Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

01/02/2017

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.

The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

Galw’r Cynulliad Cenedlaethol i drefn.

I call the National Assembly to order.

1. 1. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig
1. 1. Questions to the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig. Fe dynnwyd y cwestiwn cyntaf [OAQ(5)0088(ERA)] yn ôl. Felly, yr ail gwestiwn, Neil Hamilton.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for the Environment and Rural Affairs. The first question [OAQ(5)0088(ERA)] has been withdrawn. So, the second question, Neil Hamilton.

Y Diwydiant Pysgota yng Nghymru

The Welsh Fishing Industry

2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am effaith gadael yr UE ar y diwydiant pysgota yng Nghymru? OAQ(5)0097(ERA)

2. Will the Cabinet Secretary make a statement on the impact of Brexit on the Welsh fishing industry? OAQ(5)0097(ERA)

Member
Lesley Griffiths 13:30:00
The Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs

Thank you. The UK’s future exit from the European Union raises many questions and uncertainties for the future of Wales’s fishing industry. To help safeguard the prosperity of the industry and our coastal communities, my department will be developing a forward-looking fisheries policy, as set out in the ‘Securing Wales’ Future’ White Paper.

Diolch. Mae llawer o gwestiynau ac ansicrwydd ynghlwm wrth ymadawiad y DU â’r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol mewn perthynas â dyfodol diwydiant pysgota Cymru. Er mwyn diogelu ffyniant y diwydiant a’n cymunedau arfordirol, bydd fy adran yn datblygu polisi pysgodfeydd sy’n edrych tua’r dyfodol, fel y nodir yn y Papur Gwyn, ‘Diogelu Dyfodol Cymru’.

I’m delighted with the answer that the Cabinet Secretary has provided. Does she accept that the opportunities that will be available for Welsh fishermen and women will be very significant, that the last 43 years have seen a plundering of our seas through the common fisheries policy, the devastation of fish stocks, which have taken many, many years to begin to correct, and that by taking back control of the coastal waters and further regions of the sea, we have the opportunity not only to develop a massive economic resource for Wales, but also to improve conservation in Welsh waters?

Rwy’n fodlon iawn gydag ateb Ysgrifennydd y Cabinet. A yw’n derbyn y bydd y cyfleoedd a fydd ar gael i bysgotwyr Cymru yn sylweddol iawn, fod ein moroedd wedi cael eu hysbeilio dros y 43 mlynedd diwethaf o ganlyniad i’r polisi pysgodfeydd cyffredin, y difrod i stociau pysgod, sydd wedi cymryd sawl blwyddyn i ddechrau eu hunioni, a bod gennym gyfle, drwy ailgymryd rheolaeth ar y dyfroedd arfordirol a rhannau pellach o’r môr, nid yn unig i ddatblygu adnodd economaidd enfawr i Gymru, ond hefyd i wella cadwraeth yn nyfroedd Cymru?

I think it’s a little too early to assume Brexit will be as positive as the Member portrays for the fishing industry overall. But I absolutely accept—and I’ve said many times—that, while leaving the EU poses many risks and challenges, there are opportunities going forward. I think market access is absolutely critical, and, as I said, we will have a common fisheries policy going forward—a very Welsh-specific fishing policy—to replace the common fisheries policy. But I do think we need to look at the basic principles of how we do manage our fisheries in Wales. I think there needs to be more flexibility and also adaptable management regimes, going forward.

Credaf ei bod braidd yn gynnar i gymryd yn ganiataol y bydd Brexit mor gadarnhaol i’r diwydiant pysgota yn gyffredinol ag y mae’r Aelod yn ei awgrymu. Ond rwy’n derbyn yn llwyr—ac rwyf wedi dweud sawl tro—er y bydd gadael yr UE yn peri llawer o risgiau a heriau, y bydd yna gyfleoedd yn y dyfodol. Credaf fod mynediad at y farchnad yn gwbl hanfodol, ac fel y dywedais, bydd gennym bolisi pysgodfeydd cyffredin ar gyfer y dyfodol—polisi pysgota penodol iawn i Gymru—i gymryd lle’r polisi pysgodfeydd cyffredin. Ond credaf fod angen inni ystyried yr egwyddorion sylfaenol o ran sut rydym yn rheoli ein pysgodfeydd yng Nghymru. Credaf fod angen mwy o hyblygrwydd, yn ogystal â chyfundrefnau rheoli addasadwy, ar gyfer y dyfodol.

Gobeithio na fyddwch chi’n gwrando ar y brenhinoedd Cnut draw ar yr ochr arall, sy’n meddwl eu bod nhw’n gallu rheoli’r moroedd. Ond mae yna bysgodfa bwysig yng Nghymru, sef y bysgodfa gregyn, sy’n hynod bwysig. Beth yw’r posibiliadau, wrth i ni edrych ar bysgota cregyn bylchog, er enghraifft, ac, wrth gwrs, cregyn gleision, i agor pysgodfeydd wedi eu tystio o dan gynllun y Marine Stewardship Council, er mwyn hybu pysgodfeydd yng Nghymru? A oes modd i chi ddatblygu’r ochr honno i bethau, fel ein bod ni’n cael pysgodfeydd cynaliadwy wrth ymadael â’r Undeb Ewropeaidd?

I hope you wouldn’t listen to the kings Canute at the other end of the Chamber, who believe that they can manage our seas. There is an important fishery in Wales, which is the shellfish fishery, which is extremely important. What are the possibilities as we look at scallop fishing, for example, and mussels of course, to open fisheries that could be certified under a Marine Stewardship Council scheme in order to promote this industry in Wales? Could you develop that side of things so that we can have sustainable fisheries as we leave the European Union?

Thank you. Well, I hope, in my answer to Neil Hamilton, you accepted that I said I think the presumption that it’s going to be a very positive thing is a little early. But, you know, as I said, there are opportunities, and I think we do need that more flexible approach. You mention specifically scallops and mussels, and how we move forward, particularly in relation to seafood. I’m going out to our local seafood expo in Brussels in April, because I think there is a lot we can do for the fisheries industry, which, maybe, have been hampered at times, and it’s about getting that more flexible approach. But I go back to what I was saying: market access is absolutely critical.

Diolch. Wel, gobeithiaf eich bod wedi derbyn fy mod wedi dweud, yn fy ateb i Neil Hamilton, fy mod yn credu bod y rhagdybiaeth y bydd yn rhywbeth cadarnhaol braidd yn gynnar. Ond fel y dywedais, mae cyfleoedd i’w cael, a chredaf fod angen yr ymagwedd fwy hyblyg honno arnom. Rydych yn sôn yn benodol am gregyn bylchog a chregyn gleision, a sut y dylem fynd yn ein blaenau, yn enwedig mewn perthynas â bwyd môr. Byddaf yn mynychu ein expo bwyd môr lleol ym Mrwsel ym mis Ebrill, gan fy mod o’r farn fod llawer y gallem ei wneud ar gyfer y diwydiant pysgodfeydd, sydd efallai wedi cael ei lesteirio yn y gorffennol, ac mae’n ymwneud â sicrhau’r ymagwedd fwy hyblyg honno. Ond dychwelaf at yr hyn yr oeddwn yn ei ddweud: mae mynediad at y farchnad yn gwbl hanfodol.

Ar yr un thema, Ysgrifennydd y Cabinet, rydych chi’n gwybod, wrth gwrs, pa mor fregus yw diwydiant cocos Gŵyr oherwydd marwolaeth cynnar stociau ym moryd Burry. Ac efallai fydd y Bil diddymu mawr yn diogelu’r diwydiant hwn drwy gadw rheoliadau pysgod cregyn yr Undeb Ewropeaidd, ond ni fydd yn amddiffyn marchnadoedd pysgod cregyn yn yr Undeb Ewropeaidd ar hyn o bryd. Felly, sut mae Llywodraeth Cymru yn hybu ein pysgod cregyn o fewn gwledydd yr Undeb Ewropeaidd, i sicrhau bod ein cynnyrch yn mynd i fod yn ddewis cyntaf—gyda thariffau, neu hebddynt?

Along the same lines, Cabinet Secretary, you know how vulnerable the Gower cockle industry is because of early stock deaths in the Burry estuary. Perhaps the great repeal Bill will safeguard this industry by retaining the shellfish regulations of the European Union, but it won’t actually protect shellfish markets within the European Union at the moment. So, how is the Welsh Government promoting our shellfish within the European Union in order to ensure that our produce will be the first choice, with tariffs or without?

Well, I mentioned in my answer to Simon Thomas that I’m going out to the seafood expo in Brussels. I’ve given funding for that. I think it’s very important that I personally go out there, to make sure everybody knows about our great Welsh seafood industry. We’ve also had the seafood strategy, which I helped launch with the industry about three or four months ago.

Wel, soniais yn fy ateb i Simon Thomas y byddaf yn mynychu’r expo bwyd môr ym Mrwsel. Rwyf wedi darparu cyllid ar gyfer hynny. Credaf ei bod yn bwysig iawn fy mod yn mynychu’n bersonol, er mwyn sicrhau bod pawb yn ymwybodol o’n diwydiant bwyd môr gwych yng Nghymru. Rydym hefyd wedi cael y strategaeth bwyd môr a helpais i’w lansio gyda’r diwydiant oddeutu tri neu bedwar mis yn ôl.

Rhaglen Cartrefi Clyd

The Warm Homes Programme

3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y rhaglen Cartrefi Clyd? OAQ(5)0102(ERA)

3. Will the Cabinet Secretary provide an update on funding for the Warm Homes Programme? OAQ(5)0102(ERA)

Thank you. This financial year, we are investing £26.5 million in Welsh Government Warm Homes to improve the energy efficiency of our housing stock and help tackle fuel poverty. I’m currently considering funding options for the next four years and will be making an announcement by the end of March.

Diolch. Yn y flwyddyn ariannol hon, rydym yn buddsoddi £26.5 miliwn yn rhaglen Cartrefi Clyd Llywodraeth Cymru i wella effeithlonrwydd ynni ein stoc dai ac er mwyn helpu i drechu tlodi tanwydd. Ar hyn o bryd, rwy’n ystyried opsiynau ariannu ar gyfer y pedair blynedd nesaf a byddaf yn gwneud cyhoeddiad cyn diwedd mis Mawrth.

Well, I welcome that response, and it will build on the work where, I understand, last year, under Nest and Arbed, something around 8,000 homes were improved with their energy efficiency. And of course, this links to fuel poverty, and that’s what I wanted to ask in my supplementary. The Welsh Government and Cabinet Secretary will be aware of Age Cymru’s statement on fuel poverty, and they’ve made some specific recommendations, building on the work that the Welsh Government has done. They’ve asked for a new strategic approach to tackling fuel poverty, backed by a clear programme and timescales. They’ve asked for robust and regularly updated data on housing stock quality, and reporting on fuel poverty levels. And one of the things they suggest, finally, is that we should consider an ambitious new fuel poverty target based on improving a number of low-income homes to a minimum energy performance certificate rating of C each year. There are other recommendations, but I wonder will she be taking the time to look at the Age Cymru proposals and to respond to them, and to take forward the work that we’ve already been doing in the Welsh Government.

Wel, croesawaf yr ymateb hwnnw, a bydd yn adeiladu ar y gwaith lle y gwnaed gwelliannau, yn ôl yr hyn a ddeallaf, i effeithlonrwydd ynni oddeutu 8,000 o gartrefi y llynedd o dan Nyth ac Arbed. Ac wrth gwrs, mae hyn yn cysylltu â thlodi tanwydd, ac roeddwn am ofyn hynny yn fy nghwestiwn atodol. Bydd Llywodraeth Cymru ac Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol o ddatganiad Age Cymru ar dlodi tanwydd, ac maent wedi gwneud argymhellion penodol, gan adeiladu ar y gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud. Maent wedi gofyn am ymagwedd strategol newydd, wedi’i chefnogi gan raglen ac amserlenni clir, i fynd i’r afael â thlodi tanwydd. Maent wedi gofyn am ddata cadarn sy’n cael ei ddiweddaru’n rheolaidd ar ansawdd y stoc dai, ac adroddiadau ar lefelau tlodi tanwydd. Ac un o’u hargymhellion, i gloi, yw y dylem ystyried targed newydd uchelgeisiol ar gyfer tlodi tanwydd yn seiliedig ar godi sgôr tystysgrif perfformiad ynni gofynnol nifer o gartrefi incwm isel i C neu’n uwch bob blwyddyn. Ceir argymhellion eraill, ond tybed a fydd hi’n ymroi i edrych ar argymhellion Age Cymru ac yn ymateb iddynt, ac yn bwrw ymlaen â’r gwaith yr ydym eisoes wedi bod yn ei wneud yn Llywodraeth Cymru.

Yes, I am aware of Age Cymru’s statement on fuel poverty and, certainly, we are currently considering the proposals that they’ve recommended in the development of our wider fuel poverty policy going forward. We’ve already responded to many of the proposals that they have brought forward in our response to the Nest consultation that was published just before Christmas. So, for instance, we’re proposing to extend eligibility for a package of Nest home energy improvement measures to low-income households with occupants suffering from certain vulnerable health conditions, and we do have fast-track arrangements in place for eligible vulnerable people, which I think is really important. Also, when my colleague, Carl Sargeant, and I were in our respective portfolios—and now we’ve swapped—we decided that we would have a look at a major new data collection for our housing stock, because we did not have that data that we both felt that we should have. So, we have brought that forward and we’ve issued a joint written statement to Members on that.

Ie, rwy’n ymwybodol o ddatganiad Age Cymru ar dlodi tanwydd, ac yn sicr, ar hyn o bryd rydym yn ystyried y cynigion a argymhellwyd ganddynt ar gyfer datblygu ein polisi tlodi tanwydd ehangach yn y dyfodol. Rydym eisoes wedi ymateb i lawer o’r cynigion a gyflwynwyd ganddynt yn ein hymateb i ymgynghoriad Nyth a gyhoeddwyd cyn y Nadolig. Felly, er enghraifft, rydym yn cynnig ymestyn cymhwysedd ar gyfer pecyn o fesurau Nyth i wella ynni yn y cartref i aelwydydd incwm isel sydd â phreswylwyr yn dioddef o rai cyflyrau iechyd penodol, ac mae gennym drefniadau llwybr carlam ar waith ar gyfer pobl agored i niwed sy’n gymwys, sy’n rhywbeth gwirioneddol bwysig yn fy marn i. Hefyd, pan oedd fy nghyd-Aelod, Carl Sargeant, a minnau yn ein portffolios—ac rydym bellach wedi cyfnewid—penderfynasom y buasem yn ystyried casgliad data newydd pwysig ar gyfer ein stoc dai, gan nad oedd gennym y data yr oedd y ddau ohonom yn teimlo y dylai fod gennym. Felly, rydym wedi cyflwyno hynny, ac wedi cyhoeddi datganiad ysgrifenedig ar y cyd ynglŷn â hynny i’r Aelodau.

I welcome Huw Irranca-Davies’s reference to the Age Cymru report, findings and recommendations. You referred to the consultation on a future demand-led fuel poverty scheme, but the Fuel Poverty Coalition Cymru has expressed concern that, by introducing age requirements in the eligibility criteria proposed, this will deny help to many households in fuel poverty that are currently eligible. How will you, therefore, respond specifically to the Age Cymru statement that the 2010 revised fuel poverty strategy is now out of date, and that Wales and the Welsh Government needs to deliver for Wales a new revised fuel poverty strategy, reflecting not just energy efficiency, important though that is, but all the wider social justice issues linked to this important matter?

Croesawaf gyfeiriad Huw Irranca-Davies at adroddiad, canfyddiadau ac argymhellion Age Cymru. Fe gyfeirioch at yr ymgynghoriad ar gynllun tlodi tanwydd seiliedig ar alw ar gyfer y dyfodol, ond mae Cynghrair Tlodi Tanwydd Cymru wedi mynegi pryderon y bydd cyflwyno gofynion oedran yn y meini prawf cymhwysedd a gynigir yn atal llawer o gartrefi mewn tlodi tanwydd sy’n gymwys ar hyn o bryd rhag cael cymorth. Felly, sut rydych yn ymateb i ddatganiad Age Cymru yn benodol fod strategaeth tlodi tanwydd ddiwygiedig 2010 bellach wedi dyddio, a bod angen i Gymru a Llywodraeth Cymru ddarparu strategaeth tlodi tanwydd ddiwygiedig newydd i Gymru, i adlewyrchu nid yn unig effeithlonrwydd ynni, er mor bwysig yw hynny, ond yr holl faterion cyfiawnder cymdeithasol ehangach sy’n gysylltiedig â’r mater pwysig hwn?

Well, I mentioned in my answer to Huw Irranca-Davies that I was looking at the proposals that came from the Age Cymru statement on fuel poverty in the development of our wider fuel poverty policy going forward.

Wel, soniais yn fy ateb i Huw Irranca-Davies fy mod yn ystyried y cynigion a ddaeth o ddatganiad Age Cymru ar dlodi tanwydd wrth ddatblygu ein polisi tlodi tanwydd ehangach ar gyfer y dyfodol.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

Questions Without Notice from Party Spokespeople

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau, ac i ofyn cwestiwn cyntaf yr wythnos yma, llefarydd UKIP, Neil Hamilton.

Questions now from party spokespeople, and to ask the first question this week, UKIP spokesperson, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. If I can pick up the gauntlet flung down at me by Simon Thomas in relation to King Canute, King Canute, of course, was the wise man who showed his fawning courtiers that there were limitations on the power of royal authority and government, and he couldn’t hold back the tide, so I feel he would probably have been a man-made global warming sceptic if he were alive today. [Interruption.] But to the business of the day, can I welcome yesterday’s statement from the Cabinet Secretary that she is designating several special areas of conservation for the harbour porpoise and for other sea birds? This is a step in the right direction in creating a coherent network of protected areas at sea to conserve our marine wildlife and habitat. Can she tell us when the Welsh Government intends to complete the marine protected area network in Wales, based on the 2016 Joint Nature Conservation Committee network progress report?

Diolch, Lywydd. Os caf ymateb i’r her a roddwyd i mi gan Simon Thomas mewn perthynas â’r Brenin Cnut, roedd y Brenin Cnut, wrth gwrs, yn ddyn doeth a ddangosodd i’w wŷr llys sebonllyd fod cyfyngiadau ar rym awdurdod brenhinol a’r llywodraeth, ac na allai rwystro’r llanw, felly teimlaf y byddai yn ôl pob tebyg wedi bod yn sgeptig mewn perthynas â chynhesu byd-eang wedi’i achosi gan bobl pe bai’n fyw heddiw. [Torri ar draws.] Ond i ddychwelyd at fusnes heddiw, a gaf fi groesawu datganiad Ysgrifennydd y Cabinet ddoe ei bod yn dynodi sawl ardal cadwraeth arbennig ar gyfer llamidyddion ac adar môr eraill? Mae hwn yn gam i’r cyfeiriad cywir o ran creu rhwydwaith cydgysylltiedig o ardaloedd gwarchodedig ar y môr i warchod ein bywyd gwyllt a’n cynefinoedd morol. A all ddweud wrthym pa bryd y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu cwblhau’r rhwydwaith o ardaloedd morol gwarchodedig yng Nghymru, yn seiliedig ar adroddiad cynnydd y rhwydwaith gan y Cyd-bwyllgor Cadwraeth Natur yn 2016?

Thank you for your welcoming of the statement in relation to the three extra areas in relation to harbour porpoises. There is a significant piece of work going on around marine policy and marine planning. I think it’s very important that we have the Welsh national marine plan in place, and I hope to do that by the summer.

Diolch am groesawu’r datganiad ar y tri maes ychwanegol mewn perthynas â llamidyddion. Mae gwaith sylweddol ar y gweill mewn perthynas â pholisi morol a chynllunio morol. Credaf ei bod yn bwysig iawn fod cynllun morol cenedlaethol Cymru ar waith gennym, a gobeithiaf wneud hynny erbyn yr haf.

I thank the Cabinet Secretary for that helpful reply. The Welsh Government is committed to clean, healthy, safe, productive and biologically diverse seas, and there has been good progress made on designation. But, I’m not sure that the same progress has been made on improved management of marine protected areas. In 2012, the Countryside Council for Wales, which is now, of course, Natural Resources Wales, said that 47 per cent of species and 54 per cent of habitats in Natura 2000 sites were in an unfavourable condition and, more to the point, 100 per cent of the species and 79 per cent of habitats were not under secure management regimes to improve conditions. Given that Natural Resources Wales has been financially constrained and has had to cope with a 15 per cent cut in budgets in the last two years, is she satisfied that they have sufficient resources to achieve the objectives that the Welsh Government sets in this respect?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hateb defnyddiol. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynnal moroedd glân, iach, diogel, cynhyrchiol a bioamrywiol, a gwnaed cynnydd da mewn perthynas â dynodiad. Ond nid wyf yn siŵr a wnaed cynnydd tebyg ar wella’r modd y rheolir ardaloedd morol gwarchodedig. Yn 2012, dywedodd Cyngor Cefn Gwlad Cymru, sef Cyfoeth Naturiol Cymru bellach wrth gwrs, fod 47 y cant o rywogaethau a 54 y cant o gynefinoedd safleoedd Natura 2000 mewn cyflwr anffafriol, ac yn bwysicach, nad oedd 100 y cant o’r rhywogaethau a 79 y cant o’r cynefinoedd o dan gyfundrefnau rheoli diogel i wella’r amodau. O ystyried bod cyfyngiadau ariannol ar Cyfoeth Naturiol Cymru a’u bod wedi gorfod ymdopi â thoriad o 15 y cant i’w cyllidebau dros y ddwy flynedd ddiwethaf, a yw’n fodlon fod ganddynt ddigon o adnoddau i gyflawni’r amcanion a osodir gan Lywodraeth Cymru yn hyn o beth?

I’m sure the Member accepts that we’re all financially constrained and, certainly, I meet with NRW on a monthly basis—with the chair and chief executive—and I am satisfied that they do have the resources in place, yes.

Rwy’n siŵr fod yr Aelod yn derbyn bod cyfyngiadau ariannol arnom oll, ac yn sicr, rwy’n cyfarfod â Cyfoeth Naturiol Cymru yn fisol—gyda’r cadeirydd a’r prif weithredwr—ac rwy’n fodlon fod yr adnoddau hynny yn eu lle ganddynt.

I thank the Cabinet Secretary for that. In the strategic action plan that the Government published in November 2013 for Wales on marine and fisheries, paragraph 12 referred to the report of the Environment and Sustainability Committee of the Assembly in the last Assembly, in January 2013, and a commitment was made, following that, to six-monthly ministerial statements updating on progress. Unless I’m wrong, we haven’t had one now for about 18 months and I wonder if the Cabinet Secretary has any plans to go back to the six-monthly progress report system that was put in place several years ago.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am hynny. Yn y cynllun gweithredu strategol ar faterion morol a physgodfeydd a gyhoeddwyd gan y Llywodraeth ym mis Tachwedd 2013 ar gyfer Cymru, roedd paragraff 12 yn cyfeirio at adroddiad Pwyllgor Amgylchedd a Chynaliadwyedd y Cynulliad diwethaf ym mis Ionawr 2013, a gwnaed ymrwymiad, yn dilyn hynny, i ddarparu datganiadau gweinidogol bob chwe mis i roi’r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â’r cynnydd. Oni bai fy mod yn anghywir, nid ydym wedi cael un ers oddeutu 18 mis bellach a tybed a oes gan Ysgrifennydd y Cabinet unrhyw gynlluniau i ddychwelyd at y system o adroddiadau cynnydd bob chwe mis a roddwyd ar waith sawl blwyddyn yn ôl.

Certainly, I’ve been in post eight months and I don’t recall bringing one forward, so I will look into that and, if appropriate, make a statement and, if not, I will write to the Member.

Yn sicr, rwyf wedi bod yn y swydd ers wyth mis ac ni allaf gofio cyflwyno un, felly fe edrychaf ar hynny, ac os yw’n briodol, byddaf yn gwneud datganiad, ac os nad yw’n briodol, byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod.

Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.

Plaid Cymru spokesperson, Simon Thomas.

Diolch yn fawr, Lywydd. Yn gyntaf, Ysgrifennydd Cabinet, fe fyddwch chi’n ymwybodol o’r gwaharddiadau sy’n deillio o ffliw adar ar hyn o bryd yng Nghrymu. Os yw’r gwaharddiadau yma’n para tan ddiwedd mis Chwefror, bydd 90 y cant o gynhyrchwyr wyau yng Nghymru yn colli eu statws wyau buarth neu wyau maes—beth bynnag sydd orau gyda chi—a byddwn ni felly wedi mynd heibio i’r cyfnod lle caniateir i ieir gael eu cadw o dan do. Byddwn ni’n colli statws sydd yn hynod bwysig i gwsmeriaid ac i gynhyrchwyr wyau yng Nghymru. A ydych chi’n cael trafodaethau ar hyn o bryd, drwy Lywodraeth San Steffan, gyda phartneriaid Ewropeaidd ynglŷn ag estyn y cyfnod yma neu ynglŷn ag amrywio’r gwaharddiadau?

Thank you very much, Llywydd. First, Cabinet Secretary, you will be aware of the restrictions relating to avian flu in Wales at the moment. If these are to remain until the end of February, then 90 per cent of egg producers in Wales will lose their free-range status. We will then have passed the threshold for keeping poultry indoors and we will lose the status that is very important to both customers and egg producers in Wales. Are you having any negotiations at the moment, via the UK Government, with our European partners about extending this period or about varying the restrictions?

The precautionary measures will stay in place until 28 February. You’re quite right—85 per cent of our egg production in Wales is free-range. I met this morning with the chief veterinary office, and, yes, she is having discussions with the other administrations. I know that, yesterday, she had discussions with Department for Environment, Food and Rural Affairs officials and also this morning, because, obviously, we have now had eight cases of bird flu in the UK. Just, I think, Monday was the last one, so clearly it’s still a very live issue. So, those negotiations and those discussions are ongoing.

