Y Cyfarfod Llawn

Plenary

17/01/2023

Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.

Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog

Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni fydd cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf heddiw gan Samuel Kurtz. 

Prosiectau Ynni Adnewyddadwy

1. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi prosiectau ynni adnewyddadwy yn y môr Celtaidd? OQ58979

Llywydd, mae buddsoddi mewn seilwaith ffisegol, a gweithlu sy'n fedrus ar gyfer y dyfodol, ymhlith y camau a gymerwyd gan Lywodraeth Cymru i gefnogi technolegau ynni yn y môr Celtaidd.

Diolch, Prif Weinidog. Ac a gaf i ddechrau drwy groesawu grŵp arweinyddiaeth wledig Cymdeithas Amaethyddol Frenhinol Cymru, sydd yn yr oriel gyhoeddus y prynhawn yma?

Prif Weinidog, heno, mae gen i'r anrhydedd enfawr o gynnal derbyniad trawsbleidiol yn y Neuadd ar glwstwr ynni'r dyfodol Dyfrffordd y Ddau Gleddau. Mae'n dod â phrif gwmnïau ynni traddodiadol Dyfrffordd y Ddau Gleddau ynghyd â datblygwyr adnewyddadwy newydd a chyffrous, a'r gadwyn gyflenwi, i arwain at ddatgarboneiddio. Byddwch yn ymwybodol, Prif Weinidog, fy mod i'n eiriolwr mawr dros y cyfleoedd a gyflwynir i Gymru gan Ddyfrffordd y Ddau Gleddau a'r môr Celtaidd, o wynt arnofiol ar y môr i fentrau llanw, tonnau a hydrogen, a hyd yn oed y cais porthladd rhydd Celtaidd blaengar. Felly, mae'n teimlo ein bod ni ar drothwy chwyldro ynni gwyrdd yn y gorllewin. Felly, o ystyried pwysigrwydd strategol Dyfrffordd y Ddau Gleddau a'r môr Celtaidd, pa sicrwydd allwch chi ei roi i ddatblygwyr a grwpiau, fel clwstwr ynni'r dyfodol, y bydd Llywodraeth Cymru a Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweithredu'n brydlon i sicrhau nad yw'r cyfleoedd hyn yn cael eu colli? Diolch.

Wel, Llywydd, diolch i Sam Kurtz am y cwestiwn yna, ac rwy'n ei longyfarch ar gynnal y digwyddiad clwstwr ynni'r dyfodol heddiw; rwy'n meddwl ei fod yn ddigwyddiad gwych i'w gael yma yn y Senedd. Ac rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd yr Aelod am y posibiliadau aruthrol sydd gan ynni adnewyddadwy, gan gynnwys gwynt arnofiol ar y môr a phrosiectau eraill yn y môr Celtaidd, i'w ran ef o Gymru, ond i Gymru gyfan. Ac yn hynny o beth, mae Llywodraeth Cymru yn gwbl ymwybodol o'r angen i fod â threfn gydsynio sy'n gadarn, wrth gwrs, fel y mae'n rhaid iddi fod, ond sydd hefyd yn syml, yn effeithiol ac yn galluogi. Rwyf i wedi bod mewn trafodaethau gyda Cyfoeth Naturiol Cymru fy hun. Gwn fod gan y Gweinidog gyfarfod gyda Cyfoeth Naturiol Cymru heddiw i drafod yr adolygiad trwyddedu morol o ddechrau'r broses i'w diwedd, a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru, ac a gynhaliwyd yn annibynnol. Dywedodd yr ymgynghorwyr nad oedd dim, yn y bôn, yr oedd angen ei drwsio yn y drefn bresennol, ond bod ffyrdd y gellid ei gwneud i weithio'n fwy effeithiol. 

Mae gan ddatblygwyr eu rhan i'w chwarae hefyd yn hynny i gyd. Mae ganddyn nhw gyfrifoldebau i gyflwyno ceisiadau yn seiliedig ar ymgysylltu cynnar, y dystiolaeth orau sydd ar gael, a lle nad yw ansawdd y cais ei hun yn oedi'r broses. Yna, mater i Cyfoeth Naturiol Cymru yw sicrhau bod yr adnoddau angenrheidiol ganddyn nhw ar waith i allu ymdrin â'r ceisiadau hynny mewn ffordd sy'n parchu'r cyfrifoldebau pwysig iawn sydd ganddyn nhw fel rheoleiddiwr amgylcheddol, ond hefyd yn cydnabod y cyfleoedd enfawr y mae ynni adnewyddadwy yn eu cynnig i Gymru, a'n cyfraniad ni y gallwn ni ei wneud at fynd i'r afael ag argyfwng mawr hwnnw ein hoes o ran cynhesu byd-eang. 

Rwy'n credu bod mantais wirioneddol o feddwl mewn ffordd gydgysylltiedig am wynt ar y môr oddi ar arfordir gorllewinol Cymru—y môr Celtaidd a môr Iwerddon. Rwy'n credu bod y broses cynnig am borthladd rhydd yn cynnig cyfle i wneud hynny. Nawr, fel y gallwch chi ddychmygu, rwy'n hyderus yn ansawdd cais porthladd rhydd Caergybi/Ynys Môn am yr hyn y gall ei gynnig o ran tyfu'r sector hwnnw, yn ogystal â lliniaru colledion ar ôl Brexit a effeithiodd ar borthladd Caergybi. Ond a fyddai'r Prif Weinidog yn cytuno â mi mai'r ffordd orau, efallai, i sicrhau twf y sector hwnnw, mewn ffordd sydd o fudd i Gymru gyfan, fyddai nid yn unig cefnogi ein cais, ond hefyd sicrhau ail borthladd rhydd, a allai alluogi datblygiadau môr Celtaidd a môr Iwerddon i weithio'n gyfochrog yn fwy na chyfanswm eu rhannau? 

Wel, Llywydd, mae'n rhaid i mi fod yn ofalus yn yr hyn yr wyf i'n ei ddweud, oherwydd mae proses ac mae ceisiadau yn cael eu hasesu'n wrthrychol, fel y mae'n rhaid iddyn nhw, gan weision sifil yma yng Nghymru ac yn yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol. Hoffwn atgoffa'r Aelodau nad yw'r cytundeb a darwyd gennym ni gyda Llywodraeth y DU yn diystyru cael dau borthladd rhydd yma yng Nghymru. Un yw'r disgwyliad, ond nid yw dau yn amhosibl, a bydd ansawdd y ceisiadau, a'r asesiad a wneir ohonyn nhw, wrth gwrs, yn ganolog i benderfynu pa un a allwn ni berswadio Llywodraeth y DU i ddilyn yr ail drywydd hwnnw ai peidio.

13:35

Diolch i Sam am gyflwyno'r cwestiwn hwn, oherwydd mae'r potensial yma yn y môr Celtaidd, wrth gwrs, i'r gorllewin, ac i holl arfordir y de hefyd, o ran gweithgynhyrchu, cadwyn gyflenwi, ac ati. Ac mae'n rhaid i ni gael y drefn gydsynio drwyadl honno hefyd, i wneud yn siŵr bod hyn yn gweithio. Ond, a gaf i ofyn i chi, Prif Weinidog—? Mae dysgu o'r gorffennol yn bwysig yn hyn o beth. Mae angen y seilwaith porthladdoedd cywir arnom ni, ac yn wir, byddai'n wych gweld dau gais yn mynd ymlaen o Gymru hefyd. Rydyn ni angen i'r cysylltiadau grid lleol hynny ddod â hyn ar y tir mewn gwirionedd, ond yr hyn rydyn ni wedi ei ddysgu o fersiynau blaenorol yw bod angen cryfhau'r Grid Cenedlaethol hefyd. Felly, a gaf i ofyn i chi pa drafodaethau rydych chi'n mynd i'w cael gyda Llywodraeth y DU a'r rheoleiddiwr ynglŷn â chryfhau arwyddion y farchnad sy'n dweud bod yn rhaid i ni gael y buddsoddiad hwn—mae Cymru yn haeddu ei chyfran deg o fuddsoddiad yn y grid hefyd. Gallwn wneud cymaint ar ein pennau ein hunain, ond rydyn ni angen i'r DU gamu i'r adwy hefyd.

Wel, Llywydd, rwy'n credu eu bod nhw'n ddau bwynt pwysig iawn a wnaed yn y fan yna gan Huw Irranca-Davies. Mae angen i ni ddysgu gwersi ynni adnewyddadwy blaenorol. Nid oes strategaeth ddiwydiannol ynni gwynt ar y môr gan Lywodraeth y DU o hyd, er gwaethaf y ffaith ein bod ni wedi bod yn galw am un, a bod eraill yn y diwydiant wedi bod yn galw am un. Mae gennym ni bryderon, yn y ddibyniaeth ar brosesau cystadleuol i ostwng cost prosiectau, y bydd hynny'n arwain at yr atebion cadwyn gyflenwi rhataf, yn hytrach na buddsoddi yn y gwerth hirdymor, sydd i'w gael yno i Gymru drwy wneud yn siŵr nid yn unig bod ynni'n cael ei gynhyrchu yn y môr Celtaidd, ond bod gan bopeth sy'n mynd i mewn i hynny gadwyn gyflenwi leol, gan greu swyddi yn y broses.

O ran y grid, rwy'n meddwl weithiau, Llywydd, oherwydd mai'r Grid Cenedlaethol yw ei enw, nad yw pobl yn sylweddoli mai cwmni preifat yw hwn, wedi'i restru ar y farchnad stoc, gan ddosbarthu £1 biliwn bob blwyddyn mewn difidendau i gyfranddalwyr. Yn wir, dosbarthodd £4.5 biliwn yn 2017 yn unig, yn uniongyrchol i ddwylo cyfranddalwyr, pan wyddwn ni nad oes digon o fuddsoddiad yn mynd i'r cysylltiadau hanfodol y mae'r grid yn eu darparu. Pan oeddwn i yn Iwerddon yn yr hydref, Llywydd, cymerais ran mewn trafodaeth bord gron gyda Gweinidog tramor Llywodraeth Iwerddon a datblygwyr sydd â diddordeb yn y môr Celtaidd o safbwynt y Gwyddelod hefyd. Cefais fy nharo gan yr hyn a ddywedodd datblygwr mawr yno—mai eu hofn mwyaf oedd y bydden nhw'n dod â'r ynni yr holl ffordd i'r traeth ac yna ni fyddai unrhyw beth y gallech chi ei wneud ag ef, oherwydd ni fyddai unrhyw gysylltiad i'r grid.

Gwelais erthygl dim ond yr wythnos hon gan Molly Scott Cato, yr economegydd Gwyrdd, yn dweud bod bron i 700 o brosiectau ynni adnewyddadwy wedi'u hoedi ar draws y Deyrnas Unedig, yn aros i'r Grid Cenedlaethol ddod o hyd i gapasiti iddyn nhw. Wel, fy newis i fy hun fyddai dod â'r Grid Cenedlaethol o dan reolaeth gyhoeddus fel ei fod yn cael ei redeg er budd y cyhoedd a lle nad oedd unrhyw ollyngiad i elw preifat o adnoddau'r cwmni hwnnw. Yn y cyfamser, rydyn ni'n gweithio gyda'r cwmni a chydag eraill yma yng Nghymru. Roedden ni'n falch o weld, y llynedd, symudiad tuag at ragweld galw yn y system grid, yn falch o weld bod y Gweinidog ynni diweddaraf yn Llywodraeth y DU yn dweud mai gwella'r grid yw ei brif flaenoriaeth, o'i holl gyfrifoldebau. Nid oes amheuaeth bod angen newid sylweddol i wneud yn siŵr bod y grid yn addas nid yn unig ar gyfer heddiw, ond ar gyfer y dyfodol, fel pan fyddwn ni'n gwneud i'r môr Celtaidd weithio, yn y ffordd a ddywedodd Sam Kurtz yn ei gwestiwn gwreiddiol, y bydd y seilwaith yno i fanteisio ar yr ynni a fydd yn cael ei gynhyrchu.

Rheoli Cymorthdaliadau

2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am yr effaith bydd trosglwyddo i drefn newydd y DU ar gyfer rheoli cymhorthdaliadau yn ei chael ar Gymru? OQ58972

Llywydd, nid trefn cymorthdaliadau'r DU yw'r drefn y byddai Llywodraeth Cymru wedi'i dylunio, ac nid yw chwaith yn un a gefnogwyd gan y Senedd hon. Fodd bynnag, byddwn yn gweithio gydag awdurdodau cyhoeddus i baratoi staff i ddeall a defnyddio'r drefn newydd, gan liniaru ei agweddau amherffaith niferus.

13:40

Diolch. Cefais gyfarfod â busnes yn fy rhanbarth yn ddiweddar sy'n datblygu technolegau a fydd yn cael effaith ddofn ar helpu i wrthdroi effeithiau'r newid yn yr hinsawdd ac sydd wrthi'n gwneud cais am gyllid Llywodraeth Cymru, ond mae'n ymddangos fel bod yr holl broses yn cymryd cryn amser a llawer hirach na cheisiadau blaenorol, sy'n cael effaith niweidiol ar eu blaengynllunio. Rwy'n ymwybodol na allwch chi drafod ceisiadau unigol, ond tybed a yw'r oedi yn y broses ymgeisio yn deillio o doriad i gyllid, ac os felly, pa lefelau o gyllid sydd ar gael erbyn hyn a beth fydd y gymhareb grant i fenthyciad yn y setliadau hynny? Neu, os yw'r oedi oherwydd y trosglwyddiad i drefn newydd rheoli cymorthdaliadau'r DU a setliadau un flwyddyn, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i liniaru'r newid i'r system newydd? Diolch.

Llywydd, mae'r drefn cymorthdaliadau newydd eisoes yn weithredol; daeth i rym ar 5 Ionawr. Yn amlwg, nid wyf i'n ymwybodol o fanylion yr achos unigol y mae Joel James yn ei grybwyll, ond ni fyddwn yn synnu o ddarganfod bod cymhlethdodau newydd y drefn cymorthdaliadau yn chwarae eu rhan mewn unrhyw oedi oherwydd, am y tro cyntaf erioed, cyflwynodd y system, trwy gyflwyno cymorthdaliadau o fewn y DU o fewn canolbwynt y gyfraith, risgiau cyfreithiol newydd i'r broses cymorthdaliadau. Gall dau gwmni sy'n cystadlu ar yr un stryd fawr, am y tro cyntaf, ofyn am adolygiad barnwrol o bob un cymhorthdal y gallai eu cymdogion fod wedi ei sicrhau. Yn anochel, mae hynny'n gwneud y sefydliadau hynny sy'n gyfrifol am ddarparu cymorthdaliadau yn fwy gofalus wrth wneud y penderfyniadau hynny, gan fod y risgiau cyfreithiol sy'n gysylltiedig â gwneud unrhyw ddyfarniad wedi cynyddu gan y drefn rheoli cymorthdaliadau newydd. Felly, os yw hynny yn agos at wraidd yr oedi y soniodd Joel James amdano, nid yw'n fy synnu, ac mae'n anochel y bydd yr aelodau hynny o staff mewn awdurdodau cyhoeddus sy'n gyfrifol am wneud y penderfyniadau hynny yn gorfod dod yn gyfarwydd â'r drefn newydd ac, yn y dyddiau cynnar, yn debygol o gymryd mwy o amser yn gwneud y penderfyniadau hynny. Ond, yn y tymor hwy, ceir risgiau newydd yn y trefniadau rheoli cymorthdaliadau, a byddan nhw'n risgiau a fydd yn ein taro ni'n arbennig o galed yma yng Nghymru.

Nid yw hynny'n ddim syndod, onid yw, Prif Weinidog, y bydd rhywbeth a grëwyd gan Lywodraeth y DU hon yn cael effaith niweidiol ar Gymru? Mae'r Albanwyr wedi dysgu'r wythnos hon am ddiystyriaeth Llywodraeth y DU o ddemocratiaeth. Yr hyn yr ydym ni wedi ei ddeall yw bod gennym ni drefn rheoli cymorthdaliadau anhrefnus a gyflwynwyd ar ôl Brexit, pan nid realiti cymryd rheolaeth yn ôl oedd rhoi rheolaeth i bobl Cymru, i gymunedau Cymru, i alluogi busnesau Cymru i ffynnu, ond i gymryd rheolaeth yn ôl i ychydig o Weinidogion yn Llundain, eu ffrindiau yn Nhŷ'r Arglwyddi a'r holl roddwyr i'w plaid. Dyna realiti 'cymryd rheolaeth yn ôl', ac mae pobl Cymru ac etholwyr Joel yn dioddef o'i herwydd.

Mae Alun Davies yn gwneud nifer o bwyntiau grymus iawn yn y fan yna. Dylwn atgoffa Aelodau'r Senedd bod y Senedd hon, wrth gwrs, wedi gwadu caniatâd deddfwriaethol i Fil y DU ar 1 Mawrth y llynedd, ac yna diystyrwyd confensiwn Sewel ac anwybyddwyd diffyg cydsyniad y Senedd hon gan Lywodraeth y DU a aeth ymlaen a gorfodi'r ateb hwn arnom ni beth bynnag. Dyma ddwy ffordd yn unig, Llywydd, y mae'r system newydd yn gweithredu yn groes i fuddiannau Cymru. Yn gyntaf oll, mae'n cael gwared ar unrhyw synnwyr o ardaloedd â chymorth o'r drefn gymorthdaliadau. Yn wir, cyfeiriodd drafft cyntaf y Bil at egwyddorion ffyniant bro Llywodraeth y DU. Cefnwyd ar hynny erbyn i'r Bil gyrraedd y llyfr statud. Felly, fel y dywedodd fy nghyd-Weinidog, Rebecca Evans yn ei llythyr at Lywodraeth y DU cyn i'n cynnig cydsyniad gael ei drafod, mae'r Bil yn rhoi Mayfair a Merthyr ar yr un sail yn union pan ddaw i ddarparu cymorthdaliadau. Mae hynny'n golygu'n syml y bydd y rhai sydd â'r pocedi dyfnaf yn defnyddio'r fantais honno i wneud eu hunain hyd yn oed yn fwy breintiedig, tra bydd y rhai sydd â'r lleiaf yn wynebu'r anawsterau mwyaf.

A dyma ail enghraifft yn unig, Llywydd. Mynnodd Llywodraeth y DU y dylai amaethyddiaeth a physgodfeydd gael eu cynnwys o fewn cwmpas y Bil hwn. Doedden nhw erioed, tra oedden ni'n aelodau o'r Undeb Ewropeaidd; ymdriniwyd â nhw ar wahân. Fe wnaethon ni ofyn i Lywodraeth y DU beth oedd y dystiolaeth ar gyfer cynnwys amaethyddiaeth a physgodfeydd o fewn y cwmpas. Fe'n hysbyswyd ganddyn nhw ei fod i'w weld yn yr ymatebion i'r ymgynghoriad. Fe wnaethon ni ofyn iddyn nhw ble gellid dod o hyd i'r ymatebion i'r ymgynghoriad. Fe'n hysbyswyd nad oedden nhw wedi cael eu cyhoeddi. Fe wnaethon ni ofyn a allem ni weld yr ymatebion a oedd yn cyfiawnhau'r cam hwn, ac fe'n hysbyswyd, na, allen ni ddim. Felly, dyma ni. Mae gennym ni newid mawr, sydd, yn fy marn i, â goblygiadau gwirioneddol i amaethyddiaeth yng Nghymru, gan fod y system yn seiliedig ar saith egwyddor, a'r trydydd o'r rheini yw bod yn rhaid dylunio unrhyw gymhorthdal i sicrhau newid i ymddygiad economaidd y buddiolwr. Lle mae taliadau sengl yn ffitio i mewn i hynny, wn i ddim yn wir. Ond allwn ni ddim gwybod, oherwydd ni esboniwyd yr holl sail y penderfynodd Llywodraeth y DU wneud y newid mawr hwn arni ganddyn nhw, ac ni chafodd y dystiolaeth y gwnaethon nhw gyfeirio ati erioed gael ei gwneud ar gael i ni.

13:45
Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, yn anffodus, dewisodd Wizz Air adael Maes Awyr Caerdydd. Hyd yma, mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi neu sicrhau bod £225 miliwn ar gael i'r maes awyr—bron i £0.25 biliwn. Chi yw perchnogion y maes awyr, er eich bod chi wedi sefydlu cwmni hyd braich i weithredu'r maes awyr. A ydych chi'n credu bod £225 miliwn yn arian a wariwyd yn dda?

Llywydd, rwyf i wedi credu erioed bod maes awyr rhanbarthol yn rhan hanfodol o seilwaith economaidd unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig sy'n ceisio cefnogi'r amodau modern y mae'n rhaid i'r economi weithredu oddi ynddyn nhw. Nid oedd y sector preifat yn gallu gwneud hynny. Roedd hi'n iawn i bwrs y wlad gamu i'r adwy. Mae'n fuddsoddiad yn nyfodol economi Cymru, ac yn un yr oedd y Llywodraeth hon yn falch o'i wneud.

Prif Weinidog, ar ôl £0.25 biliwn, yn anffodus mae gan y maes awyr lai o deithwyr nawr nag y bu ganddo ers amser maith. Do, ymyrrodd COVID i effeithio ar bob maes awyr, yn amlwg, ond os cymerwch chi Faes Awyr Bryste, cafwyd gostyngiad o 22 y cant yn nifer ei deithwyr ond mae'n dal i ymdrin ag yn agos at 7 miliwn o deithwyr. Os cymerwch chi Faes Awyr Birmingham, cystadleuydd arall, cafwyd gostyngiad o 33 y cant yno, ac mae'n dal i ymdrin ag 8.5 miliwn o deithwyr. Mae'n ffaith nad oes unrhyw faes awyr y gallaf ddod o hyd iddo wedi cael y fath haelioni sef bod arian Llywodraeth ar gael iddo—£0.25 biliwn—ac wedi cael canlyniadau mor wael. Beth yw'r cynlluniau newydd sydd ar gael i wneud yn siŵr bod £225 miliwn yn cael ei ddiogelu, ac y gallwch chi atgyfodi'r maes awyr yn y pen draw, oherwydd rwy'n meddwl bod y trethdalwr, er tegwch, yn haeddu gwybod a yw hwn yn fuddsoddiad gwael sy'n mynd i barhau i fynd o'i le, neu a oes gennych chi gynllun hirdymor a all atgyfodi Maes Awyr Caerdydd, a gaffaelwyd gennych, yn amlwg, yn ôl yn 2013?

Wel, Llywydd, nid yw'r Blaid Geidwadol Gymreig erioed wedi cefnogi'r maes awyr. Mae wedi gwneud ei gorau erioed i fychanu ei siawns o lwyddo. Nid ydyn nhw byth yn hoffi wynebu eu cyfrifoldebau eu hunain, Llywydd. Dro ar ôl tro ar ôl tro ar lawr y Senedd, rwyf i wedi clywed llefarwyr y Ceidwadwyr yma yn cwyno am y maes awyr, yn awgrymu na ddylid fod wedi ei gymryd i berchnogaeth gyhoeddus, ac yn tanseilio rhagolygon y maes awyr o lwyddiant yn gyffredinol. Bydd yr Aelod yn gwybod bod ffigurau gan yr Awdurdod Hedfan Sifil yn dangos bod twf teithwyr ym Maes Awyr Caerdydd wedi cynyddu dros 50 y cant ym mis Mawrth 2020, sef y mis pan darodd COVID bob un ohonom ni, a bod y twf hwnnw wedi digwydd ers i Lywodraeth Cymru brynu Maes Awyr Caerdydd—twf cryf, a thrywydd yr oedd y maes awyr arno, yn amlwg, tuag at wneud elw yn y dyfodol. Yn wir, roedd wedi gwneud elw yn y flwyddyn honno. 

Nawr, ers y pandemig, wrth gwrs mae'r maes awyr yn wynebu dyfodol llawer mwy anodd. Mae'r galw am deithiau awyr wedi gostwng ar draws y byd. Nid yw wedi gwella, ac mae'r dirywiad yn economi'r DU yn golygu bod arbenigwyr y diwydiant bellach yn rhagweld y bydd y flwyddyn nesaf hon yn flwyddyn pan fydd teithio awyr yn gwella'n arafach yn y Deyrnas Unedig nag y bydd mewn mannau eraill. Ond, mae'r pecyn achub ac adfer yr ydym ni wedi ei roi ar waith gyda'r maes awyr, gyda'r rhai sy'n gyfrifol am ei ddyfodol, wedi'i gynllunio'n bendant i wneud Maes Awyr Caerdydd yn hunan-gynaliadwy ac yn broffidiol ar gyfer y dyfodol. A phan glywaf Aelodau'n gweiddi, 'byth' i hynny, dyna'r union fath o sylw yr oeddwn i'n ei olygu pan ddywedais i, pryd bynnag y byddwn ni'n sôn am ddyfodol llwyddiannus i'r maes awyr yma, bod Aelodau Ceidwadol yn ymyrryd i fwrw amheuaeth ar ei allu i fod yn rhan lwyddiannus o economi Cymru.

13:50

Prif Weinidog, ein cyfrifoldeb ni, pan fo £0.25 biliwn wedi ei wario ar brosiect gan Lywodraeth Cymru, yw gofyn y cwestiynau sy'n haeddu'r atebion. Rydyn ni wedi cyflwyno dau lasbrint ar gyfer maes awyr llwyddiannus: unwaith pan gafodd ei brynu yn ôl yn 2013 ac yn 2019. Byddai'r rhan fwyaf o bobl yn dweud bod £225 miliwn yn haeddu rhyw fath o ddifidend yn ôl a rhyw fath o fenter broffidiol. Hyd yn hyn, nid yw'r maes awyr, o dan eich perchnogaeth chi, wedi gwneud elw. Gallaf glywed y Dirprwy Weinidog yn grwgnach yn y fan yna, ond yn hytrach na grwgnach yn y Siambr hon, efallai y byddai'n well iddo gyfeirio ei ymdrechion at geisio troi Maes Awyr Caerdydd o gwmpas fel bod gennym ni faes awyr llwyddiannus. Rhoddais y ffigurau i chi am Fryste a Birmingham, sef y ddau faes awyr agosaf sy'n feysydd awyr cystadleuol. Mae nifer y teithwyr yng Nghaerdydd wedi gostwng dros 50 y cant oherwydd COVID.

Yr hyn y mae pobl eisiau ei wybod yn gyffredinol yw: a oes gennych chi gynllun i'w wneud yn broffidiol ac yn llwyddiannus, sef yr hyn yr ydym ni ar yr ochr hon i'r Siambr eisiau ei weld, neu a fydd angen mwy o arian arno, a fydd yn cael ei ddargyfeirio oddi wrth iechyd, addysg a'r blaenoriaethau eraill y mae etholwyr Cymru yn disgwyl yn rhesymol i'r Llywodraeth wario'r arian arnyn nhw? Felly, a oes gennych chi gynllun ac a allwch chi ei amlinellu heddiw i'r Siambr hon—sut yr ydych chi'n mynd i droi Maes Awyr Caerdydd o gwmpas i gael teithwyr drwy'r derfynfa ac awyrennau'n hedfan? Oherwydd os edrychaf i ar y cyfrifon ar Dŷ'r Cwmnïau, ni allaf hyd yn oed ddod o hyd i'r cyfrifon cyfredol gan nad ydyn nhw wedi cael eu ffeilio eto. Chi yw'r perchnogion; pryd ydym ni'n mynd i allu gweld y cyfrifon, Prif Weinidog?

Wel, byddwch chi'n gweld y cyfrifon ym mis Mawrth, pan fyddan nhw bob amser yn cael eu cyhoeddi. Byddan nhw'n cael eu cyhoeddi ym mis Mawrth 2023. Maen nhw'n cael eu cyhoeddi bob—. Nid fy mhroblem i yw'r ffaith nad yw'r Aelod yn gallu dod o hyd iddyn nhw. [Chwerthin.] Mae angen iddo gyflogi pobl i wneud ei waith ymchwil iddo felly. Dywedaf hyn wrth y Siambr, Llywydd: mae'r maes awyr yn cyhoeddi cyfrifon bob blwyddyn. Byddan nhw'n cael eu cyhoeddi ym mis Mawrth eleni, a bydd yr Aelod, os yw'n gallu, yn gallu dod o hyd iddyn nhw o ganlyniad. Dywedais yn fy ail ateb, Llywydd, bod cynllun achub ac adfer ar waith. Mae wedi'i gyhoeddi, mae ar gael i Aelodau ei weld. 

Fe wnaf orffen gyda'r pwynt hwn i'r Aelod, pan geisiodd y Senedd hon ddatganoli'r doll teithwyr awyr, rhywbeth sydd ar gael—[Torri ar draws.] Fe wnaethoch chi ei gefnogi, ond ni wnaeth eich Llywodraeth ei gefnogi, naddo? Gwrthododd eich Llywodraeth y cais hwnnw oherwydd ei dymuniad i amddiffyn Maes Awyr Bryste. Pe bai chwarae teg yn Llywodraeth y DU, yna byddem ni'n gweld canlyniadau gwahanol.

Arweinydd Plaid Cymru nesaf i ofyn cwestiynau. Adam Price.

