National Assembly for Wales

Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary meeting. The first item this afternoon will be questions to the First Minister, and the first question is from James Evans. 

Llywydd, bydd rheoliadau ailgylchu yn y gweithle yn ei gwneud yn ofynnol i bob gweithle wahanu deunyddiau ailgylchadwy allweddol, fel y mae aelwydydd eisoes yn ei wneud ar draws y rhan fwyaf o Gymru. Cyn belled ag y bo'r rheoliadau yn cael eu cymeradwyo gan y Senedd, byddan nhw'n dod i rym ym mis Ebrill y flwyddyn nesaf.

Diolch, Prif Weinidog. Fel y gwnaethoch chi sôn, bydd y rheoliadau hynny yn dod i rym ar 6 Ebrill y flwyddyn nesaf. Cefais gyfarfodydd â nifer o fusnesau yn fy etholaeth i sy'n poeni am hyn, gan eu bod nhw'n poeni, gyda'r biniau y bydd eu hangen, na fydd ganddyn nhw'r lle i'w rhoi ar eu safleoedd. A chefais gyfarfodydd â rhai cwmnïau ailgylchu hefyd, sy'n poeni am nifer y lorïau ychwanegol y bydd yn rhaid iddyn nhw eu rhoi ar waith, yn enwedig ardaloedd gwledig, i gasglu'r holl wastraff hwn, a fydd yn niweidiol i'r heriau amgylcheddol sy'n ein hwynebu ni ar hyn o bryd. Gofynnodd yr ymgynghoriad am ddull fesul cam o weithredu hyn, felly meddwl ydw i tybed a wnaiff Llywodraeth Cymru edrych ar hyn eto a gweithio gyda'r diwydiant ailgylchu i wneud yn siŵr nad oes unrhyw darfu ar fusnesau yn fy etholaeth i.

Wel, Llywydd, cyngor Powys sy'n casglu dros chwarter y busnesau yn etholaeth yr Aelod, ac mae eu gwasanaethau gwastraff masnach eisoes yn casglu deunydd sydd wedi'i wahanu yn y ffordd a fydd yn ofynnol i bob busnes. Ac mae gwasanaeth gwastraff masnach Powys yn gweithredu ym mhob rhan o'r sir, ac yn gwneud hynny'n llwyddiannus iawn. Felly, rwy'n gwbl sicr y bydd busnesau yn addasu i'r rheoliadau newydd, oherwydd, mewn gwirionedd, mae'r rheoliadau newydd yn dda i fusnesau hefyd, Llywydd. Byddan nhw'n arwain at arbedion ariannol sylweddol i fusnesau, ac, yn hytrach na thaflu pethau a'u hanfon i safleoedd tirlenwi, byddan nhw'n dod yn gyflenwad cadarn o ddeunydd eildro o ansawdd uchel yn mynd yn ôl i'r economi. Felly, bydd busnesau yn canfod bod ganddyn nhw adnodd y gallan nhw ei ddefnyddio'n fasnachol, yn hytrach na gorfod talu iddo gael ei waredu mewn ffordd yr ydym ni'n gwybod nad yw'n gyson â'n rhwymedigaethau na'n huchelgeisiau amgylcheddol.

Fe wnaethom ni wrando yn ystod yr ymgynghoriad, Llywydd, ar y galwadau am gyflwyno fesul cam. Bydd dull fesul cam o ymdrin â nwyddau electronig a thrydanol bach, a bydd dull fesul cam o ymdrin â thecstilau—dwy flynedd yn yr achos cyntaf, tair blynedd yn yr ail—i wneud yn siŵr y gall busnesau baratoi, a bod y seilwaith yno i wneud yn siŵr bod modd ailgylchu'r nwyddau hynny yn llwyddiannus. Felly, yn rhan o'n heconomi gylchol, rwy'n eithaf siŵr, Llywydd, y bydd busnesau yn etholaeth yr Aelod yn chwarae eu rhan.

Rwy'n falch o ddweud, trwy weithio mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a thrigolion, mai ni yw'r trydydd gorau am ailgylchu yn y byd. Mae wedi dod â newid diwylliant, gan arwain i blant ac oedolion feddwl am yr amgylchedd a faint rydym ni'n ei wastraffu fel gwlad. Gellir ailddefnyddio'r deunyddiau eildro gwerthfawr, ac mae wedi dod â busnesau i Gymru. Ac mae'r gwastraff bwyd yr ydym ni'n ei gasglu yn creu ynni hefyd. Fe'i defnyddiwyd ar gyfer trydan, ac fe'i defnyddir fel gwrtaith hylif hefyd, felly mae pawb ar eu hennill. Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi ei bod hi'n siomedig bod Prif Weinidog y DU wedi diddymu'r hyn y mae'n ei alw'n gynlluniau ailgylchu 'beichus' yn Lloegr, ac a wnewch chi ymrwymo i weithio gydag awdurdodau lleol yng Nghymru fel y gallwn ni barhau ar ein llwybr at ddyfodol mwy cynaliadwy yng Nghymru?

Wel, Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â Carolyn Thomas bod y llwyddiant yr ydym ni wedi ei gael yng Nghymru wedi bod o ganlyniad i bartneriaeth rhwng Llywodraeth Cymru ac uchelgeisiau ein hawdurdodau lleol. Ac, fel y mae'r Aelod yn gwybod, mae cyfraddau ailgylchu yng Nghymru eisoes ymhell ar y blaen i le maen nhw yn Lloegr, ac mae ein huchelgeisiau ar gyfer y dyfodol ymhell ar y blaen i'r uchelgeisiau yn Lloegr hefyd. Felly, mae penderfyniad Prif Weinidog y DU i dynnu'n ôl o ailgylchu yn Lloegr hyd yn oed yn fwy siomedig, ond dydych chi ddim angen i mi ddweud hynny wrthych chi, rwy'n gwybod. Dyma gyfarwyddwr y Gymdeithas Gwasanaethau Amgylcheddol—dyma'r corff masnach sy'n gweithredu yn y sector gwastraff—a dyma'r hyn a ddywedodd am benderfyniad Prif Weinidog y DU, Llywydd: 

'Mae cael gwared ar y diwygiadau hyn yn peryglu'r potensial ar gyfer gwerth biliynau o bunnoedd o fuddsoddiad gan ein sector mewn seilwaith gwyrdd newydd a bydd yn arwain i Loegr fod ar ôl ei chymdogion datganoledig yng Nghymru a'r Alban sy'n dilyn agenda bolisi fwy blaengar ar gyfer ailgylchu a gwastraff, gyda Chymru yn benodol yn dangos yr hyn y gellir ei wneud gyda'r cyfeiriad polisi a'r eglurder cywir.'

Wel, rwy'n credu bod hynny'n gymeradwyaeth grymus iawn o'r dull y cytunwyd arno ar draws y Siambr yma yng Nghymru, ac, wrth gwrs, rydym ni'n benderfynol o barhau i'w fabwysiadu yn y dyfodol.

I thank Sioned Williams for the question, Llywydd. While the UK Government increases child poverty in Wales, we do everything we can to reduce it. Despite the extraordinary pressures on our budgets, we will in this term have expanded our childcare offer, provided universal free school meals to all primary school pupils, and increased the level of the education maintenance allowance.

Thank you, First Minister. Free school meals to all primary children, as a result of the co-operation agreement with Plaid Cymru of course, make a huge difference to families with children in poverty and, according to the Children's Society, are worth much more to families than the cost of the meal to the Government. The income threshold for eligibility for free school meals is still in place, of course, in the secondary sector, and has remained at £7,400 since its introduction in April 2019. This threshold means that thousands of children who come from families on incomes low enough to qualify for universal credit, but that don't qualify for transitional support, miss out, and the threshold also acts as a poverty trap for families. Do you agree, First Minister, that getting rid of that threshold would give some peace of mind to families that their children could access free meals once universal credit has been rolled out to everyone, and when the transition period comes to an end, and that it would reduce costs and increase income for families? The cost to the Welsh Government, according to the Children's Society, would be some £4.29 million in addition per annum, but, for families with children in poverty, and for us as a society, it would be worth so much more.

Llywydd, I thank Sioned Williams for those supplementary questions. Everything in my original answer was part of the agreement between the Government and Plaid Cymru, and of course we are eager to press ahead with what we have agreed to do already. If we have the budgets available in the future, there are a great number of things that we'd like to do to help families, particularly where children live in poverty. At present, we are focusing on what we have agreed to do during this term, and to do everything that we agreed to do—that's where the budgets that we have will be prioritised. As to the future, it depends, as I said, on the funding that will be available to the Government, and, within the budget, there will be a number of things that we can do in the area of school food, and other things. But, at present, we're focusing on what we've agreed to do already.

Prif Weinidog, yn eu seithfed arolwg blynyddol ar dlodi plant a theuluoedd, tynnodd Plant yng Nghymru sylw at bwysigrwydd trafnidiaeth gyhoeddus, i alluogi plant a phobl ifanc i gyrraedd yr ysgol a rhieni i gyrraedd y gwaith, o ran lleddfu tlodi plant. Fodd bynnag, oherwydd toriadau i gyllid, mae llawer iawn o wasanaethau bysiau yn fy rhanbarth i, Gorllewin De Cymru, yn cael eu lleihau, eu newid neu eu canslo'n gyfan gwbl. Mae teuluoedd â phlant ymhlith y bobl fwyaf agored i niwed, ac maen nhw'n dibynnu ar wasanaethau bysiau dibynadwy a chyfleus. Bydd y cam hwn gan eich Llywodraeth yn gwneud bywyd yn anoddach iddyn nhw ac yn rhwystro ymdrechion i leddfu tlodi plant. Prif Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i ddefnyddio rhan o'r cyllid cynyddol yr ydych chi'n ei dderbyn o ganlyniad i fuddsoddiad Llywodraeth y DU mewn seilwaith trafnidiaeth i gefnogi gwasanaethau bysiau yng Nghymru, i helpu'r teuluoedd hyn i gyrraedd yr ysgol a'r gwaith?

Llywydd, mae gen i ofn bod yr Aelod yn byw mewn bydysawd cyfochrog i'r bydysawd y mae'r gweddill ohonom ni'n byw ynddo, a'r bydysawd y mae teuluoedd yn byw ynddo hefyd. Cyfeiriodd yr un adroddiad Plant yng Nghymru at benderfyniadau bwriadol Llywodraeth y DU a fydd yn arwain at gannoedd o filoedd yn fwy o blant yn byw mewn tlodi ar draws y Deyrnas Unedig dros y cyfnod sydd i ddod. Ac mae'r syniad bod cyllid helaeth sy'n dod i Gymru i ganiatáu i ni wneud mwy nag yr ydym ni'n ei wneud heddiw yn weithred syml o ffuglen. Fel y byddwch chi'n clywed yn ddiweddarach y prynhawn yma, mae'n rhaid i swyddogaeth Llywodraeth Cymru fod yn un o fyw o fewn y moddau llai sydd ar gael i ni ac i amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed yn y broses. Dyna pam rydym ni, yn wir, wedi buddsoddi degau o filiynau o bunnoedd yn ychwanegol mewn cefnogi gwasanaethau bysiau yn ystod y flwyddyn ariannol hon fel ffordd o bontio'r sefyllfa yr ydym ni ynddi heddiw a'r sefyllfa y byddwn ni ynddi unwaith y bydd y Bil bysiau, a fydd yn dod â bysiau yn ôl o dan reolaeth budd y cyhoedd yng Nghymru, yn caniatáu i ni greu'r dyfodol cynaliadwy hwnnw. Dyna'r ffordd y byddwn ni'n helpu teuluoedd, ac yn sicr nid ydym ni'n cael ein helpu gan Lywodraeth y DU sydd wedi chwalu economi'r DU ac sy'n lleihau cyfanswm y buddsoddiad mewn gwasanaethau cyhoeddus flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn. 

Prynhawn da, Prif Weinidog. Mae gan lawer ohonom ni wahanol safbwyntiau a meddyliau a syniadau o ran yr hyn a allai helpu ein plant tlotaf, ond un peth yr oeddem ni eisiau siarad amdano oedd gofal plant a pha mor bwysig yw hwnnw i bob teulu, nid y rhai sy'n byw mewn tlodi yn unig. Yn 2022-23, cafwyd y cynnydd mwyaf i gostau gofal plant yn y DU yng Nghymru, â rhai rhieni yn gwario 60 y cant o'u hincwm ar ffioedd. Y bore yma, lansiodd Democratiaid Rhyddfrydol Cymru gynllun gofal plant, cynllun trawsnewidiol i ddarparu gofal plant o ansawdd uchel, fforddiadwy a hygyrch sy'n diwallu anghenion teuluoedd Cymru a'r Gymraeg. Mae ein cynllun yn edrych ar drechu tlodi plant a sicrhau ein bod ni'n agor y potensial economaidd i fenywod, rhoddwyr gofal a phob rhiant. Mae rhieni sy'n gweithio'n galed yn wynebu dewisiadau amhosib ar adegau. Maen nhw'n talu naill ai ffioedd aruthrol sy'n cymryd llawer gormod o incwm eu teulu neu maen nhw'n gadael y gweithlu yn gyfan gwbl. Ac i blant o dan ddwy oed does dim byd, ac i blant anabl ychydig iawn ac yn sicr ychydig iawn o ddewis. Felly, Prif Weinidog, rwy'n gobeithio, os byddwn ni'n anfon y cynllun atoch chi, y cewch chi gyfle i'w ddarllen. Ond a fyddech chi'n cytuno â mi bod y cyfnod rhwng dim a dwy oed yn gwbl hanfodol o ran ein helpu ni i drechu tlodi plant? Diolch yn fawr iawn, Llywydd.

Well, I thank the Member for those questions, Llywydd. 

Wrth gwrs, byddwn i'n awyddus i gael cyfle i ddarllen y cynllun, gan fy mod i'n cytuno â'r hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud, bod gofal plant yn rhan sylfaenol o'r ffordd yr ydym ni'n mynd i'r afael â thlodi plant, ond hefyd i alluogi teuluoedd sy'n gweithio i allu cymryd rhan yn y gweithlu a gwneud yn siŵr bod gofal o ansawdd yn cael ei ddarparu i'w plant ar yr un pryd. Bydd yr Aelod yn gwybod ein bod ni eisoes yn nhymor y Senedd hon wedi ymestyn ein cynnig gofal plant—y cynnig gofal plant mwyaf hael yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig—i deuluoedd sydd ar drothwy gwaith, pobl sydd mewn hyfforddiant neu addysg ac a fydd yn y gweithle yn fuan. Ac, o ganlyniad i'r cytundeb gyda Phlaid Cymru, rydym ni'n ehangu gofal plant i blant dwy oed, gyda phwyslais arbennig ar ddod o hyd i fwy o leoedd i'r teuluoedd hynny sy'n dymuno cael gofal i'w plant trwy gyfrwng y Gymraeg. Mae miloedd yn fwy o leoedd eisoes o ganlyniad i'r camau a gymerwyd ym mis Ebrill eleni, ac yna camau pellach ym mis Medi eleni, ac edrychwn ymlaen at adeiladu ar lwyddiant y polisi hwnnw ymhellach eto. Os oes syniadau ychwanegol sydd, fel y dywedodd yr Aelod, yn fforddiadwy ac y mae modd ei gwireddu, yna, wrth gwrs, byddwn ni'n awyddus iawn i ddysgu amdanyn nhw. 

Wrth gwrs, union flwyddyn yn ôl heddiw y gwnaeth Jeremy Hunt wrthdroi'r holl fesurau yng nghyllideb drychinebus Liz Truss, a blwyddyn yn ôl i'r wythnos hon y gorfodwyd Liz Truss o'i swydd. Ond, yn y flwyddyn honno, dydyn ni ddim wedi clywed yr un ymddiheuriad gan unrhyw Aelod Ceidwadol am yr effaith a gafodd Prif Weinidog byrhoedlog honno y DU ar yr economi ac ar blant ac ar bobl y wlad hon. [Torri ar draws.] Maen nhw'n ddigon swnllyd nawr, Llywydd, ond rwyf i eto i glywed gair o ymddiheuriad gan unrhyw un ohonyn nhw.

Prif Weinidog, rydych chi'n ymwybodol bod Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi llunio adroddiad yn rhoi manylion effaith tlodi ar blant, yr effaith ar eu dysgu, yr effaith ar eu hiechyd, yr effaith ar eu dyfodol. Mae'r holl faterion hyn yn ganlyniad i dlodi ac yn ganlyniad i economi Dorïaidd sydd wedi torri. Mae'n bwysig, Prif Weinidog, wrth i ni wneud penderfyniadau ar gyllid a chyllido gwasanaethau cyhoeddus, ein bod ni'n parhau i ddiogelu plant a theuluoedd, ac, wrth i ni ddiogelu plant, rydym ni hefyd yn egluro pam maen nhw'n dioddef tlodi a beiusrwydd Llywodraeth Dorïaidd y DU nad oes ots ganddi am blant oer, llwglyd nad ydyn nhw'n gallu cael y pethau sylfaenol mewn bywyd.

Wel, Llywydd, mae Alun Davies yn gwneud cymwynas â ni drwy ein hatgoffa o'r hyn a oedd yn digwydd union flwyddyn yn ôl heddiw, pan wnaeth Jeremy Hunt wrthdroi bron i bopeth a oedd yn y fini-gyllideb drychinebus yn ystod goruchwyliaeth fer Liz Truss. Wrth gwrs, erbyn diwedd yr wythnos hon y llynedd, nid hi oedd Prif Weinidog y DU mwyach. Cafodd gefnogaeth Aelodau'r Blaid Geidwadol yma tan y funud pan gafodd ei bysedd eu gorfodi oddi ar forthwyl drws 10 Stryd Downing. Ac, fel y dywedwch chi, Mr Davies, dim un gair o ymddiheuriad gan y bobl hynny a wnaeth ei chefnogi drwy'r dyddiau trychinebus hynny. 

Darllenais adroddiad Iechyd Cyhoeddus Cymru, Llywydd. Roedd yn adroddiad a oedd yn canolbwyntio ar yr effaith ar iechyd plant mewn tlodi. Ceir llawer o adroddiadau ysgytwol yr ydym ni'n eu darllen—roeddem ni'n clywed am rai ohonyn nhw'n gynharach—ond cefais wir fy syfrdanu gan yr hyn a ddywedodd yr adroddiad hwnnw, am deuluoedd yng Nghymru nad ydyn nhw'n gallu fforddio cadw eu plant yn lân, nad ydyn nhw'n gallu fforddio sebon iddyn nhw gael eu golchi, nad ydyn nhw'n gallu fforddio powdwr golchi i wneud yn siŵr bod eu dillad nhw'n lân, a phan fydd y plant hynny yn mynd i'r ysgol, maen nhw'n eistedd ochr yn ochr â phlant eraill ac yn dioddef y stigma a'r cywilydd sy'n dod o fethu â gallu fforddio'r pethau sylfaenol hynny o fywyd gweddus. I feddwl bod hynny'n digwydd yng Nghymru yn yr unfed ganrif ar hugain—roeddwn i'n meddwl ei fod yn ddarganfyddiad gwirioneddol ysgytwol. Ac mae'r teuluoedd hynny yn gwybod pwy sy'n gyfrifol. 

Questions now from the party leaders. The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, roedd adroddiadau am sgrinio canser yr ysgyfaint a'r treial bach sy'n digwydd ar hyn o bryd yn y Rhondda, wedi'i noddi gan Tenovus, yr elusen ganser. Mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, mae cynllun sgrinio cynhwysfawr ar waith, ac, erbyn 2025, bydd 40 y cant o'r boblogaeth yn Lloegr yn elwa o'r sgrinio hwnnw, ac, erbyn 2030, bydd 100 y cant o'r boblogaeth yn elwa ohono. Rydym ni'n gwybod o'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg bod canserau cam 1 a cham 2 wedi cael eu darganfod yn llawer cynharach oherwydd y sgrinio hwnnw, yn hytrach, yn anffodus, nag yng Nghymru, pan ddaw i ganser yr ysgyfaint, mae llawer o achosion cam 3 a 4 yn cyflwyno, nad yw, fel y gwyddom ni, yn anffodus, yn brognosis da i'w gael.

Mae'r Llywodraeth wedi derbyn mewn egwyddor yr angen i gael sgrinio canser yr ysgyfaint yma yng Nghymru. Fel y bydd llawer o Aelodau sy'n eistedd ar feinciau'r gwrthbleidiau yn deall, nid yw derbyn rhywbeth mewn egwyddor bob amser yn golygu ei fod yn anochel yn mynd i ddod yn realiti. A allwch chi ymrwymo Llywodraeth Cymru heddiw i gadw at yr amserlen y mae rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig wedi'i mabwysiadu i gyflwyno'r sgrinio hwnnw, oherwydd, fel y dywedais i, rydym ni'n gwybod pa fanteision sy'n cael eu sicrhau o gael y sgrinio hwnnw, a does bosib nad oes yn rhaid i ni i gyd geisio ymroi i leihau'r gyfradd marwolaethau o ganser yr ysgyfaint, sydd, yn anffodus, ymhlith y cyfraddau marwolaeth gwaethaf o unrhyw ran o Ewrop?

Wel, Llywydd, rwy'n cytuno ag arweinydd yr wrthblaid am bwysigrwydd sgrinio a'r ffordd y mae'n galluogi canser i gael ei ddarganfod yn gynharach yn y broses. Mae'n iawn i ddweud, yn dilyn argymhelliad pwyllgor sgrinio'r Deyrnas Unedig, ein bod ni wedi derbyn mewn egwyddor yr argymhelliad y dylid cael rhaglen sgrinio yma yng Nghymru. 

Roedd yr Aelod yn anghywir i ddweud bod gwasanaeth cynhwysfawr mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig oherwydd, fel yr aeth ymlaen wedyn i ddweud, yr uchelgais yn Lloegr yw y dylai fod gwasanaeth llawn ar waith erbyn 2030, ac yn sicr nid oes rhaglen gynhwysfawr yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig. Ac, yn wir, os bydd yr Aelodau yn darllen argymhelliad Pwyllgor Sgrinio Cenedlaethol y DU, mae'n dweud ei hun y bydd angen gwneud gwaith ar draws y Deyrnas Unedig er mwyn gallu gweithredu ei argymhelliad. Dyna pam mae grŵp dichonoldeb sgrinio canser yr ysgyfaint yn y DU wedi'i sefydlu, ac rydym ni'n aelodau o'r grŵp dichonoldeb hwnnw. Felly, rydym ni'n cynllunio ar gyfer y dyfodol. Bydd canlyniadau o gynllun peilot Cwm Taf Morgannwg yn bwysig i ni wrth wneud hynny.

