National Assembly for Wales

Prynhawn da a chroeso i'r Cyfarfod Llawn. Y cwestiynau i'r Prif Weinidog yw'r eitem gyntaf. Rwyf wedi cael gwybod, o dan Reol Sefydlog 12.58, y bydd y Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a'r Trefnydd yn ateb cwestiynau ar ran y Prif Weinidog y prynhawn yma. Y cwestiwn cyntaf, Hefin David. 

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo'r broses hon drwy oruchwylio'r asesiadau newydd o'r farchnad dai leol. Mae'n rhaid i awdurdodau lleol gynnal asesiadau o'r fath, ond, o fis Ebrill 2022 ymlaen, bydd eu cynnyrch yn cael ei adolygu a'i gymeradwyo gan Lywodraeth Cymru.

Bydd y Gweinidog yn falch o wybod bod Caerffili yn gweithio ar ei gynllun datblygu lleol ar hyn o bryd, a bydd yn cofio sut aeth hynny yn y gorffennol. Felly, rwy'n falch iawn heddiw o fod wedi cael cyfarfod gyda dirprwy arweinydd y cyngor, y Cynghorydd James Pritchard, a aeth â fi drwy rai o'r cynlluniau y maen nhw'n eu gwneud o ran tai. Maen nhw'n awyddus i weld tai yng nghanolbarth a gogledd bwrdeistref Caerffili, a chanolbarth a gogledd fy etholaeth i hefyd, sy'n bwysig iawn i gymryd y pwysau oddi ar y de. Un o'r pethau a ddywedodd yw eu bod nhw hefyd yn adeiladu nawr yn yr ardaloedd hynny o dai cyngor am y tro cyntaf mewn cenhedlaeth, sy'n rhywbeth yr wyf i'n credu y dylid ei ganmol yn enfawr. Dywedodd hefyd, wrth ddatblygu eu cynllun, ei fod eisiau cynnwys gofal iechyd, addysg a seilwaith fel elfennau allweddol sy'n mynd y tu hwnt i alw am dai yn unig i ddiwallu'r angen am dai. A wnaiff y Gweinidog eu cefnogi nhw, felly, gan ddefnyddio adnoddau Llywodraeth Cymru, yn yr uchelgais honno?

Diolch. Wel, mae'n sicr yn dda iawn clywed bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili unwaith eto yn adeiladu tai cyngor. Rwy'n meddwl bod llawer o arbenigedd yr ydym ni wedi ei golli dros y 30 mlynedd diwethaf o ran adeiladu tai cyngor, ac mae wedi bod yn dda gweld ein partneriaid yn dod at ei gilydd ar draws y wlad i gyd yn hynny o beth. Felly, rwy'n siŵr ei fod yn rhywbeth y bydd Llywodraeth Cymru yn hapus iawn i'w gefnogi, ac, yn amlwg, bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd, sy'n gyfrifol am dai, yn falch iawn o glywed am hynny hefyd. Rwy'n credu bod y pwynt rydych chi'n ei wneud ynghylch seilwaith a gwasanaethau cyhoeddus yn bwysig iawn pan fo awdurdodau lleol yn cynllunio datblygiadau tai.

Hoffwn ddiolch i fy nghyd-Aelod, Hefin David, am godi'r cwestiwn hwn. Gweinidog, mae siopau gwag yng Nghymru yn parhau i fod ymhlith yr uchaf yng Nghymru. Yn ôl Consortiwm Manwerthu Cymru, yn ail chwarter eleni, 16.7 y cant oedd cyfradd y siopau gwag. Yn Lloegr, cyflwynwyd pecyn o fesurau i adfywio strydoedd mawr ac ardaloedd siopa drwy gyflwyno hawl datblygiad a ganiateir newydd, gan ganiatáu i siopau gwag ac adeiladau masnachol eraill gael eu trosi i ddefnydd preswyl heb orfod mynd trwy'r broses gynllunio lawn. Ym mis Gorffennaf, adroddwyd y byddai Gweinidogion Llywodraeth Cymru yn rhoi ystyriaeth weithredol i droi swyddfeydd yn llety pe bai cynlluniau o ansawdd uchel ar gyfer gwneud hynny yn cael eu cyflwyno. Felly, Gweinidog, a allech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd am y mater hwn a'n hysbysu ai bwriad eich Llywodraeth yw cyflwyno mesurau i gyflymu'r broses o drosi adeiladau masnachol i ddefnydd preswyl, i ddarparu mwy o dai cymdeithasol, adfywio ein strydoedd mawr a chael gwared ar falltod adeiladau gwag o'r amgylchedd? Diolch.

Wel, yn sicr, mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi newid defnydd, os hoffech chi, yng nghanol ein trefi. Rwy'n credu ein bod ni i gyd yn cydnabod bod arferion siopa wedi newid am byth mae'n debyg, ac yn sicr mae angen i ni wneud rhywbeth ynghylch llawer o adeiladau gwag yng nghanol ein trefi. Yn amlwg, mae gennym ni'r gronfa Trawsnewid Trefi, sydd, yn fy marn i, wedi cael ei defnyddio'n dda gan y Llywodraeth, ac mae'n sicr yn rhywbeth y byddwn ni'n parhau i'w gefnogi.

Prynhawn da, Gweinidog, gobeithio eich bod chi'n iawn. Hoffwn i godi'r mater o dai fforddiadwy mewn ardaloedd gwledig. Rydym ni wedi clywed gan Gaerffili, rydym ni wedi clywed am y problemau yn ymwneud â siopau hefyd. Mae'r rhanbarth yr wyf i'n ei gynrychioli, yng nghanolbarth a gorllewin Cymru, fel y mae llawer ohonom ni yma, yn cael ei effeithio'n arbennig gan y diffyg eiddo fforddiadwy, ac, fel y gwyddoch chi, her arall yw nad yw awdurdodau lleol wedi gallu adeiladu oherwydd y broblem ffosffad. Yn amlwg mae'n rhaid bod y cyfrifoldeb hwnnw ar awdurdodau lleol i adeiladu mwy o dai cymdeithasol, ond tybed hefyd a allem ni edrych ar y mater o gynlluniau prydlesu sector preifat, a pha waith y gellir ei wneud i gynorthwyo cynghorau i gynyddu nifer yr eiddo sy'n cael eu gwneud ar gael drwy'r cynllun prydlesu sector preifat. Diolch. Diolch yn fawr iawn.

Diolch. Wel, yn sicr, mae gan ardaloedd gwledig eu heriau unigryw eu hunain, a chyfleoedd hefyd, ac rwy'n credu bod y galluogwyr tai gwledig yn sicr wedi chwarae rhan bwysig. Gwn fod y Gweinidog Newid Hinsawdd yn edrych ar gynlluniau treialu yn yr ardaloedd hyn hefyd. Ac o ran cynllun prydlesu PRS, nod hwnnw yw dod ag eiddo presennol a gwag sy'n eiddo i landlordiaid i'r cynllun, ac, yn amlwg, bydd y dull presennol ar gyfer y cynllun hwnnw yn parhau.

Diolch. Mae COP ieuenctid Cymru yn cael ei gynnal yr wythnos hon, pan fydd Llywodraeth Cymru yn noddi digwyddiadau lle gall pobl ifanc yng Nghymru drafod yr argyfwng hinsawdd yn uniongyrchol gyda Gweinidogion ac Aelodau o'r Senedd. Mae'r cyfarfodydd hyn yn cael eu cynnal yng nghyd-destun uwch-gynhadledd COP27 eleni, lle bydd penderfyniadau'n cael eu gwneud a fydd yn llywio bywydau pobl ifanc yng Nghymru heddiw.

Diolch, Trefnydd. Yr wythnos hon, fel rydych chi wedi sôn, mae arweinwyr y byd yn yr Aifft ar gyfer COP27, i drafod sut y gall y byd osgoi trychineb. Maen nhw'n gwneud hynny yn erbyn cefndir rhybuddion gan y Cenhedloedd Unedig bod y blaned ar y trywydd i fod yn fyd na ellir byw ynddo, ac eto mae'r arweinwyr hynny'n dal i fethu â gwneud yr hyn sy'n angenrheidiol i achub ein dyfodol. Y dyfodol hwnnw yw'r etifeddiaeth y byddwn ni'n ei rhoi i bobl ifanc, ond eto mae eu lleisiau'n ystyfnig o absennol o gymaint o benderfyniadau ar y mater hwn a fydd yn llywio gweddill eu bywydau. Ac mae'r bobl ifanc hynny wir eisiau i'w lleisiau gael eu clywed. Y bore yma, fel rydych chi wedi sôn eto, cynhaliais gyfarfod COP ieuenctid yma yng Nghaerdydd, ochr yn ochr â'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd a Maint Cymru. A'r dydd Iau yma bydd digwyddiadau'n parhau, a bydd ysgolion ledled Cymru yn ymgynnull yn y Deml Heddwch i rannu syniadau am sut gellir achub y byd hwn. A allwch chi roi neges, os gwelwch yn dda, ar ran eich Llywodraeth, i bobl ifanc Cymru am sut byddwch chi'n eu cynnwys ym mhenderfyniadau Cymru a fydd yn effeithio ar ein dyfodol cyfunol?

Diolch yn fawr iawn. Rwy'n falch iawn eich bod chi wedi gallu cymryd rhan y bore yma yn nigwyddiad COP ieuenctid Cymru. Mae'n bwysig iawn bod lleisiau ein pobl ifanc yn cael eu clywed. Ac rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru wir wedi bod yn flaenllaw o ran dod â phobl ifanc ymlaen yn hyn o beth. Fe wnaethoch chi sôn am Maint Cymru, ac rwy'n meddwl mai dyna un o'n polisïau mwyaf ardderchog. A gwn, yn yr oriel heddiw, fod tri o bobl sy'n gweithio ar brosiect tyfu coed Mbale yn Uganda—Mary, George a Michael—ac rwy'n siŵr, Llywydd, yr hoffem ni i gyd roi croeso mawr iddyn nhw yma heddiw.

Rydych chi'n codi pwynt pwysig iawn. Ddwy flynedd yn ôl, pan oeddwn i yn y COP—COP25 fyddai hwnnw wedi bod—roedd pawb yn siarad am ddegawd o weithredu, ac gwneud hyn yn ofynnol mewn gwirionedd oedd y math o bwynt a fyddai'n mynd â ni dros yr ymyl. Rydym ni ddwy flynedd i mewn i'r degawd hwnnw bellach, ac nid yw'n rhywbeth sydd ar ei ffordd; mae'n rhywbeth rydym ni i gyd yn byw ag ef, y problemau newid hinsawdd a'r argyfwng hinsawdd, ac rydym ni'n gallu ei weld, oni allwn, dim ond o'r digwyddiadau tywydd rydym ni wedi eu cael nid yn unig yn y wlad hon, ond ar draws y byd i gyd. Ond, fel rydych chi'n dweud, dyfodol ein pobl ifanc yw hwn, ac mae'n hynod bwysig bod eu syniadau a'u safbwyntiau yn cael eu clywed. Ac rwy'n credu bod y digwyddiadau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cefnogi wir yn galluogi pobl ifanc i gymryd rhan mewn ffordd efallai nad ydyn nhw wedi gallu ei wneud o'r blaen, a hefyd i ddod yn fwy gwybodus. Rwy'n cofio pan oedd fy mhlant fy hun yn ifanc, ac roedd ailgylchu newydd ddechrau, nhw oedd yn dod adref ac yn siarad â mi am y peth, ac rydym ni'n gwybod y bydd pobl ifanc yn mynd adref ac yn siarad â'u teuluoedd a'u rhieni amdano hefyd. Ond hoffwn wneud y pwynt nad yw'n ymwneud â'r wythnos hon yn unig; mae'n ymwneud â'r hyn rydym ni'n ei wneud yn y byrdymor, y tymor canolig a'r tymor hwy hefyd.

O ran hynny, Gweinidog, yn parhau o'r hyn rydych chi newydd ei ddweud, sut mae'r Llywodraeth hon yn gweithio i sicrhau ein bod ni'n defnyddio'r cwricwlwm newydd yn y ffordd iawn, i sicrhau ein bod ni'n creu'r ymwybyddiaeth honno rydych chi newydd ei amlinellu, gyda rhai enghreifftiau go iawn bob dydd, fel milltiroedd bwyd, er enghraifft, a sut rydym ni'n addysgu ein dysgwyr i leihau'r milltiroedd bwyd hynny a chael eich haddysgu am y gwahaniaeth rhwng prynu bwyd o bell a bwyd yn defnyddio cynnyrch lleol? Yn ogystal â'r manteision enfawr y gallwn ni i gyd feddwl amdanyn nhw, o ran ansawdd, ac ati, a defnyddio a helpu'r economi leol, gallan nhw hefyd gyfrannu at faterion yn ymwneud â'r hinsawdd. Felly, ar y pethau bach bob dydd hynny y gallwn ni eu gwneud, sut mae'r Llywodraeth hon yn ceisio hyrwyddo hynny a gweithio gyda phobl ifanc yn y ffordd honno?

