National Assembly for Wales

Galw’r Aelodau i drefn.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw cwestiynau i’r Prif Weinidog. Mae’r cwestiwn cyntaf [OAQ51256] wedi ei dynnu yn ôl, ac felly’r ail gwestiwn, Janet Finch-Saunders.

Rydym ni’n dwyn holl sefydliadau'r GIG i gyfrif ar amrywiaeth eang o ddangosyddion diogelwch cleifion ac rydym yn annog diwylliant adrodd agored o ddigwyddiadau difrifol i alluogi ymchwiliad llawn o bob achos.

Diolch, Prif Weinidog. Yn y gogledd, fodd bynnag, cawsom sioc yr wythnos diwethaf i ddarganfod, o'r 77 digwyddiad nas bwriadwyd neu annisgwyl a arweiniodd at farwolaethau cleifion wedi’u cofrestru ledled Cymru yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, bod mwy na hanner y rhain ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr. Bydd pob un o'r achosion hyn wedi bod yn ddinistriol iawn i deuluoedd ac anwyliaid y cleifion hyn. Prif Weinidog, bydd cwestiynau’n cael eu gofyn ynghylch sut y mae'r mesurau arbennig ac, yn wir, ymyrraeth eich Llywodraeth o ran gwireddu unrhyw welliant yn gweithio i’r gwrthwyneb erbyn hyn, mewn gwirionedd. Rwy’n gofyn i chi nawr: a wnewch chi ymrwymo i ymchwiliad i pam mae’n ymddangos bod diogelwch cleifion o dan y bwrdd hwn a chyfrifoldeb eich Llywodraeth mewn perygl cynyddol?

Nid yw'r Aelod yn deall yn llawn sut y mae'r ystadegau'n cael eu casglu. Yn gyntaf oll, rydym ni’n annog gonestrwydd a natur agored, ac mae hynny'n golygu ein bod ni’n annog pobl i adrodd am ddigwyddiadau difrifol. Nawr, mae hynny'n golygu, yn union fel yr ystadegau troseddu, er enghraifft, pan fo mwy o bobl yn adrodd am ddigwyddiadau difrifol, yna mae mwy’n cael eu cofnodi. Nid yw'n golygu bod mwy o ddigwyddiadau difrifol mewn gwirionedd. Wedi dweud hynny, wrth gwrs, rydym ni eisiau sicrhau bod y digwyddiadau hynny’n cael eu hadrodd. Ni ddylid dweud na gwneud unrhyw beth a fydd yn atal adrodd yn y dyfodol, oherwydd rydym ni eisiau sicrhau bod digwyddiadau'n cael eu hadrodd a’u bod yn gyhoeddus. Gallaf ddweud wrth yr Aelod mai 1.79 y cant oedd y gyfradd marwolaethau ysbyty crai ar gyfer ysbytai PBC yn 2016-17, sy'n is na chyfartaledd Cymru o 1.81 y cant. Felly, ydy, mae'n bwysig bod pob achos yn cael ei ymchwilio, ond mae'n bwysig bod pobl yn dod ymlaen, bod diwylliant agored wrth ymdrin â chwynion. Ac rwy’n credu mai dyma’r hyn yr ydym ni’n ei weld yma—mwy o gwynion yn dod i’r amlwg yn hytrach na mwy o achosion yn dod i’r amlwg.

Cartrefi Cynnes Llywodraeth Cymru yw ein rhaglen allweddol ar gyfer mynd i'r afael â thlodi tanwydd. Ers 2011, rydym ni wedi buddsoddi dros £240 miliwn i wella effeithlonrwydd ynni mewn dros 45,000 o gartrefi. Ers 2012, mae Nyth wedi gwario dros £9 miliwn yn ardal Rhondda Cynon Taf yn cyflwyno mesurau effeithlonrwydd ynni i gartrefi incwm isel.

Prif Weinidog, er gwaethaf y cynnydd sy’n cael ei wneud o ran lleihau tlodi tanwydd yng Nghwm Cynon a ledled Cymru trwy gyfres o gamau gweithredu ymarferol Llywodraeth Cymru, mae'n ymddangos yn annhebygol y bydd tlodi tanwydd yn cael ei ddileu erbyn y targed o 2018 a nodwyd yn flaenorol. A yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu adolygu'r strategaeth tlodi tanwydd yng ngoleuni hynny, ac, os felly, pa wersi fydd yn cael eu dysgu o elfennau llwyddiannus a heb fod mor llwyddiannus y cynllun presennol?

Mae arolwg cyflwr tai Cymru wedi cychwyn erbyn hyn. Bydd hwnnw'n darparu data pwysig a fydd yn helpu i hysbysu cyflwyniad 'Ffyniant i Bawb'. Bydd yn rhoi amrywiaeth o wybodaeth i ni, gan gynnwys amcangyfrifon a data tlodi tanwydd cenedlaethol wedi eu diweddaru i helpu gyda thargedu mesurau cyflawni. Bydd hefyd yn ein helpu i hysbysu trafodaethau gyda rhanddeiliaid, a bydd hynny'n golygu, wrth gwrs, y gallwn fanteisio ar y data y mae'r arolwg yn eu darparu er mwyn helpu i gryfhau'r strategaeth yn y dyfodol.

Prif Weinidog, rwy’n cytuno â'r hyn a ddywedasoch am effeithlonrwydd ynni, ond mae hefyd yn ffaith eithaf syfrdanol, yn ôl Cyngor ar Bopeth Cymru, mai dim ond 12 y cant o'r rheini sydd ar yr incwm isaf sydd ar y tariffau isaf sydd ar gael, ac rwy’n credu bod gwaith i'w wneud yn y fan yma i hysbysu pobl am y tariffau sydd ar gael a'r rhai isaf. Gall Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a chymdeithasau tai, pan fyddant yn ymgymryd â’r gwahanol gynlluniau yr ydych chi wedi bod yn cyfeirio atynt efallai, atgoffa pobl pa mor bwysig yw hi i ddod o hyd i’r tariff isaf.

Rwy'n cydymdeimlo â hynny. Mae pobl yn dueddol o aros gyda'r un darparwr ar yr un tariff oherwydd hwylustod, ac yna, wrth gwrs, maen nhw'n methu â chael y fargen orau. Yr hyn a fydd yn helpu yw gweld—gan fod Llywodraeth y DU wedi mabwysiadu polisi'r Blaid Lafur—capiau ar dariffau ynni newidiol. Bydd hynny'n helpu llawer o bobl nad ydynt wedi manteisio ar y cyfle i newid eu tariffau, neu sy’n canfod nad ydynt yn gallu gwneud hynny, i elwa ar brisiau is.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau, ac arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yn ddiweddarach heddiw, mae eich Llywodraeth yn gwneud datganiad ar isafbris am alcohol. Nawr, rwy'n ymwybodol o’r dadleuon iechyd y cyhoedd a'r angen i leihau marwolaethau o ganser yn arbennig. Ond dylai polisi iechyd y cyhoedd fod yn ystyried yr holl ddefnydd o sylweddau sy'n peri problemau. Pa asesiad y mae eich Llywodraeth wedi ei wneud o effaith isafbris am alcohol ar y defnydd o sylweddau eraill, fel cyffuriau anghyfreithlon?

Wel, rydym ni’n gwybod y bydd rhai pobl, wrth gwrs, sy’n gaeth. Efallai y bydd rhai sy’n ystyried cyffuriau anghyfreithlon wedyn. Ond, i’r mwyafrif llethol o bobl, bydd dau ganlyniad i hyn. Yn gyntaf, bydd yn helpu i leihau'r problemau iechyd sy'n gysylltiedig â goryfed. Ac, yn ail, bydd yn helpu tafarndai, a dweud y gwir, oherwydd y tafarndai sy'n dioddef fwyaf o ganlyniad i werthu gan archfarchnadoedd am brisiau llai na thafarndai, y gwyddom sy’n bwysig i'n cymunedau. Felly, mae agwedd fasnachol i hyn hefyd. Ond nid ydym yn ymddiheuro am fod eisiau sicrhau ein bod ni’n cael gwared ar sefyllfaoedd lle mae alcohol rhad iawn ar gael i bobl, mewn ffordd sy'n achosi iddyn nhw yfed gormod ac felly effeithio ar eu hiechyd.

Mae gen i rywfaint o gydymdeimlad â'r dadleuon yr ydych chi newydd eu hamlinellu. Ond nid yw’n ymddangos o'ch ateb fel pe byddai unrhyw asesiad wedi ei wneud o’r cysylltiad hwnnw, yr wyf yn gobeithio’n fawr sy’n rhywbeth y gwnaethoch chi ei anghofio, Prif Weinidog. Mae angen i ni leihau marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau yn ogystal â marwolaethau sy'n gysylltiedig ag alcohol. Nawr, mae marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau wedi cyrraedd eu huchaf erioed yng Nghymru a Lloegr. Yn ôl y ffigurau diweddaraf, mae marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau 44 y cant yn uwch o’u cymharu â 2012. O ran ffigurau Cymru'n unig, yn y flwyddyn ddiweddaraf a gofnodwyd, roedd cynnydd o’r flwyddyn gynt hefyd—bu farw 168 o bobl yn 2015. Mae derbyniadau i ysbytai ar gynnydd hefyd, sy'n golygu cost gynyddol i wasanaethau cyhoeddus ac i'r GIG. Ac, yn anecdotaidd, rydym ni i gyd yn gwybod bod rhai pobl yn defnyddio cyffuriau yn agored mewn mannau cyhoeddus, ar ein strydoedd, yng nghanol trefi, lle mae'n llai diogel iddyn nhw ac i eraill. Prif Weinidog, a allwch chi esbonio sut y mae eich strategaeth camddefnyddio sylweddau yn defnyddio pwerau datganoledig i leihau derbyniadau i ysbytai a marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau?

Un o'r problemau a wynebir ar hyn o bryd yw bod Deddf Camddefnyddio Cyffuriau 1971 wedi ei chael hi’n anodd erioed i gadw i fyny â chyffuriau newydd wrth iddyn nhw ymddangos ar y farchnad. Mae Cyffuriau fel Spice—sy’n gymharol newydd, yn achosi i bobl droi’n hynod dreisgar. Ac mae arweinydd Plaid Cymru yn llygad ei lle—mae gormod o ddefnydd agored o gyffuriau, a gwerthwyr nad yw’n ymddangos eu bod yn rhy bryderus am gael eu dal. Y peth cyntaf i'w wneud yw targedu'r gwerthwyr. Mae angen eu cael yn euog a'u carcharu—dyna lle ddylen nhw fod, oddi ar y strydoedd. Ydy, mae'n wir dweud y gall eraill ymddangos, ond mae'n bwysig anfon y neges honno.

Nawr, nid yw hynny'n ddigon ynddo'i hun; rwy'n deall hynny. Sut ydym ni'n ymdrin â phobl sy'n camddefnyddio cyffuriau? Wel mae'r strategaeth camddefnyddio sylweddau yno i helpu i wneud hynny. Mae'n gyfuniad, yn fy nhyb i, o ymyrraeth feddygol, ond hefyd bod yn gryf o ran cosbi pobl sy'n cyflenwi'r cyffuriau.

Wel, nid yw rhoi’r gwerthwyr dan glo wedi gweithio hyd yma, ac mae'r pwerau hynny y tu hwnt i'ch rheolaeth. Yr hyn y mae gennych chi reolaeth drosto yw iechyd. Nawr, dull lleihau niwed fu’r dull mwyaf effeithiol o ran lleihau marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau. Ac, yn eich strategaeth camddefnyddio sylweddau, rydych chi'n honni eich bod wedi ymrwymo i ddull lleihau niwed. Ni fyddwn yn gwybod a yw'r camau yr ydych chi wedi eu cymryd yn ddigonol tan i ystadegau newydd Cymru gael eu cyhoeddi y gaeaf hwn. Ond, wrth gwrs, nid yw’r ystadegau Cymru a Lloegr yr ydym ni wedi eu gweld eisoes yn argoeli’n dda.

Os oeddech chi o ddifrif am leihau marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau, yn ogystal â lleihau'r problemau cymdeithasol ehangach, byddech chi’n agored i'r atebion a gynigiwyd gan gomisiynydd heddlu a throseddu Plaid Cymru, Arfon Jones. A wnewch chi gytuno i gyfarfod ag Arfon Jones a rhoi cymorth sydd ei angen arnynt i'r heddlu ac eraill i alluogi cyfleuster chwistrellu diogel arbrofol mewn lleoliad addas, a fyddai'n lleihau niwed i'r cyhoedd, yn ogystal â helpu i leihau marwolaethau diangen o gyffuriau niweidiol?

Wel, ceir cyfarfodydd rheolaidd eisoes a gynhelir rhwng y comisiynwyr heddlu a throseddu a Gweinidogion beth bynnag. Mae'n gwbl gywir i ddweud nad oes llawer iawn o bwynt, ac na fyddai’n iawn ychwaith, i ystyried camddefnyddio sylweddau fel rhywbeth sy'n drosedd. Ceir pobl sydd â phroblemau meddygol; mae'r cyflenwyr yn wahanol. Ond y bobl hynny, wrth gwrs, sydd mewn sefyllfa lle maen nhw’n camddefnyddio sylweddau, mae’n rhaid i’r ymyrraeth iddyn nhw fod yn feddygol. Ac mae hynny'n golygu gweithio gyda'r heddlu—mae hynny'n wir; dyna'r hyn y mae’r strategaeth camddefnyddio sylweddau wedi ei llunio i'w wneud. Dywedodd hi ei hun ein bod ni’n aros am ffigurau Cymru, ac rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod y ffigurau Cymru hynny yn dangos ein bod ni’n gweld effaith gadarnhaol ar gamddefnyddio sylweddau. Ond mae'r her bob amser yno: sut ydych chi'n ymdrin â chyffuriau newydd sy'n ymddangos, drwy'r amser, wedi eu syntheseiddio'n wreiddiol o gyffuriau nad oeddent yn bodoli ym 1971? Mae hi'n iawn i sôn am heroin—yn iawn i sôn am heroin. Ond mae'n bwysig iawn ein bod ni'n gweithio gyda'r comisiynwyr heddlu a throseddu, fel yr ydym yn ei wneud, a'n bod ni’n datblygu ac yn rhoi’r amser i’n strategaeth camddefnyddio sylweddau ddatblygu, ac yn y modd hwnnw, rwy'n credu y byddwn ni'n helpu mwy a mwy o bobl i roi’r gorau i gymryd y sylweddau y maen nhw’n dod yn gaeth iddynt.

Arweinydd yr wrthblaid, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae pwysau ar draws y Deyrnas Unedig pan ddaw i’r gwasanaeth iechyd. Ym mis Mehefin 2015, gwnaeth eich Llywodraeth fwrdd iechyd Gogledd Cymru, Betsi Cadwaladr, yn destun mesurau arbennig, ac ym mis Mawrth eleni, dywedasoch, mewn gwirionedd, lle mae diffygion yn mynd allan o reolaeth a phroblemau yn bodoli mewn byrddau iechyd eraill ledled Cymru, efallai’n wir y bydd yn rhaid i chi ystyried ymyrryd yn y byrddau iechyd hynny. Yr hyn yr ydym ni wedi ei ddysgu yn ystod y misoedd diwethaf yw bod y diffyg wedi dyblu ym mwrdd iechyd gogledd Cymru, bod amseroedd aros wedi cynyddu 79 y cant—o 4,858 i 8,700—a rhagwelir y bydd y diffyg ar ddiwedd y flwyddyn hon yn £100 miliwn yn gronnus dros y tair blynedd: £50 miliwn ar gyfer yr un flwyddyn ariannol hon, ac roedd y ddwy flaenorol yn £25 miliwn. Sut all pobl fod yn ffyddiog bod eich Llywodraeth yn rhoi Betsi ar y trywydd i wella ac, yn bwysig, bod y pryderon a godir gan yr Aelod o Aberconwy yn cael sylw, pan fo'r ystadegau'n dangos, o ran amseroedd aros, o ran recriwtio a rheoli a lleihau diffygion eich bod chi’n methu eich holl dargedau eich hun?

Wel, mae hyn yn anghywir, yn syml. Yn gyntaf oll, i egluro ei awgrym y bydd diffyg o £100 miliwn, nid ydym yn disgwyl i unrhyw un o'r byrddau iechyd ddangos diffyg erbyn diwedd y flwyddyn ariannol hon, ac mae honno'n neges yr ydym ni’n ei gwneud yn eglur iddyn nhw.

Wel, Prif Weinidog, gyda'r parch mwyaf, yn eu papurau bwrdd eu hunain, yr wyf yn tybio eich bod chi wedi eu gweld ac, yn amlwg, wedi helpu i’w llunio, gan ei fod o dan eich rheolaeth chi, y bwrdd iechyd hwn, maen nhw'n rhagweld diffyg yn y flwyddyn ariannol hon o £50 miliwn. Nid fy nghyfrifiad i yw e; eu cyfrifiad nhw, ac maen nhw’n dweud, oni bai bod mesurau a chamau lliniaru yn cael eu cyflwyno i ostwng y diffyg hwnnw, y bydd y diffyg hwnnw'n bodoli. Yma yng Nghaerdydd, rydych chi’n dweud nad yw hynny’n wir. Mae eich rheolwyr a'ch cyfarwyddwyr eich hun yn y gogledd sy'n gyfrifol am ddarpariaeth gwasanaethau o ddydd i ddydd yn dweud bod y diffyg hwn yn bodoli. Ni allwch chi gael y ddau’n gweithio yno. Efallai ei bod yn destun pryder eich bod chi wedi eich datgysylltu cymaint o'r hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad. Gofynnaf i chi eto, Prif Weinidog, gydag amseroedd aros yn mynd drwy'r to, gyda diffyg nad yw dan reolaeth ac, yn anad dim, yr anallu i recriwtio a chadw staff, ar lefel meddygon teulu nac yn yr ysbytai, sut, ar ôl bron i dair blynedd o dan eich goruchwyliaeth a'ch rheolaeth uniongyrchol chi, all trigolion y gogledd fod yn ffyddiog bod eu bwrdd iechyd ar y llwybr i wella?

Gallant fod yn gwbl ffyddiog. Fel y dywedais, nid ydym ni’n disgwyl i'r bwrdd iechyd ddangos diffyg erbyn diwedd y flwyddyn ariannol. Os ydyn nhw’n nodi problem nawr, mae'n rhaid iddyn nhw ymdrin â hi. Eu cyfrifoldeb nhw yw hynny. Mae'n sôn am restrau aros sy'n mynd drwy'r to ac nid yw'n cynnig unrhyw dystiolaeth o hynny. Mae hefyd yn dweud bod problemau gyda recriwtio a chadw. Gallaf ddweud wrtho fod 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' wedi bod yn hynod lwyddiannus o ran llenwi lleoedd hyfforddi, yn enwedig o ran ceisiadau nyrsio hefyd. A wyddoch chi beth mae meddygon teulu yn ei ddweud wrthym ni—ac rwyf i wedi cael hyn gan un meddyg ymgynghorol a ddywedodd hyn wrthyf fis yn ôl—'Y rheswm pam yr oeddwn i eisiau dod i Gymru oedd oherwydd fy mod i’n hoffi'r ymgyrch recriwtio', a dau air arall: Jeremy Hunt.

Pam mae amseroedd aros gymaint yn well yn y DU o’u cymharu â’r hyn sy'n digwydd yma yng Nghymru?

Ydyn nhw?

Defnyddiais ffigurau i—. Wel, rydych chi’n dweud nad ydyn nhw, Prif Weinidog. Damweiniau ac achosion brys—yr arhosiad 12 awr yn Lloegr—mae 78 o bobl yn aros o bobl 12 awr neu fwy mewn adrannau damweiniau ac achosion brys o boblogaeth o 55 miliwn. Yng Nghymru, 2,438 o boblogaeth o 3 miliwn oedd y ffigur. Nid fy ffigurau i ydyn nhw; eich ffigurau chi ydyn nhw. Yr hyn yr wyf i’n ceisio ei gael gennych chi, Prif Weinidog, yw rhywfaint o allu i fod yn ffyddiog. Defnyddiais yr amseroedd aros a gyhoeddwyd gan eich Llywodraeth yr wythnos diwethaf a oedd yn dweud bod amseroedd aros wedi dyblu o 4,858 i 8,708. Defnyddiais y ffigurau diffyg y mae'r bwrdd iechyd ei hun wedi eu cyhoeddi yn ei adroddiad bwrdd. Rwyf wedi defnyddio'r enghraifft bod y bwrdd iechyd ei hun yn dweud y bydd y diffyg hwn yn bodoli ar ddiwedd y flwyddyn ariannol oni bai fod camau lliniaru’n cael eu cymryd. Felly, mae popeth yr wyf i wedi ei ddyfynnu i chi wedi dod gan y bwrdd iechyd neu’n ystadegau sydd wedi dod gan eich Llywodraeth eich hun. Y cwbl yr wyf i’n ofyn amdano yw sicrwydd gennych chi, Prif Weinidog, ar ôl bron i ddwy flynedd a hanner o'ch Llywodraeth yn bod mewn rheolaeth uniongyrchol o fwrdd iechyd gogledd Cymru, bod y bwrdd iechyd hwnnw’n symud ymlaen i sefyllfa lle bydd amseroedd aros yn lleihau, y bydd swyddi meddygon gwag yn cael eu llenwi ac, yn anad dim, y bydd y diffyg yn dod o dan reolaeth. Ar ddau achlysur, rydych chi wedi methu â rhoi unrhyw sicrwydd hyd yn hyn. Rwy'n credu bod hynny'n dweud mwy wrthych chi am eich gafael ar realiti nag y mae'n ei ddweud am unrhyw beth arall.

Wel, y cwbl y gallaf i ei ddweud wrtho yw bod ymwrthodiad llwyr o gyfrifoldeb am y GIG yn Lloegr. Bob tro mae bwrdd iechyd yn tanberfformio, nid bai Jeremy Hunt yw hynny, nage? Byth yn fai ar y Llywodraeth Geidwadol na Jeremy Hunt. Gadewch i mi roi ffigur iddo sy'n gywir er mwyn iddo allu ei bendroni: yn Lloegr, y rhestr aros gyffredinol yw’r fwyaf erioed erbyn hyn—y fwyaf erioed. Dyna stiwardiaeth y Torïaid o’r GIG. Roedd 409,342 o gleifion dros darged Lloegr—mae hynny wedi mwy na dyblu dros y tair blynedd diwethaf. Mwy na dyblu dros y tair blynedd diwethaf. Gwyddom, yng Nghymru, ein bod ni wedi mynd i'r cyfeiriad arall. Ac mae'n eistedd yn y fan yna ac yn cyd-fynd â chil-dwrn o £1.67 biliwn i Ogledd Iwerddon—rhywfaint ohono ar iechyd—ac ni wnaeth ddim i gynrychioli ei wlad. [Torri ar draws.] Ni wnaeth ddim i gynrychioli ei wlad. Pa sylwadau wnaeth ef i Lywodraeth y DU a'i gydweithwyr i fynnu y dylai Cymru gael swm Barnett cyfatebol i'r arian hwnnw? Dim o gwbl; mae arno ormod o’u hofn.

Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Gan ddychwelyd at y thema y cyfeiriwyd ati gan arweinydd Plaid Cymru yn gynharach heddiw—Bil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru)—sut ar y ddaear all y Prif Weinidog gefnogi mesur sydd mor atchweliadol yn y modd y mae'n gweithio? Mae hwn yn fesur sydd wedi ei lunio'n benodol, yn anghymesur, i dargedu'r diodydd hynny sy'n cael eu hyfed mewn mesurau anghymesur gan bobl ar incwm isel. Mae'n hysbys iawn bod aelwydydd incwm isel yn prynu llai o unedau o alcohol ar y cyfan, ond mae mwy o’r hyn y maen nhw’n ei brynu wedi ei brisio ar lai na 40c yr uned. Ble mae'r tegwch mewn mesur sy'n gadael sosialwyr siampaen maestrefi mwy llewyrchus Caerdydd heb eu heffeithio, ond yn targedu yfwyr cwrw Blaenau Gwent?

A yw o ddifrif yn dweud bod pobl ar incwm isel yn yfed mwy yn ôl eu cyfran? Mae hynny'n snobyddiaeth o raddau nad wyf i erioed wedi ei weld o'r blaen, mae'n rhaid i mi ddweud. A chanlyniad ei ddadl, yn yr achos hwnnw, yw y dylem ni leihau'r dreth ar dybaco, gan fod honno’n atchweliadol yn anghymesur hefyd, felly gadewch i ni leihau'r dreth ar dybaco hefyd. Mae'n union yr un ddadl. Yr hyn yr ydym ni eisiau ei wneud yw sicrhau nad yw alcohol yn dod yn rhatach ac yn rhatach, fel y mae wedi dod, fel bod pobl yn yfed mwy a mwy, gan eu bod yn ei ystyried yn rhad.

Fel y dywedais yn gynharach, ceir problem i’r tafarndai yma hefyd. Mae tafarndai yn cael eu hergydio flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn gan alcohol rhad o archfarchnadoedd, ac mae tafarndai’n fannau cyfrifol lle mae pobl yn yfed—maen nhw'n gofalu am bobl sy’n feddw ac yn gwrthod gwerthu iddynt—ac mae tafarndai'n cael eu colli yn eithriadol o gyflym yn ein cymunedau. Siaradwch ag unrhyw dafarnwr a bydd yn dweud wrthych mai rhan o'r rheswm yw bod pobl yn prynu alcohol rhad o archfarchnadoedd, sy’n cael ei werthu am bris is-gost, yn aml iawn. Nawr, mae'r bobl hynny yn haeddu tegwch hefyd. Felly, oes, wrth gwrs, mae agwedd iechyd i hyn, ond hefyd, wrth gwrs, fel mater cysylltiedig, gwyddom mai un o'r canlyniadau yw y bydd yn cynnig sefyllfa llawer mwy teg i dafarndai hefyd.

Ni ddywedais fod pobl ar incwm isel yn prynu mwy o alcohol; dywedais y gwrthwyneb a dweud y gwir—bod pobl ar incwm isel yn prynu llai o alcohol yn gyffredinol na phobl ar incwm uwch, ond mae mwy o'r alcohol y maen nhw’n ei yfed yn frandiau rhatach, nid brandiau drytach, felly bydd yn cael effaith anghymesur o galed ar bobl ar incwm isel.

Dywedodd y Ganolfan Ymchwil Economeg a Busnes yn 2009 fod tystiolaeth sylweddol, yn gyffredinol, mai yfwyr trymach sydd leiaf ymatebol i newidiadau i brisiau. Felly, yr yfwyr alcohol sy’n peri problemau yw’r rhai sydd leiaf tebygol o ymateb i'r mesurau sy’n cael eu cynnig nawr. Yr hyn sy'n mynd i ddigwydd yma yw y bydd yr yfwyr sy’n peri problemau gwirioneddol yn parhau i yfed, ac efallai y bydd ganddyn nhw lai o arian i'w wario ar bethau fel bwyd. Felly, o safbwyntiau deietegol eraill, mae eu hiechyd yn mynd i ddioddef. Ni fydd hyn yn cael unrhyw effaith gadarnhaol o gwbl. Yr unig bobl sydd wir yn mynd i fanteisio ar hyn yw'r archfarchnadoedd, oherwydd nid treth sy'n cael ei chodi yw hon—bydd yn codi pris cynnyrch rhad, a bydd hynny'n cynhyrchu elw ychwanegol i'r archfarchnadoedd. Yn sicr ni fydd yn cynhyrchu elw ychwanegol i dafarndai.

Wel, eto, gellid defnyddio'r un ddadl ar gyfer sigaréts. Os yw'n dweud y dylai'r dreth ar sigaréts gael ei gostwng gan ei bod yn atchweliadol, gadewch i ni ei glywed yn dweud hynny. O ran alcohol, rydym ni’n gwybod bod alcohol wedi dod yn rhatach yn gymesur, rydym ni’n gwybod ei fod wedi annog pobl i yfed mwy—nid oes unrhyw amheuaeth am hynny; os yw'n rhatach bydd yn gwneud hynny. Mae hon yn ffordd o sicrhau bod y cydbwysedd yn iawn rhwng pris alcohol ac iechyd pobl. Nid wyf yn gweld dim o'i le ar hynny, ac mae'n hynod bwysig bod gennym ni agwedd gyfrifol at alcohol, yn hytrach nag un sy'n dweud, 'Prynu un, cael un am ddim', 'Prynu dau, cael un am ddim'—ac nid yw hynny ar y brandiau rhataf bob amser; mae’n aml iawn ar frandiau sy'n eithaf drud yn gymesur. Dyna'r ffordd y mae pobl yn cael eu hannog i brynu mwy ac yfed mwy. Does bosib bod hynny’n rhywbeth yr ydym ni eisiau ei annog.

Ceir problem gyda nifer gymharol fach o bobl sy'n goryfed. Ac, wrth gwrs, rydym ni eisiau targedu'r rheini. Y broblem gyda mesur o'r math hwn yw ei fod gymaint ar hap o ran ei ddull ei fod mewn gwirionedd yn cosbi’r llawer sy'n yfwyr cymedrol heb gael unrhyw effaith fesuradwy ar y rheini yr ydym ni eisiau eu helpu mewn gwirionedd.

Nid wyf yn deall y rhesymeg honno. Mae'r un rhesymeg yn berthnasol i sigaréts. Gallai sefyll ar ei draed a gallai ddweud, 'Wel, mae'n cosbi'r ysmygwr achlysurol, ac felly dylid gostwng y dreth ar dybaco.' Mae’r ddau beth yn cael yr un math o effaith. Edrychwch, i mi, mae'n hynod bwysig, fel cymdeithas, nad oes gennym ni alcohol yn cael ei werthu islaw'r pris cost—ac mae'n digwydd yn rhai o'r cynigion a welwn mewn archfarchnadoedd—ac nad oes gennym ni bobl yn cael eu hannog i brynu mwy o alcohol nag y byddent eisiau ei brynu fel arall. Mae hynny'n annog pobl a fyddai fel arall yn yfwyr eithaf cymedrol i yfed mwy na sy'n dda iddynt, ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni’n awyddus i'w osgoi.

Fel mae'n digwydd, fel sgîl-effaith, mae hefyd yn galluogi tafarndai i allu cystadlu ar sail deg gyda'r archfarchnadoedd sydd wedi gyrru cymaint o dafarndai allan o fusnes. Peidiwch â siarad â mi, siaradwch â thafarnwyr a byddant yn dweud hyn wrthych chi. Mae'r gwahaniaeth mewn pris, yn gymesur, rhwng alcohol archfarchnadoedd nawr ac alcohol mewn tafarndai yn llawer iawn mwy nag a fu erioed o'r blaen. Mae angen i ni sicrhau bod gan bobl le i fynd yn y pentrefi lle maen nhw’n byw, trwy dafarndai, er enghraifft. Nid dyma fwriad y ddeddfwriaeth—y bwriad yw ei bod yn ddeddfwriaeth sy'n ymdrin ag iechyd. Ond, wrth gwrs, ceir effeithiau ehangach a nodir.

Mae'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn datblygu dulliau cydweithredol sydd â’r nod o gynyddu faint o gynnyrch o Gymru a gyflenwir i'r sector cyhoeddus.

Diolch. Rwyf newydd ddod o'r uwchgynhadledd lysiau sy’n cael ei chynnal yn y Pierhead ar yr un pryd ag yn Llundain a Chaeredin, a chlywsom addewidion pwysig iawn gan amrywiaeth eang o gynhyrchwyr a hyrwyddwyr, er enghraifft, hawliau plant. Tynnodd y comisiynydd plant sylw at y ffaith nad yw bron i 80 y cant o blant pump i 10 oed yn bwyta digon o lysiau, ac nad yw 95 y cant o blant 11 i 16 mlwydd oed yn bwyta digon o lysiau i allu dysgu a chwarae'n effeithiol, a bod hwn yn fater hawliau plant. Clywsom addewidion pwysig gan archfarchnad fwyaf y DU, Tesco, sydd wedi cytuno i brynu llysiau tymhorol gan dyfwyr yn y DU, yn ogystal â chynnwys mwy o lysiau yn eu bargeinion pryd bwyd. Mae Castell Howell, Brains, Prifysgol Caerdydd, Prifysgol Fetropolitan Caerdydd, Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Caerdydd a'r Fro a chyngor Caerdydd i gyd yn addo gweini a hyrwyddo mwy o lysiau yn eu tafarndai, eu ffreuturiau a’u hystafelloedd bwyta. Beth allwn ni ei wneud i sicrhau bod y pryniant cynyddol hwnnw o lysiau yn dod oddi wrth gynhyrchwyr Cymru, yn hytrach na marchnadoedd eraill y DU neu, yn wir, o dramor?

A gaf i groesawu'r ffaith bod yr uwchgynhadledd lysiau yn cael ei chynnal yn adeilad Pierhead ar hyn o bryd? Mae'n dod â ffermwyr, manwerthwyr, proseswyr a Llywodraeth at ei gilydd, gan edrych ar y gadwyn gyflenwi a sut y gallwn gynyddu cynhyrchiant llysiau. Rydym ni wedi ymrwymo, drwy'r cynllun gweithredu ar fwyd a diod, yr ydym ni’n ei rannu gyda'n bwrdd diwydiant a benodwyd yn gyhoeddus, nid yn unig i dyfu sector bwyd a diod Cymru, ond i wneud hynny’n gynaliadwy ac i fynd i'r afael â heriau dwys deiet. Mae'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi sefydlu trefniadau prynu sy'n galluogi cyrff cyhoeddus Cymru i gael mynediad at amrywiaeth eang o gynhyrchion llysiau i gefnogi cynllunio prydau bwyd iachach.

Yn dilyn cwestiwn Jenny Rathbone, a allwch chi ddweud wrthym ni pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gydag awdurdodau lleol ynglŷn â chaffael bwyd i gyrff cyhoeddus er mwyn sicrhau bod mwy a mwy o gynhyrchwyr bwyd lleol yn cael eu defnyddio gan awdurdodau lleol? Hefyd, a allwch chi ddweud wrthym ni un peth mae eich Llywodraeth chi wedi ei wneud yn y flwyddyn ddiwethaf i wneud gwahaniaeth a sicrhau bod mwy a mwy o gynhyrchwyr bwyd lleol yn cael eu defnyddio yn y sector gyhoeddus?

Mae yna grŵp cydweithredol wedi cael ei sefydlu, ac mae’n cynnwys rhai o’r sector gyhoeddus yng Nghymru. Nod y grŵp hwnnw yw sicrhau ein bod ni’n gweithredu ar sicrhau bod yna fargen dda ynglŷn â chaffael. Mae hwnnw’n gweithio gyda chyrff cyhoeddus a hefyd gyda’r rheini sydd yn cynhyrchu er mwyn symud y project hwn ymlaen. So, felly, mae yna bethau’n cael eu gwneud wrth weithio gyda’r diwydiant er mwyn sicrhau bod mwy o fwyd a diod yn dod i mewn o Gymru. Un o’r pethau, wrth gwrs, sydd wedi newid dros y blynyddau yw, ar un adeg, un o’r problemau, gyda chytundebau mawr fel y gwasanaeth iechyd, oedd nad oedd dim corff neu fusnes digon mawr i sicrhau bod nwyddau yn mynd i mewn i’r farchnad honno ddydd ar ôl dydd, fis ar ôl mis. Mae hynny wedi newid nawr, ac mae hynny, wrth gwrs, o achos y gwaith rŷm ni wedi ei wneud fel Llywodraeth ynglŷn â chefnogi edrych ar hyn mewn ffordd wahanol ac nid yn yr un hen ffordd.

Rydw i’n gweld, Brif Weinidog, fod eirin Dinbych yn mynd i fod yn cael eu gweini fel pwding yfory yn y Cynulliad. Felly, mae croeso i bawb gyfrannu drwy fwyta’r eirin hyfryd hynny. Ond wrth inni ymadael â’r polisi amaeth cyffredin, sydd erioed wedi rhoi unrhyw gefnogaeth i arddwriaeth yng Nghymru, pa gamau ydych chi’n mynd i’w cymryd fel Llywodraeth i sicrhau bod yna gefnogaeth i adeiladu’r seilwaith ar gyfer gwneud yn siŵr bod ffermwyr nawr yn gallu buddsoddi mewn garddwriaeth ac ar gyfer y marchnadoedd newydd?

Nawr, mae hyn yn rhywbeth, wrth gwrs, rŷm ni’n ei ystyried gyda’r diwydiant ar hyn o bryd. Y peth cyntaf rydw i’n moyn ei bwysleisio, wrth gwrs, yw’r ffaith ein bod ni’n wastad wedi dweud y dylai’r un faint o arian fod ar gael yn y dyfodol â beth sydd nawr. Beth rŷm ni wedi dweud wrth Lywodraeth y Deyrnas Unedig yw y dylai’r arian gael ei ddodi mewn un lle ac nad oes unrhyw beth i’w newid ynglŷn â’r cyfanswm hynny heb fod yna gytundeb rhwng y Llywodraethau i gyd. Ond, wedi dweud hynny, mae yna gyfle inni nawr ystyried ym mha ffordd y gallwn ni ddefnyddio’r arian hynny er lles ffermwyr Cymru—edrych ar ffyrdd newydd, efallai, o weithio—ac mae hynny’n un peth y gallwn ni ei ystyried.

Rydw i’n cofio, 17 o flynyddoedd yn ôl, pan oeddwn i’n aelod o bwyllgor amaeth y Cynulliad, roedd yna adolygiad wedi cael ei wneud bryd hynny ar arallgyfeirio, a’r peth a ddaeth reit lan ar y top ynglŷn â beth oedd â’r cryfder mwyaf yn y pen draw oedd tyfu llysiau organig. Felly, mae hyn yn rhywbeth sydd wedi bod rownd ers amser, ond, wrth gwrs, nid oedd y system talu ‘subsidies’ yn ddigon hyblyg er mwyn sicrhau ein bod ni’n gallu defnyddio’r arian yn y ffordd y byddem ni eisiau. Mae yna gyfle nawr, wrth gwrs, yn y dyfodol, i sicrhau bod hyn yn digwydd.

Mae hunangyflogaeth yn parhau i fod yn gonglfaen economi Cymru ac mae'n ganolog i'r strategaeth genedlaethol. Rydym ni’n parhau i gefnogi busnesau i gychwyn a thyfu, i fuddsoddi ac, wrth gwrs, i wella eu cyfraniad at economi Cymru.

Y prynhawn yma, cadeiriais y grŵp trawsbleidiol ar fentrau bach a chanolig, ac roedd yn bleser gennym groesawu'r Ffederasiwn Busnesau Bach i lansio ei adroddiad, 'Mynd ar eich Pen eich Hun: Deall Hunangyflogaeth yng Nghymru', a ysgrifennwyd gan yr Athro Andrew Henley a Dr Mark Lang. Ceir nifer o argymhellion i Lywodraeth ynddo, ond un o'r materion pwysicaf yn yr adroddiad yw bod y lefelau uchaf o hunangyflogaeth ym Mhowys, sef 23 y cant, a bod y lefelau isaf yn y Cymoedd gogleddol yr wyf i’n eu cynrychioli, ac eraill, sef 8.7 y cant. Beth all Llywodraeth Cymru ei wneud yn benodol i ysgogi a chynyddu hunangyflogaeth yn y cymunedau hynny yn y Cymoedd, ac yn enwedig ymhlith grwpiau heb gynrychiolaeth ddigonol a menywod?

Yr hyn sy'n ddiddorol am yr adroddiad yw y bu tybiaeth mai’r rheswm pam mae mwy o bobl yn hunangyflogedig yw oherwydd bod amgylchiadau economaidd wedi pennu hynny— eu bod nhw wedi colli eu swyddi. Ond, mewn gwirionedd, ymddengys ei fod yn dyniad entrepreneuraidd. Mae'n awydd mewn gwirionedd i fod yn fwy entrepreneuraidd, sy'n rhywbeth yr ydym ni wedi ceisio ei annog ers llawer iawn o flynyddoedd yng Nghymru. Fel rhywun a oedd yn hunangyflogedig, yn bennaf, cyn i mi ddod i'r lle hwn, rwy’n deall rhai o'r heriau y gall hynny eu hachosi.

Sut ydym ni’n bwrw ymlaen â hyn yn y Cymoedd? Tasglu’r Cymoedd. Mae hwnnw wedi gwneud llawer o waith i weld sut y gallwn annog mwy o hunangyflogaeth. Nid wyf yn credu bod gan bobl ddiffyg dawn entrepreneuraidd yn y Cymoedd; rwy'n credu ei fod yn fater o anogaeth. Mae'n golygu gallu dweud wrth bobl, 'Gallwch chi wneud hyn. Nid oes unrhyw reswm pam na allwch chi fod yn llwyddiannus.’ Ac mae angen yr anogaeth honno ar bobl. A dyna'n union un o'r pethau y mae tasglu'r Cymoedd yn bwriadu bwrw ymlaen ag ef yn y dyfodol.

Prif Weinidog, roeddwn innau hefyd yn bresennol yn y digwyddiad, a gadeiriwyd gan Hefin yn gynharach, a chlywsom sut mae Cymru wledig yn ddibynnol iawn ar gyfraniad hunangyflogaeth i’r economi. Nododd Hefin fod 23 y cant o'r rhai sydd ym Mhowys yn hunangyflogedig, ac mae hynny’n cymharu â chyfartaledd Cymru o 13 y cant. Nawr, mae adroddiad FSB Cymru wedi canfod bod y rheini sy'n hunangyflogedig yn tueddu i fod yn hŷn, ac nad yw pobl ifanc yn dilyn olion eu traed. A gaf i ofyn pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei rhoi i ddeall y rhwystrau sy’n atal pobl ifanc rhag bod yn hunangyflogedig, yng Nghymru wledig yn arbennig? Pa botensial allai bargen dwf canolbarth Cymru ei gynnig i sicrhau bod atebion lleol sy'n bodloni gofynion hunangyflogaeth yng Nghymru, yn hytrach nag ateb Cymru gyfan, efallai na fyddai’n briodol bob amser?

Rwy'n credu bod atebion rhanbarthol yn bwysig. Mae'r Aelod yn iawn i ddweud na ellir cael un ateb i bawb ledled Cymru. Pan ddaw i bobl iau, mae llawer ohono'n dechrau mewn ysgolion, yn fy marn i. Gwn fod gwaith wedi ei wneud mewn ysgolion o ran annog prosiectau entrepreneuraidd, ac wrth gwrs, y cynllun entrepreneuriaid ifanc, sydd gennym ni, a hefyd wrth gwrs, darparu'r math hwnnw o gymorth ariannol i bobl ifanc sydd ei angen arnynt. Mae gan bobl hŷn fynediad yn aml at gyfalaf mewn modd nad oes gan bobl iau, a gallant ddefnyddio'r cyfalaf hwnnw i sefydlu busnes. Sut ydym ni'n cefnogi pobl sy'n dod i mewn i fusnes? Mae Busnes Cymru yn un maes lle mae hynny'n digwydd, wrth gwrs. Bydd y banc datblygu yn gallu cynorthwyo pobl i ddod i mewn i fusnes hefyd. Gwella gallu mentrau bach a chanolig i gael mynediad at gyllid—dyna'r peth mwyaf. Gwyddom fod y banciau yn y DU wedi bod yn amharod yn hanesyddol i ddarparu cyfalaf ar gyfer mentrau sy’n cychwyn, a dyna pam yr oeddem ni ar ei hôl hi am flynyddoedd lawer iawn, sef un o'r rhesymau pam y bydd y banc datblygu yno. Gallwch chi annog pobl, ond mae angen mynediad at gyfalaf arnyn nhw i ddechrau eu busnes. Oni bai bod ganddynt gyfalaf teuluol y tu ôl iddyn nhw, mae'n rhaid bod ffordd arall o’i wneud, a dyna lle mae Busnes Cymru a lle mae Banc Datblygu Cymru yn dod i mewn.

Un o’r pethau mwyaf trawiadol sydd yn yr adroddiad yw’r ffaith yma: fod 38 y cant o gyfanswm twf swyddi yng Nghymru dros y ddeng mlynedd diwethaf i’w briodoli i’r hunangyflogedig. Dros yr un cyfnod, nid oes cynnydd net o gwbl wedi bod yn y sector tramor—hynny yw, y sector mewnfuddsoddi. Ac eto, ac rwy’n dyfynnu’r adroddiad fan hyn:

‘mae iaith llunio polisïau economaidd wedi’i sgiwio’n anferth tuag at bwysigrwydd sicrhau mewnfuddsoddiad â pherchnogaeth dramor.’

A ydy’r Prif Weinidog yn derbyn ffigurau’r FSB, ac os yw e, a ydy e’n derbyn yr angen am newid pwyslais nawr i fusnesau cynhenid a’r hunangyflogedig?

Nid wyf yn credu bod yn rhaid inni ddewis. Rwy’n cytuno. Ar un adeg, rwy’n gwybod, yn ystod cyfnod y WDA, roedd y pwyslais yn hollol ar fuddsoddiad o dramor—yn hollol. Nid oedd ots gyda nhw am fusnesau bach. Rwy’n cofio siarad â rhai o’r bobl a oedd yn gweithio i’r WDA. Bryd hynny, roedd popeth, yr holl ffocws, ar sicrhau buddsoddiad, ac ar ôl LG, daeth dim byd mawr i mewn beth bynnag. So, mae’n hollbwysig sicrhau ein bod ni’n adeiladu sylfaen hunangyflogedig yr economi. Rwy’n deall hynny. Ond, nid wyf yn credu y dylem ni wneud hynny drwy osgoi unrhyw fath o help i fusnesau sydd yn cyflogi miloedd o bobl yng Nghymru, sef Tata, sef GE, sef Airbus, sef cwmnïau fel EADS ac yn y blaen, sydd yn cyflogi llawer iawn o bobl yng Nghymru. Felly, mae’n rhaid inni ddal i bwysleisio denu buddsoddiad o dramor. Ond, nid yw hynny’n meddwl mai dim ond hynny y dylem ei wneud. Byddwn i’n dadlau bod y cydbwysedd yn iawn gyda ni, ac rydym yn moyn sicrhau bod mwy a mwy o fusnesau nid dim ond yn cael eu sefydlu yng Nghymru, ond yn tyfu. Un o’r problemau yr ydym wastad wedi’u hwynebu yw’r ffaith bod busnesau’n tyfu i lefel, ac wedyn mae’r perchnogion yn eu gwerthu. Wel, mae’n rhaid inni sicrhau bod mwy yn cael ei wneud er mwyn sicrhau bod pobl yn teimlo eu bod yn gallu tyfu’r busnesau hynny er mwyn eu bod yn gallu mynd yn fwy. I mi, dyna beth yw’r her fwyaf yn yr economi: dweud wrth bobl, ‘Peidiwch â gwerthu mas. Sefwch i mewn. Fe wnawn ni eich helpu chi i dyfu yn fwy.’

Mae'r cynllun cyflenwi gofal diwedd oes wedi’i ddiweddaru, a gyhoeddwyd ym mis Mawrth, yn nodi'r amrywiaeth eang o gamau yr ydym ni’n eu cymryd i ddarparu dull cydweithredol o wella gofal diwedd oes ledled Cymru. Mae hynny'n cynnwys £6.4 miliwn i ddarparu gwasanaethau gofal lliniarol arbenigol.

Diolch am eich ateb. Fel y gwyddoch yn ôl pob tebyg, darperir y rhan fwyaf o’r gofal diwedd oes yng Nghymru mewn 13 hosbis i oedolion a dwy hosbis i blant yng Nghymru. Rydych chi’n nodi ffigur o tua £6.4 miliwn—dyna a ddywedasoch rwy’n meddwl—ond maen nhw’n gwario £32.5 miliwn y flwyddyn i ddarparu'r gwasanaethau hynny yng nghartrefi pobl, a gofal dydd a gofal seibiant hefyd. Felly, maen nhw’n gorfod codi dros £2 filiwn y mis, ac maen nhw’n awyddus i'ch helpu chi, Llywodraeth Cymru, a'u byrddau iechyd lleol i wneud llawer iawn mwy. Sut gallwch chi, neu a wnewch chi, ymgysylltu â nhw a gofyn iddyn nhw sut y gallan nhw eich helpu i gyflawni mwy? Efallai y byddai ychydig mwy o gyllid gan y byrddau iechyd a'r Llywodraeth yn arbed llawer mwy i fyrddau iechyd ac yn rhyddhau gwasanaethau i helpu i fynd i'r afael â rhai o'r problemau eraill yr ydym ni wedi clywed cyfeirio atyn nhw heddiw mewn gwahanol gyd-destunau.