Diolch, Llywydd. Gyda'r newyddion am streic yr athrawon ar 1 Chwefror a methiant y trafodaethau gyda'r undebau iechyd yr wythnos diwethaf, mae streiciau'r sector cyhoeddus yng Nghymru yn lledu ac yn dyfnhau. Beth yw strategaeth y Llywodraeth, Prif Weinidog, i atal y gaeaf hwn o anfodlonrwydd rhag parhau i'r gwanwyn ac i'r haf? Ai eich polisi yw eich bod chi'n mynd i gynnig y taliad untro y gwnaethoch chi gyfeirio ato yn achos gweithlu'r GIG i'r gweithlu addysgu, er enghraifft? Ond, hyd yn oed os ydych chi, yna oni fyddech chi'n derbyn nad yw hynny'n mynd i'r afael â'r pwynt canolog am yr anghydfod cyflog cyhoeddus hwn, sef cyn belled ag y bo undebau'r gwasanaethau cyhoeddus yn y cwestiwn, ei fod yn dod ar ôl degawd o erydu tâl mewn termau real? Ac ydych chi'n barod i gydnabod, yn achos yr undebau iechyd ac athrawon, bod argymhellion y corff adolygu cyflogau yn ymwneud â thystiolaeth a dderbyniwyd ddiwedd 2021, dechrau 2022, cyn rhyfel Rwsia-Wcráin pan oedd chwyddiant tua 4 y cant? Erbyn i chi dderbyn yr argymhellion, roedd costau byw eisoes yn agosáu at 10 y cant, felly onid oes dadl, Prif Weinidog, dros ofyn i'r cyrff cyflogau ailystyried eu gwaith, ac i chi fel Llywodraeth gytuno i gyd-fynd ag unrhyw ddyfarniad uwch pe baen nhw'n gwneud hynny ar y sail honno?

13:55

Llywydd, yn gyntaf oll, ar hyn, rydym ni'n llwyr gydnabod yr effaith y mae degawd o gyni cyllidol wedi ei chael ar becynnau cyflog gweithwyr yn y sector cyhoeddus. Maen nhw'n cael llai o dâl mewn termau real heddiw nag yr oedden nhw 10 mlynedd yn ôl, ac mae effaith chwyddiant wedi cynyddu'r effaith honno ym mywydau teuluoedd mewn sawl rhan o Gymru. Felly, wrth gwrs rydyn ni'n deall pam mae pobl sydd erioed wedi bod ar streic o'r blaen yn teimlo rheidrwydd i gymryd y cam hwnnw.

Yn y trafodaethau a gawsom gyda'n cydweithwyr yn yr undebau llafur ym maes iechyd—a gyda llaw, nid wyf i'n derbyn portread arweinydd Plaid Cymru o'r trafodaethau hynny fel rhai sydd wedi methu—ond yn y trafodaethau hynny, fe wnaethon ni roi tair gwahanol agwedd ar y bwrdd i'w trafod. Un o'r rheini oedd sut y gallem weithredu gyda'n gilydd i ailgyflwyno hyder yn y broses adolygu cyflogau. Nawr, ymhlith y syniadau y bydden ni'n barod i'w rhoi ar y bwrdd fyddai gweld sut, yn y dyfodol, y gellid ymgorffori sbardunau yn y broses adolygu cyflogau, fel pe bai digwyddiadau'n digwydd y tu hwnt i'r penderfyniad sy'n golygu bod angen ailagor y penderfyniad, y byddai llwybr cytûn y byddai pawb yn ei ddeall i wneud i hynny ddigwydd. Pa un a yw'n bosibl gwneud hynny'n ôl-weithredol i weithrediad y corff adolygu cyflogau ar gyfer y flwyddyn ariannol ddiwethaf, nid wyf i mor siŵr, ond rwy'n credu bod rhoi bywyd newydd a hyder newydd i'r broses yn bwynt pwysig iawn, ac rwy'n credu bod arweinydd Plaid Cymru yn iawn i'w wneud ef.

Byddwn yn ei annog i edrych ar y posibilrwydd hwnnw ar gyfer y flwyddyn ariannol hon hefyd. Un o'r materion eraill y gwnaethoch chi eu rhoi ar y bwrdd, a oedd i'w groesawu, oedd swyddogaeth staff asiantaeth. Nawr, gwelsom y ffigurau gan Goleg Brenhinol y Meddygon sy'n dangos mai £260 miliwn oedd cyfanswm y bil yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf. A ydych chi'n derbyn rhesymeg yr undebau y byddai cynnig codiad cyflog sylweddol uwch yn lleihau'r bil asiantaeth hwnnw? Mae'n fuddsoddiad a fyddai'n talu ar ei ganfed, ond ar hyn o bryd, mae'n arbediad di-sail niweidiol. Oni ddylem, o leiaf, fod yn creu asiantaeth staff sy'n eiddo cyhoeddus ar gyfer y GIG fel y gallwn ni gael gwared ar elw a chostau afresymol asiantaethau sector preifat? Gwnaeth y Llywodraeth Lafur ddiwethaf yn San Steffan hyn drwy greu NHS Professionals, cronfa staff genedlaethol sy'n eiddo i'r cyhoedd o dan yr Adran Iechyd, sy'n ailfuddsoddi arian dros ben yn ôl yn y GIG. Oni allem ni gyfuno hwnnw gyda'r defnydd doeth o gerrig milltir ar gyfer capio a lleihau'r defnydd o asiantaethau preifat dros amser yn rhan o gynllun gweithlu cenedlaethol, sy'n mynd i'r afael â'r argyfwng tymor hwy o gadw a recriwtio y cyfeiriais ato?

Llywydd, y peth cyntaf yr wyf i eisiau ei wneud yw talu teyrnged i waith staff asiantaeth. Rwy'n poeni am gywair rhywfaint o'r drafodaeth hon sy'n awgrymu, rywsut, mai staff asiantaeth yw'r broblem yn y GIG. Mae'r GIG yn dibynnu'n llwyr ar staff asiantaeth. Felly, nid wyf i'n dweud bod arweinydd Plaid Cymru wedi ei wneud, ond rwy'n clywed yn y drafodaeth ehangach rhyw fath o synnwyr fod staff asiantaeth rywsut ar fai, ac mewn gwirionedd, rydyn ni'n dibynnu ar staff asiantaeth drwy'r amser. Rydyn ni'n dymuno dibynnu ar lai o staff asiantaeth yn y dyfodol—mae hwnnw'n dir cyffredin. Fe wnaethom roi hynny ar y bwrdd yn y trafodaethau gyda'n cydweithwyr yn yr undebau iechyd yr wythnos diwethaf.

Nid yw mor syml â dweud bod £260 miliwn i'w arbed; byddai llawer iawn o hynny yn cael ei dalu am bobl a fyddai mewn gwaith heb fod drwy asiantaeth. Ceir rhywfaint o gynyddran y gallwch chi ei wasgu allan o'r swm hwnnw, ac mae hynny'n beth pwysig i ni geisio ei wneud. Mae'r system gronfa yn ffordd a ddarperir yn gyhoeddus lle gall pobl weithio ar shifftiau pryd na fydden nhw'n cael eu cyflogi fel rheol, ac efallai, yn y trafodaethau y byddwn ni'n eu cael gyda'n cydweithwyr yn yr undebau llafur, y bydd mwy y gallwn ni ei wneud yn y maes hwnnw. Bydd swyddogaeth bob amser i weithwyr asiantaeth weithio yn ystod absenoldebau byrdymor, pan fyddwn ni'n gwybod, weithiau, y bydd pobl i ffwrdd ar gyfer hyfforddiant a phethau eraill, a phe na bai gennym ni nhw—pe na bai gennym ni nhw—byddai'r system o dan fwy fyth o bwysau nag y mae heddiw.

14:00

Ond y pwynt yw, Prif Weinidog, nad oes rhaid i'r asiantaeth honno fod yn y sector preifat, nac oes, gallai fod yn y sector cyhoeddus.

Nawr, a gaf i droi at fater arall y cyfeiriwyd ato eisoes, sef feto Llywodraeth y DU ar Fil diwygio cydnabod rhywedd yn yr Alban? A ydych chi'n cytuno â mi bod hyn yn creu cynsail peryglus iawn, nid yn unig o ran dyheadau eich Llywodraeth chi, yr ydym ni'n eu rhannu, i gyflwyno deddfwriaeth debyg yma, ond hefyd o ran datganoli yn fwy cyffredinol a'r defnydd o adran 114, yn ein hachos ni, rwy'n credu, yn Neddf Llywodraeth Cymru 2006? Os ydych chi'n rhannu'r farn honno, a fyddwch chi'n annog ASau Llafur Cymru i bleidleisio yn erbyn Gorchymyn Ysgrifennydd Gwladol yr Alban pan fydd yn cael ei drafod ar lawr Tŷ'r Cyffredin? Os bydd y weithdrefn seneddol honno'n aflwyddiannus, a ydych chi'n barod i ystyried, o leiaf, Llywodraeth Cymru yn ymyrryd yn y camau cyfreithiol y mae Llywodraeth yr Alban wedi nodi y mae'n bwriadu eu cymryd yn y Goruchaf Lys, oherwydd yr egwyddor ehangach hon, nid yn unig o ran hawliau'r gymuned draws, ond hefyd o ran ein democratiaeth yma? Ac, fel mater o egwyddor, o gofio bod Syr Keir Starmer wedi dweud ei fod yn anghytuno â gwneud y rheolau newydd yn berthnasol i bobl ifanc 16 ac 17 oed—yn groes, mae'n rhaid dweud, i farn y Blaid Lafur yn yr Alban—a allwch chi nodi beth yw safbwynt y Blaid Lafur yma yng Nghymru o ran y mater hwnnw?

Mae cyfres o gwestiynau yn y fan yna, Llywydd, ac fe wnaf i geisio rhoi sylw i gynifer ag y gallaf. Ar y cwestiwn mwyaf oll, rwy'n cytuno ag arweinydd Plaid Cymru; rwy'n credu bod penderfyniad Llywodraeth y DU i ddefnyddio pwerau sydd erioed wedi cael eu defnyddio yn holl hanes datganoli yn foment beryglus iawn, ac rwy'n cytuno â Phrif Weinidog yr Alban y gallai hwn fod yn llethr llithrig dros ben. Y rheswm pam rwy'n dweud hynny yw oherwydd, mae gen i ofn, bod gennym gynsail sef yr hyn sydd wedi digwydd i gonfensiwn Sewel o'n blaenau. Ni aethpwyd yn groes i gonfensiwn Sewel erioed, nid unwaith, gan Lywodraethau Ceidwadol, yn ogystal â Llywodraethau Llafur, am bron i 20 mlynedd. Ers yr achos cyntaf o fynd yn groes iddo, rydyn ni bellach yn gweld, fel y dywedodd comisiwn Williams a McAllister, yn eu hadroddiad interim, bod mynd yn groes i Sewel bron wedi'i normaleiddio. Rwy'n credu, erbyn diwedd eleni, y bydd 10 o achosion pan aethpwyd yn groes iddo. Nawr, mae hynny'n dweud wrthoch chi, ar ôl i chi wneud hyn unwaith, daw ei ddefnyddio eto'n haws, ac mae'r eildro yn arwain at y trydydd tro yn gyflym iawn.

Dyna pam yr wyf i wir yn gresynu at benderfyniad Llywodraeth y DU i ymddwyn fel hyn, ond mae'n rhan o batrwm ehangach, Llywydd, Llywodraeth hon y DU. Os ydych chi'n cael eich hun mewn sefyllfa wahanol i rywun arall, yn hytrach nag eistedd i lawr, yn hytrach na cheisio trafod, yn hytrach na cheisio dod o hyd i ffordd ymlaen y cytunir arni, y cwbl rydych chi'n ei wneud yw defnyddio'r grym sydd gennych chi i'w goresgyn. Os nad ydych chi'n hoffi streicwyr, yna rydych chi'n pasio deddf i atal pobl rhag streicio. Os nad ydych chi'n hoffi protestwyr, rydych chi'n pasio deddf sy'n gwneud protestwyr yn droseddwyr cyn iddyn nhw hyd yn oed wneud unrhyw beth o gwbl. Ac os nad ydych chi'n hoffi Deddf a basiwyd mewn Senedd arall, rydych chi'n defnyddio'r grym sydd gennych chi yn eich Senedd chi i oresgyn yr hyn y mae'r Senedd arall wedi ei wneud. Mae'n batrwm ailadroddus yr ydych chi'n ei weld gyda'r Llywodraeth hon, ac yn yr achos hwn mae'n eithaf sicr yn creu goblygiadau cyfansoddiadol enfawr.

A wnawn ni gysylltu ein hunain ag unrhyw achos yn y Goruchaf Lys? Wel, rydyn ni wedi dangos parodrwydd i wneud hynny yn y gorffennol. Mae'n rhy gynnar i mi ddweud sut y gallem ni allu gwneud hynny, o gofio nad oes achos yno eto, ond, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, rydym ni wedi gwneud yn siŵr o'r blaen bod buddiannau Cymru yn cael eu cynrychioli yn y Goruchaf Lys pan oedd materion o arwyddocâd cyfansoddiadol i Gymru yn y fantol, a bydden ni'n sicr yn barod i wneud hynny eto.

Ysbyty Cymunedol Gogledd Sir Ddinbych

3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddarparu ysbyty cymunedol gogledd sir Ddinbych? OQ58958

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae Llywodraethau Cymru olynol wedi cefnogi uchelgais y bwrdd iechyd lleol i fwrw ymlaen â chynlluniau ar gyfer ysbyty cymunedol yng ngogledd sir Ddinbych. Mae costau cynyddol a chyllidebau cyfalaf sy'n lleihau yn golygu bod yn rhaid ystyried y cynllun yng nghyd-destun buddsoddiadau iechyd a gofal cymdeithasol ar draws y gogledd yn gyfan gwbl.

Diolch am yr ymateb yna, Prif Weinidog. Hoffwn fod y cyntaf i gydnabod y ffaith bod Llywodraeth Cymru, yn wir, wedi cefnogi'r prosiect hwn yn hanesyddol, a hoffwn weld y prosiect hwn yn cael ei gyflawni.

Cefais gyfarfod yr wythnos diwethaf gydag arweinydd Cyngor Sir Ddinbych ac, fel y byddwch yn gwybod, un o'u blaenoriaethau allweddol yw cyflawni'r prosiect hwn, nid yn unig oherwydd yr effaith y bydd yn ei chael ar Ysbyty Glan Clwyd cyfagos, a'r cymunedau y bydd yn eu gwasanaethu rhwng Abergele a Phrestatyn, ond hefyd oherwydd yr effaith adfywio enfawr y gall y prosiect hwn ei chael yn nhref y Rhyl, sydd, eto, wedi bod yn bwyslais i Lywodraeth Cymru yn y gorffennol. Rwy'n sylweddoli bod arian yn dynn. Rwy'n cydnabod yn llawn bod costau'r prosiect wedi cynyddu. Ond, o ystyried pwysigrwydd y prosiect hwn, o ystyried y pwysau sy'n bodoli ar hyn o bryd y mae'r GIG yn ei wynebu, yn enwedig yn y gogledd ac yng Nglan Clwyd, a gaf i erfyn ar Lywodraeth Cymru ac arnoch chi'n bersonol i ymyrryd, i gymryd golwg arall ar y prosiect hwn, oherwydd rwy'n credu ei fod yn bwysig, i bobl gogledd sir Ddinbych a thu hwnt, ei fod yn cael ei gyflawni? 

14:05

Wel, Llywydd, diolch i Darren Millar am y ffordd y gofynnodd y cwestiwn yna ac am ei gydnabyddiaeth o'r cyd-destun y mae'n rhaid gwneud penderfyniadau ynglŷn â'r cynllun ynddo. Rwy'n awyddus i'w sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn parhau i ymwneud yn uniongyrchol â hyn i gyd. Cyfarfu'r Gweinidog iechyd ei hun gyda'r bwrdd iechyd a'r awdurdod lleol yn y cyfnod cyn y Nadolig. Cytunodd y cyfarfod hwnnw bod angen cyflawni dau ddarn o waith. Mae angen i'r bwrdd iechyd gynnal ymarfer blaenoriaethu. Ceir cynlluniau ar draws y gogledd i gyd, ac yn union fel y mae'r Aelod y prynhawn yma, yn cyd-fynd yn llwyr â'i gyfrifoldebau, wedi siarad dros ei gymuned a'i etholaeth, felly hefyd yr ydyn ni'n cael llythyrau a sylwadau tebyg ar ran llawer o gynlluniau eraill ar draws y gogledd i gyd. Felly, mae'n rhaid i'r bwrdd benderfynu beth yw ei flaenoriaethau ei hun. Ac yn ail, yn y cyfarfod hwnnw, cytunwyd hefyd y dylid rhoi'r cynllun cyfan gerbron y bwrdd partneriaeth rhanbarthol, iddyn nhw ei drafod hefyd. 

Nawr, ysgrifennodd uwch swyddogion y Gweinidog ddoe at y bwrdd iechyd eto, ac at yr awdurdod lleol, yn gofyn iddyn nhw am yr wybodaeth ddiweddaraf am y ddau ddarn o waith hynny. Oherwydd, er mwyn i'r Gweinidog allu ystyried yr achos busnes eto, gall hynny ddigwydd dim ond pan fydd gennym ni'r ddau ddarn pwysig iawn hynny o wybodaeth gyd-destunol. Ond hoffwn roi sicrwydd i Darren Millar, Llywydd, bod y Gweinidog wedi chwarae rhan uniongyrchol, yn parhau i chwarae rhan uniongyrchol, a chyn gynted ag y byddwn ni'n cael yr atebion hynny, bydd yn gallu ystyried y sefyllfa gyfan unwaith eto.

Rwyf innau hefyd wedi bod yn cyfarfod ag arweinydd sir Ddinbych a swyddogion a chefais fy synnu nawr gan y gost—oherwydd pwysau chwyddiant, gallai fod yn adeiladu ag arian cyfalaf gwerth £82 miliwn. Rwy'n deall bod cyllid cyfalaf wedi cael ei dorri 11 y cant dros y blynyddoedd nesaf, a bod terfyn benthyca Cymru wedi cael ei gyfyngu gan Lywodraeth y DU hefyd. Mae angen i ni wneud rhywbeth, fel y mae Darren Millar wedi ei ddweud, a gwn fod arweinydd sir Ddinbych yn bryderus iawn hefyd. Rwy'n deall ei fod yn fater cymhleth. Felly, Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno â mi ei fod hefyd yn fater gofal cymdeithasol, yn ogystal â mater GIG, ac y dylen ni edrych ar ddiddymu cap benthyg Llywodraeth y DU, fel y gallwn ni wneud mwy o waith fel hyn, gan fod ei wir angen yng Nghymru ar gyfer prosiectau cyfalaf fel hwn? Diolch.

Wel, Llywydd, mae'r Aelod yn gwneud rhai pwyntiau pwysig, ac oherwydd y pwyntiau hynny'n union, bydd hwn yn ysbyty cymunedol lle bydd gofal cymdeithasol yn rhan bwysig iawn o'r cyd-destun y mae'n gweithio ynddo, a gofynnwyd i'r bwrdd partneriaeth rhanbarthol ystyried y prosiect. Felly, rwy'n cytuno gyda'r pwynt a wnaeth hi yn y fan yna. 

O ran y pwyntiau terfyn benthyg, byddwn wedi gobeithio y byddai hyn yn rhywbeth a allai fod yn achos cyffredin i ni ar draws y Siambr yma. Yn 2016, daethom i gytundeb gyda Llywodraeth y DU o ran sut y bydden ni'n ymgymryd â'n cyfrifoldebau cyllidol. Roedd yn nodi terfyn benthyg Llywodraeth Cymru, gweithrediad cronfa wrth gefn Cymru. Nid yw'r ffigurau hynny erioed wedi cael eu diweddaru. Mae ein cyllideb 40 y cant yn fwy o ran arian parod nag yr oedd yn 2016, ond rydym ni'n ei rheoli gyda'r un terfynau a oedd yn iawn ar gyfer 2016. Pe baen nhw'n cael eu huwchraddio'n syml yn unol â chwyddiant, pe na bai eu gwerth go iawn yn newid, ond eu gwir werth yn cael ei gynnal, yna byddai hynny'n rhoi rhywfaint o hyblygrwydd ychwanegol i ni ynghylch terfynau benthyg a sut rydyn ni'n rheoli arian Llywodraeth Cymru mewn ffordd synhwyrol. Rwy'n credu mai dyna'r cwbl rydyn ni'n ei awgrymu. Dyma'r hyn a awgrymodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllidol yn ei adroddiad ar weithrediad y fframwaith cyllidol. Rwy'n eithaf sicr, ar y rhestr faith iawn o bethau y mae'n rhaid i Lywodraeth y DU feddwl amdanyn nhw, ei bod hi'n debyg nad yw hyn yn agos at ei frig, ond mae'n beth synhwyrol y gallen nhw ei wneud a fyddai'n gwneud gwahaniaeth o ran defnydd synhwyrol o arian cyhoeddus.

14:10
Dechrau'n Deg

4. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gefnogaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer Dechrau'n Deg? OQ58938

Dechrau'n Deg yw rhaglen blynyddoedd cynnar flaenllaw Llywodraeth Cymru. Mae'n parhau i wneud gwahaniaeth gwirioneddol i fywydau plant yn rhai o'n cymunedau mwyaf difreintiedig, ac rydym ni wedi ailddatgan ein hymrwymiad i gefnogi'r rhaglen drwy gydol tymor y Llywodraeth hon.

Diolch. Rwyf i wedi fy argyhoeddi o fanteision Dechrau'n Deg. Mae'n atal plant rhag dechrau addysg ffurfiol ag oedran datblygiadol sy'n sylweddol is na'u hoedran go iawn. Rydym ni wedi gweld yn Lloegr y Prif Weinidog yn diddymu newidiadau i'r system gofal plant a luniwyd gan ei ragflaenydd. Mewn ardaloedd nad ydynt yn unffurf, mae ardaloedd uwch-allbwn is yn arwain at bocedi o dlodi sy'n cael eu methu. A yw'r Llywodraeth yn bwriadu cynnal ailarfarniad, yn seiliedig ar ganlyniadau cyfrifiad 2021, gyda'r bwriad o nodi'r tlodi plant sy'n cael ei fethu?

Rwy'n cytuno'n llwyr â Mike Hedges, Llywydd, am y gwaith ardderchog sydd wedi cael ei wneud gan raglen Dechrau'n Deg, ac mae'n un o fanteision datganoli ein bod ni wedi gallu cynnal y rhaglen honno bellach am gyfnod a fydd yn 20 mlynedd cyn bo hir. Ac wrth gwrs mae ei ehangu'n rhan o'r cytundeb cydweithredu â Phlaid Cymru, ac rydyn ni eisoes wedi gweld ffrwyth hynny—2,000 yn fwy o blant eisoes yn elwa ar Dechrau'n Deg—ac rydyn ni wedi cytuno ar y cam nesaf hefyd, a fydd yn dod i fodolaeth o 1 Ebrill. Dros amser, bydd hynny'n arwain at wneud elfen gofal plant Dechrau'n Deg ar gael yn gyffredinol i bob plentyn o ddwy oed ymlaen, felly mae cynlluniau ar y gweill i wneud llawer o'r hyn y mae Mike Hedges wedi ei ofyn. Yn y cyfamser mae gennym ni allgymorth Dechrau'n Deg, sy'n allu i awdurdodau lleol gynnig cymorth Dechrau'n Deg i'r teuluoedd hynny nad ydyn nhw o fewn ei ffiniau daearyddol, ac mae bob amser yn benbleth i raglenni sy'n seiliedig ar ddaearyddiaeth y bydd pobl y tu allan i'r daearyddiaethau hynny a fyddai wedi elwa'r un faint ar y gwasanaeth y mae Dechrau'n Deg yn ei darparu. Bydd y cytundeb sydd gennym ni gyda Phlaid Cymru, y £46 miliwn yn ychwanegol y byddwn ni'n ei fuddsoddi o ganlyniad, yn mynd ymhell i ateb y pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu gwneud.

Prif Weinidog, cyflwynwyd cynllun Dechrau'n Deg yn ôl yn 2007 fel un o brif flaenoriaethau'r Llywodraeth ar gyfer mynd i'r afael â thlodi yng Nghymru, ond ar hyn o bryd Cymru sydd â'r gyfradd uchaf o blant sy'n byw mewn tlodi o'i chymharu â gweddill gwledydd y DU. Prif Weinidog, mae hyn yn gwbl annerbyniol ac yn record ddamniol o 25 mlynedd o Lywodraeth Lafur yma yng Nghymru. Felly, pa gamau ydych chi'n mynd i'w cymryd i wneud yn siŵr bod Dechrau'n Deg yn cael ei gefnogi'n iawn yn y dyfodol, a phryd fyddwn ni'n gweld canlyniadau go iawn o'r diwedd a diwedd ar y loteri cod post, yn enwedig i fy etholwyr i yn sir Ddinbych?

Wel, Llywydd, rwy'n dal i gael fy rhyfeddu bod Aelod Ceidwadol yn fodlon sefyll i fyny yma a beirniadu'r twf mewn tlodi plant pan fo'i Lywodraeth ei hun—ei Lywodraeth ei hun—yn cyhoeddi dogfennau ochr yn ochr â'u cyllideb yn dweud y bydd y camau y maen nhw wedi eu cymryd yn arwain yn uniongyrchol—yn uniongyrchol—at filoedd ar filoedd yn fwy o blant ledled y Deyrnas Unedig yn byw mewn tlodi. Onid yw'n teimlo unrhyw synnwyr o gywilydd ei fod yn cynrychioli plaid sy'n gwneud penderfyniadau'n fwriadol, yn bwrpasol, sy'n arwain at roi plant mewn tlodi? Yma yng Nghymru, rydyn ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i liniaru'r effaith honno, ac mae'n iawn—mae'r mynydd i leihau tlodi plant yn mynd yn fwy serth gyda phob blwyddyn o gyni cyllidol a thoriadau i wasanaethau cyhoeddus y mae ei Lywodraeth ef yn eu cyflwyno. Ond mae Dechrau'n Deg yn rhaglen flaenllaw sydd wedi gwneud gwaith ardderchog ac sy'n parhau i wneud gwaith ardderchog mewn llawer iawn o deuluoedd ledled Cymru. Mae dau ddeg saith y cant o blant yng Nghymru yn elwa arno, ac yn sgil cytundeb rhwng fy mhlaid i a Phlaid Cymru, bydd hyd yn oed mwy o deuluoedd yn elwa arno yn y dyfodol.

14:15
Tlodi Gwledig

5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ymdrechion i fynd i’r afael â thlodi gwledig yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OQ58975

Llywydd, eleni rydyn ni’n darparu cymorth gwerth £1.6 biliwn drwy raglenni sy’n diogelu cartrefi difreintiedig. Yn benodol, rydyn ni’n rhoi cymorth i gartrefi yng nghefn gwlad nad ydyn nhw ar y grid, buddsoddi mewn mentrau bwyd cymunedol a darparu canolfannau clyd. Mae hyn yn helpu pobl sy’n ei chael hi’n anodd talu costau bwyd a chadw’n gynnes.

Diolch yn fawr iawn. Yn ôl Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru, mae tlodi gwledig yn aml yn cael ei guddio o dan yr wyneb gan gyfoeth cymharol ein hardaloedd gwledig ni, a gan ddiwylliant o hunan-ddibyniaeth. Fel y dywedais i yn nadl Plaid Cymru ar dlodi plant cyn gwyliau'r Nadolig, mae aelwydydd ar draws y canolbarth a'r gorllewin yn fwy agored i dlodi oherwydd nifer o ffactorau fel incwm is na'r cyfartaledd, hefyd diffyg mynediad at wasanaethau a thrafnidiaeth gyhoeddus, lefelau anghymesur o dlodi tanwydd a thlodi bwyd, rhenti uwch a diffyg tai fforddiadwy.

Nawr, rydym ni'n gwybod bod y rhai sy'n byw mewn ardaloedd gwledig fel arfer yn gwario rhyw 10 i 20 y cant yn fwy ar nwyddau a gwasanaethau bob dydd, o gymharu â rhai sydd yn byw mewn ardaloedd trefol. O ganlyniad, mae amddifadedd ar gynnydd yn ein cymunedau ni, gyda phump allan o'r chwe awdurdod lleol sydd â'r lefelau uchaf o dlodi plant yn yr ardaloedd gwledig yng Nghymru. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi felly fod cymunedau gwledig yn wynebu heriau unigryw, ac a yw e'n barod i ymrwymo i gynnal ymchwil pellach i'r mater er mwyn datblygu strategaeth i fynd i'r afael â lefelau cynyddol o dlodi gwledig?

Wrth gwrs, Llywydd, dwi'n cydnabod bod yna ffactorau sy'n unigryw i bobl sy'n byw yng nghefn gwlad, a gallaf gytuno â beth ddywedodd yr Aelod: ambell waith, mae'n anodd gweld tlodi mewn rhai cymunedau gwledig. Wrth gwrs, mae pob rhan o Gymru yn wynebu sialens ar hyn o bryd—pa un ai eich bod chi'n byw yn y Cymoedd, eich bod chi'n byw yng nghanol Caerdydd, mae sialensau unigryw i'w cael ym mhob man. Gallaf ddweud wrth yr Aelod y bydd cynllun yn dod lan. Mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn gweithio ar hyn o bryd ar bethau ymarferol y gallwn ni eu gwneud i helpu, yn enwedig ym maes tlodi plant.

Yn y cyfamser, wrth gwrs, mae nifer o bethau pwysig rydym ni'n eu gwneud yn barod. Prydau bwyd am ddim yn ein hysgolion—mae hwnna'n mynd i fod yn help mawr i blant ble bynnag maen nhw'n byw yng Nghymru. Ac yn rhanbarth yr Aelod, ar ôl lansiad y polisi nôl ym mis Medi diwethaf, mae 10,000 o ddisgyblion newydd wedi dod i mewn i'r cynllun yna, a chyn diwedd mis Ebrill bydd y nifer yn cynyddu i 13,000 o blant yn y rhanbarth hefyd.

Gofal Sylfaenol

6. Beth yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer gofal sylfaenol yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OQ58976

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Yn rhan gyntaf tymor y Senedd hon, rydyn ni wrthi'n cytuno ar gytundebau newydd, diwygiedig gyda phob un o'r pedair cangen o ofal sylfaenol ledled Cymru. Ein blaenoriaeth yw sicrhau'r gwerth mwyaf posibl o'r contractau hynny i gleifion, o ran mynediad, cynaliadwyedd gwasanaethau ac ansawdd gofal.