Mae'n bwysig iawn ein bod ni'n parhau i weithio gyda phobl ifanc a'n hysgolion yn hyn o beth. Fel y dywedais i wrth Delyth Jewell, nid yw'n ymwneud â'r wythnos hon yn unig; mae'n ymwneud â phob wythnos, on'd ydy, a mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd yn y ffordd honno. Yn amlwg, mae'r cwricwlwm yn caniatáu hynny. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi eco-gynghorau a'n cynghorau ysgol, lle trafodir y materion hyn. Ac rwy'n gwybod bod edrych ar sut rydym ni'n caffael ein bwyd yn ein hysgolion, i leihau'r milltiroedd bwyd, yn rhywbeth y mae'r Gweinidog Newid Hinsawdd a'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn ei ystyried ar hyn o bryd.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies. 

Diolch, Llywydd. A gaf i ddechrau drwy ddymuno'n dda i'r Prif Weinidog yn ei wellhad o COVID? Gobeithio y bydd yn ôl gyda ni cyn gynted â phosib.

Arweinydd y tŷ, mae Keir Starmer wedi dweud ar y cofnod na fydd yn mynd i gwpan y byd yn Qatar, ac na fydd aelodau o'i blaid yn mynd i gwpan y byd chwaith. Rwy'n credu mai dyna'r dyfyniad y mae wedi ei roi ar y cofnod. Chi yw'r unig Lywodraeth Lafur yn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig, ac yn briodol, yn mynd i ddathlu llwyddiant Cymru o fod ar y llwyfan rhyngwladol hwnnw. Pam ydych chi'n iawn ac mae e'n anghywir?

Wel, nid wyf i'n credu ei fod yn fater o gywir ac anghywir. Rydym ni mewn llywodraeth, fel rydych chi'n nodi, ac rwy'n credu ei fod yn wahanol o safbwynt gwleidydd llywodraeth nag ydyw i rywun sydd yn yr wrthblaid. Nid yw Plaid Lafur y DU wedi galw am foicotiau llywodraeth ffurfiol, er enghraifft, ac, rwy'n credu, ei fod ef a ninnau'n cydnabod safbwyntiau gwahanol iawn gwleidyddion, fel yr wyf i newydd ei egluro. Rwy'n credu bod Plaid Lafur y DU—ac nid wyf i'n gwybod a yw arweinydd yr wrthblaid wedi clywed hyn—wedi ei gwneud yn eglur iawn eu bod nhw'n credu'n llwyr ei bod hi'n iawn ac yn briodol bod Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo Cymru ar lwyfan byd-eang. Dyma'r tro cyntaf y mae tîm dynion Cymru wedi bod yn rownd derfynol cwpan y byd am 64 o flynyddoedd, ac maen nhw'n sicr yn credu y dylen nhw fod yn bresennol fel cynrychiolwyr swyddogol. 

Rwy'n cytuno â chi y dylai Llywodraeth Cymru fod yno. Rwy'n cytuno y dylai Gweinidogion fod yno. Ond mae'n ffaith bod arweinydd Llafur Cymru, yn yr wrthblaid, yn chwarae i'r galeri, yn eich geiriau chi, gan eich bod chi newydd dynnu sylw at y ffaith ei fod ef yn yr wrthblaid a'ch bod chi mewn llywodraeth. Un peth yr wyf i'n anghytuno â Llywodraeth Cymru yn ei gylch yw—[Torri ar draws.] Wel, maen nhw'n grwgnach ar y meinciau cefn, ond mae'n ffaith—

Rwy'n credu eich bod wedi cael pethau yn y drefn anghywir. Fe wnaethoch chi gael pethau yn y drefn anghywir.

—ond mae'n ffaith. Mae'n ffaith, mae'n ffaith, mae'n ffaith. Ond un peth rwy'n anghytuno ag ef yw tynnu'r Dirprwy Weinidog yn ôl, ddim yn mynd i Iran yn erbyn Cymru yng nghwpan y byd. Rwy'n credu y byddai hynny wedi bod yn arwydd cadarnhaol—anfon menyw i chwarae yn erbyn gwlad sydd yn y pen draw yn gormesu hawliau menywod—a'r hyn y dylem ni fod yn ei wneud yw bod â Dirprwy Weinidog yn cynrychioli Llywodraeth Cymru yn y gêm honno. A allwn ni weld a oes modd newid y penderfyniad hwnnw, ac yn y pen draw anfon neges gadarnhaol bod menywod a dynion yn gyfartal yma yng Nghymru a bod hawliau'n cael eu parchu, ac y dylai hynny fod yn wir ym mhedwar ban byd? 

Felly, fel Llywodraeth, rydym ni'n adolygu'n rheolaidd y ffordd orau y gallwn ni hyrwyddo Cymru ar y llwyfan byd-eang, a'n penderfyniad yw ei bod hi'n gymesur i'r Prif Weinidog a Gweinidog arall fod yn bresennol yn nwy o'r gemau grŵp. Os byddwn yn symud ymlaen, ac yn sicr rydym ni i gyd yn gobeithio y bydd Cymru symud ymlaen drwy'r gemau grŵp ac ymlaen i'r cam nesaf, byddwn yn ystyried presenoldeb gweinidogol priodol yn y gemau hynny.

Ond mae'n ffaith eich bod wedi tynnu'r Dirprwy Weinidog yn ôl, y trefnwyd iddi fynd i'r gêm honno. Fel y dywedais i, rwy'n gresynu'r penderfyniad hwnnw, oherwydd rwy'n credu y byddai wedi anfon neges gadarnhaol am yr hawliau yma yng Nghymru a'r hyn yr ydym ni eisiau ei weld yn cael ei efelychu yng ngweddill y byd. Rydym ni'n cefnogi cyfranogiad Llywodraeth Cymru i hyrwyddo Cymru ar lwyfan cwpan y byd. Ond un peth rydym ni eisiau ei ddeall yw sut y bydd Llywodraeth Cymru yn amlygu ein gwrthwynebiad i rai o'r arferion gwael o ran hawliau cyflogaeth yn Qatar, ac, yn arbennig, rhai'r gymuned LHDTC+ sy'n cael ei gormesu yn Qatar. Sut bydd Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo hawliau pobl ac yn gwneud yn siŵr bod y gwrthwynebiadau hynny'n cael eu clywed yn groch ac yn eglur yng nghoridorau grym y rhai sy'n gwneud penderfyniadau yn Qatar?

Bydd arweinydd yr wrthblaid yn ymwybodol bod Cymdeithas Bêl-droed Cymru—yn ei chyfanrwydd, y chwaraewyr a'r rheolwyr—eisoes wedi ymrwymo i ymgyrch rhwymyn braich 'One Love', er enghraifft, i fynegi undod â chymunedau LHDTC+ ar draws y byd, ac rydym ni wedi ei gwneud hi'n eglur iawn ein bod ni'n cefnogi'r safbwynt hwnnw. Cefais fy nghalonogi'n fawr o glywed aelod o Gymdeithas Bêl-droed Cymru ar y newyddion, yr wythnos diwethaf, yn dweud yn rymus iawn y byddai'r capten yn gwisgo rhwymyn braich o'r fath, a phan ofynnwyd iddo, pe bai FIFA yn dweud wrthyn nhw na fydden nhw'n cael gwneud hynny, beth fydden nhw'n ei wneud, dywedodd, 'Byddwn ni'n ei wisgo'. Ac rwy'n credu y byddem ni'n sicr yn parhau i gefnogi hynny. Gwn y bydd y Prif Weinidog yn cyfarfod gyda grŵp cefnogwyr y Wal Enfys cyn y twrnamaint. Hefyd, mae wedi cyfarfod eisoes gyda'r Conffederasiwn Undebau Llafur Rhyngwladol, ynghyd â Chymdeithas Bêl-droed Cymru. Nid wyf i wedi gweld amserlenni'r Prif Weinidog na Gweinidog yr Economi pan fyddan nhw allan yn Qatar, ond gwn y byddan nhw'n manteisio ar bob cyfle i sicrhau bod ein gwerthoedd yn gwbl flaenllaw, ac y byddan nhw'n sicr yn cael y trafodaethau hynny pan fyddan nhw yno.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price. 

Diolch, Llywydd. Fis diwethaf, cyhoeddodd Rhaglen Amgylchedd y Cenhedloedd Unedig ei hadroddiad bwlch allyriadau ar gyfer 2022. Roedd yn cynnwys neges glir i'r ddynoliaeth, fel rydym ni eisoes wedi clywed, gyda'r gymuned ryngwladol ymhell iawn o fodloni'r amcanion datgarboneiddio a amlinellir yng nghytundeb Paris. Ar hyn o bryd, nid oes unrhyw lwybr credadwy i leihau gwresogi byd-eang o dan 1.5 gradd.

Ni ellir ymddiried yn Llywodraeth bresennol y DU i ddangos unrhyw arweinyddiaeth gredadwy yn y frwydr yn erbyn newid hinsawdd. Mae'n hanfodol, felly, bod Cymru'n dangos arweinyddiaeth gadarn a phendant ar y mater hwn. Ar y sail hon, a allai'r Gweinidog esbonio pam, os gwelwch yn dda, fel yr adroddwyd yn ddiweddar gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd, a Seilwaith, y bu arafu i ddatblygiad ynni adnewyddadwy yng Nghymru ers 2015? A phryd mae'r Llywodraeth yn mynd i gyflwyno ei thargedau ynni adnewyddadwy newydd arfaethedig, fel y mae wedi addo ei wneud eleni?

Diolch. Rwy'n credu eich bod chi'n iawn; mae'n bwysig iawn bod pob gwlad yn dangos arweinyddiaeth, ac rwy'n sicr yn credu y dylai arweinyddiaeth y DU, sef yr aelod-wladwriaeth, wneud hynny. Rwy'n falch iawn bod Prif Weinidog y DU wedi newid ei feddwl ac yn mynd i COP27, oherwydd rwy'n sicr yn meddwl bod angen i Lywodraeth y DU gamu i'r adwy. Fel gwlad, yma yng Nghymru, rydym ni'n sicr yn dangos arweinyddiaeth. Rwyf i wedi bod mewn cynadleddau COP fy hun, pan oeddwn i'n Weinidog â chyfrifoldeb am yr amgylchedd. Yn sicr roedd gwladwriaethau a rhanbarthau eraill yn edrych atom ni i weld beth oeddem ni wedi ei wneud yn ein brwydr yn erbyn yr argyfwng hinsawdd.

Fe wnaethoch chi sôn am ynni adnewyddadwy, ac rydym ni'n sicr wedi cynyddu'n sylweddol faint o ynni adnewyddadwy rydym ni'n ei gynhyrchu yma yng Nghymru. Nid oes gen i ffigur wrth law, ond yn sicr roeddem ni wedi gweld cynnydd, roeddwn i'n meddwl, o un flwyddyn i'r llall, dros y blynyddoedd diwethaf. Yn amlwg, cyhoeddodd y Gweinidog Newid Hinsawdd y datblygiad ynni adnewyddadwy yn ddiweddar a bydd yn cyflwyno'r strategaeth cyn gynted â phosib, ac mae'n gwneud datganiad y prynhawn yma.

Edrychwn ymlaen at y datganiad hwnnw. Un o'r cwestiynau allweddol yw sut y gallwn ni efelychu'r llwyddiant yr ydym ni wedi ei weld yn yr Alban. Mae gennym ni'r potensial yno, ond nid ydym, hyd yma o leiaf, wedi gallu ei wireddu.

Un o'r themâu allweddol sy'n deillio o COP27 yw bod gwledydd cyfoethog yn arbennig yn methu â chyflawni eu cyfrifoldebau i gefnogi ymdrechion datgarboneiddio mewn gwledydd datblygol ac ymdrin ag effeithiau newid hinsawdd. A yw Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r egwyddor o iawndal am golled a difrod gan wledydd cyfoethog i rai tlawd? Er ein bod ni'n genedl fach, mae gan Gymru gyfraniad anghymesur yn ein hanes, ond hefyd ôl troed hinsawdd anghymesur o'n cymharu â gweddill y byd.