Wel, os edrychwn ni ar yr adroddiad diweddar gan Hospice UK ar ofal hosbis yng Nghymru, mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni’n ei groesawu—yr hyn a ddywedodd yr adroddiad. Mae'n cydnabod y camau cadarnhaol a amlinellir yn y cynllun cyflenwi gofal lliniarol a diwedd oes. Mae'n tynnu sylw at yr angen am sicrwydd am gyllid hirdymor. Yn rhan o'r cytundeb cyllideb gyda Phlaid Cymru, rhoddwyd £1 filiwn ychwanegol ar gael gennym yn 2017 i wella darpariaeth gofal diwedd oes ymhellach. Mae hwnnw'n gyllid ailadroddus hefyd. Ond wrth gwrs, o ran ymgysylltu â'r sector, y byrddau gofal sy'n darparu'r lefel honno o ymgysylltiad, a dyna pam, wrth gwrs, yr ydym ni’n gweithio gyda nhw i nodi'r adnoddau sydd eu hangen.

Mae’r grŵp trawsbleidiol ar hosbisau a gofal lliniarol yma yn y Cynulliad yn edrych ar y posibiliad o ymchwilio i sut i fynd i’r afael ag anghydraddoldebau yn y mynediad at ofal hosbis yng Nghymru. Mi gyfeirioch chi at yr arian a sicrhawyd mewn cytundeb rhyngom ni a’r Llywodraeth. Ond, onid y gwir amdani ydy bod cyfres o Lywodraethau Llafur wedi methu â mynd i’r afael â’r elfen sylfaenol yna, fod yna anghydraddoldeb yn y mynediad at y gofal cwbl, cwbl allweddol yma ar draws Cymru?

Na, nid wyf i’n derbyn hynny. Rydym ni wedi sicrhau bod yna fuddsoddiad ar gael i fyrddau iechyd. Mae’n fater, wrth gwrs, i fyrddau iechyd sicrhau bod yna wasanaeth ar gael, ac mae hynny’n rhywbeth rŷm ni wedi gweithio gyda nhw arno, ynglŷn â sicrhau bod hwnnw’n cael ei weithredu. Rŷm ni’n gwybod bod hosbisau eu hunain wedi cymryd mwy o rôl yn y pum mlynedd diwethaf nag o’r blaen, nid dim ond o ran gofal, ond rhoi cyngor i bobl hefyd. Ac nawr, wrth gwrs, rŷm ni’n moyn gweithio gyda’r byrddau er mwyn sicrhau ein bod ni’n gwybod beth nesaf sy’n gorfod cael ei wneud er mwyn sicrhau bod yna wasanaeth cyson ar gael ar draws Cymru.

Ie, mae'n wael.

Wel, diolchaf i'r Prif Weinidog am ei sylw, ond mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos mai dim ond 1.55 y cant o gyflogeion GIG Cymru sy’n weithwyr mewnfudol o'r UE, ac, o ystyried mai 3.3 y cant yw poblogaeth mewnfudwyr Cymru o'r UE, mae'n ymddangos y gallai rheoli mewnfudiad gael effaith gadarnhaol ar ein gwasanaeth iechyd.

Ond, rwyf eisoes wedi tynnu sylw'r Siambr hon at y ffaith fod 80,000 o ymgeiswyr i weithio yn GIG y DU bob blwyddyn yn cael eu gwrthod oherwydd diffyg lleoedd hyfforddi. Does bosib, Prif Weinidog, nad yw’n bryd i ni yng Nghymru ehangu cyfleusterau hyfforddi, ailystyried yr arfer o anfon pob nyrs i'r brifysgol, ac archwilio'r posibilrwydd o ailgyflwyno'r gwahaniaeth rhwng nyrsys SEN ac SRN a hyfforddiant ar y ward, yn enwedig i staff SEN. Gyda llaw, dywedodd Mark Drakeford yn 2015,

Dylai trafodaethau am ddyfodol hirdymor GIG Cymru fod y tu allan i ymryson gwleidyddiaeth bleidiol o ddydd i ddydd.

Efallai, Prif Weinidog, y dylem ni ystyried yr awgrym ardderchog hwnnw unwaith eto.

A gaf i ddweud wrth yr Aelod nad oes unrhyw ots o gwbl gen i o ble mae meddygon yn dod pan eu bod yn gweithio yn GIG Cymru, cyhyd â'u bod yn darparu gwasanaeth rhagorol i'n cleifion? Ceir llawer o feddygon sy'n dod o'r UE, a thu hwnt—India, wrth gwrs; gwyddom fod llawer o feddygon wedi dod o India. Yn wir, maen nhw yn ychwanegiadau gwych at ein GIG. Mae'r farchnad ar gyfer meddygon a nyrsys yn fyd-eang. Mae'n fyd-eang. Bydd pobl yn mynd—mae'n gymhwyster symudol—i ble maen nhw'n meddwl y byddan nhw’n cael y fargen orau iddyn nhw fel unigolyn ac i’w teuluoedd.

Gwyddom, er enghraifft, ei bod yn wir i ddweud bod nyrsys o’r UE yn ganran eithaf bach o weithlu'r GIG yng Nghymru, ond a allwn ni wir fforddio colli 360 o nyrsys? Ai dyna’r hyn y mae'n ei ddweud? Oherwydd mae’n ymddangos mai’r hyn y mae’n ei ddweud yw bod hynny’n iawn, cyn belled â'n bod ni’n hyfforddi pobl i safon is yn y dyfodol, a bydd hynny'n iawn cyn belled ag y mae’r dyfodol yn y cwestiwn. A yw ef wir yn dweud, er enghraifft, nad ydym ni eisiau meddygon o'r UE? Wel, mae'n rhaid i mi ddweud fy mod i eisiau sicrhau bod meddygon a nyrsys yn dod i weithio yng Nghymru, waeth beth yw eu cenedligrwydd, oherwydd byddant yn ychwanegu llawer mwy at y GIG nag y maen nhw'n ei gymryd allan. Yr anwiredd sy’n cael ei wthio gan ei blaid yw bod mewnfudo, rywsut, yn rhoi straen ar y GIG. Mae'r rhan fwyaf o'r bobl sy'n dod i Gymru yn ifanc. Maen nhw’n talu trethi, ac maen nhw’n talu llawer mwy nac y maen nhw’n ei gymryd allan drwy'r GIG. Ac rydym ni’n gwybod ein bod ni’n talu teyrnged i'r meddygon hynny o'r UE a thu hwnt sy'n dod i weithio yn GIG Cymru, sy'n cyfrannu at drin ein pobl, sy'n achub bywydau. I mi, mae hynny'n llawer pwysicach na gwirio eu pasbortau.

Adroddodd y pwyllgor materion allanol yn ddiweddar ar oblygiadau Brexit i borthladdoedd Cymru, wrth gwrs, a cheir beirniadaeth yn y fan honno nad oedd Ysgrifennydd yr economi wedi cael sgyrsiau uniongyrchol bryd hynny gyda'i gyfatebwr yn Iwerddon, ond rwy’n credu efallai fod hynny wedi digwydd erbyn hyn. A ydych chi'n gwybod a oedd unrhyw drafodaethau ynghylch pa un a ellid cyflwyno technoleg bresennol i helpu i gynnal y ffin anweledig rhwng Gogledd Iwerddon a'r Weriniaeth, ond hefyd i leihau'r oedi o ran symud pobl rhwng Cymru a Gweriniaeth Iwerddon ei hun?

Wel, yn gyntaf, y rheswm pam y soniodd y pwyllgor amdano yw fy mod i wedi sôn amdano wrth y pwyllgor. Fi oedd yr un â’i gododd yn gyntaf, y mater hwn o'r porthladdoedd. Fe'i trafodais fisoedd yn ôl gyda Leo Varadkar, pan ddaeth yn Taoiseach, a’i gwneud yn eglur na allem ni gefnogi sefyllfa lle’r oedd ffin fwy di-dor rhwng Gogledd Iwerddon a'r Weriniaeth na rhwng Cymru a'r Weriniaeth tra bod 70 y cant o fasnach rhwng Prydain Fawr ac Iwerddon yn mynd trwy borthladdoedd Cymru. Os oes unrhyw gymhelliad i fynd trwy borthladdoedd yr Alban yn hytrach, trwy Ogledd Iwerddon, mae'n amlwg ei fod yn wael a nodwyd hynny gan y pwyllgor—mae’n wael i Gymru. Felly, bu trafodaethau gyda Llywodraeth Iwerddon ar hyn.

I fod yn blaen—rwy'n gwybod barn yr Aelod ar Brexit, ac rwy'n eu gwerthfawrogi—rwyf i wedi gweld llawer o ddogfennau gan Lywodraeth y DU erbyn hyn sy'n dweud y bydd y mater o reoli ffiniau yn cael ei ddatblygu trwy dechnoleg arloesol. Nid yw'n bodoli. Nid yw'r dechnoleg hon yn bodoli. Pe byddai’n bodoli, byddem ni wedi ei gweld erbyn hyn. Mae'n sôn am gael atebion arloesol, archwilio atebion. Dyna'r cod ar gyfer, 'Nid oes gennym ni unrhyw syniad sut i ymdrin â hyn.'

Mae’n un peth, wrth gwrs, cael teithio di-basbort rhwng Cymru ac Iwerddon. Mae teithio di-doll yn rhywbeth gwahanol. Roedd archwiliadau ar hap yn y porthladdoedd hynny bob amser yn y blynyddoedd a fu, ond nid oedd pob cerbyd yn cael ei archwilio. Ceir problem fwy yn Dover, gan nad oes gan y DU y gallu ar hyn o bryd i gyflwyno rheolaethau ffin yn Dover heb oedi enfawr, ac mae’r un fath, rwy’n amau, yn wir ar ochr Ffrainc hefyd, os ydw i'n onest, yn Calais.

Nid wyf yn credu bod ateb technolegol i hyn. Pe byddai un, yna byddem ni’n gwybod erbyn hyn gan Lywodraeth y DU beth yw'r ateb hwnnw. Un o'r atebion a gynigiwyd i mi oedd y byddai camerâu ar y ffin rhwng y gogledd a'r de yn Iwerddon. Os rhowch chi gamerâu yng Ngogledd Iwerddon gallem ni agor llyfr ar ba mor hir y bydden nhw’n aros yno, gan na fyddent. Ni fydden nhw’n aros yno. Mae'n amlygiad ffisegol o'r ffin. Byddai pobl yn eu gweld fel diffyg cydymffurfiad â’r cytundeb heddwch.

Felly mae'n broblem anhydrin. Gellir ei datrys. Yr ateb yw bod y DU yn aros yn yr undeb tollau. Yna nid oes unrhyw broblem. Nid oes unrhyw broblem. Os bydd y DU yn gadael yr undeb tollau, bydd yn rhaid i chi gael yr un math o ffin â hwnnw sy'n bodoli, er enghraifft, rhwng Gibraltar a Sbaen, gan fod Gibraltar y tu allan i'r undeb tollau. Mae honno'n ffin hynod o galed. Ni allwch chi gael sefyllfa lle mae nwyddau'n mynd i ddwy wahanol farchnad mewn dau wahanol undeb tollau heb unrhyw fath o archwiliadau ffisegol wrth groesi ffiniau tir. Mae hyn wedi bod yn broblem erioed, yn fy marn i. Ni feddyliodd neb am Iwerddon yn refferendwm Brexit, ac ni feddyliodd neb am y ffin honno, ac mae'n dal i fod yn broblem anhydrin. Yr ateb? Aros yn yr undeb tollau.

Wrth gwrs, un o'r bygythiadau mwyaf i staffio hirdymor yn GIG Cymru fyddai i ni gael un polisi mewnfudo ar gyfer y DU gyfan ar ôl gwahanu oddi wrth yr Undeb Ewropeaidd. Mae Prifysgol Caeredin wedi cyhoeddi papur gan yr Athro Christina Boswell, ‘Scottish Immigration Policy After Brexit: Evaluating Options for a Differentiated Approach'. Mae'n ystyried nifer o ddulliau rhanbarthol a chenedlaethol o ymdrin ag ymfudiad ar ôl Brexit, gan wybod beth yw bwriadau Llywodraeth y DU o ran eu dyheadau. Mae'r dewisiadau'n cynnwys edrych ar gyfalaf dynol, system seiliedig ar bwyntiau, cynlluniau gwaith ôl-astudio, cynlluniau dan arweiniad cyflogwyr, rhestrau prinder galwedigaethol, y byddwn yn awgrymu eu bod o bwysigrwydd arbennig yma yng Nghymru, ac yn y papur hwn maen nhw’n cynnig ffyrdd llawn dychymyg o gael costau a beichiau gweinyddol cyn lleied â phosibl. A fyddai’r Prif Weinidog yn cytuno bod hyn yn werth ei ystyried a’i ddatblygu o ddifrif erbyn hyn, a bod angen i ni weld Cymru’n lleisio ei barn ar bolisi ymfudo rhanbarthol neu genedlaethol ar ôl Brexit ar gyfer y DU? Oherwydd ar hyn o bryd , dyma'r unig ran gyfansoddol o'r DU sydd wedi dweud ychydig iawn am y posibilrwydd hwnnw. Fel arall, rydym ni’n wynebu cael targed mudo net y DU fel amcan polisi mawr y DU, a fydd, fel y gwyddom, yn niweidiol i wasanaethau cyhoeddus Cymru ac i economi Cymru.

Gadewch i mi ei atgoffa o'r hyn yr wyf i wedi ei ddweud yn gyhoeddus i dawelu ei ofnau. Yn gyntaf oll, nid wyf yn cytuno â chap artiffisial. Nid wyf yn gweld pa synnwyr sydd i hynny. Does bosib nad oes rhaid i economi recriwtio yn ôl ei hanghenion, nid cael cap artiffisial. Pe byddai cap artiffisial, yna mae problemau difrifol sy'n codi o ran pa un a fyddai capiau sectorol. Nid oes gen i unrhyw amheuaeth mai’r syniad yn Llywodraeth y DU fydd gwneud cymaint â phosibl i Ddinas Llundain—ac mae'r sector gwasanaethau ariannol yn bwysig i ni, ond mae'n aruthrol o bwysig i Ddinas Llundain—a bydd gennym gap sectorol uwch yn y pen draw, yn gymesur i'r Ddinas nag sydd gennym ar gyfer y GIG. Yn amlwg, ni fyddai hynny er lles Cymru.

Ni ddywedodd hyn yn benodol, ond gwn ei fod yn awgrymu'r syniad o gwotâu rhanbarthol, ac mae hwnnw'n syniad diddorol. Mae’n cael ei wneud yng Nghanada, mae’n cael ei wneud yn Awstralia. Iawn, maen nhw'n llawer mwy, ond nid yw'n amhosibl gwneud hyn. Yn bersonol, byddai’n well gen i beidio â chael cap, ond os oes cap, rwy’n credu fod dadl dros edrych yn ofalus ar ba un a fyddai cwotâu rhanbarthol yn gweithio, ac yn enwedig pa un a fyddent yn gweithio i Gymru.

Bydd y strategaeth leoli yn creu ystâd sy’n gynaliadwy yn economaidd ac yn amgylcheddol sy’n cyd-fynd ag anghenion y Llywodraeth hon yn y dyfodol. Mae’r strategaeth yn cynnal ein hymrwymiad i weithredu ledled Cymru gan sicrhau bod ein hystâd yn gweithredu mor effeithlon â phosibl ac yn lleihau ein costau gweithredu.

Wel, mae’n hollol amlwg nad ydy’r strategaeth rheoli swyddi yn gweithio os mai’r bwriad oedd gwasgaru swyddi Llywodraeth i bob cwr o Gymru a chadw’r rheini a oedd eisoes yn bodoli. Mae pobl yn fy etholaeth i yn teimlo ein bod yn cael ein gadael ar ôl, teimlad sy’n cael ei gefnogi efo ffeithiau.

Ffaith 1: mae’ch Llywodraeth chi yn bwriadu cau a gwerthu adeilad yng Nghaernarfon heb unrhyw fwriad i godi adeilad newydd yn ei le, gan greu ansicrwydd mawr. Ffaith 2: mae nifer y swyddi Llywodraeth sydd wedi’u lleoli yng Nghaernarfon wedi gostwng 35 y cant dros y saith mlynedd ddiwethaf.

Mae bwriad y strategaeth yn glir ond, unwaith eto, rydych chi wedi methu pan fo’n dod yn fater o weithredu’r amcanion. Felly, a wnewch chi ailystyried edrych ar y strategaeth eto er mwyn gosod meini prawf a thargedau penodol newydd er mwyn delifro twf a swyddi o ansawdd i bob cwr o Gymru?

A gaf i ddweud wrth yr Aelod: nid yw swyddfa Caernarfon yn gadael y dref, maen nhw’n symud o un i’r llall? Mae’n wir i ddweud eu bod nhw’n symud o’r adeilad lle maen nhw nawr, ar y top, ac wedyn yn edrych ar swyddfeydd newydd mwy modern er mwyn aros yn y dref. Felly, nid oes problem ynglŷn â swyddi’n sefyll yn Nghaernarfon.

A ydy’n wir fod swyddi wedi cael eu colli? Mae hynny’n wir ar draws Cymru. Rydym ni wedi colli mwy na 1,000 o weision sifil dros y blynyddoedd—rhyw saith mlynedd. So, mae’n wir i ddweud bod yna swyddi wedi cael eu colli ym mhob rhan o Gymru.

Wrth ddweud hynny, wrth gwrs, os edrychwn ni ar y gogledd, mae gyda ni swyddfa Cyffordd Llandudno a bydd pencadlys y banc datblygu yn Wrecsam, so, felly, rŷm ni wedi ymrwymo i sicrhau bod mwy o swyddi yn cael eu symud mas o Gaerdydd. Pan ddechreuodd y Cynlluniad, roedd swyddfa yng Nghaernarfon ond nid oedd dim byd yn Merthyr, nid oedd dim byd yn Nghyffordd Llandudno, nid oedd lot yn Abersytwyth—roedd y Comisiwn Coedwigaeth yn Aberystwyth ond nid llawer yn fwy na hynny.

Rŷm ni wedi dangos ein hymrwymiad ni i symud swyddi mas o Gaerdydd ac nid oes problem o gwbl ynglŷn â swyddfa Caernarfon. Rŷm ni’n gwybod pa mor bwysig yw Caernarfon i helpu ffermwyr a hefyd wrth gwrs ynglŷn â sicrhau cyflogaeth yn y dref.

Mae Llywodraeth y DU wedi dweud na fydd yn diddymu nac yn disodli Deddf Hawliau Dynol 1998 tra bod y broses o adael yr UE ar y gweill. Rydym ni hefyd yn cefnogi ymdrechion i ddiwygio Bil yr UE (Ymadael)— pryd bynnag y caiff ei gyflwyno—i sicrhau bod y DU yn parhau i barchu Siarter Hawliau Sylfaenol yr UE ar ôl i ni adael yr UE.

Pan fo Prydain yn gadael yr UE, ni fydd gan y Siarter Hawliau Sylfaenol unrhyw effaith yng nghyfraith y DU mwyach. Mae hynny'n golygu y gellid dileu'r hawliau hynny nas cwmpasir gan y Ddeddf hawliau dynol—er enghraifft, hawliau'r plentyn, hawliau gweithwyr a gwahaniaethu. Fodd bynnag, mae Papur Gwyn y Bil diddymu mawr yn addo diogelu hawliau presennol.

Nid wyf yn gwybod amdanoch chi, Prif Weinidog, ond rwy’n hynod amheus am y Blaid Geidwadol a wrthwynebodd llawer o'r hawliau hynny yn y lle cyntaf—o ran ymddiried ynddynt i amddiffyn hawliau ar ôl Brexit. Mae'n rhaid i ni edrych yn gyflym iawn ar y ffordd y maen nhw wedi bod yn barod i gamblo hyd yn hyn â hawliau preswylio dinasyddion yr UE.

Ond, ar drywydd arall, Prif Weinidog, a wnewch chi roi sicrwydd i brifysgolion Cymru ynghylch eu hawliau i ryddid academaidd rhag ymyrraeth gan y Llywodraeth? Rwy'n siŵr y byddwch chi wedi darllen heddiw, fel yr wyf innau, yr adroddiadau ar y llythyr sinistr a dweud y gwir, a anfonwyd gan yr AS Torïaidd Chris Heaton-Harris i'r holl is-gangellorion yn gofyn am enwau unrhyw un sy'n addysgu materion Ewropeaidd neu Brexit.

Yn gyntaf oll, mae Siarter Hawliau Sylfaenol yr UE yn cynnwys hawliau a rhyddid o dan chwe phennawd: urddas, rhyddid, cydraddoldeb, cydsefyll, hawliau dinasyddion a chyfiawnder. Does bosib bod neb a fyddai'n dadlau na ddylai unrhyw un o'r pethau hynny fod yn gymwys pan fyddwn ni’n gadael, a dyna pam mae’n gwneud synnwyr i'r siarter hwnnw barhau.

Ceir rhai—nid pawb, er tegwch, ond mae rhai—yn y Blaid Geidwadol a fyddai wrth eu boddau’n cael gwared â chymaint o'r amddiffyniadau a ddatblygwyd dros flynyddoedd lawer iawn. Nhw yw asgell dde galed y Blaid Geidwadol ac rwy'n siŵr y bydden nhw’n ymfalchïo mewn cael gwared ar gymaint o hawliau a mesurau diogelu â phosibl. Rwy'n gobeithio y bydd y bobl synhwyrol yn y blaid honno'n ennill y ddadl.

O ran peidio â bod yn synhwyrol, rwy’n deall yr anfonwyd llythyr gan AS nad wyf wedi clywed amdano, Chris Heaton-Harris, a anfonodd lythyr at bob academydd, pob academydd—nid yw'n rhywbeth yr wyf i wedi clywed amdano o’r blaen—yn mynnu cael gwybod pwy sy'n addysgu cyrsiau ar Brexit a chynnwys y meysydd llafur hynny. Cynnwys y meysydd llafur hynny. Mae hwnnw’n gais mor awdurdodaidd ag y byddai’n bosibl ei wneud. Nawr, nid wyf yn dweud y byddai'r blaid Geidwadol gyfan yn cytuno â'i ymddygiad, ond, os yw hynny'n wir, mae'n ddyletswydd ar Weinidogion y Llywodraeth i’w geryddu, gan ei bod hi’n hollol warthus y dylai rhywun geisio creu, i bob pwrpas, rhestr o bobl sydd i'w beirniadu gan nad ydynt yn dilyn barn y blaid. Rwy'n amau ​​y byddai gan y gŵr hwn lawer i’w addysgu i Stalin.

Diolch i’r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rydw i’n galw ar Jane Hutt, arweinydd y tŷ. Jane Hutt.

Llywydd, mae gen i dri newid i'w hadrodd i fusnes yr wythnos hon. Rwyf wedi ymestyn datganiad y prynhawn yma ar recriwtio athrawon, ac yn ddiweddarach y prynhawn yma bydd y Prif Weinidog yn gwneud datganiad llafar ar yr wybodaeth ddiweddaraf am drafodaethau Brexit. Hefyd, mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno i leihau cwestiynau yfory i Gomisiwn y Cynulliad i 15 munud. Mae'r busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y’i dangosir ar y datganiad a'r cyhoeddiad busnes y gellir eu gweld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

A gaf i ofyn am ddau ddatganiad, os yn bosibl, os gwelwch yn dda, arweinydd y tŷ? Mae'r cyntaf yn ymwneud â'r adolygiad o Flaenau'r Cymoedd a gyhoeddwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi—y cam ar ran ddwyreiniol y ffordd honno yw hwn. Ymddengys bod goblygiadau sylweddol o ran cost ac amser, ac mae busnesau yn fy rhanbarth i eisoes wedi gwneud sylwadau ar y sefyllfa drafnidiaeth ofnadwy y maent yn ei hwynebu, gyda lorïau, ceir, faniau, ddim yn symud mewn oedi traffig sylweddol ar y rhan hon o'r rhwydwaith ffyrdd. Mae'n siomedig, o gofio mai dyma'r gwariant cyfalaf mwyaf gan Lywodraeth Cymru ar ffyrdd, nad oes datganiad ar gael gan y Llywodraeth ynghylch math a maint yr adolygiad ac, yn wir, rhai o'r problemau cychwynnol y maen nhw wedi eu nodi. Nid wyf yn credu ein bod wedi cael yr amser na'r cyfle i holi'r Gweinidog—nac Ysgrifennydd y Cabinet, ddylwn i ddweud—ar yr adolygiad hwn. Ac, fel y dywedais, nid rhyw welliant i gilfan yw hwn ond buddsoddiad o £220 miliwn gan Lywodraeth Cymru yn rhan derfynol cyswllt dwyreiniol ffordd Blaenau'r Cymoedd, ac rwyf i o’r farn y byddai wedi haeddu bod ar y papur gorchmynion y prynhawn yma, ond, gan nad yw ar y papur gorchymyn y prynhawn yma, a allwn ni gael y cyfle i gael datganiad cyflawn a chynhwysfawr gan Ysgrifennydd y Cabinet ar y mater hwn?

Yn ail, a gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, os yn bosibl, os gwelwch yn dda? Roedd y Prif Weinidog yn ymddangos yn bendant iawn yn ei anerchiad wrthyf y prynhawn yma na fyddai diffyg ym mwrdd iechyd gogledd Cymru, pryd y dangosir diffyg rhagamcanol o £50 miliwn gan y bwrdd ei hun yn ei bapurau bwrdd ei hun, pan fo amseroedd aros yn dyblu yn y bwrdd iechyd penodol hwnnw. Gall rhywun weld sut y gall trigolion yn y gogledd yn arbennig, ond yn enwedig gwleidyddion o’r gwrthbleidiau yn y Siambr hon sydd yma i graffu ar y Llywodraeth, godi eu hysgwyddau mewn anghrediniaeth pan fyddwch chi'n ystyried, bum mis yn ôl, bod y bwrdd iechyd yn y fan honno i fod i wneud arbedion o £10 miliwn y mis. Ac mae peidio â chael unrhyw effaith ar amseroedd aros nac unrhyw effaith ar gadw staff, rwy'n credu, yn afrealistig a dweud y lleiaf. Os yw’n wir y bydd Llywodraeth Cymru yn chwistrellu cronfeydd newydd i'r bwrdd iechyd, ac, yn wir, byrddau iechyd eraill a oedd â diffygion rhagamcanol, yna credaf fod angen gwneud hynny'n gwbl glir a byddwn, felly, yn galw ar yr Ysgrifennydd iechyd i wneud datganiad i egluro'r safbwynt a gymerwyd gan y Prif Weinidog fel y gallwn ni fod yn ffyddiog y bydd y camau sy'n cael eu cymryd yn (a) lleihau amseroedd aros a (b) yn sicrhau bod y diffygion yn y byrddau iechyd yn dod yn ôl o dan reolaeth.

Diolch, Andrew R.T. Davies. I ateb eich cwestiwn cyntaf, dim ond i egluro a diweddaru, dechreuodd y gwaith adeiladu ar ran 2 deuoli ffordd A465 Blaenau'r Cymoedd yn gynnar yn 2015. Fel y dywedwyd o'r blaen, mae natur heriol y cynllun wedi golygu bod y rhaglen gwblhau wedi ei heffeithio, ac o ystyried hyn—ac rwy'n siŵr y byddwch yn croesawu hyn—mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi gorchymyn cynnal adolygiad cynhwysfawr o’r rhaglen a’r gost ar gyfer y prosiect. Disgwylir i'r broses hon gael ei chwblhau yn fuan, ond mae e'n hapus i ysgrifennu at yr Aelodau i roi rhagor o wybodaeth am yr adolygiad a’r rhaglen gynhwysfawr honno. Rwy'n credu bod yn rhaid inni gofio, wrth gwrs, bod y deuoli hwn yn brosiect mor fawr a pharhaus, mae’n rhaid ei gyflawni mewn rhannau; mae'n cefnogi amcanion tasglu'r Cymoedd; mae'r ffordd yn cysylltu’r M4 yng Nghastell-nedd i'r Fenni a Henffordd ac mae'n darparu cysylltiadau rhwng gorllewin Cymru a chanolbarth Lloegr—hanfodol. Ond bydd yn ysgrifennu atoch chi gyda mwy o fanylion am ei raglen gynhwysfawr a'i adolygiad cost.

Ar eich ail bwynt, atebais gwestiynau ar hyn yr wythnos diwethaf. Mewn gwirionedd, credaf mai cwestiwn gan Angela Burns oedd hwnnw, a chredaf ei bod hi'n bwysig ailadrodd y pwyntiau a wneuthum yr wythnos diwethaf o ran Betsi Cadwaladr i egluro'n iawn nad yw’n debygol o orwario gan £50 miliwn eleni. Mae'r bwrdd wedi nodi risg sylweddol na fydd yn gallu cyflawni ei ddiffyg o £26 miliwn a gynlluniwyd, ond mae yn defnyddio ei drefniadau llywodraethu yn briodol i fynd i'r afael â hyn. Mae'r bwrdd iechyd wedi cydnabod y risg, mae'n cwblhau cynllun adennill ariannol i sicrhau ei fod yn cyflawni’r diffyg o £26 miliwn, sy'n cyflwyno cyfanswm rheoledig, a bydd y camau hyn yn gwella eu rhagolygon yn sylweddol. Ond rwy'n credu hefyd, dim ond o ran materion sy'n ymwneud â threfniadau mesurau arbennig, ers mis Awst, mynegodd swyddogion bryderon am y perfformiad ariannol hyd yn hyn a'r effaith bosibl ar y diffyg a ragwelwyd. Maen nhw wedi ychwanegu cyfarfodydd uwchgyfeirio ychwanegol gyda swyddogion gweithredol y bwrdd iechyd ar berfformiad a chyllid. Comisiynwyd adolygiad llywodraethu ariannol annibynnol, a bydd hwnnw'n cwmpasu datblygu, mabwysiadu a pherfformiad cynllun ariannol eleni. Ac mae Ysgrifennydd y Cabinet, ynghyd â phrif weithredwr GIG Cymru, wedi cwrdd â chadeirydd a phrif weithredwr Betsi Cadwaladr. Felly, credaf fod hwnnw'n ymateb eithaf cadarn i'ch cwestiynau.

A gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi a thrafnidiaeth ar anallu ymddangosiadol Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili i wella cylchfan heb achosi anhrefn llwyr? Mae pobl oriau'n hwyr yn cyrraedd y gwaith, plant yn hwyr yn yr ysgol, ac mae tystiolaeth bod busnesau bellach yn cael eu heffeithio gan y gwaith o wella cylchfan Pwll-y-Pant. Bwriedir i'r gwaith barhau am hyd at flwyddyn, ac rwy’n ofni, os bydd yn parhau am hyd at flwyddyn ar ei ffurf bresennol, y bydd yn cael effaith economaidd niweidiol hirdymor ac na fydd tref Caerffili yn gallu ailgodi ar ei thraed am beth amser. Dyma un o'r ffyrdd prysuraf yn y wlad. A wnaiff y Llywodraeth ymyrryd er mwyn gwrthdroi’r llanast hwn os gwelwch yn dda?

Wel, bydd Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n siŵr, trwy ei swyddogion, yn ymwybodol o'r anawsterau sy'n ymwneud ag adeiladu'r gylchfan hon. Ond wrth gwrs, mae'n debyg bod enghreifftiau ledled Cymru lle ceir tarfu o ganlyniad i fuddsoddi mewn seilwaith, a fydd, yn y pen draw, yn golygu gwelliant enfawr, rwy'n siŵr, o ran cysylltedd a mynediad, nid yn unig ar gyfer busnes ond i gymudwyr hefyd. Ond rydych chi wedi gwneud eich pwynt heddiw, Steffan Lewis, felly rydym ni’n cydnabod hynny.

Arweinydd y tŷ, a gaf i achub ar y cyfle i ofyn am ddau ddatganiad heddiw? Y cyntaf yw diweddariad i'r lle hwn o ran Panel Cynghori ar Amaethyddiaeth Cymru a’n sefyllfa ni o ran gweithredu'r Gorchymyn cyntaf. Llwyddais i, mewn bywyd blaenorol, i chwarae rhan wrth sicrhau ein bod ni'n sefydlu'r panel yma yng Nghymru i ddisodli'r Bwrdd Cyflogau Amaethyddol ar gyfer Cymru a Lloegr a oedd wedi ei ddiddymu. Rwy'n ymwybodol bod Gorchymyn i fod i gael ei wneud ym mis Ebrill 2017 ac rydym yn dal i ddisgwyl hwnnw, felly rwy'n meddwl bod angen diweddariad arnom yn y lle hwn ynghylch y camau nesaf yn y broses ac a fyddai hynny, cyn y trafodaethau ffurfiol, mewn gwirionedd yn cynnwys cynnal trafodaethau cyflog arferol a thaliadau ôl-ddyddiedig hefyd.

Yr ail ddatganiad yr hoffwn ofyn amdano heddiw yw diweddariad ar ein sefyllfa o ran sicrhau bargen twf gogledd Cymru. Rwy'n deall y bu trafodaethau rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. Felly, byddwn i'n gwerthfawrogi ac yn croesawu diweddariad ar hynny. Hefyd, mae Llywodraeth Cymru wedi bod mewn trafodaethau gydag arweinwyr yn y rhanbarth, a byddwn yn annog, wrth fwrw ymlaen, bod unrhyw drafodaeth yn cynnwys y rhanddeiliaid a'r arweinwyr busnes yn yr ardal i sicrhau ein bod yn cael bargen sy’n gweithio er lles gorau'r ardal.

Diolch i Hannah Blythyn am y ddau gwestiwn yna. Mewn ymateb i'ch cwestiwn cyntaf ar y panel cynghori amaethyddol a gweithrediad Gorchymyn, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig wedi cyfeirio’r Gorchymyn drafft Cyflogau Amaethyddol (Cymru) 2017 yn ôl i’r Panel Cynghori ar Amaethyddiaeth Cymru. Mae hynny'n unol ag adran 4(1)(b) o Ddeddf Sector Amaethyddol (Cymru) 2014. Mae hi'n aros am eu hymateb. Mae'r ymgynghoriad ar y Gorchymyn arfaethedig yn agored ar hyn o bryd. Mae i fod i gau ar 3 Tachwedd, a deallaf y bydd y panel yn trafod canlyniadau'r ymgynghoriad yn ei gyfarfod nesaf.

O ran eich ail gwestiwn ar y fargen twf ar gyfer gogledd Cymru, rydym ni’n gweithio'n agos iawn â thîm cynnig twf gogledd Cymru ac yn darparu cymorth ac arweiniad, ond unwaith eto, mae'n bwysig bod partneriaid yn nodi pecyn realistig a chymesur o fesurau i gyfiawnhau datgloi cymorth ariannol Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. O ran ymgysylltiad Ysgrifennydd y Cabinet yn hyn o beth, rhoddwyd cefnogaeth anffurfiol i gysyniad strategaeth dwf ar gyfer gogledd Cymru, wedi'i integreiddio â macro gynllunio ar gyfer gogledd-orllewin Lloegr a chysylltedd ag economi ehangach y DU. Mae hyn yn amlwg yn bwysig yng nghyd-destun twf y sectorau ynni a gweithgynhyrchu uwch, sy'n cael eu blaenoriaethu gan Lywodraeth Cymru fel y ddau sector arweiniol ar gyfer y rhanbarth. Ond mae'r Gweinidog dros Bwerdy Gogledd Lloegr a thwf lleol, Swyddfa Cymru, yr Is-ysgrifennydd Gwladol Seneddol a thîm cynnig twf gogledd Cymru, gyda'n Hysgrifennydd Cabinet ni—mae’r cyfarfodydd hynny wedi digwydd.

Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ynghylch y problemau sy'n wynebu athrawon cyflenwi yng Nghymru? Yr wythnos diwethaf, siaradais ag etholwr yng Nghasnewydd a gododd bryderon bod cyflogi athrawon cyflenwi trwy asiantaethau wedi arwain at dâl is a thelerau ac amodau gwaeth yn y sector. Yn hytrach na chael £140 y dydd, maen nhw'n cael £95, oherwydd bod gweddill yr arian yn mynd i'r asiantaeth sy'n cyflenwi'r athro. Ac rwy’n siŵr nad dyna’r ffordd gywir o roi arian cyhoeddus—i gyfeiriad gwahanol, yn hytrach nag i'r system addysg. Hefyd, dywedodd fy etholwr wrthyf fod llawer o'i chydweithwyr yn ystyried gadael y proffesiwn, ac mae hi eisiau gwybod pam nad yw Cymru yn mabwysiadu system gofrestru ganolog fel y maen nhw’n ei wneud yn y cenhedloedd datganoledig eraill yn y Deyrnas Unedig. A gawn ni ddatganiad ar y mater pwysig hwn os gwelwch yn dda?

Wel, Mohammad Asghar, byddwch chi, rwy'n siŵr, yn aros drwy gydol y prynhawn i glywed y datganiad ar recriwtio athrawon gan Ysgrifennydd y Cabinet.

Arweinydd y tŷ, hoffwn ofyn am ddatganiad ar y defnydd o rwyll pelfis yn GIG Cymru. Mae un o'm hetholwyr wedi cysylltu â mi ynglŷn â'i phrofiad torcalonus ar ôl ei llawdriniaeth i fewnblannu rhwyll pelfis. Dywedodd fy etholwr wrthyf fod y llawdriniaeth wedi effeithio ar ei theulu cyfan a’i bod yn teimlo bod hyn wedi dinistrio ei bywyd a hithau ond yn 46 mlwydd oed. Nid yw hi wedi gallu gadael y tŷ, mae’n methu â mynd i'r gwaith, ac o ganlyniad, mae hi ar hanner cyflog, gyda phryderon difrifol ynghylch ei dyfodol. Mae hi’n un enghraifft o filoedd o ferched eraill ar draws y DU sy'n wynebu'r un broblem ofidus. Rwy'n deall bod gan Lywodraeth Cymru grŵp gorchwyl a gorffen ar y mater hwn, ond byddwn yn croesawu datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd cyn gynted ag y bo modd, os gwelwch yn dda.

Mae hwn yn fater pwysig sy'n effeithio ar etholwyr, gan gynnwys rhai o'm hetholwyr fy hun, a bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd yn gwneud datganiad ar y mater hwn.

Arweinydd y tŷ, hoffwn alw am ddatganiad ar gaffael cyhoeddus. Yn ôl adroddiad diweddar Archwilydd Cyffredinol Cymru, er gwaethaf cefnogaeth eang i egwyddor Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, roedd llai na thraean o'r awdurdodau lleol yn fodlon ag ef, gan gynnwys Llywodraeth Cymru, er gwaethaf y ffaith mai hi oedd y sefydliad cynnal. Dim ond £149 miliwn o amcangyfrif o uchafswm gwariant posibl o £1.1 biliwn a wariwyd drwy'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn 2015-16. Dim ond 13.5 y cant yw hynny. Rwy'n credu y byddwch chi'n cytuno â mi nad yw'r adroddiad mewn gwirionedd yn rhoi darlun rhy dda o Lywodraeth Cymru. O ran cyfanswm yr arbedion sydd i’w cynhyrchu gan y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, fel y'i cyflwynwyd yn yr achos busnes cychwynnol—tua £98 miliwn dros bum mlynedd—nodwyd ei bod yn glir bod y rhain, a rhai amcangyfrifon dilynol eraill, wedi eu profi'n rhy uchelgeisiol. Felly, a fydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol bellach yn cyflwyno datganiad manylach ar sut y mae'n bwriadu i’r addasiad i’r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru fynd i'r afael â'r materion hyn?

Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn mynd i'r afael â'r mater hwn a bydd yn diweddaru'r Aelodau yn unol â hynny.

Yr wythnos hon, cawsom wybod bod Llundain bron wedi dyblu'r taliadau ar gyfer y cerbydau sy’n llygru fwyaf sy'n mynd i ganol Llundain, ac mae Rhydychen newydd gyhoeddi mai hi fydd y ddinas gyntaf yn y DU i wahardd ceir petrol a diesel o ganol y ddinas o 2030. Yn y cyfamser, mae Paris yn cael diwrnodau dim ceir yn rheolaidd ym mhrifddinas Ffrainc i fynd i'r afael â'r aer gwenwynig y maen nhw’n ei ddioddef. A wnaiff yr Ysgrifennydd dros yr amgylchedd neu’r Ysgrifennydd dros drafnidiaeth wneud datganiad ar ba ysgogiadau a chosbau y mae Llywodraeth Cymru yn eu hystyried i lanhau'r aer gwenwynig yn ein dinasoedd, sy'n ‘gyrru’ gormod o bobl i farwolaeth gynnar?

Diolch i Jenny Rathbone am y cwestiwn yna. Rydym yn datblygu cynllun aer glân newydd i Gymru, sy’n cynnwys fframwaith parth aer glân, y byddwn yn ymgynghori arno. Bydd yr holl ddewisiadau'n cael eu hystyried, a bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwneud datganiad llawn i'r Cyfarfod Llawn ynghylch y rhaglen waith barhaus ar ansawdd yr aer cyn diwedd y flwyddyn. Ac mae Llywodraeth Cymru hefyd yn gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol i drafod heriau ansawdd yr aer sy'n benodol i'w hardaloedd nhw a sut y bydd cydymffurfio â chyfyngiadau'r UE ar gyfer nitrogen deuocsid yn cael ei gyflymu.

A gaf i ofyn am ddau ddatganiad? Yn gyntaf, deallaf fod y cydgysylltydd anhwylder ar y sbectrwm awtistig cenedlaethol—er bod yn well gennyf y term 'cyflwr'—; rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn dechrau defnyddio hwnnw—yn gadael ei swydd. A gaf i felly alw am ddatganiad? Mae hyn oherwydd bod ansicrwydd yn y gymuned ynghylch y bwriad o ran cael rhywun yn ei lle, neu sut y gallai hyn effeithio ar gyflwyno'r gwasanaeth awtistiaeth integredig cenedlaethol newydd.

Yn ail, ac yn olaf, a gaf i alw am ddatganiad ar gaethwasiaeth a masnachu pobl trwy Gymru? Yr wythnos diwethaf, holais yr Ysgrifennydd dros gymunedau am fasnachu pobl trwy borthladd Caergybi, gan gyfeirio at ganfyddiadau adroddiad caethwasiaeth fodern proffil lleol troseddau difrifol a threfnedig Heddlu Gogledd Cymru. Yn ei ymateb, dywedodd mai ni yw'r unig ran o'r wlad—credaf mai’r DU yr oedd yn ei olygu—sydd â chydgysylltydd gwrth-fasnachu pobl, er bod gan y DU mewn gwirionedd gomisiynydd gwrth-gaethwasiaeth annibynnol ers 2015, a chollwyd cydgysylltydd gwrth-gaethwasiaeth gogledd Cymru ar ôl i'r cyllid tair blynedd ddod i ben, a ariannwyd gan Lywodraeth Cymru trwy asiantaethau statudol lleol.

Dywedir wrthyf fod y llwybr masnachu o Rwmania i Ffrainc ac i Ddulyn, trwy borthladd Caergybi, yn broblem enfawr. Nid yw’r niferoedd ar y fferi yn gywir, ac mae enwau ffug yn cael eu rhoi. Mae'r sefyllfa'n gwaethygu, ond nid oes digon o ddioddefwyr, sy’n daer o fod eisiau cael eu canfod, yn cael eu canfod. Nid oes tŷ diogel, canolfan dderbyn na chyfleusterau yn y gogledd , ac fel y dywedais, fe wnaethom ni golli'r cydgysylltydd rhanbarthol. O gofio, dydd Sadwrn nesaf, bod sefydliad dielw o'r enw Haven of Light, gan weithio gyda Heddlu Gogledd Cymru, cyngor y sector gwirfoddol, grwpiau cymunedol a ffydd, yn cynnal digwyddiad mawr yn eglwys gadeiriol Llanelwy i godi ymwybyddiaeth ymhlith cymuned y gogledd am y problemau gwirioneddol o fasnachu a chamfanteisio, rwy'n gobeithio y gallwn gael ymateb mwy trylwyr gan Lywodraeth Cymru sy'n nodi pa gamau yr ydych yn eu cymryd yn unigol, a hefyd ar y cyd â Llywodraeth y DU ac asiantaethau eraill. Diolch.

Wel, wrth gwrs, ymatebodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant i hyn yr wythnos diwethaf, ac yn wir, gwneuthum innau hefyd yn y cwestiynau ar y datganiad busnes, o ran y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd. Mae ganddi'r cydgysylltydd gwrth-fasnachu pobl—y cyntaf yn y DU—ond mae'n gweithio'n agos iawn â Llywodraeth y DU, oherwydd, wrth gwrs, cyfrifoldeb y Swyddfa Gartref yw llawer o'r materion yr ydych yn eu codi. Mae hyn yn ymwneud â gweithio ar y cyd a grŵp arweinyddiaeth ar y cyd, yr ydym wrth gwrs yn ymwneud yn llawn ag ef, fel yr ydym gyda’r comisiynwyr heddlu a throseddu hefyd.

A gaf i godi pryder gyda'r Gweinidog a gofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros faterion gwledig ar effaith incwm sŵau yng Nghymru o ganlyniad i dreth twristiaeth bosibl? Un o'r pethau a drafodwyd yn y Cynulliad Seneddol Prydain-Iwerddon diweddar oedd gwerth mawr sŵau ledled y Deyrnas Unedig, ac yng Ngweriniaeth Iwerddon, i'r economi leol. Ac wrth gwrs, maen nhw'n gwneud llawer iawn o waith o ran addysg a chadwraeth hefyd.

Codwyd pryderon gan Dr Pullen, sef prif weithredwr y British and Irish Association of Zoos and Aquariums, ynglŷn ag effaith bosibl cynlluniau Llywodraeth Cymru i ystyried cyflwyno treth twristiaeth yma yng Nghymru. Roedd wedi achosi peth braw iddi, oherwydd, wrth gwrs, byddai'n golygu gostyngiadau sylweddol yn y ffioedd wrth giât sŵau pe byddai’n effeithio ar nifer yr ymwelwyr, a gallai hynny amharu ar eu cyfleoedd i addysgu a chynnal gweithgareddau cadwraeth. Felly, tybed a gawn ni ymateb gan Lywodraeth Cymru ar y pryderon y mae British and Irish Association of Zoos and Aquariums wedi eu codi, ac a fu unrhyw drafodaeth â sŵau. Fy nealltwriaeth i yw na fu unrhyw drafodaeth â sŵau yng Nghymru ynglŷn â hyn, gan gynnwys Sŵ Mynydd Cymru, sef, wrth gwrs, sŵ genedlaethol Cymru yn fy etholaeth i fy hun. Maen nhw’n bryderus iawn am effaith bosibl treth twristiaeth a hoffwn weld y Llywodraeth yn ymateb i'w pryderon.

Rydych chi’n amlwg, mae’n glir, yn paratoi ar gyfer dadl yr wrthblaid yfory, mae'n ymddangos i mi. Ni chredaf fod llawer mwy—heblaw bod gwybodaeth ffug neu ddi-sail bosibl yn cael ei chyflwyno. Ond edrychwn ymlaen at gael eich clywed chi eto brynhawn yfory, rwy'n siŵr, Darren Millar.

Arweinydd y tŷ, byddwn i'n ddiolchgar pe caf ailadrodd fy nghais o bedair wythnos yn ôl am ddatganiad ynglŷn â chyhoeddi rheoliadau ar gyfer safonau’r Gymraeg yn y sector iechyd. Fe wnaethoch chi ddweud yn eich ateb i mi, ar y pryd, y byddai rhywbeth yn y ddadl y diwrnod canlynol, ond rwy'n ofni nad oedd. Felly, byddwn i'n ddiolchgar iawn pe gallech chi efallai bwyso am i hynny gael ei gyflwyno, er mwyn rhoi rhyw fath o syniad o bryd y bydd yr amserlen yn cael ei chyhoeddi.

Diolch i chi, Suzy Davies. Byddaf yn sicr yn holi ynghylch y cynnydd a'r amserlenni.

A gaf i gytuno â sylwadau cynharach Janet Finch-Saunders wrth gyfeirio at adroddiad Archwilydd Cyffredinol Cymru ar gaffael? Edrychaf ymlaen, gyda gweddill aelodau'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, at roi mwy o ystyriaeth i hynny. Mae'n amlwg yn fater pwysig iawn i'r Cynulliad ei ystyried.

Yn ail, o fewn y bythefnos ddiwethaf, mae cais ar gyfer gwesty a sba newydd yn Nhrefynwy, ger porth Cymru, wedi'i wrthod ar ôl cael ei alw i mewn gan Lywodraeth Cymru. Cafodd y penderfyniad i gyflwyno'r cais hwnnw ei groesawu’n bendant gan y bobl yn nhref Trefynwy ac roedd manteision economaidd mawr posibl o gael y datblygiad hwnnw. Fe'i gwrthodwyd ar sail nodyn cyngor technegol 15. Tybed a gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet ar weithrediad TAN 15 ledled Cymru, oherwydd gwn mai dim ond un o nifer yw’r datblygiad penodol hwn dros y misoedd a'r blynyddoedd diwethaf sydd wedi cael eu gwrthod fel hyn. Rwyf yn sicr yn cefnogi mesurau i warchod rhag llifogydd ledled Cymru, a llifogydd mewn datblygiadau newydd, ond mewn achos o hwb economaidd mawr fel hwn, rwy'n credu bod yna gwestiynau difrifol y mae angen eu hateb, a chredaf fod angen i Lywodraeth Cymru ystyried diwygio TAN 15 fel nad yw deddfwriaeth o’r fath yn effeithio'n negyddol ar economi Cymru.

