National Assembly for Wales

I call the National Assembly to order.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure. And the first question, Caroline Jones.

Rydym yn parhau i ddarparu ystod eang o gymorth i holl fusnesau’r stryd fawr yng Nghymru er mwyn sicrhau eu bod yn parhau i ffynnu.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn anffodus, oherwydd gweithgarwch rhai o’r cadwyni manwerthu mwy, sy’n gallu fforddio ysgwyddo colledion, mae llawer o’n siopau bach annibynnol yn mynd i’r wal, gan ddinistrio amrywiaeth ein stryd fawr. Pa gymhellion economaidd y gall eich Llywodraeth eu cynnig i fanwerthwyr bach annibynnol er mwyn sicrhau eu bod yn parhau i oroesi, ac er mwyn osgoi dyfodol lle mae ein strydoedd mawr yn glonau o’i gilydd, dan oruchafiaeth y cadwyni corfforaethol? Ac a fyddwch yn trafod y posibilrwydd o ostwng y trothwy TAW gyda Llywodraeth y DU, yn ogystal â graddio trothwyon TAW, ar gyfer busnesau llai?

Wel, a gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei chwestiwn a dweud bod hwn yn fater sy’n agos at galon llawer o’r Aelodau yn y Siambr hon? Nid yw’r ffaith fod busnes bach yn ei chael yn anodd gweithredu yn golygu nad oes ganddo ddyfodol mewn amgylchedd gyda mwy a mwy o weithgarwch ar-lein. Credaf mai’r ffactor pwysig a fydd yn pennu llwyddiant neu fethiant manwerthwr bach yw a yw’n wahanol—yn wahanol i’r gystadleuaeth. Ac yng nghanol rhai trefi, megis Arberth, rydym yn gweld cryn dipyn, a chrynodiad uchel, o fusnesau bwtîg a manwerthwyr bach, yn arbennig.

Nawr, gall y Llywodraeth weithredu fel galluogydd, gan gefnogi busnesau bach ar y stryd fawr, drwy raglenni fel y rhaglen fanteisio i fusnesau, a weithredir ar y cyd â Cyflymu Cymru. Gallwn hefyd gynorthwyo drwy gynnig cymorth drwy Busnes Cymru, gan gynnig cyngor un i un ar dwf busnesau a sut i addasu ar gyfer chwaeth a thueddiadau manwerthu modern. Hefyd, gallwn gefnogi busnesau drwy ddatblygu ardaloedd gwella busnes a hyrwyddwyr canol trefi. Ac rydym yn gwneud hynny. Ond credaf mai’r hyn sy’n hanfodol bwysig, os yw busnes bach yn ei chael hi’n anodd ennill ei le, neu er mwyn goroesi mewn amgylchedd cystadleuol iawn, gallwch ffonio Busnes Cymru, gofyn am gyngor, a gofyn am gymorth o bosibl. Gofynnwch am gymorth ar ffurf benthyciad neu adnoddau ariannol eraill. Mae’n hanfodol gwneud hynny cyn gynted ag y bo modd. Gallwn gynnig cyngor a chefnogaeth mewn perthynas â hyfforddiant sgiliau a rheoli hefyd.

Ysgrifennydd y Cabinet, un ffordd o sicrhau bod busnesau ein stryd fawr yn ffynnu yng Nghymru yw sicrhau bod ein stryd fawr mor hygyrch â phosibl, drwy ddatblygu strategaethau parcio sy’n ystyried yr amgylchiadau lleol mewn perthynas â chynllun canol trefi unigol. Nawr, rwy’n derbyn bod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi pecyn gwerth £3 miliwn y llynedd i gynorthwyo awdurdodau lleol i dreialu cynlluniau parcio am ddim yng nghanol eu trefi. Felly, o dan yr amgylchiadau, a allwch ddweud wrthym sawl busnes canol tref a’r stryd fawr, a sawl stryd fawr yn unigol, sydd eisoes wedi elwa o’r cymorth hwn?

Nid yw’r data hwnnw gennyf wrth law. Cyfrifoldeb fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol yw hyn. Ond os yw’r data eisoes ar gael, yna byddaf yn gofyn iddo gysylltu â chi mewn perthynas â hynny’n benodol. Credaf ei bod yn bwysig cydnabod hefyd nad meysydd parcio yn unig a all ddylanwadu ar lwyddiant neu fethiant stryd fawr; mae’n ymwneud hefyd ag i ba raddau y mae stryd fawr yn cynnwys busnesau bywiog. Ac mae llawer o waith yn mynd rhagddo ar hyn o bryd i edrych i weld a ellir lleihau’r stryd fawr, a ellir crynhoi busnesau, neu weithgaredd busnesau, mewn ardaloedd llai, tynnach, i greu mwy o weithgarwch wedi’i grynhoi o gwmpas canolbwynt.

Mae hyn yn rhywbeth rwy’n awyddus iawn i edrych arno fel rhan o elfen adeiladu lleoedd y strategaeth ffyniannus a diogel newydd. Credaf fod adeiladu lleoedd yn gwbl hanfodol wrth bennu rhagolygon economi leol. Ac mewn lleoliad trefol, mae’n hanfodol fod lle’n teimlo o’r safon uchaf, ei fod yn hygyrch ac yn fywiog, nid yn unig yn ystod y dydd, ond yn y nos hefyd. Ac oherwydd hynny, credaf ei bod yn hanfodol bwysig ein bod yn parhau i gynorthwyo busnesau i arallgyfeirio a sicrhau bod economïau canol y dref yn fywiog nid yn unig yn ystod y dydd, ond yn y nos hefyd.

Crybwyllwyd meysydd parcio gan yr Aelod hefyd fel ffordd o sicrhau mynediad at ganol y dref. Credaf ei bod yn hanfodol hefyd ein bod yn parhau i fuddsoddi mewn teithio llesol ac mewn gwasanaethau bws lleol, sydd, i lawer o bobl, yn ffordd hanfodol—yn ffordd hollbwysig, mewn gwirionedd—o gael mynediad at y stryd fawr a chanol y dref. Ac rwy’n falch ein bod yn parhau â’r £25 miliwn ar gyfer gwasanaethau bysiau ledled Cymru, er mwyn sicrhau y gall y rhai na fyddai’n gweithredu ar sail fasnachol barhau i gyrraedd cymunedau gwledig a’u cysylltu â chanolfannau trefol.

Gwnaf. Rydym yn hynod falch o’n treftadaeth ddiwydiannol gyfoethog yng Nghymru. Mae dros 1,000 o adeiladau diwydiannol yn cael eu gwarchod yn statudol fel adeiladau rhestredig neu fel henebion cofrestredig. Mae treftadaeth ddiwydiannol hefyd yn elfen amlwg o’n cynllun dehongli treftadaeth ar gyfer Cymru gyfan, sy’n canolbwyntio ar ‘Cymru: y genedl ddiwydiannol gyntaf’.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae ymdeimlad o’n hanes a’i ddathlu yn bwysig, nid yn unig ar gyfer ein hymdeimlad o le heddiw, ond er mwyn adeiladu’r sylfaen ar gyfer ein dyfodol hefyd. Mae gennym dreftadaeth ddiwydiannol arbennig o gyfoethog ar hyd arfordir y Ddyfrdwy yng ngogledd-ddwyrain Cymru, o’r gwaith dur yn y dwyrain, draw i ble’r oedd Courtalds yn arfer bod yn y Fflint, ac ymlaen at Lofa’r Parlwr Du. Yn gynharach eleni, derbyniodd prosiect treftadaeth gymunedol y Parlwr Du grant o £40,500 gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri, a bydd hyn yn galluogi’r Parlwr Du i adeiladu llwybr glowyr a thaith gerdded gylchol, a fydd yn cyfarfod â llwybr yr arfordir a safle’r lofa, ac yn cysylltu’r dref hefyd â Ffynnongroyw a Thalacre. Roeddwn yn ddigon ffodus i gyfarfod â’r Cadeirydd, John Wiltshire, mewn digwyddiad i lawr yn y Senedd, a’r mis diwethaf, roeddwn yn agoriad rhan gyntaf y llwybr. Roedd yn fraint bod yno fel yr Aelod Cynulliad sy’n cynrychioli’r ardal, ond roedd hefyd yn foment arbennig o falch i mi, gan fod fy nhaid a fy ewythr, a sawl aelod o fy nheulu, wedi bod yn gweithio yn y Parlwr Du. Nawr, cynhelir agoriad mawreddog y llwybr ar 23 Gorffennaf, lle bydd un o’r hen olwynion pen pwll a adnewyddwyd yn cael ei hagor. Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch prosiect treftadaeth y Parlwr Du, a John Wiltshire a’i dîm, am eu holl waith, ac annog eraill ledled Cymru i ddysgu gan y grŵp? Ac wrth gwrs, os ydych yn rhydd ar 23 Gorffennaf, rwy’n siŵr fod gwahoddiad i chi fynychu.

Wel, byddwn yn fwy na pharod i fynychu’r achlysur arbennig hwnnw, a hoffwn innau longyfarch y gwirfoddolwyr sy’n buddsoddi cymaint o amser ac egni’n hyrwyddo eu treftadaeth leol. Roeddwn yn falch o allu cyfarfod â rhai o’r gwirfoddolwyr gyda’r Aelod yn ddiweddar, ac yn ogystal, gwyddom fod y cyfleuster arbennig hwn, y safle hwn, Glofa’r Parlwr Du, yn hynod o bwysig i gymuned Talacre, ond hefyd i gymunedau Mostyn a Ffynnongroyw, Llanasa, Pen-y-ffordd, y Fflint a Threffynnon—yn wir, mae’n atyniad pwysig iawn i dwristiaid yn y rhan honno o ogledd-ddwyrain Cymru. Gerllaw hefyd, mae gennym waith haearn Brymbo, sydd wedi derbyn £110,000 mewn grantiau gan Lywodraeth Cymru yn ddiweddar—unwaith eto, cyfleuster hollbwysig i ddenu twristiaid ac i ddod â’r gymuned ynghyd. Roeddwn yn falch hefyd o fynychu agoriad twneli Rhyd-y-mwyn yn ddiweddar, unwaith eto yn etholaeth fy ffrind Hannah Blythyn, yn Rhyd-y-mwyn, lle’r oedd yn eithaf amlwg pa mor werthfawr yw’r cyfleuster hwnnw i’r gymuned leol. A hoffwn dalu teyrnged i David Hanson yn arbennig. Fe’i hanrhydeddwyd am ei waith dros sawl blwyddyn i sicrhau y gall fod yn agored i’r cyhoedd, ac yn wir i Mark Isherwood, fel Aelod Cynulliad, sy’n parhau, fel Hannah Blythyn, yn frwd ei gefnogaeth i’r grŵp cymunedol a wnaeth i hyn ddigwydd.

Cyd-ddigwyddiad, ond diolch am eich sylwadau. Yng nghyd-destun safle treftadaeth y byd traphont Pontcysyllte, credaf fod wyth mlynedd wedi bod bellach ers ennill y statws hwnnw, a chredaf fod wyth mlynedd wedi bod ers i Lywodraeth Cymru ar y pryd sefydlu corff partneriaeth rhanbarthol cyntaf i lywio’r cynnig treftadaeth ddiwydiannol rhanbarthol, gan ymgorffori, o bosibl, rheilffordd Llangollen, y camlesi, dyffryn Ceiriog, a Brymbo, fel y crybwyllwyd gennych, ond gan ymestyn draw i lwybrau treftadaeth Sir y Fflint, dyffryn Rhyd-y-mwyn, Ymddiriedolaeth Dyffryn Maes Glas, a llawer iawn mwy. Ond rydym eto i gael yr ymagwedd gydgysylltiedig honno. Nid oes gennym y tocynnau trwodd y mae cyrff megis rheilffordd Llangollen yn eu cynnig. Ac un pryder a fynegwyd wrthyf oedd nad yw’r cyrff wedi cael eu cynrychioli’n ddigonol gan gyrff twristiaeth a threftadaeth y rhanbarth. Mae’n dda fod Glandŵr Cymru yn cefnogi, ond ble mae’r lleill? A ydych yn cytuno â mi, felly, fod angen i ni ymgorffori’r lleisiau ehangach hynny’n well, fel y gallant, gyda’i gilydd, gyflwyno’r argymhellion a all gyflawni, o’r diwedd, yr amcanion y credaf ein bod ein dau yn eu rhannu?

Cytunaf yn llwyr â’r Aelod. Rwyf wedi bod yn awyddus i annog symud yn gyflym, ac yn ddynamig, i’r cyfeiriad a amlinellwyd ganddo. Yn sicr, hoffwn weld mwy o docynnau trwodd. Hoffwn weld mwy o gydweithio rhwng ac ymhlith y gwahanol sefydliadau sy’n ymwneud â’r sector diwylliant a threftadaeth yng ngogledd-ddwyrain diwydiannol Cymru. Ac oherwydd hynny, credaf efallai y byddai’n syniad da cynnull uwchgynhadledd diwylliant a threftadaeth yn ystod yr haf, i ddod â’r sefydliadau hynny ynghyd, gan gynnwys Glandŵr Cymru yr oedd yr Aelod yn gywir i nodi ei fod yn brif bartner yng ngweithgaredd safle treftadaeth y byd Pontcysyllte, a thrwy ddod â’r gwahanol fuddiannau hynny ynghyd, credaf ei bod yn bosibl y gallwn wneud cynnydd.

Questions, now, from the party spokespeople to the Cabinet Secretary. The Plaid Cymru spokesperson, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, yr wythnos hon mewn ateb ysgrifenedig i mi, fe gyhuddoch chi’r cwmni sy’n gyfrifol am Gylchffordd Cymru o

lawer o fylchau sylweddol a gwallau yn y wybodaeth

y maent wedi ei darparu i chi. Nawr, mae hynny’n gryn dipyn o honiad i unrhyw un ei wneud, heb sôn am Lywodraeth, am barti i gontract y byddwch, mewn ychydig wythnosau, yn gwneud penderfyniad gyda hwy ynglŷn â phrosiect £425 miliwn y buoch yn ei drafod ers dros chwe blynedd. Onid y gwirionedd, Ysgrifennydd y Cabinet, yw mai eich Llywodraeth chi sydd wedi bod yn wallus? Fe addawoch, wrth sefyll yn y fan honno ym mis Chwefror, broses rhwng pedair a chwe wythnos o hyd, sef yr amserlen safonol ar gyfer diwydrwydd dyladwy cadarnhaol. Yr hyn rydych wedi’i wneud yw cynnal archwiliad fforensig gyda’r bwriad penodol, ymddengys i mi, o ganfod rhyw esgus—unrhyw esgus o gwbl—i gyfiawnhau dweud ‘na’. Ac onid yw hefyd yn wir, Ysgrifennydd y Cabinet, ar ôl gohirio’r penderfyniad yn gyntaf tan ar ôl etholiadau lleol mis Mai, eich bod bellach yn ei ohirio tan ar ôl 8 Mehefin? Nid oherwydd unrhyw fylchau yn y wybodaeth, ond am nad ydych eisiau bod yn agored ac yn onest gyda phobl Blaenau Gwent, sydd wedi cael eu camarwain gennych gyda gobeithion ffug ac addewidion gwag ers chwe blynedd.

Dim o gwbl. Mae’r Aelod yn gyfan gwbl anghywir. Gofynnodd gyfres o gwestiynau; rhoddais gyfres o atebion gonest. Nid wyf erioed wedi gweld llefarydd yr wrthblaid yn beirniadu Gweinidog am roi atebion gonest. Fy nyletswydd yw sicrhau bod prosiectau a all greu swyddi, sy’n gynaliadwy, yn cael cymorth gan y Llywodraeth hon. Fy ngwaith yw gwneud yn siŵr ein bod yn buddsoddi ein hadnoddau lle ceir cyfleoedd cyflogaeth. Mae’r prosiect hwn yn fy nghyffroi, ond ni fyddaf yn osgoi proses diwydrwydd dyladwy, yn wahanol i’r Aelod, a fyddai wedi’i gymeradwyo y llynedd gyda £18 miliwn arall, gyda llaw, o warantau arian cyhoeddus.

Rydych yn cyhuddo’r cwmni o’ch camarwain, ac rydych yn dweud eich bod yn rhoi atebion gonest. Wel, onid y gwirionedd yw, os oes unrhyw un wedi bod yn camarwain pobl, mai eich Llywodraeth chi sy’n euog o hynny? Yn adroddiad yr archwilydd cyffredinol, cyfeiria at ddatganiad i’r wasg a gyhoeddwyd gan eich Llywodraeth mewn perthynas â chaffael FTR, gan ddweud yn blaen ei fod yn anghywir ac yn gamarweiniol. Barn yr archwilydd cyffredinol yw honno, nid fy un i, am y Llywodraeth hon. Nawr, yn eich ymateb i adroddiad yr archwilydd cyffredinol, dywedasoch eich bod yn synnu ac yn siomedig ei fod wedi ei ryddhau yn ystod y cyfnod cyn yr etholiad. Ond onid yw’n wir, Ysgrifennydd y Cabinet, fod y dirprwy ysgrifennydd parhaol wedi cael gwybod ynglŷn â’r bwriad i gyhoeddi ar 10 Mawrth, bron i chwe wythnos ynghynt? Fel y dywedodd yr archwilydd cyffredinol wrthyf mewn llythyr, ac rwy’n dyfynnu:

Er y gallaf ddeall pam fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi mynegi siom ynglŷn ag amseriad fy adroddiad, rwy’n ei chael hi’n anodd deall sut y gall swyddogion fynegi syndod yn hyn o beth.

Rydych yn beio’r cwmni, yn beio’r archwilydd cyffredinol, yn beio pawb arall, ond onid yw’n wir, Ysgrifennydd y Cabinet, mai chi a’ch Llywodraeth sydd ar fai am y ffaith ein bod yma, chwe blynedd yn ddiweddarach, yn dal i aros am benderfyniad?

Rwy’n synnu, unwaith eto, fod yr Aelod wedi defnyddio’r term ‘camarweiniol’. Rwy’n syfrdanu—

Yr archwilydd cyffredinol a ddefnyddiodd y term ‘camarweiniol’.

Yn y cyd-destun a wnaeth. Dylai’r Aelod dynnu hynny yn ôl, gan fod yr hyn a ddywedais yn yr atebion ysgrifenedig hynny yn wir ac yn ffeithiol—yn wir ac yn ffeithiol. A dywedaf eto: fy ngwaith yw sicrhau bod prosiectau a all ennyn cefnogaeth y Llywodraeth, sydd wedi profi eu bod yn gynaliadwy ac yn creu’r swyddi y maent yn honni eu bod yn eu creu ar gyfer y cymunedau y mae’n rhaid iddynt eu gwasanaethu—. Pobl Glynebwy sydd o ddiddordeb i mi; ymddengys mai hunan-les gwleidyddol sydd o ddiddordeb i chi. Mae gwahaniaeth mawr—gwahaniaeth mawr—rhwng uchelgais a byrbwylltra. Ni fyddaf yn osgoi’r broses ddiwydrwydd dyladwy. Beth y credwch y byddai’r archwilydd cyffredinol yn ei ddweud amdanoch pe baech yn argymell osgoi’r broses ddiwydrwydd dyladwy, pe baech yn fy lle i? A ydych yn credu y byddai’r archwilydd cyffredinol yn eich cefnogi yn hynny o beth?