Bydd y mesurau rhagofalus yn parhau ar waith tan 28 Chwefror. Rydych yn llygad eich lle—mae 85 y cant o gynnyrch wyau Cymru yn wyau maes. Cyfarfûm y bore yma gyda’r prif swyddog milfeddygol, ac ydy, mae’n trafod â’r gweinyddiaethau eraill. Gwn ei bod wedi cael trafodaethau ddoe gyda swyddogion Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, a’r bore yma hefyd, gan fod wyth achos o ffliw adar wedi bod yn y DU bellach. Credaf mai ddydd Llun y cafwyd y diwethaf, felly mae’n amlwg ei fod yn dal yn fater byw iawn. Felly, mae’r trafodaethau hynny’n mynd rhagddynt.

Rwy’n falch bod trafodaethau wedi dechrau, achos, os yw’r gwaharddiadau presennol yn estyn y tu hwnt i fis Chwefror, fe fyddwn ni’n colli’r statws wyau buarth yna. Fel rŷch chi newydd ei gadarnhau, mae 89 y cant o wyau yng Nghymru yn cael eu cynhyrchu o dan y statws yna. Mae hwn yn cymharu â 44 y cant drwy Brydain yn gyffredinol. Felly, rydym ni yng Nghymru yn arbenigo mewn wyau buarth ac mae’n bwysig iawn i gynhyrchwyr ein hwyau ni.

Mae arweinwyr yr undebau amaethyddol ar lefel Ewropeaidd wedi gofyn am estyn y cyfnod 12-wythnos. Mae hefyd yn wir i ddweud bod y gwaharddiadau sydd gyda chi, fel Ysgrifennydd Cabinet yng Nghymru, yn rhai rŷch chi’n gyfrifol amdanynt. A ydych chi mewn sefyllfa o gwbl i roi amlinelliad i’r Cynulliad heddiw ar a ydych chi am barhau â’r gwaharddiadau heibio diwedd y mis bach neu a ydych mewn sefyllfa i osod camau eraill ar gyfer Cymru, gan gynnwys bioddiogelwch uchel, er mwyn cadw statws wyau buarth?

I am pleased that negotiations have commenced, because, if the current ban goes beyond February, then we will lose that free-range status. As you’ve just confirmed, 89 per cent of eggs in Wales are produced under that status, and that compares with 44 per cent throughout the UK generally. So, we in Wales specialise in free-range eggs and it’s very important for our egg producers.

The leaders of the agriculture unions at a European level have asked for the 12-week period to be extended. It’s also true to say that the restrictions that you have in place in Wales, as Cabinet Secretary, are ones that you are responsible for. Are you in a position at all to give this Assembly an outline today of whether you will continue with the restrictions beyond the end of February, or are you in a position to put other steps in place for Wales, including high biosecurity levels, in order to retain the free-range status?

I’m not really in a position currently to give you a decision around extending past 28 February. As I said, I met with the CVO this morning and I’m meeting her again next week, following her discussions with colleagues. I think we need to look at a balance. We can’t keep the birds in-house forever. However, I mentioned that we’ve just had our eighth case on Monday across the UK, so it’s about getting that balance. But we are working closely with DEFRA and with the devolved administrations and making sure that we’re taking expert advice also.

Nid wyf mewn sefyllfa ar hyn o bryd mewn gwirionedd i roi penderfyniad i chi ynglŷn ag ymestyn y tu hwnt i 28 Chwefror. Fel y dywedais, cyfarfûm â’r prif swyddog milfeddygol y bore yma a byddaf yn cyfarfod â hi eto yr wythnos nesaf, yn dilyn ei thrafodaethau gyda’i chydweithwyr. Credaf fod angen inni edrych ar sicrhau cydbwysedd. Ni allwn gadw’r adar dan do am byth. Fodd bynnag, soniais ein bod newydd gael ein hwythfed achos yn y DU ddydd Llun, felly mae’n ymwneud â sicrhau’r cydbwysedd hwnnw. Ond rydym yn gweithio’n agos gydag Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig a’r gweinyddiaethau datganoledig ac yn gwneud yn siŵr ein bod yn cael cyngor arbenigol hefyd.

Thank you, Cabinet Secretary, and I accept, of course, this is very much a fluid situation. I don’t think that we’ve had new cases in Wales this year, but that’s not to say that we won’t. There is, however, a real issue here because, if free-range status is removed from eggs at the end of February, then, quite frankly, consumers won’t know what they’re buying. With what’s been talked about by the British Egg Industry Council, for example, about the material in supermarkets, information and so forth, I think we’ll lose some of the confidence that consumers have in free-range eggs—very important in the Welsh context—and there will be confusion as to what’s free-range and what’s not. We’ve spent many years working with consumers to persuade them of the animal welfare issues around free-range eggs and people have come with us and are prepared to pay more, which in turn has meant more investment in the industry in Wales. So, if this does carry on past 28 February, what steps are you doing already with supermarkets and egg suppliers in Wales to ensure the consumer really understands the reason for such a change in the designation of the eggs they buy and that we can have ready-made the kind of stickers and information that will go on the eggs sold in Wales, so that people really understand the situation?

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy’n derbyn, wrth gwrs, fod hon yn sefyllfa gyfnewidiol. Ni chredaf ein bod wedi cael unrhyw achosion newydd yng Nghymru eleni, ond nid yw hynny’n gyfystyr â dweud na chawn achos arall. Fodd bynnag, mae yna broblem wirioneddol yma, oherwydd os bydd wyau’n colli statws maes ddiwedd mis Chwefror, a bod yn onest ni fydd y cwsmeriaid yn gwybod beth y maent yn ei brynu. Gyda’r hyn y bu Cyngor Diwydiant Wyau Prydain yn ei drafod, er enghraifft, am y deunydd mewn archfarchnadoedd, gwybodaeth ac yn y blaen, credaf y byddwn yn colli peth o’r hyder sydd gan gwsmeriaid mewn wyau maes—sy’n bwysig iawn yn y cyd-destun Cymreig—a bydd dryswch ynglŷn â beth sy’n gynnyrch maes ai peidio. Rydym wedi treulio nifer o flynyddoedd yn gweithio gyda chwsmeriaid i’w perswadio ynglŷn â materion lles anifeiliaid mewn perthynas ag wyau maes ac mae pobl wedi dod gyda ni ac maent yn barod i dalu mwy, sydd wedi golygu mwy o fuddsoddiad yn y diwydiant yng Nghymru yn ei dro. Felly, os yw hyn yn parhau ar ôl 28 Chwefror, pa gamau yr ydych yn eu cymryd eisoes gydag archfarchnadoedd a chyflenwyr wyau yng Nghymru i sicrhau bod y cwsmer yn deall y rhesymau llawn dros y fath newid yn nynodiad yr wyau y maent yn eu prynu, ac i sicrhau y gallwn gael y math o sticeri a gwybodaeth a fydd yn mynd ar yr wyau a werthir yng Nghymru wedi’u gwneud yn barod, er mwyn i bobl allu deall y sefyllfa’n iawn?

Thank you. Simon Thomas raises a very important point. When I came into portfolio and saw that 89 per cent of our egg production was free-range I thought, ‘Wouldn’t it be great to have 100 per cent?’ But, clearly, out of a clear blue sky, this sort of thing drops on you. The free-range industry have already contacted me asking for a meeting; I’m very happy to meet with them. We know of the significant cost it would be in relation to their packaging et cetera, so it is very important that we do all we can to help them. It also shows, when you went into those precautionary measures, it was right to wait. Obviously, bird flu is over in Europe. We didn’t go too soon because of that 12-week period that we could only keep the birds in. As I say, we can’t keep them in-house forever; we need to look at it very carefully. But it is a very fluid situation and I will update Members as we go through the month of February.

Diolch. Mae Simon Thomas yn gwneud pwynt pwysig iawn. Pan gefais fy mhortffolio a gweld bod 89 y cant o’n cynhyrchiant wyau yn gynnyrch maes, fe feddyliais, ‘Oni fyddai’n wych pe bai’r ffigur yn 100 y cant?’ Ond yn amlwg, allan o’r awyr las, mae rhywbeth fel hyn yn cwympo arnoch. Mae’r diwydiant wyau maes eisoes wedi cysylltu â mi i ofyn am gyfarfod; rwy’n fwy na pharod i gyfarfod â hwy. Gwyddom am y gost sylweddol a fyddai’n deillio o hyn o ran eu deunydd pacio ac yn y blaen, felly mae’n bwysig iawn ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu i’w helpu. Mae hefyd yn dangos, pan gafodd y mesurau rhagofalus eu rhoi ar waith, mai aros oedd y peth iawn i’w wneud. Yn amlwg, mae ffliw adar wedi dod i ben yn Ewrop. Ni weithredwyd yn rhy gynnar oherwydd y cyfnod hwnnw o 12 wythnos pan na allem wneud dim heblaw cadw’r adar dan do. Fel y dywedais, ni allwn eu cadw dan do am byth; mae angen i ni edrych ar hyn yn ofalus iawn. Ond mae’r sefyllfa’n gyfnewidiol a byddaf yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau wrth i ni fynd drwy fis Chwefror.

Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, David Melding.

Welsh Conservative spokesperson, David Melding.

Cabinet Secretary, when do you expect the marine protected areas steering group to publish its report on improved management?

Ysgrifennydd y Cabinet, pa bryd y rhagwelwch y bydd grŵp llywio’r ardaloedd morol gwarchodedig yn cyhoeddi ei adroddiad ar wella rheoli?

Thank you for that very pithy answer, Cabinet Secretary. [Laughter.] It was—[Inaudible.] The last piece of work done—. You did commission, or your predecessor commissioned it in March 2014, so it would have taken them a little over three years, alas, and the last major piece of work was done by Natural Resources Wales’s predecessor, the Countryside Commission for Wales, and that said there was a failure of effective management in these really important marine protected areas, but it also said, that report, that a high-level steer was needed from the Welsh Government because across authorities there was currently very low priority in this area. Do you agree?

Diolch am yr ateb cryno iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. [Chwerthin.] Roedd yn—[Anghlywadwy.] Y gwaith olaf a wnaed—. Fe’i comisiynwyd gennych, neu fe’i comisiynwyd gan eich rhagflaenydd, ym mis Mawrth 2014, felly buasai wedi cymryd ychydig dros dair blynedd iddynt i’w gwblhau, gwaetha’r modd. Gwnaed y gwaith mawr diwethaf gan ragflaenydd Cyfoeth Naturiol Cymru, Comisiwn Cefn Gwlad Cymru, a dywedodd hwnnw fod diffyg rheolaeth effeithiol yn yr ardaloedd morol gwarchodedig pwysig hyn, ond dywedodd yr adroddiad hwnnw hefyd fod angen arweiniad ar lefel uchel gan Lywodraeth Cymru, gan fod blaenoriaeth isel iawn i’r maes hwn ar draws yr awdurdodau ar hyn o bryd. A ydych yn cytuno? 

No, I don’t think it’s a low priority but I do think it’s really important that we have a plan and a strategy. I mentioned in my answer to Neil Hamilton around the Welsh national marine plan consultation also that I think it’s really important that we do all that we can to protect our marine natural resources. It is a priority for me. It’s very complex, it’s a very complex part of the portfolio, but we will be bringing that work forward this year.

Na, ni chredaf fod y flaenoriaeth yn isel ond credaf ei bod yn bwysig iawn fod gennym gynllun a strategaeth. Yn fy ateb i Neil Hamilton ynglŷn â’r ymgynghoriad ar gynllun morol cenedlaethol Cymru soniais hefyd fy mod yn credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu i ddiogelu ein hadnoddau naturiol morol. Mae’n flaenoriaeth i mi. Mae’n gymhleth iawn, mae’n rhan gymhleth iawn o’r portffolio, ond byddwn yn cyflwyno’r gwaith hwnnw eleni.

And it should be a priority and I think we’ll all be reassured when you deliver on that. Many experts and stakeholders believe that MPAs need a more spatial approach rather than being species or habitat specific. Furthermore, many also argued for non-extraction areas. Is this going to be the likely direction of policy?

A dylai fod yn flaenoriaeth, a chredaf y bydd yn dawelwch meddwl i bawb ohonom pan fyddwch yn cyflawni hynny. Mae llawer o arbenigwyr a rhanddeiliaid yn credu bod angen ymagwedd fwy gofodol ar ardaloedd morol gwarchodedig yn hytrach na’u bod yn benodol i rywogaethau neu gynefinoedd. Yn ychwanegol at hynny, roedd llawer yn dadlau hefyd dros ardaloedd lle na chaniateir echdynnu. A yw’n debygol mai dyma fydd y cyfeiriad polisi?

I think the Member will have to await the policy when it’s issued later this year.

Credaf y bydd yn rhaid i’r Aelod aros am y polisi pan gaiff ei gyhoeddi yn ddiweddarach eleni.

Lles Anifeiliaid

Animal Welfare

4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella lles anifeiliaid ledled Cymru? OAQ(5)0087(ERA)

4. Will the Cabinet Secretary outline what the Welsh Government is doing to improve animal welfare across Wales? OAQ(5)0087(ERA)

Thank you. The ‘Wales Animal Health and Welfare Framework—Achieving High Standards Together’ explains the approach we are taking to achieve continued and lasting improvements in standards of animal health and welfare across Wales. The 2016-17 implementation plan sets out specific actions we are taking forward in this 12-month period.

Diolch. Mae ‘Fframwaith Cymru ar Iechyd a Lles Anifeiliaid—Cyrraedd Safonau Uchel gyda’n Gilydd’ yn esbonio ein hymagwedd at gyflawni gwelliannau parhaus a pharhaol mewn safonau iechyd a lles anifeiliaid ledled Cymru. Mae cynllun gweithredu 2016-17 yn nodi’r camau penodol y byddwn yn eu rhoi ar waith yn ystod y cyfnod hwn o 12 mis.

Cabinet Secretary, you’ve made it quite clear in a recent response to a written question I asked that you’ve not made any representations to your ministerial counterparts across the UK about the possibility of an animal abuse register and you’ve also confirmed that you have no intention of raising the issue of increasing penalties for animal offences at all at this present time. Given that I understand you’re meeting with the Secretary of State for Environment, Food and Rural Affairs tomorrow, can you confirm that you will now raise these matters with the UK Government, and following that meeting, will you also publish a statement outlining the Welsh Government’s agenda for improving animal welfare throughout the fifth Assembly?

Ysgrifennydd y Cabinet, yn eich ymateb diweddar i gwestiwn ysgrifenedig a ofynnais, gwnaethoch yn glir nad ydych wedi cyflwyno unrhyw sylwadau i’ch cymheiriaid gweinidogol ar draws y DU ynghylch y posibilrwydd o gofrestr cam-drin anifeiliaid, ac rydych hefyd wedi cadarnhau nad oes gennych unrhyw fwriad i godi’r mater o gynyddu cosbau ar gyfer troseddau sy’n ymwneud ag anifeiliaid ar hyn o bryd. O ystyried y byddwch yn cyfarfod â’r Ysgrifennydd Gwladol dros yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig yfory, yn ôl yr hyn a ddeallaf, a allwch gadarnhau y byddwch yn awr yn dwyn y materion hyn i sylw Llywodraeth y DU, ac ar ôl y cyfarfod hwnnw, a wnewch chi hefyd gyhoeddi datganiad yn amlinellu agenda Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella lles anifeiliaid drwy gydol y pumed Cynulliad?

In relation to the animal abuse register, Bethan Jenkins had a short debate on this issue and I have committed to looking very closely at having such a register. I don’t think I need to have discussions with my UK counterparts in relation to that.

I am meeting with the Secretary of State tomorrow. She’s coming to Cardiff at my invitation to accompany me to a stakeholder event around Brexit discussions. So, I’m not promising to raise this with her, but I will certainly look at the point you mentioned.

Mewn perthynas â’r gofrestr cam-drin anifeiliaid, cyflwynodd Bethan Jenkins ddadl fer ar y mater ac rwyf wedi ymrwymo i edrych yn ofalus iawn ar y posibilrwydd o gael cofrestr o’r fath. Ni chredaf fod angen i mi gael trafodaethau gyda fy nghymheiriaid ar draws y DU mewn perthynas â hynny.

Byddaf yn cyfarfod â’r Ysgrifennydd Gwladol yfory. Fe’i gwahoddais i Gaerdydd i fynychu digwyddiad i randdeiliaid gyda mi mewn perthynas â thrafodaethau Brexit. Felly, nid wyf yn addo y byddaf yn dwyn y mater hwn i’w sylw, ond byddaf yn sicr yn edrych ar y pwynt a grybwyllwyd gennych.

I don’t want to misinterpret what’s been said, but I think in response to me previously, you’ve said that you wanted to take a comprehensive and effective approach, and you’ve said that you wanted to look at what the UK was doing to be able to take stock of what we could be doing here in Wales, so that we weren’t replicating or putting a register in place that wasn’t necessary. So, I wondered if that type of discussion has happened. You’ve also said to me that you would meet with the British Veterinary Association this month and I’m wondering if that has taken place, so that we can get to an understanding as to whether you’d be minded to look at this further or not.

Nid wyf am gamddehongli’r hyn sydd wedi cael ei ddweud, ond credaf eich bod wedi dweud wrthyf mewn ymateb blaenorol eich bod am fabwysiadu ymagwedd gynhwysfawr ac effeithiol, ac rydych wedi dweud eich bod am edrych ar yr hyn yr oedd y DU yn ei wneud er mwyn gallu pwyso a mesur yr hyn y gallem ei wneud yma yng Nghymru, fel nad ydym yn dyblygu gwaith neu’n rhoi cofrestr ar waith yn ddiangen. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a oes trafodaeth o’r fath wedi bod. Rydych hefyd wedi dweud wrthyf y byddwch yn cyfarfod â Chymdeithas Milfeddygon Prydain y mis hwn a thybed a yw hynny wedi digwydd, er mwyn inni gael syniad a fuasech yn ystyried edrych ymhellach ar hyn ai peidio.

I am continuing to look at it, quite comprehensively actually. I had a very good presentation from a vet from Scotland around work in this area, and I will certainly write to the Member about the presentation, because I think it would be very beneficial for you and any other Member who wanted to see it. So, it is ongoing and I will update Members in due course.

Rwy’n parhau i edrych ar hyn, yn eithaf trylwyr mewn gwirionedd. Cefais gyflwyniad da iawn gan filfeddyg o’r Alban ynglŷn â gwaith yn y maes hwn, a byddaf yn sicr yn ysgrifennu at yr Aelod ynglŷn â’r cyflwyniad, gan fy mod yn credu y buasai’n fuddiol iawn i chi ac i unrhyw Aelod arall sy’n dymuno ei weld. Felly, mae’r gwaith yn parhau a byddaf yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau maes o law.

Cabinet Secretary, the Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals consider that there’s a hidden problem in Wales in terms of monkeys and other primates. They think that around 120 are being kept as pets in Wales, and some of them at least will be suffering unnecessarily, as a result of inadequate care and the fact that they’re not suitable for being kept as domestic animals. The RSPCA are, in fact, calling for a total ban on the keeping of monkeys and other primates as pets in Wales. Will you consider the case for such a ban?

Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r Gymdeithas Frenhinol er Atal Creulondeb i Anifeiliaid yn ystyried bod problem gudd yng Nghymru o ran mwncïod a phrimatiaid eraill. Credant fod oddeutu 120 yn cael eu cadw fel anifeiliaid anwes yng Nghymru, a bod rhai ohonynt o leiaf yn dioddef yn ddiangen o ganlyniad i ddiffyg gofal a’r ffaith nad ydynt yn addas i gael eu cadw fel anifeiliaid domestig. Mewn gwirionedd, mae’r RSPCA yn galw am waharddiad llwyr ar gadw mwncïod a phrimatiaid eraill fel anifeiliaid anwes yng Nghymru. A wnewch chi ystyried yr achos dros waharddiad o’r fath?

Yes, absolutely. I’m aware of the campaign by the RSPCA and I’ve asked the chief veterinary officer to have a look at it for me.

Gwnaf, yn sicr. Rwy’n ymwybodol o ymgyrch yr RSPCA ac rwyf wedi gofyn i’r prif swyddog milfeddygol gael golwg arni i mi.

The Welsh Government introduced the Animal Welfare (Breeding of Dogs) (Wales) Regulations in 2014, regulating the puppy industry in Wales. Can the Cabinet Secretary provide her assessment of the effectiveness or otherwise of that legislation, and how much funding, in particular, has been provided to local authorities to facilitate the enforcement of it?

Cyflwynodd Llywodraeth Cymru Reoliadau Lles Anifeiliaid (Bridio Cŵn) (Cymru) yn 2014, i reoleiddio’r diwydiant cŵn bach yng Nghymru. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi ei hasesiad o effeithiolrwydd neu aneffeithiolrwydd y ddeddfwriaeth honno, a faint o arian, yn arbennig, sydd wedi cael ei ddarparu i awdurdodau lleol er mwyn hwyluso’r gwaith o orfodi’r ddeddfwriaeth honno?

Yes. I’ve already given a commitment that we are going to review that legislation, because I need to make sure that that legislation is the most appropriate, and that piece of work will be beginning in the spring of this year.

Gwnaf. Rwyf eisoes wedi rhoi ymrwymiad y byddwn yn adolygu’r ddeddfwriaeth honno, gan fod angen i mi sicrhau mai’r ddeddfwriaeth honno yw’r un fwyaf priodol, a bydd y gwaith hwnnw’n dechrau yn y gwanwyn eleni.

Bioamrywiaeth mewn Amgylcheddau Morol

Biodiversity in Marine Environments

5. Pa bolisïau sydd ar waith i gynyddu bioamrywiaeth mewn amgylcheddau morol? OAQ(5)0090(ERA)

5. What policies are in place to increase biodiversity in marine environments? OAQ(5)0090(ERA)

Thank you. I recognise the value of maintaining and enhancing marine biodiversity and building the resilience in our marine environment. The marine strategy framework directive requires us to achieve good environmental status of our seas. It sets out the measures we are taking to protect, maintain and restore the environment.

Diolch. Rwy’n cydnabod gwerth cynnal a gwella bioamrywiaeth forol ac adeiladu cydnerthedd ein hamgylchedd morol. Mae cyfarwyddeb fframwaith y strategaeth forol yn ei gwneud yn ofynnol inni sicrhau bod ein moroedd mewn cyflwr amgylcheddol da. Mae’n nodi’r camau yr ydym yn eu cymryd i ddiogelu, cynnal ac adfer yr amgylchedd.

Thank you for that, Cabinet Secretary. The Welsh Government supports the UN Convention on Biological Diversity and that commits us to halting the decline in biodiversity by 2020, and then starting to reverse that decline. I read just recently about the fall in the numbers of sewin in Welsh rivers and seas. A mark of Wales in many ways—sewin. It does bring home how vigilant we need to be in this area and ensure that these targets are met and exceeded.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Amrywiaeth Fiolegol ac mae hynny’n ein hymrwymo i atal y dirywiad mewn bioamrywiaeth erbyn 2020, ac yna i ddechrau gwrthdroi’r dirywiad hwnnw. Darllenais yn ddiweddar am y gostyngiad yn nifer y sewin yn afonydd a moroedd Cymru. Maent yn nodwedd o Gymru mewn sawl ffordd—sewin. Maent yn ein hatgoffa pa mor wyliadwrus y mae angen i ni fod yn y maes hwn ac yn sicrhau ein bod yn bodloni’r targedau hyn ac yn rhagori arnynt.

Yes. I absolutely agree with the Member and I am very committed to Wales completing its contribution to a well-managed ecologically coherent network of marine protected areas. You’ll be aware of the network assessment that we undertook last year, which demonstrated that Wales is already making a significant contribution towards the UK network, for instance. We’ve got 128 marine protected areas in Welsh water, but we are working to ensure that that network is effectively managed, so that it does continue to contribute to the conservation and improvement of our area.

Cytunaf yn llwyr â’r Aelod, ac rwyf wedi ymrwymo’n gadarn i sicrhau bod Cymru’n cwblhau ei chyfraniad i rwydwaith o ardaloedd morol gwarchodedig cydgysylltiedig yn ecolegol a reolir yn effeithiol. Fe fyddwch yn gwybod am yr asesiad o’r rhwydwaith a gyflawnwyd gennym y llynedd, a ddangosodd fod Cymru eisoes yn gwneud cyfraniad sylweddol tuag at rwydwaith y DU, er enghraifft. Mae gennym 128 o ardaloedd morol gwarchodedig yn nyfroedd Cymru, ond rydym yn gweithio i sicrhau bod y rhwydwaith yn cael ei reoli’n effeithiol, fel ei fod yn parhau i gyfrannu at y broses o warchod a gwella ein hardal.

Mi es i ar ymweliad ddydd Llun â Chemlyn, sef eiddo arfordirol hyfryd yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol ar arfordir gogledd Môn. Mae o’n safle pwysig iawn o ran bioamrywiaeth, yn cynnwys cyfran sylweddol o boblogaeth byd y môr-wennol bigddu, neu’r ‘sandwich tern’, ac mae’n un o’r gwarchodfeydd natur hynaf ym Mhrydain, yn deillio’n ôl bron i ganrif. Mae unrhyw un sy’n adnabod Cemlyn yn gwybod ei fod yng nghysgod Wylfa. A ydy’r Gweinidog, felly, yn cytuno â fi y dylai datblygwyr Wylfa Newydd fod yn rhagweithiol, a chymryd pob cyfle posib i gefnogi’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn ei hymdrechion i ddiogelu a datblygu’r safle sensitif yma ar gyfer cenedlaethau y dyfodol?

I went on a visit on Monday to Cemlyn, which is a coastal site owned by the National Trust on the north Anglesey coast. It’s a very important site in terms of biodiversity, including a high percentage of the global population of the sandwich tern. It is one of the oldest nature reserves in Britain, going back almost a century. Anyone who’s familiar with Cemlyn will know that it’s in the shadow of Wylfa. Does the Minister agree with me, therefore, that the developers of Wylfa Newydd should be proactive, and take all possible opportunities to support the National Trust in its efforts to safeguard and develop this sensitive site for future generations?

Yes, absolutely. It’s a very important site, and I would absolutely agree with the Member.

Ydw, yn sicr. Mae’n safle pwysig iawn, a chytunaf yn llwyr â’r Aelod.