I ateb eich cwestiwn cyntaf, Nick Ramsay, wrth gwrs, rydym ni’n croesawu canfyddiadau adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru. Cododd Janet Finch-Saunders hyn yn gynharach, fel y dywedasoch chi. Rydym yn falch ei fod yn nodi'r arweinyddiaeth a ddangoswyd gennym wrth ddarparu cyfeiriad ar gaffael cyhoeddus a chefnogaeth i gyrff cyhoeddus yng Nghymru ar gaffael, ond rydym yn gweld hwn fel cyfle arall i adeiladu ar y cynnydd a gyflawnwyd, a dyna pam y cyhoeddodd yr Ysgrifennydd cyllid ei fwriad i ailbwysleisio'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru o fewn Llywodraeth Cymru, gan ystyried, wrth gwrs, yr holl argymhellion yn yr adroddiad wrth inni fwrw ymlaen â'r gwaith mewn cydweithrediad â'r sector cyhoeddus.

Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, rwy'n siŵr, yn nodi'r pwyntiau a wnaeth yr Aelod y prynhawn yma, ac mae cyfle bob amser i ofyn y cwestiwn hwnnw a gwneud y pwyntiau hynny iddi: amser cwestiynau ac yn briodol fel Aelod mewn pwyllgor.

Diolch i arweinydd y tŷ.

Yr eitem nesaf, felly, yw’r datganiad gan Weinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar Fil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru). Rwy’n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad, Rebecca Evans.

Roeddwn yn falch o gyflwyno Bil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru) i Gynulliad Cenedlaethol Cymru ddoe. Mae’r Bil yn cadarnhau ymrwymiad parhaus Llywodraeth Cymru i arwain ar iechyd y cyhoedd a gwneud popeth o fewn ein gallu i wella a diogelu iechyd pobl yng Nghymru. Nod y Bil yw mynd i’r afael â niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys lleihau nifer y bobl sy’n cael eu trin yn yr ysbyty bob blwyddyn o ganlyniad i yfed alcohol, a thorri ar y nifer fawr o farwolaethau sy’n gysylltiedig ag alcohol. Nod y Bil hwn yw lleihau’r defnydd o alcohol ymysg pobl sy’n yfed lefelau peryglus a niweidiol.

Mae effaith niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol yng Nghymru yn hanes anodd ei ddarllen. Yn 2015-16 yn unig, roedd 54,000 o’r derbyniadau i ysbytai yng Nghymru i’w priodoli i alcohol. Mae derbyniadau i ysbytai oherwydd alcohol yn costio £120 miliwn y flwyddyn i’r GIG. Yn 2015, bu farw 463 o bobl oherwydd alcohol a gellid bod wedi atal pob un o’r marwolaethau hyn. Mae’r Bil hwn yn ymwneud â lleihau’r niweidiau hyn. Mae gennym amrywiaeth o gamau gweithredu eisoes i fynd i’r afael â niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol yng Nghymru. Mae’r rhain yn cynnwys ymgyrchoedd iechyd y cyhoedd i hyrwyddo yfed synhwyrol a gwasanaethau triniaeth ar gyfer pobl sydd angen cymorth a chefnogaeth. Bydd y gwaith hwn yn parhau fel rhan o’n cynllun cyflawni ar gamddefnyddio sylweddau. Rydym wedi gwneud rhywfaint o gynnydd pwysig i leihau lefelau yfed gormodol a niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol yn y blynyddoedd diwethaf, ond mae angen gwneud mwy. Mae ein gallu i ymdrin â chael gafael ar alcohol a phris alcohol wedi bod yn gyfyngiad allweddol, yn enwedig o ran lleihau’r defnydd ymysg yfwyr peryglus a niweidiol. Rydym yn cydnabod bod camau i fynd i’r afael â’r alcohol rhad sydd ar gael yn fwlch allweddol yn ein strategaeth. Felly, rwy’n cyflwyno’r Bil hwn i gyflwyno isafbris am alcohol i fynd i’r afael â’r bwlch hwn ac yn rhan o’n dull ehangach a pharhaus o hyrwyddo perthynas iachach ag alcohol.

Mae’r Bil hwn yn darparu isafbris am werthu a chyflenwi alcohol yng Nghymru ac mae’n ei gwneud yn drosedd i alcohol gael ei werthu neu ei gyflenwi o dan y pris hwnnw. Caiff yr isafbris am gyflenwi alcohol yng Nghymru ei gyfrifo trwy fformiwla, gan gymryd i ystyriaeth yr isafbris uned, cryfder canrannol yr alcohol a’i gyfaint. Bydd yr isafbris uned yn cael ei osod mewn rheoliadau. Ni fydd cyflwyno isafbris yn cynyddu pris pob diod alcoholig, dim ond y rhai a werthir dan y pris hwnnw. Bydd y Bil hefyd yn cyflwyno cyfres o droseddau a chosbau sy’n ymwneud â’r system gosod isafbris newydd ac mae’n cynnig rhoi pwerau a dyletswyddau newydd i awdurdodau lleol i’w gorfodi.

Gwyddom fod pris alcohol yn bwysig. Mae pris yn dylanwadu’n gryf ar y galw am nwyddau a gwasanaethau, ac mae’r berthynas hon yn ymestyn i alcohol. Mae tystiolaeth o bob cwr o’r byd yn awgrymu y gallai cyflwyno isafbris gael effaith bwysig ar lefelau yfed peryglus a niweidiol. Credwn y bydd hyn yn cael effaith allweddol ar leihau’r defnydd o alcohol, niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol, gan gynnwys marwolaethau sy’n gysylltiedig ag alcohol, ac ar nifer y bobl sy’n cael eu trin yn yr ysbyty. A gallai leihau’r costau sy’n gysylltiedig â’r niweidiau hynny.

Roedd ymchwil gan Brifysgol Sheffield yn 2014 yn amcangyfrif y byddai isafbris uned o 50c, er enghraifft, yn werth £882 miliwn i economi Cymru dros 20 mlynedd, o ran y lleihad mewn salwch, trosedd ac absenoldeb yn y gweithle sy’n gysylltiedig ag alcohol. Rydym wedi comisiynu Prifysgol Sheffield i ddiweddaru’r dadansoddiad a wnaeth yn 2014 o effeithiau posibl polisïau isafbris uned. Rydym wedi gofyn iddynt fodelu effeithiau gwahanol isafbrisiau uned, yn amrywio o 35c i 70c, a bydd y dadansoddiad hwn yn cael ei gyhoeddi yn gynnar yn y flwyddyn newydd. Bydd y dadansoddiad hwn a ffactorau eraill yn helpu i bennu isafbris uned alcohol ar gyfer Cymru. Mae tystiolaeth yn awgrymu mai effaith fach yn unig y byddai cyflwyno isafbris uned yn ei chael ar yfwyr cymedrol. Y bobl sy’n yfed lefelau peryglus a niweidiol o alcohol fyddai’n profi’r effeithiau mwyaf. Dyma’r bobl sydd fwyaf tebygol o yfed alcohol a fyddai’n cael ei effeithio gan isafbris uned. Y nhw hefyd yr union bobl y mae’r ddeddfwriaeth hon yn anelu at eu helpu.

Rydym wedi ymgynghori’n helaeth ar yr angen am isafbris uned ar gyfer alcohol yng Nghymru. Roedd y cynnig yn rhan o Bapur Gwyn Llywodraeth y Cynulliad ar iechyd y cyhoedd yn 2014, a chyflwynwyd Bil drafft gennym ar gyfer ymgynghoriad yn 2015. Roedd dwy ran o dair o’r bobl a ymatebodd i’r ymgynghoriad Bil drafft yn cefnogi’r syniad o ddeddfu ar gyfer isafbris am alcohol yng Nghymru. Yn benodol, cafwyd cydnabyddiaeth eang ymhlith rhanddeiliaid y gallai cyflwyno isafbris uned wneud cyfraniad pwysig i leihau’r costau sy’n gysylltiedig ag yfed gormodol ar unigolion, gwasanaethau cyhoeddus, busnesau a chymunedau.

Mae’r ffordd y mae gosod isafbris uned wedi’i dargedu’n benodol at gynyddu pris alcohol cryf a rhad yn golygu y gall gael effaith bwysig ar leihau’r defnydd peryglus a niweidiol ymhlith pobl ifanc. Bydd hefyd yn cyfrannu at fynd i’r afael â materion cysylltiedig, er enghraifft y cynnydd mewn yfed cyn mynd allan, lle caiff alcohol ei yfed yn y cartref cyn mynd allan i far, tafarn neu glwb nos.

Mae prisio isafbris uned a’i effeithiolrwydd wrth leihau’r defnydd ymysg yfwyr peryglus a niweidiol wedi bod yn ganolog i’r ddadl ar alcohol mewn sawl gwlad o amgylch y byd. Ychydig iawn o wledydd sydd wedi cynnig y math hwn o ddeddfwriaeth, a gynlluniwyd yn benodol i dargedu alcohol cryf a rhad. Fel yn yr Alban, yma yng Nghymru rydym yn bwriadu defnyddio’r isafbris uned, cryfder alcohol a chyfaint yr alcohol i gyfrifo’r isafbris perthnasol. Ond yr hyn a wyddom yw, mewn gwledydd lle cyflwynwyd deddfwriaeth gyffelyb, y cafwyd gostyngiad yn y lefelau o yfed alcohol a gostyngiadau cysylltiedig mewn niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol. Yng Nghanada, er enghraifft, roedd cynnydd o 10 y cant yn isafbrisiau alcohol cyfartalog yn gysylltiedig â gostyngiad o 9 y cant mewn derbyniadau i’r ysbyty sy’n gysylltiedig ag alcohol.

Yn y pen draw, bydd cynyddu pris alcohol trwy gyflwyno isafbris uned yn lleihau lefelau peryglus a niweidiol o yfed alcohol. Bydd yn gwella iechyd ac, yn y pen draw, bydd yn achub bywydau. Rydym yn dal i aros am ganlyniad yr apêl gan y Scotch Whisky Association mewn cysylltiad ag isafbris uned yn yr Alban. Ond, trwy gyflwyno’r ddeddfwriaeth hon yn awr yng Nghymru, mae gennym gyfle i wireddu potensial gosod isafbris uned a darparu manteision iechyd ac economaidd-gymdeithasol ehangach ledled Cymru.

Bu llawer o alwadau— gan y rhan fwyaf o bleidiau gwleidyddol yn y Siambr hon a’r gymdeithas ddinesig—i Gymru ailddiffinio ei pherthynas ag alcohol. Mae’r ddeddfwriaeth hon yn gyfle pwysig inni wneud hynny. Edrychaf ymlaen at y broses graffu a fydd yn dilyn ac at ymgysylltiad adeiladol y nifer o sefydliadau sydd â diddordeb mewn gwneud y Bil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru) hwn yn llwyddiant. Diolch.

Diolch, Gweinidog, am gyflwyno’ch datganiad heddiw a chyflwyno nodau ac amcanion y Bil hwn. Yn ddiamau, mae bod yn gaeth i alcohol yn ddrwg cymdeithasol difrifol, ac mae’n esgus i gam-drin eraill yn ogystal â chi eich hun. Mae’n rhywbeth yr wyf yn cytuno â chi yn llwyr arno, tuag at ddiwedd eich datganiad, pan ddywedasoch fod angen i Gymru ailddiffinio ei pherthynas ag alcohol. Felly, rydym yn cefnogi’r nodau a’r egwyddorion y tu ôl i’r Bil hwn.

Fodd bynnag, mae gennyf nifer o bryderon ynghylch a fydd yn cyflawni ei amcan ai peidio. Cred y Ceidwadwyr Cymreig y dylid edrych ar bob agwedd ar hyn ac, fel y Gweinidog sy’n gyfrifol am gyflwyno’r Bil hwn, byddwn yn gobeithio ac yn ceisio eich cael i edrych ar fesurau eraill y dylid eu rhoi ar waith i gefnogi pobl sy’n gaeth i alcohol. Rydym ni i gyd yn gwybod bod dibyniaeth yn beth drwg unwaith yr ydych yn yng ngafael yr hyn yr ydych yn gaeth iddo. Mae’n eithriadol o anodd dod allan ohono. Nid ydym eisiau gweld pobl yn dechrau dwyn oherwydd na allant fforddio alcohol. Nid ydym am weld pobl yn mynd i lawr y llwybr caethiwus ac yn dechrau cymryd cyffuriau oherwydd eu bod yn rhatach na’r botel o wisgi neu’r hyn yr oeddent wedi arfer ag ef yn flaenorol. Felly, hoffwn eich gweld chi, Gweinidog, yn cyflwyno, wrth fwrw ymlaen â hyn, ystod o fesurau a fyddai’n cefnogi nid yn unig gaethiwed i alcohol ond yr holl ymddygiadau caethiwus eraill sy’n ymwneud ag alcoholiaeth, gan gynnwys cyd-ddibyniaeth. Mae hynny mewn gwirionedd yn rhywbeth pwysig iawn nad yw pobl yn aml yn ei ystyried yn rheswm pam mae pobl yn yfed, ac mae llawer ohono’n ymwneud â chyd-ddibyniaeth.

Rydych yn sôn yn eich datganiad eich bod yn awyddus iawn i fynd i’r afael â’r holl faes o gael ein pobl ifanc i gael eu haddysgu’n well, ac i beidio â dod yn gaeth i alcohol. Nid yw’n broblem i bobl ifanc yn unig. Roeddwn yn siarad â mam ychydig ddyddiau yn ôl a ddywedodd fod ei merch ifanc 15 mlwydd oed wedi mynd i barti lle’r oedd y fam wedi dod â photeli o fodca i’r plant. Felly, mae’n ymwneud ag addysgu’r bobl ifanc yn yr ysgolion, mae’n ymwneud ag addysgu’r rhieni ac mae’n ymwneud ag addysgu’r gymdeithas. Hoffwn ddeall, Gweinidog, yr hyn y byddwch chi’n ei wneud a sut y byddwch chi’n cynnwys yr elfennau hynny yn yr amcan hwn sydd gennych ar gyfer iechyd y cyhoedd.

Gwn mai dim ond digon o amser i ychydig o gwestiynau sydd gennym ar ddatganiad, ac mae llawer i’w ofyn am hwn, felly, cyn belled ag y mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn y cwestiwn, rydym yn awyddus iawn i chi allu datblygu hyn, a byddwn yn eich lobïo gyda chwestiynau a gwelliannau wrth i ni fynd drwy’r broses. Ond hoffwn wneud ychydig mwy o sylwadau, os caf, Llywydd.

Rydych yn dweud bod swyddogion yn credu y bydd yfwyr risg uchel mwy cyfoethog hefyd yn ymateb i newidiadau yn y prisiau, ac roeddent yn mynnu nad treth oedd hyn ond offeryn i newid ymddygiad. Unwaith eto, mae hwn yn rhywbeth yr hoffwn wybod sut yr ydych yn mynd i’w gyflawni. Gall y rhai sy’n gyfoethog fforddio 50c arall, neu £1 arall, neu’r diodydd ansawdd uchel na fydd eich treth yn effeithio arnyn nhw. Byddant yn yfed Glenlivet, nid chwisgi archfarchnad, cyffredin, neu beth bynnag y gallai fod. Ni ddylai hon fod yn dreth; mae hyn yn ymwneud ag iechyd y cyhoedd. Rwyf am wneud yn siŵr, wrth i hyn ddigwydd, ein bod yn glir iawn, bod hwn yn fater iechyd y cyhoedd ac nid yn fater sy’n ymwneud ag amrywio trethi. Hoffwn hefyd gael sicrwydd gennych chi, Gweinidog, y byddai unrhyw arian a godir o’r isafbrisiau alcohol yn cael ei ddefnyddio i atal a chefnogi pobl.

Yn olaf, Gweinidog, hoffwn ofyn eto pam eich bod yn bwrw ymlaen â hyn yn awr, a chael eglurder ar y sefyllfa honno. Rydym ni’n ymwybodol bod y Scotch Whisky Association wedi cyflwyno apêl, a byddwn wedi tybio y gellid fod wedi arbed amser cyhoeddus a’r pwrs cyhoeddus pe gallem weld pa mor llwyddiannus y byddai hynny cyn cyflwyno hyn, er mwyn gallu cynnal ymarfer o unrhyw wersi a ddysgwyd. Rwy’n credu bod yn rhaid inni fod yn ofalus iawn ar y mater hwn. Mae’r bwriad yn wych. Rydym yn llwyr gefnogi’r bwriad. Ond mae angen inni gydnabod hefyd bod y gwledydd sydd wedi llwyddo gyda hyn yn wledydd sydd â hanes a diwylliant o wahardd a newid diwylliannol. Nid yw Cymru yn wlad fel’ny eto. Felly, mae angen inni sicrhau y bydd yr hyn a wnawn ni yn cael ei adlewyrchu a’i weithredu’n llwyddiannus yn ein gwlad ni i helpu i glirio’r drwg niweidiol hwn, sef caethineb i alcohol.

Diolch yn fawr iawn, iawn am y cwestiynau hynny ac am amlinellu’r gefnogaeth i nodau ac egwyddorion y Bil. Rwy’n credu ein bod ni i gyd yn ystyried y Bil iechyd y cyhoedd blaenorol a swyddogaeth bwysig craffu ar hynny, ac yn sicr wrth gryfhau’r Bil ac wrth brofi’r Bil. A chredaf y gallwn edrych ymlaen at graffu yr un mor gadarn wrth i’r Bil hwn fynd drwy’r Cynulliad hefyd.

O ran y cwestiwn ‘pam nawr?’, mae hwnnw’n gwestiwn ardderchog, ac mewn gwirionedd, mewn byd delfrydol ni fyddai hyn yn digwydd nawr. Ond yn anffodus mae’r pwerau sydd gennym yn y maes hwn yn bwerau a fydd yn cael eu tynnu oddi wrth Lywodraeth Cymru pan ddaw Deddf Cymru 2017 i rym ym mis Ebrill y flwyddyn nesaf. Felly, mae’n rhaid i ni fod wedi clirio Cyfnod 1 yn y Cynulliad ym mis Ebrill y flwyddyn nesaf. Felly, dyna pam yr ydym yn cyflwyno’r Bil ar adeg benodol hon. Byddai’n well gennyf fod wedi aros hyd nes i achos llys yr Alban ddod i benderfyniad, ac roeddwn wedi gobeithio y byddai hynny wedi digwydd cyn nawr. Rwy’n deall y bydd yn digwydd yn fuan, ac, yn amlwg, pan wneir y dyfarniad hwnnw, bydd yn rhaid inni ystyried goblygiadau hynny i’n Bil ni. Ond mae’n fater o gael ffenestr fach iawn i weithredu oddi mewn iddi ar hyn o bryd, ac rydym ni’n cymryd y ffenestr hon tra gallwn ni.

Rwy’n cytuno’n llwyr â chi hefyd mai dim ond un rhan mewn jig-so llawer ehangach yw gosod isafbris uned o ran mynd i’r afael â chamddefnyddio sylweddau yn llawn a thrylwyr, ac yn benodol gefnogi pobl â dibyniaeth ar alcohol, ac atal pobl rhag mynd yn ddibynnol ar alcohol yn y lle cyntaf. Felly, rydym ni eisoes yn ceisio mynd i’r afael ag yfed alcohol ac yfed niweidiol a pheryglus mewn amrywiaeth o ffyrdd, yn benodol ledled Cymru, a nodwyd y rhain yn ein cynllun cyflawni ‘Gweithio Gyda’n Gilydd i Leihau Niwed’ ar gyfer camddefnyddio sylweddau 2016-18 , a gyhoeddwyd yn y Cynulliad ym mis Medi 2016. Mae enghreifftiau o rai o’r camau gweithredu yn cynnwys gweithio i fynd i’r afael ag yfed gormod o alcohol trwy addysg well, trwy atal, ac wrth gwrs drwy’r gwasanaethau triniaeth hynny i gefnogi’r yfwyr mwyaf niweidiol, yn ogystal â chymorth, wrth gwrs, i deuluoedd pobl sy’n camddefnyddio alcohol. Cydnabuwyd hynny fel un o brofiadau andwyol iawn plentyndod, sy’n rhywbeth y mae pob Gweinidog yn bryderus iawn y ei gylch.

Cyfeiriasoch, yn eithaf priodol, at y mater o ganlyniadau anfwriadol, ac rwy’n cydnabod y pryderon yr ydych chi ac eraill wedi’u codi bod rhai grwpiau agored i niwed a allai barhau i brynu’r un faint o alcohol er gwaethaf y cynnydd yn y pris. Er enghraifft, o ran gwariant aelwydydd ar feysydd megis bwyd neu wresogi—gwneud y dewisiadau hynny hefyd. Felly, rwy’n ymwybodol iawn o’r broblem bosib honno ac rydym eisoes yn edrych gyda’n byrddau cynllunio ardal ar sut y gallwn sicrhau bod gwasanaethau lleol mor ymatebol â phosib i anghenion grwpiau bregus yn hyn o beth.

Mae hefyd yn bwysig cydnabod, yn gyffredinol, ein bod yn disgwyl gweld lefelau llai o ddefnydd ymhlith yfwyr niweidiol a pheryglus, a gostyngiadau cysylltiedig mewn niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol. Fodd bynnag, mae’n bwysig sicrhau bod y gwasanaethau hynny yno, sef un o’r rhesymau pam rydym yn buddsoddi £50 miliwn yn ein hagenda camddefnyddio sylweddau i geisio sicrhau bod y gefnogaeth yno i bobl sydd ei hangen. Nodais hefyd rai o’r pryderon eraill a godwyd gan randdeiliaid ynghylch canlyniadau anfwriadol. Er enghraifft, gallai teuluoedd, fel y dywedais, gael eu gorfodi i wneud y dewisiadau anodd hynny hefyd, ond fel yr awgrymwyd gennych chi, ac mae eraill wedi awgrymu yma heddiw, gallai unigolion newid i ddefnyddio sylweddau eraill. Rydym o’r farn bod y risg y gallai defnyddwyr newid i gyffuriau anghyfreithlon neu sylweddau seicoweithredol newydd, er enghraifft, yn weddol isel. Mae sylwedd anghyfreithlon neu sylwedd sydd heb ei brofi yn amlwg yn ansoddol yn gam mawr ac yn wahanol iawn i’r defnydd o alcohol, ac ni fyddai’r rhan fwyaf o bobl yn ystyried hynny i fod yn rhywbeth amgen dilys. Fodd bynnag, mae’n rhywbeth yr ydym yn bwriadu ei archwilio ymhellach gyda phanel cynghori Llywodraeth Cymru ar gamddefnyddio sylweddau. Maent wedi dweud yn flaenorol nad ydynt yn credu bod hyn yn debygol o fod yn broblem. Fodd bynnag, mae’n rhywbeth yr ydym ni’n ymwybodol iawn ohono hefyd.

O ran cyfeirio at hon fel treth, rydym yn glir iawn nad yw hon yn dreth. Mae’n bendant yn isafbris uned. Mae’r dystiolaeth yn awgrymu na fyddai trethi uwch yn unig mor effeithiol ag isafbris uned. Mewn gwirionedd, byddai’n rhaid ichi ostwng trethi’n fawr i sicrhau’r un math o fanteision i iechyd a’r GIG ag y byddem yn disgwyl eu gweld o isafbris uned yn unig. Dyna un o’r rhesymau pam mae’n bwysig edrych ar hyn fel isafbris uned. Mae’n ein galluogi i dargedu’r cynhyrchion alcohol rhad cryf iawn hynny yn hytrach na chymryd dull mwy cyffredinol a chodi pris pob diod alcohol hefyd.

Nodyn diddorol i hyn yw bod modelu 2014 yn awgrymu bod y rhai sy’n yfed llawer yn prynu mwy o’u halcohol o dan isafbris uned 50c ar hyn o bryd. Mae’r rhain yn bobl ar bob lefel incwm. Mae yfwyr risg uchel mewn tlodi yn prynu 42 y cant o’u halcohol o dan y 50c yr uned, o’i gymharu â 21 y cant ar gyfer yfwyr cymedrol mewn tlodi. Mae yfwyr risg uchel nad ydynt mewn tlodi yn prynu 28 y cant o unedau o dan 50c, o’i gymharu â 14 y cant o yfwyr cymedrol nad ydynt mewn tlodi. Felly, byddai’r isafbris uned yn newid pris oddeutu un rhan o bump o’r alcohol a brynir gan yfwyr cymedrol mewn tlodi, tra byddai cynnydd mewn treth yn effeithio ar bris yr holl ddiodydd a brynir gan bobl sy’n byw mewn cartrefi incwm is.

A gaf i ddiolch i’r Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol a chroesawu ei datganiad, a chroesawu’r cyfeiriad teithio cyffredinol? Yn Plaid, rydym yn cefnogi’r isafbris am uned o alcohol. Mae wedi bod yn ein maniffestos ar gyfer etholiadau 2011 a 2016 i’r Cynulliad hwn, ar ôl i ni ennill y pwerau ar ôl refferendwm 2011—yn amlwg pan oedd gennym rai pwerau i wneud y math hwn o beth. Mwy yn y munud am golli’r pwerau hynny, diwrnod ffŵl Ebrill nesaf. Beth bynnag, yn ôl at—. Rydym ni’n siarad yma am yr isafbris am alcohol, sydd, fel y dywedwch yn eich datganiad, yn fformiwla sy’n cyfuno cyfaint yr alcohol â chryfder yr alcohol hwnnw a’r isafbris uned. Hoffwn edrych yn fanylach ar y fformiwla honno a sut mae’r tri maes hynny yn cael eu pwysoli yn erbyn ei gilydd, rhag ofn y cewch ganlyniadau anfwriadol yno hefyd, oherwydd, yn anfwriadol, byddai pobl yn gallu fforddio prynu alcohol cryfach pe na bai pwysoli’r fformiwla honno, mewn rhai ffyrdd, fel y dylai fod. Weithiau, gall fod canlyniadau anfwriadol dim ond oherwydd nad yw’r fformiwla wedi’i phwysoli’n hollol gywir. Rwy’n adleisio rhai o’r canlyniadau anfwriadol eraill a grybwyllodd Angela Burns a Leanne Wood yn gynharach, o ran cyffuriau eraill, yn anghyfreithlon a chyfreithlon, yn cael eu defnyddio yn lle alcohol. Ond mae hynny oherwydd bod hwn yn fesur iechyd y cyhoedd, a byddem yn disgwyl bod gwasanaethau ychwanegol ar gyfer iechyd y cyhoedd, o ran gwasanaethau cyffuriau a chamddefnyddio sylweddau, ar gael ar ôl i’r ddeddfwriaeth hon ddod i rym.

Ond, ar ddiwedd y dydd, mae’r ddeddfwriaeth hon yn ymwneud ag achub bywydau. Nid yw pob darn o ddeddfwriaeth yr ydym yn ei basio yn y lle hwn yn achub bywydau. Ond rydym wedi cael gwaharddiad ysmygu sy’n achub bywydau, ac mae gennym gyfraith optio allan o roi organau, sydd hefyd yn achub bywydau. Felly, gallwn ychwanegu hon at y rhestr honno—dim ond wrth ystyried, o safbwynt meddygol, y nifer uchel o ddamweiniau ac achosion brys a achosir gan alcohol. Ar rai nosweithiau yn yr Adran Damweiniau ac Achosion Brys, mae dros 90 y cant o’r rhai sy’n mynd yno dan ddylanwad alcohol. Mae’n cael effaith enfawr ar iechyd, fel y gwyddom i gyd, nid yn unig yn achosi sirosis yr afu a methiant yr afu, ond mae amryw o ganserau hefyd, oherwydd effeithiau difäol yfed gwirodydd cryf—o ganser y geg a’r tafod, yr oesoffagws i lawr—yn ogystal â chyfraddau enfawr o drais domestig, ymosodiadau cyffredinol, problemau plismona enfawr a bywydau unigol sydd wedi’u difetha gan alcoholiaeth. Felly, mae angen mynd i’r afael â’n perthynas ag alcohol yn bendant, fel y dywedwch, ac nid yw hyn ond un elfen yn unig o hynny. Mae’r gwaith modelu y cyfeiriwyd ato eisoes gan Sheffield yn 2014 yn tystio y byddai 53 yn llai o farwolaethau yng Nghymru yn flynyddol, a 1,400 yn llai o dderbyniadau i’r ysbyty bob blwyddyn, a achosir gan alcohol, pe baem yn cyflwyno’r math hwn o ddeddfwriaeth.

Rydym yn cefnogi hyn yn fawr. Hoffwn i gael rhyw syniad o’r manylion, fel y crybwyllais, a hefyd , beth am yr ymateb i unrhyw benderfyniad y Goruchaf Lys yn yr Alban? Pa gyngor cyfreithiol sydd gennym wrth gefn, p’un a yw’r Goruchaf Lys yn cymeradwyo’r hyn y mae Llywodraeth yr Alban yn ceisio’i wneud, er gwaethaf gwrthwynebiad cryf y diwydiant whisgi, neu p’un a yw’n cael ei wrthod? Mae angen inni wybod i ble’r ydym yn mynd, oherwydd ein bod ni wedi gwybod am y materion o ran mynd i’r afael â phroblemau alcohol, h.y. ei wneud yn ddrutach, ei wneud yn anos cael gafael arno, a mesurau yn erbyn yfed a gyrru ac yfed dan oed—a ddatgelwyd mewn astudiaeth gan Sefydliad Iechyd y Byd. Mor bell yn ôl â 2004, bu angen gweithredu ar hyn. Yn y wlad hon, yn y DU yn gyffredinol, rydym ni wedi gwybod am y materion hyn a’r angen i wneud rhywbeth amdanynt ar frys, felly, mae ‘Pam yr oedi?’ yn gwestiwn arall, yn enwedig yn awr pan ein bod yn wynebu colli’r pwerau i orfodi hyn yn sgil Deddf Cymru 2017.

Yn amlwg, os bydd y mesur hwn, y Bil hwn, yn dod gerbron y pwyllgor iechyd, byddem yn ceisio galluogi’r Gweinidog i’w gael wedi ei basio cyn gynted â phosibl, o ystyried bod amser yn mynd yn ei flaen, cyn diwrnod ffŵl Ebrill 2018. Wel, os nad ydym ni wedi cyrraedd Cam 1 erbyn hynny, mae hyn yn methu. Dyna pam y pleidleisiodd y blaid hon yn erbyn deddfu Deddf Cymru 2017, yn unigryw yn y Siambr hon, oherwydd ein bod ni wedi colli pwerau a’n bod ni yn colli pwerau, ac mae hyn yn enghraifft dda iawn o’r golled honno o bwerau. Felly, rwy’n dymuno’n dda i’r Gweinidog.

Mae llawer o waith manwl i’w wneud ar y gwahanol lefelau o brisio unedau alcohol—30c yr uned, 35c, 50c, 70c, neu hyd yn oed mwy—ond dywedwch y bydd gennych ganlyniadau’r gwaith hwnnw yn y flwyddyn newydd. Yn wir, fel y dywedais, mae amser yn mynd yn ei flaen—mae angen y dystiolaeth honno arnom yn awr, Gweinidog, oherwydd bod angen inni gael y ddeddfwriaeth hon wedi’i phasio. Fel arall, mae’r holl beth yn methu, a bydd llawer o eiriau dewr a ddywedwyd yma am y goblygiadau o ran iechyd a sut y byddwn ni’n achub bywydau yn golygu dim os caiff y ddeddfwriaeth ei cholli. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr iawn am y cwestiynau hynny, a hefyd am ddangos cefnogaeth barhaol Plaid Cymru i’r ymagwedd benodol hon.

O ran sut y bydd yr isafbris uned ei hun yn cael ei gyfrifo, mynegir hynny ar wyneb y Bil, a gwneir hynny trwy luosi’r isafbris uned a bennir gan ganran yr alcohol a thrwy gyfaint yr alcohol sy’n cael ei werthu. Nid yw’r gwir isafbris uned ar wyneb y Bil, mewn gwirionedd; bydd hynny’n cael ei bennu trwy reoliadau hefyd. Credwn fod hynny’n ymateb mwy priodol, gan ei fod yn caniatáu i ni edrych ar brofiadau mewn mannau eraill lle mae’r isafbris uned wedi’i bennu ond nid yw wedi caniatáu'r math hwnnw o hyblygrwydd y byddai ei angen, efallai, i newid mewn ymateb i’r newid yn amgylchiadau yr economi hefyd. Rwyf i mor awyddus ag unrhyw un i gael canlyniadau’r gwaith ailfodelu isafbrisiau uned newydd a wnaed gan Brifysgol Sheffield.

Byddwn i wedi hoffi cyflwyno hyn yn gynt, ond, mewn gwirionedd, roedd hyn yn rhywbeth a oedd wedi’i basio—roedd y dull hwn wedi’i basio —gan Senedd yr Alban yn ôl yn 2012. Felly, y mae wedi treulio’r pum mlynedd diwethaf yn mynd trwy wahanol lysoedd. Yn amlwg, mewn byd delfrydol, byddai gennym ganlyniad dyfarniad yr Alban, sydd bellach yn eistedd gyda’r Goruchaf Lys, er mwyn penderfynu ar yr ymateb priodol. Fodd bynnag, mae’r amgylchiadau yn golygu bod angen inni gymryd y camau hyn yn awr.

O ran yr hyn a fydd yn digwydd os gwrthodir yr achos yn y Goruchaf Lys, rwy’n credu y bydd yn rhaid i Lywodraeth Cymru ystyried, ar y cyd â’n cyfreithwyr, y sail dros ei wrthod ac ystyried beth fyddai ein hymagwedd wrth symud ymlaen o hynny.

Ond, yn sicr, gwnaethoch chi amlinellu’r rhesymau amlwg pam ei bod yn bwysig ein bod yn mynd ati yn y modd penodol hwn i ymdrin â rhai o’r lefelau yfed niweidiol a pheryglus sydd gennym yng Nghymru. Er ein bod ni wedi gwneud cynnydd gwirioneddol, yn fy marn i, yn ystod y blynyddoedd diwethaf, trwy addysg, trwy ddulliau ataliol ac yn y blaen, mae’r lefelau yn parhau i fod yn rhy uchel. Yn ôl data’r arolwg cenedlaethol, mae un o bob pum oedolyn yn yfed uwchlaw’r canllawiau wythnosol newydd, ar hyn o bryd, ac mae bron i draean yn adrodd eu bod wedi yfed uwchlaw’r canllawiau dyddiol blaenorol o leiaf unwaith yn ystod yr wythnos flaenorol. Felly, er ein bod yn gwneud cynnydd, fel y dywedais yn fy natganiad, yn 2015, y flwyddyn y mae gennym y ffigurau diweddaraf ar ei chyfer, roedd 483 o farwolaethau yn gysylltiedig ag alcohol yng Nghymru. Yn amlwg, mae’r holl farwolaethau hyn yn drasig. Mae modd osgoi pob un, ac maent i gyd yn gadael teulu, ffrindiau ac anwyliaid eraill ar eu holau. Felly, mae hyn yn dangos bod gwneud rhagor o gynnydd yn fater o frys hefyd.

Fel yr ydych chi wedi ei amlinellu yn ddigon iawn hefyd, nid yw dim ond yn fater o farwolaethau sy’n gysylltiedig ag alcohol. Mae afiechydon sy’n gysylltiedig ag alcohol yn bryder gwirioneddol ac yn parhau yn ystyfnig o uchel yng Nghymru. I roi un enghraifft yn unig, yn 2015—eto, y ffigurau diweddaraf—bu farw 807 o bobl o glefyd yr afu yng Nghymru, ac mae hynny’n gynnydd o 131 yn ystod y pum mlynedd diwethaf. Hefyd, mae dros draean o’r marwolaethau hyn o glefyd yr afu yng Nghymru yn achosion sy’n gysylltiedig ag alcohol.

Gwnaethoch chi gyfeirio at bwysigrwydd y modelu, a bod y gwaith modelu hwnnw yn amcangyfrif mai bach iawn fydd effaith isafbrisiau uned ar yfwyr cymedrol. Dangosodd ymchwil grŵp ymchwil alcohol Sheffield fod yfwyr peryglus a niweidiol, at ei gilydd yn ffurfio 26 y cant o’r boblogaeth yfed, ond eu bod, mewn gwirionedd, yn yfed 72 y cant o’r holl alcohol. Ar ben hynny, bydd y newidiadau i ddefnydd yn amrywio ar draws y boblogaeth, ond ar sail isafbris uned o 50c, amcangyfrifwyd yn y dadansoddiad y bydd yfwyr risg uchel yn yfed 293 yn llai o unedau y flwyddyn, gan wario £32 yn fwy y flwyddyn, ond bydd yfwyr cymedrol dim ond yn yfed chwe uned y flwyddyn yn llai, ac yn gwario £2 yn fwy y flwyddyn.

Wel, yn wahanol i siaradwyr blaenorol i’r datganiad hwn, fel y bydd y Gweinidog wedi’i ragweld o fy nghwestiwn i’r Prif Weinidog yn gynharach, ni fydd fy mhlaid yn cefnogi’r mesur hwn. Nid yw hynny’n golygu nad ydym ni’n cefnogi’r nod, sef lleihau’r problemau sy’n deillio o yfed yn ormodol. Ond nid ydym ni o’r farn bod y mesur hwn yn debygol o gyflawni hynny, a hyd yn oed i’r graddau y mae yn gwneud hynny, effaith gwneud hynny fydd gorfodi costau annerbyniol ar y mwyafrif llethol o bobl sy’n yfed, fel fi, nad ydynt yn cael eu hystyried yn yfwyr â phroblem. Wel, efallai fod eraill yn fy ystyried i’n broblem, ond byddai hynny am resymau gwahanol, nid diod.

A wnaiff hi gadarnhau’r ffigurau a ddyfynnir ar wefan y BBC ynghylch effaith y mesur hwn—ei fod, yn ôl fformiwla 50c, yn debygol o gynyddu pris can nodweddiadol o seidr i £1, potel o win i o leiaf £4.69, a litr o fodca nodweddiadol i fwy nag £20? Oherwydd, yn fy marn i, mae’n hollbwysig bod y cyhoedd yn sylweddoli yn awr, cyn i ni ddechrau trafod y mesur hwn yn iawn hyd yn oed, pa effaith debygol y mae’n debygol o’i chael. Mae’r Gweinidog yn dweud ei fod wedi’i anelu at yfwyr â phroblem, nid at y boblogaeth gyffredinol, ond dyma’r bobl y mae’r isafbris am alcohol yn lleiaf tebygol o’u heffeithio, nid y bobl sydd fwyaf tebygol o gael eu heffeithio. Rydym ni’n gwybod o ymchwil a wnaethpwyd bod y rhai a alwn yn yfwyr â phroblem yn sensitif o ran prisiau rhwng brandiau, felly os byddwch chi’n cynyddu pris un, byddan nhw’n newid i un arall, ond nid oes unrhyw dystiolaeth wirioneddol o gwbl dros ddangos y byddan nhw’n lleihau eu defnydd o alcohol yn gyffredinol, a llai fyth i ddod yn llwyrymwrthodwyr. Mae’r galw am elastigedd pris i yfwr â phroblem wirioneddol, bron yn ôl diffiniad yn sero. Ni fydd yn cael unrhyw effaith ar faint y mae’n yfed.

Un o’r materion sy’n bwysig, wrth gwrs, yw goblygiadau yfed gormodol o ran trefn gyhoeddus, yn enwedig yng nghanol dinasoedd. Mae pob un ohonom yn gwybod am broblemau’r parthau rhyfel yng nghanol dinasoedd ar nosweithiau Gwener a Sadwrn. Felly, yr hyn sy’n bwysig, yn fwy nag yfed alcohol yn gyffredinol—gallwch beidio ag yfed am bum diwrnod yr wythnos a goryfed mewn pyliau ar y penwythnos. Gallwch chi gael diod ar ôl gwaith a sgwrsio’n hamddenol ac yna mynd adref am bum niwrnod yr wythnos ac wedyn penderfynu meddwi’n gaib ar y penwythnos. Nid yw’r mesur hwn yn debygol o gael unrhyw effaith, yn fy marn i, ar y rhai sy’n goryfed mewn pyliau, sydd yno at y diben penodol hwnnw. Maen nhw eisiau meddwi’n gaib, ac nid yw’r gwahaniaeth o ychydig bunnoedd yn debygol iawn o wneud unrhyw wahaniaeth i’w hymddygiad cymdeithasol.

Mae’r Gweinidog wedi sôn am dystiolaeth ryngwladol o’r honiadau y mae wedi’u gwneud. Nid wyf i mewn gwirionedd yn ymwybodol o unrhyw dystiolaeth ryngwladol ac academaidd o’r broblem benodol hon o effaith isafbrisiau ar yfwyr â phroblem. Mae’n bwysig iawn peidio â gwneud camsyniad rhesymegol post hoc ergo propter hoc ac edrych ar yr ystadegau iechyd ar yr un llaw ac yna eu cymhwyso i fesurau deddfwriaethol a allai fod wedi digwydd fel pe na byddai unrhyw ffactorau eraill a allai fod wedi dylanwadu arnynt. Gwyddom, yn ystod y blynyddoedd diwethaf, fod y problemau a grëwyd gan alcohol wedi gostwng yn sylweddol. Mae hyn yn sicr yn wir yn yr Alban. Ni all neb brofi—ac yn wir, rwy’n credu nad yw hyd yn oed yn rhesymegol—mai’r ddeddfwriaeth isafbris yr hoffai Llywodraeth yr Alban ei gweld a fu’n gyfrifol am hynny.

O ran enghraifft Canada, a grybwyllir yn benodol yn y datganiad hwn, mae Canada yn farchnad wahanol iawn, iawn i Brydain gan fod yr holl wirodydd, bron, a gaiff eu gwerthu yng Nghanada yn cael eu rheoli gan y wladwriaeth neu eu rheoleiddio gan y wladwriaeth mewn modd nad ydyw yn y wlad hon, yn sicr. Nid oes ganddynt system isafbris fel yr un sy’n cael ei chynnig beth bynnag. Mae ganddynt system brisiau cyfeirio sy’n wahanol i wahanol ddiodydd, ac yn wahanol mewn gwahanol daleithiau yng Nghanada. Felly, mae’n anodd iawn, iawn o dystiolaeth Canada, i’r graddau y mae’n ddiamheuol, tynnu unrhyw gasgliadau ar gyfer y math o ddeddfwriaeth sydd bellach yn cael ei chynnig yma yng Nghymru.

Mae agwedd arall nad oes neb arall wedi’i chrybwyll hyd yn hyn y prynhawn yma: mae gan Gymru ffin hir ac mae llawer o bobl yn byw yn eithaf agos ati. Yn arbennig yn y gogledd-ddwyrain, mae Caer a Lerpwl ar garreg y drws, pa effaith y bydd hyn yn ei chael ar werthwyr alcohol mewn ardaloedd fel hyn? Byddai’n hawdd iawn, yn enwedig yn awr pan allwn archebu ar-lein, archebu, o Sainsbury’s dyweder ar draws y ffin yn Lloegr a’i threfnu ei ddanfon yng Nghymru. Ni fydd y ddeddfwriaeth isafbrisiau a gynigir yma yn berthnasol i hynny.

Felly, am amryw o resymau, y byddwn yn eu nodi’n fanylach pan gaiff y Bil hwn ei drafod maes o law, mae diffygion yn y rhesymeg y tu ôl iddo sy’n tanseilio ei union ddiben. Yr hyn y dylem ni fod yn ei ystyried yw sut i gymryd camau i fynd i’r afael ag effeithiau anffafriol yfed gormod o alcohol ar gymdeithas, ac yn wir ar unigolion, ond peidio â chosbi’r mwyafrif i geisio a methu â helpu’r lleiafrif.

Diolch yn fawr iawn am y cwestiynau hynny ac rwy’n edrych ymlaen at drafod a dadlau cadarn parhaus wrth i’r Bil fynd rhagddi i’r camau craffu, ac rwy’n siŵr y byddwn yn sicr yn cael trafodaeth gref o ran y dystiolaeth sy’n sail i’r cynigion yr ydym yn eu gwneud.

Credaf ei bod yn deg dweud ei fod yn ddull newydd, ac rwy’n credu y byddem ni’n dau yn cydnabod hynny. Mae gennym dystiolaeth, pan fo pris alcohol wedi cynyddu a bod y cynnydd hwnnw wedi’i drosglwyddo i unigolion, yna mae’r defnydd yn lleihau ac mae niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol yn gostwng ymhellach. Dyna’r dystiolaeth sydd gennym ac rwy’n credu bod honno’n dystiolaeth eithaf cymhellol.

Fodd bynnag, fel y dywedais, rydym yn cydnabod bod hwn yn ddull eithaf radical a newydd, felly rydym wedi ymrwymo i gyhoeddi adroddiad, ar ôl cyfnod o bum mlynedd, ar weithrediad ac effaith y Ddeddf yn ystod y cyfnod hwnnw. A, byddwn yn comisiynu gwerthusiad ac adolygiad llawn o effeithiau gosod isafbris uned yng Nghymru, gan fonitro amrywiaeth eang o ddangosyddion lle byddem yn gobeithio gweld newidiadau, megis nifer y derbyniadau i’r ysbyty o ganlyniad i gamddefnyddio alcohol, marwolaethau o alcohol, gostyngiadau hirdymor mewn sirosis, ac eraill o’r materion iechyd mesuradwy y gellir eu priodoli i alcohol.

Ond, rydym ni wedi cynnwys cymal machlud yn y ddeddfwriaeth hefyd, oherwydd ein bod yn awyddus i sicrhau bod y ddeddfwriaeth yn cyflawni’r hyn yr ydym ni’n dymuno iddi ei gyflawni. Fel y gwyddom, pasiodd Llywodraeth yr Alban ei Deddf yn 2012, ond nid ydynt wedi gallu dod â hi i rym. Felly, rydych chi’n iawn i ddweud nad oes unrhyw wlad arall yn y DU wedi gweithredu isafbris uned am alcohol. Ar sail yr hyn y mae gwledydd eraill yn ei ddweud wrthym, rydym yn hyderus y bydd yn sicrhau enillion iechyd sylweddol, ond, fel y dywedais, mae angen i ni fod yn hyderus bod y ddeddfwriaeth yn gweithio, felly mae’r cymal machlud wedi’i osod yn y Bil.

Gwnaethoch chi ofyn i mi gadarnhau’r prisiau alcohol a ddyfynnir ar wefan y BBC pe byddai’r isafbris uned yn cael ei osod ar 50c, ac wrth gwrs bydd yn cael ei osod trwy reoliadau a fydd yn dod gerbron y Cynulliad maes o law, pe byddai’r Bil yn pasio trwy’r Cynulliad. Byddai potel o win ar £4.49 yn cynnwys y rhan orau o naw uned, felly, ie, byddai hynny’n gywir. Byddai peint o lager, er enghraifft, yn cynnwys dwy uned, felly, unwaith eto, 50c wedi’i luosi â dau, felly byddem yn cael £1 am hynny. Ac mae’r botel o wirod a ddyfynnir ar y wefan yn botel litr mewn gwirionedd, felly byddai honno’n gwerthu am £20, ond rwy’n credu bod y rhan fwyaf o bobl yn tueddu i brynu gwirodydd mewn poteli llai na photeli litr.

Mae’r materion trawsffiniol yr ydych chi’n eu disgrifio yn rhai yr ydym yn ymwybodol iawn ohonynt hefyd. Rydym yn gwybod y gallai cyfundrefnau gwahanol yng Nghymru a Lloegr effeithio ar ymddygiad defnyddwyr, ond byddai hynny’n dibynnu yn llwyr ar barodrwydd pobl a’u gallu i deithio, ynghyd â, mewn gwirionedd, y gwahaniaeth mewn pris o’i gymharu â chost y cludiant y byddai hyn yn ei achosi hefyd. Mae siopa trawsffiniol eisoes yn bodoli, fel y gwyddom, ond rydym ni’n credu y bydd effaith cyflwyno isafbris uned yn fach iawn, ac mae hyn oherwydd, yn achos y rhan fwyaf o boblogaeth Cymru, byddai prynu yn Lloegr yn golygu cost o ran amser a theithio ac mae’r gost yn debygol o fod yn fwy nag unrhyw gynilion ar bris alcohol. Yn wir, mae pobl sy’n yfed alcohol ar lefelau niweidiol a pheryglus yn tueddu i brynu alcohol i’w yfed ar unwaith, felly byddai hynny’n amlwg yn lleihau’r cymhelliant i deithio hefyd.

