National Assembly for Wales

I call Members to order.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Education, and the first question is from Simon Thomas.

Diolch yn fawr, Simon. Nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau uniongyrchol. Awdurdodau lleol, Cyngor Sir Caerfyrddin yn yr achos hwn, sy'n nodi'r safleoedd a ffafrir ar gyfer eu prosiectau adeiladu ysgolion.

Thank you, Cabinet Secretary for that initial response. She will be aware, however, that three Estyn reports have now said that the current condition of the school is having an effect on learning in that school, and that the pupils of ysgol Dewi Sant deserve the best possible education, and that’s the purpose of the twenty-first century schools programme that her department is responsible for. Today, as it happens, the planning application was formally submitted for the new school. There have been some delays because there have been complaints that the school will replace what they call a greenfield site. It’s important to underline that the planning application includes public access to the school playing fields and therefore retains a community element, as everyone, I’m sure, would welcome. If delays arising from this local disagreement were to hold up the project, would the Government be in a position to ensure that the capital funding would still be available for this school, given that the pupils, who should be our focus in this context, deserve a new school, and deserve a school of the quality that she and her programme put forward?

Diolch, Simon. Fe fyddwch yn gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi ystyried yr achos busnes amlinellol ar gyfer y prosiect ym mis Ebrill 2017, a fy mod wedi rhoi cymeradwyaeth i'r awdurdod lleol fwrw ymlaen gyda'r achos busnes. Rwy'n ymwybodol o'r oedi, ond oherwydd y rheolau sy'n ymwneud â cheisiadau cynllunio, ni fyddai'n iawn i mi, nac unrhyw un arall o Weinidogion Cymru yn wir, roi sylwadau ar y cynlluniau hynny. Rwy'n falch fod mynediad cymunedol i’w gael—mae hynny'n rhan bwysig o'r holl brosiectau a gyflwynir. Yn wir, mae'n un o elfennau craidd rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain ein bod nid yn unig yn darparu cyfleusterau addysgol ardderchog, ond bod y cyfleusterau hynny ar gael i’r cyhoedd yn ehangach eu defnyddio. Mae'r dyraniadau i Sir Gaerfyrddin yn filiynau lawer o bunnoedd, ar gyfer mynd i'r afael â llawer o ysgolion ledled yr ardal honno, a bydd fy swyddogion yn cadw mewn cysylltiad agos â Sir Gaerfyrddin ynghylch y gallu i gyflawni'r cynlluniau hynny, ac yn wir eu ceisiadau am fuddsoddiad o dan fand B y rhaglen.

Rwy'n llwyr gefnogi'r alwad y dylai’r arian barhau i fod ar gael i adeiladu ysgol newydd. Nid oes unrhyw amheuaeth fod taer angen ysgol newydd ar ddisgyblion ysgol Dewi Sant, ond ofnaf fod Cyngor Sir Caerfyrddin wedi gwneud tro gwael â hwy o ran y ffordd y maent wedi dilyn proses. Os darllenwch yr achos busnes a gyflwynwyd i Lywodraeth Cymru, mae'n enghraifft wych o resymoledd ôl-weithredol. Mae'n eithaf amlwg fod swyddogion y cyngor wedi penderfynu y byddai hwn yn safle hawdd i adeiladu arno ac wedi gweithio'n ôl o'r rhagdybiaeth honno. Mae hwn yn dir gwyrdd mewn rhan ddifreintiedig o Lanelli, ac mae safleoedd eraill ar gael, yn fwyaf nodedig safle Heol Goffa, a fydd bellach yn wag, gydag ysgol newydd yn cael ei hadeiladu yn Llynnoedd Delta ar gyfer yr ysgol arbennig. Felly, byddaf yn gofyn i'r Gweinidog cynllunio alw'r cais hwn i mewn os nad yw cais maes y pentref yn llwyddiannus, gan nad dyma'r lle iawn i adeiladu ysgol. Ond mae ysgol newydd yn hanfodol, a gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi sicrwydd clir y bydd cyllid ar gael.

Wel, Lee, gallaf gadarnhau na ddylai unrhyw gymeradwyaeth gan yr adran addysg i achosion busnes a gyflwynir gan awdurdodau addysg lleol, ledled Cymru, amharu ar unrhyw brosesau—prosesau statudol—sy’n angenrheidiol. Bydd ysgolion yn Sir Gaerfyrddin wedi cael buddsoddiad o £87 miliwn yn y rhaglen band A, a bydd £130 miliwn ychwanegol yn cael ei fuddsoddi o ganlyniad i raglen band B. Ac fel y dywedais yn fy ateb i Simon Thomas, mae fy swyddogion yn cadw mewn cysylltiad agos â'r holl awdurdodau lleol er mwyn sicrhau bod eu rhaglenni'n cael eu cyflawni yn y ffordd orau bosibl er budd y plant sy'n mynychu'r ysgolion hynny.

Diolch, Mohammad. Cyhoeddwyd ein datganiad polisi ar ddysgu oedolion yng Nghymru ym mis Gorffennaf ac roedd yn nodi ein blaenoriaethau ar gyfer dysgu oedolion. Byddaf yn ymgynghori cyn bo hir ar gynigion i ailstrwythuro darpariaeth a chyllid dysgu oedolion gyda'r nod o sicrhau dyfodol cynaliadwy a diogel ar gyfer y ddarpariaeth bwysig hon.

Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Weinidog. Mae dysgu cymunedol yn cael effaith sylweddol wrth gynorthwyo pobl i ennill y sgiliau sydd eu hangen arnynt i sicrhau cyflogaeth gynaliadwy yn y dyfodol. Fodd bynnag, dengys ffigurau Llywodraeth Cymru fod nifer y dysgwyr cymunedol yng Nghymru wedi gostwng i lai na hanner y nifer yn y pum mlynedd diwethaf. Mae Ymchwil Arad wedi disgrifio'r sector fel un sydd o dan bwysau difrifol, a dywedasant 

'Mae'n hanfodol bod cymorth digonol ar gyfer ACL er mwyn sicrhau darpariaeth o ansawdd uchel ar draws y genedl sy'n gyson ac sy'n hygyrch.'

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymrwymo i ariannu dysgu cymunedol yn briodol er budd ein cymunedau a gofal cymdeithasol yng Nghymru os gwelwch yn dda?

O ran yr hyn yr hoffem ei wneud, nid oes amheuaeth yr hoffem pe bai llawer mwy o arian yn mynd tuag at ddysgu oedolion yn y gymuned, ond mae hynny wedi bod yn anodd iawn pan ydym wedi gweld toriad o £1.4 biliwn gan Lywodraeth Dorïaidd y DU. Felly, dyna fu’r broblem i ni. Ond gadewch imi ddweud yn glir ein bod wedi canolbwyntio, wrth benderfynu wedyn beth ddylai ein blaenoriaethau fod, ar bwysigrwydd hyfforddi pobl ar gyfer gwaith. Rydym wedi canolbwyntio ar sgiliau sylfaenol yn benodol, ar sgiliau craidd i annog pobl i ddysgu Saesneg, o ran y rheini sy’n ei siarad fel ail iaith, a sicrhau bod gennym sgiliau hanfodol sy'n caniatáu i bobl gael mynediad at y gweithle.

Weinidog, roeddwn am eich holi ynglŷn â chyfrifon dysgu unigol. Beth yw eich cynlluniau o ran lansio’r cynlluniau peilot, ac a wnewch chi sicrhau, a sut y byddwch yn sicrhau, fod y gwersi  a oedd i'w dysgu o fersiynau blaenorol o'r cyfrifon dysgu unigol yn llywio’r fersiwn newydd yn briodol?

Diolch. Credaf fod hwn yn gyfle eithaf cyffrous i ni, ac un o'r pethau cyntaf a wneuthum pan gefais fy mhenodi’n Weinidog oedd mynd i wrando ar yr hyn yr oedd y melinau trafod yn ei ddweud. Ac roedd hwn yn faes lle roeddent yn dweud, 'Mewn gwirionedd, mae cyfle go iawn i'w gael.' Nawr, mae'n wir yn y gorffennol fod enw gwael i'r cyfrifon dysgu unigol. Nid oedd problem yng Nghymru, ond cafwyd rhywfaint o broblemau yn Lloegr mewn perthynas ag arian yn newid dwylo. Nawr, credaf ein bod mewn sefyllfa wahanol bellach gan fod cyfle gennym i wneud pethau'n ddigidol, felly ni fydd arian yn newid dwylo. Bellach, yr wythnos diwethaf, daethom â grŵp o bobl sy'n arbenigwyr yn y maes at ei gilydd i bennu sut y dylai’r cynllun peilot hwnnw edrych, ac i ystyried unrhyw drafferthion posibl. Felly, mae cynnydd yn cael ei wneud, a gobeithio y bydd modd inni lansio rhywbeth oddeutu mis Medi.

The reality is, of course, that some of these education services are moving further and further away from communities across Wales. You will be aware, for example, that the college in Denbigh is now going to close in the summer. I’ve spoken to some of the students and they are concerned that they won’t be able to juggle their studies and the part-time work that they have because they will have to travel further to access that education in Rhos-on-Sea or in Rhyl. So, may I ask what the Government is doing to ensure that these services will remain in our communities and that post-16 education is accessible to all?

I do understand that there’s been quite a lot of response to what happened in Denbigh. What is important, I think, is that we respect the independence of the colleges—they make the decisions. But, of course, we have to ensure that we enable people in every community to have access now to further education. So, we will have to look, I think, at ensuring that we find ways of ensuring that people from those communities can get to those centres where the teaching exists. Of course, cuts have had an impact on the sector, but what’s important is that we have the experts to teach people in the best way possible.

Questions now from the party spokespeople. The Welsh Conservative spokesperson, Darren Millar.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ddweud wrthym pryd y byddwch mewn sefyllfa i gyhoeddi'r cod trefniadaeth ysgolion newydd?

Diolch, Darren. Fy mwriad yw cyhoeddi'r cod cyn toriad yr haf. Yn amodol ar gymeradwyaeth Cynulliad Cenedlaethol Cymru, buaswn yn disgwyl i'r cod newydd fod ar waith erbyn y flwyddyn academaidd newydd.

Rwy'n falch iawn o glywed hynny, Ysgrifennydd y Cabinet, oherwydd, fel y gwyddoch, rwy’n rhannu eich dyhead i sicrhau bod y cod yn gytbwys ac nad yw'n anffafrio nac yn gwneud tro gwael ag ysgolion gwledig yn benodol, gyda llawer ohonynt, wrth gwrs, fel y gwyddoch, yn ysgolion bach, cyfrwng Cymraeg. O gofio bod Cymdeithas yr Iaith Gymraeg a llawer o bobl eraill wedi mynegi pryderon ynglŷn â’r ffaith ei bod yn ymddangos bod rhai awdurdodau lleol yn bwrw ymlaen â’r broses o ad-drefnu ysgolion yn y cyfamser, gan nad oes unrhyw newid yn y cod ar hyn o bryd, beth yw eich neges i’r awdurdodau lleol a allai fod yn ceisio sleifio un drwy gil y drws, fel petai, cyn i'r drws gau yn nhermau'r newidiadau i’r cod ad-drefnu ysgolion?

Diolch, Darren. Mae pob un o'r 22 awdurdod lleol wedi cael cyfle i ymateb i'r ymgynghoriad. Mae'n deg dweud bod rhai wedi ymateb yn fwy cadarnhaol na'i gilydd ynghylch fy nghynnig i sefydlu rhestr o ysgolion gwledig a sicrhau rhagdybiaeth yn erbyn cau, fel man cychwyn ar gyfer awdurdodau lleol. Buaswn yn dweud wrth awdurdodau lleol sy'n ystyried y mater hwn ar hyn o bryd fy mod wedi bod yn glir iawn ynghylch fy nghyfeiriad teithio a'm bwriad polisi, a buaswn yn eu hannog i ystyried yr ysbryd hwnnw rhwng nawr ac unrhyw gyhoeddiad ffurfiol mewn perthynas â'r cod trefniadaeth newydd.

Dyna eiriau cynnes iawn, ac rwy'n siŵr fod ysbryd y cod yn rhywbeth y bydd awdurdodau lleol cyfrifol, wrth gwrs, yn ei arddel, ond y gwir amdani yw bod gennym awdurdodau lleol yng Nghymru—Ynys Môn, Sir Ddinbych ac eraill—sy'n bwrw ymlaen gyda chau ysgolion mewn cymunedau gwledig, ac ysgolion cyfrwng Cymraeg ar y cyfan, o ganlyniad i'r ffaith nad yw'r cod yn ddigonol ar hyn o bryd. A allwch roi sicrwydd llwyr, Weinidog, y byddwch yn edrych yn ofalus ar effaith eich newidiadau ac yn sicrhau eu bod yn cael eu mesur yn erbyn y cynigion yn eich cod newydd yn hytrach na'r darpariaethau yn yr hen god, y dywedoch y byddech yn mynd i'r afael â hwy gryn dipyn o amser yn ôl?

Darren, er fy mod yn cydnabod na ellir rhoi'r cod newydd ar waith yn ôl-weithredol, fel y dywedais yn gwbl glir, rwy'n disgwyl i awdurdodau lleol weithio gyda graen y cod newydd. Maent yn llwyr ymwybodol o fy mwriad a fy mwriadau polisi. Mae unrhyw gais a gyflwynir gan awdurdod lleol, o dan y cod presennol neu'r cod sydd i ddod, yn cael ei ystyried yn hynod ofalus gan fy mod yn cydnabod, i lawer o'r rhai sy'n rhan o'r broses honno, fod angen cod arnynt yno i sicrhau bod unrhyw ymgynghoriad ac unrhyw gynigion yn cael eu profi yn ôl y safonau uchaf. Fel y dywedais, rwy'n disgwyl i'r cod gael ei gyhoeddi y tymor hwn. Yn amodol ar gymeradwyaeth y Cynulliad hwn, bydd y cod ar gael i'w roi ar waith o'r flwyddyn academaidd newydd ym mis Medi.

The UKIP spokesperson, Michelle Brown.

Diolch, Lywydd, a phrynhawn da, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn 2016, cafwyd dau adroddiad am gau ysgolion. Dywedai un fod 157 ysgol wedi cau ledled Cymru dros y 10 mlynedd blaenorol—gyda thair o bob pump o'r ysgolion a gaewyd yn ysgolion gwledig. Dywedai'r llall fod 50 o ysgolion eraill wedi'u clustnodi i gael eu cau. Ar yr un pryd, mae awdurdodau lleol yn ceisio annog teuluoedd i symud i bentrefi, ac eto mae rhai ysgolion yn y pentrefi hynny mewn perygl o gau neu wedi cau eisoes. Beth arall y gallwch ei wneud i roi sicrwydd i rieni yng Nghymru na fydd eu hysgol leol yn cau yn y dyfodol agos?

Fe'ch cyfeiriaf at yr ateb a roddais i Darren Millar. Rwyf wedi dweud yn gwbl glir mai fy mwriad yw diwygio'r cod trefniadaeth ysgolion presennol i greu rhestr o ysgolion gwledig penodol a sefydlu rhagdybiaeth yn erbyn cau'r ysgolion hynny. Yn hollbwysig, hefyd, o ran addysg wledig, ni allwn orffwys ar ein bri drwy gadw sefydliadau ar agor. Mae angen i'r sefydliadau hynny ddarparu cyfle addysgol o'r radd flaenaf i blant gwledig. Nid yw adeiladau'n unig yn ddigon; mae'r ansawdd o fewn yr adeiladau hynny yn gwbl hanfodol i mi a dyna pam rydym wedi cyflwyno grant ysgolion bach er mwyn gallu cynorthwyo awdurdodau lleol i wella safonau mewn ysgolion bach, gwledig sy'n wynebu heriau penodol wrth gyflwyno'r cwricwlwm.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Nid oedd fy nghwestiwn yn ymwneud yn benodol ag ysgolion gwledig, mewn gwirionedd. Cymhlethais y mater i raddau, o bosibl, drwy sôn am ysgolion gwledig. Roedd fy nghwestiwn, mewn gwirionedd, yn ymwneud ag ysgolion lleol, hynny yw ysgolion y gall plant gerdded iddynt bob dydd. Mae plant sy'n teithio i'r ysgol mewn car yn dod i gysylltiad â chynnydd o 40 y cant mewn llygredd ar y daith honno, o gymharu â rhai sy'n cerdded. Mae mwy o gludo plant i'r ysgol ac oddi yno yn arwain at fwy o lygredd yn gyffredinol ac yng nghyffiniau'r ysgolion. A ydych yn cytuno â mi fod caniatáu i ysgolion gael eu cau yn mynd yn groes i hynny, gan fod hynny'n golygu bod angen i blant roi'r gorau i gerdded i'r ysgol a chael eu rhoi yng nghar eu rhieni neu gar rhywun arall i gael eu gyrru i'r ysgol? Mae'n mynd yn groes i honiadau Llywodraeth Cymru ei bod o ddifrif ynglŷn â mynd i'r afael â llygredd, gan fod yna nifer gynyddol o blant nad ydynt yn byw o fewn pellter cerdded i'w hysgol agosaf.

