National Assembly for Wales

Galw'r Aelodau i drefn.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, a'r cwestiwn cyntaf, Nick Ramsay.

Wrth gwrs. Mae categoreiddio'n darparu darlun clir o berfformiad ysgolion a lefel y gefnogaeth sydd ei hangen arnynt er mwyn gwneud hyd yn oed yn well. Eleni, bu cynnydd yn Sir Fynwy o ran yr ysgolion cynradd yn y categori gwyrdd, sy'n dyst i waith caled staff yr ysgolion ac mae'n rhywbeth y dylid ei ddathlu.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn amlwg, mae gennych yr un ffigurau o'ch blaen â’r rhai rwyf innau wedi’u gweld. Fel y dywedoch, bu cynnydd cyson o ran categoreiddio yn Sir Fynwy, o dair ysgol werdd yn unig bum mlynedd yn ôl i 13 heddiw. Mae'r cynnydd hwn yn dyst i waith athrawon a phenaethiaid, a disgyblion, yn ogystal â’r awdurdod lleol a'r consortia rhanbarthol, wrth gwrs, sydd wedi rhoi cryn dipyn o gefnogaeth i benaethiaid dros y blynyddoedd diwethaf, o ran cynnig her a rhannu arferion gorau. Sut rydych yn gweithio gyda'r Gwasanaeth Cyflawni Addysg, a chonsortia eraill, i sicrhau bod yr arferion gorau yn cael eu rhannu rhwng y consortia yn ogystal ag yn fewnol?

Wel, rwy'n falch fod yr un ffigurau gennym; ni fyddai wedi bod yn ddechrau cadarnhaol iawn pe bai gennym wahanol setiau o ddata categoreiddio. Rydych yn llygad eich lle, Nick, yn nodi bod gwella ysgolion yn ymdrech gyfunol, rhwng staff ac arweinyddiaeth ysgolion unigol, yr awdurdod addysg lleol. A hoffwn dalu teyrnged i'r Cynghorydd Fox, rwy’n credu, yng nghyngor Sir Fynwy—o bryd i’w gilydd, mae ef a minnau wedi cweryla ynghylch perfformiad Sir Fynwy, ond mae'r categoreiddio hwn yn dangos cynnydd—a'r consortia rhanbarthol hefyd. Mae'n bwysig fod y consortia rhanbarthol yn gweithio gyda'i gilydd i ddysgu oddi wrth ei gilydd er mwyn sicrhau set gyson o ddulliau o wella ysgolion ledled y wlad.

Diolch, David. Rydym yn cydweithio'n agos â Prifysgolion Cymru, British Council Cymru a Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, drwy bartneriaeth Cymru Fyd-eang, i greu cyfleoedd cydweithredol a chefnogi rhagor o weithgarwch hyrwyddo, megis cyflwyno brand Astudio yng Nghymru mewn marchnadoedd allweddol.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae myfyrwyr o dramor yn werth mwy na £151 miliwn i economi Caerdydd yn unig. Efallai eich bod wedi gweld astudiaeth newydd gan y Sefydliad Polisi Addysg Uwch sy'n dangos bod buddion myfyrwyr rhyngwladol hyd at 10 gwaith yn fwy na'r gost. Felly, ar gyfer lleoedd fel Caerdydd, a dinasoedd a threfi prifysgolion eraill ledled Cymru, mae hon yn ffynhonnell wirioneddol bwysig o incwm, ond yn bwysicach na hynny, y bri a gawn a’r buddion yn y dyfodol o ganlyniad i’r ffaith bod pobl hynod fedrus wedi cael profiad mor groesawgar a deniadol mewn addysg uwch yng Nghymru. Felly, beth y byddwch yn ei wneud i sicrhau, wrth i broses Brexit fynd rhagddi, ein bod yn parhau i fod yn lle allweddol a chroesawgar iawn i fyfyrwyr tramor?

Diolch, David. Cytunaf yn llwyr â’ch dadansoddiad o bwysigrwydd myfyrwyr rhyngwladol, ac yn wir, staff rhyngwladol a ddaw i astudio ac i weithio yn ein prifysgolion. Ac rwyf wedi dweud yn glir fod croeso cynnes i fyfyrwyr o'r Undeb Ewropeaidd, a thu hwnt, yng Nghymru ac y byddant yn parhau i gael croeso cynnes yng Nghymru. Mae gennyf newyddion da i'r Siambr: mae data UCAS ar israddedigion a dderbynnir yn llawn amser ar gyfer blwyddyn academaidd 2017-18 wedi dangos bod darparwyr yng Nghymru wedi gweld cynnydd yn nifer y derbyniadau o'r UE er gwaethaf ansicrwydd mewn perthynas â Brexit, a'r nifer uchaf o dderbyniadau erioed o'r tu allan i'r UE. Yr hyn sy'n hollbwysig i mi yw ein bod yn parhau i bwysleisio wrth Lywodraeth y Deyrnas Unedig na ddylid cynnwys myfyrwyr rhyngwladol mewn unrhyw ystadegau mewnfudo a allai gael eu cyflwyno. Fel y clywsom ddoe gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, er fy mod yn credu bod y rheini yn yr Adran Addysg yn deall hyn, ac yn credu hyn, mae brwydr i'w hennill gyda'r Swyddfa Gartref.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd UKIP, Michelle Brown.

Diolch, Lywydd, a phrynhawn da, Ysgrifennydd y Cabinet. Dywed yr adroddiad ar ddyfodol y cwricwlwm addysg rhyw a chydberthynas yng Nghymru, ar hyn o bryd, fod llwyddiant addysg rhyw a chydberthynas yn dibynnu’n rhy aml ar ddiddordebau a brwdfrydedd athrawon unigol neu arweinwyr ysgolion â chyfrifoldebau addysg rhyw a chydberthynas/addysg bersonol a chymdeithasol. Yn y maes hwn, nid yw gwybodaeth ynddi’i hun yn ddangosydd llwyddiant. Nid yw beichiogrwydd anfwriadol ymysg pobl ifanc yn eu harddegau o reidrwydd yn deillio o ddiffyg gwybodaeth neu ddealltwriaeth, a gall plentyn neu berson ifanc fod yn gwbl ymwybodol eu bod yn cael eu cam-drin heb allu gwneud unrhyw beth i atal hynny. Sut rydych yn mesur llwyddiant addysg rhyw a chydberthynas ar hyn o bryd, a sut y byddwch yn mesur llwyddiant yn y dyfodol?

Diolch am eich cwestiwn. Pan ddeuthum i’r swydd, roeddwn yn bryderus nad yw darpariaeth addysg rhyw a chydberthynas cystal ag y dylai fod, ac wrth wrando ar blant a phobl ifanc, wrth imi deithio o gwmpas ysgolion Cymru, maent wedi dweud yn glir iawn wrthyf nad yw darpariaeth bresennol addysg rhyw a chydberthynas, yn aml, yn diwallu eu hanghenion unigol. Dyna pam y comisiynais yr Athro Emma Renold o Brifysgol Caerdydd, sy'n arbenigwr rhyngwladol ar y materion hyn, i lunio adroddiad annibynnol. Rwyf wedi derbyn yr adroddiad hwnnw bellach. Rydym yn ystyried yr argymhellion ynglŷn â sut y gallwn wella darpariaeth bresennol addysg rhyw a chydberthynas a sut y gallwn sicrhau bod ein cwricwlwm newydd yn diwallu anghenion plant a phobl ifanc.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn yr un adroddiad, dywed fod plant, hyd yn oed cyn oedran ysgol, yn derbyn negeseuon ynghylch rhywedd, rhywioldeb a pherthnasoedd o amrywiaeth eang o ffynonellau, er enghraifft hysbysebion, llyfrau, cyfryngau cymdeithasol, teledu ac aelodau o'r teulu, ac ati. Buaswn yn dweud bod y rhan fwyaf o'r rhain naill ai o dan reolaeth rhieni neu y gallant fod o dan reolaeth rhieni, yn enwedig rhieni plant dan oed ysgol. Does bosibl nad oes gan rieni'r hawl i fagu eu plentyn yn unol â'u gwerthoedd a'u credoau eu hunain? Felly, hoffwn ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a fydd hawl gan rieni o hyd i eithrio eu plentyn o addysg rhyw a chydberthynas os ydynt yn teimlo nad yw'r cwricwlwm addysg rhyw a chydberthynas yn addas ar gyfer eu plentyn hwy?

Wel, wrth gwrs, mae gan rieni hawliau a chyfrifoldebau, ond weithiau, mae'r materion y soniwch amdanynt y tu hwnt i reolaeth y rhiant. Pan oedd fy mhlant yn fach iawn, rwy'n cofio mynd i siop adnabyddus iawn ar y stryd fawr a gweld, yn y siop, fod y gwisgoedd ar gyfer gwisgo i fyny fel meddygon yn yr adran deganau bechgyn a'r adran wisgo i fyny ar gyfer merched yn cynnwys gwisg nyrs. Mae'r pethau hyn, weithiau, y tu hwnt i reolaeth rhieni.

O ran rôl a natur orfodol addysg rhyw a chydberthynas yn y dyfodol, rwyf wedi derbyn argymhelliad clir iawn gan Emma Renold. Mae'r adroddiad a ddatblygwyd ganddi ar fy nghyfer yn cael ei ystyried, a gobeithiaf allu dod i'r Siambr hon cyn bo hir gyda fy ymateb llawn i'r adroddiad hwnnw, gan amlinellu sut rydym yn bwriadu gwella addysg cydberthynas a rhywioldeb ar gyfer ein holl blant a phobl ifanc yng Nghymru.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet.

Mae'n ddealladwy y bydd rhieni, yn enwedig rhieni plant dan oed ysgol, yn bryderus ynglŷn â beth fydd cynnwys y cwricwlwm addysg rhyw a chydberthynas. Efallai y bydd rhai rhieni, am resymau crefyddol a gwahanol resymau eraill, o'r farn fod y cwricwlwm yn annymunol. Felly, mae'n debyg fod dau ran i fy nghwestiwn olaf. Faint o fewnbwn fydd gan rieni i'r cwricwlwm newydd ac a yw rhiant—. Mae'n ddrwg gennyf, dyna fy nghwestiwn: faint o fewnbwn fydd gan rieni i'r cwricwlwm hwnnw?

Rwy'n dal yn anghyfforddus ynglŷn â hyn—nad ydych am ddweud a fydd hawl gan rieni i eithrio eu plentyn, oherwydd yn y pen draw, gall rhieni eithrio eu plentyn o ran o'r cwricwlwm nad ydynt yn eu hoffi drwy dynnu eu plentyn o'r ysgol ac addysgu eu plentyn gartref. Bydd hynny'n cael effaith andwyol, yn enwedig ar fenywod, a fydd yn gorfod gofalu am y plentyn, pan allent, fel arall, fod mewn ysgolion. Felly, sut rydych yn mynd i fynd i'r afael â hynny?

Nid wyf yn awyddus i achub y blaen ar y trafodaethau terfynol a'r penderfyniadau y byddaf yn eu gwneud mewn perthynas â'r adroddiad hwnnw. Ac rwyf wedi rhoi ymrwymiad yma y prynhawn yma, Michelle, y byddaf, ar ôl gwneud hynny, yn dychwelyd i'r Siambr â datganiad llawn ar sut rydym yn bwriadu datblygu polisi yn y maes hwn.

Mae'n rhaid imi ddweud, nid ydym yn caniatáu i rieni i dynnu eu plant allan o wersi mathemateg neu wersi Saesneg, ac yn ôl yr hyn a glywaf gan blant a phobl ifanc, maent yn teimlo bod hon yn agwedd bwysig iawn ar eu haddysg, ac mae angen inni sicrhau ei bod yn iawn ar eu cyfer. Wrth gwrs, mae'n rhaid cyflawni hynny mewn ffordd sy'n addas i oedran ac mewn ffordd sy'n hygyrch, hyd yn oed i'n plant ieuengaf. Ac nid wyf yn credu bod unrhyw blentyn yn rhy ifanc i ddechrau siarad am gydberthynas, bod yn ddiogel, cydsyniad a beth yw ystyr hynny.

Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd. 

Diolch, Lywydd.

Mae Plaid Cymru'n gwrthwynebu diwygiadau pensiwn arfaethedig Universities UK ac rydym yn cefnogi streiciau darlithwyr yr Undeb Prifysgolion a Cholegau. A ydych yn cefnogi camau gweithredu'r Undeb Prifysgolion a Cholegau yn erbyn y toriadau pensiwn?

Wel, Llyr, rwyf wedi cyfarfod â swyddogion yr Undeb Prifysgolion a Cholegau ar gyfer y DU gyfan yn ogystal â chynrychiolwyr o Gymru, ac rwy'n parhau i ohebu â hwy. Yn anffodus, oherwydd y tywydd gwael yng Nghaerdydd ddydd Sadwrn, nid oedd modd imi fynychu cynhadledd yr Undeb Prifysgolion a Cholegau, gan i'r gynhadledd gael ei chanslo. Mae swyddogion yn parhau i gysylltu â'r cyflogwyr a'r gweithwyr, ac rwyf innau, ar bob cyfle, wedi annog y cyflogwyr i ddychwelyd at y bwrdd i drafod y pryderon hyn, gan fy mod yn bryderus iawn ynghylch amharu ar fyfyrwyr, ac rwy'n cydymdeimlo â'r aelodau sy'n wynebu newidiadau sylweddol posibl i'w pensiynau, ac rwy'n deall pam eu bod yn bryderus. Yn anffodus, mae'r cyflogwyr yn sefydliadau unigol, ond beth bynnag y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod y partïon hyn yn dychwelyd at y bwrdd i ddod o hyd ateb i'r broblem, byddwn yn gwneud hynny.

Rwy'n falch o glywed eich bod wedi cyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU. Yn amlwg, mae'r Undeb Prifysgolion a Cholegau wedi dweud bod pensiynau eu cydweithwyr mewn llawer o wledydd Ewropeaidd eraill mewn prifysgolion ôl-1992, ysgolion, colegau addysg bellach, y GIG a'r Llywodraeth wedi'u tanysgrifennu a'u gwarantu gan y wladwriaeth, wrth gwrs, ac maent yn gofyn pam y dylai fod gan brifysgolion cyn-1992 y DU gynllun pensiwn heb unrhyw warant gan y Llywodraeth. Felly, hoffwn wybod pa sylwadau a gyflwynwyd gennych i Lywodraeth y DU, ac yn wir, pa ymyriadau rydych wedi galw arnynt i'w cyflawni yn hyn o beth.

Fel rwyf wedi'i ddweud, Llyr, rydym wedi annog pob parti i ddychwelyd at y bwrdd, ac roedd penderfyniad y partïon i ddychwelyd at y bwrdd negodi gyda chymorth y Gwasanaeth Cynghori, Cymodi a Chyflafareddu yn galonogol iawn. Credaf mai dyna sy'n rhoi'r cyfle gorau inni ganfod ateb i'r broblem sylweddol hon. Fel y dywedais, mae'r rôl uniongyrchol y gall Llywodraeth Cymru ei chwarae yn hyn yn gyfyngedig i raddau, ond byddwn yn defnyddio ein holl allu i ddylanwadu er mwyn sicrhau bod y trafodaethau hyn yn llwyddiannus, ac rwy'n parhau i siarad â Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru i sicrhau cyn lleied o darfu â phosibl ar fyfyrwyr unigol.

Yn amlwg, mae yna agwedd economaidd i'r camau gweithredu hyn, ond credaf fod mater moesol yn y fantol yma hefyd, gan fod hyn oll yn mynd rhagddo mewn cyd-destun lle mae is-gangellorion, wrth gwrs, yn derbyn cyflogau anferthol sy'n llawer mwy na chyflogau’r Prif Weinidog neu Brif Weinidog y DU yn San Steffan, hyd yn oed. Yn wir, datgelwyd yn ddiweddar fod oddeutu £8 miliwn wedi'i dalu mewn treuliau i brif swyddogion prifysgolion dros y ddwy flynedd ddiwethaf yn unig. Rydych wedi dweud yn flaenorol y dylid cyfyngu ar gyflogau uwch swyddogion ac y dylid canolbwyntio hefyd ar ben isaf y raddfa gyflog. Felly, sut y mae hynny'n cyd-fynd â'r cynigion hyn ar gyfer pensiynau, a ystyrir yn ymosodiad uniongyrchol ar amodau gwaith y staff hynny?

Wel, Llyr, buaswn yn ailadrodd y safbwynt hwnnw yma heddiw. Rwy'n disgwyl ataliaeth gan fy is-gangellorion ym mhrifysgolion Cymru, ac fe fyddwch yn ymwybodol fod Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, gan weithio gyda'r sector, wedi cyhoeddi adroddiad ar lefelau cyflog ym mhrifysgolion Cymru, ac nid yw ein his-gangellorion yn wahanol iawn i'r rhai ledled y DU. Ond o ran cyfiawnder cymdeithasol, yr hyn sy'n bwysig iawn i mi yw bod y gweithwyr ar y cyflogau isaf yn y sector yn cael eu trin yn deg, a dyna pam rwyf wrth fy modd mai sefydliadau addysg uwch Cymru a'n sector ni fydd rhan gyntaf y sector drwy'r Deyrnas Unedig i dalu'r cyflog byw go iawn i bob un o'u gweithwyr. Rydym yn parhau i negodi hynny mewn perthynas â phob agwedd ar y bobl sy'n gweithio mewn addysg uwch yng Nghymru, gan gynnwys pobl sy'n gweithio yn swyddfa'r cwmni benthyciadau i fyfyrwyr yn Llandudno.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae ymchwil yn dangos mai'r gymuned Sipsi/Roma/Teithwyr sydd â'r cyfraddau cyrhaeddiad isaf o unrhyw grŵp ethnig yng Nghymru mewn perthynas ag addysg. Dywedwch wrthym, pam y cawsoch wared ar y grant gwella addysg, a gynlluniwyd i gefnogi a chynyddu cyfraddau cyrhaeddiad ymhlith y grŵp penodol hwn?

Lywydd, nid wyf wedi cael gwared ar y grant gwella addysg.

Fel y gwyddoch, rydych wedi ailddosbarthu'r grant gwella addysg—elfen y grant cyflawniad lleiafrifoedd ethnig ohono—i mewn i'r grant cynnal refeniw ar gyfer awdurdodau lleol, ac maent yn honni na allant ddod o hyd i unrhyw arwydd ohono o fewn llinellau'r cyllidebau hynny a roddwyd iddynt gan Lywodraeth Cymru. Maent yn credu bod oddeutu £13 miliwn wedi mynd ar goll o'r dyraniad addysg a gawsant gan Lywodraeth Cymru a bod hynny'n cael effaith sylweddol ar eu gallu i ddiwallu anghenion addysgol y gymuned Sipsi/Roma/Teithwyr, ac yn wir, cymunedau lleiafrifoedd ethnig eraill sydd angen cymorth penodol ac ychwanegol. Beth a wnewch i leihau eu pryderon?

Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod nifer o grantiau wedi dod yn rhan o'r grant gwella addysg bedair blynedd yn ôl. Galwyd rhan o hynny yn 'Grant Cyflawniad Lleiafrifoedd Ethnig' sydd yno er mwyn cefnogi addysg grwpiau lleiafrifoedd ethnig, ac roedd yna gynllun grant ar wahân i gefnogi Sipsiwn a Theithwyr. Nid yw'r Aelod yn anghywir i ddweud bod angen inni ddwysáu’n hymdrechion o ran canlyniadau i blant Sipsiwn/Teithwyr. Er ein bod wedi gweld cynnydd sylweddol o ran cyrhaeddiad addysgol pob grŵp lleiafrifol ethnig ond un, mae cyrhaeddiad Sipsiwn/Teithwyr yn parhau i beri pryder i mi.

Mae'r Aelod yn llygad ei le yn dweud bod y grant gwella addysg, fel cyfraniad at yr arian sydd ar gael i'r awdurdod addysg lleol drwy'r grant cynnal refeniw, wedi’i ychwanegu fel cyfraniad. Rwyf wedi cydnabod bod hynny, oherwydd gwahanol ffyrdd o ddosbarthu, wedi golygu efallai bod rhai awdurdodau lleol o dan anfantais. Felly, rwyf wedi darparu £5 miliwn i unioni'r anfantais honno i Gaerdydd, i Gasnewydd ac i Abertawe, a byddwn yn darparu £2.5 miliwn ychwanegol dros y flwyddyn ariannol newydd hon i'r consortia rhanbarthol i weithio gydag awdurdodau lleol arweiniol, gan gynnwys Wrecsam yng ngogledd Cymru, fel y gallwn sicrhau ein bod yn gallu cael gwell canlyniadau i'r plant hyn.

Felly, byddwch yn darparu'r £7.5 miliwn hwnnw, fel yr awgrymoch, i dri awdurdod lleol yn bennaf, sy'n digwydd bod yn awdurdodau Llafur yn ne Cymru, gydag ond ychydig iawn ar ôl ar gyfer gweddill y wlad. Y gwir amdani yw bod pob awdurdod lleol yng Nghymru yn cynnwys pobl ifanc sydd angen y math hwn o gefnogaeth. Felly, gofynnaf i chi unwaith eto: pa bryd y byddwch yn sicrhau bod digon o adnoddau ar gael i bob awdurdod lleol yng Nghymru, boed yng ngogledd Cymru, canolbarth Cymru, gorllewin Cymru neu dde Cymru, er mwyn sicrhau y gallant fodloni nid yn unig anghenion y gymuned Sipsiwn/Teithwyr, ond cymunedau lleiafrifoedd ethnig eraill a all fod angen cefnogaeth ychwanegol gyda'u dysgu?

Wel, Darren, fel y dywedais, bydd pob awdurdod lleol wedi elwa ar gyfraniad y grant gwella addysg yn mynd i mewn i'r grant cynnal refeniw. Rwyf wedi cydnabod, ar gyfer rhai awdurdodau lleol, fod newidiadau o ran y fformiwla ddosbarthu wedi cael effaith negyddol. Y gwir amdani, Darren, yw bod y tri awdurdod lleol hynny wedi eu heffeithio gan mai dyna lle mae trwch y boblogaeth, ac felly nid yw'n syndod mai'r awdurdodau hynny yw Caerdydd, Abertawe a Chasnewydd, gan mai dyna ble mae’r rhan fwyaf o'r myfyrwyr hynny yn byw. Yn ychwanegol at hynny, fel y dywedais, byddwn yn darparu adnoddau yn ystod y flwyddyn ariannol hon i'r holl gonsortia rhanbarthol fel y gallant ddatblygu polisi a chymorth yn y maes hwn. Mae'n wir, er enghraifft, fod rhai o'r ymyriadau mwyaf llwyddiannus eisoes ar waith ar lefel y consortia neu gan awdurdod lleol unigol ar gyfer y rhanbarth cyfan, ond rwy’n cydnabod bod mwy i’w wneud ar gyfer y grŵp hwn o blant. Ond gadewch i mi ddweud hyn: nid yw'n deg ystyried pob plentyn o gefndir ethnig lleiafrifol fel un achos penodol. Mae plant Tsieineaidd Cymreig, plant Indiaidd Cymreig, plant Pacistanaidd Cymreig, a phlant Bangladeshaidd Cymreig yn perfformio cystal neu’n well na'r cyfartaledd yng Nghymru.

Diolch, Bethan, ac a gaf fi fanteisio ar y cyfle hwn i’ch llongyfarch ar eich priodas yn ddiweddar?

Mae 'Addysg yng Nghymru: Cenhadaeth ein Cenedl' yn darparu cynllun gweithredu a fydd yn arwain at drawsnewid y system addysg yng Nghymru. Datblygwyd y cynllun yn unol ag egwyddorion Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, a bydd yn cael ei gyflawni a'i asesu yn erbyn yr amcanion llesiant.

Diolch am eich ateb. Mae’r polisi ad-drefnu ysgolion a chreu uwchysgolion canolog, yn enwedig yng Nghastell-nedd Port Talbot a ledled Cymru, wedi peri pryder, yn enwedig gyda'r posibilrwydd o gau Ysgol Gyfun Cymer Afan yn fy rhanbarth. Mae'n arbennig o ddifrifol mewn perthynas â Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013, ac mae'n mynd yn erbyn y Ddeddf honno, oherwydd os yw'r ysgol yn cau bydd yn rhaid iddynt deithio am 50 munud i gyrraedd yr ysgol agosaf. Felly, pan gawsom gyfarfod cyhoeddus ar hyn yn ddiweddar, roedd pobl yn dweud y byddai hyn yn ychwanegu straen ym mywydau'r plant, ac y byddai'n mynd yn groes i gynaliadwyedd y Ddeddf honno. Rwy'n cydnabod na allwch edrych ar y mater penodol hwn ynddo'i hun, ond beth yw eich barn chi ynglŷn â'r ffaith, os yw ysgol yn cau a bod hynny'n arwain, felly, at fwy o drafnidiaeth, fod rhagor o bwysau'n cael ei roi ar blant ysgol—beth rydych yn ei wneud mewn perthynas â lles y plant hynny i geisio cefnogi datblygiad eu haddysg, yn hytrach na'u rhwystro, fel y cred llawer o'r rhieni yn yr achos penodol hwn?

Wel, Bethan, wrth ymgymryd â'u cyfrifoldebau trefniadaeth ysgolion, mae'n rhaid i awdurdodau lleol gydymffurfio â Deddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) 2013 a'r cod trefniadaeth ysgolion, ac mae'n rhaid iddynt ystyried amrywiaeth o ffactorau. Un o'r ffactorau hynny yw buddiannau dysgwyr. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod wedi cynnal ymgynghoriad diweddar ar y cod i weld lle y gellir ei gryfhau. Pan fo'r cynigion yn cynnwys cau unrhyw ysgol, sy'n gallu bod yn heriol iawn, ac yn emosiynol iawn, mae'n rhaid i'r ddogfen ymgynghori ddangos effaith y cynigion ar unigolion, ac yn wir ar y gymuned, ac mae'n rhaid cynnal asesiad o'r effaith honno ar y gymuned.

Ysgrifennydd y Cabinet, o ystyried yr amcanion lles, a gaf fi ofyn i chi pa ystyriaeth, os o gwbl, rydych wedi'i rhoi i fentrau a welsom yn Ffrainc ac yn fwy diweddar yn yr Alban i reoli'r defnydd o ffonau symudol mewn ysgolion fel ffordd o helpu i fynd i'r afael â bwlio mewn ysgolion a tharfu ar ddysgu?

Diolch, Dawn. Mae'n rhaid i mi ddweud mai cyfrifoldeb ysgolion unigol yw penderfynu ar y ffordd fwyaf effeithiol o fynd i'r afael â bwlio a rhoi unrhyw bolisïau gwrth-fwlio ar waith yn eu hysgolion, gan gynnwys unrhyw fesurau yr hoffent eu hystyried i reoli'r defnydd o ffonau neu offer technoleg gwybodaeth, a allai arwain at seiberfwlio. Rydym hefyd yn datblygu cyfres—mae gennym eisoes gyfres o fesurau ar waith i gynorthwyo ysgolion i fynd i'r afael â seiberfwlio yn eu hysgolion ac rydym wrthi'n diweddaru ein canllawiau gwrth-fwlio.

Credaf ei bod yn bwysig dweud, fodd bynnag, na allwn honni bod pob math o dechnoleg gwybodaeth yn cael effaith niweidiol ar addysg. Ddoe, buom yn trafod sgiliau digidol a'r defnydd o dechnoleg yn ein hystafelloedd dosbarth a'r manteision y gall hynny eu rhoi i ddisgyblion ac athrawon. Felly, mae angen inni fabwysiadu ymagwedd gytbwys yn hyn o beth.

Ysgrifennydd y Cabinet, un o amcanion Deddf cenedlaethau'r dyfodol yw sicrhau bod pob plentyn yn cael cyfle i gyflawni eu llawn botensial, beth bynnag yw eu cefndir. Rwy'n siŵr y byddai pob un ohonom yn cytuno â hynny. Mae'r bwlch yn y canlyniadau yno o hyd, fodd bynnag, rhwng plant sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Mae nifer o deuluoedd yn byw ychydig uwchlaw'r ffin tlodi ond heb gyrraedd y categori y dylent ei gyrraedd. A ydych yn hyderus fod y meini prawf presennol yn ddigon eang i gyrraedd pob un o'r plant hyn sy'n dioddef yn yr amgylchiadau hyn, ac os nad ydynt, beth rydych yn bwriadu ei wneud i sicrhau bod rhwyd ddiogelwch well i'w chael?

Nick, rydych yn llygad eich lle: un o'r heriau mwyaf sy'n ein hwynebu mewn addysg yng Nghymru yw sicrhau'r tegwch hwnnw o fewn ein system ac mae hynny'n cynnwys cau'r bwlch cyrhaeddiad rhwng y disgyblion sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a'u cyfoedion. Eleni, bydd Llywodraeth Cymru yn buddsoddi dros £91 miliwn yn y grant datblygu disgyblion. Rydym bob amser yn herio'r consortia rhanbarthol ac ysgolion unigol i fabwysiadu'r arferion gorau ar sail tystiolaeth o ran y ffordd orau o ddefnyddio'r adnodd hwnnw i gynorthwyo'r plant sy'n cael prydau ysgol am ddim.

Rydym yn ymwybodol nad yw rhai teuluoedd yn bodloni'r meini prawf ar gyfer prydau ysgol am ddim, ac o ystyried y cyfyngiadau ar gyllid cyhoeddus ar hyn o bryd, buaswn ar fai'n awgrymu ein bod wedi gallu cynyddu nifer y plant. Ar hyn o bryd, mae prydau ysgol am ddim yn cynrychioli'r procsi gorau ar gyfer angen sydd gennym yn fy marn i.

Diolch, Russell. Drwy'r grant gwella addysg i ysgolion byddwn yn parhau i ddarparu mwy na £225 miliwn dros y ddwy flynedd nesaf i gefnogi'r cyfnod sylfaen a gwelliannau mewn ysgolion. Mae hwn yn fuddsoddiad sylweddol a fydd o fudd i bob dysgwr fel rhan o'r gwaith o gyflawni ein cenhadaeth genedlaethol.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Roeddwn yn gwrando ar eich atebion i Darren Millar yn gynharach, ac fe ymrwymoch chi £5 miliwn o'ch cronfeydd wrth gefn ar gyfer blwyddyn ariannol 2018-19 er mwyn caniatáu ar gyfer yr effaith ar awdurdodau lleol trefol. Ond ymddengys, yn ôl eich ateb i Darren Millar, fod y ffigur hwnnw bellach yn £7.5 miliwn. Sut rydych yn bwriadu cefnogi dysgwyr yng nghanolbarth a gogledd Cymru, ac yn benodol, faint o'r £2.5 miliwn hwnnw y cyfeirioch chi ato'n gynharach a fydd yn cefnogi dysgwyr ym Mhowys?

Wel, Russell, yr hyn sy'n bwysig yw ein bod yn cyfeirio arian i lle mae unigolion a fyddai wedi elwa dan rai o'r grantiau hyn o'r blaen wedi'u lleoli. Oherwydd y trosglwyddo, bydd rhai awdurdodau na fyddai wedi derbyn—neu a fyddai ond wedi derbyn ychydig iawn—o dan yr hen grant cyflawniad lleiafrifoedd ethnig a'r grant Sipsi/Teithwyr, wedi elwa mewn gwirionedd o dan ddosbarthiad y grant cynnal refeniw. Felly, ar hyn o bryd, nid wyf yn rhagweld y byddaf yn darparu unrhyw adnoddau ychwanegol yn hyn o beth.

Ysgrifennydd y Cabinet, diben y grant gwella addysg yw cynorthwyo'r consortia rhanbarthol i wella canlyniadau i bob dysgwr. Mae'r ysgol gyfun orau yng Nghymru, Pontarddulais, yn fy rhanbarth i, ond mae hefyd yn cynnwys un o'r ysgolion sy'n perfformio waethaf, ychydig filltiroedd yn unig i lawr y ffordd. Felly, sut y mae eich Llywodraeth yn bwriadu cael gwared ar y fath wahaniaeth mewn cyrhaeddiad o fewn consortia rhanbarthol?

Rwy'n ddiolchgar iawn i chi am gydnabod ysgol Pontarddulais. Neithiwr, cyfarfûm â phennaeth yr ysgol wrth iddi ddod yn un o aelodau cyswllt newydd cyntaf yr academi arweinyddiaeth, ac mae ei chyfraniad i'r broses o godi safonau yn ei hysgol ei hun a ledled y rhanbarth yn un o'r rhesymau pam y cafodd ei phenodi i un o'r rolau hyn yr ystyriaf eu bod yn llawn bri.

Mae amrywio yn ein system, boed yn amrywio o fewn yr ysgol, yn amrywio o fewn y sir, neu'n wir, yn amrywio o fewn y rhanbarth, yn parhau i beri cryn bryder i mi. Cyfeiriwyd at hynny ddoe yn ein dadl ar adroddiad blynyddol Estyn o ran y ffaith bod arnom angen gwell gweithio rhwng ysgolion fel y gallwn sicrhau cyn lleied â phosibl o amrywio, gan ei bod anhygoel, onid yw, fel y disgrifiwyd gennych yn awr, y gall un ardal fechan gynnwys sefydliadau sy'n perfformio'n wych a rhai nad ydynt yn gwneud cystal? Mae angen inni fanteisio ar y cyfle i ddysgu gan y goreuon a rhannu'r arferion da hynny.

Diolch, Mr Bennett. Mae gan ddysgwyr gyfle i astudio gwleidyddiaeth a dinasyddiaeth fel rhan o fagloriaeth Cymru ac mewn addysg bersonol a chymdeithasol. Mae sicrhau bod dysgwyr yn dod yn ddinasyddion moesegol a gwybodus yn un o bedwar diben y cwricwlwm newydd. Bydd addysg wleidyddol a dinasyddiaeth yn rhan ganolog o'r gwaith o gefnogi hyn.

Ie, diolch am yr ateb. Gyda'r posibilrwydd y bydd pobl 16 a 17 oed yn cael pleidleisio yng Nghymru, credaf y gall fod achos cryfach bellach dros wella darpariaeth addysg wleidyddol yn y system ysgolion. Yn wir, mae llawer o ymgyrchwyr ifanc sy'n awyddus i gael y bleidlais wedi galw am hynny. Felly, tybed, wrth symud ymlaen, a yw'n debygol y bydd unrhyw newid, yn eich tyb chi, i ddarpariaeth addysg wleidyddol?

Wel, yn wir, mae'r gwaith o ddatblygu'r cwricwlwm newydd yn darparu cyfle gwirioneddol i sicrhau addysg eang a chytbwys ar gyfer plant a phobl ifanc ledled Cymru, a buaswn yn cynnwys addysg wleidyddol a dinasyddiaeth yn hynny o beth. Yn wir, fel mam i ferch 16 oed, sy'n awyddus iawn i gael y cyfle i allu cael hawl ddemocrataidd a bwrw ei phleidlais ac sydd â chryn ddiddordeb—sy'n codi arswyd arnaf, weithiau—mewn gwleidyddiaeth, credaf fod llawer mwy y gallwn ei wneud. Un o ddibenion ein cwricwlwm, fel y dywedais, yw sicrhau bod gennym ddinasyddion moesegol, gwybodus, ac mae gallu rhoi'r sgiliau i'n pobl ifanc, er enghraifft, i ddeall y bydd geiriau ar ochr y bws ac i herio beth yn union y maent i'w gweld yn ei feddwl neu'n ei addo, ac i allu gweithredu yn unol â hynny, yn rhywbeth i'w groesawu'n fawr.

Diolch yn fawr iawn, Jane, am eich cwestiwn. Awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am ariannu ysgolion yng Nghymru. Mae Cyngor Bro Morgannwg yn pennu eu blaenoriaethau gwariant ar gyfer y gwasanaethau y maent yn eu darparu, gan ystyried anghenion lleol a'r holl adnoddau sydd ar gael. Mater i'r awdurdod yw faint o arian y mae'n ei neilltuo ar gyfer cyllidebau ysgolion.

Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn gwybod bod Cyngor Bro Morgannwg wedi ysgrifennu at bob rhiant yn y sir ynghylch ariannu ysgolion. Diolch am eich ymateb i mi mewn perthynas â'r mater hwn. Mae eich llythyr i mi yn egluro nifer o bwyntiau mewn gwirionedd, ac rydych wedi eu nodi unwaith eto wrth ymateb i mi, ac mae'n egluro'r sefyllfa parthed rôl Llywodraeth Cymru ym mhenderfyniadau'r gyllideb ariannu ysgolion. Felly, yn eich llythyr i mi, rwy'n falch eich bod wedi gallu egluro rôl allweddol llywodraeth leol yn pennu'r cyllidebau ar gyfer eu hysgolion a rôl llywodraeth leol yn cytuno ar y fformiwla ariannu a'i hadolygu. Hoffwn ddyfynnu'n fyr o'ch llythyr dyddiedig 26 Chwefror. Rydych yn dweud,

Nid yw Llywodraeth Cymru yn ariannu ysgolion yn uniongyrchol. Mae pob Awdurdod Lleol yng Nghymru yn gyfrifol am bennu faint o arian a ddyrennir i'w ysgolion

ac fel y dywedwch,

Mae faint o arian y mae Awdurdod yn ei neilltuo ar gyfer cyllidebau ysgolion yn fater ar gyfer yr Awdurdod hwnnw.

Dywedwch hefyd,

O ran sut y mae Llywodraeth Cymru yn ariannu Awdurdodau Lleol, dosberthir y cyllid refeniw craidd a ddarparwn yn ôl anghenion cymharol, gan ddefnyddio fformiwla sy'n ystyried cyfoeth o wybodaeth ar nodweddion demograffig, ffisegol, economaidd a chymdeithasol yr awdurdodau. Datblygwyd y fformiwla ariannu hon mewn ymgynghoriad â Llywodraeth Leol drwy'r Is-Grŵp Dosbarthu.

A ydych yn credu y byddai o gymorth pe bai eich llythyr, gan gynnwys y wybodaeth hon, yn cael ei anfon at bob rhiant ym Mro Morgannwg, neu o leiaf, ar gael ar wefan Bro Morgannwg? Ac a ydych hefyd yn croesawu rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain Llywodraeth Cymru, sydd wedi arwain at gymuned ddysgu newydd yn Llanilltud Fawr a fydd yn agor yn swyddogol ar 22 Mawrth? Ac Ysgrifennydd y Cabinet—

Rwyf wedi bod yn oddefgar iawn, Jane Hutt. Rydych dros ddwy funud bellach. Cwestiwn olaf cyflym iawn.