A allai'r Gweinidog esbonio a fydd Llywodraeth Cymru yn ystyried sefydlu comisiwn bwyd i Gymru, fel yr argymhellwyd gan y WWF? Mae'n un o'r materion allweddol. Mae amaethyddiaeth ar y bwrdd bellach. Bu brwydr fawr dros hynny. Ond, o ran Cymru, a allwn ni gael comisiwn bwyd i Gymru fel modd o oruchwylio strategaeth system fwyd sy'n fwy ystyriol o ecoleg? Mae eich Llywodraeth wedi galw am ddull tîm Cymru o ymdrin â'r newid yn yr hinsawdd. Mae'r holl wrthbleidiau yn cefnogi'r syniad o gomisiwn bwyd i Gymru. A wnewch chi weithio gyda ni i'w wireddu?

Fe wnaethoch chi godi tri gwahanol bwynt yn y fan yna. Fe wnaethoch chi gyfeirio at yr Alban, ac rwy'n credu eich bod chi'n iawn, fe allwn ni ddysgu gan yr Alban. Yn ddiweddar, fis diwethaf, roedd y Prif Weinidog, Gweinidog yr Economi a minnau yn bresennol yn Fforwm Iwerddon-Cymru, lle cawsom ford gron yn trafod ynni adnewyddadwy, ac roedd pobl eisiau siarad am yr Alban. Yn sicr, gwn fod y Gweinidog Newid Hinsawdd, sydd â chyfrifoldeb am ynni, wedi cyfarfod â phobl sy'n edrych ar sefyllfa ein trefn gynllunio o ran datblygiadau ynni newydd, er enghraifft, a'r hyn y gallwn ni ei ddysgu gan yr Alban o ran hynny. Mae gennym ni doreth o wynt, glaw ac amrediad llanw y gallwn ni eu defnyddio i'n budd o ran ynni adnewyddadwy.

Rydych chi'n gofyn a ydym ni'n cefnogi gwneud iawn o ran yr argyfwng hinsawdd a'r newid yn yr hinsawdd. Ydym, mi ydym ni.

O ran y comisiwn bwyd, byddwch yn ymwybodol fy mod i'n cael trafodaethau ar hyn o bryd, gyda Cefin Campbell yn rhan o'r cytundeb cydweithredu a hefyd Peter Fox, gyda'r Bil y mae'n ei gyflwyno, i weld beth allwn ni ei wneud. Nid wyf i'n credu bod angen comisiwn bwyd ar wahân arnom ni. Rwy'n credu bod pethau, yn sicr ym Mil Peter Fox, y gallwn ni eu gwneud heb ddeddfwriaeth. Y pryder am gomisiwn bwyd yw: o ble fydd yr arian yn dod? Mae hynny'n rhywbeth rydym ni'n sicr yn ei ystyried. Rwy'n awyddus iawn i barhau i siarad â Cefin a Peter am hynny.

Hoffwn ddychwelyd, i gloi, at y mater a godwyd yn gynharach am gwpan y byd. Efallai eich bod chi'n ymwybodol o adroddiad y bore yma bod llysgennad Cwpan y Byd FIFA Qatar, Khalid Salman, wedi disgrifio cyfunrywioldeb fel 'niwed yn y meddwl', ac wedi dweud ei fod yn poeni y gallai plant ddysgu rhywbeth nad yw'n dda o bresenoldeb pobl LHDTC+ yng nghwpan y byd. Fe wnaethoch chi gyfeirio at y Wal Enfys; wrth gwrs, maen nhw wedi penderfynu na allan nhw fynd i'r cwpan y byd hwn. Rwyf i wedi gweld trafodaeth y mae Cymdeithas Bêl-droed Cymru yn ei chael gyda Llywodraeth Qatar am greu tai diogel i bobl LHDTC+, ond mae'r ffaith bod yn rhaid cael y drafodaeth honno hyd yn oed, ac nad oes modd sicrhau yn y pen draw na fydd pobl LHDTC+ yn dioddef gwahaniaethu ac, yn wir, yn cael eu carcharu hyd yn oed, yn dangos difrifoldeb y sefyllfa rydym ni'n ei hwynebu rwy'n credu.

Felly, yng ngoleuni'r sylwadau diweddaraf hyn, a fydd y Prif Weinidog o bosib yn ailystyried ei fwriad i fod yn bresennol? Rwy'n sylwi bod Gweinidog tramor Qatar hefyd wedi dweud bod y beirniadaethau o Qatar o ran hawliau dynol ac o ran gweithwyr mudol yn drahaus ac yn rhagrithiol. A yw Llywodraeth Cymru'n rhannu'r safbwynt hwnnw?

Felly, alla' i ddim ateb y cwestiwn a fydd y Prif Weinidog yn ailystyried ei bresenoldeb oherwydd, yn amlwg, nid wyf i'n gallu siarad ag ef—mae'n sâl—ond rwy'n siŵr y bydd ei swyddfa wedi clywed eich cwestiynau. Felly, nid wyf i wir yn teimlo y gallaf i ateb hynna.

Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi datblygiad datganiad o fwriad hyblyg y rhwymedigaeth cwmni ynni Cymru gyfan i'w ddefnyddio gan awdurdodau lleol. Mae'r datganiad unigol yma yn annog mwy o awdurdodau lleol i fanteisio ar y cynllun. Bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd yn gwneud datganiad ehangach ar effeithlonrwydd ynni cwmnïau yng nghartrefi Cymru yn ddiweddarach yn y prynhawn. [Torri ar draws.]

Nid wyf i'n gallu clywed beth mae'r Gweinidog yn ei ddweud. 

Rwy'n credu fy mod i wedi clywed digon, Llywydd, i ofyn fy nghwestiwn dilynol, os nad oes ots gennych chi. Diolch yn fawr iawn. 

Iawn. Os gwnaethoch chi glywed, mae hynny'n iawn.

Diolch, a diolch i chi, Trefnydd, am eich ymateb ar y cwestiwn yna. Wythnos neu ddwy yn ôl, cefais y pleser o ymweld â Grŵp Blue Turtle, sydd wedi'i leoli ym mrenhines y cyrchfannau, yn Llandudno, ac mae Blue Turtle yn gwmni sy'n prosesu'r ceisiadau ar gyfer cynllun ECO4. Fel y byddwch yn ymwybodol, Trefnydd, mae'n gynllun yn y DU gyfan, menter sy'n ei gwneud yn ofynnol i gwmnïau ynni ariannu grantiau o'u helw i wella effeithlonrwydd ynni cartrefi pobl, gyda'r prif amcan o geisio gwella effeithlonrwydd ynni'r rhai sydd ar yr incwm isaf, ac sydd efallai'n agored i niwed. Mae werth £1 biliwn y flwyddyn a disgwylir iddo uwchraddio 450,000 o gartrefi ledled y DU, ac rwy'n credu y dylai Cymru fod yn gwneud ei gorau glas i gael y mwyaf o'r £1 biliwn hwnnw a gweld cymaint o gartrefi a phosibl yma yng Nghymru yn cael eu huwchraddio, gan ei fod yn gyfnod mor bwysig o ran costau byw a'r argyfwng hinsawdd. 

Felly, yng ngoleuni hyn, sut mae Llywodraeth Cymru yn ceisio sicrhau bod Cymru yn manteisio i'r eithaf ar y cynllun hwn, a pha gymorth mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i awdurdodau lleol i sicrhau bod y ceisiadau hynny am y cyllid hwn yn cael eu prosesu mor hawdd a chyn gynted â phosib?

Diolch. Gan weithio gyda'n partneriaid, archwiliodd Llywodraeth Cymru y broses ECO flex i ddatblygu datganiad dewisol o fwriad Cymru gyfan dewisol, er mwyn ei gwneud mor hawdd ac mor ddeniadol â phosib i awdurdodau lleol ymgysylltu â'r cynllun hwn. Gwn fod swyddogion yn parhau i weithio gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, awdurdodau lleol a hefyd prifddinas-ranbarth Caerdydd fel y gellir datblygu dull sy'n sicrhau bod ein hawdurdodau lleol yn cymryd rhan gymaint â phosib, sy'n ei wneud yn ddeniadol i gyflenwyr ynni, ac sy'n goresgyn y rhwystrau hynny i ymgysylltu yr ydym ni i gyd yn gwybod sydd yno yn aml mewn unrhyw gynllun newydd. Bydd cynigion yn cael eu cyflwyno i'r Gweinidog Newid Hinsawdd yn fuan iddi hi eu hystyried yn ffurfiol.

Rwy'n credu mai'r hyn y mae'r dull cydweithredol hwnnw'n ei wneud mewn gwirionedd yw cefnogi'r argymhellion a wnaed gan Bwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig y Senedd pan gawson nhw eu hymchwiliad—yn ôl yn 2020 rwy'n meddwl—i dlodi tanwydd, ac fe wnaethon nhw gyflwyno argymhellion. Yr hyn yr oedden nhw wir eisiau ei weld oedd gweithio agosach gyda'r ECO. 

Mae fferyllfeydd yn chwarae rhan hanfodol yn ein cymunedau ym mhob rhan o Gymru. Mae Presgripsiwn Newydd, y contract fferyllfeydd newydd, a gyflwynwyd ar 1 Ebrill, wedi ymestyn yr amrywiaeth o wasanaethau clinigol y gall pob fferyllfa ei darparu, gan leihau'r gofynion ar feddygon teulu a chefnogi mynediad at driniaeth heb fod angen aros am apwyntiad.

Diolch. Dros y degawd diwethaf, mae'r gwasanaethau a ddarperir gan fferyllfeydd cymunedau wedi cynyddu, ond mae niferoedd y fferyllfeydd cymunedol wedi aros yn eithaf sefydlog, er gwaethaf gofynion a diwygiadau gofal iechyd cynyddol, fel y rhai yr ydych chi newydd eu crybwyll, i gefnogi gweledigaeth Llywodraeth Cymru i dimau fferyllfeydd cymunedol gefnogi gwasanaethau iechyd a gofal. Ond mae llawer o fy etholwyr wedi codi materion gyda mi ynglŷn â gwasanaethau fferylliaeth annigonol. Ym Mhontardawe, mae cleifion yn aml yn gorfod aros dros awr a hanner am eu presgripsiynau. Fodd bynnag, cafodd cais i agor fferyllfa ychwanegol ei wrthod gan y bwrdd iechyd a gwrthodwyd yr apêl gan Lywodraeth Cymru, er eu bod nhw'n derbyn rhai o'r dadleuon a wnaed gan y gymuned, a oedd yn cynnwys yr holl feddygon teulu o blaid fferyllfa ychwanegol i'w gwasanaethu. Yn rhan o'r cynllun 10 mlynedd, 'Fferylliaeth: Sicrhau Cymru Iachach', mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i wella profiad cleifion ac i ddarparu gofal fferyllol di-dor. Felly, sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyfateb y weledigaeth honno â'r realiti presennol ar lawr gwlad, y mae'r Llywodraeth, yn achos ei phenderfyniad i beidio â chaniatáu cynnydd i gapasiti ym Mhontardawe, mewn gwirionedd yn ei rhwystro?

Os caf i ddweud o ran Pontardawe, yn amlwg, ni allaf wneud sylwadau ar achos unigol yn ymwneud ag apeliadau lleoliad fferyllfeydd, ond rwy'n ymwybodol bod Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe wedi bod yn gweithio gyda'r ddwy fferyllfa ym Mhontardawe dros y flwyddyn ddiwethaf i sicrhau bod cynllun gweithredu ar waith i fynd i'r afael â phryderon ynghylch y ddarpariaeth o wasanaethau.

Rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn am swyddogaeth fferyllfeydd cymunedol, ac yn sicr dros y degawd diwethaf, rydym ni wedi gweld llawer mwy o wasanaethau'n cael eu darparu. Pan oeddwn i'n Weinidog Iechyd, union ddegawd yn ôl, er enghraifft, doedden nhw ddim yn rhoi brechlynnau ffliw, ac mae bellach yn rhan o fywyd arferol gallu cael mynediad at eich brechiad ffliw mewn fferyllfa. Felly, yn sicr, rwy'n credu ei fod yn ymwneud â'r person iawn yn y lle iawn yn darparu'r driniaeth honno i bobl, ac mae fferyllfeydd cymunedol wedi gallu cynnig amrywiaeth estynedig o wasanaethau, a nawr gyda'r contract newydd, rwy'n credu y byddwn ni'n gweld hyd yn oed mwy o wasanaethau'n cael eu darparu.

