Y Cyfarfod Llawn
Plenary
22/11/2022Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da. Croeso, bawb, i'r cyfarfod y prynhawn yma. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, a dwi wedi cael gwybod, o dan Reol Sefydlog 12.58, y bydd y Trefnydd yn ateb cwestiynau ar ran y Prif Weinidog y prynhawn yma. Y cwestiwn cyntaf, felly, Jayne Bryant.
Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary meeting. The first item on our agenda is questions to the First Minister, and I have received notification, under Standing Order 12.58, that the Trefnydd will answer questions on behalf of the First Minister. The first question is from Jayne Bryant.
1. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o effaith penderfyniad Llywodraeth y DU i rwystro Nexperia BV rhag caffael Newport Wafer Fab? OQ58769
1. What assessment has the First Minister made of the impact of the UK Government's decision to block the acquisition of Newport Wafer Fab by Nexperia BV? OQ58769
Thank you. Welsh Government welcomes the fact that the announcement has finally been made, which has provided some welcome clarity. The semiconductor cluster is vital to the Welsh economy, and we call again on the UK Government to publish its semiconductor strategy and invest in this significantly important sector as a matter of urgency.
Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn croesawu'r ffaith bod y cyhoeddiad wedi cael ei wneud o'r diwedd, sydd wedi rhoi rhywfaint o eglurder sydd i'w groesawu. Mae'r clwstwr lled-ddargludyddion yn hanfodol i economi Cymru, ac rydym yn galw eto ar Lywodraeth y DU i gyhoeddi ei strategaeth ar led-ddargludyddion a buddsoddi yn y sector hynod o bwysig hwn ar frys.
Thank you for that answer, Minister. The decision by the UK Government to stop the takeover by Nexperia due to national security issues understandably grabbed the headlines. However, what is being missed is the effect that this announcement has on the 500-plus strong, highly skilled and dedicated workforce. You'll know that, over the years, in different incarnations, the workforce have faced much uncertainty about the future of the site. The promise of Nexperia offers stability with further investment. The jobs are high-tech and, in recent times, well paid. What role has the Welsh Government had in that decision, and what discussions has the Welsh Government had with the UK Government following that decision? And can the Minister assure me, my constituents and the workforce from across the region that the Welsh Government will do all it can to ensure that these cutting-edge jobs, which are of national significance, are safeguarded?
Diolch am yr ateb yna, Gweinidog. Roedd penderfyniad Llywodraeth y DU i atal y pryniant gan Nexperia oherwydd materion diogelwch cenedlaethol, yn ddealladwy, wedi cipio'r penawdau. Fodd bynnag, yr hyn sy'n cael ei golli yw'r effaith y mae'r cyhoeddiad hwn yn ei gael ar y gweithlu hynod fedrus ac ymroddedig o dros 500. Fe fyddwch yn gwybod, dros y blynyddoedd, mewn gwahanol ymgnawdoliadau, fod y gweithlu wedi wynebu llawer o ansicrwydd ynghylch dyfodol y safle. Mae addewid Nexperia yn cynnig sefydlogrwydd gyda buddsoddiad ychwanegol. Mae'r swyddi'n rhai uwch-dechnoleg ac, yn ddiweddar, wedi bod yn talu'n dda. Pa ran a gafodd Llywodraeth Cymru yn y penderfyniad hwnnw, a pha drafodaethau mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ar ôl y penderfyniad hwnnw? Ac a all y Gweinidog fy sicrhau i, fy etholwyr i a'r gweithlu o bob rhan o'r rhanbarth y bydd Llywodraeth Cymru'n gwneud popeth o fewn ei gallu i sicrhau bod y swyddi arloesol hyn, sydd o arwyddocâd cenedlaethol, yn cael eu diogelu?
Thank you. So, Newport boasts a globally significant semiconductor cluster, and the UK Government does have a responsibility to ensure that it's not held back as a result of this episode. And I know Jayne Bryant has always stood up for this very crucial sector in her constituency, and we're ambitious about the role it can play. I think the Biden administration really put a huge priority on this sector too, and I think there are many people who are very rightly frustrated at the UK Government's failure to prioritise the sector here in the UK. The Minister for Economy recently worked with KLA to unlock a major new investment in the cluster. That will support 750 new jobs in Newport, which further underscores the Welsh Government's commitment. And the Minister for Economy has written to Grant Shapps, the Secretary of State for Business, Energy and Industrial Strategy, seeking an urgent meeting. As a Government, we don't have the expertise to assess the security issues at stake, but a UK semiconductor strategy should now be in place to provide a framework for decision making, with certainty for all levels of Government.
Diolch. Mae gan Gasnewydd glwstwr lled-ddargludyddion o arwyddocâd byd-eang, ac mae gan Lywodraeth y DU gyfrifoldeb i sicrhau nad yw'n cael ei ddal yn ôl o ganlyniad i'r bennod hon. Ac rwy'n gwybod bod Jayne Bryant wastad wedi sefyll dros y sector hollbwysig hwn yn ei hetholaeth, ac rydym yn uchelgeisiol o ran y rhan y gall ei chwarae. Rwy'n credu bod gweinyddiaeth Biden wir wedi rhoi blaenoriaeth enfawr i'r sector hwn hefyd, ac rwy'n credu bod llawer o bobl yn teimlo'n rhwystredig iawn ynghylch methiant Llywodraeth y DU i flaenoriaethu'r sector hwn yn y DU. Yn ddiweddar, bu Gweinidog yr Economi yn gweithio gyda KLA i ddatgloi buddsoddiad newydd mawr yn y clwstwr. Bydd hynny'n cefnogi 750 o swyddi newydd yng Nghasnewydd, sy'n tanlinellu ymrwymiad Llywodraeth Cymru ymhellach. Ac mae Gweinidog yr Economi wedi ysgrifennu at Grant Shapps, yr Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a'r Strategaeth Ddiwydiannol, yn gofyn am gyfarfod ar frys. Fel Llywodraeth, nid oes gennym yr arbenigedd i asesu'r materion diogelwch dan sylw, ond dylai strategaeth lled-ddargludyddion y DU fod ar waith nawr i ddarparu fframwaith ar gyfer gwneud penderfyniadau, gyda sicrwydd ar gyfer pob lefel o Lywodraeth.
I'd like to thank my colleague Jayne Bryant for raising this question. Minister, the decision of the UK Government to block the acquisition of the Newport Wafer Fab by Nexperia for reasons of national security has obviously caused great concern amongst the workforce about the safety of their jobs and the future of the company, which my colleague just mentioned. Judgment on issues of national security still remain with Ministers at Westminster, and rightly so. However, last Thursday, I, alongside the Minister for Economy, as you mentioned, wrote to the Secretary of State for business, Grant Shapps, asking for clarification of the Government's position and seeking to guarantee that he will do all that he can, in conjunction with the Welsh Government, to protect the jobs of the workforce. Will you, Minister, commit to cohesively work with the UK Government to support the workforce at Newport Wafer Fab to safeguard the future of the company, because Newport cannot afford to lose highly skilled, well-paid jobs in companies like this, going forward?
Hoffwn ddiolch i fy nghyd-Aelod Jayne Bryant am godi'r cwestiwn yma. Gweinidog, yn amlwg mae penderfyniad Llywodraeth y DU i atal Nexperia rhag caffael Newport Wafer Fab am resymau diogelwch cenedlaethol wedi achosi pryder mawr ymhlith y gweithlu ynghylch diogelwch eu swyddi a dyfodol y cwmni, y mae fy nghyd-Aelod newydd ei grybwyll. Mae dyfarniad ar faterion diogelwch cenedlaethol yn dal yn nwylo Gweinidogion yn San Steffan, ac yn briodol felly. Fodd bynnag, ddydd Iau diwethaf, ysgrifennais, ynghyd â Gweinidog yr Economi, fel y gwnaethoch sôn, at yr Ysgrifennydd Gwladol dros fusnes, Grant Shapps, yn gofyn am eglurhad o safbwynt y Llywodraeth a cheisio gwarant y bydd yn gwneud popeth o fewn ei allu, ar y cyd â Llywodraeth Cymru, i warchod swyddi'r gweithlu. A wnewch chi, Gweinidog, ymrwymo i weithio'n gydlynus â Llywodraeth y DU i gefnogi'r gweithlu yn Newport Wafer Fab i ddiogelu dyfodol y cwmni, oherwydd ni all Casnewydd fforddio colli swyddi medrus iawn â chyflog da mewn cwmnïau fel hyn, wrth symud ymlaen?
Absolutely, and you will have heard my initial answer to Jayne Bryant. And, as I mentioned, the Minister for Economy has written to the BEIS Secretary of State to seek an urgent meeting. I think that letter only went either yesterday or today. So, I would hope—and if you've got any influence—and I would suggest it is an urgent meeting to discuss this, going forward. I said in my original answer that we've been waiting a long time for a response from the UK Government, and we're very pleased that they now seem to have a bit of urgency around this matter.
Yn bendant, a byddwch wedi clywed fy ateb cychwynnol i Jayne Bryant. Ac, fel y soniais, mae Gweinidog yr Economi wedi ysgrifennu at Ysgrifennydd Gwladol BEIS i geisio cyfarfod brys. Rwy'n credu mai dim ond ddoe neu heddiw yr anfonwyd y llythyr hwnnw. Felly, byddwn i'n gobeithio—ac os oes gennych chi unrhyw ddylanwad—a byddwn i'n awgrymu ei fod yn gyfarfod brys i drafod hyn, wrth symud ymlaen. Dywedais yn fy ateb gwreiddiol ein bod wedi bod yn aros yn hir am ymateb gan Lywodraeth y DU, ac rydym yn falch iawn ei bod yn ymddangos bod ychydig o frys arnyn nhw ynghylch y mater hwn.
Minister, I have also been contacted by Islwyn constituents who work for Nexperia, who are very deeply concerned about their job security following the decision of the UK Government. In a letter to the UK Government's business secretary, Grant Shapps, the Nexperia staff association stated that the UK Government had cast a dark cloud over south Wales. Minister, tomorrow, the staff association will travel to Westminster with Ruth Jones, Member of Parliament for Newport West, to present those concerns. So, what can the Welsh Government do to safeguard the cutting-edge cluster of semiconductor companies in the Gwent region, so vital to the south-east Wales economy? Are there plans to seek urgent face-to-face talks with UK Government counterparts to quickly agree a way forward and ensure that not a single highly skilled job is jeopardised? Also, would you and the economy Minister be willing to meet with me and other Gwent colleagues to address our constituents' serious concerns?
Gweinidog, mae etholwyr Islwyn sy'n gweithio i gwmni Nexperia wedi cysylltu â mi ac maen nhw'n bryderus iawn ynghylch diogelwch eu swyddi yn dilyn penderfyniad Llywodraeth y DU. Mewn llythyr at ysgrifennydd busnes Llywodraeth y DU, Grant Shapps, dywedodd cymdeithas staff Nexperia fod Llywodraeth y DU wedi bwrw cwmwl tywyll dros dde Cymru. Gweinidog, fory, bydd cymdeithas y staff yn teithio i San Steffan gyda Ruth Jones, Aelod Seneddol Gorllewin Casnewydd, i gyflwyno'r pryderon hynny. Felly, beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i ddiogelu'r clwstwr blaengar o gwmnïau lled-ddargludyddion yn rhanbarth Gwent, sydd mor hanfodol i economi'r de-ddwyrain? A oes cynlluniau i chwilio am drafodaethau brys wyneb yn wyneb gyda swyddogion cyfatebol Llywodraeth y DU i gytuno'n gyflym ar ffordd ymlaen a sicrhau na fydd un swydd â sgiliau uchel yn cael ei pheryglu? Hefyd, a fyddech chi a Gweinidog yr Economi yn barod i gwrdd â mi a chydweithwyr eraill Gwent i fynd i'r afael â phryderon difrifol ein hetholwyr?
So, as I've already mentioned, the Minister for Economy has written, asking for a face-to-face meeting with the BEIS Secretary of State, and I'm sure, once he's had that urgent meeting, he'll update local Members on the latest developments on this very important issue. I think one of the best things the Welsh Government can do is to continue to really put some pressure on the UK Government to publish its semiconductor strategy urgently, because we know that would then not only secure jobs that we're talking about now, in Newport West, but also attract more high-tech businesses into Wales, and also into the UK, for that matter.
Fel yr wyf eisoes wedi sôn, mae Gweinidog yr Economi wedi ysgrifennu i ofyn am gyfarfod wyneb yn wyneb gydag Ysgrifennydd Gwladol BEIS, ac rwy'n siŵr, ar ôl iddo gael y cyfarfod brys hwnnw, bydd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau lleol am y datblygiadau diweddaraf yn y mater pwysig iawn hwn. Rwy'n credu mai un o'r pethau gorau y gall Llywodraeth Cymru ei wneud yw parhau i roi rhywfaint o bwysau o ddifrif ar Lywodraeth y DU i gyhoeddi ei strategaeth lled-ddargludyddion ar frys, oherwydd rydym ni'n gwybod y byddai hynny wedyn, nid yn unig yn sicrhau swyddi yr ydym yn siarad amdanyn nhw nawr, yng Ngorllewin Casnewydd, ond hefyd yn denu mwy o fusnesau uwch-dechnoleg i Gymru, a hefyd i mewn i'r DU, o ran hynny.
2. A wnaiff Llywodraeth Cymru roi arian i ysgolion yng Nghymru a fydd yn cyfateb i'r arian ychwanegol y mae Llywodraeth y DU yn ei roi i ysgolion yn Lloegr? OQ58767
2. Will the additional funding provided to schools in England by the UK Government be matched by the Welsh Government for schools in Wales? OQ58767
We continue to face very difficult choices as we prepare our draft budget 2023-24. However, as we have stated, we will maintain our focus on front-line public services. As shown by recent analysis from HM Treasury, spending per person on education in Wales was 17 per cent higher than in England in 2021-22. We will provide further details in our 2023-24 draft budget.
Rydym yn parhau i wynebu dewisiadau anodd iawn wrth i ni baratoi ein cyllideb ddrafft 2023-24. Fodd bynnag, fel yr ydym wedi datgan, byddwn yn cadw ein pwyslais ar wasanaethau cyhoeddus rheng flaen. Fel y dengys dadansoddiad diweddar Trysorlys EM, roedd gwariant y pen ar addysg yng Nghymru 17 y cant yn uwch nag yn Lloegr yn 2021-22. Byddwn yn darparu manylion pellach yn ein cyllideb ddrafft 2023-24.
Minister, last week, the UK Government's autumn statement announced an increase in funding for education, which would equate to roughly £200 million extra for education in Wales if we were to do the same, with Welsh Government, of course, receiving an extra £1.2 billion in additional funding, overall, over the two years. Minister, it's now imperative, with all the extra pressures on our schools, that this Welsh Government ensures that any additional funding for future budgets that's being provided for schools in England by the UK Government will be matched in Wales, to go to our schools, whose budgets desperately need it. Can the Welsh Government today give that reassurance and commitment to headteachers and schools up and down Wales?
Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd datganiad yr hydref Llywodraeth y DU gynnydd mewn cyllid ar gyfer addysg, a fyddai'n cyfateb i tua £200 miliwn ychwanegol ar gyfer addysg yng Nghymru pe baem ni'n gwneud yr un peth, gyda Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn cael £1.2 biliwn yn ychwanegol o gyllid ychwanegol yn gyfan gwbl dros y ddwy flynedd. Gweinidog, mae'n hanfodol bellach, gyda'r holl bwysau ychwanegol ar ein hysgolion, bod Llywodraeth Cymru yn sicrhau y bydd unrhyw gyllid ychwanegol ar gyfer cyllidebau'r dyfodol yn cyfateb i'r hyn sy'n cael ei ddarparu ar gyfer ysgolion yn Lloegr gan Lywodraeth y DU, er mwyn diwallu anghenion dirfawr gyllidebau ein hysgolion ni. A all Llywodraeth Cymru heddiw roi'r sicrwydd a'r ymrwymiad hwnnw i benaethiaid ac ysgolion ar hyd a lled Cymru?
So, I think I'll take the opportunity very early in this question session to say the additional funding that the Welsh Government has been given—£1.2 billion over the next two years—will not fill the big gaps in our budget. I will make that really clear. We face some very difficult choices as Ministers as we bring forward next year's budget. We will continue to prioritise our budgets to shield the most vulnerable and maintain our commitment to create a stronger, fairer and greener Wales. We're going to have to very carefully consider the detail from last week's autumn statement, and I know the Minister for Finance and Local Government is clearly doing that as we go towards the publication of the draft budget next month. Our overall settlement over the three-year spending review period—so, that goes from 2022 to 2025—is still worth less in real terms than it was at the time of the spending review last year. So, we've got the amount of funding that you mentioned, the Minister for Finance and Local Government will be having, no doubt, bilaterals with every Minister as we bring forward next year's budget. The amount of funding set aside for school budgets is obviously for local authorities to determine, and Welsh Government, obviously, doesn't fund schools directly, as you know. And, again, those discussions around funding for local government will obviously have an impact on the education budget too.
Rwy'n credu y cymeraf y cyfle yn gynnar iawn yn y sesiwn holi hon i ddweud na fydd y cyllid ychwanegol a roddwyd i Lywodraeth Cymru—£1.2 biliwn dros y ddwy flynedd nesaf—yn llenwi'r bylchau mawr yn ein cyllideb. Fe wnaf hynny'n glir iawn. Rydym ni'n wynebu rhai dewisiadau anodd iawn fel Gweinidogion wrth i ni gyflwyno cyllideb y flwyddyn nesaf. Byddwn yn parhau i flaenoriaethu ein cyllidebau er mwyn gwarchod y rhai mwyaf agored i niwed a chynnal ein hymrwymiad i greu Cymru gryfach, decach a gwyrddach. Bydd yn rhaid i ni ystyried manylion datganiad yr hydref yr wythnos diwethaf yn ofalus iawn, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn amlwg yn gwneud hynny wrth i ni nesáu at gyhoeddi'r gyllideb ddrafft fis nesaf. Mae ein setliad cyffredinol dros y cyfnod adolygu gwariant tair blynedd—sy'n mynd o 2022 i 2025—yn dal i fod yn werth llai mewn termau real nag yr oedd adeg yr adolygiad gwariant y llynedd. Felly, mae gennym ni'r cyllid y gwnaethoch chi sôn amdano, bydd y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn cael, heb os, drafodaethau dwyochrog gyda phob Gweinidog wrth i ni gyflwyno cyllideb y flwyddyn nesaf. Mae faint o gyllid sy'n cael ei neilltuo ar gyfer cyllidebau ysgolion yn amlwg yn benderfyniad i awdurdodau lleol, ac nid yw Llywodraeth Cymru, yn amlwg, yn ariannu ysgolion yn uniongyrchol, fel y gwyddoch. Ac, unwaith eto, bydd y trafodaethau hynny ynghylch cyllid ar gyfer llywodraeth leol yn amlwg yn cael effaith ar y gyllideb addysg hefyd.
Trefnydd, last week I visited Capcoch Primary School in Abercwmboi to see the wonderful and truly heart-warming work that the school does to try and combat the effects of child poverty. The school's proactive interventions, including a clothes exchange, a foodbank and its approach to things like school trips, have been praised by Estyn. The Resolution Foundation estimates that relative child poverty is projected to reach its highest level now since the 1990s. So, how is the Welsh Government supporting schools to support children, young people, their families and carers who are suffering due to the cost-of-living crisis that is imposed by this UK Tory Government?
Trefnydd, yr wythnos diwethaf ymwelais ag Ysgol Gynradd Capcoch yn Abercwmboi i weld y gwaith gwych a gwirioneddol hyfryd y mae'r ysgol yn ei wneud i geisio brwydro yn erbyn effeithiau tlodi plant. Mae ymyriadau rhagweithiol yr ysgol, gan gynnwys adnoddau cyfnewid dillad, banc bwyd a'i hagwedd tuag at bethau fel tripiau ysgol, wedi cael eu canmol gan Estyn. Mae'r Resolution Foundation yn amcangyfrif y rhagamcanir y bydd tlodi plant cymharol yn cyrraedd ei lefel uchaf nawr ers y 1990au. Felly, sut mae Llywodraeth Cymru'n cefnogi ysgolion i gefnogi plant, pobl ifanc, eu teuluoedd a'u gofalwyr sy'n dioddef oherwydd yr argyfwng costau byw a osodir arnom gan Lywodraeth Dorïaidd hon y DU?
Thank you. Well, we recognise that increasing energy costs, the cost-of-living crisis, are obviously putting increased pressure on our schools, on our local authorities, and other public services, as well as on so many of our constituents. The Welsh Government is committed to using every lever it can to help people across Wales with the cost-of-living crisis. You'll be aware our pupil development grant is the most generous across the United Kingdom. Year on year, we've extended the PDG, with funding for this year now at over £130 million. In recognition of the pressures facing families, earlier this year, the Minister for Education and the Welsh Language announced an additional one-off payment of £100 to every child or young person eligible for PDG access. And, again, that takes funding for that scheme up to over £23 million for this financial year. The Minister intends to update our statutory school uniform guidance and launch a consultation on proposed changes—sorry, that consultation is currently out.
Diolch. Wel, rydym yn cydnabod bod y cynnydd mewn costau ynni, yr argyfwng costau byw, yn amlwg yn rhoi mwy o bwysau ar ein hysgolion, ar ein hawdurdodau lleol, a gwasanaethau cyhoeddus eraill, yn ogystal ag ar gymaint o'n hetholwyr. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ddefnyddio pob dull o ddylanwadu posibl i helpu pobl ledled Cymru gyda'r argyfwng costau byw. Byddwch yn ymwybodol mai ein grant datblygu disgyblion yw'r mwyaf hael ar draws y Deyrnas Unedig. O flwyddyn i flwyddyn, rydym wedi ymestyn y grant datblygu disgyblion ac mae'r cyllid ar gyfer eleni bellach dros £130 miliwn. Yn gydnabyddiaeth o'r pwysau sy'n wynebu teuluoedd, cyhoeddodd Gweinidog y Gymraeg ac Addysg, yn gynharach eleni, daliad untro ychwanegol o £100 i bob plentyn neu berson ifanc sy'n gymwys i gael y grant datblygu disgyblion. Ac eto, mae hynny'n mynd â'r arian ar gyfer y cynllun hwnnw dros £23 miliwn ar gyfer y flwyddyn ariannol hon. Bwriad y Gweinidog yw diweddaru ein canllawiau gwisgoedd ysgol statudol a lansio ymgynghoriad ar newidiadau arfaethedig—mae'n ddrwg gennyf, mae'r ymgynghoriad hwnnw ar waith ar hyn o bryd.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.
Questions now from party leaders. The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you very much, Presiding Officer. Leader of the house, one can't not be really upset by reading the reports in The Sunday Times about the activities of police officers in the Gwent force, and in particular in a week when we're highlighting domestic violence and in particular violence against women. It is traumatic, to say the least, that the accusations, shall we say, and the revelations within that article highlight such widespread abuse within the Gwent force. This morning, the daughter of the officer named in the report said that her and her mother are petrified of what they might do to them because they came forward with these messages that they found on her late father's phone. Do you have confidence that the Gwent police force can protect victims of domestic violence when the wife and daughter of someone who's been involved in domestic violence say such statements—that they are petrified of what they might do to them?
Diolch yn fawr, Llywydd. Arweinydd y tŷ, mae'n amhosibl peidio â theimlo'n ddigalon wrth ddarllen yr adroddiadau yn The Sunday Times am weithgareddau swyddogion heddlu yn llu Gwent, ac yn arbennig mewn wythnos pan ydym ni'n tynnu sylw at drais domestig ac yn arbennig trais yn erbyn menywod. Mae'n drawmatig, a dweud y lleiaf, bod y cyhuddiadau, fe ddywedwn ni, a'r datguddiadau yn yr erthygl honno yn tynnu sylw at gam-drin mor eang o fewn llu Gwent. Y bore yma, dywedodd merch y swyddog a enwyd yn yr adroddiad ei bod hi a'i mam wedi'u parlysu gan ofn wrth feddwl beth y gallen nhw ei wneud iddyn nhw am eu bod wedi amlygu'r hyn a ddarganfyddon nhw ar ffôn ei diweddar dad. Oes gennych chi ffydd y gall heddlu Gwent amddiffyn dioddefwyr trais yn y cartref pan fydd gwraig a merch rhywun sydd wedi bod yn ymwneud â thrais domestig yn gwneud datganiadau o'r fath—a'u bod nhw'n arswydo wrth feddwl beth y gallen nhw ei wneud iddyn nhw?
I think the most recent allegations in last Sunday's The Sunday Times report are extremely worrying. As a Government, and I'm sure everybody in this Chamber, we stand against corruption, misogyny, racism and homophobia in all forms. I haven't seen the comments made by the family as yet. As you know, policing is not devolved to Wales; it is a matter for the UK Government, it's a responsibility for the UK Government, but of course we work very closely with our policing partners here in Wales. I know, as a Government, certainly, the Minister for Social Justice has taken these reports very seriously and I'm sure, following on from the comments that you've referred to by the family, will want further reassurance. She has sought reassurance from both the chief constable and the Gwent police and crime commissioner and has met with both of them to discuss the allegations and has been reassured that Gwent Police are taking these allegations very seriously.
Rwy'n credu bod yr honiadau diweddaraf yn adroddiad The Sunday Times ddydd Sul diwethaf yn peri pryder mawr. Fel Llywodraeth, ac rwy'n siŵr fel pawb yn y Siambr yma, rydym ni'n sefyll yn erbyn llygredd, casineb at fenywod, hiliaeth a homoffobia ym mhob ffurf. Dydw i ddim wedi gweld y sylwadau a wnaed gan y teulu hyd yma. Fel y gwyddoch chi, nid yw plismona wedi'i ddatganoli i Gymru; mae'n fater i Lywodraeth y DU, cyfrifoldeb Llywodraeth y DU ydyw, ond wrth gwrs rydym yn gweithio'n agos iawn gyda'n partneriaid plismona yma yng Nghymru. Rwy'n gwybod, fel Llywodraeth, yn sicr, fod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi cymryd yr adroddiadau hyn o ddifrif ac rwy'n siŵr, yn dilyn y sylwadau, yr ydych chi wedi cyfeirio atyn nhw, gan y teulu, y bydd eisiau sicrwydd pellach. Mae hi wedi gofyn am sicrwydd gan y prif gwnstabl a chomisiynydd heddlu a throseddu Gwent ac mae wedi cwrdd â'r ddau ohonyn nhw i drafod yr honiadau ac wedi cael sicrwydd fod Heddlu Gwent yn cymryd yr honiadau hyn o ddifrif.
I can say it, leader of the house: I have no confidence in the senior leadership of the Gwent force, whether that be at officer level or whether that be at the police and crime commissioner level. These revelations are horrendous, to say the least. I commend the activities of the police force in alerting people in the area that 33 women a week face domestic violence for fear of their life or injury, but how on earth, with such accusations that have been put forward—real accusations that say exactly how it is—that people are petrified to go to individuals to seek help, can those 33 women, let alone the rest of the community in the Gwent area, seek that assurance? So, I have said I have no confidence in the ability of the senior management at Gwent Police to rectify the situation. I asked you in the first question do you have confidence.
Gallaf ddweud hyn, arweinydd y tŷ: nid oes gennyf unrhyw ffydd yn uwch arweinyddiaeth llu Gwent, boed hynny ar lefel swyddogion neu ar lefel y comisiynydd heddlu a throseddu. Mae'r datguddiadau hyn yn ddychrynllyd, a dweud y lleiaf. Rwy'n canmol gweithgareddau'r heddlu wrth rybuddio pobl yn yr ardal fod 33 o fenywod yr wythnos yn wynebu trais domestig, yn ofni am eu bywyd neu'n ofni anaf, ond sut ar y ddaear, gyda chyhuddiadau o'r fath wedi eu cyflwyno—cyhuddiadau go iawn sy'n dweud yn union sut y mae hi—fod pobl â gormod o ofn i fynd at unigolion i geisio cymorth, sut all y 33 o fenywod hynny, heb sôn am weddill y gymuned yn ardal Gwent, gael y sicrwydd hwnnw? Felly, rwyf wedi dweud nad oes gennyf i ffydd yng ngallu'r uwch reolwyr yn Heddlu Gwent i unioni'r sefyllfa. Gofynnais i chi yn y cwestiwn cyntaf a oes gennych chi ffydd.
We do have confidence. As I say, the Minister for Social Justice has met with both the chief constable and the PCC to discuss the concerns. As far as I know, she hasn't had a further meeting. You mentioned comments that the family had come forward with. It's really important that, obviously, people who do want to come forward with their concerns, if they have been a victim of any crime, do have confidence in the police force, and that's why it's so important that these allegations were dealt with immediately, which was certainly the case. I'm aware, for instance, the ex-Crown Prosecution Service head, Nazir Afzal, has called for a national inquiry on this issue. I know it's something that the Minister for Social Justice is, obviously, taking forward with Gwent Police, and I'm sure she will seek a further meeting in relation to the comments you referred to that have been made today by the family.
Mae gennym ni ffydd. Fel y dywedais i, mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi cwrdd â'r prif gwnstabl a'r comisiynydd heddlu a throseddu i drafod y pryderon. Hyd y gwn i, nid yw wedi cael cyfarfod pellach. Fe wnaethoch chi sôn am y sylwadau a gyflwynodd y teulu. Mae'n bwysig iawn, yn amlwg, bod gan bobl sydd eisiau amlygu eu pryderon, os ydyn nhw wedi dioddef unrhyw drosedd, ffydd yn yr heddlu, a dyna pam y mae hi mor bwysig bod yr honiadau hyn yn cael eu trin yn syth, ac yn sicr dyna ddigwyddodd. Rwy'n ymwybodol, er enghraifft, fod cyn-bennaeth Gwasanaeth Erlyn y Goron, Nazir Afzal, wedi galw am ymchwiliad cenedlaethol ar y mater hwn. Rwy'n gwybod ei fod yn rhywbeth y mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, yn amlwg, yn ei drafod â Heddlu Gwent, ac rwy'n siŵr y bydd hi'n ceisio cael cyfarfod pellach mewn cysylltiad â'r sylwadau y cyfeirioch chi atyn nhw a wnaed heddiw gan y teulu.
Has the Government formed a view on such an inquiry here in Wales? I know the economy Minister last week said that the Government was in the process of forming a view at his press conference. But, if you today, for example, live in the Gwent area and you go to the political control's website—i.e. the police and crime commissioner's website—there is no mention at all of what action is being taken to address these complaints. You can find a video that talks of ChuChu TV Police collecting hens that are causing problems in the area, but you can't find anything out about these accusations that have been levelled against Gwent Police force. I go back to my point: this is about confidence and addressing some of the most serious accusations that could possibly be levelled at a police force, and its capability to deal with the most vulnerable in our society. Do you, like me, agree that the police and crime commissioner should look in the mirror and ask is he the best person to sort this problem out in the Gwent Police force area?
A yw'r Llywodraeth wedi ffurfio barn ar ymchwiliad o'r fath yma yng Nghymru? Rwy'n gwybod bod Gweinidog yr Economi yn ei gynhadledd i'r wasg yr wythnos diwethaf wedi dweud bod y Llywodraeth yn y broses o ffurfio barn. Ond, os ydych chi heddiw, er enghraifft, yn byw yn ardal Gwent a'ch bod chi'n mynd i wefan y rheolaeth wleidyddol—h.y. gwefan y comisiynydd heddlu a throseddu—does dim sôn o gwbl am ba gamau sy'n cael eu cymryd i fynd i'r afael â'r cwynion hyn. Gallwch ddod o hyd i fideo sy'n sôn am ChuChu TV Police yn casglu ieir sy'n achosi problemau yn yr ardal, ond allwch chi ddim dod o hyd i unrhyw beth ynghylch y cyhuddiadau hyn yn erbyn Heddlu Gwent. Rwy'n mynd yn ôl at fy mhwynt: mae hyn yn ymwneud â ffydd a mynd i'r afael â rhai o'r cyhuddiadau mwyaf difrifol posibl y gellid eu cyflwyno yn erbyn heddlu, a'i allu i ymdrin â'r rhai mwyaf bregus yn ein cymdeithas. Ydych chi, fel fi, yn cytuno y dylai'r comisiynydd heddlu a throseddu edrych yn y drych a gofyn ai ef yw'r person gorau i ddatrys y broblem hon yn ardal Heddlu Gwent?
Your reference to the website, I think, is incredibly concerning, and obviously the Minister for Social Justice is in her place, and I will ask her to make some specific enquiries in relation to that. Around the view of whether a national inquiry is needed, obviously policing is a reserved matter for the UK Government, and it's really for them to decide, if they think an inquiry should take place.
Mae eich cyfeiriad at y wefan, rwy'n credu, yn hynod o bryderus, ac yn amlwg mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn ei lle, ac fe ofynnaf iddi wneud rhai ymholiadau penodol mewn cysylltiad â hynny. Ynghylch y farn a oes angen ymchwiliad cenedlaethol, mae'n amlwg fod plismona yn fater a gedwir yn ôl i Lywodraeth y DU, a nhw felly sydd i benderfynu a ydyn nhw'n credu y dylai ymchwiliad ddigwydd.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Leader of Plaid Cymru, Adam Price.
Diolch, Llywydd. The Royal College of Nursing has paused the formal announcement of strike action in Scotland, because the Scottish Government has reopened pay negotiations. Why are you, so far, refusing to do the same? Last week, the First Minister suggested it would be wrong to talk to the RCN while other unions are also balloting, so can we expect that, when the ballot results for those five other health unions are announced in the next two weeks, you will reopen negotiations then? The First Minister asked us in Plaid Cymru where the money could come from for an enhanced pay offer this year. Well, can I suggest two potential sources? One is the current spending that is unallocated, and the latest published figure for that, in June, was £152 million; the other is the reserve, which stood at £92 million. Can you perhaps update us on where those figures are now, and why they can't be used as a source of funding for a revised pay offer?
Diolch, Llywydd. Mae'r Coleg Nyrsio Brenhinol wedi oedi'r cyhoeddiad ffurfiol ynghylch streicio yn yr Alban, oherwydd bod Llywodraeth yr Alban wedi ailagor trafodaethau cyflog. Pam ydych chi, hyd yn hyn, yn gwrthod gwneud yr un peth? Yr wythnos diwethaf, awgrymodd y Prif Weinidog na fyddai'n iawn i siarad â'r RCN tra bod undebau eraill hefyd yn pleidleisio, felly a gawn ni ddisgwyl, pan fydd canlyniadau pleidleisiau'r pum undeb iechyd arall hynny yn cael eu cyhoeddi yn y pythefnos nesaf, y byddwch chi'n ailagor trafodaethau bryd hynny? Fe ofynnodd y Prif Weinidog i ni ym Mhlaid Cymru o ble y gallai'r arian ddod ar gyfer cynnig cyflog uwch eleni. Wel, a allaf i awgrymu dwy ffynhonnell bosibl? Un ohonyn nhw yw'r gwariant presennol sydd heb ei ddyrannu, a'r ffigur diweddaraf a gyhoeddwyd ar gyfer hwnnw, ym mis Mehefin, oedd £152 miliwn; y llall yw'r gronfa wrth gefn a oedd yn £92 miliwn. A wnewch chi efallai roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynghylch beth yw'r ffigyrau hynny nawr, a pham na ellir eu defnyddio fel ffynhonnell arian ar gyfer cynnig cyflog diwygiedig?
I'll pick up your latter point about unallocated funding and reserves. I'm sure the leader of Plaid Cymru is very well aware of the financial position the UK Government is in. You heard me, in my earlier answers around the autumn statement, saying the very real gap that is still there—. Inflation is running at 11.1 per cent—11.1 per cent. Our budget is nowhere near to being able to cope with that figure.
In relation to your specific question around the RCN, it's not just the RCN that has balloted; it's not just other health unions that have balloted. We know there are postal workers on strike, we know there are rail workers, again, on strike, barristers are on strike, I think university lecturers—. It is right across our public sector and, unfortunately, our current financial settlement falls short by a huge amount of what really is needed to meet the very significant challenges that are faced by our public services and workers across Wales.
Fe wnaf ymdrin â'ch pwynt olaf am gyllid heb ei ddyrannu a chronfeydd wrth gefn. Rwy'n siŵr bod arweinydd Plaid Cymru yn ymwybodol iawn o'r sefyllfa ariannol y mae Llywodraeth y DU ynddi. Fe glywsoch chi fi, yn fy atebion cynharach ynghylch datganiad yr hydref, yn sôn am y bwlch go iawn sy'n dal yno—. Mae chwyddiant yn 11.1 y cant—11.1 y cant. Nid yw ein cyllideb yn agos at allu ymdopi â'r ffigur hwnnw.
O ran eich cwestiwn penodol ynghylch yr RCN, nid yr RCN yn unig sydd wedi pleidleisio; nid undebau iechyd eraill yn unig sydd wedi pleidleisio. Rydym ni'n gwybod bod gweithwyr post ar streic, rydym ni'n gwybod bod gweithwyr rheilffyrdd, eto, ar streic, mae bargyfreithwyr ar streic, rwy'n credu bod darlithwyr prifysgol—. Mae ar draws ein sector cyhoeddus ac, yn anffodus, mae ein setliad ariannol presennol yn is o lawer na'r hyn sydd ei angen mewn gwirionedd i ymateb i'r heriau sylweddol iawn y mae ein gwasanaethau cyhoeddus a'n gweithwyr ledled Cymru yn eu hwynebu.
I'd be grateful if you could address the specific question: whether you have money in the Welsh reserve, and whether you have unallocated spending available to you.
Now, Keir Starmer says he wants the NHS to rely less on overseas doctors and nurses and wants to break Britain's immigration dependency. Does this kind of rhetoric concern you? When the Tory peer Dido Harding suggested, last year, ending NHS reliance on overseas staff, Eluned Morgan said this:
'We should be celebrating these people who’ve helped us through the pandemic, rather than looking like we want to shut the door on these people who’ve really stepped up at our time of need.'
So, does the Welsh Government only criticise inflammatory dog-whistle politics when it's a Conservative to blame? And isn't the real dependency in the NHS that on agency staff spending, which rose to £133 million last year for nurses alone, which is effectively privatisation by the back door? Setting a ceiling on agency staff spend this winter would give you another means of giving NHS staff, wherever they're from, the decent pay rise they deserve.
Byddwn i'n ddiolchgar pe baech yn ymdrin â'r cwestiwn penodol: a oes gennych arian yng nghronfa wrth gefn Cymru, ac a oes gennych chi wariant heb ei ddyrannu ar gael i chi.
Nawr, mae Keir Starmer yn dweud ei fod eisiau i'r GIG ddibynnu llai ar feddygon a nyrsys tramor a'i fod eisiau torri dibyniaeth Prydain ar fewnfudwyr. Ydy'r math yma o rethreg yn eich poeni chi? Pan awgrymodd y farwnes Dorïaidd, Dido Harding, y llynedd, y dylid dod â dibyniaeth y GIG ar staff tramor i ben, dywedodd Eluned Morgan hyn:
'Dylem ni fod yn dathlu'r bobl yma sydd wedi ein helpu ni drwy'r pandemig, yn hytrach nag ymddangos ein bod ni eisiau cau'r drws ar y bobl yma sydd wir wedi camu i'r adwy yn ystod ein cyfnod ni o angen.'
Felly, ydy Llywodraeth Cymru dim ond yn beirniadu gwleidyddiaeth chwiban ci ymfflamychol pan fo Ceidwadwr ar fai? Ac onid y ddibyniaeth go iawn yn y GIG yw'r gwariant ar staff asiantaeth, a gododd i £133 miliwn y llynedd, i nyrsys yn unig, sy'n breifateiddio drwy'r drws cefn i bob pwrpas? Byddai gosod uchafswm ar wariant ar staff asiantaeth y gaeaf hwn yn rhoi ffordd arall i chi roi'r codiad cyflog teilwng i staff y GIG, o ble bynnag y maen nhw'n dod, y maen nhw'n ei haeddu.
I don't have the figures to hand that you ask me for around reserves and unallocated—. But all I can assure you is there's going to be very little left in reserves or unallocated funding by the end of this financial year, because of the gaps that we have in our settlement from the UK Government.
I haven't seen Keir Starmer's either article or statement. However, what I will say is: as an NHS here in Wales, we certainly do rely on people from overseas to support not just our health service, but also social care. And a lot of the real problems that we have in social care now are because so many—and you can take this back to leaving the European Union—of our social care staff left the country. Many of them were EU nationals, and others. I know in my own constituency, in Wrexham, we have a significant number of Filipinos who support us in our social care sector. So, we do rely on people from overseas to help support our public services—and in other areas. You only have to look within the agricultural sector. I know our farmers, again, rely on migrant workers.
Nid yw'r ffigyrau gennyf wrth law yr ydych yn gofyn amdanyn nhw ynghylch cronfeydd wrth gefn a chyllid heb ei ddyrannu—. Ond y cyfan y gallaf ei ddweud i'ch sicrhau chi yw mai ychydig iawn fydd ar ôl o'r gronfa wrth gefn neu o'r cyllid heb ei ddyrannu erbyn diwedd y flwyddyn ariannol hon, oherwydd y bylchau sydd gennym yn ein setliad oddi wrth Lywodraeth y DU.
Dydw i ddim wedi gweld naill ai erthygl na datganiad Keir Starmer. Fodd bynnag, yr hyn a ddywedaf yw: fel GIG yma yng Nghymru, rydym yn sicr yn dibynnu ar bobl o dramor i gefnogi nid yn unig ein gwasanaeth iechyd, ond hefyd gofal cymdeithasol. Ac mae llawer o'r gwir broblemau sydd gennym ni mewn gofal cymdeithasol nawr oherwydd bod cymaint—a gallwch fynd â hyn yn ôl i'r amser pan adawom ni'r Undeb Ewropeaidd—ein staff gofal cymdeithasol wedi gadael y wlad. Roedd llawer ohonyn nhw'n ddinasyddion yr UE, ac eraill. Rwy'n gwybod yn fy etholaeth fy hun, yn Wrecsam, mae gennym nifer sylweddol o weithwyr Ffilipinaidd sy'n ein cefnogi ni yn ein sector gofal cymdeithasol. Felly, rydym ni'n dibynnu ar bobl o dramor i helpu ni i gefnogi ein gwasanaethau cyhoeddus—ac mewn meysydd eraill. Does ond rhaid edrych o fewn y sector amaethyddol. Rwy'n gwybod bod ein ffermwyr, eto, yn dibynnu ar weithwyr mudol.
If so, why is Keir Starmer talking about making Brexit work rather than taking us back into the single market?
Now, if we can turn to Qatar, you will have seen the reports that Welsh fans, including former Wales captain, Laura McAllister, were refused entry into the stadium last night for wearing rainbow hats and T-shirts. You will also have read FIFAs refusal to rule out a sporting sanction for players wearing a One Love armband. Is it not homophobia that FIFA should be showing the red card to, and it shouldn't be up to players to be doing this for them? Do you think there's an opportunity around the Wales versus England game to send a powerful message, possibly involving officials of the two associations, but also the Minister for Economy wearing the One Love armband or another rainbow symbol, not only in the stadium but also in official meetings, as the representative of everyone in Wales and also of our universal values of equality without exception, to which the whole Welsh nation and the Welsh team subscribe?
Os felly, pam mae Keir Starmer yn siarad am wneud i Brexit weithio yn hytrach na mynd â ni'n ôl i'r farchnad sengl?
Nawr, os gallwn droi at Qatar, rydych chi wedi gweld adroddiadau fod cefnogwyr Cymru, gan gynnwys cyn-gapten Cymru, Laura McAllister, wedi cael eu hatal wrth fynd i mewn i'r stadiwm neithiwr am wisgo hetiau a chrysau-T enfys. Byddwch hefyd wedi darllen bod FIFA yn gwrthod diystyru cosb chwaraeon i chwaraewyr sy'n gwisgo band braich 'OneLove'. Onid dangos y cerdyn coch i homoffobia y dylai FIFA ei wneud, ac ni ddylai fod yn fater i chwaraewyr wneud hyn ar eu rhan? Ydych chi'n credu bod yna gyfle adeg gêm Cymru yn erbyn Lloegr i anfon neges bwerus, sydd o bosibl yn cynnwys swyddogion y ddwy gymdeithas, ond hefyd Gweinidog yr Economi yn gwisgo band braich 'OneLove' neu symbol enfys arall, nid yn unig yn y stadiwm ond hefyd mewn cyfarfodydd swyddogol, fel cynrychiolydd pawb yng Nghymru a hefyd ein gwerthoedd cyffredinol o gydraddoldeb yn ddieithriad, y mae cenedl gyfan Cymru a thîm Cymru yn eu cefnogi?
Absolutely. It was an outrageous last-minute u-turn by FIFA. It was a very different proposition to what they had said they would do. I think the initial one was that they would fine the football association, and I think certainly the European football associations that had signed up to that sort of accepted that, if you like. Sporting sanctions are very, very different, aren't they? If Gareth Bale had been booked and then he was booked again, he wouldn't have been on the pitch to take the penalty, for instance, so you can see the impact it would have had. But, FIFA, it was just absolutely outrageous. It would have been such a simple but powerful statement, I think. And you're quite right, we saw one of our own ambassadors, Laura McAllister, being asked to take off her hat. I know somebody in Qatar last night who was asked to take their rainbow laces out of their trainers. It's completely and utterly unacceptable, and I know we have been in dialogue with the embassy in Doha, trying to seek some urgent clarification that rainbow bucket hats, laces or T-shirts are not banned from stadia, and I very much hope we won't see a repeat of that. I absolutely take on board what you're saying about the Wales-England match next week and how we can make that powerful statement that, for us, this is a really, really important matter. I just think FIFA missed such an opportunity and they've caused so much hurt and distress to so many people.
Yn hollol. Roedd yn dro pedol munud olaf gwarthus gan FIFA. Roedd yn osodiad gwahanol iawn i'r hyn yr oedden nhw wedi dweud y bydden nhw'n ei wneud. Rwy'n credu mai'r un cychwynnol oedd y bydden nhw'n dirwyo'r gymdeithas bêl-droed, ac rwy'n credu yn sicr y cymdeithasau pêl-droed Ewropeaidd a oedd wedi cytuno i hynny, fe wnaethon nhw dderbyn hynny, i raddau, os hoffech chi. Mae cosbau chwaraeon yn wahanol iawn, iawn, onid ydyn nhw? Pe bai Gareth Bale wedi cael ei gosbi ac yna ei gosbi'r ail dro, ni fyddai wedi bod ar y cae i gymryd y gic gosb, er enghraifft, felly gallwch chi weld yr effaith y byddai wedi'i gael. Ond, FIFA, roedd e'n hollol warthus. Byddai wedi bod yn ddatganiad mor syml ond pwerus, rwy'n credu. Ac rydych chi'n hollol iawn, gwelsom un o'n llysgenhadon ein hunain, Laura McAllister, yn cael ei gorfodi i dynnu ei het. Rwy'n adnabod rhywun yn Qatar neithiwr y gofynnwyd iddo dynnu ei gareiau sgidiau enfys o'i esgidiau ymarfer. Mae'n gwbl annerbyniol, ac rwy'n gwybod ein bod wedi bod yn trafod gyda'r llysgenhadaeth yn Doha, yn ceisio gofyn am rywfaint o eglurhad brys na fydd hetiau bwced, careiau esgidiau neu grysau-T enfys yn cael eu gwahardd o stadia, ac rwy'n gobeithio'n fawr na fyddwn yn gweld achosion eraill fel hyn. Rwy'n deall yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud am y gêm rhwng Cymru a Lloegr yr wythnos nesaf a sut y gallwn wneud y datganiad pwerus hwnnw, sydd i ni, yn fater pwysig iawn, iawn. Rwy'n credu bod FIFA wedi colli cyfle da ac maen nhw wedi achosi cymaint o loes a gofid i gymaint o bobl.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am effeithiolrwydd Deddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru) 2016? OQ58729
3. Will the First Minister make a statement on the effectiveness of the Nurse Staffing Levels (Wales) Act 2016? OQ58729
There have been some tangible benefits of introducing the Nurse Staffing Levels (Wales) Act 2016, including increased funding and a strengthened nursing voice from ward to board level. However, the COVID-19 pandemic and an ongoing global shortage of nursing staff have inevitably proved a challenge to the health boards' implementation of the Act.
Cafwyd rhai manteision sylweddol o gyflwyno Deddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru) 2016, gan gynnwys cyllid uwch a llais nyrsio cryfach o lefel ward i lefel bwrdd. Fodd bynnag, mae'n anochel bod pandemig COVID-19 a phrinder byd-eang parhaus o staff nyrsio wedi bod yn her i fyrddau iechyd wrth geisio gweithredu'r Ddeddf.
Thank you. Trefnydd, as we all know, section 25A of the Nurse Staffing Levels (Wales) Act 2016 does place a duty on local health boards to have sufficient nurses to allow the nurses time to care sensitively for patients wherever nursing services are provided or commissioned. Registered nurse vacancies in Betsi board stood at 736.5 in August this year, up from 541 in November 2020. Now, whilst the staffing level can be achieved in some wards, often this is made up of nurses who are permanent, bank or agency staff. Many agency staff are unable to fulfil certain roles, even though they may be on a relevant band. For example, being able to carry out intravenous work on a patient. This, then, results in other nurses having to do more work to ensure correct patient safety. This is a significant issue. Certainly, in the three hospitals, the larger hospitals, that serve my constituency, getting the right number of nurses on a ward does take precedence over the right nurses with the right training. So, what assurance can you provide that patient safety is not being compromised as a result of these massive nursing shortages that we face? And how many incidents of 'never events'—and that's a term used in the health fraternity—and how many other reportable safety incidents have occurred due to these immense nursing shortages? Diolch.
Diolch. Trefnydd, fel y gwyddom i gyd, mae adran 25A o Ddeddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru) 2016 yn gosod dyletswydd ar fyrddau iechyd lleol i gael digon o nyrsys er mwyn rhoi amser i nyrsys ofalu'n sensitif am gleifion ble bynnag y caiff gwasanaethau nyrsio eu darparu neu eu comisiynu. Roedd swyddi gwag ar gyfer nyrsys cofrestredig ym mwrdd Betsi yn 736.5 ym mis Awst eleni, i fyny o 541 ym mis Tachwedd 2020. Nawr, er y gellir sicrhau'r lefel staffio mewn rhai wardiau, yn aml mae hyn yn cynnwys nyrsys sy'n staff parhaol, banc neu asiantaeth. Nid yw llawer o staff asiantaeth yn gallu cyflawni rhai swyddogaethau, er y gallant fod ar fand perthnasol. Er enghraifft, gallu gwneud gwaith mewnwythiennol ar glaf. Mae hyn, wedyn, yn arwain at nyrsys eraill yn gorfod gwneud mwy o waith i sicrhau diogelwch cywir cleifion. Mae hwn yn fater arwyddocaol. Yn sicr, yn y tri ysbyty, yr ysbytai mwy, sy'n gwasanaethu fy etholaeth i, mae bod â'r nifer cywir o nyrsys ar ward yn cael blaenoriaeth dros y nyrsys cywir gyda'r hyfforddiant cywir. Felly, pa sicrwydd allwch chi ei roi nad yw diogelwch cleifion yn cael ei beryglu o ganlyniad i'r prinder nyrsio enfawr hwn yr ydym yn ei wynebu? A faint o 'ddigwyddiadau byth'—ac mae hwnnw'n derm a ddefnyddir ym maes iechyd—a faint o ddigwyddiadau diogelwch adroddadwy eraill sydd wedi digwydd oherwydd y prinder nyrsio aruthrol hwn? Diolch.
I'm afraid I don't have an answer to your last question about never events. I would ask you to write to the Minister for Health and Social Services in relation to that.
As I said in my opening answer to you, there is a global shortage of nursing staff; this isn't just unique to Wales or the UK. We are working very hard to ensure that we have as many health service staff as possible across our health boards, and we have seen an increase, certainly, in the NHS workforce. It's now at record levels in some areas. The full-time equivalent of all-staff figure is 88,638 right across Wales, which is 12 per cent higher than it was three years ago.
Mae gen i ofn nad oes gen i ateb i'ch cwestiwn olaf am ddigwyddiadau byth. Byddwn yn gofyn i chi ysgrifennu at y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol mewn cysylltiad â hynny.
Fel y dywedais i yn fy ateb agoriadol i chi, mae prinder staff nyrsio byd-eang; nid yw hyn yn unigryw i Gymru na'r DU yn unig. Rydym yn gweithio'n galed iawn i sicrhau bod gennym gymaint o staff y gwasanaeth iechyd â phosibl ar draws ein byrddau iechyd, ac rydym wedi gweld cynnydd, yn sicr, yng ngweithlu'r GIG. Mae bellach ar ei lefel uchaf erioed mewn rhai ardaloedd. Y ffigur cyfwerth ag amser llawn o'r holl staff yw 88,638 ledled Cymru, sydd 12 y cant yn uwch nag yr oedd dair blynedd yn ôl.
Trefnydd, I recently visited the new health education innovation centre at Wrexham Glyndŵr University, where they have now expanded to offer nursing and allied health degrees. This opens up a world of opportunities for students to become nurses, paramedics, physiotherapists, speech therapists—it's fantastic, the offer now—and also for existing health employees to retrain and reskill with the latest technology and wonderful facilities. It's proving really popular, and they're going to do an extra intake in January.
First Minister, I know how rewarding a career in nursing can be, and I'd like to say that my nurse has just made a career change to study to become a mental health nurse there, and is really enjoying the course. Will you help promote nursing as a career, and ensure that the Welsh Government continues to do all it can to support people into a career in the health services? Also, the bursary is really welcomed in Wales. Thank you.
Trefnydd, yn ddiweddar, es i ymweld â'r ganolfan arloesi addysg iechyd newydd ym Mhrifysgol Glyndŵr Wrecsam, lle maen nhw'n awr wedi ehangu i gynnig graddau nyrsio a graddau iechyd cysylltiedig. Mae hyn yn agor byd o gyfleoedd i fyfyrwyr ddod yn nyrsys, parafeddygon, ffisiotherapyddion, therapyddion lleferydd—mae'n wych, y cynnig nawr—a hefyd i weithwyr iechyd presennol ailhyfforddi ac ailsgilio gyda'r dechnoleg ddiweddaraf a'r cyfleusterau gwych. Mae'n profi'n boblogaidd iawn, ac maen nhw'n mynd i dderbyn mwy o fyfyrwyr ym mis Ionawr.
Prif Weinidog, rwy'n gwybod pa mor werthfawr y gall gyrfa mewn nyrsio fod, a hoffwn ddweud bod fy nyrs i newydd newid gyrfa i astudio i fod yn nyrs iechyd meddwl yno, ac yn mwynhau'r cwrs yn fawr. A fyddwch chi'n helpu i hyrwyddo nyrsio fel gyrfa, a sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn parhau i wneud popeth yn ei gallu i gefnogi pobl i gael gyrfa yn y gwasanaethau iechyd? Hefyd, mae'r bwrsari wir yn cael ei groesawu yng Nghymru. Diolch.
Thank you. I'm obviously—as it's in my constituency—very well aware of the new health education innovation quarter at Glyndŵr university and I think it's really important. We have similar provision down in Swansea, so it's great to have it in north Wales as well, because we do know, don't we, that where people train, they often stay in that area. So, that will obviously help with retention and bringing in staff to Betsi Cadwaladr University Health Board as well, I would have thought. Obviously, as a Government, we're very keen to promote nursing as a career; it's a very rewarding career, and we will continue to do all we can to promote it.
Diolch. Mae'n amlwg—gan ei fod yn fy etholaeth i—fy mod yn ymwybodol iawn o'r adran arloesedd addysg iechyd newydd ym mhrifysgol Glyndŵr ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn. Mae gennym ni ddarpariaeth debyg lawr yn Abertawe, felly mae'n wych ei chael yn y gogledd hefyd, oherwydd rydym yn gwybod, on'd ydym ni, o ran lle mae pobl yn hyfforddi, maen nhw'n aml yn aros yn yr ardal honno. Felly, bydd hynny'n amlwg yn helpu gyda chadw a dod â staff newydd i Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr hefyd, byddwn i'n credu. Yn amlwg, fel Llywodraeth, rydym ni'n awyddus iawn i hyrwyddo nyrsio fel gyrfa; mae'n yrfa werth chweil, a byddwn ni'n parhau i wneud popeth o fewn ein gallu i'w hyrwyddo.
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gymorth Llywodraeth Cymru ar gyfer cymunedau sy'n profi llifogydd yng Ngorllewin De Cymru? OQ58741
4. Will the First Minister make a statement on Welsh Government support for communities who experience flooding in South Wales West? OQ58741
Thank you. Our funding objectives to reduce flood risk to communities are set out in our national flood strategy and the programme for government. We are providing £36.4 million of ongoing grant funding for flood alleviation schemes from design to construction work within the South Wales West region.
Diolch. Mae ein hamcanion cyllido i leihau'r risg o lifogydd i gymunedau wedi'u nodi yn ein strategaeth llifogydd genedlaethol a'r rhaglen lywodraethu. Rydym yn darparu £36.4 miliwn o arian grant parhaus ar gyfer cynlluniau lliniaru llifogydd o'r gwaith dylunio i waith adeiladu yn rhanbarth Gorllewin De Cymru.
Diolch. Three weeks ago, heavy rainfall overwhelmed drains and culverts in a number of communities in my region and I saw the effect of this first-hand, both in the Swansea valley and the following day in the Melincryddan area of Neath, and this is the third time in recent years that the Melyn has suffered from serious flooding. It was heartbreaking to speak with residents who expressed their sadness, frustration and anxiety at once again seeing their homes flooded and many possessions ruined.
Neath Port Talbot County Borough Council received funding from the Welsh Government for a £100,000 new flood-alleviation scheme at St Catherines Close in the Melyn, under the national flood and coastal erosion risk management strategy. As it failed just six months after the new culvert was completed, what assessment was carried out as to the effectiveness of Welsh Government investment in this scheme? And also, will there be emergency support provided by the Government to help the council with the cost of the clean-up and to make the necessary improvements to the flood prevention works, and also to fund discretionary support payments for affected households? And for local businesses that have been devastated once again, who have no access to Flood Re, will there be any help for them, for those who cannot now get insurance, and business flood relief grant payments made available by Welsh Government, as was the case after storms Bella and Christoph?
Diolch. Dair wythnos yn ôl, gwnaeth glaw trwm orlwytho draeniau a chwlfertau mewn nifer o gymunedau yn fy rhanbarth i a gwelais effaith hyn yn uniongyrchol, yng Nghwm Tawe a'r diwrnod canlynol yn ardal Melincryddan, Castell-nedd, a dyma'r trydydd tro yn ystod y blynyddoedd diwethaf i'r Melin ddioddef llifogydd difrifol. Roedd yn dorcalonnus siarad â thrigolion a fynegodd eu tristwch, eu rhwystredigaeth a'u pryder wrth weld eu cartrefi yn dioddef llifogydd unwaith eto a llawer o eiddo wedi'u eu difetha.
Cafodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot gyllid gan Lywodraeth Cymru ar gyfer cynllun lliniaru llifogydd newydd gwerth £100,000 yn St Catherines Close yn y Melin, dan y strategaeth genedlaethol i reoli perygl llifogydd ac erydu arfordirol. Gan iddo fethu gwta chwe mis ar ôl cwblhau'r cwlfert newydd, pa asesiad a gynhaliwyd o ran effeithiolrwydd buddsoddiad Llywodraeth Cymru yn y cynllun hwn? A hefyd, a fydd cymorth brys yn cael ei ddarparu gan y Llywodraeth i helpu'r cyngor gyda chost y gwaith glanhau ac i wneud y gwelliannau angenrheidiol i'r gwaith atal llifogydd, a hefyd i ariannu taliadau cymorth dewisol i aelwydydd yr effeithiwyd arnyn nhw? Ac i fusnesau lleol sydd wedi eu difetha unwaith eto, sydd heb fynediad at Flood Re, a fydd unrhyw gymorth iddyn nhw, i'r rhai na allan nhw nawr gael yswiriant, a thaliadau grant lliniaru llifogydd busnes sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru, fel oedd yn digwydd ar ôl stormydd Bellla a Christoph?
Thank you. With regard to your question around the assessment that Welsh Government did in relation to the effectiveness of investment in the scheme, funding for a new trash screen was provided to the local authority through our small-scale schemes fund to Neath Port Talbot County Borough Council. They provided detailed proposals for a significant redesign of that existing trash screen, and officials were content with the risk management authority's proposed improvement works, and what that did was seek to make the grid more efficient and, therefore, safer to operate. Regrettably, in this instance—and I completely hear what you're saying about your constituents; it's just a dreadful experience to go through, flooding of your home—the culvert was still overwhelmed due to the magnitude of the storm event. Ultimately, flood schemes can only manage risk, and extreme events can still cause flooding. I know the local authority are in the process of preparing an outline business case to address the wider flood risk associated with the Cryddan brook, and the Minister is expecting those proposals to inform the local authority's section 19 report investigations into the event that you've referred to.
