisoes. Dyma fydd yn adlewyrchu pwysigrwydd cyfathrebu digidol yn y Gymru sydd ohoni.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Well, no, I don't agree with quite the way he characterises that. I don't think there is a silver bullet. Permitted development rights after the consultation may well be one thing in an armoury of things that we need to bring to bear on some of the really poor provision that we have, and, bear in mind, this isn't a devolved issue here. And I reiterate a conversation Russell George and I have had on a number of different occasions. There is a real issue here with treating something that is effectively infrastructure as if it's a luxury product that is at the mercy of the market. He and I have a real political disagreement about the way forward for this. But, in the end, it's not devolved to us, would that it were, or I would be doing a number of things that I think would improve the situation for users of the networks much better in Wales than just allowing the commercial interests of the operators to take the reins.
Wel, na, nid wyf yn cytuno â'r ffordd y mae'n disgrifio hynny. Nid wyf yn credu bod yna fwled arian. Mae'n bosibl iawn y bydd hawliau datblygu a ganiateir ar ôl yr ymgynghoriad yn un peth o blith llu o bethau y bydd angen i ni eu gwneud mewn perthynas â pheth o'r ddarpariaeth wael iawn sydd gennym, ac mae'n rhaid i chi gofio nad yw hwn yn fater datganoledig. Ac rwy'n ailadrodd sgwrs y mae Russell George a minnau wedi'i chael ar sawl achlysur. Mae yna broblem go iawn yma ynglŷn â thrin rhywbeth sy'n seilwaith i bob pwrpas fel pe bai'n gynnyrch moethus sydd ar drugaredd y farchnad. Mae ef a minnau'n anghytuno'n wleidyddol ar y ffordd ymlaen mewn perthynas â hyn. Ond yn y pen draw, nid yw wedi'i ddatganoli i ni, neu buaswn yn gwneud nifer o bethau y credaf y byddent yn gwneud y sefyllfa i ddefnyddwyr y rhwydweithiau yng Nghymru yn llawer gwell yn hytrach na dim ond caniatáu i fuddiannau masnachol y gweithredwyr gymryd yr awenau.
Well, leader of the house, you have previously accused the mobile network operators of land banking and said that, and I quote again, 'One operator owns Wales'. So, I would say that instead of criticising the mobile network operators, what plans does your Government have to respond favourably to Mobile UK, as the body that represents the mobile industry, who are calling for—and these are their words—decisive action from the Welsh Government to support mobile infrastructure by using the devolved policy levers at your disposal, and commit to a public date in which reform should be delivered? I wonder whether you will commit to this date today, and when will that date be?
Wel, arweinydd y tŷ, rydych wedi cyhuddo'r gweithredwyr rhwydwaith symudol o fancio tir yn y gorffennol ac wedi dweud, a dyfynnaf eto, fod 'Un gweithredwr yn berchen ar Gymru'. Felly, yn hytrach na beirniadu'r gweithredwyr rhwydwaith symudol, pa gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth i ymateb yn ffafriol i Mobile UK, fel y corff sy'n cynrychioli'r diwydiant ffonau symudol, sy'n galw am—a'u geiriau hwy yw'r rhain—gamau pendant gan Lywodraeth Cymru i gefnogi seilwaith symudol drwy ddefnyddio'r ysgogiadau polisi datganoledig sydd ar gael i chi, ac ymrwymo i ddyddiad cyhoeddus ar gyfer cyflwyno'r diwygiadau? Tybed a wnewch chi ymrwymo i ddyddiad heddiw, a beth yw'r dyddiad hwnnw?
Well, as I've just said, that's just talking about the planning permitted development rights. I was talking, when I was talking about one operator, about spectrum. So, there's a big issue with the way that the UK Government sells spectrum. And if the spectrum isn't being used by the person who purchases it, then it just sits there doing nothing. So, we can't do anything about the fact that we have no fourth generation services in some parts of Wales, if the operator that owns the spectrum isn't prepared to roll it out there. I don't have the power to do that, would that I did.
Wel, fel rwyf newydd ddweud, nid yw hynny ond yn sôn am yr hawliau datblygu cynllunio a ganiateir. Pan oeddwn yn sôn am un gweithredwr, roeddwn yn sôn am sbectrwm. Felly, mae yna broblem fawr gyda'r ffordd y mae Llywodraeth y DU yn gwerthu sbectrwm. Ac os nad yw'r sbectrwm yn cael ei ddefnyddio gan y person sy'n ei brynu, mae'n gorwedd yno'n gwneud dim. Felly, ni allwn wneud unrhyw beth am y ffaith nad oes gennym wasanaethau pedwaredd genhedlaeth mewn rhai rhannau o Gymru os nad yw'r gweithredwr sy'n berchen ar y sbectrwm yn barod i'w cyflwyno yno. Nid oes gennyf bŵer i wneud hynny, gwaetha'r modd.
3. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd Llywodraeth Cymru mewn perthynas â gwella cynhwysiant digidol yng Nghanol De Cymru? OAQ52366
3. Will the Leader of the House provide an update on the Welsh Government's progress on improving digital inclusion in South Wales Central please? OAQ52366
Yes, indeed. Good progress is being made on improving digital inclusion across the South Wales Central region. Digital Communities Wales is working in close partnership with a wide range of organisations and programmes to support more people to gain maximum benefit from the life-changing opportunities digital technologies offer.
Gwnaf, yn wir. Gwneir cynnydd da ar wella cynhwysiant digidol ar draws rhanbarth Canol De Cymru. Mae Cymunedau Digidol Cymru yn gweithio mewn partneriaeth agos ag amrywiaeth eang o sefydliadau a rhaglenni i gynorthwyo mwy o bobl i gael y budd mwyaf posibl o'r cyfleoedd sy'n newid bywydau a gynigir gan dechnolegau digidol.
Thank you, leader of the house, for that answer. I've always highlighted some of the concerns in rural Wales and, in particular, the inability for many communities to get connected up, because of the logistical challenges that are faced there. But in my own electoral region of South Wales Central, in Pentwyn, in Cardiff here, there's a community of 200 residents who, because Openreach will not empower the cabinet to enable high-speed broadband, are excluded from the process. So, even in our capital city there's that exclusion going on. What pressure are you bringing to bear on Openreach, as the sole contractor, to provide these services, so that communities, such as the one in Pentwyn and others around Wales, can benefit from high-speed broadband, which is hugely frustrating when residents are walking past the facilities they know are in their community but they're not switched on and are able to be used by that community?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, arweinydd y tŷ. Rwyf bob amser wedi amlygu rhai o'r pryderon yng nghefn gwlad Cymru ac yn benodol, yr anallu i gysylltu nifer o gymunedau, oherwydd yr heriau logistaidd a wynebir yno. Ond yn fy rhanbarth etholiadol fy hun, sef Canol De Cymru, ym Mhen-twyn, yng Nghaerdydd yma, mae yna gymuned o 200 o drigolion sydd wedi cael eu heithrio o'r broses oherwydd na wnaiff Openreach rymuso'r cabinet i alluogi band eang cyflym iawn. Felly, mae'r eithrio hwnnw'n digwydd yn ein prifddinas hyd yn oed. Pa bwysau rydych yn ei roi ar Openreach, fel yr unig gontractwr, i ddarparu'r gwasanaethau hyn, fel y gall cymunedau, megis yr un ym Mhen-twyn ac eraill o gwmpas Cymru, elwa o fand eang cyflym iawn, sy'n hynod o rwystredig pan fo preswylwyr yn cerdded heibio i'r cyfleusterau y maent yn gwybod eu bod yno yn eu cymuned ond nad ydynt yn weithredol fel bod modd i'r gymuned honno eu defnyddio?
Yes, well, there are several different strands to that. So, in the superfast intervention area, so outside the central conurbations, if you bear in mind that the whole of the superfast programme is a market intervention, we can only go where the market doesn't go. So, assuming you're in a superfast intervention area, and that's happening, then you'll be part of the next procurement or the discussion that we're having with BT about the use of the gain share, or you could be part of a community-based solution that might act for you. Unfortunately, if you're outside of the intervention area and you're in the commercial roll-out area, then you're at the vagaries of the commercial operators, and we've put a lot of pressure on them in terms of influence, but I have no direct ability to intervene in one of the areas that isn't.
I'm afraid that I'm not familiar enough with the area you're talking about to know if it's in or out of the intervention area. Assuming it's in the superfast area, so it's outside of central Cardiff—I think that's what you were saying—then either we can help you to get together a community bespoke solution for that—and I'm happy for one of my officials to come and see if we can help you with that; I'm off down to Paul Davies's constituency tomorrow, I think it is, actually, to meet with a number of people, so I'm happy to facilitate that for you—or it'll be in one of the next-stage roll-out programmes, which is designed to assist with either lack of capacity in a cabinet or lack of connectivity with a cabinet. But I'd welcome a conversation with you about a specific community.
Ie, wel, mae yna nifer o elfennau gwahanol yn perthyn i hynny. Felly, mewn ardal ymyrraeth band eang cyflym iawn, y tu allan i'r cytrefi canolog, os cofiwch fod y rhaglen band eang cyflym iawn yn ei chyfanrwydd yn ymyrraeth yn y farchnad, ni allwn fynd i unman heblaw lle nad yw'r farchnad yn mynd. Felly, pe baech mewn ardal ymyrraeth band eang cyflym iawn, a bod hynny'n digwydd, yna byddwch yn rhan o'r broses gaffael nesaf neu'r drafodaeth rydym yn ei chael gyda BT ynglŷn â defnyddio cyfran o'r budd, neu gallech fod yn rhan o ateb cymunedol a allai weithredu drosoch. Yn anffodus, os ydych y tu allan i'r ardal ymyrraeth a'ch bod yn yr ardal gyflwyno fasnachol, yna rydych ar fympwy'r gweithredwyr masnachol, ac rydym wedi rhoi llawer o bwysau arnynt o ran dylanwad, ond nid oes gennyf unrhyw allu uniongyrchol i ymyrryd yn un o'r ardaloedd nad yw'n ardal ymyrraeth.
Mae arnaf ofn nad wyf yn ddigon cyfarwydd â'r ardal rydych yn sôn amdani i wybod a yw o fewn yr ardal ymyrraeth ai peidio. Gan dybio ei bod yn ardal y band eang cyflym iawn, ac felly y tu allan i ganol Caerdydd—credaf mai dyna roeddech yn ei ddweud—yna gallwn eich helpu i drefnu ateb cymunedol pwrpasol ar gyfer hynny—ac rwy'n hapus i un o fy swyddogion ddod i weld os gallwn eich helpu gyda hynny; rwy'n ymweld ag etholaeth Paul Davies yfory, rwy'n credu, i gyfarfod â nifer o bobl, felly rwy'n fwy na pharod i hwyluso hynny i chi—neu bydd yn cael ei gynnwys yn un o raglenni cyflwyno'r cam nesaf, a luniwyd i gynorthwyo gyda diffyg capasiti mewn cabinet neu ddiffyg cysylltedd â chabinet. Ond buaswn yn croesawu sgwrs â chi am gymuned benodol.