Diolch yn fawr iawn am yr ateb.

Un agwedd ar ofal sylfaenol yr wyf i'n credu bod y rhan fwyaf o bobl yn gwybod fy mod i'n poeni'n fawr amdani yw dannedd, ac yn enwedig dannedd ein plant ledled Cymru. Rwy'n deall nad oes gennym ni ddata am faint o blant sy'n aros am ddeintydd y GIG mewn gwirionedd. Yr unig fyrddau iechyd yr ydyn ni wedi gallu cael data ganddyn nhw, ar ôl gofyn iddyn nhw'n benodol, oedd Powys a Chaerdydd. Ac, ym Mhowys, cofnodir bod nifer syfrdanol o 800 o blant angen, ac yn aros am ofal deintyddol y GIG. Fe wnes i gyfarfod â mam ychydig ddiwrnodau yn ôl a oedd wedi cael galwad ffôn gan ei deintydd i ddweud wrthi na allai ei phlant ddefnyddio'r deintydd penodol hwnnw mwyach, gan eu bod nhw'n newid i ofal preifat.63

Prif Weinidog, rydyn ni'n deall llawer o'r pwysau sydd ar ein deintyddion, ond heb os nac oni bai mae'n rhaid i ni, yn y Siambr hon, boeni am ddannedd ein plant. Felly, a gaf i ofyn i chi: pryd fyddwn ni'n cael data ar nifer y plant ledled Cymru sy'n aros am ddeintydd y GIG? Diolch yn fawr iawn.

14:20

Llywydd, ni allaf gynnig ateb i'r cwestiwn hwnnw i'r Aelod, gan fy mod i'n meddwl ei fod yn gwestiwn eithaf anodd ei ateb mewn gwirionedd, gan eich bod chi'n ceisio dod o hyd i blant nad ydyn nhw yn gwneud rhywbeth yn hytrach na phlant sydd yn gwneud rhywbeth. O ran plant sy'n gwneud rhywbeth, yna ym Mhowys, ers i'r contract newydd ddechrau cael ei ddefnyddio gan ddeintyddion, bu 1,100 o apwyntiadau newydd ar gael i blant yn yr wyth mis diwethaf. Yn holl ranbarth yr Aelod, mae 5,500 o apwyntiadau plant newydd wedi bod ar gael yn y cyfnod hwnnw, ac mae mwy i ddod.

Felly, er ein bod ni'n sicr eisiau gwneud mwy, rydyn ni eisiau arallgyfeirio'r proffesiwn fel bod gwahanol ffyrdd y gellir darparu gofal i'n plant yn y maes deintyddol. Pan wnaeth y Gweinidog ei datganiad ar y contract newydd yn ôl ym mis Mehefin y llynedd, roedden ni'n rhagweld tua 120,000 o apwyntiadau newydd ym maes deintyddiaeth y GIG yng Nghymru; byddwn yn rhagori ar hynny gyda chwarter y flwyddyn yn dal i fynd. Felly, er bod y sefyllfa'n parhau i fod yn heriol mewn sawl rhan o Gymru, yn rhanbarth yr Aelod ei hun, o gymryd Hywel Dda a Phowys gyda'i gilydd, bydd dros 13,000 o apwyntiadau newydd nad oeddent ar gael y llynedd a fydd eisoes wedi cael eu defnyddio eleni, gyda mwy i ddod.

Mynediad at Feddygfeydd

7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am fynediad at feddygfeydd yn Nwyrain De Cymru? OQ58977

Llywydd, er gwaethaf y pwysau enfawr y mae'r sector yn ei wynebu, mae mynediad at feddygfeydd meddyg teulu wedi gwella ym mhob blwyddyn ers i safonau gael eu cytuno gyntaf yn 2019. Mae wyth deg naw y cant o feddygfeydd ledled Cymru yn bodloni'r holl safonau erbyn hyn, a bydd y safonau hynny'n dod yn orfodol ym mis Ebrill eleni.

Diolch, Prif Weinidog. Mae etholwyr wedi cysylltu â mi gyda phryder am newyddion bod dwy wahanol feddygfa yn fy rhanbarth i ar fin cau. Roedd Canolfan Feddygol Aber yn bwriadu cau ei meddygfa ym Medwas, a fyddai'n golygu bod cleifion ym Medwas, Tretomas a Machen yn gorfod mynd i Abertridwr neu Lanbradach, ac ni fyddai'r rheini'n deithiau rhwydd, os nad oes gennych chi gar, yn enwedig os ydych chi'n sâl a ddim yn teimlo y gallwch chi ymdopi â thaith hir. Rwyf i hefyd wedi clywed bod Practis Grŵp Crucywel wedi gwneud cais i gau eu meddygfa gangen yng Ngilwern.

Rwy'n pryderu am batrwm pryderus yma—yng Nghaerffili, yn sicr. Mae meddygfeydd Penyrheol, Parc Lansbury a Gilfach wedi cau yn y blynyddoedd diwethaf; mae'n ymddangos bod y stori yr un fath ar draws y rhanbarth. A allwch chi werthfawrogi, Prif Weinidog, pam mae cymaint o bobl yn poeni y bydd cau'r meddygfeydd hyn yn arwain yn anochel at dryblith i gleifion, amseroedd aros hwy, a mwy o bwysau ar feddygon teulu? A beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud, os gwelwch yn dda, i gynghori byrddau iechyd ynghylch yr angen i wella a pheidio â gwaethygu profiad y claf? Oherwydd, siawns nad yw o fudd i neb fod cymaint o feddygfeydd o bosib yn cau.

Wel, Llywydd, mae newid yn anochel yn y gwasanaeth iechyd. Mae rhai meddygfeydd yn cau, mae meddygfeydd newydd yn agor. Mae hi wedi bod felly ers 1948. Mae mwy o wasanaethau a reolir yn uniongyrchol yng Nghymru nawr nag yr oedd o'r blaen, ac mae hynny'n adlewyrchiad o natur newidiol y proffesiwn, wrth i'r hen fodel, yr egwyddor o fodel eiddo i bractis, ddod yn llai deniadol i feddygon newydd sy'n dechrau ymarfer cyffredinol. Byddwn yn disgwyl i fwrdd iechyd Aneurin Bevan ymdrin ag unrhyw newidiadau mewn modd sensitif, i wneud yn siŵr eu bod mewn cysylltiad â'u poblogaethau cleifion lleol, ac i wneud yr hyn y mae angen ei wneud os oes problemau mynediad sy'n dod i'r amlwg o ganlyniad. Mae patrymau mynediad yn newid hefyd, Llywydd. Yn y dyfodol, bydd cyfran uwch o lawer o ymgynghoriadau yn digwydd o bell, dros y ffôn, neu drwy alwad fideo. Allwn ni ddim disgwyl i'r GIG gael ei gadw mewn asbig—ni wnaed hynny erioed. Mae'n rhaid ymdrin â newid mewn modd sensitif, ond mae newid yn anochel, ac mewn gwirionedd gall newid wneud pethau'n well, yn ogystal â gwneud pethau'n fwy anodd weithiau.

14:25
Tlodi Digidol

8. Sut mae Llywodraeth Cymru'n mynd i'r afael â thlodi digidol? OQ58951

Llywydd, mae mynd i'r afael ag allgáu digidol yn flaenoriaeth cyfiawnder cymdeithasol ac anghydraddoldeb i'r Llywodraeth. Mae ein rhaglen cynhwysiant ac iechyd digidol, Cymunedau Digidol Cymru, yn cefnogi sefydliadau ar draws pob cymuned a sector i helpu pobl i fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd y gall digidol eu cynnig. Mae dros 125,200 o bobl wedi derbyn cymorth ar gyfer sgiliau digidol sylfaenol, ysgogiad a hyder.

Diolch, Prif Weinidog. Mae tlodi digidol yn fater sy'n bwysig iawn i mi. Rwy'n credu y daethpwyd â'r gwir oblygiadau i'r brif ffrwd yn sicr yn ystod y pandemig, pan oedden ni'n dibynnu ar bob peth digidol i gysylltu â'n gilydd yn ystod y cyfyngiadau symud, neu'n defnyddio offer digidol i weithio gartref neu'r ysgol. Wedi dweud hynny, rydyn ni'n parhau i weld ei effaith nawr yn ystod yr argyfwng costau byw, gan fod cymaint o'r cymorth a'r adnoddau y mae angen i bobl gael gafael arnyn nhw ar-lein, ac mae pobl yn cael eu heithrio oherwydd y costau gan ein bod ni'n gwybod wrth i gyllidebau fynd yn dynn, ei bod yn debygol mai band eang fydd y peth sy'n cael ei ddiffodd mewn cartrefi. Ar un adeg, roedd y dybiaeth hon fod band eang a thechnoleg ddigidol yn foethusrwydd, ond y gwir yw ei fod yn anghenraid, ac i rai pobl maen nhw ar eu colled oherwydd diffyg modd.

Gwn fod mynd i'r afael ag allgáu digidol yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon, ac rwy'n falch o weld yn y strategaeth ddigidol i Gymru bod Llywodraeth Cymru yn gweithio ar y cyd â'r Gynghrair Tlodi Digidol i roi terfyn ar dlodi digidol erbyn 2030, ac mewn partneriaeth â'r Good Things Foundation ar y fenter cronfa ddata genedlaethol sy'n darparu data symudol, negeseuon testun a galwadau am ddim i bobl mewn angen.

Rwyf i hefyd wedi bod mewn cysylltiad â Chymdeithas Mudiadau Gwirfoddol Pen-y-bont ar Ogwr, a chwmni band eang yng Nghymru, Ogi, sy'n darparu band eang cyflym ar draws Porthcawl—[Torri ar draws.] —a Chaerffili i weld a oes unrhyw le i ddarparu Wi-Fi mewn canolfannau cynnes ar draws Pen-y-bont ar Ogwr. Felly, a wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf ar gyflwyno'r canolfannau cynnes ar draws Pen-y-bont ar Ogwr? Pa asesiad a wnaed i weld a allwn ni ymgorffori mynediad at fand eang cyflym yn y canolfannau hynny i greu'r etifeddiaeth honno o fynediad i'n cymunedau?

Wel, Llywydd, clywodd pwyllgor y Cabinet ar gostau byw dystiolaeth uniongyrchol gan sefydliadau yn y maes am y ffordd y mae teuluoedd sy'n wynebu cymaint o bwysau ar eu cyllidebau yn aml yn teimlo mai'r gwariant digidol y maen nhw'n ei wneud sy'n gorfod mynd yn gyntaf, ac eto, mewn byd cynyddol ddigidol, mae hynny'n achosi pob math o anawsterau eraill iddyn nhw, felly mae'r pwyntiau y mae'r Aelod yn eu gwneud yn cael eu gwneud yn dda iawn ac yn bwysig.

O ran canolfannau cynnes, ceir dros 300 o ganolfannau cynnes ledled Cymru erbyn hyn, a dim ond y rhai yr ydym ni'n gwybod amdanyn nhw yw'r rheini. Rwy'n credu ei bod hi'n ymdrech fwyaf anhygoel, digymell yr ydym ni wedi ei gweld gan gymaint o grwpiau cymunedol, clybiau chwaraeon, grwpiau ffydd, yn ogystal â chyrff cyhoeddus, i ymateb i'r anghenion y mae pobl yn eu gweld yn ystod y gaeaf hwn.

Gwn fod gan bob man cynnes a noddir gan yr awdurdod lleol ym Mhen-y-bont ar Ogwr fynediad digidol, ac ynghyd â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, rydyn ni wrthi'n arolygu cysylltedd digidol mewn canolfannau cynnes ledled Cymru, fel ein bod ni mewn sefyllfa well yn y dyfodol i wneud yn siŵr y gellir rhoi sylw i'r pwyntiau pwysig y mae'r Aelod wedi eu gwneud y prynhawn yma.

Diolch yn fawr i'r Prif Weinidog.

Pwynt o drefn nawr yn deillio allan o'r cwestiynau gan Darren Millar.

Diolch, Llywydd. Hoffwn godi pwynt o drefn, os caf, o ran sylwadau a wnaed gan y Prif Weinidog yn ystod ei drafodaeth ag arweinydd yr wrthblaid yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog.

Nododd y Prif Weinidog bod y cyfrifon blynyddol ar gyfer Maes Awyr Rhyngwladol Caerdydd Cyfyngedig yn gyhoeddus, ac yn cael eu cyhoeddi bob mis Mawrth. Nododd hefyd bod y cyfrifon ar gyfer y flwyddyn ariannol ddiwethaf eisoes wedi'u cyhoeddi. Fodd bynnag, fel y gall unrhyw Aelod ei weld dim ond trwy glicio ar wefan Tŷ'r Cwmnïau ac edrych ar dudalen y maes awyr, nid yw hyn yn wir. Nid yw'r cyfrifon ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben ar 31 Mawrth 2022 wedi eu cyhoeddi eto ac, a dweud y gwir, maen nhw'n hwyr. Rwy'n siŵr nad oedd y Prif Weinidog yn dymuno camarwain y Senedd yn ystod ei drafodaeth, a phe bai wedi bod yn ymwybodol o'r ffeithiau hyn, rwy'n siŵr y byddai ei sylwadau wedi bod yn dra gwahanol. 

14:30

Llywydd, wrth gwrs, rwy'n sicr yn hapus i ymchwilio i'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi'u gwneud. Dydw i ddim yn creu atebion o flaen y Senedd; rwy'n dibynnu ar y wybodaeth sy'n cael ei darparu i mi. Roedd y wybodaeth a oedd gen i o fy mlaen yn eithaf pendant yn dweud y byddai'r cyfrifon yn cael eu cyflwyno i Dŷ'r Cwmnïau ym mis Mawrth eleni. Rwy'n sicr yn hapus i edrych ar y pwynt mae'r Aelod yn ei wneud, ac os oes angen cywiro'r cofnod, yna wrth gwrs fe gaiff hynny ei wneud. 

2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes

Y datganiad a chyhoeddiad busnes sydd nesaf. Felly, y Trefnydd i wneud hwnnw—Lesley Griffiths. 

Member
Lesley Griffiths MS 14:30:53
Minister for Rural Affairs and North Wales, and Trefnydd

Diolch, Llywydd. Mae pedwar newid i'r busnes yr wythnos hon. Bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd yn gwneud datganiad ar lifogydd wedi'r datganiad busnes a'r cyhoeddiad, a bydd datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar ôl hynny i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ar ei chyfarfod ag undebau llafur y GIG. Er mwyn rhoi amser ar gyfer hyn, mae'r datganiad llafar ar Wcráin wedi'i ohirio tan yr wythnos nesaf. Yn olaf, mae'r drafodaeth ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Tai Cymdeithasol (Rheoleiddio) wedi'i gohirio tan 14 Chwefror. Mae busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad busnes a'r cyhoeddiad, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig. 

Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan y Gweinidog iechyd am yr effaith niweidiol mae methiant Llywodraeth Cymru i recriwtio digon o feddygon teulu yn ei gael ar fy etholwyr yn sir Fynwy? Rwy'n gwybod bod fy nghyd-Aelod Delyth Jewell wedi codi hyn yn gynharach yn un o'i chwestiynau ynghylch y meddygon teulu sy'n ymddeol ac sy'n gadael eu practisau, ac rwy'n derbyn ymateb y Prif Weinidog yn llwyr pan soniodd fod gofal iechyd yn newid yng Nghymru. Ond, hoffwn i ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd am ba gamau y mae hi'n eu cymryd i ymdrin â'r prinder difrifol o feddygon teulu yng Nghymru, sy'n achosi pryder, a bydd o bosibl yn achosi cryn anghyfleustra a gofid i lawer o bobl oedrannus a phobl agored i niwed ar draws fy rhanbarth i, yn enwedig yn ardal Gilwern, na fydd efallai'n gallu cael y gofal iechyd y maen nhw ei angen ac yn ei haeddu. 

Ac os caf i fentro â gofyn am ail ddatganiad hefyd, os gwelwch yn dda. A gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd am gynlluniau i leihau'r cymorth ariannol i rai o'r bobl dlotaf a mwyaf bregus yng Nghymru—tuag at gost eu sbectol yn y GIG, i fod yn benodol? Rwy'n deall mai'r cynnig mewn gwirionedd yw gostwng y cyfraniad presennol o £39.10 i blant ac oedolion ar rai budd-daliadau i fod yn £22 nawr o hyn ymlaen. Mae Llywodraeth Cymru yn honni bod y swm wedi'i gytuno gyda grŵp sy'n cynrychioli optometryddion yng Nghymru. Ond mae Optometreg Cymru yn dweud nad oedden nhw, fel tîm trafod, o blaid cefnogi'r newidiadau i'r system dalebau sydd wedi'i chynnig gan Lywodraeth Cymru. Yn wir, mewn datganiad, maen nhw'n dweud bod y cynlluniau wedi achosi pryderon sylweddol, gydag ymarferwyr yn poeni am lefel y gefnogaeth y bydd cleifion ar fudd-daliadau sy'n seiliedig ar brawf modd yn gallu ei chael ac yn gallu manteisio arni, o dan y contract newydd. Maen nhw'n mynd ymlaen i ddweud bod dewis cleifion yn debygol o gael ei leihau o ganlyniad i'r newidiadau hyn, ac y gallai practisau ei chael hi'n anodd cynnig yr hyn maen nhw'n ei wneud nawr o fewn ystod y talebau. Felly, a gawn ni datganiad gan y Gweinidog iechyd am y gostyngiad hwn mewn budd pwysig i gleifion, ac effaith y penderfyniad polisi hwn ar gleifion, o ystyried yr amgylchiadau economaidd presennol, ac i'r rhai sydd hefyd mewn gofal cartref? Diolch. 

O ran eich pwynt cyntaf ynghylch nifer y meddygon teulu, mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn parhau i wneud llawer iawn o waith i gyflwyno mwy o feddygon teulu dan hyfforddiant bob blwyddyn. Rwy'n credu y gwelwch chi, blwyddyn ar ôl blwyddyn dros y blynyddoedd diwethaf, bod hyn yn sicr wedi bod yn wir. Mae'n amlwg bod y Gweinidog hefyd yn gweithio'n galed iawn ac yn agos iawn gyda'n byrddau iechyd, gan mai mater i'r byrddau iechyd yw sicrhau bod digon o feddygon teulu i'r boblogaeth leol. 

Mewn ymateb i'ch ail gais ynghylch y system dalebau o ran sbectolau'r GIG ac ati, unwaith eto, mae'r Gweinidog yn ystyried optometreg yn ei chyfanrwydd; rydyn ni'n ystyried contractau newydd ar gyfer optometryddion. Fe wnaethoch chi ddyfynnu un person nad oedd o blaid; byddwn i'n dychmygu y bydd y Gweinidog wedi ystyried yr holl ymatebion a gafodd a phenderfynu ar y ffordd fwyaf priodol o fwrw ymlaen. 

A gaf i ofyn, os gwelwch yn dda, Trefnydd, am ddatganiad llafar gan y Gweinidog dros y celfyddydau a chwaraeon o ran dyfodol gwasanaethau sydd ddim yn statudol yn y meysydd diwylliant a chwaraeon? Yn benodol felly, rydyn ni'n gweld ar y funud nifer o awdurdodau lleol yn ymgynghori o ran newidiadau arfaethedig yn sgil y setliad ariannol, a dwi yn pryderu'n fawr o weld nifer o amgueddfeydd, ac hefyd o ran chwaraeon ac ati, ymysg y toriadau hynny, gan eu bod nhw ddim yn statudol. Felly, mi fyddai hi'n fuddiol, yng nghyd-destun y cytundeb cydweithio sydd rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru hefyd, a'r strategaeth ddiwylliannol yn honna, i gael diweddariad o ran yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud er mwyn cefnogi'r awdurdodau lleol sydd yn wynebu'r penderfyniadau anodd eithriadol yma sydd yn codi pryder o ran dyfodol diwylliant a chwaraeon ledled y wlad. 

14:35

Diolch. Er y byddai awdurdodau lleol, rwy'n credu yn gyffredinol, yn dweud bod ganddyn nhw setliad gwell nag yr oedden nhw wedi'i ragweld, yn amlwg mae rhai dewisiadau anodd iawn i'w gwneud gan ein hawdurdodau lleol, ac wrth gwrs, y gwasanaethau nad oes ganddyn nhw gyfrifoldeb statudol amdanyn nhw, yw'r cyntaf bob amser i gael eu hystyried pan ddaw hi at doriadau. Mae'r Dirprwy Weinidog diwylliant yn gweithio'n agos iawn gyda'r awdurdodau lleol i weld beth y mae modd ei wneud, ond rydyn ni'n gwerthfawrogi bod dewisiadau anodd iawn i'w harchwilio. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod dynodedig, Siân Gwenllian siŵr o fod, rwy'n credu, yn cael sgwrs arall gyda'r Gweinidog.

Rwy'n gofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar daliadau fferm sylfaenol. Rwy'n gofyn am ddatganiad yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am ddarparu taliadau fferm sylfaenol ac yn egluro pam mae Llywodraeth Cymru yn gwrthwynebu cynnig Undeb Amaethwyr Cymru i gapio taliadau fferm sylfaenol.

Rwy'n gofyn hefyd am ddatganiad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ar gynigion ynglŷn â  chyweirio cladin ar adeiladau. Mae gennyf i etholwr sy'n credu bod y datrysiad yn syml, a bod ond angen i Lywodraeth Cymru weithredu adrannau 116 i 125 o Ddeddf Diogelwch Adeiladau 2022. Ar ben hyn, mae'n credu bod y broblem yn cael ei datrys yn Lloegr. Rwy'n gofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf yn y datganiad am sut mae datblygwyr fel Bellway yn gweithio gyda thrigolion ar ddatblygiadau fel Altamar a'r cynnydd sy'n cael ei wneud.

Diolch. Bydd yr Aelod yn ymwybodol ein bod ni'n edrych ar hyn o bryd ar gyflwyno'r cynllun ffermio cynaliadwy, ac y bydd pontio o gynllun y taliad sylfaenol i'r cynllun ffermio cynaliadwy. Un peth yr ydym ni'n ei ystyried o fewn y cynllun ffermio cynaliadwy yw a ddylai capio taliadau gael ei gyflwyno yn rhan o'r cynllun ffermio cynaliadwy, er mwyn sicrhau bod cyllid yn cael ei ddosbarthu mewn ffordd deg. Ni fyddwn i'n dweud fy mod i'n gwrthwynebu'r peth o gwbl, ond yn amlwg rydyn ni nawr yn mynd o'r cynllun taliadau sylfaenol i'r cynllun ffermio cynaliadwy. Bydd dewisiadau talu posibl y cynllun ffermio cynaliadwy yn cael eu hystyried a'u cyflwyno yng nghynigion terfynol y cynllun, na fydd tan lawer yn hwyrach eleni.

O ran y cais cladin adeiladau, byddwch chi'n ymwybodol bod y Gweinidog Newid Hinsawdd, sydd â'r cyfrifoldeb am hyn, yn parhau i weithio'n agos iawn gyda datblygwyr a gyda lesddalwyr. Fy nealltwriaeth i yw bod dogfennau ffurfiol gyda'r Ffederasiwn Adeiladwyr Cartrefi nawr wedi cael eu rhannu ac mae disgwyl sylwadau pellach gan ddatblygwyr.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd am gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gyflymu gwelliannau effeithlonrwydd ynni i stoc tai cymdeithasol Cymru. Yn ddiweddar, dadorchuddiodd Cyfeillion y Ddaear Cymru eu rhestr o gymdogaethau oeraf Cymru. Gwnaethon nhw gyfrifo'r mannau argyfwng ynni mwyaf problemus gan ddefnyddio ystadegau ar ddefnydd a phris tanwydd. Cafodd y canlyniadau hyn eu cyfuno â data lefel cymdogaeth o fynegai Cymru o amddifadedd lluosog i nodi'r ardaloedd hynny â chostau ynni uwch na'r cyfartaledd ac incwm is na'r cyfartaledd. Datgelodd hyn y cymdogaethau oeraf lle'r oedd y cartrefi anoddaf eu gwresogi. Yn fy rhanbarth i yng Ngorllewin De Cymru, roedd tair cymdogaeth wedi'i cynnwys ymhlith y 10 oeraf. Trefnydd, mae awdurdodau lleol yn gwario miliynau ar welliannau i dai cymdeithasol, ac eto mae cartrefi yn y cymunedau hyn yn parhau i fod ymhlith y rhai anoddaf i'w gwresogi yn Ewrop. Wrth i ryfel anghyfreithlon Rwsia yn Wcráin barhau i waethygu'r argyfwng ynni, ac wrth i Gymru fynd i gyfnod rhewllyd o'r Arctig, mae'n gyfnod amserol felly i Lywodraeth Cymru amlinellu pa gamau mae'n eu cymryd i wella effeithlonrwydd ynni stoc dai cymdeithasol yn y cymdogaethau oeraf yng Nghymru. Felly, rwy'n gofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd cyn gynted â phosibl. Diolch.

Diolch. Rwy'n credu bod gan Lywodraeth Cymru stori dda iawn i'w hadrodd am y gwelliannau yr ydym ni wedi'u gwneud i nifer fawr o dai o fewn ein stoc dai. Byddwch chi'n ymwybodol bod gennym ni stoc dai hen iawn yma yng Nghymru, ac mae wedi bod angen llawer iawn o waith adnewyddu, yn sicr. Yr hyn sydd gan y Gweinidog yw rhaglen dreigl o gynlluniau y mae hi'n gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol arni o ran effeithlonrwydd ynni.

14:40

Hoffwn i ofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, ar ddiogelwch menywod mewn ardaloedd trefol ar ôl iddi dywyllu. Rwyf i wedi codi'r pwynt o'r blaen bod angen digon o oleuadau ger gorsafoedd rheilffordd a safleoedd bysiau. Rwy'n bryderus bod ail awdurdod lleol yn fy rhanbarth i wedi penderfynu diffodd goleuadau stryd dros nos. Mae disgwyl i Gasnewydd ddilyn Caerffili wrth wneud hyn. Rwyf i wedi codi sawl gwaith cyn hyn y pryder y mae menywod, pobl hŷn, a'r rhai llai sicr ar eu traed hefyd yn teimlo, ynghylch sut y byddai cerdded o gwmpas yn y tywyllwch a methu gwneud hyn yn amharu ar eu rhyddid gyda'r nos. Gallai'r penderfyniad hwn, i bob pwrpas, gaethiwo llawer o grwpiau o bobl i'w cartrefi ar ôl amser penodol, ac mae pryderon am gyfraddau troseddu hefyd. A all datganiad ailbwysleisio pwysigrwydd diogelu menywod yn ein trefi a'n dinasoedd, ac a allai amlinellu pa gyngor sy'n cael ei roi i awdurdodau lleol ar y mater hwn, os gwelwch yn dda? Diolch.

Diolch. Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn. Pan ddechreuoch chi ofyn y cwestiwn yna i mi, rydych chi'n meddwl yn awtomatig, fel yr ydych chi'n ei ddweud, am fenywod a diogelwch, ond rwy'n credu bod y pwynt yr ydych chi'n ei godi am bobl nad ydyn nhw o bosibl mor sicr ar eu traed, fel y mae llawer ohonom ni, hefyd yn gallu peri rhai pryderon gwirioneddol. Yn sicr, fe wnaf i ofyn i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol gyflwyno datganiad ysgrifenedig, yn enwedig ynghylch y canllawiau sy'n cael eu rhoi i awdurdodau lleol.

Gweinidog, byddwch chi'n ymwybodol i grwner de Cymru wneud dyfarniad ddydd Gwener bod dwy nyrs a fu farw o ganlyniad i ddal COVID yn y gwaith wedi marw o glefyd diwydiannol. Yn amlwg bydd hyn yn cael rhywfaint o effeithiau sylweddol ar ddull gweithredu Llywodraeth Cymru wrth ymdrin â'r materion hyn. Rwyf i wedi codi materion yn ymwneud â gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus yn fy etholaeth i fy hun sydd wedi cael COVID hir ac wedi dioddef o ganlyniad i hynny, a hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd ar sut y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb i ddyfarniad y crwner hwn.

Hefyd, wythnos diwethaf, Gweinidog, ymwelais â Llys yr Efail yn y Blaenau. Cynllun tai gwarchod ydyw, a chwrddais â nifer o breswylwyr yno sydd wedi cael cais i gyfrannu tuag at gostau gwresogi ardaloedd cymunedol. Rydym ni'n gwybod bod pobl eisoes yn dioddef o ganlyniad i argyfwng costau byw'r Torïaid, ac rydym ni hefyd yn ymwybodol mai rhai o'r bobl sy'n byw mewn tai gwarchod yw'r rhannau mwy agored i niwed o'n cymuned. A fyddai modd i Lywodraeth Cymru ystyried sut y byddai modd darparu unrhyw gymorth yma er mwyn sicrhau nad yw rhai o'n pobl fwyaf agored i niwed yn wynebu'r broblem hon o ganlyniad i fethiant y Blaid Geidwadol?

Diolch. Fy ateb cychwynnol i'ch cais cyntaf yw fy mod i'n gwybod bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn ystyried gyda'r bwrdd iechyd fanylion y dyfarniad a gafodd ei gyflwyno er mwyn deall pa wersi ehangach y gallai fod angen eu dysgu. Roedd yn destun pryder mawr clywed yr adroddiad hwnnw yr wythnos ddiwethaf am y ddwy nyrs.

