Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
09/01/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call the Members to order.
Cyn cychwyn, a gaf i ddymuno blwyddyn newydd dda i bawb a chroesawu Aelod newydd i'n plith, Mandy Jones, i gynrychioli rhanbarth y gogledd yn dilyn ymddiswyddiad Nathan Gill? A gaf i ddymuno'n dda i Mandy Jones wrth iddi ymgymryd â'i gwaith yma yn y Cynulliad?
Before we begin, may I wish everybody a happy new year and welcome a new Member, Mandy Jones, to represent the North Wales region following Nathan Gill's resignation? May I wish Mandy Jones well as she undertakes her role here in the Assembly?
Felly, ar hynny, cwestiynau i'r Prif Weinidog, a'r cwestiwn cyntaf, Joyce Watson.
And, so, with that, questions to the First Minister. Question 1, Joyce Watson.
1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ymdrechion i ailgylchu plastig yng Nghymru? OAQ51514
1. Will the First Minister make a statement on efforts to recycle plastic in Wales? OAQ51514
Yes. We've set high targets for recycling in Wales, including plastic. All local authorities collect plastic for recycling, and businesses will be further encouraged to do so under the Environment (Wales) Act 2016 provisions, and in addition we are working with the industry to increase treatment capacity for plastics that are collected.
Gwnaf. Rydym ni wedi ein gosod targedau uchel ar gyfer ailgylchu yng Nghymru, gan gynnwys plastig. Mae pob awdurdod lleol yn casglu plastig ar gyfer ei ailgylchu, a bydd busnesau yn cael eu hannog ymhellach i wneud hynny o dan ddarpariaethau Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, ac rydym ni hefyd yn gweithio gyda'r diwydiant i gynyddu capasiti triniaeth ar gyfer plastigau sy'n cael eu casglu.
You will be aware, First Minister, that, last week, China made an announcement that they'll no longer be importing plastic waste from the UK, and last year alone Wales exported over 4,000 tonnes. We know also that the amount of plastic produced and disposed of is growing every single year, and the majority of that is single-use plastic for wrapping up food. So, could we take this as an opportunity maybe, here in Wales, to do two things: one, to reduce the amount of single-use plastic in the very first place; and secondly, where that's not possible, that we can actually recycle our own plastic—and there are some very good examples of people doing that here in Wales—and grow those industries?
Byddwch yn ymwybodol, Prif Weinidog, bod Tsieina, yr wythnos diwethaf, wedi gwneud cyhoeddiad na fyddant yn mewnforio gwastraff plastig o'r DU mwyach, ac allforiodd Cymru dros 4,000 o dunelli dim ond y llynedd. Gwyddom hefyd fod cyfanswm y plastig sy'n cael ei gynhyrchu a'i waredu yn tyfu bob un blwyddyn, ac mae'r rhan fwyaf o hwnnw'n blastig untro ar gyfer lapio bwyd. Felly, a allem ni fanteisio ar hwn fel cyfle efallai, yma yng Nghymru, i wneud dau beth: un, i leihau cyfanswm y bagiau plastig untro yn y lle cyntaf; ac yn ail, pan nad yw hynny'n bosibl, y gallwn ni ailgylchu plastig ein hunain—a cheir rhai enghreifftiau da iawn o bobl yn gwneud hynny yma yng Nghymru—a thyfu'r diwydiannau hynny?
Yes. There are two things to address here. Firstly, we've commissioned a study to assess the feasibility of an extended producer responsibility scheme for food and drink packaging, including disposable plastic. That will report in February. We're also considering a tax or levy on disposable plastic, but there are great opportunities here for Welsh businesses to look at how they can get involved in the plastics recycling industry. We are working, for example, with Jayplas to help it identify suitable sites to base plants in Wales, and Jayplas is the UK market leader in post-consumer recycling, including rigid plastics recycling.
Gallwn. Mae dau beth i roi sylw iddyn nhw yma. Yn gyntaf, rydym ni wedi comisiynu astudiaeth i asesu ymarferoldeb cynllun cyfrifoldeb estynedig ar gynhyrchwyr dros ddeunydd pecynnu bwyd a diod, gan gynnwys plastig tafladwy. Byddwn yn cael adroddiad yr astudiaeth honno ym mis Chwefror. Rydym ni hefyd yn ystyried treth neu ardoll ar blastig tafladwy, ond ceir cyfleoedd gwych yma i fusnesau Cymru ystyried sut y gallant gymryd rhan yn y diwydiant ailgylchu plastigau. Rydym ni'n gweithio, er enghraifft, gyda Jayplas i'w helpu i nodi safleoedd addas i leoli gweithfeydd yng Nghymru, a Jayplas yw arweinydd marchnad y DU ym maes ailgylchu ôl-ddefnyddio, gan gynnwys ailgylchu plastigau anhyblyg.
I think there is universal agreement that China's decision will pose a big challenge to us with regard to recycling here in Wales, with regard to plastics. By commissioning a recycling technologies plant, which would turn end-of-life plastics into light oil, wax or low sulphur heavy fuel oil, we could create an ideal resource here for a wide range of industry applications, and this could, of course, be an opportunity for Wales. Would you agree that it's now time that we end the present system of burning plastics and sending our plastics to landfill, and to be the first country to treat its own plastic waste in a totally environmentally friendly way?
Rwy'n credu bod cytundeb cyffredinol y bydd penderfyniad Tsieina yn her fawr i ni o ran ailgylchu yma yng Nghymru, o ran plastigau. Trwy gomisiynu gwaith technolegau ailgylchu, a fyddai'n troi plastigau diwedd oes yn olew ysgafn, yn gwyr neu'n olew tanwydd trwm sylffwr isel, gallem greu adnodd delfrydol yma ar gyfer amrywiaeth eang o gymwysiadau diwydiant, a gallai hwn, wrth gwrs, fod yn gyfle i Gymru. A fyddech chi'n cytuno ei bod hi'n bryd nawr i ni roi terfyn ar y system bresennol o losgi plastigau ac anfon ein plastigau i safleoedd tirlenwi, ac i fod y wlad gyntaf i drin ei gwastraff plastig ei hun mewn ffordd gwbl ecogyfeillgar?
Yes, I do, and I think it's hugely important to work, as I mentioned earlier, with companies who have proven expertise in this area, to make sure that more plastic is recycled within Wales and more jobs created as a result, and, of course, to look to see how we can assist those new entrants to the market.
Byddwn, mi fyddwn, ac mae'n hynod bwysig i weithio, fel y soniais yn gynharach, gyda chwmnïau sydd ag arbenigedd profedig yn y maes hwn, i wneud yn siŵr bod mwy o blastig yn cael ei ailgylchu yng Nghymru a mwy o swyddi yn cael eu creu o ganlyniad, ac, wrth gwrs, i edrych i weld sut y gallwn ni gynorthwyo'r newydd-ddyfodiaid hynny i'r farchnad.
Wel, jest fel enghraifft o faint y broblem, roedd grŵp sbwriel Llangatwg ym Mhowys wedi canfod ym mis Hydref y llynedd, wrth gasglu sbwriel jest yn ardal pentref Llangatwg, 266 o gwpanau coffi wedi'u taflu bant jest fel yna. Nid oes angen lefi latte yng Nghymru, achos mae gyda chi, fel rydych yn ei ddweud, gynllun posib ar gyfer lefi ar blastig un-defnydd fel un o'r pedair treth newydd rydych chi'n eu hystyried. Pryd, felly, cawn ni glywed pa dreth rydych chi wedi penderfynu arni, ac a gaf i eich annog chi, am y tro olaf efallai, i fanteisio ar ymrwymiad Plaid Cymru, a rhai o'ch meinciau cefn chi, rwy'n meddwl, i wneud yn siŵr mai'r dreth gyntaf yw lefi ar blastig un-defnydd?
Just as an example, the Llangattock litter group in Powys, in October last year, just in collecting litter in the village, found 266 coffee cups that had been thrown away. Now, you don’t need a latte levy in Wales, because, as you said, there is a proposal for a levy on single-use plastics as one of the four possible new taxes that you’re considering. When will we hear which tax you have decided upon, and may I encourage you, perhaps for the last time, to take advantage of the Plaid Cymru commitment, and that of some of your own backbenchers too, to ensure that the first tax is a levy on single-use plastics?
Wel, fel y dywedais i, y peth cyntaf yw sicrhau bod yr adroddiad ynglŷn â chyfrifoldeb y cynhyrchwyr ynglŷn â phecynnau bwyd a diod yn cael ei gyhoeddi. Bydd hwnnw'n cael ei gyhoeddi ym mis Chwefror. Unwaith bydd hwnnw wedi cael ei gyhoeddi, bydd yn ein helpu ni i wneud penderfyniad ynglŷn â'r ffordd ymlaen gydag unrhyw dreth.
Well, as I said, the first thing is to ensure that the report on manufacturers’ responsibility with regard to food and drink packaging is published. The report will be published in February. Once it is published, that will assist us in making a decision on the way forward as regards any tax.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am bolisïau Llywodraeth Cymru ar gyfer cefnogi mentrau yn ne-ddwyrain Cymru? OAQ51496
2. Will the First Minister make a statement on the Welsh Government's policies for supporting enterprise in south-east Wales? OAQ51496
Our plans for economic development are set out in 'Prosperity for All' and the economic action plan. We continue to provide a wide range of support to businesses in Wales through Business Wales and the development bank, and we also provide infrastructure investment and actions that improve business conditions.
Nodir ein cynlluniau ar gyfer datblygu economaidd yn 'Ffyniant i Bawb' a'r cynllun gweithredu economaidd. Rydym ni'n parhau i ddarparu amrywiaeth eang o gymorth i fusnesau yng Nghymru drwy Busnes Cymru a'r banc datblygu, ac rydym ni hefyd yn darparu buddsoddiad mewn seilwaith a chamau gweithredu sy'n gwella amodau busnes.
Thank you, First Minister. Happy new year. Yesterday was an historic day for Wales, with the nationalisation of the Severn bridges—something I'm sure you'll welcome—and a reduction in the tolls—a great gateway Wales project. However, this comes only a few weeks after the Welsh Government's call in, and refusal, of a planning application in Monmouth, in my constituency, for a hotel and spa development—another fantastic gateway Wales project. Now, the concern in the town about this decision has not diminished over the new year. The hotel was rejected on planning grounds due to technical advice note 15 considerations. Can your officials look again at either this decision, or, failing that, look again at the TAN 15 guidelines? Because it does seem to be that this has been overzealously applied, and I'm concerned that it is starting to stifle economic opportunities across Wales which otherwise would benefit the Welsh economy.
Diolch, Prif Weinidog. Blwyddyn newydd dda. Roedd ddoe yn ddiwrnod hanesyddol i Gymru, wrth i bontydd Hafren gael eu gwladoli—rhywbeth yr wyf i'n siŵr y byddwch chi yn ei groesawu—a gostyngiad i'r tollau—prosiect gwych porth Cymru. Fodd bynnag, daw hyn dim ond ychydig wythnosau ar ôl i Lywodraeth Cymru alw i mewn, a gwrthod, cais cynllunio yn Nhrefynwy, yn fy etholaeth i, ar gyfer datblygiad gwesty a spa—prosiect porth Cymru ardderchog arall. Nawr, nid yw'r pryder yn y dref am y penderfyniad hwn wedi lleihau dros y flwyddyn newydd. Gwrthodwyd y gwesty ar sail cynllunio oherwydd ystyriaethau nodyn cyngor technegol 15. A all eich swyddogion edrych eto ar y penderfyniad hwn, neu, os nad yw hynny'n bosibl, edrych eto ar ganllawiau TAN 15? Oherwydd mae'n ymddangos bod hwn wedi cael ei gymhwyso'n rhy eiddgar, ac rwy'n bryderus ei fod yn dechrau llesteirio cyfleoedd economaidd ledled Cymru a fyddai o fudd i economi Cymru fel arall.
Well, TAN 15, the Minister tells me, is being looked at. I can't comment, of course, on an individual planning application. He mentions the Severn tolls, but let's not get too overexcited about this. Of course, I very much welcome the return of the Severn bridges to public ownership. But what the UK Government have actually done is to remove the VAT, which they cannot legally charge anyway, on the tolls because they're coming back into public ownership. So, yes, as far as the public are concerned, of course it's a reduction in the tolls, but let's not pretend this is some great concession by the UK Government, because they can't actually charge the 20 per cent in the first place. What would be far better is that they got rid of the tolls altogether.
Wel, mae TAN 15, mae'r Gweinidog yn fy hysbysu, yn cael ei ystyried. Ni allaf wneud sylw, wrth gwrs, ar gais cynllunio unigol. Mae'n crybwyll tollau Hafren, ond gadewch i ni beidio â gorgynhyrfu'n ormodol am hyn. Wrth gwrs, rwy'n croesawu'n fawr y ffaith fod pontydd Hafren yn dychwelyd i berchnogaeth gyhoeddus. Ond yr hyn y mae Llywodraeth y DU wedi ei wneud mewn gwirionedd yw dileu'r TAW, na allant ei chodi'n gyfreithlon beth bynnag, ar y tollau gan eu bod nhw'n dod yn ôl i berchnogaeth gyhoeddus. Felly, ydy, cyn belled ag y mae'r cyhoedd yn y cwestiwn, mae'n ostyngiad i'r tollau wrth gwrs, ond gadewch i ni beidio ag esgus bod hwn yn rhyw gonsesiwn mawr gan Lywodraeth y DU, gan na allant godi'r 20 y cant yn y lle cyntaf mewn gwirionedd. Yr hyn a fyddai'n llawer gwell yw pe byddent yn cael gwared ar y tollau yn gyfan gwbl.
First Minister, can I welcome very much the Welsh Government's financial support for E-Cycle in my constituency, which is the former Remploy plant that the Welsh Government helped survive and transform into e-cycling, and in fact the further package of funding that enables it to continue to expand and to develop, creating not only business, but obviously jobs within the Valleys areas? I wonder, First Minister, whether you could actually comment on the company's potential for growth, the actual details of the support that is actually being given to that company, and particularly the fact that it is an ethical company, employing disabled workers, many of whom are from my constituency—it's based in my constituency. It's a real example of what the Welsh Government is doing to actually support this type of business, with real potential for expansion in the Valleys.
Prif Weinidog, a gaf i groesawu'n fawr iawn cymorth ariannol Llywodraeth Cymru i E-Cycle yn fy etholaeth i, sef hen ffatri Remploy a helpwyd gan Lywodraeth Cymru i oroesi a gweddnewid i e-feicio, ac yn wir y pecyn ychwanegol o gyllid sy'n ei alluogi i barhau i ehangu ac i ddatblygu, gan greu busnes yn ogystal â swyddi, yn amlwg, yn ardaloedd y Cymoedd? Tybed, Prif Weinidog, a allech chi wneud sylw ar botensial y cwmni i dyfu, union fanylion y cymorth sy'n cael ei roi i'r cwmni hwnnw, ac yn enwedig y ffaith ei fod yn gwmni moesegol, sy'n cyflogi gweithwyr anabl, y mae llawer ohonynt o fy etholaeth i— mae wedi ei leoli yn fy etholaeth i. Mae'n enghraifft wirioneddol o'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud mewn gwirionedd i gefnogi'r math hwn o fusnes, sydd â photensial gwirioneddol i ehangu yn y Cymoedd.
Well, it's true to say, of course, that E-Cycle have been awarded support, and I'm pleased we are providing support to recycle. We will continue to assist the company in identifying new opportunities for business growth. Both the recently published economic action plan and the Valleys taskforce delivery plan recognise the impact of digital technology, and set out our proposals to futureproof the Welsh economy.
Wel, mae'n wir i ddweud, wrth gwrs, y dyfarnwyd cymorth i E-Cycle, ac rwy'n falch ein bod ni'n darparu cymorth i ailgylchu. Byddwn yn parhau i gynorthwyo'r cwmni i nodi cyfleoedd newydd ar gyfer twf busnes. Mae'r cynllun gweithredu economaidd a gyhoeddwyd yn ddiweddar a chynllun cyflawni tasglu'r Cymoedd yn cydnabod effaith technoleg ddigidol, ac yn cyflwyno ein cynigion i ddiogelu economi Cymru ar gyfer y dyfodol.
Steffan Lewis. [Cymeradwyaeth.]
Steffan Lewis. [Applause.]
Diolch yn fawr iawn, Llywydd, a chyd-Aelodau.
Thank you very much, Llywydd, and fellow Members.
I very much welcome yesterday's announcement by the Welsh Government to create a £50 million Brexit preparedness fund, something that will be essential for enterprise support in the south-east and across the country. And I very much hope that the Welsh Government has looked at the Irish models for support, as we face separation from the European Union and the great economic uncertainty that is bound to entail as Theresa May continues her Brexit shambles. What assurances can the First Minister give enterprises across the country, and particularly in the south-east, that this will be an accessible, straightforward fund that they will find simple to engage with, and that it will be targeted and that it can deliver on its very good intentions indeed?
Rwy'n croesawu'n fawr y cyhoeddiad ddoe gan Lywodraeth Cymru i greu cronfa parodrwydd ar gyfer Brexit o £50 miliwn, rhywbeth a fydd yn hanfodol ar gyfer cefnogi mentrau yn y de-ddwyrain a ledled y wlad. Ac rwy'n mawr obeithio bod Llywodraeth Cymru wedi edrych ar fodelau Iwerddon ar gyfer cymorth, wrth i ni wynebu gwahaniad oddi wrth yr Undeb Ewropeaidd a'r ansicrwydd economaidd mawr sy'n sicr o ddeillio o hynny wrth i Theresa May barhau ei thraed moch Brexit. Pa sicrwydd all y Prif Weinidog eu roi i fentrau ledled y wlad, ac yn y de-ddwyrain yn arbennig, y bydd hon yn gronfa hygyrch, syml a fydd yn hawdd iddynt ymgysylltu â hi, ac y bydd yn cael ei thargedu ac y gall gyflawni ei bwriadau gwirioneddol dda?
Can I say what a pleasure it is to see the Member here? And he will hear from the reception that he has received the goodwill of this Chamber, and the friendship that he enjoys amongst many in this Chamber, across parties.
In relation to his question, the announcement yesterday was an announcement that indicates to businesses, to universities and others that we are putting money aside in order to help them to deal with the consequences of Brexit. What we don't know, of course, is what Brexit will look like, and so much of the detail has yet to be looked at. But we will work with all those affected to put in place an effective and simple scheme, to ensure that the scheme provides the support that it's intended to provide.
A gaf i ddweud pa mor braf yw gweld yr Aelod yma? A bydd yn clywed o'r croeso y mae wedi ei dderbyn ewyllys da y Siambr hon, a'r cyfeillgarwch y mae'n ei fwynhau ymhlith llawer yn y Siambr hon, ar draws y pleidiau.
O ran ei gwestiwn, roedd y cyhoeddiad ddoe yn gyhoeddiad sy'n dangos i fusnesau, prifysgolion ac eraill ein bod ni'n rhoi arian o'r neilltu i'w helpu i ymdrin â chanlyniadau Brexit. Yr hyn nad ydym yn ei wybod, wrth gwrs, yw sut y bydd Brexit yn edrych, ac mae cymaint o'r manylion heb gael eu hystyried hyd yn hyn. Ond byddwn yn gweithio gyda phawb sy'n cael eu heffeithio ac yn rhoi cynllun syml ac effeithiol ar waith, i sicrhau bod y cynllun yn darparu'r cymorth y bwriedir iddo ei ddarparu.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Andrew R.T. Davies.
Questions now from the party leaders. The leader of the opposition, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. Could I also extend a welcome to the new Member here today, and endorse the First Minister's comments about how welcome it is to see Steffan back in the Chamber here, and wish him well in the weeks and months ahead? And I'd also offer my congratulations to David Melding, who was recognised in the new year's honours list—a very worthy contribution to Welsh democracy that has been recognised by the new year's honours list that was put out this year.
First Minister, we've all seen the pressures that have hit the Welsh NHS over the last couple of weeks, especially those specific winter pressures. Were they predictable and were they preventable?
Diolch, Llywydd. A gaf innau hefyd groesawu'r Aelod newydd yma heddiw, ac ategu sylwadau'r Prif Weinidog ynghylch pa mor braf yw gweld Steffan yn ôl yn y Siambr hon, a dymuno'n dda iddo yn yr wythnosau a'r misoedd i ddod? Ac rwyf hefyd yn cynnig fy llongyfarchiadau i David Melding, a gydnabuwyd yn rhestr anrhydeddau'r flwyddyn newydd—cyfraniad teilwng iawn i ddemocratiaeth Cymru sydd wedi cael ei gydnabod gan y rhestr anrhydeddau'r flwyddyn newydd a gyhoeddwyd eleni.
Prif Weinidog, rydym ni i gyd wedi gweld y pwysau sydd wedi taro GIG Cymru dros y pythefnos diwethaf, a'r pwysau gaeaf penodol hwnnw yn arbennig. A oedd modd eu rhagweld ac a oedd modd eu hatal?
Well, first of all, I pay tribute to all our staff in all settings—the GPs, the paramedics, hospitals and social care—for their remarkable efforts in responding to these pressures. The winter is always a very challenging period. There will always be times when demand places our services under great pressure, needing local escalation. There was rigorous preparation in place, but the NHS in Wales has been under considerable pressure consistent with that being reported in other parts of the UK. There was a professional response, more resources were made available and the situation is now stabilising.
Wel, yn gyntaf oll, hoffwn dalu teyrnged i'n holl staff ym mhob lleoliad—y meddygon teulu, y parafeddygon, yr ysbytai a gofal cymdeithasol—am eu hymdrechion anhygoel wrth ymateb i'r pwysau hwn. Mae'r gaeaf yn gyfnod anodd iawn bob amser. Bydd adegau bob amser pan fo'r galw yn rhoi ein gwasanaethau o dan bwysau mawr, sy'n golygu bod angen dwysau lleol. Roedd paratoadau trylwyr wedi eu gwneud, ond mae'r NHS yng Nghymru wedi bod o dan gryn bwysau yn gyson â'r hyn sy'n cael ei adrodd mewn rhannau eraill o'r DU. Cafwyd ymateb proffesiynol, rhoddwyd mwy o adnoddau ar gael ac mae'r sefyllfa yn sefydlogi erbyn hyn.
Thank you, First Minister, for that answer. I do recognise that there are pressures across the whole of the United Kingdom as we've all seen in the news. My first question was were they predictable and were they preventable, some of the pressures unique to Wales, such as no GP out-of-hours service, as I'm led to believe, here in Cardiff over the festive period. There were chronic waiting times over and above what we've seen in other parts of the NHS in the United Kingdom. In Ysbyty Glan Clwyd, for example, less than 50 per cent of patients who presented at A&E were seen within the Government's own four-hour wait time, and we already knew that wait times were excessive here in Wales as opposed to other parts of the United Kingdom. You and I can have a political ding-dong about this and it won't really advance the argument that much further. What people want to hear is what solutions the Government will be putting into place to stop some of these unique events that have been happening in Wales—that are specific to Wales—such as no out-of-hours provision whatsoever here in the capital city of Cardiff and, above all, those really long waits in A&Es, across A&E departments in Wales, as I highlighted to you? What are you doing?
Diolch, Prif Weinidog, am yr ateb yna. Rwyf yn cydnabod bod pwysau ar draws y Deyrnas Unedig gyfan fel yr ydym ni i gyd wedi ei weld ar y newyddion. Fy nghwestiwn cyntaf oedd a oedd modd eu rhagweld ac a oedd modd eu hatal, rhai o'r pwysau hynny a oedd yn unigryw i Gymru, fel dim gwasanaeth meddyg teulu y tu allan i oriau, fel yr wyf yn cael fy arwain i gredu, yma yng Nghaerdydd dros gyfnod yr ŵyl. Roedd amseroedd aros cronig yn fwy na'r hyn a welsom mewn rhannau eraill o'r GIG yn y Deyrnas Unedig. Yn Ysbyty Glan Clwyd, er enghraifft, gwelwyd llai na 50 y cant o gleifion a aeth i adrannau damweiniau ac achosion brys o fewn amser aros y Llywodraeth ei hun o bedair awr, ac roeddem ni eisoes yn gwybod bod amseroedd aros yn ormodol yma yng Nghymru o'u cymharu â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Gallwch chi a minnau gael dadl wleidyddol am hyn ac ni fydd wir yn datblygu fawr mwy ar y ddadl. Yr hyn y mae pobl eisiau ei glywed yw pa atebion y bydd y Llywodraeth yn eu rhoi ar waith i atal rhai o'r digwyddiadau unigryw hyn sydd wedi bod yn digwydd yng Nghymru—sydd yn benodol i Gymru—fel dim darpariaeth y tu allan i oriau o gwbl yma ym mhrifddinas Caerdydd ac, yn anad dim, y cyfnodau aros gwirioneddol hir hynny mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, adrannau damweiniau ac achosion brys yng Nghymru, fel yr amlygais i chi? Beth ydych chi'n ei wneud?
Well, first of all, in terms of A&E, it's not the case that the target is four hours before somebody is seen in A&E. The target is four hours until somebody is discharged or admitted from A&E, just to make that clear. He asks the question fairly: was this predictable? The answer to my mind is 'no' and I'll explain why. For example, when it came red ambulance calls, the figure for new year's eve was 54 per cent higher than new year's eve last year. Similar figures, though lower, were reported for new year's day and also for the Christmas period. Now, is that predictable? I'd argue it isn't. Nevertheless, a great deal of planning went into ensuring that the NHS was able to manage. There were great pressures. I pay tribute to staff and, of course, as I say, the situation is now stabilising. But we will be looking at why there was such a spike on new year's eve, just to give one example, compared to last year. Despite the great pressure that was placed on the health service, staff were still able to work hard to reach the targets that we had set, particularly the paramedic staff. Why it is that there was a spike like that compared with last year, it's something we'll have to look at.
Wel, yn gyntaf oll, o ran adrannau damweiniau ac achosion brys, ac nid yw'n wir mai pedair awr yw'r targed cyn i rywun gael ei weld mewn adran damweiniau ac achosion brys. Pedair awr tan i rywun gael ei ryddhau neu ei dderbyn o adran damweiniau ac achosion brys, dim ond i wneud hynny'n eglur. Mae'n gofyn y cwestiwn yn deg: A oedd modd rhagweld hyn? Yr ateb yn fy nhyb i yw 'nac oedd' a byddaf yn esbonio pam. Er enghraifft, o ran galwadau ambiwlans coch, roedd y ffigur ar gyfer nos galan 54 y cant yn uwch na nos galan y llynedd. Adroddwyd ffigurau tebyg, ond llai, ar gyfer dydd calan ac ar gyfer cyfnod y Nadolig hefyd. Nawr, a oes modd rhagweld hynny? Byddwn i'n dadlau nad oes. Serch hynny, gwnaed llawer iawn o gynllunio i sicrhau bod y GIG yn gallu ymdopi. Roedd pwysau mawr. Talaf deyrnged i'r staff ac, wrth gwrs, fel y dywedaf, mae'r sefyllfa yn sefydlogi erbyn hyn. Ond byddwn yn ystyried pam y bu cynnydd mor sydyn nos galan, dim ond i roi un enghraifft, o'i gymharu â'r llynedd. Er gwaethaf y pwysau mawr a roddwyd ar y gwasanaeth iechyd, roedd y staff yn dal i allu gweithio'n galed i gyrraedd y targedau a osodwyd gennym, yn enwedig y staff parafeddygol. Pam y bu cynnydd sydyn o'r fath o'i gymharu â'r llynedd, mae'n rhywbeth y bydd rhaid i ni edrych arno.
Thank you, First Minister. I, too, pay tribute to all the staff who were out over the festive period while many of us were enjoying the festive period, and, without that staff, our NHS would not work in whatever section of the service they work in.
But the point I made in my second contribution this afternoon, which is that if there is no out-of-hours provision whatsoever, then it's obvious that the ambulance service, for example, is going to see a spike in demand for its services. What I ask of you in my third question to you is: will we be in the same position this time next year, or what measures will you be taking specifically to address these pressures, which do happen year in, year out? I do take the point that you've pointed to a specific spike in the ambulance calls that were put in on new year's eve, but we are seeing little or no availability in some areas for out-of-hours provision, we are seeing continuing demand for A&E provision and obviously we are seeing a lack of bed space within our hospitals. Thirty per cent of beds have been lost since 1997 here in Wales. So, there does need to be a review of how the Government and the health boards respond to this crisis, and what we need to hear is when that review will be undertaken and whether we can really expect that this situation won't be replicated next year.
Diolch, Prif Weinidog. Rwyf innau hefyd yn talu teyrnged i'r holl staff a oedd allan dros gyfnod yr ŵyl tra bod llawer ohonom ni'n mwynhau'r ŵyl, ac, heb y staff hynny, ni fyddai ein GIG yn gweithio ym mha bynnag ran o'r gwasanaeth y maen nhw'n gweithio ynddi.
Ond y pwynt a wneuthum yn fy ail gyfraniad y prynhawn yma, yw os nad oes unrhyw ddarpariaeth y tu allan i oriau o gwbl, yna mae'n amlwg bod y gwasanaeth ambiwlans, er enghraifft, yn mynd i weld cynnydd sydyn i'r galw am ei wasanaethau. Yr hyn yr wyf yn ei ofyn amdano yn fy nhrydydd cwestiwn i chi yw: a fyddwn ni yn yr un sefyllfa yr adeg hon y flwyddyn nesaf, neu pa gamau y byddwch chi'n eu cymryd yn benodol i fynd i'r afael â'r pwysau hyn sy'n digwydd flwyddyn ar ôl y blwyddyn? Rwy'n derbyn y pwynt eich bod chi wedi cyfeirio at gynnydd sydyn penodol i'r galwadau ambiwlans a wnaed nos galan, ond rydym ni'n gweld mai ychydig iawn neu ddim o gwbl sydd ar gael o ran darpariaeth y tu allan i oriau mewn rhai ardaloedd, rydym ni'n gweld galw parhaus am ddarpariaeth damweiniau ac achosion brys ac yn amlwg rydym ni'n gweld diffyg gwelyau yn ein hysbytai. Collwyd tri deg y cant o welyau ers 1997 yma yng Nghymru. Felly, mae angen cynnal adolygiad o sut y mae'r Llywodraeth a'r byrddau iechyd yn ymateb i'r argyfwng hwn, a'r hyn y mae angen i ni ei glywed yw pryd y bydd yr adolygiad hwnnw'n cael ei gynnal ac a allwn ni ddisgwyl mewn gwirionedd na fydd y sefyllfa hon yn cael ei hailadrodd y flwyddyn nesaf.
Well, of course, the review has been undertaken, in the sense that the parliamentary review is due, I understand, to publish its findings very soon, and that will look cross-party at ways in which the health service can be strengthened. In terms of GP cover, it is right to say that, in one part of Wales, there were problems on two dates, I understand—not in other parts of Wales, but there was severe pressure particularly there. He asks the question: do we need to look at the reason why there were particular spikes this year, compared to previous years? The answer is, 'Yes, that's something we do want to look at', because that will form part of the LHBs' preparedness for next winter. So, in terms of whether it is preventable, well, there's always pressure on the NHS this time of year, and there's always planning in order to look to deal with that pressure. Predictable? No, I don't think so, given the figures that we've seen on more than one date over the holiday period, when there was a significant increase in demand for ambulance calls, particularly compared to the previous year.
Wel, wrth gwrs, mae'r adolygiad wedi cael ei gynnal, yn yr ystyr y disgwylir i'r adolygiad seneddol, rwy'n deall, gyhoeddi ei ganfyddiadau yn fuan iawn, a bydd hwnnw'n ystyried yn drawsbleidiol ar y ffyrdd y gellir cryfhau'r gwasanaeth iechyd. O ran meddygon teulu, mae'n iawn i ddweud, mewn un rhan o Gymru, y bu problemau ar ddau ddyddiad, rwy'n deall—nid mewn rhannau eraill o Gymru, ond roedd pwysau difrifol yn y fan honno'n benodol. Mae'n gofyn y cwestiwn: a oes angen i ni ystyried y rheswm pam y bu achosion penodol o gynnydd sydyn eleni, o'i gymharu â blynyddoedd blaenorol? Yr ateb yw, 'Ydy, mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni eisiau edrych arno', gan y bydd hynny'n rhan o barodrwydd y BILlau ar gyfer y gaeaf nesaf. Felly, o ran a oes modd ei atal, wel, mae pwysau ar y GIG ar yr adeg hon o'r flwyddyn bob amser, ac mae cynllunio bob amser i geisio ymdrin â phwysau o'r fath. Rhagweladwy? Na, dwi ddim yn credu, o ystyried y ffigurau yr ydym ni wedi eu gweld ar fwy nag un dyddiad dros gyfnod y gwyliau, pan fu cynnydd sylweddol i alw am alwadau ambiwlans, yn enwedig o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol.
Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.
Plaid Cymru leader, Leanne Wood.
Diolch. I'm going to continue with health, First Minister. You said that winter pressures are expected every year and you're right, and you should be planning for spikes in demand as well every year. Can you honestly say that you believe that the health service has performed well over the winter in dealing with those pressures and spikes?
Diolch. Rwy'n mynd i barhau gydag iechyd, Prif Weinidog. Dywedasoch y disgwylir pwysau'r gaeaf bob blwyddyn ac rydych chi'n iawn, a dylech chi fod yn cynllunio ar gyfer cynnydd sydyn i alw bob blwyddyn hefyd. A allwch chi ddweud o ddifrif eich bod chi'n credu bod y gwasanaeth iechyd wedi perfformio'n dda dros y gaeaf o ran ymdrin â'r pwysau a'r cynnydd sydyn i alw hynny a welsom?
Yes, I do. I think the NHS staff have performed heroically and magnificently over the course of the winter. GPs, of course, are often in the front line. They have worked very hard. Paramedics, incredible, given the fact that they have responded so well to emergency calls, despite the enormous spike in those calls and, of course, hospitals and those who work in the social care sector. They continue to maintain an NHS of enormous scale that receives tens of thousands of contacts and calls every year. There was, of course, a visible peak of pressure into the new year and there were real challenges, but it is now pleasing to see a much improved and stable position that was reported at the end of last week.
Gallaf, mi allaf. Rwy'n credu bod staff y GIG wedi perfformio'n arwrol ac yn rhagorol yn ystod y gaeaf. Meddygon teulu, wrth gwrs, yw'r rheng flaen yn aml. Maen nhw wedi gweithio'n galed iawn. Parafeddygon, rhyfeddol, o ystyried y ffaith eu bod nhw wedi ymateb mor dda i alwadau brys, er gwaethaf y cynnydd enfawr i'r galwadau hynny ac, wrth gwrs, ysbytai a'r rhai sy'n gweithio yn y sector gofal cymdeithasol. Maen nhw'n parhau i gynnal GIG o faint aruthrol sy'n derbyn degau o filoedd o gysylltiadau a galwadau bob blwyddyn. Roedd uchafbwynt amlwg, wrth gwrs, o bwysau yn y flwyddyn newydd ac roedd heriau gwirioneddol, ond mae'n braf gweld sefyllfa lawer gwell a sefydlog erbyn hyn, a adroddwyd ddiwedd yr wythnos diwethaf.
First Minister, the story that you tell is of a service that's under pressure but coping well, but there's another story as well and that's being told by the media, of hospitals being 'like a battlefield' for NHS staff. Both of those stories can't be true, and I think that you know that winter preparations have not been good enough. Isn't that why we had an apology from Vaughan Gething for cancelled operations? Isn't that why we are hearing the claim from the Royal College of Emergency Medicine that patient safety is being compromised daily, and that the solution is more capacity? The Welsh NHS needs more beds, it needs more nurses and it needs more doctors. The £10 million pounds announced over the weekend came with an admission that pressures across health and social care are above those anticipated. Why do you underestimate these pressures every year? Do you now accept that the Cabinet Secretary was wrong to make the claim in November that the service was in the best position possible to cope with the winter, and do you accept that you were wrong to cut the number of hospital beds?
Prif Weinidog, mae'r stori yr ydych chi'n ei hadrodd yn un o wasanaeth sydd o dan bwysau ond yn ymdopi'n dda, ond ceir stori arall hefyd sy'n cael ei hadrodd gan y cyfryngau, o ysbytai sydd 'fel maes brwydr' i staff y GIG. Ni all y ddwy stori hynny fod yn wir, ac rwy'n credu eich bod chi'n gwybod nad yw paratoadau'r gaeaf wedi bod yn ddigon da. Onid dyna pam y cawsom ni ymddiheuriad gan Vaughan Gething am lawdriniaethau a ganslwyd? Onid dyna pam yr ydym ni'n clywed yr honiad gan y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys bod diogelwch cleifion yn cael ei beryglu'n feunyddiol, ac mai mwy o gapasiti yw'r ateb? Mae GIG Cymru angen mwy o welyau, mae angen mwy o nyrsys ac mae angen mwy o feddygon. Daeth y £10 miliwn o bunnoedd a gyhoeddwyd dros y penwythnos gyda chyfaddefiad bod pwysau ar draws maes iechyd a gofal cymdeithasol yn fwy na'r hyn a ragwelwyd. Pam nad ydych chi'n amcangyfrif y pwysau hwn yn ddigonol bob blwyddyn? A ydych chi'n derbyn bellach fod Ysgrifennydd y Cabinet yn anghywir i wneud yr honiad ym mis Tachwedd bod y gwasanaeth yn y sefyllfa orau bosibl i ymdopi â'r gaeaf, ac a ydych chi'n derbyn eich bod chi'n anghywir o ran gostwng nifer y gwelyau ysbyty?
First of all, I think the Cabinet Secretary was correct. Nobody could have predicted the kind of figures that we've seen over the course of the holiday period; I don't think any Member in this Chamber could possibly have predicted that. She mentions beds, but it's more complicated than that, in my view. It's hugely important not in terms of looking at beds, but in terms of getting people out of hospital when they're ready and that's why, of course, it's hugely important that we invest in social care, which we have done, compared with England where social care funding has been cut. It is important that people are able to leave hospital when they are able to do so and that they have the right support to do so. So, it's not simply a question of the number of beds; it's a question of making sure that people are able to leave hospital when they can.
Yn gyntaf oll, rwy'n credu bod Ysgrifennydd y Cabinet yn gywir. Ni allai neb fod wedi rhagweld y math o ffigurau a welsom yn ystod y gwyliau; nid wyf yn credu bod unrhyw siawns y gallai unrhyw Aelod yn y Siambr hon fod wedi rhagweld hynny. Mae'n sôn am welyau, ond mae mae'n fwy cymhleth na hynny, yn fy marn i. Mae'n hynod bwysig nid o ran edrych ar welyau, ond o ran cael pobl allan o'r ysbyty pan fyddan nhw'n barod a dyna pam, wrth gwrs, mae'n hynod bwysig ein bod ni'n buddsoddi mewn gofal cymdeithasol, yr ydym ni wedi ei wneud, o'i gymharu â Lloegr lle mae cyllid gofal cymdeithasol wedi ei dorri. Mae'n bwysig bod pobl yn gallu gadael yr ysbyty pan fyddan nhw'n gallu gwneud hynny a bod y cymorth cywir ganddyn nhw i wneud hynny. Felly, nid yw'n fater syml o nifer y gwelyau; mae'n fater o wneud yn siŵr bod pobl yn gallu gadael yr ysbyty pan eu bod yn abl i wneud hynny.
You have an 85 per cent target for hospital beds and you breach that as a matter of routine, which means that patient safety is compromised. You are failing to meet that measure of patient safety, and that is unacceptable. And, First Minister, I have to say, I think you're being complacent. It's not just us; the Royal College of Emergency Medicine is also saying that NHS staffing needs to be increased, and it's in your gift to do that. Without nurses, without doctors and without specialists, there would be no NHS.
We've heard a lot of warm words over the Christmas period from politicians supporting front-line NHS staff, and you've just made a tribute yourself. If you really want to support front-line NHS staff then, First Minister, pay them properly. The pay cap means that nurses are still underpaid and it's in your gift to lift that pay cap. Workforce planning is one of the most important tools that you have at your disposal, yet you won't embrace the need for a new medical training school in the north. No Westminster Government will do this for us; it's your Labour Government's responsibility. A Labour Cabinet Secretary has now admitted responsibility for the lack of planning ahead of the winter pressures. It's time, First Minister, now that you did the same. Given that apology from the health Secretary, will you now accept responsibility for failing to train enough doctors for the Welsh NHS?
Mae gennych chi darged o 85 y cant ar gyfer gwelyau ysbyty ac rydych chi'n methu â chyrraedd hwnnw fel mater o drefn, sy'n golygu bod diogelwch cleifion yn cael ei beryglu. Rydych chi'n methu â bodloni'r mesur hwnnw o ddiogelwch cleifion, ac mae hynny'n annerbyniol. A, Prif Weinidog, mae'n rhaid i mi ddweud, rwy'n credu eich bod yn hunanfodlon. Nid ni yn unig sy'n dweud hynny; mae'r Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys hefyd yn dweud bod angen cynyddu staffio yn y GIG, ac mae gennych chi'r grym i wneud hynny. Heb nyrsys, heb feddygon a heb arbenigwyr, ni fyddai GIG o gwbl.
Rydym wedi clywed llawer o eiriau gwresog dros gyfnod y Nadolig gan wleidyddion yn cefnogi staff rheng flaen y GIG, ac rydych chi newydd dalu teyrnged eich hun. Os ydych chi wir eisiau cefnogi staff rheng flaen y GIG, yna, Prif Weinidog, dylech eu talu'n briodol. Mae'r cap cyflog yn golygu nad yw nyrsys yn cael eu talu'n ddigonol o hyd, ac mae'r grym gennych chi i ddiddymu'r cap cyflog hwnnw. Mae cynllunio'r gweithlu yn un o'r arfau pwysicaf sydd ar gael i chi, ac eto nid ydych chi'n fodlon derbyn yr angen am ysgol hyfforddiant meddygol newydd yn y gogledd. Ni fydd unrhyw Lywodraeth yn San Steffan yn gwneud hyn i ni; cyfrifoldeb eich Llywodraeth Lafur chi yw hyn. Mae Ysgrifennydd y Cabinet Llafur bellach wedi cyfaddef cyfrifoldeb am y diffyg cynllunio cyn pwysau'r gaeaf. Mae'n bryd, Prif Weinidog, i chithau wneud yr un peth nawr. O ystyried yr ymddiheuriad hwnnw gan yr ysgrifennydd dros Iechyd, a wnewch chi dderbyn cyfrifoldeb nawr am fethu â hyfforddi digon o feddygon ar gyfer GIG Cymru?
Far from it. We see that the recruitment campaign that we have put in place has been very successful in recruiting doctors. You can't recruit doctors at the drop of a hat, particularly A&E specialists, and it's hugely important that—. We have training facilities in place, but it's hugely important that the right professional atmosphere is in place to retain doctors and to attract them in the first place. It's not all about training people simply in Wales—we're not a medical autarky.
Secondly, it is hugely important to understand and I believe that the Cabinet Secretary and the local health boards have done their planning. If we look at the spike in demand that we saw, nobody could have predicted that spike in demand. And I have to say to her: I do not accept that we should allow the UK Government off the hook when it comes to the pay cap. Why on earth should the people of Wales have to fund the failure of a UK Government to lift the pay cap? How can we justify to the people who vote for us that we should pay for something that the UK Government should be paying for? I agree with her, I think the pay cap should lifted, but why should the people of Wales have to pay for it when the UK Government have the responsibility to do it? An increase in pay in the health service carries a price tag of hundreds of millions of pounds: where does the money come from? If we are to do that, then it means money coming out of the budget somewhere else.
I don't disagree with her. I agree with her on the pay cap. She and I are in the same position, but I cannot agree with her that, somehow, we should fill in a gap that the UK Government itself has actually created. Let the Tories pay to ensure the people of Wales are able to pay the staff of the NHS properly.
Dim o gwbl. Rydym ni'n gweld bod yr ymgyrch recriwtio yr ydym ni wedi ei rhoi ar waith wedi bod yn llwyddiannus iawn o ran recriwtio meddygon. Ni allwch chi recriwtio meddygon ar unwaith, yn enwedig arbenigwyr damweiniau ac achosion brys, ac mae'n hynod bwysig—. Mae gennym ni gyfleusterau hyfforddi ar waith, ond mae'n bwysig dros ben bod yr awyrgylch proffesiynol cywir ar waith i gadw meddygon a'u denu yn y lle cyntaf. Nid yw'n ymwneud yn unig â hyfforddi pobl yng Nghymru—nid ydym ni'n awtarciaeth feddygol.
Yn ail, mae'n hynod bwysig deall ac rwy'n credu fod Ysgrifennydd y Cabinet a'r byrddau iechyd lleol wedi gwneud eu gwaith cynllunio. Os edrychwn ni ar y cynnydd sydyn i alw a welsom, ni allai neb fod wedi rhagweld y cynnydd sydyn hwnnw i'r galw. Ac mae'n rhaid i mi ddweud wrthi: nid wyf i'n derbyn y dylem ni gymryd cyfrifoldeb oddi wrth Llywodraeth y DU o ran y cap cyflog. Pam ar y ddaear ddylai fod rhaid i bobl Cymru ariannu methiant Llywodraeth y DU i ddiddymu'r cap cyflog? Sut gallwn ni gyfiawnhau i bobl sy'n pleidleisio drosom ni y dylem ni dalu am rywbeth y dylai Llywodraeth y DU fod yn talu amdano? Rwy'n cytuno â hi, rwy'n credu y dylai'r cap cyflog gael ei ddiddymu, ond pam ddylai fod rhaid i bobl Cymru dalu amdano pan fo gan Lywodraeth y DU gyfrifoldeb i wneud hynny? Mae cynnydd i gyflogau yn y gwasanaeth iechyd yn costio cannoedd o filiynau o bunnoedd: o ble mae'r arian yn dod? Os ydym ni'n mynd i wneud hynny, yna mae'n golygu arian yn dod allan o'r gyllideb yn rhywle arall.
Nid wyf yn anghytuno â hi. Rwy'n cytuno â hi am y cap cyflog. Mae hi a minnau o'r un safbwynt, ond ni allaf gytuno â hi y dylem ni, rywsut, lenwi'r bwlch y mae Llywodraeth y DU ei hun wedi ei greu. Gadewch i'r Torïaid dalu i sicrhau bod pobl Cymru yn gallu talu staff y GIG yn briodol.
Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.
The leader of the UKIP group, Neil Hamilton.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Can I start on a note of amity—which will certainly not continue—at least at the very beginning of the proceedings, and wish the First Minister, and indeed all his Ministers, a happy new year? And I do genuinely wish them success, although I think it's unlikely to be realised. And can I return to the point that was raised by Steffan Lewis earlier on? I'm sure everybody would agree with this too, and say that it's actually an inspiration to us all for him to be here today, and if it's not too frightening a prospect, I'm right behind him in his battle against his terrible disease.
I welcome the transition fund that the First Minister has announced, but does he not agree with me that that would be far more effective if the Welsh Government weren't so relentlessly pessimistic about the opportunities presented by Brexit? And can I ask him, in 2018, for a change of approach to this opportunity for the whole of Britain? And if he's more positive and uplifting about the future, then Welsh businesses themselves will have more confidence in the future, and investment will increase, and we will all be better off.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. A gaf i ddechrau ar nodyn o gyfeillgarwch—na fydd yn parhau, yn sicr—ar gychwyn cyntaf y trafodion, o leiaf, a dymuno blwyddyn newydd dda i'r Prif Weinidog, a'i holl Weinidogion yn wir? Ac rwyf wirioneddol yn dymuno pob llwyddiant iddyn nhw, er fy mod i'n credu ei fod yn annhebygol o gael ei wireddu. Ac a gaf i ddychwelyd at y pwynt a godwyd gan Steffan Lewis gynharach? Rwy'n siŵr y byddai pawb yn cytuno â hyn hefyd, a dweud ei fod wir yn ysbrydoliaeth i ni gyd ei fod yma heddiw, ac os nad yw'n rhagolwg rhy frawychus, rwy'n ei gefnogi'n llwyr yn ei frwydr yn erbyn ei glefyd ofnadwy.
Croesawaf y gronfa bontio y mae'r Prif Weinidog wedi ei chyhoeddi, ond onid yw'n cytuno â mi y byddai honno'n llawer mwy effeithiol pe na byddai Llywodraeth Cymru mor benderfynol o besimistaidd am y cyfleoedd a gyflwynir gan Brexit? Ac a gaf i ofyn iddo, yn 2018, am newid agwedd tuag at y cyfle hwn i Brydain gyfan? Ac os yw'n fwy cadarnhaol a brwdfrydig am y dyfodol, yna bydd gan fusnesau Cymru eu hunain fwy o hyder yn y dyfodol, a bydd buddsoddiad yn cynyddu, a byddwn i gyd yn well ein byd.
Well, first of all, can I wish him all the best as well, and to say to him that I congratulate him on the temporary expansion of his group? I know it didn't last very long, but there we are, back to the famous five.
In terms of the EU fund, businesses are saying to us that they're worried about Brexit. They're worried about the nature of the trading relationship with Europe; that's their major market, and why should it not be? More than 60 per cent of our exports go there, more than 90 per cent of our food and drink exports go there. It's fantasy to suggest that somehow a new market or markets will appear by next year in order to mop up all these exports. If we cannot get right our relationship with our nearest, biggest market, what hope have we got of conducting any kind of agreement with any other market or nation?
That has to be done first, and we don't know what Brexit will look like. Very good to see the UK Government is moving towards our ground, compared to where they were last year. Last year, they weren't going to pay for any kind of financial deal, they weren't interested in EU citizens, they weren't talking about a transitional period: they've done all that. We welcome the fact that they've moved towards the light in that sense, but I have to say to the Member: it's important to be realistic and not be a fantasist when it comes to Brexit. In the referendum, we were told time and time again by members of his own party, 'There will be a trade deal; we can be like Norway.' Now we're hearing, 'Well, don't worry about a trade deal.' Well, businesses are worried about the lack of a trade deal.
Wel, yn gyntaf oll, a gaf i ddymuno'n dda iddo yntau hefyd, a dweud wrtho fy mod i'n ei longyfarch ar ehangiad dros dro ei grŵp? Rwy'n gwybod na wnaeth bara'n hir iawn, ond dyna ni, yn ôl i'r pum enwog.
O ran cronfa'r UE, mae busnesau yn dweud wrthym ni eu bod nhw'n poeni am Brexit. Maen nhw'n poeni am natur y berthynas fasnachu gydag Ewrop; dyna eu prif farchnad, a pham na ddylai fod? Mae mwy na 60 y cant o'n hallforion yn mynd yno, mwy na 90 y cant o'n hallforion bwyd a diod yn mynd yno. Ffantasi yw awgrymu y bydd marchnad neu farchnadoedd newydd yn ymddangos o rywle erbyn y flwyddyn nesaf i gymryd lle yr holl allforion hyn. Os na allwn ni gael ein perthynas gyda'n marchnad agosaf a mwyaf yn iawn, pa obaith sydd gennym ni o gynnal unrhyw fath o gytundeb gydag unrhyw farchnad neu wlad arall?
Mae'n rhaid gwneud hynny'n gyntaf, ac nid ydym ni'n gwybod sut y bydd Brexit yn edrych. Mae'n braf iawn gweld bod Llywodraeth y DU yn symud tuag at ein tir ni, o'i gymharu â lle'r oedden nhw y llynedd. Y llynedd, nid oedden nhw'n mynd i dalu am unrhyw fath o gytundeb ariannol, nid oedd ganddyn nhw ddim diddordeb yn ninasyddion yr UE, nid oedd sôn am gyfnod pontio: maen nhw wedi gwneud hynny i gyd. Rydym ni'n croesawu'r ffaith eu bod nhw wedi symud tuag at y golau yn yr ystyr hwnnw, ond mae'n rhaid i mi ddweud wrth yr Aelod: mae'n bwysig bod yn realistig a pheidio â bod yn freuddwydiwr pan ddaw i Brexit. Yn y refferendwm, dywedwyd wrthym dro ar ôl tro gan aelodau ei blaid ei hun, 'Bydd cytundeb masnach; gallwn ni fod fel Norwy.' Nawr rydym ni'n clywed, 'Wel, peidiwch â phoeni am gytundeb masnach.' Wel, mae busnesau yn poeni am y diffyg cytundeb masnach.
Well, can I respond to the First Minister's sally about the temporary expansion of our group? UKIP has done a great deal since the beginning of the year to entertain the country and cheer us all up. But, we are here to fight for what we believe in and we will continue the fight as we have done in the last year with a group of five.
But one of the opportunities that Brexit offers to us if we are not part of the single market is that we then secure control of regulation. He will have seen that, last week, the markets in financial instruments directive came into force throughout the whole of the EU. This is 7,000 pages long, it contains 1.4 million paragraphs, it's six times the size of the Bible, and it will require all financial firms that deal in shares, bonds, derivatives—indeed, all financial instruments—to acquire a huge mass of documentation, which they'll then have to publish and preserve for five years, imposing mammoth costs on financial services firms. If we're outside the single market, we can slim down that burden of regulation without any danger to the public at all. Dublin has made a great success out of expansion of its financial services businesses by having a tax advantage by reducing corporation tax. Does the First Minister agree with me that Cardiff, as a developing financial centre, could greatly benefit from a slimmed-down financial regulation system whilst properly serving the public interest? Ten per cent of people who work in Cardiff are in financial and professional services, they contribute £1.2 billion a year in gross value added and, indeed, in Wales as a whole it's £3 billion. So, will the First Minister agree with me that it would be a good thing if he were to look to have proportionate regulation in the financial services sector as a means of kick-starting the financial services industry here in Wales?
Wel, a gaf i ymateb i ffraetheb y Prif Weinidog am ehangiad dros dro ein grŵp? Mae UKIP wedi gwneud llawer iawn ers dechrau'r flwyddyn i ddiddanu'r wlad a chodi calonnau pob un ohonom ni. Ond, rydym ni yma i ymladd dros yr hyn yr ydym yn credu ynddo a byddwn yn parhau y ymladd fel yr ydym ni wedi ei wneud yn ystod y flwyddyn ddiwethaf gyda grŵp o bump.
Ond un o'r cyfleoedd y mae Brexit yn eu cynnig i ni os nad ydym yn rhan o'r farchnad sengl yw ein bod ni'n sicrhau rheolaeth ar reoleiddio wedyn. Bydd wedi gweld, yr wythnos diwethaf, bod y gyfarwyddeb marchnadoedd mewn offerynnau ariannol wedi dod i rym drwy'r UE gyfan. Mae hon yn 7,000 o dudalennau o hyd, mae'n cynnwys 1.4 miliwn o baragraffau, mae chwe gwaith maint y Beibl, a bydd yn ei gwneud yn ofynnol i bob cwmni ariannol sy'n delio mewn cyfranddaliadau, bondiau, deilliadau—pob offeryn ariannol yn wir—gaffael màs enfawr o ddogfennau, y bydd yn rhaid iddyn nhw eu cyhoeddi a'u cadw am bum mlynedd wedyn, gan orfodi costau aruthrol ar gwmnïau gwasanaethau ariannol. Os ydym ni y tu allan i'r farchnad sengl, gallwn gwtogi'r baich rheoleiddio hwnnw heb unrhyw berygl i'r cyhoedd o gwbl. Mae Dulyn wedi gwneud llwyddiant mawr o ehangu ei busnesau gwasanaethau ariannol trwy gael mantais dreth trwy leihau treth gorfforaeth. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi y gallai Caerdydd, fel canolfan ariannol sy'n datblygu, elwa'n fawr ar system rheoleiddio ariannol symlach gan wasanaethu budd y cyhoedd yn briodol? Mae deg y cant o'r bobl sy'n gweithio yng Nghaerdydd yn y gwasanaethau ariannol a phroffesiynol, maen nhw'n cyfrannu £1.2 biliwn y flwyddyn o werth ychwanegol gros ac, yn wir, mae'n £3 biliwn yng Nghymru yn ei chyfanrwydd. Felly, a wnaiff y Prif Weinidog gytuno â mi y byddai'n beth da pe byddai'n ceisio cael rheoleiddio cymesur yn y sector gwasanaethau ariannol fel ffordd o roi hwb i'r diwydiant gwasanaethau ariannol yma yng Nghymru?
First of all, I don't begrudge his party's ability to provide us with entertainment, as he rightly pointed out. But, turning to the points that he makes, first of all, the issue is not devolved, as he knows, but, in terms of the principle of it, I don't agree with him that the point of Brexit is wholesale deregulation. Our financial services sector will still have to operate in the European market. If it doesn't follow the rules of the European market, it won't be able to operate there, and that will have enormous consequences for jobs, not just in Wales, but also in the rest of the UK, particularly the City. The City has been a place where a great deal of European operations have taken place. If the regulations in the UK are substantially different, people won't come to the UK, because they want to operate in a bigger market.
Secondly, we have to remember that the financial crash of 2007 was caused, at least in great part, by deregulation of financial services, and the fact that an opportunity was given to irresponsible financiers to play around with people's money, to lend to people who had no hope of paying them back, and the financial system collapsed as a result of it. So, from my perspective, yes, regulation has to be proportionate, but it has to be there because, bluntly, given what we saw in 2007-08, there are some who work in the large financial centres in this world who cannot be trusted with other people's money.
Yn gyntaf oll, nid wyf yn gwarafun gallu ei blaid i ddarparu adloniant i ni, fel y dywedodd yn briodol. Ond, gan droi at y pwyntiau a wna, yn gyntaf oll, nid yw'r mater wedi ei ddatganoli, fel y mae'n gwybod, ond, o ran ei egwyddor, nid wyf yn cytuno ag ef mai dadreoleiddio helaeth yw diben Brexit. Bydd yn rhaid i'n sector gwasanaethau ariannol weithredu yn y farchnad Ewropeaidd o hyd. Os nad yw'n dilyn rheolau'r farchnad Ewropeaidd, ni fydd yn gallu gweithredu yno, a bydd hynny'n arwain at oblygiadau enfawr i swyddi, nid yn unig yng Nghymru, ond hefyd yng ngweddill y DU, yn enwedig yn y Ddinas. Mae'r Ddinas wedi bod yn fan lle mae llawer iawn o weithrediadau Ewropeaidd wedi eu cynnal. Os bydd y rheoliadau yn y DU yn sylweddol wahanol, ni fydd pobl yn dod i'r DU, gan eu bod nhw eisiau gweithredu mewn marchnad fwy.
Yn ail, mae'n rhaid i ni gofio bod argyfwng ariannol 2007 wedi cael ei achosi, i raddau helaeth o leiaf, gan ddadreoleiddio gwasanaethau ariannol, a'r ffaith y rhoddwyd cyfle i arianwyr anghyfrifol chwarae o gwmpas gydag arian pobl, benthyg i bobl nad oedd ganddynt unrhyw obaith o'u had-dalu, a chwalodd y system ariannol o ganlyniad i hynny. Felly, o'm safbwynt i, oes, mae'n rhaid i reoleiddio fod yn gymesur, ond mae'n rhaid iddo fod yno oherwydd, yn blwmp ac yn blaen, o ystyried yr hyn a welsom yn 2007-08, ceir rhai sy'n gweithio mewn canolfannau ariannol mawr yn y byd hwn na ellir ymddiried arian pobl eraill iddynt.
The First Minister knows that MiFID has nothing to do with the kind of conduct that caused the crash or made it far worse in 2008, when I remind the First Minister, of course, we had a Labour Government, a Labour Chancellor of the Exchequer, and a Labour Prime Minister who himself wanted a light-touch regulatory system. Of course, we all learnt great lessons from that. But, regulation such as MiFID II, which requires this vast amount of information storage and retrieval, is far too great for any regulatory body to be able to use effectively. So, it's imposing a vast cost upon firms and, therefore, the public at large, which ultimately bear the cost of all business taxes, for no practical benefit to anybody at all. The result of that is to drive financial services business away from Europe altogether to places like New York, Hong Kong, Singapore and so on and so forth.
So, for Britain, there's a great opportunity post Brexit, if we can't do a deal with the EU. And nobody ever guaranteed any kind of trade deal with the EU; nobody was able to do that. It's not in our gift to force the EU to enter into a deal with us, we just said that it was in their own self-interest, as indeed ours, to come to an agreement, but nobody can force them to do that. But if no such deal is available, then the world out there is much bigger than Europe: 85 per cent of the global economy is outside Europe. Should we not be positive about those opportunities, rather than relentlessly negative and saying that the future lies in what is a contracting part of the world economy?
Mae'r Prif Weinidog yn gwybod nad oedd gan MiFID ddim i'w wneud â'r math o ymddygiad a achosodd yr argyfwng neu ei wneud yn waeth o lawer yn 2008, ac rwy'n atgoffa'r Prif Weinidog, wrth gwrs, bod gennym ni Lywodraeth Lafur, Canghellor y Trysorlys Llafur, a Phrif Weinidog Llafur a oedd ei hun eisiau system reoleiddio ysgafn bryf hynny. Wrth gwrs, dysgwyd gwersi mawr o hynny gan bob un ohonom ni. Ond, mae rheoliad fel MiFID II, sy'n gofyn am storio ac adalw llawer iawn o wybodaeth yn rhy fawr o lawer i unrhyw gorff rheoleiddio allu ei ddefnyddio'n effeithiol. Felly, mae'n gorfodi cost lethol ar gwmnïau ac, felly, ar y cyhoedd yn gyffredinol, sy'n cymryd cyfrifoldeb am bob treth fusnes yn y pen draw, heb unrhyw fudd ymarferol i unrhyw un o gwbl. Canlyniad hynny yw gyrru busnes gwasanaethau ariannol i ffwrdd o Ewrop yn gyfan gwbl i leoedd fel Efrog Newydd, Hong Kong, Singapore ac yn y blaen.
Felly, i Brydain, ceir cyfle gwych ar ôl Brexit, os na allwn ddod i gytundeb gyda'r UE. A ni sicrhaodd neb unrhyw fath o gytundeb masnach gyda'r UE erioed; nid oedd neb yn gallu gwneud hynny. Nid yw yn ein rhodd i orfodi'r UE i ddod i gytundeb gyda ni, y cwbl a ddywedasom ni oedd ei fod o fudd iddyn nhw eu hunain, fel y mae i ninnau, i ddod i gytundeb, ond ni all neb eu gorfodi nhw i wneud hynny. Ond os nad oes cytundeb o'r fath ar gael, yna mae'r byd y tu allan yna yn llawer mwy nag Ewrop: mae 85 y cant o'r economi fyd-eang y tu allan i Ewrop. Oni ddylem ni fod yn gadarnhaol am y cyfleoedd hynny, yn hytrach na bod yn benderfynol o negyddol a dweud fod y dyfodol yn dibynnu ar yr hyn sy'n rhan o economi'r byd sy'n lleihau?
Well, the thing is, he contradicts himself now, because he complains about a directive, but in the future, the UK will have no role at all in influencing those directives. The UK will have to accept them or not have access to the European market. The UK's voice is much diminished now compared to where it was in the past.
Secondly, he seems to think the world out there is a world that is open to trade with the UK. Other markets are equally as closed. If you look at the US, that is a market that does not trade freely with the rest of the world, nor does China, nor does India. There seems to be this thought among some in his party that, somehow, the world is just waiting to conduct free-trade agreements with the UK. That is certainly not what other countries are saying, and certainly not what the experience has been in the past. Six or seven years is the average timescale for agreeing a free-trade agreement. We have in the US a President who puts America first. Does he really think that we will have an equitable free-trade agreement with the US with a president who is open about his views on protecting American industry? Will we have, for example, a back-door TTIP as a result of the Trade Bill, which forces us to privatise large parts of the public sector—something that we will oppose tooth and nail?
But, ultimately, as I've said before, we are at present in the single market. I'd like us to stay in the single market or have full and unfettered access to the single market. We already have a great deal of convergence with it. If we cannot agree a deal with a market where we have so much in common to begin with, we have no chance of agreeing a deal with other markets that are much, much different, with different regulations that we would then have to try to harmonise. The European market is our biggest market, it's on our doorstep, we have a land border with it, we export 60 per cent of our exports to it. We cannot allow our policy on the European single market to be blinded by ridiculous, nationalist nonsense.
Wel, y peth yw, mae'n gwrth-ddweud ei hun nawr, oherwydd mae'n cwyno am gyfarwyddeb, ond yn y dyfodol, ni fydd gan y DU unrhyw ran o gwbl mewn dylanwadu ar y cyfarwyddebau hynny. Bydd yn rhaid i'r DU eu derbyn nhw neu beidio â chael mynediad at y farchnad Ewropeaidd. Mae llais y DU yn llawer llai nawr o'i gymharu â'r hyn yr oedd yn y gorffennol.
Yn ail, mae'n ymddangos ei fod yn meddwl bod y byd allan yna yn agored i fasnachu gyda'r DU. Mae marchnadoedd eraill yr un mor gaeedig. Os edrychwch chi ar yr Unol Daleithiau, mae honno'n farchnad nad yw'n masnachu'n rhydd gyda gweddill y byd, ac nid yw Tsieina'n gwneud hynny ychwaith, nac India. Mae'n ymddangos bod y syniad hwn ymhlith rhai yn ei blaid, rywsut, bod y byd ddim ond yn disgwyl i ddod i gytundebau masnach rydd gyda'r DU. Nid dyna mae'r gwledydd eraill yn ei ddweud yn sicr, ac yn sicr nid dyna fu'r profiad yn y gorffennol. Chwe neu saith mlynedd yw'r amserlen gyfartalog ar gyfer cytuno cytundeb masnach rydd. Mae gennym ni yn yr Unol Daleithiau Arlywydd sy'n rhoi America yn gyntaf. A yw ef wir yn credu y bydd gennym ni gytundeb masnach rydd teg gyda'r Unol Daleithiau gydag arlywydd sy'n agored ei farn ar ddiogelu diwydiant America? A fydd gennym ni, er enghraifft, TTIP drws cefn o ganlyniad i'r Bil Masnach, sy'n ein gorfodi i breifateiddio rhannau helaeth o'r sector cyhoeddus—rhywbeth y byddwn yn ei wrthwynebu â'n holl nerth?
Ond, yn y pen draw, fel yr wyf i wedi ei ddweud o'r blaen, rydym ni yn y farchnad sengl ar hyn o bryd. Hoffwn i ni aros yn y farchnad sengl neu gael mynediad llawn a dilyffethair at y farchnad sengl. Mae gennym ni lawer iawn o gydgyfeirio â hi eisoes. Os na allwn ni ddod i gytundeb gyda marchnad lle mae gennym ni gymaint yn gyffredin i gychwyn, nid oes gennym ni unrhyw obaith o ddod i gytundeb â marchnadoedd eraill sy'n wahanol iawn, iawn, sydd â gwahanol reoliadau y byddai'n rhaid i ni geisio eu cysoni wedyn. Y farchnad Ewropeaidd yw ein marchnad fwyaf, mae ar garreg ein drws, mae gennym ni ffin dirol â hi, rydym ni'n allforio 60 y cant o'n hallforion iddi. Ni allwn ganiatáu i'n polisi ar y farchnad sengl Ewropeaidd gael ei ddallu gan lol cenedlaetholgar, gwirion.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddatblygu economaidd yng Ngorllewin De Cymru? OAQ51508
3. Will the First Minister make a statement on economic development in South Wales West? OAQ51508
Nid oedd hynny wedi'i anelu ato fe, Llywydd. Ond a gaf i ddweud bod ein cynlluniau ar gyfer datblygu economaidd i’w gweld yn 'Ffyniant i Bawb' a’r cynllun gweithredu economaidd? Rŷm ni’n parhau i ddarparu amrywiaeth o gefnogaeth i fusnesau Cymru drwy, er enghraifft, Busnes Cymru a’r banc datblygu, a hefyd yn buddsoddi mewn seilwaith ac yn cymryd camau i wella amodau busnes.
That wasn’t aimed at him, Llywydd. But may I say that our plans for economic development are set out in 'Prosperity for All' and the economic action plan? We continue to provide a wide range of support to businesses in Wales through, for example, Business Wales and the development bank. We also provide infrastructure investment and take actions to improve business conditions.
Diolch yn fawr am yr ateb yna, Prif Weinidog. Nawr, yn naturiol, mae ffigurau GVA diweddaraf y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos bod economi Cymru yn parhau i fod yn waeth na gweddill y Deyrnas Unedig, gyda GVA y pen dim ond yn 72 y cant o'r cyfartaledd Prydeinig. Mae gennym ni hefyd anghydraddoldeb economaidd sylweddol yma yng Nghymru, gyda Chastell-nedd Port Talbot o fewn fy rhanbarth i, er enghraifft, bron i 10 y cant islaw cyfartaledd Cymru.
Nawr, mae pobl yn teimlo bod yr ardal yn cael ei hesgeuluso, ac nid ydynt yn argyhoeddedig y bydd ymdrechion y fargen ddinesig a thasglu'r Cymoedd yn cyflawni'r newid economaidd angenrheidiol i'n cymunedau, yn enwedig yng nghymoedd y sir. A ydych chi'n cytuno, felly, bod angen i Lywodraeth Cymru a chyngor Castell-nedd wneud llawer mwy i sicrhau bod ardaloedd fel cymoedd Abertawe, Nedd ac Afan yn dal i fyny â gweddill Cymru a'r Deyrnas Unedig yn economaidd?
Thank you for that response, First Minister. Now, naturally, the latest GVA figures from the Office for National Statistics show that the Welsh economy continues to perform worse than the rest of the UK, with GVA per capita at only 72 per cent of the UK average. We also have significant economic inequality here in Wales, with Neath Port Talbot in my region, for example, almost 10 per cent below the Welsh average.
Now, people feel that the area is being neglected and they are not convinced that the efforts of the city deal and the Valleys taskforce will deliver the necessary economic change for our communities, particularly in the valleys of the county. Do you agree, therefore, that the Welsh Government and Neath Port Talbot council must do a great deal more to ensure that areas such as the Swansea valleys and the Neath and Afan valleys catch up with the rest of Wales and the rest of the UK economically?
Wel, yn iawn, ond a gaf i ddweud, i ddechrau, wrth gwrs, fe wnaeth Llywodraeth Cymru lot fawr o waith ynghlŷn â sicrhau dyfodol gwaith dur Port Talbot? Fe wnaeth Llywodraeth y Deyrnas Unedig ddim, o beth y gallaf i ei weld. Fe siaradais i lawer gyda Tata yma yng Nghymru, a hefyd yn Mumbai, a gweithio gyda'r undebau er mwyn sicrhau dyfodol y gwaith dur. Rwy'n cofio, blwyddyn a hanner yn ôl, roedd y dyfodol hwnnw yn edrych yn sigledig dros ben. Ac, wrth gwrs, rŷm ni'n gwybod bod y gwaith dur yn talu'n dda yn yr ardal. Ac, wrth gwrs, trwy ddefnyddio tasglu'r Cymoedd, a hefyd gweithio gyda'r fargen ddinesig, mae'n hollbwysig bod y gwaith yn parhau. A gaf i ddweud ei fod e'n hollbwysig bod Castell Nedd Port Talbot yn ystyried eu bod nhw'n rhan o fae Abertawe ac yn gweithio gyda chyngorau eraill ym mae Abertawe er mwyn sicrhau dyfodol economaidd yr ardal yn gyfan gwbl?
Well, fine, but may I say in the first place that Welsh Government did a great deal of work as regards securing the future of the Port Talbot steelworks? The UK Government did nothing, from what I can see. I spoke a lot with Tata here in Wales, and also in Mumbai, and worked with the unions to secure the future of the steelworks. A year and a half ago, its future looked very shaky indeed. And, of course, we know that the steelworks pays well in the area. And, of course, by using the Valleys taskforce, and also collaborating with the city deal, it is vital that that work continues. May I say that it is essential that Neath Port Talbot considers itself part of the Swansea bay area and works with other councils in Swansea bay in order to secure the economic future of that whole area?
Since I've been an Assembly Member, which is the best part of seven years now, Welsh Government has given over £320 million of taxpayers' money towards businesses in Wales, which, of course, includes South Wales West. By October, just at the end of last year, we heard that less than £7 million of that total has been repaid to date, and, even from a Welsh Conservative point of view, which embraces calculated risk, that's really a pretty poor rate of repayment. Will the—and I quote this—
'Economic Contract between business and government',
referred to in the new economic plan, include a requirement that all loans are paid in full and on time, and contain the relevant provisions for enforcement?