Cabinet Secretary, before meeting you this morning, the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee warmed up with a session on our marine inquiry, which we’re commencing. Members were struck by the sheer complexity of legislation in this area, overlapping responsibilities, the wide range of different protection areas and the rules around them. I wonder with the extension of Welsh responsibility beyond the 12-mile limit, so taking that area from the UK Government, and with Brexit, will there be scope for rationalising the system with one based more around the principles of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, and promoting that goal of increased biodiversity in our marine environment?

Ysgrifennydd y Cabinet, cyn cyfarfod â chi y bore yma, dechreuodd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig gyda sesiwn ar yr ymchwiliad morol yr ydym yn ei roi ar waith. Cafodd yr aelodau eu synnu gan gymhlethdod y ddeddfwriaeth yn y maes, y cyfrifoldebau sy’n gorgyffwrdd, yr amrywiaeth eang o wahanol ardaloedd gwarchodedig a’r rheolau sy’n gysylltiedig â hwy. Gydag ymestyn cyfrifoldeb Cymru y tu hwnt i’r terfyn 12 milltir, gan fynd â’r ardal honno oddi wrth Lywodraeth y DU, a chyda Brexit, tybed a fydd lle i resymoli’r system gydag un sy’n fwy seiliedig ar egwyddorion Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, a hybu’r nod o gynyddu bioamrywiaeth yn ein hamgylchedd morol?

Yes, absolutely. I think that’s one of the opportunities, as opposed to the risks and the challenges, and you’re quite right. David Melding mentioned the UN Convention on Biological Diversity. We have the EU nature directives. We have our own directives, as you say, and we’ve got our own legislation in place now, both in the Environment (Wales) Act 2016 and the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, so I think there is the possibility of doing that.

Bydd, yn sicr. Credaf fod hynny’n un o’r cyfleoedd, yn hytrach na’r risgiau a’r heriau, ac rydych yn llygad eich lle. Soniodd David Melding am Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Amrywiaeth Fiolegol. Mae gennym gyfarwyddebau natur yr UE. Mae gennym ein cyfarwyddebau ein hunain, fel y dywedwch, ac mae gennym ein deddfwriaeth ein hunain ar waith bellach, yn Neddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 ac yn Neddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, felly credaf fod hynny’n bosibl.

Dyfroedd Mewndirol Cymru

The Inland Waters of Wales

6. Pryd y bydd mynediad at ddyfroedd mewndirol Cymru yn ôl ar agenda Llywodraeth Cymru? OAQ(5)0094(ERA)

6. When will access to the inland waters of Wales be back on the Welsh Government’s agenda? OAQ(5)0094(ERA)

Thank you. Access to water has never been off our agenda. The Welsh Government is keen to secure improvements in opportunities for people to enjoy the outdoors. I have considered the responses to a Welsh Government consultation on accessing the outdoors, and intend to set out my approach in the coming weeks.

Diolch. Nid yw mynediad at ddyfroedd erioed wedi bod oddi ar ein hagenda. Mae Llywodraeth Cymru yn awyddus i sicrhau gwelliannau o ran cyfleoedd i bobl fwynhau’r awyr agored. Rwyf wedi ystyried yr ymatebion i ymgynghoriad Llywodraeth Cymru ar fynediad at yr awyr agored, ac rwy’n bwriadu nodi fy null o weithredu yn ystod yr wythnosau nesaf.

I thank the Cabinet Secretary for that answer, and would like to acknowledge here that the Welsh Government has done a great deal to open up the countryside over recent years, but this has largely been concentrated on land usage rather than on water access. It is some nine years ago when the Sustainability Committee published its report in response to a 10,000-signature petition received by the Petitions Committee. Amongst other things, their report stated that the situation with regard to access to water was untenable and that new legislation was required. Now, you will know of Waters of Wales. It’s a community of independent campaigners representing swimmers, boaters, walkers and other interested parties, which seeks to have legislation that would enshrine rights of responsible access to inland waterways throughout Wales. I do acknowledge, as my colleague mentioned with the marine environment, it’s a very, very complex issue that you would have to deal with, but does the Cabinet Secretary not agree that after some nine years, it is time for the Welsh Government to address this issue, especially given that such rights would impact positively on the tourist trade, and also greatly assist in the objectives of the health and well-being Act?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hateb, a hoffwn gydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi gwneud llawer iawn i gynyddu hygyrchedd cefn gwlad dros y blynyddoedd diwethaf, ond mae’r cynnydd hwn wedi canolbwyntio i raddau helaeth ar ddefnydd o dir yn hytrach nag ar fynediad at ddyfroedd. Mae oddeutu naw mlynedd wedi bod ers i’r Pwyllgor Cynaliadwyedd gyhoeddi adroddiad mewn ymateb i ddeiseb o 10,000 o lofnodion gan y Pwyllgor Deisebau. Ymysg pethau eraill, roedd eu hadroddiad yn datgan fod y sefyllfa mewn perthynas â mynediad at ddyfroedd yn anghynaladwy a bod angen deddfwriaeth newydd. Nawr, fe fyddwch yn gwybod am Dyfroedd Cymru. Cymuned o ymgyrchwyr annibynnol ydynt sy’n cynrychioli nofwyr, defnyddwyr cychod, cerddwyr a phartïon eraill â diddordeb, ac maent yn galw am ddeddfwriaeth a fuasai’n ymgorffori hawliau i fynediad cyfrifol at ddyfrffyrdd mewndirol ledled Cymru. Rwy’n cydnabod, fel y soniodd fy nghyd-Aelod mewn perthynas â’r amgylchedd morol, y buasai’n rhaid i chi ymdrin â mater cymhleth iawn, ond onid yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno, ar ôl naw mlynedd, ei bod yn bryd i Lywodraeth Cymru fynd i’r afael â’r mater hwn, yn enwedig o ystyried y buasai hawliau o’r fath yn effeithio’n gadarnhaol ar y fasnach dwristiaeth, ac yn gymorth mawr hefyd o ran amcanion y Ddeddf iechyd a lles?

Well, I was actually a member of the Sustainability Committee back in 2009; it’s actually 2010 I think we had our inquiry into access to inland waters. And what the Welsh Government has been doing to date is actually following the recommendations from that committee report. But we have had a review of legislation on access to the outdoors, and we’ve had a subsequent public consultation, which I referred to in my initial answer to you, which has involved lots of stakeholders. We had a workshop that specifically looked at the issue around access to inland water. As I say, I will be making a statement over the coming weeks in relation to it.

Wel, roeddwn yn aelod o’r Pwyllgor Cynaliadwyedd yn ôl yn 2009; credaf mai yn 2010 y cawsom ein hymchwiliad i fynediad at ddyfroedd mewndirol mewn gwirionedd. A’r hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei wneud hyd yma mewn gwirionedd yw dilyn argymhellion adroddiad y pwyllgor. Ond rydym wedi cael adolygiad o’r ddeddfwriaeth ar fynediad i’r awyr agored, ac rydym wedi cael ymgynghoriad cyhoeddus i ddilyn hynny y cyfeiriais ato yn fy ateb cychwynnol i chi, ymgynghoriad sydd wedi cynnwys llawer o randdeiliaid. Cawsom weithdy a edrychodd yn benodol ar fynediad at ddyfroedd mewndirol. Fel y dywedaf, byddaf yn gwneud datganiad dros yr wythnosau nesaf mewn perthynas â hynny.

Cabinet Secretary, I thank you for the answer you’ve just given and the indication that you’re going to be announcing shortly the decision on the consultation. Obviously, when the Green Paper came out, there were deep concerns from anglers in relation to the impact it would have on fishing stocks and breeding times. And perhaps the question of ‘responsible’ access is the important word. I met with my local anglers’ society last Friday night, and they’re still concerned over this business of timings of access to ensure that when the fish are breeding, they’re not disturbed. Will you therefore ensure that the voluntary process that you’ve identified is perhaps the best way forward to ensure that there is a good relationship between the anglers and those who wish to use the rivers, so that all can get the benefit from the inland waterways?

Ysgrifennydd y Cabinet, diolch am eich ateb a’ch awgrym y byddwch yn cyhoeddi’r penderfyniad ar yr ymgynghoriad cyn bo hir. Yn amlwg, pan gyhoeddwyd y Papur Gwyrdd, mynegwyd pryderon mawr gan bysgotwyr ynglŷn â’r effaith y buasai’n ei chael ar stociau pysgota ac amseroedd bridio. Ac efallai mai mater mynediad ‘cyfrifol’ yw’r gair pwysig. Cyfarfûm â fy nghymdeithas bysgotwyr leol nos Wener diwethaf, ac maent yn dal i fod yn bryderus ynglŷn ag amseroedd mynediad er mwyn sicrhau na fydd unrhyw darfu ar y pysgod pan fyddant yn bridio. A wnewch chi sicrhau felly mai’r broses wirfoddol a nodwyd gennych yw’r ffordd orau efallai o sicrhau perthynas dda rhwng y pysgotwyr a’r rhai sy’n dymuno defnyddio’r afonydd, er mwyn i bawb allu cael budd o’r dyfrffyrdd mewndirol?

Yes, absolutely. I think it’s a very emotive issue. I remember when I was a member of the Sustainability Committee, my postbag was quite full from both anglers and canoeists, and as a Minister it’s just the same. It is incredibly emotive. It’s about, I think, considering not just anglers, not just canoeists—it’s about walkers, it’s about swimmers, it’s about gorge walkers; I’ve had correspondence from people who enjoy gorge walking. So, I think we need to get it right. It’s about looking at the additional benefits also—the health and well-being benefits—and, again, I think we’ve seen that from the coastal path, for instance, so we need that with our access to our inland water too.

Gwnaf, yn sicr. Credaf ei fod yn fater emosiynol iawn. Pan oeddwn yn aelod o’r Pwyllgor Cynaliadwyedd, rwy’n cofio bod fy mag post yn llawn o lythyrau gan bysgotwyr a chanŵ-wyr, ac mae pethau’r un fath yn union fel Gweinidog. Mae’n fater hynod o emosiynol. Mae’n ymwneud, rwy’n credu, ag ystyried nid yn unig pysgotwyr, nid yn unig canŵ-wyr—mae’n ymwneud â cherddwyr, mae’n ymwneud â nofwyr, mae’n ymwneud â cherddwyr ceunentydd; rwyf wedi cael gohebiaeth gan bobl sy’n mwynhau cerdded ceunentydd. Felly, credaf fod angen inni sicrhau ein bod yn gwneud hyn yn iawn. Mae’n ymwneud ag edrych ar y manteision ychwanegol hefyd—y manteision i iechyd a lles—ac unwaith eto, credaf ein bod wedi gweld hynny gyda llwybr yr arfordir, er enghraifft, felly mae angen hynny arnom gyda’n mynediad at ein dyfroedd mewndirol hefyd.

Mi ydw innau o’r un farn mai cytundebau gwirfoddol yw’r ffordd orau i symud ymlaen, ond, wrth gwrs, mae rhywun yn cydnabod bod cael y cytundeb yna yn anodd iawn ar adegau. Pa ystyriaeth felly mae’r Llywodraeth wedi ei rhoi i benodi cymodwr neu gymodwyr penodol mewn sefyllfa o’r fath—efallai rôl y byddai Cyfoeth Naturiol Cymru yn gallu ei chwarae—er mwyn sicrhau ein bod ni yn dod i gytundeb gwirfoddol a fyddai wedyn, wrth gwrs, gobeithio, yn llawer mwy llwyddiannus?

I’m of the same opinion that voluntary agreements are the best way forward, but, of course, one does recognise that getting that agreement can be difficult at times. What consideration has the Government given, therefore, to appointing a mediator or mediators in such situations—a role that NRW could perhaps play—in order to ensure that we do come to voluntary agreements, which hopefully then will be far more successful?

That is something we are going to have to consider. The access to the water is probably the most contentious issue that’s come out of the consultation. The advice from Natural Resources Wales does say that the existing voluntary access agreements—. There’s only around 4.6 per cent of the total main river length of Wales available for canoeing and kayaking, so we need to have a look at that. You’re quite right; maybe if there was a need to mediation, NRW would be the most appropriate organisation to do so, but I’m having a look at all the responses, and will bring forward a statement.

Mae hynny’n rhywbeth y bydd yn rhaid i ni ei ystyried. Mae’n debyg mai mynediad at ddyfroedd yw’r mater mwyaf dadleuol i ddeillio o’r ymgynghoriad. Mae’r cyngor gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn dweud bod y cytundebau mynediad gwirfoddol presennol—. Oddeutu 4.6 y cant yn unig o gyfanswm hyd prif afonydd Cymru sydd ar gael ar gyfer canŵio a cheufadu, felly mae angen i ni edrych ar hynny. Rydych yn llygad eich lle; pe bai angen cyfryngu, Cyfoeth Naturiol Cymru fuasai’r corff mwyaf addas i wneud hynny, ond rwy’n ystyried yr holl ymatebion, a byddaf yn cyhoeddi datganiad.

Hawliau Pori ar Dir Comin

Grazing Rights on Common Land

7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am hawliau pori ar dir comin? OAQ(5)0099(ERA)

7. Will the Cabinet Secretary make a statement on grazing rights on common land? OAQ(5)0099(ERA)

Thank you. Well-managed common land provides significant economic, social and environmental benefits to the people of Wales. Grazing rights are an important part of the management regime on common land. The Commons Act 2006, which is currently being implemented here, provides an established process for the delivery of their protection.

Diolch. Mae tir comin a reolir yn dda yn darparu manteision economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol sylweddol i bobl Cymru. Mae hawliau pori yn rhan bwysig o’r drefn reoli ar dir comin. Mae Deddf Tiroedd Comin 2006, sydd mewn grym yma ar hyn o bryd, yn darparu proses sefydledig ar gyfer sicrhau eu bod yn cael eu gwarchod.

I’m told by planning officers at Caerphilly County Borough Council that disputes over grazing rights are a private matter between interested parties. The local authority holds a register of common land and village greens, but it has no statutory powers to protect or enforce an individual’s right to graze animals on common land, or so they tell me. The local authority says any such disputes should be settled by recourse to legal advice.

I’ve been working on the case of a constituent within my constituency and a constituent of Andrew R.T. Davies, in that region, both farmers, who wish to graze animals on common land and are finding they’re coming up against quite difficult barriers. Seeking legal advice can be costly and very time consuming, and a barrier—simply a barrier—for many of them. Can the Cabinet Secretary, therefore, ensure that guidance is clear, so that the need to take legal action is minimised, and if necessary, could she decide whether it might be appropriate to update current advice on this matter?

Dywed swyddogion cynllunio o Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili wrthyf mai mater preifat i’r partïon â diddordeb yw anghydfodau dros hawliau pori. Mae’r awdurdod lleol yn cadw cofrestr o dir comin a meysydd pentref, ond nid oes ganddo bwerau statudol i warchod neu orfodi hawl unigolyn i bori anifeiliaid ar dir comin, yn ôl yr hyn a ddywedant wrthyf. Dywed yr awdurdod lleol y dylid datrys unrhyw anghydfodau o’r fath drwy gyngor cyfreithiol.

Rwyf wedi bod yn gweithio ar achos un o fy etholwyr ac un o etholwyr Andrew R.T. Davies, yn yr ardal honno, ill dau’n ffermwyr, sy’n dymuno pori anifeiliaid ar dir comin ond yn wynebu rhwystrau go anodd rhag gwneud hynny. Gall ceisio cyngor cyfreithiol fod yn gostus a chymryd llawer o amser, ac yn rhwystr—yn rhwystr pur—i nifer ohonynt. A all Ysgrifennydd y Cabinet, felly, sicrhau bod y canllawiau’n glir, er mwyn lleihau’r angen i roi camau cyfreithiol ar waith, ac os oes angen, a allai benderfynu tybed a fyddai’n briodol diweddaru’r cyngor cyfredol mewn perthynas â’r mater hwn?

Yes, I’m certainly very happy to look at that. I am aware that we have exchanged correspondence, and I’d be very happy to look at that also to see if there’s any more we can do. But I’ll look at the guidance, and if there’s a need to update it, we’ll be happy to do so.

Gallaf, rwy’n fwy na pharod i edrych ar hynny. Gwn ein bod wedi gohebu ar y mater hwn, a buaswn yn fwy na pharod i edrych ar hynny hefyd i weld a oes unrhyw beth arall y gallwn ei wneud. Ond byddaf yn edrych ar y canllawiau, ac os oes angen eu diweddaru, rydym yn fwy na pharod i wneud hynny.

Cabinet Secretary, could I endorse the comments that Hefin has made? Both of us have been dealing with a particular issue around Eglwysilan common, but in many parts of Wales these are huge tracts of land that have rights built up over many years—many centuries in fact. As pressure, especially urban pressure on urban commons has built up, there are real issues now over what were the traditional uses of those commons by farmers and grazers in the area. With the change of title of lord of the manor, people are trying to exercise rights they don’t have although they own that title of lord of the manor. I’d be grateful if the Cabinet Secretary could bring a statement forward to indicate what levels of support are there to protect the rights that have been built up over many years, and to protect the traditional use of those commons so that they can continue to be enjoyed, not just by graziers, but by the people who live very close to them, and the threats that have been made in recent weeks and months can be put to one side.

Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf fi ategu sylwadau Hefin? Mae’r ddau ohonom wedi bod yn ymdrin â mater penodol mewn perthynas â chomin Eglwysilan, ond mewn sawl rhan o Gymru, ceir darnau enfawr o dir lle y mae hawliau wedi cronni dros nifer o flynyddoedd—dros nifer o ganrifoedd mewn gwirionedd. Wrth i bwysau gynyddu, yn enwedig pwysau trefol ar diroedd comin trefol, mae yna broblemau go iawn bellach ynglŷn â’r hyn oedd yn ddefnydd traddodiadol o’r tiroedd comin gan ffermwyr a phorwyr yn yr ardal. Gyda newid teitl arglwydd y faenor, mae pobl yn ceisio arfer hawliau nad oes ganddynt er eu bod yn berchen ar deitl arglwydd y faenor. Buaswn yn ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet gyflwyno datganiad i ddangos pa lefelau o gefnogaeth sydd yno i amddiffyn hawliau sydd wedi cronni dros sawl blwyddyn, ac i warchod defnydd traddodiadol o’r tiroedd comin hyn fel y gellir parhau i’w mwynhau, nid yn unig gan borwyr, ond gan y bobl sy’n byw yn agos iawn atynt, ac fel bod modd rhoi’r bygythiadau a wnaed yn ystod yr wythnosau a’r misoedd diwethaf i’r naill ochr.

My officials are doing a significant piece of work at the moment around the Commons Act, so I’ll certainly look at that specific point and, if appropriate, bring a statement forward.

Mae fy swyddogion yn gwneud gwaith sylweddol ar hyn o bryd mewn perthynas â’r Ddeddf Tiroedd Comin, felly byddaf yn sicr yn edrych ar y pwynt penodol hwnnw, ac os yw’n briodol, byddaf yn cyhoeddi datganiad.

Datblygiad Fferm Wynt Mynydd y Gwair

Mynydd y Gwair Wind Farm Development

8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddatblygiad fferm wynt Mynydd y Gwair? OAQ(5)0096(ERA)

8. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Mynydd y Gwair wind farm development? OAQ(5)0096(ERA)

The Mynydd y Gwair development is a commercial wind farm in strategic search area E. It has received all necessary consents and I understand construction starts next month. The developer will invest £50 million and provide employment during the build, generating enough clean energy to power up to 22,600 homes.

Fferm wynt fasnachol yn ardal chwilio strategol E yw datblygiad Mynydd y Gwair. Mae wedi cael pob caniatâd angenrheidiol a deallaf y bydd y gwaith adeiladu yn dechrau y mis nesaf. Bydd y datblygwr yn buddsoddi £50 miliwn ac yn darparu cyflogaeth yn ystod y gwaith adeiladu, gan gynhyrchu digon o ynni glân i bweru hyd at 22,600 o gartrefi.

Diolch am yr ateb yna. Mi fydd Aelodau yn ymwybodol bod y cais i ddatblygu fferm wynt ar dir sy’n eiddo i’r Dug Beaufort ar Fynydd y Gwair ger Felindre, Abertawe, wedi bod yn un sydd wedi rhygnu ymlaen dros 20 mlynedd ac wedi creu gwrthwynebiad cryf yn lleol. Mae’r saga ddiweddaraf, yn ogystal â beth rydych chi wedi’i ddweud yn fanna, yn ymwneud â’r mynediad i’r safle o’r A48 ym Mhontarddulais. Ynglŷn â’r safbwynt yna yn benodol, a allwch chi roi diweddariad i’r Siambr ynglŷn â’r trafodaethau diweddaraf yr ydych wedi’u cael gyda’r datblygwyr, a sut a phryd a ydych chi’n disgwyl i’r sefyllfa bresennol gael ei datrys?

Thank you for that response. Members will be aware that the application to develop a windfarm on land under the ownership of the Duke of Beaufort, near Felindre, Swansea, is one that has gone on for 20 years and has created a great deal of local opposition. The most recent saga, in addition to what you’ve just said there, is to do with the access to the site from the A48 at Pontarddulais. As regards that point specifically, can you give the Chamber an update about the latest discussions you’ve had with the developers, and when and how do you expect that the current situation will be resolved?

Well, I haven’t had any specific discussions with the developer. I will check with my officials if they have and I’ll write to the Member.

Wel, nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau penodol gyda’r datblygwr. Byddaf yn holi fy swyddogion a ydynt wedi gwneud hynny a byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod.

There is plenty of opposition, still, to Mynydd y Gwair, and local residents are concerned about the potential impact on the local bat population as well. I raise this as the lesser horseshoe bat champion for the Assembly. Residents do point to the recent Exeter university report on bat mortality caused by blade disruption to sonar and to the potential of roosts near the proposed access track to the site. The company’s qualified ecologist is satisfied that the bat roosts that they have found are not in trees that are planned to be cut down, whereas another qualified specialist has advised that roosts have been found in another tree that is due to be felled. As there appears to be some confusion about which trees and which roosts everyone’s talking about, do you think that there should actually be some clarity achieved before any trees are felled?

Mae digonedd o wrthwynebiad o hyd i Fynydd y Gwair, ac mae trigolion lleol yn pryderu hefyd ynglŷn â’r effaith bosibl ar boblogaeth ystlumod yn lleol. Tynnaf sylw at hyn fel hyrwyddwr yr ystlum pedol lleiaf yn y Cynulliad. Mae’r trigolion yn nodi adroddiad diweddar prifysgol Caerwysg ar farwolaethau ystlumod o ganlyniad i’r ffaith fod y llafnau’n tarfu ar sonar ac ar botensial clwydydd ger y trac mynediad arfaethedig i’r safle. Mae ecolegydd cymwysedig y cwmni yn fodlon nad yw’r clwydydd ystlumod y daethant o hyd iddynt wedi’u lleoli mewn coed y bwriedir eu cwympo, er bod arbenigwr cymwysedig arall wedi cynghori bod clwydydd wedi cael eu darganfod mewn coeden arall sydd i fod i gael ei chwympo. Gan ei bod yn ymddangos bod rhywfaint o ddryswch ynglŷn â pha goed a pha glwydydd y mae pawb yn siarad amdanynt, a ydych yn credu y dylid sicrhau rhywfaint o eglurder cyn cwympo unrhyw goed?

I think that’s an issue we certainly need to look at, and I’m very happy to do that and will update the Member.

Yn sicr, credaf fod angen i ni edrych ar y mater, ac rwy’n fwy na pharod i wneud hynny a rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelod.

Cynlluniau Ynni Adnewyddadwy Cymunedol

Community Renewable Energy Schemes

9. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gynlluniau ynni adnewyddadwy cymunedol? OAQ(5)0095(ERA)

9. Will the Cabinet Secretary make a statement on community renewable energy schemes? OAQ(5)0095(ERA)

The Welsh Government has a strong track record in supporting community renewable energy schemes. As a result of Welsh Government support, 11 schemes are up and running, providing benefit to the local area, and five more are in construction.

Mae gan Lywodraeth Cymru hanes llwyddiannus o gefnogi cynlluniau ynni adnewyddadwy cymunedol. O ganlyniad i gefnogaeth Llywodraeth Cymru, mae 11 o gynlluniau wedi eu sefydlu ac ar waith, ac yn darparu budd i’r ardal leol, ac mae pump arall wrthi’n cael eu datblygu.

Diolch yn fawr unwaith eto, Ysgrifennydd, am yr ateb yna. Yn wahanol iawn i’r cynllun ar Fynydd y Gwair, mae ymateb y trigolion lleol ger fferm wynt Awel Aman Tawe wedi bod yn bositif iawn, yn rhannol oherwydd maint y fferm, wrth gwrs, ond, yn ei hanfod, oherwydd bod y gymuned leol yn elwa’n uniongyrchol ohoni. Felly, a ydych chi’n cytuno bod yna wersi gan Lywodraeth Cymru i’w dysgu yn fan hyn yn nhermau’r angen i gefnogi cymunedau lleol sydd am weld ynni adnewyddadwy yn cael ei ddatblygu, a beth yw eich cynlluniau chi yn y maes yna?

Thank you very much once again, Secretary, for that response. Very differently to the Mynydd y Gwair scheme, the response of local residents to the Awel Aman Tawe windfarm has been very positive, partially because of the size of it, but partially also because the local community profits directly from it. Would you agree, therefore, that there are lessons to be learnt by Welsh Government in terms of the need to support local communities that wish to see renewable energy schemes being developed, and what are your plans in that field?

I’m very happy to support local energy schemes. I’ve been very fortunate, in that I opened a small hydropower one in Merthyr Tydfil, I visited the one that you refer to, and I mentioned in my initial answer to you that we’ve got 11 schemes up and running due to the working of the local community. I think there are some very passionate people out there who are very tenacious. It’s a long process, and they’re absolutely determined to see the end. We’ve got a further five in construction, and I’m very happy to make sure that that funding is available to support those localities.