Gweinidog, mae fferylliaeth gymunedol wedi newid yn sylweddol yn y blynyddoedd diwethaf. Gyda rhwydwaith o dros 700 o wasanaethau fferylliaeth wedi'u gwreiddio yn ein cymunedau, mae gan y gweithwyr proffesiynol hyn y capasiti a'r gallu i wneud mwy o ran mynd i'r afael ag anghydraddoldebau iechyd a helpu pobl i reoli eu salwch pan fo angen. Pa asesiad mae'r Llywodraeth wedi ei gynnal i archwilio ble yng Ngorllewin De Cymru y mae angen i ni gynyddu nifer y fferyllfeydd cymunedol, a beth yw'r uchelgais hirdymor o ran datblygu eu cynnig o wasanaethau?

Diolch. Wel, soniais i y bydd y contract newydd yn caniatáu i ragor o wasanaethau gael eu datblygu yn y dyfodol, ac rydych chi'n gwbl gywir bod swyddogaeth fferyllfeydd cymunedol wedi newid yn sylweddol dros y 10 mlynedd diwethaf. Maen nhw'n cyflawni swyddogaeth hanfodol i gleifion. Fe wnaethoch chi gyfeirio at y nifer o fferyllfeydd cymunedol, fel y gwnaeth Sioned Williams, a teg dweud nad oes llawer o newid wedi bod, rwy'n credu, i nifer y fferyllfeydd cymunedol yng Nghymru dros y 10 mlynedd diwethaf, ond rydym ni wedi gweld cynnydd i nifer y gweithwyr fferyllol proffesiynol, ac mae hynny'n cynnwys fferyllwyr a thechnegwyr fferyllfa, ar y gofrestr. Rwy'n credu ei bod wedi cynyddu dros 3 y cant.

Diolch. Y llynedd, fe wnaethom ni godi ein huchelgais i sicrhau allyriadau sero-net erbyn 2050. Cyn COP26, fe wnaethom ni gyhoeddi Sero Net Cymru, ein cynllun lleihau allyriadau. Rydym ni bellach yn canolbwyntio ar gyflawni'r camau gweithredu yn Sero Net Cymru a'n cynllun ymaddasu presennol ar gyfer yr hinsawdd, 'Ffyniant i Bawb: Cymru sy'n Effro i'r Hinsawdd'.

Diolch, Trefnydd, arweinydd y tŷ.

'Rydym ar briffordd i uffern hinsawdd gyda'n troed yn dal ar y sbardun.'

Dyma eiriau dramatig Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig António Guterres, yn annerch dechrau COP27 yn yr Aifft. Mae Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig wedi rhoi rhybudd plaen ac eglur i'r byd ein bod ni ym mrwydr ein bywydau ac yn colli. Trefnydd, gwn fod Prif Weinidog Cymru yn angerddol, fel rydych chithau, am Gymru yn chwarae ei rhan—rhan sylweddol—yn ymdrechion dynoliaeth i ddiogelu ein planed ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. Mae sicrhau newid teg a fforddiadwy i ddyfodol carbon isel yn golygu sicrhau bod ffynonellau newydd, glân, fforddiadwy o ynni adnewyddadwy i Gymru. Felly, Trefnydd, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau ein bod ni'n cyflawni ein rhwymedigaethau sero-net mewn ffyrdd a fydd o fudd i holl gymunedau Cymru?

Diolch. Mae cyflawni newid teg a fforddiadwy i ddyfodol carbon isel yn golygu sicrhau bod ffynonellau newydd, glân, fforddiadwy o ynni adnewyddadwy ar gyfer Cymru. Mae angen i ni hefyd dyfu economi gydnerth, lle gallwn barhau i nodi a manteisio ar gyfleoedd yn y technolegau a'r marchnadoedd newydd a gwyrdd hynny. Ond, mae'n rhaid iddyn nhw gael eu seilio ar sylfaen ddiwydiannol aeddfed, arloesol a chystadleuol. Rwy'n credu bod y geiriau y gwnaethoch chi eu defnyddio, teg a fforddiadwy, yn bwysig iawn. Mae'r Gweinidog Newid Hinsawdd wedi ei gwneud yn eglur iawn bod yn rhaid iddo fod yn newid cyfiawn, a bod yn rhaid gadael neb ar ôl.

Byddwch yn ymwybodol o'n harchwiliad trwyadl o ynni adnewyddadwy a gynhaliwyd yn gynharach eleni. Fe wnaeth hwnnw wir amlinellu'r cyfleoedd sydd ar gael. Trafododd hefyd y rhwystrau sydd, wrth gwrs, yno i'w goresgyn, a'r camau arfaethedig y gallwn ni eu cymryd os ydym ni'n mynd i uwchraddio ein cynhyrchiad ynni adnewyddadwy yma yng Nghymru. Soniais yn fy ateb cynharach i arweinydd Plaid Cymru bod y Prif Weinidog a minnau wedi mynd i ford gron yn Fforwm Iwerddon-Cymru yng Nghorc gyda chynhyrchwyr a datblygwyr ynni adnewyddadwy, ac maen nhw'n sicr yn gweld y cyfleoedd sydd gennym ni yma yng Nghymru yn hynny o beth.

Mae'r Gweinidog Newid Hinsawdd wedi amlinellu polisi ar bwysigrwydd perchnogaeth leol o ddatblygiadau ynni, oherwydd rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod y cymunedau hynny'n cadw'r manteision cymdeithasol ac economaidd hynny o fod yn gartref i ddatblygiadau newydd sy'n gysylltiedig ag ynni. Ond, rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud bod angen i Lywodraeth y DU gamu i'r adwy a darparu amgylchedd sefydlog ar gyfer y buddsoddiad hwnnw, oherwydd rwy'n cofio pan oedd paneli solar yn boblogaidd, ac yna fe wnaethon nhw ddiddymu'r tariff ar gyfer hynny. Fe es i fferm lle'r oedd ffermwyr wedi rhoi cynllun ynni dŵr ar eu fferm, ac roedden nhw'n awyddus iawn i fynd i'r cwm nesa i helpu ffermwr yno i sefydlu un, ond erbyn hynny roedd y tariff cyfrannol wedi mynd. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod Llywodraeth y DU yn camu i'r adwy yn hynny o beth.

Fel y dywedodd Sameh Shoukry, darpar lywydd COP27, dim ond yr wythnos diwethaf,

'Fel y dengys y wyddoniaeth orau sydd ar gael, ni ellir gwrthdroi rhai effeithiau newid hinsawdd erbyn hyn ac mae angen undod a gweithredu byd-eang ar y cyd, nid rhethreg wag'.

Tra dywedir wrth y byd i flaenoriaethu'r argyfwng amgylcheddol, yma yng Nghymru disgrifiwyd ein llywodraethu amgylcheddol gan yr Athro Steve Ormerod fel

'methu ag ymdrin â materion cyfreithiol amgylcheddol sylweddol.'

Er bod ein pwyllgor newid hinsawdd wedi croesawu eich nod i greu Cymru wyrddach, rydym ni wedi bod yn gwbl eglur ei bod hi'n hanfodol bod cyfraith amgylcheddol yn cael ei seilio ar fframwaith llywodraethu cadarn sy'n cynnig trosolwg effeithiol o weithrediad ac atebolrwydd Llywodraeth pan fo'n methu â chyflawni. Yng ngoleuni'r alwad fyd-eang i weithredu ar frys i amddiffyn ein hamgylchedd, pam nad yw eich Llywodraeth—[Torri ar draws.] Ydych chi'n gwrando ar eich Gweinidog? Mae'n ddrwg gen i. Pam nad yw eich Llywodraeth wedi blaenoriaethu gweithrediad y corff trosolwg llywodraethu amgylcheddol statudol a addawodd eich Llywodraeth yn ystod tymor diwethaf y Senedd? Pam ydych chi wedi methu yn hyn o beth, Trefnydd? Diolch.

Wel, pe na baem ni wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd, ni fyddai gennym ni unrhyw fylchau yn ein llywodraethu amgylcheddol.

Cyhoeddir meini prawf cymhwyso wedi'u diweddaru yn rheolaidd gan y cyrff sy'n gyfrifol am ganllawiau clinigol. Cyhoeddwyd cyngor diweddaraf Technoleg Iechyd Cymru ar y materion hyn ym mis Gorffennaf 2021. Mae'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal yn diweddaru ei ganllawiau ym mis Mehefin.

Diolch, Trefnydd. Fel y gwyddoch chi, mae'r diweddariad mwyaf diweddar i ganllawiau NICE yn ymwneud â chymhwysedd ar gyfer monitro glwcos fflach a pharhaus, CGM, heb os yn gam mawr i helpu'r rhai sy'n byw gyda diabetes math 1 gael mynediad at dechnoleg well i reoli eu lefelau glwcos gwaed. Mae hyn yn bwysig oherwydd nid yn unig y mae'n helpu pobl i reoli eu bywydau, ac yn enwedig eu gweithgareddau dyddiol yn well, ond, yn yr hirdymor, bydd yn lleihau nifer y cyflyrau iechyd hirdymor y gellir eu hosgoi y maen nhw'n eu dioddef, fel niwropathi ymylol a niwed microfasgwlaidd a macrofasgwlaidd i bibellau gwaed. Felly, bydd y dechnoleg hon nid yn unig yn gwella iechyd cyffredinol y rhai â diabetes math 1, ond hefyd yn gwella cyfraddau marwolaeth.

Mewn ymateb i gwestiwn ysgrifenedig gan Hefin David ar 22 Ebrill eleni, cyfeiriodd y Gweinidog iechyd at rwymedigaethau hyfforddi staff fel rhwystr posibl i weithredu'r canllawiau NICE newydd. Rwy'n ymwybodol, mewn rhai achosion—ac ni fwriedir i hyn fychanu gweithwyr gofal iechyd proffesiynol—bod gan gleifion wybodaeth sylweddol well am y dechnoleg newydd sydd ar gael iddyn nhw a sut mae'n gweithio na gweithwyr iechyd proffesiynol, ac mae llawer iawn o amrywiad o ran yr hyfforddiant a dderbyniwyd rhwng byrddau iechyd. Gyda hyn mewn golwg, Trefnydd, pa ymrwymiad fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod yr holl staff gofal iechyd yng Nghymru wedi'u hyfforddi'n llawn i ddefnyddio a gweithredu technoleg fflach a CGM? Diolch.

Diolch. Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn, oherwydd argymhellir monitro glwcos parhaus ar gyfer pob unigolyn â diabetes math 1, ac mae'n bwysig eu bod nhw'n gallu cael mynediad at hynny. Nid wyf i'n ymwybodol o unrhyw gyhoeddiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol o ran yr holl staff gofal iechyd yn meddu ar y gallu hwnnw, ond, yn amlwg, mae hi yn y Siambr ac wedi clywed eich cwestiwn, ac os oes unrhyw beth pellach, byddaf yn gofyn iddi ysgrifennu atoch chi.FootnoteLink

Mae amrywiaeth o wasanaethau yn parhau i gael eu datblygu ledled Cymru. Yn nhymor presennol y Senedd, byddwn, er enghraifft, yn cynyddu mynediad at eiriolaeth iechyd meddwl i fodloni safonau amddiffyn rhyddid newydd a hefyd yn creu gwasanaeth eiriolaeth newydd i rieni y mae eu plant mewn perygl o gael eu symud i ofal cyhoeddus.

Diolch, Trefnydd, am eich ymateb. Rwy'n croesawu'r hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei wneud o ran gwasanaethau eiriolaeth, yn enwedig i blant a phobl ifanc o ran y cynnig gweithredol. Fodd bynnag, dywedodd yr adroddiad diweddar gan Gomisiynydd Plant Cymru, er gwaethaf rhywfaint o welliant, nad yw gwasanaethau eiriolaeth sy'n gysylltiedig ag iechyd yn benodol ar gael o hyd i bob person ifanc sydd eu hangen. Er enghraifft, dywed yr adroddiad, yn anffodus, mai ychydig iawn o gynnydd a wnaed gan Lywodraeth Cymru o ran cynorthwyo byrddau iechyd i wella'r cynnig eiriolaeth. Wrth i waith a ddechreuodd yn 2020 i ymgysylltu â byrddau iechyd a darparwyr eiriolaeth arafu oherwydd y pandemig, ac yna, fel y nodwyd yn yr adroddiad, fethu â chael ei ailddechrau ers hynny, Gweinidog, a oes gan y Llywodraeth unrhyw gynlluniau i ofyn i fyrddau iechyd asesu sut maen nhw'n gweithredu'r cynnig gweithredol ar hyn o bryd, a pha un a yw gwasanaethau yn hygyrch ac yn cynnwys gwasanaethau wyneb yn wyneb? A sut ydych chi'n ymateb i alwad y comisiynydd i'r opsiwn o wasanaethau eiriolaeth gael ei ymestyn i bob person ifanc sydd eu hangen wrth ddefnyddio gwasanaethau iechyd, ac i'r gwasanaeth hwn gael ei hysbysebu a'i hyrwyddo'n dda?

