Y Cyfarfod Llawn
Plenary
17/10/2023Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn heddiw. Yr eitem gyntaf y prynhawn yma fydd y cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan James Evans.
Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary meeting. The first item this afternoon will be questions to the First Minister, and the first question is from James Evans.
1. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y newidiadau i ailgylchu yn y gweithle? OQ60129
1. Will the First Minister provide an update on the changes to recycling in the workplace? OQ60129
Llywydd, workplace recycling regulations will require all workplaces to separate key recyclable materials, as households already do across most of Wales. Provided the regulations are endorsed by the Senedd, they will come into force in April of next year.
Llywydd, bydd rheoliadau ailgylchu yn y gweithle yn ei gwneud yn ofynnol i bob gweithle wahanu deunyddiau ailgylchadwy allweddol, fel y mae aelwydydd eisoes yn ei wneud ar draws y rhan fwyaf o Gymru. Cyn belled ag y bo'r rheoliadau yn cael eu cymeradwyo gan y Senedd, byddan nhw'n dod i rym ym mis Ebrill y flwyddyn nesaf.
Thank you, First Minister. As you alluded, those regulations will come in on 6 April next year. I met with a number of businesses in my constituency who are concerned about this, because they are concerned that, with the bins that are going to be required, they won't have the space to put them in their premises. And I also met with some recycling companies as well, who are concerned about the number of additional lorries that they're going to have to put on in, especially, rural areas, to pick all this waste up, which will be detrimental to the environmental challenges that we currently face. The consultation did ask for a phased approach to the implementation of this, so I'm just wondering will the Welsh Government look at this again and work with the recycling industry to make sure there is no disruption to businesses in my constituency.
Diolch, Prif Weinidog. Fel y gwnaethoch chi sôn, bydd y rheoliadau hynny yn dod i rym ar 6 Ebrill y flwyddyn nesaf. Cefais gyfarfodydd â nifer o fusnesau yn fy etholaeth i sy'n poeni am hyn, gan eu bod nhw'n poeni, gyda'r biniau y bydd eu hangen, na fydd ganddyn nhw'r lle i'w rhoi ar eu safleoedd. A chefais gyfarfodydd â rhai cwmnïau ailgylchu hefyd, sy'n poeni am nifer y lorïau ychwanegol y bydd yn rhaid iddyn nhw eu rhoi ar waith, yn enwedig ardaloedd gwledig, i gasglu'r holl wastraff hwn, a fydd yn niweidiol i'r heriau amgylcheddol sy'n ein hwynebu ni ar hyn o bryd. Gofynnodd yr ymgynghoriad am ddull fesul cam o weithredu hyn, felly meddwl ydw i tybed a wnaiff Llywodraeth Cymru edrych ar hyn eto a gweithio gyda'r diwydiant ailgylchu i wneud yn siŵr nad oes unrhyw darfu ar fusnesau yn fy etholaeth i.
Well, Llywydd, over a quarter of the businesses in the Member's constituency have their waste collected by Powys council, and their trade waste services already collect material separated in the way that will be required for all businesses. And Powys's trade waste service operates in all parts of the county, and does so very successfully. So, I am quite sure that businesses will adapt to the new regulations, because, actually, the new regulations are good for businesses as well, Llywydd. They will result in significant cash savings for businesses, and they will, instead of throwing things away and to landfill, become a resilient supply of high-quality recycled material going back into the economy. So, businesses will find that they have a resource that they can use commercially, rather than having to pay for it to be disposed in a way that we know is not consistent with our environmental obligations or ambitions.
We listened during the consultation, Llywydd, to the calls for phasing. There will be a phased approach to small electronic and electrical goods, and there will be a phased approach to textiles—two years in the first case, three years in the second—to make sure that businesses can prepare, and that there is the infrastructure there to make sure that those goods can be successfully recycled. So, as part of our circular economy, I am quite sure, Llywydd, that businesses in the Member's constituency will be playing their part.
Wel, Llywydd, cyngor Powys sy'n casglu dros chwarter y busnesau yn etholaeth yr Aelod, ac mae eu gwasanaethau gwastraff masnach eisoes yn casglu deunydd sydd wedi'i wahanu yn y ffordd a fydd yn ofynnol i bob busnes. Ac mae gwasanaeth gwastraff masnach Powys yn gweithredu ym mhob rhan o'r sir, ac yn gwneud hynny'n llwyddiannus iawn. Felly, rwy'n gwbl sicr y bydd busnesau yn addasu i'r rheoliadau newydd, oherwydd, mewn gwirionedd, mae'r rheoliadau newydd yn dda i fusnesau hefyd, Llywydd. Byddan nhw'n arwain at arbedion ariannol sylweddol i fusnesau, ac, yn hytrach na thaflu pethau a'u hanfon i safleoedd tirlenwi, byddan nhw'n dod yn gyflenwad cadarn o ddeunydd eildro o ansawdd uchel yn mynd yn ôl i'r economi. Felly, bydd busnesau yn canfod bod ganddyn nhw adnodd y gallan nhw ei ddefnyddio'n fasnachol, yn hytrach na gorfod talu iddo gael ei waredu mewn ffordd yr ydym ni'n gwybod nad yw'n gyson â'n rhwymedigaethau na'n huchelgeisiau amgylcheddol.
Fe wnaethom ni wrando yn ystod yr ymgynghoriad, Llywydd, ar y galwadau am gyflwyno fesul cam. Bydd dull fesul cam o ymdrin â nwyddau electronig a thrydanol bach, a bydd dull fesul cam o ymdrin â thecstilau—dwy flynedd yn yr achos cyntaf, tair blynedd yn yr ail—i wneud yn siŵr y gall busnesau baratoi, a bod y seilwaith yno i wneud yn siŵr bod modd ailgylchu'r nwyddau hynny yn llwyddiannus. Felly, yn rhan o'n heconomi gylchol, rwy'n eithaf siŵr, Llywydd, y bydd busnesau yn etholaeth yr Aelod yn chwarae eu rhan.
I'm proud to say that, through partnership working with the Welsh Government, local authorities and residents, we are the third best at recycling in the world. It's brought a culture change, leading children and adults to think about the environment and the amount that we do waste as a country. The valuable recyclates can be reused, and it's brought businesses to Wales. And the food waste we collect creates energy as well. It's been used for electricity, and it's also used as liquid fertiliser, so win-win all round. First Minister, would you agree with me that it's disappointing that the Prime Minister has scrapped what he calls the 'burdensome' recycling schemes in England, and will you commit to working with local authorities in Wales so that we can continue on our path to a more sustainable future in Wales?
Rwy'n falch o ddweud, trwy weithio mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a thrigolion, mai ni yw'r trydydd gorau am ailgylchu yn y byd. Mae wedi dod â newid diwylliant, gan arwain i blant ac oedolion feddwl am yr amgylchedd a faint rydym ni'n ei wastraffu fel gwlad. Gellir ailddefnyddio'r deunyddiau eildro gwerthfawr, ac mae wedi dod â busnesau i Gymru. Ac mae'r gwastraff bwyd yr ydym ni'n ei gasglu yn creu ynni hefyd. Fe'i defnyddiwyd ar gyfer trydan, ac fe'i defnyddir fel gwrtaith hylif hefyd, felly mae pawb ar eu hennill. Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi ei bod hi'n siomedig bod Prif Weinidog y DU wedi diddymu'r hyn y mae'n ei alw'n gynlluniau ailgylchu 'beichus' yn Lloegr, ac a wnewch chi ymrwymo i weithio gydag awdurdodau lleol yng Nghymru fel y gallwn ni barhau ar ein llwybr at ddyfodol mwy cynaliadwy yng Nghymru?
Well, Llywydd, I completely agree with Carolyn Thomas that the success we've had in Wales has been the result of a partnership between the Welsh Government and the ambitions of our local authorities. And, as the Member knows, recycling rates in Wales are already significantly ahead of where they are in England, and our ambitions for the future are well ahead of the ambitions in England as well. So, the Prime Minister's decision to pull back from recycling in England is even more disappointing, but you don't need me to tell you that, I know. Here is the director of the Environmental Services Association—this is the trade body that operates in the waste sector—and this is what he said about the Prime Minister's decision, Llywydd:
'Scrapping these reforms puts at risk the potential for billions of pounds worth of investment by our sector in new green infrastructure and will lead to England falling behind its devolved neighbours in Wales and Scotland who are pursuing a more progressive policy agenda for recycling and waste, with Wales in particular demonstrating what can be done with the right policy direction and clarity.'
Well, I think that's a very powerful endorsement of the approach that's been agreed across the Chamber here in Wales, and, of course, we're determined to go on adopting it into the future.
Wel, Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â Carolyn Thomas bod y llwyddiant yr ydym ni wedi ei gael yng Nghymru wedi bod o ganlyniad i bartneriaeth rhwng Llywodraeth Cymru ac uchelgeisiau ein hawdurdodau lleol. Ac, fel y mae'r Aelod yn gwybod, mae cyfraddau ailgylchu yng Nghymru eisoes ymhell ar y blaen i le maen nhw yn Lloegr, ac mae ein huchelgeisiau ar gyfer y dyfodol ymhell ar y blaen i'r uchelgeisiau yn Lloegr hefyd. Felly, mae penderfyniad Prif Weinidog y DU i dynnu'n ôl o ailgylchu yn Lloegr hyd yn oed yn fwy siomedig, ond dydych chi ddim angen i mi ddweud hynny wrthych chi, rwy'n gwybod. Dyma gyfarwyddwr y Gymdeithas Gwasanaethau Amgylcheddol—dyma'r corff masnach sy'n gweithredu yn y sector gwastraff—a dyma'r hyn a ddywedodd am benderfyniad Prif Weinidog y DU, Llywydd:
'Mae cael gwared ar y diwygiadau hyn yn peryglu'r potensial ar gyfer gwerth biliynau o bunnoedd o fuddsoddiad gan ein sector mewn seilwaith gwyrdd newydd a bydd yn arwain i Loegr fod ar ôl ei chymdogion datganoledig yng Nghymru a'r Alban sy'n dilyn agenda bolisi fwy blaengar ar gyfer ailgylchu a gwastraff, gyda Chymru yn benodol yn dangos yr hyn y gellir ei wneud gyda'r cyfeiriad polisi a'r eglurder cywir.'
Wel, rwy'n credu bod hynny'n gymeradwyaeth grymus iawn o'r dull y cytunwyd arno ar draws y Siambr yma yng Nghymru, ac, wrth gwrs, rydym ni'n benderfynol o barhau i'w fabwysiadu yn y dyfodol.
2. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi teuluoedd â phlant mewn tlodi? OQ60111
2. How is the Welsh Government supporting families with children in poverty? OQ60111
Diolch i Sioned Williams am y cwestiwn, Llywydd. Wrth i Lywodraeth y Deyrnas Unedig gynyddu tlodi plant yng Nghymru, rydym yn gwneud popeth o fewn ein gallu i'w leihau. Er gwaetha'r pwysau eithriadol ar ein cyllidebau, fe fyddwn ni yn ystod y tymor hwn wedi ehangu ein cynnig gofal plant, wedi darparu prydau ysgol am ddim i bob disgybl ysgol gynradd, ac wedi cynyddu lefel y lwfans cynhaliaeth addysg.
I thank Sioned Williams for the question, Llywydd. While the UK Government increases child poverty in Wales, we do everything we can to reduce it. Despite the extraordinary pressures on our budgets, we will in this term have expanded our childcare offer, provided universal free school meals to all primary school pupils, and increased the level of the education maintenance allowance.
Diolch, Brif Weinidog. Mae cinio ysgol am ddim i bob plentyn cynradd yn sgîl y cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru wrth gwrs yn gwneud gwahaniaeth enfawr i deuluoedd â phlant mewn tlodi, ac, yn ôl Cymdeithas y Plant, yn werth cymaint mwy i deuluoedd na phris y pryd i'r Llywodraeth. Mae'r trothwy incwm ar gyfer cymhwysedd cinio ysgol am ddim yn dal mewn lle, wrth gwrs, ar gyfer plant uwchradd, ac wedi aros ar £7,400 ers ei gyflwyno yn Ebrill 2019. Mae'r trothwy yma'n golygu bod miloedd o blant sy'n dod o deuluoedd ag incwm ddigon isel i fod yn gymwys ar gyfer credyd cynhwysol, ond sydd ddim yn gymwys am ddiogelwch trosiannol, yn colli mas, a'r trothwy hefyd yn gweithredu fel trap tlodi ar gyfer teuluoedd. Ydych chi'n cytuno, Brif Weinidog, y byddai dileu'r trothwy yn rhoi tawelwch meddwl i deuluoedd y bydd eu plant yn gallu cael cinio am ddim ar ôl i'r credyd cynhwysol gael ei rowlio mas i bawb, a phan ddaw'r cyfnod diogelu trosiannol i ben, ac yn lleihau costau a chynyddu incwm i deuluoedd? Y gost i Lywodraeth Cymru, yn ôl Cymdeithas y Plant, fyddai rhyw £4.29 miliwn yn ychwanegol y flwyddyn, ond i deuluoedd â phlant mewn tlodi, ac i ni fel cymdeithas, byddai'n werth gymaint yn fwy.
Thank you, First Minister. Free school meals to all primary children, as a result of the co-operation agreement with Plaid Cymru of course, make a huge difference to families with children in poverty and, according to the Children's Society, are worth much more to families than the cost of the meal to the Government. The income threshold for eligibility for free school meals is still in place, of course, in the secondary sector, and has remained at £7,400 since its introduction in April 2019. This threshold means that thousands of children who come from families on incomes low enough to qualify for universal credit, but that don't qualify for transitional support, miss out, and the threshold also acts as a poverty trap for families. Do you agree, First Minister, that getting rid of that threshold would give some peace of mind to families that their children could access free meals once universal credit has been rolled out to everyone, and when the transition period comes to an end, and that it would reduce costs and increase income for families? The cost to the Welsh Government, according to the Children's Society, would be some £4.29 million in addition per annum, but, for families with children in poverty, and for us as a society, it would be worth so much more.
Diolch, Llywydd, i Sioned Williams am y cwestiynau ychwanegol. Roedd popeth yn fy ateb gwreiddiol i yn rhan o'r cytundeb rhwng y Llywodraeth a Phlaid Cymru, ac wrth gwrs rydyn ni'n awyddus i fwrw ymlaen â beth rydyn ni wedi cytuno i wneud yn barod. Os bydd y cyllidebau gyda ni yn y dyfodol, mae nifer fawr o bethau roeddem ni eisiau eu gwneud i helpu teuluoedd, yn enwedig ble mae plant yn byw mewn tlodi. Ar hyn o bryd, rydyn ni'n canolbwyntio ar beth rydyn ni'n cytuno i wneud yn y tymor hwn, ac i wneud popeth rydyn ni wedi ei gytuno—dyna ble bydd y cyllidebau sydd gyda ni yn mynd yn y lle cyntaf. Am y dyfodol, mae'n dibynnu, fel dwi'n dweud, ar y cyllid sydd ar gael i'r Llywodraeth, ac, o fewn y gyllideb, bydd nifer fawr o bethau y gallwn ni eu gwneud yn y maes bwyd yn yr ysgol, a phethau eraill. Ond, ar hyn o bryd, rydyn ni'n canolbwyntio ar beth rydyn ni wedi cytuno i wneud yn barod.
Llywydd, I thank Sioned Williams for those supplementary questions. Everything in my original answer was part of the agreement between the Government and Plaid Cymru, and of course we are eager to press ahead with what we have agreed to do already. If we have the budgets available in the future, there are a great number of things that we'd like to do to help families, particularly where children live in poverty. At present, we are focusing on what we have agreed to do during this term, and to do everything that we agreed to do—that's where the budgets that we have will be prioritised. As to the future, it depends, as I said, on the funding that will be available to the Government, and, within the budget, there will be a number of things that we can do in the area of school food, and other things. But, at present, we're focusing on what we've agreed to do already.
First Minister, in their seventh annual child and family poverty survey, Children in Wales highlighted the importance of public transport, to enable children and young people to get to school and parents to get to work, in alleviating child poverty. However, because of cuts to funding, a great many bus services in my region, South Wales West, are being reduced, changed or cancelled altogether. Families with children are amongst the most vulnerable people, and they rely on reliable and convenient bus services. This action by your Government will make life more difficult for them and will hinder attempts to alleviate child poverty. First Minister, will you commit to use part of the increased funding you receive as a result of the UK Government's investment in transport infrastructure to support bus services in Wales, to help these families get to school and to work?
Prif Weinidog, yn eu seithfed arolwg blynyddol ar dlodi plant a theuluoedd, tynnodd Plant yng Nghymru sylw at bwysigrwydd trafnidiaeth gyhoeddus, i alluogi plant a phobl ifanc i gyrraedd yr ysgol a rhieni i gyrraedd y gwaith, o ran lleddfu tlodi plant. Fodd bynnag, oherwydd toriadau i gyllid, mae llawer iawn o wasanaethau bysiau yn fy rhanbarth i, Gorllewin De Cymru, yn cael eu lleihau, eu newid neu eu canslo'n gyfan gwbl. Mae teuluoedd â phlant ymhlith y bobl fwyaf agored i niwed, ac maen nhw'n dibynnu ar wasanaethau bysiau dibynadwy a chyfleus. Bydd y cam hwn gan eich Llywodraeth yn gwneud bywyd yn anoddach iddyn nhw ac yn rhwystro ymdrechion i leddfu tlodi plant. Prif Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i ddefnyddio rhan o'r cyllid cynyddol yr ydych chi'n ei dderbyn o ganlyniad i fuddsoddiad Llywodraeth y DU mewn seilwaith trafnidiaeth i gefnogi gwasanaethau bysiau yng Nghymru, i helpu'r teuluoedd hyn i gyrraedd yr ysgol a'r gwaith?
Llywydd, I'm afraid the Member just lives in a parallel universe to the universe that the rest of us live in, and the universe that families live in as well. The same Children in Wales report pointed to the deliberate decisions of the UK Government that will result in hundreds of thousands more children living in poverty across the United Kingdom over the coming period. And the idea that there are lavish funds that come to Wales to enable us to do more than we are doing today is a simple act of fiction. As you will hear later this afternoon, the job of the Welsh Government has to be to live within the reduced means that are available to us and to protect the most vulnerable in the process. That is why we have, indeed, invested many tens of millions of pounds extra in supporting bus services during this financial year as a way of bridging the position we are in today and the position we will be in once the bus Bill, which will bring buses back under the control of the public interest in Wales, will allow us to create that sustainable future. That is the way in which we will help families, and we're certainly not helped by a UK Government that has crashed the UK economy and which reduces the amount of investment in public services year after year after year.
Llywydd, mae gen i ofn bod yr Aelod yn byw mewn bydysawd cyfochrog i'r bydysawd y mae'r gweddill ohonom ni'n byw ynddo, a'r bydysawd y mae teuluoedd yn byw ynddo hefyd. Cyfeiriodd yr un adroddiad Plant yng Nghymru at benderfyniadau bwriadol Llywodraeth y DU a fydd yn arwain at gannoedd o filoedd yn fwy o blant yn byw mewn tlodi ar draws y Deyrnas Unedig dros y cyfnod sydd i ddod. Ac mae'r syniad bod cyllid helaeth sy'n dod i Gymru i ganiatáu i ni wneud mwy nag yr ydym ni'n ei wneud heddiw yn weithred syml o ffuglen. Fel y byddwch chi'n clywed yn ddiweddarach y prynhawn yma, mae'n rhaid i swyddogaeth Llywodraeth Cymru fod yn un o fyw o fewn y moddau llai sydd ar gael i ni ac i amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed yn y broses. Dyna pam rydym ni, yn wir, wedi buddsoddi degau o filiynau o bunnoedd yn ychwanegol mewn cefnogi gwasanaethau bysiau yn ystod y flwyddyn ariannol hon fel ffordd o bontio'r sefyllfa yr ydym ni ynddi heddiw a'r sefyllfa y byddwn ni ynddi unwaith y bydd y Bil bysiau, a fydd yn dod â bysiau yn ôl o dan reolaeth budd y cyhoedd yng Nghymru, yn caniatáu i ni greu'r dyfodol cynaliadwy hwnnw. Dyna'r ffordd y byddwn ni'n helpu teuluoedd, ac yn sicr nid ydym ni'n cael ein helpu gan Lywodraeth y DU sydd wedi chwalu economi'r DU ac sy'n lleihau cyfanswm y buddsoddiad mewn gwasanaethau cyhoeddus flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn.
Good afternoon, First Minister. Many of us have different views and thoughts and ideas about what could help our poorest children, but one thing that we wanted to talk about was childcare and how important that is to all families, not just those living in poverty. In 2022-23, Wales saw the biggest increase in childcare costs in the UK, with some parents spending 60 per cent of their income on fees. This morning, the Welsh Liberal Democrats launched a childcare plan, a transformative plan to provide high-quality, affordable and accessible childcare that meets the needs of Welsh families and the Welsh language. Our plan looks at beating child poverty and ensuring that we open up the economic potential for women, care givers and all parents. Hard-working parents face impossible choices at times. They pay either astronomical fees that consume far too much of their family income or they leave the workforce altogether. And for children under the age of two there is nothing, and for disabled children there is very little and certainly very little choice. So, First Minister, I hope that if we send you the plan, you'll have a chance to read it. But would you agree with me that the period from nought to two is absolutely essential in terms of us helping us beat child poverty? Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Prynhawn da, Prif Weinidog. Mae gan lawer ohonom ni wahanol safbwyntiau a meddyliau a syniadau o ran yr hyn a allai helpu ein plant tlotaf, ond un peth yr oeddem ni eisiau siarad amdano oedd gofal plant a pha mor bwysig yw hwnnw i bob teulu, nid y rhai sy'n byw mewn tlodi yn unig. Yn 2022-23, cafwyd y cynnydd mwyaf i gostau gofal plant yn y DU yng Nghymru, â rhai rhieni yn gwario 60 y cant o'u hincwm ar ffioedd. Y bore yma, lansiodd Democratiaid Rhyddfrydol Cymru gynllun gofal plant, cynllun trawsnewidiol i ddarparu gofal plant o ansawdd uchel, fforddiadwy a hygyrch sy'n diwallu anghenion teuluoedd Cymru a'r Gymraeg. Mae ein cynllun yn edrych ar drechu tlodi plant a sicrhau ein bod ni'n agor y potensial economaidd i fenywod, rhoddwyr gofal a phob rhiant. Mae rhieni sy'n gweithio'n galed yn wynebu dewisiadau amhosib ar adegau. Maen nhw'n talu naill ai ffioedd aruthrol sy'n cymryd llawer gormod o incwm eu teulu neu maen nhw'n gadael y gweithlu yn gyfan gwbl. Ac i blant o dan ddwy oed does dim byd, ac i blant anabl ychydig iawn ac yn sicr ychydig iawn o ddewis. Felly, Prif Weinidog, rwy'n gobeithio, os byddwn ni'n anfon y cynllun atoch chi, y cewch chi gyfle i'w ddarllen. Ond a fyddech chi'n cytuno â mi bod y cyfnod rhwng dim a dwy oed yn gwbl hanfodol o ran ein helpu ni i drechu tlodi plant? Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiynau, Llywydd.
Well, I thank the Member for those questions, Llywydd.
Of course, I'd be keen to have a chance to read the plan, because I agree with what the Member has said, that childcare is a fundamental part of the way in which we address child poverty, but also to enable working families to be able to participate in the workforce and to make sure that quality care is provided for their children at the same time. The Member will know that already in this Senedd term we have extended our childcare offer—the most generous childcare offer anywhere in the United Kingdom—to families who are on the cusp of work, people who are in training or education and will soon be in the workplace. And, as a result of the agreement with Plaid Cymru, we are expanding childcare for two-year-olds, with a particular emphasis on finding more places for those families who wish to have childcare for their children through the medium of Welsh. There are thousands more places already as a result of the moves that were made in April of this year, and then further moves in September of this year, and we look forward to building on the success of that policy still further. If there are additional ideas that are, as the Member said, affordable and achievable, then, of course, we will be very keen to learn of them.
Wrth gwrs, byddwn i'n awyddus i gael cyfle i ddarllen y cynllun, gan fy mod i'n cytuno â'r hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud, bod gofal plant yn rhan sylfaenol o'r ffordd yr ydym ni'n mynd i'r afael â thlodi plant, ond hefyd i alluogi teuluoedd sy'n gweithio i allu cymryd rhan yn y gweithlu a gwneud yn siŵr bod gofal o ansawdd yn cael ei ddarparu i'w plant ar yr un pryd. Bydd yr Aelod yn gwybod ein bod ni eisoes yn nhymor y Senedd hon wedi ymestyn ein cynnig gofal plant—y cynnig gofal plant mwyaf hael yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig—i deuluoedd sydd ar drothwy gwaith, pobl sydd mewn hyfforddiant neu addysg ac a fydd yn y gweithle yn fuan. Ac, o ganlyniad i'r cytundeb gyda Phlaid Cymru, rydym ni'n ehangu gofal plant i blant dwy oed, gyda phwyslais arbennig ar ddod o hyd i fwy o leoedd i'r teuluoedd hynny sy'n dymuno cael gofal i'w plant trwy gyfrwng y Gymraeg. Mae miloedd yn fwy o leoedd eisoes o ganlyniad i'r camau a gymerwyd ym mis Ebrill eleni, ac yna camau pellach ym mis Medi eleni, ac edrychwn ymlaen at adeiladu ar lwyddiant y polisi hwnnw ymhellach eto. Os oes syniadau ychwanegol sydd, fel y dywedodd yr Aelod, yn fforddiadwy ac y mae modd ei gwireddu, yna, wrth gwrs, byddwn ni'n awyddus iawn i ddysgu amdanyn nhw.
It is, of course, exactly a year ago today that Jeremy Hunt reversed all the measures in Liz Truss's disastrous budget, and a year ago this week that Liz Truss was forced from office. But, in that year, we haven't heard a single apology from any Conservative Member for the impact that short-lived Prime Ministership had on the economy and on children and on the people of this country. [Interruption.] They're noisy enough now, Presiding Officer, but I'm yet to hear a word of apology from any of them.
First Minister, you are aware that Public Health Wales has produced a report detailing the impact of poverty on children, the impact on their learning, the impact on their health, the impact on their future. All of these issues are a consequence of poverty and a consequence of a broken Tory economy. It is important, First Minister, that, as we take decisions on the finances and funding of public services, we continue to protect children and families, and, as we protect children, we also explain why they are suffering poverty and the culpability of a UK Tory Government that doesn't care less about cold, hungry children who are unable to have the basics in life.
Wrth gwrs, union flwyddyn yn ôl heddiw y gwnaeth Jeremy Hunt wrthdroi'r holl fesurau yng nghyllideb drychinebus Liz Truss, a blwyddyn yn ôl i'r wythnos hon y gorfodwyd Liz Truss o'i swydd. Ond, yn y flwyddyn honno, dydyn ni ddim wedi clywed yr un ymddiheuriad gan unrhyw Aelod Ceidwadol am yr effaith a gafodd Prif Weinidog byrhoedlog honno y DU ar yr economi ac ar blant ac ar bobl y wlad hon. [Torri ar draws.] Maen nhw'n ddigon swnllyd nawr, Llywydd, ond rwyf i eto i glywed gair o ymddiheuriad gan unrhyw un ohonyn nhw.
Prif Weinidog, rydych chi'n ymwybodol bod Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi llunio adroddiad yn rhoi manylion effaith tlodi ar blant, yr effaith ar eu dysgu, yr effaith ar eu hiechyd, yr effaith ar eu dyfodol. Mae'r holl faterion hyn yn ganlyniad i dlodi ac yn ganlyniad i economi Dorïaidd sydd wedi torri. Mae'n bwysig, Prif Weinidog, wrth i ni wneud penderfyniadau ar gyllid a chyllido gwasanaethau cyhoeddus, ein bod ni'n parhau i ddiogelu plant a theuluoedd, ac, wrth i ni ddiogelu plant, rydym ni hefyd yn egluro pam maen nhw'n dioddef tlodi a beiusrwydd Llywodraeth Dorïaidd y DU nad oes ots ganddi am blant oer, llwglyd nad ydyn nhw'n gallu cael y pethau sylfaenol mewn bywyd.
Well, Llywydd, Alun Davies does well to remind us of what was happening exactly a year ago today, when Jeremy Hunt reversed almost everything that was contained in the disastrous mini-budget during Liz Truss's brief regime. Of course, by the end of this week last year, she was no longer the Prime Minister. She enjoyed the support of Members of the Conservative Party here to the minute in which her fingers were prised off the knocker at 10 Downing Street. And, as you say, Mr Davies, not a single word of apology from those people who supported her through those disastrous days.
I read the Public Health Wales report, Llywydd. It was a report that concentrated on the impact on children's health in poverty. There are many shocking reports that we read—we were hearing of some of them earlier—but I was genuinely taken aback by what that report said, of families in Wales who cannot afford to keep their children clean, who cannot afford soap for them to be washed, who cannot afford detergent to make sure that their clothes are clean and that, when those children go to school, they sit alongside other children and suffer the stigma and the shame that comes with not being able to afford those basics of a decent life. To think that that is happening in Wales in the twenty-first century—I thought it was an authentically shocking finding. And those families know where the responsibility lies.
Wel, Llywydd, mae Alun Davies yn gwneud cymwynas â ni drwy ein hatgoffa o'r hyn a oedd yn digwydd union flwyddyn yn ôl heddiw, pan wnaeth Jeremy Hunt wrthdroi bron i bopeth a oedd yn y fini-gyllideb drychinebus yn ystod goruchwyliaeth fer Liz Truss. Wrth gwrs, erbyn diwedd yr wythnos hon y llynedd, nid hi oedd Prif Weinidog y DU mwyach. Cafodd gefnogaeth Aelodau'r Blaid Geidwadol yma tan y funud pan gafodd ei bysedd eu gorfodi oddi ar forthwyl drws 10 Stryd Downing. Ac, fel y dywedwch chi, Mr Davies, dim un gair o ymddiheuriad gan y bobl hynny a wnaeth ei chefnogi drwy'r dyddiau trychinebus hynny.
Darllenais adroddiad Iechyd Cyhoeddus Cymru, Llywydd. Roedd yn adroddiad a oedd yn canolbwyntio ar yr effaith ar iechyd plant mewn tlodi. Ceir llawer o adroddiadau ysgytwol yr ydym ni'n eu darllen—roeddem ni'n clywed am rai ohonyn nhw'n gynharach—ond cefais wir fy syfrdanu gan yr hyn a ddywedodd yr adroddiad hwnnw, am deuluoedd yng Nghymru nad ydyn nhw'n gallu fforddio cadw eu plant yn lân, nad ydyn nhw'n gallu fforddio sebon iddyn nhw gael eu golchi, nad ydyn nhw'n gallu fforddio powdwr golchi i wneud yn siŵr bod eu dillad nhw'n lân, a phan fydd y plant hynny yn mynd i'r ysgol, maen nhw'n eistedd ochr yn ochr â phlant eraill ac yn dioddef y stigma a'r cywilydd sy'n dod o fethu â gallu fforddio'r pethau sylfaenol hynny o fywyd gweddus. I feddwl bod hynny'n digwydd yng Nghymru yn yr unfed ganrif ar hugain—roeddwn i'n meddwl ei fod yn ddarganfyddiad gwirioneddol ysgytwol. Ac mae'r teuluoedd hynny yn gwybod pwy sy'n gyfrifol.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.
Questions now from the party leaders. The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. First Minister, last week, there were reports about lung cancer screening and the small trial that is currently going on in the Rhondda, sponsored by Tenovus, the cancer charity. In other parts of the United Kingdom, there is a comprehensive screening scheme in place, and, by 2025, 40 per cent of the population in England will benefit from that screening, and, by 2030, 100 per cent of the population will benefit from it. We know from the evidence that's emerging that stage 1 and stage 2 cancers have been identified far earlier because of that screening, as opposed to, sadly, in Wales, when it comes to lung cancer, many stage 3 and 4 cases are presenting, which, as we know, sadly, is not a good prognosis to receive.
The Government have accepted in principle the need to have lung cancer screening here in Wales. As many Members who sit on opposition benches will understand, accepting something in principle doesn't always mean that it's going to inevitably become a reality. Can you commit the Welsh Government today to meeting the timetable that other parts of the United Kingdom have adopted to bring that screening forward, because, as I said, we know what benefits are achieved by having that screening, and surely we must all try and sign up to reducing the mortality rate from lung cancer, which, regrettably, is among the worst mortality rates of any part of Europe?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, roedd adroddiadau am sgrinio canser yr ysgyfaint a'r treial bach sy'n digwydd ar hyn o bryd yn y Rhondda, wedi'i noddi gan Tenovus, yr elusen ganser. Mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, mae cynllun sgrinio cynhwysfawr ar waith, ac, erbyn 2025, bydd 40 y cant o'r boblogaeth yn Lloegr yn elwa o'r sgrinio hwnnw, ac, erbyn 2030, bydd 100 y cant o'r boblogaeth yn elwa ohono. Rydym ni'n gwybod o'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg bod canserau cam 1 a cham 2 wedi cael eu darganfod yn llawer cynharach oherwydd y sgrinio hwnnw, yn hytrach, yn anffodus, nag yng Nghymru, pan ddaw i ganser yr ysgyfaint, mae llawer o achosion cam 3 a 4 yn cyflwyno, nad yw, fel y gwyddom ni, yn anffodus, yn brognosis da i'w gael.
Mae'r Llywodraeth wedi derbyn mewn egwyddor yr angen i gael sgrinio canser yr ysgyfaint yma yng Nghymru. Fel y bydd llawer o Aelodau sy'n eistedd ar feinciau'r gwrthbleidiau yn deall, nid yw derbyn rhywbeth mewn egwyddor bob amser yn golygu ei fod yn anochel yn mynd i ddod yn realiti. A allwch chi ymrwymo Llywodraeth Cymru heddiw i gadw at yr amserlen y mae rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig wedi'i mabwysiadu i gyflwyno'r sgrinio hwnnw, oherwydd, fel y dywedais i, rydym ni'n gwybod pa fanteision sy'n cael eu sicrhau o gael y sgrinio hwnnw, a does bosib nad oes yn rhaid i ni i gyd geisio ymroi i leihau'r gyfradd marwolaethau o ganser yr ysgyfaint, sydd, yn anffodus, ymhlith y cyfraddau marwolaeth gwaethaf o unrhyw ran o Ewrop?
Well, Llywydd, I agree with the leader of the opposition about the importance of screening and the way in which it allows cancer to be detected at an earlier stage in the process. He is right to say that, following the recommendation of the United Kingdom screening committee, we have accepted in principle the recommendation that there should be a screening programme here in Wales.
The Member was wrong to say that there is a comprehensive service elsewhere in the United Kingdom because, as he then went on to say, the ambition in England is that there should be a full service in place by 2030, and there certainly isn't a comprehensive programme anywhere in the United Kingdom. And, indeed, if Members read the recommendation of the UK National Screening Committee, it says itself that there will need to be work done across the United Kingdom in order to be able to implement its recommendation. That's why there is a UK lung cancer screening feasibility group set up, and we are members of that feasibility group. So, we are planning for the future. The results from the Cwm Taf Morgannwg pilot will be important to us in doing that.
You have to be able to build up a service of this sort, Llywydd; it cannot simply be put in place everywhere at once. We will want the most ambitious programme we can have in Wales, but it has got to be realistic as well. You need premises, you need staff, you need systems, you need equipment; all of that is being planned, and we're planning it alongside colleagues in England, Scotland and Northern Ireland.