4. A wnaiff Arweinydd y Tŷ amlinellu sut y bydd prosiect olynol Cyflymu Cymru yn ymgysylltu ag eiddo nad oedd yn rhan o'r cynllun cychwynnol? OAQ52363
4. Will the Leader of the House outline how the Superfast Cymru successor project will engage with properties that were not covered by the initial scheme? OAQ52363
My officials will work closely with the successful delivery partners of the successor scheme to develop a robust, comprehensive communications and engagement plan, details of which will be made available following completion of the procurement process.
Bydd fy swyddogion yn gweithio'n agos gyda phartneriaid cyflenwi llwyddiannus y cynllun olynol i ddatblygu cynllun cyfathrebu ac ymgysylltu cynhwysfawr a chadarn, a bydd manylion y cynllun hwnnw ar gael ar ôl cwblhau'r broses gaffael.
Thank you, and whilst I understand that details will be available and when, as you're no doubt aware, I have a considerable number of home owners and business proprietors who have not benefited at all from the current superfast roll-out. It did take some time to drill down to establish—I sent all of these to you, or many of them—and it took some time to realise that they were not included: 4.5 per cent remain unable to receive any form of fibre broadband whilst a further 3.5 per cent received just 2 4Mbps or less, often considerably less, with many receiving just 1 Mbps or 2 Mbps. In such circumstances, it is now becoming impossible to run a business, for children to do homework, or complete required farming forms online. How will we, as Assembly Members, be able to work with you, as the Government, and how will you and the new successor project communicate the property details of those missing out in our communities, who have approached us to do so, because I just think there's been too much wasted time? And with any successor project, I want to be able to get right in there and establish quite quickly whether they will benefit from the next project.
Diolch i chi, ac er fy mod yn deall y bydd y manylion ar gael a phryd y byddant ar gael, diau eich bod yn ymwybodol fod gennyf nifer sylweddol o berchnogion tai a pherchnogion busnesau nad ydynt wedi elwa o gyflwyniad cyfredol Cyflymu Cymru. Cymerodd beth amser i geisio sefydlu—anfonais bob un o'r rhain atoch, neu lawer ohonynt—ac fe gymerodd beth amser i sylweddoli nad oeddent wedi'u cynnwys: mae 4.5 y cant yn dal i fod yn methu derbyn unrhyw fath o fand eang ffeibr tra bo 3.5 y cant arall ond yn derbyn 2.4Mbps neu lai, a chryn dipyn yn llai yn aml, gyda llawer yn derbyn 1 Mbps neu 2 Mbps yn unig. Mewn amgylchiadau o'r fath, mae bellach bron yn amhosibl rhedeg busnes, i blant wneud gwaith cartref neu i allu llenwi ffurflenni ffermio gofynnol ar-lein. Sut y byddwn ni, fel Aelodau Cynulliad, yn gallu gweithio gyda chi fel Llywodraeth, a sut y byddwch chi a'r prosiect olynol newydd yn cyfathrebu manylion eiddo y rheini sydd ar eu colled yn ein cymunedau ac sydd wedi cysylltu â ni i wneud hynny, oherwydd credaf fod gormod o amser wedi cael ei wastraffu? A chydag unrhyw brosiect olynol, rwyf eisiau gallu bwrw iddi a sefydlu'n eithaf cyflym a fyddant yn elwa o'r prosiect nesaf.
Yes, absolutely, and, as I said when I was at the meeting in your constituency, we very much take that on board and so successor projects are being designed to go to specific properties. So, if you'll remember, the first one was a bit of a fishing pool: they could go to 690,000-plus properties across Wales—any property they wanted—because we had a massive problem when we started off that programme. Now we're down to the last 95,000 premises. So, what we've asked for in the next procurement is that it's targeted, so that those people who are successful in the successor programme, we will know exactly where they're going and why and how much that will cost. So, we will know both who's in and who’s out. For the people who are in, we'll be able to get a communications strategy, so, if there are delays and so on, we will know exactly what the issue was. And for the people who are out, we'll then start to work on bespoke plans for those. Because, I've been very clear: at the moment, with the gain share and the amount of money in, we haven't got quite enough money to get to absolutely everyone, although, with the intermediate investment programme that we're aware of now, we have had another £31 million to put into that, but it still won't be quite enough, so we will have to have those bespoke community solutions as well.
Yn sicr, ac fel y dywedais pan fynychais y cyfarfod yn eich etholaeth, rydym yn sicr yn ystyried hynny ac felly cynllunnir prosiectau olynol i fynd i eiddo penodol. Felly, os byddwch yn cofio, roedd y cyntaf yn bwll pysgota braidd: gallent fynd i dros 690,000 eiddo ledled Cymru—unrhyw eiddo y dymunent—oherwydd cawsom broblem enfawr pan ddechreuasom ar y rhaglen honno. Nid oes ond 95,000 o safleoedd ar ôl gennym bellach. Felly, yn y broses gaffael nesaf rydym wedi gofyn am iddo gael ei dargedu, fel y byddwn yn gwybod yn union, gyda'r bobl sy'n llwyddiannus yn y rhaglen olynol, i ble maent yn mynd a pham a faint fydd hynny'n ei gostio. Felly, byddwn yn gwybod pwy fydd yn rhan o'r rhaglen a phwy na fydd yn rhan o'r rhaglen. Byddwn yn gallu cael strategaeth gyfathrebu ar gyfer y bobl sy'n rhan o'r rhaglen, felly, os oes oedi ac ati, byddwn yn gwybod yn union beth yw'r broblem. Ac mewn perthynas â'r bobl na fydd yn rhan o'r rhaglen, byddwn wedyn yn dechrau gweithio ar gynlluniau pwrpasol ar eu cyfer. Oherwydd, rwyf wedi bod yn glir iawn: ar hyn o bryd, gyda'r gyfran o'r budd a'r swm o arian sydd gennym, rydym ychydig yn brin o'r arian sydd ei angen i gyrraedd pawb, er, gyda'r rhaglen fuddsoddi ganolraddol y gwyddom amdani bellach, rydym wedi cael £31 miliwn arall i fuddsoddi yn honno, ond eto ni fydd yn llawn digon, felly bydd yn rhaid i ni gael yr atebion cymunedol pwrpasol hynny yn ogystal.
I've already said thank you to the leader of the house for the incredible work that she did at Castle Reach in Kingsmead estate to get Openreach to fund broadband fibre to the premises, which wasn't covered by Superfast Cymru because the estate was built after the programme began. What we didn't know at the time was that that only covered 165 of the houses on the estate. A further 50 now will be trying to get community-access broadband through the Access Broadband Cymru scheme, and I'm working with residents and resident volunteers. Fortunately, the Welsh Government money should fund them fully to cover those houses.
However, there remain houses on that estate, which we didn't know about at the time that she spoke to Openreach, which will still not be covered. I think the only way we're going to get a resolution here is if Openreach and Taylor Wimpey, the developer, work together. So, can I suggest that the leader of the house, if she's willing, meets with me, with Openreach, if they're willing, and with Taylor Wimpey, if they're willing, to finally put this matter to bed on this estate and make sure that that whole estate of Castle Reach in Kingsmead is covered by broadband? And I'm asking her, once again, one more time, to bring that pressure to bear, which she did so well at the end of last year.
Rwyf eisoes wedi dweud diolch yn fawr wrth arweinydd y tŷ am y gwaith rhyfeddol a wnaeth yn ystâd Castle Reach in Kingsmead i gael Openreach i ariannu band eang ffeibr i'r safle, nad oedd wedi'i gynnwys yn rhaglen Cyflymu Cymru oherwydd bod yr ystâd wedi cael ei hadeiladu ar ôl i'r rhaglen gychwyn. Yr hyn nad oeddem yn ei wybod ar y pryd oedd nad oedd hynny ond yn cynnwys 165 o dai ar yr ystâd. Bydd 50 o dai eraill yn awr yn ceisio cael mynediad cymunedol at fand eang drwy gynllun Allwedd Band Eang Cymru, ac rwy'n gweithio gyda phreswylwyr a gwirfoddolwyr ar ran y preswylwyr. Yn ffodus, dylai arian Llywodraeth Cymru dalu am y tai hynny yn llawn.
Fodd bynnag, mae yna dai ar yr ystâd honno o hyd, nad oeddem yn gwybod amdanynt pan siaradodd arweinydd y tŷ ag Openreach, na fydd yn cael eu cynnwys. Credaf mai'r unig ffordd y gallwn ddatrys hyn yw drwy i Openreach a Taylor Wimpey, y datblygwr, weithio gyda'i gilydd. Felly, a gaf fi awgrymu bod arweinydd y tŷ, os yw hi'n fodlon, yn fy nghyfarfod, gydag Openreach, os ydynt yn fodlon, a chyda Taylor Wimpey, os ydynt yn fodlon, i ddatrys y mater hwn unwaith ac am byth ar yr ystâd hon a sicrhau bod cysylltedd band eang gan ystâd gyfan Castle Reach in Kingsmead? Ac unwaith eto, rwy'n gofyn iddi roi'r pwysau hwnnw arnynt, fel y gwnaeth hi mor dda ddiwedd y llynedd.
Yes, I'm very happy to come and meet them, if that will facilitate the process. There are a number of issues, as Hefin David knows, with new-build estates and the arrangements between the house builder and Openreach—Openreach is the contractor for that estate—and how the connections work. It can be very frustrating for residents as the cabinets are capacitated, as it's called, and rolled out, but I'm more than happy to come to meet with the house builder and with Openreach to see what we can do to facilitate the process.
Iawn, rwy'n hapus iawn i'w cyfarfod, os yw hynny'n mynd i hwyluso'r broses. Mae yna nifer o broblemau, fel y gŵyr Hefin David, gydag ystadau a adeiladir o'r newydd a'r trefniadau rhwng yr adeiladwr tai ac Openreach—Openreach yw'r contractwr ar gyfer yr ystâd honno—a sut y mae'r cysylltiadau'n gweithio. Gall fod yn rhwystredig iawn i drigolion wrth i'r cabinetau gael eu galluogi a'u cyflwyno, ond rwy'n fwy na pharod i ddod i gyfarfod â'r adeiladwr tai ac Openreach i weld beth y gallwn ei wneud i hwyluso'r broses.
Rydw i wedi cysylltu â chi fel Gweinidog yn y gorffennol yn adrodd am broblemau efo band llydan yn Ynys Môn. Mi wnes i apêl yn ôl ym mis Ebrill am y wybodaeth ddiweddaraf. Mae gen i adroddiad arall—rwy'n siŵr y gallaf i yrru copi atoch chi. Mae'n amlwg bod yna nifer o ardaloedd sydd wedi colli allan o drwch blewyn, o bosibl, ar y rhaglen Cyflymu Cymru—mae ardaloedd Llanddona, Llansadwrn, Brynsiencyn, Cefniwrch a Rhyd-wyn yn rhai sydd wedi amlygu'u hunain.
Yn yr ardaloedd hynny, mi oedd gwaith wedi dechrau ar baratoi ar gyfer cysylltiad. Yn amlwg, mi oedd yna siom fawr o weld y rhaglen yn dod i ben heb i'r gwaith gael ei gwblhau. A ydych chi mewn sefyllfa i allu rhoi sicrwydd i'r etholwyr yma y byddan nhw'n flaenoriaeth—hynny yw, y bydd cwblhau gwaith a oedd wedi'i ddechrau yn flaenoriaeth o dan y rhaglen newydd, pan ddaw honno?