Rwy’n fwy na pharod i gefnogi cynlluniau ynni lleol. Rwyf wedi bod yn ffodus iawn, gan fy mod wedi agor cynllun ynni dŵr bychan ym Merthyr Tudful, ymwelais â’r un y cyfeiriwch ato, a soniais yn fy ateb cychwynnol i chi fod gennym 11 o gynlluniau ar waith o ganlyniad i waith y gymuned leol. Credaf fod yna rai pobl ddygn iawn sy’n teimlo’n hynod o angerddol ynglŷn â hyn. Mae’n broses hir, ac maent yn hollol benderfynol o weld ei diwedd. Mae pump arall yn cael eu datblygu gennym, ac rwy’n fwy na pharod i sicrhau bod y cyllid ar gael i gefnogi’r ardaloedd hynny.

Many of us in the Chamber, Cabinet Secretary, are concerned about ensuring shorter economic supply chains in Wales to shore up local economies, and local energy generation is one key sector for that work. What steps can the Welsh Government take to encourage municipal energy generation in Wales?

Mae llawer ohonom yn y Siambr, Ysgrifennydd y Cabinet, yn pryderu ynglŷn â sicrhau cadwyni cyflenwi economaidd byrrach yng Nghymru i gynnal economïau lleol, ac mae cynhyrchu ynni lleol yn un sector allweddol ar gyfer y gwaith hwnnw. Pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i annog cynhyrchu ynni trefol yng Nghymru?

I think there are some fantastic opportunities to be able to make savings in the areas that you’ve discussed. I’ve encouraged all Welsh public bodies to maximise the opportunity and, certainly, our green growth Wales initiative will help deliver these projects by providing a number of services, but also substantial finance.

Credaf fod yna gyfleoedd gwych i allu gwneud arbedion yn y meysydd yr ydych wedi’u trafod. Rwyf wedi annog pob corff cyhoeddus yng Nghymru i wneud y gorau o’r cyfle, ac yn sicr, bydd ein menter twf gwyrdd Cymru yn helpu i gyflawni’r prosiectau hyn drwy ddarparu nifer o wasanaethau, a chyllid sylweddol hefyd.

One of the logjams that happen in this area, though, Minister, is within local councils that have to grant the applications of the various schemes that come forward. Do you believe that local councils are adequately knowledgeable of the benefits of local community schemes and, in fact, adequately knowledgeable of the best way of promoting them, whether it’s wind power, whether it’s river energy, or whatever it might be? Do we need to have further discussions or do you need to have further discussions with the Cabinet Secretary for local government as to how we might be able to encourage the removal of this logjam throughout Wales, so that we can get more of these schemes up and running?

Fodd bynnag, gwelir un o’r tagfeydd sy’n digwydd yn y maes hwn, Weinidog, o fewn y cynghorau lleol sy’n gorfod rhoi caniatâd i’r gwahanol gynlluniau a gyflwynir. A ydych yn credu bod cynghorau lleol yn ddigon gwybodus ynglŷn â manteision cynlluniau cymunedol lleol, ac mewn gwirionedd, yn ddigon gwybodus ynglŷn â’r ffordd orau o’u hyrwyddo, boed hynny’n ynni gwynt, yn ynni afonydd, neu beth bynnag y bo? A oes angen i ni gael trafodaethau pellach neu a oes angen i chi gael trafodaethau pellach gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol ynglŷn â sut y gallem hybu’r broses o gael gwared ar y tagfeydd ledled Cymru, fel y gallwn sicrhau bod mwy o’r cynlluniau hyn ar waith?

It’s very important that local authorities do have that expertise in-house or, if not, they can collaborate with a neighbouring local authority to ensure that they do. I think that we don’t want to see logjams. I think it’s very important that these schemes are up and running as quickly as possible. I mentioned in my answer to Dai Lloyd that some of the people I’ve met who’ve brought forward these local schemes are very tenacious, because they’ve had to be. So, it’s really important that we don’t have those logjams in place.

Mae’n bwysig iawn fod gan yr awdurdodau lleol yr arbenigedd hwnnw’n fewnol, neu os nad oes, gallant gydweithio ag awdurdod lleol cyfagos er mwyn sicrhau eu bod yn ei gael. Ni chredaf ein bod yn dymuno gweld tagfeydd. Credaf ei bod yn bwysig iawn fod y cynlluniau hyn yn cael eu sefydlu a’u rhoi ar waith cyn gynted â phosibl. Soniais yn fy ateb i Dai Lloyd fod rhai o’r bobl y cyfarfûm â hwy sydd wedi cyflwyno’r cynlluniau lleol hyn yn ddygn iawn, am fod rhaid iddynt fod. Felly, mae’n bwysig iawn ein bod cael gwared ar y tagfeydd hyn.

Mannau Gwyrdd a Pharciau yng Nghymru

Green Spaces and Parks in Wales

10. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am bwysigrwydd mannau gwyrdd a pharciau yng Nghymru? OAQ(5)0086(ERA)

10. Will the Cabinet Secretary make a statement on the importance of green spaces and parks in Wales? OAQ(5)0086(ERA)

Thank you. The availability of quality green spaces and parks is important to people’s health and well-being. They provide opportunities for healthy recreation, support biodiversity and contribute to reducing flood risk and air pollution. Everyone should have access to quality green space near to where they live.

Diolch. Mae argaeledd mannau gwyrdd a pharciau o safon yn bwysig i iechyd a lles pobl. Maent yn darparu cyfleoedd ar gyfer gweithgareddau hamdden iach, yn cefnogi bioamrywiaeth ac yn cyfrannu at leihau perygl llifogydd a llygredd aer. Dylai pawb gael mynediad at fannau gwyrdd o safon yn agos at eu cartrefi.

Thank you. I was absolutely delighted that Pontypool Park was named the best park in Wales for 2016, following a public vote by the charity Fields in Trust towards the end of last year. The park was also shortlisted from 214 entries for the UK’s best park award, narrowly missing out to Rouken Glen Park in Scotland. We have so much to be proud of in Pontypool, and the park itself is unique. How many parks in Wales, or across the UK, can say that they are home to ponds, Italian gardens, a playground, an historical shell grotto and folly, Pontypool rugby club, a leisure centre and even a ski slope? Will you join me in congratulating Pontypool Park, and also in paying tribute to all the hard work and dedication of the friends of Pontypool Park who give up their own time to ensure that the park is kept clean and tidy for everyone to enjoy?

Diolch. Roeddwn ar ben fy nigon pan enwyd Parc Pont-y-pŵl yn barc gorau Cymru ar gyfer 2016, yn dilyn pleidlais gyhoeddus gan elusen Meysydd Chwarae Cymru tuag at ddiwedd y llynedd. Hefyd, cafodd y parc ei gynnwys ar restr fer o blith 214 o geisiadau am wobr parc gorau’r DU, gan golli o drwch blewyn i Barc Glen Rouken yn yr Alban. Mae gennym gymaint i fod yn falch ohono ym Mhont-y-pŵl, ac mae’r parc ei hun yn unigryw. Sawl parc yng Nghymru, neu ledled y DU, a all ddweud eu bod yn cynnwys pyllau, gerddi Eidalaidd, maes chwarae, groto cragen a ffug-gastell hanesyddol, clwb rygbi Pont-y-pŵl, canolfan hamdden a hyd yn oed llethr sgïo? A wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Parc Pont-y-pŵl, yn ogystal â thalu teyrnged i holl waith caled ac ymroddiad cyfeillion Parc Pont-y-pŵl sy’n rhoi eu hamser i sicrhau bod y parc yn cael ei gadw’n lân ac yn daclus er mwyn i bawb ei fwynhau?

Well, I was hoping that was a rhetorical question and you didn’t want me to actually give you a figure. Yes, I’m absolutely very happy to congratulate Pontypool Park. Maybe the Member would like to invite me to visit.

Wel, gobeithiaf mai cwestiwn rhethregol oedd hwnnw ac nad oeddech yn gofyn i mi roi ffigur i chi. Ydw, rwy’n fwy na pharod i longyfarch Parc Pont-y-pŵl. Efallai yr hoffai’r Aelod fy ngwahodd ar ymweliad.

I suppose, really, everybody is entitled and deserves green spaces, except in the west of the capital city. Could you justify the environmental vandalism and destruction of ancient woodlands and fields in the west of Cardiff? Can you justify that please?

Mae’n debyg, mewn gwirionedd, fod pawb â hawl i fannau gwyrdd ac yn eu haeddu, heblaw am orllewin y brifddinas. A allwch gyfiawnhau’r fandaliaeth amgylcheddol a dinistrio coetiroedd hynafol a chaeau sy’n digwydd yng ngorllewin Caerdydd? A allwch chi gyfiawnhau hynny os gwelwch yn dda?

Well, no; I wouldn’t be able to justify that.

Wel, na; ni fuaswn yn gallu cyfiawnhau hynny.

Cabinet Secretary, the Open Spaces Society has called on local authorities and developers to make 2017 the year of the village green. They urge developers to include registered village greens within their sites, so that local people have a guaranteed green space for recreation. Will the Cabinet Secretary agree to raise this issue with her Cabinet colleagues to see what can be done to increase the number of village greens in Wales?

Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r Gymdeithas Mannau Agored wedi galw ar awdurdodau lleol a datblygwyr i sicrhau mai 2017 yw blwyddyn maes y pentref. Maent yn annog datblygwyr i gynnwys meysydd pentref cofrestredig ar eu safleoedd, er mwyn sicrhau lle gwyrdd gwarantedig i bobl leol ar gyfer gweithgareddau hamdden. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gytuno i drafod y mater hwn gyda’i chyd-Aelod yn y Cabinet i weld beth y gellir ei wneud i gynyddu nifer y meysydd pentref yng Nghymru?

Yes, I would be very happy to discuss with Cabinet colleagues if that’s appropriate.

Gwnaf, rwy’n fwy na pharod i drafod gyda chyd-Aelodau yn y Cabinet os yw hynny’n briodol.

Gorsaf Bŵer Aberddawan

Aberthaw Power Station

11. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’u cynnal â Chyfoeth Naturiol Cymru ynglŷn â gorsaf bŵer Aberddawan ers 1 Ionawr 2017? OAQ(5)0089(ERA) [W]

11. What discussions has the Cabinet Secretary had with Natural Resources Wales regarding Aberthaw power station since 1 January 2017? OAQ(5)0089(ERA) [W]

Thank you. As the environmental regulator of Aberthaw, Natural Resources Wales is responsible for reducing the nitrogen oxides emission limit in Aberthaw’s environmental permit, in line with the court judgment. Aberthaw must then comply with the revised limit. My officials will continue to monitor the progress of NRW and RWE towards compliance.

Diolch. Fel rheoleiddiwr amgylcheddol Aberddawan, mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gyfrifol am ostwng y terfyn uchaf ar gyfer allyriadau ocsidau nitrogen yn nhrwydded amgylcheddol Aberddawan, yn unol â dyfarniad y llys. Bydd yn rhaid i Aberddawan gydymffurfio â’r terfyn diwygiedig wedyn. Bydd fy swyddogion yn parhau i fonitro’r cynnydd a wneir gan Cyfoeth Naturiol Cymru ac RWE tuag at sicrhau cydymffurfiaeth.

I thank the Cabinet Secretary for her reply, which didn’t actually specify what discussions she’s had. But, within the last hour, I think all Assembly Members have had a letter from the Cabinet Secretary, setting out what’s happened recently with Aberthaw. I note, from that letter, that Natural Resources Wales did not write to RWE, who operate this plant, until 6 January this year, although the court case was last September. They didn’t write to ask about permit variations until 6 January—incidentally, after I’d put in freedom of information requests asking what on earth was happening. That permit regulation needs to bring the nitrogen oxide emissions at Aberthaw below the 500 mg/cu m ceiling value, which the court judgment put in. They are still—according to your letter to Assembly Members—breaking that four months later than the European Court of Justice ruling. You say that it’s Natural Resources Wales that is responsible for permitting this, but clearly they haven’t pulled their finger out to do anything about it. This reflects very badly on us as a nation and yourselves as the Government.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hateb, er nad oedd yn egluro’n benodol pa drafodaethau y mae hi wedi eu cael. Ond o fewn yr awr ddiwethaf, credaf fod holl Aelodau’r Cynulliad wedi cael llythyr gan Ysgrifennydd y Cabinet yn nodi beth sydd wedi digwydd yn ddiweddar mewn perthynas ag Aberddawan. Nodaf, o’r llythyr hwnnw, nad oedd Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ysgrifennu at RWE, sy’n gweithredu’r gwaith hwn, tan 6 Ionawr eleni, er bod yr achos llys wedi’i gynnal fis Medi diwethaf. Ni wnaethant ysgrifennu i ofyn ynglŷn ag amrywiadau i’r drwydded tan 6 Ionawr—fel y mae’n digwydd, ar ôl i mi gyflwyno ceisiadau rhyddid gwybodaeth yn gofyn beth yn y byd oedd yn digwydd. Mae angen i reoliad y drwydded leihau allyriadau nitrogen ocsid Aberddawan islaw’r terfyn uchaf o 500 mg/cu, a gafodd ei gynnwys gan ddyfarniad y llys. Maent yn parhau—yn ôl eich llythyr at Aelodau’r Cynulliad—i dorri’r rheoliad bedwar mis ar ôl dyfarniad Llys Cyfiawnder Ewrop. Rydych yn dweud mai Cyfoeth Naturiol Cymru sy’n gyfrifol am drwyddedu hyn, ond mae’n amlwg nad ydynt wedi trafferthu gwneud unrhyw beth yn ei gylch. Mae hyn yn adlewyrchu’n wael iawn arnom ni fel cenedl ac arnoch chi fel Llywodraeth.

The letter was issued to Assembly Members. I think it was David Melding who made a request of the First Minister during First Minister’s questions last week. As Simon Thomas said, it just set out the limits throughout. There has been a fall, but you’re right that further work is going to be required to ensure that Aberthaw is able to operate before the 500 mg/cu m emissions ceiling. There have been a significant amount of discussions between my officials and NRW, and I’ve asked my officials to monitor the situation closely.

Dosbarthwyd y llythyr i Aelodau’r Cynulliad. Rwy’n credu mai David Melding a wnaeth gais i’r Prif Weinidog yn ystod cwestiynau i’r Prif Weinidog yr wythnos diwethaf. Fel y dywedodd Simon Thomas, roedd yn nodi’r terfynau drwyddo draw. Bu gostyngiad, ond rydych yn gywir fod angen rhagor o waith er mwyn sicrhau bod Aberddawan yn gallu gweithredu o dan y terfyn uchaf o 500 mg /cu m ar allyriadau. Bu cryn dipyn o drafodaethau rhwng fy swyddogion a Cyfoeth Naturiol Cymru, ac rwyf wedi gofyn i fy swyddogion fonitro’r sefyllfa’n ofalus.

The crucial thing here, Cabinet Secretary, is that this power station will now keep generating power into the medium term to meet peak demand. So, it’s part of the power-generating infrastructure and people must be reassured that these high standards—or higher standards, anyway—are followed as a matter of course, and don’t just suddenly come into the public domain when particular Assembly Members put pressure on the Welsh Government.

Y peth hanfodol yma, Ysgrifennydd y Cabinet, yw y bydd yr orsaf bŵer yn awr yn parhau i gynhyrchu ynni yn y tymor canolig i ddiwallu’r galw brig. Felly, mae’n rhan o’r seilwaith cynhyrchu pŵer a rhaid i bobl gael sicrwydd bod y safonau uchel hyn—neu safonau uwch, beth bynnag—yn cael eu dilyn fel mater o drefn ac nad ydynt ond yn dod i sylw’r cyhoedd yn sydyn pan fo Aelodau penodol o’r Cynulliad yn rhoi pwysau ar Lywodraeth Cymru.

I absolutely agree, and I do want to assure Members that I’ve been having discussions. I’ve met with RWE, I’ve met with Aberthaw, I’ve met with my colleague Jane Hutt in relation to this, and I have ensured that officials are monitoring the situation very carefully.

Cytunaf yn llwyr, ac rwyf am sicrhau’r Aelodau fy mod wedi bod yn cael trafodaethau. Rwyf wedi cyfarfod â RWE, rwyf wedi cyfarfod ag Aberddawan, rwyf wedi cyfarfod â fy nghyd-Aelod, Jane Hutt mewn perthynas â hyn, ac rwyf wedi sicrhau bod swyddogion yn monitro’r sefyllfa’n ofalus iawn.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.

I thank the Cabinet Secretary.

2. 2. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant
2. 2. Questions to the Cabinet Secretary for Communities and Children

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, a’r cwestiwn cyntaf, Sian Gwenllian.

The next item on our agenda is questions to the Cabinet Secretary for Communities and Children, and the first question is from Sian Gwenllian.

Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid

Vibrant and Viable Places

1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ariannu cynlluniau o dan y rhaglen 'Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid' ar gyfer 2017/18? OAQ(5)0104(CC)[W]

1. Will the Cabinet Secretary make a statement on funding plans under the Vibrant and Viable Places programme for 2017/18? OAQ(5)0104(CC)[W]

I thank the Member for Arfon for her question. The Vibrant and Viable Places programme has been successful in providing support and investment in many communities across Wales. A future capital regeneration programme is under consideration and I’ll be providing further information to Members shortly.

Diolch i’r Aelod dros Arfon am ei chwestiwn. Mae’r rhaglen Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid wedi llwyddo i ddarparu cymorth a buddsoddiad mewn llawer o gymunedau ledled Cymru. Mae rhaglen adfywio cyfalaf o dan ystyriaeth ar gyfer y dyfodol a byddaf yn darparu rhagor o wybodaeth i’r Aelodau’n fuan.

Diolch. A fedrwch chi gadarnhau a ydy’r cynllun presennol yn dod i ben ddiwedd mis Mawrth? Beth fyddai’n digwydd ar ôl hynny? A fydd y rhaglen yn parhau fel ag y mae o, neu a fydd o’n dod yn rhan o rywbeth mwy? Beth fydd y canllawiau, a beth yw’r amserlen efo hynny? Mae awdurdodau lleol yn awyddus i gael y manylion cyn gynted â phosib er mwyn cynllunio ymlaen. Yn wir, mae yna ansicrwydd a diffyg eglurder cyffredinol yn y maes adfywio. A ydych chi’n cytuno nad ydy’r weledigaeth yn glir ar hyn o bryd? Ac os mai’r bwriad ydy lleihau tlodi, a fydd y rhaglenni newydd yn gosod deilliannau clir, pwrpasol er mwyn cynorthwyo i greu’r gwahaniaeth y mae’r ddau ohonom ni yn gweithio tuag ato fo?

Thank you. Can you confirm whether the current programme is to come to an end at the end of March, and what will happen following that? Will the programme continue as it is, or will it become part of something larger? What will the guidance be, and what is the timetable for that? Local authorities are eager to have the details as soon as possible so that they can plan for the future. Indeed, there is uncertainty and a lack of clarity more generally in the regeneration field. Do you agree that the vision is not clear at the moment, and if the intention is to reduce poverty then will the programme set clear outcomes in order to assist in making the difference that both of us are working towards?

I’m grateful for the Member’s question. She will be aware of the great work that’s gone on in her constituency, in Gwynedd, in terms of Vibrant and Viable Places actions taking place there. The Member is right to say that we haven’t yet formulated a future programme from VVP. The intention is for it to come to an end, and I will make a further decision on that. I think what was hampering the issue was about the amount of regeneration capital funding that was available to me. I’m grateful to the finance Minister and discussions with him on the ability to enhance that profile. From those discussions with him I am able to start looking at a future programme, which may be a VVP 2, or indeed another version of that.

Rwy’n ddiolchgar am gwestiwn yr Aelod. Bydd yn ymwybodol o’r gwaith gwych a wnaed yn ei hetholaeth, yng Ngwynedd, o ran y gweithgarwch Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid sy’n digwydd yno. Mae’r Aelod yn iawn i ddweud nad ydym eto wedi llunio rhaglen Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid ar gyfer y dyfodol. Y bwriad yw iddi ddod i ben, a byddaf yn gwneud penderfyniad pellach ar hynny. Rwy’n meddwl mai’r hyn oedd yn llesteirio’r mater oedd y swm o gyllid cyfalaf adfywio a oedd ar gael i mi. Rwy’n ddiolchgar i’r Gweinidog cyllid a thrafodaethau gydag ef ar y gallu i wella’r proffil hwnnw. O’r trafodaethau hynny gydag ef, gallaf ddechrau edrych ar raglen ar gyfer y dyfodol, a allai fod yn Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid 2, neu fersiwn arall o hynny yn wir.

Cabinet Secretary, I hope you would agree with me that Newport has seen beneficial use of Vibrant and Viable Places for city-centre regeneration, creating accommodation and alternative use to retail effectively. Whatever the future holds in terms of Vibrant and Viable Places or a similar scheme, will you continue to work closely with Newport City Council to take forward this important and beneficial regeneration programme?

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n gobeithio y buasech yn cytuno â mi fod Casnewydd wedi gweld defnydd buddiol o Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid ar gyfer adfywio canol y ddinas, gan greu adeiladau preswyl a defnydd yn lle manwerthu i bob pwrpas. Beth bynnag a ddaw yn y dyfodol o ran Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid neu gynllun tebyg, a wnewch chi barhau i weithio’n agos gyda Chyngor Dinas Casnewydd i ddatblygu’r rhaglen adfywio bwysig a buddiol hon?

Indeed, and I’m grateful for the opportunity to visit Newport with both yourself and the Member Jane Bryant to see the fantastic effects that VVP has had in your communities and neighbouring areas. It is something that I’m taking very seriously about how we continue with work to develop communities in the way we have in the past. I’m looking forward to announcing new schemes in the future. I will keep the Member abreast of that proposal.

Yn wir, ac rwy’n ddiolchgar am y cyfle i ymweld â Chasnewydd gyda chi a’r Aelod, Jane Bryant, i weld yr effeithiau gwych a gafodd Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid yn eich cymunedau a’r ardaloedd cyfagos. Mae’n rhywbeth rwy’n wirioneddol o ddifrif yn ei gylch o ran sut i barhau â’r gwaith o ddatblygu cymunedau yn y ffordd a wnaethom yn y gorffennol. Rwy’n edrych ymlaen at gyhoeddi cynlluniau newydd yn y dyfodol. Byddaf yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelod am y cynnig hwnnw.

Last week you mentioned that some Vibrant and Viable Places projects were going to be getting more money because of underspends in other areas, which strikes me as slightly odd, that some local authorities seem be quite bad at following guidelines if some are underspending and others haven’t got enough money. Because we’re not talking just about replacing falling-down car parks here; we’re talking about something that interests me very much: lifelong living and the housing supply that would meet that. So, are you planning to use any of this underspend to target specific projects, and particularly the kind of housing that can brought into city centres, which isn’t just affordable housing and then nothing else, but something that has a lifelong throughput to it?

Yr wythnos diwethaf roeddech yn sôn fod rhai prosiectau Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid yn mynd i gael mwy o arian yn sgil tanwario mewn ardaloedd eraill, sy’n fy nharo braidd yn rhyfedd, fod rhai awdurdodau lleol i’w gweld yn eithaf gwael am ddilyn canllawiau os yw rhai’n tanwario a bod eraill heb ddigon o arian. Oherwydd nid sôn yn unig am adnewyddu meysydd parcio sy’n dadfeilio a wnawn yma; rydym yn sôn am rywbeth sydd o ddiddordeb mawr iawn i mi: byw gydol oes a’r cyflenwad tai a fuasai’n diwallu hynny. Felly, a ydych yn bwriadu defnyddio rhywfaint o’r tanwariant hwn i dargedu prosiectau penodol, ac yn arbennig y math o dai y gellir eu dwyn i ganol dinasoedd, nid yn unig tai fforddiadwy a dim byd arall wedyn, ond rhywbeth sydd â diben gydol oes iddo ?

Of course, the Member raises an important issue about how distribution of finance is given. It’s fair to say that the VVP policy is complicated by other actions such as planning and access to land, et cetera, so that complicates, sometimes, some of the schemes that are thought to be a little easier than others. I am looking at authorities that bring to me alternative schemes that are able to be flexible, but certainly the schemes that the Member talked about, about the introduction of long-term opportunities in housing, not just affordable, but the transformation of their communities, is something I’m very keen to pursue.

Wrth gwrs, mae’r Aelod yn crybwyll mater pwysig ynglŷn â sut y dosberthir cyllid. Mae’n deg dweud bod y polisi Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid wedi’i gymhlethu gan weithgarwch arall megis cynllunio a mynediad at dir, ac yn y blaen, felly mae hynny weithiau’n cymhlethu rhai o’r cynlluniau y credir eu bod ychydig yn haws nag eraill. Rwy’n edrych ar yr awdurdodau sy’n dod â chynlluniau amgen ataf sy’n gallu bod yn hyblyg, ond yn sicr mae’r cynlluniau y soniodd yr Aelod amdanynt, ynglŷn â chyflwyno cyfleoedd hirdymor ym maes tai, nid yn unig tai fforddiadwy, ond trawsnewid eu cymunedau, yn rhywbeth rwy’n awyddus iawn i fynd ar ei drywydd.

Gofal Plant

Childcare

2. Faint ymlaen llaw y byddai'n rhesymol disgwyl i ddarparwr gofal plant a gefnogir gan Lywodraeth Cymru hysbysu rhieni sy'n gweithio o ddyddiad dechrau eu plant? OAQ(5)0107(CC)

2. How long in advance would it be reasonable to expect a Welsh Government supported provider of childcare to notify working parents of their child’s start date? OAQ(5)0107(CC)

Parents are notified of when their entitlement to Flying Start childcare begins by a Flying Start health visitor soon after birth. Later in the process, local authorities will refer parents to local providers so that start dates can be agreed as far as possible in advance.

Caiff rhieni eu hysbysu pa bryd fydd eu hawl i ofal plant Dechrau’n Deg yn dechrau drwy ymwelydd iechyd Dechrau’n Deg yn fuan ar ôl genedigaeth. Yn ddiweddarach yn y broses, bydd awdurdodau lleol yn cyfeirio rhieni at ddarparwyr lleol fel y gellir cytuno ar ddyddiadau dechrau cyn belled â phosibl ymlaen llaw.

I was surprised, when starting my own three-year-old recently, not to receive advance notice. The process was to have meetings at the beginning of the term and then agree a date. I seek no intervention in my own case, which is resolved, but I just wondered, in having childcare to support working parents as well as the education of the child, would it not be appropriate, if both parents are working, perhaps have to give notice to a private nursery, to have at least a month’s advance notice of what date a child might actually start.

