National Assembly for Wales

Good afternoon and welcome to the Senedd Plenary meeting. The first item will be questions to the Minister for Economy, and the first question is from Samuel Kurtz.

Diolch am eich cwestiwn. Rydym yn gweithio ar y cyd â diwydiant, busnesau, darparwyr dysgu a rhanddeiliaid allweddol i gynyddu ein capasiti sgiliau ledled Cymru. Bydd hyn yn ein helpu i dyfu gweithlu medrus ac amrywiol i ddiwallu anghenion ein heconomi yn y dyfodol ac edrychaf ymlaen at wneud hynny ar draws sir Gaerfyrddin a sir Benfro.

Diolch, Weinidog. Efallai eich bod wedi clywed ddoe yn fy nghwestiwn i’r Prif Weinidog imi gymryd rhan mewn trafodaeth bord gron yn ddiweddar yng ngorsaf bŵer RWE ym Mhenfro yn fy etholaeth, lle bu'r diwydiant a rhanddeiliaid yn nodi eu dymuniadau mewn perthynas â gwneud y mwyaf o’r cyfle yn y sector ynni adnewyddadwy a datgarboneiddio Clwstwr Diwydiannol De Cymru, sy'n ymestyn o Went i sir Benfro. Fe fyddwch yn ymwybodol o weledigaeth Clwstwr Diwydiannol De Cymru a’r cyfleoedd, na, yr angen i ddatgarboneiddio ein diwydiannau, ein cyflogwyr mawr yn ne Cymru. Fodd bynnag, Weinidog, yr hyn a bwysleisiwyd yn y drafodaeth bord gron oedd yr angen i ddiogelu sgiliau at y dyfodol, ac os ydym am wneud y mwyaf o fanteision y prosiectau yn y môr Celtaidd ac ar draws y de, mae gwir angen inni weithio gyda’n colegau a'n sectorau hyfforddi i baratoi ar gyfer y gweithlu medrus y bydd ei angen arnom yn y dyfodol. Felly, a fyddech yn cytuno â mi ei bod yn bryd edrych ar Glwstwr Diwydiannol De Cymru, nid yn unig fel clwstwr diwydiannol, ond fel cyfle ar gyfer canolfan ragoriaeth sgiliau, sy'n ymestyn ar draws coridor de Cymru, i gefnogi’r sgiliau y bydd eu hangen yn y dyfodol yn y sectorau hyn? Diolch, Lywydd.

Iawn. Rydym yn parhau i gael sgyrsiau adeiladol iawn gydag RWE a’r clwstwr ehangach. Dyna pam y gwnaethom greu Diwydiant Sero Net Cymru—i’n helpu i wneud cynnydd ar y daith tuag at ddatgarboneiddio mewn ffordd sy’n sicrhau pontio teg yn ein barn ni. Oherwydd mae yna gyfleoedd ar gyfer swyddi yn y dyfodol yn ogystal â’r tarfu y bydd y cyfnod pontio yn ei greu. Cyfarfûm ag RWE pan oeddwn yn yr Almaen yr wythnos diwethaf, a chawsom sgwrs am ystod o’u cynlluniau, gan ganolbwyntio, yn amlwg, ar yr hyn y maent yn bwriadu ei wneud yn sir Benfro a’i effaith ehangach hefyd. Yr her fydd sut y llwyddwn i gael gwahanol ganghennau o Lywodraeth yma, llywodraeth leol a rhanbarthau ardal bargen ddinesig bae Abertawe, ac nid yn unig yr awdurdodau lleol unigol, ond hefyd i sicrhau bod gennym amgylchedd cefnogol gyda Llywodraeth y DU i fanteisio ar yr holl gyfleoedd hynny. Mae’n faes arall lle credaf y gall ymagwedd bragmatig ysgogi cyfleoedd sylweddol i Gymru a’r hyn y gallwn ei wneud.

A dylwn nodi, gan fod yr Aelod wedi gofyn cwestiynau am sgiliau yn y dyfodol yn yr ardal hon, nid yn unig ein bod yn y lle iawn gyda'n polisi a'r hyn y dymunwn ei wneud, ond wrth gwrs, mae Coleg Sir Benfro yn rhan allweddol o hynny. Ac mae’n werth nodi, o ran sgiliau, yn y gystadleuaeth sy'n bodoli o ran sgiliau, fod Cymru’n parhau i wneud yn well na’r disgwyl. Enillwyd pum medal gan fyfyrwyr yng Ngholeg Sir Benfro yng nghystadleuaeth sgiliau sylfaenol y DU yn ddiweddar. Felly, mae'n dangos bod y dalent yno; mae angen inni sicrhau bod y llwybrau yno i’r bobl hynny gael swyddi ag iddynt dyfodol hirdymor ac a fydd o fudd i bob un ohonom.

A gaf fi ddiolch i Janet Finch-Saunders am ei chwestiwn? Rwy’n ymgysylltu’n rheolaidd â rhanddeiliaid yr economi ymwelwyr mewn perthynas â thwristiaeth a materion ehangach, gan gynnwys hawliau datblygu a ganiateir.

Diolch. Fel y gwyddoch chi a minnau, twristiaeth yw asgwrn cefn ein heconomi, nid yn unig yn y gogledd, ond ledled Cymru, ond yn y gogledd, mae’n cynhyrchu £1.8 biliwn yn flynyddol. Yn ôl y baromedr twristiaeth diweddaraf, dim ond yn y sector atyniadau y mae lefelau ymwelwyr wedi codi. Mae pob sector arall yn nodi niferoedd is, at ei gilydd, yn enwedig darparwyr gweithgareddau, lle mae 62 y cant yn nodi niferoedd is, a 48 y cant o feysydd carafanau a gwersylla yn nodi niferoedd is. Nawr, mae rhai tirfeddianwyr wedi bod yn defnyddio ac yn arfer eu hawliau datblygu a ganiateir i redeg y safleoedd dros dro hynny ar gyfer pebyll, carafanau, faniau gwersylla a chartrefi modur am hyd at 28 diwrnod y flwyddyn, heb fod angen gwneud cais cynllunio ychwanegol. Ond mae nifer fawr o'r rheini wedi dweud wrthyf eu bod am weld rheolau tebycach i Loegr, lle gallwch wneud yr un fenter yn union am 60 diwrnod. Felly, mae Llywodraeth y DU yn cefnogi tirfeddianwyr a’r sector twristiaeth drwy ymestyn yr hawliau datblygu a ganiateir o 28 diwrnod i 60. A wnewch chi roi'r un peth ar waith yma yng Nghymru, os gwelwch yn dda?

Wel, diolch am eich cwestiwn atodol, Janet. Ac rydych yn llygad eich lle, roedd ymestyn y terfyn amser ar gyfer defnyddio tir dros dro ar gyfer meysydd gwersylla yn rhan o'r mesurau mewn perthynas â phandemig COVID-19. Roedd gennym gyfyngiadau ar deithio tramor, felly roeddem yn ceisio helpu’r diwydiant twristiaeth a phobl yr oedd angen gwyliau arnynt drwy ganiatáu datblygu a ganiateir ar safleoedd gwersylla. Felly, rydym bellach yn ystyried effeithiau hirdymor hawliau datblygu estynedig ar gyfer meysydd gwersylla dros dro, ac mewn gwirionedd, fe wnaethom gynnal ymgynghoriad ar hyn. Mae’r ymgynghoriad hwnnw bellach ar ben, ac nid oes penderfyniad wedi’i wneud ar y cynigion hynny eto. Ac roedd yr ymgynghoriad hwnnw'n gofyn a ddylem ymestyn o'r cyfnod 28 diwrnod presennol, rhywbeth y gwnaethom ddychwelyd ato, fel y dywedwch, yn gwbl gywir, ac ni wnaeth Lloegr. Ond yn y cyfamser, wrth inni ystyried hynny, mae’n deg dweud y gall tirfeddianwyr wneud cais am ganiatâd cynllunio o hyd. Felly, os ydynt ar safle, a bod ganddynt eu datblygiad a ganiateir am hyd at 28 diwrnod, os hoffent ymestyn hynny, gallant wneud cais am ganiatâd cynllunio yn y ffordd arferol. Ac yna, wrth gwrs, bydd yr awdurdod lleol yn edrych ar yr holl faterion sy'n ymwneud â chynllunio, fel y byddent yn ei wneud fel arfer, o ran agosrwydd at drigolion a thraffig ac ati. Ond fe wyddom, a chredaf ei bod yn bwysig dweud hyn, drwy’r broses ymgynghori, ein bod wedi nodi pryderon gan drigolion lleol, yn ogystal â’r manteision i’r diwydiant twristiaeth. Mae'n rhaid ichi sicrhau'r cydbwysedd hwnnw—

Yn sicr, oes.

Mae’n rhaid ichi sicrhau'r cydbwysedd hwnnw rhwng yr hyn sy’n iawn ar gyfer twristiaeth a’r hyn sy’n iawn ar gyfer trigolion lleol. A chlywsom bryderon gan drigolion sy'n byw'n agos at feysydd gwersylla dros dro ac sydd wedi cwyno am sŵn a tharfu. Ac yn amlwg, mae gennym broblemau o ran traffig meysydd gwersylla yn defnyddio lonydd cul, ac yn y blaen. Felly, mae'n ymwneud â sicrhau'r cydbwysedd, ond byddwn yn gwrando ar yr holl ddadleuon a amlinellwyd yn yr ymgynghoriad, a byddwn yn eu hystyried yn ofalus yng ngoleuni ein polisïau cynllunio a thwristiaeth. Dylwn ddweud, yn amlwg, mai cyfrifoldeb y Gweinidog Newid Hinsawdd yw materion yn ymwneud â datblygu a ganiateir wrth gwrs, a gwn fod ganddi gryn ddiddordeb yn y mater hwn, ac rwy'n siŵr y bydd ganddi ddiddordeb mewn clywed y safbwyntiau a fynegwyd ar hyn heddiw, yn ogystal â'r rheini o'r ymgynghoriad ffurfiol.

Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Tom Giffard.

Diolch yn fawr. Prynhawn da, Ddirprwy Weinidog. Fe fyddwch yn ymwybodol o benderfyniad dadleuol diweddar Cyngor Celfyddydau Cymru i ddadariannu National Theatre Wales, sydd wedi achosi llawer iawn o bryder i’r bobl yn y diwydiant. Mae’r penderfyniad, o bosibl, yn peryglu hyfywedd ariannol y theatr genedlaethol yn y dyfodol, a dyfodol theatr Saesneg yng Nghymru yn fwy cyffredinol. Yr hyn sydd hefyd yn nodedig yw nad yw asesiad effaith CCC yn cynnwys unrhyw ffigurau. Fodd bynnag, ar ôl gwneud y penderfyniad, dywedodd cyngor y celfyddydau y byddent yn cynnal adolygiad o theatr Saesneg yng Nghymru. Ond a ydych yn rhannu fy mhryder, Ddirprwy Weinidog, fod penderfynu cynnal adolygiad o’r fath ar ôl gwneud penderfyniad i ddadariannu sefydliad, sy’n cyrraedd degau o filoedd o bobl bob blwyddyn drwy theatr Saesneg ei hiaith, yn rhoi’r drol o flaen y ceffyl?

A gaf fi ddiolch i Tom Giffard am ei gwestiwn? Fel y gwyddoch, mae holl gyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer y celfyddydau yn cael ei sianelu drwy Gyngor Celfyddydau Cymru, ac maent yn gweithredu ar egwyddor hyd braich. Ac o dan yr egwyddor honno, penderfyniad Cyngor Celfyddydau Cymru yw'r adolygiad buddsoddi, sef yr hyn y soniwch amdano, ac sydd wedi arwain at y penderfyniad ar National Theatre Wales. Nawr, yr hyn rwy'n falch o'i weld yw bod eu hadolygiad cyntaf wedi'r pandemig bellach wedi'i gwblhau, ac edrychaf ymlaen at weld sut y bydd penderfyniadau cyngor y celfyddydau yn cefnogi ac o fudd i gymunedau Cymru. Mater i Gyngor Celfyddydau Cymru, fel y dywedais, yw canlyniadau’r adolygiad buddsoddi, ac rwy’n cydnabod eu bod wedi bod drwy broses drylwyr iawn, a’u bod wedi gorfod gwneud penderfyniadau anodd iawn yn ôl y gofyn wrth fynd drwy'r broses honno. Wrth gwrs, mae proses apelio annibynnol ar y gweill ar hyn o bryd, ac felly ni fyddai'n briodol imi wneud sylwadau pellach tra bo proses apelio annibynnol yn mynd rhagddi. Ond rwy'n croesawu cyhoeddiad Cyngor Celfyddydau Cymru a’u hymrwymiad i ymgymryd ag ymyriadau strategol ar draws nifer o ddisgyblaethau dros y flwyddyn nesaf.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Yn amlwg, rwy’n deall eich bod newydd gyfeirio’n eithaf clir at egwyddor hyd braich y rôl, yr wyf yn ei deall ac yn ei pharchu, ond nid wyf yn siŵr a all Llywodraeth Cymru olchi ei dwylo o’r penderfyniad hwnnw’n llwyr. Yn y pen draw, arian trethdalwyr yw hwn, ac fel Dirprwy Weinidog y celfyddydau yn Llywodraeth Cymru, mae gennych gyfrifoldeb i sicrhau bod yr arian hwnnw’n cael ei wario’n effeithiol, yn effeithlon, yn ogystal â diogelu iechyd ehangach sector y celfyddydau yng Nghymru. Ond yn ychwanegol at hynny, efallai nad penderfyniad i'r cyngor celfyddydau yw'r penderfyniad i ddadariannu'r theatr genedlaethol o gwbl, ac efallai ei fod yn dod yn ôl at Lywodraeth Cymru, ac felly, yn gyfrifoldeb i chi, Ddirprwy Weinidog. A chyfeiriaf at gytundeb 'Cymru’n Un’ yn 2007, a oedd yn addo

'sefydlu Theatr Genedlaethol Saesneg ei hiaith',

er mwyn ehangu

'cyfle…er mwyn sicrhau nad yw incwm isel yn rhwystro pobl rhag cymryd rhan.'

Nid wyf wedi gweld cyhoeddiad dilynol gennych chi, nac unrhyw un o'ch rhagflaenwyr, i awgrymu nad dyna yw polisi'r Llywodraeth mwyach. Felly, a wnewch chi gadarnhau p'un a yw Llywodraeth Cymru wedi rhoi’r gorau i’w haddewid yn 2007 i sefydlu theatr Saesneg ei hiaith yng Nghymru?

Na, ddim o gwbl, ond ni allaf ddewis a dethol fel Gweinidog y celfyddydau. Ni allaf ddewis a dethol lle mae Cyngor Celfyddydau Cymru yn cyflawni ei gyfrifoldebau fel corff hyd braich. Mae union natur corff hyd braich yn golygu mai dyna'n union y maent yn ei wneud. Maent yn gwneud eu penderfyniadau eu hunain, ac maent yn dosbarthu eu cyllid yn seiliedig ar yr egwyddorion a nodwyd gennym yn ein llythyr cylch gwaith atynt, fel nad ydynt yn gweithredu'n gwbl groes i'r hyn yr ydym yn ei ddisgwyl fel Llywodraeth Cymru. Ond yn sicr, mater i Gyngor Celfyddydau Cymru yw’r ffordd y caiff eu cyllid ei ddosbarthu, a’r ffordd y maent wedi cynnal eu hadolygiad buddsoddi, gan mai dyna yw ystyr yr egwyddor hyd braich.

Diolch. Roedd Llywodraeth Lafur Cymru yn awyddus iawn i dderbyn y clod yn 2007 pan gafodd hyn ei sefydlu—fel y dywedaf, roedd ei sefydlu'n rhan o gytundeb 'Cymru’n Un’. Ond nawr ei fod wedi cael ei ddadariannu, mae'r Gweinidog yn golchi ei dwylo ohono. Mae'r theatr genedlaethol yma wedi’i dadariannu’n llwyr. Os mai eu cyfrifoldeb nhw yw popeth, fel y dywedwch, ac nad yw cyrff cyhoeddus yn ddim i'w wneud â chi, bydd pobl yn meddwl beth yn union yw pwynt cael Dirprwy Weinidog yn Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am y celfyddydau. Nid yw’n syndod, felly, fod hyd yn oed eich partneriaid cydweithio eich hun wedi troi arnoch yr wythnos ddiwethaf hon, gyda Heledd Fychan yn dweud, yn rhyfeddol, nad oes hyrwyddwr dros y celfyddydau yn Llywodraeth Cymru. Yn wir, mewn ymyriad prin yr wythnos hon ar raglen Politics Wales, dywedodd cyfarwyddwr artistig Canolfan Mileniwm Cymru, Graeme Farrow, fod sector y celfyddydau yng Nghymru 'mewn argyfwng', ond ar yr un rhaglen, roeddent yn dweud nad oedd y Dirprwy Weinidog ar gael i roi sylwadau. Onid yw’n dweud y cyfan am flaenoriaethau’r Dirprwy Weinidog, un y gwyddom ei bod yn mwynhau teithiau tramor, gan wneud cyfanswm o 175 o deithiau domestig mewn car gweinidogol mewn un flwyddyn—y mwyaf o blith yr holl Ddirprwy Weinidogion—a hedfan ar draws y byd yn dilyn timau chwaraeon, gan gynnwys taith gwerth £30,000 i Seland Newydd, ond eto, pan fo’r celfyddydau mewn argyfwng yng Nghymru, nid yw’r Dirprwy Weinidog ar gael i roi sylwadau, ac nid oes golwg ohonoch. Mae eich rôl yn ymwneud â llawer mwy na dim ond cyfleoedd i dynnu lluniau a thorri rhubanau; mae'n ymwneud â bod yn hyrwyddwr ar ran y diwydiant. Felly, pryd ydych chi am fynd i'r afael â'r sefyllfa, derbyn y cyfrifoldeb a bwrw ymlaen â'r gwaith?

Nid wyf hyd yn oed yn siŵr fod yr ymosodiad hwnnw'n haeddu ymateb, Lywydd.

The Plaid Cymru spokesperson, Luke Fletcher. 

Diolch, Lywydd. Cyn cyllideb ddiweddaraf Llywodraeth Cymru, cafodd y sector addysg bellach ei friffio gan y Llywodraeth i ddisgwyl gostyngiad o 3 y cant mewn cyllid prentisiaethau y flwyddyn nesaf. Fodd bynnag, cysylltodd llawer yn y sector â mi i fynegi eu syndod wrth ganfod bod y gostyngiad, mewn gwirionedd, yn 24.5 y cant. Nawr, un o'r rhesymau a grybwyllwyd i gyfiawnhau'r gostyngiad oedd bod cyllid prentisiaethau'n seiliedig ar alw, ac nad oedd y galw yno. Unwaith eto, mae cymheiriaid yn y sector addysg bellach wedi cysylltu â mi i ddweud nad yw hynny'n wir. Felly, er eglurder, pwy sy'n gywir, a phwy sy'n anghywir?

Nid yw'r dewisiadau ynghylch cyllideb Llywodraeth Cymru wedi'u pennu'n derfynol. Rydym yn parhau i gael sgyrsiau gonest ar draws pob sector am y sefyllfa gyllidebol hynod anodd sy’n ein hwynebu—cyfuniad o dwf isel, chwyddiant uchel a’r realiti fod ein cyllidebau yn werth llawer llai na phan gynhaliwyd yr adolygiad o wariant. Ac ni ellir gwadu'r ffaith y bydd yn rhaid i bob Gweinidog wneud dewisiadau anhygoel o anodd.

Mae hyn hefyd, wrth gwrs, wedi’i waethygu am ein bod wedi colli cronfeydd blaenorol yr UE. A dim ond hyn a hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i lenwi pob un o'r bylchau sydd wedi'u creu. Edrychaf ymlaen at gael sgyrsiau adeiladol pellach gyda chyd-Aelodau ar draws y Llywodraeth, a’r sectorau ehangach, am realiti ein holl ddewisiadau. Rwy'n cydnabod y bydd pryder ym mhob sector pan fydd yn rhaid inni wneud dewisiadau. Ac mae'n ddigon teg fod yr Aelodau'n dymuno craffu a gofyn cwestiynau ynghylch hynny, wrth gwrs. Os yw pobl am gynnig dewisiadau eraill, bydd hynny’n golygu symud arian o un rhan o’r Llywodraeth i’r llall, gyda’r anawsterau ychwanegol y byddai hynny’n eu hachosi.