Wel, Llywydd, rwy'n cytuno ag arweinydd yr wrthblaid am bwysigrwydd sgrinio a'r ffordd y mae'n galluogi canser i gael ei ddarganfod yn gynharach yn y broses. Mae'n iawn i ddweud, yn dilyn argymhelliad pwyllgor sgrinio'r Deyrnas Unedig, ein bod ni wedi derbyn mewn egwyddor yr argymhelliad y dylid cael rhaglen sgrinio yma yng Nghymru.
Roedd yr Aelod yn anghywir i ddweud bod gwasanaeth cynhwysfawr mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig oherwydd, fel yr aeth ymlaen wedyn i ddweud, yr uchelgais yn Lloegr yw y dylai fod gwasanaeth llawn ar waith erbyn 2030, ac yn sicr nid oes rhaglen gynhwysfawr yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig. Ac, yn wir, os bydd yr Aelodau yn darllen argymhelliad Pwyllgor Sgrinio Cenedlaethol y DU, mae'n dweud ei hun y bydd angen gwneud gwaith ar draws y Deyrnas Unedig er mwyn gallu gweithredu ei argymhelliad. Dyna pam mae grŵp dichonoldeb sgrinio canser yr ysgyfaint yn y DU wedi'i sefydlu, ac rydym ni'n aelodau o'r grŵp dichonoldeb hwnnw. Felly, rydym ni'n cynllunio ar gyfer y dyfodol. Bydd canlyniadau o gynllun peilot Cwm Taf Morgannwg yn bwysig i ni wrth wneud hynny.
Mae'n rhaid i chi allu adeiladu gwasanaeth o'r math hwn, Llywydd; ni ellir ei roi ar waith ym mhobman ar unwaith. Byddwn ni eisiau'r rhaglen fwyaf uchelgeisiol y gallwn ni ei chael yng Nghymru, ond mae'n rhaid iddi fod yn realistig hefyd. Mae angen safle arnoch chi, mae angen staff arnoch chi, mae angen systemau arnoch chi, mae angen offer arnoch chi; mae hynny i gyd yn cael ei gynllunio, ac rydym ni'n ei gynllunio ochr yn ochr â chydweithwyr yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon.
The point I was making to you, First Minister, is that in England there is a journey that they are undertaking to hit, by 2025, 40 per cent of the population and, by 2030, 100 per cent of the population, and I would hope that the Welsh Government would sign up to such an ambitious route plan to deliver that here in Wales.
The Royal College of Emergency Medicine yesterday highlighted the breach exemption process that has been available to clinicians in emergency departments since 2011. Now, just before we started First Minister's questions, there was a statement issued by the health Minister identifying the Government view on their interpretation of the Royal College of Emergency Medicine's understanding—[Interruption.] Well, they're shouting 'facts'. I happen to think that a Royal College's evidence is strong evidence, and merits consideration and, ultimately, analysis so that we can understand whether the Government has been declaring the figures correctly when it comes to waiting times within our accident and emergency departments. Can you confirm this afternoon, First Minister, that the figures on breach exemptions are calculated for eight- and 12-hour waits, not just four-hour waits?
Y pwynt yr oeddwn i'n ei wneud i chi, Prif Weinidog, yw bod taith yn Lloegr y maen nhw'n ymgymryd â hi i gyrraedd, erbyn 2025, 40 y cant o'r boblogaeth ac, erbyn 2030, 100 y cant o'r boblogaeth, a byddwn yn gobeithio y byddai Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i gynllun llwybr uchelgeisiol o'r fath i gyflawni hynny yma yng Nghymru.
Tynnodd y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys sylw ddoe at y broses eithriadau dros oriau sydd wedi bod ar gael i glinigwyr mewn adrannau brys ers 2011. Nawr, ychydig cyn i ni ddechrau cwestiynau i'r Prif Weinidog, cyhoeddwyd datganiad gan y Gweinidog iechyd yn nodi barn y Llywodraeth ar eu dehongliad o ddealltwriaeth y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys—[Torri ar draws.] Wel, maen nhw'n gweiddi 'ffeithiau'. Rwy'n digwydd meddwl bod tystiolaeth y Coleg Brenhinol yn dystiolaeth gref, ac yn haeddu ystyriaeth ac, yn y pen draw, dadansoddiad fel y gallwn ni ddeall a yw'r Llywodraeth wedi bod yn datgan y ffigurau'n gywir o ran amseroedd aros yn ein hadrannau damweiniau ac achosion brys. A allwch chi gadarnhau y prynhawn yma, Prif Weinidog, bod y ffigurau ar eithriadau dros oriau yn cael eu cyfrifo ar gyfer arosiadau wyth a 12 awr, nid arosiadau pedair awr yn unig?
Well, Llywydd, there were very many questions in that. First of all, let me be clear: the evidence is as set out in the Minister's written statement. Somewhere, there has been a misunderstanding of the figures, but not by us. The figures that were provided to the Royal College have been misunderstood and misinterpreted. That may be a matter of disappointment to Members on the opposition benches, but I'm afraid that is the case.
Let me just repeat what the Minister's statement said:
'Welsh Government statisticians do not exclude clinical exceptions from the data'
that is received from the local health boards. We report that data. That is what was suggested was not happening; that is not the case. The data is collected and reported in the way we have always said. In line with the policy that has been in place since December 2011, clinical exceptions—. Clinicians decide whether or not somebody should be retained in an emergency department beyond four hours when it is in the interests of the patient to do so. As the letter of 9 December 2011 said, these principles are recognised and supported by the Royal College of Emergency Medicine.
Wel, Llywydd, roedd llawer iawn o gwestiynau yn hynna. Yn gyntaf oll, gadewch i mi fod yn eglur: mae'r dystiolaeth fel y'i cyflwynir yn natganiad ysgrifenedig y Gweinidog. Yn rhywle, bu camddealltwriaeth o'r ffigurau, ond nid gennym ni. Mae'r ffigurau a ddarparwyd i'r Coleg Brenhinol wedi cael eu camddeall a'u camddehongli. Efallai fod hynny'n destun siom i'r Aelodau ar feinciau'r wrthblaid, ond rwy'n ofni mai dyna yw'r gwirionedd.
Gadewch i mi ailadrodd yr hyn a ddywedodd datganiad y Gweinidog:
'nid yw ystadegwyr Llywodraeth Cymru yn hepgor eithriadau clinigol o'r data'
sy'n cael eu derbyn gan y byrddau iechyd lleol. Rydym ni'n cyhoeddi'r data hynny. Dyna a awgrymwyd nad oedd yn digwydd; nid yw hynny'n wir. Mae'r data yn cael eu casglu a'u hadrodd yn y ffordd yr ydym ni wedi ei ddweud erioed. Yn unol â'r polisi sydd wedi bod ar waith ers Rhagfyr 2011, mae eithriadau clinigol—. Mae clinigwyr yn penderfynu a ddylai rhywun gael ei gadw mewn adran frys neu beidio y tu hwnt i bedair awr pan fo er budd y claf i wneud hynny. Fel y dywedodd llythyr 9 Rhagfyr 2011, mae'r egwyddorion hyn yn cael eu cydnabod a'u cefnogi gan y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys.
My question to you was simple, First Minister, and I noticed you looked at the health Minister to see if you could get confirmation. I don't dispute that the patients turning up at A&E—and I don't think the Royal College of Emergency Medicine disputes that, obviously, these patients are captured as individuals who attend accident and emergency departments. My question to you was: once they go beyond the four-hour wait, are they captured in the eight- and 12-hour wait, which is a key gateway in measuring the flow through accident and emergency departments? You didn't answer that part of my question to you.
Because, when you look at the numbers, 45,000, according to the Royal College of Emergency Medicine, were not captured in the eight- and 12-hour figures in the first six months of this year. In the 10 years since these figures were brought in, 670,000 people have not been captured in the way the Welsh Government correlate these figures in the eight- and 12-hour waits. Now, can you confirm that those exceptions are captured by the eight- and 12-hour gateway? Because, if they're not, can you commit to making sure that the data does capture them and you address the concerns of the Royal College of Emergency Medicine to make sure our A&E departments are resourced to deal with the 45,000 that were captured in the first six months and the 670,000 over the 10 years since this guidance has been in place?
Roedd fy nghwestiwn i chi yn syml, Prif Weinidog, a sylwais eich bod chi wedi edrych ar y Gweinidog iechyd i weld a allech chi gael cadarnhad. Nid wyf i'n dadlau bod y cleifion sy'n dod i adrannau damweiniau ac achosion brys—ac nid wyf i'n credu bod y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys yn dadlau, yn amlwg, bod y cleifion hyn yn cael eu nodi fel unigolion sy'n mynd i adrannau damweiniau ac achosion brys. Fy nghwestiwn i chi oedd: pan fyddan nhw'n mynd y tu hwnt i'r arhosiad pedair awr, a ydyn nhw'n cael eu nodi yn yr arhosiad wyth a 12 awr, sy'n borth allweddol o ran mesur y llif trwy adrannau damweiniau ac achosion brys? Dydych chi ddim wedi ateb y rhan honno o'm cwestiwn i chi.
Oherwydd, pan edrychwch chi ar y rhifau, ni chafodd 45,000, yn ôl y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys, eu nodi yn y ffigurau wyth a 12 awr yn ystod chwe mis cyntaf eleni. Yn y 10 mlynedd ers cyflwyno'r ffigurau hyn, nid yw 670,000 o bobl wedi cael eu nodi yn y ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn cyfatebu'r ffigurau hyn yn yr arosiadau wyth a 12 awr. Nawr, a allwch chi gadarnhau bod yr eithriadau hynny yn cael eu nodi gan y porth wyth a 12 awr? Oherwydd, os nad ydyn nhw, a allwch chi ymrwymo i wneud yn siŵr bod y data yn eu nodi a'ch bod yn rhoi sylw i bryderon y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys i wneud yn siŵr bod yr adnoddau gan ein hadrannau damweiniau ac achosion brys i ymdrin â'r 45,000 a nodwyd yn y chwe mis cyntaf a'r 670,000 dros y 10 mlynedd ers i'r canllawiau hyn fod ar waith?
Llywydd, I do want to make sure that I've cleared up any confusion in the mind of the leader of the opposition. Not a single patient's care is affected by these figures—[Interruption.] No, no. No, I—
Llywydd, rwyf i eisiau gwneud yn siŵr fy mod i wedi clirio unrhyw ddryswch ym meddwl arweinydd yr wrthblaid. Nid yw gofal yr un claf yn cael ei effeithio gan y ffigurau hyn—[Torri ar draws.] Na na. Na, fe—
Allow the First Minister to answer. First Minister.
Gadewch i'r Prif Weinidog ymateb. Prif Weinidog.
I will do my best to explain. Clinicians decide whether or not somebody needs to be retained in the A&E department or moved on to a different part of the system. There was a period in which, in order to beat the clock, the four-hour waits, we knew that people would be artificially moved out of the department so that they didn't score against a four-hour wait. Clinicians consistently said to us that that was not the right way for patients to be treated. But, if a clinician believed that that patient should stay in the accident and emergency department, that's where they should stay because that is—[Interruption.] I cannot compete.
Fe wnaf i fy ngorau i egluro. Mae clinigwyr yn penderfynu a oes angen cadw rhywun yn yr adran damweiniau ac achosion brys neu beidio neu ei symud ymlaen i wahanol ran o'r system. Roedd cyfnod pan, er mwyn curo'r cloc, yr arosiadau pedair awr, yr oeddem ni'n gwybod y byddai pobl yn cael eu symud allan o'r adran yn artiffisial fel nad oedden nhw'n sgorio yn erbyn arhosiad pedair awr. Dywedodd clinigwyr wrthym yn gyson nad dyna'r ffordd gywir i gleifion gael eu trin. Ond, os oedd clinigwr yn credu y dylai'r claf hwnnw aros yn yr adran damweiniau ac achosion brys, dyna lle dylai aros gan mai dyna'r—[Torri ar draws.] Allaf i ddim cystadlu.
I do want the First Minister to be able to answer this question clearly without interruption or distraction. First Minister, carry on.
Rwyf i eisiau i'r Prif Weinidog allu ateb y cwestiwn hwn yn eglur heb ymyriad na gwrthdyniad. Prif Weinidog, parhewch.
To complete it, Llywydd, the reason for clinical exceptions is to make sure that the right decision is made about the patient, rather than about the way in which data is reported. To return to the leader of the opposition's question, the figures that I see routinely reported are at four hours and 12 hours. I'll ask the Minister whether there is information, management information, that records eight hours, but, routinely, we report what happens to patients at four hours and at eight hours—four hours and 12 hours; I beg your pardon. The Minister's statement, her written statement, is absolutely clear that, if there has been any misunderstanding of the data, the misunderstanding does not lie with the Welsh Government. We do not exclude clinical exceptions from the data reported and the data that we do report is comparable with data reported elsewhere, as we always have maintained.
I'w gwblhau, Llywydd, y rheswm am eithriadau clinigol yw i wneud yn siŵr bod y penderfyniad cywir yn cael ei wneud am y claf, yn hytrach nag am y ffordd y caiff data eu hadrodd. I ddychwelyd at gwestiwn arweinydd yr wrthblaid, mae'r ffigurau yr wyf i'n eu gweld yn cael eu hadrodd fel mater o drefn ar bedair awr a 12 awr. Fe wnaf i ofyn i'r Gweinidog a oes gwybodaeth, gwybodaeth reoli, sy'n cofnodi wyth awr, ond, fel mater o drefn, rydym ni'n hysbysu am yr hyn sy'n digwydd i gleifion ar ôl pedair awr ac wyth awr—pedair awr a 12 awr; mae'n ddrwg gen i. Mae datganiad y Gweinidog, ei datganiad ysgrifenedig, yn gwbl eglur, os bu unrhyw gamddealltwriaeth o'r data, nid Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am y camddealltwriaeth hwnnw. Dydyn ni ddim yn eithrio eithriadau clinigol o'r data a adroddir ac mae'r data yr ydym ni'n eu hadrodd yn debyg i'r data a adroddir mewn mannau eraill, fel yr ydym ni wedi ei ddweud erioed.
Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Leader of Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Mae'r erchyllterau yn Israel a Gaza yn parhau i'n cyffwrdd ni i gyd dros wythnos ar ôl yr ymosodiadau gan Hamas. Yn yr un modd ag y gwnaethon ni uno i gondemnio’r ymosodiadau cwbl erchyll yna, mae'n rhaid i ni uno rŵan wrth alw am warchod a pharchu cyfraith ryngwladol. Does yna fyth gyfiawnhad dros gosbi poblogaeth gyfan fel sy'n digwydd yn Gaza ar hyn o bryd. Dŷn ni ym Mhlaid Cymru—a dwi'n siŵr fy mod i'n siarad ar ran y Senedd i gyd—yn cyd-sefyll efo pawb yng Nghymru sydd yn gofidio am anwyliaid yn y dwyrain canol. Dŷn ni'n anfon ein cefnogaeth i wylnos yng Nghaerdydd, y penwythnos yma, dan arweiniad Rowan Williams, dros bobl Israel a Phalestina.
Yn Gaza, wrth gwrs, mae yna argyfwng dyngarol gwirioneddol, efo'r Cenhedloedd Unedig yn rhybuddio bod gofyn i bobl symud o ysbytai yng ngogledd Gaza gyfystyr â rhoi dedfryd o farwolaeth iddyn nhw. O ystyried y diffyg cyflenwadau meddygol, dŵr a thanwydd, a wnaiff y Prif Weinidog sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn chwarae rhan, fel Llywodraethau eraill ar draws yr ynysoedd yma, drwy wneud cyfraniad, yn cynnwys cyfraniad ariannol, tuag at yr ymgyrch dyngarol yna yn Gaza?
Thank you very much. The atrocities in Israel and Gaza continue to touch us all over a week after the Hamas attacks. Just as we united in condemning those appalling attacks, we must also unite now in calling for the preservation and respect of international law. There is never a justification for punishing a whole population as is happening in Gaza at the moment. We in Plaid Cymru—and I'm sure I speak on behalf of the whole Senedd—stand shoulder to shoulder with everyone in Wales who is concerned about loved ones in the middle east. We send our support to a vigil held in Cardiff this weekend, led by Rowan Williams, for the people of Israel and Palestine.
In Gaza, of course, there is a real humanitarian crisis, with the United Nations warning that asking people to move out of hospitals in northern Gaza is tantamount to a death sentence for them. Given the lack of medical supplies, fuel and water, will the First Minister ensure that the Welsh Government plays its part, like other Governments across these isles, by making a contribution, including a financial contribution, to that humanitarian effort in Gaza?
Diolch yn fawr i Rhun ap Iorwerth am y cwestiynau yna. Fel yr oeddwn i'n ei ddweud yr wythnos diwethaf, dwi'n siŵr bod pawb yma yn y Senedd yn dal i fod yn bryderus am y sefyllfa yn Israel ac yn Gaza hefyd.
Dwi'n ddiolchgar i bobl fel Rowan Williams ac arweinwyr eraill yn y cymunedau ffydd, sydd wedi dod at ei gilydd i gefnogi pobl yma yng Nghymru sydd â theuluoedd a phobl eraill draw yn Israel ac yn Gaza hefyd. Heddiw, mae'r Gweinidog, Jane Hutt, wedi bod yn siarad gyda phobl yn y maes, jest yn siarad gyda phobl os bydd yn ddefnyddiol i dynnu pobl at ei gilydd, fel rŷn ni'n ei wneud yn y faith communities forum sydd gyda ni yma yng Nghymru. Os bydd mwy y gallwn ni ei wneud i helpu pobl yma yng Nghymru i ymdopi â phopeth maen nhw'n ei wynebu, wrth gwrs, rŷn ni'n awyddus i'w wneud e. Ond mae pethau'n symud mor gyflym bob dydd, beth rŷn ni'n ei wneud yw trial cadw gyda'r bobl sydd â'r cyfrifoldebau. Does dim cyfrifoldebau gyda ni ar lawr y Senedd am bethau tramor, ond rydym ni'n trial cadw gyda'r bobl gyda'r cyfrifoldebau yna yn San Steffan, yn y Llywodraeth, yn y gwrthbleidiau, i weld os oes rhywbeth gallwn ni ei wneud, ac, wrth gwrs, rydym ni'n awyddus i'w wneud e.
I thank Rhun ap Iorwerth for those questions. As I said last week, I'm sure that everyone here in the Senedd remains very concerned about the situation in Israel and in Gaza as well.
I'm grateful to people like Rowan Williams and other leaders in the faith communities, who have come together to support people here in Wales with family members and other loved ones over in Israel and Gaza as well. Today, the Minister, Jane Hutt, has been talking to people in this area regarding whether it would be useful to draw people together, as we are doing in the faith communities forum that we have here in Wales. If there is more that we can do to help people here in Wales to cope with everything they're facing, of course, we will be eager to do so. But, things are moving so quickly every day, what we're trying to do is to stay with the people who have the responsibilities. We don't have responsibilities on the floor of the Senedd for overseas affairs, but we are trying to stay in contact with the people with those responsibilities in Westminster, in Government and opposition parties, to see whether there's anything that we can do, and we'll be eager to do it.
Diolch, Brif Weinidog. Yn ôl at faterion cartref, rŵan.
Thank you, First Minister. Back to domestic affairs, now.
We will have an opportunity later to look at how much grasp the Welsh Government has on its budgets. Since the summer, Ministers have been highlighting a £900 million hole that had apparently appeared in their finances. But with the Wales Governance Centre saying they had warned of a potential £800 million shortfall last year, one has to wonder why it seemed to come as a surprise. I'm concerned that not heeding warnings is a pattern.
The Royal College of Emergency Medicine says it frequently raised accident and emergency under-reporting with Ministers and officials. I'm afraid the response of Welsh Government to those comments by the RCEM are wholly inadequate. The Welsh Government has changed its story three times, with public confidence in its ability to run our most vital public services diminishing with every redraft. I have seen in the past few minutes another statement from the Minister, clarifying things from the Government's perspective. But I agree with the First Minister, it's not the figures that really matter, ultimately, it's patients, but does the First Minister agree with me that any explanation around figures does not take away from the reality faced by patients that A&E services the length and breadth of Wales are wholly unsustainable?
Bydd cyfle yn ddiweddarach i ni edrych ar faint o reolaeth sydd gan Lywodraeth Cymru dros ei chyllidebau. Ers yr haf, mae Gweinidogion wedi bod yn tynnu sylw at dwll gwerth £900 miliwn y mae'n debyg oedd wedi ymddangos yn eu cyllid. Ond gyda Chanolfan Llywodraethiant Cymru yn dweud eu bod nhw wedi rhybuddio am ddiffyg posibl o £800 miliwn y llynedd, mae'n rhaid i rywun feddwl tybed pam ei bod hi'n ymddangos ei fod yn syndod. Rwy'n pryderu bod peidio â gwrando ar rybuddion yn batrwm.
Mae'r Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys yn dweud ei fod wedi codi tanadrodd damweiniau ac achosion brys yn aml gyda Gweinidogion a swyddogion. Rwy'n ofni bod ymateb Llywodraeth Cymru i'r sylwadau hynny gan y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys yn gwbl annigonol. Mae Llywodraeth Cymru wedi newid ei stori dair gwaith, ac mae hyder y cyhoedd yn ei gallu i redeg ein gwasanaethau cyhoeddus mwyaf hanfodol yn lleihau gyda phob ailddrafft. Rwyf i wedi gweld yn ystod yr ychydig funudau diwethaf datganiad arall gan y Gweinidog, yn egluro pethau o safbwynt y Llywodraeth. Ond rwy'n cytuno â'r Prif Weinidog, nid y ffigurau sy'n bwysig mewn gwirionedd, ond cleifion yn y pen draw, ond a yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi nad yw unrhyw esboniad ynghylch ffigurau yn tynnu oddi wrth y realiti sy'n wynebu cleifion bod gwasanaethau damweiniau ac achosion brys ledled Cymru yn gwbl anghynaliadwy?
First of all, let me correct the Member when he said that figures were under-reported. That is exactly what the written statement tells you is not the case. The figures were not under-reported, and the figures that we publish stand up to examination by independent authorities. So, let's be clear about that.
Let me agree with him that accident and emergency departments are under pressure throughout Wales, as they are throughout the whole of the United Kingdom. Despite that, the staff who work in them go on sustaining that service every single day. They see thousands and thousands of people every day of every week in Wales. It does not help them to describe what they do as 'unsustainable', because sustaining the service is exactly what they do. Now, they are under huge pressure in doing that, and we acknowledge that, and that is why we work with them through the new six goals to try to release some of that pressure, to make sure that people go to the right part of the system and are seen in a timely way and in the most effective place. But I do say to the Member that I don't think it helps people who work so hard every day to describe the service they provide in the way that he just did.
Yn gyntaf oll, gadewch i mi gywiro'r Aelod pan ddywedodd bod ffigurau wedi'u tanadrodd. Dyna'n union y mae'r datganiad ysgrifenedig yn ei ddweud wrthych chi nad yw'n wir. Ni chafodd y ffigurau eu tanadrodd, ac mae'r ffigurau yr ydym ni'n eu cyhoeddi yn gadarn mewn archwiliadau gan awdurdodau annibynnol. Felly, gadewch i ni fod yn eglur am hynny.
Gadewch i mi gytuno ag ef bod adrannau damweiniau ac achosion brys dan bwysau ledled Cymru, fel y maen nhw ledled y Deyrnas Unedig gyfan. Er gwaethaf hynny, mae'r staff sy'n gweithio ynddyn nhw yn parhau i gynnal y gwasanaeth hwnnw bob un dydd. Maen nhw'n gweld miloedd ar filoedd o bobl bob diwrnod o bob wythnos yng Nghymru. Nid yw'n eu helpu nhw i ddisgrifio'r hyn y maen nhw'n ei wneud fel 'anghynaliadwy', oherwydd cynnal y gwasanaeth yw'r union beth y maen nhw'n ei wneud. Nawr, maen nhw o dan bwysau enfawr wrth wneud hynny, ac rydym ni'n cydnabod hynny, a dyna pam rydym ni'n gweithio gyda nhw drwy'r chwe nod newydd i geisio lleddfu rhywfaint o'r pwysau hwnnw, i wneud yn siŵr bod pobl yn mynd i'r rhan iawn o'r system ac yn cael eu gweld yn brydlon ac yn y lle mwyaf effeithiol. Ond rwyf i yn dweud wrth yr Aelod nad wyf i'n credu ei fod yn helpu pobl sy'n gweithio mor galed bob dydd i ddisgrifio'r gwasanaeth y maen nhw'n ei ddarparu yn y ffordd y mae ef newydd ei wneud.
It's staff that explain the service to me in that way so often, and it's the lack of new ideas on how to face up to the unsustainability issues within the health service that frustrates people so much. We need new ideas, and that's as true for the running of the NHS as the trains not running at all. Let me turn to trains. Week after week, it's cancelled trains, the wrong trains for cross-country journeys, multiple changes on straight-through services, standing room only, broken promises on the delivery of new trains. Not only do we not have the rolling stock, but the stock we have isn't rolling. And the response of the Deputy Minister on Twitter? 'I don't build trains.' It really isn't good enough for all of those facing challenges travelling on rail day in, day out. Will the First Minister admit that we are facing a real crisis in our rail service in Wales, and will he tell us what plan he has to get us back on track?
Staff sy'n esbonio'r gwasanaeth i mi yn y ffordd honno mor aml, a'r diffyg syniadau newydd am sut i wynebu'r problemau anghynaliadwyedd o fewn y gwasanaeth iechyd sy'n peri cymaint o rwystredigaeth i bobl. Rydym ni angen syniadau newydd, ac mae hynny yr un mor wir am redeg y GIG â'r trenau sydd ddim yn rhedeg o gwbl. Gadewch i mi droi at drenau. Wythnos ar ôl wythnos, mae trenau'n cael eu canslo, ceir y trenau anghywir ar gyfer teithiau traws gwlad, newidiadau lluosog ar wasanaethau uniongyrchol, lle i sefyll yn unig, addewidion wedi'u torri o ran darparu trenau newydd. Nid yn unig nad yw'r cerbydau gennym ni, ond nid yw'r cerbydau sydd gennym ni yn symud. Ac ymateb y Dirprwy Weinidog ar Twitter? 'Nid wyf i'n adeiladu trenau.' Nid yw'n ddigon da o gwbl i bawb sy'n wynebu heriau yn teithio ar y rheilffordd bod un dydd. A wnaiff y Prif Weinidog gyfaddef ein bod ni'n wynebu argyfwng gwirioneddol yn ein gwasanaeth rheilffyrdd yng Nghymru, ac a wnaiff ef ddweud wrthym ni pa gynllun sydd ganddo i'n cael ni yn ôl ar y trywydd iawn?
Well, Llywydd, I think it would be helpful to Members here to hear the new ideas that the leader of Plaid Cymru talks about. If they were new ideas, we'd be very glad to hear of them, so maybe next time, he will treat us to a few of the ideas that he calls for. As for train services, it is true that by today we had hoped that there would be 77 new CAF trains available in operation. Only 34 of those have been delivered by the manufacturer, and the Deputy Minister is right: the Welsh Government doesn’t manufacture trains, and the manufacturer has only delivered 34 of the 77 trains that they were contracted to deliver by today. Now, there are reasons why that is the case, but the practical impact of that is inevitably felt by Transport for Wales when they are scheduling their services.
The better news is that TfW are now accepting a new train from the manufacturer every seven to 10 days, so the pace by which those new trains are arriving has increased, and it's also the case, Llywydd, that services provided by Transport for Wales have improved since September of this year into October, and Transport for Wales remains confident that that improvement will be sustained through the rest of this calendar year and into 2024.
Wel, Llywydd, rwy'n credu y byddai o gymorth i'r Aelodau yma glywed y syniadau newydd y mae arweinydd Plaid Cymru yn sôn amdanyn nhw. Pe baen nhw'n syniadau newydd, byddem yn falch iawn o glywed amdanyn nhw, felly efallai y tro nesaf y gwnaiff ef ein difyrru gydag ychydig o'r syniadau y mae'n galw amdanyn nhw. O ran gwasanaethau trenau, mae'n wir ein bod ni wedi gobeithio erbyn heddiw y byddai 77 o drenau CAF newydd ar gael yn weithredol. Dim ond 34 o'r rheini sydd wedi cael eu danfon gan y gweithgynhyrchydd, ac mae'r Dirprwy Weinidog yn iawn: nid yw Llywodraeth Cymru yn gweithgynhyrchu trenau, a dim ond 34 o'r 77 trên y cawsant eu contractio i'w darparu erbyn heddiw y mae'r gweithgynhyrchydd wedi eu darparu. Nawr, ceir rhesymau pam mae hynny'n wir, ond mae'n anochel bod Trafnidiaeth Cymru yn teimlo effaith ymarferol hynny pan fyddan nhw'n amserlennu eu gwasanaethau.
Y newyddion gorau yw bod Trafnidiaeth Cymru bellach yn derbyn trên newydd gan y gweithgynhyrchydd bob saith i 10 diwrnod, felly mae'r cyflymder y mae'r trenau newydd hynny yn cyrraedd wedi cynyddu, ac mae hefyd yn wir, Llywydd, bod gwasanaethau a ddarperir gan Trafnidiaeth Cymru wedi gwella ers mis Medi eleni i mewn i fis Hydref, ac mae Trafnidiaeth Cymru yn dal i fod yn hyderus y bydd y gwelliant hwnnw yn cael ei gynnal trwy weddill y flwyddyn galendr hon ac i mewn i 2024.
3. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi grwpiau cymunedol yn Islwyn drwy'r argyfwng costau byw? OQ60134
3. Will the First Minister provide an update on how the Welsh Government is supporting community groups in Islwyn through the cost-of-living crisis? OQ60134
I thank Rhianon Passmore, Llywydd, for that question. Amongst the ways in which the Welsh Government supports community groups is the provision of core funding to the Wales Council for Voluntary Action and county voluntary councils across Wales. That amounts to £6.98 million in the current financial year, an increase of 10 per cent on pre-pandemic levels.
Diolch i Rhianon Passmore, Llywydd, am y cwestiwn yna. Ymhlith y ffyrdd y mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo grwpiau cymunedol mae darparu cyllid craidd i Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru a chynghorau gwirfoddol sirol ledled Cymru. Mae hynny'n gyfanswm o £6.98 miliwn yn y flwyddyn ariannol bresennol, cynnydd o 10 y cant ar lefelau cyn y pandemig.
Thank you, First Minister. Earlier this year, Newsquest Media Group Wales launched their inaugural Our Communities Together appeal, in partnership with Community Foundation Wales. As a result, community groups across Wales have been awarded grants totalling more than £1 million to help people through the cost-of-living crisis. The appeal by the Free Press Series and its sister publications—including Gwent’s own South Wales Argus—asked its readers and businesses and organisations to donate to a fund that would award grants to grass-roots charities across Wales, supporting the most vulnerable in our communities through the cost-of-living crisis.
Last week, the South Wales Argus announced the relaunch of the campaign after the £1 million grant landmark was passed, and Gavin Thompson, regional editor for Wales at Newsquest, said:
'When we launched this appeal we had no idea we would be able to hand out more than £1 million to community groups across Wales. I am so grateful to all those who have supported it, from individual donors to businesses and the Welsh Government.'
First Minister, would you join me now in congratulating all involved in Newsquest Wales's Our Communities Together appeal, and will you join me in Islwyn at a future date for a project that has benefited from such a grant? And can you articulate for the people of Islwyn and Wales why the work of Community Foundation Wales is so profoundly important?
Diolch, Prif Weinidog. Yn gynharach eleni, lansiodd Newsquest Media Group Cymru eu hapêl Ein Cymunedau Gyda'n Gilydd gyntaf, mewn partneriaeth â Sefydliad Cymunedol Cymru. O ganlyniad, mae grwpiau cymunedol ledled Cymru wedi derbyn grantiau gwerth cyfanswm o dros £1 filiwn i helpu pobl drwy'r argyfwng costau byw. Gofynnodd yr apêl gan y Free Press Series a'i chwaer gyhoeddiadau—gan gynnwys South Wales Argus Gwent ei hun—i'w darllenwyr a busnesau a sefydliadau i gyfrannu at gronfa a fyddai'n dyfarnu grantiau i elusennau llawr gwlad ledled Cymru, yn cynorthwyo'r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymunedau drwy'r argyfwng costau byw.
Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y South Wales Argus ail-lansiad yr ymgyrch ar ôl mynd heibio'r garreg filltir grant o £1 filiwn, a dywedodd Gavin Thompson, golygydd rhanbarthol Cymru yn Newsquest:
'Pan lansiwyd yr apêl hon gennym, doedd dim syniad gennym ni y byddem ni'n gallu dosbarthu mwy na £1 filiwn i grwpiau cymunedol ledled Cymru. Rwyf mor ddiolchgar i bawb sydd wedi ei chefnogi, o roddwyr unigol i fusnesau a Llywodraeth Cymru.'
Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi nawr i longyfarch pawb sy'n gysylltiedig ag apêl Ein Cymunedau Gyda'n Gilydd Newsquest Cymru, ac a wnewch chi ymuno â mi yn Islwyn yn y dyfodol ar gyfer prosiect sydd wedi elwa o grant o'r fath? Ac a allwch chi fynegi dros bobl Islwyn a Chymru pam mae gwaith Sefydliad Cymunedol Cymru mor arbennig o bwysig?
I thank the Member for that, Llywydd, and I think she herself has already articulated the importance of the work of Community Foundation Wales because of the way in which it animates the contribution that volunteers in so many parts of Wales make to those local communities. The Welsh Government, of course, has been pleased to make our own contribution to the work of the Our Communities Together appeal, and I do congratulate the staff of Newsquest and Community Foundation Wales on the work that they do.
Their work, as Rhianon Passmore has said, Llywydd, has been there for over 20 years, funding organisations to help the most vulnerable in our society. It’s also played a really important part in the Nation of Sanctuary Croeso fund, and it’s currently involved in making sure that dormant trusts or foundations in Wales are identified and can be revitalised. In the work that it’s done to date, Llywydd, it has found 139 dormant trusts in Wales that have assets of nearly £5 million; £5 million that isn’t doing the work it was intended to do, and can now be revitalised. So, in all of those ways, the trust goes on making its contribution in Islwyn, and across the whole of our nation.
Diolch i'r Aelod am hynna, Llywydd, ac rwy'n credu ei bod hi ei hun eisoes wedi mynegi pwysigrwydd gwaith Sefydliad Cymunedol Cymru oherwydd y ffordd y mae'n ysgogi'r cyfraniad y mae gwirfoddolwyr mewn cynifer o rannau o Gymru yn ei wneud at y cymunedau lleol hynny. Mae Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, wedi bod yn falch o wneud ein cyfraniad ein hunain at waith apêl Ein Cymunedau Gyda'n Gilydd, ac rwy'n llongyfarch staff Newsquest a Sefydliad Cymunedol Cymru ar y gwaith y maen nhw'n ei wneud.