Mae'n rhaid i chi allu adeiladu gwasanaeth o'r math hwn, Llywydd; ni ellir ei roi ar waith ym mhobman ar unwaith. Byddwn ni eisiau'r rhaglen fwyaf uchelgeisiol y gallwn ni ei chael yng Nghymru, ond mae'n rhaid iddi fod yn realistig hefyd. Mae angen safle arnoch chi, mae angen staff arnoch chi, mae angen systemau arnoch chi, mae angen offer arnoch chi; mae hynny i gyd yn cael ei gynllunio, ac rydym ni'n ei gynllunio ochr yn ochr â chydweithwyr yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon.

Y pwynt yr oeddwn i'n ei wneud i chi, Prif Weinidog, yw bod taith yn Lloegr y maen nhw'n ymgymryd â hi i gyrraedd, erbyn 2025, 40 y cant o'r boblogaeth ac, erbyn 2030, 100 y cant o'r boblogaeth, a byddwn yn gobeithio y byddai Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i gynllun llwybr uchelgeisiol o'r fath i gyflawni hynny yma yng Nghymru.

Tynnodd y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys sylw ddoe at y broses eithriadau dros oriau sydd wedi bod ar gael i glinigwyr mewn adrannau brys ers 2011. Nawr, ychydig cyn i ni ddechrau cwestiynau i'r Prif Weinidog, cyhoeddwyd datganiad gan y Gweinidog iechyd yn nodi barn y Llywodraeth ar eu dehongliad o ddealltwriaeth y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys—[Torri ar draws.] Wel, maen nhw'n gweiddi 'ffeithiau'. Rwy'n digwydd meddwl bod tystiolaeth y Coleg Brenhinol yn dystiolaeth gref, ac yn haeddu ystyriaeth ac, yn y pen draw, dadansoddiad fel y gallwn ni ddeall a yw'r Llywodraeth wedi bod yn datgan y ffigurau'n gywir o ran amseroedd aros yn ein hadrannau damweiniau ac achosion brys. A allwch chi gadarnhau y prynhawn yma, Prif Weinidog, bod y ffigurau ar eithriadau dros oriau yn cael eu cyfrifo ar gyfer arosiadau wyth a 12 awr, nid arosiadau pedair awr yn unig?

Wel, Llywydd, roedd llawer iawn o gwestiynau yn hynna. Yn gyntaf oll, gadewch i mi fod yn eglur: mae'r dystiolaeth fel y'i cyflwynir yn natganiad ysgrifenedig y Gweinidog. Yn rhywle, bu camddealltwriaeth o'r ffigurau, ond nid gennym ni. Mae'r ffigurau a ddarparwyd i'r Coleg Brenhinol wedi cael eu camddeall a'u camddehongli. Efallai fod hynny'n destun siom i'r Aelodau ar feinciau'r wrthblaid, ond rwy'n ofni mai dyna yw'r gwirionedd.

Gadewch i mi ailadrodd yr hyn a ddywedodd datganiad y Gweinidog:

'nid yw ystadegwyr Llywodraeth Cymru yn hepgor eithriadau clinigol o'r data'

sy'n cael eu derbyn gan y byrddau iechyd lleol. Rydym ni'n cyhoeddi'r data hynny. Dyna a awgrymwyd nad oedd yn digwydd; nid yw hynny'n wir. Mae'r data yn cael eu casglu a'u hadrodd yn y ffordd yr ydym ni wedi ei ddweud erioed. Yn unol â'r polisi sydd wedi bod ar waith ers Rhagfyr 2011, mae eithriadau clinigol—. Mae clinigwyr yn penderfynu a ddylai rhywun gael ei gadw mewn adran frys neu beidio y tu hwnt i bedair awr pan fo er budd y claf i wneud hynny. Fel y dywedodd llythyr 9 Rhagfyr 2011, mae'r egwyddorion hyn yn cael eu cydnabod a'u cefnogi gan y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys.

Roedd fy nghwestiwn i chi yn syml, Prif Weinidog, a sylwais eich bod chi wedi edrych ar y Gweinidog iechyd i weld a allech chi gael cadarnhad. Nid wyf i'n dadlau bod y cleifion sy'n dod i adrannau damweiniau ac achosion brys—ac nid wyf i'n credu bod y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys yn dadlau, yn amlwg, bod y cleifion hyn yn cael eu nodi fel unigolion sy'n mynd i adrannau damweiniau ac achosion brys. Fy nghwestiwn i chi oedd: pan fyddan nhw'n mynd y tu hwnt i'r arhosiad pedair awr, a ydyn nhw'n cael eu nodi yn yr arhosiad wyth a 12 awr, sy'n borth allweddol o ran mesur y llif trwy adrannau damweiniau ac achosion brys? Dydych chi ddim wedi ateb y rhan honno o'm cwestiwn i chi.

Oherwydd, pan edrychwch chi ar y rhifau, ni chafodd 45,000, yn ôl y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys, eu nodi yn y ffigurau wyth a 12 awr yn ystod chwe mis cyntaf eleni. Yn y 10 mlynedd ers cyflwyno'r ffigurau hyn, nid yw 670,000 o bobl wedi cael eu nodi yn y ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn cyfatebu'r ffigurau hyn yn yr arosiadau wyth a 12 awr. Nawr, a allwch chi gadarnhau bod yr eithriadau hynny yn cael eu nodi gan y porth wyth a 12 awr? Oherwydd, os nad ydyn nhw, a allwch chi ymrwymo i wneud yn siŵr bod y data yn eu nodi a'ch bod yn rhoi sylw i bryderon y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys i wneud yn siŵr bod yr adnoddau gan ein hadrannau damweiniau ac achosion brys i ymdrin â'r 45,000 a nodwyd yn y chwe mis cyntaf a'r 670,000 dros y 10 mlynedd ers i'r canllawiau hyn fod ar waith?

Llywydd, rwyf i eisiau gwneud yn siŵr fy mod i wedi clirio unrhyw ddryswch ym meddwl arweinydd yr wrthblaid. Nid yw gofal yr un claf yn cael ei effeithio gan y ffigurau hyn—[Torri ar draws.] Na na. Na, fe—

Gadewch i'r Prif Weinidog ymateb. Prif Weinidog.

Fe wnaf i fy ngorau i egluro. Mae clinigwyr yn penderfynu a oes angen cadw rhywun yn yr adran damweiniau ac achosion brys neu beidio neu ei symud ymlaen i wahanol ran o'r system. Roedd cyfnod pan, er mwyn curo'r cloc, yr arosiadau pedair awr, yr oeddem ni'n gwybod y byddai pobl yn cael eu symud allan o'r adran yn artiffisial fel nad oedden nhw'n sgorio yn erbyn arhosiad pedair awr. Dywedodd clinigwyr wrthym yn gyson nad dyna'r ffordd gywir i gleifion gael eu trin. Ond, os oedd clinigwr yn credu y dylai'r claf hwnnw aros yn yr adran damweiniau ac achosion brys, dyna lle dylai aros gan mai dyna'r—[Torri ar draws.] Allaf i ddim cystadlu.

Rwyf i eisiau i'r Prif Weinidog allu ateb y cwestiwn hwn yn eglur heb ymyriad na gwrthdyniad. Prif Weinidog, parhewch.

I'w gwblhau, Llywydd, y rheswm am eithriadau clinigol yw i wneud yn siŵr bod y penderfyniad cywir yn cael ei wneud am y claf, yn hytrach nag am y ffordd y caiff data eu hadrodd. I ddychwelyd at gwestiwn arweinydd yr wrthblaid, mae'r ffigurau yr wyf i'n eu gweld yn cael eu hadrodd fel mater o drefn ar bedair awr a 12 awr. Fe wnaf i ofyn i'r Gweinidog a oes gwybodaeth, gwybodaeth reoli, sy'n cofnodi wyth awr, ond, fel mater o drefn, rydym ni'n hysbysu am yr hyn sy'n digwydd i gleifion ar ôl pedair awr ac wyth awr—pedair awr a 12 awr; mae'n ddrwg gen i. Mae datganiad y Gweinidog, ei datganiad ysgrifenedig, yn gwbl eglur, os bu unrhyw gamddealltwriaeth o'r data, nid Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am y camddealltwriaeth hwnnw. Dydyn ni ddim yn eithrio eithriadau clinigol o'r data a adroddir ac mae'r data yr ydym ni'n eu hadrodd yn debyg i'r data a adroddir mewn mannau eraill, fel yr ydym ni wedi ei ddweud erioed. 

Leader of Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Thank you very much. The atrocities in Israel and Gaza continue to touch us all over a week after the Hamas attacks. Just as we united in condemning those appalling attacks, we must also unite now in calling for the preservation and respect of international law. There is never a justification for punishing a whole population as is happening in Gaza at the moment. We in Plaid Cymru—and I'm sure I speak on behalf of the whole Senedd—stand shoulder to shoulder with everyone in Wales who is concerned about loved ones in the middle east. We send our support to a vigil held in Cardiff this weekend, led by Rowan Williams, for the people of Israel and Palestine.

In Gaza, of course, there is a real humanitarian crisis, with the United Nations warning that asking people to move out of hospitals in northern Gaza is tantamount to a death sentence for them. Given the lack of medical supplies, fuel and water, will the First Minister ensure that the Welsh Government plays its part, like other Governments across these isles, by making a contribution, including a financial contribution, to that humanitarian effort in Gaza?

I thank Rhun ap Iorwerth for those questions. As I said last week, I'm sure that everyone here in the Senedd remains very concerned about the situation in Israel and in Gaza as well.

I'm grateful to people like Rowan Williams and other leaders in the faith communities, who have come together to support people here in Wales with family members and other loved ones over in Israel and Gaza as well. Today, the Minister, Jane Hutt, has been talking to people in this area regarding whether it would be useful to draw people together, as we are doing in the faith communities forum that we have here in Wales. If there is more that we can do to help people here in Wales to cope with everything they're facing, of course, we will be eager to do so. But, things are moving so quickly every day, what we're trying to do is to stay with the people who have the responsibilities. We don't have responsibilities on the floor of the Senedd for overseas affairs, but we are trying to stay in contact with the people with those responsibilities in Westminster, in Government and opposition parties, to see whether there's anything that we can do, and we'll be eager to do it.

Thank you, First Minister. Back to domestic affairs, now.

Bydd cyfle yn ddiweddarach i ni edrych ar faint o reolaeth sydd gan Lywodraeth Cymru dros ei chyllidebau. Ers yr haf, mae Gweinidogion wedi bod yn tynnu sylw at dwll gwerth £900 miliwn y mae'n debyg oedd wedi ymddangos yn eu cyllid. Ond gyda Chanolfan Llywodraethiant Cymru yn dweud eu bod nhw wedi rhybuddio am ddiffyg posibl o £800 miliwn y llynedd, mae'n rhaid i rywun feddwl tybed pam ei bod hi'n ymddangos ei fod yn syndod. Rwy'n pryderu bod peidio â gwrando ar rybuddion yn batrwm.

Mae'r Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys yn dweud ei fod wedi codi tanadrodd damweiniau ac achosion brys yn aml gyda Gweinidogion a swyddogion. Rwy'n ofni bod ymateb Llywodraeth Cymru i'r sylwadau hynny gan y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys yn gwbl annigonol. Mae Llywodraeth Cymru wedi newid ei stori dair gwaith, ac mae hyder y cyhoedd yn ei gallu i redeg ein gwasanaethau cyhoeddus mwyaf hanfodol yn lleihau gyda phob ailddrafft. Rwyf i wedi gweld yn ystod yr ychydig funudau diwethaf datganiad arall gan y Gweinidog, yn egluro pethau o safbwynt y Llywodraeth. Ond rwy'n cytuno â'r Prif Weinidog, nid y ffigurau sy'n bwysig mewn gwirionedd, ond cleifion yn y pen draw, ond a yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi nad yw unrhyw esboniad ynghylch ffigurau yn tynnu oddi wrth y realiti sy'n wynebu cleifion bod gwasanaethau damweiniau ac achosion brys ledled Cymru yn gwbl anghynaliadwy?

Yn gyntaf oll, gadewch i mi gywiro'r Aelod pan ddywedodd bod ffigurau wedi'u tanadrodd. Dyna'n union y mae'r datganiad ysgrifenedig yn ei ddweud wrthych chi nad yw'n wir. Ni chafodd y ffigurau eu tanadrodd, ac mae'r ffigurau yr ydym ni'n eu cyhoeddi yn gadarn mewn archwiliadau gan awdurdodau annibynnol. Felly, gadewch i ni fod yn eglur am hynny.

Gadewch i mi gytuno ag ef bod adrannau damweiniau ac achosion brys dan bwysau ledled Cymru, fel y maen nhw ledled y Deyrnas Unedig gyfan. Er gwaethaf hynny, mae'r staff sy'n gweithio ynddyn nhw yn parhau i gynnal y gwasanaeth hwnnw bob un dydd. Maen nhw'n gweld miloedd ar filoedd o bobl bob diwrnod o bob wythnos yng Nghymru. Nid yw'n eu helpu nhw i ddisgrifio'r hyn y maen nhw'n ei wneud fel 'anghynaliadwy', oherwydd cynnal y gwasanaeth yw'r union beth y maen nhw'n ei wneud. Nawr, maen nhw o dan bwysau enfawr wrth wneud hynny, ac rydym ni'n cydnabod hynny, a dyna pam rydym ni'n gweithio gyda nhw drwy'r chwe nod newydd i geisio lleddfu rhywfaint o'r pwysau hwnnw, i wneud yn siŵr bod pobl yn mynd i'r rhan iawn o'r system ac yn cael eu gweld yn brydlon ac yn y lle mwyaf effeithiol. Ond rwyf i yn dweud wrth yr Aelod nad wyf i'n credu ei fod yn helpu pobl sy'n gweithio mor galed bob dydd i ddisgrifio'r gwasanaeth y maen nhw'n ei ddarparu yn y ffordd y mae ef newydd ei wneud.

Staff sy'n esbonio'r gwasanaeth i mi yn y ffordd honno mor aml, a'r diffyg syniadau newydd am sut i wynebu'r problemau anghynaliadwyedd o fewn y gwasanaeth iechyd sy'n peri cymaint o rwystredigaeth i bobl. Rydym ni angen syniadau newydd, ac mae hynny yr un mor wir am redeg y GIG â'r trenau sydd ddim yn rhedeg o gwbl. Gadewch i mi droi at drenau. Wythnos ar ôl wythnos, mae trenau'n cael eu canslo, ceir y trenau anghywir ar gyfer teithiau traws gwlad, newidiadau lluosog ar wasanaethau uniongyrchol, lle i sefyll yn unig, addewidion wedi'u torri o ran darparu trenau newydd. Nid yn unig nad yw'r cerbydau gennym ni, ond nid yw'r cerbydau sydd gennym ni yn symud. Ac ymateb y Dirprwy Weinidog ar Twitter? 'Nid wyf i'n adeiladu trenau.' Nid yw'n ddigon da o gwbl i bawb sy'n wynebu heriau yn teithio ar y rheilffordd bod un dydd. A wnaiff y Prif Weinidog gyfaddef ein bod ni'n wynebu argyfwng gwirioneddol yn ein gwasanaeth rheilffyrdd yng Nghymru, ac a wnaiff ef ddweud wrthym ni pa gynllun sydd ganddo i'n cael ni yn ôl ar y trywydd iawn?

Wel, Llywydd, rwy'n credu y byddai o gymorth i'r Aelodau yma glywed y syniadau newydd y mae arweinydd Plaid Cymru yn sôn amdanyn nhw. Pe baen nhw'n syniadau newydd, byddem yn falch iawn o glywed amdanyn nhw, felly efallai y tro nesaf y gwnaiff ef ein difyrru gydag ychydig o'r syniadau y mae'n galw amdanyn nhw. O ran gwasanaethau trenau, mae'n wir ein bod ni wedi gobeithio erbyn heddiw y byddai 77 o drenau CAF newydd ar gael yn weithredol. Dim ond 34 o'r rheini sydd wedi cael eu danfon gan y gweithgynhyrchydd, ac mae'r Dirprwy Weinidog yn iawn: nid yw Llywodraeth Cymru yn gweithgynhyrchu trenau, a dim ond 34 o'r 77 trên y cawsant eu contractio i'w darparu erbyn heddiw y mae'r gweithgynhyrchydd wedi eu darparu. Nawr, ceir rhesymau pam mae hynny'n wir, ond mae'n anochel bod Trafnidiaeth Cymru yn teimlo effaith ymarferol hynny pan fyddan nhw'n amserlennu eu gwasanaethau.

Y newyddion gorau yw bod Trafnidiaeth Cymru bellach yn derbyn trên newydd gan y gweithgynhyrchydd bob saith i 10 diwrnod, felly mae'r cyflymder y mae'r trenau newydd hynny yn cyrraedd wedi cynyddu, ac mae hefyd yn wir, Llywydd, bod gwasanaethau a ddarperir gan Trafnidiaeth Cymru wedi gwella ers mis Medi eleni i mewn i fis Hydref, ac mae Trafnidiaeth Cymru yn dal i fod yn hyderus y bydd y gwelliant hwnnw yn cael ei gynnal trwy weddill y flwyddyn galendr hon ac i mewn i 2024.

Diolch i Rhianon Passmore, Llywydd, am y cwestiwn yna. Ymhlith y ffyrdd y mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo grwpiau cymunedol mae darparu cyllid craidd i Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru a chynghorau gwirfoddol sirol ledled Cymru. Mae hynny'n gyfanswm o £6.98 miliwn yn y flwyddyn ariannol bresennol, cynnydd o 10 y cant ar lefelau cyn y pandemig.

Diolch, Prif Weinidog. Yn gynharach eleni, lansiodd Newsquest Media Group Cymru eu hapêl Ein Cymunedau Gyda'n Gilydd gyntaf, mewn partneriaeth â Sefydliad Cymunedol Cymru. O ganlyniad, mae grwpiau cymunedol ledled Cymru wedi derbyn grantiau gwerth cyfanswm o dros £1 filiwn i helpu pobl drwy'r argyfwng costau byw. Gofynnodd yr apêl gan y Free Press Series a'i chwaer gyhoeddiadau—gan gynnwys South Wales Argus Gwent ei hun—i'w darllenwyr a busnesau a sefydliadau i gyfrannu at gronfa a fyddai'n dyfarnu grantiau i elusennau llawr gwlad ledled Cymru, yn cynorthwyo'r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymunedau drwy'r argyfwng costau byw.

Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y South Wales Argus ail-lansiad yr ymgyrch ar ôl mynd heibio'r garreg filltir grant o £1 filiwn, a dywedodd Gavin Thompson, golygydd rhanbarthol Cymru yn Newsquest:

'Pan lansiwyd yr apêl hon gennym, doedd dim syniad gennym ni y byddem ni'n gallu dosbarthu mwy na £1 filiwn i grwpiau cymunedol ledled Cymru. Rwyf mor ddiolchgar i bawb sydd wedi ei chefnogi, o roddwyr unigol i fusnesau a Llywodraeth Cymru.'

Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi nawr i longyfarch pawb sy'n gysylltiedig ag apêl Ein Cymunedau Gyda'n Gilydd Newsquest Cymru, ac a wnewch chi ymuno â mi yn Islwyn yn y dyfodol ar gyfer prosiect sydd wedi elwa o grant o'r fath? Ac a allwch chi fynegi dros bobl Islwyn a Chymru pam mae gwaith Sefydliad Cymunedol Cymru mor arbennig o bwysig?

Diolch i'r Aelod am hynna, Llywydd, ac rwy'n credu ei bod hi ei hun eisoes wedi mynegi pwysigrwydd gwaith Sefydliad Cymunedol Cymru oherwydd y ffordd y mae'n ysgogi'r cyfraniad y mae gwirfoddolwyr mewn cynifer o rannau o Gymru yn ei wneud at y cymunedau lleol hynny. Mae Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, wedi bod yn falch o wneud ein cyfraniad ein hunain at waith apêl Ein Cymunedau Gyda'n Gilydd, ac rwy'n llongyfarch staff Newsquest a Sefydliad Cymunedol Cymru ar y gwaith y maen nhw'n ei wneud.

Mae eu gwaith, fel y dywedodd Rhianon Passmore, Llywydd, wedi bod yno ers dros 20 mlynedd, gan ariannu sefydliadau i helpu'r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Mae hefyd wedi chwarae rhan bwysig iawn yng nghronfa Croeso Cenedl Noddfa, ac ar hyn o bryd mae'n ymwneud â gwneud yn siŵr bod ymddiriedolaethau neu sefydliadau segur yng Nghymru yn cael eu nodi ac y gellir eu hadfywio. Yn y gwaith y mae wedi ei wneud hyd yma, Llywydd, mae wedi dod o hyd i 139 o ymddiriedolaethau segur yng Nghymru sydd ag asedau o bron i £5 miliwn; £5 miliwn nad yw'n gwneud y gwaith y bwriadwyd iddo ei wneud, ac y gellir ei adfywio nawr. Felly, ym mhob un o'r ffyrdd hynny, mae'r ymddiriedolaeth yn parhau i wneud ei chyfraniad yn Islwyn, ac ar draws ein cenedl gyfan.

Prif Weinidog, mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi cefnogi gweithwyr, grwpiau cymunedol a busnesau ers amser maith i allu cadw mwy o'r arian y maen nhw'n ei ennill. Yn hytrach, o dan eich Llywodraeth chi, mae trigolion a sefydliadau yn bryderus ynghylch y posibilrwydd o fwy o godiadau treth. Prif Weinidog, a wnewch chi ddiystyru unrhyw gynnydd i ardrethi busnes, treth trafodiadau tir a threth incwm yng Nghymru am weddill tymor y Senedd hon?

Wel, Llywydd, mae'n eironig y dylai Aelod Ceidwadol wneud y cyfraniad hwnnw ar ddiwrnod pan fydd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn cyhoeddi ei chyllideb werdd, ac yn dweud pan ddaeth ei Llywodraeth hi i rym, bod incwm ar draws y Deyrnas Unedig yn cael eu trethu ar 33 y cant, ac erbyn yr adeg y bydd y Llywodraeth hon yn gadael o'r diwedd, y bydd hynny wedi codi i 37 y cant, y lefel uchaf o drethiant yn unrhyw gyfnod ers 1945. Record syfrdanol, onid ydych chi'n meddwl? Bydd Llywodraeth y mae hi'n dweud sy'n ymroddedig i adael arian ym mhocedi pobl yn tynnu mwy o arian allan o'u pocedi nag erioed o'r blaen. A yw hi'n falch o'r record honno?

Llywydd, rydym ni'n dal i fod wedi ymrwymo i ddarparu 20,000 o gartrefi cymdeithasol i'w rhentu yn ystod tymor y Llywodraeth hon, wedi'u seilio ar y lefelau uchaf erioed o gyllid—bron i £1.2 biliwn dros bedair blynedd gyntaf tymor y Senedd hon. Ac ochr yn ochr â'r gwaith adeiladu newydd, rydym ni wedi lansio amrywiaeth o fentrau eraill i ddarparu mwy o gartrefi sector cymdeithasol cyn gynted â phosibl.

