Y Cyfarfod Llawn
Plenary
29/03/2023Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma fydd y cwestiynau i’r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Rhun ap Iorwerth.
Good afternoon and welcome, all, to this afternoon's Plenary meeting. The first item on our agenda this afternoon will be questions to the Minister for Social Justice, and the first question is from Rhun ap Iorwerth.
1. A wnaiff y Gweinidog roi diweddariad am y camau sy’n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru i daclo tlodi ar Ynys Môn? OQ59349
1. Will the Minister provide an update on the steps being taken by the Welsh Government to tackle poverty on Ynys Môn? OQ59349
Diolch yn fawr am eich cwestiwn. Rydyn ni’n gwneud popeth o fewn ein gallu i atal tlodi a lleihau ei effaith ar ddinasyddion Ynys Môn a Chymru gyfan. Y flwyddyn ariannol hon, rydyn ni wedi darparu cymorth gwerth £1.6 biliwn, drwy raglenni i helpu teuluoedd sy’n wynebu caledi ac sy’n diogelu aelwydydd dan anfantais.
Thank you very much for your question. We are doing everything within our powers to prevent poverty and mitigate its impact on the citizens of Ynys Môn and the whole of Wales. This financial year, we have provided support worth £1.6 billion, through programmes that help families experiencing hardship and that protect disadvantaged households.
Diolch yn fawr iawn am yr ymateb yna. Rydyn ni'n gwybod ein bod ni'n wynebu problemau tlodi difrifol ar draws llawer o Gymru. Yn 2017, mi wnaeth y Swyddfa Ystadegau Gwladol gyhoeddi mai Ynys Môn oedd yr ardal efo'r gwerth ychwanegol gros isaf ym Mhrydain. Y llynedd, roedd Caergybi'n cael ei henwi fel y lle efo'r incwm net isaf yng ngogledd Cymru. Ac rydyn ni'n gwybod, pan fyddwn ni'n wynebu argyfwng, argyfwng costau byw fel sydd gennym ni rŵan, mai'r bregus a'r mwyaf tlawd sy'n cael eu taro fwyaf. Rŵan, fis diwethaf, mi wnaeth adroddiad diweddaraf Sefydliad Bevan danlinellu eto bwysigrwydd help ariannol uniongyrchol gan lywodraethau. Dwi'n poeni ein bod ni'n gweld colli nifer o elfennau o help—Llywodraeth Prydain ddim yn rhoi digon o addewid o ran cymorth efo costau ynni, rhaglen cynllun cymorth tanwydd Cymru wedi dod i ben ym mis Chwefror. Rŵan, dwi'n nodi wrth gwrs yr arian ychwanegol ar gyfer y gronfa cymorth dewisol, y cynllun rhagorol i roi cinio ysgol am ddim er mwyn mynd i'r afael â theuluoedd sy'n byw mewn tlodi, ond a wnaiff y Gweinidog roi sicrwydd y bydd popeth posib yn cael ei wneud gan y Llywodraeth i sicrhau bod cymorth yn cyrraedd ardaloedd fel Ynys Môn, sy'n wynebu problemau dyfnion iawn o ran tlodi?
Thank you very much for that response. We know that we are facing serious problems of poverty across Wales. In 2017, the Office for National Statistics announced that Ynys Môn was the area with the lowest gross value added in Britain. Last year, Holyhead was named as the place with the lowest net income in north Wales. And we know that, when we're facing a crisis, a cost-of-living crisis as we are now, it's the vulnerable and the poorest that are worst hit. Now, last month, the latest Bevan Foundation report again highlighted the importance of direct financial assistance from governments. I'm concerned that we are missing out on many elements of help—the UK Government not providing enough assistance with energy costs, and the Wales fuel support scheme came to an end in February. Now, I note of course the extra funding for the discretionary assistance fund, the excellent scheme to provide free school meals in order to tackle the issue of families living in poverty, but will the Minister provide an assurance that everything possible will be done by the Government to ensure that support does reach areas such as Ynys Môn, which is facing very grave problems in terms of poverty?
Diolch yn fawr, Rhun ap Iorwerth. Of course, this is crucial. In these times of challenging costs of living, projections for those who'll be plunged into poverty aren't forgiving, and people are facing incredibly difficult decisions. As you say, in terms of the funding allocation from the UK Government—the powers and levers, of course, so much lie with the UK Government—it's insufficient, the funding allocation we've had, to enable us in fact to repeat many of our schemes that we've been taking forward. But I am pleased that we are able to continue and increase substantially our discretionary assistance fund, and also, as you say, it's as a result of part of our co-operation agreement with Plaid Cymru, the fact that we have those commitments for primary school pupils of free school meals that have rolled out. Can I just also say that it's really important that it's extending to free school meal holiday provision, being available now for children for Easter and Whitsun school holidays, and up to £9 million available for that purpose.
Now, I was very pleased to recently visit Ynys Môn, and you'll be aware that I was very pleased to go and open Canolfan Glanhwfa in Llangefni, with Ieuan Wyn Jones, a former colleague and former Deputy First Minister, and to hear that, with their partner, Age Cymru, they provide a warm space, a cuppa and a cake, and a chat, every Tuesday, and children are already involved. The important thing is that this was £250,000 awarded from the Welsh Government community facilities programme, and a further £50,000 awarded last year as well—so, reaching all generations, as I saw when I visited the centre that day.
Diolch yn fawr, Rhun ap Iorwerth. Wrth gwrs, mae hyn yn hollbwysig. Yn y cyfnod hwn o gostau byw heriol, nid yw'r rhagolygon yn dda i'r rheini a gaiff eu gwthio i dlodi, ac mae pobl yn wynebu penderfyniadau anhygoel o anodd. Fel y dywedwch, o ran y dyraniad cyllid gan Lywodraeth y DU—mae cymaint o'r pwerau a'r ysgogiadau gan Lywodraeth y DU, wrth gwrs—mae'r dyraniad cyllid rydym wedi'i gael yn annigonol i'n galluogi i ailadrodd llawer o'r cynlluniau a ddatblygwyd gennym. Ond rwy’n falch ein bod yn gallu parhau â'n cronfa cymorth dewisol a'i chynyddu'n sylweddol, a hefyd, fel y dywedwch, mae hynny o ganlyniad i ran o’n cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru, y ffaith bod gennym yr ymrwymiadau hynny ar gyfer disgyblion ysgolion cynradd gyda chyflwyno'r prydau ysgol am ddim. A gaf fi ddweud hefyd ei bod yn bwysig iawn fod hynny'n ymestyn i ddarpariaeth prydau ysgol am ddim yn ystod y gwyliau, a'u bod ar gael i blant dros wyliau ysgol y Pasg a'r Sulgwyn, a bod hyd at £9 miliwn ar gael at y diben hwnnw.
Nawr, roeddwn yn falch iawn o ymweld ag Ynys Môn yn ddiweddar, ac fe fyddwch yn gwybod fy mod yn falch iawn o agor Canolfan Glanhwfa yn Llangefni, gydag Ieuan Wyn Jones, cyn gyd-Aelod a chyn Ddirprwy Brif Weinidog, a chlywed eu bod, gyda’u partner, Age Cymru, yn darparu man cynnes, paned a chacen, a sgwrs, bob dydd Mawrth, a bod plant eisoes yn cymryd rhan. Y peth pwysig yw bod hwn yn £250,000 a ddyfarnwyd gan raglen cyfleusterau cymunedol Llywodraeth Cymru, a £50,000 arall a ddyfarnwyd y llynedd hefyd—felly, mae'n cyrraedd pob cenhedlaeth, fel y gwelais pan ymwelais â'r ganolfan y diwrnod hwnnw.
Minister, I'm sure you'd agree that the best and possibly the most sustainable way of helping to lift people out of poverty is to ensure that there are good-quality jobs and that there are businesses that thrive on Anglesey to support those jobs. And that's why I was so pleased to see the recent news—and welcomed yesterday by the Minister as well—that the free-port announcement for Anglesey is moving to the next stage, which is great partnership working across many groups, in particularly the Welsh Government working closely with the UK Government, to see that being delivered. So, I wonder, Minister, how you in your role will work with the Minister for Economy to ensure that people in Anglesey can access those new jobs that the free port will bring about?
Weinidog, rwy’n siŵr y byddech yn cytuno mai’r ffordd orau, ac o bosibl, y ffordd fwyaf cynaliadwy o helpu i godi pobl allan o dlodi yw sicrhau bod swyddi o ansawdd da a busnesau yn ffynnu ar Ynys Môn i gefnogi’r swyddi hynny. A dyna pam fy mod mor falch o weld y newyddion diweddar—a groesawyd ddoe gan y Gweinidog hefyd—y bydd y porthladd rhydd a gyhoeddwyd ar gyfer Ynys Môn yn symud i'r cam nesaf, sy'n enghraifft o waith partneriaeth gwych ar draws llawer o grwpiau, yn enwedig rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, i wireddu hynny. Felly, Weinidog, tybed sut byddwch yn gweithio, yn eich rôl, gyda Gweinidog yr Economi i sicrhau bod pobl ar Ynys Môn yn gallu cael mynediad at y swyddi newydd hynny a ddaw yn sgil y porthladd rhydd?
I thank the Member for that important question, following that announcement last week. Clearly, we have a strong economic mission to transform the Welsh economy, and that will create a stronger but fairer, as well as greener, future. But just to recognise, as you do, the announcement last week was enabling us to proceed to the next stage of the process, and it builds on significant investments and partnership we've made in these areas over many years. And I think it's important that we do create not just a stronger economy and labour market, but that it helps to tackle the poverty agenda and reduces in-work poverty in Wales. And it's about the way that the Welsh Government's economic contract was included in the prospectus, which, I think, makes our free ports different to other free ports in England and Scotland, but very much prioritising social and environmental needs.
Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn pwysig, yn dilyn y cyhoeddiad yr wythnos diwethaf. Yn amlwg, mae gennym genhadaeth economaidd gref i drawsnewid economi Cymru, a bydd hynny’n creu dyfodol cryfach ond tecach, yn ogystal â gwyrddach. Ond credaf y dylid cydnabod, fel y gwnaethoch, fod y cyhoeddiad yr wythnos diwethaf yn ein galluogi i symud ymlaen i gam nesaf y broses, ac mae'n adeiladu ar y buddsoddiadau a'r partneriaethau sylweddol rydym wedi'u gwneud yn yr ardaloedd hyn dros nifer o flynyddoedd. A chredaf ei bod yn bwysig nid yn unig ein bod yn creu economi a marchnad lafur gryfach, ond ei fod yn helpu i fynd i'r afael â'r agenda tlodi ac yn lleihau tlodi mewn gwaith yng Nghymru. Ac mae a wnelo â'r ffordd y cafodd contract economaidd Llywodraeth Cymru ei gynnwys yn y prosbectws, sy'n gwneud ein porthladdoedd rhydd yn wahanol i borthladdoedd rhydd eraill yn Lloegr a'r Alban, ond gan flaenoriaethu anghenion cymdeithasol ac amgylcheddol.
2. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effaith sancsiynau lles ar hawlwyr? OQ59363
2. What assessment has the Minister made of the impact of welfare sanctions upon claimants? OQ59363
Diolch, Luke Fletcher. Recent analysis shows a worrying trend in the increase in sanctions, which have almost doubled since pre-pandemic levels. The announcement made by the Chancellor in the budget statement on strengthening the sanctions regime is also a cause for concern.
Diolch, Luke Fletcher. Mae dadansoddiad diweddar yn dangos tuedd bryderus yn y cynnydd mewn sancsiynau, sydd bron wedi dyblu ers y lefelau cyn y pandemig. Mae'r cyhoeddiad a wnaeth y Canghellor yn natganiad y gyllideb ar gryfhau'r drefn sancsiynau hefyd yn destun pryder.
Diolch, Gweinidog. I think we should all be very concerned about the Department for Work and Pensions' latest pilots in England and Scotland, which mandate face-to-face attendance for up to 10 days every two weeks for claimants, with the threat of sanctions if this isn't adhered to. Areas within my region rank consistently high on the Welsh index of multiple deprivation, and if these proposals were to come to Wales—and there is every likelihood that this could happen—it would only serve to punish vulnerable claimants and risk plunging them deeper into poverty. These are people with caring responsibilities, people with disabilities, and those with limited public transport options. In response to my last question to you, Minister, you said that you wanted to revisit the idea of bringing together the UK-Welsh Government inter-ministerial advisory board on social security. Are you still looking to advance this work and, if so, what steps are being taken to do so?
Diolch, Weinidog. Credaf y dylai pob un ohonom fod yn bryderus iawn ynglŷn â chynlluniau peilot diweddaraf yr Adran Gwaith a Phensiynau yn Lloegr a’r Alban, sy’n gwneud presenoldeb wyneb yn wyneb am hyd at 10 diwrnod bob pythefnos yn orfodol i hawlwyr, gyda’r bygythiad o sancsiynau os nad yw hynny'n digwydd. Mae ardaloedd yn fy rhanbarth i yn gyson uchel ar fynegai amddifadedd lluosog Cymru, a phe bai’r cynigion hyn yn dod i Gymru—ac mae’n debygol iawn y gallai hynny ddigwydd—byddai hynny'n cosbi hawlwyr agored i niwed ac yn creu risg o'u gwthio i dlodi gwaeth. Mae'r rhain yn bobl a chanddynt gyfrifoldebau gofalu, pobl ag anableddau, a phobl heb lawer o opsiynau mewn perthynas â thrafnidiaeth gyhoeddus. Mewn ymateb i fy nghwestiwn diwethaf i chi, Weinidog, fe ddywedoch chi eich bod yn awyddus i ailedrych ar y syniad o gynnull y bwrdd cynghori rhyngweinidogol Llywodraeth y DU-Cymru ar nawdd cymdeithasol. A ydych chi'n dal i obeithio bwrw ymlaen â'r gwaith hwn, ac os felly, pa gamau a gymerir i wneud hynny?
Diolch yn fawr am eich cwestiwn.
Thank you very much for your question.
It's very important that we recognise the evidence, and there's been a five-year study from the Economic and Social Research Council of welfare conditionality. It finds that sanctions generally deliver poor outcomes and don't incentivise people to get into work. I actually backed recommendations from the Institute for Public Policy Research to say that sanctions should be suspended, and particularly in these circumstances of the cost-of-living crisis. And I, actually, also recognise—and it became clear last week after the Chancellor's announcement—what the Child Poverty Action Group are saying, that the budget announcements are more stick than carrot, using punitive methods, such as sanctions, forcing parents into low-paid jobs, and also having an impact on disabled people. So, can I just say that I am continuing to press for that inter-governmental advisory committee to be set up, but also to see that that's in the context as well of the work that we're doing to explore the devolution of administration of benefits in line with our co-operation agreement?
Mae'n bwysig iawn ein bod yn cydnabod y dystiolaeth, a chynhaliwyd astudiaeth bum mlynedd gan y Cyngor Ymchwil Economaidd a Chymdeithasol o amodoldeb lles. Canfu fod sancsiynau fel arfer yn arwain at ganlyniadau gwael ac nad ydynt yn cymell pobl i gael gwaith. Cefnogais argymhellion gan y Sefydliad Ymchwil Polisi Cyhoeddus i ddweud y dylid atal sancsiynau, ac yn enwedig o dan amgylchiadau’r argyfwng costau byw hwn. Ac rwy’n cydnabod hefyd—a daeth hyn i'r amlwg yr wythnos diwethaf ar ôl cyhoeddiad y Canghellor—yr hyn y mae’r Grŵp Gweithredu ar Dlodi Plant yn ei ddweud, fod cyhoeddiadau’r gyllideb yn fwy o ffon nag abwyd, gan eu bod yn defnyddio dulliau cosbol fel sancsiynau, yn gorfodi rhieni i gael swyddi â chyflogau isel, ac yn cael effaith ar bobl anabl. Felly, a gaf fi ddweud fy mod yn parhau i bwyso am sefydlu'r pwyllgor cynghori rhynglywodraethol hwnnw, ond hefyd i sicrhau bod hynny'n digwydd yng nghyd-destun y gwaith a wnawn ar ymchwilio i ddatganoli gweinyddu budd-daliadau yn unol â'n cytundeb cydweithio?
The majority of sanctions, including universal credit, can be resolved quickly by claimants rebooking and attending their next appointment, and if information that amounts to a good reason comes to light, the sanction can be overturned and money repaid. I'm assured that there are hardship payments that are available as a safeguard via the DWP, if a claimant can demonstrate they can't meet their immediate needs because of a sanction. And it would be remiss of me not to point out that the most recent UK Government budget has made significant changes to help claimants, including parents, back to work, through, for example, paying universal credit childcare costs upfront, rather than in arrears, leaving people in debt. However, I'm disappointed that, while the UK Government has extended 30 hours of free childcare a week to all working parents of children aged nine months to four years, this won't be applied in Wales according to your First Minister. So, what efforts are you making to extend the free childcare offer so that Welsh parents can get off benefits and into a better future?
Gellir datrys y rhan fwyaf o sancsiynau, gan gynnwys credyd cynhwysol, yn gyflym drwy fod hawlwyr yn aildrefnu a mynychu eu hapwyntiad nesaf, ac os ceir gwybodaeth am reswm da, gellir gwrthdroi’r sancsiwn ac ad-dalu’r arian. Rwyf wedi cael sicrwydd fod taliadau caledi ar gael fel amddiffyniad drwy'r Adran Gwaith a Phensiynau, os gall hawlydd ddangos na allant ddiwallu eu hanghenion uniongyrchol oherwydd sancsiwn. A byddai'n esgeulus imi beidio â nodi bod cyllideb ddiweddaraf Llywodraeth y DU wedi gwneud newidiadau sylweddol i helpu hawlwyr, gan gynnwys rhieni, i ddychwelyd i'r gwaith, er enghraifft, drwy dalu costau gofal plant credyd cynhwysol ymlaen llaw, yn hytrach nag fel ôl-ddyledion, gan adael pobl mewn dyled. Fodd bynnag, er bod Llywodraeth y DU wedi ymestyn y ddarpariaeth o 30 awr o ofal plant yr wythnos am ddim i bob rhiant sy'n gweithio a chanddynt blant rhwng naw mis a phedair oed, rwy'n siomedig na fydd hyn yn digwydd yng Nghymru yn ôl eich Prif Weinidog. Felly, pa ymdrechion rydych yn eu gwneud i ymestyn y cynnig gofal plant am ddim fel y gall rhieni Cymru ddod oddi ar fudd-daliadau a chael dyfodol gwell?
Well, I've already cited the evidence from the Economic and Social Research Council, and also the Institute for Public Policy Research, about how sanctions deliver poor outcomes and don't incentivise people to get into work. What we need is a social security system that actually focuses less on compliance and more on helping people—helping claimants into work. What we need is personalised job support, not sanctions. This is where we need to develop our approach, and I ask the Department for Work and Pensions to publish their research on benefit sanctions so that we can see how they can justify that.
But I have to say, in terms of the fact that we have a got a more generous childcare offer, and indeed, with Flying Start, a much more generous childcare offer for those who most need it as well, in terms of parents returning to work through education and training, that's not being offered in the UK Government childcare offer.
But let me just go back to the sanctions. The fact that primary carers of children as young as one or two will be required to search for work even when one parent is already working, and again the conditionality and the sanctions apply—. It's very hard for those who are most vulnerable, who are hardest hit by sanctions. Can I just give you the evidence from Wales? Across the UK and in Wales, there are a growing number of individuals seeking advice from Citizens Advice in relation to these inappropriate conditionality requirements and, in fact, recently, between 2021 and 2022, there was a 20 per cent increase in the number of people on universal credit asking for help with issues relating to conditionality, claimant commitments and sanctions. This is not a welfare state. I think also it's going to be really difficult in terms of the impact on disabled people trying to access employment and state benefits.
Wel, rwyf eisoes wedi dyfynnu’r dystiolaeth gan y Cyngor Ymchwil Economaidd a Chymdeithasol a'r Sefydliad Ymchwil Polisi Cyhoeddus ynglŷn â sut mae sancsiynau’n arwain at ganlyniadau gwael yn hytrach na chymell pobl i gael gwaith. Yr hyn sydd ei angen arnom yw system nawdd cymdeithasol sy'n canolbwyntio llai ar gydymffurfiaeth, a mwy ar helpu pobl—helpu hawlwyr i gael gwaith. Yr hyn sydd ei angen arnom yw cymorth swyddi personol, nid sancsiynau. Dyma ble mae angen inni ddatblygu ein hymagwedd, a gofynnaf i’r Adran Gwaith a Phensiynau gyhoeddi eu hymchwil ar sancsiynau budd-daliadau fel y gallwn weld sut y gallant gyfiawnhau hynny.
Ond mae'n rhaid imi ddweud, o ystyried bod gennym gynnig gofal plant mwy hael, a chynnig gofal plant, gyda Dechrau'n Deg, sy'n llawer mwy hael i'r rheini sydd ei angen fwyaf hefyd, a rhieni'n dychwelyd i'r gwaith drwy addysg a hyfforddiant, nid yw hynny'n cael ei gynnig yng nghynnig gofal plant Llywodraeth y DU.
Ond gadewch imi fynd yn ôl at y sancsiynau. Mae’r ffaith y bydd yn ofynnol i brif ofalwyr plant mor ifanc â blwydd neu ddwy oed chwilio am waith hyd yn oed os oes un rhiant eisoes yn gweithio, ac unwaith eto, mae’r amodoldeb a’r sancsiynau’n berthnasol—. Mae'n anodd iawn i'r bobl fwyaf agored i niwed sy'n cael eu taro galetaf gan sancsiynau. A gaf fi roi’r dystiolaeth o Gymru i chi? Ledled y DU ac yng Nghymru, mae nifer cynyddol o unigolion yn ceisio cyngor gan Cyngor ar Bopeth mewn perthynas â’r gofynion amodoldeb amhriodol hyn, ac mewn gwirionedd, gellir gweld, yn ddiweddar, rhwng 2021 a 2022, y bu cynnydd o 20 y cant yn nifer y bobl ar gredyd cynhwysol sy'n gofyn am gymorth gyda materion yn ymwneud ag amodoldeb, ymrwymiadau hawlwyr a sancsiynau. Nid gwladwriaeth les yw hon. Credaf hefyd y bydd yn anodd iawn o ran yr effaith ar bobl anabl sy'n ceisio cael mynediad at gyflogaeth a budd-daliadau'r wladwriaeth.
I'm really disappointed to hear about sanctions, rather than compassion, because that's what we're talking about here. And I just hope that the individual who thinks it's okay never finds himself in need, because then he'll know how it feels. But the point I wanted to ask you, Minister, is what conversations you've had to try and educate the Tories in Westminster about providing proper free childcare for 48 weeks, for example. You've already mentioned it covers in Wales education and training opportunities to help those individuals educate themselves or find some training for the right type of employment for their area. And, whilst we hear them repeatedly trying to claim what they can't, that their offer is better than ours, a little bit of compassion instead of another sanction that says, 'You can only have this if you work, but you can't have it to help you get into work'—.
Rwyf wedi fy siomi'n fawr wrth glywed am sancsiynau, yn hytrach na thosturi, gan mai dyna rydym yn sôn amdano yma. Ac rwy'n gobeithio na fydd yr unigolyn sy'n credu bod hyn yn iawn byth mewn angen ei hun, gan y bydd yn gwybod wedyn sut mae hynny'n teimlo. Ond y pwynt roeddwn am eich holi yn ei gylch, Weinidog, yw pa sgyrsiau a gawsoch chi i geisio addysgu’r Torïaid yn San Steffan am ddarparu gofal plant priodol am ddim am 48 wythnos, er enghraifft. Rydych eisoes wedi sôn ei fod yn cynnwys cyfleoedd addysg a hyfforddiant yng Nghymru i helpu'r unigolion hynny i addysgu eu hunain neu ddod o hyd i hyfforddiant ar gyfer y math cywir o gyflogaeth ar gyfer eu maes. Ac er ein bod yn eu clywed dro ar ôl tro yn ceisio honni'r hyn na allant ei honni, fod eu cynnig yn well na'n un ni, ychydig o dosturi yn lle sancsiwn arall sy'n dweud 'Ni allwch gael hyn oni bai eich bod yn gweithio, ond ni allwch ei gael i'ch helpu i gael swydd'—.
Thank you very much, Joyce Watson. It is important that we remind our colleagues in the Welsh Conservatives about what is happening in Wales as to childcare. We're already investing heavily to expand childcare and early years provision to all two-year-olds in Wales—a commitment in the co-operation agreement. We're investing more than £100 million in childcare in Wales a year already. Our childcare offer provides 30 hours of funded childcare a week for up to 48 weeks a year for three and four-year-olds. Parents in training and education get help with childcare costs, and we're already rolling out high-quality childcare to two-year-olds across Wales through our Flying Start programme. And funded childcare is supporting, as Joyce Watson said—it's supporting—more parents back to work, but not with the force of sanctions and conditionality that are forcing people, as the Child Poverty Action Group said, into lower paid jobs. We could spend too much time on this, but, at the moment, England is offering 30 hours of childcare for working parents for 38 weeks of the year, 15 hours funded childcare for some children aged two and three, and, of course, the planned changes in England will not take full effect for at least another two years.
Diolch yn fawr iawn, Joyce Watson. Mae’n bwysig inni atgoffa ein cyd-Aelodau ymhlith y Ceidwadwyr Cymreig o'r hyn sy’n digwydd yng Nghymru mewn perthynas â gofal plant. Rydym eisoes yn buddsoddi'n helaeth i ehangu darpariaeth gofal plant a blynyddoedd cynnar i bob plentyn dwy oed yng Nghymru—ymrwymiad yn y cytundeb cydweithio. Rydym eisoes yn buddsoddi mwy na £100 miliwn y flwyddyn mewn gofal plant yng Nghymru. Mae ein cynnig gofal plant yn darparu 30 awr o ofal plant a ariennir yr wythnos am hyd at 48 wythnos y flwyddyn ar gyfer plant tair a phedair oed. Gall rhieni mewn hyfforddiant ac addysg gael cymorth gyda chostau gofal plant, ac rydym eisoes yn cyflwyno gofal plant o ansawdd uchel i blant dwy oed ledled Cymru drwy ein rhaglen Dechrau'n Deg. Ac mae gofal plant a ariennir yn cefnogi, fel y dywedodd Joyce Watson—mae'n cefnogi—rhagor o rieni i ddychwelyd i'r gwaith, ond nid gyda grym sancsiynau ac amodoldeb, sy'n gorfodi pobl, fel y dywedodd y Grŵp Gweithredu ar Dlodi Plant, i mewn i swyddi ar gyflogau is. Gallem dreulio gormod o amser ar hyn, ond ar hyn o bryd, mae Lloegr yn cynnig 30 awr o ofal plant i rieni sy'n gweithio am 38 wythnos y flwyddyn, 15 awr o ofal plant a ariennir ar gyfer rhai plant dwy a thair oed, ac wrth gwrs, ni fydd y newidiadau arfaethedig yn Lloegr yn dod i rym yn llawn am o leiaf ddwy flynedd arall.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Joel James.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Joel James.
Thank you, Llywydd. Will the Minister make a statement on last week's announcement by the Ugandan Parliament that it is now illegal to identify as LGBTQ and a criminal matter for individuals or institutions to even support LGBTQ rights? Thank you.
Diolch, Lywydd. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad ar y cyhoeddiad yr wythnos diwethaf gan Senedd Uganda ei bod bellach yn anghyfreithlon i hunan-adnabod fel LHDTC, ac yn drosedd i unigolion neu sefydliadau i hyd yn oed gefnogi hawliau LHDTC? Diolch.
I thank the Member for this question. I am sure everybody in this Chamber will agree that it was horrifying to see not only the reports on the passing of the anti-homosexuality Bill in Uganda recently, but those scenes within the Ugandan Parliament. I have to say they genuinely made me feel physically sick to think of the position and what must be the absolute fear of the LGBTQ+ community in Uganda. And Wales very much stands in solidarity with LGBTQ+ communities everywhere, and we know that Uganda's LGBTQ+ people are suffering, and this new Bill will inflame the already discriminatory and marginalising narratives and abhorrent rhetoric against gay, lesbian and bisexual people that we find in too many communities and too many countries around the world.
Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Rwy’n siŵr y bydd pawb yn y Siambr hon yn cytuno ei bod yn arswydus gweld nid yn unig yr adroddiadau ar gyflwyno'r Bil gwrth-gyfunrywioldeb yn Uganda yn ddiweddar, ond yr hyn a welwyd yn Senedd Uganda. Rhaid imi ddweud fy mod wedi teimlo'n sâl wrth feddwl am sefyllfa ac ofn pur y gymuned LHDTC+ yn Uganda. Ac mae Cymru'n cydsefyll yn gadarn iawn mewn undod â chymunedau LHDTC+ ym mhobman, a gwyddom fod pobl LHDTC+ Uganda yn dioddef, a bydd y Bil newydd hwn yn gwaethygu'r naratifau sydd eisoes yn wahaniaethol ac yn gwthio pobl i'r cyrion a'r rhethreg ffiaidd yn erbyn pobl hoyw, lesbiaidd a deurywiol sydd i'w gweld mewn gormod o gymunedau a gormod o wledydd ledled y byd.
Thank you, Deputy Minister, for your strong condemnation, and I share wholeheartedly, and my group share wholeheartedly, the sentiments you have just expressed. However, given the very nature of this Bill and the consequences that it will now have, I think it's entirely pertinent for this Government to now clarify how it intends to keep safe those people who volunteer or participate in Welsh Government-funded projects in Uganda and who identify as LGBTQ, and I ask, Deputy Minister, whether you now think that Welsh organisations in receipt of Welsh Government money should still be sending volunteers and staff to Uganda.