Yn amlwg, gall eiriolaeth gymryd sawl ffurf. Mae'n gallu bod yn anffurfiol, mae'n gallu bod yn ffurfiol. Rwy'n credu eich bod chi'n cyfeirio at ddulliau mwy ffurfiol. Mae gan bob math o eiriolaeth ei fanteision ei hun yn y ffordd y mae'n cynorthwyo unigolion. Mae gennym ni wasanaethau eiriolaeth ar gyfer iechyd. Byddwch yn ymwybodol o'r corff llais y dinesydd newydd ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol, sy'n disodli ein cynghorau iechyd cymuned. Yn amlwg, bydd y corff llais y dinesydd newydd yn adlewyrchu safbwyntiau a diddordebau pobl Cymru. O ran plant yn benodol, yn amlwg mae gennym ni ddull cenedlaethol o ymdrin ag eiriolaeth statudol ar gyfer plant ac, ers 2017, yn rhan o hynny, rydym ni wedi datblygu cynnig gweithredol o eiriolaeth i blant a phobl ifanc sydd â hawl pendant i gael y cynnig gweithredol hwnnw gan eiriolwr statudol, annibynnol, proffesiynol yn y dyfodol.

Mae Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid a chyngor polisi i gynorthwyo darpariaeth Parc Rhanbarthol y Cymoedd. Yn sgil diddymu arian yr UE, rydym ni'n gweithio gyda phartneriaid rhanbarthol i ddatblygu model ariannu cynaliadwy yn unol â strategaethau rhanbarthol a Llywodraeth Cymru.

Diolch, Trefnydd. Mae Parc Rhanbarthol y Cymoedd yn darparu amrywiaeth o ymyriadau cadarnhaol, gan hybu iechyd a llesiant, cynnig cyfleoedd addysg i oedolion, diogelu'r amgylchedd, a gwella'r cynnig i dwristiaid yn y Cymoedd, a rhoi hwb drwy hynny i'n heconomïau lleol. Mae pyrth darganfod fel Parc Sirol Dyffryn Dâr yn golygu y gall ein cymunedau yn y Cymoedd gael mynediad at y rhain yn llythrennol ar garreg eu drws. Mae Parc Rhanbarthol y Cymoedd, fel y dywedoch chi, wedi cael ei gefnogi gan gyllid Ewropeaidd yn y gorffennol, sydd wedi cael ei golli, yn amlwg, drwy Brexit. Gyda chyllid newydd yn cael ei gymryd allan o reolaeth Llywodraeth Cymru, a heb unrhyw geisiadau cronfa ffyniant bro wedi'u cadarnhau hyd yma, pa hyder sydd gennych chi y gall mentrau o'r fath barhau yn ystod y cyfnod economaidd gythryblus sydd i ddod?

Rydych chi'n iawn; rydym ni'n sicr yn wynebu colled sylweddol—dros £1.1 biliwn—mewn cyllid UE heb ei ddisodli rhwng 2021 a 2025. Fe wnaethoch chi sôn am gyllid ffyniant bro. Yn amlwg, gwrthodwyd mynediad i Lywodraeth Cymru at y gronfa ffyniant gyffredin neu unrhyw fath o swyddogaeth benderfynu o ran sut mae'r cyllid yn mynd i gael ei ddyrannu yma yng Nghymru. Rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud ei fod yn fethiant llwyr fel arian i ddisodli cyllid yr UE. Dydyn ni ddim wedi derbyn unrhyw arian, ond pe baem ni'n dal wedi bod yn yr Undeb Ewropeaidd bydden ni wedi cael cyllid bron i ddwy flynedd yn ôl nawr, yn y cyfnod hwnnw yr wyf i newydd sôn amdano, 2021-25. Rwyf i hefyd yn credu bod datganoli wedi cael ei osgoi, felly yn amlwg mae'n bryder enfawr i ni. Fel rydych chi'n dweud, rydym ni mewn cyfnod ariannol cythryblus iawn, felly'r hyn rydym ni'n gorfod ei wneud yw cael trafodaethau gyda'n partneriaid i weld sut y gallwn ni wneud yn siŵr nad ydym ni'n colli'r cynlluniau anhygoel yma sydd eisoes ar waith.

Rydym ni eisiau i Gymru gynhyrchu digon o ynni adnewyddadwy i ddiwallu ein hanghenion ein hunain a chadw'r manteision economaidd a chymdeithasol o wneud hynny. Rydym ni'n creu datblygwr adnewyddadwy sector cyhoeddus wrth i ni wneud y mwyaf o'r potensial ar gyfer ynni gwynt ar y tir ac ar y môr.

Diolch, Trefnydd. Wythnos neu ddwy yn ôl, nododd RenewableUK Cymru wythnos ynni'r gwynt Cymru trwy gynnal derbyniad yma yn y Senedd. Trefnydd, rwy'n siŵr y byddwch chi wedi diflasu arnaf i'n manteisio ar bob cyfle ers gael fy ethol i dynnu sylw dro ar ôl tro at y cyfle cyffrous a'r potensial sydd oddi ar arfordir de sir Benfro yn y môr Celtaidd o ran ynni adnewyddadwy, ac ynni gwynt ar y môr arnofiol yn benodol, a all nid yn unig helpu i ddiwallu ein hanghenion ynni ond hefyd darparu cyfleoedd gwaith o ansawdd uchel hefyd. Mae'n werth nodi, yn wir, bod y DU wedi lleihau allyriadau carbon deuocsid o fwy nag unrhyw wlad G20 arall ers 1990. Yn ystod y derbyniad, siaradais â chynrychiolwyr y diwydiant a fynegodd eu pryderon ynghylch a yw'r seilwaith porthladd a chadwyn gyflenwi a'r drefn gynllunio bresennol yn ddigonol i gefnogi'r gwaith o gynhyrchu ynni gwyrdd a glas, yn enwedig y cynlluniau hynny a gynigiwyd gan Blue Gem Wind a RWE Power, yn unol â'r terfynau amser sy'n ofynnol i fod yn fasnachol hyfyw. O ystyried hyn, a chan ragweld datganiad y Gweinidog Newid Hinsawdd y prynhawn yma, pa sicrwydd allwch chi ei roi i'r sefydliadau hyn ac i eraill sy'n dymuno buddsoddi yn y môr Celtaidd bod eich Llywodraeth ar ochr prosiectau ynni adnewyddadwy? Diolch.

Fel y dywedais yn fy atebion cynharach i ddau o'n cyd-Aelodau, fe wnaeth y Prif Weinidog a minnau gyfarfod â llawer o'r datblygwyr hyn—ac roedd Blue Gem yn sicr wedi'i gynrychioli o amgylch y bwrdd hwnnw—yng Nghorc, lle cawsom y trafodaethau hynny. Nid oes ganddyn nhw unrhyw amheuon na fydd Llywodraeth Cymru yno i'w cefnogi wrth iddyn nhw gyflwyno'r prosiectau hyn.

Mae Llywodraeth Cymru'n gweithio i sicrhau bod milwyr, cyn-filwyr a'u teuluoedd yn cael eu cefnogi yn ysbryd cyfamod y lluoedd arfog. Mewn meysydd datganoledig gan gynnwys iechyd, addysg, tai a chyflogaeth, nod Llywodraeth Cymru yw sicrhau nad oes neb o dan anfantais oherwydd eu gwasanaeth. Pan fo'n berthnasol, rhoddir ystyriaeth arbennig.

Diolch am yr ymateb yna ar ran Llywodraeth Cymru, Trefnydd. A gaf i ofyn i chi am swyddogion cyswllt y lluoedd arfog? Maen nhw wedi bod yn ychwanegiad anhygoel i'r tîm gwych sydd wedi cefnogi cymuned ein lluoedd arfog ledled Cymru yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ac maen nhw'n gwneud gwaith gwych i wneud yn siŵr bod awdurdodau lleol a sefydliadau eraill yn y sector cyhoeddus yn gweithredu cyfamod y lluoedd arfog. Ond fel y byddwch yn ymwybodol, mae'r cyllid ar gyfer swyddogion cyswllt y lluoedd arfog hynny yn dod i ben ar hyn o bryd ym mis Mawrth y flwyddyn nesaf. Rwyf i eisiau gweld y cyllid hwnnw'n parhau, ac felly hefyd holl aelodau'r grŵp trawsbleidiol yr wyf i'n ei gadeirio. Byddwn i'n ddiolchgar iawn i gael cadarnhad heddiw, yn Wythnos y Cofio hon, y bydd yr arian hwnnw'n mynd y tu hwnt i ddiwedd mis Mawrth i'r dyfodol.

Diolch. Fel y gwyddoch chi, mae'r Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol yn arwain dadl y prynhawn yma ar y lluoedd arfog. Nid wyf i eisiau dwyn y sylw oddi wrthi, ond nid wyf i'n credu fy mod i'n dweud unrhyw beth nad yw yn y parth cyhoeddus; rwyf i wedi ei chlywed yn dweud droeon ei bod hi wedi ymrwymo'n llwyr i barhau i ariannu swyddogion cyswllt ein lluoedd arfog.

Fel is-gadeirydd y grŵp ar y lluoedd arfog, hoffwn adleisio'r pwyntiau y mae Darren Millar wedi eu gwneud. Mae swyddogion cyswllt y lluoedd arfog yn rhan hanfodol o seilwaith darparu gwasanaethau, a'r gynrychiolaeth o angen o fewn llywodraeth leol ledled Cymru. Fe wnaethom ni lwyddo i ymestyn y cyllid—rwy'n credu ei fod am ddwy flynedd—sy'n rhedeg allan bellach ym mis Mawrth, a byddai'n ddefnydd gwirioneddol hanfodol a da o arian cyhoeddus i sicrhau bod y cyllid hwn yn dod yn nodwedd barhaol o'r bensaernïaeth gwasanaethau cyhoeddus hon.

Felly, rwy'n cyfeirio, mewn gwirionedd, at fy ateb i Darren Millar. Rwy'n credu ein bod ni i gyd yn cydnabod gwaith pwysig iawn swyddogion cyswllt y lluoedd arfog yma yng Nghymru.

Diolch i'r Trefnydd, a dymuniadau gorau i'r Prif Weinidog am wellhad buan.

Yr eitem nesaf, felly, bydd y datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hynny—Lesley Griffiths.

Diolch. Mae rhai newidiadau i fusnes yr wythnos yma. Byddaf i'n gwneud datganiad ynghylch ffliw adar yn ddiweddarach y prynhawn yma, ac mae'r datganiad ar yr ymateb i gynllun ariannol a rhagolwg economaidd Llywodraeth y DU a'r drafodaeth ar yr Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar Fesur Protocol Gogledd Iwerddon wedi'i gohirio tan 22 Tachwedd. Mae busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad busnes a'r cyhoeddiad, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i Aelodau yn electronig.

Trefnydd, a gaf i alw am ddatganiad gan y Gweinidog llywodraeth leol ar y newyddion bod ugeiniau o geiswyr lloches yn cael eu cartrefu mewn gwesty moethus yng nghefn gwlad Conwy yng ngogledd Cymru? Mae hyn yn rhywbeth sydd wedi achosi cryn bryder ymysg y gymuned, oherwydd ni oes unrhyw gyfathrebu wedi bod o gwbl cyn i'r trefniant yma gael ei wneud gyda naill ai cynrychiolwyr lleol nac, yn wir, rwy'n deall, gyda Llywodraeth Cymru neu'r awdurdod lleol. Nawr, yn amlwg, mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod llety'n addas i geiswyr lloches nes bod eu ceisiadau am loches yn cael eu penderfynu, ac mae gan Lywodraeth y DU her sylweddol ar ei dwylo, ond mae nifer o bobl wedi cael eu trefniadau wedi'u canslo, mae digwyddiadau priodas yn cael eu canslo, mae gwesteion wedi cael eu harosiadau yn y gwesty wedi'u canslo hefyd. Ac, wrth gwrs, mae gennym ni straen enfawr eisoes ar lawer o'n gwasanaethau cyhoeddus yn yr ardal, ac mae pobl eisiau gwybod beth fydd yn cael ei wneud i sicrhau nad oes gennyn nhw feichiau ychwanegol o ganlyniad i'r penderfyniad hwn, sy'n ymddangos fel pe bai wedi'i osod ar bob un ohonom ni oddi uchod.