Mae eu gwaith, fel y dywedodd Rhianon Passmore, Llywydd, wedi bod yno ers dros 20 mlynedd, gan ariannu sefydliadau i helpu'r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Mae hefyd wedi chwarae rhan bwysig iawn yng nghronfa Croeso Cenedl Noddfa, ac ar hyn o bryd mae'n ymwneud â gwneud yn siŵr bod ymddiriedolaethau neu sefydliadau segur yng Nghymru yn cael eu nodi ac y gellir eu hadfywio. Yn y gwaith y mae wedi ei wneud hyd yma, Llywydd, mae wedi dod o hyd i 139 o ymddiriedolaethau segur yng Nghymru sydd ag asedau o bron i £5 miliwn; £5 miliwn nad yw'n gwneud y gwaith y bwriadwyd iddo ei wneud, ac y gellir ei adfywio nawr. Felly, ym mhob un o'r ffyrdd hynny, mae'r ymddiriedolaeth yn parhau i wneud ei chyfraniad yn Islwyn, ac ar draws ein cenedl gyfan.
First Minister, the Welsh Conservatives have long supported workers, community groups and businesses being able to keep more of the money that they make. Instead, under your Government, residents and organisations are anxious over the prospect of more tax rises. First Minister, will you rule out any increases to business rates, land transaction tax and income tax in Wales for the remainder of this Senedd term?
Prif Weinidog, mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi cefnogi gweithwyr, grwpiau cymunedol a busnesau ers amser maith i allu cadw mwy o'r arian y maen nhw'n ei ennill. Yn hytrach, o dan eich Llywodraeth chi, mae trigolion a sefydliadau yn bryderus ynghylch y posibilrwydd o fwy o godiadau treth. Prif Weinidog, a wnewch chi ddiystyru unrhyw gynnydd i ardrethi busnes, treth trafodiadau tir a threth incwm yng Nghymru am weddill tymor y Senedd hon?
Well, Llywydd, it's ironic that a Conservative Member should make that contribution on a day when the Institute for Fiscal Studies publish their green budget, and say that when her Government came into power, incomes across the United Kingdom were taxed at 33 per cent, and that by the time this Government finally leaves office, that will have risen to 37 per cent, the highest level of taxation of any period since 1945. An astonishing record, don't you think? A Government that she said is dedicated to leaving money in people's pockets will be taking more money out of their pockets than ever before. Is she proud of that record?
Wel, Llywydd, mae'n eironig y dylai Aelod Ceidwadol wneud y cyfraniad hwnnw ar ddiwrnod pan fydd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn cyhoeddi ei chyllideb werdd, ac yn dweud pan ddaeth ei Llywodraeth hi i rym, bod incwm ar draws y Deyrnas Unedig yn cael eu trethu ar 33 y cant, ac erbyn yr adeg y bydd y Llywodraeth hon yn gadael o'r diwedd, y bydd hynny wedi codi i 37 y cant, y lefel uchaf o drethiant yn unrhyw gyfnod ers 1945. Record syfrdanol, onid ydych chi'n meddwl? Bydd Llywodraeth y mae hi'n dweud sy'n ymroddedig i adael arian ym mhocedi pobl yn tynnu mwy o arian allan o'u pocedi nag erioed o'r blaen. A yw hi'n falch o'r record honno?
4. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi ehangu tai cymdeithasol fforddiadwy? OQ60092
4. How will the Welsh Government support the expansion of affordable social housing? OQ60092
Llywydd, we remain committed to delivering 20,000 social homes for rent during this Government term, underpinned by record levels of funding—almost £1.2 billion over the first four years of this Senedd term. And alongside new build, we've launched a range of other initiatives to deliver more social sector homes as quickly as possible.
Llywydd, rydym ni'n dal i fod wedi ymrwymo i ddarparu 20,000 o gartrefi cymdeithasol i'w rhentu yn ystod tymor y Llywodraeth hon, wedi'u seilio ar y lefelau uchaf erioed o gyllid—bron i £1.2 biliwn dros bedair blynedd gyntaf tymor y Senedd hon. Ac ochr yn ochr â'r gwaith adeiladu newydd, rydym ni wedi lansio amrywiaeth o fentrau eraill i ddarparu mwy o gartrefi sector cymdeithasol cyn gynted â phosibl.
Diolch, Prif Weinidog. I'm going to internationalise my supplementary as a quick nod to members who are with us today as part of international youth leaders, from Liberia, from Minnesota in North America, from Mexico, from South Africa, as part of the Taith programme. So, in internationalising my question, can I ask him—? My colleague Mike Hedges wrote a fascinating pamphlet back in March this year on co-operative approaches to housing that would be affordable and secure the tenure of people as well. We're trying hard in Wales, with the support of organisations like Cwmpas and Welsh Government funding, but he drew attention to places like Scandinavia and Denmark, but also worldwide examples where they've gone further, including in North America. I wonder, First Minister, how can we build on the few good—but they are few—examples in Wales of co-operative social housing, managed and owned by the people who live in them? How can we build on that and grow it to the scale we can see in other countries? Because we feel strongly, as co-operative as well as Welsh Labour Members, that this is part of the solution to people having secure tenure of their properties and to be able to run and manage it themselves and set the rents as well. How can we grow it?
Diolch, Prif Weinidog. Rwy'n mynd i ryngwladoli fy nghwestiwn atodol fel cydnabyddiad cyflym o aelodau sydd gyda ni heddiw yn rhan o arweinwyr ieuenctid rhyngwladol, o Liberia, o Minnesota yng Ngogledd America, o Fecsico, o Dde Affrica, yn rhan o raglen Taith. Felly, o ryngwladoli fy nghwestiwn, a gaf i ofyn iddo—? Ysgrifennodd fy nghyd-Aelod, Mike Hedges, bamffled hynod ddiddorol yn ôl ym mis Mawrth eleni ar ddulliau cydweithredol o ymdrin â thai a fyddai'n fforddiadwy ac yn sicrhau deiliadaeth pobl hefyd. Rydyn ni'n ymdrechu'n galed yng Nghymru, gyda chymorth sefydliadau fel Cwmpas a chyllid Llywodraeth Cymru, ond tynnodd sylw at leoedd fel Sgandinafia a Denmarc, ond hefyd enghreifftiau ledled y byd lle maen nhw wedi mynd ymhellach, gan gynnwys yng Ngogledd America. Tybed, Prif Weinidog, sut allwn ni adeiladu ar yr ychydig—ond ychydig ydyn nhw—o enghreifftiau yng Nghymru o dai cymdeithasol cydweithredol, a reolir ac sy'n eiddo i'r bobl sy'n byw ynddyn nhw? Sut allwn ni adeiladu ar hynny a'i dyfu i'r raddfa y gallwn ni ei gweld mewn gwledydd eraill? Oherwydd rydym ni'n teimlo'n gryf, fel aelodau cydweithredol yn ogystal ag Aelodau Llafur Cymru, bod hyn yn rhan o'r ateb i bobl gael deiliadaeth ddiogel o'u heiddo ac i allu ei redeg a'i reoli eu hunain a gosod y rhenti hefyd. Sut allwn ni ei dyfu?
Well, Llywydd, one of the ways in which we can grow it is indeed by learning from international experience. It is great to see people in the gallery associated through our Taith programme, making sure that young people in Wales have those opportunities to see the way in which other parts of the world approach some of the challenges that we face and they face as well.
The Member is right to say that the efforts that have been made to develop co-operative housing in Wales have not always led to the success that we would have wished. There is an example in my own constituency that was built as a co-operative development, where after only a few years, tenants reverted to the housing association that had developed the housing in the first place. But there are lessons to learn from that as well, about the way in which we approach the idea of housing built through co-ops or through community-led groups.
And the good news is, Llywydd, that we have a new wave of initiatives being led in different parts of Wales: the Solva community land trust, the Gower community land trust, the Taf Fechan Housing Co-operative in Merthyr—all of them initiatives designed to develop housing that will be run and managed by the people who live in them. The Welsh Government is looking to find new ways in which we can support that work. For example, we are finding new ways in which those groups can access our empty homes grant and the land and buildings development fund. So, we share an ambition to make sure that co-operatively run housing plays a bigger part in the way in which we provide those vitally needed social homes for rent in the future, but to do it in a way that is sustainably run by those people, and there are many lessons to learn from overseas in the way in which that can be achieved.
Wel, Llywydd, un o'r ffyrdd y gallwn ni ei dyfu yw trwy ddysgu, yn wir, o brofiad rhyngwladol. Mae'n wych gweld pobl yn yr oriel sy'n gysylltiedig â'n rhaglen Taith, gan wneud yn siŵr bod pobl ifanc yng Nghymru yn cael y cyfleoedd hynny i weld y ffordd y mae rhannau eraill o'r byd yn mynd i'r afael â rhai o'r heriau sy'n ein hwynebu ni ac yn eu hwynebu hwythau hefyd.
Mae'r Aelod yn iawn i ddweud nad yw'r ymdrechion a wnaed i ddatblygu tai cydweithredol yng Nghymru bob amser wedi arwain at y llwyddiant y byddem ni wedi ei ddymuno. Mae enghraifft yn fy etholaeth i fy hun a adeiladwyd fel datblygiad cydweithredol, lle ar ôl ychydig flynyddoedd yn unig, dychwelodd tenantiaid i'r gymdeithas dai a oedd wedi datblygu'r tai yn y lle cyntaf. Ond mae gwersi i'w dysgu o hynny hefyd, ynglŷn â'r ffordd yr ydym ni'n mynd i'r afael â'r syniad o dai sy'n cael eu hadeiladu trwy fentrau cydweithredol neu drwy grwpiau a arweinir gan y gymuned.
A'r newyddion da, Llywydd, yw bod gennym ni don newydd o fentrau yn cael eu harwain mewn gwahanol rannau o Gymru: ymddiriedolaeth tir cymunedol Solfach, ymddiriedolaeth tir cymunedol Gŵyr, Menter Dai Gydweithredol Taf Fechan ym Merthyr—pob un ohonyn nhw'n fentrau sydd wedi'u cynllunio i ddatblygu tai a fydd yn cael eu rhedeg a'u rheoli gan y bobl sy'n byw ynddyn nhw. Mae Llywodraeth Cymru yn ceisio dod o hyd i ffyrdd newydd y gallwn ni gefnogi'r gwaith hwnnw. Er enghraifft, rydym ni'n dod o hyd i ffyrdd newydd y gall y grwpiau hynny gael mynediad at ein grant cartrefi gwag a'r gronfa datblygu tir ac adeiladau. Felly, rydym ni'n rhannu uchelgais i wneud yn siŵr bod tai sy'n cael eu rhedeg yn gydweithredol yn chwarae rhan fwy yn y ffordd yr ydym ni'n darparu'r cartrefi cymdeithasol hynny y mae eu hangen yn daer i'w rhentu yn y dyfodol, ond ei wneud mewn ffordd sy'n cael ei rhedeg yn gynaliadwy gan y bobl hynny, ac mae llawer o wersi i'w dysgu o dramor yn y ffordd y gellir cyflawni hynny.
Well, let's have some reality here. Three decades of Welsh Labour, and what we have is house building targets consistently missed. We are now facing a definite housing crisis. We need 12,000 homes a year, yet this year you've only built 5,785. Despite your targets set over many years, you’ve missed them all. House builders tell me it takes about two to three years from planning to laying a single brick. Your planning service here in Wales is dismal. Your record provides clear evidence that we should have no confidence whatsoever. Forget your co-operative housing. We're supposed to be on target for 20,000 new low-carbon social homes for rent in the next three years. Given the higher costs associated with these builds, please would you, First Minister, explain how your UK parliamentary Member Keir Starmer mentions that ‘we are the builders’? Yet here in Welsh Labour, we have the building blockers. Wouldn't you agree with me that his statement at conference was misleading to say the least?
Gadewch i ni gael rhywfaint o realiti yma. Tri degawd o Lafur Cymru, a'r hyn sydd gennym ni yw targedau adeiladu tai yn cael eu methu'n gyson. Rydym ni'n wynebu argyfwng tai pendant erbyn hyn. Mae angen 12,000 o gartrefi y flwyddyn arnom ni, ond eleni dim ond 5,785 rydych chi wedi eu hadeiladu. Er gwaethaf eich targedau a osodwyd dros nifer o flynyddoedd, rydych chi wedi eu methu nhw i gyd. Mae adeiladwyr tai yn dweud wrthyf i ei bod hi'n cymryd tua dwy i dair blynedd o gynllunio i osod yr un fricsen. Mae eich gwasanaeth cynllunio yma yng Nghymru yn ofnadwy. Mae eich record yn cynnig tystiolaeth eglur na ddylem ni fod ag unrhyw hyder o gwbl. Anghofiwch am eich tai cydweithredol. Rydym ni i fod ar drywydd ar gyfer 20,000 o gartrefi cymdeithasol carbon isel newydd i'w rhentu yn ystod y tair blynedd nesaf. O ystyried y costau uwch sy'n gysylltiedig â'r adeiladau hyn, a wnewch chi, Prif Weinidog, esbonio sut mae eich Aelod o senedd y DU, Keir Starmer, yn sôn mai 'ni yw'r adeiladwyr'? Ac eto yma yn Llafur Cymru, mae gennym ni'r rhwystrwyr adeiladu. Oni fyddech chi'n cytuno â mi bod ei ddatganiad yn y gynhadledd yn gamarweiniol a dweud y lleiaf?
Well, Llywydd, it's being so cheerful that keeps her going, as they say. I can tell the Member that a small number of members of the public sent me a tweet by her leader. The tweet was apparently headed, 'Couldn't make it up’. The people who sent it to me asked whether irony had really completely deserted the Welsh Conservative Party, because making it up is what they do. She said to me that we missed our targets. Does she know that the affordable housing target that we set for the last Senedd term was not only met, but it was very significantly exceeded? We built more homes than we said we would in the last term, and that, believe me, is absolutely true. There is no ambiguity about it. The figures are there for anybody to see. We set the target, and far from, as the Member said, not meeting it, we exceeded it. We set a new target for this Senedd term—20,000 homes for social rent. It is an ambitious target, Llywydd. It's a particularly ambitious target given what has happened since that target was set in terms of inflation in that industry, new barriers caused by Brexit to the importation of necessary materials and so on. But we stick with that target because we know how important it is here in Wales, and everything that we do is designed not to undermine the target, but to deliver it.
Wel, Llywydd, bod mor siriol sy'n ei chadw hi i fynd, fel maen nhw'n dweud. Gallaf ddweud wrth yr Aelod bod nifer fach o aelodau'r cyhoedd wedi anfon trydariad ataf gan ei harweinydd. Mae'n debyg mai pennawd y trydariad oedd, 'Allech chi ddim gwneud e' i fyny'. Gofynnodd y bobl a'i hanfonodd ataf a oedd eironi wir wedi gadael Plaid Geidwadol Cymru yn llwyr, oherwydd gwneud e' i fyny yw beth maen nhw'n ei wneud. Dywedodd hi wrtha i ein bod ni wedi methu ein targedau. A yw hi'n gwybod bod y targed tai fforddiadwy a bennwyd gennym ar gyfer tymor diwethaf y Senedd nid yn unig wedi'i gyrraedd, ond y rhagorwyd arno'n sylweddol iawn? Fe wnaethom ni adeiladu mwy o gartrefi nag y dywedon ni y byddem ni yn y tymor diwethaf, ac mae hynny, credwch chi fi, yn hollol wir. Does dim amwysedd am y peth. Mae'r ffigurau yno i unrhyw un eu gweld. Fe wnaethom ni bennu'r targed, ac ymhell o fod, fel y dywedodd yr Aelod, wedi methu â'i fodloni, fe wnaethom ni ragori arno. Fe wnaethom ni bennu targed newydd ar gyfer tymor y Senedd hon—20,000 o gartrefi ar gyfer rhent cymdeithasol. Mae'n darged uchelgeisiol, Llywydd. Mae'n darged arbennig o uchelgeisiol o ystyried yr hyn sydd wedi digwydd ers pennu'r targed hwnnw o ran chwyddiant yn y diwydiant hwnnw, rhwystrau newydd a achosir gan Brexit i fewnforio'r deunyddiau angenrheidiol ac yn y blaen. Ond rydyn ni'n cadw at y targed hwnnw oherwydd ein bod yn gwybod pa mor bwysig ydyw yma yng Nghymru, ac mae popeth a wnawn wedi'i gynllunio i beidio â thanseilio'r targed, ond i'w gyflawni.
Yn hytrach na chwyno, dwi am gyflwyno ambell i syniad, os gwelwch chi'n dda, ar y pwnc yma. Wrth gwrs, mae chwyddiant a diffyg cyllid yn rhwystr amlwg i adeiladu tai cymdeithasol a thai o dan berchnogaeth gyhoeddus, ond o ddilyn enghraifft yr Aelod dros Ogwr, mi wnaf i hefyd edrych ar enghreifftiau rhyngwladol. Yn yr Iseldiroedd, dydy’r wladwriaeth yna ddim yn ariannu tai cymdeithasol o gwbl, ond yn hytrach mae arian tai cymdeithasol yn dod o fenthyciadau gan ddau fanc sydd o dan berchnogaeth gyhoeddus, gyda thelerau hynod o ffafriol. Yn Iwerddon, mae undebau credyd yn rhoi benthyg arian i gymdeithasau tai ar gyfer adeiladu tai. Ydy'r Prif Weinidog, felly, yn credu fod cyfle yma yng Nghymru i ddefnyddio Banc Datblygu Cymru a/neu bartneriaethau efo undebau credyd fel modd o ddod ag arian newydd i mewn ar gyfer adeiladu tai cymdeithasol a thai o dan berchnogaeth gyhoeddus?
Rather than complaining, I want to introduce a few ideas, if I may, on this topic. Of course, inflation and lack of funding is a clear barrier to the building of social housing and publicly owned housing, but following on from the example from the Member for Ogmore, I will also look at some international examples. In the Netherlands, the state there doesn't fund social housing at all, but rather funding for social housing comes from loans from two banks, which are under public ownership, with very favourable terms. In Ireland, credit unions lend funding to housing associations for house building. Does the First Minister, therefore, believe there's an opportunity here in Wales to use the Development Bank of Wales and/or partnerships with credit unions as a means of bringing new funding in for the construction of social housing and publicly owned housing?
Diolch i Mabon ap Gwynfor. Dwi'n cytuno gyda fe. Dŷn ni'n lwcus yng Nghymru i gael Banc Datblygu Cymru, ac mae'r Gweinidog wedi gofyn iddyn nhw wneud mwy o waith yn y maes yma. Rŷn ni'n defnyddio’r banc yn barod, ond os oes posibiliadau newydd allwn ni eu defnyddio, wrth gwrs, rŷn ni'n agored i wneud hynny. Mae lot o wersi allwn ni dreial eu tynnu o beth maen nhw'n ei wneud yn yr Iseldiroedd. Mae Gweinidogion o Iwerddon yn dod draw i Gymru ar ddydd Iau a dydd Gwener yr wythnos hon, ac rŷn ni'n mynd i gwrdd â nhw yn y gogledd. Mae llwyddiant yr undebau credyd yn Iwerddon yn rhywbeth allwn ni dreial tynnu gwersi mas ohono, ac i wneud mwy gyda'r bobl sy'n gweithio’n galed yn yr undebau credyd yma yng Nghymru. So, ble mae gwersi allwn ni dynnu i mewn i Gymru, wrth gwrs, rŷn ni'n awyddus i’w wneud e, ac i wneud mwy gyda'r asiantaethau sydd gyda ni yma yn barod.
I thank Mabon ap Gwynfor for those questions. I do agree with him. We're lucky in Wales to have the Development Bank of Wales, and the Minister has asked them to do more work in this area. We do use the bank already, but if there are new possibilities that we can explore, then we are open to doing that. There are many lessons that we can try and draw from what they're doing in the Netherlands. Ministers from Ireland are visiting Wales on Thursday and Friday of this week, and we're going to meet them in north Wales. The success of the credit unions in Ireland is something that we can try and learn lessons from, and to do more with the people working hard in credit unions in Wales. So, where there are lessons that we can draw down in Wales, we will do so, and to do more with the agencies that we have here already.
5. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi'r economi wledig ym Mhreseli Sir Benfro? OQ60087
5. What is the Welsh Government doing to support the rural economy in Preseli Pembrokeshire? OQ60087
I thank the Member for that question. We're making significant investments accross the rural economy, including in Preseli Pembrokeshire. For example, we are investing over £200 million in schemes to support the transition to the sustainable farming scheme, and to meet our climate change obligations.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Rydyn ni'n buddsoddi'n sylweddol ar draws yr economi wledig, gan gynnwys ym Mhreseli Sir Benfro. Er enghraifft, rydyn ni'n buddsoddi dros £200 miliwn mewn cynlluniau i gefnogi'r cyfnod pontio i'r cynllun ffermio cynaliadwy, ac i gyflawni ein rhwymedigaethau newid hinsawdd.
First Minister, earlier this month was the Welsh hospitality awards, and I'm sure you'll want to join with me in congratulating my constituent Andy Stirling, the manager of the Wolfscastle country hotel and spa, who picked up the highly coveted general manager of the year award. I'm sure you'll agree with me that the rural economy in Pembrokeshire relies on a strong hospitality industry. Sadly, recent figures from the international passenger survey tell us there were 33 per cent fewer inbound visitors to Wales in 2022 than 2019, and the amount they spent also dropped by 24 per cent. First Minister, these figures are worrying, and should these trends continue, it could seriously undermine the sustainability of the sector going forward, especially in places such as the ones that I represent. Therefore, First Minister, can you tell us what the Welsh Government is doing to improve the marketing of Wales as a holiday destination for overseas visitors, and can you tell us how the Welsh Government is specifically supporting rural hotels and accommodation providers, who have such an important role in the rural economy?
Prif Weinidog, yn gynharach y mis hwn roedd gwobrau lletygarwch Cymru, ac rwy'n siŵr y byddwch chi eisiau ymuno â mi i longyfarch fy etholwr Andy Stirling, rheolwr gwesty a sba gwledig Wolfscastle, a enillodd y wobr uchel ei pharch rheolwr cyffredinol y flwyddyn. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi bod yr economi wledig yn sir Benfro yn dibynnu ar ddiwydiant lletygarwch cryf. Yn anffodus, mae ffigurau diweddar o'r arolwg teithwyr rhyngwladol yn dweud wrthym fod 33 y cant yn llai o ymwelwyr i Gymru yn 2022 nag yn 2019, ac mae'r swm a wariwyd ganddynt hefyd wedi gostwng 24 y cant. Prif Weinidog, mae'r ffigurau hyn yn peri pryder, a phe bai'r tueddiadau hyn yn parhau, gallai danseilio cynaliadwyedd y sector yn ddifrifol wrth fwrw ymlaen, yn enwedig mewn lleoedd fel y rhai yr wyf i yn eu cynrychioli. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi ddweud wrthym beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella marchnata Cymru fel cyrchfan wyliau i ymwelwyr tramor, ac a wnewch chi ddweud wrthym sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi gwestai gwledig a darparwyr llety yn benodol, sydd â rôl mor bwysig yn yr economi wledig?
I thank the Member for those questions. I join with him in congratulating those at Wolfscastle hotel on their award. Of course Paul Davies is right to point to the importance of tourism to the rural economy and the economy of Pembrokeshire. I was at the Pembrokeshire show earlier this year, and was struck very much there by the strength of representation on the showground from representatives of the tourism sector.
I think we should take the figures from the international passenger survey for 2022 with some caution. The market is recovering from COVID; it's recovering from those many, many months during the preceding years where international travel wasn't possible, and we're not unique in seeing a slower recovery from that. But I think the recovery will come, and, of course, there are things that can be done to encourage visitors from overseas to come to Wales.
I commend to the Member the report of the Welsh Affairs Committee on this matter, which pointed to the failures of VisitBritain to promote Wales overseas. It's their responsibility and they're funded to do so; they're meant to represent Wales as well as other parts of the United Kingdom. The Welsh Affairs Committee, chaired by a colleague of his from west Wales, pointed to the deficits in the work of VisitBritain on behalf of Wales, and has asked for VisitBritain to appear in front of them again to set out what they intend to do to make good that deficit. We will work alongside them, with the campaigns that we operate as well, but we do need the assistance of those who are funded to do so.
Diolch i'r Aelod am y cwestiynau hyn. Rwy'n ymuno ag ef i longyfarch y rhai yng ngwesty Wolfscastle ar eu gwobr. Wrth gwrs mae Paul Davies yn iawn i dynnu sylw at bwysigrwydd twristiaeth i'r economi wledig ac economi sir Benfro. Roeddwn i yn sioe sir Benfro yn gynharach eleni, ac roedd cryfder cynrychiolaeth ar faes y sioe gan gynrychiolwyr o'r sector twristiaeth yn amlwg iawn.
Rwy'n credu y dylem ni ystyried y ffigurau o'r arolwg teithwyr rhyngwladol ar gyfer 2022 yn ofalus. Mae'r farchnad yn adfer ar ôl COVID; mae'n adfer wedi'r misoedd lawer hynny yn ystod y blynyddoedd blaenorol lle nad oedd teithio rhyngwladol yn bosibl, ac nid ydym yn unigryw o ran gweld adferiad arafach o hynny. Ond rwy'n credu y bydd yr adferiad yn dod, ac, wrth gwrs, mae pethau y gellir eu gwneud i annog ymwelwyr o dramor i ddod i Gymru.
Rwy'n cymeradwyo i'r Aelod adroddiad y Pwyllgor Materion Cymreig ar y mater hwn, a oedd yn tynnu sylw at fethiannau VisitBritain i hyrwyddo Cymru dramor. Eu cyfrifoldeb nhw yw hyn ac fe'u hariennir i wneud hynny; maen nhw i fod i gynrychioli Cymru yn ogystal â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Cyfeiriodd y Pwyllgor Materion Cymreig, dan gadeiryddiaeth cydweithiwr iddo o'r gorllewin, at y diffygion yng ngwaith VisitBritain ar ran Cymru, ac mae wedi gofyn i VisitBritain ymddangos o'u blaenau eto i nodi'r hyn y maen nhw'n bwriadu ei wneud i wneud yn iawn am y diffyg hwnnw. Byddwn ni'n gweithio ochr yn ochr â nhw, gyda'r ymgyrchoedd yr ydym yn eu gweithredu hefyd, ond mae arnom angen cymorth y rhai sy'n cael eu hariannu i wneud hynny.
6. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi datblygiad economaidd yng Nghaerffili? OQ60133
6. What is the Welsh Government doing to support economic development in Caerphilly? OQ60133
Diolch yn fawr i'r Aelod am y cwestiwn. Rydym ni'n gweithio gydag amryw eang o bartneriaid, gan gynnwys cyngor Caerffili, i gefnogi busnesau lleol. Mae'r canlyniad yn amlwg yn y ffigurau: rhwng 2011 a 2021, mae nifer y busnesau gweithredol fesul pen o’r boblogaeth yng Nghaerffili wedi cynyddu 35 y cant. Mae hyn yn uwch na'r cynnydd yng Nghymru ac yn y Deyrnas Unedig dros yr un cyfnod.
I thank the Member for the question. We are working with a wide range of partners, including Caerphilly council, to support businesses. The results are clear: between 2011 and 2021, the number of active businesses per head of population in Caerphilly has increased by 35 per cent. This is higher than the increase in Wales and in the UK over the same period.
I think, on a day when we've got some difficult news, this is a chance to recognise that there are some very good things going on in Caerphilly in partnership between Caerphilly County Borough Council and the Welsh Government. The success that the First Minister just referred to is because of the ambitious master plans and placemaking plans that will be affecting positively Caerphilly town, Ystrad Mynach and my home town of Bargoed, which is massively benefiting from the work that Caerphilly has done.
Caerphilly town, through partnership with the Welsh Government, Cadw and Transport for Wales, will have a new indoor market and contemporary well-being centre, and there are plans for a new public transport interchange. Bargoed saw a fantastic and well-attended May summer fair this year, which saw record footfall. People from across south Wales came to see what was happening in Bargoed. A Regionally Unleashed event was held recently, on 12 July, in consultation with the Cardiff capital region, and meetings this week are taking place in Bargoed to see what further enhancements can happen in that wonderful town.
Will the First Minister therefore reaffirm his commitment that the Welsh Government will support economic development through policies such as the Transforming Towns initiative and strategic infrastructure projects that are seeing huge benefits, such as the south Wales metro?
Rwy'n credu, ar ddiwrnod pan fo gennym newyddion anodd, fod hwn yn gyfle i gydnabod bod rhai pethau da iawn yn digwydd yng Nghaerffili mewn partneriaeth rhwng Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili a Llywodraeth Cymru. Mae'r llwyddiant y cyfeiriodd y Prif Weinidog ato oherwydd yr uwch gynlluniau uchelgeisiol a'r cynlluniau creu lleoedd a fydd yn effeithio'n gadarnhaol ar dref Caerffili, Ystrad Mynach a fy nhref enedigol, Bargoed, sy'n elwa'n aruthrol o'r gwaith y mae Caerffili wedi'i wneud.
Bydd gan dref Caerffili, drwy bartneriaeth â Llywodraeth Cymru, Cadw a Trafnidiaeth Cymru, farchnad dan do newydd a chanolfan llesiant cyfoes, ac mae cynlluniau ar gyfer cyfnewidfa trafnidiaeth gyhoeddus newydd. Gwelodd Bargoed ffair haf wych, yr aeth llawer iawn o bobl iddi, ym mis Mai eleni, a welodd y nifer uchaf erioed o ymwelwyr. Daeth pobl o bob rhan o dde Cymru i weld beth oedd yn digwydd ym Margoed. Cynhaliwyd digwyddiad Ysgogi'n Rhanbarthol yn ddiweddar, ar 12 Gorffennaf, mewn ymgynghoriad â thîm Prifddinas-Ranbarth Caerdydd, ac mae cyfarfodydd yr wythnos hon yn cael eu cynnal ym Margoed i weld pa welliannau pellach a all ddigwydd yn y dref wych honno.
A wnaiff y Prif Weinidog gadarnhau felly ei ymrwymiad y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi datblygiad economaidd drwy bolisïau fel menter Trawsnewid Trefi a phrosiectau seilwaith strategol sy'n dangos manteision enfawr, fel metro de Cymru?
I thank Hefin David for that. The Welsh Government certainly is committed to continue those policies and those funding sources. They work best where you have an ambitious partner on the ground, and I want to pay tribute to Caerphilly council for the way in which it has developed that Caerphilly 2035 placemaking plan set of proposals. And as Hefin David has said, Llywydd, we're already seeing the fruits of that work, with the plans for the new indoor market in Caerphilly and for the work associated with that in Pentrebane Street. We talk a lot on the floor of the Senedd about the challenges facing the retail sector and town centres, and I've said, in a number of answers, that what you have to see is a mix of uses to revitalise those town centres, and that's exactly what we see in those plans: accommodation, business incubator spaces, opportunities for leisure, opportunities for retail, all coming together in a single planned development. The Welsh Government is very pleased to be providing £6.8 million as our contribution to those developments, and we intend to go on, as Hefin David said, making funding available to support town centres in Caerphilly and across the borough, but of course across the whole of Wales.
Diolch i Hefin David am hynny. Yn sicr, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i barhau â'r polisïau hynny a'r ffynonellau ariannu hynny. Maen nhw'n gweithio orau lle mae gennych bartner uchelgeisiol ar lawr gwlad, ac rwyf am dalu teyrnged i Gyngor Caerffili am y ffordd y mae wedi datblygu set o gynigion cynllun creu lleoedd Caerffili 2035. Ac fel mae Hefin David wedi dweud, Llywydd, rydym eisoes yn gweld ffrwyth y gwaith hwnnw, gyda'r cynlluniau ar gyfer y farchnad dan do newydd yng Nghaerffili ac ar gyfer y gwaith sy'n gysylltiedig â'r hyn yn Stryd Pentrebane. Rydyn ni'n sôn llawer ar lawr y Senedd am yr heriau sy'n wynebu'r sector manwerthu a chanol trefi, ac rwyf wedi dweud, mewn nifer o atebion, mai'r hyn sy'n rhaid i chi ei weld yw cymysgedd o ddefnyddiau i adfywio'r canol trefi hynny, a dyna'n union a welwn yn y cynlluniau hynny: llety, mannau cychwyn busnes, cyfleoedd ar gyfer hamdden, cyfleoedd i fanwerthu, i gyd yn dod at ei gilydd mewn un datblygiad sydd wedi'i gynllunio. Mae Llywodraeth Cymru yn falch iawn o fod yn darparu £6.8 miliwn fel ein cyfraniad i'r datblygiadau hynny, ac rydym yn bwriadu mynd ymlaen, fel y dywedodd Hefin David, i sicrhau bod cyllid ar gael i gefnogi canol trefi yng Nghaerffili ac ar draws y fwrdeistref, ond wrth gwrs ledled Cymru gyfan hefyd.
7. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu sut y bydd y Llywodraeth yn ymateb i adroddiad y grwp arbenigol ar yr argyfwng costau byw o safbwynt lliniaru tlodi yn Arfon? OQ60096
7. Will the First Minister outline how the Government will respond to the report by the expert group on the cost-of-living crisis in terms of alleviating poverty in Arfon? OQ60096
Mae llawer o'r argymhellion yn adroddiad y grŵp arbenigol eisoes yn cael eu datblygu. Gyda'i gilydd, byddan nhw'n helpu i leddfu tlodi ar draws Cymru ac yn Arfon. Bydd y Llywodraeth hefyd yn ystyried yr adroddiad wrth inni baratoi ar gyfer cyllideb y flwyddyn nesaf.
Many of the recommendations in the expert group's report are already being developed. Together, they will help to alleviate poverty across Wales and in Arfon. The Government will also take the report into account as we prepare for next year's budget.
Mae adroddiad y grŵp arbenigol ar yr argyfwng costau byw yn cynnwys argymhellion pwysig ac ymarferol ar gyfer lliniaru tlodi plant, mater sy'n effeithio pob cymuned yn Arfon ac un o'r materion ddylai fod yn gyrru gwaith pob gwleidydd sy'n blaenoriaethu lliniaru yr argyfwng costau byw presennol, efo dros chwarter ein plant yn byw mewn tlodi. Mae argymhelliad rhif 6 yn yr adroddiad yn annog Llywodraeth Cymru i gyflwyno taliad costau byw plentyn i deuluoedd incwm isel sydd â phlant. Heblaw am y cyfyngiadau ariannol amlwg sydd arnom ni ar hyn o bryd, oes yna unrhyw reswm arall dros beidio â symud i'r cyfeiriad yma a chyflwyno'r taliad sydd yn cael ei argymell?
The expert group's report on the cost-of-living crisis does include important and practical recommendations for alleviating child poverty, an issue that affects every community in Arfon and is one of the issues that should be driving the work of all politicians who prioritise mitigating the current cost-of-living crisis, with over a quarter of our children living in poverty. Recommendation 6 in the report encourages the Welsh Government to introduce a child cost-of-living payment to low-income families who have children. Apart from the financial limitations that we are clearly facing at the moment, is there any other reason for not moving in this direction and introducing this payment that's been recommended?
Diolch yn fawr i Siân Gwenllian. Dwi wedi cael cyfle i ddarllen crynodeb o'r adroddiad, a diddorol oedd e, a llawn o syniadau ymarferol i helpu pobl yn Arfon. Fel y dywedais i yn yr ateb gwreiddiol, rŷn ni'n dal yn gweithio ar yr adroddiad, gyda phopeth arall rŷn ni'n ei wneud yn y maes tlodi. Dŷn ni ddim wedi troi cefn ar unrhyw beth yn yr adroddiad, ond rŷn ni'n dal i weithio trwy bopeth sydd yn yr adroddiad. So, dwi ddim yn gallu sôn heddiw am bob manylyn, ond rŷn ni eisiau defnyddio'r adroddiad, gyda'r cyngor lleol, achos mae nifer fawr o'r argymhellion i'r cyngor yn yr adroddiad hefyd, i weld sut allwn ni gydweithio gyda'n gilydd i gael yr effaith ar fywydau plant yn Arfon dwi'n siŵr rŷn ni i gyd eisiau ei gweld.