Diolch am eich condemniad cryf, Ddirprwy Weinidog, ac mae fy ngrŵp a minnau'n rhannu'r teimladau rydych newydd eu mynegi yn llwyr. Fodd bynnag, o ystyried natur y Bil hwn a’r canlyniadau a fydd iddo, credaf ei bod yn gwbl briodol i’r Llywodraeth hon egluro nawr sut mae’n bwriadu diogelu'r bobl sy’n gwirfoddoli neu'n cymryd rhan mewn prosiectau a ariennir gan Lywodraeth Cymru yn Uganda ac sy’n hunan-adnabod fel LHDTC, a Ddirprwy Weinidog, a ydych yn credu nawr y dylai’r sefydliadau Cymreig sy’n cael arian gan Lywodraeth Cymru barhau i anfon gwirfoddolwyr a staff i Uganda.
The people and Government of Wales have a long-standing relationship with people and communities in eastern Uganda, as the Member is aware, and it's very important to make it clear that the Welsh Government does not have any formal relationship with the Government of Uganda. And our Wales and Africa programme, which I know the Member is familiar with, works in partnership with the people of Uganda and not the Ugandan Government.
But he does raise some very valid points in terms of the safety, not just of LGBTQ+ people within Uganda, but also people travelling to that country, and clearly there is advice that will come from the Foreign, Commonwealth and Development Office, which we will be adhering to very closely. And this is something that myself and my good friend and colleague Jane Hutt have already arranged to look at to make sure that that support is in place, and we are taking these things very much into consideration.
Mae gan bobl a Llywodraeth Cymru berthynas hirsefydlog â phobl a chymunedau yn nwyrain Uganda, fel y gŵyr yr Aelod, ac mae’n bwysig nodi'n glir nad oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw berthynas ffurfiol â Llywodraeth Uganda. Ac mae ein rhaglen Cymru ac Affrica, y gwn fod yr Aelod yn gyfarwydd â hi, yn gweithio mewn partneriaeth â phobl Uganda, ac nid Llywodraeth Uganda.
Ond mae'n codi rhai pwyntiau dilys iawn ynglŷn â diogelwch, nid yn unig diogelwch pobl LHDTC+ yn Uganda, ond hefyd diogelwch pobl sy'n teithio i'r wlad honno, ac yn amlwg, bydd cyngor yn cael ei ddarparu gan y Swyddfa Dramor, y Gymanwlad a Datblygu, y byddwn yn glynu wrtho'n agos iawn. Ac mae hyn yn rhywbeth rwyf fi a fy nghyfaill a’m cyd-Aelod, Jane Hutt, eisoes wedi trefnu i edrych arno i sicrhau bod y cymorth hwnnw ar waith, ac rydym yn ystyried y pethau hyn yn ofalus.
Thank you, Deputy Minister, for your clarification on this matter and, as you've alluded to, I recently saw first-hand some of the projects in Uganda, particularly those projects looking to help communities by improving sustainable agroforestry. And I was pleased to see how they also help tackle gender inequality. But no matter how you look at this situation, the case is now clear that partner organisations that receive Welsh Government funding cannot publicly share our values.
Last week, the First Minister released a written statement about ministerial overseas visits linked to St David's Day, where he re-emphasised the Welsh Government's commitment to making Wales the most LGBTQ+-friendly nation in Europe, and I'm left deeply troubled about how this makes Wales look hypocritical. This Government makes these statements about being LGBTQ-friendly, you condemn, rightly so, Uganda for their LGBTQ stance, but you're perfectly happy to accept hospitality from Qatar, a country that has the death penalty for homosexuality, and you're perfectly happy to spend money on products in Uganda, which imposes life imprisonment for homosexuality and has now made it illegal to even identify as LGBTQ. So, with this in mind, Deputy Minister, how can you morally justify Welsh taxpayers' money being spent, no matter how small, in a country that is in fundamental opposition to our values as a nation? Thank you.
Diolch am eich eglurhad ar y mater hwn, Ddirprwy Weinidog ac fel rydych wedi nodi, gwelais rai o'r prosiectau yn Uganda fy hun yn ddiweddar, yn benodol y prosiectau sy'n ceisio helpu cymunedau drwy wella amaeth-goedwigaeth gynaliadwy. Ac roeddwn yn falch o weld sut maent hefyd yn helpu i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb rhwng y rhywiau. Ond ni waeth sut yr edrychwch ar y sefyllfa hon, mae’r achos yn glir bellach na all sefydliadau partner sy’n cael cyllid gan Lywodraeth Cymru rannu ein gwerthoedd yn gyhoeddus.
Yr wythnos diwethaf, rhyddhaodd y Prif Weinidog ddatganiad ysgrifenedig am ymweliadau tramor gweinidogol yn gysylltiedig â Dydd Gŵyl Dewi, lle ailbwysleisiodd ymrwymiad Llywodraeth Cymru i sicrhau mai Cymru yw’r genedl fwyaf cyfeillgar yn Ewrop tuag at bobl LHDTC+, ac rwy'n pryderu'n fawr fod hyn yn gwneud i Gymru edrych yn rhagrithiol. Mae’r Llywodraeth hon yn gwneud datganiadau ynglŷn â bod yn gyfeillgar tuag at bobl LHDTC, rydych yn condemnio Uganda, yn gwbl briodol, am eu safbwynt ynghylch pobl LHDTC, ond rydych yn berffaith hapus i dderbyn lletygarwch gan Qatar, gwlad sydd â’r gosb eithaf am gyfunrywioldeb, ac rydych yn berffaith hapus i wario arian ar gynnyrch yn Uganda, sy'n rhoi carchar am oes am gyfunrywioldeb ac sydd bellach wedi'i gwneud yn anghyfreithlon i hyd yn oed hunan-adnabod fel LHDTC. Felly, gyda hyn mewn golwg, Ddirprwy Weinidog, sut y gallwch gyfiawnhau’n foesol fod arian trethdalwyr Cymru yn cael ei wario, ni waeth pa mor ychydig, mewn gwlad sy'n arddel safbwynt cwbl groes i’n gwerthoedd fel cenedl? Diolch.
Whilst I do welcome the Member's interest in this area, I'll not take lectures from the Conservative Party on support for the LGBTQ+ community. And clearly, it raises very valid concerns about the role that we play in terms of our diplomatic engagement and relationships and how we use our influence, where we do have it, in terms of support for the LGBTQ+ community globally. And you raise the issue of Qatar and it's very much part of our LGBTQ+ action plan to actually look at those relationships and have an ongoing review of them and make sure that we are analysing that and that we are working in a way that not only tries to advocate for those communities, but does so in a way that doesn't make the case worse for them. And I recognise, whilst these are questions for the Welsh Government, I hope that Joel James, whilst he was visiting Uganda, might have considered these issues, particularly when he met organisations and also the Anglican seminary there as well.
Er fy mod yn croesawu diddordeb yr Aelod yn y maes hwn, nid wyf am dderbyn pregeth gan y Blaid Geidwadol ar gefnogaeth i'r gymuned LHDTC+. Ac yn amlwg, mae'n codi pryderon dilys iawn am y rôl rydym yn ei chwarae gyda'n hymgysylltiad diplomyddol a'n perthynas â gwledydd a sut rydym yn defnyddio ein dylanwad, lle mae gennym ddylanwad, ar gefnogaeth i'r gymuned LHDTC+ ym mhob rhan o'r byd. Ac rydych yn codi mater Qatar, ac mae'n rhan fawr iawn o'n cynllun gweithredu LHDTC+ i edrych ar y berthynas â gwledydd a'i hadolygu'n barhaus a sicrhau ein bod yn ei dadansoddi a'n bod yn gweithio mewn ffordd sydd nid yn unig yn ceisio dadlau dros y cymunedau hynny, ond yn gwneud hynny mewn ffordd nad yw'n gwneud eu sefyllfa'n waeth. Ac rwy’n cydnabod, er bod y rhain yn gwestiynau i Lywodraeth Cymru, rwy’n gobeithio y gallai Joel James, tra bu'n ymweld ag Uganda, fod wedi ystyried y materion hyn, yn enwedig pan gyfarfu â sefydliadau a'r athrofa Anglicanaidd yno.
Llefarydd Plaid Cymru, Sioned Williams.
Plaid Cymru spokesperson, Sioned Williams.
Diolch, Llywydd. Minister, yesterday—last evening—MPs debated the UK Tories' Illegal Migration Bill, and illegal it certainly is, because it's a Bill that has been deemed by dozens of human rights organisations and legal experts as incompatible with the international human rights treaties of which the UK is a signatory, including the European convention on human rights, the 1951 refugee convention and the 1948 Universal Declaration of Human Rights.
Minister, there can be no doubt that this deplorable Bill undermines Wales's aim to be a nation of sanctuary and our desire to expand the rights of refugees and asylum seekers to access services, not limit them. These are people, not a 'problem', as the leader of the Welsh Conservatives despicably stated on social media yesterday—not creating 'mayhem', in his shameful words, but our brothers and sisters, seeking our support. If we had the powers, we could ensure this inhumane, anti-refugee Bill would not apply in Wales. As that is unfortunately not the case, Plaid Cymru MPs yesterday laid an amendment to require the UK and Welsh Governments to jointly produce guidance, setting out how measures under this Act could be exercised in a way that is consistent with the Welsh Government's commitment of being a nation of sanctuary, and no guidance being allowed to be published unless it has been approved by this Senedd. It was disappointing that no Labour Welsh MPs were among those who signed the amendment. Minister, do you agree with Plaid Cymru that this Bill is an affront to the values of the people of Wales, at odds with international human rights treaties and counter to Wales's stated ambition of being a nation of sanctuary? And, if so, what action can the Welsh Government take to ensure that, contrary to the title of this Bill, nobody who seeks sanctuary in Wales is illegal?
Diolch, Lywydd. Weinidog, ddoe—neithiwr—bu ASau yn trafod Bil Mudo Anghyfreithlon Torïaid y DU, ac mae’n sicr yn anghyfreithlon, gan ei fod yn Fil y mae dwsinau o sefydliadau hawliau dynol ac arbenigwyr cyfreithiol wedi’i alw'n anghydnaws â’r cytuniadau hawliau dynol rhyngwladol y mae’r DU wedi'u llofnodi, gan gynnwys y confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol, confensiwn ffoaduriaid 1951 a Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol 1948.
Weinidog, nid oes unrhyw amheuaeth nad yw’r Bil gresynus hwn yn tanseilio nod Cymru i fod yn genedl noddfa a’n dymuniad i ehangu yn hytrach na chyfyngu ar hawliau ffoaduriaid a cheiswyr lloches i gael mynediad at wasanaethau. Pobl yw’r rhain, nid ‘problem’, fel y dywedodd arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, yn ffiaidd, ar y cyfryngau cymdeithasol ddoe—nid rhai sy'n creu ‘anrhefn’, yn ei eiriau gwarthus ef, ond ein brodyr a'n chwiorydd, yn gofyn am ein cymorth. Pe bai gennym y pwerau, gallem sicrhau na fyddai’r Bil gwrth-ffoaduriaid annynol hwn yn berthnasol yng Nghymru. Gan nad yw hynny’n wir, yn anffodus, ddoe, cyflwynodd ASau Plaid Cymru welliant a fyddai'n ei gwneud yn ofynnol i Lywodraethau’r DU a Chymru lunio canllawiau ar y cyd, yn nodi sut y gellid rhoi mesurau o dan y Ddeddf hon ar waith mewn ffordd sy’n gyson ag ymrwymiad Llywodraeth Cymru i fod yn genedl noddfa, lle na chaniateir i ganllawiau gael eu cyhoeddi oni bai eu bod wedi'u cymeradwyo gan y Senedd hon. Roedd yn siomedig nad oedd unrhyw un o ASau Cymreig y Blaid Lafur ymhlith y rheini a arwyddodd y gwelliant. Weinidog, a ydych yn cytuno â Phlaid Cymru fod y Bil hwn yn sarhad ar werthoedd pobl Cymru, yn mynd yn gwbl groes i gytuniadau hawliau dynol rhyngwladol ac yn groes i uchelgais datganedig Cymru i fod yn genedl noddfa? Ac os felly, pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau, yn wahanol i deitl y Bil hwn, nad oes unrhyw un sy’n ceisio noddfa yng Nghymru yn anghyfreithlon?
Well, diolch yn fawr, Sioned Williams, and can I really thank you for this question today? It is horrific what is happening in terms of this Bill making its way—forced through Parliament, forced, without proper scrutiny, through Parliament. And I did write to Robert Jenrick on 14 March—I shared my letter—and I said in that letter that we cannot support a Bill that the UN Refugee Agency has described as amounting to an asylum ban and which would breach the refugee convention and also, importantly—and I think this must be discussed when we look at this as a Senedd—the Home Secretary has herself stated that she cannot see that the Bill is compliant with the human rights convention. So, it is an illegal Bill in itself.
As you say, we're striving to make Wales a true nation of sanctuary. I said this to Robert Jenrick, as I did in terms of the Nationality and Borders Act 2022 before it. It fundamentally undermines our ability to implement policies to achieve this, and particularly I would say, in terms of this Bill, in relation to children and young people. And just to say on that point, we have actually in our programme for government a commitment to uphold the rights of unaccompanied asylum-seeker children and young people. We're proud to take a child-first, migrant-second approach that upholds the best interests and rights of children.
Wel, diolch yn fawr, Sioned Williams, ac a gaf fi ddiolch o galon i chi am eich cwestiwn heddiw? Mae’r ffordd y mae'r Bil hwn yn gwneud ei ffordd—yn cael ei orfodi drwy’r Senedd, ei orfodi, heb graffu priodol, drwy’r Senedd—yn erchyll. Ac ysgrifennais at Robert Jenrick ar 14 Mawrth—rhannais fy llythyr—a dywedais yn y llythyr hwnnw na allwn gefnogi Bil y mae Asiantaeth Ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig wedi’i alw'n gyfystyr â gwaharddiad ar loches ac a fyddai’n mynd yn groes i'r confensiwn ffoaduriaid, a hefyd, yn bwysig—a chredaf fod yn rhaid trafod hyn pan fyddwn yn edrych ar hyn fel Senedd—mae'r Ysgrifennydd Cartref ei hun wedi datgan nad yw'n credu bod y Bil yn cydymffurfio â'r confensiwn hawliau dynol. Felly, mae’n Fil anghyfreithlon ynddo’i hun.
Fel y dywedwch, rydym yn ymdrechu i wneud Cymru yn genedl noddfa wirioneddol. Dywedais hyn wrth Robert Jenrick, fel y gwneuthum mewn perthynas â Deddf Cenedligrwydd a Ffiniau 2022 o'i flaen. Mae’n tanseilio’n llwyr ein gallu i roi polisïau ar waith i gyflawni hyn, ac yn fwyaf arbennig, byddwn yn dweud, o ran y Bil hwn, mewn perthynas â phlant a phobl ifanc. Ac ar y pwynt hwnnw, mae gennym ymrwymiad yn ein rhaglen lywodraethu i gynnal hawliau plant a phobl ifanc ar eu pen eu hunain sy'n ceisio lloches. Rydym yn falch o fabwysiadu ymagwedd sy'n eu trin fel plant yn gyntaf a mudwyr yn ail ac sy'n cynnal buddiannau a hawliau plant.
Diolch, Gweinidog. I would also like to talk about the events, the despicable events, in Uganda. Plaid Cymru, of course, has been proud to work with Welsh Government on the LGBTQ+ action plan to make Wales the most LGBTQ+-friendly nation in Europe, but the plan also commits, of course, to demonstrate Wales's international duty to show leadership on equality. People who identify in Uganda, as we've heard now, risk life in prison and could be given the death penalty in some cases, after the Parliament passed that new Bill last week. The Bill is being described as one of the toughest pieces of anti-gay legislation in Africa. As well as making identifying as gay illegal for the first time, friends, families and members of the community would have a duty to report individuals in same-sex relationships to the authorities. Amnesty has said:
'This deeply repressive legislation will institutionalise discrimination, hatred, and prejudice against LGBTI people...and block the legitimate work of civil society, public health professionals, and community leaders.'
We know, of course, and have just discussed the many links with Uganda through the Wales and Africa programme that the Welsh Government has, working in partnership on various projects and programmes. So, Minister, how is the Welsh Government going to make sure that those engaged in those projects, who may be at serious risk from this hideous legislation, are protected? How are we going to make them safe and how are you going to ensure that the Wales and Africa programme more generally is aligned with the international commitments in the action plan?
Diolch, Weinidog. Hoffwn innau sôn am y digwyddiadau, y digwyddiadau gwarthus, yn Uganda. Mae Plaid Cymru, wrth gwrs, wedi bod yn falch o weithio gyda Llywodraeth Cymru ar y cynllun gweithredu LHDTC+ i sicrhau mai Cymru yw’r genedl fwyaf cyfeillgar yn Ewrop tuag at bobl LHDTC, ond mae’r cynllun hefyd yn ymrwymo, wrth gwrs, i arddangos dyletswydd ryngwladol Cymru i ddangos arweiniad ar gydraddoldeb. Mae pobl sy’n hunan-adnabod yn Uganda, fel y clywsom, mewn perygl o orfod treulio'u bywydau yn y carchar, a gallent gael y gosb eithaf mewn rhai achosion, ar ôl i’r Senedd basio'r Bil newydd yr wythnos diwethaf. Mae’r Bil yn cael ei ddisgrifio fel un o’r enghreifftiau llymaf o ddeddfwriaeth wrth-hoyw yn Affrica. Yn ogystal â gwneud hunan-adnabod fel hoyw yn anghyfreithlon am y tro cyntaf, byddai gan ffrindiau, teuluoedd ac aelodau o'r gymuned ddyletswydd i roi gwybod i'r awdurdodau am unigolion sydd mewn perthynas â rhywun o'r un rhyw. Mae Amnesty wedi dweud:
'Bydd y ddeddfwriaeth hynod ormesol hon yn sefydliadu gwahaniaethu, casineb, a rhagfarn yn erbyn pobl LHDTRh… ac yn rhwystro gwaith pwysig cymdeithas sifil, gweithwyr iechyd cyhoeddus proffesiynol, ac arweinwyr cymunedol.'
Wrth gwrs, fe wyddom am—ac ydym newydd fod yn trafod—y cysylltiadau niferus sydd gan Lywodraeth Cymru ag Uganda drwy raglen Cymru ac Affrica, gan weithio mewn partneriaeth ar brosiectau a rhaglenni amrywiol. Felly, Weinidog, sut fydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod y bobl sydd ynghlwm wrth y prosiectau hynny, a allai fod mewn perygl difrifol oherwydd y ddeddfwriaeth erchyll hon, yn cael eu hamddiffyn? Sut rydym yn mynd i’w diogelu, a sut rydych yn mynd i sicrhau bod rhaglen Cymru ac Affrica yn fwy cyffredinol yn gyson â’r ymrwymiadau rhyngwladol yn y cynllun gweithredu?
Well, I thank you also, Sioned, for raising that question, and obviously thank the Deputy Minister for Social Partnership for responding so fully and clearly to the question from Joel James earlier on. I think it is really important that we make our statement here today, and it's a statement that's coming from across the whole of the Senedd. And recognising, again, as the Deputy Minister has said, that the Wales and Africa programme works in partnership with the people of Uganda and not the Government. And just to say that we have been encouraging people who have gone to Uganda to discuss these issues, to discuss issues relating to LGBTQ+ rights, with the hosts. And in fact, I can say that I have also discussed them with visitors who come from Uganda. It is a key opportunity and responsibility to discuss these issues. This is obviously to attempt to promote better understanding and tolerance and to reach out to people who want to hear from us, including LGBTQ+ people in Uganda. Now, obviously, we await to see this Bill. It's been passed back to President Museveni. He's got 30 days to provide assent or send back to Parliament with changes. I think it is important that it's addressed today and, as the Deputy Minister said, that we look at this in terms of not just our working relationship with those NGOs in Uganda, but also acknowledge that, actually, we have to ensure travel advice as well, to warn anyone who is visiting, in terms of their needs and rights, that we take this into account as well with the FCDO.
Wel, diolch hefyd, Sioned, am godi’r cwestiwn, ac yn amlwg, diolch i’r Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol am ymateb mor llawn ac mor glir i’r cwestiwn gan Joel James yn gynharach. Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwneud ein datganiad yma heddiw, ac mae'n ddatganiad sy'n dod o bob rhan o'r Senedd. A chydnabod, unwaith eto, fel y mae’r Dirprwy Weinidog wedi’i ddweud, fod rhaglen Cymru ac Affrica yn gweithio mewn partneriaeth â phobl Uganda, ac nid y Llywodraeth. A dylwn ddweud ein bod wedi bod yn annog pobl sydd wedi mynd i Uganda i drafod y materion hyn, i drafod materion sy'n ymwneud â hawliau pobl LHDTC+, gyda'r rhai sy'n eu croesawu. Ac mewn gwirionedd, gallaf ddweud fy mod innau wedi eu trafod ag ymwelwyr o Uganda. Mae’n gyfle allweddol ac yn gyfrifoldeb i drafod y materion hyn. Yn amlwg, mae hyn er mwyn ceisio hybu gwell dealltwriaeth a goddefgarwch ac estyn llaw at bobl sy'n dymuno clywed gennym, gan gynnwys pobl LHDTC+ yn Uganda. Nawr, yn amlwg, rydym yn aros i weld y Bil hwn. Mae wedi'i drosglwyddo'n ôl i'r Arlywydd Museveni. Mae ganddo 30 diwrnod i gydsynio neu ei anfon yn ôl i'r Senedd gyda newidiadau. Credaf ei bod yn bwysig ei fod yn cael sylw heddiw, ac fel y dywedodd y Dirprwy Weinidog, ein bod nid yn unig yn edrych ar hyn yng nghyd-destun ein perthynas waith â chyrff anllywodraethol yn Uganda, ond hefyd yn cydnabod, mewn gwirionedd, fod yn rhaid inni sicrhau y darperir cyngor teithio hefyd, i rybuddio unrhyw un sy'n ymweld ynglŷn â'u hanghenion a'u hawliau, a'n bod yn ystyried hyn hefyd gyda'r Swyddfa Dramor, y Gymanwlad a Datblygu.
3. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am drafodaethau gyda Llywodraeth y DU ynghylch gorfodi gosod mesuryddion rhagdalu? OQ59343
3. Will the Minister provide an update on discussions with the UK Government regarding the forced installation of prepayment meters? OQ59343
Thank you very much, Jack Sargeant. I wrote to Grant Shapps, Secretary of State for the Department for Energy Security and Net Zero, on 13 March. I once more called for the removal of prepayment meters installed through force via this unsafe warrant process over the course of the last six months.
Diolch yn fawr iawn, Jack Sargeant. Ysgrifennais at Grant Shapps, Ysgrifennydd Gwladol yr Adran dros Ddiogelu Ffynonellau Ynni a Sero Net, ar 13 Mawrth. Galwais unwaith eto am gael gwared ar fesuryddion rhagdalu a osodwyd yn orfodol drwy'r broses warantau anniogel hon dros y chwe mis diwethaf.
I'm grateful to the Minister for her consistent understanding of the seriousness of this issue and consistent support for those on prepayment meters. Once again this week, the failures of the UK Government and Ofgem to get a grip on this prepayment meter scandal were laid bare. Figures released on Monday showed that just three suppliers—Scottish Power, British Gas and Ovo—were responsible for 70 per cent of meters forcibly installed via court warrants. Minister, I have repeatedly told Ofgem that this problem extended beyond just British Gas. It was obvious to me from the scale and the speed of the warrants being issued. But, rather than seeking to establish the scale and move to protect customers, they placed the emphasis on me to prove this. The delay and refusal to listen to the evidence in front of them has left vulnerable residents in Wales and across the United Kingdom at real risk. As I've said before in this Chamber, Minister, this is a matter of life and death.
Minister, you'll be aware that this week the Senedd Petitions Committee has launched a parliamentary inquiry, and it is my expectation as Chair of that committee that the chair of Ofgem and the chief executive of Ofgem, and the executives of these suppliers, attend and answer questions from committee members. Minister, will you express my frustrations at the scale of the problem and the scale of the failures to them in the conversations you have with them? And will you also instruct them to engage with the parliamentary inquiry under way?
Rwy’n ddiolchgar i’r Gweinidog am ei dealltwriaeth gyson o ddifrifoldeb y mater hwn a'i chefnogaeth gyson i’r rheini ar fesuryddion rhagdalu. Unwaith eto yr wythnos hon, datgelwyd methiannau Llywodraeth y DU ac Ofgem i fynd i’r afael â'r sgandal mesuryddion rhagdalu. Dangosodd ffigurau a gyhoeddwyd ddydd Llun mai tri chyflenwr yn unig—Scottish Power, Nwy Prydain ac Ovo—a oedd yn gyfrifol am osod 70 y cant o fesuryddion yn orfodol drwy warantau llys. Weinidog, rwyf wedi dweud wrth Ofgem dro ar ôl tro fod y broblem hon yn ymestyn y tu hwnt i Nwy Prydain yn unig. Roedd hynny'n amlwg i mi o ystyried nifer y gwarantau a pha mor gyflym y'u rhoddwyd. Ond yn hytrach na cheisio darganfod faint ohonynt a osodwyd a bwrw ati i amddiffyn cwsmeriaid, dywedasant mai fy lle i oedd profi hyn. Drwy oedi a gwrthod gwrando ar y dystiolaeth o’u blaenau, maent wedi gadael trigolion bregus yng Nghymru a ledled y Deyrnas Unedig i wynebu risg wirioneddol. Fel rwyf wedi’i ddweud eisoes yn y Siambr hon, Weinidog, mae hyn yn fater lle mae bywyd yn y fantol.
Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fod Pwyllgor Deisebau’r Senedd wedi cychwyn ymchwiliad seneddol yr wythnos hon, ac fel Cadeirydd y pwyllgor hwnnw rwy'n disgwyl i gadeirydd Ofgem a phrif weithredwr Ofgem, a swyddogion gweithredol y cyflenwyr hyn, fynychu sesiynau ac ateb cwestiynau gan aelodau'r pwyllgor. Weinidog, a wnewch chi fynegi fy rhwystredigaeth ynghylch maint y broblem a'r methiannau yn y sgyrsiau rydych chi'n eu cael gyda hwy? Ac a wnewch chi hefyd eu cyfarwyddo i ymgysylltu â'r ymchwiliad seneddol sydd ar y gweill?
Well, thank you very much, Jack Sargeant, and for your continuing leadership in this field. You are standing here as an elected representative, representing your constituents, who clearly have responded to you in that powerful survey, which is influential, and indeed the Minister for Climate Change and I are meeting the chief executive, Jonathan Brearley, in the next couple of weeks. We will be both then again expressing our concerns about the ways in which your response in past times in terms of meetings with Ofgem hasn't been treated with the full respect and recognition that it should.
But I just want, again, for colleagues to know what has happened, just to repeat what Jack Sargeant has said. Just three energy companies—three—British Gas, Scottish Power and Ovo Energy, and I name them here today, fitted 70 per cent of the total of those forced installations. And just to say, the overall number of forced meter installations increased by more than 40 per cent last year, when fuel bills were rocketing and the winter fuel poverty crisis looming. Scottish Power installed the highest number of prepayment meters relative to the size of its customer base. It's just shocking. We have to keep, in this Senedd, and I think it's important that there's strong support across the Senedd, I believe, making it very clear how we in Wales are not going to stand for this treatment, and we will make this very clear to Ofgem and to the UK Government, who've got the power to make changes here. But can I just say, I welcome the Petitions Committee, the cross-party committee, chaired by Jack Sargeant? I will be saying—. I will, hopefully, give evidence, and also urge the chief executive and chair of Ofgem to do so as well.
Wel, diolch yn fawr iawn, Jack Sargeant, ac am eich arweinyddiaeth barhaus yn y maes hwn. Rydych yn sefyll yma fel cynrychiolydd etholedig, yn cynrychioli eich etholwyr, sy'n amlwg wedi ymateb i chi yn yr arolwg pwerus hwnnw, sy’n ddylanwadol, ac yn wir, bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd a minnau’n cyfarfod â’r prif weithredwr, Jonathan Brearley, yn yr ychydig wythnosau nesaf. Bryd hynny, byddwn ein dau'n mynegi ein pryderon unwaith eto ynglŷn â'r ffyrdd nad yw eich ymateb mewn cyfarfodydd ag Ofgem wedi'i drin gyda'r gydnabyddiaeth a'r parch priodol yn y gorffennol.
Ond unwaith eto, hoffwn i fy nghyd-Aelodau wybod beth sydd wedi digwydd, os caf ailadrodd yr hyn y mae Jack Sargeant wedi'i ddweud. Tri chwmni ynni yn unig—tri—sef Nwy Prydain, Scottish Power ac Ovo Energy, ac rwy’n eu henwi yma heddiw, sydd wedi gosod 70 y cant o'r mesuryddion gorfodol hynny. A dylid dweud bod nifer cyffredinol y mesuryddion gorfodol a osodwyd wedi cynyddu fwy na 40 y cant y llynedd, pan oedd biliau tanwydd yn codi i'r entrychion ac argyfwng tlodi tanwydd y gaeaf ar y gorwel. Scottish Power a osododd y nifer uchaf o fesuryddion rhagdalu o gymharu â nifer eu cwsmeriaid. Mae'n syfrdanol. Mae’n rhaid inni barhau, yn y Senedd hon, a chredaf ei bod yn bwysig fod gennym gefnogaeth gref ar draws y Senedd, i ddweud yn glir iawn nad ydym ni yng Nghymru yn mynd i oddef yr ymddygiad hwn, a byddwn yn dweud hyn yn glir iawn wrth Ofgem ac wrth Lywodraeth y DU, sydd â'r grym i wneud newidiadau yma. Ond a gaf fi ddweud fy mod yn croesawu’r Pwyllgor Deisebau, y pwyllgor trawsbleidiol, a gadeirir gan Jack Sargeant? Byddaf yn dweud—. Byddaf, gobeithio, yn rhoi tystiolaeth, a hefyd yn annog prif weithredwr a chadeirydd Ofgem i wneud hynny hefyd.
In your written statement on the cost-of-living energy crisis yesterday, you welcomed both the decision to bring prepayment energy charges in line with customers who pay by direct debit, announced in the UK Government budget, and Ofgem's extended ban on the forced installation of prepayment meters. You also stated:
'it is regrettable it took a media investigation to highlight the issue'.