Ac yn olaf, deallaf fod adroddiad cabinet diweddar gan Gyngor Bro Morgannwg yn dangos cyfraniad cyfalaf mwy gan Lywodraeth Cymru, a bod y cynlluniau ar gyfer 2017 ymlaen yn dangos gostyngiad gan gyngor y Fro o ran—[Torri ar draws.]

Wel, Lywydd, nid oes unrhyw amheuaeth fod hwn yn gyfnod heriol i gyllidebau addysg, ac ni phetrusaf rhag dweud hynny. Golyga hynny fod bod yn glir ynglŷn â'r ffeithiau a'r wybodaeth yn bwysicach nag erioed, ac mae'n drueni fod yr ohebiaeth gan y Fro i'w hysgolion a'u rhieni wedi camddehongli'r sefyllfa mewn perthynas ag ariannu ysgolion. Rwyf wrthi'n ymateb i bob llythyr a gefais gan rieni o Fro Morgannwg, er mwyn egluro'r sefyllfa, ac rwy'n fwy na pharod i wneud hynny eto heddiw.

Mewn perthynas ag arian craidd o dan y setliad llywodraeth leol, nid Bro Morgannwg—nid Bro Morgannwg—yw'r awdurdod sy'n derbyn y swm lleiaf o arian yng Nghymru, fel y byddent yn awyddus i'r rhieni gredu. Mae'n bosibl mai hwy yw'r awdurdod sy'n gwario'r swm lleiaf y disgybl, ond mater i'r cyngor yw hynny. Yr hyn sy'n fater i mi yw y gellir defnyddio'r adnoddau sydd gennyf yn ganolog i gefnogi addysg ym Mro Morgannwg.

Mae Bro Morgannwg yn elwa ar y grant amddifadedd disgyblion; maent hefyd yn elwa ar ein grant ar gyfer ysgolion bach a gwledig; maent hefyd yn rhan o'n cynllun peilot clystyrau cyflenwi sy'n seiliedig ar ysgolion; ac maent hefyd yn rhan o'n cynllun peilot ar gyfer rheolwyr busnes ysgolion. Mae adnoddau sylweddol wedi'u darparu ar eu cyfer o dan fand A rhaglen gyfalaf ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Rydym wedi amlinellu llawer iawn o adnoddau o dan fand B y rhaglen, ac fel y gwyddoch, y penwythnos diwethaf hwn, cyhoeddais £14 miliwn yn ychwanegol ar gyfer man atgyweiriadau i ysgolion, a bydd Bro Morgannwg yn derbyn dros £0.5 miliwn o'r swm hwnnw.

Fodd bynnag, mae'n rhaid imi fanteisio ar y cyfle hwn i ddweud y buaswn yn eu hannog hefyd, hynny yw, Bro Morgannwg, i gyflwyno cynigion diwygiedig i gael mynediad at ran o'r ymrwymiad £36 miliwn i leihau maint dosbarthiadau babanod dros y tymor, gan nad yw'r hyn y maent wedi'i gyflwyno hyd yn hyn yn bodloni'r meini prawf, ac rwy'n awyddus iawn nad yw plant ym Mro Morgannwg yn colli'r cyfle hwn i leihau maint dosbarthiadau.

Credaf mai'r rheswm, Lywydd, pam nad yw'r ddeuawd hon yn gweithio—er ei bod wedi'i llwyfannu yn dda iawn, rwy'n gwybod, rwy'n cydnabod hynny—yw am fod Bro Morgannwg yn awdurdod hynod gystadleuol yn wleidyddol; mae wedi cael ei redeg yn ddiweddar gan weinyddiaethau Llafur a gweinyddiaethau Ceidwadol, gyda phleidiau eraill yn rhan o bethau yn ogystal â grwpiau annibynnol, ac mae pob un ohonynt yn bryderus ynglŷn â'r fformiwla ariannu ac wedi codi'r materion hyn. Pryd y byddwch yn adolygu'r sefyllfa, gan fod pryder trawsbleidiol ym Mro Morgannwg ynglŷn â'r sefyllfa bresennol?

Gadewch imi ddweud yn gwbl glir: nid yw'r fformiwla gyllid craidd yn fater i mi; mae'n fater ar gyfer fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol ac ar gyfer y grŵp cynnal refeniw sy'n gyfrifol am hynny, ac sy'n gwneud penderfyniadau ynglŷn â sut y mae'r grant cynnal refeniw yn cael ei ddarparu. Ar ddau achlysur gwahanol, mae Llywodraeth Cymru wedi cynnig cyfle i lywodraeth leol Cymru newid y data sylfaen, yn fwyaf diweddar yn 2014-15, ac ar y ddau achlysur, mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi gwrthod y cynnig i ddiweddaru'r data, ac rwyf wedi gofyn i swyddogion ac Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol edrych ar hynny eto. Ond mater ar gyfer llywodraeth leol, gan weithio ar y cyd, yw cytuno ar newidiadau i ddata sylfaen.

Tynnwyd cwestiwn 7 [OAQ51833] yn ôl, felly cwestiwn 8, Simon Thomas.

Diolch yn fawr iawn, Simon. Mae trafodaethau yn parhau gyda DEFRA ynghylch llaeth ysgol. Bydd Cymru yn parhau i gymryd rhan yng nghynllun llaeth ysgol presennol yr UE. Byddwn yn trafod opsiynau ar gyfer dyfodol y cynllun gyda DEFRA a'r gweinyddiaethau datganoledig eraill fel rhan o'n hystyriaethau ehangach mewn perthynas â gadael yr UE. Ac mae hon yn un o sawl enghraifft nad yw llawer o bobl yn ymwybodol ohoni mewn perthynas ag effaith ein hymadawiad â'r Undeb Ewropeaidd.

Diolch am yr ateb ac rwy’n falch bod trafodaethau yn cymryd lle, ond ar hyn o bryd, mae llaeth am ddim yn y cyfnod sylfaen, yn benodol oherwydd buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru. Mae llaeth wedi’i sybsideiddio yn yr ysgolion cynradd oherwydd rŷm yn rhan o gynllun yr Undeb Ewropeaidd, ac, wrth gwrs, mae llaeth mewn ysgolion nid yn unig yn faeth—yn ychwanegu at faeth plant ysgol—ond mae hefyd yn dangos o ble mae bwyd yn dod. Mae’n ffordd inni ddysgu am rôl bwyd yn ein bywydau ni bob dydd.

Rwy’n deall bod yn rhaid ichi drafod hwn ar lefel Prydeinig, ond rwyf hefyd yn meddwl ei fod yn bwysig bod y Llywodraeth bresennol, Llywodraeth Cymru, yn gwneud datganiad eich bod chi am barhau, beth bynnag a ddaw, gyda’r system llaeth presennol, achos rwy’n meddwl dyna’r sicrwydd mae rhieni, ysgolion a'r gymuned ehangach yn dymuno ei weld.

Wel, Simon, fel rydych wedi cydnabod, mae cynllun llaeth ysgol Llywodraeth Cymru yn unigryw ymysg gwledydd cartref y Deyrnas Unedig, gan mai hwnnw yw'r unig gynllun sy'n cynnig llaeth am ddim i'r cyfnod sylfaen cyfan. Mae dros 99 y cant o ysgolion cynradd a gynhelir yn rhan o'r cynllun, ac fel y dywedoch, mae'n darparu nifer o fanteision i'r plant.

Yn 2017-18, roedd y gyllideb llaeth ysgol am ddim yn £2.2 miliwn, a hyd yn oed yn y senarios anodd y buom yn sôn amdanynt mewn perthynas â chyllid addysg, rwyf wedi bod yn benderfynol o gadw'r buddsoddiad hwnnw gan fy mod yn sylweddoli ac yn cydnabod manteision y cynllun llaeth am ddim. Byddwn yn parhau i drafod hyn, ond mae'n fater byw, nid yw'n rhywbeth rydym wedi anghofio amdano ac rydym yn gweithio i weld sut y gallwn fwrw ymlaen â hyn.

A gaf fi ddiolch i Simon Thomas am ofyn y cwestiwn hwn? Oherwydd rwy'n frwd iawn fy nghefnogaeth i roi llaeth am ddim i blant mewn ysgolion, ac os oes modd, hyd nes eu bod yn gadael yr ysgol, ond dyna ni.

A gaf fi ddiolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, am ddweud eich bod yn ymrwymo i ddarparu hynny? Ond ar ôl Brexit, pa ystyriaeth y byddwch yn ei rhoi i annog partneriaethau uniongyrchol rhwng ein cynhyrchwyr llaeth lleol, ein ffermwyr a'n hysgolion, fel y gall mwy o bobl gael budd ychwanegol o laeth lleol am ddim mewn ysgolion?

Wel, Janet, yn bennaf, rydym yn darparu llaeth i'n plant ysgol oherwydd y manteision maethol y mae hynny'n ei roi i blant. Ond wrth gwrs, mae iddo fantais ychwanegol i'r sector llaeth, ac fel y dywed Simon Thomas, gall ddarparu cyfle addysgol defnyddiol inni siarad â phlant ynglŷn â chynhyrchu bwyd cynaliadwy, o ble y daw eu bwyd, ac yn wir, cyfraniad cymdeithasol a hanesyddol ein cymuned ffermio i'n cenedl ac i'n sector llaeth yn arbennig.

Rwy'n edrych yn barhaus ar ffyrdd y gallwn gynyddu faint o gynnyrch lleol sydd ar gael drwy ein gwasanaethau prydau ysgol, yn ogystal â darparu cyfleoedd i blant Cymru ddeall mwy ynglŷn ag o ble y daw eu bwyd.

Diolch, Mark. Mae awdurdodau lleol yn gyfrifol am ddarparu darpariaeth addysgol addas i bob dysgwr i'w galluogi i gael mynediad at ystod o gymwysterau, gan gynnwys bagloriaeth Cymru. Bydd y rheini sydd ag anghenion dysgu ychwanegol yn cael cymorth ychwanegol i ddiwallu eu hanghenion unigol.

Diolch. Mae mam i ddyn ifanc ar y sbectrwm awtistig wedi cysylltu â mi. Maent wedi edrych ar fagloriaeth Cymru ar lefel 3 ac mae ganddynt amheuon ynglŷn â gallu eu mab i ymdopi ag agweddau ar fagloriaeth Cymru, yn enwedig y sgiliau mathemateg sy'n angenrheidiol ar gyfer lefel 3 bagloriaeth Cymru, lle mae angen llawer o sgiliau gweithredu gweithredol a sgiliau cydweithredol a chymdeithasol sy'n debygol o achosi straen i'w mab a'i atal rhag ymdopi â'r cwrs. Sut, felly, y byddwch yn mynd i'r afael â'r rhwystrau i gyflawni sy'n deillio o'r ffaith bod bagloriaeth Cymru yn orfodol i bob dysgwr, ac yn enwedig dysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol, ar gwrs lefel 3? A pha ystyriaeth a rowch i agwedd fwy hyblyg a fyddai'n caniatáu i ddysgwyr â 'phroffiliau pigog' gyflawni, i rai byddai hynny'n golygu'r fagloriaeth ac i eraill byddai hynny'n ormod, ond serch hynny mae angen y cyfle arnynt i gyflawni gyda'r sgiliau gwych sydd ganddynt?

Diolch, Mark. Rwy'n dechrau o'r sail y dylai pob cymhwyster fod ar gael i bawb, ac ni chredaf y byddai unrhyw un ohonom yn awyddus i ddechrau o'r amod o ddweud bod rhai grwpiau penodol o ddysgwyr na allant fanteisio ar gymhwyster penodol. Mae'n rhaid inni ddechrau ar sail tegwch.

Fodd bynnag, buaswn yn disgwyl i benaethiaid ddefnyddio eu crebwyll proffesiynol wrth benderfynu pa ddysgwyr a ddylai ymgymryd â bagloriaeth Cymru ar y lefel berthnasol, yn ôl y llwybr dysgu unigol, a pha gymorth y gall fod ei angen ar ddysgwyr unigol i'w galluogi i gael mynediad at gymhwyster a allai fod o fudd iddynt. Ond mae'n rhaid i hynny ddibynnu ar grebwyll proffesiynol yr athrawon sy'n gweithio gydag unigolion a theuluoedd.

Mick, fel y dywedais yn gynharach, rwyf wedi cael nifer o drafodaethau dros yr wythnosau diwethaf gyda chynrychiolwyr y sector—yr undebau a'r cyflogwyr.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Onid yw'n drychineb fod degau o filoedd o staff prifysgol ledled y DU wedi gorfod mynd ar streic i wrthsefyll newid unochrog gan Universities UK i'w cynllun pensiwn, ac mewn rhai achosion bydd hynny'n golygu lleihau gwerth pensiynau hyd at 40 y cant? Ddydd Llun, Ysgrifennydd y Cabinet, cefais y fraint o ymuno ag aelodau o'r Undeb Prifysgolion a Cholegau ar y llinell biced. Roeddent yn gofyn am un peth: adolygiad annibynnol a fyddai'n arwain at drafodaethau dilys. A ydych yn cytuno bod hon yn alwad resymol, ac a fydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu i annog—a dywedaf eto, annog—trafodaethau dilys er mwyn dod â'r anghydfod hwn i ben?

Fel y dywedais wrth ateb y cwestiynau a ofynnodd Llyr Huws Gruffydd yn gynharach, mae Llywodraeth Cymru yn barod i ddarparu pa gymorth bynnag sy'n bosibl, sy'n angenrheidiol ac sydd ei angen i sicrhau negodi dilys a chadarnhaol rhwng y cyflogwyr a'r gweithwyr, ac rydym yn parhau i fod yn barod i wneud hynny. Rydym hefyd yn gweithio'n galed gyda Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru i sicrhau cyn lleied â phosibl o darfu ar fyfyrwyr unigol a all gael eu heffeithio gan y streiciau hyn.

Rwyf innau wedi bod yn cefnogi'r darlithwyr, nad oes unrhyw ddewis arall ganddynt ond mynd ar streic i warchod eu pensiynau, ac fe siaradais innau hefyd yn un o'u ralïau. Bydd y newidiadau pensiwn arfaethedig y mae'r Undeb Prifysgolion a Cholegau yn eu gwrthwynebu yn ergyd galed i bawb, ond byddant yn effeithio ar y darlithwyr hynny ar ddechrau eu gyrfaoedd, a byddant hefyd yn effeithio ar gontractau rhan-amser a rhai ar gontractau ansicr yn fwy nag ar unrhyw un arall. Mae'n anochel y bydd hyn yn arwain at anghydraddoldebau rhwng cenedlaethau a rhwng y rhywiau ymysg staff prifysgol, ac mae hynny'n annerbyniol.

A wnewch chi gondemnio'r newidiadau i gynllun pensiwn a allai olygu y bydd staff prifysgolion yn ymddeol mewn tlodi? Ac a ydych hefyd yn pryderu ynglŷn â'r effaith y gallai hyn ei chael ar y sector prifysgolion yng Nghymru, gyda llawer o'n darlithwyr disgleiriaf a mwyaf galluog yn ystyried eu dyfodol yn y sector hwn o ddifrif o ganlyniad i'r newid hwn?

Leanne, fel y dywedais yn gynharach, rwy'n bryderus am y sector yng Nghymru, ac am fyfyrwyr unigol yr effeithir arnynt gan y streic. Rwy'n deall pam fod yr Undeb Prifysgolion a Cholegau yn teimlo nad oedd unrhyw ddewis arall ganddynt ond gwrthod gweithio, o ystyried y newidiadau arfaethedig i bensiynau eu haelodau, ac rwyf wedi cyfarfod yn rheolaidd ac wedi gohebu'n gyson â'r Undeb Prifysgolion a Cholegau, gan wrando ar eu pryderon a chynnig cymorth lle y gallwn. Rwyf hefyd wedi parhau i godi hyn gyda Prifysgolion Cymru a chydag is-gangellorion Cymru, gan eu hannog i ddychwelyd at y bwrdd a chael y trafodaethau manwl, gwir a gonest y cyfeiriwyd atynt gan Mick Antoniw, yn ogystal â gweithio'n agos gyda Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru i sicrhau cyn lleied â phosibl o darfu ar fyfyrwyr unigol.

Mae'n amlwg i mi fod y penderfyniad i ddychwelyd at y trafodaethau, a oruchwylir ac a drefnir gan y Gwasanaeth Cynghori, Cymodi a Chyflafareddu, yn gam ymlaen, ond mae angen inni wneud mwy i sicrhau y gellir cytuno ar ganlyniad addas ar gyfer yr unigolion yr effeithir arnynt yn y modd hwn.

Mae Gyrfa Cymru yn wasanaeth gyrfaoedd diduedd sy’n rhoi cyngor ac arweiniad i bobl ifanc ac oedolion. Mae hefyd yn hwyluso cysylltiadau rhwng addysg a chyflogwyr. Mae’r gwasanaeth wrthi’n cael ei ddiwygio ar hyn o bryd mewn ffordd eithaf cyffrous, a bydd mwy fyth o ffocws ar weithio gyda phobl ifanc a rhanddeiliaid ac ar ddatblygu gwasanaethau digidol. 

Diolch yn fawr iawn. Rydw i am wneud cais i chi beidio â bod yn ddiduedd fel cynghorwyr gyrfaoedd. Diddordeb sydd gen i yn eich parodrwydd chi i gydweithio efo'r Ysgrifennydd Cabinet iechyd i annog pobl ifanc Cymru i ddilyn gyrfaoedd ym maes iechyd a gofal. A fuasech chi, fel Llywodraeth, yn cefnogi cyd-fuddsoddiad rhwng addysg ac iechyd, o bosib, mewn math o roadshow Cymru gyfan i egluro am a chreu cyffro am yr holl ystod o ddewisiadau gyrfaoedd yn y meysydd yma, o nyrsio i feddygaeth i ofal i broffesiynau iechyd eraill—rhywbeth a allai hefyd ddyblu i fyny, rydw i'n meddwl, ar yr un pryd, fel roadshow yn annog pobl i gymryd diddordeb yn eu hiechyd eu hunain, yn eu cyrff eu hunain, yn eu deiet eu hunain ac yn y blaen? Mi fuaswn i'n hapus iawn i gyfarfod cynrychiolwyr y Llywodraeth i ddweud mwy am fy ngweledigaeth i ar hyn.

Wel, mae lot fawr o bethau cyffrous yn digwydd yn y maes yma eisoes. Rŷm ni yn cael diwrnodau lle rŷm ni'n annog pobl ifanc i gael go—'Have a go' days—ac mae miloedd ar filoedd o blant ifanc wedi mynd i'r llefydd yma lle maen nhw'n cael access i weld pa fath o gyfleodd sydd yna ar gyfer gwaith yn y dyfodol. Mae iechyd yn rhan o hynny. Mae'n rhaid i ni hefyd, wrth gwrs, bwysleisio'r ffaith bod eisiau i ni gael pobl i edrych i mewn i STEM subjects a sicrhau ein bod ni ddim jest yn pwysleisio, nid ydw i'n meddwl, jest iechyd, ond mae yna lefydd eraill; er enghraifft, fe fyddem ni, gobeithio, eisiau gweld pobl yn mynd i mewn i Wylfa a'r datblygiadau yna. Felly, rydw i'n meddwl na fyddai ei gyfyngu fe jest i iechyd, efallai, y math o drywydd y byddem ni eisiau mynd arno. Ond byddwn ni yn fodlon rhoi mwy o wybodaeth am y diwrnodau yma sydd eisoes yn digwydd—'Have a go' days—sydd yn llwyddiannus dros ben.