Diolch, Prif Weinidog. Rwy'n mynd i ryngwladoli fy nghwestiwn atodol fel cydnabyddiad cyflym o aelodau sydd gyda ni heddiw yn rhan o arweinwyr ieuenctid rhyngwladol, o Liberia, o Minnesota yng Ngogledd America, o Fecsico, o Dde Affrica, yn rhan o raglen Taith. Felly, o ryngwladoli fy nghwestiwn, a gaf i ofyn iddo—? Ysgrifennodd fy nghyd-Aelod, Mike Hedges, bamffled hynod ddiddorol yn ôl ym mis Mawrth eleni ar ddulliau cydweithredol o ymdrin â thai a fyddai'n fforddiadwy ac yn sicrhau deiliadaeth pobl hefyd. Rydyn ni'n ymdrechu'n galed yng Nghymru, gyda chymorth sefydliadau fel Cwmpas a chyllid Llywodraeth Cymru, ond tynnodd sylw at leoedd fel Sgandinafia a Denmarc, ond hefyd enghreifftiau ledled y byd lle maen nhw wedi mynd ymhellach, gan gynnwys yng Ngogledd America. Tybed, Prif Weinidog, sut allwn ni adeiladu ar yr ychydig—ond ychydig ydyn nhw—o enghreifftiau yng Nghymru o dai cymdeithasol cydweithredol, a reolir ac sy'n eiddo i'r bobl sy'n byw ynddyn nhw? Sut allwn ni adeiladu ar hynny a'i dyfu i'r raddfa y gallwn ni ei gweld mewn gwledydd eraill? Oherwydd rydym ni'n teimlo'n gryf, fel aelodau cydweithredol yn ogystal ag Aelodau Llafur Cymru, bod hyn yn rhan o'r ateb i bobl gael deiliadaeth ddiogel o'u heiddo ac i allu ei redeg a'i reoli eu hunain a gosod y rhenti hefyd. Sut allwn ni ei dyfu?

Wel, Llywydd, un o'r ffyrdd y gallwn ni ei dyfu yw trwy ddysgu, yn wir, o brofiad rhyngwladol. Mae'n wych gweld pobl yn yr oriel sy'n gysylltiedig â'n rhaglen Taith, gan wneud yn siŵr bod pobl ifanc yng Nghymru yn cael y cyfleoedd hynny i weld y ffordd y mae rhannau eraill o'r byd yn mynd i'r afael â rhai o'r heriau sy'n ein hwynebu ni ac yn eu hwynebu hwythau hefyd.

Mae'r Aelod yn iawn i ddweud nad yw'r ymdrechion a wnaed i ddatblygu tai cydweithredol yng Nghymru bob amser wedi arwain at y llwyddiant y byddem ni wedi ei ddymuno. Mae enghraifft yn fy etholaeth i fy hun a adeiladwyd fel datblygiad cydweithredol, lle ar ôl ychydig flynyddoedd yn unig, dychwelodd tenantiaid i'r gymdeithas dai a oedd wedi datblygu'r tai yn y lle cyntaf. Ond mae gwersi i'w dysgu o hynny hefyd, ynglŷn â'r ffordd yr ydym ni'n mynd i'r afael â'r syniad o dai sy'n cael eu hadeiladu trwy fentrau cydweithredol neu drwy grwpiau a arweinir gan y gymuned.

A'r newyddion da, Llywydd, yw bod gennym ni don newydd o fentrau yn cael eu harwain mewn gwahanol rannau o Gymru: ymddiriedolaeth tir cymunedol Solfach, ymddiriedolaeth tir cymunedol Gŵyr, Menter Dai Gydweithredol Taf Fechan ym Merthyr—pob un ohonyn nhw'n fentrau sydd wedi'u cynllunio i ddatblygu tai a fydd yn cael eu rhedeg a'u rheoli gan y bobl sy'n byw ynddyn nhw. Mae Llywodraeth Cymru yn ceisio dod o hyd i ffyrdd newydd y gallwn ni gefnogi'r gwaith hwnnw. Er enghraifft, rydym ni'n dod o hyd i ffyrdd newydd y gall y grwpiau hynny gael mynediad at ein grant cartrefi gwag a'r gronfa datblygu tir ac adeiladau. Felly, rydym ni'n rhannu uchelgais i wneud yn siŵr bod tai sy'n cael eu rhedeg yn gydweithredol yn chwarae rhan fwy yn y ffordd yr ydym ni'n darparu'r cartrefi cymdeithasol hynny y mae eu hangen yn daer i'w rhentu yn y dyfodol, ond ei wneud mewn ffordd sy'n cael ei rhedeg yn gynaliadwy gan y bobl hynny, ac mae llawer o wersi i'w dysgu o dramor yn y ffordd y gellir cyflawni hynny.

Gadewch i ni gael rhywfaint o realiti yma. Tri degawd o Lafur Cymru, a'r hyn sydd gennym ni yw targedau adeiladu tai yn cael eu methu'n gyson. Rydym ni'n wynebu argyfwng tai pendant erbyn hyn. Mae angen 12,000 o gartrefi y flwyddyn arnom ni, ond eleni dim ond 5,785 rydych chi wedi eu hadeiladu. Er gwaethaf eich targedau a osodwyd dros nifer o flynyddoedd, rydych chi wedi eu methu nhw i gyd. Mae adeiladwyr tai yn dweud wrthyf i ei bod hi'n cymryd tua dwy i dair blynedd o gynllunio i osod yr un fricsen. Mae eich gwasanaeth cynllunio yma yng Nghymru yn ofnadwy. Mae eich record yn cynnig tystiolaeth eglur na ddylem ni fod ag unrhyw hyder o gwbl. Anghofiwch am eich tai cydweithredol. Rydym ni i fod ar drywydd ar gyfer 20,000 o gartrefi cymdeithasol carbon isel newydd i'w rhentu yn ystod y tair blynedd nesaf. O ystyried y costau uwch sy'n gysylltiedig â'r adeiladau hyn, a wnewch chi, Prif Weinidog, esbonio sut mae eich Aelod o senedd y DU, Keir Starmer, yn sôn mai 'ni yw'r adeiladwyr'? Ac eto yma yn Llafur Cymru, mae gennym ni'r rhwystrwyr adeiladu. Oni fyddech chi'n cytuno â mi bod ei ddatganiad yn y gynhadledd yn gamarweiniol a dweud y lleiaf?

Wel, Llywydd, bod mor siriol sy'n ei chadw hi i fynd, fel maen nhw'n dweud. Gallaf ddweud wrth yr Aelod bod nifer fach o aelodau'r cyhoedd wedi anfon trydariad ataf gan ei harweinydd. Mae'n debyg mai pennawd y trydariad oedd, 'Allech chi ddim gwneud e' i fyny'. Gofynnodd y bobl a'i hanfonodd ataf a oedd eironi wir wedi gadael Plaid Geidwadol Cymru yn llwyr, oherwydd gwneud e' i fyny yw beth maen nhw'n ei wneud. Dywedodd hi wrtha i ein bod ni wedi methu ein targedau. A yw hi'n gwybod bod y targed tai fforddiadwy a bennwyd gennym ar gyfer tymor diwethaf y Senedd nid yn unig wedi'i gyrraedd, ond y rhagorwyd arno'n sylweddol iawn? Fe wnaethom ni adeiladu mwy o gartrefi nag y dywedon ni y byddem ni yn y tymor diwethaf, ac mae hynny, credwch chi fi, yn hollol wir. Does dim amwysedd am y peth. Mae'r ffigurau yno i unrhyw un eu gweld. Fe wnaethom ni bennu'r targed, ac ymhell o fod, fel y dywedodd yr Aelod, wedi methu â'i fodloni, fe wnaethom ni ragori arno. Fe wnaethom ni bennu targed newydd ar gyfer tymor y Senedd hon—20,000 o gartrefi ar gyfer rhent cymdeithasol. Mae'n darged uchelgeisiol, Llywydd. Mae'n darged arbennig o uchelgeisiol o ystyried yr hyn sydd wedi digwydd ers pennu'r targed hwnnw o ran chwyddiant yn y diwydiant hwnnw, rhwystrau newydd a achosir gan Brexit i fewnforio'r deunyddiau angenrheidiol ac yn y blaen. Ond rydyn ni'n cadw at y targed hwnnw oherwydd ein bod yn gwybod pa mor bwysig ydyw yma yng Nghymru, ac mae popeth a wnawn wedi'i gynllunio i beidio â thanseilio'r targed, ond i'w gyflawni.

Rather than complaining, I want to introduce a few ideas, if I may, on this topic. Of course, inflation and lack of funding is a clear barrier to the building of social housing and publicly owned housing, but following on from the example from the Member for Ogmore, I will also look at some international examples. In the Netherlands, the state there doesn't fund social housing at all, but rather funding for social housing comes from loans from two banks, which are under public ownership, with very favourable terms. In Ireland, credit unions lend funding to housing associations for house building. Does the First Minister, therefore, believe there's an opportunity here in Wales to use the Development Bank of Wales and/or partnerships with credit unions as a means of bringing new funding in for the construction of social housing and publicly owned housing?

I thank Mabon ap Gwynfor for those questions. I do agree with him. We're lucky in Wales to have the Development Bank of Wales, and the Minister has asked them to do more work in this area. We do use the bank already, but if there are new possibilities that we can explore, then we are open to doing that. There are many lessons that we can try and draw from what they're doing in the Netherlands. Ministers from Ireland are visiting Wales on Thursday and Friday of this week, and we're going to meet them in north Wales. The success of the credit unions in Ireland is something that we can try and learn lessons from, and to do more with the people working hard in credit unions in Wales. So, where there are lessons that we can draw down in Wales, we will do so, and to do more with the agencies that we have here already.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Rydyn ni'n buddsoddi'n sylweddol ar draws yr economi wledig, gan gynnwys ym Mhreseli Sir Benfro. Er enghraifft, rydyn ni'n buddsoddi dros £200 miliwn mewn cynlluniau i gefnogi'r cyfnod pontio i'r cynllun ffermio cynaliadwy, ac i gyflawni ein rhwymedigaethau newid hinsawdd.

Prif Weinidog, yn gynharach y mis hwn roedd gwobrau lletygarwch Cymru, ac rwy'n siŵr y byddwch chi eisiau ymuno â mi i longyfarch fy etholwr Andy Stirling, rheolwr gwesty a sba gwledig Wolfscastle, a enillodd y wobr uchel ei pharch rheolwr cyffredinol y flwyddyn. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi bod yr economi wledig yn sir Benfro yn dibynnu ar ddiwydiant lletygarwch cryf. Yn anffodus, mae ffigurau diweddar o'r arolwg teithwyr rhyngwladol yn dweud wrthym fod 33 y cant yn llai o ymwelwyr i Gymru yn 2022 nag yn 2019, ac mae'r swm a wariwyd ganddynt hefyd wedi gostwng 24 y cant. Prif Weinidog, mae'r ffigurau hyn yn peri pryder, a phe bai'r tueddiadau hyn yn parhau, gallai danseilio cynaliadwyedd y sector yn ddifrifol wrth fwrw ymlaen, yn enwedig mewn lleoedd fel y rhai yr wyf i yn eu cynrychioli. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi ddweud wrthym beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella marchnata Cymru fel cyrchfan wyliau i ymwelwyr tramor, ac a wnewch chi ddweud wrthym sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi gwestai gwledig a darparwyr llety yn benodol, sydd â rôl mor bwysig yn yr economi wledig?

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau hyn. Rwy'n ymuno ag ef i longyfarch y rhai yng ngwesty Wolfscastle ar eu gwobr. Wrth gwrs mae Paul Davies yn iawn i dynnu sylw at bwysigrwydd twristiaeth i'r economi wledig ac economi sir Benfro. Roeddwn i yn sioe sir Benfro yn gynharach eleni, ac roedd cryfder cynrychiolaeth ar faes y sioe gan gynrychiolwyr o'r sector twristiaeth yn amlwg iawn.

Rwy'n credu y dylem ni ystyried y ffigurau o'r arolwg teithwyr rhyngwladol ar gyfer 2022 yn ofalus. Mae'r farchnad yn adfer ar ôl COVID; mae'n adfer wedi'r misoedd lawer hynny yn ystod y blynyddoedd blaenorol lle nad oedd teithio rhyngwladol yn bosibl, ac nid ydym yn unigryw o ran gweld adferiad arafach o hynny. Ond rwy'n credu y bydd yr adferiad yn dod, ac, wrth gwrs, mae pethau y gellir eu gwneud i annog ymwelwyr o dramor i ddod i Gymru.

Rwy'n cymeradwyo i'r Aelod adroddiad y Pwyllgor Materion Cymreig ar y mater hwn, a oedd yn tynnu sylw at fethiannau VisitBritain i hyrwyddo Cymru dramor. Eu cyfrifoldeb nhw yw hyn ac fe'u hariennir i wneud hynny; maen nhw i fod i gynrychioli Cymru yn ogystal â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Cyfeiriodd y Pwyllgor Materion Cymreig, dan gadeiryddiaeth cydweithiwr iddo o'r gorllewin, at y diffygion yng ngwaith VisitBritain ar ran Cymru, ac mae wedi gofyn i VisitBritain ymddangos o'u blaenau eto i nodi'r hyn y maen nhw'n bwriadu ei wneud i wneud yn iawn am y diffyg hwnnw. Byddwn ni'n gweithio ochr yn ochr â nhw, gyda'r ymgyrchoedd yr ydym yn eu gweithredu hefyd, ond mae arnom angen cymorth y rhai sy'n cael eu hariannu i wneud hynny.

I thank the Member for the question. We are working with a wide range of partners, including Caerphilly council, to support businesses. The results are clear: between 2011 and 2021, the number of active businesses per head of population in Caerphilly has increased by 35 per cent. This is higher than the increase in Wales and in the UK over the same period. 

Rwy'n credu, ar ddiwrnod pan fo gennym newyddion anodd, fod hwn yn gyfle i gydnabod bod rhai pethau da iawn yn digwydd yng Nghaerffili mewn partneriaeth rhwng Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili a Llywodraeth Cymru. Mae'r llwyddiant y cyfeiriodd y Prif Weinidog ato oherwydd yr uwch gynlluniau uchelgeisiol a'r cynlluniau creu lleoedd a fydd yn effeithio'n gadarnhaol ar dref Caerffili, Ystrad Mynach a fy nhref enedigol, Bargoed, sy'n elwa'n aruthrol o'r gwaith y mae Caerffili wedi'i wneud.

Bydd gan dref Caerffili, drwy bartneriaeth â Llywodraeth Cymru, Cadw a Trafnidiaeth Cymru, farchnad dan do newydd a chanolfan llesiant cyfoes, ac mae cynlluniau ar gyfer cyfnewidfa trafnidiaeth gyhoeddus newydd. Gwelodd Bargoed ffair haf wych, yr aeth llawer iawn o bobl iddi, ym mis Mai eleni, a welodd y nifer uchaf erioed o ymwelwyr. Daeth pobl o bob rhan o dde Cymru i weld beth oedd yn digwydd ym Margoed. Cynhaliwyd digwyddiad Ysgogi'n Rhanbarthol yn ddiweddar, ar 12 Gorffennaf, mewn ymgynghoriad â thîm Prifddinas-Ranbarth Caerdydd, ac mae cyfarfodydd yr wythnos hon yn cael eu cynnal ym Margoed i weld pa welliannau pellach a all ddigwydd yn y dref wych honno.

A wnaiff y Prif Weinidog gadarnhau felly ei ymrwymiad y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi datblygiad economaidd drwy bolisïau fel menter Trawsnewid Trefi a phrosiectau seilwaith strategol sy'n dangos manteision enfawr, fel metro de Cymru?

Diolch i Hefin David am hynny. Yn sicr, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i barhau â'r polisïau hynny a'r ffynonellau ariannu hynny. Maen nhw'n gweithio orau lle mae gennych bartner uchelgeisiol ar lawr gwlad, ac rwyf am dalu teyrnged i Gyngor Caerffili am y ffordd y mae wedi datblygu set o gynigion cynllun creu lleoedd Caerffili 2035. Ac fel mae Hefin David wedi dweud, Llywydd, rydym eisoes yn gweld ffrwyth y gwaith hwnnw, gyda'r cynlluniau ar gyfer y farchnad dan do newydd yng Nghaerffili ac ar gyfer y gwaith sy'n gysylltiedig â'r hyn yn Stryd Pentrebane. Rydyn ni'n sôn llawer ar lawr y Senedd am yr heriau sy'n wynebu'r sector manwerthu a chanol trefi, ac rwyf wedi dweud, mewn nifer o atebion, mai'r hyn sy'n rhaid i chi ei weld yw cymysgedd o ddefnyddiau i adfywio'r canol trefi hynny, a dyna'n union a welwn yn y cynlluniau hynny: llety, mannau cychwyn busnes, cyfleoedd ar gyfer hamdden, cyfleoedd i fanwerthu, i gyd yn dod at ei gilydd mewn un datblygiad sydd wedi'i gynllunio. Mae Llywodraeth Cymru yn falch iawn o fod yn darparu £6.8 miliwn fel ein cyfraniad i'r datblygiadau hynny, ac rydym yn bwriadu mynd ymlaen, fel y dywedodd Hefin David, i sicrhau bod cyllid ar gael i gefnogi canol trefi yng Nghaerffili ac ar draws y fwrdeistref, ond wrth gwrs ledled Cymru gyfan hefyd.

Many of the recommendations in the expert group's report are already being developed. Together, they will help to alleviate poverty across Wales and in Arfon. The Government will also take the report into account as we prepare for next year's budget.

The expert group's report on the cost-of-living crisis does include important and practical recommendations for alleviating child poverty, an issue that affects every community in Arfon and is one of the issues that should be driving the work of all politicians who prioritise mitigating the current cost-of-living crisis, with over a quarter of our children living in poverty. Recommendation 6 in the report encourages the Welsh Government to introduce a child cost-of-living payment to low-income families who have children. Apart from the financial limitations that we are clearly facing at the moment, is there any other reason for not moving in this direction and introducing this payment that's been recommended?

I thank Siân Gwenllian. I have had an opportunity to read a summary of the report, and it was very interesting and full of practical ideas to help people in Arfon. As I said in the original answer, we're still working on the report, with everything else we're doing in the area of poverty. We haven't turned our backs on anything in the report, but we're still working through it and everything that's in it. So, I can't go into too much detail today, but we do want to use the report, with local authorities, because there are a number of recommendations in the report for local authorities, to see how we can collaborate in order to have the impact on the lives of children in Arfon that we all want to see, I'm sure.

Finally, question 8, John Griffiths.

Rydym yn cymryd camau eang i gefnogi iechyd anadlol yng Nghymru. Mae hynny'n cynnwys canolbwyntio ar ddiagnosis cywir, rheoli'r cyflwr yn dda a pharatoadau gwasanaeth ar gyfer y gaeaf.

Prif Weinidog, fel y clywsom ni yn gynharach yn eich trafodaeth ag arweinydd yr wrthblaid, yn llawer rhy aml, mae achosion canser yr ysgyfaint yn cael eu canfod ar gam hwyrach, pan fydd triniaeth yn anodd iawn, a byddai system sgrinio ysgyfaint effeithiol wedi'i thargedu yng Nghymru yn mynd yn bell i ganfod yr achosion canser hynny yn gynharach, gan ganiatáu triniaeth effeithiol, ac felly achub bywydau. A fyddech chi'n cytuno â mi, Prif Weinidog, y byddai bwrw ymlaen â'r math hwnnw o raglen sgrinio yn gwneud cyfraniad sylweddol at fynd i'r afael ag anghydraddoldebau iechyd yng Nghymru, oherwydd gwyddom fod mwy o achosion o ganser yr ysgyfaint yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig, ac mewn gwirionedd, mae'n rhan arwyddocaol iawn o pam mae pobl yn y cymunedau hynny'n marw'n iau ac yn cael llai o flynyddoedd o fywyd iach?

Wel, Llywydd, wrth gwrs, rwy'n cytuno â John Griffiths bod gan ganser yr ysgyfaint raddiant dosbarth cymdeithasol penodol ac y byddai rhaglen sgrinio yn helpu i fynd i'r afael â hynny. Byddai'n gwneud hynny ochr yn ochr â'r holl bethau eraill rydyn ni'n eu gwneud. Bydd yr Aelodau'n cofio, rwy'n siŵr, o drafodaethau cynharach, fod nifer y bobl sydd bellach yn cael eu cyfeirio at wasanaethau canser ar sail rhagofalus wedi cynyddu'n aruthrol yng Nghymru ers i'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal newid ei chanllawiau tua phum mlynedd yn ôl. A'r mwyaf o bobl a ddaw ymlaen i'w hystyried yn y rhaglen trin canser, y mwyaf o bobl fydd yn cael eu dal yn gynnar yn y ffordd y mae John Griffiths wedi ei nodi. Ac, wrth gwrs, popeth y gallwn ni ei wneud i ddarbwyllo mwy o bobl i roi'r gorau i ysmygu—achos unigol mwyaf canser yr ysgyfaint—ac mae camau breision wedi bod yng Nghymru ers i'r Senedd ddod i fodolaeth, yna y bydd hynny, ochr yn ochr â rhaglen sgrinio, yn cael yr effaith y mae'r Aelod yn cyfeirio ato y prynhawn yma. 

Thank you, First Minister.

The next item will be the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make the statement—Lesley Griffiths. 

Diolch, Llywydd. Nid oes unrhyw newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Nodir y busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf yn y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig. 

Trefnydd, a gaf i alw am ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant ar y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â phroblemau gamblo ymhlith plant a phobl ifanc yng Nghymru? Rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi cymryd y cam beiddgar o gydnabod bod problemau gamblo yn fygythiad iechyd cyhoeddus ac mae angen ymdrin â nhw, ac roeddwn i'n falch o weld bod y prif swyddog meddygol wedi cyfeirio at hyn yn ei adroddiadau blynyddol ar sawl achlysur. 