O ran eich ail bwynt ynghylch costau y mae pobl sy'n byw mewn llety gwarchod yn eu hwynebu a bod gofyn iddyn nhw roi arian tuag at y gost o wresogi ardaloedd cymunedol, rwy'n gwybod bod y Gweinidog Newid Hinsawdd yn ymwybodol iawn o'r pryderon hyn. Yn amlwg, mae cymdeithasau tai eu hunain dan bwysau ynghylch costau cynyddol, ac mae llety gofal ychwanegol a thai pobl hŷn hefyd dan yr un pwysau â phawb arall. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog yn gweithio'n agos gyda nhw ac wedi gwneud rhai cyhoeddiadau yn ddiweddar. Yn amlwg, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo'n llwyr i wneud popeth o fewn ein gallu ni i gefnogi pobl yng Nghymru yn ystod y cyfnod heriol iawn hwn.

Prynhawn da, Gweinidog. Efallai eich bod chi'n cofio fy mod i, ar 15 Tachwedd, yn ystod y datganiad busnes, wedi galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn amlinellu costau economaidd llawn cyflwyno'r terfyn cyflymder diofyn o 20 mya yng Nghymru. Gofynnais i am hyn yn sgil llythyr a gafodd pob cynghorydd yng Nghymru gan y Llywodraeth yn amlinellu y byddai'r newid terfyn cyflymder o 20 mya yn arbed tua £100 miliwn i bwrs y wlad yn y flwyddyn gyntaf. Fodd bynnag, methodd ag amlinellu'r gost economaidd i Gymru o tua £4.5 biliwn, sydd o femorandwm esboniadol Llywodraeth Cymru ei hun. Ar 15 Tachwedd, gwnaethoch chi ddatgan, a dyfynnaf:

'Byddaf i'n gofyn i'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd gyflwyno datganiad ysgrifenedig ar y mater hwnnw.'

Ers hynny, rydym ni wedi gweld nifer o erthyglau newyddion, gan gynnwys gan y BBC a WalesOnline, yn amlinellu'r ergyd o £4.5 biliwn i'r economi. Felly, tybed, Gweinidog, pryd y dylen ni ddisgwyl gweld y datganiad hwn y gwnaethoch chi ymrwymo iddo ar 15 Tachwedd.

Fe wnaf yn sicr fynd yn ôl at yr hyn a ddywedais i wrthych chi ar 15 Tachwedd a siarad â'r Dirprwy Weinidog i weld pryd y gall ef gyflwyno'r datganiad hwnnw.

14:45

A gaf i ofyn am ddatganiad brys gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol am yr ymgynghoriad sy'n digwydd ar hyn o bryd gan Bwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru, er bod hi'n anodd iawn dod o hyd i wybodaeth am yr ymgynghoriad, ynglŷn â newidiadau sy'n cael eu cynnig i wasanaethau ffrwythlondeb yng Nghymru? Dwi'n ofni, er bod yr ymgynghoriad yn dal i barhau, ac wedi cael ei ymestyn rywfaint, fod yna benderfyniad gwael iawn ar fin cael ei wneud yn fan hyn, allai fod yn niweidiol iawn ac yn gam yn ôl o'r system sydd gennym ni ar hyn o bryd. Ar hyn o bryd, mae merched o dan 40 yn cael dau gylched llawn, a'r cynnig ydy mynd i un, er bod NICE yn argymell tri. Fyddai yna ddim cefnogaeth o gwbl i ferched rhwng 40 a 42 yng Nghymru. Mae yna un gylched ar gael ar hyn o bryd. A dwi hefyd yn ymwybodol bod yna beryglon o ran rhwystrau ychwanegol ar gyfer pobl sengl a chyplau un rhyw hefyd. Rŵan, mi ydyn ni yma mewn peryg fan hyn o gau y drws ar nifer fawr o ferched ar yr adeg pan fyddan nhw fwyaf ei angen o. Mae yna siom, mae yna syndod. Mae rhwydwaith ffrwythlondeb Cymru yn dweud ein bod ni mewn lle da ar hyn o bryd a bod hyn yn hynod o siomedig. Mi ddylem ni fod yn chwilio am ffyrdd o helpu pobl ar eu siwrnai i feichiogrwydd, ond mae'r cynlluniau yma yn sicr yn gam yn ôl. 

Rwy'n cytuno'n llwyr â chi y dylem ni fod yn darparu'r gefnogaeth honno i unrhyw un sydd eisiau cael teulu, ac yn arbennig pobl sydd wedi cael problemau ffrwythlondeb. Gwnaethoch chi grybwyll bod ymgynghoriad, ac rwy'n ymwybodol bod Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru wrthi'n adolygu'r polisi ac yn ystyried sut i gryfhau'r cymorth sy'n cael ei ddarparu ar gyfer amrywiaeth o gyflyrau iechyd menywod yn ehangach, ond mae hynny'n amlwg yn cynnwys rhan gweithwyr proffesiynol ehangach sy'n ystyried materion ffrwythlondeb. Felly, dydw i ddim yn credu y dylid cael datganiad ar hyn o bryd—. Rwy'n credu y dylem ni aros am yr ymatebion, ond byddwn i'n annog pawb i gyflwyno'u barn. 

Rwy'n galw am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar gymorth Llywodraeth Cymru i bractisau meddygon teulu er mwyn gweithredu'r cytundeb meddygon teulu newydd yng Nghymru, gan ddechrau eleni. Er enghraifft, mae'r unig ystafell ymgynghori, gofod gwaith cyfyng a gorlawn ac ystafell aros gyfyngedig ym meddygfa Hanmer, ger y ffin â sir Amwythig yng ngogledd-ddwyrain Cymru, yn golygu nad yw eu meddyg teulu'n gallu cydymffurfio â'r rheoliadau newydd. Mae ef wedi bod yn ceisio datblygu safle pwrpasol, sy'n addas ar gyfer gofynion yr unfed ganrif ar hugain a'r cynnydd yn y rhwymedigaethau cytundebol gan feddygon teulu sydd eu hangen ar Lywodraeth Cymru ers 2012. Cafodd safle cyfagos ei nodi dros ddegawd yn ôl. Rydym ni'n gwybod bod ymchwiliad i lywodraethiant ac arweinyddiaeth ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn cael ei gynnal ar hyn o bryd, ac mae grŵp gweithredu cleifion Hanmer yn dweud bod y newidiadau cyson mewn personél o fewn tîm ardal ddwyreiniol y bwrdd iechyd ac uwch reolwyr gofal sylfaenol wedi arwain at gymylu, camwybodaeth a diffyg dilyniant a llif gwybodaeth ar sefyllfa a ddylai fod wedi cael sylw brys, A'r gwir broblem, yn ôl pob golwg, yw'r diffyg cyfathrebu llwyr gan y Bwrdd Iechyd ac nad ydynt wedi deall y sefyllfa. Mae addewidion wedi'u gwneud ond byth wedi eu cyflawni, yn ôl y sôn—dim gwybodaeth o gyfarfod ar 11 Tachwedd, dim diweddariadau misol, fel y cafodd ei haddo ym mis Tachwedd. Nid oes unrhyw ymgysylltu a dim atebolrwydd o gwbl. Mae hyn yn enghraifft, ac rwy'n galw am ddatganiad brys yn unol â hynny, nid yn unig o ran yr achos hwn ond ar y goblygiadau ehangach i wasanaethau gofal sylfaenol yn y maes hwnnw.  

Diolch. Wel, fel y cyfeirioch chi ato yn eich cwestiwn, mae yna gytundeb meddygon teulu newydd yn cael ei gyflwyno eleni, ac mae hynny ond yn rhan o'r rhaglen dreigl honno, mewn gwirionedd, o ddiwygio sydd gennym ni yma yng Nghymru o'n gwasanaethau gofal sylfaenol. Efallai eich bod chi'n ymwybodol bod gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr gyfarwyddwr gofal sylfaenol newydd, a byddwn i'n eich annog chi i ysgrifennu ati—Rachel Page—i weld, ar yr achos penodol hwnnw, os gall hi ddwyn hynny i gasgliad ffafriol.    

Trefnydd, hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth y prynhawn yma ar y newyddion bod uwch gynghorwyr sir Ddinbych wedi bod yn cwrdd yn breifat i drafod gostyngiadau mewn ffioedd cartrefi gofal fydd yn mynd â'r hyn y mae'r sir yn ei gynnig yn is na rhai o awdurdodau eraill y gogledd ac yn effeithio ar rai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn fy etholaeth. Dywedodd cadeirydd Fforwm Gofal Cymru, Mario Kreft, ac rwy'n dyfynnu:

'Yn lle cuddio y tu ôl i ddrysau caeedig, dylai'r drafodaeth ddigwydd mewn ffordd agored a thryloyw. Does dim rheswm masnachol credadwy pam y dylai'r adroddiad ar y mater hwn gael ei ystyried yn breifat, ond mae'n amlwg bod uwch ffigyrau ar y cyngor, gan gynnwys yr arweinydd...eisiau osgoi craffu priodol gan gyhoedd sir Ddinbych a'r wasg. Mae'n gywilyddus. Beth sydd ganddyn nhw i'w guddio?

'Bydd hyn i gyd yn gwbl ddiystyr oni bai bod cabinet sir Ddinbych yn gwrthdroi'r brad dirmygus hwn o bobl agored i niwed ac yn penderfynu talu ffioedd teg o'r diwedd sy'n galluogi cartrefi gofal i ddarparu gofal cynaliadwy a gwobrwyo staff rheng flaen ymrwymedig â chyflogau gwell.'

Ychwanegodd,

'Os yw sir Ddinbych yn methu â gwneud y peth iawn y tro hwn, dylai'r cabinet ymddiswyddo yn gyfan gwbl a chywilyddio, oherwydd dyma wahaniaethu yn erbyn pobl â dementia sydd heb lais.'

Aeth ymlaen i ddweud,

'Rwy'n deall bod gan rai unigolion uchelgeisiau gwleidyddol personol, ond mae cuddio y tu ôl i len o gyfrinachedd yn gwbl annerbyniol pan fo'r canlyniad tebygol yn mynd i roi pwysau ariannol arall gyda threth lechwraidd ar deuluoedd cariadus.'

Ydy Llywodraeth Cymru'n cytuno â sylw Mr Kreft?

14:50

Fe wnaethoch chi alw am ddatganiad brys, a dydw i ddim o'r farn y byddai hynny'n briodol. Mater i Gyngor Sir Ddinbych yw hwn. Yr hyn y byddwn i'n cytuno ag ef yw mai bod â chymaint o dryloywder â phosibl, rwy'n credu, yw'r ffordd ymlaen i bob awdurdod lleol yng Nghymru o ran gwneud eu penderfyniadau.

3. Datganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd: Llifogydd

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar lifogydd, a dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad—Julie James.

Diolch, Llywydd. Dros yr wythnos ddiwethaf, mae glaw trwm parhaus wedi effeithio ar Gymru. Mewn rhai mannau, fe welsom ni dros chwe wythnos o law yn ystod pythefnos cyntaf y flwyddyn. Disgynnodd hwnnw ar dir a oedd eisoes yn ddirlawn, gan gynyddu dŵr ar yr wyneb, gan arwain at lefelau uchel iawn yn yr afonydd ledled Cymru. Ers dydd Mercher, mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cyhoeddi 50 o rybuddion llifogydd a 95 rhybudd llifogydd. Dyna fwy o dystiolaeth eto bod ein tywydd ni'n mynd yn fwyfwy cyfnewidiol ac oherwydd newid hinsawdd y mae hynny. Mae digwyddiadau glaw yn mynd yn fwy difrifol a dwys, ac maen nhw'n digwydd yn fwy rheolaidd.

Yn anffodus, rydym ni wedi cael adroddiadau bod llifogydd wedi effeithio ar 84 o dai, yn ogystal ag effeithiau ar y rheilffyrdd a'r ffyrdd. Mae llifogydd yn brofiad dirdynnol i drigolion, perchnogion busnesau a chymunedau yn gyffredinol, ond yn enwedig felly i berchnogion tai sydd wedi gweld eu cartrefi yn gorlifo â dŵr. Mae fy meddyliau, a meddyliau fy nghydweithwyr, gyda phawb yr effeithiwyd arnyn nhw. O dan y fath amgylchiadau, rwy'n erfyn ar berchnogion tai i wirio eu hyswiriant eto ac ymchwilio i'r risg o lifogydd i'w tŷ. Fe wyddom ni fod lefelau dealltwriaeth a pharodrwydd yn amrywio yn fawr ymysg ein cymunedau. Mae hi'n bwysig bod pob preswylydd yn gwybod ble i gael gafael ar wybodaeth am lifogydd, fel tudalennau gwe 'gweld eich risg llifogydd' Cyfoeth Naturiol Cymru, ac rydym ni'n parhau i weithio gyda'n hawdurdodau rheoli risg i gynyddu ymwybyddiaeth am lifogydd.

Ond er bod effeithiau wedi bod, fe ddylem ni gadw mewn cof y gallai'r llifogydd fod waeth o lawer heb ymdrechion y gwasanaethau brys, awdurdodau lleol, staff CNC, asiantaethau trafnidiaeth, a gwirfoddolwyr. Mae hi'n hawdd anghofio weithiau, ond mae ein seilwaith ni i gyd yn ddibynnol ar bobl i'w gynnal a'i gadw'n weithredol, yn enwedig yn ystod y tywydd garw. Heb eu hymdrechion nhw, fe allai'r effeithiau i'n cymunedau ni fod yn llawer gwaeth. Ar ran y Llywodraeth, rwyf i am ddiolch o galon i bawb a helpodd yn yr ymateb i'r digwyddiadau diweddar.

Ond mae hi'n bwysig cofio hefyd nad ymateb i lifogydd yn unig mae'r awdurdodau rheoli risg. Maen nhw'n gweithio trwy'r amser i wella ein seilwaith rheoli perygl llifogydd, gan fuddsoddi mewn cynlluniau newydd a gefnogir gan gyllid Llywodraeth Cymru, gan weithio yn barhaus i rymuso ein hasedau hanesyddol ni. Mae'n rhaid iddyn nhw ymdrin hefyd ag etifeddiaeth ein treftadaeth lofaol, megis tomenni glo segur, yn wyneb perygl cynyddol newid hinsawdd.

Yn ystod y tymor Seneddol blaenorol, fe fuddsoddodd Llywodraeth Cymru £390 miliwn mewn rheoli risg llifogydd ac erydu arfordirol. Mae hyn wedi helpu i leihau'r risg o lifogydd i dros 47,000 o dai, drwy greu a rheoli seilwaith a fyddai wedi cael ei brofi yn ystod yr wythnosau diwethaf. Fe fyddwn ni'n ymdrechu bob amser i wneud rhagor. Mae gan ein rhaglen lywodraethu nod eglur ac uchelgeisiol: fe fyddwn ni'n darparu amddiffyniad ychwanegol rhag llifogydd i dros 45,000 o gartrefi yng Nghymru. Nid tasg rwydd fydd honno, ac mae angen buddsoddiad sylweddol ynddi. Wrth i ni geisio cyrraedd y nod hwn, rwy'n falch o gadarnhau bod ein rhaglen rheoli risg arfordirol yn parhau i gyflawni ar gyflymder. Mae gennym ni bum cynllun arfordirol sy'n cael eu hadeiladu ar hyn o bryd, ym Mhorthcawl, Bae Colwyn, Bae Penrhyn, Aberdyfi a'r Mwmbwls. Dyfarnwyd cyllid adeiladu i ddau gynllun arall yn y Rhyl a Phrestatyn, sef cyfanswm o £92 miliwn, ac fe fyddwn ni'n gweld chwe chynllun arall yn nesáu at y gwaith adeiladu dros y flwyddyn nesaf, gan gynnwys Caerdydd, Aberaeron a Bae Hirael.

Nid dim ond buddsoddi mewn cynlluniau mawr yr ydym ni. Eleni, fe dderbyniodd ein grant gwaith ar raddfa fach 90 o wahanol geisiadau, sef cyfanswm o £3.8 miliwn. Mae'r cynllun yn rhoi arian i awdurdodau lleol fynd i'r afael â phroblemau llifogydd sydd o faint llai, a mwy ar wahân. Rydym ni'n amcangyfrif y bydd 3,100 o dai yn elwa ar y cyllid grant hwn. Rydym ni'n cynyddu ein buddsoddiad mewn rheoli risg llifogydd naturiol hefyd. Un o'n rhaglenni ar gyfer ymrwymiadau'r llywodraeth oedd darparu atebion ar sail y byd naturiol ym mhob un o brif ddalgylchoedd yr afonydd. Rydym ni'n buddsoddi mwy na £3 miliwn trwy ein rhaglen rheoli llifogydd yn naturiol, wrth i ni geisio defnyddio prosesau naturiol i storio, arafu ac ymdreiddio dyfroedd llifogydd i leihau perygl llifogydd. Rydym ni'n amcangyfrif y bydd hynny o fudd i tua 800 o dai, gan ddarparu buddion llawer ehangach hefyd megis gwell ansawdd dŵr, cynefinoedd bywyd gwyllt a rheoli tir mewn ffyrdd amgen.

O ran diogelwch tomenni glo, rydym yn parhau i ddarparu rhaglen waith ar y cyd â'n partneriaid. Rydym wedi ymrwymo i gyflwyno deddfwriaeth newydd yn ystod y Senedd hon i sefydlu dull cyson o reoli, monitro a goruchwylio tomenni segur ledled Cymru. Fe fydd hyn yn helpu i ddiogelu cymunedau a sicrhau bod pobl yn gallu teimlo yn ddiogel yn eu cartrefi eu hunain. Rydym ni'n parhau i gomisiynu'r Awdurdod Glo i archwilio tomenni glo segur ystyriaeth uwch. Mae'r bumed rownd o arolygiadau ar y gweill ar hyn o bryd. Mae gennym ni raglen ariannu ar waith i gefnogi awdurdodau lleol i wneud unrhyw waith cynnal a chadw a chyfalaf a nodwyd o'r rhaglen arolygu. Er enghraifft, mae ein cyllid ni'n cefnogi gwaith adfer tipiau Rhondda Cynon Taf ar domen Pendyrus. Ac wythnos ddiwethaf, cyhoeddodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf ei fod wedi dechrau ar y gwaith o wella rheolaeth draeniad dŵr wyneb yn nhomen Aberllechau.

Ac nid ydym ni'n llaesu dwylo. Er ein bod ni'n buddsoddi mewn cynlluniau llifogydd newydd yn gyson, rydym ni'n gwybod ei bod hi'n rhaid i ni ddysgu oddi wrth bob achos o lifogydd. Mae hyn oherwydd ein bod ni'n ceisio gwella ein ffyrdd ni o weithio trwy'r amser. Mae pwyllgor llifogydd ac erydu arfordirol annibynnol Cymru, dan gadeiryddiaeth Mr Martin Buckle, wedi bwrw ymlaen â dau wahanol adolygiad rhagnodol ar gyfer ein strategaeth genedlaethol i reoli perygl llifogydd ac arfordirol. Roedd yr adolygiad cyntaf o'r farn fod heriau o ran adnoddau yn wynebu ein hawdurdodau rheoli risg ni. Roedd yr adolygiad yn canfod bod y sector rheoli risg llifogydd, er gwaethaf buddsoddiad parhaus, yn gweld bwlch o ran sgiliau. Roedd y bwlch sgiliau hwn yn amlwg yn y sectorau cyhoeddus a phreifat. Mae'r adroddiad yn cynnwys argymhellion ynglŷn â sut y gellir mynd i'r afael â'r mater hwn, ac rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda'r pwyllgor i ddatblygu dewisiadau i fynd i'r afael â'r her hon.

Roedd ail adolygiad y pwyllgor ynghylch ddeddfwriaeth bresennol sy'n rhoi sail i'n polisi rheoli perygl llifogydd ni. Mae natur eithafol stormydd 2020-21 wedi cynyddu'r ddadl ynghylch cyflawni, yn enwedig o ran swyddogaethau a chyfrifoldebau. Rwy'n cydnabod bod y ddeddfwriaeth ynglŷn â rheoli risg llifogydd yn gadarn, ond nid yw hi'n berffaith. Rwyf i am barhau i weithio gyda'r pwyllgor ar unrhyw welliannau posibl y gellir eu gwneud nhw wrth i ni geisio mynd i'r afael â'r heriau a achosir gan newid hinsawdd.

Llywydd, mae hon wedi bod yn wythnos heriol i'r holl bobl a mudiadau sy'n gweithio i'n cadw ni'n ddiogel rhag llifogydd, ond yn arbennig i'r deiliaid tai a'r busnesau hynny yr effeithiwyd arnynt. Rwy'n meddwl amdanyn nhw ar hyn o bryd. Diolch.

14:55

Diolch, Llywydd, a blwyddyn newydd dda.

Nid yw Cymru, wrth gwrs, ar ei phen ei hun yn cael ei tharo yn galed iawn wrth i newid hinsawdd barhau i waethygu, ac mae hynny, i bob pwrpas, yn achosi llawer o'r problemau y gwnaethoch chi eu crybwyll o ran llifogydd. Dim ond wythnos diwethaf, ar un noson yn unig, fe gyhoeddwyd cyfanswm o 27 o rybuddion llifogydd a 43 o rybuddion llifogydd wrth i gaeau orlifo gan gau llawer o'n ffyrdd. Fel dywedodd Dr Paul Jennings ddydd Sul,

'Mae ein ffyrdd, rheilffyrdd a'n haneddiadau ni'n echrydus o annigonol i wynebu'r heriau sydd o'n blaenau ni'.

Ni ellir amau'r buddsoddiad sylweddol sydd wedi bod. Rhwng 2016 a 2021, fe fuddsoddodd Llywodraeth Cymru £390 miliwn i helpu i reoli'r perygl o lifogydd, a'r flwyddyn ariannol hon mae hi'n wir fod cyllid refeniw ar gyfer rheoli risg llifogydd a refeniw dŵr BEL wedi cynyddu tua £12 miliwn, tra bod cyllid cyfalaf wedi cynyddu £21 miliwn. Er hynny, mae Andrew Morgan, arweinydd cyngor Rhondda Cynon Taf, wedi dweud yn blaen iawn fod angen buddsoddiad mwy cynaliadwy erbyn hyn, gan fod yr ymateb i ddigwyddiadau llifogydd bellach yn cael effaith ddinistriol yn uniongyrchol ar adnoddau'r cynghorau. Mae hyn wedi gwneud y gost o beidio â gwneud y buddsoddiad hwnnw'n amlwg iawn. Cafodd dros 20 o dai eu gorlifo, yn anffodus, oherwydd ceuffos yn methu ag ymdopi â swm y dŵr, oherwydd malurion a gafodd eu golchi i lawr o'r mynyddoedd. Felly, mae'n hynny'n amlygu eu bod nhw'n dal i fod ag angen am y buddsoddiad hwnnw. Mae Rhondda yn enghraifft wych o'r sefyllfa sydd gennym ni yng Nghymru y mae angen ei gwyrdroi. Tra bod dros £14 miliwn wedi cael ei wario ar uwchraddio seilwaith yn Rhondda Cynon Taf ers storm Dennis yn 2020, mae £20 miliwn wedi cael ei wario ar atgyweirio ar ôl stormydd dros yr un cyfnod. Nawr, yn y pwyllgor newid hinsawdd, rydyn ni wedi gwneud hyn yn eglur iawn mewn sawl adroddiad. Fe ddylai Llywodraeth Cymru newid ei dull o ddyrannu refeniw ar gyfer awdurdodau lleol ac ystyried y perygl presennol o lifogydd a'r hyn a ragamcanir yn y dyfodol. Felly, Gweinidog, a wnewch chi egluro y bydd dyraniad refeniw ar gyfer awdurdodau lleol yn 2023-24 ar sail risg llifogydd ar hyn o bryd a risg a ragwelir?

Mae wyth mis wedi bod erbyn hyn ers cyhoeddiad adolygiad annibynnol o achosion llifogydd ledled Cymru yn ystod gaeaf 2021. Yr Athro Elwen Evans KC sydd â'r gorchwyl o sefydlu canfyddiadau allweddol, rhannu pryderon, y gwersi a ddysgwyd, llwyddiannau ac arfer da, yn ogystal â nodi meysydd ar gyfer gwelliant. Felly, a yw'r Athro Evans wedi dweud pa bryd y daw'r adolygiad i ben, ac a yw hi wedi rhoi unrhyw argymhellion rhagarweiniol i Senedd Cymru eu hystyried nawr? Yn ddiamau, fe geir gwersi y gallwn ni i gyd ddysgu ohonyn nhw a mesurau y mae'n rhaid i bob un ohonom ni gymryd rhywfaint o gyfrifoldeb amdanyn nhw. Eto i gyd, mae angen i ni gael gweld yr adolygiad hwnnw.

Mae gennym ni gannoedd o gyrsiau dŵr cyffredin ledled Cymru lle nad oes gan berchnogion glannau afon syniad o gwbl beth yw eu cyfrifoldebau nhw'n unigol. Yn wir, yn fy etholaeth fy hun, mae darnau o dir ar lan yr afon heb unrhyw berchnogion dynodedig o gwbl. Felly, fe gaiff cyfrifoldebau am lannau afonydd eu hanwybyddu. Mae perygl o anwybyddu llednentydd a nentydd. Ond, fel gwyddom ni yn Aberconwy, fe allai'r rhain fod yn achosi rhai llifogydd gwir ddinistriol. Felly, pa gamau a fyddwch chi'n eu cymryd i sicrhau y bydd pob perchennog glannau afon yn cael ei nodi a'u bod nhw'n gwybod beth yw eu dyletswyddau a bod eu dyletswyddau'n cael eu cynnal?

Yn olaf, fel gwyddoch chi, mae Llywodraeth Cymru wedi gwario £4.25 miliwn ar Fferm Gilestone. Gyda dewrder, fe wnaeth fy nghyd-Aelod yn y Senedd James Evans ffilmio tystiolaeth uniongyrchol o'r safle mewn storm, sydd yn dangos ei fod bron yn llwyr dan ddŵr erbyn hyn. Felly, Gweinidog, a wnewch chi esbonio sut ar wyneb y ddaear y gall hi fod yn ddiogel i Lywodraeth Cymru gynnal digwyddiadau yno ac, yn eich gwaith chi o'i gaffael—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gen i, gyda'r Gweinidog yr wyf i'n siarad, nid gyda'r Dirprwy. Ac a ystyriwyd y perygl o lifogydd ar unrhyw adeg cyn i chi wneud buddsoddiad o'r fath. Diolch, Llywydd.

15:00

Diolch i chi, Janet. Felly, o ran materion y gyllideb, fe allaf ddweud wrthych chi fod effaith y buddsoddiadau a wnaethom ni wedi bod yn sylweddol iawn. Er enghraifft, yn ystod y glaw trwm diweddaraf, roedd yr amddiffynfeydd llifogydd yn Rhondda Cynon Taf, yr oeddech chi'n cyfeirio atyn nhw, yn atal llifogydd i dros 800 o gartrefi. Yn ddiweddar, ar eu pennau eu hunain, gwnaeth cynlluniau amddiffyn Park Lane, Aberdâr, a Nant y Pentre leihau'r risg i dros 320 o dai, a rhoddodd yr amddiffynfeydd yn Rhydyfelin, Abercynon ac Aberpennar amddiffyniad i 133, 123 a 144 o dai yn y drefn honno. Cynorthwyodd y llifddorau hefyd wrth leihau'r risg i eiddo yn Stryd Edward yn Ystrad Mynach a nifer o rai eraill. Fe fyddwn ni'n buddsoddi dros £71 miliwn mewn rheoli peryglon o lifogydd ac arfordirol eleni, sef y swm blynyddol mwyaf erioed, ac mae cyfanswm y gyllideb gyfalaf tair blynedd o £102 miliwn yn ein galluogi ni i gynllunio ein buddsoddiad ni'n well.

Ond, diwedd y gân, Janet, yw pe na fyddai raid i ni dalu am raglen ddiogelwch y tomenni glo, sy'n gyfrifoldeb i Lywodraeth y DU, fe fyddai gennym ni gannoedd lawer o filiynau o bunnoedd yn rhagor. Felly, y peth gorau y gallech chi ei wneud i'ch etholwyr a phobl Cymru yw cael y Llywodraeth ar lefel y DU, sy'n cael ei rhedeg gan eich plaid chi, i wneud ei dyletswyddau gwirioneddol ddifrifol—gwirioneddol ddifrifol—o ran ei rhwymedigaethau i amddiffyn holl bobl y DU rhag anawsterau oherwydd peryglon tomenni glo. Mae'r tomenni glo hyn yn waddol ein gorffennol diwydiannol cyffredin ni, nid i Lywodraeth ddatganoledig Cymru. Gwarth o beth yw nad yw Llywodraeth y DU yn gwneud felly, ac rwy'n rhyfeddu atoch yn ddweud wrthyf i y dylem ni symud cyllideb o rywle arall pan fo'n rhaid i ni dalu am raglen y dylai Llywodraeth y DU fod yn talu amdani yn gwbl amlwg. Felly, nid wyf i am gymryd unrhyw wersi oddi wrthych chi ynglŷn â sut i lunio cyllidebau, ar gyfer hyn nac unrhyw beth arall.

O ran yr ymholiadau, mae hynny'n rhan o'n cytundeb cydweithredu gyda Phlaid Cymru. Mae honno'n sgwrs sy'n parhau. Mae'n rhaid i Elwen Evans allu cwblhau ei hymchwiliad wrth iddo fynd rhagddo. Yn ddiamau, fe fydd llefarydd Plaid Cymru yn awyddus i ymhelaethu eto ar hynny, Llywydd, felly ni fyddaf i'n manylu ar hynny o gwbl.