Buaswn yn annog pob rhiant ym mhobman, os ydynt yn byw o fewn pellter cerdded i'w hysgolion, i sicrhau bod eu plant yn defnyddio mesurau teithio llesol i fynychu ysgolion lleol. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi hynny drwy ddarparu grant llwybrau diogel i ysgolion—nid fy ngrant i ydyw, ond grant fy nghyd-Ysgrifennydd Cabinet sydd â'r adnoddau ar gyfer hynny—sy'n galluogi—. Yn fy etholaeth i, er enghraifft, yn Llanandras, gwn ein bod wedi gallu gosod palmentydd newydd a chroesfannau newydd i annog rhieni i wneud hynny, i gerdded gyda'u plant i'r ysgol. Wrth gwrs, mewn llawer o ardaloedd gwledig, mae hynny'n amhosibl. Mae fy mhlant yn mynychu ysgol oddeutu 25 milltir o'u cartref a chredaf y buaswn i, hyd yn oed, yn gofyn gormod ohonynt pe bawn yn disgwyl iddynt gerdded. Ond lle bo'n bosibl, buaswn yn annog rhieni ac awdurdodau lleol i weithio gyda'i gilydd i greu amgylchedd lle mae pobl yn dewis teithio'n llesol i'w hysgol, boed hynny drwy gerdded neu drwy feicio.

Wel, onid ydych—? Rydych newydd roi darlith imi ar gerdded i'r ysgol a llwybrau diogel i'r ysgol, ond nid ydych wedi ateb y cwestiwn mewn gwirionedd, gan nad oeddwn yn sôn am blant sy'n gallu cerdded neu deithio mewn rhyw ffordd ar eu liwt eu hunain, a gwneud ymarfer corff ar y ffordd i'r ysgol. Roeddwn yn sôn am blant sy'n cael eu rhoi mewn cerbydau i'w cludo i'r ysgol. Onid ydych yn credu eich bod yn gwrth-ddweud eich hun drwy orfodi rhieni, ar y naill law, i roi eu plant mewn car i gael eu gyrru i'r ysgol, ac ar yr un pryd, yn rhefru ar bobl ar y llaw arall i gadw allan o'u ceir a gwneud llai o deithiau?

Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod rheolau ynghylch mynediad at gludiant i'r ysgol wedi'u diffinio o dan Fesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008. Mae gan bob plentyn sy'n byw ddwy filltir o ysgol gynradd hawl i ddefnyddio cludiant yr awdurdod lleol. Mae gan bob plentyn sy'n mynychu'r ysgol uwchradd ac sy'n byw dair milltir o ysgol uwchradd hawl i ddefnyddio cludiant yr awdurdod lleol.

Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian.

Thank you very much. These are questions to the Minister for the Welsh language. Yesterday, my colleague the Member of Parliament for Dwyfor Meirionnydd, Liz Saville Roberts, appeared on the Daily Politics programme defending our language following the latest attack on our language by Rod Liddle. Unfortunately, we live in an age where such attacks are seen increasingly acceptable. Attacking the Welsh language, and therefore attacking Welsh speakers—you, me and a number of us here—that, in reality, is a hate crime. But, the law does not reflect that. The European Union has been supportive of minority languages in the UK and the rest of the EU and has acted in order to safeguard the Welsh language and other minority languages. So, what is the Welsh Government going to do to safeguard Welsh speakers from terrible attacks following the period after we leave the European Union?

Thank you very much. I do think it’s important that we condemn any attack on people who speak any language that is a minority language. I do think that the kerfuffle that’s been created hasn’t helped things particularly. The question is: how should we respond? I do think it’s important that we underline how complex it would be to do something in legislative terms in this area. But, I also think it's important that we understand that it isn't acceptable for journalists or anyone else to insult our language in that way.

Complex or not, it’s clear that there’s a need to look in detail at the situation following losing some of the safeguards that we have at the moment through being a member of the European Union.

Ensuring rights to users to receive services through the medium of Welsh is the basis of the 2011 Act and the standards that have followed that. The standards in health are deficient—they don’t provide anything in terms of the need for a service though the medium of Welsh in our hospitals and they don’t, either, place standards on a number of primary care providers, who are the main link between users and the health service.

Despite these deficient standards, it’s important that the Government moves on with safeguarding these rights through medical contracts, as has been promised. Also, it’s important to introduce all of the other standards that have been on the Minister’s desk, and that of your predecessor, and his predecessor, for a number of years. We’re still waiting for the standards relating to the housing sector, water, postal services, buses, trains a railways, gas and electricity, and telecommunications. Is it a lack of political will that’s behind this? Are you dragging your feet intentionally on this?

No. May I just say that it was important for me that I was in the House of Lords on Monday, protecting the charter of fundamental rights for languages? I do think and believe that that will be carried over and that that will provide some safeguards for us—legal safeguards that may otherwise have been removed.

In terms of your question on standards, you will be aware that the negotiations on what should happen in primary care are ongoing. Medical contracts—a great deal of work has been done on those already. One other thing we’re doing, of course, is that we’ve established a pilot with Working Welsh in order to ensure that we’re aware of what the problems are in terms of introducing these changes in primary care, just so that we can see how easy it would be, or otherwise, and how much support would be required in that area.

In terms of other standards, you will be aware that we intend to bring a new Welsh language Bill forward, and what’s important is that we do have some sort of assurance that what we have on the table will comply with any changes that we introduce. So, I don’t think it makes sense, at the moment, for us to bring new standards forward until we have far more clarity on what the future holds.

That is my concern, of course. The feeling is that the new legislation, whenever that is going to see the light of day, is holding things back substantially at the moment, and is, therefore, holding back the rights of Welsh speakers.

I mentioned that perhaps it’s political goodwill that’s behind this. Perhaps it’s a lack of staffing that's the problem in introducing the standards. I’m still awaiting an answer to a written question that I sent in January asking how many staff have been located specifically in the Welsh language unit, namely the staff that are responsible for preparing the regulations regarding the standards. When I asked you this in committee, you said that there were a number of people working on them—'loads', you said. When will I have a proper answer? I think that there aren’t loads working on the standards specifically in your Government at all, and that you’re ashamed to announce that there is only one—two, perhaps, at the most—doing this important and vital work. You look surprised, but I haven’t had an answer, so I can only speculate. 

Fair enough, but I think what’s important—. You have received a response from me. You'll be aware that staffing issues are issues for the Permanent Secretary, and I will push her to respond to you on your question. I do think it’s important that we now focus. If our target is to reach a million Welsh speakers, then I do think it’s crucially important that we emphasise the importance of promoting the language. And one thing that I do hope to see in future is that we change the emphasis; that we shift it from legislation to ensuring that people are able to use the Welsh language and that we promote the use of the Welsh language. That’s what’s important. You can’t force people to speak a language. We have to convince them that that’s the way forward, and that’s what I want to see happening in the future.

Diolch, David. Mae addysgu ieithoedd yn rhywbeth a werthfawrogir yn fawr yn ein hysgolion, a dyna pam y cyhoeddwyd y cynllun 'Dyfodol Byd-eang' yn 2015. Dair blynedd i mewn i'r cynllun hwn, ceir ymrwymiad ac uchelgais parhaus ar draws y system addysg i wella profiadau addysgu a dysgu ieithoedd tramor modern ar gyfer ein holl ddysgwyr.

Diolch am eich ateb, ond fel y gwyddoch, mae dirywiad anhygoel wedi bod mewn addysgu ieithoedd tramor modern yng Nghymru, fel yr amlygwyd gan y British Council. Yn anffodus, mae hynny hefyd yn wir mewn rhannau eraill o'r DU, ond yma yng Nghymru, rhwng 2002 a 2016, gostyngodd nifer y disgyblion sy'n astudio iaith dramor hyd at safon TGAU 48 y cant, gyda gostyngiad o 44 y cant ar lefel Safon Uwch. Felly, mae'r niferoedd absoliwt bellach yn gywilyddus o isel, ac mae amryw resymau wedi'u crybwyll am hyn, gan gynnwys goruchafiaeth pynciau gorfodol a hyd yn oed gweithrediad Bagloriaeth Cymru. Felly, sut y bydd prosiect 'Dyfodol Byd-eang' yn sicrhau unrhyw newid sylweddol? Oherwydd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae'r duedd yn dal i fod ar i lawr.

Diolch, David. Buaswn yn cytuno â chi fod mwy o waith y gallwn ei wneud i sicrhau bod mwy o blant yn manteisio ar y cyfle i astudio ieithoedd tramor modern ar lefel TGAU. Un o'r prosiectau sydd wedi cael cryn lwyddiant yn cyflawni'r nod hwnnw, ac un a ariennir gan Lywodraeth Cymru, yw'r prosiect mentora myfyrwyr a weithredir ar y cyd â phrifysgolion Caerdydd, Abertawe, Bangor ac Aberystwyth, a bydd yn dechrau ar ei bedwaredd flwyddyn eleni. Mae'r prosiect yn cynnig ymyrraeth wedi'i thargedu i gynyddu'r nifer sy'n astudio ieithoedd tramor modern ar lefel TGAU mewn ysgolion drwy wella ymgysylltiad disgyblion â myfyriwr mentora'r brifysgol. Yn 2016-17, parhaodd 50 y cant o'r holl ddisgyblion a fentorwyd i ddysgu hyd at lefel TGAU o gymharu â chyfartaledd cenedlaethol o lai nag 20 y cant, felly gwyddom fod y prosiect hwnnw'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol.

Yr hyn y gallaf ei ddweud, fodd bynnag—a hoffwn gymryd y cyfle hwn, Lywydd, i longyfarch y safonau uchel a gyflawnir gan y myfyrwyr sy'n mynd yn eu blaenau i astudio'r pwnc hwn. Nawr, nid wyf yn arbennig o hoff o gymharu â dros y ffin, ond mae'n deg dweud bod canlyniadau TGAU y llynedd wedi dangos bod Cymru wedi perfformio'n well o ran graddau A* ac wedi perfformio'n well o ran graddau A* i C mewn Sbaeneg, Ffrangeg ac Almaeneg na myfyrwyr dros y ffin yn Lloegr. Felly, pan fo myfyrwyr yn astudio'r pynciau hyn, maent yn rhagori.

Question 4, Rhianon Passmore. 

Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar, fe ysgrifennoch chi at ysgolion yn Islwyn i roi gwybod iddynt ynglŷn â—

Mae angen ichi ofyn y cwestiwn sydd ar y papur trefn.

Dyna'r cwestiwn sydd gennyf o fy mlaen.

Ie, dyna'r cwestiwn.

Fe lwyddais yn y pen draw.

Drwy'r grant datblygu disgyblion rhanbarthol, rydym yn parhau i fuddsoddi symiau digynsail o arian—yn yr achos hwn, £187 miliwn dros y ddwy flynedd nesaf—i gynorthwyo ysgolion ledled Cymru i wella canlyniadau i'n dysgwyr dan anfantais. Mae Islwyn yn elwa o'r dyraniad rhanbarthol o dros £19 miliwn y flwyddyn i'r Gwasanaeth Cyflawni Addysg dros y cyfnod hwn.

Iawn. Diolch. Mae'r grant amddifadedd disgyblion ar gyfer y dysgwyr ieuengaf—disgyblion tair i bedair oed—wedi cynyddu o £600 i £700, gan adeiladu ar ddyblu'r cymorth ariannol y llynedd o £300 i £600 y dysgwr yn y blynyddoedd cynnar, mewn gwrthgyferbyniad llwyr â Llywodraeth Dorïaidd y DU sy'n anrheithio cymorth ar gyfer dysgwyr tlotach. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu, felly, pa wahaniaeth y bydd buddsoddiad parhaus yn y grant amddifadedd disgyblion yn ei wneud yn ysgolion Islwyn, a pha effaith y cred Llywodraeth Cymru y bydd hynny'n ei chael ar ddysgwyr dan anfantais yng nghymunedau Islwyn?

Fe'i gelwir bellach yn grant datblygu disgyblion, gan ein bod yn awyddus i ganolbwyntio ar brif ddiben y grant hwn, sef datblygu cyfleoedd i rai o'n dysgwyr mwyaf difreintiedig. Yr hyn a wyddom, Rhianon, drwy dargedu buddsoddiad yn ein blynyddoedd cynnar, gyda'n dysgwyr ieuengaf, yw y gallwn fynd i'r afael ag effeithiau amddifadedd ar eu canlyniadau addysgol hyd yn oed yn gynt. Mae gennyf gryn dipyn o hyder yn y grant datblygu disgyblion. Os siaradwch ag athrawon, ac rwy'n siŵr eich bod yn gwneud hynny yn eich etholaeth, maent yn gwbl ymwybodol o'r gwahaniaeth y mae'r arian hwn yn ei wneud. Rydym yn gweld mwy a mwy o ysgolion cynradd â disgyblion sydd â hawl i gael prydau ysgol am ddim—maent yn perfformio ar lefel gystal â'u cymheiriaid mwy cefnog, ac yn wir, mewn rhai ysgolion cynradd, rydym hyd yn oed yn gweld plant ar brydau ysgol am ddim yn perfformio'n well na'u cymheiriaid mwy cefnog.

Bydd rhieni plant o dan anfantais oherwydd tlodi yn Islwyn wedi eu siomi wrth glywed am benderfyniad Llywodraeth Cymru i gael gwared ar y grant gwisg ysgol i deuluoedd tlawd. Yr wythnos diwethaf, methodd y Prif Weinidog roi sicrwydd ynglŷn â chyllid a chymhwystra eich cynllun newydd arfaethedig. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch gadarnhau na fydd unrhyw ostyngiad yn y cyllid a ddarperir ar gyfer gwisgoedd ysgol o dan eich cynllun newydd ac y bydd pob disgybl blwyddyn 7 sy'n cael prydau ysgol am ddim yn parhau i fod yn gymwys ar gyfer y grant gwisg ysgol hefyd?

Diolch am eich cwestiwn, Oscar. Rwy'n awyddus iawn i fynd i'r afael ag effaith anfantais ar addysg plant mewn amrywiaeth o ffyrdd, ac i rai teuluoedd, mae cymorth gyda'r wisg ysgol yn bwysig iawn. Ond fel y clywsom ddoe, mewn cwestiwn i'r Prif Weinidog gan Julie Morgan, mae yna ffyrdd eraill lle na all cymunedau mwy difreintiedig fanteisio ar yr ystod lawn o gyfleoedd a allai fod ar gael iddynt, a gall hynny effeithio'n uniongyrchol ar allu'r dysgwr i wneud cynnydd. Dyna pam yr wyf fi a fy swyddogion yn gweithio ar grant newydd ar hyn o bryd i gymryd lle'r hyn a alwyd gynt yn grant gwisg ysgol. Bydd yn cynnwys mynediad at gymorth ar gyfer gwisgoedd ysgol, ond rwyf hefyd yn awyddus i sicrhau y gall y grant hwnnw roi mwy o hyblygrwydd i rieni, er enghraifft, sydd heb y gallu ariannol, efallai, i ganiatáu i'w plentyn fynd ar drip ysgol neu i ganiatáu i'w plentyn gymryd rhan mewn gweithgareddau allgyrsiol, a allai effeithio ar eu canlyniadau. Felly, bydd grantiau ar gyfer gwisgoedd ysgol yn parhau, ond rwy'n bwriadu ymestyn y grant i ddarparu ar gyfer amrywiaeth ehangach o gyfleoedd na all disgyblion o gefndiroedd difreintiedig gymryd rhan ynddynt o bosibl.

Diolch, Mick. Mae addysg yn un ffordd o fynd i'r afael â gamblo cymhellol. Un o'r argymhellion yn adroddiad Prif Swyddog Meddygol Cymru oedd darparu rhagor o wybodaeth i bobl sy'n gyfrifol am iechyd a lles plant a phobl agored i niwed ynglŷn â'r niwed posibl y gall gamblo ei achosi.

Diolch am eich ateb. Tybed a allwch fynd ychydig ymhellach. Yr hyn a wyddom, gan y Comisiwn Hapchwarae, yw bod oddeutu 0.5 miliwn o ddisgyblion ledled Cymru a Lloegr, rhwng 11 a 15 oed, bellach yn gamblo ar sail wythnosol. Byddai hynny'n cyfateb i oddeutu 25,000 o blant yng Nghymru rhwng 11 a 15 yn gamblo ar sail wythnosol, gyda nifer ohonynt bellach yn gamblwyr cymhellol. Yng ngoleuni adroddiad y prif swyddog meddygol, tybed a fyddwch yn cyfarfod gyda'r prif swyddog meddygol i ddatblygu strategaeth, fel rhan o strategaeth iechyd y cyhoedd yn gyffredinol, i fynd i'r afael â phroblem gamblo gynyddol ar gyfer y dyfodol ymhlith ein plant, sy'n gweithio ac yn byw mewn amgylchedd lle mae gamblo, drwy bethau fel chwaraeon, bron â bod wedi'i normaleiddio yn ein cymdeithas ac yn creu heriau gwirioneddol inni ar gyfer y dyfodol rwy'n credu.

Rwy'n deall eich pryderon, Mick. Fe fyddwch yn gwybod bod arweinydd y tŷ ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi cytuno'n ddiweddar i ysgrifennu at yr Awdurdod Safonau Hysbysebu ynghylch y pwynt penodol hwnnw ynglŷn â chyffredinolrwydd hysbysebion gamblo. Mae nawdd gan gwmnïau gamblo yn broblem gan fod llawer iawn o blant yn eu gweld. Rwy'n falch iawn o roi gwybod i chi fod arolwg rhwydwaith ymchwil ymddygiad iechyd mewn plant oedran ysgol ar gyfer arolwg 2017-2018 wedi cynnwys cwestiynau ar gamblo, fel y gallwn sicrhau gwell dealltwriaeth gan y plant eu hunain ynglŷn â'r effaith y gall gamblo ei chael arnynt fel unigolion, ac mae'n rhoi data sylfaen inni allu gweithredu go iawn.

Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn defnyddio ein cyfleoedd drwy elfen addysg bersonol a chymdeithasol ein cwricwlwm presennol i allu ystyried peryglon gamblo gyda'n plant a phobl ifanc, ac fe fyddwch yn ymwybodol, wrth inni ddatblygu ein cwricwlwm newydd, fod cyfleoedd ym maes dysgu a phrofiad newydd iechyd a lles i ysgolion fynd i'r afael â'r materion hyn ond hefyd drwy ein maes dysgu a phrofiad rhifedd, lle buaswn yn disgwyl i ysgolion siarad am lythrennedd ariannol a sut i wneud dewisiadau cadarnhaol ynglŷn â sut rydych yn defnyddio eich arian.

Drwy ein rhwydwaith ysgolion iach, yn ogystal â'n hyb profiadau niweidiol yn ystod plentyndod, rydym hefyd yn arfogi ein hysgolion yn well i ymdopi â materion sy'n ymwneud â gamblo cymhellol os ydynt yn dod yn ymwybodol o hynny yng nghymuned yr ysgol. Credaf fod llawer o bethau y gallwn eu gwneud yn drawslywodraethol, boed ym maes iechyd a gofal cymdeithasol neu gynllunio, i fynd i'r afael â'r agenda hon yn uniongyrchol.

Rhannaf y pryderon a fynegwyd gan Mick Antoniw ac rwy'n cytuno'n llwyr ag ef fod angen inni roi rhagor o gamau ar waith yn ein hysgolion i fynd i'r afael â gamblo cymhellol. Un o'r pryderon a gafodd ei ddwyn i fy sylw yw bod tasg Bagloriaeth Cymru wedi'i rhoi i rai disgyblion yng Nghymru yn gofyn iddynt ddychmygu sut deimlad yw ennill y loteri a gwario'r arian hwnnw. Nawr, ymddengys i mi fod hynny'n gwbl anaddas o ran annog pobl i ddychmygu tasg o'r fath, ac mae'n mynd yn groes i'r negeseuon ynglŷn ag iechyd y cyhoedd y dymunwn eu lledaenu fel cenedl i'n pobl ifanc. Felly, pa gamau y byddwch yn eu cymryd i weithio gyda CBAC, Cymwysterau Cymru ac eraill i sicrhau bod gamblo'n cael ei ddileu o'n holl arholiadau, ein holl werslyfrau, o ran ei hyrwyddo yn y ffordd hon a bod yr unig neges a welant ynglŷn â gamblo yn un negyddol?

Diolch am hynny, Darren. Buaswn yn disgwyl i bob cwestiwn arholiad a holl dasgau Bagloriaeth Cymru gael eu hysgrifennu mewn modd addas. A gaf fi ddweud yn gwbl glir mai'r hyn rydym yn sôn amdano yma yw gamblo cymhellol a chydnabod hynny fel mater iechyd, mater o ddibyniaeth, yn union fel y mae modd bod yn gaeth i bethau eraill? Credaf fod angen inni fod yn weddol ofalus wrth gymharu chwarae'r loteri â gamblo cymhellol. Rwy'n credu bod angen inni fod yn weddol ofalus ynglŷn â hynny, ond buaswn yn disgwyl i bob cwestiwn ym mhob papur arholiad fod wedi'u hysgrifennu mewn ffordd sy'n addas i'r plant sy'n eu darllen ac sy'n defnyddio'r adnoddau hynny.

Yn ychwanegol at y sylwadau hynny—ac rwy'n cytuno â'r holl sylwadau hyd yn hyn—byddai Mick Antoniw yn gwybod bod astudiaeth ddiweddar gan Brifysgol De Cymru wedi dangos nad yw un o bob pedwar gamblwr yn ystyried eu hunain yn gamblwyr, ac mae hynny'n cynnwys plant hefyd. Felly, gan bwyso ymhellach ar y mater hwn o addysg mewn ysgolion, yn amlwg mae fy nghyd-Aelod Bethan Sayed eisoes wedi crybwyll egwyddorion addysg ariannol a fyddai'n cynnwys addysg o'r fath, ond mae angen inni bwysleisio hyn yn gryf fel y crybwyllwyd eisoes, oherwydd natur lechwraidd y diwydiant gamblo yn gwthio'i hun i bob agwedd ar fywyd ac yn ceisio normaleiddio'r peth. Nid yw bod yn gamblwr yn normal, a buaswn yn gwerthfawrogi eich cefnogaeth ar y mater.

Dai, rydych yn llygad eich lle: mae angen inni ystyried y materion hyn y tu hwnt i faes dysgu a phrofiad iechyd a lles yn unig. Bydd addysg ariannol yn elfen allweddol yn y cwricwlwm newydd, gan gynnig darpariaeth gref i gynorthwyo dysgwyr i ddatblygu eu sgiliau ariannol, gan gynnwys rheoli eu harian. Bûm yn ddigon ffodus yn ddiweddar i fynychu ysgol arloesi yn eich rhanbarth, ysgol Olchfa, dosbarth mathemateg blwyddyn 8, lle roeddent yn sôn am y system dreth a sut y byddech yn rheoli eich arian ac yn cyfrifo eich dyledion treth. Felly, rydym eisoes yn gweld gwersi yn hyn o beth ar lawr gwlad yn ein hysgolion ar hyn o bryd, ac wrth gwrs, wrth inni agosáu at ddefnydd statudol o'r cwricwlwm, buaswn yn disgwyl gweld mwy o hynny. Roedd yn hollol wych gweld dysgwyr cymharol ifanc yn eu gyrfa addysg uwchradd yn meddu ar y gallu i ddatblygu eu sgiliau rhifedd a dysgu a deall ar yr un pryd sut y mae treth yn gweithio a chael trafodaeth foesol iawn mewn gwirionedd ynglŷn ag a ddylid codi mwy neu lai o dreth ar bobl.

Diolch, Julie. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth—. O, mae'n ddrwg gennyf, eich llinell chi yw honno. [Chwerthin.] Fi yw Ysgrifennydd y Cabinet. [Chwerthin.] Am funud, anghofiais pwy oeddwn ac roeddwn yn ôl draw yn y fan yna, Lywydd. Rwyf newydd wneud fel Rhianon Passmore. [Torri ar draws.] Wyddoch chi byth. Wyddoch chi byth.

Julie, rwy'n falch o ddweud—[Chwerthin.]—y bydd band A o raglen addysg ac ysgolion unfed ganrif ar hugain yn cynnwys buddsoddiad o dros £164 miliwn mewn ysgolion yng Nghaerdydd dros y pum mlynedd a ddaw i ben yn 2019—a allai fod ar ôl i mi ddod i ben yn y lle hwn, o bosibl. [Chwerthin.] Mae amlen ariannu o £284 miliwn ychwanegol wedi'i chymeradwyo mewn egwyddor ar gyfer rhaglen band B, a fydd yn dechrau yn 2019.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb. Roeddwn yn falch iawn o ymweld yr wythnos diwethaf â'r safle newydd ar gyfer ysgol gynradd Gabalfa ac Ysgol Glan Ceubal yn fy etholaeth i, Gogledd Caerdydd, ar gyfer seremoni gosod y garreg gopa yr wythnos diwethaf. Dyma ysgol gynradd cyfrwng Saesneg ac ysgol gynradd cyfrwng Cymraeg, sydd wedi'u cydleoli, ac mae'r adeilad wedi'i ddylunio yn y fath fodd fel bod ganddo gyfleusterau cyfunol ar gyfer amser cinio ac amser chwarae. Tybed a oedd yna unrhyw gynlluniau eraill ar gyfer ysgolion o'r fath ledled Cymru, lle lleolir yr ysgol Gymraeg a'r ysgol Saesneg ar yr un safle.

Rwy'n siŵr fod enghreifftiau eraill i'w cael lle mae gennym gyfleusterau wedi'u cydleoli fel hynny. Yr hyn y mae rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn ein caniatáu i wneud yw darganfod ffyrdd newydd ac arloesol o ddarparu lleoedd mewn ysgolion, boed mewn lleoliadau a rennir, neu'r nifer gynyddol o ysgolion pob oed, lle yr addysgir plant ar yr un campws o'r adeg pan fyddant yn dair oed yr holl ffordd hyd at 18 oed mewn rhai achosion. Mae'r buddsoddiad digynsail hwn mewn adeiladau ysgolion, y mwyaf ers y 1960au, yn rhoi cyfle inni ddarparu amrywiaeth eang o opsiynau i awdurdodau lleol o ran ffyrdd o ddarparu cyfleusterau addysgol. Ac un o'r ffyrdd rydym yn ystyried achosion a gyflwynir, fel y dywedais yn gynharach wrth Simon Thomas, yw mynediad cymunedol at y cyfleusterau hynny, ac i raddau cynyddol, wrth inni weithio gyda'n gilydd ar draws y Llywodraeth ar y cynnig gofal plant, y gallu i weld a allwn gyfuno cyfleusterau addysg a gofal plant yn ein hadeiladu newydd hefyd.

Weinidog, mae ysgolion yr unfed ganrif ar hugain wedi cynnig cyfle i awdurdodau lleol weithio gyda'r Llywodraeth ar ailddatblygu eu hystâd ysgolion. Efallai eich bod yn ymwybodol o'r cynlluniau i gau ysgol fach wledig ym Mro Morgannwg, ysgol Llancarfan, a symud i safle newydd ym mhentref y Rhws. Un o'r pryderon—

Cwestiwn am Gaerdydd yw hwn.

Ardal Canol De Cymru—ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Roeddwn o dan yr argraff fod Caerdydd yn rhan o Ganol De Cymru. Mae'n ddrwg gennyf, Lywydd.

Nid yw Bro Morgannwg.

Mae'n rhan o Ganol De Cymru.

Mae'r cwestiwn yn ymwneud â Chaerdydd.

Tynnaf y cwestiwn yn ôl, felly.

Question 7, Dawn Bowden.

Diolch, Dawn. Cyllidebwyd y byddai gwariant gros ysgolion ym Merthyr Tudful y llynedd dros £50 miliwn. Mae hynny 3 y cant yn uwch nag yn 2016-2017. Dirprwyodd Merthyr Tudful 87 y cant o'r cyllid i ysgolion, gan roi cyllideb ddirprwyedig o dros £43 miliwn. Dyna gynnydd o 4 y cant o gymharu â'r flwyddyn flaenorol, ac rwy'n falch o ddweud mai dyna oedd y cynnydd canrannol mwyaf a welsom mewn unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru.

Yn wir, a gwn fod gan Lywodraeth Cymru ymrwymiad hirdymor i gyllid ysgolion, er gwaethaf rhaglen gyni barhaus Llywodraeth y DU, ac mae'r setliad llywodraeth leol eleni, fel yr amlinellwyd gennych eisoes, wedi adlewyrchu hyn. Fodd bynnag, gwyddom hefyd fod awdurdodau lleol wedi dadlau'n llwyddiannus na ddylid clustnodi cyllid addysg, ac rwy'n sylweddoli bod llawer o'r arian hwnnw'n cael ei ddefnyddio bellach ar eu cyllidebau ysgolion. Mae'n fater iddynt hwy yn llwyr. Serch hynny, roeddwn yn bryderus wrth weld bod Cyngor Merthyr Tudful, er gwaethaf yr hyn a ddywedasoch, wedi torri eu cyllideb ysgolion i bob pwrpas, ac ysgolion yn cael eu cynghori bod yn rhaid iddynt wneud oddeutu £400,000 o arbedion yn y flwyddyn ariannol hon, gyda rhagor i ddod. Nawr, gan fod gwasanaeth addysg Merthyr Tudful wedi bod o dan fesurau arbennig tan 2016, a allwch roi sicrwydd i mi eich bod yn monitro anghenion ysgolion ym Merthyr Tudful yn agos fel nad ydym yn caniatáu i'r sefyllfa honno ddirywio unwaith eto?

Diolch, Dawn. Rydych yn llygad eich lle yn dweud mai awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am gyllid ysgolion, ac yn wir, nodir hynny yng nghyfraith bresennol Cymru. Fe fyddwch hefyd yn gwybod bod gan Estyn, yr arolygiaeth annibynnol, rôl i'w chwarae nid yn unig yn arolygu ysgolion unigol, ond hefyd yn arolygu perfformiad awdurdodau addysg lleol unigol. Maent wedi treialu fframwaith arolygu newydd, y cyntaf ohonynt yng Nghastell-nedd Port Talbot, ac mae honno'n ffordd dda iawn inni allu sicrhau perfformiad awdurdodau addysg lleol.

Rwy'n ymwybodol fod angen cadw llygad barcud ar rai awdurdodau sydd wedi bod yn destun mesurau arbennig yn ddiweddar, ac wrth gwrs, fe fyddwch yn gwybod mai un o'r rhesymau pam ein bod yn gweithio mewn partneriaeth â haen ganol y consortia rhanbarthol yw er mwyn sicrhau bod cymorth o ansawdd uchel ar gael i wella ysgolion yn yr ardal honno, yn hytrach na'i fod wedi'i wasgaru ar draws yr holl awdurdodau lleol.

Ond a gaf fi gymryd y cyfle hwn? Rwy'n deall bod cyllidebau o dan bwysau ledled Cymru, nid ym Merthyr Tudful yn unig, ond er hynny, nid yw ysgolion yn caniatáu i hynny rwystro eu huchelgais ar gyfer eu plant. Yn ddiweddar, cefais gyfle i ymweld ag Ysgol Uwchradd Afon Tâf, ac roeddwn yn edmygu'r rhaglen ddarllen cyflym y maent wedi'i chyflwyno yn yr ysgol honno, ac sydd wedi arwain at gynnydd anferth yn lefel llythrennedd y disgyblion. A'r wythnos diwethaf, yn yr ŵyl—yr ŵyl lythrennedd a gynhaliwyd ym Merthyr Tudful—cefais gyfle i siarad â nifer o'r disgyblion a fynychodd yr ŵyl. Roedd yn galonogol iawn gweld bechgyn ifanc, y gwyddom eu bod yn arbennig o heriol mewn perthynas â darllen, fel y gwyddom, yn siarad mor huawdl am eu cariad at ddarllen, y llenyddiaeth a'r llyfrau y maent yn eu dewis ar hyn o bryd, a'u brwdfrydedd. Ac nid yn unig eu brwdfrydedd ynglŷn â llyfr unigol, ond eu dealltwriaeth eu bod, drwy ymarfer eu darllen, defnyddio'r cyfle hwn, yn rhoi'r cyfle gorau posibl iddynt hwy eu hunain, nid yn unig yn Saesneg, ond mewn gwirionedd, i gael mynediad at y cwricwlwm cyfan. Rwy'n cymeradwyo ysgolion fel hyn nad ydynt yn defnyddio cyfnod ariannol anodd fel esgus i beidio â chyflwyno dulliau newydd ac arloesol yn eu hysgolion. Dylid eu canmol.

Ysgrifennydd y Cabinet, fe ddywedoch yn gynharach fod gan bob plentyn sy'n mynychu'r ysgol uwchradd hawl i gael cludiant am ddim, ond does bosibl fod hynny'n wir am blant sy'n mynychu'r chweched dosbarth. Ac yn achos Merthyr Tudful, os mai yng ngholeg Merthyr Tudful yn unig y bydd darpariaeth chweched dosbarth ar gael ar gyfer y grŵp oedran hwnnw, a yw'n briodol, mewn gwirionedd, i'r Cyngor ymgynghori ar wneud i'r holl blant yn y grŵp oedran hwnnw dalu am eu cludiant i'r un safle hwnnw?

Mae'n ddrwg gennyf. Rwy'n ymddiheuro i Mr Reckless os nad eglurais hyn yn ddigon clir yn fy ateb i Michelle Brown. Mae'r Mesur teithio gan ddysgwyr yn darparu cludiant am ddim ar gyfer plant oedran ysgol gorfodol hyd at 16 oed. Ar gyfer dysgwyr ôl-16, gall awdurdodau lleol unigol wneud darpariaethau os barnant fod hynny'n addas, a cheir ymagwedd gymysg gan awdurdodau lleol ledled Cymru.

Diolch, Bethan. Awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am gynllunio lleoedd ysgol. Wrth gynnig newidiadau sylweddol i ysgolion, mae'n rhaid i awdurdodau lleol a chynigwyr eraill gydymffurfio gyda'r cod trefniadaeth ysgolion a grybwyllir yn aml, ac mae'n rhaid iddynt ystyried amrywiaeth o ffactorau—a buddiannau dysgwyr yw'r brif ystyriaeth.

Diolch am eich ateb. Rwyf wedi codi'r mater hwn gyda chi yma o'r blaen mewn perthynas â'r cynnig i gau Ysgol Gyfun Cymer Afan yn fy rhanbarth, ac fe'ch clywais yn siarad yn gynharach ynglŷn â'r dewis o deithio llesol ar gyfer dysgwyr. Ond yn yr achos hwn, os yw ysgol Cymer Afan yn cael ei chau a bod disgwyl iddynt deithio bron i 10 milltir i Gymla neu Margam, gallai hynny olygu nad oes ganddynt y dewis hwnnw. Yn amlwg, mae'n rhaid i asesiadau llesiant cenedlaethau'r dyfodol ystyried trafnidiaeth gynaliadwy, felly rwy'n ceisio deall pa drafodaethau a gawsoch gyda Chomisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru i sicrhau, pan nad yw'r opsiwn o drafnidiaeth gynaliadwy ar gael, beth yn union sy'n digwydd i'r plant hynny a'u lles.

Nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau gyda'r comisiynydd ynglŷn â'r pwnc penodol hwnnw. Mae'r cod trefniadaeth yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol gynnal asesiad effaith mewn perthynas â lles dysgwyr. Mae hefyd yn darparu amseroedd dangosol o ran yr hyn a fyddai'n cael ei ystyried yn gyfnod teithio nad yw'n addas ar gyfer plant, ond mater i'r awdurdod lleol unigol, wrth iddo gynnal ei ymgynghoriad â phobl leol, yw sicrhau ei fod yn gwneud hynny'n unol â Deddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) 2013 a'r cod.

Ysgrifennydd y Cabinet, gwn fod dyfodol ysgolion bach gwledig a lled-wledig wedi bod yn fater enfawr yn eich etholaeth, ac mae'r cynghorydd Brigitte Rowlands, sy'n cynrychioli ward Mawr yn Abertawe, yn wynebu'r un math o heriau yn awr ag a wynebwyd gennych chi yn y gorffennol, gan fod dwy ysgol yno wedi'u clustnodi ar gyfer eu cau—os caf ei roi felly? Rwy'n cydnabod bod yr awdurdod lleol mewn sefyllfa annifyr, ond rwyf hefyd yn cydnabod bod nifer sylweddol o'n hysgolion llai ledled Cymru bellach naill ai wedi cau neu yn y broses o gau, gan adael nifer llai o lawer o ysgolion bach sydd wedi goroesi'r prawf 90 o ddisgyblion, os mynnwch. Clywais eich atebion i gwestiynau cynharach yn y sesiwn hon, ond bellach, mae angen inni ystyried diwygiadau, os mynnwch, i'r canllawiau 90 o ddisgyblion, i bob pwrpas, er mwyn darparu ar gyfer y ffaith nad lleoedd gwag yw'r brif ddadl bob tro dros gadw ysgolion ar agor, ac y gallai ystyriaethau eraill fod yn bwysicach?

Y brif ystyriaeth a ddylai fod gan bob awdurdod lleol wrth gynllunio lleoedd ysgolion ac wrth feddwl am drefniadaeth ysgolion yw buddiannau'r dysgwr ac ansawdd yr addysg y gall y sefydliad hwnnw ei chynnig i bobl ifanc. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r atebion a roddais yn gynharach. Rydym yn bwrw ymlaen â'r broses o ddynodi rhestr o ysgolion gwledig, a rhagdybiaeth wedyn yn erbyn eu cau. A yw hynny'n golygu na fydd unrhyw newidiadau byth? Mae'n rhaid imi fod yn onest ac yn glir gyda phobl: nac ydy. Ond yr hyn a olyga yw y bydd yn rhaid i'r awdurdod lleol ddangos eu bod wedi dihysbyddu pob opsiwn arall ac wedi ystyried pob opsiwn arall cyn gwneud penderfyniad i gau ysgol wledig arbennig o fach.

Yn hollbwysig, fel y dywedaf, mae angen inni gefnogi darpariaeth addysg wledig hefyd. Ceir heriau penodol ynghylch cynnal safonau uchel, yn enwedig mewn ysgolion cynradd gwledig bach. Felly, er enghraifft, rydych chi a minnau'n gwybod am ysgolion, efallai, lle mae gan yr athro dosbarth ddisgyblion blwyddyn 4, blwyddyn 5 a blwyddyn 6 mewn un ystafell ddosbarth, ac mae hynny'n creu heriau penodol mewn perthynas â gwaith gwahaniaethol, er enghraifft. Dyna pam yr ydym wedi darparu grant ysgolion gwledig bach y gall awdurdodau lleol wneud cais amdano fel y gallant ystyried dulliau arloesol o gefnogi ansawdd addysg yn ein hysgolion gwledig bach, gan fod eu cadw ar agor yn un peth, ond mae'n rhaid iddynt gynnig cyfleoedd gwych i'n pobl ifanc.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn eich ymatebion i Suzy Davies a Bethan Jenkins, fe sonioch am fuddiannau'r dysgwr a lles y dysgwr, a chefnogaf hynny'n llwyr. Ond wrth gwrs, mae lles y dysgwr hefyd yn dibynnu ar les y gymuned y mae'r dysgwr yn byw ynddi ac yn cael ei addysg ynddi, ac fel y nodwyd, cafwyd cynnig i gau ysgol Cymer Afan gyda disgyblion yn cael eu cludo a'u trosglwyddo 10 milltir i ffwrdd. Mae'r profiad a gânt o fynd adref ar ôl ysgol—mewn geiriau eraill, maent yn aml yn aros i gymryd rhan mewn gweithgareddau ar ôl ysgol, ac mae hynny'n rhan bwysig o les y dysgwr, gallu gwneud hynny—yn golygu y bydd anawsterau gyda'r agwedd honno. Pan fyddwch yn ystyried hyn, oherwydd gallai'n hawdd ddod ar draws eich desg, a wnewch chi hefyd ystyried lles y gymuned a lles y dysgwr y tu hwnt i'r profiad addysgol yn yr ysgol ei hun? A wnewch chi hefyd ystyried, efallai, a oes angen cynnal ymgynghoriad o dan y canllawiau ad-drefnu ysgolion newydd, yn hytrach na'r hen rai?

A gaf fi roi sicrwydd i David, ac yn wir, i'r holl Aelodau yma fod unrhyw geisiadau i gau ysgol sy'n cyrraedd fy nesg yn cael eu craffu'n fforensig, yn unol â chyfraith a chanllawiau statudol presennol Cymru?

Wrth gynnal cymhorthfa ym Maesteg, gofynnodd rhieni i mi ynglŷn â chau ysgolion yn eu hardal. Dywedasant nad oedd digon o blant yn byw yn yr ardal leol i lenwi lleoedd yr ysgol fawr newydd sy'n cael ei hadeiladu ym Mhort Talbot, ac o ganlyniad i hynny, fod plant yn dod o ardaloedd llawer pellach a disgwylir iddynt lenwi'r lleoedd hyn. Roeddent yn bryderus y byddai rhai o'r plant sy'n byw yn bell ar y bws ysgol am bron i ddwy awr mewn un diwrnod. Felly, pa drafodaethau a gawsoch gyda'r rhieni sy'n mynegi'r pryderon hyn, ac onid ydych yn cytuno fod hyn yn disgwyl gormod gan rieni a phlant?

Buaswn yn annog pawb, ac rwy'n siŵr eu bod eisoes—os oes ganddynt bryderon ynghylch yr hysbysiad statudol a roddwyd gan Gastell-nedd Port Talbot, mae angen iddynt gymryd rhan yn yr ymgynghoriad hwnnw. Fel y dywedais yn gynharach, mae rhywfaint o ganllawiau ar gael sy'n sôn am amseroedd teithio tybiannol, yr hyn a fyddai'n cael ei ystyried yn amser rhy hir i blentyn deithio i gael addysg, ond ni allaf roi unrhyw sylwadau pellach ar unrhyw gynigion penodol, rhag ofn y byddant yn dod yma i Lywodraeth Cymru i mi eu hystyried.

Thank you. I’m in close contact with campaigners who are very concerned about consultations on the closure of a number of rural schools on Anglesey. I do understand the pressure on the council and I would like you to consider one element of those pressures, namely that one set of your officials, to all intents and purposes, is promoting the closure of rural schools by suggesting that funding from the twenty-first century schools programme won’t be available unless the local authority presents new building proposals that include the closure of existing schools. And on the other hand, you have officials who are completing the work on the new school organisation code, which will set a prejudice in favour of keeping rural schools open. In the current case on Anglesey, we need a new school in Llangefni and the expansion of the school too, but the conclusion that the council has come to is that as part of that, they would have to close other schools—Bodffordd, Henblas and Talwrn are being considered for closure. Are you in a position to tell the council that those two things, namely the availability of funding for a new school and the need to close existing rural schools, do not have to be linked together and that one isn’t dependent on the other?

Rhun, mater i'r awdurdod lleol ar Ynys Môn yw cynllunio eu lleoedd ysgolion, ond gadewch imi ddweud yn gwbl glir: caiff unrhyw gais am arian cyfalaf o dan raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain ei farnu yn ôl meini prawf, ei archwilio gan fwrdd allanol i Lywodraeth Cymru, gyda phobl annibynnol yn ystyried gwerth y cais unigol hwnnw, ac nid wyf yn ymwybodol o geisiadau'n seiliedig ar angen i gau ysgolion fel arall. O ran argaeledd rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain i adeiladu ysgolion newydd, mae'r rhaglen ar gael er mwyn adnewyddu safleoedd ysgolion presennol, ysgolion newydd, yn ogystal ag ysgolion a gyfansoddwyd o'r newydd, a cheir enghreifftiau o'r tri ledled Cymru, lle y defnyddir yr arian i adnewyddu ysgol sy'n bodoli eisoes, i adeiladu ysgol newydd yn lle'r un sydd yno, neu mewn rhai achosion—a bûm ar Ynys Môn yn agor rhai ohonynt yn ddiweddar—lle y cafodd ysgolion eu huno i greu ysgol fro gyda chyfleusterau newydd.

Diolch, Lynne. Mae 'Addysg yng Nghymru: Cenhadaeth ein Cenedl' yn nodi ein hymrwymiad i sicrhau bod pob dysgwr yng Nghymru yn cael eu cynorthwyo i gyflawni eu potensial llawn. Gan weithio gyda phartneriaid, rydym yn benderfynol o oresgyn yr heriau penodol sy'n wynebu rhai grwpiau o ddysgwyr, gan gynnwys dysgwyr sy'n Sipsiwn, Roma a Theithwyr, nad yw eu cyflawniad, er enghraifft, yn 16 oed, yn cyrraedd lle y byddai unrhyw un ohonom yn dymuno'i weld.

Diolch. Fel y gwyddoch, ymwelais â gwasanaeth addysg Teithwyr Torfaen yn ysgol Gorllewin Mynwy yn ddiweddar, ac roedd yn wych gweld pa mor dda y mae'r bobl ifanc hynny'n gwneud, sut y maent yn cael cymwysterau da iawn, ac mae rhai ohonynt yn ystyried mynd i'r brifysgol. Fel y gwyddoch hefyd, rwy'n llwyr gefnogi eich ymdrechion i fynd i'r afael â chyflwyno cynnar, ond un o'r materion a grybwyllodd y bobl ifanc wrthyf yw'r ffaith bod y gallu i gyflwyno disgyblion yn gynnar yn gwbl hanfodol ar gyfer plant Teithwyr, gan fod rhai ohonynt yn teithio dros yr haf. Pa sicrwydd y gallwch ei roi y bydd newidiadau i gyflwyno cynnar yn ystyried anghenion y gymuned Sipsiwn, Roma a Theithwyr? Ond hefyd, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch gwasanaeth addysg Teithwyr Torfaen, yn ogystal â'r staff sy'n gweithio yno, am y gwaith gwych a wnânt?

Wel, rwy'n falch iawn o gydnabod llwyddiant yr ysgol honno, gan adeiladu ar yr hyn a wnaeth Estyn yn 2016 pan gydnabu fod yr hyn sy'n digwydd yn ysgol Gorllewin Mynwy yn darparu cyfleoedd gwych i blant a phobl ifanc o'r gymuned Sipsiwn/Teithwyr. Maent yn cadw'r plant hynny yn yr ysgol, ac maent yn mynd yn eu blaenau i gyflawni'n dda iawn, ac maent wedi canolbwyntio'n fawr ar adeiladu cysylltiadau cryf iawn gyda theuluoedd a rhieni yn y gymuned honno. Rwy'n ymwybodol o bwysigrwydd caniatáu i rai ysgolion, sy'n cynnwys plant Sipsiwn/Teithwyr, gyflwyno plant yn gynnar, yn enwedig yng nghyfres arholiadau'r hydref, gan ein bod yn cydnabod mai dyna'r unig gyfle, o bosibl, i'r plant hynny sefyll arholiad cyhoeddus. Dyna oedd un o'r prif resymau ar flaen fy meddwl y llynedd pan wnaethom ein penderfyniadau ynghylch cyflwyno cynnar, a dyna pam na waharddasom gyflwyno cynnar yn gyfan gwbl, gan y byddai hynny wedi amddifadu'r ysgolion hynny, a'r plant hynny, o'r cyfle i sefyll eu harholiadau ffurfiol. Mae'n gwbl briodol, yn yr achosion hynny, fod plant yn cael eu cyflwyno'n gynnar, a dyna pam yr ydym yn parhau i ganiatáu i ysgolion gael y dewis hwnnw, lle y gallant ganiatáu i blant sefyll arholiadau'n gynnar pan fydd hynny er budd gorau'r plant, ac mae Ysgol Gorllewin Mynwy wedi dangos bod buddiannau'r plant hyn yn bwysig iddynt.

I thank the Cabinet Secretary.

The next questions, therefore, to the Cabinet Secretary for Health and Social Services. And the first question, Jayne Bryant.

Diolch i chi am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod pwysigrwydd bwydo ar y fron, ac mae wedi ymrwymo i hyrwyddo a chynyddu nifer y rhai sy'n dewis bwydo ar y fron. Iechyd Cyhoeddus Cymru sy'n gyfrifol am gyflwyno'r rhaglen hon, a hwy sy'n arwain wythnos genedlaethol bwydo ar y fron, rhwng 20 a 26 Mehefin. Bydd hyn yn cynnwys ymgyrch ar y cyfryngau cymdeithasol yn ogystal â chefnogi gweithwyr proffesiynol gyda digwyddiadau lleol, a gobeithio y bydd ACau ar draws y Siambr yn cefnogi ac yn hyrwyddo'r wythnos honno, a bwydo ar y fron yn fwy cyffredinol.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae manteision bwydo ar y fron i famau a babanod wedi'u cofnodi'n helaeth. Fodd bynnag, mae'n bwysig iawn fod mamau newydd yn cael y cymorth y maent ei angen. Y llynedd, roeddwn yn falch iawn o fynychu'r uned famolaeth yn Ysbyty Brenhinol Gwent i weld Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan yn derbyn gwobr arbennig Cyfeillgar i Fabanod, ac i dalu teyrnged i'r bydwragedd a'r gweithwyr cymorth am eu hymrwymiad ar hyn. Yn ogystal, mae cynnydd wedi'i wneud, gyda Chyngor Dinas Casnewydd a'r bwrdd iechyd yn lansio Cynllun Croesawu Bwydo ar y Fron. Drwy arddangos logo Croesawu Bwydo ar y Fron, mae sefydliadau'n dangos y byddant yn gyfeillgar ac yn gefnogol i famau sydd eisiau bwydo ar y fron. Sut y gellir cefnogi mentrau arfer da o'r fath? A tybed a allwch roi'r newyddion diweddaraf i ni am y grŵp gorchwyl a gorffen a chynnydd y grŵp hwnnw a nodi pryd rydych yn disgwyl ei adroddiad.

Diolch i chi am eich cwestiwn. Rwy'n croesawu'r camau a wnaed gan Gasnewydd i'w gwneud yn hollol glir ein bod yn croesawu bwydo ar y fron ledled y ddinas. Mae yna fodel i bobl eraill ei ddilyn, oherwydd mae'n ymwneud ag annog mamau i fwydo ar y fron pan fyddant allan o'r cartref, ac annog pob un ohonom i fod yn gefnogol yn yr amgylchedd hwnnw yn ogystal. Sefydlais grŵp gorchwyl a gorffen i edrych ar wella cyfraddau bwydo ar y fron yng Nghymru y llynedd, yn dilyn cyfarfod gyda Choleg Brenhinol y Bydwragedd. Mae ein cyfraddau bwydo ar y fron wedi gwella dros y 10 mlynedd diwethaf—hyd at 61 y cant adeg genedigaeth—ond gwyddom ein bod (a)  eisiau i'r gyfradd honno fod yn uwch, ond rydym hefyd eisiau i fwydo ar y fron barhau. Rwy'n disgwyl adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen, gyda'r argymhellion hynny o fewn mis ac rwy'n disgwyl y byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau, nid yn unig ar ôl derbyn yr adroddiad, ond yn dilyn ymateb y Llywodraeth i'r adroddiad hwnnw a'i hargymhellion.

Andrew R.T. Davies.

Diolch i chi, Lywydd, a byddaf yn cadw at y pwnc. Fel un sy'n cefnogi bwydo ar y fron yn frwd, gyda phedwar o blant a gafodd eu bwydo ar y fron, gallaf weld manteision hynny. Ond yn anffodus, mae llawer o famau newydd yn rhoi'r ffidl yn y to ar ôl cyfnod byr o amser ac yn nodi diffyg cymorth, neu'r canfyddiad o ddiffyg cymorth, y gallent fod wedi'i gael gan fydwraig ddynodedig, oherwydd pwysau ar wasanaethau cymunedol a gwasanaethau mamolaeth. A ydych chi, yn ystod eich cyfnod fel Ysgrifennydd iechyd, wedi nodi'r diffyg cefnogaeth hwnnw yn y gymuned, ac yn arbennig, y cyfnod o amser y gall mamau beichiog ei dreulio gyda bydwraig benodol i'w cynorthwyo i fwydo ar y fron er mwyn caniatáu iddynt barhau yn y ffordd gywir drwy'r rhan orau o fywyd y plentyn?