Rwy'n derbyn, wrth gwrs, nad yw'r gyllideb yn derfynol, ond credaf fod sawl peth yma sy'n eithaf brawychus. I gychwyn, o ystyried maint yr her sy’n ein hwynebu gyda'r bwlch sgiliau, pam na fanteisiodd llawer mwy o bobl ar y gronfa yn y lle cyntaf? Ar y cyfiawnhad drosti, dywedodd y Llywodraeth ym mhroses y gyllideb fod y nifer sy'n manteisio arni, ac felly, y galw, yn isel, ond mae ei ffigurau ei hun i'w gweld yn awgrymu bod y nifer sy’n manteisio arni'n cynyddu. Ac yn y ffigurau ar gyfer ail chwarter 2022 a 2023, roedd cynnydd o 25 y cant yn nifer y rhai a gychwynnodd brentisiaethau lefel 3. Nawr, os bydd y data a gaiff ei ryddhau yfory yn dangos cynnydd, ble mae hynny’n gadael y Llywodraeth a cholegau?

Ac yn ail, er gwaethaf sesiwn friffio Llywodraeth Cymru i'r sector, mae'n amlwg fod y Llywodraeth wedi methu cyfleu'r hyn a oedd yn dod yn y gyllideb hon i'r sector. Gwnaed gwaith modelu ar y ffigurau a ddarparwyd gan y Llywodraeth. Ni wnaeth hynny ond achosi pryder o fewn y sector addysg bellach. Nawr, wrth gwrs, rydym yn clywed dro ar ôl tro gan golegau eu bod yn ansicr ynghylch beth yn union y mae’r Llywodraeth yn ei ddisgwyl ganddynt o ran darparu cyrsiau a fydd yn mynd i’r afael â’r bwlch sgiliau a chyfrannu at y broses o bontio i economi werdd. Felly, a yw hon yn enghraifft arall o’r Llywodraeth yn methu cyfathrebu â’r sector a bod yn glir ynghylch ei strategaeth?

Mae angen imi ddweud yn glir: nid wyf am gael fy nenu i wneud sylwadau ar wybodaeth a ddatgelwyd yn answyddogol. Nid wyf wedi gweld yr hyn y cyfeiria'r Aelod ato. Ond mae'n bwysig ein bod yn gallu cael sgyrsiau gonest gyda rhanddeiliaid wrth inni fynd drwy broses gyllidebol. Y dewis arall yw bod Llywodraeth Cymru yn gwneud yr holl ddewisiadau heb unrhyw ymgysylltu, gan beri syndod pan gyhoeddir y gyllideb, ac mae angen inni ddeall a gweithio drwy effaith wirioneddol unrhyw ddewisiadau a wnawn yn ogystal â'n cyfrifoldeb anosgoadwy i osod cyllideb wedi'i mantoli. Mae'n rhaid i’r Llywodraeth wneud hynny a bydd yn gwneud hynny pan fydd y Gweinidog cyllid yn gosod y gyllideb honno ar ran y Llywodraeth gyfan.

Felly, mae yna ddewisiadau anodd iawn. Rwyf wedi nodi o'r blaen, wedi inni fynd drwy'r dewisiadau cyllidebol yn ystod y flwyddyn y bu'n rhaid i ni eu gwneud, nad oedd digon o niferoedd ar y pryd. A nodais yma ac yn y pwyllgor craffu, rwy'n credu, pe na baem yn y sefyllfa gyllidebol rydym ynddi, buaswn yn gwneud mwy o ymdrech i fod eisiau i fwy o bobl fanteisio ar y cyfleoedd hynny am sgiliau a phrentisiaethau. Rwy'n gwneud yr hyn sy’n gyfrifol, fel Gweinidog unigol ac fel rhan o’r Llywodraeth gyfan, i sicrhau ein bod yn mantoli’r gyllideb yn ogystal â chynnal y blaenoriaethau sydd gennym.

Ac felly, mewn gwirionedd, bydd y dewisiadau a wnawn gyda'r adnoddau sydd gennym ar ôl yn bwysicach fyth. Ac felly, fy ymrwymiad yw parhau i fuddsoddi yn y dyfodol, hyd yn oed os nad ydym yn gallu gwneud popeth y byddem wedi dymuno'i wneud ar ddechrau tymor y Senedd hon pan ddywedodd rhai pobl, gadewch inni atgoffa ein hunain, fod cynnig Llafur Cymru yn annigonol ac nad oedd yn ddigon uchelgeisiol o ran gwariant, ac eto, rydym mewn sefyllfa bellach lle mae’r dewisiadau gwariant hynny hyd yn oed yn fwy heriol. Felly, yn syml iawn, nid yw'r cynigion mwy hael a wnaed gan bleidiau eraill yn gyflawnadwy.

Byddwn yn parhau i gael sgyrsiau gyda’r sector. Byddwn yn siarad ynglŷn â sut a pham fod hyn yn cael ei drafod heddiw. Ond yn bwysicach fyth, byddwn yn siarad ynglŷn â sut a pham fod angen inni allu cael cyllideb, a byddwn yn parhau i fuddsoddi mewn rhannau o'n heconomi a'r sgiliau ar gyfer y dyfodol a all helpu go iawn i greu'r Gymru fodern, decach, wyrddach a chryfach yr hoffai pob un ohonom ei gweld.

Thank you for the question.

Ynghyd â'r Ganolfan Byd Gwaith, mae gan Lywodraeth Cymru ystod o fesurau ar waith i helpu pobl ddi-waith i gael swyddi. Er enghraifft, mae Llywodraeth Cymru yn ariannu ReAct+ a Cymunedau am Waith a Mwy a gyflwynir gan gymheiriaid llywodraeth leol. Gall y ddwy raglen gefnogi pobl sydd wedi bod yn ddi-waith am lai na naw mis.

Diolch yn fawr iawn am eich ymateb. Yn amlwg, pan lansiwyd y cynllun cyflogadwyedd a sgiliau newydd gennych y llynedd, rhan allweddol o’r cynllun hwnnw oedd yr ymrwymiad i gyflwyno ReAct+. Ac un o'r pethau sydd wedi peri syndod, felly, yw bod £5.3 miliwn wedi'i dorri o'r gyllideb ar gyfer ReAct+ eleni. Felly, a gaf fi ofyn pa asesiad a wnaethoch o'r effaith y gallai hynny ei chael ar allu pobl ifanc i gael mynediad at ReAct+, fel nad ydynt yn ddibynnol ar gynllun diffygiol Ailgychwyn Llywodraeth y DU? Oherwydd rwy'n siŵr y byddech yn cytuno â mi mai'r rheswm pam eich bod wedi cyflwyno ReAct+ yw am nad yw'n gwneud unrhyw synnwyr fod yn rhaid i bobl fod yn ddi-waith am naw mis cyn y gallant gael cymorth.

Felly, mae ReAct+ yn cwmpasu ystod o feysydd. Fe'i cynlluniwyd i gefnogi ceiswyr gwaith, pobl ddi-waith a phobl sydd naill ai mewn perygl o gael eu diswyddo neu sydd wedi cael eu diswyddo'n ddiweddar. Ar gyfer ceiswyr gwaith a phobl ddi-waith, mae'r targed ar gyfer pobl rhwng 16 a 24 oed, felly mae’n cynorthwyo pobl drwy geisio darparu atebion mwy pwrpasol. Rydym wedi cael sgwrs gyda’r Aelod dros y Rhondda am y gwaith y mae ReAct+ wedi gallu ei wneud yn dilyn cau grŵp UK Windows & Doors.

Mae ReAct+, serch hynny, yn gyllideb seiliedig ar alw, a rhan o’r rheswm pam y bu lle ychwanegol yn y gyllideb honno i helpu i ymdopi â’r pwysau yn ystod y flwyddyn yw am nad ydym wedi cael y galw ar y gyllideb seiliedig ar alw o ran y nifer o bobl yr oeddem yn disgwyl y byddai'n rhaid inni eu helpu ar ddechrau'r flwyddyn. Nawr, mae hynny ynddo'i hun yn newyddion da. Y perygl a’r risg, wrth gwrs, yw, os ydym yn cael digwyddiadau diweithdra sylweddol drwy weddill y flwyddyn ariannol hon, mae rhywfaint o arian y gyllideb seiliedig ar alw honno wedi'i wario ar sicrhau ein bod yn gallu mantoli ein cyfrifon o fewn y flwyddyn hon, a chynllunio ymlaen ar gyfer y flwyddyn nesaf. Rwy'n dal i feddwl ein bod mewn sefyllfa lle, os yw pobl mewn perygl o golli eu swyddi, neu os oes angen cymorth ychwanegol arnynt drwy ReAct+, gallwn barhau i helpu'r bobl hynny, lle bynnag y bônt yng Nghymru, o fewn y flwyddyn hon.

Daw’r her mewn perthynas â chyflwr yr economi wrth inni symud ymlaen, ac yn natganiad yr hydref heddiw, nad wyf wedi'i glywed yn ei gyfanrwydd, ond mae’r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi israddio asesiadau twf ledled y DU, felly bydd hynny’n golygu bod yr economi’n debygol o aros yn wastad, ac y bydd rhai busnesau'n tyfu ac eraill yn methu. Felly, rydym yn dal i fod mewn cyfnod anodd a heriol iawn, ac i fynd yn ôl at y cwestiynau a ofynnwyd gan Luke Fletcher eto, bydd yn rhaid inni barhau i fyw'n ddarbodus a mantoli'r cyfrifon, ond bydd y blaenoriaethau a ddewiswn wedyn hyd yn oed yn bwysicach gan fod rhai pethau na fydd y Llywodraeth yn gallu eu gwneud wrth symud ymlaen. Byddwn yn parhau i ganolbwyntio ein cymorth yn unol â’n cynllun cyflogadwyedd i helpu pobl lle ceir bylchau yn narpariaeth yr Adran Gwaith a Phensiynau.

Yn anffodus, Weinidog, mae rhagfarn ar sail oedran yn dal i fod yn gyffredin iawn mewn cyflogaeth, gyda chyflogwyr yn aml yn anwybyddu'r rheini sydd â phrofiad sylweddol gan ffafrio pobl iau o lawer. Mae’r sefyllfa hon yn cael ei gwaethygu gan y ffaith bod pobl dros 50 oed yn fwy tebygol o fod â chyfrifoldebau gofalu, gyda 12 y cant o ddynion ac 16 y cant o fenywod 55 i 64 oed yn darparu gofal anffurfiol sy’n cyfyngu ymhellach ar eu gallu i weithio. Mewn ymateb i hyn, mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi buddsoddiad o £22 miliwn mewn mesurau newydd i fynd i’r afael â diweithdra ymhlith pobl dros 50 oed, ac roeddwn yn falch iawn o weld y bydd y cymorth ychwanegol hwn hefyd yn arwain at greu hyrwyddwyr 50+ newydd a fydd yn gweithio'n uniongyrchol gyda chyflogwyr i annog a hyrwyddo manteision cyflogi gweithwyr hŷn. Bydd hyn oll yn plethu â'r MOT canol oes y mae Llywodraeth y DU hefyd wedi'i gyhoeddi. Gyda hyn mewn golwg, sut mae Llywodraeth Cymru yn gwneud y defnydd gorau o’r cyfle hwn ac yn gweithio gyda'r byd busnes i sicrhau bod ceiswyr gwaith sydd dros 50 oed yn gwbl ymwybodol o’r ystod o swyddi a chyfleoedd sydd ar gael iddynt? Diolch.

Rwy’n cydnabod y gall fod yn fwy heriol mewn gwahanol rannau o’r farchnad lafur os ydych yn berson ifanc sy’n chwilio am waith, ac y gall fod i'r gwrthwyneb mewn rhannau eraill o’r farchnad lafur, lle gall fod yn fwy anodd os ydych yn weithiwr hŷn sy’n chwilio am waith. Dylwn ddweud nad wyf yn y categori dros 50 oed eto, er nad wyf yn rhy bell ohono.

O ran cynllun y cymorth gan Lywodraeth y DU, ar y naill law, mae’n gadarnhaol gweld cydnabyddiaeth o’r angen i ganolbwyntio cymorth ar bobl dros 50 oed ond sydd â llawer o’u bywyd gwaith yn dal o’u blaenau, ac mae hynny'n gadarnhaol. A dweud y gwir, mae'n amlwg fod perthynas dda iawn rhwng ein swyddogion a'r ffordd y caiff y Ganolfan Byd Gwaith ei rheoli'n lleol. Gwn nad yw Peter Fox yn y Siambr, ond pan fuom yn trafod materion yn ei etholaeth ef yn ddiweddar, neu ym Mlaenau Gwent, neu'n wir, yn y Rhondda neu Ynys Môn, fe welsom berthynas leol adeiladol iawn.

Rydym yn parhau i anghytuno â’r Llywodraeth ynglŷn â chynllun peth o’r cymorth hwnnw, gan fod rhywfaint o’r cymorth yn orfodol. Er enghraifft, os caiff rhywun eu hatgyfeirio at gynllun Ailgychwyn, mae’n orfodol iddynt gymryd rhan, a byddant yn cael eu cosbi os nad ydynt yn gwneud hynny. Ac er fy mod yn deall y rhesymau gwleidyddol pam fod pobl yn sôn am amodoldeb a'i gwneud yn ofynnol i bobl wneud pethau, ychydig iawn o dystiolaeth sydd yna fod hynny'n arwain at fudd net o ran sicrhau cyfleoedd gwaith go iawn i bobl sy'n addas ar eu cyfer nhw a'u sgiliau. Rydym yn parhau i fod o'r farn ei bod yn well cydnabod bod y rhan fwyaf o bobl sy'n ddi-waith yn awyddus iawn i ddychwelyd i’r byd gwaith, i ddeall sut y gallwn fynd i’r afael â’r rhwystrau y maent yn eu hwynebu, boed yn sgiliau, teithio neu ofal plant, i'w helpu i gael swyddi mewn amgylchedd mwy cefnogol yn hytrach na chosbol. Lle gallwn weithio gyda Llywodraeth y DU, byddwn yn parhau i wneud hynny.

Diolch. Rwy'n croesawu'r Aelod i’r Siambr. Mae busnesau bach yn rhan hanfodol o economi Cymru, ac rydym wedi ymrwymo i’w cefnogi i ddechrau, tyfu a ffynnu gyda chymorth penodol sydd ar gael drwy ein gwasanaeth Busnes Cymru, Busnes Cymdeithasol Cymru a Banc Datblygu Cymru. Edrychaf ymlaen at gydnabod rôl busnesau bach yng Nghymru gydag Aelodau o bob plaid, rwy'n gobeithio, ar Ddydd Sadwrn y Busnesau Bach ar 2 Rhagfyr.

Rhag ofn nad ydych wedi sylwi, Weinidog, rwy’n mynychu'r Siambr hon yn rheolaidd iawn.

Ydych, yn wir.

Nawr, y bore yma, Weinidog, cefais y fraint o noddi sesiwn briffio brecwast i fusnesau bach Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru, a thynnwyd sylw'r Aelodau at sawl mater mewn perthynas â'r heriau sy’n wynebu busnesau bach.

Un o’r materion a godwyd oedd sgiliau, ac fe fyddwch yn ymwybodol o adroddiad newydd y Ffederasiwn Busnesau Bach, sy’n dangos bod cyflogwyr bach yn llai tebygol o ofyn am gyngor ar sgiliau neu heriau recriwtio, ac mai cysylltiadau cyfyngedig ac anffurfiol sydd gan lawer o fusnesau â sefydliadau addysgol yn aml, sy'n arwain at fusnesau bach yn datblygu'r sgiliau sydd eu hangen arnynt ar sail ad hoc a thameidiog. Nawr, mae'r adroddiad yn galw am alinio gwell rhwng busnesau a darparwyr sgiliau. Felly, a allwch ddweud wrthym beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i adeiladu gwell cysylltiadau rhwng darparwyr addysg a busnesau bach er mwyn creu mwy o gyfleoedd i fusnesau bach, a'u gweithwyr yn wir?

Diolch am eich cwestiwn ychwanegol, ac rwy’n cydnabod cyfraniadau rheolaidd yr Aelod yn y Siambr. O ddifrif. Ar y pwynt y mae'n ei godi, rydym wedi edrych yn ddiweddar ar fuddsoddi mewn biwroau cyflogaeth—fe'u gelwir yn bethau gwahanol mewn colegau gwahanol—lle gwneir cysylltiadau bwriadol rhwng busnesau lleol a myfyrwyr y colegau hynny. Felly, rydym yn edrych wedyn ar sicrhau bod y sgiliau cywir yno a'u bod yn berthnasol i fyd gwaith. Mae hynny hefyd yn dilyn y gwaith a wnawn gyda Gyrfa Cymru yn ogystal.

Rhan o'n her yw lle mae gan fusnesau bach allu i feddwl am yr hyn y gallant ei wneud i fuddsoddi yn sgiliau eu gweithlu eu hunain, ac edrych ar ble y caiff y cyngor sgiliau hwnnw ei leoli a'i ddarparu. Gall unrhyw fusnes sy’n chwilio am gyngor fynd at Busnes Cymru fel siop un stop i’w helpu i lywio drwy’r system. Yn hytrach na dweud, 'Mae 100 o ddewisiadau, dewiswch yr un iawn', gall gwasanaeth Busnes Cymru a chyngor Busnes Cymru helpu pobl i gyrraedd y pwynt iawn.

Mae pob un ohonom yn cydnabod bod buddsoddi yn nyfodol eich gweithlu yn un o’r rhesymau pam fod economïau neu sectorau eraill mwy cynhyrchiol yn fwy llwyddiannus. Felly, mae a wnelo hyn â newid diwylliannol, yn ogystal â dealltwriaeth o sut y gellir darparu cymorth a chyngor ymarferol. Felly, os oes unrhyw fusnes bach yn edrych ar hyn, rwy'n gobeithio y byddant yn manteisio ar y cynnig o gymorth sydd ar gael drwy Busnes Cymru, gan gynnwys cysylltiadau y gallant eu cael â darparwyr addysg bellach lleol ac eraill. Ac edrychaf ymlaen at siarad mwy am fusnesau bach dros yr wythnos nesaf, pan fyddaf yn lansio ein cenhadaeth economaidd ar ei newydd wedd, a fydd, wrth gwrs, yn mynd i’r afael â materion yn ymwneud â sgiliau, a busnesau bach yn wir.

Fel y gŵyr y Gweinidog, daethpwyd o hyd i goncrit awyredig awtoclafiedig cyfnerth yn nho marchnad dan do Pen-y-bont ar Ogwr, gan olygu y bu’n rhaid iddi gau ar unwaith, ac mae hynny wedi cael effaith aruthrol ar lawer o’r busnesau bach yno. Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr wedi bod yn gweithio gyda’r masnachwyr a’r Ffederasiwn Masnachwyr Marchnad Cenedlaethol i gefnogi masnachwyr y farchnad a’u helpu i barhau i fasnachu cyn gynted â phosibl.

Rwy'n falch o ddweud bod siop fara Bakestones—y cacenni cri gorau ym Mhen-y-bont ar Ogwr—[Torri ar draws.] Mae'n wir. Maent wedi symud i uned newydd, ac maent yn hapus iawn. Mae setliadau ariannol wedi'u cynnig i'r holl fasnachwyr nawr ac mae 90 y cant bellach wedi cael eu derbyn. Ac mae’r cyngor hefyd wedi rhentu uned yng nghanolfan siopa gyfagos y Rhiw ac yn ei pharatoi fel y gall oddeutu naw o fasnachwyr weithredu oddi yno, a bod yn gwbl weithredol erbyn diwedd yr wythnos.

Mae'r cyngor hefyd wedi penodi WSP i ddarparu'r lefel nesaf o arolygon a'r camau nesaf, ac mae'n ddrwg gennyf ddweud ei bod yn debygol y bydd rhaglen lawn i osod to newydd yn cael ei hargymell. Felly, pa gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei roi i Gyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr gyda'r baich annisgwyl ac annerbyniol hwn, yn enwedig ar adeg pan fo cyllidebau cynghorau dan bwysau a'r galw am wasanaethau ar gynnydd? Diolch.