Yr wythnos diwethaf, cyfarfu llawer o Aelodau'r Senedd â YGAM, yr Young Gamers and Gamblers Education Trust, elusen sy'n gweithio gyda phlant a phobl ifanc i fynd i'r afael â phroblemau gamblo a niwed gamblo, ac mae'r ystadegau, i fod yn gwbl onest, yn eithaf syfrdanol. Gwyddom fod traean o bobl ifanc 12 i 16 oed wedi bod yn cymryd rhan weithredol mewn gamblo yn ystod y 12 mis diwethaf, a 30 y cant o'r rheini yn gamblo gyda'u harian eu hunain yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, a dywedodd 70 y cant o athrawon nad oes gan eu hysgolion raglen atal niwed gamblo eto. O gofio bod hynny'n wir, ac nad yw'n ymddangos bod unrhyw gamau sylweddol yn cael eu cymryd i addysgu ein plant a'n pobl ifanc ledled Cymru am beryglon gamblo, tybed a allem gael datganiad ar y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ynghylch hyn? Ac, yn ail, dim ond mewn perthynas â'r mater gamblo hwn, rydyn ni, yn amlwg, fel cenedl, eisiau manteisio ar dwf y diwydiant e-chwaraeon a gemau cyfrifiadurol, fel y mae gwledydd eraill, ac mae hynny'n bwysig iawn. Ond rydym hefyd eisiau diwydiant e-chwaraeon a gemau cyfrifiadurol cyfrifol, nid un sy'n hyrwyddo cistiau trysor a'r math o gamblo yr ydym wedi'i weld yn y diwydiant hwnnw dros y blynyddoedd. Felly, a gaf i ofyn bod y datganiad hefyd yn cwmpasu'r agwedd honno ar y broblem benodol hon? Diolch. 

Diolch. Rwy'n credu bod yr Aelod yn codi pwynt pwysig iawn, ac mae gamblo fel y cyfryw yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn bryderus iawn amdano. Fel y byddwch chi'n ei werthfawrogi, mae llawer o'r pwerau ynghylch gamblo yn rai Llywodraeth y DU, ond mae'r mater rydych chi'n ei godi ynglŷn â'r cynnydd mewn gamblo ymhlith ein plant ysgol yn berthnasol iawn yn fy marn i. Rwy'n gwybod bod Gweinidog y Gymraeg ac Addysg—mae'n rhywbeth y mae o wedi edrych arno, a bydd yn hapus iawn i gyflwyno datganiad. Ond mae'n bwysig ein bod ni'n cael, o fewn y datganiad hwnnw, yr holl waith trawslywodraethol sy'n digwydd.FootnoteLink

A gaf i ofyn am y wybodaeth ddiweddaraf ynghylch pryd y gall Aelodau ddisgwyl datganiad ysgrifenedig ar y sefyllfa ym marchnad dan do Pen-y-bont ar Ogwr? Rwy'n deall y gall y pethau hyn gymryd peth amser, ond mae pythefnos wedi mynd heibio ers i mi ofyn yn y cwestiynau busnes yn wreiddiol, ac, wrth gwrs, mae'n gyfnod anodd i fasnachwyr ar hyn o bryd, cyfnod pryderus iawn, a byddai unrhyw gefnogaeth y gall Llywodraeth Cymru o bosibl ei darparu yn cael ei chroesawu'n fawr.

Diolch. Rwy'n credu y bydd datganiad yn cael ei gyflwyno unwaith y bydd y trafodaethau hynny rhwng Llywodraeth Cymru a Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr mewn perthynas â'r concrit awyredig awtoclafiedig cyfnerth a ganfuwyd yno wedi'i gwblhau.

Rwy'n gofyn am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth, y cyntaf ar lygredd afonydd a môr. Rwy'n poeni am garthffosiaeth amrwd yn cael ei rhyddhau i afonydd. Mae fy mhryder yn ymwneud yn bennaf ag Afon Tawe, ond, ar sail Cymru gyfan, rwy'n pryderu am unrhyw afon yng Nghymru sy'n cael carthffosiaeth amrwd yn cael ei rhoi ynddi. Yn ddiweddar, cysylltodd etholwr â mi, a ddywedodd, 'Fe es i'n sâl ar ôl nofio ym mae Caswell, ond mae Caswell yn llawer glanach na'r môr yn Abertawe.' Rwy'n credu bod hynny'n gyhuddiad o ran faint o lygredd, carthffosiaeth amrwd yn bennaf, sy'n mynd i'r afon yn y pen draw.

Mae'r ail ddatganiad yr hoffwn i ofyn amdano ar addysg plant byddar, gan gynnwys pwysigrwydd lleferydd, iaith arwyddion a darllen gwefusau—y datganiad i gynnwys llwyddiant academaidd plant byddar a'r hyn sy'n mynd i gael ei wneud i leihau'r gwahaniaeth mewn llwyddiant academaidd rhwng plant byddar a phlant nad ydynt yn fyddar ar lefel TGAU.

Diolch. O ran eich cais cyntaf, bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd yn cyflwyno datganiad llafar cyn i ni orffen ar gyfer y Nadolig, felly yn ystod y tymor hwn.

Ac ynghylch addysg plant byddar, mae'r cwricwlwm i Gymru wedi ei ddatblygu i fod yn gynhwysol i bob dysgwr. Roedd ymarferwyr BSL ac arbenigwyr eraill, gan gynnwys aelodau o'r gymuned fyddar, yn ymwneud â datblygu canllawiau'r cwricwlwm i Gymru ar sicrhau ein bod yn cynllunio cwricwlwm sy'n cynnwys dilyniant yn BSL ar gyfer defnyddwyr BSL byddar, yn ogystal â chanllawiau i ysgolion sy'n dewis cyflwyno BSL fel ail, neu drydedd, neu hyd yn oed iaith ddilynol, wrth fwrw ymlaen. Mae rhannau allweddol o'r cwricwlwm bellach ar gael yn BSL hefyd, er mwyn i ymarferwyr allu eu defnyddio gyda dysgwyr, a hefyd gyda'u teuluoedd. Mae adnoddau ar gael am ddim ar Hwb, platfform dysgu Cymru gyfan, i helpu i wella ymwybyddiaeth o BSL ymhlith staff a dysgwyr. Fel y mae'r Aelod yn ymwybodol, awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am sicrhau bod BSL ar gael i blant y nodwyd sydd ei angen.

Rwy'n galw am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru, y cyntaf ar ddiogelwch ar y ffyrdd i geffylau a marchogion yng Nghymru. Oherwydd damwain gyda char, dechreuodd Debbie Smith o Benzance y ddeiseb 'Pass wide and slow', ym mis Medi 2015, i'w gwneud yn ofyniad cyfreithiol i yrru heibio ceffyl yn llydan ac araf. Cafodd y ddeiseb hon, sydd wedi cael dros 148,000 o lofnodion hyd yma, ei rhoi i Weinidog trafnidiaeth y DU ym mis Chwefror 2016, ac fe'i trafodwyd yn Senedd y DU ym mis Mehefin y flwyddyn honno. Yna daeth y syniad o reidiau ymwybyddiaeth ledled Prydain, ac yn gynharach y mis hwn ymunais â Lyndsey Vaughan Jones yng Nghanolfan Farchogaeth Arbennig Clwyd ar ei reid pasio'n llydan ac araf, i godi ymwybyddiaeth am basio ceffyl yn llydan ac yn ddiogel, ar droed, ar feic neu mewn car, i addysgu pobl pam y dylen nhw basio ceffyl yn ddiogel, ac annog marchogion i wisgo siaced lachar a defnyddio camera pen i adrodd am unrhyw ddigwyddiadau y gallai pobl ddod ar eu traws wrth reidio i'r heddlu, codi ymwybyddiaeth a dal gyrwyr yn atebol am eu gweithredoedd. Galwaf am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn unol â hynny, o ystyried yr agwedd ddatganoledig ar yr ymgyrch hon nawr, ac, fel y dywedais i, y reid a ddigwyddodd yn Llanfynydd yn ddiweddar iawn.

Rwyf hefyd yn galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar gefnogaeth i bobl Iran yn eu brwydr am weriniaeth seciwlar a democrataidd. Cefnogodd mwyafrif Aelodau'r Senedd hon, ASau, ddatganiad ar Iran, a ddrafftiwyd gan Gymdeithas Academyddion Iran, a oedd yn cynnwys,

'Rydym yn sefyll mewn undod â phobl Iran yn eu hawydd am weriniaeth seciwlar a democrataidd'.

Ddydd Mercher diwethaf, noddais gyfarfod yn y Senedd, gyda Chymdeithas Academyddion Iran, o'r enw 'Conference on Iran: Free and Democratic Iran within reach', gan gefnogi eu hymdrechion i gefnogi awydd pobl Iran am weriniaeth ddemocrataidd. Roedd yn cynnwys cyflwyniadau gan fenywod o Iran, sy'n cynnwys mwyafrif aelodau'r gymdeithas, ac fe rannodd y ddwy eu profiadau personol ofnadwy eu hunain, ac fe wnaethant hyrwyddo dewis democrataidd hyfyw amgen Iran, National Council of Resistance of Iran—NCRI—ei lywydd etholedig, Mrs Maryam Rajavi, a'i chynllun 10 pwynt ar gyfer dyfodol Iran, gan gynnwys rhyddid i lefaru, rhyddid pleidiau gwleidyddol, rhyddid i ymgynnull, cydraddoldeb rhywiol cyflawn, barnwriaeth annibynnol, a gwahanu crefydd a gwladwriaeth, gyda rhyddid crefydd a gwladwriaethau. O ystyried y gefnogaeth a roddwyd i hyn gan Aelodau'r Siambr hon, rwy'n galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn unol â hynny.

Diolch. O ran eich cais cyntaf ynghylch diogelwch ar y ffyrdd a marchogaeth ceffylau, nid wyf yn ymwybodol y bu unrhyw ddiweddariad ar y canllawiau, ond efallai y byddai'n well petaech yn ysgrifennu'n uniongyrchol at y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn gofyn am ddiweddariad. O ran eich ail gwestiwn, credaf fod hynny'n fwy o fater i Lywodraeth y DU; mae'n fater sydd wedi'i gadw'n ôl. 

A gaf i ofyn am ddiweddariad gan y Gweinidog iechyd ar ddatganiad ansawdd y Llywodraeth ar glefydau anadlol? Bydd diwedd mis Tachwedd yn nodi blwyddyn ers y datganiad ansawdd ar glefyd anadlol, ac o ystyried natur datganiadau ansawdd, gyda'u dangosyddion lefel uchel o sut olwg sydd ar ofal iechyd anadlol da, mae'n anodd penderfynu pa gynnydd sydd wedi'i wneud i ddarparu gwell gwasanaethau iechyd anadlol ers ei gyhoeddi. Er mwyn i ni graffu ar gynnydd yn fwy effeithiol, ac er mwyn i ni allu dechrau gweld y gwelliannau sydd eu hangen, a gawn ni gyhoeddiad a datganiad o'r fath, os gwelwch yn dda? Ac a wnaiff y Gweinidog ystyried datblygu cynllun gweithredu i danategu'r datganiad ansawdd ar ofal anadlol? 

Diolch. Wel, rwy'n gwybod bod hyn yn rhywbeth y mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi cadw llygad barcud arno a bydd hi'n hapus i gyflwyno datganiad ysgrifenedig. 

Rwyf am gysylltu fy hun â'r sylwadau a wnaed gan Darren Millar. Ar ôl darllen y Papur Gwyn ar gamblo, rwy'n credu ei fod yn gwbl anaddas i'r diben. Fe'i gelwir yn 'High stakes: gambling reform for the digital age', ond nid yw'n mynd i'r afael â lefel y risg sy'n gysylltiedig o gwbl, nid yn unig i bobl ifanc, ond i unrhyw un sydd â phersonoliaeth gaethiwus. Mae'n cynnig trothwy o £1,000 i unrhyw un sy'n colli arian o fewn 24 awr cyn bod unrhyw rwymedigaeth ar y cwmni gamblo.

Mae'r rhan fwyaf o'r niwed sy'n cael ei wneud yn cael ei wneud ar-lein neu drwy hysbysebu mewn mannau mentro uchel. Mae'n ymddangos bod y diwydiant pêl-droed wedi ei dreiddio yn llwyr gan y diwydiant gamblo. Meddwl oeddwn i tybed a allem ni gael datganiad gan y Llywodraeth ar ei safbwynt ar y Papur Gwyn ar gamblo, o ystyried nad yw hyn yn rhywbeth y mae gennym y pwerau i'w reoli, o ystyried mai gamblo ar-lein yw'r rhan fwyaf niweidiol o'r gweithgaredd hwn o bell ffordd.

Diolch. Wel, byddwch chi wedi fy nghlywed yn dweud yn fy ateb i Darren Millar, er bod Gweinidog y Gymraeg ac Addysg yn hapus iawn i gyflwyno datganiad ysgrifenedig, mae'n bwysig ein bod ni'n edrych ar draws y Llywodraeth ar ba waith yr ydym ni'n ei wneud mewn perthynas â hynny, ac yn amlwg mae agweddau arno—ac rydych chi newydd gyfeirio atyn nhw—sy'n faterion a gadwyd yn ôl i Lywodraeth y DU. Ond rwy'n credu y bydd yn bwysig iawn sicrhau ein bod yn cynnwys holl agweddau ar waith Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r hyn sy'n broblem ac yn fater sy'n tyfu'n gyflym iawn, iawn. 

Gweinidog, mae cynlluniau i ddatblygu canolfan chwaraeon a chymunedol newydd ym Mhonthir yn fy rhanbarth i yn y fantol. Mae hyn oherwydd diffyg cydlynu a thryloywder gan awdurdodau lleol ynghyd â rhaglen cyfleusterau cymunedol di-fudd Llywodraeth Cymru. Mae'r gwirfoddolwyr y tu ôl i'r fenter hon ym Mhonthir wedi gweithio'n galed i sicrhau cyllid a llunio cynlluniau i wireddu'r freuddwyd hon, a fyddai'n cynnig manteision iechyd meddwl a lles enfawr i blant a phobl o bob oed ar draws y rhanbarth. Rhoddodd y rhaglen cyfleusterau cymunedol wybod i'r ganolfan y byddai angen iddynt gyflwyno cais newydd sbon, oherwydd nad oedd yr un gwreiddiol, a oedd eisoes wedi'i gymeradwyo, yn nodi cynlluniau ar gyfer maes parcio. Os na fyddant yn cyflwyno cais nawr, bydd y cyllid grant o £229,000 gan Lywodraeth Cymru, sy'n hanfodol i'r prosiect cyffredinol, yn cael ei dynnu'n ôl a bydd y cynllun yn dymchwel ac ni fydd gan gannoedd o bobl unman i chwarae chwaraeon. Mae'r clwb wedi gofyn am oedi'r cyllid neu ei roi yn y flwyddyn ariannol nesaf, dim ond mewn ymgais i achub y grant, ac eto mae tîm y rhaglen cyfleusterau cymunedol wedi dweud 'na' wrthyn nhw ac wedi bod yn hynod rwystredig a di-fudd. O'r hyn y gallaf i ei weld, maen nhw'n ymddangos yn benderfynol o roi rhwystrau yn ffordd y clwb ar bob cyfle sydd ar gael. Mae gwir angen i synnwyr cyffredin fod yn drech fan hyn, Gweinidog, oherwydd byddai'n warth gweld y prosiect cymunedol hwn yn methu oherwydd amharodrwydd Llywodraeth Cymru i helpu. Felly, gyda'r dyddiad cau yn agosáu, mae amser wir yn hanfodol, felly byddwn yn gwerthfawrogi datganiad brys gan Lywodraeth Cymru ar yr hyn y bydd yn ei wneud i sicrhau bod y prosiect hwn yn mynd rhagddo heb unrhyw oedi na phroblemau pellach. Diolch. 

Wel, dydw i ddim yn credu ei fod yn fater o amharodrwydd i helpu. Mae'r ffaith bod gennym y rhaglen cyfleusterau cymunedol, sydd wedi bod o fudd i gynifer o'n cymunedau a'n hetholaethau a'n rhanbarthau ers blynyddoedd lawer, yn dangos yn sicr fod Llywodraeth Cymru yn barod i helpu. Rhaid i chi werthfawrogi bod meini prawf llym iawn ynghlwm wrth yr holl geisiadau hyn; arian cyhoeddus yw hwn, wedi'r cyfan. Nid wyf yn ymwybodol, wrth gwrs, o'r un achos yr ydych chi'n ei argymell. Rwy'n credu y byddai'n well i chi ysgrifennu'n uniongyrchol at y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol. 

Prynhawn da, Gweinidog. Roeddwn i wir eisiau codi gyda chi, mewn gwirionedd, fater cynllun Cynefin Cymru. Mae llawer o ffermwyr wedi codi materion, rwy'n credu, gyda llawer ohonom ni yn y Siambr ynghylch y cynllun, ac er ein bod ni i gyd yn deall ei fod yn gynllun pontio, mae pryderon ynghylch yr ymrwymiadau hirdymor a allai fod yn gynhenid o fewn y ffurflen gais. Yn y rheoliadau, er enghraifft, mae'n nodi:

'Trwy gynnwys tir o dan y categori hwn, mae ymgeiswyr yn ymrwymo o bosibl i reoli’r tir hwn fel cynefin i’r tymor hir.'

Mae'r rheoliadau a'r ffurflen gais yn eithaf cymhleth ac yn eithaf hir, a byddwn yn gofyn i'r Gweinidog a oes cyfle—. A allwch chi gadarnhau, os bydd ymgeiswyr yn cyflwyno cais, eu bod yn cael cyfle yn nes ymlaen i ddiwygio'r cais hwnnw, pe bydden nhw'n sylweddoli, mewn gwirionedd, nad yw'r amgylchiadau yr hyn yr oedden nhw yn ei ddisgwyl? Diolch yn fawr iawn.

Diolch i chi. Rydych chi'n gwbl gywir, cynllun pontio yw hwn. Y rheswm y cyflwynais i Cynefin Cymru yw am fod yn rhaid i gytundebau Glastir ddod i ben—ac roedd pawb yn gwybod y byddai'n rhaid iddyn nhw ddod i ben—ar ddiwedd y flwyddyn hon. Felly, mae hwn yn gynllun pontio cyn y cynllun ffermio cynaliadwy, oherwydd, fel dywedais i ar hyd y daith, pan ddaw contractau cynllun y taliad sylfaenol a Glastir i ben, y prif ffynhonnell o gefnogaeth i'n ffermwyr ni fydd y cynllun ffermio cynaliadwy. 

Yr ateb byr i'ch cwestiwn chi yw, pan gaiff ffurflen mynegi diddordeb ei chyflwyno, ni fyddwn ni'n caniatáu unrhyw newidiadau i'r wybodaeth sydd yn y cais. Pe byddai camgymeriad ynddo neu pe byddai tir yn cael ei gynnwys, er enghraifft, a'u bod nhw'n awyddus i'w ddileu yn ddiweddarach, fe fyddai'n rhaid tynnu'r mynegiant o ddiddordeb yn ei ôl a'i ailgyflwyno gyda'r wybodaeth gywir wedyn.

A gaf i ofyn am ddatganiad gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg y prynhawn yma ynglŷn â'r newyddion bod Ysgol Uwchradd y Rhyl yn cwtogi oriau addysgu i ategu presenoldeb hwyr gan ddisgyblion? Fe ddaeth i'r amlwg ddydd Mercher diwethaf, ac rwy'n nodi nad oes cwestiynau i'r Gweinidog addysg tan 25 o fis Hydref, sef dydd Mercher nesaf. Rwyf i wedi gofyn am gyfarfod gyda'r pennaeth, Claire Armitstead, ynglŷn â'r mater hwn ac rwy'n gobeithio cael cwrdd â hi cyn bo hir, ond a gaf i ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn amlinellu ei safbwynt ar y mater hwn a'i hymateb i'r newyddion hyn, sy'n peri gofid mawr i fy etholwyr? Diolch i chi.

Diolch i chi. Wel, rwy'n credu i chi wneud y peth cwbl briodol wrth drefnu i gwrdd â'r pennaeth. Yn amlwg, mae hwn yn fater i Gyngor Sir Ddinbych hefyd. Nid oes unrhyw ddatrysiad unigol, yn fy marn i, nac un grŵp nac un sector a all fynd i'r afael â'r mater hwn, ac fe wyddoch chi fod Gweinidog y Gymraeg ac Addysg yn sefydlu tasglu cenedlaethol, wrth symud ymlaen. Bydd hwnnw'n dynodi cyfeiriad strategol. 

I thank the Trefnydd.

The next item will be a statement by the Minister for Finance and Local Government, which is an update on the 2023-24 financial position. The Minister to make her statement—Rebecca Evans. 

Diolch i chi. Rwy'n falch o allu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd am ein sefyllfa ariannol bresennol ni eleni. Mae hyn yn dilyn datganiad ysgrifenedig y Prif Weinidog ym mis Awst pryd nododd ef y byddai gwaith yn mynd rhagddo yn ystod yr haf i fynd i'r afael ag effaith ein cyllideb ni sydd yn werth oddeutu £900 miliwn yn llai na phan gafodd ei phennu yn 2021.

Ar hyn o bryd rydym ni yn ail flwyddyn setliad ariannol o dair blynedd. Cynyddodd ein cyllideb refeniw gan ddim ond 5 y cant eleni, o gymharu ar gyfradd chwyddiant o 8 y cant ar gyfartaledd hyd yma eleni. Rwy'n ddiolchgar i gydweithwyr yn y Cabinet am weithio yn galed i fynd i'r afael â'r wasgfa hon, a achosir gan effaith driphlyg chwyddiant, effaith mwy na degawd o gyni ar wasanaethau cyhoeddus, a chanlyniadau parhaus Brexit. Mae'r rhain, ynghyd â chamreolaeth economaidd Llywodraeth y DU, gan gynnwys y gyllideb 'fechan' drychinebus, wedi cyfuno i roi pwysau ar gyllideb ddatganoledig Cymru na welwyd ei debyg erioed o'r blaen.

Yn y Cabinet, fe gawsom ni ein harwain gan nifer o egwyddorion clir wrth ddod i'r penderfyniadau a wnaethom ni, gan gynnwys diogelu gwasanaethau rheng flaen i'r fath raddau ag y gallem ni, a chefnogi'r aelwydydd sy'n cael eu taro galetaf gan yr argyfwng costau byw, a rhoi blaenoriaeth i swyddi. Rwy'n falch o adrodd i'r Senedd, trwy reolaeth ariannol ofalus iawn, a arweiniwyd gan ein hegwyddorion a'n gwerthoedd, ein bod ni wedi llwyddo i ddylunio pecyn o newidiadau ariannol sy'n lleihau'r effaith ar bobl a'r gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru y maen nhw'n dibynnu arnyn nhw, gan ein galluogi ni i gyflawni ein hamcan i liniaru'r pwysau eithriadol sydd ar ein cyllideb ni.