Heblaw am Gyrfa Cymru, wrth gwrs, Weinidog, mae nifer o sefydliadau, busnesau ac elusennau eraill sy'n cynnig cyngor ar yrfaoedd a chyfarwyddyd a hyfforddiant—a llawer ohonynt yn cael arian gan Lywodraeth Cymru neu'n cael arian o ffynonellau sy'n dechrau gyda threthdalwyr Cymru. Sut rydych yn gweithio gyda'r sefydliadau hyn i sicrhau eu bod yn deall pwysigrwydd cynyddol sgiliau iaith Gymraeg? A ydych yn sicrhau, hyd yn oed os yw'r ymwybyddiaeth gan sefydliadau, fod gan y bobl y maent yn eu hyfforddi hefyd yr ymwybyddiaeth honno ar ddiwedd y profiad hwnnw?

Rwy'n falch o glywed y cwestiwn hwnnw, oherwydd credaf fod angen inni gydnabod y Gymraeg fel sgil yn ogystal â phethau eraill. Po fwyaf y gofynnwn i wahanol sefydliadau gadw at y safonau, y mwyaf y bydd angen inni recriwtio pobl â'r sgiliau angenrheidiol i roi'r cynlluniau hynny ar waith. Felly, ceir ymwybyddiaeth fod hynny'n rhywbeth y mae angen inni ei bwysleisio. Rydym yn rhoi llawer mwy o bwyslais ar hynny bellach mewn colegau addysg bellach, gan ein bod wedi deall bod hwnnw'n faes lle y cafwyd gostyngiad anferth yn nifer y bobl a oedd yn defnyddio'r Gymraeg ar ôl iddynt orffen addysg Gymraeg. Felly, mae cyfleoedd go iawn i'w cael. Mae'n rhywbeth rydym yn canolbwyntio arno, gan ddeall bod yr iaith Gymraeg yn sgìl, ac yn ffordd o gael swydd yn y dyfodol. Mae llawer o hyn yn ymwneud â rhoi hyder i bobl.

i ddefnyddio'r Gymraeg mewn ffordd, efallai, i'w helpu nhw i ddeall ei bod hi'n rhan bwysig o'r sgiliau sydd ganddyn nhw hefyd.

Diolch i'r Gweinidog a'r Ysgrifennydd Cabinet.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Economi a Thrafnidiaeth. Tynnwyd cwestiwn 1 [OAQ51860] yn ôl, felly cwestiwn 2—Caroline Jones.

Gwnaf. Mae 'Ffyniant i Bawb', ein strategaeth genedlaethol, yn nodi ein bwriad i gymysgu nodau ac amcanion polisi lluosog. Mae'r dull partneriaeth hwn yn cynnig manteision i'r sector gwyddorau bywyd yng Nghymru, a chyfrannu at dwf economaidd gan wella effeithlonrwydd a fforddiadwyedd gwasanaethau iechyd, a gwella lles dinasyddion ledled ein gwlad wrth gwrs.

Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn eich llongyfarch ar eich gwaith gyda'r sector fferyllol yng Nghymru, a chroesawaf y cyhoeddiad a wnaethoch yn gynharach heddiw yng nghynhadledd BioCymru 2018. Nid gweithgynhyrchu cyffuriau yw dyfodol y sector fferyllol yng Nghymru, ond ymchwilio i feddyginiaethau newydd. Beth y mae eich Llywodraeth yn ei wneud i gefnogi rhagor o gysylltiadau rhwng y sector fferyllol a phrifysgolion Cymru?

Wel, a gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei chwestiwn? Mae hon yn adeg addas i allu trafod y sector gwyddorau bywyd, o gofio bod BioCymru 2018 yn mynd rhagddo drws nesaf yng Nghanolfan Mileniwm Cymru, ac roeddwn yn falch o fod yno y bore yma i lansio'r achlysur. Ceir 365 o gwmnïau yn y sector gwyddorau bywyd ledled Cymru, ac maent yn cyflogi mwy na 12,000 o bobl mewn swyddi o ansawdd ar gyflogau da. Felly, mae'n sector hollbwysig i'n heconomi, ac rydym yn gweld busnesau gwyddorau bywyd yn ffynnu ledled Cymru mewn llawer o'n cymunedau. Felly, nid yw'n sector sydd wedi'i gyfyngu i un lleoliad penodol yng Nghymru yn unig.

Nawr, rwy'n falch o ddweud, o ganlyniad i Cydweithrediad Rhanbarthol ar gyfer Iechyd, fod prosiect £200 miliwn yn cael ei ddatblygu, sy'n cynnwys dau argymhelliad: creu pentref llesiant a gwyddorau bywyd yn Llanelli, a phrosiect campws gwyddorau bywyd a llesiant ar gampws Treforys ym Mhrifysgol Abertawe. Yr hyn sy'n hanfodol bwysig ynghylch y datblygiad hwn yw ei fod yn gorgyffwrdd yn berffaith â bargen ddinesig bae Abertawe, ac mae iechyd a lles, wrth gwrs, yn thema amlwg iawn yn y fargen honno. Nod y prosiect penodol hwnnw yw creu mwy na 1,800 o swyddi—unwaith eto, swyddi o ansawdd ar gyflogau da—dros y blynyddoedd sydd i ddod, a bydd yn darparu dros £460 miliwn o fudd i'r economi. Credaf mai dyma'r math o ymdrech gyfunol y mae angen ei ddyblygu ledled Cymru. Gwelwn ymdrechion yn y gogledd, yn y de-ddwyrain ac yn y gorllewin i ddod â'r byd academaidd a'r byd busnes at ei gilydd, a chredaf y ceir rhai enghreifftiau ardderchog yn y sector gwyddorau bywyd o ganlyniadau go iawn yn sgil hynny.

A gaf fi longyfarch Ysgrifennydd y Cabinet ar dderbyn cyfrifoldeb am y bargeinion dinesig yn ei bortffolio yn awr? Rydych wedi achub y blaen ar fy nghwestiwn, i ryw raddau, drwy hynny. Fe gyfeirioch chi at y campws gwyddorau bywyd a'r safleoedd yno. Rhan o'u rôl yw denu mewnfuddsoddiad i gysyniad y fargen ddinesig yn ei gyfanrwydd, os mynnwch. A fyddwch yn disgwyl i'r buddsoddiad hwnnw fod ar ffurf arian cyhoeddus yn ogystal â buddsoddiad preifat? Gwn fod cryn bwyslais, fel y dylai fod, ar fuddsoddiad preifat, ond o gofio y gallai ffynonellau cyllid yr UE gael eu colli, beth a wnewch i edrych ar lwybrau sector cyhoeddus amgen ar gyfer hynny?

Wel, rydym wedi addasu Hwb Gwyddorau Bywyd Cymru i sicrhau mwy o orgyffwrdd rhwng yr hyn sy'n digwydd yn y gymuned fusnes ac anghenion cleifion a phobl yng Nghymru. O ran y fargen ddinesig, credaf y byddai disgwyl, nid yn unig buddsoddiad sector preifat, ond hefyd y potensial i ddenu buddsoddiad sector cyhoeddus drwy'r GIG a darparwyr gofal cymdeithasol. Unwaith eto, credaf fod bargen ddinesig Abertawe yn gyfle perffaith i hyrwyddo iechyd a lles fel blaenoriaeth, nid yn unig ar gyfer y rhanbarth ond hefyd fel blaenoriaeth ar gyfer Cymru gyfan.

Gwnaf, wrth gwrs. Rydym yn parhau i fuddsoddi'n sylweddol yn y llwybr strategol hwn yng ngogledd Cymru. Rydym yn gwario £40 miliwn ar uwchraddio cyffyrdd 15 a 16, £250 miliwn arall ar brosiect coridor Glannau Dyfrdwy a Sir y Fflint, ac yn edrych ar gyflymu'r broses o greu trydydd croesiad y Fenai. Wrth gwrs, mae'r ffordd yn rhan o Ffordd Cymru—strategaeth i hyrwyddo twristiaeth yng Nghymru—ac mae'n cael ei marchnata'n genedlaethol ac yn rhyngwladol fel coridor diwylliant.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe fyddwch yn gwybod y bu'n rhaid i mi, ddoe, grybwyll wrth y Prif Weinidog sawl gwaith y mae'r A55 wedi cael ei chau—sef 55 gwaith—am gyfanswm o 2,720 awr. Mae'n hynny'n fwy na 113 o ddiwrnodau, sef bron draean o flwyddyn. Mae hon yn gefnffordd hanfodol ar gyfer busnesau, cerbydau cludo nwyddau a phobl ar wyliau ledled y gogledd, ac maent wedi wynebu rhwystrau dro ar ôl tro. Ddoe ddiwethaf, wrth gwrs, bu damwain anffodus ac mae dau o bobl yn yr ysbyty o ganlyniad iddi. Ac mae hynny'n dod yn rhywbeth cyffredin bellach. Yn ddyddiol, mae pobl yn disgwyl tagfeydd sylweddol ar ryw adeg ar y ffyrdd hyn. Nid wyf yn ceisio chwarae ar eiriau mewn unrhyw ffordd, ond fel yr Aelod Cynulliad dros Aberconwy, ni allaf fforddio tynnu fy nhroed oddi ar y sbardun wrth graffu ar y mater hwn. Felly, sut y byddwch yn sicrhau na fydd eich gwaith uwchraddio arfaethedig na'r gwaith sy'n gysylltiedig â'r rhaglenni mannau cyfyng yn arwain at ragor o oedi, tagfeydd a diflastod llwyr i ymwelwyr a ddaw i ogledd Cymru? Mae hyn wedi para'n rhy hir o lawer bellach, Ysgrifennydd y Cabinet, ac mae taer angen inni weld rhai gwelliannau.

Ni chredaf y byddai unrhyw un yn y Siambr yn anghytuno â'r honiad fod angen buddsoddiad a gwaith uwchraddio ar yr A55. Rwy'n falch ein bod, dros y misoedd diwethaf, wedi gallu osgoi cau wedi'i gynllunio ar yr A55 yn ystod y dydd. Bydd lonydd yn parhau i gau yn y nos hyd at fis Medi eleni heb unrhyw gynlluniau i gau lonydd yn ystod y dydd. Ond rwyf hefyd yn cydnabod, ar yr un pryd, fod angen uwchraddio rhannau mawr o'r A55 a rhoi'r amcanion a'r argymhellion a nodwyd yn yr astudiaeth gydnerthedd ar gyfer y tymor byr, y tymor canolig a'r tymor hir ar waith.

O ran y 55 achos o gau, gellir dweud bod y mwyafrif helaeth ohonynt wedi digwydd o achos damweiniau, digwyddiadau, torri lawr oherwydd—credwch neu beidio, achosir cyfran o ddigwyddiadau o geir yn torri lawr gan fodurwyr yn rhedeg allan o danwydd. Ond digwyddodd llawer ohonynt o ganlyniad i waith dros nos a gynlluniwyd.

Nawr, credaf ei bod yn hanfodol inni edrych ar y cynnydd a wneir dros y misoedd nesaf, a barnu wedyn ar sail gweithredu'r atebion cyflym a yw Llywodraeth Cymru wedi llwyddo neu fethu. Gallaf ddweud fod gwaith ar osod offer teledu cylch cyfyng di-wifr yn mynd rhagddo ym mis Ebrill; o ran y feddalwedd synhwyro digwyddiadau, rydym yn treialu system; o ran gwaith swyddogion traffig, gyda'r oriau estynedig, rydym yn recriwtio swyddogion traffig ychwanegol ar hyn o bryd—ac mae'r un peth yn wir am yr uned swyddogion traffig ychwanegol—ac rydym hefyd yn disgwyl, erbyn diwedd mis Mawrth, y bydd swyddogion traffig ychwanegol yn ymestyn eu gwaith hyd at gylchfan y Gledryd ar yr A483, gan gwmpasu'r ardal enfawr honno, yr A55 ac i lawr.

Rwy'n falch o allu dweud ein bod yn disgwyl i amserlen y ffyrdd gael ei lansio ym mis Ebrill. Rydym yn cynnal trafodaethau ar hyn o bryd gyda darparwyr data. O ran y cynllun treialu achub cerbydau rhad ac am ddim a nodwyd yn yr astudiaeth gydnerthedd, rydym yn adolygu ystadegau digwyddiadau hanesyddol ar hyn o bryd i weld lle a phryd y gallai hyn ddarparu rhywfaint o fudd. Cafwyd argymhelliad hefyd i ddarparu unedau symudol ychwanegol, ac rydym bellach wedi rhentu chwe arwydd symudol, a byddant yn cael eu cyflenwi cyn bo hir. Rydym hefyd wedi cyflogi rheolwr cyfathrebu, a nodwyd fel rôl hollbwysig. O ran dadansoddi perfformiad, rydym yn disgwyl y byddwn wedi gallu cwblhau'r ymdrech gaffael a fydd yn caniatáu hynny ym mis Ebrill. O ran y cynllun treialu camau i orfodi cyflymder cyfartalog ar Allt Rhuallt, unwaith eto, byddwn yn ei roi ar waith ym mis Ebrill neu fis Mai eleni, ac yna, yn olaf, roedd y mesur tymor byr terfynol a argymhellwyd yn ymwneud â chyfyngiadau ar gerbydau araf. Ar hyn o bryd, rydym yn nodi'r union ddiffiniad y dylid ei ddefnyddio ar gyfer cerbydau araf. Gallai'r gwaith hwnnw gymryd peth amser. Mae angen inni sicrhau bod y goblygiadau cyfreithiol yn gwbl glir cyn inni roi unrhyw gyfyngiadau ar symudiad cerbydau ar waith.

Cwestiynau nawr gan Lefarwyr y pleidiau i'r Ysgrifennydd Cabinet, a Llefarydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Lywydd. Mae masnachfraint rheilffyrdd Cymru a'r Gororau wedi bod yn ymarfer unigryw mewn sawl ffordd—unigryw o ran y broses ymgeisio, ond hefyd, yn anffodus, gan fod 50 y cant o'r cynigwyr wedi gorfod tynnu allan bellach. Mae hefyd yn unigryw ymhlith unrhyw ymarferion caffael rheilffyrdd mawr yn y DU gan na wnaed y gwahoddiad i dendro yn gyhoeddus. Mae hyn yn parhau i fod yn wir er gwaethaf y ffaith bod y tendrau terfynol wedi'u cyflwyno ar 21 Rhagfyr 2017. Ni ellir eu newid bellach, a dyna un o'r rhesymau pam y bu'n rhaid i Abellio dynnu'n ôl o'r broses. Mae'r diffyg tryloywder hwn wedi atal rhanddeiliaid rhag gwneud sylwadau ystyrlon ar ddyheadau Llywodraeth Cymru ar gyfer dyfodol rhwydwaith rheilffyrdd Cymru. Felly, efallai y gall Ysgrifennydd y Cabinet daflu rhywfaint o oleuni ar hyn i ni heddiw. A all gadarnhau bod y broses o drydaneiddio rheilffordd Glynebwy i Gaerdydd wedi ei diystyru, i bob pwrpas, ar gyfer cam 2 metro de Cymru, ac nad oes unrhyw ymrwymiad bellach chwaith i drydaneiddio'r rheilffordd rhwng Pen-y-bont ar Ogwr a Maesteg?

Wel, yn gyntaf oll, rydym yn aros, neu rwyf yn aros, am werthusiad llawn o'r ddau gais am y fasnachfraint a datblygiad y metro. Byddai'n rhy gynnar i mi nodi pa brosiectau fydd yn mynd rhagddynt ac ar ba ffurf o fewn masnachfraint nesaf Cymru a'r Gororau a datblygiad y metro hyd nes y gwneir y dyfarniad. Ond buaswn yn dweud, o ran y broses dendro, ydy, mae hon yn broses unigryw, un nas cynhaliwyd yn unrhyw le arall yn y DU, ond rwy'n credu, fel y nododd Sion Barry yn y Western Mail ychydig wythnosau yn ôl, ein bod wedi gwneud y peth iawn wrth sicrhau bod pedwar ymgeisydd yn aros yn y ras. Cafwyd galwadau arnom i leihau nifer y cynigwyr i ddau. Credaf y byddai wedi bod yn embaras braidd pe bai hynny wedi digwydd, ac mai Arriva ac Abellio fyddai'r ddau ymgeisydd olaf, ac yna byddai Arriva wedi tynnu'n ôl ac Abellio wedi rhoi'r gorau iddi. Ond erys y ffaith bod gennym ddau gais o'r radd flaenaf yn cael eu gwerthuso ar hyn o bryd. Maent wedi eu profi'n drylwyr, ac rydym ar y trywydd iawn i ddyfarnu'r fasnachfraint nesaf erbyn mis Mai eleni.

Wel, efallai y gallaf fod o gymorth i Ysgrifennydd y Cabinet yma, oherwydd mae rhai o'r atebion a ddarparwyd i ni bellach drwy'r asesiad amgylcheddol strategol y bu'n rhaid i Trafnidiaeth Cymru ei gynhyrchu ar fetro de Cymru, a'i gyhoeddi, o dan reoliadau Ewropeaidd, er heb fawr o gyhoeddusrwydd. Mae'r ddogfen hon, a'r mapiau ategol, yn cadarnhau bod prosiect trydaneiddio Glynebwy—a dyfynnaf yn uniongyrchol o'r deunydd a gyhoeddwyd bellach gan Trafnidiaeth Cymru—'wedi'i hepgor o ystyriaethau yn y dyfodol'.

Yn yr un modd, diystyrwyd y gwaith o gysylltu Trelewis â gerllaw Mynwent y Crynwyr, gan gysylltu llinellau Merthyr Tudful a Rhymni i greu rheilffordd cylch y Cymoedd, fel y'i gelwir, argymhelliad a gynigiwyd gan Mick Antoniw. Mae'n gwrthod estyniad o Ferthyr Tudful i Ddowlais Top, ond mae'n cadarnhau gwasanaeth rheilffordd ysgafn newydd sbon ar y stryd rhwng Parc Cathays a Bae Caerdydd, yn lle'r bws plygu presennol. Nawr, Ysgrifennydd y Cabinet, rydych yn cael £125 miliwn gan Lywodraeth y DU i'w wario ar y metro. Pan ofynnoch amdano, addawodd eich Llywodraeth y byddai'n cael ei ddefnyddio i drydaneiddio holl rwydwaith rheilffyrdd y Cymoedd. Rydych bellach yn canslo hynny, yn union fel y gwnaeth Llywodraeth y DU mewn perthynas â thrydaneiddio i Abertawe, gan barhau i wario ar drên bwled ar gyfer y bae. Cyhuddwyd y Llywodraeth Geidwadol, yn hollol iawn, o fradychu'r bobl sy'n byw i'r gorllewin o Gaerdydd. Onid yw'r Llywodraeth Lafur bellach yn gwneud yr un peth yn union i bobl sy'n byw yn y Cymoedd i'r gogledd?