Cefais gyfarfod adeiladol iawn ar 23 Hydref gydag arweinydd cyngor Pen-y-bont ar Ogwr a’i swyddogion. Ac roedd yn gyfarfod ar y cyd â'ch swyddfa chithau, gan fod y ddau ohonoch wedi gofyn am gyfarfod ar yr un pryd, felly bu modd inni nodi'r hyn a wnawn bryd hynny. Ac rwy'n falch o gadarnhau'n gyhoeddus ein bod yn bwriadu parhau i weithio gyda'r cyngor. Credaf eu bod wedi bod yn wirioneddol rhagweithiol o ran ceisio sicrhau y gall busnesau oroesi, a'r rhyddhad ychwanegol a ddarparwyd ganddynt. Cael rhywle cyfagos, fel nad ydych yn tarfu ar batrymau siopwyr, ond wedyn, deall dyfodol yr adeilad. Ac felly, os argymhellir gosod to newydd, mae cwestiynau gwirioneddol ynghylch yr hyn y mae rhydd-ddeiliad yr adeilad yn barod i'w wneud, yr hyn y mae'r cyngor yn barod i'w wneud, gyda chynllun ymarferol wedyn ar gyfer sut y gall Llywodraeth Cymru barhau i ddarparu cymorth.

Oherwydd rwy'n cydnabod bod hyn yn rhan o'r cydbwysedd ynghylch yr hyn sy'n gwneud canol tref yn llwyddiannus. Sut ydych chi'n sicrhau digon o ymwelwyr, gydag siopau'n gweithredu yn rhan o hynny, gydag adeiladau preswyl yn rhan o hynny, i sicrhau bod gennych fywyd yng nghanol y dref sy'n dal i ddenu pobl? A bydd hynny'n arbennig o bwysig i fasnachwyr y farchnad. Gallaf weld un o'r Aelodau dros Gasnewydd o'ch blaen, ac mewn gwirionedd, gall gwaith llwyddiannus ar ailddatblygu marchnad ychwanegu at fywyd canol trefi a dinasoedd. Felly, mae cyfleoedd i'w cael gyda'r hyn y mae masnachwyr marchnadoedd yn ei ddarparu. Ac edrychaf ymlaen at barhau â’r sgwrs adeiladol a chadarnhaol honno, rwy'n gobeithio, gydag arweinwyr cyngor Pen-y-bont ar Ogwr, ac yn wir, gyda chi fel yr Aelod etholaeth.

Iawn, ac rwy'n croesawu'r Aelod i'r Siambr y prynhawn yma. Mae buddsoddiad Llywodraeth Cymru—

Mae angen i mi nodi mai fy lle i yw croesawu'r Aelodau i'r Siambr. Mae llawer o Aelodau yma yn ymwelwyr cyson ac nid oes angen eu croesawu bob tro y byddant yn y—.

Yn wir, mae'n wych gweld yr Aelod yn y Siambr y prynhawn yma. Mae buddsoddiad Llywodraeth Cymru yn sail i fargen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd a'n blaenoriaethau cyffredin gyda llywodraeth leol yn y rhanbarth; un enghraifft yw ein buddsoddiad ym metro de Cymru. Byddwn yn parhau i archwilio cyfleoedd i gydfuddsoddi yn ein dyfodol economaidd.

Nid oes gennyf bleidlais yn y ras am arweinyddiaeth Llafur sydd ar y gorwel, Weinidog—[Chwerthin.]—ond mae'n braf eich gweld chi yma heddiw, oherwydd ni wneuthum eich gweld chi ddoe. Weinidog, yn ddiweddar ymwelais â gorsaf bŵer Aberddawan, neu'r hen orsaf bŵer yn Aberddawan, sydd, yn amlwg, newydd gael ei chaffael gan fargen ddinesig Caerdydd yn ddiweddar. Nid oedd hyn yn rhan o'r achos busnes a gyflwynwyd gan y tîm ceisiadau i sicrhau'r fargen ddinesig y mae Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, ynghyd ag awdurdodau lleol, yn ei noddi. Mae'r uchelgais ar gyfer y safle yn wych, ac roedd yn dda gweld hynny, ond mae angen defnyddio'r uchelgais hwnnw a sicrhau ei fod yn neidio oddi ar y sgrin a'r sleidiau a ddangosir yn y cyflwyniad iddo gael ei wireddu. O ystyried y buddsoddiad sylweddol y bydd ei angen i wneud defnydd buddiol o'r safle hwnnw unwaith eto, pa asesiad rydych chi, ynghyd â'ch swyddogion, wedi'i wneud, y bydd yr uchelgais sydd gan y fargen ddinesig ar gyfer y safle hwnnw'n dod yn realiti?

Rwy'n credu mai rhan o'r rheswm pam fod y rhanbarth wedi penderfynu buddsoddi yn Aberddawan yw oherwydd ei fod yn fet, nid yn unig ar y tymor uniongyrchol, ond ar y dyfodol hefyd, oherwydd arwyddocâd y cysylltiadau pŵer sy'n bodoli yno a'r cyfleoedd ar gyfer defnyddio ynni ar y safle ac o amgylch y safle. Felly, mae yna gyfle datblygu sylweddol. Yr hyn y mae angen inni ei weld yw faint o fuddsoddiad a ddaw i mewn. Bydd rhywfaint o hynny'n cynnwys dewisiadau Llywodraeth y DU, pa liw bynnag yw Llywodraeth bresennol y DU neu pa liw bynnag fydd hi yn y dyfodol. Bydd hefyd yn cynnwys ymgysylltu â'r sector preifat ynglŷn â sut i ddatblygu yno, a'r dewisiadau parhaus ynghylch nid yn unig cynhyrchu ynni ond trosglwyddo ynni wedyn hefyd.

Credaf ei bod yn ddealladwy pam fod arweinwyr o wahanol liwiau wedi cytuno mai dyma'r dewis cywir i'w wneud. Wrth gwrs, pan oedd y rhanbarth yn siarad am hyn, roedd eich cyd-Aelod grŵp Peter Fox yn dal i fod yn rhan o'r rhanbarth, pan wnaethant ddechrau siarad ynglŷn ag a oeddent am wneud hyn. Felly, rwyf i a Llywodraeth y DU yn wir, oherwydd ein bod yn cydariannu'r fargen ddinesig, yn edrych ar yr hyn y maent yn debygol o'i wneud, yn ogystal â'r prosiectau eraill o fewn y fargen ddinesig, ac rydym yn sicrhau bod y buddsoddiadau eraill sydd bellach yn dechrau cael eu gwneud ar gyflymder cynyddol yn cyflawni yn erbyn amcanion cynhyrchu enillion ychwanegol i'r economi gyda swyddi ychwanegol yn hirdymor. Felly, byddwn yn parhau i asesu'r pryniant yn ogystal â'r cynlluniau o gwmpas hynny, ynghylch yr hyn a allai fod yn fuddsoddiad sylweddol yn nyfodol ein heconomi.

Jenny Rathbone. Peidiwch â theimlo rheidrwydd oherwydd fy mod wedi galw eich enw—nid oes rhaid i chi fanteisio ar y cyfle.

Ymddiheuriadau.

Symudaf ymlaen at gwestiwn 6, Jayne Bryant.

Diolch i Jayne Bryant am y cwestiwn hwnnw. Mae'r argyfwng costau byw yn parhau i gael effaith ar y sector chwaraeon. Mae Llywodraeth Cymru yn darparu cymorth ariannol ychwanegol drwy Chwaraeon Cymru i'n cyrff llywodraethu cenedlaethol i gynorthwyo gyda'u hymyriadau pwrpasol.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Yr wythnos diwethaf, bûm mewn cysylltiad â chlwb rygbi lleol yn fy etholaeth, clwb sydd newydd gael eu taro gan gynnydd enfawr yn eu biliau ynni. Maent wedi dweud wrthyf y bydd eu biliau ynni yn codi o £900 y mis i £1,750 y mis. Mewn cymhariaeth, mae'r clwb hwn wedi dweud y bydd y biliau ynni wedi cynyddu o £5,000 yn 2022 i ychydig dros £19,000 yn 2024. Mae hyn yn gynnydd syfrdanol, ac mae'n wahaniaeth anhygoel. Fel clwb chwaraeon llai ar lawr gwlad, nid oes ganddynt adnoddau i ddod o hyd i'r gwahaniaeth, ac maent wedi dweud wrthyf y gallai'r cynnydd hwn yn y prisiau olygu y byddai'n rhaid i'r clwb gau erbyn mis Awst 2024, a fyddai'n drueni mawr, oherwydd mae gan y clwb hwn ddyfodol disglair.

Ddirprwy Weinidog, rydym i gyd yn gwybod am yr effaith gadarnhaol y mae clybiau lleol yn ei chael yn ein cymunedau. Pa sgyrsiau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch tariffau prisiau ynni, a beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu i gefnogi clybiau drwy'r cyfnod anodd iawn hwn i sicrhau eu bod yn parhau i fodoli?

A gaf fi ddiolch i Jayne Bryant am y cwestiwn atodol hwnnw, ac mewn gwirionedd, a gaf fi gofnodi fy nghydnabyddiaeth o'r anawsterau difrifol y mae cynnydd yn y costau ynni yn parhau i'w hachosi ar draws sectorau chwaraeon ac ar draws ein heconomi gyfan? Mae'n peri pryder arbennig i'n clybiau chwaraeon ar lawr gwlad nad oes ganddynt fynediad at y math o arian y maent ei angen, fel rydych chi wedi'i nodi'n glir iawn yn eich cwestiwn. Unwaith eto, nid wyf eisiau i hwn fod yn ateb parod, ond rwy'n credu bod angen inni fod yn glir iawn ynglŷn â phwy sy'n gyfrifol am y pethau hyn. Fel y gwyddom ac fel sydd wedi cael ei ddweud sawl gwaith, Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am y prif ysgogiadau polisi mewn perthynas â phrisiau ynni pan ddaw'n fater o ymateb i faterion fel hynny. Ac mae gwir angen iddynt ddefnyddio'r ysgogiadau sydd ar gael iddynt i gymryd camau brys pellach i dargedu bylchau mewn cymorth, yn enwedig ar gyfer hybu sefydliadau a busnesau fel clybiau chwaraeon ar lawr gwlad, am yr holl resymau rydych wedi'u nodi.

Mae Gweinidogion Cymru, gan gynnwys Gweinidog yr Economi, a swyddogion wedi cyflwyno nifer o sylwadau i Weinidogion Llywodraeth y DU ynghylch effaith costau ynni uchel ar fusnesau, ar y cyhoedd ac ar y trydydd sector. Nid wyf wedi cael cyfle i ddal i fyny â'r gyllideb eto, ond rwy'n gobeithio y bydd y Canghellor yn defnyddio datganiad yr hydref heddiw i helpu i leddfu llawer o'r pwysau ar aelwydydd a busnesau. Er nad ydym yn gallu cefnogi gyda chostau ynni, mae cymorth ar gael gennym i helpu gyda mesurau arbed ynni. Mae gwasanaeth ynni Llywodraeth Cymru yn darparu cymorth technegol ac arweiniad i sefydliadau cymunedol a sector cyhoeddus i'w helpu i fod yn fwy effeithlon o ran eu defnydd o ynni, ac mae hynny i gyd yn rhan o'n rhaglen ddatgarboneiddio hefyd. Rydym yn darparu benthyciadau di-log i sefydliadau'r sector cyhoeddus ledled Cymru drwy'r rhaglen gyllido i helpu gyda'r mesurau effeithlonrwydd ynni hynny. Rydym hefyd wedi dadlau dros fwy o gymhellion i fusnesau fuddsoddi mewn mesurau effeithlon o ran ynni, ac i'r perwyl hwnnw, rydym yn cefnogi cynllun benthyciadau busnes gwyrdd Banc Datblygu Cymru.

I droi'n ôl at chwaraeon, credaf ei bod yn bwysig cofnodi'r ffaith bod Chwaraeon Cymru wedi gwneud y cam anarferol eleni i gefnogi costau ynni drwy eu grant arbed ynni i gydnabod yr anawsterau y mae clybiau chwaraeon ar lawr gwlad yn eu profi, ac mae hynny wedi caniatáu i glybiau gael mynediad at hyd at £25,000 ar gyfer gwelliannau effeithlonrwydd ynni fel gosod paneli solar, ac yn y blaen. Mae'r cyllid hwnnw ar gyfer eleni wedi dod i ben, ond rwy'n obeithiol y bydd yn ailagor eto yn y flwyddyn ariannol nesaf. Wrth gwrs, yn ogystal, ceir cronfa Cymru Actif a ariennir gan Lywodraeth Cymru, sydd yno i gefnogi chwaraeon ar lawr gwlad. Felly, rwy'n gobeithio y byddwn yn cael newyddion da gan y Canghellor heddiw, a phan fydd gennym bersbectif gwell ar ein sefyllfa ariannol ein hunain mewn ymateb i hynny i gyd, byddwn mewn sefyllfa well i siarad yn fwy hirdymor am y math o gymorth y gallwn ei gael, o fewn ein cymhwysedd datganoledig, i fwy o sefydliadau ar lawr gwlad.

Thank you for the question.

Ers i mi glywed y newyddion trychinebus am UK Windows & Doors, mae fy swyddogion a minnau wedi bod yn gweithio'n agos gyda phartneriaid allweddol i sicrhau'r canlyniad gorau posibl i bawb dan sylw. Mae hyn yn cynnwys yr awdurdod lleol, yr Adran Gwaith a Phensiynau, y Ganolfan Byd Gwaith, Busnes Cymru ac eraill, ac yn wir, yr ymgysylltiad a gawsom gyda'r ddau Aelod etholaethol. Mae hyn yn cynnwys sicrhau bod y gweithwyr yn gallu cael yr ystod lawn o gymorth sydd ar gael iddynt i geisio dod o hyd i waith arall.

Diolch yn fawr, Weinidog. Mae colli swyddi bob amser yn arwain at ofn a phryder, yn enwedig ar yr achlysur hwn, gyda nifer fawr o weithwyr yn cael eu heffeithio a hynny heb lawer o rybudd. Yn ffodus, mae cynllun ReAct+ Llywodraeth Cymru a'r diwrnod cynghori a gynhaliwyd gan bartneriaid yn Llywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU, Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf a chyflogwyr lleol wedi lleihau'r ofn a'r pryder hwnnw, gyda dros 250 o swyddi gwag wedi'u llenwi. O sgyrsiau gyda gweithwyr a Teneo, fy nealltwriaeth i yw bod diswyddiadau'n cael eu derbyn heb unrhyw oedi. Hoffwn ofyn i'r Gweinidog a yw wedi derbyn unrhyw wybodaeth bellach am y gronfa les a addawyd i weithwyr ac a oes unrhyw ddiweddariad pellach ynghylch dyfodol y safleoedd ledled y Rhondda.

Diolch am y ddau gwestiwn. Ar y gronfa waddol, fel y gwyddoch, mae'n rhywbeth rydym wedi'i drafod gyda gweinyddwyr. Mae rhai wedi gofyn, a fy nealltwriaeth i yw bod y cyfranddalwyr wedi gofyn i'r gweinyddwyr ystyried dosbarthu cronfa waddol. Hyd yn hyn, nid ydym mewn sefyllfa i ddeall a fydd gweinyddwyr yn gwneud hynny, neu i ddeall eu parodrwydd i wneud hynny, oherwydd mae angen iddynt gwblhau'r broses weinyddol i ddeall a oes asedau i'w dosbarthu.

Mae hynny'n fy arwain yn ôl at eich ail bwynt am y safleoedd. Yn anffodus, nid yw'r gweinyddwyr wedi derbyn cais i brynu un neu fwy o'r safleoedd fel busnes gweithredol. Mae hynny'n golygu eu bod felly yn edrych ar werthu cyfarpar a pheiriannau, ac mae hefyd yn golygu eu bod yn edrych ar ddyfodol y safleoedd. Rydym yn credu bod y rhain yn safleoedd a ddylai gael eu defnyddio ar gyfer cyflogaeth yn y dyfodol. Maent wedi'u nodi yn y cynllun datblygu at y diben hwnnw, ac rydym yn credu bod yna gyfleoedd i fusnesau newydd ddod i'r safleoedd hynny. Felly, mae gennym ddiddordeb o hyd mewn gweithio gyda'r cyngor, ac yn wir, gyda'r rheini sydd bellach â chyfrifoldeb dros weithio i werthu'r safleoedd hynny i ddeall beth allai ddigwydd yn y dyfodol. Byddai'n dibynnu wedyn a oes asedau i'w dosbarthu mewn cronfa waddol hefyd.

Rydym hefyd yn parhau i weithio gyda'r cyngor, oherwydd cafodd y ffair swyddi a gynhaliwyd ei harwain gan y cyngor, a mynychodd dros 300 o gyn weithwyr UK Windows & Doors. Roedd dros 250 o swyddi gwag ar gael gan amrywiaeth o gyflogwyr. Felly, rydym yn edrych eto i weld a oes cyfle arall naill ai i gael digwyddiad unigol sylweddol i geisio cysylltu pobl nad ydynt wedi cael gwaith arall, neu a yw dulliau mwy gwasgarol o ledaenu gwybodaeth yn y gymuned yn ffordd well ymlaen mewn gwirionedd. Ond byddwn yn parhau i fod â diddordeb yn y safleoedd hynny a'r hyn y mae'n ei olygu i weithwyr presennol a darpar weithwyr yn y Rhondda.

Question 8 [OQ60295] is withdrawn. 

Diolch. Cyfarfûm ag arweinydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr a'r Aelod etholaethol dros Ben-y-bont ar Ogwr a Phorthcawl ar 23 Hydref i ddeall beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i gefnogi'r cyngor ar y mater hwn. Mae fy swyddogion hefyd wedi bod yn ymgysylltu â'r cyngor a'r masnachwyr ers cau'r safle i gynnig cyngor a chymorth pellach.

Diolch am yr ateb, Weinidog. Rwyf wedi bod yn siarad â stondinwyr nawr ers y cyhoeddiad cychwynnol am y penderfyniad i gau'r safle ddau fis yn ôl, ac mae'r ymateb i lefel y gefnogaeth gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr a Llywodraeth Cymru wedi bod yn gymysg iawn. Mae rhai, wrth gwrs, yn ddiolchgar iawn; mae eraill yn teimlo eu bod yn cael eu gadael i ddod o hyd i'w ffordd eu hunain. Rydym wedi clywed sôn am Bakestones heddiw; wel, dywedodd Anne, perchennog Bakestones, iddi gael ei gadael ar ei phen ei hun. Dywedodd deiliad stondin arall, a oedd eisiau aros yn ddienw, 'Rwy'n teimlo fy mod wedi cael cam ac wedi fy ngwthio o'r neilltu. Nid ydynt yn poeni amdanom ni. Dyma oedd ein bywoliaeth, ein busnes—wedi mynd mewn munudau'. Felly, mewn ymateb i stondinwyr, ac wrth gwrs, gan nodi eich ymateb i Sarah Murphy, beth yn union yw ymyrraeth y Llywodraeth yn hyn? Oherwydd nid oedd hynny'n glir o ymateb y Gweinidog, a sgyrsiau gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr yn y gorffennol, a fydd, yn y pen draw, angen cymorth ariannol i ymdrin â hyn. 

Rhan o'r broblem yma, a bod yn onest, oherwydd bod y cyngor yn cael cyngor sy'n golygu bod angen iddynt gau'r adeilad, yw bod hynny'n creu digwyddiad ar unwaith i fusnesau. Ni fydd gan bob un ohonynt yswiriant i'w talu'n ddigonol am eu colledion. Felly rydych chi'n cael eich gadael mewn sefyllfa lle gall y cyngor naill ai ddweud, 'Nid oes gennym gyfrifoldeb, dim ond landlord ydym ni yn y sefyllfa hon', ac yna rydych chi'n gwybod y bydd busnesau a swyddi'n mynd. Mae'r cyngor wedi dewis peidio â gwneud hynny, ac maent wedi bod yn rhagweithiol wrth chwilio am safleoedd amgen, ac yn wir, maent wedi darparu rhyddhad ardrethi ac wedi llogi oergelloedd a rhewgelloedd masnachol, er enghraifft. Yr hyn y mae angen i ni ei wneud wedyn, ac rydym wedi gwneud hyn, yw sicrhau bod cyngor busnes ar gael i bob un o'r busnesau unigol sydd dan yr amgylchiadau hynny i ddeall bod yna gefnogaeth ychwanegol, ac mae'r rheini, yn ddealladwy, yn sgyrsiau at ofynion unigol. Wrth i'r cyngor edrych ar y sefyllfa bresennol gyda'r safle presennol ar gyfer y farchnad sydd ar gau, byddwn yn deall mwy ynglŷn â faint y byddai'n ei gostio i atgyweirio'r adeilad hwnnw, neu a yw hynny'n opsiwn mewn gwirionedd, ac yna gallem gael sgwrs fwy hirdymor am ba gymorth ychwanegol y gallem neu na allem ei ddarparu.