Ers i mi fod yn Aelod o'r Cynulliad, sef y rhan helaeth o saith mlynedd erbyn hyn, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi dros £320 miliwn o arian trethdalwyr tuag at fusnesau yng Nghymru, sydd, wrth gwrs, yn cynnwys Gorllewin De Cymru. Erbyn mis Hydref, dim ond ar ddiwedd y flwyddyn diwethaf, clywsom fod llai na £7 miliwn o'r cyfanswm hwnnw wedi cael ei ad-dalu hyd yn hyn, a, hyd yn oed o safbwynt y Ceidwadwyr Cymreig, sy'n croesawu mentro gofalus, mae honno wir yn gyfradd ad-dalu eithaf gwael. A fydd—ac rwy'n dyfynnu hyn—
y Contract Economaidd rhwng busnes a llywodraeth,
y cyfeirir ato yn y cynllun economaidd newydd, yn cynnwys gofyniad bod pob benthyciad yn cael ei ad-dalu yn llawn ac yn brydlon, ac yn cynnwys y darpariaethau perthnasol ar gyfer gorfodi?
Well, yes, but she doesn't say that the loans aren't being paid on time; she just says that a relatively small percentage have been repaid, which I would expect at this stage anyway, in terms of the process—unless she is saying that we demand that loans are paid back in a time period that is not appropriate in terms of job creation. Of course, we've always taken the position, over the years, of ensuring that money is recouped where that can be done. We've taken action to do that when it comes to grant funding, for example, and we will continue to do that. Can I remind her that the £60 million package that we put on the table ensured the survival of Tata Port Talbot at a time when the UK Government did nothing? We asked the UK Government to deal with energy prices; they did nothing about that at all. We asked the UK Government to deal with the issue of pensions; they did nothing about that either. Tata and ourselves worked together to secure the future of the steel industry in Wales as the UK Government stood by and did nothing.
Wel, bydd, ond nid yw hi'n dweud nad yw benthyciadau yn cael eu talu yn brydlon; y cwbl mae'n ei ddweud yw bod canran gymharol fach wedi cael eu had-dalu, y byddwn yn ei ddisgwyl ar hyn o bryd beth bynnag, o ran y broses—oni bai ei bod hi'n dweud ein bod ni'n mynnu bod benthyciadau yn cael eu had-dalu mewn cyfnod o amser nad yw'n briodol o ran creu swyddi. Wrth gwrs, rydym ni wedi bod o'r safbwynt erioed, dros y blynyddoedd, o sicrhau bod arian yn cael ei adennill lle gellir gwneud hynny. Rydym ni wedi cymryd camau i wneud hynny pan ddaw i gyllid grant, er enghraifft, a byddwn yn parhau i wneud hynny. A gaf i ei hatgoffa bod y pecyn gwerth £60 miliwn a roddwyd ar y bwrdd gennym wedi sicrhau goroesiad Tata Port Talbot ar adeg pan na wnaeth Llywodraeth y DU unrhyw beth? Gofynnwyd i Lywodraeth y DU ymdrin â phrisiau ynni; ni wnaeth unrhyw beth o gwbl am hynny. Gofynnwyd i Lywodraeth y DU ymdrin â'r mater o bensiynau; ni wnaeth unrhyw beth am hynny ychwaith. Gweithiodd Tata a ninnau gyda'n gilydd i sicrhau dyfodol y diwydiant dur yng Nghymru wrth i Lywodraeth y DU sefyll o'r neilltu a gwneud dim.
First Minister, I agree totally with the actions the Welsh Government have taken to support Tata, particularly in my patch, and the failure of the UK Government—they've done literally nothing. But the question is—. I want to expand on Dai Lloyd's point, I think: the consequence of Tata losing its workforce has meant that well-paid and skilled jobs have gone. As we see, in industries and businesses coming in, they tend to be more the minimum wage and zero-hour contracts. What are you doing as a Welsh Government to actually encourage jobs into the area that are matching the skills and the pay levels that we are seeing lost?
Prif Weinidog, rwy'n cytuno'n llwyr â'r camau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd i gefnogi Tata, yn enwedig yn fy ardal i, a methiant Llywodraeth y DU—dydyn nhw wedi gwneud dim yn llythrennol. Ond y cwestiwn yw—. Hoffwn ymhelaethu ar bwynt Dai Lloyd, rwy'n credu: mae canlyniad Tata yn colli ei weithlu wedi golygu bod wedi swyddi medrus sy'n talu'n dda wedi diflannu. Fel y gwelwn, mewn diwydiannau a busnesau sy'n dod i mewn, maen nhw'n tueddu i fod fwy ar sail contractau isafswm cyflog a dim oriau. Beth ydych chi'n ei wneud fel Llywodraeth i annog swyddi i'r ardal sy'n cyfateb y sgiliau a'r lefelau cyflog yr ydym ni'n eu gweld yn cael eu colli?
It's down to training on the job. First of all, the economic policy of the late 1980s and early 1990s was to attract investment into Wales based on the fact that we had lower wage rates than anywhere else in western Europe. Those days, thankfully, are gone. We now attract investment that is well paid. We have investors coming into Wales who would never have come here 20 years ago. They wouldn't have seen Wales as a place where they could get the skilled, well-paid workforce that they require. That's why, of course, we have the economic action plan. It's why we've put so much emphasis on skills through schemes like Jobs Growth Wales, to make sure that our people have the skills they need to earn more when investors come to Wales and when they set up their own businesses. That is the answer, to my mind, in making sure that we see GVA per head improve over the next few years.
Mae'n ymwneud â hyfforddiant mewn swydd. Yn gyntaf oll, polisi economaidd diwedd y 1980au a dechrau'r 1990au oedd denu buddsoddiad i Gymru yn seiliedig ar y ffaith fod gennym ni gyfraddau cyflog is nag unman arall yng ngorllewin Ewrop. Mae'r dyddiau hynny, diolch byth, wedi mynd. Rydym ni'n denu buddsoddiad sy'n talu'n dda erbyn hyn. Mae gennym ni fuddsoddwyr yn dod i Gymru na fydden nhw fyth wedi dod yma 20 mlynedd yn ôl. Ni fydden nhw wedi ystyried Cymru fel lle y gallen nhw gael y gweithlu medrus, sy'n cael ei dalu'n dda sydd ei angen arnynt. Dyna pam, wrth gwrs, mae gennym ni'r cynllun gweithredu economaidd. Dyna pam yr ydym ni wedi rhoi cymaint o bwyslais ar sgiliau trwy gynlluniau fel Twf Swyddi Cymru, i wneud yn siŵr bod gan ein pobl y sgiliau sydd eu hangen arnynt i ennill mwy pan fydd buddsoddwyr yn dod i Gymru a phan fyddant yn sefydlu eu busnesau eu hunain. Dyna'r ateb, yn fy marn i, i wneud yn siŵr ein bod ni'n gweld gwerth ychwanegol gros y pen yn gwella dros yr ychydig flynyddoedd nesaf.
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gamau Llywodraeth Cymru i nodi canmlwyddiant y bleidlais i fenywod? OAQ51524
4. Will the First Minister make a statement on Welsh Government action to mark the centenary anniversary of women’s suffrage? OAQ51524
We'll be fully involved in the UK-wide celebrations of the one hundredth anniversary of the Representation of the People Act 1918. More details about how we will mark that centenary throughout the course of this year will be made available this month.
Byddwn yn cymryd rhan lawn yn y dathliadau ledled y DU ar gyfer canfed pen-blwydd Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1918. Bydd mwy o fanylion am sut y byddwn yn dathlu'r canmlwyddiant hwnnw trwy gydol y flwyddyn ar gael y mis hwn.
I thank the First Minister for that answer. In November 2017, data from the World Economic Forum showed for the first time a year-on-year worsening of the gender gap since 2006. In fact, the group predicts that it would take a century to close all areas of equality that it monitors globally, well up from the 83 years predicted in 2016. They predict that women will have to wait 217 years before they earn as much as men and are equally represented in the workplace. So, will you join me in backing Chwarae Teg's goal to make Wales the global leader in gender equality with their fair play employer benchmark, and embed this in the Welsh Government's economic action plan?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Ym mis Tachwedd 2017, dangosodd data gan Fforwm Economaidd y Byd waethygiad y bwlch rhwng y rhywiau o flwyddyn i flwyddyn am y tro cyntaf ers 2006. A dweud y gwir, mae'r grŵp yn rhagweld y byddai'n cymryd canrif i gau'r holl feysydd cydraddoldeb y mae'n eu monitro yn fyd-eang, cynnydd sylweddol o'r 83 mlynedd a ragwelwyd yn 2016. Maen nhw'n rhagweld y bydd yn rhaid i fenywod aros 217 mlynedd cyn y byddan nhw'n ennill cymaint â dynion ac yn cael eu cynrychioli'n gyfartal yn y gweithle. Felly, a wnewch chi ymuno â mi i gefnogi nod Chwarae Teg o wneud Cymru yn arweinydd byd-eang o ran cydraddoldeb rhwng y rhywiau gyda'u meincnod cyflogwr chwarae teg, ac ymgorffori hwn yng nghynllun gweithredu economaidd Llywodraeth Cymru?
Yes. We work with businesses, trade unions and others on implementing the plan, the economic action plan, and that will be informed by the advice and recommendations of the fair work board. Because we've asked the fair work board to provide recommendations to us, it wouldn't be appropriate to pre-empt their findings by committing to Chwarae Teg's benchmark at this stage. But I do welcome very much Chwarae Teg's initiative in developing the benchmark, which will help to support organisations to deliver gender equality in the workplace.
Gwnaf. Rydym ni'n gweithio gyda busnesau, undebau llafur ac eraill ar weithredu'r cynllun, y cynllun gweithredu economaidd, a bydd hwnnw'n cael ei lywio gan gyngor ac argymhellion y bwrdd gwaith teg. Gan ein bod ni wedi gofyn i'r bwrdd gwaith teg roi argymhellion i ni, ni fyddai'n briodol achub y blaen ar eu canfyddiadau trwy ymrwymo i feincnod Chwarae Teg ar hyn o bryd. Ond rwy'n croesawu'n fawr iawn menter Chwarae Teg o ddatblygu'r meincnod, a fydd yn helpu i gynorthwyo sefydliadau i sicrhau cydraddoldeb rhwng y rhywiau yn y gweithle.
One hundred years after women obtained the vote and almost 50 years after Equal Pay Act 1970, it is outrageous that here in Wales we still have a gender pay differential gap of around 13 per cent. Interestingly enough, the highest pay gap in Wales is in your own constituency of Bridgend, where it stands at a staggering 27 per cent. First Minister, what actions are you taking or have you taken, perhaps looking at your own constituency, to address this, but more widely across Wales? Because you are the First Minister, and you are ultimately responsible for ensuring that there is genuine equality across Wales for both men and women.
Gan mlynedd ar ôl i fenywod gael y bleidlais a bron i 50 mlynedd ar ôl Deddf Cyflog Cyfartal 1970, mae'n warthus bod gennym ni fwlch cyflog o tua 13 y cant rhwng y rhywiau yma yng Nghymru o hyd. Yn ddiddorol ddigon, mae'r bwlch cyflog uchaf yng Nghymru yn eich etholaeth chi ym Mhen-y-bont ar Ogwr, lle mae'n ganran rhyfeddol o 27 y cant. Prif Weinidog, pa gamau ydych chi'n eu cymryd neu ydych chi wedi eu cymryd, gan edrych ar eich etholaeth eich hun efallai, i fynd i'r afael â hyn, ond yn fwy eang ledled Cymru? Oherwydd chi yw'r Prif Weinidog, a chi sy'n gyfrifol yn y pen draw am sicrhau bod cydraddoldeb gwirioneddol ledled Cymru i ddynion ac i fenywod.
First of all, we introduced a public sector equality duty in 2011 to address pay and employment differences, and specifically gender pay differences at that time. Those duties apply in Wales. They're broad, encompassing the need to understand and address the causes of pay differences for all people. Improving women's place in the workforce is a long-term structural change. We know there is more to do—the Member said that, of course—through programmes such as our Agile Nation 2 project, run by Chwarae Teg. We are seeing that, with the right training and support, we can help women move into management and into senior roles. And, of course, as I mentioned earlier on, the economic action plan will be informed by the recommendations that come through from the fair work board.
Yn gyntaf oll, cyflwynwyd dyletswydd cydraddoldeb sector cyhoeddus gennym ni yn 2011 i fynd i'r afael â gwahaniaethau cyflog a chyflogaeth, a gwahaniaethau cyflog rhwng y rhywiau bryd hynny yn benodol. Mae'r dyletswyddau hynny yn berthnasol yng Nghymru. Maen nhw'n eang, ac yn cynnwys yr angen i ddeall ac ymdrin ag achosion gwahaniaethau cyflog i bawb. Mae gwella lle menywod yn y gweithlu yn newid strwythurol tymor hir. Rydym ni'n gwybod bod mwy i'w wneud—dywedodd yr Aelod hynny, wrth gwrs—trwy raglenni fel ein prosiect Cenedl Hyblyg 2, sy'n cael ei redeg gan Chwarae Teg. Rydym ni'n gweld, gyda'r hyfforddiant a'r cymorth priodol, y gallwn ni helpu menywod i symud i mewn i swyddi rheoli ac uwch. Ac, wrth gwrs, fel y soniais yn gynharach, bydd y cynllun gweithredu economaidd yn cael ei lywio gan yr argymhellion sy'n deillio o'r bwrdd gwaith teg.
Mae'n bwysig cofio beth yn union ddigwyddodd yn 1918, wrth gwrs, pan gafodd menywod bleidleisio am y tro cyntaf, ond nid oedd yna ddim cydraddoldeb efo dynion. Roedd dynion 21 oed yn cael pleidleisio, ond roedd yn rhaid i fenywod fod yn 30 oed ac yn berchen ar eiddo. Mi gymerodd hi 10 mlynedd arall cyn i ferched a dynion gael eu trin yn gydradd fel pleidleiswyr. Wrth gwrs, rydw i'n siŵr eich bod yn cytuno ein bod yn bell o fod mewn sefyllfa o gydraddoldeb rhwng menywod a dynion yng Nghymru. Rydym ni newydd glywed am y gender pay gap.
A ydych chi'n cytuno bod adroddiad 'Senedd Sy'n Gweithio i Gymru', sy'n argymell integreiddio cwota rhywedd i'r system etholiadol ar gyfer etholiadau nesaf y Cynulliad Cenedlaethol, yn rhywbeth i fynd ar ei ôl o? Ac a ydych chi'n cytuno, os bydd y Cynulliad yn mabwysiadu dull STV, y dylai hi fod yn ofynnol drwy gyfraith i bob plaid gyflwyno hanner ei hymgeiswyr yn fenywod a'r hanner arall yn ddynion?
It’s important to bear in mind exactly what happened in 1918, of course, when women were allowed to vote for the first time, but there was no equality with men at that time. Men were allowed to vote at 21, but women had to wait until they were 30 and had to own property. It took another 10 years before men and women were treated equally as voters. Of course, I’m sure you would agree that we are a long way from being in a situation of equality between men and women in Wales, and we’ve just heard about the gender pay gap.
Would you agree that the ‘A Parliament that Works for Wales’ report, which suggests introducing a gender quota for the electoral system for the next Assembly elections, is something that should be pursued? And do you agree that if the Assembly adopts a single transferrable vote approach then it should be a requirement in law for all parties to introduce 50 per cent women candidates and 50 per cent men?
Nid ydw i yn erbyn hynny mewn egwyddor o gwbl. Mae yna lot o bethau i'w trafod ynglŷn ag STV, er enghraifft, a'r ffordd o ethol Aelodau i'r lle hyn. Mae record—wel, edrychwch ar feinciau Llafur Cymru yma. Ond mae beth mae wedi ei ddweud, a ddylem ni ystyried neu ddadlau a ddylai fod yna gyfartaledd rhwng menywod a dynion yn y lle hwn, rwy'n credu bod hynny yn rhywbeth y dylem ni ei drafod er mwyn sicrhau bod y record da sydd wedi bod gyda ni dros y blynyddau yn parhau yn y pen draw.
I’m not against that in principle at all. There is a great deal to be discussed on STV, for example, and the method of electing Members to this place. The record of Welsh Labour—you only need to look at the benches here. But what has been said about whether we should consider or argue for balance between the genders in this place, I believe that that’s something that we should discuss to ensure that the good record that we have had over the years continues.
5. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o effaith penderfyniad China i wahardd mewnforion plastig ar Gymru? OAQ51528
5. What assessment has the First Minister made of the impact on Wales of China’s decision to ban imports of plastic? OAQ51528
I'd refer back to the answers I gave to the previous question, but I can say that our assessment is that Wales has a good bit of resilience to the ban because of our policies for high-quality recycling. In addition, we are working to get even higher quality and to increase the take-up of plastic recycling in Wales, so safeguarding businesses and creating jobs.
Cyfeiriaf yn ôl at yr atebion a roddais i'r cwestiwn blaenorol, ond gallaf ddweud mai ein hasesiad ni yw bod gan Gymru gryn dipyn o gydnerthedd yn erbyn y gwaharddiad oherwydd ein polisïau ar gyfer ailgylchu ansawdd uchel. Hefyd, rydym ni'n gweithio i gael ansawdd uwch fyth ac i gynyddu'r nifer sy'n ailgylchu plastig yng Nghymru, gan ddiogelu busnesau a chreu swyddi.
I thank the First Minister for that response. I'm sure the First Minister would agree that stopping the use of plastic to begin with is the key to cut down on any exports that were needed. Does he think that one of the ways possibly of doing this is to offer incentives to local authorities to bring back drinking fountains into use? Because, if you have widely available drinking fountains, that does take away the need for the plastic bottles of water that many people carry around. So, would he think that the widespread introduction of fountains would be a good way to move forward?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ymateb yna. Rwy'n siŵr y byddai'r Prif Weinidog yn cytuno bod atal y defnydd o blastig yn y lle cyntaf yn allweddol i leihau unrhyw allforion yr oedd eu hangen. A yw e'n credu mai un o'r ffyrdd o bosibl o wneud hyn yw cynnig cymhellion i awdurdodau lleol ddod â ffynhonnau dŵr yfed yn ôl i ddefnydd? Oherwydd, os oes gennych chi ffynhonnau dŵr yfed ar gael yn eang, mae hynny'n cael gwared ar yr angen am y poteli plastig o ddŵr y mae llawer o bobl yn eu cario o gwmpas. Felly, a yw'n credu y byddai cyflwyno ffynhonnau yn eang yn ffordd dda o symud ymlaen?
It's an interesting idea, I have to say. It's been a long time since there was a drinking fountain that operated in my hometown. In fact, I don't remember it operating, but it's still there in my hometown of Bridgend. I think a lot of people would use drinking fountains if they were there. It's not that long ago that the very idea of buying water in a plastic bottle would have seemed very strange to so many of us, when it came out of the tap. It wasn't until I lived in London in the late 1980s that I realised why people in London were drinking bottled water, given the quality of the water that was there, certainly at the time.
But I think that is an idea that's worth looking at. Whether there are any legal issues that arise as a result, I don't know. I can't see, sensibly, why there should be, but it is something that I will take up and write to the Member further on.
Mae'n syniad diddorol, mae'n rhaid i mi ddweud. Bu amser maith ers pan oedd ffynnon yfed yn gweithio yn fy nhref enedigol i. A dweud y gwir, nid wyf yn ei chofio yn gweithio, ond mae'n dal i fod yno yn fy nhref enedigol, Pen-y-bont ar Ogwr. Rwy'n credu y byddai llawer o bobl yn defnyddio ffynhonnau pe bydden nhw yno. Nid yw'n amser maith mor faith â hynny yn ôl y byddai'r syniad o brynu dŵr mewn potel blastig wedi ymddangos yn rhyfedd iawn i lawer ohonom ni, pan oedd yn dod allan o'r tap. Nid tan i mi fyw yn Llundain ddiwedd y 1980au y sylweddolais pam roedd pobl yn Llundain yn yfed dŵr potel, o ystyried ansawdd y dŵr a oedd yno, yn sicr ar y pryd.
Ond rwy'n credu bod hwnnw'n syniad sy'n werth ei ystyried. Pa un a oes unrhyw faterion cyfreithiol sy'n codi o ganlyniad, wn i ddim. Ni allaf weld, yn synhwyrol, pam y dylai fod, ond mae'n rhywbeth y byddaf yn ymgymryd ag ef ac yn ysgrifennu at yr aelod ymhellach yn ei gylch.
Is the First Minister confident that the huge volumes of plastic that we have been exporting to China have been properly recycled, rather than, for instance, sent to landfill?
A yw'r Prif Weinidog yn ffyddiog bod y meintiau enfawr o blastig yr ydym ni wedi bod yn eu hallforio i Tsieina wedi cael eu hailgylchu'n briodol, yn hytrach nag, er enghraifft, cael eu hanfon i safleoedd tirlenwi?
Well, we know that we cannot keep on—. I mean, in terms of what happens in China, that's a matter ultimately for the Chinese, but they have made it very clear that they won't accept any more plastic. I think that, in the medium to long term, the Chinese ban could help to improve the quality of recyclable materials. It will encourage investment in recycling infrastructure here in Wales and could have a positive effect of the development of a circular economy.
The challenge now is there for businesses to see the opportunity that now presents itself, because it's no longer the case that there is a cheap alternative that makes it difficult for the business model to work. There is now an opportunity to recycle more in Wales and create more jobs in Wales.
Wel, rydym ni'n gwybod na allwn ni barhau—. Hynny yw, o ran yr hyn sy'n digwydd yn Tsieina, mater i'r Tsieineaid yw hynny yn y pen draw, ond maen nhw wedi ei gwneud yn eglur iawn na fyddan nhw'n derbyn mwy o blastig. Rwy'n credu, yn y tymor canolig i'r tymor hir, y gallai gwaharddiad y Tsieineaid helpu i wella ansawdd y deunyddiau ailgylchadwy. Bydd yn annog buddsoddiad mewn seilwaith ailgylchu yma yng Nghymru a gallai gael effaith gadarnhaol ar ddatblygiad economi gylchol.
Mae'r her yno nawr i fusnesau weld y cyfle sy'n cyflwyno ei hun nawr, oherwydd nid yw'n wir mwyach bod dewis amgen rhad sy'n ei gwneud yn anodd i'r model busnes weithio. Ceir cyfle nawr i ailgylchu mwy yng Nghymru a chreu mwy o swyddi yng Nghymru.
Dylai fod yn brofiad cenedlaethol, does bosib, nad ydym ni yn allforio ein gwastraff ac, yn benodol, nad ydym ni'n allforio gwastraff plastig. Ie, gostwng faint o blastig yr ydym yn ei ddefnyddio, fel yr oedd Julie Morgan yn awgrymu, ond, pan fo plastig yn cael ei ddefnyddio, gwneud yn siŵr ei fod yn cael ei ailddefnyddio cyn iddo hyd yn oed gael ei ailgylchu. Nawr, mae ailddefnyddio yn dibynnu ar system debyg i ryw fath o flaendal ar boteli, so rhyw fath o gynllun dychwelyd blaendal. Mae yna gytundeb rhwng ei blaid yntau a'm plaid innau ynglŷn ag edrych i mewn i hynny yn sgil y gyllideb. Pa fath o rôl y mae e'n ei gweld ar gyfer cytundeb o'r fath ac ar gyfer cynllyn o'r fath i wneud yn siŵr ein bod ni'n ailddefnyddio mwy o blastig?
It should be a national target, surely, that we shouldn’t be exporting our waste and, specifically, that we shouldn’t be exporting plastic waste. Yes, we should reduce our usage of plastics, as Julie Morgan suggested, but, when plastic is used, ensure that it is also reused even before it’s recycled. Now, reuse relies on a system of some sort of deposit-return scheme. There is agreement between his party and mine on looking into that in light of the budget. So, what sort of role does he see for such a proposal and such a plan in order to ensure that we reuse more plastics?
Dyna un peth, wrth gwrs, y bydd adroddiad y mis nesaf yn ei ystyried: ym mha ffordd y gallwn ni sicrhau bod mwy o blastig yn cael ei ailgylchu a'i ailddefnyddio, a hefyd, wrth gwrs, ym mha ffordd y gallwn ni sicrhau ein bod ni'n gallu hybu pobl i sicrhau eu bod nhw'n defnyddio llai o blastig. Y broblem sydd wastad wedi bod gyda ni, wrth gwrs, yw bod y rhan fwyaf o'r gwastraff—nid dim ond plastig, ond y rhan fwyaf o'r gwastraff—sy'n codi yng Nghymru yn dod o'r tu fas i Gymru. Nid ydym ni'n gallu dodi rheolau i mewn ynglŷn â fel y mae pethau yn cael eu lapio, ac rŷm ni wastad wedi gorfod delio â beth sy'n dod i mewn i Gymru. Ond nid yw hynny'n meddwl allwn ni ddim ystyried cynlluniau er mwyn lleihau'r plastig sydd ddim yn cael ei ailddefnyddio. Dyna beth fydd y rhaglen yn edrych arno, a dyna beth fydd yr adroddiad—rhan o'r adroddiad—yn edrych arno pan fydd yn cael ei gyhoeddi mis nesaf.
Well, that is one thing, of course, that the report next month will consider: in what way can we ensure that more plastic is reused and recycled, and also, of course, how can we ensure that people use less plastic. The problem that we have, of course, is that the majority of the waste—not just the plastic, but the majority of the waste—that’s generated in Wales comes from outwith Wales. We cannot put rules in place in terms of how things are wrapped, and we have to deal with what’s imported into Wales, but that doesn’t mean to say that we must not consider schemes to reduce the plastic that isn't recycled. That's what the programme will be looking at, and that's what the report—part of the report—will be looking at when it's published next month.
6. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu blaenoriaethau economaidd Llywodraeth Cymru ar gyfer Aberafan yn 2018? OAQ51509
6. Will the First Minister outline the Welsh Government's economic priorities for Aberavon in 2018? OAQ51509
Yes. Our economic priorities for all parts of Wales, including Aberavon, are set out in the 'Prosperity for All' economic action plan.
Gwnaf. Nodir ein blaenoriaethau economaidd ar gyfer pob rhan o Gymru, gan gynnwys Aberafan, yn y cynllun gweithredu economaidd, 'Ffyniant i Bawb'.
Thank you for that answer, First Minister. The Welsh Government obviously has the concept of enterprise zones as one of its important factors in local economic growth, but the only enterprise zone in South Wales West is actually in Port Talbot. It was created as a consequence of the uncertainty in steel making, and I appreciate the Welsh Government's investment with Tata, but there's still uncertainty over the future of the steelworks because of the joint venture, and we don't know the details of that joint venture yet. So, there's a need to keep that enterprise zone active and attractive to people.
Now, there appears to be little movement in the enterprise zone at this moment in time on inward investment and seeing jobs come in, but perhaps that could be down to the fact there's a prison coming to the enterprise zone. There's definitely uncertainty there because of that. Now, what we want is the Welsh Government to remove that uncertainty. It's easy, because all you have to do is say you're not going to sell the land to the Ministry of Justice and that uncertainty is removed, and businesses can be looking forward to that enterprise zone as an option. It's important that the industrial and commercial use of that land is for building the local economy and growth, and not for a prison.
Diolch i chi am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae gan Lywodraeth Cymru yn amlwg y cysyniad o ardaloedd menter fel un o'i ffactorau pwysig o ran twf economaidd lleol, ond mae'r unig ardal fenter yng Ngorllewin De Cymru ym Mhort Talbot mewn gwirionedd. Cafodd ei chreu o ganlyniad i'r ansicrwydd yn y maes cynhyrchu dur, ac rwy'n gwerthfawrogi buddsoddiad Llywodraeth Cymru gyda Tata, ond ceir ansicrwydd ynghylch dyfodol y gwaith dur o hyd oherwydd y fenter ar y cyd, ac nid ydym yn gwybod manylion y fenter ar y cyd honno eto. Felly, mae angen cadw'r ardal fenter honno'n weithredol ac yn ddeniadol i bobl.
Nawr, mae'n ymddangos mai ychydig iawn o symudiad sydd yn yr ardal fenter ar hyn o bryd o ran mewnfuddsoddi a gweld swyddi yn dod i mewn, ond efallai fod hynny oherwydd y ffaith fod carchar yn dod i'r ardal fenter. Mae'n bendant bod ansicrwydd yno oherwydd hynny. Nawr, yr hyn yr ydym ni eisiau yw i Lywodraeth Cymru gael gwared ar yr ansicrwydd hwnnw. Mae'n hawdd, oherwydd y cwbl y mae'n rhaid i chi ei wneud yw dweud nad ydych chi'n mynd i werthu'r tir i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder a bydd yr ansicrwydd hwnnw'n diflannu, a gall busnesau fod yn edrych ymlaen at yr ardal fenter honno fel dewis. Mae'n bwysig bod y defnydd diwydiannol a masnachol o'r tir hwnnw ar gyfer datblygu'r economi leol a thwf, ac nid ar gyfer carchar.
Well, I can say to the Member that I've received a response from the Ministry of Justice to a letter that I sent. The response is not satisfactory, to my mind, and so our position remains the same. We're not in a position to sell that land because the response is not satisfactory. I can say, in order to assist him, that in terms of Port Talbot, some 37 applications from Port Talbot Waterfront were awarded financial support to a total value of £676,000 to help them to offset the cost of business rates. We have secured enhanced capital allowances for three specific sites within the waterfront enterprise zone in order to boost investment and employment opportunities for the area, and those ECAs will be available in designated areas within Baglan energy park, Baglan industrial estate and Port Talbot docks.
Wel, gallaf ddweud wrth yr Aelod fy mod i wedi derbyn ymateb gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder i lythyr a anfonais. Nid yw'r ymateb yn foddhaol, yn fy marn i, ac felly mae ein safbwynt yn parhau yr un fath. Nid ydym ni mewn sefyllfa i werthu'r tir hwnnw, gan nad yw'r ymateb yn foddhaol. Gallaf ddweud, er mwyn ei gynorthwyo, o ran Port Talbot, y dyfarnwyd cymorth ariannol gwerth cyfanswm o £676,000 i tua 37 o geisiadau gan Lannau Port Talbot i'w helpu i fantoli cost ardrethi busnes. Rydym ni wedi sicrhau lwfansau cyfalaf uwch ar gyfer tri safle penodol yn ardal fenter y glannau er mwyn hybu cyfleoedd buddsoddi a chyflogi ar gyfer yr ardal, a bydd y lwfansau cyfalaf uwch hynny ar gael mewn ardaloedd penodedig ym Mharc Ynni Baglan, ystâd ddiwydiannol Baglan a dociau Port Talbot.
7. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu polisïau Llywodraeth Cymru i roi diwedd ar ddigartrefedd yng Nghymru? OAQ51527
7. Will the First Minister outline the Welsh Government's policies to end homelessness in Wales? OAQ51527
Yes. The Housing (Wales) Act 2014 has made a substantial and positive difference. There is still work to do. Our commitment to combatting homelessness is demonstrated by the priority given to it in 'Prosperity for All' and we've seen significant additional financial investment in terms of dealing with rough sleeping, with housing, with youth homelessness and mental health.
Gwnaf. Mae Deddf Tai (Cymru) 2014 wedi gwneud gwahaniaeth sylweddol a chadarnhaol. Mae gwaith i'w wneud o hyd. Dangosir ein hymrwymiad i frwydro digartrefedd gan y flaenoriaeth a roddir iddo yn 'Ffyniant i Bawb' ac rydym ni wedi gweld buddsoddiad ariannol ychwanegol sylweddol o ran ymdrin â chysgu ar y stryd, gyda thai, gyda digartrefedd ieuenctid ac iechyd meddwl.
Thank you. We noticed, as Assembly Members, that you made an announcement before Christmas of an extra £10 million into youth homelessness, with the intention to eradicate that in 10 years with £10 million. I was wondering if you could give us a bit more detail on that, because I did ask Llamau, who seem to be the only organisation involved in that announcement, what the detail was, and they couldn't give me any more detail. I also made the effort to contact other organisations in the homelessness sector who also had no idea as to what your intentions were. So, could you outline what they are, especially in the context of the fact that there is already a 10-year programme in place that was worked upon with Plaid Cymru as part of the One Wales Government? Of course, we're not going to shun the announcement of £10 million, but we want to know who will be able to apply for those contracts, if it is going to go to general public contract, and how we can scrutinise that money—because of course 10 years is a long way away, and we would hope that by now we could have actually eradicated youth homelessness.
Diolch. Rydym ni wedi sylwi, fel Aelodau Cynulliad, eich bod chi wedi gwneud cyhoeddiad cyn y Nadolig o £10 miliwn ychwanegol i ddigartrefedd ieuenctid, gyda'r bwriad o ddileu hynny mewn 10 mlynedd gyda £10 miliwn. Roeddwn i'n meddwl tybed a allech chi roi ychydig mwy o fanylion am hynny, oherwydd fe ofynnais i Llamau, y mae'n ymddangos yw'r unig sefydliad sy'n gysylltiedig â'r cyhoeddiad hwnnw, beth oedd y manylion, ac ni allen nhw roi mwy o fanylion i mi. Fe wnes i ymdrech hefyd i gysylltu â sefydliadau eraill yn y sector digartrefedd ac nid oedd ganddyn nhw unrhyw syniad beth oedd eich bwriad ychwaith. Felly, a wnewch chi amlinellu beth ydyn nhw, yn enwedig yng nghyd-destun y ffaith fod rhaglen 10 mlynedd ar waith eisoes, y gweithiwyd arni gyda Phlaid Cymru yn rhan o Lywodraeth Cymru'n Un? Wrth gwrs, nid ydym ni'n mynd i droi ein cefnau ar y cyhoeddiad o £10 miliwn, ond rydym ni eisiau gwybod pwy fydd yn gallu gwneud cais am y contractau hynny, os yw'n mynd i fynd i gontract cyhoeddus cyffredinol, a sut y gallwn ni graffu ar yr arian hwnnw—oherwydd mae 10 mlynedd yn bell i ffwrdd, wrth gwrs, a byddem yn gobeithio y byddem ni mewn gwirionedd wedi gallu dileu digartrefedd ymhlith pobl ifanc erbyn hyn.
First of all, 10 years seems a long time, but it's what the sector tells us is realistic in terms of ending youth homelessness. As far as the money is concerned, it will be available to any organisation that is able to meet the right criteria in order to help to ensure that homelessness is eradicated. But I went to Llamau before Christmas, I spoke to young people particularly who had been helped by Llamau. Llamau is one organisation amongst many, of course, and it was encouraging to see the work that they had been doing and the work that they do. But we want to work with those now in the sector to make sure that that money is put to best use with the shared intention of ending youth homelessness in Wales.
Yn gyntaf oll, mae 10 mlynedd yn ymddangos yn amser hir, ond dyna mae'r sector yn ei ddweud wrthym sy'n realistig o ran rhoi terfyn ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc. Cyn belled ag y mae'r arian yn y cwestiwn, bydd ar gael i unrhyw sefydliad sy'n gallu bodloni'r meini prawf cywir er mwyn helpu i sicrhau bod digartrefedd yn cael ei ddileu. Ond fe es i Llamau cyn y Nadolig, siaradais â phobl ifanc a oedd wedi cael eu helpu gan Llamau yn benodol. Un sefydliad ymhlith llawer yw Llamau, wrth gwrs, ac roedd yn galonogol gweld y gwaith y maen nhw wedi bod yn ei wneud a'r gwaith y maen nhw yn ei wneud. Ond rydym ni eisiau gweithio gyda'r rhai sydd yn y sector nawr i wneud yn siŵr bod yr arian hwnnw yn cael ei ddefnyddio yn y ffordd orau gyda'r bwriad a rennir o roi terfyn ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc yng Nghymru.
8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am adeiladu tai awdurdodau lleol yng Nghymru? OAQ51530
8. Will the First Minister make a statement on local authority house-building in Wales? OAQ51530
Yes. House building in Wales is a key priority for the Government. Local authorities are expecting to build 1,000 new council homes towards our target of 20,000 affordable homes. We're also protecting existing social housing stock by ending the right to buy.
Gwnaf. Mae adeiladu tai yng Nghymru yn flaenoriaeth allweddol i'r Llywodraeth. Mae awdurdodau lleol yn disgwyl adeiladu 1,000 o gartrefi cyngor newydd tuag at ein targed o 20,000 o gartrefi fforddiadwy. Rydym ni hefyd yn gwarchod y stoc tai cymdeithasol presennol trwy roi terfyn ar yr hawl i brynu.
First Minister, I've said from this side of the house that we would support the move to local authorities building social housing once more if that was thought to be a strategic way of improving the level of house building. Just 16 homes were completed last year in the local authority sector, 13 of those in one authority, Flintshire. So, if they are going to become major builders, they will need to improve their capacities and skills in this area, and that needs to be considered now, because we face a 15 or 20-year crisis if we don't start building many, many more homes.
Prif Weinidog, rwyf i wedi dweud o'r ochr hon i'r tŷ y byddem ni'n cefnogi'r symudiad i awdurdodau lleol yn adeiladu tai cymdeithasol unwaith yn rhagor pe ystyrid bod honno'n ffordd strategol o wella'r lefel o adeiladu tai. Dim ond 16 o gartrefi gafodd eu cwblhau yn y sector awdurdod lleol y llynedd, 13 o'r rheini mewn un awdurdod, sir y Fflint. Felly, os ydyn nhw'n mynd i ddod yn adeiladwyr mawr, bydd angen iddyn nhw wella eu galluoedd a'u sgiliau yn y maes hwn, ac mae angen ystyried hynny nawr, gan ein bod ni'n wynebu argyfwng dros 15 neu 20 mlynedd os na fyddwn ni'n dechrau adeiladu llawer iawn mwy o gartrefi.
Of course council housing is something that we want to encourage, and we've done that financially. It doesn't mean that they can plug all the gap themselves, but it's hugely important that they're able to make provision in their local area. I was with the Member for Swansea East, Mike Hedges, recently, and I saw for myself the good work of Swansea council in the Mynydd Newydd area of his constituency. Cardiff council are developing 543 affordable new homes under their housing partnership programme. I know that Ynys Môn plan to build 198 new council homes over the next five years. Flintshire is moving forward with developing 200 new council homes, and Carmarthenshire—just to make sure that everybody knows I'm not picking on certain councils run by certain parties—through their affordable homes delivery plan do intend to provide over 60 new council homes over the next two years, in addition, of course, to the work that's being done in Swansea.
Wrth gwrs, mae tai cyngor yn rhywbeth yr ydym ni eisiau eu hannog, ac rydym ni wedi gwneud hynny yn ariannol. Nid yw'n golygu y gallan nhw ddatrys yr holl broblemau i gyd ar eu pen eu hunain, ond mae'n hynod bwysig eu bod nhw'n gallu darparu yn eu hardal leol. Roeddwn i gyda'r Aelod dros Ddwyrain Abertawe, Mike Hedges, yn ddiweddar, a gwelais drosof fy hun y gwaith da y mae cyngor Abertawe yn ei wneud yn ardal Mynydd Newydd yn ei etholaeth. Mae Cyngor Caerdydd yn datblygu 543 o gartrefi newydd fforddiadwy yn rhan o'i raglen partneriaeth tai. Gwn fod Ynys Môn yn bwriadu adeiladu 198 o gartrefi cyngor newydd yn ystod y pum mlynedd nesaf. Mae sir y Fflint yn gwneud cynnydd gyda'r broses o ddatblygu 200 o gartrefi cyngor newydd, ac mae sir Gaerfyrddin—hoffwn i wneud yn siŵr fod pawb yn gwybod nad wyf i'n dewis cynghorau penodol sydd o dan reolaeth pleidiau penodol—drwy ei gynllun cyflenwi tai fforddiadwy yn bwriadu darparu dros 60 o dai cyngor newydd yn ystod y ddwy flynedd nesaf, yn ogystal, wrth gwrs, â'r gwaith hwnnw sy'n cael ei gyflawni yn Abertawe.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rwy'n galw ar Julie James i wneud y datganiad.
The next item, therefore, is the business statement and announcement, and I call on Julie James to make the statement.
Diolch, Llywydd. There are three changes to this week's business. The Minister for Children and Social Care will make a statement shortly on the consultation on legislation to remove the defence of reasonable punishment, directly after this business statement. This will be followed by a statement by the Counsel General on the Welsh Government prosecution code, and finally, the time allocated to the Counsel General's OAQs tomorrow has been reduced. Business for the next three weeks is shown on the business statement and announcement found amongst the meeting papers that are available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae yna dri newid i waith yr wythnos hon. Bydd y Gweinidog Plant a Gofal Cymdeithasol yn gwneud datganiad yn fuan ynglŷn â'r ymgynghoriad ar y ddeddfwriaeth i ddileu'r amddiffyniad o gosb resymol, yn syth ar ôl y datganiad busnes hwn. Dilynir hyn gan ddatganiad gan y Cwnsler Cyffredinol ar god erlyn Llywodraeth Cymru, ac yn olaf, bydd llai o amser yn cael ei neilltuo yfory ar gyfer Cwestiynau Llafar y Cynulliad i'r Cwnsler Cyffredinol. Mae gwaith y tair wythnos nesaf i'w weld ar y datganiad a'r cyhoeddiad busnes sydd ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i Aelodau ar ffurf electronig.
Leader of the house, is it possible to have a statement from the Cabinet Secretary for transport in relation to the northern access road in the Vale of Glamorgan, coming from the St Athan enterprise park? Today, Members who represent that particular area have had an e-mail from residents of the residential park on Millands road—Millands caravan park—who have highlighted how the road is going to be stopped up during the development of the northern access road. This is going to hinder the access to the site for 40 residents. There doesn't seem to be—and that's why I'm asking for the statement—there doesn't seem to have been much dialogue or consultation with the residents over what alternatives might be put in place, and as has been highlighted to me, the residents of the site do depend on all sorts of vehicles for access, from refuse collection to just the general grind of daily life such as the post et cetera coming there. I'd welcome a statement so that we can have clarity and that we can give assurances to the residents there that options have been looked at and solutions will be put in place.
Arweinydd y Tŷ, a oes modd cael datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros drafnidiaeth ynglŷn â'r ffordd fynediad ogleddol ym Mro Morgannwg, sy'n dod o Barc Menter Sain Tathan? Heddiw, cafodd Aelodau sy'n cynrychioli'r ardal benodol honno e-bost oddi wrth drigolion y parc preswyl ar Millands road—parc carafanau Millands—sydd wedi amlygu sut y bydd tagfeydd ar y ffordd honno yn ystod datblygiad y ffordd fynediad ogleddol. Mae hyn yn mynd i'w gwneud hi'n anodd i 40 o breswylwyr gael mynediad at y safle. Nid yw'n ymddangos bod—a dyna pam rwy'n gofyn am y datganiad—nid yw'n ymddangos y bu llawer o drafod neu ymgynghori â thrigolion ynghylch pa ddewisiadau amgen allai fod ar gael, ac fel y pwysleisiwyd i mi, mae preswylwyr y safle yn dibynnu ar bob math o gerbydau yn cael mynediad, gan gynnwys casglu sbwriel ac ar gyfer gwaith cyffredinol bywyd bob dydd er enghraifft fel y post ac ati yn cyrraedd y safle. Byddwn yn croesawu datganiad fel y gallwn ni gael eglurder ac er mwyn i ni roi sicrwydd i'r trigolion yno, bod dewisiadau wedi cael eu hystyried ac y caiff datrysiadau eu rhoi ar waith.
Thank you for that question. The Cabinet Secretary is indicating to me that he will ensure that officials liaise properly with both the Member and the residents to ensure the situation is resolved satisfactorily.
Diolch ichi am y cwestiwn yna. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn dangos i mi y bydd yn sicrhau y bydd swyddogion yn trafod yn briodol gyda'r Aelod a chyda'r trigolion i sicrhau bod y sefyllfa yn cael ei datrys yn foddhaol.
I wondered whether we could have a statement from the environment Secretary with regard to classifications of floodplains in Wales. People will be aware that last week, and over the Christmas period, really, there's been much more drainage problems in the Baglan Moors area, which is the area where the prison is being proposed to be built. Drainforce has been out in force there. Residents have been sending me pictures of those issues, and we just wondered whether we could have a statement from the environment Secretary so that we can understand some of those problems from the perspective of the environment agency here in Wales and so that residents can raise those concerns with them.
My second question is: I was promised a response with regard to the situation of the Action for Children playgroup in Neath Port Talbot Hospital. I did receive something, but it was recalled from the children's Minister. I'm asking again today because those who have been affected have been told by Neath Port Talbot council that they were consulted by Aled Evans, the officer in charge, but many of the parents have told me that they weren't consulted over the changes. So, I would like for the Government to give an urgent response so that I can go back to those parents who are currently quite anxious, as they were before Christmas, to try and come to an understanding as to what will happen in the future. Thanks.
Tybed a allwn ni gael datganiad gan Ysgrifennydd yr amgylchedd ynglŷn â dosbarthu gorlifdiroedd yng Nghymru. Bydd pobl yn ymwybodol, yr wythnos diwethaf, a thros gyfnod y Nadolig, mewn gwirionedd, bu llawer mwy o broblemau draenio yn ardal Baglan Moors, sef yr ardal sy'n cael ei chynnig ar gyfer adeiladu'r carchar. Mae llu o weithwyr Drainforce wedi bod yno. Mae trigolion wedi anfon lluniau o'r problemau hynny ataf, ac roeddem ni'n meddwl tybed a allem ni gael datganiad gan Ysgrifennydd yr amgylchedd fel y gallwn ni ddeall rhai o'r problemau hynny o safbwynt asiantaeth yr amgylchedd yma yng Nghymru, ac fel y gall trigolion sôn wrthyn nhw am y pryderon.
Fy ail gwestiwn yw: cefais addewid y byddwn i'n cael ymateb ynghylch sefyllfa cylch chwarae Gweithredu dros Blant yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot. Fe wnes i gael rhywbeth, ond fe gafodd ei alw yn ôl gan y Gweinidog plant. Rwy'n gofyn eto heddiw oherwydd dywedodd Cyngor Castell-nedd Port Talbot wrth y rhai hynny sydd wedi eu heffeithio, bod Aled Evans, y swyddog rheoli, wedi ymgynghori â nhw, ond mae nifer o'r rhieni wedi dweud wrthyf na ymgynghorwyd â nhw ynghylch y newidiadau. Felly, hoffwn i'r Llywodraeth ymateb ar fyrder fel y gallaf roi ateb i'r rhieni hynny sy'n eithaf pryderus ar hyn o bryd, fel yr oeddent cyn y Nadolig, i geisio dod i ddealltwriaeth ynglŷn â beth fydd yn digwydd yn y dyfodol. Diolch.
On that second one, the Minister is indicating to me that it should be with them today. So, hopefully, that will be resolved very shortly. In terms of the flooding statement, I'm sure the Minister responsible will be bringing forward a statement on the general arrangements for flooding and its review after the winter period, which is normal when we look at it. If the Member has specific issues about a very specific area, I would suggest she writes to the Minister and gets a very specific response.
O ran yr ail gwestiwn, mae'r Gweinidog yn awgrymu i mi y dylen nhw gael yr ateb heddiw. Felly, gobeithio, caiff hynny ei ddatrys cyn bo hir. O ran y datganiad am y llifogydd, rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog sy'n gyfrifol yn cyflwyno datganiad ynghylch y trefniadau cyffredinol ar gyfer llifogydd ac yn eu hadolygu ar ôl cyfnod y gaeaf, sy'n arferol pan fyddwn yn ystyried y mater hwn. Os oes gan yr Aelod broblemau penodol am ardal benodol, rwy'n awgrymu y dylai hi ysgrifennu at y Gweinidog a chael ymateb penodol iawn.
Twelve months ago, I had a short debate on the alleged sexual abuse of young boys in Llandrindod Wells school for the deaf. This happened in the 1950s and a constituent of mine, Cedric Moon, brought it to my attention. We've now reached the stage where one of the victims has been awarded legal aid and a letter has gone to Rhondda Cynon Taf—the successor authority—seeking compensation for the sexual abuse suffered. That's gone in the last few weeks. Can I ask for a statement from the Welsh Government about how these sorts of injustices are righted and about any ways there could be to minimise the legal costs and the stress for people who are now older, who are vulnerable, and who wish to make claims going back decades—or may not wish to make a claim, may just wish for an acknowledgement or an apology?
Ddeuddeg mis yn ôl, cefais ddadl fer ar yr achosion honedig o gam-drin bechgyn ifanc yn rhywiol yn ysgol Llandrindod ar gyfer pobl fyddar. Digwyddodd hyn yn yr 1950au a dygodd un o'm hetholwyr, Cedric Moon, yr achos i'm sylw. Rydym ni bellach wedi cyrraedd y cam lle mae un o'r dioddefwyr wedi derbyn cymorth cyfreithiol ac mae llythyr wedi ei anfon at Rondda Cynon Taf—yr awdurdod olynol—yn ceisio iawndal am y cam-drin rhywiol a ddioddefwyd. Anfonwyd hynny yn ystod yr ychydig wythnosau diwethaf. A gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch sut y mae'r math hwn o anghyfiawnder yn cael ei unioni ac a oes yna unrhyw ffordd o leihau'r costau cyfreithiol a'r straen ar bobl sydd yn hŷn erbyn hyn, sy'n agored i niwed, ac sy'n dymuno gwneud honiadau sy'n dyddio'n ôl ddegawdau—neu efallai ar gyfer y rhai nad ydyn nhw eisiau gwneud hawliad, ond efallai eu bod nhw'n dymuno cael cydnabyddiaeth neu ymddiheuriad?
The Member raises a hugely important point, and I know in her short debate the issues arising from the book and so on were very comprehensively gone through. I think the Cabinet Secretary at the time, the late Carl Sargeant, went through all of the actions at that time that we'd taken, both to learn from past abuse and to act to ensure we prevent similar mistakes reoccurring. I think it's enough to say that we're continuing to be vigilant and putting listening to children at the heart of our policy, practice and guidance. We're determined that children should have a voice. Even if they are adults now, they should have the voice that they should have had when they were children at the time. We want to continue to emphasise that the duty to report children at risk and the duty to report adults at risk are intended to ensure that any safeguarding concerns about children or adults are reported and properly investigated.
I understand that one of her constituents has legal aid to take the matter forward and I'm very pleased to hear that. That's to take the matter forward against a successor authority. So, there are legal arrangements in place to make sure that an authority continues to hold the legal responsibility for the things that have happened in the past. I think she raises an important point: it's not for us to comment on individual cases, but it is something that we can look at when we look at general access-to-justice issues across the piece in Wales, which have been considerably undermined by the Tory cuts to legal aid and the access-to-justice issues that we're all aware of. I think it would be really interesting to talk to the Member outside of the Chamber about some of the issues specifically raised and see if there are very specific things we ought to put in place to ensure that people do get the very best advice when taking these things forward.
Mae'r Aelod yn codi pwynt hynod o bwysig, ac rwy'n gwybod y cafodd y materion sy'n codi yn y llyfr ac ati, eu trafod yn drylwyr yn ei dadl fer. Rwy'n credu bod Ysgrifennydd y Cabinet ar y pryd, y diweddar Carl Sargeant, wedi edrych ar bopeth a wnaethom ni ar yr adeg honno, i ddysgu o'r cam-drin yn y gorffennol ac i weithredu i sicrhau ein bod yn atal camgymeriadau tebyg rhag digwydd eto. Credaf mai digon yw dweud ein bod ni'n parhau i fod yn wyliadwrus a bod gwrando ar blant yn cael ei roi wrth wraidd ein polisïau, ein harferion a'n canllawiau. Rydym ni'n benderfynol y dylai plant gael llais. Hyd yn oed os ydyn nhw'n oedolion erbyn hyn, dylen nhw gael y llais y dylen nhw fod wedi ei gael pan oedden nhw'n blant ar y pryd. Rydym ni'n dal i fod eisiau pwysleisio mai diben y ddyletswydd i roi gwybod am blant sydd mewn perygl a'r ddyletswydd i roi gwybod am oedolion sydd mewn perygl yw sicrhau bod unrhyw bryderon am blant neu oedolion yn cael eu lleisio a'u hymchwilio'n gywir.
Rwy'n deall bod un o'i hetholwyr wedi cael cymorth cyfreithiol i weithredu ar y mater, ac rwy'n falch iawn o glywed hynny. Mae hynny er mwyn dwyn achos yn erbyn yr awdurdod olynol. Felly, mae yna drefniadau cyfreithiol ar waith i sicrhau bod yr awdurdod yn parhau i fod yn gyfrifol yn gyfreithiol am y pethau sydd wedi digwydd yn y gorffennol. Yn fy marn i, mae hi'n codi pwynt pwysig: nid mater i ni yw gwneud sylwadau ar achosion unigol, ond mae'n rhywbeth y gallwn ni edrych arno wrth i ni edrych ar faterion cyffredinol ledled Cymru o ran sicrhau cyfiawnder, sydd wedi eu tanseilio'n sylweddol gan doriadau'r Torïaid i gymorth cyfreithiol, a'r materion hynny o ran sicrhau cyfiawnder yr ydym ni i gyd yn ymwybodol ohonynt. Rwy'n credu y byddai'n ddiddorol iawn cael trafodaeth gyda'r Aelod y tu allan i'r Siambr ynglŷn â rhai o'r materion a godwyd yn benodol, a gweld a oes yna unrhyw beth penodol y dylem ni ei wneud i sicrhau bod pobl yn cael y cyngor gorau posib ynglŷn â materion o'r fath yn y dyfodol.
Mark Isherwood.
Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd, a blwyddyn newydd dda. Can I call for two statements, please? First, at the beginning of the Christmas recess, Members received a written statement on transport vision for north Wales, and I call for an oral statement so that we may further question the Cabinet Secretary to fill out some of the gaps that, clearly, a written statement alone cannot address. Particularly, it refers to the north-east, and says there'll be further announcements in the new year regarding north-west Wales. It refers to cross-border issues, Northern Powerhouse links and so on. The growth deal bid for north Wales was submitted a matter of days later and we know that negotiations with both the governments will be commencing early this year, focused, to a large extent, on transport issues in north Wales. So, it would be helpful, in that context and the context of the rail franchise as it moves forward, and its impact on Wrexham-Bidston and other links referred to in the statement, if we could have an opportunity to question the Minister on an oral statement accordingly.
My second and final statement relates to Scouts in Flintshire. Now, you might have seen in the last week widespread coverage of Bear Grylls's support, as the chief Scout in the UK, of the petition in Flintshire, which by then had gathered 7,700 signatures, against Flintshire council's unique proposal so far amongst councils in Wales to remove discretionary rate relief from Scouts where they have their own headquarter buildings. This will affect up to 16 Scouting groups in Flintshire, but only raise for the council somewhere around, at a maximum, £6,000 a year, at high cost given the social benefits that the Scouting groups are delivering in the communities in which they work. Now, you might state that this is a matter for the council's budget, but the potential precedent this could set across Wales is concerning more widely. I therefore call for a statement on that matter also. Thank you.
Diolch, Llywydd, a blwyddyn newydd dda. A gaf i ofyn am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda? Yn gyntaf, ar ddechrau gwyliau'r Nadolig, cafodd yr Aelodau ddatganiad ysgrifenedig ynglŷn â'r weledigaeth ar gyfer trafnidiaeth yn y gogledd, a galwaf am ddatganiad llafar fel y gallwn ni ofyn mwy o gwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet, er mwyn rhoi sylw i rai o'r materion hynny nad yw datganiad ysgrifenedig yn unig, yn amlwg, yn gallu mynd i'r afael â nhw. Mae'n cyfeirio, yn enwedig, at y gogledd-ddwyrain, ac yn dweud y cawn ni fwy o gyhoeddiadau ynghylch y gogledd-orllewin yn y flwyddyn newydd. Mae'n cyfeirio at faterion trawsffiniol, y cysylltiadau â Phwerdy Gogledd Lloegr ac ati. Cyflwynwyd y cais bargen twf ar gyfer gogledd Cymru ychydig ddyddiau'n ddiweddarach, ac rydym ni'n gwybod y bydd trafodaethau â'r ddwy Lywodraeth yn dechrau yn gynnar eleni, ac yn canolbwyntio, i raddau helaeth, ar y problemau trafnidiaeth yn y gogledd. Felly, byddai'n ddefnyddiol, yn y cyd-destun hwnnw a chyd-destun y fasnachfraint reilffyrdd wrth iddi ddatblygu, ac effaith hynny ar Wrecsam-Bidston ac ar gysylltiadau eraill y cyfeirir atyn nhw yn y datganiad, pe gallem ni gael cyfle i holi'r Gweinidog ynglŷn â datganiad llafar yn unol â hynny.
Mae fy ail ddatganiad a'r olaf, yn ymwneud â'r Sgowtiaid yn sir y Fflint. Nawr, efallai y gwelsoch chi'r sylw mawr a gafodd cefnogaeth Bear Gryll, y prif Sgowt yn y DU, i'r ddeiseb yn sir y Fflint, a oedd wedi casglu 7,700 o lofnodion erbyn hynny, yn gwrthwynebu cynnig unigryw Cyngor Sir y Fflint hyd yma ymysg cynghorau, i ddiddymu'r rhyddhad ardrethi y dewisiwyd ei roi i'r sgowtiaid, os oes ganddyn nhw bencadlysoedd eu hunain. Bydd hyn yn effeithio ar hyd at 16 o grwpiau Sgowtio yn sir y Fflint, ond dim ond yn codi uchafswm o tua £6,000 y flwyddyn ar gyfer y Cyngor, a hynny ar gost fawr gan gofio'r manteision cymdeithasol y mae grwpiau Sgowtiaid yn eu cynnig i'r cymunedau y maen nhw'n gweithio ynddynt. Nawr, efallai y byddwch chi'n datgan bod hwn yn fater ar gyfer cyllideb y Cyngor, ond mae'r cynsail y gallai hyn ei osod ledled Cymru yn peri pryder mwy eang. Felly rwy'n gofyn am ddatganiad ynglŷn â'r mater hwnnw hefyd. Diolch.
In terms of the first request for an oral statement to follow the written statement, the Member, of course, will have plenty of opportunity to question the Cabinet Secretary during his oral Assembly questions, which will be occurring later this month. But I understand that he's also making an oral statement generally on transport later this month, which will afford an opportunity for the Member to closely question him on the matters contained therein.
In terms of the Scouts decision in Flintshire, the Member is entirely right—it is a matter for the local authority. And whilst I understand the Member's understandable concerns about some of these decisions, it is a discretionary decision, and the whole point about a discretion is that it's exercised locally by local politicians who are seized of the matter. I will say that it is a really sad reflection of the continuing austerity theme that the Government imposes on all of us that these very cherished local organisations are struggling for money in this way.
O ran y cais cyntaf am ddatganiad llafar i ddilyn y datganiad ysgrifenedig, caiff yr Aelod, wrth gwrs, ddigon o gyfle i holi Ysgrifennydd y Cabinet yn ystod cwestiynau Llafar y Cynulliad, a fydd yn digwydd yn ddiweddarach y mis hwn. Ond deallaf y bydd hefyd yn gwneud datganiad llafar yn gyffredinol ynglŷn â thrafnidiaeth yn ddiweddarach y mis hwn, a bydd yn rhoi cyfle i'r Aelod ei holi'n fanwl ynglŷn â'r materion a gynhwysir ynddo.
O ran y penderfyniad ynglŷn â'r Sgowtiaid yn sir y Fflint, mae'r Aelod yn hollol gywir—mae'n fater i'r awdurdod lleol. Ac er fy mod i'n deall pryderon rhesymol yr Aelod ynghylch rhai o'r penderfyniadau hyn, mae'n benderfyniad dewisol, a holl bwrpas cael dewis yw y gall gwleidyddion lleol sy'n ymdrin â'r mater ddefnyddio'r dewis hwnnw. Dywedaf ei bod hi'n adlewyrchiad trist iawn o'r cynni parhaus y mae'r Llywodraeth yn ei osod ar bob un ohonom ni, bod y sefydliadau lleol annwyl iawn hyn yn brwydro am arian yn y modd hwn.
If I can say, we've been on recess for three weeks, so I think I've got one a week to raise with the business manager, if I can just about do that. First of all, can I ask for a debate in Government time on what we've just been discussing in questions, which is around the condition of the NHS at the moment in Wales, accepting there are a lot of winter pressures there? But my particular concern is to explore some of the issues around GP recruitment and retention, because there are serious problems now in many GP surgeries throughout the region I represent—the latest example being Abersoch losing a GP, and patients there being allocated to Botwnnog, which on a map doesn't look very far, but it can actually take an hour and 50 minutes by bus, incredibly, just to do those few miles. This is a real problem. I do agree with some of the comments that have been made earlier that the lack of thoroughly reliable and standardised access to GP primary services throughout Wales is driving more people to go to A&E and is putting more pressure on that. So, I think a debate rather than a statement would be good in Government time, so that we can explore some of these issues and challenge Government, as we need to do, on training, and on the lack, as we've seen in the figures that have come out in the last couple of days, of Welsh domiciled medical students accessing our own training facilities here in Wales. And, of course, Plaid Cymru will make the argument for a third training facility in north Wales at that time.
The second thing I'd like to ask from the business manager relates to her own Government responsibilities as well, which of course, is broadband. As she will know, the current programme—well, it's no longer the current programme—came to an end at the end of the year, and I did have a bet with myself how long it would be before I got the first letter saying, 'We were promised by the end of 2017 and it hasn't happened', and it came over the weekend. And I think that will be the first of many, and I'm sure she accepts that it will be the first of many. So, I think an updated oral statement is what I would like to ask for from her about what has been achieved under the previous scheme by the end of 2017—how much did Openreach actually achieve and do in accordance with what they set out to do? Anecdotally, I've got many examples of where they haven't delivered, but I'd like to know the facts from her. She mentioned, in correspondence with me in the past, that there would be financial penalties if they hadn't delivered, so I'd like to explore that with her, and, of course, she's stated an £80 million new fund, which she says is open to innovative solutions as well, and I'd like to understand how that can be applied to those communities in my region that have not been high-speed broadband enabled over the last couple of years. So, an oral statement would be very welcome from the business manager with her Cabinet Secretary policy hat on.
And the final update I'd like to request from the Government is one from the Cabinet Secretary for rural affairs on where we are with circus and wild animals here in Wales. We've had a proposal for the licensing of wild animals in circuses and other animal exhibits. I do draw a differential myself between wild animals and circuses and occasional animal exhibitions and exhibits that you do see in rural Wales. And, of course, the Westminster Government and Michael Gove are talking once again about banning wild animals in circuses. I wouldn't want Wales to become a haven of circuses that happen to have wild animals, performing wild animals—you know, not ones that are generally domiciled and domesticated in that sense. So, perhaps this is an opportunity for the Government to be more forceful in its approach, and again, an update from the Cabinet Secretary, by means of a statement, would be, I think welcomed by many Members in the Chamber.
Os caf i ddweud, buom ar wyliau am dair wythnos, felly rwy'n credu bod gen i un cwestiwn am bob wythnos i ofyn i'r rheolwr busnes, os caf i wneud hynny. Yn gyntaf, a gaf i ofyn am ddadl yn amser y Llywodraeth ynglŷn â'r hyn yr ydym ni newydd ei drafod yn ystod y cwestiynau, sy'n ymwneud â chyflwr y GIG ar hyn o bryd yng Nghymru, gan gydnabod bod llawer o bwysau ar y gwasanaeth yn ystod y gaeaf? Ond fy mhryder penodol i yw archwilio rhai o'r problemau sy'n ymwneud â recriwtio a chadw meddygon teulu, oherwydd mae problemau difrifol erbyn hyn mewn nifer o feddygfeydd teulu ledled y rhanbarth yr wyf i'n ei chynrychioli—yr enghraifft ddiweddaraf yw Abersoch yn colli meddyg teulu, a'r cleifion yno yn cael eu hailgyfeirio i Fotwnnog. Ar y map, nid yw'n edrych yn bell iawn, ond gall mewn gwirionedd gymryd awr a 50 munud ar y bws, yn rhyfeddol, dim ond i deithio'r ychydig filltiroedd hynny. Mae hon yn broblem wirioneddol. Rwy'n cytuno â rhai o'r sylwadau a wnaed yn gynharach, bod diffyg argaeledd gwasanaethau sylfaenol meddygon teulu hollol ddibynadwy a safonedig ledled Cymru yn annog mwy o bobl i fynd i'r adran damweiniau ac achosion brys ac yn rhoi mwy o bwysau ar honno. Felly, rwy'n credu y byddai dadl yn hytrach na datganiad yn dda yn amser y Llywodraeth, fel y gallwn ni archwilio rhai o'r materion hyn, a herio'r Llywodraeth, fel y mae angen inni ei wneud, ynglŷn â hyfforddiant, ac, fel yr ydym ni wedi gweld yn y ffigurau a ryddhawyd yn ystod y diwrnodau diwethaf, ar y diffyg myfyrwyr meddygol sy'n hanu o Gymru sy'n astudio yn ein cyfleusterau hyfforddi ein hunain yma yng Nghymru. Ac, wrth gwrs, bydd Plaid Cymru yn dadlau dros yr achos am drydydd cyfleuster hyfforddi yn y gogledd ar yr un pryd.
Mae'r ail beth yr hoffwn i ofyn amdano oddi wrth y rheolwr busnes yn ymwneud â chyfrifoldebau ei Llywodraeth ei hun hefyd, sef wrth gwrs, band eang. Fel y bydd hi'n gwybod, daeth ei rhaglen bresennol—wel, nid yw hi bellach yw'r rhaglen bresennol—i ben ar ddiwedd y flwyddyn, ac fe wnes i fet gyda fy hun ynghylch pa mor hir fyddai hi cyn y byddwn i'n cael y llythyr cyntaf sy'n dweud, 'Addawyd inni erbyn diwedd 2017, ac nid yw hynny wedi digwydd', a daeth y llythyr hwn yn ystod y penwythnos. Ac rwy'n credu mai'r llythyr hwnnw fydd y cyntaf ymysg nifer, ac rwy'n siŵr ei bod hi'n derbyn mai hwnnw fydd y cyntaf ymysg nifer. Felly, rwy'n credu yr hoffwn i ofyn am ddatganiad llafar wedi'i ddiweddaru ganddi am yr hyn a gyflawnwyd yn rhan o'r cynllun blaenorol erbyn diwedd 2017—faint oedd Openreach mewn gwirionedd wedi'i gyflawni a'i wneud, yn unol â'r hyn yr oedden nhw'n bwriadu ei wneud? Mae gen i nifer o enghreifftiau answyddogol o amcanion nad ydyn nhw wedi'u cyflawni, ond hoffwn i glywed y ffeithiau ganddi. Soniodd hi, mewn gohebiaeth â mi yn y gorffennol, y byddai cosbau ariannol os nad oedden nhw wedi cyflawni'r gwaith, felly hoffwn i archwilio hynny gyda hi, ac, wrth gwrs, mae hi wedi cyhoeddi cronfa newydd gwerth £80 miliwn, y mae hi'n dweud sydd yn agored i atebion arloesol hefyd, a hoffwn ddeall sut y mae hynny'n berthnasol i'r cymunedau hynny yn fy rhanbarth nad ydyn nhw wedi gallu defnyddio band eang cyflym yn ystod yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Felly, byddwn i'n croesawu'n fawr ddatganiad llafar gan y rheolwr busnes yn rhinwedd ei swyddogaeth yn Ysgrifennydd Polisi'r Cabinet.
A'r diweddariad olaf yr hoffwn i ofyn amdano gan y Llywodraeth, yw un gan Ysgrifennydd y Cabinet dros faterion gwledig ynglŷn â ble'r ydym ni arni o ran syrcasau ac anifeiliaid gwyllt yma yng Nghymru. Rydym ni wedi cael cynnig ynglŷn â thrwyddedu anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau ac arddangosfeydd anifeiliaid eraill. Rwyf i fy hun yn gwahaniaethu rhwng anifeiliaid gwyllt a syrcasau ac arddangosfeydd anifeiliaid achlysurol, sydd i'w cael yng Nghymru wledig. Ac, wrth gwrs, mae Llywodraeth San Steffan a Michael Gove yn sôn unwaith eto am wahardd anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Ni fyddwn i eisiau gweld Cymru yn datblygu i fod yn hafan o syrcasau sy'n digwydd bod yn cynnwys anifeiliaid gwyllt, anifeiliaid gwyllt sy'n perfformio—wyddoch chi, nid y rhai sy'n gyffredinol yn hanu o Gymru ac yn ddomestig, yn yr ystyr hwnnw. Felly, efallai fod hyn yn gyfle i'r Llywodraeth fod yn fwy grymus yn ei hymagwedd, ac unwaith eto, rwy'n credu y byddai'r syniad o gael yr wybodaeth ddiweddaraf gan Ysgrifennydd y Cabinet, drwy gyfrwng datganiad, yn cael ei groesawu gan nifer o Aelodau yn y Siambr.
Well, thank you for those three very interesting topics, Simon Thomas. So, in the spirit of largesse in the new year, I'm going to say that we welcome all three of them. We're very happy to bring forward a debate on matters to do with the NHS. There are a number of issues that I know the Cabinet Secretary wanted to talk about generally in the Chamber anyway, and he's certainly heard some of your concerns there, so we're very happy to bring forward such a debate in Government time.
In terms of broadband, I am planning, you won't be at all surprised to hear, an oral statement to tell Members exactly where we are at the end of the Superfast Cymru contract, which did come to an end on 31 December. There are a very large number of Members, across the Chamber, who've got an interest in how that contract panned out. It will be around 16 weeks until we know the figures for sure. We'll know immediately what BT has claimed that they have passed, but the Member will know that we have a vigorous testing process, to ensure that what they claim is in fact verified by us. And indeed the Member will also be aware, as will a number of other Members who've drawn this to my attention—I'm aware that Russell George has two letters outstanding from me in my inbox at the moment—of people who we've written to, saying that we think that they can get broadband, and they write back and say they can't. That's actually one of the testing processes. It's very frustrating for the people who get those letters, who can't get it, but it's very reassuring to us that we send out thousands of those letters, and we gets tens back. So, it's a small percentage. But, nevertheless, the checks are there and they're very vigorous. It does take a while—there's a lag between what BT claim and what we know is verified. So, we will not be able to put final numbers, and therefore contractual clauses into play, until we've gone through that process. There will be a small lag. But I can tell you where we are in terms of that process straight away.
In terms of the new fund, I'm hoping to bring forward a series of workshops and solutions to some of the outstanding issues there. I'm doing a circuit of Wales. Some of you will know that I've been on my travels around Wales doing this for quite some time. I'm very happy to come and talk to any community, or any group of people, who have an innovative solution they want to put forward or who have particular issues. I've visited a number of constituencies already, and I'm continuing to do that. The issues are very straightforward really. Our choices will be between playing a numbers game—so get to as many people as possible, even though those people might not be desperate for broadband right now, and might not buy it—or get to the people who are desperate, but that might reduce the numbers of people who actually have access to it in the short term. So, we are still in the process of making some of those decisions, and I expect that we'll go for a balance between those two things. But if you have specific—and this applies to Members across the Chamber—if you have specific communities of interest, or individuals who have particular solutions they'd like to discuss, I'd very much like to hear from you on that. But I will be bringing that forward in the next few weeks.
And the Cabinet Secretary for rural affairs and other matters has just indicated to me that she is going to bring forward an oral statement on circuses in the near future, as we share the concerns that the Member outlined, and very much do not want to be in the position that he suggested might happen.
Wel, diolch am y tri phwnc diddorol iawn yna, Simon Thomas. Felly, gan fy mod i'n teimlo'n hael yn y flwyddyn newydd, rwyf yn mynd i ddweud ein bod yn croesawu'r tri ohonynt. Rydym yn fodlon iawn cyflwyno dadl ar faterion sy'n ymwneud â'r GIG. Mae nifer o broblemau y gwn i y mae Ysgrifennydd y Cabinet eisiau eu trafod yn gyffredinol yn y Siambr beth bynnag, ac yn sicr mae wedi clywed rhai o'ch pryderon, felly rydym yn hapus iawn i gyflwyno dadl o'r fath yn amser y Llywodraeth.