Will you therefore acknowledge that the then business Secretary, Grant Shapps, who you referred to, wrote to the energy suppliers before the media investigation highlighted the issue, stating that they should stop forcing vulnerable customers onto prepayment meters? And given your reference to the further injustice of standing charges that prepayment customers face, what discussions are you having with the UK Government and Ofgem since the UK Government asked Ofgem to report back on options for ending the highest standing charges paid for by prepayment meter users?
Yn eich datganiad ysgrifenedig ar yr argyfwng costau byw ac ynni ddoe, fe wnaethoch groesawu’r penderfyniad i gysoni taliadau’r rheini sy’n rhagdalu am eu hynni â thaliadau’r rheini sy’n talu drwy ddebyd uniongyrchol, a gyhoeddwyd yng nghyllideb Llywodraeth y DU, a'r estyniad i waharddiad Ofgem ar osod mesuryddion rhagdalu gorfodol. Fe ddywedoch chi hefyd:
'ei bod yn drueni bod angen ymchwiliad gan y wasg i dynnu sylw at [y] broblem'.
A wnewch chi gydnabod, felly, fod yr Ysgrifennydd busnes ar y pryd, Grant Shapps, y cyfeirioch chi ato, wedi ysgrifennu at y cyflenwyr ynni cyn i ymchwiliad y cyfryngau dynnu sylw at y mater, gan ddweud y dylent roi’r gorau i orfodi cwsmeriaid agored i niwed i gael mesuryddion rhagdalu? Ac o ystyried eich cyfeiriad at annhegwch arall y tâl sefydlog y mae cwsmeriaid ar fesuryddion rhagdalu'n ei wynebu, pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda Llywodraeth y DU ac Ofgem ers i Lywodraeth y DU ofyn i Ofgem adrodd yn ôl ar opsiynau ar gyfer rhoi diwedd ar y taliadau sefydlog uchaf y telir amdanynt gan ddefnyddwyr mesuryddion rhagdalu?
Thank you, Mark Isherwood. Clearly, there were some aspects in the budget that we welcomed. We called for them. We called for the halting of that rise to £3,000. We called for it. We also called, in terms of Ofgem, for the fact that the ban on forced installation should not stop at the end of this month. It's supposed to be stopping at the end of this week, but it should continue. Indeed, I say that it should continue indefinitely, and I hope you would support me on that point.
I am meeting with energy suppliers tomorrow. I'm meeting energy suppliers and I hope it will include those three energy suppliers who have already been exposed today, in terms of the highest levels of forced installations. I'll be raising the standing charges with them. Of course, Mike Hedges raises this, as he did last week in the Member debate, on every occasion. It is for the energy suppliers, but also for the UK Government to act on this.
Diolch, Mark Isherwood. Yn amlwg, roedd rhai agweddau ar y gyllideb yr oeddem yn eu croesawu. Fe wnaethom ni alw amdanynt. Fe wnaethom ni alw am atal y codiad i £3,000. Fe wnaethom alw amdano. Fe wnaethom alw hefyd, o ran Ofgem, na ddylai'r gwaharddiad ar osod mesuryddion yn orfodol ddod i ben ddiwedd y mis hwn. Mae i fod i ddod i ben ddiwedd yr wythnos hon, ond fe ddylai barhau. Yn wir, rwy'n dweud y dylai barhau am gyfnod amhenodol, a gobeithio y byddech chi'n fy nghefnogi ar y pwynt hwnnw.
Rwy'n cyfarfod â chyflenwyr ynni yfory. Rwy'n cyfarfod â chyflenwyr ynni ac rwy'n gobeithio y bydd yn cynnwys y tri chyflenwr ynni y soniwyd amdanynt eisoes heddiw sydd wedi gosod y lefelau uchaf o fesuryddion yn orfodol. Byddaf yn dwyn y taliadau sefydlog i'w sylw. Wrth gwrs, mae Mike Hedges yn codi hyn ar bob achlysur, fel y gwnaeth yr wythnos diwethaf yn y ddadl Aelodau. Mater i'r cyflenwyr ynni, a hefyd i Lywodraeth y DU yw gweithredu ar hyn.
Isn't it frustrating that we have to wait for the Tories in Westminster, who are not exactly known as the champions of social justice, to act on this? But that's maybe more of question for the Counsel General on the devolution of justice.
As I said in Jack’s debate recently, the forced installation of prepayment meters is one of the greatest modern-day scandals in our society now. It has been responsible for families going cold, pensioners sitting in the dark and, inevitably, people dying. It is symptomatic of how people who are not well off are treated in the UK. The same attitude and exploitative practices are deployed by many bailiff companies towards people in debt. With that in mind, can the Minister explain what influence and powers she has to not only tackle victims of forced installations of prepayment meters, but also those who have fallen victim to excessive charges imposed by bailiff companies? I'm particularly keen to hear of any updates concerning dialogue with the Enforcement Conduct Board.
Onid yw'n rhwystredig fod yn rhaid inni aros i'r Torïaid yn San Steffan nad ydynt yn enwog am hyrwyddo cyfiawnder cymdeithasol weithredu ar hyn? Ond efallai fod hynny'n fwy o gwestiwn i'r Cwnsler Cyffredinol ar ddatganoli cyfiawnder.
Fel y dywedais yn nadl Jack yn ddiweddar, gosod mesuryddion rhagdalu yn orfodol yw un o'r sgandalau cyfoes mwyaf yn ein cymdeithas ar hyn o bryd. Mae wedi golygu bod teuluoedd yn oer, pensiynwyr yn eistedd yn y tywyllwch ac yn anochel, pobl yn marw. Mae'n symptomatig o'r ffordd y mae pobl nad ydynt yn gefnog yn cael eu trin yn y DU. Mae'r un ymagwedd ac arferion ecsploetiol i'w gweld gan lawer o gwmnïau beilïaid tuag at bobl mewn dyled. Gyda hynny mewn golwg, a all y Gweinidog egluro pa ddylanwad a phwerau sydd ganddi nid yn unig i fynd i'r afael â dioddefwyr yr arfer o osod mesuryddion rhagdalu yn orfodol, ond hefyd y rhai sydd wedi dioddef taliadau gormodol wedi'u gosod gan gwmnïau beilïaid? Rwy'n arbennig o awyddus i glywed am unrhyw ddiweddariadau ynghylch deialog gyda'r Bwrdd Ymddygiad Gorfodi.
Thank you very much, Peredur. I just want to say that, yesterday, I had a very useful and constructive meeting with the Enforcement Conduct Board. Following contributions and representations made in this Chamber, I had approached the Enforcement Conduct Board and asked them if they could play a role in accrediting those who were enforcement agencies for utilities. And I have to say that I was very pleased to hear from them, and indeed I had a meeting with Dŵr Cymru earlier this week. Dŵr Cymru is putting into the standard—you can see it on their website—the standard condition that the Enforcement Conduct Board is now stated. It's been set up so that those who are subject to enforcement action must be treated fairly, and it will provide independent oversight of the enforcement industry, with a special regard for those experiencing financial difficulty or other vulnerable circumstances. So, they are saying, Dŵr Cymru, that
'organisations that we work with...will be requiring all enforcement agencies that work on our behalf to be accredited by the Enforcement Conduct Board.'
Now, I think that's a step in the right direction and the Enforcement Conduct Board said that it's thanks to the leadership in Wales—Government and Senedd, I would say—that, actually, it's having some bite in terms of the utilities. So, I'm going to be waving this in the faces, or virtually, of the energy suppliers on Thursday.
Diolch yn fawr, Peredur. Ddoe, cefais gyfarfod defnyddiol ac adeiladol iawn gyda'r Bwrdd Ymddygiad Gorfodi. Yn dilyn cyfraniadau a sylwadau a wnaed yn y Siambr hon, roeddwn wedi cysylltu â'r Bwrdd Ymddygiad Gorfodi ac wedi gofyn iddynt a allent chwarae rôl yn achredu'r rhai a oedd yn asiantaethau gorfodi ar gyfer cyfleustodau. Ac mae'n rhaid imi ddweud fy mod i'n falch iawn o glywed ganddynt, ac yn wir, cefais gyfarfod gyda Dŵr Cymru yn gynharach yr wythnos hon. Mae Dŵr Cymru yn gosod safon—gallwch ei gweld ar eu gwefan—yr amod safonol sydd wedi'i nodi nawr gan y Bwrdd Ymddygiad Gorfodi. Mae wedi'i sefydlu fel bod yn rhaid trin y rhai sy'n destun camau gorfodi yn deg, a bydd yn darparu goruchwyliaeth annibynnol ar y diwydiant gorfodi, gan roi sylw arbennig i'r rhai sy'n cael trafferthion ariannol neu amgylchiadau eraill sy'n eu gwneud yn agored i niwed. Felly, mae Dŵr Cymru'n dweud bod
'sefydliadau yr ydym yn gweithio gyda nhw... yn ei gwneud yn ofynnol i’r holl asiantaethau gorfodi sy’n gweithio ar ein rhan fod wedi’u hachredu gan y Bwrdd Ymddygiad Gorfodi.'
Nawr, rwy'n credu bod hwnnw'n gam i'r cyfeiriad cywir a dywedodd y Bwrdd Ymddygiad Gorfodi mai diolch i'r arweinyddiaeth yng Nghymru—y Llywodraeth a'r Senedd, byddwn i'n dweud—fod hynny, mewn gwirionedd, yn cael effaith o ran y cyfleustodau. Felly, rwy'n mynd i fod yn chwifio hyn yn wynebau, neu'n rhithiol, y cyflenwyr ynni ddydd Iau.
4. Pa gamau mae'r Gweinidog yn eu cymryd i hyrwyddo gwirfoddoli yng Ngorllewin De Cymru? OQ59350
4. What steps is the Minister taking to promote volunteering in South Wales West? OQ59350
Diolch yn fawr, Altaf Hussain. I'll just find the answer to your question. It's very, very important that we do recognise the importance of the voluntary sector in Wales, and I think it's also very important to recognise that the voluntary sector in Wales in your region has been playing a key part and role. It's just looking at this in terms of our network of county voluntary councils and the Wales Council for Voluntary Action, that network, of course, is complemented by Volunteering Wales, our free-to-access online portal.
Diolch yn fawr, Altaf Hussain. Fe ddof o hyd i'r ateb i'ch cwestiwn. Mae'n bwysig iawn ein bod ni'n cydnabod pwysigrwydd y sector gwirfoddol yng Nghymru, ac rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig iawn cydnabod hefyd fod y sector gwirfoddol yng Nghymru yn eich rhanbarth chi wedi bod yn chwarae rhan allweddol. Mae'n edrych ar hyn mewn perthynas â'n rhwydwaith o gynghorau gwirfoddol sirol a Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, ac mae'r rhwydwaith hwnnw, wrth gwrs, yn cael ei ategu gan Gwirfoddoli Cymru, ein porth ar-lein rhad ac am ddim.
Thank you, Minister. I recently attended the centenary celebration at the Maesteg division of St John Ambulance Cymru. My colleague Luke Fletcher was there as well. The Maesteg division was the very first St John Ambulance unit in Wales, and for 100 years, children and young people from Maesteg and the surrounding areas have signed up to become St John Ambulance Cymru cadets. The cadets provide a place to learn first aid, develop leadership and communication skills, and volunteer to help others. They provide valuable transferable skills to young people and help them become active citizens. Minister, will you join me in congratulating the Maesteg division, and will you work with your colleague the Minister for education to explore ways to promote the opportunities of the St John Ambulance Cymru cadets to young people?
Diolch, Weinidog. Mynychais ddathliad canmlwyddiant yn is-adran Maesteg o Ambiwlans Sant Ioan Cymru. Roedd fy nghyd-Aelod Luke Fletcher yno hefyd. Is-adran Maesteg oedd yr uned Ambiwlans Sant Ioan gyntaf yng Nghymru, ac ers 100 mlynedd, mae plant a phobl ifanc o Faesteg a'r cyffiniau wedi dod yn gadetiaid Ambiwlans Sant Ioan Cymru. Mae'r cadetiaid yn darparu lle i ddysgu cymorth cyntaf, datblygu sgiliau arwain a chyfathrebu, a gwirfoddoli i helpu eraill. Maent yn darparu sgiliau trosglwyddadwy gwerthfawr i bobl ifanc ac yn eu helpu i ddod yn ddinasyddion gweithredol. Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch is-adran Maesteg, ac a wnewch chi weithio gyda'ch cyd-Aelod, y Gweinidog addysg i archwilio ffyrdd o hyrwyddo cyfleoedd cadetiaid Ambiwlans Sant Ioan Cymru i bobl ifanc?
Diolch yn fawr. Thank you so much, Altaf, for bringing us news about this wonderful centre in Maesteg that you visited with your colleague. Just to say, it's an inspirational example, isn't it, about the volunteering spirit of our children and young people. I think what's very important is that our volunteering is very intergenerational, and it is supported, of course, by our county voluntary councils in the way that I've described. But also we will look—and I'll certainly look with the Minister for Education and Welsh Language—at ways in which we can particularly learn from those examples. Just to note that this is something where you will be recognising that children and young people are coming forward in so many ways to support each other, older members of their communities, but also learning skills, and that's crucial in terms of their development.
Diolch yn fawr, Altaf, am ddod â newyddion i ni am y ganolfan wych hon ym Maesteg y buoch yn ymweld â hi gyda'ch cyd-Aelod. Os caf ddweud, mae'n esiampl ysbrydoledig, onid yw, o ysbryd gwirfoddoli ein plant a'n pobl ifanc. Rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig iawn yw bod ein gwirfoddoli'n pontio'r cenedlaethau'n dda, ac mae'n cael ei gefnogi, wrth gwrs, gan ein cynghorau gwirfoddol sirol yn y ffordd a ddisgrifiais. Ond hefyd byddwn yn edrych—ac yn sicr byddaf yn edrych gyda Gweinidog y Gymraeg ac Addysg—ar ffyrdd y gallwn ddysgu o'r enghreifftiau hynny, yn arbennig. Rwyf am nodi bod hyn yn rhywbeth lle byddwch chi'n cydnabod bod plant a phobl ifanc yn camu ymlaen mewn cymaint o ffyrdd i gefnogi ei gilydd, aelodau hŷn o'u cymunedau, ond hefyd yn dysgu sgiliau, ac mae hynny'n hanfodol i'w datblygiad.
Minister, earlier this month, it was a pleasure to welcome you to my constituency of Bridgend, so that you could visit the Sussed Wales fantastic shop in Porthcawl as part of Fairtrade Fortnight. Sussed is completely run by volunteers, and is a co-operative model shop, offering a wide range of products, including clothes, food and accessories, all of which of fair and equitable trade. I know that you and I really enjoyed buying some of those products. One of such is Jenipher’s Coffi, which is produced by an African fair-trade co-operative organisation supported by the Welsh Government. So far, Jenipher’s Coffi has supported 3,664 farmers and planted over 25 million trees, both promoting fairer work and fighting for change, and I'm sure the Senedd will join me in saying that that is remarkable progress. Also, it was wonderful that we had Jenipher here recently in the Senedd as well to show everybody the coffee.
But fair trade doesn't just have to happen outside of Wales. In 2008, Wales became the first fair-trade nation in the world, and since then, 83 per cent of consumers surveyed by Fair Trade Wales stated that they have faith in fair-trade products, and a further 99 per cent have said that they wanted to see Wales continue to be a fair-trade nation. So, Minister, whilst fair trade is becoming more and more common in Wales, there are only 34 fair-trade towns left in Wales out of an initial 63. Whilst I am glad that Porthcawl is one of those remaining towns, what more can we do to promote fair trade across Wales, which is primarily led by our wonderful volunteers, campaigners and co-operative members? Diolch.
Weinidog, yn gynharach y mis hwn, roedd yn bleser eich croesawu i fy etholaeth i ym Mhen-y-bont ar Ogwr, er mwyn i chi ymweld â siop wych Sussed Cymru ym Mhorthcawl fel rhan o Bythefnos Masnach Deg. Mae Sussed yn cael ei rhedeg yn llwyr gan wirfoddolwyr, ac mae'n siop model cydweithredol, sy'n cynnig ystod eang o gynhyrchion, gan gynnwys dillad, bwyd ac ategolion, a phob un ohonynt yn fasnach deg a chyfartal. Rwy'n gwybod eich bod chi a minnau wedi mwynhau prynu rhai o'r cynhyrchion hynny yn fawr. Un o'r cyfryw yw Jenipher's Coffi, sy'n cael ei gynhyrchu gan sefydliad cydweithredol masnach deg Affricanaidd a gefnogir gan Lywodraeth Cymru. Hyd yn hyn, mae Jenipher's Coffi wedi cefnogi 3,664 o ffermwyr a phlannu dros 25 miliwn o goed, i hyrwyddo gwaith tecach ac ymladd dros newid, ac rwy'n siŵr y bydd y Senedd yn ymuno â mi i ddweud bod hwnnw'n gynnydd rhyfeddol. Hefyd, roedd hi'n wych ein bod ni wedi cael Jenipher yma yn y Senedd yn ddiweddar hefyd i ddangos y coffi i bawb.
Ond nid y tu allan i Gymru'n unig y mae'n rhaid i fasnach deg ddigwydd. Yn 2008, Cymru oedd y genedl fasnach deg gyntaf yn y byd, ac ers hynny, dywedodd 83 y cant o ddefnyddwyr a holwyd gan Masnach Deg Cymru fod ganddynt ffydd mewn cynhyrchion masnach deg, ac mae 99 y cant arall wedi dweud eu bod am weld Cymru'n parhau i fod yn genedl masnach deg. Felly, Weinidog, tra bod masnach deg yn dod yn fwy a mwy cyffredin yng Nghymru, dim ond 34 o drefi masnach deg sydd ar ôl yng Nghymru allan o 63 ar y cychwyn. Er fy mod yn falch fod Porthcawl yn un o'r trefi sydd ar ôl, beth arall y gallwn ei wneud i hybu masnach deg ar draws Cymru, gwaith sy'n cael ei arwain yn bennaf gan ein gwirfoddolwyr, ymgyrchwyr ac aelodau cydweithredol gwych? Diolch.
Diolch yn fawr, Sarah Murphy. It was a great pleasure to visit Sussed Wales. Can I also encourage Members across the Chamber to visit this fantastic fair-trade shop in Porthcawl, run entirely by volunteers—back to the previous question as well? To know that Sussed, the fair-trade business in Porthcawl, has had a huge impact on the town and made it truly a fair-trade town. Margaret Minhinnick, who is one of the key people in Sussed is also—I think she was telling me—either has been or will be president of the chamber of trade. Now, that's the kind of influence we need to have to get fair trade embedded in our towns, because, actually, we have got a number of fair-trade towns in Wales, but we need to make sure that we move forward.
We're formally renewing the status with the UK Fairtrade Foundation, and we continue to fund Fair Trade Wales. I issued a statement on this a couple of weeks ago. But I don't know if colleagues will remember and recall that it's the fifteenth anniversary of Wales becoming a fair-trade nation. We will have some celebrations later this year and we'll be announcing new and stronger criteria, and we're actually working with Scotland on this, because we want to make sure that we can learn together, to get more people in Wales to hear about the importance of fair trade. In fact, on Friday, I'm looking forward to judging a fair-trade competition that children and young people have put forward, on the themes of fair trade. I look forward to doing that in my constituency on Friday.
Diolch yn fawr, Sarah Murphy. Pleser o'r mwyaf oedd ymweld â Sussed Cymru. A gaf fi annog Aelodau ar draws y Siambr hefyd i ymweld â'r siop fasnach deg wych hon ym Mhorthcawl, sy'n cael ei rhedeg yn gyfan gwbl gan wirfoddolwyr—yn ôl i'r cwestiwn blaenorol hefyd? Gwybod bod Sussed, y busnes masnach deg ym Mhorthcawl, wedi cael effaith enfawr ar y dref a'i gwneud yn dref masnach deg go iawn. Mae Margaret Minhinnick, sy'n un o'r bobl allweddol yn Sussed hefyd—rwy'n credu ei bod hi'n dweud wrthyf—naill ai wedi bod neu'n mynd i fod yn llywydd y siambr fasnach. Nawr, dyna'r math o ddylanwad sydd angen i ni ei gael i sicrhau bod masnach deg wedi'i gwreiddio yn ein trefi, oherwydd, mewn gwirionedd, mae gennym nifer o drefi masnach deg yng Nghymru, ond mae angen inni sicrhau ein bod yn symud ymlaen.
Rydym yn adnewyddu'r statws yn ffurfiol gyda Sefydliad Masnach Deg y DU, ac rydym yn parhau i ariannu Masnach Deg Cymru. Fe wneuthum gyhoeddi datganiad ar hyn ychydig wythnosau yn ôl. Ond nid wyf yn gwybod a yw cyd-Aelodau'n cofio ei bod yn bymtheg mlynedd ers i Gymru ddod yn genedl fasnach deg. Byddwn yn cael dathliadau yn ddiweddarach eleni ac fe fyddwn yn cyhoeddi meini prawf newydd a chryfach, ac rydym yn gweithio gyda'r Alban ar hyn, oherwydd rydym eisiau gwneud yn siŵr ein bod yn gallu dysgu gyda'n gilydd, i gael mwy o bobl yng Nghymru i glywed am bwysigrwydd masnach deg. Yn wir, ddydd Gwener, rwy'n edrych ymlaen at feirniadu cystadleuaeth masnach deg y mae plant a phobl ifanc wedi'i chyflwyno, ar themâu masnach deg. Rwy'n edrych ymlaen at wneud hynny yn fy etholaeth ddydd Gwener.
5. Sut mae Llywodraeth Cymru'n helpu ffoaduriaid o Wcráin i geisio noddfa yng Nghymru? OQ59347
5. How is the Welsh Government helping refugees from Ukraine to seek sanctuary in Wales? OQ59347
Diolch yn fawr, Ken Skates. Our team Wales approach has led to over 6,500 Ukrainians finding sanctuary in Wales. We're continuing to support guests, helping them to move on into longer term accommodation and be supported. As part of our 2023-24 budget, we're investing a further £40 million in our humanitarian response.
Diolch yn fawr, Ken Skates. Mae ein dull tîm Cymru wedi arwain at dros 6,500 o Wcreiniaid yn cael noddfa yng Nghymru. Rydym yn parhau i gefnogi gwesteion, gan eu helpu i symud ymlaen i lety mwy hirdymor a chael cymorth. Yn rhan o'n cyllideb 2023-24, rydym yn buddsoddi £40 miliwn pellach yn ein hymateb dyngarol.
Thank you, Minister. That really is very heartening to hear, and I'll be meeting with Ukrainian refugees in my constituency on Friday. We know that local services are utterly essential in ensuring that our guests feel welcome and secure here in Wales. Minister, I was also pleased to see the additional money that the Welsh Government is providing for local authorities to deliver these essential public services, with a £40 million package of funding, including, of course, the continuation of free public transport, and this is in very stark contrast to the disappointing UK Government decision not to continue tariff funding into year 2. Have you any updates at all from UK Government Ministers providing clarity on what funding they will now be providing to support Ukrainian people here in Wales?
Diolch, Weinidog. Mae hynny'n galonogol iawn i'w glywed, a byddaf yn cyfarfod â ffoaduriaid Wcreinaidd yn fy etholaeth ddydd Gwener. Rydym yn gwybod bod gwasanaethau lleol yn gwbl hanfodol er mwyn sicrhau bod ein gwesteion yn teimlo bod croeso iddynt a'u bod yn ddiogel yma yng Nghymru. Weinidog, roeddwn hefyd yn falch o weld yr arian ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i awdurdodau lleol i gyflawni'r gwasanaethau cyhoeddus hanfodol hyn, gyda phecyn cyllid o £40 miliwn, gan gynnwys parhau â chludiant cyhoeddus am ddim wrth gwrs, ac mae hyn yn gwbl groes i benderfyniad siomedig Llywodraeth y DU i beidio â pharhau â chyllid tariffau i flwyddyn 2. A oes gennych chi unrhyw ddiweddariadau o gwbl gan Weinidogion Llywodraeth y DU sy'n rhoi eglurder ynglŷn â pha gyllid y byddant yn ei ddarparu nawr i gefnogi pobl Wcráin yma yng Nghymru?
Thank you very much, Ken Skates, and it is important that we made that commitment, that £40 million package of funding. We made that commitment in partnership and consultation with our local authority partners, who have been so crucial, and the third sector, in delivering support for Ukrainian refugees in Wales. We're awaiting clarity from the UK Government in relation to funding. They've announced a £150 million homelessness prevention fund, but we haven't heard what the allocation for Wales will be. But I have written, with Councillor Andrew Morgan, who's the leader of the Welsh Local Government Association, to seek urgent clarity on this, because it is support for the move-on that we want to seek. Of course, we need to see what our share will be, because the UK Government has cut the year 2 integration tariff—you'll have seen that in my written statement in December. So, we lost £29 million in that decision alone.
But I will say that I'm pleased we've made a decision to extend hosting payments into the second year after arrival and to uplift thank you payments for those hosting them to £500. This again had been cut by the UK Government, in the sense they had a confusing way forward in terms of those thank-you payments, not giving them to more, but we are going to make that payment. But I will say that I'm in regular contact with the UK Minister for Homes for Ukraine, Felicity Buchan, and it's useful to have feedback from the Senedd for those meetings.
Diolch yn fawr iawn, Ken Skates, ac mae'n bwysig ein bod wedi gwneud yr ymrwymiad hwnnw, sef y pecyn cyllid o £40 miliwn. Fe wnaethom yr ymrwymiad hwnnw mewn partneriaeth a thrwy ymgynghori â'n partneriaid awdurdod lleol, sydd wedi bod mor hanfodol, a'r trydydd sector, i ddarparu cymorth i ffoaduriaid Wcreinaidd yng Nghymru. Rydym yn disgwyl eglurder gan Lywodraeth y DU mewn perthynas â chyllid. Maent wedi cyhoeddi cronfa atal digartrefedd gwerth £150 miliwn, ond nid ydym wedi clywed beth fydd y dyraniad i Gymru. Ond rwyf wedi ysgrifennu, gyda'r Cynghorydd Andrew Morgan, sy'n arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, i ofyn am eglurder ar frys, oherwydd rydym eisiau cymorth ar gyfer symud ymlaen. Wrth gwrs, mae angen inni weld beth fydd ein cyfran, oherwydd mae Llywodraeth y DU wedi torri tariff integreiddio blwyddyn 2—byddwch wedi gweld hynny yn fy natganiad ysgrifenedig ym mis Rhagfyr. Felly, fe wnaethom golli £29 miliwn o ganlyniad i'r penderfyniad hwnnw yn unig.
Ond rwyf am ddweud fy mod yn falch ein bod wedi gwneud penderfyniad i ymestyn taliadau lletya i'r ail flwyddyn ar ôl cyrraedd ac i godi taliadau diolch i'r rhai sydd yn eu lletya i £500. Roedd hyn eto wedi cael ei dorri gan Lywodraeth y DU, yn yr ystyr fod ganddynt ffordd ddryslyd ymlaen gyda'r taliadau diolch hynny, peidio â'u rhoi i fwy o bobl, ond rydym ni'n mynd i wneud y taliad hwnnw. Ond rwyf mewn cysylltiad rheolaidd â Gweinidog Cartrefi i Wcráin y DU, Felicity Buchan, ac mae'n ddefnyddiol cael adborth gan y Senedd ar y cyfarfodydd hynny.
Last year, Denbighshire welcomed Ukrainian refugees, and I would like to praise my constituents for their generosity to Ukrainians. And I'm pleased that Ken Skates has raised this question today. Equally, I was pleased that the UK, Welsh and local governments worked together to play our part in the war effort. However, some Ukrainian refugees in Denbighshire have decided to leave the area for other parts of the UK, due to a lack of good transport links and facilities across the area, and that's fact, as I met some of them in the summer of last year. Therefore, what is the Welsh Government doing to ensure that refugees from Ukraine don't have to find other parts of the UK to live in?
Y llynedd, croesawodd sir Ddinbych ffoaduriaid Wcreinaidd, a hoffwn ganmol fy etholwyr am eu haelioni tuag at Wcreiniaid. Ac rwy'n falch fod Ken Skates wedi codi'r cwestiwn hwn heddiw. Yn yr un modd, roeddwn yn falch fod Llywodraeth y DU, Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol wedi cydweithio i chwarae ein rhan yn ymdrech y rhyfel. Ond mae rhai ffoaduriaid Wcreinaidd yn sir Ddinbych wedi penderfynu gadael yr ardal am rannau eraill o'r DU, oherwydd diffyg cysylltiadau trafnidiaeth a chyfleusterau da ar draws yr ardal, ac mae hynny'n ffaith, gan imi gyfarfod â rhai ohonynt yn ystod yr haf y llynedd. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud felly i sicrhau nad oes rhaid i ffoaduriaid o Wcráin ddod o hyd i rannau eraill o'r DU i fyw ynddynt?
Well, I think one of the most important points that I would make is that we have extended the welcome ticket—we've extended the welcome ticket public transport scheme until 30 June this year. There is no such public support transport scheme in England, I have to say. I do wish the Ukrainian guests who are obviously going to be moving across Wales, into Wales and outside of Wales, I wish them well, but I do want to make it clear to colleagues, and to yourself and to those you represent, that we have got that welcome ticket. That's been so important in terms of people being able to access work and enable them to move around, and I know that that's been welcomed by local authorities across Wales.
Wel, rwy'n credu mai un o'r pwyntiau pwysicaf y byddwn i'n ei wneud yw ein bod wedi ymestyn y tocyn croeso—rydym wedi ymestyn tocynnau croeso y cynllun trafnidiaeth gyhoeddus tan 30 Mehefin eleni. Nid oes cynllun trafnidiaeth cymorth cyhoeddus o'r fath yn Lloegr, mae'n rhaid imi ddweud. Rwy'n dymuno'n dda i'r gwesteion Wcreinaidd sy'n amlwg yn mynd i fod yn symud ar draws Cymru, i Gymru a thu allan i Gymru, ond rwyf am ei gwneud yn glir i gyd-Aelodau, ac i chi ac i'r rhai rydych chi'n eu cynrychioli, fod gennym y tocyn croeso. Mae hwnnw wedi bod mor bwysig er mwyn i bobl allu cael gwaith a'u galluogi i symud o gwmpas, ac rwy'n gwybod ei fod wedi cael ei groesawu gan awdurdodau lleol ar draws Cymru.