Fodd bynnag, rydym yn gweithio mewn amgylchedd lle mae'r rhyddhad sydd gennym ar gael yn cael eu darparu gan y cyngor. Rydym yn gweithio mewn amgylchedd lle mae cymorth a chyngor busnes yn cael eu darparu, gan gynnwys cyngor ar gymorth grant neu gymorth buddsoddi mewn sgiliau, o bosibl. Yna, bydd angen inni ddeall a oes mwy y gallwn ei wneud gyda'r cyngor, pan nad oes arian ychwanegol yng nghyllideb Llywodraeth Cymru yn chwilio am gartref, fel y dynodwyd gennych yn eich cwestiwn cynharach. Mae yna bwysau gwirioneddol ar ein cyllidebau. Rwyf wedi ymrwymo i weithio gyda'r cyngor i ddeall yr hyn y gallwn ei wneud gyda'n gilydd mewn ffordd sy'n ei gwneud hi'n hawdd i'r perchnogion busnes hynny a'r swyddi sydd ynghlwm wrthynt i geisio sicrhau ein bod yn darparu ateb mor unedig â phosibl, sy'n sicrhau bod cael mynediad at unrhyw gymorth mor hawdd â phosibl, a chydnabod, fel y dywedais yn gynharach, y gall amgylchedd stondinau marchnad ffyniannus fod yn agwedd gadarnhaol iawn ar sut olwg y gallai a sut olwg y dylai fod ar ganol tref ffyniannus. Felly, byddwn yn parhau i gael trafodaethau gyda'r cyngor ac yna byddwn yn gwneud penderfyniadau yn sgil hynny.

Thank you for the question.

Mae gan Gymru berthynas gref â Japan, gyda llawer o gysylltiadau economaidd a diwylliannol arwyddocaol. Mae'r berthynas yn bwysig i Gymru ar bob lefel—economaidd, cymdeithasol a diwylliannol. Japan yw ein marchnad fuddsoddi uchaf ond un—miloedd o swyddi yng Nghymru sy'n ddibynnol ar gwmnïau sydd â'u pencadlys yn Japan, wedi'u lleoli yng Nghymru, gan gynnwys, wrth gwrs, yn etholaeth yr Aelod.

Yn wir. Ac os caf dynnu sylw'r Gweinidog at ei ymweliad diweddar, lle'r oedd cwmnïau Japaneaidd o bob rhan o Gymru—pob rhan o Gymru: canolbarth, gorllewin, gogledd a de—wedi ymgasglu nid yn unig i weld y gwaith sy'n digwydd yn Sony ond i rwydweithio gyda'i gilydd hefyd, ac mae meithrin perthynas a chynnal cysylltiadau rhwng Japan a Chymru yn hollbwysig.

Felly, yr hyn rwyf eisiau ei ofyn i chi yw: sut rydym ni'n adeiladu ar hynny dros y 50 mlynedd nesaf? Oherwydd mae mewnfuddsoddiad da o'r math hwnnw, sy'n seilio ei weithgynhyrchu a'i gynllunio a'i gynhyrchu a'i ymchwil a'i arloesedd yma yng Nghymru, yn rhan o'r allwedd i'n dyfodol economaidd, ochr yn ochr â busnesau brodorol sy'n tyfu, oherwydd mae gan y buddsoddwyr hyn gadwyn gyflenwi sy'n gweithio gyda nhw hefyd. Felly, sut y gall Llywodraeth Cymru ein helpu i adeiladu ar y cysylltiadau hynny a'u gwneud yn gryfach byth dros y degawd nesaf a'r 50 mlynedd nesaf?

Diolch am y cwestiwn ac rwy'n cofio'r digwyddiad diweddar yn dda, gyda 14 o gwmnïau Japaneaidd gwahanol ac roedd llysgennad Japan draw ar gyfer y digwyddiad hefyd, ac felly mae'n garreg filltir gadarnhaol iawn, sy'n gydnabod y gwahaniaeth y mae buddsoddiad Japaneaidd wedi'i wneud, ac mae'n dangos bod mewnfuddsoddiad yn rhan o'n gorffennol economaidd a'n dyfodol hefyd, ac nid oes rhaid i chi ddewis rhwng naill ai'r economi sylfaenol a'r economi bob dydd, neu chwilio am fewnfuddsoddiad. Ac mae'r pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud yn iawn, gan feddwl am arwyddocâd y gadwyn gyflenwi. Felly, byddwn yn parhau i fuddsoddi egni ac ymdrech amser real yn y berthynas â chwmnïau o Japan sydd yma heddiw a'r rhai a allai fod yma yn y dyfodol. Byddwn yn parhau i ymgysylltu â Llywodraeth Japan a rhai o'r cysylltiadau sydd gennym yn Oita, er enghraifft, o fewn maes penodol lle ceir cysylltiadau diwylliannol ac addysgol go iawn hefyd.

Ac mae'n werth tynnu sylw at y buddsoddiad parhaus y mae rhai o'r cwmnïau hynny yn ei wneud: Sony, y buom yn siarad amdano yn etholaeth yr Aelod; cyhoeddodd Panasonic fuddsoddiad sylweddol yn ddiweddar yn y ffordd y maent yn datgarboneiddio eu cynhyrchiant yn eu cyfleusterau hefyd. Felly, mae yna lawer o feysydd lle mae buddsoddiad Japaneaidd yn rhan o'r stori yr ydym eisiau ei hadrodd. Mae'n bendant yn rhan o'r dyfodol, ac rwy'n edrych ymlaen at chwarae fy rhan i i sicrhau ei fod yn un llwyddiannus.

Rwy'n ddiolchgar i Huw Irranca-Davies am godi'r cwestiwn hwnnw y prynhawn yma. Weinidog, fe sonioch chi am ogledd Cymru, lle mae gan gwmnïau o Japan lefel o fuddsoddiad yno, ac fe fyddwch yn gwbl ymwybodol o arwyddocâd gweithgynhyrchu uwch, yn enwedig yn fy rhanbarth i yng ngogledd Cymru. Ac rwy'n siŵr eich bod yn falch o glywed cyhoeddiad y Canghellor heddiw am barth buddsoddi ar gyfer gogledd-ddwyrain Cymru yn Wrecsam a sir y Fflint, ac rwy'n ddiolchgar am eich cefnogaeth chi i hynny hefyd.

Gyda'r parth penodol hwnnw mewn golwg, rwy'n awyddus i ddeall a oes unrhyw sgyrsiau cynnar yn digwydd gyda chwmnïau Japaneaidd efallai, neu unrhyw gwmnïau eraill o bob cwr o'r byd i fuddsoddi yn y rhan honno o'r byd, fel y gallwn weld y swyddi hynny yr ydym mor awyddus i'w gweld.

Wel, clywais ran o ddatganiad yr hydref a chlywais y Canghellor yn cyfeirio at ail barth buddsoddi sy'n canolbwyntio ar Wrecsam a sir y Fflint. Rwy'n credu bod cytundeb wedi bod mewn perthynas â pharth buddsoddi'r de-ddwyrain hefyd, yn dilyn sgwrs gyda'r Gweinidog ffyniant bro, ac yn dilyn y cyhoeddiad a wneuthum i'r Siambr yr wythnos diwethaf. Felly, rwy'n credu bod hwnnw'n newyddion cadarnhaol.

Pan edrychwn ar weithgynhyrchu uwch yng ngogledd-ddwyrain Cymru, mae yna ystod o chwaraewyr, gan gynnwys busnesau o Japan—mae Toyota yn enghraifft amlwg iawn. Ac mae gennym berthynas dda gyda Toyota, ac Unite fel yr undeb cydnabyddedig ar y safle hwnnw. Rydym wedi helpu gyda buddsoddiad ar y safle hwnnw i sicrhau rhagor o swyddi, ac yn wir i ddatgarboneiddio eu cynhyrchiant. Rydym yn edrych ymlaen at wneud mwy gyda nhw, oherwydd mae gan Toyota ddiddordeb mewn mwy na gweithgynhyrchu ceir yn unig, wrth gwrs; maent yn edrych ar danwydd amgen, maent yn edrych ar drydan, maent hefyd yn edrych ar y potensial ar gyfer celloedd tanwydd o hydrogen. Mae llawer mwy inni ei wneud gyda nhw a chwmnïau eraill hefyd. Ac yn wir, mae'n bosibl y bydd Toyota—gan gyfeirio'n ôl at y cwestiwn cyntaf efallai—yn cynnal digwyddiad rhwydweithio ar gyfer cwmnïau Japaneaidd yn y dyfodol, felly edrychaf ymlaen at barhau perthynas adeiladol a chadarnhaol iawn gyda nhw ac yn wir gyda busnesau ehangach yng ngogledd-ddwyrain Cymru.

Thank you to the Minister and Deputy Minister.

The next item will be questions to the Minister for Health and Social Services and the first question is from Peter Fox.

Rwyf wedi cydnabod nad yw mynediad at ddeintyddiaeth yn y sefyllfa yr hoffem iddo fod. Mae'r newidiadau a wnawn yn golygu bod deintyddiaeth y GIG yn dod yn fwy hygyrch i'r rhai sydd wedi cael trafferth wrth geisio mynediad yn y gorffennol. Mae dros 250,000 o gleifion newydd wedi cael triniaeth ers mis Ebrill 2022.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Dro ar ôl tro, mae'r Aelodau'n codi pryderon am wasanaethau deintyddol, ac yn aml rydych yn ailadrodd bod eich contractau newydd yn cynyddu nifer y cleifion sy'n manteisio ar wasanaeth y GIG am y tro cyntaf. Fodd bynnag, nid yw hynny'n fuddiol i wasanaethau deintyddol na'r cyhoedd yng Nghymru, ac mae'n ystumio'r realiti am wasanaeth sydd ar ei liniau. Mae practis yn fy etholaeth wedi estyn allan yn ddiweddar i dynnu sylw at y ffaith eu bod, o ganlyniad i'r contract newydd, yn cael eu gorfodi i sefyllfa lle na all miloedd o gleifion presennol gael eu hystyried hyd yn oed ar gyfer apwyntiadau ailalw. Oherwydd hyn, mae'r practis bellach yn wynebu adfachiad o £155,000. Nid eithriad i'r rheol yw hyn, dyma'r rheol, oherwydd diffyg ystyriaeth hirdymor. Ymhellach, mae deintyddion bellach yn talu am eu ffioedd labordy yn bersonol, ond ar gyfer gwaith labordy cymhleth, fel dannedd gosod, nid yw cydnabyddiaeth ariannol y GIG yn talu'r gost hon, sy'n golygu bod y deintydd ar ei golled. Nid yw'n syndod, felly, fod practisau'n gorfod gwneud mwy o waith preifat er mwyn parhau i ddarparu'r gwaith GIG y gallant ei wneud. Weinidog, pa fesurau a roddir ar waith gennych i fynd i'r afael ag amseroedd aros am apwyntiadau ailalw yn benodol?

Diolch yn fawr. Wel, nid wyf am wneud sylwadau penodol ar yr achos penodol hwnnw, ond yr hyn y gallaf ei ddweud wrthych yw ein bod wedi datblygu contractau yn fwriadol iawn ar gyfer gwasanaethau deintyddol lle rydym yn canolbwyntio ar yr achosion mwyaf difrifol, ond hefyd ar agweddau ataliol deintyddiaeth, ac ar ganolbwyntio ar bobl sydd wedi cael anhawster i gael mynediad at ddeintyddiaeth y GIG yn y gorffennol. Nawr, yr hyn y mae hynny'n ei olygu yw ei bod yn debygol y bydd effaith ar y rhai sy'n aros i gael eu hailalw. Ond fel y dywedais yn y Siambr hon o'r blaen, yn yr ystyr honno, credaf ei bod yn bwysig cydnabod ein bod yn dilyn canllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal ar hyn, ac mae'r canllawiau hynny'n awgrymu, os oes gennych ddannedd iach, nad oes angen apwyntiad ailalw arnoch bob chwe mis. Mewn gwirionedd, gallwch fynd hyd at ddwy flynedd heb gael apwyntiad ailalw. Dyna mae'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal yn ei ddweud, ac rydych yn gofyn inni ddilyn eu canllawiau nhw y rhan fwyaf o'r amser, felly rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn cael ein harwain gan glinigwyr yn hyn o beth. Rydym yn cydnabod mai dim ond swm penodol o arian sydd ar gael ac mae'n rhaid inni ei dargedu, a dyna pam ein bod yn gweithredu yn y ffordd benodol honno.

Mewn perthynas ag adfachu yn gyffredinol, rwy'n credu ei bod yn werth dweud bod y sefyllfa a'r cytundeb sydd gennym gyda deintyddion yn wahanol iawn o'i gymharu â meddygon teulu er enghraifft. Y sefyllfa yw ein bod yn talu deintyddion ymlaen llaw o dan y contract hwn. Nid yw hynny'n digwydd yn unrhyw le arall. Felly, yn amlwg, os na allant fodloni'r contract y maent wedi cytuno iddo, credaf y byddech chi yn arbennig, sydd eisiau i ni fod yn stiwardiaid cyfrifol ar arian cyhoeddus, eisiau i ni ddeall, os nad ydynt yn darparu'r gwasanaeth y gwnaethant gytuno i'w ddarparu, fod gennym ni fel Llywodraeth gyfrifoldeb i sicrhau ein bod yn cael yr arian hwnnw'n ôl. 

Last month, Hayden Dental in Carmarthen said that they would bring their NHS service to an end at the end of the year. That follows very similar developments to the west in Whitland, to the east in Llandeilo and to the south in Cross Hands and so on and so forth. So, does the Minister accept that the fact that all of these dental surgeries have ceased their NHS service means that it'll make it even more difficult to attract people to tender for a new contract because of the shortage of provision? Do you have the data now? You mentioned that you hoped to have a central register at a national level—do you have that data, which can focus on what is happening on the ground? And if it does confirm what dentists and service users are saying locally, that there is a crisis, would you be willing to meet the elected members and the health board in the area to find a solution?

Well, I do accept that certain areas of Wales have handed back more contracts than others—Hywel Dda is one of those areas, where seven contracts have been handed back. And what happens then is that we go back out to re-contract, and what I'm pleased to announce is that four contracts have already been issued and that there is interest for Cross Hands, Llandeilo, south Ceredigion and north Pembrokeshire too. So, that process of finding new contractors is already under way and there is interest. And what has happened is that there are three contracts that have now been handed back—Carmarthen, Whitland and Haverfordwest—and they will cease providing the service by the end of the year. But what we have said is that that central register must be in place by the end of the year. We haven't reached the end of the year as of yet, so I do very much hope that we will be able to look at those details by the end of the year. And, of course, you will be aware that we also provided an additional £5,000 to encourage people to train in rural areas.

Weinidog, o ran practis deintyddol Bridges yng Nghil-y-coed, cyfarfûm â'r partneriaid yno yr wythnos hon ac maent yn teimlo'n gryf iawn fod eu hymrwymiad hirsefydlog fel practis i ddarpariaeth GIG yn cael ei beryglu gan gontract gwasanaethau deintyddol newydd y GIG, ac nad ydynt yn teimlo eu bod yn gallu darparu'r hyn y maent yn ei ystyried yn safon briodol o ofal i gleifion presennol y GIG gan fodloni'r gofynion ar gyfer cleifion newydd ar yr un pryd, a'r hyn y mae disgwyl iddynt ei wneud ar gyfer y cleifion newydd hynny. Maent yn credu bod y farn hon yn gyffredin iawn ymhlith deintyddion y GIG, nid yn unig yn eu hardal nhw, ond ledled Cymru, ac maent yn credu nad yw contract gwasanaethau deintyddol newydd y GIG yn gweithio yn ôl y disgwyl ac y byddwn yn gweld lefel ostyngol o ddarpariaeth GIG o ganlyniad. Felly, mae'n ymddangos bod yna nifer o bobl o bob rhan o Gymru, Weinidog, sy'n bryderus iawn am y math o ddarpariaeth GIG yr ydym yn debygol o'i weld wrth symud ymlaen, os na chaiff y contract newydd hwnnw ei asesu'n ofalus, a'i addasu o bosibl.

Diolch yn fawr iawn, John. Ac fel y dywedais, nid wyf am siarad am unrhyw ddeintyddfa benodol, ond yr hyn y gallaf ei ddweud yw ein bod mewn trafodaethau pellach nawr ynghylch iteriad nesaf y contract. Wyddoch chi, nid wyf yn credu ein bod ni am ymddiheuro am y ffaith ein bod ni eisiau canolbwyntio ar achosion brys ac ar achosion lle mae pobl wedi'i chael hi'n anodd iawn cael mynediad at ddeintyddiaeth ers amser maith, ond yr hyn y gallaf ei ddweud wrthych yw, er bod cryn dipyn o sŵn o gwmpas hyn, mae 80 y cant o werthoedd contractau deintyddol yn gweithredu o dan drefniant amrywio sy'n cynnwys y gofyniad i weld cleifion newydd ar gyfer gofal rheolaidd a gofal brys. Felly, mae pobl yn ymrwymo i'r contractau hyn. Mae tipyn o sŵn yn y system, wrth gwrs, oherwydd mae'n golygu newid, a phan fyddwch yn blaenoriaethu un grŵp, yna, yn amlwg, bydd grŵp arall yn llai o flaenoriaeth. Ond wyddoch chi, fe wnaethom hyn gyda'n llygaid ar agor, rydym yn dilyn canllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal ar hyn, a'r hyn a wnawn yw newid model sydd wedi bod yno ers amser maith. Felly, rwy'n deall y rhwystredigaethau, ond fel y dywedaf, rydym yn parhau â'r trafodaethau hynny gyda phobl, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig deall efallai fod pobl yn cael eu hailalw'n rhy aml a hynny'n ddiangen.

Support for people living with long COVID remains a priority. To date, we have invested £18.3 million to develop and expand Adferiad-funded services in every health board in Wales.

Thank you for that response, Minister.

Roeddwn yn credu—. Wel, credir mai'r hyn sy'n achosi COVID hir yw'r ffaith bod gwaed yn gor-geulo gan greu clotiau micro yn y pibellau gwaed bach sy'n golygu nad oes digon o ocsigen yn cyrraedd organau'r corff. Un ffordd o drin cleifion yw drwy ddefnyddio heparin i gyflawni triniaeth o'r enw afferesis lipoprotein allgorfforol, a gaiff ei hadnabod wrth yr acronym haws HELP, ac sydd, fel dialysis, yn tynnu sylweddau o'r gwaed. Mae clinigau yng Nghyprus a'r Almaen yn defnyddio peiriannau o'r fath i drin COVID hir ac mae peiriant HELP i'w gael yn Ysbyty Llandochau, sy'n cael ei ddefnyddio i drin cleifion â cholesterol uchel etifeddol yn yr uned lipidau a sefydlwyd gan fy etholwr, Dr Stephanie Matthews, tua 30 mlynedd yn ôl. Felly, a wnewch chi ymrwymo i ymchwilio i ddichonoldeb ehangu mynediad at beiriant o'r fath a chefnogi galwadau am astudiaethau rheoli mwy i'r driniaeth hon, a allai gefnogi cleifion â COVID hir ledled Cymru? Diolch, Lywydd.

Diolch yn fawr iawn. Y gwir amdani yw ein bod yn dal i ddysgu am COVID hir a beth sy'n ei achosi. Felly, mae yna lawer iawn o wahanol resymau ac mae'r ffordd y mae pobl yn dioddef yn wahanol iawn. Felly, yr hyn sy'n bwysig yw ein bod yn addasu yn unol ag anghenion y claf unigol a dyna pam ein bod wedi dilyn llwybr gwahanol yma yng Nghymru, lle mae gennym glinigau amlbroffesiynol, amlsgiliau lle gellir anfon pobl i gael y gefnogaeth fwyaf priodol iddyn nhw. Ac rwy'n siŵr y byddai hynny'n cynnwys enghreifftiau fel yr un a roesoch chi yn Llandochau. Y ffaith amdani yw ein bod wedi sicrhau cynnydd o £8 miliwn i'r arian a neilltuwyd gennym ar gyfer cefnogi COVID hir. Bydd yn rhaid i unrhyw beth y bydd yn rhaid ei wneud gael ei wneud yng nghyd-destun yr £8 miliwn hwnnw, ac yn amlwg, byddwn yn gadael i glinigwyr benderfynu sut y dylid ei gydbwyso.

Questions now from the party spokespeople. The Conservatives' spokesperson, Russell George.