Nid yw hyn yn gywir. Yn bennaf oll, rydym wedi ymgynghori, a chyhoeddi, ar sawl achlysur, yr amcanion lefel uchel ar gyfer masnachfraint Cymru a'r gororau a datblygiad y metro. Bydd cynllun penodol y metro, a'r gwaith o adeiladu'r metro, yn digwydd wedi i'r dyfarniad gael ei wneud. Ond yr hyn sydd bwysicaf yw bod y teithwyr yn gweld gwelliannau mawr yn y gwasanaethau a ddarperir ar eu cyfer. O ran trydaneiddio, ni allwn ddweud, hyd nes y gwneir y dyfarniad, beth yw'r atebion penodol ar gyfer pob un o'r rheilffyrdd yn ardal y metro. Felly, mae'n rhy gynnar i dybio nad yw'r broses o drydaneiddio holl reilffyrdd y Cymoedd wedi'i chynnwys yn unrhyw un o'r ceisiadau. Ni allaf ddatgelu beth sydd yn y ceisiadau, ond ni ellir dyfalu beth sydd ynddynt ar hyn o bryd.

Ysgrifennydd y Cabinet, dyfynnaf o fapiau eich awdurdod, Trafnidiaeth Cymru. O dan 'coch', mae'n dweud,

Wedi'i hepgor o ystyriaethau yn y dyfodol ar hyn o bryd.

Rwy'n dyfynnu o ddatganiad eich awdurdod trafnidiaeth eich hun ar y pynciau hyn. Mae'n wir, wrth gwrs, y bydd rhywfaint o'r arian rydych wedi'i gael yn cael ei wario ar reilffyrdd y Cymoedd. Yn ôl yr un ddogfen, mae posibilrwydd y bydd rheilffyrdd craidd presennol y Cymoedd yn cael eu troi'n rheilffyrdd ysgafn. Ond unwaith eto, mae hwnnw'n bolisi y dylem ei drafod, oherwydd bydd rhai yn teimlo nad yw rheilffordd ysgafn yn briodol yn yr holl amgylchiadau—dros bellteroedd maith, er enghraifft, lle mae angen i drenau deithio'n gyflymach na 45 mya. Bydd yn datgysylltu rheilffyrdd craidd y Cymoedd oddi wrth y rhwydwaith rheilffyrdd trwm cenedlaethol, ac ni fydd modd cael unrhyw gerbydau nwyddau neu wibdeithiau, neu drenau trwodd, er enghraifft, i faes awyr Caerdydd byth eto. Er, dylwn nodi eich bod hefyd wedi diystyru cyswllt rheilffordd â maes awyr Caerdydd yn y ddogfen, ond ni ddywedwyd wrthym ynglŷn â hynny ychwaith. Pam na ddywedwyd wrthym am y penderfyniadau polisi hyn, fel y gallem eu trafod, ac fel y gall y bobl, gan mai eu gwasanaeth rheilffyrdd hwy yw hwn yn y pen draw— nid y Llywodraeth—ddweud eu barn ynglŷn ag ai dyma'r weledigaeth a'r blaenoriaethau roeddent yn dymuno'u gweld?

Gadewch i ni fod yn glir fod y broses o ddatganoli cyfrifoldeb a chyllid ar gyfer rheilffyrdd craidd y Cymoedd yn mynd rhagddi, ac rydym yn parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i'r gwaith o uwchraddio rheilffyrdd craidd y Cymoedd fel rhan o weledigaeth y metro, er mwyn darparu teithiau mwy rheolaidd i bobl. Credwn fod pedair taith yr awr, o leiaf, yn addas o fewn ardal metro. Rydym wedi datgan hynny'n glir. Rydym wedi dweud yn glir y bydd gwelliannau ledled Cymru o ran capasiti, o ran amseroedd teithio a dibynadwyedd. Y tu allan i ardal rheilffyrdd craidd y Cymoedd, Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am y seilwaith o hyd, ond hoffem pe bai hwnnw'n cael ei ddatganoli hefyd, cyn gynted â phosibl. Credaf fod y digwyddiadau dros yr ychydig wythnosau diwethaf, gyda'r difrod i'r fflansys ar echelau olwynion trenau, yn dangos pam fod angen inni sicrhau mwy o fuddsoddiad ar draws y rhwydwaith yng Nghymru. Ac am y rheswm hwnnw, credwn y dylid ei ddatganoli—dylid datganoli'r cyfrifoldeb. Ond o ran y metro, gallaf addo i'r Aelodau, gallaf roi sicrwydd i'r Aelodau, fod ceisiadau'r ddau weithredwr o'r radd flaenaf yn awgrymu'n gryf y bydd newid i wasanaethau rheilffyrdd yn ardal y metro, a ledled y wlad.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George. 

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, er iddo gael ei sefydlu yn 2013 i ddarparu mwy o werth i drethdalwyr Cymru, mae Swyddfa Archwilio Cymru wedi beirniadu'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol. Nawr, ni all unrhyw un ddadlau nad yw wedi methu'n llwyr â darparu'r arbedion arfaethedig mewn gwariant cyhoeddus. Yn 2016-17, oddeutu 60 y cant yn unig o'r arbedion a ddisgwyliwyd a greodd, ac yn waeth byth, gwnaeth golled o oddeutu £2 miliwn yn 2015-16, ac yn 2016-17. Felly, a gaf fi ofyn pam fod polisi blaenllaw Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella caffael cyhoeddus yng Nghymru wedi methu'n llwyr?

Nid cyfrifoldeb fy adran i yw hyn mewn gwirionedd. Cyfrifoldeb Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid ydyw.FootnoteLink Fodd bynnag, o ran y cynllun gweithredu economaidd, rydym wedi dweud yn glir, gyda'r contract economaidd, y gallem sicrhau cyfleoedd i ymestyn y contract economaidd—y £6 biliwn o gyfleoedd caffael ym mhwrs y wlad yng Nghymru. Dywedasom ein bod yn dymuno dadgyfuno cyfleoedd caffael a chontractau mawr fel y gall rhagor o fentrau bach a chanolig eu maint yng Nghymru gael rhan mewn prosiectau seilwaith gwerthfawr ledled y wlad.

Rwy'n derbyn yr hyn rydych wedi'i ddweud, ac wrth gwrs, rydych yn gyfrifol am y cynllun gweithredu economaidd, busnesau bach a chanolig a'r cadwyni cyflenwi sy'n elwa hefyd. Ffurfiwyd y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol gan Lywodraeth Cymru yn 2013. Pan wnaeth hynny, rhoddwyd benthyciad o £5.9 miliwn iddo, a phum mlynedd yn ddiweddarach, nid yw'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi ad-dalu'r benthyciad hwnnw. Felly, hoffwn ofyn, Ysgrifennydd y Cabinet, pryd y gall y trethdalwr yng Nghymru ddisgwyl i'r arian hwnnw gael ei ad-dalu? Ac ymhellach, nid yw'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol bellach yn talu ei gostau rhedeg ei hun, er gwaethaf y ffaith bod Ysgrifennydd y Cabinet ar y pryd, Jane Hutt, wedi dweud y byddai'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn hunangyllidol erbyn 2016. Felly, pam fod Llywodraeth Cymru yn defnyddio arian y trethdalwyr ar hyn o bryd i gynnal y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol ac i dalu ei gostau rhedeg bob blwyddyn, er gwaethaf y ffaith mai'r polisi gwreiddiol oedd y byddai'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn hunangyllidol erbyn 2016?

Unwaith eto, hoffwn gyfeirio'r mater hwn at sylw fy nghyd-Aelod Cabinet sydd â chyfrifoldeb amdano. Rwy'n siŵr y gallai fy nghyd-Aelod Cabinet, Mark Drakeford, ddarparu atebion manwl i'r cwestiynau a ofynnodd yr Aelod.

Buaswn yn awgrymu bod y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn bolisi sydd wedi methu. Yn sicr, mae'n dreth barhaus ar bwrs y wlad. Byddaf yn dod at rai meysydd sy'n sicr yn rhan o'ch portffolio. Nid yw busnesau bach a chanolig Cymru a chadwyni cyflenwi Cymru yn elwa ar wariant caffael Llywodraeth Cymru. Yn 2015-16, 52 y cant yn unig o wariant Llywodraeth Cymru ar nwyddau a gwasanaethau a aeth i gwmnïau yng Nghymru, ac mae cynllun gweithredu economaidd newydd eich Llywodraeth, sy'n rhan o'ch cyfrifoldeb chi, wrth gwrs, hefyd wedi methu darparu unrhyw fap manwl ac ystyrlon ar gyfer gwella caffael cyhoeddus yng Nghymru. Felly, a gaf fi ofyn cwestiwn sy'n sicr yn rhan o'ch portffolio? Pam nad yw Llywodraeth Cymru wedi rhoi sylw i'r gwaith o wella caffael cyhoeddus yn y cynllun economaidd diweddaraf?

Wel, mae hynny'n cael sylw yn y cynllun, fel y dywedaf, drwy'r broses o ddadgyfuno contractau mawr. Bydd hynny'n fuddiol iawn, o ystyried maint prosiectau seilwaith—yn enwedig ffyrdd. Ac rydym hefyd yn gweithio nid yn unig gyda chyrff diwydiant, ond hefyd gyda thimau sector o fewn y Llywodraeth, i nodi ffyrdd y gall busnesau weithio gyda'i gilydd a dysgu oddi wrth ei gilydd sut i gael gafael ar gyfran fwy o wariant caffael yng Nghymru. Mae'r Aelod yn llygad ei le ei fod oddeutu 52 y cant ar hyn o bryd—cyfran y contractau a enillir gan fusnesau Cymreig—ond mae'r ffigur hwnnw'n cynyddu flwyddyn ar ôl blwyddyn, ac rwy'n disgwyl, drwy'r mesurau a nodwyd yn y cynllun gweithredu economaidd, a chyda'r mesurau ychwanegol a amlinellwyd gennyf drwy ein cyswllt uniongyrchol â busnesau a sefydliadau busnes, y byddwn yn gweld rhagor o gynnydd dros y blynyddoedd i ddod.

Llefarydd UKIP, David Rowlands. 

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, o gofio bod y DU ar frig rhestr Forbes o'r lleoedd gorau yn y byd i wneud busnes, beth yw sefyllfa Cymru o gymharu â hynny?

Wel, o ystyried y pryderon a fynegwyd yn ddiweddar gan Airbus, gan Ford a chan lawer o gwmnïau eraill, buaswn yn dychmygu, wrth inni adael yr UE, os nad ydym yn sicrhau'r fargen orau sy'n bosibl, bydd Cymru, ynghyd â'r DU gyfan, yn cael ei gadael ymhellach ar ôl.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Credaf y byddai pob un ohonom yn y Siambr hon yn cydnabod y ffaith bod angen inni wella ein hymdrechion yn sylweddol os ydym am ddatblygu ein sylfaen fusnes a'n sylfaen fasnachol yng Nghymru, ac fel y trafodwyd yn y sesiwn gwestiynau ddiweddaraf, un o'r ffactorau allweddol i alluogi gwelliant yw addysg. Ni fydd dim yn gwneud mwy i ysgogi twf yn gynhenid ac ar gyfer mewnfuddsoddi na chynyddu ein sylfaen sgiliau, yn alwedigaethol ac yn academaidd. A yw'n peri pryder, felly, i Ysgrifennydd y Cabinet fod Prifysgol Caerdydd—y brifysgol sy'n perfformio orau yng Nghymru—yn safle 35 o 129 yn y DU, a bod gennym dair arall yn y 10 isaf?

Credaf ei bod yn deg dweud bod addysg uwch yn rhoi'r arfau strategol inni ar gyfer twf economaidd yn y dyfodol yn y frwydr dros gystadleurwydd, tra bo addysg bellach yn darparu'r arfau tactegol. O ran addysg bellach, credaf fod gennym hanes balch iawn yn wir. Mae rhai o sefydliadau addysg bellach gorau Prydain gennym yma yng Nghymru. O ran ein hystâd addysg uwch, credaf fod gennym brifysgolion o'r radd flaenaf, gan gynnwys Caerdydd, ond credaf y gellir cyfrif Abertawe hefyd ymhlith goreuon y byd o ran ymchwil a datblygu, yn enwedig mewn perthynas â dur. Mae'r Aelod yn gywir i ddweud mai un o'r prif ysgogiadau sydd ar gael i ni ar gyfer gwella cynhyrchiant yw'r gwelliant i'r sylfaen sgiliau a'r llif o bobl fedrus sy'n dod drwodd i gefnogi busnes. Ond mae angen inni sicrhau hefyd fod arloesedd yn cael ei ledaenu'n well yng Nghymru. Rydym wedi dweud yn glir iawn ein bod yn disgwyl, drwy'r galwadau i weithredu—y prismau y byddwn yn sianelu ac yn ystyried buddsoddiadau drwyddynt yn y dyfodol—y bydd busnesau'n arloesi mwy ac felly'n gweithio'n agosach, nid yn unig gydag addysg uwch, ond gydag addysg bellach hefyd. Drwy wneud hynny, credaf y bydd modd inni wella ein rhagolygon a gwella ein lefelau cynhyrchiant dros y blynyddoedd i ddod.

Unwaith eto, diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb, ac am ei hyder yn strategaeth economaidd y Llywodraeth. Ond mae'r Ffederasiwn Busnesau Bach a'r byd busnes yn gyffredinol wedi cwyno ers tro ynglŷn â'r diffyg cysylltiad rhwng cyflogwyr a'r byd academaidd. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn credu bod gennym bolisïau ar waith bellach i wella'r diffyg hwn?

Ydw. Buaswn yn dadlau bod busnesau erbyn hyn, yn fwy nag erioed o'r blaen, ac yn enwedig addysg uwch, yn gweithio'n agosach nag erioed, a gallwn gyfeirio at ddigonedd o enghreifftiau o hynny ledled Cymru. Heddiw, rwy'n falch o allu rhannu'r newyddion gyda'r Aelodau fod yr athrofa ymchwil gweithgynhyrchu uwch wedi cael caniatâd cynllunio ym Mrychdyn. Byddwn yn gwario swm sylweddol o arian i ddatblygu'r cyfleuster penodol hwnnw, ond bydd yn denu buddsoddiad sylweddol o'r sector preifat yn ogystal â buddsoddiad addysg uwch. Drwy wneud hynny—dod â busnes a gweithgareddau Llywodraeth Cymru ac ymchwil addysg uwch ynghyd—rydym yn disgwyl i'r sefydliad hwnnw ddarparu oddeutu £4 biliwn o welliannau mewn gwerth ychwanegol gros i economi Cymru. Mae hwnnw'n fuddsoddiad sylweddol iawn, felly, i Lywodraeth Cymru ei wneud. Credaf ei fod yn dangos sut y gall buddsoddiad craff, sy'n dod â busnesau mawr a bach a'r byd academaidd ynghyd, arwain at fuddion sylweddol i'r economi.

Mae'r strategaeth genedlaethol 'Ffyniant i Bawb' a'r cynllun gweithredu economaidd yn nodi'r camau rydym yn eu cymryd i wella amgylchedd busnes a'r economi ledled Cymru.

Yn anffodus, dengys ffigurau gan y Local Data Company a Sefydliad Ymchwil, Data a Methodoleg Gymdeithasol ac Economaidd Cymru mai Aberdaugleddau sydd â'r gyfradd uchaf o adeiladau manwerthu gwag yng Nghymru o hyd. Mae hon, wrth gwrs, wedi bod yn broblem hirdymor sydd angen cryn dipyn o gymorth. Ni fydd yn syndod i Ysgrifennydd y Cabinet fod ardrethi busnes yn un ffactor sy'n atal busnesau rhag agor mewn lleoedd fel Aberdaugleddau. O dan yr amgylchiadau hyn, a all Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym pa drafodaethau y mae wedi'u cael gyda'i gyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, ynglŷn â'r mater hwn? Efallai y gall berswadio ei gyd-Aelod i ymrwymo i adolygu'r system ardrethi busnes er mwyn edrych ar bethau fel y lluosydd i sicrhau nad yw busnesau bach o dan anfantais ar y stryd fawr.

Gallaf roi sicrwydd i'r Aelod fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn ymwybodol iawn o bryderon busnesau yn Sir Benfro, ac yn enwedig y pryderon sydd ganddynt ynglŷn ag ardrethi. Byddaf yn dwyn y pwyntiau a nodwyd gennych heddiw i'w sylw. Ond buaswn yn dweud, ledled Sir Benfro, ein bod wedi gweld cynnydd sylweddol yn nifer y mentrau gweithredol dros y blynyddoedd diwethaf. Credaf fod cynnydd o oddeutu 10.6 y cant wedi bod yn nifer y busnesau yn Sir Benfro ers dechrau'r degawd. Fodd bynnag, rwy'n cydnabod hefyd fod busnesau newydd a busnesau sy'n bodoli eisoes yn wynebu heriau anodd iawn, ac yn sicr, byddaf yn tynnu sylw Ysgrifennydd y Cabinet at y pryderon a nodwyd gan yr Aelod heddiw yn y Siambr.

Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y Prif Weinidog y bydd Valero yn buddsoddi mewn prosiect £127 miliwn i greu uned gydgynhyrchu gwres a phŵer gyfunol yn eu purfa yn Sir Benfro. Bydd y prosiect yn helpu i sicrhau cynaliadwyedd hirdymor y burfa a hefyd yn rhoi sicrwydd i dros 1,000 o weithwyr, ac yn helpu i roi hwb i economi Sir Benfro ac economi Cymru o ran hynny.

Rwy'n deall bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio'n agos gyda Valero i helpu i sicrhau'r buddsoddiad hollbwysig hwn. Ysgrifennydd y Cabinet, a fyddech yn cytuno bod y buddsoddiad hwn yn amlwg yn dangos gwerth strategol ardaloedd menter fel ardal fenter Dyfrffordd y Ddau Gleddau rydych yn awr wedi cytuno i'w ymestyn?

Buaswn, a diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Credaf ei fod yn newyddion gwych. Mae prosiect £127 miliwn Valero, rwy'n credu, yn dangos hyder yn safle Sir Benfro ac yn economi ehangach Cymru. Mae'n ddiddorol bod y burfa yn un o ddim ond chwech busnes puro sydd ar ôl yn y DU ac mae wedi'i leoli wrth galon ardal fenter Dyfrffordd y Ddau Gleddau. Mae'n dangos sut, drwy weithio gyda'n gilydd, y gallwn ddiogelu gwaith mewn sector gwerthfawr i nifer fawr iawn o bobl. Mae tua 1,000 o bobl yn dibynnu ar waith ar y safle hwn. Rwy'n falch iawn ein bod wedi bod yn rhan o'r newyddion cadarnhaol hwn i'r rhanbarth.

Nid yw Darren Millar yma i ofyn cwestiwn 5 [OAQ51849]. Felly, cwestiwn 6, Mick Antoniw.