Roeddwn yn synnu na chefais rybudd ymlaen llaw wrth ddechrau fy mhlentyn tair oed fy hun yn ddiweddar. Y broses oedd cael cyfarfodydd ar ddechrau’r tymor a chytuno ar ddyddiad wedyn. Nid wyf yn chwilio am unrhyw ymyriad yn fy achos i, sydd wedi’i ddatrys, ond roeddwn yn meddwl tybed, o gael gofal plant i gynorthwyo rhieni sy’n gweithio yn ogystal ag addysg y plentyn, onid fuasai’n briodol os yw’r ddau riant yn gweithio, a gorfod rhoi rhybudd i feithrinfa breifat efallai, i gael o leiaf mis o rybudd ymlaen llaw ynglŷn â pha ddyddiad y gallai plentyn ddechrau mewn gwirionedd.

In regard to childcare outside of the Flying Start setting, there is no statutory issue regarding guidance around this, but I am conscious of the Member’s concerns and, as we develop the childcare policy as we move forward, it is something I will be looking at carefully to make sure that parents are aware and confident about how they can access these childcare facilities across Wales.

Mewn perthynas â gofal plant y tu allan i Dechrau’n Deg, nid oes unrhyw fater statudol o ran canllawiau ynglŷn â hyn, ond rwy’n ymwybodol o bryderon yr Aelod ac wrth i ni ddatblygu’r polisi gofal plant, wrth i ni symud ymlaen, mae’n rhywbeth y byddaf yn edrych arno’n ofalus i sicrhau bod rhieni’n ymwybodol ac yn hyderus ynglŷn â sut y gallant gael mynediad at y cyfleusterau gofal plant hyn ar draws Cymru.

Cabinet Secretary, you alluded to the Welsh Government’s offer of childcare and that being unfolded now as we go forward in the Assembly. I believe this year the pilots are going to start in the various local authorities that you’ve identified as being fit for purpose for those pilots to take place. What type of public information, what type of information, are you going to make available to parents in the first instance in those pilot areas so that they are aware of what their rights are under the childcare scheme and what will be available to them?

Ysgrifennydd y Cabinet, fe gyfeirioch at gynnig gofal plant Llywodraeth Cymru a chyflwyno hynny yn awr wrth inni symud ymlaen yn y Cynulliad. Rwy’n credu bod y cynlluniau peilot yn mynd i ddechrau y flwyddyn hon yn y gwahanol awdurdodau lleol a nodoch fel rhai addas i’r diben ar gyfer cynnal y cynlluniau peilot hynny. Pa fath o wybodaeth gyhoeddus, pa fath o wybodaeth fydd ar gael gennych i rieni yn yr ardaloedd peilot hynny’n gyntaf fel eu bod yn ymwybodol o beth yw eu hawliau o dan y cynllun gofal plant a beth fydd ar gael iddynt?

We’ve got five pilot areas, which cover six local authorities, and we’ve already started to work with them on how they devise their schemes. It will be a matter for the local authority in terms of what area space they pick, whether that’s ward-based or school-based or private-sector solutions, but we are keen to make sure that, pre summer, we’re able to ensure that the message goes out to parents in that cohort of individuals where they can access childcare. It is a pilot scheme and we anticipate that some of those pilot schemes actually will not continue in that form. But what we are doing is learning from the way this complicated scheme, as the Member will be aware, is happening in England. Trying to get that out through the door is quite challenging, but we are learning from this and, hopefully, the information that is—the important bit is making sure parents know well in advance their ability to access this programme.

Mae gennym bump o ardaloedd peilot, sy’n cwmpasu chwe awdurdod lleol, ac rydym eisoes wedi dechrau gweithio gyda hwy ar sut y maent yn llunio eu cynlluniau. Mater i’r awdurdod lleol fydd pa fath o ardal y byddant yn ei dewis, boed yn seiliedig ar wardiau neu ysgolion neu’r sector preifat, ond rydym yn awyddus i wneud yn siŵr, cyn yr haf, y gallwn sicrhau bod y neges yn mynd allan at rieni yn y garfan honno o unigolion lle y gallant gael mynediad at ofal plant. Cynllun peilot ydyw a rhagwelwn na fydd rhai o’r cynlluniau peilot hyn yn parhau ar y ffurf honno mewn gwirionedd. Ond yr hyn a wnawn yw dysgu o’r ffordd y mae’r cynllun cymhleth hwn, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, yn digwydd yn Lloegr. Mae ceisio cael hynny allan drwy’r drws yn eithaf heriol, ond rydym yn dysgu o hyn a gobeithio y bydd y wybodaeth sydd—y rhan bwysig yw gwneud yn siŵr fod rhieni’n gwybod ymhell ymlaen llaw am eu gallu i gael mynediad at y rhaglen hon.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

Questions Without Notice from Party Spokespeople

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru—Bethan Jenkins.

Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson—Bethan Jenkins.

Thank you. My first question is something I’ve raised with you quite a lot now in the last few weeks. With regard to NSA Afan, I wondered whether we could have an update on the inquiry, specifically because I’m getting contacts from people in Bettws who have funding streams through the delivery of this service and they tell me they don’t have a clue as to what is happening. What isn’t clear to me is that, when problems were raised at Plas Madoc, the funding was continued until the investigation was completed. So, I want to understand, if you are treating this in a different way, why that is. You mentioned the police in previous answers to myself. Has it all been passed over to the police, or are you still investigating internally as Welsh Government?

Diolch. Mae fy nghwestiwn cyntaf yn rhywbeth rwyf wedi’i ddwyn i’ch sylw gryn dipyn o weithiau bellach yn ystod yr wythnosau diwethaf. Mewn perthynas â NSA Afan, roeddwn yn meddwl a allem gael y wybodaeth ddiweddaraf am yr ymchwiliad, yn benodol oherwydd bod pobl ym Metws sydd â ffrydiau ariannu yn sgil darparu’r gwasanaeth hwn yn cysylltu â mi i ddweud wrthyf nad oes ganddynt syniad beth sy’n digwydd. Yr hyn nad yw’n glir i mi, pan soniwyd am broblemau ym Mhlas Madoc, oedd bod y cyllid wedi parhau tan i’r ymchwiliad gael ei gwblhau. Felly, os ydych yn trin hyn mewn ffordd wahanol, rwyf am ddeall pam eich bod yn gwneud hynny. Fe sonioch am yr heddlu mewn atebion blaenorol i mi. A yw’r cyfan wedi ei drosglwyddo i’r heddlu, neu a ydych yn dal i ymchwilio’n fewnol fel Llywodraeth Cymru?

I’m conscious of the Member’s interest in this and also that of Dai Rees, the other Member that’s raised this on several occasions with me. I’m very cautious of the ongoing police investigation and also our governance review of this. It is slightly different to the Plas Madoc event. I’m damned if I do and I’m damned if I don’t. If I remove funding people criticise me for not removing it early enough, or not leaving it run for the organisations. What I am conscious about is that the indirect consequence of NSA not having funding—how can we make sure that services provided to the local community are continued as best they can. My team have started discussions, advance discussions, with Neath Port Talbot council about stepping into that space for delivery.

Rwy’n ymwybodol o ddiddordeb yr Aelod yn hyn a diddordeb Dai Rees hefyd, yr Aelod arall sydd wedi dwyn hyn i fy sylw ar sawl achlysur. Rwy’n ofalus iawn o’r ymchwiliad sydd ar y gweill gan yr heddlu a hefyd ein hadolygiad llywodraethu o hyn. Mae ychydig yn wahanol i ddigwyddiad Plas Madoc. Ni allaf ennill, beth bynnag a wnaf. Os byddaf yn tynnu cyllid yn ôl, bydd pobl yn fy meirniadu am beidio â’i dynnu’n ôl yn ddigon cynnar, neu am beidio â’i adael yn ei le i sefydliadau. Yr hyn rwy’n ymwybodol ohono yw y gallai’r canlyniad anuniongyrchol os na fydd gan NSA gyllid—sut y gallwn sicrhau bod y gwasanaethau a ddarperir i’r gymuned leol yn cael eu parhau yn y ffordd orau sy’n bosibl. Mae fy nhîm wedi dechrau trafodaethau, trafodaethau ymlaen llaw, gyda chyngor Castell-nedd Port Talbot ynglŷn â chamu i’r bwlch ar gyfer darparu.

That answers the question for Neath Port Talbot, but it doesn’t in terms of Bridgend. It wasn’t a criticism; I was trying to find out the differences between the operations and why you’ve made that decision, and I’m still not really that clear.

On the wider Communities First agenda, I’m hearing from those who have an interest in the future of Communities First that the consultation wasn’t really as strong as it could have been. I want to understand how you’re analysing the consultation responses. I hear you’ve got very comprehensive responses from children writing a little note to say how important the services have been for them personally. How are you going to analyse how important they are and then come up with a plan to try and deliver the future of whatever scheme you have in mind?

Mae hynny’n ateb y cwestiwn ar gyfer Castell-nedd Port Talbot, ond nid yw’n ei ateb ar gyfer Pen-y-bont ar Ogwr. Nid beirniadaeth oedd hi; roeddwn yn ceisio darganfod y gwahaniaethau rhwng y gweithrediadau a pham y gwnaethoch y penderfyniad hwnnw, ac mae’n dal i fod braidd yn aneglur i mi.

Ar agenda ehangach Cymunedau yn Gyntaf, rwy’n clywed gan y rhai sydd â diddordeb yn nyfodol Cymunedau yn Gyntaf nad oedd yr ymgynghoriad mor gryf ag y gallai fod wedi bod mewn gwirionedd. Rwyf eisiau deall sut rydych yn dadansoddi’r ymatebion i’r ymgynghoriad. Rwy’n clywed eich bod wedi cael ymatebion cynhwysfawr iawn gan blant yn ysgrifennu nodyn bach i ddweud pa mor bwysig y mae’r gwasanaethau wedi bod iddynt hwy’n bersonol. Sut y byddwch yn dadansoddi pa mor bwysig ydynt, a dod o hyd i gynllun i geisio sicrhau dyfodol pa gynllun bynnag sydd gennych mewn golwg?

Of course, I’m grateful for the Member’s views on Communities First and those of many Members who’ve taken part in the consultation. The consultation phase 1 ended on 15 January. I’m surprised at the Member’s comments saying that it wasn’t very successful or delivered successfully from a third party—I assume that’s wrong. We received over 2,300 responses, primarily—80 per cent of them—from the workforce or people who are associated with the organisation in the first place. My team are analysing that programme response very closely—they will give me advice on that very issue and I’m hoping to make a statement about what resilient communities are within the next two or three weeks. I hope that the Member will allow me some time just to finalise details of what the Communities First programme looks like for the future, but I will come back to this Chamber to let Members know.

Wrth gwrs, rwy’n ddiolchgar am farn yr Aelod ar Cymunedau yn Gyntaf a barn llawer o Aelodau sydd wedi cymryd rhan yn yr ymgynghoriad. Daeth cyfnod ymgynghori 1 i ben ar 15 Ionawr. Rwy’n synnu ynglŷn â sylwadau’r Aelod yn dweud nad oedd yn llwyddiannus iawn neu wedi’i ddarparu’n llwyddiannus gan drydydd parti—rwy’n tybio bod hynny’n anghywir. Cawsom dros 2,300 o ymatebion, yn bennaf—80 y cant ohonynt—gan y gweithlu neu bobl sy’n gysylltiedig â’r sefydliad yn y lle cyntaf. Mae fy nhîm yn dadansoddi’r ymateb i’r rhaglen yn agos iawn—maent yn rhoi cyngor i mi ar yr union fater hwnnw ac rwy’n gobeithio gwneud datganiad ynglŷn â’r hyn yw cymunedau cryf o fewn y ddwy neu dair wythnos nesaf. Rwy’n gobeithio y bydd yr Aelod yn caniatáu peth amser i mi gwblhau manylion sut beth fydd y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf yn y dyfodol, ond byddaf yn dod yn ôl i’r Siambr hon i roi gwybod i’r Aelodau.

Thank you, and I look forward to that statement, because I think many people in the sector want to know exactly how any new scheme can be effective in targeting poverty. Many of the people I’ve talked to in the last few weeks have said that it’s about the economy and boosting the job market for the less well-off: for example, more jobs closer to disadvantaged areas, action to improve terms and conditions—for example, a living wage—and strategies to improve low-paid sectors, e.g. social care and tourism. Are these things that you are considering as key elements of any new programme, because, of course, many of the Communities First projects have been well run and effective, but many, we would say, haven’t achieved those aims of eradicating or tackling poverty in their respective areas?

Diolch i chi, ac edrychaf ymlaen at y datganiad hwnnw, gan fy mod yn meddwl bod llawer o bobl yn y sector yn awyddus i wybod yn union sut y gall unrhyw gynllun newydd dargedu tlodi’n effeithiol. Mae llawer o’r bobl y siaradais â hwy yn ystod yr wythnosau diwethaf wedi dweud ei fod yn ymwneud â’r economi a hybu’r farchnad swyddi i’r rhai llai cefnog: er enghraifft, mwy o swyddi yn agosach at ardaloedd difreintiedig, camau i wella telerau ac amodau—er enghraifft, cyflog byw—a strategaethau i wella sectorau cyflog isel, e.e. gofal cymdeithasol a thwristiaeth. A yw’r rhain yn bethau rydych yn eu hystyried fel elfennau allweddol o unrhyw raglen newydd, oherwydd, wrth gwrs, mae llawer o brosiectau Cymunedau yn Gyntaf wedi cael eu rhedeg yn dda ac yn effeithiol, ond buasem yn dweud bod llawer ohonynt nad ydynt wedi cyflawni’r amcanion o ran dileu neu drechu tlodi yn eu hardaloedd?

I think the poverty figures speak for themselves—they’ve been very stubborn, bouncing along the bottom, and what we’ve done as a Government is looked at and reviewed all of our programmes. We’re flexing between some of our Flying Start and Families First programmes; Communities First is under review, looking at what that may look like; we’ve got a big focus, working with Ken Skates regarding employment opportunities—so, Parents, Childcare and Employment, Lift, and Communities for Work. I will come back to the Chamber with a commitment, a vision, around what we do and want to do with our communities to ensure that we can start to turn the crest of poverty in a positive direction.

Rwy’n meddwl bod y ffigurau tlodi yn siarad drostynt eu hunain—maent wedi bod yn ystyfnig iawn, yn bownsio ar hyd y gwaelod, a’r hyn a wnaethom fel Llywodraeth yw edrych ar, ac adolygu ein holl raglenni. Rydym yn symud rhwng rhai o’n rhaglenni Dechrau’n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf; mae Cymunedau yn Gyntaf yn cael ei adolygu, i edrych ar beth y gallai fod; mae gennym ffocws mawr ar gyfleoedd cyflogaeth, gan weithio gyda Ken Skates—felly Rhieni, Gofal Plant a Chyflogaeth, Esgyn, a Cymunedau am Waith. Byddaf yn dod yn ôl i’r Siambr gydag ymrwymiad, gweledigaeth, ynghylch yr hyn yr ydym yn ei wneud ac am ei wneud gyda’n cymunedau i sicrhau y gallwn ddechrau troi tlodi i gyfeiriad cadarnhaol.

Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Mark Isherwood.

Welsh Conservatives’ spokesperson, Mark Isherwood.

Diolch, Lywydd. Of course, Plas Madoc Communities First was a grant-recipient body that received funding direct. After the whistleblower was vindicated, with the support of, dare I say, Janet Ryder, Eleanor Burnham and myself, and there were convictions in court, we also had two Wales Audit Office reports, one into Plas Madoc specifically and one into Communities First generally, which I’d asked the then auditor general to commission. Those found, above all, a failure since the inception of Communities First by the Welsh Government to put in place effective corporate governance controls—financial controls, human resource, and audit.

In Higher Shotton, when the Communities First co-ordinator whistle-blew against Flintshire County Council, which was the grant-recipient body, she was subjected to what turned out to be false allegations. Now, in the context of NSA Afan, the lead delivery body for Communities First in Sandfields and Aberavon, you said last week, that, following an investigation that had provided strong evidence of financial irregularities, NSA Afan had had its funding terminated. Was this a grant-recipient body or not? Had heed been given to the Wales Audit Office findings all those years ago of the need to implement those corporate governance, finance, human resource, and audit controls, which had led to the problems of the past?

Diolch, Lywydd. Wrth gwrs, roedd Cymunedau yn Gyntaf Plas Madoc yn gorff sy’n derbyn grantiau a gafodd gyllid uniongyrchol. Ar ôl i’r chwythwr chwiban gael eu cyfiawnhau, gyda chefnogaeth Janet Ryder, Eleanor Burnham a minnau, mentraf ddweud, a chafwyd euogfarnau yn y llys, cawsom ddau Adroddiad gan Swyddfa Archwilio Cymru hefyd, un ar Blas Madoc yn benodol ac un ar Cymunedau yn Gyntaf yn gyffredinol, y gofynnais i’r archwilydd cyffredinol ar y pryd ei gomisiynu. Canfu’r rheini, yn anad dim, fod methiant wedi bod ers dechrau Cymunedau yn Gyntaf ar ran Llywodraeth Cymru i roi rheolaethau llywodraethu corfforaethol effeithiol ar waith—rheolaethau ariannol, adnoddau dynol, ac archwilio.

Yn Shotton Uchaf, pan chwythodd y cydlynydd Cymunedau yn Gyntaf y chwiban yn erbyn Cyngor Sir y Fflint, sef y corff sy’n derbyn grantiau, gwnaed honiadau yn ei herbyn y canfuwyd wedyn eu bod yn ffug. Nawr, yng nghyd-destun NSA Afan, y corff cyflawni arweiniol ar gyfer Cymunedau yn Gyntaf yn Sandfields ac Aberafan, fe ddywedoch yr wythnos diwethaf fod cyllid NSA Afan wedi cael ei derfynu yn dilyn ymchwiliad a oedd wedi darparu tystiolaeth gref o afreoleidd-dra ariannol. A oedd hwn yn gorff sy’n derbyn grantiau ai peidio? A roddwyd sylw i ganfyddiadau Swyddfa Archwilio Cymru yr holl flynyddoedd yn ôl ynglŷn â’r angen i weithredu’r rheolaethau llywodraethu corfforaethol, ariannol, adnoddau dynol, ac archwilio hynny a oedd wedi arwain at y problemau yn y gorffennol?

Thank you for the Member’s question. I prefer not to look in detail at NSA Afan because of the ongoing detailed discussions with South Wales Police and with my audit team. What I can tell the Member is that the decision to terminate funding from NSA Afan wasn’t taken lightly—it was taken following a thorough investigation into the financial governance arrangements with NSA Afan. Our investigation has commenced. The Welsh Government official leading the investigation team informed the Wales Audit Office of the case and has continued to update the Wales Audit Office as it’s been progressed.

There is a rigorous process in place to manage the funding that we provide to thousands of organisations every year. In this respect, the grants centre of excellence is now well established and works to ensure continuous improvements in the delivery of grant funding across all of Welsh Government. What we have to recognise is that this is a huge programme—£300 million-worth of investment in our communities. And of course, at some stages there will be people who will seek to take advantage of a system that they understand. We have to take that in our stride and understand how we can resolve those issues when they come about. I’m conscious of the Member’s interest in all of these activities and, as and when I can release more information about this particular case, I will do.

Diolch am gwestiwn yr Aelod. Mae’n well gennyf beidio ag edrych yn fanwl ar NSA Afan oherwydd y trafodaethau manwl sydd ar y gweill gyda Heddlu De Cymru a chyda fy nhîm archwilio. Yr hyn y gallaf ei ddweud wrth yr Aelod yw na wnaed y penderfyniad i derfynu cyllid NSA Afan yn ysgafn—fe’i gwnaed yn dilyn ymchwiliad trylwyr i’r trefniadau llywodraethu ariannol gyda NSA Afan. Mae ein hymchwiliad wedi cychwyn. Mae’r Swyddog Llywodraeth Cymru a oedd yn arwain y tîm ymchwilio wedi rhoi gwybod i Swyddfa Archwilio Cymru am yr achos ac mae wedi parhau i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i Swyddfa Archwilio Cymru wrth iddo symud ymlaen.

Ceir proses drwyadl ar waith i reoli’r cyllid a ddarparwn i filoedd o sefydliadau bob blwyddyn. Yn hyn o beth, mae’r ganolfan ragoriaeth grantiau bellach wedi sefydlu’n dda ac yn gweithio i sicrhau gwelliannau parhaus o ran darparu arian grant ar draws Llywodraeth Cymru. Yr hyn sy’n rhaid i ni ei gydnabod yw bod hon yn rhaglen enfawr—gwerth £300 miliwn o fuddsoddiad yn ein cymunedau. Wrth gwrs, ar rai camau, bydd yna bobl yn ceisio manteisio ar system y maent yn eu deall. Mae’n rhaid i ni dderbyn hynny fel y daw a deall sut y gallwn ddatrys y materion hynny pan fyddant yn digwydd. Rwy’n ymwybodol o ddiddordeb yr Aelod ym mhob un o’r gweithgareddau hyn a phan allaf ryddhau mwy o wybodaeth am yr achos penodol hwn, byddaf yn gwneud hynny.

Well, of course, the particular concern was whether this was a grant recipient body, and whether the Welsh Government have acted on the recommendations of the Wales Audit Office all those years ago in terms of ensuring that effective controls were in place.

But, moving on to a related matter, as I’ve raised with you previously, the ONS figures published last July said Wales had higher numbers—one in eight children living in long-term workless households—than the UK average, and research showing that children living with long-term unemployed parents tend to do less well at school or are at higher risk of unemployment later in life.

Given the findings of the Social Mobility and Child Poverty Commission ‘State of the Nation’ report that more than 65,000 children whose families receive out-of-work benefits or tax credits in Wales were not living in Communities First programmes, how do you respond to the StatsWales workless households figures, which came out two months ago, that show that although the percentage of children living in workless households in Wales had slightly reduced, they had gone up in Wales’s most deprived communities, from Blaenau Gwent to Bridgend, from Denbighshire to Merthyr, and many more besides?

Wel, wrth gwrs, y pryder penodol oedd a oedd hwn yn gorff sy’n derbyn grantiau, ac a yw Llywodraeth Cymru wedi gweithredu ar argymhellion Swyddfa Archwilio Cymru yr holl flynyddoedd yn ôl o ran sicrhau bod rheolaethau effeithiol ar waith.

Ond i symud ymlaen at fater cysylltiedig, fel y soniais wrthych o’r blaen, mae ffigurau’r ONS a gyhoeddwyd fis Gorffennaf diwethaf yn dangos bod gan Gymru niferoedd uwch na chyfartaledd y DU—un o bob wyth o blant yn byw mewn cartrefi heb waith tymor hir—ac ymchwil sy’n dangos bod plant sy’n byw gyda rhieni di-waith yn y tymor hir yn tueddu i wneud yn waeth yn yr ysgol neu’n wynebu risg uwch o fod yn ddi-waith yn nes ymlaen yn eu bywydau.

O ystyried canfyddiadau adroddiad ‘Cyflwr y Genedl’ y Comisiwn Symudedd Cymdeithasol a Thlodi Plant nad oedd mwy na 65,000 o blant y mae eu teuluoedd yn cael budd-daliadau i’r di-waith neu gredydau treth yng Nghymru yn byw mewn rhaglenni Cymunedau yn Gyntaf, sut yr ymatebwch i ffigurau StatsCymru ar aelwydydd di-waith a gyhoeddwyd ddau fis yn ôl sy’n dangos, er bod canran y plant sy’n byw mewn cartrefi di-waith yng Nghymru wedi gostwng ychydig, roeddent wedi codi yng nghymunedau mwyaf difreintiedig Cymru, o Flaenau Gwent i Ben-y-bont ar Ogwr, o Sir Ddinbych i Ferthyr Tudful a llawer mwy yn ogystal?

It really troubles me that we’ve got children living in workless households and living in poverty wherever they live, whether that be in a Communities First area or elsewhere. And it’s not always a class issue—this can happen to any communities and any individual.

It is an ambition of this Government to tackle the issue around poverty, and that’s why we are looking at reviewing all of our programmes and interventions, to make sure that we tackle the people that need, in a way that we can deliver with our programmes that we are investing in. It doesn’t given me any pleasure to say that those numbers are stubborn. But there’s nothing wrong with any Government with ambition seeking to make those changes.

Mae’n fy mhoeni’n wirioneddol fod gennym blant sy’n byw mewn cartrefi di-waith ac yn byw mewn tlodi ble bynnag y maent yn byw, boed hynny mewn ardal Cymunedau yn Gyntaf neu yn rhywle arall. Ac nid yw bob amser yn fater sy’n ymwneud â dosbarth—gall ddigwydd i unrhyw gymuned ac unrhyw unigolyn.

Mae’n uchelgais gan y Llywodraeth hon i fynd i’r afael â thlodi, a dyna pam ein bod yn ystyried adolygu ein holl raglenni a’n hymyriadau, er mwyn sicrhau ein bod yn ymdrin â’r bobl sydd angen, mewn ffordd y gallwn ei chyflawni gyda’r rhaglenni yr ydym yn buddsoddi ynddynt. Nid yw’n rhoi unrhyw bleser i mi ddweud bod y niferoedd hynny’n ystyfnig. Ond nid oes dim o’i le ar unrhyw Lywodraeth gydag uchelgais yn ceisio gwneud y newidiadau hynny.

I agree, because, sadly, as you know, Wales still has higher child poverty than Scotland, Northern Ireland and all but two of the nine English regions. At least we’ve pulled ahead of two of those regions—I think London and the East Midlands. But, last week, the royal college of paediatricians said that poverty was the biggest threat to children’s health in Wales. I welcome the news, given your previous comments, that your officials have now met the co-production network for Wales, re-named All in this Together, and I even heard you yesterday refer positively to co-production. How do you respond to the statement from the Well North Wales programme, with which you might be familiar, that the more deprived communities of north Wales have around a 25 per cent higher rate of emergency admission than the more affluent communities, and that there is, therefore, a requirement to tackle issues around deprivation and poverty at a local community level by meeting the principles of prudent health, particularly around co-production?