In relation to emergency support, where appropriate, local authorities are able to make applications for financial support under our emergency financial assistance scheme. That would assist with the financial burden of providing relief and carrying out immediate work to manage the impact of an emergency situation.
Regarding business flood relief grant payments, Business Wales does provide businesses with a single point of contact, so they could have a look at that to see if there is anything further available.
Diolch. O ran eich cwestiwn ynghylch yr asesiad a wnaeth Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad ag effeithiolrwydd buddsoddi yn y cynllun, darparwyd cyllid ar gyfer sgrin brigau newydd i'r awdurdod lleol drwy ein cronfa cynlluniau ar raddfa fechan i Gyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot. Darparon nhw gynigion manwl ar gyfer ailgynllunio'r sgrin brigau bresennol honno'n sylweddol, ac roedd swyddogion yn fodlon â gwaith gwella arfaethedig yr awdurdod rheoli risg, a hynny oedd ceisio gwneud y grid yn fwy effeithlon ac felly, yn fwy diogel i'w weithredu. Yn anffodus, yn yr achos hwn—ac rwy'n clywed yn iawn yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud am eich etholwyr; mae'n brofiad ofnadwy iddyn nhw, llifogydd yn eich cartref—roedd y cwlfert yn dal i gael ei orlwytho oherwydd maint y storm. Yn y pen draw, ni all cynlluniau llifogydd ond rheoli risg, ac fe all digwyddiadau eithafol achosi llifogydd o hyd. Rwy'n gwybod bod yr awdurdod lleol yn y broses o baratoi achos busnes amlinellol i fynd i'r afael â'r risg llifogydd ehangach sy'n gysylltiedig â nant Cryddan, ac mae'r Gweinidog yn disgwyl i'r cynigion hynny lywio ymchwiliadau adroddiad adran 19 yr awdurdod lleol i'r digwyddiad yr ydych wedi cyfeirio ato.
O ran cefnogaeth frys, pan fo'n briodol, mae awdurdodau lleol yn gallu gwneud ceisiadau am gymorth ariannol o dan ein cynllun cymorth ariannol brys. Byddai hynny'n cynorthwyo gyda'r baich ariannol o ddarparu rhyddhad a gwneud gwaith ar unwaith i reoli effaith sefyllfa frys.
O ran taliadau grant lliniaru llifogydd busnesau, mae Busnes Cymru'n darparu un pwynt cyswllt i fusnesau, felly gallent gael golwg ar hwnnw i weld a oes unrhyw beth ar gael ymhellach.
Trefnydd, in your initial answer, you mentioned the importance of reducing the risk of floods in the first place, so I wanted to draw your attention to the flood defences at Newton beach in Porthcawl. Residents living on Beach Road there have contacted me, worried about Natural Resources Wales's shoreline management plan, which says, and I quote:
'the short term policy is to hold the line, through maintaining the existing defences, until they reach the end of their effective life. Given the medium and long term policy, no defence improvements would be undertaken, therefore there will be an increased risk of flooding to the residential properties and assets inshore.'
In other words, the policy here is not to improve the sea defences at all, which NRW's own report concedes will significantly increase the likelihood of flooding in the area, which you can imagine causes a huge deal of concern to local people with their homes located there. Surely it's better that we take preventative action to defend against flooding, rather than reacting to a situation when it becomes too late. So, can I ask Welsh Government whether you'll liaise with Natural Resources Wales and the local council to come up with a plan that doesn't rely on people's homes being flooded?
Trefnydd, yn eich ateb cychwynnol, sonioch chi am bwysigrwydd lleihau'r perygl o lifogydd yn y lle cyntaf, felly roeddwn i eisiau tynnu eich sylw at yr amddiffynfeydd llifogydd ar draeth Newton ym Mhorthcawl. Mae trigolion sy'n byw ar Ffordd y Traeth yno wedi cysylltu â mi, yn poeni am gynllun rheoli traethlin Cyfoeth Naturiol Cymru, sy'n dweud, ac rwy'n dyfynnu:
'Y polisi tymor byr yw cynnal y draethlin, drwy gynnal yr amddiffynfeydd presennol, nes eu bod yn cyrraedd diwedd eu hoes effeithiol. O ystyried y polisi canolig a thymor hir, ni fyddai unrhyw welliannau amddiffyn yn cael eu gwneud, felly bydd risg uwch o lifogydd i'r eiddo preswyl ac asedau ar y glannau.'
Mewn geiriau eraill, y polisi yma yw peidio â gwella'r amddiffynfeydd môr o gwbl, ac mae adroddiad CNC ei hun yn cyfaddef y bydd hynny'n cynyddu'r tebygolrwydd o lifogydd yn yr ardal yn sylweddol, y gallwch ddychmygu ei fod yn achosi llawer iawn o bryder i bobl leol gyda'u cartrefi wedi'u lleoli yno. Siawns nad yw'n well ein bod yn cymryd camau ataliol i amddiffyn rhag llifogydd, yn hytrach nag ymateb i sefyllfa pan fydd yn mynd yn rhy hwyr. Felly, a gaf i ofyn i Lywodraeth Cymru a fyddwch chi'n cysylltu â Cyfoeth Naturiol Cymru a'r cyngor lleol i lunio cynllun nad yw'n dibynnu ar gartrefi pobl yn dioddef llifogydd?
I absolutely agree with you that it's far better for absolutely everybody involved to take a preventative approach to flooding, rather than always having to react. Clearly, as a Government, we have put significant funding into those preventative measures, with a large number of schemes right across the country, not just in south-west Wales. I did mention in my answer to Sioned Williams that flood schemes can only manage risk, and what our national flood strategy does is set out how we will manage that risk over the next decade. But I'm sure the Minister will certainly be very happy to take up the concerns that you raise with NRW and the local authority.
Rwy'n cytuno'n llwyr â chi ei bod yn llawer gwell i bawb sy'n gysylltiedig â hyn fabwysiadu agwedd ataliol at lifogydd, yn hytrach na gorfod ymateb bob amser. Yn amlwg, fel Llywodraeth, rydym wedi rhoi cyllid sylweddol i'r mesurau ataliol hynny, gyda nifer fawr o gynlluniau ledled y wlad, nid dim ond yn y de-orllewin. Fe wnes i sôn yn fy ateb wrth Sioned Williams mai dim ond rheoli risg y gall cynlluniau llifogydd, a'r hyn a wnaiff ein strategaeth llifogydd genedlaethol ni yw amlinellu sut y byddwn yn rheoli'r risg hwnnw dros y degawd nesaf. Ond rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn sicr yn hapus iawn i ystyried y pryderon yr ydych chi'n eu codi gyda CNC a'r awdurdod lleol.
5. Sut mae Llywodraeth Cymru'n gweithio i fynd i'r afael â sefyllfaoedd lle y gwrthodir mynediad i berchnogion cŵn tywys? OQ58733
5. How is the Welsh Government working to combat access refusals experienced by guide dog owners? OQ58733
The Equality Act 2010 is clear: it is unlawful to refuse access to a disabled person with an assistance dog. The Equality and Human Rights Commission in Wales is responsible for adherence to the Act and we work with them to help ensure compliance.
Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn glir: mae'n anghyfreithlon gwrthod mynediad i berson anabl sydd â chi cymorth. Mae'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yng Nghymru yn gyfrifol am lynu wrth y Ddeddf ac rydym yn gweithio gyda nhw i helpu i sicrhau cydymffurfiaeth.
Diolch yn fawr iawn, Trefnydd, for that answer. Can I also extend my thanks to the Minister for Social Justice for her letter on 10 November to myself on this very matter? Members will be aware of the work of Guide Dogs Cymru, who are campaigning to end refusal of guide dogs entering businesses. When I met with them in the Senedd a few weeks ago, they told me about guide dog owners being asked to leave some well-known establishments, with particular recent examples of places like Tesco and Premier Inn. These businesses do operate here in Wales. I understand what you've said in your initial answer, Trefnydd, but can I ask you what the Welsh Government can do to send a strong message that, in Wales, even one refusal is unacceptable? How can we send that message to ensure that in our nation we have an open-doors policy for guide dogs?
Diolch yn fawr iawn, Trefnydd, am yr ateb yna. A gaf i hefyd estyn fy niolch i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol am ei llythyr ar 10 Tachwedd ar yr union fater hwn? Bydd aelodau'n ymwybodol o waith Cŵn Tywys Cymru, sy'n ymgyrchu i roi terfyn ar atal cŵn tywys rhag dod i mewn i fusnesau. Pan gwrddais â nhw yn y Senedd ychydig wythnosau yn ôl, fe ddywedon nhw wrthyf i am rai sefydliadau busnes adnabyddus yn gofyn i berchnogion cŵn tywys i adael, gydag enghreifftiau diweddar penodol o leoedd fel Tesco a Premier Inn. Mae'r busnesau hyn yn gweithredu yma yng Nghymru. Rwy'n deall yr hyn a ddywedoch chi yn eich ateb cychwynnol, Trefnydd, ond a gaf i ofyn i chi beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i anfon neges gref, yng Nghymru, fod hyd yn oed un gwrthodiad yn annerbyniol? Sut gallwn anfon y neges honno i sicrhau bod gennym bolisi drysau agored ar gyfer cŵn tywys yn ein cenedl?
Thank you. It's extremely disappointing to hear what you've just said, Jack Sargeant. That situation is completely unacceptable and, as I've already indicated, it's unlawful. People with assistance dogs are lawfully entitled to access retail premises—you mentioned a hotel, also—and should not be refused entry to premises. We are working with the Welsh Retail Consortium and the supermarket groups to raise awareness of the issue. I meet regularly with the supermarkets, and I'll be certainly very happy to take the issue up. What we really want to do—and I know the Minister for Social Justice is passionate about this—is raise awareness of the impact that people's actions have on such people who have these very difficult conditions and really need their guide dog to assist them with their everyday lives. We also work with the Equality and Human Rights Commission to review compliance with the guidance and the regulations. I will, certainly, from my part, do that with the supermarkets, and I'm sure the Minister for Social Justice will take that up too. We also have the disability rights taskforce and the Welsh Government work to advance the rights of people with disabilities via this taskforce.
Diolch. Mae'n hynod siomedig clywed yr hyn rydych chi newydd ei ddweud, Jack Sargeant. Mae'r sefyllfa honno'n gwbl annerbyniol ac, fel yr wyf eisoes wedi nodi, mae'n anghyfreithlon. Mae gan bobl sydd â chŵn cymorth hawl yn ôl y gyfraith i gael mynediad i safle manwerthu—fe wnaethoch chi sôn am westy, hefyd—ac ni ddylid gwrthod mynediad i safle. Rydym yn gweithio gyda Chonsortiwm Manwerthu Cymru a'r grwpiau archfarchnadoedd er mwyn codi ymwybyddiaeth o'r broblem. Rwy'n cwrdd yn rheolaidd â'r archfarchnadoedd, ac yn sicr byddaf yn hapus iawn i edrych i mewn i'r mater. Yr hyn yr ydym ni wir eisiau ei wneud—ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn angerddol am hyn—yw codi ymwybyddiaeth o'r effaith y mae gweithredoedd pobl yn ei gael ar bobl o'r fath sydd â'r cyflyrau anodd iawn hyn ac sydd wir angen eu ci tywys i'w cynorthwyo yn eu bywydau bob dydd. Rydym hefyd yn gweithio gyda'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol i adolygu cydymffurfiaeth â'r canllawiau a'r rheoliadau. Byddaf, yn sicr, o fy rhan i, yn gwneud hynny gyda'r archfarchnadoedd, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn edrych ar hyn hefyd. Mae gennym hefyd y tasglu hawliau anabledd a gwaith Llywodraeth Cymru'n datblygu hawliau pobl sydd ag anableddau drwy'r tasglu hwn.
I was fortunate to host the Guide Dogs event in the Senedd last month. As we've heard from our colleague Jack Sargeant, Guide Dogs research published last month showed that 81 per cent of guide dog owners responding to their survey had been illegally refused entry to a business or service because they were with their guide dog. They've launched what they've called the Open Doors campaign against illegal access refusals to educate the public and businesses and grow understanding and awareness of how access refusals impact guide dog owners.
But that's not the only barrier that people with guide dogs encounter. Guide Dogs Cymru are also still campaigning for safer streets, stating there are many schemes funded with Welsh Government active travel money where cycle routes are installed on footways without any clear delineation between the cycle lane and the pedestrian footpath. How will the Welsh Government therefore not only support Guide Dogs' Open Doors campaign, but also respond to their call for Welsh Government to introduce much more robust checks before funding is allocated to new active travel routes, to ensure that all new routes are safe and usable for everyone?
Roeddwn yn ffodus i gynnal y digwyddiad Cŵn Tywys yn y Senedd fis diwethaf. Fel rydym wedi clywed gan ein cyd-Aelod Jack Sargeant, dangosodd ymchwil y mudiad Cŵn Tywys a gyhoeddwyd fis diwethaf fod 81 y cant o berchnogion cŵn tywys a ymatebodd i'w harolwg wedi cael eu hatal rhag mynd i mewn i fusnes neu wasanaeth a hynny'n anghyfreithlon, oherwydd eu bod â chŵn tywys. Maen nhw wedi lansio'r hyn y maen nhw'n ei alw'n ymgyrch Open Doors yn erbyn gwrthodiadau mynediad anghyfreithlon i addysgu'r cyhoedd a busnesau a meithrin dealltwriaeth ac ymwybyddiaeth o sut mae gwrthodiadau mynediad yn effeithio ar berchnogion cŵn tywys.
Ond nid dyna'r unig rwystr mae pobl sydd â chŵn tywys yn dod ar ei draws. Mae Cŵn Tywys Cymru hefyd yn dal i ymgyrchu dros strydoedd mwy diogel, gan ddweud bod llawer o gynlluniau wedi'u hariannu gydag arian teithio llesol Llywodraeth Cymru lle mae llwybrau beicio yn cael eu gosod ar droedffyrdd heb unrhyw linell glir rhwng y lôn feicio a'r llwybr troed i gerddwyr. Sut fydd Llywodraeth Cymru felly nid yn unig yn cefnogi ymgyrch Open Doors y mudiad Cŵn Tywys, ond hefyd yn ymateb i'w galwad ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno gwiriadau llawer mwy cadarn cyn y dyrennir cyllid i lwybrau teithio llesol newydd, er mwyn sicrhau bod pob llwybr newydd yn ddiogel ac y gall pawb eu defnyddio?
Thank you. The Welsh Government fully supports the Guide Dogs Cymru Open Doors campaign, where we urge all retailers to fully comply with the law. It's horrific to hear you say that 81 per cent of guide dog owners who've been surveyed believe they've been refused entry—we've both just used the words 'illegal' and 'unlawful'.
In relation to safer streets, I will certainly ask the Deputy Minister for Climate Change about the monitoring that the Welsh Government does in relation to this and the way that schemes in relation to active travel are assessed, and if he believes it's robust enough.
Diolch. Mae Llywodraeth Cymru'n cefnogi'n llawn ymgyrch Open Doors Cŵn Tywys Cymru, pryd rydym yn annog pob manwerthwr i gydymffurfio'n llawn â'r gyfraith. Mae'n erchyll eich clywed yn dweud y gwrthodwyd mynediad i 81 y cant o berchnogion cŵn tywys a oedd yn rhan o'r adolygiad—mae'r ddau ohonom newydd ddefnyddio'r gair 'anghyfreithlon'.
O ran strydoedd mwy diogel, byddaf yn sicr yn gofyn i'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ynghylch y monitro a wneir gan Lywodraeth Cymru mewn cysylltiad â hyn a'r ffordd yr asesir cynlluniau mewn cysylltiad â theithio llesol, ac a yw'n credu ei fod yn ddigon cadarn.
6. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o sut bydd datganiad yr hydref Llywodraeth y DU yn effeithio ar gymunedau yng Nghymru? OQ58765
6. What assessment has the First Minister made of how the UK Government's autumn statement will affect communities in Wales? OQ58765
9. Pa asesiad mae'r Prif Weinidog wedi ei wneud o'r goblygiadau i Gymru o ddatganiad yr hydref gan Ganghellor y DU? OQ58728
9. What assessment has the First Minister made of the implications for Wales of the UK Chancellor's autumn statement? OQ58728
Thank you. Llywydd, I understand that you have given permission for questions 6 and 9 to be grouped.
Despite some modest additions to our settlement over the next two years, the autumn statement goes nowhere near the pressures we are facing. The reality is that we are still facing a real-terms cut in our budget, which will have a significant impact on communities and public services in Wales.
Diolch. Llywydd, rwy'n deall eich bod wedi rhoi caniatâd i gwestiynau 6 a 9 gael eu grwpio.
Er gwaethaf rhai ychwanegiadau cymedrol i'n setliad dros y ddwy flynedd nesaf, nid yw datganiad yr hydref yn mynd yn agos at ymdrin â'r pwysau yr ydym yn eu hwynebu. Y gwir yw ein bod yn dal i wynebu toriad mewn termau real yn ein cyllideb, a fydd yn cael effaith sylweddol ar gymunedau a gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru.
Diolch am hynna. Mae cymunedau dros Gymru yn barod yn dioddef. Wedi 12 mlynedd o lymdra, dydy gwasanaethau hanfodol ddim mewn sefyllfa i wynebau toriadau pellach. Dwi'n meddwl bod gonestrwydd yn hanfodol mewn gwleidyddiaeth, felly mae angen nodi'n glir mai bai'r Llywodraeth yn San Steffan yw difrifoldeb y sefyllfa hon, ac mae'r ffaith eu bod nhw'n gwadu hyn a'u bod nhw'n beio'r sefyllfa fyd-eang yn destun siom. Yng Nghymru, yn ôl Canolfan Llywodraethiant Cymru, mae cyllideb eich Llywodraeth yn wynebu bwlch ariannol sylweddol yn sgil chwyddiant, mae gostyngiad o 7 y cant yn incwm gwario aelwydydd, a hefyd biliau ynni sy'n cynyddu eto, a threthi uwch. Allwch chi ddweud wrthym ni, plis, sut byddwch chi'n cydbwyso'r angen i gynnal gwasanaethau gyda'r angen i gefnogi pobl sy'n wynebu caledi difrifol? Gydag arian mor dynn, a fyddwch chi'n blaenoriaethu'r bobl fwyaf bregus wrth lunio'r gyllideb, i geisio atal cymaint o ddioddef a chymaint o farwolaethau ag sy'n bosibl?
Thank you for that. Communities across Wales are already suffering. After 12 years of austerity, vital services are in no position to face further cuts. I think that honesty is crucial in politics, so it must be underlined clearly that it is the Government in Westminster that is at fault for the seriousness of this situation, and the fact that they deny this and instead blame the worldwide situation is a cause of great disappointment. In Wales, according to the Wales Governance Centre, your Government budget is facing a significant funding gap as a result of inflation, there's a decrease of 7 per cent in household disposal income, and energy bills have gone up again, as well as higher taxes. So, can you tell us, please, how you will seek to strike a balance between the need to maintain services with the need to support those people facing serious hardship? With such tight budgets, will you prioritise the most vulnerable as you put together your budget, to try to prevent as much suffering and as many deaths as possible?
Thank you. I think you make a really important point about transparency and where this fault lies. I quite agree with you. With the UK Government, we've had a decade of austerity, and now I think this is even worse than the austerity elements that they brought in over the last decade. The UK is in a deep recession, and household incomes are falling at an incredibly fast rate. What did the Chancellor do last week? He just presented us with an invoice for the UK Government's failure to manage the economy and public finances over the last 12 years. We have got the highest inflation in 40 years. We have got the highest tax burden in 70 years. This is so serious, and I think that it is absolutely important that that is communicated with our constituents.
The Minister for Finance and Local Government has repeatedly called on the UK Government to invest in public services. What the Chancellor said was that he wanted to provide support to the most vulnerable, but I think that there's a real concern that that's just not going to happen. That's why the Welsh Government will do all that it can. I mentioned in earlier answers that, obviously, we are looking at our draft budget, which will be published next month. We are really carefully considering the detail of the autumn statement, and I can assure everyone in this Chamber that, as a Welsh Government, we will continue to prioritise our budgets to shield the most vulnerable and maintain our commitment to that stronger, fairer, greener Wales.
Diolch. Rwy'n credu eich bod yn gwneud pwynt pwysig iawn am dryloywder a lle mae'r bai. Rwy'n cytuno'n llwyr â chi. Gyda Llywodraeth y DU, rydym ni wedi cael degawd o gyni, ac erbyn hyn rwy'n credu bod hyn hyd yn oed yn waeth na'r elfennau o gyni a gyflwynon nhw dros y degawd diwethaf. Mae'r DU mewn dirwasgiad dwfn, ac mae incwm aelwydydd yn gostwng ar raddfa anhygoel o gyflym. Beth wnaeth y Canghellor yr wythnos diwethaf? Roedd newydd gyflwyno anfoneb i ni am fethiant Llywodraeth y DU i reoli'r economi a chyllid cyhoeddus dros y 12 mlynedd diwethaf. Rydym ni wedi cael y chwyddiant uchaf mewn 40 mlynedd. Rydym wedi cael y baich treth uchaf mewn 70 mlynedd. Mae hyn mor ddifrifol, a chredaf ei bod yn holl bwysig bod hynny'n cael ei gyfleu i'n hetholwyr.
Mae'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol wedi galw dro ar ôl tro ar Lywodraeth y DU i fuddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus. Yr hyn a ddywedodd y Canghellor oedd ei fod eisiau rhoi cymorth i'r bobl fwyaf agored i niwed, ond rwy'n credu bod yna bryder gwirioneddol nad yw hynny'n mynd i ddigwydd. Dyna pam y bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu. Soniais mewn atebion cynharach ein bod, yn amlwg, yn edrych ar ein cyllideb ddrafft, a fydd yn cael ei chyhoeddi fis nesaf. Rydym wir yn ystyried manylion datganiad yr hydref yn ofalus, a gallaf sicrhau pawb yn y Siambr hon y byddwn, fel Llywodraeth Cymru, yn parhau i flaenoriaethu ein cyllidebau i warchod y rhai mwyaf agored i niwed a chynnal ein hymrwymiad i'r Gymru gryfach, decach, wyrddach honno.
Minister, my constituents are already struggling to afford their bills—not just people on low incomes but on middle incomes as well. The Office for Budget Responsibility forecast last week, in response to the autumn statement, states that the next two years will see the biggest fall in household incomes in generations. More than half of households will be worse off after the autumn statement. British families will lose 7.1 per cent of their disposable income. This year, we will see the biggest fall in real disposable income per head since the late 1940s. Next year is not that much better; we will see the second largest fall on record. So, will the Welsh Government continue to urge the UK Government, in the strongest terms, to seriously tackle this cost-of-living and household income crisis, which is devastating people right across the UK, or, frankly, step aside and let a Labour Government that will tackle this get in place as soon as possible?
Gweinidog, mae fy etholwyr eisoes yn ei chael hi'n anodd fforddio talu eu biliau—nid dim ond pobl ar incwm isel ond ar incwm canol hefyd. Mae rhagolygon y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yr wythnos diwethaf, mewn ymateb i ddatganiad yr hydref, yn nodi y bydd y ddwy flynedd nesaf yn gweld y cwymp mwyaf mewn incwm aelwydydd ers cenedlaethau. Bydd mwy na hanner yr aelwydydd ar eu colled ar ôl datganiad yr hydref. Bydd teuluoedd Prydain yn colli 7.1 y cant o'u hincwm gwario. Eleni, byddwn yn gweld y cwymp mwyaf mewn incwm gwario real y pen ers diwedd y 1940au. Nid yw'r flwyddyn nesaf gymaint â hynny'n well; byddwn yn gweld yr ail gwymp mwyaf ar gofnod. Felly, a fydd Llywodraeth Cymru'n parhau i annog Llywodraeth y DU, yn y ffordd gryfaf, i fynd i'r afael o ddifrif â'r argyfwng incwm aelwydydd a chostau byw, sy'n dinistrio bywydau ar draws y DU, neu, a dweud y gwir, i gamu o'r neilltu a gadael i Lywodraeth Lafur, a fydd yn mynd i'r afael â hyn ddod i rym cyn gynted â phosibl?
Yes, absolutely. I know that the Minister for Finance and Local Government will continue to press those points that you made. They are simply staggering numbers in that OBR report that you referred to. Real household disposable income per person will fall more than 7 per cent over the next two years, as you said, and that’s the biggest fall on record. Income is now going down to 2013 levels—nine years ago. I mentioned that we are already in a deep recession. The inflation shock that we have had since last month varies between different measures. Another shocking revelation that I saw was that the Organisation for Economic Co-operation and Development has stated that the UK is forecast to have the worst growth performance in the G20 over the next two years, with the exception of Russia. It’s just incredible. I know that the Minister will continue to have those discussions and, as I said, we will be looking very carefully at the details of the autumn statement as we prepare to bring our draft budget forward next month.
Yn bendant. Rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn parhau i wthio'r pwyntiau hynny a wnaethoch chi. Yn syml, maen nhw'n niferoedd syfrdanol yn adroddiad y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol hwnnw y cyfeirioch chi atyn nhw. Bydd incwm gwario real aelwydydd fesul person yn gostwng mwy na 7 y cant dros y ddwy flynedd nesaf, fel y dywedoch chi, a dyna'r cwymp mwyaf erioed. Mae incwm nawr yn mynd i lawr i lefelau 2013—naw mlynedd yn ôl. Soniais ein bod eisoes mewn dirwasgiad dwfn. Mae'r sioc yn sgil chwyddiant a gawsom ers y mis diwethaf yn amrywio rhwng gwahanol fesurau. Datguddiad ysgytwol arall a welais oedd bod y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygu Economaidd wedi datgan y rhagwelir y bydd y DU yn cael y perfformiad twf gwaethaf yn y G20 dros y ddwy flynedd nesaf, ac eithrio Rwsia. Mae'n anhygoel. Rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog yn parhau i gael y trafodaethau hynny ac, fel y dywedais i, byddwn yn edrych yn ofalus iawn ar fanylion datganiad yr hydref wrth i ni baratoi i gyflwyno ein cyllideb ddrafft fis nesaf.
Of course, we will be debating the autumn statement a little later on, and I will have a contribution there, I hope. But it does include some very welcome support for communities, particularly given the current cost-of-living crisis, through policies such as the increase in the national living wage and the minimum wage, and an uplift to pensions and benefits. It's no surprise that we've heard no reference to those in the Chamber today so far.
In England, the statement will provide an additional £1 billion for the household support fund. This will mean that Wales will receive a Barnett share of that consequential funding, with some £158 million being made available to the devolved Government. In Wales, we have the discretionary assistance fund, which provides much needed help for people in times of financial difficulties. As you will appreciate, Minister, the current inflationary pressure and cost-of-living issues have meant that more people are at risk of suffering from financial difficulties. However, the discretionary assistance fund is currently only an option for people on certain benefits, meaning that those who need support may find themselves unable to access financial assistance. Will the Government consider using the Barnett consequentials from the household support fund announcement to further boost funding for the DAF, enabling the expansion of the eligibility criteria, so that more people can access the support that they need?
Wrth gwrs, byddwn yn trafod datganiad yr hydref ychydig yn ddiweddarach, ac fe fydd cyfraniad gennyf yno, gobeithio. Ond mae'n cynnwys rhywfaint o gefnogaeth i gymunedau, sydd i'w chroesawu'n fawr yn enwedig o ystyried yr argyfwng costau byw presennol, trwy bolisïau fel y cynnydd yn y cyflog byw cenedlaethol a'r isafswm cyflog, a chynnydd i bensiynau a budd-daliadau. Does dim syndod nad ydym wedi clywed unrhyw gyfeiriad at y rhain yn y Siambr heddiw hyd yn hyn.
Yn Lloegr, bydd y datganiad yn darparu £1 biliwn yn ychwanegol ar gyfer y gronfa gymorth i aelwydydd. Bydd hyn yn golygu y bydd Cymru'n cael cyfran Barnett o'r arian canlyniadol hwnnw, gyda thua £158 miliwn ar gael i'r Llywodraeth ddatganoledig. Yng Nghymru, mae gennym y gronfa cymorth dewisol, sy'n rhoi cymorth mawr ei angen i bobl mewn cyfnod o drafferthion ariannol. Fel y byddwch yn gwerthfawrogi, Gweinidog, mae'r pwysau chwyddiant presennol a phroblemau costau byw wedi golygu bod mwy o bobl mewn perygl o ddioddef trafferthion ariannol. Fodd bynnag, dim ond dewis i bobl ar fudd-daliadau penodol yw'r gronfa cymorth dewisol ar hyn o bryd, sy'n golygu y gallai'r rhai sydd angen cymorth fethu â chael cymorth ariannol. A fydd y Llywodraeth yn ystyried defnyddio symiau canlyniadol Barnett yn sgil cyhoeddi'r gronfa gymorth i aelwydydd er mwyn rhoi hwb pellach i gyllid ar gyfer y gronfa cymorth dewisol, gan alluogi ehangu'r meini prawf cymhwysedd, fel y gall mwy o bobl gael y cymorth sydd ei angen arnynt?
Thank you. As I mentioned in earlier answers, the Minister for Finance and Local Government—obviously, the whole of the Welsh Government—will be looking very carefully at the detail of the funding that we were allocated last week, as we prepare to bring the draft budget forward.
In relation to the discretionary assistance fund, I agree with you—it's an excellent fund. The offices are actually based in my own constituency in Wrexham and I've listened in on calls on several occasions, and you can see how desperate people are. But I will say that the Chancellor missed some really good opportunities last week to help with people from low-income households. He could have abolished the benefit cap completely, along with the two-child limit, for instance. There are some really harsh Department for Work and Pensions policies that could have really been looked at.
Diolch. Fel y soniais mewn atebion cynharach, bydd y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol—yn amlwg, Llywodraeth Cymru gyfan—yn edrych yn ofalus iawn ar fanylion y cyllid a ddyrannwyd i ni yr wythnos diwethaf, wrth i ni baratoi i gyflwyno'r gyllideb ddrafft.
O ran y gronfa cymorth dewisol, rwy'n cytuno â chi—mae'n gronfa ardderchog. Mewn gwirionedd mae'r swyddfeydd wedi'u lleoli yn fy etholaeth fy hun yn Wrecsam ac rwyf wedi gwrando ar alwadau ar sawl achlysur, a gallwch weld pa mor anobeithiol yw pobl. Ond dywedaf fod y Canghellor wedi colli rhai cyfleoedd da iawn yr wythnos diwethaf i helpu pobl o aelwydydd incwm isel. Gallai fod wedi diddymu'r cap budd-dal yn llwyr, ynghyd â'r terfyn dau blentyn, er enghraifft. Mae yna rai polisïau Adran Gwaith a Phensiynau llym iawn y gellid bod wedi eu rhoi o dan y chwyddwydr mewn gwirionedd.
Good afternoon, Minister.
Prynhawn da, Gweinidog.
Diolch hefyd i Delyth am godi'r mater yma.
Thanks also to Delyth for raising this issue.
I just really wanted to follow up on something you said in response to Delyth, which is about shielding the most vulnerable, and the commitment of the Welsh Government to do that in the light of what is in essence a really difficult budget decision from the Welsh Government. I wanted to raise the issue of child protection services and how under pressure they are. So I just wondered whether you could comment on the situation with regard to child protection, social workers and those services, which need to be well-funded in order to ensure that children are safe and protected. Could you just comment on that, particularly in light of what are, in essence, cuts imposed on us from Westminster? Diolch yn fawr iawn.
Roeddwn i wir eisiau ymateb i rywbeth a ddywedoch chi wrth ymateb i Delyth, sy'n ymwneud â gwarchod y rhai mwyaf agored i niwed, ac ymrwymiad Llywodraeth Cymru i wneud hynny yn sgil yr hyn sydd yn y bôn yn benderfyniad cyllideb anodd iawn gan Lywodraeth Cymru. Roeddwn i eisiau codi'r mater o wasanaethau amddiffyn plant a chymaint y maen nhw o dan bwysau. Felly, tybed a wnewch chi wneud sylw ynghylch y sefyllfa o ran amddiffyn plant, gweithwyr cymdeithasol a'r gwasanaethau hynny, y mae angen eu hariannu'n dda er mwyn sicrhau bod plant yn ddiogel ac yn cael eu gwarchod. A wnewch chi wneud sylw ar hynny, yn enwedig yng ngoleuni'r hyn sydd, yn ei hanfod, yn doriadau a osodwyd arnom gan San Steffan? Diolch yn fawr iawn.
I can't say anything specifically around how we will fund child protection services going forward. As I say, we will look in the whole at how we use the funding that was allocated to us last week, but I absolutely agree with you about targeting support to the most vulnerable and prioritising public services—that's an absolute necessity, and it's what as a Government we've always tried to do. For instance, we've invested significant funding in schemes over the last year to provide direct support to people, so the winter fuel support payment, for instance, and you heard me in an earlier answer talk about pupil deprivation grant access, and we've given additional funding there. Obviously, free school meals is another area where we're trying to help families with the cost of providing for their children who are going to school.
Ni allaf ddweud unrhyw beth yn benodol ynghylch sut y byddwn yn ariannu gwasanaethau amddiffyn plant wrth symud ymlaen. Fel y dywedais i, byddwn yn edrych yn gyffredinol ar sut yr ydym yn defnyddio'r cyllid a ddyrannwyd i ni yr wythnos diwethaf, ond rwy'n cytuno'n llwyr â chi ynghylch targedu cymorth i'r gwasanaethau cyhoeddus mwyaf agored i niwed a blaenoriaethu gwasanaethau cyhoeddus—mae hynny'n anghenraid llwyr, a dyna'r hyn, fel Llywodraeth, yr ydym ni wastad wedi ceisio ei wneud. Er enghraifft, rydym wedi buddsoddi cyllid sylweddol mewn cynlluniau dros y flwyddyn ddiwethaf i ddarparu cefnogaeth uniongyrchol i bobl, y taliad cymorth tanwydd gaeaf, er enghraifft, ac fe glywsoch chi fi mewn ateb cynharach yn sôn am fynediad at Grant Amddifadedd Disgyblion, ac rydym wedi rhoi cyllid ychwanegol i hwnnw. Yn amlwg, mae prydau ysgol am ddim yn faes arall lle yr ydym ni'n ceisio helpu teuluoedd gyda'r gost o ddarparu ar gyfer eu plant sy'n mynd i'r ysgol.
Can I ask you, Minister—? You're being very uncharitable, I think, about the UK Government's autumn statement. You know full well, all of you on those benches know full well, that the Welsh Government has currently got its largest budget ever. It's a record-breaking budget, and it's going to go up over the next two years. We had an autumn statement that protected the triple lock on pensions, that increased people's benefits at the rate of inflation, that protected the budget for our schools, and also, of course, invested more money into our national health service. Now, I know that your Government's record on funding the national health service is appalling—the only Government in the whole of the UK to have ever cut an NHS budget—but will you commit today to increasing the NHS budget in real terms as the UK Government is in England over the next two years?
A gaf i ofyn i chi, Gweinidog—? Rydych chi'n angharedig, rwy'n credu ynghylch datganiad hydref Llywodraeth y DU. Rydych chi'n gwybod yn iawn, mae pob un ohonoch chi ar y meinciau yna yn gwybod yn iawn, bod Llywodraeth Cymru wedi cael ei chyllideb fwyaf erioed. Mae'n gyllideb sy'n torri record, ac mae'n mynd i gynyddu dros y ddwy flynedd nesaf. Fe gawson ni ddatganiad yr hydref a oedd yn amddiffyn y clo triphlyg ar bensiynau, a oedd yn cynyddu budd-daliadau pobl ar raddfa chwyddiant, a oedd yn gwarchod y gyllideb ar gyfer ein hysgolion, a hefyd, wrth gwrs, a fuddsoddodd mwy o arian i'n gwasanaeth iechyd gwladol. Nawr, rwy'n gwybod bod hanes eich Llywodraeth ar ariannu'r gwasanaeth iechyd cenedlaethol yn warthus—yr unig Lywodraeth yn y DU gyfan i dorri cyllideb y GIG erioed—ond a fyddwch chi'n ymrwymo heddiw i gynyddu cyllideb y GIG mewn termau real fel y mae Llywodraeth y DU yn Lloegr yn ei wneud dros y ddwy flynedd nesaf?
I am not going to make any spending commitments today. You will have heard me say several times this afternoon that these will be decisions led by the Minister for Finance and Local Government, but taken across the whole of Government as we work towards publishing our draft budget next month.
I don't think I've been uncharitable at all. I think I've been very clear. I think what Delyth Jewell said before about being transparent is very important. I've just said how it is, and that is, our overall settlement over the three-year spending review period is worth less in real terms than it was at the time of the spending review last year. Now, that's a fact. You can say 'here we go'—that is a fact. We will receive, as you say, an additional £1.2 billion over the next two years—not this year, the next two years. But our overall budget in 2024-25 will be no higher—no higher—in real terms than in the current year, and our capital budget will be 8.1 per cent lower. Inflation, which is 11.1 per cent, has eroded our budget to very worrying levels, and of course that then has an impact on local authorities and it has an impact on our NHS. They're reporting significant shortfalls as a result of inflation, pay pressures, and, of course, the rising energy costs, and I'm afraid that the Chancellor's statement last week failed to address any of that.
Now, I'm sure that your constituents will have heard your praise for the UK Government, and they can form their own opinion.
Nid wyf yn mynd i wneud unrhyw ymrwymiadau gwario heddiw. Byddwch wedi fy nghlywed yn dweud sawl gwaith y prynhawn yma mai penderfyniadau dan arweiniad y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol fydd y rhain, ond yn cael eu cymryd ar draws y Llywodraeth gyfan wrth i ni weithio tuag at gyhoeddi ein cyllideb ddrafft fis nesaf.
Dydw i ddim yn credu fy mod i wedi bod yn angharedig o gwbl. Rwy'n credu fy mod i wedi bod yn glir iawn. Rwy'n credu bod yr hyn a ddywedodd Delyth Jewell yn gynharach am fod yn dryloyw yn bwysig iawn. Rwyf newydd ddweud sut y mae pethau, sef bod ein setliad cyffredinol dros y cyfnod adolygu gwariant tair blynedd yn werth llai mewn termau real nag yr oedd adeg yr adolygiad gwariant y llynedd. Nawr, mae hynny'n ffaith. Gallwch ddweud 'dyma ni eto'—mae hynny'n ffaith. Byddwn yn cael, fel y dywedwch, £1.2 biliwn yn ychwanegol dros y ddwy flynedd nesaf—nid eleni, sef y ddwy flynedd nesaf. Ond ni fydd ein cyllideb gyffredinol yn 2024-25 yn uwch—dim uwch—mewn termau real nag yn y flwyddyn bresennol, a bydd ein cyllideb gyfalaf 8.1 y cant yn is. Mae chwyddiant, sy'n 11.1 y cant, wedi erydu ein cyllideb i lefelau pryderus iawn, ac wrth gwrs mae hynny wedyn yn cael effaith ar awdurdodau lleol ac mae'n cael effaith ar ein GIG. Maen nhw'n adrodd diffygion sylweddol o ganlyniad i chwyddiant, pwysau cyflog, ac, wrth gwrs, y costau ynni cynyddol, ac rwy'n ofni bod datganiad y Canghellor yr wythnos diwethaf wedi methu â mynd i'r afael ag unrhyw un o'r rheini.
Nawr, rwy'n siŵr y bydd eich etholwyr wedi clywed eich canmoliaeth i Lywodraeth y DU, a gallant ffurfio eu barn eu hunain.
7. A yw Llywodraeth Cymru wedi ystyried ffyrdd gwahanol o ddefnyddio'r tir ar Fferm Gilestone ar wahân i'r brydles arfaethedig ŵyl y Dyn Gwyrdd? OQ58744
7. Has the Welsh Government considered any additional uses for the land at Gilestone Farm other than the proposed lease to the Green Man festival? OQ58744
All Welsh Government assets can be considered for delivery of any policy agenda. Gilestone farm is currently being managed appropriately to ensure that the asset is maintained whilst discussions on the long-term future of the site are concluded.
Mae modd ystyried holl asedau Llywodraeth Cymru ar gyfer darparu unrhyw agenda polisi. Ar hyn o bryd mae fferm Gilestone yn cael ei rheoli'n briodol er mwyn sicrhau bod yr ased yn cael ei gynnal tra bod trafodaethau ar ddyfodol tymor hir y safle yn dod i ben.
I'd like to thank the Minister for your answer. There is huge concern in my area about the £4.25 million purchase by the Welsh Government of Gilestone farm and the due diligence around that, and the potential future land use for that area. Currently, I'm aware that you're in discussions with the owners of the Green Man festival, but local people would like me to put an alternative solution to the Welsh Government of what that land could be used for, and would like you to take it very seriously.
South Powys is in need of an agricultural college because of the long travel times that people in my constituency have to go to get that provision. Welsh Government officials have previously told an organisation that there was no appropriate site for an agricultural college in south Powys, but now the Welsh Government has Gilestone farm, and I believe, and a lot of other people believe, that that would be a perfect place for an agricultural college. There's support for this from local people, local companies support it, and an education provider said that they would support it as well. And that means that that land could be used for farming and to help the next generations of young farmers. So, will the Welsh Government meet with me and others to take this proposal forward, because we all believe that that is a better use for that land, other than its use for a festival?
Hoffwn i ddiolch i'r Gweinidog am eich ateb. Mae pryder enfawr yn fy ardal i ynghylch Lywodraeth Cymru yn prynu fferm Gilestone am £4.25 miliwn a'r diwydrwydd dyladwy o amgylch hynny, a'r defnydd posibl o dir ar gyfer yr ardal honno yn y dyfodol. Ar hyn o bryd, rwy'n ymwybodol eich bod chi'n trafod gyda pherchnogion gŵyl y Dyn Gwyrdd, ond hoffai pobl leol i mi gynnig ateb arall i Lywodraeth Cymru o ran yr hyn y gallai'r tir yna gael ei ddefnyddio ar ei gyfer, a hoffwn i chi ei gymryd o ddifrif.
Mae angen coleg amaethyddol ar dde Powys oherwydd yr amseroedd teithio hir y mae'n rhaid i bobl yn fy etholaeth i fynd i gael y ddarpariaeth honno. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru eisoes wedi dweud wrth fudiad nad oedd safle priodol i goleg amaethyddol yn ne Powys, ond nawr mae gan Lywodraeth Cymru fferm Gilestone, ac rwy'n credu, ac mae llawer o bobl eraill yn credu, y byddai hwnnw'n lle perffaith ar gyfer coleg amaethyddol. Mae cefnogaeth i hyn gan bobl leol, mae cwmnïau lleol yn ei gefnogi, a dywedodd darparwr addysg y bydden nhw'n ei gefnogi hefyd. Ac mae hynny'n golygu y gallai'r tir hwnnw gael ei ddefnyddio ar gyfer ffermio ac i helpu'r cenedlaethau nesaf o ffermwyr ifanc. Felly, a wnaiff Llywodraeth Cymru cyfarfod â mi ac eraill i fwrw ymlaen â'r cynnig hwn, oherwydd rydym ni i gyd yn credu bod hynny'n well defnydd ar gyfer y tir hwnnw, heblaw am ei ddefnyddio ar gyfer gŵyl?
You mentioned that there are ongoing discussions with Green Man, so if, at the conclusion of those discussions, it's decided not to proceed with the proposal, alternative policy objectives will be explored for the use of the site, or the site can be considered for sale on the open market. And that would be the time then to engage with Welsh Government.
Gwnaethoch chi sôn bod trafodaethau yn parhau gyda'r Dyn Gwyrdd, felly os, ar ddiwedd y trafodaethau hynny, y penderfynir peidio â bwrw ymlaen â'r cynnig, bydd amcanion polisi eraill yn cael eu harchwilio ar gyfer defnyddio'r safle, neu mae modd ystyried y safle i'w werthu ar y farchnad agored. A dyna fyddai'r amser wedyn i ymgysylltu â Llywodraeth Cymru.
8. Sut mae blaenoriaethau gwario Llywodraeth Cymru wedi helpu gwasanaethau cyhoeddus i adfer o effeithiau'r pandemig? OQ58746
8. How have the Welsh Government's spending priorities helped public services recover from the effects of the pandemic? OQ58746
Thank you. As set out in our 2022-23 budget, our priority has been to use every possible lever to deliver our ambitious programme for government, provide the foundations for our post-COVID-19 pandemic recovery, and to move forwards towards a stronger, fairer and a greener Wales.
Diolch. Fel sydd wedi'i nodi yn ein cyllideb 2022-23, ein blaenoriaeth ni oedd defnyddio pob ysgogiad posibl i gyflawni ein rhaglen lywodraethu uchelgeisiol, darparu'r sylfeini ar gyfer ein hadferiad pandemig ar ôl COVID-19, a symud ymlaen tuag at Gymru gryfach, decach a gwyrddach.
Thank you for your answer, Minister. The devastating effects of the pandemic are still, sadly, being felt by public services all across Wales. It would be reasonable to assume, therefore, that your Government will take every opportunity to assist public services to recover. However, a recent meeting of the Public Accounts and Public Administration Committee scrutinising the Welsh Government's accounts for 2020-21 found that there had been an underspend of £526 million. As a result, £155 million of funding allocated to Wales had to be returned to the Treasury. Every week in the Senedd, Minister, we hear about this Government blaming their failures on a lack of funding from Westminster, and yet, it is apparent that you're not spending the money that you already have been given. So, do you agree, Minister, that this is scandalous that you returned £155 million to the Treasury, when our hospitals, schools and local councils in Wales are under severe financial pressure? Thank you.
Diolch am eich ateb, Gweinidog. Mae effeithiau dinistriol y pandemig yn parhau, yn anffodus, i gael eu teimlo gan wasanaethau cyhoeddus ledled Cymru. Byddai'n rhesymol tybio, felly, y bydd eich Llywodraeth yn cymryd pob cyfle i gynorthwyo gwasanaethau cyhoeddus i adfer. Ond yn ddiweddar bu cyfarfod o'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus yn craffu ar gyfrifon Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21 bod yna danwariant o £526 miliwn wedi bod. O ganlyniad, bu'n rhaid dychwelyd £155 miliwn o gyllid a gafodd ei ddyrannu i Gymru i'r Trysorlys. Bob wythnos yn y Senedd, Gweinidog, rydym ni'n clywed am y Llywodraeth hon yn beio'u methiannau ar ddiffyg cyllid gan San Steffan, ac eto, mae'n amlwg nad ydych chi'n gwario'r arian sydd eisoes wedi'i roi i chi. Felly, a ydych chi'n cytuno, Gweinidog, bod hyn yn warthus eich bod chi wedi dychwelyd £155 miliwn i'r Trysorlys, pan fo ein hysbytai, ysgolion a chynghorau lleol yng Nghymru o dan bwysau ariannol difrifol? Diolch.
I don't have the details of that £155 million, so I don't know whether it could be spent on schools or health. There are different budgets, there are different rules and regulations. I'm afraid I don't have the detail to agree with your comments.
Nid oes gennyf i fanylion y £155 miliwn yna, felly nid wyf yn gwybod a fyddai modd ei wario ar ysgolion neu iechyd. Mae yna wahanol gyllidebau, mae yna wahanol reolau a rheoliadau. Yn anffodus nid oes gennyf i'r manylion i gytuno â'ch sylwadau.
Diolch i'r Trefnydd am y sesiwn yna.
I thank the Trefnydd for that session.
Yr eitem nesaf felly fydd y datganiad a chyhoeddiad busnes, a'r Trefnydd unwaith eto sy'n gwneud y datganiad hynny—Lesley Griffiths, felly.
The next item is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd once again, Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. There are no changes to this week's business. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Does dim newidiadau i'r busnes yr wythnos hon. Mae busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad busnes a'r cyhoeddiad, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i Aelodau yn electronig.
Trefnydd, can I call for a statement from the Minister with responsibility for education in relation to student support during the current cost-of-living pressures? I have raised this in the past, but I haven't seen a statement on the subject. As you'll know, students at the moment—all students—are entitled to a grant of £1,000 per year towards their living costs. That is an amount that has been fixed since 2017, never increased with inflation, and, effectively, it's been cut in real terms now by more than 17 per cent. In addition to that, the household income thresholds at which people have to make a contribution towards their living costs and tuition has remained at £18,370, and hasn't increased in line with inflation, which means that many more people now are having to fork out for a family member who might be enjoying the privilege of higher education. Can you tell me—? It is time that these levels were increased. I think that this is an appropriate time to do so, given the cost-of-living pressures, and I would like a statement from the Minister on this subject.
Trefnydd, a gaf i alw am ddatganiad gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am addysg ynglŷn â chymorth i fyfyrwyr yn ystod y pwysau costau byw presennol? Rwyf i wedi codi hyn yn y gorffennol, ond nid wyf i wedi gweld datganiad ar y pwnc. Fel y gwyddoch chi, mae gan fyfyrwyr ar hyn o bryd—pob myfyriwr—hawl i grant o £1,000 y flwyddyn tuag at eu costau byw. Mae hynny'n swm sydd wedi'i osod ers 2017, sydd erioed wedi cynyddu gyda chwyddiant, ac, i bob pwrpas, mae wedi cael ei dorri mewn termau gwirioneddol nawr gan fwy na 17 y cant. Yn ogystal â hynny, mae trothwyon incwm yr aelwyd lle mae'n rhaid i bobl wneud cyfraniad tuag at eu costau byw a'u dysgu wedi aros yn £18,370, ac nid yw wedi cynyddu yn unol â chwyddiant, sy'n golygu bod llawer mwy o bobl nawr yn gorfod talu am aelod o'r teulu a allai fod yn mwynhau'r fraint o addysg uwch. Allwch chi ddweud wrtha i—? Mae'n bryd i'r lefelau hyn gael eu codi. Rwy'n credu bod hwn yn amser priodol i wneud hynny, o ystyried y pwysau costau byw, a hoffwn i ddatganiad gan y Gweinidog ar y pwnc hwn.
Thank you. We do have the most progressive student support in the UK, and the Minister for Education and the Welsh Language will be making a statement very shortly.
Diolch. Mae gennym ni'r gefnogaeth fwyaf blaengar i fyfyrwyr yn y DU, a bydd Gweinidog y Gymraeg ac Addysg yn gwneud datganiad yn fuan iawn.
Trefnydd, the Cymru team have succeeded in uniting our nation, and newspapers across the world are telling our story. Even The Washington Post has run an article on the team and the inimitable Dafydd Iwan's 'Yma o Hyd'. It is, though, a testament of shame to FIFA that the tournament is happening in Qatar. I'm proud that the Cymru team have been so open in sharing Wales's values with the world, but the Government here must help ensure that the world cup's legacy in Wales is a positive one. So, I'd like a statement, please, outlining how that will happen. How can we build on the phenomenal success of 'Yma o Hyd' in opening up access and engagement with Cymraeg? How can our sporting success translate into the grass-roots game, and how can we ensure that Wales becomes an even more unashamedly inclusive, equal nation, and loudly proud of being so after this tournament? How can we ensure that hatred will be met with love and with pride for everyone living in Wales? I raise this because constituents have written to me to express their concern.
Trefnydd, mae tîm Cymru wedi llwyddo i uno'n cenedl, ac mae papurau newydd ar draws y byd yn adrodd ein stori ni. Mae hyd yn oed The Washington Post wedi cynnwys erthygl ar y tîm ac 'Yma o Hyd' gan Dafydd Iwan, sydd heb ei ail. Er hynny, mae'n destun cywilydd i FIFA fod y twrnamaint yn digwydd yn Qatar. Rwy'n falch bod tîm Cymru wedi bod mor agored yn rhannu gwerthoedd Cymru â'r byd, ond mae'n rhaid i'r Llywodraeth hon helpu i sicrhau bod gwaddol Cwpan y Byd yng Nghymru yn un cadarnhaol. Felly, hoffwn i ddatganiad, os gwelwch yn dda, yn amlinellu sut y bydd hynny'n digwydd. Sut allwn ni ddatblygu llwyddiant rhyfeddol 'Yma o Hyd' o ran y cyfle i fanteisio ar y Gymraeg ac ymgysylltu â hi? Sut gall ein llwyddiant ym myd chwaraeon drosglwyddo i'r gêm ar lawr gwlad, a sut gallwn ni sicrhau bod Cymru yn ddiedifar yn dod yn wlad hyd yn oed yn fwy cynhwysol, cyfartal, ac yn hynod falch o fod felly ar ôl y twrnamaint hwn? Sut gallwn ni sicrhau y bydd casineb yn cael ei wrthod â chariad a balchder at bawb sy'n byw yng Nghymru? Rwy'n codi hyn oherwydd bod etholwyr wedi ysgrifennu ataf i fynegi eu pryder.
Thank you, and it is certainly an amazing opportunity, isn't it? I've waited all my life—and I'm a lot older than you—to see Wales in a world cup final. And, you know, it's a global audience—5 billion people—so it is indeed a massive opportunity. And we discussed, in First Minister's questions, the outrageous last-minute u-turn by FIFA in relation to the OneLove armband. But I think it is a massive opportunity for us, and that's why, as a Government, the First Minister is currently on his way back from Qatar, where I know he's had a series of meetings in relation to what we can do from a Welsh Government, to encourage businesses to come here, for instance. The Minister for Economy will be in Qatar next week, and I'm sure that both the First Minister and the Minister for Economy will provide us with written statements on the trips that they've had and the people they have met with, as well as making sure that we use that global platform in a way that we haven't had for many, many years by our fantastic Welsh men's football team.
Diolch, ac yn sicr mae'n gyfle anhygoel, on'd ydy? Rydw i aros trwy gydol fy holl fywyd—ac rydw i lawer yn hŷn na chi—i weld Cymru yn rownd derfynol Cwpan y Byd. Ac, wyddoch chi, mae'n gynulleidfa fyd-eang—5 biliwn o bobl—felly mae'n wir yn gyfle enfawr. A gwnaethom ni drafod, yng nghwestiynau'r Prif Weinidog, y tro pedol munud olaf gwarthus gan FIFA o ran y band braich OneLove. Ond rwy'n credu ei fod yn gyfle enfawr i ni, a dyna pam, fel Llywodraeth, fod y Prif Weinidog ar ei ffordd yn ôl o Qatar ar hyn o bryd, lle rwy'n gwybod ei fod wedi cael cyfres o gyfarfodydd am yr hyn y gallwn ni ei wneud gan Lywodraeth Cymru, er mwyn annog busnesau i ddod yma, er enghraifft. Bydd Gweinidog yr Economi yn Qatar yr wythnos nesaf, ac rwy'n siŵr y bydd y Prif Weinidog a Gweinidog yr Economi yn rhoi datganiadau ysgrifenedig i ni ar y teithiau y maen nhw wedi'u cael a'r bobl â phwy y maen nhw wedi'u cwrdd, yn ogystal â sicrhau ein bod ni'n defnyddio'r llwyfan byd-eang hwnnw mewn ffordd nad ydym ni wedi'i gael am flynyddoedd lawer gan ein tîm pêl-droed dynion Cymru gwych.
Trefnydd, can I ask for your annual update on the Welsh Government's TB eradication programme, please? This was last held on 16 November last year and, as you'll be aware, bovine TB has been a continuous negative thread throughout Welsh agriculture over the last decade or so, causing immense pain and heartache to the farmers of Wales. With the winter fair—the Royal Welsh winter fair—next week, today would've been a good and ideal opportunity to bring this annual statement to the floor of this Chamber, so that we as Members, and the wider farming community, can scrutinise you and your Government's record on TB eradication. Therefore, can I ask that your annual TB eradication programme is brought forward before the Christmas recess, so that it can remain annual?
Trefnydd, a gaf i ofyn am eich diweddariad blynyddol ar raglen dileu TB Llywodraeth Cymru, os gwelwch yn dda? Cafodd hwn ei gynnal ddiwethaf ar 16 Tachwedd y llynedd, ac fel y byddwch chi'n ymwybodol, mae TB mewn gwartheg wedi bod yn llinyn negyddol parhaus ledled amaethyddiaeth Cymru yn ystod y ddegawd ddiwethaf, gan achosi poen a loes calon enfawr i ffermwyr Cymru. Gyda'r ffair aeaf—ffair aeaf Frenhinol Cymru—yr wythnos nesaf, byddai heddiw wedi bod yn gyfle da a delfrydol i ddod â'r datganiad blynyddol hwn i lawr y Siambr hon, fel y gallwn ni fel Aelodau, a'r gymuned ffermio ehangach, graffu arnoch chi a chyflawniad eich Llywodraeth ar ddileu TB. Felly, a gaf i ofyn i'ch rhaglen dileu TB flynyddol gael ei chyflwyno cyn toriad y Nadolig, er mwyn iddo barhau i fod yn flynyddol?
Thank you. As you stated, my last one was in November last year, and I had hoped to be able to do it in November this year. I have to say, there are a couple of reasons why I haven't been able to bring it forward this week. One of the main reasons—and I'm sure that you'll absolutely appreciate it—is that it's the same officials working on TB eradication who are having to deal with the outbreak in relation to avian influenza, so that's put a lot of pressure on my officials. I'm also awaiting—as you know, I set up a particular advisory group in relation to TB—but I do want to—. It's not just an annual TB eradication statement I wanted to make; I wanted to refresh the programme as well, so it's a bigger piece of work. But I want to assure you that I will bring it forward as soon as I can.
Diolch. Fel y dywedoch chi, roedd fy un olaf ym mis Tachwedd y llynedd, ac roeddwn i wedi gobeithio gallu'i wneud ym mis Tachwedd eleni. Mae'n rhaid i mi ddweud, mae cwpl o resymau pam nad ydw i wedi gallu ei gyflwyno yr wythnos hon. Un o'r prif resymau—ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n ei werthfawrogi'n llwyr—yw mai'r un swyddogion sy'n gweithio ar ddileu TB sy'n gorfod ymdrin â'r achosion ym ymwneud â ffliw adar, felly mae hynny wedi rhoi llawer o bwysau ar fy swyddogion i. Rydw i hefyd yn disgwyl—fel y gwyddoch, chi, sefydlais i grŵp cynghori penodol o ran TB—ond rydw i eisiau—. Nid datganiad dileu TB blynyddol yn unig yr oeddwn i eisiau'i wneud; roeddwn i eisiau adnewyddu'r rhaglen hefyd, felly mae'n ddarn mwy o waith. Ond rydw i eisiau eich sicrhau chi y byddaf i'n ei gyflwyno cyn gynted ag y gallaf i.
Trefnydd, could I request a written or oral statement, whichever one is more appropriate, on the progress of Big Bocs Bwyd and how it interacts with local community organisations also providing food for those who need it? A number of organisations have approached me, expressing some concern that there is a lack of co-ordination, which has ultimately led to multiple organisations competing for the same funding and food within the same area. Ultimately, this is to the detriment of the shared goal of supporting our communities, and I'm sure that you would agree that ensuring better co-ordination will better serve the very people who this support is intended to help.
Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad ysgrifenedig neu lafar, pa un bynnag sydd yn fwy priodol, ar hynt Big Bocs Bwyd a sut mae'n rhyngweithio â sefydliadau cymunedol lleol hefyd sy'n darparu bwyd i'r rhai sydd ei angen? Mae nifer o sefydliadau wedi dod ataf i, gan fynegi pryder bod diffyg cydlynu, sydd yn y pen draw wedi arwain at nifer o sefydliadau yn cystadlu am yr un cyllid a bwyd o fewn yr un ardal. Yn y pen draw, mae hyn ar draul y nod ar y cyd o gefnogi ein cymunedau, ac rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno y bydd sicrhau gwell cydlynu yn gwasanaethu'n well yr union bobl y mae'r gefnogaeth hon yn bwriadu eu helpu.
Yes, absolutely, I will speak to the Minister for Social Justice and she if she'll bring forward a written statement. I know she's done a huge amount of work, and certainly, we're aware of, obviously, Big Bocs Bwyd. And I think it's really important we don't have duplication, so that better co-ordination of organisations is obviously needed, but I will ask the Minister for Social Justice to bring forward a written statement.
Gwnaf, yn sicr, fe wnaf i siarad â'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol a gweld os gwnaiff hi gyflwyno datganiad ysgrifenedig. Rwy'n gwybod ei bod hi wedi gwneud llawer iawn o waith, ac yn sicr, rydym ni'n ymwybodol o, yn amlwg, Big Bocs Bwyd. Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn nad oes gennym ni ddyblygu, felly, yn amlwg, mae angen cydlynu sefydliadau yn well, ond fe wnaf ofyn i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol gyflwyno datganiad ysgrifenedig.