Fel nododd fy nghyd-Weinidog y Gweinidog iechyd, mae'r GIG yng Nghymru yn wynebu'r pwysau ariannol anoddaf yn y cyfnod diweddar. Mae hyn oherwydd effeithiau chwyddiant uchel parhaus ar gostau, gan gynnwys ynni a meddyginiaethau a phwysau sy'n gysylltiedig â chyflogau, heb sôn am fwy na degawd o danariannu gwasanaethau cyhoeddus gan olyniaeth o Lywodraethau Ceidwadol yn y DU. Mae'n ymdrin hefyd â phwysau parhaus sy'n gysylltiedig â COVID a'r galw cynyddol ar ofal a gynlluniwyd ac mewn argyfwng. I gydnabod yr effeithiau cydberthynol hyn, drwy'r pecyn hwn o newidiadau ariannol, fe fyddwn ni'n darparu £425 miliwn ychwanegol i gefnogi'r GIG eleni. Ond, er gwaethaf y cymorth ychwanegol hwn, mae hi'n amlwg y bydd yr angen yn parhau i fyrddau iechyd wneud penderfyniadau anodd iawn, eleni ac yn y flwyddyn ariannol nesaf i fantoli eu cyllidebau nhw.

Yn ogystal â hynny, rydym ni wedi penderfynu diogelu'r grant cynnal refeniw i awdurdodau lleol, sy'n talu am ysgolion, gofal cymdeithasol a llawer mwy na hynny, gan gydnabod y pwysau sydd ar y gwasanaethau hyn. Mae gwasanaethau rheilffyrdd yn wynebu pwysau sylweddol o ran costau, sy'n tarddu o'r pandemig ac o'r newid yn nefnydd arferol pobl ohonyn nhw. Rydym ni wedi gallu cynyddu'r gyllideb ar gyfer Trafnidiaeth Cymru £125 miliwn eleni i ddiogelu gwasanaethau i deithwyr a pharhau â'r rhaglen drawsnewid sydd ar y gweill ar hyn o bryd. Ni ddylem ni fychanu'r heriau a wynebir gan y gwasanaethau hyn, a rhai eraill hefyd, ond, yn y Cabinet, rydym ni wedi ceisio mynd i'r afael â'r rhain mewn modd mor uniongyrchol â phosibl yn yr amgylchiadau ariannol ar hyn o bryd. Fe hoffwn i ddiolch i'n partneriaid o ran ein cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru am y ffordd gadarnhaol ac ymarferol y maen nhw wedi mynd i'r afael â hyn.

Fe geir nifer o gydrannau yn y pecyn o newidiadau ariannol y byddwn ni'n ei weithredu nawr, ac rwyf i am ymdrin â phob un ohonyn nhw yn ei thro. Gofynnwyd i bob portffolio gweinidogol wneud cyfraniad er mwyn cwrdd â'r pwysau sy'n ein hwynebu ar sail drawslywodraethol. I fod â'r effaith leiaf ar wasanaethau, fe wneir hyn drwy ailflaenoriaethu gwariant a gweithgarwch gymaint â phosibl, yn hytrach na thorri rhaglenni cyfan. O ganlyniad i hynny, mae'r newidiadau adrannol i gyllidebau refeniw yn ystod y flwyddyn fel a ganlyn, ac mae'r newidiadau yn gymesur yn fras i faint y cyllidebau adrannol fel cyfran o gyllideb gyffredinol Cymru. Fe fydd cyllideb addysg a'r Gymraeg yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £74.7 miliwn. Fe fydd y gyllideb cyllid a llywodraeth leol, ac eithrio'r grant cynnal ardrethi, yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £28.5 miliwn. Fe fydd cyllideb yr economi yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £28.6 miliwn. Fe fydd y gyllideb materion gwledig yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £17.3 miliwn. Fe fydd y gyllideb cyfiawnder cymdeithasol yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £7 miliwn. Ac fe fydd y gyllideb ar gyfer costau rhedeg Llywodraeth Cymru yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £27.5 miliwn. Fel nodais i, fe fydd yna ddau bortffolio yn gweld cynnydd. Fe fydd y gyllideb iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yn cynyddu £425 miliwn, a fydd yn golygu bod buddsoddiad yn y GIG yn cynyddu o flwyddyn i flwyddyn. Fe fydd y gyllideb newid hinsawdd yn cynyddu £82.6 miliwn, a fydd, ynghyd ag arbedion eraill yn y portffolio, yn caniatáu £125 miliwn o gyllid ychwanegol i Drafnidiaeth Cymru.

Ar gyfer ymateb i'r pwysau cyffredinol sydd arnom ni, fe fydd angen i ni wneud newidiadau i gyllidebau cyfalaf hefyd. Fe fydd y gyllideb cyfalaf newid hinsawdd yn gweld newid o £37.7 miliwn. Fe fydd cyllideb gyfalaf addysg a'r Gymraeg yn gweld newid o £40 miliwn. Fe fydd cyllideb cyfalaf yr economi yn gweld newid o £36.5 miliwn. Fe fydd cyllideb cyfalaf materion gwledig yn gweld newid o £20.2 miliwn. Ac fe fydd cyllidebau cyfalaf cyllid a llywodraeth leol a chyfiawnder cymdeithasol hefyd yn gweld newid o lai na £10 miliwn yr un, gyda chyfalaf iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yn parhau heb ei newid. Fe nodais i benawdau manylion y newidiadau hyn mewn dogfen a gyhoeddwyd heddiw ochr yn ochr â'r datganiad. Fe gysonir y newidiadau manwl yn y ffordd arferol drwy gyfrwng yr ail gyllideb atodol, i'w dodi gerbron y Senedd yn gynnar y flwyddyn nesaf.

Fe wnaethom ni gais ffurfiol i Drysorlys y DU i newid rhywfaint o'n cyllideb gyfalaf i refeniw yn ystod y flwyddyn ariannol hon i ymateb i'r pwysau oherwydd chwyddiant a'n galluogi ni i ddod i ben o fewn ein cyllideb gyffredinol ni yng Nghymru. A bod yn eglur iawn, nid ydym ni'n gofyn am unrhyw gyllid ychwanegol, dim ond y rhyddid i ddefnyddio ein cyllideb bresennol mewn ffordd sy'n ein galluogi ni i gyflawni ein blaenoriaethau heb lyffethair artiffisial ein fframwaith cyllidol anfoddhaol cyfredol. Mae Trysorlys y DU yn cytuno i newidiadau cyfalaf i refeniw ar gyfer adrannau Whitehall bob blwyddyn, ac, er tegwch, fe ddylai gytuno i'r cais hwn. Rwyf i wedi trafod hyn yn uniongyrchol gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys ac wedi egluro ein safbwynt ni iddo ef. Mae'r pecyn yn cynnwys disgwyliad hefyd y bydd symiau canlyniadol ar gael gan Lywodraeth y DU yn ystod y flwyddyn hon o ganlyniad i wariant cynyddol yn Lloegr, yn fwyaf nodedig ar gyflogau'r GIG, ac fe fyddaf i'n diweddaru'r Senedd cyn gynted ag y bydd gennym ni eglurder yn hyn o beth. Fe fyddwn ni'n sicrhau hefyd fod hyd at £100 miliwn ar gael o'n cronfeydd wrth gefn yn ystod y flwyddyn ac o gronfa wrth gefn Cymru. Gyda'i gilydd, fe ddylai'r pecyn hwn ein galluogi ni i weithredu o fewn ein cyllideb gyffredinol eleni, yn ogystal ag ymateb i rywfaint o'r pwysau neilltuol y mae ein gwasanaethau cyhoeddus yn eu hwynebu o ganlyniad i chwyddiant a chyni.

Gan droi at y flwyddyn ariannol nesaf, rwy'n dymuno bod yn eglur gerbron y Senedd. Mae disgwyl i'n cyllideb refeniw gynyddu 2 y cant yn unig, ac fe fydd ein cyllideb gyfalaf ni'n gostwng 1 y cant mewn gwirionedd. Gyda chwyddiant yn aros yn ystyfnig o uchel, fe fydd y pwysau hyn yr ydym ni wedi ceisio mynd i'r afael â nhw eleni yn waeth fyth y flwyddyn nesaf, ac ni fyddwn ni'n gallu gwneud popeth y byddem ni'n dymuno ei wneud. Fe fyddwn ni'n parhau i wneud penderfyniadau ariannol a arweinir gan ein hegwyddorion a'n gwerthoedd ni, gan ddiogelu pobl Cymru a gwasanaethau cyhoeddus Cymru gymaint â phosibl rhag y pwysau a wynebwn ar hyn o bryd.

Diolch, Gweinidog, am y datganiad. Fe hoffwn i ddechrau drwy gydnabod unwaith eto fod llywodraethau ledled y byd yn wynebu dewisiadau anodd o ganlyniad i ddigwyddiadau byd-eang. Fe wn i hefyd, o brofiad uniongyrchol, fod diffygion ariannol rhagamcanol yn cyflwyno heriau gwirioneddol yn ogystal ag ansicrwydd i wasanaethau a'u defnyddwyr. Serch hynny, mae'n rhaid i ni fod yn eglur. Mae'n rhaid dweud bod Cymru yn ei sefyllfa ariannol bresennol o ganlyniad uniongyrchol i reolaeth hynod o wael a phenderfyniadau a chynllunio cibddall, ar sail athroniaeth wleidyddol sy'n arwain at Gymru sy'n eithriadol o agored i niwed, yn enwedig i newidiadau economaidd byd-eang. Mae hi'n gwbl resynus mai dim ond yn eu cyllideb ar 1 o fis Awst y dechreuodd y Llywodraeth ganolbwyntio ar sefyllfa ragamcanol ei chyllideb mewn unrhyw ffordd ystyrlon. Ar ddiwedd y flwyddyn y llynedd, fe wyddom ni fod Dadansoddi Cyllid Cymru wedi codi posibilrwydd y prinder hwn gyda'r Llywodraeth. Roedd ganddyn nhw ragolygon o tua £800 miliwn bryd hynny. Roedden nhw'n dweud y gellid rhagweld y sefyllfa, oherwydd bodolaeth pwysau chwyddiant, a'u bod nhw'n rhyfeddu bod Llywodraeth Cymru wedi cael y fath sioc.

Felly, pam na feddyliwyd am hyn, i ryw raddau, cyn pennu'r gyllideb ym mis Mawrth? Fe ddylai'r heriau sy'n wynebu'r gyllideb oherwydd ffactorau chwyddiant fod wedi cael eu rhagdybio ymhell o flaen llaw. Mae hi'n hanfodol fod cynllunio ymlaen llaw ac ystyriaethau o ran pethau annisgwyl yn flaenllaw yn ystyriaethau'r Llywodraeth yn gynharach o lawer. Ond ni ddigwyddodd hi felly, naddo? Mae eu pennau nhw wedi bod yn y gwynt ers cryn amser, am eu bod nhw'n canolbwyntio ar eu cyfres o hoff brosiectau sydd wedi sugno miliynau oddi wrth wasanaethau craidd, gan waethygu bregusrwydd ein sefyllfa ni. Rwy'n cydnabod y materion na ellid eu rhagweld o ran cyfraddau cyflog ym meysydd gwasanaeth. Eto i gyd, ni all hwnnw fod yn esgus dros y sefyllfa bresennol. Fe wyddom ni mai cyfanswm cyllideb Llywodraeth Cymru eleni yw'r un mwyaf a fu erioed, sef bron i £25.5 biliwn. Unwaith eto, rwy'n awyddus i bwysleisio'r ffaith mai hwn yw'r setliad mwyaf a roddwyd gan San Steffan erioed, a rhagwelir y bydd un y flwyddyn nesaf yn £26.5 biliwn—mil o filiynau arall.

Fodd bynnag, Llywydd, mae hi'n siomedig—rwyf i'n siomedig, ond heb fy synnu—bod Llywodraeth Cymru yn ceisio gweld bai ar Lywodraeth y DU unwaith eto oherwydd y dewisiadau gwleidyddol a wnaeth Llywodraeth Cymru. Mae'r penderfyniad i weithredu'r terfyn cyflymder diofyn o 20 mya yn enghraifft berffaith o hyn—mae'n costio £33 miliwn ac yn golygu cost o £4.5 miliwn i economi Cymru ac yn esiampl ragorol o'r hyn yr wyf i'n ei ddweud. A chyda'r incwm sylfaenol cyffredinol, ychwanegwch chi £20 miliwn arall, ynghyd â llu o hoff brosiectau eraill, ynghyd â'r cynlluniau ar gyfer 36 o Aelodau ychwanegol i'r Senedd, sef £120 miliwn dros y blynyddoedd i ddod, yn dweud y cyfan. Blaenoriaethau a phenderfyniadau'r Llywodraeth oedd y rhain a gefnogwyd a'u hannog gan Blaid Cymru. Felly, fe fyddai eisiau ceiliog glân i ganu heddiw ar y meinciau draw.

A hon yw ein sefyllfa ni nawr, gyda'r Prif Weinidog yn gofyn i'w Weinidogion Llafur ef ddod o hyd i doriadau o hyd at £900 miliwn, ac rwy'n falch o nodi yn natganiad y Gweinidog, serch hynny, nad yw hi am anelu toriadau at y GIG, gan fod y gwasanaeth yn ei chael hi'n anodd iawn eisoes. Rydym ni'n deall bod pwysau rhagamcanol o tua £800 miliwn yn bresennol, felly fe aiff £425 miliwn rywfaint o'r ffordd o ran ymdrin â'r problemau eleni, ond o ble y daw'r cyllid ar gyfer y blynyddoedd i ddod? Ni ddylai ein GIG ni yma yng Nghymru fod ar fin amddifadrwydd ariannol. Mae'r fframwaith cyllidol y cytunwyd arno gan Lywodraeth Cymru a'i ddiwygio yn 2016, ac a lofnodwyd gan y Gweinidog bryd hynny, yn galluogi Llywodraeth Cymru i dderbyn 20 y cant yn ychwanegol i wario ar iechyd yng Nghymru na'r hyn a gaiff ei wario fesul unigolyn ar iechyd yn Lloegr. Ond fe wyddom ni i gyd nad yw'r cyllid hwnnw'n cael ei ddyrannu i'r gwasanaeth iechyd yma, nac ydi? Fe wyddom ni i ble'r aeth—fe soniais i am hynny'n gynharach. Fe wyddom ni, pe byddai ychydig geiniogau yn rhagor ym mhob punt wedi cael eu cyfeirio fel dylen nhw dros y blynyddoedd fe fyddai'r GIG yng Nghymru wedi bod mewn sefyllfa dda i ymdrin â chwyddiant, ôl-groniad gofal a gynlluniwyd, recriwtio a chadw staff a gofal iechyd parhaus. Fe fyddai wedi bod yn gydnerth a chynaliadwy.

Llywydd, nid oes llawer o fanylion yn y datganiad heddiw, ac fe fydd llawer o bobl a phrosiectau yn bryderus ynghylch ble yn union fydd y toriadau. Fel pob amser, mae'n rhaid edrych yn fanwl ar y manylion. Yr hyn sy'n amlwg heddiw, serch hynny, yw bod Llafur Cymru wedi rheoli pethau am amser rhy faith, ac, os hwnnw yw'r glasbrint ar gyfer llywodraethu'r DU, y nef a'n gwaredo pe câi Llafur ei ffordd. 

Wel, rwyf i am ddechrau, Llywydd, gyda'r hyn yr wyf i'n cytuno â llefarydd yr wrthblaid arno, ac fe ddechreuodd ef ei gyfraniad drwy gydnabod bod llywodraethau ledled y byd yn mynd i'r afael ag effeithiau chwyddiant, ac mae hwnnw'n sylw teg. Er ein bod ni yn y DU mewn gwirionedd yn mynd i'r afael ag ef mewn ffordd lawer fwy llym na llawer o economïau mawr eraill, ac rwy'n credu ein bod ni'n ymdopi yn wael iawn o gymharu ag economïau eraill ledled y byd y byddech chi'n ein cymharu ni â nhw mewn amgylchiadau cyffredin. 

Ond, wedi dweud hynny, rydym ni wedi pennu ein cyllideb ni; rydym ni ar ganol adolygiad tair blynedd o wariant nawr. Fe bennais i'r cynlluniau gwariant hyn yn ystod gaeaf 2021. Ni allem ni fod wedi dychmygu effaith chwyddiant bryd hynny, ni allem ni fod wedi dychmygu'r math o—

Rwy'n gallu deall Aelodau Llafur yn ceisio siarad ar draws llefarydd y Ceidwadwyr, ond nid wyf i'n deall rhesymeg Aelodau Llafur yn siarad dros ymateb y Gweinidog. Nid wyf i fy hun yn gallu ei glywed. Mae angen i Aelodau eraill ei glywed hefyd. Gweinidog, os gwelwch chi'n dda. 

Diolch yn fawr, Llywydd. Myfyrio ar y ffaith yr oeddwn i ein bod ni wedi pennu'r cynlluniau hyn o ran gwariant yn ôl ar ddiwedd 2021 ar ddechrau ein hadolygiad tair blynedd ni o wariant ac nid oedd unrhyw ffordd bryd hynny y gallem ni fod wedi dychmygu'r sefyllfa yn Wcráin, er enghraifft, ac effaith chwyddiant ledled y byd, a'r hyn a olygodd hynny i ni wedyn o ran y cytundebau cyflog a wnaethom ni gyda'r GIG, er enghraifft. Y peth cwbl briodol i'w wneud—mae hi'n bwysig cydnabod gwaith caled y staff hynny—ond yn y pen draw mae'n rhaid i ni ddod o hyd i ffordd o ddarparu ar gyfer hynny nawr yn ein cyllideb ni. Felly, nid oes unrhyw ffordd y gallem ni fod wedi gwybod hyn i gyd bryd hynny.

Rwy'n credu y byddai hi o ddefnydd i mi nodi ar gyfer cyd-Aelodau sut y daethom ni at y pwynt hwnnw o £900 miliwn, oherwydd rwy'n credu y bu rhai ymholiadau ynghylch sut y gwnaethom ni gyfrifo hwnnw. Ac fe gafodd yr amcangyfrif ei lunio ar adeg cyllideb y gwanwyn i ddangos effaith y sioc oherwydd chwyddiant ar bŵer gwario Llywodraeth Cymru ers cynnal yr adolygiad o wariant. Ac mae hwnnw'n ystyried y cynnydd i'n setliad ni ers yr adolygiad o wariant. Roedd y ffigurau hyn ar sail rhagolygon fis Mawrth y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol ar gyfer chwyddiant mynegai prisiau defnyddwyr ynghyd â chwyddiant mynegai prisiau defnyddwyr alldro ers yr adolygiad o wariant ac o gymharu hwnnw â rhagolygon chwyddiant mynegai prisiau defnyddwyr ar adeg yr adolygiad o wariant. Defnyddiwyd yr un ffigurau hynny i'n cyllidebau refeniw ni a'n cyllidebau cyfalaf ni i lunio'r amcangyfrif cyffredinol hwnnw o £900 miliwn. Felly, mae'r ffigur hwnnw mewn gwirionedd yn arwydd o ddifrifoldeb y sioc oherwydd chwyddiant ers yr adolygiad o wariant.

Ac mae'r un cyfrifiad, mewn gwirionedd, ar gyfer 2024-25 yn cynhyrchu ffigur o tua £700 miliwn. Mae hynny ychydig yn is na ffigur 2023-24, oherwydd roedd rhagolwg y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol fis Mawrth ar gyfer chwyddiant mynegai prisiau defnyddwyr yn 2024-25 yn is nag ar gyfer 2024-25 ar adeg yr adolygiad o wariant. Felly, wyddoch chi, mae'r rhain i gyd yn ffigurau a gyfrifwyd yn fanwl iawn gan ddefnyddio'r dystiolaeth orau a oedd ar gael i ni, ac ni allem ni fod wedi rhagweld hyn ar adeg pennu'r cynlluniau o ran gwariant ar ddiwedd 2021. Ond mae'r hyn a wnaethom ni, mewn gwirionedd, yn cael ei weithredu arno yn gynnar iawn yn y flwyddyn ariannol hon, felly, hyd yn oed cyn i ni ddechrau'r flwyddyn ariannol hon—cyn i ni gyrraedd yr awr gyntaf—roeddem ni'n gweithio ar draws y Llywodraeth i nodi'r pwysau a fyddai'n dod i'r amlwg yn ystod y flwyddyn ariannol hon.

Mae gennym ni system adrodd ariannol sy'n gadarn iawn, cyfundrefn yn Llywodraeth Cymru lle mae adrannau ar draws Llywodraeth Cymru yn adrodd i fy swyddogion a minnau bob mis, ac mae hynny'n ein galluogi ni i nodi ym mha le y mae'r pwysau, ym mha le y mae'r tanwariant o bosibl ac ym mha le y mae'r risgiau. Ac yna fe fyddwn ni'n defnyddio'r wybodaeth honno i'n tywys ni drwy'r flwyddyn ariannol. Fe ddaeth hi'n amlwg yn gynnar iawn fod y pwysau yn ddifrifol ac felly fe wnaethom ni gymryd camau yn gynnar iawn yn y flwyddyn ariannol i ymateb i hynny.

Ac yna i droi'n ôl, mae'n debyg, i'r pwynt cyntaf hwnnw ynglŷn â phob Llywodraeth yn wynebu hyn. Wel, mae pob Llywodraeth yn y DU yn wynebu hyn hefyd. Felly, mae Llywodraeth y DU yn cynnal ei hadolygiad o gynhyrchiant ar hyn o bryd, sy'n debyg iawn yn ei hanfod i'r gwaith a wnawn ni yma mewn llawer o ffyrdd, ac fe garwn i Lywodraeth y DU fod mor dryloyw ag yr ydym ni o ran y gwaith y mae'n ei wneud, ac rwy'n annog hynny. Efallai y byddwn ni'n clywed mwy ganddi hi am hyn yn natganiad yr hydref ar 22 o fis Tachwedd. Rwy'n gobeithio, er hynny, na fydd hwnnw'n rhywbeth nad ydyw mor dryloyw â'r hyn yr ydym ni'n ymgeisio amdano yma.

Yna, wrth gwrs, fe ymgymerodd yr Alban â chyllideb frys y llynedd, pryd gwelwyd cannoedd o filiynau o bunnau yn cael eu hail flaenoriaethu o gyllidebau ar draws y Llywodraeth, yn enwedig yn yr adran iechyd, i gefnogi'r GIG yn yr Alban. Unwaith eto, fe welwn ni bwysau tebyg yma ar y GIG yng Nghymru. Ac, wrth gwrs, Gogledd Iwerddon—yn amlwg, maen nhw mewn sefyllfa wahanol, ond fe wnaethon nhw fynd dros eu terfynau gwariant adrannol y llynedd, felly mae'n rhaid iddyn nhw dalu hynny'n ôl nawr i Lywodraeth y DU eleni a'r flwyddyn nesaf. Felly, mae hon yn her sy'n wynebu pob Llywodraeth, ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n agored ac yn dryloyw gyda'r Senedd.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad chi. Rwy'n croesawu diweddariad y Gweinidog ar sefyllfa ariannol Llywodraeth Cymru, ac rydym ni'n falch i arian ychwanegol gael i glustnodi i gefnogi gwasanaethau iechyd a thrafnidiaeth gyhoeddus. Ond, o ystyried bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn dweud wrthym ni ers mis Awst eu bod nhw wedi bod yn gweithio i fynd i'r afael â'r bwlch o £900 miliwn yn ei chyllideb, sydd, gadewch i ni beidio ag anghofio, yn cynrychioli bron i 5 y cant o'r grant bloc cyfan ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol, rwy'n siŵr y bydd llawer yn crafu eu pennau o ran sut y maen nhw wedi gallu dod o hyd i £550 miliwn ychwanegol.