O ran band eang, rwyf yn cynllunio, ni fydd yn syndod mawr i chi glywed, datganiad llafar i ddweud wrth Aelodau yn union beth yw ein sefyllfa ar ddiwedd y contract Cyflymu Cymru, a ddaeth i ben ar 31 Rhagfyr. Mae gan nifer fawr iawn o Aelodau, ledled y Siambr, ddiddordeb o ran clywed sut weithiodd y contract hwnnw. Bydd yn rhaid aros tua 16 wythnos nes y cawn ni wybod y ffigurau yn bendant. Byddwn yn gwybod yn syth beth y mae BT yn honni y maen nhw wedi eu pasio, ond bydd yr Aelod yn gwybod bod gennym ni broses profi cadarn, er mwyn sicrhau bod yr hyn y maen nhw'n ei honi mewn gwirionedd wedi'i ddilysu gennym ni. Ac yn wir bydd yr Aelod hefyd yn ymwybodol, fel y bydd nifer o Aelodau eraill sydd wedi dwyn hyn i'm sylw—rwy'n ymwybodol nad wyf wedi ateb dau lythyr gan Russell George sydd yn fy mewnflwch ar hyn o bryd—o bobl yr ydym ni wedi ysgrifennu atyn nhw, yn dweud ein bod ni'n credu y gallan nhw gael band eang, ac maen nhw wedi ymateb yn dweud na allant. Mewn gwirionedd, dyna un o'r prosesau profi. Mae'n rhwystredig iawn i'r bobl sy'n cael y llythyrau hynny, sydd ddim yn gallu cael band eang, ond mae'n galonogol iawn ein bod yn anfon miloedd o'r llythyrau hynny, a dim ond degau yr ydym ni'n eu cael yn ôl. Felly, mae'n ganran fach. Ond, serch hynny, mae'r gwiriadau ar waith ac maen nhw'n gadarn iawn. Mae'n cymryd amser—mae yna oedi o ran yr hyn y mae BT yn ei honni a'r hyn a wyddom ni sy'n gywir. Felly, ni fyddwn ni'n gallu ystyried y niferoedd terfynol, ac felly'r cymalau cytundebol, hyd nes ein bod yn cwblhau'r broses honno. Bydd ychydig o oedi. Ond gallaf ddweud wrthych chi beth yw ein sefyllfa o ran y broses honno yn syth.
O ran y gronfa newydd, rwy'n gobeithio cyflwyno cyfres o weithdai ac atebion i rai o'r problemau sydd heb eu datrys ynglŷn â hynny. Rwy'n gwneud cylchdaith o Gymru. Bydd rhai ohonoch chi'n ymwybodol fy mod i wedi teithio o amgylch Cymru yn gwneud hyn ers cryn amser. Rwy'n hapus iawn i fynd i siarad ag unrhyw gymuned, neu unrhyw grŵp o bobl, sydd ag ateb arloesol y maen nhw eisiau ei gyflwyno, neu sydd â phroblemau penodol. Rwyf wedi ymweld â nifer o etholaethau eisoes, ac rwy'n parhau i wneud hynny. Mae'r problemau yn syml iawn mewn gwirionedd. Bydd ein dewisiadau rhwng chwarae gêm rifau—felly cyrraedd cymaint o bobl â phosibl, hyd yn oed os nad yw'r bobl hynny efallai yn awyddus iawn i gael band eang ar hyn o bryd, ac efallai na fyddan nhw'n ei brynu—neu cyrraedd y bobl sydd ar ben eu tennyn, ond gallai hynny leihau nifer y bobl sy'n gallu ei ddefnyddio yn y tymor byr. Felly, rydym ni'n dal i fod wrthi yn gwneud rhai o'r penderfyniadau hynny, ac rwy'n disgwyl y byddwn ni'n dewis cydbwysedd rhwng y ddau. Ond os oes gennych chi—ac mae hyn yn berthnasol i bob Aelodau yn y Siambr—os oes gennych chi gymunedau buddiant penodol, neu unigolion sydd ag atebion penodol yr hoffent eu trafod, hoffwn i'n fawr iawn glywed gennych chi ynglŷn â hynny. Ond byddaf yn cyflwyno hynny yn yr ychydig wythnosau nesaf.
Ac mae Ysgrifennydd y Cabinet dros faterion gwledig a materion eraill newydd ddweud wrthyf y bydd yn cyflwyno datganiad llafar ynglŷn â syrcasau yn y dyfodol agos, gan ein bod ni'n rhannu'r pryderon y gwnaeth yr Aelod sôn amdanynt, a dydym ni ddim yn dymuno o gwbl bod yn y sefyllfa yr oedd ef wedi awgrymu y gallai ddigwydd.
Good afternoon, leader of the house, and may I wish you and all my colleagues here a very happy new year? I hope that 2018 brings us all a measure of health and peace.
I do welcome your largesse in offering to bring forward, on behalf of the Government, a debate on the NHS, but I did pick out that you said 'in general'. And I would like very much to ask you to ask the Cabinet Secretary for Health and Social Services to bring forward a debate specifically around the recent reports on the problems with the winter pressures that we face. I do appreciate that we are in the middle of winter pressures, and winter pressures will continue for some months, and I do appreciate that it is exceptionally difficult. I also appreciate that steps have been taken. However, it is our job to scrutinise, and through the Cabinet Secretary, it is our job to scrutinise the health boards and what they have achieved or not achieved, and how they have handled the large sums of taxpayers' funds that they have received to help them get through what has been a very, very tricky time. And I think we all know it's been a tricky time, because we are hearing first-hand stories from constituents, stories from people who work within the NHS and, of course, the media stories. So, I would ask for us to actually have a specific debate on this issue so that we can not only scrutinise, but bring forward potential solutions that might help us, even in the short term, let alone going forward for next year, because this is a cycle we absolutely must break.
And my second statement I would like to ask for—I would actually be very happy to have a written statement—again from the Minister for health and social services, and just some clarification, please, on who funds and how training places are funded within Wales, and how training places are funded between the deanery, what kind of training places are asked by the deanery to be funded by local health boards, because my concern is that the deanery may be taking money away from local health boards, which, of course, is money away from front-line services, and we need to have a really good examination. So, I'd like to have some clarification on the reports that I've been hearing from royal colleges that there is a lack of clarity over funding for training places by the deanery and by local health boards—who is responsible for what—because we cannot grow our training places otherwise.
Prynhawn da, arweinydd y Tŷ, a gaf i ddymuno i chi a'm holl gyd-Aelodau yma flwyddyn newydd dda iawn? Gobeithio y daw 2018 â rhywfaint o iechyd a heddwch i ni i gyd.
Rwy'n croesawu eich haelioni yn cynnig cyflwyno, ar ran y Llywodraeth, ddadl ynglŷn â'r GIG, ond rwy'n sylwi ar y ffaith eich bod wedi dweud 'yn gyffredinol'. Ac fe hoffwn i ofyn i chi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol gyflwyno dadl benodol ynghylch yr adroddiadau diweddar ynglŷn â'r problemau yr ydym ni'n eu hwynebu o ran pwysau'r gaeaf. Rwyf yn cydnabod ein bod ni yng nghanol pwysau'r gaeaf, ac y bydd pwysau'r gaeaf yn parhau am rai misoedd, ac rwyf yn cydnabod ei bod hi'n eithriadol o anodd. Sylweddolaf hefyd y gwnaed peth gwaith ynglŷn â hyn eisoes. Fodd bynnag, ein gwaith ni yw craffu, a thrwy Ysgrifennydd y Cabinet, ein gwaith ni yw craffu ar y byrddau iechyd ac ar yr hyn y maen nhw wedi ei gyflawni neu beidio, a sut y maen nhw wedi trin y symiau mawr o arian y trethdalwyr a gawsant i'w helpu i ymdopi â'r hyn sydd wedi bod yn gyfnod anodd iawn, iawn. A chredaf fod pob un ohonom ni'n ymwybodol y bu hi'n gyfnod anodd, oherwydd ein bod ni'n clywed straeon yn uniongyrchol gan etholwyr, straeon gan bobl sy'n gweithio yn y GIG ac, wrth gwrs, y storïau yn y cyfryngau. Felly, hoffwn ofyn i ni gael dadl benodol ynglŷn â'r mater hwn mewn gwirionedd, fel y gallwn ni gynnal proses graffu, ond hefyd er mwyn cyflwyno atebion posib a allai ein helpu, hyd yn oed yn y tymor byr, heb sôn am y flwyddyn nesaf, gan fod hyn yn gylch y mae'n rhaid i ni ei dorri yn bendant.
A'r ail ddatganiad yr hoffwn i ofyn amdano—byddwn mewn gwirionedd yn hapus iawn gyda datganiad ysgrifenedig—eto gan y Gweinidog dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ynghyd â dim ond rhywfaint o eglurhad, os gwelwch yn dda, ynglŷn â phwy sy'n ariannu a sut y caiff lleoedd hyfforddi eu hariannu yng Nghymru, a sut y caiff lleoedd hyfforddi eu hariannu rhwng y ddeoniaeth, pa fath o leoedd hyfforddi y mae'r ddeoniaeth yn gofyn i'r byrddau iechyd lleol eu hariannu, oherwydd fy mhryder i yw bod y ddeoniaeth yn cymryd arian oddi ar fyrddau iechyd lleol, sydd, wrth gwrs, yn arian oddi ar wasanaethau rheng flaen, ac mae angen i ni gael archwiliad gwirioneddol drylwyr. Felly, hoffwn i gael rhywfaint o eglurhad ynglŷn â'r adroddiadau yr wyf wedi bod yn eu clywed gan golegau brenhinol fod diffyg eglurder ynghylch cyllido lleoedd hyfforddi gan y ddeoniaeth a chan fyrddau iechyd lleol—pwy sy'n gyfrifol am beth—oherwydd, ni allwn ni gynyddu ein lleoedd hyfforddi fel arall.
Well, thank you for both of those important points. On the first one—the winter pressures—I know that the Cabinet Secretary is planning to make a statement on winter pressures and how they've worked over this winter and future—. He'll be bringing that forward in due course. So, it won't be a debate, but there is a statement planned for that. The Cabinet Secretary is also indicating to me that he's more than happy to write to Members and clarify the issues that the Member has raised and just to make sure that we all understand the situation as it is.FootnoteLink So, I'll make sure that he writes to all Members and sets out that clarification as requested.
Llywydd, I'd like to point out that I'm not always in this good a mood, so people should take advantage today. [Laughter.]
Wel, diolch ichi am y ddau bwynt pwysig hyn. Ynglŷn â'r un cyntaf—pwysau'r gaeaf —rwy'n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet yn bwriadu gwneud datganiad ynglŷn â phwysau'r gaeaf a sut maen nhw wedi gweithio dros y gaeaf hwn ac yn y dyfodol—. Bydd yn cyflwyno hynny maes o law. Felly, ni fydd dadl ynglŷn â hyn, ond mae datganiad wedi'i gynllunio ar gyfer hynny. Mae Ysgrifennydd y Cabinet hefyd yn dweud wrthyf ei fod yn fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelodau ac egluro'r materion mae'r Aelod wedi holi yn eu cylch, dim ond i wneud yn siŵr bod pob un ohonom ni'n deall y sefyllfa fel y mae.FootnoteLink Felly, byddaf yn sicrhau ei fod yn ysgrifennu at bob Aelod ac yn egluro hynny fel y gofynnwyd.
Llywydd, hoffwn i nodi nad wyf bob amser mewn hwyliau mor dda, felly dylai pobl fanteisio ar hyn heddiw. [Chwerthin.]
That's your challenge, Russell George. [Laughter.]
Honno yw eich her chi, Russell George. [Chwerthin.]
Well, thank you, Llywydd—it is indeed. The leader of the house has probably guessed what I'd like to request my oral statement on, and that is indeed broadband, of course, now that we've seen the end of the Superfast Cymru fibre broadband project. You have given a commitment, I'm pleased to hear, to bring forward an oral statement, but you mentioned that it will be 16 weeks until you get the data from BT. But I would be grateful if you could bring forward an oral statement well before then and then a further oral statement after 16 weeks after you've received the data you've mentioned. I am, of course, one of the AMs who has been inundated with complaints from residents who have previously been promised an upgrade by the end of 2017 who have now been told, of course, that time has run out. So, I would be grateful in your oral statement for a cast-iron guarantee from you that all those premises that were previously listed as in scope for an upgrade will now be automatically transferred into a successor scheme, because I think it would be unacceptable if these people were simply left in the lurch. These people have been repeatedly promised an upgrade by a certain date and they've repeatedly been let down and I think that really isn't good enough—it's completely unacceptable.
The second oral statement I'd like to request from you is an update on the Government's mobile action plan, one year after, of course, your initial round-table discussion with stakeholders, so that Members can see what the Welsh Government has been doing in the nine key areas that were identified to improve mobile connectivity in Wales.
Wel, diolch ichi, Llywydd—ie, yn wir. Mae'n debyg bod arweinydd y Tŷ wedi dyfalu yr hyn yr hoffwn i holi yn ei gylch yn fy natganiad llafar, a hynny yn wir yw band eang, wrth gwrs, gan ein bod eisoes wedi gweld diwedd y prosiect band eang ffeibr Cyflymu Cymru. Rydych chi wedi gwneud ymrwymiad, rwy'n falch o glywed, i gyflwyno datganiad llafar, ond gwnaethoch sôn y bydd hi'n 16 wythnos nes cewch y data gan BT. Ond byddwn i'n ddiolchgar pe gallech chi wneud datganiad llafar ymhell cyn hynny, ac yna, datganiad llafar arall ar ôl 16 wythnos wedi i chi dderbyn y data yr ydych chi wedi'i grybwyll. Rwyf, wrth gwrs, yn un o Aelodau'r Cynulliad sydd wedi derbyn llwyth o gwynion gan drigolion a gafodd addewid o'r blaen am uwchraddio erbyn diwedd 2017 sydd erbyn hyn wedi cael gwybod bod yr amser wedi dod i ben, wrth gwrs. Felly, byddwn i'n ddiolchgar cael sicrwydd pendant gennych chi yn eich datganiad llafar y caiff yr holl safleoedd hynny a oedd eisoes wedi eu rhestru ar gyfer eu huwchraddio eu trosglwyddo yn awtomatig nawr i gynllun olynol, gan fy mod yn credu ei bod hi'n annerbyniol pe byddai'r bobl hynny yn cael eu gadael mewn twll. Addawyd dro ar ôl tro i'r bobl hynny y caen nhw eu huwchraddio erbyn dyddiad penodol a dro ar ôl tro maen nhw wedi cael eu siomi a chredaf nad hynny mewn gwirionedd yn ddigon da —mae'n gwbl annerbyniol.
Yr ail ddatganiad llafar yr hoffwn i ofyn amdano gennych chi yw diweddariad ynglŷn â chynllun gweithredu i wella cysylltedd ffonau symudol y Llywodraeth, flwyddyn yn ddiweddarach, wrth gwrs, ar ôl eich trafodaeth gychwynnol gyda rhanddeiliaid, fel y gall Aelodau weld beth mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud yn y naw maes allweddol a nodwyd i wella cysylltedd ffonau symudol yng Nghymru.
Yes, on the first of that, just to make that point of clarification, I certainly wasn't saying that I was going to wait 16 weeks. I was simply saying I wouldn't have the definitive figures for 16 weeks. We will be bringing forward an oral statement shortly to set out what we intend to do with the second phase and to say where we are and the definitive timescale. I said about 16 weeks but we'll have a definitive timescale for knowing where we are with that.
One of the constituent community groups—community in the widest possible sense—is that of those people who were in scope and for one reason or another were not in scope. A huge exercise needs to be undertaken as to what—. Sorry, for the technical stuff here, but Openreach builds out something called structures and we're undertaking an enormous technical exercise to find out where those structures have been built to and what the cost of continuing them might be and what the best method of doing that might be. We're not in a position to say so yet, but it's certainly under consideration. I absolutely recognise the problem that the Member says, and I know, Llywydd, you've had similar problems in your own constituency, as have a number of other Members. So, we're very aware of that as an issue and we are looking into the technical difficulty of being able to make those. So, I don't want to make any more promises that we can't deliver. We've discussed ad nauseam some of the communications difficulties and we certainly don't want to go there again. But I'm more than happy to come and talk to another group of people in those circumstances in your constituency and indeed, Llywydd, I know you have similar difficulties yourself. So, they're very much in our mind and I will be addressing that in the oral statement as well.
In terms of the mobile action plan, I am also planning to bring forward another statement on the mobile action plan, not least because the UK Government has brought forward its Digital Economy Bill and turned it into an Act and they've made a number of announcements about a differing approach to both mobile and spectrum sales and to the correlation between the universal service obligation for broadband and mobile, which are all very inter-related. So, I will be bringing forward a statement when we understand what that means for us here in Wales in terms of where we are. Indeed, the Cabinet Secretary for planning—on the research that we commissioned—will also be bringing forward a statement to say where we are with that research in terms of how we deal with permitted development rights and their impact.
Ie, ynglŷn â'r sylw cyntaf, dim ond i roi eglurhad, yn sicr, nid oeddwn i'n dweud y byddwn i'n aros 16 wythnos. Roeddwn i'n dweud yn syml na fyddai gennyf ffigurau pendant am 16 wythnos. Byddwn ni'n cyflwyno datganiad llafar cyn bo hir i amlinellu'r hyn y bwriadwn ni ei wneud yn yr ail gam ac i ddweud ble yr ydym ni arni a sôn am amserlen bendant. Dywedais 16 wythnos, ond bydd gennym ni amserlen bendant er mwyn gwybod ble yr ydym ni arni yn hynny o beth.
Un o'r grwpiau cymunedol sy'n rhan o'r darlun hwn—cymunedol yn yr ystyr ehangaf bosibl—yw'r bobl hynny a oedd i fod i dderbyn band eang ac am un rheswm neu'i gilydd na chawson nhw hynny. Mae angen cynnal ymarfer enfawr ynghylch hyn—. Mae'n ddrwg gennyf, am y materion technegol yma, ond mae Openreach yn adeiladu rhywbeth a elwir yn strwythurau ac rydym ni'n gwneud ymarferiad technegol enfawr i ddarganfod ym mhle yr adeiladwyd y strwythurau hynny a beth fyddai'r gost o barhau â nhw a beth allai fod y ffordd orau o wneud hynny. Nid ydym ni mewn sefyllfa i ddweud hynny eto, ond mae'n sicr o dan ystyriaeth. Rwy'n cydnabod yn llwyr y broblem y mae'r Aelod yn sôn amdani, ac rwy'n gwybod, Llywydd, y bu gennych chi broblemau tebyg yn eich etholaeth eich hun, fel y bu gan nifer o Aelodau eraill. Felly, rydym ni'n ymwybodol iawn o'r broblem honno ac rydym ni'n edrych ar yr anhawster technegol o allu gwneud hynny. Felly, nid wyf eisiau gwneud unrhyw addewidion pellach na allwn ni eu cyflawni. Rydym ni wedi trafod yn ddygn rhai o'r anawsterau cyfathrebu ac nid ydym ni eisiau gwneud hynny eto. Ond rwy'n fwy na pharod i ddod i siarad â grŵp arall o bobl yn y sefyllfa honno yn eich etholaeth ac yn wir, Llywydd, gwn fod gennych chi eich hun anawsterau tebyg. Felly, rydym ni'n ystyried yr agweddau hynny a byddaf yn ymdrin â hynny yn y datganiad llafar hefyd.
O ran y cynllun gweithredu i wella cysylltedd ffonau symudol, rwyf hefyd yn bwriadu cyflwyno datganiad arall ynglŷn â'r cynllun gweithredu i wella cysylltedd ffonau symudol, ac un o'r rhesymau yw bod Llywodraeth y DU wedi cyflwyno ei Bil Economi Ddigidol a'i droi yn Ddeddf ac maen nhw wedi gwneud nifer o gyhoeddiadau ynglŷn â ffyrdd eraill o ymdrin â gwerthu hawliau cysylltedd ffonau symudol a hawliau sbectrwm ac ar y gydberthynas rhwng y rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredin ar gyfer band eang a chysylltedd symudol, sydd i gyd yn gysylltiedig â'i gilydd. Felly, byddaf yn cyflwyno datganiad pan fyddwn ni'n deall beth y mae hynny'n ei olygu i ni yma yng Nghymru o ran y sefyllfa yr ydym ni ynddi. Yn wir, bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros gynllunio hefyd yn cyflwyno datganiad—ynglŷn â'r ymchwil a gomisiynwyd gennym ni—i ddweud lle yr ydym ni arni gyda'r gwaith ymchwil hwnnw o ran sut yr ydym ni'n ymdrin â hawliau datblygu caniataedig ac effaith yr hawliau hynny.
A happy new year to all. May I ask for a statement from the Cabinet Secretary for health on preparations by the national health service to deal with the outbreak of Australian flu in Wales? Public Health Wales has confirmed that cases of the H3N2 strain of the virus have been detected in Wales. Over 100,000 people needed treatment in A&E in Australia due to this particular nasty virus. Over 370 people died there, and the majority of them were senior citizens. Could I ask for a statement on what is being done to raise awareness of the dangers of Australian flu among our vulnerable groups, and also the availability and effectiveness of the flu vaccine in combating this virus in Wales?
The second statement I would like is again from the health Secretary. Minister, I met a total gentleman, 79 years old, just after Christmas, and he was crying like a child. The reason was because he lived very close by to a pub, and that pub, in his words, is not a pub for social drinking and meeting but it is actually a drugs den and his life was really so disturbed. He was happily married for over 50-odd years. I won't mention the area, but he wanted to move away from Wales. I said, 'Why are you leaving?' He has given all his life, work, children and everything, but because of the smell, noise, disturbance and nastiness in the area, these vulnerable old people—. I travel extensively in south-east Wales, in all these areas, and believe me, Minister, I smell, myself, in pubs, the corner shops and other areas, the marijuana smell. So, I would be grateful if you'd make a statement, or we make sure that we have a debate here on whether we legalise marijuana in Wales, or have some places where people can go and smoke, rather than giving these vulnerable people such a hell of a time in Wales. Thank you.
Blwyddyn newydd dda i bawb. A gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd am baratoadau’r gwasanaeth iechyd gwladol i ymdrin ag achosion o ffliw Awstralia yng Nghymru? Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cadarnhau bod achosion o straen H3N2 y firws wedi cael eu canfod yng Nghymru. Mae dros 100,000 o bobl wedi gorfod cael triniaeth mewn adrannau damweiniau ac achosion brys yn Awstralia oherwydd y firws cas penodol hwn. Bu farw dros 370 o bobl yno, ac roedd y rhan fwyaf ohonyn nhw'n bensiynwyr. A gaf i ofyn am ddatganiad ar yr hyn sy'n cael ei wneud i godi ymwybyddiaeth o beryglon ffliw Awstralia ymhlith ein grwpiau agored i niwed, a hefyd faint o'r brechlyn ffliw sydd ar gael a'i effeithiolrwydd o ran ymladd yn erbyn y firws hwn yng Nghymru?
Mae’r ail ddatganiad a hoffwn unwaith eto gan yr Ysgrifennydd iechyd. Weinidog, cyfarfûm â gŵr bonheddig iawn, 79 oed, ychydig ar ôl y Nadolig, ac roedd yn crïo fel plentyn. Y rheswm am hyn oedd ei fod yn byw yn agos iawn i dafarn, ac nid yw’r dafarn honno, yn ei eiriau ef, yn dafarn i yfed a chwrdd yn gymdeithasol ond mae'n dden cyffuriau ac roedd hyn yn aflonyddu’n ddifrifol ar ei fywyd. Roedd yn briod yn hapus ers dros 50 o flynyddoedd. Ni wnaf enwi’r ardal, ond roedd eisiau symud o Gymru. Dywedais, 'Pam ydych chi'n gadael?' Mae wedi rhoi ei holl fywyd, gwaith, plant a phopeth, ond oherwydd yr arogl, y sŵn, yr aflonyddwch a’r annymunoldeb yn yr ardal, mae’r bobl hŷn hyn sy’n agored i niwed—. Rwy’n teithio llawer yn y de-ddwyrain, yn yr ardaloedd hyn i gyd, a chredwch fi, Weinidog, rwy’n arogli, fy hun, mewn tafarnau, siopau cornel a mannau eraill, arogl mariwana. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe byddech chi'n gwneud datganiad, neu ein bod yn gwneud yn siŵr ein bod yn cael dadl yma ynglŷn â chyfreithloni mariwana yng Nghymru, neu greu mannau y gall pobl fynd iddynt i ysmygu, yn hytrach na rhoi amser mor ddrwg i’r bobl agored i niwed hyn yng Nghymru. Diolch.
On the first point Mohammad Asghar raises, the Cabinet Secretary for Health and Social Services will be covering that as part of his statement on the winter preparedness issue. On the second, I'm afraid that's a matter for the local authority, very much. It's a matter for either the police commissioner or the local authority, or both of them acting in concert. I would suggest the Member takes up specific issues of that sort with the authorities that deal with it.
O ran pwynt cyntaf Mohammad Asghar, bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn sôn am hynny yn rhan o'i ddatganiad ynghylch parodrwydd am y gaeaf. O ran yr ail, mae arnaf ofn mai mater i'r awdurdod lleol yw hwnnw, yn sicr. Mae'n fater naill ai i’r comisiynydd heddlu neu'r awdurdod lleol, neu'r ddau ohonyn nhw yn gweithredu ar y cyd. Byddwn yn awgrymu bod yr Aelod yn sôn am faterion penodol o'r fath wrth yr awdurdodau sy'n ymdrin â hynny.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Gofal Cymdeithasol a Phlant ar yr ymgynghoriad ar ddeddfwriaeth i gael gwared ar amddiffyniad cosb resymol. Rwy'n galw ar y Gweinidog, Huw Irranca-Davies, i wneud ei ddatganiad.
The next item is a statement by the Minister for Children and Social Care on the consultation on legislation to remove the defence of reasonable punishment. I call on the Minister, Huw Irranca-Davies, to make a statement.
Diolch, Llywydd, a blwyddyn newydd dda hefyd.
Thank you, Llywydd, and a happy new year too.
I am very pleased today to be launching a consultation to inform the development of our legislative proposals to remove the defence of reasonable punishment. The national strategy 'Prosperity for All' recognises that confident, positive and resilient parenting is fundamental to preparing children for life, and the importance of providing help and support to parents. The Welsh Government is rightly proud of our record in Wales of working to ensure all children in Wales have the very best start in life, and of promoting children’s rights. This is why, as a Government, we intend to bring forward legislation to remove the defence of reasonable punishment. We want to make it clear that physically punishing a child is no longer acceptable in Wales.
The proposed legislation is part of a wider package of measures aimed at bringing about changes in attitudes towards the way children and young people are raised and disciplined, by making physical punishment unacceptable and by promoting positive alternatives. As a Government, we have invested significantly in parenting programmes right across Wales, and in information campaigns such as ‘Parenting: Give it Time’ to support parents to be the best they can. We want the legislation to accelerate behavioural change in the way parents discipline their children, and we also want to provide parents with the support to feel confident in choosing positive and more effective methods of discipline.
Our knowledge of what children need to grow and thrive has developed considerably over the last 20 years. The interactions that parents now have with their children have also changed in response to that knowledge, and public attitudes to parenting practices have changed as well. We now know that physical punishment can have negative long-term impacts on a child’s life chances and we also know it is an ineffective punishment. Whilst physically punishing children was accepted as normal practice in previous generations, we know that it is increasingly being seen as less acceptable and parents feel less comfortable using physical punishment. We also have a longstanding commitment to children’s rights based on the United Nations Convention on the Rights of the Child, and we must continue to deliver on this commitment.
Legislation was introduced many years ago to stop physical punishment in schools and in childcare settings, and now is the time to ensure it is no longer acceptable anywhere. We are committed to removing the defence of reasonable punishment and we want to ensure we develop legislative proposals that are fit for purpose, as well as ensuring that we have a wider package of measures in place to support parents.
Now, I'm aware that there are differing views on this legislation. In order to inform our understanding of its potential impact, we have already engaged with a wide range of public service bodies, including the police, social services and the Crown Prosecution Service. This consultation provides an opportunity to further develop our proposals and provide everyone with an opportunity to have their say to help us to try to address any concerns as the legislation develops. And I'm keen to ensure that this legislation can proceed with as much agreement as possible in this Assembly and in Welsh society as a whole. I'm particularly concerned that parents should feel confident that this law and our wider efforts to promote positive parenting are designed to help them give their children the very best possible start in life. That is our intention and I welcome ideas, through the consultation process, on how best we can achieve it, and I look forward to hearing from Members today. Thank you.
Rwy’n falch iawn heddiw o lansio ymgynghoriad i lywio datblygiad ein cynigion deddfwriaethol i ddileu amddiffyniad cosb resymol. Mae'r strategaeth genedlaethol 'Ffyniant i Bawb' yn cydnabod bod rhianta hyderus, cadarnhaol a chydnerth yn hanfodol i baratoi plant ar gyfer bywyd, a’i bod yn bwysig darparu cymorth a chefnogaeth i rieni. Mae Llywodraeth Cymru yn falch iawn o’n hanes yng Nghymru o weithio i sicrhau bod pob plentyn yng Nghymru yn cael y dechrau gorau posibl mewn bywyd, ac o hyrwyddo hawliau plant. Dyma pam, fel Llywodraeth, yr ydym ni'n bwriadu cyflwyno deddfwriaeth i gael gwared ar amddiffyniad cosb resymol. Rydym ni eisiau ei gwneud yn glir nad yw cosbi plentyn yn gorfforol yn dderbyniol yng Nghymru mwyach.
Mae'r ddeddfwriaeth arfaethedig yn rhan o becyn ehangach o fesurau sydd â'r nod o newid agweddau tuag at sut i fagu a disgyblu plant a phobl ifanc, drwy wneud cosb gorfforol yn annerbyniol a hyrwyddo dewisiadau amgen cadarnhaol. Fel Llywodraeth, rydym ni wedi buddsoddi'n sylweddol mewn rhaglenni rhianta ledled Cymru, ac mewn ymgyrchoedd gwybodaeth fel ‘Magu plant: Rhowch amser iddo’ i gefnogi rhieni i fod y gorau y gallant. Hoffem i’r ddeddfwriaeth gyflymu newid ymddygiadol yn y ffordd y mae rhieni’n disgyblu eu plant, a hoffem hefyd roi cymorth i’r rhieni i deimlo'n hyderus wrth ddewis dulliau disgyblu cadarnhaol a mwy effeithiol.
Mae ein gwybodaeth am yr hyn sydd ei angen ar blant i dyfu a ffynnu wedi datblygu’n sylweddol dros yr 20 mlynedd diwethaf. Mae’r ymadweithio rhwng rhieni a’u plant erbyn hyn hefyd wedi newid mewn ymateb i’r wybodaeth honno, ac mae agweddau'r cyhoedd tuag at arferion rhianta wedi newid hefyd. Rydym ni nawr yn gwybod bod cosbau corfforol yn gallu cael effeithiau negyddol hirdymor ar gyfleoedd bywyd plentyn ac rydym hefyd yn gwybod eu bod yn gosbau aneffeithiol. Er bod cenedlaethau blaenorol yn derbyn cosbi plant yn gorfforol fel arfer arferol, rydym yn gwybod bod mwy a mwy o bobl yn ei ystyried yn llai derbyniol a bod rhieni’n teimlo'n llai cyfforddus wrth ddefnyddio cosbau corfforol. Mae gennym hefyd ymrwymiad hirsefydlog i hawliau plant yn seiliedig ar Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, ac mae'n rhaid inni gadw at yr ymrwymiad hwn.
Cyflwynwyd deddfwriaeth flynyddoedd lawer yn ôl i atal cosbi corfforol mewn ysgolion ac mewn lleoliadau gofal plant, ac nawr yw'r amser i sicrhau nad yw bellach yn dderbyniol yn unman. Rydym ni wedi ymrwymo i ddileu amddiffyniad cosb resymol a hoffem sicrhau ein bod yn datblygu cynigion deddfwriaethol sy'n addas at y diben, yn ogystal â sicrhau bod gennym becyn ehangach o fesurau ar waith i gefnogi rhieni.
Nawr, rwy’n gwybod bod gwahanol safbwyntiau am y ddeddfwriaeth hon. Er mwyn cyfrannu at ein dealltwriaeth o’i heffaith bosibl, rydym eisoes wedi ymgysylltu ag amrywiaeth eang o gyrff gwasanaeth cyhoeddus, gan gynnwys yr heddlu, y gwasanaethau cymdeithasol a Gwasanaeth Erlyn y Goron. Mae'r ymgynghoriad hwn yn gyfle i ddatblygu ein cynigion ymhellach a rhoi cyfle i bawb ddweud eu dweud i’n helpu i geisio ymdrin ag unrhyw bryderon wrth ddatblygu’r ddeddfwriaeth. Ac rwy’n awyddus i sicrhau y gall y ddeddfwriaeth hon fynd rhagddi gyda chymaint â phosibl o gytundeb yn y Cynulliad hwn ac yng nghymdeithas Cymru yn ei chyfanrwydd. Mae’n arbennig o bwysig imi y dylai rhieni fod yn ffyddiog mai bwriad y gyfraith hon a’n hymdrechion ehangach i hyrwyddo rhianta cadarnhaol yw helpu i roi'r dechrau gorau posibl i’w plant mewn bywyd. Dyna yw ein bwriad ac rwy’n croesawu syniadau, drwy'r broses ymgynghori, ynglŷn â’r ffordd orau o gyflawni hynny, ac rwy’n edrych ymlaen at glywed gan Aelodau heddiw. Diolch.
Minister, I'd like to thank you very much for your statement today, and for the courtesy you have extended to both myself and my colleague, Darren Millar, who is unfortunately unable to be with us today, in going through your plans and your rationale behind the consultation. You will be aware that the Welsh Conservatives are a broad church that actually reflects the opinions, concerns and questions posed by a large section of the Welsh population, and there is a diversity of opinion within us, and therefore we will be proceeding along this legislative pathway with a free vote to each and every Member within our party.
I'm very grateful for that earlier conversation. There are a couple of questions that I feel it would be beneficial for me to ask and to put on the record, and to give you a chance to expand back to me and to other Members of this Chamber, and indeed to the wider public. I think, first of all, I would like to really understand what the Welsh Government will be doing to ensure that this consultation gets out to ordinary people—not the third sector, not the politicians, not the lobby groups, not those of us who have views or may have already made up our minds, but to ordinary parents and ordinary children who aren't part of any sort of grouping or gang, so that we can get their opinions, their thoughts on what they think because, of course, we all know that whatever your view may be, we tend to be very protective about the herd that is our family. And I would like you, in doing that, to make it crystal clear that we all accept that the majority of parents in Wales are good, loving, reasonable individuals, and I really want that message to go out loud and clear. This is not about punishment, coercion or trammelling those individuals.
I would be very keen if you could give us a little bit more knowledge on how you see this consultation proceeding and explaining to people not just the proposals you've put forward, but what other solutions you looked at and what you discarded. You and I had a conversation about the fact that, by removing the reasonable chastisement, we effectively, in theory, allow everyone to be immediately culpable of a criminal offence. Did you look at other methods where we might be able to go out and help and support those parents who use chastisement inappropriately, wherever you are on that scale. What did your Government take a look at? What have you discarded? Where else did you look, around the world, as to how this might be implemented in a tolerant and proportionate way?
I would be extremely grateful if you would perhaps explain a little bit—finally, Presiding Officer, this is—about the proportionate test, if this legislation were to go ahead. I want to give you one brief example, and I believe you might give me another. I have a teacher, for example, in Pembrokeshire, who took, along with a number of other teachers, a group of kids up to a rugby match. I cannot remember if it was Cardiff or London, but it was one of those cities. And one of the children was a young lad, a bit full of the joys of spring or whatever, and he ran out onto the road. The teacher grabbed him forcibly, dragged him back in. The parents sued that teacher for assault. That teacher has a black mark against his name. To an onlooker, that might have seemed like unfair chastisement.
Personally, as a parent, I would be ripping my child a verbal shred and being very grateful to the teacher for saving their life, but that's not that teacher's experience. And you know, we've done it, and I'll hold up my hands: I remember my small one, when she was three years old, ran out in front of a concrete lorry coming from Carew quarry. She was grabbed by my friend, because I had a pushchair with my baby in front of me. Katie just let go of my hand and went for it, and she was grabbed by my friend. And I can tell you, I grabbed my child, I burst into tears, I hugged her, and I smacked her bottom, because you just have that enormous conflagration of emotions that sweep through you. So, I'd be interested to know that, in any legislation that is looked at, we are divining the differences between an impulsive moment and a parent who just absolutely loses it on a consistent basis and beats their kid, and I would have to say that I think that the criminal justice system at the moment does have very effective assault and grievous bodily harm capacity to deal with that.
But I think that this is such a delicate area, and I will come back to my original statement: I believe that most parents act from a good base of love, responsibility and a deep, caring perspective on their family, and most parents are very protective of their family, and I do want to make sure that parents do not feel that the Welsh Government, or the Welsh Assembly, is punishing them all for actions they may not have even taken.
Weinidog, hoffwn ddiolch yn fawr iawn ichi am eich datganiad heddiw, ac am y cwrteisi yr ydych wedi’i ddangos i mi ac i’m cyd-Aelod, Darren Millar, sydd yn anffodus yn methu â bod gyda ni heddiw, wrth fynd drwy eich cynlluniau a’ch rhesymeg y tu ôl i'r ymgynghoriad. Byddwch yn gwybod bod y Ceidwadwyr Cymreig yn cynnwys amrywiaeth eang o bobl sy’n adlewyrchu barn a phryderon rhan helaeth o boblogaeth Cymru, a'r cwestiynau a ofynnwyd ganddynt, a bod amrywiaeth o farn yn ein plith, ac y byddwn felly’n mynd ar hyd y llwybr deddfwriaethol hwn â phleidlais rydd i bob un aelod o’n plaid.
Rwy’n ddiolchgar iawn am y sgwrs honno’n gynharach. Mae un neu ddau o gwestiynau y teimlaf y byddai'n fuddiol imi eu gofyn a’u cofnodi, ac i roi cyfle ichi i’w hateb i mi ac i Aelodau eraill o'r Siambr hon, ac yn wir i'r cyhoedd yn ehangach. Rwy’n meddwl, yn gyntaf oll, yr hoffwn wir ddeall beth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod yr ymgynghoriad hwn yn cyrraedd pobl gyffredin—nid y trydydd sector, nid y gwleidyddion, nid y grwpiau lobïo, nid y rhai hynny ohonom sydd â barn neu sydd efallai eisoes wedi penderfynu, ond rhieni cyffredin a phlant cyffredin nad ydyn nhw'n rhan o unrhyw fath o grŵp neu gang, fel y gallwn gael eu barn, eu syniadau ynghylch beth maen nhw'n ei feddwl oherwydd, wrth gwrs, rydym i gyd yn gwybod, beth bynnag yw eich barn, ein bod yn tueddu i fod yn amddiffynnol iawn ynglŷn â’n teuluoedd ein hunain. A hoffwn ichi, wrth wneud hynny, ei gwneud yn gwbl glir ein bod i gyd yn derbyn bod y mwyafrif o rieni yng Nghymru yn unigolion da, cariadus, rhesymol; hoffwn i’r neges honno fod yn uchel ac yn glir. Nid mater o gosbi, gorfodi na rhwystro’r unigolion hynny yw hyn.
Byddwn yn awyddus iawn pe gallech roi ychydig bach mwy o wybodaeth inni am sut y gwelwch yr ymgynghoriad hwn yn bwrw ymlaen ac yn egluro i bobl nid yn unig y cynigion yr ydych wedi’u cyflwyno, ond pa atebion eraill y gwnaethoch edrych arnynt a beth yr ydych chi wedi'i ddiystyru. Cawsoch chi a mi sgwrs am y ffaith ein bod, drwy gael gwared ar y gosb resymol, i bob diben, mewn theori, yn caniatáu i bawb fod ar unwaith yn euog o drosedd. A wnaethoch chi edrych ar ddulliau eraill lle y gallai fod yn bosibl inni fynd allan a helpu a chefnogi'r rhieni hynny sy'n defnyddio cosbau amhriodol, ble bynnag yr ydych ar y raddfa honno. Beth y gwnaeth eich Llywodraeth edrych arno? Beth yr ydych chi wedi'i ddiystyru? Ble arall y gwnaethoch chi edrych, o amgylch y byd, o ran sut y gellid gweithredu hyn mewn ffordd oddefgar a chymesur?
Byddwn yn ddiolchgar iawn pe byddech efallai yn esbonio ychydig—dyma’r peth olaf, Llywydd—am y prawf cymesur, pe byddai’r ddeddfwriaeth hon yn bwrw ymlaen. Hoffwn roi un enghraifft fer ichi, ac rwy’n credu efallai y rhowch chi un arall imi. Mae gen i athro, er enghraifft, yn sir Benfro, a aeth, ynghyd â nifer o athrawon eraill, â grŵp o blant i gêm rygbi. Ni allaf gofio ai Caerdydd ynteu Llundain oedd hyn, ond roedd yn un o'r dinasoedd hynny. Ac roedd un o'r plant yn llanc ifanc, yn llawn llawenydd neu beth bynnag, a rhedodd allan i’r ffordd. Gafaelodd yr athro ynddo’n rymus, i’w lusgo yn ôl. Gwnaeth y rhieni erlyn yr athro hwnnw am ymosodiad. Mae gan yr athro hwnnw farc du yn erbyn ei enw. I rywun sy’n edrych ar y sefyllfa honno, gallai edrych fel cosb annheg.
Yn bersonol, fel rhiant, byddwn i'n rhoi pryd o dafod i fy mhlentyn ac yn ddiolchgar iawn i'r athro am achub ei fywyd, ond nid dyna brofiad yr athro hwnnw. Ac wyddoch chi, rydym ni wedi gwneud hyn, a gwnaf gyfaddef: rwy’n cofio fy merch fach, pan oedd yn dair oed, yn rhedeg allan o flaen lori concrid yn dod o chwarel Carew. Gafaelodd fy ffrind ynddi, oherwydd roedd gen i gadair wthio â babi ynddi o'm blaen. Roedd Katie wedi gollwng fy llaw a mynd amdani, a gafaelodd fy ffrind ynddi. A gallaf ddweud wrthych, fe wnes i afael yn fy mhlentyn, a dechrau wylo, fe wnes i ei chofleidio hi, a’i tharo ar ei phen-ôl, oherwydd mae’r holl emosiynau cymysg hynny’n ysgubo drwoch chi. Felly, byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod, mewn unrhyw ddeddfwriaeth yr ydym yn edrych arni, ein bod yn gwahaniaethu rhwng moment fympwyol a rhiant sy'n gwylltio’n llwyr yn gyson ac yn curo ei blentyn, a byddai'n rhaid imi ddweud fy mod yn meddwl bod pethau effeithiol iawn yn y system cyfiawnder troseddol eisoes, fel ymosodiad a niwed corfforol difrifol, i ymdrin â hynny.
Ond rwy’n meddwl bod hwn yn faes mor sensitif, ac rwy’n mynd i ddod yn ôl at fy natganiad gwreiddiol: rwy’n credu bod y rhan fwyaf o rieni’n gweithredu o sylfaen dda o gariad, cyfrifoldeb a phersbectif dwfn, gofalgar ar eu teulu, a bod y rhan fwyaf o rieni’n amddiffynnol iawn tuag at eu teulu, a hoffwn wneud yn siŵr nad yw rhieni’n teimlo bod Llywodraeth Cymru, neu Gynulliad Cymru, yn eu cosbi i gyd am bethau nad ydynt efallai hyd yn oed wedi eu gwneud.
Thank you, Angela, and I might begin actually by reinforcing that message. I think probably all of us in this Chamber, and the Welsh Government itself, would fully accept and endorse those sentiments that say that the vast majority of parents in Wales are those who want to bring their children up in a loving environment, and do it with great care, with great attention, with great encouragement, with great support, and showing all those aspects of positive parenting that I'm in danger of turning into the greatest slogan ever here. It means being brought up in an environment where they feel safe and treasured and nurtured, and the vast majority of parents do exactly that. But, I am a parent of three children. They don't come with rule books, unfortunately, because each one is different. It's like some of these devices you buy on the internet; they've all got different cables and different things that wire them up and so on. And we know that sometimes we need support. So, actually, part of this consultation and part of us taking forward this is to do with providing the right support for parents and families. And, by the way, we're not just talking about families where there are great complexities of issues and challenges, but families generally. So, that includes, from the health visitors that first of all arrive with families, through the schools, through the Families First, through the Children First, all of those things, to help parents like myself as much as anybody else. But, absolutely right: the vast majority of parents do a great job, and do it with the best intentions in the world.
The question here is very much to with: we have what we would regard as a Government—and it was certainly in our manifesto and it's been debated for a couple of decades, including by some Members here when they were actually Members of Parliament as well, arguing the case—a taking away of a defence that, at the moment, is only available to parents when they use physical punishment or corporal punishment against their children. You could not advance the same reasonable chastisement defence if you were, for example, to hit somebody who was elderly and had dementia, or somebody who was 25 years of age and had learning difficulties. You cannot advance the same defence, but you can advance the defence, successful or not in its application, against children. So, it's a question of saying, very much supporting the parents, providing the support that is needed, not in a nanny-state way, but in, actually, a good partnership with parents, because we know the direction we want to go, and it's going in this direction, and, secondly, to provide clarity, taking away this defence of reasonable chastisement.
Angela, you asked had we considered any other options. We have, and we've been back and forth in terms of legal counsel, and we've learned from the over 50 examples of other countries of different types of legal jurisdiction where they have done a version of taking this defence away and have clear delineation that an assault is an assault is an assault. We've been able to learn from that. But, we do have our own legal setting within this country and the parameters that we work in, and the very strong, clear advice that we are receiving is that the clearest way to do this is remove the defence of reasonable chastisement and what you are left with is, actually, what is currently there within law, which is an offence of assault.
In the offence of assault, there are certain hurdles you need to pass by. It is not simply, 'I've spotted somebody who was doing something with their children and I think that was assault, that was out of order.' There are evidential tests that, actually, in a court of law, the Crown Prosecution Service would say, 'We think there is evidence here that an assault took place.' Secondly, it needs to be in the public interest. Part of the public interest reasoning behind taking a charge forward—as it currently is, by the way, right across the piste, except in terms of children—would be that not only is it in the public interest, but there is a reasonable chance of success of a prosecution.
I would refer her and other Members to section 9 of the consultation, because, within that, it looks at international evidence, but also the evidence of where this has been used in other countries, including New Zealand, with a slightly different model. Yes, it has led, in the early years, to a rise in reporting; it has led to occasional prosecutions; it's also led to several being cautioned or warned and dismissed, and, of course, then it tails off, because what happens is there is a cultural shift—the same with seat belt laws, the same with many other things—where people accept it is simply not reasonable any more to physically or corporally punish a child, no different from any other member of society.
Diolch, Angela, ac efallai y gwnaf ddechrau, a dweud y gwir, drwy atgyfnerthu’r neges honno. Rwy’n meddwl y byddem i gyd, yn ôl pob tebyg, yn y Siambr hon, ac yn Llywodraeth Cymru ei hun, yn derbyn ac yn ategu'n llwyr y teimladau hynny sy’n dweud bod y mwyafrif helaeth o rieni yng Nghymru yn rhai sydd eisiau magu eu plant mewn amgylchedd cariadus, a gwneud hynny gyda llawer o ofal, gyda llawer o sylw, gyda llawer o anogaeth, gyda llawer o gymorth, a gan ddangos yr holl agweddau hynny ar rianta cadarnhaol yr wyf i mewn perygl o’u troi’n y slogan fwyaf erioed yma. Mae'n golygu cael eu magu mewn amgylchedd lle maent yn teimlo'n ddiogel a lle maent yn cael eu trysori a’u meithrin, a dyna’n union beth mae’r mwyafrif helaeth o rieni’n ei wneud. Ond, rwyf i’n rhiant i dri o blant. Dydyn nhw ddim yn dod gyda llyfrau rheolau, yn anffodus, oherwydd mae pob un yn wahanol. Mae fel rhai o'r dyfeisiau hynny rydych chi’n eu prynu ar y rhyngrwyd; mae gan bob un geblau gwahanol a phethau gwahanol sy’n eu cysylltu nhw ac ati. Ac rydym yn gwybod, weithiau, bod angen cymorth arnom. Felly, a dweud y gwir, mae rhan o'r ymgynghoriad hwn a rhan o fwrw ymlaen â hyn yn fater o ddarparu’r cymorth cywir i rieni a theuluoedd. A, gyda llaw, nid dim ond sôn am deuluoedd lle y ceir cymhlethdodau mawr o faterion a heriau yr ydym, ond am deuluoedd yn gyffredinol. Felly, mae hynny'n cynnwys, o'r ymwelwyr iechyd sy’n ymweld â theuluoedd i ddechrau, drwy'r ysgolion, drwy Teuluoedd yn Gyntaf, drwy Plant yn Gyntaf, yr holl bethau hynny, i helpu rhieni fel fi gymaint â neb arall. Ond, yn hollol gywir: mae’r mwyafrif helaeth o rieni’n gwneud gwaith gwych, ac yn gwneud hynny gyda'r bwriadau gorau yn y byd.
Y mater dan sylw yma yw: mae gennym yr hyn y byddem yn ei ystyried yn Llywodraeth—ac roedd yn sicr yn ein maniffesto ac mae wedi bod yn destun dadleuon ers cwpl o ddegawdau, gan gynnwys gan rai Aelodau yma pan oedden nhw'n Aelodau Seneddol hefyd, yn dadlau’r achos—cael gwared ar amddiffyniad nad yw, ar hyn o bryd, ond ar gael i rieni pan fyddan nhw'n defnyddio cosb gorfforol yn erbyn eu plant. Allech chi ddim defnyddio’r un amddiffyniad o gosb resymol pe byddech chi, er enghraifft, yn taro rhywun oedrannus â dementia, neu rywun 25 mlwydd oed ag anawsterau dysgu. Allwch chi ddim defnyddio’r un amddiffyniad, ond gallwch chi ddefnyddio’r amddiffyniad, yn llwyddiannus neu beidio, yn erbyn plant. Felly, mae'n fater o ddweud, yn sicr er mwyn cefnogi rhieni, darparu'r cymorth sydd ei angen, nid fel gwladwriaeth nani, ond, a dweud y gwir, mewn partneriaeth dda â rhieni, oherwydd rydym yn gwybod i ba gyfeiriad yr hoffem fynd, ac mae'n mynd i'r cyfeiriad hwn, ac, yn ail, i ddarparu eglurder, a chael gwared ar yr amddiffyniad hwn o gosb resymol.
Angela, gwnaethoch chi ofyn a oeddem wedi ystyried unrhyw opsiynau eraill. Rydym wedi gwneud hynny, ac rydym wedi bod yn ôl ac ymlaen o ran cyngor cyfreithiol, ac rydym wedi dysgu o dros 50 o enghreifftiau o wledydd eraill o wahanol fathau o awdurdodaeth gyfreithiol lle y maen nhw wedi gwneud fersiwn o gael gwared ar yr amddiffyniad hwn ac wedi nodi’n glir mai ymosodiad yw ymosodiad yw ymosodiad. Rydym wedi gallu dysgu oddi wrth hynny. Ond, mae gennym ein lleoliad cyfreithiol ein hunain o fewn y wlad hon a’r paramedrau yr ydym yn gweithio oddi mewn iddynt, a’r cyngor clir, cryf iawn yr ydym yn ei gael yw mai’r ffordd gliriaf o wneud hyn yw cael gwared ar amddiffyniad cosb resymol a’r hyn sydd ar ôl, mewn gwirionedd, yw’r hyn sydd yno ar hyn o bryd o fewn y gyfraith, sef trosedd ymosodiad.
Ar gyfer trosedd ymosodiad, mae angen clirio rhai rhwystrau. Nid yw mor syml â, 'rwyf wedi gweld rhywun a oedd yn gwneud rhywbeth â'u plant ac rwy’n meddwl ei fod yn ymosodiad, roedd yn ddrwg.' Ceir profion tystiolaethol er mwyn i Wasanaeth Erlyn y Goron ddweud, mewn llys barn, 'Rydym yn meddwl bod tystiolaeth yma bod ymosodiad wedi digwydd.' Yn ail, mae angen iddo fod er budd y cyhoedd. Rhan o’r rhesymeg budd y cyhoedd y tu ôl i fwrw ymlaen â chyhuddiad—fel y mae ar hyn o bryd, gyda llaw, ym mhob maes, ac eithrio o ran plant—fyddai nid yn unig a yw er budd y cyhoedd, ond a oes siawns resymol o erlyniad llwyddiannus.
Byddwn yn ei chyfeirio hi ac Aelodau eraill at adran 9 yr ymgynghoriad, oherwydd, o fewn honno, mae'n edrych ar dystiolaeth ryngwladol, ond hefyd y dystiolaeth o lle y defnyddiwyd hyn mewn gwledydd eraill, gan gynnwys Seland Newydd, gyda model ychydig yn wahanol. Ydy, mae wedi arwain, yn y blynyddoedd cynnar, at gynnydd mewn riportio; mae wedi arwain at erlyniadau ar achlysur; mae hefyd wedi arwain at rybuddio a rhyddhau llawer o bobl, ac, wrth gwrs, yna mae’r niferoedd yn lleihau, oherwydd mae newid diwylliannol yn digwydd—fel gyda deddfau gwregysau diogelwch, fel gyda llawer o bethau eraill—lle mae pobl yn derbyn nad yw'n rhesymol mwyach i gosbi plentyn yn gorfforol, yn ddim gwahanol i unrhyw aelod arall o'r gymdeithas.
Thank you for the briefing that you afforded me yesterday, it was useful. I've been pleased to support these efforts in the past, as has Plaid Cymru, when we were campaigning for this—former Assembly Members such as Lindsay Whittle and many Assembly Members from across the political divide. I think it's crucial to state, from the outset, that I'm not in favour of punishing a parent for disciplining their child, and that's not what this change should be about, as has already been outlined. This is, and should be, first and foremost, the removal of a defence in court and under the law that allows someone who beats or abuses a child potentially to be acquitted under the guise of it being a reasonable use of force for a parent or guardian, and I don't think that's acceptable.
I understand this is a debate that can cause passions to rise—in fact, when I asked people on social media, I had more comments than I've ever had, in relation to this issue—as is any question that goes to the heart of the relationship between the people, the family and the state, and how far is too far for the state to go. But I think it's important to set out that, from my perspective, any law change should not and will not be to bring about persecution of anyone who disciplines their child in a moment of frustration or panic. I know that when a child moves towards a plug socket or tests patience and boundaries to the limit how difficult it is. There should be no desire to punish good parents or guardians, and I believe that the vast majority of parents and guardians have no wish to use physical punishment.
I do, however, believe that the Welsh Government must get this right, or the well-meaning law change does run the risk of being swept up by some reactionary elements that would like to paint what is, at heart, a well-meaning policy, and a long-overdue one, I should say, into something ugly and nefarious on behalf of authorities.
My first question, although I'm pleased with the Welsh Government, that you've come around on this issue, finally, is: what has changed between the last time we debated this issue in the previous Assembly term and now? It was the Welsh Government's prior position that a change to the law on reasonable punishment would not be viable, as it would be challenged as not only beyond our responsibilities as an Assembly, but also open to court challenge. Could you clarify what the legal position is now, for the record, and if there has been any substantial development that would mean that the Welsh Government now no longer considers this as a stumbling block?
It's important to know what this will mean in practice, also. We don't want the removal of reasonable punishment to be used for anything more than the removal of that defence in a case of child abuse or assault, and we must make sure that no court or element of law enforces uses of law change to channel an overzealous prosecution of something innocent. So, you mentioned earlier the public interest test. The de minimis rule, as well, is also pertinent. How will we be talking to the courts, the CPS and the police about how they would potentially use this, ongoing?
In the statement earlier, you outlined other reasons for this law change, such as promoting—and I quote what you said—'behavioural change' in parents. Could you clarify what behavioural change is necessary, and are you seeing that that behavioural change is something that is higher in Welsh society than it is elsewhere, or that it's a behavioural change that we all should acknowledge in ourselves? Because what I want to understand is that we're not only targeting certain families in certain areas of Wales, but we are saying that this is a general way of treating others in our society. I think I would be much more comfortable with that type of policy initiative than I would be to say that some families would be more culpable of this than others. You mentioned other countries, and I've also done some research with people I know in Sweden. Sweden's law, as far as I understand, doesn't come with a penalty. I asked one person who works in government in a municipality in Sweden, and they have 94,000 residents, but 200 youth workers, so that they can go into the homes via social workers, via youth workers, to try and talk about cultural and behavioural change. If this is your intention also, well, we may have to look into financial resource for this. So, how far have you got with this, or do you think that that is necessary at all?
One of my final questions is: are you satisfied, in order to effectively convey to the public that the existing law isn't enough, that there is a valid and warranted reason for the law change? I've also spoken to some people to say that this particular ruling is used so little in court that you haven't got enough statistics to compare it with, and it's very difficult to find trends from it. So, it would be useful to know, if we are going to change the law, that it is going to be meaningful.
My last point in this, because I listened to the debate in the last Assembly, although not taking part in it, is we always reference, in these debates, 'as a parent', and you somehow feel that parents are potentially more attuned to making laws in this area. But, having read a lot about this, it's not just parents that are responsible. It's parents and guardians, and foster carers, and other people in society. When my sister was born, I was 17 years old, turning into an adult. I looked after her quite a lot, and I was given that parental responsibility. So, I want to have this debate, not as something that nobody who isn't a parent can have a view on, but so that everybody in society can have a view on this and make a constructive contribution. Because, at the end of the day, we may be in situations where we're thrust into caring responsibilities beyond our control, and we need to know how to deal with children in those types of situations, but we need to know that the state and other people in society believe that we have the respect and the capability, I should say, of looking after children, just as parents do too.
Diolch am y briff a roesoch imi ddoe, roedd yn ddefnyddiol. Rwyf wedi bod falch o gefnogi’r ymdrechion hyn yn y gorffennol, fel y mae Plaid Cymru, pan oeddem yn ymgyrchu am hyn—cyn-Aelodau Cynulliad fel Lindsay Whittle a llawer o Aelodau Cynulliad o bob plaid wleidyddol. Rwy’n meddwl ei bod yn hollbwysig datgan, o'r cychwyn cyntaf, nad wyf o blaid cosbi rhieni am ddisgyblu eu plant, ac nad dyna ddylai fod diben y newid hwn, fel yr amlinellwyd eisoes. Mae hyn, a dylai hyn, yn bennaf oll, fod yn fater o gael gwared ar amddiffyniad yn y llys ac o dan y gyfraith sy’n caniatáu i rywun sy’n curo neu’n cam-drin plentyn efallai ei gael yn ddieuog o dan gochl ei bod yn rhesymol i riant neu warcheidwad ddefnyddio grym, ac nid wyf yn meddwl bod hynny’n dderbyniol.
Rwy’n deall bod hon yn ddadl y mae rhai pobl yn teimlo’n angerddol amdani—yn wir, pan ofynnais i bobl ar y cyfryngau cymdeithasol, cefais fwy o sylwadau nag a gefais erioed, ynglŷn â’r mater hwn—fel unrhyw gwestiwn sy'n mynd at wraidd y berthynas rhwng y bobl, y teulu a'r wladwriaeth, a pha mor bell sy’n rhy bell i’r wladwriaeth fynd. Ond rwy’n meddwl ei bod yn bwysig nodi, o'm safbwynt i, na ddylai ac na fydd unrhyw newid yn y gyfraith er mwyn erlid rhywun sy’n disgyblu eu plentyn mewn eiliad o rwystredigaeth neu banig. Rwy’n gwybod, pan fydd plentyn yn symud tuag at soced plwg neu’n profi amynedd a ffiniau i'r eithaf, pa mor anodd yw hi. Ni ddylai fod dim awydd i gosbi rhieni neu warcheidwaid da, ac rwy’n credu nad oes gan y mwyafrif helaeth o rieni a gwarcheidwaid ddim dymuniad i ddefnyddio cosb gorfforol.
Fodd bynnag, rwy’n credu bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru wneud hyn yn iawn, neu y perygl yw y bydd rhai elfennau adweithiol yn neidio ar y newid i’r gyfraith, er ei fwriadau da, er mwyn cyfleu polisi sydd, yn ei hanfod, yn bolisi o fwriadau da, ac yn un hir-ddisgwyliedig, dylwn ddweud, fel rhywbeth hyll ac ysgeler ar ran awdurdodau.
Fy nghwestiwn cyntaf, er fy mod yn falch gyda Llywodraeth Cymru, eich bod wedi gweld y goleuni yn hyn o beth, o’r diwedd, yw: beth sydd wedi newid rhwng y tro diwethaf inni drafod y mater hwn yn ystod tymor blaenorol y Cynulliad a nawr? Safbwynt blaenorol Llywodraeth Cymru oedd na fyddai newid y gyfraith ar gosb resymol yn ddichonadwy, gan y byddai’n cael ei herio nid yn unig am ei fod y tu hwnt i'n cyfrifoldebau fel Cynulliad, ond ei fod hefyd yn agored i her mewn llys. A allech chi egluro beth yw’r sefyllfa gyfreithiol nawr, ar gyfer y cofnod, ac a fu unrhyw ddatblygiad sylweddol a fyddai'n golygu nad yw Llywodraeth Cymru bellach yn ystyried bod hyn yn rhwystr?
Mae'n bwysig gwybod beth y bydd hyn yn ei olygu’n ymarferol, hefyd. Nid ydym ni eisiau i gael gwared ar gosb resymol gael ei ddefnyddio ar gyfer dim mwy na dileu'r amddiffyniad hwnnw mewn achos o gam-drin neu ymosodiad ar blentyn, a rhaid inni wneud yn siŵr na fydd unrhyw lys nac elfen o gyfraith yn gorfodi defnyddio'r newid i’r gyfraith i sianelu erlyniad gorfrwdfrydig yn erbyn rhywbeth diniwed. Felly, soniasoch yn gynharach am brawf budd y cyhoedd. Mae’r rheol de minimis, yn ogystal, hefyd yn berthnasol. Sut byddwn yn siarad â'r llysoedd, Gwasanaeth Erlyn y Goron a'r heddlu ynghylch sut y byddent o bosibl yn defnyddio hyn, yn y dyfodol?
Yn y datganiad yn gynharach, gwnaethoch chi amlinellu rhesymau eraill dros y newid hwn i’r gyfraith, fel hyrwyddo—ac rwy’n dyfynnu’r hyn a ddywedasoch—'newid ymddygiad' mewn rhieni. A wnewch chi egluro pa newid ymddygiad sydd ei angen, ac a ydych chi'n gweld bod y newid ymddygiad hwnnw’n rhywbeth sydd yn uwch mewn cymdeithas yng Nghymru nag mewn mannau eraill, neu ei fod yn newid ymddygiad y dylem oll ei gydnabod ynom ein hunain? Oherwydd yr hyn yr hoffwn ei ddeall yw nad dim ond targedu rhai teuluoedd mewn rhai ardaloedd o Gymru yr ydym, ond dweud mai dyma ffordd gyffredinol o drin pobl eraill yn ein cymdeithas. Rwy’n meddwl y byddwn yn fwy cyfforddus o lawer gyda'r math hwnnw o fenter polisi nag y byddwn wrth ddweud y byddai rhai teuluoedd yn fwy euog o hyn nag eraill. Gwnaethoch chi sôn am wledydd eraill, ac rwyf finnau wedi gwneud rhywfaint o ymchwil gyda phobl yr wyf yn eu hadnabod yn Sweden. Cyn belled ag y deallaf, nid yw cyfraith Sweden yn dod gyda chosb. Gofynnais i un unigolyn sy'n gweithio yn y llywodraeth mewn bwrdeistref yn Sweden, ac mae ganddyn nhw 94,000 o drigolion, ond 200 o weithwyr ieuenctid, fel y gallant ddefnyddio gweithwyr cymdeithasol, gweithwyr ieuenctid, i fynd i mewn i'r cartrefi er mwyn ceisio siarad am newid diwylliant ac ymddygiad. Os yw hyn yn fwriad i chi hefyd, wel, efallai y bydd yn rhaid inni ystyried adnoddau ariannol ar gyfer hyn. Felly, pa mor bell ydych chi wedi mynd gyda hyn, neu a ydych chi'n meddwl bod angen hynny o gwbl?
Un o'm cwestiynau olaf yw: a ydych chi'n fodlon, er mwyn cyfleu’n effeithiol i'r cyhoedd nad yw’r gyfraith bresennol yn ddigon, bod rheswm dilys a chyfiawn dros newid y gyfraith? Rwyf hefyd wedi siarad â rhai pobl i ddweud bod y dyfarniad penodol hwn yn cael ei ddefnyddio mor anaml mewn llysoedd nes nad oes gennych ddigon o ystadegau i gymharu, ac mae'n anodd iawn canfod tueddiadau ohono. Felly, byddai'n ddefnyddiol gwybod, os ydym yn mynd i newid y gyfraith, y bydd yn ystyrlon.
Fy mhwynt olaf am hyn, oherwydd gwrandewais ar y ddadl yn y Cynulliad diwethaf, er na wnes gymryd rhan ynddi, yw ein bod bob amser yn dweud, yn y dadleuon hyn, 'fel rhiant', ac rydych yn teimlo rywsut bod rhieni o bosibl yn fwy cymwys i ddeddfu yn y maes hwn. Ond, ar ôl darllen llawer am hyn, nid dim ond rhieni sy'n gyfrifol. Mae rhieni a gwarcheidwaid, a gofalwyr maeth, a phobl eraill mewn cymdeithas yn gyfrifol. Pan aned fy chwaer, roeddwn yn 17 mlwydd oed, yn troi’n oedolyn. Edrychais ar ei hôl hi gryn dipyn, a chefais i’r cyfrifoldeb rhiant hwnnw. Felly, hoffwn gael y ddadl hon, nid fel rhywbeth na all neb sydd ddim yn rhiant fod â barn amdani, ond fel y gall pawb yn y gymdeithas fod â barn am hyn a gwneud cyfraniad adeiladol. Oherwydd, ar ddiwedd y dydd, efallai y byddwn mewn sefyllfaoedd lle caiff cyfrifoldebau gofalu eu rhoi inni y tu hwnt i'n rheolaeth, a bydd angen inni wybod sut i ymdrin â phlant yn y mathau hynny o sefyllfaoedd, ond mae angen inni wybod bod y wladwriaeth a phobl eraill mewn cymdeithas yn credu bod gennym y parch a’r gallu, dylwn ddweud, i edrych ar ôl plant, yn union fel rhieni.
Bethan, thank you very, very much for that indeed. I think many of the detailed issues that we're starting to touch on now we can get into as the consultation goes forward, but I'll try and answer some of them now as well, if it's of help. It's worth saying as well that, genuinely, I would like to engage with all Assembly Members of all parties on this, so that we do get this right in going forward, and that is a genuine offer. If I can do anything to help with those discussions, myself or my officials, I'm happy to make that offer.
You made the point about not punishing well-meaning parents. It's a similar point that Angela made as well. Absolutely right; entirely right. The balance of this, as we go through the consultation, has got to get to that point where we take away this defence of reasonable chastisement, which, to the best of my knowledge, has only had the possibility of being cited, actually, in the defence of cases over the last few years, probably a dozen times. Actually, it came down to four of them where it could actually have been used, and in those four cases, by and large, they ended up in acquittal or dismissal of the case. So, it is an anomalous situation that doesn't actually normally come to anything within a court of law, but it is an anomaly that sits there. When you speak to front-line professionals working in things like Flying Start, Families First, doing those interventions—good, clever, early interventions with parents—I've literally had this conversation with them and said, 'Is this clarity that we would give with this a problem for you, or would it help?' And, to a person, to a woman—because it's all women that I've spoken to who are doing these front-line interventions with families—they've said, 'This gives us the clarity that we would need.' So, in addition to the positive parenting, the help and advice and support that we give to parents, we can now say, 'Look, by the way, it is not physical punishment; there are other ways, and you know we can do that', and on we go. It is not to punish well-meaning parents, but it is to make absolutely clear that there will be no defence of reasonable chastisement.
Nothing changes, by the way, in terms of what penalties are out there. You mentioned the issue of penalties. The penalties remain as they are for assault, and the same evidential tests and public interest tests apply to assault. The Sentencing Council set the guidelines for assault. The Sentencing Council actually set separate guidelines that relate to assault on children. They also set separate guidelines that relate to assault on children by parents who are under 18. Those are all there. Nothing changes with that at all, but it takes away reasonable chastisement being used as a defence for assault against a child.
You asked, quite understandably, what has changed. I think there has been a period of pulling together evidence to show, one, that we can actually proceed and we can do it on a legally sound basis; but, secondly, gathering that world-wide evidence that now shows what works in terms of positive parenting, the negative impacts in aggregate across children who do receive physical punishment, and, also, legal advice as well—getting to that point where legal counsel can suggest—. By the way, I have to be quite honest: this is not that this would not be legally challenged, because it could well be. But, what we have to get right in terms of proportionality is that the rights of the child, which are universal and are unqualified rights under the UN Convention on the Rights of the Child, are also balanced against those articles of European rights that defend the rights of the family and the rights of religion. But, there is a way to do that because those two sets of rights—the latter two—are qualified rights. If you can show that the measures here are both necessary and proportionate, as we have done before in other policy areas, you can actually impact upon those qualified rights, if the rights of the child in protecting those children are there in the primary purpose.
Do we have evidence of behavioural change and attitudinal change? Yes. Again, I won't recite what's within the document, but I hope that all parents, and guardians and carers, as well as organisations, go and look at this document. We have tried to put in there quite a substantial amount of the best available knowledge that we have. But, yes, attitudes in Wales are changing and attitudes in the UK are changing. What’s significant is, where this approach has been taken in other countries, of actually making clear that you cannot physically or corporally assault a child, it has itself effected a change by the sheer significance of saying, 'No doubt, no ifs and buts.' It has effected a change itself, so that the attitudes towards corporal and physical punishment have changed as a result of introducing this law. It's a bit like the seat belts law or other laws like it.
Finally, you mentioned the point there of effective use of current resources. It's vital, to make this work, that we see what we are doing currently on the ground. Again, I won't recite it chapter and verse, but they are laid out in here: everything between health interventions, education interventions, Flying Start, Families First, Children First areas and so on. Are we making sure that, across the piste, we are giving the right support to the right parents and the right families in the right circumstances very early on, so that we actually avoid getting to the situation where children are being physically punished?
Thank you for the questions. I know we will return to more of these in detail as this goes through, but I would also invite Members to engage with me as this consultation goes forward, so I can hear more views like that.
Bethan, diolch yn fawr iawn am hynny yn wir. Rwy’n meddwl bod llawer o'r materion manwl yr ydym yn dechrau cyffwrdd arnyn nhw nawr yn rhai y gallwn roi mwy o sylw iddynt wrth i’r ymgynghoriad fwrw ymlaen, ond gwnaf geisio ateb rhai ohonyn nhw nawr hefyd, os yw o gymorth. Mae'n werth dweud hefyd, o ddifrif, yr hoffwn ymgysylltu â holl Aelodau'r Cynulliad o bob plaid ar hyn, fel ein bod yn cael hyn yn iawn ar gyfer y dyfodol, ac mae hwnnw'n gynnig diffuant. Os gallaf wneud unrhyw beth i helpu gyda'r trafodaethau hynny, fi neu fy swyddogion, rwy’n hapus i wneud y cynnig.