A gaf i ofyn am ddatganiad brys ar hynny, a'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i weithio gyda Llywodraeth y DU ac, yn wir, yr awdurdod lleol dan sylw, Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, i wneud yn siŵr fod anghenion yr unigolion hyn yn cael eu diwallu ac y gallan nhw gael eu cartrefu'n briodol, nid mewn gwesty moethus ar adeg pan fo gennym ni lawer o broblemau tai eisoes yn y gogledd, ond mewn llety priodol sy'n addas at y diben?

Mae'n anodd iawn i Lywodraeth Cymru, na'r awdurdod lleol, byddwn i'n dweud, weithio gyda Llywodraeth y DU pan ydyn nhw'n cael eu hanwybyddu'n llwyr. Fel y dywedwch chi, ni chawsom wybod am hyn ymlaen llaw, ac rwyf i eisiau bod yn wirioneddol glir, Llywydd, mai Llywodraeth y Deyrnas Unedig sy'n gyfrifol am bolisi mewnfudo a'i gyflawni. Mae ganddyn nhw system nawr sydd wedi torri, rwy'n credu, ac mae gwir angen iddyn nhw drwsio hyn cyn gynted â phosibl, oherwydd yr hyn yr ydym ni'n ei weld yw canlyniadau dynol y system honno sydd wedi torri, a dydw i ddim yn credu ei bod yn gwneud lles i unrhyw un.

Gwn fod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn neu wedi ysgrifennu at y Swyddfa Gartref fel mater o frys heddiw i wneud y pwyntiau hyn yn gryf iawn, iawn. Ac nid yw hyn atoch chi o gwbl, ond rwy'n credu y byddwn i eisiau apelio at bawb, fel yr ydych chi wedi codi'r mater hwn, mai'r peth gorau mewn gwirionedd yw osgoi defnyddio iaith ymfflamychol pan fyddwn ni'n ymdrin â'r mater hwn. Yn sicr, rwyf i wedi gweld geiriau na fyddwn i wedi bod eisiau eu gweld ynglŷn â hyn, ac mae gan eiriau ganlyniadau, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni i gyd yn trin y mater hwn â sensitifrwydd a gofal.

Trefnydd, hoffwn i ofyn am ddatganiad yn amlinellu safbwynt Llywodraeth Cymru ar gyfyngu gwerthiant tân gwyllt, os gwelwch yn dda. Rydym ni newydd gael noson tân gwyllt, ac fel pob blwyddyn arall, mae anifeiliaid di-ri wedi cael eu dychryn yn enbyd gan y synau a'r fflachiadau o dân gwyllt nid yn unig ar un noson, ond y tair, pedair neu bum noson o gwmpas noson tân gwyllt hefyd. Roedd Classic FM wedi rhoi cerddoriaeth gysurlon yn benodol i gysuro anifeiliaid anwes gofidus pobl oedd yn ofidus, ac mae hynny'n beth hyfryd, ond siawns na ddylai fod wedi gorfod digwydd mewn gwirionedd.

Mae pryderon ynghylch diogelwch plant o ran tân gwyllt hefyd, ac mae gwahaniaeth aruthrol rhwng yr arddangosfeydd proffesiynol gwych sy'n cael eu cynnal yn ein cymunedau a phobl yn eu cynnau yn eu gerddi eu hunain. A fyddai Llywodraeth Cymru'n gallu dysgu o brofiad yr Alban a'u Bil tân gwyllt a pyrotechneg, ac a yw hwn yn faes lle mae Llywodraeth Cymru yn ceisio gwneud mwy? Byddwn i'n croesawu datganiad yn nodi hyn, os gwelwch yn dda.

Diolch. Rydych chi'n codi pwynt pwysig iawn, ac rwy'n gwybod pan oedd gen i bortffolio'r amgylchedd, roeddwn i'n cwrdd yn rheolaidd gyda fy swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU a hefyd yr Alban, oherwydd, yn amlwg, mae'n fater â gedwir yn ôl, a byddai angen i Lywodraeth y DU wahardd gwerthu tân gwyllt. Ond rwy'n credu mai'r pwynt pwysig yr ydych chi'n ei wneud yw nad un noson yn unig mohono; mae hyn wedi parhau, a hyd yn oed neithiwr roeddwn i'n gallu clywed tân gwyllt. Felly, rwy'n credu ei fod yn sicr yn rhywbeth y byddem ni eisiau ei ystyried, i ystyried yr arfer gorau i weld a oes unrhyw beth y gallem ni ei wneud. Nid ydw i'n gwybod a yw'r Gweinidog Newid Hinsawdd yn parhau i gael y trafodaethau hynny gyda'r swyddog cyfatebol yn Llywodraeth y DU nawr bod gennym ni Lywodraeth newydd ar waith, ond rwy'n credu ei fod yn sicr yn rhywbeth yr ydym ni i gyd, fel Aelodau o'r Senedd, yn cael bag post eithaf sylweddol amdano.

Gwnes i gwrdd yn ddiweddar ag etholwyr Caerffili Ellie ac Owain James. Yn 34 oed, mae Owain wedi cael diagnosis o diwmor ar yr ymennydd nad oes modd ei wella, ac os nad oes camau'n cael eu cymryd, mae'r cwpl wedi cael gwybod y bydd ganddo fisoedd yn unig i fyw. Cafodd wybod am un driniaeth a allai ei helpu i ymestyn ei fywyd, ond nid yw wedi'i chymeradwyo eto gan NICE na'r grŵp strategaeth meddyginiaethau Cymru gyfan, ac er ei fod yn addawol iawn, mae'n dal i fod yng nghamau olaf treialon clinigol gyda'r asiantaeth rheoleiddio cynhyrchion meddygol a gofal iechyd. Yr unig ddewis sydd ar gael iddyn nhw ar hyn o bryd, felly, yw iddyn nhw dalu'n breifat—rhywbeth a fyddai'n costio cannoedd o filoedd o bunnoedd iddyn nhw.

Rwyf hefyd yn ymwybodol o achos Ethan Hamer, 15 oed o Gaerffili, sydd wedi cael diagnosis o fath ymosodol iawn o ganser sy'n gofyn am fath tebyg o driniaeth, ac mae'r math hwnnw o driniaeth yn y camau defnyddio cynnar. Mae gan Owain ac Ethan safleoedd ariannu torfol wedi eu sefydlu yn eu henwau, ac rwy'n bwriadu eu rhannu ar fy nghyfryngau cymdeithasol. Rwyf i wedi ysgrifennu at y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y mater, ond yn y cyfamser, a wnaiff Llywodraeth Cymru gyflwyno datganiad ar y gallu i gael gafael ar feddyginiaethau newydd sydd heb gael eu cymeradwyo i'w defnyddio eto ar gyfer ei ddefnyddio gyda GIG Cymru?

Diolch, ac yn sicr mae'n ddrwg iawn gen i glywed am y materion iechyd y mae Owain ac Ethan yn eu profi. Yr hyn yr ydym ni fel Llywodraeth yn ei ddisgwyl yw bod pobl yn gallu cael gafael ar therapïau a argymhellir fel rhan o'r drefn arferol drwy'r GIG, ac mae'n bwysig tynnu sylw at y ffaith bod triniaethau sydd ar gael fel mater o drefn ar gyfer tiwmorau ar yr ymennydd. Yn amlwg gwnaethoch chi gyfeirio at therapïau newydd sy'n gorfod mynd trwy, yn hollol gywir, NICE a threialon meddyginiaethau ac asiantaeth rheoleiddio gofal iechyd, ac maen nhw fel arfer yn cael eu datblygu trwy dreialon clinigol cyn hynny. Yn amlwg, byddem ni'n disgwyl i gleifion cymwys yng Nghymru allu cael gafael ar dreialon clinigol agored hefyd, cyn trwyddedu unrhyw therapi newydd, os, yn wir, dyna oedd y penderfyniad clinigol a gafodd ei wneud. Rydych chi wir wedi gwneud y peth cywir yn ysgrifennu at y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ac rwy'n siŵr y bydd hi'n ymateb maes o law.

Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad? Un ar weithwyr gofal, oherwydd cyhoeddiad y Llywodraeth yn ôl yn y gwanwyn i sicrhau bod arian ar gael i dalu'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal yma yng Nghymru—menter i'w chroesawu, os caf i ychwanegu. Mae gwahanol ddarparwyr gofal wedi cysylltu â mi yn fy rhanbarth fy hun, ond rwy'n deall ei fod yn debyg ar draws gweddill Cymru, bod yr arian hwn wedi'i drosglwyddo i awdurdodau lleol ac roedd elfen o ddisgresiwn yr awdurdod lleol ynghylch faint o'r gyllideb £40 miliwn a mwy oedd ar gael i'r darparwyr gofal i gyrraedd y nod hwnnw o dalu'r cyflog byw gwirioneddol. Yn ystod argyfwng COVID, pan oedd gan Lywodraeth Cymru fenter debyg i wobrwyo gweithwyr gofal trwy roi cynnydd o £1,500 iddyn nhw yn eu cyflogau, cafodd yr arian hwnnw ei dalu'n  uniongyrchol i'r darparwyr gofal er mwyn gallu trosglwyddo'r arian i'r gweithwyr yn eu cyflogaeth. Fy nealltwriaeth i yw bod llawer o ddarparwyr gofal yn ei chael hi'n anodd bodloni'r rhwymedigaeth hon nawr, oherwydd bod awdurdodau lleol wedi gwneud penderfyniadau dewisol dros ddyrannu'r arian hwn. Rwyf i wedi ysgrifennu at y Dirprwy Weinidog, ond a gawn ni ddatganiad i drafod gweithredu'r polisi hwn yn gyffredinol? Ac a yw hi'n ymwybodol o'r pryderon hyn sydd wedi'u codi gyda mi, gan fy mod i'n deall fod Fforwm Gofal Cymru wedi codi pryderon tebyg gyda hi'n uniongyrchol, a pha gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i unioni'r pryderon hyn?

Ac mae fy ail gais am ddatganiad o ran y cyhoeddiad cladin a wnaeth y Gweinidog, y gallaf weld ei bod yn ei lle heddiw, o ran y rhwymedigaethau a'r cytundeb gwirfoddol y cyrhaeddodd hi â datblygwyr yma yng Nghymru ddechrau mis Hydref. Fy nealltwriaeth i yw bod y datblygwyr hynny i ddod ymlaen at Lywodraeth Cymru o fewn mis o lofnodi'r cytundeb ynghylch sut maen nhw'n bwriadu unioni'r camweddau cladin ar adeiladau yng Nghymru, a dylai'r cynlluniau hynny, yn ôl yr hyn rwy'n ei ddeall, fod wedi cyrraedd Llywodraeth Cymru ddiwedd yr wythnos ddiwethaf neu ddechrau'r wythnos hon. A gaf i arwydd a fydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno datganiad, fel y gallwn ddeall pa mor hyderus yw'r Gweinidog bod y datblygwyr yn byw hyd at yr ymrwymiadau y maen nhw wedi'u gwneud yn y cytundeb gwirfoddol hwnnw, a sut bydd y Llywodraeth yn dwyn y datblygwyr i gyfrif er mwyn sicrhau bod y camau unioni'n cael eu rhoi ar waith ar frys? 

Diolch. O ran eich cwestiwn cyntaf ynghylch y cynllun talu ychwanegol i'n gweithwyr gofal, fy nealltwriaeth i yw bod awdurdodau lleol wedi nodi bod 96 y cant o'r taliadau wedi'u talu'n barod. O ran y 4 y cant, rwy'n credu eich bod chi wir wedi gwneud y peth cywir yn ysgrifennu at y Dirprwy Weinidog, a bydd hi'n gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi am y 4 y cant hwnnw.

Ac ar eich ail gwestiwn, nid ydw i'n ymwybodol os yw'r Gweinidog Newid Hinsawdd wedi derbyn yr holl gynlluniau, ond rwy'n gwybod y bydd hi'n ystyried y rheini, ac os yw hi'n teimlo bod angen rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf, byddaf i'n gofyn iddi hi wneud datganiad ysgrifenedig.