Diolch, Lywydd. Weinidog, ym mis Tachwedd y llynedd, nododd ITV Wales dystiolaeth ynghylch nifer o fethiannau sylweddol mewn gofal yng ngwasanaethau mamolaeth Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe. Cyn y rhaglen ddogfen gan ITV, dywedodd Llywodraeth Cymru wrth Robert a Sian Channon, a chwythodd y chwiban gyntaf ar fethiannau difrifol yn seiliedig ar eu profiadau eu hunain, fod adolygiad o ddigwyddiadau difrifol a chwynion wedi digwydd y llynedd. Cafodd y teulu ddau ymateb rhyddid gwybodaeth wedyn gan Uned Gyflawni GIG Cymru, a gadarnhaodd nad oedd adolygiad wedi digwydd. A nawr mae'r teulu, a minnau hefyd, yn gweld e-byst mewnol rhwng swyddogion Llywodraeth Cymru sy'n cadarnhau na chafodd unrhyw adolygiad ei gynnal erioed; y cyfan a ddigwyddodd oedd bod Llywodraeth Cymru wedi gofyn am gyngor gan swyddogion. Mae Mr Channon yn yr oriel heddiw hefyd. Felly, Weinidog, pam y gwnaeth Llywodraeth Cymru gamarwain y teuluoedd hyn? Pam na chafodd yr adolygiad hwn ei gomisiynu na'i gynnal erioed a pham y dywedodd Llywodraeth Cymru ei fod wedi'i gwblhau pan nad oedd adolygiad wedi'i gynnal yn y lle cyntaf?

Wel, yr hyn y gallaf ei ddweud wrthych yw ein bod yn rhoi ystyriaeth ddifrifol iawn i unrhyw faterion sy'n ymwneud â methiannau gwasanaethau mamolaeth. Dyna pam ein bod wedi edrych yn benodol ar yr hyn y gallem ei ddysgu o rai o'r heriau a welsom ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg. Rydym wedi edrych ar y gwersi hynny, rydym wedi cael grwpiau o arbenigwyr yn mynd i mewn i geisio ein helpu gyda'r ffordd yr ydym yn tynhau systemau. Mae yna heriau'n gysylltiedig â mamolaeth, gyda rhai ohonynt yn ymwneud â meysydd staffio, ac rydym yn ystyried, er enghraifft, cynnwys a chyflwyno mecanweithiau lle mae pobl yn cael eu derbyn a'u cefnogi ar ddau bwynt yn ystod y flwyddyn mewn prifysgolion, yn hytrach na dim ond un. Oherwydd yr hyn sy'n digwydd yw, tuag at ddiwedd y flwyddyn, nad oes gennym ddigon o bobl ar y wardiau am fod rhai pobl yn ymddeol a beth bynnag. Felly, mae angen cael pobl i mewn ddwywaith y flwyddyn ar gyfer y wardiau mamolaeth hynny. Felly, fy nealltwriaeth i yw bod rhai o'r problemau gydag Abertawe yn ymwneud yn benodol â chael staff digonol, ond yn amlwg, mater i'r bwrdd iechyd yw hwn.

Wel, Weinidog, rwy'n ddiolchgar am eich ateb, ac roedd llawer yn yr ateb a oedd yn ddefnyddiol, ond ni wnaethoch ateb unrhyw un o'r cwestiynau a ofynnais i chi. A'r broblem yma yw bod hyn yn ymwneud â mwy na'r bwrdd iechyd yn unig, oherwydd roedd swyddogion Llywodraeth Cymru yn rhan o'r broses hon. Dyna mae canlyniadau'r ymatebion i'r cais rhyddid gwybodaeth yn ei ddangos. A'r pryder yma yw bod swyddogion Llywodraeth Cymru wedi dweud wrth deulu Channon, a theuluoedd eraill a gohebwyr ITV Wales, fod adolygiad wedi digwydd a'i fod wedi ei gwblhau, pan nad oedd hynny'n wir o gwbl. A dyna sy'n cael ei godi heddiw, a gobeithio y byddwch chi'n ei ateb yn dilyn fy nghwestiwn nesaf.

Ond yr hyn mae'r dystiolaeth yn ei ddangos yw, er gwaethaf pryderon difrifol—. Roedd gan uwch swyddogion Llywodraeth Cymru bryderon ym mis Tachwedd y llynedd, ond ni roddwyd unrhyw gamau priodol ar waith. Ac ymhellach, rwyf wedi darllen canlyniad cais rhyddid gwybodaeth gan Archwilio Cymru, lle maen nhw, drwy asesiad risg archwilio ym mis Chwefror eleni, yn nodi problemau difrifol gyda gwasanaethau mamolaeth yn Abertawe. Mae'r un ymateb i gais rhyddid gwybodaeth yn dangos Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru—yn dangos bod adborth staff o'u harolygiad dirybudd ym mis Medi ymhlith y gwaethaf a welsant erioed, sydd, wrth gwrs, yn berthnasol i'r pwyntiau a wnaethoch yn eich ateb cyntaf i mi. Carwn awgrymu bod y ddau beth yn codi pryderon difrifol ynglŷn â sut mae Llywodraeth Cymru a chyrff eraill yng Nghymru wedi ymdrin â'r problemau yn y gwasanaethau mamolaeth ym Mae Abertawe. Mewn gwirionedd, mae Llywodraeth Cymru wedi dweud o'r blaen na cheir unrhyw bryderon, yn seiliedig ar adroddiad, adroddiad na chafodd erioed mo'i gyflawni. Felly, Weinidog, dyma fy nghwestiwn: a ydych chi'n credu bod gwasanaethau mamolaeth Bae Abertawe yn ddiogel ar hyn o bryd? A pham nad yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud unrhyw beth hyd yma i uwchgyfeirio ymyrraeth yn y gwasanaeth hwn?

Wel, gallaf eich sicrhau bod fy swyddogion yn cadw llygad barcud ar y sefyllfa yn Abertawe. Rydym yn ymwybodol iawn o'r sefyllfa gyda'r hyn sydd wedi digwydd yn yr amgylchiadau hyn hefyd. Dyna pam ein bod yn talu llawer o sylw i'r hyn y mae angen inni ei wneud i wella yn enwedig y broblem staffio yn Abertawe, fel gydag adrannau mamolaeth eraill ledled Cymru. Felly, mae fy swyddogion mewn cysylltiad â'r bwrdd iechyd yn enwedig ynglŷn â sut y gallwn wella canlyniadau mamolaeth yn Abertawe. Os ydych chi'n cael unrhyw beth mewn perthynas â materion mamolaeth yn anghywir, fe wyddom y gall y canlyniadau fod yn drychinebus, a dyna pam ei bod yn gwneud synnwyr llwyr inni ganolbwyntio yn yr un modd ag y gwnaethom yng Nghwm Taf Morgannwg, dysgu'r gwersi hynny a'u lledaenu ledled Cymru. A gallaf eich sicrhau ein bod wedi rhoi arian ychwanegol sylweddol i mewn i geisio codi'r safonau, nid yn unig yng Nghwm Taf Morgannwg ond hefyd yn Abertawe ac ar draws gweddill Cymru.

Mae tua 300 o ddigwyddiadau—300 o ddigwyddiadau—dan ymchwiliad ym Mae Abertawe yn unig ar hyn o bryd. Yn amlwg, mae yna bryderon diogelwch difrifol. Mae'n amlwg fod ymateb Llywodraeth Cymru i'r methiannau lluosog hyn sydd i'w gweld yn y bwrdd iechyd wedi bod yn gwbl annigonol. Mae'n ymddangos bod oedi wedi bod, mae yna lusgo traed wedi bod a methiant i ymchwilio'n iawn. Ac rwy'n derbyn eich bod wedi sôn am weithio gyda'r bwrdd iechyd, ond carwn awgrymu hefyd fod angen i chi ymchwilio i'ch adran eich hun i ddarganfod pam—rydym yn dal i fod heb gael atebion i fy nghwestiynau gwreiddiol—y cyflwynwyd camwybodaeth i'r teuluoedd ac i'r cyfryngau yn hyn o beth. A hoffwn ddweud, yn bwysicaf oll, fod hyn yn ymwneud â'i gael yn iawn nawr. Cafwyd camgymeriadau yn y gorffennol, mae angen ymchwilio iddynt, ond mae angen inni sicrhau nad yw'r mathau hyn o bethau'n digwydd eto. Felly, Weinidog, gyda'r holl dystiolaeth sy'n cael ei chyflwyno, a chyda'r trallod a wynebodd y teuluoedd yr effeithiwyd arnynt, a wnewch chi ymrwymo heddiw i ymchwiliad annibynnol llawn i wasanaethau mamolaeth ym mwrdd iechyd Bae Abertawe, ac a wnewch chi ymddiheuro i deulu Channon a theuluoedd eraill sydd wedi cael eu heffeithio a'u camarwain?

Rydym yn dirprwyo cyfrifoldeb mewn perthynas ag iechyd i fyrddau iechyd, felly eu cyfrifoldeb nhw yw cyflawni a sicrhau bod y gwasanaethau hynny'n ddiogel. Ac yn amlwg, y ffaith amdani yw bod gennym gyfrifoldeb wedyn fel Llywodraeth Cymru i wneud yn siŵr eu bod nhw—[Torri ar draws.]—eu bod nhw'n cyrraedd y safonau a ddisgwylir ganddynt. A dyna pam mae gennym bethau fel Gweithrediaeth GIG Cymru i wneud yn siŵr eu bod yn cadw at y mathau o safonau ac ymrwymiadau yr ydym eisiau iddynt gadw atynt.

Plaid Cymru spokesperson, Sioned Williams.

Diolch, Lywydd. Un o'r prosiectau yr edrychodd ymchwiliad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg i wasanaethau i blant â phrofiad o ofal arnynt oedd y prosiect Babi a Fi, a ddatblygwyd mewn partneriaeth â Barnardo's Cymru a Chyngor Dinas Casnewydd. Mae'r prosiect arloesol hwn yn darparu cefnogaeth ddwys cyn- ac ôl-enedigol i deuluoedd lle mae risg y gallai'r babi gael ei dderbyn i ofal adeg ei eni, gan ddod â chymorth iechyd, gwasanaethau cymdeithasol a rhianta ynghyd mewn un model cyfannol sydd wedi sicrhau canlyniadau rhagorol.

Un o'r argymhellion yn adroddiad y pwyllgor oedd y dylai Llywodraeth Cymru sicrhau mynediad cyffredinol ledled y wlad i wasanaethau ataliol ymyrraeth gynnar llwyddiannus ar ffiniau gofal, fel Babi a Fi Barnardo's. Fe wnaethoch chi dderbyn yr argymhelliad hwn yn rhannol, Ddirprwy Weinidog, gan dderbyn a chydnabod y gwaith cadarnhaol sy'n cael ei wneud gan wasanaethau ar ffiniau gofal, fel Babi a Fi Barnardo's, a'r budd y mae'r rhaglenni hyn yn ei gynnig i rieni newydd, gan gynnwys pobl ifanc â phrofiad o ofal. Fe ddywedoch chi y byddech yn adolygu'r gwerthusiad o brosiectau fel Babi a Fi wrth benderfynu ar y camau nesaf a'u cyflwyno yn y dyfodol.

Felly, gan fod Babi a Fi eisoes wedi bod drwy werthusiad llawn, a'ch bod wedi ymrwymo i leihau nifer y babanod a phlant ifanc sy'n mynd i mewn i'r system ofal, a wnewch chi nodi pa adolygiad a wnaed gan Lywodraeth Cymru o Babi a Fi a phryd y gwneir penderfyniad ynghylch ymrwymo i'w gyflwyno?

Diolch am eich cwestiwn, Sioned Williams. Ac rwyf am gofnodi fy nghydnabyddiaeth o'r cyfraniad hynod bwysig y mae Babi a Fi yn ei wneud i gadw plant ifanc a babanod allan o ofal. Rwy'n hynod gefnogol ohono, ac ymwelais â'r prosiect yng Nghasnewydd a'i weld ar waith. Felly, rwy'n gwybod ei fod yn effeithiol iawn. Ac rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig iawn fod sefydliadau'r trydydd sector a llywodraeth leol yn dod at ei gilydd—a'r byrddau iechyd—i roi ymyrraeth gyfannol ac effeithiol. Rwy'n llwyr o blaid gweld partneriaethau'n gweithio fel hynny, ac rwy'n credu bod y model yn wych. 

Rydym yn parhau i ymgysylltu â'r trydydd sector ac awdurdodau lleol i gefnogi prosiectau newydd ac arloesol a threialu ffyrdd o gydweithio. Ac ar wasanaethau ffiniau gofal, ers 2017-18, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu £9 miliwn o gyllid rheolaidd ychwanegol i awdurdodau lleol, sydd bellach yn y grant cynnal refeniw. Roedd £5 miliwn ohono yn benodol ar gyfer sefydlu neu ymestyn gwasanaethau ffiniau gofal presennol ym mhob awdurdod lleol ledled Cymru. Felly, mae'r ddarpariaeth honno eisoes yn y grant cynnal refeniw. Ond ynglŷn ag adolygiad, a sut y gallwn symud ymlaen, yn amlwg, rydym mewn sefyllfa ariannol anodd iawn, fel y gwyddoch, felly mae hynny'n lliwio ein holl ystyriaethau ar y cam hwn. Ond mae hwn yn sicr yn fater sy'n codi, ac mae'n fater pwysig iawn, a dyma'r mathau o brosiectau yr ydym yn awyddus i'w datblygu. 

Diolch, Ddirprwy Weinidog. Mae'n bryderus clywed hynny, oherwydd, yn amlwg, gwasanaethau a rhaglenni ataliol fel hyn sy'n gweithio yw hanfod buddsoddi i arbed, onid e, yn enwedig pan fyddwn yn meddwl am y gost o blant yn mynd i mewn i'r system ofal, mewn termau dynol yn ogystal ag ariannol. 

Mater arall a godwyd gan ymchwiliad yr un pwyllgor oedd pryderon ynglŷn â phan fo plant sy'n derbyn gofal yn cael eu lleoli y tu hwnt i ardal awdurdod lleol eu cartref. Wrth roi plentyn mewn gofal, dylid gwneud pob ymdrech, wrth gwrs, i sicrhau bod y lleoliad yn ardal cartref y plentyn i sicrhau parhad addysg, gwasanaethau a rhwydweithiau cymdeithasol ac ati. Ond wrth gwrs, mewn rhai achosion, mae er lles gorau'r plentyn i gael ei leoli y tu allan i'w ardal awdurdod lleol. Yn eu cyflwyniad i ymchwiliad y pwyllgor, tynnodd Cymdeithas y Plant sylw at y ffaith nad yw rheoliadau ar gyfer lleoli plant mewn ardal awdurdod lleol arall yn cael eu dilyn yn gyson ledled Cymru, a bod arferion rhannu gwybodaeth, yn enwedig, rhwng awdurdodau lleol yn amrywio ac yn anghyson. Dyma'r mathau o brotocolau a gwybodaeth y mae angen eu rhannu i sicrhau bod gwybodaeth bwysig am y plant hynny'n cael ei rhannu, fel y gellir eu cefnogi'n briodol. Ac wrth gwrs, heb fod hynny'n digwydd, gall gynyddu'r risg o leoliadau aflwyddiannus a phlant yn cael eu hamddifadu o'r cymorth cywir os ydynt yn wynebu risgiau. Codwyd hyn saith mlynedd yn ôl yn adroddiad y comisiynydd plant 'Y Gofal Cywir', ac mae adroddiad etifeddiaeth 2021 grŵp cynghori'r Gweinidog ar blant sy'n derbyn gofal yn nodi bod datblygu canllawiau ymarfer ar leoliadau y tu allan i'r ardal a thrawsffiniol yn flaenoriaeth, er nad yw'r canllawiau ymarfer hyn wedi'u cyhoeddi hyd yma. 

Felly, fel rhan o'i chynlluniau i ddiwygio gofal cymdeithasol plant, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod gwybodaeth bwysig yn cael ei rhannu'n fwy cyson rhwng awdurdodau lleol a phartneriaid allweddol eraill pan fydd angen lleoli plant sy'n derbyn gofal mewn ardaloedd awdurdodau lleol gwahanol? A ydych chi'n rhagweld gwaith ar y mater hwn yn arwain at ganllawiau ymarfer, fel y nodwyd gan grŵp cynghori'r Gweinidog, neu a gaiff ei ddatblygu ar ryw ffurf arall?

Rydym yn gefnogol i weld plant yn cael eu lleoli mor agos i'w cartref â phosibl, a rhan o gynllun trawsnewid gwasanaethau plant y Llywodraeth, yn gyntaf oll, yw cael llai o blant yn dod i mewn i'r system ofal. Dyna ein prif nod, heblaw pan fo'n gwbl hanfodol iddynt gael eu derbyn am resymau diogelwch wrth gwrs. Ond rydym yn teimlo y dylai plant gael eu lleoli ger eu cartref am yr holl resymau a nodwyd gennych—i fod yn agos at rieni, i fod yn agos at addysg a chadw eu ffrindiau—a dyna mae plant wedi'i ddweud wrthym; dyma maen nhw ei eisiau. Felly, rydym yn gobeithio y byddwn yn symud tuag at sefyllfa lle bydd hyn yn digwydd yn llawer llai aml, ond mae'n anochel y bydd yn digwydd weithiau. Ac ar y canllawiau ymarfer, byddaf yn sicr yn edrych ar hynny. 

Rydym yn rhagweld gaeaf heriol iawn i wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol allweddol. Mae byrddau iechyd a phartneriaid wedi datblygu cynlluniau integredig i sicrhau bod gwasanaethau'n gadarn, cyn belled ag y bo modd, ac i liniaru'r risgiau cydamserol yn sgil newid yn y galw dros fisoedd y gaeaf.

Diolch, Weinidog. Bythefnos yn ôl, fe roesoch chi ddatganiad mewn ymateb i gwestiwn amserol ynghylch y pwysau yn adran damweiniau ac achosion brys Ysbyty Athrofaol Cymru, lle cafodd 'digwyddiad du', rwy'n credu iddo gael ei alw, sef y polisi uwchgyfeirio dwys y mae byrddau iechyd yn ei roi ar waith pan fydd adrannau damweiniau ac achosion brys dan bwysau— . A ydych chi mewn sefyllfa i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynghylch pa welliannau, pa adnoddau ychwanegol sydd wedi'u rhoi ar waith fel bod unrhyw newidiadau pellach o'r fath yn statws yr adran damweiniau ac achosion brys, wrth inni barhau i mewn i fisoedd y gaeaf, yn gallu darparu ar gyfer cynnydd yn nifer y cleifion sy'n dod i'r adran honno? Hon yw'r adran damweiniau ac achosion brys fwyaf yng Nghymru gyfan, ond nid yw hynny'n golygu ei bod yn rhydd rhag pwysau'r gaeaf, ac yn amlwg mae'r staff a'r cleifion yn awyddus iawn i beidio â gweld yr amodau a wynebwyd bythefnos yn ôl yn dod yn thema gyffredin dros fisoedd y gaeaf.

Diolch yn fawr. Wel, gwyddom mai'r prif achos yno oedd problem oedi wrth drosglwyddo gofal a chronni dros y penwythnos, ac mae hynny'n rhan o'r rheswm pam na allai pobl symud drwy'r system. Nid yw'n broblem newydd, ond mae'n broblem a fydd, yn amlwg, yn dod yn fwy difrifol efallai wrth i fwy o bobl wynebu problemau anadlu, yn enwedig, yn ystod y gaeaf. Felly, mae hynny'n rhywbeth yr ydym yn bryderus iawn yn ei gylch—y cynnydd bob amser, pan fo'r tywydd yn oeri, mewn problemau anadlu. Felly, mae llawer o waith yn cael ei wneud ar oedi wrth drosglwyddo gofal. Un o'r meysydd allweddol yw oedi wrth wneud asesiadau. Felly, un o'r pethau y mae Caerdydd yn ei wneud, ochr yn ochr â byrddau iechyd eraill ledled Cymru, yw cyflwyno system aseswyr dibynadwy, fel bod ganddynt system lle gall pobl o'r bwrdd iechyd wneud yr asesiad hefyd yn lle'r cyngor, yn hytrach nag aros i rywun o'r cyngor ddod i asesu, ac mae hynny wedi gwella'r sefyllfa dros y misoedd diwethaf. Ond mae gennym fwy i'w wneud yn y gofod hwnnw, rwy'n credu, i wneud yn siŵr ein bod yn gweld pobl yn symud drwy'r system yn gyflymach, fel y gallwn eu cael allan mor gyflym ag y gallwn a'u cefnogi yn y gymuned.