Gwnaethoch y pwynt ynghylch peidio â chosbi rhieni â bwriadau da. Gwnaeth Angela bwynt tebyg yn ogystal. Hollol gywir; cwbl gywir. Wrth inni fynd drwy'r ymgynghoriad, mae'n rhaid inni daro’r cydbwysedd o gael gwared ar yr amddiffyniad hwn o gosb resymol, sydd, hyd eithaf fy ngwybodaeth, ond wedi bod yn bosibl ei ddyfynnu, mewn gwirionedd, wrth amddiffyn achosion dros y rhai blynyddoedd diwethaf, fwy na thebyg ddwsin o weithiau. Mewn gwirionedd, yn y pen draw dim ond mewn pedwar ohonynt y gellid wir ei ddefnyddio, ac yn y pedwar achos hynny, ar y cyfan, cafwyd yr unigolyn yn ddieuog neu gwrthodwyd yr achos. Felly, mae'n sefyllfa anarferol nad yw wir fel arfer yn arwain at ddim byd mewn llys, ond mae'n sefyllfa anarferol sy’n bodoli. Pan fyddwch yn siarad â gweithwyr proffesiynol rheng flaen sy'n gweithio mewn pethau fel Dechrau'n Deg, Teuluoedd yn Gyntaf, yn gwneud yr ymyriadau hynny—ymyriadau cynnar, doeth, da gyda rhieni—rwyf yn llythrennol wedi cael y sgwrs hon â nhw a dweud, 'Ydy’r eglurder y byddem yn ei roi gyda hyn yn broblem ichi, ynteu a fyddai'n helpu?' Ac mae pob un, pob menyw—oherwydd menywod yw pawb yr wyf wedi siarad â nhw sy'n gwneud yr ymyriadau rheng flaen hyn gyda theuluoedd—wedi dweud, 'Mae hyn yn rhoi’r eglurder y byddai ei angen inni.' Felly, yn ogystal â’r rhianta cadarnhaol, y cymorth a’r cyngor a’r gefnogaeth yr ydym yn eu rhoi i rieni, gallwn nawr ddweud, 'Edrychwch, gyda llaw, nid cosbi corfforol yw hyn; mae yna ffyrdd eraill, ac rydych chi'n gwybod y gallwn wneud hynny', ac rydym yn mynd ymlaen. Nid er mwyn cosbi rhieni â bwriadau da, ond i’w gwneud yn gwbl glir na fydd amddiffyniad o gosb resymol.
Does dim byd yn newid, gyda llaw, o ran pa gosbau sydd ar gael. Soniasoch am fater cosbau. Mae’r cosbau yn aros fel y maent ar gyfer ymosodiad, ac mae'r un profion tystiolaethol a phrofion lles y cyhoedd yn gymwys i ymosodiad. Y Cyngor Dedfrydu sy’n gosod canllawiau ar gyfer ymosodiad. Mae'r Cyngor Dedfrydu, a dweud y gwir, yn gosod canllawiau ar wahân sy'n ymwneud ag ymosodiad ar blant. Maent hefyd yn gosod canllawiau ar wahân sy'n ymwneud ag ymosodiad ar blant gan rieni sydd o dan 18 oed. Mae'r rheini i gyd yno. Does dim o hynny’n newid o gwbl, ond mae'n cael gwared ar ddefnyddio cosb resymol fel amddiffyniad am ymosodiadau yn erbyn plentyn.
Gwnaethoch chi ofyn, yn hollol ddealladwy, beth sydd wedi newid. Rwy’n meddwl ein bod wedi cael cyfnod o gasglu tystiolaeth i ddangos, un, y gallwn fwrw ymlaen mewn gwirionedd ac y gallwn wneud hynny ar sail gyfreithiol gadarn; ond, yn ail, casglu’r dystiolaeth fyd-eang honno sydd nawr yn dangos beth sy'n gweithio o ran rhianta cadarnhaol, yr effeithiau negyddol cyfanredol ar draws plant sy’n cael cosbau corfforol, a, hefyd, cyngor cyfreithiol hefyd—cyrraedd y pwynt lle gall cyngor cyfreithiol awgrymu—. Gyda llaw, rhaid imi fod yn hollol onest: nid wyf yn dweud na chaiff hyn ei herio’n gyfreithiol, oherwydd gallai hynny ddigwydd. Ond, yr hyn y mae’n rhaid inni ei wneud yn iawn o ran cymesuredd yw bod hawliau plant, sydd yn hawliau cyffredinol a diamod o dan Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar hawliau'r plentyn, yn cael eu cydbwyso hefyd yn erbyn yr erthyglau hawliau Ewropeaidd hynny sy'n amddiffyn hawliau’r teulu a hawliau crefydd. Ond, mae ffordd o wneud hynny oherwydd mae’r ddwy gyfres hynny o hawliau—y ddwy olaf—yn hawliau amodol. Os gallwch chi ddangos bod y mesurau hyn yn angenrheidiol ac yn gymesur, fel yr rydym wedi'i wneud cyn hyn mewn meysydd polisi eraill, gallwch wir effeithio ar yr hawliau amodol hynny, os yw hawliau plant o ran amddiffyn y plant hynny yno o fewn y prif ddiben.
A oes gennym dystiolaeth o newid agweddau a newid ymddygiad? Oes. Unwaith eto, ni wnaf adrodd yr hyn sydd yn y ddogfen, ond rwy’n gobeithio y bydd pob rhiant, a phob gwarcheidwad a phob gofalwr, yn ogystal â sefydliadau, yn edrych ar y ddogfen hon. Rydym wedi ceisio rhoi cryn dipyn o’r wybodaeth orau sydd ar gael inni ynddi. Ond, ydynt, mae agweddau yng Nghymru’n newid ac mae agweddau yn y DU yn newid. Yr hyn sy'n arwyddocaol yw, lle mae'r dull hwn wedi’i ddefnyddio mewn gwledydd eraill, i’w gwneud yn glir na chewch chi ymosod yn gorfforol ar blentyn, bod hynny ynddo ei hun wedi creu newid oherwydd arwyddocâd pur dweud, 'Dim amheuaeth, dim os nac oni bai.' Mae wedi creu newid ynddo ei hun; mae’r agweddau tuag at gosb gorfforol wedi newid o ganlyniad i gyflwyno'r gyfraith hon. Mae ychydig yn debyg i’r gyfraith gwregysau diogelwch neu gyfreithiau eraill tebyg.
Yn olaf, soniasoch am y pwynt yno o ddefnyddio’r adnoddau presennol yn effeithiol. Mae'n hanfodol, i wneud i hyn weithio, ein bod yn gweld beth yr ydym yn ei wneud ar hyn o bryd ar lawr gwlad. Unwaith eto, ni wnaf ei adrodd fesul pennod ac adnod, ond maent wedi'u gosod allan yma: popeth rhwng ymyriadau iechyd, ymyriadau addysg, Dechrau'n Deg, Teuluoedd yn Gyntaf, ardaloedd Plant yn Gyntaf ac ati. A ydym yn gwneud yn siŵr, ar draws y sector, ein bod yn rhoi’r cymorth cywir i’r rhieni cywir a’r teuluoedd cywir o dan yr amgylchiadau cywir yn gynnar iawn, fel ein bod yn osgoi cyrraedd y sefyllfa lle mae plant yn cael eu cosbi’n gorfforol?
Diolch am y cwestiynau. Rwy’n gwybod y byddwn yn dychwelyd at fwy o'r rhain yn fanwl wrth fwrw ymlaen â hyn, ond hoffwn hefyd wahodd Aelodau i ymgysylltu â mi wrth i’r ymgynghoriad hwn fwrw ymlaen, fel y gallaf glywed mwy o safbwyntiau fel hwnnw.
May I first of all say how much I welcome this consultation and congratulate the Minister for bringing it out as one of, almost, his first actions on taking up the post? The Minister mentioned that I had been involved in this for a long time as an MP. We also have Simon Thomas, who was also involved in it as an MP, and I was remembering when we went to Stockholm as a group, where Jane Hutt came as well, as well as Christine Chapman, and maybe others—I can't remember now. I think, in politics, you learn that you have to have a long game. I suppose that is my conclusion over most issues I've ever been involved with. But, still, I really welcome this.
I wanted to just ask a few brief questions, because I'm aware we'll have all the detailed discussion when we're in committee. But, obviously, the Scottish Government is going through the same process almost at the same time as us, so I wondered whether you’d had any communication with the Scottish Government and whether you’ve learned from what they’ve been able to do so far. The other question was: in terms of a timetable, I know this is a 12-week consultation—what is the timetable for the legislation after that?
I think you have said that we will look further at the change of attitude that has happened amongst parents, which I think is there in the consultation document. Have you had any opportunity to look at how children view this issue? Because I think that is quite an important thing to look at. I think there have been some studies done that show children’s views, but I think that is something that we should certainly do as part of this consultation, especially in view of the fact that children do have less protection than adults under the law as it stands at the present time.
The final question, then, is to ask you, as—you know, you clearly see this as part of a package of children’s rights, and I know the UNCRC has urged the Welsh Government and the UK Government to do this on many occasions, so I’m sure you would see this as the opportunity for being fully compliant with the UNCRC, which, of course, we are fully signed up to.
A gaf i yn gyntaf oll ddweud cymaint yr wyf yn croesawu'r ymgynghoriad hwn a llongyfarch y Gweinidog am ei gyflwyno fel un o, bron, ei weithredoedd cyntaf ar ôl cymryd y swydd? Dywedodd y Gweinidog fy mod i wedi ymwneud â hyn ers amser maith fel AS. Mae gennym hefyd Simon Thomas, a fu hefyd yn ymwneud â hyn fel AS, ac roeddwn yn cofio pan aethom i Stockholm fel grŵp, a daeth Jane Hutt hefyd, yn ogystal â Christine Chapman, ac eraill efallai—ni allaf gofio nawr. Rwy’n meddwl, mewn gwleidyddiaeth, eich bod yn dysgu bod angen strategaeth hir arnoch chi. Mae'n debyg mai dyna yw fy nghasgliad ynglŷn â’r rhan fwyaf o faterion yr wyf erioed wedi ymwneud â nhw. Ond, eto, rwyf wir yn croesawu hyn.
Dim ond rhai cwestiynau byr sydd gennyf i’w gofyn, oherwydd rwy’n gwybod y cawn yr holl drafodaeth fanwl pan fyddwn mewn pwyllgor. Ond, yn amlwg, mae Llywodraeth yr Alban yn mynd drwy'r un broses bron ar yr un pryd â ni, felly tybed a ydych chi wedi cyfathrebu o gwbl â Llywodraeth yr Alban ac a ydych chi wedi dysgu o’r hyn y maen nhw wedi llwyddo i'w wneud hyd yn hyn. Y cwestiwn arall oedd: o ran amserlen, rwy’n gwybod mai ymgynghoriad 12 wythnos yw hwn—beth yw'r amserlen ar gyfer y ddeddfwriaeth ar ôl hynny?
Rwy’n meddwl eich bod wedi dweud y byddwn yn edrych eto ar y newid agwedd sydd wedi digwydd ymysg rhieni; rwy’n meddwl bod hynny yno yn y ddogfen ymgynghori. A ydych chi wedi cael unrhyw gyfle i edrych ar sut y mae plant yn gweld y mater hwn? Oherwydd rwy’n meddwl bod hwnnw’n beth eithaf pwysig i edrych arno. Rwy’n meddwl bod rhai astudiaethau wedi cael eu gwneud i ddangos barn plant, ond rwy’n meddwl bod hynny'n rhywbeth y dylem yn sicr ei wneud fel rhan o'r ymgynghoriad hwn, yn enwedig o ystyried y ffaith nad yw plant yn cael eu hamddiffyn cystal ag oedolion o dan y gyfraith fel y mae ar hyn o bryd.
Y cwestiwn olaf, wedyn, yw gofyn i chi, gan—wyddoch chi, rydych chi'n amlwg yn gweld hyn fel rhan o becyn o hawliau plant, ac rwy’n gwybod bod CCUHP wedi annog Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU i wneud hyn ar sawl achlysur, felly rwy’n siŵr y byddech chi'n gweld hyn fel y cyfle i gydymffurfio'n llawn â CCUHP, sydd, wrth gwrs, yn rhywbeth yr ydym wedi ymrwymo’n llawn iddo.
Julie, can I thank you very much for those questions, but also quite genuinely thank you and others over the years who've campaigned on this long and hard? I know it has been like Sisyphus pushing the rock continually uphill and then seeing it roll back for the following morning. But I think we are now getting there, and that is good to see. And that brings me to—. If I can deal with first your question over the legislation, if it is the will of this Assembly to pass this legislative change and to make sure that we have the right package in place and the resource is being used well then we could move ahead on this in short order, in possibly the third term of the Assembly. Now, this is subject to the business managers granting that and so on, and it being a priority, but I have no doubt that if the Assembly were to strongly support this—and the Cabinet, I know, are keen to see this moved forward—then we could see it as early as the third term.
You mentioned the Scottish Government proposal—indeed, and it has been mentioned to me, 'Wouldn’t it be nice if Wales could get there first, just ahead of Scotland?' But, look, one of the advantages of—. It would be nice to get there before Scotland, but there is a private Member’s Bill being used as the vehicle in Scotland, but it's actually probably more important to get there in the right way and to have the right piece of legislation in front of us. There is an advantage, possibly, to coming slightly behind Scotland, in that theirs, of all the countries that we’ve looked at, is the most similar in terms of its criminal jurisdiction and its body of case law. In fact, if we looked at some of what they are learning at the moment, it might help us in devising this and minimising, I have to say as well, the chance of a legal challenge being successful against it. However, we are in close liaison with officials and I look forward to speaking to my contemporaries in the Scottish Parliament as well and the Scottish Government to discuss in detail their proposals and their timescale.
Julie, you mentioned the issue of how children view physical punishment. We refer to some of that, I hope helpfully, within the document. There is a fair degree of evidence now that children—it’s not hard to understand why—are quite savvy and quite cogent in their articulation—different ages of children as well—on the fact that they see physical punishment not simply as unnecessary and so on, but actually detrimental in the impacts that it has on them, not only physically, but emotionally, and the relationship with carers, the relationship with guardians, and with parents, whereas they're also quite articulate in saying they recognise that the best way to impose discipline and to drive good behaviour is in that more positive approach to recognising good behaviour, rewarding and encouraging, and setting clear boundaries. There are ways to discipline that don't require physical punishment.
And, finally, in respect of the UNCRC, I think it is the case that we are quite clear that, in terms of previous legislation we have brought through this place that have regard to the UNCRC, this would be a piece of legislation, together with the wider package, that would put Wales into a leading position, not only satisfying the requirements of the UNCRC, but leading once again in terms of how we deal with children's rights and protect those children's rights. So, we look forward to the consultation and the views that come forward, but we are keen to progress with this.
Julie, a gaf i ddiolch yn fawr ichi am y cwestiynau hynny, ond hefyd ddiolch yn gwbl ddiffuant i chi ac eraill dros y blynyddoedd sydd wedi ymgyrchu ar hyn yn hir ac yn galed? Rwy’n gwybod bod y broses wedi bod fel Sisyphus yn gwthio’r graig yn barhaus i fyny’r rhiw ac yna’n ei gweld yn rholio’n ôl ar gyfer y bore wedyn. Ond rwy’n meddwl ein bod yn agos nawr, ac mae hynny'n dda i’w weld. Ac mae hynny’n dod â mi at—. Os caf i ymdrin yn gyntaf â’ch cwestiwn am y ddeddfwriaeth, os mai ewyllys y Cynulliad hwn yw pasio’r newid deddfwriaethol hwn a gwneud yn siŵr bod y pecyn cywir ar waith gennym a bod yr adnodd yn cael ei ddefnyddio’n dda, gallem symud ymlaen ar hyn yn gyflym, o bosibl o fewn trydydd tymor y Cynulliad. Nawr, mae hyn yn amodol ar i'r rheolwyr busnes ganiatáu hynny ac ati, a’i fod yn flaenoriaeth, ond nid wyf yn amau, pe bai'r Cynulliad yn cefnogi hyn yn gryf—ac mae'r Cabinet, rwy’n gwybod, yn awyddus i weld hyn yn symud ymlaen—gallem ei weld mor gynnar â’r trydydd tymor.
Soniasoch am cynnig Llywodraeth yr Alban—yn wir, ac mae pobl wedi gofyn imi, 'oni fyddai'n braf pe gallai Cymru gyrraedd yno yn gyntaf, cyn yr Alban?' Ond, edrychwch, un o fanteision—. Byddai'n braf cyrraedd yno cyn yr Alban, ond Bil Aelod preifat sy'n cael ei defnyddio fel cyfrwng yn yr Alban, ond y gwir yw ei bod, yn ôl pob tebyg, yn bwysicach cyrraedd yno yn y ffordd gywir a gwneud yn siŵr bod y darn cywir o ddeddfwriaeth ger ein bron. Gallai fod yn fantais, o bosibl, cyrraedd ychydig ar ôl yr Alban, oherwydd hi, o’r holl wledydd yr ydym wedi edrych arnyn nhw, yw’r debycaf o ran ei hawdurdodaeth droseddol a’i chorff o gyfraith achos. Yn wir, pe byddem yn edrych ar rai o'r pethau y maen nhw yn eu dysgu ar hyn o bryd, gallai ein helpu i lunio hyn a lleihau, rhaid imi ddweud hefyd, y siawns y gallai her gyfreithiol lwyddo yn ei erbyn. Fodd bynnag, rydym yn cydweithio'n agos â swyddogion ac rwy’n edrych ymlaen at siarad â'm cymheiriaid yn Senedd yr Alban hefyd a Llywodraeth yr Alban i drafod eu cynigion a'u hamserlen yn fanwl.
Julie, soniasoch am sut y mae plant yn gweld cosbau corfforol. Rydym yn cyfeirio at rywfaint o hynny, yn ddefnyddiol gobeithio, yn y ddogfen. Ceir cryn dipyn o dystiolaeth bellach bod y plant—nid yw'n anodd deall pam—yn eithaf clyfar ac yn gallu mynegi’n effeithiol—plant o wahanol oedrannau hefyd—y ffaith eu bod nid yn unig yn gweld cosbau corfforol yn ddiangen ac ati, ond yn wirioneddol niweidiol o ran sut y maent yn effeithio arnynt, nid yn unig yn gorfforol, ond yn emosiynol, ac ar y berthynas â gofalwyr, y berthynas â gwarcheidwaid, ac â rhieni, ond maent hefyd yn eithaf clir wrth ddweud eu bod yn cydnabod mai’r ffordd orau o ddisgyblu a sbarduno ymddygiad da yw’r dull gweithredu mwy cadarnhaol hwnnw o gydnabod ymddygiad da, gwobrwyo ac annog, a gosod ffiniau clir. Mae yna ffyrdd o ddisgyblu heb fod angen cosbi corfforol.
Ac, yn olaf, o ran CCUHP, rwy’n meddwl ein bod yn ddigon clir, o ran deddfwriaeth flaenorol yr ydym wedi’i chyflwyno drwy'r lle hwn sy’n berthnasol i CCUHP, y byddai hwn yn ddarn o ddeddfwriaeth, ynghyd â phecyn ehangach, a fyddai’n rhoi Cymru ar flaen y gad, nid yn unig o ran bodloni gofynion y Confensiwn, ond ar flaen y gad unwaith eto o ran sut yr ydym yn ymdrin â hawliau plant ac yn amddiffyn yr hawliau plant hynny. Felly, rydym yn edrych ymlaen at yr ymgynghoriad a'r safbwyntiau a gyflwynir, ond rydym yn awyddus i fwrw ymlaen â hyn.
I would also like to thank the Minister for taking the time to contact me yesterday, discuss things with me, and provide me with a statement this morning. It is appreciated that, while we are in the consultation stages of this subject and the legislation is not yet implemented, the proposed legislation is referred to as removing the defence of reasonable chastisement. In simpler terms, the general public will know that this is called a smacking ban, simply. During consultation, it is important that we reach as wide an audience as possible, because this subject is one of a controversial nature, and, obviously, a delicate one. There are many issues here to consider prior to a ban being implemented. We've got to ask ourselves: is the state extending its claws into family life—you know, how far we are prepared to go with this? And what would the effectiveness of the ban be?
We all agree that we must encourage positive parenting. I looked after two children for many years and never once did I smack them. They weren't my children. It was a very long time I looked after them permanently for, but things worked out for us without any smacking at all. Children's rights are important, but I looked at the quotations of two mothers regarding a smacking ban—both of whom disagreed with it—and one said: 'There is a difference between disciplining a child and abusing them. Parenting these days is far too soft, which is the reason we have people running around the street without any regard for authority. I feel sorry for teachers. The pupils now control the teacher. Teachers can't do anything to discipline the children, and, in the majority of cases, incentives simply do not work and teachers cannot do things and a lot of parents don't think that this is good enough.'
So, it's open to consultation, and, you know, I'm just saying the views of other people. Everyone has a right for their views to be heard. This is what I'm saying—a quotation from someone else—and they have every right to put that quotation forward.
When we talk about the effectiveness of such a ban, I'd like to ask how it will be implemented, how it will be enforced, how will the cost be borne—you know, what will it cost? And a second parent's view also stated that she thought that people advocating the ban want us to treat children as mini adults, as people that you can reason with, but sometimes you can't reason with children. Children don't always know their own mind and are prone to pushing boundaries. And they've asked, 'If they ban smacking, can you please provide us with solutions? Grounding, taking away privileges, are mostly ineffective.' She then went on to say, 'People of my generation were smacked and I felt that we were well adjusted as opposed to some of the younger generation now.' And she said, 'My first child was smacked. A disciplinary smack is not a beating, and, by the time my second child was growing up, there was much media opposition to smacking, so the second child was not smacked. She was placed on the naughty step, and this had no effect whatsoever; grounding was exactly the same. So, in terms of how they turned out, the first was a lot more respectful towards any kind of authority than was the second. Two teachers who I know couldn't wait to move to Dubai to teach because, in their own words, "Regarding discipline, there is no comparison. In Dubai, we can do what we are paid to do, and that is to teach. There are very few discipline issues here, but, unfortunately, Wales has lost it. We have no intention of returning. We are teaching, and the children are learning. It is a win-win situation".'
So, our work as politicians is to help parents become the best parents that they can. We encourage and nurture a way of life, perhaps, as opposed to banning, and abuse must be dealt with when recognised and punished by law. It is parents who live with their children 24/7 and we must understand and respect their rights also to reprimand, within reason, the children they bring into the world. Thank you.
Hoffwn hefyd ddiolch i'r Gweinidog am gymryd yr amser i gysylltu â mi ddoe, i drafod pethau â mi, ac i roi datganiad imi y bore yma. Rwy’n gwerthfawrogi, tra yr ydym yn y camau ymgynghori ar y pwnc hwn ac nad yw y ddeddfwriaeth ar waith eto, ei fod yn cyfeirio at y ddeddfwriaeth arfaethedig fel un sy’n dileu amddiffyniad cosb resymol. Mewn termau symlach, bydd y cyhoedd yn gyffredinol yn gwybod y gelwir hyn yn waharddiad ar smacio, yn syml. Yn ystod ymgynghoriad, mae'n bwysig ein bod yn cyrraedd cynulleidfa mor eang â phosibl, oherwydd mae'r pwnc hwn yn un dadleuol, ac, yn amlwg, yn un sensitif. Mae llawer o faterion i'w hystyried yma cyn rhoi gwaharddiad ar waith. Rhaid inni ofyn i ni'n hunain: a yw’r wladwriaeth yn ymestyn ei chrafangau i fywyd y teulu—wyddoch chi, pa mor bell yr ydym ni'n barod i fynd â hyn? A pha mor effeithiol fyddai’r gwaharddiad?
Rydym i gyd yn cytuno bod rhaid inni annog rhianta cadarnhaol. Edrychais ar ôl dau o blant am flynyddoedd lawer ac ni wnes i eu smacio unwaith. Nid fy mhlant i oedden nhw. Roeddwn i'n gofalu amdanyn nhw yn barhaol am amser hir iawn, ond gweithiodd pethau’n iawn inni heb ddim smacio o gwbl. Mae hawliau plant yn bwysig, ond edrychais ar ddyfyniadau dwy fam ynghylch gwahardd smacio—roedd y ddwy ohonynt yn anghytuno ag ef—a dywedodd un: 'Mae gwahaniaeth rhwng disgyblu plant a’u cam-drin. Mae rhianta y dyddiau hyn yn llawer rhy feddal, a dyna pam mae gennym bobl yn rhedeg o amgylch y stryd heb ddim parch i awdurdod. Rwy’n teimlo dros athrawon. Y disgyblion sy’n rheoli’r athro nawr. Chaiff athrawon ddim gwneud dim byd i ddisgyblu’r plant, ac, yn y mwyafrif o achosion, dydy’r cymhellion ddim yn gweithio a dydy athrawon ddim yn cael gwneud pethau ac mae llawer o rieni’n meddwl nad yw hyn yn ddigon da.'
Felly, mae'n agored i ymgynghoriad, ac, wyddoch chi, dim ond dweud barn pobl eraill yr wyf fi. Mae gan bawb hawl i’w safbwyntiau gael eu clywed. Dyma'r hyn yr wyf i'n ei ddweud—dyfyniad gan rywun arall—ac mae ganddyn nhw bob hawl i gyflwyno’r dyfyniad hwnnw.
Wrth inni sôn am effeithiolrwydd gwaharddiad o'r fath, hoffwn ofyn sut y caiff ei roi ar waith, sut y caiff ei orfodi, sut y byddwn yn ysgwyddo’r gost—wyddoch chi, beth fydd yn ei gostio? A dywedodd ail riant hefyd ei bod yn meddwl bod pobl sydd o blaid y gwaharddiad eisiau inni drin plant fel oedolion bach, fel pobl y gallwch chi resymu â nhw, ond weithiau allwch chi ddim rhesymu â phlant. Dydy plant ddim bob amser yn deall eu meddyliau eu hunain ac maen nhw'n tueddu i wthio ffiniau. Ac maen nhw wedi gofyn, 'os ydyn nhw’n gwahardd smacio, a allwch chi roi datrysiadau inni? Mae eu cadw nhw yn y tŷ, neu gymryd breintiau oddi arnyn nhw, yn aneffeithiol ar y cyfan.' Yna aeth ymlaen i ddweud, 'Roedd pobl o fy nghenhedlaeth i’n cael eu smacio ac roeddwn i'n teimlo ein bod ni’n dipyn mwy cytbwys na rhai o'r genhedlaeth iau nawr.' A dywedodd hi, 'Roedd fy mhlentyn cyntaf yn cael ei smacio. Dydy smacio i ddisgyblu ddim yn golygu crasfa, ac, erbyn yr adeg pan oedd fy ail blentyn yn tyfu i fyny, roedd llawer o wrthwynebiad yn y cyfryngau i smacio, felly ni chafodd yr ail blentyn ei smacio. Cafodd hi ei rhoi ar y stepen ddrwg, ac ni chafodd hyn ddim effaith o gwbl; roedd ei chadw yn y tŷ yn union yr un fath. Felly, o ran y canlyniadau, roedd y cyntaf yn dangos llawer mwy o barch tuag at unrhyw fath o awdurdod na’r ail. Roedd dau o athrawon yr wyf yn eu hadnabod yn methu aros i symud i Dubai i addysgu oherwydd, yn eu geiriau eu hunain, "O ran disgyblaeth, does dim cymhariaeth. Yn Dubai, gallwn ni wneud yr hyn yr ydym ni'n cael ein talu i’w wneud, sef addysgu. Ychydig iawn o faterion disgyblu sydd yma, ond, yn anffodus, mae Cymru ar goll. Nid oes gennym ddim bwriad i ddychwelyd. Rydym yn addysgu, ac mae’r plant yn dysgu. Mae pawb yn ennill".'
Felly, ein gwaith ni fel gwleidyddion yw helpu rhieni i fod y rhieni gorau posibl. Rydym yn annog ac yn meithrin ffordd o fyw, efallai, yn hytrach na gwahardd, a rhaid ymdrin â cham-drin pan gaiff ei gydnabod a’i gosbi gan y gyfraith. Rhieni sy'n byw gyda'u plant 24/7 a rhaid inni ddeall a pharchu eu hawliau hefyd i geryddu, o fewn rheswm, y plant y maen nhw'n dod â nhw i'r byd. Diolch.
Caroline, thank you very much. I think this illustrates why in the 12-week consultation we do want to get all views into this, but without being under any misapprehension that the intention here is to remove the defence of reasonable chastisement. Now, again, in referring to the document, which we've put a lot of time into—in the consultation document, it does refer to what has happened in other countries and it has not led to queues of parents and guardians outside courts waiting to be prosecuted; it hasn't led to baskets of prosecutions. It has led, by the way, to things such as a spike within the first couple of years of more reporting, but that hasn't led to endless prosecutions. It's been assessed that that has as much to do with the awareness within society of the effect of legislation like this that, suddenly, it is not actually the best way to discipline a child, to use physical punishment.
But there will be a wide variety of views that are fed in on this. I would draw, Caroline, your attention to page 21 of the document, where it looks at some of the studies around attitudes towards punishing children. Back in 1998, the Department of Health did a study of 2,000 British adults—88 per cent of parents then at that point said, 'It is sometimes necessary to smack naughty children.' November 2015, Welsh Government survey: 24 per cent of parents agreed it's sometimes necessary to smack a naughty child. Things are moving: I speak to people who tell me this. If you've seen the vox pops over the last couple of days of parents, they say that, 'What my parents felt was normal is not the same as what their grandparents felt' and so on. That's not to say, by the way, that they were bad parents; they weren't, at all. But society moves, we move with it, and sometimes our legislation needs to catch up with exactly what's happening and make it clear, as well, I have to say, for somebody in a court of law, exactly what's acceptable and what isn't.
You mentioned the issue of costs. I'm sure there will be lots of submissions during the course of this consultation on that wider package of support. There won't be any additional cost here that we foresee in terms of courts or prosecutions or so on, because the evidence doesn't show that that happens, but there might be suggestions put forward in terms of where the resources are deployed in terms of parental support or social care et cetera, et cetera, et cetera, and we'll look forward to receiving those.
And, finally, you made the point, as others did, about getting this to as wide an audience as possible. I forgot to mention, Angela, and others, in response, that, as we're speaking, the consultation has gone live on the website and it is a good and easy consultation to respond to, and I would encourage Members to advertise this to their constituents within their regular newsletters and so on to make sure that people do put their views in. Whether they are a parent or not, they will have a view on this. So, put their views in. Thank you.
Caroline, diolch yn fawr iawn. Rwy’n meddwl bod hyn yn dangos pam, yn yr ymgynghoriad 12-wythnos, yr hoffem ni gael pob barn i mewn i hyn, ond heb fod dan unrhyw gamargraff mai’r bwriad yma yw cael gwared ar amddiffyniad cosb resymol. Nawr, unwaith eto, i gyfeirio at y ddogfen, yr ydym wedi treulio llawer o amser arni—yn y ddogfen ymgynghori, mae’n cyfeirio at yr hyn sydd wedi digwydd mewn gwledydd eraill ac nid yw wedi arwain at giwiau o rieni a gwarcheidwaid y tu allan i lysoedd yn aros i gael eu herlyn; nid yw wedi arwain at fasgedi o erlyniadau. Mae wedi arwain, gyda llaw, at bethau fel cynnydd sydyn yn y cwpl o flynyddoedd cyntaf o fwy o riportio, ond nid yw hynny wedi arwain at erlyniadau diddiwedd. Yr asesiad yw bod gan hynny gymaint i'w wneud â’r ymwybyddiaeth o fewn cymdeithas mai effaith deddfwriaeth fel hyn, yn sydyn, yw nad dyna’r ffordd orau o ddisgyblu plentyn, mewn gwirionedd, defnyddio cosb gorfforol.
Ond bydd amrywiaeth eang o safbwyntiau’n cyfrannu at hyn. Byddwn yn tynnu, Caroline, eich sylw at dudalen 21 y ddogfen, sy’n edrych ar rai o'r astudiaethau ynghylch agweddau tuag at gosbi plant. Yn ôl yn 1998, gwnaeth yr Adran Iechyd astudiaeth o 2,000 o oedolion ym Mhrydain—ar yr adeg honno, dywedodd 88 y cant o rieni, 'Weithiau mae angen smacio plant drwg.' Tachwedd 2015, arolwg Llywodraeth Cymru: cytunodd 24 y cant o rieni fod angen smacio plant drwg weithiau. Mae pethau’n symud: rwy’n siarad â phobl sy'n dweud hyn wrthyf. Os ydych chi wedi gweld yr arolygon o farn rhieni dros yr ychydig ddyddiau diwethaf, maen nhw'n dweud, 'Dydy’r hyn yr oedd fy rhieni’n meddwl ei fod yn normal ddim yr un fath â’r hyn yr oedd eu neiniau a’u teidiau’n nhw yn ei feddwl' ac ati. Nid yw hynny’n golygu, gyda llaw, eu bod yn rhieni gwael; doedden nhw ddim, o gwbl. Ond mae cymdeithas yn symud, rydyn ni’n symud gyda hi, ac weithiau mae angen i’n deddfwriaeth ddal i fyny â beth yn union sy'n digwydd a’i gwneud yn glir, hefyd, rhaid imi ddweud, i rywun mewn llys, beth yn union sy'n dderbyniol a beth sydd ddim.
Soniasoch chi am gostau. Rwy’n siŵr y bydd llawer o gyflwyniadau yn ystod yr ymgynghoriad hwn ar y pecyn ehangach hwnnw o gefnogaeth. Nid ydym ni'n rhagweld unrhyw gost ychwanegol yma o ran llysoedd neu erlyniadau ac ati, oherwydd dydy’r dystiolaeth ddim yn dangos bod hynny'n digwydd, ond efallai y caiff awgrymiadau eu cyflwyno o ran ble i ddefnyddio’r adnoddau o ran cymorth i rieni neu ofal cymdeithasol ac ati, ac ati, ac ati, a byddwn yn edrych ymlaen at gael y rheini.
Ac, yn olaf, gwnaethoch chi y pwynt, fel y gwnaeth eraill, am ledaenu hyn i gynulleidfa mor eang â phosibl. Anghofiais ddweud, Angela, ac eraill, wrth ymateb, bod yr ymgynghoriad, wrth inni siarad, wedi mynd yn fyw ar y wefan a’i fod yn ymgynghoriad da a hawdd i ymateb iddo, a byddwn yn annog Aelodau i hysbysebu hyn i'w hetholwyr yn eu cylchlythyrau rheolaidd ac ati i wneud yn siŵr bod pobl yn rhoi eu barn. P'un a ydynt yn rhiant neu beidio, bydd ganddyn nhw farn am hyn. Felly, gallan nhw roi eu barn. Diolch.
Can I say that this consultation and the national debate it's now going to spark, I hope, is highly welcome? I'm the only Conservative Assembly Member that has served in all the Assemblies so far. This is the fifth, and, in the first one, we did actually debate this issue of physical chastisement of children on a motion I think that was proposed by Christine Chapman and there were nine Conservatives in the Assembly then, and three of us voted for that motion. So, there has been cross-party support for this and there have been, obviously, people from all across the parties who feel the defence should be retained. I think what's vital is that we have this debate in the context of promoting the most positive parenting and an environment in which our children are allowed to flourish. One of the concerns we do need to remember is that it's much less the de minimis smacking, so called, that goes on in a culture that allows that, however minor the physical assault is. There is then a certain acceptability of the use of physical force, which can get way out of control, and those sorts of abuses may well be more preventable in a culture that says, 'The law here is very, very clear'. And I think we need to be minded of those children that are vulnerable to real physical harm sometimes, although I completely accept that that's way beyond anything that the vast majority of parents would regard as being remotely reasonable.
Can I end by saying that we unfortunately have to face this debate as a question of criminal law? And I don't think that's helpful. I think it's much better to talk about the lawfulness of something, and, if we change the law, it's much better to say that physical chastisement is no longer lawful, and where it occurs, you would expect an intervention, but in the vast majority of cases, it will be informal and way below any criminal proceedings. That's my understanding of what's happened internationally, and that's what we should be encouraging. I do commend the Welsh Government for now taking this forward, and I'm sure that we will have a very extensive conversation with the people of Wales that we serve. There'll be many opinions, and Caroline is quite right to express the opinion of those who have a different view, but I think we need a full and proper debate. In my view, 20 years ago, I felt that it was time to move on, but I certainly think it is now.
A gaf ddweud bod yr ymgynghoriad hwn a'r ddadl genedlaethol y bydd nawr yn ei hysgogi, gobeithio, i’w croesawu’n fawr? Fi yw’r unig Aelod Cynulliad Ceidwadol sydd wedi gwasanaethu pob Cynulliad hyd yma. Dyma'r pumed, ac, yn y cyntaf, cawsom ddadl am gosbi plant yn gorfforol ar gynnig yr wyf yn meddwl a gynigiwyd gan Christine Chapman ac roedd naw o Geidwadwyr yn y Cynulliad ar y pryd, a phleidleisiodd tri ohonom o blaid y cynnig hwnnw. Felly, bu cefnogaeth drawsbleidiol i hyn ac, yn amlwg, mae pobl o bob plaid sy'n teimlo y dylid cadw’r amddiffyniad. Rwy’n meddwl mai’r hyn sy'n hanfodol yw ein bod yn cael y ddadl hon yng nghyd-destun hyrwyddo’r dulliau rhianta mwyaf cadarnhaol ac amgylchedd lle mae ein plant yn cael cyfle i ffynnu. Un o'r pryderon y mae angen inni eu cofio yw nad y smacio de minimis, fel y'i gelwir, sy’n digwydd mewn diwylliant sy'n caniatáu hynny sydd bwysicaf; mae hynny’n ymosodiad corfforol bach iawn. Y pryder yw bod hynny’n gwneud defnyddio grym corfforol yn dderbyniol i ryw raddau, ac y gellir colli rheolaeth ar hynny, ac y gallai fod yn haws atal y mathau hynny o gam-drin mewn diwylliant sy'n dweud, 'Mae'r gyfraith yma yn glir iawn, iawn'. Ac rwy’n meddwl bod angen inni gofio’r plant hynny sy'n agored i niwed corfforol gwirioneddol weithiau, er fy mod yn derbyn yn llwyr bod hynny'n bell y tu hwnt i unrhyw beth y byddai’r mwyafrif helaeth o rieni’n ei ystyried yn rhesymol o gwbl.
A gaf ddiweddu drwy ddweud bod rhaid inni, yn anffodus, wynebu y ddadl hon fel mater o gyfraith droseddol? Ac nid wyf yn meddwl bod hynny'n ddefnyddiol. Rwy’n meddwl ei bod yn llawer gwell sôn am gyfreithlondeb rhywbeth, ac, os ydym yn newid y gyfraith, ei bod yn well o lawer dweud nad yw cosb gorfforol yn gyfreithlon mwyach, ac os yw’n digwydd, y byddai disgwyl ymyriad, ond yn y mwyafrif helaeth o achosion, y byddai’n anffurfiol ac yn llawer llai nag unrhyw achos troseddol. Dyna fy nealltwriaeth o'r hyn sydd wedi digwydd yn rhyngwladol, a dyna beth y dylem fod yn ei annog. Rwy’n canmol Llywodraeth Cymru am fwrw ymlaen â hyn nawr, ac rwy’n siŵr y cawn sgwrs helaeth iawn â phobl Cymru yr ydym yn eu gwasanaethu. Bydd llawer o safbwyntiau, ac mae’n ddigon teg i Caroline fynegi barn pobl sydd â barn wahanol, ond rwy’n meddwl bod angen dadl lawn a phriodol. Yn fy marn i, 20 mlynedd yn ôl, roeddwn yn teimlo ei bod yn bryd inni symud ymlaen, ond rwy’n sicr yn meddwl hynny nawr.
David, can I thank you for your comments? Perhaps you and other Members here were ahead of their time, but this proposal is now catching up with you. Again, I would stress that I would very much seek to take this forward with as wide cross-party support as can be, and to those Members who've previously adopted alternative positions to the current proposal, I would genuinely say 'Engage with us, be open in terms of what we are proposing.' I'm happy to discuss this ad nauseam with people, both formally and informally, because I think what we have in front of us is proportionate, it is well balanced, and it focuses very much on the issue of a positive approach to parenting, recognising that parents want to do the right thing by their children—sometimes, parents of all types need support in order to do that. But it is also giving, critically, that clarity that you mentioned, David, both for people out there in wider society, myself included, but also for courts of law, so that there is simplicity, there is clarity and people know where they stand, and so that people who work in front-line services know where they stand as well when they give advice to parents and carers and guardians. So, I thank you for your support and look forward to engaging with you and many others on this.
David, a gaf i ddiolch ichi am eich sylwadau? Efallai eich bod chi ac Aelodau eraill yma o flaen eu hamser, ond nawr mae’r cynnig hwn yn dal i fyny â chi. Unwaith eto, hoffwn bwysleisio y byddwn yn sicr yn ceisio bwrw ymlaen â hyn gyda chefnogaeth drawsbleidiol mor eang â phosibl, ac wrth yr Aelodau hynny sydd cyn hyn wedi mabwysiadu safbwyntiau gwahanol i'r cynnig presennol, byddwn wir yn dweud 'Ymgysylltwch â ni, byddwch yn agored o ran yr hyn yr ydym yn ei gynnig.' Rwy’n hapus i drafod hyn hyd syrffed gyda phobl, yn ffurfiol ac yn anffurfiol, oherwydd rwy’n meddwl bod yr hyn sydd gennym ger ein bron yn gymesur, yn gytbwys, ac yn canolbwyntio'n gryf ar y mater o agwedd gadarnhaol at rianta, gan gydnabod bod rhieni eisiau gwneud y peth iawn i’w plant—weithiau, mae angen cymorth ar bob math o rieni i wneud hynny. Ond mae hefyd yn fater o roi, yn hollbwysig, yr eglurder hwnnw a nodwyd gennych, David, i bobl allan yna yn y gymdeithas ehangach, gan fy nghynnwys i, ond hefyd i lysoedd barn, fel y ceir symlrwydd ac eglurder a bod pobl yn gwybod lle maen nhw yn sefyll, ac fel bod y bobl sy’n gweithio mewn gwasanaethau rheng flaen yn gwybod lle maent yn sefyll hefyd wrth roi cyngor i rieni a gwarcheidwaid. Felly, diolch ichi am eich cefnogaeth ac rwy’n edrych ymlaen at ymgysylltu â chi a llawer o bobl eraill ar hyn.
Finally, Jane Hutt.
Yn olaf, Jane Hutt.
Thank you, Presiding Officer. I also want to thank the Minister for his statement today, and also reflect on the fact that we've had some very positive advice and responses from people like Professor Sally Holland, who's the independent children's commissioner. Before she became a children's commissioner, she was, in fact, professor of social policy and social work at Cardiff University. I also acknowledge the evidence that's been provided over the years, going back to the debate that David Melding has just referred to in the first session, by the children's voluntary sector as well. And I think it's very important that people can look to and turn to the well-established and esteemed children's voluntary sector—Barnado's, the NSPCC, Children in Wales—who have been very clear about this from those early days in terms of discussion.
I also thank Members like Julie Morgan for her sustained support for this change in law from the time she was an MP and her time as an AM. In fact, I would like to say that I've been in a ministerial position and I might have even responded to that debate that was inspired by Christine Chapman, and at that time saying, 'Yes, we want to move forward on this.' I think it is very important that we look at the positive parenting agenda, and that comes through not just in terms of waiting for responses, but I do recall that we funded some very good guidance on managing behaviour. There were two documents, and I think they were produced by public health professionals, health visitors, midwives, people working with the children. There was a document for the under-fives, and then it was about managing behaviour, and managing behaviour for the over-10s too.
This is where we need to make sure that we are getting that information across, so I hope you will also make sure that the positive parenting guidance and advice that we all need—. And I think Bethan Jenkins made a really important point: that this is about all adults—and, indeed, Caroline as well. It's about adults looking after children, and the advice that we can give. But I am very impressed with the way you as Minister have taken this forward, with such detailed consideration, and your own personal commitment and exploration of this issue.
Diolch, Llywydd. Hoffwn hefyd ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw, a myfyrio hefyd ar y ffaith ein bod wedi cael cyngor ac ymatebion cadarnhaol iawn gan bobl fel yr Athro Sally Holland, y comisiynydd plant annibynnol. Cyn iddi ddod yn gomisiynydd plant, roedd hi’n athro polisi cymdeithasol a gwaith cymdeithasol ym Mhrifysgol Caerdydd. Rwyf hefyd yn cydnabod y dystiolaeth a ddarparwyd dros y blynyddoedd, i fynd yn ôl at y ddadl y mae David Melding newydd gyfeirio ati yn y sesiwn gyntaf, gan y sector gwirfoddol plant hefyd. Ac rwy’n meddwl ei bod yn bwysig iawn bod pobl yn gallu edrych at, a throi at, y sector gwirfoddol plant sefydledig ac uchel ei barch—Barnado's, yr NSPCC, Plant yng Nghymru—sydd wedi bod yn glir iawn am hyn ers y dyddiau cynnar hynny o ran y drafodaeth.
Hoffwn hefyd ddiolch i Aelodau fel Julie Morgan am ei chefnogaeth barhaus i’r newid hwn yn y gyfraith ers iddi fod yn AS ac yn ei hamser fel AC. Yn wir, hoffwn ddweud fy mod wedi bod yn Weinidog ac y gallwn hyd yn oed fod wedi ymateb i’r ddadl honno a ysbrydolwyd gan Christine Chapman, a dweud bryd hynny, ‘Ydym, rydym ni eisiau symud ymlaen ar hyn.’ Rwy'n meddwl ei bod yn bwysig iawn ein bod yn edrych ar yr agenda rhianta cadarnhaol, a bod hynny’n digwydd nid yn unig o ran aros am ymatebion, ond rwy’n cofio ein bod wedi ariannu canllawiau da iawn ar reoli ymddygiad. Roedd dwy ddogfen, ac rwy’n meddwl y cawsant eu cynhyrchu gan weithwyr iechyd cyhoeddus proffesiynol, ymwelwyr iechyd, bydwragedd, pobl sy'n gweithio gyda'r plant. Roedd dogfen ar gyfer plant o dan bump, ac wedyn roedd yn ymwneud â rheoli ymddygiad, a rheoli ymddygiad plant dros 10 oed hefyd.
Dyma lle y mae angen inni wneud yn siŵr ein bod yn cyfleu’r wybodaeth honno, felly rwy’n gobeithio y byddwch hefyd yn gwneud yn siŵr bod y canllawiau rhianta cadarnhaol a'r cyngor sydd ei angen arnom i gyd—. Ac rwy’n meddwl bod Bethan Jenkins wedi gwneud pwynt pwysig iawn: bod hyn yn berthnasol i bob oedolyn—ac, yn wir, Caroline hefyd. Mae’n ymwneud ag oedolion sy'n gofalu am blant, a’r cyngor y gallwn ei roi. Ond rwy’n credu bod y ffordd yr ydych chi fel Gweinidog wedi bwrw ymlaen â hyn yn rhagorol, gan ystyried y materion mor fanwl, a’ch ymrwymiad personol eich hun i archwilio’r mater hwn.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Jane, thank you very much for your long-term support of this. Quite rightly, you recognise the role of the children's commissioner in advocating this for some time. I understand she has been supportive of the proposals that we are now bringing forward, and has said so—but also the wide variety of voluntary sector organisations that have also long campaigned for this. And I'm sure they'll all be—as others who have opposing views will be also—inputting into this consultation as it goes forward. You rightly stress the importance of focusing again on the positive parenting aspect, and we know—and we refer to it within the consultation document—where we can see the benefits. There are tangible benefits, with international examples, of the beneficial effect, long term, on those children and young people as they move into adulthood, through those positive approaches of parenting, rather than physical punishment.
But we also know that this is building upon the work that we've done so much of in Wales already. Again, I won't read them into the record now, but they're there in the consultation document. The question is: are those the right interventions, going forward, do they need to be tweaked, adjusted, do we have adequate resource going in, do we need to redeploy the resource? But we know that this isn't coming out of nowhere; this is coming out of a trajectory that this Assembly, and successive Governments, have set about the way we approach parenting, families, children, within Wales. I think it has always been a positive and very progressive agenda, and this is the latest stage. But it takes us on to a defining stage, where we actually say, for children and for parents, that, in Wales, we have an approach where there is clarity in the law, and there is also clarity of purpose around positive parenting. And we know that we as a Government, and we as an Assembly, have a pivotal role in taking this forward. Thank you.
Jane, diolch yn fawr iawn am eich cefnogaeth hirdymor yn hyn o beth. Yn gwbl briodol, rydych yn cydnabod swyddogaeth y comisiynydd plant wrth ddadlau dros hyn ers cryn amser. Rwy'n deall iddi fod yn gefnogol i'r cynigion yr ydym yn eu cyflwyno ar hyn o bryd, ac mae hi wedi dweud hynny—ond mae'r amrywiaeth eang o sefydliadau yn y sector gwirfoddol hefyd wedi ymgyrchu ers amser hir dros hyn. Ac rwy'n sicr y bydden nhw i gyd—fel y bydd eraill sydd o farn wrthgyferbyniol hefyd—yn cyfrannu at yr ymgynghoriad hwn wrth iddo fynd rhagddo. Rydych, yn gwbl gywir felly, yn pwysleisio pwysigrwydd canolbwyntio unwaith eto ar yr agwedd rhianta cadarnhaol, ac fe wyddom ni—ac rydym yn cyfeirio at hynny yn y ddogfen ymgynghori—lle gallwn weld y manteision. Ceir manteision gwirioneddol, gydag enghreifftiau rhyngwladol, o'r effaith fuddiol a hirdymor ar y plant a'r bobl ifanc hynny wrth iddynt ddatblygu i fod yn oedolion, drwy'r dulliau cadarnhaol o rianta, yn hytrach na chosb gorfforol.
Ond gwyddom hefyd mai adeiladu y mae hyn ar y gwaith yr ydym eisoes wedi gwneud cymaint ohono yng Nghymru. Eto, nid wyf yn mynd i'w darllen nhw nawr ar gyfer y cofnod, ond maen nhw yno yn y ddogfen ymgynghori. Y cwestiwn yw: ai'r rhain yw'r ymyriadau cywir, wrth fynd ymlaen, a oes angen eu mireinio a'u haddasu, a oes gennym yr adnoddau digonol, a oes angen inni adleoli'r adnodd? Ond gwyddom na fydd hyn yn digwydd ar hap; bydd yn digwydd o'r llwybr a osodwyd gan y Cynulliad hwn, a Llywodraethau olynol, ynghylch y ffordd yr ydym yn ymdrin â rhianta, teuluoedd a phlant yng Nghymru. Credaf mai agenda gadarnhaol a blaengar iawn fu hon erioed, a dyma'r cam diweddaraf. Ond mae'n mynd â ni ymlaen at gam sy'n diffinio, lle byddwn ni mewn gwirionedd yn dweud bod gennym ni, ar gyfer plant a rhieni Cymru, ddull lle mae eglurder yn y gyfraith, ac mae eglurder pwrpas hefyd o ran rhianta cadarnhaol. Ac rydym yn gwybod bod gennym ni fel Llywodraeth, ac fel Cynulliad, swyddogaeth allweddol wrth symud hyn yn ei flaen. Diolch.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn i chi, Gweinidog.
Item 4 on our agenda this afternoon is the statement by the Counsel General on the Welsh Government prosecution code. I call the Counsel General, Jeremy Miles, to introduce the statement.
Eitem 4 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol ar God Erlyn Llywodraeth Cymru. Rwy'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol, Jeremy Miles, i gyflwyno'r datganiad.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae gan Lywodraeth Cymru nifer o gyfrifoldebau erlyn mewn cysylltiad â'i swyddogaethau. Mae'r cyfrifoldebau hyn yn ymwneud yn bennaf â lles anifeiliaid, cynhyrchu bwyd, a physgodfeydd. Pan fo cyfreithiau’n creu rhwymedigaethau rheoleiddiol a throseddau cysylltiedig, rhaid sicrhau eu bod yn cael eu gorfodi’n briodol er budd llywodraethu da, ac ni fydd yn syndod i Aelodau, felly, bod Llywodraeth Cymru yn cymryd yr angen i orfodi’r materion hyn o ddifrif.
Thank you, Deputy Presiding Officer. The Welsh Government holds a number of prosecution responsibilities in connection with its functions. These prosecution responsibilities principally relate to animal welfare, food production and fisheries. It is in the interests of good government that where laws create regulatory obligations and related offences, they are appropriately enforced, and it will be of no surprise to Members, therefore, that the Welsh Government takes the enforcement of these matters very seriously.
Enforcement action that the Welsh Government has taken in relation to animal welfare and food production has resulted in prosecutions. Most recently, for example, a prosecution was brought in the Counsel General’s name for a breach of the EC egg marketing regulations and fraud. I am pleased to say that this prosecution resulted in a conviction, a fine, and a proceeds of crime order. This case, and others like it, serves as a reminder that when illegal action—in this case, within the Welsh egg industry—is uncovered, offenders should be in no doubt that the Welsh Government will act to ensure that the law is upheld.
In relation to fisheries, marine enforcement officers acting on behalf of the Welsh Ministers have investigated numerous infringements of fisheries laws in Welsh waters, leading to a number of successful prosecutions. These prosecutions protect the integrity and sustainability of this important sector. However, our prosecution responsibilities do not end there. We also have prosecution responsibilities in relation to regulated activity in the fields of social care, childcare and independent healthcare. Prosecutions may therefore be brought against persons who are registered providers in one of those fields for breaching regulatory requirements. Equally, prosecutions may be brought against persons who carry on a regulated activity without being registered.
The Welsh Government is committed to fair and effective prosecution as a way of maintaining law and order, protecting individuals, the public and our resources, and ensuring that we all live in a safe and just society. A decision to prosecute or even to recommend a caution is a very serious step that affects not only the suspect in a case, but all those involved, in particular victims and witnesses. It is of paramount importance that we maintain public confidence when making decisions in relation to prosecutions and a major part of this is explaining how we make our decisions and the principles we apply when making those decisions. All prosecution decisions must be taken fairly, impartially and with integrity. I am therefore delighted to announce that today I have issued the Welsh Government prosecution code.
As Counsel General, I am generally responsible for prosecution decisions in the Welsh Government, though some prosecution decisions are taken in the name of the Welsh Ministers under statute. In each and every case, I need to consider whether the case is suitable for prosecuting. This has, up until now, been done by reference to the Crown Prosecution Service code for crown prosecutors. However, from today all Welsh Government prosecution decisions will be made by reference to the Welsh Government prosecution code. The Welsh Government code is based on the existing CPS code but has been adapted to take Welsh Government prosecution functions into account.
The CPS code was developed primarily for use in relation to mainstream criminal offences. It therefore takes into account the type of prosecutions that are commenced by the CPS and the police. So, it is inevitable that there are parts of the CPS code that do not apply to the Welsh Government. For example, the CPS code contains a threshold test that applies to custody cases. In light of this, and coupled with the fact that the Welsh Government’s prosecution functions continue to grow, it is only appropriate for the Welsh Government to have its own prosecution code. This specifically tailored code will ensure that fair and consistent decisions about prosecutions are made by the Welsh Government.
The new code sets out my general power to commence prosecutions under the Government of Wales Act 2006. Further, the code contains the prosecution test, which will be applied to all prosecution cases. This test has two separate stages: firstly, the sufficient evidence test, and secondly, the public interest stage. The sufficient evidence stage requires the prosecutor to be satisfied that there is sufficient evidence to provide a realistic prospect of conviction against each suspect for each offence. The public interest stage requires prosecutors to go on and consider whether a prosecution is required in the public interest.
Mae'r camau gorfodi a gymerwyd gan Lywodraeth Cymru o ran lles anifeiliaid a chynhyrchu bwyd wedi arwain at erlyniadau. Yn fwyaf diweddar, er enghraifft, cafwyd erlyniad yn enw'r Cwnsler Cyffredinol am drosedd â rheoliadau CE o ran marchnata wyau a thwyll. Rwy'n falch o ddweud bod yr erlyniad hwn wedi arwain at euogfarn, dirwy a gorchymyn enillion troseddau. Mae'r achos hwn, ac eraill tebyg, yn ein hatgoffa pan fydd torcyfraith yn dod i'r amlwg—yn yr achos hwn, o fewn y diwydiant wyau yng Nghymru— y dylai troseddwyr fod yn gwbl sicr y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu i gynnal y gyfraith.
O ran pysgodfeydd, mae swyddogion gorfodi morol sy'n gweithredu ar ran Gweinidogion Cymru wedi ymchwilio i nifer o droseddau yn erbyn deddfau pysgodfeydd yn nyfroedd Cymru, gan arwain at nifer o erlyniadau llwyddiannus. Mae'r erlyniadau hyn yn diogelu uniondeb a chynaliadwyedd y sector pwysig hwn. Er hynny, nid yw ein cyfrifoldebau erlyn yn dod i ben gyda hynny. Mae gennym hefyd gyfrifoldebau erlyn o ran gweithgaredd a reoleiddir ym meysydd gofal cymdeithasol, gofal iechyd annibynnol a gofal plant. Felly, gellir dwyn erlyniadau yn erbyn unigolion sy'n ddarparwyr cofrestredig yn un o'r meysydd hynny am dorri gofynion rheoliadol. Yn yr un modd, gellir dwyn erlyniadau yn erbyn unigolion sy'n cyflawni gweithgareddau rheoleiddiedig heb fod wedi eu cofrestru.
Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i erlyniad teg ac effeithiol fel ffordd o gynnal cyfraith a threfn, amddiffyn unigolion, y cyhoedd a'n hadnoddau, a sicrhau bod pob un ohonom yn byw mewn cymdeithas ddiogel a chyfiawn. Mae penderfyniad i erlyn neu hyd yn oed argymell rhybudd yn gam difrifol iawn sy'n effeithio nid yn unig ar yr unigolyn sydd dan amheuaeth mewn achos, ond yn effeithio ar bawb sy'n gysylltiedig â'r achos, yn ddioddefwyr a thystion yn benodol. Mae'n hollbwysig ein bod yn cadw hyder y cyhoedd wrth wneud penderfyniadau o ran erlyniadau. Rhan fawr o hynny yw esbonio sut yr ydym yn gwneud ein penderfyniadau a'r egwyddorion sydd yn gymwys wrth wneud y penderfyniadau hynny. Rhaid cymryd pob penderfyniad i erlyn yn deg, yn ddiduedd ac yn ddidwyll. Rwyf felly wrth fy modd o ddatgan heddiw fy mod wedi cyhoeddi Cod Erlyn Llywodraeth Cymru.
Yn Gwnsler Cyffredinol, rwy'n gyfrifol yn gyffredinol am benderfyniadau erlyn yn Llywodraeth Cymru, er y gwneir rhai penderfyniadau erlyn yn enw Gweinidogion Cymru o dan statud. Ym mhob achos, mae angen i mi ystyried a yw'n achos sy'n addas ar gyfer ei erlyn. Hyd yn hyn, gwnaed hynny drwy gyfeirio at God Gwasanaeth Erlyn y Goron ar gyfer erlynwyr y goron. Fodd bynnag, o heddiw ymlaen bydd pob penderfyniad erlyn gan Lywodraeth Cymru yn cael ei wneud drwy gyfeirio at god erlyn Llywodraeth Cymru. Mae cod Llywodraeth Cymru yn seiliedig ar god presennol Gwasanaeth Erlyn y Goron ond wedi ei addasu i gymryd swyddogaethau erlyn Llywodraeth Cymru i ystyriaeth.
Cafodd cod Gwasanaeth Erlyn y Goron CPS ei ddatblygu yn bennaf i'w ddefnyddio mewn perthynas â thramgwyddau troseddol prif ffrwd. Mae felly yn cymryd i ystyriaeth y math o erlyniadau sy'n cael eu cychwyn gan Wasanaeth Erlyn y Goron a'r heddlu. Mae'n anochel nad yw rhannau o god Gwasanaeth Erlyn y Goron yn gymwys i Lywodraeth Cymru. Er enghraifft, mae cod Gwasanaeth Erlyn y Goron yn cynnwys prawf trothwy sy'n gymwys i achosion dalfa. Yng ngoleuni hyn, ac ynghyd â'r ffaith bod swyddogaethau erlyn Llywodraeth Cymru yn parhau i dyfu, mae'n briodol i Lywodraeth Cymru gael ei chod erlyn ei hunan. Bydd y cod hwn, sydd wedi ei deilwra'n benodol, yn sicrhau y gwneir penderfyniadau teg a chyson am erlyniadau gan Lywodraeth Cymru.
Mae'r cod newydd yn pennu fy ngallu cyffredinol i ddechrau erlyniadau o dan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006. Ymhellach, mae'r cod yn cynnwys y prawf erlyniad, a fydd yn berthnasol i holl achosion erlyn. Mae dau gam ar wahân i'r prawf hwn: yn gyntaf, prawf y dystiolaeth ddigonol, ac yn ail, cam lles y cyhoedd. Mae'r cam tystiolaeth ddigonol yn ei gwneud yn ofynnol i'r erlynydd gael ei fodloni bod digon o dystiolaeth i roi gobaith realistig o euogfarn yn erbyn pob un sydd dan amheuaeth ar gyfer pob trosedd. Mae cam lles y cyhoedd yn ei gwneud yn ofynnol i erlynwyr fynd ymlaen i ystyried a yw erlyniad yn ofynnol er lles y cyhoedd.
Mae’r cod yn amlinellu nifer o ffactorau penodol i'r erlynydd eu hystyried wrth benderfynu ar y budd i'r cyhoedd, sy’n amrywio gan ddibynnu ar gyd-destun yr erlyniad. Er enghraifft, yng nghyd-destun erlyniad amgylcheddol, bydd angen i erlynydd ystyried effaith y drosedd ar yr amgylchedd. Po fwyaf yw effaith y troseddu, y mwyaf tebygol yw hi y bydd angen erlyniad, ac yng nghyd-destun erlyniad gofal cymdeithasol, bydd angen i'r erlynydd ystyried a oes elfen o berygl i iechyd neu ddiogelwch y cyhoedd.
Cyn y cafodd y cod hwn ei gyhoeddi, lansiodd fy rhagflaenydd a’m cydweithiwr Mick Antoniw ymgynghoriad cyhoeddus ar god drafft er mwyn rhoi cyfle i randdeiliaid a'r cyhoedd gyflwyno sylwadau a barn. Hoffwn gymryd y cyfle hwn i ddiolch i bawb wnaeth ymateb i'r ymgynghoriad hwnnw. Cafwyd nifer o sylwadau gwerthfawr a gallaf gadarnhau y cafodd diwygiadau eu gwneud i'r cod drafft o ganlyniad i'r sylwadau hyn. Hoffwn ddiolch yn benodol i'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am y sylwadau ynghylch eglurder yn benodol. Mae’r cod wedi elwa ar fewnbwn y pwyllgor ac rwy’n gobeithio y bydd yn cytuno bod y cod terfynol yn gliriach oherwydd hynny. Hoffwn ddiolch, yn olaf, i Wasanaeth Erlyn y Goron am gydweithio'n agos â swyddogion Llywodraeth Cymru wrth ddatblygu'r cod.
The code sets out a number of specific factors for the prosecutor to consider when deciding on the public interest, which vary depending on the context of the prosecution. For example, in the context of an environmental prosecution, a prosecutor will need to consider the impact that the offence may have on the environment. The greater the impact of the offending on the environment, the more likely it is that a prosecution is required. And in the context of a social care prosecution, a prosecutor will need to consider whether there is an element of danger to the health or safety of the public.
Before this code was issued, my predecessor and colleague Mick Antoniw launched a public consultation on a draft code in order to give stakeholders and members of the public the opportunity to comment and provide their views. I would like to take this opportunity to thank all those who responded to that consultation. A number of valuable comments were received and I can confirm that amendments were made to the draft code as a result of those comments. In particular, I would like to thank the Constitutional and Legislative Affairs Committee for their comments on points of clarity. The code has benefited from the committee's input and I hope the committee will agree that the final code is clearer as a result. I would also like to thank the Crown Prosecution Service, finally, for their close engagement with Welsh Government officials on the development of the code.
The Welsh Government's objective throughout has been to develop a Welsh Government prosecution code that is clear, accessible and fit for purpose, and the input of all stakeholders has been valuable in developing a code that would give a clear basis for Welsh Government prosecutions in future as we continue to enforce the laws for which we are responsible.
Amcan Llywodraeth Cymru drwy'r cyfan fu datblygu cod erlyn Llywodraeth Cymru sydd yn glir, yn hygyrch ac yn addas at y diben. Mae mewnbwn gan yr holl randdeiliaid wedi bod yn werthfawr wrth ddatblygu cod a fyddai'n rhoi sail glir i erlyniadau gan Lywodraeth Cymru i'r dyfodol wrth inni barhau i weithredu'r cyfreithiau yr ydym yn gyfrifol amdanynt.
Thank you. David Melding.
Diolch ichi. David Melding.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I'll make a short intervention, but I'd give one principal response, really, and that's: what was the tenor of the consultation responses overall? As the Counsel General has said, last May there was a draft code published for consultation. As far as I'm aware, the consultation responses have not been published. I do apologise if this is my IT failure, but I've not been able to get hold of them, and I don't think an analysis has been made available to us of the responses. I do think it would be quite useful, especially as you've said that the code has in fact been amended in light of these responses. However, independently I have seen the RSPCA's response to the consultation and it did have concerns about the prosecution test, which, as you said, was key to the consultation in that it narrows the application of the Welsh Government code compared to the CPS code, which is obviously a point that would need careful thought and either reassurance or rebuttal from your point of view.
Finally, I would like to ask whether there's any assessment of the capacity of the Welsh Government to undertake this task and effectively implement the code, given that we will have more Welsh law, presumably, it's getting more distinct, and the duties of prosecution are likely to grow. I certainly agree with you that we need fair and effective implementation of law, otherwise we will not be well governed, so that really does go to the heart of this. In doing that, I'm very mindful that the human rights issues involved when people are confronted with law-breaking and gathering evidence and the like need to be considered very, very carefully as, obviously, they are at the moment in terms of what the Crown Prosecution Service uses.
Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Byddaf yn gwneud ymyriad byr, ond mae gennyf un prif ymateb, mewn gwirionedd, a hwnnw yw: beth oedd cywair yr ymatebion i'r ymgynghoriad yn gyffredinol? Fel y dywedodd y Cwnsler Cyffredinol, fis Mai diwethaf cafodd cod drafft ei gyhoeddi ar gyfer ymgynghoriad. Hyd y gwn i, ni chyhoeddwyd yr ymatebion i'r ymgynghoriad. Rwy'n ymddiheuro os fy methiant TG i yw hynny, ond nid wyf wedi llwyddo i gael gafael arnyn nhw, ac nid wy'n credu bod dadansoddiad o'r ymatebion wedi bod ar gael inni. Rwyf i o'r farn y byddai hynny'n ddefnyddiol iawn, yn enwedig gan eich bod wedi dweud bod y cod wedi'i ddiwygio mewn gwirionedd yng ngoleuni'r ymatebion hyn. Eto i gyd, rwyf wedi gweld ymateb yr RSPCA i'r ymgynghoriad ar wahân ac roedd pryderon ynddo am y prawf erlyn, sydd, fel y dywedasoch, yn allweddol i'r ymgynghoriad gan ei fod yn culhau cymhwysiad cod Llywodraeth Cymru o'i gymharu â chod Gwasanaeth Erlyn y Goron. Yn amlwg, mae hwn yn bwynt y byddai angen ystyriaeth ofalus ohono a naill ai sicrwydd neu wrthbrawf o'ch safbwynt chi.
Yn olaf, hoffwn i ofyn a oes unrhyw asesiad o allu Llywodraeth Cymru i gyflawni'r dasg hon a gweithredu'r cod yn effeithiol. O ystyried y bydd gennym fwy o gyfraith Cymru, yn ôl pob tebyg, mae'n mynd yn fwy ar wahân, ac mae dyletswyddau erlyn yn debygol o dyfu. Rwy'n cytuno â chi yn sicr fod angen inni sicrhau gweithrediad teg ac effeithiol o'r gyfraith, ni chawn ni ein llywodraethu yn dda fel arall, ac felly yn wir mae hynny'n mynd at galon hyn. Wrth wneud hynny, rwy'n ymwybodol iawn y bydd angen ystyriaeth ofalus iawn, iawn o'r materion hawliau dynol dan sylw pan fydd pobl yn wynebu torcyfraith, ac wrth gasglu tystiolaeth a phethau tebyg, fel sy'n digwydd yn amlwg ar hyn o bryd gyda Gwasanaeth Erlyn y Goron.
Thank you. In relation to the publication of consultation responses, they have in fact been published, so I can make sure that they should have been emailed again today, but I'll make sure that the Member has a copy of that. He's right to say that there were a number of points raised in relation to the scope, as it were. Stakeholders wanted further clarity on who the code applies to, for example, and therefore there have been amendments to make it specifically clear that it relates to Welsh Government functions only as opposed to third-party bodies who may have their own prosecution functions.
You mentioned the prosecution test in particular, and, again, various stakeholders commented on the public interest stage and had some specific suggestions to make about amendments to that, and several of those have been taken into account.
You asked about the question of the impact of the code on capacity generally to pursue some of the prosecutions. You may be aware that the Welsh Government has previously been applying the CPS prosecution code, which sets out its own stages, so what this represents is a sort of evaluation of that that is particular to the Welsh Government. Obviously, decisions in relation to prosecutions are taken on the facts of each individual prosecution, and the volume of prosecutions in different areas varies, and of course varies over time. It is part of the public interest calculation or analysis that relates to proportionality of decisions taken to prosecute, and one of the factors there is cost, although you wouldn't make a decision based simply on that.
On the question of capacity more generally, other devolved administrations have separate prosecution agencies, of course, and you might regard that in the long term as a natural part of the devolution journey, closely related to the devolution of justice responsibilities. Those agencies exist in Scotland and in Northern Ireland and, I dare say, over time, as our prosecution responsibilities grow, that will be part of the considerations that we might wish to have here in Wales as well.
Diolch. O ran cyhoeddi'r ymatebion i'r ymgynghoriad, maen nhw wedi'u cyhoeddi mewn gwirionedd, felly gwnaf yn siŵr eu bod yn cael eu hanfon eto mewn e-bost heddiw, a gwnaf yn siŵr bod yr Aelod yn cael copi. Mae e'n iawn i ddweud bod nifer o'r pwyntiau a godwyd yn ymwneud â'r cwmpas, fel petai. Roedd rhanddeiliaid yn awyddus i gael rhagor o eglurder ynghylch y sawl y mae'r cod yn berthnasol iddo, er enghraifft, ac felly gwnaed diwygiadau i egluro'n benodol ei fod yn ymwneud â swyddogaethau Llywodraeth Cymru yn unig yn hytrach na chyrff trydydd parti sydd a'u swyddogaethau erlyn eu hunain o bosib.
Roeddech chi'n sôn am y prawf erlyn yn benodol, ac, unwaith eto, mae rhanddeiliaid amrywiol wedi gwneud sylwadau ar gam lles y cyhoedd ac wedi gwneud rhai awgrymiadau penodol am welliannau i'r cam hwnnw, a rhoddwyd ystyriaeth i sawl un o'r awgrymiadau hynny.
Roeddech chi'n holi am effaith y cod ar y capasiti yn gyffredinol i fynd ar drywydd rhai o'r erlyniadau. Efallai y byddwch yn ymwybodol bod Llywodraeth Cymru eisoes wedi cymhwyso cod erlyn Gwasanaeth Erlyn y Goron, sy'n nodi ei gamau ei hun. Felly, mae hyn yn golygu rhyw fath o werthusiad o'r hyn sy'n benodol i Lywodraeth Cymru. Yn amlwg, gwneir penderfyniadau am erlyniadau ar sail ffeithiau pob erlyniad unigol, ac mae nifer yr erlyniadau yn amrywio o faes i faes, ac wrth gwrs yn amrywio dros amser. Rhan yw hynny o gyfrifo neu ddadansoddi lles y cyhoedd sy'n ymwneud â chymesuredd y penderfyniadau i erlyn, ac un o'r ffactorau yw'r gost, er na fyddech yn gwneud penderfyniad ar sail hynny'n unig.
O ran capasiti'n fwy cyffredinol, mae gan y gweinyddiaethau datganoledig eraill asiantaethau erlyn ar wahân, wrth gwrs. Yn y tymor hir, gellid ystyried hynny'n rhan naturiol o daith datganoli, sydd â chysylltiad agos â datganoli cyfrifoldebau cyfiawnder. Mae'r asiantaethau hynny yn bodoli yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, ac rwyf am fentro dweud, dros amser, wrth i'n cyfrifoldebau erlyn ni dyfu, y bydd hynny o bosib yn rhan o'r ystyriaethau y byddwn ni'n dymuno eu cael yma yng Nghymru hefyd.