Mae’r Prif Weinidog yn glir mai darn o ddeddfwriaeth iechyd y cyhoedd yw hwn yn bennaf. Fodd bynnag, mae effeithiau posibl mewn mannau eraill, ac rydym yn rhagweld y bydd yn effeithio ar lefelau troseddu. Er enghraifft, amcangyfrifwyd y byddai isafbris uned o 50c yn arwain at ostyngiad o 4.7 y cant mewn troseddau treisgar, gostyngiad o 4.6 y cant mewn difrod troseddol, a gostyngiad o 4.6 y cant mewn lladrata, bwrgleriaeth a dwyn hefyd. Felly, mae’r buddion y tu hwnt i’r manteision corfforol yn unig.

Ac i ddychwelyd at y pwynt cyntaf y gwnaethoch chi, sef yr un am bobl sy’n byw mewn tlodi a phobl ar incwm isel y mae’r ddeddfwriaeth hon yn effeithio arnynt: mae pobl sy’n byw mewn tlodi yn llawer mwy tebygol o ymatal rhag unrhyw alcohol o gwbl ac yn llawer mwy tebygol o fod yn yfed alcohol ar lefelau isel. Mae’r ymchwil yn awgrymu, i bobl sy’n yfwyr niweidiol a pheryglus, bod pobl sydd ar incwm isel neu sy’n byw mewn ardaloedd o amddifadedd yn fwy tebygol o ddioddef salwch hirdymor o ganlyniad i yfed gormod o alcohol, felly gall isafbris uned, o bosibl, leihau lefelau yfed niweidiol a pheryglus yn y cymunedau hyn, sy’n golygu y bydd y perygl o niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol yn lleihau hefyd. Ystadegyn llwm iawn a ddaeth i law wrth baratoi ar gyfer y Bil hwn oedd bod cyfraddau marwolaethau y gellir eu priodoli i alcohol yn y cymunedau o amddifadedd mwyaf ar gyfer dynion dair gwaith yn uwch nag yn yr ardaloedd o amddifadedd lleiaf, ac mae hynny, i mi, yn dweud bod y ddeddfwriaeth hon yn rhoi cyfle inni roi sylw i fater cryf iawn o anghydraddoldeb iechyd. Nid wyf i’n credu ei bod yn iawn i ni dderbyn canlyniadau iechyd gwaeth i bobl sy’n byw yn ein cymunedau tlotaf.

Rwy’n cefnogi’r Bil yn fawr iawn oherwydd, yn fy marn i, yr amrediad sylweddol o niwed y mae camddefnyddio alcohol a phroblemau yfed yn gyfrifol amdanynt yng Nghymru: iechyd; diwrnodau gwaith a gollir, felly'r effaith economaidd; ac, yn wir, y math o gymdeithas yr ydym ni ac agweddau diwylliannol hynny. Rwy’n derbyn yn llwyr yr hyn y mae’r Gweinidog newydd ei ddweud ei fod yn fater anghydraddoldeb iechyd hefyd. Gwyddom fod bwlch mawr mewn disgwyliad oes a disgwyliad oes iach rhwng ein cymunedau mwyaf cyfoethog a’n cymunedau tlotaf, ac mae’r effeithiau ar iechyd yn sgil camddefnyddio alcohol ac, yn wir, ysmygu yn rhan sylweddol o hynny. Rydym ni wedi cymryd camau ar ysmygu, ac rydym ni’n parhau i wneud hynny. Mae angen i ni gymryd camau pellach, yn fy marn i, o ran problemau yfed hefyd.

Rwy’n credu ein bod ni i gyd yn gyfarwydd â rhai o’r problemau sy’n ymwneud â goryfed mewn pyliau, er enghraifft. Rwyf wedi clywed llawer o ymwelwyr i Gymru yn sylwi ar yr hyn y maen nhw’n yn ei weld fel golygfa arswydus yn ein dinasoedd a chanol trefi ar nosweithiau Gwener a Sadwrn, er enghraifft, gyda’r goryfed sy’n digwydd. Rwy’n credu y gallai’r ddeddfwriaeth hon gael effaith gadarnhaol ar y broblem honno, oherwydd credaf, unwaith eto, y dylem i gyd fod yn gyfarwydd â’r hyn a elwir yn yfed cyn mynd allan, lle mae llawer o brynu alcohol cryf a rhad o archfarchnadoedd, o siopau cornel, a ddefnyddir wedyn cyn mynd allan i dafarndai a chlybiau. Felly, rwy’n credu y gallem ni gael effaith gadarnhaol iawn ar rai o’r problemau ymddygiad gwrthgymdeithasol hynny o’r mesur hwn.

Ac, wrth gwrs, mae’n cael ei gefnogi’n gryf gan y rhai sydd â phrofiad ac arbenigedd o ddarparu gwasanaethau yn ymwneud â chamddefnyddio alcohol. Darparwyd briff gan Alcohol Concern Cymru, er enghraifft, mewn ymateb i’r datganiad hwn heddiw, a oedd yn gefnogol iawn i’r ddeddfwriaeth ac yn nodi, er enghraifft, eu bod wedi gwneud rhywfaint o siopa yn ddiweddar a chanfod, mewn siopau cornel ac archfarchnadoedd, er enghraifft, 3 litr o seidr cryf ar werth am £3.99, pris uned o 18c; 70 cl o win cyfnerthedig am £2.99, pris uned o 27c; a 70 cl o fodca a gin ar werth am £10, pris uned o 38c. Dyna’r mathau o gynhyrchion sy’n cael eu prynu ac yna mae yfed cyn mynd allan yn dilyn.

Mae Kaleidoscope, er enghraifft, yn fy etholaeth i, sefydliad sy’n darparu gwasanaethau gwerthfawr iawn i’r rheiny sydd â phroblemau camddefnyddio alcohol, unwaith eto yn cefnogi’r ddeddfwriaeth hon yn gryf. Maen nhw’n dweud bod llawer iawn o broblemau yn ymwneud â thrais domestig, damweiniau gyrru ac ymddygiad gwrthgymdeithasol yn dirwyn o alcohol cryf a rhad yn eu profiad nhw. Rwy’n credu bod cefnogaeth gan Alcohol Concern Cymru a Kaleidoscope yn arwyddocaol iawn o gefnogaeth ehangach gan yr asiantaethau hynny sydd â’r dasg o ymdrin â’r problemau sy’n codi o werthu alcohol cryf a rhad.

Hefyd, rwy’n credu ei bod yn eithaf diddorol bod Public Health England yn cefnogi isafbris uned, ac rwy’n credu ei fod yn drueni mawr nad yw Llywodraeth y DU yn rhoi mwy o sylw i beth mae Public Health England eisiau ei weld a’r dystiolaeth y mae’n ei darparu.

Felly, yn fyr, Llywydd, rwy’n cefnogi’r ddeddfwriaeth hon yn gryf. Rwy’n falch iawn bod Llywodraeth Cymru a’r Gweinidog yn ei dwyn ymlaen, ac edrychaf ymlaen at ei hynt lwyddiannus drwy’r Cynulliad a’r buddion—iechyd, economaidd, cymdeithasol a diwylliannol—y bydd yn eu cyflwyno.

Diolch yn fawr iawn am y sylwadau hynny ac am ein hatgoffa ar ddechrau eich cyfraniad am bwysigrwydd y ddeddfwriaeth hon o ran mynd i’r afael ag anghydraddoldebau iechyd yng Nghymru, a hefyd rhai o’r manteision iechyd y byddem yn disgwyl eu gweld o’r ddeddfwriaeth, yn arbennig achub o leiaf 50 o fywydau neu fwy y flwyddyn o ganlyniad i’r ddeddfwriaeth a 1,400 yn llai o dderbyniadau i’r ysbyty yng Nghymru o ganlyniad i alcohol hefyd.

Cyfeiriasoch at oryfed mewn pyliau, a chredaf ei bod yn bwysig gweld y ddeddfwriaeth hon o fewn cyd-destun ehangach ein gwaith ar economi’r nos. Yn ddiweddar, es i i uned yn Abertawe i lansio ein fframwaith economi’r nos, ac mae hynny’n ymwneud â phob un o’r partneriaid sy’n rhan o economi’r nos yn gweithio law yn llaw i gefnogi pobl ac i sicrhau diogelwch pobl a sicrhau lefelau yfed diogel ac ati. Rwy’n credu y gall y darn hwn o ddeddfwriaeth ein helpu i wneud hynny, yn rhannol oherwydd ei fod hefyd yn cynnwys camau penodol i fynd i’r afael â mentrau hyrwyddo diodydd hefyd. Gwyddom y gall hyn fod yn broblem arbennig yn economi’r nos.

Mae hefyd yn mynd i’r afael â chynigion arbennig yn ymwneud ag aml brynu alcohol ac ynglŷn â chyflenwi alcohol gyda nwyddau a gwasanaethau, gan gynnwys cynigion prynu un a chael un am ddim ac ati. Mae hefyd yn nodi sut y dylid cyfrifo’r isafbris perthnasol na ellir gwerthu alcohol oddi tano lle mae’r cyflenwad alcohol yn rhan o gynnig arbennig, er enghraifft, cael pryd o fwyd am hyn a hyn ac ati. Felly, mae cyfleoedd, yn fy marn i, o fewn y ddeddfwriaeth i sicrhau ein bod yn dal yr holl ffyrdd gwahanol hyn lle mae potensial i werthu alcohol o dan yr isafbris uned.

Mae ychydig o bwyntiau gennyf i. Mi wnaf i gyfeirio at yr hyn glywsom ni gan Dai Lloyd, wrth gwrs, ynglŷn ag amseru cyflwyno hyn rŵan. Y ffaith ydy na fyddai hyn yn gallu cael ei wneud ar ôl i’r newidiadau ddod i rym dan y Ddeddf Cymru newydd, sy’n codi’r cwestiwn pam bod pleidiau eraill yn y lle yma wedi pleidleisio dros y Ddeddf honno. Mae Plaid Cymru, mewn sawl maniffesto, wedi cynnwys cyfeiriad tuag at gyflwyno trefn o’r fath yma, felly mae’n cefnogaeth ni yno.

Rydw i hefyd yn ymwybodol o’r pryderon sydd yna, ac mi ddylem ni i gyd fod yn sensitif i’r pryderon yna y gallai hwn, o beidio â’i gael o’n iawn, o bosib, gael effaith anghymesur neu ‘disproportionate’ ar yfwyr cymedrol gyda llai o arian i’w wario. Rydw i yn edrych ymlaen i glywed tystiolaeth wrth i hwn fynd drwy’r Senedd er mwyn tawelu pryderon pobl y tu allan yn bennaf, ond hefyd pobl i mewn yma yn y Senedd.

A couple of questions—. We’ve talked a lot about how, hopefully, this can drive a change of behaviour amongst consumers. We know from evidence relating to sugar levies—pop taxes, if you like—globally, that manufacturers have often responded by reducing the sugar content of their drinks, for example. Can I just ask what assessment has been made by Government of the possibility, the likelihood, that some manufacturers will actually try to achieve a lower alcohol content within their drinks? Because we’re a market of 3 million—if Scotland does this, that’s another market of 5 million. It’s not a tiny market, and, certainly, in Singapore, I think, all the major drinks manufacturers came together to reduce sugar content in response to changes in legislation on sugary drinks. So, I wonder if the Government has made an assessment of that, because lowering the alcohol content of drinks would also have a beneficial effect.

Secondly, what assessment has been made of what happens if consumer behaviour doesn’t change as much as the Government envisages? Because you will know that, in Scotland, the Labour Party refused to support legislation on minimum alcohol pricing. So, politics does play a part in this, and the reason given by Scottish Labour, as I understand, is their concern about what would happen to a possible windfall for retailers or manufacturers of alcoholic drinks because they were charging more, because of legislation, for their product. So, what assessment, again, has the Government made of that and what would be the monitoring process? And what would be the actions that the Government would wish to see if, suddenly, retailers or manufacturers have a windfall?

Diolch am y cwestiynau yna, a hefyd am amlinellu eich cefnogaeth i’r dull penodol hwn trwy ddeddfwriaeth. Cyfeiriais yn gynharach at y gwaith modelu a wnaed, sy’n dangos y byddai yfwyr cymedrol, er enghraifft, ddim ond yn cynyddu eu gwariant gan £2 y ​​flwyddyn, ond y byddent yn lleihau eu defnydd gan chwe uned y flwyddyn. Ac, fel y dywedais, rydym yn cael y gwaith modelu hwnnw wedi’i ddiweddaru i ystyried sefyllfaoedd cyfredol y farchnad a hefyd yn edrych ar y gwahanol wahaniaethau ar bwyntiau gwahanol rhwng 35c a 70c. Rwy’n credu bod cyfle gwych yn y fan yma i weithgynhyrchwyr o ran cynhyrchu diodydd alcohol cryfder is, a byddwn yn sicr eisiau gweld ein diwydiant diodydd gwych yng Nghymru yn manteisio ar y cyfle hwnnw hefyd. Rwyf eisoes wedi cael rhai trafodaethau gyda rhai o’r swyddogion yn yr adran fwyd yma hefyd i drafod pa botensial sydd ar gael i’r diwydiant diodydd yma yng Nghymru, y gwn ein bod ni i gyd yn falch iawn ohono, ac rwy’n siŵr bod cyfleoedd iddyn nhw fod yn arloesol a dychmygus o ran y cyfleoedd sydd ar gael iddynt.

Yr effaith ar y diwydiant, y diwydiant manwerthu—disgwylir i’r isafbris uned arwain at gynnydd cyffredinol mewn refeniw i fanwerthwyr allfasnach a mewnfasnach, a rhagwelir, ar gyfer pob sefyllfa isafbris uned sydd wedi’u modelu gan Brifysgol Sheffield, y byddai mwy o refeniw ar gyfer y diwydiant alcohol yn ei gyfanrwydd. Nid wyf yn siŵr i ba raddau y byddai’n elw annisgwyl, o gofio y byddem yn disgwyl, ar yr un llaw, i rai lefelau o yfed alcohol fod yn gostwng ymhlith yr yfwyr niweidiol a pheryglus hynny, a hefyd yn gyffredinol ymhlith yfwyr cymedrol i raddau llai. Fodd bynnag, credaf y byddai’n gyfle inni edrych, gyda’r modelu wedi’i adnewyddu, i weld beth fyddai’r gwahaniaethau rhwng y 35c a’r 70c hwnnw yn ei olygu ar gyfer y manwerthwyr. Ond, yn y pen draw, deddfwriaeth iechyd y cyhoedd yw hon, er bod y Prif Weinidog wedi cyfeirio yn ei gyfraniad yn y Cwestiynau i’r Prif Weinidog heddiw ei bod hefyd yn darparu cyfleoedd a buddion i dafarnwyr.

Mae’r Sefydliad Astudiaethau Alcohol wedi cyhoeddi adroddiad diweddar, o’r enw ‘Pubs Quizzed: What Publicans Think of Policy, Health Public and the Changing Trade’. Ac roedd hynny’n seiliedig ar ganlyniadau arolwg cenedlaethol o reolwyr tafarndai, a ganfu bod 83 y cant o’r farn bod alcohol archfarchnad yn rhy rhad, a 41 y cant ohonynt o blaid gosod isafbris uned, a chanfod mai dim ond 22 y cant oedd yn erbyn.

Rwy’n gweld agwedd gwydr hanner gwag rhai Aelodau braidd yn ddiflas. Oherwydd mae’n bwysig iawn ein bod ni’n manteisio ar y cyfle. Mae’r Llywodraeth wedi newid ei safbwynt o fod yn ystyried deddfwriaeth i fanteisio mewn gwirionedd ar y cyfle a’i wneud, ac rwy’n falch iawn o glywed hynny.

Rwy’n croesawu’r ymagwedd—yr ymagwedd bwyllog—gan Angela Burns, ac, yn wir, Dai Lloyd, bod yn rhaid inni symud ymlaen â hyn, oherwydd mae hwn yn fater iechyd y cyhoedd difrifol iawn. Dyma’r lladdwr mwyaf o bobl rhwng 15 a 49 oed, nid cyffuriau, diod. Ac mae’n rhaid i ni fynd i’r afael â hyn yn bendant. Nid yw’n dderbyniol ei bod yn ddrutach prynu dŵr na phrynu alcohol. Mae hyn yn gwbl hurt. Ac mae’n annerbyniol bod yr archfarchnadoedd yn defnyddio alcohol rhad i ysgogi nifer eu cwsmeriaid. Dylem fod yn gweithredu yn erbyn hyn, ac mae’n rhaid inni ei atal.

Rydym wedi gweld o Ganada—. Yn wahanol i Neil Hamilton—yn amlwg, nid yw faint o alcohol y mae ef yn ei yfed yn mynd i newid o gwbl o ganlyniad i hyn, ond nid yw hynny’n bwysig. Y pwynt yw bod yn rhaid inni geisio sicrhau y bydd pobl yn cael eu dylanwadu gan y pris i brynu llai ohono, ac i beidio â mynd i archfarchnadoedd sy’n anghyfrifol yn y modd y maent yn ei werthu. Felly, rydym wedi gweld o Ganada bod y gweithredu systematig a’r gorfodi cadarn ar yr isafbris alcohol mewn gwirionedd wedi gweithio, gan ei fod wedi gweld gostyngiad sylweddol iawn yn y derbyniadau i’r ysbyty a marwolaethau sy’n gysylltiedig ag alcohol. Felly, rwy’n gobeithio y bydd y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn dysgu o brofiad Canada i osgoi’r canlyniadau annisgwyl a esboniodd Dai Lloyd.

Ac mae’n rhaid inni gydnabod bod y pedair cyllideb ddiwethaf wedi torri trethi ar alcohol mewn gwirionedd, nad yw, yn fy marn i, yn mynd i’r cyfeiriad cywir o gwbl. Hoffwn weld adfer y doll codi prisiau. Ond nid yw’r ffaith na allwn ddylanwadu ar yr hyn y mae Senedd y DU yn ei wneud yn rheswm i ni wneud dim. Ac rwy’n gobeithio, ar y cyd, y byddwn yn bwrw ymlaen ac yn cynhyrchu’r ddeddfwriaeth hon i ragori ar ddyddiad cau Deddf Cymru.

Diolch yn fawr iawn am y sylwadau yna. Ac wrth gwrs, mae Jenny Rathbone wedi bod yn gefnogol i’r ymagwedd benodol hon ers tro, ac mae wedi lobïo’r Llywodraeth yn gryf iawn ar y mater penodol hwn hefyd. Felly, diolch ichi am y gwaith yr ydych chi wedi bod yn ei wneud wrth baratoi ar gyfer hyn, ar gyfer cyflwyno’r Bil.

Ac rydych chi’n gwneud pwynt pwysig, y credaf sydd wedi ei golli mewn llawer o’r ddadl yr ydym wedi ei chael dros y 48 awr diwethaf ar y mater isafbris uned, sef ei fod yn ymwneud i raddau helaeth ag atal ac ymyrraeth gynnar. Wrth gwrs, soniasoch am bobl ifanc, a dangoswyd bod pobl ifanc, yn enwedig y rheini sy’n yfed yn drwm neu’n aml, wedi bod yn arbennig o sensitif i gynnydd mewn prisiau, ac yn arbennig ceir tystiolaeth sy’n dangos perthynas rhwng prisiau yfed a chyffredinrwydd yfed trwm, ac yn arbennig yfed cyn mynd allan, ymhlith pobl ifanc. Felly, credaf fod y ddeddfwriaeth hon yn rhoi cyfle da i ni gymryd yr ymagwedd ataliol honno a chaniatáu i bobl ifanc ddechrau eu bywydau gyda pherthynas fwy iach gydag alcohol. Oherwydd rydym yn gwybod bod yr ymddygiad iechyd diweddar mewn data arolwg plant oedran ysgol yn dangos y dylai yfed ymhlith pobl ifanc fod yn bryder i ni, gyda 7 y cant o fechgyn a 5 y cant o ferched 11 i 16 oed yng Nghymru yn yfed alcohol o leiaf unwaith yr wythnos. Ac mae’r cyfrannau’n codi wrth i oedran y plant a’r bobl ifanc hynny godi hefyd.

Mae angen inni sicrhau, er mwyn i’r bobl ifanc hynny sy’n dechrau camddefnyddio sylweddau yn fuan yn eu bywydau, bod ymyrraeth gynnar ac adnabod cynnar ar gael iddynt er mwyn cyfyngu ar niwed a lleihau’r siawns o gamddefnyddio alcohol a chyffuriau yn y dyfodol. A dyna un o’r rhesymau pam yr ydym ni’n gweld y darn hwn o ddeddfwriaeth o fewn cyd-destun ehangach y gefnogaeth y dylem ei chynnig i bobl yn yr agenda ataliol honno, a’r agenda gefnogi honno, os a phryd y mae pobl ifanc yn ymwneud â chyffuriau ac alcohol, ac rydym yn sicrhau bod gennym amrywiaeth o wasanaethau ar gael. Er enghraifft, mae gennym wasanaethau cwnsela, lles emosiynol—mae gwasanaethau niwed cudd yn bwysig iawn, ac mae’r rhain yn wasanaethau i blant a phobl ifanc yr effeithir arnynt gan ddefnydd alcohol a chyffuriau mewn modd sy’n achosi problem gan eu rhieni, neu eu gofalwyr, yn y cartref teuluol hefyd.

Ac, wrth gwrs, mae addysg ac atal i bobl ifanc dan 18 oed yn rhan bwysig o’r gwaith a wnawn, fel y mae ymyriadau byr, er enghraifft, therapi ymddygiadol gwybyddol, cyngor ar leihau niwed, ac atal atglafychu hefyd. Felly, mae’n rhaid ei weld o fewn cyd-destun llawer ehangach y gwaith yr ydym ni’n ei wneud.

Soniodd Jenny Rathbone am bwysigrwydd gorfodi hefyd. Rwy’n ddiolchgar iawn i CLlLC am eu cefnogaeth lawn i’r ddeddfwriaeth benodol hon, gan fod y Bil yn darparu’n benodol mai’r awdurdodau lleol fydd y rhai i ddod ag erlyniadau, ymchwilio i gwynion a chymryd camau eraill gyda’r bwriad o leihau troseddau gosod isafbris yn eu hardal. Mae’r ddeddfwriaeth hefyd yn rhoi pwerau mynediad iddynt, pwerau mewn perthynas ag arolygiadau a hefyd bwerau i roi hysbysiadau cosb benodedig i bobl y mae ganddynt reswm dros gredu eu bod wedi cyflawni trosedd gosod isafbris hefyd. Felly, hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i CLlLC am eu cefnogaeth i’r ddeddfwriaeth hon, a hefyd yr holl sefydliadau hynny a grybwyllodd John Griffiths yn ei gyfraniad a llawer o bobl eraill sy’n gweld budd y dull hwn.

Ac yn olaf, Simon Thomas.

Diolch yn fawr, Llywydd. Yn amlwg, mae’r Gweinidog a’r Llywodraeth wedi gwneud achos cymhellol dros weithredu yn y maes hwn a’r problemau sydd gennym gyda chamddefnyddio alcohol yn ein cenedl, er ei bod yn werth cofnodi, rwy’n credu, nad cwestiwn o gost yn unig yw hwn. Mae gwledydd sydd ag alcohol rhatach nag sydd gennym yng Nghymru heddiw nad oes ganddynt y problemau sydd gennym ni. Mae mater diwylliannol ehangach y mae angen inni fynd i’r afael ag ef. Efallai y bydd y Bil hwn yn rhan o fynd i’r afael â hynny, ond mae dau fater yr hoffwn eu crybwyll ar hynny, rwy’n credu y mae angen eu datrys wrth inni fynd â’r Bil ymlaen.

Y cyntaf yr hoffwn ei alw ‘Cwestiwn Co-op y Gelli Gandryll’, ble y gallwch fynd o’r dafarn hynaf yn Y Gelli Gandryll, y Three Tuns—200 llath i lawr y ffordd a’ch bod mewn Co-op sydd yn Lloegr—y mae angen i ni fod yn gwbl glir ynghylch sut y byddai hyn yn gweithio o ran perthnasoedd trawsffiniol a hefyd archebion rhyngrwyd a materion eraill. Ar ôl mynd â dau Fil drwyddo yn y Pwyllgor Cyllid sy’n ymwneud yn uniongyrchol â threthi, mae’n rhaid i mi ddweud bod materion trawsffiniol yn fater gwirioneddol y bu’n rhaid inni fynd i’r afael â nhw yn y pwyllgor hwnnw ac rwy’n credu bod angen i unrhyw bwyllgor sy’n edrych ar y Bil hwn fynd i’r afael yn drylwyr â’r materion trawsffiniol hynny. Nid esgus yw hynny i beidio â mynd a’r Bil drwodd, ond mae’n fater y mae angen ei archwilio’n iawn a’i lyfnhau.

Yr ail fater, wrth gwrs, yw nad Bil treth yw hwn ond mae’n fesur ariannol, ac rydym yn cael dadl gyson yn y Cynulliad, yn eithaf priodol, ynghylch pryd a ble mae’r amser mwyaf priodol i ddatgan eich costau ariannol neu drethi. Mae Aelodau eraill wedi ceisio rhoi cost, er enghraifft, treth stamp yn y gorffennol, sydd bellach wedi dod i mewn yn y gyllideb, ar wyneb y Bil. Rwy’n fodlon bod hyn yn cael ei ddatblygu fel rhan o broses gyllidebol ar y cyfan; rwy’n credu bod hynny’n ffordd briodol i’w wneud. Fodd bynnag, nid treth yw hon, ac mae’r dadleuon iechyd y cyhoedd yn benodol yn ymwneud â beth fydd yr isafbris uned, ac mae’r holl ffigurau a ddyfynnoch chi heddiw, Weinidog, wedi dod o isafbris uned o 50c ac rydych wedi cyfeirio at nifer o adroddiadau sydd wedi delio ag isafbris uned o 50c. Felly, pam nad yw hynny ar wyneb y Bil? Beth yw’r ansicrwydd ynghylch beth fyddai’r isafbris hwn? Nid wyf yn credu ei fod yn ddigon da, oherwydd ein bod ni’n ceisio rhuthro’r Bil hwn cyn i ni golli’r pwerau, i beidio â rhoi sylw cywir i’r cwestiwn hwn. Os yw’n rhy isel, yna ni fydd yn cael yr effaith yr ydych chi’n gobeithio y bydd. Os yw’n rhy uchel, gallai gael effaith anghymesur ar yfwyr cymedrol sy’n dod o gefndiroedd incwm isel. Felly, mae’n rhaid inni ei wneud yn iawn, ac rwy’n awgrymu bod ei gael yn iawn yn dasg i’r Cynulliad cyfan ac nid yn dasg i’r Llywodraeth yn unig. Er fy mod yn deall eich bod yn cymryd pwerau rheoleiddio a ddaw i’r Cynulliad o dan y dull cadarnhaol, rwy’n awgrymu ei bod yn well ac yn fwy priodol, pan fyddwn yn trosglwyddo’r Bil hwn, bod yr isafbris uned ar wyneb y Bil ac mae’r pwerau gennych i newid hynny yn y dyfodol gyda chymeradwyaeth y Cynulliad.

Diolch i chi am y cwestiynau hynny a’ch cefnogaeth eang i’r Bil. Byddwn yn cytuno’n llwyr â chi fod hwn yn fater diwylliannol llawer ehangach yr ydym yn ymdrin ag o yma ac mai dim ond rhan o’r ateb yw gosod isafbris uned. Mae’r ateb mewn cyfres lawer ehangach o fesurau sy’n mynd yr holl ffordd o addysg i gefnogi teuluoedd yn y cartref lle ceir problemau alcohol, i’n gweithleoedd, i’n bywydau cymdeithasol ein hunain ac yn y blaen. Felly, credaf fod cyfleoedd eang er mwyn ceisio cael perthynas llawer iachach ag alcohol yng Nghymru. Ond, fel y dywedais, dim ond un rhan ohono yw hwn.

Mae’r cwestiwn ‘Co-op Y Gelli Gandryll’ rwy’n credu yn rhywbeth y byddwn yn ei drafod yn fanylach wrth i’r ddeddfwriaeth fynd trwy broses graffu’r pwyllgor. Fodd bynnag, mae’r Bil yn ymdrin ag archebion rhyngrwyd ar ei wyneb ac yn y blaen. Rydym ni wedi ceisio bod mor gynhwysfawr ag y gallwn wrth feddwl am y gwahanol ffyrdd y mae pobl yn prynu alcohol ac i geisio ei ddiogelu at y dyfodol yn y ffordd honno.

O ran y 50c, pa un a ddylai fod ar wyneb y Bil ai peidio neu wedi’i osod trwy reoliadau, eto, rwy’n siŵr bod hwn yn rhywbeth y byddwn yn ei drafod yn helaeth yng nghamau’r pwyllgorau. Pan ymgynghorwyd ar y Bil ar ffurf ddrafft, y bwriad oedd y byddai Gweinidogion Cymru yn gosod yr isafbris uned trwy reoliadau, a byddem yn cael cyfle i drafod hynny.

Dylai’r modelu wedi’i ddiweddaru, a fydd yn edrych ar y gwahaniaethau pris o 35c i 70c, fod gyda ni ar ddiwedd y flwyddyn hon, neu’n gynnar iawn ar ddechrau’r flwyddyn nesaf, a chredaf y bydd hynny’n rhoi llun llawn wedi’i ddiweddaru i ni o ran faint o fywydau y byddem yn disgwyl eu hachub ar y gwahanol lefelau, faint o dderbyniadau i ysbytai y byddem yn disgwyl eu hosgoi, faint o ddiwrnodau gwaith a gollwyd y byddem yn disgwyl eu hosgoi a pha fath o arbedion cost y gallem eu disgwyl ar gyfer y GIG hefyd. A bydd hynny’n rhoi’r cyfle i ni gael trafodaeth fwy cytbwys ar y pwynt hwnnw. Ond rwy’n credu ei bod yn ddefnyddiol defnyddio’r 50c hwnnw fel canllaw enghreifftiol ar hyn o bryd, gan ei fod yn rhoi’r mater mewn rhyw fath o gyd-destun i ni, fel y gallwn ni gael syniad yn ein meddyliau ynghylch pa fath o ffigurau yr ydym yn sôn amdanynt.

Diolch i’r holl Aelodau am eu cyfraniadau i’r ddadl heddiw ac edrychaf ymlaen at ragor o graffu manwl wrth i ni symud drwy’r camau nesaf.

Diolch i’r Gweinidog.

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ar recriwtio athrawon, ac rydw i’n galw ar yr Ysgrifennydd, Kirsty Williams.

Diolch, Llywydd. Un o amcanion allweddol ein cynllun gweithredu addysg a gyhoeddwyd yn ddiweddar yw datblygu proffesiwn addysg o ansawdd uchel. Mae'n amhosib gorbwysleisio pwysigrwydd swyddogaeth ein hathrawon i’n helpu i lwyddo yn ein cenhadaeth genedlaethol i godi safonau, lleihau'r bwlch cyrhaeddiad a darparu system addysg sy'n destun balchder a hyder cenedlaethol. Heddiw, rwy'n amlinellu cynlluniau'r Llywodraeth i sicrhau ein bod ni’n hyrwyddo addysgu yng Nghymru fel proffesiwn gwerthfawr a hyblyg sydd â statws iddo. Ochr yn ochr â hynny, yn ein hymdrechion parhaus i godi safonau yn yr ystafell ddosbarth, byddaf hefyd yn rhoi manylion ynglŷn â sut yr ydym ni’n datblygu cynnig amgen i gefnogi trefniadau rheoli absenoldebau mewn ysgolion.

Yn syml, ni all system addysg fod yn well na safon ei hathrawon. Os ydym ni am lwyddo gyda’n diwygiadau uchelgeisiol mae angen athrawon uchelgeisiol o safon uchel sy’n cael eu cefnogi’n dda arnom ni. Felly, mae’n rhaid inni ddenu a chefnogi'r graddedigion gorau gyda'r cymwysterau gorau i addysgu. Rwy’n pryderu y gall problemau recriwtio sylweddol ar draws y ffin roi camargraff o’r hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd yma yng Nghymru. Er hynny, rwy'n derbyn yn llwyr ein bod ni, er hynny, yn wynebu heriau wrth recriwtio i rai pynciau ac mewn rhai lleoliadau daearyddol. Mae hon yn her y mae'n rhaid i ni, ac y byddwn ni, yn ymgyrraedd ati.

Felly, rwyf wedi penderfynu cyhoeddi ein cymhellion ar gyfer blwyddyn academaidd 2018-19 yn gynnar. Rydym ni’n cynnig eglurder a sicrwydd yn ein hymrwymiad i'n hathrawon mwyaf newydd. Mae'r cymhellion hyn yn cefnogi blaenoriaethau cenedlaethol allweddol, gan gynnwys ffiseg, cemeg, mathemateg, Cymraeg ac ieithoedd tramor modern. Rydym ni hefyd erbyn hyn yn cynnwys gwyddoniaeth gyfrifiadurol fel pwnc blaenoriaeth sy'n gymwys ar gyfer y lefel uchaf o gymhelliant. Os ydym ni, fel Llywodraeth, eisiau cyflawni ein huchelgeisiau yn strategaeth 'Cymraeg 2050', yna mae angen inni gynyddu nifer yr athrawon sy'n gallu addysgu'n ddwyieithog, trwy gyfrwng y Gymraeg ac addysgu'r Gymraeg fel pwnc.

Er bod ein cyfradd recriwtio athrawon cyfrwng Cymraeg cynradd yn cyfateb ar y cyfan i’r hyn y dylai fod, os ydym ni eisiau cyflawni ein targedau ar gyfer addysg uwchradd, mae angen i ni gynyddu nifer y bobl yr ydym ni’n eu recriwtio bob blwyddyn i leoedd ar gyrsiau addysg gychwynnol i athrawon cyfrwng Cymraeg er mwyn cyrraedd y targed ar gyfer cynyddu nifer yr athrawon cyfrwng Cymraeg uwchradd erbyn 2021. Felly, rwyf hefyd yn cyhoeddi cymhelliant cyfrwng Cymraeg newydd heddiw a fydd yn targedu myfyrwyr sy’n astudio ar gyfer tystysgrif addysg i raddedigion mewn addysg uwchradd ac sy’n hyfforddi i addysgu pob arbenigrwydd pwnc drwy gyfrwng y Gymraeg neu yn ddwyieithog.

Wrth gwrs, mae ein gweithlu addysgu yn cynnwys nifer o swyddogaethau gwahanol, ac mae gan bob un ohonyn nhw swyddogaeth hanfodol wrth godi safonau. Mae athrawon cyflenwi yn rhan arwyddocaol a phwysig o'n gweithlu addysgu. Mae’n rhaid inni sicrhau bod ein hathrawon cyflenwi yn rhan wybodus o weithlu ehangach yr ysgol a’u bod yn barod ac yn alluog i gefnogi ein cenhadaeth genedlaethol o ddiwygio addysg. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth fod lle i wella yn y modd y mae ein system ar hyn o bryd yn cyflogi, rheoli a chefnogi athrawon cyflenwi yng Nghymru. Rwyf wedi ymrwymo i sicrhau bod gan athrawon sy'n gweithio'n hyblyg yn y modd hwn ddigon o adnoddau, y cânt eu gwobrwyo'n briodol, a’u cefnogi a'u hintegreiddio i'r proffesiwn addysgu. Felly, rwy'n cydnabod bod angen i'n system fod yn fwy hyblyg, arloesol a chynhwysol yn ein dull o ymdrin ag absenoldeb athrawon a sicrhau bod y rhai sy'n gweithio yn y modd hwn yn cael eu cefnogi yn yr un modd ag athrawon parhaol.

Rwyf heddiw yn cyhoeddi cefnogaeth o £2.7 miliwn ar gyfer y flwyddyn academaidd bresennol a’r blynyddoedd academaidd nesaf er mwyn ariannu 15 awdurdod lleol i gefnogi trefniadau clystyrau cyflenwi yn yr ysgol mewn 86 o ysgolion. Bydd y trefniant clwstwr hwn yn cefnogi penodi oddeutu 50 o athrawon cymwysedig ychwanegol i weithio gyda chlystyrau ysgol, gan lenwi swyddi athrawon sy’n absennol, meithrin gallu a chefnogi gwelliannau ysgol ehangach a deilliannau dysgwyr. Mae'r dull hwn yn buddsoddi mewn, yn datblygu ac yn meithrin athrawon sydd wedi cymhwyso’n ddiweddar, a hefyd yn sicrhau bod digon o ddarpariaeth mewn ysgolion i ddiwallu’r galw am ddarpariaeth anghenion dysgu ychwanegol ac athrawon arbenigol eraill, gan gynnwys athrawon cyfrwng Cymraeg.

Drwy'r dull arloesol hwn, rydym ni’n rhagweld y gellir defnyddio arbedion a wneir yng nghyllidebau cyflenwi ysgolion i ailfuddsoddi yn y dyfodol er mwyn creu newid a gwella ysgolion mewn modd mesuradwy. Rwyf o’r farn y bydd y dull hwn yn meithrin gallu yn y system i gefnogi ein hysgolion i reoli eu hanghenion cyflenwi mewn modd mwy cydlynol, cydweithredol a chynaliadwy. Rwy'n falch ein bod ni’n gallu bwrw ymlaen ag adroddiad tasglu y model cyflenwi yn y ffordd arloesol hon a chydweithio ag awdurdodau lleol i gefnogi cysondeb, llwybrau gyrfa a bodloni anghenion cymhleth mewn gwahanol ranbarthau.

Dirprwy Lywydd, mae gan systemau addysgol gorau’r byd addysgwyr egnïol a brwdfrydig sy'n teimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi a'u parchu. Rydym ni wedi hen ddechrau ar y daith yng Nghymru drwy ddatblygu a chynnig proffesiwn o ansawdd uchel sy’n barod i godi safonau yn gyffredinol. Rwy'n ffyddiog bod y cynigion a gyhoeddir heddiw yn dangos ymrwymiad eglur a chlir i'n gweithlu, yn y presennol a’r dyfodol, wrth iddyn nhw gyflawni ein cenhadaeth genedlaethol i godi safonau a lleihau'r bwlch cyrhaeddiad. Diolch yn fawr.

A gaf i groesawu'r datganiad? Rydym ni mewn difrif calon yn rhannu nod Llywodraeth Cymru i sicrhau y gellir hyrwyddo addysgu fel proffesiwn boddhaus a gwerthfawr gyda statws iddo, ac mae'n yrfa yr ydym ni am annog mwy o bobl i’w dilyn. Mae'n arbennig o bwysig, y datganiad hwn, o gofio'r datganiadau yr ydym ni wedi'u clywed gan Undeb Cenedlaethol yr Athrawon ac eraill eleni, sydd wedi awgrymu bod recriwtio athrawon yn ymylu ar fod yn argyfwng. Dyna oedd eu geiriau yn ôl ym mis Mehefin. Fe wyddom ni ein bod ni wedi cael nifer o flynyddoedd bellach lle yr ydym ni, fel cenedl, wedi methu’r targedau recriwtio athrawon a osodwyd gan Lywodraeth Cymru. Yn wir, roeddem ni draean islaw'r targed am yr ail flwyddyn yn olynol o ran athrawon uwchradd, a chredaf fod hynny'n peri pryder i bob un ohonom ni.

Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn synnu braidd nad oedd cyfeiriad at faich gwaith athrawon yn eich datganiad. Fe wyddom ni o'r arolwg gweithlu addysg genedlaethol, a gynhaliwyd yn gynharach eleni, fod 78 y cant o'r rheini a ymatebodd i’r arolwg hwnnw'n dweud mai'r baich gwaith oedd yr agwedd leiaf boddhaus o'u gwaith. Rydym ni hefyd yn gwybod o'r arolwg hwnnw bod traean o athrawon yng Nghymru yn ystyried gadael y proffesiwn o fewn y tair blynedd nesaf. Maen nhw’n ystadegau hynod frawychus.

Nawr, rwy’n gwybod, i fod yn deg â chi, Ysgrifennydd y Cabinet, eich bod wedi cyhoeddi yn gynharach eleni eich bod yn bwriadu treialu rhai o gynigion rheolwyr busnes ledled Cymru er mwyn lleihau'r baich gwaith diangen, a'ch bod wedi cyhoeddi rhai canllawiau arfer da, fel petai, i’w gwneud hi’n glir i bobl beth mae angen ac nad oes angen iddyn nhw ei wneud. Credaf fod hynny'n gam cadarnhaol ymlaen, ond rwyf yn credu bod yn rhaid cydnabod bod y llwyth gwaith yn rhywbeth sy’n rhwystro rhai pobl rhag mentro i’r proffesiwn hwn yn llwyr, ac, yn amlwg, mae angen i ni wneud mwy, er gwaetha’r ffaith bod y llwyth gwaith yn cyfrannu at yr angen am fwy o athrawon cyflenwi, oherwydd absenoldebau heb eu cynllunio yn y gweithlu addysgu. Felly, byddai'n dda pe gallech chi roi diweddariad i ni ynglŷn â rhywfaint o'r gwaith yr ydych chi'n ei wneud ynghylch hynny.

Sylwaf eich bod wedi sôn y bydd y cymhellion ar gyfer y flwyddyn academaidd 2018-19 yn cael eu cyhoeddi'n gynnar. Dyna rywbeth yr wyf yn ei groesawu. Rwy'n falch iawn o weld bod Llywodraeth Cymru bellach yn ystyried ychwanegu gwyddoniaeth gyfrifiadurol at y rhestr o bynciau blaenoriaeth. Credaf fod hynny'n hollol hanfodol hefyd, yn enwedig os ydym ni eisiau gweithlu sy'n addas ar gyfer y dyfodol, ac fe wyddoch chi fod hynny’n rhywbeth yr ydym ni wedi siarad amdano y tu mewn a’r tu allan i’r Siambr hon yn y gorffennol—yr angen i arfogi pobl ifanc i wneud codio a phethau felly, fel y gallwn ni sicrhau bod gan fusnesau y bobl sydd â'r sgiliau sydd eu hangen arnyn nhw. Rwy'n falch iawn hefyd o weld y bydd cymhellion newydd er mwyn denu siaradwyr Cymraeg i'r gweithlu. Rydych chi yn llygad eich lle, os ydym ni’n mynd i gyrraedd y targed uchelgeisiol hwnnw o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, mae'n rhaid i ni gael gweithlu sy'n mynd i gyflawni'r pethau hyn yn ein hysgolion ac annog y defnydd o’r iaith o fewn ac y tu allan i furiau’r ysgol.

Sylwaf fod Lloegr eisoes wedi cyhoeddi ei chymhellion ar gyfer blwyddyn academaidd 2018-19. Ni allaf weld eich bod chi wedi cyhoeddi dogfen heddiw ynglŷn â'r cymhellion, ac ni allaf weld unrhyw beth ar wefan Llywodraeth Cymru. Felly, byddai'n ddefnyddiol, Ysgrifennydd y Cabinet, pe gallech chi ddweud wrthym ni’n union beth yw'r cymhellion hynny, oherwydd rwyf am ohirio rhoi barn ar ba un a ydyn nhw’n ddigon deniadol i ddenu pobl i'r proffesiwn, oherwydd mae'n amlwg mai’r maen prawf fydd sut maen nhw’n cymharu â chymhellion mewn mannau eraill yn y DU. Felly, byddai gennyf ddiddordeb gweld y cymhellion hynny.

At hyn, a wnewch chi hefyd ddweud wrthym ni a fyddwch chi'n adolygu'r targedau ar gyfer recriwtio i'r proffesiwn? Rydym ni’n gwybod inni fethu â chyrraedd targedau yn ystod y blynyddoedd diwethaf, felly mae'n amlwg bod angen targedau arnom ni sy'n mynd i’n herio ond sydd hefyd yn realistig a bydd hynny'n sicrhau bod gennym ni weithlu sy'n bodloni gofynion system addysg Cymru.

A allwch chi hefyd ddweud wrthym ni a fyddwch chi'n derbyn cyngor Cyngor y Gweithlu Addysg ac eraill ynglŷn â’u galwadau am ryw fath o ymgyrch genedlaethol gynhwysfawr i recriwtio athrawon? Nawr, fe wn i fod peth gwaith yn cael ei wneud rhwng y consortia ar hyn o bryd. Ceir rhywfaint o gydweithio, ceir rhywfaint o weithgarwch, ond nid oes ymgyrch genedlaethol gynhwysfawr i recriwtio athrawon. Pan fydda i’n mynd i'r sinema, hyd yn oed, y dyddiau hyn, yn aml iawn fe welwch chi hysbysebion cyn i'r ffilmiau ddechrau yn annog pobl i fynd i'r proffesiwn addysgu, ac maen nhw’n hysbysebion sy'n ceisio denu pobl i system addysgu Lloegr, nid i un Cymru—hyd yn oed mewn sinemâu yng Nghymru, ac rwy’n gweld hynny braidd yn rhyfedd. Felly, tybed a allwch chi ddweud wrthym ni a fyddwch chi'n gwneud unrhyw beth ynglŷn â’r agwedd honno.

Un o'r pethau yr wyf i hefyd wedi sôn wrthych chi amdano yn y gorffennol ac sydd wedi bod yn destun trafodaeth ymhlith y pleidiau yn hanesyddol yw potensial athrawon wedi eu hyfforddi dramor a dod â'r rheini i'r proffesiwn yma yng Nghymru. Fe wyddoch chi nad oes ganddyn nhw statws athro cymwysedig awtomatig ar hyn o bryd, hyd yn oed os ydyn nhw o systemau addysg cymharol o ran safonau'r systemau addysg hynny. Mae hynny’n rhywbeth sy'n berthnasol yn unig yng Nghymru—nid yn unrhyw ran arall o'r DU—ac mae'n rhwystr i gannoedd o bobl a allai fod eisiau gweithio yn y proffesiwn yma yng Nghymru nad ydyn nhw’n cael y cyfle i wneud hynny ar hyn o bryd heb oresgyn rhwystrau ychwanegol er mwyn gallu gwneud hynny.

Gan droi at y £2.7 miliwn yr ydych chi wedi ei gyhoeddi heddiw—cyhoeddiad calonogol—i gefnogi'r trefniadau clwstwr, rwy'n synnu y bydd cyn lleied o ysgolion yn cymryd rhan yn y trefniadau clwstwr hynny. Mae gennym ni dros 1,500 o ysgolion yma yng Nghymru, ac mae'r arian hwnnw'n targedu dim ond 86, i’w hannog i gydweithio. Fe wnaethoch chi ddweud y bydd hynny ar waith mewn 15 awdurdod lleol. Beth am y saith awdurdod lleol arall? Pa awdurdodau lleol nad ydynt yn cael eu cynnwys? Pam cyn lleied o ysgolion? Fe wyddom ni fod gan y trefniadau clwstwr hyn botensial enfawr. Byddwn wedi gobeithio y byddai’r rhaglen yn un fwy o ran ceisio manteisio ar y cyfle sy’n dod yn sgîl y trefniadau hynny, felly efallai y gallwch chi ddweud ychydig wrthym ni ynglŷn â hynny.

Ac yn olaf, ynglŷn ag athrawon cyflenwi—

Y pwynt olaf un, nawr.

Un o'r rhwystrau mawr, fel y gwyddoch chi, yw’r cyfleoedd i athrawon cyflenwi fanteisio ar ddatblygiad proffesiynol. Rydych chi wedi dweud eich bod eisiau gweld hynny’n cael sylw. Nid ydych chi wedi dweud sut y disgwyliwch y dylid mynd i'r afael â hynny, ond mae'n amlwg bod angen inni sicrhau bod consortia addysg rhanbarthol ac awdurdodau addysg lleol yn gwahodd athrawon cyflenwi ac yn caniatáu iddyn nhw gymryd rhan mewn cyfleoedd datblygu proffesiynol yn rhad ac am ddim, heb unrhyw gost iddyn nhw. A wnewch chi hefyd ddweud wrthym ni a ydych chi’n bwriadu bwrw ymlaen â'r argymhelliad a wnaeth y tasglu ichi ynglŷn â chyflwyno rhywfaint o ddeddfwriaeth i fynd i'r afael â pheth o’r camddefnydd y mae asiantaethau athrawon yn gyfrifol amdano o ran safonau'r asiantaethau hynny a hefyd y cyflog a'r gwobrau maen nhw’n eu talu i'n gweithlu addysgu sy'n gweithio fel athrawon cyflenwi? Diolch.

Diolch i Darren Millar am yr hyn a gredaf oedd yn groeso eangfrydig i'r datganiad heddiw a rhestr hir o gwestiynau, y byddaf yn ceisio eu hateb mor gyflym ag y gallaf.

Ni chredaf fod gennym ni argyfwng. Caiff naw deg y cant o leoedd dysgu mewn ysgolion cynradd eu llenwi yn unol â’r targedau. Ond rydych chi'n iawn, gydag addysg uwchradd mae gennym ni heriau penodol, ac yna mae gennym ni heriau penodol mewn rhai pynciau addysg uwchradd—gyda rhai cyrsiau. Rydym ni’n recriwtio'n llawn mewn pynciau eraill. A dyna yw pwrpas y cymhellion.