Diolch Llywydd. Rwy'n croesawu datganiad heddiw gan y Gweinidog, ac yn arbennig, rwy'n meddwl am bob un sydd wedi dioddef difrod yn sgil lifogydd. I unrhyw rai ohonom ni sydd wedi gweld hynny'n uniongyrchol, mae'n beth cwbl ddinistriol. Ac, mae yna bobl y mae hyn wedi digwydd iddyn nhw dro ar ôl tro. Wythnos diwethaf, effeithiwyd ar ddau dŷ yn fy rhanbarth i ddwy waith—ddydd Iau a dydd Sadwrn—ac mae hynny'n gwbl anrheithiol. Felly, rwy'n credu bod pob un o'r datganiadau a wnaf i heddiw yn cael eu gwneud gyda'r bobl hynny mewn cof nad ydyn nhw'n gallu cysgu nawr bob tro mae hi'n glawio yn drwm—am y pryder hwnnw. A'r busnesau hynny hefyd nad ydyn nhw'n gallu cael yswiriant, a thrigolion nad ydynt yn gallu fforddio yswiriant, i bob pwrpas, er gwaethaf Flood Re a chynlluniau o'r fath.

Fe hoffwn i ofyn nifer o gwestiynau, os gwelwch chi'n dda, Gweinidog, oherwydd fel rydym ni wedi dweud, mater yw hwn a fydd yn parhau i effeithio ar gymunedau ledled Cymru oherwydd yr argyfwng hinsawdd. Nid rhywbeth yw hyn sy'n peri pryder i'r dyfodol, ond tystiolaeth o newid hinsawdd a'i effaith nawr. Ac mae'n rhaid i ni wneud mwy, rwy'n credu, i gefnogi'r rhai sy'n byw mewn cymunedau sydd mewn perygl.

Roeddech chi'n cyfeirio at yr adolygiad annibynnol yn hytrach na'r ymchwiliad. Mae yna wahaniaeth; fe wnes i frwydro yn galed iawn am ymchwiliad, ond roeddwn i'n falch ein bod ni wedi gallu sicrhau adolygiad o leiaf. Ond fe hoffwn i gael eglurder, Gweinidog, o ran sut y bydd cynrychiolwyr etholedig yn gallu cyflwyno tystiolaeth o ran yr adolygiad hwnnw. Rwyf i o'r farn ei bod hi'n hanfodol bod y gwaith yn symud yn ei flaen, ac rwy'n gwybod am gymunedau yr effeithiwyd arnyn nhw unwaith eto. Wrth gwrs, fe fydd rhai o'r rhain a gafodd eu effeithio'n ofnadwy yn 2020 a 2021 yn awyddus i gyflwyno tystiolaeth fwy diweddar, yn enwedig pan fo gwaith wedi bod, ond hwnnw efallai heb fod yn llwyddiant.

Yn ail, fe hoffwn i ofyn—. Yn dilyn llifogydd dinistriol 2020, fe bwysleisiodd eich rhagflaenydd yr angen am sgwrs genedlaethol a bod mwy o gefnogaeth ar gael i gymunedau allu bod yn fwy cadarn. Fe hoffwn i ofyn: ble mae'r gefnogaeth uniongyrchol honno? Oherwydd profiad cymunedau yr wyf i wedi bod yn siarad â nhw ledled Cymru yw ei bod, am y tro, i raddau helaeth, yn gyfrifoldeb arnyn nhw, lle mae gennych chi bobl sy'n rhagweithiol iawn neu sydd ag arbenigedd yn y maes hwn, sy'n gallu arwain hynny wrth wirfoddoli. Fe geir rhai cynlluniau effeithiol iawn ar waith gyda grwpiau sy'n gweithredu o ran llifogydd, ond mewn rhai cymunedau sy'n fwy agored i niwed efallai nad yw'r arbenigedd hwnnw yno, maen nhw'n teimlo eu bod nhw'n cael eu gadael yn amddifad o'r cymorth hwnnw. A rhywbeth a gafodd ei amau ar y pryd oedd, ydym, rydym ni'n cytuno bod angen sgwrs genedlaethol, ond na fyddwn ni'n gallu diogelu pob cartref a busnes, yn anffodus, ond sut mae cael y sgwrs genedlaethol honno, a phwy sy'n mynd i arwain y sgwrs honno? Oherwydd ddwy flynedd yn ddiweddarach, nid yw honno wedi digwydd, ac rwyf i o'r farn fod angen honno arnom ni ar fyrder.

Mae ein plaid ni wedi cyfeirio o'r blaen at yr angen am fforwm llifogydd Cymru pan welwn ni fforwm llifogydd cenedlaethol yn Lloegr, a fforwm llifogydd yn yr Alban, a'r hyn y maen nhw'n ei wneud yw mynd i gymunedau i helpu i sefydlu pethau fel grwpiau gweithredu llifogydd a darparu ymateb brys fel hyn ar lawr gwlad. Mae hynny'n cynnwys cwnsela, cefnogaeth a chyngor ynghylch tai a phob math o bethau eraill, oherwydd yr hyn yr ydym ni'n ei weld hefyd nawr efallai mewn llawer o'r cymunedau yr effeithiwyd arnynt yn 2020 a 2021 yw'r effaith, oherwydd na chafodd cartrefi pobl eu sychu yn briodol; nid oedd pobl yn gallu fforddio hynny oherwydd nad oedd ganddyn nhw yswiriant, ac mae hynny'n creu problemau iechyd enfawr o ran clefydau anadlol. Felly, mae'r angen hwnnw, rwy'n credu, ar lawr gwlad i fod ag ymateb sy'n uniongyrchol. Felly, fe hoffwn i wybod am y sefyllfa o ran y sgwrs genedlaethol honno, pwy fydd yn arwain honno, a sut fydd honno'n hwyluso'r cadernid hwnnw wedyn. Oherwydd rwyf i o'r farn nad yw ailadrodd 'mae angen i gymunedau fod yn fwy cadarn' mewn gwirionedd yn eu helpu nhw o ran bod yn fwy cadarn, ac nid wyf i'n credu y byddai'n cymryd llawer o gyllid o ran y gefnogaeth honno.

Pwynt arall yr hoffwn ei godi yw'r hyn yr oeddech chi'n cyfeirio ato o ran bwlch sgiliau, ac fe gafodd hynny ei bwysleisio hefyd gan Archwilio Cymru yn eu hadroddiad a gyhoeddwyd cyn y Nadolig. Yn bryderus iawn, roedd yr adroddiad hwnnw'n dweud nad yw rhai awdurdodau lleol hyd yn oed yn gallu cyflwyno ceisiadau am y cyllid sydd ar gael, oherwydd nad oes ganddyn nhw'r staff na'r arbenigedd i ddatblygu'r ceisiadau hynny. Roedd Archwilio Cymru yn pwysleisio, felly—peth anghyffredin iawn i'w ddweud yn y Senedd—nad mater o ran diffyg cyllid ar gael yw hwn; mae'r arian ar gael, ond nid yw awdurdodau lleol yn gallu gwneud cais am yr arian oherwydd y bwlch sgiliau. Ac yn bryderus hefyd, nid yw pob awdurdod lleol ledled Cymru yn gallu gweithredu'r cynlluniau ychwaith, sy'n golygu nad ydyn nhw'n gallu manteisio ar y cyllid trwy'r cytundeb cydweithredu. Felly, sut rydym ni am fynd i'r afael â'r bwlch sgiliau yr ydych chi'n cyfeirio ato yma? Ond, pan fyddwn ni'n cael ein diweddaru yn y Senedd, ac a ydym ni'n sicr bod gan Cyfoeth Naturiol Cymru'r niferoedd o staff i ymdrin â llifogydd? Roedden nhw'n crybwyll, ar ôl llifogydd 2020, bod angen o leiaf 70 aelod arall o staff eto. A oes sicrwydd gennym ni fod y staff ganddyn nhw yn eu lle, a sut fyddwn ni'n sicrhau ein bod nhw'n gwneud popeth posibl i sicrhau nad oes neb yn profi llifogydd yn ddiangen? Diolch.

15:10

Diolch, Heledd. Dim ond o ran yr adolygiad, a oedd yn rhan o'r drafodaeth a fu rhyngom ni, fe geir nifer o wahanol fathau o adolygiad yn digwydd ar hyn o bryd. Fe gyfeiriais i at y ddau gan y pwyllgor llifogydd ac erydu arfordirol, er enghraifft. Felly, mae adolygiad yr Athro Elwen Evans KC yn dilyn patrwm darnau eraill o waith sy'n digwydd, felly dim ond ar gyfer tawelu meddyliau nad y bwriad yw i hwnnw gwmpasu popeth, ac fe wn i eich bod chi'n gwybod hynny.

Fe fydd hi'n ysgrifennu at gynrychiolwyr etholedig perthnasol yn gofyn iddyn nhw am fewnbwn ar gam priodol yn ei hadolygiad hi. Mae'n rhaid i ni ganiatáu iddi hi fwrw ymlaen, mae'r adolygiad yn annibynnol, yn amlwg, er iddo gael ei gomisiynu ar y cyd rhyngom ni yn unol â'r cytundeb cydweithredu. Rwy'n rhagweld na fydd hi'n cymryd llawer mwy i hwnnw ddod nawr, a mater iddi hi yw sut y bydd hi'n gwneud hynny, er bod y cylch gwaith yn eglur iawn ei bod hi'n ofynnol iddi wneud hynny. Fe fyddwn i'n synnu'n fawr yn wir pe na fyddai ardal y Rhondda yn rhan o'r adolygiad hwnnw, oherwydd yn amlwg dyna ble roedd llawer o'r llifogydd diweddar iawn, ac mae hwn yn adolygiad yr ydym ni'n awyddus i ddysgu gwersi ohono, nid dim ond o'r gorffennol yn unig, ond trwy'r amser. Rwy'n siŵr y bydd yna ardaloedd eraill yng Nghymru yr effeithiwyd arnyn nhw sawl gwaith y bydd angen eu trafod gyda chynrychiolwyr etholedig yn y mannau hynny. Felly, rwy'n rhagweld y bydd hynny'n digwydd yn fuan. Nid oes gennyf i ddyddiad gwirioneddol yma—wel, ni wn i am y dyddiad gwirioneddol, mater iddi hi yw hwnnw, ond, yn sicr fe drafodwyd hynny gyda'r Aelod dynodedig a minnau at y diben hwn, felly rwy'n siŵr bod yr adolygiad ar ei ffordd.

Yr hyn yr ydym ni'n dymuno ei wneud yw dysgu gwersi o'r setiau hynny o adolygiadau ynglŷn â sut mae pethau yn gweithio ar lawr gwlad a pha welliannau fydd eu hangen. Rydym ni'n gwybod y bydd angen gwelliannau, ni fyddem wedi gofyn am adolygiadau pe byddem ni'n credu bod popeth yn rhagorol. Felly, fe fyddwn ni'n dymuno edrych ar y rhain, pori drostyn nhw a chyflwyno cyfres o welliannau wedyn. Un o'r pethau yr ydym ni'n eu hystyried yw'r holl fater hwn o ymwybyddiaeth am lifogydd, felly, unwaith eto, fe hoffwn i roi teyrnged i'r bobl sydd wedi bod allan ym mhob tywydd ledled Cymru o bob un o'r gwasanaethau ymatebwyr, yn cynnwys CNC. Rwy'n credu ein bod ni'n anghofio rhywfaint o'r adnodd gwirioneddol a welwn ni yn yr afon, sef yr ymyrraeth, yn gofyn i'r bobl hyn fod allan yn sicrhau ei fod yn gweithio. Felly, fe hoffwn ni wneud yn siŵr ein bod ni'n cydnabod anhawster eu hamodau gwaith.

Ond hefyd, peth torcalonnus yw cael llifogydd yn eich cartref, heb sôn am i'r peth ddigwydd ddwywaith mewn tridiau. Rydym ni'n llwyr gydnabod hynny, a dyna pam mae'r rhaglen fuddsoddi fawr hon gennym ni, ac, unwaith eto, mae gennym ni gytundeb yn y cytundeb cydweithredu i sefydlu'r rhaglen risg arfordirol—mae'n ddrwg gen i, rwyf wedi mynd yn grug yn sydyn, esgusodwch fi—ac mae hynny i'w groesawu yn fawr. Yr hyn sy'n dda iawn i'w weld, yn yr ymateb sy'n dod gan yr awdurdodau lleol y tro hwn, yw bod y tai a amddiffynnwyd wedi cael eu diogelu. Felly, nid yw hi fel pe bai hynny heb weithio, dim ond bod llifogydd yn gwaethygu, felly mae mwy o dai eto yn cael eu nodi mewn ardaloedd lle ceir llifogydd. Ond roedd y rhai a oedd mewn perygl y tro diwethaf ac a gafodd yr amddiffynfeydd rhag llifogydd wedi cael eu diogelu, felly mae hynny'n rhywbeth i fod yn ddiolchgar amdano, er, fel rydym ni'n ei weld, mae newid hinsawdd yn cyflymu, felly mae angen i ni ehangu'r rhaglen hon.

Nid oes gennyf i unrhyw broblem o gwbl gyda'r awgrym ynglŷn ag edrych ar grwpiau gweithredu llifogydd, dim ond dweud ein bod ni'n aros am ganlyniadau'r adolygiad ar gyfer mynd trwyddyn nhw, ac rwy'n siŵr y bydd hwnnw'n un o'r pethau y byddwn ni'n rhoi ystyriaeth iddyn nhw. Mae'r bwlch sgiliau yn rhywbeth yr ydym ni wedi bod yn ei ystyried hefyd, fel yswiriant. Fe wnaeth Vaughan Gething a minnau gyfarfod i drafod materion yswiriant, yn enwedig yswiriant masnachol, yn ddiweddar iawn. Rwy'n credu efallai mai ddoe oedd hi, ond mae fy synnwyr i o amser yn ofnadwy, efallai mai echdoe oedd hi—wel, nid echdoe a fyddai hi chwaith, felly mae'n debyg mai dydd Llun neu ddydd Gwener oedd hi, beth bynnag am hynny. Rydym ni am fynd at Lywodraeth y DU i drafod sefydlu cynllun tebyg ar gyfer busnesau, er y byddai hynny'n fwy cymhleth ar gyfer eiddo masnachol. Rwy'n pesychu yn sydyn, heb wybod pam. [Torri ar draws.] Felly, rwy'n rhannu eich pryderon chi ac yn awyddus i'ch sicrhau chi ein bod ni'n gwneud yr hyn y gwnaethoch chi ofyn yn ei gylch. Mae'n ddrwg gen i.

Diolch i chi am y datganiad hwn, Gweinidog. Ym mis Rhagfyr, lansiodd y Groes Goch ei adroddiad newydd, 'Every time it rains', a oedd yn tynnu sylw at yr angen i wneud mwy i gefnogi cymunedau i baratoi yn well ar gyfer llifogydd ac adfer ohonyn nhw. Mae'r adroddiad yn codi sawl pwynt, ond y mwyaf pryderus yn fy marn i oedd y canfyddiadau bod ymwybyddiaeth o berygl llifogydd ymhlith y rhai sy'n byw mewn ardaloedd sydd mewn perygl o lifogydd yn isel, fel rydych chi wedi sôn, Gweinidog. Mae diffyg ymwybyddiaeth yn effeithio ar lawer o aelwydydd o ran bod ag yswiriant llifogydd sy'n annigonol ac yn arwain pobl i ddiffyg ymwybyddiaeth o'r camau y gallan nhw eu cymryd i baratoi ar gyfer y sefyllfa waethaf bosibl.

Mae gan rai cymunedau, fel Pentref Afon yn fy etholaeth i, grwpiau o wirfoddolwyr llifogydd, sy'n helpu i dynnu sylw trigolion at berygl llifogydd, a chysylltu ag awdurdodau ar rwystrau mewn afonydd a rhoi gwybodaeth ynglŷn â'r hyn i'w wneud gyda phethau gwerthfawr, ymhlith llawer o bethau eraill. Rydym ni wedi gweld, dros y blynyddoedd diwethaf, bod llifogydd a thywydd eithafol yn dod yn gynyddol arferol, ac fe all y gost emosiynol ac ariannol ar ôl digwyddiad dinistriol fod yn enbydus, felly fe ellid rhoi'r adnoddau mewn sefyllfa well o ran meithrin cadernid yn y man cychwynnol. Felly, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod y rhai sy'n byw mewn ardaloedd sydd mewn perygl o lifogydd yng Nghymru yn gwybod beth i'w wneud i baratoi ar gyfer llifogydd? Rydych chi wedi sôn am yr adolygiad, ond beth arall y gellir ei wneud i annog grwpiau llifogydd gwirfoddol i ehangu er mwyn cynnwys mwy o gymunedau sydd mewn perygl erbyn hyn?

15:15

Diolch i chi, Jayne. Fe fyddaf i'n cwrdd â'r Groes Goch Brydeinig yn fuan iawn i drafod eu hadroddiad gyda nhw; mae gennym ni ddiddordeb mawr yn y canfyddiadau. Ac yn wir, mae gennym ni ddiddordeb mewn gweithio gyda phob grŵp yn iawn ledled Cymru sydd â rhywbeth i'w ychwanegu at y cynllun gweithredu hwn, mewn gwirionedd, oherwydd nid oes unrhyw ddadl gan unrhyw un ohonom ni ynglŷn â'r angen i ni wneud hyn mor gyflym â phosibl, ac mae angen i ni ddefnyddio pob un ysgogiad sydd gennym i sicrhau bod pobl mor ymwybodol o lifogydd ag y gallan nhw fod, a'u bod nhw, os ydyn nhw'n cael llifogydd, yn deall yn union beth i'w wneud i adfer mor gyflym â phosib a phwy i ofyn iddyn nhw am gefnogaeth. Ond mae angen i hynny fod yn digwydd hefyd—. Cyn gynted ag y byddwch chi'n gwybod eich bod chi mewn tŷ sydd mewn perygl o lifogydd, mae angen i chi allu deall beth fydd angen iddo ddigwydd er mwyn bod â'r amddiffyniadau y mae eu hangen arnoch chi. Felly, rwy'n cytuno â chi'n gyfan gwbl. Fe fyddaf i'n cyfarfod â nhw'n fuan i drafod y mater. Fe fyddaf i'n fwy na pharod i drafod y cyfarfod hwnnw gyda chi pan fydd hwnnw wedi bod.

Gweinidog, mae'r llifogydd sydd, unwaith eto, wedi dinistrio bywydau pobl nid yn unig yn difrodi carpedi a phapur wal. Pan fydd dŵr budr yn cael ei lanhau i ffwrdd, nid staeniau ffisegol yn unig sydd ar ôl. Mae pobl yn cael eu gadael gydag archoll, maen nhw'n ofnus ac yn ansicr o'r hyn a ddaw yn sgil y glaw trwm nesaf. Rydym ni wedi clywed eisoes gan Jayne Bryant bod adroddiad y Groes Goch, 'Every time it rains', yn sôn am yr angen i gynyddu ymwybyddiaeth o beryglon llifogydd. Rwy'n cymeradwyo'r adroddiad i chi.

Fe hoffwn i bwyso arnoch chi, os gwelwch chi'n dda, ynglŷn â'r pha gymorth seicolegol a gaiff ei gynnig i bobl sydd wedi dioddef llifogydd unwaith eto. Fe wn am o leiaf un stryd yn fy rhanbarth i lle cafodd llifogydd eu hachosi gan yr un rheswm ag yn gynnar yn 2020: ceuffos wedi blocio. Os bydd yr un peth yn parhau i ddigwydd, sut all y trigolion hyn ymddiried y bydd eu tai nhw'n ddiogel yn y dyfodol? Ac yn olaf, pa wasanaethau cwnsela a fydd ar gael mewn ysgolion mewn ardaloedd a effeithiwyd, os gwelwch chi'n dda, oherwydd mae plant bach iawn yn arbennig yn canfod y digwyddiadau hyn yn wirioneddol andwyol iawn? Diolch i chi. 

Diolch i chi, Delyth. Mae hynny'n gwbl gywir. Rwyf i wedi cyfarfod yn bersonol gyda nifer o'r teuluoedd sydd wedi cael eu heffeithio, ac mae hi'n gwbl gywir eu bod nhw wedi cael eu dylanwadu mewn ffordd ddifrifol iawn. Dywedodd un teulu wrthyf i fod eu plentyn tair oed yn bryderus iawn bob tro yr oedd hi'n bwrw glaw hyd yn oed yn arferol am eu bod nhw wedi cael llifogydd ac roedd hi'n poeni am hynny. Felly, mae hi'n broblem wirioneddol.

Y peth cyntaf i'w wneud yw sicrhau ein bod ni'n llwyddo i gael rhaglen ar waith sy'n ehangu amddiffyniad rhag llifogydd i dai, er mwyn lleihau'r perygl o hynny gymaint ag y gallwn ni. Fe fyddaf yn sicr o siarad â'm cydweithiwr Jeremy Miles ynglŷn â gwneud rhywbeth yn yr ysgolion mewn ardaloedd a gafodd eu heffeithio yn arbennig—rwy'n credu bod hwnnw'n syniad da iawn, sef trafod yn union sut mae'r plant yn teimlo ynghylch hyn a'r hyn a ellir ei wneud. Felly, rwy'n sicr yn hapus iawn i wneud hynny.

Mae Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru gennym ni—fe ddylwn i fod wedi sôn amdano'n gynharach—sydd hefyd yn edrych ar hyn o safbwynt cadernid ar gyfer seilwaith. Ond mae seilwaith yn cynnwys seilwaith cymdeithasol hefyd, felly fe fydd hi'n dda iawn gennyf i gael gwybod beth fydden nhw'n ei gynnig. Rydym ni'n ymwybodol iawn o effeithiau hyn yn gymdeithasol a chymunedol. Nid, fel y dywedwch chi, am garpedi ac ati yw hyn, er y gall hynny fod yn ddinistriol iawn. Mae hyn yn sicr yn ymwneud ag effaith seicolegol cael eich amddifadu o ymdeimlad o gartref, felly rydym ni'n sicr yn amgyffred hynny.

Rwyf i wedi ymweld â nifer o gartrefi sydd wedi gweld llifogydd ac mae pobl wedi rhoi marc bach ar y wal i ddangos i le y cyrhaeddodd, am fod hynny wedi cael cymaint o effaith arnyn nhw. Felly, rwy'n derbyn hynny'n llwyr, Delyth, ac rwy'n credu ein bod ni wir yn awyddus i weithio gyda'n cymunedau i wneud yn siŵr (a) eu bod nhw mor gadarn â phosibl, a (b) bod y broses adfer mor gyflym â phosibl. Ac rwyf i wedi sôn eisoes y byddwn ni'n gweithio gyda Llywodraeth y DU i wneud rhywbeth am y sefyllfa o ran yswiriant. Mae yswiriant Flood Re ar gael ar gyfer tai domestig, ond, mewn gwirionedd, mae terfyn amser yn hynny o beth, felly mae angen i ni wneud yn siŵr bod rhaglen arall yn ei lle. Ac fel y dywedais i, nid yw eiddo masnachol yn cael ei gynnwys yn hynny ar hyn o bryd, ac fe geir amrywiaeth o faterion sy'n peri anhawster ynglŷn â hynny. Ond ni ddylai hynny fod yn amhosib ei oresgyn, ac felly rydym ni wedi gofyn am gyfarfodydd gyda'r sector yswiriant ynglŷn â dulliau o wneud hynny, ar y cyd â Llywodraeth y DU, oherwydd, a dweud y gwir, nid yw'r farchnad yn ddigon eang yng Nghymru i ni allu bod ag unrhyw ddylanwad, felly fe wnawn ni weithio gyda nhw i sicrhau ein bod ni'n gallu rhoi cynllun addas ar waith. Yn y cyfamser, rydym ni wedi gofyn i'n hawdurdodau lleol asesu'r difrod i fusnesau lleol a gweithio gyda nhw i wneud yn siŵr y gallan nhw gael eu hadfer.

15:20

Gweinidog, dros y penwythnos mewn ardaloedd yn Nwyrain Casnewydd, fel Llanwern, Langstone a St Julians, gwelwyd llifogydd ac nid digwyddiad anghyffredin mohonyn nhw'n anffodus, sydd wedi mynd yn fwy tebygol dros y blynyddoedd diwethaf, gyda llawer o drigolion a busnesau yn cysylltu â mi a'm swyddfa i. Un o'r materion yr ydych chi'n siŵr o fod yn gyfarwydd â nhw, Gweinidog, yw canfod pwy sy'n gyfrifol a phwy sy'n atebol am lifogydd o ran defnydd tir a rheoli tir, ac yn aml iawn mae hi'n anodd i berchnogion tai a busnesau wneud hynny. Ar y naill law Cyfoeth Naturiol Cymru sydd â chyfrifoldeb, neu Ddŵr Cymru o bosibl, neu Network Rail, yr awdurdodau lleol, datblygwyr preifat, a tybed, Gweinidog, a oes unrhyw beth yr ydych chi'n ei ystyried o ran dod â sefydliadau sydd â chyfrifoldebau o bosibl at ei gilydd mewn amgylchiadau fel hyn i ddarganfod pwy sy'n gyfrifol, oherwydd mae honno'n sefyllfa sy'n parhau, nid digwyddiad untro, ac mae angen datrys hyn i'r dyfodol.

Un mater arall, Gweinidog—fe wnaethoch chi sôn am y defnydd o'r amgylchedd naturiol, sy'n rhagorol yn fy marn i ac mae angen gwneud hynny'n fwy eang. Rydym ni wedi gweld rhai ymdrechion i reoli arwynebau caled mewn ardaloedd trefol—rhai deiliaid tai ac eraill—a ydych chi'n ystyried unrhyw rai eraill, fel bydd cyfran lai o'r arwynebau caled hyn sy'n caniatáu i'r dŵr redeg i ffwrdd yn syth, yn hytrach na'i amsugno, ei gadw a'i ollwng dros amser hir?

Diolch, John. Rwy'n cytuno bod hwn yn ddarlun cymhleth, os hoffech chi, o ran pwy sy'n gyfrifol am beth. Ond, mewn gwirionedd, os ydych chi'n ddeiliaid tŷ sydd â phrofiad o lifogydd, fe ddylech chi gysylltu â'ch awdurdod lleol, ac fe ddylen nhw fod yn berffaith alluog i'ch rhoi chi mewn cysylltiad ag unrhyw un arall, ond y nhw a fydd yn gyfrifol am 98 y cant o'r boblogaeth. Dim ond rhai mewn amgylchiadau arbennig iawn na fydd yn derbyn cymorth gan yr awdurdod lleol yn y lle cyntaf. Felly, yr awdurdod lleol yw'r man cychwyn yn bendant.

Mae angen i'r awdurdod lleol gysylltu gyda ni hefyd—rwy'n sylwi nad yw Casnewydd ar fy rhestr i, mae arnaf i ofn. Felly, mae'n rhaid iddyn nhw sicrhau eu bod nhw'n cysylltu â ni sef yr awdurdod sy'n rheoli llifogydd i sicrhau eu bod nhw'n cymryd mantais o gymorth gan Lywodraeth Cymru hefyd, ac yn sicr fe fyddaf i'n gwneud yn siŵr ein bod ni'n gwneud hynny o'r pen arall yn yr achos hwn.

Y peth arall i'w ddweud yw ein bod ni'n awyddus iawn i sicrhau bod pobl mor wydn â phosib yn y cyfnod o flaen y llifogydd, sef eu bod nhw'n deall lle i chwilio am rybuddion llifogydd a sut i sicrhau eu bod nhw'n gwybod beth sydd ar ddod. Felly, yn amlwg, mae'r rhan fwyaf o bobl yn gallu defnyddio'r cyfryngau cymdeithasol ar gyfer newyddion a newyddion teledu ac ati. Roedd adroddiadau tywydd yn ddigymhlethdod; heb i chi fod heb edrych ar unrhyw beth o gwbl, fe fyddech chi wedi gweld y rhain. Ond ni fyddech chi wedi gwybod ble i edrych o reidrwydd ar gyfer gweld a fyddai eich stryd chi eich hun yn cael ei heffeithio arni, ac felly rwy'n cytuno â chi bod angen i ni wneud llawer mwy i wneud yn siŵr bod pobl yn deall sut i gael y rhybuddion hynny. Fe fyddwn ni'n gweithio gyda'r awdurdodau lleol i wneud yn siŵr y gallwn gael system rybuddio ar waith ar gyfer tai sy'n cael eu heffeithio arnyn nhw. Mae hwnnw'n anhawster, oherwydd ni ellir dianc rhag y ffaith fod yr effaith hon yn mynd ar led.

Felly, rwy'n falch iawn fod y gwaith a wnaethom ni eisoes mewn cymunedau a oedd yn cael llifogydd wedi gweithio, maen nhw'n cael eu hamddiffyn, ond fe allwch chi weld bod newid hinsawdd yn cyflymu. Mae'r rhain wedi bod yn ddigwyddiadau tywydd eithafol, ac rydym ni i gyd yn cofio ein bod ni wedi cael yr haf sychaf a welsom ni erioed, felly mae'r dŵr hwn yn effeithio ar dir a aeth yn orlawn o ddŵr yn sydyn. Mae honno'n broblem wirioneddol o ran sut mae'r tir yn ymateb i effaith dŵr fel hyn. Dim ond dechrau deall ein hunain ydym ni mewn gwirionedd o ran rai o'r effeithiau hynny i beth o'n tir. Felly, fe fydd angen i ni weithio gyda'n poblogaethau i wneud yn siŵr ein bod ni'n rheoli hynny, ac rwyf i wedi cyfeirio eisoes at nifer o'r adolygiadau sy'n digwydd—oherwydd ein bod ni wedi gweld hyn yn dod, mae adolygiadau hyn yn digwydd gennym ni, felly mae angen i ni gael y rhain nawr, a chasgliadau'r rhain, fel gallwn ni weithio drwyddyn nhw.

Os oes gennych achosion neilltuol iawn, John, o etholwyr, ysgrifennwch ataf i a gadewch i mi wybod. Efallai y bydd amgylchiadau neilltuol y gallwn ni fynd i'r afael â nhw mewn ffordd fwy penodol.