Good afternoon, Minister. Just following on from that question from Gareth as well, I also met with Ukrainian guests and their hosts in Powys last week, in Talybont, and one of the issues that they did raise with me was transport, particularly in a rural area. There is a concern around the freedom pass coming to an end at the end of June, so my first question is: I wonder if you would consider extending that to allow for them to continue to have that free bus transport. But another issue was around their driving licences and the ability for them to continue to keep those driving licences after a year of being in the UK. It is the situation that after a year being here, they have to take the UK driving test. I'm sure many of us who currently drive in this room would be horrified at the idea that we needed to take a driving test in this country. So, I wonder if you would consider being in touch with your colleagues in the Department for Transport to see whether Ukraine could be added to the list of countries where the driving licence can be exchanged for a UK driving licence. Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Weinidog. I ddilyn y cwestiwn gan Gareth hefyd, fe wneuthum innau gyfarfod â gwesteion Wcreinaidd a'u lletywyr ym Mhowys yr wythnos diwethaf hefyd, yn Nhal-y-bont, ac un o'r problemau a nodwyd ganddynt oedd trafnidiaeth, yn enwedig mewn ardal wledig. Mae yna bryder ynghylch y pàs crwydro Cymru yn dod i ben ddiwedd Mehefin, felly fy nghwestiwn cyntaf yw: tybed a fyddech chi'n ystyried ymestyn hwnnw i ganiatáu iddynt barhau i gael cludiant bws am ddim. Ond roedd problem arall yn ymwneud â'u trwyddedau gyrru a'r gallu iddynt barhau i gadw'r trwyddedau gyrru hynny ar ôl blwyddyn o fod yn y DU. Y sefyllfa yw bod rhaid iddynt gael prawf gyrru'r DU ar ôl blwyddyn yma. Rwy'n siŵr y byddai llawer ohonom sy'n gyrru yn yr ystafell hon ar hyn o bryd yn arswydo wrth feddwl y byddai'n rhaid i ni gael prawf gyrru yn y wlad hon. Felly, tybed a wnewch chi ystyried bod mewn cysylltiad â'ch cydweithwyr yn yr Adran Drafnidiaeth i weld a ellid ychwanegu Wcráin at y rhestr o wledydd lle gellir cyfnewid y drwydded yrru am drwydded yrru'r DU. Diolch yn fawr iawn.
Diolch yn fawr, Jane Dodds. It is helpful to have this feedback from Members across the Chamber from Ukrainian guests. That feedback about the welcome pass is important, because it was very tough to get that extension with limited finance, but it's useful for feedback. I will raise these issues about access to UK driving licences with the UK Government; obviously, it's within their powers. They're able to use their existing licence to drive on UK roads, as you say, for the first 12 months, but beyond this, they have to convert their Ukrainian licence or take a UK test. This is something that I will be raising with the UK Department for Transport, and I will get back to Members. I'm sure our colleagues in the Welsh Conservatives will want to raise this as well.
Diolch yn fawr, Jane Dodds. Mae'n ddefnyddiol cael yr adborth hwn gan Aelodau ar draws y Siambr gan westeion Wcreinaidd. Mae'r adborth am y tocyn croeso yn bwysig, oherwydd roedd yn anodd iawn cael yr estyniad hwnnw gyda chyllid cyfyngedig, ond mae'n ddefnyddiol ar gyfer adborth. Byddaf yn codi'r materion hyn ynghylch mynediad at drwyddedau gyrru'r DU gyda Llywodraeth y DU; yn amlwg, mae o fewn eu pwerau. Gallant ddefnyddio'u trwydded bresennol i yrru ar ffyrdd y DU, fel y dywedwch, am y 12 mis cyntaf, ond y tu hwnt i hyn, mae'n rhaid iddynt drosi eu trwydded Wcreinaidd neu gael prawf gyrru'r DU. Mae hyn yn rhywbeth y byddaf yn ei godi gydag Adran Drafnidiaeth y DU, a byddaf yn dychwelyd at yr Aelodau. Rwy'n siŵr y bydd ein cyd-Aelodau ymhlith y Ceidwadwyr Cymreig yn dymuno codi hyn hefyd.
I just wanted to ask you about the plight of Afghan refugees. We've just been told that they're going to be forced to leave hotels and move into a single offer of accommodation, or they'll just be on the street. Given they've been here for 18 months since the Afghan withdrawal, there's clearly concern that people will be in jobs, they'll have children in school. So, how is the Welsh Government able to ensure that these people are provided with suitable housing offers to not disrupt the links they've already made, and prevent them from becoming homeless? Has the UK Government provided you with any information about money to be made available to local authorities, who will suddenly have a huge new wave of people who will be presenting as homeless?
Roeddwn eisiau eich holi am drafferthion ffoaduriaid o Affganistan. Rydym newydd gael gwybod eu bod yn mynd i gael eu gorfodi i adael gwestai a symud i un cynnig o lety, neu fe fyddant ar y stryd. O ystyried eu bod wedi bod yma ers 18 mis ers tynnu'n ôl o Affganistan, mae yna bryder amlwg y bydd pobl mewn swyddi, bydd ganddynt blant yn yr ysgol. Felly, sut mae Llywodraeth Cymru yn gallu sicrhau bod y bobl hyn yn cael cynigion tai addas i beidio ag amharu ar y cysylltiadau y maent eisoes wedi'u gwneud, a'u hatal rhag bod yn ddigartref? A yw Llywodraeth y DU wedi rhoi unrhyw wybodaeth i chi am arian i'w ryddhau i awdurdodau lleol, a fydd, yn sydyn iawn, â thon newydd enfawr o bobl yn dod yn ddigartref?
Thank you very much, Jenny Rathbone. I can inform Members that yesterday afternoon, officials in the Welsh Government had a call from the Home Office and the Department for Levelling Up, Housing and Communities to talk about their plans, which have now been made public this afternoon, to close all Afghan bridging accommodation. The statement has been made by Johnny Mercer, Minister for veterans' affairs, this afternoon. We are just taking account of and absorbing that information, but we understand all bridging accommodation will close within months, and that it appears that three months' notice will be given. We will have to wait to see what this means in terms of Home Office, DLUHC and Department for Work and Pensions teams visiting each site.
We do anticipate there'll be around 400 people affected in Wales. I've asked already—and I'm expecting a call from the Minister—how funding would be made available in Wales. There is very little clarity. I understand that there may be money channelled through local authorities, but that's not clear. I haven't seen a statement yet. So, we need to get more of a sense of what this will mean, but I understand that Cardiff and Vale of Glamorgan local authorities and the Wales Strategic Migration Partnership were informed last week.
Diolch yn fawr, Jenny Rathbone. Gallaf roi gwybod i'r Aelodau fod swyddogion yn Llywodraeth Cymru wedi cael galwad gan y Swyddfa Gartref a'r Adran Ffyniant Bro, Tai a Chymunedau brynhawn ddoe i siarad am eu cynlluniau, sydd bellach wedi'u cyhoeddi y prynhawn yma, i gau pob llety pontio i bobl o Affganistan. Gwnaed y datganiad gan Johnny Mercer, y Gweinidog materion cyn-filwyr, y prynhawn yma. Rydym yn ystyried ac yn amsugno'r wybodaeth honno, ond rydym yn deall y bydd yr holl lety pontio yn cau o fewn misoedd, a'i bod yn ymddangos y bydd tri mis o rybudd yn cael ei roi. Bydd yn rhaid aros i weld beth fydd hyn yn ei olygu o ran timau'r Swyddfa Gartref, yr Adran Ffyniant Bro, Tai a Chymunedau a'r Adran Gwaith a Phensiynau yn ymweld â phob safle.
Rydym yn rhagweld y bydd tua 400 o bobl yn cael eu heffeithio yng Nghymru. Rwyf eisoes wedi gofyn—ac rwy'n disgwyl galwad gan y Gweinidog—sut y byddai cyllid yn dod ar gael yng Nghymru. Nid yw'n eglur iawn. Rwy'n deall y gellid sianelu arian drwy awdurdodau lleol, ond nid yw hynny'n glir. Nid wyf wedi gweld datganiad eto. Felly, mae angen i ni gael mwy o syniad o beth fydd hyn yn ei olygu, ond rwy'n deall bod awdurdodau lleol Caerdydd a Bro Morgannwg a Phartneriaeth Ymfudo Strategol Cymru wedi cael gwybod yr wythnos diwethaf.
6. A wnaiff y Gweinidog wneud ddatganiad am ariannu Gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru? OQ59362
6. Will the Minister make a statement on the funding of the North Wales Fire and Rescue Service? OQ59362
Fire and rescue authorities in Wales are funded by levying contributions on their constituent local authorities. This is determined by the fire and rescue authorities themselves, and is not subject to external constraints. The Welsh Government does not directly fund fire and rescue services, and FRAs do not receive core funding from the Welsh Government.
Caiff awdurdodau tân ac achub yng Nghymru eu hariannu drwy godi cyfraniadau ar eu hawdurdodau lleol cyfansoddol. Yr awdurdodau tân ac achub eu hunain sy'n pennu hyn, ac nid yw'n destun cyfyngiadau allanol. Nid yw Llywodraeth Cymru yn ariannu gwasanaethau tân ac achub yn uniongyrchol, ac nid yw awdurdodau tân ac achub yn derbyn arian craidd gan Lywodraeth Cymru.
Diolch ichi am yr esboniad yna. Wrth gwrs, mae setliad cyflogwyr y gwasanaethau tân drwy Gymru a Lloegr gyda'r FBU, undeb y diffoddwyr tân, am gynyddu'r diffyg cyllid yn yr awdurdod tân yn y gogledd i £2.4 miliwn. Mae'n anodd credu fod y cytundeb wedi ei wneud heb unrhyw arian ychwanegol ar y bwrdd gan Lywodraeth Llundain. Mi fydd pontio'r bwlch ariannol yna yn golygu un o ddau beth: un ai cyfyngu ar wasanaethau, neu gynyddu’r lefi ar drigolion—roeddech chi'n sôn amdano fe—sy’n dal, nifer ohonyn nhw, i wynebu yr argyfwng costau byw. Gallai'r lefi i drethdalwyr gynyddu 20 y cant yn yr achos yma, os nad oes cymorth canolog. Felly, gaf i ofyn pa fewnbwn mae Llywodraeth Cymru wedi ei gael i’r trafodaethau yma? Mae’n ymddangos bod awdurdodau tân yng Nghymru yn wynebu her enfawr oherwydd nad oes arian ar gael o Lywodraeth Llundain i gynnal cyflogau staff. Onid yw hyn yn ddadl unwaith eto dros ddatganoli cyfrifoldeb y gwasanaethau tan yn llwyr i Gymru?
Thank you for that explanation. Of course, the employer settlement of the fire services throughout England and Wales with the Fire Brigades Union will increase the funding deficit in the north Wales fire authority to £2.4 million. It's hard to believe that the agreement was struck without any additional money on the table from the Government in London. Bridging the financial gap will mean one of two things: either restricting services or increasing the levy on residents, who you mentioned, who are still facing a cost-of-living crisis. The taxpayer levy could increase by 20 per cent in this case if there is no central support. So, could I ask what input has the Welsh Government had into these discussions? It appears that fire authorities in Wales are facing a huge challenge because there is no money available from the London Government to maintain staff salaries. Isn't this yet another argument for devolving responsibility for the services to Wales?
I thank Llyr Gruffydd for his question. Obviously, we're pleased that a pay deal has been agreed for firefighters, and has obviously averted the need for industrial action, but I acknowledge, as he does, that it places significant further financial pressures on the fire and rescue authorities and their constituent authorities as well. This is something on which I’m in close conversation with not just North Wales Fire and Rescue Authority, but the three authorities across Wales. Also, I met just last week with the WLGA in terms of the impact of that. We are working closely with the FBU as well, because obviously the national joint council is a body that we recognise and respect as the negotiating council, but we do recognise that this absolutely places further pressures on the services in Wales. We’re working very closely to see what we can do in the future to perhaps make sure we address that.
I’ve met with your colleague Luke Fletcher with regard to issues and challenges within the South Wales Fire and Rescue Service, and very much the offer’s there open to you to have further discussions following on from today about some of those medium to longer term challenges particularly facing the north Wales fire and rescue authority. We will both know full well the way in which the retained fire service plays a significant part across north Wales as well.
Diolch i Llyr Gruffydd am ei gwestiwn. Yn amlwg, rydym yn falch fod cytundeb cyflog wedi'i gytuno ar gyfer diffoddwyr tân, ac wedi osgoi'r angen am weithredu diwydiannol, ond rwy'n cydnabod, fel y mae ef, fod hyn yn rhoi pwysau ariannol sylweddol pellach ar yr awdurdodau tân ac achub a'u hawdurdodau cyfansoddol hefyd. Mae hyn yn rhywbeth rwy'n ei drafod yn fanwl nid yn unig ag Awdurdod Tân ac Achub Gogledd Cymru, ond gyda'r tri awdurdod ledled Cymru. Hefyd, yr wythnos diwethaf cyfarfûm â CLlLC i drafod effaith hynny. Rydym yn gweithio'n agos gydag Undeb y Brigadau Tân hefyd, oherwydd yn amlwg mae'r cyd-gyngor cenedlaethol yn gorff yr ydym yn ei gydnabod a'i barchu fel y cyngor trafod, ond rydym yn cydnabod bod hyn yn sicr yn rhoi pwysau pellach ar y gwasanaethau yng Nghymru. Rydym yn gweithio'n agos iawn i weld beth y gallem ei wneud yn y dyfodol i sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â hynny.
Rwyf wedi cyfarfod â'ch cyd-Aelod Luke Fletcher i drafod problemau a heriau o fewn Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru, ac mae'r cynnig yno yn agored iawn i chi gael trafodaethau pellach yn dilyn ymlaen o heddiw am rai o'r heriau tymor canolig i fwy hirdymor sy'n wynebu awdurdod tân ac achub gogledd Cymru yn enwedig. Bydd y ddau ohonom yn gwybod yn iawn sut mae'r gwasanaeth tân wrth gefn yn chwarae rhan sylweddol ar draws gogledd Cymru hefyd.
7. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddarparu gwasanaethau cyhoeddus i bobl sydd wedi colli eu clyw? OQ59329
7. Will the Minister make a statement on the provision of public services to those with hearing loss? OQ59329
Thank you, Mike Hedges. The Welsh Government has set up a working group to focus on access to services as part of the disability rights taskforce. This working group is integral to driving forward access to all services in Wales, including those with hearing loss.
Diolch, Mike Hedges. Mae Llywodraeth Cymru wedi sefydlu gweithgor i ganolbwyntio ar fynediad at wasanaethau fel rhan o'r tasglu hawliau pobl anabl. Mae'r gweithgor hwn yn hanfodol i hyrwyddo mynediad at bob gwasanaeth yng Nghymru, gan gynnwys i bobl sydd wedi colli eu clyw.
I thank the Minister for the response. The deaf and hard of hearing community consists of those who are born with hearing loss and those who have lost their hearing as they’ve got older. Many deaf people use British Sign Language as their main means of communication. Phone-only services do not work for people with hearing loss.
Diolch i'r Gweinidog am yr ymateb. Mae'r gymuned fyddar a thrwm eu clyw yn cynnwys rhai sy'n cael eu geni gyda cholled clyw a'r rhai sydd wedi colli eu clyw wrth iddynt fynd yn hŷn. Mae llawer o bobl fyddar yn defnyddio Iaith Arwyddion Prydain (BSL) fel eu prif fodd o gyfathrebu. Nid yw gwasanaethau ffôn yn unig yn gweithio i bobl sydd wedi colli eu clyw.
Hear, hear.
Clywch, clywch.
Thank you, Mark. Perhaps that could be passed on to some GP practices who demand that people ring when it’s basically impossible for them to do so. How can the Welsh Government ensure that those with hearing loss who are dealing with Welsh Government-funded bodies either deal with someone who uses BSL or has access to an interpreter?
Diolch, Mark. Efallai y gellid trosglwyddo'r neges honno i feddygfeydd sy'n mynnu bod pobl yn ffonio pan fo'n amhosibl iddynt wneud hynny yn y bôn. Sut y gall Llywodraeth Cymru sicrhau bod y rhai sydd wedi colli eu clyw sy'n ymdrin â chyrff sy'n cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru naill ai'n ymdrin â rhywun sy'n defnyddio BSL neu â modd o ddefnyddio dehonglwr?
Thank you for that question and for that particularly important follow-up, which relates to how people can access our services. I'll certainly look into that, Mike, in terms of those we fund in delivery of our commitment. Obviously, it is a commitment in terms of BSL. We've got a report just coming through from the British Deaf Association audit on BSL provision in the Welsh Government, with a view to signing up to the BSL charter. So, this is collectively important work, but it's good feedback to factor into that.
Diolch am y cwestiwn hwnnw ac am gwestiwn ategol arbennig o bwysig, yn ymwneud â sut y gall pobl ddefnyddio ein gwasanaethau. Byddaf yn sicr yn edrych ar hynny, Mike, o ran y rhai rydym yn eu hariannu i gyflawni ein hymrwymiad. Yn amlwg, mae'n ymrwymiad mewn perthynas â BSL. Mae gennym adroddiad newydd ddod drwodd o archwiliad Cymdeithas Pobl Fyddar Prydain ar ddarpariaeth BSL yn Llywodraeth Cymru, gyda'r bwriad o lofnodi'r siarter BSL. Felly, mae hwn yn waith pwysig ar y cyd, ond mae'n adborth da i'w gynnwys yn hynny.
8. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol? OQ59359
8. Will the Minister provide an update on the progress of the Anti-racist Wales Action Plan? OQ59359
Thank you, Jayne. Since we published our anti-racist Wales action plan we have established our governance structure and the external accountability group are now in place to review and monitor implementation and reporting of the plan. I am hosting a summit in May to review progress and next steps on implementing the plan.
Diolch, Jayne. Ers i ni gyhoeddi ein cynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol rydym wedi sefydlu ein strwythur llywodraethu, ac mae'r grŵp atebolrwydd allanol bellach yn weithredol i adolygu a monitro gweithrediad y cynllun a'r dull o adrodd ar y cynllun. Rwy'n cynnal uwchgynhadledd ym mis Mai i adolygu cynnydd a'r camau nesaf ar weithredu'r cynllun.
Thank you for that answer, Minister. It’s good to hear the progress on that. This year marks the seventy-fifth anniversary of the Windrush generation arriving in the UK. Many came to Wales and my home town, Newport, and it was wonderful to see the exhibition ‘Windrush Cymru—Our Voices, Our Stories, Our History’ at Newport’s Riverfront theatre earlier this month, as part of its tour around the country. It was a pleasure to hear from some of those who are part of the Windrush generation and who are leaders in our communities, such as Vernesta Cyril, a highly respected midwife in Newport who has passionately campaigned for equality and against racism for years, and continues to do so. The Windrush generation and their families have made an invaluable and lasting contribution to Wales. They came to the UK to answer the call for post-war workers and they deserve recognition. How is the Welsh Government supporting the Windrush generation to mark this special anniversary, and what more can be done to promote the important contribution of elders now and for future generations in Wales?
Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Mae'n braf clywed am y cynnydd ar hynny. Eleni mae'n 75 mlynedd ers i genhedlaeth Windrush gyrraedd y DU. Daeth llawer i Gymru a fy nhref enedigol, Casnewydd, a hyfryd oedd gweld yr arddangosfa 'Windrush Cymru—Ein Lleisiau, Ein Straeon, Ein Hanes' yn theatr Glan yr Afon Casnewydd yn gynharach yn y mis, fel rhan o'i thaith ledled y wlad. Roedd hi'n bleser clywed gan rai o'r rheini sy'n rhan o genhedlaeth Windrush ac sy'n arweinwyr yn ein cymunedau, fel Vernesta Cyril, bydwraig uchel ei pharch yng Nghasnewydd sydd wedi ymgyrchu'n angerddol dros gydraddoldeb ac yn erbyn hiliaeth ers blynyddoedd, ac sy'n parhau i wneud hynny. Mae cenhedlaeth Windrush a'u teuluoedd wedi gwneud cyfraniad amhrisiadwy a pharhaol i Gymru. Daethant i'r DU i ateb y galw am weithwyr wedi'r rhyfel ac maent yn haeddu cydnabyddiaeth. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo cenhedlaeth Windrush i nodi'r pen-blwydd arbennig hwn, a beth arall y gellir ei wneud i hyrwyddo cyfraniad pwysig hynafgwyr nawr ac ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol yng Nghymru?
Diolch yn fawr, Jayne Bryant. As you say, it is the seventy-fifth anniversary of the arrival of HMT Empire Windrush, and we are committed to supporting the Windrush 75 celebratory activities. We have a Windrush 75 grant scheme that's going to be publicised soon. We've seen the 'Windrush Cymru—Our Voices, Our Stories, Our History' exhibition. We just have to say again that the Welsh Government recognises the immense legacy of the Windrush generation—men and women from across the Commonwealth who helped to build modern Wales and made the country their home.
Also, it's important to recognise that this is very much part of Black History 365, not just Black History Month—it's all year round. We're very privileged to have so many Commonwealth citizens as part of our communities, but particularly recognising the contributions of some of those elders—for you, Vernesta Cyril, who was midwife of the year in 2006. She spent many years challenging discrimination and promoting racial equality, but as a midwife, I have to say again, over the course of 30 years she delivered more than 2,000 babies and won UK midwife of the year, as I said, and was awarded OBE for her services.
I think we will all play a part in the Windrush Day events. Those grant schemes are out for Members to hear about. I will also be pressing for the full implementation of Wendy Williams's report. It was being watered down by the Home Secretary, in terms of some of those recommendations, and we have to make sure this year that those recommendations are fully supported by the UK Government—we certainly do.
Diolch yn fawr, Jayne Bryant. Fel y dywedwch, mae'n 75 mlynedd ers dyfodiad HMT Empire Windrush, ac rydym wedi ymrwymo i gefnogi gweithgareddau dathlu Windrush 75. Mae gennym gynllun grant Windrush 75 a fydd yn cael cyhoeddusrwydd yn fuan. Rydym wedi gweld yr arddangosfa 'Windrush Cymru—Ein Lleisiau, Ein Straeon, Ein Hanes'. Mae'n rhaid inni ddweud eto fod Llywodraeth Cymru yn cydnabod gwaddol aruthrol cenhedlaeth Windrush—dynion a menywod o bob rhan o'r Gymanwlad a helpodd i adeiladu'r Gymru fodern a gwneud y wlad yn gartref iddynt.
Hefyd, mae'n bwysig cydnabod bod hyn yn rhan fawr o Hanes Pobl Ddu 365, nid mis Hanes Pobl Ddu yn unig—mae'n digwydd drwy gydol y flwyddyn. Rydym yn freintiedig iawn i gael cymaint o ddinasyddion y Gymanwlad yn rhan o'n cymunedau, ond gan gydnabod cyfraniadau rhai o'r hynafgwyr hynny yn benodol—i chi, Vernesta Cyril, a oedd yn fydwraig y flwyddyn yn 2006. Treuliodd flynyddoedd lawer yn herio gwahaniaethu ac yn hyrwyddo cydraddoldeb hiliol, ond fel bydwraig, mae'n rhaid imi ddweud eto, dros gyfnod o 30 mlynedd fe helpodd i eni dros 2,000 o fabanod ac enillodd deitl bydwraig y flwyddyn y DU, fel y dywedais, a dyfarnwyd OBE iddi am ei gwasanaethau.
Rwy'n credu y byddwn i gyd yn chwarae rhan yn nigwyddiadau Diwrnod Windrush. Mae'r cynlluniau grant allan i Aelodau glywed amdanynt. Byddaf hefyd yn pwyso am weithredu adroddiad Wendy Williams yn llawn. Roedd yn cael ei lastwreiddio gan yr Ysgrifennydd Cartref, o ran rhai o'r argymhellion hynny, ac mae'n rhaid inni sicrhau eleni fod yr argymhellion hynny'n cael eu cefnogi'n llawn gan Lywodraeth y DU—yn sicr ddigon, rydym ni'n eu cefnogi.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf, felly, fydd y cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Jenny Rathbone.
The next item is questions to the Counsel General and Minister for the Constitution, and the first question is from Jenny Rathbone.
1. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion eraill y gyfraith ynglŷn ag unrhyw ddulliau cyfreithiol sydd ar gael i Lywodraeth Cymru er mwyn atal hyrwyddo negeseuon casineb hiliol? OQ59356
1. What discussions has the Counsel General had with other law officers about any legal mechanisms available to the Welsh Government to prevent the promotion of race-hate messaging? OQ59356
Thank you for your question. The Welsh Government is committed to ending racism, as demonstrated through our anti-racist Wales action plan, which aims to build an anti-racist Wales by 2030. Racism and all forms of hate and bigotry have no place in Wales.
Diolch am eich cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i roi diwedd ar hiliaeth, fel y dangosir drwy ein cynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol, sydd â'r nod o adeiladu Cymru wrth-hiliol erbyn 2030. Nid oes lle yng Nghymru i hiliaeth na chasineb a rhagfarn o unrhyw fath.
The police in the Vale of Glamorgan have recently had to deal with a small group of people descending on the area in the hope of persuading local residents that accommodating refugees in their community is in some way a risk to their well-being. It hasn't worked; on the contrary, the people in Llantwit Major, at all levels of the community, have loudly proclaimed that they support Wales as a nation of sanctuary.
But disinformation is the stock-in-trade of the far-right groupuscule involved in persuading other people to come into Wales and protest about anything to do with refugees. They've had serious form up in the north of England in disinformation to ordinary people who had thought that in some way this was going to impact on them. So, what can the Welsh Government do to ensure that the law against race hate is being upheld?
Yn ddiweddar mae'r heddlu ym Mro Morgannwg wedi gorfod ymdrin â chriw bach o bobl yn dod i'r ardal yn y gobaith o berswadio trigolion lleol fod lletya ffoaduriaid yn eu cymuned yn risg i'w llesiant mewn rhyw ffordd. Nid yw wedi gweithio; i'r gwrthwyneb, mae pobl Llanilltud Fawr, ar bob lefel o'r gymuned, wedi datgan yn uchel eu bod yn cefnogi Cymru fel cenedl noddfa.
Ond twyllwybodaeth yw ffordd y grŵp asgell dde eithafol hwn o weithredu wrth iddynt fynd ati i berswadio pobl eraill i ddod i mewn i Gymru a phrotestio am unrhyw beth sy'n ymwneud â ffoaduriaid. Maent wedi bod yn weithredol iawn yng ngogledd Lloegr yn lledaenu twyllwybodaeth i bobl gyffredin a oedd wedi meddwl bod hyn yn mynd i effeithio arnynt hwy mewn rhyw ffordd. Felly, beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod y gyfraith yn erbyn casineb hiliol yn cael ei chynnal?
Firstly, can I recognise the tremendous support that was given by the local community, in the events that you refer to in the Vale of Glamorgan, in standing up to those far-right individuals—those racists that attended? I'm particularly impressed by the position that was taken by the local football club, which have a number of refugees who actually play for them. I think it really does such credit to a community when it comes together to stand by standards and by rights.
What I would say, of course, is that there is a lot of misinformation and there is a lot of rather unpleasant messaging that takes place on social media. Of course, race hate is a criminal offence, as is incitement to racial hatred, and I think where such messages appear that may contribute to provoking those sorts of incidents or provoking racial hatred, then such incidents should be reported to the police or to the relevant authorities.
I have to say that some of the comments and some of the messaging that has been coming out from the UK Government recently, playing what I would call the 'race card' for political advantage, has not been helpful in this situation and has contributed, I think, to that misinformation and to that growth of those far-right groups.
Yn gyntaf, a gaf fi gydnabod y gefnogaeth aruthrol a roddwyd gan y gymuned leol, yn y digwyddiadau y cyfeiriwch atynt ym Mro Morgannwg, wrth wrthwynebu'r unigolion asgell dde eithafol hynny—y bobl hiliol a ddaeth yno? Fe wnaeth safbwynt y clwb pêl-droed lleol gryn argraff arnaf, clwb sydd â nifer o ffoaduriaid yn chwarae iddynt mewn gwirionedd. Rwy'n credu ei bod yn glod i gymuned pan fo'n dod at ei gilydd i sefyll dros safonau a hawliau.
Yr hyn y byddwn yn ei ddweud, wrth gwrs, yw bod yna lawer o gamwybodaeth ac mae llawer o negeseua pur annymunol yn digwydd ar y cyfryngau cymdeithasol. Wrth gwrs, mae casineb hiliol yn drosedd, ac ysgogi casineb hiliol hefyd, ac rwy'n credu lle mae negeseuon o'r fath yn ymddangos a allai gyfrannu at ysgogi'r mathau hynny o ddigwyddiadau neu ysgogi casineb hiliol, dylid rhoi gwybod am ddigwyddiadau o'r fath i'r heddlu neu i'r awdurdodau perthnasol.
Mae'n rhaid imi ddweud nad yw rhai o'r sylwadau a pheth o'r negeseua sydd wedi bod yn dod gan Lywodraeth y DU yn ddiweddar, a chwarae'r hyn y byddwn i'n ei alw'n 'gerdyn hil' er mantais wleidyddol, wedi bod o gymorth yn y sefyllfa hon ac yn fy marn i, mae wedi cyfrannu at y gamwybodaeth honno ac at dwf y grwpiau asgell dde eithafol hynny.
2. A fydd argymhellion terfynol y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru yn dylanwadu ar fewnbwn Llywodraeth Cymru i gynigion ar gyfer diwygio cyfansoddiadol yn y dyfodol? OQ59332
2. Will the final recommendations of the Independent Commission on the Constitutional Future of Wales influence the Welsh Government's input into future proposals for UK constitutional reform? OQ59332
Thank you for the question. The fact of the matter is yes, of course, it will be of—oh, sorry. I believe that the work of the Independent Commission on the Constitutional Future of Wales is, and will be, a vital contribution to the discussions already taking place here in Wales and across the United Kingdom.