Minister, last week, I asked for an update from the health Minister on the cancer summit, which took place over a month ago. The lack of commitment from the Government to provide a comprehensive update to the Senedd caused me some concern. The cancer summit resolved that, where possible, health boards should implement straight-to-test pathways and establish one-stop diagnostic clinics. This will reduce the need for out-patient clinics, and reduce the length of time in the diagnostic pathways. Following what has been described as a significant, unprecedented summit, what urgent action and activity has been undertaken, and in what ways are health boards changing their ways of working to meet the commitments outlined, and will the Minister now schedule a statement in Plenary?
Gweinidog, yr wythnos diwethaf, gofynnais i am yr wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog Iechyd ar yr uwchgynhadledd canser, a gafodd ei chynnal dros fis yn ôl. Mae diffyg ymrwymiad gan y Llywodraeth i ddarparu datganiad cynhwysfawr o'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd yn achosi rhywfaint o bryder i mi. Penderfynodd yr uwchgynhadledd canser, pan fo'n bosibl, y dylai byrddau iechyd weithredu llwybrau syth-i-brofion a sefydlu clinigau diagnostig un stop. Bydd hyn yn lleihau'r angen am glinigau cleifion allanol, ac yn lleihau hyd yr amser yn y llwybrau diagnostig. Yn dilyn yr hyn sydd wedi'i ddisgrifio fel uwchgynhadledd sylweddol, ddigynsail, pa gamau a gweithgarwch brys sydd wedi'u cynnal, ac ym mha ffyrdd y mae byrddau iechyd yn newid eu ffyrdd o weithio i gyflawni'r ymrwymiadau sydd wedi'u hamlinellu, ac a wnaiff y Gweinidog nawr drefnu datganiad yn y Cyfarfod Llawn?
Thank you. Well, I am aware there were a number of actions that came out of the cancer summit that the Minister for Health and Social Services is currently considering, but I'm sure, once that piece of work has been done, the Minister will bring forward a written statement.
Diolch. Wel, rwy'n ymwybodol y daeth nifer o gamau o'r uwchgynhadledd canser y mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn ei ystyried ar hyn o bryd, ond rwy'n siŵr, pan fydd y darn hwnnw o waith wedi'i wneud, y bydd y Gweinidog yn cyflwyno datganiad ysgrifenedig.
Trefnydd, I'd like to request a statement, please, with an update from the Minister for health on changes to the Welsh ambulance service and what this means in practice for patients. Over the weekend, I was contacted by a number of constituents concerned by the changes now being implemented to the Welsh ambulance service, with rapid response vehicles no longer operating from Gelli in Rhondda. These are, of course, part of wider changes to the use of RRV services throughout Wales.
But, only last night, I was contacted by a constituent desperate for an ambulance for a relative who was over 80 years old and had fallen in the shower, breaking their ankle, leaving them in absolute agony. They rang for an ambulance at 2 p.m; this arrived at 12.30 a.m. in the early hours of this morning, with the person deteriorating, and it's uncertain of that person's outcomes at this point in time. Relatives have again been on the phone this morning asking is it now safe to ring for an ambulance when you cannot take a person to hospital yourselves, and connecting it to the changes in the RRV in Rhondda in particular, and affecting nearby areas.
What assurances are we able to give patients that they will receive that urgent treatment, rather than being left in agony for hours?
Trefnydd, hoffwn i ofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, gyda'r wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog Iechyd ar newidiadau i wasanaeth ambiwlans Cymru a beth mae hyn yn ei olygu yn ymarferol ar gyfer cleifion. Dros y penwythnos, cysylltodd nifer o etholwyr â fi yn pryderu am y newidiadau sydd bellach yn cael eu gweithredu i wasanaeth ambiwlans Cymru, a dim cerbydau ymateb cyflym nawr yn gweithredu o'r Gelli yn y Rhondda. Mae'r rhain, wrth gwrs, yn rhan o newidiadau ehangach i'r defnydd o wasanaethau Cerbydau Ymateb Cyflym ledled Cymru.
Ond, dim ond neithiwr, cysylltodd etholwr â mi a oedd taer angen ambiwlans ar gyfer perthynas oedd dros 80 oed ac a oedd wedi syrthio yn y gawod, gan dorri ei ffêr, gan ei adael mewn gwewyr llwyr. Ffonion nhw am ambiwlans am 2 pm; cyrhaeddodd am 12.30 yn oriau mân y bore yma, a'r person yn dirywio, ac mae ffawd y person hwnnw'n ansicr ar hyn o bryd. Unwaith eto mae perthnasau wedi bod ar y ffôn y bore 'ma yn gofyn ydy hi'n ddiogel erbyn hyn i ffonio am ambiwlans pan na allwch chi fynd â pherson i'r ysbyty eich hun, ac yn ei gysylltu â'r newidiadau yn y cerbydau ymateb cyflym yn y Rhondda yn benodol, ac yn effeithio ar ardaloedd cyfagos.
Pa sicrwydd ydyn ni'n gallu rhoi i gleifion y byddan nhw'n cael y driniaeth frys honno, yn hytrach na chael eu gadael mewn gwewyr am oriau?
Well, I am extremely concerned to hear about your constituent; nobody wants to ring an ambulance and feel that the ambulance won't respond. So, I can say we've brought forward 74 new ambulances, for instance; you referred to the age of an ambulance. So, there is that assurance and that confidence for constituents, and I know the Minister, just last week, met with the ambulance trust to talk about their performance response—their response performance—sorry, I'm getting my words the wrong way around. And I think it's safe to say it's not where it is, but the Minister is bringing forward a few initiatives—and I mentioned the new ambulances—to help improve the matter as a matter of urgency.
Wel, rwy'n hynod bryderus o glywed am eich etholwr; nid oes neb eisiau ffonio am ambiwlans a theimlo na fydd yr ambiwlans yn ymateb. Felly, gallaf i ddweud ein bod ni wedi cyflwyno 74 ambiwlans newydd, er enghraifft; gwnaethoch chi gyfeirio at oedran ambiwlans. Felly, mae'r sicrwydd hwnnw a'r hyder hwnnw i etholwyr, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog, dim ond yr wythnos diwethaf, wedi cwrdd â'r ymddiriedolaeth ambiwlans i siarad am eu hymateb perfformiad—eu perfformiad ymateb—mae'n ddrwg gen i, rwy'n cael fy ngeiriau yn y drefn anghywir. Ac rwy'n credu ei bod hi'n ddiogel dweud nad dyna yw lle y mae, ond mae'r Gweinidog yn cyflwyno ychydig o fentrau—ac fe wnes i grybwyll yr ambiwlansys newydd—i helpu i wella'r mater fel mater o frys.
I'd very much like a statement from the Minister for health and the Minister for social care on the number of unsafe discharges from hospital. I'll declare an interest at this point because this example I'm going to give now involves a very close 98-year-old family relative.
Two weeks ago, this relative suffered as a result of a car accident and was taken into hospital, and suffered a broken shoulder and other mobility issues as a result of this accident. Yesterday, without any notice as such, that person was taken home at lunchtime yesterday by the ambulance. No care provision in place at all, and it was only when I was on my way here to Cardiff, just before 5 o'clock, that that person had been sat in a chair, obviously no access to food, drinks or the ability to go to the toilet. I phoned to be told the care package was kicking in the next day and that I had nothing to worry about. I then phoned the hospital, who could not tell me what care was going in. In short, I just phoned round as many people I knew last night, and we did manage to get some support in, at about 7.30 p.m. So, that individual had been sat in a chair for seven hours. I was advised last night that this was an unsafe discharge and that it wasn't rare, that this is happening on too frequent a basis—and this came from somebody working within that provision. Hence why I would be really grateful if the health Minister, and indeed the social care Minister, would be so kind as to give a statement. I sat here during the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014, where this kind of thing was going to stop—health and social care was going to be more joined up. There is no joined-up thinking in, certainly, the unsafe discharge that affected my family relative. But, as somebody who represents a large number of elderly constituents, I want some guarantees that this won't happen again to either my constituent, or indeed any constituents of any of the Members sat here. Thank you.
Hoffwn i'n fawr gael datganiad gan y Gweinidog Iechyd a'r Gweinidog Gofal Cymdeithasol ar nifer yr achosion o ryddhau'n anniogel o'r ysbyty. Fe wnaf ddatgan buddiant ar y pwynt hwn oherwydd mae'r enghraifft hon rwy'n mynd i'w rhoi nawr yn cynnwys perthynas teuluol agos iawn 98 oed.
Bythefnos yn ôl, dioddefodd y perthynas hwn o ganlyniad i ddamwain car ac fe'i cymerwyd i'r ysbyty, a gwnaeth ddioddef ysgwydd wedi'i thorri a phroblemau symudedd eraill o ganlyniad i'r ddamwain hon. Ddoe, heb unrhyw rybudd felly, cafodd y person hwnnw ei gymryd adref amser cinio ddoe gan yr ambiwlans. Dim darpariaeth gofal ar waith o gwbl, a dim ond pan yr oeddwn i ar fy ffordd yma i Gaerdydd, ychydig cyn 5 o'r gloch, y cefais wybod bod y person hwnnw wedi bod yn eistedd mewn cadair, yn amlwg heb fwyd, diodydd na'r gallu i fynd i'r tŷ bach. Ffoniais i gael gwybod bod y pecyn gofal yn dechrau'r diwrnod canlynol ac nad oedd gennyf i ddim byd i boeni yn ei gylch. Wedyn ffoniais i'r ysbyty, a oedd yn methu dweud wrthyf i pa ofal oedd yn mynd i fod. Yn fyr, fe wnes i ffonio gymaint o bobl yr oeddwn i'n eu nabod neithiwr, a llwyddon ni i gael rhywfaint o gymorth, tua 7.30 p.m. Felly, roedd yr unigolyn hwnnw wedi bod yn eistedd mewn cadair am saith awr. Cefais wybod neithiwr fod hwn yn achos o ryddhau'n anniogel ac nad oedd yn brin, bod hyn yn digwydd yn rhy aml—a daeth hyn gan rywun yn gweithio o fewn y ddarpariaeth honno. Dyma pam y byddwn i'n ddiolchgar iawn pe bai'r Gweinidog iechyd, ac yn wir y Gweinidog gofal cymdeithasol, mor garedig â rhoi datganiad. Eisteddais i yma yn ystod Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, lle roedd y math hwn o beth yn mynd i ddod i ben—roedd iechyd a gofal cymdeithasol yn mynd i fod yn fwy cydgysylltiedig. Nid oes unrhyw feddwl cydgysylltiedig, yn sicr, yn yr achos o ryddhau'n anniogel a effeithiodd ar fy mherthynas teuluol. Ond, fel rhywun sy'n cynrychioli nifer fawr o etholwyr oedrannus, rwyf i eisiau gweld gwarantu na fydd hyn yn digwydd eto i naill ai fy etholwr i, neu yn wir etholwyr unrhyw un o'r Aelodau sy'n eistedd yma. Diolch.
Thank you. And again, I'm very concerned to hear of the experience of your family member. I think it is fair to say we do have real problems in social care—we spoke about those during First Minister's questions. And we have lost a huge number, a significant number, of social care workers, going forward, and we do need that flow from health to social care to improve. It's not unique to Wales. I know that's no comfort to your family member, but it is something that the Minister for Health and Social Services, and the Deputy Minister for Social Services, are working on.
Diolch. Ac eto, rwy'n bryderus iawn o glywed am brofiad aelod o'ch teulu. Rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod gennym ni broblemau gwirioneddol ym maes gofal cymdeithasol—fe wnaethom ni siarad amdanyn nhw yn ystod cwestiynau'r Prif Weinidog. Ac rydym ni wedi colli nifer enfawr, nifer sylweddol, o weithwyr gofal cymdeithasol, wrth symud ymlaen, ac mae angen i ni gael y llif hwnnw o iechyd i ofal cymdeithasol i wella. Nid yw'n unigryw i Gymru. Rwy'n gwybod nad yw hynny'n gysur i'r aelod o'ch teulu chi, ond mae'n rhywbeth y mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, a'r Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, yn gweithio arno.
We've heard already today, of course, many references to Qatar's wholly unacceptable record on human rights, reflected in the way that many football supporters have been treated in the last 24 hours. Human rights abuses perpetrated by the Iranian Government, of course, are ones that we must also highlight and condemn, and, given that Wales is playing Iran on Friday, and given now that Welsh footballers aren't able to make their own stand, it's up to all of us to make a stand on their behalf, and on behalf of the men, women and children in Iran who are being persecuted and killed by the abhorrent regime in that country. So, can I ask that the Welsh Government, before the match on Friday, issues an unequivocal statement of condemnation of the Iranian Government for their human rights violations, for their systemic prosecution of minorities, and for their increased use of arbitrary detentions, enforced disappearances, and, of course, the death penalty? Will you, as a Welsh Government, make that stand?
Rydym ni wedi clywed eisoes heddiw, wrth gwrs, llawer o gyfeiriadau at hanes cwbl annerbyniol Qatar ar hawliau dynol, wedi'i adlewyrchu yn y ffordd y mae llawer o gefnogwyr pêl-droed wedi cael eu trin yn ystod y 24 awr ddiwethaf. Mae achosion cam-drin hawliau dynol sy'n digwydd gan Lywodraeth Iran, wrth gwrs, yn rhai y mae'n rhaid i ni hefyd dynnu sylw atyn nhw a'u condemnio, ac, o ystyried bod Cymru yn chwarae Iran ddydd Gwener, ac o ystyried nawr nad yw pêl-droedwyr Cymru yn gallu gwneud eu safiad eu hunain, mae'n fater i bob un ohonom ni wneud safiad ar eu rhan, ac ar ran y dynion, menywod a phlant yn Iran sy'n cael eu herlid a'u lladd gan y drefn wrthun yn y wlad honno. Felly, a gaf i ofyn i Lywodraeth Cymru, cyn y gêm ddydd Gwener, gyhoeddi datganiad diamwys yn condemnio Llywodraeth Iran am ymyrryd â hawliau dynol, am erlyn lleiafrifoedd yn systematig, ac am eu defnydd cynyddol o garcharu ar fympwy, diflaniadau gorfodol, ac, wrth gwrs, y gosb eithaf? A wnewch chi, fel Llywodraeth Cymru, y safiad hwnnw?
Thank you. I thought the Iranian football team were incredibly brave in their comments and statements in their press conference following—I think it was following the match yesterday, or before. I will certainly speak with I think it would be the Minister for Social Justice regarding your request.
Diolch. Roeddwn i'n meddwl bod tîm pêl-droed Iran yn hynod o ddewr yn eu sylwadau a'u datganiadau yn eu cynhadledd i'r wasg yn dilyn—rwy'n credu mai ar ôl y gêm ddoe ydoedd, neu cyn. Yn sicr, fe wnaf i siarad gyda, rwy'n credu mai'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol fyddai hi, ynglŷn â'ch cais.
Gawn ni gyhoeddiad, os gwelwch yn dda, gan Weinidog yr Economi ynghylch pa gymorth ariannol sydd ar gael i fusnesau sy'n canfod eu hunain mewn trafferthion ariannol? Mae yna gyflogwyr cymharol fawr bellach mewn cyswllt efo nifer ohonom ni yn sôn am eu pryderon eu bod nhw am orfod rhoi eu gweithlu ar y clwt yn y dyddiau a'r wythnosau nesaf yma. Hyd yma, does yna ddim cymorth ariannol go iawn wedi cael ei gynnig gan y Llywodraeth yma. Mae'n ymddangos fel nad oes yna ddealltwriaeth gan y Llywodraeth o ddifrifoldeb y sefyllfa i nifer ohonyn nhw. Nid cyngor hir dymor sydd ei angen ar y busnesau yma, ond pres—pres i'w helpu efo'u cash flow nhw yn y tymor byr, a dydyn nhw ddim yn gwybod at bwy y mae troi. Felly, byddai cyhoeddiad o ba gymorth sydd ar gael a lle y dylai'r bobl yma droi yn ddefnyddiol iawn i fusnesau Cymru ar hyn o bryd. Diolch.
Could we have a statement, please, from the Minister for Economy on what financial support is available to businesses who find themselves in financial difficulty? There are relatively major employers now in contact with many of us talking about their concerns that they will have to make their workforce redundant over the next days and weeks. To date, there's been no real financial support provided by this Government. It appears that there isn't an understanding in Government of the gravity of the situation for many of these businesses. They don't need long-term advice, they need money—money to help them with their cash flow in the short term, and they don't know to whom they can turn. So, a statement of what support is available and where these people should turn to would be very useful for businesses in Wales at the moment. Thank you.
Well, I disagree profoundly, that you don't believe there's an understanding in the Welsh Government of the difficulties and the challenges that our businesses are facing—of course we do, and Business Wales is there to provide that support. But, as I've said several times in the past hour, our financial settlement doesn't allow us to give huge amounts of funding. But I absolutely recognise the point you're making, and certainly, in relation to energy costs, I think there's a significant number of businesses that have contacted the Minister for Economy. So, if there's anything further he can do, that support will be available via Business Wales.
Wel, rydw i'n anghytuno'n ddirfawr, nad ydych chi'n credu bod dealltwriaeth yn Llywodraeth Cymru o'r anawsterau a'r heriau y mae ein busnesau ni'n eu hwynebu—wrth gwrs ein bod ni, ac mae Busnes Cymru yno i ddarparu'r gefnogaeth honno. Ond, fel yr wyf i wedi'i ddweud sawl gwaith yn yr awr ddiwethaf, nid yw ein setliad ariannol ni'n caniatáu i ni roi symiau enfawr o gyllid. Ond rwy'n cydnabod yn llwyr y pwynt yr ydych chi'n ei wneud, ac yn sicr, o ran costau ynni, rwy'n credu bod nifer sylweddol o fusnesau wedi cysylltu â Gweinidog yr Economi. Felly, os oes unrhyw beth arall y gall ef ei wneud, bydd y cymorth hwnnw ar gael drwy Busnes Cymru.
Could I ask for a statement from the Minister for Finance and Local Government this afternoon regarding the second home and holiday lets levy in Denbighshire specifically? I've been contacted by many people in my constituency recently who are, quite frankly, aghast at the 50 per cent additional council tax levy on their properties and feel put off from investing in the area. They and I believe that the 182-day threshold is far too high and unrealistic of reality. In my brief time so far as a Senedd Member I've only come across one person in my constituency who made the threshold, on just one year only, in 2012, and you could argue that that was an abnormal summer, due to the hot weather, London Olympics and Euro 2012. So, could I have a statement from the Minister explaining what discussions she has had with Denbighshire County Council in regard to this levy and reassure me and my constituents that Denbighshire is open for business and that local people can feel safe in investing in their properties? Thank you.
A gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol y prynhawn yma ynglŷn â'r ardoll gosod ail gartrefi a chartrefi gwyliau yn sir Ddinbych yn benodol? Mae llawer o bobl yn fy etholaeth i wedi cysylltu â mi yn ddiweddar sydd, a dweud y gwir, wedi'u harswydo gan y 50 y cant ychwanegol o ardoll y dreth gyngor ar eu heiddo ac yn teimlo eu bod yn cael eu rhwystro rhag buddsoddi yn yr ardal. Maen nhw, a minnau, yn credu bod y trothwy 182 diwrnod yn llawer rhy uchel ac yn afrealistig o'r realiti. Yn fy amser byr hyd yma fel Aelod o'r Senedd rydw i ond wedi dod ar draws un person yn fy etholaeth i a wnaeth gyflawni'r trothwy, am flwyddyn yn unig, yn 2012, a gallech chi ddadlau bod hwnnw'n haf anarferol, oherwydd y tywydd poeth, Gemau Olympaidd Llundain ac Euro 2012. Felly, a gaf i ddatganiad gan y Gweinidog yn esbonio pa drafodaethau y mae hi wedi'u cael gyda Chyngor Sir Ddinbych am yr ardoll hon a fy sicrhau i a fy etholwyr fod sir Ddinbych ar agor i fusnes ac y gall pobl leol deimlo'n ddiogel wrth fuddsoddi yn eu heiddo? Diolch.
I think the Minister for Finance and Local Government has been scrutinised many times on the policies that you refer to, so I don't think there's a need for a further statement.
Rwy'n credu bod y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol wedi cael ei graffu arno droeon ar y polisïau yr ydych chi'n cyfeirio atyn nhw, felly nid ydw i'n credu bod angen datganiad arall.
A gaf i wneud cais am gyfres rheolaidd o ddatganiadau ynglŷn â'r gwaith sy'n cael ei wneud i gryfhau ac ailagor Pont y Borth? Dwi wedi ysgrifennu at y Dirprwy Weinidog heddiw yma. Rydyn ni yn clywed bod gwaith i ddechrau yn fuan ar y bont. Rydyn ni yn clywed bod y bont i ailagor efo cyfyngiad pwysau yn fuan yn y flwyddyn newydd. Rydyn ni'n clywed bod yna faterion yn cael eu hystyried ar gyfer lliniaru traffig. Rydyn ni'n clywed am faterion yn cael eu hystyried o ran cefnogi busnes. Ond rydyn ni angen cyfathrebu efo pobl yn glir ynglŷn â beth yn union sy'n digwydd a pha bryd. A gaf i ofyn i'r Llywodraeth adeiladu i mewn i'w hamserlen nhw ddatganiadau cyson er mwyn cyfathrebu efo pobl sy'n byw yn Ynys Môn ac ardal y Fenai ynglŷn ag union natur y gwaith ac amserlen y gwaith i symud tuag at ailagor y bont yma?
May I make a request for a regular series of statements with regard to the work that is being done to strengthen and reopen Pont y Borth? I've written to the Deputy Minister today. We've heard that work is to start soon on the bridge. We've heard that the bridge will open with a weight restriction early in the new year. We hear that there are issues being considered to mitigate traffic. We hear about considerations with regard to support for business. But we need clear communication with people with regard to what exactly is happening and when. So, can I ask the Government to build into their timetable regular statements to communicate with those people who live on Anglesey and in the Menai area with regard to the nature of the work and the timetable of the work to move towards reopening the bridge, please?
I will certainly ask the Deputy Minister to provide an update before Christmas.
Yn sicr, fe wnaf i ofyn i'r Dirprwy Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf cyn y Nadolig.
Diolch i'r Trefnydd.
I thank the Trefnydd.
You've been three for the price of one this afternoon. You've been the First Minister, you've been the Trefnydd, and now you're about to be the rural affairs Minister. I'll ask you to propose the regulations on agricultural payments—Lesley Griffiths.
Rydych chi wedi bod yn dri am bris un y prynhawn yma. Rydych chi wedi bod yn Brif Weinidog, rydych chi wedi bod yn Drefnydd, ac nawr rydych chi ar fin bod yn Weinidog materion gwledig. Gofynnaf i chi gynnig y rheoliadau ar daliadau amaethyddol—Lesley Griffiths.
Cynnig NDM8133 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Daliadau Amaethyddol (Ffi) 2022 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 25 Hydref 2022.
Motion NDM8133 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Agricultural Holdings (Fee) Regulations 2022 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 25 October 2022.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd, and I wish to move this motion. This is a composite statutory instrument to increase the prescribed statutory fee that can be charged by a professional authority for the appointment of an independent arbitrator to resolve disputes or to make certain records in relation to agricultural tenancies governed by the Agricultural Holdings Act 1986. The current fee of £115 has not been updated since 1996, and this no longer covers the cost of delivering the appointment service. The regulations will increase the fee to £195, in line with inflation, and the Senedd is asked to agree to the regulations.
Diolch, Llywydd, ac rwy'n dymuno cynnig y cynnig hwn. Mae hwn yn offeryn statudol cyfansawdd i gynyddu'r ffi statudol rhagnodedig y ceir ei chodi gan awdurdod proffesiynol ar gyfer penodi cymrodeddwr annibynnol i ddatrys anghydfodau neu i wneud cofnodion penodol o ran tenantiaethau amaethyddol wedi'u llywodraethu gan Ddeddf Daliadau Amaethyddol 1986. Nid yw'r ffi bresennol, sef £115, wedi'i diweddaru ers 1996, ac nid yw hi nawr yn talu'r gost o ddarparu'r gwasanaeth apwyntiadau. Bydd y rheoliadau'n cynyddu'r ffi i £195, yn unol â chwyddiant, a gofynnir i'r Senedd gytuno i'r rheoliadau.
I'd like to take the opportunity today just to raise a few concerns regarding the regulations laid before us. As the Minister explained, the fee that can be charged for the appointment of an independent arbitrator has not been updated since 1996, so it's proposed that it will rise from £115 to £195. While we're not talking about big bucks here, it's still a huge percentage increase, especially at a time of high input costs and inflation. So, I'd question if the timing is right. Tenant farmers are suffering because of rent increases as well as input costs for their businesses. Should this therefore not be delayed until after the current economic crisis, or indeed taper the increase? The Welsh Government have stated that they have consulted with members of the tenancy reform industry group, but is that consultation representative of the body of tenant farmers in Wales and, therefore, does it actually reflect the views of tenant farmers here?
On another note, the explanatory memorandum indicates that a regulatory impact assessment has not been prepared for this instrument as it increases the statutory fee in line with consumer price inflation. But we know that the incomes of many tenant farmers have not risen in line with inflation. I'd be interested therefore to hear whether we know how often professional arbitrators are used to resolve any disputes that may arise in relation to tenancy agreements in these instances in Wales. If so, what impact will the fee rise have on tenant farmers who require the services of an arbitrator? Although produced in the context of England, the recent Rock review report from the tenancy working group expresses concern about the way in which agents operate in general and how arbitration is in need of some oversight and reform. The report highlights the need for a commissioner or an ombudsman to oversee the operation of arbitration, and our view, therefore, would be that this should have been done before this announcement today, and I'd urge the Minister to look at establishing something along these lines as soon as possible.
Finally, in any decision to lay new regulations, we would want to be assured that the Welsh Government had taken into consideration the recommendations of the Bichard review on the Royal Institution of Chartered Surveyors' royal charter, and in particular recommendation 3, to ensure that there is a separation between the RICS portfolio of commercial activities and its other, wider activities. Given these issues I have raised and the concerns expressed by some in the sector with regard to the fee increase and associated issues, we will be abstaining in the vote today. We'll be willing, however, to lend support to Government regulations once the concerns expressed have been adequately addressed. Diolch.
Hoffwn i gymryd y cyfle heddiw dim ond i godi ychydig o bryderon ynghylch y rheoliadau sydd wedi'u gosod ger ein bron. Fel yr eglurodd y Gweinidog, nid yw'r ffi y ceir ei chodi ar gyfer penodi cymrodeddwr annibynnol wedi'i diweddaru ers 1996, felly cynigir ei chodi o £115 i £195. Er nad ydym ni'n sôn am lawer iawn o arian yma, mae'n dal i fod yn gynnydd o ganran enfawr, yn enwedig ar adeg o gostau mewnbwn uchel a chwyddiant. Felly, byddwn i'n cwestiynu os yw'r amseru'n iawn. Mae ffermwyr sy'n denantiaid yn dioddef oherwydd cynnydd mewn rhent yn ogystal â chostau mewnbwn i'w busnesau. Oni ddylai hyn gael ei oedi felly tan ar ôl yr argyfwng economaidd presennol, neu yn wir cyflwyno'r cynnydd bob yn dipyn? Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud eu bod wedi ymgynghori ag aelodau grŵp diwygio tenantiaeth y diwydiant, ond a yw'r ymgynghoriad hwnnw'n gynrychioliadol o'r corff o ffermwyr sy'n denantiaid yng Nghymru ac, felly, a yw'n adlewyrchu barn y ffermwyr hyn sy'n denantiaid yma, mewn gwirionedd?
Ar nodyn arall, mae'r memorandwm esboniadol yn dangos nad yw asesiad effaith rheoleiddio wedi'i baratoi ar gyfer yr offeryn hwn gan ei fod yn cynyddu'r ffi statudol yn unol â chwyddiant prisiau defnyddwyr. Ond gwyddom ni nad yw incwm nifer o ffermwyr sy'n denantiaid wedi codi yn unol â chwyddiant. Byddai gennyf i ddiddordeb felly i glywed a ydym ni'n gwybod pa mor aml y defnyddir cymrodeddwyr proffesiynol i ddatrys unrhyw anghydfod a allai godi o ran cytundebau tenantiaeth yn yr achosion hyn yng Nghymru. Os felly, pa effaith fydd y cynnydd yn y ffioedd yn ei gael ar ffermwyr sy'n denantiaid sydd angen gwasanaethau cymrodeddwr? Er ei fod wedi'i gynhyrchu yng nghyd-destun Lloegr, mae adroddiad diweddar yr adolygiad Rock gan y gweithgor tenantiaeth yn mynegi pryder am y ffordd y mae asiantau'n gweithredu'n gyffredinol a sut mae angen rhywfaint o oruchwyliaeth a diwygio ar gymrodeddu. Mae'r adroddiad yn tynnu sylw at yr angen am gomisiynydd neu ombwdsmon i oruchwylio'r gwaith o gymrodeddu, a'n barn ni, felly, fyddai y dylai hyn fod wedi'i wneud cyn y cyhoeddiad hwn heddiw, a byddwn i'n annog y Gweinidog i ystyried sefydlu rhywbeth o'r fath cyn gynted â phosibl.
Yn olaf, mewn unrhyw benderfyniad i osod rheoliadau newydd, byddem ni eisiau cael sicrwydd bod Llywodraeth Cymru wedi ystyried argymhellion adolygiad Bichard ar siarter frenhinol Sefydliad Brenhinol y Syrfewyr Siartredig, ac yn arbennig argymhelliad 3, er mwyn sicrhau bod gwahanu rhwng portffolio Sefydliad Brenhinol y Syrfewyr Siartredig o weithgareddau masnachol, â'i gweithgareddau ehangach eraill. O ystyried y materion hyn yr wyf i wedi'u codi a'r pryderon y cafodd eu mynegi gan rai yn y sector o ran y cynnydd mewn ffioedd a'r materion cysylltiedig, byddwn ni'n ymatal yn y bleidlais heddiw. Fodd bynnag, byddwn ni'n barod i roi cymorth i reoliadau'r Llywodraeth pan fydd y pryderon sydd wedi cael eu mynegi wedi cael sylw digonol. Diolch.
Y Gweinidog i ymateb—Lesley Griffiths.
The Minister to reply—Lesley Griffiths.
Thank you very much, and thank you, Mabon, for those questions. I do agree it is a significant increase, and hindsight's a wonderful thing, but it perhaps would have been better to have not waited quite so long to increase. I know back in—I think it was—2019, DEFRA increased the same fee in relation to their tenancy reform, and I think it was about £195 three years ago.FootnoteLink So, it's sort of in keeping, although they're probably looking at whether it should be increased again. So, I absolutely understand what you're saying about the increase, but, as I said in my opening remarks, it is equivalent to the rate of inflation since 1996 until now. A regulatory impact assessment wasn't prepared as the regulations make a minor technical amendment to increase the statutory fee. So, that was the reason why we didn't do that. You asked about the members of the tenancy reform industry group. I don't know if they cover absolutely every tenant farmer here in Wales's views, because I would imagine there are mixed views, but certainly the members of that group agreed that that level of fee should be applied for fairness and consistency. You asked me how many times that arbitration happened. I haven't got that figure in front of me, but I'd be very happy to write to you in relation to that.
Diolch yn fawr iawn, a diolch yn fawr i chi, Mabon, am y cwestiynau yna. Rwy'n cytuno bod hwn yn gynnydd sylweddol, ac mae hi'n rhwydd bod yn ddoeth wedi'r digwyddiad, ond efallai y byddai hi wedi bod yn well i ni beidio â bod wedi aros mor hir i'w gynyddu. Rwy'n gwybod nôl yn—rwy'n credu mai—2019, fe wnaeth DEFRA gynyddu'r un ffi o ran eu diwygiad i denantiaethau, ac rwy'n credu mai tua £195 oedd hynny dair blynedd yn ôl.FootnoteLink Felly, mae'n cyd-fynd â hynny i ryw raddau, er mae'n debyg eu bod nhw'n ystyried a ddylid cynyddu hynny eto. Felly, rwy'n deall yn iawn yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud am y cynnydd, ond, fel y dywedais i yn fy sylwadau agoriadol, mae hynny'n cyfateb i gyfradd chwyddiant o 1996 tan nawr. Ni chafodd asesiad effaith rheoleiddio ei baratoi gan fod y rheoliadau yn gwneud mân ddiwygiad technegol i gynyddu'r ffi statudol. Felly, dyna'r rheswm pam na wnaethom ni hynny. Roeddech chi'n holi am aelodau'r grŵp diwydiant diwygio tenantiaethau. Nid wyf i'n gwybod a ydyn nhw'n cwmpasu barn pob un ffermwr tenant yma yng Nghymru, oherwydd fe fyddwn i'n dychmygu bod sawl barn amrywiol, ond yn sicr fe gytunodd aelodau'r grŵp hwnnw y dylid defnyddio ffi o'r fath i gael tegwch a chysondeb. Fe wnaethoch chi ofyn i mi sawl gwaith y digwyddodd cymrodeddu o'r fath. Nid yw'r ffigwr hwnnw ar gael i mi yma o fy mlaen, ond fe fyddwn i'n hapus iawn i ysgrifennu atoch chi ynglŷn â hynny.
Diolch i'r Gweinidog. Y cwestiwn felly yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad ac, felly, fe ohiriwn ni'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.
I thank the Minister. The proposal therefore is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Therefore, we will defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Eitem 4 sydd nesaf, sef y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil Protocol Gogledd Iwerddon, a dwi'n galw ar Weindog y Cyfansoddiad i wneud y cynnig—Mick Antoniw.
Item 4 is next, which is the legislative consent motion on the Northern Ireland Protocol Bill, and I call on the Minister for the Constitution to move the motion—Mick Antoniw.
Cynnig NDM8132 Vaughan Gething
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yn y Bil Protocol Gogledd Iwerddon i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.
Motion NDM8132 Vaughan Gething
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Northern Ireland Protocol Bill in so far as they fall within the legislative competence of the Senedd, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Presiding Officer. I move the motion. It is a huge concern and disappointment to have to address this Bill. Despite the myriad of changes in the UK Government over recent months, little has changed. Little progress appears to have been made, and we remain with the prospect of this ill-judged and irresponsible Bill becoming law. The UK's international reputation has already been harmed so much recently that I'd hoped UK Ministers would have had the wisdom not to cause even more harm with his absurdity. I still hope that the latest Prime Minister will have the sense that his predecessors were bereft of, and find the wisdom and statesmanship that is required to make genuine progress.
Diolch i chi, Llywydd. Rwy'n cynnig y cynnig. Mae hi'n bryder ac yn siom enfawr i mi orfod mynd i'r afael â'r Bil hwn. Er newidiadau rif y gwlith yn Llywodraeth y DU dros y misoedd diwethaf, nid oes fawr ddim wedi newid. Mae hi'n ymddangos nad oes llawer o gynnydd wedi bod, ac rydym ni'n parhau i fod â'r posibilrwydd y bydd y Bil annoeth ac anghyfrifol hwn yn dod yn gyfraith. Mae enw da y DU yn rhyngwladol wedi cael ei bardduo cymaint yn ddiweddar nes fy mod i wedi gobeithio y byddai Gweinidogion y DU wedi bod yn ddigon doeth i osgoi mwy o ddistryw gyda'r hurtrwydd hwn. Rwy'n dal i obeithio y bydd gan y Prif Weinidog diweddaraf y crebwyll yr oedd ei ragflaenwyr mor amddifad ohono, ac y bydd yn canfod y doethineb a'r pwyll gwleidyddol sydd ei angen i sicrhau cynnydd gwirioneddol.
Rydyn ni wedi cyflwyno'r cynnig fel bod y Senedd yn gallu ystyried materion am y Bil a phenderfynu ar gydsyniad. Bydd yr Aelodau yn gweld ein bod ni, yn y memorandwm, yn dweud bod y rhesymau dros beidio â rhoi cydsyniad yn rhesymau da o ran y gyfraith a'r cyfansoddiad. Bydd yr Aelodau hefyd yn gweld bod Llywodraeth Cymru yn credu bod angen cydsyniad y Senedd ar gyfer y Bil. Mae hyn yn wir am y Bil i gyd, heblaw am gymal 1. Dwi'n gweld bod adroddiad y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad yn cytuno ar y cyfan.
Ond gadewch i ni edrych, yn gyntaf, ar amcanion polisi honedig y Bil a'r cyd-destun. Prif nod y protocol oedd atal ffin galed ar ynys Iwerddon. Dyna'r nod o hyd. Roedden nhw'n dweud bod y protocol yn ateb newydd pragmatig ac effeithiol i'r broblem gymhleth. Cafodd y Prif Weinidog ar y pryd, Boris Johnson, glod mawr amdano.
Mae'r protocol yn gwneud trefniadau penodol ar gyfer Gogledd Iwerddon i ddiogelu cytundeb Belffast, Dydd Gwener y Groglith. Mae'n gwneud yn siŵr bod busnesau Gogledd Iwerddon yn dal i gael mynediad hawdd i farchnadoedd yn yr Undeb Ewropeaidd a gweddill y Deyrnas Unedig. Mae hefyd yn diogelu marchnad sengl yr Undeb Ewropeaidd, ac eto, yn rhyfeddol, lai na phum mis ar ôl cytuno i'r protocol a'i wneud yn gyfraith ryngwladol fel rhan o gytundeb ymadael y Deyrnas Unedig â'r Undeb Ewropeaidd, dywedodd Llywodraeth y Deyrnas Unedig ei fod yn creu rhwystrau sydd ddim yn dderbyniol i fasnachwyr o fewn marchnad fewnol y Deyrnas Unedig.
We have brought forward this motion so that the Senedd can consider issues around the Bill and to decide on whether to give consent. Members will see that we, in the memorandum, state that the reasons for refusing consent are good reasons in terms of both the law and constitution. Members will also see that the Welsh Government believes that the Senedd's consent is required for the Bill. This is true of the whole Bill, apart from clause 1. I see that the Legislation, Justice and Constitution Committee's report agrees with us in general terms.
But let us, first of all, look at the claimed policy objectives of the Bill and the context. The main aim of the protocol was to prevent a hard border on the island of Ireland. That continues to be the aim. They said that the protocol was a new pragmatic and effective solution to a complex problem. The then Prime Minister, Boris Johnson, was given great praise for this.
The protocol makes specific arrangements for Northern Ireland to safeguard the Belfast agreement, the Good Friday agreement. It ensures that businesses in Northern Ireland can still have unfettered access to markets in the European Union and the rest of the UK. It also safeguards the EU single market, and, surprisingly, less than five months after agreeing the protocol and bringing it into international law as part of the UK Brexit agreement with the European Union, the UK Government stated that it created barriers that were unacceptable to traders within the UK internal market.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
Brexit was always going to require a border somewhere between the EU single market and the UK internal market, yet successive UK Governments that supported Brexit have naively and stubbornly refused to acknowledge this point. I of course accept that any agreement can be the subject of technical review and, indeed, the UK and the EU have entered into formal and informal discussions on technical changes to the protocol, and these must continue. Regrettably, the UK Government has decided that it needs to have powers through this Bill to make changes to the operation of the protocol in domestic law. It seems to believe that the existence of such powers gives it a stronger position in negotiating changes to the protocol with the European Commission, and yet 52 of the 90 Members of the Northern Ireland Assembly elected in May, from three parties, wrote in June to Prime Minister Johnson to oppose this Bill.
The UK Government's approach is tactically naive and politically inept. The UK Government's approach has real disastrous consequences for Wales and for the trade and co-operation agreement, which envisages the UK associating to the Horizon research programme. Its predecessor programmes have hugely benefited the Welsh and wider UK and European economies over decades. Many research programmes at Welsh universities have been funded through it, yet our continued participation in the round of programmes and funding that has already begun is now jeopardised through this Bill. The Commission has been unwilling to proceed with UK association to the programme, most likely because of the bad faith caused by the Bill. We, along with universities and businesses across the UK, have pressed them to reconsider their approach, but the ultimate cause is this Bill.
Now, I'll address the specific arguments for not recommending consent. Firstly, the Bill may well, in all probability, breach international law. Notable legal scholars have commented that the UK Government's international law defence of necessity for breaching international obligations is not only weak, but even hopeless, as described by the former head of the UK Government's legal department. We are unwilling to recommend consent to a Bill that has the potential to breach international law on an unjustifiable basis. As set out in the memorandum, this has serious implications for Welsh Ministers' obligations to comply with the law, including international law and treaty obligations under the ministerial code. I note that the Legislation, Justice and Constitution Committee shares these concerns regarding the UK Government's position. In our opinion, it would be ethically and constitutionally wrong for this Government to recommend consent to legislation that is in itself potentially unlawful.
Secondly, many of the regulation-making powers drafted in the Bill are so broad that they lack any real clarity of purpose, and this has significant potential implications for Wales and for our devolution settlement, both in the sense that we cannot fully understand the nature and potential scope of the powers that could be conferred on Welsh Ministers, nor can we properly assess the extent to which Ministers of the Crown powers could be used to encroach on devolved matters. This is clearly not transparent, it is certainly not good law, and it's certainly a threat to fundamental constitutional principles and our devolution settlement. I note that the Legislation, Justice and Constitution Committee also shares concerns over the extremely wide delegated powers in this Bill.
Thirdly, I should reiterate that, yet again, the Welsh Government was given no role. We were given no role in the drafting of this Bill and, just as with the United Kingdom Internal Market Act 2020 and the dreadful Retained EU Law (Revocation and Reform) Bill, we disagree with the UK Government's tactical approach. It should continue constructive negotiations with the European Commission on the ongoing technical issues. I do not want the Welsh Government and the Senedd to be party to any further damage to the UK's international reputation. I'm pleased that all three Senedd committee reports on the memorandum, despite the relatively limited time for consideration, address concerns about the possible damage to UK-EU relations and stress the need for a negotiated settlement. I am grateful for their diligence and support and for the important work done to scrutinise the legislative consent memorandum and the Bill. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Roedd Brexit bob amser am fynnu ffin yn rhywle rhwng marchnad sengl yr UE a marchnad fewnol y DU, ond eto mae Llywodraethau olynol y DU a oedd yn cefnogi Brexit wedi gwrthod cydnabod y pwynt hwn a hynny mewn ffordd naïf ac ystyfnig. Rwy'n derbyn, wrth gwrs, y gall unrhyw gytundeb fod yn destun adolygiad technegol ac, yn wir, mae'r DU a'r UE wedi dechrau trafodaethau ffurfiol ac anffurfiol ynglŷn â newidiadau technegol i'r protocol, ac mae'n rhaid i'r rhain barhau. Yn anffodus, mae Llywodraeth y DU wedi penderfynu bod angen iddi fod â phwerau trwy gyfrwng y Bil hwn i wneud newidiadau i'r ffordd y mae'r protocol yn gweithredu mewn cyfraith ddomestig. Mae hi'n ymddangos ei bod o'r farn fod bodolaeth pwerau o'r fath yn ei rhoi mewn sefyllfa fwy manteisiol wrth drafod newidiadau i'r protocol gyda'r Comisiwn Ewropeaidd, ac eto fe ysgrifennodd 52 o'r 90 o aelodau sydd yng Nghynulliad Gogledd Iwerddon a etholwyd ym mis Mai, o dair plaid, ym mis Mehefin at Brif Weinidog Johnson yn gwrthwynebu'r Bil hwn.
Mae dull Llywodraeth y DU yn dactegol naïf ac yn wleidyddol hurt. Mae i ymagwedd Llywodraeth y DU ganlyniadau trychinebus iawn i Gymru a'r cytundeb masnach a chydweithio, sy'n rhagweld y dylai'r DU gysylltu â rhaglen ymchwil Horizon. Mae ei rhaglenni rhagflaenol wedi bod o fudd mawr i economïau Cymru a'r DU ac Ewrop yn fwy eang dros gyfnod o ddegawdau. Mae llawer o raglenni ymchwil ym mhrifysgolion Cymru wedi cael eu hariannu drwyddi, ond eto mae ein cyfranogiad parhaus ni yn y cylch o raglenni a chyllid sydd eisoes wedi dechrau yn cael ei beryglu erbyn hyn oherwydd y Bil hwn. Nid yw'r Comisiwn wedi bod yn fodlon parhau gyda chyfranogiad y DU yn y rhaglen, yn fwyaf tebygol oherwydd y drwgdeimlad a achoswyd gan y Bil. Rydym ni, ynghyd â phrifysgolion a busnesau ledled y DU, wedi pwyso arnyn nhw i ailystyried eu dull o weithredu, ond y gwir achos yn y pen draw yw'r Bil hwn.
Nawr, rwyf i am ymdrin â'r dadleuon penodol dros beidio ag argymell caniatâd. Yn gyntaf, mae hi'n ddigon posibl y bydd y Bil, yn ôl bob tebyg, yn torri cyfraith ryngwladol. Mae ysgolheigion cyfreithiol nodedig wedi dweud bod amddiffyniad cyfraith ryngwladol Llywodraeth y DU oherwydd rheidrwydd i dorri rhwymedigaethau rhyngwladol nid yn unig yn llipa, ond yn ddiobaith hyd yn oed, fel y'i disgrifiwyd gan gyn-bennaeth adran gyfreithiol Llywodraeth y DU. Nid ydym ni'n fodlon cymeradwyo caniatâd i Fil sydd â phosibiliad o dorri cyfraith ryngwladol ar sail na ellir ei chyfiawnhau. Yn unol â'r memorandwm, mae i hynny oblygiadau difrifol i rwymedigaethau Gweinidogion Cymru i gydymffurfio â'r gyfraith, gan gynnwys cyfraith ryngwladol a rhwymedigaethau cytundebau yn unol â'r cod gweinidogol. Rwy'n nodi bod y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad yn rhannu'r pryderon hyn ynghylch safbwynt Llywodraeth y DU. Yn ein barn ni, fe fyddai hi'n amhriodol yn foesol ac yn gyfansoddiadol i'r Llywodraeth hon argymell cydsyniad i ddeddfwriaeth sydd ynddi ei hunan yn anghyfreithlon, o bosibl.
Yn ail, mae llawer o'r pwerau i lunio rheoliadau a ddrafftiwyd yn y Bil mor eang fel nad oes ganddyn nhw unrhyw eglurder gwirioneddol o ran eu dibenion, ac mae i hyn oblygiadau sylweddol i Gymru o bosibl ac i'n setliad datganoli ni, yn yr ystyr na allwn ni ddeall natur na chylch posibl y pwerau y gellid eu rhoi i Weinidogion Cymru yn llawn ac ni allwn ni asesu yn iawn ychwaith i ba raddau y gellid defnyddio Gweinidogion y Goron i dresmasu ar faterion datganoledig. Mae hi'n amlwg nad yw hyn yn dryloyw, yn bendant nid yw hon yn gyfraith dda, ac yn sicr mae hi'n bygwth egwyddorion cyfansoddiadol sylfaenol a'n setliad datganoli ni. Rwy'n nodi bod y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad yn rhannu pryderon hefyd ynghylch y pwerau dirprwyedig hynod eang sydd yn y Bil hwn.
Yn drydydd, fe ddylwn i ailadrodd na roddwyd unrhyw swyddogaeth i Lywodraeth Cymru, unwaith eto. Ni chawsom ni unrhyw ran yn nrafftio'r Bil hwn ac, yn union fel gyda Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020 a'r Bil Cyfraith yr UE (Dirymu a Diwygio) echrydus, rydym ni'n anghytuno ag ymagwedd dactegol Llywodraeth y DU. Fe ddylai hi barhau i drafod yn adeiladol gyda'r Comisiwn Ewropeaidd ynglŷn â'r materion technegol hyn yn barhaus. Nid wyf i'n dymuno i Lywodraeth Cymru a'r Senedd fod yn rhan o unrhyw ddifenwad pellach i'r DU yn rhyngwladol. Rwy'n falch fod pob un o'r tri adroddiad gan bwyllgor y Senedd ar y memorandwm, er gwaethaf yr amser cymharol gyfyngedig i'w ystyried, yn mynd i'r afael â phryderon am y niwed posibl i'r cysylltiadau rhwng y DU a'r UE ac yn pwysleisio'r angen am setliad drwy drafodaeth. Rwy'n ddiolchgar am eu diwydrwydd a'u cefnogaeth ac am y gwaith pwysig a wnaethpwyd o ran craffu ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol a'r Bil. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Diwylliant, Cyfathrebu, y Gymraeg, Chwaraeon, a Chysylltiadau Rhyngwladol, Delyth Jewell.
I call the Chair of the Culture, Communications, Welsh Language, Sport, and International Relations Committee, Delyth Jewell.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'r Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg, Cyfathrebu, Chwaraeon a Chysylltiadau Rhyngwladol wedi ystyried y cynnig cydsyniad deddfwriaethol yma. Roedden ni fel pwyllgor yn bryderus am y diffyg amser oedd gennym ni yn wreiddiol i ystyried ei lawn oblygiadau, oherwydd, fel rŷn ni wedi clywed yn barod, bydd goblygiadau pellgyrhaeddol yn deillio o'r Bil. Er rhoddwyd estyniad yn y pen draw, newidiwyd yr amserlen ar ôl i'n pwyllgor ni adrodd ar y cydsyniad deddfwriaethol. Oherwydd difrifoldeb y materion sy'n codi o'r Bil, roedden ni fel pwyllgor eisiau cymryd amser i glywed mwy o dystiolaeth o randdeiliaid, gan gynnwys Gweinidogion Cymreig ac o San Steffan, ond doedd hynny, yn anffodus, ddim yn bosibl gyda'r amserlennu gwreiddiol.
Er fy mod i'n deall, yn amlwg, fod cyflymder deddfu ar y Mesur hwn wedi bod yn rhannol gyfrifol am yr amserlennu, mae hefyd yn wir bod Llywodraeth Cymru wedi eistedd gyda'r LCM yn hirach na'r arfer. Rŷn ni fel pwyllgor yn cydnabod y rhesymau pam wnaeth hyn ddigwydd, ond roedden ni, gwaetha'r modd, yn teimlo bod yr amser rhoddwyd inni sgrwtineiddio'r LCM yn lleiafsymiol o'i gymharu gyda'r amser oedd gan Lywodraeth Cymru i ystyried y Mesur. Fel rŷn ni wedi trafod yn barod ac wedi clywed, rŷn ni'n ymwybodol iawn o'r rhesymau pam roedd hyn wedi digwydd, ond buasem ni eisiau nodi, yn y dyfodol, ein bod ni’n teimlo fel pwyllgor ei bod hi'n hynod bwysig i'r Llywodraeth roi digonedd o amser i bwyllgorau allu sgrwtineiddio cynigion cydsyniad deddfwriaethol yn llawn, yn enwedig rhai gyda chymaint o oblygiadau difrifol.
Thank you, Dirprwy Lywydd. The Culture, Welsh Language, Communications, Sport and International Relations Committee has considered this legislative consent motion. We as a committee were concerned about the lack of time that we originally were given to consider its full implications, because the Bill, as we've already heard, will have far-reaching implications. And although we were ultimately given an extension, the timetable was changed after our committee reported on legislative consent, and due to the seriousness of the issues that emanate from the Bill, we as a committee wanted to take our time to hear more evidence from stakeholders, including Welsh Ministers and Westminster Ministers. However, this was not possible, unfortunately, due to the original timetabling.
Although I understand that the expedited legislative process for this Bill was partly responsible for the timetabling, it's also true that the Welsh Government has been sitting on this LCM for longer than usual. We as a committee acknowledge the reasons why this happened, but, despite this, we felt that the time allocated to us to scrutinise the LCM was the bare minimum, as compared to the time that the Welsh Government had to consider it. As we've already discussed and heard, we are very aware of the reasons why this happened, but we would want to note that, in the future, we do feel as a committee that it would it be vital for the Government to allocate sufficient time to committees to be able to scrutinise LCMs in full, particularly those with so many serious implications.
The committee has a number of serious concerns relating to the LCM itself. As we've already heard, the far-reaching delegated powers contained within the Bill cause us concern as well. As drafted, the Bill would enable Ministers of the Crown to make any changes they deem appropriate to the Bill both in the future and in retrospect. Any subordinate legislation under those powers could modify this place's legislative competence or, indeed, make changes in devolved areas without the involvement of our Senedd or Welsh Ministers.
But, away from any constitutional questions, our committee has concerns that relate to our international relations remit. We note that the Bill poses a risk to the UK's international reputation and credibility in international law. We agree with the Welsh Government that the Bill represents a
'gross failure of diplomacy and statesmanship'.
Wales's reputation could well be affected by association, and we are concerned that the Bill marks a deterioration in UK-EU relations. That could affect how the Welsh Government's international strategy is delivered, and could indeed negatively affect Wales-EU relations. Because of our particular areas of interest as a committee, we are also concerned about how this Bill could impact Wales-Ireland co-operation. There could be a great many unforeseen consequences arising from this legislation. We are, again, dismayed that so little time has been given for a more thorough scrutiny process. And we would add our voices to those urging both parties to seek a negotiated solution to those issues raised by the protocol. Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd.
Mae gan y pwyllgor nifer o bryderon difrifol o ran yr LCM ei hun. Fel rydym ni wedi clywed eisoes, mae'r pwerau dirprwyedig pellgyrhaeddol a geir o fewn y Bil yn achosi pryder i ninnau hefyd. Fel cafodd ei drafftio, fe fyddai'r Bil yn galluogi Gweinidogion y Goron i wneud unrhyw newidiadau i'r Bil y maen nhw'n eu hystyried yn briodol yn y dyfodol ac wrth edrych yn ôl. Fe allai unrhyw is-ddeddfwriaeth addasu cymhwysedd deddfwriaethol y lle hwn gyda'r pwerau hynny neu wneud newidiadau mewn meysydd datganoledig, yn wir, heb ystyriaeth i'n Senedd ni na'n Gweinidogion ni yng Nghymru.
Ond, heb sôn am unrhyw gwestiynau cyfansoddiadol, mae gan ein pwyllgor ni bryderon yn ymwneud â'n cylch gwaith cysylltiadau rhyngwladol. Rydym ni'n nodi bod y Bil yn peri risg i enw da a hygrededd rhyngwladol y DU o ran cyfraith ryngwladol. Rydym ni'n cytuno â Llywodraeth Cymru bod y Bil yn golygu
'methiant diplomyddiaeth a gwladweinyddiaeth'
Mae hi'n debygol iawn y byddai enw da Cymru yn ddioddef o gysylltiad â hyn, ac rydym ni'n pryderu bod y Bil yn nodi dirywiad yn y cysylltiadau rhwng y DU a'r UE. Gallai hynny effeithio ar sut mae strategaeth ryngwladol Llywodraeth Cymru yn cael ei chyflwyno, ac fe allai hynny'n fod ag effaith wir ddinistriol ar gysylltiadau rhwng Cymru a'r Undeb Ewropeaidd. Oherwydd ein meysydd arbennig o ddiddordeb yn y pwyllgor, rydym ni'n pryderu hefyd ynglŷn â sut y gallai'r Bil hwn effeithio ar gydweithrediad rhwng Cymru ac Iwerddon. Fe allai llawer iawn o ganlyniadau annisgwyl ddeillio o'r ddeddfwriaeth hon. Rydym ni, unwaith eto, wedi cael ein siomi mai ychydig iawn o amser a roddwyd ar gyfer proses graffu sy'n fwy trylwyr. Ac fe fyddem ninnau'n adleisio'r rhai sy'n annog y ddwy ochr i geisio datrysiad drwy drafodaeth i'r materion hynny a godwyd gan y protocol. Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad—Huw Irranca-Davies.
I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee—Huw Irranca-Davies.
Diolch, Dirprwy Lywydd. We laid our report on the Welsh Government's memorandum in respect of this Northern Ireland Protocol Bill on 9 November, and my thanks to our clerking team and also Members for their consideration and diligence.
Our report expressed our concern with the Bill, for many reasons. Firstly, on introducing the Bill, the UK Government said it envisages the non-performance of its international obligations. We are therefore concerned with the Bill's potential to break international law, as the Minister has indeed said. The UK Government is relying on the doctrine of necessity to justify its approach. The Welsh Government has stated that it believes that this is a 'very controversial' way of escaping international obligations, as noted by the Minister in the memorandum. Many legal commentators also point out that invoking the doctrine of necessity in these circumstances is a weak defence that is unlikely to succeed.
As the lead committee for international agreements, we believe that adherence to them is of paramount importance. We also agree with the Counsel General that the potential breach of international law by the Bill creates a constitutional problem for this Senedd, because we are being asked to consent to something that effectively legitimises unlawfulness.
As the Senedd will know, my committee does not normally make a recommendation as to whether the Senedd should give its consent to provisions within UK Bills. However, due to the profound constitutional implications of this Bill, we believed it was right to do so in this instance. All of our members except for one believed that the Senedd should withhold its consent to the Bill. We come to that conclusion because a decision by the Senedd to consent to this Bill could contribute to a breach of international law, and would mean the Senedd acting incompatibly with its international obligations. This would, without doubt, go against the spirit of the devolution settlement.
We also share the Minister's concerns that recommending consent to the Bill would call into question Welsh Ministers' adherence to the ministerial code, which includes a specific duty on Ministers to comply with international law and with treaty obligations. If Welsh Ministers are expected to exercise the regulation-making powers under the Bill, doing so could amount to repeated breaches of that code.
Turning to those regulation-making powers in particular, we noted that the House of Lords Delegated Powers and Regulatory Reform Committee called all the powers in the Bill, in quotes, 'super Henry VIII powers'—a striking observation. They gave them this name as the powers within the Bill allow Ministers to make any provision that could be made by an Act of Parliament, including modifying the Bill by regulations after it is enacted. So, we agree with them; the extremely wide delegated powers in this Bill are concerning. They would allow UK Ministers to effectively make any changes they wish to the Bill in the future—including retrospectively—without any role or involvement for Welsh Ministers or indeed for this Senedd.
Our concerns in relation to the wide delegated powers in the Bill remain the same regardless of whether those powers are exercised by UK Ministers or subsequently in the future by Welsh Ministers. Of further concern to us is the fact that it is not yet known which new delegated powers for the Welsh Ministers may be created as a consequence of the Bill, or which procedures may be applied to those powers, and that UK Ministers will make all those decisions.
It is also unclear to us, frankly, why all this is necessary, since the withdrawal agreement's own mechanisms have not yet been fully explored, and that includes article 16 of the Northern Ireland protocol, which allows the UK and EU to take temporary safeguarding measures if the protocol leads to certain difficulties or to trade diversions. We are concerned, as has been expressed by the Culture, Communications, Welsh Language, Sport, and International Relations Committee, that the UK Government's approach is likely to have a negative impact on the UK's relations with the EU.
Turning to specific clauses within the memorandum, we agree with the Minister that the clauses listed in the memorandum fall within a purpose within the legislative competence of the Senedd. However, we also believe that clauses 6, 7, 11, 18 and 24 of the Bill fall into that category too. The memorandum states that clauses 2 to 4 and 13 to 15 of the Bill modify the legislative competence of the Senedd. We agree with that assessment, but we also believe that clauses 8 and 20 modify legislative competence as well. We do not believe that clause 12 requires the Senedd's consent, and I know that's a view that's not shared by the Minister, so we'd welcome any observations on that, Minister.
Before I bring my remarks to a close, I would like to raise the committee’s disappointment once again with the UK Government’s poor engagement with the Welsh Government ahead of the introduction of legislation that affects areas of devolved competence. We recognise that this was one of the reasons why the memorandum was laid 15 weeks after the Bill’s introduction. However, we also nevertheless believe that the Welsh Government could itself have acted sooner to allow for more sufficient scrutiny by Senedd committees, especially considering the Bill’s international and constitutional implications, picked up by my fellow Chair. Diolch yn fawr iawn.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rhoddwyd ein hadroddiad ni ar femorandwm Llywodraeth Cymru o ran y Bil Protocol Gogledd Iwerddon hwn ar 9 Tachwedd, ac rwy'n diolch i'r tîm clercio a'r Aelodau hefyd am eu hystyriaeth a'u diwydrwydd nhw.
Roedd ein hadroddiad ni'n mynegi ein pryder ni gyda'r Bil hwn, am lawer o resymau. Yn gyntaf, wrth gyflwyno'r Bil, dywedodd Llywodraeth y DU ei bod hi'n rhagweld na fydd ei rhwymedigaethau rhyngwladol yn cael eu cyflawni. Rydym ni'n pryderu felly am y posibilrwydd y bydd y Bil yn torri cyfraith ryngwladol, fel y dywedodd y Gweinidog, yn wir. Mae Llywodraeth y DU yn dibynnu ar egwyddor o reidrwydd yn cyfiawnhau ei dull hi o weithredu. Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud ei bod hi o'r farn mai ffordd 'ddadleuol iawn' o osgoi rhwymedigaethau rhyngwladol yw honno, fel nododd y Gweinidog yn y memorandwm. Mae llawer o sylwebwyr cyfreithiol yn nodi hefyd mai amddiffyniad llipa iawn yw galw ar athrawiaeth rheidrwydd yn yr amgylchiadau hyn ac mae'n annhebygol o lwyddo.