Diolch. Rwy'n croesawu'r datganiad hwn, a'r buddsoddiad mewn amddiffyn arfordirol yn y gogledd hefyd, sy'n sylweddol. Mae llifogydd, fel glaw, yn effeithio ar seilwaith ein priffyrdd ni, ein ffyrdd ni, ein pontydd a'n palmentydd ni, ac rydym ni wedi gweld beth sydd wedi digwydd yn y gogledd, gyda thirlithriadau yn sir y Fflint, Trecelyn a Phont Llanerch sydd wedi costio miliynau i'w hadfer. Mae glaw trwm yn golchi gwasanaethau priffyrdd i ffwrdd, yn achosi tyllau yn y ffyrdd a blocio'r cwteri, sy'n hunllefus i awdurdodau lleol, fel gwnaethoch chi sôn, a thrigolion fel ei gilydd. Fe gefais i fy siomi o weld bod y gronfa ffyrdd cydnerth, a oedd yn £20 miliwn, wedi cael ei thorri i ddim erbyn hyn yn y gyllideb ddrafft. Fe welais fod £20 miliwn wedi mynd i lywodraeth leol erbyn hyn ar gyfer datgarboneiddio, ac rwy'n meddwl tybed ai'r un cyllid yw hwnnw, wedi cael ei symud. A hefyd a fyddech chi'n ystyried tamaid o'r gronfa drafnidiaeth leol i'w defnyddio o bosib ar gyfer awdurdodau lleol ar gyfer gwytnwch? Diolch i chi. 

15:25

Dydw i ddim yn rhy siŵr pa gyllideb rydych chi'n cyfeirio ati yn y fan yna, Carolyn, mae gen i ofn. Felly mae yna gyllideb benodol iawn i reoli llifogydd, ac mae hi wedi'i chlustnodi ar gyfer rheoli llifogydd ar gyfer CNC. Mae awdurdodau lleol yn ei chael fel rhan o'r grant cynnal refeniw, ond mae disgwyl iddyn nhw roi rhaglen ar waith. Felly, rwy'n hapus i drafod y manylion gyda chi yn y fan yna. Ond nid yw'n gymysgedd o gyllidebau—mae'n gyllideb benodol iawn. 

Roeddwn i eisiau dweud—mewn gwirionedd, mewn ymateb i John Griffiths yn ogystal ag i chi—mae eisoes ar waith yng Nghymru yr angen i gael caniatâd cynllunio i osod palmant dros eich gardd flaen, mewn gwirionedd. Mae hyn yn cael ei anwybyddu'n eang, mae'n rhaid i mi ddweud, ac rwy'n bwriadu atgoffa awdurdodau lleol bod hynny'n wir. Ac rwy'n credu bod angen i ni gael rhaglen o ymwybyddiaeth a rhybuddio fel bod pobl yn deall beth fydd yn digwydd os byddan nhw'n gwneud eu gerddi blaen yn anathraidd. Mae Joyce Watson wedi bod yn sôn am hyn ers blynyddoedd bellach, ond rwy'n credu ei fod yn dod yn fwy ac yn fwy amlwg bod angen i bobl ddeall eu cyfraniad eu hunain i rai o'r pethau sy'n digwydd yn lleol iddyn nhw. Os ydych chi'n atal eich gardd rhag gallu amsugno dŵr, mae'r dŵr hwnnw'n arllwys yn syth i mewn i'r gwteri, ac yn mynd ag unrhyw beth y mae'n ei godi ar hyd y ffordd gydag ef, ac mae'n achosi'r math o flociau yr ydych chi'n sôn amdanyn nhw. Felly, rwy'n credu bod angen i bobl fod yn ymwybodol o hynny. Os ydych chi eisiau parcio car ar eich gardd flaen a dyna beth yw ei bwrpas, mae yna lawer o arwynebau athraidd sy'n gwbl briodol ar gyfer hynny, ac sy'n caniatáu i ryw fath o fioamrywiaeth ffynnu hefyd. Does dim angen rhoi palmant caled arni.

Ond rydym yn gweithio'n agos iawn gyda'n hawdurdodau lleol, Carolyn, i ddeall beth fydd effaith ehangach y llifogydd a'r tywydd eithafol rydyn ni wedi'u cael. Nid yw hyn, yn anffodus, yn mynd i fod yn ddigwyddiad ynysig. Gwyddom mai llynedd oedd y flwyddyn gynhesaf ar gofnod. Mae hefyd yn prysur ddod y gaeaf gwlypaf ar gofnod. Felly, mae gen i ofn bod hwn yn fesur go iawn o'r cyfnod yr ydym ni'n byw ynddo, a bydd yn rhaid i ni ddod o hyd i ffyrdd o ddod yn llawer mwy cydnerth, yn ein perthynas ac yn ein hymateb. 

4. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Diweddariad ar gyfarfod ag undebau llafur y GIG

Yr eitem nesaf felly yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y diweddariad ar gyfarfod ag undebau llafur y gwasanaeth iechyd, a'r Gweinidog, felly, i wneud ei datganiad—Eluned Morgan. 

Diolch yn fawr, Llywydd. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau yn dilyn fy nghyfarfod ar 12 Ionawr gydag undebau llafur y GIG. Ysgrifennais at yr undebau ar 6 Ionawr cyn y cyfarfod, gan eu gwahodd i drafod pecyn o fesurau sydd â'r nod o ddod o hyd i ffordd o gynnig rhywfaint o dâl ychwanegol i'r gweithlu fel eu bod yn teimlo eu bod yn gallu dileu eu gweithredu diwydiannol. Awgrymais y gallai'r drafodaeth gynnwys pecyn posib gan gynnwys: ar gyflog, dyfarniad anghyfunol wedi'i ariannu drwy gyllideb Llywodraeth Cymru eleni; ffyrdd y gallwn ni symud ymlaen ar y materion a amlygwyd yn y prosiect lles staff a lleihau'r gwariant ar asiantaethau; a ffyrdd y gallwn ni weithio gyda'n gilydd i adfer hyder ym mhroses y corff adolygu cyflogau.

Roedd angen dewisiadau anodd er mwyn dod o hyd i'r arian ar gyfer y taliad arian parod untro arfaethedig. Bydd yn rhaid i ni ddefnyddio ein cronfeydd wrth gefn ac aildrefnu gwariant o bob rhan o'r Llywodraeth os yw undebau llafur am fanteisio ar y cyfle hwn. Os byddwn yn defnyddio'r arian hwn nawr i gynyddu cyflogau, mae'n golygu na allwn ni ei ddefnyddio at ddibenion eraill, ond rydym yn hyderus mai dyma'r peth iawn i'w wneud a byddai'n rhoi mwy o arian ym mhocedi gweithwyr y GIG y gaeaf hwn, llawer ohonyn nhw'n ei chael hi'n anodd gyda'r argyfwng costau byw.

Roedd datganiad yr hydref yn gyfle a gollwyd i Lywodraeth y DU roi codiad cyflog yn 2022-23 i weithwyr y sector cyhoeddus sy'n gweithio'n galed, ac atal gweithredu diwydiannol aflonyddgar eang ledled y Deyrnas Unedig. Rhoddodd dyfarniad cyflog 'Agenda ar gyfer Newid' 2022-23, sydd wedi'i weithredu, godiad cyflog o 7.5 y cant ar gyfartaledd i'r staff sy'n derbyn y cyflogau isaf—y rhai hynny ar fandiau 1 i 4—sy'n ffurfio bron i hanner y gweithlu 'Agenda ar gyfer Newid'. I staff ar frig bandiau 6 a 7, roedd y dyfarniad yn cyfateb i godiad cyflog o 4 y cant. Yn anffodus, nid yw ein setliad ariannol yn ddigon ar gyfer yr hyn sydd ei angen i roi'r dyfarniadau cyflog cyfunol y mae'r undebau wedi bod yn ymgyrchu drostynt ar ran eu haelodau. Felly, nid ydym mewn sefyllfa i gynyddu'r dyfarniad cyflog cyfunol a roddwyd eisoes.

Daeth cynrychiolwyr o'r Coleg Nyrsio Brenhinol, GMB, Unite, Unison, Cymdeithas Therapyddion Galwedigaethol Prydain, Cymdeithas Siartredig y Ffisiotherapyddion, Cymdeithas y Radiograffwyr, Coleg Brenhinol y Bydwragedd a'r Gymdeithas Feddygol Brydeinig i'r cyfarfod yr wythnos diwethaf. Hoffwn ddiolch i'r rhai a ddaeth i'r cyfarfod. Roedd llawer o gydnabyddiaeth yn y cyfarfod hwnnw o'r sefyllfa yr ydym yn ein cael ein hunain ynddi yng Nghymru, a chydnabyddiaeth ein bod yn gwneud ymdrechion i ddod â'r anghydfod hwn i ben, yn wahanol i'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr.

Roeddwn i'n realistig o ran fy nisgwyliadau ar gyfer y cyfarfod hwnnw, ac er bod yr undebau llafur yn credu nad oedd taliad untro anghyfunol yn ddigon i atal gweithredu diwydiannol, cytunodd yr undebau llafur i fynd i ffwrdd ac ystyried y camau nesaf ar y cyd. Er fy mod wedi clywed yn ôl gan gadeirydd yr undebau llafur iechyd y bore yma, fe gytunon ni, ar y cyd, i beidio â rhoi sylwebaeth gyson ar y trafodaethau, a byddaf yn parchu'r cytundeb hwnnw. Byddaf yn parhau i ymgysylltu ag undebau llafur.

Yn wahanol i Lywodraeth y DU, nid ydym yn ymateb i'r streiciau drwy gyflwyno deddfau newydd, llym a fyddai'n sathru ar y setliad datganoli ac yn cyfyngu ar hawliau gweithwyr ymhellach.

Ar hyn o bryd mae streiciau wedi'u cynllunio yn y GIG yng Nghymru. Mae'r RCN a GMB—gwasanaeth ambiwlans Cymru—eisoes wedi gweithredu'n ddiwydiannol, ac mae gan Goleg Brenhinol y Bydwragedd a Chymdeithas Siartredig Ffisiotherapi fandad ar gyfer streic, ond dydyn nhw ddim wedi cyhoeddi dyddiadau eto. Bydd Unite—gwasanaeth ambiwlans Cymru—yn streicio yr wythnos hon a'r nesaf, ar 19 a 23 Ionawr. Mae'r RCN bellach hefyd wedi cyhoeddi dau ddiwrnod ychwanegol o streicio ar 6 a 7 Chwefror. Rydym wedi ymrwymo i weithio gyda'n hundebau llafur, gyda'r bwriad o roi diwedd ar y gweithredu diwydiannol hwn o fewn y dulliau sydd ar gael i ni.

Rydym yn cydnabod ac yn parchu cryfder y teimladau a ddangoswyd gan aelodau staff y GIG yn y pleidleisiau hyn, a thrwy'r camau diwydiannol a gymerwyd, ond rydym wedi ymrwymo i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol ag undebau i ystyried ffordd o ddatrys yr anghydfod presennol dros gyflog. Atgoffais yr undebau yn y cyfarfod bod y cloc yn tician ar y mater hwn. Er mwyn cael yr arian i becynnau cyflog y GIG y flwyddyn ariannol hon, mae'n rhaid i ni ddod i gytundeb erbyn tua chanol i ddiwedd Chwefror. Diolch.

15:30

A gaf i ddiolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad y prynhawn yma? Rydych chi mewn sefyllfa anodd iawn; mae hynny'n rhywbeth y byddwn i'n ei dderbyn. Ac rwy'n sylweddoli pa mor anodd yw'r trafodaethau hyn i chi, Gweinidog; dydi hyn ddim yn hawdd o gwbl. Ac mae'n destun gofid, fel y byddwch chi'n cytuno hefyd—ac fel y bydd yr RCN yn cytuno—mae'n destun gofid ein bod ni wedi cael cyhoeddiad arall am streicio ym mis Chwefror.

Rydych chi'n sôn yn eich datganiad, Gweinidog, am ffyrdd y gallwn ni weithio gyda'n gilydd i adfer hyder ym mhroses y corff adolygu cyflogau. Felly, a gaf i ofyn i chi am eich asesiad chi o hynny? Beth yw eich asesiad o broses y corff adolygu cyflogau, os gwelwch yn dda?

Fe wnaethoch chi hefyd sôn am daliadau—y taliadau untro—ac rwy'n gwerthfawrogi eich bod wedi dweud eich bod wedi gweithio ar draws y Llywodraeth i edrych ble y gallech chi ddod o hyd i'r cyllid ychwanegol hwnnw. Ond ni fydd hynny'n gwneud dim, byddwn i'n ei awgrymu, i sefydlogi'r gweithlu, na denu pobl i'r proffesiwn, sy'n rhan fawr o'r materion yr ydyn ni'n sôn amdanyn nhw. Neu ydych chi'n credu fy mod i'n anghywir wrth wneud yr asesiad hwnnw?

Fe ddywedoch chi yn eich datganiad, Gweinidog, y prynhawn yma, 

'Yn wahanol i Lywodraeth y DU, nid ydym yn ymateb i'r streiciau drwy gyflwyno deddfau newydd, llym a fyddai'n sathru ar y setliad datganoli ac yn cyfyngu ar hawliau gweithwyr ymhellach.'

Nawr, yn eich datganiad llafar yr wythnos diwethaf, fe ddywedoch chi fod yr effaith ar gapasiti o ganlyniad i weithredu diwydiannol diweddar wedi rhoi pwysau ychwanegol ar ein system. Felly, mae'n rhaid eich bod chi felly yn cytuno â'r Sefydliad Llafur Rhyngwladol, y mae'r TUC yn tanysgrifio iddo, bod lefelau isafswm gwasanaeth yn ffordd gymesur o gydbwyso'r hawl i streicio â'r angen i gynnal gwasanaethau hanfodol, fel gwasanaethau iechyd.

Gweinidog, y mater arall, wrth gwrs, yw tynnu'r pwysau oddi ar GIG Cymru, ac rydyn ni wedi gweld pa mor llwyddiannus y mae hybiau llawfeddygol yn Lloegr. Lle maen nhw wedi cael eu cyflwyno, rydyn ni wedi gweld y rhestr aros dwy flynedd o hyd mwy neu lai yn cael ei dileu yn Lloegr, ond eto, yng Nghymru, mae gennym ddegau o filoedd o bobl yn dal i aros am dros ddwy flynedd am driniaeth. Nawr, rwy'n credu, yr wythnos diwethaf, y bu bron i chi golli eich tymer gyda mi, Gweinidog, gan ddweud, 'Edrychwch, rydych chi'n cadw sôn am hybiau llawfeddygol; wel, mae gynnon ni nhw, maen nhw'n bodoli.' Ond y rheswm rwy'n gofyn yw oherwydd dyna eich ymateb eich hun—rydych chi wedi bod yn dweud hynny ers rhai misoedd i mi—'Maen nhw'n bodoli, maen nhw'n bodoli.' Ond mewn ceisiadau rhyddid gwybodaeth, mewn ymateb ysgrifenedig i Andrew R.T. Davies ddiwedd mis Tachwedd, llai nag wyth wythnos yn ôl, fe wnaethoch chi ymateb iddo gan ddweud,

'Ar hyn o bryd, nid oes hybiau llawfeddygol pwrpasol ledled Cymru.'

Felly, dyma pam rwy'n cadw codi hyn gyda chi, Gweinidog, oherwydd rydyn ni'n cael atebion gwahanol ar y pwynt hwnnw.

A fy nghwestiwn olaf i chi, Gweinidog, yn syml iawn, yw: ydych chi'n credu y byddwch chi'n datrys yr anghydfod cyflog cyn bo hir?

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.

15:35

Diolch yn fawr, Russell, a diolch am eich dealltwriaeth bod hon yn drafodaeth anodd iawn ac yn gyfnod anodd iawn i bawb sy'n gweithio yn y GIG.

Fe wnaethoch chi ofyn am yr hyder ym mhroses y corff adolygu cyflogau. Rwy'n credu bod yna bethau all newid. Rwy'n amlwg yn awyddus iawn i glywed beth mae undebau'r GIG yn ei feddwl o ran yr hyn y gellid ei wella, ond un peth sy'n amlwg iawn i mi yw, pan wnaeth y corff adolygu cyflogau gymryd mesuriad o chwyddiant, eu bod wedi gwneud hynny ar ddechrau'r flwyddyn. Ac roedd hynny ar adeg pan oedd chwyddiant tua 6 y cant, ac roedd ychydig ar ôl i'r rhyfel ddechrau yn Wcráin, felly doedden ni ddim wedi gweld yr effaith mor gynnar â hynny yn y flwyddyn. Felly, rwy'n credu bod achos da iawn i'w wneud dros sicrhau eich bod yn gallu rhywsut efallai cael rhyw fath o ddull lle os yw'n mynd uwchben peth penodol, gallwch ailedrych ar hynny. Felly, rwy'n credu bod lle i ni feddwl am rai materion ymarferol iawn fel yna.

O ran sefydlogi'r gweithlu, byddwch yn ymwybodol bod mwy o bobl yn gweithio yn y GIG heddiw nag sydd erioed wedi gweithio ynddo o'r blaen. Rydym yn dal i recriwtio ac, yfory, byddaf yn cyhoeddi datganiad o ran sut y bydd Addysg a Gwella Iechyd Cymru yn hyfforddi gweithlu'r dyfodol, o ran yr hyn sydd ganddyn nhw wedi'i gynllunio yn y blynyddoedd nesaf.

O ran y lefelau gwasanaeth lleiaf, rwy'n credu bod yn rhaid i ni fod yn hollol glir beth rydyn ni'n sôn amdano fan hyn. Nid yw'r bobl sy'n mynd i mewn i'r GIG yn bobl anghyfrifol; maen nhw'n bobl sydd wedi ymrwymo i wasanaeth cyhoeddus, a nhw yw'r rhai sy'n helpu i benderfynu beth yw'r rhanddirymiadau. Felly, ni fyddwch yn gweld pobl, waeth beth sy'n digwydd yn y streiciau, yn cerdded allan o'r gwasanaeth uned therapi dwys, neu'r meysydd hynny sy'n gwbl hanfodol ar gyfer gofal. Felly, i bob pwrpas, y rhanddirymiadau hynny yw'r lefelau lleiaf o wasanaeth. Ond rwy'n credu ei bod hi'n gwbl iawn i sicrhau bod pobl yn deall bod yr hawl i streicio yn rhywbeth y brwydrwyd yn galed amdano, ac yn rhywbeth yr ydyn ni fel Plaid Lafur yn sicr yn ei gefnogi.

O ran hybiau llawfeddygol, rwy'n credu bod ychydig o ddryswch ynghylch hyn, oherwydd mae'r diffiniadau ychydig yn wahanol. Felly, gallech chi ddadlau, er enghraifft, fod Abergele, sy'n lle wedi'i glustnodi, lle na fydd yr hyn sy'n digwydd mewn perthynas ag adrannau damweiniau ac achosion brys yn effeithio arno, yn hyb llawfeddygol. Dydyn ni ddim wedi ei labelu felly, ond, i bob pwrpas, dyna beth yw e. Mae gennym ni nawr y ganolfan Vanguard yng Nghaerdydd, sy'n ganolfan newydd, ac yn bendant wedi'i chlustnodi ac ni effeithir arni gan adrannau damweiniau ac achosion brys. Felly, dyna fy niffiniad i o beth yw hyb llawfeddygol. Dydw i ddim yn hollol siŵr beth yw eich un chi, ond dyna yw fy un i—a effeithir arno gan bethau dim ond yn llifo drwy'r drysau, ac a fydd yn effeithio ar ofal a gynlluniwyd? Ac yn amlwg, mae cyfleuster newydd yn Llanelli, sy'n gwbl weithredol, a dim ond newydd agor. Felly, rydyn ni yn gwneud pethau, ac mae gennym, eto, gyfleuster wedi'i glustnodi na fydd gofal brys sy'n dod drwy'r drws yn effeithio arno.

Rwy'n credu bod yn rhaid i chi fod yn ofalus iawn yn y fan yma hefyd, er hynny, Russell, i ddeall ei bod hi'n gymaint haws os ydych chi'n byw mewn dinas fawr i fod â dau ysbyty, lle mae gan un adran damweiniau ac achosion brys ac yn yr un arall gallwch chi ei gael fel un ar wahân, yna nid yw'r hyn sy'n dod trwy'r drws ffrynt yn effeithio arno. Rydyn ni eisoes yn gwneud hynny. Yng Nghaerdydd, gallwn ni wneud hynny. Mae gennych chi Ysbyty Athrofaol Cymru, ond wedyn mae gennych chi Llandochau, lle maen nhw'n gallu bwrw ymlaen â phethau. Yn Abertawe, mae ganddyn nhw dri ysbyty i bob pwrpas a nawr maen nhw'n dechrau dweud, 'Edrychwch, fe ddyweda i wrthych chi beth, fe wnawn ni roi'r rhan fwyaf o'r gwaith orthopedig yng Nghastell-nedd, felly byddwn ni'n ei gadw draw.' Bydd achosion cymhleth bob amser lle bydd angen i chi—. Er enghraifft, os oes gennych chi rywun sydd angen llawdriniaeth ar ei glun, ond sydd hefyd â phroblem gyda'r galon, allwch chi ddim gwneud hynny mewn hyb wedi'i glustnodi oherwydd mae angen rhywun sy'n arbenigwr mewn calonnau yn eithaf agos. Felly, mae'r achosion cymhleth wastad yn mynd i orfod bod yn yr ysbytai mawr. Y broblem sydd gennym yng Nghymru yw bod gennym lawer—dydy hyn ddim yn broblem, mae'n beth da—mae gennym lawer iawn o ysbytai, ond oherwydd daearyddiaeth yr ardal allwch chi ddim bod â mwy nag un. Felly, os ydych chi eisiau mwy o ganolfannau gofal wedi'u cynllunio, byddai'n rhaid i ni ddileu rhai o'r adrannau damweiniau ac achosion brys. Mae hynny'n anodd iawn pan ydych chi'n byw mewn ardal wasgaredig iawn. Yn Lloegr, oherwydd bod poblogaethau yn tueddu i fyw mewn dinasoedd mawr a chanolfannau trefol mawr, mae'n llawer haws iddyn nhw fynd yn gyflym drwy bethau gyda'r gwahaniadau hynny. Mae hynny'n llawer anoddach yng Nghymru.

15:40

Fe ddechreuaf i mewn ffordd adeiladol gyda'r meysydd hynny lle rwy'n cytuno â'r Gweinidog. O ran materion heblaw am dâl, rwy'n falch bod pwyslais difrifol ar les staff a bod lleihau costau asiantaeth yn rhan o'r hyn y mae'r Llywodraeth yn ei weld fel y ffordd ymlaen, er na allwn ddeall agwedd y Prif Weinidog yn llwyr heddiw, pan oedd yn ymddangos ei fod yn amddiffyn y strwythurau y mae gwaith asiantaeth yn digwydd drwyddyn nhw ar hyn o bryd. Yr hyn rydyn ni'n ei ddweud yw tynnu'r elw preifat allan ohono, er mwyn gallu bwydo'r arian yna yn ôl i'r gwasanaeth iechyd. Rydw i hefyd yn cytuno'n gryf â'r Gweinidog wrth gondemnio gweithredoedd Llywodraeth y DU ynglŷn â'r ddeddfwriaeth sydd wedi ei chyflwyno i gyfyngu ar yr hawl i streicio.

Ond, er cymaint yr ydw i'n cytuno hefyd â barn Llywodraeth Cymru am lefel gwariant cyhoeddus gan Lywodraeth y DU—mae angen i ni weld y cynnydd yn y lefel honno—ni all Llywodraeth Cymru guddio rhag ei chyfrifoldebau ei hun i ddatrys y broblem sy'n ein hwynebu ar hyn o bryd, sef bod gennym filoedd ar filoedd ar filoedd o weithwyr cyhoeddus yn y sector iechyd, ac mewn mannau eraill hefyd nawr, sy'n gweithredu'n ddiwydiannol oherwydd eu bod yn teimlo nad oes ganddyn nhw opsiwn arall. Fe roddon nhw gyfleoedd i ddatrys hyn yn gynt.

O ran y cynnig o daliad anghyfunol untro, mae'n amlwg nad yw'n mynd i gael ei dderbyn gan yr undebau. Mae'r GMB yn ei gwneud hi'n glir na fyddai eu haelodau nhw'n derbyn taliad untro, mae'r RCN hefyd yn dweud nad yw'n ddigon da. Mewn termau real, mae toriadau wedi eu cyfuno, mae toriadau termau real mewn cyflogau wedi eu cyfuno a'u hatgyfnerthu ers degawd a mwy, ac mae'n rhaid i ni dorri'r cylch hwnnw. Wyddoch chi beth? Dydy hyn ddim yn digwydd ar amser da iawn. Mae cyllid y Llywodraeth yn brin. Ond y gwir amdani yw bod cyllid ein gweithwyr iechyd yn brin hefyd, ac maen nhw wedi bod yn mynd yn brinnach ac yn brinnach. Roedd cyfle yn y blynyddoedd diwethaf i dorri'r cylch hwnnw pan oedd ychydig mwy o hyblygrwydd yn y system.

Ychydig wythnosau yn ôl, cyn y Nadolig, cawsom wybod nad oedd yna hyblygrwydd o gwbl, dim arian wrth gefn, dim arian heb ei ddyrannu. Rydyn ni'n gwybod nad yw hynny'n wir, ac erbyn hyn mae gennym gyfaddefiad bod yna gynnig y gellir ei wneud. Ond mae'n rhaid cynyddu'r cynnig hwnnw. Dyna'r gwir amdani. Rydyn ni, fel plaid, wedi manylu ar sut rydyn ni'n credu y gellir ei gynyddu, a'i gynyddu i bwynt lle rydyn ni'n credu y gellir taro bargen, gobeithio. Mae yna deimlad yr wyf i'n ei gael yn glir iawn gan yr undebau nad yw'r Llywodraeth yn trafod yn ddigon difrifol. Dywedodd y Gweinidog heddiw:

'ein bod yn gwneud ymdrechion i ddod â'r anghydfod hwn i ben, yn wahanol i'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr.'

Mi fuon ni yma am wythnosau ac wythnosau, yn gofyn i Lywodraeth Cymru drafod ac roedden nhw'n gwrthod trafod gyda'r undebau. Tra yn yr Alban, eto, mae gweithredu drwy streicio wedi ei oedi—cafodd ei oedi i ddechrau, ei roi yn ôl ar yr agenda, a nawr mae wedi ei oedi eto. Ac yma, roedd Llywodraeth Cymru yn gwrthod hyd yn oed trafod, tra oedd gweithwyr iechyd i'w gweld allan ar y llinellau piced. Rydyn ni wedi manylu ar sut rydyn ni'n credu y gellir ei wneud, ond y gwir amdani yw bod yn rhaid gwneud hyn, ac mae yna ffordd.

15:45

Diolch yn fawr. Yn gyntaf oll, ar fater gweithwyr asiantaeth, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n rhoi hyn mewn cyd-destun. Felly, mae 65 y cant o'r hyn rydyn ni'n ei wario yn y GIG yn cael ei wario'n uniongyrchol ar staffio, ac, o hynny, mae tua 6 y cant yn cael ei wario ar weithwyr asiantaeth. Mae hynny'n ormod, ac mae angen i ni ei ostwng. Ond beth oedd yn glir i mi—. Fe dreuliais i dipyn o amser yn ysbyty Llwynhelyg ar y penwythnos. Nos Wener, roeddwn i yn Llwynhelyg gyda nyrsys, yn edrych ar beth maen nhw'n ei wneud, ac roedd yn ddiddorol iawn, oherwydd roedd 50 y cant o'r nyrsys ar ddyletswydd yno—50 y cant—yn nyrsys asiantaeth. Felly, gallwn ni ddileu hynny, ond byddai'n rhaid i chi gau'r ysbyty; gadewch i ni fod yn hollol glir. Y peth diddorol i mi oedd bod y rhan fwyaf o'r gweithwyr asiantaeth hynny mewn gwirionedd wedi dod o'r tu allan i Gymru. Felly dydyn ni ddim yn sôn yn gyffredinol am bobl sy'n weithwyr y GIG yng Nghymru sy'n mynd i asiantaeth ddrud; roedd y rhain yn bobl a oedd yn dod i mewn. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod pobl yn deall nad yw hyn yn rhywbeth sy'n hawdd, achos dydw i ddim yn y busnes o gau ysbytai, ac os byddwn ni'n trio mynd ati yn rhy gyflym ar hyn, dyna fydd y canlyniad. Fedra i ddim gwneud hynny.

Mae hwn yn gyfnod lle mae gennym ni 7 y cant o weithwyr y GIG i ffwrdd yn sâl, felly mae'n rhaid i ni ôl-lenwi hynny. Nid pethau y gallwch chi eu cynllunio ymlaen llaw yw'r rhain. Doedden ni ddim yn gwybod ein bod ni'n mynd i gael ffliw a COVID a phopeth arall. Gallwn ni gynllunio i raddau, ond mewn gwirionedd does dim digon o bobl ar ôl yn y gronfa i lenwi'r swyddi gwag hynny. [Torri ar draws.] Mae gennym ni asiantaeth; yr enw arni yw'r gronfa. Dyna mae'n cael ei alw. Mae angen i chi fynd i ystyried sut mae'r system go iawn yn gweithio. Mae gennym ni gronfeydd. Felly rydyn ni'n defnyddio pobl o gronfeydd, ond does dim digon ohonyn nhw. A pheidiwch â siarad â fi am guddio o'n cyfrifoldebau. Rydyn ni'n gwybod bod gennym ni ddewisiadau, ac rydyn ni wedi gwneud dewisiadau.