Fodd bynnag, mae Darren hefyd yn iawn; nid yw dysgu yn ymwneud â’r cyflog yn unig, ac mewn gwirionedd mae'r holl arolygon yn dangos, pan fo’r rhan fwyaf o athrawon yn mynd i'r proffesiwn, nad yr unig gymhelliant yw ennill arian mawr. Yr hyn sy’n eu cymell nhw yw bod arnyn nhw eisiau gweithio gyda phlant, eisiau rhannu’r brwdfrydedd sydd ganddyn nhw am eu pynciau, a gwneud y gorau y gallan nhw dros y system addysg. Felly, mae materion yn ymwneud â llwyth gwaith yn bwysig. Cyfeiriodd Darren at ein rheolwyr busnes a'n canllaw arfer da. Rwyf ar fin ysgrifennu at bob pennaeth eto i sicrhau bod y canllaw arfer da yn cael ei ddefnyddio yn eu hysgolion, ac rydym ni’n gobeithio cyhoeddi prosiectau ychwanegol ynglŷn â llwyth gwaith wrth i ni symud ymlaen. Ond mae a wnelo hyn hefyd â chefnogi'r proffesiwn a sicrhau bod gweithwyr proffesiynol yn cael y cyfle i ymgymryd â datblygiad proffesiynol parhaus sy'n eu galluogi i fod y gorau y gallan nhw fod. Fe wyddoch chi ein bod ni’n datblygu ffordd genedlaethol o fynd i’r afael â DPP, fel bod athrawon yn cael hynny ble bynnag y maen nhw yng Nghymru. Fe wyddom ni hefyd, weithiau, nad yw ein harweinyddiaeth efallai mor dda ag y gallai fod. Mae arweinyddiaeth yn hollbwysig wrth reoli llwyth gwaith a sicrhau bod ysgolion a cholegau yn lleoedd deniadol i weithio ynddynt. Dyna pam yr ydym ni’n datblygu ein hacademi arweinyddiaeth i sicrhau bod gan ein harweinwyr ysgol y sgiliau sydd eu hangen arnyn nhw i fod yn rheolwyr effeithiol ar eu sefydliadau.

Y prif newidiadau i'r cymhellion, o’u cymharu â’r llynedd—. Mae'r ffigurau yr un fath, sef £20,000 ar gyfer gradd dosbarth cyntaf mewn mathemateg, ffiseg, cemeg, Cymraeg, ond y pwnc ychwanegol ymhlith y rhain yw gwyddoniaeth gyfrifiadurol. Hefyd, rydym ni’n newid—. Roedd rhywfaint o gyfyngiadau gwrthnysig, afresymegol ar y bobl hynny oedd â Doethuriaeth a graddau Meistr. Felly, pe byddai gennych chi radd 2:1 ond bod gennych chi Ddoethuriaeth, neu pe byddai gennych chi radd 2:1 a bod gennych chi radd Meistr, dim ond y gyfradd 2:1 fyddech chi’n ei chael, sy'n is na'r gyfradd dosbarth cyntaf, nad oedd mewn gwirionedd, yn rhesymegol, yn gwneud llawer o synnwyr. Felly, rydym ni yn mynd i'r afael â hynny y tro hwn. Felly, os oes gennych chi radd dosbarth cyntaf neu Ddoethuriaeth neu radd Meistr, byddwch yn derbyn y swm mwyaf ar gyfer y pynciau hynny. Ar gyfer pynciau blaenoriaeth ganolig bydd cymhelliant o £15,000. Yr hyn sy'n bwysig iawn i'w gofio, Darren, yw mai pedwar cymhelliant yw’r rhain ar gyfer y flwyddyn academaidd nesaf, 2018-19, lle bydd y myfyrwyr hyn hefyd yn gallu ymgeisio am ein pecyn Diamond cyflawn. Mae myfyrwyr TAR yn eithriad i astudiaethau ôl-raddedig, felly mae'n bosib y bydd y myfyrwyr hyn yn gallu ymgeisio am becyn cymorth Diamond llawn ochr yn ochr â'r cymhellion yr ydym ni yn eu cyflwyno heddiw.

Rydym ni’n gweithio ar hyn o bryd ar—. Fe wnaethoch chi ofyn a fydd targedau yn aros yr un fath. Rydym ni’n ceisio creu sefydlogrwydd i'n sefydliadau sy'n cynnig y cyrsiau hyn ar hyn o bryd, ond rydym ni’n gweithio ar offeryn cynllunio gweithle newydd i gael data gwell a gallu dadansoddi anghenion ein gweithlu yn well yn y dyfodol, ac rwyf yn disgwyl y byddwn ni’n newid ein targedau o ran pryd y bydd y gwaith hwnnw wedi'i gwblhau, ac rwy'n gobeithio y gwneir hynny yn 2019— y bydd yr offeryn newydd hwnnw ar gael ac yn cyd-fynd â datganoli tâl ac amodau gwaith athrawon. Mae yna gyfres gyfan o bethau y mae angen cyswllt rhyngddynt.

Mae ymgyrch genedlaethol ar droed. Mae'n cael ei hariannu ar y cyd gan yr holl gonsortia rhanbarthol. Ei henw yw Darganfod Addysgu. Rydym ni’n trafod yn gyson a yw’r amgylchiadau a’r adnoddau ar gael ar gyfer ymgyrch fwy. Rwyf hefyd yn edrych yn barhaus ar ba un a ydym ni’n creu rhwystrau artiffisial i athrawon o wledydd eraill i ddod i ddysgu yn y wlad hon. Y tro diwethaf i Lywodraeth Cymru ymgynghori ar hyn, barn gref iawn yr ymatebion i'r ymgynghoriad oedd y dylai'r cyfyngiadau hynny fod yn berthnasol. Ond, yn amlwg, nid ydym ni eisiau rhwystro pobl a all wneud cyfraniad i'n hystafelloedd dosbarth, a byddwn ni’n adolygu hynny. Hynny yw, wrth gwrs, os gallan nhw fynd drwy system fewnfudo Llywodraeth y DU a dod i fyw yma a gweithio yma yn y dyfodol.

Rydych chi’n hollol gywir ynghylch yr angen i'r consortia gynnig datblygiad proffesiynol parhaus i'n hathrawon cyflenwi. Cyhoeddwyd adroddiad y tasglu athrawon cyflenwi ym mis Chwefror. Rydym ni wedi sefydlu grŵp annibynnol i oruchwylio’r modd y caiff yr argymhellion hynny eu gweithredu. Mae'r grŵp wedi cyfarfod dair gwaith, ac rydym ni’n gwneud cynnydd. Mae'r model cyflenwi yr ydym ni’n sôn amdano heddiw yn argymhelliad sy'n cael ei weithredu. Rydym ni wedi sicrhau bod Hwb ar gael i athrawon cyflenwi, nad oedd yn bosib o’r blaen, ac rydym ni’n gweithio gyda'r consortia i sicrhau bod modd i’r athrawon cyflenwi fanteisio ar ddatblygiad proffesiynol parhaus.

O ran y cynllun arbrofol, gadewch i mi ddweud: mae hyn yn arwydd o'm bwriad. Roedd y cynllun arbrofol yn argymhelliad uniongyrchol gan y grŵp gorchwyl a gorffen, ond mae'n rhoi cyfle inni ymchwilio i hyn fel model amgen i recriwtio a chyflogi athrawon cyflenwi, wrth symud ymlaen. Y 15 awdurdod lleol a ddewiswyd yw 15 o'r 16 a fynegodd ddiddordeb. Ni allwn ni wneud hyn ar ein pennau ein hunain. Mae’n rhaid inni ei wneud mewn partneriaeth â llywodraeth leol ac ysgolion, oherwydd bod ysgolion yn cael eu rheoli’n lleol. Ni allwn ni orfodi hyn arnyn nhw. Felly, fe dderbyniwyd cais 15 o'r 16 awdurdod a fynegodd diddordeb, a dyma nhw, os yw pobl eisiau gwybod, ac os yw'r Dirprwy Lywydd yn caniatáu imi eu rhestru: Sir Benfro, Torfaen, Bro Morgannwg, Wrecsam, Powys , Rhondda Cynon Taf, Castell-nedd Port Talbot, Sir Fynwy, Merthyr, Conwy, Sir Gaerfyrddin, Caerdydd, Caerffili, Blaenau Gwent a Chasnewydd. Felly, mae gennym ni drawstoriad mawr o awdurdodau trefol a gwledig, gogledd a de, dwyrain a gorllewin, a chymysgedd o ysgolion. Felly, mae gennym ni glystyrau cynradd, mae gennym ni rai uwchradd, ond mae gennym ni ysgolion 3-19 oed hefyd. Ni allwn ni orfodi hyn ar bobl; mae'n rhaid inni ei wneud drwy gydweithio â’r rheini sy’n barod i wneud hynny. Mae'n rhaid inni ei wneud ar y cyd, ac mae'r awdurdodau lleol hynny, rwy'n falch iawn o ddweud, wedi camu i’r adwy ac yn dangos gweledigaeth wirioneddol ac wedi archwilio'r posibilrwydd y gall hyn ddod â manteision yn ei sgîl. Ac mae’r manteision hynny nid yn unig i'r athro cyflenwi. Yr hyn sy'n hollbwysig ynglŷn â hyn yw bod manteision i'r plant, oherwydd bydd ganddyn nhw wynebau cyfarwydd. Felly, pan fo’u hathro dosbarth yn absennol neu'n mynd ar gwrs hyfforddi, byddan nhw’n gweld wyneb cyfarwydd yn eu hysgol, a bydd hynny'n cael effaith ar addysgu a dysgu'r plant hynny.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei datganiad? Rwyf innau hefyd yn teimlo ei bod hi braidd yn od nad oedd yna ddim manylion ynglŷn â’r cymhellion a oedd yn cael eu cyhoeddi heddiw, ond diolch i chi am roi amlinelliad i ni yn eich ymateb. Byddai diddordeb gyda fi wybod sut mae’r cymhellion newydd yma yn mynd i gymharu â gweddill y Deyrnas Unedig. Mi wnaethoch chi roi rhyw amlinelliad i ni, ond mi fyddai hynny’n ddifyr oherwydd ein bod ni mewn sefyllfa gystadleuol yn aml iawn pan mae’n dod i rai o’r pethau yma. Rwyf innau hefyd eisiau croesawu’r cymhelliad ychwanegol yr ŷch chi’n ei gynnig o safbwynt athrawon sy’n medru dysgu pynciau drwy gyfrwng y Gymraeg, oherwydd mae lefel recriwtio athrawon cyfrwng Cymraeg yn y flwyddyn 2015-16, y flwyddyn ddiwethaf y mae gyda ni ffigurau ar ei chyfer, ar ei hisaf ers 2008-09. Felly, rhowch chi hynny ochr yn ochr ag uchelgais y Llywodraeth o safbwynt ble yr ŷm ni’n mynd ar nifer y siaradwyr Cymraeg ac mae’n amlwg bod angen bod yn rhagweithiol ar y ffrynt yna, ac rwy’n croesawu hynny yn fawr iawn.

Mi oedd eich datganiad chi’n sôn bod angen edrych hefyd ar ardaloedd gwledig yn benodol, ond nid wyf i’n gweld cyfeiriad at gymhellion yn y cyd-destun hynny. Efallai y gallech chi roi ychydig o sylwadau i ni ynglŷn â sut yr ŷch chi’n gweld modd o gymell pobl i edrych i’r cyfeiriad penodol yna. Rŷch chi hefyd wedi dweud yn y gorffennol fod yna ddiffyg amrywiaeth ar draws y gweithlu dysgu, ac mi ddywedoch chi wrth y pwyllgor ychydig yn ôl fod yna job o waith sydd angen ei wneud i fynd i’r afael â hynny gan y Llywodraeth. Nid oes dim byd yn eich datganiad chi ynglŷn â hynny, ac efallai y byddwch chi’n gallu rhoi diweddariad i ni o’r hyn yr ŷch chi wedi bod yn ei wneud i geisio cyflwyno mwy o amrywiaeth yn y gweithlu dysgu yng Nghymru.

Mae’r grŵp arbenigol, yr ‘ITE expert forum’, hefyd wedi bod yn edrych ar adolygu tystiolaeth o’r arfer gorau am lwybrau amgen i mewn i ddysgu. Rŷch chi wedi cyffwrdd â hyn unwaith neu ddwy yn y gorffennol, ond byddai’n dda cael diweddariad ac efallai cael gwybod pryd y gallwn ni ddisgwyl rhywbeth mwy cynhwysfawr o gwmpas y maes yna.

Mae yna nifer o rwystrau, wrth gwrs, i recriwtio athrawon newydd. Nid oes neb yn honni bod yn un ateb—mae angen cyfres o atebion, mewn gwirionedd. Ond un sy’n codi ei ben yn gyson yw’r gofyniad i gael gradd B mewn TGAU mathemateg. Nawr, rwy’n gwybod ein bod ni’n annog ac yn awyddus i godi safon yr addysgwyr sydd gennym ni yng Nghymru, ond pan mae rhywun fel John Furlong ei hunan yn codi cwestiwn ynglŷn â gwerth hynny yn y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, mae yn bwysig, rwy’n meddwl, ein bod ni jest yn stopio i edrych ar hynny. A byddwn i jest yn gofyn i chi ddweud: a ydych chi yn credu bod newid hwnnw yn y ‘mix’ o gwbl, neu a ydych chi’n gwbl hapus bod hynny’n mynd i aros yn yr hirdymor?

Rŷm ni wedi cyffwrdd â biwrocratiaeth, felly af i ddim ar ôl hynny.

O safbwynt yr athrawon cyflenwi, yn sicr rwy’n croesawu’r cyhoeddiad ynglŷn â’r trefniadau cyflenwi mewn clwstwr fel cam i’r cyfeiriad iawn. Fel yr ŷch chi’n dweud eich hunan, peilot yn amlwg fydd llawer o’r gwaith yma. Roeddwn innau hefyd yn rhannu rhai o’r cwestiynau ynglŷn â’r niferoedd isel o athrawon a’r niferoedd isel o ysgolion a oedd yn cael eu cynnwys yn hyn. Ond, wrth gwrs, rydym ni hefyd yn sôn fan hyn am 50 o athrawon newydd gymhwyso, tra bo gennym 4,000 o athrawon cyflenwi yng Nghymru, a nifer o’r rheini yn sicr yn teimlo nad ydyn nhw, efallai, wedi cael y gefnogaeth a’r statws y bydden nhw yn eu dymuno. Ac rydw i wedi codi gyda chi ar nifer o achlysuron yn ddiweddar y problemau o gwmpas tâl ac amodau, ac af i ddim nôl dros y tir yna, ond yn sicr mae rôl yr asiantaethau preifat yma, sydd wedi cynyddu yn sylweddol o ryw ddwsin rai blynyddoedd yn ôl i bron i 50 erbyn hyn, wedi peri tipyn o gonsérn i nifer sy’n gweithio yn y sector.

Felly, yr hyn y liciwn i ofyn yw: yn amlwg, peilot yw hwn—mae’n rhoi rhyw flas ar y cyfeiriad, efallai, mae’r Llywodraeth yn symud tuag ato fe—ond ble ŷch chi’n gweld y ddarpariaeth, a pha fath o fodel ŷch chi’n gweld yn y tymor hir? A ydy hyn yn gnewyllyn o’r model y byddech chi’n hoffi ei weld yn cael ei ddatblygu ar draws Cymru yn y pen draw, neu a ydych chi’n dal i fod yn edrych ar fodelau amgen yn ogystal â’r hyn sydd wedi cael ei gyhoeddi hefyd?

Rŷm ni wedi clywed, wrth gwrs, fod yn rhaid datganoli tâl ac amodau i athrawon cyn bo modd, efallai, mynd i’r afael i’r graddau y byddem ni i gyd yn hoffi mynd i’r afael â rhai o’r materion yma. Ond byddwn i’n falch petasai chi’n cadarnhau mai’ch bwriad chi yn y pen draw fydd mynd i’r afael, unwaith ac am byth, â’r mater o dâl ac amodau i athrawon cyflenwi a rôl y sector breifat pan fyddwch chi’n teimlo bod gennych chi’r pwerau i wneud hynny.

A jest i gloi, rŷch chi’n dweud yn eich datganiad bod y gweithlu dysgu yn cynnwys pobl mewn nifer o rolau gwahanol, oll yn chwarae rhan allweddol wrth godi safonau, ond nid oes yna ddim sôn am gynorthwywyr dosbarth wedi bod cymaint ag y byddwn i’n licio yn y drafodaeth gyffredinol yma am recriwtio athrawon, a recriwtio a chadw cynorthwywyr dosbarth, a dweud y gwir, oherwydd maen nhw yn elfen bwysig o’r glud sy’n dal y gyfundrefn addysg at ei gilydd yn y dyddiau sydd ohoni, lle mae llawer o bwysau ar y system. Mae yna lawer yn teimlo nad yw’r grŵp yma chwaith wedi cael y gydnabyddiaeth y maen nhw yn ei haeddu, ac yn sicr y tâl a’r amodau y maen nhw yn eu haeddu. Byddwn i’n falch o glywed beth yw’ch neges chi iddyn nhw hefyd, oherwydd mae’n bwysig ein bod ni’n cofio, am bob un athro, mae yna un cynorthwyydd dosbarth yng Nghymru, a byddwn i’n licio gwybod pa waith ŷch chi a’r Llywodraeth yn ei wneud o ran recriwtio a chadw'r gweithlu yn y sector benodol honno.

Diolch yn fawr iawn, Llŷr, am y gyfres yna o gwestiynau. O ran cael eich derbyn ar gwrs hyfforddiant cychwynnol athrawon, ac a wyf i'n bwriadu dileu’r gofyniad am radd B mewn Saesneg a mathemateg, nid oes gennyf unrhyw fwriad i wneud hynny ar hyn o bryd. Byddwch yn ymwybodol fod y fframwaith llythrennedd a rhifedd yn berthnasol i’n holl gwricwlwm ar gyfer hyd gyrfa ysgol plant, ac felly byddai angen i'n holl ymarferwyr gael sylfaen gadarn yn Saesneg ac mewn mathemateg. I'r bobl hynny sydd efallai yn edrych—. A dyna pam mae hi mor bwysig nad yw athrawon yn bancio graddau pan eu bod nhw’n paratoi disgyblion i wneud eu harholiadau yn gynnar, oherwydd bod goblygiadau i'r bobl ifanc hynny yn y dyfodol—. Dim ond y penwythnos hwn, cwrddais â mam nad oedd ag unrhyw syniad, wrth dderbyn gradd C, y byddai hynny'n atal ei mab rhag dilyn gyrfa mewn addysgu. Felly, mae angen inni fod yn glir bod gennym ni’r safonau hyn.

Yn achos y bobl hynny sydd o bosib yn dychwelyd i addysgu, efallai yn newid gyrfa neu bobl sy'n dymuno mynd i mewn i'r proffesiwn lle mae ganddyn nhw radd C, yna mae dewisiadau ar gael i wneud prawf cywerthedd drwy'r prifysgolion ar adeg y cais. Felly, nid yw hynny’n golygu nad oes gan bobl gyfle i sicrhau neu ddangos eu sgiliau a'u gwybodaeth mewn ffordd wahanol, oherwydd mae recriwtio graddedigion, newid gyrfa a llwybrau amgen i'r proffesiwn yn bethau yr ydym ni’n edrych yn ofalus arnyn nhw ar hyn o bryd.

Y llynedd, fe welsom ni 20 o bobl yn cael eu cyflogi gan ysgolion ac yn mynd drwy broses hyfforddi. Fe hoffwn i weld mwy o hynny, ac, fel y dywedais i, rydym ni’n edrych o ddifrif ar ffyrdd y gallwn ni gael llwybrau amgen i'r proffesiwn addysgu, yn enwedig i'r rheini sydd efallai wedi cael gyrfa mewn gwyddoniaeth a diwydiant, ac sydd nawr yn awyddus i symud i'r byd addysg er mwyn rhannu eu brwdfrydedd a'u gwybodaeth am y pwnc hwnnw gyda phobl ifanc. Mae hynny'n rhan o’r amrywiaeth eang o ffyrdd yr ydym ni’n edrych arnynt i roi gwybod i bobl am bosibiliadau addysgu. Pam y byddech chi’n ystyried bod yn athro a beth wyddoch chi am hynny? Dyna pam mae cynlluniau fel y cynllun mentora ieithoedd tramor modern mor bwysig yn ein prifysgolion, oherwydd eu bod nhw’n rhoi cyfle i’n myfyrwyr ieithoedd tramor modern gael cyfnodau o weithio gyda phobl ifanc yn yr ysgol a chyflwyno iddyn nhw’r posibilrwydd, efallai, o fod yn athro. Mae un o'r graddau ffiseg gorau ym Mhrifysgol Llundain yn gwneud i’w holl israddedigion ffiseg wneud uned ynglŷn â dysgu ffiseg. Rydym ni wedi bod yn siarad â'n sector prifysgol am gynnwys hynny yn ein cyrsiau gwyddoniaeth israddedig ni, fel bod pob myfyriwr israddedig yn cael y cyfle hwnnw i fod yn agored i'r posibilrwydd o addysgu fel gyrfa, fel y gallwn ni gael ystod eang o bobl sydd â diddordeb yn y proffesiwn.

Fe wnaethoch chi ofyn am y sefyllfa barhaus ynglŷn ag athrawon cyflenwi a dyfynu’r ffigur o ychydig dros 4,000 o athrawon sydd wedi eu cofrestru gyda Chyngor y Gweithlu Addysg fel athrawon cyflenwi—hynny yw, mae 4,200 o athrawon sydd wedi'u cofrestru ar hyn o bryd fel athrawon cyflenwi. Mae'n bwysig dweud, Llyr, y caiff hanner y rheini eu cyflogi drwy gyfrwng ysgolion ac awdurdodau lleol ac maen nhw ar ddogfen tâl ac amodau athrawon yr ysgol. Felly, maen nhw’n cael eu talu yn y modd hwnnw. Felly, mae'n bwysig cydnabod, pan fyddwn ni’n sôn am y system gyflenwi, bod 50 y cant o'r rheini yn gweithio ac yn cael eu talu ar delerau dogfennau tâl ac amodau athrawon ysgol. Mae hynny'n ein gadael ni gydag oddeutu 2,100 o athrawon sydd wedi'u cofrestru gydag asiantaethau masnachol—sef tua 6 y cant o'n holl athrawon cofrestredig sy'n cael eu cyflogi ar y sail honno. Rwyf eisiau ei gwneud hi’n hollol glir, nid wyf i’n cymeradwyo arfer ysgolion ac asiantaethau o gynnig cyfraddau tâl isel i athrawon cyflenwi. Fe ddywedais i heddiw yn fy natganiad, fy mod yn disgwyl i athrawon dros dro gael eu gwobrwyo a'u cefnogi'n briodol ar gyfer y gwaith y maen nhw’n ei wneud.

Felly, gallai'r dull yr wyf i wedi'i amlinellu heddiw ynglŷn ag Athrawon Newydd Gymhwyso gynnig model amgen dichonol i ni yn hytrach na defnyddio asiantaethau cyflenwi wrth i ni gamu i’r dyfodol. Ac, ar hyn o bryd, rwyf wrthi’n ystyried y posibilrwydd o gyflwyno system baru ganolog i gyd-fynd â blwyddyn gyntaf datganoli tâl ac amodau athrawon, gyda’r cyfrifoldebau hynny’n cael eu trosglwyddo yn nhymor yr hydref 2018. Felly, 2019 fydd ein blwyddyn gyflog gyntaf y bydd y system honno’n weithredol. Mae’n rhaid i’r system hon fod yn un sy'n ateb gofynion Cymru. Ni all fod yn system lle nad ydym ni wedi gwneud dim amgenach na’i thrawsblannu o rywle arall.

Gadewch i mi ei gwneud hi’n gwbl glir eto: mae'r mater hwn wedi'i ddatganoli i benaethiaid. Mater i benaethiaid yn eu hysgolion yw gwneud trefniadau ar gyfer cyflogi athrawon cyflenwi. Nid oes dim yn eu gorfodi i ddefnyddio asiantaeth; nhw sy’n penderfynu. Fe allwn ni ddadlau ynghylch pa un a ydym ni eisiau rheoli ysgolion yn lleol, neu a ydym ni eisiau tynnu’r pwerau hynny oddi ar benaethiaid a gorfodi system genedlaethol arnyn nhw. Fe allwn ni gael dadl ynghylch hynny, ond mae'n dangos bod hwn yn fater eithaf cymhleth ac oherwydd y cymhlethdodau hynny, cofiwch, dyna pam na allai'r grŵp gorchwyl a gorffen argymell un system ar gyfer Cymru y gellid ei gweithredu'n gyflym. Ond, rydym ni’n parhau i edrych ar hyn, ac mae'r cynllun arbrofol hwn, fel y dywedais i, yn rhoi’r posibilrwydd o fodel amgen inni.

Mae hwnna'n ateb trylwyr iawn. Rwy’n croesawu’n fawr, mae'n rhaid i mi ddweud, y ffaith y bydd y system ganolog yn cyd-fynd â datganoli cyflogau ac amodau athrawon. Roeddwn yn synnu na chafodd ei grybwyll yn natganiad i'r wasg Lywodraeth Cymru, oherwydd credaf fod hynny'n fater sylfaenol a fydd o fantais i athrawon cyflenwi yn yr amgylchiadau hyn. Felly, rydych chi yn cydnabod, yr hyn oedd wrth wraidd fy nghwestiwn, y bydd datganoli cyflogau ac amodau yn eich galluogi i gymryd camau pellach. Felly, a yw'r wybodaeth a fydd yn arwain at sefydlu'r system baru yn deillio o sefydlu'r system glwstwr yr ydych chi'n arbrofi gyda hi? Ai o’r fan yna y mae hi’n deillio?

Y mater arall yr hoffwn i gyfeirio ato, y mae etholwyr wedi dwyn fy sylw ato, yw eu bod nhw'n bryderus iawn am ‘New Directions’, sef y corff a ddewisiwyd i ddarparu athrawon cyflenwi. A fydd y fframwaith cyfredol hwnnw yn cael ei adnewyddu pan ddaw’r contract i ben? A pha gynlluniau yn y dyfodol sydd gan y Llywodraeth ynglŷn â chynnwys asiantaethau wrth ddarparu athrawon cyflenwi?

Diolch, Hefin. Fel y dywedais i, rydym ni ar hyn o bryd wrthi’n ystyried pa mor ddichonadwy fyddai system baru genedlaethol i gyd-fynd â datganoli telerau ac amodau. Yr hyn sy'n bwysig iawn yw ein bod ni’n gwneud hyn mewn trafodaeth gyda'r undebau eu hunain, fel eu bod nhw’n rhan annatod o'r broses hon wrth symud ymlaen. Mae gennym ni fodel partneriaeth gymdeithasol yma yn Llywodraeth Cymru, lle yr ydym ni’n gweithio yn yr ysbryd cydweithredol hwnnw sy’n bodoli rhyngom ni fel Llywodraeth, llywodraeth leol fel y cyflogwyr ac ysgolion fel y cyflogwyr, yn ogystal â'r undebau.

Unwaith eto, mae'n rhaid i mi ddweud: Nid wyf i’n cyflogi athrawon ac, felly, nid fy nghontract i yw contract ‘New Directions’, nid contract Llywodraeth Cymru mohono, ac nid oes dim sy'n gorfodi penaethiaid i ddefnyddio'r asiantaeth honno, neu, yn wir, unrhyw un o'r asiantaethau eraill sydd ar gael. Pa un a fydd y model hwnnw'n parhau i fodoli ar ôl i ni orffen ein hastudiaeth o ddichonoldeb ac ystyried dewisiadau polisi, wel, byddai hynny'n fater iddyn nhw; penderfyniad masnachol iddyn nhw yw hwnnw. Ond yr hyn sy'n bwysig i ni yw bod gennym ni ddewis arall ar gael i athrawon, penaethiaid, ysgolion ac awdurdodau lleol wrth symud ymlaen, a bod y gwaith hwnnw'n digwydd yn ymarferol ar hyn o bryd, oherwydd rwy’n cydnabod y pryderon a fynegwyd, ac mae’r datganiad heddiw ynglŷn ag Athrawon Newydd Gymhwyso yn ddatganiad o'm bwriad.

Diolch ichi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet, sy'n sicr yn cynrychioli cam i'r cyfeiriad cywir. Mae'r datganiad yn dwyn yr enw 'recriwtio athrawon', ond ni allaf wir weld ble yr ydych chi'n siarad am recriwtio athrawon yn gyffredinol wrth fynd i'r afael â'r problemau sylfaenol a nodwyd ynglŷn â recriwtio athrawon yng Nghymru. Rwy’n gweld tri chyhoeddiad pendant yn y datganiad, a’r cyntaf o’r rhain yw’r cymhelliant cyfrwng Cymraeg, sy’n syniad gwych yn fy nhyb i. Nid yw hi ond yn iawn a phriodol y dylai Llywodraeth Cymru annog addysg trwy gyfrwng y Gymraeg, ac rydym ni’n hen gyfarwydd yn y Siambr hon â phrinder yr athrawon hynny. Yn amlwg, rwy’n cefnogi'ch amcan yn llwyr yn hyn o beth, ac felly hefyd eich mesur i gyfrif gwyddoniaeth gyfrifiadurol fel cymhwyster i gael cymhelliant uwch.

Gan droi at y cyllid ar gyfer trefniadau clwstwr mewn ysgolion, mae hwn yn ymddangos yn syniad da iawn, ond nid oes unrhyw fanylion—. Rwy'n gwybod eich bod wedi rhoi rhywfaint o fanylion heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet, ond ychydig iawn—nid oes unrhyw fanylion yn eich datganiad ei hun. Felly, wyddoch chi, os yw disgyblion ac ysgolion yn gallu meithrin perthynas waith gyda chriw rheolaidd o athrawon cyflenwi, yn hytrach na bod yr athro cyflenwi yn aml yn ddieithryn llwyr, mae hynny'n llawer gwell i'r athro cyflenwi, yr ysgol a'r disgyblion. Felly, sut ydych chi'n rhagweld y bydd y clystyrau'n gweithio'n ymarferol? Ydych chi'n gweld yr awdurdod lleol—? A fydd yn golygu clwstwr fesul awdurdod lleol neu a fydd yr awdurdodau lleol yn clystyru gyda'i gilydd? Sut mae'n mynd i weithio ar lawr gwlad yn eich tyb chi?

Sylwaf yr hoffech chi gyflogi cronfa o athrawon cyflenwi, sydd, rwy’n credu, eto, fel y dywedais i, yn syniad da. Ond nid oes arnom ni eisiau i athrawon newydd gymhwyso droi yn athrawon cyflenwi hirdymor, felly fe hoffwn i weld rhyw fath o gynnig neu glywed pa waith yr ydych chi'n ei wneud i sicrhau nad yw hynny'n digwydd. Yr hyn rwy’n ei olygu yw, yn amlwg, mae gweithio fel athro cyflenwi yn mynd i fod yn ffordd ddefnyddiol iawn i athro newydd gymhwyso fagu profiad, felly nid wyf am ddifrïo’r llwybr athrawon cyflenwi o gwbl.

Rydych chi wedi dweud, a bu peth sôn amdano eisoes, mai dim ond 15 awdurdod lleol yn cynnwys 86 o ysgolion sy'n cael eu hariannu i redeg y trefniant clwstwr hwn. Rwyf wedi dod i ryw fath o gasgliad o'r sgyrsiau heddiw mai cynllun arbrofol yw hwn, ond, wyddoch chi, beth fydd eich meini prawf o ran dyfarnu'r arian? Rydych chi wedi neilltuo £2.7 miliwn. Sut gaiff hwnnw ei ddosrannu rhwng y clystyrau? Pwy sy'n mynd i wneud y penderfyniad ynghylch faint y mae pob clwstwr yn ei gael? A sut mae'n mynd i weithio mewn gwirionedd? A fydd yn rhaid i'r awdurdodau lleol hyn wneud cais am yr arian neu a ydych chi am benderfynu yn seiliedig ar feini prawf penodol, ac, os felly, beth yw'r meini prawf yn debygol o fod? Ydych chi'n meddwl hefyd eich bod yn debygol o ehangu’r system hon i'r awdurdodau lleol nad ydyn nhw wedi eu cynnwys ar hyn o bryd?

Iawn. Mae'n peri pryder imi fod, yn ôl ffigurau Cyngor y Gweithlu Addysg, dros 80 y cant o athrawon sydd newydd eu cofrestru yng Nghymru yn gweithio ar sail tymor penodol neu gyflenwol. Nid wyf i’n gweld unrhyw fesurau i fynd i'r afael â hyn yn eich datganiad, felly efallai y gallech chi ddweud ychydig mewn ymateb i hynny. Nid wyf yn gweld unrhyw gynigion i fynd i'r afael â'r cyhoeddusrwydd negyddol am ansawdd yr hyfforddiant yng Nghymru na chanfyddiad myfyrwyr bod y proffesiwn yn mynd yn anoddach a bod y proffesiwn yn anneniadol. Nid fy ngeiriau i yw'r rhain; dyna eiriau Cyngor y Gweithlu Addysg, gyda llaw. Mae nifer y cofrestriadau newydd ar gyfer athrawon ysgol yn is eleni nag y bu ers 2004. Ac, er bod y datganiad yn honni ei fod yn cynnig atebion arloesol i'r broblem, heblaw am y tri mesur a drafodwyd eisoes, nid oes fawr mwy na hynny. Felly, fe hoffwn i glywed pa waith arall yr ydych chi'n ei wneud i fynd i'r afael â'r problemau sylfaenol a'r rhwystrau i hyfforddi athrawon yng Nghymru sydd wedi'u nodi gan Gyngor y Gweithlu Addysg ac eraill. Diolch.

Diolch am y gyfres yna o gwestiynau. Mae'n bwysig ein bod ni’n blaenoriaethu'r rhai a fydd yn mynd ymlaen i fod yn athrawon yn ein hysgolion dwyieithog a’n hysgolion cyfrwng Cymraeg. Dyna pam mae’r Gymraeg yn bwnc blaenoriaeth ar gyfer cymhellion, ac y priodolir iddo’r cymhellion uchaf i astudio ar gyfer TAR. Rydym ni hefyd yn cyhoeddi cynllun newydd heddiw, fel yr ydych wedi cyfeirio ato, a fydd yn daliad ar ôl llwyddo i ennill statws athro cymwysedig, gydag ail daliad i'r graddedigion hynny ar ôl cwblhau eu blwyddyn sefydlu yn llwyddiannus mewn ysgol Gymraeg. Felly, nid arian ymlaen llaw yw hwn. Mae hyn yn ymwneud mewn gwirionedd â chymell pobl i orffen eu cwrs a mynd ymlaen i ddysgu mewn ysgol. Felly, nid yw hyn yn ymwneud yn unig â thalu drwy gyfrwng cwrs; mae hyn yn ymwneud â chymell pobl mewn difrif i fentro i'n hystafelloedd dosbarth.

Fe wnaethoch chi bwynt pwysig iawn ynghylch sut y gallwn ni symud pobl o'r cynllun SAC i swyddi parhaol. Yr hyn yr ydym yn ei wybod yw bod SAC, athrawon newydd gymhwyso, yn ffurfio rhan sylweddol o'n hathrawon cyflenwi, ac felly mae'n wirioneddol bwysig eu rhoi ar lwybr llwyddiannus ar gyfer dechrau eu gyrfa addysgu, a gobeithio y bydd y profiad hwnnw o fynd i ysgolion yn rhoi'r cyfle gorau posibl iddyn nhw sicrhau gwaith parhaol yn yr ysgol, os mai dyna yw eu dymuniad. Mae'r syniad hwn o ddilyniant, mewn gwirionedd, yn bwysig iawn. Dyna un o ddiffygion model Gogledd Iwerddon. Mae llawer o bobl yn y Siambr hon wedi sôn am fodel Gogledd Iwerddon. Un o ddiffygion y model hwnnw yw nad oes ffordd glir i bobl adael y gofrestr gyflenwi a symud i swyddi addysgu parhaol. Does arnom ni ddim eisiau i athrawon sydd eisiau swydd barhaol fod yn gaeth i un system.

Mae awdurdodau lleol wedi gwneud cais am yr arian. Mae’r arian wedi ei ddyrannu yn seiliedig ar gryfder eu ceisiadau o ran effaith, cynaliadwyedd ac ansawdd yr hyn a gynigiwyd ganddynt. Derbyniwyd un ar bymtheg o geisiadau gan awdurdodau lleol, ac ystyriwyd bod 15 yn llwyddiannus, ac mae'r holl awdurdodau lleol hynny wedi cael gwybod am fwriad Llywodraeth Cymru i roi grant iddynt.

Mae Michelle yn gofyn am amgyffred pobl o addysg gychwynnol athrawon yng Nghymru, ac nid ydych chi'n anghywir. Efallai nad yw ein darpariaeth yn y gorffennol wedi bod cystal ag y buasem yn dymuno iddo fod, ac fe gafodd hynny ei amlinellu yn adroddiad yr Athro John Furlong, a dyna pam yr ydym ni’n diwygio'r ddarpariaeth Addysg Gychwynnol Athrawon yng Nghymru ar hyn o bryd. Rwyf eisiau i bobl ddod i Gymru, nid dim ond oherwydd ein bod ni’n cynnig cymhellion ariannol, ond byddant yn dod i'n prifysgolion i hyfforddi i fod yn athrawon oherwydd eu bod yn gwybod beth fydd ar gael iddyn nhw mewn system addysg o'r radd flaenaf ac y bydd ganddyn nhw’r sylfaen academaidd gorau posib i'w cychwyn ar yrfa lwyddiannus. A dyna pam yr ydym ni’n diwygio'r ffordd yr ydym ni’n cyflwyno addysg gychwynnol athrawon wrth i ni symud ymlaen. Mae amrywiaeth eang o sefydliadau wedi mynegi diddordeb mawr yn hyn—nid dim ond y sefydliadau arferol hynny sydd wedi gwneud hynny yn y gorffennol—ac rydym ni wrthi ar hyn o bryd yn bwrw golwg beirniadol iawn dros y datganiadau hynny o ddiddordeb a’r cynigion. Nid proses ar fy nghyfer i fydd dyrannu ac achredu'r cyrsiau hynny, ac mae fy neges yn hollol, hollol glir: oni bai eu bod o ansawdd uchel, ni chânt eu comisiynu, oherwydd ein bod eisiau i athrawon y dyfodol fod wedi eu haddysgu i'r safonau uchaf posib.

Mae gennym ni ein hymgyrch Darganfod Addysgu; rydym ni’n gweithio gyda'n prifysgolion, fel y dywedais i, i wneud eu myfyrwyr israddedig yn ymwybodol o’r posibilrwydd o addysgu; mae gennym ni ein cymhellion; rydym ni’r mynd i’r afael â’r llwyth gwaith; ac rydym ni’n mynd i’r afael ag arweinyddiaeth. Rwyf eisiau i Gymru fod y lle gorau i fod yn athro. Nid oes unrhyw ffordd hud unigol o wneud hynny. Cyfanrwydd ein diwygiadau fydd yn gwneud i hynny ddigwydd.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.

Eitem 5 ar yr agenda yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant ar y rhaglen tai arloesol, ac rwy’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, Carl Sargeant, i wneud y datganiad.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae 'Ffyniant i Bawb' yn egluro bwriad y Llywodraeth hon i wella ffyniant a lles unigolion, teuluoedd a chymunedau. Mae tai yn un o'r pum maes blaenoriaeth sy’n drawsbynciol a nodwyd yn y strategaeth ac mae’n sail i gyflawni nifer o amcanion strategol eraill. Mae angen cartrefi o ansawdd da ar bobl ar hyd eu hoes. Maen nhw’n rhoi mangre i blentyn dyfu a ffynnu ynddi. Mae tai gweddus yn lleihau straen ar unigolion a theulu, ac mae adeiladu ac adnewyddu cartrefi yn creu cyfleoedd enfawr o ran swyddi a hyfforddiant. Mae angen lle i fyw ar bobl hŷn i gael ymddeoliad hwyliog a chysurus. Ac mae angen y cartrefi hyn o ansawdd da ar bobl ar unwaith.

Cynyddu'r nifer sydd ar gael, cyfradd eu cyflenwi, eu fforddiadwyedd, gan leihau eu heffaith ar yr amgylchedd, yw’r heriau amlwg. Mae ein nod o 20,000 o dai fforddiadwy yn ganolog i gynyddu'r cyflenwad ledled yr holl ddeiliadaethau, ac rwy’n awyddus i wneud mwy i helpu pobl beth bynnag fo’u hoedran a beth bynnag fo’u hamgylchiadau. Yn y bôn, rwy'n bwriadu dod o hyd i ffyrdd newydd nid yn unig o ran cynyddu nifer y cartrefi sydd ar gael, ond hefyd o ran pa mor gyflym y gellid cyflenwi mwy ohonyn nhw. Nododd canfyddiadau adroddiad Farmer, 'Modernize or Die', yn eglur broblemau difrifol iawn yn y diwydiant adeiladu yn y DU. Roedd yn amlwg i mi y byddai dulliau traddodiadol o adeiladu tai yn annhebygol o gyflawni'r newidiadau sy’n angenrheidiol. Roedd angen dull newydd ac arloesol. Dangosodd yr adroddiad a gomisiynwyd gan Ysgol Bensaernïaeth Cymru, er nad oes un ateb syml at bob achos, mae yna lawer o fodelau a dulliau posib ar gael.

Dyna pam, ym mis Chwefror eleni, lansiais y gronfa dai arloesol. Gyda £10 miliwn ar gael eleni a'r flwyddyn nesaf, gwahoddwyd cymdeithasau tai ac awdurdodau lleol i wneud cais am adnoddau i ddefnyddio modelau tai newydd, llwybrau cyflenwi newydd a thechnegau adeiladu newydd. Rhoddais her i sefydliadau ddatblygu meddylfryd ffres o ran cyflenwi cyn gynted â phosib. Rwyf wedi fy synnu a’m plesio gan y diddordeb mawr yn y rhaglen a'r ymateb brwdfrydig iddi. Mae hyn wedi mynd y tu hwnt i landlordiaid tai cymdeithasol i gynnwys llawer o sefydliadau eraill, gan gynnwys mentrau bach a chanolig, benthycwyr, academyddion a chyrff proffesiynol. Rydym wedi siarad â llawer o bobl eleni, o ystod eang o gefndiroedd, ac mae eu barn a'u syniadau wedi helpu i lunio'r rhaglen. Mae llawer wedi rhoi o’u hamser hefyd, gan ein helpu ni gyda phopeth, o ddatblygu'r dogfennau technegol hyd at edrych ar sut mae’r pecynnau cais yn mynd i weithio ac asesu ceisiadau. Rwy'n estyn fy niolch diffuant i bawb dan sylw.

Ym mis Medi, daeth 35 o geisiadau am gyllid i law. Gofynnais i banel annibynnol asesu'r cynlluniau i nodi sut yr oedden nhw’n cynnig yr arloesedd a'r gwerth sydd ei angen ar gyfer graddfa'r newid yr hoffwn ei weld. Ar y sail honno, rwy'n falch iawn fy mod wedi penderfynu ariannu 22 o gynlluniau yn ystod y flwyddyn ariannol hon. Yn amodol ar y gwiriadau diwydrwydd dyladwy sy’n angenrheidiol, byddaf yn sicrhau bod bron £19 miliwn ar gael i adeiladu 276 o gartrefi newydd—bron dwbl yr hyn a fwriadwyd. Bydd rhestr lawn o'r cynlluniau a fu’n llwyddiannus ar y wefan yn ddiweddarach yr wythnos hon pan fydd yr holl ymgeiswyr llwyddiannus ac aflwyddiannus wedi cael gwybod.

Er hynny, Llywydd, rwy’n awyddus i ddweud wrthych am rai ohonyn nhw er mwyn rhoi syniad i chi o ehangder yr hyn y byddwn yn ei ariannu. Yn gyntaf, bydd cynllun a fydd yn cyflwyno elfennau o'r prosiect a fydd yn troi cartrefi’n orsafoedd pŵer, prosiect gan SPECIFIC, y Ganolfan Beirianneg Cynnyrch Cynaliadwy ar gyfer Haenau Diwydiannol Gweithredol Arloesol. Bydd pobl yn elwa o gartrefi sydd nid yn unig yn arbed arian iddyn nhw, ond yn ffynhonell o incwm drwy gynhyrchu pŵer—bydd llawer ohonoch chi’n gwybod bod datblygiad y model hwn wedi cael cefnogaeth sylweddol gan Lywodraeth Cymru. Mae ei weld ar waith yn gyffrous iawn. Mae yna brosiect newydd gofal ychwanegol 40 gwely ar gyfer pobl hŷn yn y Cymoedd, a adeiladwyd gan ddefnyddio technegau modiwlar gan fusnesau bach a chanolig yng nghanolbarth Cymru—rwy'n credu bod cartrefi modiwlaidd a adeiladwyd mewn ffatrïoedd yn cynnig cyfleoedd mawr i gynyddu cyflymder adeiladu ac ansawdd y cartrefi. Rwy’n ariannu cynlluniau modiwlaidd eraill, fel y gallwn ni gymharu a chyferbynnu modelau. Bydd hyn yn ein galluogi ni i weld beth sy'n gweithio orau yma a nodi cyfleoedd ond hefyd y problemau a all godi. Drwy adeiladu 24 o gartrefi yng nghanolbarth Cymru gan ddefnyddio'r model cartrefi cartref, lle defnyddir pren wedi'i dyfu'n lleol i ddarparu cartrefi o ansawdd uchel a darbodus gydag ynni—bydd hyn yn cefnogi swyddi a hyfforddiant newydd yn lleol fel rhan o'n gwaith ni sy’n cefnogi’r tyfwyr coed ledled Cymru.

Llywydd, rwyf hefyd yn ariannu cynlluniau sy'n cynnwys cartrefi a wneir o gynwysyddion a ailgylchwyd er mwyn profi a ydynt yn addas fel atebion byw byrdymor neu dros dro i’r bobl sydd â'r angen mwyaf am dai. Rwy'n credu bod yn rhaid inni roi cynnig ar yr holl ddatrysiadau yn y maes hwn.

Nid yw arloesedd heb ei risg, ac nid wyf yn disgwyl i bob cynllun ddarparu'r atebion hirdymor yr ydym yn chwilio amdanyn nhw. Ond yr hyn y gwn yw ei bod yn rhaid i ni wneud rhywbeth gwahanol ac mae'r prosiectau hyn wedi'u dewis yn ofalus. Bydd yr holl gynlluniau yn cael eu monitro a’u gwerthuso fel y gallwn ddysgu o'r hyn sy'n gweithio orau a pham felly. Mae hynny'n cynnwys gofyn i bobl sut beth ydyw byw ynddyn nhw.

Llywydd, y flwyddyn nesaf, rwy’n awyddus i agor y rhaglen i gynnwys y sector preifat, yn ogystal â landlordiaid cymdeithasol, i’w galluogi i'n helpu ni i chwilio am atebion. Y mis diwethaf, cyhoeddais gynnydd yn y gronfa datblygu eiddo i gynorthwyo adeiladwyr tai a datblygwyr busnesau bach a chanolig i ddychwelyd i'r farchnad. Bydd y gronfa honno, ynghyd â'r rhaglen hon, yn ein helpu ni i ddarparu mathau newydd o gartrefi a fydd yn gymorth i ddiwallu anghenion pobl yng Nghymru ar hyn o bryd ac, rwy’n gobeithio, ymhell i'r dyfodol. Diolch.

Rhaid imi ddweud fy mod yn synhwyro awgrym o anogaeth yn y datganiad hwn, ac nid yw hynny bob amser wedi bod yn wir am faterion tai yn achos Llywodraeth Cymru, ac rydym wedi anghytuno weithiau. Ond rwy'n croesawu agweddau ar y datganiad hwn yn arbennig felly. Er enghraifft, wrth adeiladu tai, mae’n dweud, ac rwy’n dyfynnu,

bydd yn creu cyfleoedd enfawr ar gyfer swyddi a hyfforddiant,

Rwy’n cytuno'n llwyr â hynny, a hefyd ei fod yn awyddus i

ddod o hyd i ffyrdd newydd, nid yn unig o ran cynyddu nifer y cartrefi sydd ar gael, ond hefyd o ran pa mor gyflym y gellir cyflenwi mwy ohonyn nhw.

Rwy'n credu mai dyna'r cywair sydd ei angen arnom i ddiwallu'r angen cyfredol am dai, ac rwy'n falch o glywed hynny ganddo.

Yn llai optimistaidd, ond mae hefyd, gwaetha’r modd, yn faes y mae’n rhaid i mi gytuno ag ef arno, y casgliad y daw’r adroddiad y cyfeiriodd ato iddo, sef bod yna broblemau difrifol iawn yn ein hwynebu ni yn niwydiant adeiladu’r DU. Ond rwy'n credu bod hynny’n gofyn am ddull cynhwysfawr, drwy'r sector addysg bellach yn benodol, i sicrhau y caiff y sgiliau newydd sydd eu hangen ar y diwydiant adeiladu eu darparu, a chyfeiriodd sawl gwaith at adeiladu modiwlaidd, a fydd yn galw am y sgiliau hynny.