Diolch am y cwestiwn. Y gwir amdani yw wrth gwrs y bydd o—o, mae'n ddrwg gennyf. Credaf fod gwaith y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru yn, ac fe fydd, yn gyfraniad hanfodol i'r trafodaethau sydd eisoes yn digwydd yma yng Nghymru ac ar draws y Deyrnas Unedig.
Thank you, Counsel General. It's long struck me that some of the most innovative proposals for necessary reform of the union are coming from Wales, rather than coming from Westminster and Whitehall itself. But be that as it may, would he agree with me that, if reforms are brought forward that are seeking not only to have a different relationship but a more modern relationship between the nations and regions of the UK, it should be not just for those of us here in Wales but for all those in Westminster and elsewhere throughout England to actually take the opportunity to engage with such proposals that might actually seek to put forward a reformed and stronger union? We all have different opinions within this Chamber, but, surely, that's an imperative for anybody who believes that the current situation is simply not sustainable.
Diolch, Gwnsler Cyffredinol. Mae wedi fy nharo i ers tro fod rhai o'r cynigion mwyaf arloesol ar gyfer diwygiadau angenrheidiol i'r undeb yn dod o Gymru, yn hytrach nag o San Steffan a Whitehall ei hun. Ond boed hynny fel y bo, a fyddai'n cytuno â mi, os cyflwynir diwygiadau sy'n ceisio perthynas wahanol a pherthynas sy'n fwy modern rhwng gwledydd a rhanbarthau'r DU, y dylai pawb, nid yn unig y rhai ohonom yma yng Nghymru ond pawb yn San Steffan a mannau eraill ledled Lloegr, fanteisio ar y cyfle i ymgysylltu â chynigion o'r fath a allai gyflwyno undeb diwygiedig a chryfach mewn gwirionedd? Mae gan bob un ohonom farn wahanol yn y Siambr hon, ond mae'n sicr fod hynny'n hanfodol i unrhyw un sy'n credu nad yw'r sefyllfa bresennol yn gynaliadwy.
Thank you. You raise a number of, I think, very important points. I suppose the first thing I would say is that, whereas over the past two decades the discussion on constitutional reform has been well advanced within Wales and Scotland, and indeed in Northern Ireland, but had been rather dormant in England, what is encouraging now is the recognition of how important the decentralisation of power actually is in terms of actually empowering people and communities, and particularly in England.
So, the comments that have been made by Sir Keir Starmer, the leader of the Labour Party, I think in terms of criticising the over-centralisation of Westminster Government, and talking about decentralisation, and the commissioning of the Gordon Brown report, are extremely important. Because that debate taking place in England is as important to us as well, because it is a recognition of the need to realign those structures and to rebalance them. Our own independent commission, of course, is about our say about what we think the future of Wales should be, and how that relationship should change—it's not something being decided elsewhere. But of course, alongside that is the Gordon Brown report, which also recognises a number of those issues that we are concerned with—subsidiarity and our parity in terms of powers within Scotland. And I think that the important point that was made in the Gordon Brown report—and Gordon Brown has, of course, given evidence to the independent commission, as indeed I will be, and as indeed I think the other Ministers will no doubt, in due course—is the talk about constructive engagement. So, it's about that recognition of the need for modernising our constitutional relationship, to have change, but also that it has got to be something that carries the consensus of people in the nations and regions across the whole of the UK.
Diolch. Rydych yn codi nifer o bwyntiau pwysig iawn. Mae'n debyg mai'r peth cyntaf y byddwn yn ei ddweud yw, tra bo'r drafodaeth ar ddiwygio cyfansoddiadol wedi datblygu'n dda yng Nghymru a'r Alban dros y ddau ddegawd diwethaf, ac yn wir yng Ngogledd Iwerddon, mae wedi bod braidd yn ddifywyd yn Lloegr, a'r hyn sy'n galonogol nawr yw'r ffaith bod yna gydnabyddiaeth o ba mor bwysig yw datganoli grym i rymuso pobl a chymunedau mewn gwirionedd, ac yn enwedig yn Lloegr.
Felly, mae'r sylwadau sydd wedi eu gwneud gan Syr Keir Starmer, arweinydd y Blaid Lafur, mewn perthynas â gor-ganoli yn Llywodraeth San Steffan, a siarad am ddatganoli, a chomisiynu adroddiad Gordon Brown, yn hynod o bwysig. Oherwydd mae'r ddadl honno sy'n digwydd yn Lloegr yr un mor bwysig i ni hefyd, oherwydd mae'n gydnabyddiaeth o'r angen i gysoni'r strwythurau hynny a'u hail-gydbwyso. Mae ein comisiwn annibynnol ein hunain, wrth gwrs, yn ymwneud â'n barn am y math o ddyfodol rydym ei eisiau i Gymru, a sut y dylai'r berthynas honno newid—nid yw'n rhywbeth sy'n cael ei benderfynu yn rhywle arall. Ond wrth gwrs, ochr yn ochr â hynny mae adroddiad Gordon Brown, sydd hefyd yn cydnabod nifer o'r materion rydym yn ymwneud â hwy—sybsidiaredd a'n cydraddoldeb o ran pwerau o fewn yr Alban. Ac rwy'n credu mai'r pwynt pwysig a wnaed yn adroddiad Gordon Brown—ac mae Gordon Brown, wrth gwrs, wedi rhoi tystiolaeth i'r comisiwn annibynnol, fel y byddaf innau'n ei wneud, ac yn wir fel y bydd Gweinidogion eraill yn ei wneud maes o law mae'n siŵr—yw'r cyfeiriad at ymgysylltu adeiladol. Felly, mae'n ymwneud â chydnabod bod angen moderneiddio ein perthynas gyfansoddiadol, i sicrhau newid, ond hefyd fod yn rhaid iddo fod yn rhywbeth y ceir consensws yn ei gylch ymhlith y bobl yng ngwledydd a rhanbarthau'r DU gyfan.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. The Welsh Government's 'NHS Wales Induction Guide for Independent Board Members' includes:
'The aim is to have a single set of values which guide how we work, change culture and shape the way we behave. Living these values means being autonomous yet accountable, being both brave and bold and creating a culture that is open and transparent...
'Holders of public office should act solely in terms of the public interest.
'The role of the Board is to...hold the Chief Executive and senior management team to account through purposeful challenge and scrutiny'.
And,
'Board members do not instruct the Chief Executive or any member of staff on operational matters but can challenge and question'.
In this context, what advice as Counsel General did you give to the health Minister before she forced the independent members of Betsi Cadwaladr University Health Board to resign?
Diolch, Lywydd. Mae 'Canllaw Sefydlu GIG Cymru ar gyfer Aelodau Bwrdd Annibynnol' Llywodraeth Cymru yn cynnwys:
'Y nod yw cael un set o werthoedd sy'n llywio sut rydym yn gweithio, sy'n newid diwylliant ac yn siapio'r ffordd rydym yn ymddwyn. Mae byw'r gwerthoedd hyn yn golygu bod yn ymreolaethol ac eto'n atebol, gan fod yn ddewr ac yn feiddgar a chreu diwylliant sy'n agored ac yn dryloyw...
'Dylai deiliaid swyddi cyhoeddus weithredu er budd y cyhoedd yn unig.
'Rôl y Bwrdd yw... dal y Prif Weithredwr a’r uwch dîm rheoli yn atebol am eu perfformiad o ran cyflawni’r amcanion a’r targedau y cytunwyd arnynt drwy herio a chraffu pwrpasol'.
Ac
'Nid yw aelodau’r Bwrdd yn rhoi cyfarwyddyd i’r Prif Weithredwr nac i unrhyw aelod o staff ar faterion gweithredol ond maent yn gallu herio a chwestiynu'.
Yn y cyd-destun hwn, pa gyngor fel Cwnsler Cyffredinol y gwnaethoch chi ei roi i'r Gweinidog iechyd cyn iddi orfodi aelodau annibynnol Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr i ymddiswyddo?
Can I just say that the decisions that are taken by the health Minister in respect of her functions as a Minister are properly addressed to that Minister and not to myself?
A gaf fi ddweud y dylai cwestiynau am benderfyniadau a wneir gan y Gweinidog iechyd mewn perthynas â'i swyddogaethau fel Gweinidog gael eu cyfeirio'n briodol at y Gweinidog hwnnw yn hytrach nag ataf fi?
Well, what advice would you now give to the health Minister, in the context of the statement I've received on behalf of all the former independent members of the health board—respected people in north Wales—stating,
'We believe she is setting healthcare in north Wales back a decade'.
And including,
'Each CEO has told us that they have found the executive team unmanageable, made worse by ineffective workforce HR support. We therefore sought the advice of Welsh Government officials. On each occasion, as with all matters relating to the executive team, we are required to have explicit Welsh Government support and approval. Some well-intentioned executives have been tarnished and undermined by the behaviours of their colleagues, such that the team itself became dysfunctional and ineffective as a group. The Minister says that she delegates the running of the health board to the independent members. This is inaccurate. Welsh Government and the executive team run the health board, with the board an afterthought at times. And through her actions, the Minister has wiped the memory of the organisation. Those who battled to see the organisation learn from past failings have been replaced. Good staff are leaving, and those who remain are struggling to get even basic decisions made—
Wel, pa gyngor y byddech chi yn ei roi i'r Gweinidog iechyd nawr, yng nghyd-destun y datganiad rwyf wedi ei gael gan holl gyn-aelodau annibynnol y bwrdd iechyd—pobl uchel eu parch yng ngogledd Cymru—sy'n datgan,
'Credwn ei bod yn mynd â gofal iechyd yng ngogledd Cymru yn ôl ddegawd'.
Ac mae'n cynnwys hyn,
"Mae pob Prif Swyddog Gweithredol wedi dweud wrthym nad oes modd rheoli'r tîm gweithredol, a gwnaed hynny'n waeth gan y ffaith bod cefnogaeth adnoddau dynol y gweithlu'n aneffeithiol. Felly, fe wnaethom ofyn am gyngor swyddogion Llywodraeth Cymru. Ar bob achlysur, fel gyda phob mater yn ymwneud â'r tîm gweithredol, mae'n rhaid inni gael cefnogaeth a chymeradwyaeth benodol gan Lywodraeth Cymru. Mae rhai swyddogion gweithredol sydd â bwriadau da wedi cael eu pardduo a'u tanseilio gan ymddygiad eu cydweithwyr, i'r graddau bod y tîm ei hun wedi mynd yn gamweithredol ac aneffeithiol fel grŵp. Dywed y Gweinidog ei bod yn dirprwyo'r gwaith o redeg y bwrdd iechyd i'r aelodau annibynnol. Mae hyn yn anghywir. Llywodraeth Cymru a'r tîm gweithredol sy'n rhedeg y bwrdd iechyd, ac nid yw'r bwrdd ond yn ôl-ystyriaeth ar adegau. A thrwy ei gweithredoedd, mae'r Gweinidog wedi dileu cof y sefydliad. Mae'r rhai a frwydrodd i weld y sefydliad yn dysgu o fethiannau'r gorffennol wedi cael eu disodli. Mae staff da yn gadael, ac mae'r rhai sy'n weddill yn ei chael hi'n anodd gwneud penderfyniadau sylfaenol hyd yn oed—
I'm going to have to remind you that these are questions to the Counsel General and the Minister for the Constitution. I'm struggling with where you're going with this particular question, so, if you can bring it to the question.
Bydd yn rhaid i mi eich atgoffa mai cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad yw'r rhain. Rwy'n cael trafferth gweld i ba gyfeiriad rydych chi'n mynd gyda'r cwestiwn hwn, felly, os gallwch chi ddod at y cwestiwn.
I strongly contend that these are matters that fall within the brief—
Rwy'n dadlau'n gryf fod y rhain yn faterion sy'n dod o fewn y briff—
No, no. I just need to hear your question, basically, is what I was saying there, and I couldn't see where you were going with it.
Na, na. Yr hyn roeddwn yn ei ddweud yn y bôn yw fy mod angen clywed eich cwestiwn, ac ni allwn weld i ble roeddech chi'n mynd gydag ef.
And I'd therefore be grateful if the Counsel General could answer the question I put at the beginning: what advice would he now give to the health Minister in the context of this worrying statement?
A byddwn yn ddiolchgar felly pe bai'r Cwnsler Cyffredinol yn gallu ateb y cwestiwn a ofynnais ar y dechrau: pa gyngor y byddai'n ei roi nawr i'r Gweinidog iechyd yng nghyd-destun y datganiad pryderus hwn?
Well, the health Minister yesterday responded to similar questions that were put. She explained the decisions that have been taken, and the basis on which those decisions were taken. Those are a matter for the health Minister, and should be properly addressed to the health Minister.
Wel, fe wnaeth y Gweinidog iechyd ymateb i gwestiynau tebyg a ofynnwyd ddoe. Esboniodd y penderfyniadau sydd wedi cael eu gwneud, a'r sail y gwnaed y penderfyniadau hynny arni. Mae'r rheini'n faterion i'r Gweinidog iechyd, a dylid eu cyfeirio at y Gweinidog iechyd.
Well, I'd suggest it goes a little bit further than that. And this, I have to say, reeks of an unethical Government, with the Minister following her predecessors in seeking to silence the truth tellers and bury accountability.
However, moving on, the Windsor framework, agreed by the Prime Minister and European Commission President, replaces the old Northern Ireland protocol, providing a new legal and UK constitutional framework. It delivers free-flowing trade in goods between Great Britain and Northern Ireland by removing any sense of a border in the Irish Sea for goods staying within the UK. These goods will travel as normal through a new green lane, without red tape or unnecessary checks, with the only checks remaining designed to prevent smuggling or crime. And to give businesses and individuals the time to prepare, the implementation of the agreement will be phased in, with some of the arrangements for goods, agri-food, pets and plants movements introduced later this year, and the remainder in 2024.
These regulations insert a new schedule into the Northern Ireland Act 1998, which implements those aspects of the Windsor framework relating to the involvement of the institutions of the 1998 agreement, and all parties represented here in the Senedd supported the framework in Westminster.
Given your responsibility for the co-ordination of work on the common frameworks, and the United Kingdom Internal Market Act 2020 within the Welsh Government, what advice have you given Cabinet colleagues to prepare their departments for these changes?
Wel, byddwn yn awgrymu ei fod yn mynd gam ymhellach na hynny. Ac mae hyn, mae'n rhaid imi ddweud, yn drewi o Lywodraeth anfoesegol, gyda'r Gweinidog yn dilyn ei rhagflaenwyr wrth geisio tawelu'r bobl sy'n dweud y gwir a cheisio claddu atebolrwydd.
Fodd bynnag, gan symud ymlaen, mae fframwaith Windsor, a gytunwyd gan Brif Weinidog y DU a Llywydd y Comisiwn Ewropeaidd, yn disodli hen brotocol Gogledd Iwerddon, gan ddarparu fframwaith cyfansoddiadol cyfreithiol newydd ar gyfer y DU. Mae'n galluogi Prydain a Gogledd Iwerddon i fasnachu nwyddau'n rhwydd drwy gael gwared ar unrhyw synnwyr o ffin ym Môr Iwerddon ar gyfer nwyddau sy'n aros o fewn y DU. Bydd y nwyddau hyn yn teithio fel arfer drwy lôn werdd newydd, heb fiwrocratiaeth nac archwiliadau diangen, ac mae'r unig archwiliadau sy'n parhau wedi'u cynllunio i atal smyglo neu droseddu. Ac er mwyn rhoi amser i fusnesau ac unigolion baratoi, bydd gweithredu'r cytundeb yn cael ei gyflwyno'n raddol, gyda rhai o'r trefniadau ar gyfer symud nwyddau, bwyd-amaeth, anifeiliaid anwes a phlanhigion yn cael eu cyflwyno yn ddiweddarach eleni, a'r gweddill yn 2024.
Mae'r rheoliadau hyn yn gosod amserlen newydd yn Neddf Gogledd Iwerddon 1998, sy'n gweithredu'r agweddau hynny ar fframwaith Windsor sy'n ymwneud â chynnwys sefydliadau cytundeb 1998, ac roedd pob plaid a gynrychiolir yma yn y Senedd yn cefnogi'r fframwaith yn San Steffan.
O ystyried eich cyfrifoldeb dros gydlynu gwaith ar y fframweithiau cyffredin, a Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020 o fewn Llywodraeth Cymru, pa gyngor rydych chi wedi ei roi i gyd-Aelodau yn y Cabinet i baratoi eu hadrannau ar gyfer y newidiadau hyn?
Well, the biggest concern that we have in terms of the issue on frameworks is not actually to do with the Windsor agreement. The Windsor agreement is something that, I think, as a Government, we welcome. We wait to see precisely how it will operate, but anything that facilitates the economic links, the economic trade, and also the re-establishment of the Northern Ireland Government is really important to us.
In terms of the frameworks, the biggest challenge to the frameworks is not in terms of the Windsor agreement, it is in terms of the United Kingdom Internal Market Act 2020, and also the retained EU law Bill. It is the retained EU law Bill that still has very significant implications, both for Northern Ireland, for Wales, and for the rest of the United Kingdom. That is where my focus will be over the course of the coming weeks, and, of course, I made a statement on that yesterday during the legislative consent motion discussion, and will, of course, bring forward further statements in due course.
Wel, nid yw ein pryder mwyaf mewn perthynas â fframweithiau yn ymwneud â chytundeb Windsor mewn gwirionedd. Rwy'n credu bod cytundeb Windsor yn rhywbeth rydym ni fel Llywodraeth yn ei groesawu. Rydym yn aros i weld sut yn union y bydd yn gweithredu, ond mae unrhyw beth sy'n hwyluso'r cysylltiadau economaidd, y fasnach economaidd, a hefyd ailsefydlu Llywodraeth Gogledd Iwerddon, yn bwysig iawn i ni.
O ran y fframweithiau, nid yw'r her fwyaf i'r fframweithiau yn ymwneud â chytundeb Windsor, mae'n ymwneud â Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020, a hefyd Bil cyfraith yr UE a ddargedwir. Mae gan Fil cyfraith yr UE a ddargedwir oblygiadau sylweddol iawn o hyd, i Ogledd Iwerddon, i Gymru, ac i weddill y Deyrnas Unedig. Dyna lle bydd fy ffocws dros yr wythnosau nesaf, ac wrth gwrs, fe wneuthum ddatganiad ar hynny ddoe yn ystod y drafodaeth ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol, ac wrth gwrs, byddaf yn cyflwyno datganiadau pellach maes o law.
Llefarydd Plaid Cymru, Peredur Owen Griffiths.
Plaid Cymru spokesperson, Peredur Owen Griffiths.
Diolch, Llywydd. Well, we in Plaid Cymru have welcomed the Windsor framework as a basis on which to re-establish power sharing in Northern Ireland. We're also clear that it raises a number of questions for Wales, to which we have not yet had satisfactory answers. As we have discussed in this Chamber, it raises particular questions about the regulation of the flow of trade through Wales's Ireland-facing ports. In response to a question posed by one of my party colleagues in the House of Commons, the UK Government has suggested that the new green lane created under the framework will apply to goods transiting to Northern Ireland via Holyhead and Dublin. I remain unclear as to how this might be made possible, what new regulatory obligations might flow from it and how it would interact with the new free-port status granted to ports in both Pembrokeshire and Ynys Môn. Can I ask what assessment the Welsh Government has made of the Windsor framework's impact on Wales? And, specifically, what conversations have been had with UK Government counterparts about the framework's implications for market access via Welsh ports? Diolch.
Diolch, Lywydd. Wel, rydym ni ym Mhlaid Cymru wedi croesawu fframwaith Windsor fel sail i ailsefydlu'r rhannu pŵer yng Ngogledd Iwerddon. Rydym hefyd yn glir ei fod yn codi nifer o gwestiynau i Gymru, cwestiynau nad ydym eto wedi cael atebion boddhaol iddynt. Fel rydym wedi'i drafod yn y Siambr hon, mae'n codi cwestiynau penodol ynghylch rheoleiddio llif masnach drwy borthladdoedd Cymru sy'n ymwneud ag Iwerddon. Mewn ymateb i gwestiwn a ofynnwyd gan un o fy nghyd-bleidwyr yn Nhŷ'r Cyffredin, mae Llywodraeth y DU wedi awgrymu y bydd y lôn werdd newydd a fydd yn cael ei chreu o dan y fframwaith yn berthnasol ar gyfer nwyddau sy'n teithio i Ogledd Iwerddon drwy Gaergybi a Dulyn. Nid wyf yn glir sut y gall hyn fod yn bosibl, pa rwymedigaethau rheoliadol newydd a allai ddeillio ohono a sut y byddai'n rhyngweithio â'r statws porthladd rhydd newydd a roddwyd i borthladdoedd yn sir Benfro ac Ynys Môn. A gaf fi ofyn pa asesiad mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith fframwaith Windsor ar Gymru? Ac yn benodol pa sgyrsiau a gafwyd gyda chymheiriaid Llywodraeth y DU ynghylch goblygiadau'r fframwaith i fynediad at y farchnad drwy borthladdoedd Cymru? Diolch.
Can I say that most of the discussions that are taking place in respect of those trade aspects are discussions that have taken place with the Minister for Economy? Of course, I have an overall interest in terms of the operation of the frameworks. At the moment, it's still too early to be precise or to be clear how they will work. It is something that is under review. There may well be issues that are of concern that need to be sorted. Those do remain predominantly within the ambit of portfolio responsibility of the Minister for Economy. If there are specific legal matters, no doubt the Minister will engage with me on those.
I suppose the best thing I can say is, of course, the point I made in the last point, which is that one of the biggest concerns we have arising out of this still remains the United Kingdom Internal Market Act 2020, and the extent to which that may undermine or override the frameworks, and that, in conjunction with the Retained EU Law (Revocation and Reform) Bill, we don't know what those consequences would be. So it is still a sort of moving feast at the moment, but, of course, it's something that is of high priority, it is something we're paying very close attention to, and we'll bring further statements in due course to this Senedd, as we know more and understand more about the processes.
A gaf fi ddweud bod y rhan fwyaf o'r trafodaethau sy'n digwydd mewn perthynas â'r agweddau masnach hynny'n drafodaethau sydd wedi digwydd gyda Gweinidog yr Economi? Wrth gwrs, mae gennyf ddiddordeb cyffredinol ynghylch gweithrediad y fframweithiau. Ar hyn o bryd, mae'n dal i fod yn rhy gynnar i fod yn glir neu'n fanwl gywir ynglŷn â sut y byddant yn gweithio. Mae'n rhywbeth sy'n cael ei adolygu. Mae'n ddigon posibl y bydd yna broblemau sy'n peri pryder y bydd angen eu datrys. Mae'r rheini'n bennaf yn rhan o gyfrifoldeb portffolio Gweinidog yr Economi. Os oes materion cyfreithiol penodol, diau y bydd y Gweinidog yn ymgysylltu â mi mewn perthynas â'r rheini.
Mae'n debyg mai'r peth gorau y gallaf ei ddweud, wrth gwrs, yw'r pwynt a wneuthum yn y pwynt diwethaf: sef mai un o'r pryderon mwyaf sydd gennym yn deillio o hyn o hyd yw Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020, ac i ba raddau y gallai danseilio neu ddiystyru'r fframweithiau, ac ynghyd â Bil Cyfraith yr UE a Ddargedwir (Dirymu a Diwygio), nad ydym yn gwybod beth fyddai'r canlyniadau hynny. Felly mae'n dal i fod yn amhendant ar hyn o bryd, ond wrth gwrs, mae'n rhywbeth sy'n cael blaenoriaeth uchel, mae'n rhywbeth rydym yn rhoi sylw agos iawn iddo, a byddwn yn gwneud datganiadau pellach i'r Senedd hon maes o law, wrth inni ddod i wybod mwy a deall mwy am y prosesau.
Thank you, Minister. The issue of trade regulation is one on which we need urgent clarity. Another issue for Wales, raised by the Windsor framework, is that of the democratic deficit. Last week, the framework's Stormont brake was approved by the House of Commons. It provides for what could become, essentially, a unanimous veto on certain kinds of regulatory change in Northern Ireland. While the UK Government has arguably now overcorrected for any democratic deficit in Northern Ireland resulting from the Northern Ireland protocol, it has shown no concern at all for any such deficit in Wales, where there is no protected role for the Welsh Government in the governance of the protocol. This is despite the impact that it has had in Wales, including the trade through our ports. The Windsor framework does nothing to address this.
Further, what is Wales's inability to prevent the kinds of post-Brexit changes to its regulatory regime that are liable to flow from the retained EU law Bill and that have already stemmed from the internal market Act if not a democratic deficit? Does the Minister agree with me that we need a Senedd brake on the new EU regulations, including to protect Welsh access to European markets, and, if so, will he outline what steps the Welsh Government is taking to secure one?
Diolch. Rydym angen eglurder ar frys ynghylch rheoleiddio masnach. Mater arall i Gymru, sy'n cael ei godi gan fframwaith Windsor, yw ddiffyg democrataidd. Yr wythnos diwethaf, cafodd brêc Stormont y fframwaith ei gymeradwyo gan Dŷ'r Cyffredin. Mae'n darparu ar gyfer yr hyn a allai arwain yn y bôn at feto unfrydol ar rai mathau o newid rheoleiddiol yng Ngogledd Iwerddon. Er y gellid dadlau bod Llywodraeth y DU bellach wedi gor-gywiro ar gyfer unrhyw ddiffyg democrataidd yng Ngogledd Iwerddon yn sgil protocol Gogledd Iwerddon, nid yw wedi dangos unrhyw bryder o gwbl am unrhyw ddiffyg o'r fath yng Nghymru, lle nad oes gan Lywodraeth Cymru rôl warchodedig wrth lywodraethu'r protocol. Mae hyn er gwaethaf yr effaith a gafodd yng Nghymru, gan gynnwys yr effaith ar fasnach drwy ein porthladdoedd. Nid yw fframwaith Windsor yn gwneud dim i fynd i'r afael â hyn.
Ymhellach, beth, os nad diffyg democrataidd, yw anallu Cymru i atal y mathau hyn o newidiadau ôl-Brexit i'w threfn reoleiddio sy'n debygol o ddeillio o Fil Cyfraith yr UE a Ddargedwir, ac sydd eisoes wedi deillio o Ddeddf y farchnad fewnol? A yw'r Gweinidog yn cytuno â mi ein bod angen brêc Senedd ar reoliadau newydd yr UE, gan gynnwys amddiffyn mynediad Cymru at farchnadoedd Ewrop, ac os felly, a wnaiff amlinellu pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau un?
Thank you for that. We are meant to have some sort of Senedd brake in terms of the Sewel convention, but it's not a very effective brake and it doesn't have any judicable status. I'm afraid I can probably only really take the questions you raised by, to some extent, just enlarging on some of the points I made earlier. That is, at the moment, we're still trying to have to assess how this would work, what the implications are for the common frameworks and the implication of the retained EU law Bill.
You're right that the engagement has not been good on this. I know there is further engagement, and I know that the Ministers do engage with their counterparts now on these issues at every opportunity that arises. All I can really say that is helpful is that the situation is under very, very close review, and further statements will be brought forward as we understand better what is happening and how these will work. And I think that applies to everyone who's participating within it, and, of course, we wait to see what will happen in terms of the DUP's position with regard to that and what may then happen in terms of whether or not there's going to be the re-establishment in Northern Ireland of the devolved Government.
Diolch am hynny. Rydym i fod i gael rhyw fath o frêc Senedd mewn perthynas â confensiwn Sewel, ond nid yw'n frêc effeithiol iawn ac nid oes ganddo unrhyw statws barnadwy. Mae arnaf ofn mai dim ond drwy ymhelaethu, i ryw raddau, ar rai o'r pwyntiau a wneuthum yn gynharach y gallaf ateb y cwestiynau a ofynnwch. Hynny yw, ar hyn o bryd, rydym yn dal i geisio asesu sut y byddai hyn yn gweithio, beth yw'r goblygiadau i'r fframweithiau cyffredin a goblygiad Bil cyfraith yr UE a ddargedwir.
Rydych chi'n llygad eich lle nad yw'r ymgysylltu wedi bod yn dda ar hyn. Rwy'n gwybod bod ymgysylltu pellach yn digwydd, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidogion yn ymgysylltu â'u cymheiriaid nawr ar y materion hyn ar bob cyfle sy'n codi. Yr unig beth defnyddiol y gallaf ei ddweud mewn gwirionedd yw bod y sefyllfa'n cael ei hadolygu'n agos iawn, a bydd datganiadau pellach yn cael eu cyflwyno wrth inni ddeall yn well beth sy'n digwydd a sut y bydd y rhain yn gweithio. Ac rwy'n credu bod hynny'n berthnasol i bawb sy'n cymryd rhan ynddo, ac wrth gwrs, rydym yn aros i weld beth fydd yn digwydd o ran safbwynt y DUP ar hynny a'r hyn a all ddigwydd wedyn o ran a fydd Llywodraeth ddatganoledig Gogledd Iwerddon yn cael ei hailsefydlu ai peidio.
3. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion y gyfraith eraill ynglŷn ag effaith Bil Mudo Anghyfreithlon Llywodraeth y DU ar gaethwasiaeth fodern a hawliau dynol yng Nghymru? OQ59348
3. What discussions has the Counsel General had with other law officers regarding the impact on modern slavery and human rights in Wales of the UK Government’s Illegal Migration Bill? OQ59348
Thank you for the question. The Welsh Government has been very clear in its opposition to this cruel and unjust Bill. We will continue to use all available avenues to object to this Bill and in particular the impact it will have on modern slavery and human rights protection.