Rydw i'n mynd i ofyn i chi ysgrifennu'r ffigurau hyn i lawr, oherwydd mae'n bwysig iawn eich bod chi'n deall pa mor anodd yw hi i gyrraedd y swm o arian y byddech chi eisiau ei roi ar y bwrdd i gael taliad cyfunol. Cofiwch, nid taliad untro yw hwn. Nid arian y gallwch chi ddod o hyd iddo eleni yw hwn—. Ond os ydych chi eisiau cynyddu cyflog gweithwyr y GIG 1 y cant, mae'n rhaid i chi ddod o hyd i £55 miliwn, iawn? Felly yng Nghymru, nifer y bobl sy'n talu'r gyfradd ychwanegol yw 9,000. Mae'n 9,000 o bobl. Os byddech chi'n cynyddu honno 1c, byddech chi'n gwneud £3 miliwn. Dyna faint fyddech chi'n ei gael. Felly, rydych chi filltiroedd i ffwrdd o'r £55 miliwn y byddai ei angen i gael cynnydd o 1 y cant. Felly, rydych chi'n edrych wedyn ar y bobl sy'n ennill rhwng £50,000—[Torri ar draws.] Peidiwch â chwyno; gwrandewch arnaf i. Os ydych chi'n edrych ar y bobl sy'n ennill rhwng £50,000 a £150,000, ac rydych chi'n rhoi eu treth incwm i fyny 1c, byddech yn cael £33 miliwn. Eto, filltiroedd i ffwrdd o'r £55 miliwn am 1 y cant. Felly yr unig le mae'n rhaid i chi fynd i gael unrhyw le yn agos—unrhyw le yn agos—i'r 1 y cant, heb sôn am yr 17 y cant y mae'r RCN yn gofyn amdano, yw'r trethdalwyr cyfradd sylfaenol. Os byddech chi'n ei godi 1c, byddech chi'n cael £237 miliwn, felly byddai hynny'n gynnydd o tua 4.5 y cant. Gofyn i'r aelodau tlotaf yng Nghymru, sydd mewn trafferthion ar hyn o bryd—. Dyna'ch dull chi o weithredu; dyna beth rydych chi eisiau ei wneud. Ac ydyn, rydyn ni yn gwneud rhai penderfyniadau gwleidyddol, oherwydd rydyn ni'n credu bod pobl yn cael trafferthion gyda'r argyfwng costau byw ar hyn o bryd. Felly rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod pobl yn deall yn iawn pa mor anodd yw hyn, achos rydyn ni wedi gwneud penderfyniad gwleidyddol, a dydyn ni ddim yn mynd i godi treth incwm i bobl dlotaf Cymru ar hyn o bryd.

Mae'n bwysig iawn hefyd bod pobl yn deall—. Dydw i ddim yn mynd i roi sylwebaeth gyson ar y trafodaethau, ond fe fyddwch chi'n deall bod yr hyn rydyn ni'n ei gael yng Nghymru o ran cynnydd mewn iechyd yn union gymesur â'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr. Yr hyn oedd yn ddiddorol iawn, yn 2008, ein bod wedi cyrraedd pwynt lle roedden ni wedi bodloni cyfartaledd yr UE o'r 14—. Felly, fe wnaethon ni gymharu ein hunain â'r 14 rhan gyfoethocaf o'r UE, ac roedden ni wedi bodloni cyfartaledd yr UE. Ond, rhwng 2010 a 2019, ym Mhrydain, gwelsom gynnydd o 15 y cant. Yn yr UE, cododd 21 y cant. Yn yr Almaen, roedd yn 39 y cant. Gwariodd y DU £40 biliwn yn llai ar ofal iechyd na'r cyfartaledd Ewropeaidd. Roedd hynny'n golygu na ddaeth arian atom ni, sy'n golygu nad oedden ni'n gallu cynyddu'r taliadau. A'r ateb yw bod cyni, mewn gwirionedd, yn bolisi bwriadol gan y Llywodraeth Dorïaidd dros 10 mlynedd, a dyna pam mae nyrsys mor rhwystredig. Ac rydyn ni'n deall hynny. Rydyn ni'n deall hynny. Oherwydd nid heddiw ydyw; mae'n groniad o 10 mlynedd o gyni, a'ch cyfrifoldeb chi yw hynny.

15:50

Siaradais i â nyrsys ar y llinell biced, oherwydd roeddwn i eisiau clywed eu barn nhw hefyd, ac fe wnaethon nhw ddweud wrthyf nad arian yn unig sy'n bwysig, ond mae hefyd yn ymwneud â phwysau bywyd-gwaith hefyd. Mae llawer yn gwneud shifftiau 12 awr. Ac mae diffyg hyblygrwydd hefyd, gyda gofal plant ac ati. Fe wnaethon nhw hefyd sôn am gostau asiantaeth, ac mae'n eu poeni nhw os ydyn nhw'n gwybod eu bod nhw'n gweithio gyda rhywun sy'n cael mwy o dâl. Does ganddyn nhw ddim y profiad ar y ward honno ychwaith, oherwydd does gennych chi ddim yr un bobl ar y ward ag sydd ganddyn nhw, felly mae'n rhaid iddyn nhw lenwi drostyn nhw hefyd.

Roedd gen i ddiddordeb mawr mewn clywed am fod â chronfa sy'n eiddo cenedlaethol i ni, nid yn unig i nyrsys—rwy'n gwybod eich bod wedi sôn am hyn hefyd, mewn gwirionedd, Eluned, o'r blaen—ond i weithwyr gofal cymdeithasol ac i athrawon. Wyddoch chi, gyda chyni, yr holl streiciau hyn sy'n digwydd nawr, byddai'n ddiddorol iawn. Byddwn i wrth fy modd yn clywed mwy amdanoch chi'n mynd ar y shifft nos yn ysbyty Llwynhelyg, oherwydd rwy'n credu ei bod yn ddiddorol iawn clywed barn y nyrsys a chlywed am yr hyn a ddysgoch chi tra oeddech chi yno.

A'r taliad untro hwn—rwy'n gwybod nad dyna sydd ei angen, ond, oherwydd bod gennym ni yr argyfwng costau byw presennol hwn a llawer o nyrsys sydd newydd gymhwyso, byddai croeso gwirioneddol i'r taliad untro hwnnw. Wrth siarad â nyrsys, bydden nhw wir yn croesawu hynny, tan y gallwn ni gael rhywbeth wedi'i drefnu gyda Llywodraeth y DU, i sicrhau bod pawb, yr holl bobl yma sy'n gweithio mewn gwasanaethau cyhoeddus, yn cael eu talu'n iawn a bod yna ddiwedd ar gyni. Felly, hoffwn glywed eich barn ar hynny, os gwelwch yn dda. Diolch.

Diolch yn fawr, Carolyn. Yn sicr, rydyn ni'n ymwybodol iawn nad yw'n ymwneud â chyflog yn unig; mae llawer o faterion eraill yn ymwneud â hyn, a dyna pam roeddwn i'n falch iawn o fod wedi cael fy nghyflwyno â'r prosiect lles staff ddydd Llun, gan gynrychiolwyr y mudiad undebau llafur, dim ond yn nodi'r mathau o bethau yr hoffen nhw ein gweld ni'n ymdrin â nhw. Ac felly, yn amlwg, mi fydda i'n edrych ar hynny'n fanwl, dim ond i weld faint ymhellach allwn ni fynd gyda hynny.

O ran costau asiantaeth, rydyn ni'n benderfynol o roi pwysau ar yr asiantaethau drutaf yn sicr. Ac, fel y dywedwch chi, mae gan bob un o'r byrddau iechyd eu cronfeydd eu hunain. I ba raddau y gallen ni gael cronfa Cymru—. Hynny yw, dydw i ddim yn credu bod hynny'n anodd iawn; mae'n rhywbeth y gallem ni geisio symud tuag ato mae'n debyg.

O ran y shifft nos yn Llwynhelyg, alla i ddim dweud wrthych pa mor ddiddorol oedd hynny. Mae'n bwysig iawn nid yn unig i gael synnwyr o'r peth trwy ddarllen am beth yw'r sefyllfa a gwrando ar bobl. Pan fyddwch chi mewn gwirionedd yn gweld y pwysau ar lawr gwlad, pan fyddwch chi mewn gwirionedd yn gweld nifer y bobl hŷn yn benodol na ddylen nhw fod yn yr ysbyty mewn gwirionedd, oherwydd eu bod wedi cael eu triniaeth ac mae problemau gwirioneddol gyda throsglwyddiadau gofal gohiriedig, mae wir yn gwneud gwahaniaeth ac yn taro deuddeg. Roedd rhywfaint o'r wybodaeth honno o ran gweithwyr asiantaeth yn ddefnyddiol iawn i mi. Doedd gen i ddim syniad bod gennym ni gymaint o bobl yn dod i mewn yn eu niferoedd o Loegr, ond wrth gwrs mae'n fater go iawn o sut rydyn ni'n staffio, yn enwedig ysbytai sydd efallai yn bellach i ffwrdd o'r canolfannau mawr. Felly, mae'n her go iawn ac nid yw'n mynd i fod yn hawdd ei datrys.

Y peth arall yw, ar y taliad untro, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn i bobl ddeall, yn gyntaf oll, mai arian yw hwn lle rydyn ni wedi gofyn o amgylch y Cabinet i gyd i bobl arafu eu gwariant eleni. Os gofynnwn iddyn nhw, os cawn ni gytundeb ar hyn, byddwn ni'n gofyn iddyn nhw arafu gwariant ac efallai ei wthio i'r flwyddyn nesaf. Felly, nid arian sy'n hawdd ei gael yw hwn, nid tanwariant yw hwn; mae hwn yn arian sydd eisoes wedi'i ddyrannu ac rydyn ni'n gofyn ffafr fawr gan weddill y Cabinet. Ac mae'n ymwneud â chronfeydd wrth gefn hefyd. Mae yna risg fawr gyda defnyddio cronfeydd wrth gefn. Dydyn ni ddim yn gwybod a ydyn ni am gael amrywiad COVID newydd sy'n mynd i osgoi ein brechlynnau y flwyddyn nesaf. Byddem yn cymryd risg gyda hyn. Felly, mae hyn yn wleidyddiaeth risg uchel iawn, ond mae'n rhywbeth rydyn ni'n barod i'w wneud oherwydd ein bod ni mewn gwirionedd eisiau cefnogi ein gweithwyr GIG. Felly, taliad untro fyddai hwn, ac nid yw'n mynd i fod ar y bwrdd yn hir iawn, oherwydd mae diwedd y flwyddyn ariannol yn dod yn gyflym iawn, iawn, ac os ydyn nhw eisiau hynny yn eu pecynnau cyflog, mae'n rhaid i ni ei gael i mewn ar ddechrau mis Mawrth, sy'n golygu bod yn rhaid gwneud cytundeb cyn hynny. Felly, mae'r cloc yn tician yn y fan yma. Ac, wrth gwrs, dydyn ni ddim wedi tynnu'r arian oddi ar neb eto. Yn amlwg, byddai pobl yn fwy na pharod i ddal eu gafael arno. Rydyn ni'n gofyn ffafr fawr iawn, iawn gan bobl, ac yn cymryd risg ar gronfeydd wrth gefn. Felly, byddai'n rhaid i ni gael rheswm da iawn dros wneud hynny, ac yn amlwg mae hon yn drafodaeth.

15:55
5. Datganiad gan Weinidog yr Economi: Blaenoriaethau Economaidd a Chysylltiadau Llywodraeth y DU

Eitem 5 y prynhawn yma yw'r datganiad gan Weinidog yr Economi ar flaenoriaethau economaidd a chysylltiadau Llywodraeth y DU. Galwaf ar y Gweinidog i wneud y datganiad—Vaughan Gething.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n dod i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma ar ôl bod, yn gynharach heddiw, yng nghyfarfod cyntaf eleni o'r grŵp rhyngweinidogol ar gyfer busnes a diwydiant. Hwn oedd y cyfarfod cyntaf o'i fath ers gwanwyn y llynedd. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo'n llwyr i drefniadau gweithio mewn partneriaeth briodol gyda Llywodraeth y DU a chenhedloedd datganoledig eraill, ac rydym yn gwneud hynny er budd Cymru ac economi ehangach y DU. Rwy'n ofalus obeithiol, ar ôl cael trafodaethau am reoleidd-dra a phwysigrwydd yr IMG heddiw, bod Llywodraeth newydd y DU yn dangos arwyddion o ymgysylltu mwy ystyrlon ynghylch ein blaenoriaethau economaidd ar y cyd. Dyna awgrymodd Prif Weinidog newydd y DU ei fod eisiau pan wnaeth gyfarfod â phenaethiaid y Llywodraethau datganoledig ym mis Tachwedd y llynedd. Bydd y prawf, wrth gwrs, yn y camau a fydd yn cael eu cymryd.

Mae'n hanfodol ein bod yn gweithio ar y cyd, mewn trefniadau partneriaeth adeiladol iawn, i lywio drwy'r heriau economaidd difrifol yr ydym ni'n eu hwynebu. Mae'r DU yn dechrau 2023 ar drothwy dirwasgiad. Mae pobl a busnesau ledled y DU dan bwysau mawr yn sgil yr argyfwng costau byw, gyda disgwyl i chwyddiant aros mewn ffigurau dwbl dros hanner cyntaf eleni. Mae'r cyfuniad gwenwynig o Brexit, diffyg buddsoddiad cyhoeddus a phreifat, a chyllideb fach drychinebus Llywodraeth y DU ar ddechrau'r hydref wedi niweidio economi'r DU yn ddifrifol. Roedd hyn wedi arwain yn uniongyrchol at ddisgwyliad eang y byddai safonau byw yn gostwng, ac yn gostwng i lefel hanesyddol o isel, ar draws pob rhan o'r DU. Mae cynhyrchiant wedi bod yn ddisymud ers dros ddegawd ac mae ymrwymiad Llywodraeth y DU i

'roi diwedd ar yr anghydraddoldeb daearyddol sy'n nodwedd mor drawiadol o'r DU'

yn dal heb ei gyflawni. Bydd y gefnogaeth barhaus, ond llai, ar gyfer costau ynni uchel gafodd eu cyhoeddi'r wythnos diwethaf, yn rhoi rhywfaint o sicrwydd i fusnesau ar ôl mis Mawrth. Fodd bynnag, nid yw'r cynllun newydd yn amddiffyn rhag anwadalwch prisiau ynni nac yn cyd-fynd â'r lefel uwch o gefnogaeth gymharol a gynigir mewn gwledydd Ewropeaidd eraill.

Yng Nghymru, cydweithredu a phartneriaeth yw conglfeini ein dull o weithredu yn y Llywodraeth. Mae gan Gymru Lywodraeth sefydlog, aeddfed a rhwydwaith o bartneriaid cymdeithasol sy'n ein helpu ni i wneud y penderfyniadau cywir. Nid yw hynny'n golygu bod pob penderfyniad, wrth gwrs, yn hawdd. Gyda'n gilydd, rydym wedi datblygu fframwaith hirsefydlog ar gyfer twf economaidd cynhwysol sy'n canolbwyntio ar y dyfodol, a danategir gan ein Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 sy'n arloesol; strategaeth economaidd sydd wedi cael ei hailystyried, ei hadnewyddu ac sydd â phwyslais newydd, wrth i ni adfer ac ail-greu ein heconomi yn sgil y pandemig; a chenhadaeth sydd ag ymrwymiad clir i werth cymdeithasol, wedi'i gwreiddio'n gadarn mewn economi wyrddach, gyda llesiant, urddas, a thegwch yn ganolog iddi. 

Mae ein cynllun hirdymor yn parhau i fod ynghylch cyflawni dyfodol economaidd ffyniannus, gwyrdd i Gymru a buddsoddi yn sgiliau'r dyfodol. Mae ein gweledigaeth ar gyfer economi Cymru yn amlwg yn cyd-fynd ag arweinwyr meddwl annibynnol, fel y Resolution Foundation, a'u cynigion ar gyfer ailgychwyn Prydain drwy ddychwelyd at dwf cynhwysol. Ond, bu angen ar y DU gyfan i Lywodraeth y DU ddatblygu cyfeiriad economaidd cyfrifol, cydlynol ar gyfer adfer a thwf ers peth amser—cynllun clir a grëwyd mewn partneriaeth ac a sefydlwyd yng nghryfderau economaidd pob cenedl. Hebddo, a gyda'r rhagolygon economaidd yn dirywio, mae'n rhaid i Lywodraeth y DU weithio gyda ni i sicrhau bod buddsoddiad cyhoeddus pwrpasol i fynd i'r afael â'r argyfyngau presennol a darparu economi fwy cynhyrchiol.

Mae ein Llywodraeth yng Nghymru yn glir, gyda'n gilydd, bod y DU yn undeb balch a chydblethedig o genhedloedd sy'n gallu bod yn fwy na chyfanswm ein rhannau. Heb ymgysylltu strwythuredig priodol rhwng holl wledydd y DU dros y flwyddyn ddiwethaf, bu gwagle clir sydd wedi arwain at ddulliau economaidd digyswllt ac anghyson mewn gwahanol sectorau, wedi'u harwain gan wahanol adrannau'r DU. Mae rhai dulliau wedi bod yn fwy adeiladol. Gyda'n gilydd, rydym wedi gwneud cynnydd da ar borthladdoedd rhydd, fe wnaethom gyd-gynllunio'r prosbectws, gan gynnwys ymrwymiadau i waith teg, ac rydym yn cyd-asesu'r ceisiadau. Bydd Gweinidogion o Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU gyda'i gilydd yn dewis y cais llwyddiannus. Mae'r dull o ymdrin â pharthau buddsoddi bellach wedi symud i lwybr mwy adeiladol. Mae Llywodraeth bresennol y DU wedi dewis peidio â bwrw ymlaen â'r polisi blaenorol a gyhoeddwyd yn yr hydref, gan fod y dystiolaeth o'r manteision posibl o'r dull blaenorol hwnnw o fisoedd yn ôl ymhell o fod yn glir, ac rydym yn cytuno bod angen ailfeddwl a chael dull â mwy o ganolbwynt, gan weithio gyda ni, nid o'n hamgylch. Mae'n ymddangos bod Llywodraeth bresennol y DU bellach yn cymryd yr angen i ymgysylltu ynghylch polisi ffiniau o ddifrif. Mae'n rhaid i hynny barhau os ydym i gael yr ateb iawn ar gyfer Cymru a Phrydain.

Er hynny, mae angen sylw brys ar rai dulliau. Ni all Llywodraeth y DU ohirio gweithredu mwyach wrth geisio sicrhau dyfodol hirdymor dur. Rhaid iddynt gyflawni buddsoddiad sy'n cyd-fynd â'n hymrwymiad yng Nghymru i ddyfodol economaidd gwyrdd. Ganddyn nhw mae llawer o'r pwerau sy'n ymwneud â datgarboneiddio dur y DU, a'r adnoddau sydd eu hangen i helpu i drawsnewid ein diwydiannau ynni-ddwys. Rhaid i Lywodraeth y DU roi eglurder ynglŷn â mesurau y bydd yn eu defnyddio i ariannu effeithlonrwydd ynni, a'r technolegau sy'n sicrhau dyfodol carbon isel. Rydym wedi galw dro ar ôl tro ar Lywodraeth y DU i sicrhau bod prisiau ynni diwydiannol yn cyfateb â chystadleuwyr yn Ewrop a sicrhau chwarae teg i gynhyrchwyr dur y DU.

Mae'r clwstwr lled-ddargludyddion yng Nghymru yn gyfrannwr hanfodol a phwysig arall i'n heconomi heddiw ac yn y dyfodol. Mae'r amser a gymerwyd gan Lywodraeth y DU i ddod i'w phenderfyniad i ddiddymu cais Nexperia i gaffael Newport Wafer Fab, ar sail diogelwch cenedlaethol, wedi achosi ansicrwydd mawr i'r busnes a'i weithlu. Mae'n rhaid i Lywodraeth y DU nodi sefyllfa glir i'r sector a chyhoeddi ei strategaeth led-ddargludyddion hirddisgwyliedig iawn.

Mae dewis Llywodraeth y DU wrth ddylunio'r gronfa ffyniant gyffredin wedi diystyru datganoli ac 20 mlynedd o brofiad yn sicrhau cyllid yr UE. Mae Cymru'n parhau i golli dros £1 biliwn wrth i addewidion maniffesto gael eu torri ynghylch cyllido a fydd yn disodli cronfeydd yr EU. Yn y cyfamser, mae awdurdodau lleol yn dal i aros am benderfyniadau ar geisiadau ar gyfer ail rownd y gronfa ffyniant bro, er iddyn nhw gyflwyno ceisiadau ar ddechrau mis Awst y llynedd. Mae dull gweithredu Llywodraeth y DU wedi gosod llywodraeth leol mewn sefyllfa echrydus. Mae sectorau eraill, fel addysg uwch, addysg bellach a'r trydydd sector, wedi'u neilltuo, wrth i arian gael ei ail gyfeirio oddi wrth ardaloedd tlotaf ein gwlad ar yr amser gwaethaf posibl. Byddai hyn i gyd wedi ei osgoi pe na bai Llywodraeth y DU wedi torri ei addewid maniffesto a pharchu 20 mlynedd o ddatganoli. Yna gallem fod wedi rheoli cyllid a fyddai'n disodli cronfeydd yr UE yn llawn drwy ein fframwaith ar gyfer buddsoddiad rhanbarthol. Ar draws y datblygiadau hyn, ac eraill, megis gwynt arnofiol ar y môr neu ddal, defnyddio a storio carbon, mae ymrwymiad parhaus ac adeiladol i ddeialog gan Lywodraeth y DU yn hollbwysig. Mae rhai o'n prosiectau seilwaith strategol allweddol sydd wedi eu cynllunio ym mhob cwr o Gymru yn ddibynnol ar gymorth Llywodraeth y DU. Mae'r ganolfan ymchwil technoleg uwch, y Labordy Niwclear Cenedlaethol; prosiect ARTHUR; a'r Ganolfan Fyd-eang Rhagoriaeth Rheilffyrdd i gyd yn dangos cryfderau gweithgynhyrchu gwerth uchel yng Nghymru.

Ar ôl y dirywiad mewn cysylltiadau rhyng-lywodraethol yn gynharach yn y flwyddyn, rydym wedi gweld rhai gwelliannau yn ddiweddar. Ond mae tystiolaeth gadarn eto i ddod i'r amlwg o rythm rheolaidd, dibynadwy o ymgysylltu a pharch at ddatganoli ar draws pob maes polisi. Bydd gwahaniaethau clir bob amser rhwng blaenoriaethau ac amcanion ein priod Lywodraethau, oherwydd eu bod wedi'u gwreiddio mewn gwahanol werthoedd, ac nid oes unrhyw enghraifft yn fwy amlwg na'r ddeddfwriaeth wrth-streicio a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU yr wythnos diwethaf, ar ôl gwneud ymrwymiad clir yn y gorffennol i amddiffyn a gwella hawliau cyflogaeth a gadwyd wrth i'r DU adael yr Undeb Ewropeaidd.

Nid ydym yn credu mai'r ymateb cywir yw i Lywodraeth y DU gyflwyno deddfau newydd fydd yn cael effaith uniongyrchol ar y gweithlu mewn gwasanaethau cyhoeddus datganoledig. Credwn mai'r ymateb cywir yw gweithio gyda chyflogwyr ac undebau llafur mewn partneriaeth gymdeithasol i ddatrys anghydfodau ar y cyd. Ond os gallwn ymgysylltu'n adeiladol ynghylch porthladdoedd rhydd, parthau buddsoddi o bosibl, a ffiniau, nid oes rheswm pam na ddylem allu cyflawni prosiectau o arwyddocâd strategol ar y cyd. Er gwaethaf ein gwahaniaethau, dylem fod â chyd-ddiddordeb mewn gwneud dewisiadau i wella'r rhagolygon economaidd i Gymru yn yr hyn a fydd yn flwyddyn heriol iawn i ddod.

16:05

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Nawr, rwy'n cytuno â'r Gweinidog fod y DU yn dechrau 2023 ar sail anodd iawn, ac mae angen pwyslais gwirioneddol ganddo ar bolisïau economaidd Llywodraeth Cymru. Roeddwn i wedi gobeithio y byddem ni'n clywed mwy gan y Llywodraeth ynglŷn â rhai o'r mentrau penodol sydd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer mynd i'r afael â rhai o'r heriau y mae busnesau yng Nghymru yn eu hwynebu, ond mae diffyg manylion yn hyn o beth yn y datganiad heddiw. Serch hynny, rwy'n falch o weld bod y datganiad heddiw yn cyfeirio at sicrhau dyfodol economaidd ffyniannus, gwyrdd i Gymru, gan fuddsoddi yn sgiliau'r dyfodol. Mae'r Gweinidog yn gwybod fy mod i wedi bod yn galw am gynllun gweithredu sgiliau sero net newydd ers amser maith bellach, er mwyn sicrhau bod gennym y bobl a'r sgiliau cywir ar gael i elwa ar swyddi gwyrdd yn y dyfodol. Felly, efallai y gallai'r Gweinidog ddweud mwy wrthym am sut mae'r Llywodraeth yn meithrin gwell dealltwriaeth a sylfaen dystiolaeth o anghenion sgiliau yn y dyfodol i gefnogi'r newid i sero net, a hefyd dweud wrthym sut mae'n annog ymwybyddiaeth ymhlith cyflogwyr i gefnogi ailsgilio ac uwchsgilio eu gweithlu.

Mae'r datganiad heddiw yn cyfeirio at y gefnogaeth barhaus i gostau ynni uchel a gyhoeddodd Llywodraeth y DU yr wythnos diwethaf, ac rwy'n credu bod lle yma i Lywodraeth Cymru weithredu i gefnogi busnesau hefyd. Er enghraifft, rydym yn gwybod bod Banc Datblygu Cymru yn datblygu cynllun a fydd yn caniatáu i fusnesau fenthyca er mwyn ariannu buddsoddiad cyfalaf sy'n cyflawni o ran datgarboneiddio. Felly, efallai fod hyblygrwydd yma i'r cynllun hwn gynnwys busnesau sydd angen cymorth acíwt gyda chostau ynni, fel y gall arian gyrraedd busnesau cyn gynted â phosib. Felly, efallai y gallai roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am ei drafodaethau gyda'r banc datblygu ar y gefnogaeth y gallan nhw ei chynnig i fusnesau Cymreig, a dweud wrthym ni pryd fydd cynllun newydd y benthyciad busnes gwyrdd yn debygol o ddod yn weithredol.

Dirprwy Lywydd, mae datganiad y Gweinidog yn canolbwyntio'n helaeth ar gysylltiadau rhynglywodraethol, ac rwyf am ailadrodd, pan fo Llywodraethau'n gweithio gyda'i gilydd, mae Cymru'n elwa. Yn wir, rwyf eisiau atgoffa'r Gweinidog fod pobl Cymru'n cael eu gwasanaethu gan y ddwy Lywodraeth, ac mae er budd y ddwy i gydweithio. Wrth gwrs, mae'n iawn i ddweud bod y DU yn undeb balch o genhedloedd sy'n gallu bod yn fwy na chyfanswm eu rhannau, ac mae'r bartneriaeth gyda Llywodraeth y DU ar feysydd fel porthladdoedd rhydd, fel bargeinion dinesig, a dyfodol polisi ffiniau, wedi dangos, pan fydd Llywodraethau'n gweithio gyda'i gilydd, bod Cymru'n elwa.

Mae yna bryderon gwirioneddol, wrth gwrs, ynghylch cyllido sy'n disodli cronfeydd yr EU, ac rwy'n rhannu rhai o'r pryderon hynny, fel y mae'r Gweinidog yn gwybod yn iawn. Ond nid wyf yn gweld sut mae datganiad y Gweinidog heddiw yn dweud wrthym ni mewn unrhyw ffordd sut mae'n mynd i greu perthynas fwy adeiladol gyda San Steffan, sy'n hanfodol i economi Cymru. Nawr, mae hefyd yn hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu buddsoddi mewn meysydd fel ymchwil ac arloesedd, sydd â photensial enfawr i drawsnewid economi Cymru a'n rhoi ni ar flaen y gad yn natblygiadau technolegol. Ond rydym ni'n dal i aros am strategaeth arloesedd gan Lywodraeth Cymru, er gwaethaf galwadau cyson o'r sector. Felly, efallai y gallai'r Gweinidog gymryd y cyfle i ddweud wrthym pryd y byddwn yn gweld strategaeth arloesi gan y Llywodraeth hon.

Nawr, mae'r Gweinidog yn gwneud pwynt teg ynghylch dyfodol hirdymor dur. Mae'n ddiwydiant sylfaenol sy'n asgwrn cefn i'n sector gweithgynhyrchu ac mae angen eglurder arnom ynghylch sut y bydd dyfodol cynaliadwy yn cael ei sicrhau. Felly, efallai y gallai'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynghylch y trafodaethau diweddaraf y mae wedi'u cael gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU ynghylch dyfodol y diwydiant fel y gallwn ddeall yn well lefel yr ymgysylltu ar y mater hwn.

Mae datganiad y Gweinidog yn amlygu gwynt arnofiol ar y môr fel maes lle mae angen cryfhau deialog, ac mae gennyf i ddiddordeb mewn gwybod mwy am ei farn o gofio, yn y trafodaethau yr ydw i'n parhau i'w cael gyda datblygwyr, maen nhw'n ei gwneud hi'n glir mai Llywodraeth Cymru a sicrhau adnoddau i Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n arafu datblygiadau yma yng Nghymru, yn enwedig o ran caniatâd cynllunio. Felly, efallai y gallai fanteisio ar y cyfle i esbonio beth yn union y mae'n ei olygu yn ei ddatganiad mewn cysylltiad â gwynt arnofiol ar y môr, gan y bydd rhanddeiliaid yn y Senedd yn ddiweddarach heddiw a'r wythnos nesaf a byddant yn awyddus i ddeall ei farn yn well.