I thank Siân Gwenllian. I have had an opportunity to read a summary of the report, and it was very interesting and full of practical ideas to help people in Arfon. As I said in the original answer, we're still working on the report, with everything else we're doing in the area of poverty. We haven't turned our backs on anything in the report, but we're still working through it and everything that's in it. So, I can't go into too much detail today, but we do want to use the report, with local authorities, because there are a number of recommendations in the report for local authorities, to see how we can collaborate in order to have the impact on the lives of children in Arfon that we all want to see, I'm sure.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, John Griffiths.
Finally, question 8, John Griffiths.
8. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi gwasanaethau iechyd yr ysgyfaint? OQ60132
8. What steps is the Welsh Government taking to support lung health services? OQ60132
We're taking wide-ranging action to support respiratory health in Wales. That includes a focus on accurate diagnosis, good condition management and service preparations for the winter.
Rydym yn cymryd camau eang i gefnogi iechyd anadlol yng Nghymru. Mae hynny'n cynnwys canolbwyntio ar ddiagnosis cywir, rheoli'r cyflwr yn dda a pharatoadau gwasanaeth ar gyfer y gaeaf.
First Minister, as we heard earlier in your exchange with the leader of the opposition, far too often, lung cancer cases are detected at a later stage, when treatment is very difficult, and an effective, targeted lung screening system in Wales would go a long way to detecting those cancer cases earlier, allowing for effective treatment, and so saving lives. Would you agree with me, First Minister, that taking forward that sort of screening programme would make a significant contribution to tackling health inequalities in Wales, because we know that in our most deprived communities there is greater prevalence of lung cancer, and it is, in fact, a very significant part of why people in those communities die younger and have fewer years of healthy life?
Prif Weinidog, fel y clywsom ni yn gynharach yn eich trafodaeth ag arweinydd yr wrthblaid, yn llawer rhy aml, mae achosion canser yr ysgyfaint yn cael eu canfod ar gam hwyrach, pan fydd triniaeth yn anodd iawn, a byddai system sgrinio ysgyfaint effeithiol wedi'i thargedu yng Nghymru yn mynd yn bell i ganfod yr achosion canser hynny yn gynharach, gan ganiatáu triniaeth effeithiol, ac felly achub bywydau. A fyddech chi'n cytuno â mi, Prif Weinidog, y byddai bwrw ymlaen â'r math hwnnw o raglen sgrinio yn gwneud cyfraniad sylweddol at fynd i'r afael ag anghydraddoldebau iechyd yng Nghymru, oherwydd gwyddom fod mwy o achosion o ganser yr ysgyfaint yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig, ac mewn gwirionedd, mae'n rhan arwyddocaol iawn o pam mae pobl yn y cymunedau hynny'n marw'n iau ac yn cael llai o flynyddoedd o fywyd iach?
Well, Llywydd, of course I do agree with John Griffiths that lung cancer does have a particular social class gradient and that a screening programme would help to address that. It would do so alongside all the other things that we are doing. Members will remember, I'm sure, from earlier discussions, that the number of people who are now referred in to cancer services on a precautionary basis has increased enormously in Wales since the National Institute for Health and Care Excellence changed its guidelines about five years ago. And the more people who come forward for consideration in the cancer treatment programme, the more people will be caught early in the way that John Griffiths has identified. And, of course, everything that we can do to persuade more people to give up smoking—the single greatest cause of lung cancer—and there have been enormous strides in Wales ever since the Senedd came into being, then that, alongside a screening programme, will have the impact that the Member points to this afternoon.
Wel, Llywydd, wrth gwrs, rwy'n cytuno â John Griffiths bod gan ganser yr ysgyfaint raddiant dosbarth cymdeithasol penodol ac y byddai rhaglen sgrinio yn helpu i fynd i'r afael â hynny. Byddai'n gwneud hynny ochr yn ochr â'r holl bethau eraill rydyn ni'n eu gwneud. Bydd yr Aelodau'n cofio, rwy'n siŵr, o drafodaethau cynharach, fod nifer y bobl sydd bellach yn cael eu cyfeirio at wasanaethau canser ar sail rhagofalus wedi cynyddu'n aruthrol yng Nghymru ers i'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal newid ei chanllawiau tua phum mlynedd yn ôl. A'r mwyaf o bobl a ddaw ymlaen i'w hystyried yn y rhaglen trin canser, y mwyaf o bobl fydd yn cael eu dal yn gynnar yn y ffordd y mae John Griffiths wedi ei nodi. Ac, wrth gwrs, popeth y gallwn ni ei wneud i ddarbwyllo mwy o bobl i roi'r gorau i ysmygu—achos unigol mwyaf canser yr ysgyfaint—ac mae camau breision wedi bod yng Nghymru ers i'r Senedd ddod i fodolaeth, yna y bydd hynny, ochr yn ochr â rhaglen sgrinio, yn cael yr effaith y mae'r Aelod yn cyfeirio ato y prynhawn yma.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, fydd y datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hynny—Lesley Griffiths.
The next item will be the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make the statement—Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. There are no changes to this week's business. Draft business for the next three weeks is set out in the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Nid oes unrhyw newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Nodir y busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf yn y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Trefnydd, can I call for a statement from the Deputy Minister for Mental Health and Well-being on the action that the Welsh Government is taking to address problem gambling amongst children and young people in Wales? I know that the Welsh Government took the bold step of acknowledging that problem gambling is a public health menace and needs to be dealt with, and I was pleased to see that the chief medical officer has referenced this in his annual reports on a number of occasions.
Last week many Members of the Senedd met with YGAM, the Young Gamers and Gamblers Education Trust, a charity that's working with children and young people to address problem gambling and gambling harm, and the statistics, frankly, are pretty astonishing. We know that a third of 12 to 16-year-olds have actively been involved in gambling in the last 12 months, with 30 per cent of those gambling with their own money in the last year, and 70 per cent of teachers reported that their schools do not yet have a gambling harm prevention programme. Given that that is the case, and that there doesn't seem to be any significant action being taken to educate our children and young people across Wales about the dangers of gambling, I wonder whether we could have a statement on the work that the Welsh Government is doing around this? And, secondly, just in relation to this gambling issue, we obviously, as a nation, want to take advantage of the growth of the esports and gaming industry, as do other nations, and that is very important. But we also want a responsible esports and gaming industry, not one that promotes loot boxes and the kind of gambling that we've seen in that industry over the years. So, can I ask that the statement also covers that aspect of this particular problem? Thank you.
Trefnydd, a gaf i alw am ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant ar y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â phroblemau gamblo ymhlith plant a phobl ifanc yng Nghymru? Rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi cymryd y cam beiddgar o gydnabod bod problemau gamblo yn fygythiad iechyd cyhoeddus ac mae angen ymdrin â nhw, ac roeddwn i'n falch o weld bod y prif swyddog meddygol wedi cyfeirio at hyn yn ei adroddiadau blynyddol ar sawl achlysur.
Yr wythnos diwethaf, cyfarfu llawer o Aelodau'r Senedd â YGAM, yr Young Gamers and Gamblers Education Trust, elusen sy'n gweithio gyda phlant a phobl ifanc i fynd i'r afael â phroblemau gamblo a niwed gamblo, ac mae'r ystadegau, i fod yn gwbl onest, yn eithaf syfrdanol. Gwyddom fod traean o bobl ifanc 12 i 16 oed wedi bod yn cymryd rhan weithredol mewn gamblo yn ystod y 12 mis diwethaf, a 30 y cant o'r rheini yn gamblo gyda'u harian eu hunain yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, a dywedodd 70 y cant o athrawon nad oes gan eu hysgolion raglen atal niwed gamblo eto. O gofio bod hynny'n wir, ac nad yw'n ymddangos bod unrhyw gamau sylweddol yn cael eu cymryd i addysgu ein plant a'n pobl ifanc ledled Cymru am beryglon gamblo, tybed a allem gael datganiad ar y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ynghylch hyn? Ac, yn ail, dim ond mewn perthynas â'r mater gamblo hwn, rydyn ni, yn amlwg, fel cenedl, eisiau manteisio ar dwf y diwydiant e-chwaraeon a gemau cyfrifiadurol, fel y mae gwledydd eraill, ac mae hynny'n bwysig iawn. Ond rydym hefyd eisiau diwydiant e-chwaraeon a gemau cyfrifiadurol cyfrifol, nid un sy'n hyrwyddo cistiau trysor a'r math o gamblo yr ydym wedi'i weld yn y diwydiant hwnnw dros y blynyddoedd. Felly, a gaf i ofyn bod y datganiad hefyd yn cwmpasu'r agwedd honno ar y broblem benodol hon? Diolch.
Thank you. I think the Member raises a very important point, and gambling per se is something that the Welsh Government has been very concerned about. As you'll appreciate, a lot of the powers around gambling do rest with the UK Government, but the issue that you raise about the rise in gambling amongst our schoolchildren I think is very pertinent. I know the Minister for Education and the Welsh Language—it's something that he's looked at, and he'll be very happy to bring a statement forward. But it is important that we do get, within that statement, all the cross-Government work taking place.FootnoteLink
Diolch. Rwy'n credu bod yr Aelod yn codi pwynt pwysig iawn, ac mae gamblo fel y cyfryw yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn bryderus iawn amdano. Fel y byddwch chi'n ei werthfawrogi, mae llawer o'r pwerau ynghylch gamblo yn rai Llywodraeth y DU, ond mae'r mater rydych chi'n ei godi ynglŷn â'r cynnydd mewn gamblo ymhlith ein plant ysgol yn berthnasol iawn yn fy marn i. Rwy'n gwybod bod Gweinidog y Gymraeg ac Addysg—mae'n rhywbeth y mae o wedi edrych arno, a bydd yn hapus iawn i gyflwyno datganiad. Ond mae'n bwysig ein bod ni'n cael, o fewn y datganiad hwnnw, yr holl waith trawslywodraethol sy'n digwydd.FootnoteLink
Could I please ask for an update on when Members can expect a written statement on the situation in Bridgend indoor market? I understand these things can take some time, but it has been two weeks since I originally asked in business questions, and, of course, it's a tough time for traders at the moment, a very anxious time, and any support that the Welsh Government may possibly be able to provide would be greatly welcomed.
A gaf i ofyn am y wybodaeth ddiweddaraf ynghylch pryd y gall Aelodau ddisgwyl datganiad ysgrifenedig ar y sefyllfa ym marchnad dan do Pen-y-bont ar Ogwr? Rwy'n deall y gall y pethau hyn gymryd peth amser, ond mae pythefnos wedi mynd heibio ers i mi ofyn yn y cwestiynau busnes yn wreiddiol, ac, wrth gwrs, mae'n gyfnod anodd i fasnachwyr ar hyn o bryd, cyfnod pryderus iawn, a byddai unrhyw gefnogaeth y gall Llywodraeth Cymru o bosibl ei darparu yn cael ei chroesawu'n fawr.
Thank you. I think a statement will come forward once those discussions between the Welsh Government and Bridgend County Borough Council in relation to the reinforced autoclaved aerated concrete that's been found there have been completed.
Diolch. Rwy'n credu y bydd datganiad yn cael ei gyflwyno unwaith y bydd y trafodaethau hynny rhwng Llywodraeth Cymru a Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr mewn perthynas â'r concrit awyredig awtoclafiedig cyfnerth a ganfuwyd yno wedi'i gwblhau.
I'm asking for two Government statements, the first on river and sea pollution. I'm concerned about raw sewerage being discharged into rivers. My concern is mainly about the River Tawe, but, on an all-Wales basis, I'm concerned about any river in Wales that is having raw sewerage being put into it. I was recently contacted by a constituent, who said, 'I fell ill after swimming at Caswell bay, but Caswell is much cleaner than the sea at Swansea.' I think that is an indictment of the amount of pollution, mainly raw sewerage, that is ending up in the river.
The second statement I'd like to ask for is on the education of deaf children, including the importance of speech, sign language and lip reading—the statement to include deaf children's academic success and what is going to be done to reduce the difference in academic success between deaf children and non-deaf children at GCSE.
Rwy'n gofyn am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth, y cyntaf ar lygredd afonydd a môr. Rwy'n poeni am garthffosiaeth amrwd yn cael ei rhyddhau i afonydd. Mae fy mhryder yn ymwneud yn bennaf ag Afon Tawe, ond, ar sail Cymru gyfan, rwy'n pryderu am unrhyw afon yng Nghymru sy'n cael carthffosiaeth amrwd yn cael ei rhoi ynddi. Yn ddiweddar, cysylltodd etholwr â mi, a ddywedodd, 'Fe es i'n sâl ar ôl nofio ym mae Caswell, ond mae Caswell yn llawer glanach na'r môr yn Abertawe.' Rwy'n credu bod hynny'n gyhuddiad o ran faint o lygredd, carthffosiaeth amrwd yn bennaf, sy'n mynd i'r afon yn y pen draw.
Mae'r ail ddatganiad yr hoffwn i ofyn amdano ar addysg plant byddar, gan gynnwys pwysigrwydd lleferydd, iaith arwyddion a darllen gwefusau—y datganiad i gynnwys llwyddiant academaidd plant byddar a'r hyn sy'n mynd i gael ei wneud i leihau'r gwahaniaeth mewn llwyddiant academaidd rhwng plant byddar a phlant nad ydynt yn fyddar ar lefel TGAU.
Thank you. In relation to your first request, the Minister for Climate Change will be bringing forward an oral statement before we finish for Christmas, so during this term.
And around the education of deaf children, the curriculum for Wales has been developed to be inclusive for all learners. BSL practitioners and other experts, including members of the deaf community, were involved in developing the curriculum for Wales guidance on making sure that we did design a curriculum that includes progression in BSL for deaf BSL users, as well as guidance for schools choosing to introduce BSL as a second, or a third, or even a subsequent language, going forward. Key parts of the curriculum are now also available in BSL, for practitioners to be able to use with learners, and also with their families. Resources are available for free on Hwb, the all-Wales learning platform, to help improve awareness of BSL among staff and learners. As the Member is aware, local authorities are responsible for ensuring that BSL is available to children who have been identified as requiring it.
Diolch. O ran eich cais cyntaf, bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd yn cyflwyno datganiad llafar cyn i ni orffen ar gyfer y Nadolig, felly yn ystod y tymor hwn.
Ac ynghylch addysg plant byddar, mae'r cwricwlwm i Gymru wedi ei ddatblygu i fod yn gynhwysol i bob dysgwr. Roedd ymarferwyr BSL ac arbenigwyr eraill, gan gynnwys aelodau o'r gymuned fyddar, yn ymwneud â datblygu canllawiau'r cwricwlwm i Gymru ar sicrhau ein bod yn cynllunio cwricwlwm sy'n cynnwys dilyniant yn BSL ar gyfer defnyddwyr BSL byddar, yn ogystal â chanllawiau i ysgolion sy'n dewis cyflwyno BSL fel ail, neu drydedd, neu hyd yn oed iaith ddilynol, wrth fwrw ymlaen. Mae rhannau allweddol o'r cwricwlwm bellach ar gael yn BSL hefyd, er mwyn i ymarferwyr allu eu defnyddio gyda dysgwyr, a hefyd gyda'u teuluoedd. Mae adnoddau ar gael am ddim ar Hwb, platfform dysgu Cymru gyfan, i helpu i wella ymwybyddiaeth o BSL ymhlith staff a dysgwyr. Fel y mae'r Aelod yn ymwybodol, awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am sicrhau bod BSL ar gael i blant y nodwyd sydd ei angen.
I call for two Welsh Government statements, the first on road safety for horses and riders in Wales. Due to an accident with a car, Debbie Smith from Penzance started the petition 'Pass wide and slow', in September 2015, to make it a legal requirement to drive past a horse wide and slow. This petition, which has raised over 148,000 signatures to date, was handed to the UK transport Minister in February 2016, and was debated in the UK Parliament in June that year. The idea of awareness rides located all around Britain then came into play, and earlier this month I joined Lyndsey Vaughan Jones at Clwyd Special Riding Centre for her pass-wide-and-slow ride, to raise awareness about passing a horse wide and safely, on foot, bike or in a car, to educate people on why to pass a horse safely, and to encourage riders to wear high-vis and to use a head camera to report to the police any incidents people may have whilst out riding, raising awareness and holding drivers accountable for their actions. I call for a Welsh Government statement accordingly, given the devolved aspect to this campaign now, and, as I say, the ride that occurred in Llanfynydd very recently.
I also call for a Welsh Government statement on support for the Iranian people in their struggle for a secular and democratic republic. A majority of Members of this Parliament, MSs, supported a statement on Iran, drafted by the Iranian Academics Association, which included,
'We stand in solidarity with the people of Iran in their desire for a secular and democratic republic'.
Last Wednesday I sponsored a meeting in the Senedd, with the Iranian Academics Association, entitled 'Conference on Iran: Free and Democratic Iran within reach', supporting their efforts in advocating the Iranian people's desire for a democratic republic. This included presentations by Iranian women, who comprise the majority of association members, and who both shared their own terrible personal experiences, and promoted Iran's viable democratic alternative, the National Council of Resistance of Iran—NCRI—its president elect, Mrs Maryam Rajavi, and her 10-point plan for the future of Iran, including freedom of speech, freedom of political parties, freedom of assembly, complete gender equality, an independent judiciary, and separation of religion and state, with freedom of religions and states. Given the support given to this by Members of this Chamber, I call for a Welsh Government statement accordingly.
Rwy'n galw am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru, y cyntaf ar ddiogelwch ar y ffyrdd i geffylau a marchogion yng Nghymru. Oherwydd damwain gyda char, dechreuodd Debbie Smith o Benzance y ddeiseb 'Pass wide and slow', ym mis Medi 2015, i'w gwneud yn ofyniad cyfreithiol i yrru heibio ceffyl yn llydan ac araf. Cafodd y ddeiseb hon, sydd wedi cael dros 148,000 o lofnodion hyd yma, ei rhoi i Weinidog trafnidiaeth y DU ym mis Chwefror 2016, ac fe'i trafodwyd yn Senedd y DU ym mis Mehefin y flwyddyn honno. Yna daeth y syniad o reidiau ymwybyddiaeth ledled Prydain, ac yn gynharach y mis hwn ymunais â Lyndsey Vaughan Jones yng Nghanolfan Farchogaeth Arbennig Clwyd ar ei reid pasio'n llydan ac araf, i godi ymwybyddiaeth am basio ceffyl yn llydan ac yn ddiogel, ar droed, ar feic neu mewn car, i addysgu pobl pam y dylen nhw basio ceffyl yn ddiogel, ac annog marchogion i wisgo siaced lachar a defnyddio camera pen i adrodd am unrhyw ddigwyddiadau y gallai pobl ddod ar eu traws wrth reidio i'r heddlu, codi ymwybyddiaeth a dal gyrwyr yn atebol am eu gweithredoedd. Galwaf am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn unol â hynny, o ystyried yr agwedd ddatganoledig ar yr ymgyrch hon nawr, ac, fel y dywedais i, y reid a ddigwyddodd yn Llanfynydd yn ddiweddar iawn.
Rwyf hefyd yn galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar gefnogaeth i bobl Iran yn eu brwydr am weriniaeth seciwlar a democrataidd. Cefnogodd mwyafrif Aelodau'r Senedd hon, ASau, ddatganiad ar Iran, a ddrafftiwyd gan Gymdeithas Academyddion Iran, a oedd yn cynnwys,
'Rydym yn sefyll mewn undod â phobl Iran yn eu hawydd am weriniaeth seciwlar a democrataidd'.
Ddydd Mercher diwethaf, noddais gyfarfod yn y Senedd, gyda Chymdeithas Academyddion Iran, o'r enw 'Conference on Iran: Free and Democratic Iran within reach', gan gefnogi eu hymdrechion i gefnogi awydd pobl Iran am weriniaeth ddemocrataidd. Roedd yn cynnwys cyflwyniadau gan fenywod o Iran, sy'n cynnwys mwyafrif aelodau'r gymdeithas, ac fe rannodd y ddwy eu profiadau personol ofnadwy eu hunain, ac fe wnaethant hyrwyddo dewis democrataidd hyfyw amgen Iran, National Council of Resistance of Iran—NCRI—ei lywydd etholedig, Mrs Maryam Rajavi, a'i chynllun 10 pwynt ar gyfer dyfodol Iran, gan gynnwys rhyddid i lefaru, rhyddid pleidiau gwleidyddol, rhyddid i ymgynnull, cydraddoldeb rhywiol cyflawn, barnwriaeth annibynnol, a gwahanu crefydd a gwladwriaeth, gyda rhyddid crefydd a gwladwriaethau. O ystyried y gefnogaeth a roddwyd i hyn gan Aelodau'r Siambr hon, rwy'n galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn unol â hynny.
Thank you. With regard to your first request around road safety and horse riding, I'm not aware that there's been any update on the guidance, but it might be better if you write directly to the Deputy Minister for Climate Change asking for an update. With regard to your second question, I think that is more a matter for the UK Government; it is a reserved matter.
Diolch. O ran eich cais cyntaf ynghylch diogelwch ar y ffyrdd a marchogaeth ceffylau, nid wyf yn ymwybodol y bu unrhyw ddiweddariad ar y canllawiau, ond efallai y byddai'n well petaech yn ysgrifennu'n uniongyrchol at y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn gofyn am ddiweddariad. O ran eich ail gwestiwn, credaf fod hynny'n fwy o fater i Lywodraeth y DU; mae'n fater sydd wedi'i gadw'n ôl.
Can I ask for an update from the health Minister on the Government's quality statement on respiratory disease? The end of November will mark a year since the quality statement on respiratory disease, and given the nature of quality statements, with their high level indicators of what good respiratory healthcare looks like, it's difficult to determine what progress has been made to deliver better respiratory health services since its publication. In order for us to more effectively scrutinise progress, and so that we can start seeing the improvements that are required, can we have such an announcement and a statement, please? And will the Minister consider developing an implementation plan to underpin the quality statement on respiratory care?
A gaf i ofyn am ddiweddariad gan y Gweinidog iechyd ar ddatganiad ansawdd y Llywodraeth ar glefydau anadlol? Bydd diwedd mis Tachwedd yn nodi blwyddyn ers y datganiad ansawdd ar glefyd anadlol, ac o ystyried natur datganiadau ansawdd, gyda'u dangosyddion lefel uchel o sut olwg sydd ar ofal iechyd anadlol da, mae'n anodd penderfynu pa gynnydd sydd wedi'i wneud i ddarparu gwell gwasanaethau iechyd anadlol ers ei gyhoeddi. Er mwyn i ni graffu ar gynnydd yn fwy effeithiol, ac er mwyn i ni allu dechrau gweld y gwelliannau sydd eu hangen, a gawn ni gyhoeddiad a datganiad o'r fath, os gwelwch yn dda? Ac a wnaiff y Gweinidog ystyried datblygu cynllun gweithredu i danategu'r datganiad ansawdd ar ofal anadlol?
Thank you. Well, I know this is something that the Minister for Health and Social Services has kept a very close eye on and she will be happy to bring forward a written statement.
Diolch. Wel, rwy'n gwybod bod hyn yn rhywbeth y mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi cadw llygad barcud arno a bydd hi'n hapus i gyflwyno datganiad ysgrifenedig.
I just want to associate myself with the remarks made by Darren Millar. Having read the gambling White Paper, I just think it is absolutely not fit for purpose. It's called 'High stakes: gambling reform for the digital age', but it simply isn't addressing the level of risk that's involved, not just for young people, but for anybody who has an addictive personality. It proposes a threshold of £1,000 for anybody losing money within 24 hours before any obligation on the gambling company.
Most of the harm that's being done is being done online or through advertising in high stakes places. The football industry seems to have been completely penetrated by the gambling industry. I wondered if we could have a statement from the Government on its position towards the gambling White Paper, given that this is not really something that we have the powers to control, given that online gambling is way the most pernicious part of this activity.
Rwyf am gysylltu fy hun â'r sylwadau a wnaed gan Darren Millar. Ar ôl darllen y Papur Gwyn ar gamblo, rwy'n credu ei fod yn gwbl anaddas i'r diben. Fe'i gelwir yn 'High stakes: gambling reform for the digital age', ond nid yw'n mynd i'r afael â lefel y risg sy'n gysylltiedig o gwbl, nid yn unig i bobl ifanc, ond i unrhyw un sydd â phersonoliaeth gaethiwus. Mae'n cynnig trothwy o £1,000 i unrhyw un sy'n colli arian o fewn 24 awr cyn bod unrhyw rwymedigaeth ar y cwmni gamblo.
Mae'r rhan fwyaf o'r niwed sy'n cael ei wneud yn cael ei wneud ar-lein neu drwy hysbysebu mewn mannau mentro uchel. Mae'n ymddangos bod y diwydiant pêl-droed wedi ei dreiddio yn llwyr gan y diwydiant gamblo. Meddwl oeddwn i tybed a allem ni gael datganiad gan y Llywodraeth ar ei safbwynt ar y Papur Gwyn ar gamblo, o ystyried nad yw hyn yn rhywbeth y mae gennym y pwerau i'w reoli, o ystyried mai gamblo ar-lein yw'r rhan fwyaf niweidiol o'r gweithgaredd hwn o bell ffordd.
Thank you. Well, you will have heard me say in my answer to Darren Millar that, whilst the Minister for Education and the Welsh Language is very happy to bring forward a written statement, it is important that we look right across the Government at what work we are doing in relation to that, and obviously there are aspects of it—and you've just referred to them—that are reserved matters for the UK Government. But I think it will be very important to make sure that we feed in all aspects of Welsh Government work in relation to what is a very, very growing problem and issue.
Diolch. Wel, byddwch chi wedi fy nghlywed yn dweud yn fy ateb i Darren Millar, er bod Gweinidog y Gymraeg ac Addysg yn hapus iawn i gyflwyno datganiad ysgrifenedig, mae'n bwysig ein bod ni'n edrych ar draws y Llywodraeth ar ba waith yr ydym ni'n ei wneud mewn perthynas â hynny, ac yn amlwg mae agweddau arno—ac rydych chi newydd gyfeirio atyn nhw—sy'n faterion a gadwyd yn ôl i Lywodraeth y DU. Ond rwy'n credu y bydd yn bwysig iawn sicrhau ein bod yn cynnwys holl agweddau ar waith Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r hyn sy'n broblem ac yn fater sy'n tyfu'n gyflym iawn, iawn.
Minister, plans to develop a new sport and community hub at Ponthir in my region are hanging in the balance. This is due to a lack of co-ordination and transparency from local authorities along with the Welsh Government's unhelpful community facilities programme. The volunteers behind this venture in Ponthir have worked hard securing funding and drawing up plans to turn this dream into a reality, which would offer huge mental health and well-being benefits to children and people of all ages across the region. The community facilities programme informed the hub that they would need to submit a brand-new application, because the original one, which was already approved, did not specify plans for a car park. If they do not submit an application now, the £229,000 grant funding from the Welsh Government, vital to the overall project, will be withdrawn and the plan will collapse and hundreds will have nowhere to play sports. The club have asked for funding to be delayed or put back into the next financial year, just in a bid to save the grant, yet the community facilities programme team have told them 'no' and has been incredibly obstructive and unhelpful. From what I can tell, they appear determined to put obstacles in the club's way at every available opportunity. Common sense really does need to prevail in this, Minister, because it would be a travesty to see this community project fail because of the Welsh Government's unwillingness to help. So, with the deadline approaching, time really is of the essence, so I would appreciate an urgent statement from the Welsh Government on what it will do to make sure this project goes ahead without any more delays or issues. Thank you.
Gweinidog, mae cynlluniau i ddatblygu canolfan chwaraeon a chymunedol newydd ym Mhonthir yn fy rhanbarth i yn y fantol. Mae hyn oherwydd diffyg cydlynu a thryloywder gan awdurdodau lleol ynghyd â rhaglen cyfleusterau cymunedol di-fudd Llywodraeth Cymru. Mae'r gwirfoddolwyr y tu ôl i'r fenter hon ym Mhonthir wedi gweithio'n galed i sicrhau cyllid a llunio cynlluniau i wireddu'r freuddwyd hon, a fyddai'n cynnig manteision iechyd meddwl a lles enfawr i blant a phobl o bob oed ar draws y rhanbarth. Rhoddodd y rhaglen cyfleusterau cymunedol wybod i'r ganolfan y byddai angen iddynt gyflwyno cais newydd sbon, oherwydd nad oedd yr un gwreiddiol, a oedd eisoes wedi'i gymeradwyo, yn nodi cynlluniau ar gyfer maes parcio. Os na fyddant yn cyflwyno cais nawr, bydd y cyllid grant o £229,000 gan Lywodraeth Cymru, sy'n hanfodol i'r prosiect cyffredinol, yn cael ei dynnu'n ôl a bydd y cynllun yn dymchwel ac ni fydd gan gannoedd o bobl unman i chwarae chwaraeon. Mae'r clwb wedi gofyn am oedi'r cyllid neu ei roi yn y flwyddyn ariannol nesaf, dim ond mewn ymgais i achub y grant, ac eto mae tîm y rhaglen cyfleusterau cymunedol wedi dweud 'na' wrthyn nhw ac wedi bod yn hynod rwystredig a di-fudd. O'r hyn y gallaf i ei weld, maen nhw'n ymddangos yn benderfynol o roi rhwystrau yn ffordd y clwb ar bob cyfle sydd ar gael. Mae gwir angen i synnwyr cyffredin fod yn drech fan hyn, Gweinidog, oherwydd byddai'n warth gweld y prosiect cymunedol hwn yn methu oherwydd amharodrwydd Llywodraeth Cymru i helpu. Felly, gyda'r dyddiad cau yn agosáu, mae amser wir yn hanfodol, felly byddwn yn gwerthfawrogi datganiad brys gan Lywodraeth Cymru ar yr hyn y bydd yn ei wneud i sicrhau bod y prosiect hwn yn mynd rhagddo heb unrhyw oedi na phroblemau pellach. Diolch.
Well, I don't think it's a matter of unwillingness to help. The fact that we have the community facilities programme, which has benefited so many of our communities and constituencies and regions for many years, absolutely shows that the Welsh Government is willing to help. You must appreciate there are very stringent criteria attached to all of these bids; this is public money after all. I'm not aware, obviously, of the one case that you recommend. I think it would be better to write directly to the Minister for Social Justice.
Wel, dydw i ddim yn credu ei fod yn fater o amharodrwydd i helpu. Mae'r ffaith bod gennym y rhaglen cyfleusterau cymunedol, sydd wedi bod o fudd i gynifer o'n cymunedau a'n hetholaethau a'n rhanbarthau ers blynyddoedd lawer, yn dangos yn sicr fod Llywodraeth Cymru yn barod i helpu. Rhaid i chi werthfawrogi bod meini prawf llym iawn ynghlwm wrth yr holl geisiadau hyn; arian cyhoeddus yw hwn, wedi'r cyfan. Nid wyf yn ymwybodol, wrth gwrs, o'r un achos yr ydych chi'n ei argymell. Rwy'n credu y byddai'n well i chi ysgrifennu'n uniongyrchol at y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol.
Good afternoon, Minister. I just really wanted to raise with you, actually, the issue of the Habitat Wales scheme. Many farmers have raised issues, I think, with many of us in the Siambr around the scheme, and whilst we all understand that the scheme is transitional, there are concerns around the long-term commitments that may well be inherent within the application form. In the regulations, for example, it states:
'By including land under this category, applicants are potentially committing to the long-term habitat management of this land'.
The regulations and the application form are quite complex and quite long, and I just would ask the Minister if there's an opportunity—. Could you confirm that, if applicants submit an application, they have the opportunity later on to amend that application, should they realise that, actually, the circumstances aren't what they envisaged? Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Gweinidog. Roeddwn i wir eisiau codi gyda chi, mewn gwirionedd, fater cynllun Cynefin Cymru. Mae llawer o ffermwyr wedi codi materion, rwy'n credu, gyda llawer ohonom ni yn y Siambr ynghylch y cynllun, ac er ein bod ni i gyd yn deall ei fod yn gynllun pontio, mae pryderon ynghylch yr ymrwymiadau hirdymor a allai fod yn gynhenid o fewn y ffurflen gais. Yn y rheoliadau, er enghraifft, mae'n nodi:
'Trwy gynnwys tir o dan y categori hwn, mae ymgeiswyr yn ymrwymo o bosibl i reoli’r tir hwn fel cynefin i’r tymor hir.'
Mae'r rheoliadau a'r ffurflen gais yn eithaf cymhleth ac yn eithaf hir, a byddwn yn gofyn i'r Gweinidog a oes cyfle—. A allwch chi gadarnhau, os bydd ymgeiswyr yn cyflwyno cais, eu bod yn cael cyfle yn nes ymlaen i ddiwygio'r cais hwnnw, pe bydden nhw'n sylweddoli, mewn gwirionedd, nad yw'r amgylchiadau yr hyn yr oedden nhw yn ei ddisgwyl? Diolch yn fawr iawn.
Thank you. You are quite right, it is a transitional scheme. The reason I've brought forward Habitat Wales is because Glastir contracts have to end—and everybody knew they had to end—at the end of this year. So, this is a transitional scheme ahead of SFS, because what I've said all along is that, when BPS and Glastir contracts ended, the main source of support for our farmers will be the sustainable farming scheme.
The short answer to your question is that once an expression of interest is submitted, we won't allow any changes to the information in the application. If there was a mistake or if, for instance, land was included that they may later wish to remove, the EOI must be withdrawn and then resubmitted with the correct information.
Diolch i chi. Rydych chi'n gwbl gywir, cynllun pontio yw hwn. Y rheswm y cyflwynais i Cynefin Cymru yw am fod yn rhaid i gytundebau Glastir ddod i ben—ac roedd pawb yn gwybod y byddai'n rhaid iddyn nhw ddod i ben—ar ddiwedd y flwyddyn hon. Felly, mae hwn yn gynllun pontio cyn y cynllun ffermio cynaliadwy, oherwydd, fel dywedais i ar hyd y daith, pan ddaw contractau cynllun y taliad sylfaenol a Glastir i ben, y prif ffynhonnell o gefnogaeth i'n ffermwyr ni fydd y cynllun ffermio cynaliadwy.
Yr ateb byr i'ch cwestiwn chi yw, pan gaiff ffurflen mynegi diddordeb ei chyflwyno, ni fyddwn ni'n caniatáu unrhyw newidiadau i'r wybodaeth sydd yn y cais. Pe byddai camgymeriad ynddo neu pe byddai tir yn cael ei gynnwys, er enghraifft, a'u bod nhw'n awyddus i'w ddileu yn ddiweddarach, fe fyddai'n rhaid tynnu'r mynegiant o ddiddordeb yn ei ôl a'i ailgyflwyno gyda'r wybodaeth gywir wedyn.
Can I ask for a statement from the Minister for Education and the Welsh Language this afternoon on the news that Rhyl High School is reducing its teaching hours to complement late attendance from pupils? It came to the surface last Wednesday, and I note that there are not questions to the education Minister until 25 October, which is next Wednesday. I have requested a meeting with the headteacher, Claire Armitstead, on this matter and hope to meet her soon, but can I have a statement from the Welsh Government outlining their position on this matter and their response to this news, which is of grave concern to my constituents? Thank you.