Diolch am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir iawn yn ei gwrthwynebiad i'r Bil creulon ac anghyfiawn hwn. Byddwn yn parhau i ddefnyddio'r holl lwybrau sydd ar gael i ni i wrthwynebu'r Bil hwn ac yn benodol yr effaith y bydd yn ei chael ar gaethwasiaeth fodern a diogelu hawliau dynol.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
I thank you for that answer. I'm deeply concerned, as others in this Chamber are, at the impact the UK Government's Illegal Migration Bill is going to have on efforts to combat human slavery and protect human rights in Wales if it's passed at Westminster. As chair of the Senedd's cross-party group on human trafficking, I've seen for myself how modern slavery continues to pose huge challenges in our communities and the devastating impact that it has on those caught up in it. I've heard that this pernicious and cruel Bill would fatally undermine the work to combat modern slavery and deny survivors the ability to report trafficking and, importantly, access assistance. Last week, a coalition of more than 60 organisations, and it's been mentioned already, including the Women's Institute, Amnesty International UK, a cross-party group of MPs and academics wrote to the Prime Minister to set out their deep concerns and opposition to this Bill. Will you join with me and all those who are standing up for the victims of modern slavery in urging the Government to withdraw this appalling Bill?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Rwy'n bryderus iawn, fel eraill yn y Siambr hon, am yr effaith y bydd Bil Mudo Anghyfreithlon Llywodraeth y DU yn ei chael ar ymdrechion i frwydro yn erbyn caethwasiaeth ddynol ac amddiffyn hawliau dynol yng Nghymru os caiff ei basio yn San Steffan. Fel cadeirydd grŵp trawsbleidiol y Senedd ar fasnachu pobl, rwyf wedi gweld drosof fy hun sut mae caethwasiaeth fodern yn parhau i greu heriau enfawr yn ein cymunedau a'r effaith ddinistriol y mae'n ei chael ar y rhai sy'n cael eu dal ganddi. Rwyf wedi clywed y byddai'r Bil niweidiol a chreulon hwn yn tanseilio'r gwaith i fynd i'r afael â chaethwasiaeth fodern ac yn atal goroeswyr rhag gallu rhoi gwybod am fasnachu pobl, ac yn bwysig, rhag cael cymorth. Yr wythnos diwethaf, ysgrifennodd cynghrair o fwy na 60 o sefydliadau, ac mae wedi'i grybwyll eisoes, yn cynnwys Sefydliad y Merched, Amnesty International UK, grŵp trawsbleidiol o Aelodau Seneddol ac academyddion at Brif Weinidog y DU i nodi eu pryderon a'u gwrthwynebiad dwfn i'r Bil hwn. A wnewch chi ymuno â mi a phawb sy'n sefyll dros ddioddefwyr caethwasiaeth fodern i annog y Llywodraeth i ddiddymu'r Bil echrydus hwn?
Thank you for the question, and, again, I endorse the comments that were made by my colleague the Minister for Social Justice on this specifically earlier. The UK Government provided the draft Bill to Welsh Government on 6 March 2023, the afternoon before it was introduced in the House of Commons. Disappointingly, no prior notification was given of the Bill's content.
I can probably best answer the point you raised by saying, yes, I think there's a clear majority in this Senedd that fully support and endorse the comments you made. The starting point, of course, is that the Bill is non-compliant with the European convention on human rights and is almost certainly in breach of the UN convention on refugees. Those are matters of considerable significance, because I could not imagine why any parliamentarian would sign up to a piece of legislation, or endorse a piece of legislation, that was, effectively, unlawful. Unfortunately, we have seen too many occasions at UK Government level where there has been a majority of Members of Parliament prepared to support unlawful legislation in their own Parliament. That is something of deep, deep concern.
I might refer to three comments that have been made that deal with the point you raised. Beth Gardiner-Smith, the chief executive officer at Safe Passage International, a third sector organisation, said,
'The Government’s plans are not only morally bankrupt, they are completely unworkable and will not stop refugees from risking their lives to seek safety here. This is more of the same failed approach',
and called on the Government to
'focus on opening safe routes for refugees'.
That's a point, of course, that was raised by the shadow Minister today and, indeed, yesterday in the House of Commons, by Yvette Cooper, who said,
'After 13 years of failure, today's figures underline the shocking mess the Conservatives have made of the asylum system.'
She said,
'The Home Office is still taking a third fewer decisions each year than it was seven years ago and they have let the backlog rise by another 60% to a record breaking...160,000'.
The state of incompetence at Westminster level has really now resulted in a knee-jerk response, which is, again, to play the race card. If you think those quotes are partisan and unfair, well, let's refer to what recently Theresa May, a former Conservative Prime Minister, said. She said,
'My fear with this Illegal Migration Bill is that it will drive a coach and horses through the Modern Slavery Act, denying support to those who have been exploited and enslaved and, in doing so, making it much harder to catch and stop the traffickers and slave drivers.'
I think the UK Government must realise that their legislation is not only unlawful, I think they must recognise that it is also something that will not deliver what it proposes to deliver or solve the challenges that they have identified. You have to ask the question, then, politically: why have they raised this Bill in this particular way, with all the surrounding social media around it? The only conclusion I can come to is that it is playing a race card in a period where you have a UK Government that is desperate with a potential upcoming general election.
Diolch am y cwestiwn, ac unwaith eto, rwy'n cymeradwyo'r sylwadau a wnaed mewn perthynas â hyn gan fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, yn gynharach. Darparodd Llywodraeth y DU y Bil drafft ar gyfer Llywodraeth Cymru ar 6 Mawrth 2023, y prynhawn cyn iddo gael ei gyflwyno yn Nhŷ'r Cyffredin. Yn siomedig, ni roddwyd unrhyw hysbysiad blaenorol ynglŷn â chynnwys y Bil.
Mae'n debyg y gallaf ateb y pwynt a godwyd gennych yn y ffordd orau drwy ddweud, oes, rwy'n credu bod yna fwyafrif clir yn y Senedd hon sy'n llwyr gefnogi a chymeradwyo'r sylwadau a wnaethoch. Y man cychwyn, wrth gwrs, yw nad yw'r Bil yn cydymffurfio â'r confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol ac mae bron yn sicr ei fod yn torri confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar ffoaduriaid. Mae'r rheini'n faterion o gryn arwyddocâd, oherwydd ni allwn ddychmygu pam y byddai unrhyw seneddwr yn cefnogi deddfwriaeth, neu'n cymeradwyo ddeddfwriaeth, sydd, i bob pwrpas, yn anghyfreithlon. Yn anffodus, rydym wedi gweld gormod o achlysuron ar lefel Llywodraeth y DU lle mae mwyafrif o Aelodau Seneddol wedi bod yn barod i gefnogi deddfwriaeth anghyfreithlon yn eu Senedd eu hunain. Mae hynny'n peri pryder dwfn.
Rwyf am gyfeirio at dri sylw a wnaed sy'n ymdrin â'r pwynt a godwyd gennych. Dywedodd Beth Gardiner-Smith, prif swyddog gweithredol Safe Passage International, sefydliad trydydd sector,
'Nid yn unig y mae cynlluniau'r Llywodraeth yn amddifad o bob moesoldeb, maent yn gwbl anymarferol ac ni fyddant yn atal ffoaduriaid rhag peryglu eu bywydau i geisio diogelwch yma. Yr un dull aflwyddiannus ydyw',
a galwodd ar y Llywodraeth i
'ganolbwyntio ar agor llwybrau diogel i ffoaduriaid'.
Mae hwnnw'n bwynt, wrth gwrs, a godwyd gan Weinidog yr wrthblaid heddiw, a ddoe yn wir, yn Nhŷ'r Cyffredin gan Yvette Cooper, a ddywedodd,
'Wedi 13 mlynedd o fethiant, mae ffigurau heddiw'n tanlinellu'r llanast dychrynllyd y mae'r Ceidwadwyr wedi'i wneud o'r system loches.'
Dywedodd
'Mae'r Swyddfa Gartref yn dal i wneud traean yn llai o benderfyniadau bob blwyddyn nag a wnâi saith mlynedd yn ôl ac maent wedi gadael i'r ôl-groniad godi 60% pellach i'r ffigur uchaf erioed...160,000'.
Mae anghymhwysedd San Steffan wedi arwain at ymateb difeddwl mewn gwirionedd, sef, unwaith eto, chwarae'r cerdyn hil. Os ydych yn credu bod y dyfyniadau hynny'n bleidiol ac yn annheg, wel, gadewch inni gyfeirio at yr hyn a ddywedodd Theresa May yn ddiweddar, cyn-Brif Weinidog Ceidwadol. Dywedodd,
'Fy ofn gyda'r Bil Mudo Anghyfreithlon hwn yw y bydd yn sathru ar y Ddeddf Caethwasiaeth Fodern, gan amddifadu'r rhai sydd wedi cael eu hecsbloetio a'u caethiwo o gymorth, ac wrth wneud hynny, yn ei gwneud yn llawer anos i ddal ac atal y masnachwyr pobl a'r caethfeistri.'
Rwy'n credu bod yn rhaid i Lywodraeth y DU sylweddoli bod eu deddfwriaeth yn anghyfreithlon, ond rwyf hefyd yn credu bod yn rhaid iddynt gydnabod na fydd yn cyflawni'r hyn y mae'n cynnig ei gyflawni na'n datrys yr heriau y maent hwy wedi eu nodi. Mae'n rhaid i chi ofyn y cwestiwn, felly, yn wleidyddol: pam eu bod wedi codi'r Bil hwn yn y ffordd hon, gyda'r holl sylw sydd iddo yn y cyfryngau cymdeithasol? Yr unig gasgliad y gallaf ddod iddo yw eu bod yn chwarae cerdyn hil mewn cyfnod lle mae gennych Lywodraeth y DU sy'n chwysu oherwydd bod yna etholiad cyffredinol posibl ar y gorwel.
4. Pa gyngor mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ynghylch Llywodraeth y DU yn categoreiddio prosiectau HS2 a Northern Powerhouse Rail fel prosiectau Cymru a Lloegr? OQ59342
4. What advice has the Counsel General given the Welsh Government in respect of the UK Government’s classification of the HS2 and Northern Powerhouse Rail projects as England-and-Wales projects? OQ59342
Well, I echo the comments of both the First Minister and the Deputy Minister for Climate Change that the UK Government should not fund the Northern Powerhouse Rail in the same way as HS2. Northern Powerhouse Rail should be classified as an England-only project, with Wales receiving a population share of this funding.
Wel rwy'n adleisio sylwadau Prif Weinidog Cymru a'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd na ddylai Llywodraeth y DU ariannu Northern Powerhouse Rail yn yr un modd â HS2. Dylid categoreiddio Northern Powerhouse Rail fel prosiect i Loegr yn unig, gyda Chymru'n cael cyfran yn ôl poblogaeth o'r cyllid hwn.
I'm grateful to the Counsel General for that answer. It's clear, isn't it, that the Tory Government in Westminster once again have short-changed Cymru, classing yet another England-only project as an England-and-Wales project. The money we should have received from the HS2 project and the Northern Powerhouse Rail programme is £6 billion—£6 billion. Counsel General, this could have revolutionised Wales's rail network, but instead it's simply another example of how the Conservative Party in Westminster have no interest in Wales. Counsel General, do you agree with me that there is one solution for the people of Wales to get what they are owed: a general election and a Keir Starmer, UK Labour-led Government?
Rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb hwnnw. Mae'n amlwg, onid yw, fod y Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan unwaith eto wedi twyllo Cymru, gan gategoreiddio prosiect arall ar gyfer Lloegr yn unig fel prosiect Cymru-Lloegr. Dylem fod wedi derbyn £6 biliwn—£6 biliwn—yn sgil prosiect HS2 a rhaglen Northern Powerhouse Rail. Gwnsler Cyffredinol, gallai hyn fod wedi chwyldroi rhwydwaith rheilffyrdd Cymru, ond yn hytrach, mae'n enghraifft arall o'r modd nad oes gan y Blaid Geidwadol yn San Steffan unrhyw ddiddordeb yng Nghymru. Gwnsler Cyffredinol, a ydych yn cytuno â mi fod yna un ffordd o sicrhau bod pobl Cymru yn cael yr hyn sy'n ddyledus iddynt: etholiad cyffredinol a Llywodraeth Lafur yn y DU dan arweiniad Keith Starmer?
Well, I totally agree with the last point that the Member has made. I'm sure he's probably not surprised to hear me say that. Wales is due £5 billion as a result of HS2. Wales is due a further £1 billion as a result of Northern Powerhouse Rail. So, to suggest that these English projects benefit Wales is a complete nonsense. The money would be transformational for Wales's transport network. The UK Government needs to do the right thing and to pay up. I believe what we actually have is an abuse of the Barnett formula. I can say that these issues are raised at every opportunity and through the current inter-governmental machinery, and Welsh Government is not leaving it there where it is at the moment.
Wel, rwy'n cytuno'n llwyr gyda'r pwynt olaf a wnaeth yr Aelod. Rwy'n siŵr nad yw'n synnu fy nghlywed yn dweud hynny. Mae £5 biliwn yn ddyledus i Gymru o ganlyniad i HS2. Mae £1 biliwn arall yn ddyledus i Gymru o ganlyniad i Northern Powerhouse Rail. Felly, mae awgrymu bod y prosiectau Seisnig hyn o fudd i Gymru yn nonsens llwyr. Byddai'r arian yn drawsnewidiol i rwydwaith trafnidiaeth Cymru. Mae angen i Lywodraeth y DU wneud y peth iawn a thalu'r arian. Rwy'n credu eu bod yn cam-drin fformiwla Barnett yma mewn gwirionedd. Gallaf ddweud bod y materion hyn yn cael eu codi ar bob cyfle a thrwy'r peiriannau rhynglywodraethol presennol, ac nid yw Llywodraeth Cymru wedi anghofio amdanynt.
The Tories seek to deny geographic reality with HS2 and Northern Powerhouse Rail and to claim that, for England-only projects, we should somehow see Wales as well. I am dismayed that Keir Starmer hasn't yet assured us that he would correct this injustice and repay Wales the billions we're owed, but, in any case, this messy injustice we have surely arises from the fact that arrangements over consequential funding are subject to the whims of Westminster. Do you agree with me, Counsel General, that we should move to a place where the Barnett formula or, far better, a fairer replacement formula should be enshrined in law so that we no longer have to simply rely on some 'good chaps' principle of hoping that Westminster will do what's right in terms of funding, because, as this episode and countless others have shown us, Westminster does not do what is right for Wales?
Mae'r Torïaid yn ceisio gwadu realiti daearyddol gyda HS2 a Northern Powerhouse Rail ac yn ceisio honni y dylai prosiectau Lloegr yn unig olygu Cymru hefyd rywsut. Rwy'n ddigalon nad yw Keir Starmer wedi rhoi sicrwydd i ni y byddai'n cywiro'r anghyfiawnder hwn ac yn ad-dalu'r biliynau sy'n ddyledus i Gymru, ond beth bynnag, yn sicr mae'r llanast anghyfiawn hwn yn codi o'r ffaith bod trefniadau dros gyllid canlyniadol yn ddarostyngedig i fympwy San Steffan. A ydych yn cytuno â mi, Gwnsler Cyffredinol, y dylem sicrhau bod fformiwla Barnett neu, yn llawer gwell, fformiwla arall decach, yn cael ei hymgorffori yn y gyfraith fel nad oes rhaid inni ddibynnu ar ryw egwyddor 'hen fois da' a gobeithio y bydd San Steffan yn gwneud yr hyn sy'n iawn o ran cyllid, oherwydd, fel mae'r bennod hon a nifer o benodau eraill wedi dangos i ni, nid yw San Steffan yn gwneud yr hyn sy'n iawn i Gymru?
Well, I think the first thing to say is, of course, Barnett, for all its faults, is a redistributive formula, and we don't want to do away with a redistributive formula; we just want a fairer formula and one that has clear guidelines and rules as to how it should operate. It cannot be something that is subject to the political whims of a particular Government at any particular time. So, I think you are absolutely right that there is a need for a newer formula, a refreshed formula, and a formula that has clear constitutional status in the way it is operated and the way in which any disputes over the operation of that formula should operate.
Wel, rwy'n credu mai'r peth cyntaf i'w ddweud wrth gwrs yw bod Barnett, er ei holl feiau, yn fformiwla ailddosbarthol, ac nid ydym eisiau cael gwared ar fformiwla ailddosbarthol; rydym eisiau fformiwla decach ac un sydd â chanllawiau a rheolau clir ar gyfer sut y dylai weithredu. Ni all fod yn rhywbeth sy'n ddarostyngedig i fympwy gwleidyddol Llywodraeth benodol ar unrhyw adeg benodol. Felly, rwy'n credu eich bod yn hollol iawn fod angen fformiwla newydd, fformiwla wedi'i hadnewyddu, a fformiwla sydd â statws cyfansoddiadol clir yn y ffordd y caiff ei gweithredu a'r ffordd y dylai unrhyw anghydfod dros weithrediad y fformiwla honno weithredu.
5. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad am ymateb diweddaraf Llywodraeth Cymru i adroddiad Comisiwn y Gyfraith ar Dribiwnlysoedd Cymru? OQ59355
5. Will the Counsel General make a statement on the Welsh Government's latest response to the Law Commission's report on the Welsh Tribunals? OQ59355
Wel, diolch yn fawr am y cwestiwn. Fel dywedais i yn y lle hwn yr wythnos diwethaf, rŷn ni wedi derbyn argymhellion Comisiwn y Gyfraith yn eu hanfod, ac rŷn ni wedi ymrwymo i ddiwygio. Byddwn ni'n cyhoeddi Papur Gwyn yn y misoedd nesaf ac yn deddfu er mwyn gwneud y newidiadau.
Thank you very much for the question. As I made clear in this place just last week, we have accepted the thrust of the recommendations made by the Law Commission and we are committed to reform. We will publish a White Paper in the coming months and will legislate to make the reforms happen.
Diolch yn fawr iawn, Gwnsler Cyffredinol. Roeddwn i'n falch iawn i glywed y tribiwnlysoedd Cymreig yn cael eu trafod fan hyn yn y Senedd yr wythnos diwethaf. Dyma ran bwysig o’r system gyfiawnder sy’n aml iawn yn cael ei hanghofio, ac, wrth gwrs, rhan o’r system gyfiawnder sydd wedi’i datganoli yn barod i Gymru. Yr hyn rôn i am ofyn ichi, Gwnsler Cyffredinol, yw beth yw’r amserlen ar gyfer y Papur Gwyn, a phryd ŷch chi'n gobeithio y bydd y system tribiwnlysoedd unedig a system apêl y tribiwnlysoedd—sy'n mynd i fod yn hanesyddol iawn; y system apêl gyntaf yng Nghymru ers canrifoedd—pryd ŷch chi'n gobeithio y bydd rheini'n cael eu sefydlu? Diolch yn fawr.
Thank you very much, Counsel General. I was delighted to hear the Welsh tribunals being discussed here in the Senedd last week. This is an important part of the justice system that very often is overlooked, and it’s part of the justice system that’s already devolved to Wales. What I wanted to ask you, Counsel General, is what is the timetable for the White Paper, and when do you hope the united tribunals system and the tribunals appeals system—which will be historic, as the first appeals system in Wales for centuries—will be established. Thank you.
Well, thank you for the supplementary question. The timetable for a White Paper, I would hope, will be imminent. Obviously, it’s up to the First Minister to make statements on the announcement of the legislative programme. Of course, in the 'Delivering Justice' paper, we make very specific reference to tribunal reform, and, of course, the intention of Welsh Government is to legislate within this term in order to implement the recommendations of the Law Commission, of course, after the White Paper consultation. So, it is every intention that we will do that, that we will reform the tribunals. I think it will be an exciting and historic legal reform, with many opportunities in terms of how it may provide an embryonic base for the further development of the Welsh justice system, and I will of course make further statements in the not-too-distant future.
Wel, diolch am y cwestiwn atodol. Byddwn yn gobeithio y bydd amserlen ar gyfer Papur Gwyn ar gael yn fuan. Yn amlwg, lle'r Prif Weinidog yw gwneud datganiadau ar gyhoeddi'r rhaglen ddeddfwriaethol. Wrth gwrs, yn y papur 'Sicrhau Cyfiawnder', rydym yn cyfeirio'n benodol iawn at ddiwygio'r tribiwnlys, ac wrth gwrs, bwriad Llywodraeth Cymru yw deddfu o fewn y tymor hwn er mwyn gweithredu argymhellion Comisiwn y Gyfraith, yn amlwg, ar ôl ymgynghoriad y Papur Gwyn. Felly, rydym yn llawn fwriadu gwneud hynny, y byddwn yn diwygio'r tribiwnlysoedd. Rwy'n credu y bydd yn ddiwygiad cyfreithiol cyffrous a hanesyddol, gyda llawer o gyfleoedd o ran sut y gallai fod yn sylfaen embryonig ar gyfer datblygu system gyfiawnder Cymru ymhellach, ac wrth gwrs, byddaf yn gwneud datganiadau pellach heb fod yn y dyfodol rhy bell.
6. Pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru'n eu cymryd wrth baratoi ar gyfer datganoli posibl rhai neu pob un o'r swyddogaethau cyfiawnder i Gymru? OQ59335
6. What action will the Welsh Government take in preparation for the potential devolution of some or all justice functions to Wales? OQ59335
We have a number of projects being established to build our understanding of the practical next steps towards the devolution of the justice functions we believe have a good prospect of being taken forward by a future UK Government. I will update the Senedd on our progress in due course.
Mae gennym nifer o brosiectau'n cael eu sefydlu i feithrin ein dealltwriaeth o'r camau nesaf ymarferol tuag at ddatganoli'r swyddogaethau cyfiawnder y credwn fod yna bosibilrwydd da y cânt eu datblygu gan Lywodraeth y DU yn y dyfodol. Byddaf yn diweddaru'r Senedd ar ein cynnydd maes o law.
Diolch yn fawr, Gwnsler Cyffredinol.
Thank you very much, Counsel General.
Now, of course, the Gordon Brown commission didn’t go as far as you or I would wish with regard to the devolution of justice, but, nonetheless, probation and youth justice are a very important aspects of the justice system. For that, we need to build capacity and capability within Welsh Government and within this Senedd to deal with those matters. So, is now the time, Cwnsler Cyffredinol, to establish a Welsh ministry of justice and for me to come to this Senedd in a few months' time and address you as a Minister of justice rather than a Cwnsler Cyffredinol?
Nawr, wrth gwrs, nid oedd comisiwn Gordon Brown yn mynd mor bell ag y byddwn i neu chi wedi'i ddymuno ar ddatganoli cyfiawnder, ond er hynny, mae'r gwasanaeth prawf a chyfiawnder ieuenctid yn agweddau pwysig iawn ar y system gyfiawnder. Ar gyfer hynny, mae angen inni feithrin capasiti a gallu o fewn Llywodraeth Cymru ac yn y Senedd hon i ymdrin â'r materion hynny. Gwnsler Cyffredinol, ai dyma'r amser i sefydlu gweinyddiaeth gyfiawnder Gymreig ac i mi ddod i'r Senedd hon ymhen rhai misoedd a chyfeirio atoch fel Gweinidog cyfiawnder yn hytrach na Chwnsler Cyffredinol?
Of course, you conflate two areas there: the role of the Counsel General and, of course, the roles of a justice Minister. Quite often, they are separate functions and those are obviously things that would want to be considered. There is no doubt that further devolution of justice, I believe, will happen, perhaps starting with probation and youth justice. Policing, to a large extent, is almost operating as a devolved function; it’s the lack of that legislative framework that properly enables the cohesion and the hegemony in terms of all those factors to operate that holds us back, to some extent. But those are areas that not only open the door in respect of the devolution of justice, but, of course, they also provide a framework for a complete change in the way in the which our combined services that contribute to the justice system actually operate.
The point you make in terms of capacity is an important one. My belief that these are very serious things will be addressed by the next Senedd, and I hope will be addressed in some of the legislation that will be coming forward. I think we do need an increase in Senedd Members and in terms of the size of the Government to enable that to happen, and, of course, it was one of the recommendations of the Thomas commission. One of the things that we have done, I suppose as the interim, as we move towards that situation, is that I work very closely with the Minister for Social Justice, so we bring those two elements together, almost as an embryonic justice function. But, in the next Senedd, and with Senedd reform and an increased size of the Senedd, it certainly is my view that the Thomas commission recommendations on the creation of a justice ministry and department will, effectively, come to fruition at that stage.
Wrth gwrs, rydych yn drysu dau faes yno: rôl y Cwnsler Cyffredinol, a rolau Gweinidog cyfiawnder wrth gwrs. Yn aml iawn, maent yn swyddogaethau ar wahân ac mae'r rheini'n amlwg yn bethau i'w hystyried. Nid oes amheuaeth y bydd datganoli cyfiawnder pellach yn digwydd yn fy marn i, gan ddechrau efallai gyda'r gwasanaeth prawf a chyfiawnder ieuenctid. Mae plismona, i raddau helaeth, bron yn gweithredu fel swyddogaeth ddatganoledig; i ryw raddau, diffyg y fframwaith deddfwriaethol i alluogi'r cydlyniant a'r hegemoni'n briodol o ran yr holl ffactorau ar gyfer gweithredu sy'n ein dal yn ôl. Ond mae'r rheini'n feysydd sydd nid yn unig yn agor y drws i ddatganoli cyfiawnder, maent hefyd, wrth gwrs, yn darparu fframwaith ar gyfer newid llwyr yn y ffordd y mae ein gwasanaethau cyfunol sy'n cyfrannu at y system gyfiawnder yn gweithredu mewn gwirionedd.
Mae'r pwynt rydych yn ei wneud ynglŷn â chapasiti yn un pwysig. Rwy'n credu bod y rhain yn bethau difrifol iawn a fydd yn cael sylw gan y Senedd nesaf, ac rwy'n gobeithio y byddant yn cael sylw mewn deddfwriaethau sydd i ddod. Rwy'n credu bod angen cynyddu nifer Aelodau'r Senedd a maint y Llywodraeth i alluogi hynny i ddigwydd, ac wrth gwrs, roedd yn un o argymhellion comisiwn Thomas. Un o'r pethau a wnaethom, yn y cyfamser mae'n debyg, wrth inni symud tuag at y sefyllfa honno, yw fy mod yn gweithio'n agos iawn gyda'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, felly rydym yn cyfuno'r ddwy elfen honno, bron fel swyddogaeth gyfiawnder embryonig. Ond yn y Senedd nesaf, a chyda diwygio'r Senedd a chynyddu maint y Senedd, rwy'n credu'n sicr y bydd argymhellion comisiwn Thomas ar greu adran a gweinyddiaeth gyfiawnder, i bob pwrpas, yn dwyn ffrwyth ar y cam hwnnw.
7. Pa asesiad mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o'r amddiffyniadau cyfreithiol y gall pobl Cymru eu colli o ganlyniad i Fil Cyfraith yr UE a Ddargedwir (Dirymu a Diwygio) Llywodraeth y DU? OQ59338
7. What assessment has the Counsel General made of the legal protections that the people of Wales may lose as a result of the UK Government’s Retained EU Law (Revocation and Reform) Bill? OQ59338
Thank you for your question. As currently drafted, the potential impact of the Bill on regulatory standards and protections that the people of Wales currently benefit from, and also on the democratically established devolution settlement, is deeply damaging. We have consistently reiterated our concerns at both an official and ministerial level to the UK Government.
Diolch am eich cwestiwn. Fel y'i drafftiwyd ar hyn o bryd, mae effaith bosibl y Bil ar safonau rheoleiddiol ac amddiffyniadau y mae pobl Cymru yn elwa ohonynt ar hyn o bryd, a hefyd ar y setliad datganoli a sefydlwyd yn ddemocrataidd, yn niweidiol iawn. Rydym wedi ailadrodd ein pryderon yn gyson ar lefel swyddogol a gweinidogol i Lywodraeth y DU.
Thank you for that answer, Counsel General. As you will be aware, resolving the nature crisis and protecting biodiversity are issues that are high on my agenda, and, under the UK Government's EU retained law Bill, we are set to see habitat regulations that provide protections for nature against threats of building developments and other projects being torn up by the Tories. So, what advice have you given, Counsel General, to the Welsh Government regarding legal protections for biodiversity in Wales as a result of this Brexit failure? Thank you.
Diolch am yr ateb hwnnw, Gwnsler Cyffredinol. Fel y byddwch yn gwybod, mae datrys yr argyfwng natur a diogelu bioamrywiaeth yn faterion sy'n uchel ar fy agenda, ac o dan Fil cyfraith yr UE a ddargedwir Llywodraeth y DU, mae disgwyl inni weld rheoliadau ynghylch cynefinoedd, sy'n darparu amddiffyniadau i fyd natur yn erbyn bygythiadau gan ddatblygiadau adeiladu a phrosiectau eraill, yn cael eu diddymu gan y Torïaid. Felly, Gwnsler Cyffredinol, pa gyngor a roddwyd gennych i Lywodraeth Cymru ynghylch amddiffyniadau cyfreithiol i fioamrywiaeth yng Nghymru o ganlyniad i'r methiant hwn yn sgil Brexit? Diolch.
Can I just say that the points you raise are really important ones in terms of the debates that have taken place, legislatively? To many people, the UK Government's retained EU law Bill sounds like a piece of technical legislation, but it is far more dangerous in reality. It has the potential to scrap many hard-won rights and protections, including, for example, parental leave, but also food standards and also protecting wildlife, which is a point, I think, that you are making. Our society, our communities, face a biodiversity loss and ecosystem collapse, and that has massive implications in terms of our future sustainability as a society. What the retained EU law does is that it—. The current legislation that we have, the retained EU law, provides the basis for so many of our fundamental environmental and other protections. It is wholly irresponsible that the Bill that has been introduced, the retained EU law Bill, threatens to remove them, and any proposals for reform must not undermine the protection afforded by these regulations. Welsh Government is absolutely committed to doing everything that we can to retain and improve standards in all those particular areas.