A allaf i groesawu datganiad y Cwnsler Cyffredinol? A allaf i hefyd groesawu'r bwriad a hefyd croesawu ymddangosiad cod erlyn Llywodraeth Cymru, achos mae hyn yn adeiladau ar gael pwerau deddfwriaethol yma yng Nghymru? Wrth gwrs, fe fydd y Cwnsler Cyffredinol yn rhy ifanc i gofio Deddfau Hywel Dda ar y pryd, dros 1,000 o flynyddoedd yn ôl, ond rydym wedi cael y gallu yma yng Nghymru i greu deddfwriaeth o'r blaen ac i erlyn pobl, felly rwy'n gweld hyn fel cam cyntaf i adennill y tir deddfwriaethol. Dyna pam y cewch chi groeso cynnes o'r blaid hon am eich bwriad.
Wrth gwrs, mae yna rai heriau, achos, fel rydych wedi crybwyll eisoes, ac mae'n wybyddus i bawb fod cyfiawnder troseddol fel y mae e heb ei ddatganoli, ond mae gan y Llywodraeth yn fan hyn rym i erlyn pobl sydd yn troseddu yn y meysydd datganoledig yna—fel rydych wedi crybwyll: pysgodfeydd, lles anifeiliaid, bwyd, gofal cymdeithasol a phlant. Wrth gwrs, mae yna her yn mynd i ddod pan mae'r broblem neu'r drosedd yn cael ei gweld yn fwy difrifol na beth sydd gyda ni'r pwerau i'w herlyn nhw o dan jest y meysydd datganoledig. Fe fuaswn i jest eisiau gwybod mwy am y broses, ond rwy'n croesawu'r bwriad i gael y cefndir clir yma rydych chi'n datgan i'r cod, a bod y cod yma'n mynd i fod yn glir ac yn hygyrch ac yn gymesur efo'r gwaith. Achos mae'n bwysig iawn—er taw dim ond y grym i erlyn pobl sy'n troseddu ym meysydd datganoledig sydd gyda ni ar hyn o bryd, mae'r meysydd hynny, er hynny, yn feysydd pwysig iawn. Mae diogelu ein hadnoddau naturiol yn allweddol bwysig. Mae'n bwysig felly eich bod chi fel Cwnsler Cyffredinol yn gallu cael y grym i fynd i'r afael efo'r her yna.
Rwy'n dilyn cwestiwn David Melding ynglŷn â deddfwriaeth hawliau dynol yn yr un un achos yna o feddwl sut mae materion gweddol ddifrifol mewn meysydd datganoledig yn mynd i gael eu delio efo nhw pan mae gyda chi ddau gwahanol god, fel rydych wedi awgrymu—eich cod chi a hefyd cod y CPS. Mae her yn fanna. Fe fuaswn i'n eich cefnogi chi i wthio pob maen i bob wal a sicrhau bod pob ffin yn cael ei gwthio i'r eithaf i sicrhau bod eich cod erlyn chi fel Llywodraeth yn cael digon o rym i wneud yn siŵr ein bod ni'n gallu gwneud beth rydym ni'n disgwyl iddo fe ei wneud. Achos ar ddiwedd y dydd, beth rydym ni eisiau gweld yn y fan hyn wrth inni gamu ymlaen a chael rhagor o ddatganoli ydy, wrth gwrs, gwasanaeth erlyn Cymreig hefyd, a hefyd awdurdodaeth gyfreithiol Gymreig sydd ar wahân i awdurdodaeth gyfreithiol Cymru a Lloegr, sydd gyda ni ar hyn o bryd.
Yn y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, wrth gwrs, rydym wedi bod yn craffu ar ddeddfwriaeth yn y lle yma sydd nawr yn naturiol ddwyieithog, ac mae yna her yn hynny hefyd yn sut rydym ni'n datblygu Deddfau wrth fynd ymlaen, a sut rydym ni'n erlyn pobl yn y meysydd datganoledig yma wrth fynd ymlaen hefyd. Roeddwn i'n gweld un o'r ymadroddion yn yr ymgynghoriad yn dweud, 'Wel, beth am yr iaith Gymraeg, felly?' ac 'A ydy'n bosib i herio ac i erlyn yn yr iaith Gymraeg?', a buaswn i'n gobeithio y buasech ni'n gallu cyfiawnhau a chadarnhau ei bod hi yn bosib erlyn rhywun yn y meysydd yma drwy gyfrwng yr iaith Gymraeg.
Wrth gwrs, wrth imi gloi rŵan, mae angen inni fod yn cysoni Deddfau newydd wrth fynd ymlaen hefyd. Rydym ni wedi cael sôn yn y Siambr hon o'r blaen am yr angen i wneud hynny—cydredeg Deddfau newydd efo'r hen rai a hefyd dod â'r agwedd ddwyieithog yma i mewn iddo fe, fel ein bod ni yn y pen draw yn gallu symleiddio pob cod cyfreithiol sydd yn mynd ymlaen. A allaf i ofyn i chi egluro faint o waith ehangach sydd yn digwydd yn nhermau yr angen i wneud yn siŵr bod cod erlyn eich Llywodraeth chi yn mynd i fod yn llwyddiannus yn hyn o beth?
Y pwynt sylfaenol, wrth gwrs, ydy eich bod wedi sôn am beth sy'n digwydd yn yr Alban a Gogledd Iwerddon ac ati, a gyda'r holl sôn am erlyn a deddfwriaeth rydym ni ar y meinciau hyn yn gredwyr cryf yn yr angen i ddatganoli y materion hyn ta beth yn eu cyfanrwydd. Mi fuasai yn symleiddio'r broses. Fuasech chi ddim yn cael y mur yma rhwng eich cod chi a chod y CPS wedyn. Buasai'n llawer haws petai'r heddlu wedi eu datganoli yma yn y lle cyntaf, fel y mae i'r Alban a Gogledd Iwerddon, Llundain a Manceinion hyd yn oed. Pe bai'r llysoedd, y gwasanaeth prawf, carchardai ac ati i gyd wedi eu datganoli i'r lle yma, mi fuasai yn gwneud eich gwaith chi o ddatblygu'r cod erlyn yma yn llawer haws ac yn llawer cryfach hefyd. A fuasech chi yn cytuno efo'r bwriad yna taw'r ffordd ymlaen ydy gweithio yn gyson i ddatganoli rhagor o bwerau deddfwriaethol i'r Siambr yma? Diolch yn fawr.
May I welcome the Counsel General’s statement this afternoon? May I also welcome the intention and also welcome the appearance of the Welsh Government prosecution code, because this builds on gaining legislative powers here in Wales? Of course, the Counsel General will be too young to remember the Acts of Hywel Dda, over 1,000 years ago, but we’ve had these powers to make legislation in Wales in the past and to prosecute people, so I see this as a first step in regaining that legislative ground. That is why you will get a warm welcome from this party in terms of your intentions in this area.
There are challenges, of course, because, as you’ve already mentioned, and it’s well known to everyone, criminal justice is currently not devolved, but the Government here does have powers to prosecute people who transgress in those devolved areas—as you’ve mentioned: fisheries, animal welfare, food, social care and children. Of course, there will be a challenge when the offence can be seen as being more grave than the powers that we have in those devolved areas. I’d just like to learn more about the process there, but I do welcome the intention to have this clear code, which will be accessible and proportionate for the work that needs to be done. Because it’s very important—although we only have powers to prosecute people who offend in devolved areas at the moment, those areas are hugely important. Safeguarding our natural resources, for example, is crucially important. It’s important that you, as Counsel General, should have the power to actually tackle that problem.
I follow on from David Melding’s question on human rights legislation in that same manner of thinking about how relatively serious issues in devolved areas are going to be dealt with when you have two different codes, as you have already mentioned—your code and the CPS code. There is challenge there. I would support you in doing the very best that you can and in ensuring that all boundaries are pushed to their full extent to ensure that your prosecution code as a Government is sufficiently powerful to ensure that we can do what it is expected to do. Because at the end of the day, what we want to see here, as we step forward and see further devolution, is a Welsh prosecution service and also a Welsh legal jurisdiction that would be separate to the England and Wales jurisdiction, as we currently have it.
In the Constitutional and Legislative Affairs Committee, we have been scrutinising legislation in this place, which is now naturally bilingual, and there is a challenge there too in terms of how we develop law in the future and how we prosecute people in these devolved areas in moving forward. I also saw one of the phrases in the consultation asking, ‘Well, what of the Welsh language?’ and ‘Is it possible to prosecute through the medium of Welsh?’, and I would hope that you would be able to confirm that it is possible that you could prosecute individuals in these areas through the medium of the Welsh language.
Of course, in concluding, we do need to ensure that there is consistency in legislation. We have heard talk in this Chamber in terms of ensuring that new legislation runs in accordance with the previous legislation and brings bilingualism into it, so that eventually we can simplify all legal codes as we move forward. So, could I ask you to explain how much broader work is ongoing in terms of the need to ensure that your Government’s prosecution code will be successful in this regard?
The fundamental point, of course, is that you have mentioned what’s happening in Scotland and Northern Ireland and so on, and with all the talk of prosecution and legislation, we on these benches are strong believers in the need to devolve these issues in their entirety. It would, therefore, simplify the process; you wouldn’t have this wall between your code and the CPS code. It would be far simpler if policing were devolved to this place as it is in Scotland and Northern Ireland and London and Manchester, even. And if the courts and the probation service and the prisons were all devolved to this place, it would make your work in developing this prosecution code far simpler and far more robust. Would you agree that the way forward in terms of working consistently to devolve further legislative powers to this place is to do that? Thank you very much.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Ar y materion olaf y gwnaeth eu codi yn ei gwestiwn, fel y bydd e'n gwybod mae'r Prif Weinidog wedi sefydlu comisiwn Thomas a fydd yn edrych i mewn i lot o'r cwestiynau a oedd ynghlwm yng nghwestiwn yr Aelod ynglŷn â'r siwrnai ddatganoli ynglŷn â meysydd cyfiawnder yn gyffredinol, a'r sefydliadau sydd ynghlwm yn hynny, yn cynnwys yr heddlu ac ati. Rwy'n dymuno'n dda i'r comisiwn a'i waith ac rwy'n gobeithio y bydd eglurhad a dadansoddiad a gwaith y comisiwn yn gallu dwyn y siwrnai hynny ymhellach yn ei blaen.
Fe wnaeth e hefyd sôn am y cwestiwn o hygyrchedd y gyfraith yn gyffredinol a'r system gyfiawnder. Bydd e'n gwybod efallai am waith Comisiwn y Gyfraith, sydd wedi darparu adroddiad ar hynny yn benodol, ac mae'r Llywodraeth wedi derbyn sawl un o'r argymhellion hynny. Mae'r ffaith bod y Llywodraeth yn gwneud darnau o waith ynghlwm â hynny yn hysbys iddo fe hefyd.
Fe wnaeth e ofyn am enghraifft o sut mae'r penderfyniadau i erlyn yn cael eu cymryd ar hyn o bryd. Gan ddefnyddio enghraifft o fyd pysgota a physgodaeth, bydd swyddogion ar lawr gwlad yn paratoi ffeil i Weinidogion ystyried hynny. Bydd hynny yn dod ataf i gydag argymhelliad i ddwyn achos. Byddaf i wedyn yn asesu'r achos i sicrhau bod y profion yn cael eu hateb—y profion rwyf wedi sôn amdanyn nhw yn y datganiad yn barod—ac wedyn yn penderfynu ar sail y cod newydd beth yw'r penderfyniad iawn i'w gymryd. Felly, dyna'r ffordd mae'n digwydd ar y cyfan.
Fe wnaethoch chi sôn am y berthynas rhwng y cod hwn a gwaith y CPS yn gyffredinol. Fe wnaf i ailddweud: dim ond i benderfyniadau y Llywodraeth yng Nghymru ar erlyn y mae'r cod hwn yn berthnasol. Mae cod y CPS yn annibynnol ond, wrth gwrs, mae cynnwys y cod hwnnw yn debyg iawn i gynnwys cod Llywodraeth Cymru, gyda'r newidiadau pwysig rwyf wedi sôn amdanyn nhw. O bryd i'w gilydd, mae'n agored i Lywodraeth Cymru i basio rhywbeth ymlaen i'r heddlu neu i'r CPS. Yn yr amgylchiadau hynny, o dan god y CPS y byddai'r materion hynny yn mynd yn eu blaenau. Mae hefyd yn bosib i'r CPS gymryd drosodd erlyniad gan Lywodraeth Cymru neu gan Lywodraeth yn unrhyw ran arall o'r Deyrnas Unedig. Eto, o dan yr amgylchiadau hynny, cod y CPS fyddai'n berthnasol.
Thank you to the Member for the question. On the last matters that he raised in his question, as he’ll know, the First Minister has established the Thomas commission, which will be looking into a lot of the questions related to the points raised by the Member on the journey of the devolution of justice and the institutions related to that, including the police. I wish the commission well in its work and I hope that there will be clarity and an analysis and that the work of the commission will be able to take that journey further ahead.
He also talked about the question of accessibility of the law in general and the justice system. He’ll know the work of the Law Commission, which has provided a report on that in particular, and the Government has accepted several of those recommendations. The fact that the Government is undertaking work on that is known to him as well.
He asked for an example of how the decisions to prosecute are being taken at present. Using the example of fisheries, officials at grass-roots level will prepare a file for Ministers to consider. That will come to me with their recommendation to bring forward a case and I’ll assess that case to ensure that the tests are met, and I’ve already talked about that in the statement, and I’ll be deciding, on the basis of the new code, what the right decision is to be taken. That’s how it happens on the whole.
You talked about the relationship between this code and the work of the CPS in general. I’ll restate that: this code applies only to the Government in Wales's decision to prosecute. This code is relevant to that alone. The CPS code is independent, but the content of that code is very similar to the Welsh Government’s new code, with the important changes that I’ve already mentioned. From time to time, the Welsh Government can pass something on to the police and the CPS, and in those circumstances, it will be under the CPS code that those matters will be taken forward. It’s also possible for the CPS to take over prosecution by the Welsh Government or a Government in any part of the United Kingdom. Again, in those circumstances, it will be the CPS code that will apply.
Thank you for the code being published today. I'm afraid I haven't seen it so some of the questions I ask may have already been answered, so apologies if that's the case.
The first is whether the code as published makes it clear where it diverges from the present CPS code so that we can actually see pretty easily where the differences are. The reason I ask that question is that when the proposition of additional laws for Wales was discussed in the last Assembly, particularly in the Constitutional and Legislative Affairs Committee, we had clear reassurances from the First Minister at that time that the principles of law, if I can put it like that, would not diverge between England and Wales. So, for example, what constitutes a criminal law isn't different in the two potential jurisdictions; what constitutes a contract isn't different. So, it's not about specific offences, it's about those underlying—you know, the stuff we learn in law school, basically. So, I'm just looking for a bit of reassurance here that in putting together a code that is about the application of law and the administration of law, there's nothing in there that might inadvertently trip over that line that would result in a set of facts being treated very differently on either side of the border for a criminal offence, because I'd be not expecting there to be a difference in outcome when it comes to criminal law where the facts are the same on either side of the border.
And the second is: what consideration have you given to crimes of strict liability or crimes where the burden of proof is reversed? Usually, the burden of proof is reversed in those offences that are Wales-only. The example that springs to mind is in the Historic Environment (Wales) Act 2016—I'm not going to rehearse the whole thing here—but there is certainly an offence in that Act where the burden of proof is reversed, and when the question of human rights was discussed, the Cabinet Secretary at the time understood that the right to a fair trial test had been met, but I would've argued that in England and Wales law that is evidenced through the principle of innocent until proven guilty. So, again, I'm wondering: would you be applying this code to Wales-only legislation differently from law that applies in England and Wales for an offence that happens to occur in Wales?
Diolch am y cod a gaiff ei gyhoeddi heddiw. Mae arnaf ofn nad wyf i wedi ei weld ac efallai y bydd rhai o'r cwestiynau yr wyf yn eu gofyn eisoes wedi eu hateb, ac ymddiheuriadau am hynny.
Y cwestiwn cyntaf yw hyn: a ydyw'r cod, fel y'i cyhoeddir, yn eglur o ran y mannau y mae'n gwyro oddi wrth y cod Gwasanaeth Erlyn y Goron presennol er mwyn inni allu gweld yn glir ymhle mae'r gwahaniaethau yn bodoli. Y rheswm am ofyn y cwestiwn hwn yw, pan drafodwyd y cynnig am ddeddfu ychwanegol ar gyfer Cymru yn y Cynulliad diwethaf, yn enwedig yn y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, cawsom sicrwydd clir gan y Prif Weinidog ar y pryd, na fyddai egwyddorion y gyfraith, os gallaf ei roi fel hynny, yn wahanol i Gymru a Lloegr. Felly, er enghraifft, nid yw'r hyn sy'n gyfraith droseddol yn wahanol yn y ddwy awdurdodaeth botensial; nid yw'r hyn sy'n ffurfio contract yn wahanol. Felly, nid yw'n fater o droseddau penodol, mae a wnelo â'r hanfodion hynny—wyddoch chi, y pethau yr ydym yn eu dysgu yn ysgol y gyfraith, yn y bôn. Felly, rwy'n ceisio cael rhywfaint o sicrwydd yma, wrth lunio'r cod sy'n ymdrin â gweithrediad cyfraith a gweinyddu'r gyfraith, nad oes dim ynddo, sy'n anfwriadol efallai, yn baglu dros y terfyn hwnnw ac a fyddai'n arwain at gyfres o ffeithiau am drosedd yn cael eu trin mewn ffordd wahanol iawn ar y naill ochr i'r ffin a'r llall. Ni fyddwn i'n disgwyl gweld gwahaniaeth mewn canlyniad pan ddaw'n fater o gyfraith droseddol lle mae'r ffeithiau yr un peth ar y naill ochr i'r ffin a'r llall.
A'r ail gwestiwn yw hyn: pa ystyriaeth yr ydych chi wedi ei rhoi i droseddau o atebolrwydd caeth neu droseddau lle mae baich y prawf i'r gwrthwyneb? Fel arfer, mae baich y prawf i'r gwrthwyneb yn y troseddau hynny sy'n neilltuol i Gymru. Yr enghraifft a ddaw i'r meddwl yw Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016—nid wyf am ailadrodd yr holl beth yma—ond yn sicr mae trosedd yn y Ddeddf honno sydd yn troi baich y prawf yn y fan honno i'r gwrthwyneb. Pan drafodwyd mater hawliau dynol, roedd Ysgrifennydd y Cabinet ar y pryd o'r farn y bodlonwyd y prawf hawl i gael achos teg, ond byddwn i wedi dadlau y ceir tystiolaeth i hynny yng nghyfraith Cymru a Lloegr drwy'r egwyddor o fod yn ddieuog nes y cewch eich profi'n euog. Felly, eto, rwy'n holi tybed a fyddech chi'n gweithredu'r cod hwn i deddfwriaeth ar gyfer Cymru yn unig yn wahanol i'r gyfraith sy'n gymwys yng Nghymru a Lloegr am drosedd sy'n digwydd yng Nghymru?
You asked for clarification of the differences with the CPS code in general terms. There are a number of key differences: they're mainly in relation to the different nature of the offences the Welsh Government has prosecution responsibilities in relation to. So, one of the main differences is that, unlike the CPS code, the Welsh Government prosecution code doesn't include reference to a threshold test, for example, which is, as you may know, where there's a custodial offence and where the suspect represents a substantial bail risk. That doesn't apply to the offences that the Welsh Government generally has responsibilities for prosecuting. Therefore, that, for example, hasn't been included.
The CPS code has been adapted to reflect the prosecution functions more specifically, and we have a summary of the Counsel General's prosecution powers set out in the code, which obviously does not appear in the CPS code for obvious reasons. I mentioned in my earlier answer the question of the public interest test, and it gives specific examples of how the public interest test might operate within the context of offences that the Welsh Government would prosecute. And there are also some key changes in relation to venue-for-trial questions and in relation to out-of-court disposals. Again, the rules are different for the kinds of offences that the Welsh Government would prosecute than for the general CPS code. The CPS code applies, of course, across the general criminal law, if you like, which is a different operating context to that which the Welsh Government's Welsh prosecuting code applies.
On the question of the burden of proof and how one assesses whether to proceed in individual offences where that is the case: again, as the code sets out, it sets out the sufficient evidence test, effectively, which includes within it the requirement to anticipate the arguments on both sides of the case. And that will involve evaluations of the admissibility of evidence, the reliability of evidence and the credibility, and that applies to the evidence in the round, if you like.
You raised the question of human rights legislation, and indeed other Members have raised that. The code makes it clear that prosecutors must apply the provisions of the European convention on human rights in accordance with the Human Rights Act 1998, and it's been made explicitly clear in the code that prosecutors must have due regard to the requirements of the United Nations Convention on the Rights of the Child, which of course has been given further effect in Wales in particular.
Fe wnaethoch chi ofyn am eglurhad o'r gwahaniaethau gyda chod Gwasanaeth Erlyn y Goron yn gyffredinol. Ceir nifer o wahaniaethau allweddol: maen nhw'n ymwneud yn bennaf â natur gwahanol y troseddau y mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldebau erlyn drostynt. Un o'r prif wahaniaethau yw hyn: yn wahanol i god Gwasanaeth Erlyn y Goron, nid yw cod erlyn Llywodraeth Cymru yn cynnwys cyfeiriad at brawf trothwy, sef, er enghraifft, fel yr ydych efallai yn gwybod, pan geir trosedd sy'n golygu carchar a lle bod risg mechnïaeth sylweddol gyda'r un dan amheuaeth. Nid yw hynny'n berthnasol i'r troseddau y mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb i'w herlyn yn gyffredinol. Felly, er enghraifft, nid yw hynny wedi'i gynnwys.
Cafodd cod Gwasanaeth Erlyn y Goron ei addasu i adlewyrchu'r swyddogaethau erlyn yn fwy penodol. Nodwyd crynodeb o alluoedd erlyn y Cwnsler Cyffredinol yn y cod, ac nid yw hyn yn amlwg yn ymddangos yng nghod Gwasanaeth Erlyn y Goron am resymau amlwg. Soniais yn fy ateb cynharach am fater prawf lles y cyhoedd, gan roi enghreifftiau penodol o sut y gallai prawf lles y cyhoedd weithredu o fewn cyd-destun y troseddau y byddai Llywodraeth Cymru yn eu herlyn. Ceir hefyd rai newidiadau allweddol o ran cwestiynau lleoliad ar gyfer treial ac o ran datrysiadau y tu allan i'r llys. Eto, mae'r rheolau'n wahanol ar gyfer y mathau o droseddau y byddai Llywodraeth Cymru yn eu herlyn i'r cod Gwasanaeth Erlyn y Goron yn gyffredinol. Mae cod Gwasanaeth Erlyn y Goron yn berthnasol, wrth gwrs, i'r gyfraith droseddol yn gyffredin, os mynnwch chi, sydd yn gyd-destun gwahanol o weithredu i'r hyn y mae cod erlyn Cymru Llywodraeth Cymru yn gymwys iddo.
Ar y cwestiwn o faich y prawf ac sut mae rhywun yn asesu a ddylid bwrw ymlaen â throseddau unigol lle bod hynny'n wir: eto, yn y cod, nodir y prawf tystiolaeth ddigonol, i bob pwrpas, sy'n cynnwys y gofyniad i ragweld dadleuon ar y naill ochr a'r llall o'r achos. A bydd hynny'n cynnwys gwerthusiadau o dderbynioldeb y dystiolaeth, dibynadwyedd y dystiolaeth a'i hygrededd, ac mae hynny'n berthnasol i'r dystiolaeth yn ei chyfanrwydd.
Fe wnaethoch chi godi mater deddfwriaeth hawliau dynol, ac yn wir y mae Aelodau eraill wedi codi hynny. Mae'r cod yn ei gwneud hi'n glir ei bod yn rhaid i erlynwyr gymhwyso darpariaethau'r confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol yn unol â Deddf Hawliau Dynol 1998, ac mae'n benodol glir yn y cod ei bod yn rhaid i erlynwyr roi sylw i ofynion Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, sydd wrth gwrs wedi'i weithredu ymhellach yng Nghymru yn benodol.
Thank you, Counsel General.
Diolch i chi, Cwnsler Cyffredinol.
Item 5 on our agenda is the Council Tax Reduction Schemes (Prescribed Requirements and Default Scheme) (Wales) (Amendment) Regulations 2018. I think you need more time for this if you're going to have to keep repeating that. So, I call on the Cabinet Secretary for Finance to move that motion. Mark Drakeford.
Eitem 5 ar agenda yw Rheoliadau Cynlluniau Gostyngiadau'r Dreth Gyngor (Gofynion Rhagnodedig a'r Cynllun Diofyn) (Cymru) (Diwygio) 2018. Rwy'n credu y bydd angen mwy o amser arnoch ar gyfer hyn os y bydd yn rhaid i chi ailadrodd hynny o hyd. Felly, rwy'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i symud y cynnig hwnnw. Mark Drakeford.
NDM6618 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Cynlluniau Gostyngiadau’r Dreth Gyngor (Gofynion Rhagnodedig a’r Cynllun Diofyn) (Cymru) (Diwygio) 2018 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 27 Tachwedd 2017.
NDM6618 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5:
Approves that the draft The Council Tax Reduction Schemes (Prescribed Requirements and Default Scheme) (Wales) (Amendment) Regulations 2018 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 27 November 2017.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd, a diolch am y cyfle i gyflwyno'r rheoliadau diwygio hyn heddiw.
Hoffwn i ddiolch i'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am ei adroddiad ar y rheoliadau. Mae'r rheoliadau o flaen y Cynulliad y prynhawn yma yn diwygio rheoliadau gostyngiadau'r dreth gyngor 2013. Fe wnaeth Llywodraeth y Deyrnas Unedig ddileu budd-dal y dreth gyngor o 1 Ebrill 2013 ymlaen, a phasio'r cyfrifoldeb am ddatblygu trefniadau newydd i Lywodraeth Cymru. Fe wnaethon nhw hefyd wneud 10 y cant o doriad i'r cyllid ar gyfer y cynllun. Ymatebodd Llywodraeth Cymru trwy ddarparu cyllid i alluogi tua 300,000 o aelwydydd llai cefnog yng Nghymru i barhau i gael hawl i gymorth. Mae angen y ddeddfwriaeth ddiwygio er mwyn gwneud yn siŵr bod y ffigurau a ddefnyddir i gyfrifo hawl pob aelwyd i ostyngiad yn y dreth gyngor yn cael eu codi i gymryd i ystyriaeth bod costau byw wedi cynyddu.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer, and thank you for the opportunity to bring forward these amendment regulations today.
I’d like to thank the Constitutional and Legislative Affairs Committee for its report on the regulations. The regulations before the Assembly this afternoon amend the council tax reduction scheme regulations of 2013. The UK Government actually scrapped council tax benefit from 1 April 2013 onwards, and passed the responsibility for developing new arrangements to the Welsh Government. They also made a 10 per cent cut to the budget for this programme. The Welsh Government responded by providing funding to enable some 300,000 less wealthy households in Wales to continue to have the right to support. This amendment regulation is needed to ensure that the figures used to count the right of each household to a reduction in council tax are increased to take into account the fact that living costs have increased.
In slightly more detail, Dirprwy Lywydd, in the regulations in front of the Assembly this afternoon, the financial figures relating to working-age people, disabled people and carers for 2018-19 are increased in line with the consumer price index, that is to say, by 3 per cent. This contrasts with the UK Government's policy of freezing working-age benefits until 2019-20. Figures relating to pensioner households in the regulations are proposed to be increased in line with the UK Government's standard minimum income guarantee and mirror the uprating of housing benefit. The UK Government has introduced new restrictions on housing benefit for families with two or more children, and a child born on or after 1 April 2017. This is in addition to restrictions introduced from April 2016, which remove the family premium for new births and new claims for housing benefit. I do not propose to adopt these changes in respect of council tax reductions in Wales. The Welsh Government is committed to protecting families on low incomes who have been affected by welfare reforms from further cuts in their income.
In making these regulations, the opportunity has also been included to include minor technical changes and to make additional amendments to reflect other changes to related benefits and welfare payments. For example, from April 2018, there are a number of additional funds and payments that, if these regulations are approved, will be disregarded for the purposes of calculating council tax reductions. These include the new bereavement support payments, the infected blood scheme, and the thalidomide health grant amongst others. Recipients of such assistance in Wales will not be disadvantaged in obtaining help with their council tax.
These regulations, Dirprwy Lywydd, therefore maintain the entitlements to reductions in council tax bills for households in Wales. Provision of £244 million have been made in the budget for 2018-19 for these purposes. As a result of the scheme, some 220,000 of the most hard-pressed households in Wales will continue to pay no council tax in 2018-19. I know that the scheme has been strongly supported by Members in different parts of this Chamber since it was introduced in 2013, and I hope that this support will extend to approval of the regulations before you this afternoon.
Gydag ychydig yn fwy o fanylder, Dirprwy Lywydd, yn y rheoliadau gerbron y Cynulliad y prynhawn yma, mae'r ffigurau ariannol ar gyfer pobl o oedran gweithio, pobl anabl a gofalwyr ar gyfer 2018-19 yn cynyddu yn unol â mynegai prisiau defnyddwyr, hynny yw, 3 y cant. Mae hyn yn cyferbynnu â pholisi Llywodraeth y DU o rewi budd-daliadau pobl o oedran gweithio tan 2019-20. Y bwriad yw cynyddu'r ffigurau sy'n ymwneud ag aelwydydd pensiynwyr yn y rheoliadau i fod yn unol â gwariant isafswm incwm safonol Llywodraeth y DU ac adlewyrchu'r uwchraddio o ran budd-dal tai. Mae Llywodraeth y DU wedi cyflwyno cyfyngiadau newydd ar fudd-dal tai i deuluoedd gyda dau o blant neu fwy, a phlentyn wedi ei eni ar neu ar ôl 1 Ebrill 2017. Mae hynny'n ychwanegol at y cyfyngiadau a gyflwynwyd o fis Ebrill 2016, sydd yn dileu'r premiwm teulu ar gyfer genedigaethau newydd a hawliadau newydd am fudd-dal tai. Nid wyf i'n bwriadu mabwysiadu'r newidiadau hyn o ran gostyngiadau'r dreth gyngor yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i amddiffyn teuluoedd ar incwm isel yr effeithiwyd arnynt gan ddiwygiadau lles rhag toriadau pellach yn eu hincwm.
Wrth wneud y rheoliadau hyn, cafwyd cyfle hefyd i gynnwys mân newidiadau technegol ac i wneud newidiadau ychwanegol i adlewyrchu newidiadau eraill i fudd-daliadau a thaliadau cysylltiedig. Er enghraifft, o fis Ebrill 2018, bydd nifer o fudd-daliadau a thaliadau ychwanegol, os cymeradwyir y rheoliadau hyn, yn cael eu diystyru o ran cyfrifo'r gostyngiadau i'r dreth gyngor. Mae'r rhain yn cynnwys y taliadau cymorth profedigaeth newydd, y grant cynllun gwaed heintiedig, a'r grant iechyd thalidomid ymysg eraill. Ni fydd y rhai sy'n derbyn cymorth o'r fath yng Nghymru dan anfantais wrth gael help gyda'u treth gyngor.
Mae'r rheoliadau hyn, Dirprwy Lywydd, yn cadw'r hawl am ostyngiad yn miliau treth gyngor ar gyfer aelwydydd yng Nghymru. Gwnaed darpariaeth o £244 miliwn yn y gyllideb am 2018-19 at y dibenion hyn. O ganlyniad i'r cynllun, bydd tua 220,000 o aelwydydd sydd o dan y pwysau mwyaf yng Nghymru yn parhau i dalu dim treth gyngor yn 2018-19. Gwn fod gan y cynllun gefnogaeth gref ymysg Aelodau mewn gwahanol rannau o'r Siambr hon ers ei gyflwyno yn 2013, ac rwy'n gobeithio y bydd y gefnogaeth hon yn ymestyn i gymeradwyaeth o'r rheoliadau ger eich bron y prynhawn yma.
Thank you. Can I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw?
Diolch. A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Deddfwriaethol a Chyfansoddiadaol, Mick Antoniw?
Thank you for that. The Constitutional and Legislative Affairs Committee considered this instrument at our meeting on 11 December. We reported one merits point identified under Standing Order 21.3. This particular piece of legislation is very complex and technical when read alone. The explanatory memorandum accompanying these regulations uses everyday language to explain the technical changes being made and it really helps the reader to make sense of the legislation. The committee appreciated this helpful approach, given how complex the legislation is, and, as Chair of the committee, on behalf of the committee, I know you'll be overjoyed and enthused to know that it was the view of the committee to commend the Welsh Government on this example of good practice.
Diolch ichi am hynny. Rhoddodd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ystyriaeth i'r offeryn hwn yn ein cyfarfod ar 11 Rhagfyr. Adroddwyd ar un pwynt rhinweddol a nodwyd o dan Reol Sefydlog 21.3. Mae'r darn penodol hwn o ddeddfwriaeth yn gymhleth a thechnegol iawn o'i ddarllen ar ei ben ei hun. Mae'r memorandwm esboniadol sy'n cyd-fynd â'r rheoliadau hyn yn defnyddio iaith bob dydd i esbonio'r newidiadau technegol a wneir ac mae'n help mawr i'r darllenydd i wneud synnwyr o'r ddeddfwriaeth. Roedd y pwyllgor yn gwerthfawrogi'r dull defnyddiol hwn, o ystyried pa mor gymhleth fo'r ddeddfwriaeth. Fel Cadeirydd y pwyllgor, ac ar ran y pwyllgor, rwy'n gwybod y byddwch yn falch iawn ac yn hapus i wybod mai barn y pwyllgor oedd y dylid rhoi canmoliaeth i Lywodraeth Cymru am yr enghraifft hon o arfer da.
Mae cynlluniau gostyngiadau treth gyngor yn hanfodol bwysig i bobl fwyaf bregus Cymru. Dyma'r cynllun sy'n caniatáu i lawer iawn o bobl hawlio gostyngiad ac mae o'n bodoli, i raddau, oherwydd nad ydy'r dreth gyngor yn ddigon blaengar. Felly, hoffwn ofyn i ddechrau a oes gan y Llywodraeth unrhyw fwriad i edrych ar system decach o drethiant fel na fydd angen cynllun gostyngiadau treth gyngor mor eang a phellgyrhaeddol ag sydd gennym ni ar hyn o bryd yn y dyfodol.
Mi fyddwch chi'n cofio mai Plaid Cymru wnaeth orfodi'r Llywodraeth flaenorol i gymryd cyfrifoldeb dros y cynllun cymorth yma gan arwain at basio rheoliadau yn 2013, ac ers hynny mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn llenwi'r diffyg cyllid blynyddol ar gyfer y cynllun, gan sicrhau bod bron i £0.25 miliwn o bunnoedd ar gael ar gyfer y cynllun o fewn y setliad llywodraeth leol bob blwyddyn ers 2013-14. Ond felly, mewn gwirionedd, mae'r gronfa sydd ar gael, os ydy hi'n parhau ar yr un lefel, ac rydw i'n meddwl eich bod chi newydd ddweud y bydd hi, mae hynny'n golygu ei bod hi'n llai mewn termau real nag yr oedd hi bedair blynedd yn ôl. A hyd y gwelaf i, mae'r ffigurau newydd yn golygu cynnydd yn yr hyn mae trigolion yn mynd i dderbyn mewn cymorth, er mwyn cyd-fynd efo chwyddiant a chynnydd mewn costau byw. Felly, sut mae hynny'n mynd i gael ei dalu amdano fo? A fydd yna gynnydd cyfatebol ym maint y gronfa? Rydych chi wedi dweud rŵan na fydd yna. A ydy o'n golygu y bydd yna rhai trigolion yn derbyn mwy i gyd-fynd efo cynnydd chwyddiant ac ati, tra bod yna eraill yn cael eu hepgor yn gyfan gwbl o'r cynllun oherwydd newidiadau i'r system lles? Neu, yn wir, a ydych chi'n disgwyl i'r awdurdodau lleol ganfod yr arian o'u cyllidebau sydd yn prinhau?
Felly, fe fuaswn i'n gofyn i chi gadarnhau faint o bres sydd ar gael, oherwydd os mai'r un ffigur sydd ar gael, yna mae yna beryg, hyd y gwelaf i, y bydd yna rai o drigolion mwyaf bregus Cymru yn dioddef. Rydw i yn deall bod yna asesiad effaith wedi cael ei gynnal i gostau tebygol cydymffurfio â'r rheoliadau yma. Nid ydw i wedi cael amser i edrych ar hwnnw—i fynd ar ôl hwnnw. A fedrwch chi ddweud wrthym ni beth oedd canlyniad yr asesiad yna? Rydw i'n siŵr y medrwch chi ddeall bod angen i ni gael yr holl wybodaeth cyn ein bod ni'n gallu rhoi ein cefnogaeth i'r rheoliadau yma. Diolch.
The council tax reduction schemes are vital to the most vulnerable people in Wales and this is a scheme that allows many people to receive a reduction and it exists, to an extent, because the council tax is not progressive enough. So, I’d like to ask, first of all, whether the Government has an intention to look at a fairer taxation system so that we won’t need a council tax reduction scheme that’s as wide ranging as the one that we have at present in future.
You’ll remember that it’s Plaid Cymru that compelled the previous Government to take responsibility for this scheme, leading to the passing of the regulations in 2013, and following that the Welsh Government has been meeting the deficit, on an annual basis, for the scheme, by ensuring that £0.25 million is available for the scheme within the local government settlement every year since 2013-14. Truth be told, the fund that is available, if it continues at the same level, and I think you just said that it will be, that means that it’s less in real terms than it was four years ago. As far as I can see, the new figures mean an increase in what the residents are going to receive in support to meet inflation costs and an increase in the cost of living. So, how is that going to be paid for? Will there be a corresponding increase in the size of the fund? You’ve said now that there won’t be. Does it mean that there will be some residents who will receive more as a result of inflation and so on, while others will be left out entirely from the scheme, because of changes to the welfare system? Or, indeed, are you expecting the local authorities to find the funds from their budgets, which are getting scarcer?
So, I would like you to confirm how much funding is available, because if it’s the same figure that’s available, then there’s a danger that some of the most vulnerable people in Wales will suffer. I do understand that there is an impact assessment that has been undertaken to the likely costs of complying with these regulations. I haven’t had a chance to look at that, or to pursue that. Could you tell us what the result of the assessment was? I’m sure that you can understand that we need to have all of the information before we can support these regulations. Thank you.
Thank you. Can I call on the Cabinet Secretary for Finance to reply to the debate? Mark.
Diolch. A gaf i alw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i ymateb i'r ddadl? Mark.
Thank you, Dirprwy Lywydd, and thanks to Mick Antoniw for the work of the Constitutional and Legislative Affairs Committee in scrutinising these regulations. I'll certainly report what he had to say to those who helped to prepare the explanatory material that went alongside it. I know they work very hard to try to turn some complex and technically challenging material into an account that can be understood by people who have to operate them in local authorities, and those who have a general interest in the way in which support for families in these circumstances can be provided.
Diolch ichi, Dirprwy Lywydd, a diolch i Mick Antoniw am waith y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol wrth graffu ar y rheoliadau hyn. Byddaf yn sicr o adrodd am yr hyn yr oedd ganddo i'w ddweud wrth y rhai a fu'n helpu i baratoi'r deunydd esboniadol cysylltiedig. Rwy'n gwybod eu bod yn gweithio'n galed iawn i geisio troi deunydd technegol cymhleth a heriol yn naratif y gellir ei ddeall gan y bobl sy'n gorfod gweithredu hyn mewn awdurdodau lleol, a'r rhai sydd â diddordeb cyffredinol yn y ffordd y gellir rhoi cefnogaeth i'r teuluoedd mewn amgylchiadau fel hyn.
A gaf i ddweud wrth Siân Gwenllian hefyd, rydw i'n cydnabod y cymorth oddi wrth Blaid Cymru pan oedd y cynllun gwreiddiol yn cael ei baratoi, nôl yn 2013, ac am y cymorth rydym ni wedi'i gael oddi wrth Blaid Cymru dros y blynyddoedd i gadw'r cynllun i fynd, blwyddyn ar ôl blwyddyn?
May I tell Siân Gwenllian that I recognise the support provided by Plaid Cymru when the original scheme was being prepared back in 2013, and I also acknowledge the support that we’ve received from Plaid Cymru over the years in maintaining the scheme and keeping it going, year on year?
Of course, the points that Siân Gwenllian raises are important, and matter to me as finance Minister. What has happened in the last 12 months, Dirprwy Lywydd, is that the number of households who are claiming council tax benefit has gone down. This is associated with the rise in employment levels in parts of Wales over the last 12 months, and that has the effect of allowing us to sustain the scheme in full and to make it slightly more generous in some aspects next year, so that the qualifying criteria for the scheme next year will not have been narrowed at all, and that we can continue, we think, to meet the costs of that from the budget that we were able to provide in this financial year. That's £244 million of Welsh Government money, topped up, it is true, as Siân said, by a contribution—from memory, Dirprwy Lywydd—of around £12 million by local authorities themselves. We don't expect their contribution to have to rise next year either.
But, should conditions in the economy change, should there be an upturn in the number of people needing help from the scheme, then of course, in bringing the regulations before the National Assembly next year, I'd have to put proposals in front of you either to increase the budget available or to find a way of narrowing the entitlements within the schemes, so that it can live within the budget that it has. We are in the fortunate position of not having to do that next year. The budget we have is sufficient. The scheme has not been narrowed, it's been marginally extended in its generosity, and I hope that Members in the Chamber will be willing to support a scheme that puts a large sum of Welsh Government money directly into the pockets of those whose circumstances are amongst the most difficult in the land.
Wrth gwrs, mae'r pwyntiau a gododd Siân Gwenllian yn bwysig, ac yn bwysig i mi fel Gweinidog Cyllid. Yr hyn sydd wedi digwydd yn y 12 mis diwethaf, Dirprwy Lywydd, yw fod nifer yr aelwydydd sy'n hawlio'r budd-dal treth gyngor wedi gostwng. Mae hyn yn gysylltiedig â chynnydd mewn lefelau cyflogaeth mewn rhannau o Gymru dros y 12 mis diwethaf, ac mae effaith hynny'n caniatáu i ni gynnal y cynllun yn llawn a'i wneud ychydig yn fwy hael mewn rhai meysydd y flwyddyn nesaf, fel na fydd angen culhau'r meini prawf cymhwyso ar gyfer y cynllun y flwyddyn nesaf o gwbl, ac y gallwn barhau, yn ein barn ni, i dalu'r costau hynny o'r gyllideb yr oedd modd ei darparu yn y flwyddyn ariannol hon. Dyna £244 miliwn o arian Llywodraeth Cymru, wedi ei ategu, mae'n wir, fel y dywedodd Siân, gan gyfraniad—o'm cof, Dirprwy Lywydd—o tua £12 miliwn gan yr awdurdodau lleol eu hunain. Nid ydym yn disgwyl y bydd yn rhaid i'w cyfraniad nhw godi y flwyddyn nesaf chwaith.
Ond, pe bai amodau yn yr economi yn newid, a phe bai cynnydd yn nifer y bobl sydd angen cymorth gan y cynllun, yna, wrth gwrs, wrth ddod â'r rheoliadau gerbron y Cynulliad Cenedlaethol y flwyddyn nesaf, byddai'n rhaid imi gyflwyno cynigion naill ai i gynyddu'r gyllideb sydd ar gael neu i ddod o hyd i ffordd o leihau'r hawliadau o fewn y cynlluniau, fel bod modd byw o fewn y gyllideb sydd ar gael. Rydym yn y sefyllfa ffodus o beidio â gorfod gwneud hynny y flwyddyn nesaf. Mae'r gyllideb sydd gennym yn ddigonol. Ni chyfyngwyd ar y cynllun, estynnwyd fymryn ar ei haelioni, ac rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau yn y Siambr yn barod i gefnogi'r cynllun sy'n rhoi swm mawr o arian Llywodraeth Cymru yn syth ym mhocedi'r rheini y mae eu hamgylchiadau ymhlith y mwyaf anodd yn y wlad.
Thank you very much. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? Therefore, in accordance with Standing Order 12.36, the motion is agreed.
Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, yn unol â Rheol Sefydlog 12.36, derbynnir y cynnig.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1, 2 a 3 yn enw Paul Davies a gwelliant 4 yn enw Rhun ap Iorwerth.
The following amendments have been selected: amendments 1, 2 and 3 in the name of Paul Davies and amendment 4 in the name of Rhun ap Iorwerth.
We now move on to item 6, which is a debate on 'Our Valleys, Our Future: Delivery Plan'. I call on the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services to move the motion—Alun Davies.
Trown yn awr at eitem 6, sef dadl ar 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol: Cynllun Cyflawni'. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus i gyflwyno'r cynnig — Alun Davies.
NDM6617 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi cyhoeddi Ein Cymoedd, Ein Dyfodol: Cynllun Cyflawni.
NDM6617 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the publication of the Our Valleys, Our Future: Delivery Plan.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
I'm grateful to you, Deputy Presiding Officer. Members will be aware that I agreed to bring forward this debate following question sessions before Christmas, when Members sought the opportunity to have a wider and deeper conversation about the Valleys taskforce and the work that the taskforce was leading and undertaking. I'm grateful to you, Deputy Presiding Officer, for allowing us to table this debate as early as possible in the new year.
I will say at the outset that the Government will be accepting all amendments except amendment 4. Paul Davies, in his amendments, sets out quite clearly, in many ways, many of the challenges facing us in the Valleys of south Wales and many of the challenges facing the people in the communities of the Valleys of south Wales. He does so very clearly and quite eloquently. The purpose of the taskforce, of course, is not simply to rehearse those difficulties and those challenges, but to provide answers to them.
We do not support the amendment tabled by Rhun ap Iorwerth because we do not wish to create a quango in the Valleys of south Wales. We do not wish to create another level or layer of complexity within the geography of public service delivery in the Valleys. What we want to do is ensure that all the resources we have available are focused on delivering, and front-line delivery of, our aims, objectives and ambitions that we have outlined in the last year or so.
The purpose of the taskforce—. And I think it's very important that we clarify the purpose of the taskforce, because I think, in some quarters, there's been some misunderstanding over this. The purpose of the taskforce is to shape and to bring the full weight of Welsh Government resources to bear on the issues facing the Valleys, and the communities and the people of the Valleys of south Wales. The purpose of the taskforce isn't to establish new bureaucracies, or isn't to establish new forms of delivery, but to shape the approach of Government and to use all the power and resources available to Government, to use the resources of people, of expertise, of knowledge, of experience, the resources of finance that we have available to us, but also, and perhaps most critically, the resource of influence and the resource that Government can bring to bear in bringing people together—the power of acting as a catalyst for change, the power of bringing people together to look for solutions to questions that have been facing us for some generations—and then to use that power of Government in order to set out clearly how we wish to address the issues facing us, and to do so in a particular way.
I was very clear 18 months ago, when we established this taskforce, that I wanted it not to be a group of politicians or civil servants meeting in private, almost in secret—a conclave of politicians presenting the awaiting electorate with the answers to all the problems that they hadn't even thought of. What I wanted it to be was a process that involved, and which sought to actively involve, people across the whole of the communities of the Valleys, but also to hardwire accountability into what we were doing. One of the first questions I was asked, and one of the first answers I gave, when we established the taskforce, was to confirm that all our papers will be made public—the agendas, the papers, the presentations, our meetings, would all be put into the public domain. People would be able to understand and to see and to follow our work, to influence our work, to guide our work.
Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol fy mod i wedi cytuno i gael y ddadl hon yn gynharach nag y bwriadwyd yn dilyn sesiynau holi cyn y Nadolig, pan ofynnodd yr Aelodau am y cyfle i gael sgwrs ehangach a mwy manwl ynglŷn â thasglu'r Cymoedd a'r gwaith yr oedd y tasglu yn arwain arno ac yn ei wneud. Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd, am ganiatáu inni gyflwyno'r ddadl hon mor gynnar â phosib yn y flwyddyn newydd.
Dywedaf ar y cychwyn y bydd y Llywodraeth yn derbyn yr holl welliannau heblaw am welliant 4. Mae Paul Davies, yn ei welliannau, yn nodi yn amlwg, mewn llawer o ffyrdd, nifer o'r heriau sy'n ein hwynebu yng Nghymoedd y de a nifer o'r heriau sy'n wynebu trigolion cymunedau Cymoedd y De. Mae'n gwneud hyn yn amlwg iawn ac yn eithaf huawdl. Diben y tasglu, wrth gwrs, yw nid dim ond sôn drachefn am yr anawsterau a'r heriau hynny, ond cynnig atebion iddynt.
Nid ydym ni'n cefnogi'r gwelliant a gyflwynwyd gan Rhun ap Iorwerth oherwydd nid ydym eisiau creu cwango yng Nghymoedd y de. Nid ydym eisiau creu lefel neu haen arall o gymhlethdod o fewn daearyddiaeth cyflenwi gwasanaethau cyhoeddus yn y Cymoedd. Yr hyn yr ydym eisiau ei wneud yw sicrhau bod yr holl adnoddau sydd ar gael inni yn canolbwyntio ar gyflawni, a chyflawni ar y rheng flaen, y nodau, yr amcanion a'r dyheadau a amlinellwyd gennym yn y flwyddyn neu ddwy ddiwethaf.
Diben y Tasglu —. Ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn egluro diben y tasglu, oherwydd credaf, mewn rhai cylchoedd, y bu rhywfaint o gamddealltwriaeth ynghylch hyn. Diben y tasglu yw defnyddio holl fanteision adnoddau Llywodraeth Cymru i ddylanwadu ar y materion sy'n wynebu'r Cymoedd, a chymunedau a thrigolion Cymoedd y De. Nid diben y tasglu yw sefydlu haenau biwrocratiaeth newydd, na chwaith sefydlu mathau newydd o gyflenwi. Y diben yw llunio sut mae'r Llywodraeth yn mynd ati, a defnyddio'r holl rymoedd a'r adnoddau sydd ar gael i'r Llywodraeth, defnyddio'r adnoddau sydd gennym o ran pobl, yr arbenigedd, yr wybodaeth a'r profiad, yr adnoddau ariannol sydd ar gael i ni, ond hefyd, ac efallai yn fwyaf allweddol, y dylanwad a'r adnoddau y gall y Llywodraeth eu defnyddio i ddwyn pobl ynghyd—y grym o fod yn gatalydd ar gyfer newid, y grym o ddod â phobl at ei gilydd i edrych am atebion i gwestiynau sydd wedi bod yn ein hwynebu ers rhai cenedlaethau—ac yna defnyddio'r grym hwnnw o eiddo'r Llywodraeth er mwyn nodi'n glir sut y dymunwn fynd i'r afael â materion sy'n ein hwynebu, a gwneud hynny mewn ffordd benodol.
Roeddwn yn glir iawn 18 mis yn ôl, pan sefydlwyd y tasglu hwn gennym ni, nad oeddwn i eisiau iddo fod yn grŵp o wleidyddion neu weision sifil yn cyfarfod yn breifat, bron iawn yn y dirgel—cyfrin-gyngor o wleidyddion yn cyflwyno i'r etholwyr eiddgar yr atebion i'r problemau nad oedden nhw hyd yn oed wedi meddwl amdanynt. Roeddwn i eisiau gweld proses a oedd yn cynnwys, ac sy'n ceisio mynd ati i gynnwys, pobl ym mhob un o gymunedau'r Cymoedd, ond hefyd roeddwn eisiau gweld atebolrwydd wrth wraidd yr hyn yr oeddem ni'n ei wneud. Un o'r cwestiynau cyntaf a ofynnwyd imi, ac un o'r atebion cyntaf a roddais, pan sefydlwyd y tasglu, oedd cadarnhau y bydd ein papurau yn ddogfennau cyhoeddus— yr agendâu, y papurau, y cyflwyniadau, ein cyfarfodydd, byddai pob un yn llygaid y cyhoedd. Byddai pobl yn gallu deall a gweld a dilyn ein gwaith, dylanwadu ar ein gwaith, llywio ein gwaith.
The plan that we published last summer wasn't a plan for the Valleys, but a plan from the Valleys. It was designed and published as a consequence of conversations that we'd had with people across the whole of the Valleys region. We set clear objectives that were defined by the conversations that we'd had with people. We published a delivery plan in November that sought then to give clear undertakings and to again ensure accountability in what we were doing. We set out in that delivery plan a number of different actions and objectives. We set deadlines, we set targets, we set timelines for the delivery of the objectives and the ambitions that we have set ourselves. In this way, what we are seeking to do is to address some of the fundamental issues facing us in the Valleys in a serious way—not simply to produce reports and public relations exercises, but to address the fundamentals of an economy that has been in decline for too many years, for too many generations, and then to address some of the issues that affect us in our communities and the people who live in those communities.
We've invested time in listening to people from across the Valleys and are working together with people from across the Valleys. And we will continue to work in this way. Let me give this and make this undertaking this afternoon. I will be publishing further plans over the coming months. Each one of these plans will have clear timelines, targets and deadlines attached to them. We will be publishing clear plans for each one of the strategic hubs that we are currently considering and consulting upon, and I will return to the Chamber to make further statements and to lead further debates on all of these issues as the work continues. It is right and proper that the Government doesn't seek to avoid accountability but enables us to be held to account by publishing all the information upon which we take our decisions.
Deputy Presiding Officer, we've had a number of different strong messages from people as we've undertaken this exercise. We have set three clear areas where we will focus our work: first, the need for good quality and sustainable jobs and the opportunity to train so that people in the Valleys will be able to access these jobs, setting an ambitious target of helping 7,000 unemployed or economically inactive people living in the Valleys into work by creating thousands of new, fair, secure and sustainable jobs by 2021. And let me be absolutely clear: when I talk about jobs, we are talking about fair work in the Valleys. All too often we know that there are people in our communities who are struggling to make ends meet, for many of the reasons that the Cabinet Secretary for Finance outlined in the previous debate, but they are working hard day in, day out but not receiving a reward for that hard work. We know that our economy is not working for the many in the Valleys. We will ensure that, in creating work, we will be focusing on fair work in the Valleys, and we will make that a part of everything that we do.
We will create seven strategic hubs. We are currently going through a process of leading a series of seminars on all of these hubs so that they reflect the interests and the needs of the areas they serve. There isn't a single template created either in Cardiff Bay or Cathays Park that will be ruthlessly deployed in each one of these places. It will reflect the needs of each individual area. We will seek to use public investment to attract private sector investment, creating jobs and opportunities. We will also ensure that we have the best possible public services. One of the points that has been made to us time and time and time again in meetings right across the whole of the Valleys has been the need for access to high-quality local transport. We can create as many jobs as we like on the M4 corridor, but we will not address the issues of poverty in Treherbert or Tredegar unless we have opportunities for people to work within the Valleys as well as the southern corridors. So, we will invest in training opportunities, we will invest in transport, and we will seek to invest in stimulating economic activities in the Valleys themselves. And the economic Secretary, my friend and colleague Ken Skates, has already made a number of statements on that.
The final area and theme that we will be addressing is that of the community. Very often, we talk about our communities in overly romantic ways, and I'm not one who's known for romance, unfortunately. But let me say this: we need to focus in on what it means to be a community and how we can invest in the lives of people in the Valleys. Like many people, I enjoyed a Christmas and new year break with the family, using the opportunities to walk and to enjoy the environment of the Valleys, and, certainly, when I'm taking my son and my children for walks around the Valleys and the areas and the Brecon Beacons and the rest of it, I'm always telling them about the history of their place and the history of our communities. It is important that what we are able to do is to make people and enable people to feel proud again of the community in which they live. We need to address issues such as littering and fly-tipping, but we also need to invest in the heritage and in the place of the communities of south Wales. I took my son up to Blaenavon, up to Foxhunter's grave, on Boxing Day, and I took him along there and explained to him how this part of the world, where he is rooted and where his family are from, played its part in creating an industrial revolution that created a new world order and created industrialisation across the world—our Valleys, our history, our community, our heritage, and we need to ensure that all of our people are able to access that and then live lives where they are proud of what we are able to achieve and also live in communities where we can be proud of what we are able to achieve. So, I hope the Valleys taskforce will act as a catalyst and help us to achieve many of those objectives, and I look forward to the debate this afternoon.
Nid cynllun ar gyfer y Cymoedd a gyhoeddwyd gennym ni yr haf diwethaf, ond cynllun gan y Cymoedd. Cafodd ei ddylunio a'i gyhoeddi o ganlyniad i sgyrsiau a gawsom ni gyda phobl ledled rhanbarth y Cymoedd. Gosodwyd amcanion clir a ddiffiniwyd gan y sgyrsiau a gawsom ni â phobl. Cyhoeddwyd cynllun cyflawni ym mis Tachwedd a oedd yn ceisio bryd hynny roi ymrwymiadau clir ac, eto, i sicrhau atebolrwydd yn yr hyn yr oeddem ni'n ei wneud. Nodwyd nifer o amcanion a chamau gweithredu gwahanol yn y cynllun cyflawni hwnnw. Gosodwyd terfynau amser a thargedau, pennwyd amserlenni ar gyfer cyflawni'r amcanion a'r uchelgeisiau yr ydym ni wedi gosod i'n hunain. Yn y modd hwn, rydym yn ceisio mynd ati o ddifrif i fynd i'r afael â rhai o'r materion sylfaenol sy'n ein hwynebu yn y Cymoedd—nid er mwyn gwneud dim byd ond cynhyrchu adroddiadau ac ymarferion cysylltiadau cyhoeddus, ond i fynd i'r afael â hanfodion economi sydd wedi bod yn dirywio ers gormod o flynyddoedd, ers gormod o genedlaethau, ac yna i fynd i'r afael â rhai o'r materion sy'n effeithio arnom ni yn ein cymunedau a'r bobl sy'n byw yn y cymunedau hynny.
Rydym wedi buddsoddi amser yn gwrando ar bobl o bob rhan o'r Cymoedd ac yn cydweithio gyda phobl o bob rhan o'r Cymoedd. A byddwn yn parhau i weithio yn y modd hwn. Caniatewch imi roi hyn ar ddeall y prynhawn yma. Byddaf yn cyhoeddi cynlluniau pellach dros y misoedd nesaf. Bydd gan bob un o'r cynlluniau hyn amserlenni, targedau a therfynau amser clir ynghlwm wrthynt. Byddwn yn cyhoeddi cynlluniau clir ar gyfer pob un o'r canolfannau strategol yr ydym ni ar hyn o bryd yn eu hystyried ac yn ymgynghori arnynt, a byddaf yn dychwelyd i'r Siambr i wneud datganiadau pellach ac i arwain dadleuon pellach ynglŷn â phob un o'r materion hyn wrth i'r gwaith fynd rhagddo. Mae'n iawn ac yn briodol nad yw'r Llywodraeth yn ceisio osgoi atebolrwydd ond yn ein galluogi i gael ein dwyn i gyfrif drwy gyhoeddi'r holl wybodaeth sy'n sail i'n penderfyniadau.
Dirprwy Lywydd, rydym wedi cael nifer o wahanol negeseuon cryf gan bobl wrth inni gynnal yr ymarfer hwn. Rydym wedi pennu tri maes amlwg y bydd ein gwaith yn canolbwyntio arnynt: yn gyntaf, yr angen am swyddi cynaliadwy o ansawdd da a'r cyfle i hyfforddi fel y bydd pobl yn y Cymoedd yn gallu elwa o'r swyddi hyn. Rydym wedi gosod targed uchelgeisiol o helpu 7,000 o bobl ddi-waith neu bobl economaidd anweithgar sy'n byw yn y Cymoedd i gael gwaith drwy greu miloedd o swyddi newydd, teg, diogel a chynaliadwy erbyn 2021. A gadewch i mi fod yn hollol glir: pan rwy'n sôn am swyddi, rydym yn sôn am waith teg yn y Cymoedd. Yn rhy aml o lawer, gwyddom fod pobl yn ein cymunedau yn cael trafferth cael dau ben llinyn ynghyd, am lawer o'r rhesymau a amlinellwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn y ddadl flaenorol. Ond maen nhw'n gweithio'n galed bob dydd, heb gael eu gwobrwyo am yr holl waith caled hwnnw. Gwyddom nad yw ein heconomi yn gweithio ar gyfer nifer yn y Cymoedd. Byddwn yn sicrhau, wrth greu gwaith, y byddwn yn canolbwyntio ar waith teg yn y Cymoedd, a byddwn yn gwneud hynny yn rhan o bopeth a wnawn.
Byddwn yn creu saith canolfan strategol. Rydym ar hyn o bryd wrthi'n arwain cyfres o seminarau ynglŷn â phob un o'r canolfannau hyn fel eu bod nhw'n adlewyrchu buddiannau ac anghenion yr ardaloedd y maen nhw'n eu gwasanaethu. Nid oes templed unigol a grëwyd naill ai ym Mae Caerdydd neu ym Mharc Cathays a gaiff ei weithredu'n ddidostur ym mhob un o'r lleoedd hyn. Bydd yn adlewyrchu anghenion pob ardal unigol. Byddwn yn ceisio defnyddio buddsoddiad cyhoeddus i ddenu buddsoddiad o'r sector preifat, gan greu swyddi a chyfleoedd. Byddwn hefyd yn sicrhau bod gennym ni'r gwasanaethau cyhoeddus gorau posib. Un o'r pwyntiau a wnaed dro ar ôl tro ar ôl tro mewn cyfarfodydd ledled y Cymoedd yw'r angen i allu defnyddio trafnidiaeth leol o ansawdd uchel. Gallwn greu faint fynnwn ni o swyddi ar goridor yr M4, ond fyddwn ni ddim yn ymdrin â phroblemau tlodi yn Nhreherbert neu Dredegar oni bai fod gennym gyfleoedd i bobl weithio yn y Cymoedd yn ogystal ag yn y coridorau deheuol. Felly, byddwn yn buddsoddi mewn cyfleoedd hyfforddiant, byddwn yn buddsoddi mewn trafnidiaeth, a byddwn yn ceisio buddsoddi mewn gweithgareddau sy'n hybu'r economi yn y Cymoedd eu hunain. Ac mae'r Ysgrifennydd Economaidd, fy nghyfaill a'm cyd-Weinidog Ken Skates, eisoes wedi gwneud nifer o ddatganiadau ynglŷn â hynny.
Y maes a'r thema olaf y byddwn ni'n ymdrin â nhw yw'r gymuned. Yn aml iawn, rydym yn siarad am ein cymunedau mewn ffordd rhy ramantus, ac nid wyf i'n un sy'n adnabyddus am fod yn rhamantus, yn anffodus. Ond gadewch imi ddweud hyn: mae angen inni ganolbwyntio ar yr hyn mae'n ei olygu i fod yn gymuned a sut y gallwn ni fuddsoddi ym mywydau pobl yn y Cymoedd. Fel llawer o bobl, fe wnes i fwynhau gwyliau'r Nadolig a'r flwyddyn newydd gyda'r teulu, gan fanteisio ar y cyfle i gerdded a mwynhau ardal y Cymoedd, ac, yn sicr, pan wyf yn mynd â'r mab a'm plant am dro o gwmpas y Cymoedd a'r broydd a Bannau Brycheiniog ac ati, rwyf bob amser yn dweud wrthyn nhw am hanes eu cynefin a hanes ein cymunedau. Mae'n bwysig mai'r hyn yr ydym yn gallu ei wneud yw rhoi modd i bobl a galluogi pobl i ymfalchïo unwaith eto yn y gymuned lle maen nhw'n byw. Mae angen inni fynd i'r afael â materion megis taflu sbwriel a thipio anghyfreithlon, ond mae angen inni hefyd fuddsoddi yn nhreftadaeth a naws cymunedau de Cymru. Es i a fy mab i Flaenafon, at fedd Foxhunter, ar ddydd San Steffan, ac es ag ef ar hyd y ffordd honno ac egluro wrtho sut yr oedd y rhan hon o'r byd, lle mae ei wreiddiau a gwreiddiau ei deulu, wedi chwarae rhan yn creu chwyldro diwydiannol sydd wedi creu trefn byd newydd ac arwain at greu diwydiant ar draws y byd—ein Cymoedd, ein hanes, ein cymuned, ein treftadaeth, ac mae angen inni sicrhau bod hynny ar gael i'n holl bobl, ac y gallan nhw fyw bywydau lle maen nhw'n falch o'r hyn yr ydym ni'n gallu ei gyflawni a byw hefyd mewn cymunedau lle y gallwn ni fod yn falch o'r hyn y gallwn ni ei gyflawni. Felly, rwy'n gobeithio y bydd tasglu'r Cymoedd yn gatalydd ac yn ein helpu i gyflawni llawer o'r amcanion hynny, ac edrychaf ymlaen at y ddadl y prynhawn yma.
Thank you. I have selected the four amendments to the motion, and I call on Mark Isherwood to move amendments 1, 2 and 3, tabled in the name of Paul Davies. Mark Isherwood.
Diolch. Rwyf wedi dethol y pedwar gwelliant i'r cynnig, a galwaf ar Mark Isherwood i gynnig gwelliannau 1, 2 a 3, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Mark Isherwood.
Gwelliant 1. Paul Davies
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn gresynu:
a) bod gwerth nwyddau a gwasanaethau a gynhyrchir fesul pen o'r boblogaeth (Gwerth Ychwanegol Gros) yn is-ranbarth Gorllewin Cymru a'r Cymoedd yn dal i fod ar y gwaelod ledled y DU, ar ddim ond 64 y cant o gyfartaledd y DU - gyda Chymoedd Gwent yn ail yn unig i Ynys Môn fel yr isaf yn y DU;
b) bod adroddiad Sefydliad Bevan 'Tough Times Ahead? What 2018 might hold for Wales', yn nodi er y rhagwelir y bydd diweithdra yn y DU yn aros yn tua 4.3 y cant dros y flwyddyn, bod perfformiad yn annhebygol o fod yn ddigon i hybu'r rhannau hynny o Gymru lle mae diweithdra yn uwch o lawer na ffigur y DU, megis Merthyr Tudful (7.3 y cant) a Blaenau Gwent (6.7 y cant);
c) y gohiriwyd cyflwyno rhaglen gyflogadwyedd newydd Cymru'n Gweithio Llywodraeth Cymru tan fis Ebrill 2019.
Gwelliant 2. Paul Davies
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i amlinellu sut y bydd yn siarad ynghylch, ymgynghori ar, dylunio a chyflwyno 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol: Cynllun Cyflawni' â phobl sy'n byw a gweithio yng nghymoedd de Cymru; Llywodraeth y DU; y sector busnes a'r trydydd sector, wrth i waith y tasglu fynd yn ei flaen.
Gwelliant 3. Paul Davies
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn nodi er mwyn cael ymgysylltiad gwirioneddol â mudiad 'Creu Sbarc', i greu busnesau mwy proffidiol o Gymru sy'n sicrhau cyfoeth a ffyniant ar gyfer Cymru gyfan, y bydd angen cydweithrediad Llywodraeth Cymru gyda diwylliant sy'n cysylltu arloesi ac entrepreneuriaeth gyda'i gilydd.
Amendment 1. Paul Davies
Add as new point at end of motion:
Notes with regret that:
a) the value of goods and services produced per head of population (GVA) in the West Wales and the Valleys sub-region is still bottom across the UK, at just 64% of the UK average - with the Gwent Valleys second only to Anglesey as the lowest in the UK;
b) the Bevan Foundation 'Tough Times Ahead? What 2018 might hold for Wales' report states that although UK unemployment is forecast to remain at around 4.3% over the year, 'performance is unlikely to be enough to boost those parts of Wales where unemployment stands well above the UK figure such as Merthyr Tydfil (7.3%) and Blaenau Gwent (6.7%)';
c) the delivery of the Welsh Government’s new Working Wales employability programme has been delayed until April 2019.
Amendment 2. Paul Davies
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to outline how it will talk, consult, design and deliver its 'Our Valleys, Our Future: Delivery Plan' with people who live and work in the south Wales valleys; the UK Government; and the business and third sectors, as the taskforce’s work progresses.
Amendment 3. Paul Davies
Add as new point at end of motion:
Notes that true engagement with the 'Be The Spark' movement, to create more profitable home-grown businesses that generate wealth and prosperity for the whole of Wales, will require Welsh Government collaboration with a culture that links innovation and entrepreneurship together.
Cynigiwyd gwelliannau 1, 2 a 3.
Amendments 1, 2 and 3 moved.
Diolch. We're pleased to note the publication of this delivery plan and we share both the key priorities identified by the ministerial taskforce for the south Wales Valleys and the Cabinet Secretary's reservations as expressed at the beginning of his speech about the creation of a new delivery body. However, I also move amendment 1, noting, with regret, that the value of goods and services produced per head of population, or GVA, in the west Wales and the Valleys sub-region is still bottom across the UK, at just 64 per cent of the UK average, with the Gwent Valleys second only to Anglesey as the lowest in the UK, that the Bevan Foundation 'Tough Times Ahead? What 2018 might hold for Wales' report states that although UK unemployment is forecast to remain at around 4.3 per cent over the year,
'performance is unlikely to be enough to boost those parts of Wales where unemployment stands well above the UK figure such as Merthyr Tydfil, 7.3 per cent, and Blaenau Gwent, 6.7 per cent'
and that the delivery of the Welsh Government’s new Working Wales employability programme has been delayed until April 2019.
Figures published three weeks ago show that, in the eighteenth year of Labour Welsh Government, Wales remained the poorest part of the UK, producing the lowest value of goods and services per head amongst the 12 UK nations and regions, despite billions spent on economic regeneration and anti-poverty programmes. Anglesey remains bottom in the UK, with its GVA falling to 52 per cent of the UK average, and the Gwent Valleys come a close second bottom, at just 56 per cent of the UK average, with the central Valleys at only 63 per cent of the UK average. Then, this month’s Bevan Foundation 'Tough Times Ahead? What 2018 might hold for Wales' report notes that
'there is nothing to be gained by pretending that all is rosy',
and, adding to the unemployment figures detailed in our amendment, that performance is also unlikely
'to help young adults, with more than one in eight 16-24 year olds out of work in Wales as a whole'.
Overall, although unemployment in the UK remains at its lowest level since 1975, Wales’s unemployment rate is 4.7 per cent higher than any other home nation and, compared with a year ago, Wales is the only part of the UK where unemployment has risen, and Wales has the joint highest economic inactivity rates on the island of Britain. However, despite a Welsh Government pledge to introduce a new all-age employability plan for both job-ready individuals and those furthest away from the labour market, its introduction has been deferred for a further year. Despite past calls by the Westminster Welsh Affairs Committee for devolved and non-devolved employability programmes in Wales to work together, the Welsh Government is now lagging behind last month’s Remploy launch in Wales of the UK Government’s Work and Health Programme for people with a health condition or disability, long-term unemployed and voluntary early-access groups such as carers and veterans.
The Welsh Government’s delivery plan refers to working with people in the south Wales Valleys. It states that
'to make this plan a success, the taskforce must bring all the resources of the Welsh Government and its many partners together',
that it will
'publish annual updates and monitoring reports against a number of key targets',
that
'it has been very important for the taskforce to talk and consult with people who live and work in the South Wales Valleys',
and that
'an engagement plan will be published, which will set out how the taskforce will engage and empower people'.
The actions detailed also include working with the Cardiff region and Swansea bay city deals, UK Government, business and the third sector. However, true co-production is required if Welsh Government is not to continue the mistakes of the last 18 years, thereby enabling people and professionals to share power and work in equal partnership, acknowledging that everyone is an expert in their own life, everyone has something to contribute, and that enabling people to support each other builds strong, resilient communities. I therefore move amendment 2.
The plan also refers to working with Be The Spark and I therefore also move amendment 3, noting that
'true engagement with the “Be The Spark” movement, to create more profitable home-grown businesses that generate wealth and prosperity for the whole of Wales, will require Welsh Government collaboration with a culture that links innovation and entrepreneurship together'.
As Be The Spark state,
'big things happen when enterprising and forward-thinking people work together'.
And, as business groups recently told the cross-party group on small shops supporting entrepreneurship inquiry, it’s important that policy makers understand the challenges that business faces. Therefore, I’m pleased to conclude by commending the three amendments to this Assembly and welcoming the Cabinet Secretary’s support for those at the beginning of his contribution. Thank you.