Yma, mae gennym Ysgrifennydd y Cabinet sydd wedi gohirio penderfyniad, nid unwaith ond ddwywaith, tan ar ôl etholiad, am resymau amlwg, ac mae’n fy nghyhuddo i o weithredu er hunan-les. Mae ateb syml i’r cyhuddiad a wneir gennym ei fod yn osgoi gwneud penderfyniad, sef gwneud penderfyniad. Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi dweud ei fod bellach wedi cael yr holl wybodaeth y mae ei hangen gan y cwmni a’i fod yn disgwyl cael yr adroddiadau diwydrwydd dyladwy terfynol cyn bo hir. Felly, a all gadarnhau nad oes unrhyw rwystr bellach, unrhyw atalfa, unrhyw esgus ar ôl a fydd yn ei atal rhag gwneud penderfyniad a chyhoeddiad cyn 8 Mehefin? A gaf fi atgoffa Ysgrifennydd y Cabinet fod canllawiau Swyddfa’r Cabinet ar etholiadau cyffredinol San Steffan yn datgan yn glir y dylai swyddogaethau datganoledig barhau yn ôl yr arfer? Gwnaeth ei ragflaenydd, Edwina Hart, benderfyniad ynglŷn â Chylchffordd Cymru yng nghanol y cyfnod cyn etholiad y Cynulliad. Os oedd hi’n ddigon gonest i wneud hynny, pam y dylech chi a’r Prif Weinidog guddio y tu ôl i’r esgus hwn ynglŷn â’r purdah cyn yr etholiad, yn hytrach na bod yn onest gyda phobl Blaenau Gwent sy’n ymddiried ynoch?

Dylwn awgrymu eich bod yn parhau i balu twll i chi’ch hun, gan mai’r hyn a ddywedwch yn y bôn yw y dylem, unwaith eto, anwybyddu’r broses ddiwydrwydd dyladwy. Y rheswm dros yr oedi yw am nad yw’r wybodaeth wedi cael ei chynnwys yn llawn yn y banc data. Dyna’r rheswm pam. Dyna’r rheswm pam. Peidiwch â beio’r Llywodraeth am fethu darparu’r wybodaeth y mae’n ofynnol i’r datblygwr ei darparu. Rydym yn parhau i fod wedi’n cyffroi ynglŷn â’r prosiect hwn—

[Anghlywadwy.]

A; wel, dyna ni. Dyna ni, a dyna’r pwynt. Rydych yma i graffu arnaf, ond nid ydych am wrando. Rydych ond eisiau rhoi pregeth ar sut i osgoi diwydrwydd dyladwy. Nid dyna eich rôl. [Torri ar draws.] Nid dyna eich rôl. [Torri ar draws.] Eich rôl yw sicrhau eich bod yn craffu—[Torri ar draws.]—ar y wybodaeth a gyflwynir i chi, ond nid ydych yn dymuno gwneud hynny. [Torri ar draws.] Nid ydych yn dymuno gwneud hynny. Yr hyn rydych yn dymuno’i wneud—

A gawn ni glywed ateb Ysgrifennydd y Cabinet, os gwelwch yn dda?

Diolch, Llywydd. Yr hyn a wnewch yw eich bod yn dymuno neidio o un polisi a phenderfyniad prosiect i’r llall. Er enghraifft, sut y byddai expo byd £12 biliwn yn helpu pobl y Cymoedd pe bai’n cael ei leoli yng Nghaerdydd? Dyna un arall o’ch awgrymiadau. Yn ôl pob tebyg, byddai’n dod law yn llaw â baich dyled enfawr—[Torri ar draws.] Mae llawer—[Torri ar draws.] Credaf eich bod wedi dod i gyfanswm o £1 biliwn y mis o ddyled ers ethol y Cynulliad hwn. Nid yw hynny’n gyfrifol; mae hynny’n fyrbwyll. Nid yw’n uchelgeisiol; mae’n rhithiol. Ein cyfrifoldeb yw creu—[Torri ar draws.] Ein cyfrifoldeb yw creu gwaith parhaol ar gyfer holl bobl Cymru, ac rydym yn gwneud hynny ar hyn o bryd. Mae gennym y lefelau cyflogaeth uchaf erioed yng Nghymru o ganlyniad i’r Llywodraeth hon—ein hymyriadau, ein buddsoddiadau. Erbyn hyn, mae gennym ddiweithdra isel ar lefel is nag y gallai’r Llywodraethau blaenorol yn San Steffan byth fod wedi breuddwydio amdani, o ganlyniad i’n hymyriadau a’n buddsoddiadau. Ein cyfrifoldeb bellach yw mynd i’r afael â’r problemau strwythurol yn economi Cymru sydd wedi atal gormod o bobl rhag gweithio am gyfnod rhy hir, ond byddwn yn ei wneud drwy sicrhau y byddwn yn buddsoddi mewn gwaith sy’n gynaliadwy. Ni fyddaf yn osgoi unrhyw broses ddiwydrwydd dyladwy wrth sicrhau bod arian trethdalwyr yn cael ei fuddsoddi yn y ffordd gywir a phriodol ar ran pobl Cymru.

Welsh Conservative spokesperson, Russell George.

Diolch, Llywydd. Gan aros ar thema cefnogi economi Cymru—[Torri ar draws.]—Rwy’n siŵr y byddwch yn croesawu addewid Theresa May i—[Torri ar draws.]

A gawn ni symud ymlaen at y cwestiwn nesaf? Russell George.

Diolch, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n siŵr y byddwch yn croesawu addewid Theresa May i gael gwared ar dollau pont Hafren ar ôl i’r berchnogaeth gael ei throsglwyddo i Highways England y flwyddyn nesaf, gan ddod ag o leiaf £100 miliwn, wrth gwrs, i economi Cymru bob blwyddyn—amserlen fwy uniongyrchol o lawer na’r un—efallai y gwnaiff Joyce Watson wrando ar hyn—ym maniffesto’r Blaid Lafur, sydd ond yn addo:

Byddwn yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru i gael gwared ar y tollau ar Bont Hafren.

O gofio y byddai Llywodraeth Geidwadol ar 8 Mehefin yn agor Cymru i fwy byth o ffyniant economaidd, pa bryd y bydd y gwaith ar ffordd liniaru’r M4 yn dechrau er mwyn cefnogi’r cynnydd sylweddol yn y traffig a ddaw yn ei sgil?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei gwestiynau? Rwyf wrth fy modd gydag ymagwedd dro pedol y Ceidwadwyr yn San Steffan. Serch hynny, croesawaf y ffaith eu bod yn symud i’r cyfeiriad y mae’r Prif Weinidog, Carwyn Jones, wedi rhoi cyfarwyddyd clir a chadarn iawn yn ei gylch. Rwy’n hyderus fod yr ymchwiliad cyhoeddus lleol yn mynd rhagddo yn unol â’r amserlen a amlinellwyd. Yn dilyn canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus lleol, bydd penderfyniad yn cael ei wneud, ac rwyf wedi amlinellu sut rwy’n rhagweld ac yn bwriadu sicrhau y gwneir gwaith yn amodol ar ganlyniad yr ymchwiliad hwnnw a heb unrhyw oedi.

Wel, wrth gwrs, fe fyddwch yn gwybod nad oes unrhyw dro pedol ar y meinciau hyn. Rydym wedi bod yn gefnogol iawn i’r syniad o gael gwared ar dollau pont Hafren ers peth amser. Gallaf glywed Joyce Watson yn gweiddi o’r rhes gefn, ‘O ble fydd yr arian hwnnw’n dod?’ Efallai y gallaf ateb hynny hefyd, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae Llywodraeth y DU wedi darparu cyllid sylweddol i hybu economi Cymru, o’r buddsoddiad o £1.2 biliwn ym mhrifddinas-ranbarth Caerdydd, i gynnydd o £400 miliwn yn y cyllidebau cyfalaf, fel y cyhoeddwyd yn natganiad yr hydref, yn ychwanegol at y £500 miliwn y bydd modd i Lywodraeth Cymru ei fenthyg er mwyn ei fuddsoddi o 2018 ymlaen.

Fodd bynnag, mae’r broses o greu comisiwn seilwaith cenedlaethol, a fydd yn goruchwylio’r prosiectau seilwaith niferus sydd eu hangen arnom yng Nghymru, wedi’i gohirio tan ddiwedd y flwyddyn hon. Fe fyddwch yn gwybod, wrth gwrs, am argymhelliad pwyllgor yr economi a’r seilwaith ym mis Mawrth, ac eto ni dderbyniwyd yr argymhelliad gennych i’w sefydlu fel corff anstatudol, gyda’r rhagdybiaeth y byddai deddfwriaeth yn dilyn, a chredaf fod hynny wedi bod yn siom i aelodau’r pwyllgor a llawer o bobl eraill. A ddylem gymryd y bydd hyn yn golygu na fydd y comisiwn seilwaith yn aros ar sail barhaol yng Nghymru?

Na ddylem. Mae’r comisiwn seilwaith cenedlaethol, yr argymhellion ar gyfer sut y caiff ei gyfansoddi a’i aelodaeth wedi’u hamlinellu’n glir. Ein bwriad yw sicrhau y ceir gwerthusiad, cyn diwedd tymor y Cynulliad hwn, o effeithiolrwydd y comisiwn, yn seiliedig ar fodelau a roddwyd ar waith mewn mannau eraill. Credwn y bydd yn ffordd effeithiol iawn o roi cyngor arbenigol. Credaf ei bod yn deg dweud mai un elfen hanfodol o waith comisiwn seilwaith cenedlaethol Cymru fydd y modd y bydd yn rhyngweithio â chomisiwn y DU, o ystyried arwyddocâd nifer o brosiectau seilwaith mawr ar y ddwy ochr i’r ffin, yn enwedig rheilffyrdd, dros y 10 i 20 mlynedd nesaf. O ran y rhagdybiaeth i’w roi ar sail statudol, credaf fod angen i ni sicrhau ein bod, yn gyntaf oll, yn gwerthuso effeithiolrwydd y comisiwn seilwaith cenedlaethol cyn i ni fwrw ymlaen ag unrhyw ddatblygiadau pellach mewn perthynas â’i gyfansoddiad neu sut y mae’n gweithio.

Ynghyd â’r buddsoddiad sylweddol mewn seilwaith, mae strategaeth ddiwydiannol Llywodraeth y DU wedi darparu cyfleoedd allweddol ar gyfer economïau rhanbarthol. Nodaf fod Llywodraeth Cymru, yn ogystal â’r Ceidwadwyr Cymreig, wedi ymateb i’r ymgynghoriad ar y strategaeth ddiwydiannol. A wnewch chi ymrwymo i gyhoeddi eich ymateb i’r ymgynghoriad i Aelodau’r Cynulliad ar unwaith, ac os na wnewch, pam hynny?

Mae hyn yn rhywbeth rwy’n fwy na pharod i’w wneud. Rwyf wedi dweud eisoes fy mod o’r farn fod strategaeth ddiwydiannol y DU yn cynnig cyfleoedd ni o ran ble y gallwn weithio gyda’n gilydd mewn perthynas ag economïau rhanbarthol a datblygu mwy o ymyriadau sy’n seiliedig ar le. Credaf fod cyfleoedd gwych, yn yr un modd, mewn perthynas â’r cytundebau sector, ond yr hyn a fydd yn hanfodol wrth bennu llwyddiant neu fethiant, pan gaiff y strategaeth ei rhoi ar waith fel set o gamau gweithredu, yw i ba raddau y caiff ei chefnogi gan yr adnoddau priodol ac angenrheidiol, nid yn unig ledled Lloegr, ond ledled y DU gyfan, gan gynnwys Cymru. Am y rheswm hwnnw, rwy’n benderfynol, os aiff y strategaeth honno yn ei blaen—ac wrth gwrs, mae’n dibynnu ar ganlyniad etholiad cyffredinol y DU—ond os aiff y strategaeth honno yn ei blaen, mae’n hanfodol fod Cymru’n elwa o’i chyfran deg o gyllid, yn enwedig mewn perthynas â datblygu ymchwil ac arloesi.

UKIP spokesperson, David Rowlands.

Diolch, Llywydd. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â’r cynllun i wella ffordd Blaenau’r Cymoedd a’r dyddiad y mae disgwyl i ran ceunant Clydach gael ei gwblhau?

Rwy’n fwy na pharod i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau am y cynllun i ddeuoli ffordd Blaenau’r Cymoedd. Mae’n gynllun rydym yn hynod falch ohono yn y Llywodraeth. Credaf mai fy nghyd-Aelod Carl Sargeant a roddodd y cynllun ar waith ar ôl i Weinidog trafnidiaeth neu ddatblygiad economaidd blaenorol o blaid wahanol ei ohirio, rwy’n credu. Felly, byddaf yn fwy na pharod i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau ynglŷn â chynnydd mewn perthynas â’r darn hynod bwysig hwn o seilwaith ar gyfer ffordd Blaenau’r Cymoedd.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Gofynnais y cwestiwn, Ysgrifennydd y Cabinet, gan fy mod yn meddwl tybed a fydd yn barod mewn pryd ar gyfer prosiect Cylchffordd Cymru.

Mae hynny’n dibynnu’n llwyr ar gyfnod cyflenwi Cylchffordd Cymru. Ond mae cyfnod cyflenwi ffordd Blaenau’r Cymoedd yn mynd rhagddo’n dda, ac ni fu unrhyw oedi sylweddol o bwys dros yr wythnosau diwethaf. Byddaf yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau gyda manylion ynglŷn â phryd y bwriedir i’r gwaith gael ei gwblhau.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. A gaf fi symud ymlaen at fater arall? Fel y gŵyr Ysgrifennydd y Cabinet, mae Blaenafon yn safle treftadaeth y byd gyda miloedd o ymwelwyr bob blwyddyn yn mwynhau nid yn unig y gweithfeydd haearn adferedig, ond Big Pit hefyd, a rheilffordd Blaenafon. Fodd bynnag, ymddengys nad yw hyn yn cael yr effaith a ddymunir ar y dref ei hun, gyda llawer o siopau’r stryd fawr wedi cau. A oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau i wella cysylltedd rhwng atyniadau’r dref a’r dref ei hun?

Mae’r Aelod yn gwneud pwynt da iawn, sy’n berthnasol, mewn gwirionedd, i lawer o gymunedau eraill sydd â safleoedd treftadaeth pwysig ar garreg eu drws. O ganlyniad i’r gwaith a fu’n mynd rhagddo wrth i’r grŵp llywio edrych ar addewid polisi Cymru Hanesyddol, bydd rhyngweithio llawer agosach bellach rhwng y rhai sy’n rheoli Big Pit a gweithfeydd haearn Blaenafon. Credaf, o ganlyniad i hynny, y bydd mwy o ffocws ar raglenni hygyrchedd ac allgymorth. Os gallant weithio ar y cyd gyda’i gilydd, a rhannu adnoddau—sy’n brin iawn, rwy’n cyfaddef—credaf y bydd cyfleoedd i hysbysebu’r asedau bendigedig hynny’n well i’r bobl sy’n byw yn yr ardal gyfagos, ond hefyd i alluogi gwell cysylltiadau trafnidiaeth a hygyrchedd ar gyfer y ddau safle. Credaf fod cryn botensial ar gyfer tocynnau ar y cyd ar draws y rhanbarth, fel y gall mwy o bobl gael mynediad i fwy o safleoedd treftadaeth yn fwy aml.

Question 3 [OAQ(5)0170(EI)] has been withdrawn.

Mae Trafnidiaeth Cymru yn darparu cymorth a chyngor i ddatblygu gweledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer darparu system drafnidiaeth integredig drawsffurfiol yng Nghymru, gan ddarparu trafnidiaeth ddiogel, fforddiadwy, cynaliadwy ac o safon uchel i bawb.

Wel, yn sicr, gallwn gytuno ar hynny. Ond mae pum mlynedd bellach ers adroddiad Mark Barry, ‘A Metro for Wales’ Capital City Region’, a dwy flynedd ers i fwrdd prifddinas-ranbarth Caerdydd gytuno bod angen system drafnidiaeth integredig arnom fel catalydd ar gyfer newid economaidd. Yn y cyfamser, mae mwy a mwy o bobl yn tyrru i Gaerdydd a Chasnewydd mewn ceir ac yn cynyddu tagfeydd a phroblem llygredd awyr yn sylweddol. Ymddengys nad oes gan y map o orsafoedd metro posibl fwy statws na darn o waith celf. Tybed a all Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym pryd y gall pobl Caerdydd a Chasnewydd siapio’r map metro newydd er mwyn darparu’r newid moddol y mae pawb i’w gweld yn cydnabod bod ei angen.

Fel y dywedwyd yn rheolaidd, mae’r metro yn waith dynamig gydag amserlen rydym yn glynu wrthi, ac erbyn 2023, bydd y gwasanaethau yn cychwyn. Rwy’n falch ein bod yn ddiweddar wedi gallu rhoi manylion ynglŷn â dwy orsaf i’r dwyrain o Gaerdydd a fydd yn cael eu datblygu gyda’r bwriad o sicrhau’r cyllid priodol i’w huwchraddio, sef Llan-wern a Llaneirwg, ond roeddwn hefyd yn falch o gyfarfod yn ddiweddar â gwirfoddolwyr anhygoel yng ngorsaf Magwyr sy’n awyddus i weld eu cyfleuster penodol yn cael ei uwchraddio a’i foderneiddio hefyd. Yn ddiweddar, ysgrifennais at y grŵp hwnnw a’r Aelodau yn rhoi’r newyddion diweddaraf ynglŷn â sut y byddwn yn cefnogi’r gymuned benodol honno.

Credaf ei bod yn hanfodol, wrth i ni ddatblygu cam 3 y metro—ac rydym ar gam 2 ar hyn o bryd, lle rydym yn y broses o gaffael gweithredwr a phartner datblygu—ond yng ngham 3 byddwn yn gweld estyniadau i’r rheilffyrdd yn y dyfodol a rhagor o integreiddio bysiau ar draws ardal map y metro. Credaf ei bod yn hanfodol ein bod yn darparu amrywiaeth eang o fanteision drwy ymgysylltu â phobl ar draws y cymunedau i bennu lle mae angen buddsoddi, a sut y gall y buddsoddiad hwnnw gysylltu â mathau eraill o deithio, teithio llesol yn bennaf, fel y gall pobl gyrraedd a gadael gwasanaethau metro ar droed, neu ar feic.

Ysgrifennydd y Cabinet, canfu arolwg diweddar gan INRIX Roadway Analytics fod busnes yng Nghaerdydd yn cael ei effeithio’n arbennig o wael gan dagfeydd. Credaf fod angen inni fod o ddifrif ynglŷn â’r arolygon hyn ar lefel y DU. Nawr, un ffordd o leddfu traffig ar adegau prysur yw buddsoddi mewn gorsaf drenau parcffordd Caerdydd yn Llaneirwg, a chyfleusterau parcio a theithio cysylltiedig. Credaf fod eich penderfyniad i archwilio dichonoldeb yr orsaf hon wedi cael ei groesawu gan lawer. Tybed lle mae’r gwaith craffu arni erbyn hyn.