Rwy’n cytuno, oherwydd, yn anffodus, fel y gwyddoch, mae gan Gymru dlodi plant gwaeth na’r Alban, Gogledd Iwerddon a phob un ond dau o’r naw rhanbarth yn Lloegr. Rydym o leiaf wedi codi’n uwch na dau o’r rhanbarthau—Llundain a Dwyrain Canolbarth Lloegr rwy’n credu. Ond yr wythnos diwethaf, dywedodd coleg brenhinol y pediatregwyr mai tlodi oedd y bygythiad mwyaf i iechyd plant yng Nghymru. O ystyried eich sylwadau blaenorol, rwy’n croesawu’r newyddion fod eich swyddogion bellach wedi cyfarfod â rhwydwaith cydgynhyrchu Cymru, a ailenwyd yn Mae Pawb yn Rhan o Hyn, a ddoe, fe’ch clywais hyd yn oed yn cyfeirio’n gadarnhaol at gydgynhyrchu. Sut yr ymatebwch i’r datganiad gan y rhaglen Gogledd Cymru Iach, y byddwch yn gyfarwydd â hi o bosibl, fod gan gymunedau mwy difreintiedig gogledd Cymru gyfradd oddeutu 25 y cant yn uwch o dderbyniadau argyfwng na’r cymunedau mwy cefnog, a bod angen mynd i’r afael, felly, â materion yn ymwneud ag amddifadedd a thlodi ar lefel y gymuned leol, drwy gyflawni egwyddorion iechyd darbodus, yn enwedig mewn perthynas â chydgynhyrchu?

I’m glad the Member and I are clearly coming together on our policies in some areas. [Laughter.] Let’s not be too ambitious. I think the Member’s right to raise the issue of prudent healthcare. Mark Drakeford has been for a long time raising this in the Cabinet setting, and I share his views on this about prevention and early intervention. And that’s why we are tackling issues around adverse childhood experiences, wherever they exist in families and communities. It’s something that we have to make sure we invest in now, to protect for the future. It’s not just a moral issue, but this is a long-term fiscal issue for any Government in power.

Rwy’n falch fod yr Aelod a minnau yn amlwg yn dod at ein gilydd o ran ein polisïau mewn rhai meysydd. [Chwerthin.] Gadewch i ni beidio â bod yn rhy uchelgeisiol. Rwy’n meddwl bod yr Aelod yn iawn i grybwyll mater gofal iechyd darbodus. Ers amser hir, mae Mark Drakeford wedi bod yn tynnu sylw at hyn yn y Cabinet, ac rwy’n rhannu ei farn ar hyn ynglŷn ag atal ac ymyrryd yn gynnar. A dyna pam ein bod yn mynd i’r afael â materion yn ymwneud â phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, lle bynnag y bont mewn teuluoedd a chymunedau. Mae’n rhywbeth y mae’n rhaid i ni wneud yn siŵr ein bod yn buddsoddi ynddo yn awr, er mwyn diogelu ar gyfer y dyfodol. Nid mater moesol yn unig ydyw, mae’n fater cyllidol hirdymor i unrhyw Lywodraeth mewn grym.

Llefarydd UKIP, Michelle Brown.

UKIP spokesperson, Michelle Brown.

Thank you, Presiding Officer. According to the Fawcett Society, women will lose approximately £300,000 over their working lives because of unequal pay. As you know, enforcement of equal pay legislation is in the hands of the employee. Does the Cabinet Secretary agree with me that ensuring gender-equal pay should be the job of the employer, rather than the employee?

Diolch i chi, Lywydd. Yn ôl Cymdeithas Fawcett, bydd merched yn colli tua £300,000 dros eu bywydau gwaith oherwydd cyflog anghyfartal. Fel y gwyddoch, mae gorfodi deddfwriaeth cyflog cyfartal yn nwylo’r gweithiwr. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi y dylai sicrhau cyflog sy’n gyfartal rhwng y rhywiau fod yn ddyletswydd ar y cyflogwr, yn hytrach na’r cyflogai?

Enforcing equal pay rights is made extremely difficult, if not impossible, by the lack of transparency regarding pay by employers. A worker can’t make a claim regarding equal pay unless they know what everyone else is being paid and have a comparator. Admittedly, the Welsh Government have no control over what private sector employers do. However, Welsh Government does have control over what happens in the public sector in Wales. Does the Cabinet Secretary agree with me that pay data at all levels should be made available to public sector workers to facilitate the enforcement of their equal pay rights?

Mae gorfodi hawliau cyflog cyfartal yn cael ei wneud yn anodd iawn, os nad yn amhosibl, gan ddiffyg tryloywder ynglŷn â chyflogau ar ran cyflogwyr. Ni all gweithiwr wneud hawliad ynghylch cyflog cyfartal oni bai eu bod yn gwybod beth yw cyflog pawb arall a chael cymharydd. Rhaid cyfaddef, nid oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw reolaeth dros yr hyn y mae cyflogwyr yn y sector preifat yn ei wneud. Fodd bynnag, mae gan Lywodraeth Cymru reolaeth dros yr hyn sy’n digwydd yn y sector cyhoeddus yng Nghymru. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi y dylai data cyflog ar bob lefel fod ar gael i weithwyr y sector cyhoeddus er mwyn hwyluso’r broses o orfodi eu hawliau cyflog cyfartal?

I think the Member raises an important issue around making sure that we get equality in job evaluation. It’s something that many in this Chamber, in all parties, have championed for many years. Ensuring that that happens is another thing, but we’ve been blighted by the ambulance chasers on trying to stop equal pay on the basis of people wanting to stop the claims going ahead. And I think there are many local authorities that have acted very responsibly in terms of the way they operate. The trade unions have brought forward legislation and support for Government interventions in local authorities, and it’s something that I’m very keen that we pursue.

Rwy’n credu bod yr Aelod yn tynnu sylw at fater pwysig ynglŷn â gwneud yn siŵr ein bod yn cael cydraddoldeb wrth werthuso swyddi. Mae’n rhywbeth y mae llawer yn y Siambr hon, ym mhob plaid, wedi’i hyrwyddo ers blynyddoedd lawer. Mae sicrhau bod hynny’n digwydd yn fater arall, ond rydym wedi dioddef y pla o helwyr ambiwlansys sy’n ceisio atal cyflog cyfartal ar y sail fod pobl am atal yr hawliadau rhag cael eu cyflwyno. Ac rwy’n credu bod llawer o awdurdodau lleol wedi gweithredu’n gyfrifol iawn o ran y ffordd y maent yn gweithredu. Mae’r undebau llafur wedi cyflwyno deddfwriaeth a chymorth ar gyfer ymyriadau’r Llywodraeth mewn awdurdodau lleol, ac mae’n rhywbeth rwy’n awyddus iawn i ni fynd ar ei drywydd.

I’m sorry, I didn’t quite hear whether you’re prepared to actually introduce pay transparency in the public sector, because if you’re not, can you explain to women in the public sector how they’re going to enforce their equal pay rights if you won’t tell them what the relative pay rates in the rest of their organisation are?

Mae’n ddrwg gennyf, ni chlywais yn iawn a ydych yn barod i gyflwyno tryloywder cyflogau yn y sector cyhoeddus mewn gwirionedd, oherwydd os nad ydych, a allwch esbonio i fenywod yn y sector cyhoeddus sut y maent yn mynd i orfodi eu hawliau cyflog cyfartal os nad ydych yn mynd i ddweud wrthynt beth yw’r cyfraddau cyflog cymharol yng ngweddill eu sefydliad?

I think there are lots of data out there around pay and pay scales. It is a matter for the employer in terms of how that is given to employees. But employers will not see any closed doors at Welsh Government level in terms of introduction of equal pay.

Rwy’n credu bod llawer o ddata ar gael ynglŷn â chyflogau a graddfeydd cyflog. Mater i’r cyflogwr yw sut y caiff hwnnw ei roi i gyflogeion. Ond ni fydd cyflogwyr yn gweld unrhyw ddrysau caeedig ar lefel Llywodraeth Cymru o ran cyflwyno cyflog cyfartal.

Parthau Plant yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru

Children’s Zones in Mid and West Wales

3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad ynglŷn â pharthau plant yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ(5)0100(CC)[W]

3. Will the Cabinet Secretary make a statement on child zones in Mid and West Wales? OAQ(5)0100(CC)[W]

I thank the Member for Mid and West Wales for his question. A number of organisations have put forward proposals for pilot children’s zones in Wales. I will announce the pilot areas as soon as we have an opportunity to assess the bids received.

Diolch i’r Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru am ei gwestiwn. Mae nifer o sefydliadau wedi cyflwyno cynigion ar gyfer treialu parthau plant yng Nghymru. Byddaf yn cyhoeddi’r ardaloedd peilot cyn gynted ag y cawn gyfle i asesu’r cynigion a ddaeth i law.

I thank the Cabinet Secretary for his reply. He knows that I’ve drawn to his attention in the past some examples of very good practice in Mid and West Wales that stand outside some of the Communities First and Government-supported things, and there are some good things happening in the third sector and in the voluntary sector. I met with Jig-So, which is a project in Cardigan, a couple of weeks ago. It’s a long-standing project that works across boundaries, which often means it falls between two stools in terms of support from local authorities, being in Carmarthenshire, north Pembrokeshire and Ceredigion. It works around a crèche provision, training for parents, parenting, cooking skills and young people’s support in general. Is the Cabinet Secretary prepared, or are his officials prepared, to look at projects like Jig-So? Because they feel they’ve got something different and special to offer the concept of children’s zones outside the one that the public sector tends to approach it upon?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Mae’n gwybod fy mod wedi tynnu ei sylw yn y gorffennol at enghreifftiau o arfer da iawn yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru sydd y tu allan i rai o bethau Cymunedau yn Gyntaf a phethau a gefnogir gan y Llywodraeth, ac mae rhai pethau da’n digwydd yn y trydydd sector ac yn y sector gwirfoddol. Cyfarfûm â Jig-So, sef prosiect yn Aberteifi, rai wythnosau yn ôl. Mae’n brosiect hirsefydlog sy’n gweithio ar draws ffiniau, sy’n aml yn golygu ei fod yn disgyn rhwng dwy stôl o ran cymorth gan awdurdodau lleol, gan ei fod yn Sir Gaerfyrddin, gogledd Sir Benfro a Cheredigion. Mae’n gweithio o gwmpas darpariaeth crèche, hyfforddiant i rieni, rhianta, sgiliau coginio a chymorth i bobl ifanc yn gyffredinol. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn barod, neu a yw ei swyddogion yn barod, i edrych ar brosiectau fel Jig-So? Oherwydd teimlant fod ganddynt rywbeth gwahanol ac arbennig i’w gynnig i’r cysyniad o barthau plant y tu hwnt i’r un y mae’r sector cyhoeddus yn tueddu i ddod ato yn ei gylch?

Yes, I’m very happy to have engagement with my teams. As I said, we’ve had a number of applications for the opportunity to run children’s zones across Wales. But I will check with my team whether Jig-So is part of that, and if not, they can have a conversation, of course.

Ydw, rwy’n hapus iawn i ymgysylltu gyda fy nhimau. Fel y dywedais, rydym wedi cael nifer o geisiadau am y cyfle i redeg parthau plant ar draws Cymru. Ond byddaf yn holi fy nhîm a yw Jig-So yn rhan o hynny, ac os nad ydynt, gallant drafod, wrth gwrs.

Cabinet Secretary, I appreciate that you’re still looking at the issue of children’s zones, and I welcome the fact that the Government is looking at programmes where it can actually work with the third sector much more closely. Now, giving that delivering children’s services in rural parts of Mid and West Wales can be very different to perhaps more urban areas, can you update us on what discussions you’ve had with the third sector on delivering a service that actually meets the needs of families in all parts of Mid and West Wales?

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n derbyn eich bod yn dal i edrych ar barthau plant, ac rwy’n croesawu’r ffaith fod y Llywodraeth yn edrych ar raglenni lle y gall weithio’n llawer agosach gyda’r trydydd sector mewn gwirionedd. Nawr, gan dderbyn y gall darparu gwasanaethau i blant mewn rhannau gwledig o Ganolbarth a Gorllewin Cymru fod yn wahanol iawn i ardaloedd mwy trefol o bosibl, a allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â pha drafodaethau a gawsoch gyda’r trydydd sector ar ddarparu gwasanaeth sy’n ateb anghenion teuluoedd ym mhob rhan o Ganolbarth a Gorllewin Cymru mewn gwirionedd?

The Member is right, and what I don’t want to be in the space of is controlling the market. But I think that we do have to give enablement to organisations to be able to deliver schemes for Welsh Government and for the sector. I meet on a regular basis with the WCVA and I’ve also met with organisations such as Flying Start and Families First in various areas to make sure that we’ve got the synergies around that. I’ve recently made an investment with Kirsty Williams and Rebecca Evans around an adverse childhood experiences hub, which is about the development of a programme where we can get all of the expertise, whether that would be in a rural or urban setting, around how we make sure that practice gets out there for delivery. Children’s zones will be part of that, running in parallel to the scheme, to ensure that we get delivery. But the Member’s right to raise the issue of rural communities, and it’s something that we’re very aware of.

Mae’r Aelod yn iawn, a’r hyn nad wyf am ei wneud yw rheoli’r farchnad. Ond rwy’n meddwl bod yn rhaid i ni alluogi sefydliadau i gyflawni cynlluniau ar gyfer Llywodraeth Cymru ac ar gyfer y sector. Rwy’n cyfarfod yn rheolaidd â Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru ac rwyf hefyd wedi cyfarfod â sefydliadau fel Dechrau’n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf mewn gwahanol ardaloedd i wneud yn siŵr fod gennym synergedd ar hynny. Yn ddiweddar, rwyf wedi buddsoddi gyda Kirsty Williams a Rebecca Evans mewn ffocws ar gyfer profiad niweidiol yn ystod plentyndod, sy’n ymwneud â datblygu rhaglen lle y gallwn gael yr holl arbenigedd, boed mewn lleoliad gwledig neu drefol, o ran sut y gallwn sicrhau bod yr ymarfer yn mynd allan yno ar gyfer cyflawni. Bydd parthau plant yn rhan o hynny, yn cydredeg yn gyfochrog â’r cynllun, er mwyn sicrhau ein bod yn cyflawni. Ond mae’r Aelod yn iawn i sôn am gymunedau gwledig, ac mae’n rhywbeth yr ydym yn ymwybodol iawn ohono.

Cabinet Secretary, clearly, the deputy director of the children’s and families division has actually highlighted the key criteria for children’s zones, particularly multi-agency work, the anchor companies and the organisations, and the third sector play an important part in that. Now, you’ve received the bids. Will you ensure that the bids actually meet those criteria, to ensure that they are collaborative, that they will meet those criteria and that they will involve the third sector, so that they can go forward with the best strengths?

Ysgrifennydd y Cabinet, yn amlwg, mae dirprwy gyfarwyddwr yr is-adran plant a theuluoedd wedi tynnu sylw at y meini prawf allweddol ar gyfer parthau plant mewn gwirionedd, yn enwedig gwaith amlasiantaeth, y cwmnïau angori a’r sefydliadau, ac mae’r trydydd sector yn chwarae rhan bwysig yn hynny. Yn awr, mae’r cynigion wedi cael eu cyflwyno i chi. A wnewch chi sicrhau bod y cynigion yn bodloni’r meini prawf hynny mewn gwirionedd, er mwyn sicrhau eu bod yn gydweithredol, y byddant yn bodloni’r meini prawf ac y byddant yn cynnwys y trydydd sector, fel y gallant fwrw ymlaen gyda’r cryfderau gorau?

Indeed, and that’s the principle of this. This is not additional funding. This is about bringing together what we have and a better implementation of this. There are examples of these children’s zones working across the globe and that’s something that we should use in best practice here in Wales too.

Yn wir, a dyna yw egwyddor hyn. Nid cyllid ychwanegol yw hyn. Mae’n ymwneud â dwyn ynghyd yr hyn sydd gennym a gweithredu hyn yn well. Ceir enghreifftiau o’r parthau plant hyn yn gweithio ar draws y byd ac mae hynny’n rhywbeth y dylem ei ddefnyddio mewn arfer gorau yma yng Nghymru hefyd.

Apologies, Cabinet Secretary, for my inappropriate intervention. I will learn how this process works in due course. I think, to a degree, you’ve probably answered my question, but you’ll be aware from discussions in correspondence that we’ve previously had that I’ve talked to you about a number of schemes within my constituency that are playing an important role in engaging young people in particular. I’m referring particularly to schemes like Forsythia Youth in the Gurnos and the Engine House in Dowlais, which you might be aware of. They provide opportunities for early intervention with a number of youths who probably, without that kind of support, would end up wandering the streets and unfortunately would go on to become young offenders. So, does the Cabinet Secretary agree with me that it’s vital that we don’t lose this type of early intervention scheme? Can he assure me that, under the children’s zones approach, it is envisaged that early intervention schemes will have a crucial role to play?

Ymddiheuriadau, Ysgrifennydd y Cabinet, am fy ymyrraeth amhriodol. Fe ddysgaf sut y mae’r broses yn gweithio yn y man. Rwy’n credu, i raddau, eich bod wedi ateb fy nghwestiwn yn ôl pob tebyg, ond fe fyddwch yn ymwybodol o drafodaethau a gawsom mewn gohebiaeth yn flaenorol fy mod wedi siarad â chi am nifer o gynlluniau yn fy etholaeth sy’n chwarae rhan bwysig yn cynnwys pobl ifanc yn arbennig. Rwy’n cyfeirio’n benodol at gynlluniau fel Forsythia Youth yn y Gurnos a’r Engine House yn Nowlais, y byddwch yn gwybod amdanynt o bosibl. Maent yn darparu cyfleoedd ar gyfer ymyrraeth gynnar gyda nifer o bobl ifanc a fuasai, yn ôl pob tebyg, heb y math hwnnw o gefnogaeth, yn crwydro’r strydoedd ac yn dod yn droseddwyr ifanc, yn anffodus. Felly, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi ei bod yn hanfodol nad ydym yn colli’r math hwn o gynllun ymyrraeth gynnar? Yn rhan o’r dull parthau plant, a all fy sicrhau y rhagwelir y bydd gan gynlluniau ymyrraeth gynnar rôl hanfodol i’w chwarae?

I thank the Member for her question. Both Dawn and Lynne and many other Members on the benches beside me have made many references to the future of communities and what that looks like, and rightly so, recognising the strengths within their own communities.

Children’s zones are about integration of services and bringing services together. What I can’t commit to is an open cheque book, because the finances are challenged, but I do recognise that intervention, prevention and well-being plans are critical to making sure that we understand how areas work in the future and making sure that, where we can make those clever interventions, we do. I recognise some of the areas that the Member has raised here today.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Mae Dawn a Lynne a nifer o Aelodau eraill ar y meinciau wrth fy ymyl wedi gwneud sawl cyfeiriad at ddyfodol cymunedau a sut beth fydd hynny, a hynny’n briodol, gan gydnabod y cryfderau yn eu cymunedau eu hunain.

Mae parthau plant yn ymwneud ag integreiddio gwasanaethau a dod â gwasanaethau at ei gilydd. Yr hyn na allaf ymrwymo iddo yw llyfr sieciau agored, oherwydd mae yna heriau o ran y cyllid, ond rwy’n cydnabod bod ymyrraeth, atal a chynlluniau lles yn hanfodol er mwyn gwneud yn siŵr ein bod yn deall sut y bydd ardaloedd yn gweithio yn y dyfodol, a gwneud yn siŵr, lle y gallwn gyflawni’r ymyriadau clyfar hynny, ein bod yn gwneud hynny. Rwy’n cydnabod rhai o’r meysydd y mae’r Aelod wedi’u crybwyll yma heddiw.

Chwarae Hygyrch

Accessible Play

4. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda phartneriaid i wella cyfleoedd ar gyfer chwarae hygyrch ledled Cymru? OAQ(5)0096(CC)

4. How is the Welsh Government working with partners to improve opportunities for accessible play across Wales? OAQ(5)0096(CC)

I thank Vikki Howells for her question. We are the first nation to put play on a statutory footing. We require our local authorities, working with partners, to secure, where practicable, play opportunities that meet the needs of all children and young people in their areas. We also provide funding to support this aim.

Diolch i Vikki Howells am ei chwestiwn. Ni yw’r wlad gyntaf i roi chwarae ar sylfaen statudol. Rydym yn ei gwneud yn ofynnol i’n hawdurdodau lleol, gan weithio gyda phartneriaid, i sicrhau, lle y bo’n ymarferol, cyfleoedd chwarae sy’n diwallu anghenion yr holl blant a phobl ifanc yn eu hardaloedd. Rydym hefyd yn darparu cyllid i gefnogi’r nod hwn.

Thank you, Cabinet Secretary, for your response. Sense, the national charity for those with sensory impairment, has found that 92 per cent of parents with disabled children feel their children do not have the same opportunities to play as their non-disabled peers. Current guidelines, as you so rightly say, state that local authorities must have due regard to making play accessible. I’ve seen good evidence of this in my own area from Rhondda Cynon Taf council, but how does the Welsh Government work with other providers of play areas, such as private housing developments or community councils, to ensure that they also make play areas as accessible as possible?

Diolch i chi am eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae Sense, yr elusen genedlaethol ar gyfer rhai sydd â nam ar y synhwyrau, wedi darganfod bod 92 y cant o rieni sydd â phlant anabl yn teimlo nad yw eu plant yn cael yr un cyfleoedd i chwarae â’u cyfoedion nad ydynt yn anabl. Mae canllawiau cyfredol, fel yr ydych yn ei ddweud yn hollol gywir, yn datgan bod rhaid i awdurdodau lleol roi sylw priodol i wneud chwarae’n hygyrch. Rwyf wedi gweld tystiolaeth dda o hyn yn fy ardal fy hun gan gyngor Rhondda Cynon Taf, ond sut y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda darparwyr mannau chwarae eraill, megis datblygiadau tai preifat neu gynghorau cymuned, er mwyn sicrhau eu bod hwythau hefyd yn gwneud mannau chwarae mor hygyrch â phosibl?

I think the Member is absolutely right to raise this issue and she champions the cause of disabled children at every opportunity she has. My officials work across policy areas to ensure that play opportunities are sympathetically and appropriately considered in policy development and delivery. On the back of the play sufficiency assessments, officials are examining how policy areas work with their partners, including local authorities, housing associations, and indeed how we operate. Town and country planners are encouraged to make good use of section 106 agreements to make links between stakeholders and partners. I will ask my colleague Lesley Griffiths also to have a look at this in terms of planning proposals and how they operate, particularly with private developers. It’s all right saying that we’ll put a park in place, but a park that’s accessible is a very different park.

Rwy’n credu bod yr Aelod yn hollol gywir i grybwyll y mater hwn ac mae’n manteisio ar bob cyfle a gaiff i hyrwyddo achos plant anabl. Mae fy swyddogion yn gweithio ar draws meysydd polisi i sicrhau bod cyfleoedd chwarae yn cael eu hystyried yn briodol ac yn gadarnhaol wrth ddatblygu a chyflwyno polisi. Ar gefn yr asesiadau digonolrwydd chwarae, mae swyddogion yn archwilio sut y mae meysydd polisi yn gweithio gyda’u partneriaid, gan gynnwys awdurdodau lleol, cymdeithasau tai, ac yn wir sut rydym ni’n gweithredu. Anogir cynllunwyr gwlad a thref i wneud defnydd da o gytundebau adran 106 i ffurfio cysylltiadau rhwng rhanddeiliaid a phartneriaid. Byddaf yn gofyn i fy nghyd-Aelod, Lesley Griffiths, hefyd i gael golwg ar hyn mewn perthynas â chynigion cynllunio a sut y maent yn gweithredu, yn enwedig gyda datblygwyr preifat. Mae’n iawn dweud y byddwn yn creu parc, ond mae parc sy’n hygyrch yn barc gwahanol iawn.

Accessible play is of course very important, but using play as a therapy as well has a big contribution to make, particularly in terms of those with adverse childhood experiences. It is something that I believe we’re not sufficiently utilising, or certainly not in north Wales from my experience. So, could you tell me what plans the Welsh Government have to expand play therapy services in Wales, and also would you agree to meet with a group of practitioners in north Wales who would want to discuss their ideas about how they could play a stronger role in achieving some of the positive outcomes that we all want to see for children and young people in Wales?

Mae chwarae hygyrch yn bwysig iawn wrth gwrs, ond mae cyfraniad mawr i’w wneud gan y defnydd o chwarae fel therapi hefyd, yn enwedig o ran y rhai sydd wedi cael profiad niweidiol yn ystod plentyndod. Mae’n rhywbeth y credaf nad ydym yn ei ddefnyddio’n ddigonol, neu’n sicr, nid yng ngogledd Cymru yn fy mhrofiad i. Felly, a allech ddweud wrthyf pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i ehangu gwasanaethau therapi chwarae yng Nghymru, a hefyd a fuasech yn cytuno i gyfarfod â grŵp o ymarferwyr yng ngogledd Cymru a fuasai am drafod eu syniadau ynglŷn â sut y gallent chwarae rhan gryfach yn cyflawni rhai o’r canlyniadau cadarnhaol yr ydym i gyd am eu gweld i blant a phobl ifanc yng Nghymru?

I thank the Member for his question. Indeed, prior to questions today, I met with StreetGames, who told me about the work that’s going on in many communities around Wales where play is an important factor, not just about health benefits, but also about confidence and other aspects of mental health provision et cetera. There’s a huge benefit from play. We are seeking to use play as an alternative therapy—and social prescribing. I’m interested in the Member’s local connection in terms of the group that he talks about. If the Member would like to write to me with details, I’ll give that some consideration.

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Yn wir, cyn y cwestiynau heddiw, cyfarfûm â StreetGames, a ddywedodd wrthyf am y gwaith sy’n digwydd mewn llawer o gymunedau ledled Cymru lle y mae chwarae’n ffactor pwysig, nid yn unig o ran manteision iechyd, ond hefyd o ran hyder ac agweddau eraill ar y ddarpariaeth iechyd meddwl ac yn y blaen. Mae budd mawr i’w gael o chwarae. Rydym yn awyddus i ddefnyddio chwarae fel therapi amgen—a rhagnodi cymdeithasol. Mae gennyf ddiddordeb yng nghysylltiadau lleol yr Aelod o ran y grŵp y mae’n sôn amdano. Os hoffai’r Aelod ysgrifennu ataf gyda manylion, byddaf yn ystyried hynny.