Rwy'n croesawu wir y nod o hyrwyddo arloesedd. Rwy'n credu mai dyna'n union yw’r hyn y dylem fod yn ceisio ei wneud mewn polisi cyhoeddus: defnyddio'r adnoddau yn fwy effeithiol, dwyn pethau ymlaen, a bodloni nifer o amcanion ar yr un pryd, os oes modd. Felly, am unwaith, a gaf i ei longyfarch am ei orwariant enfawr yn hyn o beth? Rwy'n tybio bod y gronfa bellach ddwywaith yn fwy nag y bwriadwyd ei gwario, a bydd yn ymestyn y gronfa i'r sector preifat hyd yn oed y flwyddyn nesaf, rhywbeth, eto, yr wyf i’n ei groesawu. Ond mae’n bwynt difrifol: rwyf i o’r farn pan fydd arloesi yn codi stêm—. Ac, fel y clywsom ni, rydych chi wedi cael eich synnu ac rydych yn falch iawn bod cymaint o brosiectau wedi’u cyflwyno. Eto, rwy’n credu bod hynny'n golygu eich bod wedi cyrraedd y man cywir, o ran rhaglen ddefnyddiol gan Lywodraeth.

O ran y manylion, felly: cartrefi yn orsafoedd pŵer—rwy’n credu’n wir mai dyma’n union y math o uchelgais y dylem ei chael, sef defnyddio effeithlonrwydd ynni mewn tai fel ffordd o roi rhywfaint o incwm i bobl ac, yn amlwg, i gael gwared ar unrhyw risg o dlodi tanwydd i’r bobl yn y cartrefi hynny. Roeddwn yn falch iawn yn ddiweddar i ymweld â'r tŷ SOLCER ger Pen-y-bont ar Ogwr gyda'r pwyllgor. Roedd yn wirioneddol wych gweld yr ymarfer arloesol yn y fan honno, a chredaf fod hynny'n cynnwys Prifysgol Caerdydd, ac fe wnaethoch chi gyfeiriad at rywfaint o'u gwaith nhw. Yn wir, credaf mai’r hyn yr ydym yn dymuno’i weld yw'r math hwn o waith yn cael ei gyflwyno ymhellach, ac mae’r tŷ effeithlonrwydd ynni hwnnw hefyd o ddyluniad modiwlaidd.

Rwy'n gwybod o ran hynny, eto, mai un o'r problemau yw sut i ddatblygu’r dechnoleg ymhellach o ran batris. Mae llawer o gynnydd wedi bod, ac fe ddangoson nhw hynny i ni. O’r blaen roedd y batri’n llenwi’r rhan fwyaf o’r gofod o dan y to, bellach maint rheiddiadur gweddol fawr ydyw. Felly, cafwyd cynnydd gwirioneddol, ond mae'n bwysig, rwy’n credu, ar gyfer bwydo yn ôl i'r grid a chael yr incwm hwnnw.

Ond, yn bennaf oll, dywedwyd wrthym fod y math hwnnw o ddyluniad arloesol ar hyn o bryd, gan fod yn rhaid ei archebu’n bwrpasol o hyd, yn costio tua dwywaith yn fwy i’w adeiladu na deunyddiau traddodiadol. Eto, pan fydd cynnydd o ran maint, bydd y costau hynny'n lleihau yn ddramatig iawn. Rwy'n deall bod cyngor sir Caerfyrddin wrthi’n adeiladu ystad o dai cymdeithasol gan ddefnyddio'r dulliau newydd hyn. Tybed a yw'n edrych ar ddefnyddio'r sector tai cymdeithasol fel ffordd o sefydlu pa mor hyfyw yw’r math hwn o weithredu a dylunio modiwlaidd ac effeithlonrwydd ynni ac, yn wir, gynhyrchiant net. Bydd hynny'n cael ein cefnogaeth ni.

O ran cartrefi modiwlaidd, eto rwy'n credu—. Hynny yw, roedd hyn yn rhan o'r ateb yn y 1950au; y gred oedd bod llawer o'r cartrefi hynny yn rhai dros dro ond mae un neu ddau o gwmpas hyd heddiw—mae'n debyg y byddan nhw’n cael eu cludo i Sain Ffagan cyn hir—oherwydd roeddent mewn gwirionedd yn eithaf poblogaidd ac roedd hi’n anodd cael rhai pobl i symud ohonyn nhw. Ond nawr mae'r dechnoleg wedi datblygu cymaint fel mai dyluniad modiwlar yw'r ffordd orau yn aml o adeiladu tai. Dyna yw'r newid sylfaenol sydd wedi digwydd, ac rwy'n falch o weld ei fod yntau’n ymuno â'r alwad i adeiladu gofal hyblyg ar gyfer pobl yn y Cymoedd, a byddai gen i ddiddordeb mawr i weld sut y bydd hynny’n cael ei drin. Rwy’n deall, y llynedd, fod Legal & General wedi agor ffatri bwrpasol i adeiladu tua 3,000 o gartrefi modiwlar ledled y DU. Maen nhw’n amcangyfrif y bydd yn cymryd 70 y cant yn llai o amser i adeiladu'r cartrefi hynny na dulliau traddodiadol. Felly, eto, rwy’n credu bod yna ddiwydiant arwyddocaol yma a ffordd o fanteisio arno os gallwn ni ddatblygu'r farchnad yng Nghymru.

Felly, rwy’n croesawu hynny ac yn gobeithio y bydd dyluniad modiwlaidd yn cael ei ddefnyddio hefyd i ateb y gofynion mewn cymunedau trefol sy'n newid. Rwy'n gweld y rheini, yn enwedig ar sail egwyddorion amgylcheddol, y cyfeiriwyd atyn nhw gennych chi hefyd, yn rhan o'r ateb, fel y bydd gennym gartrefi o faint teuluol i bobl iau nad yw’n debygol y gallan nhw fforddio tŷ pâr traddodiadol. A beth bynnag, maen nhw’n croesawu’r ffordd newydd hwn o fyw ac maen nhw’n gweld y manteision o gael lle chwarae cymunedol efallai—ond, wyddoch chi, maen nhw hefyd yn adeiladau diddorol iawn ac arloesol i fyw ynddyn nhw ac yn effeithlon o ran ynni. Felly, rwyf i o’r farn, o ran dylunio trefol, fod yna lawer o gyfleoedd i’w cael yma. Ac yn wir, roedd y datganiad hwn yn chwa o awyr iach ac rwy'n falch iawn fod Llywodraeth Cymru yn gwneud peth cynnydd yn y meysydd hyn.

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfraniad cadarnhaol gan yr Aelod a diolch iddo am ei eiriau caredig. Ychydig o bwyntiau, byddwn yn—. Roedd hi’n anodd iawn ar ddechrau'r broses hon, gan ei bod yn anodd torri ar hen arferion. Buom yn siarad â'r tîm ac fe ddywedon nhw, ‘Felly, beth yw'r paramedrau ynglŷn ag arloesedd?’ sydd i ryw raddau’n trechu’r amcanion cyn dechrau. Dywedais i, ‘Nid oes paramedrau ynglŷn ag arloesedd am yr union fater hwnnw. Gadewch i bobl ddod atom ni gyda’r dewisiadau sydd ar gael’. Fodd bynnag, mae hynny ynddo'i hun yn achosi problemau, gan ein bod ni'n frith o arloesedd yn awr ac ar ryw adeg, bydd yn rhaid inni bennu'r hyn a ystyrir yn dda o ran mynd i'r afael â'r materion y mae'r Aelod yn eu codi, yn enwedig o ran maint.

Mae llawer o werth ychwanegol, heblaw adeiladu cartref, yn deillio o’r pethau yr ydym yn sôn amdanyn nhw yn y datganiad ac y mae'r Aelod yn eu codi: sef, y dull o adeiladu’r unedau modiwlar hyn mewn modd sy’n gyfeillgar i’r amgylchedd, pa mor effeithiol yw goddefgarwch o ddeunyddiau darfodol, ac ati, y sgiliau sy'n gysylltiedig â hynny, y datrysiad sy’n tarddu o Gymru. Ac mae rhywbeth yn hyn o beth. Pan fydd cwmnïau cyfreithiol neu gwmnïau yswiriant mawr yn buddsoddi mewn ffatrïoedd mawr i adeiladu unedau modiwlaidd, mae rhywbeth yn hynny o beth, a dyna pam y dylem fod yn symud tuag at hynny: ateb modiwlaidd sy'n tarddu o Gymru, sy’n gynnyrch o Gymru, a allai fod yn fyd-eang. Mewn gwirionedd, mae peth o'r dechnoleg yr ydym wedi ei gweld ledled Cymru yn flaenllaw drwy’r byd, felly rwy'n cael fy annog yn fawr gan hynny. Mae gweithio gyda Ken Skates a Julie James ar y sgiliau, y gadwyn gyflenwi, yr holl ddilyniant hwnnw sydd yn rhan o gyflwyno uned orffenedig, yn rhywbeth yr wyf yn llawn cyffro yn ei gylch.

Mae'r cynnyrch penodol y mae'r Aelod wedi troi ato, cartrefi yn orsafoedd pŵer, rwy'n credu ei fod yn ateb dyfeisgar ac arloesol iawn. Rwyf eisoes wedi cwrdd â'r cwmni ac rwyf eisoes wedi dweud wrthyn nhw, ‘Rydym ni’n awyddus i fod â rhan yn hyn o beth’. Nid oherwydd ein bod ni'n dyheu am bunt i bwrs ein gwlad yma yng Nghymru, ond mewn gwirionedd werth yr ynni sy'n dod yn ei ôl—. Ie, efallai y bydd hynny'n dda o beth i'r ystad, ac yn dda o beth i denant yr eiddo, ond gellid ei ddefnyddio fel cost refeniw ar gyfer datblygu mwy o gartrefi i’r dyfodol. Felly, mae hon yn ffordd ragorol—yn gyfle—i ail-fuddsoddi’r arian a grëwyd mewn tai i ddatrys problem ar gyfer y dyfodol yn yr hirdymor.

Mae'r gost, wrth gwrs, yn ddiddorol ar hyn o bryd, ac rwy'n barod i gymryd risgiau. Dywedais hynny yn y datganiad. Bydd rhai yn ffynnu ac ni fydd eraill yn ffynnu am wahanol resymau. Mae'n rhaid i ni ddefnyddio dull ar gyfer oes gyfan y cartref yma. Gwn y bydd prisiau ynni yn parhau i gynyddu, felly mae'n rhaid inni wneud rhywbeth i fynd i'r afael â'r materion hynny. Felly, mae eiddo positif yn cynhyrchu ynni yn rhywbeth y dylem ni ystyried buddsoddi ynddo. Rwyf wedi bod yn glir iawn i'r tîm sydd gennyf i. Rydym am wneud buddsoddiad gwerth tua £1.4 biliwn yn y stoc dai dros dymor y Llywodraeth hon. Rwy’n dweud wrthyn nhw, ‘Pryd y dylwn i ddweud y dylai hanner hwnnw neu chwarter hwnnw gael ei fuddsoddi yn natblygiad y math hwn o eiddo yn unig? A phan fydd gen i’r prosiect arloesi hwnnw a’r cynnyrch sydd er lles Cymru, yn llesol i bobl Cymru, a fydda i’n dweud wedyn—neu'r Gweinidog bryd hynny—yn dweud, ‘Fel yn achos y sector preifat, ni wnawn ond adeiladau chwe math o eiddo, o gartrefi cychwynnol i blasdai, os hoffech chi, ond dyma beth ydyw: mae'n dŷ pŵer. Os ydych chi’n ceisio am grant tai cymdeithasol, byddwn ond yn talu allan mewn achos fel hwnnw? Rwy'n credu bod hynny'n ddewr, ond dyma'r unig ffordd, (1) y cawn ni raddfa ddigonol, a (2) y gellir ei gyflawni yng Nghymru ar gyfer pobl Cymru. Rwy'n credu mai dyna'r peth iawn i'w wneud; yn syml, dod o hyd i'r prosiect iawn. Bydd hyn yn gyfle i ni gyflawni ar hynny.

Rwyf i o’r farn ei bod yn bwysig iawn ein bod ni, ar y cyd, yn cyhoeddi’r neges nad ydym yn sôn am y ‘prefabs’, tai parod y 1960au. Rydym yn sôn am ddull gwahanol iawn sydd ar flaen y gad o ran technoleg unedau modiwlaidd sy'n cael eu datblygu ar gyfer y bobl. Dywedodd cydweithiwr mewn awdurdod lleol wrthyf—. Ei eiriau oedd, ‘Sargey, ‘dwyt ti ddim am roi fy mam-gu mewn bocs metel, wyt ti?’ Dywedais i, 'Yn dechnegol, ydw, ond nid mewn bocs metel fel y cyfryw’. Dywedodd ef, ‘Dwi am weithio gyda thi ar hyn’. Mewn gwirionedd, rwyf wedi gweld rhai o'r prosiectau hyn. Maen nhw’n anhygoel. Ni feddyliech chi byth eu bod wedi’u hadeiladu’n fodiwlaidd. Maen nhw’n edrych yn draddodiadol. Felly, mae gennym ni Gymru ddoeth, a hir y parhaed hynny. Nid yw’r prosiect hwn ond yn ddechrau i rywbeth da wrth symud ymlaen.

Rydym ni, wrth gwrs, yn croesawu unrhyw gynnydd yn y gwaith o ddatblygu tai carbon isel, ac yn croesawu’r datganiad, felly, yn sicr. Ond, rydym yn ei weld o, wrth gwrs, fel rhan o’r ymdrech i godi 20,000 o dai fforddiadwy, ac mi fyddai’n dda cael datganiad yn y dyfodol agos ar sut y mae’r strategaeth honno yn dod yn ei blaen, yn ei chyfanrwydd, fel petai. Rydym ni wedi bod yn sôn llawer am ddiddymu’r hawl i brynu, ond law yn llaw efo hynny, mae’n rhaid inni fod yn codi tai newydd yng Nghymru er mwyn ateb yr argyfwng sydd yn ein hwynebu ni yn y wlad.

Mae hwn yn ddatganiad sy’n rhoi gwybodaeth am y cynlluniau sydd wedi cael eu hariannu o’r gronfa tai arloesol. Rydym yn cael gwybod bod 22 cynllun allan o’r 35 cynllun a gyflwynwyd am gael eu hariannu, ac y bydd yna 276 o dai newydd yn cael eu hadeiladu. Rwy’n edrych ymlaen at weld y rhestr gyflawn o’r cynlluniau llwyddiannus ar y we, ac fel rydych yn ei ddweud, erbyn diwedd yr wythnos, bydd honno ar gael. Rydych yn sôn yn eich datganiad am bedwar o’r cynlluniau yma: tai yn creu incwm wrth gynhyrchu ynni; y prosiect tai modwlar ar gyfer pobl hŷn; a thai yn defnyddio coed lleol. Efallai y bydd gennych chi ddiddordeb yn adroddiad y pwyllgor newid hinsawdd, yr oeddwn i’n aelod ohono fo tan yn ddiweddar, sy’n pwysleisio bod angen symud ar fyrder i dyfu llawer mwy o goed yng Nghymru ar gyfer tai'r dyfodol, yn ogystal ag am resymau newid hinsawdd uniongyrchol. Mae gen i ddiddordeb arbennig hefyd yn y pedwerydd cynllun. Nid yw’n swnio’n rhywbeth cyffrous iawn—gwneud tai allan o ‘containers’ wedi cael eu hailgylchu—ond rwy’n barod iawn i gael fy ngoleuo ar hynny, a bydd yn ddiddorol iawn gweld pa mor addas y byddan nhw ar gyfer anghenion teuluoedd cyfoes.

Ychydig o gwestiynau: a ydy’r 22 cynllun llwyddiannus yn mynd i greu cynlluniau tai ym mhob cwr o Gymru? Byddai’n dda gweld sut y mae’r 22 cynllun yma yn edrych ar y map, mewn ffordd. Mae’n bwysig arbrofi mewn lleoliadau amrywiol sydd efo gwahanol heriau, gan gynnwys yr ardaloedd gwledig, wrth gwrs, lle efallai nad ydy’r ‘uptake’ o dai o’r math yma ddim ar yr olwg gyntaf yn mynd i fod mor ddeniadol â hynny. Ond mae angen gweithio trwy’r heriau yna yn yr ardaloedd gwledig yn ogystal ag yn yr ardaloedd mwy trefol.

Rydych chi’n sôn am 276 o dai carbon isel—gwych—allan o darged o 20,000 o dai fforddiadwy. A ydych chi’n meddwl bod hyn yn ganran ddigon uchel? Hynny yw, faint o beilota sydd ei angen? Cynlluniau peilot ydy hyn. Ond mae yna lawer iawn o wersi i’w dysgu gan wledydd eraill yn y maes yma, ac nid ydy’r dechnoleg mor hollol newydd â hynny; mae lot o dreialu wedi digwydd yn barod. Felly, oni allai’r ganran fod wedi bod ychydig bach yn fwy uchelgeisiol?

Rydych chi’n ymrwymo £19 miliwn ar gyfer y 22 gynllun yma eleni, sydd yn £9 miliwn yn fwy nag a fwriadwyd. Buaswn i’n licio gwybod faint o arian a fydd yn y pot ar gyfer y flwyddyn nesaf, felly, ac o ble y daeth y £9 miliwn ychwanegol oddi mewn i’r gyllideb. Wedyn, beth fydd yn digwydd ar ôl y cyfnod yma o arbrofi? Sut y byddwch chi’n symud ymlaen i sicrhau cyflenwad sylweddol fwy o dai carbon isel yng Nghymru, unwaith y bo’r cyfnod arbrofol yma yn dod i ben? Beth ydy’r cynllun tymor hir? Beth ydy’r targedau? Beth ydy’r weledigaeth ar gyfer pen draw’r daith? Ac yn olaf, a ydych chi wedi ystyried defnyddio treth trafodion tir, sef y ‘stamp duty’, i annog tai carbon isel? Diolch.

Rwy'n ddiolchgar am sylwadau'r Aelod. Cyn gynted ag y bydd data ar gael o ran datganiad sefyllfa ar y 20,000 o gartrefi, byddaf yn dod gerbron y Cynulliad ac yn hysbysu'r Aelodau am hynny. Rydym wedi cael llwyddiant mawr eisoes, ond byddaf yn rhoi’r manylion pellach cyn gynted ag y byddan nhw ar gael i mi.

276 yw nifer y cartrefi yn y cynllun hwn. Mae hynny ddwywaith y nifer yr oeddem yn credu y byddem yn gallu eu cyflenwi yn seiliedig ar asesiad ar ddechrau'r rhaglen. Felly, rwyf i o’r farn, o ran uchelgais, bod dyblu'r nifer yn ddigon effeithiol. Felly, efallai y bydd yr Aelod yn dymuno ystyried y sylwadau hynny.

Mae mater pren yn—. Mae'r Aelod yn iawn i godi mater pren. Y broblem gyda phren Cymru yn draddodiadol yw nad yw o'r ansawdd cywir ar gyfer adeiladu. Fe'i defnyddiwyd i gynorthwyo gyda'r gwaith adeiladu, ond nid fel prif ddeunydd. Mae'r diwydiant coed yng Nghymru wedi datblygu'n sylweddol dros y blynyddoedd diwethaf ac erbyn hyn mae gennym bren o ansawdd da ar gyfer adeiladu unedau cyfan. Felly, mae'r treialon yr ydym yn eu defnyddio yn y gofod hwn yn rhywbeth y byddwn yn edrych arno â diddordeb. Mae cyfle gwych yma i leihau carbon ac ôl troed carbon y fframwaith cartref cyfan.

Ar gynwysyddion, bydd rhai’n feirniadol o'm penderfyniad i ddefnyddio hen gynhwysydd llongau fel unedau modiwlaidd ar gyfer llety. Rydym mewn argyfwng gyda thai yn ein cymunedau, ac mae gennym bobl sy'n cysgu ar y strydoedd. Rwyf i’n awyddus i gael cartref dros dro diogel a chynnes i unigolion, ac mae cynwysyddion yn cynnig hynny. Cânt eu defnyddio drwy’r byd. Os aiff yr Aelodau i Ardal y Dociau yn Llundain, fe welan nhw bentref cyfan ohonyn nhw. Mewn gwirionedd, yr hyn yr ydym yn ceisio ei brofi gyda'r cysyniad hwn yw y bydd unigolion sy’n well eu byd yn gweld y rhain yn gartrefi gwych mewn arddull iypïaidd. Ac i brofi hynny, mewn gwirionedd, nid mater o roi unrhyw un i fyw yn un o’r rhain yw hyn; mae yna bobl sy’n fodlon talu arian i fyw mewn lleoedd fel hyn. Felly, rwy'n credu y dylech chi roi siawns inni a gweld a yw hyn mewn gwirionedd yn llwyddo a sut beth fydd y profiad o fyw ynddynt. Os nad yw hyn yn beth iawn i'w wneud, yna dylem roi’r gorau i hynny. Ond nid wyf o’r farn nad yw’n haeddu’r cyfle, a byddaf yn fodlon cymryd unrhyw feirniadaeth a ddaw law yn llaw â hynny.

Gofynnodd yr Aelod am fanylion o ran lleoliadau’r cynlluniau. Gallaf sicrhau'r Aelod bod y cynlluniau wedi’u lleoli ledled Cymru, o Ynys Môn hyd Sir y Fflint, o Sir Fynwy hyd Sir Benfro, a darnau o’r wlad rhwng y rheini. Mae yna 22 o brosiectau a bydd manylion pellach i’r Aelod ar y wefan, yn ddiweddarach yr wythnos hon. Mae'n anffodus na lwyddwyd i gwblhau’r manylion gyda'r cwmnïau a’r rhaglenni llwyddiannus er mwyn rhoi manylion i'r Aelodau heddiw. Ond gallaf eich sicrhau, cyn gynted ag y bydd y manylion hynny gyda ni, erbyn diwedd yr wythnos, yna byddan nhw’n ymddangos ar y wefan ar gyfer Aelodau.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf wedi fy llwyr gyfareddu gan eich datganiad, ac yn croesawu’n fawr y datganiad gan David Melding, Geidwadwr blaengar, os nad yw hynny'n ormod o wrtheiriad.

Hoffwn ymhel ychydig â’r hanes, o ran pam yr ydym ni yn y sefyllfa yr ydym ynddi heddiw. Gordon Brown, pan oedd yn Ganghellor y Trysorlys, yn 2006 wnaeth gyhoeddi polisi cartrefi di-garbon ledled y DU, a Phrydain oedd y wlad gyntaf i wneud ymrwymiad o'r fath. Byddai'n ei gwneud hi'n amhosib i unrhyw gartrefi newydd a adeiladwyd ers 2016 i beidio â bod yn rhai a oedd hefyd yn cynhyrchu cymaint o ynni ar y safle ag y bydden nhw’n ei ddefnyddio wrth wresogi, twymo dŵr poeth, goleuo ac awyru. Felly, roedd hwn yn bolisi ardderchog a blaengar, gyda phecyn gwyrdd a oedd yn nodi'r fframwaith rheoleiddiol i helpu i gyflawni'r allyriadau di-garbon y bu'n rhaid inni eu darparu mewn tai erbyn 2016 ac adeiladau annomestig erbyn 2019. Felly, peth trist iawn oedd bod George Osborne wedi diddymu'r ddwy raglen hyn yn ôl ym mis Gorffennaf 2015 mewn troednodyn, yn y cynllun cynhyrchiant cywilyddus a oedd ynghlwm wrth ei ddatganiad cyllideb yn yr haf. Cyhoeddodd pennaeth Green Building Council y DU ar y pryd mai dyma hoelen yn arch y polisi cartrefi di-garbon. Felly, rwy’n llongyfarch Ysgrifennydd y Cabinet am adfywio'r polisi hwnnw, oherwydd dyna'r union beth y mae angen inni fod yn ei wneud.

Mae gennym ni argyfwng tai enfawr, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet eisoes, a rhaid inni gofio bod 80 y cant o'r tai y bydd pobl yn byw ynddyn nhw yn 2050 eisoes wedi'u hadeiladu. Felly, nid oes angen inni fod yn adeiladu unrhyw gartrefi annigonol y bydd yn rhaid inni eu hôl-addasu. Mae angen inni roi stop ar hynny ac adeiladu'r math o gartrefi a amlinellwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet. Felly, rwy'n croesawu'r syniad o weithio gyda thyfwyr coed, a gobeithio bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol o waith Wood Knowledge Wales, lle mae tyfwyr, adeiladwyr a phenseiri yn cydweithio i gynhyrchu'r cartrefi arloesol hyn y mae pobl eisoes yn byw ynddyn nhw, ac y gwyddom eu bod yn llwyddiannus.

Ar y cynwysyddion wedi'u hailgylchu, nid wyf i wedi ymweld ag un hyd yn hyn, ac rwy’n edrych ymlaen at wneud hynny. Ond rwy’n cytuno’n llwyr bod byw mewn cynhwysydd wedi'i ailgylchu'n llawer gwell na chysgu ar y stryd, neu syrffio ar soffa rhywun arall. Bydd hyn yn rhoi preifatrwydd ac urddas i bobl a'u galluogi i ailadeiladu eu bywydau a symud ymlaen i dai mwy o faint sy’n addas i’w hamgylchiadau. Ond rydych yn gywir i nodi bod yr iypis yn Llundain eisoes yn byw yn y cartrefi hyn, gan na allan nhw fforddio hyd yn oed sied mewn gardd gyda’r prisiau hurt yn Llundain.

Rwy’n awyddus i’n herio ni i fynd i'r afael â'r gafael haearnaidd sydd gan y pum adeiladwr mawr o ran adeiladu tai yn y sector preifat. Dangoswyd eisoes y gellir adeiladu tai modiwlaidd o fewn terfynau tebygol cyllidebau tai cymdeithasol—£110,000 ar gyfer cartref tair ystafell wely. Felly, os gallan nhw wneud hynny, pam mae’r pump mawr yn parhau i fynnu bod yn rhaid iddyn nhw weld 25 y cant yn ôl ar eu helw cyn eu bod yn codi o'r gwely yn y bore hyd yn oed?

Credaf fod angen i hynny newid, ac mae angen inni newid y sgwrs honno. Bydd hyn yn ein galluogi ni i ddangos iddyn nhw unwaith eto fod yna atebion cwbl gampus eisoes ar gael i ganiatáu i ni fynd i'r afael â'r broblem tai mewn ffordd a fydd yn darparu cartrefi cynnes a fforddiadwy i bobl, y byddan nhw’n falch o gael byw ynddyn nhw.

Rwy'n ddiolchgar am gyfraniad yr Aelod. Mae hi wedi hyrwyddo achos tai cynaliadwy am nifer o flynyddoedd ac rwy'n ddiolchgar am ei sylwadau.

Mae'n rhaid inni dorri'r arfer, a rhaid inni dorri'r chwedl, ynghylch pam mae'n rhaid i ni gael yr un hen fath o gartref yn cael ei adeiladu, yng Nghymru neu yn unrhyw le arall. Rwyf hefyd yn cydnabod, er ein bod yn datblygu cynhyrchion newydd, ei bod yn rhaid cael cyfnod pontio i alluogi pobl i ailhyfforddi ac ailsefydlu—efallai y bydd y dewis o sgiliau traddodiadol o osod brics nawr yn symud i ffatri sy’n creu unedau modiwlaidd. Felly, mae'n rhaid inni helpu'r diwydiant i wneud hynny. Bu Julie James a Ken Skates o gymorth mawr gyda rhai o'r materion cyflogadwyedd o ran hynny.

Mae mater y pwysau y soniodd yr Aelod amdano, yn enwedig o ran digartrefedd—yn un sydd gyda ni ar hyn o bryd. Mae'n rhaid i ni wneud rhywbeth a dyna pam mae ateb cyflym, fel yr unedau dur modiwlaidd—yn rhywbeth y gallwn ei gyflawni yn gyflym iawn. Fel arfer bydd yn cymryd tua 12 wythnos o’r archeb i’r cyflenwad. Ymwelais i â rhaglen yng Nghasnewydd lle’r oedd grŵp eglwys a oedd yn gweithio gyda phobl ifanc digartref yn troi cynwysyddion yn gartrefi, ac roedden nhw wedyn yn mynd i’w defnyddio fel llety. Felly, roedd mecanwaith hyfforddi a chynorthwyo’n ymwneud â hynny hefyd, a byw â chymorth. Felly, roedd yn brosiect craff iawn. Dyma rai o'r syniadau yr wyf i wedi dod ar eu traws ar fy nesg a rhai pethau y byddwn yn eu datblygu.

Y cwestiwn mawr yw hyn—ac mae'n un sylfaenol i unrhyw Weinidog y mae angen iddo wneud penderfyniadau am hyn—beth yr ydym yn ei wneud a beth yr ydym yn ei adeiladu i’r dyfodol? Mae mater pwysau costau ynni, pwysau ar yr amgylchedd a phwysau cynhesu byd-eang i gyd yn bethau y dylem ni eu hystyried a gwneud buddsoddiad doeth nawr a fydd yn para 40 mlynedd. Dyfarnu’n gywir yw hyn. Efallai y bydd yn costio ychydig yn fwy i ni ond dyna'r peth iawn i'w wneud, a dyna’r hyn y byddaf i’n parhau i'w wneud.

Ond rwy’n credu y bydd y raddfa yn lleihau'r costau yn sylweddol ac felly y bydd yn gallu cystadlu â'r adeiladau traddodiadol, a bydd yn rhywbeth y credaf i—fel y dywedais yn gynharach wrth gydweithwyr, y bydd y dull gweithredu tarddu o Gymru yn rhywbeth y gallem ni arwain y farchnad arno os gwnawn ni hyn yn iawn.

Diolch i'r Gweinidog am ddatganiad heddiw. Rwy'n credu bod y rhain yn syniadau diddorol ac yn haeddu ymchwil iddynt. Rwy'n credu ein bod wedi gweld gweledigaeth dda heddiw, felly rwy'n gobeithio y bydd llawer o'r arloesi hwn yn troi’n llwyddiant. Fel y dywedodd y Gweinidog, mae angen dybryd am fwy o dai, a gobeithio y bydd y rhaglen dai arloesol yn helpu i fynd i'r afael â hynny. Ond wrth gwrs, mae angen inni sicrhau eu bod yn dai o ansawdd da a hefyd, yn y pen draw, eu bod yn fforddiadwy. Rwy'n gwerthfawrogi bod llawer o risg ynghlwm wrth arloesi, fel y dywedodd y Gweinidog, felly rydym yn deall na fydd yr holl syniadau newydd gwahanol yn codi stêm, ond da o beth yw ein bod yn ymchwilio iddyn nhw.

Dywedodd y Gweinidog fod amrywiaeth eang o gynhyrchion tai arloesol ar fin dod i'r farchnad, a dywedodd fod llawer ohonynt o ansawdd da iawn erbyn hyn, felly mae hynny'n galonogol. Credaf ei fod yn syniad da, fel yr awgrymodd y Gweinidog, i gysylltu’r rhaglen dai arloesol gyda hyfforddi cenhedlaeth newydd o weithwyr adeiladu, gan gofio y gallai tai fel hyn fod yn llwyddiant mawr ac efallai y bydd llai o angen am osod brics, fel y gwnaethoch chi ei awgrymu. Mae'n bosib fod hynny braidd o flaen yr oes—nid wyf yn siŵr sut yn union y gallwn ni hyfforddi pobl ar gyfer heddiw. Os oes gan y Gweinidog fwy i'w ddweud am hynny byddai gen i ddiddordeb i glywed, a sut y bydd hynny’n cysylltu â’r syniadau sydd gan Ken Skates am gyflogadwyedd a phrentisiaethau ac yn y blaen. Ond efallai y bydd hynny’n cael ei gynnwys mewn datganiad arall yn y dyfodol, oherwydd rwy'n gwerthfawrogi ei bod yn ddyddiau cynnar i’r rhaglen tai arloesol.

Nawr, bydd 276 o gartrefi yn cael eu hadeiladu yn y gyfran gyntaf. O gofio bod risgiau yn yr arloesedd, fel y dywedoch chi, pa ddulliau sydd gennym ni i ddiogelu yn erbyn costau cynyddol adeiladu—costau uchel iawn posib—i sicrhau ein bod mewn gwirionedd yn dod yn agos at 276 o gartrefi a'u bod yn cynnig gwerth da am arian.

Mae yna faterion eraill o ran cynllunio. Soniodd David Melding am y pwyllgor amgylcheddol a'n taith ni i dŷ SOLCER, sy'n enghraifft o gartref arloesol sy’n orsaf bŵer. Roedd yn ddiddorol iawn mynd o gwmpas ac edrych ar dŷ SOLCER, ond dywedwyd wrthym fod yna gymdeithas dai sy'n cynllunio datblygiad arloesol yn yr un modd ac roedden nhw mewn anghydfod gyda'r awdurdod lleol. Ni allaf gofio'r manylion penodol—mae gen i deimlad mai Pen-y-bont ar Ogwr oedd yr awdurdod, ond efallai fy mod yn anghywir yn hynny o beth. Ond yr un cwestiwn a ofynnaf yw hyn: pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda’r Ysgrifennydd dros yr Amgylchedd, sy'n gyfrifol am gynllunio, am fynd i'r afael â phroblemau posib gyda chyfyngiadau ar gynllunio a'i gwneud hi'n haws i'r cymdeithasau tai gael caniatâd cynllunio i ddatblygu prosiectau fel hyn yn y dyfodol? A dyna fater y sector preifat hefyd. Soniodd y Gweinidog ei fod yn bwriadu ymestyn y cynllun i'r sector preifat y flwyddyn nesaf, a fydd yn—. Dyna ddatblygiad diddorol arall i edrych ymlaen ato. Felly, mae yna fater hefyd o du’r unigolion a allai fod yn awyddus i adeiladu eu cartrefi cynaliadwy eu hunain yn y dyfodol oherwydd ceir ystadegyn hynod o Awstria, bod 80 y cant o dai newydd y wlad honno wedi'u hadeiladu gan yr unigolion eu hunain. Yn y DU, dim ond 8 y cant yw’r nifer hon. Felly, tybed, yn y dyfodol, pa gamau y mae'r Gweinidog yn tybio y gallai Llywodraeth Cymru eu cymryd i hybu'r sector hwn o ran unigolion sydd am fwrw ymlaen eu hunain â'r math hwn o brosiect arloesol?

Ac un pwynt yn olaf: yn amlwg, mae thema’r hyn sy’n llesol i'r amgylchedd yn sail i’r cyfan, felly a oes unrhyw ystyriaeth wedi’i rhoi i flaenoriaethu datblygiad safleoedd tir llwyd ar gyfer y prosiectau tai arloesol? Diolch.

Rwy'n ddiolchgar am gwestiynau'r Aelod, ond byddwn yn gofyn i'r Aelod am rywfaint o uchelgais, am rywfaint o frwdfrydedd, o ran y rhaglen ardderchog hon yr ydym yn ei lansio heddiw. Mae hyn yn—. Mae hyd yn oed y Ceidwadwyr wedi bod yn dweud wrthym ni heddiw ein bod ni'n gwneud gwaith da—dyna rywbeth i ryfeddu’n fawr ato. [Chwerthin.]  Y ffaith amdani yw hyn, mae £10 miliwn ar arloesedd ar gyfer tai newydd o safon yn rhywbeth y dylem i gyd fod yn ei ddathlu, a rhoi gwleidyddiaeth bleidiol o'r neilltu. Byddaf yn mynd i'r afael â rhai o'r pwyntiau a gododd yr Aelod. Nid adeiladu tai gwael yr ydym yn ei wneud yma, yr ydym yn treialu gwahanol fathau o dai. Mae cyfran o risg i hynny, a bydd diwydrwydd dyladwy yn sgil yr holl brosiectau hynny. Bydd, fe fydd rhai yn well nag eraill. Ond rhaid derbyn y bydd rhai yn cael eu dwyn ymlaen ac i eraill—efallai iddo fod yn gyfle i ffynnu ond heb fod yn addas i'r amgylchedd y maen nhw ynddo.

O ran yr agenda sgiliau, rwyf wedi bod yn gweithio gyda Ken Skates a Julie James ynghylch sut beth fydd y llwybr cyflogadwyedd a'r cadwyni cyflenwi o ran y prosiectau yr ydym yn eu cyflwyno. Mae prinder cenedlaethol yn bodoli eisoes o ran rhai o'r sgiliau creiddiol hynny, y gwaith saer, plymio a sgiliau traddodiadol. Gellir tynnu rhai o'r rhain allan o'r dulliau traddodiadol s rhoi lle iddyn nhw yn y ffatri. Yr hyn a welsom—. Ymwelais â safle ddoe lle gwneir llawer o'r swyddi hyn yn fewnol, ac yn cael eu gollwng ar y safle— mae hi'n ffordd wych ac iach o ymdrin â busnes, ac mae ansawdd yr adeiladau hyn yn dda iawn wir.

O ran y dull partneriaeth, rydym wedi cael trafodaethau gydag awdurdodau lleol, Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig a’r Cyngor Benthycwyr Morgeisi am y ffactorau pwysig. Ac mae gofyn a fydd pobl yn talu am y rhain a sut y byddan nhw’n datblygu yn y dyfodol yn bethau yr ydym wedi croesawu trafodaeth yn eu cylch. Mae hyn i gyd yn ychwanegu cadernid i’r broses gwneud cynigion.

Mae caniatâd cynllunio yn fater diddorol. Gyda rhai o'r unedau modiwl hyn, yr hyn sydd wedi bod yn llwyddiannus yw bod rhai o'r safleoedd y byddwn yn eu defnyddio yn safleoedd garejys ar gyn safleoedd tir llwyd gan awdurdodau lleol. Felly, bydd yn fater o ddymchwel neu glirio'r tir yr oedd y garejys gwag yn sefyll arno ac yna ddefnyddio craen i gludo rhai unedau modiwl yno i fod yn gartrefi i bobl fyw ynddyn nhw. Felly, mae yna—. Gyda chaniatâd cynllunio cyfyngedig—. Felly, rydym wedi edrych ar gyfres o adnoddau sy’n angenrheidiol i gyflawni hyn.

Mae’n rhaid i mi ddweud, Llywydd, fy mod wedi anghofio ateb cwestiwn ar gyllid yn gynharach i'r Aelod o Blaid Cymru ynghylch y ffaith bod £10 miliwn eleni, a £10 miliwn gwarantedig y flwyddyn nesaf, gyda phosibilrwydd am ragor pe bai'r rhaglen yn datblygu i fod yn rhywbeth yr ystyriwn yn deilwng o fuddsoddiad pellach.

Diolch yn fawr iawn. Os gall y ddau siaradwr nesaf ofyn cwestiynau ac Ysgrifennydd y Cabinet eu hateb yn weddol gyflym, byddwn ni’n gorffen ar amser. Felly, mae yn eich dwylo chi. Vikki Howells.

Diolch, Dirprwy Llywydd, a diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad heddiw. Mae'n beth gwirioneddol gadarnhaol i ni gael clywed am yr ymateb i'ch galwad am gynigion, ac edrychaf ymlaen at ryddhau rhestr lawn o’r ymgeiswyr llwyddiannus. Gwn na allwch chi rannu gormod o fanylion eto, ond mae'n wirioneddol hyfryd i glywed am gynnwys busnesau sefydliadol bach yn y rhaglen hon, sy'n cyd-fynd yn berffaith â'r peilot Gwell Swyddi, yn nes Adref a'r cyfeiriadau at gefnogi economi sefydliadol yn 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol' a 'Ffyniant i Bawb'. Felly, fy nghwestiwn cyntaf i yw hyn: i ba raddau yr oeddech chi'n blaenoriaethu cynigion gan gwmnïau cynhenid, llai o faint sy'n cyflogi pobl leol ac felly'n rhoi eu helw yn ôl i mewn i'r economi leol? Ac, yn ail, rwy'n siŵr y byddwch chi wedi clywed y sylwadau heddiw gan Gymuned Tai Cymru am y terfyn diffygiol ar lwfans tai lleol gan Lywodraeth y DU. Sut mae hyn wedi dylanwadu ar eich polisi chi, yn enwedig o ran y rhannau hynny o Gymru a allai fod wedi’i chael hi anodd iawn, neu a fydd yn ei chael hi’n anodd iawn oherwydd newidiadau polisi gan yr Adran Gwaith a Phensiynau?

Rwy'n ddiolchgar am gwestiwn yr Aelod a diolch iddi am ei chyfraniad cadarnhaol. Dau bwynt pwysig: mae ariannu hyn wedi bod yn rhan o'r modelau busnes sydd wedi dod ger ein bron. Rydym yn treialu enghreifftiau newydd o sut, o fuddsoddi’r model i’w gyflwyno, y mae hynny’n dod ymlaen. Rydyn ni wedi torri'r mowld traddodiadol ac rydym yn ceisio torri ar y patrwm sy’n mynnu bod yn rhaid inni wneud pethau yn yr un ffordd. Mae yna rywfaint o risg yn hynny o beth, ond rydym yn barod i gymryd y risg honno oherwydd gallwn roi atebion cyflym o ran tai. O safbwynt y pwynt ar Awdurdodau Tai Lleol, mae'r Aelod yn llygad ei le: mae yna lawer iawn o bobl mewn perygl oherwydd diwygio’r wladwriaeth les yn y DU—y rhai dan 35 oed yn arbennig. Mae'r sector yn ymateb i hynny gyda’r gallu i greu unedau llai o faint sy'n addas i fyw ynddyn nhw. Rydym ni’n eu helpu nhw. Pan fydd yr Aelod yn gweld y rhestr, bydd rhai prosiectau y bydd hi’n (1), frwdfrydig yn eu cylch, rwy’n credu, oherwydd ei diddordeb yn ei hetholaeth, ond hefyd o ran mater y rhai dan 35 oed. Mae rhai prosiectau penodol iawn ynglŷn â helpu a chefnogi unigolion yn y bwlch hwnnw.

Diolch. Ac yn olaf, Jeremy Miles.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae croeso mawr i'r datganiad a wnaeth Ysgrifennydd y Cabinet. Yn benodol, rwy’n cyfeirio at y prosiect Cartrefi fel Gorsafoedd Pŵer yn fy etholaeth i fy hun, sy'n ddatblygiad cyffrous iawn. Mae'n debyg y bydd llawer o gyfraniad gan fentrau bach a chanolig i ddyfodol y sector hwn fel sector gweithgynhyrchu modiwlaidd yng Nghymru, a fydd yn gofyn am ddull penodol o weithredu o safbwynt polisi gan y Llywodraeth ar gaffael a chyllid y gadwyn gyflenwi yn benodol. Mae angen ffordd wahanol o ariannu rhai o'r prosiectau adeiladu nad yw’n golygu bod yn rhaid i BBaCh gadw stoc ar eu llyfrau, na allan nhw fforddio ei wneud yn y tymor hir. Felly, rwy'n gobeithio y bydd cyfle yn y gwaith y bydd yn ei wneud i archwilio rhai o'r rhwystrau posib hynny er mwyn sicrhau y gallwn feithrin y sector adeiladu BBaCh hwnnw ym maes adeiladu modiwlaidd yng Nghymru.

Byddwn i’n croesawu dau sylw ganddo, yn gyntaf o ran y pwynt y mae newydd ei wneud am gartrefi ar raddfa fechan ac effaith hynny ar les a’r wladwriaeth les. A yw hefyd wedi ystyried y posibilrwydd o dai modiwlaidd lle mae modd, dros oes yr eiddo, newid dyluniad yr eiddo hwnnw i fod yn addas ar gyfer gwahanol fathau o uned deuluol dros oes yr eiddo, a all fynd i'r afael yn arbennig â rhywfaint o'r pwysau sydd ynghlwm â threth yr ystafell wely? Ac a yw hefyd yn credu bod y potensial yma, o ystyried y pwyslais y mae bellach yn ei roi ar dai modiwlaidd, i symud tuag at bolisi tai yn gyntaf o ran mynd i'r afael â digartrefedd yn gyffredinol?

Mae cwestiynau gwirioneddol bwysig wedi’u codi gan yr Aelod. Bydd yr Aelod yn ymwybodol o'r datganiad ein bod wedi cyhoeddi rhaglen geisiadau o gwmpas y gronfa datblygu eiddo i fusnesau bach a chanolig ledled Cymru, sydd bellach yn £30 miliwn, er mwyn rhoi arian parod i'r rhaglen. Mae rhai o'r datblygiadau yr ydym yn eu cyflwyno yn atebion ar sail bocs. Bydd waliau a drysau y gellir eu symud, ac felly mae'n addas at heddiw a gallwn ei newid yfory. Eto, mae'n ddyfais newydd glyfar gan gymdeithasau tai sydd wedi meddwl am y cyfle clyfar hwn, a gobeithio ein bod wedi gallu eu cefnogi nhw wrth ddatblygu'r cynlluniau yr ydym yn eu cyflwyno.

Tybed a fyddwn ni heddiw yn dechrau rhywbeth sy'n newid ac yn torri'r model o ddatblygiad tai, datblygiad cartrefi traddodiadol, oherwydd ein bod ni yng Nghymru yn gallu bod yn glyfar a'n bod ni’n glyfar gyda'r prosiectau sydd wedi’u cyflwyno? I mi, ac i David Melding hyd yn oed—diwrnod cyffrous i Gymru a diwrnod cyffrous ar gyfer tai ledled Cymru. Dylem ddathlu'r ffaith bod £10 miliwn ar gael heddiw ar gyfer prosiectau a fydd i’w gweld ar draws ein holl etholaethau, ac yn darparu ar gyfer pobl sydd mewn angen.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.

Datganiad gan y Prif Weinidog am y diweddariad am drafodaethau Brexit yw Eitem 6 ar ein hagenda y prynhawn yma, a galwaf ar y Prif Weinidog i wneud y datganiad—Carwyn Jones.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn wneud datganiad ar y datblygiadau diweddar ynglŷn â phenderfyniad y Deyrnas Unedig i adael yr Undeb Ewropeaidd.

In my written statement earlier today, I reported on recent meetings with the UK Government, including last week’s Joint Ministerial Committee (European negotiations), which was attended by the Cabinet Secretary for Finance and Local Government. From that, Members will have seen that there is at last some indication that the UK Government realises it needs to work far more closely with the devolved administrations on these vital issues. We secured an assurance that we would be more fully involved in the development of future policy positions when the negotiations move into the second phase of detailed discussions on our future relationship with the EU.

Llywydd, I have to say, though, that this would not be difficult, given the way in which papers on vital issues such as customs arrangements, the Ireland-Northern Ireland border, and even the largely devolved policies of research and development were published without any input from the Welsh Government. Moreover, on the constitutional implications of Brexit within the UK and the crucial issue of providing legal certainty as we leave the EU, we appear to have seen a significant shift in the UK Government’s position. In line with the ideas we set out in July, we have agreed with the Scottish and UK Governments the principles that should underpin common frameworks that could be developed jointly between administrations for areas where co-operation or common standards are needed when EU frameworks cease to operate. I have published these principles for Members via a written statement. Work to take this forward is now under way and I look forward to this Assembly having the opportunity to scrutinise future joint arrangements.

While it’s far too early to conclude that the UK Government will address our fundamental concerns on the EU withdrawal Bill, it is clear that they do at least recognise the seriousness of the issues we’ve raised and the breadth of support within the UK Parliament for the amendments that we, together with the Scottish Government, have proposed. As a Government, we are absolutely clear that we will not recommend that this Assembly gives its consent to the legislation unless and until there are meaningful amendments on two fronts: firstly to remove the imposition of new restrictions on the legislative competence of the Assembly; and, second, to ensure that UK Ministers must consult us before making any changes to legislation within devolved competence, however technical. That is the bare minimum. Concurrent use of those powers for us is the preferred outcome. To use a rather hackneyed phrase, the ball is now in their court.

If we’ve seen some positive developments in terms of the domestic agenda, I see less reason to be optimistic over the negotiations with EU-27. Last week, the European Council met to consider whether sufficient progress had been made to proceed to the second phase of negotiations. Regrettably, they concluded that more work still has to be done on the terms of the UK’s exit from the EU before negotiations can commence on the long-term relationship and the vital question of transitional arrangements. In the view of our EU partners, the UK Government has not given sufficient clarity on how to protect the rights of EU nationals in the UK or how to resolve the complex issues arising from the Northern Ireland land border, nor on the financial terms on which the UK should leave. That’s deeply worrying and it’s a failure of policy and political leadership.