Gwnaf. Mae datblygiad y safle yn dibynnu ar yr ateb y mae'r cynigydd llwyddiannus yn ei argymell. Fel rhan o'u dull cadarn o reoli rhaglenni, mae Trafnidiaeth Cymru yn ystyried sylwadau a gyflwynwyd ar yr ymgynghoriad cynllunio amlinellol ar gyfer y defnydd posibl o'r safle fel depo, cyn symud ymlaen gyda chais cynllunio amlinellol.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Wrth gwrs, rydym yn croesawu'r camau y mae Trafnidiaeth Cymru wedi'u cymryd a'r cyfle gwaith newydd posibl yn ardal Taf Elái, sy'n arwyddocaol iawn. Mewn gwirionedd, mae'r mater rwy'n ei godi yn ymwneud ag ymgysylltu â'r gymuned leol. Rwy'n cofio'r safle'n dda fel hen safle South Wales Forgemasters. Yn amlwg, y materion a fydd yn codi fydd y llygredd golau a sŵn yn ystod adeiladu, problemau mynediad posibl ar gyffordd Tŷ Rhiw, Cemetery Road a Heol Caerdydd ac argaeledd digon o leoedd parcio yng ngorsaf Ffynnon Taf, sydd hefyd yn fater a godwyd fel cynnig yno. Pa gamau a gymerwyd i sicrhau bod ymgysylltu ac ymgynghori priodol yn digwydd gyda'r gymuned leol ynglŷn â hyn, gan groesawu'r ffaith mewn gwirionedd y bydd yna gyfleoedd go iawn am swyddi i'r ardal?

A gaf fi ddiolch i Mick Antoniw am ei gwestiwn? Rwy'n cydnabod ei fod wedi siarad am y pwnc hwn yn rheolaidd a chydag ymroddiad mawr. Rwy'n falch o allu dweud bod y cyfnod cyn ymgeisio statudol o bedair wythnos ar gyfer y depo arfaethedig wedi dod i ben ddiwedd mis Chwefror. Mae Trafnidiaeth Cymru wedi ystyried sylwadau'r gymuned yn ofalus. Cynhaliwyd ymgynghoriad ac chymerodd ymgyngoreion statudol ran yn y broses hefyd. Rydym yn bwriadu cyflwyno adroddiad cyn ymgeisio cryno ynghyd â chais cynllunio amlinellol llawn ar gyfer depo posibl i'r awdurdod cynllunio lleol cyn bo hir.

Mae'r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a ddiweddarwyd ym mis Rhagfyr y llynedd, yn nodi ein blaenoriaethau ar gyfer cynlluniau trafnidiaeth ledled Cymru, gan gynnwys yn Sir Benfro.

Rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Ni fydd yn syndod i Ysgrifennydd y Cabinet fy nghlywed yn dadlau eto mai un ffordd o wella seilwaith trafnidiaeth yn Sir Benfro yw drwy ddeuoli'r A40, a fyddai'n cael effaith ganlyniadol enfawr a chadarnhaol ar economi Sir Benfro, ac yn wir ar economi gorllewin Cymru yn gyffredinol. Byddai deuoli hefyd yn gwella diogelwch ar y ffyrdd. Yn anffodus, ddoe, gwelsom ddamwain angheuol arall ar y ffordd hon. Yn ngoleuni'r manteision economaidd, ac yn bwysicach, y manteision diogelwch a allai ddod yn sgil deuoli'r ffordd, a wnewch chi yn awr ymrwymo i ddeuoli'r A40 yn Sir Benfro yn y tymor hir, o ystyried bod Llywodraeth Cymru eisoes wedi ymrwymo i gyflawni gwelliannau i'r A40 yn Sir Benfro beth bynnag?

Rydym wedi ymrwymo i gyflawni nifer o welliannau i'r A40. Mae'n llwybr strategol allweddol, ac rwy'n falch o allu dweud bod ymchwiliadau rhagarweiniol eisoes wedi dechrau datblygu sawl cyfle arall i oddiweddyd ar hyd yr A40. Rydym ar hyn o bryd yn edrych i weld pa bryd y gellir darparu'r rhain ochr yn ochr â blaenoriaethau eraill a nodir yn y cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a byddwn yn datblygu rhaglen maes o law. Rydym hefyd yn gobeithio y bydd cyllid yr Undeb Ewropeaidd a glustnodwyd ar gyfer y gwelliannau hyn yn cael ei sicrhau a'i ddefnyddio. Mae'r A40 yn llwybr pwysig iawn yng Nghymru, a byddaf yn gwneud popeth yn fy ngallu i ddadlau'r achos dros fuddsoddiad pellach, nid yn unig ar gyfer cyfleoedd goddiweddyd ond lle bo'n bosibl, ar gyfer deuoli'r llwybr yn ogystal.

Tynnwyd cwestiwn 8 [OAQ51840] yn ôl. Felly, cwestiwn 9, Mark Reckless.

Gallaf gadarnhau y byddwn yn cyflwyno dadl yn amser y Llywodraeth ar goridor yr M4 o gwmpas prosiect Casnewydd yn dilyn casgliad yr ymchwiliad cyhoeddus lleol. O ystyried goblygiadau cyfreithiol ymchwiliad cyhoeddus parhaus, rydym ar hyn o bryd yn ystyried opsiynau sydd ar gael i ni yn ogystal ag amseriad y ddadl hon, wrth gwrs, a byddaf yn hysbysu'r Cynulliad am y cynlluniau hynny yn syth ar ôl iddynt gael eu cwblhau.

A wnaiff Llywodraeth Cymru drin y Cynulliad gyda pharch cyfatebol yn y ddadl honno a phleidleisio fel y mae wedi'i wneud gyda'r bleidlais ddiweddar i gyhoeddi adroddiad ar ddatgelu gwybodaeth heb ganiatâd?

Gallaf sicrhau'r Aelod, gyda dadl yn y Llywodraeth, y ceir pleidlais, ac rwy'n credu ei bod yn hanfodol, o ystyried bod y pwnc hwn wedi arwain at gymaint o safbwyntiau gwahanol, fod pob Aelod yn cael cyfle llawn i gael dadl ar y pwnc ac i allu pleidleisio arno, fel rydym eisoes wedi addo y byddwn yn ei wneud.

Gwnaf. Mae'r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a ddiweddarwyd y llynedd, yn nodi ein rhaglen ar gyfer y tair blynedd nesaf a thu hwnt.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw. Hoffwn ofyn: a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ystyried enillion cyflym fel ailagor gorsafoedd trenau megis Glandŵr, creu cyfnewidfeydd bysiau-trenau o fewn y rhanbarth a chwblhau llwybrau beicio?

Gwnaf, byddaf yn ystyried enillion cyflym o'r natur honno, yn enwedig y rhai sy'n ymwneud â theithio llesol, o ystyried fy mod wedi datgan awydd i weld cynnydd sylweddol yn argaeledd cyllid cyfalaf i gefnogi prosiectau teithio llesol. Mae cynnig i ailagor gorsaf Glandŵr yn cael ei ystyried fel rhan o asesiad Llywodraeth Cymru o gynigion ar gyfer gorsafoedd trenau newydd. Byddwn yn cynnig gorsaf Glandŵr fel un opsiwn posibl i gael ei ystyried fel rhan o'r ymarfer a gynhelir gan Network Rail.

Fel rhan o ymgynghoriad y DU ar sefyllfa rheilffordd y Great Western yn y dyfodol, rwyf wedi cynnal fy arolwg trafnidiaeth fy hun yn lleol mewn gwirionedd, yn sôn yn bennaf am y posibilrwydd o barcffordd yn Felindre neu rywle tebyg. Roedd hynny'n eithaf poblogaidd, ond hefyd cafodd syniadau eu cyflwyno a oedd yn ymwneud â gwella'r cysylltiadau rheilffyrdd mewnol lleol yn ogystal, fel y soniodd Mike Hedges, i helpu i leihau tagfeydd a bwydo i mewn i'r hyn y gall parcffordd ei wneud, oherwydd un o fanteision parcffordd, wrth gwrs, yw y byddai'n gallu helpu i symud pobl a thraffig tua'r gorllewin i mewn i ardal y fargen ddinesig, nid yn unig tua'r dwyrain fel y byddem yn ei ddisgwyl. Yn amlwg, mae yna elfen DU i hyn. A ydych wedi cael cyfle eto i drafod y cyfleoedd y byddai parcffordd yn eu cynnig i ranbarth y fargen ddinesig yn ei chyfanrwydd, nid yn unig i Abertawe ei hun?

Do, yn wir. Mewn gwirionedd, y bore yma, cyfarfûm â'r Cynghorydd Rob Stewart i drafod llawer o faterion, gan gynnwys yr un a nodwyd gan yr Aelod, ac rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol, efallai, pe bawn yn cynnig i'r Aelodau weld fy ymateb i'r ymgynghoriad ar lwybr masnachfraint rheilffordd y Great Western. Ac rwy'n credu y bydd hynny'n dangos sut y mae Llywodraeth Cymru yn galw ar Lywodraeth y DU i wneud nifer o bethau o ran gwella gwasanaethau i deithwyr, a gwelliannau i amseroedd teithio ac amlder gwasanaethau yn ogystal. Credaf y gallai fod yn adeg gyffrous i ranbarth bae Abertawe. Wrth gwrs, cawsom y penderfyniad trist ac anffodus iawn ynghylch trydaneiddio, ond rydym yn ariannu gwaith sy'n ymwneud â datblygiad posibl prosiect metro, a chredaf fod ganddo botensial mawr i weddnewid y rhanbarth yn radical a dod â mwy o ffyniant a chyfleoedd ar gyfer twf i fae Abertawe a'r cymunedau cyfagos.

Ysgrifennydd y Cabinet, er bod y cysyniad o fetro ar gyfer bae Abertawe a'r Cymoedd gorllewinol, yn amlwg, fel y soniwch, yn un i'w groesawu, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cydnabod pryderon yn ardal Castell-nedd Port Talbot mewn perthynas â'r angen i ddiogelu statws gorsaf drenau Castell-nedd fel rhan o unrhyw gynnig metro, a pha drafodaethau rydych wedi'u cael gyda'r awdurdod lleol a rhanddeiliaid eraill i fynd i'r afael â'r pryderon hynny?

Wel, rwy'n credu bod yr awdurdod lleol wedi gwneud ei safbwynt ynghylch gorsaf Castell-nedd yn glir iawn. Rwyf wedi gwrando'n ofalus iawn ac rwy'n derbyn y ddadl y dylid gwella yn ogystal â diogelu gorsaf Castell-nedd, a llawer o orsafoedd eraill yn yr ardal yn wir. Byddaf yn edrych ar unrhyw gynigion o fewn y weledigaeth ar gyfer y metro a fydd yn sicrhau gwell seilwaith ar draws y rhwydwaith cyfan.

Er mwyn gwella twristiaeth, rydym ni, wrth gwrs, yn buddsoddi fel Llywodraeth ar draws Cymru. Yn 2017, yn rhanbarth Gorllewin De Cymru, y mae'r Aelod yn ei gynrychioli, roedd hynny'n cynnwys meysydd parcio i geir a choetsis yn Rhosili; gwelliannau sylweddol i westy Fairyhill, y ces i gyfle i ymweld ag o yn gymharol ddiweddar a gweld effaith y gwelliannau ar y cynnig i ymwelwyr i fod yn rhan o ardal o harddwch naturiol eithriadol wrth fwynhau eu gwyliau; datblygiad yn siop goffi Three Cliffs; yn ogystal â chefnogaeth, mae'n dda gen i ddweud, i'r gwesty hanesyddol hwnnw, Gwesty’r Castell, Castle Hotel, yng Nghastell-nedd—un o'r gwestyau pwysicaf, wrth gwrs, yn hanes datblygiad chwaraeon yng Nghymru.  

Diolch am yr esboniad clir hwnnw o'r hyn sydd yn bwysig i fy ardal i ac eraill yn yr ystafell yma. Rwy'n gofyn y cwestiwn oherwydd un o brif bwyntiau eich cynllun economaidd yw twristiaeth a diwylliant. Rŷm ni wedi gweld yn ardal Castell-nedd Port Talbot fod yr awdurdod lleol wedi cynnig bod toriadau'n cael eu gwneud i amgueddfa Cefn Coed, sydd yn rhywbeth y dylem ni ei adfer a'i ddatblygu yn yr ardal. Hefyd, maen nhw wedi cynnig toriadau o 30.6 y cant i Ganolfan Celfyddydau Pontardawe, sydd hefyd yn bwysig fel canolfan celfyddydol byw yn yr ardal honno, ond hefyd ar gyfer cymoedd Abertawe ac Abertawe a Chastell-nedd yn fwy cyffredinol. Sut fydd y toriadau yma yn cyd-fynd â'r system economaidd sydd gyda chi fel Llywodraeth o hybu a datblygu twristiaeth a'r celfyddydau yn lleol? 

Wel, mae twristiaeth, wrth gwrs, yn un o'r diwydiannau sylfaenol sydd wedi'u nodi yn y cynllun economaidd. Nid ydym ni fel Llywodraeth yn gyfrifol am benderfyniadau gan awdurdodau lleol ynglŷn â'u cyllideb nhw, ond rwy'n meddwl y byddai fo'n adeiladol iawn pe byddai awdurdodau lleol yn gwneud beth y ces i gyfle i gymryd rhan ynddo fo yn sir Gaerfyrddin yn ddiweddar iawn, sef cael trafodaeth hir a manwl ynglŷn â blaenoriaethau yr awdurdod, ac yn arbennig lle roedd y cyngor sir yn gweld cyfle i fanteisio ar amrywiol gynlluniau sydd yn dod o fewn cyllideb yr adran rwy'n gyfrifol amdani, ond yn arbennig y cynlluniau sydd yn darparu ar gyfer twristiaeth ond sydd hefyd yn darparu yn yr un modd tuag at drigianwyr ac ymwelwyr lleol. Felly, nid wyf i am wneud sylw am benderfyniad awdurdodau lleol, ond mi fyddai o'n haws o lawer pe byddai awdurdodau yn trafod eu blaenoriaethau gyda Llywodraeth Cymru yn y gwahanol feysydd yma. 

Weinidog, fe ddechreuoch chi yn Abertawe, fe aethoch i Gastell-nedd—dewch i Aberafan i weld rhai o'r safleoedd gwych ar gyfer twristiaeth ym Mharc Margam a chwm Afan. Mae llawer o gymunedau glofaol yng nghwm Afan a chymoedd eraill wedi troi at dwristiaeth fel cyfle i edrych ar dyfu'r economi mewn gwirionedd. Mae gennym brosiectau yng nghwm Afan. Gwn fod twnnel y Rhondda yn mynd rhwng y Rhondda a chwm Afan, ond ceir prosiect cwm Afan hefyd—y prosiect cyrchfan a gynigiwyd. Mae'r rhain yn gyfleoedd sy'n rhoi swyddi a sgiliau i bobl leol y gallant eu defnyddio yn eu hardaloedd lleol. A wnewch chi ymweld â'r safle hwnnw i edrych arno ac i sicrhau bod twristiaeth yn gallu gwneud i gymuned ffynnu mewn gwirionedd a dechrau datblygu ei hun, yn seiliedig ar y ffaith ei bod wedi cael cyfnod hir lle y bu diffyg twf yn yr economi yn sgil colli'r diwydiannau hynny?

Wel, prin y gallaf ddweud 'na' wrthych â chithau'n eistedd yno. [Chwerthin.] Rydym yn hen ffrindiau, yn amlwg, yn ogystal â chymdogion. Ond o ddifrif, rwyf wedi bod yn ceisio ymweld â chynifer o'r safleoedd hyn â phosibl. Roeddwn yng Nghwmcarn yn ddiweddar, lle y gwelais sut y gall datblygu'r berthynas rhwng y llwybrau a choedwigaeth, sydd wedi cael problemau difrifol, a'r ffordd y gall awdurdod lleol, drwy ddatblygu canolfan wych, chwarae rhan yn y broses o ddatblygu twristiaeth, yn enwedig twristiaeth sy'n seiliedig ar feicio. Roeddwn hefyd, wrth gwrs, yn fy rhan i o'r byd yng Nghoed y Brenin, y gallai rhywun ei ddisgrifio fel ail yn unig i gwm Afan—[Chwerthin.]—fel canolfan dwristiaeth a beicio mynydd. Yn sicr, fe ddof i gwm Afan, ond ni allaf ond canmol ymdrechion ein holl gymunedau mwyngloddio, y cymunedau glofaol, y cymunedau mwyngloddio plwm yn yr ardal lle rwy'n byw, a chymunedau'r chwareli llechi wrth gwrs, sydd wedi cyfrannu'n aruthrol at y cynnig twristiaeth sydd ar gael bellach, ac rwy'n gobeithio ymweld â Zip World a Surf Snowdonia a rhai eraill o'r cyfleusterau hyn, nad oes yr un ohonynt yn yr ardal rwy'n ei chynrychioli, ond nad ydynt yn rhy bell o'r ardal lle rwy'n byw. Felly, rwy'n gweithio ar hynny, Dai.

Diolch. Ar hyn o bryd, rwy'n ystyried canfyddiadau ac argymhellion adroddiad yr arolygydd, a ddaeth i law yn dilyn yr ymchwiliad cyhoeddus lleol, cyn gwneud penderfyniad ynglŷn â'r cynllun y gwanwyn hwn.

Maddeuwch i mi am fynd yn fwy a mwy rhwystredig efo hyn. Mae hi’n hen bryd cael cyhoeddiad ynglŷn â chynllun y ffordd osgoi. Mae hi ddwy flynedd ar ei hôl hi yn barod, ac mi gefais addewid gennych chi y byddai yna gyhoeddiad yn y flwyddyn newydd. I mi, mae’r flwyddyn newydd wedi hen basio, ac rŷm ni rŵan ym mis Mawrth, a dal ddim wedi cael cyhoeddiad. Yn ogystal â lleihau tagfeydd traffig, mi fyddai’r ardal yn elwa’n economaidd o’r cynllun, ac fe ellid creu 40 o brentisiaethau yn fy ardal i yn syth petai yna gyhoeddiad yn cael ei wneud. Felly, a gaf i bwyso arnoch chi i gyhoeddi cychwyn y cynllun yma yn ystod yr wythnosau nesaf?

Gwrandewais yn ofalus iawn ar yr hyn oedd gan yr Aelod i'w ddweud. Gallaf roi sicrwydd i'r Aelod ei bod yn hanfodol fod ystyriaeth ddigonol yn cael ei rhoi i adroddiad ymchwiliad er mwyn osgoi unrhyw gamau barnwrol dilynol. Mae'r arolygydd wedi ystyried 20 datganiad o gefnogaeth i'r cynllun a 160 o wrthwynebiadau. Mae'r arolygydd hefyd wedi ystyried 20 llwybr amgen fel rhan o broses yr ymchwiliad. Mae'r arolygydd wedi cyflwyno ei ystyriaethau ynghyd â'i argymhellion mewn adroddiad manwl i fy swyddogion. Gallaf sicrhau'r Aelod y byddaf yn dod i benderfyniad ar y mater yn ystod y gwanwyn eleni.

Gwnaf. Bydd gweledigaeth economaidd newydd ar gyfer gogledd Cymru yn deillio o'r agenda ranbarthol sydd wedi'i chynnwys yn nogfen cynllun gweithredu economaidd 'Ffyniant i Bawb' Llywodraeth Cymru, gan integreiddio dyheadau cynnig twf gogledd Cymru ac ymgorffori a manteisio ar gyfleoedd sy'n gysylltiedig â sectorau allweddol, a Phwerdy Gogledd Lloegr wrth gwrs.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Ysgrifennydd y Cabinet, dros y penwythnos, tynnwyd sylw at y bwlch rhwng y cyfoethocaf a'r tlotaf yn y DU, a gorllewin Cymru oedd perthynas dlawd y DU. Rwyf wedi bod yn edrych ar ffyniant cymharol fy rhanbarth, ac rwyf wedi dod o hyd i fwlch mawr o tua £50 yr wythnos mewn enillion cyfartalog rhwng y rhai sy'n byw yno a'r rhai sy'n byw ac yn gweithio yng Nghanol De Cymru. Beth y bwriadwch ei wneud i fynd i'r afael â'r anghydraddoldeb hwn a chau'r bwlch rhwng y gogledd a'r de?