A gaf i ofyn am ddatganiad gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg y prynhawn yma ynglŷn â'r newyddion bod Ysgol Uwchradd y Rhyl yn cwtogi oriau addysgu i ategu presenoldeb hwyr gan ddisgyblion? Fe ddaeth i'r amlwg ddydd Mercher diwethaf, ac rwy'n nodi nad oes cwestiynau i'r Gweinidog addysg tan 25 o fis Hydref, sef dydd Mercher nesaf. Rwyf i wedi gofyn am gyfarfod gyda'r pennaeth, Claire Armitstead, ynglŷn â'r mater hwn ac rwy'n gobeithio cael cwrdd â hi cyn bo hir, ond a gaf i ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn amlinellu ei safbwynt ar y mater hwn a'i hymateb i'r newyddion hyn, sy'n peri gofid mawr i fy etholwyr? Diolch i chi.
Thank you. Well, I think you've done absolutely the right thing in arranging to meet the headteacher. Obviously, this is a matter also for Denbighshire County Council. There is no one solution, I think, or one group or one sector that can address an issue around this, and you'll be aware that the Minister for Education and the Welsh Language is establishing a national taskforce, going forward. That will provide strategic direction.
Diolch i chi. Wel, rwy'n credu i chi wneud y peth cwbl briodol wrth drefnu i gwrdd â'r pennaeth. Yn amlwg, mae hwn yn fater i Gyngor Sir Ddinbych hefyd. Nid oes unrhyw ddatrysiad unigol, yn fy marn i, nac un grŵp nac un sector a all fynd i'r afael â'r mater hwn, ac fe wyddoch chi fod Gweinidog y Gymraeg ac Addysg yn sefydlu tasglu cenedlaethol, wrth symud ymlaen. Bydd hwnnw'n dynodi cyfeiriad strategol.
Diolch i'r Trefnydd.
I thank the Trefnydd.
Yr eitem nesaf, felly, fydd y datganiad gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, ar y diweddariad ar sefyllfa ariannol 2023-24. Y Gweinidog, felly, i wneud ei datganiad—Rebecca Evans.
The next item will be a statement by the Minister for Finance and Local Government, which is an update on the 2023-24 financial position. The Minister to make her statement—Rebecca Evans.
Thank you. I am pleased to be able to provide the Senedd with an update on our current financial position this year. This follows the First Minister’s written statement in August where he indicated that work would take place over the summer to address the impact of our budget being worth around £900 million less than when it was set in 2021.
We are currently in the second year of a three-year financial settlement. Our revenue budget increased by just 5 per cent this year, against inflation running at 8 per cent on average so far this year. I am grateful to Cabinet colleagues for working hard in order to address these pressures, caused by the triple impact of inflation, the impact of more than a decade of austerity on public services, and the ongoing consequences of Brexit. These, combined with the UK Government’s economic mismanagement, including the disastrous mini-budget, have combined to place the devolved Welsh budget under unprecedented pressure.
As a Cabinet, we have been guided by a number of clear principles in coming to the decisions that we have, including protecting front-line services as best we can, supporting households who are hardest hit by the cost-of-living crisis, and prioritising jobs. I am pleased to report to the Senedd that, through very careful financial management, guided by our principles and values, we have succeeded in putting together a package of financial changes that minimises the impact on people and the Welsh public services on which they rely, while enabling us to meet our objective to mitigate the extraordinary pressures on our budget.
As my colleague the health Minister has set out, the NHS in Wales is facing the toughest financial pressures in recent history. This is because of the impacts of persistently high inflation on costs, including energy and medicines and pay-related pressures, not to mention more than a decade of underfunding of public services by a succession of UK Conservative Governments. It is also dealing with ongoing COVID-related pressures and rising demand in both planned and emergency care. In recognition of these interrelated impacts, through this package of financial changes, we will provide an extra £425 million to support the NHS this year. But, despite this additional support, it is clear that health boards will still need to make some extremely difficult decisions, both this year and in the next financial year to balance their budgets.
Diolch i chi. Rwy'n falch o allu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd am ein sefyllfa ariannol bresennol ni eleni. Mae hyn yn dilyn datganiad ysgrifenedig y Prif Weinidog ym mis Awst pryd nododd ef y byddai gwaith yn mynd rhagddo yn ystod yr haf i fynd i'r afael ag effaith ein cyllideb ni sydd yn werth oddeutu £900 miliwn yn llai na phan gafodd ei phennu yn 2021.
Ar hyn o bryd rydym ni yn ail flwyddyn setliad ariannol o dair blynedd. Cynyddodd ein cyllideb refeniw gan ddim ond 5 y cant eleni, o gymharu ar gyfradd chwyddiant o 8 y cant ar gyfartaledd hyd yma eleni. Rwy'n ddiolchgar i gydweithwyr yn y Cabinet am weithio yn galed i fynd i'r afael â'r wasgfa hon, a achosir gan effaith driphlyg chwyddiant, effaith mwy na degawd o gyni ar wasanaethau cyhoeddus, a chanlyniadau parhaus Brexit. Mae'r rhain, ynghyd â chamreolaeth economaidd Llywodraeth y DU, gan gynnwys y gyllideb 'fechan' drychinebus, wedi cyfuno i roi pwysau ar gyllideb ddatganoledig Cymru na welwyd ei debyg erioed o'r blaen.
Yn y Cabinet, fe gawsom ni ein harwain gan nifer o egwyddorion clir wrth ddod i'r penderfyniadau a wnaethom ni, gan gynnwys diogelu gwasanaethau rheng flaen i'r fath raddau ag y gallem ni, a chefnogi'r aelwydydd sy'n cael eu taro galetaf gan yr argyfwng costau byw, a rhoi blaenoriaeth i swyddi. Rwy'n falch o adrodd i'r Senedd, trwy reolaeth ariannol ofalus iawn, a arweiniwyd gan ein hegwyddorion a'n gwerthoedd, ein bod ni wedi llwyddo i ddylunio pecyn o newidiadau ariannol sy'n lleihau'r effaith ar bobl a'r gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru y maen nhw'n dibynnu arnyn nhw, gan ein galluogi ni i gyflawni ein hamcan i liniaru'r pwysau eithriadol sydd ar ein cyllideb ni.
Fel nododd fy nghyd-Weinidog y Gweinidog iechyd, mae'r GIG yng Nghymru yn wynebu'r pwysau ariannol anoddaf yn y cyfnod diweddar. Mae hyn oherwydd effeithiau chwyddiant uchel parhaus ar gostau, gan gynnwys ynni a meddyginiaethau a phwysau sy'n gysylltiedig â chyflogau, heb sôn am fwy na degawd o danariannu gwasanaethau cyhoeddus gan olyniaeth o Lywodraethau Ceidwadol yn y DU. Mae'n ymdrin hefyd â phwysau parhaus sy'n gysylltiedig â COVID a'r galw cynyddol ar ofal a gynlluniwyd ac mewn argyfwng. I gydnabod yr effeithiau cydberthynol hyn, drwy'r pecyn hwn o newidiadau ariannol, fe fyddwn ni'n darparu £425 miliwn ychwanegol i gefnogi'r GIG eleni. Ond, er gwaethaf y cymorth ychwanegol hwn, mae hi'n amlwg y bydd yr angen yn parhau i fyrddau iechyd wneud penderfyniadau anodd iawn, eleni ac yn y flwyddyn ariannol nesaf i fantoli eu cyllidebau nhw.
In addition, we have made a decision to protect the revenue support grant to local authorities, which pays for schools, social care and much else besides, recognising the pressures on those services. Rail services are facing significant cost pressures, stemming from the pandemic and changing patterns of use. We've been able to increase the budget for Transport for Wales by £125 million in this year to safeguard services for passengers and to continue the programme of transformation currently under way. We should not underplay the challenges faced by these services, and others besides, but, as a Cabinet, we have sought to address these as directly as we possibly can in the current financial circumstances. I want to thank our co-operation agreement partners in Plaid Cymru for the positive and pragmatic way in which they've approached this.
The package of financial changes we will now implement has a number of components, and I will deal with each of them in turn. Every ministerial portfolio was asked to make a contribution to meeting the pressures that we face on a cross-Government basis. To have the minimum impact on services, this is being done by reprioritising spend and activity as much as possible, rather than cutting programmes as a whole. As a result, the departmental changes to revenue budgets in-year are as follows, and the changes are broadly proportionate to the size of the departmental budgets as a share of the overall Welsh budget. The education and Welsh language budget will be revised down by £74.7 million. The finance and local government budget, excluding the RSG, will be revised down by £28.5 million. The economy budget will be revised down by £28.6 million. The rural affairs budget will be revised down by £17.3 million. The social justice budget will be revised down by £7 million. And the budget for the running costs of the Welsh Government will be revised down by £27.5 million. As I've set out, two portfolios will see increases. The health and social services budget will increase by £425 million, which will see investment in the NHS increase year on year. The climate change budget will increase by £82.6 million, which, alongside other savings within the portfolio, will enable £125 million of additional funding to Transport for Wales.
In order to meet our overall pressures, we will also need to make changes to capital budgets. The climate change capital budget will change by £37.7 million. The education and Welsh language capital budget will change by £40 million. The economy capital budget will change by £36.5 million. The rural affairs capital budget will change by £20.2 million. And the finance and local government and social justice capital budgets will also change by less than £10 million each, with health and social services capital remaining unchanged. I have set out the headline details of these changes in a document published today alongside the statement. The detailed changes will be reconciled in the normal way through the second supplementary budget, to be laid before the Senedd early next year.
We have made a formal request to the UK Treasury to switch some of our capital budget to revenue during this financial year to meet the inflationary pressures and to enable us to manage within our overall Welsh budget. To be clear, we are not requesting any additional funding, just the freedom to deploy our existing budget in a way that enables us to deliver our priorities without the artificial straitjacket of our current unsatisfactory fiscal framework. The UK Treasury agrees to capital to revenue switches for Whitehall departments every year, and, in the interest of fairness, should grant this request. I've discussed this directly with the Chief Secretary to the Treasury and made our position clear to him. The package also includes an expectation that consequentials will be made available from the UK Government during this year as a result of increased spending in England, most notably on NHS pay, and I will update the Senedd as soon as we have clarity on this. We will also be making up to £100 million available from our in-year reserves and the Wales reserve. Taken together, this package should enable us to operate within our overall budget this year, as well as meeting some of the specific pressures faced by our public services as a result of inflation and austerity.
Turning to the next financial year, I want to be clear with the Senedd. Our revenue budget is set to increase by just 2 per cent, and our capital budget will actually fall by 1 per cent. With inflation still stubbornly high, these pressures we have sought to address this year will be even more difficult next year, and we will simply not be able to do all of the things that we would wish to do. We will continue to make financial decisions guided by our principles and our values, protecting the people of Wales and Welsh public services as much as possible from the current pressures that we face.
Yn ogystal â hynny, rydym ni wedi penderfynu diogelu'r grant cynnal refeniw i awdurdodau lleol, sy'n talu am ysgolion, gofal cymdeithasol a llawer mwy na hynny, gan gydnabod y pwysau sydd ar y gwasanaethau hyn. Mae gwasanaethau rheilffyrdd yn wynebu pwysau sylweddol o ran costau, sy'n tarddu o'r pandemig ac o'r newid yn nefnydd arferol pobl ohonyn nhw. Rydym ni wedi gallu cynyddu'r gyllideb ar gyfer Trafnidiaeth Cymru £125 miliwn eleni i ddiogelu gwasanaethau i deithwyr a pharhau â'r rhaglen drawsnewid sydd ar y gweill ar hyn o bryd. Ni ddylem ni fychanu'r heriau a wynebir gan y gwasanaethau hyn, a rhai eraill hefyd, ond, yn y Cabinet, rydym ni wedi ceisio mynd i'r afael â'r rhain mewn modd mor uniongyrchol â phosibl yn yr amgylchiadau ariannol ar hyn o bryd. Fe hoffwn i ddiolch i'n partneriaid o ran ein cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru am y ffordd gadarnhaol ac ymarferol y maen nhw wedi mynd i'r afael â hyn.
Fe geir nifer o gydrannau yn y pecyn o newidiadau ariannol y byddwn ni'n ei weithredu nawr, ac rwyf i am ymdrin â phob un ohonyn nhw yn ei thro. Gofynnwyd i bob portffolio gweinidogol wneud cyfraniad er mwyn cwrdd â'r pwysau sy'n ein hwynebu ar sail drawslywodraethol. I fod â'r effaith leiaf ar wasanaethau, fe wneir hyn drwy ailflaenoriaethu gwariant a gweithgarwch gymaint â phosibl, yn hytrach na thorri rhaglenni cyfan. O ganlyniad i hynny, mae'r newidiadau adrannol i gyllidebau refeniw yn ystod y flwyddyn fel a ganlyn, ac mae'r newidiadau yn gymesur yn fras i faint y cyllidebau adrannol fel cyfran o gyllideb gyffredinol Cymru. Fe fydd cyllideb addysg a'r Gymraeg yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £74.7 miliwn. Fe fydd y gyllideb cyllid a llywodraeth leol, ac eithrio'r grant cynnal ardrethi, yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £28.5 miliwn. Fe fydd cyllideb yr economi yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £28.6 miliwn. Fe fydd y gyllideb materion gwledig yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £17.3 miliwn. Fe fydd y gyllideb cyfiawnder cymdeithasol yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £7 miliwn. Ac fe fydd y gyllideb ar gyfer costau rhedeg Llywodraeth Cymru yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £27.5 miliwn. Fel nodais i, fe fydd yna ddau bortffolio yn gweld cynnydd. Fe fydd y gyllideb iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yn cynyddu £425 miliwn, a fydd yn golygu bod buddsoddiad yn y GIG yn cynyddu o flwyddyn i flwyddyn. Fe fydd y gyllideb newid hinsawdd yn cynyddu £82.6 miliwn, a fydd, ynghyd ag arbedion eraill yn y portffolio, yn caniatáu £125 miliwn o gyllid ychwanegol i Drafnidiaeth Cymru.
Ar gyfer ymateb i'r pwysau cyffredinol sydd arnom ni, fe fydd angen i ni wneud newidiadau i gyllidebau cyfalaf hefyd. Fe fydd y gyllideb cyfalaf newid hinsawdd yn gweld newid o £37.7 miliwn. Fe fydd cyllideb gyfalaf addysg a'r Gymraeg yn gweld newid o £40 miliwn. Fe fydd cyllideb cyfalaf yr economi yn gweld newid o £36.5 miliwn. Fe fydd cyllideb cyfalaf materion gwledig yn gweld newid o £20.2 miliwn. Ac fe fydd cyllidebau cyfalaf cyllid a llywodraeth leol a chyfiawnder cymdeithasol hefyd yn gweld newid o lai na £10 miliwn yr un, gyda chyfalaf iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yn parhau heb ei newid. Fe nodais i benawdau manylion y newidiadau hyn mewn dogfen a gyhoeddwyd heddiw ochr yn ochr â'r datganiad. Fe gysonir y newidiadau manwl yn y ffordd arferol drwy gyfrwng yr ail gyllideb atodol, i'w dodi gerbron y Senedd yn gynnar y flwyddyn nesaf.
Fe wnaethom ni gais ffurfiol i Drysorlys y DU i newid rhywfaint o'n cyllideb gyfalaf i refeniw yn ystod y flwyddyn ariannol hon i ymateb i'r pwysau oherwydd chwyddiant a'n galluogi ni i ddod i ben o fewn ein cyllideb gyffredinol ni yng Nghymru. A bod yn eglur iawn, nid ydym ni'n gofyn am unrhyw gyllid ychwanegol, dim ond y rhyddid i ddefnyddio ein cyllideb bresennol mewn ffordd sy'n ein galluogi ni i gyflawni ein blaenoriaethau heb lyffethair artiffisial ein fframwaith cyllidol anfoddhaol cyfredol. Mae Trysorlys y DU yn cytuno i newidiadau cyfalaf i refeniw ar gyfer adrannau Whitehall bob blwyddyn, ac, er tegwch, fe ddylai gytuno i'r cais hwn. Rwyf i wedi trafod hyn yn uniongyrchol gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys ac wedi egluro ein safbwynt ni iddo ef. Mae'r pecyn yn cynnwys disgwyliad hefyd y bydd symiau canlyniadol ar gael gan Lywodraeth y DU yn ystod y flwyddyn hon o ganlyniad i wariant cynyddol yn Lloegr, yn fwyaf nodedig ar gyflogau'r GIG, ac fe fyddaf i'n diweddaru'r Senedd cyn gynted ag y bydd gennym ni eglurder yn hyn o beth. Fe fyddwn ni'n sicrhau hefyd fod hyd at £100 miliwn ar gael o'n cronfeydd wrth gefn yn ystod y flwyddyn ac o gronfa wrth gefn Cymru. Gyda'i gilydd, fe ddylai'r pecyn hwn ein galluogi ni i weithredu o fewn ein cyllideb gyffredinol eleni, yn ogystal ag ymateb i rywfaint o'r pwysau neilltuol y mae ein gwasanaethau cyhoeddus yn eu hwynebu o ganlyniad i chwyddiant a chyni.
Gan droi at y flwyddyn ariannol nesaf, rwy'n dymuno bod yn eglur gerbron y Senedd. Mae disgwyl i'n cyllideb refeniw gynyddu 2 y cant yn unig, ac fe fydd ein cyllideb gyfalaf ni'n gostwng 1 y cant mewn gwirionedd. Gyda chwyddiant yn aros yn ystyfnig o uchel, fe fydd y pwysau hyn yr ydym ni wedi ceisio mynd i'r afael â nhw eleni yn waeth fyth y flwyddyn nesaf, ac ni fyddwn ni'n gallu gwneud popeth y byddem ni'n dymuno ei wneud. Fe fyddwn ni'n parhau i wneud penderfyniadau ariannol a arweinir gan ein hegwyddorion a'n gwerthoedd ni, gan ddiogelu pobl Cymru a gwasanaethau cyhoeddus Cymru gymaint â phosibl rhag y pwysau a wynebwn ar hyn o bryd.
Thank you, Minister, for the statement. I want to begin by acknowledging again that governments across the world are facing difficult choices as a result of global events. I know also, from first-hand experience, that projected deficits present real challenges and insecurity to services and their users. However, we’ve got to be clear. It must be said that Wales is in its current financial situation as a direct result of extremely poor management and short-sighted decision making and planning, underpinned by a politically driven philosophy, leading to Wales being left incredibly vulnerable, especially to global economic changes. The fact that the Government only started focusing in any meaningful way on the projected position of their budget on 1 August beggars belief. At the end of last year we know that Wales Fiscal Analysis mentioned to the Government the possibility of this shortfall. They had a forecast of around £800 million then. They said the situation was predictable, as the inflationary pressures were there, and they were surprised that the Welsh Government were shocked.
So, why wasn’t this seen, to a degree, prior to setting the budget in March? Challenges facing the budget due to inflationary factors should have been pre-empted far earlier. It is crucial that forward planning and contingency thinking should have been at the forefront of Government’s mind far earlier. But it wasn’t, was it? Their eye has been off the ball for some time, while focusing on their suite of pet projects that have siphoned millions away from core services, increasing our vulnerability. I acknowledge that there were unknowns surrounding pay levels in service areas. However, that cannot be an excuse for the current state of play. We know that the Welsh Government’s total budget this year is the largest ever, at nearly £25.5 billion. Once again, I want to emphasise the fact that this has been the largest ever settlement given by Westminster, with next year’s projected at £26.5 billion—another thousand million.
However, Llywydd, it’s disappointing—I’m disappointed, but not surprised—that the Welsh Government is looking to blame again the UK Government for the Welsh Government’s political choices. The decision to implement the default 20 mph speed limit is a perfect example—a £33 million price tag with a cost of £4.5 million to the Welsh economy demonstrates well what I’m saying. And with the universal basic income, add another £20 million, together with a host of other pet projects, topped off with the plans for another 36 Senedd Members at £120 million over future years says it all. These were the Government’s priorities, decisions supported and encouraged by Plaid Cymru. So, it would be a bit rich if, on those benches, they start calling foul today.
And now we are where we are, with the First Minister asking his Labour Ministers to find cuts of up to £900 million, and I’m pleased to note in the Minister’s statement, though, that she is not going to level cuts at the NHS, as it’s already struggling. We understand a projected pressure of around £800 million is present, so £425 million will go some way to deal with the problems this year, but where will the funding come from for the future years? Our NHS here in Wales shouldn’t be at financial breaking point. The fiscal framework agreed by the Welsh Government and revised in 2016, signed by the Minister at that time, enables the Welsh Government to receive 20 per cent more to spend per person on health in Wales than spending per person on health in England. But we all know that that funding isn't being allocated to the health service here, is it? We know where it's been going—I mentioned it earlier. We know that if a few pence more for every pound had been directed where it should have been over the years the NHS in Wales would have been well placed to deal with inflation, elective care backlog, recruitment and retention and continuing healthcare. It would have had resilience and it would have been sustainable.
Llywydd, there is little detail in today's statement, and many people and projects will be anxious about where the cuts will fall. As always, the devil is in the detail. What is clear today, though, is that Welsh Labour have controlled things for too long, and, if this is a blueprint for running the UK, heaven help us if Labour get their way.
Diolch, Gweinidog, am y datganiad. Fe hoffwn i ddechrau drwy gydnabod unwaith eto fod llywodraethau ledled y byd yn wynebu dewisiadau anodd o ganlyniad i ddigwyddiadau byd-eang. Fe wn i hefyd, o brofiad uniongyrchol, fod diffygion ariannol rhagamcanol yn cyflwyno heriau gwirioneddol yn ogystal ag ansicrwydd i wasanaethau a'u defnyddwyr. Serch hynny, mae'n rhaid i ni fod yn eglur. Mae'n rhaid dweud bod Cymru yn ei sefyllfa ariannol bresennol o ganlyniad uniongyrchol i reolaeth hynod o wael a phenderfyniadau a chynllunio cibddall, ar sail athroniaeth wleidyddol sy'n arwain at Gymru sy'n eithriadol o agored i niwed, yn enwedig i newidiadau economaidd byd-eang. Mae hi'n gwbl resynus mai dim ond yn eu cyllideb ar 1 o fis Awst y dechreuodd y Llywodraeth ganolbwyntio ar sefyllfa ragamcanol ei chyllideb mewn unrhyw ffordd ystyrlon. Ar ddiwedd y flwyddyn y llynedd, fe wyddom ni fod Dadansoddi Cyllid Cymru wedi codi posibilrwydd y prinder hwn gyda'r Llywodraeth. Roedd ganddyn nhw ragolygon o tua £800 miliwn bryd hynny. Roedden nhw'n dweud y gellid rhagweld y sefyllfa, oherwydd bodolaeth pwysau chwyddiant, a'u bod nhw'n rhyfeddu bod Llywodraeth Cymru wedi cael y fath sioc.
Felly, pam na feddyliwyd am hyn, i ryw raddau, cyn pennu'r gyllideb ym mis Mawrth? Fe ddylai'r heriau sy'n wynebu'r gyllideb oherwydd ffactorau chwyddiant fod wedi cael eu rhagdybio ymhell o flaen llaw. Mae hi'n hanfodol fod cynllunio ymlaen llaw ac ystyriaethau o ran pethau annisgwyl yn flaenllaw yn ystyriaethau'r Llywodraeth yn gynharach o lawer. Ond ni ddigwyddodd hi felly, naddo? Mae eu pennau nhw wedi bod yn y gwynt ers cryn amser, am eu bod nhw'n canolbwyntio ar eu cyfres o hoff brosiectau sydd wedi sugno miliynau oddi wrth wasanaethau craidd, gan waethygu bregusrwydd ein sefyllfa ni. Rwy'n cydnabod y materion na ellid eu rhagweld o ran cyfraddau cyflog ym meysydd gwasanaeth. Eto i gyd, ni all hwnnw fod yn esgus dros y sefyllfa bresennol. Fe wyddom ni mai cyfanswm cyllideb Llywodraeth Cymru eleni yw'r un mwyaf a fu erioed, sef bron i £25.5 biliwn. Unwaith eto, rwy'n awyddus i bwysleisio'r ffaith mai hwn yw'r setliad mwyaf a roddwyd gan San Steffan erioed, a rhagwelir y bydd un y flwyddyn nesaf yn £26.5 biliwn—mil o filiynau arall.
Fodd bynnag, Llywydd, mae hi'n siomedig—rwyf i'n siomedig, ond heb fy synnu—bod Llywodraeth Cymru yn ceisio gweld bai ar Lywodraeth y DU unwaith eto oherwydd y dewisiadau gwleidyddol a wnaeth Llywodraeth Cymru. Mae'r penderfyniad i weithredu'r terfyn cyflymder diofyn o 20 mya yn enghraifft berffaith o hyn—mae'n costio £33 miliwn ac yn golygu cost o £4.5 miliwn i economi Cymru ac yn esiampl ragorol o'r hyn yr wyf i'n ei ddweud. A chyda'r incwm sylfaenol cyffredinol, ychwanegwch chi £20 miliwn arall, ynghyd â llu o hoff brosiectau eraill, ynghyd â'r cynlluniau ar gyfer 36 o Aelodau ychwanegol i'r Senedd, sef £120 miliwn dros y blynyddoedd i ddod, yn dweud y cyfan. Blaenoriaethau a phenderfyniadau'r Llywodraeth oedd y rhain a gefnogwyd a'u hannog gan Blaid Cymru. Felly, fe fyddai eisiau ceiliog glân i ganu heddiw ar y meinciau draw.
A hon yw ein sefyllfa ni nawr, gyda'r Prif Weinidog yn gofyn i'w Weinidogion Llafur ef ddod o hyd i doriadau o hyd at £900 miliwn, ac rwy'n falch o nodi yn natganiad y Gweinidog, serch hynny, nad yw hi am anelu toriadau at y GIG, gan fod y gwasanaeth yn ei chael hi'n anodd iawn eisoes. Rydym ni'n deall bod pwysau rhagamcanol o tua £800 miliwn yn bresennol, felly fe aiff £425 miliwn rywfaint o'r ffordd o ran ymdrin â'r problemau eleni, ond o ble y daw'r cyllid ar gyfer y blynyddoedd i ddod? Ni ddylai ein GIG ni yma yng Nghymru fod ar fin amddifadrwydd ariannol. Mae'r fframwaith cyllidol y cytunwyd arno gan Lywodraeth Cymru a'i ddiwygio yn 2016, ac a lofnodwyd gan y Gweinidog bryd hynny, yn galluogi Llywodraeth Cymru i dderbyn 20 y cant yn ychwanegol i wario ar iechyd yng Nghymru na'r hyn a gaiff ei wario fesul unigolyn ar iechyd yn Lloegr. Ond fe wyddom ni i gyd nad yw'r cyllid hwnnw'n cael ei ddyrannu i'r gwasanaeth iechyd yma, nac ydi? Fe wyddom ni i ble'r aeth—fe soniais i am hynny'n gynharach. Fe wyddom ni, pe byddai ychydig geiniogau yn rhagor ym mhob punt wedi cael eu cyfeirio fel dylen nhw dros y blynyddoedd fe fyddai'r GIG yng Nghymru wedi bod mewn sefyllfa dda i ymdrin â chwyddiant, ôl-groniad gofal a gynlluniwyd, recriwtio a chadw staff a gofal iechyd parhaus. Fe fyddai wedi bod yn gydnerth a chynaliadwy.
Llywydd, nid oes llawer o fanylion yn y datganiad heddiw, ac fe fydd llawer o bobl a phrosiectau yn bryderus ynghylch ble yn union fydd y toriadau. Fel pob amser, mae'n rhaid edrych yn fanwl ar y manylion. Yr hyn sy'n amlwg heddiw, serch hynny, yw bod Llafur Cymru wedi rheoli pethau am amser rhy faith, ac, os hwnnw yw'r glasbrint ar gyfer llywodraethu'r DU, y nef a'n gwaredo pe câi Llafur ei ffordd.
Well, I'll begin, Llywydd, where I agree with the opposition spokesperson, and he did begin his contribution by recognising that Governments across the world are grappling with the impacts of inflation, and that is fair comment. Although in the UK we're actually grappling with it in a much more severe way than many other major economies, and I think that we are faring very poorly compared with other economies across the world that you would compare us with in normal circumstances.
But, that said, we've set out our budget; we're in the middle now of a three-year spending review. I set these spending plans in the winter of 2021. At that point we couldn't have imagined the impact of inflation, we couldn't have imagined the kind of—
Wel, rwyf i am ddechrau, Llywydd, gyda'r hyn yr wyf i'n cytuno â llefarydd yr wrthblaid arno, ac fe ddechreuodd ef ei gyfraniad drwy gydnabod bod llywodraethau ledled y byd yn mynd i'r afael ag effeithiau chwyddiant, ac mae hwnnw'n sylw teg. Er ein bod ni yn y DU mewn gwirionedd yn mynd i'r afael ag ef mewn ffordd lawer fwy llym na llawer o economïau mawr eraill, ac rwy'n credu ein bod ni'n ymdopi yn wael iawn o gymharu ag economïau eraill ledled y byd y byddech chi'n ein cymharu ni â nhw mewn amgylchiadau cyffredin.
Ond, wedi dweud hynny, rydym ni wedi pennu ein cyllideb ni; rydym ni ar ganol adolygiad tair blynedd o wariant nawr. Fe bennais i'r cynlluniau gwariant hyn yn ystod gaeaf 2021. Ni allem ni fod wedi dychmygu effaith chwyddiant bryd hynny, ni allem ni fod wedi dychmygu'r math o—
I can understand when Labour Members try and talk through the Conservative spokesperson speaking, but I don't quite understand the logic of Labour Members talking through the Minister's response. I can't hear it myself. I need other Members to be able to hear it as well. The Minister, please.
Rwy'n gallu deall Aelodau Llafur yn ceisio siarad ar draws llefarydd y Ceidwadwyr, ond nid wyf i'n deall rhesymeg Aelodau Llafur yn siarad dros ymateb y Gweinidog. Nid wyf i fy hun yn gallu ei glywed. Mae angen i Aelodau eraill ei glywed hefyd. Gweinidog, os gwelwch chi'n dda.
Thank you, Llywydd. I was just reflecting on the fact that we set these spending plans back in late 2021 at the start of our three-year spending review and there was no way at that point we could have imagined the situation in Ukraine, for example, and the impact of inflation across the world, and then what it means for us in terms of the pay deals that we've settled with the NHS, for example. Absolutely the right thing to do—it's important to recognise the hard work of those staff—but ultimately now we have to find a way to accommodate that within our budget. So, there's no way we could have known back at that point.
I think it's helpful if I do set out for colleagues how we got to that £900 million point, because I think that there have been some questions as to how we worked that out. And the estimate was produced at the time of the spring budget to demonstrate the impact on the Welsh Government's spending power of the inflation shock since the spending review. And it does take account of increases to our settlement since the spending review. Those figures were based on the Office for Budget Responsibility's March forecast for consumer price index inflation combined with outturn CPI inflation since the spending review and compared to the CPI inflation forecasts at the time of the spending review. And those same figures were applied to both our revenue and our capital budgets to produce that overall estimate of £900 million. So, that figure really is a demonstration of the severity of the inflation shock since the spending review.
And the same calculation, actually, for 2024-25 produces a figure of around £700 million. That is a little lower than the 2023-24 figure, because the March OBR forecast for CPI inflation in 2024-25 was lower than for 2024-25 at the time of the spending review. So, you know, these are figures that have been worked out in great detail using the best available evidence to us, and we couldn't have envisaged that at the point of setting these spending plans in late 2021. But what we have done, actually, is acted very early in this financial year, so, even before we began this financial year—before we got to period zero—we were working across Government identifying pressures that would be manifesting in this financial year.
We have a very robust financial reporting mechanism, a system within the Welsh Government where departments across the Welsh Government report to me and my officials on a monthly basis, and it allows us to identify where the pressures are, where the potential underspends are and where the risks are. And then we use that information to guide us through the financial year. It became very obvious very early on that there were severe pressures and so we undertook to take action on that very early on in the financial year.
And then just to circle back, I suppose, to that first point about all Governments facing this. Well, all Governments in the UK are facing this as well. So, the UK Government is currently undertaking its productivity review, which is very similar in essence in many ways to the work that we're undertaking here, and I want and encourage the UK Government to be as transparent as we are in the work it's undertaking. We might hear more about it in their autumn statement on 22 November. I just hope it isn't something that is not as transparent as we're being here.
Then, of course, Scotland undertook an emergency budget last year, where you saw hundreds of millions of pounds reprioritised from budgets across Government, particularly within the health department, to support the NHS in Scotland. Again, we're seeing the pressures similarly here in the NHS in Wales. And, of course, Northern Ireland—obviously, they're in a different situation, but they did breach their departmental expenditure limits last year, so now they have to pay that back to the UK Government this year and next. So, this is a challenge facing all Governments, but I think it's important that we are open and transparent with the Senedd.
Diolch yn fawr, Llywydd. Myfyrio ar y ffaith yr oeddwn i ein bod ni wedi pennu'r cynlluniau hyn o ran gwariant yn ôl ar ddiwedd 2021 ar ddechrau ein hadolygiad tair blynedd ni o wariant ac nid oedd unrhyw ffordd bryd hynny y gallem ni fod wedi dychmygu'r sefyllfa yn Wcráin, er enghraifft, ac effaith chwyddiant ledled y byd, a'r hyn a olygodd hynny i ni wedyn o ran y cytundebau cyflog a wnaethom ni gyda'r GIG, er enghraifft. Y peth cwbl briodol i'w wneud—mae hi'n bwysig cydnabod gwaith caled y staff hynny—ond yn y pen draw mae'n rhaid i ni ddod o hyd i ffordd o ddarparu ar gyfer hynny nawr yn ein cyllideb ni. Felly, nid oes unrhyw ffordd y gallem ni fod wedi gwybod hyn i gyd bryd hynny.
Rwy'n credu y byddai hi o ddefnydd i mi nodi ar gyfer cyd-Aelodau sut y daethom ni at y pwynt hwnnw o £900 miliwn, oherwydd rwy'n credu y bu rhai ymholiadau ynghylch sut y gwnaethom ni gyfrifo hwnnw. Ac fe gafodd yr amcangyfrif ei lunio ar adeg cyllideb y gwanwyn i ddangos effaith y sioc oherwydd chwyddiant ar bŵer gwario Llywodraeth Cymru ers cynnal yr adolygiad o wariant. Ac mae hwnnw'n ystyried y cynnydd i'n setliad ni ers yr adolygiad o wariant. Roedd y ffigurau hyn ar sail rhagolygon fis Mawrth y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol ar gyfer chwyddiant mynegai prisiau defnyddwyr ynghyd â chwyddiant mynegai prisiau defnyddwyr alldro ers yr adolygiad o wariant ac o gymharu hwnnw â rhagolygon chwyddiant mynegai prisiau defnyddwyr ar adeg yr adolygiad o wariant. Defnyddiwyd yr un ffigurau hynny i'n cyllidebau refeniw ni a'n cyllidebau cyfalaf ni i lunio'r amcangyfrif cyffredinol hwnnw o £900 miliwn. Felly, mae'r ffigur hwnnw mewn gwirionedd yn arwydd o ddifrifoldeb y sioc oherwydd chwyddiant ers yr adolygiad o wariant.