Rwy'n cydnabod y pwynt a wnaed ynglŷn â sut y caiff pobl gymorth ymarferol i gychwyn ac yna i barhau i fwydo ar y fron. Mae yna rywbeth ynglŷn â'r disgwyliadau ehangach ar famau eu hunain, drwy'r beichiogrwydd, yn ogystal â phartneriaid, aelodau o'r teulu a'r gymdeithas ehangach. Ac mae'r pwynt a wneir ynglŷn â phwy yw'r gweithiwr gofal iechyd proffesiynol cywir i gynorthwyo'r fam honno, i gefnogi'r teulu hwnnw, yn rhan o'r hyn rwy'n disgwyl i'r adroddiad—adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen—roi gwybod i mi yn ei gylch. Ac os oes angen inni feddwl eto ynglŷn â'r cymysgedd o staff sydd gennym—oherwydd efallai nad oes angen iddynt fod yn fydwraig; mae yna weithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill, gan gynnwys y rheini sy'n weithwyr gofal iechyd proffesiynol profiadol sydd, o bosibl, yn dychwelyd i'r gwaith, yn wir, fel gwirfoddolwyr. Oherwydd mae llawer o fenywod yn dweud eu bod yn ystyried grwpiau cymorth gan gymheiriaid yn effeithiol hefyd. Felly, mae yna waith ehangach rwy'n disgwyl i'r grŵp gorchwyl a gorffen ei wneud i ddeall beth sydd angen i ni ei wneud, yn staff gofal iechyd a gyflogir, gwirfoddolwyr, a'r newidiadau ehangach sydd angen i bawb ohonom helpu i'w cefnogi yn ein cymdeithas.

Diolch. Mae gennym raglen genedlaethol wedi'i sefydlu'n dda ar gyfer sgrinio coluddion y boblogaeth yng Nghymru, gyda bron i 147,000 o ddynion a menywod wedi cael eu sgrinio yn ystod 2016-17. Rydym yn chwilio'n gyson am ffyrdd i gynyddu'r niferoedd, ac yn ddiweddar, cyhoeddasom y bydd system brofi well a mwy hwylus yn cael ei chyflwyno o fis Ionawr 2019 ymlaen.

Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod, yn y flwyddyn ddiweddaraf y mae ffigurau ar gael ar ei chyfer, fod nifer y rhai cymwys sydd wedi manteisio ar y prawf sgrinio wedi gostwng o 54.4 y cant i 53.4 y cant, felly gostyngiad o 1 y cant. Gobeithio na fydd hyn yn datblygu i fod yn duedd. Hefyd, ar hyn o bryd, ni chynigir prawf sgrinio i unrhyw un dros 75 oed. Ac mae gennyf etholwr sydd wedi bod yn bryderus iawn ynglŷn â hyn oherwydd ei fod wedi cymryd rhan yn y rhaglen. Maent yn cyrraedd 75 oed ac yna ni allant gael y pecynnau sgrinio, ac rwy'n credu y dylid adolygu'r elfen hon o'r rhaglen sgrinio.

Rwy'n cydnabod y pryder. Mae hyn yn rhan o'r dewis anodd a'r her wrth wneud penderfyniadau. Fel pob gwlad yn y DU, fe'n cynghorir gan Bwyllgor Sgrinio Cenedlaethol y DU, ac mae hwnnw'n argymell sgrinio rheolaidd hyd at 74 oed. Yn ddiweddar, mae Pwyllgor Sgrinio Cymru wedi bod yn ystyried a ddylid cynnig prawf sgrinio'r coluddyn i bobl sy'n hunanatgyfeirio dros 74 oed mewn gwirionedd, ond eu hargymhelliad i ni yw nad yw'r dystiolaeth yn cefnogi gwneud hynny; nid yw'r safbwynt wedi newid. Rhan o'n her ni, fel bob amser, yw lle mae gennym yr effaith fwyaf ar iechyd, ac mae hynny'n anodd oherwydd bydd amgylchiadau unigol yn codi lle mae pobl yn dweud, 'Hoffwn pe bai dewis gwahanol yn cael ei wneud gan y system gyfan.' Rydym yn canolbwyntio ar gyflwyno'r prawf newydd a gwell i'r boblogaeth sydd gennym ar hyn o bryd, a chynyddu nifer y rhai sy'n manteisio arno mewn gwirionedd. Y newyddion cadarnhaol yw bod cynlluniau peilot y prawf newydd wedi dangos cynnydd yn nifer y rhai sy'n manteisio arno yn yr ardaloedd peilot hynny. Felly, rwy'n edrych am welliant sylweddol wrth i ni gyflwyno'r prawf newydd, ac wrth gwrs, byddwn yn parhau i gael ein harwain gan y dystiolaeth a'r cyngor gorau sydd ar gael. Ac os yw'n newid, yna byddaf yn hapus i ystyried newid y dewis y mae'r Llywodraeth a'r gwasanaeth iechyd gwladol yn ei wneud.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf innau hefyd yn edrych ymlaen at weld cynnydd yn nifer y rhai sy'n manteisio ar y prawf sgrinio, oherwydd mae'r prawf imiwnocemegol ysgarthol newydd yn amlwg yn fwy sensitif ac yn brawf gwell. Ond mae dau beth yn codi. Rwyf hefyd yn edrych ymlaen at eich gweld yn ystyried edrych ar rai 50 i 60 oed, oherwydd nid yw'r oedran hwnnw wedi'i dderbyn, ond mae'n bosibl y bydd unigolion sydd â hanes teuluol yn gwneud hynny, ac mae'n bosibl y byddwch eisiau arbenigo ynddo. Ond mae'r mathau hynny o bethau'n golygu mwy o atgyfeiriadau, ac os ydych yn gwneud y prawf imiwnocemegol ysgarthol, sy'n fwy sensitif na'r prawf a gynigir ar hyn o bryd, bydd gennych fwy o atgyfeiriadau yn bendant ac mae gennym broblem gydag endosgopi a nyrsys a meddygon yn y maes hwnnw—mae gennym broblem gyda diagnosteg. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud i fynd i'r afael â'r broblem honno fel y gallwn sicrhau, os cawn fwy o atgyfeiriadau, y byddant yn cael eu gweld yr un mor gyflym neu'n gyflymach nag ar hyn o bryd?

Rwy'n cydnabod y mater y mae David Rees yn ei godi mewn perthynas â'r ddau bwynt, y ffaith nad ydym yn cynnig y prawf ar gyfer pobl sydd rhwng 50 a 59 oed ar hyn o bryd—. Ac unwaith eto, mae ein huchelgais yn glir: rydym eisiau gallu gwneud hynny. Ond mewn gwirionedd, pan ydym yn gweld gostyngiad yn nifer y rhai sy'n manteisio ar y prawf sgrinio yn y boblogaeth rydym yn darparu sgrinio ar ei chyfer ar hyn o bryd, yr her yw ein bod angen gwell dealltwriaeth o sut y gallwn weithredu'r prawf hwnnw'n fwy llwyddiannus gan fod gennym uchelgais wedyn i'w gyflwyno i'r grŵp oedran iau hefyd, sy'n unol â'r cyngor rydym wedi'i gael. Felly, rydym wedi cael ein cynghori i beidio â chyflwyno'r prawf ar gyfer unigolion dros 75 oed. Rydym wedi cael ein cynghori i gyrraedd sefyllfa lle y gallwn gyflwyno'r prawf, gyda nifer llwyddiannus yn manteisio arno, i bobl rhwng 50 a 59 oed.

Ar eich ail bwynt ynglŷn â diagnosteg, rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol ar leihau amseroedd aros diagnostig yn fwy cyffredinol mewn gwirionedd, ond rydym yn cydnabod y byddwn, gyda'r prawf newydd, yn disgwyl mwy o alw. Dyna pam fod byrddau iechyd wedi bod yn buddsoddi mewn gwasanaethau endosgopi dros nifer o flynyddoedd, ac rydym hefyd yn disgwyl gweld y grŵp gweithredu endosgopi yn cyflwyno mwy o gynlluniau a chynigion ar wella effeithlonrwydd, ansawdd a chapasiti yn y gwasanaethau hynny—nid yn unig yn y maes hwn, ond capasiti diagnostig yn fwy cyffredinol.

Yr wythnos diwethaf, cafwyd cyfarfod o'r grŵp trawsbleidiol ar ganser, lle roeddem yn edrych ar y gweithlu diagnostig yng Nghymru, a chafodd y mater a gododd David Rees sylw mawr, ynglŷn â diffyg nyrsys endosgopi, gyda chyfradd swyddi gwag o 11 y cant. Gyda'r dystiolaeth a roddwyd hefyd ynglŷn â nyrsys yn gadael i fynd i weithio i gwmnïau preifat, roeddwn yn meddwl tybed beth arall y gallai'r Llywodraeth ei wneud i geisio sicrhau ein bod yn llwyddo i gadw'r nyrsys hyn, sy'n amlwg yn hanfodol os ydym am ddatblygu ein rhaglen sgrinio yn y ffordd y mae wedi'i ddisgrifio.

Wel, mae yna ddau bwynt. Mae un yn ymwneud â'r hyn a wnawn i gadw ein gweithlu cyfredol yn y dyfodol, ac mae'r ail yn ymwneud â'n cynlluniau ar gyfer y dyfodol, o ran cynyddu ein capasiti a gallu sicrhau bod y niferoedd sy'n cael hyfforddiant yn cyfateb i'r capasiti hwnnw yn y dyfodol. A dyna'r gwaith y mae'r Llywodraeth eisoes yn ei wneud. Siaradais am y mater hwn mewn cyfarfod o Gynghrair Canser Cymru ddechrau'r wythnos hon mewn gwirionedd. Roeddent yn lleisio pryderon a godwyd ganddynt yn y grŵp trawsbleidiol, felly rwy'n cydnabod y broblem sy'n bodoli, fel y dywedais yn fy ateb i David Rees. Bydd angen i ni gamu ymlaen yng nghyfnod nesaf ein proses gynllunio—ac mae gwaith Addysg a Gwella Iechyd Cymru yn rhan o hyn o ran deall beth sydd angen i ni ei wneud i gynllunio ar gyfer y dyfodol, yn ogystal â gwneud yn siŵr fod yr amgylchedd gwaith cyfredol yn un lle y byddwn yn cadw mwy a mwy o'n staff ac wrth gwrs, ein profiad yn y maes gwaith hwn.

Questions now from party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth. 

Thank you, Llywydd. Cabinet Secretary, England and Scotland publish data regularly on cancelled surgery. Is there any reason why you don’t do that for Wales?

Nid ydym yn eu cyhoeddi'n rheolaidd—rydym yn ateb ymatebion i gyhoeddi llawdriniaethau sy'n cael eu canslo. Nid oes gennyf unrhyw gynlluniau i ychwanegu at ystadegau swyddogol ar y mater hwn oni bai bod yna achos cryf dros wneud hynny. Rwy'n hapus i wrando ar yr achos hwnnw fel y bydd yn cael ei wneud.

It is something that concerns my constituents. In January, you apologised for cancelled surgery, saying, at that point, that is was the onset of winter, which came from somewhere, that was to blame. But surgery is still being cancelled week on week. I’ve had a number of constituents coming to see me recently to tell me about treatments being cancelled not once, not twice, not three times, but even more than that. There was one man who was starting to see mental health problems emerge in his wife because of the strain of having these treatments cancelled time and time again. The question is: what do we do about this? Is there scope to introduce financial incentives in order for health boards not to cancel? Is there scope to compensate patients even, or why not just ensure that these treatments aren’t cancelled time and time again?

Rwy'n cydnabod bod hwn yn fater sy'n peri gofid ac anghyfleustra sylweddol i unrhyw glaf a'i deulu pan fo llawdriniaeth yn cael ei chanslo, boed yn llawdriniaeth fechan neu'n un fwy sylweddol. Mae her mewn perthynas â materion unigol, ac os yw eisiau cysylltu â mi gyda'r amgylchiadau arbennig y mae wedi cyfeirio atynt, yna byddaf yn hapus i'w codi gyda'r bwrdd iechyd mewn perthynas â'r rhesymau am hynny. Yn ogystal â'r adegau hynny lle y ceir materion unigol, mae yna heriau system gyfan rydym yn eu cydnabod ac mewn gwirionedd, mae'r rhan fwyaf o'r llawdriniaethau a gaiff eu gohirio yn cael eu gohirio gan yr unigolyn dan sylw yn hytrach na chan y gwasanaeth iechyd. Ein hymgais yw ceisio deall pam fod hynny'n digwydd ac atal y llawdriniaethau hynny rhag cael eu canslo, boed hynny gan y dinesydd neu gan y gwasanaeth. Ac mae'n rhaid i mi ddweud, ar hynny, fy mod ychydig yn fwy amheus ynglŷn â gwerth mentrau ariannol neu sancsiynau i wneud hynny o ran yr effaith y bydd hynny'n ei chael ar y system, oherwydd, pan fo'r gwasanaeth iechyd yn canslo llawdriniaeth, y rheswm pennaf am hynny yw oherwydd nad oes ganddynt y capasiti i'w wneud ac mae hynny'n aml yn ymwneud â'r ffaith bod gormod o ofal heb ei drefnu yn llifo i'r system gofal sylfaenol neu oherwydd diffyg argaeledd staff heb ei ragweld. Nid wyf yn credu y byddai cymhellion ariannol neu sancsiynau yn helpu hynny o reidrwydd. Fodd bynnag, rwy'n credu bod ein gallu i gynllunio a darparu ar draws y gwasanaeth yn bwysicach. Dyna pam rydym wedi dod â fforymau cynllunio rhanbarthol yn ne-ddwyrain Cymru, yng nghanolbarth a gorllewin Cymru at ei gilydd, a pham ein bod yn parhau i gefnogi'r bwrdd iechyd yng ngogledd Cymru, nid yn unig er mwyn cyflawni gwelliant sylweddol mewn amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth erbyn diwedd y flwyddyn ariannol sydd newydd ddod i ben, ond byddant hefyd yn parhau i dderbyn cymorth ar gyfer y dyfodol.

Rydych yn sôn am gleifion yn canslo eu llawdriniaethau eu hunain, ac mae'n rhywbeth rydym yn ei glywed gennych chi a'ch Llywodraeth yn weddol aml, mai bai y claf yn aml yw'r ffaith ei fod yn dod i'r ysbyty pan na ddylai ac am fod yn sâl, efallai, pan na ddylent. Gallaf rannu straeon â chi am bobl y cafodd eu llawdriniaethau eu canslo pan oeddent ar y troli wrth ddrws y theatr, ac nid am y tro cyntaf—am yr ail, am y trydydd tro. Ni allwn barhau i feio'r claf am ddilyn y llwybr anghywir. Gwyddom fod llawdriniaethau'n cael eu canslo am bob math o wahanol resymau, ac wrth gwrs, mae rhai cleifion yn canslo eu triniaethau eu hunain. Gwyddom fod yna broblemau gweinyddol—llawdriniaethau'n cael eu trefnu ar gyfer adegau pan fo clinigwyr ar wyliau. Ni ddylai ddigwydd, ond iawn, mae'n digwydd o bryd i'w gilydd. Gwyddom fod gennym brinder staff. Nid wyf am sôn am hynny heddiw—bydd gennyf ddigon o gyfle i ddod yn ôl at hynny. Ond yn aml iawn, gwraidd y rheswm pam fod llawdriniaeth yn cael ei chanslo yw bod gwely ar goll yn rhywle yn y system. Rydym wedi colli 1,000 o welyau ers 2011, naill ai mewn ysbytai cyffredinol dosbarth neu mewn ysbytai cymunedol. Ac oes, mae angen i ni sicrhau bod cleifion yn  dychwelyd adref i'w man preswyl arferol mor gyflym ag y gallwn, ond rwy'n gwbl argyhoeddedig fod colli gwelyau cymunedol yn costio'n ddrud iawn i'n GIG, ac yn costio'n ddrud iawn i'n cleifion. A wnewch chi gytuno â mi fod yr amser wedi dod i adfer gwelyau cymunedol a gollwyd? Oherwydd, fel arall, yr hyn y byddwn yn ei weld fydd cleifion yn cael eu dal mewn system a llawdriniaethau'n cael eu canslo dro ar ôl tro a'r effaith andwyol y mae hynny'n ei gael ar gleifion, nid yn unig yn y tymor byr, ond yn y tymor hir hefyd.

Diolch i chi am y cwestiwn dilynol. Rwy'n credu ei bod yn hynod anffodus eich bod yn gwyrdroi fy ngeiriau'n llwyr. Nid wyf yn beio'r cleifion am fod yn sâl na'n anghyfleus i'r gwasanaeth iechyd. Mae'n ffaith, fodd bynnag, fod dros hanner y llawdriniaethau sy'n cael eu canslo yn cael eu canslo gan y claf. Mae angen deall pam fod hynny'n digwydd, er mwyn deall sut y gallwn helpu cleifion i gynllunio'r hyn y maent eisiau ei wneud ac i ddeall yr effaith ar y gwasanaeth. Yn ogystal â hynny, mae angen i ni ymdrin â'r materion sydd o fewn rheolaeth y gwasanaeth hefyd. Credaf fy mod yn eithaf clir yn nodi hynny, yn ysgrifenedig ac ar bob achlysur pan fo cwestiynau'n cael eu gofyn. Mae rhan o hynny yn ymwneud â'r her mewn perthynas â gwelyau mewn gwirionedd, ac nid niferoedd y gwelyau yn unig ond niferoedd y staff sydd eu hangen i staffio'r gwelyau, ond hefyd cymysgedd y gwelyau a lle mae, oherwydd, mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â chael gwelyau priodol ar gyfer gofal cam-i-fyny cam-i-lawr drwy'r system ysbyty, a gallai hynny ymwneud â'r ffocws adsefydlu i gael pobl allan o ysbyty acíwt.