Byddaf yn darparu gwybodaeth ysgrifenedig i’r Aelodau ynglŷn â chynnydd y camau ar bob un o’r prosiectau sydd ar waith gennym ar hyn o bryd. Yn sicr, gyda Llaneirwg, bydd creu cyfleuster parcio a theithio sylweddol yn lleihau tagfeydd i mewn i ganol dinas Caerdydd, ond bydd hefyd yn sicrhau y gall busnesau barhau i dyfu, mewn amgylchedd cystadleuol iawn dros y ffin.

Gwyddom, rhwng tagfeydd ar yr M4 a bodolaeth tollau ar bont Hafren, fod ffactorau arwyddocaol yn gweithio yn erbyn ein buddiannau wrth hybu twf economaidd. Rydym yn dymuno cael gwared ar y ddau fater hwnnw. Rwy’n falch fod y pleidiau gwleidyddol yn Llundain bellach wedi cydnabod yr angen i gael gwared ar dollau pont Hafren.

Mae’n hanfodol bellach ein bod yn datrys problemau tagfeydd yr M4. Ond ni fydd hynny’n digwydd drwy ffordd liniaru’r M4 yn unig—mae angen cryn fuddsoddiad yn y seilwaith a fydd yn galluogi pobl i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, ac yn wir, i ymgymryd â theithio llesol i mewn i ganol y ddinas ac o’i amgylch.

Hyd yn hyn, mae prosiect Cyflymu Cymru wedi buddsoddi dros £48.6 miliwn yn darparu mynediad i 171,498 o gartrefi a busnesau yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru at gysylltedd band eang cyflym iawn, gan ddarparu cyflymder cyfartalog o dros 73 Mbps.

Diolch i’r Gweinidog am hynny, ac rwy’n cydnabod y rhan y mae hi wedi’i chwarae yn cyflwyno’r rhaglen hon a gwella mynediad at fand eang ledled Canolbarth a Gorllewin Cymru, ond fe fydd yn gwybod bod llawer gennym i’w wneud eto. Rwy’n treulio cryn dipyn o amser yn y car yn croesi’r rhanbarth ac rydym yn colli signal ar brydiau felly mae’n anodd iawn gwneud unrhyw fusnes dros e-bost am unrhyw hyd o amser, ac mae gennyf etholwyr sy’n dal i gwyno eu bod yn cael eu trin yn wael gan y darparwyr sy’n gosod y gwasanaeth—fel un o Lansadwrn yn Sir Gaerfyrddin, sy’n ysgrifennu i ddweud bod ei ddyddiad ar gyfer gosod band eang cyflym iawn wedi cael ei ohirio. Y dyddiad gosod cyntaf oedd haf 2016, a gohiriwyd hynny tan fis Mawrth 2017 ac yna tan fis Gorffennaf 2017. Mae un arall yn dweud bod y dyddiad bob amser ‘ddau fis i ffwrdd’, pryd bynnag y caiff y dyddiad, ac mae hwnnw wedyn yn newid i ddau fis arall i ffwrdd. Felly, tybed a all y Gweinidog roi unrhyw obaith i fy etholwyr sy’n ysgrifennu ataf ynglŷn â hyn y ceir gwelliant pellach o sylwedd cyn bo hir.

Rwy’n cydnabod y broblem o ran amserlenni’n symud, ac rydym wedi trafod hynny sawl gwaith yn y Siambr hon, ac rydym wedi gweithio’n galed iawn gyda BT i sicrhau eu bod yn rhoi amserlenni llawer mwy realistig. Weithiau, nid yw’n bosibl iddynt ddeall yr anawsterau peirianyddol posibl ar lawr gwlad, ond rydym yn cael cyfarfodydd rheolaidd iawn â hwy, lle byddaf yn mynd drwy’r dystiolaeth a ddarparwyd gan Aelodau’r Cynulliad, fel chi, ac yn gofyn, ‘A allwn wella’r system gyfathrebu hon?’ Er ei bod yn rhwystredig iawn i’r unigolion sy’n dal yn y sefyllfa hon, mae nifer yr achosion wedi gostwng yn sylweddol ers i ni ddechrau gweithio’n galed iawn i wneud hynny, er fy mod yn cydnabod rhwystredigaeth y bobl sydd yn y sefyllfa honno.

Rydym wedi gwneud yn arbennig o dda o ran cyrhaeddiad. Ar hyn o bryd, mae gennym gyfraddau cwblhau o 80 y cant yn Sir Benfro, 75 y cant yn Sir Gaerfyrddin, 63 y cant yng Ngheredigion, a dros 71 y cant ym Mhowys. Bydd y ffigurau hynny’n gwella wrth i ni agosáu at ddiwedd y prosiect. Felly, i ailadrodd, bydd prosiect Cyflymu Cymru yn dod i ben ym mis Mehefin. Mae’n rhaid i’r holl waith a fydd yn cael ei wneud yn rhan o’r prosiect fod wedi dechrau erbyn mis Mehefin—bydd wedi’i gwblhau erbyn mis Rhagfyr.

Cyn bo hir, ym mis Mehefin, byddaf yn gwneud rhai cyhoeddiadau ynglŷn â’r rhaglen yn y dyfodol i gyrraedd y bobl sy’n weddill. Rydym yn edrych ar nifer enfawr o ffyrdd arloesol i sicrhau cyflymderau cyflym iawn ar gyfer yr ychydig ganrannau sydd ar ôl. Byddwn yn buddsoddi dros £80 miliwn er mwyn gwneud hynny. Mae hynny’n dibynnu ar faint o adfachu a geir ar y contract presennol. Felly, fel arfer, rwy’n annog pob AC i sicrhau, lle mae band eang cyflym iawn ar gael, fod pobl yn prynu’r gwasanaeth, oherwydd yn amlwg, rydym yn cael cyfran o’r budd ar bopeth dros 21 y cant o ddefnydd, ac mae hynny’n ein galluogi i fuddsoddi’r arian hwnnw mewn gwelliannau pellach.

Fe sonioch hefyd am gysylltedd ffonau symudol. Mae’n wir fod y dechnoleg yn uno i’r pwynt lle’r ymddengys eu bod yr un peth â’i gilydd, ond yn anffodus nid yw hynny’n wir mewn gwirionedd. Nid yw technoleg ffonau symudol wedi’i datganoli yng Nghymru—carwn pe byddai—ond rydym yn gweithio’n galed iawn gyda’r gweithredwyr ffonau symudol ar gyfres o fesurau a fydd yn helpu i wella cysylltedd, a byddaf hefyd yn gwneud datganiad ynglŷn â nifer o gyfarfodydd rydym yn eu cael gyda hwy ar wella cysylltedd. Rydym yn ymwybodol iawn o hyn.

Y peth olaf i’w ddweud ynglŷn â hyn yw y byddwn yn edrych i weld beth y gallwn ei wneud am y broses o gyflwyno’r bumed genhedlaeth, fel nad oes rhaid i bobl ddringo’r grisiau—gallant lamu o ble maent ar hyn o bryd i fyny i’r ddarpariaeth orau bosibl. Mae honno hefyd yn sgwrs barhaus â phob un o’r gweithredwyr ffonau symudol.

Weinidog, mae gennyf ddau lythyr oddi wrthych yma, un sy’n ddyddiedig ym mis Mawrth ac un sy’n ddyddiedig ym mis Ebrill. Mae’r un ym mis Mawrth yn dweud bod swyddogion wedi siarad â chydweithwyr o BT sydd wedi cadarnhau y bydd y broses o gyflwyno band eang cyflym iawn yn mynd rhagddi ym mis Mehefin, ond wedyn, fis yn ddiweddarach, mewn perthynas â’r un eiddo, ysgrifenasoch ataf eto i ddweud, ers y diweddariad, fod y wybodaeth bellach wedi newid, ac nad yw ar gael bellach ac yn anffodus, bydd yr eiddo penodol hwn yn rhy bell oddi wrth y cabinet. Nawr, mae hyn, wrth gwrs, a gobeithiaf y byddwch yn cytuno, yn gwbl annerbyniol, gan fod yr eiddo penodol hwn yn yr ardal hon wedi cael cyfle i gymryd rhan mewn ateb technolegol arall, ac ar eich cyngor ym mis Mawrth, gwrthodasant yr ateb arall gan ddweud, ‘Na, mae’n iawn, gan y byddwn yn cael band eang cyflym iawn yn dod ym mis Mehefin—nid oes ei angen arnom, mae’n flin gennym’, ac yna, gwta fis yn ddiweddarach, i gael eich—. Roedd yn rhy hwyr erbyn hynny, wrth gwrs, i fwrw iddi gyda’r ateb technolegol arall. A ydych yn cytuno bod hyn yn gwbl annerbyniol? Beth a wnewch i sicrhau bod pobl yn cael y wybodaeth gywir yn y lle cyntaf?

Ydw, rwy’n derbyn bod hynny’n rhwystredig. Dywed y llythyrau hefyd, wrth gwrs, fod y dyddiadau bob amser yn agored i newid, yn dibynnu ar waith peirianyddol ac yn y blaen. Rydym yn ceisio rhoi’r wybodaeth gywiraf, ac rwy’n llwyr gydnabod rhwystredigaeth y rhai sydd wedi’u dal mewn sefyllfa sy’n newid yn y ffordd honno. Felly, rydym yn gweithio’n galed iawn i wneud yn siŵr fod y wybodaeth yn gywir, ac mae nifer yr achosion wedi gostwng yn sylweddol iawn, ond rwy’n llwyr gydnabod rhwystredigaeth pobl sydd wedi’u dal yn y sefyllfa honno, ac rwy’n fwy na pharod i weithio gyda chi ar sail unigol er mwyn sicrhau bod yr unigolion hynny’n cael yr atebion gorau.

Yn gyffredinol, byddai disgwyl i werth is am sterling gefnogi allforion drwy ostwng prisiau nwyddau a allforir mewn marchnadoedd tramor. Fodd bynnag, mae ystod eang o ffactorau’n effeithio ar lefelau allforio. Waeth beth fo’r sefyllfa o ran arian treigl, mae Llywodraeth Cymru’n ymwneud yn frwd ag ystod o raglenni i hybu allforion o Gymru, a bydd yr ymdrechion hyn yn cael eu hailddyblu wrth i’r DU adael yr Undeb Ewropeaidd.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Rwy’n awyddus iawn i glywed beth yn benodol y mae ‘ailddyblu’ yn ei olygu mewn gwirionedd. Credaf ei bod yn deg dweud, pan fydd y trafodaethau’n cychwyn rhwng y DU a’r UE ynglŷn â’n hymadawiad â’r Undeb Ewropeaidd, y gallai hynny arwain at ansefydlogrwydd yn y farchnad, efallai y bydd rhagor o amrywiadau mewn arian treigl wrth i bob agwedd ar y trafodaethau gael eu dadansoddi, a’r posibilrwydd y caiff gwybodaeth ei rhyddhau’n answyddogol.

Pan ofynnais i Lywodraeth Cymru pa gymorth penodol oedd yn cael ei ddarparu ar gyfer y sector amaethyddol o ran lliniaru amrywiadau mewn arian treigl, yr ymateb oedd bod amrywiadau mewn arian treigl y tu hwnt i reolaeth Llywodraeth Cymru, a oedd yn ateb defnyddiol iawn. Mae Llywodraeth Iwerddon wedi sefydlu cynllun cymorth benthyciadau gwerth €150 miliwn ar gyfer llif arian amaethyddol, gan sicrhau bod arian ar gael i ffermwyr ar gost isel i helpu i fynd i’r afael ag effaith ansefydlogrwydd arian treigl a chyfraddau cyfnewid. Tybed a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried cynllun cyfatebol yn y wlad hon er mwyn cefnogi allforwyr yn fwy cyffredinol mewn perthynas ag ansefydlogrwydd posibl yn y marchnadoedd arian ac arian treigl.

Credaf fod esiampl Iwerddon yn un sy’n sicr yn galw am graffu ac arfarnu, ond yn fy marn i, wrth i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, bydd angen i ni weithio hyd yn oed yn agosach â’r Adran Fasnach a Buddsoddi ar lefel y DU, a dwysáu ein gweithgarwch o ran teithiau masnach ac o ran denu buddsoddiad uniongyrchol o dramor. Rydym wedi mwynhau, mewn gwirionedd, yn ddiweddar iawn, y ffigurau a gyhoeddwyd a ddangosai fod allforion wedi cynyddu fwy nag erioed. Rydym yn gweld cynnydd mewn allforion yn gyflymach na’r DU yn gyffredinol, cynnydd o dros £700 miliwn, ond nid oes unrhyw amheuaeth y bydd angen i ni ddwysáu ein hymdrechion wrth i ni adael yr UE i ddod o hyd i ragor o farchnadoedd newydd a sicrhau bod mwy o fusnesau’n allforio.

Mae cyfraddau allforio gwlad yn ffactor pwysig wrth bennu pa mor gynhyrchiol yw’r economi, ac yn fy marn i—ac rwyf wedi bod yn pwysleisio’r neges hon gyda’r gymuned fusnes—mae angen i fwy o fusnesau yng Nghymru archwilio’r potensial i allforio i fwy o diriogaethau. Oherwydd hynny, rydym yn edrych ar fwy o gyfleoedd i gynnal teithiau masnach a rhagor o raglenni ymgysylltu i sicrhau bod busnesau mawr a bach yn cael yr holl gymorth y gallant ei gael gan Lywodraeth Cymru i’w galluogi i allforio.

Ond un pwynt olaf sy’n bwysig iawn hefyd wrth i ni adael yr UE—bydd sefydlogrwydd arian treigl, wrth gwrs, yn ffactor hollbwysig sy’n pennu crynswth y difrod neu’r manteision y bydd gadael yr UE yn ei sicrhau i Gymru a’r DU. Ond mae’n rhaid i ni barhau i weithio, lle gallwn, gyda rhannau eraill o’r DU, yn fewnol ac fel y DU ar lwyfan rhyngwladol, nid yn lleiaf am fod cyfleoedd enfawr yn cael eu darparu ar ein cyfer gan Lywodraethau y tu allan i Gymru, ond o fewn y DU, o ran gwybodaeth am fuddsoddiadau masnach yn ogystal â gwybodaeth am diriogaethau allforio sy’n newydd neu’n datblygu. Felly, mae’n bwysig fod y Llywodraeth hon yn parhau i weithio gyda Llywodraethau eraill ledled y DU.

Mae dibrisiant yn golygu bod allforion yn rhatach mewn arian treigl sy’n prynu, ond mae cost mewnforion yn cynyddu mewn punnoedd. Mae’r bunt wedi gostwng o $1.5 fis Mehefin diwethaf i rhwng $1.2 a $1.3, gostyngiad o 14 i 20 y cant. Ac wrth i gost mewnforion gynyddu, bydd allforion a gefnogir yn cynyddu cost allforion i fod yn ddibynnol ar ddod â deunyddiau crai yma o dramor a chynhyrchu nwyddau i’w hallforio. Mae hefyd yn cyflwyno chwyddiant i’n heconomi, sydd wedi cynyddu naw gwaith ers y llynedd.

A yw’r Gweinidog yn rhannu fy mhryder y gall allforwyr o Gymru gael eu heffeithio gan y cynnydd yng nghost y deunyddiau crai a ddaw i mewn, a hwythau eisoes wedi gosod prisiau sefydlog am eu nwyddau i’w hallforio, a’u bod yn dioddef o ganlyniad i hynny, ac a yw Ysgrifennydd y Cabinet hefyd yn cytuno mai’r hyn sydd ei angen arnom yw rhyw fath o sefydlogrwydd o ran arian treigl, er mwyn i bobl fod yn ymwybodol o’u sefyllfa? Rydym wedi cael y dibrisiant—mae angen i ni aros yno yn awr. Ni allwn barhau i gael ein harian treigl yn neidio i fyny ac i lawr—mae pawb yn dioddef.

Nid ydym wedi cael cyfradd gyfnewid gadarn a sefydlog dros y misoedd diwethaf—yn sicr, mae’n rhywbeth sydd ei angen ar y gymuned fusnes a’n heconomi. Mae dibrisiant sterling ers canlyniad y refferendwm wedi bod yn gleddyf deufin o ran yr hyn y mae wedi ei olygu i rai allforwyr yng Nghymru. Fel yr awgryma Mike Hedges, un effaith yw cynyddu cost mewnforion, ac mae hyn yn effeithio’n andwyol ar allforwyr yn uniongyrchol, gan ei fod yn cynyddu cost mewnbwn a fewnforiwyd, ond hefyd yn anuniongyrchol, gan ei fod yn cynyddu prisiau ar draws yr economi gyfan, ac felly’n effeithio ar ffynonellau mewnbwn domestig, hyd yn oed.

Nawr, rwy’n awyddus i sicrhau ein bod yn edrych ar gyfleoedd cadwyn gyflenwi, yn arbennig, ar gyfer is-sectorau gweithgynhyrchu allweddol, lle mae cyfleoedd ledled Cymru i dyfu cwmnïau bach, ac yn wir, i ddechrau cwmnïau newydd. Gallaf feddwl am nifer o gyfleoedd yn y sector modurol, lle mae nifer sylweddol o rannau ceir a gynhyrchwyd yn y DU yn dod o’r tu allan i’r DU ar hyn o bryd mewn gwirionedd, ond wrth i ni adael yr UE, efallai y gellid tyfu busnesau yng Nghymru a all weithredu fel gweithgynhyrchwyr cadwyn gyflenwi mewn perthynas â nwyddau ar gyfer y sector modurol. Am y rheswm hwnnw, cynhelir uwchgynhadledd i ddod â chwmnïau fel Bentley, Toyota, Vauxhall, Ford a Jaguar Land Rover ynghyd er mwyn sicrhau ein bod yn archwilio’n llawn ac yn craffu ar y cyfleoedd i greu cadwyn gyflenwi gryfach yn y sector modurol.

Mae busnesau bach yn rhan bwysig o economi Cymru, ac rydym yn parhau i ddarparu cefnogaeth i entrepreneuriaid a busnesau bach a chanolig eu maint ddal ati a thyfu yng Nghymru drwy wasanaeth pwrpasol Busnes Cymru, ac yn wir, drwy fuddsoddi yn ein seilwaith.

Wrexham council spends some £200 million per annum on procuring goods and services through public procurement. Less than a quarter of that, as is far too common across Wales, is with companies within the county, and around half is issued to companies in England. That’s a loss of some £100 million per annum to the Welsh economy. Now, there are potatoes for school dinners coming from Rochdale, although there is a potato distributing company in the town. There is bread for school lunches coming from Liverpool, although companies such as Village Bakery are more than able to provide that produce. So, with new councils being formed across Wales over the next few weeks, what’s your message to Welsh councils in terms of improving the very disappointing record that we have at the moment in terms of public procurement in Wales?

Credaf ei bod yn bwysig iawn fod cynghorau’n cwmpasu cyfleoedd i’r gymuned fusnes yn eu hardaloedd er mwyn sicrhau y cofrestrir busnesau ar gronfa ddata GwerthwchiGymru. Ar hyn o bryd, mae’n cynnwys oddeutu 34,000 o gyflenwyr cofrestredig. Mae’n hanfodol ein bod yn parhau i adeiladu’r gronfa ddata, a bod unedau datblygu economaidd ac unedau caffael yr awdurdodau lleol yn gweithio’n agos gyda sefydliadau busnes—yn enwedig gyda Busnes Cymru—i ledaenu gwybodaeth ynglŷn â’r cyfleoedd sydd ar gael ar hyn o bryd, ac a allai ddod ar gael dros y misoedd nesaf. Credaf fod cyfle enfawr, gyda’r gwaith a fydd yn mynd rhagddo ar sail ranbarthol mewn llywodraeth leol, i wella’r gwaith o gwmpasu ac o ledaenu’r wybodaeth sydd ei hangen ar fusnesau i ennill prosiectau caffael pwysig ac i gael eu cynnwys yn rhan o faes sy’n tyfu yn economi Cymru.