Yn y pwyllgor arweiniol ar gyfer cytundebau rhyngwladol, rydym ni o'r farn fod cadw atyn nhw'n fater hollbwysig. Rydym ni'n cytuno â'r Cwnsler Cyffredinol hefyd o ran bod y posibilrwydd o dorri cyfraith ryngwladol gan y Bil yn creu problem gyfansoddiadol i'r Senedd hon, oherwydd fe ofynnir i ni gydsynio i rywbeth sy'n cyfiawnhau torcyfraith i bob pwrpas.
Fel gŵyr y Senedd, nid yw fy mhwyllgor i fel arfer yn gwneud argymhelliad i weld a ddylai'r Senedd roi ei chydsyniad hi i ddarpariaethau o fewn Biliau'r DU. Fodd bynnag, oherwydd goblygiadau cyfansoddiadol mawr y Bil hwn, roeddem ni o'r farn ei bod hi'n iawn i wneud hynny yn yr achos hwn. Roedd pob un o'n haelodau heblaw am un yn credu y dylai'r Senedd ddal ei chydsyniad i'r Bil yn ôl. Rydym yn dod i'r casgliad hwnnw oherwydd gallai penderfyniad gan y Senedd i gydsynio i'r Bil hwn gyfrannu at dorri cyfraith ryngwladol, a byddai'n golygu bod y Senedd yn gweithredu'n anghymarus â'i rhwymedigaethau rhyngwladol. Byddai hynny, yn ddiamau, yn erbyn ysbryd y setliad datganoli.
Rydym ni'n rhannu pryderon y Gweinidog hefyd y byddai argymell cydsynio i'r Bil hwn yn herio ymlyniad Gweinidogion Cymru at y cod gweinidogol, sy'n cynnwys dyletswydd benodol ar Weinidogion i gydymffurfio â chyfraith ryngwladol a gyda rhwymedigaethau cytundebau. Os oes disgwyl i Weinidogion Cymru arfer y pwerau i wneud rheoliadau yn ôl y Bil, fe allai gwneud hynny fod yn gyfystyr â thorri'r cod hwnnw dro ar ôl tro.
Gan droi at y pwerau hynny i lunio rheoliadau yn benodol, nodwyd bod Pwyllgor Pwerau a Diwygio Rheoleiddio Tŷ'r Arglwyddi yn galw'r holl bwerau yn y Bil, mewn dyfyniadau yn, 'bwerau uwch Harri VIII'—sy'n sylw trawiadol iawn. Rhoi'r enw hwnnw wnaethon nhw am fod y pwerau o fewn y Bil yn caniatáu i Weinidogion wneud unrhyw ddarpariaeth y gellid ei gwneud gan Ddeddf Seneddol, gan gynnwys addasu'r Bil drwy reoliadau wedi iddo ddod yn ddeddf. Felly, rydym ni'n cytuno â nhw; mae'r pwerau dirprwyedig hynod eang yn y Bil hwn yn peri pryder. Fe fydden nhw'n caniatáu i Weinidogion y DU wneud unrhyw newidiadau yr hoffen nhw eu gwneud i'r Bil yn y dyfodol i bob pwrpas—gan gynnwys yn ôl-weithredol—heb unrhyw gyfranogiad na rhan i Weinidogion Cymru nac yn wir i'r Senedd hon.
Mae ein pryderon ni o ran y pwerau dirprwyedig eang yn y Bil yn aros yr un fath ni waeth a yw'r pwerau hynny'n cael eu harfer gan Weinidogion y DU neu'n dilyn hynny yn y dyfodol gan Weinidogion Cymru. O bryder pellach i ni yw'r ffaith nad yw hi eto'n hysbys pa bwerau dirprwyedig newydd i Weinidogion Cymru y gellir eu creu o ganlyniad i'r Bil, neu pa weithdrefnau y gellir eu cymhwyso i'r pwerau hynny, a Gweinidogion y DU a fydd yn gwneud yr holl benderfyniadau hynny.
Nid yw'n hi eglur i ni ychwaith, a dweud y gwir, pam mae angen hyn i gyd, gan nad yw mecanweithiau'r cytundeb ymadael ei hun wedi cael eu harchwilio yn llawn eto, ac mae hynny'n cynnwys erthygl 16 o brotocol Gogledd Iwerddon, sy'n caniatáu i'r DU a'r UE gymryd mesurau diogelu dros dro os yw'r protocol yn arwain at anawsterau penodol neu ar gyfer dargyfeirio masnach. Rydym yn pryderu, fel cafodd ei fynegi gan y Pwyllgor Diwylliant, Cyfathrebu, y Gymraeg, Chwaraeon a Chysylltiadau Rhyngwladol, fod dull Llywodraeth y DU yn debygol o gael effaith ddinistriol ar gysylltiadau rhwng y DU â'r UE.
Gan droi at gymalau penodol yn y memorandwm, rydym ni'n cytuno â'r Gweinidog fod y cymalau a restrir yn y memorandwm yn dod o fewn pwrpas o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Eto i gyd, rydym ni o'r farn hefyd fod cymalau 6, 7, 11, 18 a 24 o'r Bil yn perthyn i'r categori hwnnw. Mae'r memorandwm yn dweud bod cymalau 2 i 4 a 13 i 15 o'r Bil yn addasu cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Rydym ni'n cytuno â'r asesiad hwnnw, ond credwn hefyd fod cymalau 8 a 20 yn addasu cymhwysedd deddfwriaethol, yn ogystal â hynny. Nid ydym ni o'r farn fod cymal 12 yn gofyn caniatâd y Senedd, ac rwy'n gwybod mai barn yw honno nad yw'n cael ei rhannu gan y Gweinidog, felly fe fyddem ni'n croesawu unrhyw arsylwadau ynglŷn â hynny, Gweinidog.
Cyn i mi gloi fy sylwadau, fe hoffwn i unwaith eto fynegi siom y pwyllgor gydag ymgysylltiad prin Llywodraeth y DU â Llywodraeth Cymru cyn cyflwyno deddfwriaeth sy'n effeithio ar feysydd a ddatganolwyd. Rydym ni'n cydnabod mai dyma un o'r rhesymau pam rhoddwyd y memorandwm gerbron 15 wythnos wedi cyflwyno'r Bil. Serch hynny, rydym ni'n credu er hynny y gallai Llywodraeth Cymru ei hun fod wedi gweithredu yn gynt i ganiatáu amser digonol i graffu gan bwyllgorau'r Senedd, yn enwedig o ystyried goblygiadau rhyngwladol a chyfansoddiadol y Bil, a gododd fy nghyd-gadeirydd. Diolch yn fawr iawn.
I'm disappointed, I have to say, but not surprised to hear that the Welsh Government will be voting against this legislative consent motion today. And of course I rise to contribute to this debate as both an Irish and a UK citizen, and someone who has been a long-standing member of the British-Irish Parliamentary Assembly, whose committee on European affairs I actually chair. So, I've given some long consideration to this legislation before us, and I've come to the conclusion that it is, reluctantly, necessary to support it, because the truth is that the UK Government has been working very hard at trying to negotiate a reasonable solution to some of the problems that the protocol has thrown up on the island of Ireland and between the UK and Northern Ireland in terms of trade.
And I think that the Bill that we have before us, should it be enacted—should it be necessary for it to be enacted—will actually deliver on the most important issue that we all need to be cognisant of, and that is that we must protect the Good Friday agreement. We will be marking the twenty-fifth anniversary of the Good Friday agreement next year. That has given us peace and stability in Northern Ireland over the past quarter of a century, and we need to ensure that the bedrock of peace and stability, that agreement, is fully upheld as well in the future. And of course, one of the important aspects of that is to avoid this hard border on the island of Ireland, and I believe that we can do that if we implement the principles in this Bill, whilst still safeguarding the UK market and ensuring the integrity of the UK's own internal market as well.
There have been over 18 months now of intense discussions with the EU without agreement, and the UK Government would, of course, far rather a settlement that is negotiated between the EU and the UK, but unfortunately the refusal to budge on the EU side has meant that it's necessary to try and bring forward an alternative solution. So, this Bill, I believe, will fix those practical problems with parts of the Northern Ireland protocol, which have come about as a result of parts of that protocol. It will protect the parts of the protocol that work, and those unintended consequences that have arisen as a result of the implementation of the protocol can be dealt with.
There are four key areas, principally, that the UK Government is trying to address. The first is the burdensome customs processes that businesses are facing across Northern Ireland and in the UK; the second is inflexible regulation; the third is tax and spend discrepancies between Great Britain and Northern Ireland; and the fourth is around governance issues. It's going to introduce green and red channels to remove unnecessary costs and paperwork for businesses trading within the UK, whilst ensuring that full checks are available for goods that end up entering the EU. It will give businesses the choice of placing goods on the market in Northern Ireland according to either UK or EU goods rules. It will ensure that Northern Ireland can benefit from the same tax breaks and spending policies as the rest of the UK, including VAT cuts on things such as energy-saving materials and COVID recovery loans. At the moment, they can't do that because of the EU protocol. And of course it will normalise governance arrangements so that disputes are rightly resolved by independent arbitration and not by the European Court of Justice.
I've heard many references to this issue of whether this will amount to an unlawful breach of international law. The position of the UK Government is clear, and it's published in detail its legal position and the legal advice that it has received, and that is that the legislation is lawful under international law on the basis of the doctrine of necessity. It supports the balance provided for in the Good Friday agreement, which is, of course, as I say, the paramount thing that needs to be protected here, whilst dealing with these issues, the small number of problems that the protocol has thrown up. And we know that if we don't deal with these problems that are exhibiting themselves as a result of the implementation of the protocol, that it will continue to feed community tensions in Northern Ireland. The reality is that those community tensions that currently exist and that have been causing the Executive not to be formed since the last elections in Northern Ireland are largely as a result of this protocol, of these barriers, if you like, which have been put up in the Irish sea. So, we need to address them; we need to do it in a fair and balanced way. I'd rather there was a negotiated settlement, as would the UK Government, but that is clearly not possible at the moment, and bringing forward this Bill will hopefully bring an end to the impasse and deal with these issues once and for all.
Rwy'n siomedig, mae'n rhaid i mi ddweud, ond nid wyf wedi fy synnu o glywed y bydd Llywodraeth Cymru yn pleidleisio yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw. Ac wrth gwrs, rwy'n codi i gyfrannu at y ddadl hon yn ddinesydd Gwyddelig ac yn ddinesydd y DU, ac yn rhywun sydd wedi bod yn aelod hirsefydlog o Gynulliad Seneddol Prydain-Iwerddon, yr wyf yn gadeirydd ei bwyllgor ar faterion Ewropeaidd mewn gwirionedd. Felly, rwyf i wedi rhoi ystyriaeth helaeth i'r ddeddfwriaeth hon sydd ger ein bron, ac rwyf wedi dod i'r casgliad ei bod hi, yn anfoddog, yn angenrheidiol i'w chefnogi, oherwydd y gwir yw bod Llywodraeth y DU wedi bod yn gweithio yn galed iawn wrth geisio datrysiad rhesymol i rai o'r problemau a gododd y protocol ar ynys Iwerddon a rhwng y DU a Gogledd Iwerddon o ran masnach.
Ac rwy'n credu y bydd y Bil sydd gennym ger ein bron, pe bai'n cael ei ddeddfu—pe bai'n angenrheidiol iddo gael ei ddeddfu—yn cyflawni'r mater pwysicaf y mae angen i ni i gyd fod yn gytûn yn ei gylch, a hynny yw ei bod hi'n rhaid i ni ddiogelu cytundeb Dydd Gwener y Groglith. Fe fyddwn yn nodi'r flwyddyn nesaf bum mlynedd ar hugain ers cytundeb Dydd Gwener y Groglith. Mae hwnnw wedi golygu heddwch a sefydlogrwydd i ni yng Ngogledd Iwerddon dros y chwarter canrif diwethaf, ac mae angen i ni sicrhau bod sylfaen o heddwch a sefydlogrwydd, sydd yn y cytundeb hwnnw, yn cael ei lwyr ddiogelu i'r dyfodol hefyd. Ac wrth gwrs, un o'r agweddau pwysig ar hyn yw osgoi ffin galed ar ynys Iwerddon, ac rwy'n credu y gallwn ni wneud hynny pe byddem ni'n rhoi'r egwyddorion yn y Bil hwn ar waith, gan barhau i ddiogelu marchnad y DU a sicrhau cywirdeb marchnad fewnol y DU ei hun hefyd.
Aeth 18 mis o drafodaethau dwys gyda'r UE heibio erbyn hyn heb gytundeb, ac fe hoffai Llywodraeth y DU, wrth gwrs, fod â setliad a gytunwyd gan yr UE a'r DU gyda'i gilydd, ond yn anffodus mae'r gwrthodiad i blygu dim ar ochr yr UE wedi golygu bod angen ceisio cyflwyno datrysiad arall. Felly, fe fydd y Bil hwn, rwy'n credu, yn datrys y problemau ymarferol hynny gyda rhannau o brotocol Gogledd Iwerddon, sydd wedi codi o ganlyniad i rannau o'r protocol hwnnw. Fe fydd yn amddiffyn y rhannau o'r protocol sy'n gweithio, ac fe ellir ymdrin â'r canlyniadau anfwriadol hynny sydd wedi codi o ganlyniad i roi'r protocol ar waith.
Fe geir pedwar maes allweddol, yn bennaf, y mae Llywodraeth y DU yn ceisio mynd i'r afael â nhw. Y cyntaf yw'r prosesau tollau beichus y mae busnesau yn eu hwynebu ledled Gogledd Iwerddon ac yn y DU; yr ail yw rheoleiddio anhyblyg; y trydydd yw anghysondebau treth a gwariant rhwng Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon; ac mae'r pedwerydd yn ymwneud â materion llywodraethu. Bydd yn cyflwyno sianeli gwyrdd a choch i gael gwared ar gostau diangen a gwaith papur ychwanegol i fusnesau sy'n masnachu o fewn y DU, wrth sicrhau bod gwiriadau llawn yn digwydd ar gyfer nwyddau sy'n dod i ben eu taith yn yr UE. Bydd yn rhoi'r dewis i fusnesau roi nwyddau ar y farchnad yng Ngogledd Iwerddon yn ôl naill ai reolau nwyddau'r DU neu rai'r UE. Bydd yn sicrhau bod Gogledd Iwerddon yn gallu elwa ar un o'r polisïau o ran seibiant yn y dreth a gwariant â gweddill y DU, gan gynnwys toriadau TAW ar bethau fel deunyddiau sy'n arbed ynni a benthyciadau adfer wedi COVID. Ar hyn o bryd, nid ydyn nhw'n gallu gwneud felly oherwydd protocol yr UE. Ac wrth gwrs fe fydd yn normaleiddio trefniadau llywodraethu fel bydd unrhyw anghydfod yn cael ei ddatrys mewn ffordd briodol gan ganolwyr annibynnol ac nid gan Lys Cyfiawnder Ewrop.
Rwyf wedi clywed llawer o gyfeirio at y mater hwn fel ei fod yn gyfystyr â thorri cyfraith ryngwladol ac yn anghyfreithlon felly. Mae safbwynt Llywodraeth y DU yn eglur, ac mae hi wedi cyhoeddi ei safbwynt cyfreithiol a'r cyngor cyfreithiol a gafodd hi gyda manylder ac mae hynny'n mynegi bod y ddeddfwriaeth yn gyfreithlon yn ôl cyfraith ryngwladol ar sail athrawiaeth rheidrwydd. Mae hi'n cefnogi'r cydbwysedd a ddarperir ar gyfer cytundeb Dydd Gwener y Groglith, sef, wrth gwrs, fel rwy'n dweud, y peth pwysicaf sydd angen ei warchod yn hyn i gyd, wrth ymdrin â'r materion hyn, y nifer fechan o broblemau y mae'r protocol yn eu codi. Ac rydym ni'n gwybod os nad ydym ni'n ymdrin â'r problemau hyn sy'n codi eu pennau o ganlyniad i roi'r protocol ar waith, y bydd yn parhau i achosi tensiynau cymunedol yng Ngogledd Iwerddon. Y gwir yw bod y tensiynau cymunedol hyn sy'n bodoli ar hyn o bryd ac sydd wedi achosi'r methiant i ffurfio Llywodraeth yno ers yr etholiadau diwethaf yng Ngogledd Iwerddon o ganlyniad i'r protocol hwn yn bennaf, a'r rhwystrau hyn, os mynnwch chi, sydd wedi cael eu codi ar ganol môr Iwerddon. Felly, mae angen i ni fynd i'r afael â nhw; mae angen i ni wneud hyn mewn ffordd deg a chytbwys. Fel Llywodraeth y DU, fe fyddai hi'n well o lawer gennyf innau fod â setliad a gafodd ei negodi, ond mae hi'n amlwg nad yw hynny'n bosibl ar hyn o bryd, ac fe fydd cyflwyno'r Bil hwn, rwy'n gobeithio, yn diddymu'r cyfwng hwn ac yn ymdrin â'r materion hyn unwaith ac am byth.
Diolch, Cwnsler Cyffredinol. Dyna un safbwynt sydd yn hollol groes i'r hyn rydyn ni yn teimlo fel plaid, ac mi fyddwn ni hefyd yn gwrthwynebu heddiw.
Weinidog, fel y gwyddoch eisoes, mae Plaid Cymru yn gwrthwynebu’r defnydd o gynigion cydsyniad deddfwriaethol fel mater o egwyddor. Credwn y dylai penderfyniadau ar faterion datganoledig o hyd gael eu trafod, eu craffu a’u cymeradwyo gan Senedd Cymru, yn hytrach na chael eu gwneud gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig ar ein rhan. Mae arfer o’r fath yn tanseilio seiliau datganoli. Mae natur y cynnig cydsyniad deddfwriaethol penodol hwn yn pwysleisio dilysrwydd safiad Plaid Cymru yn glir, gan ei fod yn galw ar Lywodraeth Cymru i ddod yn rhan o fesurau i ddatgymhwyso’n unochrog elfennau o brotocol Gogledd Iwerddon, yn groes i gyfraith ryngwladol. Mae hyn er gwaethaf y ffaith bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi cytuno i’r rhwymedigaethau hyn lai na thair blynedd yn ôl fel rhan o gytundeb 'oven-ready' Boris Johnson ar ôl Brexit—ymadroddiad sy’n ymddangos yn fwy anffodus bob dydd o ystyried y smonach mae'r Blaid Dorïaidd hon yn ei wneud o lywodraethu'r Deyrnas Unedig.
Weinidog, mae Plaid Cymru yn gwrthwynebu rhoi caniatâd i’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn am dri rheswm penodol. Yn gyntaf, fel yr wyf wedi crybwyll eisoes, mae’r Bil dan sylw yn ymgais gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig i ymwrthod â’i hymrwymiadau o dan gyfraith ryngwladol. Er bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi ceisio cyfiawnhau’r dull hwn o weithredu ar sail yr athrawiaeth cyfraith ryngwladol o angenrheidrwydd, mae nifer o ysgolheigion cyfreithiol wedi anghytuno’n gryf â rhesymau o’r fath. Mae hyn yn dangos unwaith eto fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig heb ddeall yn llawn telerau’r cytundeb a lofnodwyd i ffanffer mawr yn ôl ym mis Rhagfyr 2019, neu nad oedd ganddynt erioed unrhyw fwriad i’w anrhydeddu yn y lle cyntaf.
Weinidog, rwy’n siŵr y cytunwch fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi chwalu unrhyw hygrededd oedd ganddi gyda’r gymuned ryngwladol dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, ond yma yng Nghymru, lle mae ein gwleidyddiaeth yn dipyn mwy aeddfed a chyfrifol, nid oes angen i enw da ein Senedd gael ei effeithio gan fyrbwylltra San Steffan, a dim ond un enghraifft o hynny yw’r Bil hwn.
Yn ail, ymhell o ddiogelu cytundeb Gwener y Groglith fel y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi’i honni’n sinigaidd, mae’r mesur hwn wedi gwaethygu tensiynau ar ynys Iwerddon a grëwyd gyntaf wrth i’r Torïaid ddilyn y trywydd o Brexit caled. Mae’r syniad bod y mesur hwn rywsut yn cynnal yr egwyddor o gefnogaeth draws-gymunedol yn cael ei danseilio gan y ffaith y gwnaeth pleidiau sydd o blaid gweithredu’r protocol ennill mwyafrif ysgubol o seddi yn etholiad diwethaf Cynulliad Gogledd Iwerddon. Yn lle ymdrechu i leihau aflonyddwch Brexit ar ynys Iwerddon, mae’r Llywodraeth Dorïaidd hon wedi rhoi cytundeb Gwener y Groglith mewn mwy o berygl nag ar unrhyw adeg dros y 24 mlynedd ddiwethaf.
Yn olaf, rhaid inni ystyried goblygiadau’r Bil hwn o safbwynt Cymreig, a’r niwed posibl y gallai ei achosi i rwydweithiau o ran cydweithio hollbwysig Cymru ag Iwerddon. Fel ein cymydog Ewropeaidd agosaf, mae perthynas Cymru ag Iwerddon yn chwarae rhan arwyddocaol yn strategaeth ryngwladol Llywodraeth Cymru o safbwynt masnach a diwylliant. Mae’n hollbwysig, felly, fod y Senedd hon yn cyfleu neges gadarn i’n cyfeillion Gwyddelig ein bod yn gwrthod unrhyw fesurau a allai niweidio ein rhwymau cryf o gydweithio. Yn ogystal â hyn, fel y mae’r Cwnsler Cyffredinol eisoes wedi cyfeirio ato, mae’r ffaith na ymgynghorwyd â Llywodraeth Cymru wrth ddrafftio’r ddeddfwriaeth hon, er gwaethaf ei pherthnasedd amlwg i Gymru, yn cyfleu diffyg parch Llywodraeth San Steffan tuag at ddatganoli. Mae hefyd yn tanlinellu pa mor wag yw eu rhethreg bod y Deyrnas Unedig yn undeb cyfartal.
Am y rhesymau hyn, mae Plaid Cymru'n gwrthwynebu'n gryf y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, ac rydym yn falch bod Llywodraeth Cymru yn rhannu ein barn ar y mater.
Thank you, Counsel General. That's one stance that is contrary to what we feel as a party, and we will also be opposing today.
Minister, as you will already know, Plaid Cymru opposes the use of legislative consent motions as a matter of principle. We believe that decisions on devolved matters should always be debated, scrutinised and approved by Senedd Cymru, the Welsh Parliament, rather than being made by the UK Government on our behalf. Such practices undermine devolution. The nature of this legislative consent motion emphasises the validity of Plaid Cymru’s stance, as it calls on the Welsh Government to be part of measures to unilaterally disapply elements of the Northern Ireland protocol, in contravention of international law. And this is despite the fact that the UK Government agreed to these commitments fewer than three years ago as part of Boris Johnson’s 'oven-ready' post-Brexit deal—a description that appears more unfortunate every day, bearing in mind the hash that this Conservative Party has made of governing the UK.
Minister, Plaid Cymru opposes consenting to this LCM for three reasons. First, as I have already mentioned, the Bill in question is an attempt by the UK Government to abnegate its commitments under international law. Although the UK Government has tried to justify this course of action on the basis of the doctrine of necessity in international law, a number of legal scholars have disagreed strongly with such a rationale. This demonstrates once again that the UK Government hadn’t fully understood the terms of the deal signed to great fanfare back in December 2019, or that it had no intention of ever honouring it in the first place.
Minister, I’m sure that you’ll agree that the UK Government has destroyed any credibility it had with the international community over the past few years, but, here in Wales, where our politics is a deal more mature and responsible, our Senedd’s good name need not be impacted by Westminster’s rash behaviour, and this Bill is but one example of that.
Secondly, far from safeguarding the Good Friday agreement, as the UK Government has cynically suggested, this measure has heightened tensions on the island of Ireland, first caused as the Conservatives pursued a hard Brexit. The idea that this measure somehow sustains the principle of cross-community support is undermined by the fact that parties in favour of implementing the protocol won a sweeping majority of seats in the most recent Northern Ireland Assembly election. Instead of striving to respond to the Brexit disquiet on the island of Ireland, this Conservative UK Government has placed the Good Friday agreement in greater danger than at any time over the past 24 years.
Finally, we must consider the implications of this Bill from the Welsh point of view, and the potential damage that could be caused to Wales’s vital collaboration networks with Ireland. As our nearest European neighbour, Wales’s relationship with Ireland plays a significant part in the Welsh Government’s international strategy with regard to trade and culture. It is, therefore, crucial that this Senedd conveys a clear message to our Irish friends and colleagues that we reject any measures that could harm our close bonds of collaboration. As well as this, as the Counsel General has already mentioned, the fact that the Welsh Government was not consulted when this legislation was drafted, despite its clear relevance to Wales, suggests the Westminster Government’s lack of respect towards devolution. It also underlines how empty their rhetoric is when they say that the UK is a union of equals.
For these reasons, Plaid Cymru strongly opposes this legislative consent motion, and we are pleased that the Welsh Government shares our view on this issue.
Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad i ymateb i'r ddadl.
I call on the Counsel General and Minister for the Constitution to reply to the debate.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Thank you to all the Members who've raised points in this debate. I know there clearly is a stark difference and disagreement over this. I think what we all do recognise, though, nevertheless, is the fundamental importance of this issue to peace in Northern Ireland, and also to economic and trade well-being.
If I could just address a couple of the points that have been raised. The point has been made in respect of the 15-week period between the Bill's introduction and the laying of the legislative consent memorandum. I think it's probably not completely fair—I think the Minister for Economy did, in his letter to the Llywydd on 27 June, explain that laying the LCM would be delayed because of the absence of meaningful engagement. Clearly, there are very complex issues that had to be given careful consideration—and the summer term, the state funeral and so on. But I do recognise, as always, the importance of trying to ensure that the Senedd has the period of time that is necessary for scrutiny, and I don't take that away. It's something that's always very much in mind. Obviously, there were difficult circumstances.
In terms of the point Darren raised, my concern is that I don't think you can solve what is a political problem by means of legislation. I think attempting to do so not only will aggravate tensions, but create new and additional tensions, and it doesn't resolve the matter.
Probably the best summary I can give is just to give two quotes that I think summarise very succinctly the issues and reflect the Welsh Government's position. The first one is from Baroness Ros Altmann, who is a Conservative former pensions Minister who participated in the Committee Stage debate on 25 October. She said:
'The problems with this Bill are far deeper, more fundamental, and indeed more important, than Brexit. This is about right and wrong, about protecting parliamentary democracy and about the values that our country believes in and holds dear—the importance of keeping our word, trustworthiness, honesty, integrity. This Bill drives a coach and horses through these things: it seeks to tear up an international agreement signed recently, supposedly in good faith.'
And then the House of Lords Delegated Powers and Regulatory Reform Committee's seventh report on 7 July:
'The Bill represents as stark a transfer of power from Parliament to the Executive as we have seen throughout the Brexit process. The Bill is unprecedented in its cavalier treatment of Parliament, the EU and the Government’s international obligations.... We are...at a loss to understand why the Government have introduced a Bill which has failed in so many ways to accord with the principles of parliamentary democracy'.
I read through the Bill again today, and there's a phrase in there,
'A Minister of the Crown may, by regulations, make any provision which the Minister considers appropriate'.
That appears in 13 sections of the Bill—
Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch i'r holl Aelodau sydd wedi codi pwyntiau yn y ddadl hon. Rwy'n gwybod bod y gwahaniaeth a'r anghytundeb llwyr yn hyn o beth yn amlwg iawn. Er hynny, rwy'n credu mai'r hyn yr ydym ni i gyd yn ei gydnabod yw pwysigrwydd sylfaenol y mater hwn o ran heddwch yng Ngogledd Iwerddon, a lles economaidd a masnachol hefyd.
Os caf i fynd i'r afael â chwpl o'r pwyntiau a godwyd. Mae'r pwynt wedi ei wneud o ran y cyfnod o 15 wythnos rhwng cyflwyniad y Bil a rhoi'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol gerbron. Rwy'n credu nad yw hi'n gwbl deg, mae'n debyg—rwy'n credu bod Gweinidog yr Economi, yn ei lythyr at y Llywydd ar 27 o fis Mehefin, yn egluro y byddai rhoi'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol gerbron yn cael ei ohirio oherwydd diffyg unrhyw ymgysylltiad ystyrlon. Yn amlwg, fe geir yma faterion cymhleth iawn y bu'n rhaid eu hystyried yn ofalus—a thymor yr haf, yr angladd gwladol ac yn y blaen. Ond rwy'n cydnabod, fel pob amser, bwysigrwydd ceisio sicrhau bod gan y Senedd gyfnod digonol o amser i graffu, ac nid wyf i'n gwadu hynny. Mae'n rhywbeth sydd wastad mewn golwg. Yn amlwg, roedd yna amgylchiadau anodd.
O ran y pwynt a gododd Darren, fy mhryder i yw nad wyf i'n credu y gallwch chi ddatrys problem wleidyddol drwy gyfrwng deddfwriaeth. Rwy'n credu y bydd ceisio gwneud hynny nid yn unig yn gwaethygu'r tensiynau, ond yn achosi tensiynau newydd ac ychwanegol, ac nid yw'n datrys y mater.
Mae'n debyg mai'r crynodeb gorau y gallaf ei roi yw gyda dim ond dau ddyfyniad yr wyf i'n credu eu bod nhw'n crisialu'r materion hyn yn gryno iawn ac yn adlewyrchu safbwynt Llywodraeth Cymru. Daw'r un cyntaf oddi wrth y Farwnes Ros Altmann, sy'n gyn-Weinidog pensiynau i'r Ceidwadwyr a oedd yn cymryd rhan yn y ddadl Cyfnod Pwyllgor ar 25 Hydref. Dywedodd hi:
'Mae'r problemau gyda'r Bil hwn yn llawer dyfnach, yn fwy sylfaenol, ac yn wir yn bwysicach, na Brexit. Mae hyn yn ymwneud â chyfiawnder ac anghyfiawnder, am ddiogelu democratiaeth seneddol ac am y gwerthoedd y mae ein gwlad yn credu ynddyn nhw ac yn eu gwerthfawrogi—pwysigrwydd cadw at ein haddewidion, dibynadwyedd, gonestrwydd, uniondeb. Mae'r Bil hwn yn chwalu'r pethau hyn i gyd yn yfflon: dyma ymgais i rwygo cytundeb rhyngwladol a lofnodwyd yn ddiweddar, a hynny, yn ôl yr honiad, gyda phob ewyllys da.'
Ac yna seithfed adroddiad Pwyllgor Dirprwyedig Tŷ'r Arglwyddi a Diwygio Rheoleiddio ar 7 Gorffennaf:
'Mae'r Bil yn golygu trosglwyddiad llwyr o bŵer o'r Senedd i'r Pwyllgor Gwaith fel gwelsom ni drwy gydol proses Brexit. Mae'r Bil hwn yn ddigynsail o ran ei driniaeth ddi-hid o'r Senedd, yr UE a rhwymedigaethau rhyngwladol y Llywodraeth.... Rydym ni...yn methu'n lân â deall pam mae'r Llywodraeth wedi cyflwyno Bil sydd wedi ffaelu mewn cymaint o ffyrdd i gyd-fynd ag egwyddorion democratiaeth seneddol'.
Fe ddarllenais i drwy'r Bil eto heddiw, ac fe geir ymadrodd yno,
'Caiff un o Weinidogion y Goron, drwy reoliadau, wneud unrhyw ddarpariaeth y mae'r Gweinidog o'r farn ei bod yn briodol'.
Mae hynny'n ymddangos mewn 13 o adrannau yn y Bil—
Will you take an intervention?
A fyddech chi'n derbyn ymyriad?
Yes, I will.
Gwnaf, fe wnaf i.
I'm grateful for that. Your own leader in the UK Parliament, Sir Keir Starmer, has accepted this—and I quote. He said:
'I’m not pretending there aren’t issues and challenges with the protocol'.
He accepts it needs to change, and yet he's offered absolutely zero in terms of what he would change and how he would achieve that change. Can you tell us: how would you address the problems with the protocol that your own leader accepts exist?
Rwy'n ddiolchgar am hynny. Mae eich arweinydd chi yn Senedd y DU, Syr Keir Starmer, wedi derbyn hyn—ac rwy'n dyfynnu. Dywedodd ef:
'Nid wyf i'n ceisio honni nad oes yna broblemau a heriau gyda'r protocol'.
Mae ef yn derbyn bod angen ei newid, ac eto nid yw ef wedi cynnig yr un dim o ran yr hyn y byddai ef yn ei newid a sut y byddai ef yn sicrhau'r newid hwnnw. A wnewch chi ddweud wrthym ni: sut fyddech chi'n mynd i'r afael â'r problemau gyda'r protocol y mae eich arweinydd eich hun yn derbyn eu bod nhw'n bodoli?
Well, first of all, I wouldn't have introduced the Bill, because the Bill drives a coach and horses through the whole concept of international and legal obligation. Secondly, if it was really so desperate that you had to do something, it would have been to invoke article 16, as the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee said, because this would enable safeguarding measures to take place and would enable negotiation to take place. I think the Bill is a reflection of a knee-jerk reaction, a political and ideological response to a particular voice in Northern Ireland, and I think you'll come to rue it if you proceed with this particular Bill.
If I can perhaps just conclude, the Welsh Government cannot support consent for this Bill. It is legally flawed, tactically disastrous and it brings the UK's international standing further into disrepute. I therefore ask all Members to withhold consent for this Bill. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Wel, yn gyntaf i gyd, fyddwn i ddim wedi cyflwyno'r Bil, oherwydd mae'r Bil yn chwalu'n yfflon yr holl gysyniad o rwymedigaeth ryngwladol a chyfreithiol. Yn ail, pe byddai hi'n wirioneddol mor enbyd fel ei bod hi'n rhaid i chi wneud rhywbeth, fe fyddai erthygl 16 wedi cael ei defnyddio, fel dywedodd Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, oherwydd fe fyddai hynny'n galluogi rhoi mesurau diogelu ar waith ac yn caniatáu trafodaethau. Rwyf i o'r farn fod y Bil yn adlewyrchiad o adwaith difeddwl, ymateb gwleidyddol ac ideolegol i farn benodol yng Ngogledd Iwerddon, ac rwy'n credu y byddwch chi'n edifarhau ryw ddiwrnod os ewch chi ymlaen nawr gyda'r Bil arbennig hwn.
Os caf i ddim ond gorffen efallai, ni all Llywodraeth Cymru gefnogi cydsyniad i'r Bil hwn. Mae'n ddiffygiol yn gyfreithiol, yn dactegol drychinebus ac mae'n dwyn anfri ar statws rhyngwladol y DU unwaith eto. Felly, rwy'n gofyn i bob Aelod atal cydsyniad i'r Bil hwn. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Diolch. Felly, gohiriaf y bleidlais o dan yr eitem tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Thank you. I will therefore defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Daw hynny â ni at y cyfnod pleidleisio. Oni bai fod tri Aelod yn dymuno imi ganu'r gloch, symudaf yn syth i'r cyfnod pleidleisio. Mae'r bleidlais gyntaf y prynhawn yma ar eitem 3—
That brings us to voting time. Unless three Members wish for the bell to be rung, I will move immediately to voting time. The first vote this afternoon is on item 3—
Can we ring the bell?
A gawn ni ganu'r gloch?
Are there three? Okay. Thank you. Let's ring the bell, then. We'll reconvene in five minutes.
A oes yna dri? Iawn. Diolch i chi. Gadewch i ni ganu'r gloch, felly. Fe fyddwn ni'n ymgynnull unwaith eto ymhen pum munud.
Canwyd y gloch i alw’r Aelodau i’r Siambr.
The bell was rung to call Members to the Chamber.
Mae'r bleidlais gyntaf y prynhawn yma ar eitem 3, y Rheoliadau Daliadau Amaethyddol (Ffi) 2022. Galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 41, 9 yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi'i dderbyn.
The first vote this afternoon is on item 3, the Agricultural Holdings (Fee) Regulations 2022. I call for a vote on the motion tabled in the name of Lesley Griffiths. Open the vote. Close the vote. In favour 41, 9 abstentions, none against. Therefore, the motion is agreed.
Eitem 3. Rheoliadau Daliadau Amaethyddol (Ffi) 2022: O blaid: 41, Yn erbyn: 0, Ymatal: 9
Derbyniwyd y cynnig
Item 3. The Agricultural Holdings (Fee) Regulations 2022: For: 41, Against: 0, Abstain: 9
Motion has been agreed
Mae'r bleidlais nesaf ar eitem 4, cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil Protocol Gogledd Iwerddon. Galwaf am bleidlais ar y cynnig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 35 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi'i wrthod.
The next vote is on item 4, the LCM on the Northern Ireland Protocol Bill. I call for a vote on the motion. Open the vote. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 35 against. Therefore, the motion is not agreed.
Eitem 4. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar Fil Protocol Gogledd Iwerddon: O blaid: 15, Yn erbyn: 35, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y cynnig
Item 4. Legislative Consent Memorandum on the Northern Ireland Protocol Bill: For: 15, Against: 35, Abstain: 0
Motion has been rejected
That concludes our voting for this afternoon.
Dyna orffen ein pleidleisio ni y prynhawn yma.
Symudwn ymlaen at yr eitem nesaf, eitem 6—datganiad gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn ymateb i ddatganiad yr hydref Llywodraeth y DU a’r rhagolygon economaidd a chyllidol. Galwaf ar y Gweinidog, Rebecca Evans.
We'll move on to our next item, item 6—a statement by the Minister for Finance and Local Government in response to the UK Government autumn statement and economic and fiscal forecasts. I call on the Minister, Rebecca Evans.
Diolch. Last week, the UK Government published its long-awaited autumn statement and the Office for Budget Responsibility published its forecasts indicating that we are facing the biggest fall in living standards since records began. This was a bleak statement from the Chancellor after 12 years of Conservative Government, published in the wake of the disastrous mini-budget, alongside an even bleaker economic outlook from the OBR.
Multi-year extensions to freezes to both income tax and national insurance thresholds mean that we will all be asked to pay more in taxes, increasing the tax burden to its highest level in 70 years, at a time when inflation is at its highest level in more than four decades, and we are entering what both the OBR and the Bank of England believe will be a lengthy recession. GDP is expected to shrink by 2 per cent, which will result in real and significant costs for people across the country, and the rate of unemployment is expected to increase substantially. This could result in 20,000 to 25,000 more people out of work in Wales alone. Perhaps most shocking of all is the fall in real disposable household incomes. Over the next two years, this is expected to fall by 7 per cent per person. This would be the biggest fall in history.
Diolch. Wythnos diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth y DU ddatganiad yr hydref y bu hen ddisgwyl amdano ac fe gyhoeddodd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol ei rhagolygon yn nodi ein bod ni'n wynebu'r cwymp mwyaf mewn safonau byw ers iddyn nhw gael eu cofnodi. Datganiad digalon iawn oedd hwn gan y Canghellor wedi 12 mlynedd o Lywodraethau Ceidwadol, a gyhoeddwyd yn sgil y gyllideb 'fechan' drychinebus, ochr yn ochr â rhagolygon economaidd llymach eto gan yr OBR.
Mae estyniadau aml-flwyddyn i rewi trothwyon treth incwm ac yswiriant cenedlaethol yn golygu y bydd gofyn i ni gyd dalu rhagor o drethi, gan gynyddu baich treth i'w gyfradd uchaf mewn 70 mlynedd, mewn cyfnod pan fo chwyddiant ar ei gyfradd fwyaf mewn mwy na phedwar degawd, ac rydym ni ar fin yr hyn y mae'r OBR a Banc Lloegr yn credu fydd yn ddirwasgiad hirfaith. Mae disgwyl i Gynnyrch Domestig Gros grebachu gan 2 y cant, a fydd yn arwain at gostau gwirioneddol a sylweddol i bobl ledled y wlad, ac mae disgwyl i gyfradd diweithdra gynyddu yn sylweddol. Fe allai hynny olygu bod 20,000 i 25,000 yn rhagor o bobl yn ddi-waith yng Nghymru yn unig. Efallai mai'r rhan fwyaf ysgytwol o'r cyfan yw'r cwymp gwirioneddol o ran incwm gwario aelwydydd. Dros y ddwy flynedd nesaf, disgwylir i hyn ostwng gan 7 y cant yr unigolyn. Hwnnw fyddai'r cwymp mwyaf erioed.
Last week, the Chancellor was keen to blame global events for the UK's dire financial outlook, including the pandemic and Putin's illegal invasion of Ukraine. While there is no denying that these have had a severe impact on our economy, the situation has been made worse by the ongoing mismanagement of the economy and public finances by the UK Government. The UK enters recession in a worse position than any of the G7 economies, and it's the only G7 country not to have regained pre-COVID levels of GDP and employment.
The UK Government has unleashed a series of economically damaging, self-inflicted shocks on our economy and country over the last 12 years, from austerity to Brexit, and the disastrous mini-budget, which created a huge hole in our public finances. The Chancellor has sought to plug that hole through a mixture of tax rises and punishing spending cuts. The vast majority of those spending cuts will come after 2024-25, delaying difficult financial decisions until after the next UK general election, and giving us pain today and pain tomorrow.
The first decade of austerity made the UK economy £100 billion smaller; widened the gap between rich and poor; made young people worse off than their parents were at their age; reduced home ownership; and created the current crisis in the private rented sector. And now, the UK Government is poised to repeat this flawed and failed experiment to fix the mistakes that it made. But we don't need austerity 2.0; what we need is investment in education and skills, business support and transport, to help boost economic growth and attract investment.
Before the autumn statement, we were facing the worst financial outlook since devolution. This remains the case. Our overall settlement over the three-year spending review period is still worth less in real terms than when it was announced last October. We will receive an extra £1.2 billion over the next two years as a result of spending decisions made in England, but our overall budget in 2024-25 will be no higher in real terms than in the current year. Our capital budget will be 8.1 per cent lower. Almost half of the increase in funding next year comes from non-domestic rates measures in England, not from extra spending on public services. The extra funding does not come close to what we need to meet the pressures across all areas of our budget, including protecting public services against the immense challenges caused by record inflation, pay pressures and energy costs. Our settlement could be up to £3 billion lower in real terms than expected, and up to £1 billion lower in 2023-24 alone.
In the face of these pressures, we must be realistic about what we can afford. We have multiple pressures and priorities that need to be accommodated or reprioritised. Funding received as a result of the autumn statement will only go so far in protecting delivery of the programme for government, mitigating the impact of the cost-of-living crisis, addressing public sector pay demands and continuing to support our humanitarian response to the situation in Ukraine. Challenging decisions and choices still need to be made, alongside ongoing consideration of the extent to which we are able to mitigate the loss of EU funding.
The capital outlook has deteriorated. While we will look to all of the levers at our disposal, we will have little choice but to scale back our capital plans and think more creatively about the funding of major capital priorities going forward. This will impact on our new Wales infrastructure investment strategy. As part of our ongoing budget preparations, we face incredibly difficult decisions. And while there are no easy choices, I remain committed to working with our partners to deliver the best possible outcomes within the funding that we have available. To be able to respond to the fiscal uncertainties, it's essential that we remain flexible and agile when making decisions regarding our future budgets. I remain committed to publishing our draft budget on 13 December.
The Chancellor did not allocate any additional funding in relation to the current financial year. Any changes to our settlement this financial year will be subject to the UK supplementary estimates process in the new year. The Chancellor has also stated there will be a spring budget, which could impact on plans for our final budget. So, despite this context, we do remain committed to continuing to work to prioritise our budgets, to shield the most vulnerable and to maintain our commitment to create a stronger, fairer and greener Wales as we prepare our draft budget for 2023-24.
Yr wythnos diwethaf, roedd y Canghellor yn awyddus i feio digwyddiadau byd-eang am ragolygon ariannol enbyd y DU, gan gynnwys y pandemig ac ymosodiad anghyfreithlon Putin ar Wcráin. Er nad oes modd gwadu bod y rhain wedi cael effaith ddifrifol ar ein heconomi ni, mae'r sefyllfa wedi'i gwaethygu oherwydd camreoli'r economi a chyllid cyhoeddus parhaus gan Lywodraeth y DU. Mae'r DU yn mynd i mewn i ddirwasgiad mewn sefyllfa waeth nag unrhyw un o economïau'r G7, a dyma'r unig wlad G7 i beidio ag adennill lefelau cyn-COVID o Gynnyrch Domestig Gros a chyflogaeth.
Mae Llywodraeth y DU wedi rhyddhau cyfres o siociau niweidiol a achoswyd ganddi hi ei hunan ar ein heconomi a'n gwlad yn ystod y 12 mlynedd diwethaf, o gyni i Brexit, a'r gyllideb fach drychinebus, a greodd dwll enfawr yn ein harian cyhoeddus. Mae'r Canghellor wedi ceisio llenwi'r twll hwnnw drwy gymysgedd o godiadau treth a thoriadau gwariant caled. Bydd mwyafrif llethol y toriadau gwariant hynny'n dod ar ôl 2024-25, gan ohirio penderfyniadau ariannol anodd tan ar ôl etholiad cyffredinol nesaf y DU, a rhoi poen i ni heddiw a phoen i ni yfory.
Gwnaeth y degawd cyntaf o gyni economi'r DU £100 biliwn yn llai; gan ehangu'r bwlch rhwng y cyfoethog a'r tlawd; gan wneud pobl ifanc yn waeth eu byd nag oedd eu rhieni ar eu hoedran nhw; llai yn perchen ar gartref; a chreu'r argyfwng presennol yn y sector rhentu preifat. A nawr, mae Llywodraeth y DU yn barod i ailadrodd yr arbrawf diffygiol a methedig hwn i drwsio'r camgymeriadau a wnaeth. Ond nid oes angen cyni 2.0 arnom ni; yr hyn sydd ei angen arnom ni yw buddsoddi mewn addysg a sgiliau, cefnogi busnes a thrafnidiaeth, i helpu i hybu twf economaidd a denu buddsoddi.
Cyn datganiad yr hydref, roeddem ni'n wynebu'r rhagolygon ariannol gwaethaf ers datganoli. Mae hyn yn parhau i fod yn wir. Mae ein setliad cyffredinol dros y cyfnod adolygu gwariant tair blynedd yn dal i fod yn werth llai mewn termau real na phan gafodd ei gyhoeddi fis Hydref diwethaf. Byddwn ni'n derbyn £1.2 biliwn ychwanegol yn ystod y ddwy flynedd nesaf o ganlyniad i benderfyniadau gwariant a gafodd eu gwneud yn Lloegr, ond ni fydd ein cyllideb gyffredinol yn 2024-25 yn uwch mewn termau real nag yn y flwyddyn bresennol. Bydd ein cyllideb gyfalaf 8.1 y cant yn is. Daw bron i hanner y cynnydd mewn cyllid y flwyddyn nesaf o fesurau ardrethi annomestig yn Lloegr, nid o wariant ychwanegol ar wasanaethau cyhoeddus. Nid yw'r arian ychwanegol yn dod yn agos at yr hyn sydd ei angen arnom ni i fodloni'r pwysau ar bob rhan o'n cyllideb, gan gynnwys amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus rhag yr heriau aruthrol sydd wedi'u hachosi gan y chwyddiant uchaf erioed, pwysau cyflog a chostau ynni. Gallai ein setliad fod hyd at £3 biliwn yn is mewn termau real na'r disgwyl, a hyd at £1 biliwn yn is yn 2023-24 yn unig.
Yn wyneb y pwysau hyn, rhaid i ni fod yn realistig ynglŷn â'r hyn y gallwn ni ei fforddio. Mae gennym ni bwysau a blaenoriaethau niferus y mae angen eu cynnwys neu'u hail-flaenoriaethu. Dim ond hyn a hyn o'r ffordd y bydd cyllid a ddaeth o ganlyniad i ddatganiad yr hydref yn mynd i ddiogelu cyflwyno'r rhaglen lywodraethu, lliniaru effaith yr argyfwng costau byw, ymdrin â gofynion cyflogau'r sector cyhoeddus a pharhau i gefnogi ein hymateb dyngarol i'r sefyllfa yn Wcráin. Mae dal angen gwneud penderfyniadau a dewisiadau heriol, ochr yn ochr ag ystyried yn barhaus i ba raddau yr ydym ni'n gallu lliniaru colli cyllid yr UE.
Mae'r rhagolygon cyfalaf wedi dirywio. Er y byddwn ni'n ystyried yr holl ysgogiadau sydd ar gael i ni, ni fydd gennym ni fawr o ddewis ond i leihau ein cynlluniau cyfalaf a meddwl yn fwy creadigol am ariannu blaenoriaethau cyfalaf mawr wrth symud ymlaen. Bydd hyn yn effeithio ar ein strategaeth fuddsoddi seilwaith newydd yng Nghymru. Fel rhan o'n paratoadau parhaus ar gyfer y gyllideb, rydym ni'n wynebu penderfyniadau anhygoel o anodd. Ac er nad oes dewisiadau hawdd, rwy'n parhau i fod yn ymrwymedig i weithio gyda'n partneriaid i sicrhau'r canlyniadau gorau posibl o fewn y cyllid sydd gennym ni ar gael. Er mwyn gallu ymateb i'r ansicrwydd cyllidol, mae'n hanfodol ein bod ni'n parhau i fod yn hyblyg ac ystwyth wrth wneud penderfyniadau ynghylch ein cyllidebau yn y dyfodol. Rwy'n parhau i fod yn ymrwymedig i gyhoeddi ein cyllideb ddrafft ar 13 Rhagfyr.
Ni wnaeth y Canghellor ddyrannu unrhyw gyllid ychwanegol o ran y flwyddyn ariannol bresennol. Bydd unrhyw newidiadau i'n setliad y flwyddyn ariannol hon yn destun proses amcangyfrifon atodol y DU yn y flwyddyn newydd. Mae'r Canghellor hefyd wedi dweud y bydd cyllideb wanwyn, a allai effeithio ar gynlluniau ar gyfer ein cyllideb derfynol. Felly, er gwaethaf y cyd-destun hwn, rydym ni'n parhau i fod yn ymrwymedig i barhau i weithio i flaenoriaethu ein cyllidebau, i warchod y rhai mwyaf agored i niwed a chynnal ein hymrwymiad i greu Cymru gryfach, decach a gwyrddach wrth i ni baratoi ein cyllideb ddrafft ar gyfer 2023-24.
Thank you, Minister, for the statement. I acknowledge that things have been difficult, as I referenced here I think the last time we spoke on these matters. However, it is clear that the Chancellor has taken decisive and welcome action to set the country on a more stable path within just a matter of weeks. The issues that we are facing are due to a combination of unprecedented once-in-a-generation global shocks, as, Minister, you've recognised—COVID and Putin's illegal war. And to respond to these things, we've seen public spending increase quickly and significantly to provide people and businesses with the support that they need. Let's not forget that, at UK Government level, around £400 billion was spent during the pandemic, supporting businesses and ensuring 14.5 million jobs. There's also been some £55 billion provided this year to help people and businesses with their energy bills—one of the largest support packages in Europe—on top of billions to help with the cost of living. But contrary to what some think, there is no blank cheque; this spending, whilst absolutely needed, has to be paid back at some point. What the Chancellor did last week was present a plan to get public finances back onto a more sustainable, stable footing. This means that difficult decisions have had to be made. Extraordinary times require significant interventions, as we saw throughout COVID.
Inflation affects us all—it makes us poorer, and it puts pressures on finances of all tiers of Government and the services they provide. As I've said before, I know what it's like to have to balance budgets during restrained public spending—levelled, I have to say, for many years by this Welsh Government. And whilst I welcome the current energy and cost-of-living support, I have always been clear that the Government has to keep an open mind to providing the support that people need as things change over the next few months. But we just simply cannot afford to keep spending almost £100 billion on debt interest alone, in part due to rising interest rates. This money would be so much better spent on public services. What was disappointing was that the shadow Chancellor in Westminster didn't propose any alternatives to the plans laid out by the Chancellor as a fix to our finances. Indeed, her response was shallow and weak, as we've come to expect, sadly, from her. And again, we've seen criticism from the Welsh Labour Ministers, without much indication of what the alternative is. One moment, the Welsh Government were up in arms about tax cuts, and threatening to re-impose income tax banding, then they're up in arms that these measures have been reversed. Like I've said before, every time the Welsh Government states its position, it's just basically the opposite of what the UK Government says—that's not particularly constructive.
I would be interested, Minister, if you could outline—[Interruption.]
Diolch, Gweinidog, am y datganiad. Rwy'n cydnabod bod pethau wedi bod yn anodd, fel y gwnes i gyfeirio ato yma rwy'n credu y tro diwethaf i ni siarad ar y materion hyn. Fodd bynnag, mae'n amlwg bod y Canghellor wedi cymryd camau pendant sydd i'w croesawu i osod y wlad ar lwybr mwy sefydlog o fewn ond ychydig wythnosau. Mae'r materion yr ydym ni'n eu hwynebu yn deillio o gyfuniad o siociau byd-eang unwaith-mewn-cenhedlaeth heb eu tebyg o'r blaen, fel yr ydych chi, Gweinidog, wedi'i gydnabod—COVID a rhyfel anghyfreithlon Putin. Ac i ymateb i'r pethau hyn, rydym ni wedi gweld gwariant cyhoeddus yn cynyddu'n gyflym ac yn sylweddol i roi'r cymorth sydd ei angen ar bobl a busnesau. Gadewch i ni beidio ag anghofio, ar lefel Llywodraeth y DU, cafodd tua £400 biliwn ei wario yn ystod y pandemig, yn cefnogi busnesau a sicrhau 14.5 miliwn o swyddi. Mae rhyw £55 biliwn wedi'i ddarparu eleni hefyd i helpu pobl a busnesau gyda'u biliau ynni—un o'r pecynnau cymorth mwyaf yn Ewrop—ar ben biliynau i helpu gyda chostau byw. Ond yn groes i'r hyn mae rhai yn ei feddwl, does dim siec wag; mae'n rhaid talu'r gwariant hwn, er ei fod yn hollol angenrheidiol, yn ôl rhywbryd. Yr hyn y gwnaeth y Canghellor yr wythnos ddiwethaf oedd cyflwyno cynllun i gael cyllid cyhoeddus yn ôl ar seiliau mwy cynaliadwy, sefydlog. Mae hyn yn golygu bod penderfyniadau anodd wedi gorfod cael eu gwneud. Mae angen ymyriadau sylweddol ar amseroedd rhyfeddol, fel y gwnaethom ni ei weld drwy gydol COVID.
Mae chwyddiant yn effeithio arnom ni i gyd—mae'n ein gwneud ni'n dlotach, ac mae'n rhoi pwysau ar gyllid o bob haen o Lywodraeth a'r gwasanaethau maen nhw'n eu darparu. Fel yr wyf i wedi'i ddweud o'r blaen, rwy'n gwybod sut beth yw gorfod cydbwyso cyllidebau yn ystod gwariant cyhoeddus sydd wedi'u ffrwyno—wedi'u lefelu, mae'n rhaid i mi ddweud, am flynyddoedd lawer gan y Lywodraeth Cymru hon. Ac er fy mod i'n croesawu'r cymorth ynni a chostau byw presennol, rydw i bob amser wedi bod yn glir bod yn rhaid i'r Llywodraeth gadw meddwl agored i ddarparu'r gefnogaeth y mae pobl ei angen wrth i bethau newid yn ystod y misoedd nesaf. Ond yn syml, ni allwn ni fforddio cadw gwariant bron i £100 biliwn ar log dyled yn unig, yn rhannol oherwydd cyfraddau llog cynyddol. Byddai'r arian yma gymaint gwell yn cael ei wario ar wasanaethau cyhoeddus. Yr hyn oedd yn siomedig oedd na wnaeth Canghellor yr wrthblaid yn San Steffan gynnig unrhyw ddewisiadau eraill i'r cynlluniau a gafodd eu gosod gan y Canghellor fel ateb i'n sefyllfa o ran cyllid. Yn wir, bas a gwan oedd ei hymateb, fel yr ydym ni wedi dod i ddisgwyl, yn anffodus, ganddi. Ac eto, rydym ni wedi gweld beirniadaeth gan Weinidogion Llafur Cymru, heb lawer o arwydd beth yw'r dewis arall. Un funud, roedd Llywodraeth Cymru wedi'i chynhyrfu am doriadau trethi, ac yn bygwth ailosod bandio treth incwm, yna maen nhw wedi'u cynhyrfu bod y mesurau hyn wedi'u tynnu'n ôl. Fel yr wyf i wedi'i ddweud o'r blaen, bob tro y mae Llywodraeth Cymru yn datgan ei safbwynt, yn y bôn mae'n groes i'r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei ddweud—nid yw hynny'n arbennig o gadarnhaol.
Byddai gennyf i ddiddordeb, Gweinidog, os gallech chi amlinellu—[Torri ar draws.]
No. It's not a debate.
Na. Nid dadl yw hi.
I thought it was a debate. Sorry.
Roeddwn i'n meddwl ei bod hi'n ddadl. Mae'n ddrwg gen i.
Sorry, Peter, if I can just clarify—it's not a debate, no interventions.
Mae'n ddrwg gen i, Peter, os caf i ond egluro—nid dadl yw hon, dim ymyriadau.
Oh, sorry. I thought we weren't in a debate.
O mae'n ddrwg gen i. Roeddwn i'n meddwl nad oeddem ni mewn dadl.
No, it's a statement.
Na, mae'n ddatganiad.
Okay. So, I would be interested, Minister, if you could outline exactly what Labour's plan is. How would a Labour Government tackle the erosive effects of inflation, which make the cost-of-living crisis worse, and bring down the national debt? Deputy Presiding Officer, there are, of course, things to be welcomed in the autumn statement, which will very much help people in these difficult times. Because, listening to the Minister's statement, you'd never think that there were positives, which people would welcome, and that the Welsh Government actually wanted. No reference at all in the statement, in these announcements, is there to those helpful things that can help the most vulnerable in society, such as the uprating of benefits and the state pension in line with inflation, as well as the significant increase in national living and national minimum wages; the £900 payment to those on means-tested benefits; the £300 payment to pensioner households; the £150 for those on disability benefit. But whilst the Minister says that the UK Government could have proposed more cost-of-living support, so too could the Welsh Government, and this is another thing that was missing from the Minister's statement.
So, Minister, what consideration have you given to using some of the consequentials provided to Wales through the autumn statement to uplift devolved grants to give people additional support? And, on the subject of consequential funding, could you explain how you are planning to allocate this in the upcoming budget? For example, will you direct the majority of further support for health and education and local government sectors, which, as you know, are under significant strain at the moment, or are you planning to spread the additional funding more evenly across departments?
Finally, Deputy Presiding Officer, I would like to briefly touch upon the supply side reforms that were announced by the Chancellor, which are important to get our economy moving once again. That is, changes to regulations in the five growth industries, including advance manufacturing and green industries, to better support the introduction of growth of new and emerging sectors, as well as looking at using investment zones to encourage research and development growth.
I would be interested to know what discussions you are planning on having with the Treasury on the role that Wales already plays in hosting and growing such technologies, and how both Governments can work together to ensure that any such reforms work in the Welsh context as well as a UK context, so that we can better direct investment and ensure that all our communities can feel the benefits of this. Thank you.
Iawn. Felly, byddai gen i ddiddordeb, Gweinidog, os gallech chi amlinellu beth yn union yw cynllun Llafur. Sut byddai Llywodraeth Lafur yn ymdrin ag effeithiau erydol chwyddiant, sy'n gwneud yr argyfwng costau byw yn waeth, ac yn dod â'r ddyled genedlaethol i lawr? Mae pethau i'w croesawu gan y Dirprwy Lywydd, wrth gwrs, yn natganiad yr hydref, a fydd yn help mawr i bobl yn y cyfnod anodd hwn. Oherwydd, wrth wrando ar ddatganiad y Gweinidog, fyddech chi byth yn meddwl bod pethau cadarnhaol, y byddai pobl yn eu croesawu, a bod Llywodraeth Cymru wir eu heisiau. Nid oes cyfeiriad o gwbl yn y datganiad, yn y cyhoeddiadau hyn, yno at y pethau defnyddiol hynny a all helpu'r rhai mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas, fel cynyddu budd-daliadau a phensiwn y wladwriaeth yn unol â chwyddiant, yn ogystal â'r cynnydd sylweddol mewn cyflogau byw cenedlaethol ac isafswm cenedlaethol; y taliad o £900 i'r rhai ar fudd-daliadau sy'n seiliedig ar brawf modd; y taliad o £300 i aelwydydd pensiynwyr; y £150 i rai sydd ar fudd-daliadau anabledd. Ond er bod y Gweinidog yn dweud y gallai Llywodraeth y DU fod wedi cynnig mwy o gymorth costau byw, felly hefyd y gallai Llywodraeth Cymru, ac mae hyn yn beth arall oedd ar goll o ddatganiad y Gweinidog.