I've contacted you, as a Minister, in the past, reporting problems with broadband in Ynys Môn. I made an appeal back in April for the latest information. I have another report—I'm sure that I can send you a copy. It's evident that there are a number of areas that have missed out by a hair's breadth, perhaps, on Superfast Cymru—Landdona, Llansadwrn, Brynsiencyn, Cefniwrch and Rhydwyn are some of those that have come to prominence.
In those areas, work had started on preparing for connection. Evidently, there was great disappointment in seeing the programme coming to an end without the work being completed. Are you in a situation to give assurance to these constituents that they will be a priority—that is, that finishing the work that was started previously will be a priority under the new programme, when that comes to pass?
Yes, that is a matter of negotiation between ourselves and British Telecom—Openreach being their contractor, of course, so it's important not to confuse the two as the split occurs. The way that the first scheme worked, to explain to Members—. I actually met with Rhun ap Iorwerth in his constituency, as well, quite a while ago now, actually, wasn't it—it was a few years ago—to talk about some of the issues there. Because of the way that the premises target in the contract worked, and because of how vigorous it was, Openreach built out to a large number more premises than they needed to be sure to hit that figure, because it was a very stringent target in the contract.
That has meant that they have got a lot of infrastructure into the ground. No public money has been paid for any infrastructure that didn't get to completion. So, we have had a long conversation with them around the commercials for that—about who should pay for that. They've invested that money already. Should the public purse pay for the last bit? Why don't they just do it themselves? There's a conversation to be had, and that conversation is running in parallel with the procurement. We'll see what the outcome of those procurements will be.
So, should BT be one of the people who are bidding for the procurement, no doubt they will make some proposals in that. As I said to Janet Finch-Saunders recently, we're asking for specific promises—specific plans for specific premises. So, I'd be very surprised if those weren't included, but we are live in the procurement at the moment, so I haven't got any information about what they're currently proposing.
Ie, mae hwnnw'n fater i ni ei negodi â British Telecom—Openreach yw eu contractwr, wrth gwrs, felly mae'n bwysig peidio â drysu rhwng y ddau wrth i'r rhaniad ddigwydd. Y ffordd y gweithiodd y cynllun cyntaf, i egluro i'r Aelodau—. Mewn gwirionedd, cyfarfûm â Rhun ap Iorwerth yn ei etholaeth hefyd, gryn amser yn ôl erbyn hyn, onid oedd—roedd ychydig flynyddoedd yn ôl—i siarad am rai o'r problemau yno. Oherwydd y ffordd roedd y targed safleoedd yn y contract yn gweithio, ac am ei fod mor rymus, cysylltodd Openreach nifer fawr yn fwy o safleoedd nag oedd angen iddynt er mwyn sicrhau eu bod yn cyrraedd y ffigur hwnnw, oherwydd roedd y targed yn y contract yn llym iawn.
Mae hynny wedi golygu bod ganddynt lawer o seilwaith yn y ddaear. Ni chafodd unrhyw arian cyhoeddus ei ddefnyddio i dalu am unrhyw seilwaith na chafodd ei gwblhau. Felly, rydym wedi cael sgwrs hir gyda hwy ynglŷn â'r elfen fasnachol mewn perthynas â hynny—ynglŷn â phwy a ddylai dalu am hynny. Maent eisoes wedi buddsoddi'r arian hwnnw. A ddylai'r pwrs cyhoeddus dalu am y rhan olaf? Pam na allant ei wneud eu hunain? Mae angen trafodaeth, ac mae'r sgwrs honno'n mynd rhagddi ochr yn ochr â'r broses gaffael. Cawn weld beth fydd canlyniad y broses honno.
Felly, os yw BT yn un o'r rhai sy'n gwneud y cais caffael, diau y byddant yn gwneud rhai cynigion yn rhan o hynny. Fel y dywedais wrth Janet Finch-Saunders yn ddiweddar, rydym yn gofyn am addewidion penodol—cynlluniau penodol ar gyfer safleoedd penodol. Felly, buaswn yn synnu'n fawr pe na baent wedi'u cynnwys, ond rydym yng nghanol y broses gaffael yn awr, felly nid oes gennyf unrhyw wybodaeth ynglŷn â beth y maent yn ei gynnig ar hyn o bryd.
5. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi'r wybodaeth ddiweddaraf am bolisïau Llywodraeth Cymru ar gyfer cefnogi'r gymuned LGBT? OAQ52337
5. Will the Leader of the House provide an update on Welsh Government policies for supporting the LGBT community? OAQ52337
Yes, the Welsh Government is fully committed to supporting the LGBT community in Wales. Related action includes work on relationships and sexuality education, updated anti-bullying guidance and improvements to gender identity services. We also provide funding for Stonewall Cymru to support LGBTQ+ people and improve our understanding of issues that affect them.
Gwnaf, mae Llywodraeth Cymru yn gwbl ymrwymedig i gefnogi'r gymuned LHDT yng Nghymru. Mae camau gweithredu cysylltiedig yn cynnwys gwaith ar addysg rhywioldeb a pherthnasoedd, canllawiau gwrthfwlio wedi'u diweddaru a gwelliannau i'r gwasanaethau hunaniaeth rhywedd. Rydym hefyd yn darparu cyllid i Stonewall Cymru i gefnogi pobl LHDTC+ a gwella ein dealltwriaeth o'r materion sy'n effeithio arnynt.
Thank you, leader of the house. I was pleased to share a cross-party platform recently with the First Minister at an event sponsored by PinkNews to mark the thirtieth anniversary of the introduction of section 28, and also to welcome the progress in recent years by governments of all colours in advancing the rights of the LGBT community. You mentioned funding for Stonewall Cymru, and I'm sure you'll share my concerns that the latest Stonewall Cymru figures—in the media today, as it happens—show that more than a third of LGBT workers in Wales hide their sexuality over fears of discrimination.
There were also other worrying statistics there, such as 16 per cent of LGBT people saying that they are the target of negative comments or conduct in the workplace. So, clearly, we've come a long way over recent years, but we still have a considerable way to go. You've already outlined some of the areas where you're hoping to make inroads into tackling the problem of discrimination in Wales. I wonder whether you could tell us a little bit more about how your policies are going to deal specifically with this sort of discrimination, which shouldn't have any place in the modern workplace.
Diolch i chi, arweinydd y tŷ. Roeddwn yn falch o rannu llwyfan trawsbleidiol gyda'r Prif Weinidog yn ddiweddar mewn digwyddiad a noddir gan PinkNews i ddathlu 30 mlynedd ers cyflwyno adran 28, a hefyd i groesawu'r cynnydd rydym wedi'i weld dros y blynyddoedd diwethaf gan lywodraethau o bob lliw wrth iddynt hyrwyddo hawliau'r gymuned LHDT. Fe sonioch am gyllid ar gyfer Stonewall Cymru, ac rwy'n siŵr y byddwch yn rhannu fy mhryderon fod ffigurau diweddaraf Stonewall Cymru—yn y cyfryngau heddiw, fel y mae'n digwydd—yn dangos bod mwy na thraean o weithwyr LHDT yng Nghymru yn cuddio eu rhywioldeb oherwydd eu bod yn ofni gwahaniaethu.
Roedd yna ystadegau eraill hefyd a oedd yn peri pryder, megis yr 16 y cant o bobl LHDT a oedd yn dweud eu bod yn darged i sylwadau neu ymddygiad negyddol yn y gweithle. Felly, yn amlwg, rydym wedi dod yn bell dros y blynyddoedd diwethaf, ond mae gennym gryn dipyn o ffordd i fynd. Rydych eisoes wedi amlinellu rhai meysydd lle rydych yn gobeithio mynd i'r afael â phroblem gwahaniaethu yng Nghymru. Tybed a allech chi ddweud ychydig mwy wrthym ynglŷn â sut y bydd eich polisïau yn ymdrin yn benodol â'r math hwn o wahaniaethu, na ddylid bod unrhyw le iddo yn y gweithle modern.
Yes, I absolutely agree—it absolutely should not have any place in the modern workplace. As I said in response to earlier questions, we're all appalled to see that it is still such a concern. As I said in my previous answer, there will be work with the Cabinet Secretary for Economy and Transport around making sure that the economic action plan picks up matters around discrimination of all sorts.
We are also working on our anti-bullying guidance. The Cabinet Secretary for Education recently announced relationships and sexuality education being a statutory part of the new curriculum, which is around education and acceptance. We are also running the 'This Is Me' campaign, the anti-gender-stereotyping campaign, which has been very successful indeed and has been embraced by a large number of organisations across Wales, to start the process of ensuring that people know that that kind of discrimination simply is not acceptable. What I would say to any individual who is experiencing that, of course, is that they should come forward. There are organisations that can help people combat that kind of discrimination in the workplace because it is, after all, illegal to discriminate in that way against people with protected characteristics.
Ie, cytunaf yn llwyr—ni ddylid bod unrhyw le o gwbl iddo yn y gweithle modern. Fel y dywedais mewn ymateb i gwestiynau cynharach, rydym wedi dychryn wrth weld ei fod yn dal i fod yn gymaint o destun pryder. Fel y dywedais yn fy ateb blaenorol, bydd gwaith yn mynd rhagddo gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth i wneud yn siŵr fod y cynllun gweithredu economaidd yn nodi gwahaniaethu o bob math.
Rydym hefyd yn gweithio ar ein canllawiau gwrthfwlio. Yn ddiweddar, cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg y bydd addysg rhywioldeb a pherthnasoedd yn rhan statudol o'r cwricwlwm newydd, sy'n ymwneud ag addysg a derbyniad. Rydym hefyd yn cynnal ymgyrch 'Dyma Fi', yr ymgyrch yn erbyn stereoteipio ar sail rhywedd, sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn ac wedi cael croeso gan nifer fawr o sefydliadau ledled Cymru, i ddechrau ar y broses o sicrhau bod pobl yn gwybod nad yw'r math hwnnw o wahaniaethu yn dderbyniol. Yr hyn y buaswn yn ei ddweud wrth unrhyw unigolyn sy'n profi hynny, wrth gwrs, yw y dylent roi gwybod amdano. Mae yna sefydliadau sy'n gallu helpu pobl i frwydro yn erbyn y math hwnnw o wahaniaethu yn y gweithle oherwydd, wedi'r cyfan, mae'n anghyfreithlon i wahaniaethu yn y ffordd honno yn erbyn pobl sydd â nodweddion gwarchodedig.
6. A wnaiff Arweinydd y Tŷ sefydlu bwrdd cymorth a her digidol i weithredu fel catalydd ar gyfer arloesi ar draws y sector cyhoeddus? OAQ52378
6. Will the Leader of the House establish a digital support and challenge board to act as a catalyst for innovation across the public sector? OAQ52378
I always welcome the Member’s help and support on the digital transformation agenda. We are reviewing progress on the use of digital and data in public service delivery to ensure we maximise these. I am very interested in the both the Reid review’s recommendations and your suggestion for the challenge board. I'd very much like to meet with you to discuss how we could take that forward.