Gwnaf. Mae ein strategaeth dwristiaeth, ‘Partneriaeth ar gyfer Twf’, yn nodi ein blaenoriaethau ar gyfer pob un o’r blynyddoedd hyd at ddiwedd y degawd er mwyn tyfu’r diwydiant twristiaeth ledled Cymru; i fuddsoddi yn y diwydiant; ac i sicrhau ein bod ni, fel partneriaeth, yn parhau i fwynhau datblygiadau o’r radd flaenaf a digwyddiadau sy’n denu miliynau ar filiynau o bobl bob blwyddyn.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Wrth gwrs, daw’r diwydiant twristiaeth yng Nghymru â dros £6.2 biliwn i’n heconomi, 13 y cant o gymharu ag 8 y cant yn unig yn Lloegr, 10 y cant yn yr Alban a 4 y cant yn unig yng Ngogledd Iwerddon, cyfraniad uniongyrchol o £2.7 biliwn sy’n cyfateb i 6 y cant o’n cynnyrch domestig gros. Rhagwelir y bydd y ffigur hwnnw’n cynyddu i 7 y cant erbyn 2020, ac mae hynny, wrth gwrs, yn 14 y cant o ran cyflogaeth. Mae’n amlwg y dylech chi, fel Llywodraeth, fod yn gwerthfawrogi, yn annog ac yn cefnogi’r diwydiant gwerthfawr hwn. Ond mae llawer ohono, wrth gwrs, yn cael ei gyflawni gan y rhai sy’n gweithio yn y sector preifat gyda llawer o fuddsoddiad personol a llawer o waith caled. O ystyried y baich enfawr sydd bellach yn wynebu llawer o weithredwyr twristiaeth bach—a gwn am westywyr yn Llandudno sy’n wynebu codiadau diweddar o dros 83 cant—sut rydych chi’n gweithio fel Llywodraeth i edrych, unwaith eto, ar y lluosydd ardrethi busnes er mwyn atal ein busnesau, i bob pwrpas, rhag tuag at yn ôl, a mynd i’r wal o bosibl?

Credaf fod yr Aelod yn tynnu sylw at nifer o bwyntiau pwysig. Yn gyntaf oll, mae’r Llywodraeth yma i helpu busnesau sy’n ei chael hi’n anodd ar hyn o bryd oherwydd yr ailbrisio. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol wedi rhoi manylion ynglŷn â’r cymorth a’r cynnydd yn yr adnoddau sydd ar gael i gefnogi busnesau bach, nid yn unig yn y sector twristiaeth, ond mewn llawer o sectorau eraill. Ond credaf ei bod hefyd yn bwysig inni gydnabod pwysigrwydd tyfu gwerth yr economi ymwelwyr. Trwy dyfu gwerth y tyfwn lefelau elw i raddau helaeth, ac yng ngogledd Cymru, rhan o’r wlad y mae’r Aelod yn ei chynrychioli, rydym wedi gweld twf eithaf syfrdanol yn nifer y bwytai, y gwestai ac atyniadau twristiaeth o safon uchel.

Roeddwn gyda Sean Taylor, yr entrepreneur a fu’n gyfrifol am sefydlu casgliad Zip World o atyniadau o’r radd flaenaf, yr wythnos diwethaf i weld y Fforest Coaster newydd: strwythur rhyfeddol—y strwythur cyntaf o’i fath yn y byd—a rhywbeth y byddai llawer yn ei ystyried yn ecsentrig iawn, ond mae o’r safon uchaf. Fel yr amlygodd yr Aelod yn ei chwestiwn, fe’i darperir gan entrepreneur â syniadau braidd yn ecsentrig, ond maent yn syniadau sy’n darparu’r hyn sydd ei angen. Pan fo pobl yn cynnig syniadau sy’n ymarferol, byddwn yn eu cefnogi. Fel y dangosodd Zip World, ar draws ardal o ogledd Cymru a oedd ag angen taer am fuddsoddiad mewn swyddi a gwasanaethau, mae wedi creu dros 200 o swyddi yn y cyfnod hwnnw. Mae hynny’n llwyddiant anhygoel. Felly, hoffwn weld y sector yn parhau i dyfu, nid yn unig o ran niferoedd—o ran niferoedd cyflogaeth—ond hefyd o ran ansawdd.

Byddaf yn gwneud cyhoeddiad yfory ynghylch y blynyddoedd thematig diweddar, a gobeithiaf y bydd yr Aelodau’n cyffroi yn ei gylch. Ond rwyf hefyd yn benderfynol o sicrhau ein bod yn defnyddio ein hadnoddau drwy’r gronfa arloesi cynnyrch twristiaeth a’r cynllun cymorth buddsoddi mewn twristiaeth i barhau i ddatblygu atyniadau o’r radd flaenaf sy’n gwneud enw iddynt eu hunain ac sy’n dod â mwy o bobl i Gymru, i wario mwy o arian, a chynyddu gwerth yr economi a sicrhau bod y busnesau sy’n gysylltiedig â’r economi ymwelwyr yn gynaliadwy yn y tymor hir.

And finally, question 9, Eluned Morgan.

Gwnaf. Mae gan Gymru wledig gyfleoedd a heriau penodol, a gafodd sylw mwy amlwg yn ddiweddar o ganlyniad i Brexit. Mae’n rhaid inni edrych ar gyfraniad pob ysgogiad sydd ar gael inni, ar draws pob portffolio gweinidogol, ac sydd â rhan i’w chwarae’n llunio ac yn dylanwadu ar agenda o ffyniant i bawb.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Clywsom yn ystod y refferendwm fod cefnogwyr Brexit fel R.T. Davies a Neil Hamilton wedi gwneud addewid ar ôl addewid—[Torri ar draws.]—ie, a chi, Janet Finch-Saunders, digon teg; fe wnaethoch chi’r addewidion hynny hefyd. Credaf fod angen dweud bod yr addewidion hynny wedi’u gwneud i ffermwyr Cymru a phobl Cymru, addewidion na fyddent yn gweld toriad yn y swm o arian a ddaw i Gymru. Nawr, yn y Gymru wledig, mae hynny’n cyfateb i oddeutu €350 miliwn y flwyddyn. Mae un peth yn glir i mi: pa bynnag ffordd y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, yn galed neu’n feddal, byddwn yn gweld y polisi amaethyddol cyffredin yn dod i ben.

Yn hytrach na chroesi ein bysedd a gobeithio’r gorau o ran yr hyn a ddaw nesaf, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn credu bod angen i ni ddechrau canolbwyntio bellach ar ein heconomi wledig mewn gwirionedd, a bod angen i ni ddatblygu cynllun datblygu economaidd gwledig penodol i Gymru? Dylai hynny gynnwys pethau fel darparu’r seilwaith cywir, a hoffwn longyfarch Julie James ar y gwaith anhygoel a wnaed ar fand eang cyflym iawn yng nghefn gwlad Cymru, ond pethau eraill fel yr economi sylfaenol, yr angen i wella twristiaeth a’r angen i ychwanegu gwerth. Ond yn benodol, sut rydym yn mynd i ddarparu cynllun datblygu economaidd ar gyfer y Gymru wledig? Beth yw’r sbardunau? Pwy sy’n mynd i’w darparu? Oherwydd mae’r pwysau enfawr ar yr awdurdodau lleol yn golygu ei bod yn anodd tu hwnt iddynt gyflawni heb gymorth gan Lywodraeth Cymru.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei chwestiwn, a diolch i’r Aelod hefyd am fy nghroesawu’n ddiweddar i un o’i fforymau—fforwm economaidd canolbarth a gorllewin Cymru—a oedd yn hynod ddiddorol, ac sy’n sicr wedi cyfrannu at fy syniadau ynglŷn â’r agenda datblygu economaidd ranbarthol newydd sy’n seiliedig ar le, a grybwyllwyd gennyf yn y gorffennol yn y Siambr hon ac mewn lleoliadau eraill? Credaf ei bod yn gwbl hanfodol fod y sector amaethyddol, yn arbennig, yn parhau i dderbyn cymorth gan Lywodraeth Cymru wrth i ni adael yr UE, ond mae angen cydnabod hefyd y gall yr heriau a wynebir yng nghefn gwlad Cymru fod yn rhai unigryw sy’n galw am atebion pwrpasol. Oherwydd hynny, rwy’n awyddus i barhau i weithio nid yn unig â’r Aelod drwy ei fforwm economaidd, ond hefyd gyda fy nghyd-Aelodau ar draws y Llywodraeth, yn enwedig Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd ac adnoddau naturiol, er mwyn sicrhau ein bod yn llwyddo er gwaethaf neu oherwydd Brexit, pa un bynnag y bo, a bod pob rhan o Gymru’n elwa o dwf economaidd yn y dyfodol. Nid yw pob rhan o Gymru wedi elwa’n gyfartal o dwf economaidd dros y blynyddoedd diwethaf. Bwriad y Llywodraeth hon yw sicrhau ffyniant i bawb yn y dyfodol.

Thank you, Cabinet Secretary.

The next item is questions to the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport, and the first question is from Caroline Jones.

Diolch am y cwestiwn. Deallaf, Llywydd, eich bod wedi cytuno i gwestiynau 1 a 5 gael eu grwpio. Roedd nifer y bobl sy’n aros dros wyth wythnos am ddiagnosteg ar ddiwedd mis Chwefror 2017 41 y cant yn is nag ym mis Chwefror 2016. Dyma’r ffigur isaf ers mis Mehefin 2011. Y canolrif diweddaraf mewn perthynas ag amseroedd aros am brofion diagnostig ledled Cymru yw 2.6 wythnos.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn anffodus, mae gormod lawer o bobl yn dal i aros yn rhy hir o lawer am brofion diagnostig. Mae gennym bron i 2,000 o bobl o hyd sy’n aros dros 24 wythnos am wasanaethau diagnostig a therapi. Diagnosteg yw asgwrn cefn ein gwasanaeth iechyd, ac mae’n rhaid i ni wneud mwy i wella mynediad at brofion a chael gwared ar amseroedd aros dros 24 wythnos. Beth y mae eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau nad oes neb yn y dyfodol yn gorfod aros hanner blwyddyn am brofion diagnostig?

Rydym wedi gwneud cynnydd gwirioneddol a sylweddol, fel yr amlinellais yn fy ateb cynharach. Rwy’n argyhoeddedig fod y cynnydd yn sylweddol ac yn gynaliadwy. Yn benodol, ceir sawl bwrdd iechyd—Hywel Dda, er enghraifft—heb neb yn aros dros yr amser targed perthnasol. Bydd yr her yn ymwneud â’r niferoedd sydd ar ôl, yn bennaf yn ne-ddwyrain Cymru, a sut y cânt eu datrys. Rwyf wedi bod yn glir iawn gyda’r ddau swyddog gweithredol, ond hefyd, yn benodol, gyda chadeiryddion y byrddau iechyd, fy mod yn disgwyl i bobl gyfarfod er mwyn gwneud rhagor o gynnydd eleni, oherwydd er fy mod yn dathlu’r cynnydd a wneir, ni fyddaf yn hunanfodlon tra bo cynnydd ar ôl i’w wneud a thra bo rhai pobl yn dal i aros yn rhy hir, ac rwy’n benderfynol y bydd GIG Cymru yn parhau i gyflawni ac i wella.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae mynediad at brofion diagnostig a thriniaeth yn arbennig o bwysig mewn argyfyngau, felly tybed a allwch roi sylwadau ar y ffaith fod crwner wedi dweud yn ei adroddiad diweddar yn dilyn achos trasig menyw a fu’n aros am saith awr mewn ambiwlans y tu allan i ysbyty Glan Clwyd, ac a fu farw’n fuan wedi hynny yn yr ysbyty, a dyfynnaf ei adroddiad yma:

Mae’n destun pryder mawr i mi fod fy nyletswydd statudol yn ei gwneud yn ofynnol i mi adrodd y pryderon hyn drwy adroddiadau rheoliad 28 yn rheolaidd iawn.

Felly, nid digwyddiad ynysig mo hwn. Mae’n rhywbeth sydd wedi digwydd yn rheolaidd—’yn rheolaidd iawn’, yn ôl y crwner—y tu allan i’r ysbyty penodol hwnnw. Ni allai’r fenyw druan hon, y fenyw 56 mlwydd oed hon, gael mynediad at y profion a’r driniaeth angenrheidiol yn ddigon cyflym, a gallai hynny fod wedi arwain a chyfrannu at ei marwolaeth, neu fel arall. O gofio ei fod yn fwrdd iechyd sy’n destun mesurau arbennig, ac mai chi, yn y pen draw, sy’n gyfrifol am y bwrdd iechyd hwnnw fel Ysgrifennydd y Cabinet, beth rydych yn ei wneud i gydnabod pryderon y crwner ac i sicrhau nad yw’r digwyddiadau hyn yn digwydd ‘yn rheolaidd iawn’ yn y dyfodol?

Wel, rwyf wedi disgrifio’r gwelliannau a wnaed, ond dylwn ddechrau drwy gydnabod nad yw aros am saith awr y tu allan i unrhyw adran ysbyty’n dderbyniol. Mae angen i ni fod yn glir, nid yn unig ynglŷn â lefel y gwelliant a wnaed gennym, ond i’r un graddau, o ran yr hyn nad ydym yn ei ystyried yn dderbyniol yn ein system gofal iechyd, er mwyn inni fod yn glir ynglŷn â’r gwelliant sydd ei angen. Rwy’n hyderus, gyda’r gwelliannau a wnaed—mewn gwirionedd, ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr, o ran profion diagnostig, maent wedi gwneud gwelliannau sylweddol a pharhaus mewn perthynas ag aros am ddiagnosteg. Nid yw’r her ynglŷn â’r modd y mae ein system gyfan yn cydgysylltu wedi’i chwblhau. Gwn fod y cyfnodau aros y tu allan i ysbytai mewn rhai o’r safleoedd yng ngogledd Cymru yn llawer byrrach nag eraill. Felly, rwy’n disgwyl i hyn gael sylw parhaus—nid yn unig yr achos unigol y tynnwch sylw ato, ond deall y darlun ehangach—er mwyn inni gael sefyllfa sy’n dderbyniol, yn gyffredinol, ac sy’n darparu’r gofal iechyd o ansawdd uchel y mae gan bob dinesydd yng Nghymru hawl i’w ddisgwyl.

Ysgrifennydd y Cabinet, croesawaf y gostyngiad a nodwyd gennych yn yr amseroedd aros am brofion diagnostig. Mae’n bwysig iawn ein bod yn symud pobl drwodd mor gyflym â phosibl. Croesawaf hefyd y buddsoddiad yn y ganolfan yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, a roddwyd ar waith i sicrhau bod diagnosteg yn gweithio gyda chlinigwyr ar y safle i wella’r gwasanaeth i bobl. A fyddwch yn creu mwy o’r canolfannau hyn ledled Cymru, ac os felly, a gaf fi gyflwyno cais ar ran Ysbyty Castell-nedd Port Talbot, sydd mewn lle delfrydol ar gyfer canolfan o’r fath?

Wel, rwy’n cydnabod mai ef yw’r Aelod lleol dros Aberafan. Edrychwch, mae cynnydd gwirioneddol wedi’i wneud ym mhob bwrdd iechyd. Unwaith eto, mae bwrdd iechyd Abertawe Bro Morgannwg wedi gwneud cynnydd gwirioneddol a sylweddol yn y maes hwn. Mae’r ganolfan ddiagnosteg sydd i’w lleoli yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn rhan o’r rhaglen ar gyfer de Cymru: datblygu gwasanaeth mwy cydgysylltiedig, a deall ble y gallai a ble y dylai’r profion hynny gael eu cynnal, gan ein bod yn cydnabod bod cael sicrwydd diagnostig, boed hynny mewn gofal heb ei drefnu neu ofal wedi’i drefnu, yn hynod bwysig ar gyfer gwneud penderfyniadau priodol ynglŷn â thriniaethau yn dilyn hynny. Nid wyf am nodi ble rwy’n bwriadu lleoli, na hyrwyddo’r achos dros leoli canolfan ddiagnostig yn ysbyty lleol penodol unrhyw un arall, ond rwy’n disgwyl i’r gwasanaeth cyfan—y cynlluniwyd ar ei gyfer, y galw y gwyddom ei fod yn bodoli yn awr, y gwyddom y bydd yn bodoli yn y dyfodol—gael system sy’n barod i ateb y gofynion cwbl ragweladwy hynny. Gwyddom, fodd bynnag, y bydd hynny’n galw am rywfaint o ddiwygio yn y ffordd y trefnwn ein gwasanaeth. Bydd angen cael sgwrs aeddfed iawn am hynny yn y dyfodol. Yn amlwg, gobeithiaf y bydd—[Anghlywadwy.]—yn helpu i hyrwyddo eu hachos.

Ysgrifennydd y Cabinet, gwyddoch fod yr ystod eang o gyfarpar diagnostig newydd yn ddrud iawn ac yn effeithiol tu hwnt, gan arwain, weithiau, at fwy o archwiliadau, ac mae defnyddio’r cyfarpar newydd mor effeithlon â phosibl yn allwedd i leihau rhestrau aros—yn y nos, er enghraifft, ac ar benwythnosau, sy’n aml yn cynnig amseroedd apwyntiadau mwy cyfleus i bobl sy’n gweithio, er enghraifft.

Rwy’n cydnabod rhai o’r pwyntiau a wnaed ganddo, fel y mae’r gwasanaeth. Rydym yn buddsoddi cyfalaf sylweddol er mwyn darparu’r cyfarpar diagnostig diweddaraf. Mae’n bwysig ein bod yn gwneud y defnydd gorau ohono ac yn deall yr hyn y gall fod yn ddefnyddiol ar ei gyfer. Er enghraifft, ymwelais â chyfarpar a oedd yn angenrheidiol at un diben, ond mewn gwirionedd, roedd yn gallu cyflawni profion diagnostig gwahanol. Felly, deellir hynny’n iawn o fewn y gwasanaeth, ac mae’n rhan o’r pwynt ehangach ynglŷn â’r hyn y mae diwygio’n ei olygu. Nid ad-drefnu lleoliad ffisegol gwasanaethau mewn gofal sylfaenol ac eilaidd yn unig y mae’n ei olygu. Mae hefyd yn golygu gwneud y defnydd gorau a mwyaf effeithlon o’r asedau sydd gennym eisoes—sef y staff a’r cyfarpar sydd gennym. Felly, mae eich pwynt yn un da ac fe’i deellir yn iawn gan y gwasanaeth.

Diolch am eich cwestiwn. O ganlyniad uniongyrchol i ymrwymiad Llywodraeth y DU i galedi, bydd cyllideb Llywodraeth Cymru 9 y cant yn is mewn termau real erbyn diwedd y degawd hwn. Er gwaethaf y toriadau a orfodwyd arnom, mae Llywodraeth Cymru’n parhau i fuddsoddi yn GIG Cymru. Golyga hynny y byddwn, yn nwy flynedd gyntaf y Llywodraeth hon, wedi buddsoddi dros £0.5 biliwn o gyllid ychwanegol yn GIG Cymru.