Ac mae'r un cyfrifiad, mewn gwirionedd, ar gyfer 2024-25 yn cynhyrchu ffigur o tua £700 miliwn. Mae hynny ychydig yn is na ffigur 2023-24, oherwydd roedd rhagolwg y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol fis Mawrth ar gyfer chwyddiant mynegai prisiau defnyddwyr yn 2024-25 yn is nag ar gyfer 2024-25 ar adeg yr adolygiad o wariant. Felly, wyddoch chi, mae'r rhain i gyd yn ffigurau a gyfrifwyd yn fanwl iawn gan ddefnyddio'r dystiolaeth orau a oedd ar gael i ni, ac ni allem ni fod wedi rhagweld hyn ar adeg pennu'r cynlluniau o ran gwariant ar ddiwedd 2021. Ond mae'r hyn a wnaethom ni, mewn gwirionedd, yn cael ei weithredu arno yn gynnar iawn yn y flwyddyn ariannol hon, felly, hyd yn oed cyn i ni ddechrau'r flwyddyn ariannol hon—cyn i ni gyrraedd yr awr gyntaf—roeddem ni'n gweithio ar draws y Llywodraeth i nodi'r pwysau a fyddai'n dod i'r amlwg yn ystod y flwyddyn ariannol hon.
Mae gennym ni system adrodd ariannol sy'n gadarn iawn, cyfundrefn yn Llywodraeth Cymru lle mae adrannau ar draws Llywodraeth Cymru yn adrodd i fy swyddogion a minnau bob mis, ac mae hynny'n ein galluogi ni i nodi ym mha le y mae'r pwysau, ym mha le y mae'r tanwariant o bosibl ac ym mha le y mae'r risgiau. Ac yna fe fyddwn ni'n defnyddio'r wybodaeth honno i'n tywys ni drwy'r flwyddyn ariannol. Fe ddaeth hi'n amlwg yn gynnar iawn fod y pwysau yn ddifrifol ac felly fe wnaethom ni gymryd camau yn gynnar iawn yn y flwyddyn ariannol i ymateb i hynny.
Ac yna i droi'n ôl, mae'n debyg, i'r pwynt cyntaf hwnnw ynglŷn â phob Llywodraeth yn wynebu hyn. Wel, mae pob Llywodraeth yn y DU yn wynebu hyn hefyd. Felly, mae Llywodraeth y DU yn cynnal ei hadolygiad o gynhyrchiant ar hyn o bryd, sy'n debyg iawn yn ei hanfod i'r gwaith a wnawn ni yma mewn llawer o ffyrdd, ac fe garwn i Lywodraeth y DU fod mor dryloyw ag yr ydym ni o ran y gwaith y mae'n ei wneud, ac rwy'n annog hynny. Efallai y byddwn ni'n clywed mwy ganddi hi am hyn yn natganiad yr hydref ar 22 o fis Tachwedd. Rwy'n gobeithio, er hynny, na fydd hwnnw'n rhywbeth nad ydyw mor dryloyw â'r hyn yr ydym ni'n ymgeisio amdano yma.
Yna, wrth gwrs, fe ymgymerodd yr Alban â chyllideb frys y llynedd, pryd gwelwyd cannoedd o filiynau o bunnau yn cael eu hail flaenoriaethu o gyllidebau ar draws y Llywodraeth, yn enwedig yn yr adran iechyd, i gefnogi'r GIG yn yr Alban. Unwaith eto, fe welwn ni bwysau tebyg yma ar y GIG yng Nghymru. Ac, wrth gwrs, Gogledd Iwerddon—yn amlwg, maen nhw mewn sefyllfa wahanol, ond fe wnaethon nhw fynd dros eu terfynau gwariant adrannol y llynedd, felly mae'n rhaid iddyn nhw dalu hynny'n ôl nawr i Lywodraeth y DU eleni a'r flwyddyn nesaf. Felly, mae hon yn her sy'n wynebu pob Llywodraeth, ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n agored ac yn dryloyw gyda'r Senedd.
Diolch, Minister, for your statement. I welcome the Minister's update on the Welsh Government's financial position, and we're pleased that additional funds have been earmarked to support health services and public transport. But, given that the Welsh Government has been telling us since August that they've been working to address the £900 million hole in their budget, which, let's not forget, represents almost 5 per cent of the entire block grant for the current financial year, I'm sure many will be scratching their heads as to how they've been able to find an additional £550 million.
There is an issue of timing here as well. The first supplementary budget was announced in June and was based on, I quote,
'a number of allocations from the reserves and reflects changes to baselines including those announced by the UK government.'
But, a little more than two months later, the Welsh Government subsequently found itself having to find £900 million-worth of extra savings, and I thank the Minister for her explanation with regard to CPI and those elements just now. Since many of the savings that have been outlined here are coming from anticipated consequentials from NHS pay awards and draw-downs from the Wales reserve, both of which could have been known for some time, I'm not clear why it has taken over four months after the supplementary budget to provide this clarity. I'd therefore be very grateful, Minister, if you would commit to appearing before the Finance Committee as soon as possible to explain the relevant timescales, current developments and decisions taken by the Government that have led us to this point.
I'd also like to drill down on some specifics of this to fully understand how you were able to actually increase the £900 million gap through these further spending commitments, only to find yourself now in a position with a more manageable balance sheet. Firstly, you've made £425 million of additional funding available to the NHS, and you've said that they are also going to be making extremely difficult decisions in this financial year and the next. Can you confirm what the net position for the NHS will be at the end of the financial year? Is it right to say that the health boards will not balance their books?
As you're aware, the inability of six of the seven major health boards to break even during the last three years, in violation of their statutory duties, is a major reason why they are all in some form of targeted intervention. Can we, therefore, assume that, by adding to this shortfall, we shouldn't expect them to break even anytime soon, and that, as a consequence, targeted intervention across Wales's health boards is going to be a long-term feature of the Welsh Government's health agenda?
Secondly, you've also made a further £125 million available for Transport for Wales. Is this an admission that the service is not performing as it should be and becoming a bit of a money pit? You've also mentioned that substantial savings have been found through portfolio reprioritisation, of which a substantial portion is coming from underspends of demand-led programmes.
In terms of universal free school meals, I welcome the fact that over half of local authorities have completed the roll-out already and that delivery of the commitment in full by September 2024 is on track, as planned, and unaffected by the change in profile spending for the remainder of the year. As we've maintained since the summer, we would support ways to deliver the co-operation agreement commitments as effectively and efficiently as possible, whilst ensuring the outcomes are delivered in full according to the agreed timescales. I'm glad that my colleagues have been able to achieve this. However—. No, sorry.
Following on from the work carried out on the demand-led programmes, what insights can you share with this Chamber as a result of the exercise that you have taken? Will this be reflected in the models that you use in the future to ensure that the take-up of these programmes is maximised and that qualifying individuals receive the support they are entitled to? I notice that another portion of savings is based on assumptions that UK Treasury will consent to capital-to-revenue switches within the Welsh budget. Plaid Cymru have consistently advocated for the Senedd to be given greater flexibility to manage its in-year budget, as is standard practice for most national legislatures. I'm therefore pleased that the Minister is taking a bespoke arrangement with Westminster to enable this, but, given the particular antipathy of the UK Government towards devolution, how confident are you that these assumptions are credible? Presumably, if you're comfortable including them in your provisional calculations today, in spite of the hostility of the Tories, you have been in communications with UK officials for some time on this matter—is that correct?
Finally, in light of these changes to the Welsh Government's spending commitments, what level of assurance can you provide to the public that front-line services will be sufficiently supported, especially with the inevitable challenges that come through the winter months? We must protect our services, particularly for those vulnerable communities that rely upon them. Diolch yn fawr.
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad chi. Rwy'n croesawu diweddariad y Gweinidog ar sefyllfa ariannol Llywodraeth Cymru, ac rydym ni'n falch i arian ychwanegol gael i glustnodi i gefnogi gwasanaethau iechyd a thrafnidiaeth gyhoeddus. Ond, o ystyried bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn dweud wrthym ni ers mis Awst eu bod nhw wedi bod yn gweithio i fynd i'r afael â'r bwlch o £900 miliwn yn ei chyllideb, sydd, gadewch i ni beidio ag anghofio, yn cynrychioli bron i 5 y cant o'r grant bloc cyfan ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol, rwy'n siŵr y bydd llawer yn crafu eu pennau o ran sut y maen nhw wedi gallu dod o hyd i £550 miliwn ychwanegol.
Ceir mater ynglŷn ag amseru yma hefyd. Cyhoeddwyd y gyllideb atodol gyntaf ym mis Mehefin ac roedd hi ar sail, rwy'n dyfynnu,
'nifer o ddyraniadau o'r cronfeydd wrth gefn ac yn adlewyrchu newidiadau i linellau sylfaen gan gynnwys y rhai a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU.'
Ond, ychydig dros ddeufis yn ddiweddarach, fe welodd Llywodraeth Cymru ei hun mewn sefyllfa wedyn o orfod dod o hyd i werth £900 miliwn o arbedion ychwanegol, ac rwy'n diolch i'r Gweinidog am ei hesboniad hi o ran y mynegai prisiau defnyddwyr a'r elfennau yn hynny gynnau fach. Gan fod llawer o'r arbedion a amlinellwyd yma yn deillio o symiau canlyniadol disgwyliedig o ddyfarniadau cyflog y GIG a thynnu i lawr o gronfa wrth gefn Cymru, y gallasai'r ddeubeth fod yn hysbys ers cryn amser, nid wyf i'n deall yn iawn pam y cymerodd hi dros bedwar mis ar ôl y gyllideb atodol i roi'r eglurder hwn. Felly, fe fyddwn i'n ddiolchgar iawn, Gweinidog, pe byddech chi'n ymrwymo i ymddangos gerbron y Pwyllgor Cyllid cyn gynted â phosibl i esbonio'r amserlenni, y datblygiadau a'r penderfyniadau perthnasol a gymerwyd gan y Llywodraeth sydd wedi ein harwain ni at y pwynt hwn.
Fe hoffwn i fanylu hefyd ar rai materion penodol ynglŷn â hyn ar gyfer deall yn iawn sut yr oeddech chi'n gallu cynyddu'r bwlch o £900 miliwn mewn gwirionedd trwy'r ymrwymiadau pellach hyn o ran gwariant, dim ond i'ch canfod eich hun mewn sefyllfa gyda mantolen fwy hylaw erbyn hyn. Yn gyntaf, rydych chi wedi sicrhau rhoi £425 miliwn o gyllid ychwanegol i'r GIG, ac rydych chi wedi dweud eu bod nhw hefyd am fod yn gwneud penderfyniadau anodd iawn yn ystod y flwyddyn ariannol hon a'r flwyddyn nesaf. A wnewch chi gadarnhau beth fydd sefyllfa net y GIG ar ddiwedd y flwyddyn ariannol? A yw hi'n gywir dweud na all y byrddau iechyd fantoli eu llyfrau nhw?
Fel gwyddoch chi, mae anallu chwech o'r saith bwrdd iechyd mawr i gadw eu pennau uwchlaw'r dŵr hyd yn oed yn ystod y tair blynedd diwethaf, yn groes i'w dyletswyddau statudol nhw, yn rheswm pwysig pam mae pob un ohonyn nhw'n destun rhyw fath o ymyrraeth a anelir. A gawn ni, felly, ei chymryd hi'n ganiataol, trwy ychwanegu at y diffyg hwn, na ddylem ni ddisgwyl iddyn nhw allu mantoli'r cyfrifon yn fuan iawn, ac o ganlyniad i hynny, y bydd ymyrraeth a anelir ledled byrddau iechyd Cymru yn nodwedd hirdymor o agenda iechyd Llywodraeth Cymru?
Yn ail, rydych chi wedi sicrhau hefyd y bydd £125 miliwn ychwanegol ar gael i Drafnidiaeth Cymru. A yw hyn yn gyfaddefiad nad yw'r gwasanaeth yn gwneud ei waith fel dylai a'i fod wedi mynd yn rhywbeth sy'n llyncu arian i ryw raddau? Roeddech chi'n sôn hefyd y canfuwyd arbedion sylweddol drwy ailflaenoriaethu portffolios, y mae cyfran sylweddol ohonyn nhw'n dod oherwydd tanwariant rhai rhaglenni a arweinir gan alw.
O ran prydau ysgol am ddim i bob plentyn, rwy'n croesawu'r ffaith fod dros hanner yr awdurdodau lleol wedi cwblhau'r broses o gyflwyno'r cynllun yn barod a bod cyflawni'r ymrwymiad yn llawn erbyn mis Medi 2024 ar y trywydd iawn, fel cynlluniwyd hynny, ac nad yw'r newid mewn gwariant proffil am weddill y flwyddyn am effeithio ar hynny. Fel gwnaethom ni ei ddadlau ers yr haf, fe fyddem ni'n cefnogi ffyrdd o gyflawni ymrwymiadau'r cytundeb cydweithredu mor effeithiol ac effeithlon â phosibl, gan sicrhau bod y canlyniadau yn cael eu cyflawni yn eu llawnder yn unol â'r amserlenni y cytunwyd arnyn nhw. Rwy'n falch fod fy nghyd-Aelodau wedi gallu cyflawni hyn. Eto i gyd—. Nage, mae'n ddrwg gennyf i.
Yn dilyn ymlaen o'r gwaith a wnaed ar y rhaglenni a arweinir gan alw, pa fewnwelediadau allwch chi eu cyfrannu i'r Siambr hon o ganlyniad i'r ymarfer a wnaethoch chi? A gaiff hyn ei adlewyrchu yn y modelau y byddwch chi'n eu defnyddio yn y dyfodol i sicrhau y bydd y niferoedd mwyaf yn manteisio ar y rhaglenni hyn ac y bydd unigolion sy'n gymwys yn cael y cymorth y mae hawl ganddynt i'w gael? Rwy'n sylwi bod cyfran arall o arbedion ar sail rhagdybiaethau y bydd Trysorlys y DU yn cydsynio i newidiadau o gyfalaf i refeniw yng nghyllideb Cymru. Mae Plaid Cymru wedi dadlau yn gyson dros roi mwy o hyblygrwydd i'r Senedd reoli ei chyllideb yn ystod y flwyddyn, sef yr ymarfer safonol yn y rhan fwyaf o ddeddfwrfeydd cenedlaethol. Felly, rwy'n falch fod y Gweinidog yn ymgymryd â threfniant a gafodd ei deilwra gyda San Steffan i ganiatáu hynny, ond, o ystyried diffyg parch neilltuol Llywodraeth y DU at ddatganoli, pa mor ffyddiog ydych chi fod y rhagdybiaethau hyn yn gredadwy? Yn debyg iawn, os ydych chi'n gyfforddus i'w cynnwys nhw yn eich cyfrifiadau dros dro heddiw, er gwaethaf gwrthwynebiad y Torïaid, rydych chi wedi bod yn cyfathrebu â swyddogion y DU ers peth amser ynglŷn â'r mater hwn—a yw hynny'n gywir?
Yn olaf, yng ngoleuni'r newidiadau hyn i ymrwymiadau gwariant Llywodraeth Cymru, pa gyfradd o sicrwydd y gallwch chi ei roi i'r cyhoedd y bydd gwasanaethau rheng flaen â chefnogaeth sy'n ddigonol, yn enwedig gyda'r heriau anochel sy'n dod yn ystod misoedd y gaeaf? Mae'n rhaid i ni amddiffyn ein gwasanaethau, yn enwedig i'r cymunedau agored i niwed hynny sy'n dibynnu arnyn nhw. Diolch yn fawr.
Thank you very much for those questions. I think perhaps it's helpful if I go through some of the parts of the package in order to try and respond to those questions. So, in essence, there are two parallel things going on here within the package. The first is the kind of normal financial in-year management that you see, the kinds of things that we would see in any supplementary budget when money is moved from one budget line to another or from one main expenditure group to another—relatively small, just in-year movements that would normally take place. So, we have some of that going on.
And then you've also got the normal in-year work that Ministers do to try and balance their budgets when pressures arise within year. So, for example, within health, the Minister has been working very hard within the MEG to try and repurpose money from within the MEG towards the NHS organisations, but then also challenging and being very firm with the NHS that it does need to manage down the deficit that it has in any case. You asked about how the Minister's working with the health boards. Well, she has instructed health boards to work within the budget and that does include, now, the additional £425 million, but also achieving savings that she's asked them to do as well. And they will remain in intervention until they do balance those budgets. So, the Minister has, I think, been very, very clear. So, it will be down to NHS organisations and heath boards now, in particular, to develop their plans as to how they will manage within budget and deliver the level of savings that the Minister is requiring of them. So, you've got that kind of normal, in-year side of things and then you've got the exceptional side of things, which is where we've worked across Government to identify funding that we can repurpose towards the NHS and towards rail as well.
In terms of Transport for Wales, and particularly rail, I know that there have been some real struggles because people just haven't been returning to rail in the numbers that we would have anticipated as we came out of the pandemic. I know that there's a programme of transformation going on within rail at the moment, so this will enable that piece of work to continue and to support those services as things move forward, at least through this financial year.
You asked specifically about free school meals and whether we are still on track. I'm very happy to confirm that we are still on track. The free school meals budget was one of those budgets that we were able to reprioritise funding away from because it's a demand-led budget. And I was very pleased to work closely with the designated Member Siân Gwenllian on this and we have provided assurances that—. We do have a good idea now, we've got the forecast at this point in the year, but, if the picture changes, then, absolutely, we'll find additional money to support the free school meals to deliver on our pledge to that. Those discussions have been really positive and pragmatic on the part of Plaid Cymru, so I do want to recognise that this afternoon.
And then you asked also about our assumptions and what we can learn from the fact that we are able, at this point in the financial year, to release money from some of those demand-led budgets. Well, one example, I suppose, would be funding that we've been able to release from the student support grant budget. So, that, again, is an anticipated underspend on a demand-led budget, due to a range of factors, one of which is lower enrolment—so, there simply aren't the students there to require that funding. That's an area where we've been able to release funding without having an impact on individuals, so I think that's another example. So, every year, we make the best assumptions we can on the available information when we are planning demand-led budgets, but by their very nature, we can't get it down to the exact pound, so there are always opportunities to release funding. But, equally, there might be other points in the year when those demand-led budgets will have more demand on them than we'd anticipated and we have to move to meet that additional demand.
Diolch yn fawr iawn am y cwestiynau yna. Rwy'n credu y gallai hi fod o gymorth pe byddwn i'n mynd trwy rai o adrannau'r pecyn ar gyfer ceisio ymateb i'r cwestiynau hyn. Felly, yn y bôn, mae dau beth yn digwydd gyda'i gilydd yn y pecyn hwn. Y cyntaf yw'r math o reolaeth ariannol a welwch chi fel arfer yn ystod blwyddyn, y mathau o bethau y byddem ni'n eu gweld nhw mewn unrhyw gyllideb atodol wrth i'r arian gael ei symud o un llinell gyllideb i un arall neu o un prif grŵp gwariant i un arall—symudiadau cymharol fychain, dim mwy na'r hyn sy'n digwydd fel arfer yn ystod blwyddyn. Felly, mae gennym ni rywfaint o hynny'n digwydd yn y fan hon.
Ac yna mae'r gwaith arferol sydd gennych chi yn ystod blwyddyn y mae Gweinidogion yn ei wneud i geisio mantoli eu cyllidebau nhw pan fydd pwysau yn cynyddu o fewn y flwyddyn. Felly, er enghraifft, ym maes iechyd, mae'r Gweinidog wedi bod yn gweithio yn galed iawn o fewn y Prif Grŵp Gwariant i geisio addasu arian o'r tu mewn i'r Prif Grŵp Gwariant at ddibenion gwahanol a'i roi i sefydliadau'r GIG, ond gan herio a bod yn gadarn iawn gyda'r GIG hefyd o ran yr angen iddo reoli'r prinder sydd ynddo beth bynnag. Roeddech chi'n gofyn sut mae'r Gweinidog yn gweithio gyda'r byrddau iechyd. Wel, mae hi wedi cyfarwyddo'r byrddau iechyd i weithio o fewn y gyllideb ac mae hynny'n cynnwys, nawr, y £425 miliwn ychwanegol, ond gan gyflawni arbedion y mae hi wedi gofyn iddyn nhw eu gwneud hefyd. Ac fe fyddan nhw'n parhau i fod mewn ymyrraeth nes eu bod nhw'n mantoli'r cyllidebau hynny. Felly, yn fy marn i, mae'r Gweinidog wedi bod yn eglur dros ben. Ac felly, cyfrifoldeb sefydliadau'r GIG a byrddau iechyd nawr, yn benodol, fydd datblygu eu cynlluniau o ran sut y byddan nhw'n ymdopi o fewn eu cyllideb a chyflawni'r gyfradd o arbedion y mae'r Gweinidog yn gofyn amdanyn nhw. Felly, mae gennych chi'r mathau hynny o bethau sy'n arferol, sy'n digwydd yn ystod blwyddyn ac yna mae gennych chi'r pethau sy'n eithriadol, a gyda rhain rydym ni wedi gweithio ar draws y Llywodraeth i nodi cyllid y gallwn ni ei addasu at ddibenion gwahanol a'i roi i'r GIG ac i'r rheilffyrdd hefyd.
O ran Trafnidiaeth Cymru, ac yn enwedig y rheilffyrdd, fe wn i fod rhai brwydrau gwirioneddol wedi bod am nad yw pobl wedi dechrau defnyddio'r rheilffyrdd unwaith eto yn y niferoedd yr oeddem ni'n eu rhagweld nhw wrth i ni ddod allan o'r pandemig. Fe wn i fod rhaglen o drawsnewid yn digwydd yn y rheilffyrdd ar hyn o bryd, felly fe fydd hynny'n caniatáu i'r darn hwnnw o waith barhau ac yn rhoi cefnogaeth i'r gwasanaethau hynny wrth i bethau symud ymlaen drwy gydol y flwyddyn ariannol hon, o leiaf.
Fe wnaethoch chi ofyn yn benodol am brydau ysgol am ddim ac a ydym ni ar y trywydd iawn o hyd. Rwy'n hapus iawn i gadarnhau ein bod ni'n dal i fod ar y trywydd iawn. Roedd y gyllideb prydau ysgol am ddim yn un o'r cyllidebau hynny yr oeddem ni'n gallu ailflaenoriaethu cyllid oddi wrthi hi am ei bod hi'n gyllideb a arweinir gan alw. Ac roeddwn i'n falch iawn o weithio yn agos gyda'r Aelod dynodedig Siân Gwenllian ar hon ac rydym ni wedi rhoi sicrwydd i hynny—. Mae gennym ni amcan da ar hyn o bryd, mae'r rhagolygon gennym ni ar yr adeg hon o'r flwyddyn, ond, pe byddai'r darlun yn newid, wedyn, ie, yn hollol, fe ddown ni o hyd i arian ychwanegol i gefnogi'r prydau ysgol am ddim ar gyfer cyflawni ein haddewid. Mae'r trafodaethau wedi bod yn gadarnhaol ac yn ymarferol iawn o ran Plaid Cymru, ac felly fe hoffwn i gydnabod hynny brynhawn heddiw.
Ac yna, roeddech chi'n holi hefyd am ein rhagdybiaethau ni a'r hyn y gallwn ni ei ddysgu o'r ffaith ein bod ni'n gallu rhyddhau arian, ar yr adeg hon yn y flwyddyn ariannol, o rai o'r cyllidebau hynny sy'n cael eu harwain gan alw. Wel, un enghraifft, debyg iawn, fyddai cyllid yr oeddem ni'n gallu ei ryddhau o'r gyllideb grant cymorth i fyfyrwyr. Felly, unwaith eto, dyma danwariant disgwyliedig eto mewn cyllideb a arweinir gan alw, oherwydd ystod o ffactorau, ac un ohonyn nhw yw niferoedd llai yn cofrestru—felly, yn syml, nid yw'r myfyrwyr yno i ofyn am y cyllid hwnnw. Mae hwnnw'n faes lle rydym ni wedi gallu rhyddhau cyllid a hynny heb effeithio ar unigolion, felly rwy'n credu bod honno'n enghraifft arall. Felly, bob blwyddyn, rydym ni'n bwrw'r amcanion gorau y gallwn ni ar sail y wybodaeth sydd ar gael pan fyddwn ni'n cynllunio cyllidebau a arweinir gan alw, ond yn ôl natur y peth, ni allwn ni ragweld i'r bunt yn union, felly fe geir cyfleoedd bob amser i ryddhau cyllid. Ond, yn yr un modd, efallai y bydd adegau eraill o'r flwyddyn pryd gallai fod mwy o alw ar y cyllidebau hynny a arweinir gan y galw nag y gwnaethom ni ragweld ac mae'n rhaid i ni weithredu i ymateb i'r galw ychwanegol hwnnw.
Following austerity, brought in by the Conservatives, we've had the Conservatives, under Liz Truss, trashing the economy, and now, under a multimillionaire Prime Minister, we have returned to austerity. The Conservative legacy is low or zero growth, high tax and reduced expenditure on public services. The Welsh Government have a difficult task. I suggested Government cuts: take the Brexit dividend and cap farm payments, as called for by the Farmers Union of Wales. End Help to Buy, which inflates house prices, and use the transaction capital to help registered social landlords. Stop funding enterprise zones. End financial support for inward investment, which rarely provides what it promises, and often closes, and redirect that money to increasing skills and academic attainment. We have several commissioners created by the Welsh Government; I suggest undertaking a value-for-money exercise, and those that are not value for money are closed or reduced. Look at how the public sector can reduce energy costs using LED lighting and turning thermostats down. And I'm also aware that if the health boards overspend, the Welsh Government have got to cover that, because they are wholly owned subsidiaries of the Welsh Government.
Yn dilyn cyni, a gyflwynwyd gan y Ceidwadwyr, fe welsom ni'r Ceidwadwyr, o dan arweinyddiaeth Liz Truss, yn malurio'r economi, ac yn awr, o dan arweinyddiaeth amlfiliwnydd o Brif Weinidog, rydym ni wedi mynd yn ôl at gyni. Gwaddol y Ceidwadwyr yw twf isel neu ddim o gwbl, trethiant uchel a llai o wariant ar wasanaethau cyhoeddus. Mae gan Lywodraeth Cymru dasg anodd. Fe awgrymais i doriadau i'r Llywodraeth: cymryd difidend Brexit a rhoi cap ar daliadau fferm, fel galwodd Undeb Amaethwyr Cymru amdano. Dod â Chymorth i Brynu i ben, sy'n chwyddo prisiau tai, a defnyddio cyfalaf y trafodiadau i helpu landlordiaid cymdeithasol cofrestredig. Rhoi'r gorau i ariannu parthau menter. Diddymu cymorth ariannol ar gyfer mewnfuddsoddi, nad yw'n darparu'r hyn y mae'n ei addo yn aml iawn, ac yn cau yn aml, ac ailgyfeirio'r arian hwnnw at gynyddu sgiliau a chyrhaeddiad academaidd. Mae gennym ni nifer o gomisiynwyr a grëwyd gan Lywodraeth Cymru; rwy'n awgrymu cynnal ymarfer gwerth am arian, a chau neu leihau'r rhai nad ydyn nhw'n cynnig gwerth am arian. Edrychwch ar sut y gall y sector cyhoeddus leihau costau ynni trwy ddefnyddio goleuadau LED a throi eu thermostatau i lawr. Ac rwy'n ymwybodol hefyd, os yw'r byrddau iechyd yn gorwario, bod rhaid i Lywodraeth Cymru warantu hynny, am mai is-gwmnïau ydyn nhw sy'n gyfan gwbl ym mherchnogaeth Llywodraeth Cymru.
I'm very grateful to Mike Hedges for those comments and suggestions this afternoon. I know colleagues will be definitely considering those particular points, because actually, even though now, today, we're discussing where we are at this point within the financial year, we're already starting to set our plans looking ahead to the next financial year, and some of the decisions that we take at this interim point within this financial year might have impacts for next year. As I said, we've tried to minimise the impacts wherever possible, but it's not certain that this year's choices won't have an impact on next year, especially when, for example, there might have been hopes that we could stop doing something this year on the basis that we could push it into next year; so it just creates an additional pressure for next year. So, all of those ideas, I know, will have been really useful. The debate that we had before the summer recess has been very useful to colleagues as well, but I think that we'll know more, obviously, on 22 November when we have the autumn statement, and that will help us then set our plans to publish on 19 December for next year. But as I say, we have tried to grapple with this issue early on in the financial year; doing so did mean that there were more avenues open to us, but even that said, it is more difficult to make changes in-year, so we'll definitely take all of those points, Mike, on board for our thoughts for next year.
Rwy'n ddiolchgar iawn i Mike Hedges am y sylwadau a'r awgrymiadau hyn brynhawn heddiw. Yn bendant, fe wn i y bydd cyd-Aelodau yn ystyried y pwyntiau arbennig hyn, oherwydd mewn gwirionedd, er ein bod ni, heddiw, yn trafod ein sefyllfa gyfredol yn y flwyddyn ariannol, rydyn ni'n dechrau pennu ein cynlluniau eisoes gan edrych ymlaen at y flwyddyn ariannol nesaf, ac fe allai rhai o'r penderfyniadau a wnawn ni yn y cyfnod canol hwn yn y flwyddyn ariannol hon gael effaith ar y flwyddyn ariannol nesaf. Fel dywedais i, rydym ni wedi ceisio lleihau'r effeithiau lle bynnag y bo modd, ond nid yw hi'n sicr na fydd dewisiadau eleni ag effaith ar y flwyddyn nesaf, yn enwedig felly, er enghraifft, pryd y gellid bod gobeithion y gallem ni beidio â gwneud rhywbeth eleni ar y sail y byddem ni'n gallu ei wthio ymlaen i'r flwyddyn nesaf; felly, mae hynny'n rhoi pwysau ychwanegol ar y flwyddyn nesaf. Felly, fe wn i, fe fydd yr holl syniadau wedi bod o ddefnydd mawr. Mae'r ddadl a gawsom ni cyn toriad yr haf wedi bod o ddefnydd mawr hefyd i gyd-Aelodau, ond rwy'n credu y byddwn ni'n gwybod mwy, yn amlwg, ar 22 Tachwedd pan fydd datganiad yr hydref gennym ni, ac fe fydd hwnnw'n ein helpu ni wedyn i bennu ein cynlluniau i'w cyhoeddi ar 19 Rhagfyr ar gyfer y flwyddyn nesaf. Ond fel dywedais i, rydym ni wedi ceisio mynd i'r afael â'r mater hwn yn gynnar yn y flwyddyn ariannol; roedd gwneud hynny'n golygu bod mwy o lwybrau ar agor i ni, ond hyd yn oed wedi dweud hynny, mae hi'n anos gwneud newidiadau yng nghwrs y flwyddyn, felly fe fyddwn ni'n bendant yn ystyried y pwyntiau hynny i gyd, Mike, ar gyfer y flwyddyn nesaf.
Thank you very much for your statement this afternoon, Minister. I fully endorse the remarks made by Peter Fox in response to your statement, in that a lot of Government expenditure is about priorities, and I personally believe that the Welsh Government have all—well, most of their priorities in the wrong place.
I would like to hone in on the remarks you made about the NHS, if I may. You announced the increase of £425 million to the NHS, but then, in another breath, you say that difficult decisions are still going to have to be made by health boards. So, what is that essentially saying? Is that saying that's a cut in real terms, or what sort of message is that giving out to health boards? And from a north Wales perspective, I'd like to ask—. Asking Betsi Cadwaladr to make difficult decisions while they're in special measures is quite a task, because obviously, the challenge of special measures is to eventually get the board out of special measures, and if they're suddenly embarking on making difficult decisions, then that's going to jeopardise the quality of the health board coming out of special measures in a specific time. So, can you comment on that matter and expand a bit more on your comments on the NHS and what that means for the people of north Wales from a Betsi Cadwaladr perspective? Thank you.
Diolch yn fawr iawn i chi am eich datganiad brynhawn heddiw, Gweinidog. Rwy'n cymeradwyo'r sylwadau a wnaeth Peter Fox yn llwyr wrth ymateb i'ch datganiad chi, gan fod llawer o wariant y Llywodraeth yn ymwneud â blaenoriaethau, ac yn bersonol rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru â'i holl—wel, y rhan fwyaf o'u blaenoriaethau nhw yn y mannau anghywir.
Fe hoffwn i ganolbwyntio ar y sylwadau a wnaethoch chi am y GIG, os caf i. Fe wnaethoch chi gyhoeddi'r cynnydd o £425 miliwn i'r GIG, ond yna, ar yr un gwynt, rydych chi'n dweud y bydd yn rhaid i'r byrddau iechyd barhau i wneud penderfyniadau anodd. Felly, beth mae hynny'n ei olygu yn ei hanfod? Ai cwtogi mewn termau real yw hynny, neu sut fath o neges y mae hynny'n ei fynegi i'r byrddau iechyd? Ac o safbwynt y gogledd, fe hoffwn i ofyn—. Mae gofyn i Betsi Cadwaladr wneud penderfyniadau anodd a'r bwrdd hwnnw mewn mesurau arbennig yn dipyn o dasg, oherwydd yn amlwg, her mesurau arbennig yw cael y bwrdd allan o fesurau arbennig yn y pen draw, ac os ydyn nhw'n gorfod dechrau gwneud penderfyniadau anodd yn sydyn, yna mae hynny'n mynd i beryglu cyflwr y bwrdd iechyd o ran dod allan o fesurau arbennig mewn amser penodol. Felly, a wnewch chi roi sylwadau ynglŷn â'r mater hwnnw ac ehangu ychydig mwy ar eich sylwadau ynglŷn â'r GIG a'r hyn y mae hynny'n ei olygu i bobl y gogledd o ran Betsi Cadwaladr? Diolch i chi.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
So, I would disagree with the fundamental premise there that the Welsh Government has its priorities in the wrong place. This entire exercise was undertaken on the basis of a range of priorities and a range of principles that were about protecting public services and protecting those people who are most vulnerable, especially to the cost-of-living crisis, and also protecting jobs. Those, I think, are the priorities of the people of Wales, and I'm sorry that the Welsh Conservatives don't see those as the priorities and say that those priorities are in the wrong place.
In terms of the NHS, the NHS has been making difficult decisions for years now, and it's been doing that because of austerity and the constrained public spending that we've been able to provide to the NHS and all public services in the context of austerity. But, that said, the NHS will be receiving year-on-year now, this year, an increase of more than £800 million as compared with the last financial year. But, still, it's not enough, it's not enough to meet the pressures within health, it's not enough to provide the kind of service that we would want to provide to everybody. But that's where we are, so we are prioritising the NHS and we are asking colleagues to make difficult decisions across Government to meet that. This pressure is here because of inflation and because of years and years of underinvestment by the UK Government in public services.
Felly, fe fyddwn i'n anghytuno â'ch rhagdybiaeth sylfaenol chi nawr o ran bod Llywodraeth Cymru â'i blaenoriaethau yn y mannau anghywir. Fe gynhaliwyd yr ymarfer hwn yn ei gyfanrwydd ar sail ystod o flaenoriaethau ac ystod o egwyddorion a oedd yn ymwneud ag amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus ac amddiffyn y bobl hynny sydd fwyaf agored i niwed, yn arbennig o ran yr argyfwng costau byw, a diogelu swyddi hefyd. Y rhain, yn fy marn i, yw blaenoriaethau pobl Cymru, ac mae hi'n dristwch i mi nad yw'r Ceidwadwyr Cymreig yn ystyried y rhain yn flaenoriaethau ac yn mynegi bod y blaenoriaethau hyn yn y mannau anghywir.