A gaf fi ddweud bod y pwyntiau rydych yn eu codi yn rhai pwysig iawn i'r trafodaethau sydd wedi digwydd, yn ddeddfwriaethol? I lawer o bobl, mae Bil cyfraith yr UE a ddargedwir Llywodraeth y DU yn swnio fel darn o ddeddfwriaeth dechnegol, ond mae'n llawer mwy peryglus mewn gwirionedd. Mae perygl y gallai gael gwared ar lawer o hawliau ac amddiffyniadau a enillwyd drwy waith caled, gan gynnwys, er enghraifft, absenoldeb rhieni, ond hefyd safonau bwyd a diogelu bywyd gwyllt, sef y pwynt rydych chi'n ei wneud, rwy'n credu. Mae ein cymdeithas, ein cymunedau, yn wynebu colli bioamrywiaeth ac ecosystemau'n methu, ac mae i hynny oblygiadau enfawr o ran ein cynaliadwyedd fel cymdeithas yn y dyfodol. Yr hyn y mae cyfraith yr UE a ddargedwir yn ei wneud yw—. Mae'r ddeddfwriaeth bresennol sydd gennym, cyfraith yr UE a ddargedwir, yn sail i nifer o'n hamddiffyniadau amgylcheddol sylfaenol ac amddiffyniadau eraill. Mae'n gwbl anghyfrifol fod y Bil sydd wedi'i gyflwyno, Bil cyfraith yr UE a ddargedwir, yn bygwth eu dileu, ac mae'n rhaid i unrhyw gynigion ar gyfer diwygio beidio â thanseilio'r amddiffyniad a roddir gan y rheoliadau hyn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo'n llwyr i wneud popeth yn ein gallu i gadw a gwella safonau yn yr holl feysydd hynny.
8. Sut mae'r Cwnsler Cyffredinol yn sicrhau bod y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru yn ymgysylltu'n briodol â'r cyhoedd fel rhan o'i waith o gyflwyno opsiynau ar ddyfodol cyfansoddiadol Cymru? OQ59352
8. How is the Counsel General ensuring that the Independent Commission on the Constitutional Future of Wales is properly engaging with the public as part of its work to present options on the constitutional future of Wales? OQ59352
Thank you for your question. The commission is of course independent of Welsh Government and therefore how they engage with the public on their work is a matter for them to determine.
Diolch am eich cwestiwn. Wrth gwrs, mae'r comisiwn yn annibynnol ar Lywodraeth Cymru ac felly, mae sut maent yn ymgysylltu â'r cyhoedd ynghylch eu gwaith yn fater iddynt hwy benderfynu yn ei gylch.
Thank you, Counsel General, for your answer. I suppose, therefore, I would ask you what your assessment is of the independent commission—or supposedly independent commission—and how it came to its conclusion that the only three options for the constitutional future of Wales are more devolution, federalism and independence. I would ask: what about the other political viewpoints that these didn't cover? Now, we know polling consistently shows that the status quo is a preferred option, and 'abolish' is as popular as independence—neither of which I agree with, I should add. But what credibility do you think that this commission can possibly have when it excludes so many other political opinions across Wales? If it's—. If its consultation—. If the consultation process does not demonstrate that there has been properly adequate engagement across Wales and public opinion, what is your assessment in that regard?
Diolch am eich ateb, Gwnsler Cyffredinol. Mae'n debyg, felly, y byddwn yn gofyn i chi beth yw eich asesiad o'r comisiwn annibynnol—neu'r comisiwn sy'n annibynnol yn ôl yr honiad—a sut y daeth i'w gasgliad mai'r unig dri opsiwn ar gyfer dyfodol cyfansoddiadol Cymru yw mwy o ddatganoli, ffederaliaeth ac annibyniaeth. Hoffwn ofyn: beth am y safbwyntiau gwleidyddol eraill nad oedd y rhain yn eu cynnwys? Nawr, rydym yn gwybod bod arolygon yn dangos yn gyson fod y status quo yn opsiwn sy'n cael ei ffafrio, a bod 'diddymu' yr un mor boblogaidd ag annibyniaeth—ac nid wyf yn cytuno â'r naill opsiwn na'r llall, dylwn ychwanegu. Ond pa hygrededd y credwch a allai fod gan y comisiwn hwn pan fydd yn eithrio cymaint o safbwyntiau gwleidyddol eraill ledled Cymru? Os yw—. Os yw ei ymgynghoriad—. Os nad yw'r broses ymgynghori yn dangos bod ymgysylltiad digonol wedi bod ledled Cymru a'r farn gyhoeddus, beth yw eich asesiad o hynny?
Well, thank you for the supplementary question. Can I just say, in terms of the innuendo in the first part of your supplementary question, 'supposedly independent', that the commission is independent? It has representatives from all political strands as well as people of no political strand whatsoever. I think it is completely improper to suggest that it is 'supposedly independent'. It is independent. It has been given that clear—[Interruption.] It has been given that clear independent status and it is wrong to suggest otherwise. Now, what I'd say in terms of your own submission is that, of course, the commission has been attending all political conferences. There have been opportunities to engage and for these points to made by every strand of politics. I understand they attended the Conservative Party, the Plaid Cymru, the Liberals, and indeed the Labour, conference to actually talk about the work they're doing. There was absolutely no hindrance or restriction on anything that could be asked. I would also ask that every single Member of the opposition, if they feel as you do, that they should put in their own submissions. I don't know; I wouldn't like ask now—. Perhaps hold your hands up anyone who's put in a submission to the commission. I don't see any hands going up. I wonder whether your party has put a submission in. I hope that your party has put a submission in.
But the point that you raise, in terms of how it reflects all those views that you've been expressing that are out there—it is open to people to put any submission in, and those will be taken into account by the commission. But it is not for me for Welsh Government to tell them how to do their job. We set the guidelines, we provided the framework in which they operate, and they will report in due course.
I was very impressed with the interim report because, quite often, the fault with interim reports is they actually are interim reports that basically tell you what they're going to conclude in their final report. Well it didn't. It left open a completely wide range of opportunities on how democracy can be improved within Wales. Can I just say that there is still a real opportunity for you to contribute to this, to make input into it? It is something that's been established by this Senedd, by the will of this Senedd, and I hope you'll give it the credit for that and participate in it fully.
Wel, diolch am y cwestiwn atodol. Ar yr ensyniad yn rhan gyntaf eich cwestiwn atodol, 'annibynnol yn ôl yr honiad', a gaf fi ddweud bod y comisiwn yn annibynnol? Mae ganddo gynrychiolwyr o bob lliw gwleidyddol yn ogystal â phobl nad ydynt yn perthyn i'r un lliw gwleidyddol o gwbl. Rwy'n credu ei bod yn gwbl amhriodol i ddweud 'annibynnol yn ôl yr honiad'. Mae'n annibynnol. Rhoddwyd y—[Torri ar draws.] Rhoddwyd statws annibynnol clir iddo ac mae'n anghywir i awgrymu fel arall. Nawr, yr hyn y byddwn yn ei ddweud ar eich sylwadau yw bod y comisiwn, wrth gwrs, wedi bod yn mynychu pob cynhadledd wleidyddol. Cafwyd cyfleoedd i ymgysylltu a chyfle i'r pwyntiau hyn gael eu gwneud gan bobl o bob lliw yn wleidyddol. Rwy'n deall eu bod wedi mynychu cynhadledd y blaid Geidwadol, Plaid Cymru, y Democratiaid Rhyddfrydol, a'r Blaid Lafur yn wir, i siarad am y gwaith y maent yn ei wneud. Nid oedd rhwystr na chyfyngiad o gwbl ar unrhyw beth y gellid ei ofyn. Hoffwn ofyn i bob un Aelod o'r wrthblaid hefyd, os ydynt yn teimlo yr un fath â chi, y dylent gyflwyno eu sylwadau eu hunain. Nid wyf yn gwybod; nid wyf am ofyn nawr—. Efallai y dylai unrhyw un sydd wedi rhoi cyflwyniad i'r comisiwn godi eu dwylo. Nid wyf yn gweld unrhyw ddwylo'n codi. Tybed a yw eich plaid wedi cyflwyno sylwadau. Gobeithio bod eich plaid wedi cyflwyno sylwadau.
Ond y pwynt a godwch, a sut mae'n adlewyrchu'r holl safbwyntiau y dywedwch eu bod allan yno—mae'n agored i bobl gyflwyno unrhyw sylwadau, a bydd y rheini'n cael eu hystyried gan y comisiwn. Ond nid fy lle i na lle Llywodraeth Cymru yw dweud wrthynt sut i wneud eu gwaith. Fe wnaethom osod y canllawiau, fe wnaethom ddarparu'r fframwaith y maent yn gweithredu o'i fewn, a byddant yn adrodd maes o law.
Fe adawodd yr adroddiad interim argraff fawr arnaf oherwydd, yn eithaf aml, y gwendid gydag adroddiadau interim yw eu bod yn adroddiadau interim sydd, yn y bôn, yn dweud wrthych beth fydd casgliad eu hadroddiad terfynol. Wel, ni wnaeth hwn. Gadawodd ystod hollol eang o gyfleoedd yn agored ar sut y gellir gwella democratiaeth o fewn Cymru. A gaf fi ddweud bod yna gyfle go iawn o hyd i chi gyfrannu at hyn, i roi mewnbwn iddo? Mae'n rhywbeth sydd wedi'i sefydlu gan y Senedd hon, drwy ewyllys y Senedd hon, a gobeithio y gwnewch chi roi'r clod iddi am hynny a chymryd rhan lawn ynddo.
9. Sut mae'r Cwnsler Cyffredinol yn sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn cydymffurfio â chyfraith a chonfensiynau rhyngwladol ar gydraddoldeb a hawliau dynol? OQ59333
9. How does the Counsel General ensure that the Welsh Government complies with international law and conventions on equality and human rights? OQ59333
Compliance with international law and human rights conventions is at the heart of everything we do in Wales. We do not see these obligations as optional extras, but consider them fundamental to the functioning of a progressive democracy. As law officer, I consider these obligations very seriously.
Mae cydymffurfio â chonfensiynau cyfraith ryngwladol a hawliau dynol yn ganolog i bopeth a wnawn yng Nghymru. Nid ydym yn gweld y rhwymedigaethau hyn fel pethau ychwanegol dewisol, ond yn hytrach, rydym yn eu hystyried yn sylfaenol i weithrediad democratiaeth flaengar. Fel swyddog y gyfraith, rwy'n ystyried y rhwymedigaethau hyn yn ddifrifol iawn.
I welcome that response, and I noted the earlier response of the Counsel General to a question by my colleague, Joyce Watson, in respect of the UK Government's aptly titled Illegal Migration Bill. Can I note how strangely ironic it is that UK Ministers highlight in the very title of that Bill that the proposals that they're bringing forward are judged by many international authorities to be illegal in risking contravening international law and conventions? Yet this is not the only piece of legislation that introduces the strange predicament for Ministers in devolved nations of being asked to be part of the Executive function, because of directions from the UK Government, in discharging illegal actions. How does the Counsel General feel about that, and how do his Welsh Government Cabinet colleagues feel about being asked to take forward things that contravene international law and conventions?
Rwy'n croesawu'r ymateb hwnnw, ac fe nodais ymateb cynharach y Cwnsler Cyffredinol i gwestiwn gan fy nghyd-Aelod, Joyce Watson, mewn perthynas â Bil Mudo anghyfreithlon Llywodraeth y DU, sydd â theitl addas. A gaf fi nodi pa mor rhyfedd o eironig yw hi fod Gweinidogion y DU yn tynnu sylw yn nheitl y Bil hwnnw at y ffaith bod llawer o awdurdodau rhyngwladol yn barnu bod y cynigion y maent yn eu cyflwyno yn anghyfreithlon drwy eu bod yn bygwth mynd yn groes i gyfraith a chonfensiynau rhyngwladol? Eto i gyd, nid dyma'r unig ddeddfwriaeth sy'n peri cyfyng-gyngor rhyfedd i Weinidogion y gwledydd datganoledig o gael eu gwahodd i fod yn rhan o'r swyddogaeth Weithredol, oherwydd cyfarwyddiadau gan Lywodraeth y DU, i gyflawni gweithredoedd anghyfreithlon. Sut mae'r Cwnsler Cyffredinol yn teimlo ynglŷn â hynny, a sut mae ei gyd-Aelodau yng Nghabinet Llywodraeth Cymru'n teimlo am orfod bwrw ymlaen â phethau sy'n torri cyfraith a chonfensiynau rhyngwladol?
Well, thank you for the supplementary question. Sadly, on so many occasions, we have seen this occurring, and we've had to discuss it and to raise it in this Chamber. We did it in terms of the Northern Ireland Protocol Bill, which was clearly unlawful, and of course we've seen all the previous incidents that ended up in the Supreme Court, where the unlawfulness of what was happening by the Westminster Government was rightfully challenged. In fact, the irony is the response of the UK Government to those challenges was, 'Well, how can we then restrict the actual operation of the Supreme Court itself?' And we see internationally what happens when Governments try to actually undermine the independence of the judiciary and the operation of the rule of law.
What I would say, in terms of our record within this Senedd, in terms of our obligation under section 108 of the Government of Wales Act 2006, which prevents us from passing any regulations or legislation that is not compliant with those international obligations, is that we were the first UK nation to make the UN Convention on the Rights of the Child part of its domestic law; our Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 adopts the principles of the UN’s sustainable development goals; children's rights are enshrined in Welsh law in the Rights of Children and Young Persons (Wales) Measure 2011, and I could go on and on, and we know, in terms of the legislation passed in this place, that reiterates and complies with international obligations.
Can I say what is fundamentally disturbing about the immigration Bill that has been tabled in Westminster that is being pushed through Parliament now, with very little proper engagement and adequate time for scrutiny, is that the purpose to having a statement on the front of it is to say that the Human Rights Act 1998, the European convention on human rights, has actually been considered and complied with, that the legislation is in compliance? There is not a get out of jail card to say, 'Well, actually, we don't think it complies', et cetera. I really question whether legislation should be allowed to actually be tabled if it is incapable of being able to have a statement by the law officers or by the appropriate Ministers that something is in compliance with international obligations. Otherwise, you're effectively tabling legislation that says, 'This legislation is probably unlawful, but nevertheless we're going to pass it.' What does that actually say about parliamentary democracy and the rule of law? I think it is a really disturbing development in Westminster, and something that really needs to be addressed in terms of the constitutional status of the way that these things are dealt with.
Wel, diolch am y cwestiwn atodol. Yn anffodus, ar gymaint o achlysuron, rydym wedi gweld hyn yn digwydd, ac rydym wedi gorfod ei drafod a'i godi yn y Siambr hon. Fe'i gwnaethom yng nghyd-destun Bil Protocol Gogledd Iwerddon, a oedd yn amlwg yn anghyfreithlon, ac wrth gwrs, rydym wedi gweld yr holl bethau blaenorol a ddaeth i ben yn y Goruchaf Lys, lle cafodd anghyfreithlonrwydd yr hyn a oedd yn digwydd yn Llywodraeth San Steffan ei herio, a hynny'n briodol. Mewn gwirionedd, yr eironi yw mai ymateb Llywodraeth y DU i'r heriau hynny oedd, 'Wel, sut y gallwn gyfyngu felly ar weithrediad y Goruchaf Lys ei hun?' Ac rydym yn gweld yn rhyngwladol beth sy'n digwydd pan fydd Llywodraethau'n ceisio tanseilio annibyniaeth y farnwriaeth a gweithrediad rheolaeth y gyfraith.
Yr hyn y byddwn yn ei ddweud, o ran ein cyflawniad yn y Senedd hon, a'n rhwymedigaeth o dan adran 108 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, sy'n ein hatal rhag pasio unrhyw reoliadau neu ddeddfwriaeth nad yw'n cydymffurfio â'r rhwymedigaethau rhyngwladol hynny, yw mai ni oedd y wlad gyntaf yn y DU i wneud Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn yn rhan o'i chyfraith ddomestig; mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn mabwysiadu egwyddorion nodau datblygu cynaliadwy'r Cenhedloedd Unedig; mae hawliau plant wedi'u hymgorffori yng nghyfraith Cymru ym Mesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011, a gallwn fynd ymlaen ac ymlaen, ac fe wyddom, o ran y ddeddfwriaeth a basiwyd yn y lle hwn, fod hynny'n ailadrodd ac yn cydymffurfio â rhwymedigaethau rhyngwladol.
A gaf fi ddweud mai'r hyn sy'n sylfaenol ofidus am y Bil mewnfudo a gyflwynwyd yn San Steffan, ac sy'n cael ei wthio drwy'r Senedd nawr, heb fawr iawn o ymgysylltiad priodol ac amser digonol i graffu arno, yw mai diben cael datganiad ar ei flaen yw i ddweud bod Deddf Hawliau Dynol 1998, y confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol, wedi cael ei hystyried a'i fod yn cydymffurfio â hwy, fod y ddeddfwriaeth yn cydymffurfio? Nid oes ffordd o osgoi hyn drwy ddweud, 'Wel, mewn gwirionedd, nid ydym yn credu ei fod yn cydymffurfio', ac ati. Rwy'n cwestiynu'n fawr a ddylid caniatáu cyflwyno deddfwriaeth os nad yw'n gallu cael datganiad gan swyddogion y gyfraith neu gan y Gweinidogion priodol i ddweud bod rhywbeth yn cydymffurfio â rhwymedigaethau rhyngwladol. Fel arall, rydych yn cyflwyno deddfwriaeth sy'n dweud i bob pwrpas, 'Mae'r ddeddfwriaeth hon yn anghyfreithlon yn ôl pob tebyg, ond er hynny, rydym yn mynd i'w phasio.' Beth mae hynny'n ei ddweud am ddemocratiaeth seneddol a rheolaeth y gyfraith? Rwy'n credu ei fod yn ddatblygiad sy'n peri pryder mawr yn San Steffan, ac yn rhywbeth y mae angen mynd i'r afael ag ef o ddifrif o ran statws cyfansoddiadol y ffordd yr ymdrinnir â'r pethau hyn.
Ac yn olaf, cwestiwn 10, Jack Sargeant.
Finally, question 10, Jack Sargeant.
10. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion cyfraith Llywodraeth y DU ynglŷn â cheisiadau gan deuluoedd aelodau o'r lluoedd arfog yng Nghymru am ddadddosbarthu pob dogfen yn ymwneud ag ymchwiliad 1982 i suddo'r RFA Sir Galahad? OQ59341
10. What discussions has the Counsel General had with UK Government law officers regarding requests by the families of Welsh service personnel for the declassification of all documents relating to the 1982 inquiry into the sinking of the RFA Sir Galahad? OQ59341
Thank you for this particular question. The defence and operational matters fall within the responsibility of the UK Government, however I would urge the UK Government to release all information relating to the inquiry.
Diolch am y cwestiwn penodol hwn. Mae materion amddiffyn a gweithredol yn dod o dan gyfrifoldeb Llywodraeth y DU, ond byddwn yn annog Llywodraeth y DU i ryddhau'r holl wybodaeth mewn perthynas â'r ymchwiliad.
I'm very grateful to the Counsel General for that answer and his urging of the UK Government to release those documents. I've been contacted by campaigners on behalf of the bereaved families, who want and deserve answers. Will you use the influence not just today on the floor of the Senedd, but in the meetings you have with UK Government, to urge them again to be as transparent as possible and also to join with me in calling, when you do meet with those officials, not just on the floor of the Senedd today, but when you meet with those Ministers and officials of the UK Government, that they should release all of the documents related to the 1982 inquiry into the sinking of Sir Galahad so that bereaved families and those survivors can get the answers they so desperately want, but also so desperately deserve? Diolch.
Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb hwnnw ac am annog Llywodraeth y DU i ryddhau'r dogfennau hynny. Mae ymgyrchwyr wedi cysylltu â mi ar ran y teuluoedd a gollodd anwyliaid, sydd eisiau ac sy'n haeddu atebion. A wnewch chi ddefnyddio'r dylanwad nid yn unig heddiw ar lawr y Senedd, ond yn y cyfarfodydd yr ydych yn eu cael gyda Llywodraeth y DU, i'w hannog eto i fod mor dryloyw â phosibl a hefyd i ymuno â mi i alw arnynt, pan fyddwch yn cyfarfod â'r swyddogion hynny, nid yn unig ar lawr y Senedd heddiw, ond pan fyddwch yn cyfarfod â Gweinidogion a swyddogion Llywodraeth y DU, y dylent ryddhau'r holl ddogfennau sy'n gysylltiedig ag ymchwiliad 1982 i suddo'r Sir Galahad fel bod teuluoedd a gollodd anwyliaid a goroeswyr yn gallu cael yr atebion y maent eu heisiau'n fawr, ond y maent hefyd yn eu haeddu'n fawr? Diolch.
Well, thank you for that supplementary question. I have the great honour each year to attend the memorial event in Ynysangharad park in respect of the Galahad. It's a very moving event, and it's one where I think it is growing year by year as we increasingly recognise, I think, the actual role of armed services personnel and the sacrifices that individuals make, and perhaps events internationally make that even keener in our particular memory.
I'm well aware that Welsh Guards officers have now called for the declassification of the Galahad documents, and, as I say, these aren't things that are within our devolved responsibilities, but I think we've always supported, as with Orgreave and with other events, Hillsborough and so on, the maximisation of transparency, openness and accountability in terms of events that took place. The Galahad events were in 1982, some considerable time ago, and there would have to be some really exceptional reasons as to why documents would not be declassified. I think we would do everything we can to support the declassification of those documents so that the families of those who lost their lives can be satisfied that they fully understand what happened and any questions they have are fully answered.
Wel, diolch am y cwestiwn atodol hwnnw. Anrhydedd fawr bob blwyddyn yw mynychu'r digwyddiad coffa ym mharc Ynysangharad mewn perthynas â'r Galahad. Mae'n ddigwyddiad teimladwy iawn, ac mae'n un y credaf ei fod yn tyfu o flwyddyn i flwyddyn wrth inni gydnabod yn gynyddol beth yw gwir rôl personél y lluoedd arfog a'r aberth y mae unigolion yn ei gwneud, ac efallai fod digwyddiadau yn rhyngwladol yn gwneud hynny'n gliriach byth yn ein cof.
Rwy'n ymwybodol iawn fod swyddogion y Gwarchodlu Cymreig bellach wedi galw am ddigelu dogfennau'r Galahad, ac fel y dywedaf, nid yw'r rhain yn bethau sydd o fewn ein cyfrifoldebau datganoledig, ond rwy'n credu ein bod bob amser wedi cefnogi, fel gydag Orgreave a digwyddiadau eraill, Hillsborough ac yn y blaen, cymaint â phosibl o dryloywder, didwylledd ac atebolrwydd mewn perthynas â digwyddiadau. Roedd digwyddiadau'r Galahad ym 1982, gryn dipyn o amser yn ôl, a byddai'n rhaid cael rhesymau eithriadol iawn dros beidio â digelu dogfennau. Rwy'n credu y byddem yn gwneud popeth yn ein gallu i gefnogi digelu'r dogfennau hynny fel y gall teuluoedd y rhai a gollodd eu bywydau fod yn fodlon eu bod yn deall yn iawn beth a ddigwyddodd a bod unrhyw gwestiynau sydd ganddynt yn cael eu hateb yn llawn.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.
I thank the Counsel General.
Eitem 3, cwestiynau i Gomisiwn y Senedd. Bydd y cwestiwn cyntaf yn cael ei ateb gan y Llywydd. Heledd Fychan.
Item 3 is questions to the Senedd Commission. The first question will be answered by the Llywydd. Heledd Fychan.
1. Sut mae'r Comisiwn yn sicrhau cyfleoedd i blant a phobl ifanc ymweld â'r Senedd yn sgil y cynnydd mewn costau trafnidiaeth? OQ59365
1. How is the Commission securing opportunities for children and young people to visit the Senedd in light of rising transport costs? OQ59365
Mae'r Comisiwn yn rhoi cyfle i ysgolion a cholegau o bob rhan o'r wlad i ddod i'r Senedd ar ymweliadau addysgol. Mae'r ymweliadau hyn gyda swyddog addysg yn ddwy awr o hyd, ac maent yn cynnwys taith a sesiwn addysgol yn Siambr Hywel. Mae cymhorthdal teithio o £1 y filltir ar gael os oes angen teithio dros 10 milltir i gyrraedd y Senedd. Mae'r cynllun ar waith ers dros 10 mlynedd, a chytunwyd ar y gyfradd uwch hon i ddenu ysgolion i ymweld â'r Senedd, ac mae'n uwch na'r ddarpariaeth safonol HMRC, wrth gwrs, sydd ond yn 40c y filltir.
The Commission provides opportunities for schools and colleges across Wales to come to the Senedd on educational visits. These visits, conducted with an educational officer, are two hours long and include a tour and educational session in Siambr Hywel. A travel subsidy of £1 per mile is available for visits from outside a 10-mile radius of the Senedd. The scheme has been in place for over 10 years, and this higher rate was agreed to attract schools to visit the Senedd, and is higher than the standard HMRC provision, which is only 40p per mile.
Diolch yn fawr iawn am yr ymateb hwnnw, ac rydyn ni i gyd, dwi'n siŵr, wedi bod yn rhan o ymweliadau rhagorol a gweld faint o gyfleoedd gwych sydd yna i'n plant a'n pobl ifanc ni a faint maen nhw a ni'n elwa o'r ymweliadau hyn.
Un o'r pethau sydd wedi bod yn fy mhryderu, o siarad ag ysgolion yn fy rhanbarth, ac o feddwl mai Canol De Cymru ydy'r rhanbarth, ydy bod mwyfwy yn gweld bod cost bysus yn benodol yn golygu eu bod nhw efallai yn dod â senedd yr ysgol, sef criw llai, sydd felly'n ffitio mewn dau gar, yn hytrach na rhoi cyfle i bob disgybl fedru dod. Ac felly, eisiau gofyn ydw i: oes yna asesiad wedi cael ei wneud o ran effaith cynnydd y gost sydd wedi bod mewn bysus yn benodol er mwyn sicrhau bod yna gyfleodd a'n bod ni hefyd yn pwysleisio i awdurdodau lleol pa mor bwysig ydy'r ymweliadau hyn, fel bod pawb yn elwa, nid dim ond criwiau bach o blant a phobl ifanc?
Thank you very much for that response, and I'm sure that we've all been involved with some excellent visits, and we've seen the superb opportunities that exist for our children and young people and how they and we benefit from these visits.
But one of the things that's concerned to me in speaking to schools in my region, and considering that South Wales Central is that region, is that more and more say that the cost of buses specifically does mean that they are perhaps bringing the school parliament, which is a smaller group that therefore fits in two cars, rather than giving an opportunity for every pupil to come. So, I want to ask whether an assessment has been made in terms of the cost increase of buses specifically, in order to ensure that there are opportunities and that we do emphasise to local authorities how important these visits are, so that everyone benefits, not just small groups of children and young people.
Wel, mae hwnna'n bwynt teg iawn, wrth feddwl bod y gyfundrefn sydd gyda ni mewn lle ers 10 mlynedd, fel y dywedais i, gyda'r cymorthdal o £1 y filltir ar gyfer teithio. Ond, wrth gwrs, rŷn ni'n ymwybodol iawn yn ystod y flwyddyn, 18 mis diwethaf yma fod cost trafnidiaeth a llogi bysus yn enwedig wedi mynd yn uchel iawn ar gyfer pob math o ddigwyddiadau. Felly, gwnaf i gymryd y cwestiwn rŷch chi wedi'i ofyn a gwnaf i ofyn i swyddogion i edrych i weld a oes yna batrwm gwahanol, llai, fel rŷch chi'n sôn amdano, o bosib, grwpiau llai o nifer yn dod i'r Senedd yma o ganlyniad i gost trafnidiaeth, ac fe fydd yn rhaid inni edrych ar hynny, os ydy hynny'n batrwm rŷn ni'n ei weld sydd yn amddifadu plant, o bob rhan o Gymru, rhag dod i elwa ar y profiad o ymweld â ni. Felly, diolch am y cwestiwn a gwnawn ni edrych mewn iddo fe.
Well, that's a very fair point, bearing in mind that the system that we have we've had in place for 10 years, as I said, with the subsidy of £1 per mile for travel. But, of course, we're very aware that during the last year to 18 months the cost of transport and bus hire in particular has risen very high for all kinds of events. So, I will take the question that you've asked and I will ask officials to look to see whether there are different patterns, smaller perhaps, as you've mentioned, smaller groups who are visiting the Senedd as a result of transport costs, and we will have to look at that, if that is a pattern that we are seeing that's depriving children, from all parts of Wales, of opportunities to benefit from visits here. So, thanks for the question, and we'll look into it.
I know you agree with me, Llywydd, that it's essential for Welsh democracy that the Senedd promotes itself to the people of Wales, and especially to children and young people. And in light of transport costs, I wonder what more the Commission could do to ensure the Senedd takes advantage of major events, when they're happening, when people are already in Cardiff Bay, particularly on weekends. So, for example, I know last weekend the bay was full of people for the 10 km run, which included a fun run for children, and apparently the Senedd was closed. So, looking ahead to other major events—I suppose with the coronation, for example, of the King and Queen Consort on the horizon—can you confirm the Senedd will be open as normal for the Saturday and what special activities are being planned to celebrate the coronation, but also promote and engage with families over that weekend?
Rwy'n gwybod eich bod yn cytuno â mi, Lywydd, ei bod yn hanfodol i ddemocratiaeth Cymru fod y Senedd yn hyrwyddo ei hun i bobl Cymru, ac yn enwedig i blant a phobl ifanc. Ac yn sgil costau trafnidiaeth, tybed beth arall y gallai'r Comisiwn ei wneud i sicrhau bod y Senedd yn manteisio ar ddigwyddiadau mawr, pan fyddant yn digwydd, pan fydd pobl eisoes ym Mae Caerdydd, yn enwedig ar benwythnosau. Felly, er enghraifft, rwy'n gwybod y penwythnos diwethaf fod y bae yn llawn o bobl ar gyfer y ras 10 cilomedr, a oedd yn cynnwys ras hwyl i blant, ac mae'n debyg fod y Senedd ar gau. Felly, wrth edrych ymlaen at ddigwyddiadau mawr eraill—er enghraifft, gyda choroni'r Brenin a'r Frenhines Gydweddog ar y gorwel—a allwch chi gadarnhau y bydd y Senedd ar agor fel arfer ar gyfer y dydd Sadwrn a pha weithgareddau arbennig sy'n cael eu cynllunio i ddathlu'r coroni, ond hefyd i hyrwyddo ac ymgysylltu â theuluoedd dros y penwythnos hwnnw?