Diolch. Rydym yn falch y cyhoeddwyd y cynllun cyflawni hwn ac rydym yn rhannu'r blaenoriaethau allweddol y soniodd y tasglu gweinidogol ar gyfer Cymoedd y de amdanynt, ynghyd ag amheuon Ysgrifennydd y Cabinet a fynegwyd ganddo ar ddechrau ei araith ynglŷn â chreu corff darparu newydd. Fodd bynnag, rwyf hefyd yn cynnig gwelliant 1, gan nodi gyda gofid bod gwerth nwyddau a gwasanaethau a gynhyrchir fesul pen o'r boblogaeth, neu werth ychwanegol crynswth, yn is-ranbarth gorllewin Cymru a'r Cymoedd yn dal i fod ar waelod y rhestr o blith ardaloedd y DU, yn ddim ond 64 y cant o gyfartaledd y DU, gyda Chymoedd Gwent yn ail yn unig i Ynys Môn, sef yr isaf yn y DU. Mae adroddiad Sefydliad Bevan 'Tough Times Ahead? What 2018 might hold for Wales', yn nodi, er y rhagwelir y bydd diweithdra yn y DU yn aros oddeutu 4.3 y cant dros y flwyddyn,
mae'r amgylchiadau'n annhebygol o fod yn ddigon i roi hwb i'r rhannau hynny o Gymru lle mae diweithdra ymhell uwchlaw ffigur y DU megis Merthyr Tudful, sy'n 7.3 y cant, a Blaenau Gwent, sy'n 6.7 y cant,
a bod cyflawni rhaglen gyflogadwyedd newydd Llywodraeth Cymru, Cymru'n Gweithio, wedi'i ohirio tan fis Ebrill 2019.
Dengys ffigurau a gyhoeddwyd dair wythnos yn ôl, yn y ddeunawfed flwyddyn o gael Llywodraeth Lafur yng Nghymru, mai Cymru o hyd yw'r rhan dlotaf o'r Deyrnas Unedig, mai hi sy'n cynhyrchu'r gwerth isaf o ran nwyddau a gwasanaethau y pen ymhlith 12 o ranbarthau a gwledydd y DU, er gwaethaf gwario biliynau ar gynlluniau gwrthdlodi ac adfywio economaidd. Mae Ynys Môn yn parhau i fod yn isaf yn y DU, gyda'r gwerth ychwanegol crynswth yn gostwng i 52 y cant o gyfartaledd y DU, a chymoedd Gwent yn ail agos o'r gwaelod, ar ddim ond 56 y cant o gyfartaledd y DU, gyda'r Cymoedd canolog yn ddim ond 63 y cant o gyfartaledd y DU. Yna, mae adroddiad Sefydliad Bevan a gyhoeddwyd y mis hwn, 'Tough Times Ahead? What 2018 might hold for Wales' yn dweud
nad oes dim i'w ennill drwy esgus bod popeth yn fêl i gyd,
ac mae'n dweud, yn ychwanegol at y ffigurau diweithdra a nodir yn ein gwelliant, nad yw'r perfformiad yn debygol
o helpu oedolion ifanc, gyda mwy nag un o bob wyth person 16-24 oed yn ddi-waith yng Nghymru yn gyffredinol.
Ar y cyfan, er bod diweithdra yn y DU yn parhau ar ei lefel isaf ers 1975, mae cyfradd ddiweithdra Cymru 4.7 y cant yn uwch nag unrhyw wlad arall yn y DU. Ac o'i gymharu â blwyddyn yn ôl, Cymru yw'r unig ran o'r DU lle mae diweithdra wedi cynyddu, a chan Gymru y mae cyfraddau anweithgarwch economaidd cydradd uchaf ar Ynys Prydain. Fodd bynnag, er gwaethaf addewid Llywodraeth Cymru i gyflwyno cynllun cyflogadwyedd newydd ar gyfer pobl o bob oedran sy'n barod am swydd a'r rhai sydd bellaf o'r farchnad lafur, gohiriwyd ei gyflwyno am flwyddyn arall. Er gwaethaf galwadau yn y gorffennol gan Bwyllgor Materion Cymreig San Steffan ar i'r rhaglenni cyflogadwyedd yng Nghymru sydd wedi eu datganoli a'r rhai sydd heb eu datganoli weithio gyda'i gilydd, mae Llywodraeth Cymru bellach ar ei hôl hi yn sgil lansio Remploy y mis diwethaf yng Nghymru, sef Rhaglen Waith ac Iechyd Llywodraeth y DU ar gyfer pobl gyda chyflwr iechyd neu anabledd, y di-waith tymor hir a grwpiau gweithredu cynnar gwirfoddol megis gofalwyr a chyn-filwyr.
Mae cynllun cyflawni Llywodraeth Cymru yn cyfeirio at weithio gyda phobl yng Nghymoedd y De. Mae'n dweud:
'er mwyn sicrhau bod y cynllun hwn yn llwyddo, mae’n rhaid i’r tasglu ddwyn ynghyd holl adnoddau Llywodraeth Cymru a’i phartneriaid niferus'.
y bydd yn
'cyhoeddi diweddariadau ac adroddiadau monitro blynyddol yn erbyn nifer o dargedau allweddol',
y
'bu'n bwysig iawn i'r tasglu siarad ac ymgynghori â phobl sy'n byw ac yn gweithio yng Nghymoedd y De'
ac y
'cyhoeddir cynllun ymgysylltu a fydd yn nodi sut mae'r tasglu yn bwriadu ymgysylltu â phobl . . . a'u grymuso.'
Mae'r camau gweithredu manwl hefyd yn cynnwys gweithio gyda bargeinion dinesig rhanbarth Caerdydd a Bae Abertawe, Llywodraeth y DU, busnesau a'r trydydd sector. Fodd bynnag, mae angen cyd-gynhyrchu yng ngwir ystyr y gair er mwyn i Lywodraeth Cymru beidio â pharhau â chamgymeriadau'r 18 mlynedd diwethaf, ac felly alluogi pobl a gweithwyr proffesiynol i rannu grym a gweithio mewn partneriaeth gyfartal, gan gydnabod bod pawb yn arbenigwr yn eu bywyd eu hunain, bod gan bawb rywbeth i'w gyfrannu, a bod galluogi pobl i gefnogi ei gilydd yn adeiladu cymunedau cryf, cydnerth. Felly, cynigiaf welliant 2.
Mae'r cynllun hefyd yn cyfeirio at weithio gyda'r mudiad Creu Sbarc ac rwyf felly hefyd yn cynnig gwelliant 3, gan nodi
'er mwyn cael ymgysylltiad gwirioneddol â mudiad "Creu Sbarc", creu busnesau mwy proffidiol sy'n sicrhau cyfoeth a ffyniant ar gyfer Cymru gyfan, y bydd angen cydweithrediad Llywodraeth Cymru gyda diwylliant sy'n cysylltu arloesi ac entrepreneuriaeth gyda'i gilydd.'
Fel y dywed Creu Sbarc,
'Mae pethau mawr yn digwydd pan fydd pobl fentrus a blaengar yn cydweithio'.
Ac, fel y dywedodd grwpiau busnes yn ddiweddar yn ystod ymchwiliad cefnogi entrepreneuriaeth y grŵp trawsbleidiol ar siopau bach, mae'n bwysig bod llunwyr polisi yn deall yr heriau sy'n wynebu busnesau. Felly, rwy'n falch o derfynu drwy gyflwyno'r tri gwelliant i'r Cynulliad hwn a chroesawu cefnogaeth yr Ysgrifennydd Cabinet iddyn nhw ar ddechrau ei gyfraniad. Diolch.
Thank you. I call on Adam Price to move amendment 4 tabled in the name of Rhun ap Iorwerth—Adam.
Diolch. Galwaf ar Adam Price i gynnig gwelliant 4 a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth—Adam.
Gwelliant 4. Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwyntiau newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn cydnabod yr angen am fuddsoddiad strategol ym mhob rhan o Gymoedd De Cymru, gan gynnwys y Cymoedd gorllewinol.
Yn credu mai dim ond gyda lefel ddigonol o gyllid y caiff y Cynllun Cyflawni ei gyflawni'n llawn.
Yn credu y bydd angen corff cyflenwi trosfwaol i fonitro, hyrwyddo a gweithredu'r Cynllun Cyflawni.
Amendment 4. Rhun ap Iorwerth
Add as new points at end of motion:
Recognises the need for strategic investment in all parts of the South Wales Valleys, including the western Valleys.
Believes the Delivery Plan will only be fully achieved with a sufficient level of funding.
Believes an overarching delivery body will be required to monitor, drive forward and implement the Delivery Plan.
Cynigiwyd gwelliant 4.
Amendment 4 moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddweud ar y dechrau, drwy ymateb i’r Ysgrifennydd Cabinet, fy mod i yn dymuno yn dda iddo fe gyda gwireddu amcanion clodwiw y strategaeth yma? Nid wyf am eiliad, a dweud y gwir, yn amau ei ddiffuantrwydd ef a’i commitment personol i’r dasg honno.
Lle mae yna anghytundeb rhyngom ni, wrth gwrs, yw’r graddau y gallwn ni ddisgwyl i’r strategaeth yma gael ei gwireddu, oherwydd un peth sydd yn wir: os ydym ni’n edrych nawr dros hanes y Cymoedd yn mynd yn ôl i 1930au’r ganrif ddiwethaf, mae wedi bod yn frith o strategaethau clodwiw, a dweud y gwir, a bron ym mhob cenhedlaeth rydym wedi gweld gosodiad polisi gan y Llywodraeth ar y pryd sydd yn ceisio gwneud yn iawn am ddiffygion y blynyddoedd cynt. Gallech chi fynd yn ôl i’r dechrau, a dweud y gwir, a’r polisi rhanbarthol yn y 1930au, yn y chwalfa, a llyfr Hilary Marquand, South Wales Needs a Plan. Mae dal yn wir, a dyna’r drasiedi, ac rwyf i yn gobeithio mai dyma fydd y cynllun a fydd yn troi’r cornel i’r cymunedau rŷm ni’n eu cynrychioli.
Ond, os ŷm ni’n edrych yn ôl dros amser, y patrwm yr ydym ni’n ei weld ydy, o ddyfynnu Saesneg Idris Davies,
‘The great dream and the swift disaster’.
Hynny yw, rŷm ni’n gwybod am gynllun y Llywodraeth Geidwadol ddiwedd y 1980au, a dwy fenter y Cymoedd—y Valleys initiatives—ond hyd yn oed ers datganoli, roedd yna gynllun yr un mor glossy wedi cael ei gyhoeddi gan Lywodraeth Lafur Cymru 12 mlynedd yn ôl: ‘Turning Heads: A Strategy for the Heads of the Valleys 2020’. Geiriau da, syniadau da, a rhai ohonyn nhw yn debyg, a dweud y gwir, i rai o’r syniadau sydd yn y cynllun yma—yn lle parc tirwedd ar gyfer y Cymoedd, parc rhanbarthol ar gyfer y Cymoedd.
Mae’n rhaid gofyn cwestiwn: pam ŷm ni bob rhyw 10, 15, 20 mlynedd yn gorfod cael strategaeth newydd, gorfod cael tasglu newydd, neu beth bynnag rŷm ni'n ei alw fe? Oherwydd bod polisi wedi methu â mynd i'r afael â phroblemau dwfn, strwythurol y Cymoedd. Rydw i'n deall y pwynt, wrth gwrs. Rydw i'n cytuno â'r Ysgrifennydd Cabinet; nid oes dim eisiau cwango. Ond trasiedi'r cymoedd yw—ac rydym ni'n sôn, wrth gwrs, am ranbarth sydd yn cynnwys poblogaeth o ryw 750,000 o bobl—nid oes yna ddim siâp strwythurol, sefydliadol wedi bod iddo fe. Nid oes yna ddim endid rhanbarthol o ran llywodraethiant wedi medru mynd i'r afael â phroblemau'r ardal yna.
Mae'n debyg iawn, a dweud y gwir, i ardal y Ruhr yn yr Almaen, sy'n ardal faith iawn, llawer mwy—miliynau o bobl—ond sydd hefyd wedi methu â chael undod a chysondeb o ran polisi, oherwydd mae yna ryw 53, a dweud y gwir, awdurdod lleol yn yr ardal yna. Beth maen nhw wedi'i wneud yn y Ruhr, wrth gwrs, yw: ar droad y mileniwm, y flwyddyn 2000, fe wnaethon nhw greu corff datblygu economaidd ar gyfer y Ruhr am y tro cyntaf. Mae'n dal mewn bodolaeth heddiw. Rydw i'n credu mai dyna un o'r rhesymau pam fod y Ruhr wedi medru troi'r cornel—bod gyda nhw gorff, a chorff, gyda llaw, sydd yn atebol yn ddemocrataidd, nid yn gwango. Mae'n atebol i'r 53 o ddinasoedd a threfi o fewn y rhanbarth. Ond mae wedi medru nid yn unig llunio y strategaeth, ond gwneud yn siŵr ei bod hi wedi cael ei gwireddu. Dyna fy ngofid i, a dweud y gwir: ein bod ni hefyd yn mynd i gael yr un drafodaeth mewn 10 i 15 mlynedd eto—strategaeth dda, ond heb gael ei gwireddu oherwydd nad oedd y cyfrwng yna ar gyfer sicrhau hynny.
Thank you, Deputy Presiding Officer. May I say at the beginning, in responding to the Cabinet Secretary, that I do wish him well in implementing the laudable aims of this strategy? I don’t doubt his sincerity and his personal commitment to that task.
However, where there is disagreement between us is the degree to which we can expect this strategy to be realised, because one thing that is true is that if we look at the history of the Valleys, going back to the 1930s in the last century, it’s been full of laudable strategies. In every generation, we’ve seen policy statements by the Government of the day, which try to offer redress for the deficiencies of the previous years. You could go back to the very start of the regional policy in the 1930s and Hilary Marquand’s book, South Wales Needs a Plan; it’s still true—that’s the tragedy. I hope that this will be the strategy that will allow those communities that we represent to turn a corner.
But, if we look back over time, the pattern that we see, in quoting Idris Davies, is
'The great dream and the swift disaster'.
We know of the Conservative Government’s scheme at the end of the 1980s, the two Valleys initiatives, but even since devolution, there was a scheme that was just as glossy that was published by the Welsh Labour Government 12 years ago, ‘Turning Heads: A Strategy for the Heads of the Valleys 2020’. Now, they’re excellent words, excellent ideas, and some of them similar to the ideas that are in this scheme—instead of a landscape park for the Valleys, there was a regional park for the Valleys.
We have to ask the question: why do we, every 10, 15 or 20 years have to have a new strategy? We have to have a new taskforce, or whatever we call it, because policy has failed in getting to grips with the deep-rooted structural problems in the Valleys. I understand the point, of course, and I agree with the Cabinet Secretary: nobody wants a quango. But the tragedy of the Valleys is—and we’re talking about a region that includes a population of around 750,000 people—there’s no structural or institutional shape given to it; there’s no regional entity for governance that’s been able to get to grips with the problems of the area.
It’s very similar to the Ruhr region in Germany, which is a very wide-ranging area with millions of people in it, but it also failed to get that unity and consistency with regard to policy, because there are around 53, I believe, local authorities in that area. What they have managed to do in the Ruhr, of course, is: at the turn of the millennium in the year 2000, they did create an economic development body for the Ruhr for the first time, and it’s still in existence today. I think that that’s one of the reasons why the Ruhr has been able to turn a corner: that they have that body—a body, by the way, that is accountable democratically. It’s not a quango; it’s accountable to the 53 towns and cities within the region. But it has been able to not just put together a strategy, but ensure that it has been realised. That’s my concern, truth be told: that we’re going to have the same debate in 10, 15 or 20 years on an excellent strategy, but one that hasn’t been implemented and realised, because the medium wasn’t there to ensure that it could be realised.
Whatever we have or haven't done in the past, I think this report provides us with an excellent framework for getting on with doing the things we need to do now. I think in particular I'd like to argue that the innovative housing programme started by Carl Sargeant is a model for achieving all three of the report's priorities for good-quality jobs and the skills to do them, better public services and strengthening local communities.
So, on Friday in Merthyr I had an interesting conversation with the chief executive of Bron Afon housing, who was telling me about the scheme that he was working on with young, single people in Torfaen to design the shared housing that they're going to need as a result of housing benefit no longer paying for people to have individual homes. This is something that students in my constituency have—they have shared housing all over the place—but it is a complete change of culture for people who haven't had the experience of going to university away from home. But this isn't a requirement just for people in Torfaen. It's of course going to be a need for people across Wales to have different types of housing that are going to fit in with the changing landscape in benefits.
I was very interested to hear that this particular project was one of the 46 projects that was awarded money by Carl Sargeant, because I think it's a really exciting example of what we can do, and also what we need to do. Because the housing market is broken and we need to fix it. Therefore, if we're going to intervene in an economy, this is a great opportunity to fix that market. In the past we've had fiscal policies that encouraged people to see houses as investments rather than homes, to the point where the majority of citizens, including those in the Valleys, are unable to afford to buy. Unless we have a very different landscape in the future, they're never going to be able to do so.
In addition, we've got the perfect storm of the sale of council housing that has led to the levels of homelessness and overcrowding that we see across our communities, and we have the private housing sector, which has pursued profits to the exclusion of any commitment to providing value for money, and has delivered the grotesque spectre of Persimmon awarding its senior managers millions of pounds for doing no additional work. So, I think that we should use the innovative housing programme and really seize on the opportunities it creates.
We pick up also on the Farmer report, which is called 'Modernise or Die', which highlights the fact that, in the construction industry workforce, 25 per cent of them are going to be retiring in the next few years and they simply won't be there, and this capacity shrinkage would render the construction industry incapable of delivering the social and physical infrastructure that we need, unless we do something about developing the new skills that are going to be required.
We've consistently seen underinvestment in training and development by the housing industry sector, and it is entirely new skills that are required with the sort of innovative housing we now need, fit for the twenty-first century, not the same old, same old that we've been producing in the past. So, just as the Valleys has an unwarranted image problem that we need to challenge—the marvellous topography, the clean air, the historic architecture that hasn't suffered the wholesale slaughter of Victorian and Edwardian homes and other buildings, as suffered by much of Cardiff, and these are things that we can seriously build on—so too the construction industry needs to change its image.
It isn't any longer a requirement that you need to have a macho level of physical development. You need to have honed precision skills to develop the consistency that is going to go with the prefabrication of much of the housing sector in fabrication barns, and only the end work is going to be done on site. So, people don't any longer have to work outdoors in all weathers, we can design our housing to fit all those needs. So, I think that this is a great opportunity, and I hope that this is one of the things that the Cabinet Secretary will grasp and see this as a centre of excellence, not just for housing throughout Wales but also to export it to other parts of the United Kingdom and further afield.
Beth bynnag yr ydym ni wedi neu heb ei wneud yn y gorffennol, rwy'n credu bod yr adroddiad hwn yn rhoi inni fframwaith rhagorol ar gyfer bwrw ymlaen â gwneud pethau y mae angen inni eu gwneud yn awr. Credaf yn arbennig yr hoffwn i ddadlau bod y rhaglen dai arloesol a ddechreuwyd gan Carl Sargeant yn fodel ar gyfer cyflawni pob un o dair blaenoriaeth yr adroddiad ar gyfer swyddi o ansawdd da a'r sgiliau i'w gwneud, gwell gwasanaethau cyhoeddus, a chryfhau cymunedau.
Felly, ddydd Gwener ym Merthyr, cefais sgwrs ddiddorol gyda phrif weithredwr cymdeithas dai Bron Afon, a fu'n sôn wrthyf am gynllun yr oedd yn gweithio arno gyda phobl ifanc, sengl yn Nhorfaen i ddylunio'r tai a rennir y bydd eu hangen arnyn nhw gan na fydd modd defnyddio budd-dal mwyach i dalu i bobl gael cartrefi unigol. Mae hyn yn rhywbeth sydd gan y myfyrwyr yn fy etholaeth i—maen nhw'n rhannu tai ym mhob man—ond mae'n newid diwylliant llwyr i bobl nad ydyn nhw wedi cael y profiad o fynd i brifysgol oddi cartref. Ond nid yw hyn yn ofyniad ar gyfer pobl yn Nhorfaen yn unig. Bydd wrth gwrs angen i bobl ledled Cymru gael gwahanol fathau o dai a fydd yn cyd-fynd â newid mewn amgylchiadau o ran budd-daliadau.
Roedd hi'n ddiddorol iawn clywed bod y prosiect penodol hwn yn un o 46 o brosiectau a gafodd arian gan Carl Sargeant. Credaf ei bod yn enghraifft hynod gyffrous o beth y gallwn ni ei wneud, a hefyd beth y mae angen inni ei wneud. Mae'r farchnad dai yn ddiffygiol, ac mae angen inni gywiro hynny. Felly, os ydym yn mynd i ymyrryd yn yr economi, dyma gyfle gwych i gywiro'r farchnad honno. Yn y gorffennol roedd gennym bolisïau cyllidol a oedd yn annog pobl i weld tai fel buddsoddiadau yn hytrach na chartrefi, i'r graddau na all mwyafrif y dinasyddion, gan gynnwys rhai'r Cymoedd, fforddio i brynu. Oni bai fod gennym ni sefyllfa wahanol iawn yn y dyfodol, dydyn nhw byth yn mynd i allu gwneud hynny.
Yn ogystal â hyn, mae gennym ni'r storm berffaith o werthu tai cyngor sydd wedi arwain at y lefelau digartrefedd a gorlenwi a welwn ni yn ein cymunedau. Ac mae gennym y sector tai preifat, sydd wedi mynd ar drywydd elw gan hepgor unrhyw ymrwymiad i ddarparu gwerth am arian, ac mae hyn wedi arwain at y sefyllfa wrthun o Persimmon yn dyfarnu miliynau o bunnoedd i'w uwch reolwyr am wneud dim gwaith ychwanegol. Felly, credaf y dylem ddefnyddio'r rhaglen tai arloesol a manteisio mewn gwirionedd ar y cyfleoedd y mae'n eu creu.
Rydym hefyd yn edrych ar adroddiad Farmer, a elwir yn 'Modernise or Die', sy'n tynnu sylw at y ffaith, yng ngweithlu'r diwydiant adeiladu, y bydd 25 y cant ohonyn nhw'n ymddeol yn yr ychydig flynyddoedd nesaf ac ni fyddant yno, a byddai'r crebachu hwn mewn capasiti yn golygu na allai'r diwydiant adeiladu ddarparu'r isadeiledd cymdeithasol a ffisegol sydd ei angen arnom ni, oni wnawn ni rywbeth ynglŷn â datblygu'r sgiliau newydd y bydd eu hangen.
Rydym wedi gweld tanfuddsoddi cyson mewn hyfforddi a datblygu gan y sector diwydiant tai, a sgiliau hollol newydd sydd eu hangen gyda'r math o dai sydd eu hangen arnom nawr, sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain, nid yr un hen rai y buom ni'n eu cynhyrchu yn y gorffennol. Felly, yn union fel mae gan y Cymoedd broblem delwedd gamarweiniol y mae angen inni ei herio—y dirwedd fendigedig, aer glân, y bensaernïaeth hanesyddol nad aeth i ebargofiant fel cynifer o gartrefi ac adeiladau Fictoraidd ac Edwardaidd yng Nghaerdydd. Mae'r rhain yn bethau y gallwn ni adeiladu arnyn nhw o ddifrif—felly hefyd mae angen i'r diwydiant adeiladu newid ei ddelwedd.
Bellach nid yw'n ofyniad bod yn rhaid ichi fod yn gryf yn gorfforol. Mae angen ichi gael sgiliau manwl a chywrain i ddatblygu'r cysondeb a fydd yn rhan o godi tai parod mewn ysguboriau cynhyrchu, a dim ond y gwaith terfynol fydd yn digwydd ar y safle. Felly, does dim angen i bobl orfod gweithio yn yr awyr agored ym mhob tywydd, gallwn ddylunio ein tai i ddiwallu'r holl anghenion hynny. Felly, credaf fod hwn yn gyfle gwych, a gobeithio mai hwn yw un o'r pethau y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn ei gofleidio gan weld hyn fel canolfan ragoriaeth, nid yn unig ar gyfer tai ledled Cymru ond hefyd yn rhywbeth i'w allforio i rannau eraill o'r Deyrnas Unedig ac yn ehangach.
The challenges facing our south Wales Valleys communities are considerable and huge. This is the latest of many initiatives to try to break and reverse the cycle of deprivation by addressing the problems of economic inactivity, educational outcomes and public health issues. The Cabinet Secretary has recognised that other programmes, in their words, have fallen by the wayside, so while I welcome the establishment of this task force, it is imperative that it is productive and yields results for this programme.
Everyone in this Chamber supports the aims set out in the 'Our Valleys, Our Future' strategy. It is clear that much of this strategy interlocks with existing Welsh Government programmes. It is vital therefore that the Welsh Government ensures there is cross co-ordination across all concerned departments to drive this strategy forward. Closing the employment gap between the Valleys and the rest of Wales is obviously a key point here. I welcome the Cabinet Secretary's commitment to creating sustainable jobs in the Valleys themselves, rather than simply assisting people to commute to work in Cardiff, Swansea or Newport.
So, with regard to this plan for new strategic hubs in specific areas, I would ask the Cabinet Secretary in his reply to provide more details on what incentives will be offered to attract the vital private sector investment required in the area. I know one of the strategic hubs is planned for Ebbw Vale, focusing on a new automotive technology business park. In February 2017, the Welsh Government announced it was expanding the existing enterprise zone in Ebbw Vale to include three new sites. So, could the Cabinet Secretary inform Members what impact this new strategic hub will have on the Ebbw Vale enterprise zone in future?
The strategy pledges to exploit the job creation potential of major infrastructure investments such as the M4 relief road and the south Wales metro project. The M4 relief road is currently bogged down in a public inquiry and one of his own backbenchers claims the south Wales metro project has been, in his words, set up to fail. It is vital again, therefore, that the Welsh Government delivers these projects. What happens if they do not proceed?
I have commented previously on the lack of people with business experience on this taskforce. It is important that the business community engages closely to provide the training necessary to upskill the workforce. I ask the Cabinet Secretary in his reply for an assurance that there'll be maximum possible engagement with businesses to ensure this strategy delivers the skilled workforce they require.
The strategy mentions the expansion of tourism to the Valleys as a recognised tourist destination. It is difficult to see how this aim can be achieved, Deputy Presiding Officer, considering the Welsh Government plans to introduce a tourism tax. Perhaps the Cabinet Secretary could let us know if the proposed tourism tax will help or hinder his aim.
Presiding Officer, we must learn lessons from the Communities First programme, another strategy with the best of intentions, but which failed to deliver significant benefits to our people in south-east Wales. The Welsh—. [Interruption.] No, it is true. You don't live in the area—I travel there for weeks and weeks. I know. It's one of the most beautiful parts we can improve in terms of tourism, and the drive along the A467 is virtually one of the most beautiful roads to drive on, but in the night-time there are not enough lights, there are not enough services there, and actually the uplift of the buildings, which the previous speaker mentioned—the buildings are still there, for hundreds of years, and they are beautiful, but the buildings haven't been uplifted and the place is still the same.
The Welsh Government must set and publish clear targets so that progress towards meeting the goals of 'Our Valleys, Our Future' can be monitored and scrutinised by the Assembly and by the public. I hope this strategy succeeds in delivering its aim and creates the vibrant and thriving Valleys communities we all wish to see. Thank you.
Mae'r heriau sy'n wynebu ein cymunedau yng Nghymoedd y de yn sylweddol ac yn enfawr. Dyma'r diweddaraf o nifer o fentrau i geisio chwalu a gwrthdroi'r cylch amddifadedd drwy fynd i'r afael â phroblemau anweithgarwch economaidd, canlyniadau addysgol a materion iechyd y cyhoedd. Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi cydnabod na fu rhaglenni eraill yn llwyddiannus, felly er fy mod yn y croesawu sefydlu'r tasglu hwn, mae'n hanfodol ei fod yn gynhyrchiol ac yn dwyn ffrwyth ar gyfer y rhaglen.
Mae pawb yn y Siambr hon yn cefnogi'r amcanion a nodir yn y strategaeth 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol'. Mae'n amlwg bod llawer o'r strategaeth hon yn cydblethu â rhaglenni presennol Llywodraeth Cymru. Felly mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod cydlyniant rhwng yr holl adrannau perthnasol er mwyn datblygu'r strategaeth hon. Mae cau'r bwlch cyflogaeth rhwng y Cymoedd a gweddill Cymru yn amlwg yn bwynt allweddol yma. Rwy'n croesawu ymrwymiad yr Ysgrifennydd Cabinet i greu swyddi cynaliadwy yn y Cymoedd eu hunain, yn hytrach na dim ond cynorthwyo pobl i deithio i'r gwaith yng Nghaerdydd, Abertawe neu Gasnewydd.
Felly, o ran y cynllun hwn ar gyfer canolfannau strategol newydd mewn meysydd penodol, rwy'n gofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet, wrth ateb, roi mwy o fanylion ynglŷn â pha gymhellion a gynigir i ddenu'r buddsoddiad sector preifat hanfodol sydd ei angen yn yr ardal. Gwn fod un o'r canolfannau strategol hyn ar gyfer Glynebwy, gan ganolbwyntio ar barc busnes newydd a fydd yn arbenigo mewn technoleg fodurol . Ym mis Chwefror 2017, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei bod yn ehangu'r ardal fenter sydd eisoes yn bodoli yng Nglyn Ebwy i gynnwys tri safle newydd. Felly, a allai Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrth yr Aelodau beth fydd effaith y ganolfan strategol newydd hon ar ardal fenter Glynebwy yn y dyfodol?
Mae'r strategaeth yn addo manteisio ar botensial creu swyddi drwy gyfrwng buddsoddiadau mawr mewn seilwaith fel ffordd liniaru'r M4 a phrosiect metro de Cymru. Mae ffordd liniaru'r M4 ar hyn o bryd yn destun ymchwiliad cyhoeddus, ac mae un o'i feincwyr cefn ei hun yn honni bod prosiect metro de Cymru wedi ei gynllunio i fod yn fethiant. Mae'n hanfodol, felly, bod Llywodraeth Cymru yn cyflawni'r prosiectau hyn. Beth sy'n digwydd os na fyddant yn gweld golau dydd?
Rwyf wedi gwneud sylwadau o'r blaen am y prinder pobl sydd â phrofiad busnes ar y tasglu hwn. Mae'n bwysig bod y gymuned fusnes yn cydweithio'n agos er mwyn darparu'r hyfforddiant angenrheidiol i wella sgiliau'r gweithlu. Rwy'n gofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet yn ei ateb am sicrwydd y bydd cymaint o gydweithio â phosib gyda busnesau i sicrhau bod y strategaeth hon yn darparu'r gweithlu medrus sydd ei angen arnynt.
Mae'r strategaeth yn sôn am ehangu twristiaeth i'r Cymoedd fel cyrchfan dwristiaeth gydnabyddedig. Mae'n anodd gweld sut y gellir cyflawni'r nod hwn, Dirprwy Lywydd, o ystyried bod Llywodraeth Cymru yn ystyried cynlluniau i gyflwyno treth ar dwristiaeth. Efallai y gallai Ysgrifennydd y Cabinet roi gwybod inni a fydd y dreth dwristiaeth arfaethedig yn helpu neu yn llesteirio ei nod.
Llywydd, rhaid inni ddysgu gwersi o'r rhaglen Cymunedau yn Gyntaf, strategaeth arall gyda'r bwriadau gorau, ond na lwyddodd i sicrhau buddion sylweddol ein pobl yn y de-ddwyrain. Mae—. [Torri ar draws.] Na, mae'n wir. Dydych chi ddim yn byw yn yr ardal—byddaf i'n teithio yno am wythnosau. Rwy'n gwybod. Mae'n un o'r mannau harddaf y gallwn ni ei wella ar gyfer twristiaeth, ac mae'r A467 mewn gwirionedd yn un o'r ffyrdd mwyaf prydferth i yrru arni. Ond yn y nos does dim digon o oleuadau, does dim digon o wasanaethau, ac mewn gwirionedd mae cyflwr yr adeiladau, y soniodd y siaradwr blaenorol amdanynt—mae'r adeiladau yn dal i fod yno, ers cannoedd o flynyddoedd, ac maen nhw'n hardd, ond nid yw'r adeiladau wedi cael eu cynnal a'u cadw, ac mae'r lle yn dal yr un fath.
Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru osod a chyhoeddi targedau clir fel bod modd i'r cyhoedd a'r cynulliad fonitro a chraffu ar y cynnydd tuag at gyflawni nodau 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol'. Gobeithio y bydd y strategaeth hon yn llwyddo i gyflawni ei nod ac yn creu'r cymunedau byrlymus a ffyniannus yn y Cymoedd yr ydym ni i gyd yn dymuno eu gweld. Diolch.
Those of us who were brought up in a typical Valleys community will know that there is no such thing as a typical Valleys community. I'm from Caerphilly. My constituency is split south and north, and what you would see in the south of Caerphilly is a different kind of community to that which you would see in the north of Caerphilly. But also, those of us who've got friends and relatives who live in different Valleys towns and villages will know that those towns and villages are very different to each other, and have a different set of challenges.
One of the questions I was going to ask the First Minister on Nick Ramsay's question about bringing enterprise to south-east Wales was going to be about—and I wasn't called, and I don't hold anyone responsible for that, Deputy Presiding Officer—but one of the questions I was going to ask was AerFin is based in Caerphilly. AerFin is a distributor for civil aviation parts, and for two years running has topped the fast growth 50 and it's based in Bedwas. And the question I would ask is: why can't we have more AerFins but based in the likes of Bargoed, Rhymney, Nantyglo, Pontypool? Why can't we see AerFins developing elsewhere? And it is entirely possible but will require the kind of change of culture and dynamic that is encapsulated in this plan. Among those things would be, of course, better transport links, more affordable housing, more employment opportunities, but also ensuring that people like me who grew up in a Valleys community do not want to leave, and want to stay and work and contribute. That's why I've never left my Valleys community and never intend to do so. I did have to find work, though, in Cardiff and I was working in higher education. I managed to stay as well as a county councillor; I've probably mentioned it before in this Chamber. But having worked in higher education representing Valleys communities, I've seen what higher education can do in the communities I came from, and I think those universities that serve the Valleys have a duty to reach out into their hinterland in a way that they haven't thus far, and it's one of the things that I've tried to, and successfully, represented to the Cabinet Secretary. I want to see Cardiff University, Cardiff Metropolitan University and the University of South Wales proactively going out into these communities to engage with the plan, and I've seen in the delivery partners, higher education is mentioned many times.
They've got a duty to increase part-time study and they've got a duty to increase franchised study in further education institutions. The Cabinet Secretary has, in a previous incarnation, referenced the need to remove the boundaries between further and higher education. But also we need to see our universities engaging with secondary and primary schools. As a senior lecturer, I went to my former primary school and we ran a university day in Glyn-Gaer Primary School, one of the most rewarding things I've done in that profession.
In terms of the strategic hubs, I do have some questions. If they are going to be located in areas that are already prosperous, then their purpose can be self-defeating. One of the questions I've got is: how are those hubs going to link to areas that are in need of growth? So, how, for example, will a hub in Ystrad Mynach reach out to Senghenydd? How will Senghenydd benefit from a strategic hub in Ystrad Mynach? I would be interested to hear more about that, and I think the Cabinet Secretary has bravely and rightly agreed to support the Conservative amendment, which recognises that those further questions require answers and will be answered.
And also the Valleys in general: I talk about the northern Valleys as distinct to those areas close to the M4. A great deal of my constituents who live near that M4 transport corridor do not want to see the further overdevelopment of the area in which they live—that being the Caerphilly basin—and we need to ensure that affordable housing is developed in areas like Bargoed and further north, and moving away from those already congested areas. And the Cabinet Secretary for environment is here, and she will know that I've made those representations to her on many an occasion. Therefore, the strategic hub must enable the latter and guard against the former. If we can improve transport links, then I think that begins to answer those questions.
So, I think it's a very positive plan and one which I support. We can address the issues that I have grown up with and have continued to wrestle with, and I look forward to supporting the Cabinet Secretary and the Ministers in doing so.
Bydd y rhai ohonom ni a fagwyd mewn cymuned nodweddiadol yn y Cymoedd yn gwybod nad oes y fath beth â chymuned nodweddiadol yn y Cymoedd. Rwyf i'n dod o Gaerffili. Mae fy etholaeth i wedi ei rhannu yn dde a gogledd, ac mae'r hyn a welwch chi yn ne Caerffili yn wahanol fath o gymuned i'r hyn a welwch chi yng ngogledd Gaerffili. Ond hefyd, bydd y rheini ohonom sydd â chyfeillion a pherthnasau yn byw mewn gwahanol drefi a phentrefi yn y Cymoedd yn gwybod bod y trefi a'r pentrefi yn wahanol iawn i'w gilydd, a'u bod yn wynebu heriau gwahanol.
Un o'r cwestiynau yr oeddwn i eisiau ei ofyn i'r Prif Weinidog ynglŷn â chwestiwn Nick Ramsay ynghylch dod â menter i'r de-ddwyrain oedd ynglŷn â—ac ni chefais fy ngalw, ac nid wyf yn dal unrhyw un yn gyfrifol am hynny, Dirprwy Lywydd—ond mae un o'r cwestiynau yr oeddwn yn mynd i ofyn yn ymwneud ag AerFin, sydd â'u canolfan yng Nghaerffili. Mae AerFin yn dosbarthu rhannau ar gyfer awyrennau sifil, ac am ddwy flynedd yn olynol mae wedi bod ar frig rhestr y 50 cwmni sy'n tyfu gyflymaf. Mae'r cwmni ym Medwas. A'r cwestiwn rwy'n ei ofyn yw hyn: pam na allwn ni gael mwy o ganolfannau AerFin, wedi'u lleoli ym Margod, Rhymni, Nant-y-glo, Pont-y-pwl? Pam na allwn ni weld canolfannau AerFin yn datblygu mewn mannau eraill? Mae'n gwbl bosibl, ond bydd angen y math o newid mewn diwylliant a deinameg sy'n rhan o'r cynllun hwn. Ymhlith y pethau hynny, wrth gwrs, fyddai cysylltiadau trafnidiaeth gwell, mwy o dai fforddiadwy, mwy o gyfleoedd gwaith, ond hefyd rhaid sicrhau nad yw pobl fel fi a gafodd eu magu mewn cymuned yn y Cymoedd, eisiau gadael, a'u bod eisiau aros a gweithio a chyfrannu i'r gymuned. Dyna pam nad wyf i erioed wedi gadael fy nghymuned i yn y Cymoedd, ac nad wyf byth yn bwriadu gwneud hynny. Roedd yn rhaid imi ddod o hyd i waith, fodd bynnag, yng Nghaerdydd, ac roeddwn i'n gweithio ym maes addysg uwch. Llwyddais i aros hefyd yn gynghorydd sir; mae'n debyg fy mod i wedi crybwyll hyn o'r blaen yn y Siambr hon. Ond ar ôl gweithio mewn addysg uwch sy'n cynrychioli cymunedau yn y Cymoedd, rwyf wedi gweld yr hyn y gall addysg uwch ei wneud yn y cymunedau yr wyf i'n hanu ohonynt. Credaf fod dyletswydd ar y prifysgolion hynny sy'n gwasanaethu'r Cymoedd i estyn allan i'w bröydd mewn ffordd nad ydyn nhw wedi ei wneud hyd yn hyn, ac mae'n un o'r pethau yr wyf i wedi ceisio, a llwyddo, ei gyfleu i Ysgrifennydd y Cabinet. Rwyf eisiau gweld Prifysgol Caerdydd, Prifysgol Fetropolitan Caerdydd a Phrifysgol De Cymru yn mynd ati'n rhagweithiol i fynd allan i'r cymunedau hyn a chymryd rhan yn y cynllun, ac rwyf wedi clywed y partneriaid fydd yn cyflawni'r cynllun yn sôn yn gyson am addysg uwch.
Mae'n ddyletswydd arnyn nhw i gynyddu astudiaethau rhan-amser ac mae'n ddyletswydd arnyn nhw i gynyddu astudiaethau breiniol mewn sefydliadau addysg bellach. Mae Ysgrifennydd y Cabinet, mewn sylwadau blaenorol, wedi cyfeirio at yr angen i gael gwared ar y ffiniau rhwng addysg bellach ac addysg uwch. Ond mae angen inni hefyd weld ein prifysgolion yn ymwneud ag ysgolion cynradd ac uwchradd. A minnau'n uwch ddarlithydd, es i fy hen ysgol gynradd a chynhaliwyd diwrnod prifysgol yn ysgol gynradd Glyn-Gaer, un o'r pethau mwyaf gwerthfawr a wnes i yn y proffesiwn hwnnw.
O ran y canolfannau strategol, mae gen i rai cwestiynau. Os byddan nhw wedi'u lleoli mewn ardaloedd sydd eisoes yn ffyniannus, yna does dim diben iddynt. Un cwestiwn yr hoffwn i ei ofyn yw hyn: sut mae'r canolfannau hynny yn mynd i gysylltu ag ardaloedd lle mae angen twf? Sut, er enghraifft, y bydd canolfan yn Ystrad Mynach yn effeithio ar Senghennydd? Sut y bydd Senghennydd yn elwa o'r ganolfan strategol yn Ystrad Mynach? Byddai gennyf ddiddordeb clywed mwy am hynny, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ddewr ac yn gwbl briodol wedi cytuno i gefnogi gwelliant y Ceidwadwyr, sy'n cydnabod bod angen atebion i'r cwestiynau ychwanegol hynny, ac y cawn nhw eu hateb.
A hefyd o ran y Cymoedd yn gyffredinol: rwy'n sôn am y Cymoedd gogleddol fel man gwahanol iawn i'r ardaloedd hynny sy'n rhagor o orddatblygu yn yr ardal lle maen nhw'n byw—sef basn Caerffili—ac mae angen inni sicrhau bod tai fforddiadwy yn cael eu datblygu mewn ardaloedd megis Bargoed ac ymhellach i'r gogledd, gan symud oddi wrth y mannau hynny yn yr ardal lle mae tagfeydd eisoes. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd yma, a bydd hi'n gwybod fy mod i wedi sôn wrthi am hyn ar sawl achlysur. Felly, rhaid i'r ganolfan strategol alluogi'r elfen olaf a gwarchod rhag yr elfen gyntaf. Os gallwn ni wella cysylltiadau trafnidiaeth, credaf fod hyn yn dechrau ateb y cwestiynau hynny.
Credaf felly ei fod yn gynllun cadarnhaol iawn ac yn un yr wyf yn ei gefnogi. Gallwn ymdrin â materion y cefais i fy magu gyda nhw ac wedi parhau i ymgodymu â nhw, ac rwy'n edrych ymlaen at gefnogi Ysgrifennydd y Cabinet a'r Gweinidogion wrth wneud hynny.
Can I first of all take up some of the comments that were made by Adam Price? I agree very much with the points that were made in terms of plan after plan after plan, and this is really the plan now where we have to deliver. I have in my office the 1958 UK Government plan for the development of south Wales, with these beautiful plans and copperplate pictures and so on, and it talks about housing, talks about infrastructure. It talks about many of the things that we're continuing to talk about at this particular moment. Can I concentrate on three areas where I think there are important developments?
The first one is the opportunities we have through procurement. I raised the question earlier this morning with the First Minister about, for example, E-Cycle on the edge of my constituency, an area that is dealing with data cleansing, which actually gets more work in from English public authorities than it does from Welsh public authorities, and across the road from it—it's almost like something from Bruce Almighty—the miles of shelves of records for the Cwm Taf health board being digitised. And you look all around Wales, and you think, 'Well, here is an opportunity to actually create an industry of excellence, employing people in the Valleys, of something that is absolutely needed, where we have a certain amount of control through procurement.' And I know you've agreed to come and visit at some stage in the future, but it seems to me we shouldn't shy away from the creation of public enterprises and so on that can actually create—that we can actually influence.
The second point I want to raise is, of course, the way in which we've used the decentralisation of administration and powers within Wales in order to act as a catalyst. I was very glad that you came to the hub meeting that you launched within Pontypridd in the Pontypridd lido: an example of regeneration and development. But the announcement of Transport for Wales moving into the Taff precinct, where there is a partnership between Welsh Government and the Rhondda Cynon Taf council, for a massive £43 million development, is already beginning to transform the town. In an area where, when you mention regeneration of the town, people's eyes fall to the floor and they say, 'Yes, we've heard this so many times. I'll believe it when I see it', I was very pleased to be there with local councillors, with Owen Smith MP and with the leader of the council Andrew Morgan to actually see the bulldozers moving on site. Already, in Pontypridd, you can see the regeneration and revitalising taking place, as more astute businesses begin to move in, begin to open and so on. There is a town with a hub where there has been a catalyst—the direct result of Welsh Government intervention. Of course, this is nothing new. This is what we used to do in the 1950s and 1960s, where you used central Government resources in order to be catalysts. That's why the Driver and Vehicle Licensing Agency is in Swansea, why the Inland Revenue was in Llanishen and so on and so forth.
Can I raise, then, one other further area on top of that, because the metro is continually mentioned, and, of course, this is probably the most significant capital infrastructure investment that we can make that has transformational potential? We've talked about this so many times, but can I say I still remain to be convinced that we actually have the commitment to the capital investment that is necessary to ensure that it happens? The fact that we need new lines—I've raised many times the need for a new line from Creigiau to Llantrisant, because, at the moment, we have a traffic stranglehold around the Valleys. I wish we had as much focus on that economic stranglehold and the need for structural capital investment in that area as we do have with the focus on the Newport M4 project. I hope we will realise that at some stage in the future. But without that investment, it is doomed to fail, and I have to say merely a perpetuation of the crappy transport system we have, purely with 'metro' written along the side of it, will not be acceptable. It will not achieve the purpose that we actually want, which is something that will stop the process of people having to come down the Valleys but then getting caught in the congestion before they get to Cardiff, but will be moving back into the Valleys—the regeneration, the transformation of those particular communities. So, that is—
Yn gyntaf oll, a gaf i gyfeirio at rai o'r sylwadau a wnaeth Adam Price? Cytunaf yn gryf â'r pwyntiau a wnaed o ran cynllun ar ôl cynllun ar ôl cynllun, a dyma mewn gwirionedd yw'r cynllun y mae angen inni ei gyflawni. Mae gennyf yn fy swyddfa i gynllun 1958 Llywodraeth y DU ar gyfer datblygu de Cymru, gyda chynlluniau hardd a lluniau plât copr ac ati, ac mae'n sôn am dai, yn sôn am seilwaith. Mae'n sôn am lawer o'r pethau yr ydym ni'n dal i siarad amdanyn nhw ar hyn o bryd. A gaf i ganolbwyntio ar dri maes lle mae datblygiadau pwysig yn fy marn i?
Y cyntaf yw'r cyfleoedd sydd gennym drwy gaffael. Gofynnais y cwestiwn yn gynharach y bore 'ma i'r Prif Weinidog am, er enghraifft, E-Cycle ar gyrion fy etholaeth i, sef cwmni sy'n ymdrin â glanhau data. Mewn gwirionedd, mae'r cwmni'n cael mwy o waith gan awdurdodau cyhoeddus Lloegr nag awdurdodau cyhoeddus Cymru, ac ar draws y ffordd—mae bron iawn fel rhywbeth o Bruce Almighty—milltiroedd o silffoedd o gofnodion Bwrdd Iechyd Cwm Taf yn cael eu digideiddio. Ac rydych yn edrych o gwmpas Cymru, ac yn meddwl, 'Wel, dyma gyfle i greu diwydiant o ragoriaeth, yn cyflogi pobl yn y Cymoedd, mewn maes y mae dirfawr angen amdano, lle mae gennym rywfaint o reolaeth drwy gaffael.' Gwn eich bod wedi cytuno i ymweld ar ryw adeg yn y dyfodol, ond ymddengys i mi na ddylid osgoi creu mentrau cyhoeddus ac ati sydd mewn gwirionedd yn gallu creu—y gallwn ni ddylanwadu arnyn nhw mewn gwirionedd.
Yr ail sylw yr hoffwn i ei godi, wrth gwrs, yw'r ffordd yr ydym ni wedi defnyddio'r weinyddiaeth a'r pwerau datganoledig yng Nghymru er mwyn bod yn gatalydd. Roeddwn yn falch iawn ichi ddod i gyfarfod y ganolfan a lansiwyd gennych yn y lido ym Mhontypridd: enghraifft o adfywio a datblygu. Ond mae'r cyhoeddiad y bydd Trafnidiaeth Cymru yn symud i ganolfan siopa Taf, lle ceir partneriaeth rhwng Llywodraeth Cymru a Chyngor Rhondda Cynon Taf, ar gyfer datblygiad enfawr gwerth £43 miliwn, eisoes yn dechrau trawsnewid y dref. Mewn ardal lle mae llygaid pobl yn edrych tua'r llawr pan rydych chi'n sôn am adfywio'r dref, ac yn dweud, 'ie, ie, rydym wedi clywed hynny o'r blaen, fe greda i e pan wela i e', roeddwn yn falch iawn o fod yno gyda chynghorwyr lleol, gydag Owen Smith AS a chydag arweinydd y cyngor, Andrew Morgan, i weld y teirw dur yn symud ar y safle. Eisoes, ym Mhontypridd, gallwch weld yr adfywio a'r gweddnewid yn digwydd, fel mae busnesau mwy craff yn dechrau symud i mewn, yn dechrau agor ac ati. Dyna ichi dref gyda chanolfan sydd wedi bod yn gatalydd—effaith uniongyrchol ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru. Wrth gwrs, nid yw hyn yn beth newydd. Dyma'r hyn yr arferem ni ei wneud yn yr 1950au a'r 1960au, pan gâi adnoddau'r Llywodraeth ganolog eu defnyddio er mwyn ysgogi. Dyna pam mae'r Asiantaeth Trwyddedu Gyrwyr a Cherbydau yn Abertawe, pam roedd Cyllid y Wlad yn Llanisien ac ati ac ati.
A gaf i gyfeirio, felly, at un maes arall yn ychwanegol at hynny, gan fod sôn tragwyddol am y metro, ac, wrth gwrs, mae'n debyg mai dyma'r buddsoddiad seilwaith cyfalaf pwysicaf y gallwn ni ei wneud sydd â'r potensial i drawsnewid pethau? Rydym wedi siarad mor aml am hyn, ond a gaf i ddweud nad wyf i eto'n argyhoeddedig bod gennym yr ymrwymiad i'r buddsoddiad cyfalaf sydd ei angen i sicrhau bod hynny'n digwydd mewn gwirionedd? Y ffaith bod angen llinellau newydd arnom ni—rwyf wedi sôn droeon am yr angen am linell newydd o'r Creigiau i Lantrisant, oherwydd, ar hyn o bryd, mae tagfeydd traffig o amgylch y Cymoedd. Hoffwn i'n fawr pe byddem ni'n rhoi'r un faint o sylw i'r dagfa economaidd honno a'r angen am fuddsoddiad cyfalaf strwythurol yn yr ardal honno â'r sylw yr ydym ni'n ei roi i brosiect M4 Casnewydd. Gobeithio y byddwn ni'n sylweddoli hynny ar ryw adeg yn y dyfodol. Ond heb y buddsoddiad hwnnw, mae'n sicr o fethu, ac mae'n rhaid imi ddweud na fydd parhad o'r system drafnidiaeth warthus sydd gennym ni, gyda 'metro' wedi ei ysgrifennu ar hyd yr ochr, yn dderbyniol. Ni fydd yn cyflawni'r diben sydd ei heisiau arnom mewn gwirionedd, sef rhywbeth a fydd yn rhwystro'r broses o bobl yn teithio lawr y Cymoedd ond yna'n cael eu dal mewn tagfeydd cyn cyrraedd Caerdydd, ond bydd yn symud yn ôl i'r Cymoedd— yr adfywio, trawsnewidiad y cymunedau penodol hynny. Felly, mae hynny—
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Yes, certainly.
Gwnaf, wrth gwrs.
I didn't want to break across his flow, and I'm totally in agreement with him, but can I also urge him to reprise the excellent idea that he wrote about five years ago with Mark Barry, which was creating a circle line for the Valleys, which really should be the first priority for the metro, rather than this emphasis, unfortunately, on connection with Cardiff?
Nid oeddwn eisiau tarfu ar ei araith, ac rwy'n gwbl gytûn ag ef, ond a gaf i hefyd ei annog i ailadrodd y syniad rhagorol yr ysgrifennodd amdano tua phum mlynedd yn ôl gyda Mark Barry, sef creu llinell gylchol ar gyfer y Cymoedd, a ddylai mewn gwirionedd fod yn flaenoriaeth gyntaf ar gyfer y metro, yn hytrach na'r pwyslais hwn, yn anffodus, ar y cysylltiad â Chaerdydd?
Well, listen, absolutely, and it is fundamental to the transformation of the Valleys that we actually start looking—. People can no longer afford to live in the Cardiff area. They are continually moving out, but we want them to move beyond just the Taff vale area into the beautiful areas, the green areas that we now have in the Valleys. And the key to it is transport, and not down into Cardiff, but across the Valleys. And not just for the purpose of work, but also for the purpose of social functions, for cultural functions, for people to communicate and to engage. That is what is transformational. It is absolutely vital, and why it is so vital that we get the commitments for the capital investment in the metro. Thank you.
Wel, gwrandewch, yn hollol, ac mae'n hollbwysig i drawsnewidiad y Cymoedd ein bod ni mewn gwirionedd yn dechrau edrych—. Ni all pobl fforddio byw yn ardal Caerdydd bellach. Maen nhw'n gadael yn barhaus, ond rydym ni eisiau iddyn nhw symud y tu hwnt i ardal Bro Taf yn unig, i'r ardaloedd hardd, yr ardaloedd gwyrdd sydd gennym ni bellach yn y Cymoedd. A'r allwedd i hyn yw trafnidiaeth, ac nid trafnidiaeth i lawr i Gaerdydd, ond ar draws y Cymoedd. Ac nid yn unig at ddibenion gwaith, ond hefyd at ddibenion swyddogaethau cymdeithasol, swyddogaethau diwylliannol, fel y gall pobl gyfathrebu a chymryd rhan. Dyna sy'n drawsnewidiol. Mae'n gwbl hanfodol, a dyna pam mae mor hanfodol y cawn ni'r ymrwymiadau ar gyfer buddsoddiad cyfalaf yn y metro. Diolch.
Thank you. Rhianon Passmore.
Diolch. Rhianon Passmore.
Diolch, Deputy Llywydd. As the Assembly Member for Islwyn, one of the key areas covered by the ministerial taskforce for the south Wales Valleys, may I place on the record my categorical support for the proactive approach of the Welsh Labour Government in supporting the economic development of communities in Islwyn and beyond? It is right that a Labour Government does this. My constituents are keen to see one of the diamonds of Wales's crown jewels of natural landscapes, the Cwmcarn forest drive, restored to its full former glory for the world to enjoy, and I support that drive.
In terms of transport, my constituents are very keen also, as most people are in my constituency, to see a direct train to and from Newport—and that is not to circumnavigate the points that have just been made about the circular route—on the incredibly successful Ebbw Vale to Cardiff line. This would further open Valleys communities and better deliver fair work prospects to all. As attention moves towards the south Wales metro, I have every hope that consideration will be given as to how Crumlin can be further reinvigorated with the possibility of a station. Tourism is important to Islwyn, and so is access to it. Crumlin is a wonderful historic community that contains the Navigation, an iconic, historic site, and a colliery site with industrial heritage.
It is sites such as the Navigation and communities like Cwmcarn that 'Our Valleys, Our Future' speak to and for. I want the Cabinet Secretary to know that his enthusiastic and intelligent approach to this endeavour has my full backing, and it is right that we tackle, unashamedly, areas of Communities First level Wales indices and multiple deprivation indices, and Objective 1 data, and for the many and the few, no matter how some may decry the effort.
Will the Cabinet Secretary outline, when he sums up in this debate, how Islwyn and her communities can directly benefit from the delivery plan, in his view? And would the Cabinet Secretary be willing to meet with me to discuss and address how the people of Islwyn can become fully engaged with the work of the taskforce, as its important mission goes forward in synergy and partnership with the economic strategy for Wales? Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. A minnau'n Aelod Cynulliad Islwyn, un o'r ardaloedd allweddol a gwmpesir gan y tasglu gweinidogol ar gyfer Cymoedd y de, a gaf i ddweud ar goedd fy mod i'n gwbl gefnogol i'r ffordd ragweithiol yr aeth Llywodraeth Lafur Cymru ati i gefnogi datblygiad economaidd cymunedau yn Islwyn a thu hwnt? Mae'n briodol bod Llywodraeth Lafur yn gwneud hyn. Mae fy etholwyr yn awyddus i weld un o ogoniannau tirwedd naturiol Cymru, coedwig Cwmcarn, yn cael ei adfer yn llawn i'w ogoniant blaenorol i'r byd a'r betws ei fwynhau, a chefnogaf yr ymdrech honno.
O ran trafnidiaeth, mae fy etholwyr yn awyddus iawn hefyd, fel y rhan fwyaf o bobl yn fy etholaeth i, i weld trên uniongyrchol i Gasnewydd ac oddi yno—ac nid yw hynny'n anwybyddu'r pwyntiau a wnaed gynnau am y llwybr cylchog—ar y rheilffordd hynod lwyddiannus o Lyn Ebwy i Gaerdydd. Byddai hyn yn agor y cymunedau yn y cymoedd ymhellach ac yn fwy abl i gynnig rhagolygon gwaith teg i bawb. Wrth i'r sylw droi at fetro de Cymru, mae gennyf bob gobaith y rhoddir ystyriaeth i sut y gellir ailfywiogi Crymlyn ymhellach gyda'r posibilrwydd o gael gorsaf. Mae twristiaeth yn bwysig i Islwyn, ac felly hefyd gael mynediad iddi. Mae Crymlyn yn gymuned hanesyddol wych sy'n cynnwys y Navigation, safle eiconig, hanesyddol a safle glofa sydd â threftadaeth ddiwydiannol.
Safleoedd fel y Navigation a chymunedau fel Cwmcarn y mae 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol' yn sôn amdanyn nhw ac yn eiriol drostynt. Hoffwn i Ysgrifennydd y Cabinet wybod fy mod i'n gwbl gefnogol i'w agwedd frwdfrydig a deallus ynglŷn â'r ymdrech hon, ac mae'n briodol ein bod yn mynd i'r afael, heb unrhyw gywilydd, ag ardaloedd sydd â mynegeion Cymru ar lefel Cymunedau yn Gyntaf a mynegeion amddifadedd lluosog, a data Amcan 1, a hynny ar gyfer pawb, ni waeth sut bydd rhai yn bychanu yr ymdrech.
A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet, wrth grynhoi'r ddadl hon, egluro sut y gall Islwyn a chymunedau elwa'n uniongyrchol ar y cynllun cyflawni, yn ei farn ef? A fyddai'n barod i gwrdd â mi i drafod a mynd i'r afael â sut y gall pobl Islwyn ymwneud yn llawn â gwaith y tasglu, wrth i'w genhadaeth bwysig ddatblygu mewn cytgord a phartneriaeth â'r strategaeth economaidd i Gymru? Diolch.
I welcome the cross-cutting approach contained within this delivery plan. When I attended the taskforce’s evidence session in Mountain Ash, there was a breadth of ideas from local people about how we can make the Valleys an ever better place to live and work. This diversity is well captured in the delivery plan, which alongside the expected focus on economic improvement, jobs and skills, also takes a holistic approach that places on record considerations on health, well-being, the environment, and the politics of place. The suite of measures the plan contains are well pitched, both to meet the most pressing challenges facing the Valleys in the early twenty-first century, but also to tackle the long-standing, often generational problems still plaguing our communities. For example, Cwm Taf has the highest number of people in Wales taking antidepressants. This is not new; there is no magic-wand solution, but I am glad that tackling this is accorded equal weighting with enhancing economic performance. Accordingly, I would like to offer my congratulations to the Cabinet Secretary for a comprehensive report, and my thanks to the members of the taskforce for their work over the past few months.
Turning to the detail of the report, I welcome the commitment to maximise the creation of green jobs. Much of the historic economic activity associated with the Valleys has had a damaging environmental impact. Going forward, we must make sure that this is not the case again. Indeed, there are specific opportunities in connection with the green economy. RCT council has ambitious plans for a multi-million pound eco-park development at the Bryn Pica waste management facility. The eco-park will turn more rubbish into a resource, collecting and reusing the waste materials produced on site. The council is also in discussion with various other potential tenants, who recycle paint, mattress textiles, nappies and plastics. If successful, this would be the first of its kind in the UK and I hope the Welsh Government will provide all necessary support for this exciting project.
I also welcome the delivery plan’s priority focus on the development of a Valleys landscape park. This will empower the communities in the south Wales Valleys to work with the public sector to maximise sustainable local benefits from their area’s natural resources. I know, also, there have been discussions between Welsh Government officials and the Ynysybwl Regeneration Partnership. The partnership have secured over £1 million from the Big Lottery for a seven-year community project, and best use of local forestry is key to this. For example, in developing facilities and a visitor centre at Daerwynno outdoor pursuits centre, and creating trail and routes through the local forestry. There are real opportunities here, which could be replicated across the Valleys, and will, in turn, offer benefits to health and mental well-being.
On procurement, also, there are good examples of local Valleys businesses who already have the kind of well-developed supply chains that we need to look to emulate. For example, Carpet Fit Wales, in Aberdare, uses suppliers based in Swansea, Cardiff and Bridgend. They use a local floor manufacturer based in Caerphilly and have HR, IT, design and garage services all provided within the Cynon Valley. This is the kind of point that we've been taking evidence on in the economy committee, stressing the importance of efficient networks. If we don’t maximise this, while also expecting more from procurement, then I think we'll be missing a trick in the Valleys to both boost performance and achieve wider social objectives.
This takes me on to what I feel still pose the biggest challenges to policy objectives, namely the persistent problems of economic inactivity, low pay and poor skills. There’s a heavy focus on skills in the delivery plan, and I certainly hope that these will bear fruit. Carrying forward the most successful elements of Communities First, like Communities for Work, is also key. Where we can scale up something that is already working, we must be bold in doing so.
To close, I think amendment 2 makes an important point. The delivery plan offers an excellent road map to build, from the bottom up, stronger Valleys communities. However, we must take this as the start of the discussion, and ensure we continue having dialogue not just about Valleys communities, but with them. I know this is something that the Cabinet Secretary will be keen to do, and I look forward to working together with him on this.
Rwy'n croesawu natur gynhwysfawr y cynllun cyflawni hwn. Pan fûm i yn sesiwn dystiolaeth y tasglu yn Aberpennar, cafwyd amrywiaeth o syniadau gan bobl leol ynghylch sut y gallwn ni wneud y Cymoedd yn lle gwell byth i fyw a gweithio ynddo. Caiff yr amrywiaeth hwn ei gyfleu yn dda yn y cynllun cyflawni sydd, ochr yn ochr â'r pwyslais disgwyliedig ar welliant economaidd, swyddi a sgiliau, yn gynhwysfawr ei natur ac sy'n sôn ar goedd am ystyriaethau ynglŷn ag iechyd, lles, yr amgylchedd a gwleidyddiaeth lle. Mae'r gyfres o fesurau yn y cynllun wedi eu dylunio'n dda i fodloni'r heriau pwysicaf sy'n wynebu'r Cymoedd ar ddechrau'r unfed ganrif ar hugain, ond hefyd i fynd i'r afael â'r problemau hirhoedlog, a fu'n bodoli yn aml ers cenedlaethau, ac sy'n bla ar ein cymunedau. Er enghraifft, yng Nghwm Taf mae'r nifer mwyaf o bobl yng Nghymru sy'n cymryd cyffuriau gwrth-iselder. Nid yw hyn yn newydd; does dim datrysiad parod, ond rwy'n falch yr ystyrir bod mynd i'r afael â hyn yr un mor bwysig â gwella perfformiad economaidd. Yn hynny o beth, hoffwn i longyfarch Ysgrifennydd y Cabinet am adroddiad cynhwysfawr, a diolch i aelodau'r tasglu am eu gwaith dros y misoedd diwethaf.
Gan droi at fanylion yr adroddiad, rwy'n croesawu'r ymrwymiad i fanteisio i'r eithaf ar greu swyddi gwyrdd. Mae llawer o'r gweithgarwch economaidd hanesyddol sy'n gysylltiedig â'r Cymoedd wedi cael effaith niweidiol ar yr amgylchedd. Yn y dyfodol, rhaid inni wneud yn siŵr nad yw hynny'n digwydd eto. Yn wir, ceir cyfleoedd penodol mewn cysylltiad â'r economi werdd. Mae gan Gyngor Rhondda Cynon Taf gynlluniau uchelgeisiol ar gyfer datblygu parc eco gwerth miliynau o bunnoedd yng nghyfleuster rheoli gwastraff Bryn Pica. Bydd y parc eco yn troi mwy o sbwriel yn adnodd, gan gasglu ac ailddefnyddio'r gwastraff a gynhyrchir ar y safle. Mae'r cyngor hefyd yn trafod gyda gwahanol denantiaid posib eraill, sy'n ailgylchu paent, tecstilau matres, clytiau a phlastigau. Os bydd yn llwyddiannus, y parc hwn fydd y cyntaf o'i fath yn y DU ac rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi'r holl gymorth angenrheidiol i'r prosiect cyffrous hwn.
Croesawaf hefyd fod y cynllun cyflawni yn canolbwyntio ar y flaenoriaeth o ddatblygu parc tirwedd yn y Cymoedd. Bydd hyn yn grymuso cymunedau yng Nghymoedd y de i weithio gyda'r sector cyhoeddus i wneud yn fawr o fanteision cynaliadwy lleol adnoddau naturiol eu hardal. Rwy'n gwybod hefyd y bu trafodaethau rhwng swyddogion Llywodraeth Cymru a Phartneriaeth Adfywio Ynysybwl. Mae'r bartneriaeth wedi sicrhau dros £1 miliwn gan y Loteri Fawr ar gyfer prosiect cymunedol saith mlynedd, ac mae'r defnydd gorau o goedwigaeth leol yn allweddol i hyn. Er enghraifft, drwy ddatblygu cyfleusterau a'r ganolfan ymwelwyr yng nghanolfan gweithgareddau awyr agored Daerwynno, a chreu llwybrau drwy'r goedwig leol. Mae cyfleoedd gwirioneddol yma, y gellid eu hefelychu ledled y Cymoedd, a fydd, yn eu tro, yn cynnig manteision i iechyd a lles meddwl.
O ran caffael, hefyd, ceir enghreifftiau da o fusnesau lleol yn y Cymoedd sydd eisoes â'r math o gadwyni cyflenwi datblygedig y mae angen inni geisio eu hefelychu. Er enghraifft, mae Carpet Fit Wales, yn Aberdâr, yn defnyddio cyflenwyr yn Abertawe, Caerdydd a Phen-y-bont ar Ogwr. Maen nhw'n defnyddio gwneuthurwr llawr lleol yng Nghaerffili ac mae ganddyn nhw wasanaethau adnoddau dynol, TG, dylunio a modurdy sy'n cael eu darparu i gyd yng Nghwm Cynon. Dyma'r math o bwynt yr ydym ni wedi bod yn casglu tystiolaeth yn ei gylch yn y pwyllgor economi, gan bwysleisio pwysigrwydd rhwydweithiau effeithlon. Os nad ydym yn gwneud yn fawr o hyn, er ein bod hefyd yn disgwyl gwneud mwy o ran caffael, credaf y byddwn yn colli cyfle yn y Cymoedd i hybu perfformiad a chyflawni amcanion cymdeithasol ehangach.
Daw hyn â fi at yr hyn a deimlaf sy'n dal i achosi'r heriau mwyaf i amcanion polisi, sef y problemau parhaus o anweithgarwch economaidd, tâl isel a sgiliau gwael. Mae pwyslais trwm ar sgiliau yn y cynllun cyflawni, ac rwy'n sicr yn gobeithio y bydd hyn yn dwyn ffrwyth. Mae coleddu elfennau mwyaf llwyddiannus Cymunedau yn Gyntaf, fel Cymunedau am Waith, hefyd yn allweddol. Os gallwn ddatblygu rhywbeth sydd eisoes yn gweithio, mae'n rhaid inni fod yn feiddgar wrth wneud hynny.
I gloi, credaf fod gwelliant 2 yn gwneud pwynt pwysig. Mae'r cynllun cyflawni yn cynnig ysgerbwd ardderchog i adeiladu cymunedau cryfach yn y Cymoedd, o'r gwaelod i fyny. Fodd bynnag, mae'n rhaid inni ystyried hyn yn fan cychwyn y drafodaeth, a sicrhau ein bod ni'n dal i gael trafodaethau nid yn unig ynglŷn â chymunedau'r Cymoedd, ond gyda nhw. Gwn fod hyn yn rhywbeth y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn awyddus i'w wneud, ac edrychaf ymlaen at gydweithio gydag ef ar hyn.
Thank you. Finally, Caroline Jones.
Diolch. Yn olaf, Caroline Jones.
Diolch, Dirprwy Lywydd. 'Our Valleys, Our Future' is an exciting opportunity to embrace, but the documents are a stark admission that previous programmes, some of which have been initiated by the Welsh Government, have either failed or fallen short. Even the chair of the ministerial taskforce for the south Wales Valleys says in the initial document this summer, and I quote:
'If we are to succeed where other programmes have fallen by the wayside, local communities and local people must be at the heart of the taskforce's work.'
'Our Valleys, Our Future' highlights a point that I regularly hear from my constituents. On page 9, it says that those consulted at the time said that there aren't enough job opportunities within the reach of Valleys communities, that there are too many zero-hours contracts, and too much temporary and agency work. Our coal and steel industries have decreased significantly, manufacturing too, and a lack of alternative is not replacing them. As a person who was born and lived for many years in the Rhondda valley, infrastructure and public transport are such that it is impossible to get from A to B in a reasonable amount of time. This makes it difficult to work outside of these areas. With people having to travel to city for work—Cardiff, Swansea—it's almost impossible if you don't have a car.
Why are we in this situation? I have said in this Chamber many times before that the UK and Wales is not a low-tax environment. In Neath Port Talbot, in my region, council tax rises every year, but council services are in decline. For example, the collection of refuse has now become fortnightly. VAT increases have further stifled consumption and have made life difficult for small businesses. I receive constant complaints from small businesses concerning business rates within my region and the stifling effect that this has on entrepreneurship. It may be that the larger or multinational firms that have a tendency to employ agency staff and locate themselves in major cities can survive this environment, but local, home-grown small businesses—like those in the Valleys—cannot, and it is these local, home-grown small businesses that are most likely to permanently employ local residents.
People taking over a business in Bridgend were amazed to see that collection of waste was a separate payment to business rates. Previously, business rates included this service. Now, it has become, in their words, another add-on, and an expensive one at that, involving several thousands of pounds per annum more on top of their business rates. In response to this situation, the Welsh Government's solution is, bizarrely, to explore even more options to tax people—the discussion about the tourist tax being one of the most recently discussed ideas. Within my region, I have two tourist areas, Gower and Porthcawl, and I am very concerned about this. That idea is contrary to the views of those who work in the industry, including the CEO of the Celtic Manor hotel and some in the British Hospitality Association. So, at one level, the Welsh Government says that it hears local residents' concerns about work uncertainty and the lack of job opportunities and zero-hours contracts, but then another of its arms smothers the best solutions that we have to these concerns by stifling entrepreneurship and small business with more tax.
The same is also true for business rates. We've discussed that topic before in this Chamber and noted that the FSB state that the non-domestic rates system, as it stands, is an unfair and regressive tax that takes no account of a firm's ability to pay. In that debate, not a single Labour backbencher spoke in defence of the Welsh Government. So, again, reform of business rates could revive local businesses and entrepreneurship, and address the concerns of those people in the Valleys. So, can we please, all together, seize this opportunity?
Another method that might help redress the problem of a lack of well-paid jobs in the Valleys would be to place a statutory duty on local councils to promote economic development. This proposal has been endorsed by the FSB. This policy may be preferable to top-down initiatives, as it would enable those who know their local area best to have real input into the kinds of businesses and jobs that they would like to attract there.