Ond rydym wedi gweld cynnydd sylweddol mewn effeithlonrwydd drwy'r gwasanaeth eisoes. Mae cynnydd sylweddol mewn cyfraddau llawdriniaethau dydd yn y gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru. Dyna pam ein bod yn gallu bod yn fwy effeithlon wrth ymgymryd â mwy o lawdriniaethau nag erioed o'r blaen mewn gwirionedd. Ond yn benodol, mae'n ymwneud â chynllunio'r gweithgarwch hwnnw drwy gydol y flwyddyn. Mae rhan o'r her honno'n ymwneud â'r ffaith ein bod, a bod yn onest, yn ystod chwarter olaf pob blwyddyn—o fis Ionawr i fis Mawrth—yn cynllunio gormod o weithgarwch. Nid ydym yn gallu rhoi mwy o bwyslais ymlaen llaw ar y gweithgarwch hwnnw drwy'r gwanwyn a'r haf, ac mae hynny'n rhan o'r her a osodais ar gyfer y gwasanaeth iechyd eleni eto: cyflawni hyd yn oed mwy o'r gweithgarwch hwnnw y gellir ei gynllunio a'i gyflawni yn ystod misoedd yr haf. Mae ceisio cyflawni'r rhan fwyaf o weithgarwch rhwng mis Ionawr a mis Mawrth yn amlwg yn creu risg, a gwelsom hynny eleni, lle y cafwyd digwyddiadau tywydd sylweddol, ac mae hynny wedi effeithio, nid yn unig ar y gofal heb ei drefnu o fewn y system, ond ar y gofal wedi'i gynllunio yn ogystal. Mae hynny'n sicr yn rhan o'n her. Mae'r gwasanaeth iechyd yn deall hynny, ac rwy'n deall hynny, ac rwy'n disgwyl gweld gwelliant sylweddol o fewn chwe mis cyntaf y flwyddyn ariannol newydd hon.

The Conservatives' spokesperson, Suzy Davies.

Diolch, Lywydd. I'r Gweinidog, y cwestiynau hyn, rwy'n credu. Ym mis Gorffennaf 2016, dywedodd eich rhagflaenydd wrthym fod y strategaeth gofalwyr yn cael ei hadnewyddu a,

'Bydd hynny'n digwydd yn ddiweddarach eleni',

a oedd, wrth gwrs, yn golygu 2016. Mae bellach yn 2018, a strategaeth gofalwyr 2013 yw'r strategaeth ddiweddaraf ar gyfer Cymru, ac, mewn datganiad ysgrifenedig y llynedd, roeddech yn dal i gyfeirio at y strategaeth fel strategaeth 2013-16. Rwy'n gwybod am eich grŵp cynghori'r Gweinidog, ond credaf ei bod yn syndod fod newid Gweinidog i'w weld wedi rhwystro'r broses o gyhoeddi'r strategaeth a oedd, yn ôl pob golwg, bron iawn yn barod i'w chyhoeddi. A allwch ddweud wrthym beth sydd wedi digwydd, os gwelwch yn dda?

Gallaf, yn wir. Diolch i chi am y cwestiwn, Suzy. Nid yw'n wir, mewn gwirionedd, fod y broses o adnewyddu ac adolygu'r strategaeth wedi'i rhwystro. Mae ar y gweill, ond nid ydym yn aros am hynny ychwaith. Rydym yn bwrw ati ar amrywiaeth o faterion mewn perthynas â gofalwyr, ac nid ydym ychwaith yn aros i grŵp cynghori'r Gweinidog ar ofalwyr ei wneud hefyd. Cyfeiriaf yn ôl at y datganiad a wneuthum yn flaenorol yma yn y Cynulliad. Felly, er enghraifft, rydym newydd lansio'r pecyn cymorth i ysgolion ar adnabod gofalwyr. Felly, mae gwaith aruthrol yn cael ei wneud, ac mae'n canolbwyntio ar adnabod, darparu cyngor a chymorth ar gyfer y gofalwyr hynny, gan gynnwys mewn perthynas â seibiant—a seibiant hyblyg yn ogystal—ond mae hefyd yn canolbwyntio ar ddod â'r trydydd sector, yr awdurdodau lleol a chyrff cyhoeddus eraill sy'n gallu darparu'r gwasanaeth hollgynhwysol hwnnw ar gyfer gofalwyr at ei gilydd. Ond y peth allweddol yw ein bod yn bwrw ymlaen â hynny tra ein bod hefyd yn ceisio adnewyddu ac adolygu'r strategaeth honno. Mae strategaethau yn wych, ac mae angen eu hadnewyddu a'u hadolygu. Mae angen i ni hefyd fwrw ymlaen â'r camau gweithredu go iawn a fydd yn cyflawni'r canlyniadau cywir i ofalwyr yn ogystal.

Diolch i chi, Weinidog. Rwyf bob amser yn hapus i groesawu gweithredu, cyhyd â bod y gweithredu hwnnw'n digwydd ac yn effeithiol, gawn ni ddweud. Nid wyf yn credu bod eich ateb wedi egluro'n hollol yr hyn sydd wedi digwydd yn y 18 mis diwethaf, o ran beth a ddigwyddodd i strategaeth a oedd bron yn barod. Efallai y caf symud ymlaen at rai o'r pwyntiau eraill y mae gofalwyr wedi'u codi mewn cyfarfodydd, ac mae un ohonynt yn ymwneud â'r amrywio a welir rhwng dealltwriaeth gwahanol awdurdodau lleol o hawliau gofalwyr, ac mewn rhai adrannau o fewn awdurdodau lleol mewn gwirionedd. A allwch egluro pwy sy'n gyfrifol am sicrhau cysondeb asesu mewn gwahanol gynghorau, a pham fod hon yn broblem barhaus?

Credaf eich bod yn gywir i nodi mater sy'n dilyn ymlaen o'r dull rydym wedi'i fabwysiadu mewn perthynas â chydgynhyrchu, a gefnogir gan yr holl Aelodau yma, sef y dylai asesu anghenion gofalwyr fod yn rhywbeth rydym yn gweithio arno mewn cydweithrediad â'r unigolyn sy'n chwilio am y pecyn gofal cywir—y pecyn priodol o gymorth a chyngor ar eu cyfer hwy—ond mae ganddynt hefyd hawl i eiriolaeth yn ogystal, wrth gwrs, a hawl i leisio barn os nad ydynt yn credu bod y pecyn priodol wedi cael ei ddarparu ar eu cyfer. Mae pob un o'r pethau hynny yno o ran y ddeddfwriaeth, ond o ran y codau yn ogystal.

Nawr, os ydych eisiau tynnu fy sylw at enghreifftiau penodol, Suzy, rwy'n fwy na pharod i edrych arnynt. Wrth gwrs, bydd amrywio yn y ffordd y gwneir hyn rhwng awdurdodau lleol, ond ein disgwyliad ni fel Llywodraeth Cymru yw bod y ffocws cyfan ym mhob achos unigol ar sicrhau bod hyn yn cael ei wneud gyda'r unigolyn er mwyn gallu darparu'r pecyn cymorth cywir ar eu cyfer fel gofalwyr, ac os nad ydynt yn fodlon â hynny, yna gallant droi at eiriolaeth, mae ganddynt hawl i herio'r pecyn a gyflwynwyd iddynt. Mae'n rhaid i mi ddweud bod gwaith aruthrol yn cael ei wneud ar lawr gwlad hefyd gan bobl megis Ymddiriedolaeth y Gofalwyr, ac rwy'n cyfarfod â hwy'n rheolaidd ac yn codi'r materion hyn ar ran unigolion nad ydynt yn hapus gyda'r pecyn.

Mae'r cefndir i hyn yn ogystal, mae'n rhaid i mi ddweud, sef y cyd-destun—wrth greu'r pecyn cymorth a chyngor priodol, gan gynnwys cymorth gofal seibiant ar gyfer gofalwyr, rydym yn gwneud hynny yn y cyd-destun rydym ynddo. Fe welwch awdurdodau lleol yn y rhanbarth y mae'r Aelod yn ei gynrychioli yn dweud hefyd, 'Yn ddelfrydol, byddem yn hoffi cynnig rhywbeth mwy gwerthfawr, dyfnach, ehangach i'r unigolyn hwnnw. Ni allwn wneud hynny oherwydd y toriadau mewn awdurdodau lleol', a dyna yw realiti rhai o'r penderfyniadau a wneir mewn modd cydgynhyrchiol. Mae'n iawn ei wneud mewn modd cydgynhyrchiol, ond pan fydd awdurdod lleol yn dweud, 'Wel, oherwydd y cyfyngiadau ariannol rydym yn eu hwynebu, o ganlyniad i'n sefyllfa gyda chyllid cyni, ni allwn ddarparu'r holl wasanaethau roeddem eisiau eu darparu', mae hynny'n effeithio ar yr unigolyn yn y pen draw. Mae'n drasiedi pan fyddwn yn gweld hynny'n digwydd, ac fe'i gwelais yn digwydd pan gyfarfûm â gofalwyr ifanc yng Nghaerfyrddin yn ddiweddar; roeddent yn hoffi'r dull rydym wedi ei fabwysiadu mewn perthynas â hyn, roeddent yn hoffi'r ffaith bod eu lleisiau'n cael eu clywed yn awr yn fwy nag erioed, ond roeddent yn teimlo'n rhwystredig pan oeddent yn clywed pobl yn eu hardal leol yn dweud, gyda'r ewyllys gorau yn y byd, 'Wel, y clwb dydd, y noson allan, beth bynnag—nid yw ar gael mwyach. Bydd yn rhaid i ni edrych ar rywbeth arall'.

Felly, mae'n rhaid i ni ymgodymu â hyn drwy'r amser, o ran sut rydym yn creu'r pecyn cywir. Ond mae ganddynt eiriolaeth, mae ganddynt hawl i benderfynu ar y cyd a ddylid cyflwyno'r pecyn hwn, a chredaf mai dyna'r fframwaith deddfwriaethol priodol i'w roi ar waith.

Diolch i chi am yr ateb. Ni allaf ddweud fy mod yn arbennig o fodlon â'ch ymateb y gallai cydgynhyrchu fod yn gyfrifol am yr amrywio yn y ddarpariaeth, oherwydd rydym i gyd yn cytuno, wrth gwrs, os nad ydym yn canolbwyntio ar y claf, yna ni fydd unrhyw strategaeth yn gweithio. Roedd fy nghwestiwn yn ymwneud ag asesiadau, a safon a chysondeb yr asesiadau hynny, ac nid wyf yn credu eich bod wedi ateb hynny. Credaf fod pawb ohonom yn gwybod, wrth gwrs, o ran rhoi hawliau i bobl, fod y modd y caiff yr hawliau hynny eu gweithredu yn eithaf ysbeidiol ac yn amrywiol tu hwnt mewn amryw o ardaloedd ledled Cymru.

Fe sonioch am y gofalwyr sy'n oedolion ifanc yn Sir Gaerfyrddin. Efallai y byddwch yn gwybod fy mod yn cefnogi'r egwyddor a nodwyd yn y ddeiseb honno, i helpu gofalwyr sy'n oedolion ifanc i fanteisio mwy ar addysg a phrentisiaethau ôl-16 heb ddatgymhelliad ariannol diangen. Rwy'n credu, ar y cyd â chynnig y Ceidwadwyr Cymreig ar drafnidiaeth rad ac am ddim neu am bris gostyngol, nad yw'n dibynnu ar ailwladoli unrhyw fysiau, fod hwn yn bolisi newydd wedi'i dargedu at helpu gofalwyr sy'n oedolion ifanc i sicrhau dyfodol ochr yn ochr â gofalu neu ar ôl gofalu.

Mae'n rhaid eich bod wedi cael canlyniadau'r asesiad o strategaeth 2013-16 erbyn hyn. Beth yw'r canfyddiadau ar gyfer bodloni anghenion addysg a chyflogaeth gofalwyr sy'n oedolion ifanc yn y strategaeth honno?

Rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu at Suzy gyda manylion y canlyniadau hynny, ond hefyd y strategaethau ehangach yr ydym yn bwrw ymlaen â hwy ar gyfer cyflogadwyedd. Ond wrth gwrs, mae yna hefyd amrywiaeth eang o fesurau cymorth eraill y gallwn eu rhoi ar waith ar gyfer gofalwyr sy'n oedolion ifanc, a gwn y bydd yn ymuno â mi—ac rwy'n hapus i ysgrifennu ati ar y mater penodol hwnnw—i groesawu'r ffaith bod nifer o awdurdodau lleol bellach yn darparu esemptiad treth i ofalwyr yn ogystal.

Felly, rwy'n hapus i ysgrifennu ati ar y mater penodol hwnnw i roi'r wybodaeth ddiweddaraf iddi ar hynny, ond rwyf hefyd yn hapus, ac rwy'n siŵr y bydd hi'n cefnogi'r ffaith, y bydd grŵp cynghori'r Gweinidog ar ofalwyr yn ceisio bwrw ymlaen â llawer o'r materion hyn yn awr a datblygu ffrydiau gwaith o'u hamgylch.

The UKIP spokesperson, Caroline Jones.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, yn ôl yr arolwg cenedlaethol ar gyfer Cymru 2016-17, mae gordewdra yn waeth yng Nghymru nag unrhyw wlad arall yn y DU. Ystyrir bod 59 y cant o oedolion dros bwysau, a bod 26 y cant o blant sy'n dechrau yn yr ysgol gynradd yn ordew neu dros bwysau. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â gordewdra ymhlith plant yng Nghymru, ac yn enwedig yn y rhanbarthau o Gymru sy'n ddifreintiedig yn economaidd, megis fy rhanbarth i, Gorllewin De Cymru?

Mae gennym amrywiaeth o fesurau ar waith eisoes, er enghraifft y rhwydwaith ysgolion iach, y 10 cam i bwysau iach, ac yn wir, y filltir ddyddiol a gyflwynwyd gan fy nghyd-Aelod Rebecca Evans pan oedd hi'n Weinidog iechyd y cyhoedd. Mae amrywiaeth o bethau rydym eisoes yn eu gwneud i gymell mwy o weithgarwch corfforol, mwy o ymwybyddiaeth o ymddygiad iechyd, gan gynnwys deiet wrth gwrs, ond rydym hefyd yn edrych ar y strategaeth ordewdra, a basiwyd gan y Cynulliad hwn yn rhan o Ddeddf Iechyd y Cyhoedd (Cymru) 2017, ac rwy'n edrych ymlaen, cyn yr haf, i adrodd yn ôl yn ffurfiol i'r lle hwn ar y camau rydym yn eu cymryd i ddatblygu ymgynghoriad ar ddyfodol y strategaeth honno.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'n destun pryder fod gwaith ymchwil a wnaed gan Brifysgol Southampton wedi dangos mai 15 y cant yn unig o ysgolion sy'n darparu dwy awr o ymarfer corff bob wythnos ar gyfer plant rhwng saith ac 11 mlwydd oed, ac mae rhai'n teimlo y dylai Llywodraeth Cymru ymgysylltu ag ysgolion, maethegwyr a rhieni i wrthdroi'r cynnydd mewn gordewdra ymhlith plant ac mai'r ymgysylltiad hwn yw'r ateb, o bosibl, i ddatrys yr argyfwng gordewdra yng Nghymru.

Mae amrywiaeth o fesurau yma, ac mewn gwirionedd, wrth feddwl am yr heriau sy'n ein hwynebu, mae hyn yn rhan o'r heriau cyffredinol a wynebwn gydag ystod o ganlyniadau iechyd y cyhoedd: ysmygu, yfed alcohol, deiet ac ymarfer corff, ac yn arbennig deiet ac ymarfer corff pan fo'n cyfeirio at ordewdra, ond alcohol hefyd. O ran rôl ysgolion, nid yw'n ymwneud yn unig â'r plant pan fyddant yn yr ysgol wrth gwrs, ond mae hynny'n rhan sylweddol ohono, a dyna pam rwy'n falch iawn o fod yn parhau i weithio gyda fy nghyd-Aelod cabinet, yr Ysgrifennydd addysg, ar ddiwygio'r cwricwlwm yn ogystal â'r maes iechyd a llesiant ynghylch ymddygiad yr ydym eisiau i blant ei ystyried tra'u bod yn yr ysgol.