Felly, Gweinidog, pa ystyriaeth ydych chi wedi'i rhoi i ddefnyddio peth o'r cyllid canlyniadol wedi'u darparu i Gymru drwy ddatganiad yr hydref i ddyrchafu grantiau datganoledig er mwyn rhoi cymorth ychwanegol i bobl? Ac, ar bwnc cyllid canlyniadol, a allwch chi esbonio sut yr ydych chi'n bwriadu dyrannu hyn yn y gyllideb sydd i ddod? Er enghraifft, a fyddwch chi'n cyfarwyddo'r rhan fwyaf o gefnogaeth arall i'r sectorau iechyd ac addysg a llywodraeth leol, sydd, fel y gwyddoch chi, o dan straen sylweddol ar hyn o bryd, neu a ydych chi'n bwriadu lledaenu'r cyllid ychwanegol yn fwy cyfartal ar draws adrannau?
Yn olaf, Dirprwy Lywydd, hoffwn i gyffwrdd yn fyr ar y diwygiadau ochr gyflenwi y gwnaeth y Canghellor eu cyhoeddi, sy'n bwysig i gael ein heconomi yn symud unwaith eto. Hynny yw, newidiadau i reoliadau yn y pum diwydiant twf, gan gynnwys diwydiannau gweithgynhyrchu uwch a diwydiannau gwyrdd, i gefnogi'n well cyflwyno twf sectorau newydd a rhai sy'n datblygu, ynghyd ag ystyried ddefnyddio parthau buddsoddi i annog twf ymchwil a datblygu.
Byddai diddordeb gennyf i wybod pa drafodaethau yr ydych chi'n bwriadu eu cael gyda'r Trysorlys o ran y rhan y mae Cymru eisoes yn ei chwarae wrth gynnal a thyfu technolegau o'r fath, a sut y gall y ddwy Lywodraeth gydweithio i sicrhau bod unrhyw ddiwygiadau o'r fath yn gweithio yng nghyd-destun Cymru yn ogystal â chyd-destun Prydain, er mwyn i ni gael gwell buddsoddiad uniongyrchol a sicrhau bod ein holl gymunedau'n gallu teimlo'r manteision hyn. Diolch.
Thank you very much to the opposition spokesperson for the questions this afternoon. I will just begin by reflecting again that it does seem to be the approach of the Conservative Party to entirely blame the financial situation that we're in at the moment on the pandemic and on Putin's war in Ukraine. But that's not the full picture, of course, because £30 billion of the hole that the UK Government is seeking to fill relates completely and entirely to the mismanagement of the economy through that ridiculous mini-budget. We will look back on it and—the damage it's done is just incredible. It's not just some ridiculous joke that happened by a bunch of clowns in Westminster, it's actually something that is having a real-life impact now. And we will be paying now and we will be paying long into the future for their arrogance and for the mistakes that they made.
Let's not let Brexit off the hook either, because the Office for Budget Responsibility has confirmed that recent data is consistent with its earlier assessment that Brexit is damaging our economy. The OBR expects that, under the deal that was agreed by the UK Government, over the long run, the UK economy will be at least 4 per cent smaller than would otherwise have been the case. Actually, the consensus amongst independent experts is that the economic costs could be even greater if the full range of impacts, many of which are difficult to quantify precisely, are included. Research that includes such impacts does find that the total costs could lie in the range of 8 per cent to 10 per cent of annual GDP. I think that we do have to be looking at the impact of Brexit, which we're only just beginning to start to feel, as part of the overall picture here as well.
What would Labour have done differently? Well, we wouldn't be in this mess had Labour been in charge because, yes, we would have had the pandemic, yes, we would have had Putin's war, but we wouldn't have had the implications of the mini-budget. So, a lot of the problems that people are being asked to pick up the tab for are entirely self-made by the UK Government. The way in which he's approached the budget also does put off a lot of the problems for the future as well. The fiscal tightening is heavily backloaded, with the vast bulk of those public service spending cuts actually pencilled in for after 2025, delaying all of the really difficult decisions until after the next UK general election.
The Chancellor has also had to relax his fiscal mandate. He's pushed out to five years now the point at which he says he wants debt to be falling as a fraction of national income. The spokesperson talked about debt, and at around £100 billion a year by the end of the forecast period, spending on debt interest will be higher than spending on any single department in the UK Government, apart from the NHS, and that just shows again the long-term impacts that we're going to be facing as a result.
The Member talked about some of the things that could be reasonably welcomed, at least in the first instance. The Welsh Government was calling for the increase of benefits in line with inflation. Even though the decision was taken by the UK Government to do that, the Institute for Fiscal Studies has found that that would still leave their real value on course to be 6 per cent lower than their pre-pandemic levels. That's equivalent to almost £500 per year for the average out-of-work person. Of course, that assumes that they are still able to access the full amount of support as they do at the moment under the energy price guarantee after next April. We've already heard about the impacts on disposable income for families: over the next two years, falling by 7 per cent. That's absolutely unprecedented, and we are going to be seeing those impacts feeding through to pressures, further pressures, on public services.
And we've also heard about the UK Government's approach to tax, and, of course, the UK Government has now announced those multi-year freezes to every major income tax or national insurance threshold, and, by freezing those thresholds, and particularly the personal allowance, the UK Government is raising income tax in now what is much more of a regressive way than if they'd just raised rates. And as more workers are now drawn into paying higher tax, a greater amount of their pay will be immediately lost, and, of course, because of the way the pay levels are here in Wales, more people in Wales are more likely to be worse off as a direct result of that particular intervention as well.
So, in terms of our own plans, I will, of course, set out those plans when we publish our draft budget on 13 December. Now that we have those final figures from the UK Government—and I say 'final', because they could yet change ahead of or just after our final budget—we have an intensive period of work now across Government to provide colleagues with the numbers within which they'll be working and then to finalise our draft budget for publication.
Diolch yn fawr iawn i lefarydd yr wrthblaid am y cwestiynau y prynhawn yma. Fe wnaf i ddechrau drwy fyfyrio eto ei bod yn ymddangos mai dull y Blaid Geidwadol yw beio'r sefyllfa ariannol yr ydym ynddi ar hyn o bryd yn llwyr ar y pandemig ac ar ryfel Putin yn Wcráin. Ond nid dyna'r darlun llawn, wrth gwrs, oherwydd mae £30 biliwn o'r twll y mae Llywodraeth y DU yn ceisio ei lenwi yn ymwneud yn llwyr ac yn llawn â chamreoli'r economi drwy'r gyllideb fach hurt honno. Byddwn ni'n edrych yn ôl arno ac—mae'r difrod mae wedi'i wneud yn anhygoel. Nid rhyw jôc hurt yn unig a ddigwyddodd drwy law griw o glowniau yn San Steffan, mewn gwirionedd mae'n rhywbeth sydd wir yn cael effaith ar fywyd nawr. A byddwn ni'n talu nawr a byddwn ni'n talu'n hir i'r dyfodol am eu haerllugrwydd ac am y camgymeriadau y maen nhw wedi'u gwneud.
Gadewch i ni beidio â gadael i Brexit ddianc rhagddi chwaith, oherwydd mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi cadarnhau bod data diweddar yn gyson â'i asesiad cynharach bod Brexit yn niweidio ein heconomi. Mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn disgwyl, o dan y cytundeb sydd wedi'i gytuno gan Lywodraeth y DU, yn ystod y tymor hir, y bydd economi'r DU o leiaf 4 y cant yn llai nag a fyddai wedi bod fel arall. Mewn gwirionedd, y consensws ymhlith arbenigwyr annibynnol yw y gallai'r costau economaidd fod hyd yn oed yn fwy os yw'r amrywiaeth lawn o effeithiau, y mae llawer ohonyn nhw'n anodd eu mesur yn union, yn cael eu cynnwys. Mae ymchwil sy'n cynnwys effeithiau o'r fath yn canfod y gallai cyfanswm y costau fod rhwng 8 y cant i 10 y cant o Gynnyrch Domestig Gros blynyddol. Rwy'n credu bod yn rhaid i ni fod yn ystyried effaith Brexit, yr ydym ni ond dechrau'i deimlo, fel rhan o'r darlun cyffredinol yma hefyd.
Beth fyddai Llafur wedi'i wneud yn wahanol? Wel, ni fyddem ni yn y llanast yma pe bai Llafur wedi bod wrth y llyw oherwydd, ie, byddem ni wedi cael y pandemig, ie, byddem ni wedi cael rhyfel Putin, ond ni fyddem ni wedi cael goblygiadau'r gyllideb fach. Felly, mae llawer o'r problemau y mae gofyn i bobl dalu amdanyn nhw wedi'u creu gan Lywodraeth y DU ei hun. Yn ogystal â hyn, mae'r ffordd y mae ef wedi mynd at y gyllideb yn gohirio llawer o'r problemau ar gyfer y dyfodol hefyd. Mae'r tynhau cyllidol wedi'i ôl-lwytho'n drwm, a'r rhan helaeth o'r toriadau gwariant gwasanaethau cyhoeddus hynny wedi'u hamserlenni mewn gwirionedd ar gyfer ar ôl 2025, gan oedi'r holl benderfyniadau anodd iawn tan ar ôl etholiad cyffredinol nesaf y DU.
Mae'r Canghellor hefyd wedi gorfod llacio ei fandad cyllidol. Mae ef wedi'i wthio i bum mlynedd nawr y pwynt lle mae'n dweud ei fod eisiau i ddyled fod yn gostwng fel ffracsiwn o incwm cenedlaethol. Soniodd y llefarydd am ddyled, a thua £100 biliwn y flwyddyn erbyn diwedd cyfnod y rhagolwg, bydd gwariant ar log dyled yn uwch na gwariant ar unrhyw adran unigol yn Llywodraeth y DU, ar wahân i'r GIG, ac mae hynny ond yn dangos eto yr effeithiau tymor hir yr ydym ni'n mynd i fod yn eu hwynebu o ganlyniad.
Soniodd yr Aelod am rai o'r pethau y mae modd eu croesawu'n rhesymol, o leiaf yn y man cyntaf. Roedd Llywodraeth Cymru yn galw am gynyddu budd-daliadau yn unol â chwyddiant. Er bod Llywodraeth y DU wedi gwneud y penderfyniad i wneud hynny, mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid wedi canfod y byddai hynny'n dal i adael eu gwir werth ar y trywydd i fod 6 y cant yn is na'u lefelau cyn y pandemig. Mae hynny'n cyfateb i bron i £500 y flwyddyn i bobl gyffredin ddi-waith. Wrth gwrs, mae hynny'n tybio eu bod yn dal i allu manteisio ar swm llawn y gefnogaeth fel y maen nhw ar hyn o bryd o dan y gwarant pris ynni ar ôl mis Ebrill nesaf. Rydym ni eisoes wedi clywed am yr effeithiau ar incwm gwario i deuluoedd: yn ystod y ddwy flynedd nesaf, gan ostwng 7 y cant. Mae hynny'n gwbl ddigynsail, ac rydym ni'n mynd i fod yn gweld yr effeithiau hynny'n trosglwyddo i bwysau, rhagor o bwysau, ar wasanaethau cyhoeddus.
Ac rydym ni hefyd wedi clywed am ddull Llywodraeth y DU o drethu, ac, wrth gwrs, mae Llywodraeth y DU nawr wedi cyhoeddi'r rhewi aml-flwyddyn hynny i bob prif dreth incwm neu drothwy yswiriant cenedlaethol, a, drwy rewi'r trothwyon hynny, ac yn enwedig y lwfans personol, mae Llywodraeth y DU yn codi treth incwm mewn ffordd nawr sy'n fwy atchweliadol na phe baent ond wedi codi cyfraddau. Ac wrth i fwy o weithwyr gael eu tynnu i dalu treth uwch nawr, bydd mwy o gyflog yn cael ei golli ar unwaith, ac, wrth gwrs, oherwydd y ffordd y mae'r lefelau cyflog yma yng Nghymru, mae mwy o bobl yng Nghymru yn fwy tebygol o fod ar eu colled o ganlyniad uniongyrchol i'r ymyrraeth benodol honno hefyd.
Felly, o ran ein cynlluniau ein hunain, byddaf i, wrth gwrs, yn nodi'r cynlluniau hynny pan fyddwn ni'n cyhoeddi ein cyllideb ddrafft ar 13 Rhagfyr. Nawr bod gennym ni'r ffigurau terfynol hynny gan Lywodraeth y DU—ac rwy'n dweud 'terfynol', oherwydd y gallen nhw eto newid cyn neu ychydig ar ôl ein cyllideb derfynol—mae gennym ni gyfnod dwys o waith nawr ar draws y Llywodraeth i ddarparu cyd-Aelodau â'r ffigyrau y byddan nhw'n gweithio oddi mewn iddynt ac yna i gwblhau ein cyllideb ddrafft ar gyfer ei chyhoeddi.
Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.
Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Last week's autumn statement by the UK Chancellor, I think confirmed, didn't it, really, what we've feared for some time. In response to the absolute mess that they've made of the economy, the Tories have decided to unleash a new wave of austerity, with devastating consequences for communities across the length and breadth of Wales. After a decade of cuts, under investment and inequality that has already left our public services on their knees, it has plunged millions of households into poverty; it's inflicted the most prolonged squeeze on living standards since the Napoleonic wars. Once again, we're faced with a privileged clique of multimillionaires placing the burden of their hubris on the shoulders of the hard-working people of Wales. And while the Tories, no doubt—and they've already done it this afternoon—will expend much hot air claiming that they've taken difficult and necessary decisions, I can tell you that we won't swallow that Tory spin.
Let's be absolutely clear—and you can shake your head as much as you like—austerity is, and always has been, a calculated political choice. It was a political choice when Cameron and Osborne told us—do you remember—that, 'We're all in it together'. Do you remember that? All in it together, yes, whilst they were feathering the nests of their corporate backers at the expense of ordinary people. And it's a political choice now, as this out-of-control and out-of-touch Tory Government once again puts the interests of party ahead of the interests of people. And I can tell you this: we know that the consequences of your choice will have an impact on livelihoods and on lives here in Wales. So, we know that the autumn statement will have profound implications for public spending here in Wales, which I'm sure will be reflected in the Welsh Government's upcoming budget.
But on this year, first of all, Minister, you remind us that there's no additional funding for this financial year. So, what plans do you have, then, in light of that, not just for the usual supplementary budget process and a supplementary budget, but for a wider, more fundamental recalibration of the Welsh budget for this financial year—reallocation of budgets, utilising any unallocated funds and any underspends that will be in the budget? Could you tell us a bit about your intentions for this particular financial year?
Now, unfortunately, of course, the constraints of the current devolved settlement—however prudent and well-founded our plans here in the Senedd might be, they will always be conditional on the impulses of Westminster whilst the constitutional status quo remains. But there are some devolved measures, however limited, that could be deployed here to at least insulate the Welsh people from some of the worst excesses of this economic tempest. So, can you tell us whether the Welsh Government will be seriously exploring now the option of utilising some of your powers over the Welsh rates of income tax to generate some of the funding that we need to close the gap, the gaping hole, that has opened in front of us? And on capital funding particularly, you say, in your statement, that you will, and I quote again,
'look to all of the levers at our disposal'.
Would you be able to expand a little bit on that? Because, clearly, borrowing is one key area, but you have lent more heavily in this spending review period on borrowing than maybe previously, so I’d like to understand where you think you can go in relation to capital funding.
Now, the current devolved settlement, as I said, is a straitjacket on the Welsh Government’s ability to respond to these UK Government fiscal events and fiscal decisions. You tell us that the Government will remain flexible and agile, but do you accept that that is quite difficult when you can only tinker, effectively, with macroeconomic decisions imposed on Wales by a Tory Westminster Government that of course we never voted for here in Wales? And if you do, then is it not time to demand that these macroeconomic levers are transferred to us here in Wales so that we can better protect our people and make sure that the UK Government stops holding Wales back?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Gwnaeth datganiad yr hydref yr wythnos diwethaf gan Ganghellor y DU, rwy'n credu, gadarnhau, oni wnaeth, mewn gwirionedd, beth yr ydym ni wedi'i ofni ers peth amser. Mewn ymateb i'r llanast llwyr maen nhw wedi'i wneud o'r economi, mae'r Torïaid wedi penderfynu rhyddhau ton newydd o gyni, gyda chanlyniadau dinistriol i gymunedau ar hyd a lled Cymru. Ar ôl degawd o doriadau, o danfuddsoddiad ac anghydraddoldeb sydd eisoes wedi gadael ein gwasanaethau cyhoeddus ar eu gliniau, mae wedi plymio miliynau o gartrefi i dlodi; mae wedi achosi'r wasgfa hiraf ar safonau byw ers y rhyfeloedd Napoleonaidd. Unwaith eto, rydym ni'n wynebu criw breintiedig o aml-filiynyddion yn rhoi baich eu balchder gormodol ar ysgwyddau pobl weithgar Cymru. Ac er bod y Torïaid, mae'n siŵr—ac maen nhw eisoes wedi'i wneud y prynhawn yma—yn defnyddio llawer o aer poeth yn honni eu bod wedi gwneud penderfyniadau anodd ac angenrheidiol, gallaf ddweud wrthych na fyddwn ni'n llyncu'r cleber Torïaidd hwnnw.
Gadewch i ni fod yn hollol glir—a gallwch chi ysgwyd eich pen cymaint ag y mynnwch chi—mae cyni bob amser wedi bod yn ddewis gwleidyddol pwrpasol. Roedd yn ddewis gwleidyddol pan ddywedodd Cameron ac Osborne wrthym ni—ydych chi'n cofio—hynny, 'Rydym ni i gyd yn yr un cwch'. Ydych chi'n cofio hynny? Pawb yn yr un cwch, ie, tra bo nhw'n hel mêl i gwch eu cefnogwyr corfforaethol ar draul pobl gyffredin. Ac mae'n ddewis gwleidyddol nawr, wrth i'r Llywodraeth Dorïaidd hon sydd allan o reolaeth ac heb gysylltiad â realiti unwaith eto yn rhoi buddiannau eu plaid o flaen buddiannau pobl. A gallaf ddweud hyn wrthych chi: rydym ni'n gwybod y bydd canlyniadau eich dewis yn cael effaith ar fywoliaeth ac ar fywydau yma yng Nghymru. Felly, rydym ni'n gwybod y bydd gan ddatganiad yr hydref oblygiadau dwys o ran gwariant cyhoeddus yma yng Nghymru, ac rwy'n siŵr y bydd hynny'n cael ei adlewyrchu yn y gyllideb sydd ar y gweill gan Lywodraeth Cymru.
Ond o ran eleni, yn gyntaf oll, Gweinidog, rydych chi'n ein hatgoffa ni nad oes arian ychwanegol ar gyfer y flwyddyn ariannol hon. Felly, pa gynlluniau sydd gennych chi, felly, yng ngoleuni hynny, nid yn unig ar gyfer y broses gyllideb atodol arferol a chyllideb atodol, ond ar gyfer ailgyfrifiad ehangach, mwy sylfaenol o gyllideb Cymru ar gyfer y flwyddyn ariannol hon—adleoli cyllidebau, defnyddio unrhyw gronfeydd heb eu dyrannu ac unrhyw danwario a fydd yn y gyllideb? Allwch chi ddweud ychydig wrthym ni am eich bwriadau chi ar gyfer y flwyddyn ariannol benodol hon?
Nawr, yn anffodus, wrth gwrs, bydd cyfyngiadau'r setliad datganoledig presennol—pa waeth mor ddoeth a sefydledig ein cynlluniau yma yn y Senedd, byddan nhw bob amser yn amodol ar fympwyon San Steffan tra bod y status quo cyfansoddiadol yn parhau. Ond mae yna rai mesurau datganoledig, waeth pa mor gyfyngedig, y mae eu defnyddio yma i inswleiddio'r Cymry o leiaf rhag rhai o ormodedd gwaethaf y storm economaidd hon. Felly, a allwch chi ddweud wrthym ni a fydd Llywodraeth Cymru yn archwilio o ddifrif nawr y dewis o ddefnyddio rhai o'ch pwerau dros gyfraddau treth incwm Cymru i gynhyrchu rhywfaint o'r cyllid sydd ei angen arnom ni i gau'r bwlch, y bwlch enfawr, sydd wedi agor o'n blaenau? Ac ar gyllid cyfalaf yn enwedig, meddech chi, yn eich datganiad, y byddwch chi, ac rwy'n dyfynnu eto, yn
'ystyried yr holl ysgogiadau sydd ar gael i ni'.
Fyddech chi'n gallu ehangu ychydig ar hynny? Oherwydd, yn amlwg, mae benthyca yn un maes allweddol, ond rydych chi wedi pwyso yn drymach yn y cyfnod adolygu gwariant hwn ar fenthyg nag efallai o'r blaen, felly hoffwn i ddeall lle yr ydych chi'n meddwl y gallwch chi fynd o ran cyllid cyfalaf.
Nawr, mae'r setliad datganoledig presennol, fel y dywedais i, yn rhwym ar allu Llywodraeth Cymru i ymateb i'r digwyddiadau cyllidol Llywodraeth y DU hyn a phenderfyniadau cyllidol. Rydych chi'n dweud wrthym ni y bydd y Llywodraeth yn parhau i fod yn hyblyg ac ystwyth, ond a ydych chi'n derbyn bod hynny'n eithaf anodd pan na allwch chi ond potsian, i bob pwrpas, gyda phenderfyniadau macroeconomaidd a gaiff eu gosod ar Gymru gan Lywodraeth Dorïaidd San Steffan na wnaethom ni erioed bleidleisio drosti yma yng Nghymru wrth gwrs? Ac os ydych chi, yna onid yw'n bryd mynnu bod yr ysgogiadau macroeconomaidd hyn yn cael eu trosglwyddo i ni yma yng Nghymru fel y gallwn ni ddiogelu ein pobl ni'n well a gwneud yn siŵr nad yw Llywodraeth y DU yn dal Cymru yn ôl?
I’m very grateful for those questions and would certainly associate myself with your comments at the start of the contribution, which set out that we are seeing what is, essentially, a new wave of austerity. We’ve barely managed to catch a breath since the last one, and it will have impacts in terms of squeezes on living standards, on increasing poverty, on increasing the number of children growing up in poverty, and, as Llyr Gruffydd said, that is a choice—austerity is absolutely a political choice, and a calculated political choice.
We know that there are other ways in which the UK Government could have responded. The Resolution Foundation has said that there’s been a 19-year downturn in wages, and the weak forecast for pay and high inflation mean that wages won’t return to their 2008 levels until 2027. Had wages grown at the same rate as before the great financial crisis in 2008 they would actually be £15,000 a year higher. And, again, this is all part of the response, really, to the way in which the UK Government has introduced austerity and is looking to do so again, which is obviously of great concern to us in terms of what it means for people here in Wales.
In terms of this year’s financial management, of course you’ll be aware that we published our first supplementary budget earlier on in this year, and it’s the intention to publish a further supplementary budget in February, but, as I’ve mentioned before to colleagues in the Chamber, we have been doing a piece of work looking across Government to see what we might have to do in terms of reprioritisation to be able to meet the pressures of inflation in this financial year, and to do so whilst protecting public services, at its core, protecting the support that we provide for the most vulnerable.
So that work is ongoing at the moment. There are tremendous pressures right across the piece, particularly in health, but also elsewhere. But, when we do come to finalising the supplementary budget, we’ll be able to provide more detail in terms of where we’ve been able to reprioritise funding from to meet some of those pressures, and what the implications of that will be. But we’re always really conscious of cumulative impact assessments and the importance of understanding the impacts that our choices have on those people who have protected characteristics, or a number of protected characteristics. So, we look through that particular lens. But, as I say, I’ll be able to say more on that when we do come to the point of the supplementary budget, but that is absolutely the kind of space that we’re in at the moment.
The First Minister, in his discussions with the Prime Minister, was able to set out a range of things that the UK Government could do that actually wouldn’t cost a lot of money—things such as abolishing standing charges on prepayment meters, support for credit unions and providing a guarantee against loss of funds to help individuals secure loans there—not terribly expensive things that UK Government could be looking to do. But he also asked that the borrowing and reserve limits agreed as part of the 2016 fiscal framework are updated in line with inflation, and that’s something that I’ve also raised with the Chief Secretary to the Treasury. That seems a pragmatic thing that the UK Government could do.
On borrowing, in every year since we’ve had borrowing powers, we’ve always intended to use our full borrowing powers within that financial year, but it’s usually the case that, by the end of the year, the UK Government provides us with additional funding very late on in the financial year, which means that we don’t have to borrow in that particular year. To help us account for that, in this financial year I did overprogram capital by £100 million. Of course, this was a decision taken prior to the existing inflation and existing scenarios, so it does make management this year particularly challenging. But I think it is the right thing to do, to maximise the funding that we do have available to us. But we’ll continue, and I know others will continue, to make the case that we should have an increase in our annual and aggregate borrowing limits, and we support the arguments that have been made by, I know, members of the previous Finance Committee that we should have prudential borrowing limits here in Wales, so that the Senedd can agree what's an appropriate level of borrowing and agree our repayment plans. And I think that still remains the right way forward.
On Welsh rates of income tax, of course, we consider this every year. It just feels that this year there seems to be much more interest in it, bearing in mind everything that's been happening across in Westminster, and also the extreme pressures that households are under. So, yes, of course, we always consider the levers that are available to us, but we do so being mindful of people's overall tax burden. So, you will have heard me say at the start of the statement today that the tax burden is at a 70-year high, and, obviously, we've heard what the impacts will be in terms of disposable income on households. So, when we do take those decisions, we're mindful of the wider context, including council tax and what local authority leaders are telling us about how they might need to respond to using that particular lever as well. So, it's a decision taken in the round, but we will provide the Senedd with those decisions, alongside the draft budget, on 13 December.
Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiynau hynny ac yn sicr, byddwn i'n cysylltu fy hun â'ch sylwadau ar ddechrau'r cyfraniad, a oedd yn nodi ein bod ni'n gweld yr hyn sydd, yn y bôn, yn don newydd o gyni. Prin ein bod ni wedi llwyddo i ddal anadl ers yr un diwethaf, a bydd yn cael effeithiau o ran gwasgu ar safonau byw, ar gynyddu tlodi, ar gynyddu nifer y plant sy'n tyfu i fyny mewn tlodi, ac, fel y dywedodd Llyr Gruffydd, mae hynny'n ddewis—mae cyni yn ddewis gwleidyddol yn gyfan gwbl, ac yn ddewis gwleidyddol pwrpasol.
Rydym ni'n gwybod bod ffyrdd eraill y gallai Llywodraeth y DU fod wedi ymateb. Mae'r Resolution Foundation wedi dweud bod dirywiad o 19 mlynedd wedi bod mewn cyflogau, ac mae'r rhagolygon gwan am gyflogau a chwyddiant uchel yn golygu na fydd cyflogau'n dychwelyd i'w lefelau 2008 tan 2027. Petai cyflogau wedi tyfu ar yr un raddfa â chyn yr argyfwng ariannol mawr yn 2008 fe fydden nhw mewn gwirionedd yn £15,000 y flwyddyn yn uwch. Ac eto, mae hyn i gyd yn rhan o'r ymateb, mewn gwirionedd, i'r ffordd mae Llywodraeth y DU wedi cyflwyno cyni ac yn edrych i wneud hynny eto, sy'n amlwg o bryder mawr i ni o ran yr hyn y mae'n ei olygu i bobl yma yng Nghymru.
O ran rheolaeth ariannol eleni, wrth gwrs byddwch chi'n ymwybodol ein bod ni wedi cyhoeddi ein cyllideb atodol gyntaf yn gynharach eleni, a'r bwriad yw cyhoeddi cyllideb atodol arall ym mis Chwefror, ond, fel yr wyf i wedi crybwyll o'r blaen wrth gyd-Aelodau yn y Siambr, rydym ni wedi bod yn gwneud darn o waith yn edrych ar draws y Llywodraeth i weld beth y gallai fod yn rhaid i ni ei wneud o ran ail-flaenoriaethu i allu ymateb i bwysau chwyddiant yn y flwyddyn ariannol hon, ac i wneud hynny wrth i ni amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus, yn ganolog iddo, gan ddiogelu'r gefnogaeth yr ydym ni'n ei darparu ar gyfer y rhai mwyaf agored i niwed.
Felly mae'r gwaith hwnnw'n mynd rhagddo ar hyn o bryd. Mae pwysau aruthrol drwyddi draw, yn enwedig ym maes iechyd, ond hefyd mewn mannau eraill. Ond, pan fyddwn ni'n dod i gwblhau'r gyllideb atodol, byddwn ni'n gallu rhoi mwy o fanylion o ran o ble yr ydym ni wedi gallu ail-flaenoriaethu cyllid i ymateb i rai o'r pwysau hynny, a beth fydd goblygiadau hynny. Ond rydym ni bob amser yn ymwybodol iawn o asesiadau effaith cronnol a phwysigrwydd deall yr effeithiau y mae ein dewisiadau yn eu cael ar y bobl hynny sydd â nodweddion gwarchodedig, neu nifer o nodweddion gwarchodedig. Felly, edrychwn ni drwy'r lens arbennig honno. Ond, fel yr wyf yn ei ddweud, byddaf yn gallu dweud mwy ar hynny pan fyddwn ni'n dod at y gyllideb atodol, ond yn ddiau, hwnnw'n yw'r math o ofod yr ydyn ni ynddo ar hyn o bryd.
Roedd y Prif Weinidog, yn ei drafodaethau â Phrif Weinidog y DU, yn gallu nodi amrywiaeth o bethau y gallai Llywodraeth y DU eu gwneud na fyddai mewn gwirionedd yn costio llawer o arian—pethau fel diddymu taliadau sefydlog ar fesuryddion rhagdalu, cefnogaeth i undebau credyd a darparu gwarant yn erbyn colli arian i helpu unigolion i sicrhau benthyciadau yno—nid pethau ofnadwy o ddrud y gallai Llywodraeth y DU fod yn edrych i'w gwneud. Ond gofynnodd ef hefyd bod y terfynau benthyca a'r arian wrth gefn wedi'u cytuno fel rhan o fframwaith cyllidol 2016 yn cael eu diweddaru yn unol â chwyddiant, ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf i hefyd wedi'i godi gyda'r Prif Ysgrifennydd i'r Trysorlys. Mae hynny'n ymddangos yn beth ymarferol y gallai Llywodraeth y DU ei wneud.
O ran benthyca, ym mhob blwyddyn ers i ni gael pwerau benthyca rydym ni bob tro wedi bwriadu defnyddio ein pwerau benthyca llawn o fewn y flwyddyn ariannol honno, ond fel arfer, mae'n wir bod Llywodraeth y DU, erbyn diwedd y flwyddyn, yn rhoi cyllid ychwanegol i ni yn hwyr iawn yn y flwyddyn ariannol, sy'n golygu nad oes rhaid i ni fenthyg yn y flwyddyn benodol honno. Er mwyn ein helpu i gyfrif am hynny, yn y flwyddyn ariannol hon fe wnes i or-raglennu gyfalaf gan £100 miliwn. Wrth gwrs, roedd hwn yn benderfyniad a gafodd ei wneud cyn y chwyddiant presennol a'r senarios presennol, felly mae'n gwneud rheolaeth eleni yn arbennig o heriol. Ond rwy'n credu mai dyma'r peth iawn i'w wneud, i sicrhau'r cyllid gorau posibl sydd gennym ni ar gael i ni. Ond byddwn ni'n parhau, ac rwy'n gwybod y bydd eraill yn parhau, i gyflwyno'r achos y dylem ni gael cynnydd yn ein terfynau benthyca blynyddol yn ei grynswth, ac rydym ni'n cefnogi'r dadleuon sydd wedi cael eu gwneud gan, rwy'n gwybod, aelodau'r Pwyllgor Cyllid blaenorol y dylem ni gael cyfyngiadau benthyca darbodus yma yng Nghymru, fel bod y Senedd yn gallu cytuno ar beth yw lefel briodol o fenthyca a chytuno ar ein cynlluniau ad-dalu. Ac rwy'n credu mai hynny yw'r ffordd iawn ymlaen o hyd.
Ar gyfraddau treth incwm Cymru, wrth gwrs, rydym ni'n ystyried hyn bob blwyddyn. Mae hi ond yn ymddangos bod llawer mwy o ddiddordeb yn y peth eleni, gan gofio popeth sydd wedi bod yn digwydd draw yn San Steffan, a hefyd y pwysau eithafol sydd ar aelwydydd. Felly, ydym, wrth gwrs, rydym ni bob amser yn ystyried yr ysgogiadau sydd ar gael i ni, ond rydym ni'n gwneud hynny gan fod yn ymwybodol o faich treth cyffredinol pobl. Felly, byddwch chi wedi fy nghlywed i'n dweud ar ddechrau'r datganiad heddiw bod y baich treth ar ei uchaf ers 70 mlynedd, ac, yn amlwg, rydym ni wedi clywed beth fydd yr effeithiau o ran incwm gwario ar aelwydydd. Felly, pan fyddwn ni'n gwneud y penderfyniadau hynny, rydym yn ymwybodol o'r cyd-destun ehangach, gan gynnwys y dreth gyngor a'r hyn y mae arweinwyr awdurdodau lleol yn ei ddweud wrthym ni o ran sut y gallai fod angen iddyn nhw ymateb i ddefnyddio'r ysgogiad penodol hwnnw hefyd. Felly, mae'n benderfyniad sy'n cael ei wneud yn ei gyfanrwydd, ond byddwn ni'n darparu'r penderfyniadau hynny i'r Senedd, ochr yn ochr â'r gyllideb ddrafft, ar 13 Rhagfyr.
I welcome the Minister's statement. I sum the Westminster Government's autumn statement up as very disappointing, but not disastrous. After 12 years of Conservative Government in Westminster and a decade of austerity, the UK is in a deep recession and households are facing the biggest fall in living standards on record—the 'just managing' have become the 'just not managing'. The £1.2 billion over two years additional funding for the Welsh Government will not fill the big budget gaps. Does the Minister agree that the challenge for Welsh Government is to use the money wisely, concentrating on key outcomes, not on fiscal inputs? In a recession, the challenge is to grow the economy. That means greater concentration on high-skill, high-wage sectors and increasing skills, a move, I would suggest, to implementing endogenous growth theory. Finally, on capital, has the Minister thought of using capital receipts?
Rwy'n croesawu datganiad y Gweinidog. Rwy'n crynhoi datganiad hydref Llywodraeth San Steffan fel un siomedig iawn, ond nid yn drychinebus. Ar ôl 12 mlynedd o Lywodraeth Geidwadol yn San Steffan a degawd o gyni, mae'r DU mewn dirwasgiad dwfn ac mae aelwydydd yn wynebu'r cwymp mwyaf mewn safonau byw erioed—mae'r 'braidd yn ymdopi' wedi dod yn 'ddim yn ymdopi'. Ni fydd y £1.2 biliwn dros ddwy flynedd o arian ychwanegol i Lywodraeth Cymru yn llenwi'r bylchau mawr yn y gyllideb. A yw'r Gweinidog yn cytuno mai'r her i Lywodraeth Cymru yw defnyddio'r arian yn ddoeth, gan ganolbwyntio ar ganlyniadau allweddol, nid ar fewnbynnau cyllidol? Mewn dirwasgiad, yr her yw tyfu'r economi. Mae hynny'n golygu mwy o ganolbwyntio ar sectorau sgiliau uchel, cyflogau uchel a sgiliau cynyddol, symudiad, byddwn i'n ei awgrymu, i weithredu theori twf mewndarddol. Yn olaf, ar gyfalaf, ydy'r Gweinidog wedi ystyried defnyddio derbyniadau cyfalaf?
Thank you very much for raising those particular points, and I absolutely agree that it is the case that we should be looking to use the money wisely, and to be thinking particularly about what the outcomes are in terms of the decisions that we make, which is why it's important now to take this amount of time that we need to get under the figures that were provided to us after the statement on Thursday. And those come through in a series of spreadsheets and additional supporting documentation, so we need to really get under that to understand precisely what the consequential funding relates to. There are often very, very immediate requests for us to provide reassurances of certain levels of consequential funding as a result of those decisions on the part of the UK Government, but we are very firm that we do need to spend some time getting underneath those particular issues to understand, but also to understand the negative consequentials. Because people are always very keen to talk about the positive consequentials and to ask for the fair share of that, but they're probably less keen to ask for the fair share of the negative consequentials. We already know that we will be required to be £70 million worse off next year and the year after as a result of the UK Government's decision in respect of national insurance contributions for employers. So, again, that's something that we have to factor into our particular ways of thinking as well.
On capital, we've been really keen to impress the UK Government on this issue, because I've talked today about how our capital budget is shrinking over the period of time ahead, which is obviously a real worry. But then, when you do look at what some of the experts are saying—the National Infrastructure Commission, the growth commission, the Organisation for Economic Co-operation and Development—all of them are saying that, in a time when you want to grow the economy, you need to be investing. You need to be investing in human capital—so, investing in skills, as Mike Hedges says—and also investing in green infrastructure—so, investing in green energy and so on—and having that particular focus that Mike Hedges talks about in terms of the high-wage sectors and the opportunities for us to grow in those areas, which will put us on the world stage and make us attractive to investors, whilst also nurturing our own talent that we have here in Wales.
So, absolutely, that's the kind of space that we need to be in. The capital settlement does make it harder for us to operate in that space, but we are looking, as I say, at all the ways in which we can potentially maximise our capital.
Diolch yn fawr iawn am godi'r pwyntiau penodol hynny, ac rwy'n cytuno'n llwyr ei bod yn wir y dylem ni fod yn ystyried defnyddio'r arian yn ddoeth, ac i fod yn meddwl yn arbennig am beth yw'r canlyniadau o ran y penderfyniadau y gallem ni fod yn eu gwneud, a dyna pam mae'n bwysig nawr cymryd faint o amser y mae ei angen arnom ni i ddod i afael a'r ffigyrau a gafodd eu darparu i ni wedi'r datganiad ar Dydd Iau. Ac mae'r rheiny wedi dod mewn cyfres o daenlenni a dogfennau ategol ychwanegol, felly mae angen i ni fynd i'r afael â hynny mewn gwirionedd er mwyn deall yn union â beth mae'r cyllid canlyniadol yn ymwneud. Yn aml, mae ceisiadau uniongyrchol iawn, iawn i ni roi sicrwydd o lefelau penodol o gyllid canlyniadol o ganlyniad i'r penderfyniadau hynny ar ran Llywodraeth y DU, ond rydym ni'n gadarn iawn bod angen i ni dreulio peth amser yn mynd i'r afael â'r materion penodol hynny i'w deall, ond hefyd i ddeall y canlyniadol negyddol. Oherwydd mae pobl bob amser yn awyddus iawn i siarad am y canlyniadol cadarnhaol ac i ofyn am y gyfran deg o hynny, ond mae'n debyg eu bod yn llai awyddus i ofyn am gyfran deg y canlyniadau negyddol. Rydym eisoes yn gwybod y bydd gofyn i ni fod £70 miliwn yn waeth ein byd y flwyddyn nesaf a'r flwyddyn wedyn o ganlyniad i benderfyniad Llywodraeth y DU o ran cyfraniadau yswiriant gwladol i gyflogwyr. Felly, eto, mae hynny'n rhywbeth y mae'n rhaid i ni ei gynnwys yn ein ffyrdd arbennig o feddwl hefyd.
O ran cyfalaf, rydym ni wedi bod yn awyddus iawn i greu argraff ar Lywodraeth y DU ar y mater hwn, oherwydd rwyf i wedi siarad heddiw am sut mae ein cyllideb gyfalaf yn crebachu dros y cyfnod o amser i ddod, sy'n amlwg yn bryder gwirioneddol. Ond yna, pan fyddwch chi'n edrych ar yr hyn mae rhai o'r arbenigwyr yn ei ddweud—y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol, y comisiwn twf, y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd—mae pob un ohonyn nhw'n dweud, mewn cyfnod lle yr ydych chi eisiau tyfu'r economi, bod angen i chi fod yn buddsoddi. Mae angen i chi fod yn buddsoddi mewn cyfalaf dynol—felly, buddsoddi mewn sgiliau, fel y mae Mike Hedges yn ei ddweud—a hefyd buddsoddi mewn seilwaith gwyrdd—felly, buddsoddi mewn ynni gwyrdd ac yn y blaen—a chael y pwyslais penodol hwnnw y mae Mike Hedges yn sôn amdano o ran y sectorau cyflogau uchel a'r cyfleoedd i ni dyfu yn yr ardaloedd hynny, a fydd yn ein rhoi ni ar lwyfan y byd ac yn ein gwneud yn ddeniadol i fuddsoddwyr, gan feithrin ein doniau ein hunain sydd gennym ni yma yng Nghymru hefyd.
Felly, yn sicr, dyna'r math o ofod sydd angen i ni fod ynddo. Mae'r setliad cyfalaf yn ei gwneud hi'n anoddach i ni weithredu yn y gofod hwnnw, ond rydym ni'n ystyried, fel y dywedais i, yr holl ffyrdd y gallwn ni o bosibl wneud y gorau o'n cyfalaf.
Minister, on top of hearing that the modest additional funding for social care and schools will not cover the funding gap, capital funding continues to be cut as well, and there's no consequential for the high speed 2 line for our railway infrastructure, which is concerning. The UK Government also had an opportunity to invest in public services, to grow the economy that way, by investing in jobs, in teaching, in social care, planners—we needed planners as well—and we must remember this when the Welsh Conservatives come along with their shopping lists. I notice there are only three here now; there were four just before, but they've gone.
Councils are facing a funding gap of £802 million in the budget as well, so they've been forced to take impossible decisions, which will profoundly impact on our services and people's health. Minister, the headline was that there would be a £1.2 billion extra for Wales, but do you agree with me that the reality is that this would be totally negated, swallowed up, by rising inflation, energy bills and pay costs, created not just by Putin's war, but also Brexit and the UK Government's decisions? We talked earlier about, under Truss, a £30 billion black hole created. So, I'm deeply concerned about that, and just your views on that, and getting the truth out there. Thank you.
Gweinidog, ar ben clywed na fydd y cyllid ychwanegol cymedrol ar gyfer gofal cymdeithasol ac ysgolion yn ymdrin â'r bwlch ariannu, mae cyllid cyfalaf yn parhau i gael ei dorri hefyd, ac nid oes dim arian canlyniadol ar gyfer y rheilffordd 2 gyflym ar gyfer ein seilwaith rheilffyrdd, sy'n peri pryder. Roedd gan Lywodraeth y DU gyfle hefyd i fuddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus, i dyfu'r economi felly, drwy fuddsoddi mewn swyddi, mewn addysgu, mewn gofal cymdeithasol, cynllunwyr—roedd angen cynllunwyr arnom ni hefyd—ac mae'n rhaid i ni gofio hyn pan ddaw'r Ceidwadwyr Cymreig ynghyd â'u rhestrau siopa. Rwy'n sylwi mai dim ond tri sydd yma nawr; roedd pedwar ychydig o'r blaen, ond maen nhw wedi mynd.
Mae cynghorau'n wynebu bwlch ariannu o £802 miliwn yn y gyllideb hefyd, felly maen nhw wedi cael eu gorfodi i wneud penderfyniadau amhosibl, a fydd yn effeithio'n fawr ar ein gwasanaethau ac iechyd pobl. Gweinidog, y pennawd oedd y byddai £1.2 biliwn yn ychwanegol i Gymru, ond a ydych chi'n cytuno gyda mi mai'r gwirionedd yw y byddai hyn yn cael ei negyddu'n llwyr, ei lyncu, gan chwyddiant cynyddol, biliau ynni a chostau cyflog, wedi'u creu nid yn unig gan ryfel Putin, ond hefyd Brexit a phenderfyniadau Llywodraeth y DU? Gwnaethom ni sôn yn gynharach, o dan Truss, bod twll du gwerth £30 biliwn wedi'i greu. Felly, rwy'n poeni'n fawr am hynny, a dim ond eich barn chi am hynny, a chael y gwir allan yna. Diolch.
Yes, I'm really grateful for those points, and Carolyn Thomas always makes a strong defence and a strong case for local government. I had the opportunity to meet with local government leaders and chief executives yesterday morning, to talk through the implications of the budget, and again, they were making those very, very strong cases in terms particularly of social care, education and all of the pressures across the services that they provide, and talking about the implications for delivery if that funding gap is not met. So, I think it's helpful that we do now have that overall picture in relation to consequentials.
It is important as well to recognise that, although we don't have to obviously do the same thing here, it is helpful if people have a picture of what the consequentials relate to across the border in England. So, 44 per cent of those consequential moneys actually relate to a new non-domestic rates scheme, which the UK Government is introducing across the border, so obviously we're looking very closely at that. It in part includes transitional support for those businesses that are seeing an increase in their bills, as they move to the new ratings list, because the Valuation Office Agency has just completed a revaluation. So, again, we need to look at the implications for that for us here in Wales. But of the consequentials next year, there are £666 million; in England, that's £294 million in relation to non-domestic rates. And the year after, we have £509 million consequentials, and the figure that relates to non-domestic rates in that year is £146 million. So, I think that that does show and gives a bit of colour to the funding that we've received.
That said, I know that you've also been very keen that we look at other ways to help local authorities, such as potentially moving more funding from the specific grants into the revenue support grant—that's something we're actively looking at at the moment. Capitalisation of some costs has been something that we've been asked to explore again, which is what we're doing, and also local authorities have talked to us about the extreme pressure that they and their officers are under in so many ways at the moment, responding to the cost-of-living crisis. So, they've asked us if there are things that we could look at potentially delivering over a longer period of time to release and relieve some of that pressure. So, again, that's something that we're actively looking at at the moment.
Ydw, rwy'n ddiolchgar iawn am y pwyntiau hynny, ac mae Carolyn Thomas bob tro yn amddiffyn y llywodraeth leol yn gryf ac yn gwneud achos cryf drosti. Cefais i gyfle i gwrdd ag arweinwyr y llywodraeth leol a phrif weithredwyr bore ddoe, i siarad am oblygiadau'r gyllideb, ac unwaith eto, roedden nhw'n gwneud yr achosion hynod gryf hynny o ran gofal cymdeithasol, addysg a'r holl bwysau ledled y gwasanaethau maen nhw'n eu darparu, ac yn sôn am y goblygiadau ar gyfer cyflawni os nad yw'r bwlch cyllido hwnnw'n cael ei fodloni. Felly, rwy'n credu ei bod yn ddefnyddiol ein bod nawr â'r darlun cyffredinol hwnnw o ran cyllid canlyniadol.
Mae'n hi hefyd yn bwysig cydnabod, er nad oes rhaid i ni wneud yr un peth yn amlwg yma, mae'n ddefnyddiol os oes gan bobl ddarlun o'r hyn y mae'r cyllid canlyniadol yn ymwneud â dros y ffin yn Lloegr. Felly, mae 44 y cant o'r arian canlyniadol hynny mewn gwirionedd yn ymwneud â chynllun trethi annomestig newydd, y mae Llywodraeth y DU yn ei gyflwyno dros y ffin, felly yn amlwg rydym ni'n edrych yn fanwl iawn ar hynny. Yn rhannol, mae'n cynnwys cefnogaeth bontio i'r busnesau hynny sy'n gweld cynnydd yn eu biliau, wrth iddyn nhw symud i'r rhestr sgorio newydd, oherwydd bod yr Asiantaeth Swyddfa Brisio newydd gwblhau ailbrisiad. Felly, eto, mae angen i ni ystyried y goblygiadau ar gyfer hynny i ni yma yng Nghymru. Ond o'r symiau canlyniadol y flwyddyn nesaf, mae £666 miliwn; yn Lloegr, mae hynny'n £294 miliwn o ran cyfraddau annomestig. A'r flwyddyn wedyn, mae gennym ni £509 miliwn o arian canlyniadau, ac mae'r ffigwr sy'n ymwneud â chyfraddau annomestig yn y flwyddyn honno yn £146 miliwn. Felly, rwy'n credu bod hynny'n dangos ac yn rhoi ychydig o liw i'r cyllid yr ydym ni'n ni wedi ei gael.
Wedi dweud hynny, rwy'n gwybod eich bod chi hefyd wedi bod yn awyddus iawn ein bod ni'n ystyried ffyrdd eraill o helpu awdurdodau lleol, fel o bosibl symud mwy o gyllid o'r grantiau penodol i'r grant cymorth refeniw—mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni'n mynd ati i ystyried ar hyn o bryd. Mae cyfalafu rhai costau wedi bod yn rhywbeth y mae gofyn i ni ei archwilio eto, sef yr hyn yr ydym ni'n ei wneud, a hefyd mae awdurdodau lleol wedi siarad â ni am y pwysau eithafol y maen nhw a'u swyddogion o dan mewn cymaint o ffyrdd ar hyn o bryd, gan ymateb i'r argyfwng costau byw. Felly, maen nhw wedi gofyn i ni a oes pethau y gallem ni edrych ar o bosibl eu cyflawni dros gyfnod hirach o amser i ryddhau a lleddfu rhywfaint o'r pwysau hwnnw. Felly, eto, mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni'n mynd ati i edrych arno ar hyn o bryd.
One question: given that the March 2010 budget statement by the last UK Labour Chancellor, Alistair Darling, stated that the scale of the deficit meant the UK didn't have enough money—defined as austerity—and he was therefore cutting borrowing, spending and growth forecasts; given that current inflation rates are higher in 23 European countries, and 16 out of 27 EU member states, than in the UK; given that the International Monetary Fund has forecast that half of the eurozone countries, at least, are heading for recession; and given that the UK central bank interest rates are lower than in many major economies, including the US and Canada, wouldn't only a very silly-billy claim that the current cost-of-living crisis was made in Westminster?
Un cwestiwn: o ystyried bod datganiad cyllideb Mawrth 2010 gan Ganghellor Llafur diwethaf y DU, Alistair Darling, wedi nodi bod maint y diffyg yn golygu nad oedd gan y DU ddigon o arian—wedi'i ddiffinio fel cyni—ac felly roedd e'n torri benthyca, gwario a rhagolygon twf; o ystyried bod cyfraddau chwyddiant presennol yn uwch mewn 23 gwlad Ewropeaidd, a 16 allan o 27 aelod-wladwriaeth yr UE, nag yn y DU; o ystyried bod y Gronfa Ariannol Ryngwladol wedi rhagweld bod hanner gwledydd ym mharth Ewrop, o leiaf, yn wynebu dirwasgiad; ac o ystyried bod cyfraddau llog banc canolog y DU yn is nag mewn llawer o brif economïau, gan gynnwys yr Unol Daleithiau a Chanada, ai dim ond person twp iawn a fyddai'n honni bod yr argyfwng costau byw presennol wedi'i greu yn San Steffan?
That was a very selective contribution.
Roedd hynny'n gyfraniad dethol iawn.
I agree with Joyce Watson on that particular point. But, yes, I think that it's all very well quoting some selective facts, but, no, it is an absolute fact that the mini-budget cost this country, cost all of us, everybody in Wales, billions of pounds, and that is an absolute fact. That was just a direct result of the absolute arrogance of the people who were making those decisions at the time. We all have to make—[Interruption.] They're gone, but they've left an awful long tail of trouble behind them. And, you know, the International Monetary Fund had plenty to say about the UK Government's mini-budget as well. It's absolutely extraordinary for them to intervene in the way that they did, so I think that that judgment there is very clear as well. We can look at the way in which the various economies have been moving, but we're entering a recession now in a worse place than any other G7 country; we're the only one that hasn't recovered its pre-pandemic levels of national income and employment, so clearly we're in a much worse place to ride out what is a storm that is being felt in different ways in different places.
Rwy'n cytuno â Joyce Watson ar y pwynt arbennig hwnnw. Ond, ydy, rwy'n credu ei bod hi'n ddigon hawdd dyfynnu rhai ffeithiau dethol, ond, na, mae'n ffaith sicr bod y gyllideb fach wedi costio i'r wlad hon, wedi costio pob un ohonom ni, pawb yng Nghymru, biliynau o bunnoedd, ac mae hynny'n ffaith sicr. Roedd hynny ond yn ganlyniad uniongyrchol i haerllugrwydd llwyr y bobl a oedd yn gwneud y penderfyniadau hynny ar y pryd. Mae'n rhaid i ni i gyd wneud—[Torri ar draws.] Maen nhw wedi mynd, ond maen nhw wedi gadael cynffon hir ofnadwy o drafferth tu ôl iddyn nhw. Ac, wyddoch chi, roedd gan y Gronfa Ariannol Ryngwladol ddigon i'w ddweud am gyllideb fach Llywodraeth y DU hefyd. Mae'n hollol rhyfeddol iddyn nhw ymyrryd yn y ffordd y gwnaethon nhw, felly rwy'n meddwl bod y dyfarniad yna yn glir iawn hefyd. Gallwn ni ystyried y ffordd y mae'r gwahanol economïau wedi bod yn symud, ond rydym ni'n mynd i mewn i ddirwasgiad nawr mewn lle gwaeth nag unrhyw wlad G7 arall; ni yw'r unig un sydd heb adfer ei lefelau o incwm a chyflogaeth genedlaethol cyn y pandemig, felly yn amlwg, rydym ni mewn lle llawer gwaeth i fynd drwy'r hyn sy'n storm sy'n cael ei theimlo mewn ffyrdd gwahanol mewn gwahanol lefydd.
Ac yn olaf, Rhianon Passmore.
Finally, Rhianon Passmore.
Diolch, Deputy Llywydd. I agree with my colleagues Joyce Watson and Carolyn Thomas. This unfine economic mess that we're in is not just purely the fault to be laid at Putin's war.
The Organisation for Economic Co-operation and Development, the OECD, today—today—has reported that the UK is one of the worst performing economies in the world amongst the richest economies. So, I fail to know which part of that doesn't sink in. I'm quite happy to send the report across to the party opposite. It's the first assessment of the UK economy by a major international institution following the Conservative UK Government's first Liz Truss mini-budget fiasco, and now the further public sector Sunak attack plan. The marking of this homework purely puts the UK at the bottom of the class. I'm quite happy to circulate the report.
Rishi Sunak is now one of three UK Prime Ministers so far in 2022, and one of four Chancellors in 2022. So, it's neither strong nor stable. And whilst the Prime Minister will feature—
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cytuno gyda fy nghyd-Aelodau Joyce Watson a Carolyn Thomas. Nid yw'r llanast economaidd ofnadwy hwn yr ydym ni ynddo i'w feio dim ond ar ryfel Putin.
Mae'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, yr OECD, heddiw—heddiw—wedi adrodd bod y DU yn un o'r economïau sy'n perfformio waethaf yn y byd ymhlith yr economïau cyfoethocaf. Felly, wn i ddim pa ran o hynny sy'n annealladwy. Rwy'n ddigon hapus anfon yr adroddiad i'r blaid gyferbyn. Dyma'r asesiad cyntaf o economi'r DU gan sefydliad rhyngwladol o bwys yn dilyn traed moch cyntaf Llywodraeth y Ceidwadwyr gyda chyllideb fach Liz Truss, ac erbyn hyn cynllun ymosod pellach Sunak ar y sector cyhoeddus. Mae marcio'r gwaith cartref hwn yn rhoi'r DU ar waelod isaf y dosbarth. Rwy'n ddigon hapus dosbarthu'r adroddiad.
Bellach mae Rishi Sunak yn un o dri Phrif Weinidog y DU hyd yma yn 2022, ac yn un o bedwar Canghellor yn 2022. Felly, nid yw'n sefyllfa gref na sefydlog. Ac er y bydd y Prif Weinidog yn ymddangos—
You do need to ask your question now.
Mae angen i chi ofyn eich cwestiwn nawr.
—in future trivia pub questions, his policies of austerity are not trivial.
My question—I will come straight to it, Deputy Llywydd: what more can the Welsh Government do to mitigate this misery being inflicted unrelentingly on the people of Islwyn and Wales by this UK Conservative Government's political choices?
—yng nghwisiau tafarn y dyfodol am fanion bethau, nid yw ei bolisïau cyni yn fanion bethau.
Fy nghwestiwn—fe ddof yn syth ato, Dirprwy Lywydd: beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i liniaru'r dioddefaint hwn sy'n cael ei achosi'n ddigyfaddawd i bobl Islwyn a Chymru gan ddewisiadau gwleidyddol y Llywodraeth Geidwadol hon sydd gan y DU ?
I'm very grateful for the chance to conclude the statement this afternoon by setting out some of the things that the Welsh Government will do to support the most vulnerable and to protect citizens here in Wales, because that really is the job that's ahead of us now as we start to finalise and formalise our budget for laying on 13 December. It is the chance that we have to take to do our very best for people, to target the support to the most vulnerable and to prioritise our public services. Both of those things are absolutely necessary.
Already in this financial year, we've invested £1.6 billion in schemes to provide direct support to people, such as the £200 winter fuel support payment. Let's remember that that was only available here in Wales, and available twice in the calendar year. And we've also provided a range of programmes that put money back into people's pockets at the time when they need it most, including our council tax reduction scheme, free school meals, and pupil development grant access, for example, which helps families with the cost of sending their children to school. So, we can absolutely provide the reassurance and the guarantee that our budget will be built on our strong values of being fairer, stronger and greener, and that's the work that we have ahead of us now in the coming weeks.
Rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfle i gloi'r datganiad y prynhawn yma trwy nodi rhai o'r pethau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu gwneud i gefnogi'r rhai mwyaf bregus ac i amddiffyn dinasyddion yma yng Nghymru, oherwydd dyna'n wir yw'r gwaith sydd o'n blaenau nawr wrth i ni ddechrau cwblhau a ffurfioli ein cyllideb i'w chyflwyno ar 13 Rhagfyr. Dyma'r cyfle y mae'n rhaid i ni ei gymryd i wneud ein gorau i bobl, i dargedu'r gefnogaeth i'r rhai mwyaf bregus ac i flaenoriaethu ein gwasanaethau cyhoeddus. Mae'r ddau beth yna'n gwbl angenrheidiol.
Eisoes yn y flwyddyn ariannol hon, rydym ni wedi buddsoddi £1.6 biliwn mewn cynlluniau i ddarparu cefnogaeth uniongyrchol i bobl, megis y taliad cymorth tanwydd gaeaf gwerth £200. Gadewch i ni gofio mai dim ond yma yng Nghymru yr oedd hynny ar gael, ac ar gael ddwywaith yn ystod y flwyddyn galendr. Ac rydym ni hefyd wedi darparu amrywiaeth o raglenni sy'n rhoi arian yn ôl ym mhocedi pobl ar yr adeg pan fyddan nhw ei angen fwyaf, gan gynnwys ein cynllun i leihau'r dreth gyngor, prydau ysgol am ddim, a mynediad at y grant datblygu disgyblion, er enghraifft, sy'n helpu teuluoedd gyda'r gost o anfon eu plant i'r ysgol. Felly, gallwn yn bendant ddarparu'r sicrwydd a'r warant y caiff ein cyllideb ei hadeiladu ar ein gwerthoedd cryf o fod yn decach, yn gryfach ac yn wyrddach, a dyna'r gwaith sydd o'n blaenau nawr yn yr wythnosau nesaf.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Eitem 7 sydd nesaf, sef datganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol: glasbrintiau cyfiawnder menywod a chyfiawnder ieuenctid, adroddiad cynnydd a'r camau nesaf. Galwaf ar y Gweinidog—Jane Hutt.
Item 7 is next, a statement by the Minister for Social Justice: women’s justice and youth justice blueprints, progress report and next steps. I call on the Minister—Jane Hutt.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Our blueprints for women's justice and youth justice represent the Welsh Government and UK Government's joint vision and strategy for supporting women, children and young people who offend or are at risk of offending. We published the blueprints in 2019 in collaboration with HM Prison and Probation Service, the Ministry of Justice, policing in Wales and the Youth Justice Board. This partnership approach is particularly important as justice is currently a reserved area, but interfacing closely with devolved services. I continue to meet with UK justice Ministers to discuss the blueprints and wider justice matters with the Counsel General, to discuss our joint work and our future vision for Welsh justice.