Rwyf bob amser yn croesawu cymorth a chefnogaeth yr Aelod ar yr agenda trawsnewid digidol. Rydym yn adolygu cynnydd yn y defnydd o dechnoleg ddigidol a data wrth ddarparu gwasanaethau cyhoeddus i sicrhau ein bod yn manteisio i'r eithaf arnynt. Mae gennyf ddiddordeb mawr yn argymhellion adolygiad Reid a'ch awgrym chi ar gyfer y bwrdd her. Hoffwn yn fawr eich cyfarfod i drafod sut y gallem fwrw ymlaen â hynny.
Thank you for that response, Cabinet Secretary. There's been much discussion, as ever, here today on the digital infrastructure, but there's far too little attention in my view on how we use that infrastructure to transform the way we design and deliver public services. It's clear that this is a challenging agenda for all Governments, and the evidence that the Public Accounts Committee and the Economy, Infrastructure and Skills Committee have taken shows that there's a particular challenge in both central and local government to get the wherewithal to allow them to be intelligent clients. I was just wondering about the suggestion of gathering people from the outside world who are desperate for progress on this agenda to come together to help—not as some kind of standing committee to receive presentations and papers, but to act as critical friends for officials and Ministers to help them understand this complex environment to bring about the change that we so desperately and quickly need.
Diolch i chi am yr ymateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae llawer o drafod wedi bod yma heddiw, fel erioed, ar y seilwaith digidol, ond nid oes hanner digon o sylw wedi cael ei roi, yn fy marn i, i sut y defnyddiwn y seilwaith hwnnw i drawsnewid y ffordd rydym yn cynllunio ac yn darparu gwasanaethau cyhoeddus. Mae'n amlwg fod hon yn agenda heriol i bob Llywodraeth, ac mae'r dystiolaeth y mae'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Phwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau wedi'i chael wedi dangos bod yna her benodol yn wynebu llywodraeth ganolog a llywodraeth leol o ran cael y modd i'w galluogi i fod yn gleientiaid deallus. Roeddwn yn meddwl ynglŷn â'r awgrym o gasglu pobl ynghyd o'r byd y tu allan, sy'n ysu am gynnydd ar yr agenda hon, i ddod i helpu—nid fel rhyw fath o bwyllgor sefydlog i dderbyn cyflwyniadau a phapurau, ond i weithredu fel ffrindiau beirniadol i swyddogion a Gweinidogion i'w helpu i ddeall yr amgylchedd cymhleth hwn ac i sicrhau'r newid rydym ei daer angen a hynny ar frys.
Yes, I welcome the suggestion. I'm taking a paper to Cabinet in the autumn on public sector digital service transformation, which will bring together the wide range of activities already under way and focus on the next steps. So, it's a perfect opportunity to get that kind of challenge into that process to make sure that we have the best information to skill up our people in order to make that transformation happen. So, I very much welcome the suggestion and I hope we can take it forward.
Ie, rwy'n croesawu'r awgrym. Byddaf yn cyflwyno papur i'r Cabinet ar drawsnewid gwasanaethau digidol yn y sector cyhoeddus yn yr hydref, a bydd yn dwyn ynghyd ystod eang o weithgareddau sydd eisoes ar waith ac yn canolbwyntio ar y camau nesaf. Felly, mae'n gyfle perffaith i gynnwys y math hwnnw o her yn y broses i wneud yn siŵr fod gennym y wybodaeth orau ar gyfer uwchsgilio ein pobl er mwyn sicrhau bod y trawsnewidiad hwnnw'n digwydd. Felly, rwy'n croesawu'r awgrym yn fawr a gobeithiaf y gallwn fwrw ymlaen ag ef.
Cabinet Secretary, can I support Lee Waters's call and remind you that, under the UK's digital strategy, they do have a digital skills partnership, which brings together public, private and third sector organisations to tackle the digital skills gap in a co-ordinated and coherent way? Do you not agree that we should be focusing on a cross-sector approach to spark innovation across the public, private and third sectors in Wales, because there are real promising benefits when we all work together?
Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf fi gefnogi galwad Lee Waters a'ch atgoffa, o dan strategaeth ddigidol y DU, fod ganddynt bartneriaeth sgiliau digidol, sy'n dwyn ynghyd sefydliadau sector cyhoeddus, sector preifat a'r trydydd sector i fynd i'r afael â'r bwlch sgiliau digidol mewn ffordd gydgysylltiedig a chydlynol? Onid ydych yn cytuno y dylem fod yn canolbwyntio ar ddull traws-sector o ysgogi arloesedd ar draws y sector cyhoeddus, y sector preifat a'r trydydd sector yng Nghymru, oherwydd ceir manteision addawol iawn pan fydd pawb ohonom yn gweithio gyda'n gilydd?
Yes, I absolutely agree with that. I chair the cross-Government group, which pulls together various bits of the Welsh Government, and I've been collaborating with my colleague the Cabinet Secretary for health on taking forward the health digitalisation agenda, which is a very important part of this. There are several aspects to it, as various Members highlight. There is the skills aspect, there's the technology and hardware aspect, the infrastructure aspect, but there's also the service transformation and life transformation aspect. We don't have all the good ideas for that, so I absolutely do welcome a wealth of ideas from across the piece for how we can make sure that we ride the wave rather than being overwhelmed by it.
Ydw, rwy'n cytuno'n llwyr â hynny. Rwy'n cadeirio'r grŵp trawslywodraethol, sy'n dwyn ynghyd rhannau gwahanol o Lywodraeth Cymru, ac rwyf wedi bod yn cydweithio gyda fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, ar ddatblygu'r agenda ddigidoleiddio iechyd, sy'n rhan bwysig iawn o hyn. Mae sawl elfen iddi, fel y mae gwahanol Aelodau wedi nodi. Ceir yr elfen sgiliau, ceir yr elfen dechnoleg a chaledwedd, yr elfen seilwaith, ond hefyd ceir yr elfen trawsnewid gwasanaethau a thrawsnewid bywydau. Nid ni sydd â'r syniadau da i gyd ar hynny, felly rwy'n croesawu cyfoeth o syniadau o bob cyfeiriad ar sut y gallwn wneud yn siŵr ein bod yn dilyn y don yn hytrach na chael ein boddi ganddi.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddarparu cysylltiadau band eang i adeiladau newydd? OAQ52350
7. Will the Cabinet Secretary make a statement on providing broadband connections to new-build properties? OAQ52350
Yes. New agreements are in place between connectivity providers and home builders that will enable a superfast and full fibre service to be deployed from the outset. We are monitoring progress and we will identify whether we need any further measures to be put in place.
Gwnaf. Mae cytundebau newydd ar waith rhwng darparwyr cysylltedd ac adeiladwyr tai a fydd yn eu galluogi i ddarparu gwasanaeth ffeibr cyflym iawn yn llawn o'r cychwyn. Rydym yn monitro cynnydd, a byddwn yn nodi a fydd angen inni roi unrhyw fesurau pellach ar waith.
Well, thank you for that answer. I've raised with you previously the issue of Dyffryn y Coed, a new estate in Church Village in my constituency. The problem appears to be this: they only have a copper connection although an earlier part of the estate actually has fibre; a lot of people living there require high-speed broadband because of their work in order to do that. The problem appears to be that, seven or eight years ago, a planning application was made, permission was given and that was the end of the matter. It's left to BT to then decide what they're going to connect, what they think is appropriate, and it's now left to the residents to either persuade BT to pay for it or to apply for grants to go through a bureaucratic process in order to get that higher speed broadband, which they need. It seems to me that it should be a matter of course that the highest available speed that is reasonably available should be provided. But the system appears to be breaking down because there's no obligation on either the local authority or on BT, and the house developer, obviously, is somewhere within the middle of all that. What can be done to actually ensure that, where these new developments take place, there are proper levels of broadband actually provided; that there is an obligation on the providers, that the system actually works to ensure that that happens?
Wel, diolch i chi am yr ateb hwnnw. Rwyf wedi crybwyll mater Dyffryn y Coed wrthych yn y gorffennol, sef ystâd newydd ym Mhentre'r Eglwys yn fy etholaeth. Ymddengys mai dyma'r broblem: cysylltiad copr yn unig sydd ganddynt er bod gan ran gynharach o'r ystâd gysylltiad ffeibr mewn gwirionedd; mae llawer o bobl sy'n byw yno angen band eang cyflym iawn oherwydd eu gwaith. Ymddengys mai'r broblem yw bod cais cynllunio wedi'i wneud saith neu wyth mlynedd yn ôl, a rhoddwyd caniatâd a dyna oedd diwedd y mater. Mater i BT wedyn yw penderfynu beth y maent am ei gysylltu, beth y credant sy'n briodol, a bellach mae'n golygu bod yn rhaid i breswylwyr berswadio BT i dalu amdano neu wneud cais am grantiau a dilyn proses fiwrocrataidd er mwyn cael y band eang cyflymder uwch y maent ei angen. Mae'n ymddangos i mi y dylid darparu'r cyflymder uchaf sydd ar gael yn rhesymol ac y dylai hynny ddigwydd fel mater o drefn. Ond ymddengys bod y system yn chwalu gan nad oes unrhyw rwymedigaeth ar yr awdurdod lleol na BT, ac mae'r datblygwr tai, yn amlwg, rywle ynghanol hynny i gyd. Beth y gellir ei wneud i sicrhau, lle mae'r datblygiadau newydd hyn yn digwydd, fod yna lefelau priodol o fand eang yn cael eu darparu mewn gwirionedd; fod rhwymedigaeth ar y darparwyr, fod y system yn gweithio i sicrhau bod hynny'n digwydd?
Yes. It's a fundamental small-p political problem because this service is an infrastructure, but the UK Government persists in regarding it as a luxury product that you can buy if you want it, and that's the fundamental difficulty. So, it isn't treated as an infrastructure, or a public service that people require, it is treated as a sort of nice-to-have, which it clearly isn't.
The head of planning has recently written to local authorities reminding them that they can include planning obligations for new build. We have had an agreement with some of the major providers to do that, and as I said, we are monitoring that, but if you're aware of specific estates that were built in between the intervention area and now, then we'll be looking to include those in the new procurements or to get bespoke solutions for those estates. So, it's worth me having a conversation with you, or with my officials, to see if we can find a bespoke solution for that particular problem. But fundamentally, the issue is one of how you politically view this particular service, and I take the view, fundamentally, that it should be an infrastructure.
Ie. Mae'n broblem sylfaenol a gwleidyddol gyda g fach oherwydd mae'r gwasanaeth hwn yn seilwaith, ond mae Llywodraeth y DU yn parhau i'w ystyried yn gynnyrch moethus y gallwch ei brynu os hoffech ei gael, a dyna'r anhawster sylfaenol. Felly, nid yw'n cael ei drin fel seilwaith, na gwasanaeth cyhoeddus y mae pobl ei angen, caiff ei drin fel rhywbeth dymunol yn hytrach nag angenrheidiol, ac yn amlwg nid dyna ydyw.