Wel, nid bwlch rhwng y gogledd a'r de yn unig ydyw. Rydym yn gweld anghydraddoldebau ym mhob cymuned, a rhwng y gogledd a'r de, rhwng y dwyrain a'r gorllewin, rhwng cymunedau sy'n ffinio â'i gilydd. Holl bwrpas y cynllun gweithredu economaidd yw datrys yr anghydraddoldebau hynny a  chynnig swyddi o ansawdd uwch i bobl yn agos at eu cartrefi a darparu'r sgiliau sydd eu hangen ar bobl i ddod o hyd i waith. Rwy'n credu bod yr adroddiad a gyhoeddwyd heddiw gan Sefydliad Joseph Rowntree yn pwysleisio pa mor enbyd y mae goblygiadau cyni wedi bod, yn enwedig i aelwydydd incwm is—yn arbennig ar gyfer aelwydydd â phlant, oherwydd maent wedi colli cryn dipyn yn fwy yn ystod cyni o ganlyniad i ddiwygio lles a thoriadau i fudd-daliadau: mae'r aelwydydd sy'n ennill llai yn ein cymunedau wedi colli oddeutu 12 y cant o incwm net. Mae teuluoedd mawr yn cael eu taro'n arbennig o galed, gan golli oddeutu £7,750 y flwyddyn, neu un rhan o bump o'u hincwm net ar gyfartaledd. Credaf fod hyn yn gywilyddus. Byddwn yn mynd i'r afael â hyn, ac rydym yn mynd i'r afael â hyn, drwy newid y ffordd rydym yn gweithio, er mwyn darparu mwy o gyfleoedd gwaith o ansawdd uwch i'r rhai sydd bellaf oddi wrth y farchnad swyddi, neu i rai sydd mewn gwaith ac nad oes ganddynt yr adnoddau na'r potensial i ennill digon i allu byw'n gysurus drwy ganolbwyntio ar ddatblygu swyddi o ansawdd uwch a mwy o lwybrau gyrfa gwell yn y gwaith.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. 

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau amserol, a'r cwestiwn cyntaf—Rhun ap Iorwerth.

Diolch. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweithio gyda marina Caergybi, yr awdurdod porthladd ac Asiantaeth y Môr a Gwylwyr y Glannau ar y gwaith glanhau ac i gyfyngu ar y tanwydd neu'r gweddillion sydd wedi gollwng i'r amgylchedd. Mae hyn yn cynnwys cymryd camau i ymdrin â'r polystyren sydd wedi gollwng i'r dŵr. Byddaf yn ymweld â phorthladd a marina Caergybi yfory i gyfarfod â'r holl asiantaethau perthnasol.

Diolch am yr ymateb yna. Mi oeddwn i ym marina Caergybi ddydd Gwener, yn syth ar ôl y storm, ac mi oedd yr olygfa—llawer ohonoch chi wedi ei gweld hi ar y teledu ac ati—yn un wirioneddol dorcalonnus: dinistr llwyr yno. Wrth gwrs, mae yna lawer o gychod pleser personol yno, a rheini'n bwysig yn economaidd i'r ardal, ond mi oedd yna bymtheg o gychod masnachol yn y marina hefyd, a llawer o'r rheini wedi cael eu dinistrio neu eu difrodi yn rhannol.

Rŵan, mae'r holl fusnesau sy'n defnyddio'r marina yn rhan bwysig o economi forwrol Môn, ac o ystyried y pwyslais rŵan, o'r diwedd, diolch byth, ar ddatblygu strategaeth forwrol i Gymru, mi hoffwn i wybod pa fath o becyn cymorth y gall y Llywodraeth ei roi at ei gilydd i gefnogi y busnesau yma rŵan yn eu hawr o angen yn y byr dymor. Yn ail, yn edrych y tu hwnt i'r tymor byr, a gaf i ymrwymiad y gwnaiff y Llywodraeth helpu i ariannu gwaith ymchwil i'r angen posib am amddiffynfa i'r rhan yma o'r harbwr yng Nghaergybi yn y dyfodol? Fel is-gwestiwn i hynny, o bosib: a ydych chi'n cytuno bod yna rôl bwysig iawn i adran astudiaethau eigion Prifysgol Bangor yn y gwaith yma, yn cynnwys defnydd o'u llong ymchwil, y Prince Madog? 

Yn olaf wedyn, ac yn allweddol—rydych chi wedi cyfeirio ato fo—yn y byr dymor, rydym ni yn wynebu problem amgylcheddol ddifrifol yn sgil y storm. Rydw i'n deall nad oedd yna ormod o danwydd yn y llongau—bod y rhan fwyaf o hwnnw wedi cael ei gasglu, ond yn sicr rydym ni'n wynebu bygythiad mawr o ran llygredd yn dod o weddillion polisteirin y pontoons yn y marina. Mae yna fygythiad gwirioneddol yn dod gan bolisteirin. Roeddwn i ar wefan yr Institute for European Environmental Policy yn gynharach—yn sôn am y perig o fywyd môr yn bwyta olion polisteirin sy'n cael ei dorri'n ddarnau mân ac yn aros yn hir iawn, y perig pan mae hynny'n mynd i mewn i'r gadwyn fwyd ac ati.

Mae cwestiynau wedi cael eu gofyn i fi a oedd ymateb asiantaethau Llywodraeth Cymru'n ddigon cyflym ar ôl y storm i'r perig llygredd yma. Mae pobl leol wedi cael eu siarsio i gadw oddi ar y creigiau, i beidio â chymryd rhan yn y gwaith llnau, ond mae llawer wedi dweud wrthyf i eu bod nhw'n teimlo bod rhaid iddyn nhw oherwydd eu bod nhw'n gweld diffyg swyddogion swyddogol, os leiciwch chi, yno yn gwneud y gwaith llnau. Ond beth bynnag ddigwyddodd ar y pryd, rŵan, bum niwrnod ymlaen, mi hoffwn i ddiweddariad ynglŷn â'r hyn sydd yn cael ei wneud i ddelio â'r llygredd yna a sicrwydd y bydd beth bynnag sydd ei angen yn cael ei wneud i sicrhau nad ydym ni'n wynebu mwy o'r dinistr amgylcheddol yma rydym ni wedi'i weld yn barod. 

Diolch i chi am eich cwestiwn, Rhun ap Iorwerth. Hoffwn ddweud o'r cychwyn fy mod yn ddiolchgar iawn i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y gwaith glanhau. Oherwydd eu gwaith caled, rwy'n credu ein bod wedi helpu i leihau effaith amgylcheddol y digwyddiad anffodus iawn hwn, ac rwy'n llwyr ddeall yr effaith y mae difrod y storm wedi'i chael ar fywoliaeth llawer o bobl, ac mae honno'n amlwg yn sefyllfa ofidus iawn i bob un ohonynt.

Rydych yn gofyn cyfres o gwestiynau; mewn perthynas â'r cychod, mae tua 85 o gychod wedi cael eu difrodi, ac mae pump o'r rheini'n gychod pysgota masnachol.

Rwy'n hapus iawn i ystyried cymorth ariannol posibl ar gyfer atgyweirio seilwaith cyhoeddus. Hefyd os oes unrhyw ddifrod amgylcheddol pellach sydd angen cael ei lanhau, rwy'n hapus iawn i edrych ar hynny, ac mae hwnnw'n amlwg yn rhywbeth y byddaf yn ei drafod yn ystod fy ymweliad yfory. Rydych yn dweud ei fod wedi cael effaith amgylcheddol ddifrifol; rwyf eisiau gweld beth ydyw drosof fy hun, ond yn sicr, nid oes neb wedi gofyn cwestiynau i mi'n dweud nad oedd ein hymateb yn ddigon cyflym. Rwyf wedi cael nifer o sesiynau briffio bob dydd ers i hyn ddigwydd ddydd Gwener, ac yn sicr, yn ôl yr hyn rwy'n ei ddeall gan Cyfoeth Naturiol Cymru, mae'r gwaith wedi datblygu mewn ffordd esmwyth iawn.

Ceir grŵp amgylchedd sefydlog gogledd Cymru, ac mae fy swyddogion yn aelodau ohono; nid yw'r grŵp hwnnw wedi cyfarfod oherwydd nad oedd angen gwneud hynny. Nawr, os ydych yn dweud bod yna sefyllfa amgylcheddol ddifrifol, pan fyddaf yn cyrraedd yno yfory, byddaf eisiau gwybod pam na fu cyfarfod os yw hynny'n wir. Ond yn sicr, rwy'n deall nad oes cyfarfod wedi bod am eu bod yn hapus fod y gwaith glanhau wedi bod yn digwydd fel y dylai hyd yn hyn. Felly, byddaf yn hapus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi yn dilyn fy ymweliad yfory, ac i'r Aelodau eraill hefyd, wrth gwrs.

Mae'n amlwg fod angen edrych i weld a oes angen i ni gael amddiffyniad môr yno neu beidio. Roedd hwn yn ddigwyddiad cwbl drychinebus ddydd Gwener, ac er fy mod yn sylweddoli nad ydym wedi gweld tywydd felly ers amser hir yng Nghymru, credaf fod cwestiynau i'w gofyn ynglŷn â pham yr oedd mor drychinebus. Fe ddywedoch am y lluniau, ac yn sicr, roedd gweld y lluniau hynny pan oeddwn gartref y penwythnos diwethaf, yn dorcalonnus. Ond fel y dywedais, Lywydd, byddaf yn hapus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelod yn dilyn fy ymweliad yfory.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. Y cwestiwn nesaf, felly, i'w ofyn gan Lee Waters.

Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod bod hwn yn benderfyniad masnachol, ond mae'r Llywodraeth yn bryderus iawn ynglŷn â'r penderfyniad na fydd unrhyw rygbi rhanbarthol am ddim yn cael ei ddarlledu drwy gyfrwng y Saesneg o'r tymor nesaf ymlaen. Rydym yn dal i ddisgwyl canlyniad negodiadau pellach sy'n effeithio ar ddarllediadau S4C drwy gyfrwng y Gymraeg ac wrth gwrs, y botwm coch a fyddai'n darparu darllediadau dwyieithog ar gyfer gwylwyr yng Nghymru.

Diolch i chi am eich ateb, Weinidog. Ar adeg pan fo Scarlets Llanelli yn gwneud yn dda, rwyf eisiau i gynifer o bobl â phosibl weld eu llwyddiant, ond mae Pro14 yn cychwyn ar strategaeth fentrus wrth roi'r hawliau dros rygbi rhanbarthol yn y Saesneg i wasanaeth talu i wylio. Mae cynulleidfaoedd gemau rhanbarthol wedi bod yn gostwng gyda darllediadau am ddim hyd yn oed, a thrwy annog sianel talu i wylio newydd i drechu'r cynnig ar y cyd gan BBC a S4C, mae'r clybiau'n gamblo er mwyn cael mwy o arian. Er mwyn i hyn weithio mae'n rhaid i gefnogwyr dalu £10 y mis. Ond yn ôl yr hyn a ddeallaf, dim ond dau fast teledu yng Nghymru sy'n gallu derbyn y sianel deledu chwaraeon newydd am ddim: Moel-y-Parc yn Sir y Fflint, a Gwenfô ger Caerdydd, nad yw'n cyrraedd Llanelli.

A wnaiff y Gweinidog drafod gyda Premier Sports sut y bydd cefnogwyr ledled Cymru yn gallu gweld y gemau newydd y tymor nesaf? Rwy'n bryderus iawn ynglŷn â hyfywedd y cais hwn, yn enwedig am mai Prif Swyddog Gweithredol Premier Sports, Mickey O'Rourke, oedd Prif Swyddog Gweithredol Setanta Sports, a oedd yn fethiant. Nid oes ond rhaid i chi edrych ar Google i wybod mai'r rheswm pam y methodd Setanta Sports oedd oherwydd nad oedd ganddo fodel busnes hyfyw. Mae'r Gweinidog yn sôn bod gobaith o hyd y bydd S4C yn cael yr hawliau i ddangos rhai gemau, ond rhai gemau'n unig.

Dull Pro14 o weithredu oedd mynd ati'n fwriadol i dorri'r bartneriaeth lwyddiannus rhwng y BBC ac S4C a gwneud dewis amgen bach ac anhysbys am swm anhysbys o arian, ond o'r hyn rwy'n ei glywed, nid yw'n wahaniaeth enfawr ac ni allaf ddeall pam y gwnaethant hynny. Mae'n bosibl y bydd yn torri cynulleidfa rygbi rhanbarthol, sydd eisoes yn brwydro i gael cynulleidfaoedd, ac er nad yw darlledu wedi'i ddatganoli, mae canlyniad y penderfyniad hwn wedi'i ddatganoli. Heb rygbi ar nos Wener a nos Sadwrn, bydd clybiau a neuaddau ledled Cymru yn dioddef. Bydd un o raglenni mwyaf poblogaidd BBC Cymru, Scrum V, yn diflannu i bob pwrpas, ac ni fydd cenedlaethau newydd o chwaraewyr rygbi yn cael gweld eu rhanbarth yn chwarae.

Felly, mae hwn yn benderfyniad eithriadol o annoeth. A wnaiff y Gweinidog gyfarfod â Pro14 i drafod pa gynlluniau wrth gefn sydd ganddynt os yw'r sianel talu i wylio newydd hon yn methu, a'u hannog i ailystyried eu penderfyniad? Diolch.

Fel y gŵyr yr aelod—ac rwy'n ddiolchgar iawn iddo am fynegi ei bryderon ar ran y Scarlets ac yn wir, yr holl ddilynwyr rygbi yng Nghymru, ond mae'n effeithio ar ei etholaeth ef yn arbennig—mae'r gystadleuaeth Pro14 yn cael ei rhedeg gan gorff o'r enw Celtic Rugby UK Limited, sy'n gwmni preifat wedi'i gyfyngu gan gyfranddaliadau, ac mae'n cynnwys, ymhlith ei berchenogion, Undeb Rygbi Iwerddon, Undeb Rygbi Cymru, Undeb Rygbi'r Alban a Ffederasiwn Rygbi'r Eidal, gyda bwrdd cyfarwyddwyr sy'n cynnwys dau gynrychiolydd a benodwyd gan bob undeb a chadeirydd annibynnol. Felly, yn amlwg, dylai'r bobl hyn fod yn ymwybodol iawn o ganlyniadau eu penderfyniad, wrth iddynt drafod y cynigion amrywiol.

Ein dealltwriaeth ni yw bod hwn yn gais ar y cyd gan BBC Cymru Wales, BBC Northern Ireland, BBC Alba ac S4C, ac fel y gwyddom yn awr, gwrthodwyd y cais, ond nid ydym wedi cael cadarnhad clir gan Pro14 ynglŷn â beth yn union yw'r trefniadau a roddir ar waith gan y cynigydd llwyddiannus. Yn sicr, rwy'n derbyn ei gais y dylwn gael trafodaethau pellach, yn ffurfiol os oes angen, ond yn sicr yn anffurfiol, gan y byddaf yn cyfarfod y cymeriadau dan sylw yn weddol fuan eto, fel y cyfarfûm â rhai ohonynt y bore yma, ac y byddwn yn cael y trafodaethau hynny i ni allu deall natur y penderfyniad hwn. Ond hefyd, i fynd ar ôl y pwynt y mae wedi'i wneud: pa ddarpariaeth y gellir ei gwneud i sicrhau bod y difrod yn cael ei gyfyngu o ganlyniad i'r penderfyniad hwn mewn perthynas â gallu gwylwyr yng Nghymru i barhau i gymryd rhan yn y gemau hanfodol hyn? Mae'n bosibl iawn y gall hynny fod ar ffurf y math o drafodaethau y deallaf efallai eu bod ar y gweill ar hyn o bryd rhwng S4C a'r cynigydd llwyddiannus, ynglŷn â faint o gemau a pha ganiatadau a gânt ganddynt i gael y cyfle i barhau i ddarlledu ar yr awyr ac ar-lein.

Wel, rwy'n cytuno gyda Lee Waters; mae hwn yn benderfyniad rhyfedd iawn, yn sicr ar yr wyneb. Er y gallai fod rhai manteision i S4C o ganlyniad os caiff rywfaint o ddarlledu am ddim, drwy fod mwy o wylwyr yn newid i S4C ar gyfer y gemau hynny, nid wyf yn credu bod hynny, ynddo'i hun, i'w weld yn cyfiawnhau'r penderfyniad a wnaed.

Rydych yn dweud ei fod yn benderfyniad masnachol ac mae hynny'n berffaith wir, ond mae hefyd yn wir fod Llywodraeth Cymru wedi cefnogi Undeb Rygbi Cymru yn y gorffennol gydag amrywiaeth o grantiau, drwy gyfrwng cyllid adfywio strategol, drwy'r rhaglen cyfleusterau a gweithgareddau cymunedol a thrwy Chwaraeon Cymru, wrth gwrs. Felly, credaf ei bod yn hollol gywir i Lywodraeth Cymru ofyn am rai manylion ynglŷn â sut y gwnaethpwyd y penderfyniad hwn, ac yn benodol iawn, pa ddadleuon a gyflwynodd Undeb Rygbi Cymru dros gynnal darllediadau am ddim ar deledu iaith Gymraeg; pa mor galed y gwthiwyd hynny ganddynt; ac yn benodol, pa effaith y credant y bydd nifer gyfyngedig, yn ôl pob tebyg, o wylwyr yn ei chael ar eu nawdd, oherwydd, wrth gwrs, mae nawdd yn allweddol i gynnal Pro14, nid y gost fasnachol yn unig. Ac mae'n ymddangos i mi ar yr wyneb, fel rwy'n dweud, fod hwn yn benderfyniad hollol wallgof os ydynt yn disgwyl nawdd yn y dyfodol.

Yn anffodus, ni allaf ddilyn rhesymeg y ddadl honno. Mae ein perthynas ag S4C, fel Llywodraeth Cymru, wedi'i hanelu'n benodol at gefnogi eu gweithgareddau yn datblygu rygbi cymunedol. Ac yn amlwg, ceir cysylltiad agos rhwng rygbi cymunedol a'r posibilrwydd y bydd gwylwyr yng Nghymru yn gallu dilyn gemau rygbi rhanbarthol Pro14. Rwyf wedi cyfarfod yn ddiweddar gydag Undeb Rygbi Cymru, yn ffurfiol ac yn anffurfiol, ac o ganlyniad i'r drafodaeth hon heddiw, y byddant wedi'i chlywed, gallaf eich sicrhau y byddaf yn mynd ar drywydd pob llwybr posibl, ar wahân i geisio ymyrryd mewn penderfyniad masnachol. Oherwydd mae'n rhaid i ni ei gwneud yn gwbl glir nad bwriad y Llywodraeth hon yw niweidio ein perthynas â chyrff sy'n gwneud penderfyniadau masnachol y gallem fod yn anghytuno â hwy.