But, today, I want to update you on progress against the blueprints. In May 2022, we published our implementation plans, highlighting the progress we're making to divert women and young people away from crime. The Counsel General and I were updated on this work recently by the South Wales deputy police and crime commissioner, Emma Wools, and Dominic Daley, director of engagement and innovation for the Youth Justice Board, the senior responsible officers for the women's and youth blueprints respectively. I would like to share with you some key elements of the ongoing work, focusing firstly on the women's justice blueprint.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae ein glasbrintiau ar gyfer cyfiawnder menywod a chyfiawnder ieuenctid yn cynrychioli gweledigaeth a strategaeth ar y cyd Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y Deyrnas Unedig ar gyfer cefnogi menywod, plant a phobl ifanc sy'n troseddu neu sydd mewn perygl o droseddu. Fe wnaethom ni gyhoeddi'r glasbrintiau yn 2019 mewn cydweithrediad â Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EM, y Weinyddiaeth Gyfiawnder, plismona yng Nghymru a'r Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid. Mae'r dull partneriaeth hwn yn arbennig o bwysig gan fod cyfiawnder yn faes sydd wedi'i gadw'n ôl ar hyn o bryd, ond sydd â pherthynas agos â'r gwasanaethau datganoledig. Rwy'n parhau i gyfarfod â Gweinidogion cyfiawnder y DU i drafod y glasbrintiau a materion cyfiawnder ehangach gyda'r Cwnsler Cyffredinol, i drafod ein gwaith ar y cyd a'n gweledigaeth o ran cyfiawnder yng Nghymru yn y dyfodol.
Ond, heddiw, hoffwn eich diweddaru ar y cynnydd ynghylch y glasbrintiau. Ym mis Mai 2022, fe wnaethom ni gyhoeddi ein cynlluniau gweithredu, gan dynnu sylw at y cynnydd rydym ni'n ei wneud i ddargyfeirio menywod a phobl ifanc o droseddu. Cafodd y Cwnsler Cyffredinol a minnau ein diweddaru ar y gwaith hwn yn ddiweddar gan ddirprwy gomisiynydd heddlu a throsedd De Cymru, Emma Wools, a Dominic Daley, cyfarwyddwr ymgysylltu ac arloesi'r Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid, yr uwch swyddogion sy'n gyfrifol am y glasbrintiau menywod ac ieuenctid yn y drefn honno. Hoffwn rannu gyda chi rai elfennau allweddol o'r gwaith sy'n mynd rhagddo, gan ganolbwyntio'n gyntaf ar y glasbrint cyfiawnder menywod.
The women's pathfinder whole-system approach concentrates on early intervention and prevention, taking a holistic and rehabilitative approach to divert women away from crime, and supporting women to access community-based services through one-to-one support. The practical help and guidance provided is essential, especially in light of the cost-of-living crisis. A recent evaluation underlined just how effectively this project is improving the lives of vulnerable women in Wales who may not otherwise have engaged at that point in their involvement with the justice system. Under the blueprint, diversion services are now in place for women across all of the four police force areas in Wales.
Another development is a new gender- and trauma-informed training package for those working with women in the justice system. Aimed at upskilling staff with the expertise and confidence to take a gender-informed approach, this training is currently being rolled out to all agencies working in the criminal justice landscape.
The Visiting Mums service, jointly funded by Welsh Government and HMPPS, helps Welsh mothers maintain a positive relationship with their children throughout their prison sentence, offering specialist support to preserve and strengthen vital family ties. Between June 2021 and August 2022, the programme has supported 68 families.
Previous visits I've undertaken to HMP Eastwood Park and HMP Styal have enabled me to see first-hand the encouraging work being delivered by the women's justice blueprint, including the Nelson Trust ONE Women's Centre at HMP Eastwood Park. This will provide a single, holistic service for all women at the site up to 12 months before their release into the community, linking a range of services together.
I can also confirm that discussions are ongoing with the Ministry of Justice and other key stakeholders on the proposed residential women's centre. The centre will provide holistic, trauma-informed support for women in the criminal justice system, and an alternative to disruptive and unnecessary custodial sentences.
Dirprwy Lywydd, we know that 57 per cent of women currently coming into contact with the criminal justice system are victims of domestic abuse. Sixty-three per cent of girls and young women serving sentences in the community have also experienced rape or domestic abuse in an intimate partner relationship. There are also links between poverty and violence, with strong evidence highlighting that high levels of income inequality are a strong predictor of violent crime. The residential women's centre is a pilot for the UK to demonstrate that there can be an alternative to imprisonment.
I now turn to the youth justice blueprint, which is embedding a trauma-informed, child-first approach to justice. Under the blueprint, enhanced case management is now available to all youth offending teams in Wales for children in voluntary and statutory contact. This psychologically led, multi-agency approach recognises the trauma that young people have experienced, and identifies how to help them build the resilience they need to thrive and live crime-free lives. Additionally, the Welsh Health Specialised Services Committee is now providing funding to support the forensic adolescent consultation and treatment service. This has embedded a psychological, trauma-informed model for youth offending teams across Wales, enhancing the support provided to vulnerable young people.
Work is progressing on a youth justice prevention framework to support children at risk of entering the criminal justice system. This builds on existing investment, such as promoting positive engagement, which is funded from the Welsh Government children and communities grant, and the grant funds projects on diversion, prevention and support for young people, to facilitate change in their behaviour.
In January 2021, we outlined our vision for children to be accommodated in small homes close to their communities, and having access to services and specialist wraparound support that meet their needs. A small homes programme board, led by the Welsh Government and involving the Ministry of Justice and the UK Government Department for Education, will drive this ambitious work.
This is only a brief snapshot of our achievements, which are set out in full in the implementation plans. On 26 October we also published an evaluation, which gives a powerful sense of the impact the blueprints are making in practice. On Thursday, I will be speaking at the women's justice blueprint conference, providing a further opportunity to share the outcomes of the programme. Delegates will also hear from women including Danielle John, who has received life-changing support from the blueprints and who has offered invaluable expertise to our work, including through sharing her own lived experience.
The blueprints are being held up as an exemplary model for delivering key, cross-cutting policies in partnership, which is now being replicated elsewhere. Our VAWDASV national strategy, published in May, is being delivered through the same blueprint approach, with a strong focus on survivor experience and influence.
I welcome the Equality and Social Justice Committee's inquiry on women in the criminal justice system. I look forward to receiving the committee's report, which I know will reflect the challenges women in the justice system still face. Women are still being sentenced to unnecessary and disruptive custodial sentences, which can have a profound impact on their children and create substantial knock-on issues in areas such as health and housing. I am pleased that the blueprints have helped to mitigate some of these issues, but only a radical change to how women are treated across the system will truly address the underlying causes of these challenges. That's why we continue to drive forward work on the residential women's centre, and on informing sentencers about the impact of imprisonment.
The support provided to women, children and young people through the blueprint is now more important than ever before. The cost-of-living crisis is putting pressure on families and communities across Wales, and at times like these it is crucial to ensure that women and young people are supported to access the services they need.
To close, Dirprwy Lywydd, I would like to mention briefly the important next steps on our vision for justice, which was set out in May in our publication 'Delivering Justice for Wales'. Our vision focuses on prevention, recognising that only in delivering social justice can we truly address the underlying reasons for pressures on the justice system. We want to talk about the shared vision we think exists for a distinctive Welsh approach to justice, and I will keep Members informed as these discussions evolve.
I would also like to acknowledge the recent publication of 'The Welsh Criminal Justice System: On the Jagged Edge' by authors at the Wales Governance Centre, Robert Jones and Richard Wyn Jones. This book will provide a useful contribution as we seek to progress this shared vision.
As justice remains at present a reserved matter, we will continue with our collaborative and productive approach to reducing crime and reoffending, to create a better Wales for all under the current system, alongside work to progress the case for the devolution of justice in Wales. Diolch yn fawr.
Mae dull system gyfan y rhaglen fraenaru i fenywod yn canolbwyntio ar ymyrraeth ac atal cynnar, gan gymryd agwedd gyfannol ac adsefydlol i ddargyfeirio menywod o droseddu, a chefnogi menywod i gael mynediad at wasanaethau yn y gymuned trwy gymorth un-i-un. Mae'r cymorth a'r arweiniad ymarferol a ddarperir yn hanfodol, yn enwedig yng ngoleuni'r argyfwng costau byw. Pwysleisiodd gwerthusiad diweddar pa mor effeithiol y mae'r prosiect hwn yn gwella bywydau menywod sy'n agored i niwed yng Nghymru na fyddai, o bosibl, fel arall, wedi ymwneud bryd hynny â'r system gyfiawnder. O dan y glasbrint, mae gwasanaethau dargyfeirio bellach ar waith ar gyfer menywod ym mhob un o bedair ardal yr heddlu yng Nghymru.
Datblygiad arall yw pecyn hyfforddi newydd ar gyfer y rhai sy'n gweithio gyda menywod yn y system gyfiawnder sy'n rhoi sylw i rywedd a thrawma. Diben yr hyfforddiant hwn yw cynyddu sgiliau staff gan roi iddynt yr arbenigedd a'r hyder i ystyried rhywedd. Caiff ei gyflwyno ar hyn o bryd i'r holl asiantaethau sy'n gweithio yn y maes cyfiawnder troseddol.
Mae'r gwasanaeth Ymweld â Mam, a ariennir ar y cyd gan Lywodraeth Cymru a'r Gwasanaeth Carchardai a Phrawf, yn helpu mamau Cymru i gynnal perthynas gadarnhaol â'u plant drwy gydol eu dedfryd o garchar, gan gynnig cymorth arbenigol i gadw a chryfhau cysylltiadau teuluol hanfodol. Rhwng Mehefin 2021 ac Awst 2022, mae'r rhaglen wedi cefnogi 68 teulu.
Mae ymweliadau blaenorol yr wyf wedi bod arnynt â charchar Eastwood Park a charchar Styal wedi fy ngalluogi i weld â'm llygaid fy hun y gwaith gwych a wneir gan lasbrint cyfiawnder menywod, gan gynnwys Canolfan Menywod Ymddiriedolaeth Nelson yng ngharchar Eastwood Park. Bydd hyn yn darparu un gwasanaeth cynhwysfawr i bob menyw ar y safle hyd at 12 mis cyn iddynt gael eu rhyddhau i'r gymuned, gan gysylltu ystod o wasanaethau gyda'i gilydd.
Gallaf hefyd gadarnhau bod trafodaethau'n parhau gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder a rhanddeiliaid allweddol eraill ar y ganolfan breswyl arfaethedig i fenywod. Bydd y ganolfan yn darparu cefnogaeth gynhwysfawr, gan roi sylw i drawma, i fenywod yn y system cyfiawnder troseddol, ac yn ddewis arall yn lle dedfrydau trafferthus a diangen.
Dirprwy Lywydd, rydym yn gwybod bod 57 y cant o fenywod sy'n dod i gysylltiad â'r system cyfiawnder troseddol ar hyn o bryd yn rai sydd wedi dioddef cam-drin domestig. Mae 63 y cant o ferched a menywod ifanc sy'n treulio dedfrydau yn y gymuned hefyd wedi profi trais rhywiol neu gam-drin domestig wrth law cymar agos. Mae cysylltiadau rhwng tlodi a thrais hefyd, gyda thystiolaeth gref yn amlygu bod anghydraddoldeb incwm sylweddol yn rhagfynegydd cryf o droseddau treisgar. Mae'r ganolfan breswyl i fenywod yn beilot ar gyfer y Deyrnas Unedig i ddangos bod modd cael dewis arall yn lle carcharu.
Rwyf nawr yn troi at y glasbrint cyfiawnder ieuenctid, sy'n ystyried cyfiawnder o safbwynt trawma ac sy'n rhoi'r plentyn yn gyntaf. O dan y glasbrint, mae rheolaeth achos well bellach ar gael i bob tîm troseddau ieuenctid yng Nghymru ar gyfer plant mewn cyswllt gwirfoddol a statudol. Mae'r dull seicolegol hwn yn cydnabod y trawma y mae pobl ifanc wedi'i brofi, ac mae'n nodi sut i'w helpu i adeiladu'r cydnerthedd sydd ei angen arnynt i ffynnu a byw bywydau di-drosedd. Yn ogystal, mae Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru bellach yn darparu cyllid i gefnogi'r gwasanaeth triniaeth ac ymgynghori fforensig y glasoed. Mae hyn wedi mabwysiadu model seicolegol, gyda phwyslais ar drawma, ar gyfer timau troseddau ieuenctid ledled Cymru, gan wella'r cymorth sy'n cael ei roi i bobl ifanc sy'n agored i niwed.
Mae gwaith yn mynd rhagddo ar fframwaith cyfiawnder atal troseddu ymysg ieuenctid i gefnogi plant sydd mewn perygl o fynd i'r system cyfiawnder troseddol. Mae hyn yn adeiladu ar fuddsoddiad sy'n bodoli eisoes, megis hyrwyddo ymgysylltu cadarnhaol, a ariennir gan grant plant a chymunedau Llywodraeth Cymru, ac mae'r grant yn ariannu prosiectau ar ddargyfeirio, atal a chefnogi pobl ifanc, er mwyn hwyluso newid yn eu hymddygiad.
Ym mis Ionawr 2021, fe wnaethom ni amlinellu ein gweledigaeth i blant gael llety mewn cartrefi bach sy'n agos at eu cymunedau, a chael mynediad at wasanaethau a chefnogaeth gofleidiol arbenigol sy'n diwallu eu hanghenion. Bydd bwrdd rhaglenni cartrefi bach, dan arweiniad Llywodraeth Cymru ac sy'n cynnwys y Weinyddiaeth Gyfiawnder ac Adran Addysg Llywodraeth y DU, yn sbarduno'r gwaith uchelgeisiol hwn.
Dim ond cipolwg byr yw hwn o'n cyflawniadau, sydd wedi'u nodi'n llawn yn y cynlluniau gweithredu. Ar 26 Hydref fe wnaethom ni hefyd gyhoeddi gwerthusiad, sy'n rhoi ymdeimlad grymus o'r effaith y mae'r glasbrintiau'n ei wneud yn ymarferol. Ddydd Iau, byddaf yn siarad yng nghynhadledd glasbrint cyfiawnder menywod, gan roi cyfle pellach i rannu canlyniadau'r rhaglen. Bydd cynrychiolwyr hefyd yn clywed gan fenywod gan gynnwys Danielle John, sydd wedi cael cefnogaeth sy'n newid bywydau gan y glasbrintiau ac sydd wedi cynnig arbenigedd amhrisiadwy i'n gwaith, gan gynnwys trwy rannu ei phrofiad byw ei hun.
Mae'r glasbrintiau'n cael eu cynnal fel model enghreifftiol ar gyfer darparu polisïau allweddol, trawsbynciol mewn partneriaeth, sydd bellach yn cael ei efelychu mewn mannau eraill. Mae ein strategaeth genedlaethol, VAWDASV, a gyhoeddwyd ym mis Mai, yn cael ei darparu trwy'r un dull glasbrint, gan roi pwyslais sylweddol ar brofiad a dylanwad goroeswyr.
Rwy'n croesawu ymchwiliad y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol ar fenywod yn y system cyfiawnder troseddol. Rwy'n edrych ymlaen at dderbyn adroddiad y pwyllgor, a fydd, rwy'n gwybod, yn adlewyrchu'r heriau y mae menywod yn y system gyfiawnder yn dal i'w hwynebu. Mae menywod yn dal i gael eu dedfrydu i ddedfrydau diangen a thrafferthus o dan glo, sy'n gallu cael effaith ddofn ar eu plant a chreu problemau sylweddol mewn meysydd fel iechyd a thai. Rwy'n falch bod y glasbrintiau wedi helpu i liniaru rhai o'r materion hyn, ond dim ond newid radical i'r ffordd y mae menywod yn cael eu trin ar draws y system fydd wir yn mynd i'r afael ag achosion sylfaenol yr heriau hyn. Dyna pam rydym yn parhau i weithio ar y ganolfan breswyl i fenywod, ac ar hysbysu dedfrydwyr am effaith carcharu.
Mae'r gefnogaeth a roddir i fenywod, plant a phobl ifanc drwy'r glasbrint bellach yn bwysicach nag erioed o'r blaen. Mae'r argyfwng costau byw yn rhoi pwysau ar deuluoedd a chymunedau ledled Cymru, ac ar adegau fel hyn mae'n hanfodol sicrhau bod menywod a phobl ifanc yn cael cymorth i gael mynediad i'r gwasanaethau maen nhw eu hangen.
I gloi, Dirprwy Lywydd, hoffwn grybwyll yn fyr y camau nesaf pwysig ar ein gweledigaeth am gyfiawnder, a gafodd ei nodi ym mis Mai yn ein cyhoeddiad 'Sicrhau Cyfiawnder i Gymru'. Mae ein gweledigaeth yn canolbwyntio ar atal, gan gydnabod mai dim ond wrth ddarparu cyfiawnder cymdeithasol y gallwn ni fynd i'r afael yn wirioneddol â'r rhesymau sylfaenol dros bwysau ar y system gyfiawnder. Mae arnom ni eisiau siarad am y weledigaeth gyffredin a gredwn ni sy'n bodoli ar gyfer agwedd Gymreig unigryw tuag at gyfiawnder, a byddaf yn rhoi gwybod i'r Aelodau wrth i'r trafodaethau hyn esblygu.
Hoffwn hefyd gydnabod cyhoeddiad diweddar 'The Welsh Criminal Justice System: On the Jagged Edge' gan awduron yng Nghanolfan Llywodraethiant Cymru, Robert Jones a Richard Wyn Jones. Bydd y llyfr hwn yn rhoi cyfraniad defnyddiol wrth i ni geisio bwrw ymlaen â'r weledigaeth gyffredin hon.
Wrth i gyfiawnder barhau ar hyn o bryd yn fater sydd wedi'i gadw'n ôl, byddwn yn parhau gyda'n dull cydweithredol a chynhyrchiol o leihau trosedd ac aildroseddu, er mwyn creu Cymru well i bawb o dan y system bresennol, ochr yn ochr â gwaith i ddatblygu'r ddadl dros ddatganoli cyfiawnder yng Nghymru. Diolch yn fawr.
The Welsh Government and UK Ministry of Justice published women's justice and youth justice blueprints in May 2019, to improve partnerships, as the Minister indicates, between devolved and non-devolved services, developed jointly with HM Prison and Probation Service and the Youth Justice Board. I'm sure the Minister will agree with the statement by the UK Government justice Minister at the time that:
'It is important that within the context of the existing devolution framework, we have a distinct local approach for delivery on the ground in Wales—one which provides tailored support for offenders to boost rehabilitation and diverts people away from crime for good.
'These new blueprints will build on the work we're already doing to better support offenders in Wales and help to break the cycle of offending.'
These blueprints were designed to set out the Welsh Government's key aspirations and guiding principles for women and young people in or at risk of entering the criminal justice system, focused on early intervention and prevention, and recommending a holistic and rehabilitative approach. To what extent does the Minister therefore recognise that this aligns with the UK Ministry of Justice's prison strategy White Paper to rehabilitate offenders and cut crime; the UK Government's female offender strategy to divert vulnerable offenders away from short prison sentences; and the UK Government's Turnaround scheme to catch and prevent youth offending earlier than ever, to help stop these children and young people from moving on to further, more serious offending?
The commissioning partnership, established between police and crime commissioners, His Majesty's Prison and Probation Service in Wales and Welsh Government enabled last month's evaluability assessment for the Wales women's justice and youth justice blueprints. What action plan do you therefore have or propose to deliver on its specific recommendations for evaluating the youth justice blueprint focused on working with the Youth Justice Board and Ministry of Justice to undertake a systematic baselining exercise and establish the mechanism needed to enable trends in data to be monitored over time? This is particularly pertinent where recommendations for evaluating prevention include using child and adolescent mental health services referral-to-treatment time data to show service supply versus demand. I continue to receive regular casework regarding neurodiverse children refused assessment or misdiagnosed.
What further consideration have you given to the recommendations in the 2010 Assembly Communities and Culture Committee report, 'Youth Justice: The experience of Welsh children in the Secure Estate', when I was a committee member, including that the Welsh Government engage with the UK Government towards enabling the development of new secure estate placements in Wales—obviously only for those children who can't be addressed otherwise—using the Hillside secure unit in Neath as a model, and including the development of provision in an appropriate location in north Wales?
What action plan do you have or propose to deliver on the evaluability assessment's specific recommendations for evaluating the women's justice blueprint, which calls, for example, for an expansion of the women's offending evidence base? It states:
'Baselining and tracking service user’s progress through the Blueprints’ priorities is essential. To achieve this, we recommend developing a sufficiently resourced multi-agency performance and monitoring framework prior to any evaluation.'
In consequence of the UK Government's female offender strategy, you wrote to Members stating that you'd been working closely with the UK Ministry of Justice and that one of the pilot women's residential centres, announced by the UK Government as an alternative to imprisonment, would, with your involvement, be located near Swansea in south Wales. How would this have helped vulnerable women offenders in north, mid and west Wales to access the services they need closer to home? Further, in September, plans for this centre were turned down by Swansea Council. So, what is the current state of play, where women prisoners from England can now be released from Welsh prisons for rehabilitation in centres in England but women prisoners in Wales cannot be released to equivalent centres in Wales?
Finally, the Senedd's Equality and Social Justice Committee recently visited His Majesty's Prison Eastwood Park in Gloucestershire, where 148 of the 340 prisoners are from Wales. On the visit, MSs were told that, when released from the prison, nine out of 10 Welsh prisoners go on to reoffend, compared to one in 10 of those from England. So, how do you account for this, where the UK Government has responsibility for criminal justice functions, including prisons, but the Welsh Government is responsible for housing, health, social care and education when these women return to Wales?
Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru a Gweinyddiaeth Gyfiawnder y DU glasbrintiau cyfiawnder menywod a chyfiawnder ieuenctid ym mis Mai 2019, i wella partneriaethau, fel y dengys y Gweinidog, rhwng gwasanaethau datganoledig ac anatganoledig, a ddatblygwyd ar y cyd â Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EM a'r Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cytuno â'r datganiad gan Weinidog cyfiawnder Llywodraeth y DU ar y pryd:
'Mae’n bwysig fod gennym, yng nghyd-destun y fframwaith datganoli presennol, ddull gweithredu lleol penodol ar gyfer cyflawni’r gwaith yng Nghymru—dull sy’n darparu cymorth wedi’i deilwra i droseddwyr er mwyn hybu eu hadsefydliad a’u cadw oddi wrth droseddu am byth.
'Bydd y glasbrintiau hyn yn adeiladu ar y gwaith rydyn ni’n ei wneud yn barod i gefnogi troseddwyr yng Nghymru a helpu i dorri’r cylch troseddu.'
Dyluniwyd y glasbrintiau hyn i nodi dyheadau allweddol Llywodraeth Cymru ac arwain egwyddorion ar gyfer menywod a phobl ifanc sydd yn y system cyfiawnder troseddol neu mewn peryg o fynd i mewn iddo, yn canolbwyntio ar ymyrraeth ac atal cynnar, ac argymell dull cyfannol ac adsefydlol. I ba raddau y mae'r Gweinidog yn cydnabod felly bod hyn yn cyd-fynd â strategaeth carchardai Gweinyddiaeth Gyfiawnder y DU, Papur Gwyn i adsefydlu troseddwyr a lleihau troseddau; strategaeth troseddwyr benywaidd Llywodraeth y DU i ddargyfeirio troseddwyr bregus o ddedfrydau byr o garchar; a chynllun Turnaround Llywodraeth y DU i ddal ac atal troseddu ieuenctid yn gynt nag erioed, i helpu i atal y plant a'r bobl ifanc hyn rhag troseddu pellach, mwy difrifol?
Gwnaeth y bartneriaeth gomisiynu, a sefydlwyd rhwng comisiynwyr yr heddlu a throsedd, Gwasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Mawrhydi yng Nghymru a Llywodraeth Cymru, alluogi asesiad gwerthusadwyedd fis diwethaf ar gyfer glasbrintiau cyfiawnder menywod a chyfiawnder ieuenctid Cymru. Pa gynllun gweithredu sydd gennych chi felly, neu ydych chi'n bwriadu ei gael, i gyflawni ei argymhellion penodol i werthuso'r glasbrint cyfiawnder ieuenctid sy'n canolbwyntio ar weithio gyda'r Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid a'r Weinyddiaeth Gyfiawnder i ymgymryd ag ymarfer sylfaenol systematig a sefydlu'r mecanwaith sydd ei angen fel bod modd monitro tueddiadau mewn data dros amser? Mae hyn yn arbennig o berthnasol lle mae argymhellion ar gyfer gwerthuso strategaethu atal yn cynnwys defnyddio data ynghylch yr amser a gymer hi i gyfeirio plant a phobl ifanc at wasanaethau iechyd meddwl i ddangos cyflenwad gwasanaeth o'i gymharu â'r galw. Rwy'n parhau i dderbyn gwaith achos rheolaidd ynghylch plant niwroamrywiol y gwrthodwyd asesiad iddynt neu a gawsant gam-ddiagnosis.
Pa ystyriaeth bellach ydych chi wedi ei rhoi i'r argymhellion yn adroddiad Pwyllgor Cymunedau a Diwylliant y Cynulliad yn 2010, 'Cyfiawnder Ieuenctid: Profiad Plant o Gymru yn yr Ystad Ddiogel', pan oeddwn i'n aelod o'r pwyllgor, gan gynnwys bod Llywodraeth Cymru yn trafod gyda Llywodraeth y DU sut bod modd datblygu lleoliadau ystadau diogel newydd yng Nghymru—yn amlwg dim ond ar gyfer y plant hynny na ellir rhoi sylw iddyn nhw fel arall—defnyddio uned ddiogel Hillside yng Nghastell-nedd fel model, ac yn cynnwys datblygu'r ddarpariaeth mewn lleoliad priodol yng ngogledd Cymru?
Pa gynllun gweithredu sydd gennych chi, neu ydych chi'n bwriadu ei lunio, i gyflawni argymhellion penodol yr asesiad gwerthusadwyedd i werthuso glasbrint cyfiawnder menywod, sy'n galw, er enghraifft, am ehangu sylfaen dystiolaeth droseddu'r menywod? Mae'n dweud:
'Mae sylfaenu ac olrhain cynnydd defnyddwyr gwasanaeth trwy flaenoriaethau'r Glasbrintiau yn hanfodol. Er mwyn cyflawni hyn, rydym yn argymell datblygu fframwaith perfformiad a monitro aml-asiantaeth ag adnoddau digonol cyn unrhyw werthusiad.'
O ganlyniad i strategaeth troseddwyr benywaidd Llywodraeth y DU, fe ysgrifennoch chi at yr Aelodau yn datgan y buoch yn gweithio'n agos gyda Gweinyddiaeth Gyfiawnder y DU ac y byddai un o'r canolfannau preswyl peilot i fenywod, a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU fel dewis arall yn lle carcharu, gyda'ch cyfranogiad, ger Abertawe yn y de. Sut byddai hyn wedi helpu troseddwyr benywaidd bregus yng ngogledd, canolbarth a gorllewin Cymru i gael mynediad i'r gwasanaethau sydd eu hangen arnynt yn nes at adref? Ymhellach, ym mis Medi, cafodd cynlluniau ar gyfer y ganolfan hon eu gwrthod gan Gyngor Abertawe. Felly, beth yw'r sefyllfa sydd ohoni, lle bellach gall carcharorion benywaidd o Loegr gael eu rhyddhau o garchardai Cymru i gael adferiad mewn canolfannau yn Lloegr ond ni all carcharorion benywaidd yng Nghymru gael eu rhyddhau i ganolfannau cyfatebol yng Nghymru?
Yn olaf, ymwelodd Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol y Senedd â Charchar Eastwood Park Ei Fawrhydi yn Swydd Gaerloyw yn ddiweddar, lle daw 148 o'r 340 o garcharorion o Gymru. Ar yr ymweliad, cafodd Aelodau o'r Senedd wybod, wrth gael eu rhyddhau o'r carchar, bod naw o bob 10 carcharor o Gymru'n aildroseddu, o'i gymharu ag un o bob 10 o'r rheiny o Loegr. Felly, sut ydych chi'n cyfrif am hyn, ble mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gyfrifol am swyddogaethau cyfiawnder troseddol, gan gynnwys carchardai, ond mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol am dai, iechyd, gofal cymdeithasol ac addysg pan fydd y menywod hyn yn dychwelyd i Gymru?
Thank you very much, Mark Isherwood. Of course, this is about how we are working together, the two Governments, the Welsh Government and the UK Government. In terms of developing these blueprints, the women's justice and youth justice blueprints, the way we are developing is actually shining a light on development and progress in Wales, which I think can also be useful in the rest of the UK. We have made great progress to date, because it is about collaboration with our justice partners, and it's about the key aim, which is to improve outcomes for women and young people in contact with the justice system.
It is clear that, if we empower women and young people to live healthy, crime-free lives—. There is an emphasis on prevention and diversion as we take these blueprints forward. As you said, they were published back in 2019, and they are being delivered in partnership, not just with HMPPS, the prison and probation service, but also the Youth Justice Board, and we engage very closely with the Home Office and the police and crime commissioners, but also, indeed, all of those who engage in the provision of services. That will include the devolved services in terms of local government, health, housing and education.
I think it is important to recognise that what we are doing in Wales—and we're going to focus on it in the conference I mentioned, on Thursday—is the innovation that we are succeeding to bring forward. Obviously, the Equality and Social Justice Committee has been looking at this very carefully in terms of evidence. There's the innovative women's pathfinder, with this whole-system approach. There's the 18 to 25 early intervention service that is being delivered in South Wales and Gwent, recognising the impact of those interventions. There's the fact that, actually, we have also got an independent evaluation of the service—you asked about evaluation—showing how the service is actually supporting women to address needs and vulnerabilities. And there's the positive impact of the service that has ensued as a result of that intervention.
Diolch yn fawr, Mark Isherwood. Wrth gwrs, mae hyn yn ymwneud â sut rydym ni'n gweithio gyda'n gilydd, y ddwy Lywodraeth, Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y Deyrnas Unedig. O ran datblygu'r glasbrintiau hyn, mae'r glasbrintiau cyfiawnder i fenywod a chyfiawnder ieuenctid, mae'r ffordd yr ydym ni'n datblygu mewn gwirionedd yn taflu goleuni ar ddatblygiad a chynnydd yng Nghymru, a gall hynny hefyd fod yn ddefnyddiol yng ngweddill y DU, yn fy marn i. Rydym ni wedi gwneud cynnydd mawr hyd yn hyn, oherwydd mae hyn yn ymwneud â chydweithio â'n partneriaid cyfiawnder, ac mae'n ymwneud â'r nod allweddol, sef gwella canlyniadau i fenywod a phobl ifanc sydd mewn cysylltiad â'r system gyfiawnder.
Mae'n amlwg, os ydym ni'n grymuso menywod a phobl ifanc i fyw bywydau iach a di-drosedd—. Mae pwyslais ar atal a dargyfeirio wrth i ni ddatblygu'r glasbrintiau. Fel y dywedoch chi, fe'u cyhoeddwyd yn ôl yn 2019, ac maent yn cael eu darparu mewn partneriaeth nid yn unig gyda HMPPS, y gwasanaeth carchardai a phrawf, ond hefyd y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid, ac rydym ni'n gweithio'n agos iawn â'r Swyddfa Gartref a'r comisiynwyr heddlu a throsedd, ond hefyd, yn wir, pawb sy'n rhan o ddarparu gwasanaethau. Bydd hynny'n cynnwys y gwasanaethau datganoledig o ran llywodraeth leol, iechyd, tai ac addysg.
Rwy'n credu ei bod hi yn bwysig cydnabod mai'r hyn rydym ni'n ei wneud yng Nghymru—ac rydym ni'n mynd i ganolbwyntio arno yn y gynhadledd y soniais amdani, ddydd Iau—yw'r arloesedd rydym ni'n llwyddo i'w gyflwyno. Yn amlwg, mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol wedi bod yn edrych ar hyn yn ofalus iawn o ran tystiolaeth. Dyna i chi'r cynllun braenaru arloesol i fenywod, gyda'r dull system gyfan yma. Dyna'r gwasanaeth ymyrraeth gynnar 18 i 25 sy'n cael ei ddarparu yn ne Cymru a Gwent, sy'n cydnabod effaith yr ymyriadau hynny. Mae'r ffaith, mewn gwirionedd, ein bod ni hefyd wedi cael gwerthusiad annibynnol o'r gwasanaeth—fe wnaethoch chi ofyn am werthuso—gan ddangos sut mae'r gwasanaeth mewn gwirionedd yn cefnogi menywod i fynd i'r afael ag anghenion ac agweddau agored i niwed. A dyna effaith gadarnhaol y gwasanaeth o ganlyniad i'r ymyrraeth honno.
It is important, when we look at the youth justice blueprint, that it's actually a children-first, children's rights approach. This means working in a child-centred way rather than a service-focused way. It's about meeting the needs of children in the justice system, or for children who risk coming into it. I do think we should look at some of those key outcomes, like the forensic adolescent consultation and treatment service, delivering a really comprehensive psychologically led and trauma-informed model, as I mentioned, to youth offending teams in Wales. We've now got an effective practice award, which has raised the level of practice across Wales.
You did refer to the small homes project and the fact that we're working together to find a way in which we can see children in the welfare and justice systems in Wales fully co-located in the same building or site. We were in accord when I met with the then Minister in the Ministry of Justice to look at the way forward when we actually move forward. Obviously, Hillside has had a very important role to play, our children’s centre, and Julie Morgan, the Deputy Minister for Social Services, and myself have visited regularly. We’ve put more money into that, but we are now looking at the small homes shadow project board, looking at the way we can have these combined small homes fully co-located in the same building or site. Of course, these small homes mean that we will be able to then give that provision across Wales, and not just as it is at the moment, located in south Wales.
I want to just give an update in terms of the women's residential centre; you asked about that. This is about providing a more holistic trauma-informed approach to delivering services for women. It is a pilot; we are seeking to look at the pilot as an alternative to imprisonment. It is crucial that we look to this as an opportunity in Wales to provide that pilot project, to look at the outcomes of it when we establish it. It will be very important that, as a pilot, it can then be replicated. Of course, Mark, we've discussed this in questions from yourself before. Because I would like to see that pilot replicated in other parts of Wales, of course, but we need to get the women's residential centre established.
In the meantime, we have some good developments in terms of the female offending blueprint in terms of accommodation and support initiatives for women in the justice system. I look forward to the outcome of the report that’s been commissioned—independent research from Wrexham Glyndŵr University in collaboration with Llamau to better understand the accommodation needs and barriers of women from Wales at different points in the criminal justice journey. We hope to have that report shared with us in the next few weeks and months. I also look forward to playing my part in visiting the new ONE Women’s Centre in HMP Eastwood Park. But also, there's going to be another centre run by the Nelson Trust, which is running the one in HM Eastwood Park, in Cardiff as well, providing that all-important women's centre day service approach, which can enable women to actually access who have got sentences but are not custodial, who can actually be able to then live in the community and benefit from all the support services that are provided.
So, we are making progress; there's more to come, but I think just particularly in relation to youth offending and the Youth Justice Board, this children's rights approach has been widely recognised outside of Wales. Youth offending numbers are going down, and I think it's the early intervention and enhanced case management that are having such an impact. But it's also about devolved services engaging fully, which I think makes a very good case for devolving youth justice to Wales.
Mae'n bwysig, pan edrychwn ni ar y glasbrint cyfiawnder ieuenctid, ei fod mewn gwirionedd yn rhoi plant yn gyntaf, sef yn rhoi pwyslais ar hawliau plant. Mae hyn yn golygu gweithio mewn ffordd sy'n canolbwyntio ar y plentyn yn hytrach na ffordd sy'n canolbwyntio ar wasanaeth. Mae'n ymwneud â diwallu anghenion plant yn y system gyfiawnder, neu rai plant sydd mewn peryg o ddod i mewn i'r system honno. Rwy'n credu y dylem ni edrych ar rai o'r canlyniadau allweddol hynny, fel y gwasanaeth triniaeth ac ymgynghori fforensig y glasoed, gan ddarparu model gwirioneddol gynhwysfawr lle mae pwyslais ar seicoleg a thrawma, fel y soniais, i dimau troseddau ieuenctid yng Nghymru.
Erbyn hyn mae gennym ni wobr ymarfer effeithiol, sydd wedi codi lefel yr ymarfer ledled Cymru. Fe wnaethoch chi gyfeirio at y prosiect cartrefi bach a'r ffaith ein bod yn cydweithio i ddod o hyd i ffordd y gallwn ni weld plant yn systemau lles a chyfiawnder Cymru wedi eu cydleoli'n llawn yn yr un adeilad neu safle. Roedden ni'n gytûn pan gwrddais â'r Gweinidog ar y pryd yn y Weinyddiaeth Gyfiawnder i edrych ar y ffordd ymlaen pan fyddwn ni'n symud ymlaen mewn gwirionedd. Yn amlwg, bu gan Hillside swyddogaeth bwysig iawn, ein canolfan blant, ac mae Julie Morgan, y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, a minnau wedi ymweld yn rheolaidd. Rydym ni wedi cyfrannu mwy o arian at hynny, ond rydym ni nawr yn edrych ar fwrdd prosiect cysgodol cartrefi bach, gan edrych ar y ffordd y gallwn ni gael y cartrefi bach cyfun hyn wedi'u cydleoli'n llawn yn yr un adeilad neu safle. Wrth gwrs, mae'r tai bychain yma yn golygu y byddwn ni'n gallu wedyn rhoi'r ddarpariaeth yna ar draws Cymru, ac nid fel mae hi ar hyn o bryd, dim ond yn ne Cymru.
Fe hoffwn i ond rhoi diweddariad o ran canolfan breswyl y menywod; fe wnaethoch chi holi am hynny. Mae hyn yn ymwneud â darparu dull mwy cyfannol ystyriol o drawma o ddarparu gwasanaethau i fenywod. Mae'n gynllun peilot; rydym yn ceisio edrych ar y peilot fel dewis arall yn lle carcharu. Mae'n hanfodol ein bod yn edrych ar hyn fel cyfle yng Nghymru i ddarparu'r prosiect peilot hwnnw, i edrych ar ganlyniadau hynny pan fyddwn ni'n ei sefydlu. Bydd yn bwysig iawn, fel peilot, y gellir wedyn ei efelychu. Wrth gwrs, Mark, rydym ni wedi trafod hyn mewn cwestiynau gennych chi o'r blaen. Oherwydd fe hoffwn i weld y peilot hwnnw'n cael ei ailadrodd mewn rhannau eraill o Gymru, wrth gwrs, ond mae angen i ni sefydlu canolfan breswyl y menywod.
Yn y cyfamser, mae gennym ni ddatblygiadau da o ran y glasbrint ar gyfer troseddwyr benywaidd o ran llety a mentrau cefnogi i fenywod yn y system gyfiawnder. Rwy'n edrych ymlaen at ganlyniad yr adroddiad a gomisiynwyd—ymchwil annibynnol o Brifysgol Glyndŵr Wrecsam mewn cydweithrediad â Llamau i gael dealltwriaeth well o anghenion llety menywod o Gymru a'r rhwystrau maen nhw'n eu hwynebu ar wahanol adegau yn y daith gyfiawnder troseddol. Rydym ni'n gobeithio y bydd yr adroddiad hwnnw wedi'i rannu gyda ni yn ystod yr wythnosau a'r misoedd nesaf. Rwyf hefyd yn edrych ymlaen at wneud fy rhan yn ymweld â'r ganolfan newydd ONE Woman's Centre yng Ngharchar Eastwood Park. Ond hefyd, bydd canolfan arall sy'n cael ei rhedeg gan Ymddiriedolaeth Nelson, sy'n rhedeg yr un yng Ngharchar Eastwood Park, yng Nghaerdydd hefyd, gan ddarparu'r gwasanaeth canolfan dydd hollbwysig hwnnw i fenywod, sy'n gallu galluogi menywod i gael mynediad at bwy sydd wedi cael dedfrydau mewn gwirionedd ond nid dedfrydau o garchar, sy'n gallu byw yn y gymuned wedyn ac elwa o'r holl wasanaethau cymorth sy'n cael eu darparu.
Felly, rydym ni'n gwneud cynnydd; mae mwy i ddod, ond rwy'n credu yn enwedig o ran troseddwyr ifanc a'r Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid, mae'r dull hwn o hawliau plant wedi cael ei gydnabod yn eang y tu allan i Gymru. Mae nifer y troseddau ymysg ieuenctid yn gostwng, ac rwy'n credu mai'r ymyrraeth gynnar a gwell rheolaeth achosion sy'n cael cymaint o effaith. Ond mae hefyd yn ymwneud â gwasanaethau datganoledig yn ymgysylltu'n llawn, sydd yn fy marn i yn cyflwyno achos da iawn dros ddatganoli cyfiawnder ieuenctid i Gymru.
Diolch, Weinidog. Fe sonioch chi yn eich datganiad, ac rŷn ni wedi clywed am ymchwiliad y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol, ac rwy'n aelod ohono—. Fe ges i brofiad anhygoel, a dweud y gwir, anhygoel o werthfawr ar yr ymweliad yna i HMP Eastwood Park. Achos dyna lle roedden ni'n medru deall yn iawn, mewn gwirionedd, goblygiadau y modd y mae menywod Cymru yn cael eu hanfanteisio gan y system gyfiawnder droseddol drwy gael eu carcharu a chael eu carcharu yn Lloegr; y camwahaniaethu amlwg sy'n digwydd iddyn nhw yn sgil eu rhywedd, yn tanseilio rhaglenni adferiad, a'r modd y mae dedfrydau byrion cwbl anaddas a dibwrpas yn creu difrod a niwed i fywydau ac i deuluoedd rhai o bobl fwyaf bregus ein cymdeithas, sydd wedi eu camfanteisio ac yn aml eu cam-drin fel y sonioch chi.
Fe glywson ni gan y llywodraethydd yno mai 42 o ddiwrnodau oedd dedfryd carcharon benywaidd Eastwood Park ar gyfartaledd—digon hir i fenyw o Gymru golli'i thŷ, ei theulu, ei rhaglen o driniaethau iechyd, ond dim yn ddigon hir i fenyw o Gymru fedru elwa o raglenni a fyddai'n gallu ei chefnogi hi a'i chryfhau hi, ei helpu hi i ddod yn rhydd o ymddygiadau niweidiol, ei helpu i leddfu problemau iechyd, iechyd meddwl, a chael cyfle i ddelio gyda thrawma a thrais y mae hi wedi eu dioddef.
Thank you, Minister. In your statement, and we've heard about the inquiry of the Equality and Social Justice Committee, and I'm a member of that committee—. I had an extremely valuable experience on that visit to HMP Eastwood Park. Because that's where I was able to understand in full the implications of the way that Welsh women are disadvantaged by the criminal justice system by being imprisoned, and being imprisoned in England, and the clear discrimination that they face based on their gender, which undermines rehabilitation programmes, and the way that wholly inadequate and unnecessary short sentences cause damage and destruction to lives and to families of some of the most vulnerable people in our society, who have been exploited and, often, abused, as you mentioned.
We heard from the governor there that the average sentence given to female prisoners at Eastwood Park was 42 days—long enough for a woman from Wales to lose her house, her family, her medical treatment programme, but not long enough for a woman from Wales to be able to benefit from programmes that could support, strengthen and help her to be free from harmful behaviours, to help to tackle mental health and health issues, and opportunities to deal with the trauma and violence that she has suffered.
Minister, it really brought home to me how that jagged edge of intersecting, unaligned, but shared devolved and reserved powers and responsibilities over which the criminal justice system operates in Wales is such a sharp one for women, which, of course, has been demonstrated so clearly by the book published recently by Professor Richard Wyn Jones and Dr Robert Jones of the Wales Governance Centre, which you acknowledged as a useful contribution. The questions that their book asks about the feasibility of doing joined-up policy in such a complex legislative landscape, with two Governments controlling different areas and levers and accountability, are, indeed, crucial to consider when evaluating and progressing strategies like the blueprint and, indeed, the devolution of justice to Wales.
The recent evaluation assessment to which you referred in your statement underlines the authors' point, I think, regarding the lack of disaggregated data. I was in a seminar over recess where they were telling me that they were having to use freedom of information requests in order to get some of the data they needed to do their analysis. This is specifically the case as regards the outcomes for Welsh women in the criminal justice system. So, what is being done to address this?
In his written evidence to our committee's inquiry, Dr Robert Jones stated that, since the female offending blueprint was published in 2019, for example, the UK Government, in pursuit of its own policy priorities, has unveiled a series of criminal justice initiatives and reforms that, according to its own projections, will undermine the pledges set out in the female offending blueprint. This includes the blueprint's commitment to reduce the number of women in the Welsh criminal justice system. So, Minister, do you agree with that analysis, and what conversations is the Welsh Government having with UK Government about the effect of its policy priorities on the aims of the shared blueprint as regards female offending specifically?
It was also extremely worrying yesterday, in the Equality and Social Justice Committee evidence session on this inquiry, to hear the chief executive of the Magistrates Association share with us that 50 per cent of his members, in a survey they'd carried out, were not familiar with the blueprint and its aims. We heard that magistrates, even at senior levels, who are, after all, as sentencers a key linchpin in this strategy, didn't feel they had been involved in the blueprint. Minister, could you explain this, and could you tell us how you intend to ensure that the voices of all the stakeholders are being heard and how the aims of the blueprint are being communicated to and incorporated in all aspects of the agencies involved in its implementation and evaluation?
And a key one for me, and I think I probably speak on behalf of some of my fellow members of that committee: following the conversations I had at HMP Eastwood Park, I was asked, 'Will what we've told you this afternoon make a difference? Will things change?' Can you please tell us how any progress is being communicated to and felt by the women who are living on that sharp, jagged edge? Diolch.
Gweinidog, gwnaeth hynny i mi sylweddoli mewn gwirionedd sut mae'r ymyl ddanheddog honno o rymoedd a chyfrifoldebau datganoledig anunion, ffiniol ond cyfun sy'n llywodraethu'r system cyfiawnder troseddol yng Nghymru yn un mor finiog i fenywod, a ddangoswyd, wrth gwrs, mor glir gan y llyfr a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan yr Athro Richard Wyn Jones a Dr Robert Jones o Ganolfan Llywodraethiant Cymru, yr oeddech yn ei gydnabod fel cyfraniad defnyddiol. Mae'r cwestiynau y mae eu llyfr yn eu gofyn am ddichonoldeb llunio polisïau cydgysylltiedig mewn tirwedd ddeddfwriaethol mor gymhleth, gyda dwy Lywodraeth yn rheoli gwahanol feysydd a liferau ac atebolrwydd, yn hanfodol, yn wir, i'w hystyried wrth werthuso a datblygu strategaethau fel y glasbrint ac, yn wir, datganoli cyfiawnder i Gymru.
Mae'r asesiad gwerthuso diweddar y cyfeirioch chi ato yn eich datganiad yn tanlinellu pwynt yr awduron, rwy'n credu, ynghylch diffyg data disylwedd. Roeddwn i mewn seminar yn ystod yr egwyl lle roedden nhw'n dweud wrtha i eu bod yn gorfod defnyddio ceisiadau rhyddid gwybodaeth er mwyn cael peth o'r data oedd ei angen arnyn nhw i wneud eu dadansoddiad. Mae hyn yn benodol yn wir o ran canlyniadau menywod o Gymru yn y system cyfiawnder troseddol. Felly, beth sy'n cael ei wneud i fynd i'r afael â hyn?
Yn ei dystiolaeth ysgrifenedig i ymchwiliad ein pwyllgor, dywedodd Dr Robert Jones, ers cyhoeddi'r glasbrint ar gyfer troseddwyd benywaidd yn 2019, er enghraifft, bod Llywodraeth y DU, wrth geisio cyflawni ei blaenoriaethau polisi ei hun, wedi datgelu cyfres o fentrau cyfiawnder troseddol a diwygiadau a fydd, yn ôl ei rhagamcanion ei hun, yn tanseilio'r addewidion a nodir yn y glasbrint ar gyfer troseddwyr benywaidd. Mae hyn yn cynnwys ymrwymiad y glasbrint i leihau nifer y menywod yn system cyfiawnder troseddol Cymru. Felly, Gweinidog, a ydych chi'n cytuno â'r dadansoddiad hwnnw, a pha sgyrsiau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gyda Llywodraeth y DU am effaith ei blaenoriaethau polisi ar nodau'r glasbrint a rennir o ran troseddu gan fenywod yn benodol?
Roedd hefyd yn hynod bryderus ddoe, yn sesiwn dystiolaeth y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol ar yr ymchwiliad hwn, i glywed prif weithredwr y Gymdeithas Ynadon yn rhannu gyda ni nad oedd 50 y cant o'i aelodau, mewn arolwg yr oedden nhw wedi'i gynnal, yn gyfarwydd â'r glasbrint a'i nodau. Clywsom nad oedd ynadon, hyd yn oed ar lefelau uwch, sydd, wedi'r cyfan, fel dedfrydwyr yn elfen allweddol yn y strategaeth hon, yn teimlo y buont yn rhan o'r glasbrint. Gweinidog, a allech chi esbonio hyn, ac a allech chi ddweud wrthym ni sut rydych chi'n bwriadu sicrhau bod lleisiau'r holl randdeiliaid yn cael eu clywed a sut mae nodau'r glasbrint yn cael eu cyfleu iddynt a'u hymgorffori ym mhob agwedd ar yr asiantaethau sy'n ymwneud â'i weithredu a'i werthuso?
Ac un allweddol i mi, ac rwy'n credu fy mod i, mae'n debyg, yn siarad ar ran rhai o fy nghyd-aelodau o'r pwyllgor hwnnw: yn dilyn y sgyrsiau a gefais yng ngharchar Eastwood Park, gofynnwyd i mi, 'A fydd yr hyn yr ydym ni wedi ei ddweud wrthych chi y prynhawn yma yn gwneud gwahaniaeth? A fydd pethau'n newid?' A allwch chi ddweud wrthym ni sut mae unrhyw gynnydd yn cael ei gyfleu i'r menywod sy'n byw ar yr ymyl ddanheddog, finiog honno? Diolch.
Diolch yn fawr, Sioned Williams. I do have to say that I really look forward to the outcome of your inquiry and the recommendations that will come forward to Welsh Government, but also because it will be a report that will be shared much more widely, not just with Welsh Government, but also with the UK Government, in terms of all of the partners within the UK Government, and the criminal justice system in terms of sentencers. This is also where my engagement with the Counsel General is so important, as we look at this jagged edge, which we absolutely recognise, and that's why 'Delivering Justice for Wales' was such an important paper to help lead us forward and, obviously, that's something that we're working with and raising with UK Government Ministers separately.
I just want to go to that point that you made—will this make a difference—because I know that you were going to HMP Eastwood Park and, indeed, HMP Styal, which I think your members of the committee went to. Went I went to both those prisons, you cannot forget what the women said to us. The shock of why they are in there in the first place—and I mentioned the statistics earlier on about the domestic violence and abuse; the trauma that they'd faced in their lives—and then the situation that they were in in terms of the provision in terms of rehabilitative provision and circumstances to move forward.
The important thing—and this is why the female offending blueprint—. Women's justice is what this is about. I just have to say that there are six guiding principles behind the women's justice blueprint, and the first one is the involvement of women with lived experience and a commitment to co-production. So, we must demonstrate that that is happening. My statement today is a part of that scrutiny, and I would want to be sharing this. I am visiting HMP Eastwood Park in January with the Counsel General, and so I will be able to speak directly to—some of the women that you met may have left prison now, but it is important that we have those discussions. But also that the other principles are evidence led, and the evidence that we're getting together and the access to data is critically important. This is a big issue for the Ministry of Justice. We want that data. We've actually got an agreement with them that we should set up parameters for the data that we need. It should not have to have been that Dr Robert Jones had to go through the FOI route to get that information. That data now, we've had a recognition that that needs to be provided.
Person centred, trauma informed and gender responsive are crucial—these are all guiding principles. But the crucial thing, really, in terms of delivery of justice, is better integration of devolved and non-devolved services. And if you look at it, yes, the provision of services for women in custody is the responsibility of the Ministry of Justice, but the legislative line of responsibility changes from English services to Welsh ones when they've left prison and when they're in the communities in Wales. And therefore, health, education and substance misuse are the responsibility of Welsh local health boards and local authorities.
There are many things that have been developed, and you will have heard of them from your visits and from your inquiry. The accommodation pathway co-ordinators at each probation delivery unit across Wales are really important in terms of the pathway to secure accommodation. I've mentioned the Visiting Mums service. I've mentioned domestic violence. The Safer Wales independent domestic and sexual violence adviser—that's a post in HMP Eastwood Park and Styal, and that's helping women resettle back in Wales. But also, the referrals coming through that route in terms of offender managers resettlement team and the ONE Women's Centre. Pobl, providing the prison link in Cymru south—you'll be aware of that work with Welsh women, to look at all aspects of accommodation needs. And I have mentioned the research that's been done with Llamau and Wrexham Glyndŵr University as well, to look at these wider accommodation needs. I hope we will get that response back in time for your inquiry outcome as well.
But I think that it is important that we have got the third sector very involved—Safer Wales, the Nelson Trust and, indeed, in terms of the women's pathfinder, many other organisations—Newport Women's Aid, at a local level—. The fact that, also, we are looking at the needs of ethnic minorities as well—. Specific work is being undertaken, with £2.5 million for female referrers into the pathfinder service. So, I hope that this gives you some confidence that we are moving forward with that jagged edge, with the devolved and non-devolved, with a key commitment to multi-agency working and investing. That investment comes from the Welsh Government as well as the UK Government. It also comes from our police and crime commissioners and the third sector.
Diolch yn fawr, Sioned Williams. Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn edrych ymlaen yn fawr at ganlyniad eich ymchwiliad a'r argymhellion a gyflwynir i Lywodraeth Cymru, ond hefyd oherwydd y bydd yn adroddiad a rennir yn llawer ehangach, nid yn unig gyda Llywodraeth Cymru, ond hefyd gyda Llywodraeth y DU, o ran holl bartneriaid Llywodraeth y DU, a'r system gyfiawnder troseddol o ran dedfrydwyr. Dyma hefyd lle mae fy ymgysylltiad â'r Cwnsler Cyffredinol mor bwysig, wrth i ni edrych ar yr ymyl ddanheddog hon, yr ydym ni'n ei chydnabod yn llwyr, a dyna pam roedd 'Sicrhau Cyfiawnder i Gymru' yn bapur mor bwysig i'n helpu i'n harwain ymlaen ac, yn amlwg, mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni'n gweithio ag ef ac yn ei godi gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU ar wahân.
Fe hoffwn i droi at y sylw hwnnw y gwnaethoch chi—a fydd hyn yn gwneud gwahaniaeth—oherwydd rwy'n gwybod eich bod chi'n mynd i garchar Eastwood Park ac, yn wir, i garchar Styal, y credaf fod aelodau o'r pwyllgor yn mynd iddynt. Pan es i i'r ddau garchar yna, allwch chi ddim anghofio beth ddywedodd y menywod wrthon ni. Y sioc pam maen nhw yno yn y lle cyntaf—ac fe wnes i sôn am yr ystadegau yn gynharach ynglŷn â'r trais a'r cam-drin domestig; y trawma roedden nhw wedi ei wynebu yn eu bywydau—ac yna'r sefyllfa roedden nhw ynddi o ran y ddarpariaeth o ran darpariaeth adsefydlu ac amgylchiadau i symud ymlaen.
Y peth pwysig—a dyma pam mae'r glasbrint ar gyfer troseddwyr benywaidd—. Mae a wnelo hyn â chyfiawnder menywod. Mae'n rhaid i mi ddweud bod chwe egwyddor arweiniol i'r glasbrint cyfiawnder menywod, a'r un cyntaf yw cynnwys menywod â phrofiad byw ac ymrwymiad i gyd-gynhyrchu. Felly, mae'n rhaid i ni ddangos bod hynny'n digwydd. Mae fy natganiad heddiw yn rhan o'r craffu hwnnw, ac mae arna i eisiau fod yn rhannu hyn. Rwyf yn ymweld â charchar Eastwood Park ym mis Ionawr gyda'r Cwnsler Cyffredinol, ac felly byddaf yn gallu siarad yn uniongyrchol â—efallai fod rhai o'r menywod y gwnaethoch chi eu cyfarfod wedi gadael y carchar nawr, ond mae'n bwysig ein bod ni'n cael y trafodaethau hynny. Ond hefyd bod yr egwyddorion eraill yn cael eu harwain gan dystiolaeth, ac mae'r dystiolaeth ein bod ni'n dod at ein gilydd a'r mynediad at ddata yn hanfodol bwysig. Mae hyn yn fater mawr i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder. Mae arnom ni eisiau'r data hwnnw. Mewn gwirionedd mae gennym ni gytundeb gyda nhw y dylem ni sefydlu ffiniau ar gyfer y data sydd ei angen arnom ni. Ni ddylai fod wedi bod yn rhaid i'r Dr Robert Jones gyflwyno ceisiadau rhyddid gwybodaeth i gael yr wybodaeth honno. Y data hwnnw nawr, rydym ni wedi cael cydnabyddiaeth bod angen darparu hynny.
Mae'r canolbwyntio ar y person, ar drawma ac ar rywedd yn hanfodol—mae'r rhain i gyd yn egwyddorion arweiniol. Ond y peth hollbwysig, mewn gwirionedd, o ran darparu cyfiawnder, yw integreiddio gwasanaethau datganoledig a heb eu datganoli yn well. Ac os edrychwch chi arni, ie, mae darparu gwasanaethau i ferched yn y ddalfa yn gyfrifoldeb ar y Weinyddiaeth Gyfiawnder, ond mae'r llinell gyfrifoldeb ddeddfwriaethol yn newid o wasanaethau Seisnig i rai Cymreig pan fyddan nhw wedi gadael y carchar a phan fyddan nhw yn y cymunedau yng Nghymru. Ac felly, byrddau iechyd lleol ac awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am iechyd, addysg a chamddefnyddio sylweddau.
Mae yna lawer o bethau sydd wedi eu datblygu, a byddwch wedi clywed amdanyn nhw o'ch ymweliadau ac o'ch ymchwiliad. Mae cydlynwyr llwybr llety pob uned gyflenwi ar gyfer y gwasanaeth prawf ar draws Cymru'n hynod bwysig o ran y llwybr i sicrhau llety. Rwyf wedi sôn am y gwasanaeth Ymweld â Mam. Rwyf wedi sôn am drais yn y cartref. Mae Cynghorydd annibynnol Cymru Ddiogelach ar drais domestig a thrais rhywiol—swydd yw honno yng ngharchardai Eastwood Park a Styal, ac mae hynny'n helpu menywod i ailsefydlu'n ôl yng Nghymru. Ond hefyd, mae'r cyfeiriadau yn dod drwy'r llwybr hwnnw o ran tîm rheolwyr ailsefydlu troseddwyr a'r ONE Women's Centre. Mae Pobl, sy'n darparu'r cyswllt carchardai yn y de—byddwch chi'n ymwybodol o'r gwaith hwnnw gyda menywod Cymru, i edrych ar bob agwedd ar anghenion llety. Ac rwyf wedi sôn am yr ymchwil a wnaed gyda Llamau a Phrifysgol Glyndŵr Wrecsam hefyd, i edrych ar yr anghenion llety ehangach hyn. Rwy'n gobeithio y cawn ni yr ymateb hwnnw yn ôl mewn pryd ar gyfer canlyniad eich ymchwiliad hefyd.
Ond rwy'n credu ei bod hi yn bwysig bod gennym ni'r trydydd sector yn ymwneud yn fawr—Cymru Ddiogelach, Ymddiriedolaeth Nelson ac, yn wir, o ran y rhaglen fraenaru i fenywod, llawer o sefydliadau eraill—Cymorth i Ferched Casnewydd, ar lefel leol—. Y ffaith ein bod, hefyd, yn edrych ar anghenion lleiafrifoedd ethnig hefyd—. Mae gwaith penodol yn cael ei wneud, gyda £2.5 miliwn ar gyfer cyfeirwyr benywaidd i'r gwasanaeth braenaru. Felly, rwy'n gobeithio bod hyn yn rhoi rhywfaint o hyder i chi ein bod yn symud ymlaen gyda'r ymyl ddanheddog honno, gyda'r agweddau datganoledig a'r rhai sydd heb eu datganoli, gydag ymrwymiad allweddol i weithio aml-asiantaeth a buddsoddi. Daw'r buddsoddiad hwnnw gan Lywodraeth Cymru yn ogystal â Llywodraeth y DU. Daw hefyd gan ein comisiynwyr heddlu a throsedd a'r trydydd sector.
With the very short time, Minister, I just wanted to say thank you for bringing this today. I would say that, on the whole, the response that I have heard, anyway, to the women's justice blueprint has been positive, as well as the Visiting Mums project. But I just wanted to build, really, on what my colleague Sioned Williams has said. When we visited HMP Eastwood Park recently, we were told that 100 per cent of the women in there were victims before they got caught up in the criminal justice system; 60 per cent of them, at the moment, are Welsh women.