Mae'r pennaeth cynllunio wedi ysgrifennu at awdurdodau lleol yn ddiweddar i'w hatgoffa y gallant gynnwys rhwymedigaethau cynllunio ar gyfer adeiladau newydd. Roedd gennym gytundeb â rhai o'r darparwyr mawr i wneud hynny, ac fel y dywedais, rydym yn monitro hynny, ond os ydych yn ymwybodol o ystadau penodol a adeiladwyd rhwng yr ardal ymyrraeth a nawr, byddwn yn ceisio cynnwys y rheini yn y caffaeliadau newydd neu gael hyd i atebion pwrpasol ar gyfer yr ystadau hynny. Felly, mae'n werth i mi gael sgwrs â chi, neu gyda fy swyddogion, i weld a allwn ddod o hyd i ateb pwrpasol ar gyfer y broblem benodol honno. Ond yn y bôn, mae'r mater yn ymwneud â sut rydych yn ystyried y gwasanaeth penodol hwn yn wleidyddol, ac rwyf o'r farn, yn y bôn, y dylai fod yn seilwaith.
8. A wnaiff Arweinydd y Tŷ ddatganiad am integreiddio ffoaduriaid a cheiswyr lloches o fewn cymunedau yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ52376
8. Will the Leader of the House make a statement on the integration of refugees and asylum seekers within communities in Mid and West Wales? OAQ52376
Yes. There are very few asylum seekers in Mid and West Wales, but there are over 200 refugees who have been resettled under the Syrian resettlement scheme. In most cases, they are integrating well and are successfully building a new life for themselves here in Wales.
Gwnaf. Ychydig iawn o geiswyr lloches sydd yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru, ond adsefydlwyd dros 200 o ffoaduriaid o dan y cynllun i adsefydlu pobl o Syria. Yn y rhan fwyaf o achosion, maent yn integreiddio'n dda ac yn llwyddo i greu bywydau newydd iddynt eu hunain yma yng Nghymru.
I thank the leader of the house for that statement, and I'm very pleased to hear what she says. The UK has a long history of resettling those who've fled persecution in their homeland, and this is something of which we should be proud and must continue to do. But there is a big difference between refugees fleeing war and persecution and economic migrants, and it's vital that this distinction is not blurred.
I was therefore disturbed to hear the leader of the house say yesterday in response to David Rowlands that:
'I simply cannot find it in my heart to say that somebody fleeing war is a proper refugee, but somebody fleeing starvation or grinding poverty is not.'
The definition of a refugee is a person who's forced to leave their country in order to escape war, persecution or natural disaster. If we blur that distinction with those who are economic migrants, then there's virtually no limit to the number of people who we have to admit, and that would, I think, raise a considerable amount of animosity amongst very large numbers of people, which we don't want to see.
So, would the leader of the house agree with me that it is very important that we should be exact in our use of language in this area in order to maintain the maximum possible public acceptance of taking as many refugees, who are true refugees, as possible?
Diolch i arweinydd y tŷ am y datganiad hwnnw, ac rwy'n falch iawn o glywed yr hyn y mae'n ei ddweud. Mae gan y DU hanes hir o adsefydlu pobl sydd wedi ffoi rhag erledigaeth yn eu mamwlad, ac mae'n rhywbeth y dylem fod yn falch ohono a dylem barhau i'w wneud. Ond mae gwahaniaeth mawr rhwng ffoaduriaid sy'n dianc rhag rhyfel ac erledigaeth ac ymfudwyr economaidd, ac mae'n hanfodol nad yw'r gwahaniaeth hwn yn cael ei gymylu.
Oherwydd hynny, testun pryder oedd clywed arweinydd y tŷ yn dweud ddoe mewn ymateb i David Rowlands:
'ni allaf fod mor galon galed â dweud bod rhywun sy'n ffoi rhag rhyfel yn ffoadur priodol ond nad yw rhywun sy'n ffoi rhag newyn a thlodi mawr yn ffoadur priodol.'
Y diffiniad o ffoadur yw unigolyn a orfodwyd i adael eu gwlad er mwyn dianc rhag rhyfel, erledigaeth neu drychineb naturiol. Os ydym yn cymylu'r gwahaniaeth hwnnw rhyngddynt a phobl sy'n ymfudwyr economaidd, nid oes terfyn i nifer y bobl y mae'n rhaid i ni eu gadael i mewn, a byddai hynny, rwy'n credu, yn creu cryn dipyn o ddrwgdeimlad ymhlith nifer fawr iawn o bobl, ac nid ydym eisiau gweld hynny'n digwydd.
Felly, a fyddai arweinydd y tŷ yn cytuno â mi ei bod yn bwysig iawn inni fod yn fanwl yn ein defnydd o iaith yn y maes hwn er mwyn cadw cymaint â phosibl o gefnogaeth y cyhoedd i dderbyn cynifer o ffoaduriaid, sy'n ffoaduriaid go iawn, ag y bo modd?
Well, I could not more fundamentally disagree with you if I tried. You were correct in your definition of the word 'refugee'; I was simply talking about the humanity of the situation. I, myself, was an economic migrant across the world, where I was accepted with a very good response in every community to which my family moved, and we moved there in order to have a better economic outcome for our family. I cannot find it in my heart, as I said yesterday, to treat anybody else any differently.
Wel, ni allwn anghytuno yn fwy sylfaenol â chi hyd yn oed pe bawn yn ceisio gwneud hynny. Roeddech yn gywir yn eich diffiniad o'r gair 'ffoadur'; roeddwn yn sôn yn syml am drugaredd y sefyllfa. Roeddwn i, fy hun, yn ymfudwr economaidd ar draws y byd, lle y cefais fy nerbyn gydag ymateb da iawn ym mhob cymuned y symudodd fy nheulu iddi, ac roeddem yn symud yno er mwyn sicrhau canlyniad economaidd gwell i'n teulu ni. Nid oes gennyf mo'r galon, fel y dywedais ddoe, i drin unrhyw un arall yn wahanol.
9. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddarparu band eang cyflym iawn yn Nwyrain Abertawe? OAQ52343
9. Will the Cabinet Secretary make a statement on the delivery of superfast broadband in Swansea East? OAQ52343
Yes. Although we don't hold information specifically for Swansea East, under the Superfast Cymru project we have provided access to fast fibre broadband to 25,115 premises across all parts of Swansea, equating to just over 93 per cent completion. The average download speed across Swansea is 83.16 Mbps.
Gwnaf. Er nad oes gennym wybodaeth benodol ar gyfer Dwyrain Abertawe, o dan brosiect Cyflymu Cymru rydym wedi darparu mynediad at fand eang ffeibr cyflym i 25,115 o safleoedd ar draws bob rhan o Abertawe, sy'n cyfateb i gyfradd gwblhau o ychydig dros 93 y cant. Y cyflymder lawrlwytho cyfartalog ar draws Abertawe yw 83.16 Mbps.
Can I thank the leader of the house for that answer? I won't ask what the upload speed is because that will probably be lower. The point I wanted to raise with the leader of the house is a key one. We've got a very high provision, but we haven't got a very high take-up. What is the Welsh Government doing to promote take-up by those who have access to superfast broadband, but either don't know it's available, or who have decided they don't think that they perhaps need it? I will just quote you from a few moments ago: it is a basic service, not an add-on only for the rich. So, what can be done to promote it to get more people using superfast broadband, because it would be of great benefit to them and their families?
A gaf fi ddiolch i arweinydd y tŷ am yr ateb hwnnw? Nid wyf am ofyn beth yw'r cyflymder lanlwytho gan y bydd hwnnw'n is mae'n debyg. Mae'r pwynt roeddwn eisiau ei ddwyn i sylw arweinydd y tŷ yn un allweddol. Mae gennym ddarpariaeth uchel iawn, ond nid oes gennym nifer fawr o bobl yn manteisio arno. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog ei ddefnydd gan bobl sydd â mynediad at fand eang cyflym iawn, ond nad ydynt yn gwybod ei fod ar gael neu nad ydynt yn credu o bosib eu bod ei angen? Rwyf am eich dyfynnu o ychydig funudau yn ôl: mae'n wasanaeth sylfaenol, nid rhywbeth ychwanegol ar gyfer y cyfoethog yn unig. Felly, beth y gellir ei wneud i'w hyrwyddo er mwyn sicrhau bod mwy o bobl yn defnyddio band eang cyflym iawn, gan y byddai o fudd mawr iddynt hwy a'u teuluoedd?
Yes, I agree entirely. Since October 2016, we've been delivering a regional level communications and marketing programme across Wales to encourage take-up of superfast broadband for all the reasons that Mike Hedges has just pointed out, but also for the reason that we're still getting a gain share, so the more money we get back from the gain share, because we're well over the 21 per cent take-up, the better, because the Government has pledged to reinvest all of that gain share back into the infrastructure. So, it's very important on both sides of that equation.
The phase of advertising communications take-up began in April of this year and includes a blended approach of PR, advertising, events and social media. I don't know if the Member has seen that we have a big lightning bolt that says, 'Superfast has arrived in your area' and it comes and parks itself on village greens. It was at the Hay festival and it's at the Royal Welsh and it's been in various parts of Wales. It's very striking and youngsters in particular like it and they're attracted to it, so we can use that as the hook to get people to do it.
Fibre services take-up is currently 44 per cent, so we're well on course to reach our target of 50 per cent by 2023, which is the gain share. This is an interesting curve for new technology. We all perhaps think that less than half of people taking it up is very poor, but if you look at technology curves, which I know the Member is familiar with, actually, it's well in advance of the curve for most take-ups of new technology, which underlines the point I make about it being an essential infrastructure already in its early history and not the luxury product that the UK Government still persist in thinking it is.
Ie, cytunaf yn llwyr. Ers Hydref 2016, rydym wedi bod yn darparu rhaglen farchnata a chyfathrebu ar lefel ranbarthol ledled Cymru i annog pobl i fanteisio ar fand eang cyflym iawn am yr holl resymau y mae Mike Hedges newydd gyfeirio atynt, ond hefyd am y rheswm ein bod yn dal i gael cyfran o'r budd, felly gorau po fwyaf o arian a gawn yn ôl o'r gyfran o'r budd, oherwydd rydym ymhell dros y gyfradd ddefnyddio o 21 y cant, oherwydd mae'r Llywodraeth wedi addo ailfuddsoddi'r gyfran honno o'r budd yn ôl i mewn i'r seilwaith. Felly, mae'n bwysig iawn ar y ddwy ochr.
Dechreuodd y cyfnod o hysbysebu defnydd o gyfathrebu ym mis Ebrill eleni ac mae'n cynnwys dull sy'n cyfuno cysylltiadau cyhoeddus, hysbysebu, digwyddiadau a chyfryngau cymdeithasol. Nid wyf yn gwybod a yw'r Aelod wedi gweld bod gennym fellten fawr sy'n dweud, 'Mae band eang cyflym iawn wedi cyrraedd eich ardal' sy'n ymddangos ar leiniau glas pentrefi. Roedd yng Ngŵyl y Gelli a bydd yn y Sioe Frenhinol ac mae wedi bod mewn gwahanol rannau o Gymru. Mae'n drawiadol iawn ac mae pobl ifanc yn arbennig yn ei hoffi ac yn cael eu denu ato, felly gallwn ddefnyddio hynny fel bachyn i annog pobl i fanteisio arno.