In terms of the elements that affect my region of South Wales West, I can say the following: I welcomed the proposal in the summer that part of the focus of the hub in Neath will be on digital and industrial development. Wales cannot function on residential developments alone, and the digital economy may be the key to the jobs of the future. However—
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol' yn gyfle cyffrous ac i'w groesawu. Ond mae'r dogfennau yn gyfaddefiad diamheuol bod rhaglenni blaenorol, rhai ohonyn nhw a ddechreuwyd gan Lywodraeth Cymru, naill ai wedi methu neu wedi bod yn ddiffygiol. Mae Cadeirydd y tasglu gweinidogol ar gyfer Cymoedd y de hyd yn oed yn dweud yn y ddogfen gychwynnol yr haf hwn, a dyfynnaf:
'Os ydym am lwyddo lle mae rhaglenni eraill wedi syrthio ar fin y ffordd, mae’n rhaid i gymunedau lleol a phobl leol fod yn gwbl ganolog i waith y tasglu.'
Mae 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol' yn tynnu sylw at bwynt a glywaf yn rheolaidd gan fy etholwyr. Ar dudalen 9, dywed y ddogfen fod y rhai yr ymgynghorwyd â nhw ar y pryd wedi dweud nad oes digon o gyfleoedd gwaith o fewn cyrraedd cymunedau'r Cymoedd, bod yna ormod o gontractau dim oriau, a gormod o waith dros dro a gwaith asiantaeth. Mae ein diwydiannau glo a dur wedi crebachu'n sylweddol, a gweithgynhyrchu hefyd, a does dim digon o waith arall yn llenwi'r bwlch. Cefais fy ngeni yng nghwm Rhondda a bûm yn byw yno am flynyddoedd lawer, ac mae'r seilwaith a thrafnidiaeth gyhoeddus yn golygu ei bod yn amhosib mynd o A i B mewn amser rhesymol. Mae hyn yn ei gwneud hi'n anodd gweithio y tu allan i'r ardaloedd hyn. Gyda phobl yn gorfod teithio i'r ddinas ar gyfer gwaith—Caerdydd, Abertawe—mae hi bron yn amhosib os nad oes gennych chi gar.
Pam ydym ni yn y sefyllfa hon? Rwyf wedi dweud yn y Siambr hon sawl gwaith o'r blaen nad yw'r DU a Chymru yn fannau lle mae'r dreth yn isel. Yng Nghastell-nedd Port Talbot, yn fy rhanbarth i, mae'r dreth gyngor yn codi bob blwyddyn, ond gwasanaethau'r cyngor yn dirywio. Er enghraifft, caiff sbwriel ei gasglu bob pythefnos bellach. Mae'r cynnydd mewn TAW wedi bod yn rhwystr i ddefnyddwyr ac wedi gwneud bywyd yn anodd i fusnesau bach. Rwy'n derbyn cwynion cyson gan fusnesau bach sy'n ymwneud ag ardrethi busnes yn fy rhanbarth i a sut mae hyn yn mygu mentergarwch. Mae'n bosib y gall cwmnïau mwy neu ryngwladol sy'n tueddu i gyflogi staff asiantaeth ac ymsefydlu mewn dinasoedd mawr oroesi yn y fath amgylchiadau, ond ni all busnesau bach cynhenid, lleol—fel y rhai yn y Cymoedd—a'r busnesau bach lleol hyn sydd fwyaf tebygol o gyflogi trigolion lleol yn barhaol.
Roedd pobl a ddaeth yn berchnogion busnes ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn synnu o weld bod casglu gwastraff yn daliad ar wahân i ardrethi busnes. O'r blaen, roedd ardrethi busnes yn cynnwys y gwasanaeth hwn. Bellach, mae wedi dod, yn eu geiriau nhw, yn ychwanegyn arall, ac yn un drud hefyd, sy'n ychwanegu miloedd o bunnoedd y flwyddyn yn at eu hardrethi busnes. Mewn ymateb i'r sefyllfa hon, ateb Llywodraeth Cymru yw, yn rhyfedd iawn, i ymchwilio i fwy fyth o ffyrdd o drethu pobl—roedd y drafodaeth am y dreth twristiaeth yn un o'r syniadau a drafodwyd yn fwyaf diweddar. Yn fy rhanbarth i, mae gennyf ddwy ardal twristiaeth, Gwyr a Phorthcawl, ac rwy'n bryderus iawn ynglŷn â hyn. Mae'r syniad hwnnw yn groes i farn y rhai sy'n gweithio yn y diwydiant, gan gynnwys prif weithredwr gwesty'r Celtic Manor a rhai pobl yng Nghymdeithas Lletygarwch Prydain. Felly, ar un llaw, mae Llywodraeth Cymru yn dweud ei bod hi'n gwrando ar bryderon trigolion ynghylch ansicrwydd gwaith a diffyg cyfleoedd am swyddi a chontractau dim oriau, ond wedyn gyda'i llaw arall mae hi'n mygu'r atebion gorau sydd gennym ni i'r pryderon hyn drwy lesteirio mentergarwch a busnesau bach gyda mwy o dreth.
Mae'r un peth yn wir am ardrethi busnes. Rydym ni wedi trafod y pwnc hwnnw o'r blaen yn y Siambr hon gan nodi bod y Ffederasiwn Busnesau Bach yn dweud bod y system ardrethi annomestig, fel y mae, yn dreth drom ac annheg nad yw'r rhoi unrhyw ystyriaeth o gwbl i allu cwmni i dalu. Yn y ddadl honno, ni siaradodd unrhyw un o aelodau meinciau cefn Llafur i amddiffyn Llywodraeth Cymru. Felly, unwaith eto, gallai diwygio ardrethi busnes adfywio busnesau lleol ac entrepreneuriaeth, ac ymdrin â phryderon y bobl hynny yn y Cymoedd. Felly, gawn ni, gyda'n gilydd, achub ar y cyfle hwn?
Ffordd arall a allai helpu i wneud iawn am y broblem o ddiffyg swyddi sy'n talu'n dda yn y Cymoedd fyddai gosod dyletswydd statudol ar gynghorau lleol i hyrwyddo datblygiad economaidd. Cymeradwywyd y cynnig hwn gan y Ffederasiwn Busnesau Bach. Efallai y bydd y polisi hwn yn well na mentrau o'r brig i lawr, oherwydd byddai'n galluogi'r rheini sy'n adnabod eu hardal orau i gyfrannu at y mathau o fusnesau a swyddi y byddent yn hoffi eu denu yno mewn gwirionedd.
O ran yr elfennau sy'n effeithio ar fy rhanbarth i, Gorllewin De Cymru, gallaf ddweud y canlynol: roeddwn yn croesawu'r cynnig yn ystod yr haf y bydd y ganolfan yng Nghastell-nedd yn canolbwyntio'n rhannol ar ddatblygu digidol a diwydiannol. Ni all Cymru weithredu ar ddatblygiadau preswyl yn unig, a hwyrach mai'r economi ddigidol yw'r allwedd i swyddi'r dyfodol. Fodd bynnag—
Wind up, please.
A wnewch chi ddirwyn i ben, os gwelwch yn dda.
Yes. Similarly, tourism and culture developments in my area, at sites in Bridgend, are welcome. I am certainly happy to hear about the town centre development in Neath, but at the same time I am concerned, because, sometimes, when town centres are regenerated, redeveloped—
Ie. Yn yr un modd, mae datblygiadau twristiaeth a diwylliant yn fy ardal i, ar safleoedd ym Mhen-y-bont ar Ogwr, i'w croesawu. Rwy'n sicr yn hapus i glywed am y datblygiad yng nghanol tref yng Nghastell-nedd, ond ar yr un pryd rwy'n pryderu, oherwydd, weithiau, pan caiff canolfannau tref eu hadfywio, eu hailddatblygu—
Please, will you wind up now?
Os gwelwch yn dda, a wnewch chi orffen nawr?
—there are unintended consequences.
—mae canlyniadau anfwriadol.
Yes, okay. Thank you. I call the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services to reply to the debate. Alun Davies.
Iawn, o'r gorau. Diolch. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus i ymateb i'r ddadl. Alun Davies.
I’m grateful to you, Deputy Presiding Officer. I’m also grateful to all the Members who’ve taken part in the debate this afternoon. I think the number of Members wishing to play a part in the debate and the contributions we’ve heard demonstrate the importance of the Government bringing forward these debates to enable us to have a conversation here in the National Assembly about the way in which the Government is responding to all the challenges facing us.
I’m also glad that this hasn’t been a debate that we’ve seen in the past, where Members have simply picked up off-the-peg speeches and rehearsed all the challenges facing us, because the people of the Valleys want more than sterile debates about what has been. The people of the Valleys want more than politicians who will simply quote statistic after statistic after statistic without fully understanding those stats or being able to articulate what the future holds as a consequence of facing up to those challenges. All too often—and I think Adam Price explained this very well—what we’ve seen has been public relations launches, with little or no substance and certainly no results and consequences. I think that’s a fair criticism of many of the initiatives that we’ve seen in the past, and I accept that. I would also hope that he'd accept his party’s role in one of those as well.
But let me say this: we need to ensure that we articulate very serious ambitions and objectives and visions for the future of our communities across the whole of the Valleys of south Wales. And that means taking seriously the challenges facing us. Not simply making a speech on a Tuesday afternoon and walking away on Tuesday evening, but recognising what those challenges are and recognising how we then address the fundamental parts of the economy and the communities to enable us to overcome those challenges. What we’ve seen this afternoon in this debate has been a whole range of different initiatives, of different ideas, of different contributions, all of which want to be able to contribute to that positive vision of the future.
I wholly agree with the points that Jenny Rathbone made about housing and the construction industry, and the way in which housing can be used in order to deliver improved standards in quality of living, but also investments in our economy. And the points that Hefin David made about a typical Valleys community are absolutely right. When I speak at meetings—I spoke at a meeting with Huw Irranca in Maesteg town hall, and I think that for three hours we stood and spoke and debated and discussed with people there. I was speaking as somebody from Tredegar, looking at the Valleys from my perspective in Blaenau Gwent and Tredegar, and the perspective, of course, of somebody living in the Llynfi valley or Maesteg is wholly and completely different. And the same debates and discussions that we had have been right across the whole of the Valleys, where people have invested time in talking, debating and discussing what they want to see for their communities. It’s been one of the most enriching experiences of my political lifetime, and it’s something that I will always value. And what I have learned from all of those meetings is probably more important to me than all the different texts that I’ve learned at other times, because what we’ve had is real conversations with people about their homes, their communities, their families, their hopes, their determination to create and recreate the communities for the future.
But we also have to be very, very serious about how we do this, addressing the foundational economy, delivering business support that is agile and flexible, able to look at the businesses that Hefin David quoted in Caerphilly, and also able then to scale up the support that those businesses require to grow and succeed into the future.
In terms of the challenges that Mick Antoniw outlined to us, the conversation we had before Christmas in Pontypridd I think was an example of how I would like to see this Valleys taskforce moving forward, bringing people together, acting as a catalyst, a vision for change, a vision for the future. Certainly, all the points that you made are points that I would want to reiterate as well.
Rhianon, I've taken my children on the Cwmcarn forest drive and I wholly agree with the points that you made. Yes, we can meet and discuss issues around Islwyn in particular, but also let's meet and discuss how your vision about tourism can actually contribute to the whole of the Valleys as well. Because one of the things that I hope we can do is to bring people together from all parts of this Chamber in order to deliver for the future.
Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd. Rwyf hefyd yn ddiolchgar i'r holl Aelodau sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl y prynhawn yma. Credaf fod nifer yr Aelodau sy'n dymuno chwarae rhan yn y ddadl a'r cyfraniadau a glywsom ni yn dangos pa mor bwysig yw hi fod y Llywodraeth yn cyflwyno'r dadleuon hyn i'n galluogi i gael sgwrs yn y fan yma yn y Cynulliad Cenedlaethol ynghylch y ffordd y mae'r Llywodraeth yn ymateb i'r holl heriau sy'n ein hwynebu.
Rwyf hefyd yn falch nad yw hon yn ddadl yr ydym ni wedi ei chael yn y gorffennol, ble mae Aelodau wedi traddodi areithiau parod, cyffredinol yn ailadrodd yr holl heriau sy'n ein hwynebu, oherwydd mae pobl y Cymoedd eisiau mwy na dadleuon di-fflach am bethau a fu. Mae pobl y Cymoedd eisiau mwy na gwleidyddion sy'n gwneud dim byd ond dyfynnu ystadegyn ar ôl ystadegyn ar ôl ystadegyn heb lawn ddeall yr ystadegau hynny neu allu mynegi beth fydd yn digwydd yn y dyfodol o ganlyniad i wynebu'r heriau hynny. Yn rhy aml—ac rwy'n credu yr eglurodd Adam Price hyn yn dda iawn—yr hyn a welsom ni oedd lansiadau cysylltiadau cyhoeddus, gyda dim neu fawr ddim sylwedd ac yn sicr dim canlyniadau. Credaf fod hynny'n feirniadaeth deg o lawer o'r mentrau a welsom yn y gorffennol, ac rwy'n derbyn hynny. Rwyf hefyd yn gobeithio y byddai'n derbyn rhan ei blaid yn un o'r rheini hefyd.
Ond gadewch imi ddweud hyn: Mae angen inni sicrhau ein bod yn mynegi ein huchelgeisiau a'n hamcanion a'n gweledigaethau difrifol iawn ar gyfer dyfodol ein cymunedau ledled Cymoedd y de. Ac mae hynny'n golygu bod o ddifrif ynglŷn â'r heriau sy'n ein hwynebu. Nid dim ond gwneud araith ar brynhawn dydd Mawrth a cherdded ymaith ar nos Fawrth, ond gan gydnabod yr heriau hynny a chydnabod sut y gallwn ni fynd i'r afael wedyn â rhannau sylfaenol yr economi a'r cymunedau i'n galluogi i oresgyn yr heriau hynny. Yr hyn a welsom ni y prynhawn yma yn y ddadl hon oedd amrywiaeth eang o fentrau gwahanol, syniadau gwahanol, cyfraniadau gwahanol, bob un ohonyn nhw eisiau gallu cyfrannu at y weledigaeth gadarnhaol honno i'r dyfodol.
Cytunaf yn llwyr â'r pwyntiau a wnaeth Jenny Rathbone ynghylch tai a'r diwydiant adeiladu, a'r modd y gellir defnyddio tai er mwyn gwella safonau ac ansawdd bywyd, ond hefyd buddsoddi yn ein heconomi. Ac mae'r pwyntiau a wnaeth Hefin David am gymuned nodweddiadol yn y Cymoedd yn hollol gywir. Pan fyddaf yn siarad mewn cyfarfodydd — siaradais mewn cyfarfod gyda Huw Irranca yn neuadd y dref Maesteg, a chredaf y buom am dair awr yn sefyll a siarad a thrafod a dadlau gyda'r bobl yno. Roeddwn i'n siarad fel rhywun o Dredegar, yn edrych ar y Cymoedd o'm safbwynt i ym Mlaenau Gwent a Thredegar, ac mae safbwynt rhywun sy'n byw yng Nghwm Llynfi neu Maesteg, wrth gwrs, yn gyfan gwbl ac yn hollol wahanol. Cawsom ddadleuon a thrafodaethau tebyg ledled y Cymoedd, lle mae pobl wedi buddsoddi amser i siarad, dadlau a thrafod beth maen nhw eisiau ei weld ar gyfer eu cymunedau. Bu'n un o'r profiadau mwyaf cyfoethog yn fy oes wleidyddol i, ac mae'n rhywbeth y byddaf bob amser yn ei werthfawrogi. Ac mae'n debyg bod yr hyn a ddysgais i o bob un o'r cyfarfodydd hynny yn bwysicach i mi na'r holl destunau gwahanol a ddysgais ar adegau eraill, oherwydd fe gawsom ni sgyrsiau gwirioneddol gyda phobl am eu cartrefi, eu cymunedau, eu teuluoedd, eu gobeithion, eu penderfyniad i greu ac ail-greu cymunedau ar gyfer y dyfodol.
Ond mae'n rhaid inni hefyd fod yn hollol, hollol o ddifrif ynglŷn â sut i wneud hyn, gan fynd i'r afael â'r economi sylfaenol, rhoi cymorth sy'n hyblyg ac ystwyth i fusnesau, gan gallu edrych ar y busnesau y soniodd Hefin David amdanyn nhw yng Nghaerffili, a hefyd wedyn gallu cynyddu'r gefnogaeth sydd ei hangen ar y busnesau hynny i dyfu a llwyddo yn y dyfodol.
O ran yr heriau a amlinellwyd i ni gan Mick Antoniw, roedd y sgwrs a gawsom ni cyn y Nadolig ym Mhontypridd rwy'n credu yn enghraifft o sut yr hoffwn i weld y tasglu hwn ar gyfer y Cymoedd yn mynd rhagddo, gan ddod â phobl ynghyd, bod yn gatalydd, cynnig gweledigaeth ar gyfer newid, gweledigaeth ar gyfer y dyfodol. Yn sicr, mae'r holl bwyntiau a wnaethoch hi yn bwyntiau y byddwn i'n dymuno eu hailadrodd hefyd.
Rhianon, rwyf wedi bod am dro gyda fy mhlant i yn y car drwy goedwig Cwmcarn, a chytunaf yn llwyr â'r pwyntiau a wnaethoch chi. Wrth gwrs, gallwn gyfarfod a thrafod materion yn ymwneud ag Islwyn yn benodol, ond hefyd beth am gyfarfod a thrafod sut y gall eich gweledigaeth am dwristiaeth gyfrannu mewn gwirionedd at bob un o'r Cymoedd hefyd. Oherwydd un o'r pethau rwy'n gobeithio y gallwn ei wneud yw dod â phobl ynghyd o bob rhan o'r Siambr hon er mwyn darparu ar gyfer y dyfodol.
Will the Cabinet Secretary take an intervention?
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet dderbyn ymyriad?
I am out of time. With the indulgence of the Deputy Presiding Officer—
Does gen i ddim amser yn weddill. Gyda charedigrwydd y Dirprwy Lywydd—
Briefly, then. Briefly—because it's the new year and I feel quite generous. Briefly.
Yn fyr, felly. Yn fyr—gan ei bod hi'n flwyddyn newydd ac rwy'n teimlo'n eithaf hael. Yn fyr.
The Valleys strategy published 12 years ago by another A. Davies had a price tag of £1 billion a year. When will we have figures from the Cabinet Secretary as to the additional investment that will be attached to this strategy to deliver on the objectives?
Roedd pris o £1 biliwn y flwyddyn ar strategaeth y Cymoedd a gyhoeddwyd 12 mlynedd yn ôl gan A. Davies arall. Pryd gawn ni'r ffigurau gan Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch y buddsoddiad ychwanegol sydd ynghlwm wrth y strategaeth hon i gyflawni'r amcanion?
The opening speech I made, the opening remarks I made, about the Valleys taskforce were that this is shaping the work of the whole of the Welsh Government, so we're seeing contributions, and the point I was going to close on was the point made by Vikki Howells in terms of the breadth of ideas from Mountain Ash, the need for our plans to be rooted in sustainability and sustainable jobs, and finally the points that she made—and I agree with her very much—on the landscape park. It is my good friend and colleague Lesley Griffiths whose department is leading on that landscape park, and it is her officials who are doing the work on that. The work that's being delivered through the strategic hubs, the meetings that are being discussed elsewhere, are being led by Ken Skates. So, there are Ministers and ministerial responsibilities delivering on these ambitions right across the whole of Government. What we want to move away from, Adam, is the compartmentalisation of the Valleys into one department and one quango. We want the whole of Government to address these issues, and the work that Mick Antoniw described in terms of the metro, of course, will also be led by the economy and transport Secretary.
So, let me finish by saying this: Adam, you quoted Idris Davies, and we've all read Gwalia Deserta at different times in the past, and that of course was a cry of anguish from a community that had been betrayed by a government that didn't care. What I would say to you is this—let me paraphrase Gwyn Alf Williams, and be absolutely clear—our Valleys will succeed if we choose to enable them to live in the future, and we will make and remake our communities because we are committed to those communities, we are from those communities, we are rooted in those communities, and this is a Government that is rooted in the future of those communities. So, we will make and remake a future for all of our communities.
Roedd yr araith agoriadol a wnes i, y sylwadau agoriadol a wnes i, ynglŷn â thasglu'r Cymoedd, oedd bod hyn yn llywio gwaith Llywodraeth Cymru yn ei gyfanrwydd, ac felly rydym yn gweld cyfraniadau. Y pwynt yr oeddwn yn mynd i'w wneud wrth gloi oedd y sylw a wnaed gan Vikki Howells o ran ehangder y syniadau o Aberpennar, yr angen inni wreiddio ein cynlluniau ar gynaliadwyedd a swyddi cynaliadwy, ac yn olaf y sylwadau a wnaeth hi—ac rwy'n llwyr gytuno â hi—ynglŷn â'r parc tirwedd. Fy nghyfaill a'm cyd-Aelod Lesley Griffiths a'i hadran sy'n arwain y gwaith ar y Parc tirwedd, a'i swyddogion hi sy'n gwneud gwaith ar hynny. Mae'r gwaith a gyflawnir gan y canolfannau strategol, y cyfarfodydd a drafodir mewn mannau eraill, yn cael eu harwain gan Ken Skates. Felly, ceir Gweinidogion a chyfrifoldebau gweinidogol yn cyflawni'r uchelgeisiau hyn ym mhob un o adrannau'r Llywodraeth. Yr hyn yr ydym eisiau cefnu arno, Adam, yw cyfyngu'r Cymoedd i un adran ac i un cwango. Rydym yn awyddus i'r Llywodraeth gyfan fynd i'r afael â'r materion hyn, a chaiff y gwaith a ddisgrifiodd Mick Antoniw o ran y metro, wrth gwrs, ei arwain gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth.
Felly, gadewch imi orffen drwy ddweud hyn: Adam, fe wnaethoch chi ddyfynnu Idris Davies, ac mae pob un ohonom wedi darllen Gwalia Deserta ar wahanol adegau yn y gorffennol, ac roedd hynny wrth gwrs yn gri ddirdynol gan gymuned a gafodd ei bradychu gan Lywodraeth ddi-hid. Yr hyn yr wyf i'n ei ddweud wrthych chi yw hyn—gadewch imi aralleirio Gwyn Alf Williams, a bod yn gwbl glir—bydd ein Cymoedd yn llwyddo os ydym ni'n dewis eu galluogi nhw i fyw yn y dyfodol, a byddwn yn gwneud ac yn ail-wneud ein cymunedau oherwydd rydym ni wedi ymrwymo i'r cymunedau hynny, rydym ni o'r cymunedau hynny, rydym ni wedi ein gwreiddio yn y cymunedau hynny, ac mae hon yn Llywodraeth sydd wedi ei gwreiddio yn nyfodol y cymunedau hynny. Felly, byddwn yn gwneud ac yn ail-wneud dyfodol ar gyfer ein holl gymunedau.
Thank you. The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? No. Therefore amendment 1 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw derbyn gwelliant 1. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir gwelliant 1 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
The proposal is to agree amendment 2. Does any Member object? No. Therefore amendment 2 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y cynnig yw derbyn gwelliant 2. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir gwelliant 2 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
The proposal is to agree amendment 3. Does any Member object? Good. Therefore amendment 3 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y cynnig yw derbyn gwelliant 3. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Da iawn. Felly, derbynnir gwelliant 3 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
The proposal is to agree amendment 4. Does any Member object? [Objection.] Therefore we'll defer voting under this item until voting time.
Y cynnig yw derbyn gwelliant 4. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly byddwn yn gohirio'r pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
We now move on to item 7, which is a debate on the draft Welsh national marine plan, and I call on the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs to move the motion—Lesley Griffiths.
Trown yn awr at eitem 7, sef dadl ar ffurf ddrafft cynllun morol cenedlaethol Cymru, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig i gynnig y cynnig—Lesley Griffiths.
NDM6616 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn croesawu’r ymgynghoriad ar fersiwn ddrafft Cynllun Morol Cenedlaethol Cymru (WNMP).
2. Yn cydnabod ac yn cefnogi posibilrwydd 'Twf Glas' cynaliadwy mewn sectorau morol fel y nodir yn y cynllun drafft.
3. Yn cydnabod, fel y nodir yn y cynllun drafft, bwysigrwydd ecosystemau morol Cymru a phwysigrwydd rheoli ein hadnoddau naturiol morol yn gynaliadwy o safbwynt llesiant cenedlaethol.
4. Yn croesawu ymrwymiad parhaus Llywodraeth Cymru i ymgysylltu a chydweithio wrth ddatblygu a gweithredu cynllunio morol i Gymru.
NDM6616 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Welcomes the consultation on the Draft Welsh National Marine Plan (WNMP).
2. Recognises and supports the potential for sustainable 'Blue Growth' in marine sectors as set out in the draft plan.
3. Recognises, as set out in the draft plan, the significance of Welsh marine ecosystems and the importance of the sustainable management of our marine natural resources to national wellbeing.
4. Welcomes the Welsh Government's ongoing commitment to engagement and collaboration in developing and implementing marine planning for Wales.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I very much welcome this opportunity to debate the draft Welsh national marine plan and its role in guiding the sustainable management of our seas. This is a strong example of a policy shaped by our Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 and Environment (Wales) Act 2016.
In developing our proposals in close collaboration with a wide range of partners and stakeholders we clearly demonstrate how we engage with and build on the views of the people of Wales. Wales has a proud and long maritime history. Our seas are more than important to us. They are special, blessed with a wealth of natural resources, iconic seascapes and inspirational wildlife, and we all have a collective interest in their future.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Croesawaf yn fawr y cyfle hwn i drafod ffurf ddrafft cynllun morol cenedlaethol Cymru a'i swyddogaeth o ran bod yn ganllaw i reoli ein moroedd yn gynaliadwy. Mae hon yn enghraifft gref o bolisi a luniwyd gan ein Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016.
Wrth ddatblygu ein cynigion mewn cydweithrediad agos ag amrywiaeth eang o bartneriaid a rhanddeiliaid fe wnaethom ni ddangos yn glir sut i wrando ar safbwyntiau pobl Cymru ac adeiladu arnynt. Mae gan Gymru hanes morwrol balch a hirhoedlog. Mae ein moroedd yn fwy na phwysig i ni. Maen nhw'n arbennig, wedi eu bendithio â chyfoeth o adnoddau naturiol, morluniau eiconig a bywyd gwyllt ysbrydoledig, ac mae gan bob un ohonom ni ddiddordeb ar y cyd yn eu dyfodol.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Unfortunately, at times, their significance may be overlooked. Welsh seas contain a diversity of habitats and species that contribute to healthy and resilient marine ecosystems. These ecosystems provide a wide range of essential benefits that support our national well-being. Our seas also contain a wealth of natural resources that offer the opportunity for Wales to benefit from blue growth.
Yn anffodus, ar adegau, mae modd anwybyddu eu harwyddocâd. Mae moroedd Cymru yn cynnwys amrywiaeth o gynefinoedd a rhywogaethau sy'n cyfrannu at ecosystemau morol iach a chryf. Mae'r ecosystemau hyn yn darparu amrywiaeth eang o fanteision hanfodol sy'n cefnogi ein lles cenedlaethol. Mae ein moroedd hefyd yn cynnwys cyfoeth o adnoddau naturiol sy'n cynnig cyfle i Gymru elwa ar dwf glas.
Will the Cabinet Secretary give way?
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ildio?
Yes.
Gwnaf.
Just on that point, she'll be aware that, today, some of the charities involved in marine conservation have said that her plan has significant negative consequences. Does she recognise that as a valid criticism, or does she think that they have overstated their case?
Dim ond ar y pwynt hwnnw, bydd hi'n ymwybodol bod rhai elusennau sy'n ymwneud â chadwraeth forol wedi dweud heddiw bod canlyniadau negyddol arwyddocaol i'w chynllun. A yw hi'n cydnabod bod hynny'n feirniadaeth ddilys, neu a yw'n credu eu bod wedi gorbwysleisio eu hachos?
I've obviously met with many of the organisations that have made the comments. So, I do think that they're perhaps being slightly disingenuous. However, we are in a consultation period. It's a very long consultation period. I made sure that was the case, particularly being over Christmas, so they can put their views in, and obviously we will consider all their views going forward.
So, to continue, we use our seas in many ways and long-established fisheries, shipping and recreational activities exist and thrive alongside newer uses such as offshore wind and underwater turbines, which may help us decarbonise our economy. However, as our seas get busier there is a greater risk of conflict and potential to undermine marine resilience. Therefore, strategic marine planning is critical. With effective planning, our maritime industries can grow and prosper whilst our precious natural heritage is safeguarded.
Last September, I set ambitious energy targets for Wales, including 70 per cent of our electricity consumption to be from renewable energy by 2030. I see offshore renewable energy having the potential to make an important contribution to meet this target. Offshore renewables could deliver a range of technologies to support the move towards sustainable, low-carbon generation in Wales.
To support the sustainable development of our seas for current and future generations, I'm pleased to have launched a formal consultation on the draft Welsh national marine plan. This is the first statutory plan for our seas and represents the beginning of a new strategic marine planning regime. It is important we have a clear, long-term view about what we are trying to achieve for our seas, particularly as the UK exits the European Union, because I believe it's vital to provide clarity and certainty for those who use and benefit from our seas.
The marine plan builds on the strong progress we are already making in the stewardship of our seas, supporting our goal of delivering good environmental status, completing our network of marine protected areas, managing activities that may harm marine ecosystem resilience, supporting the recovery of our fish stocks and biodiversity, and ensuring we have a robust and effective consenting regime.
Of course, there is more to do to maintain and improve the benefits we derive from healthy and thriving seas. I'm sure we've all been concerned by the recent news items on the devastating and far-reaching effects plastic pollution is having on our ecosystems. This shows how connected we are to our seas, not only culturally but in terms of how extensive and long-lasting impacts can be.
We must continue to act in ways that recognise and demonstrate our commitment to being globally responsible for our actions. In terms of policy alignment, I'm committed to ensuring the national development framework and the land use planning system as a whole support the delivery of our marine objectives. By continuing to work with our stakeholders, we will ensure our national marine and land planning regimes work together to deliver their common goals.
The introduction of the plan represents an important step in bringing together a range of policies and organisations to help us focus on what matters, looking after our seas for the long term, recognising and tackling problems at an early stage, and working collaboratively to deliver real results. The draft plan I'm consulting upon has been developed in conjunction with a wide range of stakeholders. Industries, environmental groups, researchers and more have worked together to help develop the plan to guide future activity in a sustainable way.
In 2011, all four UK administrations devised a set of shared marine objectives. These were published in our 2011 marine policy statement. It is important to set objectives that respect the scale and interconnectedness of marine ecosystems. These shared objectives, together with our well-being goals and commitment to the sustainable management of natural resources, guide the plan's general policies, which apply to all activities in our seas.
The potential for Wales to benefit from blue growth is both exciting and significant. By ensuring that different sea users consider each other's activities, as well as future potential, we can all benefit. The draft plan identifies that there is particular growth opportunity for a number of sectors: for offshore renewable energy such as offshore wind, underwater turbines and tidal lagoons; for aquaculture, particularly culture of shellfish; for shipping activity, which provides essential links into, from and through Wales; and, importantly, for tourism and recreational activities, which make an important contribution to our economy.
I recognise the significance of all sectors operating in Welsh waters. For example, marine aggregates provide essential building material to support economic growth. Fisheries allow us to enjoy healthy, locally sourced protein, and sub-sea cables allow vast quantities of data to flow through our homes and businesses and are, of course, essential to a modern economy. I'm sure Members will agree our seas need to be carefully managed to allow these diverse activities to continue and, where appropriate, grow alongside each other in harmony with our natural environment.
The plan safeguards important natural resources to reduce the risk of losing the opportunity to use them in the future. To do so, the plan identifies such areas—strategic resource areas—and has policies to encourage sustainable sector growth.
Public authority bodies play an important decision-making role in the marine environment, for example in assessing development proposals and granting marine licences. This plan supports them by setting out Welsh Government priorities to help guide their decisions, while in no way undermining the project-specific checks and balances in place to ensure each and every proposal is subject to appropriate scrutiny. I expect every individual project to meet the relevant statutory obligations before securing consent.
Throughout the development of this plan, we have been committed to using the best available evidence and making this available to all. In Wales, we have a considerable marine evidence base summarised in the 2015 'Wales' Marine Evidence Report', and marine data is now publicly available on our online marine planning portal. This means stakeholders can use the portal to understand the reasons behind our proposals and what they may mean in practice.
The marine environment is a complex and challenging workplace. Introducing a new marine planning regime represents an important investment in time and effort, not only from Welsh Government but from many stakeholders who've contributed their time and expertise to the process, and I wish to place on record my thanks for their ongoing support and enthusiasm.
Welsh Government officials, with the support of Natural Resources Wales, Pembrokeshire coastal forum and others, will be holding a series of local events around the coast during this month, and I would encourage those interested in the future of our seas to go along and have their say.
So, in summary, Presiding Officer, this is an important step for the future of Welsh seas, particularly as we begin Welsh Government's Year of the Sea. I want to ensure the Welsh national marine plan works for Wales. By acting together and clearly setting out and pursuing our ambition, we can all contribute to making the most of our seas.
Yn amlwg, rydw i wedi cyfarfod â llawer o'r sefydliadau a wnaeth y sylwadau. Felly, rwy'n credu eu bod o bosib ychydig yn gamarweiniol. Fodd bynnag, rydym mewn cyfnod o ymgynghori. Mae'n gyfnod ymgynghori hir iawn. Gwneuthum yn sicr mai felly yr oedd hi, yn enwedig dros y Nadolig, felly gallant gyfrannu eu sylwladau, ac yn amlwg byddwn yn ystyried pob barn wrth fynd ymlaen.
I barhau, rydym yn defnyddio ein moroedd mewn llawer o ffyrdd ac mae pysgodfeydd, morgludiant a gweithgareddau hamdden hir-sefydledig yn bodoli ac yn ffynnu ochr yn ochr â defnyddiau mwy newydd megis tyrbinau gwynt ar y môr a thyrbinau tanddwr, a all ein helpu i ddatgarboneiddio ein heconomi. Fodd bynnag, wrth i'n moroedd brysuro, mae mwy o risg gwrthdaro a mwy o botensial i danseilio cadernid morol. Felly, mae cynllunio strategol morol yn hollbwysig. Drwy gynllunio effeithiol, gall ein diwydiannau morol dyfu a ffynnu a gellir diogelu ein treftadaeth naturiol werthfawr ar yr un pryd.
Fis Medi diwethaf, gosodais dargedau ynni uchelgeisiol ar gyfer Cymru, gan gynnwys bod 70 y cant o'r trydan a ddefnyddir yn deillio o ynni adnewyddadwy erbyn 2030. Gwelaf fod gan ynni adnewyddadwy ar y môr y potensial i wneud cyfraniad pwysig wrth gyrraedd y targed hwn. Gallai ynni adnewyddadwy ar y môr ddarparu amrywiaeth o dechnolegau i gefnogi'r daith tuag at gynhyrchu cynaliadwy, carbon isel yng Nghymru.
I gefnogi'r gwaith o ddatblygu ein moroedd yn gynaliadwy ar gyfer cenedlaethau'r presennol a'r dyfodol, rwy'n falch o fod wedi lansio ymgynghoriad ffurfiol ar y Cynllun Morol Cenedlaethol Cymru drafft. Dyma'r cynllun statudol cyntaf ar gyfer ein moroedd ac mae'n gychwyn ar gynllunio cyfundrefn forol strategol newydd. Mae'n bwysig bod gennym weledigaeth glir a hirdymor o'r hyn yr ydym yn ceisio'i gyflawni ar gyfer ein moroedd, yn arbennig wrth i'r DU adael yr Undeb Ewropeaidd. Credaf ei bod yn hanfodol darparu eglurder a sicrwydd ar gyfer y rhai sy'n defnyddio ac yn elwa ar ein moroedd.
Mae'r cynllun morol yn adeiladu ar y cynnydd cadarn yr ydym eisoes yn ei wneud wrth warchod ein moroedd, gan gefnogi ein nod o gyflawni statws amgylcheddol da, cwblhau ein rhwydwaith o ardaloedd morol gwarchodedig, rheoli gweithgareddau a allai niweidio cryfder yr ecosystem forol, helpu i adfer ein stociau pysgod a bioamrywiaeth, a sicrhau bod gennym gyfundrefn gydsynio gadarn ac effeithiol.
Wrth gwrs, mae mwy i'w wneud i gynnal a gwella'r manteision a ddaw i'n rhan o foroedd iach a ffyniannus. Rwy'n sicr ein bod ni i gyd wedi bod yn pryderu ynghylch straeon ar y newyddion yn ddiweddar am effeithiau dinistriol a phellgyrhaeddol llygredd plastig ar ein hecosystemau. Dengys hyn cymaint o gysylltiad sydd rhyngom ni â'n moroedd, nid dim ond yn ddiwylliannol ond o ran pa mor helaeth a pharhaus y gall effeithiau fod.
Mae'n rhaid inni barhau i weithredu mewn ffyrdd sy'n cydnabod ac yn dangos ein hymrwymiad i fod yn gyfrifol yn fyd-eang am ein gweithredoedd. O ran cysoni polisïau, rwyf wedi ymrwymo i sicrhau bod y Fframwaith Datblygu Cenedlaethol a'r system cynllunio defnydd tir yn ei chyfanrwydd yn cefnogi ein hamcanion morol. Drwy barhau i weithio gyda'n rhanddeiliaid, byddwn yn sicrhau bod ein cyfundrefnau cynllunio tir a môr yn gweithio gyda'i gilydd i gyflawni eu nodau cyffredin.
Mae cyflwyno'r cynllun yn gam pwysig wrth ddwyn ynghyd ystod o bolisïau a sefydliadau i'n helpu i ganolbwyntio ar y materion hyn, edrych ar ôl ein moroedd ar gyfer y tymor hir, cydnabod a mynd i'r afael â phroblemau yn gynnar, a gweithio ar y cyd i gyflawni canlyniadau gwirioneddol. Datblygwyd y cynllun drafft yr wyf yn ymgynghori arno ar y cyd ag amrywiaeth eang o randdeiliaid. Mae diwydiannau, grwpiau amgylcheddol, ymchwilwyr a mwy wedi gweithio gyda'i gilydd i helpu i ddatblygu cynllun a fydd yn arwain gweithgarwch yn y dyfodol mewn ffordd gynaliadwy.
Yn 2011, lluniodd pob un o bedair gweinyddiaeth y DU gyfres o amcanion morol cyffredin. Cyhoeddwyd y rhain yn ein datganiad polisi morol 2011. Mae'n bwysig gosod amcanion sy'n parchu graddfa a natur gydgysylltiedig ecosystemau morol. Mae'r amcanion cyffredin hyn, ynghyd â nodau llesiant a'n hymrwymiad i reoli cynaliadwy ar adnoddau naturiol, yn llywio polisïau cyffredinol y cynllun, sy'n berthnasol i bob gweithgaredd yn ein moroedd.
Mae'r potensial i Gymru elwa ar y twf glas yn gyffrous ac yn sylweddol. Drwy sicrhau bod gwahanol ddefnyddwyr y môr yn ystyried gweithgareddau ei gilydd, yn ogystal â'r potensial ar gyfer y dyfodol, gallwn oll elwa. Mae'r cynllun drafft yn nodi y ceir cyfle twf penodol i nifer o sectorau: ar gyfer ynni adnewyddadwy ar y môr megis gwynt ar y môr, tyrbinau tanddwr a môr-lynnoedd llanw; ar gyfer dyframaethu, a meithrin pysgod cregyn yn benodol; ar gyfer gweithgarwch llongau, sy'n darparu cysylltiadau hanfodol i Gymru, o Gymru a thrwy Gymru; ac, yn bwysicaf oll, ar gyfer twristiaeth a gweithgareddau hamdden, sy'n gwneud cyfraniad pwysig i'n heconomi ni.
Rwy'n cydnabod arwyddocâd yr holl sectorau sy'n gweithredu yn nyfroedd Cymru. Er enghraifft, mae agregau morol yn darparu deunydd adeiladu hanfodol i gefnogi twf economaidd. Mae pysgodfeydd yn ein galluogi i fwynhau protein iach, o ffynonellau lleol, ac mae ceblau o dan y môr yn caniatáu i symiau anferth o ddata lifo drwy ein cartrefi a busnesau ac wrth gwrs maent yn hanfodol i economi fodern. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau yn cytuno bod angen rheoli ein moroedd yn ofalus i ganiatáu i'r gweithgareddau amrywiol hyn barhau a, lle bo'n briodol, i dyfu ochr yn ochr mewn cytgord â'n hamgylchedd naturiol.
Mae'r cynllun yn diogelu adnoddau naturiol pwysig i leihau'r risg o golli'r cyfle i'w defnyddio yn y dyfodol. I wneud hynny, mae'r cynllun yn nodi meysydd o'r fath—meysydd adnoddau strategol—ac mae ganddo bolisïau i annog y sectorau i dyfu mewn modd cynaliadwy.
Mae cyrff awdurdod cyhoeddus yn chwarae rôl bwysig wrth wneud penderfyniadau am yr amgylchedd morol, er enghraifft wrth asesu cynigion datblygu a rhoi trwyddedau morol. Mae'r cynllun hwn yn eu cefnogi drwy nodi blaenoriaethau Llywodraeth Cymru i helpu i lywio eu penderfyniadau, heb danseilio'r archwiliadau a'r cydbwysedd penodol i brosiect mewn unrhyw ffordd i sicrhau bod pob cynnig yn destun craffu priodol. Rwy'n disgwyl i bob prosiect unigol fodloni rhwymedigaethau statudol perthnasol cyn sicrhau cydsyniad.
Drwy gydol y gwaith o ddatblygu'r cynllun hwn, rydym wedi ymrwymo i ddefnyddio'r dystiolaeth orau sydd ar gael a sicrhau bod hyn ar gael i bawb. Yng Nghymru, mae gennym sylfaen dystiolaeth forol sylweddol wedi'i chrynhoi yn 'Adroddiad Tystiolaeth Forol Cymru' 2015, ac mae data morol yn awr ar gael i'r cyhoedd ar ein porth cynllunio morol ar-lein. Mae hyn yn golygu y gall rhanddeiliaid ddefnyddio'r porth i ddeall y rhesymau dros ein cynigion a beth y gallai ei olygu yn ymarferol.
Mae'r amgylchedd morol yn weithle cymhleth a heriol. Mae cyflwyno system gynllunio morol newydd yn golygu buddsoddiad pwysig o ran amser ac ymdrech, nid yn unig gan Lywodraeth Cymru ond gan lawer o randdeiliaid sydd wedi rhoi o'u hamser a'u harbenigedd i'r broses. Hoffwn gofnodi fy niolch iddynt am eu cymorth a'u brwdfrydedd.
Bydd swyddogion Llywodraeth Cymru, gyda chefnogaeth Cyfoeth Naturiol Cymru, fforwm arfordir sir Benfro ac eraill yn cynnal cyfres o ddigwyddiadau lleol o gwmpas yr arfordir yn ystod y mis hwn, a byddwn yn annog y rheini sydd â diddordeb yn nyfodol ein moroedd i fynd iddynt a dweud eu dweud.
Felly, yn gryno, Llywydd, mae hwn yn gam pwysig ar gyfer dyfodol moroedd Cymru, yn arbennig wrth inni gychwyn ar Flwyddyn y Môr Llywodraeth Cymru. Rwyf eisiau sicrhau bod cynllun morol cenedlaethol Cymru yn gweithio ar gyfer Cymru. Drwy weithio gyda'n gilydd a nodi'n huchelgais yn glir a cheisio'i wireddu, gallwn i gyd gyfrannu at wneud y mwyaf o'n moroedd.
Rwyf wedi dethol y pum gwelliant i'r cynnig ac, os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-ddethol. Rwy'n galw felly ar Simon Thomas i gynnig gwelliannau 1, 2 a 5, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth.
I have selected the five amendments to the motion. If amendment 2 is agreed, amendment 3 will be deselected. I therefore call on Simon Thomas to move amendments 1, 2 and 5, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth.
Gwelliant 1. Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwyntiau newydd ar ôl pwynt 2 ac ailrifo yn unol â hynny:
Yn croesawu buddsoddiad yr UE mewn ynni morol yn Sir Benfro ac Ynys Môn ac yn galw am fuddsoddiad cydlyniad rhanbarthol tebyg gan Lywodraeth y DU yn dilyn Brexit.
Yn gresynu at yr oedi wrth ddatblygu prosiect Morlyn Llanw Bae Abertawe fel prosiect braenaru a fyddai'n ein galluogi i ddysgu llawer iawn am botensial twf glas o ynni llanw.
Gwelliant 2. Rhun ap Iorwerth
Dileu pwynt 4 a rhoi yn ei le:
Yn gresynu at yr oedi o ran cyhoeddi cynllun morol terfynol Llywodraeth Cymru yng nghyd-destun yr her i foroedd Cymru yn dilyn y penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd.
Gwelliant 5. Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno ardoll ar blastig untro tafladwy i helpu i sicrhau bod moroedd Cymru'n lân, yn iach, yn ddiogel, yn gynhyrchiol ac yn fiolegol amrywiol.
Amendment 1. Rhun ap Iorwerth
Add as new points after point 2 and renumber accordingly:
Welcomes the EU’s investment in marine energy in Pembrokeshire and Anglesey and calls for similar regional cohesion investment from the UK Government following Brexit.
Regrets the delay in taking forward the Swansea Bay Tidal Lagoon project as a pathfinder project that would allow us to learn a great deal about blue growth potential from tidal energy.
Amendment 2. Rhun ap Iorwerth
Delete point 4 and replace with:
Regrets the delay in the publication of the Welsh Government's final marine plan in the context of the challenge posed to Welsh seas following the decision to leave the European Union.
Amendment 5. Rhun ap Iorwerth
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to introduce a levy on disposable single-use plastics to help ensure that Welsh seas are clean, healthy, safe, productive and biologically diverse.
Cynigiwyd gwelliannau 1, 2 a 5.
Amendments 1, 2 and 5 moved.
Diolch yn fawr, Llywydd, ac os caf ddechrau drwy ddweud a nodi ein bod ni'n trafod y cynllun morol ymgynghorol heddiw a bydd gennym ni drafodaeth yfory eto ar adroddiad y pwyllgor newid hinsawdd ar yr union bwnc yma, rwyf jest yn gobeithio y tro nesaf y bydd rhywbeth fel hyn yn digwydd y bydd y Pwyllgor Busnes yn gallu bod yn fwy creadigol ynglyn â chael trafodaeth ar gynigion y Llywodraeth wedi eu cymhwyso a goleuni wedi taflu arnyn nhw gan adroddiad y pwyllgor, yn hytrach na chael dwy ddadl ar wahân. Ond, wedi dweud hynny, rydw i'n falch iawn ein bod ni yn trafod yr ymgynghoriad heddiw ac, wrth gwrs, mae yn ymgynghoriad felly mae llawer o gwestiynau rwy'n mynd i ofyn efallai yn rhai a gaiff eu hateb yn ystod y cyfnod ymgynghorol ac, wrth gwrs, mae yna ambell i bwynt efallai a ddaw allan yn ystod y broses yna yn ogystal.
Hoffwn i ddechrau gyda lle rydw i'n cytuno gyda'r Ysgrifennydd Cabinet, sef ar y sylfaen egwyddorol yma ein bod ni efallai fel cenedl yng Nghymru wedi troi ein cefnau ar y môr yn ystod yr hanner canrif diwethaf, ac nid ydym ni'n meddwl digon am y môr fel ffynhonnell bywoliaeth, fel ffynhonnell bioamrywiaeth, fel ffynhonnell rhai o'r pethau mwyaf economaidd y gallwn ni eu datblygu ar gyfer y dyfodol, efallai. Rwyf hefyd yn rhannu, yn y gwelliannau sydd gan Blaid Cymru i'r ddadl heddiw, ofnau ynglŷn ag oedi cyn cyflwyno yr ymgynghoriad yma, cynigion sydd wedi'u rhannu gan y Blaid Geidwadol, rwy'n sylwi, yn ogystal. Mae yna dymor cyfan o'r Cynulliad wedi pasio ers i ni glywed am y datganiad polisi morol cyn i ni weld y cynllun ar ei ffurf drafft presennol. Ac yn ystod y cyfnod yna, mae'r dystiolaeth a dderbyniwyd gan y pwyllgor newid hinsawdd yn ystod ei adroddiad diweddar—y byddwn ni'n ei drafod yfory—wedi dangos yn glir bod yr ardaloedd cadwraeth morol y cyfan oll mewn cyflwr anffafriol ar gyfer y cynefinoedd a hefyd yr amrywiaeth o fywyd môr sydd i gael ynddyn nhw. Felly mae'r amser yn pasio ac mae dirywiad yn digwydd.
Gofynnais i gwestiwn i'r Ysgrifennydd Cabinet ynglŷn ag agwedd neu ymateb cyntaf rhai o'r mudiadau amgylcheddol i'r cyhoeddiad. Rwy'n credu bod hynny wedi cael ei yrru gan y pwyslais yn yr adroddiad ynglŷn ag ynni o'r môr, ac yn enwedig y posibiliadau o forlynnoedd llanw. Nawr, mae hynny'n rhywbeth y mae Plaid Cymru yn ei gefnogi mewn egwyddor, ond wrth gwrs, mae hefyd yn un o'r pethau a fydd yn profi defnyddio her Deddf cenedlaethau'r dyfodol wrth baratoi. Mae'n bwysig i nodi ei bod hi'n flwyddyn gyfan ers i adroddiad annibynnol Hendry gael ei gyhoeddi ar y morlyn llanw ym mae Abertawe, a oedd i fod i roi yr atebion i ni i rai o'r cwestiynau sydd wedi cael eu gofyn gan y mudiadau amgylcheddol heddiw, ac sydd yn cael eu crybwyll yn yr ymgynghoriad hefyd.
Rydym ni'n gwybod bod bioamrywiaeth o dan fygythiad gan ddatblygiadau ynni o'r môr—wrth gwrs eu bod nhw—ac mae yna effaith ar ecosystemau o ddatblygu ynni o'r môr. Ond hefyd mae newid hinsawdd yn ei dro yn effeithio ar y môr, ac ar y cynefinoedd, ac ar y bioamrywiaeth yn y môr, a chadw'r ddysgl yn wastad rhwng y ddau beth yna oedd yr union beth a oedd i fod i gael ei ateb o leiaf yn rhannol drwy gael cynllun morlyn llanw pathfinder, fel roedd yn cael ei alw gan adroddiad Hendry. Felly, mae'n siomedig iawn bod Llywodraeth San Steffan o hyd yn trin Cymru yn y fath fodd, fel nad oes hyd yn oed penderfyniad wedi'i wneud, flwyddyn gron ar ôl cyhoeddi'r adroddiad annibynnol hwnnw.
Yr ail ran, efallai, a fydd yn denu sylw'r cyhoedd yn yr adroddiad yma yw'r pwyslais ar lygredd môr, ac wrth gwrs mae plastig yn rhywbeth rydym ni eisoes wedi'i drafod wrth ddod nôl o'r gwyliau yn ystod y Cyfarfod Llawn heddiw. Ond mae'n bwysig i danlinellu bod y rhai a wnaeth ymateb i'r pwyllgor newid hisawdd ar y materion hyn wedi sôn am sbwriel a llygredd yn y môr fel un o'r pethau a oedd yn eu poeni nhw fwyaf. Ac wrth gwrs, nid yn unig bod hyn yn cael effaith ar dwristiaeth a mwynhad ar lan y môr, mae'n cael effaith benodol ar fywyd môr yn ogystal. Felly, mae mynd i'r afael â llygredd plastig yn mynd i fod yn rhan bwysig o gynllunio morol cyn belled ag y mae'r Llywodraeth yn y cwestiwn.
Fe fydd nifer o bethau eraill yn cael eu trafod wrth i ni ymateb i'r pwyllgor newid hinsawdd yfory, felly nid wyf eisiau ailadrodd fy hunan yn ormodol mewn dau ddiwrnod. Fe wnaf i jest crybwyll y ddau beth yna fel rhai o'r heriau a fydd ar gyfer y cynllun presennol, gan nodi, wrth gwrs, ein bod ni'n dechrau ar gyfnod ymgynghorol, gan edrych ymlaen at ymateb gan y cymunedau hynny yn benodol sy'n byw ar lan y môr, a chroesawu beth ddywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet ynglŷn â'r posibiliadau nawr o gyfarfodydd cyhoeddus a thrafodaeth gyhoeddus ar y cynllun.
Thank you very much, Llywydd. If I may start by noting that we are discussing the draft Wales marine plan today and we will have another discussion tomorrow on the climate change committee’s report on this very subject, I just hope that the next time something like this happens, the Business Committee will be more creative in terms of having a debate on Government proposals applied and having light thrown on them by the committee’s report, rather than having two separate debates on the same issue. Having said that, I am very pleased that we are discussing this today. It is a consultation and many of the questions that I am to ask will perhaps be answered during that consultation, and there are a few points that will perhaps emerge during that process too.
I’d like to start on the areas on which I agree with the Cabinet Secretary, namely this basic principle that we, as a nation, have turned our backs on the marine environment over the past 50 years and don’t think enough about the sea as a source of livelihood, as a source of biodiversity and as a source of some of the more economically beneficial things that we can develop for the future. I also share, in terms of the Plaid Cymru amendments, the fears about the delays before bringing forward this consultation and these are concerns that are shared with the Conservative party, I know, too. A whole Assembly term has passed since we heard the marine policy statement, before we have seen this draft marine plan, and during that period, evidence received by the climate change committee, during its inquiry—the report of which we will discuss tomorrow—has shown clearly that the marine conservation areas are all in an unfavourable condition for the habitats and in terms of the variety of marine life within them, so time is progressing and things are in decline.
I asked the question of the Cabinet Secretary about the first response of some of the environmental organisations to this announcement and I think that was driven by the emphasis in the report on marine energy and the possibility of tidal lagoons. Now, that is something that Plaid Cymru supports in principle, but of course, it is also one of the tests of the future generations Act as it is progressed. It’s important to note that it’s a full year since the independent Hendry report was published on the Swansea bay tidal lagoon, which was to give us the answers to some of the questions that have been posed by the environmental organisations today and which are also mentioned in the consultation too.
We know that biodiversity is under threat because of marine energy developments—of course they are—and there is an impact on ecosystems in developing marine energy. But climate change is also, in turn, having an impact on our seas and our marine habitats and biodiversity in our marine environment, and actually finding balance between those two things was exactly what was to be answered, at least partially, by having a pathfinder tidal lagoon programme, as it was described in the Hendry report. So, it’s very disappointing that the Westminster Government is still treating Wales in a way where no decision has even been taken a full year since that independent report was published.
The second area that will draw the public’s attention in this report is the emphasis on pollution, and plastics are something that we’ve already discussed, having returned from recess, here in Plenary today. But it’s important to highlight that those who responded to the climate change committee on these issues had mentioned pollution and plastics in our seas as one of the things that concerned them the most. Not only does that have an impact on tourism and our enjoyment of our coastal areas, but it also has a specific impact on marine life, and therefore tackling plastics pollution is going to be an important part of marine planning as far as the Government is concerned.
There will be a number of other issues discussed as we respond to the climate change committee’s report, so I don’t want to repeat myself too much in two days. I will just mention a few of the challenges for the current plan. I would note, of course, that we are starting a consultation period looking forward to a response from those communities specifically living in our coastal areas, and I welcome what the Cabinet Secretary said on the possibility, now, of public meetings and public debate on this plan.
Galwaf ar David Melding i gynnig gwelliannau 3 a 4 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies.
I call on David Melding to move amendments 3 and 4 tabled in the name of Paul Davies.
Gwelliant 3. Paul Davies
Ym mhwynt 4, dileu popeth ar ôl 'chydweithio' a mewnosod:
'ond yn gresynu at yr oedi wrth lunio Cynllun Morol Cenedlaethol Drafft Cymru.'
Gwelliant 4. Paul Davies
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i roi mwy o flaenoriaeth i economi ac amgylchedd morol Cymru yn y dyfodol.
Amendment 3. Paul Davies
In point 4, delete all after 'collaboration' and insert:
'but regrets the delay in producing the Draft Welsh National Marine Plan.'
Amendment 4. Paul Davies
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to give greater priority to Wales’s marine environment and economy going forward.
Cynigiwyd gwelliannau 3 a 4.
Amendments 3 and 4 moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. I move the amendments in my colleague's name. Like Simon, can I welcome the fact that the Welsh Government has now published a draft national marine plan? We're kind of getting the first half of the debate that will go on through tomorrow when we will discuss some of the committee's ideas in this vital area. And I do hope that these two hours' worth of debate will feed into the consultation process in an effective way. We've waited a long time, but we've been rewarded with a very long draft report. I mean, 300 pages, I'm sure, made, for most of us who pay attention to this policy area and those out there in the field and our colleagues in all sorts of non-governmental organisations—it made very inspiring Christmas reading for everyone. But I am pleased that we now have it, and I really am concerned about where it enables us to progress towards in terms of coherent policy in this area.
But I think we do need to remind ourselves that the ability to have this sort of planning goes back to the Marine and Coastal Access Act 2009. We had the marine policy statement in 2011. Other jurisdictions have been quicker: in Scotland, their plan was rolled out in 2015, so they've had over two years, really, of additional time, perhaps, to start tackling some of the immediate concerns in terms of the ecology of the marine environment, but also, very importantly, how we fit the environment into our vision of sustainable development, and that's very different important as well. We'd have to say our current marine ecosystems are not in a state of pristine health, as far as we know, anyway; I'll talk a little bit about data deficiencies later. But the 'State of Natural Resources' report said that only 29 per cent of our estuary and coastal waters were defined as being in a good ecological status, so it's quite clear that we need a lot more attention in this area of public policy.
I have no problems with the first three points in this motion. I don't have any difficulties, either, with the Plaid Cymru amendments, but there is, I think, a sense of complacency in the Government's position, or at least this is creeping in, and that's why I'm not exactly delighted by point 4 and the pat on the back it seeks to give the Government. But we clearly need to identify the potential for what many call blue growth in the marine sector, and we have rich resources, a large marine environment from which to draw, and we really should be seeing this as central to our national well-being goals. We ought to be sector leaders and have that kind of ambition, and not be dragging a little bit behind in the slow lane.
I would say I think it's fine producing a document of 300 pages if it's still really quite clear and targeted. The problem if it isn't is that it appears rather prolix. If we compare it to the Scottish version, that's under half the length of our draft plan, and I think it is a lot more succinct and focused. Really, at the other end of the scale, the US national ocean policy implementation plan is 36 pages. I think that's the kind of crispness we need to see if we are really going to get a sense of how the Government is going to make decisions and enable others to act in this area and know what is possible in terms of applications they're going to be bringing forward. I think it's very important, Llywydd, that the marine plan needs to be spatially prescriptive, providing clarity to sea users and stakeholders alike, while ensuring space for marine life to thrive. That, clearly, is the balance that we need to set.
I have one major concern I just want to raise today. For these proposals to work, there needs to be effective intelligence on which plans and proposals can draw. The general quality of the evidence base is very poor. There's also a lot of confusion in the fragmentation that exists between different jurisdictions and sectors that have various responsibilities for our marine environment. I do think that we need to pay a lot of attention to this area so that we see much more data collaboration between authorities and organisations from across the various sectors, and see that as part of a solid foundation for our future development. But can I just conclude by saying that this is the start, and we will work in a constructive way to improve things and to ensure that, for the future, we do have a very clear strategy for our marine environment? Thank you.
Diolch yn fawr, Llywydd. Cynigiaf y gwelliannau yn enw fy nghyd-Aelod. Fel Simon, a gaf i groesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru nawr wedi cyhoeddi cynllun morol cenedlaethol drafft? Dyma hanner cyntaf y ddadl a fydd yn mynd yn ei blaen yfory pan fyddwn yn trafod rhai o syniadau'r Pwyllgor yn y maes hanfodol hwn. Ac rwy'n gobeithio y bydd y ddwy awr hyn o ddadl yn bwydo i'r broses ymgynghori mewn ffordd effeithiol. Rydym wedi aros yn hir, ond rydym wedi cael ein gwobrwyo ag adroddiad drafft hir iawn. Rwy'n siwr bod 300 o dudalennau, i'r rhan fwyaf ohonom sy'n talu sylw i'r maes polisi hwn a rhai sy'n gweithio yn y maes a'n cydweithwyr mewn pob math o sefydliadau anllywodraethol—roedd yn ddeunydd darllen ysbrydoledig iawn i bobl dros y Nadolig. Ond rwy'n falch ei fod gennym yn awr, ac rwy'n poeni o ddifrif ynghylch ble y mae'n ein galluogi ni i symud o ran polisi cydlynol yn y maes hwn.
Ond credaf fod angen atgoffa ein hunain bod y gallu i gael y math hwn o gynllunio yn mynd yn ôl at Ddeddf y Môr a Mynediad i'r Arfordir 2009. Cawsom y datganiad polisi morol yn 2011. Mae awdurdodaethau eraill wedi bod yn gyflymach: yn yr Alban, cafodd eu cynllun ei gyflwyno yn 2015, felly maen nhw wedi cael dros ddwy flynedd, mewn gwirionedd, o amser ychwanegol, efallai, i ddechrau mynd i'r afael â rhai o'r pryderon uniongyrchol o ran ecoleg yr amgylchedd morol, ond hefyd, yn bwysig iawn, sut yr ydym yn ffitio'r amgylchedd i'n gweledigaeth datblygu cynaliadwy, ac mae hynny'n wahanol iawn ac yn bwysig yn ogystal. Byddai'n rhaid inni ddweud nad yw ein hecosystemau morol presennol mewn cyflwr iechyd perffaith, cyn belled ag y gwyddom, beth bynnag; fe soniaf ychydig am ddiffygion data yn ddiweddarach. Ond dywedodd yr adroddiad ar sefyllfa adnoddau naturiol mai dim ond 29 y cant o ddyfroedd ein haberoedd a'n harfordiroedd sydd â'u statws ecolegol yn dda, felly mae'n eithaf clir bod angen llawer mwy o sylw yn y maes hwn o bolisi cyhoeddus.
Nid oes gennyf unrhyw broblemau â'r tri phrif bwynt yn y cynnig hwn. Nid oes gennyf unrhyw broblemau, ychwaith, â gwelliannau Plaid Cymru, ond ceir, rwy'n credu, synnwyr o ddifaterwch yn safbwynt y Llywodraeth, neu o leiaf mae hyn yn llithro i mewn, a dyna pam nad wyf wedi fy mhlesio'n gyfan gwbl gan bwynt 4 a'r gymeradwyaeth y mae'n ceisio ei rhoi i'r Llywodraeth. Ond yn amlwg mae angen inni nodi potensial yr hyn a elwir gan lawer yn dwf glas yn y sector morol, ac mae gennym adnoddau cyfoethog, amgylchedd morol mawr y gellir tynnu ohono, ac yn wir dylem fod yn gweld hyn yn rhywbeth canolog i'n nodau llesiant cenedlaethol. Dylem fod yn arweinwyr yn y sector a dylai fod gennym y math hwnnw o uchelgais, ac nid yn llusgo ychydig ar ei hôl hi yn y lôn araf.
Byddwn yn dweud ei bod yn iawn i gynhyrchu dogfen 300 o dudalennau os yw'n dal yn eithaf clir ac wedi'i thargedu. os nad yw hi felly, y broblem yw ei bod hi'n ymddangos braidd yn hirwyntog. O'i chymharu â fersiwn yr Alban, mae honno yn llai na hanner hyd ein cynllun drafft, ac rwy'n credu ei bod yn llawer mwy cryno a phenodol. Mewn gwirionedd, ar ben arall y raddfa, mae cynllun gweithredu polisi morol cenedlaethol yr Unol Daleithiau yn 36 o dudalennau. Credaf mai dyna'r math o groywder y mae angen inni ei weld os ydym yn mynd i gael syniad o sut y mae'r Llywodraeth yn mynd i wneud penderfyniadau a galluogi eraill i weithredu yn y maes hwn a gwybod beth sy'n bosibl o ran ceisiadau y maen nhw'n mynd i'w cyflwyno mewn gwirionedd. Mae'n bwysig iawn, Llywydd, bod angen i'r cynllun morol fod yn rhagnodol yn ofodol, yn darparu eglurder i defnyddwyr môr a rhanddeiliaid fel ei gilydd, tra'n sicrhau bod lle i fywyd morol ffynnu. Dyna, yn amlwg, yw'r cydbwysedd y mae angen inni ei osod.
Mae gennyf un pryder mawr yr wyf am ei godi heddiw. Er mwyn i'r cynigion hyn weithio, mae angen gwybodaeth effeithiol y gall cynlluniau a chynigion ei defnyddio. Mae ansawdd cyffredinol y sylfaen dystiolaeth yn wael iawn. Hefyd, mae llawer o ddryswch yn y darnio sy'n bodoli rhwng awdurdodaethau a sectorau gwahanol sydd â chyfrifoldebau amrywiol ar gyfer ein hamgylchedd morol. A chredaf fod angen inni dalu llawer o sylw i'r maes hwn fel ein bod yn gweld llawer mwy o gydweithio ar ddata rhwng awdurdodau a sefydliadau ar draws y gwahanol sectorau, a bod hyn yn cael ei weld yn rhan o'r sylfaen gadarn ar gyfer datblygu yn y dyfodol. Ond a gaf i gloi drwy ddweud mai'r dechreuad yw hyn, ac y byddwn ni'n gweithio mewn ffordd adeiladol i wella pethau a sicrhau, ar gyfer y dyfodol, fod gennym strategaeth glir iawn ar gyfer ein hamgylchedd morol? Diolch.
I'm on the positive side. The arrival of the first ever marine plan for Wales, I believe, is a significant moment in the history of Wales as a maritime nation. Despite a land use planning system being in place for 70 years, a strategic spatial and plan-led approach to managing UK—including Wales—marine environments has been absent. That's not to say that the land-use planning has been without its problems, without its arguments, but at least we've had a planning strategy. We might not always have agreed with what's come out of it, but we've had a strategy. In response to the ever-increasing demands on space and marine resources, and the need to deliver a marine biodiversity commitment alongside aspirations for economic growth, many countries globally have begun to develop regimes for marine spatial planning. Many of us are old enough to remember when the sea was treated as one big dumping ground, with everything from raw sewerage to industrial waste being sent out to sea, because the sea would dissipate it—it would all disappear. And, of course, the abundance of fish such as cod would last forever no matter how many were caught. That the sea is no longer treated as a dumping ground, and fish as an infinite resource, is substantial progress for the last 40 years.
Traditionally, the approach taken to marine management has been to manage the needs of each sector—so, fishing habits, then energy, then tourism and energy—all dealt with separately. I think it's important that the Welsh national marine plan manages to put all of them together, because sometimes they have competing needs, and a decision will have to be made on which one to give priority to in any one area. It says it aims to bring users together to look at an area of sea for its environmental, social, cultural and economic qualities, and decide collectively how it should be used. The plan introduces a framework to support sustainable decision making for our seas, sets out a vision of strategic objectives, presents general economic, environmental and social policies, and includes policies specific to the sectors that operate in our seas, which include aquaculture, aggregates, defence, fishing and tourism. Putting everything together and dealing with it like that, I think, is a positive move. I think that the people who've been critical from the third sector will accept the general idea of the policy. They might not agree with what's there, and they might say that different things should be done, but we're moving definitely in the right direction. Once we've got this, once it has gone out to consultation, it can be changed. The greatest thing about having a plan is it can be changed. The disadvantage of not having a plan is there's nothing to change.
Rwyf i ar yr ochr gadarnhaol. Mae dyfodiad y cynllun morol cyntaf erioed ar gyfer Cymru, rwy'n credu, yn foment arwyddocaol yn hanes Cymru fel cenedl forol. Er bod system gynllunio defnydd tir wedi bod ar waith ers 70 o flynyddoedd, ni chafwyd dull gofodol a arweinir gan gynllun strategol i reoli amgylcheddau morol y DU—gan gynnwys Cymru. Nid yw hynny'n golygu bod cynllunio defnydd tir wedi bod heb ei broblemau, heb ei ddadleuon, ond o leiaf bu gennym strategaeth cynllunio. Efallai nad ydym ni bob amser wedi cytuno â'r hyn sydd wedi deillio ohoni, ond bu gennym strategaeth. Mewn ymateb i alwadau cynyddol ar y gofod ac adnoddau morol, a'r angen i gyflawni ymrwymiad bioamrywiaeth morol ochr yn ochr â dyheadau ar gyfer twf economaidd, byd-eang, mae llawer o wledydd wedi dechrau datblygu systemau ar gyfer cynllunio gofodol morol. Mae llawer ohonom yn ddigon hen i gofio pan oedd y môr yn cael ei drin fel un domen sbwriel fawr, ac roedd popeth o garthffosiaeth amrwd i wastraff diwydiannol yn cael ei anfon allan i'r môr, oherwydd byddai'r môr yn ei wasgaru— byddai popeth yn diflannu. Ac, wrth gwrs, byddai'r digonedd o bysgod fel penfras yn para am byth ni waeth faint fyddem ni'n eu dal. Mae'r ffaith nad yw'r môr yn cael ei drin mwyach fel tomen sbwriel, a physgod fel adnodd diderfyn, yn gynnydd sylweddol dros y 40 mlynedd diwethaf.
Yn draddodiadol, y dull a ddefnyddiwyd ar gyfer rheoli morol oedd rheoli anghenion pob sector—felly, arferion pysgota, yna ynni, yna twristiaeth ac ynni—yn cael eu trafod ar wahân. Credaf ei bod yn bwysig fod cynllun morol cenedlaethol Cymru yn llwyddo i dynnu pob un ohonynt at ei gilydd, oherwydd weithiau mae ganddynt anghenion sy'n cystadlu, a bydd yn rhaid penderfynu pa un gaiff y flaenoriaeth mewn unrhyw faes penodol. Dywed mai ei nod yw dod â defnyddwyr at ei gilydd i edrych ar ardal o'r môr o ran ei nodweddion amgylcheddol, cymdeithasol, diwylliannol ac economaidd, a phenderfynu ar y cyd sut y dylid ei defnyddio. Mae'r cynllun yn cyflwyno fframwaith i gefnogi penderfyniadau cynaliadwy ar gyfer ein moroedd, yn nodi gweledigaeth o amcanion strategol, yn cyflwyno polisïau economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol cyffredinol, ac mae'n cynnwys polisïau sy'n benodol i sectorau sy'n gweithredu yn ein moroedd, sy'n cynnwys dyframaeth, agregau, amddiffyn, pysgota a thwristiaeth. Mae rhoi popeth at ei gilydd ac ymdrin ag ef fel hynny, rwy'n credu, yn gam cadarnhaol. Credaf y bydd y bobl sydd wedi bod yn feirniadol o'r trydydd sector yn derbyn syniad cyffredinol y polisi. Efallai na fyddant yn cytuno â'r hyn sydd yno, ac efallai y byddant yn dweud y dylid gwneud pethau'n wahanol, ond rydym yn bendant yn symud i'r cyfeiriad cywir. Unwaith y bydd gennym hyn, unwaith y byddwn wedi ymgynghori arno, gellir ei newid. Y peth gorau am gael cynllun yw bod modd ei newid. Yr anfantais o beidio â chael cynllun yw nad oes dim byd i'w newid.
The Wales plan has been a long time in the making. It started initially with the Countryside Council for Wales back in 2009, advising the Welsh Government on its initial approach to maritime planning. I'm not going to criticise it for taking that length of time. It's always better to get a policy right than to get one quickly, so I make no criticism of the length of time; I think it's important that we've managed to get it right. Wales is not alone. England, Scotland and Northern Ireland also have plans at various stages of development, as I said earlier. I think we need to give some thanks to the work of the European Commission in driving this agenda forwards—an agenda that the UK has established a world-leading reputation in. I hope that leaving the European Union will not affect the commitment of all four nations to create a long-term plan for the sea around our isles—and especially Ireland and England. What they do will obviously have an effect on Wales. If planning works successfully, it will fulfil the Welsh Government's ambitions. And I think that really is—. The ambitions, I think, they don't have much of a problem with, have they? It's the fact that—. It's some of the bits in there. I think the ambitions are good, and I hope people will accept and support the ambitions.