So, there are just three things that I wanted to raise really quickly. We were told by the women that they have no access to an elected representative. They have no way of e-mailing out; you can only e-mail in. So, if that can be looked into urgently, I think that that would make a tremendous difference to them. They have no access either to Buvidal; they have to have methadone every day, it makes them very sick and it's much more difficult for them to stay clean. They are told that they can't get that, unlike the English prisoners in there, because they are Welsh. They also cannot get access to residential units immediately after they come out of prison, like women in England do, which has prevented them from reoffending.
Finally, housing and accommodation are probably the main anxiety that they have. I spoke to one woman who was due to be released from HMP Eastwood Park on 21 December. My initial reaction was, like, 'Oh.' And she was, like, 'Yeah, you'd think I'd be happy about going home at Christmas.' But, she said, 'I have no housing lined up. I have to get myself from here to Swansea, to the council offices, a couple of days before Christmas and beg them for accommodation.' Only four of the 22 local authorities now receive—[Inaudible.]—funding; the others have to be signed up to it as soon as possible. So, if that could be looked into, that would be wonderful. Thank you, Minister.
Gyda'r amser byr iawn sy'n weddill, Gweinidog, roedd arna i eisiau dweud diolch am gyflwyno hyn heddiw. Fe fyddwn i'n dweud, ar y cyfan, y bu'r ymateb rwyf wedi ei glywed, beth bynnag, i'r glasbrint cyfiawnder menywod yn gadarnhaol, yn ogystal â phrosiect Ymweld â Mam. Ond dim ond eisiau adeiladu oeddwn i, a dweud y gwir, ar beth mae fy nghyd-Aelod Sioned Williams wedi'i ddweud. Pan wnaethom ni ymweld â charchar Eastwood Park yn ddiweddar, cawsom wybod bod cant y cant o'r menywod yno yn ddioddefwyr cyn iddyn nhw gael eu dal yn y system cyfiawnder troseddol; mae 60 y cant ohonyn nhw, ar hyn o bryd, yn fenywod o Gymru.
Felly, dim ond tri pheth oedd arna i eisiau eu codi yn gyflym iawn. Cawsom wybod gan y menywod nad oes ganddyn nhw fynediad at gynrychiolydd etholedig. Does ganddyn nhw ddim ffordd o e-bostio rhywun; allwch chi ond anfon e-byst atyn nhw. Felly, os gellir ymchwilio i hynny ar frys, credaf y byddai hynny'n gwneud gwahaniaeth aruthrol iddyn nhw. Nid oes ganddyn nhw fynediad chwaith i Buvidal; Mae'n rhaid iddyn nhw gael methadon bob dydd, mae'n eu gwneud nhw'n sâl iawn ac mae'n llawer anoddach iddyn nhw gadw oddi ar y cyffuriau. Maen nhw'n cael gwybod nad ydyn nhw'n gallu cael hynny, yn wahanol i'r carcharorion Seisnig sydd yno, am eu bod yn Gymry. Dydyn nhw chwaith ddim yn gallu cael mynediad i unedau preswyl yn syth ar ôl iddyn nhw ddod allan o'r carchar, fel mae menywod yn Lloegr yn ei wneud, sydd wedi eu hatal rhag aildroseddu.
Yn olaf, mae'n debyg mai tai a llety yw'r prif bryder sydd ganddyn nhw. Siaradais ag un fenyw oedd i fod i gael ei rhyddhau o garchar Eastwood Park ar 21 Rhagfyr. Fy ymateb cychwynnol oedd, 'O.' Ac fe ddywedodd hi, fel, 'ie, byddech chi'n meddwl y byddwn i'n hapus am fynd adref adeg y Nadolig.' Ond, meddai, 'does gen i ddim tŷ i fynd iddo. Mae'n rhaid i mi deithio o'r fan yma i Abertawe, i swyddfeydd y cyngor, dau ddiwrnod cyn y Nadolig gan erfyn arnyn nhw am lety.' Dim ond pedwar o'r 22 awdurdod lleol sy'n derbyn cyllid—[Anhyglywadwy]—bellach; mae'n rhaid i'r lleill gofrestru ar ei gyfer cyn gynted â phosib. Felly, pe gellid ymchwilio i hynny, byddai hynny'n wych. Diolch.
Diolch yn fawr. I'm sure that I will get these questions as a result of recommendations from the committee. Clearly, there should be access to their elected representatives from their home base, their home town. I’m sure that, as constituency Members, many of you have represented—. But the women need to know who they are. So, I think that that’s information—that's something that we can take back straight away—in terms of their situations.
I think that the healthcare support and initiatives are crucially important, and we are looking at that. There’s an agreement for a dedicated women’s resource with the new health and justice co-ordinator team. That’s also going to link up with local health boards. There’s already a partnership agreement for prison health.
Also, just to make sure that people understand: I mention the jagged edge again, in terms of the responsibilities between local government and between the Welsh Government and the UK Government, and that we look at those issues in terms of access to health. Indeed, I have mentioned health education, substance misuse. I understand that substance misuse treatments like Buvidal have been available for patients, but we need to identify if this is not happening. It is available outside of prison before it’s prescribed in prison, so we need to ensure that there is a recognition of the needs of Welsh women in prisons. But your feedback from your visit to HMP Eastwood Park is very valuable, and I look forward to visiting myself in due course.
Diolch yn fawr. Rwy'n siŵr y byddaf yn cael y cwestiynau hyn yn sgil argymhellion gan y pwyllgor. Yn amlwg, dylai fod mynediad i'w cynrychiolwyr etholedig o ble bynnag yw eu cartref, eu tref enedigol. Rwy'n siŵr, fel Aelodau etholaethol, fod llawer ohonoch chi wedi cynrychioli—. Ond mae angen i'r menywod wybod pwy ydyn nhw. Felly, rwy'n credu bod hynny'n wybodaeth—mae hynny'n rhywbeth y gallwn ni adrodd yn ôl yn ei gylch syth—o ran eu sefyllfaoedd.
Rwy'n credu bod y gefnogaeth a'r mentrau gofal iechyd yn hanfodol bwysig, ac rydym ni'n edrych ar hynny. Mae cytundeb ar gyfer adnodd penodol i fenywod gyda'r tîm cydlynydd iechyd a chyfiawnder newydd. Bydd hynny hefyd yn cysylltu gyda byrddau iechyd lleol. Mae cytundeb partneriaeth eisoes ar gyfer iechyd carchardai.
Hefyd, dim ond i wneud yn siŵr bod pobl yn deall: rwy'n sôn am yr ymyl ddanheddog yna eto, o ran y cyfrifoldebau rhwng llywodraeth leol a rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, a'n bod ni'n edrych ar y materion hynny o ran mynediad i iechyd. Yn wir, rwyf wedi sôn am addysg iechyd, camddefnyddio sylweddau. Rwy'n deall y bu triniaethau camddefnyddio sylweddau fel Buvidal ar gael i gleifion, ond mae angen i ni nodi os nad yw hyn yn digwydd. Mae ar gael y tu allan i'r carchar cyn iddo gael ei ragnodi yn y carchar, felly mae angen i ni sicrhau bod yna gydnabyddiaeth o anghenion menywod Cymreig mewn carchardai. Ond mae eich adborth o'ch ymweliad â charchar Eastwood Park yn werthfawr iawn, ac edrychaf ymlaen at ymweld fy hun maes o law.
Ac yn olaf, Jenny Rathbone.
And finally, Jenny Rathbone.
Thank you. It's over 15 years since the Corston report recommended that most women should not be going to prison, and that there need to be community sentences for these people. So, we need to be pursuing this at pace. Obviously, I would prefer it if we had a devolved criminal justice system. As the 'Justice at the Jagged Edge in Wales' report makes clear, this is the only Parliament and Executive that does not have a judiciary alongside it, and, for all sorts of reasons, that’s a really, really bad idea. So, we really do need to rectify that.
I very much welcome the work that’s being done to prevent women going into prison and to give them early support to prevent and make sure that that doesn’t happen. You mentioned the numbers who’ve completed the gender- and trauma-informed training package for those working in the justice system, and I just wondered if you are in a position to tell us how many have completed that training from Styal and Eastwood Park, because one of the issues that arose at Styal was that there was a severe shortage of staff, which meant that even the most basic things were sometimes postponed, such as the video-conferences that women have with their children. So, it’s really—the system is completely broken, and we absolutely need to fix it as fast as possible.
In terms of women on short sentences, a completely pointless thing, the revolving door works fantastically with short sentences; they just come back in. So, I want to know a little bit more about your conversations with the police, if possible, on the differences—and with the magistrates—and on why it is that, for example, Gwent sends 88 per cent of the people it sentences on short sentences, whereas in south Wales it’s only 55 per cent. That’s a significant difference in areas that are adjacent to each other. So, why is that, and how can we bring that down?
Diolch. Mae dros 15 mlynedd ers i adroddiad Corston argymell na ddylai'r rhan fwyaf o fenywod fod yn mynd i'r carchar, a bod angen dedfrydau cymunedol i'r bobl yma. Felly, mae angen i ni fod yn ymchwilio i hyn ar frys. Yn amlwg, byddai'n well gen i pe bai gennym ni system gyfiawnder troseddol ddatganoledig. Fel y mae adroddiad 'Justice at the Jagged Edge in Wales' yn ei gwneud yn glir, dyma'r unig Senedd a Llywodraeth nad oes ganddi farnwriaeth ochr yn ochr â hi, ac, am bob math o resymau, mae hynny'n syniad gwirioneddol wael, mewn gwirionedd.
Felly, mae gwir angen i ni unioni hynny. Rwy'n croesawu'n fawr y gwaith sy'n cael ei wneud i atal menywod rhag mynd i'r carchar ac i roi cefnogaeth gynnar iddyn nhw i atal hynny a sicrhau bod hynny ddim yn digwydd. Fe wnaethoch chi sôn am y niferoedd sydd wedi cwblhau'r pecyn hyfforddi rhywedd a thrawma ar gyfer y rhai sy'n gweithio yn y system gyfiawnder, a dim ond meddwl oeddwn i tybed a ydych chi mewn sefyllfa i ddweud wrthym ni faint sydd wedi cwblhau'r hyfforddiant hwnnw o Styal ac Eastwood Park, oherwydd un o'r materion a gododd yn Styal oedd bod prinder difrifol o staff, a olygai fod hyd yn oed y pethau mwyaf sylfaenol yn cael eu gohirio weithiau, fel y cynadleddau fideo sydd gan fenywod gyda'u plant. Felly, mae'n wir—mae'r system wedi torri'n llwyr, ac mae angen i ni ei drwsio mor gyflym â phosib.
O ran merched ar ddedfrydau byr, peth hollol ddibwrpas, mae'r drws tro yn gweithio'n wych gyda dedfrydau byr; maen nhw'n dod yn ôl i mewn. Felly, fe hoffwn i wybod ychydig mwy am eich sgyrsiau gyda'r heddlu, os yn bosibl, ar y gwahaniaethau—a chyda'r ynadon—ynghylch pam, er enghraifft, fod Gwent yn anfon 88 y cant o'r bobl y mae'n eu dedfrydu ar ddedfrydau byr, pan mai yn ne Cymru dim ond 55 y cant yw'r ganran. Mae hynny'n wahaniaeth sylweddol mewn ardaloedd cyfagos. Felly, pam mae hynny, a sut allwn ni gwtogi hynny?
Thank you, Jenny.
Diolch, Jenny.
And—
Ac—
Thank you, Jenny.
Diolch, Jenny.
Can I just say I will take that point up? It is something that I’m sure will be raised. It’s not for the Welsh Government. It is criminal justice; it is about justice and local justice and justice for women in Wales, and I’ll take that up in terms of geographical difference. But also we should be following up Jean Corston’s report. We have to have an alternative to prison for women, we want to reduce custodial sentences, and we want to make sure that our VAWDASV strategy actually helps to actually prevent women actually engaging in or being pulled into the criminal justice system. I thank you for your support for devolving justice to Wales.
A gaf i ddweud y bydda i'n ymchwilio i'r sylw yna? Mae'n rhywbeth rwy'n siŵr a gaiff ei grybwyll. Does a wnelo hynny ddim â Llywodraeth Cymru. Mae'n ymwneud â chyfiawnder troseddol; mae'n ymwneud â chyfiawnder a chyfiawnder a chyfiawnder lleol i ferched yng Nghymru, ac fe wna i ymchwilio i hynny o ran gwahaniaeth daearyddol. Ond hefyd fe ddylen ni fod yn gweithredu ar adroddiad Jean Corston. Mae'n rhaid i ni gael dewis arall yn hytrach na charchar i fenywod, mae arnom ni eisiau lleihau dedfrydau o garchar, ac mae arnom ni eisiau sicrhau bod ein strategaeth VAWDASV mewn gwirionedd yn helpu i atal menywod rhag cymryd rhan mewn gwirionedd neu gael eu tynnu i mewn i'r system cyfiawnder troseddol. Diolch i chi am eich cefnogaeth i ddatganoli cyfiawnder i Gymru.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Eitem 8 yw’r datganiad gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Cymdeithasol, hyfforddiant y gwasanaeth tân a chapasiti i ehangu’r rôl. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog i wneud y datganiad—Hannah Blythyn.
Item 8 is the statement by the Deputy Minister for Social Partnership on fire service training and capacity to broaden the role. I call on the Deputy Minister to make the statement—Hannah Blythyn.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae gan ein gwasanaethau tân ac achub llawer iawn i fod yn falch ohono. Yn benodol, maen nhw wedi gwneud cyfraniad mawr at sicrhau lleihad sylweddol a chyson mewn tannau.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Our fire and rescue services have much to be proud of. In particular, they've contributed greatly to a significant and sustained fall in incidence of fire.
There are now less than half as many fires as there were in 2005, and residential fires, which account for most fire deaths and injuries, are at or close to an all-time low. Whilst this has inevitably reduced the emergency response workload for firefighters in this respect, firefighters still need to be able to respond to any fire or other incident at any time, and a major emergency can still require all available resources across a wide area. So, while there have been some modest reductions in firefighter numbers over the past 10 to 15 years, they are nowhere near as great as the reduction in the number of fires. This, though, creates clear potential for the service to do more, and, in particular, to support our NHS. Firefighters already have many of the skills and resources needed for this, and there is strong evidence that this would secure both improved health outcomes and significant savings. In Mid and West Wales, for instance, firefighters from over 20 stations routinely respond to medical incidents in support of the ambulance service. They have saved the lives of hundreds of patients and improved the outcomes for many more.
The long-term aim has been and remains to realise this potential. In March 2021, I made a joint statement with the then Minister for Health and Social Services setting out this vision and describing a broader role for the fire and rescue services. It had three main elements: emergency medical response to cases where speed is critical to survival, such as cardiac arrest; responding to uninjured fallers, who are not a top priority for the ambulance service but whose condition can quickly deteriorate; and preventing falls and other accidents in the home.
To give me assurance that this could be safely realised, our chief fire and rescue adviser, Dan Stephens, undertook a review in late 2021 of the scope that the service has to take on a broader role. His review concluded that such capability existed, but that changes to working practices were needed to realise it safely. In particular, much of the capacity arose during the whole-time night shift, when firefighters are rarely involved in emergency response and are permitted to rest or sleep if they are not, whilst evidence shows that most medical emergencies occur during the day.
More immediately troubling was that, during this review, the chief fire and rescue adviser found evidence that changes were needed anyway, as firefighters were not spending enough time undertaking activities to reduce the likelihood of fire or in training to ensure their skills were fully maintained. Any shortcomings in training are particularly concerning. Firefighting is a highly complex profession, requiring mastery of a wide range of processes, tactics and equipment, and full understanding of the hazards present at a fire or other incident. If firefighters are not supported to be appropriately trained, they cannot work safely, which jeopardises their own safety and those they are called upon to protect. And as is the case that, naturally, skills will deteriorate if not used regularly, the decline in the incidence of fire reinforces the need for regular, high-quality training.
As a consequence, the chief fire and rescue adviser undertook a further detailed review of firefighter training, which was published last month. This found several potentially serious issues, such as a lack of access to realistic training facilities and undue reliance on low-ranking officers—through no fault of their own—who may have no background in training. Most concerning, the chief fire and rescue adviser made an interim recommendation last March that our three fire and rescue services should urgently establish how much training time is needed, yet none of them has made a serious attempt to do so. I therefore wrote to the chairs of the fire and rescue authorities on 6 October, urging them to accept and act on these recommendations without delay. I was pleased that the north Wales fire and rescue authority did so and set out in their detailed response a comprehensive programme to identify and address any shortcomings. I would urge this example to be followed by the others.
There are three basic reasons why action is needed. Firstly, firefighting has become much more complex in recent years due to advances in technology, expansions of the service's role—for instance, to include floods and road accidents—and changes to building materials and contents. Yet the service's working practices and available training time are largely unchanged since the 1970s. Secondly, there are particular concerns around retained or on-call firefighters, who make up most of the workforce and cover the great majority of Wales. They only have access to two or three hours training per week—a small fraction of their whole-time colleagues—yet they must maintain the same skills to the same level. That risks asking too much of these hugely dedicated crews. There are wider and long-term issues around the sustainability of the retained duty system, and we will work in partnership with employers and trade unions to address this. But the problems around training are an immediate concern.
Thirdly, and most importantly, these are not just technical or hypothetical risks; they place firefighters and the public in obvious danger. Training deficiencies have been implicated in almost all firefighter fatalities in the UK for the past 25 years, and in the tragic loss of life at Grenfell Tower and elsewhere. I am not prepared to wait for tragedy to trigger action here. Whilst we remain committed to a broader role for firefighters, we cannot ask firefighters to take on additional responsibilities while there are concerns about the safety of existing practices and training. We will return to that objective once we have full assurance around these issues. We now expect the employers to fully address these issues robustly and urgently, something that I am sure Members would agree with. To fail to do so would not be the actions of a responsible employer. The Welsh Government is clear that action is needed on firefighter training, and we will take appropriate action to ensure that happens.
Ensuring the safety of the workforce is among the most important duties of any employer, and a key component of social partnership. That is especially so for firefighting, which is inherently dangerous and which also involves direct protection of the public. Therefore, it is my intention to establish a social partnership forum for fire and rescue services, which will involve both employers and trade unions in tackling these and other issues collaboratively, and will meet for the first time early next year. In the shorter term, the very real concerns around training need to be addressed, but the forum will provide us with a platform in the longer term to work together to support and sustain our fire and rescue services and those who provide them.
Erbyn hyn mae llai na hanner cymaint o danau ag oedd yn 2005, ac mae tanau preswyl, sy'n cyfrif am y rhan fwyaf o farwolaethau ac anafiadau tân, yn agos at neu ar eu hisaf erioed. Er bod hyn yn anochel wedi lleihau'r llwyth gwaith ymateb brys i ddiffoddwyr tân yn hyn o beth, mae angen o hyd i ddiffoddwyr tân allu ymateb i unrhyw dân neu ddigwyddiad arall ar unrhyw adeg, a gall argyfwng mawr barhau i fod angen yr holl adnoddau sydd ar gael ar draws ardal eang. Felly, er bod rhai gostyngiadau cymedrol wedi bod yn nifer y diffoddwyr tân dros y 10 i 15 mlynedd diwethaf, nid ydynt yn agos at fod mor fawr â'r gostyngiad yn nifer y tanau. Er hynny, mae hyn yn creu potensial clir i'r gwasanaeth wneud mwy, ac, yn benodol, i gefnogi ein GIG. Mae gan ddiffoddwyr tân lawer o'r sgiliau a'r adnoddau sydd eu hangen ar gyfer hyn eisoes, ac mae tystiolaeth gref y byddai hyn yn sicrhau canlyniadau iechyd gwell ac arbedion sylweddol. Yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru, er enghraifft, mae diffoddwyr tân o dros 20 o orsafoedd yn ymateb yn rheolaidd i ddigwyddiadau meddygol i gefnogi'r gwasanaeth ambiwlans. Maen nhw wedi achub bywydau cannoedd o gleifion ac wedi gwella'r canlyniadau i lawer mwy.
Y nod tymor hir fu, ac yw, i wireddu'r potensial hwn. Ym mis Mawrth 2021, fe wnes i ddatganiad ar y cyd â'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y pryd yn nodi'r weledigaeth hon ac yn disgrifio swyddogaeth ehangach i'r gwasanaethau tân ac achub. Roedd ganddo dair prif elfen: ymateb meddygol brys i achosion lle mae brys yn hanfodol i oroesi, fel ataliad ar y galon; ymateb i bobl sydd wedi syrthio ond heb eu hanafu, nad ydynt yn brif flaenoriaeth i'r gwasanaeth ambiwlans ond y gall eu cyflwr ddirywio'n gyflym; ac atal cwympiadau a damweiniau eraill yn y cartref.
Er mwyn rhoi sicrwydd i mi y gellid gwireddu hyn yn ddiogel, cynhaliodd ein prif gynghorydd tân ac achub, Dan Stephens, adolygiad ar ddiwedd 2021 o'r gallu sydd gan y gwasanaeth i ymgymryd â swyddogaeth ehangach. Daeth ei adolygiad ef i'r casgliad fod gallu o'r fath yn bodoli, ond bod angen newidiadau i arferion gwaith i'w wireddu'n ddiogel. Yn benodol, roedd llawer o'r gallu yn ystod y shifft nos gyfan, pan nad yw diffoddwyr tân yn aml yn rhan o ymateb brys ac yn cael gorffwys neu gysgu os nad ydynt, tra bod tystiolaeth yn dangos bod y rhan fwyaf o argyfyngau meddygol yn digwydd yn ystod y dydd.
Rhywbeth a barai ofid mwy uniongyrchol oedd bod y prif gynghorydd tân ac achub, yn ystod yr adolygiad hwn, wedi canfod tystiolaeth bod angen newidiadau beth bynnag, gan nad oedd diffoddwyr tân yn treulio digon o amser yn cynnal gweithgareddau i leihau'r tebygolrwydd o dân neu yn hyfforddi i sicrhau bod eu sgiliau yr hyn y dylen nhw fod. Mae unrhyw ddiffygion mewn hyfforddiant yn arbennig o bryderus. Mae diffodd tân yn broffesiwn hynod gymhleth, sydd angen meistrolaeth ar ystod eang o brosesau, tactegau ac offer, a dealltwriaeth lawn o'r peryglon sy'n bodoli gyda thannau neu ddigwyddiad arall. Os na chefnogir diffoddwyr tân i gael eu hyfforddi'n briodol, ni allant weithio'n ddiogel, sy'n peryglu eu diogelwch eu hunain a'r rhai y gelwir arnynt i'w hamddiffyn. Ac fel sy'n wir, yn naturiol, bydd sgiliau'n dirywio os na chânt eu defnyddio'n rheolaidd, mae'r dirywiad yn nifer yr achosion o dân yn atgyfnerthu'r angen am hyfforddiant rheolaidd o ansawdd uchel.
O ganlyniad, cynhaliodd y prif gynghorydd tân ac achub adolygiad manwl pellach o hyfforddiant diffoddwyr tân, a gyhoeddwyd fis diwethaf. Canfu hyn nifer o faterion a allai fod yn ddifrifol, megis diffyg mynediad at gyfleusterau hyfforddi realistig a dibyniaeth ormodol ar swyddogion isel eu safle—heb unrhyw fai arnyn nhw—a allai fod heb hyfforddiant cefndirol. Yn fwyaf pryderus, fe wnaeth y prif gynghorydd tân ac achub argymhelliad dros dro fis Mawrth diwethaf y dylai ein tri gwasanaeth tân ac achub sefydlu ar frys faint o amser hyfforddi sydd ei angen, ond eto does yr un ohonyn nhw wedi gwneud ymgais ddifrifol i wneud hynny. Felly, ysgrifennais at gadeiryddion yr awdurdodau tân ac achub ar 6 Hydref, yn eu hannog i dderbyn a gweithredu ar yr argymhellion hyn yn ddi-oed. Roeddwn yn falch bod awdurdod tân ac achub y gogledd wedi gwneud hynny ac wedi amlinellu rhaglen gynhwysfawr yn eu hymateb manwl i nodi a mynd i'r afael ag unrhyw ddiffygion. Byddwn yn annog y lleill i ddilyn yr esiampl hon.
Mae tri rheswm sylfaenol pam mae angen gweithredu. Yn gyntaf, mae diffodd tân wedi dod yn llawer mwy cymhleth yn ystod y blynyddoedd diwethaf oherwydd datblygiadau mewn technoleg, ehangu swyddogaeth y gwasanaeth—er enghraifft, i gynnwys llifogydd a damweiniau ffordd—a newidiadau i ddeunyddiau a chynnwys adeiladu. Eto i gyd, nid yw arferion gwaith y gwasanaeth a'r amser hyfforddi sydd ar gael wedi newid i raddau helaeth ers y 1970au. Yn ail, mae pryderon penodol ynghylch diffoddwyr tân neilltuedig neu ar alwad, sy'n ffurfio'r rhan fwyaf o'r gweithlu ac yn cynnwys y mwyafrif helaeth o Gymru. Dim ond dwy neu dair awr o hyfforddiant yr wythnos sydd ganddyn nhw bob wythnos—ffracsiwn bach o'r hyn a gaiff eu cydweithwyr llawn amser—ond eto mae'n rhaid iddyn nhw gynnal yr un sgiliau i'r un lefel. Mae hynny'n peryglu gofyn gormod o'r criwiau hynod ymroddedig hyn. Mae materion ehangach a hirdymor yn ymwneud â chynaliadwyedd y system dyletswyddau neilltuedig, a byddwn yn cydweithio â chyflogwyr ac undebau llafur i fynd i'r afael â hyn. Ond mae'r problemau ynglŷn â hyfforddiant yn bryder sydd angen rhoi sylw iddo ar unwaith.
Yn drydydd, ac yn bwysicaf oll, nid risgiau technegol neu ddamcaniaethol yn unig yw'r rhain; maen nhw'n gosod diffoddwyr tân a'r cyhoedd mewn perygl amlwg. Mae diffygion hyfforddi wedi bod yn gysylltiedig â bron pob marwolaeth diffoddwr tân yn y DU yn y 25 mlynedd diwethaf, ac yn y golled drasig o fywyd yn Nhŵr Grenfell a mannau eraill. Nid wyf yn barod i aros am drasiedi i sbarduno'r camau yma. Er ein bod yn parhau i fod yn ymrwymedig i swyddogaeth ehangach i ddiffoddwyr tân, ni allwn ofyn i ddiffoddwyr tân ysgwyddo cyfrifoldebau ychwanegol tra bod pryderon am ddiogelwch arferion a hyfforddiant presennol. Byddwn yn dychwelyd at yr amcan hwnnw unwaith y bydd gennym ni sicrwydd llawn ynghylch y materion hyn. Rydym ni nawr yn disgwyl i'r cyflogwyr fynd i'r afael yn llawn â'r materion hyn yn gadarn ac ar frys, rhywbeth rwy'n siŵr y byddai Aelodau'n cytuno ag ef. Byddai methu â gwneud hynny yn weithred anghyfrifol ar ran cyflogwyr. Mae Llywodraeth Cymru yn glir bod angen gweithredu ar hyfforddiant diffoddwyr tân, a byddwn yn cymryd camau priodol i sicrhau bod hynny'n digwydd.
Mae sicrhau diogelwch y gweithlu ymhlith dyletswyddau pwysicaf unrhyw gyflogwr, ac yn elfen allweddol o bartneriaeth gymdeithasol. Mae hynny'n arbennig o wir ar gyfer diffodd tân, sydd yn gynhenid beryglus ac sydd hefyd yn cynnwys diogelu'r cyhoedd yn uniongyrchol. Felly, fy mwriad yw sefydlu fforwm partneriaeth gymdeithasol ar gyfer gwasanaethau tân ac achub, a fydd yn cynnwys cyflogwyr ac undebau llafur yn mynd i'r afael â'r materion hyn a materion eraill ar y cyd, a bydd yn cwrdd am y tro cyntaf yn gynnar y flwyddyn nesaf. Yn y tymor byrrach, mae angen mynd i'r afael â'r pryderon gwirioneddol iawn ynghylch hyfforddiant, ond bydd y fforwm yn rhoi llwyfan i ni yn y tymor hirach i gydweithio i gefnogi a chynnal ein gwasanaethau tân ac achub a'r rhai sy'n eu darparu.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Thank you, Deputy Minister, for your statement today, and, if I may, I'd like to pick up on a few points. Firstly, the basis of your proposals is that firefighters are no longer dealing with so many fires and therefore have a greater capacity to help with medical emergencies, but I feel that you have failed to recognise that the drop in the number of fires is due to firefighters doing a very good job, not only in educating people to assess risks, but in helping people to implement greater fire protection. And you have made no mention of how you'll maintain this if you broaden the role of firefighters to include emergency medical call-out.
Moreover, you are saying that the findings of the thematic review, published last month, indicate that there is current deficiency of training and that this is due to the heavy reliance on the discretion shown by junior officers when they implement the carrying out of training protocols. But where is the evidence that, in Wales, firefighters have had substantially insufficient training? The report you refer to even says, on points 93 and 94, that, by its very nature, assessing training competency is difficult to robustly assess in isolation, and, in practice, to actually facilitate a meaningful assessment of each individual firefighter across several competency areas would require an enormous amount of time.
So, I would argue, Deputy Minister, that is an unfair statement for you to say that training is in such a dire state. You may also say, Deputy Minister, that the current working practices of firefighters are no longer suitable for the requirements of this training, because of the complex operational needs of the fire service when dealing with the wide range and varying types of incidents it faces. But the point is undermined, because you can't specify how much time is required to undertake this training, because only one out of the three fire services in Wales have actually completed unconstrained analysis of the amount of time firefighters need to maintain all core and additional competency requirements. And the report states, with no reasoning whatsoever, that it does not believe that this analysis would stand up to review.
So, what you're implying, Deputy Minister, is that this Government believes that junior officers in our fire service are incapable of making correct training decisions, which I believe is simply the opinion of the chief fire and rescue adviser, without, from what I can see, any concrete evidence that firefighters are currently inadequately trained for the complexities of roles that they face, again without any assessment of the training, and, finally, that firefighters are asleep on the job during night shifts when they don't have emergency call-outs, and therefore they ultimately provide poor value for money.
And your solution to this is to have a social partnership forum. If the situation is as bad as you make out in your statement, I cannot envisage how having a social partnership forum is going to actually change anything in any reasonable amount of time. With this in mind, Deputy Minister, and given that this Welsh Government will likely have to renegotiate with trade unions regarding changes in working practices, how long do you estimate it will take before your objectives are achieved? Do you expect the FBU to ballot members about these changes, or do you think that the Fire Brigades Union will accept your recommendations that working patterns need to change?
Finally, given that the FBU announced a consultative ballot on 15 November, which has resulted in a 78 per cent turnout, and a 79 per cent member vote to reject the 5 per cent pay increase that was on offer, which will now almost certainly lead to strike action, what consideration have you given to address your proposed changes in shift patterns, alongside your ambition of broadening the role of firefighters to deal with medical calls, with pay negotiations that are now very likely to take place? Thank you.
Diolch, Dirprwy Weinidog, am eich datganiad heddiw, ac os caf i, hoffwn ymateb i ambell bwynt. Yn gyntaf, sail eich cynigion yw nad yw diffoddwyr tân yn ymdrin â chymaint o danau mwyach ac felly mae ganddyn nhw fwy o gapasiti i helpu gydag argyfyngau meddygol, ond rwy'n teimlo eich bod wedi methu â chydnabod mai'r rheswm dros y gostyngiad yn nifer y tanau yw bod diffoddwyr tân yn gwneud gwaith da iawn, nid yn unig wrth addysgu pobl i asesu risgiau, ond wrth helpu pobl i weithredu mwy o fesurau diogelwch tân. Ac nid ydych wedi sôn am sut y byddwch yn cynnal hyn os ydych chi'n ehangu swyddogaeth diffoddwyr tân i gynnwys galwadau meddygol brys.
Ar ben hynny, rydych chi'n dweud bod canfyddiadau'r adolygiad thematig, a gyhoeddwyd fis diwethaf, yn nodi bod diffyg hyfforddiant ar hyn o bryd a bod hyn oherwydd y ddibyniaeth drom ar y disgresiwn a ddangosir gan swyddogion iau pan fyddant yn gweithredu'r gwaith o gynnal protocolau hyfforddi. Ond ble mae'r dystiolaeth bod diffoddwyr tân, yng Nghymru, wedi cael hyfforddiant hynod o annigonol? Mae'r adroddiad yr ydych yn cyfeirio ato hyd yn oed yn dweud, ar bwyntiau 93 a 94, bod asesu cymhwysedd hyfforddi yn anodd ei asesu'n gadarn ar wahân, ac, yn ymarferol, i hwyluso asesiad ystyrlon o bob diffoddwr tân unigol ar draws sawl ardal gymhwysedd byddai angen llawer iawn o amser.
Felly, fe fyddwn i'n dadlau, Dirprwy Weinidog, bod hwnnw'n ddatganiad annheg, i chi ddweud bod hyfforddiant mewn cyflwr mor enbyd. Efallai y byddwch hefyd yn dweud, Dirprwy Weinidog, nad yw arferion gwaith presennol diffoddwyr tân yn addas bellach ar gyfer gofynion yr hyfforddiant hwn, oherwydd anghenion gweithredol cymhleth y gwasanaeth tân wrth ymdrin â'r ystod eang a'r mathau amrywiol o ddigwyddiadau y mae'n eu hwynebu. Ond caiff y pwynt ei danseilio, oherwydd ni allwch nodi faint o amser sydd ei angen i ymgymryd â'r hyfforddiant hwn, oherwydd dim ond un o'r tri gwasanaeth tân yng Nghymru sydd mewn gwirionedd wedi cwblhau dadansoddiad o'u gwirfodd o faint o amser y mae diffoddwyr tân ei angen i gynnal yr holl ofynion cymhwysedd craidd ac ychwanegol. Ac mae'r adroddiad yn dweud, heb unrhyw resymu o gwbl, nad yw'n credu y byddai'r dadansoddiad hwn yn dal dŵr o'i adolygu'n fanwl.
Felly, yr hyn yr ydych chi'n ei awgrymu, Dirprwy Weinidog, yw bod y Llywodraeth hon yn credu bod swyddogion iau yn ein gwasanaeth tân yn methu a gwneud penderfyniadau hyfforddi cywir, sydd, yn fy marn i, yn farn y prif gynghorydd tân ac achub, heb, o'r hyn y gallaf ei weld, unrhyw dystiolaeth bendant bod diffoddwyr tân wedi'u hyfforddi'n annigonol ar hyn o bryd ar gyfer cymhlethdodau swyddogaethau sy'n eu hwynebu, eto heb unrhyw asesiad o'r hyfforddiant, ac, yn olaf, bod diffoddwyr tân yn cysgu yn ystod shifftiau nos pan nad oes ganddyn nhw alwadau brys, ac felly maen nhw yn y pen draw yn darparu gwerth gwael am arian.
A'ch ateb i hyn yw cael fforwm partneriaeth gymdeithasol. Os yw'r sefyllfa gynddrwg ag yr ydych yn ei honni yn eich datganiad, ni allaf ragweld sut mae cael fforwm partneriaeth gymdeithasol yn mynd i newid unrhyw beth mewn unrhyw gyfnod rhesymol mewn gwirionedd. Gyda hyn mewn golwg, Dirprwy Weinidog, ac o gofio y bydd yn debygol y bydd yn rhaid i Lywodraeth Cymru ail-drafod gydag undebau llafur ynghylch newidiadau mewn arferion gwaith, pa mor hir yr ydych chi'n amcangyfrif y bydd yn ei gymryd cyn byddwch yn cyflawni eich amcanion? Ydych chi'n disgwyl i Undeb y Brigadau Tân gynnal pleidlais ymhlith aelodau ynghylch y newidiadau hyn, neu a ydych chi'n credu y bydd Undeb y Brigadau Tân yn derbyn eich argymhellion bod angen i batrymau gwaith newid?
Yn olaf, o ystyried bod yr Undeb wedi cyhoeddi pleidlais ymgynghorol ar 15 Tachwedd, sydd wedi arwain at ganran o 78 yn pleidleisio, a phleidlais aelodau o 79 y cant yn gwrthod y cynnydd cyflog o 5 y cant a oedd ar gael, a fydd bellach bron yn sicr yn arwain at streicio, pa ystyriaeth yr ydych chi wedi'i rhoi i fynd i'r afael â'ch newidiadau arfaethedig mewn patrymau shifft, ochr yn ochr â'ch uchelgais o ehangu swyddogaeth diffoddwyr tân i ymdrin â galwadau meddygol, gyda thrafodaethau cyflog sydd bellach yn debygol iawn o ddigwydd? Diolch.
Llywydd, I'll do my best to unravel that contribution from Joel James there. First and foremost, I'm not implying anything; this was a report from our chief fire and rescue adviser, and I have a duty to then respond to it when it raises things around training and safety. And we're not implying anything about individual office firefighters or actual stations, just that, actually, we need that evidence and information and to work collaboratively with the fire and rescue services and the representatives of the workforce to actually address some of those issues in the short term.
And with regards to the longer term, actually, the best way we can actually look at some of those longer term challenges—and I raised, in the statement, concerns around that—I know it affects Members in most places in Wales—a lot of us are heavily reliant on the RDS, the retained duty service, and we've seen, over the years, that change, and people's lifestyle has changed, the reliance on that has changed as well, and I think there is a real big job of work to do on that. And the reason for having this forum is not just to bring people together for the sake of it, but to actually realise that we can pool that expertise, that experience, and bring that together and get it right as well.
And the Member conflates a number of issues in his contribution there—I hesitate to say potentially deliberately, but this is entirely separate from any issues around industrial action or pay and conditions. This is an issue of firefighter training and safety, and that's why I thought it was my duty to bring it to Members today, to raise that, but also to say, actually—. It's an incredible privilege to be in this position, and to go out and see first-hand some of the activities that our firefighters undertake in the services across Wales. The point of this is, actually, we want to work collaboratively, we want to work together, but we do need the fire and rescue services to fully respond to the most recent report, so that we can actually get a clearer picture of what the challenges are in different places and make sure that we address them in a way that not only works for our incredible fire and rescue firefighters, but also for communities across Wales.
Llywydd, mi wnaf fy ngorau i ddatod y cyfraniad yna gan Joel James. Yn bennaf oll, nid wyf yn awgrymu unrhyw beth; adroddiad gan ein prif gynghorydd tân ac achub oedd hwn, ac mae gennyf i ddyletswydd wedyn i ymateb iddo pan fo'n codi pethau ynghylch hyfforddiant a diogelwch. Ac nid ydym yn awgrymu unrhyw beth am ddiffoddwyr tân swyddfa unigol na gorsafoedd penodol, dim ond, mewn gwirionedd, bod angen y dystiolaeth a'r wybodaeth honno arnom ac i weithio ar y cyd â'r gwasanaethau tân ac achub a chynrychiolwyr y gweithlu i fynd i'r afael â rhai o'r materion hynny yn y tymor byr.
Ac o ran y tymor hirach, mewn gwirionedd, y ffordd orau y gallwn ni edrych ar rai o'r heriau tymor hirach hynny—ac fe godais, yn y datganiad, bryderon ynghylch hynny—rwy'n gwybod ei fod yn effeithio ar Aelodau yn y rhan fwyaf o leoedd yng Nghymru—mae llawer ohonom yn ddibynnol iawn ar yr RDS, y gwasanaeth dyletswydd yn ôl galw, ac rydym wedi gweld, dros y blynyddoedd, y newid, ac mae ffordd o fyw pobl wedi newid, mae'r ddibyniaeth ar hynny wedi newid hefyd, ac rwy'n credu bod gwaith mawr i'w wneud ar hynny. A'r rheswm dros gael y fforwm hwn yw nid yn unig i ddod â phobl at ei gilydd dim ond er mwyn hynny, ond i sylweddoli mewn gwirionedd y gallwn gronni'r arbenigedd hwnnw, y profiad hwnnw, a dod â hynny at ei gilydd a'i gael yn iawn hefyd.
Ac mae'r Aelod yn drysu nifer o faterion yn ei gyfraniad—rwy'n oedi cyn dweud o bosibl yn fwriadol, ond mae hyn yn hollol ar wahân i unrhyw faterion yn ymwneud â gweithredu diwydiannol neu gyflog ac amodau. Mae hwn yn fater o hyfforddiant a diogelwch diffoddwyr tân, a dyna pam yr oeddwn i'n credu mai fy nyletswydd i oedd dod â hyn ger bron Aelodau heddiw, i godi hynny, ond hefyd i ddweud, mewn gwirionedd—. Mae'n fraint anhygoel cael bod yn y sefyllfa hon, a chael mynd allan i weld o lygad y ffynnon rai o'r gweithgareddau y mae ein diffoddwyr tân yn eu cyflawni yn y gwasanaethau ledled Cymru. Pwynt hyn, mewn gwirionedd, yw ein bod eisiau gweithio ar y cyd, rydym eisiau gweithio gyda'n gilydd, ond mae angen i'r gwasanaethau tân ac achub ymateb yn llawn i'r adroddiad diweddaraf, fel y gallwn mewn gwirionedd gael darlun cliriach o'r hyn yw'r heriau mewn gwahanol leoedd a sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â nhw mewn ffordd sydd nid yn unig yn gweithio i'n diffoddwyr tân ac achub anhygoel, ond hefyd i gymunedau ledled Cymru.
Diolch i'r Gweinidog am y datganiad heddiw.
Thank you, Deputy Minister, for the statement today.
Thankfully, we are seeing fewer and fewer domestic fires. I think that's a positive thing going forward, and, of course, I know that there are many people in the fire service who wish now to see what else they can do in order for the service to remain relevant.
I was quite disappointed, actually, with one of the comments made by Joel, which sort of, in my view, equated the fact that now there are fewer fires with firefighters now using that as an opportunity to sleep on shift. I thought that was quite a disappointing comment, to be quite frank with you.
But, our fire service, needless to say, are facing—
Diolch byth ein bod yn gweld llai a llai o danau domestig. Rwy'n credu bod hynny'n beth positif wrth symud ymlaen, ac wrth gwrs, rwy'n gwybod bod yna lawer o bobl yn y gwasanaeth tân sy'n dymuno nawr i weld beth arall y gallan nhw ei wneud er mwyn i'r gwasanaeth barhau'n berthnasol.
Roeddwn i'n eithaf siomedig, mewn gwirionedd, gydag un o'r sylwadau a wnaed gan Joel, a oedd i raddau, yn fy marn i, yn ceisio awgrymu bod y ffaith y ceir llai o danau erbyn hyn yn cael ei defnyddio gan ddiffoddwyr tân bellach fel cyfle i gysgu ar shifft. Roeddwn i'n credu bod hynny'n sylw eithaf siomedig, a bod yn hollol onest.
Ond, mae ein gwasanaeth tân, afraid dweud, yn wynebu—
Joel James a gododd—
Joel James rose—
Joel, this isn't a debate, so interventions are not possible. So, carry on, Luke Fletcher.
Joel, nid dadl yw hon, felly nid yw ymyriadau'n bosibl. Felly, ewch ymlaen, Luke Fletcher.
But that statement wasn't me, that was the report.
Ond nid fi oedd yn gyfrifol am y datganiad yna, dyna oedd yn yr adroddiad.
You can carry on, Luke Fletcher.
Gallwch barhau, Luke Fletcher.
Carry on? No worries.
Of course, our fire services are facing increased pressures. Staff shortages are one of them, climate-change-induced weather extremes occurring more and more often, and challenges that will come as we head into winter in the midst of an unprecedented cost-of-living crisis. The National Fire Chiefs Council is worried that people are going to be at additional risk due to the cost-of-living crisis, in the sense that as people look for cheaper, alternative methods to keep warm in the face of soaring energy bills, they may be using outdated or faulty portable heaters and electric blankets, or that under the misconception that it is cheaper to use electricity during off-peak hours, more people may be using white goods while they are asleep, for example. This means that if there is a fire, it might go longer undetected, allowing occupants less time to respond quickly and safely.
On top of this, of course, this summer, the Fire Brigades Union noted that instead of improving fire and rescue services, we have had 11,500 firefighters cut since 2010, and there's a growing reliance on retained or on-call firefighters, who are expected to learn the range of firefighting skills in a fraction of the time compared to their full-time colleagues. The chief fire officer for mid and west Wales, Roger Thomas, has commented on how unsustainable this retained model is; young people aren't coming in to replace the older on-call firefighters at the moment. Mid and West Wales Fire and Rescue Service currently has 702 full-time equivalent posts for retained firefighters, but the current cohort is 574. They've tried measures to recruit firefighters, such as liaising with local employers and offering courses, but something more radical is needed. It appears to be, potentially, a generational problem. So, to that end, how is the Welsh Government going to ensure that future training targets younger people, that it fosters a sustainable recruitment model, and reduces the reliance on on-call firefighters?
Now, not only must we improve the training provided, but we must ensure that the pay and conditions that our firefighters have is of an acceptable quality. We know that members of the Fire Brigades Union will be balloted in coming weeks on whether to launch a campaign of industrial action after rejecting a 5 per cent pay offer. The Fire Brigades Union general secretary noted that there were firefighters using foodbanks. These are the same people who helped work through the pandemic to protect their communities and took on extra duties to do so, and are currently facing further challenges and pressures. So, I just wanted to take the opportunity to say that a further real-terms pay cut is a disgusting way to repay them.
But, now, to improve work conditions and the safety of our fire service, how will future fire service training ensure that outdated and potentially dangerous firefighting tactics aren't being taught, as identified in the thematic review? And how will this be monitored and maintained? And given the recurring themes of inadequate training time constrained by working patterns, what does the Deputy Minister see as the solution to this? For example, what did the fire and rescue authorities have to say on this in their response? Diolch yn fawr.
Parhau, dim problem?
Wrth gwrs, mae ein gwasanaethau tân yn wynebu mwy o bwysau. Mae prinder staff yn un ohonyn nhw, eithafion tywydd a ysgogir gan newid hinsawdd yn digwydd yn amlach ac yn amlach, a heriau a ddaw wrth i ni fynd i'r gaeaf yng nghanol argyfwng costau byw na welwyd ei debyg o'r blaen. Mae'r Cyngor Cenedlaethol y Penaethiaid Tân yn poeni y bydd pobl mewn perygl ychwanegol oherwydd yr argyfwng costau byw, yn yr ystyr bod pobl yn chwilio am ddulliau rhatach, amgen i gadw'n gynnes yn wyneb biliau ynni cynyddol, efallai eu bod yn defnyddio gwresogyddion hen ffasiwn neu ddiffygiol a blancedi trydan, neu eu bod o dan y camsyniad ei bod yn rhatach defnyddio trydan yn ystod yr oriau allfrig, ac felly bydd mwy yn defnyddio nwyddau gwyn pan fyddan nhw'n cysgu, er enghraifft. Mae hyn yn golygu, pe bai tân, y gallai fod yn amser hir cyn iddo gael ei ddarganfod, gan roi llai o amser i breswylwyr ymateb yn gyflym ac yn ddiogel.
Ar ben hyn, wrth gwrs, dros yr haf, nododd Undeb y Brigadau Tân, yn hytrach na gwella gwasanaethau tân ac achub, collwyd 11,500 o ddiffoddwyr tân oherwydd toriadau ers 2010, ac mae dibyniaeth gynyddol ar ddiffoddwyr tân ar ddyletswydd yn ôl galw, y disgwylir iddyn nhw ddysgu'r ystod o sgiliau diffodd tân mewn ffracsiwn fach iawn o amser o'i gymharu â'u cydweithwyr llawn amser. Mae prif swyddog tân canolbarth a gorllewin Cymru, Roger Thomas, wedi gwneud sylw ar ba mor anghynaladwy yw'r model 'ar ddyletswydd yn ôl galw'; nid yw pobl ifanc yn dod i mewn i gymryd lle'r diffoddwyr tân hŷn ar ddyletswydd yn ôl galw ar hyn o bryd. Mae gan Wasanaeth Tân ac Achub Canolbarth a Gorllewin Cymru 702 o swyddi cyfwerth ag amser llawn ar gyfer diffoddwyr tân ar ddyletswydd yn ôl galw, ond 574 yw'r garfan bresennol. Maen nhw wedi rhoi cynnig ar fesurau i recriwtio diffoddwyr tân, fel cysylltu â chyflogwyr lleol a chynnig cyrsiau, ond mae angen rhywbeth mwy radical. Mae'n ymddangos ei bod, o bosibl, yn broblem sy'n ymwneud â chenedlaethau. Felly, i'r perwyl hwnnw, sut mae Llywodraeth Cymru yn mynd i sicrhau bod hyfforddiant yn y dyfodol yn targedu pobl iau, ei fod yn meithrin model recriwtio cynaliadwy, ac yn lleihau'r ddibyniaeth ar ddiffoddwyr tân ar ddyletswydd yn ôl galw?
Nawr, nid yn unig mae'n rhaid i ni wella'r hyfforddiant a ddarperir, ond mae'n rhaid i ni sicrhau bod cyflog ac amodau ein diffoddwyr tân o ansawdd derbyniol. Rydym yn gwybod y bydd aelodau Undeb y Brigadau Tân yn pleidleisio yn ystod yr wythnosau nesaf ynghylch a ddylid lansio ymgyrch o weithredu diwydiannol ar ôl gwrthod cynnig cyflog o 5 y cant. Nododd ysgrifennydd cyffredinol Undeb y Brigadau Tân fod diffoddwyr tân yn defnyddio banciau bwyd. Dyma'r un bobl a weithiodd drwy'r pandemig i amddiffyn eu cymunedau ac ymgymryd â dyletswyddau ychwanegol i wneud hynny, ac sydd ar hyn o bryd yn wynebu heriau a phwysau ychwanegol. Felly, roeddwn i eisiau manteisio ar y cyfle i ddweud bod toriad cyflog pellach mewn termau real yn ffordd ffiaidd o'u had-dalu.
Ond, nawr, i wella amodau gwaith a diogelwch ein gwasanaeth tân, sut fydd hyfforddiant y gwasanaeth tân yn y dyfodol yn sicrhau nad yw tactegau diffodd tân hen ffasiwn a allai fod yn beryglus yn cael eu dysgu, fel y nodwyd yn yr adolygiad thematig? A sut bydd hyn yn cael ei fonitro a'i gynnal? Ac o ystyried themâu cyson amser hyfforddi annigonol sydd wedi'i gyfyngu gan batrymau gwaith, beth mae'r Dirprwy Weinidog yn ei gredu yw'r ateb i hyn? Er enghraifft, beth oedd gan yr awdurdodau tân ac achub i'w ddweud ynghylch hyn yn eu hymateb? Diolch yn fawr.
Can I thank Luke Fletcher for his contribution and the number of points he made there? You picked up at the start the very prescient point, the fact that we have fewer and fewer domestic fires now is testament to the success of the fire and rescue service, but, as you also pointed out, the challenges that we face through climate change and, potentially, the cost-of-living crisis have evolved, so the pressure continues, and for the service to evolve and have the support to do that is really important.
I'm just going to pick up on the point you make with regard to the potential challenge of people trying to keep warm in different ways if they, perhaps, can't afford to heat their home in the way they would have done usually—if they're plugging in heaters or using candles and things like that. The fire and rescue services do have a programme of—. We fund them through community safety grants to go in and do those checks. We're liaising very close with them and it also has been raised to have a look at how we could do that in the cost-of-living crisis, to perhaps look at some of the materials that are being used, to make sure we can address those issues, and perhaps looking for those dangers too. But it's an incredibly comprehensive programme they have of checking particularly vulnerable people as well—more vulnerable people in their homes. And it's meant that, clearly, if we look in the future to broaden the role, that's already something that they do in looking at those risks in people's households as well.
You rightly touched on the challenges of the retained duty system, and you referenced the chief, Roger Thomas, in mid and west Wales. I have regular meetings with the three chiefs, but also individually, and try and get out to meet them on location. The last time I spoke with Roger Thomas, there was very much a focus on concerns around the sustainability of the RDS system. You're right to say that, for many years, there have been tweaks around the edges, and it's got to the point now where we do need to look at it and address it, which is why I've highlighted it in the statement. It's something I would like for them to collectively look at, because there are different models elsewhere, but it's not just a challenge for Wales—it does exist in similar communities right across the UK. Whether there are things in the interim we can do in terms of using the levers across Government to, perhaps, work with employers to say, 'Actually, release staff to be part of the RDS system.' We're committed to doing that, but, obviously, we need to look at the longer term, how that works, because people's lives have changed, and the way people live and work has changed as well.
What's heartening is I've had the pleasure of meeting—slightly out of your region, Luke, in north Wales, in Rhyl—some new recruits to the fire service. I think they were in their third week in. So, they were very keen, coming from all different backgrounds, with a variety of reasons as to why they'd joined the fire and rescue services, and there really was an enthusiasm there for thinking what else the fire service could do as well within those skill resources that they have. So, I do believe there is an opportunity there, but, like I said, I think we have to get through those challenges around looking at training and getting those reassurances from the individual services, and making sure that we can have that proper analysis and look at how we move forward and address those broader issues.
I'll just touch on the points around firefighter pay and, of course, we're in a very different situation in Wales compared to elsewhere in the UK, in terms of how the fire and rescue services are funded. So, we don't directly fund them. Obviously, it's through the Welsh Local Government Association and local authority levies. I do regularly meet with the FBU as well. I had a meeting with them recently, last week, so what we can do to, perhaps, put those pressures on to get further funding, potentially from the Home Office through public sector funding to support the firefighters as they move forward as well.
A gaf i ddiolch i Luke Fletcher am ei gyfraniad a'r nifer o bwyntiau a wnaeth? Ar y dechrau fe wnaethoch chi nodi'r pwynt rhagweledol iawn, fod y ffaith bod gennym lai a llai o danau domestig nawr yn deyrnged i lwyddiant y gwasanaeth tân ac achub, ond, fel y nodwyd hefyd, mae'r heriau yr ydym yn eu hwynebu drwy newid hinsawdd ac, o bosibl, yr argyfwng costau byw wedi esblygu, felly mae'r pwysau'n parhau, ac mae'n bwysig iawn i'r gwasanaeth esblygu a chael y gefnogaeth i wneud hynny.
Rwyf am ymdrin â'r pwynt a wnaethoch o ran yr her bosibl sy'n wynebu pobl sy'n ceisio cadw'n gynnes mewn gwahanol ffyrdd os nad ydyn nhw, efallai, yn gallu fforddio cynhesu eu cartref yn y ffordd y bydden nhw wedi gwneud fel arfer—os ydyn nhw'n cysylltu gwresogyddion trydan neu'n defnyddio canhwyllau a phethau tebyg. Mae gan y gwasanaethau tân ac achub raglen o—. Rydym ni'n eu hariannu nhw trwy grantiau diogelwch cymunedol i fynd i mewn a gwneud y gwiriadau hynny. Rydym ni'n cysylltu'n agos iawn â nhw a chodwyd hefyd y dylem ni weld sut y gallem wneud hynny yn yr argyfwng costau byw, efallai i edrych ar rai o'r deunyddiau sy'n cael eu defnyddio, i wneud yn siŵr y gallwn ni fynd i'r afael â'r materion hynny, ac efallai chwilio am y peryglon hynny hefyd. Ond mae'n rhaglen hynod o gynhwysfawr i wirio pobl arbennig o agored i niwed hefyd—pobl fwy agored i niwed yn eu cartrefi. Ac mae'n golygu, yn amlwg, os ydym ni'n bwriadu ehangu'r swyddogaeth yn y dyfodol, mae hynny eisoes yn rhywbeth y maen nhw'n ei wneud, sef edrych ar y risgiau hynny ar aelwydydd pobl hefyd.
Fe wnaethoch grybwyll yn briodol, heriau'r system ar ddyletswydd yn ôl galw, a chyfeirioch at y prif swyddog, Roger Thomas, yng nghanolbarth a gorllewin Cymru. Rwy'n cael cyfarfodydd rheolaidd gyda'r tri phennaeth, ond hefyd yn unigol, ac yn ceisio mynd allan i'w cyfarfod ar leoliad. Y tro diwethaf i mi siarad â Roger Thomas, roedd pwyslais mawr ar bryderon ynghylch cynaliadwyedd y system RDS. Rydych chi'n iawn i ddweud, ers blynyddoedd lawer, y bu addasiadau bach yma ac acw, ac rydym wedi cyrraedd y pwynt nawr pan fo angen i ni edrych arno a mynd i'r afael ag ef, a dyna pam yr wyf wedi tynnu sylw ato yn y datganiad. Mae'n rhywbeth yr hoffwn iddyn nhw edrych arno ar y cyd, oherwydd mae modelau gwahanol mewn mannau eraill, ond nid her i Gymru yn unig yw hi—mae'n bodoli mewn cymunedau tebyg ar draws y DU. Pa un a oes pethau y gallwn eu gwneud yn y cyfamser o ran defnyddio'r dulliau dylanwadu ar draws y Llywodraeth i, efallai, weithio gyda chyflogwyr i ddweud, 'Mewn gwirionedd, rhyddhewch staff i fod yn rhan o'r system RDS.' Rydym ni wedi ymrwymo i wneud hynny, ond, yn amlwg, mae angen i ni edrych ar y tymor hirach, sut mae hynny'n gweithio, oherwydd mae bywydau pobl wedi newid, ac mae'r ffordd y mae pobl yn byw a gweithio wedi newid hefyd.
Yr hyn sy'n galonogol yw fy mod i wedi cael y pleser o gyfarfod—ychydig allan o'ch rhanbarth chi, Luke, yn y gogledd, yn y Rhyl—â rhai recriwtiaid newydd i'r gwasanaeth tân. Rwy'n credu eu bod nhw yn eu trydedd wythnos. Felly, roedden nhw'n frwdfrydig iawn, yn dod o bob cefndir gwahanol, gydag amryw o resymau pam yr oedden nhw wedi ymuno â'r gwasanaethau tân ac achub, ac roedd brwdfrydedd yno mewn gwirionedd ynghylch beth arall y gallai'r gwasanaeth tân ei wneud hefyd o fewn yr adnoddau sgiliau hynny sydd ganddyn nhw. Felly, rwy'n credu bod cyfle yna, ond, fel y dywedais i, rwy'n credu bod yn rhaid i ni fynd trwy'r heriau hynny o ran edrych ar hyfforddiant a chael y sicrwydd hynny gan y gwasanaethau unigol, a sicrhau y gallwn gael y dadansoddiad priodol hwnnw a gweld sut yr ydym yn symud ymlaen a mynd i'r afael â'r materion ehangach hynny.
Fe ymdriniaf yn gyflym â'r pwyntiau sy'n ymwneud â chyflog diffoddwyr tân, ac wrth gwrs, rydym ni mewn sefyllfa wahanol iawn yng Nghymru o'i chymharu â mannau eraill yn y DU, o ran sut mae'r gwasanaethau tân ac achub yn cael eu hariannu. Felly, nid ydym yn eu hariannu'n uniongyrchol. Yn amlwg, mae'n digwydd drwy Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ac ardollau awdurdodau lleol. Rwy'n cyfarfod yn rheolaidd ag Undeb y Brigadau Tân hefyd. Cefais gyfarfod â nhw yn ddiweddar, yr wythnos diwethaf, felly beth allwn ni ei wneud, efallai, i roi'r pwysau hwnnw i gael cyllid pellach, o bosibl gan y Swyddfa Gartref drwy gyllid y sector cyhoeddus i gefnogi'r diffoddwyr tân wrth iddyn nhw symud ymlaen hefyd.
I'd just like to understand, first of all, that the response to the chief fire and rescue adviser's report, you've received it from north Wales, but you haven't had a comprehensive reply from mid or south Wales rescue authorities. That's disappointing to hear, because I know you called for it in your statement on 11 November, I think, in this Chamber, and you said you expected to receive that imminently. So, what I'm about to say is not their view that I've received, because nobody seems to have had it yet, but it is the view of the Fire Brigades Union members that I've spoken to.
So, I just wanted to share with you, in the absence of the rescue authorities giving you a view, this is what I've had from the Fire Brigades Union members. They feel that there's currently an issue with fatigue on shifts and it's not something that—. Sorry, they do not feel there's currently an issue with fatigue on shifts and it's not something that they feel needs to be addressed. That's what was told to me by an FBU member, a fire worker, in south Wales. They said that they feel that the stand-down periods that firefighters have between shifts, removing those periods could actually be counterproductive, and they feel that they wouldn't want to see that happen. They feel that, if the changes go ahead, then fatigue will actually increase. They feel stand-down periods are vital to ensuring sufficient rest for firefighters between shifts, and adopting the proposed changes would have an adverse impact on work-life balance for a workforce who staff a service that is open 24/7/365, and childcare arrangements, for example, would be negatively affected, in the view of this fire worker that I spoke to. They find themselves, they told me, in agreement with their senior management, although I note, as I've said earlier, that senior management don't seem to have responded to you—[Interruption.] Oh, they have. Okay, they have responded to you—okay.