Mae hynny’n braf i’w glywed, ond credaf hefyd y dylid tanlinellu’r pwynt nad heriau economaidd yn unig y mae’r GIG yn eu hwynebu; ceir problemau penodol mewn perthynas â recriwtio. Ac yn ogystal â mewn rhannau o Loegr, ceir problemau penodol yn y Gymru wledig mewn perthynas â recriwtio, lle mae bwrdd iechyd Hywel Dda, er enghraifft, wedi ymrwymo i ailgyflwyno’r gwasanaeth ymgynghorol 12 awr yn yr uned triniaethau dydd pediatrig yn Llwynhelyg, pan fyddant wedi llwyddo i gryfhau eu tîm clinigol. Y broblem yw bod Coleg Brenhinol y Pediatregwyr wedi awgrymu y dylid cau 41 y cant o’r clinigau newyddenedigol ar draws y DU dros dro yn ystod y flwyddyn ddiwethaf oherwydd anawsterau recriwtio, ac mae Llwynhelyg yn pysgota o’r un pwll am yr arbenigwyr hynny.

Tybed sut rydym yn mynd i afael â’r mater hwnnw, ac a allwch gadarnhau y gall adran ddamweiniau ac achosion brys Llwynhelyg ymdrin ag achosion pediatrig mewn argyfwng?

Diolch am eich cwestiwn. O ran y pwynt olaf, yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae gallu pediatrig yn yr adran ddamweiniau ac achosion brys i ddiwallu anghenion cleifion sydd angen triniaeth mewn argyfwng.

Edrychwch, mae yna her ehangach yma rydych yn llygad eich lle i dynnu sylw ati o ran ein gallu i recriwtio a’r prinder arbennig mewn rhai ardaloedd, lle maent yn broblemau ledled y DU a thu hwnt i hynny—ledled gorllewin Ewrop, mae heriau mewn rhai meysydd recriwtio. Felly, mae hynny’n rhan o’r her onest y mae’n rhaid i ni fynd i’r afael â hi ar gyfer gwella a diwygio’r ffordd y mae ein gwasanaeth iechyd yn gweithio yn y dyfodol. Dyna pam fod cael modelau gofal deniadol wedi’u trefnu ar draws y gymuned, a lle bo angen, mewn ysbyty, yn wirioneddol bwysig. Os ydym am recriwtio’r bobl orau, os ydym am recriwtio pobl i’r proffesiynau hyn sydd â phrinder staff, mae angen i ni sicrhau bod gennym le deniadol i weithio.

Ac er yr holl lwyddiant rydym wedi’i gael gyda cham cyntaf ‘Hyfforddi. Gweithio. Byw.’ ar gyfer recriwtio meddygon—cam pwysig ymlaen i Gymru—rydym yn cydnabod bod angen inni wneud rhagor ac na fydd yr ymgyrch honno ynddi ei hun yn datrys y problemau mewn rhai o’r meysydd arbenigol hyn. Felly, mae meddwl yn glir ac yn ofalus iawn am ddyfodol y gwasanaeth, sut y caiff ei drefnu, pwy rydym yn awyddus i’w denu, ar ba delerau y byddwn yn gofyn i bobl weithio, a chyda phwy y byddant yn gweithio mewn gwirionedd yn bwysig iawn ar gyfer y dyfodol mewn ystod o wahanol feysydd.

Ym mis Mawrth, Ysgrifennydd y Cabinet, dywedodd yr Ysgrifennydd cymunedau a phlant fod tai da a diogel nid yn unig yn lleihau’r baich ar wasanaethau eraill, megis y GIG neu ofal cymdeithasol, ond y byddant hefyd yn gwella ansawdd bywyd pobl, ac ni chredaf y byddai unrhyw un ohonom yn anghytuno â hynny. Fodd bynnag, byddwn yn mynd gam ymhellach ac yn dweud bod tai a gynlluniwyd i fod yn hawdd i’w haddasu, tai a gynlluniwyd o bosibl o dan arweiniad arbenigwyr adsefydlu, hefyd yn bwysig, gan eu bod yn caniatáu i bobl hŷn aros yn eu heiddo am gyfnod hirach heb orfod symud allan o ardal gyfarwydd, er enghraifft. Felly, a allwch ddweud wrthyf pa fath o sgyrsiau trawsbortffolio rydych wedi’u cael ynglŷn â pharatoi canllawiau ar gyfer y diwydiant adeiladu, yn enwedig y rhai sy’n adeiladu tai cyngor, canllawiau a fydd yn rhagweld newidiadau ym mywydau pobl oherwydd iechyd a henaint ac a fydd yn ei gwneud yn rhatach iddynt addasu mewn gwirionedd a chael gofal adsefydlu yn eu cartrefi yn y dyfodol?

Diolch am eich cwestiwn. Rwy’n falch o gadarnhau bod y buddsoddiad a wnaeth Llywodraeth Cymru yn gwella ansawdd cartrefi pobl, yn enwedig sicrhau eu bod yn defnyddio ynni’n fwy effeithlon, wedi bod o fudd gwirioneddol mewn termau ariannol, ond o ran canlyniadau iechyd hefyd. Mae tystiolaeth yn datblygu bod y bobl hynny’n cael gwell canlyniadau iechyd o ganlyniad uniongyrchol i ymyrraeth Llywodraeth Cymru.

Ac o ran y pwynt ynglŷn â nid yn unig addasu, ond y math o dai a gomisiynwn drwy ein defnydd o gyfalaf, rwyf wedi cael sgyrsiau uniongyrchol ag Ysgrifennydd y Cabinet dros gymunedau ynglŷn â’r ffordd y gwneir defnydd o gyfalaf. Ac mae angen i hynny fod yn rhan o thema sy’n datblygu gan y Llywodraeth hon i sicrhau ein bod nid yn unig yn cyrraedd ein targedau mewn perthynas ag adeiladu tai, ond fod y math o dai a adeiladwn, y ffordd y mae awdurdodau lleol a’r byrddau iechyd yn comisiynu gofal, a pha ddarpariaeth y maent yn chwilio amdani yn cael eu hystyried yn drylwyr gan adeiladwyr tai, ac yn arbennig, gan sector y landlordiaid cymdeithasol cofrestredig, ond yn fwy cyffredinol hefyd. Ac rwy’n hyderus y byddwch yn gweld mwy o gynnydd ac ymagwedd fwy cydgysylltiedig gan y Llywodraeth hon. Rwy’n siŵr y bydd gennyf fwy i’w ddweud ynglŷn â hyn dros y misoedd nesaf.

Questions now from the party spokespeople to the Cabinet Secretary. The Conservative spokesperson, Suzy Davies.

Thank you again, Llywydd.

Gweinidog, diolch yn fawr iawn am eich datganiad ar gyllid gofal cymdeithasol a gyhoeddwyd y bore yma. Yn wyneb y £2 biliwn ychwanegol a ddaeth gan Lywodraeth Geidwadol y DU ar gyfer hyn, rwy’n credu ei bod yn bwysig eich bod wedi gwneud datganiad cynnar yn nodi eich bod yn barod i ymrwymo arian rydym wedi’i gaffael drwy gyllid canlyniadol Barnett ar gyfer yr un pwrpas, ac felly rwy’n croesawu hynny. Rydych eisoes wedi cyhoeddi arian ychwanegol, wedi’i anelu, rwy’n credu—mae’n ymddangos i mi, beth bynnag—bron yn gyfan gwbl tuag at y gost ychwanegol o ddarparu’r cyflog byw cenedlaethol; yn amlwg, rwy’n cefnogi hynny. Ond mae’r £9 miliwn newydd o gyllid canlyniadol Barnett rydych wedi’i gyhoeddi heddiw i’w weld wedi’i anelu at yr un diben yn union. A yw hynny oherwydd bod eich dyraniad gwreiddiol yn annigonol, neu a oes gennych ffigurau newydd sydd wedi dangos bod y costau hyn yn uwch nag a ragwelwyd gennych?

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn ac am y croeso cynnes a roesoch i’n cyllid ychwanegol a’n buddsoddiad ychwanegol mewn gofal cymdeithasol yng Nghymru. Ac er budd yr Aelodau, roedd yr arian ychwanegol a gyhoeddais heddiw yn cynnwys y £9 miliwn ychwanegol hwnnw i helpu i fynd i’r afael â phwysau’r cyflog byw cenedlaethol yn y sector, ond hefyd £8 miliwn arall i gefnogi gwaith i atal plant rhag cael eu rhoi mewn gofal a gwella canlyniadau i’r rhai hynny sydd mewn gofal, a hefyd £3 miliwn i awdurdodau lleol i gefnogi seibiant i ofalwyr, o ystyried y rôl hollbwysig y gwyddom fod gofalwyr yn ei chwarae hefyd. Mae gan y gweithlu gofal cartref a gofal preswyl ran hanfodol i’w chwarae yn y gymdeithas ac rydym wedi bod yn pryderu ynglŷn â lefel trosiant yn y sector hwnnw, sydd oddeutu 30 y cant mewn rhai ardaloedd ar hyn o bryd. Felly, nod y cyllid yw galluogi awdurdodau lleol i fuddsoddi, a darparwyr i fuddsoddi, yn eu gweithlu—i godi’r cyflog, yn amlwg, y mae eu gweithlu yn ei gael ar hyn o bryd, ond hefyd i edrych ar beth arall y gallwn ei wneud i gadw pobl yn y sector hefyd. Felly, mae’n fuddsoddi mewn sgiliau ac yn fuddsoddi yn yr unigolion yn ehangach hefyd, gan sicrhau nad oes rhaid i bobl dalu am y dillad y maent yn eu gwisgo i gyflawni eu rôl, ac yn y blaen.

Felly, rhoddwyd y cyllid ychwanegol am ein bod yn gallu ei wneud oherwydd yr arian ychwanegol a gawsom drwy’r cyllid canlyniadol, ac mae wedi cael ei groesawu gan yr awdurdodau lleol. Byddwn yn ychwanegu hefyd ein bod wedi ysgrifennu at awdurdodau lleol gan mai cyllid grant yw hwn yn y flwyddyn gyntaf. Felly, rydym wedi amlinellu’n eithaf clir yr hyn y disgwyliwn iddynt ei gyflawni ar gyfer y sector drwy’r cyllid ychwanegol a ryddhawyd gennym heddiw.

Rwy’n ddiolchgar iawn i chi, yn enwedig am ran olaf eich ateb. Fel y dywedais, rwy’n fwy na pharod i groesawu popeth sydd yn y datganiad, ond yn amlwg, byddaf yn craffu arnoch i weld pa mor dda rydych yn gwylio sut y caiff hwnnw ei wario. Bydd y £3 miliwn a roddwyd i awdurdodau lleol ar gyfer seibiant, yn amlwg, ac yn enwedig o ystyried yr hyn y buom yn sôn amdano yma ddoe, yn bwysig iawn. Mae’n faes lle mae’r ddarpariaeth yn arbennig o wan, ac rwy’n awyddus iawn i wybod beth a wnewch i sicrhau bod hwnnw’n cael ei wario ar ddarpariaeth seibiant rheng flaen ac nad yw’n cael ei lyncu gan y prosesau caffael neu gomisiynu, sy’n tueddu i lowcio arian, yn enwedig yn achos seibiant ar gyfer gofal cymdeithasol, lle mae angen pob ceiniog arnom.

Blaenoriaethais seibiant i ofalwyr am fod hwn yn un o’r meysydd y mae gofalwyr yn dweud wrthym yn gyson eu bod angen mwy o gefnogaeth ynddo, ac mae angen i ni edrych ar ôl ein gofalwyr i sicrhau eu bod yn gallu parhau i ofalu am y bobl y maent hwy’n gofalu amdanynt. Felly, byddaf yn gweithio ar y manylion penodol o ran yr hyn y byddwn yn gofyn amdano gan awdurdodau lleol mewn perthynas â’r cyllid ar gyfer gofal seibiant yn benodol, ac unwaith eto, bydd hwnnw’n cael ei roi drwy gyllid grant, gyda gofynion penodol i awdurdodau lleol ynglŷn â’r hyn y byddem yn disgwyl iddynt ei weld am yr arian hwnnw, ac ar gyfer cefnogaeth i ofalwyr yn lleol hefyd, oherwydd rydym yn gwbl glir fod yn rhaid i hyn wneud gwahaniaeth i ofalwyr ar y rheng flaen, a fydd yn cael seibiant, fel y dywedais, er mwyn eu galluogi i barhau â’r gwaith pwysig y maent yn ei wneud. 

Wel, am yr union reswm hwnnw, rwy’n falch iawn nad yw wedi mynd i mewn i’r grant cynnal refeniw, felly diolch i chi am hynny. A gaf fi ofyn i chi: a ydych yn croesawu cyhoeddiad y Prif Weinidog ynglŷn â hawl statudol i wyliau ar gyfer y rhai sydd â chyfrifoldebau gofalu?

Pan fyddwch yn gweld yn gyntaf fod yna hawl i ofalwyr gael gwyliau statudol, gwych, ac yna fe welwch mai blwyddyn o wyliau di-dâl o’r gwaith ydyw, ac yna fe sylweddolwch fod hynny’n mynd i fod yn gyfan gwbl allan o gyrraedd y rhan fwyaf o bobl sy’n ofalwyr, yn anffodus. Nid wyf yn adnabod llawer o ofalwyr sy’n gallu fforddio cymryd blwyddyn o wyliau o’r gwaith, ac mae’n ymddangos unwaith eto ei fod yn bolisi Ceidwadol gan Lywodraeth y DU sy’n addewid gwag, ond sydd hefyd o fudd i’r rhai sydd â’r modd, ac felly mae o fudd i’r ychydig, nid i’r lliaws, yn yr ystyr mai’r bobl sy’n ennill y cyflog mwyaf a’r rhai sydd mewn teuluoedd sydd eisoes yn gyfoethog fydd yr unig rai, yn realistig, a fydd yn gallu cymryd blwyddyn gyfan o wyliau cwbl ddi-dâl o’r gwaith. Felly, yn yr ystyr hwnnw, nid wyf yn credu y caiff ei ddefnyddio gan nifer enfawr o bobl yng Nghymru. Felly, yr hyn sydd angen i ni ei wneud yw sicrhau bod y gofal seibiant, a’r pethau y mae’r Cynulliad yn gallu eu cyflawni, yn diwallu anghenion gofalwyr ledled Cymru. Ac mewn gwirionedd, rydym yn gwybod hefyd fod gofalwyr yn ei chael hi’n anodd iawn dod o hyd i waith beth bynnag, felly mae llawer o ofalwyr yn ddi-waith oherwydd natur y cyfrifoldebau gofalu sydd ganddynt. Felly, mae yna rôl i ni hefyd i edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud i sicrhau bod cyflogwyr yng Nghymru yn fwy ystyriol tuag at ofalwyr, yn fwy hyblyg, i ganiatáu i ofalwyr ddychwelyd i’r gwaith. Ac rydym hefyd yn edrych ar brosiectau diddorol i weld a oes rhyw fath o achrediad ar gael i ofalwyr, o bosibl, ar gyfer y gwaith gofalu y maent yn ei wneud. Felly, ar ryw adeg yn y dyfodol, gallant ddefnyddio’r profiad a’r arbenigedd y maent wedi’i ennill fel gofalwyr i gymryd y cam hwnnw, felly, tuag at waith cyflogedig ym maes gofal.

UKIP spokesperson, Caroline Jones.

Diolch, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n croesawu’r ymgyrch recriwtio nyrsys a’r newyddion fod Llywodraeth Cymru yn cadw’r bwrsariaethau ar gyfer myfyrwyr nyrsio am flwyddyn arall. Mae angen i ni wneud popeth yn ein gallu i annog pobl o bob cefndir yng Nghymru i ystyried gyrfa mewn nyrsio. Pa gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth i ymestyn y bwrsariaethau nyrsys yn y dyfodol i sicrhau y gall trigolion Cymru sy’n ystyried newid gyrfa fforddio hyfforddi fel nyrsys?

Rwy’n croesawu’r gefnogaeth a roddwyd i fwrsariaeth y GIG, a ddarperir nid yn unig i nyrsys, ond i amrywiaeth o weithwyr proffesiynol perthynol i iechyd eraill, i’w helpu drwy eu hyfforddiant. Rydym yn cydnabod, o ystyried mai oedran cyfartalog nyrs dan hyfforddiant yw’r 20au hwyr, eu bod yn debygol o fod â chysylltiadau ag ardal leol ac yn debygol o fod â chyfrifoldebau. Mae diddymu’r gefnogaeth ariannol, fel y gwnaed gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig ar draws y ffin i’r bobl sy’n hyfforddi yn Lloegr, yn cael effaith ddifrifol a sylweddol. Rydym wedi gweld gostyngiad sylweddol—24 y cant—yn nifer y bobl sy’n gwneud cais am hyfforddiant nyrsio ar draws y ffin o ganlyniad uniongyrchol i hynny. Gwnaethom benderfyniad, ar sail y dystiolaeth, i gefnogi pobl sy’n dilyn cyrsiau gofal iechyd, gan gynnwys nyrsys, ac roedd croeso mawr i’r penderfyniad hwnnw pan fynychais gynhadledd y Coleg Nyrsio Brenhinol yn Lerpwl ddydd Sul a dydd Llun. Bydd y Llywodraeth hon yn darparu’r cyfeiriad teithio rydym wedi bod yn glir iawn yn ei gylch yn ddiweddar, yn ogystal ag ymagwedd hirdymor lawnach a mwy cynhwysfawr tuag at gefnogi pobl sy’n ymgymryd ag addysg gofal iechyd, pan fyddwn yn cyhoeddi ein hymateb llawn a therfynol i adolygiad Diamond maes o law.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Er y gall yr ymgyrch recriwtio nyrsio helpu i fynd i’r afael â materion staffio tymor byr, mae angen i ni feddwl am y tymor hwy a sut y gallwn ddenu mwy o bobl Cymru, yn enwedig siaradwyr Cymraeg, i’r byd nyrsio. Byddai UKIP yn hoffi gweld ailgyflwyno’r hyn sy’n cyfateb i nyrsys cofrestredig y wladwriaeth, a fyddai’n caniatáu i gynorthwywyr gofal iechyd ac eraill hyfforddi fel nyrsys heb fod angen gradd. Pa ystyriaeth y mae eich Llywodraeth wedi’i roi i ailgyflwyno rhyw fath o nyrs gofrestredig yn y GIG yng Nghymru?

Wel, rwy’n croesawu’r gydnabyddiaeth fod yr ymgyrch ‘Hyfforddi. Gweithio. Byw.’ yn gam cadarnhaol ymlaen i nyrsio yng Nghymru. Mae wedi cael ymateb anhygoel o gadarnhaol o’r cychwyn gan y gweithlu nyrsio presennol, sy’n falch iawn o weld eu hunain yn cael sylw—mae’r pedwar unigolyn a enwyd ac a ffotograffwyd yn nyrsys â llwybrau gyrfa gwahanol, ac mae hynny wedi’i groesawu’n fawr gan y gweithlu nyrsio presennol. Maent yn cydnabod ffocws y sylw ac, os mynnwch, peth gobaith ar gyfer y dyfodol ac ymagwedd fwriadol wahanol yma yng Nghymru.