What would we have said if we’d been told on 30 June last year that 16 months later, and less than 18 months before we will leave the EU by default even if no agreement is reached, we would have not even started negotiating the terms of our future relationship with the EU? Of course, the issue of how to disentangle the hugely complex nexus of ties that have bound us together with our closest neighbours for more than 40 years was always going to be highly complex. But on citizens’ rights, we argued from day 1 that the UK Government could and should have made a generous and unilateral offer to secure the existing rights of all EU citizens who have chosen to live and work in the UK for the future. It’s not too late to do so now. It’s not just a moral issue—EU nationals in Wales make a valuable contribution to our businesses, our public services and our society, and we can ill afford to lose them. It would have been a gesture that the EU, I believe, would have had to reciprocate.

In terms of the Ireland-Northern Ireland border, it’s become increasingly clear that a so-called soft border can only be maintained if we continue to work within a customs union with the EU. And, again, the choice here should be clear-cut. The UK Government has presented no evidence at all to justify its assumption that the economic advantages of moving away from a customs union, seduced by the prospect of hypothetical new free trade agreements, would compensate for the disadvantages of erecting new barriers to the free and frictionless flow of trade to our biggest market.

And while it would clearly be wrong to sell UK taxpayers’ short in terms of any financial settlement, we need to recognise two things: firstly, that the potential for economic damage from no deal would make any loss to the Exchequer from a one-off payment recognising our liabilities pale into insignificance; and, secondly, that we have moral and political responsibilities to honour commitments made with our agreement as a member state. If we cannot fulfil those agreements, what hope is there that people will trust us to do so in the future? I ask Members here to think how we would react if the European Commission notified us that the structural fund operational programmes in Wales, agreed with them after years of development and negotiation, were going to be drastically cut back because of a decision taken in another member state, which the rest of the EU had had no opportunity to influence. To the prospect of five or six more years of funding for apprenticeships, for crucial infrastructure like the metro, for support to harness the potential of our universities to apply research to the real-world economy, which we believed was secure, how would we react to that being snatched away?

The failure to ensure sufficient progress on these issues by the time of the October European Council is a critical one. While the UK Government has, at long last, accepted the need, which we have advocated since the referendum, for a transition period to provide an element of economic certainty, businesses and business organisations are telling us that they need to take critical investment decisions right now. There really is no time to lose. Don’t take my word for it: ask the Confederation of British Industry.

Llywydd, last week I was attacked for saying that ‘no deal’ was unthinkable and that it was impossible to mitigate the effects of such a disastrous conclusion to the negotiations with the EU-27. Let me quote, then, a few of the examples of expert organisations’ warnings of the impact of ‘no deal’ published in just the last month: the BMA says it would,

‘remove the guarantee of consistent and timely access to radioisotopes’,

which are

‘vital...for the treatment of cancer… potentially resulting in delays in diagnosis and cancelled operations for patients’.

The British Airline Pilots Association says,

‘UK airlines could find they have to stop flying—it’s that serious’.

The British Retail Consortium says reverting to WTO tariffs might mean UK shoppers paying up to a third more for everyday food items, with the price of cheese up 30 per cent and tomatoes up nearly 20 per cent, while the introduction of customs controls with little notice would create,

‘enormous disruption and have a potential impact on the availability of food on the shelves’.

The Freight Transport Association says a cliff-edge solution would,

‘send costly shockwaves through EU trade flows and supply chains’.

The Agriculture and Horticulture Development Board models a fortress UK scenario where we trade on WTO terms, which would render upland farms economically unsustainable. And the leading Dutch bank, Rabobank, estimates that ‘no deal’ could lead to a level of GDP 18 per cent lower in 2030 than it would have been had we remained in the EU.

So, it’s clear to me that a disorderly Brexit would take decades to recover from, and also would lead to chaos and damage to our economy, our social fabric and our security. So, how do we prevent this outcome? Well, preventing this outcome, not preparing contingency plans for it, is what we should be doing, and what we are doing. To do otherwise would be like a passenger on the Titanic who, seeing the iceberg straight ahead, goes below to find his or her lifejacket and to pack his or her bags, rather than rushing to the bridge and hammering on the door in a desperate attempt to alert the captain to the disaster ahead—we need to alert people to what lies ahead.

So, I repeat what I said last week: ‘no deal’ cannot be an option. However difficult—and I don’t underestimate the difficulties—the UK Government must do absolutely everything in its power to reach a position on the terms of exit, so that the December European Council will move negotiations into the second phase and very rapidly thereafter conclude agreement on a transition phase of at least two years. Our offer to support and contribute to the negotiations remains, and, Llywydd, we continue to press at every opportunity to ensure the interests of Wales are taken into proper account.

Er gwaethaf y ffaith mai’r Prif Weinidog sy’n cael y gair olaf a bod ganddo arfer o'i ddefnyddio, ni allaf beidio â defnyddio datganiad Churchill am y Prif Weinidog Neville Chamberlain—ei fod, ac rwy’n dyfynnu:

‘yn edrych ar faterion tramor drwy ben anghywir pibell ddraen drefol’.

Ni allaf ychwaith osgoi cyhoeddeb Churchill, rhywbeth tebyg i,

‘Peidiwch â dadlau am anawsterau. Gwnaiff yr anawsterau ddadlau drostynt eu hunain’.

Gwnaethoch sôn am y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) ar 16 Hydref, lle’r oedd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn bresennol. Casgliad y cyd-gyhoeddiad a wnaethpwyd ar ôl y cyfarfod hwnnw oedd,

‘Nododd y Gweinidogion y cynnydd cadarnhaol sy’n cael ei wneud o ran ystyried fframweithiau cyffredin’.

Felly, oni ddylem fod yn dathlu'r ffaith, fel y dywedodd hyn, bod cytundeb wedi'i gyrraedd rhwng Llywodraeth y DU a gweinyddiaethau datganoledig ynglŷn â’r egwyddorion a fydd yn sail i'r broses o ddwyn pwerau yn ôl o'r UE i'r DU, ac yn sail i ddatblygu fframweithiau cyffredin i’r DU ar y cyd rhwng pedair gweinyddiaeth y DU, lle mae angen cydweithrediad a safonau cyffredin—eich geiriau chi—pan na fydd fframweithiau'r UE yn berthnasol mwyach i’r DU? Yn y cyd-destun hwnnw, hefyd, a allech chi ddweud wrthym a fu unrhyw drafodaeth eto, neu a ydych chi’n ymwybodol o unrhyw drafodaeth eto, ynghylch cynigion ar gyfer dyfarnu sy'n berthnasol i'r fframweithiau cyffredin hynny y cytunwyd arnynt?

Gwnaethoch sôn am gyfarfod y Cyngor Ewropeaidd yr wythnos diwethaf. Pam na wnewch gydnabod bod y ddwy ochr—nid wyf yn hoffi defnyddio 'ochr', oherwydd, wrth gwrs, rydym ni i gyd yn ffrindiau ac yn gymdogion—nawr o fewn pellter cyffwrdd i fargen ar hawliau dinasyddion, eu bod yn cytuno bod rhaid osgoi unrhyw seilwaith ffisegol ar y ffin yn Iwerddon a bod rhaid i'r ardal deithio gyffredin barhau, a bod araith y Prif Weinidog yn Florence wedi rhoi mwy o ysgogiad i drafodaethau am y setliad ariannol a'r cyfnod i’w roi ar waith? Rwy’n mynd i wrthsefyll y demtasiwn i ofyn pa bolisïau, sydd yn ôl pob tebyg yn ddryslyd, sydd gan eich cydweithwyr yn Senedd y DU ar hyn o ran yr undeb tollau, y farchnad sengl, symudiad rhydd ac ail refferendwm, oherwydd rwyf mor ddryslyd â phawb arall am hynny.

Onid yw'n wir, ar ôl cyfarfod y Cyngor Ewropeaidd yr wythnos diwethaf, bod Llywydd y Cyngor Ewropeaidd, Donald Tusk, wedi dweud, rwy’n dyfynnu,

‘Mae adroddiadau bod sgyrsiau am Brexit rhwng Prydain a'r UE wedi pallu wedi’u "gorliwio".

Onid yw'n wir bod arweinwyr 27 aelod-wladwriaeth arall yr UE wedi dweud wrth y DU bod cynnydd wedi bod yn y trafodaethau, a'u bod wedi rhoi'r golau gwyrdd i ddechrau paratoadau am ail gam sgyrsiau Brexit, gan ddechrau â masnach, i glirio’r ffordd i ddechrau trafodaethau ffurfiol o bosibl am berthynas fasnach yr UE â’r DU yn y dyfodol ym mis Rhagfyr? Onid yw'n ffaith bod Canghellor yr Almaen Angela Merkel, ar ôl y trafodaethau hynny, wedi dweud bod arwyddion gobeithiol y byddant yn cynllunio ar gyfer dechrau trafodaethau â Phrydain am fasnachu ym mis Rhagfyr, a’i bod wedi dweud ein bod yn mynd i gyflawni 'canlyniad da', y bydd canlyniad da? Pam na allwch chi ymuno â'r ymagwedd gadarnhaol honno os ydych chi eisiau canlyniad da? Oherwydd mae eich ymosodiadau ailadroddus ynglŷn â’r mater hwn yn parhau i ymladd negeseuon y refferendwm, er i chi honni eich bod yn eu derbyn yn hytrach nag uno â’r giwed gyferbyn i wrthwynebu popeth sy’n ymwneud â hyn.

Gwnaethoch sôn am y Bil ymadael â’r UE. Er ein bod yn rhannu eich pryder ynghylch cyfyngiadau ar gymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad hwn ac yn derbyn y rhesymeg y dylai Gweinidogion y DU ymgynghori â ni cyn gwneud unrhyw newidiadau i ddeddfwriaeth â chymhwysedd datganoledig, a ydych chi'n cydnabod bod ymagwedd Llywodraeth y DU yn seiliedig ar adborth yr oeddent wedi’i gael gan ddiwydiant yn y DU a Chymru ac mai bwriad hyn oedd bod ar ochr economi gref? Efallai y gallwch ddweud wrthym beth mae Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn ei ddweud am hyn, oherwydd rwy’n gwybod beth maen nhw wedi'i ddweud wrth Lywodraeth y DU. Bwriad y Bil ymadael Ewropeaidd yw darparu cymaint â phosibl o sicrwydd a pharhad i fusnesau, gweithwyr a defnyddwyr ledled y DU na fyddant yn wynebu newidiadau annisgwyl a sicrhau bod y llyfr statud yn gallu gweithredu ar y diwrnod ar ôl inni adael yr UE. A wnewch chi gadarnhau eich bod chi'n rhannu'r nod hwnnw, er bod gennych chi amodau penodol o hyd yr hoffech iddynt gael eu bodloni?

Gwnaethoch ddweud nad yw 'dim bargen' yn opsiwn, ond a wnewch chi gydnabod, er y bydd rhai pobl yn cofio’r nod hwnnw o 'ddim bargen', mai strategaeth negodi oedd hyn i'r rhan fwyaf o bobl a bod y ffaith—[Torri ar draws.]—y ffaith bod poblogrwydd yr opsiwn 'dim bargen' ymhlith poblogaeth y DU wedi arwain at newid pwyslais gan lawer o leisiau blaenllaw yn yr UE o bosibl wedi profi bod y strategaeth yn gweithio? Mae er budd i bawb sicrhau bargen dda, i’r DU ac i'n ffrindiau a'n cymdogion yn yr UE, ac er mai cynllunio ar gyfer pob canlyniad yw'r dull cyfrifol, mae Llywodraeth y DU yn credu mai cael canlyniad da, un sy'n gweithio i bobl a busnesau'r DU ac i’r rheini yn yr UE yw'r canlyniad mwyaf tebygol o bell. A oes angen inni ofyn pam na wnaethoch, felly, gydnabod yn eich datganiad bod y Prif Weinidog a David Davis wedi dweud yn gyson ein bod am weld cytundeb llawn a chynhwysfawr gyda'r UE gan gadw ardal fasnachu agored a rhydd ar draws cyfandir Ewrop? [Torri ar draws.] Iddyn nhw, nid yw’r gwydr yn hanner llawn nac yn hanner gwag; mae'n ymddangos bod y gwydr yn hollol wag yn barhaol. Rydych yn dweud mai’r unig ffordd o gadw ffin feddal Iwerddon-Gogledd Iwerddon yw drwy barhau i weithio mewn undeb tollau o fewn yr UE.

Mae angen imi glywed y cwestiynau, ac rwy’n meddwl bod angen i'r Prif Weinidog glywed y cwestiynau, ac rwy'n siŵr eu bod yn dod i ben yn fuan, rywbryd. [Aelodau'r Cynulliad: ‘Clywch, clywch.’]

Pam yr ydych chi'n gyson yn dilorni ac yn diystyru’r datrysiadau eManifest technolegol y mae Cyllid a Thollau EM wedi bod yn gweithio arnynt nawr ers 18 mis ac sy'n berthnasol rhwng Canada, yr Unol Daleithiau a ffiniau di-ri ledled y byd? Os gallan nhw wneud hynny, pam ydych chi'n meddwl na allwn ni?

Yn olaf—[Aelodau'r Cynulliad: ‘Hwrê.’] ‘They don’t like it up ’em’, nag ydynt? Yn olaf, pam yr ydych chi wedi gwrthod y gwahoddiad—

Gofynnwch y cwestiwn.

Pam rydych chi wedi gwrthod—[Torri ar draws.]

Gofynnwch y cwestiwn.

Roedd hwnnw'n gwestiwn. [Chwerthin.]

Pam yr ydych chi wedi gwrthod y gwahoddiad i Lywodraeth Cymru fod yn bresennol ym mhanel gweithredu arbenigol yr Ysgrifennydd Gwladol ar gyfer Cymru, i weithio er mwyn i Gymru ymadael â’r UE mewn modd didrafferth a threfnus? Mae'n mynd drwy swyddogaethau'n fanwl gydag uwch Weinidogion y DU a swyddogion sy'n ymwneud yn uniongyrchol â thrafodaethau a gallech fod yno, ond mae Cymru ar goll. Fodd bynnag, mae'r gwahoddiad i Lywodraeth Cymru yn dal i sefyll. A wnewch chi dderbyn y gwahoddiad hwnnw ynteu a wnewch chi barhau i wneud pethau ochr yn ochr? A wnewch chi ymgysylltu'n uniongyrchol a derbyn y cynnig i ymgysylltu'n uniongyrchol â'r uwch swyddogion a'r Gweinidogion hynny, ynteu a wnewch chi barhau i daflu'ch teganau allan o'r pram?

Dydy hi byth yn syniad da cymharu eich hun â Lance Corporal Jones yn 'Dad's Army', ydy hi? Clive Dunn a ddywedodd hynny ar y meinciau fan acw; sylweddolodd ei gamgymeriad cyn gynted ag y dywedodd hynny, ond rwy’n mynd i adael iddo ef fyfyrio ar hynny. Churchill—. Heblaw am y ffaith ei fod wedi sôn am y Chamberlain anghywir, mae'n debyg mai Churchill yw'r person anghywir i sôn amdano mewn dadleuon am Ewrop, oherwydd dywedodd Churchill dri pheth. Yn gyntaf oll, ar adeg y rhyfel, roedd am i'r DU a Ffrainc ddod yn un wladwriaeth—un wlad, un wladwriaeth. Dyna oedd ei farn ar y pryd. Ef oedd y cyntaf i fod yn frwdfrydig am Undeb Ewropeaidd. Ef oedd y cyntaf i sôn am fyddin Ewropeaidd, a dweud y gwir, Churchill. Ni fyddai Churchill wedi cael dim i’w wneud â Brexit—gallaf addo hynny nawr—o ystyried yr hyn a ddywedodd yn y gorffennol.

Nawr, o ran y peth olaf a ddywedodd, gallaf ddweud—. Ie, Ysgrifennydd Gwladol Cymru—nid oes ganddo record dda o gydweithrediad; dewch imi ddweud hynny. Dewch imi roi enghraifft iddo o'r hyn a ddigwyddodd yn ddiweddar. Anfonwyd taflen at bob busnes yng Nghymru, mae'n debyg o swyddfa Ysgrifennydd Gwladol Cymru—heb yr un baner Cymru arni, os caf ychwanegu—i esbonio sut y gall Llywodraeth y DU helpu busnesau. Wel, popeth yn iawn hyd yn hyn, efallai. Ond yna mae'n dyfynnu gwahanol fusnesau yng Nghymru sydd wedi cael cymorth gan Lywodraeth Cymru, a llawer o'r pethau y sonnir amdanynt yno yw cymorth allforio, teithiau masnach, cyllid, sydd wedi dod gan Lywodraeth Cymru, ac mae'r Ysgrifennydd Gwladol yn ceisio honni eu bod yn dod ganddo ef. Nid dyma'r tro cyntaf iddo wneud hynny. Mae eisoes wedi honni mai ef ddaeth â Qatar Airways i Gaerdydd. Ni wnaeth gyfrannu o gwbl at hynny. Gwnaethpwyd hynny—ac rwy'n rhoi clod i'r unigolyn a wnaeth hynny—gan Roger Lewis, sef cadeirydd y maes awyr. Ef oedd yr un a ddangosodd y dyfalbarhad i ddod â Qatar Airways i mewn. Felly, mae gan Lywodraeth y DU—. Wel, na—mae gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru hanes gwael iawn o gydweithredu a gofyn am gydweithrediad pan fydd yn gweld yn dda. Fe'i gwahoddwyd, os cofiaf yn iawn, i'r cyngor ar gyfer datblygu economaidd. Nid yw wedi bod eto, ond serch hynny mae gwahoddiad yno iddo ddod draw. Dyna'r fforwm lle mae busnesau Cymru’n gweithio gyda Llywodraeth Cymru, a does dim rheswm pam na all yr Ysgrifennydd Gwladol fod yn y fforwm hwnnw yn hytrach na cheisio creu ei un ei hun, sef yr hyn y mae'n ceisio ei wneud ar hyn o bryd.

Nawr, dewch inni droi at y pwyntiau a wnaeth Mark Isherwood. A oes angen cydweithredu? Oes. A oes angen safonau cyffredin? Oes, ac mae angen safonau cyffredin gyda'r UE, a dweud y gwir. Ni allwn greu ein safonau ein hunain. Nid yw'n gwneud synnwyr i hynny ddigwydd. Yn ail, a yw'r canlyniad o ran sicrwydd wedi’i rannu rhyngom ni a Llywodraeth y DU? Ydy, mae. Rydym yn deall bod angen sicrwydd ar fusnesau, a bod angen cyn lleied â phosibl o ymyrraeth ym marchnad sengl y DU. Rydym yn deall hynny. Y gwahaniaeth yw ein bod ni o'r farn y dylai'r Llywodraethau gytuno ar sut i gyrraedd y canlyniad hwnnw heb i un Llywodraeth osod un rheol ar y ddwy arall—gobeithio y tair arall yn y dyfodol. Felly, beth mae'n ei olygu yw y gallai Llywodraeth y DU wneud fel y mynno hi yn Lloegr, ond na allem ni wneud yr un peth yng Nghymru. Mae'n golygu, er enghraifft—ac mae wedi cydnabod ei fod yn rhannu rhai o'r pryderon hyn—y gallai Gweinidogion y DU ddiwygio deddfwriaeth ddatganoledig a basiwyd yn y lle hwn heb ofyn i'r lle hwn nac i Weinidogion Cymru, nac, yn wir, i Senedd y DU. Mae’n rhaid bod hynny’n anghywir mewn egwyddor. Nid yw hyn wedi'i gynllunio i fod yn sefyllfa lle mae Llundain yn troi’n Frwsel newydd ar unwaith, ac fe'i gwelir fel rhywle sy'n anghysbell ac yn annemocrataidd. Nid yw hynny'n rhywbeth yr hoffai ef na fi ei weld, does bosib, fel dau sy'n credu yn yr undeb.

O ran ail gam y sgyrsiau, mae'n anghywir dweud bod yr UE a'i gwladwriaethau cyfansoddiadol wedi rhoi'r golau gwyrdd i gam nesaf y sgyrsiau; yr hyn maen nhw wedi'i wneud yw dechrau paratoi ar eu cyfer. Mae’r rheini’n ddau beth gwahanol. Ar hyn o bryd, mae'r sgyrsiau wedi pallu. Dydw i ddim eisiau gweld y sgyrsiau’n pallu—yn amlwg ddim. Rwyf am i’r trafodaethau hynny symud, ac rwy’n gobeithio y bydd y symudiad yno erbyn mis Rhagfyr fel y gall hyn symud ymlaen, fel na fyddwn yn syrthio dros ymyl dibyn ym mis Mawrth. Ond nid yw'n iawn dweud bod ail gam y sgyrsiau wedi cychwyn. Y realiti ar hyn o bryd yw bod yr UE yn llawer mwy unedig o ran eu nodau a'u targedau na'r DU. Mae gennym Brif Weinidog, ac rwy'n cytuno â llawer o'r hyn y mae hi wedi'i ddweud. Araith Florence: roeddwn yn croesawu llawer o honno. Ac yna mae gennych Boris Johnson, sy'n dweud rhywbeth gwahanol. Ac yna mae gennych Weinidog arall, Liam Fox, sy'n dweud rhywbeth gwahanol. Y broblem—a'r rhwystredigaeth ar lefel yr UE—yw ei bod yn ymddangos nad oes gan y DU syniad am yr hyn y mae ei eisiau, ac nad oes ganddi syniad pa fath o ganlyniad yr hoffai ei weld.

Gwnaeth y Prif Weinidog gamgymeriad tactegol, yn fy marn i. Fe'i cyflwynodd ei hun fel un oedd o blaid, er ei bod yn arhoswr, Brexit caled—y tu allan i'r undeb tollau, y tu allan i'r farchnad sengl—ac aeth i mewn i etholiad gan feddwl bod hynny’n ased etholiadol, ac nid oedd. O ganlyniad, nid oes ganddi nawr fandad i arwain y DU ar y Brexit caletaf hwnnw. Mae'n hynod bwysig, felly, bod Llywodraeth y DU yn gweithio gyda'r gweinyddiaethau datganoledig i gyflawni—a rhaid inni gyflawni Brexit—y math o Brexit sy’n cael yr effaith negyddol leiaf ar economi Cymru a gweddill y DU. Does dim cyfiawnhad dros ddweud, pan bleidleisiodd pobl i adael yr UE, eu bod wedi pleidleisio i adael y farchnad sengl. Does dim cyfiawnhad dros ddweud, pan bleidleisiodd pobl i adael yr UE, eu bod wedi pleidleisio i adael yr undeb tollau. Ni chafodd dim un o'r pethau hyn sylw yn yr etholiad, ac eithrio gan wleidyddion UKIP. Oherwydd dywedodd gwleidyddion UKIP—er enghraifft, Daniel Hannan—nad oes neb yn mynd i adael y farchnad sengl. Dywedodd Nigel Farage, 'Gallwn ni fod fel'—[Torri ar draws.] Rwy'n gwybod nad ydych yn hoff o hyn, ond dywedodd Nigel Farage, 'Gallwn ni fod fel Norwy'. Dywedodd ef hynny. 'Gallwn ni gael ein cacen a'i bwyta', i ddyfynnu Boris Johnson. 'Gallwn ni fod yn yr AEE'. Cafodd pobl eu camarwain y llynedd. Dywedwyd wrthynt y byddai gwneuthurwyr ceir yr Almaen yn gorfodi cytundeb masnach rydd ar yr UE. Nid yw’n mynd i ddigwydd. Maent yn poeni mwy am y farchnad sengl nag am ddim byd arall. Does dim un o'r pethau hynny wedi digwydd.

Nawr, pan fyddwn yn sôn am 'ddim bargen', dylem fod yn glir iawn ynglŷn â beth mae hynny'n ei olygu. Nid yw ef yn ei argymell. Nid dyna'r hyn y mae'n ei argymell, ond mae digon yn ei blaid sydd—nid pawb. Os na allwn negodi cytundeb â’n cymdogion agosaf, y rhai yr ydym yn rhannu ffin dir â nhw, y rhai yr ydym yn rhannu llawer iawn o gydgyfeiriant rheoleiddiol â nhw, does gennym ddim gobaith o negodi cytundeb â gwledydd nad oes ganddynt ddim o'r ffactorau hynny yn gyffredin â ni. Sut ar y ddaear allem ni? Nid wyf yn derbyn y syniad hwn bod yna nirfana allan yna o gytundebau masnach rydd a fydd o fudd inni. Does dim. Os ydym yn gadael yr UE heb fargen ym mis Mawrth 2019, fydd gennym ni ddim cytundeb masnach rydd â neb—â neb—oherwydd fydd dim un wedi’i gytuno ar yr adeg honno. Ble mae hynny'n ein gadael ni? Ar ein pennau ein hunain ac yn methu â masnachu'n rhydd â gwledydd eraill. Doedd neb eisiau gweld hynny, does bosib. Dydw i ddim yn meddwl mai cytundebau masnach rydd yw'r ateb, a dweud y gwir. Rwy'n meddwl bod cytundebau masnach rydd yn gweithio'n dda pan gânt eu llunio gyda gwledydd sydd â lefel incwm debyg i chi. Os nad yw hynny’n wir, rydych chi'n gwahodd swyddi i adael eich gwlad a mynd i rywle arall. Dyna oedd y brif gŵyn yn yr Unol Daleithiau yn yr etholiad arlywyddol, bod swyddi wedi mynd i Fecsico oherwydd bod costau llafur yn rhatach. Ac roedd hynny oherwydd cytundeb masnach rydd. Felly, mae'n rhaid inni fod yn ofalus iawn ynglŷn â gweld cytundebau masnach rydd fel y panacea i bopeth. Mae'n dibynnu pa farchnad a pha wlad rydych chi'n siarad â nhw.

Yn olaf, mae'n sôn am y ffin. Bydd yn maddau imi: rwy'n ei hadnabod yn dda, y ffin honno—yn dda iawn, iawn. Does dim modd ei rheoli â heddlu. Rwy'n ei chofio pan oedd yr Helyntion yn dal i fod yn eu hanterth. Roedd yna fannau archwilio diogelwch. Fe wnaeth byddin Prydain chwalu ffyrdd bach i atal pobl rhag eu croesi nhw. Roedd yna fannau archwilio dynodedig. Hyd yn oed wedyn, doedd dim modd rheoli’r ffin honno â heddlu. Does neb eisiau mynd yn ôl i'r dyddiau hynny. Mae amlygu’r ffin mewn unrhyw fodd yn gwahodd problemau yng Ngogledd Iwerddon. Rydych yn dod yn ôl at y pwynt hwn—rwyf wedi clywed y ddadl yn cael ei gwneud—y bydd datrysiadau technolegol. Does dim datrysiadau technolegol. Sut y gallai fod? Er enghraifft, os yw nwyddau'n croesi rhwng Iwerddon a'r DU ac i'r gwrthwyneb, pwy sy'n eu rheoleiddio? Neb. Mae yna system hunan ddatgan, o bosibl, ond, a dweud y gwir, plismona cyffyrddiad ysgafn yw hynny; mae'n wahoddiad i smyglo. Yn ail, os nad oes rheolaeth pasbortau ar y ffin rhwng Iwerddon a'r DU, cyhyd â bod rhywun yn gallu mynd i Iwerddon, gall fynd i'r DU. Mae'r DU yn colli rheolaeth o'i ffin dan yr amgylchiadau hynny. Felly, mae'r syniad y bydd y DU yn rheoli ei ffiniau yn amhosib oni bai bod y ffin yn Iwerddon wedi’i hamlygu’n ffisegol. Wnaiff datrysiadau technolegol ddim gweithio yn hynny o beth. Rwyf wedi clywed awgrym y bydd camerâu yno. Wnaiff y camerâu hynny ddim para’n hir, oherwydd wnaiff pobl ddim derbyn unrhyw fath o amlygiad o ffin y tu hwnt i newid lliw’r llinellau ar ochr y ffordd, rhwng melyn ar un ochr a gwyn ar y llall.

Nawr, dydy’r materion hyn ddim yn hawdd eu datrys. Gellir eu datrys os ydym yn aros yn yr undeb tollau—wedi ei wneud. Does dim problem o ran nwyddau. Mae yna fwy o broblem o ran rheoli pasbortau, mae hynny'n wir. Mae'n helpu nad yw'r Weriniaeth yn Schengen, mae hynny'n wir. Ond, serch hynny, mae'r rhain yn gwestiynau anodd, anodd y mae angen eu hateb, a byddwn yn cynnig ein cymorth i Lywodraeth y DU i helpu i ddod i'r casgliadau yr hoffai pobl eu gweld, sef Brexit sy'n bodloni'r hyn y pleidleisiodd pobl drosto y llynedd, ond Brexit nad yw'n cael effaith negyddol ar economïau Cymru a Phrydain.

Mae diweddariad heddiw ar y trafodaethau Brexit yn adlewyrchu rhai o'r negeseuon sy'n dod o Lywodraeth Cymru ar ôl y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) diweddar ac yn ymwneud â rhai o'r materion a godais gyda'r Prif Weinidog yr wythnos diwethaf. Mae sôn bod Llywodraeth y DU, ac rwy’n dyfynnu,

‘yn sylweddoli bod angen iddynt weithio'n llawer agosach gyda'r gweinyddiaethau datganoledig',

a’i bod yn ymddangos bod Llywodraeth Cymru—ac unwaith eto rwy'n dyfynnu—

'wedi gweld newid sylweddol yn safbwynt Llywodraeth y DU'.

Nawr, rwy’n derbyn y gallai'r cyfarfodydd hynny fod wedi dod yn fwy cadarnhaol, a'r rheswm dros hyn yw bod Llywodraeth y DU wedi bod ar y rhaffau o safbwynt barn y cyhoedd, yn enwedig o ran gadael yr UE heb fargen. Mae Gweinidogion y DU yn awyddus i osgoi ffrae o fewn y DU ar sut i gyflawni Brexit. Er nad ydym yn gwybod beth fyddai argyfwng cyfansoddiadol, rydym yn gwybod y gallai'r goblygiadau i ddyfodol yr Alban ac, o bosib, i ddyfodol y broses heddwch yn Iwerddon fod yn arwyddocaol. Felly, mae hyn yn esbonio i raddau helaeth pam y gallai Llywodraeth y DU fod wedi trosglwyddo signalau mwy cadarnhaol i'r gweinyddiaethau datganoledig. Ond mae'r problemau'n parhau, ac, yn ein barn ni, mae'r risg o gipio grym yn parhau.

Nawr, mae'r materion ynglŷn â’r trafodaethau gyda'r UE-27 yn bwysig i Gymru. Mae hawliau dinasyddion yn broblem lle mae’n rhaid i synnwyr cyffredin ennill y dydd. Barn Plaid Cymru yw y dylai holl ddinasyddion yr UE yng Nghymru allu aros ac, fel rhan o hynny, rydym yn nodi'r cyfraniad y mae gweithwyr o’r UE yn ei wneud i'n trethi, i’n gwasanaethau cyhoeddus, ac i'n sector preifat. Hefyd, mae mater y ffin yn Iwerddon yn hanfodol i ffyniant a dyfodol ein porthladdoedd, yn enwedig yng Nghaergybi, a byddwn yn annog y Prif Weinidog i bwyso’r pwynt hwnnw hyd yn oed yn fwy effeithiol.

I droi at yr effeithiau ar y Cynulliad hwn, nid yw'r ffaith bod cyfres fwy adeiladol o gyfarfodydd wedi digwydd yn newid natur gyffredinol y trafodaethau. Mae Plaid Cymru yn glir iawn bod Bil yr UE (Ymadael) yn galluogi San Steffan i gipio grym, ac yr wythnos ddiwethaf fe wnaethom gyhoeddi barn gyfreithiol i'r perwyl hwnnw. Ein dadansoddiad yw ein bod ar ein ffordd at sefyllfa lle bydd grym yn y wladwriaeth Brydeinig wedi’i ganoli yn San Steffan o dan esgus gweithredu marchnad sengl yn y DU. Yn wahanol i farchnad sengl yr UE, lle mae aelod-wladwriaethau'r UE yn penderfynu ar y rheolau ar y cyd, caiff y gweinyddiaethau datganoledig eu trin fel ymgynghoreion yn unig. Mae Plaid Cymru yn credu y gellid ymdrin â threfniadau o'r fath y tu mewn i'r DU mewn modd lle mae’r cenhedloedd, eu Llywodraethau a'u deddfwrfeydd yn gydradd.

Mae yna nifer o broblemau gweithdrefnol gyda Bil yr UE (Ymadael), sy'n golygu na all Plaid Cymru ei dderbyn. Hoffem atal Gweinidogion y Goron rhag gallu defnyddio rheoliadau i addasu'r setliadau datganoledig. Hoffem gael gwared ar y cyfyngiadau ar Weinidogion Llywodraeth Cymru i allu cywiro diffygion sy'n deillio o ymadael. Ac mae Plaid Cymru hefyd yn credu bod cymal 11 y Bil yn gwanhau ein pwerau datganoledig yn y ffordd fwyaf sylfaenol. Yn fwy nag erioed, rydym yn credu y byddai Bil parhad yn ffordd unigryw i ymdrin â hyn.

Felly, i droi at fy nghwestiynau, Brif Weinidog, yn gyntaf oll, a ydych yn gresynu nawr bod Llafur yn San Steffan wedi pleidleisio i ysgogi erthygl 50, o ystyried nad oedd dim gwarantau i ddinasyddion yr UE sy'n byw yng Nghymru? Gofynnais ichi yr wythnos diwethaf a oeddech yn cytuno â Damian Green bod y sôn am gipio grym y tu ôl inni, a gwnaethoch ddweud yn eich ateb eich bod yn credu bod cipio grym yn dal i fod yn risg, er bod y cyfarfod wedi bod yn gadarnhaol. A gaf i ofyn ichi heddiw: a ydych chi’n fodlon ar fod yn ymgynghorai? A ydych chi’n fodlon bod cymryd rhan mewn ymgynghoriad ar fframweithiau'r DU yn y dyfodol yn ddigonol, ynteu a ydych yn cytuno â barn Plaid Cymru y dylid penderfynu ar y cyd ar y fframweithiau hynny? Wrth ystyried dyfodol grym gwleidyddol yn y wladwriaeth hon a lle bydd y grym hwnnw, a yw cyngor Gweinidogion y DU yn nes at fod yn realiti?

O ystyried popeth rydych chi wedi'i ddweud am beryglon methu â tharo bargen, a ydych chi nawr yn derbyn y dylech chi gynllunio ar gyfer y canlyniad hwnnw? Mae pawb ohonom yn cytuno y byddai hynny'n ganlyniad gwael, ond rydym hefyd yn cytuno y gallai ddigwydd. Felly beth ydych chi'n mynd i'w wneud amdano? Allwch chi ddim gwadu y gallai ddigwydd.

Yn olaf, a ydych chi'n credu bod yr oedi yn y Bil ymadael â’r UE yn rhoi cyfle inni nawr i fwrw ymlaen â Bil parhad?

O ran y Bil parhad, mae'n rhywbeth, wrth gwrs, yr ydym yn dal i’w ystyried, ond byddai'n well pe bai cynnydd yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE). A ydym mewn sefyllfa i argymell i'r Cynulliad y dylem gymeradwyo'r Bil ymadael fel y mae? Na. Dywedais hynny yn yr hyn a ddywedais ar ddechrau fy natganiad. A yw Llywodraeth y DU nawr yn ymgysylltu mwy? Yr ateb i hynny yw 'ydynt'. Pam? Wel, rwy'n meddwl eu bod wedi gwneud y rhifyddeg yn Nhŷ’r Cyffredin a Thŷ'r Arglwyddi. Rwy'n meddwl, petai ganddynt fwyafrif o dros 100, na fyddem yn y sefyllfa hon nawr. Ond mae'n eithaf clir bod y geiniog wedi syrthio yn hynny o beth.

Mae Damian Green yn rhywun sy'n fy nharo fel rhywun y gallwch chi siarad ag ef, ac a wnaiff siarad yn ôl â chi—mae hynny’n helpu. Mae ei gyfraniad yn sicr wedi helpu'r broses hyd yn hyn, ac mae arnom angen iddo barhau felly. A yw hyn yn golygu ein bod mewn sefyllfa lle mae popeth yr oedd ei eisiau arnom wedi'i gynhyrchu? Na. Ydyn ni'n meddwl y dylai fframweithiau cyffredin fod yn destun cytundeb rhwng y Llywodraethau? Ydym, rydw i wedi dweud hynny o’r dechrau. Rwyf eisoes wedi dweud llawer o'r hyn y dywedodd arweinydd Plaid Cymru, dros lawer o fisoedd. A ydw i'n credu y dylid cytuno ar reolau marchnad sengl, a phenderfynu ar y cyd? Ydw, rwyf wedi dweud hynny sawl gwaith, ac rwyf wedi dweud bod angen llys. Un cwestiwn yr anghofiais ei ateb gan Mark Isherwood yw bod angen llys i feirniadu ar y farchnad sengl. Goruchaf Lys yr Unol Daleithiau yw'r llys sy'n rheoleiddio masnach rhyngdaleithiol yn yr Unol Daleithiau. Llys Cyfiawnder Ewrop sy’n ei wneud yn y farchnad sengl. Llys Cymdeithas Masnach Rydd Ewrop sy’n ei wneud ar gyfer Cymdeithas Masnach Rydd Ewrop. Mae angen llys i reoleiddio marchnad sengl y DU. Gallai'r Goruchaf Lys wneud hynny. Mae'n weddol hawdd dynodi'r Goruchaf Lys fel y llys a fyddai'n gwneud hynny. Yr hyn na all ddigwydd yw bod Llywodraeth y DU yn gwneud y rheolau a Llywodraeth y DU yn penderfynu ar anghydfodau. Rydym yn dal i fod mewn sefyllfa lle rydym wedi cychwyn proses datrys anghydfodau dros arian Gogledd Iwerddon â Llywodraeth y DU ac maen nhw'n gwrthod mynd â hi drwy broses datrys anghydfodau'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion am eu bod yn dweud nad oes anghydfod. Wel, yn amlwg mae yna. Nawr, allwn ni ddim derbyn sefyllfa fel hyn yn parhau i’r dyfodol, ac, fel y dywedais o'r blaen, mae angen i'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion esblygu i fod yn gyngor priodol o Weinidogion y DU sy'n ymdrin â materion datganoledig ac sy'n cynnal gwrandawiadau, o leiaf, ynglŷn â materion nad ydynt wedi'u datganoli, er mwyn i'r DU weithio'n iawn.

O ran y cyngor cyfreithiol a'r cipio grym, gallwn fod wedi rhoi hynny iddi am ddim, oherwydd rydym yn gwybod bod hynny’n digwydd yn barod. Bydd hi'n gwybod, yn y trafodaethau sydd wedi digwydd rhwng ein pleidiau yn ystod y misoedd diwethaf, ein bod i gyd yn cytuno y bydd yna gipio grym. Dyna beth mae cymal 11 yn ei ddweud. Byddai'n atal y Cynulliad rhag defnyddio pwerau a fyddai'n dod inni’n awtomatig pe na byddent yn cael eu dargyfeirio drwy’r drws cefn i Whitehall. Fel y dywedais o'r blaen, ni allaf ddod gerbron y Cynulliad hwn ac awgrymu i'r Cynulliad y dylent ildio pwerau, a fyddai'n cyrraedd ar garreg y drws, am gyfnod amhenodol yn wirfoddol. Dydw i ddim yn barod i wneud hynny, ac yn amlwg dyna'r sefyllfa o hyd ar hyn o bryd. Mae angen gwneud mwy o waith.

O ran y porthladdoedd, unwaith eto, mae'n rhywbeth yr wyf wedi'i godi gyda Llywodraeth y DU a Llywodraeth Iwerddon. Codais y mater hwn gyda'r Taoiseach. Y gwir amdani yw bod 70 y cant o'r fasnach rhwng Prydain Fawr ac Iwerddon yn mynd drwy borthladdoedd Cymru. Os gwelir ei bod yn haws mynd drwy Lerpwl a Cairnryan a Troon yn yr Alban i Ogledd Iwerddon, ac yna i lawr dros ffin a fyddai'n haws ei chroesi, byddwn yn colli masnach a byddwn yn colli swyddi. Mae hynny'n ymddangos yn glir iawn i mi. A byddai Iwerddon hefyd, o ran hynny—byddai Gweriniaeth Iwerddon hefyd.

O ran y cwestiynau y mae hi'n eu gofyn imi, a ydw i'n gresynu at ysgogi erthygl 50? Na, rwy'n meddwl bod hynny'n cyd-fynd â chanlyniad y refferendwm. A ydw i'n gresynu at y diffyg cynnydd ers hynny? Ydw, yn fawr iawn. Yn fawr iawn. Byddwn wedi gobeithio y byddai llawer mwy o gynnydd na hyn wedi’i wneud erbyn hyn. O ran y Bil ymadael, ydy, mae wedi cael ei ohirio. Mae yna broblemau amlwg o ran Llywodraeth y DU, mewn sawl ffordd wahanol. Fe’i gwnaethom yn glir iawn iddynt nad ydym yn barod i symud, yr Albanwyr a ni. Nid ydym yn barod i symud o’r sefyllfa bresennol nes ein bod yn ddigon bodlon a chyfforddus ar ran pobl Cymru y bydd y pwerau'n cyrraedd yma fel y dylent.

Yn olaf, ynglŷn â mater 'dim bargen', gallwn, gallwn baratoi am 'ddim bargen', ond ni allaf gamarwain pobl drwy ddweud y gallwn liniaru'n llwyr yr hyn y mae 'dim bargen' yn ei olygu. Byddai hynny’n amhosibl. Os na all ein ffermwyr gael mynediad—. Os na all ein ffermwyr defaid gael mynediad at y farchnad Ewropeaidd, y farchnad allforio fwyaf o bell ar gyfer cig oen Cymru, does dim marchnad arall lle gallant werthu ar fyr rybudd. Nid yw'n bosibl. Ni waeth faint o gymhorthdal gaiff ei dalu i bobl, bydd ganddynt anifeiliaid nad ydynt yn gallu eu gwerthu, ac mae hynny'n golygu y bydd y pris yn gostwng, fel y gwyddom. Does dim lliniaru ar hynny. Rydym wedi mynd allan dros y blynyddoedd, mae cig oen Cymru wedi mynd i wledydd eraill. Pan oeddwn i'n Weinidog materion gwledig, buom yn gweithio'n galed i gael cig oen Cymru i Dubai, ac rwy’n gwybod bod y Llywydd wedi gwneud hynny hefyd pan olynodd fi yn y swydd honno. Mae nawr yn cymryd ei le yn falch yn archfarchnadoedd Dubai. Mae gennym farchnadoedd eraill o gwmpas y byd lle rydym wedi ehangu cig oen Cymru a'i gyrhaeddiad, ond y realiti yw mai'r farchnad Ewropeaidd, o bell, yw'r farchnad fwyaf o hyd.

Mae yna broblemau go iawn o ran y sector modurol a'r hyn y mae'r tariffau yn ei olygu iddo. Mae llawer o'n cwmnïau wedi gweithredu ar y sail eu bod yn weithrediadau Ewropeaidd—mae Airbus yr un fath, mae'r diwydiant modurol yr un fath. Dydy creu rhwystr artiffisial rhwng un rhan lawer llai o hynny a’r gweddill ohono ddim yn gwneud dim synnwyr i mi. Felly, gallwn, gallwn helpu, ond ni allaf, â’m llaw ar fy nghalon, ddweud ei bod hi'n bosib lliniaru effaith dim bargen yn llwyr. Os nad oes marchnad, y cyfan y gallwch chi ei wneud wir yw cynnig dewis gwahanol i'r hyn y mae pobl yn ei wneud yn barod a dweud, 'Mae'n ddrwg gennym, allwch chi ddim allforio ar yr un lefel nawr, rydym yn mynd i orfod eich symud a bydd rhaid inni eich ailhyfforddi fel rhywbeth arall.'

I mi, y ffordd i osgoi hynny yw gwrthod 'dim bargen', a dweud y gwir. Ni ddywedodd neb yn y refferendwm y llynedd na fyddai dim bargen—ni ddywedodd neb hynny. Dywedodd pawb a oedd o blaid gadael y byddai bargen: byddai bargen, a byddai'n fargen ar delerau'r DU, byddai gweithgynhyrchwyr ceir yr Almaen yn ei gorfodi, a gallem fod yn yr AEE. Ni ddywedodd neb, y llynedd, pe baem yn gadael yr UE, y dylem adael popeth a throi at reolau Sefydliad Masnach y Byd. Ni ddywedodd neb hynny. Ac roedd hynny'n dwyll; dim mwy na breuddwyd gwrach gan bobl a feddyliodd am syniadau a oedd yn cyd-fynd â’u barn nhw am y byd.

Yn olaf, yr hyn sy'n hollbwysig yw bod y rheini yn San Steffan a thu allan sy'n meddwl y dylai dyfodol Cymru a'r DU a'u perthynas â'r UE fod yn seiliedig ar egwyddorion yr hyn sy’n edrych i mi fel cenedlaetholdeb y bedwaredd ganrif ar bymtheg—y dylid gwrthwynebu’r bobl hynny ar bob cyfle. Rydym yn barod i weithio gyda'r rheini yn Llywodraeth y DU sy'n bragmatig, sydd am weld y canlyniad gorau o Brexit, ond mae hynny'n golygu na allwn esgus ein bod yn byw yn oes Fictoria ac y bydd y byd yn syrthio wrth ein traed.

Rwy’n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad, ond i fod yn onest, ac nid yw hyn yn feirniadaeth iddo, mae'n ddigwyddiad digon dibwys, oherwydd yr hyn y mae wedi sôn amdano yw cynnydd bach o fewn y Deyrnas Unedig o ran y berthynas a fydd gan Lywodraeth Cymru, ac a fydd gan y Cynulliad hwn, yn y dyfodol gyda Llywodraeth Prydain a Senedd y Deyrnas Unedig. Ac fel y dywedodd y Prif Weinidog yn gywir, ni fu braidd dim symudiad o gwbl yn yr UE.

Yr unig gytundeb y maen nhw wedi'i gynnig yw y gallen nhw efallai siarad ymhlith eu hunain am y ffordd ymlaen, ond yn sicr nid oes cynnig cadarn ar y bwrdd am sut y gwneir cynnydd pellach ym Mrwsel. Rwy'n meddwl bod yn rhaid inni gydnabod mai'r anhyblygrwydd hwnnw, nid unrhyw anhyblygrwydd ar ran Llywodraeth Prydain, sydd wedi ein rhoi yn y sefyllfa yr ydym ynddi heddiw.

Mae'n gwbl glir o'r alwad gan y Cyngor Ewropeaidd na allwn hyd yn oed ddechrau siarad am drafodaethau masnach hyd nes inni ddatrys yr hyn y mae'r Prif Weinidog yn ei ddatganiad ei hun yn dweud yw mân fater yr arian. Rydym ni’n sôn am £20 biliwn y mae'r Prif Weinidog wedi ei gynnig—arian trethdalwyr Prydain—na ddylai hi fod wedi’i gynnig, yn fy marn i. Nid yw'r UE wedi enwi ffigur penodol; gallai fod yn gofyn am unrhyw beth rhwng £60 biliwn a £100 biliwn o'n harian ni, fel pridwerth, cyn iddynt hyd yn oed ddechrau’r trafodaethau am fasnach.

Felly, dewch inni fod yn eithaf clir lle mae'r prif fai yma: nid bai Llywodraeth Prydain ydyw, er nad wyf edmygu o gwbl y ffordd y maent wedi ymddwyn yn ystod y broses negodi hon. Y cyfan y mae'n rhaid i'r Prif Weinidog ac unrhyw un arall ei wneud er mwyn deall y broses sy'n digwydd yma yw darllen y llyfr a gyhoeddwyd yn gymharol ddiweddar gan Yanis Varoufakis, ‘Adults in the Room’—sosialydd adain chwith na fyddai, efallai, yn ystyried y Prif Weinidog yn sosialydd ei hun. Ond serch hynny, mae ef wedi nodi—[Torri ar draws.] Mae'n wir, mae’n arhoswr. Ond mae wedi nodi yn ystod y llyfr hwn beth fyddai tactegau negodi’r Undeb Ewropeaidd yn ystod trafodaethau Brexit. Ac mae'r dilyniant yn gwbl allweddol iddo, oherwydd yr hyn y mae'r UE yn ei wneud yma yw chwarae cachgi—pwy sy'n mynd i flincio gyntaf? Ac os nad yw'r arian yn bwysig i ni, mae hyd yn oed yn llai pwysig i'r UE, oherwydd mae cynnyrch domestig gros yr UE, wrth gwrs, lawer gwaith mwy na’r Deyrnas Unedig. Felly, mae gan yr UE gymaint o ddiddordeb mewn cytundeb masnach synhwyrol â Phrydain ag sydd gan Brydain â nhw yn y dyfodol. Ond maen nhw'n chwarae gêm wahanol i'r un y mae'n ymddangos bod y Prif Weinidog yn meddwl eu bod yn chwarae.