Cabinet Secretary, it’s often said that play is the work of children, but, in deprived areas, many children just do not have access to safe playing areas. A generation or so ago, they would often have played on the street. Even that is now not an option. And, you’re right—the Welsh Government has a really good record in this area. But I think one weakness is perhaps that it hasn’t got to the planning stage where we look at the provision of play areas, and particularly in those deprived areas, and, where they’re absent, we plan for them. There are ways of doing this, but they require innovation and determination.

Ysgrifennydd y Cabinet, dywedir yn aml mai chwarae yw gwaith plant, ond mewn ardaloedd difreintiedig, mae llawer o blant heb fynediad at fannau chwarae diogel. Genhedlaeth neu fwy yn ôl, yn aml buasent wedi chwarae ar y stryd. Nid yw hynny hyd yn oed yn opsiwn bellach. Ac rydych yn iawn—mae gan Lywodraeth Cymru hanes da iawn yn y maes hwn. Ond rwy’n credu mai un gwendid, efallai, yw nad yw wedi cyrraedd y cam cynllunio lle byddwn yn edrych ar ddarparu mannau chwarae, ac yn arbennig yn yr ardaloedd difreintiedig hynny, a lle nad oes rhai ar gael, ein bod yn cynllunio ar eu cyfer. Mae yna ffyrdd o wneud hyn, ond mae gofyn cael arloesedd a phenderfyniad.

I agree with the Member, and, as I said to Vikki Howells, I will be seeking a conversation with the Minister responsible for planning to see how we can have a holistic approach to development and estate and look at that for the future.

Rwy’n cytuno â’r Aelod, ac fel y dywedais wrth Vikki Howells, byddaf yn cael trafodaeth gyda’r Gweinidog sy’n gyfrifol am gynllunio i weld sut y gallwn gael ymagwedd gyfannol tuag at ddatblygu a’r ystad ac edrych ar hynny ar gyfer y dyfodol.

The Government’s focus on play is welcome. We now have a fairly weighty Government document on this. This document is geared up for schools, nurseries, social workers and local authorities. Surely, a major problem though is that so many parents are sedentary or even obese that we have to persuade them to get out of the house to the local park to play with their kids. So, I wondered what we can do to encourage this aspect.

Croesewir ffocws y Llywodraeth ar chwarae. Erbyn hyn mae gennym ddogfen Lywodraeth weddol swmpus ar hyn. Mae’r ddogfen hon wedi’i llunio ar gyfer ysgolion, meithrinfeydd, gweithwyr cymdeithasol ac awdurdodau lleol. Problem fawr, fodd bynnag, yw bod cymaint o rieni yn eisteddog neu hyd yn oed yn ordew fel bod rhaid eu perswadio i fynd allan o’r tŷ i’r parc lleol i chwarae gyda’u plant. Felly, roeddwn yn meddwl tybed beth y gallwn ei wneud i annog hyn.

Well, it’s all our job. Governments can do many things, but telling people to get out on their bike is one thing I’m certainly not about to do. One of the innovations of last year—and some people were highly critical of it—was the Pokémon Go app that was used on many phones. I know many kids didn’t look up from their phones and banged into walls et cetera, but it got people out and about. That was a really clever innovation about getting people back into their communities. So, there are programmes out there that we seek to do. Ken Skates is a champion of these proposals, and I have regular conversations with him about how we can get more people active in our communities.

Wel, mae’n waith i bawb ohonom. Gall llywodraethau wneud llawer o bethau, ond nid yw dweud wrth bobl am fynd allan ar eu beiciau’n rhywbeth rwyf am ei wneud yn sicr. Un o’r pethau newydd a ddigwyddodd y llynedd—ac roedd rhai pobl yn feirniadol iawn ohono—oedd yr ap Pokémon Go a ddefnyddiwyd ar lawer o ffonau. Rwy’n gwybod bod llawer o blant nad oeddent yn codi eu pennau o’u ffonau ac yn taro i mewn i waliau ac yn y blaen, ond llwyddodd i dynnu pobl allan o’u tai. Roedd honno’n ffordd glyfar iawn o gael pobl yn ôl i mewn i’w cymunedau. Felly, mae yna raglenni yr ydym yn ceisio eu gwneud. Mae Ken Skates yn hyrwyddo’r argymhellion hyn, ac rwy’n cael trafodaethau rheolaidd gydag ef ynglŷn â sut y gallwn gael mwy o bobl i wneud gweithgarwch corfforol yn ein cymunedau.

Trais Domestig

Domestic Violence

5. Pa fesurau y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn eu cymryd i helpu i fynd i'r afael â thrais domestig yn ystod pencampwriaeth rygbi y Chwe Gwlad a digwyddiadau chwaraeon mawr eraill? OAQ(5)0102(CC)

5. What measures will the Cabinet Secretary take to help tackle domestic violence during the Six Nations rugby tournament and other major sporting events? OAQ(5)0102(CC)

I thank the Member for his question. The Welsh Government is committed to working with its partners to take every opportunity to tackle domestic violence. Our aim is a more coherent approach to publicity with sustained activity to as wide an audience as possible. As part of this approach, there will be an increased level of social media activity through the Live Fear Free campaign during the period of the six nations.

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i weithio gyda’i phartneriaid i fanteisio ar bob cyfle i fynd i’r afael â thrais domestig. Ein nod yw ymagwedd fwy cydgysylltiedig tuag at gyhoeddusrwydd gyda gweithgaredd parhaus i gynulleidfa mor eang â phosibl. Fel rhan o’r dull hwn, bydd cynnydd yn y lefel o weithgaredd cyfryngau cymdeithasol drwy gyfrwng yr ymgyrch Byw Heb Ofn dros gyfnod y bencampwriaeth.

I welcome that response. As the Cabinet Secretary knows, there’s growing and damning empirical evidence and applied academic studies highlighting the increased domestic abuse and violence around major sporting events, not just the six nations but the Super Bowl final, the football World Cup and others. Hence, those efforts by the Welsh Government, by the Welsh Rugby Union, by players themselves and others to raise awareness of this deep cultural problem and putting forward measures to turn this around. When Wales played England in Cardiff during the six nations tournament in 2009, South Wales Police recorded a nearly 80 per cent increase in domestic abuse incidents compared to the previous weekend. In the 2012 tournament, there were over 4,300 calls to the all-Wales domestic abuse and sexual violence helpline. That was an increase of almost 10 per cent on the same period the previous year. And when Wales played England during the six nations that year South Wales Police recorded a 76 per cent increase in the numbers of domestic abuse incidents compared to the previous weekend. So, bringing this into the open, raising awareness of the increased threat of domestic abuse around the six nations and major sporting events is only the first stage. We’ve all got a role to play in highlighting this and rugby players themselves have spoken out previously, but what more can the Welsh Government, but also its partners, do to tackle the tough cultural and individual roots of this ongoing problem?

Rwy’n croesawu’r ymateb hwnnw. Fel y gŵyr Ysgrifennydd y Cabinet, ceir tystiolaeth empirig gynyddol a damniol ac astudiaethau academaidd cymhwysol sy’n tynnu sylw at y cam-drin a’r trais domestig cynyddol sy’n gysylltiedig â digwyddiadau chwaraeon mawr, nid y chwe gwlad yn unig, ond rownd derfynol Super Bowl, pêl-droed Cwpan y Byd ac eraill. A dyna pam y cafwyd yr ymdrechion hyn gan Lywodraeth Cymru, gan Undeb Rygbi Cymru, gan chwaraewyr eu hunain ac eraill i godi ymwybyddiaeth o’r broblem ddiwylliannol ddofn hon a chyflwyno mesurau i’w newid. Pan chwaraeodd Cymru yn erbyn Lloegr yng Nghaerdydd yn ystod pencampwriaeth y chwe gwlad yn 2009, cofnododd Heddlu De Cymru gynnydd o bron i 80 y cant mewn achosion o gam-drin domestig o gymharu â’r penwythnos blaenorol. Ym mhencampwriaeth 2012, gwnaed dros 4,300 o alwadau i’r llinell gymorth cam-drin domestig a thrais rhywiol ar gyfer Cymru gyfan. Cafwyd cynnydd o bron i 10 y cant o gymharu â’r un cyfnod y flwyddyn cynt. A phan chwaraeodd Cymru yn erbyn Lloegr yn ystod y chwe gwlad y flwyddyn honno cofnododd Heddlu De Cymru gynnydd o 76 y cant yn nifer y digwyddiadau o gam-drin domestig o gymharu â’r penwythnos blaenorol. Felly, wrth amlygu hyn, cam cyntaf yn unig yw codi ymwybyddiaeth o’r bygythiad cynyddol o gam-drin domestig o gwmpas pencampwriaeth y chwe gwlad a digwyddiadau chwaraeon mawr. Mae gan bawb ohonom rôl i’w chwarae yn tynnu sylw at hyn ac mae chwaraewyr rygbi eu hunain wedi siarad am hyn yn flaenorol, ond beth arall y gall Llywodraeth Cymru, a’i phartneriaid hefyd, ei wneud i fynd i’r afael â gwreiddiau diwylliannol ac unigol anodd y broblem barhaus hon?

I thank the Member for his contribution. I think sporting events are one aspect of this. But what is absolutely clear is that there is a direct link between alcohol misuse and domestic violence, and that’s where the link is. Usually, this happens at sporting events, so it’s not exactly the rugby or the football, but it’s the cultural events around those that cause the problems. The reporting aspect of this is a positive one. The fact is that people are talking about this now and we are finding access and opportunities to deal with perpetrators and, more importantly, victims of domestic violence, and hopefully clamping down on that. But the Member’s questions was very specific to the six nation’s rugby tournament. I’m quite clear to my team that this message is a daily message, not for six weeks. This is about something we could talk about all of the time and making sure access to services is here and available in Wales.

Diolch i’r Aelod am ei gyfraniad. Rwy’n credu bod digwyddiadau chwaraeon yn un agwedd ar hyn. Ond yr hyn sy’n hollol amlwg yw bod yna gysylltiad uniongyrchol rhwng camddefnyddio alcohol a thrais domestig, a dyna’r cysylltiad. Fel arfer, bydd hynny’n digwydd mewn digwyddiadau chwaraeon, felly nid y rygbi neu’r pêl-droed yw hyn yn hollol, ond y digwyddiadau diwylliannol sydd ynghlwm wrth y rheini sy’n achosi’r problemau. Mae’r agwedd ynglŷn â rhoi gwybod am hyn yn un gadarnhaol. Y ffaith amdani yw bod pobl yn siarad am hyn nawr a chawn hyd i fynediad a chyfleoedd i ymdrin â chyflawnwyr, ac yn bwysicach, dioddefwyr trais domestig, a rhoi diwedd arno, gobeithio. Ond roedd cwestiynau’r Aelod yn gofyn yn benodol iawn ynglŷn â phencampwriaeth rygbi’r chwe gwlad. Rwy’n dweud yn eithaf clir wrth fy nhîm mai neges ddyddiol yw hon, nid neges am chwe wythnos. Mae’n ymwneud â rhywbeth y gallem siarad amdano drwy’r amser a gwneud yn siŵr fod mynediad at wasanaethau yma ac ar gael yng Nghymru.

Yesterday, when I knew I was coming in on this supplementary, I did a little question on Facebook to ask people what they thought of the fact that these campaigns have happened. Many people were aware, but there was quite a shocking amount of people who weren’t aware that these publicity campaigns even existed. I could find, via Women’s Aid, some analysis of what’s happened in the UK—England, predominantly—on these awareness campaigns, but nothing in relation to Wales. So, I’m not taking away from how important it is to carry out these campaigns, but I want to understand their effectiveness, I want to understand if they need to be more high profile and if they need to be happening over a longer period of time, because the message that came back to me yesterday was, yes, as you said, it can’t just be a one-time occasion, it has to be systematic and it has to be all year round.

Ddoe, pan oeddwn yn gwybod fy mod yn dod i mewn ar y cwestiwn atodol hwn, fe roddais gwestiwn bach ar Facebook i ofyn i bobl beth oedd eu barn am y ffaith fod yr ymgyrchoedd hyn wedi digwydd. Mae llawer o bobl yn ymwybodol, ond roedd yna nifer go drawiadol o bobl nad oedd yn ymwybodol fod yr ymgyrchoedd cyhoeddusrwydd hyn yn bodoli hyd yn oed. Trwy Cymorth i Fenywod, gallwn ddod o hyd i ddadansoddiad o’r hyn sydd wedi digwydd yn y DU—yn Lloegr yn bennaf—ar yr ymgyrchoedd codi ymwybyddiaeth hyn, ond ni welais ddim mewn perthynas â Chymru. Felly, nid wyf yn bychanu pa mor bwysig yw cynnal yr ymgyrchoedd hyn, ond rwyf am ddeall eu heffeithiolrwydd, rwyf am ddeall a oes angen iddynt fod â phroffil uwch ac a oes angen iddynt ddigwydd dros gyfnod hwy o amser, oherwydd y neges a ddaeth yn ôl i mi ddoe oedd, iawn, fel y dywedoch, ni all fod yn un achlysur yn unig, mae’n rhaid iddo fod yn systematig ac mae’n rhaid iddo ddigwydd drwy gydol y flwyddyn.

And I said that in my previous response. I think there are peak times where sporting events have high pressure for service deliverers, and it’s important for us that we can get a message out to people to say there is a helpline number or a support mechanism in place. But it is something I’m very keen to look at, long term, and I’ve started a discussion with the police and crime commissioners across Wales to ensure that we can have a collective response here, across Wales, of a typical messaging programme that we can share all the year round. So, I’m hopeful that will give us some better outcomes in terms of delivery.

Ac fe ddywedais hynny yn fy ymateb blaenorol. Rwy’n meddwl bod yna adegau brig pan fo digwyddiadau chwaraeon yn creu pwysau uchel i ddarparwyr gwasanaeth, ac mae’n bwysig i ni ein bod yn gallu cyfleu neges i bobl i ddweud bod rhif llinell gymorth neu fecanwaith cymorth ar waith. Ond mae’n rhywbeth rwy’n awyddus iawn i edrych arno yn y tymor hir, ac rwyf wedi dechrau trafodaeth gyda’r comisiynwyr heddlu a throseddu ledled Cymru er mwyn sicrhau y gallwn gael ymateb ar y cyd yma, ar draws Cymru, ar ffurf rhaglen negeseuon arferol y gall pawb ohonom ei rhannu drwy gydol y flwyddyn. Felly, rwy’n obeithiol y bydd hynny’n rhoi canlyniadau gwell i ni o ran cyflawni.

Some 10 years ago, my wife was a community midwife, and when I used to hear some of the stories that the community teams would have to pick up on the domestic violence front—from people they would have seen at the end of the week to what they were picking up at the beginning of the week, and the intervening thing that had happened was a major sporting event—it was truly horrific, to say the least. Hearing the opening remarks from the principal questioner here about the increase in percentages that have been identified with the six nations, but, indeed, many sporting events, the one underlying factor here is alcohol predominantly, and drugs, being an issue in driving people down this road of domestic violence. How confident are you, Minister—and I commend you for the work you’ve done on this particular aspect—how confident are you that community support teams, whether they be in health or social services, or in the charitable sector, are resilient enough to actually be able to be there to support people who do find themselves in this horrific predicament of domestic violence, and be able to offer a way out of what seems to be a downward spiral that ultimately can lead to catastrophic events within those families and, ultimately, suicide?

Tua 10 mlynedd yn ôl, roedd fy ngwraig yn fydwraig gymunedol, a phan arferwn glywed rhai o’r straeon yr oedd yn rhaid i’r timau cymunedol ymdrin â hwy mewn perthynas â thrais domestig—gan bobl y buasent wedi’u gweld ar ddiwedd yr wythnos o gymharu â’r hyn yr oeddent yn ymdrin ag ef ar ddechrau’r wythnos, ac mai’r hyn oedd wedi digwydd rhwng y ddwy adeg oedd digwyddiad chwaraeon mawr—roedd yn wirioneddol erchyll, a dweud y lleiaf. Wrth glywed y sylwadau agoriadol gan y prif holwr yma am y cynnydd yn y canrannau a nodwyd gyda’r chwe gwlad, ond yn wir, nifer o ddigwyddiadau chwaraeon, yr un ffactor sylfaenol yma yw alcohol yn bennaf, a chyffuriau, problem sy’n gyrru pobl ar hyd llwybr o drais domestig. Pa mor hyderus ydych chi, Weinidog—ac rwy’n eich canmol am y gwaith a wnaethoch ar yr agwedd benodol hon—pa mor hyderus ydych chi fod timau cymorth cymunedol, boed ym maes iechyd neu wasanaethau cymdeithasol, neu yn y sector elusennol, yn ddigon cadarn i allu bod yno mewn gwirionedd i gynorthwyo’r bobl sydd yn y sefyllfa erchyll hon gyda thrais domestig, a gallu cynnig ffordd allan o’r hyn sydd i’w weld yn ddirywiad cynyddol a allai arwain yn y pen draw at ddigwyddiadau catastroffig yn y teuluoedd hynny, a hunanladdiad yn y pen draw?

Domestic violence is an epidemic, and I’m not sure—. We’ve just uncovered the top of the iceberg of this, and service delivery is challenged. And I’ve asked my senior adviser, in terms of the domestic violence adviser, which is in the Act, to look at a sustainable funding model and to see if we can work with the sector to deliver better services, longer term. I would like to invest more finances into this proposal, because the more facilities we build, the more people will access those. What is true is that, when we signpost somebody through a helpline or through a connection through health visitors or otherwise, it is absolutely critical that we have a follow-up procedure to that. Rather than just telling people, ‘You’ve disclosed’, you’ve got to ensure that there’s a service pathway in place, and I’m very keen to make sure that happens. I’m confident at the moment we can deliver, and we do, but it will get even more challenging. The more people who present—and rightly so, that they present—we will be challenged in making sure that we can deliver for these people.

Mae trais domestig yn epidemig, ac nid wyf yn siŵr—. Rydym newydd ddatgelu copa’r mynydd iâ, ac mae’n her i’r gallu i ddarparu gwasanaethau. Ac rwyf wedi gofyn i fy uwch gynghorydd, y cynghorydd ar drais domestig, sydd yn y Ddeddf, i edrych ar fodel ariannu cynaliadwy a gweld a allwn weithio gyda’r sector i ddarparu gwasanaethau gwell yn y tymor hwy. Hoffwn fuddsoddi mwy o arian yn y cynnig hwn, oherwydd po fwyaf o gyfleusterau a ddatblygwn, y mwyaf y bydd pobl yn gwneud defnydd ohonynt. Yr hyn sy’n wir, pan fyddwn yn cyfeirio rhywun drwy linell gymorth neu drwy gysylltiad drwy ymwelwyr iechyd neu fel arall, yw ei bod yn gwbl hanfodol fod gennym weithdrefn i ddilyn hynny. Yn hytrach na dim ond dweud wrth bobl, ‘Rydych chi wedi rhoi gwybod’, mae’n rhaid i chi sicrhau bod llwybr gwasanaeth ar waith, ac rwy’n awyddus iawn i wneud yn siŵr fod hynny’n digwydd. Rwy’n hyderus ar hyn o bryd y gallwn ei gyflawni, ac rydym yn ei wneud, ond bydd yn dod yn fwy heriol byth. Po fwyaf o bobl sy’n rhoi gwybod—ac mae’n gwbl briodol eu bod yn rhoi gwybod—bydd yn her i ni wneud yn siŵr ein bod yn gallu cyflawni ar gyfer y bobl hyn.

Sefydliadau Gwirfoddol

Voluntary Organisations

6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo sefydliadau gwirfoddol sy'n helpu i gefnogi'r gwasanaethau iechyd? OAQ(5)0099(CC)

6. Will the Cabinet Secretary outline how the Welsh Government assists voluntary organisations that help support health services? OAQ(5)0099(CC)

I thank the Newport West Member for her question. I have provided £4.4 million of funding this year for county voluntary councils across Wales and to the Wales Council for Voluntary Action to ensure support is available to third sector organisations. This includes support with fundraising, good governance and placing volunteers.

Diolch i’r Aelod dros Orllewin Casnewydd am ei chwestiwn. Rwyf wedi darparu £4.4 miliwn o gyllid eleni ar gyfer cynghorau gwirfoddol sirol ledled Cymru ac i Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru er mwyn sicrhau bod cefnogaeth ar gael i fudiadau’r trydydd sector. Mae hyn yn cynnwys cymorth gyda chodi arian, llywodraethu da a lleoli gwirfoddolwyr.

Thank you, Cabinet Secretary. Like many Members, I’ve had the privilege of meeting voluntary groups and seeing the amazing work that they do. One fine example in my constituency are the Robins, who are volunteers from Age Cymru, working with Aneurin Bevan Local Health Board, who provide support for vulnerable patients at the Royal Gwent and St Woolos hospitals. They take time to talk and read to patients, do their hair and nails, and provide assistance at meal times, make visits to shops and many other things that can make a really big difference. Both staff at the hospital and the patients describe the Robins as invaluable. Will the Cabinet Secretary commend the work of the Robins, who are making a difference for the better in Newport, and commend the efforts of all those who give up their time to volunteer?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel nifer o’r Aelodau, cefais y fraint o gyfarfod â grwpiau gwirfoddol a gweld y gwaith anhygoel y maent yn ei wneud. Un enghraifft wych yn fy etholaeth i yw’r Robiniaid, gwirfoddolwyr gydag Age Cymru, sy’n gweithio gyda Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan, ac sy’n darparu cymorth i gleifion sy’n agored i niwed yn Ysbyty Brenhinol Gwent ac Ysbyty Gwynllyw. Maent yn neilltuo amser ar gyfer siarad gyda chleifion a darllen iddynt, gwneud eu gwallt a’u hewinedd, a darparu cymorth gyda phrydau bwyd, siopa a llawer o bethau eraill a all wneud gwahaniaeth mawr iawn. Mae staff yr ysbyty a’r cleifion yn disgrifio’r Robiniaid fel gwasanaeth amhrisiadwy. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gymeradwyo gwaith y Robiniaid, sy’n gwneud gwahaniaeth er gwell yng Nghasnewydd, a chanmol ymdrechion pawb sy’n rhoi o’u hamser i wirfoddoli?

Thank you for your question. Almost 1 million people in Wales volunteer in some way every year, and their contribution to society is invaluable. I want to say a big thank you to them. I also want to give a big thumbs up to the Robins in your constituency. I’m sure if we could do three cheers, they’d have them here, but, indeed, Jayne, I’m grateful for your raising this with me today, recognising the good work that they do, and please pass on my congratulations to that organisation.

Diolch i chi am eich cwestiwn. Mae bron 1 filiwn o bobl yng Nghymru yn gwirfoddoli mewn rhyw ffordd bob blwyddyn, ac mae eu cyfraniad i gymdeithas yn amhrisiadwy. Hoffwn ddweud diolch yn fawr. Rwyf hefyd yn awyddus i ganmol y Robiniaid yn eich etholaeth. Pe gallem roi bonllef o gymeradwyaeth, rwy’n siŵr y buasem yn gwneud hynny yn awr, ond yn wir, Jayne, rwy’n ddiolchgar i chi am ddwyn hyn i fy sylw heddiw, gan gydnabod y gwaith da y maent yn ei wneud, ac os gwelwch yn dda, trosglwyddwch fy llongyfarchiadau i’r sefydliad hwnnw.

Mae yna bron 80 o grwpiau elusennol a gwirfoddol yn gweithio gyda chleifion a staff gofal iechyd yng ngogledd Cymru yn unig, ac, os oes yna 80 o fudiadau, mae yna gannoedd ar gannoedd o wirfoddolwyr, ac felly mae yna filoedd ar filoedd o oriau gwirfoddol yn cael eu rhoi i gefnogi eu gwaith nhw. Mae’r ‘return’ ar fuddsoddiad cymharol fach yn sylweddol iawn, wrth gwrs. A gaf i ofyn, felly, tra’ch bod chi’n dweud bod yna arian wedi’i roi i gefnogi llawer o’r gwaith yma, a ydych chi’n cydnabod bod y gwasanaethau statudol sydd yna ar hyn o bryd o dan fwy o bwysau nag erioed ac, felly, o ganlyniad i hynny, mae’r mudiadau gwirfoddol a’r gwirfoddolwyr yma hefyd o dan bwysau i gwrdd â’r anghenion ychwanegol sy’n disgyn ar eu hysgwyddau nhw? A allech chi ddweud wrthym ni beth yn fwy rŷch chi fel Llywodraeth yn gobeithio y gallwch chi ei wneud i’w cefnogi nhw?

There are almost 80 charitable and voluntary groups working with patients and healthcare staff in north Wales alone, and if there are 80 organisations, then there are hundreds upon hundreds of volunteers and therefore thousands of voluntary hours donated to support their work. The return on quite a small investment is very substantial indeed. Can I ask you, therefore, given that you say that funding has been allocated to support much of this work, do you recognise that the statutory services in place at present are under more pressure than ever and that, as a result of that, the voluntary organisations and volunteers are also under pressure to meet the additional needs that fall on them? Can you tell us what more you as a Government hope to do to support them?

The conversations I have with the Wales Council for Voluntary Action and CVCs are important ones on the basis that I know that if we didn’t have volunteers in our communities, statutory services would collapse; we wouldn’t be able to deliver the things that we want to do together. That’s why I value the work that these organisations do. But I’m under no illusion that what we have to do is take out some of the duplication and make sure we’ve got good, efficient services, and that accounts for both the voluntary sector and the third sector, and also the public sector response as well. Working together, we can get through this. But, as I’ve said in the past, I’ve made £4.4 million of funding available this year, and I will look carefully at how that develops over the next coming years.