Nid yw’r Llywodraeth hon yn cefnogi dychwelyd at rôl nyrs gofrestredig y wladwriaeth, yn rhannol oherwydd ein bod wedi treulio cryn dipyn o amser ac ymdrech yn gweithio gyda’r teulu nyrsio i ddatblygu llwybr gyrfa a llwybr datblygu ar gyfer gweithwyr cymorth gofal iechyd. Yn wir, roedd yr Aelod dros Ferthyr Tudful a Rhymni y tu ôl i chi yn rhan o’r sgwrs am ddatblygu’r llwybr gyrfa a’r datblygiad hwnnw yn ei rôl flaenorol. Rydym hefyd yn gweld nifer o weithwyr cymorth gofal iechyd yn cael hyfforddiant o’u rôl bresennol i mewn i nyrsio, felly maent yn dal i gyflawni gwaith hefyd. Dyna ran o’r hyblygrwydd rydym wedi’i ddarparu, er mwyn sicrhau y gall hynny ddigwydd fel bod pobl sydd mewn gwaith ac sydd â chyfrifoldebau yn gallu parhau i weithio wrth gyflawni eu cymhwyster nyrsio. Nid oes unrhyw gefnogaeth gan gynrychiolwyr o’r gweithlu nyrsio i ni gael gwared ar y statws a’r gofyniad i nyrsio fod yn yrfa i raddedigion, ac rwy’n barod i wrando ar y bobl hynny ynglŷn â sut i ddatblygu’r gofal nyrsio gorau gan y teulu nyrsio cyfan, ac rydym yn llwyr werthfawrogi ac yn cefnogi rôl gweithwyr cymorth gofal iechyd.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn olaf, nid yn unig y mae’n rhaid i ni recriwtio mwy o nyrsys, ond mae’n rhaid i ni hefyd sicrhau ein bod yn cadw ein nyrsys presennol. Yn ôl y Coleg Nyrsio Brenhinol, mae nyrsys yng Nghymru yn aml yn teimlo nad ydynt yn cael eu gwerthfawrogi gan y GIG neu’r Llywodraeth. Bu gostyngiad o 14 y cant mewn termau real yng nghyflog nyrsys ers 2010, ac mae 69 y cant o nyrsys yn gweithio goramser o leiaf unwaith yr wythnos. Pa gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth i wella cyflogau, telerau ac amodau nyrsys a sicrhau bod ganddynt fynediad at ddatblygiad proffesiynol parhaus er mwyn adlewyrchu pa mor bwysig yw’r proffesiwn i ni fel cenedl?

Rwy’n cydnabod y pwyntiau sy’n cael eu gwneud am deimladau nifer o bobl yn y gweithlu nyrsio. Mae’r hyn rydym yn ei wneud i gadw pobl, wrth gwrs—y bobl sy’n hyfforddi—yn cynnwys nid yn unig cymorth gyda’r fwrsariaeth, ond hefyd y ffaith fod hynny’n dod gyda’r disgwyliad y bydd pobl yn manteisio ar y cynnig o gyflogaeth am ddwy flynedd yma yng Nghymru, felly bydd pobl yn parhau i weithio yng Nghymru yn ogystal. Mewn gwirionedd, mae gennym gyfraddau cadw eithaf da hefyd ymhlith pobl sy’n cwblhau eu cyrsiau mewn gwirionedd.

O ran y pwynt ehangach am y gostyngiad o 14 y cant mewn termau real yng nghyflogau nyrsys ers i’r Ceidwadwyr ddod i arwain Llywodraeth y DU, y realiti yw bod gosod cap uniongyrchol ar gyflogau’r sector cyhoeddus yn rhwystr go iawn, nid yn unig i nyrsys, ond i ystod eang o weithwyr y sector cyhoeddus. Hoffwn yn fawr pe bawn mewn sefyllfa lle byddai gennym ddull gwahanol ar waith. Byddwch yn deall, wrth gwrs, fod addewidion maniffesto gwahanol yn cael eu gwneud y tu allan i’r lle hwn cyn yr etholiad cyffredinol, ac mae fy mhlaid ar lefel y DU yn gorfod addo torri cap cyflog y sector cyhoeddus os dychwelwn i rym yn Llywodraeth y DU. Mae hwnnw’n newyddion da i nyrsys. Byddem yn gallu eu gwerthfawrogi’n briodol a chydnabod cefnogaeth wirioneddol y cyhoedd iddynt yn eu cyflog.

Ond o ran eich pwynt nad yw nyrsys yn cael eu gwerthfawrogi gan y Llywodraeth, gallaf gadarnhau bod ymagwedd a dealltwriaeth wahanol iawn ar waith mewn perthynas â nyrsys yma yng Nghymru o gymharu â dros y ffin, a chafodd y pwynt hwnnw ei wneud yn glir i mi ar nifer o achlysuron yn gadarn, yn glir ac yn gwrtais gan nyrsys yng Nghymru ac yn Lloegr pan gyfarfûm â hwy yng nghynhadledd y Coleg Nyrsio Brenhinol yn Lerpwl yn ddiweddar. Felly, stori dda i ni yng Nghymru. Mae mwy y gallem ei wneud pe bai gennym Lywodraeth y DU sydd ar ochr Cymru.

The Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Llywydd. Nawr, yr wythnos ddiwethaf oedd Wythnos Ymwybyddiaeth Iechyd Meddwl, ac er bod honno wedi bod ac wedi mynd, mae’n rhaid i ni gadw’r mater yn amlwg ar ein hagenda wrth gwrs.

Yr wythnos diwethaf, codais fater gwasanaethau iechyd meddwl yng ngogledd Cymru gyda’r Prif Weinidog, yn enwedig y nifer o gleifion iechyd meddwl a oedd wedi cael eu hanfon o ogledd Cymru, gannoedd o filltiroedd oddi wrth eu teuluoedd, gan gynnwys plant. Ymateb y Prif Weinidog oedd nad oedd yn derbyn y ffigurau. A ydych chi’n derbyn y ffigurau?

Gwyddom fod yna nifer o bobl sy’n cael eu hanfon y tu allan i ardal. Rydym wedi gweld gwelliant sylweddol yn nifer y bobl sy’n mynd y tu allan i ardal i gael triniaeth. Bydd rhai o’r bobl hynny’n mynd y tu allan i ardal am eu bod angen cymorth arbenigol nad yw ar gael yng Nghymru—nid oes gennym y niferoedd na’r gallu i gomisiynu a darparu’r gofal hwnnw’n uniongyrchol yng Nghymru. Fodd bynnag, mae rhai pobl yn parhau i fynd y tu allan i ardal yn amhriodol, ond rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol ar hynny yn ystod y flwyddyn hon. Felly, er enghraifft, niferoedd un digid o blant sy’n cael eu lleoli y tu allan i ardal bellach. I bob unigolyn sy’n gorfod teithio’n hir i fynd i leoliad priodol, rwy’n derbyn y byddai hynny’n broblem go iawn iddynt, eu teulu a’u hanwyliaid. Fodd bynnag, y pwynt yw bod cynnydd go iawn wedi’i wneud dros y flwyddyn ddiwethaf, ac rydym yn disgwyl cynnydd pellach yn y blynyddoedd i ddod.

Fel rydych yn cadw dweud wrthym. Rhai o’r ffigurau nad oedd y Prif Weinidog yn eu derbyn yr wythnos hon oedd nad oedd amseroedd aros ar gyfer Gwasanaethau Iechyd Meddwl ar gyfer Plant a’r Glasoed (CAMHS) wedi gwella. Honnodd fod pethau wedi datblygu’n sylweddol. Mae pawb ohonom yn gwybod, os ydych am ddangos gwelliant, rydych yn cymryd y mis pan oedd y niferoedd ar eu gwaethaf fel man cychwyn ac yn cymharu â rhai mwy diweddar ac oni bai bod y perfformiad yn waeth, bydd y ffigurau’n dangos gwelliant. Dyna a wnaeth y Prif Weinidog ddoe. Mewn gwirionedd, mae cipolwg gonest ar amseroedd aros CAMHS yn dangos, cyn mis Gorffennaf 2013, nad aeth canran y plant a fu’n aros dros 26 wythnos byth yn uwch na 10 y cant. Yna, cododd amseroedd aros i’r entrychion gyda 36 y cant yn aros dros 26 wythnos ym mis Medi 2015, cyn gwella, do, i’r lefel bresennol o 20.5 y cant ym mis Chwefror eleni, a dyna’r ffigurau diweddaraf sydd gennym. Gwelliant mewn cyfnod o amser, ond nid yn gyffredinol. A ydych yn derbyn bod hwn yn adlewyrchiad mwy cywir o berfformiad CAMHS, a pha bryd y derbyniwch fod i’r Prif Weinidog neu chi sefyll yno a dweud bod targedau’n cael eu cyrraedd yn bell o’r realiti a wynebir gan staff sy’n anobeithio a chleifion sy’n anobeithio sy’n rhannu eu profiadau gyda ni fel Aelodau Cynulliad?

Wel, byddwn yn gobeithio y gallem gael sgwrs dreiddgar ond myfyriol am hyn, ac mae goslef y drafodaeth yn fy siomi. Nid wyf yn ceisio osgoi craffu o gwbl, ond y gwir amdani, wrth edrych ar y cyfnod dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, yw ein bod wedi gweld cynnydd sylweddol yn nifer yr atgyfeiriadau a gallu ein system i ymdopi. Roedd yna adeg pan oedd pobl yn aros yn llawer hwy nag y dylent fod wedi’i wneud, ac mae rhai pobl yn dal i aros yn rhy hir—mae gennym ôl-groniad i’w glirio—ond rydym wedi gwneud cynnydd diymwad, gwirioneddol a sylweddol. Mae’r penderfyniadau buddsoddi a wnaed dros y blynyddoedd diwethaf wedi gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i deuluoedd sy’n mynd i mewn i system CAMHS. Ceir ffocws ychwanegol ar y gefnogaeth a ddylai fod ar gael y tu allan i rwydwaith CAMHS hefyd—cynnydd y rhaglen Law yn Llaw at Blant a Phobl Ifanc. Mae cynnydd gwirioneddol yn cael ei wneud, ac nid wyf yn gwadu eich hawl i graffu arnaf, nid wyf yn gwadu eich hawl i ofyn cwestiynau anodd a lletchwith, ond hoffwn pe gallent fod yn fwy myfyriol ac yn ddarlun mwy cywir o’r cynnydd sy’n cael ei wneud mewn gwirionedd. A phan welwn—. Bydd y ffigurau’n cael eu cyhoeddi yfory ar draws ystod eang o wasanaethau’r GIG, ond mae byrddau iechyd y GIG wedi ymrwymo i gyrraedd y safon o ran amseroedd aros ar gyfer pobl a ddylai gael eu gweld o fewn 28 diwrnod i gael eu hatgyfeirio. Maent yn dweud eu bod yn hyderus y byddant yn cyrraedd y safon honno, ac edrychaf ymlaen at weld y ffigurau’n cael eu cyhoeddi, i weld a ydynt wedi gwneud hynny. Byddaf yn sicr yn eu dwyn i gyfrif. Ni fydd unrhyw leihad yn y craffu na’r hyn a ddisgwylir gan Weinidogion yn y Llywodraeth hon i sicrhau bod pobl yn cael eu gweld yn briodol a chan y gwasanaeth cywir.

Ond nid yw pobl yn dwp; maent yn gwybod pan fydd pobl yn bod yn ddetholus gyda ffigurau. Mae’n amlwg fod prinder staff ym maes iechyd meddwl, ac rwy’n gobeithio y byddech yn cytuno â hynny. Rhan arall o’r gweithlu iechyd lle mae gennym brinder yw meddygon teulu. Mae’n broblem i Gymru gyfan. Mae’n un o’r rhesymau dros gefnogi addewid Plaid Cymru i hyfforddi a recriwtio 1,000 o feddygon ychwanegol. Nawr, cleifion ym Mhorth Tywyn yw’r rhai diweddaraf i glywed bod yn rhaid iddynt adael yr ardal i weld meddyg teulu yn sgil cau’r feddygfa yno. Mae’r Aelod dros Lanelli wedi bod yr un mor fywiog ag arfer ar y meinciau cefn heddiw. Rwy’n deall bod gwleidyddion Llafur lleol yn protestio yn erbyn hyn. Tybed a fyddwch yn ymuno â hwy yn eu protest, fel rwy’n cofio’r Gweinidog addysg blaenorol yn ei wneud yn erbyn cau ysgol yn ei etholaeth? Neu a fyddwch yn wynebu’r ffaith mai methiannau’r Blaid Lafur, Llywodraeth Cymru, i gynllunio’r gweithlu sydd wedi arwain at y prinder hwn o feddygon teulu?

Nid yw’r dull gonest ac aeddfed y credais y byddem yn ei fabwysiadu wrth drafod gofal iechyd yn y dyfodol, dull a fabwysiadwyd gan yr adolygiad seneddol wrth gwrs, yn bodoli yn ystod cwestiynau i’r gweinidogion. Y gwirionedd yw ein bod yn recriwtio mwy o feddygon teulu. Rydym yn hyfforddi mwy o feddygon teulu yng Nghymru. Bydd gennym ddull mwy llwyddiannus yn y dyfodol. Mae’r ymgyrch Hyfforddi, Gweithio, Byw wedi bod yn hynod o lwyddiannus gan y bydd gennym fwy o feddygon teulu yn dod i Gymru. Wrth i ni wneud penderfyniadau comisiynu yn y dyfodol, rwy’n disgwyl gweld y byddwn yn rhoi ystyriaeth briodol i’r gwaith cynllunio gweithlu sydd angen i ni ei wneud, mewn ffordd lawer mwy cydgysylltiedig. Mae gwelliant gwirioneddol wedi bod yn y maes hwn.

Nawr, pan fyddwch yn sôn wedyn am 1,000 o feddygon ychwanegol fel ateb, wel, dyna rywbeth y byddem, yn gwrtais, yn ei alw’n darged uchelgeisiol—nid yw’n un realistig na chyraeddadwy. Yn y sefyllfa hon, yn y Llywodraeth, mae’n rhaid i chi ymrwymo i bethau a fydd yn gwneud gwahaniaeth. Dyna beth rwy’n ei wneud gyda hyn, ac rwy’n falch o’r ffaith ein bod yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i bobl ar draws y gweithlu meddygol yma yng Nghymru. Ac rwy’n dweud bod gan bob Aelod hawl i sefyll dros eu cymuned leol a gofyn cwestiynau lletchwith i fyrddau iechyd ac i mi. Mae hynny’n cynnwys yr Aelod dros Lanelli, sy’n sefyll dros ei gymuned ac yn gofyn pa drefniadau a fydd ar waith ar gyfer dyfodol gofal sylfaenol. Nid wyf yn cwyno am hynny gan unrhyw Aelod yn y lle hwn, ac ni ddylwn wneud. Gwneud eu gwaith y mae pobl. Nid wyf ond yn dymuno y gallem gael sgwrs lawer mwy gonest ac aeddfed rhyngom yn y Siambr hon, yn ogystal ag y tu allan iddi.

Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig yn arwain ar ran Llywodraeth Cymru ar ansawdd aer, ac mae ei swyddogion yn parhau i ymgysylltu’n sylweddol gyda’u cymheiriaid cyfatebol yn y DU ar faterion fel modelu ansawdd aer ledled y DU, deddfwriaeth yr UE ar lygredd aer trawsffiniol, adroddiadau i’r UE, ymchwil ansawdd aer, a digwyddiadau llygredd aer.

Thank you for that response, Minister. I understand that the Cabinet Secretary leads on this, but this was a specific question on the impact on public health, because it’s been accepted that air pollution is the second greatest factor in terms of early deaths in Wales and has been described as a public health crisis in evidence to the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee by the head of Public Health Wales. So, specifically, what are you going to do to mitigate the impacts of air pollution on health and, specifically, are you going to commit today in the Chamber that the Government, in its clean air plans that were mentioned yesterday by the First Minister, will have a target to reduce air pollution in Wales and specific targets within the plans to demonstrate that we’re on the right track to reduce air pollution in Wales?

Wel, diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw a hoffwn ailadrodd bod Llywodraeth Cymru yn cydnabod difrifoldeb llygredd aer a’i effaith ar iechyd y cyhoedd, gan ein bod wedi cydnabod hyn drwy ddangosyddion ein fframwaith canlyniadau iechyd y cyhoedd, lle rydym, mewn gwirionedd, yn cynnwys y crynodiad cyfartalog o nitrogen deuocsid yn benodol mewn anheddau fel un o’r dangosyddion hynny.

Byddwn yn cyhoeddi canllawiau’n fuan iawn i gynorthwyo gweithwyr proffesiynol ym maes iechyd ac iechyd y cyhoedd yn GIG Cymru drwy ddarparu negeseuon allweddol ynglŷn â’r rôl y gallant ei chwarae’n cefnogi awdurdodau lleol mewn perthynas ag ansawdd aer a chyfathrebu peryglon iechyd cyhoeddus ansawdd aer gwael i’r cyhoedd ac i asiantaethau eraill hefyd. Byddwn hefyd yn cynnal ymgyrch i godi ymwybyddiaeth ynglŷn ag ansawdd aer ar gyfer gweithwyr iechyd proffesiynol a’r cyhoedd yn gyffredinol.

Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wrthi’n cynnal prosiect ymchwil hefyd i wella trefniadau rheoli ansawdd aer lleol yng Nghymru i sicrhau cymaint ag y bo modd o ganlyniadau iechyd y cyhoedd yn ogystal. Felly, rydym yn bendant yn edrych ar lygredd aer yn y cyd-destun iechyd cyhoeddus pwysig hwnnw.

Gyda golwg ar y cwestiwn penodol ar y fframwaith parth aer glân, daw hyn wrth gwrs o ganlyniad i’r ymgynghoriad ar y cyd yn y DU ar nitrogen deuocsid. Rydych yn ymwybodol, wrth gwrs, o’n hymrwymiad i ymgynghori o fewn y 12 mis nesaf ar fanylion yr argymhellion ar gyfer fframwaith parth aer glân i Gymru. Mae hwn yn rhywbeth y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ddatblygu. Ni fyddwn eisiau rhagdybio unrhyw beth y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn penderfynu ei wneud yn hyn o beth.

Rwy’n sylweddoli mai cyfrifoldeb Ysgrifennydd y Cabinet dros newid yn yr hinsawdd a’r amgylchedd ydyw yn bennaf, ond rwy’n gobeithio y cawn weld ymagwedd system gyfan gan y Llywodraeth gyfan. Rwy’n siŵr y byddai gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg hefyd rywfaint o gyfrifoldeb dros sicrhau nad yw ein plant yn yr ysgol yn agored i lefelau diangen o nitrogen deuocsid. Felly, beth fyddai’r cyngor i ysgolion gan arbenigwyr iechyd y cyhoedd ynglŷn ag a yw’n ddiogel i blant fod yn chwarae yn yr awyr agored ar ddiwrnodau penodol?