O ran y GIG, mae'r GIG wedi bod yn gwneud penderfyniadau anodd ers blynyddoedd bellach, ac fe wnaeth hynny oherwydd cyni a'r gwariant cyhoeddus cyfyngedig yr ydym ni wedi gallu ei roi ar y GIG a'r gwasanaethau cyhoeddus i gyd yng nghyd-destun cyni. Ond wedi dweud hynny, fe fydd y GIG yn gweld cynnydd, eleni ac o flwyddyn i flwyddyn, o fwy na £800 miliwn o'i gymharu â'r flwyddyn ariannol flaenorol. Ond nid yw hynny fyth yn ddigon, nid yw'n ddigon i ysgafnu'r pwysau ar iechyd, nid yw'n ddigon i ddarparu'r math o wasanaeth y byddem ni'n hoffi ei gynnig i bawb. Ond dyna yw ein sefyllfa ni, ac felly rydym ni'n blaenoriaethu'r GIG ac yn gofyn i gydweithwyr wneud penderfyniadau anodd ar draws y Llywodraeth i gyflawni hynny. Mae'r pwysau yn bodoli oherwydd chwyddiant ac yn sgil blynyddoedd lawer o danfuddsoddi gan Lywodraeth y DU yn y gwasanaethau cyhoeddus.
So, it's a £37.5 million cut to the rural affairs budget across revenue and capital funding, and I'm sure that will come as a punch in the stomach to the sector, because this is the biggest moment of vulnerability, uncertainty and insecurity for the sector as we transition from an established way of supporting the sector to something that is very, very new and very, very challenging. We haven't seen the detail yet. When we do, I wouldn't be surprised if maybe some of the cut is justified by a possible underspend because of a low take-up in the Habitat Wales scheme. Of course, if it is a low take-up, we know exactly why: because of the shambolic way that this Government has introduced that scheme, with unanswered questions, incorrect maps, ambiguity of funding levels undermining any confidence the sector would have in going into that scheme, and as a consequence, they're voting with their feet. So, it shouldn't come as any surprise, despite the Minister trying to interject.
You say in the document that's published with your statement that there will be
'minimal implications to the delivery of current established schemes with small impacts at an individual farm business level.'
I disagree. There's plenty that could have been done with this money. We're looking at things like the bovine viral diarrhoea scheme. Gwaredu BVD has been pleading for money. You could have utilised some of that. Likewise with sheep scab—
Felly, dyna doriad o £37.5 miliwn i'r gyllideb materion gwledig ar draws cyllid refeniw a chyfalaf, ac rwy'n siŵr y bydd honno'n ergyd enfawr i'r sector, oherwydd dyma ennyd o'r bregusrwydd, yr amhendantrwydd a'r ansicrwydd mwyaf i'r sector wrth i ni drosglwyddo o ffordd sefydledig o gefnogi'r sector i rywbeth sy'n newydd iawn, iawn ac yn heriol iawn, iawn. Nid ydym ni wedi gweld y manylion eto. Pan fyddwn ni'n gwneud hynny, ni synnwn i fawr pe caiff rhywfaint o'r toriad ei gyfiawnhau gan danwariant dichonadwy oherwydd nifer fach yn manteisio ar gynllun Cynefin Cymru. Wrth gwrs, pa byddai nifer fach yn manteisio arno, fe wyddem ni'n union pam felly: oherwydd y ffordd anniben y mae'r Llywodraeth hon wedi cyflwyno'r cynllun hwnnw, gyda chwestiynau heb eu hateb, mapiau anghywir, amwysedd o ran cyfraddau cyllido sy'n tanseilio unrhyw hyder y byddai'r sector yn ei gael wrth fynd i mewn i'r cynllun hwnnw, ac o ganlyniad i hynny, maen nhw'n pleidleisio gyda'u traed. Felly, ni ddylai hi fod o unrhyw syndod, er gwaethaf yr hyn y mae'r Gweinidog yn ceisio ei daflu i mewn.
Rydych chi'n dweud yn y ddogfen a gyhoeddwyd gyda'ch datganiad chi y bydd yna
'oblygiadau bach iawn i ddarparu cynlluniau sefydledig presennol gydag effeithiau bach ar lefel busnes fferm unigol.'
Rwyf i'n anghytuno â hynny. Mae digonedd y gallasid ei wneud gyda'r arian hwn. Rydym ni'n edrych ar bethau fel cynllun dolur rhydd feirysol y gwartheg. Mae Gwaredu BVD wedi bod yn crefu am arian. Fe allech chi fod wedi defnyddio rhywfaint o hwnnw. Yn yr un modd gyda'r clafr—
Llyr, cwestiwn yn awr, plis.
Llyr, a question now, please.
[Inaudible.] So, my question is this: you are putting the sector at the front line when it comes to delivering policies on climate change, on the nature emergency, whilst continuing to produce food for our tables, so can you give us an assurance—[Interruption.]
[Anghlywadwy.] Felly, fy nghwestiwn i yw hwn: rydych chi'n rhoi'r sector ar y rheng flaen o ran cyflwyno polisïau newid hinsawdd, yr argyfwng natur, gan ddal ati i roi bwyd ar ein byrddau ni, felly a wnewch chi roi sicrwydd i ni—[Torri ar draws.]
I would like the Member to ask his question, because he's already well over, and his question needs to be asked.
Fe garwn i'r Aelod ofyn ei gwestiwn, oherwydd fe aeth ymhell dros ei amser yn barod, ac mae angen iddo ofyn ei gwestiwn.
Can you give us an assurance that the low take-up of the Habitat Wales scheme and any underspend as a consequence of that will not have any bearing on considerations for future funding going forward?
A wnewch chi roi sicrwydd i ni na fydd y niferoedd bychain sy'n manteisio ar gynllun Cynefin Cymru nac unrhyw danwariant o ganlyniad i hynny yn effeithio ar ystyriaethau o ran cyllid i'r dyfodol?
As I understand it, that scheme is still open for applications, so, obviously, we would encourage people to put their applications in to that particular scheme. And as you'll see in the document that was published today and that was quoted from, these are underspends that have emerged from those particular budget lines.
Fel rwyf i'n ei deall hi, mae'r cynllun hwnnw'n dal i fod yn agored i geisiadau, felly, yn amlwg, fe fyddem ni'n annog pobl i gyflwyno eu ceisiadau nhw i'r cynllun arbennig hwnnw. Ac fel rydych chi'n ei weld yn y ddogfen a gyhoeddwyd heddiw ac a ddyfynnwyd ohoni hi, fe ddaeth y tanwariant hwn i'r amlwg yn sgil y llinellau penodol hynny yn y gyllideb.
I'd like to thank the Minister for her statement this afternoon. I think it's the easiest thing in the world for Members on all sides of the Chamber to stand up and suggest alternative ways of meeting the demands of the budget, and I think Members should, in fact, actually congratulate the Minister on the work that she has done with her colleagues. This is the consequence of Tory economic mismanagement, and there's no point trying to make excuses for anything else. We saw the impact of Tory mismanagement a year ago, and every single one of us is seeing the impact of it every day today.
There's a serious question here that we need to address, though, because what we're dealing with here are the consequences of a broken financial system in the United Kingdom. We know that Brexit is going to deliver higher taxes for lower amounts of income. We know that; we've got a smaller economy as a consequence of Brexit. So, anybody who demands additional funding for any part of the public service sector needs to explain where that money is going to come from, and you can't fund the NHS on the basis of a couple of road signs, no matter what the Tories think. Let me say this—
Fe hoffwn i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad y prynhawn yma. Yn fy marn i, y peth hawsaf yn y byd i Aelodau ar bob ochr i'r Siambr yw codi ar eu traed ac awgrymu ffyrdd amgen o gwrdd â gofynion y gyllideb, ac rwy'n credu y dylai'r Aelodau, mewn gwirionedd, longyfarch y Gweinidog ar y gwaith a wnaeth hi gyda'i chyd-Aelodau. Fe ddaw hyn o ganlyniad i gamreolaeth economaidd Dorïaidd, ac nid oes diben ceisio gwneud esgusodion ar gyfer unrhyw beth arall. Fe welsom ni effaith camreolaeth y Torïaid flwyddyn yn ôl, ac mae pob un ohonom ni'n gweld effaith hynny bob dydd heddiw.
Fe geir cwestiwn difrifol yn hyn o beth y mae angen i ni fynd i'r afael ag ef, er hynny, oherwydd yr hyn yr ydym ni'n ymdrin ag ef yma yw canlyniadau system ariannol doredig yn y Deyrnas Unedig. Fe wyddom ni y bydd Brexit yn golygu trethi uwch ar symiau llai o incwm. Fe wyddom ni hynny; mae'r economi yn llai o ganlyniad i Brexit. Felly, mae angen i unrhyw un sy'n gofyn am gyllid ychwanegol i unrhyw ran o'r sector gwasanaethau cyhoeddus egluro o ble y bydd yr arian hwnnw'n dod, ac ni allwch chi ariannu'r GIG ar sail cwpl o arwyddion ffyrdd, ni waeth beth mae'r Torïaid yn ei gredu. Gadewch i mi ddweud hyn—
No. A question, please, Alun. A question.
Na. Cwestiwn, os gwelwch chi'n dda, Alun. Cwestiwn.
We need to address the Barnett formula, which isn't delivering fair funding for Wales; we need to address the Treasury, which is a failing Government department under all administrations; and we need to have a fair distribution and redistribution of funding across the United Kingdom, as well as the freedom to enable the Welsh Government—
Mae angen i ni fynd i'r afael â fformiwla Barnett, nad yw'n darparu cyllid teg i Gymru; mae angen i ni fynd i'r afael â'r Trysorlys, sy'n adran o'r Llywodraeth sy'n methu o dan bob gweinyddiaeth; ac mae angen i ni fod â dosbarthiad teg ac ailddosbarthiad cyllid ledled y Deyrnas Unedig, yn ogystal â'r rhyddid i alluogi Llywodraeth Cymru—
Alun, you need to ask your question, please.
Alun, mae angen i chi ofyn eich cwestiwn, os gwelwch chi'n dda.
[Inaudible.]—to borrow and deliver the financial management that is required to manage a £20 billion budget.
[Anghlywadwy.] —i fenthyg a chyflawni'r rheolaeth ariannol sydd ei hangen i reoli cyllideb o £20 biliwn.
Do you agree?
A ydych chi'n cytuno?
Do you agree? [Laughter.]
A ydych chi'n cytuno? [Chwerthin.]
I’m very happy to agree with Alun Davies’s comments there, and particularly those around the system needing to be flexible enough to allow us to manage our budget in the best way possible. So, the fiscal framework as it stands gives us some borrowing powers and it gives us a Wales reserve, but the actual real value of those has decreased by 17 per cent since they were put in place, and every single year that goes by, it makes it more difficult to use those tools to best effect.
What I will say is: the Scottish Government has recently had a review of its fiscal framework through the mechanisms with the UK Government, and the UK Government has been pleased to provide the Scottish Government now with those uplifts in line with inflation, and I think that’s the bare minimum that we need the UK Government to provide to us. That’s not something that requires a wholesale opening of the agreement; it’s not something that should take 18 months; it’s something that a Chief Secretary to the Treasury, if they were being pragmatic, would just agree immediately for us, because that is just asking for the very bare minimum.
What we are asking for this year, which is something that we haven’t asked for before, is that capital-to-revenue switch. Now that’s something that the UK Government does for Whitehall departments every year; it does it almost routinely, but it’s something that we’ve never asked for. We do get capital-to-revenue switches, but it comes out of the Barnett sausage machine at supplementary estimates, and we basically get our share of whatever’s been agreed for UK Government departments. Now, that’s not a satisfactory way of dealing with a situation like this. So, in line with the consolidated budgeting guidance, I’ve spoken to and written to the Chief Secretary to the Treasury, asking for that capital-to-revenue switch to help us manage our budget within this financial year, and we would expect him to show some fairness to us and allow us to do what he allows other departments, as you would see them, to do.
What I will say is that from the Chief Secretary’s perspective, when there’s a capital-to-revenue request from Whitehall Ministers, he will sit down with them, he will go through their books, he will ask them about their spending plans, their choices, and so on, and scrutinise, but we can’t allow that to happen in our case, because of course it’s this Senedd’s role to scrutinise the Welsh Government and our spending choices, and it’s not the role of the UK Government to do that. So, we will continue to have these discussions with Treasury and any support we could have from colleagues of any political colour in relation to those discussions I think would be welcome.
Rwy'n hapus iawn i gytuno â sylwadau Alun Davies nawr, ac yn enwedig y rhai ynglŷn â'r angen i'r system fod yn ddigon hyblyg i'n galluogi ni i reoli ein cyllideb yn y ffordd orau bosibl. Felly, mae'r fframwaith cyllidol fel mae ar hyn o bryd yn rhoi rhai pwerau i fenthyca i ni ac mae'n rhoi cronfa wrth gefn i ni, ond mae gwerth gwirioneddol y rhain wedi gostwng 17 y cant ers y rhoddwyd nhw ar waith, a phob blwyddyn sy'n mynd heibio, mae hyn yn ei gwneud hi'n anos defnyddio'r arfau hynny yn y ffordd orau.
Yr hyn yr wyf i am ei ddweud yw: yn ddiweddar mae Llywodraeth yr Alban wedi cynnal adolygiad o'i fframwaith cyllidol drwy'r systemau gyda Llywodraeth y DU, ac mae Llywodraeth y DU wedi gweld yn dda i ddarparu'r cynnydd hwnnw i Lywodraeth yr Alban nawr yn unol â chwyddiant, ac rwy'n credu mai dyna'r lleiafswm y dylai Lywodraeth y DU ei ddarparu i ni. Nid yw hynny'n rhywbeth sy'n gofyn am agor y cytundeb yn ei holl gyflawnder; nid rhywbeth a ddylai gymryd 18 mis mohono; mae'n rhywbeth y byddai Prif Ysgrifennydd y Trysorlys, pe bai hwnnw'n bragmatig, yn ei gytuno i ni ar unwaith, oherwydd dim ond gofyn am y swm lleiaf un yw hynny.
Yr hyn yr ydym ni'n gofyn amdano eleni, sy'n rhywbeth nad ydym ni wedi gofyn amdano o'r blaen, yw'r newid hwnnw o gyfalaf i refeniw. Nawr mae hynny'n rhywbeth y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud yn adrannau Whitehall bob blwyddyn; mae'n ei wneud yn rheolaidd, bron iawn, ond mae'n rhywbeth nad ydym ni wedi gofyn amdano erioed. Rydym ni'n gweld newidiadau o gyfalaf i refeniw, ond fe ddaw'r rhain o beiriant selsig fformwla Barnett ar amcangyfrifon atodol, ac yn y bôn rydym ni'n cael ein cyfran ni o'r hyn y cytunwyd arno ar gyfer adrannau Llywodraeth y DU. Nawr, nid yw honno'n ffordd foddhaol o ymdrin â sefyllfa fel hon. Felly, yn unol â'r canllawiau cyllidebu cyfunol, fe siaradais â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys ac ysgrifennu ato, gan ofyn am y newid hwnnw o gyfalaf i refeniw i'n helpu i reoli ein cyllideb yn y flwyddyn ariannol hon, ac fe fyddem ni'n disgwyl iddo ef ddangos rhywfaint o degwch i ni a chaniatáu i ni wneud yr hyn y mae ef yn ei ganiatáu i adrannau eraill, fel byddech chi'n eu gweld nhw, ei wneud.
Yr hyn a ddywedaf i yw, o safbwynt y Prif Ysgrifennydd, pan geir cais cyfalaf i refeniw gan Weinidogion Whitehall, fe fydd ef yn eistedd i lawr gyda nhw, ac yn mynd trwy eu llyfrau nhw, ac yn eu holi nhw ynglŷn â'u cynlluniau gwario, eu dewisiadau, ac ati, a chraffu, ond ni allwn ni ganiatáu i hynny ddigwydd yn ein hachos ni, oherwydd wrth gwrs, swyddogaeth y Senedd hon yw craffu ar Lywodraeth Cymru a'n dewisiadau ni o ran gwariant, ac nid swyddogaeth Llywodraeth y DU yw gwneud hynny. Felly, fe fyddwn ni'n parhau i gael y trafodaethau hyn gyda'r Trysorlys a byddai unrhyw gefnogaeth y gallem ni ei chael gan gyd-Aelodau o unrhyw liw gwleidyddol o ran y trafodaethau hynny, rwy'n credu yn cael croeso mawr.
Thank you for your statement and to you and your officials for meeting with me as well. I was pleased to see that the RSG was protected, particularly children’s services, which I know we’ve all been concerned about, and I’m grateful for the ongoing commitment to the universal basic income scheme for our care leavers, which we can already see has transformed the lives of some of the most vulnerable children here in Wales. So, I'm grateful to see that that ongoing scheme is going to be funded.
But I just wondered if you could comment on the financial resilience of the Welsh Government going forward. As you know, I’m not very good at maths and economics, but I do know that if you spend your reserves, you can only do that once, and I note in your statement that you are accessing £100 million plus from Welsh Government reserves. So, I just wondered if you’d just comment on the issues facing the Welsh Government budget going forward, if that continues to be a programme that you are accessing.
Diolch i chi am eich datganiad ac i'ch swyddogion a chwithau am gwrdd â mi hefyd. Roeddwn i'n falch o weld bod y Grant Cynnal Refeniw wedi cael ei ddiogelu, yn enwedig gwasanaethau plant, ac rwy'n gwybod ein bod ni i gyd wedi bod yn poeni amdanyn nhw, ac rwy'n ddiolchgar am yr ymrwymiad parhaus i'r cynllun incwm sylfaenol cyffredinol i'r rhai sy'n gadael gofal, fel gallwn ni weld eisoes, sydd wedi trawsnewid bywydau rhai o'r plant mwyaf agored i niwed yma yng Nghymru. Felly, rwy'n ddiolchgar o weld y bydd y cynllun parhaus hwnnw'n cael ei ariannu.
Ond tybed a wnewch chi roi sylwadau ar gydnerthedd ariannol Llywodraeth Cymru wrth symud ymlaen. Fel gwyddoch chi, nid wyf i'n fedrus iawn o ran mathemateg nac economeg, ond fe wn i pe byddech chi'n gwario eich cronfeydd wrth gefn, mai dim ond un waith y gallwch chi wneud hynny, ac rwy'n nodi yn eich datganiad chi y byddwch chi'n cael £100 miliwn a mwy oddi wrth gronfeydd wrth gefn Llywodraeth Cymru. Felly, tybed a fyddech chi'n gwneud sylw ar y materion sy'n wynebu cyllideb Llywodraeth Cymru wrth symud ymlaen, os yw honno'n parhau i fod yn rhaglen yr ydych chi'n mynd i'w defnyddio.
Thank you for recognising the importance of protecting the RSG, particularly insofar as it supports children and particularly through schools, but also through children’s services and so on. I think that that was a really important sort of starting point for us when we started considering this exercise.
I think the points about resilience really go back to the point Alun Davies was making, about having a system that is robust and allows us to respond, and allows us to be flexible in the face of difficult challenges. So, the size of the Wales reserve at the moment isn’t appropriate for our needs; it's £350 million on a budget of over £20 billion, and it hasn’t increased since it was set. So, those simple things such as Treasury increasing an uplift to give it its real value today, and then increasing in line with inflation in future years, I think, would be a good, pragmatic starting point.
Diolch i chi am gydnabod pwysigrwydd diogelu'r grant cynnal refeniw, yn enwedig i'r graddau y mae'n cefnogi plant ac yn enwedig felly drwy'r ysgolion, ond drwy wasanaethau plant ac ati hefyd. Rwy'n credu bod honno wedi bod yn fan cychwyn bwysig iawn yn ein golwg ni wrth i ni ddechrau rhoi ystyriaeth i'r ymarfer hwn.
Rwy'n credu bod y pwyntiau ynglŷn â chydnerthedd yn dychwelyd at bwynt a wnaeth Alun Davies mewn gwirionedd, ynglŷn â bod â system sy'n gadarn ac sy'n ein galluogi ni i ymateb, ac sy'n ein galluogi i fod yn hyblyg yn wyneb heriau anodd. Felly, nid yw maint cronfa wrth gefn Cymru ar hyn o bryd yn addas i'n hanghenion; dyna £350 miliwn ar gyllideb o dros £20 biliwn, ac nid yw wedi cynyddu ers iddi gael ei phennu. Felly, fe fyddai'r pethau syml hynny fel y Trysorlys yn cynyddu codiad i roi ei werth gwirioneddol heddiw, ac yna cynyddu yn unol â chwyddiant yn y blynyddoedd i ddod, rwy'n credu, yn fan cychwyn da ac ymarferol.
For clarity, on these benches we support the Welsh Government's ability to undertake capital-to-revenue switches. But, Minister, within my shadow portfolio, it will be no surprise that my eyes were drawn, in the 'Update on 2023-2024 financial position' document, and having listened to your statement, to the fact that the rural affairs capital budget will be slashed by 50 per cent—a £20.2 million cut—coupled with a cut of £17.3 million to revenue. That's a cut of £37.5 million to the total rural affairs budget, which totals roughly 10 per cent of the total budget, which is now lost because of the Welsh Government, because they didn't heed the advice or the warnings from the Wales Governance Centre, because, ultimately, the Welsh Government knows best.
Llyr asked the questions with regard to future funding of projects, but we're still yet to know what the budget total is for the Habitat Wales scheme. So, given that you've made this statement today, are you in a position to announce what the budget for the Habitat Wales scheme is? Are we in a position to hear from the Government today, or this week, what farmers will be pitching for in that total budget? Diolch.
Er eglurder, ar y meinciau hyn, rydyn ni'n cefnogi gallu Llywodraeth Cymru i gynnal cyfnewidiadau cyfalaf i refeniw. Ond, Gweinidog, o fewn fy mhortffolio cysgodol, ni fydd yn syndod bod fy llygaid wedi'u tynnu, yn y ddogfen 'Diweddariad ar sefyllfa ariannol 2023-2024', ac ar ôl gwrando ar eich datganiad, i'r ffaith y bydd y gyllideb gyfalaf materion gwledig yn cael ei thorri 50 y cant—toriad o £20.2 miliwn—ynghyd â thoriad o £17.3 miliwn i refeniw. Mae hynny'n doriad o £37.5 miliwn i gyfanswm y gyllideb materion gwledig, sy'n gyfanswm o ryw 10 y cant o gyfanswm y gyllideb, sydd bellach wedi'i golli oherwydd Llywodraeth Cymru, oherwydd na wnaethon nhw wrando ar y cyngor na'r rhybuddion gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru, oherwydd, yn y pen draw, Llywodraeth Cymru sy'n gwybod orau.
Gofynnodd Llyr y cwestiynau o ran ariannu prosiectau yn y dyfodol, ond nid ydym yn gwybod eto beth yw cyfanswm y gyllideb ar gyfer cynllun Cynefin Cymru. Felly, o ystyried eich bod wedi gwneud y datganiad hwn heddiw, a ydych chi mewn sefyllfa i gyhoeddi beth yw'r gyllideb ar gyfer cynllun Cynefin Cymru? A ydym mewn sefyllfa i glywed gan y Llywodraeth heddiw, neu'r wythnos hon, beth fydd ffermwyr yn cynnig amdano o gyfanswm y gyllideb honno? Diolch.
I'll begin by thanking the Member for the support that they've offered in terms of our request to the UK Government for the capital-to-revenue switch. That is warmly welcomed. I hope that you'll also support us—I'm certain that you will—in our request for the UK Government to maintain decent funding for farming in future budget rounds as well, because those are some of the discussions that we've been having, looking ahead to the next spending review period.
On the specific question, I'm afraid I'm not able to answer that today, but I will ask the Minister to consider your comments, and I'm sure that she'll make an announcement when she's able to.
Fe ddechreuaf drwy ddiolch i'r Aelod am y cymorth y mae wedi'i gynnig o ran ein cais i Lywodraeth y DU am y gyfnewidiad cyfalaf i refeniw. Mae hynny'n cael ei groesawu'n gynnes. Gobeithio y byddwch chi hefyd yn ein cefnogi ni—rwy'n sicr y byddwch chi—yn ein cais i Lywodraeth y DU gynnal cyllid priodol ar gyfer ffermio mewn rowndiau cyllideb yn y dyfodol hefyd, oherwydd dyna rai o'r trafodaethau rydyn ni wedi bod yn eu cael, gan edrych ymlaen at y cyfnod adolygu gwariant nesaf.
O ran y cwestiwn penodol, mae arnaf ofn na allaf ei ateb heddiw, ond fe wnaf ofyn i'r Gweinidog ystyried eich sylwadau, ac rwy'n siŵr y bydd yn gwneud cyhoeddiad pan fydd hi'n gallu.
Yn gynharach, roedd y Prif Weinidog, mewn ymateb i gwestiwn gen i ar y gefnogaeth i deuluoedd a phlant mewn tlodi, yn sôn am bwysigrwydd cynnig gofal plant a chinio ysgol am ddim i blant cynradd drwy'r cytundeb gyda Phlaid Cymru. Soniodd mewn termau cryfion am ei siom a'i boen meddwl am y ffaith bod yna deuluoedd mewn tlodi yn ei chael hi mor anodd yma yng Nghymru. Sonioch chi fod cefnogi aelwydydd sydd wedi'u taro galetaf yn un o'r egwyddorion a ddefnyddioch chi wrth ddod i'ch penderfyniadau—teuluoedd â phlant yw'r rheini.
Felly, rhaid gofyn pam nad yw'r arbedion sydd ar gael yn y cyllidebau sy'n gallu mynd i'r afael â thlodi plant, sef y gyllideb blynyddoedd cynnar a chynnig gofal plant—dros £16 miliwn—a'r hyn sydd ar gael o'r gyllideb prydiau bwyd am ddim—£11.5 miliwn—nawr yn cael eu defnyddio i sicrhau llwyddiant strategaeth tlodi plant y Llywodraeth. Weinidog, mae tlodi yn creu anghydraddoldeb, yn cloi plant i mewn i'r anghydraddoldeb hwnnw, a hynny am genedlaethau. Felly, o ran y toriad hefyd i'r gyllideb cydraddoldeb, cynhwysiant a hawliau dynol, pa raglenni yn benodol fydd yn cael eu hoedi neu eu hisraddio? Beth yw asesiad y Llywodraeth o effaith hyn oll ar deuluoedd sy'n byw mewn tlodi?
Earlier, the First Minister, in response to a question from me on support for families and children in poverty, talked about the importance of offering childcare and free school meals to early years children through the agreement with Plaid Cymru. He spoke in strong terms about his disappointment and concern about the fact that there were families in poverty having such a difficult time here in Wales. You mentioned that supporting households that are hit hardest is one of the principles that you adopted in coming to your decisions—those are families with children.
So, I have to ask why the savings available in the budgets that can tackle child poverty, such as the early years and the childcare offer—over £16 million—and what is available from the free school meals budget—£11.5 million—are not being used to ensure the success of the Welsh Government's child poverty strategy. Minister, poverty creates inequality, and it locks children into that inequality for generations. So, in terms of the cut to the equalities, human rights and inclusion budget, what particular programmes will be postponed or downgraded? What's the Government's assessment of the impact of all of this on families living in poverty?
I'm grateful for those comments. I would just refer you to the response I made in relation to free school meals and the fact that that is a demand-led budget. We expect to meet the demand, and if the demand grows, then we will have systems in place to be able to provide additional funding to meet that demand. So, I do want to provide that reassurance.
In relation to early years, we're releasing £16.131 million from the budgets supporting early years, childcare and play activities, but the majority of that funding has been released as a result of updated forecasts on the take-up of the childcare offer for Wales. That offer, which provides funded childcare for three and four-year-olds, is demand led, with annual variations in the number of eligible families, the number of families taking up their entitlement, and the number of hours of childcare used by those households. We do regularly monitor the demand to ensure that we are making the best use of that funding, and, on this occasion, we are in a position to release the emerging lower forecasted spending without impact on delivery or access to the provision.
We've also seen lower spending projections on the early years integration and transformation programme, and are reducing some of the planned support for training activities across the childcare and play workforce in-year as part of the wider training and support programme. We have maintained support for statutory activities and training required through the national minimum standards for regulated childcare, prioritising quality and safety of provision.
But the point made about understanding the impact on people with protected characteristics, on families and so on, is really important. That's why, alongside the supplementary budget, when lots of these moving parts will have firmed up, I'll be providing an addendum to the strategic integrated impact assessment, so that we're able to build on the document that I provided today, but provide more detail in terms of impact, and also those intersectional impacts on people who have more than one protected characteristic. So, I just want to reassure colleagues that that will be provided at the supplementary budget.
Rwy'n ddiolchgar am y sylwadau hynny. Byddwn i'n eich cyfeirio at yr ymateb a wnes mewn perthynas â phrydau ysgol am ddim a'r ffaith bod honno'n gyllideb sy'n cael ei harwain gan alw. Rydym yn disgwyl ateb y galw, ac os bydd y galw'n tyfu, yna bydd gennym systemau ar waith i allu darparu cyllid ychwanegol i ateb y galw hwnnw. Felly, rwyf am roi'r sicrwydd hwnnw.
O ran y blynyddoedd cynnar, rydym yn rhyddhau £16.131 miliwn o'r cyllidebau sy'n cefnogi'r blynyddoedd cynnar, gofal plant a gweithgareddau chwarae, ond mae'r rhan fwyaf o'r cyllid hwnnw wedi'i ryddhau o ganlyniad i ragolygon wedi'u diweddaru ar y nifer sy'n manteisio ar y cynnig gofal plant i Gymru. Mae'r cynnig hwnnw, sy'n darparu gofal plant wedi'i ariannu ar gyfer plant tair a phedair oed, yn cael ei arwain gan alw, gydag amrywiadau blynyddol yn nifer y teuluoedd cymwys, nifer y teuluoedd sy'n manteisio ar eu hawl, a nifer yr oriau o ofal plant a ddefnyddir gan yr aelwydydd hynny. Rydym yn monitro'r galw yn rheolaidd i sicrhau ein bod yn gwneud y defnydd gorau o'r cyllid hwnnw, ac, ar yr achlysur hwn, rydym mewn sefyllfa i ryddhau'r gwariant is a ragwelir, sy'n dod i'r amlwg, heb effaith ar y gallu i gyflawni na'r fynediad i'r ddarpariaeth.
Rydym hefyd wedi gweld rhagamcanion gwariant is ar y rhaglen integreiddio a thrawsnewid blynyddoedd cynnar, ac rydym yn lleihau rhywfaint o'r cymorth a gynlluniwyd ar gyfer gweithgareddau hyfforddi ar draws y gweithlu gofal plant a chwarae yn ystod y flwyddyn fel rhan o'r rhaglen hyfforddiant a chymorth ehangach. Rydym wedi cynnal cefnogaeth ar gyfer gweithgareddau a hyfforddiant statudol sy'n ofynnol drwy'r safonau gofynnol cenedlaethol ar gyfer gofal plant a reoleiddir, gan flaenoriaethu ansawdd a diogelwch y ddarpariaeth.
Ond mae'r pwynt a wnaed am ddeall yr effaith ar bobl â nodweddion gwarchodedig, ar deuluoedd ac yn y blaen, yn bwysig iawn. Dyna pam, ochr yn ochr â'r gyllideb atodol, pan fydd llawer o'r rhannau symudol hyn wedi cronni, byddaf yn darparu atodiad i'r asesiad effaith integredig strategol, fel y gallwn adeiladu ar y ddogfen a ddarparwyd gennyf heddiw, ond darparu mwy o fanylion o ran effaith, a hefyd yr effeithiau rhyngadrannol hynny ar bobl sydd â mwy nag un nodwedd warchodedig. Felly, hoffwn sicrhau cydweithwyr y bydd hynny'n cael ei ddarparu yn y gyllideb atodol.
It's clear from your statement, finance Minister, that we face very challenging times, not least because of the mismanagement of the UK Government. But we absolutely have to ensure that we are using the resources that we do have at our disposal to the very best impact. We need to invest to save, and it's our job as Members who are not in the Government to scrutinise the way in which we're spending money, and come up with ways in which we can spend it better. So, it's clear to me that, if we want to do new or innovative things, we've got to stop doing other things. We heard from the First Minister just how much the tax take has increased and the debt has increased. Nothing's going to change in this department for several years, whoever takes on the Government after the next general election.
I took a trip down memory lane to the Public Accounts Committee I used to serve on in the fourth Senedd, ably chaired by Darren Millar. We did a look-in to the budgets of commissioners as well as the public services ombudsman. Back in 2015—
Mae'n amlwg o'ch datganiad, Gweinidog cyllid, ein bod yn wynebu cyfnod heriol iawn, yn enwedig oherwydd camreoli Llywodraeth y DU. Ond mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod yn defnyddio'r adnoddau sydd ar gael i ni er mwyn cael yr effaith orau bosibl. Mae angen i ni fuddsoddi i arbed, a'n gwaith ni fel Aelodau nad ydynt yn y Llywodraeth yw craffu ar y ffordd yr ydym yn gwario arian, a meddwl am ffyrdd y gallwn ni ei wario'n well. Felly, mae'n amlwg i mi, os ydym ni am wneud pethau newydd neu arloesol, bod yn rhaid i ni roi'r gorau i wneud pethau eraill. Clywsom gan y Prif Weinidog faint mae'r cyllid a geir trwy drethi wedi cynyddu ac mae'r ddyled wedi cynyddu. Nid oes unrhyw beth yn mynd i newid o ran hynny am sawl blwyddyn, pwy bynnag sy'n ymgymryd â'r Llywodraeth ar ôl yr etholiad cyffredinol nesaf.
Es i ar daith i fro atgofion i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yr oeddwn i'n arfer gwasanaethu arno yn y pedwerydd Senedd, dan gadeiryddiaeth fedrus Darren Millar. Gwnaethom edrych ar gyllidebau comisiynwyr yn ogystal â'r Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus. Yn ôl yn 2015—
Jenny, can you ask a question, please?
Jenny, allwch chi ofyn cwestiwn, os gwelwch yn dda?
—we recommended efforts to achieve efficiencies and greater productivity through collaboration, including integration of back-office functions between the commissioner and the public services ombudsman. Yet the report by the Public Accounts and Public Administration Committee in July this year came up with real baby steps to this end. I just wondered what conversations you're having with these arm's-length bodies to ensure that they are maximising the impact of their budgets, rather than repeating, having the same services in different locations. They could all be located in the same places, across Wales—
—gwnaethom argymell ymdrechion i sicrhau effeithlonrwydd a mwy o gynhyrchiant drwy gydweithio, gan gynnwys integreiddio swyddogaethau swyddfa gefn rhwng y comisiynydd a'r ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus. Ac eto fe wnaeth yr adroddiad gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus ym mis Gorffennaf eleni nodi camau mân iawn i'r perwyl hwn. Meddwl oeddwn i tybed pa sgyrsiau rydych chi'n eu cael gyda'r cyrff hyd braich hyn i sicrhau eu bod yn sicrhau'r effaith fwyaf bosibl o'u cyllidebau, yn hytrach nag ailadrodd, gyda'r un gwasanaethau mewn gwahanol leoliadau. Gallen nhw i gyd gael eu lleoli yn yr un mannau, ledled Cymru—
Thank you, Jenny.
Diolch yn fawr, Jenny.
—but also have the back-office services all combined into one service.
—ond hefyd bod â'r gwasanaethau swyddfa gefn i gyd wedi'u cyfuno mewn un gwasanaeth.