Ar hyn o bryd, 44 y cant yw'r gyfradd sy'n manteisio ar wasanaethau ffeibr, felly rydym ar y trywydd cywir i gyrraedd ein targed o 50 y cant erbyn 2023, sef y gyfran o'r budd. Mae hon yn gromlin ddiddorol ar gyfer technoleg newydd. Efallai ein bod ni i gyd yn credu bod gweld llai na hanner y bobl yn manteisio arni yn wael iawn, ond os edrychwch ar gromliniau technoleg, a gwn fod yr Aelod yn gyfarwydd â hwy mewn gwirionedd, mae ymhell o flaen y duedd ar gyfer y rhan fwyaf o dechnolegau newydd, sy'n tanlinellu'r pwynt a wnaf ynglŷn â'r ffaith ei fod yn seilwaith hanfodol sydd eisoes ar ei gamau cynnar yn hytrach na'r cynnyrch moethus y mae Llywodraeth y DU yn dal i gredu ydyw.
Thank you very much, leader of the house.
Diolch yn fawr iawn, arweinydd y tŷ.
Item 3 is questions to the Assembly Commission and the first question today will be answered by the Llywydd. Mandy Jones.
Eitem 3 yw'r cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad a bydd y cwestiwn cyntaf heddiw yn cael ei ateb gan y Llywydd. Mandy Jones.
1. A wnaiff y Comisiynydd ddatganiad am gynnydd yn erbyn yr uchelgais a nodir yn strategaeth gyfredol Comisiwn y Cynulliad i ymgysylltu â holl bobl Cymru a hyrwyddo'r Cynulliad? OAQ52370
1. Will the Commissioner make a statement on progress against the ambition set out in the current Assembly Commission strategy to engage all the people of Wales and champion the Assembly? OAQ52370
Mae’r Comisiwn yn gwneud cynnydd yn y maes yma ac yn ymgysylltu â phobl Cymru mewn nifer o wahanol ffyrdd. Gwelwyd cynnydd sylweddol yn ein hallbwn newyddion a digidol dros y flwyddyn ddiwethaf. Rydym ni wedi cynnal digwyddiadau ar hyd a lled Cymru i hyrwyddo ac annog ymwneud â gwaith y Cynulliad, ac rydym wedi cychwyn ar y broses o sefydlu Senedd Ieuenctid Cymru, ac mi fyddwn yn cynnal Senedd@Delyn yr wythnos nesaf yn rhanbarth yr Aelod.
The Commission is making progress in this area and is engaging with the people of Wales in a number of different ways. Significant progress was seen in our news and digital output over the past year. We’ve held events across Wales to promote and encourage involvement in the Assembly’s work, and we’ve started on the process of setting up a Welsh Youth Parliament, and we will be holding Senedd@Delyn next week in the Member’s region.
Thank you for that answer. I know that the Senedd is in my region in Delyn next week and welcome very much the opportunity for people in all corners of Wales to see and hear about what happens in this place. I'm particularly interested today in the ambitions stated in the strategy to focus on reaching the disengaged face to face and through improved targeting. What is the Commission doing to achieve that aim?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Gwn y bydd y Senedd yn fy rhanbarth i yn Nelyn yr wythnos nesaf ac rwy'n croesawu'n fawr iawn y cyfle i bobl o bob cwr o Gymru weld a chlywed am yr hyn sy'n digwydd yn y lle hwn. Mae gennyf ddiddordeb arbennig heddiw yn yr uchelgeisiau a nodwyd yn y strategaeth i ganolbwyntio ar ddod wyneb yn wyneb â phobl sydd wedi ymddieithrio a thrwy dargedu gwell. Beth y mae'r Comisiwn yn ei wneud i gyflawni'r nod hwnnw?
Mi fydd Senedd@Delyn, fel yr enghreifftiau o Senedd@ rŷm ni wedi'u cynnal mewn gwahanol ardaloedd hyd yn hyn, yn gwneud ymdrech benodol iawn i gysylltu gyda chymunedau a gydag unigolion nad ydynt yn naturiol yn cysylltu'u hunain gyda gwaith y Cynulliad hwn. Felly, mae'r gwaith yna o ymgysylltu drwy Senedd@ yn bwysig iawn i hyrwyddo cysylltiad gyda grwpiau ac unigolion nad ydynt yn gwneud y cysylltiad yn arferol. Ac wedyn, fe wnaf i gymryd y cyfle unwaith eto i bwyntio Aelodau at y gwaith pwysig rŷm ni'n mynd i fod yn ei wneud gyda phobl ifanc yn enwedig dros y misoedd sydd i ddod, i hyrwyddo'r ffaith bod cyfle nawr yn mynd i fod gan bobl ifanc Cymru i fod yn seneddwyr yn eu hawl eu hunain ac, wrth gwrs, rŷm ni i gyd yn ymwybodol bod yna angen mawr i sicrhau bod ein pobl ifanc ni'n gwybod am y cyfleoedd democrataidd sydd yn bodoli yma yng Nghymru erbyn hyn.
Senedd@Delyn, like the other examples of Senedd@ that we’ve held in other areas so far, will make a specific effort to engage with communities and individuals who don’t naturally engage with the work of this Assembly. So, that work of engagement through Senedd@ is very important to promote our engagement with groups and individuals who don’t engage normally. And then I’ll take the opportunity once again to point Members towards the important work we’re going to be doing with young people in particular over the months to come, to promote the fact that there is going to be an opportunity for young people in Wales to be parliamentarians in their own right, and, of course, we’re all aware that there is a great need to ensure that our young people know about the democratic opportunities that exist here in Wales by now.
Question 2 is going to be answered by the Llywydd. Simon Thomas.
Bydd cwestiwn 2 yn cael ei ateb gan y Llywydd. Simon Thomas.
2. Pa gefnogaeth y bydd y Comisiwn yn ei ddarparu i Aelodau'r Cynulliad i gynnal rhwydweithiau rhyngwladol os bydd y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd? OAQ52371
2. What support will the Commission provide to Assembly Members to maintain international networks if the UK leaves the European Union? OAQ52371
Bydd y Comisiwn yn parhau i gefnogi Aelodau i gymryd rhan mewn nifer o rwydweithiau rhyngwladol, yn ogystal â thrafodaethau dwyochrog a chysylltiadau llai ffurfiol, o fewn a thu allan i'r Undeb Ewropeaidd. Cytunodd y Comisiwn ar ein fframwaith ar gyfer ymgysylltu rhyngwladol y Cynulliad ym mis Mai y llynedd, ac mae'r fframwaith yn uchelgeisiol ac fe'i datblygwyd gydag ymadael â’r Undeb Ewropeaidd mewn golwg.
The Commission will continue to support Members’ participation in a number of international networks, as well as in less formal affiliations and bilateral engagements, both within and outside the European Union. The Commission agreed our framework for the Assembly’s international engagement in May last year, and the framework is ambitious and was developed with the departure from the European Union in mind.
Rwy'n diolch i'r Llywydd am yr ateb yna. Bydd hi'n ymwybodol, wrth gwrs, ei bod wedi bod yn arfer i Aelodau Cynulliad i ddefnyddio'r gallu yma i ymgysylltu ac i gwrdd â chyd-seneddwyr, nid yn unig ym Mrwsel, ond mewn gwledydd sydd yn aelodau o'r Undeb Ewropeaidd, ac ychydig o hyblygrwydd o dan gynllun y Gymanwlad hefyd i ymweld â gwledydd mwy pell, er nad yw Malta mor bell â hynny na chwaith Cyprus. Ond yng nghyd-destun y strategaeth newydd, a fydd yna fwy o anogaeth i ddefnyddio'r cysylltiadau yma, gan y bydd, wrth gwrs, y pethau arferol o Aelodau Cynulliad yn gallu dibynnu ar y Llywodraeth yn gwneud cysylltiadau ac, yn ei thro, yn adrodd nôl i fan hyn—efallai bydd mwy o ddyletswydd arnom ni fel Aelodau unigol i gynnal y rhwydweithiau yma oherwydd bod dysgu o arfer da mewn gwledydd eraill yn mynd i barhau, Brexit ai peidio?
I’m grateful to the Llywydd for that response. She will be aware, of course, that it’s been common practice for Assembly Members to use this ability to engage and to meet fellow parliamentarians, not only in Brussels, but in countries that are member states of the European Union, with some flexibility under the Commonwealth approach in order to visit countries that are further afield, although Malta isn't particularly far and neither is Cyprus. But in the context of this new strategy, will there be greater encouragement to use these connections as the usual channels in terms of Assembly Members being able to rely on the Government’s engagement and then reporting back to this place—perhaps we as individual Members will be more duty-bound to maintain these networks, because learning from best practice in other nations will continue to be important, Brexit or not?
Rydw i'n cytuno â thrywydd yr hyn mae'r Aelod yn ei godi. Mae yna gyfrifoldeb mwy, o bosib, arnom ni fel Cynulliad ac fel Aelodau unigol yn y lle yma nawr i hyrwyddo cysylltiadau rhyngwladol, boed hynny gydag aelod wladwriaethau neu senedd-dai rhanbarthol o fewn yr Undeb Ewropeaidd fel y bydd hi'n bodoli, a hefyd tu hwnt i'r Undeb Ewropeaidd. Felly, rydw i eisiau ein bod ni'n parhau â'r gyfundrefn o gefnogi Aelodau i wneud y cysylltiadau naill ai unigol hynny neu fel pwyllgorau, neu fel grwpiau o Aelodau, a minnau hefyd fel Llywydd yn mynd ati i gwrdd â chyd-Lywyddion mewn senedd-dai rhanbarthol. Fe ges i'r cyfle'n ddiweddar iawn i ymweld â senedd yn Valencia yn ogystal ag yng Nghatalwnia, ac rydw i'n edrych ymlaen, yn yr wythnosau nesaf yma, at groesawu Llywydd Gwlad y Basg i'r Senedd fan hyn. Felly, mae'r cyfrifoldeb arnom ni'n fwy nawr i fod yn cefnogi ac yn hyrwyddo ein cysylltiadau ni fel Senedd gyda gwledydd a rhanbarthau eraill y byd.
I agree with the thrust of what the Member says. We have a greater responsibility, perhaps, as an Assembly and as individual Members in this place now to promote those international contacts, whether those are with member states or regional parliaments within the EU as it will exist, and also beyond the EU. So, I want to ensure that we continue with a system of supporting Members to make contacts either individually or as committees, or as groups of Members, and myself as well, as the Llywydd, will meet other Presiding Officers in other regional Parliaments. I had the opportunity recently to visit the parliament of Valencia as well as in Catalunya, and I’m looking forward in the coming weeks to welcoming the Presiding Officer of the Basque Country to the Senedd here. So, we have a greater responsibility now to support and promote our contacts or connections as a Parliament with other regions and countries around the world.
Thank you. Question 3 is to be answered by Commissioner Joyce Watson. Question 3 is from Julie Morgan.
Diolch. Bydd cwestiwn 3 yn cael ei ateb gan y Comisiynydd Joyce Watson. Daw cwestiwn 3 gan Julie Morgan.
3. Beth y mae'r Comisiwn yn ei wneud i annog staff i feicio i'r gwaith? OAQ52368
3. What is the Commission doing to encourage members of staff to cycle to work? OAQ52368
Thank you for that question. I'm pleased to confirm that the Commission provides an extensive range of facilities and support to promote cycling to work. That includes an onsite cycle store facility for 67 bikes. Shower and locker facilities are also available, as well as two tumble dryers, tools for minor bike repairs and maps of local cycle routes—all that to encourage further numbers of people who wish to cycle here.
Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Rwy'n falch o gadarnhau bod y Comisiwn yn darparu amrywiaeth eang o gyfleusterau a chymorth i annog staff i feicio i'r gwaith. Mae hynny'n cynnwys cyfleuster cadw beiciau ar y safle gyda lle i 67 o feiciau. Mae cyfleusterau cawodydd a loceri ar gael hefyd, yn ogystal â dau sychwr dillad, offer ar gyfer mân atgyweiriadau beic a mapiau o lwybrau beicio lleol—hyn oll i annog rhagor o bobl sydd eisiau beicio yma.
I thank you for that response and I congratulate the Assembly on what it does generally to encourage cycling. Last week, Sustrans published its 'Bike Life' report into the cycling habits of women in seven cities across the UK, including Cardiff. It showed that in Cardiff only 14 per cent of women cycle once a week, compared with 27 per cent of men, and the ratio of female to male bike riders is 1:19. So, what is the Commission doing to particularly encourage more women members of staff to cycle to work? Does it have a breakdown by gender of the members of staff who do cycle to work? It'd be interesting to see whether the findings of the Sustrans report are reflected in the staff of the Assembly. Is there any more that the Commission could do to encourage women members of staff?
Diolch i chi am yr ymateb hwnnw ac rwy'n llongyfarch y Cynulliad ar yr hyn y mae'n ei wneud yn gyffredinol i annog beicio. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Sustrans ei adroddiad 'Bywyd Beicio' ar arferion beicio merched mewn saith dinas ledled y DU, gan gynnwys Caerdydd. Dangosodd nad oes ond 14 y cant o fenywod yn beicio unwaith yr wythnos yng Nghaerdydd, o gymharu â 27 y cant o ddynion, a'r gymhareb o feicwyr benywaidd i feicwyr gwrywaidd yw 1:19. Felly, beth y mae'r Comisiwn yn ei wneud i annog mwy o aelodau benywaidd o staff yn arbennig i feicio i'r gwaith? A oes gennych ddadansoddiad yn ôl rhywedd o'r aelodau o staff sy'n beicio i'r gwaith? Byddai'n ddiddorol gweld a yw staff y Cynulliad yn adlewyrchu canfyddiadau adroddiad Sustrans. A oes unrhyw beth arall y gallai'r Comisiwn ei wneud i annog aelodau benywaidd o staff?
I have seen the study. In fact, I've got a copy of it on the back here. I don't know that we break down the numbers, but I think it's something that we can do and I think it'd be quite useful. In terms of what more we can do, we do offer all of the facilities that are available to everybody, so there are gender-specific showers here, six of them, for male and female. But I suppose what we offer mostly is the opportunity to cycle to work and to give some provision once you get here. We have teamed up with Cardiff council, because one of the big issues and reasons why people aren't cycling is because they feel afraid. So, we have teamed up with Cardiff council to provide free cycling proficiency lessons and that ought to go some way to help. We have also teamed up with Dr Bike, and that's a minor cycle repair service for bike users. We have looked at Sustrans and we do look to them to provide information and support to help us to help people cycle around Cardiff and Wales.
Rwyf wedi gweld yr astudiaeth. Yn wir, mae gennyf gopi ohoni ar y cefn yma. Nid wyf yn gwybod a oes gennym ddadansoddiad o'r niferoedd, ond mae'n rhywbeth y gallwn ei wneud a chredaf y byddai hynny'n eithaf defnyddiol. O ran beth arall y gallwn ei wneud, rydym yn cynnig yr holl gyfleusterau sydd ar gael i bawb, felly ceir cawodydd rhyw-benodol yma, chwech ohonynt, ar gyfer dynion a menywod. Ond mae'n debyg mai'r hyn a gynigiwn yn bennaf yw'r cyfle i feicio i'r gwaith a rhywfaint o ddarpariaeth wedi i chi gyrraedd yma. Rydym yn cydweithio â chyngor Caerdydd, oherwydd un o'r problemau a'r rhesymau pennaf pam nad yw pobl yn beicio yw oherwydd bod arnynt ofn gwneud hynny. Felly, rydym yn cydweithio â chyngor Caerdydd i ddarparu gwersi hyfedredd beicio am ddim a dylai hynny helpu rhywfaint. Rydym hefyd yn cydweithio â Dr Beic, sef gwasanaeth mân atgyweiriadau beiciau ar gyfer beicwyr. Rydym wedi edrych ar Sustrans ac rydym yn pwyso arnynt i ddarparu gwybodaeth a chymorth i'n helpu ni i helpu pobl i feicio o gwmpas Caerdydd a Chymru.
Thank you. Question 4 will be answered by the Llywydd. Mark Reckless.
Diolch. Bydd cwestiwn 4 yn cael ei ateb gan y Llywydd. Mark Reckless.
4. A wnaiff y Comisiynydd ddatganiad am y dyraniad buddsoddi newydd ar gyfer cynllun pensiwn Aelodau'r Cynulliad? OAQ52338
4. Will the Commissioner make a statement on the new investment allocation for the Assembly Member pension scheme? OAQ52338
Decisions on the investment allocation for the Assembly Members' pension scheme are the responsibility of the pension scheme's board, and the Commission has no involvement. The decision on where to invest is based on advice received from the board's investment advisers, and is agreed by the pension board as a whole.
Bwrdd y cynllun pensiwn sy'n gyfrifol am wneud penderfyniadau ar ddyrannu buddsoddiad ar gyfer cynllun pensiwn Aelodau'r Cynulliad, ac nid yw'r Comisiwn yn chwarae unrhyw ran yn hynny. Mae'r penderfyniad ynglŷn â lle y dylid buddsoddi yn seiliedig ar gyngor y mae cynghorwyr buddsoddi'r bwrdd yn ei roi, ac mae'r penderfyniad yn cael ei gytuno gan y bwrdd pensiynau yn ei gyfanrwydd.
Members have recently received notification from the board of a new investment allocation where, instead of one portfolio manager—I think, sensibly—we've moved towards a handful of different portfolio managers. However, I would query the decision in the allocation to invest over a tenth of the pension fund in index-linked gilts, which currently guarantees that, over the term of investment, we will lose 1.5 per cent or so per year. And when the Commission is having to put in, I think, around 3 per cent extra per year because of lower projected investment returns, doesn't that, in turn, reflect that allocation decision, where we also see no specific allocation at all to UK equities, which have a dividend yield of between 3.5 per cent and 4 per cent and are currently on valuations compared to earnings that are relatively low compared to other developed markets?
Yn ddiweddar, mae Aelodau wedi derbyn hysbysiad gan y bwrdd ynglŷn â phroses newydd ar gyfer dyrannu buddsoddiad, ac yn hytrach nag un rheolwr portffolio—yn synhwyrol yn fy marn i—rydym wedi symud tuag at lond llaw o wahanol reolwyr portffolio. Fodd bynnag, buaswn yn cwestiynu'r penderfyniad yn y dyraniad i fuddsoddi dros un rhan o ddeg o'r gronfa bensiwn mewn giltiau mynegrifol, sy'n gwarantu, ar hyn o bryd, dros dymor y buddsoddiad, y byddwn yn colli tua 1.5 y cant neu fwy y flwyddyn. A phan fo'r Comisiwn yn gorfod cyfrannu oddeutu 3 y cant, rwy'n credu, yn ychwanegol y flwyddyn oherwydd enillion rhagamcanol is ar fuddsoddiadau, onid yw hynny, yn ei dro, yn adlewyrchu'r penderfyniad dyrannu hwnnw, lle rydym hefyd yn gweld nad oes dyraniad penodol o gwbl i ecwitïau'r DU, sydd ag arenillion difidend o rhwng 3.5 y cant a 4 y cant ac sydd, ar hyn o bryd, ar brisiadau o gymharu ag enillion sy'n gymharol isel o'u cymharu â marchnadoedd datblygedig eraill?
Well, whilst I understand the point that you've made, as I said in my answer, the Commission itself has no direct involvement in the decision taken in the investment allocation decision that the pension board has just taken, but I think it is appropriate for you, should you wish to do so, to make representations to the pension board. As Assembly Members, we have representatives on that board that we've elected as Assembly Members, and also, of course, the Commission has representatives on that board. I'll make sure that the Commission representatives are aware of the views that you've expressed, and I hope that you use your representatives on the board equally to make the views that you've said at this point.
Wel, er fy mod yn deall y pwynt a wnaethoch, fel y dywedais yn fy ateb, nid yw'r Comisiwn yn chwarae unrhyw ran uniongyrchol yn y penderfyniad dyrannu buddsoddiad y mae'r bwrdd pensiwn newydd ei wneud, ond rwy'n credu ei bod yn briodol i chi gyflwyno sylwadau i'r bwrdd pensiynau os ydych yn dymuno gwneud hynny. Fel Aelodau o'r Cynulliad, mae gennym gynrychiolwyr ar y bwrdd hwnnw a etholwyd gennym fel Aelodau Cynulliad, a hefyd, wrth gwrs, mae gan y Comisiwn gynrychiolwyr ar y bwrdd hwnnw. Fe wnaf yn siŵr fod cynrychiolwyr y Comisiwn yn ymwybodol o'r safbwyntiau rydych wedi'u mynegi, a gobeithiaf y byddwch yn defnyddio eich cynrychiolwyr ar y bwrdd yn yr un modd i fynegi'r safbwyntiau rydych wedi'u rhannu hyd yma.
Who is it?
Pwy yw'r cynrychiolydd?
Thank you. Simon Thomas.
Diolch. Simon Thomas.
Mike Hedges.
Mike Hedges.
Rydw i'n meddwl bod hynny'n ateb i'r cwestiwn blaenorol. [Chwerthin.] Mae'n bosib iawn nawr, yn rhinwedd beth mae'r Llywydd newydd ei ddweud, bydd hi ddim yn gallu ateb y cwestiwn yma, ond eto bydd hi'n gallu cyflwyno'r neges i'r ochr Comisiwn, beth bynnag, ar y bwrdd. Roeddwn i'n sylwi, yn ddiweddar iawn, fod comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi ysgrifennu at bob cronfa pensiwn sector gyhoeddus yng Nghymru, yn amlinellu sut i ddatgarboneiddio buddsoddiadau pensiwn, ac rwyf i hefyd yn sylweddoli bod y cronfeydd pensiwn yma, er enghraifft, wedi dod at ei gilydd i gynnig buddsoddiad yn y morlyn llanw ym mae Abertawe, ac yn amlwg yn chwilio am gyfleoedd fel hyn. Dau gwestiwn, felly: a ydy bwrdd pensiwn y Cynulliad yn rhan o'r sector gyhoeddus yng Nghymru—y gyfundrefn yna? Ac, yn ail, a ydy'r bwrdd, felly, wedi derbyn y llythyr yma gan y comisiynydd, a pha weithredoedd sy'n cael eu gwneud yn sgil hynny?