Rwy'n gofyn heddiw am ddatganiad busnes ar oed cyfrifoldeb troseddol, sydd yn ddim ond 10 oed yng Nghymru a Lloegr ar hyn o bryd. Yn 2021, newidiodd yr Alban eu polisi i gynyddu oedran cyfrifoldeb troseddol i 12 oed, gan gydnabod bregusrwydd rhai pobl ifanc mewn cymdeithas a'r angen i wella cyfleoedd adsefydlu. Er y feirniadaeth gan Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, mae Llywodraeth y DU yn dweud nad oes ganddi gynllun i wneud unrhyw newidiadau. Yn aml, mae plant yn y system cyfiawnder ieuenctid wedi dioddef lefelau uchel o drawma, trais a cholled, ac nid yw'r system bresennol yn ystyried dim o hyn, a dyna pam y mae grwpiau hawliau plant yn parhau i feirniadu oed cyfrifoldeb troseddol Cymru a Lloegr am ei diffyg ystyriaeth foesegol i aeddfedrwydd a datblygiad niwrolegol pobl ifanc. Pam ydyn ni, fel cymdeithas, yn gweld plant yn rhy ifanc i fod yn gyfrifol am eu gofal eu hunain, ac eto, pan fo'n dod at droseddu, mae plant yn cael eu hystyried yr un fath ag oedolion? Mae cyfiawnder ieuenctid yng Nghymru wedi canolbwyntio ar y cysyniad o Blant yn Gyntaf. Mae Plant yn gyntaf yn ystyried y plentyn yn gyntaf, troseddwyr yn ail, ac yn ystyried bod plant, mewn gwirionedd, yn blant ac felly mae angen eu gweld nhw felly os a phryd y maen nhw'n ymwneud â'r system gyfiawnder. Sut, felly, gallwn ni hyrwyddo'r dull blaengar hwn o ymdrin â rhai o'r plant mwyaf agored i niwed sy'n cael eu dal yn y system gyfiawnder ieuenctid os yw cyfraith y DU yn nodi bod gan blant mor ifanc â 10 yr un cyfrifoldeb ac aeddfedrwydd ag oedolion? 

Diolch. Wel, mae Llywodraeth y DU, yn amlwg, â chyfrifoldeb dros gyfiawnder, ac mae hynny'n cynnwys cyfiawnder ieuenctid. Pe bai cyfiawnder wedi'i ddatganoli i Gymru, yn amlwg byddem ni mewn sefyllfa i ystyried y cwestiwn hwn yn fanwl iawn ac, yn bwysicach byth, mewn sefyllfa i ymdrin â'r pwyntiau dilys iawn yr ydych chi wedi'u codi. O dan y drefn bresennol, fel y dywedais i, mae'n fater i Lywodraeth y DU, ond rwy'n falch eich bod chi'n sefyll ochr yn ochr â ni wrth alw am agwedd fwy blaengar ac ar sail tystiolaeth tuag at y mater hwn.

Gwn i fod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn parhau i gael trafodaethau gyda Llywodraeth y DU ynghylch oedran cyfrifoldeb troseddol yma yng Nghymru. Mae hynny'n rhan o'r gwaith cydweithio parhaus ar argymhellion y Comisiwn Annibynnol ar Gyfiawnder yng Nghymru, sy'n cael ei gadeirio gan yr Arglwydd Thomas. Mae gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol hefyd y glasbrintiau cyfiawnder ieuenctid yma yng Nghymru, y gwnaeth hi eu cyhoeddi yn ôl ym mis Gorffennaf 2019, ac mae hynny'n nodi gweledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer cyfiawnder ieuenctid yng Nghymru, gan fynd â'r dull Plant yn Gyntaf hwnnw o weithredu ymlaen.

A gaf i ofyn am ddatganiad, Gweinidog, gan y Gweinidog iechyd, ynghylch y cyflog byw gwirioneddol? Ers i Lywodraeth Cymru gyhoeddi ei chymorth ariannol i ddarparwyr gofal cymdeithasol er mwyn sicrhau y bydd pob gweithiwr cymorth yn cael y cyflog byw gwirioneddol, mae cwynion wedi bod nad yw darparwyr yn cael y cyllid oedd i fod i'w cyrraedd drwy awdurdodau lleol a byrddau iechyd. Mae cryn ddryswch ynglŷn â sut y dylai'r arian gael ei drosglwyddo. Mae rhai awdurdodau lleol a byrddau iechyd yn gwrthod darparu cyllid os nad yw gwasanaeth wedi'i gomisiynu wedi'i leoli yn eu tiriogaeth, ac mae eraill yn cymryd agwedd hollol wahanol ac yn gwrthod cyllid os nad ydyn nhw'n comisiynu gwasanaethau yn uniongyrchol gyda'r darparwr lleol.

Mae un darparwr gofal o Gymru yn disgwyl mynd i gostau ychwanegol o fwy na £250,000 y flwyddyn am weithredu'r cynnydd mewn cyflog byw gwirioneddol, ond eto, saith mis ar ôl i gyflogau gynyddu, dim ond £23,000 ychwanegol y mae wedi cael cynnig yn flynyddol er mwyn talu ei gostau. Mae Llywodraeth Cymru wedi cyfaddef eu bod nhw'n gwybod hynny—ac rwy'n dyfynnu—byddai gweithredu'n heriol i awdurdodau lleol a byrddau iechyd yn y flwyddyn gyntaf, a'u bod yn ymwybodol efallai bod dulliau gwahanol wedi digwydd ar draws awdurdodau lleol a byrddau iechyd. Nid yw darparwyr wedi cael sicrwydd gan honiad annelwig Llywodraeth Cymru y bydd gwerthuso deinamig annibynnol a'u prosesau monitro eu hunain ar effeithiolrwydd y broses o gyflwyno yn gallu nodi gwelliannau a datblygu prosesau gwell ar gyfer y dyfodol. Ac yn y cyfnod economaidd heriol hwn, mae darparwyr yn gynyddol rhwystredig nad yw Llywodraeth Cymru'n darparu mwy o arweinyddiaeth i ddatrys y broblem frys hon, sy'n achosi caledi ariannol sylweddol i gyflogwyr gofal cymdeithasol Cymru. Felly, os gwelwch yn dda, Gweinidog, a all y Gweinidog iechyd wneud datganiad i roi manylion penodol i ddarparwyr gofal cymdeithasol ynghylch y broses o fonitro gwerthuso deinamig—pwy sy'n rheoli hyn, beth yw'r amserlenni ar gyfer adrodd, a phryd y mae modd disgwyl gwelliannau'r broses wedi'u cynllunio? Hefyd, pan fo darparwyr wedi gorfod ariannu'r cynnydd mewn cyflog byw gwirioneddol ar ran Llywodraeth Cymru, a fydd Llywodraeth Cymru yn eu had-dalu am y llog ar yr arian hyn? Diolch.

Nid wyf i'n  siŵr, Llywydd, a oedd yr Aelod yn ei sedd pan ofynnodd arweinydd yr wrthblaid yr un cwestiwn i mi, ond, fel y dywedais i, mae'r awdurdodau lleol wedi dweud iddyn nhw wneud 96 y cant o'r taliadau ym mis Mehefin. 

Trefnydd, a gaf i ofyn am yr wybodaeth diweddaraf gan Lywodraeth Cymru am gynnydd sy'n cael ei wneud ar brosiect ffordd Blaenau'r Cymoedd, ac ar ddau fater yn benodol? Yn gyntaf, hoffwn i ofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf am y newyddion diweddar y bydd darn wyth milltir o Flaenau'r Cymoedd, yr A465, yn wynebu cyfres o achosion o fod ar gau yn ystod y 18 mis nesaf. Bydd y ffordd rhwng cylchfan Brynmawr a chylchfan Hardwick ar gau o bryd i'w gilydd drwy'r cyfnod hwnnw, gyda dargyfeiriad 25 milltir o hyd gan fynd â theithiau a oedd yn 10 munud hyd at 40 munud i'w chwblhau. Yn amlwg, bydd hyn yn amharu'n aruthrol ar drigolion a busnesau, ac mae nifer o etholwyr eisoes wedi bod mewn cysylltiad i leisio eu pryderon difrifol am yr effaith y bydd hyn yn ei gael arnyn nhw a'u cymunedau. Trefnydd, nid dyma fydd y tro cyntaf i waith ffordd amharu ar bethau, ac mae etholwyr yn mynd yn fwy rhwystredig fyth. Felly, a wnaiff y Llywodraeth esbonio pa waith sy'n cael ei wneud a pham, a sut y bydd unrhyw darfu parhaus yn cael ei liniaru? 

Y pwynt arall yr hoffwn i ei godi yw cael yr wybodaeth ddiweddaraf ynghylch a yw busnesau wedi cael iawndal teg am golledion a gafodd eu hachosi gan waith ffordd sy'n gysylltiedig â'r prosiect. Yn gynharach eleni, cysylltodd busnesau lleol â mi gyda'u pryderon nad oedd iawndal wedi'i dderbyn er gwaethaf addewidion gan y Llywodraeth bod cymorth ariannol ar gael. Ac felly byddwn i'n gwerthfawrogi pe bai'r Llywodraeth yn gallu amlinellu faint sydd wedi ei dalu hyd yn hyn a faint sy'n ddyledus.

Diolch. Mae'n amlwg eich bod chi'n cyfeirio at ffordd benodol iawn yn eich etholaeth. Rwy'n credu y byddai'n well, oherwydd eich bod chi'n amlwg yn gofyn am iawndal ariannol hefyd, pe baech chi'n ysgrifennu'n uniongyrchol at y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd. 

Trefnydd, byddwch chi a'r Aelodau eraill yn ymwybodol, dwi'n siŵr, o ganlyniadau arolwg undeb y prifathrawon, NAHT Cymru, a gafodd eu cyhoeddi heddiw, a oedd yn cyfleu darlun pryderus dros ben o ran y pwysau ar gyllidebau ysgolion. Clywsom wythnos diwethaf fod y syniad o ddysgu disgyblion ar lein am ddiwrnod yr wythnos wedi'i grybwyll ym Mhowys, ac, o ran yr arolwg, fod athrawon yn ystyried diswyddiadau, ynghyd â thorri cyllid i ymyriadau sydd wedi'u targedu at ein disgyblion mwyaf bregus. Hoffwn ofyn felly am ddatganiad gan y Gweinidog addysg ynglŷn â sefyllfa ariannol ysgolion, ac ymateb y Llywodraeth i'r pryderon dybryd sydd wedi eu codi gan brifathrawon. 

O ran y pwynt yr ydych chi'n ei wneud ynghylch ysgolion yn addysgu ar-lein, rwy'n gwybod fod y Gweinidog Addysg a'r Gymraeg wedi ysgrifennu at bob awdurdod lleol yn dweud na fyddem ni'n dymuno gweld ysgolion yn gwneud hynny. Yn sicr, ni fyddem ni eisiau gweld ysgolion yn cau oni bai bod y penderfyniad yn seiliedig ar resymau brys neu iechyd neu ddiogelwch er enghraifft. Ac nid ydw i'n credu y byddai cau ysgol am ddiwrnod yn arwain at arbedion sylweddol i ysgolion, a byddai ond yn trosglwyddo'r problemau i rieni a gofalwyr. Ac rydym ni'n gwybod, on'd ydyn ni, sut mae cau ysgolion yn effeithio ar allu teuluoedd i weithio, ac, yn amlwg wedyn, yn rhoi pwysau ar wasanaethau eraill. Felly, fel y dywedais i, yn sicr mae'r Gweinidog wedi ysgrifennu at bob awdurdod lleol ac wedi cyfarfod ag NAHT ac undebau llafur eraill y bore 'ma hefyd. O ran cyllidebau, yn amlwg, mae pwysau yn mynd i fod ar ein cyllidebau i gyd, ond nid ydw i'n credu bod y Gweinidog mewn sefyllfa ar hyn o bryd, gan ein bod ni'n aros am gyhoeddiad Llywodraeth y DU o ran cyllidebau, ac, yn amlwg, rydym ni hefyd yn ystyried yn fanwl iawn ein cyllideb wrth symud ymlaen.

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol y prynhawn yma ynghylch cefnogaeth i gyn-filwyr gwasanaethau arfog yn y system gofal iechyd? Cysylltodd preswylydd lleol â mi o'r Rhyl dros y penwythnos y bu bron i'w gŵr, yn drist iawn, gyflawni hunanladdiad, ac, heb fod yn rhy graffig, bu bron yn llwyddiannus, yn anffodus. Mae wedi cael triniaeth ers hynny, ond yr hyn y nododd fy etholwr oedd y diffyg cydnabyddiaeth, yn y system frysbennu, bod ei gŵr fod yn gyn-filwr. Nawr, rwy'n credu bod cynnydd yn cael ei wneud ar hyn, ond a wnaiff Llywodraeth Cymru efallai ehangu ar pam nad yw hyn wedi'i gyflawni a'r cynlluniau sydd ar y gweill i ddod â chydnabyddiaeth i gyn-filwyr yn y system frysbennu, fel bod modd eu trin yn ddigonol ar gyfer problemau iechyd meddwl, ac, yn wir, problemau corfforol hefyd? Diolch. 