Cytunaf yn llwyr fod gan ysgolion rôl hollbwysig i’w chwarae yn rheoli llygredd pan fo plant yn cyrraedd yr ysgol, gan ein bod yn gwybod bod dechrau a diwedd y dydd yn adegau penodol y bydd plant yn agored i lefelau uchel o lygredd aer. Mae hynny’n rhannol oherwydd y daith i’r ysgol, ac mae hynny’n dod â’r holl waith pwysig rydym yn ei wneud ar deithio llesol i’r amlwg hefyd. Ond mae gan ysgolion rôl bwysig yn addysgu plant a’u teuluoedd am beryglon llygredd aer. Nawr, mae yna bethau syml y gall pobl eu gwneud yn eu bywydau personol i leihau llygredd aer hefyd. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gyhoeddi canllawiau polisi ansawdd aer newydd i awdurdodau lleol y mis nesaf, a gallaf gadarnhau y bydd y canllawiau hynny’n nodi ysgolion a llwybrau teithio llesol, ymhlith pethau eraill, fel lleoliadau sensitif ar gyfer gosod derbynyddion. Mae gwir angen i awdurdodau lleol fabwysiadu dull o weithredu sy’n seiliedig ar risg ar gyfer lleoli eu monitorau, a dylai hynny fod yn seiliedig ar y dystiolaeth sydd ganddynt o ran yr ardaloedd sy’n debygol o fod yn agored, neu ardaloedd lle mae pobl yn debygol o fod yn agored i’r lefelau uchaf o lygredd aer.

Rydym yn cydnabod bod y bwrdd iechyd yn gweithio’n galed i wneud y gwelliannau angenrheidiol i wasanaethau iechyd meddwl ar draws gogledd Cymru. Cytunwyd ar strategaeth iechyd meddwl newydd ar gyfer gogledd Cymru gan y bwrdd ar 20 Ebrill ac mae wedi cael ei chymeradwyo gan eu chwe phartner awdurdod lleol.

Diolch. Diolch am eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Hoffwn gydnabod y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud a’r ymrwymiad i godi ymwybyddiaeth a mynd i’r afael â stigma iechyd meddwl. Mae’r heriau sy’n ein hwynebu yng ngogledd Cymru wedi cael, ac yn cael eu cofnodi’n dda. Rwy’n croesawu dull amlasiantaeth newydd y bwrdd iechyd o ddatblygu’r strategaeth iechyd meddwl newydd rydych newydd ei chrybwyll, a’r ymrwymiad i weithio gyda defnyddwyr gwasanaethau yn ogystal â staff i wella ein gwasanaethau. Fodd bynnag, mae’n amlwg, a gwn fod y bwrdd iechyd hefyd yn cydnabod hyn, fod yna gymaint mwy y gallwn ei wneud i wella gwasanaethau iechyd meddwl yn ein hardal. Gobeithio y bydd y strategaeth newydd ac ymgysylltiad y bwrdd iechyd â defnyddwyr gwasanaethau’n gam i’r cyfeiriad cywir, ond yn amlwg, mae llawer mwy sydd angen ei wneud, ac mae’n rhywbeth y byddaf yn rhoi sylw agos iddo, gan eu dwyn i gyfrif ar ran fy etholwyr yn Nelyn. Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf fi ofyn i chi barhau i fonitro’n gadarn a gwneud yn siŵr fod gwella gwasanaethau a chymorth iechyd meddwl yn flaenoriaeth yng ngogledd Cymru ac ar gyfer pobl gogledd Cymru?

Ydw, rwy’n fodlon rhoi’r sicrwydd hwnnw. Mae wedi bod yn gam gwirioneddol ymlaen, fodd bynnag, i gyrraedd y pwynt lle ceir strategaeth iechyd meddwl briodol i ymgynghori arni—nid yn unig i ymgynghori arni, ond fe’i lluniwyd yn dilyn gwaith y mae’r bwrdd iechyd wedi’i wneud gyda llywodraeth leol, fel y soniais, ond hefyd gyda’r trydydd sector a chyda staff yn y gwasanaeth, a chyda defnyddwyr y gwasanaeth yn ogystal. I fod yn deg, nid oedd hynny’n wir ac nid dyna oedd y sefyllfa cyn gosod mesurau arbennig. Nid oedd yn sefyllfa dderbyniol, ac roedd hyn yn ffactor arwyddocaol pan wnaed y bwrdd iechyd yn destun mesurau arbennig. Nid y modd y darperir y gwasanaeth yn unig yw’r realiti, ond y ffaith mewn gwirionedd nad yw’r strategaeth ar gyfer y dyfodol wedi cyrraedd lle y gallai ac y dylai fod. Felly, mae yna gam gwirioneddol ymlaen, a dylai’r arweinyddiaeth newydd dan Andy Roach, a hefyd y cynnydd sylweddol a wnaed gan y prif weithredwr dros dro a’r prif weithredwr cyfredol, roi mwy o hyder i ni ar gyfer y dyfodol.

Ond yn sicr nid yw’n faes i’w anghofio neu i fod yn hunanfodlon yn ei gylch a dweud bod popeth wedi’i ddatrys oherwydd bod strategaeth newydd yn bodoli. Mae heriau gwirioneddol i’w goresgyn ac mae hwn yn rhan arwyddocaol sydd o ddiddordeb i’r rheoleiddwyr pan fyddant yn cyfarfod i gynghori Llywodraeth Cymru ar y cynnydd y mae Betsi Cadwaladr wedi’i wneud a’r cynnydd sy’n ofynnol eto. Felly, mae Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn parhau i fod â diddordeb gweithredol yn y modd y darperir gwasanaethau iechyd meddwl, rwy’n parhau i fod â diddordeb yn y cynnydd sy’n cael ei wneud a byddaf yn parhau â’r diddordeb hwnnw hyd nes y byddwn mewn sefyllfa lle bydd modd gweld y bwrdd iechyd yn dod allan o fesurau arbennig pan fydd y rheoleiddwyr yn ein cynghori ei bod yn briodol i ni wneud hynny, a hefyd bydd angen parhau i ganolbwyntio ar ddarparu a gwella gwasanaethau iechyd meddwl ar draws gogledd Cymru ar ôl hynny hyd yn oed.

Mae’r ffaith fod bylchau parhaus yn y driniaeth ar gyfer diagnosis deuol i bobl â phroblemau iechyd meddwl a phroblemau camddefnyddio sylweddau yng ngogledd Cymru yn golygu bod y drws tro yn dal i fod yn fyw ac yn iach yn anffodus. Mae degawd wedi bod ers i adroddiad a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru ar wasanaethau dadwenwyno ac adsefydlu cleifion preswyl haen 4 gael ei ryddhau i mi ar ôl cael ei gladdu, adroddiad a nodai fod pobl yn aildroseddu’n fwriadol oherwydd y bylchau hyn a’r derbyniadau i’r ysbyty oherwydd absenoldeb y driniaeth hon. Cyflwynodd Llywodraeth Cymru fodel arfaethedig gan weithio gyda thri darparwr trydydd sector yng ngogledd, canolbarth a de Cymru. Ddegawd yn ddiweddarach, lle rydym ni arni o ran hynny, fel bod y bobl sydd angen triniaeth ar gyfer diagnosis deuol yn ddybryd yn gallu ei chael yn y rhanbarth lle maent yn byw?

Rydych yn gofyn ynglŷn â’r ddarpariaeth ar draws ystod o wahanol feysydd ac mae camddefnyddio sylweddau, yn amlwg, yn fater y mae’r Gweinidog yn arwain arno. Rwy’n hapus i ni ysgrifennu atoch i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i chi ynglŷn â lle rydym arni gyda gwasanaethau haen 4 yng ngogledd Cymru ac yn fwy cyffredinol, i Aelodau ar draws y wlad hefyd.

You’re entirely right, of course, to say that we shouldn’t mislead ourselves in thinking that the situation has been resolved, because I had quite a shocking meeting with professionals in the sector in north Wales a week or two ago, and they mentioned that it was a lack of capacity, a shortage of beds and a shortage of staff that was one of the central problems, which creates a vicious circle where people are released from units too soon because the capacity isn’t there to take new patients into a community regime that doesn’t have the capacity to deal with the numbers, which, at the other end, is going to push more people into those units in order to deal with the burden. What they told me was that the situation is now worse than it has ever been before.

Now, I accept what you say in terms of a long-term strategy and looking to the future, but the reality is, of course, that there have been two years now since the Betsi Cadwaladr health board was put into special measures, and, as you said, one of the reasons for that was the deficiencies in mental health services. So, I’m sure you will acknowledge that the situation as it currently exists is not acceptable. But what people want to know is: what is the plan to deal with these difficulties now, today, whilst, of course, moving forward to longer term plans in the future?

Diolch i chi am y cwestiwn ac rwy’n cydnabod bod yr heriau a wynebir gan y gwasanaeth yng ngogledd Cymru yn ymwneud â dealltwriaeth briodol o gapasiti a galw ac angen, ond hefyd y modd y caiff y gwasanaeth ei drefnu—mae hynny’n gwneud gwahaniaeth mawr—a gwneud yn siŵr fod yr adnoddau sydd ar gael iddo’n cael eu defnyddio a’u trefnu’n briodol. Mae yna rywbeth ynglŷn â chael strategaeth briodol a chlir er mwyn deall yr hyn rydym yn ceisio ei gyflawni a pham, yn ogystal, ac mae yna gam sylweddol ymlaen wedi bod. Ond yn wrthrychol, mae darpariaeth gwasanaethau iechyd meddwl, yn gyffredinol, mewn lle gwell yng ngogledd Cymru nag yr oedd rai blynyddoedd yn ôl.

Ond fel ym mhob gwasanaeth arall, os ydych yn y rheng flaen a’ch bod mewn swydd brysur ac anodd a heriol, efallai na fyddwch yn gallu cymryd cam yn ôl a meddwl ‘Mae hyn yn well na lle roeddem flwyddyn yn ôl, 24 mis a 36 mis yn ôl.’ Dyna ran o’r rheswm pam fod gennym broses wrthrychol gyda’r rheoleiddwyr. Nid ydynt yn cymryd fy ngair i am y cynnydd a wnaed. Mae’r rheoleiddwyr yn rhoi asesiad cyflawn yn annibynnol ar y Llywodraeth ac yna maent yn rhoi cyngor i ni ynglŷn â’r cynnydd drwy’r mesurau arbennig. Beth bynnag sy’n digwydd gyda’r mesurau arbennig, bydd angen parhau i edrych, fel y dywedais wrth ateb Hannah Blythyn, ar y modd y darperir gwasanaethau iechyd meddwl, yr ansawdd a’r canlyniadau a gyflawnir gyda ac ar gyfer pobl yng ngogledd Cymru. Nid oes gennyf amheuaeth o gwbl fod yn rhaid i’r cynnydd rydym yn ei ddisgrifio fod yn onest, ond mae’n rhaid iddo hefyd gydnabod bod rhagor i’w wneud o hyd, yn y presennol, ar unwaith, yn ogystal ag yn y dyfodol tymor canolig a mwy hirdymor. Felly, yn sicr nid wyf yn ceisio gwadu’r heriau ac rwy’n siŵr y byddaf yn cael llawer mwy o gwestiynau yn y Siambr hon ynglŷn â ble rydym arni mewn gwirionedd.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i welliant parhaus mewn perthynas â mynediad at wasanaethau iechyd meddwl yng Nghymru ac i gefnogi hyn rydym wedi cynyddu’r cyllid ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl i £629 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon.

Mae llawer o bryder wedi’i fynegi eisoes am wasanaethau iechyd meddwl yng ngogledd Cymru a gallaf ddweud wrthych fy mod yn cael cynifer o lythyrau yn awr ag a gawn cyn i sgandal Tawel Fan ddod i sylw’r cyhoedd. Mae un o’r pryderon a gafodd ei ddwyn i fy sylw’n ymwneud â chapasiti, ac mae Llyr eisoes wedi cyfeirio at hyn, ond mae’r broblem capasiti sydd gennym o ran gwelyau cleifion preswyl wedi golygu bod rhai pobl sy’n agored i niwed yn cysgu ar soffas mewn lolfeydd agored; mae rhai unigolion sy’n agored i niwed yn cael eu rhoi mewn wardiau gwrywaidd amhriodol—menywod ifanc, er enghraifft—ac mae rhai eraill, wrth gwrs, yn gorfod cael eu trosglwyddo dros gannoedd o filltiroedd i leoliadau gofal eraill ar gyfer cleifion preswyl, ac mae hyn oll, rwy’n sicr y byddwch yn cytuno, yn gwbl annerbyniol. O gofio bod hwn yn fwrdd iechyd sydd wedi bod yn destun mesurau arbennig am bron i ddwy flynedd bellach, a bod y pethau hyn yn digwydd dan eich goruchwyliaeth chi, Ysgrifennydd y Cabinet, beth rydych chi’n bersonol yn ei wneud i sicrhau ein bod yn cael gwared ar y mathau hyn o arferion gwael ac annerbyniol yn y gwasanaeth iechyd yng ngogledd Cymru ar unwaith?

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn dilynol. Rwy’n deall eich bod wedi ymwneud yn uniongyrchol â’r bwrdd iechyd ar nifer o’r materion hyn. Fel y dywedais wrth ymateb i gwestiynau blaenorol, mae’n bwysig ein bod yn gweld gwelliant go iawn. Mae’r newid yn yr arweinyddiaeth wedi bod yn gam ymlaen. Rydym yn cydnabod, fodd bynnag, nad yw’r ffordd y mae rhai o’r gwasanaethau’n cael eu trefnu ar hyn o bryd fel y byddem yn dymuno iddi fod, ac mae hynny’n golygu nad yw rhai pobl yn cael y gwasanaeth y byddem yn dymuno iddynt ei gael.

O ran y pwynt ynglŷn â ble mae pobl sy’n agored i niwed yn cael eu rhoi am gyfnod o amser, ar y pwynt penodol ynglŷn â soffas, fy nealltwriaeth i yw bod trafodaeth wedi bod gyda’r defnyddiwr gwasanaeth hwnnw, yr unigolyn hwnnw, ynglŷn â’r hyn sydd orau ganddynt, oherwydd maent wedi cael cynnig trosglwyddiad ar rai achlysuron, ac maent wedi gwrthod, gan ddweud y byddent yn hoffi aros yn y lle penodol hwnnw. Mesur dros dro ydyw nes eu bod yn symud i leoliad priodol. Ond nid yw’n sefyllfa briodol i fod ynddi’n hirdymor, lle mae hynny’n digwydd i unrhyw un o’n cleifion. Dylai fod yn fesur mewn amgylchiadau eithafol yn hytrach nag un rheolaidd. Felly, rwyf wedi dweud yn glir, ac mae ein swyddogion yn dweud yn glir wrth y bwrdd iechyd, nad yw’r arfer presennol yn briodol, a bod angen iddynt symud ymlaen a gwella’r sefyllfa, a chael y capasiti priodol yn y lle priodol i ddiwallu’r anghenion sy’n bodoli.

Felly, fel y dywedais wrth ateb cwestiynau eraill, ni fyddaf yn ceisio osgoi’r realiti nad yw rhai rhannau o’r gwasanaeth yn cyflawni fel y dylent, ac rwy’n disgwyl gweld gwelliant, ac yn disgwyl i’r gwelliannau hynny gael eu cynnal hefyd.

Rwy’n falch iawn o glywed am y £500,000 sy’n cael ei roi tuag at drefniadau pontio ar gyfer unigolion ag anhwylderau bwyta rhwng CAMHS a gwasanaethau oedolion, drwy drafodaethau Plaid Cymru a’r Blaid Lafur ar gytundeb y gyllideb. Rwyf wedi clywed gan bobl a ddaeth i’r grŵp trawsbleidiol diwethaf a oedd yn dweud mai dyna ble roeddent eisiau i’r arian fynd, am eu bod yn cydnabod y newid yn strwythur y driniaeth o ddarpariaeth fwy teuluol ei natur i’r ddarpariaeth ar gyfer oedolion. Felly, roeddwn eisiau gwybod a fyddai’r cyllid hwnnw’n rheolaidd, yn barhaus, ac a ydych yn trafod gydag arbenigwyr ym maes anhwylderau bwyta ynglŷn â hyfforddi’r lefelau presennol o staff ar gyfer y ddarpariaeth newydd honno. Hefyd, o ran recriwtio staff newydd a fyddai’n gallu dod i mewn i’r maes anhwylderau bwyta mewn perthynas â’r cyllid newydd hwn, rwy’n credu y bydd yn gwneud llawer i sicrhau bod y gwasanaethau hyn yn llawer mwy effeithiol yn y dyfodol.

Rwy’n falch fod yna groeso cyffredinol i’r modd y mae’r arian hwnnw’n cael ei ddefnyddio i wella’r gwasanaeth yn ystod y flwyddyn hon. O ran y sefyllfa reolaidd, rwy’n credu bod gwir angen i ni siarad nid yn unig am yr arian ar gyfer eleni, ond am y gwasanaethau ehangach. Yn hytrach na fy mod yn ceisio meddwl ar fy nhraed faint o arian sydd wedi cael ei wario ym mhob maes, unwaith eto, rwy’n credu y byddai o gymorth pe bawn yn ysgrifennu atoch ac yn anfon copi at yr Aelodau ynglŷn â’r sefyllfa bresennol a datblygiadau yn y dyfodol. Felly, gall fod yn ddefnyddiol i chi a’r grŵp trawsbleidiol weld hwnnw hefyd.

Gall digwyddiadau chwaraeon mawr fod yn gam ar ein taith tuag at fod yn genedl iach a gweithgar. Mae rownd derfynol Cynghrair Pencampwyr UEFA yn un o’r digwyddiadau chwaraeon mwyaf a mwyaf mawreddog ledled y byd. Mae Ymddiriedolaeth Cymdeithas Bêl-droed Cymru yn gweithio gyda phartneriaid i ddefnyddio’r digwyddiad i ysbrydoli rhagor o bobl i chwarae pêl-droed a chymryd rhan mewn chwaraeon, a chefnogi cymunedau egnïol drwy hynny.

Diolch am eich ateb, Gweinidog; mae hynny’n galonogol. Cyfeiriasom at hyn yn y cwestiynau i’r Prif Weinidog ddoe—mae yna fater ehangach yn ymwneud â’r cysylltiad rhwng clybiau chwaraeon proffesiynol, megis ein clybiau pêl-droed proffesiynol, a’u gweithgareddau i hyrwyddo chwaraeon llawr gwlad, er mwyn gwella targedau iechyd a phethau felly. Felly, roeddwn yn meddwl tybed pa ystyriaethau a roddoch i’r cynnydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn y maes hwnnw.

Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Rwy’n credu y bydd rhai manteision gwirioneddol amlwg i gynnal rownd derfynol Cynghrair Pencampwyr UEFA yma. Er enghraifft, bydd yna gwrt pêl-droed, sy’n rhodd gan UEFA i ddinas Caerdydd am gynnal y digwyddiad, a bydd hwnnw yn Grangetown. Bydd yn rhad ac am ddim i gymunedau ei ddefnyddio; rwy’n credu bod hynny’n bwysig iawn. Bydd gennym hefyd y cae nofiol ym Mae Caerdydd a bydd hwnnw’n cael ei ddefnyddio i gynnal gêm rhwng cyn-chwaraewyr enwog. Bydd hefyd yn cael ei ddefnyddio gan grwpiau cymunedol a thimau lleol gan gynnwys timau ffoaduriaid, sgwadiau byddar, timau menywod a merched, timau ar gyfer pobl sydd ag anableddau dysgu, timau pêl-droed cerdded a thimau ieuenctid, ymhlith eraill. Felly, mae yna gyfle i gefnogi a hyrwyddo pêl-droed llawr gwlad o ddifrif o ganlyniad i’r digwyddiad chwaraeon hwn.