I think that was an answer to the previous question. [Laughter.] Now, it’s very possible, in light of what the Llywydd has said, that she won’t be able to answer this question, but she will be able to convey the message to the Commission side on the board. I noticed recently that the future generations commissioner had written to all pension funds in the public sector in Wales outlining how to decarbonise pension investments. I also realise that these pension funds, for example, have come together to offer an investment in the Swansea bay tidal lagoon, and they are seeking these opportunities. So, two questions, therefore: is the Assembly pension board part of the public sector regime in Wales? And, secondly, has the board received this letter from the commissioner, and what actions are being taken as a result of that?
Wel, fedraf i ddim ateb y pwynt olaf yna, yn sicr. Nid ydw i yn ymwybodol a ydy'r bwrdd pensiynau wedi derbyn gohebiaeth gan gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, ond fe fyddwn i yn ei hannog hi i gysylltu'n uniongyrchol â'r bwrdd pensiynau, oherwydd byddwn i'n gobeithio y byddai'r bwrdd pensiynau eisiau edrych yn ofalus ar y safbwyntiau mae hi wedi eu gwneud ac annog ar y cynlluniau pensiwn cyhoeddus yng Nghymru. Gobeithio, felly, y bydd hi'n cysylltu'n uniongyrchol â'r bwrdd pensiynau.
I can’t answer that final point, certainly. I’m not aware of whether the pension board has received correspondence from the future generations commissioner, but I would encourage her to contact the pension board directly, because I would hope that the pension board would want to look very carefully at the points that she’s made to and encouraged on the public sector pensions in Wales. So, I hope that she will contact the pension board directly.
Thank you. Question 5, again to be answered by the Llywydd. Bethan Sayed.
Diolch. Bydd cwestiwn 5, unwaith eto, yn cael ei ateb gan y Llywydd. Bethan Sayed.
5. A wnaiff y Comisiynydd roi'r wybodaeth ddiweddaraf am argaeledd ystafelloedd a mannau cyfarfod ar ystâd y Cynulliad? OAQ52357
5. Will the Commissioner provide an update on the availability of rooms and meeting space on the Assembly estate? OAQ52357
Mae 32 o leoliadau ar gael i’w harchebu ar gyfer gweithgareddau caeedig a thri gofod cyhoeddus ar draws ystâd y Cynulliad. Mae 137 o gyfarfodydd yn cael eu cynnal bob wythnos ar gyfartaledd yn ystod y tymor. Gall y rhain gael eu harchebu gan Aelodau'r Cynulliad, staff cymorth, staff y Comisiwn a chontractwyr.
There are 32 bookable venues for closed activities and three public spaces across the Assembly estate. An average of 137 meetings are held per week during term time. These can be booked by Assembly Members, support staff, Commission staff and contractors.
Fe wnes i roi'r cwestiwn ger bron oherwydd roeddwn i eisiau erfyn arnoch chi, fel Comisiynydd, i newid y polisi lle mae Aelodau'r Cynulliad dim ond yn gallu bwcio 10 sesiwn ar yr ystâd mewn cyfnod o flwyddyn. Rydw i'n credu bod hyn yn discrimineiddio yn erbyn Aelodau'r Cynulliad sydd yn bod yn proactif yn trefnu digwyddiadau. Er enghraifft, os ydw i yn trefnu 10 digwyddiad a bod Aelod Cynulliad arall ond yn trefnu un, mae hynny wedyn yn meddwl nad oes cyfle i fi drefnu’r digwyddiad nesaf, sydd efallai o bwys i’r cyhoedd. Hoffwn i ofyn wedyn a ydy hynny yn cymryd i ystyriaeth y Llywydd a’r Dirprwy Lywydd hefyd, achos, yn aml, nid ydym ni’n gallu ffeindio safle oherwydd y diffyg lle sydd ar gael.
Yr ail gwestiwn a oedd gen i ynglŷn â’r mater yma oedd: a allwn ni gael mwy o wybodaeth am sut mae’r tîm ystadau yn cymeradwyo yr hyn y mae Aelodau Cynulliad yn ei wneud? Mae gen i gonsyrn bod y gwasanaeth sifil yn gwneud penderfyniadau dros beth y mae Aelodau Cynulliad yn meddwl sydd yn ddefnydd priodol o’r ystâd. Rwyf ar ddeall bod yna ganllawiau ar gael, ond weithiau rydw i’n ffeindio bod y prosesau yn araf, araf iawn oherwydd bod y tîm ystadau yn penderfynu a yw digwyddiad yn weddus ai peidio. Rydym ni fel Aelodau Cynulliad eisiau mynd ati i hysbysebu’r digwyddiad, i ennyn pobl i ddod, tra bod y tîm ystadau mewn bubble ar ei ben ei hun yn trafod beth sydd yn digwydd—pobl sydd ddim wedi cael eu hethol. Felly, roeddwn i eisiau gwybod yn iawn beth yr oeddech chi yn ei feddwl o hynny, a pha fewnbwn yr ydych chi’n ei gael i’r broses honno, achos rydw i’n credu bod angen iddi wella a bod yn fwy effeithlon ar gyfer ni fel Aelodau Cynulliad.
I tabled this question because I wanted to urge you, as a Commissioner, to change the policy whereby Assembly Members can only book 10 sessions on the estate in a period of a year. I think this discriminates against Assembly Members who are proactive in arranging events. For example, if I organise 10 events and another Member only arranges one, then that means that there isn't an opportunity for me to arrange my next event, which may be of great importance to the public. I would like to ask you whether that takes into account the Presiding Officer and the Deputy Presiding Officer also, because, very often, we can't find space on the estate because of the lack of space available.
The second question I had on this issue was whether we could have more information about how the estates team approves Assembly Members' activities. I have a concern that the civil service is making decisions over what Assembly Members think is appropriate use of the estate. I'm given to understand that there is guidance available, but on occasion I find that these processes are very, very slow because the estates team has to make a decision as to whether an event is appropriate or not. We as Assembly Members want to advertise these events, to encourage attendance, whilst the estates team is in a bubble discussing what should happen. These are people who are not elected, of course. So, I wanted to know what your thoughts were on that, and what input you have into that process, because I do think that it needs to work more effectively for us as Assembly Members.
Wel, gweithredu polisi a chanllawiau sydd wedi cael eu cymeradwyo gan gynrychiolwyr y pleidiau yn y Comisiwn mae ein staff ni yn ei wneud. Nid ydyn nhw’n penderfynu a ydy achos yn weddus neu beidio; maen nhw yn gweithredu yn ôl y polisi. Os oes gyda chi unrhyw enghraifft lle'r ŷch chi’n credu bod unrhyw benderfyniad gan unrhyw aelod o staff wedi bod yn anffafriol i chi, yna ysgrifennwch ataf i. Nodwch fan hyn, yn gyhoeddus, os ŷch chi'n moyn, beth yw hynny, ond codwch y mater gyda fi, ac rydw i’n hapus i edrych ar hynny.
Nid bwriad penderfynu gosod mwyafswm o 10 fel y nifer o ddigwyddiadau i gael eu bwcio gan un Aelod oedd i ddiscrimineiddio yn erbyn Aelodau. Yn wir, y gwrthwyneb oedd y bwriad, sef i sicrhau bod pob Aelod yn y lle yma gyda'r un math o siawns i allu bwcio lle—achos roedd y dystiolaeth a gawsom ni gan Aelodau yn dangos bod rhai Aelodau yn bwcio nifer fawr o ddigwyddiadau, ac yn gyson, ac, yn bennaf, roedd rheini’n Aelodau sydd yn gwasanaethu yn yr ardal yma ac yn cynrychioli yr ardal o gwmpas Caerdydd—ac felly i sicrhau bod y ddysgl yn wastad i Aelodau ar draws Cymru.
Nawr, os ydy hynny—ac fe gafodd y cwestiwn hwn ei godi yng nghwestiynau’r Comisiwn y tro diwethaf, pan gawsom ni drafodaeth, gyda Jenny Rathbone yn codi’r un pwynt. Fe wnes i’r ymrwymiad pryd hynny i edrych eto ar y canllawiau newydd yma os ydyn nhw’n effeithio’n negyddol ar waith democrataidd Aelod yn y lle yma. Felly, fe fyddwn i’n croesawu i chi, Bethan, ysgrifennu ataf i gydag unrhyw enghreifftiau sydd gyda chi—a siŵr o fod yn croesawu unrhyw Aelod o'm cwmpas i fan hyn i ysgrifennu ataf i gydag unrhyw enghraifft—o sut mae y canllawiau newydd yma wedi effeithio’n negyddol ar y gwaith democrataidd yr ŷch chi’n ei wneud, achos gallaf i eich sicrhau chi nad dyna'r bwriad, ac os ydy e wedi cael y sgil-effaith yna, yna, yn sicr, fe fydd yn rhaid inni ailedrych ar bopeth.
Well, operating policies and guidance that have been approved by the Commissioners is what our staff do. They don't make decisions as to whether an event is appropriate or not; they simply operate according to the policy. If you have any examples where you think any decision by any member of staff has been unfavourable to you as a Member, then please do write to me. Note publicly, here, if you so choose, what that was, but do raise that issue with me, and I'm happy to look into that.
In setting a maximum of 10 events for Assembly Members to book on the Assembly estate the intention wasn't to discriminate against Members. Indeed, it was quite the contrary—namely, to ensure that all Members in this place have the same opportunity to book space, because the evidence that we received from Members did demonstrate that some Members would book a huge number of events and would do so regularly, and, mainly, those were Members representing this particular area and representing constituencies around Cardiff. So, we wanted to ensure that there was a level playing field for Members across Wales.
Now, this question was raised in Commission questions the last time we had these questions, and Jenny Rathbone raised the same point. I made a commitment at that point to review this new guidance and to see whether it has a negative impact on the democratic activities of Members in this place. So, I would welcome any correspondence from you, Bethan, with any examples you may have. I would welcome such correspondence from any Members surrounding me with any examples of how these new guidelines have negatively impacted the democratic work that you do, because I can assure you that that was not the intention, and, if it has had that impact, then certainly we will need to review it.
Item 4 is topical questions, and this afternoon the topical question by Julie Morgan, to be answered by the Cabinet Secretary for Economy and Transport. Julie.
Eitem 4 yw'r cwestiynau amserol, a daw'r cwestiwn amserol y prynhawn yma gan Julie Morgan, i'w ateb gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth. Julie.
1. Pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru'n eu cymryd mewn ymateb i'r 203 o swyddi a gollwyd yng nghanolfan alwadau Barclays ym Mhontprennau, Caerdydd? 187
1. What action will the Welsh Government take in response to the loss of 203 jobs at the Barclays call centre in Pontprennau, Cardiff? 187
I thank Julie Morgan for her question and say that it is very deeply disappointing that Barclays have made this decision. We will do all we can to assist workers affected by this decision as a matter of urgency. I'll be speaking with Barclays management on Friday, and I met with union representatives this morning.
Hoffwn ddiolch i Julie Morgan am ei chwestiwn a dweud ei bod yn drueni mawr iawn fod Barclays wedi gwneud y penderfyniad hwn. Byddwn yn gwneud popeth a allwn i gynorthwyo gweithwyr sydd wedi cael eu heffeithio gan y penderfyniad hwn fel mater o frys. Byddaf yn siarad â rheolwyr Barclays ddydd Gwener, a chyfarfûm â chynrychiolwyr undeb y bore yma.