Ond mae yna bwynt ehangach ynglŷn â'r teulu a'r gymuned lle mae plant yn byw mewn gwirionedd, a'r hyn a ystyrir yn ymddygiadau disgwyliedig o fewn y teulu a'r dewisiadau y mae pobl yn eu gwneud, yn ogystal ag annog pobl i newid y ffordd y maent yn darparu bwyd wrth gwrs. Felly, mae'r camau sydd eisoes wedi'u cymryd, er enghraifft, i leihau siwgr mewn diodydd, i'w croesawu. Buaswn yn hoffi gweld gweithgynhyrchwyr bwyd yn cymryd mwy o gamau tebyg. Rwy'n meddwl am y cynnwys braster a materion eraill hefyd, ond ni allwn ei weld ond fel un rhan yn unig o hyn. Dyna pam fy mod yn gweld y plentyn yn ei gyd-destun, y teulu yn ei gyd-destun, ac mae angen i'n helfen ordewdra feddwl yn ofalus ynglŷn â sut y mae'n mynd i'r afael â phob un o'r rheini, y dulliau sydd ar gael i'r Llywodraeth, a'r partneriaid y mae angen i ni weithio gyda hwy i wneud gwahaniaeth go iawn i iechyd y cyhoedd yn awr ac yn y dyfodol.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'n galonogol clywed bod ymgysylltu â theuluoedd yn flaenoriaeth i chi, a buaswn hefyd yn hoffi pe baech yn archwilio ffyrdd o gynyddu'r ystod o weithgareddau allgyrsiol. Rwy'n sylweddoli bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gwneud gwaith yn y maes hwn. Mae 48 y cant o'r disgyblion ym mlynyddoedd 3 i 11 yng Nghymru yn cymryd rhan mewn gweithgarwch corfforol wedi'i drefnu. Hoffwn dynnu sylw at lwyddiant Cymru yng Ngemau'r Gymanwlad. Mae'n rhaid i ni annog pob plentyn i fod mor heini ag y gallant, ac annog plant sy'n rhagori mewn chwaraeon ar yr un pryd. Felly, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog y 52 y cant o blant nad ydynt yn cymryd rhan mewn unrhyw weithgareddau corfforol, tra'u bod hefyd, ar yr un pryd, yn annog ac yn cynorthwyo'r clybiau chwaraeon lleol sy'n ei chael hi'n anodd yn ariannol ynghyd ag unigolion sydd â thalent ond nad oes ganddynt yr arian angenrheidiol i ragori yn eu camp?

Rwyf am geisio gwneud tri phwynt penodol. O ran chwaraeon wedi'u trefnu, boed yn chwaraeon elitaidd ai peidio, a'r rôl y gallant ei chwarae mewn perthynas â modelau rôl, heb fod yn gyfyngedig i broffil yn y cyfryngau, ond bod yn weithredol ac ymgysylltu o fewn eu cymuned, a'i rôl gysylltiedig â chwaraeon cymunedol—. Mewn gwaith a wneuthum o'r blaen gyda Rebecca Evans pan oedd hi'n Weinidog iechyd y cyhoedd—gwaith rwy'n bwriadu ei ailadrodd ac ymgymryd ag ef gyda fy nghyd-Aelod Dafydd Elis-Thomas—rwy'n edrych ar gyfraniad parhaus chwaraeon wedi'u trefnu i weithgarwch corfforol ehangach, ac mae'r rôl y mae cyrff llywodraethu yn ei chwarae a'r rôl y mae sefydliadau chwaraeon arwyddocaol ac elitaidd yn ei chwarae yn hybu ymgysylltiad cymunedol yn rhan o'r hyn rydym yn ei wneud. Gweithgarwch wedi'i drefnu yw hwnnw yn hytrach na chysylltiedig. Rwy'n edrych ymlaen at gael rhagor o wybodaeth ar hynny.

O ran gweithgarwch corfforol, ac nid yw hyn, wrth gwrs, yn ymwneud yn unig â gweithgarwch o fewn yr ysgol, ond mae'n ymwneud â sut y mae pobl yn dewis byw eu bywydau a sut rydym yn annog ac yn galluogi hynny ac yn ei gwneud yn haws. Dyna pam fod teithio llesol yn bolisi arbennig o bwysig er mwyn normaleiddio cerdded neu feicio i'r ysgol, ac i normaleiddio cerdded neu feicio y tu hwnt i'r teithiau i ac o'r ysgol. A dyna hefyd pam rydym yn parhau i ariannu gweithgareddau fel rhaglen gyfoethogi gwyliau'r haf—gweithgarwch ychwanegol sy'n gysylltiedig â gweithgarwch corfforol, yn gysylltiedig â dysgu o fewn yr ysgol, a hefyd, yn bwysig, fel y dywedais ar y dechrau, yn gysylltiedig ag ymgysylltiad priodol â'r teulu cyfan, gan wneud gwahaniaeth gwirioneddol a pharhaol.

Rydym yn gweithio'n agos gyda byrddau iechyd drwy ein hymgyrch farchnata genedlaethol a rhyngwladol lwyddiannus 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' Mae byrddau iechyd yn defnyddio'r ymgyrch i recriwtio a chadw gweithwyr gofal iechyd proffesiynol gyda chanlyniadau cadarnhaol.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r datblygiadau preswyl sylweddol sy'n digwydd o amgylch dinas Caerdydd, ac yn benodol, tynnaf eich sylw at y datblygiadau yng ngorllewin y ddinas, lle mae meddygfeydd a phractisau wedi cyflwyno hysbysiadau i ddweud nad ydynt yn gallu derbyn mwy o gleifion oherwydd nad ydynt wedi cael mwy o adnoddau i recriwtio ac yn bwysicach, i gadw staff er mwyn ateb y galw cynyddol yn sgil y tai newydd. A ydych yn cydnabod bod honno'n broblem yn y system o ddarparu gwasanaethau meddygol sylfaenol, a pha drafodaethau a gawsoch gyda'r bwrdd iechyd yn ardal Caerdydd a'r Fro i geisio mynd i'r afael â'r broblem adnoddau y mae datblygiadau newydd yng ngorllewin y ddinas yn ei chreu i feddygfeydd meddygon teulu?

Mae yna heriau mewn perthynas â thwf yn y boblogaeth lle mae'n bodoli, ac nid yn ardal Caerdydd yn unig y mae'n bodoli—er ei fod yn fwyaf amlwg yno—ond mae hefyd yn wir yng ngogledd-ddwyrain Cymru. Rydym wedi gweld rhai ardaloedd lle y ceir twf yn y boblogaeth yno hefyd. Felly, mae yna her ehangach mewn perthynas â rheoli hynny. Mae rhywbeth ynglŷn â'r nifer o staff sydd gennym, ond hefyd y ffordd y trefnir y staff, ac felly bydd sut yr ydym yn trefnu gofal iechyd lleol yn bwysig, o ran niferoedd meddygon, ond gweithwyr proffesiynol eraill hefyd.

Rwyf wedi cael sgyrsiau gyda'r bwrdd iechyd lleol, yn rhinwedd fy swydd fel Aelod etholaeth, ond hefyd fel Ysgrifennydd y Cabinet, ynglŷn â sut y bydd pethau yn y dyfodol. Yr her wrth ddarparu adnoddau, fel bob amser, pan fyddwn yn rhoi adnoddau ychwanegol i un rhan o'r gwasanaeth iechyd, yw nad ydynt yn bodoli ar gyfer rhan arall. Mae honno hefyd yn her y mae'r Llywodraeth yn ei hwynebu pan fyddwn yn dyrannu ein cyllideb ar ôl wyth mlynedd o leihad yn y gyllideb mewn termau real. Ond mae bob amser angen i ni edrych ar sut y gallwn wneud defnydd mwy effeithiol o'r adnoddau sydd gennym ar hyn o bryd, yn ogystal â'r ymgyrch barhaus am fwy o adnoddau ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru.

Rwy'n ddiolchgar i fy nghyd-Aelod Dai Rees a fydd yn cyflwyno dadl fer yn ddiweddarach heddiw am effaith cyni, sy'n amlwg wrth wraidd cymaint o'r hyn y gallwn ac na allwn ei wneud. Felly, gan barhau â'r thema honno, Ysgrifennydd y Cabinet, er eich bod wedi llwyddo i ddiogelu bwrsariaethau nyrsio yng Nghymru, bwrsariaethau a dorrwyd gan Lywodraeth y DU yn Lloegr—ac mae'r Coleg Nyrsio Brenhinol wedi gwneud sylwadau pwysig am hynny mewn dadl heddiw—a fyddech yn cytuno y gallasai Llywodraeth Cymru fod wedi gwneud mwy eto dros nyrsio a staff rheng flaen y GIG, boed ym maes hyfforddi neu recriwtio, pe na baem wedi wynebu dros £1 biliwn o doriadau ers 2010? Ac a fyddech hefyd yn cytuno bod llawer ohonom yn y Siambr hon yn dechrau blino ar glywed meinciau'r Torïaid yn galw'n gyson am fwy o fuddsoddiad ym maes iechyd o gofio mai eu Llywodraeth hwy yn San Steffan sydd wedi dewis gwneud toriadau mor ddwfn yn ein cyllidebau? [Torri ar draws.]

Er gwaethaf sŵn y dicter o feinciau'r Torïaid, mae'r hyn a ddywed yr Aelod yn ddiymwad ac yn ffeithiol gywir. Mae angen i'r Aelodau Ceidwadol yn y lle hwn gydnabod eu bod wedi bod yn hyrwyddo cyni dros dri etholiad cyffredinol olynol. Dros dri etholiad cyffredinol olynol, rydych wedi bod yn hyrwyddo cyni. Ni allwch osgoi canlyniad anorfod y cyni hwnnw yn awr. Er gwaethaf wyth mlynedd o gyni Torïaidd, mae gennym y nifer uchaf erioed o staff yn y gwasanaeth iechyd, oherwydd penderfyniadau a wnaed gan Lywodraeth Lafur Cymru. Er gwaethaf wyth mlynedd o gyni Torïaidd, mae gennym y nifer uchaf erioed o nyrsys cofrestredig, oherwydd penderfyniadau a wnaed gan Lywodraeth Lafur Cymru. Bydd y Torïaid yn dadlau dros gyni, ni fyddant yn dadlau dros y gwasanaeth iechyd, ni fyddant yn dadlau dros setliad ariannu priodol i Gymru, oherwydd bod hynny er budd iddynt ac oherwydd ei fod yn obsesiwn ideolegol ganddynt. Ni fydd y Torïaid byth yn newid.

Ysgrifennydd y Cabinet, fel sydd eisoes wedi cael sylw, amlygwyd pryderon ynghylch recriwtio staff gan y grŵp trawsbleidiol ar ganser yr wythnos diwethaf. Nododd hefyd fod bandio staff mewn meysydd arbenigol yn is yng Nghymru nag yn Lloegr mewn gwirionedd. Mae rhai ym mand 6 yng Nghymru, tra bo'r rhai sydd yn y swydd gyfatebol yn Lloegr ym mand 7. Mae staff felly naill ai'n mudo i swyddi cyfatebol ar gyflogau gwell yn Lloegr neu ni fyddant yn dod i Gymru yn y lle cyntaf hyd yn oed. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud i sicrhau cydraddoldeb wrth fandio staff ar gyfer gwaith cyfatebol ledled y DU?

Mae'r rhain yn drafodaethau sy'n mynd rhagddynt gyda'n hundebau llafur fel cynrychiolwyr y gweithlu. Yn Lloegr, nodwyd amrywiaeth o fesurau yn y contract. Rwy'n falch o'r ffaith ein bod yn gwrando ac yn ymgysylltu â'n hundebau llafur fel cynrychiolwyr y gweithlu. Edrychaf ymlaen at gael sgwrs am amodau a thelerau Agenda ar gyfer Newid yn y dyfodol. Os cawn fwy o arian gan Drysorlys y DU o'r diwedd, yna gallwn gael sgwrs yma yng Nghymru gyda'n partneriaid ynglŷn â sut y gallwn ddyrannu'r arian hwnnw i staff gweithgar ein GIG a'r meysydd lle y credwn y bydd yn gwneud gwahaniaeth penodol i'r gwasanaeth a ddarperir a'r canlyniadau i bobl yma yng Nghymru.

Disgwylir y bydd byrddau iechyd yn darparu gofal yn unol â chanllawiau gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal mewn perthynas ag atgyfeirio pan fo amheuaeth o ganser a diagnosis o ganser y brostad. Nodir ein dull o gynorthwyo a chefnogi byrddau iechyd yn y cynllun cyflawni canser ar gyfer Cymru.

Y mis diwethaf, gelwais am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar sganio MRI amlbarametrig—neu mpMRI—ar gyfer cleifion y GIG yr amheuir bod canser y prostad arnynt. Yn dilyn hynny, ysgrifenasoch at glaf yn dweud bod bwrdd iechyd prifysgol Betsi Cadwaladr yn darparu sganiau mpMRI yn unol â chanllawiau cyfredol y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal ar gyfer canser y prostad. Dywed y canllawiau y dylid ystyried MRI amlbarametrig

'ar gyfer dynion â biopsi craidd 10-12 uwchsain trawsrectol negyddol i benderfynu ar ba un a oes angen biopsi arall.'

Roedd un o'r dynion hynny roeddech yn ysgrifennu atynt yn un o lawer o ddynion sydd wedi cysylltu â mi yng ngogledd Cymru i ddweud na chawsant gynnig sgan mpMRI yn dilyn biopsi negyddol oni bai eu bod yn talu tua £1,000 i'w gael mewn ysbyty preifat. O gofio mai Ysbyty Maelor Wrecsam yw'r unig ganolfan yng Nghymru a gymerodd ran yn astudiaeth PROMIS Cymru a Lloegr—astudiaeth ddelweddu MRI y prostad—a ganfu nad yw'r biopsi uwchsain trawsrectol poenus a gynigir gan Betsi Cadwaladr ond 47 y cant yn gywir, tra bo'r sgan mpMRI dros 90 y cant yn gywir, sut y sicrhewch fod dynion yng Nghymru yn cymryd rhan neu'n manteisio ar y prosiect ymchwil £75 miliwn a lansiwyd gan Brif Weinidog y DU, a fydd yn recriwtio 40,000 o ddynion i gymryd rhan mewn treialon i gael diagnosis a thriniaethau gwell ar gyfer y clefyd drwy ddefnyddio sganiau mpMRI?

Mae'r cynllun peilot rydych yn cyfeirio ato yn Lloegr yn gynllun peilot sydd ar waith yn Llundain yn unig, felly nid yw'n gynllun peilot cenedlaethol ar gyfer Lloegr yn gyfan beth bynnag. Mae gennym gynlluniau peilot ar waith yma yng Nghymru mewn amryw o fyrddau iechyd. Fel rwy'n dweud, byddwn yn parhau i ddarparu gwasanaeth sy'n unol â chanllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal. Disgwylir y bydd canllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal yn cael eu diweddaru ym mis Ebrill 2019. Os oes gennym fwrdd wroleg Cymru—unwaith eto, ein clinigwyr yma yng Nghymru—os ydynt yn dod i gonsensws clinigol cyn hynny, gallwn wneud dewisiadau gwahanol ar draws y gwasanaeth, ond ar hyn o bryd, mae'r ddarpariaeth yn seiliedig ar dystiolaeth. Mewn gwirionedd, mae cyfradd foddhad cleifion canser y prostad yng Nghymru yn uchel. Rwy'n fodlon fod byrddau iechyd yn gwneud yr hyn y dylent ei wneud, ond wrth gwrs, bydd gennym bob amser fwy i'w ddysgu o gynlluniau peilot ym mhob rhan o'r wlad, fel yn wir y bydd gan gynlluniau peilot yn ngogledd Cymru lawer i'w ddysgu i weddill y wlad mewn amryw o feysydd; er enghraifft, ym maes gwahanol y treial parafeddygol uwch yng ngogledd Cymru, lle bydd gwersi i'w dysgu i weddill y wlad o hynny. Mae'n hollol arferol i gael cynlluniau peilot ar gyfer dysgu ganddynt ac yna gwella'r gwasanaeth cyfan—dyna'n union a wnawn gyda chanser y prostad yn ogystal.

Mae'r hyn sydd newydd gael ei amlinellu mewn perthynas â Betsi Cadwaladr hefyd yn wir am Hywel Dda, ac mae gennyf etholwr sydd newydd gael ei hysbysu bod yn rhaid iddo dalu £1,000 am sgan MRI amlbarametrig. Y rheswm am hynny, fel y dywedwch, yw bod canllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal yn sôn am sgan o'r fath yn dilyn biopsi, ond mae gennym fyrddau iechyd yng Nghymru—Caerdydd a'r Fro, Cwm Taf ac Aneurin Bevan—sy'n cynnig y sganiau hyn fel adnodd diagnostig rheolaidd, fel sydd newydd gael ei amlinellu, gyda chyfraddau canfod gwell o tua 93 y cant, a llai o risg o waedu, haint a sepsis yn sgil defnyddio peth o'r offer mwy ymyrrol ar gyfer canser y prostad yn dilyn lefelau uchel o antigenau prostad-benodol.

Nid wyf yn deall—ysgrifennais atoch mewn perthynas â'r etholwr hwn—pam fod gennym loteri cod post o'r fath ar ddiagnosis canser y prostad yng Nghymru. Oes, mae gennym ganllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal, ond gofynion sylfaenol yw'r rheini. Gan fod gennym dri bwrdd iechyd yng Nghymru sy'n cynnig mwy, does bosibl na ddylai pob un o'r byrddau iechyd hyn yng Nghymru gynnig mwy, oherwydd fel y dywedwch yn eich llythyr ataf, ceir tystiolaeth sy'n dangos bod hwn yn arfer da. Wel, os yw'n arfer da ac os oes tystiolaeth i'w gefnogi, cynigiwch ef i bawb ac i fy etholwyr i yn Hywel Dda yn ogystal.