Ceir mater ynglŷn ag amseru yma hefyd. Cyhoeddwyd y gyllideb atodol gyntaf ym mis Mehefin ac roedd hi ar sail, rwy'n dyfynnu,

'nifer o ddyraniadau o'r cronfeydd wrth gefn ac yn adlewyrchu newidiadau i linellau sylfaen gan gynnwys y rhai a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU.'

Ond, ychydig dros ddeufis yn ddiweddarach, fe welodd Llywodraeth Cymru ei hun mewn sefyllfa wedyn o orfod dod o hyd i werth £900 miliwn o arbedion ychwanegol, ac rwy'n diolch i'r Gweinidog am ei hesboniad hi o ran y mynegai prisiau defnyddwyr a'r elfennau yn hynny gynnau fach. Gan fod llawer o'r arbedion a amlinellwyd yma yn deillio o symiau canlyniadol disgwyliedig o ddyfarniadau cyflog y GIG a thynnu i lawr o gronfa wrth gefn Cymru, y gallasai'r ddeubeth fod yn hysbys ers cryn amser, nid wyf i'n deall yn iawn pam y cymerodd hi dros bedwar mis ar ôl y gyllideb atodol i roi'r eglurder hwn. Felly, fe fyddwn i'n ddiolchgar iawn, Gweinidog, pe byddech chi'n ymrwymo i ymddangos gerbron y Pwyllgor Cyllid cyn gynted â phosibl i esbonio'r amserlenni, y datblygiadau a'r penderfyniadau perthnasol a gymerwyd gan y Llywodraeth sydd wedi ein harwain ni at y pwynt hwn.

Fe hoffwn i fanylu hefyd ar rai materion penodol ynglŷn â hyn ar gyfer deall yn iawn sut yr oeddech chi'n gallu cynyddu'r bwlch o £900 miliwn mewn gwirionedd trwy'r ymrwymiadau pellach hyn o ran gwariant, dim ond i'ch canfod eich hun mewn sefyllfa gyda mantolen fwy hylaw erbyn hyn. Yn gyntaf, rydych chi wedi sicrhau rhoi £425 miliwn o gyllid ychwanegol i'r GIG, ac rydych chi wedi dweud eu bod nhw hefyd am fod yn gwneud penderfyniadau anodd iawn yn ystod y flwyddyn ariannol hon a'r flwyddyn nesaf. A wnewch chi gadarnhau beth fydd sefyllfa net y GIG ar ddiwedd y flwyddyn ariannol? A yw hi'n gywir dweud na all y byrddau iechyd fantoli eu llyfrau nhw?

Fel gwyddoch chi, mae anallu chwech o'r saith bwrdd iechyd mawr i gadw eu pennau uwchlaw'r dŵr hyd yn oed yn ystod y tair blynedd diwethaf, yn groes i'w dyletswyddau statudol nhw, yn rheswm pwysig pam mae pob un ohonyn nhw'n destun rhyw fath o ymyrraeth a anelir. A gawn ni, felly, ei chymryd hi'n ganiataol, trwy ychwanegu at y diffyg hwn, na ddylem ni ddisgwyl iddyn nhw allu mantoli'r cyfrifon yn fuan iawn, ac o ganlyniad i hynny, y bydd ymyrraeth a anelir ledled byrddau iechyd Cymru yn nodwedd hirdymor o agenda iechyd Llywodraeth Cymru?

Yn ail, rydych chi wedi sicrhau hefyd y bydd £125 miliwn ychwanegol ar gael i Drafnidiaeth Cymru. A yw hyn yn gyfaddefiad nad yw'r gwasanaeth yn gwneud ei waith fel dylai a'i fod wedi mynd yn rhywbeth sy'n llyncu arian i ryw raddau? Roeddech chi'n sôn hefyd y canfuwyd arbedion sylweddol drwy ailflaenoriaethu portffolios, y mae cyfran sylweddol ohonyn nhw'n dod oherwydd tanwariant rhai rhaglenni a arweinir gan alw.

O ran prydau ysgol am ddim i bob plentyn, rwy'n croesawu'r ffaith fod dros hanner yr awdurdodau lleol wedi cwblhau'r broses o gyflwyno'r cynllun yn barod a bod cyflawni'r ymrwymiad yn llawn erbyn mis Medi 2024 ar y trywydd iawn, fel cynlluniwyd hynny, ac nad yw'r newid mewn gwariant proffil am weddill y flwyddyn am effeithio ar hynny. Fel gwnaethom ni ei ddadlau ers yr haf, fe fyddem ni'n cefnogi ffyrdd o gyflawni ymrwymiadau'r cytundeb cydweithredu mor effeithiol ac effeithlon â phosibl, gan sicrhau bod y canlyniadau yn cael eu cyflawni yn eu llawnder yn unol â'r amserlenni y cytunwyd arnyn nhw. Rwy'n falch fod fy nghyd-Aelodau wedi gallu cyflawni hyn. Eto i gyd—. Nage, mae'n ddrwg gennyf i.

Yn dilyn ymlaen o'r gwaith a wnaed ar y rhaglenni a arweinir gan alw, pa fewnwelediadau allwch chi eu cyfrannu i'r Siambr hon o ganlyniad i'r ymarfer a wnaethoch chi? A gaiff hyn ei adlewyrchu yn y modelau y byddwch chi'n eu defnyddio yn y dyfodol i sicrhau y bydd y niferoedd mwyaf yn manteisio ar y rhaglenni hyn ac y bydd unigolion sy'n gymwys yn cael y cymorth y mae hawl ganddynt i'w gael? Rwy'n sylwi bod cyfran arall o arbedion ar sail rhagdybiaethau y bydd Trysorlys y DU yn cydsynio i newidiadau o gyfalaf i refeniw yng nghyllideb Cymru. Mae Plaid Cymru wedi dadlau yn gyson dros roi mwy o hyblygrwydd i'r Senedd reoli ei chyllideb yn ystod y flwyddyn, sef yr ymarfer safonol yn y rhan fwyaf o ddeddfwrfeydd cenedlaethol. Felly, rwy'n falch fod y Gweinidog yn ymgymryd â threfniant a gafodd ei deilwra gyda San Steffan i ganiatáu hynny, ond, o ystyried diffyg parch neilltuol Llywodraeth y DU at ddatganoli, pa mor ffyddiog ydych chi fod y rhagdybiaethau hyn yn gredadwy? Yn debyg iawn, os ydych chi'n gyfforddus i'w cynnwys nhw yn eich cyfrifiadau dros dro heddiw, er gwaethaf gwrthwynebiad y Torïaid, rydych chi wedi bod yn cyfathrebu â swyddogion y DU ers peth amser ynglŷn â'r mater hwn—a yw hynny'n gywir?

Yn olaf, yng ngoleuni'r newidiadau hyn i ymrwymiadau gwariant Llywodraeth Cymru, pa gyfradd o sicrwydd y gallwch chi ei roi i'r cyhoedd y bydd gwasanaethau rheng flaen â chefnogaeth sy'n ddigonol, yn enwedig gyda'r heriau anochel sy'n dod yn ystod misoedd y gaeaf? Mae'n rhaid i ni amddiffyn ein gwasanaethau, yn enwedig i'r cymunedau agored i niwed hynny sy'n dibynnu arnyn nhw. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr iawn am y cwestiynau yna. Rwy'n credu y gallai hi fod o gymorth pe byddwn i'n mynd trwy rai o adrannau'r pecyn ar gyfer ceisio ymateb i'r cwestiynau hyn. Felly, yn y bôn, mae dau beth yn digwydd gyda'i gilydd yn y pecyn hwn. Y cyntaf yw'r math o reolaeth ariannol a welwch chi fel arfer yn ystod blwyddyn, y mathau o bethau y byddem ni'n eu gweld nhw mewn unrhyw gyllideb atodol wrth i'r arian gael ei symud o un llinell gyllideb i un arall neu o un prif grŵp gwariant i un arall—symudiadau cymharol fychain, dim mwy na'r hyn sy'n digwydd fel arfer yn ystod blwyddyn. Felly, mae gennym ni rywfaint o hynny'n digwydd yn y fan hon.

Ac yna mae'r gwaith arferol sydd gennych chi yn ystod blwyddyn y mae Gweinidogion yn ei wneud i geisio mantoli eu cyllidebau nhw pan fydd pwysau yn cynyddu o fewn y flwyddyn. Felly, er enghraifft, ym maes iechyd, mae'r Gweinidog wedi bod yn gweithio yn galed iawn o fewn y Prif Grŵp Gwariant i geisio addasu arian o'r tu mewn i'r Prif Grŵp Gwariant at ddibenion gwahanol a'i roi i sefydliadau'r GIG, ond gan herio a bod yn gadarn iawn gyda'r GIG hefyd o ran yr angen iddo reoli'r prinder sydd ynddo beth bynnag. Roeddech chi'n gofyn sut mae'r Gweinidog yn gweithio gyda'r byrddau iechyd. Wel, mae hi wedi cyfarwyddo'r byrddau iechyd i weithio o fewn y gyllideb ac mae hynny'n cynnwys, nawr, y £425 miliwn ychwanegol, ond gan gyflawni arbedion y mae hi wedi gofyn iddyn nhw eu gwneud hefyd. Ac fe fyddan nhw'n parhau i fod mewn ymyrraeth nes eu bod nhw'n mantoli'r cyllidebau hynny. Felly, yn fy marn i, mae'r Gweinidog wedi bod yn eglur dros ben. Ac felly, cyfrifoldeb sefydliadau'r GIG a byrddau iechyd nawr, yn benodol, fydd datblygu eu cynlluniau o ran sut y byddan nhw'n ymdopi o fewn eu cyllideb a chyflawni'r gyfradd o arbedion y mae'r Gweinidog yn gofyn amdanyn nhw. Felly, mae gennych chi'r mathau hynny o bethau sy'n arferol, sy'n digwydd yn ystod blwyddyn ac yna mae gennych chi'r pethau sy'n eithriadol, a gyda rhain rydym ni wedi gweithio ar draws y Llywodraeth i nodi cyllid y gallwn ni ei addasu at ddibenion gwahanol a'i roi i'r GIG ac i'r rheilffyrdd hefyd.

O ran Trafnidiaeth Cymru, ac yn enwedig y rheilffyrdd, fe wn i fod rhai brwydrau gwirioneddol wedi bod am nad yw pobl wedi dechrau defnyddio'r rheilffyrdd unwaith eto yn y niferoedd yr oeddem ni'n eu rhagweld nhw wrth i ni ddod allan o'r pandemig. Fe wn i fod rhaglen o drawsnewid yn digwydd yn y rheilffyrdd ar hyn o bryd, felly fe fydd hynny'n caniatáu i'r darn hwnnw o waith barhau ac yn rhoi cefnogaeth i'r gwasanaethau hynny wrth i bethau symud ymlaen drwy gydol y flwyddyn ariannol hon, o leiaf.

Fe wnaethoch chi ofyn yn benodol am brydau ysgol am ddim ac a ydym ni ar y trywydd iawn o hyd. Rwy'n hapus iawn i gadarnhau ein bod ni'n dal i fod ar y trywydd iawn. Roedd y gyllideb prydau ysgol am ddim yn un o'r cyllidebau hynny yr oeddem ni'n gallu ailflaenoriaethu cyllid oddi wrthi hi am ei bod hi'n gyllideb a arweinir gan alw. Ac roeddwn i'n falch iawn o weithio yn agos gyda'r Aelod dynodedig Siân Gwenllian ar hon ac rydym ni wedi rhoi sicrwydd i hynny—. Mae gennym ni amcan da ar hyn o bryd, mae'r rhagolygon gennym ni ar yr adeg hon o'r flwyddyn, ond, pe byddai'r darlun yn newid, wedyn, ie, yn hollol, fe ddown ni o hyd i arian ychwanegol i gefnogi'r prydau ysgol am ddim ar gyfer cyflawni ein haddewid. Mae'r trafodaethau wedi bod yn gadarnhaol ac yn ymarferol iawn o ran Plaid Cymru, ac felly fe hoffwn i gydnabod hynny brynhawn heddiw.

Ac yna, roeddech chi'n holi hefyd am ein rhagdybiaethau ni a'r hyn y gallwn ni ei ddysgu o'r ffaith ein bod ni'n gallu rhyddhau arian, ar yr adeg hon yn y flwyddyn ariannol, o rai o'r cyllidebau hynny sy'n cael eu harwain gan alw. Wel, un enghraifft, debyg iawn, fyddai cyllid yr oeddem ni'n gallu ei ryddhau o'r gyllideb grant cymorth i fyfyrwyr. Felly, unwaith eto, dyma danwariant disgwyliedig eto mewn cyllideb a arweinir gan alw, oherwydd ystod o ffactorau, ac un ohonyn nhw yw niferoedd llai yn cofrestru—felly, yn syml, nid yw'r myfyrwyr yno i ofyn am y cyllid hwnnw. Mae hwnnw'n faes lle rydym ni wedi gallu rhyddhau cyllid a hynny heb effeithio ar unigolion, felly rwy'n credu bod honno'n enghraifft arall. Felly, bob blwyddyn, rydym ni'n bwrw'r amcanion gorau y gallwn ni ar sail y wybodaeth sydd ar gael pan fyddwn ni'n cynllunio cyllidebau a arweinir gan alw, ond yn ôl natur y peth, ni allwn ni ragweld i'r bunt yn union, felly fe geir cyfleoedd bob amser i ryddhau cyllid. Ond, yn yr un modd, efallai y bydd adegau eraill o'r flwyddyn pryd gallai fod mwy o alw ar y cyllidebau hynny a arweinir gan y galw nag y gwnaethom ni ragweld ac mae'n rhaid i ni weithredu i ymateb i'r galw ychwanegol hwnnw.

Yn dilyn cyni, a gyflwynwyd gan y Ceidwadwyr, fe welsom ni'r Ceidwadwyr, o dan arweinyddiaeth Liz Truss, yn malurio'r economi, ac yn awr, o dan arweinyddiaeth amlfiliwnydd o Brif Weinidog, rydym ni wedi mynd yn ôl at gyni. Gwaddol y Ceidwadwyr yw twf isel neu ddim o gwbl, trethiant uchel a llai o wariant ar wasanaethau cyhoeddus. Mae gan Lywodraeth Cymru dasg anodd. Fe awgrymais i doriadau i'r Llywodraeth: cymryd difidend Brexit a rhoi cap ar daliadau fferm, fel galwodd Undeb Amaethwyr Cymru amdano. Dod â Chymorth i Brynu i ben, sy'n chwyddo prisiau tai, a defnyddio cyfalaf y trafodiadau i helpu landlordiaid cymdeithasol cofrestredig. Rhoi'r gorau i ariannu parthau menter. Diddymu cymorth ariannol ar gyfer mewnfuddsoddi, nad yw'n darparu'r hyn y mae'n ei addo yn aml iawn, ac yn cau yn aml, ac ailgyfeirio'r arian hwnnw at gynyddu sgiliau a chyrhaeddiad academaidd. Mae gennym ni nifer o gomisiynwyr a grëwyd gan Lywodraeth Cymru; rwy'n awgrymu cynnal ymarfer gwerth am arian, a chau neu leihau'r rhai nad ydyn nhw'n cynnig gwerth am arian. Edrychwch ar sut y gall y sector cyhoeddus leihau costau ynni trwy ddefnyddio goleuadau LED a throi eu thermostatau i lawr. Ac rwy'n ymwybodol hefyd, os yw'r byrddau iechyd yn gorwario, bod rhaid i Lywodraeth Cymru warantu hynny, am mai is-gwmnïau ydyn nhw sy'n gyfan gwbl ym mherchnogaeth Llywodraeth Cymru.

Rwy'n ddiolchgar iawn i Mike Hedges am y sylwadau a'r awgrymiadau hyn brynhawn heddiw. Yn bendant, fe wn i y bydd cyd-Aelodau yn ystyried y pwyntiau arbennig hyn, oherwydd mewn gwirionedd, er ein bod ni, heddiw, yn trafod ein sefyllfa gyfredol yn y flwyddyn ariannol, rydyn ni'n dechrau pennu ein cynlluniau eisoes gan edrych ymlaen at y flwyddyn ariannol nesaf, ac fe allai rhai o'r penderfyniadau a wnawn ni yn y cyfnod canol hwn yn y flwyddyn ariannol hon gael effaith ar y flwyddyn ariannol nesaf. Fel dywedais i, rydym ni wedi ceisio lleihau'r effeithiau lle bynnag y bo modd, ond nid yw hi'n sicr na fydd dewisiadau eleni ag effaith ar y flwyddyn nesaf, yn enwedig felly, er enghraifft, pryd y gellid bod gobeithion y gallem ni beidio â gwneud rhywbeth eleni ar y sail y byddem ni'n gallu ei wthio ymlaen i'r flwyddyn nesaf; felly, mae hynny'n rhoi pwysau ychwanegol ar y flwyddyn nesaf. Felly, fe wn i, fe fydd yr holl syniadau wedi bod o ddefnydd mawr. Mae'r ddadl a gawsom ni cyn toriad yr haf wedi bod o ddefnydd mawr hefyd i gyd-Aelodau, ond rwy'n credu y byddwn ni'n gwybod mwy, yn amlwg, ar 22 Tachwedd pan fydd datganiad yr hydref gennym ni, ac fe fydd hwnnw'n ein helpu ni wedyn i bennu ein cynlluniau i'w cyhoeddi ar 19 Rhagfyr ar gyfer y flwyddyn nesaf. Ond fel dywedais i, rydym ni wedi ceisio mynd i'r afael â'r mater hwn yn gynnar yn y flwyddyn ariannol; roedd gwneud hynny'n golygu bod mwy o lwybrau ar agor i ni, ond hyd yn oed wedi dweud hynny, mae hi'n anos gwneud newidiadau yng nghwrs y flwyddyn, felly fe fyddwn ni'n bendant yn ystyried y pwyntiau hynny i gyd, Mike, ar gyfer y flwyddyn nesaf.

Diolch yn fawr iawn i chi am eich datganiad brynhawn heddiw, Gweinidog. Rwy'n cymeradwyo'r sylwadau a wnaeth Peter Fox yn llwyr wrth ymateb i'ch datganiad chi, gan fod llawer o wariant y Llywodraeth yn ymwneud â blaenoriaethau, ac yn bersonol rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru â'i holl—wel, y rhan fwyaf o'u blaenoriaethau nhw yn y mannau anghywir.

Fe hoffwn i ganolbwyntio ar y sylwadau a wnaethoch chi am y GIG, os caf i. Fe wnaethoch chi gyhoeddi'r cynnydd o £425 miliwn i'r GIG, ond yna, ar yr un gwynt, rydych chi'n dweud y bydd yn rhaid i'r byrddau iechyd barhau i wneud penderfyniadau anodd. Felly, beth mae hynny'n ei olygu yn ei hanfod? Ai cwtogi mewn termau real yw hynny, neu sut fath o neges y mae hynny'n ei fynegi i'r byrddau iechyd? Ac o safbwynt y gogledd, fe hoffwn i ofyn—. Mae gofyn i Betsi Cadwaladr wneud penderfyniadau anodd a'r bwrdd hwnnw mewn mesurau arbennig yn dipyn o dasg, oherwydd yn amlwg, her mesurau arbennig yw cael y bwrdd allan o fesurau arbennig yn y pen draw, ac os ydyn nhw'n gorfod dechrau gwneud penderfyniadau anodd yn sydyn, yna mae hynny'n mynd i beryglu cyflwr y bwrdd iechyd o ran dod allan o fesurau arbennig mewn amser penodol. Felly, a wnewch chi roi sylwadau ynglŷn â'r mater hwnnw ac ehangu ychydig mwy ar eich sylwadau ynglŷn â'r GIG a'r hyn y mae hynny'n ei olygu i bobl y gogledd o ran Betsi Cadwaladr? Diolch i chi.

Felly, fe fyddwn i'n anghytuno â'ch rhagdybiaeth sylfaenol chi nawr o ran bod Llywodraeth Cymru â'i blaenoriaethau yn y mannau anghywir. Fe gynhaliwyd yr ymarfer hwn yn ei gyfanrwydd ar sail ystod o flaenoriaethau ac ystod o egwyddorion a oedd yn ymwneud ag amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus ac amddiffyn y bobl hynny sydd fwyaf agored i niwed, yn arbennig o ran yr argyfwng costau byw, a diogelu swyddi hefyd. Y rhain, yn fy marn i, yw blaenoriaethau pobl Cymru, ac mae hi'n dristwch i mi nad yw'r Ceidwadwyr Cymreig yn ystyried y rhain yn flaenoriaethau ac yn mynegi bod y blaenoriaethau hyn yn y mannau anghywir.

O ran y GIG, mae'r GIG wedi bod yn gwneud penderfyniadau anodd ers blynyddoedd bellach, ac fe wnaeth hynny oherwydd cyni a'r gwariant cyhoeddus cyfyngedig yr ydym ni wedi gallu ei roi ar y GIG a'r gwasanaethau cyhoeddus i gyd yng nghyd-destun cyni. Ond wedi dweud hynny, fe fydd y GIG yn gweld cynnydd, eleni ac o flwyddyn i flwyddyn, o fwy na £800 miliwn o'i gymharu â'r flwyddyn ariannol flaenorol. Ond nid yw hynny fyth yn ddigon, nid yw'n ddigon i ysgafnu'r pwysau ar iechyd, nid yw'n ddigon i ddarparu'r math o wasanaeth y byddem ni'n hoffi ei gynnig i bawb. Ond dyna yw ein sefyllfa ni, ac felly rydym ni'n blaenoriaethu'r GIG ac yn gofyn i gydweithwyr wneud penderfyniadau anodd ar draws y Llywodraeth i gyflawni hynny. Mae'r pwysau yn bodoli oherwydd chwyddiant ac yn sgil blynyddoedd lawer o danfuddsoddi gan Lywodraeth y DU yn y gwasanaethau cyhoeddus.