Y peth arall y bydd Caerdydd yn manteisio arno yw'r ffaith ein bod bellach wedi rhoi arian Ymhellach yn Gyflymach yn y system. Dyna oddeutu £8.5 miliwn ychwanegol y gaeaf hwn i gynyddu'r gefnogaeth yn y gymuned i nyrsio cymunedol. Ac mae hynny'n golygu y bydd hi'n haws anfon pobl adref a gwybod y bydd y gefnogaeth honno yno. Ond hyd yn oed yn bwysicach, rydym eisiau rhoi'r gefnogaeth honno i mewn cyn iddynt ddod i'r ysbyty, fel nad ydynt yn dod i'r ysbyty yn y lle cyntaf. Dyna lle mae pobl eisiau bod.

Well, we all remember the huge pressures on our health services last year. Recently, we heard Judith Paget, the chief executive of NHS Wales, saying that she expects the winter pressures this year to be similar to those experienced last year. We, therefore, need to show a clear willingness to learn lessons. But, in failing to publish breach exemption figures in your waiting times statistics, the Government's shown a complete inability to listen and to learn from what the RCN and workers in the health service have been saying for a very long time. Indeed, earlier today, you said in your response to Peter Fox that it was important that we—. What did you say?

—'ei bod yn bwysig ein bod ni yn cael ein harwain gan glinigwyr'—

—and that we listen to those clinicians. Those were your very words. The same is true in this case. Do you therefore acknowledge that the lack of transparency here is having an impact on the ability of health services to plan effectively for the winter, and that it's now time for us to scrap these breach exemptions?

Diolch yn fawr. Mae gennym raglen o'r enw 'Chwe Nod ar gyfer Gofal Brys a Gofal mewn Argyfwng', ac mae honno'n cael ei arwain gan glinigwyr. Rydym yn gofyn iddynt beth yw'r blaenoriaethau. Maent wedi bod yn ein helpu i adeiladu'r rhaglen honno dros y blynyddoedd diwethaf. Rydym wedi rhoi cryn dipyn o arian tuag at hynny, yn dilyn cyngor clinigwyr—felly, £25 miliwn eleni a £25 miliwn y llynedd. Golyga hynny fod gennym fwy o ganolfannau gofal argyfwng yr un diwrnod eleni o'i gymharu â'r llynedd. Mae gennym 24 ar draws Cymru bellach. Nid oedd yr un o'r rhain yn bodoli ddwy flynedd yn ôl. Mae gennym ganolfannau gofal sylfaenol brys. Unwaith eto, mae gennym 30 y cant yn fwy o weithgaredd yn digwydd eleni o'i gymharu â'r llynedd. Ar sut yr ydym yn cyfrif pobl mewn adrannau brys, rydym yn trafod gyda'r coleg brenhinol ynghylch sut y dylai hynny ddigwydd a'r hyn a ddylai ddigwydd. Fel y dywedais o'r blaen, roeddem eisoes wedi dechrau trafodaeth ar sut y dylai datganiad ansawdd ar gyfer adrannau brys edrych, ac mae rhan o hynny'n golygu edrych ar sut y dylem gyfrif. Ond gadewch inni fod yn hollol glir, os ydym yn cyfrif mewn ffordd wahanol, ni fyddwn yn gallu cymharu â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig.

Weinidog, un o'r ffyrdd y gallwn leihau pwysau'r gaeaf ar ein GIG yw sicrhau bod y bobl fwyaf agored i salwch anadlol yn cael eu brechu. Mae'n orchest ryfeddol fod mwy na 1.2 miliwn o frechiadau wedi'u darparu hyd yma yng Nghymru y tymor hwn, ac rwyf am dalu teyrnged i bawb sy'n gysylltiedig â chyflawni hyn. Ond rwy'n pryderu bod oedolion iau mewn grwpiau risg clinigol wedi bod yn arafach i ddod i gael eu brechu. Weinidog, pa ymyriadau sy'n cael eu gwneud i annog pobl gymwys i ddod i gael eu brechu, i ddiogelu eu hiechyd ac i atal pwysau ar wasanaethau eraill y GIG y gaeaf hwn?

Diolch yn fawr iawn, Vikki, ac rydych chi'n hollol iawn—rhan o'n paratoadau ar gyfer y gaeaf hwn yw sicrhau bod pobl yn cael cyfle i gael eu brechu. Rwy'n falch iawn o weld bod dros 80 y cant o bobl yn ein cartrefi gofal wedi cael eu brechu. Rydym wedi cael ymateb da iawn gan bobl dros 75 oed, ond fel y nodwyd gennych, eithaf siomedig yw'r ymateb gan bobl sydd mewn categori risg clinigol. Mae hynny'n destun pryder mawr, oherwydd yn amlwg, nhw yw'r rhai mwyaf tebygol o ddefnyddio gwasanaethau'r GIG dros y gaeaf os oes ganddynt broblemau anadlu. Felly, hoffwn eu hannog i ddod. Rydym yn gwneud llawer iawn o waith gyda'n byrddau iechyd i geisio cyrraedd y bobl hynny. Y grŵp arall o bobl nad ydynt yn manteisio ar y cyfleoedd mewn gwirionedd, a hoffem iddynt wneud hynny, yw gweithwyr y GIG a staff gofal. Nid ydynt lle dylent fod o bell ffordd, ac apeliwn arnynt i fanteisio ar y cyfle, gan mai dyma un o'r ffyrdd gorau y gallwn ddiogelu ein hunain y gaeaf hwn. Fe fyddwn yn rhoi cymorth ar waith. Rydym yn sicrhau bod y brechlynnau hyn ar gael. Mae pawb ohonoch yn gwybod am y pwysau ariannol sydd arnom. Ond mae'n rhaid i bobl ddod gyda ni ar y daith hon, ac mae'n rhaid i bobl helpu eu hunain ar y daith hefyd. Gallwn ei gynnig, ond mae angen i bobl gamu drwy'r drws a'n helpu ni.

Weinidog, ddydd Gwener diwethaf cefais wahoddiad i gyfarfod â'r tîm fferyllol yn Ysbyty Tywysoges Cymru ym mwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg gan Gymdeithas Fferyllol Frenhinol Cymru, a hoffwn ddweud 'diolch' enfawr i'r tîm cyfan. Maent yn hollol anhygoel, yn ymroddedig, yn arbenigwyr, yn fedrus. Mae tua 70 aelod o staff yn gweithio'n barhaus i gael y feddyginiaeth allan i'r holl wardiau a'r holl gleifion, a hefyd i'w paratoi ar gyfer eu rhyddhau. Felly, ym mhob ysbyty, maent yn rhan mor hanfodol o sicrhau nad yw pwysau'r gaeaf yn gorlethu'r holl wasanaethau. Mae'r tîm bob amser yn arloesi, gan edrych ar ffyrdd o wella eu gwasanaeth. Un o'r pethau y gwnaethant eu codi gyda mi oedd, ar hyn o bryd, os yw rhywun yn cael 40mg o gyffur ar bresgripsiwn ond nad oes ganddynt dabledi 40mg a dim ond tabledi 20mg, ni allant roi dau becyn 20mg iddynt. Mae'n rhaid iddynt fynd yn ôl, fel arfer at eu meddyg teulu a mynd drwy'r holl broses bresgripsiynu eto, sy'n amlwg yn cymryd amser, ac i'w gweld yn hurt, a bod yn onest. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a fu unrhyw gyfathrebu â Llywodraeth y DU i'w hannog i ddiwygio'r Rheoliadau Meddyginiaethau Dynol er mwyn i fferyllwyr allu gwneud mân addasiadau nad ydynt yn galw am newid therapiwtig, fel y gellir dosbarthu presgripsiynau heb fod angen ailgysylltu â'r sawl sy'n presgripsiynu. Diolch.

Diolch yn fawr. Wel, fel y gwyddoch, daw'r rhan fwyaf o'r meddyginiaethau yr ydym yn eu caffael drwy Lywodraeth y DU, ond mae gennym raglen drawsnewid meddyginiaethau digidol a gyflawnir gennym, ac nid ar gyfer gofal sylfaenol yn unig, y byddwn yn siarad amdani yn ddiweddarach y prynhawn yma, ond mewn gofal eilaidd hefyd. Roeddwn yn falch iawn o weld y gwaith anhygoel sy'n cael ei wneud mewn gofal eilaidd ar sicrhau bod cronfa wybodaeth ganolog yn bodoli, yn rhannol, ar gyfer pob presgripsiwn, fel y bydd pawb yn gallu gwybod pwy sydd wedi cael beth. Felly, mae cynnydd gwirioneddol i'w weld yn y maes hwnnw. Os oes unrhyw beth penodol, os gallwch ysgrifennu ataf ar hynny, fe edrychaf i weld a allwn fynd ar ei drywydd oherwydd mae'n swnio fel newid bach, ond mae unrhyw newid bach gan y Llywodraeth ganolog fel arfer yn cymryd cryn dipyn o amser. Ond gadewch inni weld, os gallwch ysgrifennu ataf ynglŷn â hynny.

Question 4 [OQ60267] has been withdrawn. Question 5, Alun Davies.

'A Healthier Wales' remains our strategy for rebalancing the health and care system and moving away from hospital-based care and treatment towards prevention and community-based services. The national programmes for urgent and emergency care, planned care and primary care and the regional integration fund continue to support arrangements for local planning and delivery.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am hynny. Dywedodd Aneurin Bevan, wrth gwrs, mai grym unrhyw bolisi yw'r effaith y mae'n ei chael ar yr unigolyn ar y stryd. Drwy gydol fy amser yma, mae Llywodraeth Cymru wedi cefnogi bwrdd iechyd Aneurin Bevan yn llawn wrth iddo ddatblygu'r cynllun Dyfodol Clinigol, a rhan sylfaenol o hynny, wrth gwrs, oedd darparu gwasanaethau ychwanegol yn agosach at adref.

Mae dau o fy etholwyr, y ddau'n bobl oedrannus, angen trwyth diferu rheolaidd i reoli eu cyflwr. Darparwyd y driniaeth hon yn Ysbyty Nevill Hall, a olygai daith fer mewn bws neu gar i'r Fenni o'r etholaeth. Bellach, mae'r driniaeth wedi'i throsglwyddo i Ysbyty Brenhinol Gwent. Nid yw Llywodraeth Cymru yn gweithredu'r systemau trafnidiaeth gyhoeddus sy'n angenrheidiol i etholwyr ym Mlaenau Gwent gael mynediad at y gwasanaethau hyn, ac o ganlyniad, mae etholwyr oedrannus yn cael eu rhoi dan lawer iawn o straen a phryder er mwyn cael triniaeth y mae ganddynt hawl sylfaenol iddi. Os ydym yn darparu ac yn newid cyfluniad gwasanaethau, mae'n bwysig ein bod yn darparu modd i bobl allu cael mynediad at y gwasanaethau hynny. Mae Llywodraethau olynol yng Nghymru a Gweinidogion iechyd olynol wedi dod yma ac wedi cefnogi Dyfodol Clinigol; rwy'n ei gefnogi fy hun. Ond rhan o hynny oedd darparu gwasanaethau yn agosach at adref, peidio â mynd â gwasanaethau ymhellach i ffwrdd a'i gwneud yn anos cael mynediad atynt. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau y caiff y gwasanaethau hynny eu darparu'n agosach at adref, fel y mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi ei addo i fy etholwyr?

Wel, fe ddywedaf wrthych chi sut: drwy gynyddu nifer yr oriau y gall nyrsys cymunedol eu darparu. Felly, nid oes unrhyw reswm pam na ellir darparu rhai trwythiadau yng nghartref rhywun, ac oni fyddai honno'n sefyllfa ddelfrydol? Rwy'n credu ei bod yn bwysig, lle gallwn, ein bod yn darparu'r cymorth hwnnw yng nghartref rhywun. Rwy'n cydnabod yn llwyr os oes angen i bobl fynd i wasanaeth canolog, fod yn rhaid inni feddwl o ddifrif am drafnidiaeth, a gallaf eich sicrhau, fel cynrychiolydd gwledig, ei fod yn rhywbeth rwy'n ymwybodol iawn ohono. Os ydym yn mynd i ganoli gwasanaethau ar gyfer cymorth mwy arbenigol, sy'n mynd i ddigwydd, efallai y bydd yn rhaid i bobl deithio ymhellach am y byddant yn cael canlyniadau clinigol gwell, oherwydd byddwn yn gallu cael mwy o staff yn y lleoedd hynny a bydd wedi'i gydgyfeirio'n well. Pan fydd salwch ymhlith y staff hynny, bydd yna bobl eraill i wneud y gwaith. Mae'n gwneud synnwyr i ni gydgyfeirio, os gallwn, mewn rhai ardaloedd pan fydd angen gwasanaethau arbenigol arnom. Ond rwy'n credu ei fod yn gyfuniad o feddwl sut rydym am wneud trafnidiaeth yn well. Mae llawer o wasanaethau'n cael eu darparu. Rwy'n gwybod bod llawer o systemau gwirfoddol ar waith sy'n helpu pobl i fynd i ysbytai lleol. Defnyddiodd fy modryb hynny bythefnos yn ôl i fynd o Dyddewi i Abertawe. Felly, mae'n bosibl, ond mae'r system drafnidiaeth wirfoddol hefyd yn bodoli ym Mlaenau Gwent ac yn bodoli yn Aneurin Bevan, a hoffwn awgrymu efallai y gallwn ddod o hyd i wybodaeth i chi ynglŷn â sut y gall eich etholwyr gysylltu â'r system drafnidiaeth wirfoddol honno.

Mae triniaethau ffeibrosis systig Kaftrio, Symkevi, Orkambi a Kalydeco i gyd ar gael fel mater o drefn yng Nghymru, ar gyfer yr holl bethau y maent yn drwyddedig i'w gwneud. Mae hyn yn unol â'r cytundebau mynediad masnachol yr ymrwymwyd iddynt rhwng Llywodraeth Cymru a'r gwneuthurwr, Vertex Pharmaceuticals, yn 2020.

Diolch am yr ymateb hwnnw, ac rwy'n gwybod bod trafodaeth ar y mater hwn ddoe yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog. Ond yn amlwg, mae hwn yn fater o ddiddordeb i'r cannoedd o gleifion ffeibrosis systig sydd yma yng Nghymru, a'u hanwyliaid, gyda llawer ohonynt yn rhoi sylw brwd i'r ymgynghoriad parhaus gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal ar argaeledd y cyffuriau hyn yn y dyfodol.

Nawr, rwy'n derbyn y bydd y cleifion sydd eisoes yn cael y meddyginiaethau hyn yn parhau i'w cael yn y dyfodol, ac maent yn mwynhau effeithiolrwydd y cyffuriau hyn sydd wedi'i brofi'n glinigol am hyd oes a fydd, gobeithio, yn llawer hirach. Ond yn amlwg, mae yna bobl sy'n pryderu. Maent am gael sicrwydd, pe bai penderfyniad negyddol gan NICE, ac na fyddai cytundeb rhwng y gwneuthurwr, Vertex, a'r GIG i sicrhau bod y cynhyrchion hyn ar gael yn y dyfodol, fod yna gyfleoedd i'r rhai a allai elwa ohonynt barhau i allu eu cael yma yng Nghymru.

Felly, a allwch ddweud wrthym yr un peth na wnaeth y Prif Weinidog ei ddweud ddoe yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog, sef a fydd y meddyginiaethau hyn ar gael o hyd drwy lwybr y ceisiadau cyllido cleifion unigol i gael mynediad at feddyginiaethau yma yng Nghymru, fel sydd wedi digwydd i rai eraill na chawsant eu cymeradwyo gan NICE yn y gorffennol?

Wel, diolch yn fawr iawn, ac roedd trafodaeth eithaf cynhwysfawr ynghylch hyn ddoe, yn amlwg, yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog. Rwy'n gobeithio bod yr ymyriad a wnaeth y Prif Weinidog ddoe wedi rhoi rhywfaint o sicrwydd i'r bobl sydd eisoes yn cael y meddyginiaethau hyn. Felly, os ydych yn cael y meddyginiaethau hyn ar hyn o bryd, ni fyddwch yn eu colli.

Yn amlwg, rwy'n deall pryder y bobl nad ydynt efallai wedi cyrraedd yno eto neu sydd â phlant iau. Fel y nododd y Prif Weinidog ddoe, nid yw'n anarferol i asesiad negyddol gan NICE ddigwydd ar ddechrau arfarniad meddyginiaethau, felly mae rhywfaint o hyn yn ymwneud â phroses negodi. Ond o ran beth fydd yn digwydd pe bai NICE yn dweud 'na', wel, yn gyffredinol, nid yw Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru yn arfarnu meddyginiaethau lle mae arfarniad gan NICE wedi'i drefnu eisoes. Felly, rôl y grŵp yn bennaf yw arfarnu meddyginiaethau na fyddai'n cael eu hystyried gan NICE fel arall. Felly, mae'n debyg y byddwn yn mynd gyda beth bynnag yw argymhelliad NICE.

Question 7 [OQ60282] is withdrawn. Question 8, Huw Irranca-Davies.

Mae grwpiau cymorth canser y fron yn y trydydd sector a grwpiau cymorth canser y fron sy'n cael eu gweithredu gan wirfoddolwyr yn chwarae rhan bwysig yn cefnogi menywod sy'n cael triniaeth neu sy'n gwella o driniaeth ar gyfer canser y fron. Rwy'n disgwyl i wasanaethau canser gyfeirio pobl sydd wedi'u heffeithio gan ganser y fron at y grwpiau cymorth lleol hyn.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Yn ddiweddar, mynychodd llu o bobl, gan gynnwys llawer o Aelodau yn y Siambr hon, agoriad swyddogol Canolfan y Fron Snowdrop. Alex Davies-Jones AS a dorrodd y tâp, ond roedd llu o bobl yno. Buddsoddiad gwerth £2 filiwn ydyw sy'n cyfuno siop un stop o'r radd flaenaf nid yn unig ar gyfer triniaeth a diagnosis, ond gofal hefyd, drwy bob cam o'r daith trin canser, a therapïau cyflenwol. Ond yn ogystal â'r buddsoddiad o £2 filiwn gan Lywodraeth Cymru a'r bwrdd iechyd yno, roedd yna ennyd hefyd, wrth gwrs, i gofio Clare Smart, sylfaenydd elusen Giving to Pink, a'r £300,000 o arian elusennol a godwyd ganddynt ar gyfer y ganolfan. Hefyd, roedd cynrychiolwyr o Pontyclun Bosom Pals, grŵp rwy'n gwybod amdano ers amser maith, sy'n gwneud cymaint mewn rhwydwaith o bobl i ddod â'r rhai sydd hefyd ar y daith ganser ynghyd.

Felly, yn ogystal â'r buddsoddiad a wnawn a'r gwelliannau mewn triniaeth, diagnosis, gofal, ac ati, a fyddai'n cytuno â mi fod y grwpiau cymorth hyn yn rhan annatod o gael taith foddhaol drwy driniaeth ganser, ac i ddarparu rhwydwaith o bobl sydd wedi bod drwyddi eu hunain, a all drafod hyn gyda'i gilydd a helpu ei gilydd drwy hyn?

Diolch yn fawr iawn, Huw, a diolch am eich holl waith ar y mater hwn. Rwy'n gwybod eich bod yn eiriolwr dros yr achos hwn, a diolch ichi am dynnu ein sylw ato unwaith eto. Rwy'n edrych ymlaen at ymweld â Chanolfan y Fron Snowdrop, felly rwy'n falch o glywed ei bod yn swnio fel pe bai'n wasanaeth effeithlon a rhagorol iawn ac eisoes yn destun adroddiadau disglair iawn. Felly, mae'n dda cael hynny yng nghalon y gymuned honno.

Rwy'n cytuno â chi. Rwy'n credu ei bod yn gwbl hanfodol cael y cymorth hwnnw o'ch cwmpas os ydych chi'n mynd drwy rywbeth mor drawmatig â hyn. Mae yna bobl nad ydynt eisiau hynny, ond mae llawer o bobl sy'n byw mewn ofn. Os gallwch siarad â rhywun arall sydd wedi mynd drwyddo, sy'n mynd drwyddo, rwy'n credu ei fod yn rhoi llawer iawn o hyder i rywun ei bod hi'n bosibl goresgyn yr hyn sydd yn ôl pob tebyg yn un o'r digwyddiadau mwyaf trawmatig yn eich bywyd. Felly, rwy'n cytuno'n llwyr â chi ac yn diolch i Giving to Pink—ac am waddol ryfeddol mae Clare wedi ei gadael—a hefyd i Pontyclun Bosom Pals. Ac rwy'n gwybod bod yna lawer iawn o sefydliadau eraill tebyg o amgylch Cymru gyfan. Gwyddom faint o fenywod sy'n dioddef o ganser y fron. Mae'n nifer enfawr ac mae yna gymuned o bobl sydd â hynny'n gyffredin ac sy'n gallu rhannu'r profiad hwnnw, a chredaf fod y rhwydweithiau trydydd sector hynny'n llwyfannau ardderchog i bobl allu rhannu'r profiadau hynny.