Wrth gloi, Dirprwy Lywydd, roeddwn i wedi gobeithio y byddem yn clywed mwy gan y Gweinidog heddiw am flaenoriaethau economaidd y Llywodraeth hon, yn enwedig yng ngoleuni'r adroddiad gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ymchwil Economaidd a Chymdeithasol, a oedd yn dadlau nad oes digon o gydlyniant a chysondeb, ers datganoli, ac nad yw'r uchelgeisiau wedi cael eu gwireddu oherwydd gweithredu aneffeithiol. Roedd yr adroddiad hwnnw, mewn gwirionedd, wedi'i gyd-ysgrifennu gan gyn Weinidog Llywodraeth Cymru, ac felly, gallai'r datganiad heddiw, ac yn fy marn i, dylai'r datganiad heddiw fod wedi manteisio ar y cyfle i ddweud mwy wrth yr Aelodau am sut y bydd yn cefnogi entrepreneuriaeth ac arloesi, datblygu ffrwd sgiliau cadarn a dod â diwydiant a'r byd academaidd ynghyd er lles economi Cymru. Mae aelodau eisoes yn gwybod bod cysylltiadau rhynglywodraethol cryfach o fudd i economi Cymru, ac er bod y Gweinidog yn iawn i ddweud bod angen eglurder gan Lywodraeth y DU mewn rhai meysydd, mae angen i ni weld mwy o eglurder gan Lywodraeth Cymru mewn sawl maes hefyd.

16:10

Diolch am y cwestiynau. Fel gŵyr yr Aelod, rydym yn datblygu ein cynllun sgiliau sero net. Mae rhai datganiadau i'w gwneud gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol ac eraill yn ddiweddarach yn y gwanwyn, ond mae gennyf i ddiddordeb yn y ffordd y gallwn ni gau'r cylch. Mewn gwirionedd, rwyf wedi cael sgyrsiau ychwanegol yn ystod yr wythnos diwethaf am ymateb amrywiaeth o randdeiliaid, darparwyr caffael sgiliau, addysg bellach ac eraill, ond hefyd busnesau—ac ymwybyddiaeth busnes—eu hunain, ac mae'n amrywio mewn gwahanol sectorau. Mae her yma o ran codi ymwybyddiaeth o'r daith i sero net, a'r ffaith y bydd angen i fusnesau ym mhob sector newid rhai o'r ffyrdd y maen nhw'n bwriadu gweithio. Dyna pam y bydd angen nid yn unig dull gweithredu ynghylch beth yw'r polisi, ond codi ymwybyddiaeth, a sut yr ydym yn arfogi pobl a fydd yn dod i fyd gwaith am y tro cyntaf, neu sydd yn agos at ddechrau eu gyrfa, yn ogystal â'r rhai ohonom sydd wedi bod yn y gwaith am gyfnod hirach, a sut rydych chi'n arfogi ac yn ailarfogi'r genhedlaeth bresennol o bobl sydd eisoes mewn gwaith. Ac fe welwch hynny wrth i ni fwrw ymlaen â'r cynllun sgiliau sero net, ond hefyd y gwaith y byddwn wedyn yn ei wneud yn fanylach mewn gwahanol sectorau. Felly, bydd gennyf i fwy i'w ddweud yn y misoedd nesaf, pan fyddwn ni'n lansio'r cynllun mewn gwirionedd, a byddwch chi'n gweld rhywfaint o'r ymgysylltu hwnnw. Ac rwy'n siŵr, gan wisgo eich het arall, nid yn llefarydd y Ceidwadwyr ond yn Gadeirydd y pwyllgor, bydd gennych ddiddordeb mewn rhai o'r ymgysylltiadau. Ac rwy'n edrych ymlaen at y dystiolaeth a'r archwiliad rwy'n siŵr y bydd y pwyllgor yn ei roi. 

O ran benthyciadau busnes gwyrdd Banc Datblygu Cymru, ni fydd yn rhaid i chi aros llawer hirach; rwy'n credu bod Luke Fletcher wedi gofyn hyn hefyd. Yn ystod yr wythnosau nesaf, bydd y lansiad hwnnw'n digwydd i nodi sut y bydd y banc datblygu yn gallu cefnogi busnesau i leihau costau i arbed y llinell waelod, ac i wneud hynny yn barhaus, i ddatgarboneiddio eu cynhyrchiant, a bydd y swyddogaeth gyngor yn rhan o'r cynllun hwnnw hefyd. Felly, dim llawer hirach i aros. Ond, mae hynny'n dangos ein bod ni'n defnyddio'r pwerau a'r gallu sydd gennym i wneud gwahaniaeth ymarferol. 

Ac o ran cysylltiadau rhynglywodraethol, mae gofyn i Lywodraeth y DU fod yn bartner parod mewn sgwrs. Y cyfarfod a gefais heddiw gyda Gweinidog yn yr Adran Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol Llywodraeth y DU, Gweinidog Llywodraeth yr Alban a gwas sifil o Ogledd Iwerddon oedd yr un cyntaf mewn naw neu 10 mis. Nid oherwydd i ni benderfynu peidio â chael y cyfarfodydd; dewis Llywodraeth y DU am amryw o resymau oedd atal y rhain rhag digwydd. Rydym bob amser wedi bod yn barod i ymgysylltu'n adeiladol. Felly hefyd yn y cyfarfod a gefais yn gynharach yr wythnos hon gyda Michael Gove ar amryw o faterion eraill. Rydym ni'n gwybod na fyddwn ni wastad yn cytuno, ond byddai'n llawer gwell gennym ni gael sgwrs ac i wneud hynny mewn cyfnod digon cynnar i wneud gwahaniaeth. Yr hyn yr ydym ni wedi'i ganfod ar wahanol adegau yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf yw eu bod wedi ymgysylltu â ni ar adeg pan gawn wybod beth yw'r penderfyniad, neu pan fyddant yn mynnu ein bod yn cytuno â pholisi a safbwynt yr ydym yn gwybod na fyddwn yn dod o hyd i gytundeb arnyn nhw. Dyna pam y tynnais sylw yn fy natganiad at feysydd lle bu cytundeb yn bosibl, fel y ffaith ein bod wedi cyfaddawdu ac wedi cytuno ar safbwynt ynghylch porthladdoedd rhydd, i gyferbynnu hynny â'r dull a gymerwyd ar ffyniant cyffredin a'r gronfa ffyniant gyffredin, er enghraifft.

O ran strategaeth arloesi, rwy'n credu fy mod i wedi bod mor glir ag y gallaf i fod: mae'n ymrwymiad yn y cytundeb cydweithredu. Rydym yn disgwyl lansio honno cyn diwedd mis Chwefror, felly, eto, dim llawer hirach i aros. O ran dur, rwy'n croesawu'r hyn yr oedd gan yr Aelodau i'w ddweud sef bod angen eglurder ynghylch dyfodol y sector. Gall hynny ond digwydd pan fo gan Lywodraeth y DU fap ffordd priodol ynglŷn â ffurf buddsoddi ar y cyd a'r math o flaenoriaethau y mae eisiau eu gosod. Ac mae hynny'n bwysig iawn ar draws y sector cyfan, nid yn unig i'r sector dur ei hun, ond yna yr hyn sy'n mynd i ddigwydd ym maes caffael mewn ystod o feysydd eraill lle gallem ac y dylem ni fod yn cael effaith gadarnhaol o weld mwy o ddur sy'n cael ei gynhyrchu ym Mhrydain yn cael ei ddefnyddio mewn ystod o gynhyrchion. Byddai hynny hefyd, yn fy marn i, angen dull gwahanol o fuddsoddi mewn seilwaith hefyd.

Ac o ran gwynt arnofiol ar y môr, eto, maes lle gellid ac y dylid defnyddio dur, rydym wedi bod yn glir iawn yn ein sgyrsiau gydag Ystad y Goron. Rwyf i a Julie James, y Gweinidog Newid Hinsawdd, wedi cwrdd ag Ystad y Goron sawl gwaith, ac rydym ni wedi bod yn glir am yr hyn yr ydym eisiau ei weld gyda ffrwd o rowndiau prydlesu yn y dyfodol, felly nid rhywbeth pryd y ceir cyfle am gyfnod o fisoedd a chyfnod byrrach o flynyddoedd, ond rownd o brydlesu mwy hirdymor, er mwyn i chi allu cael buddsoddiad mwy hirdymor. A byddai hynny, yn fy marn i, yn sail i fuddsoddiad sylweddol yn seilwaith porthladdoedd y gogledd a'r de, er mwyn manteisio'n llawn ar gyfleoedd.

A hefyd rydym wedi bod yn glir iawn gydag Ystad y Goron ein bod eisiau gweld mantais gadarnhaol a gofyniad yn y rownd brydlesu nesaf am gadwyn gyflenwi leol, ac y byddai'n rhaid i geisiadau wedyn gyflawni yn ymarferol. Byddai angen dull contractio i wneud yn siŵr nad yw cais yn ymddangos yn un gwych ar bapur ac yna bod rhywbeth hollol wahanol yn digwydd mewn gwirionedd dros y blynyddoedd nesaf. Ac fe fyddwn i'n credu y byddai'r Aelod ac eraill yn gefnogol i hynny, oherwydd dylai sicrhau ein bod yn cynhyrchu mwy o werth economaidd yn y cadwyni cyflenwi hynny fod yn nod gyffredin ar draws y Siambr.

Ac yn olaf, ar eich pwynt, fe wnaethoch chi sôn am sgiliau ar y diwedd; mae'n un o'r meysydd yr ydym ni wedi buddsoddi ynddo yn gyson. Mae gennym hanes da o ran buddsoddi mewn sgiliau a phrentisiaethau drwy oes datganoli. Mae'n un o'r ysgogiadau sydd gennym i wneud gwahaniaeth. Mae hefyd yn un o'r ysgogiadau lle mae'n anoddach gwneud mwy oherwydd diffyg setliad priodol ynghylch cronfeydd ar ôl ymadael â'r UE. Mae'r £1 biliwn yna rydym ni'n mynd i'w golli yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol o ran sut rydym ni'n cefnogi'r economi, sut rydym ni'n arfogi pobl â sgiliau ar gyfer heddiw, ac ar gyfer yfory, a byddwn i wir yn croesawu gweld y Ceidwadwyr Cymreig yn ymuno â lleisiau o bob rhan o'r Siambr a'r gymdeithas yn ehangach a sectorau eraill i alw ar Lywodraeth y DU i ailedrych ar yr hyn mae wedi ei wneud, ailedrych ar ei addewidion o'r maniffesto a dorrwyd, a rhoi i Gymru yr hyn a addawodd, cyllido llawn sy'n disodli cronfeydd strwythurol yr UE, a byddai hynny'n gwneud gwahaniaeth i'n dyfodol economaidd.

16:15

Diolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw.

Rwyf am ddechrau drwy gytuno â'r Llywodraeth: mae'n warthus y byddai'n well gan Lywodraeth y DU ymosod ar hawliau gweithwyr nag ymdrin yn effeithiol â'r caledi economaidd y mae'r gweithwyr hynny yn ei wynebu.

Os caf i ddechrau gydag un elfen o'r caledi, sef ynni, dywedodd y Gweinidog nad yw cynllun presennol y DU, er ei fod yn darparu rhywfaint o gymorth, yn gwneud dim i ddiogelu rhag anwadalwch prisiau ynni. Nid wyf yn credu y byddwn yn gallu diogelu rhag anwadalwch prisiau yn llawn, ac mewn ffordd nad yw'n sybsideiddio cyfranddalwyr yn y sector preifat, oni bai ein bod yn gwladoli'r sector ynni. Gobeithio y byddai'n cytuno â'r egwyddor honno.

Nawr, mae Llywodraeth y DU wedi penderfynu lleihau'r gefnogaeth i fusnesau bach drwy'r cynllun rhyddhad ar filiau ynni yn sylweddol, sy'n gadael busnesau bach yng Nghymru yn wynebu costau ynni uchel ofnadwy. Rydym wedi clywed eisoes bod un o bob pedwar busnes yn ystyried cau neu werthu os nad oes cynllun rhyddhad ar filiau ynni newydd yn cymryd ei le. Mae'r cyhoeddiad gan y Llywodraeth ar y cynllun benthyciadau busnes gwyrdd i'w groesawu'n fawr ac mae'n rhywbeth yr wyf i fy hun, Plaid Cymru, a grwpiau rhanddeiliaid arwyddocaol fel Ffederasiwn y Busnesau Bach ac UKHospitality wedi bod yn galw amdano, ond, hefyd, mae'r Ffederasiwn wedi bod yn galw am weithredu cynllun talebau 'cymorth i wyrddu' gan Lywodraeth y DU, wedi'i fodelu ar y cynllun 'Cymorth i Dyfu: Cynllun Digidol', er mwyn helpu busnesau i ddatgarboneiddio. O ystyried cyfarfodydd rhyngweinidogol diweddar y Gweinidog, a fyddai'n codi'r mater hwn gyda Llywodraeth y DU a'u hannog i weithredu cynllun o'r fath i redeg ochr yn ochr â chynllun benthyg yma yng Nghymru?

Ac wrth gwrs rwy'n gwybod bod y Gweinidog eisoes yn codi'r materion sy'n ymwneud â dur. Mae Plaid Cymru yn ei gefnogi wrth alw ar Lywodraeth y DU i gamu i'r adwy a darparu'r gefnogaeth sydd ei hangen ar gyfer datgarboneiddio'r sector. Rydym ni'n gwybod bod dur yn hanfodol i ddatgarboneiddio'r economi; mae angen dur arnom i adeiladu mathau adnewyddadwy o gynhyrchu ynni, fel gwynt ar y môr y soniodd y Gweinidog amdano. Dyna pam mae'n hanfodol y ceir cyllid i gefnogi datgarboneiddio dur. Mae ceisio datgarboneiddio, wrth gwrs, yn cael ei wneud yn anoddach gan y ffaith bod gwneuthurwyr dur y DU yn talu 30 y cant yn fwy am eu trydan na'u cymheiriaid yn yr Almaen, a hyd at 70 y cant yn fwy na'u cymheiriaid yn Ffrainc. Rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn gallu rhoi datganiad manylach i'r Siambr mewn cysylltiad â'i drafodaethau gyda Llywodraeth y DU o ran y sector dur.

Nawr, rydym ni wedi clywed sôn am borthladdoedd rhydd yn natganiad y Gweinidog heddiw, yn ogystal ag yng nghwestiynau'r Prif Weinidog. Rwyf wedi bod yn glir ynghylch fy sefyllfa o ran porthladdoedd rhydd; nid wyf yn credu mai nhw yw'r ateb i'n problemau ni. Roedd Cyngres yr Undebau Llafur nôl yn 2020 yn dweud nad oes tystiolaeth bod porthladdoedd rhydd yn creu swyddi nac yn ysgogi twf. Gallwn fynd ymlaen, ond mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi rhagweld y bydd manteision treth mewn porthladdoedd rhydd yn Lloegr yn costio £50 miliwn y flwyddyn. A yw'r Llywodraeth wedi gwneud asesiad o'r goblygiadau yma yng Nghymru?

Tybed a allai'r Gweinidog hefyd roi eglurder ynghylch y rhan y mae'n ei chwarae yn y penderfyniad ar ba borthladd rhydd fydd yn cael ei ddatblygu yng Nghymru, yn ogystal â pha ran fydd gan y Senedd wrth graffu ar y penderfyniad. Rwy'n gwybod ei fod yn benderfyniad ar y cyd rhyngddo ef ac un o gyd-Weinidogion Llywodraeth y DU, ond, os bydd anghytuno, a fydd ganddo'r gair olaf? Ond hefyd a fydd Aelodau yn y Siambr hon yn cael pleidlais ar y penderfyniad, neu bleidlais ynghylch a ydym eisiau porthladdoedd rhydd o gwbl hyd yn oed?

16:20

O ran y pwynt sylweddol cyntaf y gofynnodd amdano, fe fyddwn yn ddiolchgar pe bai'n ysgrifennu ataf ynghylch manylion y cynllun y mae'n ei awgrymu, yn hytrach na cheisio rhoi ateb tri gair yn y Siambr heddiw.

O ran yr heriau o lai o gefnogaeth ynghylch prisiau ynni, mae'n werth atgoffa pobl, pan fydd Llywodraeth y DU yn siarad am gwsmeriaid annomestig, nad ydyn nhw'n siarad am wasanaethau cyhoeddus. Felly, nid yw gwasanaethau cyhoeddus yn gwsmeriaid domestig, ond maen nhw wedi'u heithrio o'r cymorth, a bydd hynny'n her wirioneddol mewn termau cyllidebol ar gyfer y gwasanaethau hynny a her gyllidebol y mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru fynd i'r afael â hi hefyd.

O ran ymatebion grwpiau busnes, mae'n ddiddorol eu bod wedi bod yn gymysg. Yn ddealladwy, busnesau bach sy'n poeni fwyaf am dynnu'r gefnogaeth yn ôl. Mae amrywiaeth o fusnesau ynni-ddwys o feintiau bach, canolig a mwy, ac rwy'n credu y gwelwn ni heriau go iawn gyda'r lefel llai o gefnogaeth sydd ar gael. Mae'n dal i fod yn wir, yn fy sgyrsiau gyda busnesau a phartneriaid undebau llafur, bod costau ynni a chwyddiant yn dal i fod ar frig pryderon pobl wrth redeg busnesau, yna llafur a sgiliau, ac mae hynny'n cyffwrdd â rhai o'r pwyntiau am fuddsoddi yn y dyfodol, am gael pobl i fynd i swyddi mewn gwirionedd lle mae cyfleoedd i dyfu'r busnesau hynny, ac yna mae gennym her ein telerau masnachu o hyd gyda'n partneriaid Ewropeaidd. Ar hynny, roedd rhywfaint o gynnydd gweddol gadarnhaol mewn sgyrsiau ynghylch protocol Gogledd Iwerddon ar rannu data. Rwy'n gobeithio y bydd synnwyr cyffredin parhaus yn ein trefniadau, ac na fyddwn yn dychwelyd at y dulliau blaenorol o gyfathrebu a oedd yn ymddangos fel pe baen nhw wedi'u cynllunio i waethygu amodau yn hytrach na'r tebygolrwydd o fasnach lwyddiannus gyda phartneriaid.

Rwy'n parchu'r Aelod am barhau i siarad am borthladdoedd rhydd a gwneud ei safbwynt yn glir. Serch hynny, fe fyddwn yn ei atgoffa nad yw'r sefyllfa yr ydym wedi ei chyrraedd yn un sy'n gwbl ddieithr i Blaid Cymru. Yn yr ornest am yr arweinyddiaeth flaenorol, roedd y person sydd ar hyn o bryd yn swydd arweinydd Plaid Cymru, bryd hynny, yn sôn am fod â mwy nag un porthladd rhydd ac am fod â phorthladd rhydd fel safbwynt polisi o ran hynny.

Nawr, mae beth yw porthladd rhydd a'r hyn nad yw porthladd rhydd yn gallu bod yn wahanol, oherwydd roedd gennym borthladdoedd rhydd yn y DU cyn hyn pan oeddem yn rhan o'r Undeb Ewropeaidd, yna cafodd y Ceidwadwyr wared arnyn nhw ar ôl cyfnod gwahanol. Nid yw'r hyn sy'n cael ei gynnig nawr yr un fath â'r hyn a gynigiwyd yn wreiddiol pan gyd-awdurwyd neu noddwyd papur polisi gan Rishi Sunak. Mae'r prosbectws sydd gennym ni yn glir ynghylch cynnwys gwaith teg, ac mae'n rhaid gwneud hynny'n glir fel rhan o'r—[Anghlywadwy.]—a chynaliadwyedd, pethau efallai na fyddech chi wedi disgwyl eu gweld pe bai wedi cael ei wneud gan y Ceidwadwyr ar eu pennau eu hunain yn Llywodraeth y DU, gan geisio ysgrifennu cais y prosbectws hwnnw. Felly, mae wedi bod yn broses o rannu a chyfaddawdu rhwng y ddwy Lywodraeth. Felly, rydyn ni wedi dod i sefyllfa lle mae rhywbeth nid yn unig y gallwn ni fyw gydag ef, ond i weld y cyfleoedd, oherwydd, fel y dywedais i wrth ymateb i gwestiynau gan Paul Davies, mae yna gyfleoedd i fuddsoddi mewn porthladdoedd mewn gwahanol rannau o Gymru. Edrychaf ymlaen at gael y cyngor proffesiynol nid yn unig gan fy swyddogion, ond mewnbwn gan swyddogion Llywodraeth y DU yn ogystal ynghylch natur pob un o'r ceisiadau sydd wedi eu cyflwyno, a byddaf wedyn yn gwneud penderfyniad ar y cyd â Gweinidog y DU. Felly, nid yw'n ymwneud â rhywun â feto dros y llall, mae'n golygu y bydd angen i ni ddod o hyd i le i gytuno, fel arall ni allwn wneud penderfyniad.

Y craffu ar gyfer hynny, rwy'n disgwyl y byddwn ni—. Fel rydych chi wedi gweld yr wythnos diwethaf, fe fydd datganiad, fe fydd yna gyhoeddiad, ac rwy'n disgwyl y bydd Aelodau eisiau fy holi yn y Siambr hon, ac o bosib yn y pwyllgor yr ydych chi'n aelod ohono, ynghylch beth sy'n rhan o bob un o'r dewisiadau hynny a sut yr ydym ni wedi cyrraedd sefyllfa benodol. Felly, rwy'n llwyr ddisgwyl y bydd craffu agored a chyhoeddus ar unrhyw ddewis sy'n cael ei wneud. Rwy'n gobeithio bod hynny'n ddefnyddiol, sef nodi'r dewisiadau yr ydym yn eu gwneud a'r ffaith ein bod yn gwneud rhywbeth i geisio cynnal cyfleoedd i dyfu economi Cymru ac i beidio â dadleoli gweithgaredd, rhywbeth y gwn i oedd un o bryderon yr Aelod. 

16:25

Rydym bron â defnyddio'r amser a neilltuwyd i gyd ac mae gennyf i bum Aelod yn dymuno siarad o hyd. Felly, a wnaiff pob Aelod fod yn fyr ac a wnaiff y Gweinidog fod yn gryno yn ei ymatebion?

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, wrth groesawu'r datganiad heddiw a'i bwyslais clir iawn ar werth cymdeithasol a phartneriaeth gymdeithasol yn yr economi, a gaf i ofyn a fydd Gweinidogion y Llywodraeth yn parhau i weithio gyda'r rhai ohonom—ac rwy'n tynnu sylw'r Siambr at fy aelodaeth o'r Blaid Gydweithredol a fy ngwaith yn cadeirio grŵp Cydweithredol y Senedd—yr Aelodau hynny sydd eisiau gweld Llywodraeth Cymru yn adeiladu ar ei gwaith sydd eisoes yn drawiadol ar dyfu sector perchnogaeth gan y gweithwyr yr economi? Diolchwn i'r Dirprwy Weinidog am ymgysylltu â ni ynghylch y Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru), ac rydym yn gofyn sut y gallai'r ddeddfwriaeth nodedig hon gyfeirio'n gliriach at berchnogaeth gan y gweithwyr, ond gofynnwn hefyd i'r Gweinidog a fydd yn parhau i weithio gyda ni ar ffyrdd ychwanegol y gallwn dyfu perchnogaeth gan y gweithwyr yng Nghymru gyda mesurau nad ydynt yn ddeddfwriaethol, wrth gwrs, ond hefyd y posibilrwydd o ddeddfwriaeth sy'n torri tir newydd yma yng Nghymru pe bai aelod o'r meinciau cefn, efallai un o nifer o aelodau meinciau cefn y Blaid Gydweithredol yma yn y Siambr hon, yn gallu cyflwyno cynnig cryf a difrifol yn ystod tymor y Senedd hon. A fyddai'n cytuno i weithio gyda ni ar hynny?

Efallai y dylwn i nodi mewn ymateb fy mod hefyd yn aelod o'r Blaid Gydweithredol. Fodd bynnag, wrth ateb y pwyntiau gan yr Aelod, rwy'n credu ei bod yn deg dweud hyn: mae perchnogaeth gan y gweithwyr yn mwynhau statws pwysig yn Llywodraeth Cymru, gydag ymrwymiad clir yn y rhaglen lywodraethu sy'n cysylltu ein cynnydd â'i dwf. Credwn y bydd twf busnesau sy'n eiddo i'r gweithwyr yn cyfrannu at economi Cymru gryfach, decach, oherwydd bod ganddyn nhw ddatblygiad cynaliadwy wedi'i gynnwys yn eu DNA. Er gwaethaf y twf cyflym yn nifer y busnesau sy'n eiddo i'r gweithwyr yn ystod y blynyddoedd diwethaf, rwy'n cydnabod yr angen parhaus i ddathlu'r rhan y maen nhw'n ei chwarae. Bydd y Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus yn cyfrannu at lesiant trwy wella gwasanaethau cyhoeddus drwy weithio mewn partneriaeth gymdeithasol, caffael cyhoeddus sy'n gyfrifol yn gymdeithasol a hyrwyddo gwaith teg. Byddwn nawr yn archwilio ffyrdd y gallai'r canllawiau ynghylch y Bil gyfeirio'n ddefnyddiol at fusnesau sy'n eiddo i'r gweithwyr.

Er nad y Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus yw'r cerbyd cywir i ddeddfu ar berchnogaeth gan y gweithwyr, byddaf, wrth gwrs, yn gweithio'n gadarnhaol gyda chynnig deddfwriaethol AS cryf yn y dyfodol ynghylch perchnogaeth gan y gweithwyr. Er na allaf warantu y byddai deddfwriaeth yn dilyn, mae ein hymrwymiad i'r agenda polisi yn golygu y byddem yn sicr yn gweithio gyda chynnig o'r fath. Fel yn achos ein dull economi sylfaenol, a llawer o agendâu uchelgeisiol eraill yn ein rhaglen lywodraethu, credwn y bydd cynnydd yn cael ei wneud heb ddeddfwriaeth, a dyna pam nad wyf yn gweld bod cynnig yn angenrheidiol ar gyfer gweithredu. Rwy'n ddiolchgar am y trafodaethau yr ydw i a'r Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol wedi eu cael gyda Huw Irranca-Davies hyd yn hyn. Byddwn nawr yn manteisio ar y cyfle i ymgysylltu ynghylch sut y gallai'r canllawiau statudol ac anstatudol ar gaffael a gwaith teg helpu i hyrwyddo egwyddorion perchnogaeth gan y gweithwyr o fewn y fframwaith a ddarperir gan y Bil ac yn ein polisi ehangach.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad, yn arbennig y cyfeiriadau at y ganolfan ymchwil technoleg uwch ac at y diwydiant dur? Ond un elfen allweddol o economïau'r dyfodol, yng Nghymru ac ar draws y byd, fydd seilwaith digidol a chysylltedd digidol. Llywydd, rwyf yn datgan buddiant fel aelod di-dâl o gonsortiwm y prosiect, consortiwm prosiect 5G, dan arweiniad Prifysgol Bangor. Mae'r Gweinidog yn gwybod nad ydw i'n dymuno gweld y gogledd yn unig yn cael ei gysylltu, ond rwyf eisiau gweld y gogledd yn creu ac yn cynhyrchu'r genhedlaeth nesaf o'r technolegau hyn. Gyda hynny mewn golwg, a gaf i ofyn i'r Gweinidog pa sgyrsiau y mae wedi'u cael gyda chyd-Weinidogion Llywodraeth y DU ynghylch buddsoddi mewn seilwaith digidol ac ymchwil a datblygu'r mathau hyn o dechnolegau? 

Cewch. Yn gyntaf, rwyf wedi cael nifer o sgyrsiau gyda chyd-Weinidogion yn Yr Adran dros Dechnoleg Ddigidol, Diwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon yn Llywodraeth y DU. Rwy'n disgwyl cael cyfarfod gweinidogol o fewn yr wythnosau nesaf ar yr union bwnc sef ar y potensial i fuddsoddi ymhellach i wneud hynny. Felly rwy'n falch o safbwynt y gogledd ond rwy'n credu ym mhob un o'n fframweithiau economaidd rhanbarthol, cydnabyddir cysylltedd digidol nid yn unig fel rhan allweddol o'r economi heddiw, ond rhan fwy fyth o'r ffordd y bydd yr economi'n gweithio yn y dyfodol. Yn bendant, mae hwn yn rhan o'r agenda sydd gennyf i, ac erbyn hyn, wrth gwrs, mae gennyf arweinyddiaeth gweinidogol ar gyfer y strategaeth ddigidol i Lywodraeth Cymru.

16:30

Gweinidog, rwy'n credu bod y rhyfel yn Wcráin wedi dangos yn glir pa mor ansefydlog ac anrhagweladwy yw'r byd yr ydym yn byw ynddo ac mae llawer o wledydd bellach yn gweithio'n galed iawn i gynnal a chefnogi eu diwydiannau allweddol, eu diwydiannau strategol. Roeddwn yn falch iawn eich bod wedi cyfeirio at y diwydiant dur ac yn wir y diwydiant lled-ddargludyddion yn eich datganiad, oherwydd rwy'n credu eu bod yn ddiwydiannau strategol sydd wir angen cefnogaeth. Yn lleol i mi, Gweinidog, fel y gwyddoch chi, mae enghreifftiau o ganlyniadau diffyg strategaeth Llywodraeth y DU sef popeth sydd ei angen i gefnogi a meithrin datblygiad. Felly, gyda Liberty Steel, rydym yn gweld y cyhoeddiad diweddar fel darlun o'r anawsterau yn y diwydiant dur, a gyda Nexperia, gwelwn ganlyniad Llywodraeth y DU yn gwneud penderfyniad ac yna cerdded i ffwrdd o'r penderfyniad hwnnw, yn hytrach na nodi dewis arall hyfyw a fyddai'n darparu'r un math o ddatblygiad a chefnogaeth i swyddi y byddai'r caffaeliad gan Nexperia wedi'i gyflawni. Felly, o ran y ddwy enghraifft hynny, Gweinidog, tybed a wnewch chi ddweud rhywbeth am yr hyn mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran y sefyllfaoedd presennol hynny.