Mae hefyd wedi ysbrydoli Cymdeithas Bêl-droed Cymru i greu set newydd gyfan o ddeunyddiau trawsgwricwlaidd wedi’u cynllunio’n arbennig, sy’n cael eu dosbarthu i 1,300 o ysgolion ledled Cymru yn y cyfnod sy’n arwain at y digwyddiad. Bydd hynny’n sicr yn gwella’r cwricwlwm ac yn cynnwys dros 136,000 o blant, gan ddefnyddio grym chwaraeon i ymgysylltu o ddifrif â phlant ac i helpu dysgu hefyd.

Rwyf hefyd yn edrych ymlaen yn fawr at rownd derfynol y menywod. Mae gennym ŵyl ar gyfer menywod ar yr un diwrnod, felly bydd 2,500 o fenywod a merched yn cymryd rhan yn yr ŵyl bêl-droed honno ar ddiwrnod y rownd derfynol hefyd. Felly, bydd llawer o gyfle yno i ymgysylltu â phobl nad ydynt o bosibl wedi rhoi cynnig ar bêl-droed o’r blaen, gyda’r gamp benodol honno.

Rwyf hefyd wedi cael fy nghalonogi’n fawr gan y gwaith sy’n digwydd drwy Gynghrair Pencampwyr UEFA yn rhan o’u rhaglen wirfoddoli, gan ddefnyddio grym chwaraeon a brwdfrydedd y rownd derfynol hefyd i helpu pobl i ddatblygu sgiliau sy’n drosglwyddadwy y tu hwnt i bêl-droed ar gyfer gwirfoddoli yn eu cymunedau lleol ar ôl i’r digwyddiad ddod i ben.

Rydym yn parhau i weithio gyda’r bwrdd iechyd a phartneriaid eraill yng Nghymru i roi amryw o gamau ar waith er mwyn gwella mynediad at wasanaethau gofal iechyd sy’n ddiogel ac yn gynaliadwy ac mor agos i gartrefi pobl â phosibl ac o’r ansawdd gorau.

Rwy’n falch iawn o glywed yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe fyddwch yn ymwybodol o’r gwaith sy’n digwydd yn Swydd Amwythig ar ble y dylid lleoli gwasanaethau brys, naill ai yn Amwythig neu yn Telford. Barn mwyafrif llethol o fy etholwyr yw y dylai’r gwasanaethau hynny gael eu lleoli yn Amwythig. Dyna ble y dylid lleoli’r gwasanaethau brys—nid wyf wedi cyfarfod ag unrhyw etholwr sy’n dweud fel arall.

Roedd Llywodraeth Cymru wedi cadw’n dawel yn flaenorol ynglŷn â’i dewis, ond roeddwn yn falch iawn pan gadarnhaodd y Prif Weinidog yn y Siambr rai wythnosau yn ôl y byddai’n well ganddo weld y gwasanaethau brys yn cael eu lleoli yn Amwythig. A gaf fi ofyn, a ydych wedi cyflwyno sylwadau i’r ymddiriedolaeth ac a ydych wedi cymryd rhan uniongyrchol yn yr ymgynghoriad? Rwy’n awyddus iawn i chi ymateb eich hun fel Ysgrifennydd y Cabinet, yn hytrach na thrwy fwrdd iechyd Powys yn unig.

Diolch am y cwestiwn a’r gwahoddiad i gymryd rhan yn uniongyrchol yn y broses. Nid wyf yn credu ei bod yn briodol i mi gymryd rhan yn uniongyrchol drwy ysgrifennu at, neu geisio cymryd rhan yn y broses sydd ar y gweill. Mae yna broses anodd iawn yn mynd rhagddi gyda’r rhaglen Future Fit. Mae dwy farn gwbl groes, i bob pwrpas, rhwng dau weithredwr gwahanol a grwpiau comisiynu clinigol sydd yr un mor gytbwys yn y broses o wneud penderfyniadau.

Mae hynny’n newyddion drwg i drigolion yn Swydd Amwythig a Telford a Wrekin, ond hefyd i drigolion Cymru sy’n dibynnu ar y gwasanaethau a ddarperir yno. Rwy’n credu bod yna her go iawn yn wynebu Llywodraeth y DU, sy’n gweithredu fel Llywodraeth ar gyfer Lloegr, i ddatrys y modd y caiff y broses hon ei datrys mewn gwirionedd a’r sylfaen dystiolaeth a ddarperir. Ond mae bwrdd iechyd Powys wedi bod yn ymwneud â hyn ac maent yn cyflwyno sylwadau’n uniongyrchol ar ran trigolion Cymru sy’n defnyddio’r gwasanaethau hynny.

Nid y safbwynt anhunanol yn unig—yr effaith ar drigolion Cymru sy’n defnyddio’r gwasanaethau hynny—sydd angen i’r gwasanaethau yn Lloegr ei ystyried yn hyn, mae angen iddynt ddeall hefyd fod eu gwasanaethau’n cael eu comisiynu a’u hariannu gan drigolion Cymru. Os yw’r gwasanaethau hynny’n symud yna gall y llif ariannol ddiflannu wrth i drigolion gael eu cyfeirio i rywle arall. I fod yn deg, mae Powys wedi bod yn agored ynglŷn â’r ffaith y bydd yn rhaid iddynt wneud penderfyniadau gwahanol o bosibl os gwneir dewis gwahanol ynglŷn â lleoliad gwasanaethau rhwng Amwythig a Telford.

Mae’n fater anodd, ond mae’n fater arbennig o anodd i GIG Lloegr ei ddatrys, gyda’r Ysgrifennydd Gwladol dros Iechyd yn Llywodraeth y DU. O’n safbwynt ni, byddwn yn parhau i wneud yn siŵr fod bwrdd iechyd Powys yn diogelu ac yn cynrychioli buddiannau trigolion Cymru a gynrychiolir gennych yn y lle hwn.

Thank you, Cabinet Secretary.

The next item is our topical questions. The first question is from Eluned Morgan.

What assurances can the Cabinet Secretary give that the IT infrastructure in Wales is protected, to ensure the continuity of care for Welsh patients following the cyber-attacks in the NHS in England? TAQ(5)0173(HWS)

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Fel y gwyddoch, cyhoeddodd y Prif Weinidog ddatganiad ysgrifenedig ddoe ynglŷn â’r ymosodiad meddalwedd wystlo yr wythnos diwethaf yn y DU a effeithiodd ar sefydliadau yn fyd-eang, gyda’r GIG yn Lloegr a’r GIG yn yr Alban yn brif ffocws y sylw. Er nad ydym wedi cael ein heffeithio ar yr achlysur hwn, mae’n rhaid i ni barhau i fod yn wyliadwrus er mwyn sicrhau bod ein systemau mor wydn â phosibl rhag ymosodiadau ar y rhwydwaith yn y dyfodol, sy’n anochel, yn anffodus.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n credu bod y digwyddiad yr wythnos diwethaf wedi codi llawer o gwestiynau, ac yn bwysicaf, oll sut y byddwn yn diogelu ein cleifion yn y GIG. Fel y dywedwch, mae’r adroddiadau wedi awgrymu bod 47 o ymddiriedolaethau yn Lloegr wedi cael eu heffeithio, a 13 yn yr Alban, am eu bod wedi methu cymhwyso diweddariadau diogelwch a allai fod wedi’u diogelu. Nawr, rwy’n credu ei bod yn werth nodi bod yr effaith yn fwy na’r aflonyddwch a’r anghyfleustra; gallai hyn, mewn gwirionedd, arwain at ganlyniadau sy’n newid bywydau ac sy’n bygwth bywydau. Os meddyliwch am yr effaith ar unigolion sy’n aros am sganiau ar gyfer triniaethau canser, rwy’n credu y gallai’r effaith fod yn anfesuradwy ac mae ymosodiad o’r fath gan derfysgwyr seiber, rwy’n credu, yn rhywbeth na ellir ei amddiffyn yn foesol.

Nawr, golygodd natur gydgysylltiedig y GIG yng Nghymru a’r buddsoddiad o £11 miliwn mewn cyfrifiaduron fod llai o fannau gwan yng Nghymru. Rwy’n credu, wrth gwrs, fod yn rhaid i ni nodi nad oes gennym unrhyw le i fod yn hunanfodlon, ond rwy’n credu y byddem yn esgeulus pe na baem yn cydnabod ymdrechion Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru a’r timau TG ar draws y GIG yng Nghymru am ein hamddiffyn rhag yr ymosodiad diweddaraf hwn. Nid yw hynny’n golygu y dylem fod yn hunanfodlon—gallai ddigwydd eto—ond fe wnaethant ein diogelu ar yr achlysur hwn ac rwy’n credu y dylem ddiolch iddynt am hynny.

Rwy’n cytuno’n llwyr. Rwy’n hapus iawn i gydnabod a diolch i staff Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru yn gyhoeddus, nid yn unig oherwydd y ffordd y maent wedi cyflwyno’r achos dros, a chymhwyso’r mesurau seiberddiogelwch ychwanegol a ddarparwyd gennym ar draws y gwasanaeth, ac nid yn unig oherwydd eu bod, mewn gwirionedd, wedi manteisio ar y diweddariadau diogelwch na fanteisiwyd arnynt yn y GIG yn Lloegr mae’n debyg, ond oherwydd y ffaith eu bod, dros y penwythnos ac ar ddechrau’r wythnos hon, wedi chwilio am wendidau yn y system, wedi canfod mannau lle cafodd y firws ei ddal gan y mesurau a roesom ar waith, ac wedi gallu datrys rhai o’r risgiau mewn gwirionedd. Roedd hynny, er enghraifft, yn cynnwys cau rhannau o’r GIG i negeseuon e-bost allanol: y peth cywir i’w wneud er mwyn sicrhau nad oedd ein system yn cael ei pheryglu. Ond mae’r proffesiynoldeb hwnnw yno i fod yn wyliadwrus o hyd, oherwydd nid mater sy’n mynd i ddiflannu yr wythnos hon yw hwn. Yn sicr ni allwn ddawnsio ymaith a dweud, ‘Ni fydd problem yr wythnos nesaf, yr wythnos wedyn na’r flwyddyn nesaf eto.’ Mae yna her yma sy’n ymwneud â phenderfyniadau ynglŷn â buddsoddi cyfalaf hefyd. Nid yw buddsoddi mewn meysydd fel hyn yn benderfyniad poblogaidd bob amser, ond mae’n hanfodol, mae’n gwneud gwahaniaeth go iawn i ofal cleifion. Felly, gallwn ddiolch i’n lwc dda a synnwyr bod un cam ar y blaen drwy benderfynu buddsoddi mewn seiberddiogelwch.

Rydym yn croesawu’r datganiad ysgrifenedig gan y Prif Weinidog ddoe ynglŷn ag effaith yr ymosodiadau seiber byd-eang ar y GIG yn Lloegr yn ddiweddar. Mae’n gadarnhaol na chafodd y GIG yng Nghymru ei effeithio’n sylweddol a bod y gwasanaethau wedi parhau’n ddi-dor i raddau helaeth. Fodd bynnag, nodwn ei fod wedi tarfu ar driniaethau 40 o gleifion canser yn Ysbyty Felindre yng Nghaerdydd, ac mae’n rhaid bod hynny wedi bod yn go drawmatig iddynt. Mae’n amlwg o ailadrodd digwyddiadau o’r fath ein bod yn byw mewn byd lle mae data a gedwir yn electronig yn agored i berygl a gall gwasanaethau ddod i stop mewn eiliadau wedi ymosodiad. Mae’n amlwg yn annerbyniol fod defnyddwyr gwasanaethau cyhoeddus Cymru yn cael eu heffeithio yn y ffordd hon, ond rydym hefyd yn nodi nad ydym eisiau gorymateb a thaflu’r tedi o’r pram. Mae storio data electronig, i raddau helaeth, yn fwy effeithlon ac yn fwy diogel na systemau papur. Felly, mae’n bwysig ein bod yn parhau i ddatblygu ein seilwaith gwybodaeth ar draws Cymru er mwyn sicrhau bod gennym y dechnoleg ddiweddaraf. O ystyried hyn, a wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo i ofyn i’r ganolfan seiberddiogelwch newydd sydd wedi’i lleoli ym Mhencadlys Cyfathrebu Llywodraeth y DU i adolygu seiberddiogelwch ar draws y sector cyhoeddus yng Nghymru? Diolch.

Diolch am y cwestiwn. Fel y gwyddoch, nid fi yw’r Prif Weinidog, ond rwy’n siŵr y bydd yn ystyried eich cais. Fel y byddech yn ei ddisgwyl, mae yna adolygiad eisoes i’w gynnal yn y gwasanaeth yma i ddysgu gwersi o’r hyn a weithiodd a pham a beth arall sydd angen i ni ei wneud yn y dyfodol, ac mae’n bwysig ein bod yn gwneud hynny—er mwyn deall lefel y risg sydd gennym, er mwyn deall yr hyn rydym yn ei wneud o fewn y system, a sut i leihau’r perygl yn gynyddol yn y dyfodol. Dyna’r peth iawn i’w wneud a dyna rydym eisoes yn ei wneud ein hunain ac er ein mwyn ein hunain, fel y dylem ei wneud. Rydym yn ffodus i gael saernïaeth genedlaethol gyda Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru, lle mae pobl yn ymrwymedig—yn ymrwymedig i’r dull ‘unwaith i Gymru’ rydym yn ceisio’i fabwysiadu gan fanteisio ar y datblygiadau wrth ddefnyddio technoleg ddigidol i wella gofal iechyd—nid y broses yn unig ond y profiad a’r canlyniadau i bobl hefyd—yn ogystal â deall y risgiau sydd ynghlwm wrth hynny. Mae cyfarfod o’r bwrdd gwybodeg cenedlaethol—teitl bachog da yn y byd gofal iechyd—a byddant unwaith eto’n edrych yn ôl ar yr hyn a ddigwyddodd yn ogystal ag edrych i’r dyfodol hefyd. Felly, dull cytbwys priodol—heb fod yn hunanfodlon, ond heb anghofio, fel y dywedwch, y manteision gwirioneddol a’r potensial gwirioneddol i wella gofal iechyd drwy ryddhau’r potensial digidol mawr sy’n bodoli.

Thank you, Cabinet Secretary.

The next topical question is from Simon Thomas.

Will the Cabinet Secretary make a statement on the 1,761 Glastir applications that have still not been paid? TAQ(5)0142(ERA)[W]

Diolch. Ers y bore yma, mae 1,198 o hawliadau arwynebedd Glastir i’w prosesu o hyd. Yn 2016, cafodd hawliadau cynllun y taliad sylfaenol eu blaenoriaethu, oherwydd gwerth a nifer sylweddol y busnesau fferm a oedd yn derbyn y taliadau hynny. Erbyn heddiw, mae dros 99.2 y cant o fusnesau fferm wedi cael eu talu, cyfanswm o £220.60 miliwn o gynllun y taliad sylfaenol. Ers mis Ionawr, mae ffocws Taliadau Gwledig Cymru wedi newid i brosesu hawliadau Glastir. Mae Taliadau Gwledig Cymru yn parhau i weithio’n galed, a bydd ein holl achosion profiant ac achosion cyfreithiol cymhleth eraill yn cael eu talu erbyn diwedd y mis nesaf.

A gaf fi groesawu Ysgrifennydd y Cabinet yn ôl i’w lle, a gobeithio ei bod yn gwella’n dda? A gaf fi ddweud wrthi fy mod yn ddiolchgar am y ffigurau diweddaraf—roedd y ffigurau a oedd gennyf yn fy nghwestiwn gwreiddiol yn dyddio o oddeutu tair wythnos yn ôl, felly mae’n amlwg fod rhywfaint o gynnydd wedi’i wneud? Fodd bynnag, pan edrychais ar broffil y ffigurau hyn, a Gwynedd yn enwedig—mae Meirion Dwyfor wedi bod yn un ardal lle mae ffermwyr wedi cwyno’n benodol ac mae wedi cael proffil gwael iawn o fewn hynny, ac rwy’n credu ei bod yn bwysig cofnodi wrth gwrs fod y rhain, er ein bod yn eu galw’n daliadau Glastir—ym mhob achos bron, ad-daliadau ydynt am arian y mae’r ffermwyr wedi’i wario’n barod ar waith a wnaed eisoes ac sy’n aml wedi cael ei arolygu ar ffermydd.

Felly, a allwch gadarnhau’r hyn rydych eisoes wedi’i ddweud wrthym—neu yn hytrach, nid chi, rhywun a oedd yn cymryd eich lle ar y pryd—yr hyn a ddywedodd y Llywodraeth wrthym ar 11 Ebrill, sef eich bod yn disgwyl y bydd y taliadau hyn i gyd, ac eithrio rhai anodd iawn, yn cael eu talu erbyn diwedd y mis hwn? Nodaf nad yw hynny’n edrych yn hollol debygol hyd yn hyn. Ac a allwch chi hefyd ddweud pa un a ydych yn ystyried unrhyw gamau pellach y gallwch eu cymryd fel Llywodraeth i helpu ffermwyr sy’n wynebu amser anodd iawn, amser ansicr hefyd, gyda Brexit? Er enghraifft, rwy’n deall bod Llywodraeth yr Alban wedi caniatáu i fenthyciadau gael eu gwneud, a bod manylion terfynol y taliadau’n cael eu gwneud wedyn yn nes ymlaen. A gaiff y rhain eu hystyried yn weithredol hefyd fel ffordd o helpu ffermwyr sydd o ddifrif angen i’r ad-daliadau Glastir hyn gael eu gwneud yn awr?

Diolch. Rydych yn hollol gywir—ers i gwestiwn ysgrifenedig, rwy’n credu, gael ei roi i Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, mae 563 o hawliadau pellach wedi’u talu, ac rwyf wedi egluro’r sefyllfa bresennol i chi heddiw. Rhoesom wybod i ffermwyr y byddai hyn yn digwydd, oherwydd y ffordd roeddem yn gwneud cynllun y taliad sylfaenol ar ôl y newidiadau y llynedd, felly nid wyf yn derbyn bod y taliadau Glastir yn hwyr, oherwydd ni ddywedwyd pryd y byddent yn cael eu talu mewn gwirionedd. Fodd bynnag, rwy’n deall yr anawsterau. Dywedasom, mewn gwirionedd, y byddem yn dechrau talu taliadau Glastir ym mis Chwefror—dechreusom ym mis Ionawr mewn gwirionedd, felly roeddem ychydig yn gynharach, ac fel y dywedais heddiw, byddant i gyd wedi’u talu erbyn diwedd mis Mehefin.

Fe ofynoch ynglŷn â benthyciadau, ac rwy’n ymwybodol fod Llywodraeth yr Alban yn gwneud hynny. Byddai unrhyw gynllun benthyg yn debygol o dorri rheolau cymorth gwladwriaethol yr UE, ac rwy’n credu y byddai hynny wedyn yn cynyddu’r perygl ohonom yn cael ein cosbi’n ariannol. Rwyf hefyd yn credu y byddai’n cymryd amser i’w sefydlu, ac a dweud y gwir byddai’n well gennyf gael staff Taliadau Gwledig Cymru allan yno’n prosesu’r ceisiadau hynny cyn gynted ag y bo modd.