Can I just talk about renewable energy? I know Simon Thomas mentioned it earlier. I think that he and I have mentioned tidal lagoons very many times in the Chamber. I make no apologies for mentioning it again. I think the tidal lagoon is incredibly important, not only as a source of energy, but as a means of developing an industry based in south-west Wales, and having all of the benefits of being the first. I think it really is important that we do everything we can as an Assembly to put as much pressure as we can on the Westminster Government to finally say 'yes' to this tidal lagoon. As people are aware, Charles Hendry produced his report. Many of us were fearful when he was asked to produce the report that it would just be an opportunity to kick it into the long grass. It's the most positive report I've ever read, when he says it's a no-regrets policy—if you try it and it doesn't work, at least you've got a sea wall, effectively. So, it's a no-regrets policy, and I think it really is important that we get that, and I think we all support having that tidal lagoon in Swansea. Just think: it's the first anniversary of the Hendry report. Many of us thought that something would have happened well within the first year. Let's hope, by the time we get to the second year, it will be under construction.
Can I also—? If we're talking about the cost of the tidal lagoons, can they be judged by the same rules as nuclear? Nuclear get huge subsidy, and then they're told, 'Yes, we'll pay for all your decommissioning at the end'. No nuclear plant would ever have been built if they had to pay for their decommissioning. Calder Hall would never have been built if they'd had to follow the same rules as we have now for our tidal lagoon. I think that the most important thing for my part of south Wales at the moment is having the tidal lagoon being given the go-ahead, and I hope very much that it will do.
Rydym wedi bod yn aros yn hir am gynllun i Gymru. Dechreuodd gyda Chyngor Cefn Gwlad Cymru yn ôl yn 2009, yn cynghori Llywodraeth Cymru ar ei dull gweithredu cychwynnol o gynllunio morol. Nid wyf yn mynd i feirniadu hynny. Mae bob amser yn well cael polisi yn iawn na chael polisi yn gyflym, felly nid wyf yn beirniadu’r amser hir; credaf ei bod yn bwysig ein bod wedi llwyddo i gael hyn yn iawn. Nid yw Cymru ar ei phen ei hun yn hyn o beth. Mae gan Loegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon hefyd gynlluniau sydd wedi cyrraedd gwahanol gyfnodau yn eu datblygiad, fel y dywedais yn gynharach. Credaf fod angen inni roi rhywfaint o ddiolch i waith y Comisiwn Ewropeaidd wrth yrru'r agenda hon yn ei blaen—ac o fewn yr agenda hon, mae'r DU bod yn arweiniol ac wedi cael enw da i'w hun. Gobeithiaf na fydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn effeithio ar ymrwymiad pob un o'r pedair cenedl i greu cynllun hirdymor ar gyfer y môr o amgylch ein hynysoedd—ac yn enwedig Iwerddon a Lloegr. Mi fydd yr hyn y maen nhw yn ei wneud yn amlwg yn effeithio ar Gymru. Os yw cynllunio yn gweithio'n llwyddiannus, bydd yn cyflawni uchelgeisiau Llywodraeth Cymru. A chredaf fod hynny—. Yr uchelgeisiau, rwy'n credu, nid oes ganddynt gymaint o broblem â nhw, nac oes? Y ffaith yw—. Mae'n fater o rai o'r darnau yno. Credaf fod yr uchelgeisiau yn dda, a gobeithio y bydd pobl yn derbyn ac yn cefnogi'r uchelgeisiau.
A gaf i siarad ychydig am ynni adnewyddadwy? Gwn fod Simon Thomas wedi ei grybwyll yn gynharach. Credaf fod ef a minnau wedi crybwyll môr-lynnoedd llanw droeon yn y Siambr. Nid wyf yn ymddiheuro am eu crybwyll eto. Credaf fod mor-lynnoedd llanw yn anhygoel o bwysig, nid yn unig fel ffynhonnell o ynni, ond fel modd i ddatblygu diwydiant sy'n seiliedig yn y de-orllewin, ac yn manteisio ar yr holl fuddion o fod y cyntaf. Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig inni wneud popeth yn ein gallu fel Cynulliad i roi cymaint o bwysau ag y gallwn ar Lywodraeth San Steffan i ddweud 'ie' o'r diwedd i'r morlyn llanw hwn. Fel y mae pobl yn ymwybodol, lluniodd Charles Hendry ei adroddiad. Roedd llawer ohonom yn ofni pan ofynnwyd iddo gynhyrchu adroddiad na fyddai'n ddim ond cyfle i'w ysgubo o'r neilltu. Dyma'r adroddiad mwyaf cadarnhaol a ddarllenais erioed, pan ddywed ei fod yn bolisi heb ddim gresynu—os ydych chi'n rhoi cynnig ar rywbeth a dyw e' ddim yn gweithio, o leiaf mae gennych wal fôr, i bob pwrpas. Felly, mae'n bolisi heb ddim gresynu, ac mae'n wirioneddol bwysig y cawn hynny, a chredaf ein bod i gyd o blaid cael y morlyn llanw yn Abertawe. Ystyriwch: mae'n ben-blwydd cyntaf adroddiad Hendry. Roedd llawer ohonom yn credu y byddai rhywbeth wedi digwydd o fewn y flwyddyn gyntaf. Gadewch i ni obeithio, erbyn inni gyrraedd yr ail flwyddyn, y bydd yn cael ei adeiladu.
Gaf i hefyd —? Os ydym ni'n sôn am gost môr-lynnoedd llanw, a ellir eu barnu yn ôl yr un rheolau â niwclear? Mae niwclear yn cael cymhorthdal enfawr, ac wedyn dywedir wrthynt, 'Byddwn, fe fyddwn yn talu am eich holl gostau datgomisiynu ar y diwedd'. Ni fyddai unrhyw orsaf niwclear erioed wedi ei hadeiladu pe byddai'n rhaid iddynt dalu eu hunain am eu datgomisiynu. Ni fyddai Calder Hall erioed wedi ei adeiladu pe baent wedi gorfodi dilyn yr un rheolau ag sydd gennym yn awr ar gyfer ein morlyn llanw. Credaf mai'r peth pwysicaf i'm rhan i o'r de ar hyn o bryd yw bod y morlyn llanw yn cael sêl bendith, a gobeithiaf yn fawr y bydd yn ei chael.
I'd like to just endorse the fact of the anticipation and welcome for this draft plan, which my colleagues have mentioned here today. I do also regret the delay in its publication, given that the Welsh Government has had the ability to develop a plan-led approach to the management of our seas since the introduction of the Marine and Coastal Access Act 2009, and despite calls from previous committees for the development of this plan to be prioritised. To date, we note that the management and regulation of our marine environment has been uncoordinated, and mostly done on an ad hoc, sector by sector basis. So, naturally, we do welcome the potential for a more co-ordinated approach to marine management going forward.
With regard to the environment, the UK marine policy statement dictates that marine planning must adopt an ecosystem-based approach, balancing economic growth and conservation. In particular, we know that the plan must support the UK vision for clean, healthy, safe, productive and biologically diverse oceans and seas. It's rather interesting that I'm with colleagues here today who were in the Petitions Committee this morning, and we find that all the debate and concerns now about the Hinkley waste in Cardiff here—that there hasn't been any assessment carried out about the impact of that on marine life, and that causes me much concern. Further, under the Environment (Wales) Act 2016, there is a requirement for the plan to support the development of sustainable management of natural resources. Yet, as we have noted, this document, after eight years of development, does not offer the insight, the scope and the detail that we would hope.
In my own constituency, I have a number of specific concerns in relation to marine management, and I'm really proud to represent a constituency that is very rich in abundance of marine life. I would advise anyone, if you are interested in exactly what's under our seas, to obtain a copy of the photography that's been undertaken, the numerous books that Paul Kay has written, and/or even watch one of his films. The threat to seals and harbour porpoises around Angel Bay and the Little Orme from sea craft and leisure seekers was highlighted only last week with the sad instance of a mutilated harbour porpoise being washed ashore there. I'm proud to be the harbour porpoise champion for the Assembly. Additionally, fishermen in the area have reported diminishing stocks of Conwy mussels, and they have got a 100-year remarkable status, which needs to be protected and preserved. Yet, there is a worrying decline in levels of seeding year on year. Management of this unique stock has been poor, resulting in the closure of the beds earlier this year as a last-ditch resort. In such situations as this, neither the environment nor the economy benefit, so the balance being aimed for in this draft plan is being missed.
Further along the north Wales coast, and still in my own constituency, concerns over the mass harvesting of razor clams at Llanfairfechan have been raised time and time again, and I would like to thank the Cabinet Secretary for her actions in actually putting a ban on those. That was action that you have meaningfully taken, and I am really appreciative of that. I have called for the Welsh Government to commission work through the School of Ocean Sciences at Bangor University to look at the impact of harvesting and salting on the species. How lucky are we to have such a university at Bangor. They are incredibly well renowned and recognised the world over, so use that resource.
It is concerning, though, that we may be heading towards a last-ditch situation here, and so it is disappointing to note that the draft plan states that strategic resource areas cannot fully reflect site-specific detailed considerations. That's what true marine conservation is. I don't consider myself a marine conservationist per se, but I do really care about preserving our marine environment. We will be very foolish if we do not do so.
Given the size of this document that's been mentioned, one would expect far more deliberation as regards our SRAs, yet they appear to have been developed purely based on technical and resource feasibility. Given that the plan notes that more than 50 protected sites important for wildlife could be impacted by its policies, I would like to seek assurances from the Cabinet Secretary that marine protected areas will not be undermined by this plan. So, whilst we do welcome the publication of this draft plan, I’ll be watching to monitor the responses that come back in the consultation and look at identifying and recognising the sustainability needs of specific ecosystems, species and wildlife habitats. I look forward to the responses, and I look forward to working positively with the Cabinet Secretary to ensure that we get a plan that really works for Wales and for our marine environment.
Hoffwn ategu'r ffaith y bu disgwyl hir a chroeso mawr i'r cynllun drafft hwn, fel y mae fy nghyd-Aelodau wedi'i grybwyll yma heddiw. Ac rwyf hefyd yn gresynu'r oedi cyn ei gyhoeddi, o ystyried y bu modd i Lywodraeth Cymru ddatblygu dull o reoli ein moroedd a arweinir gan gynllun ers cyflwyno Deddf y Môr a Mynediad i'r Arfordir 2009, ac er gwaethaf galwadau gan bwyllgorau blaenorol i roi blaenoriaeth i ddatblygu'r cynllun hwn. Hyd yma, rydym yn nodi bod rheoli a rheoleiddio ein hamgylchedd morol wedi bod yn ddi-drefn, ac yn cael ei wneud yn bennaf ar sail ad hoc, fesul sector. Felly, yn naturiol, rydym yn croesawu'r potensial ar gyfer dull rheoli morol mwy cydgysylltiedig yn y dyfodol.
O ran yr amgylchedd, mae datganiad polisi morol y DU yn mynnu bod yn rhaid i gynllunio morol fabwysiadu dull seiliedig ar ecosystemau, gan sicrhau cydbwysedd rhwng twf economaidd a chadwraeth. Yn benodol, rydym yn gwybod bod yn rhaid i'r cynllun gefnogi gweledigaeth y DU ar gyfer cefnforoedd a moroedd glân, iach, diogel, cynhyrchiol a biolegol amrywiol. Mae'n ddiddorol braidd fy mod gyda chyd-Aelodau yma heddiw a oedd yn y Pwyllgor Deisebau y bore yma, ac rydym yn canfod bod yr holl ddadl a phryderon bellach am wastraff Hinkley yng Nghaerdydd yma—na fu unrhyw asesiad am effaith hynny ar fywyd morol, ac mae hynny'n peri llawer o bryder imi. Ymhellach, o dan Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, mae gofyniad i'r cynllun helpu i reoli adnoddau naturiol mewn ffordd gynaliadwy. Eto, fel y nodwyd gennym, ar ôl wyth mlynedd o datblygu, nid yw'r ddogfen hon yn cynnig y mewnwelediad, y cwmpas na'r manylion y byddem yn gobeithio eu gweld.
Yn fy etholaeth fy hun, mae gennyf nifer o bryderon penodol am reoli morol, ac rwy'n falch iawn i gynrychioli etholaeth sy'n gyfoethog iawn mewn bywyd morol o bob math. Byddwn yn cynghori unrhyw un, os oes gennych ddiddordeb yn beth yn union sydd o dan ein moroedd, i gael copi o ffotograffiaeth, neu'r nifer o lyfrau y mae Paul Kay wedi'u hysgrifennu a/neu hyd yn oed wylio un o'i ffilmiau. Tynnwyd sylw at y bygythiad i forloi a llamhidyddion harbwr o amgylch Bae Angel a Thrwyn y Fuwch gan gychod a cheiswyr hamdden dim ond yr wythnos diwethaf, gyda'r enghraifft drist o lamidydd wedi'i niweidio wedi ei olchi yn farw i'r lan yno. Rwy'n falch i fod yn hyrwyddwr llamhidydd yr harbwr ar gyfer y Cynulliad. Yn ogystal, mae pysgotwyr yn yr ardal wedi dweud bod stociau cregyn gleision Conwy yn lleihau, ac mae ganddynt statws rhyfeddol ers 100 mlynedd, ac mae angen eu diogelu a'u cadw. Ac eto, mae yna ostyngiad pryderus yn y lefelau o hadu flwyddyn ar ôl blwyddyn. Mae'r gwaith o reoli'r stoc unigryw hon wedi bod yn wael, gan arwain at gau gwelyau yn gynharach eleni fel ymgais olaf i'w diogelu. Mewn sefyllfaoedd o'r fath, nid yw'r amgylchedd na'r economi yn elwa, felly mae'r cydbwysedd yr anelir ato yn y cynllun drafft hwn yn cael ei golli.
Ymhellach ar hyd arfordir y gogledd, ac yn dal i fod yn fy etholaeth i fy hun, mae pryderon am gynaeafu torfol ar gyllyll môr yn Llanfairfechan wedi eu codi dro ar ôl tro, a hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei gweithredoedd wrth roi gwaharddiad ar hynny. Roedd y rhain yn gamau a gymerwyd gennych mewn ffordd ystyrlon, ac rwy'n werthfawrogol iawn o hynny. Rwyf wedi galw ar Lywodraeth Cymru i gomisiynu gwaith drwy Ysgol Gwyddorau'r Cefnforoedd Prifysgol Bangor i edrych ar effaith cynaeafu a halltu ar y rhywogaethau. Rydym mor ffodus fod prifysgol o'r fath ym Mangor. Mae ganddynt enw da iawn a gaiff ei gydnabod ym mhedwar ban y byd, felly defnyddiwch yr adnodd hwnnw.
Mae'n peri pryder, fodd bynnag, y gallem fod yn anelu tuag at sefyllfa funud olaf yma, ac felly mae'n siomedig nodi bod y cynllun drafft yn datgan na all ardaloedd adnoddau strategol adlewyrchu ystyriaethau manwl sy'n benodol i safle yn llawn. Dyna beth yw gwir gadwraeth forol. Nid wyf yn ystyried fy hun yn gadwraethwraig forol fel y cyfryw, ond rwyf yn poeni o ddifrif am warchod ein hamgylchedd morol. Byddwn yn ffôl iawn i beidio â gwneud hynny.
O ystyried maint y ddogfen hon, testun sydd wedi'i grybwyll eisoes, byddai rhywun yn disgwyl llawer mwy o ystyriaeth o'n hardaloedd adfywio strategol, ac eto ymddengys eu bod wedi eu datblygu ar sail dichonoldeb technegol ac adnoddau yn unig. O gofio bod y cynllun yn nodi y gallai mwy na 50 o safleoedd gwarchodedig pwysig ar gyfer bywyd gwyllt gael eu heffeithio gan ei bolisïau, byddwn yn hoffi sicrwydd gan Ysgrifennydd y Cabinet na fydd ardaloedd morol gwarchodedig yn cael eu tanseilio gan y cynllun hwn. Felly, er ein bod yn croesawu'r cynllun drafft hwn, byddwn yn cadw llygad ac yn monitro ymatebion i'r ymgynghoriad ac yn edrych ar nodi a chydnabod anghenion cynaliadwyedd ecosystemau, rhywogaethau a chynefinoedd bywyd gwyllt penodol. Edrychaf ymlaen at yr ymatebion, ac edrychaf ymlaen at weithio'n gadarnhaol gydag Ysgrifennydd y Cabinet i sicrhau bod gennym gynllun sy'n gweithio mewn gwirionedd ar gyfer Cymru ac ar gyfer ein hamgylchedd morol.
Neil Hamilton.
Neil Hamilton.
Llywydd, I’m glad to be called, perhaps a little later than I might have expected. I was beginning to think you were confusing me with Gareth Bennett, but there it is.
I agree with most of the—[Interruption.] It was supposed to be a joke.
I agree with most of what has been said in this debate so far. I do take the point that David Melding raised about the length of this plan, but for a politician to complain about prolixity, of course, is like sailors complaining about the sea—it’s just a fact of life. But I do think that this is an innovation, and one that is to be warmly welcomed; the first plan that seeks to integrate all the competing interests that are concerned by what happens in and around our coasts.
One interesting fact that I gleaned from my skimming of the document is that Welsh seas cover 15,000 square kilometres, and the interesting point is that that’s 43 per cent of the area of Wales. What we often think of as Wales is governed by the shape of the coastline, but, actually, Wales is far more than what is on land, and it’s right therefore to start this by reflecting that very important fact. I welcome, therefore, the length of the report, in a sense, because it seeks to give a comprehensive overview of the different interests that need to be reconciled, one with another.
I certainly do welcome the emphasis on blue growth, because the revival of our coastal areas—and Mid and West Wales, of course, covers more coastline than any other region does—is a very important need for the immediate future in my view, and that’s one reason why I think Brexit gives us an opportunity that otherwise wouldn’t be there, because when we’ve got control of our own fisheries and marine policy, we will be able to take decisions that are more honed to the interests of Wales than is currently possible.
But there are, of course, competing interests as well that we need to take into account. The economic development of our coastal areas is of uppermost concern in my mind, but I do accept the need to be sensitive to the wildlife needs of the environment, and I’ve had meetings with the Marine Conservation Society, and I see that Clare Reed says that
‘We are concerned that the current inclusions of strategic resource areas—mapped areas for growth of marine industry—may have significant negative consequences for marine wildlife and the habitats on which they depend.’
I don’t see that that necessarily may be a bad thing. I think one can have economic growth without having an adverse impact on the sea. One of the problems with the common fisheries policy, years ago certainly, was that it turned into an ecological disaster because of overfishing. That’s not a problem around our coasts, of course, because most of the extraction of marine species from the sea tends to be shellfish—about two thirds, I think, of the value of what is fished from the sea is in the form of shellfish. I’m sure we can do a lot more to expand the industry, and we can do that without in any way impacting adversely on the environment.
One of my main concerns, of course, is the impact of windfarms on our coastline, and that’s not just because of the visibility of these intrusions, as I see them, around our coastlines, wrecking coastal views, but also the threat to wildlife that that contains. I know that the British Trust for Ornithology has recently published a report that says that 99 per cent of seabirds avoid windfarms, but there is certainly a lack of data that is reliable in this area, and more work needs to be done to establish what the true position is. Because, of course, if seabirds are macerated in windmills, the bodies are not there to be examined, because of the operation of the sea. So, I think we must certainly be sensitive to the interests of seabirds as well as, as many see it, the interests of renewables. I've often made the point that, because our contribution to carbon dioxide emissions in the United Kingdom is but a minute portion of total global emissions, and therefore Wales's is even more insignificant, this is not something that we need to worry about too much even if you accept the theories of man-made global warming. But I do think, therefore, that the interests of wildlife and nature do need to have a higher priority than they have had hitherto.
I do welcome the approach that the Cabinet Secretary brings to this area. I've said before that I think that she is genuine in her desire to listen to all sides of arguments in relation to the countryside and the seas, and I do hope, therefore, that she will provide us with a plan that we can measure results against for the revival of our coastal communities and our seaports in particular.
Llywydd, rwy'n falch i gael fy ngalw, efallai ychydig yn hwyrach nag y byddwn wedi'i ddisgwyl. Roeddwn yn dechrau meddwl eich bod yn drysu rhyngof i a Gareth Bennett, ond dyna ni.
Rwy'n cytuno â'r rhan fwyaf—[Torri ar draws.] Jôc oedd hi i fod.
Rwy'n cytuno â'r rhan fwyaf o'r hyn a ddywedwyd yn y ddadl hon hyd yma. Rwy'n derbyn y pwynt y mae David Melding wedi'i godi am hyd y cynllun hwn, ond mae gwleidydd yn cwyno am eiriogrwydd, wrth gwrs, fel morwyr yn cwyno am y môr—mae'n un o ffeithiau bywyd. Ond rwyf yn meddwl bod hwn yn arloesi, ac i'w groesawu'n fawr; y cynllun cyntaf sy'n ceisio integreiddio'r holl fuddiannau cystadleuol sy'n pryderu am yr hyn sy'n digwydd o amgylch ein harfordiroedd.
Un ffaith ddiddorol a gefais o ddarllen y ddogfen yn gyflym yw bod moroedd Cymru yn cwmpasu 15,000 o gilometrau sgwâr, a'r pwynt diddorol yw bod hynny'n 43 y cant o arwynebedd Cymru. Mae'r hyn yr ydym yn aml yn meddwl amdano fel Cymru wedi'i lywodraethu gan siâp yr arfordir, ond, mewn gwirionedd, mae llawer mwy i Gymru na'r hyn sydd ar y tir, ac mae'n iawn felly i ddechrau ar hyn drwy adlewyrchu'r ffaith hynod bwysig hon. Rwy'n croesawu, felly, hyd yr adroddiad, ar un ystyr, oherwydd mae'n ceisio rhoi trosolwg cynhwysfawr o'r buddiannau gwahanol y mae angen eu cysoni.
Yn sicr rwy'n croesawu'r pwyslais ar dwf glas, oherwydd mae adfywiad ein hardaloedd arfordirol—ac mae'r Canolbarth a'r Gorllewin, wrth gwrs, yn cynnwys mwy o arfordir nag unrhyw ranbarth arall—yn angen pwysig iawn ar gyfer y dyfodol agos yn fy marn i, a dyna un rheswm pam y credaf fod Brexit yn rhoi cyfle inni na fyddai yno fel arall, oherwydd pan fydd gennym reolaeth dros ein polisi morol a'n pysgodfeydd ein hunain, byddwn yn gallu gwneud penderfyniadau sydd wedi eu haddasu'n fwy i fuddiannau Cymru nag sy'n bosibl ar hyn o bryd.
Ond y mae, wrth gwrs, fuddiannau yn cystadlu y mae angen inni eu hystyried hefyd. Mae datblygiad economaidd ein hardaloedd arfordirol flaenaf yn fy meddwl i, ond rwy'n derbyn yr angen i fod yn sensitif i anghenion bywyd gwyllt yr amgylchedd, ac rwyf wedi cael cyfarfodydd gyda Chymdeithas Cadwraeth y Môr, a gwelaf fod Clare Reed yn dweud
'Rydym yn pryderu y gall cynnwys presennol ardaloedd adnoddau strategol—ardaloedd wedi'u mapio ar gyfer twf diwydiant morol—efallai gael effeithiau negyddol sylweddol ar fywyd gwyllt morol a chynefinoedd y maent yn dibynnu arnynt.'
Dwi ddim yn gweld o reidrwydd fod hynny'n beth drwg. Credaf fod modd cael twf economaidd heb gael effaith andwyol ar y môr. Un o'r problemau gyda'r polisi pysgodfeydd cyffredin, flynyddoedd yn ôl yn sicr, oedd ei fod wedi troi yn drychineb ecolegol oherwydd gorbysgota. Nid yw hynny'n broblem o amgylch ein harfordiroedd, wrth gwrs, oherwydd mae'r rhan fwyaf o echdynnu rhywogaethau morol o'r môr yn tueddu i fod yn bysgod cregyn—mae tua dwy ran o dair, rwy'n credu, o werth beth gaiff ei bysgota o'r môr ar ffurf pysgod cregyn. Rwy'n siŵr y gallwn wneud llawer mwy i ehangu'r diwydiant, a gallwn wneud hynny heb gael effaith andwyol ar yr amgylchedd mewn unrhyw ffordd.
Un o'm prif bryderon, wrth gwrs, yw effaith ffermydd gwynt ar ein harfordir, ac nid yw hynny'n unig oherwydd amlygrwydd yr ymwthiadau hyn, yn fy marn i, o gwmpas ein glannau, yn dinistrio golygfeydd arfordirol, ond hefyd y bygythiad i fywyd gwyllt. Gwn fod Ymddiriedolaeth Adareg Prydain yn ddiweddar wedi cyhoeddi adroddiad sy'n dweud bod 99 y cant o adar y môr yn osgoi ffermydd gwynt, ond yn sicr mae diffyg data dibynadwy yn y maes hwn, ac mae angen gwneud mwy o waith i sefydlu beth yw'r gwir sefyllfa. Oherwydd, wrth gwrs, os yw'r adar y môr yn cael eu briwio mewn melinau gwynt, nid yw'r cyrff yno i gael eu harchwilio, oherwydd gweithrediad y môr. Felly, credaf yn sicr fod yn rhaid inni fod yn sensitif i fuddiannau adar y môr yn ogystal, fel y mae llawer yn ei weld, â buddiannau ynni adnewyddadwy. Rwy'n aml wedi gwneud y pwynt, oherwydd nad yw ein cyfraniad at allyriadau carbon deuocsid yn y Deyrnas Unedig ond yn gyfran fechan iawn o gyfanswm yr allyriadau byd-eang, ac felly mae cyfraniad Cymru hyd yn oed yn fwy pitw, nid yw hyn yn rhywbeth y mae angen inni boeni gormod amdano hyd yn oed os ydych yn derbyn y damcaniaethau cynhesu byd-eang gan ddyn. Ond rwy'n credu, felly, bod angen i fuddiannau bywyd gwyllt a natur gael eu blaenoriaethu mwy nag a wnaed hyd yn hyn.
Croesawaf yr ymagwedd sydd gan Ysgrifennydd y Cabinet at y maes hwn. Dwi wedi dweud o'r blaen y credaf ei bod yn ddidwyll yn ei hawydd i wrando ar bob ochr o'r dadleuon mewn perthynas â chefn gwlad a moroedd, ac rwy'n gobeithio, felly, y bydd yn darparu cynllun inni y gallwn fesur canlyniadau yn ei erbyn ar gyfer adfywiad ein cymunedau arfordirol a'n porthladdoedd yn arbennig.
As others have said, I think we are very fortunate in Wales to have such a high-quality marine environment, and it's very important that we now take forward marine planning as is proposed by Welsh Government so that we do have a more co-ordinated approach that, again, other Members have spoken of. Up to now, I think we have seen different particular interests pursuing their own agendas with regard to the marine environment, and often that has given rise to some tension, if not conflict, between different uses. We have seen groups concerned with wildlife and the habitats for wildlife, very concerned that there's been insufficient protection or acknowledgement of their concerns and their issues. I hope we do now see the correct and proper balance being struck through this more co-ordinated approach.
But there are various concerns that some of the environmental groups have that I think we do need to acknowledge and address. So, for example, in taking forward this more co-ordinated approach, we do need to ensure that we have sufficient understanding of the potential impact of various marine activity upon wildlife habitats; that we do need to sufficiently safeguard our natural environment and biodiversity through that understanding and policies that acknowledge and address it; that our strategic resource areas are developed not just on the basis of the potential for growth of particular industries, which has been the emphasis up to now, but that there is proper adequate social and environmental screening at an appropriate stage. So, there are concerns, for example, that if the maps were published at the current time, it would be premature, because that screening hasn't taken place, and there is a need for further work on spatial elements of the plan to ensure that natural resource issues are properly factored in to the delineation of those areas, and that we are sufficiently protecting threatened wildlife.
Of course, it is relevant to tomorrow's debate on marine protected areas. How will marine planning and those protected areas interact? How will the plan support protection of those particular areas? We do know that the strategic resource areas in the marine plan do not acknowledge the location of protected sites, but they do acknowledge that those sites may be impacted. So, how will Welsh Government ensure that marine protection areas are increasingly effective in ensuring and providing that protection?
Also, Llywydd, Welsh Government's own assessment of our national marine plan does acknowledge the risk of environmental damage, and that does obviously then beg the question as to how Welsh Government will guard against this risk and avoid the negative impacts that might occur. Of course, that's relevant as well to our well-being goals. Welsh Government must ensure that all of those well-being goals are properly addressed in striking the correct balance around these potentially competing interests. So, it is a major challenge, I would say, to Welsh Government. Some Members have referred to the timescale that's been involved in taking these plans forward—it has been a lengthy process—but I do agree that the challenge is to get it right. There's a lot to be considered in getting it right, and I do hope very much that the concerns of the environmental organisations that have been expressed here today are properly considered by Welsh Government, and that Lesley Griffiths, who I know is a listening Cabinet Secretary, does continue to have that necessary dialogue, because I very strongly believe it's only if that dialogue does continue that we will maximise our prospects of striking that correct balance.
Fel y mae eraill wedi'i ddweud, rwy'n credu ein bod yn ffodus iawn yng Nghymru fod gennym amgylchedd morol o ansawdd mor uchel, ac mae'n bwysig iawn inni bellach fwrw ymlaen â chynllunio morol fel y mae Llywodraeth Cymru yn ei gynnig, fel bod gennym ddull gweithredu mwy cydgysylltiedig, y mae, unwaith eto, Aelodau eraill wedi sôn amdano. Hyd yn hyn, rwy'n credu ein bod wedi gweld gwahanol fuddiannau penodol yn dilyn eu hagenda eu hunain o ran yr amgylchedd morol, ac yn aml mae hynny wedi arwain at rywfaint o densiwn, os nad gwrthdaro rhwng y gwahanol ddefnyddiau. Rydym wedi gweld grwpiau sy'n ymwneud â bywyd gwyllt a chynefinoedd bywyd gwyllt yn pryderu'n fawr nad oes digon o amddiffyniad na digon o gydnabyddiaeth o'u pryderon a'u materion. Rwy'n gobeithio ein bod ni yn awr yn gweld y cydbwysedd cywir a phriodol drwy'r dull gweithredu mwy cydgysylltiedig hwn.
Ond mae pryderon amrywiol sydd gan rai o'r grwpiau amgylcheddol y credaf fod angen inni eu cydnabod a mynd i'r afael â nhw. Felly, er enghraifft, wrth ddatblygu'r dull gweithredu mwy cydgysylltiedig hwn, mae angen i ni sicrhau bod gennym ddigon o ddealltwriaeth o effaith bosibl y gweithgarwch morol amrywiol ar gynefinoedd bywyd gwyllt; bod angen i ni ddiogelu yn ddigonol ein hamgylchedd naturiol a'n bioamrywiaeth drwy'r ddealltwriaeth honno a pholisïau sy'n cydnabod ac yn ymdrin â hynny; bod ein meysydd adnoddau strategol yn cael eu datblygu nid yn unig ar sail y potensial i ddiwydiannau penodol dyfu, sef yr hyn sydd wedi'i bwysleisio hyd yma, ond y ceir sgrinio cymdeithasol ac amgylcheddol digonol a phriodol ar gam priodol. Felly, mae yna bryderon, er enghraifft, pe byddai'r mapiau'n cael eu cyhoeddi ar hyn o bryd, byddai'n rhy gynnar, gan nad yw'r sgrinio hynny wedi'i wneud, ac mae angen gwaith ychwanegol ar elfennau gofodol y cynllun er mwyn sicrhau bod materion adnoddau naturiol wedi'u hymgorffori'n briodol yn narluniadau'r ardaloedd hynny, a'n bod yn diogelu bywyd gwyllt sydd dan fygythiad yn ddigonol.
Wrth gwrs, mae'n berthnasol i'r ddadl yfory ar ardaloedd morol gwarchodedig. Sut bydd cynllunio morol a'r ardaloedd gwarchodedig hynny yn rhyngweithio? Sut bydd y cynllun yn cefnogi gwarchod yr ardaloedd penodol hynny? Rydym yn gwybod nad yw'r meysydd adnoddau strategol yn y cynllun morol yn cydnabod lleoliad safleoedd gwarchodedig, ond maen nhw'n cydnabod y gallai effeithio ar y safleoedd hynny. Felly, sut bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod ardaloedd gwarchod morol yn fwyfwy effeithiol o ran sicrhau a darparu'r amddiffyniad hwnnw?
Hefyd, Llywydd, mae asesiad Llywodraeth Cymru ei hun o'n cynllun morol cenedlaethol yn cydnabod y risg o niwed i'r amgylchedd, ac mae hynny'n amlwg felly'n codi'r cwestiwn ynghylch sut y bydd Llywodraeth Cymru yn gochel rhag y risg hwn ac yn osgoi effeithiau negyddol posibl. Wrth gwrs, mae hynny'n berthnasol hefyd i'n nodau llesiant. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau bod pob un o'r nodau llesiant hynny yn cael sylw priodol wrth daro'r cydbwysedd cywir ynghylch y buddion hyn a allai gystadlu â'i gilydd. Felly, mae'n her fawr, byddwn i'n dweud, i Lywodraeth Cymru. Mae rhai Aelodau wedi cyfeirio at yr amserlen wrth fwrw ymlaen â'r cynlluniau hyn—mae wedi bod yn broses hir—ond rwy'n cytuno mai'r her yw ei gwneud yn iawn. Mae llawer i'w ystyried wrth ei gwneud yn iawn, ac rwy'n gobeithio'n fawr iawn y bydd pryderon y sefydliadau amgylcheddol a fynegwyd yma heddiw yn cael eu hystyried yn briodol gan Lywodraeth Cymru, a bod Lesley Griffiths, y gwn ei bod yn Ysgrifennydd Cabinet sy'n gwrando, yn parhau i gael y ddeialog angenrheidiol honno, oherwydd rwy'n credu'n gryf iawn mai dim ond os bydd y ddeialog honno'n parhau y bydd modd i ni wneud popeth posibl i sicrhau'r cydbwysedd cywir hwnnw.
Rhun ap Iorwerth.
Rhun ap Iorwerth.
Diolch i'r Llywydd am y cyfle i ddweud ychydig o eiriau. Rwy'n teimlo fy mod i'n gorfod dweud ychydig o eiriau fel yr unig un sy'n cynrychioli ynys yma yn y Cynulliad Cenedlaethol—fel etholaeth. Rwy'n bendant yn croesawu'r ffaith fod gennym ni rŵan ddrafft o gynllun morol cenedlaethol. Rwy'n cofio yn y Cynulliad diwethaf, pan oeddwn i'n aelod o'r pwyllgor economi, i gryn argraff gael ei greu arnaf i gan y ddogfen a gafodd ei chreu rai blynyddol yn ôl bellach gan Lywodraeth Iwerddon, 'Harnessing Our Ocean Wealth', ac mi ro'n i'n gallu gweld yn hwnnw y math o fodel yr oeddwn i'n dyheu am gael ei weld yn cael ei ddatblygu yng Nghymru. Rwy'n meddwl ei fod yn symptomatig o'n hagwedd ni, o bosibl, tuag at y môr ei bod hi wedi cymryd cyhyd i ni gael dogfen o'r math yma.
Mae'n swnio'n beth od bron iawn i ddweud ond, yn Ynys Môn, rwy'n teimlo'n aml iawn nad ydyn ni'n edrych digon tuag at y môr, ac mai cymdeithas y tir ydym ni yn Ynys Môn. Wrth gwrs, mae gennym ni dreftadaeth forwrol ryfeddol, o'r bad achub a hanes y Royal Charter ac ati ym Moelfre, porthladd Caergybi y bu fy nghyn-deidiau i yn gweithio ynddo fo, y diwydiant adeiladu llongau yn Amlwch, diwydiannau bwyd môr, cregyn gleision, ac yn fwy diweddar Halen Môn. Ac wrth gwrs, mae'r arfordir yn bwysig iawn o ran twristiaeth. Ond, rhywsut, mae cymdeithas yn cael ei thynnu mwy tuag at beth sy'n digwydd ar y tir ac nid beth sy'n digwydd yn y môr.
Fe allwch chi wneud cymhariaeth efo beth sy'n digwydd ym maes ynni ar hyn o bryd. Mae yna bwerdy, o bosibl, yn mynd i gael ei adeiladau ar y tir yng ngogledd Ynys Môn yn y blynyddoedd nesaf, ond llawer mwy cyffrous a llawer mwy arloesol yw'r cynlluniau sy'n cael eu datblygu ar gyfer tynnu ynni o lif y môr oddi ar arfordir gorllewinol Ynys Môn. Yn y fan honno mae'r arloesi. Minesto yw'r cwmni hwnnw sy'n gobeithio datblygu technoleg yn Ynys Môn a all gael ei hallforio i'r byd, ac mae cyffro mawr yno am barth arbrofi Morlais sydd yn cyrraedd cyfnod critigol yn ei ddatblygiad. Rwy'n gwybod fod y Gweinidog yn mynd i fod yn cael ei briffio yn y dyfodol agos, rwy'n meddwl, ar y camau tuag at sicrhau bod y cysylltiad trydan yn cael ei ddatblygu'n llawn ar gyfer Morlais. Mae yna arian Ewropeaidd wedi cael ei glustnodi, rwy'n gwybod, ar gyfer y cysylltiad hwnnw, ac mi fyddwn i'n annog y Gweinidog i wneud popeth o fewn ei gallu i wneud yn siŵr bod cyswllt Morlais yn gallu digwydd mor fuan â phosibl, a bod modelau Prydeinig newydd yn cael eu datblygu efo help Llywodraeth Cymru o bosibl i sicrhau bod hynny yn gallu digwydd.
Felly, rwy'n falch bod hwn gennym ni rŵan, ond wrth gwrs dechrau'r broses ydy'r ymgynghoriad ar y cynllun fel ag y mae o. Beth sy'n bwysig ydy bod y cydfodoli yma yn gallu digwydd fel bod ynni yn gallu cael ei dynnu allan o'r môr, ochr yn ochr â datblygiad ein twristiaeth forwrol ni, ochr yn ochr â datblygiad bwydydd, ac ochr yn ochr, wrth gwrs, â bywyd naturiol cyfoethog arfordir Cymru.
Dechrau’r daith ydy hyn. Rwy'n edrych ymlaen i chwarae fy rhan fel Aelod etholaeth, ochr yn ochr ag Aelodau rhanbarthol y gogledd dros Ynys Môn, er mwyn troi y gwreiddyn yma, rwy'n gobeithio, yn rhywbeth all fod o fudd cenedlaethol i ni.
Thank you, Llywydd, for the opportunity to say a few words. I feel that I have to say a few words as the only one who represents an island here at the National Assembly—as a constituency. I certainly welcome the fact that we now have a draft of a national marine plan. I remember in the last Assembly, when I was a member of the economy committee, some impact was had on me by the document that was created a few years ago by the Irish Government, ‘Harnessing Our Ocean Wealth’, and I could see in that document the kind of model that I wanted to see being developed in Wales. I think that it’s symptomatic of our attitude towards the sea that it has taken so long for us to have a document of this kind.
It sounds strange, almost, but, in Anglesey, I often feel that we don’t look enough to the seas and that we’re a society of the land in Anglesey. We have an incredible marine heritage, from the lifeboat and the history of the Royal Charter in Moelfre and so on, Holyhead port where my forefathers worked, the ship-building industry in Amlwch, the seafood industries, mussels, and recently Halen Môn. And of course the coastline is very important in terms of tourism. But somehow, the society is drawn more to what happens on land rather than what happens at sea.
You can compare it to what happens with energy. There’s a power station potentially going to be built on land in the north of Anglesey in the coming years, but much more exciting and more innovative are the schemes being developed for deriving energy from the sea flow on the western coastline of Anglesey. That’s where the innovation is. Minesto is the company that hopes to develop the technology on Anglesey that can then be exported globally, and there is huge excitement for the Morlais test zone that is reaching a critical period in its development. I know that the Cabinet Secretary is going to be briefed in the near future on the steps towards ensuring that that link is developed fully for Morlais. There is European funding that has been earmarked, I know, for that connection, and I would encourage the Cabinet Secretary to do all that she can to ensure that the Morlais connection can happen as soon as possible, and that new British models are developed with the assistance of the Welsh Government, possibly, to ensure that that can happen.
So, I am very pleased that we do have this plan now, but, of course, the consultation on the draft plan as it stands merely represents the start of the process. What’s important is that this coexistence can happen so that energy can be derived from the sea, but side by side with the development of our marine tourism, side by side with the development of the seafood industry and, of course, side by side with the rich natural life on the coast of Wales.
This is the start of the journey. I’m looking forward to playing my part as the constituency member, alongside regional Members for Anglesey in north Wales, to turn this seed into something that could be of national benefit to us.
I've looked through the document and I can't see any reference to the new growth industry in Wales of dumping nuclear mud in the Welsh marine environment. As the Chamber knows, there are proposals to dump 300,000 tonnes of mud from outside Hinckley Point just off the coast, not too far from where we sit and stand today.
In the Petitions Committee today, it was revealed that the licence has been granted without any testing of the dose of radiation of any substance below 5 cm. I think that's worth repeating, because the guidelines are so lax that a licence can be given without this material having been tested for the dose of radiation that it may or may not carry. There's been no assessment of the impact of this mud on the marine environment, so how can they get a licence?
Natural Resources Wales know little about where the mud, if it is dumped, is going to end up. All we were told was, 'Well, the area is dispersible', therefore the particles, which may or may not be radioactive to a lesser or greater degree, could go all around the Welsh coast, and I really do not think that it's good enough. So, what I would like to read in these documents is a much greater strengthening of guidelines on the issuing of marine licences. Diolch yn fawr.
Rwyf wedi edrych drwy'r ddogfen ac ni allaf weld unrhyw gyfeiriad at y diwydiant twf newydd yng Nghymru, sef gwaredu llaid niwclear yn amgylchedd morol Cymru. Fel y gwyr y Siambr, mae yna gynigion i waredu 300,000 o dunnelli o laid o'r tu allan i Hinckley Point ychydig oddi ar yr arfordir, heb fod ymhell o'r fan lle'r ydym ni'n eistedd ac yn sefyll heddiw.
Yn y Pwyllgor Deisebau heddiw, datgelwyd bod y drwydded wedi'i rhoi heb unrhyw brofion ar y dos o ymbelydredd o unrhyw sylwedd islaw 5 cm. Credaf fod werth ailadrodd hynny, oherwydd mae'r canllawiau mor llac fel y gellir rhoi trwydded heb i'r deunydd hwn gael ei brofi am y dos o ymbelydredd y gallai fod yn ei gynnwys. Nid yw effaith y llaid hwn ar yr amgylchedd morol wedi'i hasesu, felly sut gallan nhw gael trwydded?
Nid yw Cyfoeth Naturiol Cymru yn gwybod fawr ddim ynghylch lle y bydd y llaid, os caiff ei ddympio, yn mynd yn y pen draw. Y cyfan a ddywedwyd wrthym ni oedd, 'Wel, mae'r ardal yn wasgaradwy', felly gallai'r gronynnau, a allai fod yn ymbelydrol neu beidio i raddau mwy neu lai, fynd yr holl ffordd o amgylch arfordir Cymru, ac nid wyf yn credu o gwbl fod hynny'n ddigon da. Felly, yr hyn yr hoffwn i ei ddarllen yn y dogfennau hyn yw camau i gryfhau llawer mwy ar y canllawiau ar roi trwyddedau morol. Diolch yn fawr.
I do welcome the plan, and I think that these things do take time, but the one thing that I will have to agree on with David Melding here is the data deficiency, and they are hugely important. If we're going to truly say that we know the state of our marine environment, we have to have the data that backs it up. I've had representations, the same as others have here, where organisations were dutifully collecting data, but their funding was removed or reduced to such a degree that they've no longer been able to continue that work.
Whilst we're on the issue of data deficiency, I also want to bring up the issue of monitoring. It's 12 months since the reintroduction of scallop dredging in Cardigan bay. It was hugely contentious at the time, both when it was stopped and when it was reintroduced, and we were promised that, one year later, we would hear something about any possible degradation of the sea bed that might have happened as a consequence of that reintroduction, which was the very reason that it was stopped. So, I'd like to see something in the plan that points us towards understanding how that monitoring as well as that data deficiency are going to be approached.
We've all heard mention here today about plastics, but we also need to look at microbeads and whether we should move in the direction of helping to ban those. There is plenty of evidence around at the moment that they're being ingested by fish and then by us and that they're prevalent even in sea salt now. The damage that is being done by us is pretty remarkable in that direction and we cannot say, 'Welcome to Wales' and invite people here to enjoy the beauty that is the sea unless we look after it. Really, that's what I would like to see; I'd like to see the balance. I don't want to repeat the issues that people have said here today, but I'd like to see the balance that absolutely gives us confidence that what we're doing isn't harmful to the sea, because it'd be very difficult to come to places like Pembrokeshire to enjoy the seabirds that are there—the puffins—in the report if we haven't actually looked at the harm that's being done within the protection zone that, again, relies on adequate data that tells us, and it's not there at the moment.
Rwy'n croesawu'r cynllun, ac rwy'n credu bod y pethau hyn yn cymryd amser, ond yr un peth y bydd yn rhaid i mi gytuno â David Melding arno yn y fan hon yw diffyg data, ac maen nhw'n hynod o bwysig. Os ydym ni'n mynd i ddweud ein bod yn gwybod mewn gwirionedd beth yw cyflwr ein hamgylchedd morol, mae'n rhaid bod gennym y data sy'n ategu hynny. Rwyf i wedi cael sylwadau, fel y mae eraill yma, yn dweud bod sefydliadau yn casglu data yn ufudd, ond bod eu cyllid wedi'i ddileu neu ei leihau i'r fath raddau fel nad ydyn nhw wedi gallu parhau â'r gwaith hwnnw bellach.
Gan ein bod yn trafod mater y diffyg data, hoffwn hefyd godi'r mater o fonitro. Mae 12 mis ers ailgyflwyno'r llusgrwydo am gregyn bylchog ym Mae Ceredigion. Roedd yn hynod ddadleuol ar y pryd, pan gafodd ei stopio a phan gafodd ei ailgyflwyno, ac addawyd inni, flwyddyn yn ddiweddarach, y byddem ni'n clywed rhywbeth am unrhyw ddirywiad posibl yng ngwely'r môr a allai fod wedi digwydd o ganlyniad i'r ailgyflwyno hwnnw, sef yr union reswm y cafodd ei stopio. Felly, hoffwn weld rhywbeth yn y cynllun sy'n ein cyfeirio tuag at ddeall sut yr ymdrinnir â'r monitro hwnnw yn ogystal â'r diffyg data hwnnw.
Rydym ni i gyd wedi clywed sôn yma heddiw am blastigau, ond mae angen inni hefyd ystyried microbelenni ac a ddylem ni symud i'r cyfeiriad o helpu i wahardd y rheini. Mae digon o dystiolaeth ar gael ar hyn o bryd bod pysgod yn eu bwyta a'n bod ninnau wedyn yn eu bwyta a'u bod nhw'n gyffredin hyd yn oed mewn halen môr bellach. Mae'r niwed yr ydym ni'n ei wneud yn eithaf rhyfeddol yn y cyfeiriad hwnnw ac ni allwn ddweud 'Croeso i Gymru' a gwahodd pobl yma i fwynhau harddwch y môr oni bai ein bod yn edrych ar ei ôl. Mewn gwirionedd, dyna beth yr hoffwn i ei weld; hoffwn i weld y cydbwysedd. Dydw i ddim eisiau ailadrodd y materion y mae pobl wedi sôn amdanyn nhw yn y fan hon heddiw, ond hoffwn i weld y cydbwysedd sy'n rhoi hyder llwyr i ni nad yw'r hyn yr ydym ni'n ei wneud yn niweidiol i'r môr, oherwydd byddai'n anodd iawn dod i leoedd fel sir Benfro i fwynhau adar y môr sydd yno—y palod—yn yr adroddiad os nad ydym mewn gwirionedd wedi ystyried y niwed sy'n cael ei wneud o fewn y parth diogelu sydd, unwaith eto, yn dibynnu ar ddata digonol sy'n dweud wrthym ni, ac nid yw yno ar hyn o bryd.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb i'r ddadl. Lesley Griffiths.
I call on the Cabinet Secretary to reply to the debate. Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. I thank Members for their comments and for their general support for the draft plan, and I will say it is a draft plan. We are out to consultation, and please do put your views forward and encourage your constituents to do so also. I think that the feeling I've got from this debate is that Members feel as strongly about Welsh seas and their importance to our way of life and our national well-being as I do.
It is an exciting time for our seas. I mentioned that it's the start of the Welsh Government Year of the Sea. If I can just talk about the motion and the amendments, to start with, before I speak specifically to Members' comments, I'm obviously asking Members to support the motion. Looking at the amendments, I'm accepting amendment 1, to recognise the important role our seas can play in helping the move to decarbonise our economy. I would call on the UK Government yet again to let us know what their views are on Hendry, as Mike Hedges said. It's the first anniversary of that, and we don't want to be in the same position this time next year.
In terms of amendments 2 and 3, this is the first marine plan for Wales. It takes a 20-year view of how our seas should be used, and it is absolutely vital that we get it right. It's very complex, and I know David Melding referred to it being a very long document, and I think he said that Scotland's was succinct, but Scotland have also got several regional plans so, actually, if you put them all together, it would make their document probably more lengthy, actually, than ours. Again, about the time lapse, Northern Ireland started marine planning way before us, and they haven't even consulted on their draft plan yet.
As I said, Welsh seas are important to us, and this new system of marine planning demonstrates my commitment to that sustainable management. My officials are already affording a very high priority to marine matters. I've increased the budget in this area also, and they will continue to do so. There are already policies in place to support our ecosystem recovery, so I therefore don't support amendment 4.
I will just turn to the points raised by Members. Simon Thomas referred to the work that we've done with stakeholders. We've done an incredible amount of work with stakeholders and we actually shared our first draft of our plan with them, and they asked for more detail, so we have been working very closely with them. But I go back to what I said. It is a draft and there is a long consultation process. It doesn't close until 29 March, so there's plenty of time for everyone to put their views forward. David Melding, if I can reassure you that, obviously, protections are in place, for example through a marine licence to ensure that the environment isn't damaged by any individual project, and that the plan, I think, makes that very, very clear.
Mike Hedges supported what I was saying about it being the first draft marine plan, and how it is a complex area—important to get it right. Brexit also brought a different aspect to it, and we have had to look at very specific issues. But I have to say, in relation to Hendry, while of course we call on the UK Government to stop dithering around, the lack of progress on Hendry hasn't affected the draft marine plan.
Janet Finch-Saunders, you mentioned it was eight years in development. I'm not sure where you got eight years from; it started in 2014, so it's about three years. [Interruption.] No, it started in 2014, so it's three years in the planning. I absolutely agree with you about Bangor University. It is a font of fantastic intelligence and science that really helps us, which is absolutely vital in making these decisions. And, again, just to reassure Janet Finch-Saunders, marine protected areas will not be undermined at all by this draft plan.
Neil Hamilton talked about windfarms, and I agree it is very important to listen to all sides. However, offshore wind developments are required to monitor their impacts. There are extensive studies that are enabling us to better understand the potential impacts. You referred to seabirds. There are some very extensive and important seabird colonies in Wales and, of course, we'll ensure that they're protected, and, again, the network of marine protected areas will ensure that that happens.
John Griffiths also referred to marine protected areas, and I am absolutely committed to protecting our seas, and that includes through the management of MPAs. I think the draft plan does contain policies that confirm the protection for the MPA network of sites, and extensive habitats regulations assessment has been undertaken so that we do understand and manage potential effects of the policies in the draft plan.
Going back again, John mentioned dialogue with our stakeholders, and it's very important that we protect the environment, and it's absolutely at the heart of the approach that we're taking to marine management.
Rhun ap Iorwerth, yes, obviously represents the beautiful island of Ynys Môn, and I think you made a very important point about how we don't always consider the seas, and you were saying in your role as a constituency AM. I think that one of the things that's come out in the conversations that we've been having with our stakeholders, bringing this together, is how important the seas are for food, for the economy, for energy, for culture and for tourism and recreation. Just to reassure you, the Morlais test zone is supported in the plan, and we are very supportive of new technologies also.
Neil McEvoy raised the issue around guidelines, and I think the plan will help people as they look to determine licences. Again, we can ensure through the consultation if anything is missing that we put it in.
Finally, Joyce Watson mentioned about data efficiency. Effective intelligence is very important, and I think the portal that we have at the moment is an excellent tool, but of course we need to do more.
So, I do very much, Llywydd, look forward to considering the responses to the consultation on the draft plan.
Diolch, Llywydd. Diolch i'r Aelodau am eu sylwadau ac am eu cefnogaeth gyffredinol i'r cynllun drafft, a gadewch i mi ddweud mai cynllun drafft ydyw. Rydym ni wrthi'n ymgynghori, a nodwch eich barn os gwelwch yn dda ac anogwch eich etholwyr i wneud hynny hefyd. Credaf mai'r hyn yr wyf i'n ei ddeall o'r ddadl hon yw bod Aelodau yn teimlo mor gryf am foroedd Cymru a'u pwysigrwydd i'n ffordd o fyw a'n llesiant cenedlaethol ag yr wyf innau.
Mae'n gyfnod cyffrous iawn ar gyfer ein moroedd. Soniais ei bod yn ddechrau Blwyddyn y Môr Llywodraeth Cymru. Os gallaf sôn ychydig am y cynnig a'r gwelliannau, i ddechrau, cyn sôn yn benodol am sylwadau'r Aelodau, rwyf yn amlwg yn gofyn i'r Aelodau gefnogi'r cynnig. O edrych ar y gwelliannau, rwy'n derbyn gwelliant 1, i gydnabod swyddogaeth bwysig ein moroedd wrth helpu'r camau i ddatgarboneiddio ein heconomi. Rwy'n galw ar Lywodraeth y DU unwaith eto i roi gwybod inni beth yw eu barn ar Hendry, fel y dywedodd Mike Hedges. Mae blwyddyn wedi mynd heibio ers hynny, ac nid ydym yn dymuno bod yn yr un sefyllfa ar yr adeg hon y flwyddyn nesaf.
O ran gwelliannau 2 a 3, dyma'r cynllun morol cyntaf ar gyfer Cymru. Mae'n rhoi darlun 20 mlynedd o sut y dylid defnyddio ein moroedd, ac mae'n gwbl hanfodol ein bod yn ei wneud yn iawn. Mae'n gymhleth iawn, a gwn y dywedodd David Melding ei bod yn ddogfen hir iawn, a chredaf iddo ddweud bod un yr Alban yn gryno, ond mae gan yr Alban sawl cynllun rhanbarthol hefyd, felly, mewn gwirionedd, os ydych chi'n rhoi popeth at ei gilydd, byddai'n gwneud eu dogfen nhw yn hirach fwy na thebyg, mewn gwirionedd, na'n un ni. Unwaith eto, am y cyfnod o amser, dechreuodd Gogledd Iwerddon ar waith cynllunio morol cyn ni, ac nid ydyn nhw hyd yn oed wedi ymgynghori ar eu cynllun drafft eto.
Fel y dywedais i, mae moroedd Cymru yn bwysig i ni, ac mae'r system cynllunio morol newydd hon yn dangos fy ymrwymiad i'r rheoli cynaliadwy hwnnw. Mae fy swyddogion eisoes yn rhoi blaenoriaeth uchel iawn i faterion morol. Rydym ni wedi cynyddu'r gyllideb yn y maes hwn hefyd, a byddant yn parhau i wneud hynny. Mae polisïau eisoes ar waith i gefnogi adferiad ein hecosystemau, felly dydw i ddim yn cefnogi gwelliant 4.
Trof at y pwyntiau a godwyd gan yr Aelodau. Cyfeiriodd Simon Thomas at y gwaith a wnaethom ni gyda rhanddeiliaid. Rydym ni wedi gwneud swm anhygoel o waith gyda rhanddeiliaid ac mewn gwirionedd gwnaethom rannu ein drafft cyntaf o'n cynllun gyda nhw, a gwnaethon nhw ofyn am fwy o fanylion, felly rydym ni wedi bod yn gweithio'n agos iawn â nhw. Ond af yn ôl at yr hyn a ddywedais. Drafft yw hwn ac mae proses ymgynghori hir. Dydy e' ddim yn cau tan 29 Mawrth, felly mae digon o amser i bawb fynegi eu barn. David Melding, os gallaf i dawelu eich meddwl, yn amlwg, mae amddiffyniadau ar waith, er enghraifft drwy drwydded forol er mwyn sicrhau nad yw'r amgylchedd yn cael ei niweidio gan unrhyw brosiect unigol, a bod y cynllun, yn fy marn i, yn gwneud hynny yn glir iawn iawn.
Roedd Mike Hedges yn cefnogi'r hyn yr oeddwn yn dweud sef mai drafft cyntaf y cynllun morol yw hwn, a sut y mae'n faes cymhleth—mae'n bwysig ei wneud yn iawn. Daeth Brexit hefyd ag agwedd wahanol arno, ac rydym wedi gorfod edrych ar faterion penodol iawn. Ond mae'n rhaid imi ddweud, o ran Hendry, er ein bod wrth gwrs yn galw ar Lywodraeth y DU i roi'r gorau i din-droi, nad yw'r diffyg cynnydd ar Hendry wedi effeithio ar y cynllun morol drafft.
Janet Finch-Saunders, soniasoch chi ei fod wedi bod yn cael ei ddatblygu ers wyth mlynedd. Dydw i ddim yn siŵr o le y cawsoch chi'r wyth mlynedd; dechreuodd yn 2014, felly oddeutu tair blynedd yw hynny. [Torri ar draws.] Na, dechreuodd yn 2014, felly mae'n dair blynedd yn y cam cynllunio. Cytunaf yn llwyr â chi am Brifysgol Bangor. Mae'n ffynhonnell ragorol o ddeallusrwydd gwych a gwyddoniaeth sydd o gymorth mawr i ni, sy'n gwbl hanfodol wrth wneud y penderfyniadau hyn. Ac, unwaith eto, dim ond i dawelu meddwl Janet Finch-Saunders, ni fydd ardaloedd morol gwarchodedig yn cael eu tanseilio o gwbl gan y cynllun drafft hwn.
Soniodd Neil Hamilton am ffermydd gwynt, a chytunaf ei bod yn bwysig iawn i wrando ar bob ochr. Fodd bynnag, mae'n ofynnol i ddatblygiadau gwynt ar y môr fonitro eu heffeithiau. Mae yna astudiaethau helaeth sy'n ein galluogi i ddeall yn well yr effeithiau posibl. Gwnaethoch chi gyfeirio at adar y môr. Ceir rhai nythfeydd adar môr helaeth a phwysig iawn yng Nghymru ac, wrth gwrs, byddwn yn sicrhau eu bod yn cael eu hamddiffyn, ac, unwaith eto, bydd y rhwydwaith o ardaloedd morol gwarchodedig yn sicrhau bod hynny'n digwydd.
Cyfeiriodd John Griffiths hefyd at ardaloedd morol gwarchodedig, ac rwy'n gwbl ymrwymedig i warchod ein moroedd, ac mae hynny'n cynnwys drwy reoli ardaloedd morol gwarchodedig. Credaf fod y cynllun drafft yn cynnwys polisïau sy'n cadarnhau yr amddiffyniad ar gyfer y rhwydwaith o safleoedd sy'n ardaloedd morol gwarchodedig, ac mae asesiadau rheoliadau cynefinoedd helaeth wedi'u cynnal er mwyn i ni ddeall a rheoli effeithiau posibl y polisïau yn y cynllun drafft.
Gan fynd yn ôl unwaith eto, soniodd John am ddeialog gyda'n rhanddeiliaid, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn gwarchod yr amgylchedd, ac mae gwneud hynny yn sicr wrth wraidd y dull yr ydym ni'n ei arddel ar gyfer rheoli morol.
Mae Rhun ap Iorwerth yn amlwg yn cynrychioli ynys brydferth Ynys Môn ac rwy'n credu i chi wneud pwynt pwysig iawn ynghylch sut nad ydym bob amser yn ystyried y moroedd, ac roeddech chi'n dweud hynny yn eich swyddogaeth fel AC etholaethol. Credaf mai un o'r pethau sydd wedi codi o'r sgyrsiau hynny yr ydym ni wedi bod yn eu cael â'n rhanddeiliaid, wrth ddod â hyn at ei gilydd, yw pa mor bwysig yw'r moroedd ar gyfer bwyd, ar gyfer yr economi, ynni, ar gyfer diwylliant ac ar gyfer twristiaeth a hamdden. Dim ond er mwyn tawelu'ch meddwl, cefnogir parth prawf Morlais yn y cynllun, ac rydym ni'n gefnogol iawn o dechnolegau newydd hefyd.
Cododd Neil McEvoy y mater ynghylch canllawiau, ac rwy'n credu y bydd y cynllun yn helpu pobl wrth iddyn nhw geisio penderfynu ar drwyddedau. Unwaith eto, gallwn ni sicrhau drwy'r ymgynghoriad os oes unrhyw beth ar goll ein bod yn ei gynnwys.
Yn olaf, soniodd Joyce Watson am effeithlonrwydd data. Mae gwybodaeth effeithiol yn bwysig iawn, a chredaf fod y porth sydd gennym ar hyn o bryd yn adnodd rhagorol, ond wrth gwrs mae angen inni wneud mwy.
Felly, rwy'n edrych ymlaen yn fawr iawn, Llywydd, at ystyried yr ymatebion i'r ymgynghoriad ar y cynllun drafft.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir gwelliant 1 yn enw Rhun ap Iorwerth. Derbynnir gwelliant 1 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? Amendment 1 is therefore agreed. Amendment 1 in the name of Rhun ap Iorwerth. Therefore, amendment 1 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is that amendment 2 be agreed. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting, therefore, until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Dyma ni yn cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Os nad oes unrhyw dri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch, dyma ni yn symud i'r bleidlais ar y ddadl ar 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol'. Mae'r bleidlais gyntaf ar welliant 4. Galwaf am bleidlais, felly, ar welliant 4, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, tri yn ymatal, 26 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi'i wrthod.
That brings us to voting time. Unless three Members want the bell to be rung, we will move immediately to the vote on the debate on 'Our Valleys, Our Future'. The first vote is on amendment 4. I call for a vote on amendment 4, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 21, three abstentions, 26 against. Therefore, the amendment is not agreed.
NDM6617 Dadl: Ein Cymoedd, Ein Dyfodol: Cynllun Cyflawni - Gwelliant 4: O blaid: 21, Yn erbyn: 26, Ymatal: 3
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6617 Debate: Our Valleys, Our Future: Delivery Plan - Amendment 4: For: 21, Against: 26, Abstain: 3
Amendment has been rejected
Galwaf am bleidlais nawr ar y cynnig wedi'i ddiwygio, a gyflwynwyd yn enw Julie James.
I call for a vote on the motion as amended, tabled in the name of Julie James.
Cynnig NDM6617 fel y’i diwygiwyd
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi cyhoeddi Ein Cymoedd, Ein Dyfodol: Cynllun Cyflawni.
2. Yn gresynu:
a) bod gwerth nwyddau a gwasanaethau a gynhyrchir fesul pen o'r boblogaeth (Gwerth Ychwanegol Gros) yn is-ranbarth Gorllewin Cymru a'r Cymoedd yn dal i fod ar y gwaelod ledled y DU, ar ddim ond 64 y cant o gyfartaledd y DU - gyda Chymoedd Gwent yn ail yn unig i Ynys Môn fel yr isaf yn y DU;
b) bod adroddiad Sefydliad Bevan 'Tough Times Ahead? What 2018 might hold for Wales', yn nodi er y rhagwelir y bydd diweithdra yn y DU yn aros yn tua 4.3 y cant dros y flwyddyn, bod perfformiad yn annhebygol o fod yn ddigon i hybu'r rhannau hynny o Gymru lle mae diweithdra yn uwch o lawer na ffigur y DU, megis Merthyr Tudful (7.3 y cant) a Blaenau Gwent (6.7 y cant);
c) y gohiriwyd cyflwyno rhaglen gyflogadwyedd newydd Cymru'n Gweithio Llywodraeth Cymru tan fis Ebrill 2019.
3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i amlinellu sut y bydd yn siarad ynghylch, ymgynghori ar, dylunio a chyflwyno 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol: Cynllun Cyflawni' â phobl sy'n byw a gweithio yng nghymoedd de Cymru; Llywodraeth y DU; y sector busnes a'r trydydd sector, wrth i waith y tasglu fynd yn ei flaen.
4. Yn nodi er mwyn cael ymgysylltiad gwirioneddol â mudiad 'Creu Sbarc', i greu busnesau mwy proffidiol o Gymru sy'n sicrhau cyfoeth a ffyniant ar gyfer Cymru gyfan, y bydd angen cydweithrediad Llywodraeth Cymru gyda diwylliant sy'n cysylltu arloesi ac entrepreneuriaeth gyda'i gilydd.
Motion NDM6617 as amended
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the publication of the Our Valleys, Our Future: Delivery Plan.
2. Notes with regret that:
a) the value of goods and services produced per head of population (GVA) in the West Wales and the Valleys sub-region is still bottom across the UK, at just 64% of the UK average - with the Gwent Valleys second only to Anglesey as the lowest in the UK;
b) the Bevan Foundation 'Tough Times Ahead? What 2018 might hold for Wales' Report states that although UK unemployment is forecast to remain at around 4.3% over the year, 'performance is unlikely to be enough to boost those parts of Wales where unemployment stands well above the UK figure such as Merthyr Tydfil (7.3%) and Blaenau Gwent (6.7%)';
c) the delivery of the Welsh Government’s new Working Wales employability programme has been delayed until April 2019.
3. Calls on the Welsh Government to outline how it will talk, consult, design and deliver its ‘Our Valleys, Our Future: Delivery Plan’ with people who live and work in the south Wales valleys; the UK Government; and the business and third sectors, as the taskforce’s work progresses.
4. Notes that true engagement with the 'Be The Spark' movement, to create more profitable home-grown businesses that generate wealth and prosperity for the whole of Wales, will require Welsh Government collaboration with a culture that links innovation and entrepreneurship together.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 51, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi'i ddiwygio wedi'i dderbyn.
Open the vote. Close the vote. In favour 51, no abstentions, none against. Therefore, the motion as amended is agreed.
NDM6617 Dadl: Ein Cymoedd, Ein Dyfodol: Cynllun Cyflawni - Cynnig (fel y'i diwygiwyd): O blaid: 51, Yn erbyn: 0, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM6617 Debate: Our Valleys, Our Future: Delivery Plan - Motion (as amended): For: 51, Against: 0, Abstain: 0
Motion as amended has been agreed
Y bleidlais nesaf ar y ddadl ar y cynllun morol cenedlaethol. Rydw i'n galw am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais.
The next vote is on the debate on the draft Welsh national marine plan, and I call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote.
It's taking a bit of time. It's a new year. It'll get there.
Mae'n cymryd tipyn o amser. Mae'n flwyddyn newydd. Fe ddaw nawr.
Agor y bleidlais, felly. Cau'r bleidlais. O blaid 20, neb yn ymatal, 30 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi'i wrthod.
Open the vote. Close the vote. In favour 20, no abstentions, 30 against. Therefore, the amendment is not agreed.
NDM6616 Dadl: Cynllun Morol Cenedlaethol Drafft Cymru - Gwelliant 2: O blaid: 20, Yn erbyn: 30, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6616 Debate: The Draft Welsh National Marine Plan - Amendment 2: For: 20, Against: 30, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Galwaf am bleidlais ar welliant 3, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 17, neb yn ymatal, 34 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 3 wedi ei wrthod.
I now call for a vote on amendment 3, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 17, no abstentions, 34 against. And therefore, amendment 3 is not agreed.
NDM6616 Dadl: Cynllun Morol Cenedlaethol Drafft Cymru - Gwelliant 3: O blaid: 17, Yn erbyn: 34, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6616 Debate: The Draft Welsh National Marine Plan - Amendment 3: For: 17, Against: 34, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Galwaf nawr am bleidlais ar welliant 4, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 4 wedi ei wrthod.
I now call for a vote on amendment 4, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, 27 against. And therefore, amendment 4 is not agreed.
NDM6616 Dadl: Cynllun Morol Cenedlaethol Drafft Cymru - Gwelliant 4: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6616 Debate: The Draft Welsh National Marine Plan - Amendment 4: For: 24, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Galwaf am bleidlais ar welliant 5, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, 26 yn ymatal, pedwar yn erbyn. Ac felly, derbyniwyd gwelliant 5.
I therefore call for a vote on amendment 5, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 21, 26 abstentions, four against. And therefore, amendment 5 is agreed.
NDM6616 Dadl: Cynllun Morol Cenedlaethol Drafft Cymru - Gwelliant 5: O blaid: 21, Yn erbyn: 4, Ymatal: 26
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6616 Debate: The Draft Welsh National Marine Plan - Amendment 5: For: 21, Against: 4, Abstain: 26
Amendment has been agreed
Galwaf nawr am bleidlais ar y cynnig wedi'i ddiwygio, a gyflwynwyd yn enw Julie James.
I now call for a vote on the motion as amended, tabled in the name of Julie James.
Cynnig NDM6616 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn croesawu’r ymgynghoriad ar fersiwn ddrafft Cynllun Morol Cenedlaethol Cymru (WNMP).
2. Yn cydnabod ac yn cefnogi posibilrwydd ‘Twf Glas’ cynaliadwy mewn sectorau morol fel y nodir yn y cynllun drafft.
3. Yn croesawu buddsoddiad yr UE mewn ynni morol yn Sir Benfro ac Ynys Môn ac yn galw am fuddsoddiad cydlyniad rhanbarthol tebyg gan Lywodraeth y DU yn dilyn Brexit.
4. Yn gresynu at yr oedi wrth ddatblygu prosiect Morlyn Llanw Bae Abertawe fel prosiect braenaru a fyddai'n ein galluogi i ddysgu llawer iawn am botensial twf glas o ynni llanw.
5. Yn cydnabod, fel y nodir yn y cynllun drafft, bwysigrwydd ecosystemau morol Cymru a phwysigrwydd rheoli ein hadnoddau naturiol morol yn gynaliadwy o safbwynt llesiant cenedlaethol.
6. Yn croesawu ymrwymiad parhaus Llywodraeth Cymru i ymgysylltu a chydweithio wrth ddatblygu a gweithredu cynllunio morol i Gymru.
7. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno ardoll ar blastig untro tafladwy i helpu i sicrhau bod moroedd Cymru'n lân, yn iach, yn ddiogel, yn gynhyrchiol ac yn fiolegol amrywiol.
Motion NDM6616 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Welcomes the consultation on the Draft Welsh National Marine Plan (WNMP).
2. Recognises and supports the potential for sustainable ‘Blue Growth’ in marine sectors as set out in the draft plan.
3. Welcomes the EU’s investment in marine energy in Pembrokeshire and Anglesey and calls for similar regional cohesion investment from the UK Government following Brexit.
4. Regrets the delay in taking forward the Swansea Bay Tidal Lagoon project as a pathfinder project that would allow us to learn a great deal about blue growth potential from tidal energy.
5. Recognises, as set out in the draft plan, the significance of Welsh marine ecosystems and the importance of the sustainable management of our marine natural resources to national wellbeing.
6. Welcomes the Welsh Government's ongoing commitment to engagement and collaboration in developing and implementing marine planning for Wales.
7. Calls on the Welsh Government to introduce a levy on disposable single-use plastics to help ensure that Welsh seas are clean, healthy, safe, productive and biologically diverse.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 40, 11 yn ymatal, neb yn erbyn. Derbyniwyd y cynnig wedi ei ddiwygio.
Open the vote. Close the vote. In favour 40, 11 abstentions, none against. And therefore, the motion as amended is agreed.
NDM6616 Dadl: Cynllun Morol Cenedlaethol Drafft Cymru - Cynnig (fel y'i diwygiwyd): O blaid: 40, Yn erbyn: 0, Ymatal: 11
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM6616 Debate: The Draft Welsh National Marine Plan - Motion (as amended): For: 40, Against: 0, Abstain: 11
Motion as amended has been agreed
A dyna ddod â therfyn ar ein trafodion am y dydd.
And that brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:21.
The meeting ended at 18:21.