Fel y dywedais yn fy ateb cyntaf i Mark Isherwood, mae yna gynlluniau peilot ar waith yng Nghymru. Os oes consensws clinigol newydd yn seiliedig ar dystiolaeth, yng Nghymru, gallwn gyflawni newid ar draws y system gyfan. Dyna ein sefyllfa ar hyn o bryd. Mae yna gynlluniau peilot yn y tri bwrdd iechyd a grybwyllwyd gennych. Mae'r sylfaen dystiolaeth ar gyfer hynny'n tyfu, a byddwn wedyn yn gallu dewis ar sail y dystiolaeth ac ar sail y cyngor clinigol gorau. Tan hynny, nid wyf yn credu y byddai unrhyw Weinidog iechyd yn dweud eu bod yn dymuno cyfarwyddo'r gwasanaeth iechyd i gynnig gwasanaeth nad yw'n seiliedig ar y dystiolaeth a'r cyngor clinigol gorau sydd ar gael.

Mae'r cynllun cyflawni ar gyfer canser yn amlinellu ein gweledigaeth ar gyfer gwasanaethau canser yng Nghymru. Mae'n dod â rhanddeiliaid at ei gilydd i ysgogi gwelliant mewn gwasanaethau a chanlyniadau canser. Cafodd y cynllun ei ddiweddaru a'i ailgyhoeddi ym mis Tachwedd 2017 a bydd yn mynd â ni hyd at 2020.

Yn gynharach y mis hwn, fe wnaeth fy etholwr, Mr Huw Thomas o Fargoed, dynnu fy sylw at fenter newydd ar gyfer trin canser sy'n cael ei chyflwyno gan GIG Lloegr, sef creu siopau un stop ar gyfer diagnosis canser gyda'r holl brofion angenrheidiol i wneud diagnosis o'r clefyd yn cael eu cyflawni mewn un ganolfan. Y nod yw cyflymu'r gwaith o adnabod mathau penodol o ganser. Deallaf fod dau gynllun peilot o'r fath yng Nghymru—efallai fy mod yn anghywir ynglŷn â hynny, ond dyna'r hyn a ddywedwyd wrthyf yr wythnos diwethaf. Rwy'n ymwybodol o'r ddogfen strategol gan Lywodraeth Cymru y cyfeirioch chi ati, ond nid yw'n sôn yn benodol am hynny. Felly, a all Ysgrifennydd y Cabinet egluro hynny a dweud wrthym a fyddai menter o'r fath o fudd yng Nghymru?

Ie, ac rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am godi'r mater. Mewn rhai ffyrdd, mae'n tynnu sylw at sut y bydd cyhoeddiad a wneir yn Lloegr yn tynnu sylw ac yn cyrraedd y penawdau, ond yn aml ni fydd gwaith yr ydym eisoes yn ei wneud cyn i Loegr ei wneud yn cael yr un sylw. Yn y maes hwn, rydym wedi bod yn edrych ar yr hyn a elwir gennym yn llwybr symptomau amwys, sef siop un stop i bob pwrpas, ac mae'r llwybrau hynny'n cael eu treialu ym mwrdd iechyd Cwm Taf a bwrdd iechyd Aneurin Bevan. Cynllun peilot dwy flynedd ydyw. Rydym eisoes wedi cyflawni blwyddyn ohono. Ar ôl ail flwyddyn, byddwn yn cynnal gwerthusiad i ddeall ei effaith. Mae hyn yn rhan o waith y grŵp gweithredu ar ganser sy'n canolbwyntio ar adnabod canser yn gynharach. Mae'n deillio o waith a wnaed gan glinigwyr o Gymru a ymwelodd â Denmarc i ddeall yr hyn a wnaed yn fwy llwyddiannus yno ar adnabod canser yn gynnar. Felly, mae'n faes lle rydym, mewn gwirionedd, ar y blaen i'r cynllun peilot sydd ar waith yn Lloegr, ac rwy'n disgwyl cael canlyniadau yn gynharach na hynny. Yna, wrth gwrs, byddaf yn fwy na pharod i adrodd yn ôl i'r lle hwn a'r cyhoedd yn fwy cyffredinol ynglŷn â'r hyn rydym yn parhau i'w wneud i wella canlyniadau canser yma yng Nghymru.

Ysgrifennydd y Cabinet, mis Ebrill yw Mis Ymwybyddiaeth Canser y Coluddyn. Yn ôl adroddiad gan Bowel Cancer UK, mae cleifion mewn pump o'r saith bwrdd iechyd yng Nghymru yn aros yn rhy hir am brofion i wneud diagnosis o ganser y coluddyn, ac nid yw dros hanner y bobl sy'n gymwys am brofion sgrinio wedi'u cael. O gofio bod cyfraddau goroesi canser y coluddyn yng Nghymru ymhlith y gwaethaf yn Ewrop, pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r diffyg capasiti yn ein hysbytai i ateb y galw sy'n bodoli ar hyn o bryd a chodi ymwybyddiaeth o'r angen am brofion sgrinio ymhlith grwpiau risg uwch yng Nghymru? Diolch.

Rydym wedi trafod y pwyntiau ar gapasiti staff mewn ateb i gwestiwn blaenorol ar y gwaith sydd eisoes ar y gweill, am y ffaith bod ein capasiti diagnostig yn dangos cynnydd, a bod amseroedd aros i bobl yma yng Nghymru yn gwella. Rydym hefyd wedi trafod beth a wnawn i wella canlyniadau mewn ateb i'r cwestiwn a ofynnodd eich cyd-Aelod, David Melding. Rwy'n anelu i wella profion canser y coluddyn a chynyddu'r nifer sy'n manteisio ar y prawf sgrinio. Ac mewn gwirionedd, yr her fwyaf yw cael y cyhoedd i fanteisio ar y prawf sgrinio eu hunain. Dyna pam y bwriadwn gyflwyno prawf mwy effeithiol a mwy sensitif ym mis Ionawr y flwyddyn nesaf.

Felly, rydym eisoes yn rhoi camau ar waith a phan edrychwch ar ein cyfraddau o'u cymharu â gweddill y DU, rydym yn cymharu'n eithaf da o ran canlyniadau canser mewn gwirionedd. O ran amseroedd aros canser, gallasem gael sgwrs hir am y ffaith ein bod, yn gyffredinol, yn perfformio'n well yng Nghymru nag yn Lloegr mewn perthynas ag amseroedd aros canser ac mewn gwirionedd, mae ein cyfraddau goroesi uniongyrchol yn cymharu'n uniongyrchol â rhai Lloegr. O ystyried bod ganddynt boblogaeth fwy breintiedig a chyfoethocach yn gyffredinol, byddech yn disgwyl i'w canlyniadau fod yn well mewn gwirionedd.

Ond nid dweud ein bod yn cymharu'n dda â Lloegr a gweddill y DU yw'r her go iawn i ni; yr her go iawn i ni yma yng Nghymru yw bod pob gwlad yn y DU ar y pen anghywir i'r tabl goroesi ar draws Ewrop. Nid parhau i gynnal bwlch cadarnhaol â Lloegr yw ein huchelgais, ond gwneud yn llawer gwell fel bod mwy o bobl yn goroesi canser ar ôl blwyddyn a phum mlynedd, a phan edrychwn ar ein cymaryddion yn Ewrop, gallwn fod yn llawer hapusach ynglŷn â'n sefyllfa, cyn troi ein golygon at y cam nesaf o welliant.

Ar hyn o bryd, mae bwrdd iechyd prifysgol Hywel Dda yn ymgynghori ar ei gynigion i drawsnewid gwasanaethau cymunedol a gwasanaethau ysbyty yng nghanolbarth a gorllewin Cymru. Rwy'n annog pawb sydd â diddordeb i ymgysylltu a chymryd rhan yn yr ymgynghoriad, a lleisio barn wrth helpu i lunio gwasanaethau ar gyfer y dyfodol yn y rhanbarth.

Diolch i chi am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet, a byddaf, wrth gwrs, yn cymryd rhan lawn, fel rwyf eisoes yn ei wneud, yn y sgwrs honno, ond credaf fod pobl gorllewin Cymru yn haeddu gofal iechyd rhagorol wedi'i ddarparu o fewn pellter rhesymol, ac mae hyn yn cynnwys y gofal iechyd gorau posibl, gan gynnwys gofal brys ac ysbytai addysgu. Mae Ysbyty Bronglais yn Aberystwyth yn edrych ar ôl rhan ogleddol ardal Hywel Dda, ac ymddengys ei fod yn cael ei gadw fel ag y mae. Y cwestiwn yw: sut y gallwn gyflawni'r amcanion a'r uchelgeisiau hynny yn Sir Benfro a Sir Gaerfyrddin?

Nawr, gwyddoch fod y dewisiadau a gyflwynwyd gan Hywel Dda yn cynnwys ysbyty newydd, o bosibl, yn yr ardal honno. Os ydym am gael sgwrs go iawn am chwyldroi ein gwelyau cymunedol, ein gwasanaethau iechyd meddwl a'n gwasanaethau ysbyty yng ngorllewin Cymru, mae angen i ni ddeall bod hwn yn ymgynghoriad go iawn yn seiliedig ar y ddealltwriaeth y gall hyn ddigwydd. Gan nad ydym wedi cael buddsoddiad mawr yn ysbytai gorllewin Cymru dros y 30 mlynedd diwethaf, golyga hynny y bydd ysbyty newydd yn ffordd bosibl o ddarparu gofal iechyd rhagorol. Felly, er mwyn sicrhau nad ymgynghoriad ffug yw hwn i guddio toriadau pellach, os yw canlyniad yr ymgynghoriad yn arwain at Hywel Dda yn argymell ysbyty newydd yn ardaloedd Sir Gaerfyrddin a Sir Benfro, a wnewch chi ymrwymo yn awr y byddwch chi fel Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Hywel Dda i wireddu'r uchelgais hwnnw?

Ni allaf ateb pob rhan o'r cwestiwn hwnnw, oherwydd, fel arall, rwyf mewn perygl o roi fy hun mewn sefyllfa o beidio â gallu gwneud penderfyniad ar ddiwedd yr ymgynghoriad. Yr hyn y buaswn yn ei ddweud am ofal iechyd ym mhob rhan o Gymru yw bod pob cymuned yng Nghymru yn haeddu gofal iechyd rhagorol, ac rwy'n cytuno â chi fod pob cymuned yn haeddu gofal iechyd rhagorol. Fel bob amser, pan fyddwn yn sôn am ddyfodol gofal iechyd, mewn pwyllgorau rydym yn sôn am y ffaith bod angen i ofal sylfaenol a chymunedol wneud mwy o'n gweithgarwch a mwy gyda'n cyllideb ym maes gofal cymunedol sylfaenol, ac yna rydym yn treulio ein holl amser yn dadlau ynglŷn â'r rhwydwaith ysbytai. Pan gafodd ardal Gwent eu strategaeth Dyfodol Clinigol, hoffwn atgoffa'r Aelodau ei bod wedi cymryd peth amser i adeiladu cefnogaeth gan randdeiliaid ac i ddatblygu achos busnes ar gyfer ysbyty newydd yn rhan o hynny. Llwyddasant i gyflawni mewn amryw o feysydd ac yna gallasom weithio ochr yn ochr â hwy a darparu'r ysbyty newydd sy'n cael ei adeiladu ar hyn o bryd, sef ysbyty prifysgol y Faenor.

Yr hyn a ddywedwn am bob ardal yng Nghymru, yn hytrach nag unrhyw gynigion penodol, os oes cynigion a gynlluniwyd i gyflawni a bod cefnogaeth glinigol a thystiolaeth y byddant yn darparu system gofal iechyd well, yna, wrth gwrs, byddwn yn gweithio ochr yn ochr ag unrhyw sefydliad a phob sefydliad i geisio eu helpu i wneud hynny, o gofio gallu'r Llywodraeth i wneud hynny. Felly, byddwn yn meddwl yn gadarnhaol am bob ardal yng Nghymru pan fydd cynigion go iawn a sylweddol yn cael eu gwneud, ond ni allaf wneud sylwadau penodol ar botensial cynigion yn Hywel Dda, oherwydd mae'n gwbl bosibl y byddaf yn gorfod penderfynu ar y rheini yn y dyfodol agos.

Ysgrifennydd y Cabinet, bydd y tri dewis yn yr ymgynghoriad hwn yn arwain at israddio ysbyty Llwynhelyg o ysbyty cyffredinol i ysbyty cymunedol, sy'n gwbl annerbyniol i'r bobl rwy'n eu cynrychioli. I'r bobl rwy'n eu cynrychioli, mae'r ymgynghoriad yn ddiwerth o gofio nad oes ganddynt ddewis yn y mater hwn o gwbl. Ni all hyn fod yn iawn. O dan yr amgylchiadau, rwy'n ymbil arnoch i ymyrryd yn y mater hwn a gorfodi'r bwrdd iechyd i gyflwyno cynigion sy'n deg i bobl Sir Benfro. A wnewch chi ymyrryd yn awr—'gwnaf' neu 'na wnaf'?

Rydym wedi bod yn glir iawn fod hwn yn ymgynghoriad cyhoeddus i aelodau o'r cyhoedd gymryd rhan ynddo. Rwyf hefyd wedi bod yn glir iawn fod angen arweinyddiaeth glinigol mewn perthynas ag unrhyw gynigion eraill, a dyna pam roedd hi'n bwysig fod clinigwyr yn cymryd rhan, nid yn unig mewn cyflwyniad a thrafodaeth gyda'r bwrdd, mae'n rhaid iddynt fod yn rhan o'r drafodaeth gyda'r cyhoedd hefyd. Os wyf yn ymyrryd yn awr a dweud nad oes ots beth y mae'r clinigwyr eu hunain wedi'i ddweud mewn gwirionedd—nad oes ots beth a ddaw o'r ymgynghoriad cyhoeddus—ac y byddaf yn penderfynu hynny drostynt, bydd hynny, mewn gwirionedd, yn rhwystro arloesedd a chynnydd a diwygio gofal iechyd ym mhob rhan o'r wlad. Mae'n bwysig fod trafodaeth yn digwydd, mae'n bwysig i bobl ganolbwyntio ar ddarparu gofal iechyd gwell ac mae'n bwysig ein bod mewn sefyllfa fel gwlad i allu gwneud penderfyniadau anodd. Dyna'r her a osodwyd i ni gan yr arolwg seneddol. Mae'n dweud wrthym ar y naill law fod yna sylfaen dystiolaeth dda dros ddadlau y dylid darparu rhai gwasanaethau arbenigol mewn llai o ganolfannau ledled y wlad—bydd hynny'n golygu mwy o deithio i unrhyw gymuned—ond hefyd ein bod yn gallu darparu mwy o wasanaethau o fewn rhwydwaith ehangach o ofal iechyd cymunedol. Lle y caiff y cynigion hynny eu cyflwyno, lle y cytunir arnynt gyda strategaeth glinigol glir, bydd y Llywodraeth yn gwneud popeth yn ei gallu i gyd-fynd â hynny. Os ydym am wneud hynny, os ydym am ateb yr her a osodwyd i ni, her a gafodd ei derbyn mewn egwyddor gan bawb yn yr arolwg seneddol, yna mae'n rhaid i ni allu cynnal ymgynghoriad cyhoeddus anodd ac mae'n rhaid i'r Llywodraeth chwarae ei rhan fel yr un a fydd o bosibl yn gwneud y penderfyniad terfynol.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n croesawu'r ffaith ein bod yn symud i gyfnod ymgynghori ac fe glywais yr hyn a ofynnodd fy nghyd-Aelod Simon Thomas, ac mae'n bosibl iawn y byddaf yn gofyn yr un cwestiwn yn y dyfodol agos, ond yr hyn sy'n fy mhoeni ar hyn o bryd yw bod pobl wedi cysylltu â mi i ddweud bod y cyfleoedd iddynt gymryd rhan yn y broses hon yn gyfyngedig, eu bod yn bell yn ddaearyddol o'r llefydd y gallai'r unigolion hynny fod yn byw ac ar adegau pan na fydd pobl yn gallu mynychu'r digwyddiadau cyhoeddus hyn o bosibl. Fy nghwestiwn i chi heddiw yw, a allech annog bwrdd iechyd Hywel Dda i ehangu'r cwmpas o ran amser a lleoliad daearyddol eu hymgynghoriadau cyhoeddus ar y cam hwn.

Rwy'n hapus i ymateb yn gadarnhaol a dweud y dylai Hywel Dda ymateb yn gadarnhaol i geisiadau am ymgysylltu cyhoeddus pellach. Mae sicrhau'r lefel uchaf bosibl o ymgysylltu cyhoeddus o fudd i bawb, nid yn unig ymgysylltiad â'r bwrdd iechyd ar lefel yr arweinyddiaeth, ond â chlinigwyr yn eu cymunedau lleol mewn gwirionedd, boed mewn ymarfer cyffredinol neu wasanaethau ysbyty neu wasanaethau cymunedol eraill, er mwyn sicrhau bod ymgysylltiad clinigol go iawn rhyngddynt a'i gilydd a chyda'r cyhoedd yn fwy cyffredinol. Rwy'n fwy na pharod i ddweud y buaswn eisiau i Hywel Dda fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd hynny i ymgysylltu gyda'r cyhoedd, gan gynnwys mewn lleoliadau ac ar adegau o'r dydd sy'n briodol gyfleus i bawb allu cymryd rhan a lleisio barn.