Rwy'n ddiolchgar i fy nghyfaill Lee Waters am godi'r mater pwysig hwn heddiw. Fel deiliad tocyn tymor gyda'r Dreigiau, rwy'n siomedig iawn ynglŷn â'r penderfyniad i newid i sianel talu wrth wylio. Datblygodd fy hoffter o chwaraeon, fel llawer o bobl, drwy wylio darllediadau am ddim. Deallaf fod angen cydbwysedd rhwng defnyddio teledu i hyrwyddo'r gêm a defnyddio arian teledu i dalu am chwaraewyr proffesiynol, ond mae'n rhaid i ni wylio rhag creu elitiaeth newydd lle mae pobl o bob oed sy'n cael trafferth i gyrraedd gemau rhanbarthol yn cael eu gwahardd yn anghymesur. Ac mae yna eisoes enghreifftiau o hyn gyda chriced yng Nghymru a Lloegr, a rygbi yn Iwerddon.

Mae'n destun gofid bod gwaith ymchwil gan Dr Paul Rouse ym mhrifysgol Dulyn yn rhoi enghraifft o'r gwahaniaeth rhwng dwy o gemau Leinster ym mhencampwriaeth Cwpan Heineken yn Iwerddon. Gwyliodd 67,000 o fenywod gêm Leinster ar deledu cenedlaethol Gwyddelig yn 2006, o'i gymharu â 9,000 yn unig a wyliodd y gêm ar Sky yn 2007. Cafodd pobl dros 55 oed eu heffeithio yn yr un modd. Os bydd rhanbarthau Cymru yn cael mwy o arian, fel y mae'r fargen hon yn addo, pa ymrwymiadau y byddai'r Gweinidog yn ceisio eu sicrhau gan y rhanbarthau i wneud yn siŵr eu bod yn cyrraedd cynulleidfa ehangach i wneud iawn am golli sylw torfol ar y teledu, ac i warantu nad oes dwy haen i sylfaen cefnogwyr rygbi rhanbarthol Cymru yn y dyfodol? Ac yn olaf, pa gyfleoedd y mae'r Gweinidog yn credu sy'n bodoli i roi hwb i'r sylw a gaiff rygbi uwch gynghrair Cymru o'r penderfyniad hwn?

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiwn pellach. Fe fydd yn glir i'r rhai sy'n dilyn y drafodaeth hon nad oes unrhyw gefnogaeth yn y Siambr i'r penderfyniad a wnaed i ddyfarnu'r cyfle penodol hwn i ddarlledu. Mae'n bwysig iawn, fel rydych wedi nodi o'ch profiad eich hun, fod cyfle i bobl ddilyn darllediadau o ddigwyddiadau chwaraeon o bwys yn agored, gan arwain at gyfranogiad, recriwtio cefnogwyr sy'n cynnig eu cefnogaeth gydol oes i rygbi, fel y mae llawer ohonom yma yn ei wneud i rygbi—ac yn wir i bêl-droed—yng Nghymru. Felly, mae'n hollbwysig y dylem, fel Llywodraeth, barhau i drafod gyda'r sefydliadau chwaraeon rydym yn eu cefnogi mewn gwirionedd, fel y nodwyd eisoes. Mae'r cwestiynau sy'n cael eu gofyn heddiw yn rhai—rwy'n ymrwymo i hyn—y byddaf yn eu gofyn yn bersonol, nid yn unig i Undeb Rygbi Cymru, ac felly drwyddynt hwy i Pro14, ond hefyd: beth yw'r canlyniadau, i rygbi cymunedol ac i'r uwch gynghrair? Mae hyn yn sicr yn rhywbeth y byddem eisiau ei ystyried fel Llywodraeth, ac rwy'n rhoi'r ymrwymiad rydych yn gofyn amdano.

Diolch yn fawr i'r Gweinidog, a'r cwestiwn olaf amserol, felly, gan David Melding.

Gwnaf. Mae Cymorth i Brynu—Cymru yn cyhoeddi amrywiadau contract newydd i'r holl adeiladwyr tai sy'n defnyddio'r cynllun hwn, nid y pump mwyaf yn unig. Bydd y telerau newydd hyn yn cyfyngu ar y defnydd o Cymorth i Brynu—Cymru ar gyfer tai ar lesddaliad i amgylchiadau eithriadol. Bydd hefyd yn sicrhau bod y telerau lesddaliad ar gyfer unrhyw gartref Cymorth i Brynu—Cymru, gan gynnwys fflatiau, yn deg. Yn ogystal â hyn, mae pump o'r prif adeiladwyr tai wedi cytuno i beidio â marchnata unrhyw gartrefi newydd yng Nghymru fel lesddaliad, ac eithrio mewn amgylchiadau eithriadol.

Lywydd, yn ystod y flwyddyn ddiwethaf ers i Lywodraeth y DU gyhoeddi ymgyrch yn erbyn arferion lesddaliad annheg, rydym wedi gweld y mater hwn yn dod yn ffocws go iawn yng Nghymru hefyd. A gaf fi groesawu cyhoeddiad y Llywodraeth y prynhawn yma? Credaf ei fod yn bendant yn gam i'r cyfeiriad cywir. Fodd bynnag, rwy'n awyddus iawn i sicrhau nad yw'r cyhoeddiad hwn yn ymddangos fel maddeuant neu bardwn i'r cwmnïau tai mawr hynny sydd wedi bod yn gweithredu'r arferion ffiwdal hyn dros y 10 mlynedd diwethaf neu fwy. Yn wahanol i safbwynt Llywodraeth y DU, nid yw eich datganiad i'w weld yn darparu unrhyw obaith i lawer o bobl, pobl sy'n prynu am y tro cyntaf yn aml, sydd eisoes yn gaeth i'r system gamfanteisiol hon. Ac felly, a yw'r Gweinidog yn cytuno bod angen i Lywodraeth Cymru ddarparu cymorth clir ar y gwahanol ffyrdd y gallant gael iawn, ochr yn ochr ag adolygiad mewnol ehangach o'r system gymorth a chyngor sydd ar gael i lesddeiliaid lle mae arferion cyfredol yn mynd i barhau?

Diolch yn fawr iawn am y cwestiynau hynny, a buaswn yn dweud mai cychwyn yn unig ar fy uchelgais ar gyfer lesddeiliadaeth yw'r cyhoeddiad a wneuthum yr wythnos hon, a chychwyn ar y camau rwy'n bwriadu eu cymryd yn y maes hwn. Byddwch yn cofio ein bod wedi cael dadl wirioneddol addysgiadol a defnyddiol yma yn y Siambr ddiwedd mis Ionawr, ac fe ymrwymais bryd hynny i gyflwyno cynifer o gamau cynnar ag y gallwn, ac mae'r cyhoeddiadau a wneuthum yr wythnos hon yn driw i'r ymrwymiad a wneuthum bryd hynny, ond dechrau'n unig yw hyn. 

Rwy'n ailadrodd nad wyf yn diystyru'r posibilrwydd o ddeddfwriaeth yn y dyfodol. Rwy'n cydnabod y gallai fod angen deddfwriaeth er mwyn datrys y problemau ehangach ac i wneud lesddeiliadaeth, neu ddeiliadaeth amgen, yn addas ar gyfer y farchnad dai fodern. Er mwyn nodi ein ffordd ymlaen, rydym yn ymgysylltu â phrosiect Comisiwn y Gyfraith, sy'n edrych ar y mater hwn, a phan fyddwn wedi cael adroddiad Comisiwn y Gyfraith a'n hymchwil ein hunain a gomisiynais i'r mater hwn hefyd, byddaf yn gallu nodi'r camau nesaf. Ond yn y cyfamser, byddaf yn ystyried defnyddio pob un o'r llwybrau sydd ar gael i ni.

O ran cynorthwyo pobl sydd ar hyn o bryd yn ddarostyngedig i'r cytundebau a wnaethant drwy'r contractau lesddaliad sydd ganddynt, rwy'n ymwybodol iawn o'r problemau hynny. Credaf fod pob un ohonom, bron bob dydd ar hyn o bryd—mae'n wir yn fy achos i, yn sicr—mewn cysylltiad dyddiol â phobl sy'n cael problemau ar hyn o bryd. Mae rhai pobl yn credu eu bod wedi cael cyngor gwael neu heb gael eu cynghori o gwbl o ran yr hyn y mae lesddaliad yn ei olygu iddynt, a dylent geisio cael iawn drwy'r dull sefydledig sy'n bodoli eisoes.

Gellir cyfeirio anghydfodau sy'n ymwneud â'r gost o brynu rhydd-ddaliad, cynnydd yn y rhent tir a thaliadau gwasanaeth—dyna'r pethau y mae pawb ohonom yn clywed amdanynt yn rheolaidd—at y tribiwnlys prisio lesddaliadau am ddatrysiad, ac mae'r gwasanaeth cynghori ar lesddaliadau mewn sefyllfa dda hefyd i helpu lesddeiliaid ac i helpu gyda'r dasg o ddiwygio lesddeiliadaeth yn gyffredinol yn ogystal. Mae'r Gwasanaeth Cynghori ar Lesddaliadau wedi'i sefydlu ers 20 mlynedd. Maent yn rhoi cyngor cyfreithiol am ddim i lesddeiliaid, landlordiaid, cynghorwyr proffesiynol, rheolwyr ac eraill ar y gyfraith sy'n effeithio ar lesddaliadau preswyl yng Nghymru a Lloegr, a dylai pobl sydd â phryderon yn y maes gysylltu â hwy yn y lle cyntaf.

Ond fel y dywedais, cam cyntaf oedd y cyhoeddiad yr wythnos hon, a gellid cymryd rhai o'r camau cynnar a welais yn eithaf didrafferth, yn dilyn y trafodaethau a gawsom ym mis Ionawr.

Hoffwn ddiolch i David Melding am gyflwyno'r cwestiwn hwn oherwydd credaf y byddai wedi bod o fudd i ni gael datganiad llafar gan y Gweinidog ar hyn. Ond yn eich datganiad, fe ysgrifennoch na fyddai'r pum datblygwr y mae gennych gytundebau â hwy ond yn adeiladu lesddaliadau o dan amgylchiadau y bernir gennych chi eu bod yn gwbl angenrheidiol. Tybed a allech egluro'r hyn y byddech chi a'r datblygwyr hyn yn ei farnu'n gwbl angenrheidiol.

Mae fy ail bwynt yn ailadrodd yr hyn a ddywedodd David Melding AC hefyd. Un rhan fach yn unig o'r farchnad yw Cymorth i Brynu, ac rydym eisiau sicrwydd y bydd y rheini sydd eisoes yn gaeth i'r amgylchiad penodol hwn yn cael yr un hawliau â'r rhai sy'n rhan o'r cynllun Cymorth i Brynu.

Roeddwn am wneud y pwynt canlynol, yn deillio o'r hyn a ddywedwyd ddoe, rwy'n credu, gan Hefin David: rwy'n credu bod y ffioedd rheoli a orfodir mewn perthynas â lesddaliadau yn fom sy'n tician. Mae llawer o bobl wedi cysylltu â mi i ddweud eu bod yn teimlo bod system ddwy haen ar waith, lle maent yn talu ffioedd rheoli i wneud yr un peth ag y maent yn talu eu treth gyngor i'w wneud, mewn perthynas â chynnal gerddi neu godi sbwriel. Felly, hoffwn i chi edrych ar hyn, yn nes ymlaen, yn ogystal ag ymhelaethu ar y datganiad rydych eisoes wedi'i wneud.

Diolch yn fawr i chi am y cwestiynau hynny. Er eglurder, mae'r amgylchiadau eithriadol y cyfeiriwyd atynt yn y datganiad wedi'u hamlinellu yn Neddf Diwygio Cyfraith Lesddaliad 1967. Felly, maent yn cynnwys pethau fel tir sy'n eiddo i'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, y Goron, awdurdod lleol neu yng nghyffiniau eglwys gadeiriol, ac mae hefyd yn cynnwys tir o ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol arbennig lle mae'n bwysig diogelu'r tir a'r cyffiniau. Felly, yn ymarferol, yr hyn y mae'n ei olygu yw bod yn rhaid i unrhyw gais a gyflwynir sy'n gofyn am un o'r esemptiadau hynny i brynu neu i adeiladu eiddo lesddaliad drwy Cymorth i Brynu, gael ei ddwyn i sylw Llywodraeth Cymru, ac yna byddwn yn ceisio eglurhad er mwyn gweld a yw'r amgylchiadau eithriadol hynny'n gyfiawn yn ein barn ni. Byddwn yn gofyn am yr eglurhad hwnnw gan yr awdurdod lleol.

Bydd gofyn i unrhyw ddatblygwr sy'n cofrestru safle drwy Cymorth i Brynu—Cymru  gyflwyno cynllun cyn datblygu, a bydd angen i hwnnw nodi'r ddeiliadaeth arfaethedig ac unrhyw resymau dros lesddaliad. Unwaith eto, byddem yn cael trafodaethau ynglŷn ag a ydynt yn dod o dan Ddeddf Diwygio Cyfraith Lesddaliad 1967 ai peidio.

Rhan fach yn unig o'r farchnad dai yng Nghymru yw'r cynllun Cymorth i Brynu—rydych yn iawn—a dyna pam rwy'n falch iawn, drwy ein rhaglen ymgysylltu adeiladwyr tai, ein bod wedi gallu sicrhau cytundeb y pum prif gwmni adeiladu tai yng Nghymru na fyddent yn marchnata cartrefi fel lesddaliadau mwyach, ac mae hynny'n wir am Cymorth i Brynu, ond hefyd am gartrefi eraill a adeiladwyd o'r newydd sy'n cael eu marchnata. Felly, croesawaf yr ymrwymiad hwnnw'n fawr iawn.

Fe sonioch chi hefyd am gwmnïau rheoli. Unwaith eto, dyma rywbeth y mae gennyf ddiddordeb mewn mynd ar ei drywydd. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr iawn at y ddadl y byddwn yn ei chael yr wythnos nesaf, wedi'i chyflwyno, rwy'n deall, gan Hefin David, am gysylltiadau a hawliau pobl sy'n berchen ar eu tŷ fel eiddo rhydd-ddaliadol, ond fel rhan o ystâd, ac sy'n ddarostyngedig i lawer o'r un taliadau â phobl sydd ag eiddo lesddaliadol, drwy'r cwmnïau rheoli hyn.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiadau 90 eiliad, a'r datganiad cyntaf, David Melding.

Diolch yn fawr, Lywydd. Ym mis Medi 2016, roedd dyn o'r enw Gary wedi rhedeg y rhan fwyaf o'r ras 5 km, Race For Victory, yng Nghaerdydd cyn cwympo ar ochr y ffordd mewn poen mawr, yn dioddef o ataliad y galon. Yn rhyfeddol, fe stopiodd calon Gary guro am saith munud. Yr help cyntaf i gyrraedd oedd uned ymateb ar feic St John Cymru, grŵp o wirfoddolwyr a lwyddodd i gael calon Gary i guro ar ei phen ei hun unwaith eto drwy ddefnyddio diffibriliwr. Roedd Gary'n ffodus fod popeth wedi dod at ei gilydd ar yr adeg iawn, gydag ymyrraeth gynnar a phobl gyda'r hyfforddiant a'r offer cywir wrth law. Llwyddodd gwaith St John Cymru i achub bywyd Gary.

Yr wythnos diwethaf, ar draws y wlad, buom yn dathlu ac yn nodi Dydd Gŵyl Dewi, diwrnod arbennig a balch i ni. Ond eleni, i lawer o bobl fel Gary, roedd iddo werth ychwanegol, gan ei fod yn nodi canmlwyddiant sefydlu Priordy Cymru o Urdd Sant Ioan, sefydliad rwy'n falch o fod yn aelod ohono. Sefydlwyd yr Urdd Sant Ioan wreiddiol dros 1,000 o flynyddoedd yn ôl ar yr egwyddor y dylai ei haelodau drin a gofalu am bob person heb wahaniaethu ar sail hil, statws cymdeithasol neu rywedd. O'r sylfeini hynny, mae'r urdd wedi tyfu i fod yn rhan hanfodol o'n cymdeithas fodern.

Yma yng Nghymru yn benodol, mae'r sefydliad yn cynnwys tua 4,000 o wirfoddolwyr sy'n ymgymryd â gwaith yr urdd yn ddyddiol. Sefydlwyd priordy Cymru ar Ddydd Gŵyl Dewi 1918 i gydnabod gwaith ymroddedig yr adrannau yng Nghymru. Mae'n briodol ein bod yn nodi canmlwyddiant St John Cymru yn y Siambr hon heddiw, ac edrychwn ymlaen at y derbyniad rydych yn ei gynnal yn y Senedd fis nesaf, Lywydd.

Jane Hutt.

Ddoe, buom yn dathlu Wythnos Diwrnod Rhyngwladol y Menywod drwy ddadorchuddio'r plac porffor cyntaf yng Nghymru er cof am yr Aelod Cynulliad Llafur dros Ddwyrain Abertawe, y diweddar Val Feld. Roedd Val Feld yn hyrwyddwr cyfiawnder cymdeithasol cyn iddi ddod yn AC a chefnogai ddatganoli'n frwd fel trysorydd yr ymgyrch 'Ie dros Gymru' a arweiniodd at refferendwm 1997. Roedd Val yn gweld datganoli fel cyfle i wella cydraddoldeb a chyfiawnder cymdeithasol yng Nghymru ymhellach. Heddiw, rwyf eisiau talu teyrnged i'r modd y llwyddodd Val i sicrhau adrannau 48 a 120 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 1998, a thalu teyrnged hefyd i Julie Morgan, yr Aelod Cynulliad dros Ogledd Caerdydd, a oedd yn AS ar y pryd, a gefnogodd y ddeddfwriaeth drwy Dŷ’r Cyffredin ac a weithiodd yn agos gyda Val Feld ar gymalau cyfle cyfartal. Gadewch i ni atgoffa ein hunain o'r cymalau yn Neddf Llywodraeth Cymru 1998:

Adran 48

Cyfleoedd cyfartal wrth gyflawni swyddogaethau

Bydd y Cynulliad yn gwneud trefniadau priodol gyda'r bwriad o sicrhau bod ei swyddogaethau'n cael eu cyflawni gyda sylw dyladwy i'r egwyddor y dylid rhoi cyfle cyfartal i bawb.

Mae Adran 120, 'Cyfle cyfartal', yn ailadrodd hyn ac yn ychwanegu:

(2) Ar ôl pob blwyddyn ariannol bydd y Cynulliad yn cyhoeddi adroddiad sy'n cynnwys—

(a) datganiad o'r trefniadau a wnaed yn unol ag is-adran (1) a oedd mewn grym yn ystod y flwyddyn ariannol honno, a

(b) asesiad o ba mor effeithiol y bu'r trefniadau hynny yn hyrwyddo cyfle cyfartal.

Wrth gwrs, diweddarwyd hyn yn Neddf Llywodraeth Cymru 2006 i 'Weinidogion Cymru', sy'n gyfrifol am wneud y trefniadau priodol hynny yn ogystal â chyhoeddi adroddiad bob blwyddyn. Mae'n ddyletswydd arnom i barchu'r ddeddfwriaeth hon ym mhopeth a wnawn, ac mae'n werth ailadrodd y cymalau hyn heddiw. Diolch yn fawr, Val Feld a Julie Morgan.

Dai Lloyd.