So, I think your social partnership approach is really useful. I think if these issues are to be ironed out, that's the best way to do it. Does the Minister think, therefore, that any interim meetings would be useful, to understand the view of the FBU as it was described to me?
Hoffwn ddeall, yn gyntaf oll, mai'r ymateb i adroddiad y prif gynghorydd tân ac achub, yr ydych wedi ei gael, yw un o'r gogledd, ond nad ydych chi wedi cael ateb cynhwysfawr gan awdurdodau achub y canolbarth na'r de. Mae hynny'n siomedig i'w glywed, oherwydd rwy'n gwybod eich bod wedi galw amdano yn eich datganiad ar 11 Tachwedd, rwy'n credu, yn y Siambr hon, ac fe ddywedoch chi eich bod yn disgwyl ei gael unrhyw ddydd. Felly, nid eu barn nhw yw'r hyn yr ydw i ar fin ei ddatgan, oherwydd does neb wedi ei chael eto, dim ond barn aelodau Undeb y Brigadau Tân yr wyf i wedi siarad â nhw.
Felly, roeddwn i eisiau rhannu gyda chi, yn absenoldeb barn yr awdurdodau achub, dyma'r hyn yr wyf wedi ei gael gan aelodau Undeb y Brigadau Tân. Maen nhw o'r farn bod problem ynghylch blinder ar shifftiau ar hyn o bryd ac nid yw'n rhywbeth sydd—. Mae'n ddrwg gen i, dydyn nhw ddim yn credu bod problem ynghylch blinder ar shifftiau ar hyn o bryd ac nid yw'n fater y maen nhw'n credu y mae angen mynd i'r afael ag ef. Dyna a ddywedwyd wrthyf i gan aelod o'r FBU, gweithiwr tân, yn y de. Dywedon nhw eu bod yn teimlo y byddai cael gwared ar y cyfnodau o seibiant i ddiffoddwyr tân rhwng shifftiau yn wrthgynhyrchiol mewn gwirionedd, ac maen nhw'n teimlo na fydden nhw eisiau gweld hynny'n digwydd. Maen nhw'n teimlo, pe bai'r newidiadau'n mynd yn eu blaenau, yna byddai blinder yn cynyddu mewn gwirionedd. Maen nhw'n teimlo bod cyfnodau o seibiant yn hanfodol er mwyn sicrhau digon o orffwys i ddiffoddwyr tân rhwng shifftiau, a byddai mabwysiadu'r newidiadau arfaethedig yn cael effaith andwyol ar gydbwysedd bywyd-gwaith gweithlu sy'n staffio gwasanaeth sydd ar agor 24/7/365, a byddai effeithiau negyddol ar drefniadau gofal plant, er enghraifft, a dyna farn y gweithiwr tân hwn y bûm yn siarad ag ef. Maen nhw'n cael eu hunain, medden nhw wrthyf i, yn cytuno â'u huwch reolwyr, er fy mod i'n nodi, fel yr wyf wedi dweud yn gynharach, nad yw'n ymddangos bod uwch reolwyr wedi ymateb i chi—[Torri ar draws.] O, maen nhw. Iawn, maen nhw wedi ymateb i chi—iawn.
Felly, rwy'n credu bod eich dull gweithredu partneriaeth gymdeithasol yn ddefnyddiol iawn. Rwy'n credu os yw'r materion hyn i'w datrys, dyna'r ffordd orau i wneud hynny. A yw'r Gweinidog yn credu, felly, y byddai unrhyw gyfarfodydd dros dro yn ddefnyddiol, i ddeall barn Undeb y Brigadau Tân fel y'i disgrifiwyd i mi?
Diolch. Can I thank Hefin David for his contribution there? Just to clarify, as I read the statement I thought, actually, it's not overly clear. All three fire and rescue services, to put it on the record, have responded as they were asked to do to the chief fire and rescue adviser's report on training, but only north Wales has actually set it out in responding to each recommendation with a clear action of what they're trying to do to address it, which is what we were seeking, to have that assurance that it was being taken seriously and that it was considered, even if they were going to come back and say, 'Well, actually that's not how we perceive it; we perceive this,' with the evidence as well. So, that's just to clarify that.
I think you're referring, rather than to the most recent training review, to the earlier thematic review, which looked at whether there was scope to broaden the role, and one of the findings of the chief fire and rescue adviser was around the current shift patterns, wasn't it? It was four on, four off, and nine-hour days and 15-hour nights. So, the focus at the moment is on that training and getting the training right, and of course anything like that would need to be negotiated and go through the proper channels. So, absolutely, we're committed to working with the FBU and all representatives, and through regular dialogue and hopefully through the new social partnership forum, when it's established, to address those broader challenges and to make the fire service more sustainable, because—and I would say this, because of the background I come from as well—I think it's absolutely essential to have the voice of the workforce as part of that, to shape it for the future, to sustain it, and to support them as well.
Diolch. A gaf i ddiolch i Hefin David am ei gyfraniad? Dim ond i egluro, wrth i mi ddarllen y datganiad roeddwn i'n meddwl, mewn gwirionedd, nid yw mor glir â hynny. Mae bob un o'r tri gwasanaeth tân ac achub, er mwyn ei gofnodi, wedi ymateb yn ôl y gofyn, i adroddiad y prif gynghorydd tân ac achub ar hyfforddiant, ond dim ond y gogledd sydd wedi ei lunio, wrth ymateb i bob argymhelliad, gyda chamau clir ynghylch yr hyn y maen nhw yn ceisio ei wneud i fynd i'r afael ag ef, sef yr hyn yr oeddem yn ei geisio, cael y sicrwydd hwnnw ei fod yn cael ei gymryd o ddifrif a'i fod yn cael ei ystyried, hyd yn oed os oedden nhw'n mynd i ddod yn ôl a dweud, 'Wel, mewn gwirionedd nid fel yna yr ydym ni'n ei gweld hi; rydym yn ei gweld fel hyn,' gyda'r dystiolaeth hefyd. Felly, dyna egluro hynna.
Rwy'n credu, yn hytrach na chyfeirio at yr adolygiad hyfforddi diweddaraf, rydych chi'n cyfeirio at yr adolygiad thematig cynharach, a oedd yn ceisio canfod a oedd lle i ehangu'r swyddogaeth, ac un o ganfyddiadau'r prif gynghorydd tân ac achub oedd ynghylch y patrymau shifft presennol, onid oedd? Roedd yn bedwar diwrnod yn y gwaith a phedwar diwrnod i ffwrdd, a diwrnodau naw awr a nosweithiau 15 awr. Felly, mae'r pwyslais ar hyn o bryd ar yr hyfforddiant hwnnw a chael yr hyfforddiant yn iawn, ac wrth gwrs byddai angen trafod unrhyw beth fel yna a mynd drwy'r sianeli priodol. Felly rydym wedi ymrwymo'n llwyr i weithio gyda'r FBU a'r holl gynrychiolwyr, a thrwy drafodaeth reolaidd a gobeithio trwy'r fforwm partneriaeth gymdeithasol newydd, pan fydd wedi'i sefydlu, i fynd i'r afael â'r heriau ehangach hynny ac i wneud y gwasanaeth tân yn fwy cynaliadwy, oherwydd—a byddwn i'n dweud hyn, oherwydd y cefndir rwy'n dod ohono hefyd—rwy'n credu ei bod yn gwbl hanfodol cael llais y gweithlu fel rhan o hynny, i'w lunio ar gyfer y dyfodol, i'w gynnal, ac i'w gefnogi hefyd.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog.
I thank the Deputy Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar y diweddariad ar Wcráin. Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad. Jane Hutt.
The next item is a statement by the Minister for Social Justice, an update on Ukraine. I call on the Minister to make the statement. Jane Hutt.
Diolch yn fawr, Llywydd. Thank you for giving me the opportunity to provide an update to Members about our ongoing work to support people from Ukraine seeking sanctuary in Wales.
When I last updated you in October, Wales had welcomed just under 6,000 Ukrainians under the Homes for Ukraine scheme, including under our supersponsor route. Arrivals have continued at a slow but steady pace, and just over 6,100 Ukrainians sponsored by the Welsh Government and Welsh households had arrived in Wales by 15 November. There have been additional arrivals under the Ukraine family scheme, but we are not given that data by the UK Government.
More than 8,450 visas have now been granted to people from Ukraine who have sponsors in Wales, so we can expect the number of arrivals to continue to grow. We are mindful that events in Ukraine can have a direct impact on the number of Ukrainians who may arrive in Wales, and although we have seen a small number of individuals seeking to return to Wales after a period back in Ukraine, we are not seeing a significant change at present.
I was very disappointed not to see any clarity in the autumn statement about the financial future of the Ukraine schemes. We have repeatedly called for funding parity between the Homes for Ukraine scheme and the Ukraine family scheme and the Ukraine extension scheme. We urgently need confirmation of year 2 and 3 funding to support the delivery of public services, as well as continued and uplifted host 'thank you' payments. The latter would ensure hosting arrangements can continue despite cost-of-living impacts.
Without certainty around future funding, Welsh Government, local government and Welsh hosts are all facing difficult choices about the support we can provide to Ukrainians seeking sanctuary. We hope the UK Government will provide this clarity quickly. In response to my letters to UK Ministers about these issues, I am pleased to say that I heard from the new lead Minister for Homes for Ukraine, Felicity Buchan MP, last week. Despite this uncertainty about the finances, a meeting has been convened for Thursday with the Scottish Government Minister, Neil Gray MSP, and myself, regarding our financial position.
We remain focused on supporting people into longer term accommodation, so that they can have more settled lives. Over 700 Ukrainians being supported via the supersponsor route have now moved on from initial accommodation, over 500 of these within Wales, either with hosts, in the private rented sector or in other transitional and longer term housing. However, the wider pressures on housing across Wales mean that we cannot support people into longer term accommodation as quickly as we would like. We will therefore, continue to urge potential hosts to come forward and register an interest at gov.wales/offerhome. Hosting provides swift, flexible and cost-effective accommodation that enables people to regain some independence and to integrate with local communities. We know that some individuals and families have come forward to offer their homes and are still waiting to become hosts. I’m very grateful for their generosity. We are working closely with local authorities and Housing Justice Cymru to help support the matching process. But we still have nowhere near enough hosts to accommodate all who need support. We would also urge those thinking about hosting to visit Housing Justice Cymru’s website and join an introduction to hosting seminar to find out more.
I'd like to focus the rest of this statement on an important commemoration that we discussed in this Chamber in May. This November marks the start of the ninetieth anniversary of the Holodomor in Ukraine. This was the man-made famine that caused millions to die and was bravely exposed to the world, in part, by Welsh journalist Gareth Jones. The debate in May was an important reflection on those events and we committed to commemorating the event in Wales.
On the fourth Saturday in each November, Holodomor is commemorated internationally. We will be organising an event at Alexandra Gardens in Cardiff, alongside so many other important memorials to peace. The event will include participation by me, the First Minister and Counsel General, local government, religious leaders, and the deputy ambassador of Ukraine to the United Kingdom. Ukrainians will be invited to attend and we will lay wreaths to remember those who suffered during previous actions perpetrated by a government in Moscow. After the commemoration, we will promote Holodomor remembrance on our social media channels to try to raise awareness further. Last week, we also wrote to hosts across Wales to ensure they knew about Holodomor and encouraged them to discuss plans with their guests.
Putin’s current atrocities in Ukraine are part of a longer term pattern of aggression against the people of Ukraine stretching back many decades, and marking Holodomor in this way shines a light on this. Gareth Jones, the journalist from Wales, writing about the man-made famine instigated by Stalin made clear that the affected Ukrainians did not seek pity and he remarked upon their fortitude. I think we can all see those characteristics on show in Ukraine again today. And whilst we honour the resilience and courage of the Ukrainian people in the face of Putin’s aggression, we also reaffirm our commitment to help Ukrainians here in Wales to record their knowledge of war crimes committed in more recent times.
Through the founding of Donetsk and the reporting of Gareth Jones, as well as the more-than 500 Ukrainians who called Wales home before this conflict, our countries had several threads that connected us. Now, we are home to probably more than 7,000 Ukrainians and those many threads between our peoples bind us together more strongly than ever. I know all Members will join me in expressing Welsh solidarity with all Ukrainians on the anniversary of Holodomor.
Diolch yn fawr, Llywydd. Diolch i chi am roi'r cyfle i mi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau am ein gwaith parhaus i gefnogi pobl o Wcráin sy'n chwilio am noddfa yng Nghymru.
Pan wnes i roi diweddariad i chi ddiwethaf ym mis Hydref, roedd Cymru wedi croesawu ychydig o dan 6,000 o Wcreiniaid o dan gynllun Cartrefi i Wcráin, gan gynnwys o dan ein llwybr uwch-noddwr. Mae rhai yn parhau i gyrraedd gan bwyll ond yn gyson, ac roedd ychydig dros 6,100 o Wcreiniaid a noddwyd gan Lywodraeth Cymru ac aelwydydd Cymru wedi cyrraedd Cymru erbyn 15 Tachwedd. Mae mwy o bobl wedi cyrraedd dan y cynllun teuluoedd o Wcráin, ond nid ydym yn cael y data hwnnw gan Lywodraeth y DU.
Mae mwy na 8,450 o fisas bellach wedi'u rhoi i bobl o Wcráin sydd â noddwyr yng Nghymru, felly gallwn ddisgwyl i'r nifer sy'n cyrraedd barhau i dyfu. Rydym yn ymwybodol y gall digwyddiadau yn Wcráin gael effaith uniongyrchol ar nifer yr Wcreiniaid a allai gyrraedd Cymru, ac er ein bod wedi gweld nifer fach o unigolion yn ceisio dychwelyd i Gymru ar ôl cyfnod yn ôl yn Wcráin, nid ydym yn gweld newid sylweddol ar hyn o bryd.
Cefais fy siomi'n fawr o beidio gweld unrhyw eglurder yn natganiad yr hydref am ddyfodol ariannol cynlluniau Wcráin. Rydym wedi galw dro ar ôl tro am gydraddoldeb ariannu rhwng cynllun Cartrefi i Wcráin a'r cynllun teuluoedd o Wcráin a'r cynllun Estyn Cyfnod Gwladolion o Wcráin. Mae angen cadarnhad o gyllid blwyddyn 2 a 3 ar frys i gefnogi'r gwaith o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus, yn ogystal â thaliadau 'diolch' parhaus ac uwch i'r rhai sy'n lletya. Byddai'r olaf yn sicrhau y gall trefniadau lletya barhau er gwaethaf effeithiau costau byw.
Heb sicrwydd ynghylch ariannu'r dyfodol, mae Llywodraeth Cymru, llywodraeth leol a lletywyr Cymru i gyd yn wynebu dewisiadau anodd ynghylch y gefnogaeth y gallwn ni ei darparu i Wcreiniaid sy'n chwilio am noddfa. Ein gobaith yw y bydd Llywodraeth y DU yn rhoi'r eglurdeb hwn yn gyflym. Mewn ymateb i fy llythyrau at Weinidogion y DU am y materion hyn, mae'n bleser gennyf ddweud imi glywed gan Weinidog arweiniol newydd Cartrefi i Wcráin, Felicity Buchan AS, yr wythnos diwethaf. Er gwaethaf yr ansicrwydd hwn am y cyllid, mae cyfarfod wedi'i gynnull ar gyfer dydd Iau gyda Gweinidog Llywodraeth yr Alban, Neil Gray ASP, a minnau, ynglŷn â'n sefyllfa ariannol.
Rydym yn parhau i ganolbwyntio ar gefnogi pobl i mewn i lety tymor hirach, fel y gallant gael bywydau mwy sefydlog. Mae dros 700 o Wcreiniaid a oedd yn cael eu cefnogi drwy'r llwybr uwch-noddwr bellach wedi symud ymlaen o lety cychwynnol, dros 500 o'r rhain yng Nghymru, naill ai gyda lletywyr, yn y sector rhentu preifat neu mewn tai dros dro a thymor hirach eraill. Fodd bynnag, mae'r pwysau ehangach ar dai ar draws Cymru yn golygu na allwn ni gefnogi pobl i lety mwy hirdymor mor gyflym ag y byddem ni'n dymuno. Felly, byddwn ni'n parhau i annog darpar letywyr i ddod ymlaen a chofrestru eu diddordeb yn llyw.cymru/cynnigcartref. Mae lletya yn cynnig llety cyflym, hyblyg a chost-effeithiol sy'n galluogi pobl i adennill rhywfaint o annibyniaeth ac i integreiddio mewn cymunedau lleol. Rydym ni'n gwybod bod rhai unigolion a theuluoedd wedi dod ymlaen i gynnig eu cartrefi ac yn dal i aros i fod yn lletywyr. Rwy'n ddiolchgar iawn am eu haelioni. Rydym yn gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol a Chyfiawnder Tai Cymru i helpu i gefnogi'r broses baru. Ond nid oes gennym hanner digon o letywyr o hyd i ddarparu ar gyfer pawb sydd angen cefnogaeth. Byddem hefyd yn annog y rhai sy'n ystyried lletya i ymweld â gwefan Cyfiawnder Tai Cymru ac ymuno â seminar cyflwyniad i letya i gael gwybod rhagor.
Hoffwn ganolbwyntio gweddill y datganiad hwn ar goffâd pwysig a drafodwyd gennym yn y Siambr hon ym mis Mai. Mae mis Tachwedd eleni yn nodi dechrau cyfnod o goffáu naw deg mlynedd ers yr Holodomor yn Wcráin. Dyma'r newyn o waith dyn a achosodd i filiynau farw ac fe gafodd ei amlygu i'r byd, yn rhannol, gan ddewrder y newyddiadurwr o Gymru, Gareth Jones. Roedd y ddadl ym mis Mai yn fyfyrdod pwysig ar y digwyddiadau hynny ac fe wnaethom ymrwymo i goffáu'r digwyddiad yng Nghymru.
Ar y pedwerydd dydd Sadwrn ym mhob mis Tachwedd, mae'r Holodomor yn cael ei goffáu yn rhyngwladol. Byddwn yn trefnu digwyddiad yng Ngerddi Alexandra yng Nghaerdydd, ynghyd â chymaint o gofebion pwysig eraill i heddwch. Yn rhan o'r digwyddiad bydd cyfranogiad gennyf i, y Prif Weinidog a'r Cwnsler Cyffredinol, llywodraeth leol, arweinwyr crefyddol, a dirprwy lysgennad Wcráin i'r Deyrnas Unedig. Bydd Wcreiniaid yn cael eu gwahodd i fod yn bresennol a byddwn yn gosod torchau i gofio'r rhai a ddioddefodd yn ystod gweithredoedd blaenorol a gyflawnwyd gan lywodraeth ym Moscow. Ar ôl y coffáu, byddwn ni'n hyrwyddo cofio'r Holodomor ar ein sianeli cyfryngau cymdeithasol i geisio codi ymwybyddiaeth ymhellach. Yr wythnos diwethaf, fe wnaethom hefyd ysgrifennu at letywyr ledled Cymru i sicrhau eu bod yn gwybod am Holodomor a'u hannog i drafod cynlluniau gyda'u gwesteion.
Mae erchyllterau presennol Putin yn Wcráin yn rhan o batrwm ymosodol tymor hirach yn erbyn pobl Wcráin sy'n ymestyn yn ôl ddegawdau lawer, ac mae nodi'r Holodomor fel hyn yn taflu goleuni ar hyn. Gwnaeth Gareth Jones, y newyddiadurwr o Gymru, a oedd yn ysgrifennu am y newyn, yr oedd Stalin yn gyfrifol amdano, hi'n glir nad oedd yr Wcreiniaid yr effeithiwyd arnyn nhw yn ceisio tosturi ac fe gyfeiriodd at eu dewrder. Rwy'n credu y gallwn ni i gyd weld y nodweddion hynny sy'n cael eu amlygu yn Wcráin eto heddiw. Ac er ein bod yn anrhydeddu cydnerthedd a dewrder pobl Wcráin yn wyneb ymddygiad ymosodol Putin, rydym hefyd yn ailddatgan ein hymrwymiad i helpu Wcreiniaid yma yng Nghymru i gofnodi eu gwybodaeth am droseddau rhyfel a gyflawnwyd mewn cyfnod mwy diweddar.
Trwy sefydlu Donetsk ac adroddiadau Gareth Jones, yn ogystal â'r 500 a mwy o Wcreiniaid a alwodd Cymru yn gartref cyn y gwrthdaro hwn, roedd gan ein gwledydd sawl edefyn yn ein cysylltu. Nawr, rydyn ni'n gartref i fwy na 7,000 o Wcreiniaid mae'n debyg ac mae'r edafedd niferus hynny rhwng ein pobol yn ein clymu ni at ein gilydd yn gryfach nag erioed. Rwy'n gwybod y bydd pob Aelod yn ymuno â mi i fynegi undod Cymreig gyda phob un o Wcráin ar ben-blwydd yr Holodomor.
Mark Isherwood. [Interruption.]
Mark Isherwood. [Torri ar draws.]
Thank you. It's not often I start with a splash. [Laughter.]
Thank you for your statement. As you said, events in Ukraine can have a direct impact on the number of Ukrainians who may arrive in Wales. You referred to the UK Government figures showing that more than 8,450 visas have now been granted to people from Ukraine who have sponsors in Wales, and that just over 6,100 Ukrainians sponsored by the Welsh Government and Welsh households had arrived in Wales by 15 November. What, therefore, is the current position regarding housing for these Ukrainian people seeking sanctuary in Wales in terms of welcome centres, hotels, private homes and emergency provision?
When I responded to your Ukraine statement four weeks ago, I referred again to discussions you had or were planning to have with the UK Government regarding a possible uplift to the monthly £350 payment to people housing Ukrainians in their own homes. In your statement today, you said that you urgently need confirmation of year 2 and 3 funding to support the delivery of public services, as well as continued and uplifted host 'thank you' payments, stating that the latter would ensure hosting arrangements could continue despite cost-of-living impacts. But you also added that you're pleased to have heard from the new lead UK Minister for Homes for Ukraine, Felicity Buchan, last week. Will you, therefore, keep us updated on progress regarding both this hopefully developing engagement with the UK Government and the meeting convened for Thursday with the Scottish Government Minister Neil Gray MSP regarding your financial position with this?
We support you in your continued focus on supporting people into longer term accommodation so that they can have more settled lives. However, how would you address the statement made by a local authority housing representative at this month’s meeting of the cross-party group for north Wales—and I quote—that 'there is incredible additional pressure because of homelessness and having also welcomed refugees from Ukraine, and if refugees from Ukraine are housed by housing associations, this can create a perception to others that certain groups are being housed ahead of them', highlighting the will of local authorities to help, but the concern about how some in the public may respond?
You rightly state that Putin's current atrocities in Ukraine are part of a long-term pattern of aggression against the people of Ukraine stretching back many decades. This November marks the start of the ninetieth anniversary of the Holodomor in Ukraine, the man-made Soviet famine which caused millions to die. Although we welcome your organisation of a Holodomor commemoration event in Cardiff next Saturday, we also recognise the need for similar commemorations elsewhere in Wales. What consideration will you therefore give to organising such events, either alone or with regional partners, in the future in north Wales and other Welsh regions?
Responding to your Ukraine statement last month, I again referred to the document I sent to you produced by the Polish Integration Support Centre, or PISC, in Wrexham, detailing their humanitarian efforts to help Ukrainian refugees and their proposal for consolidated and sustainable support for Ukrainian people, including the construction of temporary housing, and asked you what engagement have you or your officials therefore subsequently had with them regarding this. Yesterday, I again attended a meeting with PISC, local government and business representatives, other agencies and volunteers, to discuss continuation of the humanitarian corridor organised by PISC to get vital supplies to specific charities supporting people in Ukraine, and in particular their Christmas Bridge project collecting shoebox donations for delivery to someone in need in Ukraine this Christmas, particularly 3,000 orphans living in basements due to air raids, but also older people, disabled people and soldiers in the trenches. They told me that they had not yet been contacted by you or your officials and asked me to ask you both whether you can use your position to help with their Christmas bridge project and whether you will meet them in the new year to discuss their continuing projects. I’d therefore be grateful in conclusion if you could also respond to these questions. Diolch.
Diolch. Nid yn aml yr wyf yn dechrau gyda sblash. [Chwerthin.]
Diolch am eich datganiad. Fel y dywedoch chi, gall digwyddiadau yn Wcráin gael effaith uniongyrchol nifer yr Wcrainiaid a allai gyrraedd Cymru. Fe gyfeirioch chi at ffigyrau Llywodraeth y DU sy'n dangos bod mwy na 8,450 o fisas wedi'u rhoi bellach i bobl o Wcráin sydd â noddwyr yng Nghymru, a bod ychydig dros 6,100 o Wcráin a noddir gan Lywodraeth Cymru ac aelwydydd Cymru wedi cyrraedd Cymru erbyn 15 Tachwedd. Beth, felly, yw'r sefyllfa bresennol o ran tai i'r bobl hyn o Wcráin sy'n chwilio am noddfa yng Nghymru o ran canolfannau croesawu, gwestai, cartrefi preifat a darpariaeth frys?
Pan wnes i ymateb i'ch datganiad ar Wcráin bedair wythnos yn ôl, cyfeiriais eto at drafodaethau oedd gennych neu'n bwriadu eu cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch cynnydd posibl i'r taliad misol o £350 i bobl sy'n lletya Wcrainiaid yn eu cartrefi eu hunain. Yn eich datganiad heddiw, fe ddywedoch chi eich bod angen cadarnhad o gyllid blwyddyn 2 a 3 ar frys i gefnogi darparu gwasanaethau cyhoeddus, yn ogystal â thaliadau 'diolch' parhaus ac uwch, gan nodi y byddai'r olaf yn sicrhau y gallai trefniadau cynnal barhau er gwaethaf effeithiau costau byw. Ond fe wnaethoch hefyd ychwanegu eich bod yn falch eich bod wedi clywed gan arweinydd newydd y DU ar gyfer Cartrefi i Wcráin, Felicity Buchan, yr wythnos diwethaf. A fyddwch chi, felly, yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynghylch cynnydd, gobeithio o ran datblygu ymgysylltiad â Llywodraeth y DU a'r cyfarfod a drefnwyd ar gyfer dydd Iau gyda Gweinidog Llywodraeth yr Alban, Neil Gray ASP ynghylch eich sefyllfa ariannol?
Rydym ni'n eich cefnogi chi yn eich pwyslais parhaus ar gefnogi pobl i lety tymor hirach er mwyn iddyn nhw gael bywydau mwy sefydlog. Fodd bynnag, sut fyddech chi'n ymdrin â'r datganiad a wnaed gan gynrychiolydd tai awdurdodau lleol yng nghyfarfod y mis hwn o'r grŵp trawsbleidiol ar gyfer y gogledd—ac rwy'n dyfynnu—bod 'pwysau ychwanegol anhygoel oherwydd digartrefedd ac ar ôl croesawu ffoaduriaid o Wcráin hefyd, ac os yw ffoaduriaid o Wcráin yn cael eu cartrefu gan gymdeithasau tai, gall hyn greu canfyddiad ymhlith eraill bod rhai grwpiau yn cael eu cartrefu o'u blaenau', gan amlygu'r ewyllys gan awdurdodau lleol i helpu, ond gyda'r pryder ynghylch sut y gall rhai o'r cyhoedd ymateb?
Rydych yn datgan yn briodol bod erchyllterau presennol Putin yn Wcráin yn rhan o batrwm ymosodol tymor hir yn erbyn pobl Wcráin sy'n ymestyn yn ôl degawdau lawer. Mae'r mis Tachwedd hwn yn nodi naw deg o flynyddoedd ers yr Holodomor yn Wcráin, y newyn Sofietaidd a wnaed gan ddyn a achosodd i filiynau farw. Er ein bod yn croesawu'r ffaith eich bod yn sefydlu digwyddiad coffáu'r Holodomor yng Nghaerdydd ddydd Sadwrn nesaf, rydym hefyd yn cydnabod yr angen am goffáu tebyg mewn mannau eraill yng Nghymru. Pa ystyriaeth fyddwch chi felly yn ei rhoi i drefnu digwyddiadau o'r fath, naill ai ar eich pen eich hunain neu gyda phartneriaid rhanbarthol, yn y dyfodol yn y gogledd a rhanbarthau eraill o Gymru?
Wrth ymateb i'ch datganiad ar Wcráin fis diwethaf, cyfeiriais eto at y ddogfen a anfonais atoch a luniwyd gan y Ganolfan Cymorth Integreiddio Pwyliaid neu PISC, yn Wrecsam, gan fanylu ar eu hymdrechion dyngarol i helpu ffoaduriaid o Wcráin a'u cynnig am gefnogaeth gyfunol a chynaliadwy i bobl o Wcráin, gan gynnwys adeiladu tai dros dro, a gofyn i chi pa ymgysylltiad a gawsoch chi neu'ch swyddogion felly wedi hynny â nhw ynghylch hyn. Ddoe, bûm mewn cyfarfod unwaith eto gyda PISC, llywodraeth leol a chynrychiolwyr busnes, asiantaethau a gwirfoddolwyr eraill, i drafod parhad y coridor dyngarol a drefnwyd gan PISC i gael cyflenwadau hanfodol i elusennau penodol sy'n cefnogi pobl yn Wcráin, ac yn arbennig eu prosiect Pont Nadolig yn casglu rhoddion bocs esgidiau ar gyfer eu dosbarthu i rywun sydd mewn angen yn Wcráin y Nadolig hwn, yn enwedig 3,000 o blant amddifad sy'n byw mewn isloriau oherwydd cyrchoedd awyr, ond hefyd pobl hŷn, pobl anabl a milwyr yn y ffosydd. Dywedon nhw wrthyf nad oeddech chi na'ch swyddogion wedi bod mewn cysylltiad gan ofyn i mi ofyn i chi a allwch chi ddefnyddio'ch sefyllfa i helpu gyda'u prosiect pont Nadolig ac a wnewch chi gwrdd â nhw yn y flwyddyn newydd i drafod eu prosiectau parhaus. Byddwn felly yn ddiolchgar wrth gloi pe baech hefyd yn ymateb i'r cwestiynau hyn. Diolch.
Thank you very much, Mark Isherwood, and thank you for welcoming this statement. Your first point, of course, is about how we are progressing with our supersponsor scheme. I’m very pleased to say that we’re working hard welcoming Ukrainian guests into our welcome centres, but also we’re ensuring that people are moved on as quickly as possible from the welcome centres, with the help of local authorities and indeed third sector organisations as well. It’s the sort of initial accommodation that means that they get wraparound support in our welcome centres. But actually, as arrival trends have decreased in recent months, we’ve consolidated which hotels and welcome centres are the most appropriate. We’re reviewing the support we’re offering to promote personal independence.
I visited a welcome centre in north Wales where people were self catering, which is what people like to do and have more independence. We don’t publish the location of our welcome centres, but we have learnt a great deal as a result of working with our Ukrainian guests and local authorities. One of the interesting things—and you will know this, all of you, from around Wales in your constituencies—is that, actually, many Ukrainians are now working in the system. They’re working in local authorities. I certainly know in my constituency, they’ve got jobs, because they’ve got skills. It's wonderful when you go to a welcome centre or meet with a local authority and you've immediately got interpreters, you've got people who are working on Communities for Work, job opportunities. So, the welcome centre route is working, and we do seek to ensure that we can support the guests with the best wraparound support.
Diolch yn fawr, Mark Isherwood, a diolch am groesawu'r datganiad hwn. Mae eich pwynt cyntaf, wrth gwrs, yn ymwneud â sut rydym yn symud ymlaen gyda'n cynllun uwch-noddwr. Rwy'n falch iawn o ddweud ein bod yn gweithio'n galed yn croesawu gwesteion o Wcráin i'n canolfannau croeso, ond hefyd rydym yn sicrhau bod pobl yn cael eu symud ymlaen cyn gynted â phosibl o'r canolfannau croeso, gyda chymorth awdurdodau lleol ac yn wir sefydliadau'r trydydd sector hefyd. Dyma'r math o lety cychwynnol sy'n golygu eu bod yn cael cymorth cofleidiol yn ein canolfannau croeso. Ond mewn gwirionedd, wrth i nifer y bobl sy'n cyrraedd ostwng yn ystod y misoedd diwethaf, rydym wedi cadarnhau pa westai a chanolfannau croeso yw'r rhai mwyaf priodol. Rydym ni'n adolygu'r gefnogaeth yr ydym ni'n ei chynnig er mwyn hyrwyddo annibyniaeth bersonol.
Fe wnes i ymweld â chanolfan groeso yn y gogledd lle roedd pobl yn hunanarlwyo, sef yr hyn y mae pobl yn hoffi ei wneud a chael mwy o annibyniaeth. Nid ydym yn cyhoeddi lleoliad ein canolfannau croeso, ond rydym ni wedi dysgu llawer iawn o ganlyniad i weithio gyda'n gwesteion o Wcráin a'n hawdurdodau lleol. Un o'r pethau diddorol—ac fe fyddwch chi'n gwybod hyn, bob un ohonoch chi, o bob cwr o Gymru yn eich etholaethau—yw bod llawer o Wcrainiaid, mewn gwirionedd, yn gweithio yn y system erbyn hyn. Maen nhw'n gweithio mewn awdurdodau lleol. Rwy'n sicr yn gwybod yn fy etholaeth i, mae ganddyn nhw swyddi, achos mae ganddyn nhw sgiliau. Mae'n wych pan ewch chi i ganolfan groeso neu i gwrdd ag awdurdod lleol ac mae gennych chi gyfieithwyr ar unwaith, mae gennych chi bobl sy'n gweithio ar Gymunedau am Waith, cyfleoedd gwaith. Felly, mae llwybr y ganolfan groeso yn gweithio, ac rydym yn ceisio sicrhau y gallwn gefnogi'r gwesteion gyda'r gefnogaeth gofleidiol orau.
It is interesting to remember, and it's not that long ago, that we committed to support 1,000 Ukrainians through our supersponsor scheme. We've now welcomed 3,000 through the supersponsor route. We also, actually, have a further 1,600 who we've sponsored who have visas but haven't arrived.
I'm looking forward, very much, to meeting Felicity Buchan next week, alongside my colleague Neil Gray from the Scottish Government, with whom we have worked bilaterally, and with former Ministers throughout our humanitarian response of welcoming Ukrainian guests. We will meet on Thursday this week, we've got the date in the diary. We will raise the issues about funding, particularly in terms of the £350 'thank you' payment for hosts, which previous refugee Minister Richard Harrington suggested should be up to £500 if not doubled. So, we are hoping that this will be something that we can progress with them. Of course, I will report back, I'll do a written statement following my meeting with the new Minister and take that forward.
Onward accommodation is crucial, and that's where we work with local authorities. It's good to have that feedback from north Wales. We have a framework for accommodation that sets out expectations for local authorities, and it actually makes sure that we're working together on how we can rehouse and support Ukrainian guests as they move into longer term accommodation. It's a mixture of accommodation, as I've said. Some people are moving into hosting arrangements from a welcome centre, others into the private rented sector and other forms of good-quality transitional accommodation. But you've made the point very clearly, Mark; as we recognise, we've got nearly 8,500 people in temporary accommodation already in Wales, and these are housing pressures that will only increase with the cost-of-living crisis. So, it's a huge challenge. I'm working very closely with the Minister for Climate Change, Julie James, on this issue, and working with the local authorities.
One of the key opportunities is the £65 million transitional accommodation capital programme that is supporting a range of initiatives by local authorities and registered social landlords. They are coming up with all sorts of options and opportunities regarding providing empty homes, transitional accommodation, a whole variety of ways in which people can be supported into next steps for onward accommodation.
Yes, we're having an event in the capital city of Wales on Saturday for Holodomor, but I know that, because there are so many networks across Wales of Ukrainian guests, hosts are organising memorial events as well. I'll make sure I can share any further information that my officials are aware of, and, indeed, through our contacts with Ukrainian guests.
You will know, Mark Isherwood, that I work very closely with the third sector group. I met them only a couple of weeks ago. That includes the organisation from north Wales who I regularly meet and you introduced me to, but also all the county voluntary councils as well as British Red Cross and now, increasingly, Ukrainian guests themselves. We actually have developed with them a participation and engagement strategy to ensure that we can engage with Ukrainian guests and much more co-produce policies for the way forward, and get their feedback. That is being implemented. Can I suggest that I actually meet with the Polish integration society on my next visit to north Wales, to Wrexham? We congratulate them on all that they've done, and particularly welcome the Christmas Bridge project.
Mae'n ddiddorol cofio, ac nid yw mor bell yn ôl â hynny, ein bod wedi ymrwymo i gefnogi 1,000 o Wcrainiaid drwy ein cynllun uwch-noddwr. Rydym bellach wedi croesawu 3,000 drwy'r llwybr uwch-noddwr. Mae gennym ni hefyd, mewn gwirionedd, 1,600 arall yr ydym wedi'u noddi sydd â fisas ond heb gyrraedd.
Rwy'n edrych ymlaen, yn fawr iawn, i gwrdd â Felicity Buchan yr wythnos nesaf, ochr yn ochr â fy nghydweithiwr Neil Gray o Lywodraeth yr Alban, yr ydym wedi gweithio'n ddwyochrog â nhw, a gyda chyn-Weinidogion trwy gydol ein hymateb dyngarol o groesawu gwesteion Wcreinaidd. Byddwn yn cyfarfod ddydd Iau yr wythnos hon, mae gennym y dyddiad yn y dyddiadur. Byddwn ni'n codi'r materion am gyllid, yn enwedig o ran y taliad 'diolch' o £350 i bobl sy'n lletya, ac fe awgrymodd y cyn-Weinidog dros ffoaduriaid Richard Harrington y dylai fod hyd at £500 os nad yw'n cael ei ddyblu. Felly, rydyn ni'n gobeithio y bydd hyn yn rhywbeth y gallwn ni fwrw ymlaen ag ef gyda nhw. Wrth gwrs, byddaf yn adrodd yn ôl, byddaf yn gwneud datganiad ysgrifenedig yn dilyn fy nghyfarfod gyda'r Gweinidog newydd ac yn bwrw ymlaen â hynny.
Mae llety i fynd ymlaen iddo yn hanfodol, a dyna lle rydyn ni'n gweithio gydag awdurdodau lleol. Mae'n dda cael yr adborth hynny o'r gogledd. Mae gennym fframwaith ar gyfer llety sy'n nodi disgwyliadau ar gyfer awdurdodau lleol, ac mewn gwirionedd mae'n sicrhau ein bod yn gweithio gyda'n gilydd ar sut y gallwn ailgartrefu a chefnogi gwesteion Wcreinaidd wrth iddynt symud i lety tymor hirach. Mae'n gymysgedd o lety, fel y dywedais i. Mae rhai pobl yn symud i drefniadau lletya gan ganolfan groeso, eraill i'r sector rhentu preifat a mathau eraill o lety dros dro o ansawdd da. Ond rydych chi wedi gwneud y pwynt yn glir iawn, Mark; fel yr ydym ni'n cydnabod, mae gennym bron i 8,500 o bobl mewn llety dros dro eisoes yng Nghymru, ac mae'r rhain yn bwysau ar dai a fydd ond yn cynyddu gyda'r argyfwng costau byw. Felly, mae'n her enfawr. Rwy'n gweithio'n agos iawn gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd, Julie James, ar y mater yma, ac yn gweithio gyda'r awdurdodau lleol.
Un o'r cyfleoedd allweddol yw'r rhaglen gyfalaf llety dros dro gwerth £65 miliwn sy'n cefnogi amrywiaeth o fentrau gan awdurdodau lleol a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig. Maen nhw'n cynnig pob math o opsiynau a chyfleoedd o ran darparu cartrefi gwag, llety dros dro, amrywiaeth gyfan o ffyrdd y gellir cefnogi pobl i'r camau nesaf a llety i fynd ymlaen iddo.
Ydyn, rydyn ni'n cynnal digwyddiad ym mhrifddinas Cymru ddydd Sadwrn ar gyfer Holodomor, ond rwy'n gwybod, oherwydd bod cymaint o rwydweithiau ledled Cymru o westeion Wcreinaidd, mae pobl sy'n lletya yn trefnu digwyddiadau coffa hefyd. Byddaf yn gwneud yn siŵr y gallaf rannu unrhyw wybodaeth bellach y mae fy swyddogion yn ymwybodol ohoni, ac, yn wir, trwy ein cysylltiadau â gwesteion Wcreinaidd.
Fe fyddwch chi'n gwybod, Mark Isherwood, fy mod yn gweithio'n agos iawn gyda'r grŵp trydydd sector. Fe wnes i gwrdd â nhw dim ond ychydig wythnosau yn ôl. Mae hynny'n cynnwys y sefydliad o'r gogledd yr wyf yn cwrdd â nhw'n rheolaidd ac fe wnaethoch chi fy nghyflwyno i iddyn nhw, ond hefyd yr holl gynghorau gwirfoddol sirol yn ogystal â'r Groes Goch Brydeinig ac erbyn hyn, gwesteion Wcreinaidd eu hunain, yn gynyddol. Mewn gwirionedd, rydym wedi datblygu gyda nhw strategaeth cyfranogiad ac ymgysylltu i sicrhau y gallwn ymgysylltu â gwesteion Wcreinaidd a llunio polisïau sydd wedi'u cyd-gynhyrchu llawer yn fwy ar gyfer y ffordd ymlaen, a chael eu hadborth. Mae hynny'n cael ei weithredu. A gaf i awgrymu fy mod mewn gwirionedd yn cyfarfod â'r gymdeithas integreiddio Pwylaidd ar fy ymweliad nesaf â'r gogledd, â Wrecsam? Rydyn ni'n eu llongyfarch nhw ar bopeth maen nhw wedi ei wneud, ac yn croesawu'r prosiect Pont Nadolig yn arbennig.
Thank you for your update, Minister. It's disappointing to hear that there hasn't been a clear response as yet from UK Government regarding greater funding for hosts and local authorities to assist with the provision of support for Ukrainian refugees in Wales during this cost-of-living crisis. For all Rishi Sunak's warm words in Kyiv, the Westminster Conservative Government is not showing proper support for the Ukrainians in Wales forced to flee their homes.
The Europe director of the World Health Organization said yesterday that 700 attacks on health infrastructure have been documented since Russia's invasion of Ukraine began. He called the attacks a breach of international humanitarian law and the rules of war—if there are such things—and warned that millions that Ukrainians would face life-threatening conditions over the winter. The WHO has called for a humanitarian health corridor to ensure that supplies can reach those who need them most, and said that the only sustainable solution for Ukrainian's health system was, of course, for the war to be brought to an end. It's my understanding, Minister, that we sent our first batch of medical supplies to Ukraine from Wales in March. So, could the Minister please update us on what other shipments of or funding for medical aid from Welsh Government to Ukraine have been made since? And is it possible at all to have more targeted supported coming from here in Wales?
UN Women have recently released a policy report on the gender impacts of the crisis in Ukraine. They note that gender equality considerations are missing from discussions in the Ukraine crisis and recommend, among others, the following: tailored food assistance with an emphasis on improving access to adequate and appropriate nutritional food to meet the specific needs of women and girls in a situation of conflict and crisis; source food for food-assistance programmes from women-owned and women-led farmers co-operatives and organisations for humanitarian response and public provisioning; and ensuring, of course, that healthcare, including sexual and reproductive and mental health services, is provided to those subjected to sexual exploitation and abuse and trafficking in the context of food and security and humanitarian crisis.
And lastly, on your comments regarding Holodomor remembrance and the need to ensure awareness of this long history of aggression against the people of Ukraine, and the role of the Welsh journalist Gareth Jones in revealing this to the world, I recommend the excellent film Mr Jones by Agnieszka Holland. It should be watched by everybody. It underlines not only the resilience and courage of the Ukrainian people in the face of terrible and terrifying oppression, and one individual's incredible bravery in revealing this, but also the importance of truth, which is so often called, of course, the first casualty of war, and the crucial role of the press in the face of the self-interest of the state. Diolch.
Diolch am eich diweddariad, Gweinidog. Mae'n siomedig clywed na fu ymateb clir hyd yma gan Lywodraeth y DU ynglŷn â mwy o arian i bobl sy'n lletya ac awdurdodau lleol i gynorthwyo gyda darparu cymorth i ffoaduriaid Wcreinaidd yng Nghymru yn ystod yr argyfwng costau byw hwn. Am holl eiriau cynnes Rishi Sunak yn Kyiv, nid yw Llywodraeth Geidwadol San Steffan yn dangos cefnogaeth briodol i'r Wcrainiaid yng Nghymru sy'n gorfod ffoi o'u cartrefi.
Dywedodd cyfarwyddwr Ewrop Sefydliad Iechyd y Byd ddoe bod 700 o ymosodiadau ar seilwaith iechyd wedi'u cofnodi ers i ymosodiad Rwsia ar Wcráin ddechrau. Galwodd yr ymosodiadau yn torri cyfraith ddyngarol ryngwladol a rheolau rhyfel—os oes pethau o'r fath—a rhybuddiodd y byddai miliynau o Wcrainiaid yn wynebu amodau sy'n bygwth bywyd dros y gaeaf. Mae'r WHO wedi galw am goridor iechyd dyngarol i sicrhau bod cyflenwadau'n gallu cyrraedd y rhai sydd eu hangen fwyaf, a dywedodd mai'r unig ateb cynaliadwy ar gyfer system iechyd Wcreinaidd oedd, wrth gwrs, i'r rhyfel gael ei ddwyn i ben. Fy nealltwriaeth i, Gweinidog, yw ein bod wedi anfon ein llwyth cyntaf o gyflenwadau meddygol i Wcráin o Gymru ym mis Mawrth. Felly, a wnaiff y Gweinidog ein diweddaru ar ba lwythi eraill neu gyllid ar gyfer cymorth meddygol gan Lywodraeth Cymru i Wcráin sydd wedi'u gwneud ers hynny? Ac ydy hi'n bosib o gwbl cael mwy o gefnogaeth wedi'i dargedu yn dod o fan hyn yng Nghymru?
Yn ddiweddar mae Menywod y Cenhedloedd Unedig wedi rhyddhau adroddiad polisi ar effeithiau rhywedd yr argyfwng yn Wcráin. Maen nhw'n nodi bod ystyriaethau cydraddoldeb rhwng y rhywiau ar goll o drafodaethau am yr argyfwng yn Wcráin ac yn argymell, ymhlith eraill, y canlynol: cymorth bwyd wedi'i deilwra gyda phwyslais ar wella'r gallu i gael bwyd maethlon digonol a phriodol i ddiwallu anghenion penodol menywod a merched mewn sefyllfa o wrthdaro ac argyfwng; cael gafael ar fwyd ar gyfer rhaglenni cymorth bwyd gan brosiectau ffermio cydweithredol sy'n eiddo i fenywod ac sy'n cael eu harwain gan fenywod a sefydliadau ar gyfer ymateb dyngarol a darpariaeth gyhoeddus; a sicrhau, wrth gwrs, bod gofal iechyd, gan gynnwys gwasanaethau rhywiol ac atgenhedlu ac iechyd meddwl, yn cael eu darparu i'r rhai sy'n ddarostyngedig i ecsploetio a cham-drin rhywiol a masnachu yng nghyd-destun bwyd a diogelwch ac argyfwng dyngarol.
Ac yn olaf, ar eich sylwadau ynghylch cofio'r Holodomor a'r angen i sicrhau ymwybyddiaeth o'r hanes hir hwn o ymddygiad ymosodol yn erbyn pobl Wcráin, a rôl y newyddiadurwr Cymreig Gareth Jones wrth ddatgelu hyn i'r byd, rwy'n argymell y ffilm ragorol Mr Jones gan Agnieszka Holland. Dylai pawb ei wylio. Mae'n tanlinellu nid yn unig cadernid a dewrder pobl Wcráin yn wyneb gormes ofnadwy a brawychus, a dewrder anhygoel un unigolyn wrth ddatgelu hyn, ond hefyd bwysigrwydd gwirionedd, sy'n cael ei alw yn aml iawn, wrth gwrs, yn golled gyntaf rhyfel, a rôl hollbwysig y wasg yn wyneb hunan ddiddordeb y wladwriaeth. Diolch.
Diolch yn fawr, Sioned Williams, am eich cwestiwn pwysig iawn.
Thank you very much, Sioned Williams, for your very important question.
I am hoping that we will hear some news next week about the financial position. I suspect that we won't get the full assurances that we need, because this is not just about the 'thank you' payments, which are urgent, but the funding for the next two years, which is the tariff for local authorities, which are helping them provide the wraparound support for people who are hosted, and support through our welcome centres.
I certainly will look further at the statements that have been made about the tax on the health infrastructure in Ukraine—the humanitarian health corridor, the calls for this. And also, I think we need to look at—. I need to go back to the Disasters Emergency Committee, where we gave £4 million, to get more feedback on how that money is being used and distributed, because it is money that we in Wales have given through our budget. I think the issue about the gendered nature and the context of the circumstances of women and girls in Ukraine is crucially important. One of the things that we have got is the opportunity to engage with so many of the women who've come. The majority, of course, of our Ukrainian guests are women and children, so I will put that on the agenda of the next meeting that we have with them, with the Women's Equality Network.
I think colleagues are aware that Mick Antoniw is leading a convoy in the next week or so. I know it's cross party, whether everyone can go, but I think there have been volunteers from parties; if they want, they can go with him. He is taking a shipment, and he will be reporting back to us on that. He's got a vehicle and he's got the equipment. Actually, he's raised a lot of money, which you probably all contributed to, in recent weeks. Throughout Wales, there has been so much giving. There have been shipments. You all know, probably, people in your constituencies who actually know of that quiet way in which people just get on with it, get a lorry and drive there.
Holodomor—yes, I think that the awareness is really important. I have to say that, as well as the film Mr Jones, recently, in Barry, in my constituency, a plaque was placed on the wall when the ambassador came, in memory of Gareth Jones, who was vilified for exposing the Stalin-made, man-made famine in Ukraine. He was an extraordinary young man who was ultimately murdered for his strength and independence as a journalist.
Rwy'n gobeithio y byddwn yn clywed rhywfaint o newyddion yr wythnos nesaf am y sefyllfa ariannol. Rwy'n amau na fyddwn yn cael y sicrwydd llawn sydd ei angen arnom, oherwydd nid yw hyn yn ymwneud â'r taliadau 'diolch' yn unig, sy'n fater brys, ond y cyllid am y ddwy flynedd nesaf, sef y tariff i awdurdodau lleol, sy'n eu helpu i ddarparu'r gefnogaeth gofleidiol i bobl sy'n cael eu lletya, a chefnogaeth trwy ein canolfannau croeso.
Yn sicr, byddaf yn edrych ymhellach ar y datganiadau sydd wedi'u gwneud am y dreth ar y seilwaith iechyd yn Wcráin—y coridor iechyd dyngarol, y galwadau am hyn. A hefyd, rwy'n credu bod angen i ni edrych ar—. Mae angen i mi fynd yn ôl at y Pwyllgor Argyfwng Trychinebau, y gwnaethom roi £4 miliwn, i gael mwy o adborth ar sut mae'r arian yna'n cael ei ddefnyddio a'i ddosbarthu, oherwydd mae'n arian yr ydym ni yng Nghymru wedi ei roi drwy ein cyllideb ni. Rwy'n credu bod y mater am natur rywedd a chyd-destun amgylchiadau menywod a merched yn Wcráin yn hanfodol bwysig. Un o'r pethau sydd gennym yw'r cyfle i ymgysylltu â chymaint o'r menywod sydd wedi dod. Menywod a phlant yw'r mwyafrif, wrth gwrs, o'n gwesteion Wcreinaidd, felly byddaf yn rhoi hynny ar agenda'r cyfarfod nesaf sydd gennym gyda nhw, gyda Rhwydwaith Cydraddoldeb y Merched.
Rwy'n credu bod cyd-Aelodau yn ymwybodol bod Mick Antoniw yn arwain confoi yn ystod yr wythnos neu ddwy nesaf. Rwy'n gwybod ei fod yn drawsbleidiol, a all pawb fynd, ond rwy'n credu bod gwirfoddolwyr wedi bod o bleidiau; os ydyn nhw eisiau, gallan nhw fynd gydag ef. Mae'n mynd â llwyth, a bydd yn adrodd yn ôl i ni ar hynny. Mae ganddo gerbyd ac mae ganddo'r offer. Mewn gwirionedd, mae wedi codi llawer o arian, ac mae'n debyg eich bod chi i gyd wedi cyfrannu ato, yn ystod yr wythnosau diwethaf. Drwy Gymru, mae llawer o roi wedi bod. Bu llwythi. Rydych chi i gyd yn gwybod, mae'n debyg, am bobl yn eich etholaethau sydd mewn gwirionedd yn gwybod am y ffordd dawel honno y mae pobl yn bwrw ymlaen, yn cael gafael ar lori ac yn gyrru yno.
Holodomor—ydw, rwy'n credu bod yr ymwybyddiaeth yn bwysig iawn. Mae'n rhaid i mi ddweud, yn ogystal â'r ffilm Mr Jones, yn ddiweddar, yn y Barri, yn fy etholaeth i, gosodwyd plac ar y wal pan ddaeth y llysgennad, er cof am Gareth Jones, a gafodd ei difrïo am ddatgelu'r newyn a achoswyd gan Stalin, gan y ddynol ryw yn Wcráin. Roedd yn ddyn ifanc anghyffredin a lofruddiwyd yn y pen draw am ei gryfder a'i annibyniaeth fel newyddiadurwr.
Thank you, Minister, for your statement. You may already be aware, Minister, that some local authorities—for example, Monmouthshire—have set up a guarantor scheme for Ukrainian families that mirrors existing support available to residents to prevent or relieve homelessness. This is intended to help them secure housing, which, of course, is an important platform to enable families to find a job and educational opportunities. However, it seems that there are some unintended barriers within the scheme that may prevent people from securing a home. There appears to be a potentially lengthy application process and affordability assessment that may prevent people from getting the necessary documentation quickly enough, meaning that they lose out on a property to other people. This has meant that a Ukrainian family within my own constituency have had to use their own very small amount of savings—they had to drag it together—to put down the bond to set up their own home. Then, disappointingly, they found that they cannot retrospectively apply to the local authority for help, which they were originally not aware that they were entitled to.
Minister, I would like to ask what guidance the Welsh Government is providing to local authorities to help them better support Ukrainian families living in Wales to find longer term accommodation. And, what discussions have you had with your ministerial colleagues elsewhere about what other support can be put in place to help Ukrainian families who are looking to settle in their community for longer periods, but have very little financial support?
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Efallai eich bod eisoes yn ymwybodol, Gweinidog, bod rhai awdurdodau lleol—er enghraifft, sir Fynwy—wedi sefydlu cynllun gwarantwr ar gyfer teuluoedd Wcreinaidd sy'n adlewyrchu'r gefnogaeth bresennol sydd ar gael i breswylwyr i atal neu leihau digartrefedd. Bwriad hyn yw eu helpu i sicrhau tai, sydd, wrth gwrs, yn sylfaen bwysig i alluogi teuluoedd i ddod o hyd i swydd a chyfleoedd addysgol. Ond mae'n ymddangos bod rhai rhwystrau anfwriadol yn y cynllun a allai atal pobl rhag sicrhau cartref. Mae'n ymddangos bod proses ymgeisio ac asesiad fforddiadwyedd a allai fod yn hir a allai atal pobl rhag cael y ddogfennau angenrheidiol yn ddigon cyflym, sy'n golygu eu bod yn colli cyfle i gael cartref i bobl eraill. Mae hyn wedi golygu bod teulu Wcreinaidd yn fy etholaeth fy hun wedi gorfod defnyddio eu cynilion bach iawn eu hunain—roedd yn rhaid iddyn nhw ei lusgo at ei gilydd—i roi'r bond i lawr i sefydlu eu cartref eu hunain. Yna, yn siomedig, gwelsant na allant wneud cais ôl-weithredol i'r awdurdod lleol am gymorth, nad oedden nhw'n ymwybodol yn wreiddiol bod ganddynt yr hawl i'w gael.
Gweinidog, hoffwn ofyn pa ganllawiau y mae Llywodraeth Cymru yn eu darparu i awdurdodau lleol i'w helpu i gefnogi teuluoedd o Wcráin sy'n byw yng Nghymru yn well i ddod o hyd i lety tymor hirach. A, pa drafodaethau rydych chi wedi'u cael gyda'ch cydweithwyr gweinidogol mewn mannau eraill am ba gefnogaeth arall y gellir ei rhoi ar waith i helpu teuluoedd Wcreinaidd sy'n ceisio ymgartrefu yn eu cymuned am gyfnodau hirach, ond sydd ag ychydig iawn o gefnogaeth ariannol?
Thank you very much, Peter Fox, and can I thank Monmouthshire County Council and other local authorities that are using this provision? They have got a provision to provide the guarantor scheme bonds. People accessing private rented sector accommodation will be aware of this. I will ask my colleague, the Minister for Climate Change, Julie James, about the application process documentation—where this lies in terms of responsibility.
I think that this is part of, also, local authorities’ ability with the £6 million that has gone from the Welsh Government to help prevent homelessness. Actually, what’s important now is that we are looking at everybody who is in housing need. We need to treat them with parity. So, I think that this is part of the funding and the guidance to enable them to do that. So, I will certainly take that back and look at this.
I have already mentioned the routes to onward accommodation. We have got a framework for accommodation that has been drafted with the local authorities. In fact, I have been meeting with leaders of local authorities every two or three weeks. We have been sharing best practice. They had a seminar on 8 November. They are working closely with us, and we are doing everything that we can to lever in, not only flexible guidance, but funding to enable people to move on. As you say, people want to be independent, but rent levels are really very prohibitive in many areas of Wales.
So, this is something that I will also be raising with the Minister on Thursday, because we need to look at ways in which they can support us. The First Minister also raised with the Chancellor the need for more support for local housing allowance and discretionary housing payments, because that would also help local authorities with these arrangements.
Diolch yn fawr, Peter Fox, ac a gaf ddiolch i Gyngor Sir Fynwy ac awdurdodau lleol eraill sy'n defnyddio'r ddarpariaeth hon? Maen ganddyn nhw ddarpariaeth i ddarparu'r bondiau cynllun gwarantwr. Bydd pobl sy'n cael llety yn y sector rhentu preifat yn ymwybodol o hyn. Fe wnaf ofyn i fy nghydweithiwr, y Gweinidog Newid Hinsawdd, Julie James, am ddogfennau'r broses ymgeisio—lle mae hyn yn gorwedd o ran cyfrifoldeb.
Rwy'n credu bod hyn yn rhan o allu awdurdodau lleol, hefyd, gyda'r £6 miliwn sydd wedi mynd o Lywodraeth Cymru i helpu i atal digartrefedd. Mewn gwirionedd, yr hyn sy'n bwysig nawr yw ein bod yn edrych ar bawb sydd ag angen tai. Mae angen i ni eu trin nhw â chydraddoldeb. Felly, rwy'n credu bod hyn yn rhan o'r cyllid a'r canllawiau i'w galluogi nhw i wneud hynny. Felly, fe wnaf yn sicr gymryd hynny yn ôl ac edrych ar hyn.
Rwyf eisoes wedi crybwyll y llwybrau i fynd ymlaen i lety. Mae gennym fframwaith ar gyfer llety sydd wedi ei ddrafftio gyda'r awdurdodau lleol. Yn wir, rwyf wedi bod yn cwrdd ag arweinwyr awdurdodau lleol bob pythefnos neu dair wythnos. Rydym wedi bod yn rhannu arferion gorau. Cawson nhw seminar ar 8 Tachwedd. Maen nhw'n gweithio'n agos gyda ni, ac rydym yn gwneud popeth o fewn ein gallu i ysgogi, nid yn unig arweiniad hyblyg, ond cyllid i alluogi pobl i symud ymlaen. Fel y dywedwch chi, mae pobl eisiau bod yn annibynnol, ond mae lefelau rhent wir yn afresymol iawn mewn sawl ardal yng Nghymru.
Felly, mae hyn yn rhywbeth y byddaf hefyd yn ei godi gyda'r Gweinidog ddydd Iau, oherwydd mae angen i ni edrych ar ffyrdd y gallan nhw ein cefnogi. Fe wnaeth y Prif Weinidog hefyd godi'r angen am fwy o gefnogaeth ar gyfer lwfans tai lleol a thaliadau disgresiwn ar gyfer tai, oherwydd byddai hynny hefyd yn helpu awdurdodau lleol gyda'r trefniadau hyn.
Diolch i'r Gweinidog. Dyna ddiwedd ar yr eitem, a diwedd ar ein gwaith ni am y dydd heddiw. Diolch yn fawr i chi.
Thank you, Minister. That brings that item to a close, and it brings our proceedings to a close for today. Thank you.
Daeth y cyfarfod i ben am 17:40.
The meeting ended at 17:40.