Felly, dyna doriad o £37.5 miliwn i'r gyllideb materion gwledig ar draws cyllid refeniw a chyfalaf, ac rwy'n siŵr y bydd honno'n ergyd enfawr i'r sector, oherwydd dyma ennyd o'r bregusrwydd, yr amhendantrwydd a'r ansicrwydd mwyaf i'r sector wrth i ni drosglwyddo o ffordd sefydledig o gefnogi'r sector i rywbeth sy'n newydd iawn, iawn ac yn heriol iawn, iawn. Nid ydym ni wedi gweld y manylion eto. Pan fyddwn ni'n gwneud hynny, ni synnwn i fawr pe caiff rhywfaint o'r toriad ei gyfiawnhau gan danwariant dichonadwy oherwydd nifer fach yn manteisio ar gynllun Cynefin Cymru. Wrth gwrs, pa byddai nifer fach yn manteisio arno, fe wyddem ni'n union pam felly: oherwydd y ffordd anniben y mae'r Llywodraeth hon wedi cyflwyno'r cynllun hwnnw, gyda chwestiynau heb eu hateb, mapiau anghywir, amwysedd o ran cyfraddau cyllido sy'n tanseilio unrhyw hyder y byddai'r sector yn ei gael wrth fynd i mewn i'r cynllun hwnnw, ac o ganlyniad i hynny, maen nhw'n pleidleisio gyda'u traed. Felly, ni ddylai hi fod o unrhyw syndod, er gwaethaf yr hyn y mae'r Gweinidog yn ceisio ei daflu i mewn.

Rydych chi'n dweud yn y ddogfen a gyhoeddwyd gyda'ch datganiad chi y bydd yna

'oblygiadau bach iawn i ddarparu cynlluniau sefydledig presennol gydag effeithiau bach ar lefel busnes fferm unigol.'

Rwyf i'n anghytuno â hynny. Mae digonedd y gallasid ei wneud gyda'r arian hwn. Rydym ni'n edrych ar bethau fel cynllun dolur rhydd feirysol y gwartheg. Mae Gwaredu BVD wedi bod yn crefu am arian. Fe allech chi fod wedi defnyddio rhywfaint o hwnnw. Yn yr un modd gyda'r clafr—

Llyr, a question now, please.

[Anghlywadwy.] Felly, fy nghwestiwn i yw hwn: rydych chi'n rhoi'r sector ar y rheng flaen o ran cyflwyno polisïau newid hinsawdd, yr argyfwng natur, gan ddal ati i roi bwyd ar ein byrddau ni, felly a wnewch chi roi sicrwydd i ni—[Torri ar draws.]

Fe garwn i'r Aelod ofyn ei gwestiwn, oherwydd fe aeth ymhell dros ei amser yn barod, ac mae angen iddo ofyn ei gwestiwn.

A wnewch chi roi sicrwydd i ni na fydd y niferoedd bychain sy'n manteisio ar gynllun Cynefin Cymru nac unrhyw danwariant o ganlyniad i hynny yn effeithio ar ystyriaethau o ran cyllid i'r dyfodol?

Fel rwyf i'n ei deall hi, mae'r cynllun hwnnw'n dal i fod yn agored i geisiadau, felly, yn amlwg, fe fyddem ni'n annog pobl i gyflwyno eu ceisiadau nhw i'r cynllun arbennig hwnnw. Ac fel rydych chi'n ei weld yn y ddogfen a gyhoeddwyd heddiw ac a ddyfynnwyd ohoni hi, fe ddaeth y tanwariant hwn i'r amlwg yn sgil y llinellau penodol hynny yn y gyllideb.

Fe hoffwn i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad y prynhawn yma. Yn fy marn i, y peth hawsaf yn y byd i Aelodau ar bob ochr i'r Siambr yw codi ar eu traed ac awgrymu ffyrdd amgen o gwrdd â gofynion y gyllideb, ac rwy'n credu y dylai'r Aelodau, mewn gwirionedd, longyfarch y Gweinidog ar y gwaith a wnaeth hi gyda'i chyd-Aelodau. Fe ddaw hyn o ganlyniad i gamreolaeth economaidd Dorïaidd, ac nid oes diben ceisio gwneud esgusodion ar gyfer unrhyw beth arall. Fe welsom ni effaith camreolaeth y Torïaid flwyddyn yn ôl, ac mae pob un ohonom ni'n gweld effaith hynny bob dydd heddiw.

Fe geir cwestiwn difrifol yn hyn o beth y mae angen i ni fynd i'r afael ag ef, er hynny, oherwydd yr hyn yr ydym ni'n ymdrin ag ef yma yw canlyniadau system ariannol doredig yn y Deyrnas Unedig. Fe wyddom ni y bydd Brexit yn golygu trethi uwch ar symiau llai o incwm. Fe wyddom ni hynny; mae'r economi yn llai o ganlyniad i Brexit. Felly, mae angen i unrhyw un sy'n gofyn am gyllid ychwanegol i unrhyw ran o'r sector gwasanaethau cyhoeddus egluro o ble y bydd yr arian hwnnw'n dod, ac ni allwch chi ariannu'r GIG ar sail cwpl o arwyddion ffyrdd, ni waeth beth mae'r Torïaid yn ei gredu. Gadewch i mi ddweud hyn—

Na. Cwestiwn, os gwelwch chi'n dda, Alun. Cwestiwn.

Mae angen i ni fynd i'r afael â fformiwla Barnett, nad yw'n darparu cyllid teg i Gymru; mae angen i ni fynd i'r afael â'r Trysorlys, sy'n adran o'r Llywodraeth sy'n methu o dan bob gweinyddiaeth; ac mae angen i ni fod â dosbarthiad teg ac ailddosbarthiad cyllid ledled y Deyrnas Unedig, yn ogystal â'r rhyddid i alluogi Llywodraeth Cymru—

Alun, mae angen i chi ofyn eich cwestiwn, os gwelwch chi'n dda.

[Anghlywadwy.] —i fenthyg a chyflawni'r rheolaeth ariannol sydd ei hangen i reoli cyllideb o £20 biliwn.

A ydych chi'n cytuno?

A ydych chi'n cytuno? [Chwerthin.]

Rwy'n hapus iawn i gytuno â sylwadau Alun Davies nawr, ac yn enwedig y rhai ynglŷn â'r angen i'r system fod yn ddigon hyblyg i'n galluogi ni i reoli ein cyllideb yn y ffordd orau bosibl. Felly, mae'r fframwaith cyllidol fel mae ar hyn o bryd yn rhoi rhai pwerau i fenthyca i ni ac mae'n rhoi cronfa wrth gefn i ni, ond mae gwerth gwirioneddol y rhain wedi gostwng 17 y cant ers y rhoddwyd nhw ar waith, a phob blwyddyn sy'n mynd heibio, mae hyn yn ei gwneud hi'n anos defnyddio'r arfau hynny yn y ffordd orau.

Yr hyn yr wyf i am ei ddweud yw: yn ddiweddar mae Llywodraeth yr Alban wedi cynnal adolygiad o'i fframwaith cyllidol drwy'r systemau gyda Llywodraeth y DU, ac mae Llywodraeth y DU wedi gweld yn dda i ddarparu'r cynnydd hwnnw i Lywodraeth yr Alban nawr yn unol â chwyddiant, ac rwy'n credu mai dyna'r lleiafswm y dylai Lywodraeth y DU ei ddarparu i ni. Nid yw hynny'n rhywbeth sy'n gofyn am agor y cytundeb yn ei holl gyflawnder; nid rhywbeth a ddylai gymryd 18 mis mohono; mae'n rhywbeth y byddai Prif Ysgrifennydd y Trysorlys, pe bai hwnnw'n bragmatig, yn ei gytuno i ni ar unwaith, oherwydd dim ond gofyn am y swm lleiaf un yw hynny.

Yr hyn yr ydym ni'n gofyn amdano eleni, sy'n rhywbeth nad ydym ni wedi gofyn amdano o'r blaen, yw'r newid hwnnw o gyfalaf i refeniw. Nawr mae hynny'n rhywbeth y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud yn adrannau Whitehall bob blwyddyn; mae'n ei wneud yn rheolaidd, bron iawn, ond mae'n rhywbeth nad ydym ni wedi gofyn amdano erioed. Rydym ni'n gweld newidiadau o gyfalaf i refeniw, ond fe ddaw'r rhain o beiriant selsig fformwla Barnett ar amcangyfrifon atodol, ac yn y bôn rydym ni'n cael ein cyfran ni o'r hyn y cytunwyd arno ar gyfer adrannau Llywodraeth y DU. Nawr, nid yw honno'n ffordd foddhaol o ymdrin â sefyllfa fel hon. Felly, yn unol â'r canllawiau cyllidebu cyfunol, fe siaradais â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys ac ysgrifennu ato, gan ofyn am y newid hwnnw o gyfalaf i refeniw i'n helpu i reoli ein cyllideb yn y flwyddyn ariannol hon, ac fe fyddem ni'n disgwyl iddo ef ddangos rhywfaint o degwch i ni a chaniatáu i ni wneud yr hyn y mae ef yn ei ganiatáu i adrannau eraill, fel byddech chi'n eu gweld nhw, ei wneud.

Yr hyn a ddywedaf i yw, o safbwynt y Prif Ysgrifennydd, pan geir cais cyfalaf i refeniw gan Weinidogion Whitehall, fe fydd ef yn eistedd i lawr gyda nhw, ac yn mynd trwy eu llyfrau nhw, ac yn eu holi nhw ynglŷn â'u cynlluniau gwario, eu dewisiadau, ac ati, a chraffu, ond ni allwn ni ganiatáu i hynny ddigwydd yn ein hachos ni, oherwydd wrth gwrs, swyddogaeth y Senedd hon yw craffu ar Lywodraeth Cymru a'n dewisiadau ni o ran gwariant, ac nid swyddogaeth Llywodraeth y DU yw gwneud hynny. Felly, fe fyddwn ni'n parhau i gael y trafodaethau hyn gyda'r Trysorlys a byddai unrhyw gefnogaeth y gallem ni ei chael gan gyd-Aelodau o unrhyw liw gwleidyddol o ran y trafodaethau hynny, rwy'n credu yn cael croeso mawr.

Diolch i chi am eich datganiad ac i'ch swyddogion a chwithau am gwrdd â mi hefyd. Roeddwn i'n falch o weld bod y Grant Cynnal Refeniw wedi cael ei ddiogelu, yn enwedig gwasanaethau plant, ac rwy'n gwybod ein bod ni i gyd wedi bod yn poeni amdanyn nhw, ac rwy'n ddiolchgar am yr ymrwymiad parhaus i'r cynllun incwm sylfaenol cyffredinol i'r rhai sy'n gadael gofal, fel gallwn ni weld eisoes, sydd wedi trawsnewid bywydau rhai o'r plant mwyaf agored i niwed yma yng Nghymru. Felly, rwy'n ddiolchgar o weld y bydd y cynllun parhaus hwnnw'n cael ei ariannu.

Ond tybed a wnewch chi roi sylwadau ar gydnerthedd ariannol Llywodraeth Cymru wrth symud ymlaen. Fel gwyddoch chi, nid wyf i'n fedrus iawn o ran mathemateg nac economeg, ond fe wn i pe byddech chi'n gwario eich cronfeydd wrth gefn, mai dim ond un waith y gallwch chi wneud hynny, ac rwy'n nodi yn eich datganiad chi y byddwch chi'n cael £100 miliwn a mwy oddi wrth gronfeydd wrth gefn Llywodraeth Cymru. Felly, tybed a fyddech chi'n gwneud sylw ar y materion sy'n wynebu cyllideb Llywodraeth Cymru wrth symud ymlaen, os yw honno'n parhau i fod yn rhaglen yr ydych chi'n mynd i'w defnyddio.

Diolch i chi am gydnabod pwysigrwydd diogelu'r grant cynnal refeniw, yn enwedig i'r graddau y mae'n cefnogi plant ac yn enwedig felly drwy'r ysgolion, ond drwy wasanaethau plant ac ati hefyd. Rwy'n credu bod honno wedi bod yn fan cychwyn bwysig iawn yn ein golwg ni wrth i ni ddechrau rhoi ystyriaeth i'r ymarfer hwn.

Rwy'n credu bod y pwyntiau ynglŷn â chydnerthedd yn dychwelyd at bwynt a wnaeth Alun Davies mewn gwirionedd, ynglŷn â bod â system sy'n gadarn ac sy'n ein galluogi ni i ymateb, ac sy'n ein galluogi i fod yn hyblyg yn wyneb heriau anodd. Felly, nid yw maint cronfa wrth gefn Cymru ar hyn o bryd yn addas i'n hanghenion; dyna £350 miliwn ar gyllideb o dros £20 biliwn, ac nid yw wedi cynyddu ers iddi gael ei phennu. Felly, fe fyddai'r pethau syml hynny fel y Trysorlys yn cynyddu codiad i roi ei werth gwirioneddol heddiw, ac yna cynyddu yn unol â chwyddiant yn y blynyddoedd i ddod, rwy'n credu, yn fan cychwyn da ac ymarferol.

Er eglurder, ar y meinciau hyn, rydyn ni'n cefnogi gallu Llywodraeth Cymru i gynnal cyfnewidiadau cyfalaf i refeniw. Ond, Gweinidog, o fewn fy mhortffolio cysgodol, ni fydd yn syndod bod fy llygaid wedi'u tynnu, yn y ddogfen 'Diweddariad ar sefyllfa ariannol 2023-2024', ac ar ôl gwrando ar eich datganiad, i'r ffaith y bydd y gyllideb gyfalaf materion gwledig yn cael ei thorri 50 y cant—toriad o £20.2 miliwn—ynghyd â thoriad o £17.3 miliwn i refeniw. Mae hynny'n doriad o £37.5 miliwn i gyfanswm y gyllideb materion gwledig, sy'n gyfanswm o ryw 10 y cant o gyfanswm y gyllideb, sydd bellach wedi'i golli oherwydd Llywodraeth Cymru, oherwydd na wnaethon nhw wrando ar y cyngor na'r rhybuddion gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru, oherwydd, yn y pen draw, Llywodraeth Cymru sy'n gwybod orau.

Gofynnodd Llyr y cwestiynau o ran ariannu prosiectau yn y dyfodol, ond nid ydym yn gwybod eto beth yw cyfanswm y gyllideb ar gyfer cynllun Cynefin Cymru. Felly, o ystyried eich bod wedi gwneud y datganiad hwn heddiw, a ydych chi mewn sefyllfa i gyhoeddi beth yw'r gyllideb ar gyfer cynllun Cynefin Cymru? A ydym mewn sefyllfa i glywed gan y Llywodraeth heddiw, neu'r wythnos hon, beth fydd ffermwyr yn cynnig amdano o gyfanswm y gyllideb honno? Diolch.

Fe ddechreuaf drwy ddiolch i'r Aelod am y cymorth y mae wedi'i gynnig o ran ein cais i Lywodraeth y DU am y gyfnewidiad cyfalaf i refeniw. Mae hynny'n cael ei groesawu'n gynnes. Gobeithio y byddwch chi hefyd yn ein cefnogi ni—rwy'n sicr y byddwch chi—yn ein cais i Lywodraeth y DU gynnal cyllid priodol ar gyfer ffermio mewn rowndiau cyllideb yn y dyfodol hefyd, oherwydd dyna rai o'r trafodaethau rydyn ni wedi bod yn eu cael, gan edrych ymlaen at y cyfnod adolygu gwariant nesaf.

O ran y cwestiwn penodol, mae arnaf ofn na allaf ei ateb heddiw, ond fe wnaf ofyn i'r Gweinidog ystyried eich sylwadau, ac rwy'n siŵr y bydd yn gwneud cyhoeddiad pan fydd hi'n gallu.

Earlier, the First Minister, in response to a question from me on support for families and children in poverty, talked about the importance of offering childcare and free school meals to early years children through the agreement with Plaid Cymru. He spoke in strong terms about his disappointment and concern about the fact that there were families in poverty having such a difficult time here in Wales. You mentioned that supporting households that are hit hardest is one of the principles that you adopted in coming to your decisions—those are families with children.

So, I have to ask why the savings available in the budgets that can tackle child poverty, such as the early years and the childcare offer—over £16 million—and what is available from the free school meals budget—£11.5 million—are not being used to ensure the success of the Welsh Government's child poverty strategy. Minister, poverty creates inequality, and it locks children into that inequality for generations. So, in terms of the cut to the equalities, human rights and inclusion budget, what particular programmes will be postponed or downgraded? What's the Government's assessment of the impact of all of this on families living in poverty?

Rwy'n ddiolchgar am y sylwadau hynny. Byddwn i'n eich cyfeirio at yr ymateb a wnes mewn perthynas â phrydau ysgol am ddim a'r ffaith bod honno'n gyllideb sy'n cael ei harwain gan alw. Rydym yn disgwyl ateb y galw, ac os bydd y galw'n tyfu, yna bydd gennym systemau ar waith i allu darparu cyllid ychwanegol i ateb y galw hwnnw. Felly, rwyf am roi'r sicrwydd hwnnw.

O ran y blynyddoedd cynnar, rydym yn rhyddhau £16.131 miliwn o'r cyllidebau sy'n cefnogi'r blynyddoedd cynnar, gofal plant a gweithgareddau chwarae, ond mae'r rhan fwyaf o'r cyllid hwnnw wedi'i ryddhau o ganlyniad i ragolygon wedi'u diweddaru ar y nifer sy'n manteisio ar y cynnig gofal plant i Gymru. Mae'r cynnig hwnnw, sy'n darparu gofal plant wedi'i ariannu ar gyfer plant tair a phedair oed, yn cael ei arwain gan alw, gydag amrywiadau blynyddol yn nifer y teuluoedd cymwys, nifer y teuluoedd sy'n manteisio ar eu hawl, a nifer yr oriau o ofal plant a ddefnyddir gan yr aelwydydd hynny. Rydym yn monitro'r galw yn rheolaidd i sicrhau ein bod yn gwneud y defnydd gorau o'r cyllid hwnnw, ac, ar yr achlysur hwn, rydym mewn sefyllfa i ryddhau'r gwariant is a ragwelir, sy'n dod i'r amlwg, heb effaith ar y gallu i gyflawni na'r fynediad i'r ddarpariaeth.

Rydym hefyd wedi gweld rhagamcanion gwariant is ar y rhaglen integreiddio a thrawsnewid blynyddoedd cynnar, ac rydym yn lleihau rhywfaint o'r cymorth a gynlluniwyd ar gyfer gweithgareddau hyfforddi ar draws y gweithlu gofal plant a chwarae yn ystod y flwyddyn fel rhan o'r rhaglen hyfforddiant a chymorth ehangach. Rydym wedi cynnal cefnogaeth ar gyfer gweithgareddau a hyfforddiant statudol sy'n ofynnol drwy'r safonau gofynnol cenedlaethol ar gyfer gofal plant a reoleiddir, gan flaenoriaethu ansawdd a diogelwch y ddarpariaeth.

Ond mae'r pwynt a wnaed am ddeall yr effaith ar bobl â nodweddion gwarchodedig, ar deuluoedd ac yn y blaen, yn bwysig iawn. Dyna pam, ochr yn ochr â'r gyllideb atodol, pan fydd llawer o'r rhannau symudol hyn wedi cronni, byddaf yn darparu atodiad i'r asesiad effaith integredig strategol, fel y gallwn adeiladu ar y ddogfen a ddarparwyd gennyf heddiw, ond darparu mwy o fanylion o ran effaith, a hefyd yr effeithiau rhyngadrannol hynny ar bobl sydd â mwy nag un nodwedd warchodedig. Felly, hoffwn sicrhau cydweithwyr y bydd hynny'n cael ei ddarparu yn y gyllideb atodol.

Mae'n amlwg o'ch datganiad, Gweinidog cyllid, ein bod yn wynebu cyfnod heriol iawn, yn enwedig oherwydd camreoli Llywodraeth y DU. Ond mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod yn defnyddio'r adnoddau sydd ar gael i ni er mwyn cael yr effaith orau bosibl. Mae angen i ni fuddsoddi i arbed, a'n gwaith ni fel Aelodau nad ydynt yn y Llywodraeth yw craffu ar y ffordd yr ydym yn gwario arian, a meddwl am ffyrdd y gallwn ni ei wario'n well. Felly, mae'n amlwg i mi, os ydym ni am wneud pethau newydd neu arloesol, bod yn rhaid i ni roi'r gorau i wneud pethau eraill. Clywsom gan y Prif Weinidog faint mae'r cyllid a geir trwy drethi wedi cynyddu ac mae'r ddyled wedi cynyddu. Nid oes unrhyw beth yn mynd i newid o ran hynny am sawl blwyddyn, pwy bynnag sy'n ymgymryd â'r Llywodraeth ar ôl yr etholiad cyffredinol nesaf.

Es i ar daith i fro atgofion i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yr oeddwn i'n arfer gwasanaethu arno yn y pedwerydd Senedd, dan gadeiryddiaeth fedrus Darren Millar. Gwnaethom edrych ar gyllidebau comisiynwyr yn ogystal â'r Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus. Yn ôl yn 2015—

Jenny, allwch chi ofyn cwestiwn, os gwelwch yn dda?

—gwnaethom argymell ymdrechion i sicrhau effeithlonrwydd a mwy o gynhyrchiant drwy gydweithio, gan gynnwys integreiddio swyddogaethau swyddfa gefn rhwng y comisiynydd a'r ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus. Ac eto fe wnaeth yr adroddiad gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus ym mis Gorffennaf eleni nodi camau mân iawn i'r perwyl hwn. Meddwl oeddwn i tybed pa sgyrsiau rydych chi'n eu cael gyda'r cyrff hyd braich hyn i sicrhau eu bod yn sicrhau'r effaith fwyaf bosibl o'u cyllidebau, yn hytrach nag ailadrodd, gyda'r un gwasanaethau mewn gwahanol leoliadau. Gallen nhw i gyd gael eu lleoli yn yr un mannau, ledled Cymru—

Diolch yn fawr, Jenny.

—ond hefyd bod â'r gwasanaethau swyddfa gefn i gyd wedi'u cyfuno mewn un gwasanaeth.

Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi bod â diddordeb mawr mewn clywed eich pwyntiau; rwy'n gwybod eich bod wedi eu gwneud iddi o'r blaen hefyd, o ran rhannu'r swyddogaethau swyddfa gefn hynny ymhlith y comisiynwyr. Rhywbeth yr ydym yn ei wneud ar hyn o bryd yw edrych ar draws ystad Llywodraeth Cymru, i weld beth gallwn ni ei ryddhau i bartneriaid sector cyhoeddus eraill ei ddefnyddio. Er enghraifft, rydym yn gweld rhywfaint o hynny'n digwydd nawr ym Mharc Cathays, ac rwy'n credu bod yna, yn bendant, fwy y gallwn ni ei wneud yn y maes hwnnw. Mae Ystadau Cymru yn fecanwaith pwysig iawn i'n helpu i wneud hynny. Maen nhw'n hybu rhagoriaeth o fewn yr ystad gwasanaethau cyhoeddus, ac mae hynny'n rhannol ynghylch sicrhau, am lu o resymau, y gall sefydliadau gydleoli. Yn y pen draw, mewn gwirionedd, mewn llawer o achosion, mae'n rhoi gwell gwasanaethau i bobl hefyd, pan fydd pobl yn gallu cael y sgyrsiau wyneb yn wyneb hynny a gweld ei gilydd yn amlach. Felly, mae'r math yna o waith yn mynd rhagddo, yn sicr ar lefel ystad, drwy Ystadau Cymru a thrwy ein rheolaeth ni ein hunain o ystad Llywodraeth Cymru. Ond bydd eich pwynt ehangach am y swyddogaethau swyddfa gefn hynny, rwy'n gwybod, wedi cael ei glywed yn sicr gan y Gweinidog.

Tybed a allech chi ymhelaethu ar rai o'r cwestiynau a grybwyllodd fy nghyd-Aelod Sioned Williams, a hefyd Peredur, o ran deall yr effaith. Rydym yn falch y byddwch yn cyhoeddi rhagor o ddata, ond a allwch chi rannu'r asesiad effaith ar gydraddoldeb gyda ni, yn enwedig o ran yr effaith ar gyllidebu rhywedd? Os gallech chi, rhowch unrhyw sicrwydd os gwelwch yn dda. Oherwydd ar gyfer nifer o'r rhaglenni hyn, rydych chi wedi sôn eu bod yn wasanaethau sy'n cael eu harwain gan alw, ond maen nhw'n ymyriadau wedi'u targedu i fynd i'r afael â phroblemau presennol o ran anghydraddoldeb a thlodi. Rwy'n bryderus iawn o weld y toriadau hynny, ac os nad cymaint â hynny yn manteisio arnyn nhw, sef y pwynt a wnaed gan Peredur Owen Griffiths, yna mae'n siŵr y dylem ni fod yn cwestiynu pam nad yw'r ymyriadau hynny'n llwyddiannus.

Hefyd, o edrych ar addysg, mae gwir angen athrawon arnom, ond nid yw'r nifer sy'n manteisio yno, felly gellir rhyddhau arian. Dyna'r hyn a ddywedir yn y datganiad yno. A allwn ni ddeall am brentisiaethau ac yn y blaen? Roeddech chi hefyd yn sôn nad ydych yn gofyn am gyllid ychwanegol, ond rydym ni i gyd yn cytuno yma nad yw Cymru'n derbyn ei chyfran deg o ran HS2, Ystad y Goron, dŵr, fformiwla Barnett, pob un o'r rheini. Felly, os gwelwch yn dda, a allwch chi hefyd esbonio sut rydych chi'n sefyll dros Gymru i sicrhau bod gennym ni'r adnoddau rydyn ni'n eu haeddu, fel nad ydyn ni'n effeithio ar, ac yn torri, sefyllfaoedd y mae taer eu hangen ar ein cymunedau? Ac mae'r pwynt am dlodi yn un sy'n hanfodol yma. Rwy'n poeni'n fawr y bydd yr ymyriadau hyn sydd eu hangen yn cael eu colli.  

Rwy'n ddiolchgar iawn am y sylwadau hynny. Fel y soniais i, byddwn ni'n cyhoeddi'r atodiad i'r asesiad effaith integredig strategol. Ond mae ein dull ni o ymdrin â'r ymarfer wedi ymwneud â dyrannu cyllid ac asesu effeithiau strategol a chronnol y dewisiadau a wnawn, er mwyn sicrhau bod dealltwriaeth briodol o'r effeithiau ac nad oes effaith anghymesur ar unrhyw un grŵp penodol o bobl neu unrhyw un nodwedd benodol. Wrth ymgymryd â'r dull gweithredu, byddwn ni—ac rydym ni wedi bod—yn ystyried ein dyletswyddau statudol ac, hefyd, ein dyletswyddau anstatudol, yn enwedig Deddf Cydraddoldeb 2010, dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus, y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol, Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac yna iechyd, cyfiawnder, asesiadau amgylcheddol, bioamrywiaeth, prawfesur gwledig, a'r Gymraeg. Rydym yn ceisio, wrth ddeall yr effeithiau, edrych trwy'r lensys hynny i gael y math hwnnw o ddarlun cywir.

O ran yr hyn rydyn ni'n ei wneud, nid yw yr ymarfer hwn heddiw yn ymwneud â gofyn am fwy o arian; mae'n ymwneud â hyblygrwydd i ddefnyddio'r arian sydd gennym. Ond nid yw hynny'n golygu nad ydym yn gofyn i Lywodraeth y DU am yr arian sydd ei angen arnom. Rwyf wedi ysgrifennu at y Canghellor, cyn datganiad yr hydref, i amlinellu'r blaenoriaethau i Gymru, a dweud bod yn rhaid i hynny ymwneud â buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus a mynd i'r afael ag effeithiau chwyddiant ar ein cyllideb, gan gynnwys nodi'r pwysau ar lywodraeth leol, parhau i ddarparu cymorth costau byw, gan gynnwys gweithredu gwarant ar gyfer hanfodion a fyddai'n sicrhau bod pobl yn gallu talu eu costau hanfodol, a hefyd cynyddu'r cyllid dewisol ar gyfer taliadau tai a chyfraddau lwfans tai lleol. Hefyd, yn y llythyr hwnnw at y Canghellor, soniais am ailddosbarthu HS2 fel prosiect yn Lloegr yn unig, gan sicrhau bod Cymru'n derbyn y cyllid canlyniadol a gollwyd hyd yma—y £270 miliwn—ac, hefyd, wedyn, cynnal adolygiad ehangach o gymhariaeth rheilffyrdd ac ymrwymo i fuddsoddi mewn rhaglen ehangach o fuddsoddi mewn rheilffyrdd yng Nghymru, gan ddarparu'r seilwaith sydd ei angen arnom. 

And finally, Carolyn Thomas. 

Diolch. Mae hwn yn gyfuniad gwenwynig o ddegawd o gyni, cam-reoli'r economi gan y Ceidwadwyr, Brexit a phwysau chwyddiant sy'n deillio o gyllideb drychinebus Truss. Nid wyf yn genfigennus o'r penderfyniadau y mae'n rhaid i chi eu gwneud, ac rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru eisoes wedi defnyddio cronfeydd wrth gefn ac yn gwneud popeth o fewn eu gallu i amddiffyn gwasanaethau rheng flaen a'r rhai mwyaf agored i niwed.

Mae gwasanaethau cyhoeddus wrth galon ein cymunedau. Maen nhw'n ein cadw ni'n ddiogel ac yn iach. Er hynny, nhw yw'r cyntaf i gael eu torri a'u heffeithio gan benderfyniadau Llywodraeth y DU ers 2010, pan wnaethon nhw gyflwyno Brexit, ac maen nhw'n hynod fregus. Yn ogystal â Llywodraeth Cymru sy'n wynebu £900 miliwn o bwysau, mae'n rhaid i gynghorau ddod o hyd i £600 miliwn i £700 miliwn mewn arbedion, oherwydd pwysau chwyddiant y Llywodraeth Dorïaidd, ac maen nhw'n mynd trwy broses arall o wneud penderfyniadau anodd eto. Rwy'n falch, Gweinidog, y bydd y grant cynnal refeniw yn cael ei ddiogelu. Diolch am hynny. 

Rydyn ni'n aml yn clywed am benderfyniadau cyllido gan Lywodraeth y DU ar gyfer Lloegr pan nad oes unrhyw arian canlyniadol i Gymru, fel gyda HS2. Rydyn ni hefyd yn clywed am brosiectau penodol eraill, fel y cynllun tocyn bws £2, ac rwy'n meddwl, 'Sut maen nhw'n gallu fforddio hynny?' Felly, rwy'n dweud, Gweinidog, o'ch gohebiaeth â'ch swyddogion cyfatebol yn y DU ar y materion hyn, a wnewch chi egluro pam nad yw'r cyllid hwn wedi bod ar gael bob amser? Mae'n ymddangos ei fod yn dod i'r golwg lawr cefn soffas pan fydd ei angen fwyaf ar gyfer Cymru. A pham nad ydyn nhw'n meddwl am Gymru hefyd, yn ogystal â Lloegr, gyda'r arian hwn? Diolch. 

Diolch. Rwy'n credu bod rhai o'r problemau'n ymwneud â—rydyn ni wedi'i weld gyda HS2, on'd ydyn ni—y ffactorau cymaroldeb, ac mae hynny'n fater arbennig o ddifrifol o ran y rheilffyrdd. Ond rhan arall yn unig yw'r diffyg tryloywder yn ystod y flwyddyn. Rydym yn gwneud penderfyniadau anodd iawn nawr, bydd byrddau iechyd yn gwneud penderfyniadau anodd iawn. Mae llawer o'n cynlluniau yr ydym yn dibynnu arnyn nhw ar hyn o bryd yn ymwneud â rhai rhagdybiaethau. Rydym wedi gwneud rhagdybiaethau ynghylch cyfnewid cyfalaf i refeniw, rydym wedi gwneud rhagdybiaethau ynghylch cyllid ychwanegol mewn perthynas â chyflog y GIG fel symiau canlyniadol ac yn y blaen. Ni ddylem orfod aros tan fis Chwefror mewn blwyddyn ariannol i ddeall sut olwg sydd ar ein cyllideb wirioneddol ar gyfer y flwyddyn honno, ond dyna'r sefyllfa yr ydym yn cael ein hunain ynddi. Rydym wedi bod â blynyddoedd blaenorol lle mae ein cyllideb gyfalaf wedi cael ei thorri £100 miliwn ar ddiwedd y flwyddyn ariannol, felly mae'n rhaid i chi ddarparu ar gyfer hynny. Ni ddylai fod y sefyllfa ei bod hi'n fis Chwefror cyn i ni ddeall yn iawn beth yw ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn honno, oherwydd fe allech chi golli cyfle i wario o fewn y flwyddyn ariannol. Yn yr un modd, fe allech chi wneud y penderfyniadau anodd hyn a darganfod ym mis Chwefror, mewn gwirionedd, nad oedd angen i chi fod wedi creu'r math hwnnw o boen yn y lle cyntaf. Felly, rwy'n credu bod mwy o dryloywder yn gwbl hanfodol.

Thank you, Minister.

Item 4 is a statement by the Minister for Economy on regional economic development. I call on the Minister for Economy, Vaughan Gething. 

Rwy'n falch o gael y cyfle hwn i amlinellu'r cynnydd yr ydym yn ei wneud i gefnogi datblygiad economaidd rhanbarthol cryfach ledled Cymru. Bydd yr Aelodau newydd glywed y datganiad diweddaraf gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn amlinellu difrifoldeb y sefyllfa ariannol yr ydym yn ei hwynebu ar hyn o bryd. Costau cynyddol, dros ddegawd o gyni—mae'r rhain i gyd yn effeithio ar fusnesau a chymunedau ledled Cymru ac yn bygwth ein huchelgeisiau ar gyfer dyfodol economaidd cryfach, tecach a gwyrddach.

Dirprwy Lywydd, mae'n hynod rwystredig bod ffrydiau ariannu ôl-UE anghyson, tymor byr wedi eu hoedi ac sy'n cael eu penderfynu yn Whitehall yn rhwystro gweithio rhanbarthol ac yn tanseilio'r cyd-gysylltiad llyfn y mae pobl, buddsoddwyr a chymunedau ei angen a'i ddisgwyl. Yn erbyn y cefndir hwn, rwy'n awyddus i ailddatgan ein hymrwymiad i weithio mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol, busnesau, undebau llafur a phartneriaid ehangach i roi cymaint o sicrwydd â phosibl o dan yr amgylchiadau heriol hyn. Rwyf hefyd yn ailadrodd heddiw y gallai Llywodraeth y DU ddewis dychwelyd arian ôl-UE i Gymru, at Lywodraeth Cymru, i fod yn destun craffu gan y Senedd hon. Byddai hynny'n ategu, nid gwrth-ddweud, y weledigaeth hirdymor a rannwyd yr ydym wedi'i datblygu ar lefel ranbarthol ledled Cymru.

Mae ein hymrwymiad i weithio rhanbarthol yn bodoli i sicrhau y gellir gwneud mwy o benderfyniadau yn agosach at gymunedau, gyda chenhadaeth a rennir i helpu mwy o bobl i gynllunio dyfodol uchelgeisiol mewn Cymru gryfach, decach a gwyrddach. Cyhoeddwyd ein fframweithiau economaidd rhanbarthol ym mis Rhagfyr 2021. Fe'u lluniwyd ar y cyd â phartneriaid ac maent yn seiliedig ar dystiolaeth a chytundeb. Maent yn amlinellu gweledigaeth ar y cyd ynghylch cyfres gyffredin o flaenoriaethau economaidd ac ymrwymiad i gydweithio i hybu cryfderau presennol a datgloi potensial newydd.

Dirprwy Lywydd, mae ein gwaith ar bedair bargen ddinesig a thwf Cymru yn canolbwyntio ar weithio'n agos sy'n manteisio i'r eithaf ar ein cryfderau, gan gynnwys yr economi bob dydd, gyda phrosiectau a rhaglenni sy'n addas ar gyfer y dyfodol. Yn y de-ddwyrain, rydym yn gweithio gyda phartneriaid dibynadwy i ddatblygu meysydd twf allweddol, gan gynnwys seiber, diwydiannau creadigol a thechnoleg ariannol i adeiladu ar y llwyddiant presennol i gefnogi twf a swyddi newydd o ansawdd. Mae'n werth myfyrio heddiw y bu cyhoeddiad pellach bod PwC yn buddsoddi ym mhrifddinas-ranbarth Caerdydd, gydag o leiaf 1,000 o swyddi eraill, unwaith eto yn dod o'r bartneriaeth rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol yn y brifddinas-ranbarth honno. Rwy'n falch bod cydweithio rhwng prifddinas-ranbarth Caerdydd a Cymru Greadigol wedi arwain at fuddsoddiad newydd yn Seren Stiwdios yn ddiweddar, gan ddatgloi cannoedd o swyddi newydd mewn sector twf pwysig.

Mae clwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd Casnewydd yn cynrychioli cryfder rhanbarthol gydag effaith fyd-eang mewn sector sydd ar drobwynt. Mae'r byd yn talu sylw i'r rhan y bydd y rhanbarth hwn, a'r gweithlu medrus y mae mor falch ohono yn ei chwarae wrth hybu cyflenwad y cynhyrchion y mae pob un ohonom yn dibynnu arnynt yn ein bywydau bob dydd. Bydd economi sero net yn dibynnu fwyfwy ar y dechnoleg hon. Rydym yn uchelgeisiol ynghylch y potensial y mae'n ei gynnig i bobl greu gyrfaoedd rhagorol, yn agosach at adref. Roeddwn yn falch iawn o weithio gyda'r awdurdod lleol a KLA i helpu i sicrhau eu cynlluniau buddsoddi a fydd yn gweld cannoedd o swyddi newydd yn y sector hwn yn cael eu creu ar safle KLA sydd wedi ehangu. Yn fwy diweddar, rwyf wedi ei gwneud yn glir i Weinidogion y DU ein bod yn awyddus i weld lefel ystyrlon o ymrwymiad ariannol i'r maes hwn—nid yn unig y sector, ond i'r maes hwn ac i'r clwstwr hwn y tu allan i Gasnewydd—o strategaeth lled-ddargludyddion newydd y DU. Rwy'n edrych ymlaen at weld a fydd hynny'n digwydd.

Dirprwy Lywydd, rwy'n parhau i gwrdd yn rheolaidd ag arweinwyr ar draws y brifddinas-ranbarth. Edrychaf ymlaen at roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ymhellach ar drafodaethau parhaus i wella cydweithio ar feysydd o flaenoriaeth gyffredin, gan gynnwys datblygu economaidd yng nghymunedau'r Cymoedd.

Wrth edrych tua'r gogledd, rwy'n falch bod hwb hydrogen Caergybi wedi dod yn rhan o fargen twf y gogledd. Mae'n cynrychioli catalydd ar gyfer sbarduno economi hydrogen y rhanbarth, gan weithredu fel angorfa strategol y tu mewn i borthladd rhydd arfaethedig Ynys Môn. Bydd yn cefnogi trosglwyddiad rhanbarthol i hydrogen gwyrdd ac yn helpu i sicrhau bod y galw rhanbarthol yn cael ei ateb gan gyflenwad rhanbarthol.

Mae Banc Datblygu Cymru, sydd â'i bencadlys yn Wrecsam, yn cynnig cefnogaeth gref i'r rhanbarth, gyda Wrecsam wedi'i rhestru fel yr ardal Rhif 1 yng Nghymru o ran cyfanswm y swm a fuddsoddwyd yn lleol yn 2022-23. Roeddwn yn arbennig o falch o weld sut mae'r gronfa sbarduno technoleg wedi cefnogi egin fusnes technoleg Môn, Explorage.com, ochr yn ochr â M-SParc. Mae hon yn enghraifft wych o fuddsoddiad sy'n tynnu i'r un cyfeiriad i helpu i gynyddu busnes newydd mewn marchnad sy'n tyfu'n gyflym.

Dirprwy Lywydd, rhoddais yr wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau yn ddiweddar ar weithgarwch datblygu economaidd yn y canolbarth, gydag enghreifftiau o fuddsoddiad yn Aberystwyth, Machynlleth, Llanfyllin, Y Trallwng a Threfyclo, ymhlith eraill. Yn ddiweddar rydym wedi rhyddhau'r gyfran gyntaf o gyllid ar gyfer bargen twf y canolbarth—carreg filltir hollbwysig a cham pwysig ymlaen. Mae hyn yn arwydd i fuddsoddwyr bod y fargen yn dechrau ar ei chyfnod cyflawni, sy'n hanfodol i'r dasg o sicrhau buddsoddiad pellach yn y sector preifat.

Yn y de-orllewin, rydym wedi bod yn gweithio gyda phartneriaid i ddarparu dull aml-borthladd o ymdrin â'r cyfleoedd enfawr a gyflwynir gan wynt arnofiol yn y môr Celtaidd. Mae wedi bod yn galonogol gweld y cydweithio a arweiniodd at gais porthladd rhydd Celtaidd, yn seiliedig i raddau helaeth ar y cyfleoedd yn ymwneud â gwynt, gweithgynhyrchu ac arloesi ehangach ar y môr sy'n bwysig hefyd ar gyfer dyfodol ein sector dur yng Nghymru.

Rydym yn parhau i weithio gyda phartneriaethau sgiliau rhanbarthol i nodi blaenoriaethau sgiliau rhanbarthol a lleol. Mae'r partneriaethau sgiliau hyn yn allweddol, gan ddarparu gwybodaeth am y farchnad lafur i Lywodraeth Cymru, yn seiliedig ar angen economaidd a photensial. Maent yn gweithio'n agos gyda chyflogwyr i nodi'r sgiliau sydd eu hangen yn y gweithlu rhanbarthol i gefnogi prosiectau twf a seilwaith allweddol. Maent yn helpu i ganolbwyntio mwy ar feysydd fel sgiliau digidol, Sero Net Cymru, a'r Gymraeg, yn ogystal â blaenoriaethau strategol ar gyfer y sector addysg bellach a darparu prentisiaethau. Mae gennyf i ddiddordeb arbennig yn y potensial i droi'r cyfleoedd hyn yn ganlyniadau cyflogaeth tecach, o ystyried bod angen i'r busnes ystyried y tymor hir wrth i ni i gyd gynllunio ar gyfer dyfodol sero net.

Dirprwy Lywydd, ym mis Chwefror fe gyhoeddom ni strategaeth arloesi newydd, 'Cymru'n arloesi', fel rhan o'r cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru. Mae'r strategaeth yn dangos y ffordd ar gyfer dull gwahanol o arloesi yng Nghymru ar adeg o drawsnewid enfawr. Mae'n mabwysiadu dull sy'n seiliedig ar genhadaeth, gan hyrwyddo cydweithredu ac arferion gorau sy'n gweithio i bob rhanbarth. Bryd hynny, fe wnaethom ymrwymo i gyhoeddi cynllun cyflawni arloesedd, yr wyf yn falch o ddweud ein bod wedi'i gyhoeddi heddiw.

Mae gwasanaeth Busnes Cymru yn chwarae rhan allweddol wrth gael cymorth pwrpasol i entrepreneuriaid a busnesau, gan eu galluogi i ddechrau a thyfu ym mhob un o'n rhanbarthau. Mae'n wasanaeth cwbl ddwyieithog, hyblyg sy'n cael ei addasu i ddarparu ar gyfer ystyriaethau rhanbarthol. Fel Banc Datblygu Cymru, mae'n ddigon agos i ddeall yr angen economaidd mewn cymunedau ac yn ddigon mawr i weithredu ar raddfa fawr, gan brofi cryfder datganoli yng Nghymru.

Wrth i ni barhau i gefnogi cyd-bwyllgorau corfforedig newydd ac annog gweithio'n rhanbarthol yn ehangach, rydym yn gweithio gyda'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd fel rhan o bartneriaeth hirdymor i helpu i ddod ag ansawdd, cyngor a syniadau allanol i bolisi rhanbarthol. Rydym hefyd yn bwrw ymlaen, gyda phartneriaid awdurdodau lleol yn Ynys Môn, Gwynedd, sir Gaerfyrddin a Cheredigion, ein hymrwymiad cytundeb cydweithio i Arfor 2, sy'n adeiladu ar brofiad y rhaglen gynharach. Roeddwn yn falch o drafod y rhaglen yn yr Eisteddfod eleni, wrth i ni drafod ein huchelgais i gefnogi busnesau lleol ffyniannus.

Fel rhan o'n cynllun ar gyfer twf economaidd, rwyf eisiau cryfhau'r partneriaethau unigryw sy'n dod â busnesau, awdurdodau lleol, undebau llafur, academia, y trydydd sector, a phawb sy'n cael eu cymell i greu economi Gymreig decach a gwyrddach y dylai pob un ohonom ei hadeiladu, at ei gilydd. Rydym yn rhannu dadansoddiad llawer o bobl ledled y DU bod canoliaeth economaidd yn ddifäol i ymddiriedaeth y cyhoedd, yn wael i dwf ac yn wael i fuddsoddiad mewn byd sy'n newid yn gyflym. Gyda pholisi diwydiannol clir, hirdymor ar lefel y DU, bydd Cymru mewn sefyllfa unigryw i dyfu ein heconomi gyda swyddi gwerth chweil o safon mewn cymunedau sy'n fwy diogel ac yn gadarn yn rhan o'n dyfodol economaidd a rennir. Rwy'n hapus i dderbyn cwestiynau a sylwadau gan Aelodau.