Rydym wedi rhoi amrywiaeth o gamau ar waith, yn cynnwys dyrannu £3 miliwn ychwanegol ar gyfer staff ychwanegol, buddsoddi mewn technoleg newydd a sefydlu cynlluniau gwella ar y cyd y byrddau iechyd ac Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru. Rydym wedi bod yn glir gyda byrddau iechyd yng Ngorllewin De Cymru ynghylch ein disgwyliad am wella perfformiad trosglwyddo ambiwlansys i ryddhau capasiti ambiwlansys.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Tua 18 mis yn ôl, efallai y byddwch yn cofio imi godi mater yr uned ymatebwyr cyntaf a leolir yn Reynoldston ar benrhyn Gŵyr. Cododd y gymuned £65,000 ar gyfer cerbyd ymatebwr cyntaf a allai ymateb i alwadau brys a chael gwirfoddolwyr hyfforddedig i'r lleoliad cyn y gallai ambiwlans gyrraedd o bell. Ond fe grybwyllais bryd hynny fod pobl leol yn mynd yn rhwystredig iawn nad oeddent yn cael galwadau 999 i'r uned ymatebwyr cyntaf. Weithiau, byddai digwyddiadau lle byddai ambiwlansys yn cymryd oriau i ddod o filltiroedd i ffwrdd i gyrraedd digwyddiad ddwy funud i lawr y ffordd o Reynoldston.

Rwy'n derbyn nad yw uned ymatebwyr cyntaf sy'n cael ei staffio gan wirfoddolwyr yn briodol ar gyfer pob galwad, ond rwy'n deall hefyd y gallai rhai o'r galwadau hyn fod wedi gwneud defnydd o'r gofal brys ymateb cyntaf ar y rheng flaen i gyrraedd yno'n llawer cyflymach nag y byddai ambiwlans efallai wedi gallu ei wneud o rywle pellach i ffwrdd. Felly, roedd hon yn broblem 18 mis yn ôl pan godais ef; mae'n dal i fod yn broblem heddiw. Felly, a gaf fi ofyn i chi, Weinidog, i ystyried y broblem hon a deall pam nad yw'r uned ymateb cyntaf yn Reynoldston yn cael y galwadau 999 hynny yn y lle cyntaf?

Diolch yn fawr. Rwy'n gwybod nad yw hwn yn fater sy'n berthnasol i Reynoldston yn unig. Felly, cyfarfûm â phobl yn y gwasanaeth tân, a oedd ychydig yn rhwystredig nad oeddent yn cael eu defnyddio ychwaith. Felly, rwyf wedi codi'r mater gyda gwasanaeth ambiwlans Cymru. Mae ganddynt swm penodol o arian y mae'n rhaid iddynt ei ddefnyddio. Mae ganddynt rywfaint o adnoddau y mae'n rhaid iddynt eu defnyddio, ac felly, mae'n amlwg ei fod yn gwneud synnwyr, lle bo modd, i ddefnyddio opsiynau amgen. Mae'r sefyllfa gyda tân ychydig yn wahanol, yn yr ystyr fy mod yn credu eu bod yn cael eu talu. Os ydych chi'n siarad am wirfoddolwyr, mae'n her wahanol iawn. Felly, os caniatewch i mi, fe ystyriaf hynny a gweld a oes unrhyw reswm pam nad oes mwy o ddefnydd ar hynny, oherwydd rwy'n cydnabod ei fod yn eithaf pell o adran frys.

Rhoddodd grŵp arbenigol gamau argymelledig inni tuag at wasanaeth gofal cenedlaethol, gan adeiladu ar greu fframwaith cenedlaethol ar gyfer comisiynu gofal a sefydlu swyddfa genedlaethol ar gyfer gofal a chymorth. Rydym wedi sefydlu fforwm gwaith teg ac wedi gweithredu'r cyflog byw gwirioneddol i'r gweithlu gofal cymdeithasol.

Diolch, Weinidog. Mae pobl sy'n ofalwyr yn aml yn cael eu rhoi dan straen aruthrol, a dyna pam mae seibiant mor bwysig. Ond yn fy ardal i, nid yw gwasanaethau dydd i oedolion ag anawsterau dysgu ac anghenion gofalu difrifol wedi dychwelyd i'r hyn a oedd ar gael cyn y pandemig, yn sicr nid yng Nghaerffili. Ac mae hyn yn golygu nad yw'r oedolion hynny'n cael y cymorth yr arferent ei gael, ond mae hefyd yn golygu nad yw eu gofalwyr yn cael seibiant, ac mae'r gofalwyr hyn yn aml yn rhieni hŷn, ac weithiau'n oedrannus, ac maent yn ei chael hi'n anodd iawn. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r siarter ar gyfer gofalwyr di-dâl, sy'n nodi hawliau cyfreithiol gofalwyr di-dâl yng Nghymru. Mae etholwyr wedi cysylltu â mi sy'n ofni nad yw eu hawdurdod lleol yn rhoi sylw dyledus i anghenion unigolion o ran y modd y maent yn dehongli'r siarter honno. A allech ddweud wrthyf, os gwelwch yn dda, a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried cyhoeddi canllawiau cryfach i gynghorau i sicrhau bod gofalwyr di-dâl a'u plant yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt i gyd?

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn hwnnw, Delyth Jewell, a gwn eich bod wedi bod yn bryderus iawn am eich etholwyr, y credaf inni eu trafod o'r blaen, ac rwy'n deall pa mor anodd yw hi iddynt gyda'r anawsterau y maent yn eu cael wrth ofalu am eu hanwyliaid. Ac rwy'n derbyn bod gofalwyr wedi bod dan straen, ac yn sicr, roedd y pandemig yn gyfnod anodd iawn i ofalwyr, ac mae hi'n iawn i ddweud nad yw gwasanaethau, gwasanaethau dydd, wedi dychwelyd ym mhob ardal i'r ffordd y dylent fod. Rydym wedi comisiynu'r Gymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol i edrych ar hyn, ac maent wedi paratoi adroddiad y byddwn yn gweithredu arno pan fyddwn wedi ei astudio, oherwydd credwn ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwneud popeth a allwn dros ofalwyr. Wrth gwrs, fe sonioch chi am bwysigrwydd seibiant, a pha mor anodd yw hi i bobl sydd â chyfrifoldebau gofalu o'r fath gael seibiant.

Ac wrth gwrs, mae'n Wythnos Gofalwyr, ac mae'n Ddiwrnod Hawliau Gofalwyr yfory, felly mae'n adeg bwysig iawn i dynnu sylw at hawliau gofalwyr di-dâl, ac rwyf wedi bod yn cyfarfod â gofalwyr di-dâl drwy'r wythnos, ac mae cael seibiant yn un o'r prif bethau y maent wedi'i ddweud wrthyf. Felly, rwy'n falch ein bod wedi gallu cychwyn cynlluniau er mwyn i ofalwyr di-dâl gael seibiant, ond yn sicr bydd yn rhaid inni edrych ar yr hyn y mae adroddiad y Gymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol yn ei ddweud, a gweld sut y gweithredwn ar ôl hynny. 

And finally, question 11, Paul Davies. 

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i weithio gyda byrddau iechyd i ddiwallu anghenion pobl yr effeithiwyd arnynt gan ganser. Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda yn defnyddio gweithwyr allweddol i ddatblygu gofal canser sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn. Lansiwyd pecynnau cymorth a llyfrau newydd fis diwethaf i gefnogi teuluoedd yr effeithiwyd arnynt gan ganser ar draws gorllewin Cymru.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Yn ddiweddar, ymwelais ag Adam's Bucketful of Hope yn Hwlffordd, canolfan sy'n ymroddedig i gefnogi cleifion canser ar hyd eu taith. Maent yn cynnig amrywiaeth o wahanol wasanaethau therapiwtig, fel tylino ac adweitheg, yn ogystal â chymorth cwnsela traddodiadol i gleifion. Rwy'n siŵr y byddwch yn derbyn bod canolfannau fel Adam's Bucketful of Hope yn cael effaith mor gadarnhaol ar bobl sy'n byw gyda chanser, ac rwy'n gwybod o brofiad personol pa mor bwysig yw cael y cymorth cywir hwnnw. Felly, mae'n hanfodol eu bod yn gallu parhau i ddarparu'r gwasanaethau mawr eu hangen hyn am flynyddoedd lawer. Felly, a allwch ddweud wrthym pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei gynnig i ganolfannau fel hyn, fel y gallant barhau i gefnogi cleifion canser ym Mhreseli Sir Benfro?

Diolch yn fawr. Prif flaenoriaeth Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yw sicrhau ein bod yn darparu'r driniaeth canser ei hun. Dyna'n prif gyfrifoldeb yma, ac rwy'n falch iawn o weld ein bod wedi cyhoeddi £86 miliwn ar gyfer cyfleusterau diagnostig a thriniaeth canser newydd. Felly, mae'n rhaid i hynny fod yn ffocws allweddol i ni, yn enwedig yn yr amseroedd hyn pan fo cyllid yn dynn iawn. Felly, mae'n anos inni helpu i gefnogi'r sefydliadau hynny. Wrth gwrs, mae yna lawer o sefydliadau fel Adam's Bucketful of Hope, ac yn amlwg, rydym yn cydnabod eu bod yn chwarae rhan amhrisiadwy ar daith canser pobl, ond mae llawer o sefydliadau eraill yn y gofod hwnnw, ac yn gyffredinol, mae hyn yn rhywbeth lle mae pobl yn codi arian yn lleol ac maent yn codi arian fel sefydliad elusennol, yn hytrach na fel rhywbeth sy'n cael ei gefnogi gan y Llywodraeth.

Thank you, Minister. The next item would be the topical question, but the only one that has been accepted today is going to be taken as the item before voting time. 

The next item will be the 90-second statements and the first one today is from Jayne Bryant. 

Diolch, Lywydd. Mis Tachwedd yw Mis Ymwybyddiaeth Canser y Pancreas, ac 16 Tachwedd oedd Diwrnod Byd-eang Canser y Pancreas, i roi cyfle inni fyfyrio ar bawb y mae'r clefyd dinistriol hwn wedi effeithio ar eu bywydau. Gall canser y pancreas effeithio ar yr hen a'r ifanc fel ei gilydd, gyda mwy na 10,500 o bobl yn cael diagnosis yn y DU. Ac nid yw hanner y rhai sy'n cael diagnosis yn goroesi y tu hwnt i dri mis, sy'n ganran syfrdanol.

Nid yw'r gyfradd sy'n goroesi am flwyddyn ond yn 26 y cant, gyda'r gyfradd sy'n goroesi am bum mlynedd ychydig o dan 6 y cant yng Nghymru, tra bod pobl ddeg gwaith yn fwy tebygol o oroesi pob canser cyffredin arall. Mae'r rhain yn ystadegau llwm, ac er bod technoleg a thriniaethau wedi gwella'n sylweddol yn ystod y 45 mlynedd diwethaf, mae'r ystadegau hyn wedi aros yr un fath i raddau helaeth ar gyfer canser y pancreas, gyda dim ond ychydig o welliant o fewn yr un cyfnod. A thu ôl i bob ystadegyn, mae yna unigolyn a'u hanwyliaid.

Mae Dawn Clayton o Gasnewydd yn gyn-nyrs ac wedi goroesi canser y pancreas a gafodd naw mlynedd yn ôl. Roedd Dawn yn ffodus i gael diagnosis cynnar ac mae wedi defnyddio ei phrofiad i ddylanwadu ac ymgyrchu dros driniaeth decach a chyflymach. Mae gwaith Dawn gyda Pancreatic Cancer UK yn anhygoel. Penderfynodd godi ymwybyddiaeth drwy gerdded o'r Almaen i'r Eidal ar draws yr Alpau i ddangos bod pobl â chanser y pancreas, os caiff ei drin yn gyflym, yn gallu byw bywyd llawn ac ystyrlon er gwaethaf diagnosis creulon. Rwy'n gobeithio heddiw yn y Senedd y gallwn i gyd wrando ar, ac yn fwyaf arbennig, dysgu o brofiad, egni a chymhelliant Dawn drwy ymuno i drawsnewid y dyfodol i bawb yr effeithiwyd arnynt gan ganser y pancreas.

Ar 13 Tachwedd 1923, ganed Alfred Thomas Sherwood yn North View Terrace, Aberaman. Dangosodd Alf, fel y câi ei adnabod, angerdd a sgìl mewn chwaraeon o oedran ifanc. Cynrychiolodd Gymru ar lefel ieuenctid mewn pêl-droed a chriced, cyn arwyddo yn 16 oed gyda'i dîm lleol, Aberaman Athletic, y mae ei gae chwarae yn agos i'w fan geni.

Roedd Alf yn un o'r 'Bevin boys' yn ystod yr ail ryfel byd ac arwyddodd gyda Chlwb Pêl-droed Dinas Caerdydd ym 1942. Arhosodd gyda'r tîm am 14 mlynedd, gan chwarae iddynt dros 350 o weithiau a bod yn gapten pan adenillodd y clwb eu lle yn yr adran gyntaf. Hefyd, fe chwaraeodd dros 40 o weithiau i Gymru, a bu'n gapten yn ystod y fuddugoliaeth 2-1 enwog dros Loegr ym 1955.

Ym 1956, ymunodd Alf â Chlwb Pêl-droed Casnewydd, gan chwarae i'r tîm hwnnw dros 200 o weithiau. Ym 1961, daeth yn chwaraewr-reolwr Clwb Pêl-droed y Barri. Ac ym 1963, ymddeolodd Alf o bêl-droed, gan weithio fel swyddog diogelwch i'r Bwrdd Glo Cenedlaethol. Bu farw Alf ym 1990 a chafodd ei gynnwys yn oriel anfarwolion chwaraeon Cymru yn 2006. Gellir dadlau ei fod yn cael ei gofio heddiw fel hoff fab Aberaman, fel pêl-droediwr medrus a enillodd y teitl 'brenin y taclau llithro' ac fel y gwrthwynebydd anoddaf i'r pêl-droediwr Stanley Matthews chwarae yn ei erbyn erioed, yn ôl Matthews ei hun. Pen-blwydd hapus yn 100 oed, Alf.

Rwy'n credu ei bod yn iawn ac yn briodol fod y Senedd hon yn treulio ennyd i gofio bywyd David Rowe-Beddoe, a fu farw yr wythnos diwethaf. Bydd llawer ohonom wedi cyfarfod â David Rowe-Beddoe nifer o weithiau dros y blynyddoedd. Cafodd yrfa ym myd busnes, a arweiniodd at gael ei benodi'n gadeirydd Awdurdod Datblygu Cymru ym mis Gorffennaf 1993. Mae'n adnabyddus am y cyfraniad a wnaeth i economi Cymru ac i ddatblygu polisi economaidd yng Nghymru.

Yn ei deyrnged iddo, disgrifiwyd David Rowe-Beddoe gan Geraint Talfan Davies fel grym. A dyna ydoedd, yn sicr. Roedd yn rym ym myd busnes, roedd yn rym yn y celfyddydau, ac roedd yn rym yn ein bywyd cenedlaethol. Ychydig iawn o bobl sy'n gallu honni eu bod wedi llunio'r Gymru a welwn heddiw. Ond mae David Rowe-Beddoe yn sicr yn un ohonynt.

Efallai ei fod yn cael ei gysylltu fwyaf â hanes cynnar Canolfan Mileniwm Cymru, a gwasanaethodd gyda rhagoriaeth fel cadeirydd o fis Mawrth 2001 hyd at fis Mai 2010. Ef hefyd oedd llywydd Coleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru. Roedd ei fam, wrth gwrs, yn gantores opera adnabyddus. Ac arhosodd y math hwnnw o ymdeimlad o'r theatr gydag ef drwy gydol ei oes. Dyna oedd yn ei yrru tuag at yr hyn yr oedd am ei gyflawni.

I lawer ohonom a gafodd y pleser o fwynhau ei gwmni, roedd yn ffigwr ysbrydoledig. Fe ysbrydolodd newid yng Nghymru; ysbrydolodd uchelgais yng Nghymru; roedd ganddo weledigaeth ar gyfer Cymru, ac roedd hynny'n rhywbeth y gallai ei wireddu ar ein cyfer i gyd. Mae colli David Rowe-Beddoe yn golled i'n bywyd cenedlaethol. Rwy'n gobeithio y byddwn i gyd yn rhoi ennyd i gofio ei gyfraniad i Gymru a'i weledigaeth ar gyfer dyfodol Cymru.

Thank you very much for that tribute.

The next item will be a debate on a petition to introduce comprehensive safety measures at the A477 Fingerpost junction, and I call on the committee Chair to move the motion—Jack Sargeant.

Diolch yn fawr, Lywydd. Ar ran Pwyllgor Deisebau'r Senedd, a gaf fi ddiolch i chi am y cyfle i gyflwyno'r ddadl hon heddiw, yn ystod Wythnos Diogelwch ar y Ffyrdd? Mae cyffordd Mynegbost Nash yn gyfarwydd i'r rheini ohonom sy'n mynychu'r Siambr hon. Mae'r gyffordd wedi bod yn destun nifer o gwestiynau gan Samuel Kurtz a'i ragflaenydd, Angela Burns, yn y Siambr. Lywydd, mae'r Aelod Seneddol lleol Simon Hart hefyd wedi ymgyrchu ar y mater ers nifer o flynyddoedd, ochr yn ochr â chynghorwyr tref a chymuned lleol a thrigolion pryderus.

Ond er budd y rhai nad ydynt yn gyfarwydd â hi, mae'n gyffordd lle mae'r A4075, sy'n rhedeg i'r dwyrain o Benfro, yn cyfarfod â'r A477, y gefnffordd rhwng dwyrain a gorllewin sy'n rhedeg o Ddoc Penfro i Sanclêr. Crëwyd y ddeiseb gan Elliot Morrison. Casglodd dros 10,300 o lofnodion. Daw dros 80 y cant o'r llofnodion hynny o ddwy etholaeth sir Benfro; mae'n dangos cryfder y teimlad yn y sir honno'n glir. 

Lywydd, mae'r ddeiseb yn nodi:   

'Cyflwyno mesurau diogelwch cynhwysfawr ar gyffordd "Mynegbost" yr A477. Ar ddydd Sadwrn 13 Mai 2023, collodd Ashley Thomas Rogers ei fywyd yn drychinebus ar gyffordd "Mynegbost" yr A477 wrth deithio i gyfeiriad Penfro. Ei farwolaeth ef yw’r drydedd farwolaeth ar y rhan honno o'r ffordd mewn 12 mlynedd. Ar ben hynny, mae nifer ddi-rif o ddamweiniau y bu ond y dim iddynt ddigwydd ar y rhan honno a adwaenir yn lleol fel "man gwael" ar gyfer damweiniau traffig ar y ffordd. Digon yw digon. Mae’r ddeiseb hon yn galw ar Lywodraeth Cymru i wneud y peth iawn a blaenoriaethu bywydau pobl dros bwysau cyllidebu dibwys.'

Lywydd, dylwn gofnodi bod meddyliau a gweddïau'r Senedd hon gyda theulu a ffrindiau Ashley Rogers a phawb sydd wedi colli eu bywydau ar y darn hwn o ffordd. Ar ddechrau'r toriad hanner tymor, teithiais i'r ardal i weld y sefyllfa gyda fy llygaid fy hun. Yn ystod yr ymweliad hwnnw, gwelais sawl damwain y bu ond y dim iddynt ddigwydd ar y gyffordd a gwelais yn uniongyrchol berygl y sefyllfa bresennol. Ar ôl ei weld gyda fy llygaid fy hun, nid y syndod yw bod digwyddiadau angheuol wedi bod ar y gyffordd hon—y syndod yw nad ydynt yn digwydd drwy'r amser. 

Ers lansio'r ddeiseb hon, mae'r Dirprwy Weinidog sydd â chyfrifoldeb am drafnidiaeth yn Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi y bydd goleuadau traffig yn cael eu gosod ar y gyffordd. Mae hynny'n newyddion i'w groesawu, wrth gwrs. Mae ymgyrchwyr wedi croesawu'r cyhoeddiad hwn; nawr, maent yn awyddus i ddeall pryd fydd y goleuadau traffig yn cael eu gosod, ac rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog, wrth ymateb i'r ddadl heddiw, yn gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf yn ei chyfraniad wrth ymateb. 