Well, can I confirm, first of all, that the Commission has had to take the unfortunate step of having to close the Senedd on a Sunday due to cost pressures and the call on us by Members from across this Chamber, especially in your party, to look at cost reductions and reductions in budget, and therefore the Senedd is not open to the public on a Sunday? You'll know, of course, that we are looking to reduce our budget even further for the next financial year, and therefore that has implications as well.
When you make these calls on us, I'm sure you make the calls, understanding that they will require more money and, therefore, I hope that when we next look at the Commission budget, as we go forward over the next six months, that in your scrutiny of that budget, you'll think about what you want this Senedd to do on the basis of what it will cost for the Senedd to do that as well. And I'm sure that you'll reflect on your aspiration, and my aspiration as well, to be open seven days a week, but that has a cost implication, and we will need to increase our budget in order to do that.
Wel, a gaf fi gadarnhau yn gyntaf oll fod y Comisiwn wedi gorfod cymryd y cam anffodus o orfod cau'r Senedd ar ddydd Sul oherwydd pwysau ariannol a'r alwad arnom gan Aelodau o bob rhan o'r Siambr, yn enwedig yn eich plaid chi, i edrych ar ostwng costau a gostyngiadau cyllidebol, ac felly, nid yw'r Senedd yn agored i'r cyhoedd ar ddydd Sul? Fe wyddoch, wrth gwrs, ein bod yn bwriadu lleihau ein cyllideb hyd yn oed ymhellach ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, ac felly, mae goblygiadau i hynny hefyd.
Pan fyddwch yn gwneud y galwadau hyn arnom, rwy'n siŵr eich bod yn gwneud y galwadau, gan ddeall y bydd angen mwy o arian i'w cyflawni ac felly, rwy'n gobeithio, pan fyddwn yn edrych nesaf ar gyllideb y Comisiwn, wrth inni fynd ymlaen dros y chwe mis nesaf, y byddwch yn meddwl wrth graffu ar y gyllideb honno, y byddwch yn meddwl beth yr hoffech chi i'r Senedd ei wneud ar sail yr hyn y bydd yn ei gostio i'r Senedd wneud hynny hefyd. Ac rwy'n siŵr y byddwch yn ystyried eich dyhead chi, a fy nyhead innau hefyd, i fod ar agor saith diwrnod yr wythnos, ond mae i hynny oblygiadau o ran costau, a bydd angen inni gynyddu ein cyllideb er mwyn gwneud hynny.
2. Sut mae'r Comisiwn yn symleiddio'r broses archebu ar gyfer cynnal digwyddiadau ar ystâd y Senedd? OQ59351
2. How is the Commission simplifying the booking process for hosting events on the Senedd estate? OQ59351
Mae'r Comisiwn yn adolygu’r broses archebu bresennol ar gyfer cynnal digwyddiadau a chyfarfodydd ar ystâd y Senedd, yn dilyn newidiadau yn nefnydd yr ystâd ar ôl y pandemig diweddar. Mae'r newidiadau fydd yn cael eu cyflwyno ar unwaith yn cynnwys diwygio'r ffurflen archebu i greu categorïau ar wahân ar gyfer archebu ystafelloedd a digwyddiadau ac i fedru prosesu ceisiadau'n gynt. Bydd y ffurflen newydd yma yn cael ei threialu a'i rhoi ar waith yn ystod tymor yr haf. Mi rydym hefyd yn ymgynghori i gasglu sylwadau Aelodau ar unrhyw newidiadau posib eraill i'r dyfodol.
The Commission is reviewing the existing booking process for hosting events and meetings on the Senedd estate, following changes in the use of the estate post pandemic. The changes that will be introduced immediately include amending the booking form to create separate categories for room and event bookings and to be able to process requests more quickly. The new form will be tested and implemented during the summer term. We're also consulting to gather Members' comments on any possible changes for the future.
Thank you, Llywydd. Thank you for your answer. I'm very pleased with your answer, Llywydd. My concern is, there's great difficulty for me and my office when we seem to be trying to host an event in the Senedd. So often I'm told that there's a six-month delay before any event can be organised, and then other times I get told, 'We can't allow that date because it's too far into the future.' But I would appreciate a much more streamlined way of MSs and their offices being able to book meeting rooms in the Senedd. It would be helpful to see what's available, so we can look ourselves and make judgments, and that way it would be a much smoother way; it seems to be quite a bureaucratic way at the moment. But I do hope that the changes that you've talked about can be progressed, Llywydd. Diolch yn fawr.
Diolch, Lywydd. Diolch am eich ateb. Rwy'n hapus iawn gyda'ch ateb, Lywydd. Fy mhryder yw, mae yna anhawster mawr i mi a fy swyddfa pan fyddwn yn ceisio cynnal digwyddiad yn y Senedd. Felly, yn aml, rwy'n cael gwybod bod oedi o chwe mis cyn bod modd trefnu unrhyw ddigwyddiad, ac ar adegau eraill rwy'n cael gwybod, 'Ni allwn ganiatáu'r dyddiad hwnnw am ei fod yn rhy bell i'r dyfodol.' Ond byddwn yn gwerthfawrogi ffordd lawer symlach i ASau a'u swyddfeydd allu cadw lle yn ystafelloedd cyfarfod y Senedd. Byddai'n ddefnyddiol gweld beth sydd ar gael, fel y gallwn edrych ein hunain a gwneud penderfyniadau, a'r ffordd honno, byddai'n ffordd lawer mwy didrafferth; mae'n ymddangos ei bod yn ffordd eithaf biwrocrataidd ar hyn o bryd. Ond rwy'n gobeithio y bydd modd symud ymlaen gyda'r newidiadau y sonioch chi amdanynt, Lywydd. Diolch yn fawr.
Yes, we are aware that there are frustrations with the system currently about the availability of rooms and the booking of those rooms. And in light of the considerable changes, really, in how events and meetings carry on and want to carry on into the future as a result of COVID, especially hybrid meetings or virtual meetings being part of what we can offer now, as well as onsite meetings, then we're going through a consultation exercise with Members to make sure that we're capturing Members' aspirations for what they want to see happening on the estate. So, hopefully everybody will engage with our officers to see what's possible and what can be done to suit the work that Members want to do on this estate.
And also, the point that you also made in your question to make it a bit more open for Members and their staff to see what's already booked, and whether we can progress the idea of an online booking service for some parts of our estate in order to take some of those frustrations out, and to make it all a bit more efficient into the future.
Rydym yn ymwybodol fod yna rwystredigaeth gyda'r system ar hyn o bryd ynghylch argaeledd ystafelloedd a chadw lle yn yr ystafelloedd hynny. Ac yng ngoleuni'r newidiadau sylweddol yn y modd y mae digwyddiadau a chyfarfodydd yn digwydd ac am barhau yn y dyfodol o ganlyniad i COVID, yn enwedig cyfarfodydd hybrid neu gyfarfodydd rhithiol yn rhan o'r hyn y gallwn ei gynnig nawr, yn ogystal â chyfarfodydd ar y safle, rydym yn cynnal ymarfer ymgynghori gydag Aelodau i wneud yn siŵr ein bod yn ateb dyheadau'r Aelodau am yr hyn y maent am ei weld yn digwydd ar yr ystad. Felly, gobeithio y bydd pawb yn ymgysylltu â'n swyddogion i weld beth sy'n bosibl a beth y gellir ei wneud i gyd-fynd â'r gwaith y mae'r Aelodau am ei wneud ar yr ystad.
A hefyd, y pwynt a wnaethoch yn eich cwestiwn i'w gwneud ychydig yn fwy agored i Aelodau a'u staff weld beth sydd eisoes wedi'i drefnu, ac a allwn barhau â'r syniad o wasanaeth cadw lle ar-lein ar gyfer rhai rhannau o'n hystad er mwyn dileu peth o'r rhwystredigaeth, ac i wneud y cyfan ychydig yn fwy effeithlon yn y dyfodol.
Cwestiwn 3, Joyce Watson. Jack Sargeant, sori. [Chwerthin.]
Question 3, Joyce Watson. Jack Sargeant, sorry. [Laughter.]
Joyce is answering.
Joyce sy'n ateb.
3. Sut mae Comisiwn y Senedd yn cefnogi staff sy'n dioddef ag endometriosis? OQ59340
3. How is the Senedd Commission supporting staff suffering with endometriosis? OQ59340
Thank you for your question, Jack. The Senedd Commission continues to make supporting the physical and mental health of its staff a priority—excuse me—with a well-being strategy in place outlining—excuse me—how we support this.
Diolch am eich cwestiwn, Jack. Mae Comisiwn y Senedd yn parhau i roi blaenoriaeth i iechyd corfforol a meddyliol ei staff—esgusodwch fi—gyda strategaeth lesiant ar waith sy'n amlinellu—esgusodwch fi—sut rydym yn cefnogi hyn.
Can I thank Joyce Watson for that answer? Can I also thank Joyce Watson for her consistent support for those who suffer from endometriosis and other conditions, and for everything you do as the Commission to champion women's equality? I'd also like to place on record, Deputy Presiding Officer, my thanks to campaigner and petitioner of the Senedd, Beth Hales, for her tireless work and inspirational campaigning within this area. This is the month of Endometriosis Action Month, and, as an employer, the Senedd has to be more endometriosis aware and more understanding of employees impacted. Can I ask you, Commissioner, will you look to engage with the endometriosis-friendly employer scheme, and become possibly accredited with that scheme? And will you also look further at what more the Senedd can do, and the Commission can do, to support staff suffering with other conditions?
A gaf fi ddiolch i Joyce Watson am yr ateb hwnnw? A gaf fi hefyd ddiolch i Joyce Watson am ei chefnogaeth gyson i'r rhai sy'n dioddef o endometriosis a chyflyrau eraill, ac am bopeth a wnewch fel Comisiwn i hyrwyddo cydraddoldeb menywod? Hoffwn gofnodi fy niolch hefyd, Ddirprwy Lywydd, i'r ymgyrchydd Beth Hales, sydd wedi cyflwyno deiseb i'r Senedd, am ei gwaith diflino a'i hymgyrchu ysbrydoledig yn y maes hwn. Mae'n Fis Gweithredu ar Endometriosis, ac fel cyflogwr, mae'n rhaid i'r Senedd fod yn fwy ymwybodol o endometriosis a chael rhagor o ddealltwriaeth o'r effaith ar weithwyr. A gaf fi ofyn ichi, Gomisiynydd, a wnewch chi geisio ymgysylltu â'r cynllun cyflogaeth endometriosis-gyfeillgar, a dod yn achrededig o dan y cynllun hwnnw o bosibl? Ac a wnewch chi edrych ymhellach hefyd ar beth arall y gall y Senedd ei wneud, ac y gall y Comisiwn ei wneud, i gefnogi staff sy'n dioddef gyda chyflyrau eraill?
Right, I can speak now.
We do have a system in place where we have, in the past, promoted physical and mental well-being with campaigns, and one of those campaigns was Endometriosis Awareness Month last year. We do share communications with staff and include a staff blog sharing personal experience of working with endometriosis, and an internal webpage providing specific information and support for those who are suffering with endometriosis. And we do know that 10 per cent of women are known to suffer and are affected by that condition.
In terms of your wider question about whether we will become champions, I think the Senedd is pretty good at championing the welfare of its workforce, but if Endometriosis UK want to get in touch with us, or any other society, to help inform us to make life easier for those people who have conditions that affect them in the workplace, or if anybody within the workplace equally wants to advise us where we can improve, we're always open to that.
Iawn, rwy'n gallu siarad nawr.
Mae gennym system ar waith lle rydym wedi hyrwyddo lles corfforol a meddyliol yn y gorffennol gydag ymgyrchoedd, ac un o'r ymgyrchoedd hynny oedd Mis Ymwybyddiaeth Endometriosis y llynedd. Rydym yn cyfathrebu â staff ac yn cynnwys blog i staff yn rhannu profiadau personol o weithio gydag endometriosis, a thudalen we fewnol sy'n darparu gwybodaeth a chefnogaeth benodol i'r rhai sy'n dioddef o endometriosis. Ac rydym yn gwybod bod 10 y cant o fenywod yn dioddef ac yn cael eu heffeithio gan y cyflwr hwnnw.
Ar eich cwestiwn ehangach ynglŷn ag a fyddwn yn dod yn hyrwyddwyr, rwy'n credu bod y Senedd yn eithaf da am hyrwyddo lles ei gweithlu, ond os bydd Endometriosis UK am gysylltu â ni, neu unrhyw gymdeithas arall, i helpu i'n goleuo er mwyn gwneud bywyd yn haws i bobl sydd â chyflyrau sy'n effeithio arnynt yn y gweithle, neu yn yr un modd, os oes unrhyw un yn y gweithle eisiau rhoi gwybod i ni lle gallwn wella, rydym bob amser yn agored i hynny.
As you said, Joyce, 10 per cent of all women have endometriosis, and I did think about this when I was on the march on Sunday, as to how we might have menstrual health discussions with female Members of the Senedd and staff, because a lot of people don't understand why they're suffering the way they are with their periods, because people who work here today won't have had the benefit of the relationships and sexuality education that we're now giving to young people.
Fel y dywedoch chi, Joyce, mae gan 10 y cant o fenywod endometriosis, ac roeddwn yn meddwl am hyn pan oeddwn ar yr orymdaith ddydd Sul, a sut y gallem gael trafodaethau ynghylch iechyd mislif gydag Aelodau benywaidd y Senedd a staff, oherwydd ceir llawer o bobl nad ydynt yn deall pam eu bod yn dioddef y ffordd y maent yn ei ddioddef gyda'u mislif, oherwydd nad yw pobl sy'n gweithio yma heddiw wedi cael budd o'r addysg cydberthynas a rhywioldeb rydym yn ei chyflwyno i bobl ifanc erbyn hyn.
I think that's a fair point, Jenny. We have a lot of information around and about, but it's at different stages, very often, of women's lives. It's not just endometriosis; it's the menopause, it's other factors for different people. So, I think, where we can, increasing that information—whether that's putting a poster up somewhere—would be a good thing and, yes, we'd be open to that.
Rwy'n meddwl bod hwnnw'n bwynt teg, Jenny. Mae gennym lawer o wybodaeth, ond mae ar wahanol gyfnodau o fywydau menywod yn aml iawn. Nid endometriosis yn unig, ond y menopos, ffactorau eraill i wahanol bobl. Felly, rwy'n meddwl y byddai cynyddu'r wybodaeth honno lle gallwn—boed yn osod poster yn rhywle—yn beth da, a byddem yn agored i hynny.
4. A wnaiff y Comisiwn roi diweddariad ynghylch y polisi caffael ar gyfer deunydd ar ystâd y Senedd? OQ59367
4. Will the Commission provide an update regarding the procurement policy for materials on the Senedd's estate? OQ59367
Mae polisi caffael y Comisiwn yn cyd-fynd ag egwyddorion datganiad polisi caffael Cymru. O ran prynu deunyddiau, bob tro y byddwn yn caffael nwyddau gwerth dros £25,000, byddwn yn cynnal asesiad risg cynaliadwyedd. Mae'r asesiad hwn yn ystyried prif effeithiau cylch bywyd y deunyddiau a brynwn.
The Commission’s procurement policy is in line with the principles of the Wales Procurement Policy Statement. With regards to the purchase of materials, whenever we procure goods with a value in excess of £25K we undertake a sustainability risk assessment. This assessment looks at key life cycle impacts of the materials we buy.
Diolch yn fawr iawn am yr ateb, Llywydd. Wythnos diwethaf, fe wnes i ofyn cwestiwn i’r Gweinidog amaeth ynghylch defnyddio grym caffael y Llywodraeth i ddefnyddio gwlân Cymru, er enghraifft mewn carpedi yn ein cerbydau trafnidiaeth gyhoeddus. Yn yr un modd, pa ystyriaeth mae’r Comisiwn wedi’i rhoi i sicrhau bod gwlân Cymru yn cael ei ddefnyddio ar ystâd y Senedd, a bod polisi caffael yn nodi’r angen am wlân Cymru, er enghraifft, yn y ffabrig sydd i’w weld ar lawr y Siambr yma, neu ar hyd waliau’r Siambr yma, yn enwedig pan fyddwn ni’n gweld y Siambr yn ymestyn yn fwy o faint? Diolch.
Thank you very much for that response, Llywydd. Last week, I asked a question to the Minister for agriculture on using the Government’s procurement power to use Welsh wool, for example, in carpets on public transport. Likewise, what consideration has the Commission given to ensuring that Welsh wool is used on the Senedd estate, and that the procurement policy notes the need for Welsh wool, for example in the fabric seen on the floor of this Chamber or on the walls of this Chamber, particularly when we see the Chamber extended?
Ie, dwi’n ymwybodol o’ch cefnogaeth ar gyfer y deunydd pwysig hynny, sef gwlân yng Nghymru. Dwi’n rhannu eich uchelgais chi ar gyfer y deunydd cynaliadwy iawn hynny. Dwi’n meddwl ein bod ni yn neunawfed blwyddyn y Siambr yma, ac mae’r gwlân sydd ar y welydd ac ar y llawr wedi para mor hir â hynny, sy’n dangos, wrth gwrs, pa mor dda yw’r cynnyrch yna. Fel y sonioch chi, fe fydd yna gyfnod, os bydd deddfwriaeth yn mynnu hynny, pan fydd angen ymestyn y Siambr yma ac, o bosibl, bryd hynny bydd angen rhoi ystyriaeth i weld a fydd y gwlân yn para ac angen cael ei brynu o’r newydd ar gyfer y Siambr yma. Ac os byddwn ni’n prynu gwlân bryd hynny, yna dwi’n gobeithio y bydd yn lliw mwy diddorol na’r llwyd yma a benderfynwyd arno 18 mlynedd yn ôl.
Yes, I’m aware of your support for that very important material, namely, wool in Wales. I share your ambition for that very sustainable material. We are in the eighteenth year in this Chamber, and the wool on the walls and the floor has lasted as long as that, which shows how good that product is. As you mentioned, there will be a period, if legislation demands it, when we will need to extend this Chamber, and possibly at that time we will need to consider whether wool will last, and will need to be bought anew for this Chamber. If we do buy wool at that time, then I hope that it will be a more interesting colour than the grey that was purchased 18 years ago.
Bydd cwestiwn 5 yn cael ei ateb gan Ken Skates. Huw Irranca-Davies.
Question 5 will be answered by Ken Skates. Huw Irranca-Davies.
5. A yw'r cynllun aberthu cyflog ar gyfer cerbydau trydan wedi cael ei gyflwyno ar gyfer staff cymorth Aelodau o'r Senedd a staff y Senedd? OQ59331
5. Has the salary-sacrifice scheme for electric vehicles been introduced for MS support staff and Senedd staff? OQ59331
Yes, I'm very pleased to confirm that the scheme was formally approved and has been launched today. More details are available on the intranet site, and there will be a webinar for Members and staff tomorrow. Immediately after the Easter recess we'll also hold an on-site event, and obviously this scheme fulfils the commitment that we made in our carbon-neutral strategy to help make electric vehicles more affordable. They'll be available for Members, Members' staff and Commission staff, and there'll be a good range of vehicles covering all pay grades.
Ydy, rwy'n falch iawn o gadarnhau bod y cynllun wedi cael ei gymeradwyo'n ffurfiol ac wedi ei lansio heddiw. Mae rhagor o fanylion ar gael ar y safle mewnrwyd, a bydd gweminar ar gyfer Aelodau a staff yfory. Yn syth ar ôl toriad y Pasg, byddwn hefyd yn cynnal digwyddiad ar y safle, ac yn amlwg, mae'r cynllun hwn yn cyflawni'r ymrwymiad a wnaethom yn ein strategaeth carbon niwtral i helpu i wneud cerbydau trydan yn fwy fforddiadwy. Byddant ar gael ar gyfer Aelodau, staff Aelodau a staff y Comisiwn, a bydd ystod dda o gerbydau ar gyfer yr holl raddfeydd cyflog.
I have to say that's quite taken my breath away. I will now expect that every time I ask a question in the Senedd demanding something, it gets provided immediately. So, Ministers take note.
But, seriously, can I thank Ken and the Commissioners and all the staff for the work behind the scenes that has gone into this? And if I could ask now for that active engagement with those staff members, particularly staff members of MSs. You've mentioned the webinars and the other engagement that will be taking place over and after the recess, not just to promote the advantages of the scheme in terms of the uptake of electric vehicles, but also the role this can seriously play in helping them do their own bit in dealing with climate change and air quality. Will there be an active engagement on that, Ken?
Mae'n rhaid imi ddweud bod hynny wedi mynd â fy ngwynt yn llwyr. Nawr, byddaf yn disgwyl bob tro y byddaf yn gofyn cwestiwn yn y Senedd i fynnu rhywbeth, y byddai'n cael ei ddarparu ar unwaith. Felly, Weinidogion, cymerwch sylw o hynny.
Ond o ddifrif, a gaf fi ddiolch i Ken a'r Comisiynwyr a'r holl staff am y gwaith y tu ôl i'r llenni sydd wedi'i wneud ar hyn? Ac os caf ofyn nawr am ymgysylltu gweithredol ag aelodau staff, yn enwedig aelodau staff ASau. Rydych wedi sôn am y gweminarau a'r gwaith ymgysylltu arall a fydd yn digwydd yn ystod ac ar ôl y toriad, nid yn unig i hyrwyddo manteision y cynllun o ran y nifer sy'n defnyddio cerbydau trydan, ond hefyd y rôl bwysig y gall hyn ei chwarae yn eu helpu i chwarae eu rhan fach eu hunain i wrthsefyll newid hinsawdd ac i wella ansawdd aer. A fydd yna ymgysylltu gweithredol ar hynny, Ken?
Thanks, Huw. Just to say that, online, on the intranet pages, there's pretty comprehensive information available to all employees, whether staff members of the Commission or of Members themselves. There's also information from the service provider on all the vehicles that are available. I should just point out that, because electric cars are so much in demand, patience will be required for some of the more exotic and popular vehicles, such as the Audi e-tron. There are more modest and lovely vehicles that are available in a matter of weeks, such as the Funky Cat. I'd encourage everybody to take a look at what is available. The scheme is going to be hugely important as we try to encourage people to switch to hybrid and electric vehicles, and the addition of hybrid vehicles in the offer helps to cater to people who may not be able to install electric charge points at their homes. So, we're trying to appeal to all people, regardless of their income or their circumstances at home. And as part of the webinar tomorrow, and the event after the Easter recess, I can promise you, Huw, and all Members, that we'll be actively engaging with everybody.
Diolch, Huw. Dylid dweud, ar-lein, ar dudalennau'r fewnrwyd, fod gwybodaeth eithaf cynhwysfawr ar gael i'r holl weithwyr, boed yn aelodau o staff y Comisiwn neu'r Aelodau eu hunain. Mae gwybodaeth hefyd gan y darparwr gwasanaeth am yr holl gerbydau sydd ar gael. Gan fod cymaint o alw am geir trydan, dylwn nodi y bydd angen amynedd ar gyfer rhai o’r cerbydau mwy egsotig a phoblogaidd, megis yr Audi e-tron. Mae cerbydau mwy diymhongar a hyfryd ar gael mewn ychydig wythnosau, fel y Funky Cat. Carwn annog pawb i edrych ar yr hyn sydd ar gael. Bydd y cynllun yn hynod bwysig wrth inni geisio annog pobl i newid i gerbydau hybrid a thrydan, ac mae ychwanegu cerbydau hybrid i'r cynnig yn helpu i ddarparu ar gyfer pobl nad ydynt o bosibl yn gallu gosod pwyntiau gwefru trydan yn eu cartrefi. Felly, rydym yn ceisio apelio at bawb, ni waeth beth fo'u hincwm neu eu hamgylchiadau gartref. Ac fel rhan o'r weminar yfory, a'r digwyddiad ar ôl toriad y Pasg, gallaf addo i chi, Huw, a'r holl Aelodau, y byddwn yn ymgysylltu'n frwd â phawb.
6. Pa gamau mae'r Comisiwn wedi'u cymryd i atal lledaenu twyllwybodaeth ar ystâd y Senedd? OQ59358
6. What steps has the Commission taken to prevent the dissemination of disinformation on the Senedd estate? OQ59358
Mae gan y Comisiwn reolau caeth mewn perthynas â defnyddio ystâd y Senedd. Caiff pob digwyddiad ei adolygu i sicrhau eu bod yn bodloni ein gofynion, sy'n cynnwys atal gweithgareddau sy'n cael eu hystyried yn wahaniaethol neu'n dramgwyddus. Mae gan ein tîm cyfathrebu offer i fonitro'r cyfryngau a'r cyfryngau cymdeithasol i adnabod twyllwybodaeth am y Senedd. Mae'r cynnydd mewn twyllwybodaeth yn risg, a dwi'n credu, fel Aelodau, bod gan bob un ohonom gyfrifoldeb i helpu i'w atal rhag lledaenu, yn ein Senedd ac yn ein cymunedau.
The Commission has strict rules in place around the use of the Senedd estate. All events are reviewed to ensure that they meet our requirements, which include the prevention of activities that are considered discriminatory or offensive. Our communications team have tools in place to monitor the media and social media, in order to identify disinformation about the Senedd. The rise in disinformation is a risk, and I belive that, as Members, we all have a responsibility to help stop its spread, both in our Senedd and in our communities.
Thank you, Llywydd. You will remember, I'm sure, that, on St David's Day, you hosted an event in the Neuadd to celebrate the contribution made by people who'd chosen to make Wales their home, including people who'd fled Nazism as children, and who'd obviously enjoyed the rest of their lives in Wales. At the same time, there was somebody outside the windows of the Neuadd promoting disinformation about relationships and sexuality education, which was very unfortunate, in all sorts of ways. There was nothing that anybody could have done about it at the time, but it was just not good. I suppose there should have been some intervention by the commissionaires, perhaps, but I can see the difficulty of ensuring that we're not seen as an institution that suppresses information that we disagree with.
On a wider issue, GB News, which has been found in breach of Ofcom guidelines around COVID vaccines, has many items broadcasting disinformation or hateful views, and it's currently broadcast on our internal televisions. I just wondered if any thought had been given to whether it was appropriate for an organisation that might continue to disseminate disinformation to be broadcast through our systems to our staff and Members.
Diolch, Lywydd. Fe fyddwch yn cofio, rwy’n siŵr, ichi gynnal digwyddiad yn y Neuadd ar Ddydd Gŵyl Dewi i ddathlu’r cyfraniad a wnaed gan bobl sydd wedi dewis galw Cymru yn gartref, gan gynnwys pobl a oedd wedi ffoi rhag Natsïaeth pan oeddent yn blant, ac a oedd yn amlwg wedi mwynhau gweddill eu bywydau yng Nghymru. Ar yr un pryd, roedd rhywun y tu allan i ffenestri'r Neuadd yn hyrwyddo twyllwybodaeth am addysg cydberthynas a rhywioldeb, a oedd yn anffodus iawn mewn pob math o ffyrdd. Nid oedd unrhyw beth y gallai unrhyw un fod wedi'i wneud ynglŷn â'r peth ar y pryd, ond nid oedd yn dda o gwbl. Mae'n debyg y dylai'r porthorion fod wedi ymyrryd i ryw raddau ond gallaf ddeall yr anhawster o sicrhau na chawn ein gweld fel sefydliad sy'n atal gwybodaeth yr ydym yn anghytuno â hi.
Ar fater ehangach, mae gan GB News, y barnwyd eu bod wedi torri canllawiau Ofcom ynghylch brechlynnau COVID, lawer o eitemau sy’n darlledu twyllwybodaeth neu safbwyntiau atgas, ac mae’r sianel yn cael ei darlledu ar ein setiau teledu mewnol ar hyn o bryd. Tybed a roddwyd unrhyw ystyriaeth i ba mor briodol yw hi i sianel a allai barhau i ledaenu twyllwybodaeth gael ei darlledu drwy ein systemau i'n staff a'n Haelodau.
On the first part of your question, I was there, and I did witness myself the opportunity taken by the protestors outside to take advantage of the fact that our walls are windows, and to make sure that those of us sitting inside could read their placards. That is both an advantage and a disadvantage of our building. In that moment, I don't think anything could or should have been done, other than it didn't make for a particularly comfortable situation within the Senedd at that point.
Coming on to your second point, it's something that I haven't given any thought to at all. I'll need to take away the issue that you've raised about GB News as a news channel—I think it's a news channel—that is transmitted within the Senedd. I make no comment at all on it, actually, because I've given it no thought at all, but I will since it's been raised by you.
Ar ran gyntaf eich cwestiwn, roeddwn yno, a gwelais â'm llygaid fy hun y protestwyr y tu allan yn manteisio ar y ffaith mai ffenestri yw ein waliau, ac yn sicrhau bod y rhai ohonom a oedd yn eistedd y tu mewn yn gallu darllen eu placardiau. Dyna fantais ac yn anfantais ein hadeilad. Yn y foment honno, ni chredaf y gellid nac y dylid bod wedi gwneud unrhyw beth, er nad oedd yn sefyllfa arbennig o gyfforddus yn y Senedd ar y pryd.
Os caf ddod at eich ail bwynt, mae'n rhywbeth nad wyf wedi meddwl amdano o gwbl. Bydd angen imi ystyried y mater a godwyd gennych am GB News fel sianel newyddion—rwy'n credu mai sianel newyddion yw hi—sy'n cael ei darlledu yn y Senedd. Nid wyf am wneud unrhyw sylwadau ar y mater, gan nad wyf wedi rhoi unrhyw ystyriaeth iddo, ond fe wnaf ei ystyried gan eich bod wedi'i godi.
A'r cwestiwn olaf, cwestiwn 7—Sioned Williams.
And the final question, question 7—Sioned Williams.
7. Sut mae ystâd y Senedd yn darparu ar gyfer pobl ag epilepsi ffotosensitif? OQ59354
7. How does the Senedd estate accommodate people with photosensitive epilepsy? OQ59354