I know that the Minister for Social Justice has been very interested to hear your points; I know you've made them to her previously as well, in terms of the potential sharing of those back-office functions amongst the commissioners. Something that we are doing at the moment is looking across our Welsh Government estate, to see what we can release for other public sector partners to use. For example, we're seeing some of that happening now in Cathays Park, and I think there's definitely more that we can do in that space. Ystadau Cymru is a really important mechanism to help us do that. They promote excellence within the public service estate, and that's partly about ensuring that, for a whole host of reasons, organisations can co-locate. It ends up, actually, in many cases, giving better services to people as well, when people are able to have those face-to-face conversations and see each other on a more frequent basis. So, that kind of work is going on, certainly on an estate level, through Ystadau Cymru and through our own management of the Welsh Government estate. But your wider point about those back-office functions, I know, will have been well heard by the Minister.
Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi bod â diddordeb mawr mewn clywed eich pwyntiau; rwy'n gwybod eich bod wedi eu gwneud iddi o'r blaen hefyd, o ran rhannu'r swyddogaethau swyddfa gefn hynny ymhlith y comisiynwyr. Rhywbeth yr ydym yn ei wneud ar hyn o bryd yw edrych ar draws ystad Llywodraeth Cymru, i weld beth gallwn ni ei ryddhau i bartneriaid sector cyhoeddus eraill ei ddefnyddio. Er enghraifft, rydym yn gweld rhywfaint o hynny'n digwydd nawr ym Mharc Cathays, ac rwy'n credu bod yna, yn bendant, fwy y gallwn ni ei wneud yn y maes hwnnw. Mae Ystadau Cymru yn fecanwaith pwysig iawn i'n helpu i wneud hynny. Maen nhw'n hybu rhagoriaeth o fewn yr ystad gwasanaethau cyhoeddus, ac mae hynny'n rhannol ynghylch sicrhau, am lu o resymau, y gall sefydliadau gydleoli. Yn y pen draw, mewn gwirionedd, mewn llawer o achosion, mae'n rhoi gwell gwasanaethau i bobl hefyd, pan fydd pobl yn gallu cael y sgyrsiau wyneb yn wyneb hynny a gweld ei gilydd yn amlach. Felly, mae'r math yna o waith yn mynd rhagddo, yn sicr ar lefel ystad, drwy Ystadau Cymru a thrwy ein rheolaeth ni ein hunain o ystad Llywodraeth Cymru. Ond bydd eich pwynt ehangach am y swyddogaethau swyddfa gefn hynny, rwy'n gwybod, wedi cael ei glywed yn sicr gan y Gweinidog.
I wonder if you could please expand on some of the questions that my colleague Sioned Williams, and also Peredur, mentioned, just in terms of understanding the impact. We're pleased that you will be publishing further data, but can you share with us the equality impact assessment, especially in terms of the impact on gender budgeting? If you could, please, provide any assurances. Because for a number of these programmes, you've mentioned that they are demand-led services, but they're targeted interventions to address current problems regarding inequality and poverty. I'm hugely concerned to see those cuts, and if the take-up isn't there, which is the point made by Peredur Owen Griffiths, then surely we should be questioning why those interventions aren't successful.
Also, looking at education, we desperately need teachers, but the take-up isn't there, so money is able to be released. That's what's stated in the statement there. Can we please understand about apprenticeships and so on? You also mentioned that you aren't requesting additional funding, but we all agree here that Wales isn't receiving its fair share in terms of HS2, Crown Estate, water, Barnett formula, all of those. So, please, can you also explain how you're standing up for Wales to ensure that we do have the resources we deserve, so that we're not actually impacting and cutting situations that our communities desperately need? And the poverty point is the one that is crucial here. I do really worry that these interventions that are needed are going to be lost.
Tybed a allech chi ymhelaethu ar rai o'r cwestiynau a grybwyllodd fy nghyd-Aelod Sioned Williams, a hefyd Peredur, o ran deall yr effaith. Rydym yn falch y byddwch yn cyhoeddi rhagor o ddata, ond a allwch chi rannu'r asesiad effaith ar gydraddoldeb gyda ni, yn enwedig o ran yr effaith ar gyllidebu rhywedd? Os gallech chi, rhowch unrhyw sicrwydd os gwelwch yn dda. Oherwydd ar gyfer nifer o'r rhaglenni hyn, rydych chi wedi sôn eu bod yn wasanaethau sy'n cael eu harwain gan alw, ond maen nhw'n ymyriadau wedi'u targedu i fynd i'r afael â phroblemau presennol o ran anghydraddoldeb a thlodi. Rwy'n bryderus iawn o weld y toriadau hynny, ac os nad cymaint â hynny yn manteisio arnyn nhw, sef y pwynt a wnaed gan Peredur Owen Griffiths, yna mae'n siŵr y dylem ni fod yn cwestiynu pam nad yw'r ymyriadau hynny'n llwyddiannus.
Hefyd, o edrych ar addysg, mae gwir angen athrawon arnom, ond nid yw'r nifer sy'n manteisio yno, felly gellir rhyddhau arian. Dyna'r hyn a ddywedir yn y datganiad yno. A allwn ni ddeall am brentisiaethau ac yn y blaen? Roeddech chi hefyd yn sôn nad ydych yn gofyn am gyllid ychwanegol, ond rydym ni i gyd yn cytuno yma nad yw Cymru'n derbyn ei chyfran deg o ran HS2, Ystad y Goron, dŵr, fformiwla Barnett, pob un o'r rheini. Felly, os gwelwch yn dda, a allwch chi hefyd esbonio sut rydych chi'n sefyll dros Gymru i sicrhau bod gennym ni'r adnoddau rydyn ni'n eu haeddu, fel nad ydyn ni'n effeithio ar, ac yn torri, sefyllfaoedd y mae taer eu hangen ar ein cymunedau? Ac mae'r pwynt am dlodi yn un sy'n hanfodol yma. Rwy'n poeni'n fawr y bydd yr ymyriadau hyn sydd eu hangen yn cael eu colli.
I'm very grateful for those comments. As I mentioned, we will be publishing the addendum to the strategic integrated impact assessment. But our approach to the exercise has been about allocating funding and assessing the strategic and cumulative impacts of the choices that we make, to ensure that there is a proper understanding of the impacts and no disproportionate impact on any one specific group of people or any one particular characteristic. In undertaking the approach, we will be—and we have been—considering our statutory duties and, also, our non-statutory duties, in particular the Equality Act 2010, the public sector equality duty, the socioeconomic duty, the UN Convention on the Rights of the Child, the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, and then health, justice, environmental assessments, biodiversity, rural-proofing and the Welsh language. We seek, in understanding the impacts, to look through those lenses to get that kind of proper picture.
In terms of what we're doing, today's exercise isn't about asking for more money; it's about flexibility to use the money that we have. But that's not to say that we're not asking the UK Government for the money that we need. I've written to the Chancellor, ahead of the autumn statement, to outline the priorities for Wales, and said that has to be about investing in public services and addressing the impacts of inflation on our budget, including noting the pressures on local government, continuing to provide cost-of-living support, including implementing an essentials guarantee that would ensure that people are able to meet their essential costs, and also increasing the discretionary funding for housing payments and local housing allowance rates. Also, in that letter to the Chancellor, I talked about reclassification of HS2 as an England-only project, ensuring that Wales receives the consequential funding lost to date—that £270 million—and, also, then, conducting a wider review of rail comparability and committing to investing in a wider programme of investment in rail in Wales, providing the infrastructure that we need.
Rwy'n ddiolchgar iawn am y sylwadau hynny. Fel y soniais i, byddwn ni'n cyhoeddi'r atodiad i'r asesiad effaith integredig strategol. Ond mae ein dull ni o ymdrin â'r ymarfer wedi ymwneud â dyrannu cyllid ac asesu effeithiau strategol a chronnol y dewisiadau a wnawn, er mwyn sicrhau bod dealltwriaeth briodol o'r effeithiau ac nad oes effaith anghymesur ar unrhyw un grŵp penodol o bobl neu unrhyw un nodwedd benodol. Wrth ymgymryd â'r dull gweithredu, byddwn ni—ac rydym ni wedi bod—yn ystyried ein dyletswyddau statudol ac, hefyd, ein dyletswyddau anstatudol, yn enwedig Deddf Cydraddoldeb 2010, dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus, y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol, Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac yna iechyd, cyfiawnder, asesiadau amgylcheddol, bioamrywiaeth, prawfesur gwledig, a'r Gymraeg. Rydym yn ceisio, wrth ddeall yr effeithiau, edrych trwy'r lensys hynny i gael y math hwnnw o ddarlun cywir.
O ran yr hyn rydyn ni'n ei wneud, nid yw yr ymarfer hwn heddiw yn ymwneud â gofyn am fwy o arian; mae'n ymwneud â hyblygrwydd i ddefnyddio'r arian sydd gennym. Ond nid yw hynny'n golygu nad ydym yn gofyn i Lywodraeth y DU am yr arian sydd ei angen arnom. Rwyf wedi ysgrifennu at y Canghellor, cyn datganiad yr hydref, i amlinellu'r blaenoriaethau i Gymru, a dweud bod yn rhaid i hynny ymwneud â buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus a mynd i'r afael ag effeithiau chwyddiant ar ein cyllideb, gan gynnwys nodi'r pwysau ar lywodraeth leol, parhau i ddarparu cymorth costau byw, gan gynnwys gweithredu gwarant ar gyfer hanfodion a fyddai'n sicrhau bod pobl yn gallu talu eu costau hanfodol, a hefyd cynyddu'r cyllid dewisol ar gyfer taliadau tai a chyfraddau lwfans tai lleol. Hefyd, yn y llythyr hwnnw at y Canghellor, soniais am ailddosbarthu HS2 fel prosiect yn Lloegr yn unig, gan sicrhau bod Cymru'n derbyn y cyllid canlyniadol a gollwyd hyd yma—y £270 miliwn—ac, hefyd, wedyn, cynnal adolygiad ehangach o gymhariaeth rheilffyrdd ac ymrwymo i fuddsoddi mewn rhaglen ehangach o fuddsoddi mewn rheilffyrdd yng Nghymru, gan ddarparu'r seilwaith sydd ei angen arnom.
Ac yn olaf, Carolyn Thomas.
And finally, Carolyn Thomas.
Diolch. This is a toxic combination of a decade of austerity, the Conservatives' mishandling of the economy, Brexit and inflationary pressures arising out of the disastrous Truss budget. I don't envy the decisions you're having to make, and I know the Welsh Government have already dug into reserves and are doing all they can to protect front-line services and the most vulnerable.
Public services are at the heart of our communities. They keep us safe and healthy. Yet they have been the first to be cut and impacted by the UK Government's decisions since 2010, when they introduced Brexit, and they are extremely fragile. As well as the Welsh Government facing £900 million of pressures, councils are having to find £600 million to £700 million in savings, because of Tory Government inflationary pressures, and are going through yet another tough decision-making process. I'm glad, Minister, that the RSG will be protected. Thank you for that.
We often hear of funding decisions by the UK Government for England where there are no consequentials for Wales, such as with HS2. We also hear about other pet projects, such as the £2 bus fare scheme, and I'm thinking, 'How can they afford that?' So, I'm saying, Minister, from your correspondence with your UK counterparts on these matters, please can you explain why this funding has not always been forthcoming? It seems to found down the back of sofas when it's most needed for Wales. And why don't they think about Wales too, as well as England, with this money? Thank you.
Diolch. Mae hwn yn gyfuniad gwenwynig o ddegawd o gyni, cam-reoli'r economi gan y Ceidwadwyr, Brexit a phwysau chwyddiant sy'n deillio o gyllideb drychinebus Truss. Nid wyf yn genfigennus o'r penderfyniadau y mae'n rhaid i chi eu gwneud, ac rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru eisoes wedi defnyddio cronfeydd wrth gefn ac yn gwneud popeth o fewn eu gallu i amddiffyn gwasanaethau rheng flaen a'r rhai mwyaf agored i niwed.
Mae gwasanaethau cyhoeddus wrth galon ein cymunedau. Maen nhw'n ein cadw ni'n ddiogel ac yn iach. Er hynny, nhw yw'r cyntaf i gael eu torri a'u heffeithio gan benderfyniadau Llywodraeth y DU ers 2010, pan wnaethon nhw gyflwyno Brexit, ac maen nhw'n hynod fregus. Yn ogystal â Llywodraeth Cymru sy'n wynebu £900 miliwn o bwysau, mae'n rhaid i gynghorau ddod o hyd i £600 miliwn i £700 miliwn mewn arbedion, oherwydd pwysau chwyddiant y Llywodraeth Dorïaidd, ac maen nhw'n mynd trwy broses arall o wneud penderfyniadau anodd eto. Rwy'n falch, Gweinidog, y bydd y grant cynnal refeniw yn cael ei ddiogelu. Diolch am hynny.
Rydyn ni'n aml yn clywed am benderfyniadau cyllido gan Lywodraeth y DU ar gyfer Lloegr pan nad oes unrhyw arian canlyniadol i Gymru, fel gyda HS2. Rydyn ni hefyd yn clywed am brosiectau penodol eraill, fel y cynllun tocyn bws £2, ac rwy'n meddwl, 'Sut maen nhw'n gallu fforddio hynny?' Felly, rwy'n dweud, Gweinidog, o'ch gohebiaeth â'ch swyddogion cyfatebol yn y DU ar y materion hyn, a wnewch chi egluro pam nad yw'r cyllid hwn wedi bod ar gael bob amser? Mae'n ymddangos ei fod yn dod i'r golwg lawr cefn soffas pan fydd ei angen fwyaf ar gyfer Cymru. A pham nad ydyn nhw'n meddwl am Gymru hefyd, yn ogystal â Lloegr, gyda'r arian hwn? Diolch.
Thank you. I think that some of the problems relate to—we've seen it with HS2, haven't we—the comparability factors, and that's a particularly acute issue when it comes to rail. But another part is just the lack of transparency in year. We are taking really difficult decisions now, health boards will be taking really difficult decisions. Lots of our plans that we are counting on at the moment relate to some assumptions. We've made assumptions around a capital-to-revenue switch, we've made assumptions around additional funding in respect of NHS pay as consequentials and so on. We shouldn't have to wait until February of a financial year to understand what our actual budget for that year looks like, but that's the situation we find ourselves in. We've had previous years where our capital budget has been cut by £100 million right at the end of the financial year, so you have to accommodate that. It shouldn't be the case that it's February before we really understand what our budget is for that year, because you could miss out on opportunities to spend within the financial year. Equally, you could take these tough decisions and find out in February that, actually, you needn't have created that kind of pain in the first instance. So, more transparency I think is absolutely critical.
Diolch. Rwy'n credu bod rhai o'r problemau'n ymwneud â—rydyn ni wedi'i weld gyda HS2, on'd ydyn ni—y ffactorau cymaroldeb, ac mae hynny'n fater arbennig o ddifrifol o ran y rheilffyrdd. Ond rhan arall yn unig yw'r diffyg tryloywder yn ystod y flwyddyn. Rydym yn gwneud penderfyniadau anodd iawn nawr, bydd byrddau iechyd yn gwneud penderfyniadau anodd iawn. Mae llawer o'n cynlluniau yr ydym yn dibynnu arnyn nhw ar hyn o bryd yn ymwneud â rhai rhagdybiaethau. Rydym wedi gwneud rhagdybiaethau ynghylch cyfnewid cyfalaf i refeniw, rydym wedi gwneud rhagdybiaethau ynghylch cyllid ychwanegol mewn perthynas â chyflog y GIG fel symiau canlyniadol ac yn y blaen. Ni ddylem orfod aros tan fis Chwefror mewn blwyddyn ariannol i ddeall sut olwg sydd ar ein cyllideb wirioneddol ar gyfer y flwyddyn honno, ond dyna'r sefyllfa yr ydym yn cael ein hunain ynddi. Rydym wedi bod â blynyddoedd blaenorol lle mae ein cyllideb gyfalaf wedi cael ei thorri £100 miliwn ar ddiwedd y flwyddyn ariannol, felly mae'n rhaid i chi ddarparu ar gyfer hynny. Ni ddylai fod y sefyllfa ei bod hi'n fis Chwefror cyn i ni ddeall yn iawn beth yw ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn honno, oherwydd fe allech chi golli cyfle i wario o fewn y flwyddyn ariannol. Yn yr un modd, fe allech chi wneud y penderfyniadau anodd hyn a darganfod ym mis Chwefror, mewn gwirionedd, nad oedd angen i chi fod wedi creu'r math hwnnw o boen yn y lle cyntaf. Felly, rwy'n credu bod mwy o dryloywder yn gwbl hanfodol.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Eitem 4 yw'r datganiad gan Weinidog yr Economi ar ddatblygu economaidd rhanbarthol. Galwaf ar Gweinidog yr Economi, Vaughan Gething.
Item 4 is a statement by the Minister for Economy on regional economic development. I call on the Minister for Economy, Vaughan Gething.
I am pleased to have this opportunity to outline the progress that we are making to support stronger regional economic development across Wales. Members will have just heard the latest statement from the Minister for Finance and Local Government outlining the seriousness of the financial position that we currently face. Rising costs, more than a decade of austerity—these all affect businesses and communities right across Wales and threaten our ambitions for a stronger, fairer, greener economic future.
Dirprwy Lywydd, it is incredibly frustrating that incoherent, delayed and short-term post-EU funding streams decided at Whitehall hinder regional working and undermine the smooth join up that people, investors and communities need and expect. It is against this background that I am keen to restate our commitment to working in partnership with local authorities, businesses, trade unions and wider partners to provide as much certainty as possible in these challenging circumstances. I also reiterate today that the UK Government still could choose to return post-EU funds to Wales, to the Welsh Government, for scrutiny by this Senedd. That would complement, not contradict, the shared, long-term vision that we have developed at a regional level across Wales.
Our commitment to regional working exists to ensure that more decisions can be taken closer to communities, with a shared mission to help more people to plan an ambitious future in a stronger, fairer and greener Wales. Our regional economic frameworks were published in December 2021. They were co-produced with partners and are based on evidence and agreement. They set out a shared vision around a common set of economic priorities and a commitment to work together to boost existing strengths and to unlock new potential.
Dirprwy Lywydd, our work on the four Welsh city and growth deals is focused on close working that maximises our strengths, including the everyday economy, with projects and programmes that are fit for the future. In south-east Wales, we are working with trusted partners to develop key growth areas, including cyber, creative industries and fintech to build on current success to support growth and new, quality jobs. It’s worth reflecting that today there has been a further announcement that PwC are investing in the Cardiff capital region, with at least a further 1,000 jobs, again coming from the partnership between the Welsh Government and local authorities in that capital region. I am pleased that joint working between Cardiff capital region and Creative Wales recently led to new investment at Seren Stiwdios, unlocking hundreds of new jobs in an important growth sector.
Newport’s compound semiconductor cluster represents a regional strength with global impact in a sector that is at a turning point. The world is paying attention to the role that this region, and the skilled workforce that it boasts, will play in boosting the supply of the products that all of us rely on in our daily lives. A net-zero economy will rely increasingly on this technology. We are ambitious about the potential it offers for people to build excellent careers, closer to home. I was delighted to work both with the local authority and KLA to help secure their investment plans that will see hundreds of new jobs in this sector created at KLA’s expanded site. More recently, I have made it clear to UK Ministers that we are anxious to see a meaningful level of financial commitment to this area—not just the sector, but to this area and to this cluster outside Newport—from the new UK semiconductor strategy. I look forward with interest to seeing whether that will happen.
Dirprwy Lywydd, I continue to meet regularly with leaders across the capital region. I look forward to updating Members further on ongoing discussions to enhance joint working on areas of shared priority, including economic development in Valleys communities.
Rwy'n falch o gael y cyfle hwn i amlinellu'r cynnydd yr ydym yn ei wneud i gefnogi datblygiad economaidd rhanbarthol cryfach ledled Cymru. Bydd yr Aelodau newydd glywed y datganiad diweddaraf gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn amlinellu difrifoldeb y sefyllfa ariannol yr ydym yn ei hwynebu ar hyn o bryd. Costau cynyddol, dros ddegawd o gyni—mae'r rhain i gyd yn effeithio ar fusnesau a chymunedau ledled Cymru ac yn bygwth ein huchelgeisiau ar gyfer dyfodol economaidd cryfach, tecach a gwyrddach.
Dirprwy Lywydd, mae'n hynod rwystredig bod ffrydiau ariannu ôl-UE anghyson, tymor byr wedi eu hoedi ac sy'n cael eu penderfynu yn Whitehall yn rhwystro gweithio rhanbarthol ac yn tanseilio'r cyd-gysylltiad llyfn y mae pobl, buddsoddwyr a chymunedau ei angen a'i ddisgwyl. Yn erbyn y cefndir hwn, rwy'n awyddus i ailddatgan ein hymrwymiad i weithio mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol, busnesau, undebau llafur a phartneriaid ehangach i roi cymaint o sicrwydd â phosibl o dan yr amgylchiadau heriol hyn. Rwyf hefyd yn ailadrodd heddiw y gallai Llywodraeth y DU ddewis dychwelyd arian ôl-UE i Gymru, at Lywodraeth Cymru, i fod yn destun craffu gan y Senedd hon. Byddai hynny'n ategu, nid gwrth-ddweud, y weledigaeth hirdymor a rannwyd yr ydym wedi'i datblygu ar lefel ranbarthol ledled Cymru.
Mae ein hymrwymiad i weithio rhanbarthol yn bodoli i sicrhau y gellir gwneud mwy o benderfyniadau yn agosach at gymunedau, gyda chenhadaeth a rennir i helpu mwy o bobl i gynllunio dyfodol uchelgeisiol mewn Cymru gryfach, decach a gwyrddach. Cyhoeddwyd ein fframweithiau economaidd rhanbarthol ym mis Rhagfyr 2021. Fe'u lluniwyd ar y cyd â phartneriaid ac maent yn seiliedig ar dystiolaeth a chytundeb. Maent yn amlinellu gweledigaeth ar y cyd ynghylch cyfres gyffredin o flaenoriaethau economaidd ac ymrwymiad i gydweithio i hybu cryfderau presennol a datgloi potensial newydd.
Dirprwy Lywydd, mae ein gwaith ar bedair bargen ddinesig a thwf Cymru yn canolbwyntio ar weithio'n agos sy'n manteisio i'r eithaf ar ein cryfderau, gan gynnwys yr economi bob dydd, gyda phrosiectau a rhaglenni sy'n addas ar gyfer y dyfodol. Yn y de-ddwyrain, rydym yn gweithio gyda phartneriaid dibynadwy i ddatblygu meysydd twf allweddol, gan gynnwys seiber, diwydiannau creadigol a thechnoleg ariannol i adeiladu ar y llwyddiant presennol i gefnogi twf a swyddi newydd o ansawdd. Mae'n werth myfyrio heddiw y bu cyhoeddiad pellach bod PwC yn buddsoddi ym mhrifddinas-ranbarth Caerdydd, gydag o leiaf 1,000 o swyddi eraill, unwaith eto yn dod o'r bartneriaeth rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol yn y brifddinas-ranbarth honno. Rwy'n falch bod cydweithio rhwng prifddinas-ranbarth Caerdydd a Cymru Greadigol wedi arwain at fuddsoddiad newydd yn Seren Stiwdios yn ddiweddar, gan ddatgloi cannoedd o swyddi newydd mewn sector twf pwysig.
Mae clwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd Casnewydd yn cynrychioli cryfder rhanbarthol gydag effaith fyd-eang mewn sector sydd ar drobwynt. Mae'r byd yn talu sylw i'r rhan y bydd y rhanbarth hwn, a'r gweithlu medrus y mae mor falch ohono yn ei chwarae wrth hybu cyflenwad y cynhyrchion y mae pob un ohonom yn dibynnu arnynt yn ein bywydau bob dydd. Bydd economi sero net yn dibynnu fwyfwy ar y dechnoleg hon. Rydym yn uchelgeisiol ynghylch y potensial y mae'n ei gynnig i bobl greu gyrfaoedd rhagorol, yn agosach at adref. Roeddwn yn falch iawn o weithio gyda'r awdurdod lleol a KLA i helpu i sicrhau eu cynlluniau buddsoddi a fydd yn gweld cannoedd o swyddi newydd yn y sector hwn yn cael eu creu ar safle KLA sydd wedi ehangu. Yn fwy diweddar, rwyf wedi ei gwneud yn glir i Weinidogion y DU ein bod yn awyddus i weld lefel ystyrlon o ymrwymiad ariannol i'r maes hwn—nid yn unig y sector, ond i'r maes hwn ac i'r clwstwr hwn y tu allan i Gasnewydd—o strategaeth lled-ddargludyddion newydd y DU. Rwy'n edrych ymlaen at weld a fydd hynny'n digwydd.
Dirprwy Lywydd, rwy'n parhau i gwrdd yn rheolaidd ag arweinwyr ar draws y brifddinas-ranbarth. Edrychaf ymlaen at roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ymhellach ar drafodaethau parhaus i wella cydweithio ar feysydd o flaenoriaeth gyffredin, gan gynnwys datblygu economaidd yng nghymunedau'r Cymoedd.
Looking to north Wales, I am pleased that Holyhead hydrogen hub has become part of the north Wales growth deal. It represents a catalyst for kick starting the region's hydrogen economy, acting as a strategic anchor site inside the proposed Anglesey free port. It will support a regional transition to green hydrogen and help ensure regional demand is met from regional supply.
The Development Bank of Wales, headquartered in Wrexham, is offering strong support to the region, with Wrexham ranked as the No. 1 area in Wales in terms of the total amount invested locally in 2022-23. I was particular pleased to see how the technology seed fund has supported the Anglesey tech start-up, Explorage.com, alongside M-SParc. This is a great example of investment that pulls in the same direction to help scale up a new business in a rapidly growing market.
Dirprwy Lywydd, I updated Members recently on economic development activity in mid Wales, with examples of investment in Aberystwyth, Machynlleth, Llanfyllin, Welshpool and Knighton, among others. We have recently released the first tranche of funding for the mid Wales growth deal—a crucial milestone and an important step forward. This provides a signal to investors that the deal is entering its delivery phase, which is crucial to the task of securing further private sector investment.
In south-west Wales, we've been working with partners to provide a multiport approach to the enormous opportunities presented by floating offshore wind in the Celtic sea. It has been encouraging to see the collaboration that led to the Celtic free port bid, based largely on the opportunities around floating offshore wind, manufacturing, and wider innovations that are important too for the future of our steel sector in Wales.
We continue to work with regional skills partnerships to identify regional and local skills priorities. These skills partnerships are pivotal, providing labour market intelligence to the Welsh Government, based on economic need and potential. They work closely with employers to identify the skills required in the regional workforce to support growth and key infrastructure projects. They are helping to provide an additional focus on areas such like digital skills, Net Zero Wales, and the Welsh language, as well as strategic priorities for the further education sector and apprenticeship delivery. I am particularly interested in the potential to turn these opportunities into fairer employment outcomes, given the business need to think long term as we all plan for a net-zero future.
Dirprwy Lywydd, in February we published a new innovation strategy, 'Wales innovates', as part of the co-operation agreement with Plaid Cymru. The strategy points the way to a different approach to innovation in Wales at a time of enormous transition. It adopts a mission-based approach, promoting collaboration and best practices that work for all regions. At that time, we committed to publish an innovation delivery plan, which I am pleased to say we've published today.
The Business Wales service plays a key role in getting bespoke help to entrepreneurs and businesses, enabling them to start up and grow in all of our regions. It is a fully bilingual, flexible service that is adjusted to accommodate regional considerations. Like the Development Bank of Wales, it is close enough to understand the economic need in communities and big enough to act at scale, proving the strength of devolution in Wales.
As we continue to support new corporate joint committees and encourage regional working more broadly, we are working with the Organisation for Economic Co-operation and Development as part of a long-term partnership to help bring quality, external advice and thinking to regional policy. We are also taking forward, with local authority partners in Ynys Môn, Gwynedd, Carmarthenshire and Ceredigion, our co-operation agreement commitment to Arfor 2, which builds on the experience of the earlier programme. I was pleased to discuss the programme at this year's Eisteddfod, as we discussed our ambition to support thriving local businesses.
As part of our plan for economic growth, I want to strengthen the unique partnerships that bring together businesses, local authorities, trades unions, academia, the third sector, and all those motivated to create a fairer, greener Welsh economy that should be built by all of us. We share the analysis of many people across the UK that economic centralism is corrosive to public trust, bad for growth and bad for investment in a rapidly changing world. With a clear, long-term industrial policy at a UK level, Wales will be uniquely placed to grow our economy with quality, fulfilling jobs in communities that are more secure and firmly part of our shared economic future. I'll be happy to take questions and comments from Members.
Wrth edrych tua'r gogledd, rwy'n falch bod hwb hydrogen Caergybi wedi dod yn rhan o fargen twf y gogledd. Mae'n cynrychioli catalydd ar gyfer sbarduno economi hydrogen y rhanbarth, gan weithredu fel angorfa strategol y tu mewn i borthladd rhydd arfaethedig Ynys Môn. Bydd yn cefnogi trosglwyddiad rhanbarthol i hydrogen gwyrdd ac yn helpu i sicrhau bod y galw rhanbarthol yn cael ei ateb gan gyflenwad rhanbarthol.
Mae Banc Datblygu Cymru, sydd â'i bencadlys yn Wrecsam, yn cynnig cefnogaeth gref i'r rhanbarth, gyda Wrecsam wedi'i rhestru fel yr ardal Rhif 1 yng Nghymru o ran cyfanswm y swm a fuddsoddwyd yn lleol yn 2022-23. Roeddwn yn arbennig o falch o weld sut mae'r gronfa sbarduno technoleg wedi cefnogi egin fusnes technoleg Môn, Explorage.com, ochr yn ochr â M-SParc. Mae hon yn enghraifft wych o fuddsoddiad sy'n tynnu i'r un cyfeiriad i helpu i gynyddu busnes newydd mewn marchnad sy'n tyfu'n gyflym.
Dirprwy Lywydd, rhoddais yr wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau yn ddiweddar ar weithgarwch datblygu economaidd yn y canolbarth, gydag enghreifftiau o fuddsoddiad yn Aberystwyth, Machynlleth, Llanfyllin, Y Trallwng a Threfyclo, ymhlith eraill. Yn ddiweddar rydym wedi rhyddhau'r gyfran gyntaf o gyllid ar gyfer bargen twf y canolbarth—carreg filltir hollbwysig a cham pwysig ymlaen. Mae hyn yn arwydd i fuddsoddwyr bod y fargen yn dechrau ar ei chyfnod cyflawni, sy'n hanfodol i'r dasg o sicrhau buddsoddiad pellach yn y sector preifat.
Yn y de-orllewin, rydym wedi bod yn gweithio gyda phartneriaid i ddarparu dull aml-borthladd o ymdrin â'r cyfleoedd enfawr a gyflwynir gan wynt arnofiol yn y môr Celtaidd. Mae wedi bod yn galonogol gweld y cydweithio a arweiniodd at gais porthladd rhydd Celtaidd, yn seiliedig i raddau helaeth ar y cyfleoedd yn ymwneud â gwynt, gweithgynhyrchu ac arloesi ehangach ar y môr sy'n bwysig hefyd ar gyfer dyfodol ein sector dur yng Nghymru.
Rydym yn parhau i weithio gyda phartneriaethau sgiliau rhanbarthol i nodi blaenoriaethau sgiliau rhanbarthol a lleol. Mae'r partneriaethau sgiliau hyn yn allweddol, gan ddarparu gwybodaeth am y farchnad lafur i Lywodraeth Cymru, yn seiliedig ar angen economaidd a photensial. Maent yn gweithio'n agos gyda chyflogwyr i nodi'r sgiliau sydd eu hangen yn y gweithlu rhanbarthol i gefnogi prosiectau twf a seilwaith allweddol. Maent yn helpu i ganolbwyntio mwy ar feysydd fel sgiliau digidol, Sero Net Cymru, a'r Gymraeg, yn ogystal â blaenoriaethau strategol ar gyfer y sector addysg bellach a darparu prentisiaethau. Mae gennyf i ddiddordeb arbennig yn y potensial i droi'r cyfleoedd hyn yn ganlyniadau cyflogaeth tecach, o ystyried bod angen i'r busnes ystyried y tymor hir wrth i ni i gyd gynllunio ar gyfer dyfodol sero net.
Dirprwy Lywydd, ym mis Chwefror fe gyhoeddom ni strategaeth arloesi newydd, 'Cymru'n arloesi', fel rhan o'r cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru. Mae'r strategaeth yn dangos y ffordd ar gyfer dull gwahanol o arloesi yng Nghymru ar adeg o drawsnewid enfawr. Mae'n mabwysiadu dull sy'n seiliedig ar genhadaeth, gan hyrwyddo cydweithredu ac arferion gorau sy'n gweithio i bob rhanbarth. Bryd hynny, fe wnaethom ymrwymo i gyhoeddi cynllun cyflawni arloesedd, yr wyf yn falch o ddweud ein bod wedi'i gyhoeddi heddiw.
Mae gwasanaeth Busnes Cymru yn chwarae rhan allweddol wrth gael cymorth pwrpasol i entrepreneuriaid a busnesau, gan eu galluogi i ddechrau a thyfu ym mhob un o'n rhanbarthau. Mae'n wasanaeth cwbl ddwyieithog, hyblyg sy'n cael ei addasu i ddarparu ar gyfer ystyriaethau rhanbarthol. Fel Banc Datblygu Cymru, mae'n ddigon agos i ddeall yr angen economaidd mewn cymunedau ac yn ddigon mawr i weithredu ar raddfa fawr, gan brofi cryfder datganoli yng Nghymru.
Wrth i ni barhau i gefnogi cyd-bwyllgorau corfforedig newydd ac annog gweithio'n rhanbarthol yn ehangach, rydym yn gweithio gyda'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd fel rhan o bartneriaeth hirdymor i helpu i ddod ag ansawdd, cyngor a syniadau allanol i bolisi rhanbarthol. Rydym hefyd yn bwrw ymlaen, gyda phartneriaid awdurdodau lleol yn Ynys Môn, Gwynedd, sir Gaerfyrddin a Cheredigion, ein hymrwymiad cytundeb cydweithio i Arfor 2, sy'n adeiladu ar brofiad y rhaglen gynharach. Roeddwn yn falch o drafod y rhaglen yn yr Eisteddfod eleni, wrth i ni drafod ein huchelgais i gefnogi busnesau lleol ffyniannus.
Fel rhan o'n cynllun ar gyfer twf economaidd, rwyf eisiau cryfhau'r partneriaethau unigryw sy'n dod â busnesau, awdurdodau lleol, undebau llafur, academia, y trydydd sector, a phawb sy'n cael eu cymell i greu economi Gymreig decach a gwyrddach y dylai pob un ohonom ei hadeiladu, at ei gilydd. Rydym yn rhannu dadansoddiad llawer o bobl ledled y DU bod canoliaeth economaidd yn ddifäol i ymddiriedaeth y cyhoedd, yn wael i dwf ac yn wael i fuddsoddiad mewn byd sy'n newid yn gyflym. Gyda pholisi diwydiannol clir, hirdymor ar lefel y DU, bydd Cymru mewn sefyllfa unigryw i dyfu ein heconomi gyda swyddi gwerth chweil o safon mewn cymunedau sy'n fwy diogel ac yn gadarn yn rhan o'n dyfodol economaidd a rennir. Rwy'n hapus i dderbyn cwestiynau a sylwadau gan Aelodau.