Er y bydd gosod goleuadau traffig yn welliant mawr o ran diogelwch ar y ffordd, byddai ymgyrchwyr wedi ffafrio gweld cylchfan, ac maent yn dal i ffafrio hynny. Yn wir, mae deiseb newydd yn galw am gylchfan ar y gyffordd eisoes wedi cael dros 300 o lofnodion ers iddi gael ei hagor fis diwethaf. Bydd y Pwyllgor Deisebau yn ystyried y ddeiseb hon maes o law mewn cyfarfod yn y dyfodol. 

Nawr, rwy'n deall y byddai goleuadau traffig yn ateb cyflymach—yn ateb tymor byr i wella diogelwch ar y ffordd. Ond hoffwn pe bai'r Gweinidog, unwaith eto, yn defnyddio ei hymateb i'r ddadl hon i ymrwymo i adolygu effeithiolrwydd y goleuadau traffig arfaethedig a'r angen am welliannau pellach yn y dyfodol, gan gynnwys yr opsiwn o gylchfan. Lywydd, edrychaf ymlaen at glywed cyfraniadau gan Aelodau yn y Siambr y prynhawn yma, ac ymateb y Gweinidog wrth gwrs.

Rwy'n ddiolchgar am y cyfle i gyfrannu at y ddadl heddiw ar y ddeiseb yn galw am gyflwyno mesurau diogelwch cynhwysfawr ar gyffordd Mynegbost yr A477 yn fy etholaeth, Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro—amserol, o gofio ein bod yn nodi Wythnos Diogelwch ar y Ffyrdd yr wythnos hon. Fel yr Aelod lleol, nid dyma'r tro cyntaf imi siarad am y gyffordd beryglus hon yn y Siambr. Fodd bynnag, rwy'n obeithiol y gallai fod y tro olaf y trafodir yr angen am welliannau diogelwch ar gyffordd Mynegbost Nash yn y Siambr, ac rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru wedi sylweddoli na ellid anwybyddu'r galwadau am welliannau mwyach.

Ddydd Sadwrn 13 Mai eleni, roedd Ashley Thomas Rogers yn rhan o wrthdrawiad traffig ffordd ar gyffordd Mynegbost Nash. Yn anffodus, bu farw'r dyn 29 oed o Gilgeti yn y fan a'r lle, gan adael dyweddi, mab a theulu yn eu trallod. Ysgydwodd ei farwolaeth ein cymuned ac mae ein meddyliau yn parhau i fod gyda ffrindiau a theulu Ashley. Eto, yn anffodus, nid hon oedd y farwolaeth gyntaf ar y gyffordd hon. Er cof am Ashley ac i sicrhau nad yw trasiedi fel hon byth yn digwydd eto ar y gyffordd hon, sefydlodd ei ffrind Elliott Morrison y ddeiseb gan ddweud, 'Digon yw digon'. Cododd fy rhagflaenydd, Angela Burns, fater Mynegbost Nash sawl gwaith yn y Siambr ac roedd yn eiriolwr cryf dros wneud gwelliannau. Mae Simon Hart AS hefyd wedi ymgyrchu dros newidiadau i'r gyffordd hon ers dros ddegawd. Rhaid diolch hefyd i'r cynghorydd sir lleol, Tessa Hodgson, am ei chefnogaeth i welliannau mawr eu hangen; i Yvette Weblin-Grimsley, a ymgyrchodd yn ddiflino, gan helpu'r ddeiseb i gyrraedd 10,000 o lofnodion; ac i'r cynghorwyr sir, tref a chymuned di-rif eraill a'r etholwyr yn ehangach, a fu'n lobïo, yn ymgyrchu ac yn deisebu ar y mater ac sydd wedi ysgrifennu ataf i rannu eu pryderon. Diolch i bawb sydd wedi ymgyrchu dros welliannau.

A gaf fi ddiolch hefyd i Gadeirydd y Pwyllgor Deisebau, Jack Sargeant, am ymweld â'r safle, cyfarfod â thrigolion pryderus a gweld drosto'i hun y nifer o ddamweiniau y bu ond y dim iddynt ddigwydd ar y gyffordd hon yn ddyddiol? Mae parodrwydd Jack i wrando a'i gadeiryddiaeth o'r pwyllgor i'w canmol, ac rwy'n diolch iddo unwaith eto. Ymunais â Jack yn ystod ei ymweliad â'r gyffordd—dim ond un o'r ymweliadau dirifedi rwyf innau wedi'u gwneud â Mynegbost Nash. Ar bob achlysur, rwyf wedi gweld cerbydau'n cymryd risgiau wrth droi ar gefnffordd yr A477 o'r A4075 o Benfro, a lorïau sy'n mynd tua'r gorllewin yn gorfod brecio'n galed wrth iddynt ddod ar hyd y pant yn y ffordd i'r dwyrain o'r gyffordd, neu geir nad ydynt yn sylwi ar gerbydau sy'n dynodi eu bod yn gadael y brif ffordd. Mae'r A477 yn ffordd brysur iawn, gyda thraffig y fferi a thraffig cludo nwyddau, traffig y burfa a diwydiant trwm, cludwyr tanciau o faes tanio Castellmartin a'r cymudwyr arferol hefyd. Dyma un o'r prif lwybrau i mewn ac allan o'r sir. Mae wedi bod yn amlwg ers nifer o flynyddoedd fod angen gwneud rhywbeth—unrhyw beth—ar y gyffordd i wella ei diogelwch a'i defnyddioldeb.

Rhaid imi ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am ei gadarnhad, ar 11 Hydref, y bydd arwyddion traffig yn cael eu gosod erbyn diwedd y flwyddyn ariannol hon. Mae hyn i'w groesawu. Fodd bynnag, hoffwn pe gallai'r Gweinidog gadarnhau beth yn union fydd yr arwyddion traffig hyn. Mae yna ddryswch yn lleol. Ai goleuadau traffig ydynt, neu arwyddion lleihau cyflymder sy'n fflachio? Bydd cadarnhad ynglŷn â'r hyn fydd yr arwyddion traffig yn ddefnyddiol iawn. Hefyd, yn ei ymateb i mi ar 11 Hydref, cyfeiriodd y Dirprwy Weinidog at gais am gylchfan a bod hyn yn parhau—rwy'n dyfynnu—'yn opsiwn hirdymor'. O ystyried bod cylchfannau'n bodoli ar hyd yr A477 yn Carew Cheriton, yng Nghilgeti ac mewn mannau eraill, mae'n ymddangos bod hwn yn ddewis naturiol. Hoffwn pe gallai'r Gweinidog gadarnhau yn ei hymateb y bydd gwaith ymchwiliol, yn sgil gosod goleuadau traffig, yn edrych ar y posibilrwydd o adeiladu cylchfan ar y gyffordd.

Mae'r ddeiseb wedi dangos cryfder teimlad y cyhoedd yn yr ardal—mae dros ddwy ran o dair o'r rhai a'i llofnododd yn drigolion Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro. Mae'r ddadl yn lleol wedi bod yn rhwystredig wrth i alwadau am welliannau i ddiogelwch syrthio ar glustiau byddar ers degawd. Mae'r ddadl honno bellach wedi troi at oleuadau traffig neu gylchfan. Rwy'n llawer hapusach ein bod yn trafod beth yw'r datrysiad yn hytrach nag ymbil am unrhyw ddatrysiad, oherwydd mae teitl gwreiddiol y ddeiseb yn galw am gyflwyno mesurau diogelwch cynhwysfawr.

Ers ei chreu, mae'r gyffordd hon wedi bod yn beryglus. Mae gormod o fywydau wedi eu colli, gormod o fywydau wedi cael eu newid am byth, gormod o ddamweiniau y bu ond y dim iddynt ddigwydd wedi gadael pobl yn nerfus, gan beri iddynt osgoi'r gyffordd yn gyfan gwbl hyd yn oed. Rwyf am orffen drwy ddiolch, unwaith eto, i bawb a roddodd amser i lofnodi'r ddeiseb hon, i bawb sydd wedi ymgyrchu'n ddi-baid am welliannau i ddiogelwch. Rwy'n gobeithio bod Llywodraeth Cymru wedi clywed ein galwadau heddiw. Diolch, Lywydd.

I am very grateful for the opportunity to contribute to this debate, and I'd like to thank the Petitions Committee as well as the local community, of course, for promoting this petition. The significant number who have signed the petition is a testament to the great concern in the area about this dangerous junction, and, of course, we take the opportunity to remember all the lives that have been lost in that location and the lives that have been transformed as well, because of these very serious accidents. A number of constituents have contacted me over the last couple of years noting their concerns. And a number of people, including elderly people, are refusing to use the junction at all because of the danger.

I have raised the issue with the Deputy Minister already and I welcome the attention that the Welsh Government has already given to these concerns and as we've heard already, there is an intention to install traffic lights in that area, which is a step in the right direction.

Rwy'n croesawu galwadau’r ddeiseb yn enwedig i gyflwyno mesurau diogelwch ar y gyffordd benodol hon yn Nash. Ac fel y soniais, mae goleuadau traffig yn gam i'r cyfeiriad cywir, ond rwy'n credu y dylem gefnogi galwadau'r gymuned am ystyriaeth i adeiladu cylchfan yn y fan honno, fel sydd eisoes i'w weld mewn llawer o leoliadau ar hyd yr A477 a'r A40. Hoffwn hefyd annog y Llywodraeth i ystyried camau mwy priodol i godi ymwybyddiaeth o feicwyr modur, sydd hefyd yn teithio ar y rhan brysur hon o’r gefnffordd.

Fel y mae llawer wedi sôn eisoes, mae’n Wythnos Diogelwch ar y Ffyrdd, a hoffwn bwysleisio’r angen i Lywodraeth Cymru edrych ar gyffordd Nash fel rhan o becyn ehangach o fesurau i fynd i’r afael â diogelwch ar gefnffyrdd a chyffyrdd ar draws de-orllewin Cymru.

Rhai ffeithiau: yn sir Benfro a sir Gaerfyrddin gerllaw, mae nifer y bywydau sy’n cael eu colli neu eu trawsnewid o ganlyniad i ddamweiniau ar y ffyrdd yn parhau i fod yn frawychus o uchel. Y llynedd yn unig, ar draws sir Benfro, cofnododd Heddlu Dyfed-Powys 231 o ddamweiniau, gyda 99 o bobl naill ai wedi'u lladd neu eu hanafu’n ddifrifol. Fel y soniodd Sam Kurtz yn gynharach, mae’r A477 a’r A40 gerllaw yn rhydwelïau trafnidiaeth hanfodol i deithwyr a nwyddau i ac o Iwerddon, clwstwr ynni Aberdaugleddau, peiriannau milwrol, yn ogystal â’r ymchwydd enfawr yn nifer yr ymwelwyr yn ystod cyfnod y gwyliau. Felly, gyda’r cynnydd hwn mewn gweithgarwch, mae’n anochel fod damweiniau’n dilyn, a dim ond oddeutu hanner awr o Nash, ar yr A40 rhwng Caerfyrddin a Sanclêr, digwyddodd 359 o ddamweiniau rhwng 2010 a 2019, gan arwain eto at farwolaethau ac anafiadau sydd wedi trawsnewid bywydau.

Nawr, gwn fod yr adolygiad ffyrdd, a gynhaliwyd gan Lywodraeth Cymru yn ddiweddar, wedi ystyried newid y terfyn cyflymder fel un opsiwn ar gyfer mynd i'r afael â'r broblem, ond mae angen inni edrych ar atebion mwy pellgyrhaeddol, does bosibl, o ystyried y perygl a achosir gan y cyffyrdd hyn.

The efficiency and safety of these trunk roads is of major importance to the communities and the economy of the south-west, and with consultation continuing on a new hospital possibly in the west of Carmarthenshire, as well as the recent announcement of a free port for Pembrokeshire, it is essential that the local community and businesses have confidence that this infrastructure will be as safe as possible.

I therefore welcome this petition, and I fully support its demands. And on behalf of Plaid Cymru, I would like to encourage the Government to consider these demands, as well as the ongoing problems on the trunk roads of south-west Wales generally. Thank you.

Hoffwn ddiolch i'r holl ddeisebwyr sydd wedi gweithio mor galed yma, a fy nghyd-Aelodau, sydd hefyd wedi gweithio'n galed, i geisio sicrhau newid ar ran o'r ffordd sy'n enwog, yn anffodus, am fod yn fan gwael cydnabyddedig. Fel y rheini a'i dywedodd o'm blaen, mae bywydau wedi'u colli, a bywydau wedi'u newid yn drasig. Mae arnom angen eglurder ar rai pethau. Beth yw'r arwyddion traffig? Ai goleuadau traffig ydynt, fel y dywedodd Sam Kurtz, neu ai goleuadau croesi ydynt? Ac felly, wrth gwrs, fel yr addawyd, mae angen adolygu effeithiolrwydd yr ateb hwnnw. Ond mae'n rhaid cael ateb, ac mae'n rhaid iddo ddod yn go gyflym.

Wrth gwrs, mae twristiaeth yn ychwanegu at y perygl; fel eraill yma, rwy'n byw yn sir Benfro. Ac yn rhy aml o lawer, mae pobl yn newid cyfeiriad ar y funud olaf—rwy'n ei weld drwy'r amser. Ac fel rhywun lleol, rwy'n caniatáu ar gyfer hynny, gan fy mod yn gwybod, bron iawn, lle gallai pobl newid eu meddyliau. Os nad ydynt yn adnabod y ffyrdd, twristiaid, ac mae hon yn ffordd eithaf cyflym, nid yw’r ffaith, felly, eu bod yn gwneud penderfyniad gwahanol, weithiau ar y funud olaf, ond yn ychwanegu at berygl y mathau hyn o gyffyrdd. Ac wrth gwrs, mae pob un ohonom yn gwybod, yn ystod yr haf, fod poblogaeth sir Benfro yn dyblu, felly mae hynny hefyd yn cynyddu’r tebygolrwydd y bydd pethau’n mynd o chwith.

Fel y crybwyllwyd, mae’n ffordd sy’n arwain at y porthladdoedd. A chyda datblygiad porthladd yn uchel iawn ar yr agenda ar hyn o bryd, gan arwain at fwy o gerbydau nwyddau trwm, mwy o draffig fferi posibl hefyd, mae gwir angen sicrhau bod hyn yn iawn. Ac rwy'n cefnogi'r holl alwadau i wneud yn union hynny. Cytunaf hefyd fod yn rhaid inni wrando ar y gymuned, ynghylch yr hyn yr hoffent ei weld. A'r hyn sydd ei angen arnynt, yr hyn y mae pawb am ei weld i ddechrau, yw rhywbeth yn cael ei wneud—rhywbeth i arafu traffig, i stopio traffig, ond i wneud hyn yn fwy diogel, ac yna, symud yn go gyflym at adolygiad o effeithiolrwydd cylchfan, efallai. Fel y dywedwch, mae sawl cylchfan yn gwasanaethu llawer iawn o gyrchfannau gwyliau ar hyd y ffordd honno; rwy'n gwybod am fy mod wedi bod yn mynd i lawer ohonynt yn rheolaidd.

Felly, rwy'n cymeradwyo'r bobl sydd wedi gweithio'n galed i gyrraedd y pwynt hwn, ac rwy'n eu cefnogi yn yr hyn y maent wedi'i wneud.

Rwy’n falch o allu cymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma. Hoffwn ychwanegu fy llais at y rheini sydd wedi ymgyrchu’n ddiflino dros fesurau diogelwch cynhwysfawr ar gyffordd Mynegbost yr A477, a diolch i’r Pwyllgor Deisebau am eu gwaith ar y mater pwysig hwn, ac yn wir, i drefnydd y ddeiseb, ac i bawb sydd wedi llofnodi'r ddeiseb hon.

Nawr, mae siaradwyr blaenorol eisoes wedi cyfeirio at yr amgylchiadau trist iawn a arweiniodd at y ddeiseb hon, a gwn fod pob Aelod yn rhannu uchelgais gwirioneddol i sicrhau bod y rhan hon o'r ffordd yn cael ei gwneud yn fwy diogel i bawb. Bydd rhai ohonoch hefyd wedi gweld fideo'r Grŵp Gweithredu Beiciau Modur, sydd hefyd yn dangos pa mor beryglus yw'r gyffordd. Mae'r fideo'n dangos cerbydau'n tynnu allan o'r gyffordd ac yn aros ar draws y gerbytffordd ei hun, sydd wedyn yn gorfodi'r traffig sy'n dod i mewn i arafu neu stopio, ac roedd hefyd yn dangos ciwiau hir o draffig yn aros ar lôn ddynesu'r A4075 a cheir yn y man aros canolog. Felly, mae'n hanfodol fod ateb parhaol yn cael ei ganfod i wneud y gyffordd mor ddiogel â phosibl.

Nawr, mae’r mater wedi ennyn llawer iawn o gefnogaeth gan bobl ledled sir Benfro. Fel y dywedodd Cadeirydd y pwyllgor, mae llawer o’r bobl a lofnododd y ddeiseb hon yn dod o fy etholaeth i, yn ogystal â fy nghyd-Aelod, Sam Kurtz, sy'n dangos pwysigrwydd y mater i bobl sy’n byw ar draws y sir. Ac mae geiriad y ddeiseb ei hun yn glir iawn—'Digon yw digon.' Mae’r gyffordd yn parhau i fod yn berygl i fodurwyr hyd nes y rhoddir mesurau diogelwch parhaol ar waith, ac ni allaf orbwysleisio hynny. Dim ond drwy osod mesurau diogelwch mwy parhaol, hirdymor ar gyffordd Mynegbost y gallwn geisio atal y marwolaethau hyn rhag digwydd yn y dyfodol.

Nawr, nid wyf yn amau bod Llywodraeth Cymru yn rhannu'r un nod â'r deisebwyr ynghylch gwneud y ffordd hon mor ddiogel â phosibl, a gwn yn yr ohebiaeth y mae'r Dirprwy Weinidog wedi'i hanfon at y Pwyllgor Deisebau ei fod wedi egluro rhai o'r camau gweithredu y mae’r Llywodraeth yn eu cymryd. Fel y dywedwyd eisoes, mae arwyddion, marciau ffordd a mân newidiadau posibl i gynllun y gyffordd er mwyn gwella gwelededd wedi'u rhoi ar waith yn y tymor byr, yn ogystal â chyflwyno gwaharddiadau ar wneud troeon pedol ar y gyffordd. Yn wir, bydd cyfyngu ar droeon pedol ar y ffordd, yn enwedig, heb os yn helpu i leihau’r tebygolrwydd o wrthdrawiadau a tharfu ar draffig.

Er bod y rhain oll yn welliannau i’w croesawu’n fawr a fydd, gobeithio, yn mynd rywfaint o’r ffordd at wella’r sefyllfa, rwy’n rhannu barn y deisebydd, a barn pawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl y prynhawn yma, y byddai cylchfan yn ateb llawer mwy effeithiol a fyddai’n sicr yn gwneud y ffordd yn fwy diogel i fodurwyr yn barhaol. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru o leiaf ymgysylltu â’r gymuned leol i ddod o hyd i ateb sy’n gweithio i’r cymunedau sy’n defnyddio’r rhan hon o'r ffordd. Felly, rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i ymgysylltu â’r gymuned leol ac yn cyflwyno mesur diogelwch mwy parhaol yn y dyfodol.

Mae’r Dirprwy Weinidog wedi nodi y bydd Llywodraeth Cymru ac Asiant Cefnffyrdd De Cymru yn asesu addasrwydd a gofynion gorfodi cyfyngiad cyflymder ar y rhan hon o'r ffordd, ac yn darparu achos busnes ar gyfer cyflwyno arwyddion traffig. Felly, efallai y gall y Gweinidog, wrth ymateb i’r ddadl hon y prynhawn yma, roi amserlenni i ni o ran pryd y bydd y gwaith hwn yn mynd rhagddo.

Felly, i gloi, Lywydd, a gaf fi ddiolch i'r deisebwyr am eu gwaith caled yn codi ymwybyddiaeth o'r mater pwysig hwn ac am ddod â'r mater i sylw'r Senedd? Ac a gaf fi hefyd ddiolch i'r pwyllgor am eu hystyriaeth o'r ddeiseb hon, a'u hymdrechion i ddeall y sefyllfa'n well a helpu i ddod o hyd i ffyrdd o wneud y gyffordd yn fwy diogel i fodurwyr yn y dyfodol? Diolch.

The Minister for Climate Change to contribute to the debate—Julie James.