Nawr, rwy'n falch o'r cynnydd bach y mae’n ymddangos sydd wedi digwydd o ran rhoi trefn ar y trefniadau cyfansoddiadol ar gyfer y dyfodol yn y Deyrnas Unedig, ac rwy'n sicr yn cytuno â dull bras cyffredinol Llywodraeth Cymru ac, yn wir, hyd yn oed â llawer o'r hyn a ddywedodd arweinydd Plaid Cymru yn gynharach. Ond y prif anhawster sydd gennym yma yw bod etholwyr y Deyrnas Unedig wedi pleidleisio dros adael yr UE ac, yn wir, bod etholwyr Cymru wedi gwneud hynny, ac er fy mod yn sicr yn erbyn unrhyw fath o gipio grym deddfwriaethol gan San Steffan, hyd yn oed dros dro, serch hynny, yr amcan pwysicaf yw bod Prydain gyfan, gan gynnwys Cymru, yn gadael yr UE, ac nid yw'r telerau ar gyfer gwneud hynny yn hollol o fewn ein rheolaeth, yn amlwg, oherwydd mewn cytundeb mae'n rhaid i’r ddwy ochr gyrraedd safbwynt cyffredin. Ac nid oes gennym syniad beth yw llinell waelod yr UE, ond os dywedwn mai ein llinell waelod ni yw y byddwn yn derbyn beth bynnag sydd ar gael, fydd yna ddim negodi o gwbl, ac mae’n ymddangos i mi mai dyna yw sail sylfaenol ymagwedd y Prif Weinidog at hyn. Mae 'dim bargen' yn annychmygadwy; ni allwn dderbyn dim bargen o dan unrhyw amgylchiadau. Pwy ar y ddaear mewn busnes sy’n mynd i drafodaeth ac yn dweud, ‘Gwnaf gymryd beth bynnag rydych chi’n ei gynnig imi.’ Byddai hynny'n wallgofrwydd llwyr. Wrth gwrs, hoffem daro bargen—hoffem gytundeb masnach rydd cynhwysfawr gyda'r UE—ond os nad ydyn nhw'n barod i'w gynnig, does dim byd y gallwn ei wneud am y peth. Ac ni fyddwn yn derbyn y dull pridwerth y mae’n ymddangos bod yr UE yn ei ddefnyddio ar hyn o bryd. Y dacteg yw bod Monsieur Barnier yn dweud nad oes ganddo fandad i negodi ar ddim byd hyd nes y bydd y Cyngor Ewropeaidd yn dweud wrtho y caiff wneud hynny, felly pan fydd Theresa May yn mynd i'r Cyngor Ewropeaidd i ddweud, ‘Rydym ni eisiau siarad am fasnach rydd', byddan nhw'n dweud, ‘O na, mae’n rhaid ichi fynd i siarad â Michel Barnier’, a dydyn ni’n mynd dim pellach. A dyna pam rydym ni yn y sefyllfa yr ydym ynddi heddiw.

Mae'n ddrwg gen i bod rhan helaeth o'r datganiad wedi’i neilltuo i barhau â'r ymagwedd ‘prosiect ofn’ a gawsom yn y refferendwm, gyda'r llu o gyrff sy'n dweud bod yn rhaid inni daro bargen am unrhyw bris. Y mwyaf chwerthinllyd ohonynt, wrth gwrs, yw Consortiwm Manwerthu Prydain sy'n dweud y gallai troi’n ôl at dariffau Sefydliad Masnach y Byd olygu y bydd siopwyr yn y DU yn talu hyd at draean yn fwy am eitemau bwyd bob dydd. Beth yw pwynt y PAC heblaw am gadw allan bwyd tramor rhad? Ei holl bwynt yw bod prisiau bwyd y byd yn is na phrisiau bwyd yr UE. Ni fyddai pwynt i’r tariffau pe byddai prisiau bwyd yn ddrutach yng ngweddill y byd. Yn wir, mae pris bwyd cyfartalog wrth adael gatiau ffermydd yn yr UE 17 y cant yn uwch nag ym marchnadoedd y byd. Mae hynny'n cymryd swm sylweddol o bocedi pobl gyffredin Prydain. Nawr, wrth gwrs, rwy'n credu mewn cefnogi ffermwyr Prydain, ond y gwir amdani yw, am bob £1 y mae trethdalwyr Prydain yn ei wario drwy gyfrwng yr UE ar ffermwyr Prydain, ein bod ni’n talu £1 arall i gefnogi ffermwyr mewn rhannau eraill o'r UE. Felly, mae'r syniad na allem ni barhau â rhyw fath o gefnogaeth amaethyddol ar ôl gadael yr UE yn nonsens llwyr. A dweud y gwir, byddai gennym fwy o arian i'w wario ar ffermwyr petaem yn penderfynu bod hynny'n beth dymunol i'w wneud.

Mae’r Prif Weinidog yn dweud yn y datganiad hwn nad yw'n credu mewn rhoi bargen wael i drethdalwyr, ond mae'n barod i dderbyn unrhyw fargen sydd ar gael, felly bydd yn barod i dalu unrhyw swm y bydd yr UE am ei fynnu gennym. Gallai fod yn £60 miliwn, £100 miliwn, £200 biliwn—unrhyw ffigur: ‘Enwch chi’r pris, gwnawn ni ei dalu.’ Dyna dacteg negodi wych! Ni allai unrhyw un synhwyrol, yn sicr neb cyfrifol, erioed fynd i drafodaeth ryngwladol ar y sail honno. Wrth gwrs, mae gennym broblemau i’w datrys, yn enwedig y ffin ag Iwerddon, ffin y mae'r Prif Weinidog yn gwybod llawer iawn amdani, fel yr wyf finnau, yn wir; bûm yn chwip y Llywodraeth dros Ogledd Iwerddon unwaith. Ond prin y gallwch siarad am ddyfodol ein perthynas fasnach â Gweriniaeth Iwerddon os na allwn siarad am ein perthynas fasnach â’r UE yn y dyfodol. Felly, mae'r dilyniant yma i gyd yn anghywir. Felly, maen nhw am inni ildio ar bopeth cyn y gwnânt siarad am unrhyw beth. Wel, nid negodi yw hynny o gwbl, ac mae'n bendant yn erbyn buddiannau Prydain pe byddem o blaid hynny.

Felly, rwy’n meddwl y byddai'r Prif Weinidog wedi gwneud gryn dipyn yn well yn ei, yr hyn y gallem ei alw'n negodi 'domestig', gyda Llywodraeth Prydain pe byddai wedi bod yn fwy optimistaidd am ganlyniad Brexit neu o leiaf am y cyfleoedd i Brydain lwyddo o ganlyniad i fod yn rhydd i fasnachu’n fwy rhydd yn y byd. Rwy’n gwybod ei fod yn besimistaidd iawn ynghylch y posibiliadau o ddod i gytundeb masnach rydd â gwledydd eraill, ond mae yna lawer o wledydd, yn enwedig gwledydd y Gymanwlad, sy'n awyddus iawn i ddechrau'r broses o sgyrsiau. Ac, yn wir, maen nhw, mewn ffordd anffurfiol, yn dechrau. Ond, wrth i’r cloc dicio, dewch inni fod yn hollol glir bod pobl Prydain a phobl Cymru ar 23 Mehefin y llynedd, wedi pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd, heb os nac oni bai. Mae’r syniad na ddywedwyd wrth neb y byddai hyn yn golygu gadael y farchnad sengl neu'r undeb tollau—. Roedd pob un arhoswr brwd yn taro’r drwm ac yn defnyddio'r geiriau hynny bob munud bob dydd yn ystod ymgyrch y refferendwm. Ac, wrth gwrs, gallai neb warantu beth fyddai canlyniad trafodaethau masnach gyda'r UE yn y dyfodol. Efallai nad ydynt yn deall ble mae eu hunan-fudd rhesymol. Wedi'r cyfan, mae yna lawer iawn o afresymoldeb yn yr UE. Beth yw ardal yr ewro ond adeiladwaith o afresymoldeb anhygoel sydd wedi rhoi hanner cyfandir ar y clwt?

Felly, pe byddai’r Prif Weinidog ond ychydig yn fwy optimistaidd ynghylch nid yn unig gobeithion a dyheadau pobl Prydain ond hefyd eu gallu i wneud eu gwlad yn llwyddiant yn y byd yn y dyfodol, efallai y byddai Llywodraeth Prydain wedi gwrando llawer iawn mwy ar yr hyn y bu ganddo i’w ddweud.

Wel, mae ardal yr ewro yn gwneud yn dda iawn, a dweud y gwir—yn well na Phrydain ar hyn o bryd. Ni wn a welodd y ffigurau twf yn ardal yr ewro. Roedd yna rywfaint o naïfrwydd, unwaith eto, yn yr araith honno gan arweinydd UKIP. Dewch inni ailadrodd yr hyn a ddywedwyd y llynedd. Nid wyf am frwydro’r refferendwm eto, ond mae'n werth ein hatgoffa ein hunain o'r cyd-destun yma. Bydd tri chant a hanner o filiynau o bunnoedd yr wythnos ar gael i'r GIG: sothach. Byddwn yn rheoli ein ffiniau ein hunain: nonsens. Bydd cytundeb masnach rydd ar unwaith gyda'r Undeb Ewropeaidd oherwydd bydd cynhyrchwyr ceir yr Almaen yn gorfodi hynny i ddigwydd: breuddwyd gwrach. Bydd cytundebau masnach rydd ar waith gyda phob math o wledydd cyn mis Mawrth 2019: chwerthinllyd. I ddechrau, nid oes gan y DU unrhyw brofiad o negodi cytundebau masnach rydd. Nid yw'r holl bethau hyn a ddywedwyd y llynedd yn wir. Doedden nhw erioed yn wir. Felly, mae'n rhaid inni addasu i'r sefyllfa bresennol.

Nawr, byrdwn yr hyn yr oedd arweinydd UKIP yn ei ddweud yn y bôn oedd hyn: nid yw'n deg na fydd yr UE yn rhoi’r hyn yr ydym ei eisiau inni. Roedd wedi defnyddio gair fel pridwerth. Pa drafodaethau busnes sy'n digwydd lle mae un ochr yn mynd i mewn ac yn dweud wrth y llall, ‘Rydym am gael popeth ein ffordd ni; pob peth ein ffordd ni, ac, os nad ydych chi'n cyfaddawdu, byddwn ni'n cerdded i ffwrdd’? Nid yw hynny, rwy’n dweud wrthych, yn lle synhwyrol i fod mewn trafodaeth fusnes. Y gred oedd y byddai'r UE yn chwalu. Nid yw'n mynd i chwalu. Dywedodd David Davis y byddai yn Berlin yn gyntaf, yn negodi gyda'r Almaenwyr. Nid yw’n mynd i ddigwydd. Mae'r farchnad sengl yn llawer pwysicach i ddiwydiant yr Almaen na dim byd arall. Mae Prydain yn farchnad bwysig, ond mae marchnad sengl yr UE yn llawer, llawer mwy na Phrydain. Y realiti yw bod Prydain yn bumed rhan o faint yr UE. Rwy'n meddwl ei fod wedi crynhoi pethau ei hun wrth ddweud mai'r anhawster oedd y bleidlais y llynedd. Wel, roedd ef o blaid yr anhawster hwnnw. Felly, ni all ymgilio oddi wrth hynny nawr. Nid wyf yn derbyn bod pobl, y llynedd, wedi pleidleisio i adael yr UE ar y telerau y mae ef wedi’u hawgrymu. Y realiti yw y gofynnwyd i bobl bleidleisio am gysyniad. Ni ofynnwyd iddynt bleidleisio ynghylch sut y byddai'r cysyniad hwnnw'n gweithredu. Ni ofynnwyd iddynt am undeb tollau. Doedd pobl ddim yn deall beth oedd undeb tollau. Ni ofynnwyd iddynt am y farchnad sengl. Doedd pobl ddim yn deall beth oedd y farchnad sengl. Er gwaethaf hynny, roedd arhoswyr yn dweud, ‘Byddwn yn aros yn y farchnad sengl. Byddwn yn iawn. Byddwn yn aros yn yr undeb tollau. Bydd gennym gytundeb masnach rydd cynhwysfawr.’ A nawr mae'n beirniadu'r UE am wneud yr hyn y byddai ef ei hun yn argymell bod y DU yn ei wneud—gofalu am eu buddiannau eu hunain. Wrth gwrs eu bod nhw'n mynd i wneud hynny. Felly, mae'n rhaid cyfaddef yma bod rhaid cyfaddawdu ar y ddwy ochr.

Y broblem, yn fy meddwl i ar hyn o bryd, yw’r DU. Nid yw'r DU yn gwybod beth mae ei eisiau arni. Mae gennym Lywodraeth y DU sydd ddim wir yn gwybod pa fath o Brexit y mae am ei weld, ac mae angen datrys hynny yn gyntaf. Soniodd am brisiau bwyd. Wrth gwrs, yr hyn nad yw'n ymddangos ei fod yn ei ddeall yw y byddem wedyn yn gweld tariffau’n cael eu rhoi ar fwyd sy'n dod o weddill yr UE, lle mae swm sylweddol o'n mewnforion yn dod ohono. Mae prisiau'n siŵr o godi oherwydd mae tariffau ar fwyd yn uchel iawn, iawn. Ar ben hynny, byddai allforion Cymru—cig oen Cymru, yn enwedig—yn mynd yn llawer drutach dros nos. Mae'n siŵr o wneud. Os oes gennych chi dariffau, does dim osgoi hynny; bydd hynny'n digwydd. Mae'n golygu bod cig oen Cymru yn ddrutach yn ei farchnad bwysicaf. Dyna beth mae 'dim bargen' yn ei olygu. Mae'n golygu y bydd y galw’n gostwng. Mae'n golygu y bydd gan ffermwyr anifeiliaid na allant eu gwerthu. Ni fydd unrhyw swm o arian yn eu helpu os na allant werthu’r hyn maen nhw'n ei gynhyrchu. Felly, bydd rhaid ystyried materion yn ymwneud â lles anifeiliaid. Does dim ffordd o gwmpas hyn. Byddwn mewn sefyllfa, os bydd tariffau, lle mae llawer o nwyddau’n ddrutach yn y DU, yn enwedig bwyd a diod, a byddwn yn gweld bod yr hyn yr ydym yn ei allforio’n mynd yn llawer drutach, a does dim angen inni wneud hyn.

Does neb yn argymell gosod tariffau, mae hynny’n wir, ond dylem fod yn ofalus iawn, iawn i beidio â mynd i sefyllfa lle mae tariffau, mewn gwirionedd, yn cael eu gosod. Pwy sy'n mynd i lywodraethu'r tariffau rhwng Gweriniaeth Iwerddon a'r DU? Pwy sy'n mynd i wneud hynny? Does dim archwiliadau, felly beth ydyn ni'n ei wneud i leihau smyglo, y ddwy ffordd? Os nad oes rheolaethau ffin, beth fyddwch chi'n ei wneud i leihau masnachu pobl? Nid yw’r pethau hyn i gyd wedi cael eu hystyried o gwbl. Tybiaeth drahaus llawer o eithafwyr Brexit oedd y byddai Iwerddon yn gadael yr UE gyda'r DU, oherwydd bod pobl Iwerddon yn adnabyddus am wneud yr hyn y mae'r DU yn dweud wrthynt am ei wneud. Ni chafodd dim o hyn ei ystyried.

Nawr, soniodd am y rhyddid i fasnachu. Mae'n ddeniadol. Pe byddwn i yn Awstralia a Seland Newydd, byddwn i wrth fy modd o fod â bargen masnach rydd gyda'r DU. Pam na fyddwn i? Beth ydyn ni'n ei gael yn ôl? Mae Awstralia yn llawer llai na'r DU, ac mae gan Seland Newydd 4 miliwn o bobl. Os oes gennych fargen masnach rydd â Seland Newydd, mae'n wych i Seland Newydd—rwy'n derbyn hynny. Byddai eu cig oen yn gallu dod i'r DU heb unrhyw fath o gyfyngiad o gwbl. Ble mae hynny'n gadael ffermwyr Cymru? Beth ydyn ni'n ei gael o’r peth? Sut gall marchnad o 4 miliwn o bobl gymryd lle marchnad o 500 miliwn o bobl? Nid yw'n gweithio o gwbl. Nid yw'r rhifyddeg yno.

Rwy’n gwybod, yn India, er enghraifft, bod y trafodaethau â Llywodraeth India wedi mynd yn wael, oherwydd dywedodd Llywodraeth India, Prif Weinidog India, ‘Wel, os ydym ni yn edrych ar gytundeb masnach rydd, beth am ein myfyrwyr? Beth am y cyfyngiadau fisa yr ydych chi’n eu gosod ar ein myfyrwyr?’ Safbwynt Llywodraeth India, os caf ei grynhoi—ac rwy’n meddwl fy mod yn gwneud cyfiawnder â nhw—yw dweud, ‘Wel, os ydych chi eisiau cytundeb masnach rydd, rydyn ni eisiau i bobl allu symud yn fwy rhydd’. Dyna safbwynt rhesymol India, gwlad o dros biliwn o bobl. Dyna fydd eu safbwynt nhw. Wrth gwrs, pan mae'n sôn am ein masnach rydd gyda gwledydd y Gymanwlad ac, efallai, rhyddid symudiad â gwledydd y Gymanwlad, nid yw'n golygu pob gwlad y Gymanwlad, ydy ef? Mae'n golygu rhai fel Awstralia a Seland Newydd.

Felly, mae'n rhaid ystyried y pethau hyn yn ofalus iawn, iawn. Yr hyn rwy'n ei wybod yw bod yr holl bethau, yr holl optimistiaeth, y dywedodd byddin Brexit eu bod yno y llynedd wedi mynd. Yr holl bethau yr oeddent yn dweud y byddent yn digwydd, nid ydyn nhw wedi digwydd. Nid ydyn nhw wedi digwydd. Felly, mae'n rhaid inni fod yn realistig. Oes, mae’n rhaid inni weithredu'r bleidlais a gafodd pobl, ond nid wyf yn credu mai Brexit ar y telerau caletaf yw’r hyn yr oedd y bobl yn pleidleisio amdano. Dywedwyd wrthynt na fyddai hynny'n digwydd, ac os oes gofyn nawr i bobl wynebu hynny, os na chawn ni unrhyw fargen, byddem yn cael etholiad cyffredinol ar unwaith. Byddai gan bobl bob hawl i fynegi barn am yr hyn a fyddai wedi bod yn fethiant ac am set o amgylchiadau lle byddent yn teimlo eu bod wedi cael eu camarwain. Rwy'n gobeithio na ddaw i hynny, oherwydd bydd pobl yn dioddef os yw'n dod i hynny. Bydd swyddi'n mynd a bydd pobl yn talu mwy am yr hyn maen nhw'n ei brynu. Nid wyf eisiau gweld hynny.

Felly, dewch inni anghofio’r sôn hwn am ddim bargen. Wrth gwrs, nid oes neb yn awgrymu y dylem dalu beth bynnag y mae'r Undeb Ewropeaidd yn gofyn amdano. Gwnes y pwynt hwnnw yn fy natganiad. Mae'n rhaid cael cyfaddawd synhwyrol ar hyn. Mae'n rhaid inni ddatrys mater ein dinasyddion ein gilydd. Mae pobl yn teimlo eu bod yn cael eu dal yn wystlon, yn yr UE ac yn y DU. Mae angen datrys hynny. Ond mae hi nawr 15 mis yn ddiweddarach a does dim digon o gynnydd wedi'i wneud o hyd. Mae angen cynnydd arnom erbyn mis Rhagfyr. Mae angen inni symud ymlaen. Dewch inni anghofio’r byd ffantasi hwn lle bydd niferoedd enfawr o gytundebau masnach rydd ar waith erbyn mis Mawrth 2019—wnaiff hynny ddim digwydd—a dewch inni ganolbwyntio ar daro’r fargen orau gyda'n marchnad agosaf: 400 miliwn o bobl ar ôl i ni adael, ein cymydog agosaf. Rhaid canolbwyntio ar yr her honno. Yn y bôn, mae'r syniad o gefnu ar ein rhwymedigaethau’n anfon y neges nad yw'r DU yn cadw at eu hymrwymiadau. Pwy fyddai'n ymddiried ynom ar ôl hynny? Y mater dan sylw yw sicrhau mynediad i'n marchnad fwyaf, sef y farchnad sengl. Dyna lle y dylai'r pwyslais fod ac nid yn unman arall ar hyn o bryd.

Rydym ni’n bell dros yr amser sydd wedi’i neilltuo ar gyfer y datganiad hwn. Mae gen i lawer o siaradwyr sydd wedi nodi eu bod am ofyn cwestiynau. Gofynnwch un cwestiwn byr, yr un, gydag atebion byr, a gwnaf geisio galw cynifer ohonoch â phosib. David Rees.

Diolch, Llywydd. Gwnaf geisio bod mor fyr ag y gallaf. Prif Weinidog, rwy’n codi i siarad ar ôl arweinydd UKIP yn y Cynulliad—mae’n ymddangos, unwaith eto, ei bod yn well ganddo ei farn ef na ffeithiau yn y mater hwn—byddaf i’n ceisio cadw at y ffeithiau.

Mae'r materion yn eich datganiad yn tynnu sylw at ddau faes, sy'n ymwneud â phrosesau a chynnydd y prosesau hynny, yn San Steffan ac ym Mrwsel. O ran San Steffan, mae'r pwyllgor yr wyf i’n ei gadeirio, y pwyllgor materion allanol, wedi edrych yn ofalus iawn ar y Bil ymadael â’r UE ac wedi awgrymu eu chwe maes eu hunain lle'r ydym yn credu bod angen addasu'r Bil, nid yn unig i adlewyrchu'r hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi gofyn amdano, ond i fynd y tu hwnt i hynny ac edrych ar swyddogaeth y Cynulliad a'i allu i graffu ar Weinidogion yn ein Llywodraeth ni i sicrhau y gallwn gynnal hynny, ac mae'n briodol i'n democratiaeth y gallwn ni wneud hynny. Felly, a gaf i ofyn cwestiwn ynghylch beth yw eich llinellau coch fel Llywodraeth ar y Bil ymadael hwnnw? Rydych chi wedi tynnu sylw at eich gwaith gyda Llywodraeth yr Alban. Wel, rydym wedi mynd y tu hwnt i hynny. Beth yw eich llinellau coch cyn y gallwch benderfynu a yw'r Bil hwnnw wedi'i ddiwygio'n ddigonol erbyn hyn i'r Llywodraeth ei dderbyn?

O ran y cynnydd yn Ewrop, rydym wedi cael cyfle i ofyn cwestiynau i'r tri chynrychiolydd Ewropeaidd blaenllaw: Didier Seeuws dros y cyngor, Michel Barnier dros y Comisiwn, a Guy Verhofstadt dros y Senedd. Byddwn wrth fy modd yn cael cyfle i ofyn yr un cwestiynau i brif drafodwr y DU, ond nid yw ef wedi dod atom eto. Pan wnaethom gyfarfod â Michel Barnier, yn wir—rwy'n dyfynnu, mewn ffordd—doedd ef ddim eisiau sefyllfa 'dim bargen'. Roedd ef wir eisiau taro bargen ac mae'n awyddus i weithio er pennaf les yr UE-27 a'r DU, a dywedodd ei bod yn bwysig nodi mai’r DU sydd wedi gofyn am gael gadael, ac fel y dywedasoch, na fyddai'n deg disgwyl i'r UE-27 dalu am yr holl ymrwymiadau a wnaethpwyd mewn cytundeb â'r DU yn y Fframwaith Ariannol Amlflwydd. Fel yr ydych newydd ei nodi nawr yn eich ateb, byddai'n fethiant i anrhydeddu'r cytundebau hynny a gallai fod yn broblem. Felly, pwy fyddai'n ymddiried mewn cytundeb masnach newydd gyda gwlad nad yw'n anrhydeddu’r ymrwymiadau y mae wedi’u gwneud yn gywir? Felly, rwy’n meddwl bod angen inni ymdrin â hynny, ond a allwch chi ofyn y cwestiwn ar—? Rhoddodd Leanne Wood sylw i’r cwestiwn a ydych chi’n gwneud cynlluniau wrth gefn ar gyfer 'dim bargen', ond a ydych chi wedi gwneud unrhyw ddadansoddiad o sefyllfa 'dim bargen'? A yw Llywodraeth y DU mewn gwirionedd wedi trafod gyda chi eu dadansoddiad o effaith 'dim bargen', rhywbeth y mae'n ymddangos nad ydynt hyd yn oed yn ei roi i'w Senedd eu hunain? A ydynt wedi rhannu hynny gyda'r sefydliadau datganoledig?

Hefyd, ynglŷn â chylch cyfarfodydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, rwy'n gwerthfawrogi eich bod yn meddwl bod cynnydd yn cael ei wneud, ac mae'n wych gweld un yn digwydd wyth mis ar ôl yr un diwethaf, ond mae'r nesaf, rwyf ar ddeall, cyn y Nadolig. Mae'r cylch trafodaethau ym Mrwsel bob pedair wythnos, felly a fyddwch yn gwthio am fwy o gylchoedd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) fel y gallwn wneud cyfraniad go iawn at y gwaith trafod neu negodi, yn hytrach na dim ond cael adroddiadau gan Lywodraeth y DU? Ac ynglŷn â’r Papur Gwyn ar gyfer y tollau—

Dyna dri chwestiwn nawr, a gofynnais am un yn unig.

A gaf i roi un arall?

Bydd y Prif Weinidog yn ateb. Cewch chi ddigon o gyfleoedd i godi materion ar Brexit eto, rwy'n siŵr. [Torri ar draws.]

Rwy'n meddwl mai'r broblem yw hyn—

Rydym wedi cael cwestiynau hir gan lefarwyr. Rydym wedi cael atebion hir gan y Prif Weinidog. Rwy'n meddwl bod hwn yn fater pwysig—mae'n haeddu ymestyn yr amser—ond mae angen imi alw mwy ohonoch nag yr wyf wedi gallu gwneud hyd yn hyn.

Iawn. Yr hyn a fyddai'n ein bodloni yw cael gwared â'r cipio grym, ymrwymiad i ymagwedd gydweithredol at farchnad sengl y DU, ymrwymiad i ymagwedd gydweithredol a chytûn at fframweithiau, at gymorth gwladwriaethol, a hefyd at y ffordd y mae'r farchnad yn cael ei rheoleiddio a dyfarniad llys. Y rheini yw ein llinellau coch ni o ran cipio grym.

O ran dadansoddi effaith, mae pobl eraill wedi gwneud y dadansoddiad hwnnw. Nid oes dim ohono’n dda. Mae Llywodraeth y DU, rydym yn meddwl, wedi gwneud un ac nid ydym yn meddwl ei fod yn arbennig o dda oherwydd nid yw wedi cael ei rannu â neb arall. A ddylid cynnal cyfarfodydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn amlach? Dylid. Hoffwn pe bai cyfarfod llawn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn ogystal â’r Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE). Bydd gennym Gyngor Prydain-Iwerddon y mis nesaf ac mae gennyf gyfarfod wedi'i gynllunio gyda'r Prif Weinidog yr wythnos nesaf, sy’n gynnydd. A ddylent gyfarfod yn amlach? Dylent. Mae gennym gyfarfodydd dwyochrog hefyd, dylwn ychwanegu, yn ogystal â’r Cyd-bwyllgor Gweinidogion, sy'n ein helpu i drafod rhai o'r materion hyn hefyd. Mae'n drueni ei bod wedi cymryd wyth mis i'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Un o'r problemau yn y gorffennol oedd eu bod yn cyfarfod yn afreolaidd, gyda chadeiryddion gwahanol bob amser ac nad oedd pobl yn gwybod beth oedd wedi digwydd yn y cyfarfod cyn hynny neu pwy oedd yn eistedd yn y gadair. Mae angen cysondeb; mae angen i'r un bobl fod yn y cyfarfodydd hynny bob tro er mwyn gwneud cynnydd. Dyna'r hyn sydd ei angen arnom. Dyna'r hyn yr ydym wedi bod yn ei ddweud ers misoedd lawer nawr, a dyna beth y byddwn yn parhau i’w argymell.

A fyddai’r Prif Weinidog yn cytuno ein bod ni’n wynebu penderfyniad dau refferendwm sydd yn gwrthdaro â'i gilydd? Yn gyntaf, y refferendwm i adael yr Undeb Ewropeaidd—roedd y canlyniad o fwyafrif bychan yn glir. Ond mae yna refferendwm arall, pwysig iawn, i ni yn y lle hwn, sef 2011, pan bleidleisiodd pobl Cymru dros ychwanegu grymoedd cyfreithiol i’r lle hwn. Ac felly, onid ydy hi’n hollol amhriodol inni basio cynnig cydsyniad deddfwriaethol i Fil sydd yn tynnu pwerau oddi wrth Senedd Cymru?

Wel, mae hynny’n iawn. Mae beth sydd ar wyneb y Deddfau hynny’n hollol glir—yn 1997 a 2011—sef bod pwerau gan bobl Cymru ac ni ddylai unrhyw beth ymyrryd na rhwystro’r modd y mae’r pwerau hynny’n cael eu defnyddio. Mae hynny’n meddwl nad oes hawl—nid oes neb wedi dodi hyn mewn maniffesto ac ni ddywedwyd hyn y llynedd yn ystod y refferendwm—nid oes hawl gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig i ddweud, ‘Wel, y pwerau a fydd yn dod yn ôl atoch chi yn y rhannau sydd wedi eu datganoli—byddan nhw’n dod atom ni yn lle hynny.’ Mae pobl Cymru wedi rhoi eu barn yn glir, yn enwedig yn 2011, ynglŷn â pha bwerau y dylai’r lle hyn eu cael. Nid yw e’n briodol i’r mesur sydd yn ein tynnu ni mas o’r Undeb Ewropeaidd ymyrryd mewn unrhyw ffordd ynglŷn â chanlyniadau’r refferenda hynny.

A dweud y gwir, byddai rhywun teg yn dechrau drwy gymeradwyo’r trafodaethau adeiladol ond cadarn y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU am y Bil ymadael â’r UE ac am beirianwaith newidiadau’r Llywodraeth hefyd. Fel rhywun teg, rhof glod lle mae’n haeddiannol. Ond o ran y cynnig cydsyniad deddfwriaethol a hefyd y peirianwaith angenrheidiol o ran newidiadau gan y Llywodraeth, pa un a yw'n Bwyllgor Cyd-Weinidogion neu Gyngor Gweinidogion cryfach, a gaf i ei annog, os gwelwch yn dda, i beidio â rhoi’r wobr yn rhy hawdd, yn seiliedig ar y cyflwyniadau gan bwyllgor David Rees, y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, a'n pwyllgor ni, y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, a’n sesiwn dystiolaeth ar y cyd, ynghyd â'n hymweliad yr wythnos diwethaf â'r fforwm rhyng-seneddol ar ymadael â’r UE. Byddai'r hyn a glywsom yn awgrymu’n gryf bod angen iddo ddal yn dynn iawn a bod angen iddo sicrhau’r newidiadau o fewn peirianwaith y Llywodraeth a hefyd y cynnig cydsyniad deddfwriaethol sydd ei angen a pheidio â rhoi'r gorau iddi yn hawdd ar hynny.

Ond a gaf i ofyn iddo ble mae'n sefyll ar y consensws trawsbleidiol sy'n tyfu yn Llywodraeth y DU y dylai'r fargen olaf, ac yn enwedig 'dim bargen', fod yn destun pleidlais yn Senedd y DU yn yr hyn a fyddai, mewn gwirionedd, yn dangos gwir sofraniaeth seneddol, neu yng ngeiriau’r 'Brexiteers', 'cael ein gwlad yn ôl'?

Wel, gallaf sicrhau'r Aelod na chaiff dim gwobr ei hildio—nid wyf yn ei ystyried yn wobr, rwy’n ei ystyried yn degwch ac rwy'n ei ystyried yn barch at ganlyniadau'r refferendwm ac rwy'n ei weld fel ymrwymiad i ymagwedd gydweithredol fel partneriaid yn yr undeb. Nid yw’n llawer, does bosib, i ofyn amdano.

O ran y fargen, rwyf wedi dweud y dylai unrhyw fargen fod yn destun pleidlais, nid yn unig yn Senedd y DU, ond yma hefyd ac yn Senedd yr Alban a gobeithiwn, wrth gwrs, ar ryw adeg yng Nghynulliad Gogledd Iwerddon. Pam? Oherwydd bydd hynny'n effeithio ar ardaloedd datganoledig. Er mwyn cael y cytundeb ehangaf posibl â bargen, mae'n gwneud synnwyr perffaith i mi i gael pleidlais ym mhob un o'r pedwar sefydliad. Os nad oes bargen, byddai hynny'n fethiant mor druenus fel y byddai angen etholiad cyffredinol ar unwaith.

Pan gyfarfu'r pwyllgor â Michel Barnier, atgoffodd ni fod llawer o'r cytundebau sydd eu hangen i roi effaith i'r berthynas hirdymor rhwng y DU ac Ewrop yn gytundebau cymysg mewn gwirionedd—nid yw o fewn cwmpas y cyngor a'r Senedd i’w datrys: mae angen diplomyddiaeth a strategaeth hirdymor gyda phob un o'r aelod-wladwriaethau. Pa gamau ydych chi’n meddwl bod angen i Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU eu cymryd nawr i ddechrau’r broses honno cyn gynted ag y bo modd, o ystyried ei chymhlethdod a’i gallu i daflu’r berthynas hirdymor rhwng y DU a gweddill yr UE oddi ar y cledrau?

Wel, a dweud y gwir, mae angen inni weld cynnydd dros y misoedd nesaf. Mae amser yn mynd yn brin. Mae'n rhaid inni gofio bod angen cytundeb erbyn yr adeg hon y flwyddyn nesaf, i bob diben, oherwydd yna mae proses gadarnhau, nid yn unig mewn sefydliadau Ewropeaidd, ond ym mhob un Senedd, ac mewn rhai achosion, fel Gwlad Belg, mewn Seneddau rhanbarthol hefyd. Mae hynny i gyd yn cymryd llawer iawn o amser. Gall dim ond un ohonynt, fel y gwyddom o gytundeb masnach Canada, daflu’r broses oddi ar y cledrau. Nid yw hyn erioed wedi'i wneud o'r blaen.

Mae rhywfaint o obaith oherwydd, wrth gwrs, nid yw hon yn sefyllfa lle mae dwy farchnad yn dod at ei gilydd i gytuno ar fynediad rhydd, sydd erioed wedi bod â mynediad o’r fath o'r blaen. Mae gennym fynediad rhydd eisoes, felly, a dweud y gwir, nid yw mor anodd negodi cytundeb masnach rydd—neu ni ddylai fod— gyda’r UE ag y mae gyda gwledydd eraill nad ydym erioed wedi bod â chytundeb masnach rydd â nhw—fel yr Unol Daleithiau. Mae yna frys. Rydw i'n mynd i geisio bod yn deg yma, mae angen i'r Prif Weinidog allu cynnal y trafodaethau hyn heb sŵn cefndir oddi mewn i’w Chabinet ei hun. Mae hynny'n hollol hanfodol. Mae hi wedi rhoi gwell syniad inni o'r hyn yr hoffai hi ei wneud. Rwy'n cytuno. Rwy’n meddwl bod yr hyn a amlinellodd yn Florence yn gwbl synhwyrol, ond mae arni angen cefnogaeth y bobl yn ei Chabinet, ac mae hynny, hyd yn hyn, wedi bod yn brin.

Ac yn olaf, Eluned Morgan. [Torri ar draws]. O, bendigedig. Felly, diolch i’r Prif Weinidog am hynny.

Rydym ni’n symud nesaf at y Rheoliadau Dyddodi Gwastraff heb Awdurdod (Cosbau Penodedig) (Cymru) 2017, ac rydw i’n galw ar Ysgrifennydd Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig i wneud y cynnig—Lesley Griffiths.

Diolch, Llywydd. Rwy'n cynnig y cynnig.

Rwy'n cyflwyno'r rheoliadau a fydd yn mewnosod darpariaethau newydd yn Neddf Diogelu'r Amgylchedd 1990, a fydd yn caniatáu i awdurdodau lleol yng Nghymru gyhoeddi hysbysiadau cosb benodedig ar gyfer achosion o dipio anghyfreithlon. O dan y darpariaethau newydd, bydd awdurdodau lleol yn gallu pennu swm cosb benodedig o rhwng £150 a £400, gyda swm diofyn o £200. Gallai gostyngiad ar gyfer talu cynnar fod ar gael, a gall awdurdodau lleol gadw'r derbyniadau i helpu i gyfrannu at gostau mynd i’r afael â thipio anghyfreithlon. Ceir defnyddio'r hysbysiadau cosb benodedig ar dir cyhoeddus a phreifat. Mae'n offeryn gorfodi ychwanegol i helpu i fynd i’r afael â’r troseddau tipio anghyfreithlon hynny ar raddfa fechan pan ystyrir bod erlyniad yn anghymesur. Fodd bynnag, bydd awdurdodau lleol yn dal i allu defnyddio eu pwerau erlyn troseddol sy'n bodoli eisoes am droseddau y maent yn eu hystyried yn amhriodol ar gyfer hysbysiad cosb benodedig, er enghraifft i fynd i’r afael â throseddwr parhaus.

Mae hysbysiad cosb benodedig yn ffordd bwysig o fynd i'r afael â throsedd amgylcheddol, cyn belled â'u bod yn cael eu cyflwyno’n synhwyrol, eu gorfodi’n deg a’u bod yn cael eu hystyried fel ymateb i broblem wirioneddol. Fodd bynnag, teimlaf ei bod yn bwysig bod ymgysylltiad cyhoeddus priodol, codi ymwybyddiaeth a rhaglenni addysg ehangach yn cyd-fynd â nhw. Credaf fod hyn yn hanfodol er mwyn sicrhau ymateb cadarnhaol gan ein dinasyddion a gostyngiad cynaliadwy mewn ymddygiad troseddol. Rwy'n falch o gymeradwyo'r cynnig hwn i'r Siambr.

Mae Plaid Cymru yn cefnogi’r rheoliadau sydd gerbron y Siambr heddiw, ond rwyf jest eisiau gofyn cwpl o gwestiynau a gwneud ambell i sylw. Yn gyntaf oll, rwy’n siomedig bod y memorandwm esboniadol, sydd ddim ond yn 10 tudalen, sy’n esbonio’r rheoliadau hyn, ddim ond ar gael yn Saesneg. Yn fy marn i, os ŷch chi’n cyflwyno unrhyw fath o ddeddfwriaeth, gan gynnwys deddfwriaeth eilaidd, sydd yn rhoi cosbau ar unigolion, neu sydd yn gallu arwain at ryw fath o ddilyniant cyfreithiol a throseddol, mi ddylai fod ar gael yn ddwyieithog. Mae’n siomedig nad yw’r Llywodraeth fersiwn yn Gymraeg o’r memorandwm esboniadol yn fan hyn.

Yr ail bwynt rydw i eisiau gwneud yw bod—dyma enghraifft berffaith o beth rŷm ni newydd fod yn trafod. Nid ydw i eisiau parhau’r drafodaeth y cawsom ni dros awr gynnau fach, ond dyma gyflwyno rheoliadau amgylcheddol, ac a gawn ni fod yn glir bod y rheoliadau hyn yn deillio yn uniongyrchol o Ddeddf Cymunedau Ewropeaidd 1972? Pe baem ni ddim yn llwyddo yn y frwydr yma gyda San Steffan ynglŷn â phwy sydd â’r hawl i’r grymoedd sydd yn dod i law o’r gymuned Ewropeaidd wrth inni ymadael â’r gymuned Ewropeaidd, dyma enghraifft o Gynulliad heddiw yn pasio rheoliadau a fydd wedyn yn nwylo Gweinidogion yn San Steffan. Felly, enghraifft go iawn sydd ger ein bron heddiw o ba mor bwysig yw e ein bod ni’n ennill y frwydr yma, a pheidio â chaniatáu i San Steffan ennill y frwydr ynglŷn â gafael yng ngrym y Cynulliad ar faterion Ewropeaidd.

Y trydydd pwynt ar hyn, sydd yn gwestiwn hefyd i’r Gweinidog: rydw i’n croesawu’r ffaith bod gyda ni arf ychwanegol i fynd i’r afael â dyddodi sbwriel a chael gwared ar wastraff yn y modd yma. Rydw i jest eisiau bod yn siŵr, pan fydd hyn yn codi o hyd fel mater o batrwm—. Nid ydym yn sôn am rywun yn cael gwared ar ‘fridge’—mae’n hollol briodol eu bod nhw’n cael cosb benodol am hynny—ond pan fydd gyda chi dystiolaeth bod rhywun yn defnyddio caeau ffermwyr, cornel lawr y stryd neu lôn gefn fel ffordd o gael gwared ar wastraff yn gyson—ac rŷm ni wedi gweld yn y gorffennol rai adeiladwyr sydd heb ddilyn y drefn ac ati—na fyddwn ni’n dibynnu ar y cosbau penodol hyn wedyn, ond bod yn rhaid mynd â’r bobl yna i’r llys o dan Ddeddf amgylcheddol. Felly, rydw i jest eisiau deall gan yr Ysgrifennydd Cabinet ble mae hi’n credu y mae’r cosbau penodol yn y fan hyn yn y rheoliadau priodol, a ble mae’n credu y dylai’r awdurdodau lleol ac awdurdodau eraill ddefnyddio’r ystod helaethaf o bwerau statudol.

Yr Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb i’r ddadl, felly. Nid oes yna siaradwyr eraill.

Diolch. Byddaf yn sicrhau bod y ddogfen ar gael yn Gymraeg cyn gynted â phosib. Rwy'n rhoi’r sicrwydd hwnnw i chi.

Rydych chi’n gwbl iawn bod hon yn enghraifft berffaith o'r hyn yr ydym ni newydd fod yn siarad amdano, a byddwch wedi fy nghlywed i’n dweud sawl gwaith fy mod o’r farn bod ein safonau amgylcheddol yng Nghymru yn llawer uwch nag mewn rhannau eraill o'r DU, yn rhannol. Ac, yn sicr, os edrychwch chi ar ein hailgylchu, er enghraifft, mae hynny'n rhan o'n hamgylchedd lle mae gennym safonau uchel iawn ac rydym wedi cyrraedd targedau llawer uwch na rhannau eraill. Ac rwyf wedi dweud hyn: mae'n rhaid i ni allu gosod y cyfyngiadau hynny a bod y polisïau hynny ar waith ac nad ydynt yn cael eu gorfodi arnom ni gan Lywodraeth y DU. Felly, rwy'n credu eich bod chi'n hollol iawn: mae hon yn enghraifft berffaith.

O ran yr enghreifftiau a roesoch chi, soniais i yn fy sylwadau agoriadol y byddai awdurdodau lleol yn dal i allu defnyddio eu pwerau erlyn troseddol presennol ar gyfer troseddau y byddent yn eu hystyried yn amhriodol ar gyfer hysbysiad cosb benodedig a chredaf fod troseddwr parhaus, unwaith eto, yn enghraifft dda o hynny. Felly, dim ond rhan o'r ddau ydyw hyn. Rwyf wedi cyfarfod ag awdurdodau lleol sydd wedi gofyn imi gyflwyno'r ddeddfwriaeth hon; maen nhw'n teimlo y byddai'n fuddiol iawn wrth fynd i'r afael â throseddau amgylcheddol, ond eu dewis nhw yw gallu penderfynu pryd y maen nhw eisiau defnyddio'r pwerau sydd ganddyn nhw o ran erlyn.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Yr eitem nesaf yw’r Gorchymyn Cyngor y Gweithlu Addysg (Achredu Hyfforddiant Cychwynnol Athrawon) (Swyddogaethau Ychwanegol) (Cymru) (Diwygio) 2017. Rydw i’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i wneud y cynnig—Kirsty Williams.

Diolch, Llywydd. Mae datblygu proffesiwn addysgu o ansawdd uchel a chreu arweinyddion ysbrydoledig i helpu i godi safonau ymhlith amcanion ein cynllun addysg cenedlaethol newydd. Un elfen bwysig o'n diwygiadau i gefnogi hyn yw'r gwaith yr ydym wedi'i wneud gyda'n partneriaid addysg uwch ac ysgolion i gynllunio ar gyfer gweddnewid addysg gychwynnol i athrawon.

Fel y dywedais yn gynharach y prynhawn yma, ni all system addysg fod yn well na safon ei hathrawon, ac ni ellir cyflwyno ein cwricwlwm cenedlaethol newydd heb broffesiwn addysgu uchelgeisiol a gefnogir yn dda. I wneud hynny, bydd angen gweithlu addysg o ansawdd uchel arnom sy'n fywiog, sy’n ymgysylltu ac sy’n ymrwymedig i ddysgu parhaus i bawb.

Gan fod Cyngor y Gweithlu Addysg eisoes wedi cael y pwerau i achredu hyfforddiant cychwynnol i athrawon o fis Medi 2019 ymlaen, mae'n briodol y dylent hefyd gymryd y swyddogaeth ychwanegol hon a nodwyd trwy ein trafodaethau gyda Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru. Mae'r Gorchymyn hwn yn fân welliant ac fe'i nodwyd yn rhan o'n hymgysylltiad parhaus â CCAUC. Y cyfan y mae’n ei wneud yw nodi swyddogaeth arall i Cyngor y Gweithlu Addysg i roi sylw i ragfynegiad Gweinidogion Cymru o'r galw am athrawon newydd gymhwyso, wrth arfer ei swyddogaeth achredu addysg gychwynnol i athrawon.

Bydd yr Aelodau'n ymwybodol o'r ffaith nad yw Llywodraeth Cymru yn rheoli'n uniongyrchol pa gyrsiau a gynigir mewn sefydliadau penodol. Fodd bynnag, mae'n rheoli cyflenwad cychwynnol athrawon trwy osod dyraniadau targed derbyn cyffredinol ar gyfer recriwtio i addysg gychwynnol i athrawon. 2018-19 fydd y flwyddyn olaf y bydd CCAUC yn dyrannu niferoedd hyfforddeion i sefydliadau. Mae CCAUC wedi cadarnhau y byddai'n fwy priodol i'r swyddogaeth hon o ddyrannu targedau derbyn symud i Cyngor y Gweithlu Addysg ac rwy’n gobeithio y bydd yr Aelodau'n gallu cefnogi'r cynnig hwn heno.

Llyr Gruffydd.

Na, rwy’n fodlon.

Nid oes yna siaradwyr. Ac felly, rwy’n cymryd nad yw’r Gweinidog eisiau ymateb i’r ddadl. Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig.

Yr eitem nesaf yw Rheoliadau Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 (Diwygiadau Canlyniadol) 2017. Rydw i’n galw ar Weinidog Iechyd y cyhoedd i wneud y cynnig—Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Rwy'n cynnig y cynnig. Mae Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, a gychwynwyd ym mis Ebrill y llynedd, yn dwyn ynghyd dyletswyddau a swyddogaethau awdurdodau lleol o ran gwella lles pobl sydd angen gofal a chymorth a gofalwyr sydd angen cymorth mewn un Ddeddf. Mae'r rheoliadau sydd ger eich bron heddiw yn ceisio gwneud mân welliannau technegol i ddeddfwriaeth sylfaenol o ganlyniad i gychwyn y Ddeddf honno.

Eu pwrpas i raddau helaeth yw tacluso'r llyfrau statud a darparu eglurder a chysondeb ar draws deddfwriaeth sylfaenol, pan fo Deddf 2014 yn effeithio arni. Mae Adran 101(2) o Ddeddf 2014 yn ailadrodd y pŵer gwneud rheoliadau sy'n bodoli yn adran 25C(2) o Ddeddf Plant 1989 o ran achosion plant a atgyfeirir i swyddogion achosion teulu yng Nghymru gan swyddogion adolygu annibynnol yr awdurdod lleol. Mae'r pŵer a ddyblygir yn adran 25C(2) felly yn ddiangen ac mae'r rheoliadau hyn yn diwygio Deddf 1989 i ddatgymhwyso'r adran hon o ran Cymru. Mae'r rheoliadau hyn hefyd yn diwygio Deddf Llywodraeth Leol a Thai 1989 trwy ddisodli cyfeiriad at adran 6 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol Awdurdodau Lleol 1970 â'r cyfeirnod wedi'i ddiweddaru i adran 144 o Ddeddf 2014.

Yn olaf, mae'r rheoliadau yn disodli cyfeiriadau at Orchmynion preswylio trwy adrannau 76 ac 81 o Ddeddf 2014 â Gorchmynion trefniant plant, y term a ddefnyddir yn Neddf Plant a Theuluoedd 2014. Mae'r rheoliadau hyn, er eu bod yn fân o ran eu natur, yn angenrheidiol er mwyn sicrhau ymagwedd gyson tuag at ymdrin â therminoleg ym mhob rhan o ddeddfwriaeth sylfaenol, ac fel y cyfryw, rwyf yn eu cymeradwyo i'r Aelodau.

Nid oes siaradwyr ar yr eitem yma. Ac felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Dyna ddod â diwedd ar ein trafodion am y dydd.