Mae’r sgyrsiau rwy’n eu cael â Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru a Chynghorau Gwirfoddol Sirol yn rhai pwysig ar y sail fy mod yn gwybod pe na bai gennym wirfoddolwyr yn ein cymunedau, buasai gwasanaethau statudol yn methu; ni fuasem yn gallu cyflawni’r pethau rydym am eu gwneud gyda’n gilydd. Dyna pam rwy’n gwerthfawrogi’r gwaith y mae’r sefydliadau hyn yn ei wneud. Ond nid wyf o dan unrhyw gamargraff mai’r hyn sy’n rhaid i ni ei wneud yw cael gwared ar beth o’r dyblygu a gwneud yn siŵr fod gennym wasanaethau da, effeithiol, ac mae hynny’n wir am y sector gwirfoddol a’r trydydd sector, ac ymateb y sector cyhoeddus hefyd. Gan weithio gyda’n gilydd, gallwn ddod o hyd i ffordd drwy hyn. Ond fel y dywedais yn y gorffennol, rwyf wedi rhyddhau £4.4 miliwn o gyllid eleni, a byddaf yn edrych yn ofalus ar sut y mae hynny’n datblygu dros y blynyddoedd nesaf.

Cabinet Secretary, the Red Cross offers regular support to ambulance services in Wales during routine work and major incidents. What assistance does the Welsh Government provide to the Red Cross to enable them to continue providing the most valuable support to Welsh ambulance services?

Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r Groes Goch yn cynnig cymorth rheolaidd i’r gwasanaethau ambiwlans yng Nghymru yn ystod gwaith arferol a digwyddiadau mawr. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i’r Groes Goch er mwyn eu galluogi i barhau i ddarparu’r cymorth mwyaf gwerthfawr i wasanaethau ambiwlans Cymru?

Indeed. I thank the Member for his question. The Red Cross and St John Ambulance both do some terrific work across Wales, and I would say—I don’t have the details of numbers for the Red Cross, specifically, in Wales—a big thank you to them. And the UK Government should be saying a big thank you to the Red Cross too. During the crisis that appeared over the border in a health setting, the Red Cross stepped in to help the statutory services in the delivery of services. So, we shouldn’t ever take away from the fact that these worthy volunteers are doing a great job in all of our communities.

Yn wir. Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Mae’r Groes Goch ac Ambiwlans Sant Ioan yn gwneud gwaith rhagorol ar draws Cymru, a buaswn yn dweud—nid oes gennyf fanylion niferoedd ar gyfer y Groes Goch, yn benodol, yng Nghymru—diolch yn fawr iawn iddynt. A dylai Llywodraeth y DU ddiolch yn fawr i’r Groes Goch hefyd. Yn ystod yr argyfwng a welwyd dros y ffin yng nghyd-destun iechyd, camodd y Groes Goch i’r adwy i helpu’r gwasanaethau statudol i ddarparu gwasanaethau. Felly, ni ddylem byth fychanu’r ffaith fod y gwirfoddolwyr teilwng hyn yn gwneud gwaith gwych yn ein holl gymunedau.

Cabinet Secretary, having attended the recent AGM of the Swansea Council for Voluntary Service, I was amazed by the sheer number of voluntary organisations offering health-related support operating in my region. I was already aware of the excellent work undertaken by the likes of Tŷ Elis in Porthcawl and the Sandville Self Help Centre in Ton Kenfig, but, at the SCVS meeting, I met people from the Interact scheme, Caer Las and the mental health and well-being volunteer project to name but a few. All of these projects offer vital support to our NHS, yet very few receive any direct financial support from the Welsh Government. Cabinet Secretary, given that these voluntary organisations save the health and social care sector many millions of pounds, what additional support can the Welsh Government offer to them?

Ysgrifennydd y Cabinet, ar ôl mynychu Cyfarfod Blynyddol diweddar o Gyngor Gwasanaeth Gwirfoddol Abertawe, cefais fy synnu gan y nifer fawr o fudiadau gwirfoddol yn cynnig cefnogaeth yn ymwneud ag iechyd sy’n gweithredu yn fy rhanbarth i. Roeddwn eisoes yn ymwybodol o’r gwaith rhagorol a wneir gan rai fel Tŷ Elis ym Mhorthcawl a Chanolfan Hunangymorth Sandville yn Nhon Cynffig, ond yng nghyfarfod Cyngor Gwasanaeth Gwirfoddol Abertawe, cyfarfûm â phobl o gynllun Interact, Caer Las a’r prosiect gwirfoddol iechyd meddwl a lles i enwi ond ychydig. Mae pob un o’r prosiectau hyn yn cynnig cefnogaeth hanfodol i’n GIG, ac eto ychydig iawn sy’n derbyn unrhyw gymorth ariannol uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru. Ysgrifennydd y Cabinet, o ystyried bod y cyrff gwirfoddol hyn yn arbed miliynau lawer o bunnoedd yn y sector iechyd a gofal cymdeithasol, pa gymorth ychwanegol y gall Llywodraeth Cymru ei gynnig iddynt?

I can offer warm words; I can’t offer finances, unfortunately. It would be dishonest of me to say that, but I thank all of these organisations that step into the void sometimes where people are in need, and the third sector organisations are in the right place to deliver that; they understand communities very well. So, as much as I’d like to support all of the organisations in Wales, it would just be fiscally impossible. But I do recognise the work that goes on in all of our communities.

Gallaf gynnig geiriau cynnes; ni allaf gynnig cyllid, yn anffodus. Byddai’n anonest pe bawn yn dweud hynny, ond rwy’n diolch i bob un o’r sefydliadau hyn sy’n camu i’r bwlch weithiau lle y bo pobl mewn angen, ac mae’r sefydliadau trydydd sector yn y lle iawn i gyflawni hynny; maent yn deall cymunedau’n dda iawn. Felly, er cymaint y buaswn yn hoffi cefnogi pob un o’r sefydliadau yng Nghymru, buasai’n amhosibl yn ariannol. Ond rwy’n cydnabod y gwaith sy’n cael ei wneud ym mhob un o’n cymunedau.

Cryfhau Cymunedau

Strengthening Communities

7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu ei flaenoriaethau ar gyfer cryfhau cymunedau yng Nghymru? OAQ(5)0098(CC)

7. Will the Cabinet Secretary outline his priorities for strengthening communities in Wales? OAQ(5)0098(CC)

I thank the Member for Monmouth for his question. My priorities for strengthening communities focus on three key areas: early years, employment and empowerment. I am currently considering views from a broad programme of engagement on a new approach to building resilient communities. I will make a further statement in due course.

Diolch i’r Aelod dros Fynwy am ei gwestiwn. Mae fy mlaenoriaethau ar gyfer cryfhau cymunedau yn canolbwyntio ar dri maes allweddol: y blynyddoedd cynnar, cyflogaeth a grymuso. Ar hyn o bryd, rwy’n ystyried safbwyntiau o raglen ymgysylltu eang ar ddull newydd o adeiladu cymunedau cryf. Byddaf yn gwneud datganiad pellach maes o law.

Thank you, Cabinet Secretary. As I’m sure you’re aware, I have a short debate later today on the Cardiff capital city region deal. It won’t be you who will be responding; that will be the Cabinet Secretary for finance. In that debate, I’ll be raising the fact that it’s a deal with much potential for the future, and clearly, about growing connections between communities that will strengthen those communities—that’s urban and rural communities. What discussions have you had with the finance Cabinet Secretary about utilising the substantial city deal funding coming not just from this place, but also coming from Westminster to make sure that that funding does go into strengthening our rural communities and strengthening projects such as the south Wales metro, which will ensure that people living out in some of those more distant parts of the South Wales East region are able to get to areas like Cardiff and Newport as quickly and as easily as possible to ensure that they’re economically better off?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel y gwyddoch, rwy’n siŵr, mae gennyf ddadl fer yn ddiweddarach heddiw ar fargen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd. Nid chi fydd yn ymateb; Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid fydd yn gwneud hynny. Yn y ddadl honno, byddaf yn nodi’r ffaith ei bod yn fargen sydd â llawer o botensial ar gyfer y dyfodol, ac yn amlwg, bydd yn ymwneud â thyfu cysylltiadau rhwng cymunedau a fydd yn cryfhau’r cymunedau hynny—cymunedau trefol a gwledig, hynny yw. Pa drafodaethau a gawsoch gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid ynglŷn â defnyddio cyllid sylweddol y fargen ddinesig a ddaw, nid yn unig o’r lle hwn, ond hefyd o San Steffan i sicrhau bod y cyllid yn mynd tuag at gryfhau ein cymunedau gwledig a chryfhau prosiectau megis metro de Cymru, a fydd yn sicrhau bod pobl sy’n byw yn rhai o’r rhannau mwy pellennig o ranbarth Dwyrain De Cymru yn gallu cyrraedd ardaloedd fel Caerdydd a Chasnewydd mor gyflym ac mor hawdd â phosibl i sicrhau eu bod yn well eu byd yn economaidd?

I think the Member is absolutely right to raise this issue. The principles that the Government is working on are based on the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, about making sure that we can build this jigsaw together, but also put a picture on it so that we know and understand what the future looks like for our communities and our families across where we represent. The metro or the city deal is just one aspect of making sure that we’ve got the well-being of individuals at the forefront of our decision-making processes.

Rwy’n credu bod yr Aelod yn hollol gywir i nodi’r mater hwn. Mae’r egwyddorion y mae’r Llywodraeth yn gweithio arnynt yn seiliedig ar Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, ynglŷn â gwneud yn siŵr y gallwn adeiladu’r jig-so hwn gyda’n gilydd, a rhoi darlun arno hefyd er mwyn inni allu gwybod a deall beth sydd gan y dyfodol i’w gynnig i’n cymunedau a’n teuluoedd yn y mannau rydym yn eu cynrychioli. Un agwedd yn unig yw’r metro neu’r fargen ddinesig ar wneud yn siŵr fod gennym les unigolion yn flaenllaw yn ein prosesau gwneud penderfyniadau.

Cabinet Secretary, obviously resilient communities also depend upon not just the three factors you mentioned but also the health and well-being of those communities to ensure they’re in a position to take advantage of all the other aspects. To that end, Communities First at the moment has an element of health and well-being within it, and you’ve said in a previous statement that you’re minded to look at the other three. What discussions have you had with the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport to ensure that the health boards can actually get involved in this process but also have sufficient funding to do so, because it’s important that we get those health and well-being areas of those communities strong?

Ysgrifennydd y Cabinet, yn amlwg mae cymunedau cryf hefyd yn dibynnu, nid yn unig ar y tri ffactor a grybwyllwyd gennych, ond hefyd ar iechyd a lles y cymunedau hynny er mwyn sicrhau eu bod mewn sefyllfa i fanteisio ar yr holl agweddau eraill. I’r perwyl hwnnw, ar hyn o bryd mae gan Cymunedau yn Gyntaf elfen iechyd a lles o’i fewn, ac rydych wedi dweud mewn datganiad blaenorol eich bod yn bwriadu edrych ar y tri arall. Pa drafodaethau a gawsoch gydag Ysgrifennydd Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon i sicrhau y gall y byrddau iechyd gymryd rhan yn y broses hon mewn gwirionedd ond hefyd, fod ganddynt ddigon o arian i wneud hynny, gan ei bod yn bwysig i ni sicrhau ein bod yn cryfhau iechyd a lles y cymunedau hynny?

Of course, and I said earlier on to a previous question what our vision is in terms of building resilient communities, and what is about economic regeneration, jobs and growth and what is about well-being. I’ve already had discussions with the Cabinet Secretary for health and other Ministers across the department about how we look at our funding streams and move into a prevention and early intervention process while doing the day job as well, because we’ve got to get a well nation, a well-being service rather than a health service, and I’m sure that my colleagues across Cabinet are responding to that in the way that we develop our policies for the future.

Wrth gwrs, ac fe ddywedais yn gynharach wrth ateb cwestiwn blaenorol beth yw ein gweledigaeth o ran adeiladu cymunedau cryf, a beth sy’n ymwneud ag adfywio economaidd, swyddi a thwf, a beth sy’n ymwneud â lles. Rwyf eisoes wedi cael trafodaethau gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd a Gweinidogion eraill ar draws yr adran ynglŷn â sut y byddwn yn edrych ar ein ffrydiau ariannu ac yn symud at broses atal ac ymyrraeth gynnar wrth wneud y gwaith bob dydd hefyd, oherwydd mae’n rhaid i ni gael cenedl iach, gwasanaeth llesiant yn hytrach na gwasanaeth iechyd, ac rwy’n siŵr fod fy nghyd-Aelodau ar draws y Cabinet yn ymateb i hynny yn y ffordd y datblygwn ein polisïau ar gyfer y dyfodol.

Diolch i’r Ysgrifennydd—esgusodwch fi. Simon Thomas.

I was slightly presumptuous. Simon Thomas.

Thank you, Cabinet Secretary—I do apologise. Simon Thomas.

Roeddwn ychydig yn rhyfygus. Simon Thomas.

Diolch, Lywydd. Diolch yn fawr iawn.

Cabinet Secretary, you talked about empowerment as one of your themes, and if that’s going to mean anything at all, it must include empowerment of the most marginalised people in our communities. I’d like to draw your attention to a project called the Unity Project in Monkton in Pembrokeshire, which is a project amongst the Gypsy and Traveller community there. I’ve been contacted by a member of that community who has used that project to develop her skills and to become trained to a degree level, but she is very concerned that the project is coming to an end now and that other people from the Gypsy and Traveller community similar to her won’t have that opportunity. I understand the project is being run by Save the Children, possibly, and Pembrokeshire County Council, but I ask you: are you aware of this project and what conversations are you having with Pembrokeshire County Council, because there are a number of Gypsy and Traveller communities in that area, regarding ensuring that there is empowerment of those communities as well?

Thank you, Llywydd. Thank you very much.

Ysgrifennydd y Cabinet, fe sonioch am rymuso fel un o’ch themâu, ac os yw hynny’n mynd i olygu unrhyw beth o gwbl, rhaid iddo gynnwys grymuso’r bobl sydd fwyaf ar y cyrion yn ein cymunedau. Hoffwn dynnu eich sylw at brosiect o’r enw Prosiect Undod yng Nghil-maen yn Sir Benfro, sy’n brosiect ymhlith y gymuned Sipsiwn a Theithwyr yno. Daeth aelod o’r gymuned honno i gysylltiad â mi, unigolyn sydd wedi defnyddio’r prosiect i ddatblygu ei sgiliau ac i hyfforddi i lefel gradd, ond mae’n bryderus iawn fod y prosiect yn dod i ben bellach ac na fydd pobl eraill tebyg iddi hi o gymuned y Sipsiwn a Theithwyr yn cael y cyfle hwnnw. Rwy’n deall mai Achub y Plant sy’n darparu’r prosiect, o bosibl, a Chyngor Sir Penfro, ond rwy’n gofyn i chi: a ydych yn ymwybodol o’r prosiect hwn a pha drafodaethau yr ydych yn eu cael gyda Chyngor Sir Penfro, gan fod nifer o gymunedau Sipsiwn a Theithwyr yn yr ardal honno, ynglŷn â sicrhau bod y cymunedau hynny’n cael eu grymuso hefyd?

Indeed, and the Member’s right to raise the issue. Empowerment isn’t about restricting it to class or culture; this is about all-inclusiveness. Interestingly, the Member Julie Morgan raised this very issue with me yesterday about the Unity Project. I understand it’s a project that was funded by the Big Lottery Fund. I think it came to an end yesterday, if I’m right in thinking, but I will ask my officials to look at the detail of that, because the Gypsy/Traveller community are one of the most vulnerable communities in the UK. The life chances of this community are very poor. It’s something that we should take responsibility for.

Yn wir, ac mae’r Aelod yn gywir i grybwyll y mater. Nid yw grymuso’n ymwneud â’i gyfyngu i ddosbarth neu ddiwylliant; mae hyn yn hollgynhwysol. Yn ddiddorol, tynnodd yr Aelod, Julie Morgan, fy sylw at yr union fater hwn ddoe, ynglŷn â Phrosiect Undod. Rwy’n deall ei fod yn brosiect a ariennir gan y Gronfa Loteri Fawr. Rwy’n credu ei fod wedi dod i ben ddoe, os deallaf yn iawn, ond fe ofynnaf i fy swyddogion edrych ar fanylion hynny, gan fod y gymuned Sipsiwn/Teithwyr yn un o’r cymunedau mwyaf agored i niwed yn y DU. Mae cyfleoedd bywyd y gymuned hon yn wael iawn. Mae’n rhywbeth y dylem ysgwyddo cyfrifoldeb yn ei gylch.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.

Thank you, Cabinet Secretary.

3. Cwestiwn Brys: Gwasanaethau Offthalmoleg
3. Urgent Question: Ophthalmology Services

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Rwyf wedi derbyn un cwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.66. Rwy’n galw ar Rhun ap Iorwerth i ofyn y cwestiwn brys.

I have accepted one urgent question under Standing Order 12.66. I call on Rhun ap Iorwerth to ask the urgent question.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ymateb Llywodraeth Cymru i adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru ar wasanaethau offthalmoleg yng Nghymru? EAQ(5)0116(HWS)

Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government’s response to the Healthcare Inspectorate Wales report on ophthalmology services in Wales? EAQ(5)0116(HWS)

Member
Vaughan Gething 15:03:00
The Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport

Thank you for the question. We have action in place to improve our healthcare in Wales through the eye care delivery plan, together with the planned care ophthalmology improvement plan. The HIW report underscores the need for further improvement across Wales. I expect health boards to implement the required actions to ensure better outcomes for all patients.

Diolch am y cwestiwn. Mae gennym gamau ar waith i wella ein gofal iechyd yng Nghymru drwy gynllun cyflenwi ar gyfer gofal llygaid, ynghyd â’r cynllun gwella gofal offthalmoleg wedi’i gynllunio. Mae adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn tanlinellu’r angen am welliant pellach ledled Cymru. Rwy’n disgwyl i fyrddau iechyd weithredu’r camau sy’n ofynnol er mwyn sicrhau gwell canlyniadau i bob claf.

Thank you for that answer. In a recent audit of health issues brought to my attention by constituents, ophthalmology actually was near the top of the list, making me think that there is a particular issue here. Of course, with ophthalmology, a long waiting time is more than just an inconvenience or a longer time than necessary in pain, because we know that long waiting times for some patients are causing harm, including sight loss, and the report does show that. It also says that management in two health boards are prioritising lower-risk patients who are more straightforward to treat over those with greater clinical need so they can avoid failing to meet referral-to-treatment time targets. Will the Government investigate, as a matter of urgency, that very serious allegation, and will action be taken against managers who are found to have acted in this way, and will there be a review of the targets, with clinicians and with patients also, to ensure a more robust system designed to prevent sight loss?

Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Mewn archwiliad diweddar o faterion iechyd a dynnwyd i fy sylw gan etholwyr, roedd offthalmoleg yn agos at frig y rhestr mewn gwirionedd, gan wneud i mi feddwl bod yna broblem benodol yma. Wrth gwrs, gydag offthalmoleg, mae amser aros hir yn fwy nag anghyfleustra’n unig neu amser hwy na’r angen mewn poen, oherwydd gwyddom fod amseroedd aros hir i rai cleifion yn achosi niwed, gan gynnwys colli eu golwg, ac mae’r adroddiad yn dangos hynny. Mae hefyd yn dweud bod rheolwyr mewn dau fwrdd iechyd yn blaenoriaethu cleifion risg is sy’n symlach i’w trin yn hytrach na rhai sydd â mwy o angen clinigol er mwyn iddynt allu cyrraedd y targedau amser rhwng atgyfeirio a thriniaeth. A wnaiff y Llywodraeth archwilio’r honiad difrifol hwn fel mater o frys, ac a roddir camau ar waith yn erbyn rheolwyr y gwelir eu bod wedi ymddwyn yn y ffordd hon, ac a fydd yna adolygiad o’r targedau, gyda chlinigwyr a chyda chleifion hefyd, er mwyn sicrhau system fwy cadarn wedi’i chynllunio i atal pobl rhag colli eu golwg?

Thank you for the series of points and questions there. It’s worth reminding us all that there is, of course, increasing demand for eye healthcare. So, it’s part of the ability to detect more conditions, but also the success story of more of us living longer. Of course, not all waits cause harm, but some potentially do, and there’s the point about clinical need.

I take a slight issue with just some of the language but not the thrust, as it were, of your question, in that managers may not have done this, because HIW recognise in their report, in the language, that it does not know if the allegations are true, or represent a systemic policy by the health board. But I have been clear, on several occasions in the past, that patients should be seen in order of clinical need. I’ve already asked my officials to contact the health board mentioned to go through the allegations that are made.

On your broader point about outcome measures, it’s fair to say the Royal National Institute of Blind People, for example, support our agenda and the moves that we’re making to improve eye healthcare, with more care in the community, and they, as do I, want to see more pace and consistency. I’ve had a very constructive conversation with them about both what we are doing and the areas of challenge, and that includes our targets and outcome measures, because I think there is a powerful case that our current RTT targets in this area do not promote the best interests of patients, or help to support the service to make sure that clinical need is the prioritisation. So, there is an ongoing conversation between the RNIB and clinicians about how we reform and revise those targets, and I’m expecting to have a report come to me this spring. So, there’s work already in train, because I’ve already recognised that we could and should make improvements to not just service, but how we measure and understand what success looks like in the service to support and underpin best clinical practice.

Diolch i chi am y gyfres o bwyntiau a chwestiynau yno. Mae’n werth atgoffa pawb ohonom fod yna alw cynyddol am ofal iechyd y llygaid wrth gwrs. Felly, mae’n ymwneud yn rhannol â’r gallu i ganfod rhagor o gyflyrau, ond hefyd â’r stori lwyddiant fod mwy ohonom yn byw’n hwy. Wrth gwrs, nid yw pob aros yn peri niwed, ond mae’n bosibl y gallai rhai, ac mae yna bwynt ynglŷn ag angen clinigol.

Mae gennyf ychydig bach o broblem gyda pheth o iaith eich cwestiwn ond nid y byrdwn, fel petai, yn yr ystyr efallai nad yw rheolwyr wedi gwneud hyn, am fod Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn cydnabod yn ei hadroddiad, yn yr iaith, nad yw’n gwybod a yw’r honiadau’n wir, neu a yw’n bolisi systemig gan y bwrdd iechyd. Ond rwyf wedi dweud yn glir ar sawl achlysur yn y gorffennol y dylai cleifion gael eu gweld yn ôl angen clinigol. Rwyf eisoes wedi gofyn i fy swyddogion gysylltu â’r bwrdd iechyd a grybwyllwyd i fynd drwy’r honiadau sy’n cael eu gwneud.

O ran eich pwynt ehangach ynglŷn â mesurau canlyniadau, mae’n deg dweud bod Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall, er enghraifft, yn cefnogi ein hagenda a’r camau rydym yn eu rhoi ar waith i wella gofal iechyd y llygaid, gyda mwy o ofal yn y gymuned, ac maent hwy, fel minnau, am weld mwy o gyflymder a chysondeb. Cefais sgwrs adeiladol iawn gyda hwy ynglŷn â’r hyn yr ydym yn ei wneud a’r meysydd sy’n peri her, ac mae hynny’n cynnwys ein targedau a mesurau canlyniadau, gan fy mod yn credu bod achos cryf i gredu nad yw ein targedau rhwng atgyfeirio a thriniaeth cyfredol yn y maes hwn yn hyrwyddo lles gorau cleifion, na’n helpu i gynorthwyo’r gwasanaeth i wneud yn siŵr mai angen clinigol yw’r flaenoriaeth. Felly, mae yna drafodaeth ar y gweill rhwng yr RNIB a chlinigwyr ynglŷn â sut rydym yn diwygio ac yn adolygu’r targedau hynny, ac rwy’n disgwyl adroddiad i ddod i law yn ystod y gwanwyn. Felly, mae gwaith eisoes ar y gweill, gan fy mod wedi cydnabod eisoes y gallem ac y dylem wneud gwelliannau nid yn unig i’r gwasanaeth, ond o ran y modd yr ydym yn mesur ac yn deall beth yw llwyddiant yn y gwasanaeth i gefnogi ac ategu arfer clinigol gorau.

Cabinet Secretary, the HIW report focused primarily on wet age-related macular degeneration services, but the problems highlighted reflect wider problems with ophthalmology services in Wales. Waiting lists for ophthalmology are excessively high. RNIB Cymru have repeatedly highlighted that patients are going blind whilst waiting for treatment. Every time the RNIB raise this issue, they’re told that the RNIB’s views do not reflect the current position of services in Wales.

The latest waiting times figures show that the average waiting time for cataract surgery is 115 days—twice as long as in England. That’s the current situation, and when you combine this with the fact that many ophthalmologists are having to rely on posting photos of retinopathy because the IT systems are not up to scratch, you can see why the RNIB make such claims.

Cabinet Secretary, what is your Government going to do to ensure ophthalmology services in Wales meet the needs of the constituents?

Ysgrifennydd y Cabinet, roedd adroddiad AGIC yn canolbwyntio’n bennaf ar wasanaethau dirywiad macwlaidd gwlyb sy’n gysylltiedig â henaint, ond mae’r problemau a gafodd sylw yn dangos bod yna broblemau ehangach gyda gwasanaethau offthalmoleg yng Nghymru. Mae rhestrau aros ar gyfer offthalmoleg yn rhy uchel. Mae RNIB Cymru wedi tynnu sylw dro ar ôl tro at y ffaith fod cleifion yn mynd yn ddall wrth aros am driniaeth. Bob tro y bydd yr RNIB yn codi’r mater, dywedir wrthynt nad yw barn yr RNIB yn adlewyrchu’r sefyllfa bresennol o ran gwasanaethau yng Nghymru.

Mae’r ffigurau amseroedd aros diweddaraf yn dangos bod yr amser cyfartalog am lawdriniaeth cataract yn 115 diwrnod—ddwywaith mor hir ag yn Lloegr. Dyna’r sefyllfa bresennol, a phan fyddwch yn cyfuno hyn gyda’r ffaith fod llawer o offthalmolegwyr yn gorfod dibynnu ar bostio lluniau retinopathi am nad yw’r systemau TG yn ddigon da, gallwch weld pam y mae’r RNIB yn gwneud honiadau o’r fath.

Ysgrifennydd y Cabinet, beth y mae eich Llywodraeth yn bwriadu ei wneud i sicrhau bod gwasanaethau offthalmoleg yng Nghymru yn diwallu anghenion yr etholwyr?