Felly, efallai eich bod chi wedi fy nghlywed i, mewn ateb cynharach i Darren Millar, yn dweud ein bod ni'n sicr yn cydnabod bod dynion a menywod sy'n gyn-filwyr a'u teuluoedd angen mynediad at wasanaethau mewn ffordd wahanol, weithiau, i eraill, ac mae hynny'n sicr wedi bod ar gynnydd, wrth symud ymlaen. Soniais i'n gynharach hefyd y bydd y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol yn arwain dadl y prynhawn yma, ac mae'n gwestiwn y gallech chi ei godi yn y ddadl honno hefyd.

Yn olaf, Tom Giffard.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Elusen annibynnol yw Age Cymru Gorllewin Morgannwg sy'n cefnogi pobl hŷn ar draws Gorllewin De Cymru, ac, am yr 20 mlynedd diwethaf, nhw sydd wedi rhedeg canolfan gymunedol Afan Nedd ac wedi cynnal clwb cinio ar gyfer dros 120 o bobl. Eto i gyd, yn ystod yr wythnos diwethaf, fe'u gorfodwyd nhw i gau eu drysau. Ac er bod yr elusen wedi gweld codiadau yn eu biliau cyfleustodau, maen nhw wedi gweld hefyd, bod penderfyniad gan y bwrdd iechyd lleol wedi cael effaith sylweddol ar eu hincwm. Yn flaenorol, fe gyhoeddodd Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe linell amser caffael trydydd sector fel bod sefydliadau gwirfoddol yn gallu gwneud cais ar gyfer darparu gwasanaethau lleol. Fe wnaeth Age Cymru Gorllewin Morgannwg fuddsoddi amser ac arian er mwyn bod yn gymwys yn hyn o beth, ac roedd y bwrdd iechyd i ddyfarnu cytundebau yn ystod y mis hwn. Serch hynny, mae'r bwrdd iechyd wedi tynnu'r cynlluniau hyn yn ôl ac ni fydden nhw'n caffael eto tan 2024. Y penderfyniad hwnnw, yn rhannol, sydd wedi arwain at gau ei drysau, ac mae hynny'n golygu y bydd llawer o drigolion yn methu nawr â chael gafael ar y cymorth yr oedden nhw wedi dibynnu arno ynghynt, tra bod elusennau fel Age Cymru Gorllewin Morgannwg yn cael eu hunain mewn trafferthion ariannol. Felly a gaf i ofyn am ddatganiad brys ynglŷn â sut mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl i fyrddau iechyd weithio gyda darparwyr lleol ac am yr wybodaeth ddiweddaraf am y cymorth sydd ar gael i'r elusennau yr effeithiwyd arnyn nhw?

Mae'n wir ddrwg gen i glywed am y sefyllfa yr oeddech chi'n ei disgrifio, ond mater i'r bwrdd iechyd yw hwnnw, ac nid wyf i o'r farn y byddai datganiad llafar yn y fan hon yn briodol.

Diolch i'r Trefnydd.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar wella effeithlonrwydd ynni cartrefi Cymru. A dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud y datganiad—Julie James.

Diolch, Llywydd. Mae'r argyfwng costau byw yn cael ei yrru i raddau helaeth gan gynnydd mewn prisiau ynni sy'n effeithio ar bris pob math o nwyddau y mae pobl yn eu defnyddio. Er bod hyn yn cael effaith andwyol ar ein safonau byw ni i gyd, mae'n cael effaith ddinistriol ar yr aelwydydd sydd leiaf abl i dalu, gan arwain teuluoedd hyd at dlodi tanwydd. Mae Llywodraeth Cymru wedi galw yn fynych am dariff ynni domestig cymdeithasol, gan osod tariffau is na safonol ar gyfer gwell diogelwch i gartrefi incwm isel a threth ffawdelw ar yr elw dros ben a welodd cwmnïau ynni. Yn ddiweddar fe ymrwymodd Llywodraeth y DU i osod terfyn o £2,500 ar gyfartaledd yn ei bris tan fis Ebrill 2023. Serch hynny, rwy'n parhau i bryderu nad yw hynny'n rhoi'r gefnogaeth a anelir yn briodol at y rhai sydd â'r angen mwyaf.

Gyda'r ysgogiadau sydd gennym ni, mae Llywodraeth Cymru wedi gweithredu yn gyflym i gyflwyno cefnogaeth i helpu deiliaid tai sy'n ei chael hi'n anodd oherwydd yr argyfwng costau byw. Mae dros £380 miliwn wedi cael ei fuddsoddi ers mis Hydref 2021. Rydym ni wedi ehangu'r gefnogaeth sydd ar gael ar gyfer y gronfa cymorth dewisol tan fis Mawrth 2023, gan gyflawni £25 miliwn pellach. Mae mwy na 332,000 o aelwydydd wedi derbyn y taliad costau byw o £150, ac mae'r taliad cymorth tanwydd gaeaf o £200 wedi ei dalu i dros 204,000 o aelwydydd. Mae bron i £4 miliwn o gyllid yn galluogi'r Sefydliad Banc Tanwydd i gyflwyno talebau tanwydd a chronfa wres genedlaethol yng Nghymru i aelwydydd sy'n talu ymlaen llaw am eu tanwydd. Mae pedair mil o dalebau tanwydd wedi cael eu rhoi eisoes i gefnogi aelwydydd sy'n ei chael hi'n anodd. Fe fydd rhaglen Cartrefi Clyd, ymgyrch tanwydd gaeaf Nyth, a lansiwyd ar 1 o fis Tachwedd, yn rhoi cyngor y mae taer angen amdano ac yn cyfeirio pobl at wasanaethau cymorth hanfodol. Fe gysylltodd dros 8,000 o bobl ag Advicelink Cymru yn rhan o ymgyrch 'Hawliwch yr hyn sy'n ddyledus i chi' i hawlio budd-daliadau, gan helpu i hawlio dros £2.1 miliwn o incwm ychwanegol.

Fodd bynnag, nid yw'r system ynni yn gweithio er mwyn deiliaid tai yng Nghymru, ac mae angen diwygiad sylfaenol ar y farchnad ynni. Rwy'n parhau i annog Llywodraeth y DU i gymryd camau. Gydag ysgogiadau cyfyngedig i newid y farchnad ynni, mae Llywodraeth Cymru yn canolbwyntio ar wella effeithlonrwydd ynni cartrefi yng Nghymru. Mae ein rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio flaenllaw ni wedi dyrannu bron i £60 miliwn mewn cyllid grant eleni, gyda symiau dangosol o £70 miliwn ar gyfer y ddwy flynedd nesaf. Mae sianelu buddsoddiad y rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio drwy gyfrwng landlordiaid cymdeithasol yn cefnogi dull profi a dysgu o ran sut i ddatgarboneiddio cartrefi yn effeithiol ac yn effeithlon. Fe fyddwn ni'n dysgu o'r gwaith hwn i ehangu i'r sectorau rhentu preifat a thai y mae eu perchnogion yn byw ynddyn nhw. Rydym ni wedi gwneud nifer o welliannau i raglen Cartrefi Clyd cynllun Nyth hefyd drwy osod paneli solar ffotofoltaig a storio batri, gan alluogi cartrefi i ddefnyddio ynni o'u ffynhonnell eu hunain. Cafodd dros £394 miliwn ei fuddsoddi i gefnogi mwy na 67,100 o gartrefi incwm is i wella eu heffeithlonrwydd ynni. Mae disgwyl mwy o gyllid o £35 miliwn ar gyfer y ddwy flynedd ariannol nesaf.

Er ein bod ni'n cefnogi teuluoedd drwy'r cyfnod anodd hwn, ni allwn ni ddiystyru newid hinsawdd a'r her o ddatgarboneiddio 1.4 miliwn o gartrefi yng Nghymru. Fe fydd Llywodraeth Cymru yn parhau i ganolbwyntio ar gefnogi cartrefi incwm is sydd mewn tlodi tanwydd er mwyn lleihau eu biliau nhw a'u hallyriadau carbon nhw.

Fe fyddwn ni'n parhau i ddysgu o raglenni blaenorol a chyfredol. Mae sawl cynllun yng Nghymru a'r DU wedi bod o fudd gwirioneddol i aelwydydd agored i niwed. Serch hynny, rydym ni'n ymdrin â gwaddol rhai cynlluniau a gafodd eu cynllunio a'u cyflwyno mewn ffordd wael iawn ddegawd yn ôl. Yn ddiweddar, fe wnes i gymeradwyo £4.5 miliwn ar gyfer cynlluniau yng nghynghorau bwrdeistref sirol Pen-y-bont ar Ogwr a Chaerffili i atgyweirio dros 150 o gartrefi a gafodd eu siomi yn fawr gan gynlluniau blaenorol Llywodraeth y DU. Mae hi'n bwysig ein bod ni'n dysgu o'r camgymeriadau hyn i wneud gwahaniaeth sy'n gadarnhaol a pharhaol.

Fy mwriad i yw cyflwyno cynllun newydd sy'n cael ei arwain gan y galw cenedlaethol sy'n canolbwyntio ar gartrefi mewn tlodi tanwydd. Yn ogystal â hynny, rwy'n bwriadu datblygu dull integredig hefyd ar draws pob deiliadaeth a lefel incwm i annog datgarboneiddio. Fe fydd y gwasanaeth newydd, sy'n cael ei arwain gan alw ac y disgwylir iddo gael ei gaffael y flwyddyn nesaf, yn disodli cynllun presennol Nyth, gan ganolbwyntio yn fwy ar ddatgarboneiddio. Fe fydd y dull integredig ychwanegol yn dilyn hynny, gan ddatblygu o brofiadau'r rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio a mentrau tai eraill yng Nghymru. Y cam cyntaf yw annog landlordiaid i archwilio'r defnydd posibl o'r rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio ar gyfer cyflwyno gwelliannau, er enghraifft, o ran gweithredu drwy gymuned fechan gyfan, yn hytrach na bod yn ddatrysiad sydd ar sail daliadaeth yn unig. Fe fydd yr agwedd ddeuol hon yn cefnogi datblygu gweithlu medrus ac yn ehangu'r gadwyn gyflenwi yng Nghymru. Fe fydd y dull gweithredu yn cefnogi'r rhai sy'n gallu talu hefyd, gan roi hyder iddyn nhw eu bod nhw'n gwneud y pethau iawn.

Rydym ni'n buddsoddi mewn hwb perfformiad carbon sero net tai newydd i roi arweiniad arbenigol ar bob agwedd ar ddatgarboneiddio cartrefi preswyl. Fe fydd y cynllun hwb yn dechrau gyda landlordiaid cymdeithasol, ond fe gaiff ei ymestyn ar ôl y flwyddyn gyntaf i helpu landlordiaid preifat a pherchnogion tai hefyd. Fe fyddwn ni'n gwneud y mwyaf o'r cyfle a roddwyd gan gynllun rhwymedigaeth y cwmnïau ynni hefyd mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol. Mae'r cynllun ECO4 nesaf wedi cael ei lansio, ac mae hwnnw'n werth £4 biliwn dros y pedair blynedd nesaf. Mae datgarboneiddio a gwella effeithlonrwydd ynni cartrefi yng Nghymru ar draws pob deiliadaeth, a sut y gallai hynny gael ei ariannu, yn gymhleth iawn. Nid cyfrifoldeb y Llywodraeth yn unig mo hyn chwaith. Yn ddiweddar, rydym ni wedi dechrau gweithio gyda Banc Datblygu Cymru i edrych ar ddewisiadau cyllido ar gyfer y sectorau lle mae pobl yn berchen ar eu tai. Rydym ni'n ymgynnull panel o arbenigwyr o bob rhan o'r sector cyllid hefyd i weithio gyda ni ar werthuso dewisiadau a saernïo'r atebion hynny o ran cyllido hyfyw.

Yn olaf, Dirprwy Lywydd, mae angen gweithredu ar frys ym mhob rhan o'r gymdeithas i leihau ein hallyriadau ni o nwyon tŷ gwydr a meithrin ein cydnerthedd i wrthsefyll effeithiau newid hinsawdd. Cyhoeddwyd strategaeth ddrafft ar gyfer gweithredu ac ymgysylltu â'r cyhoedd ar 20 o fis Hydref. Dyma un o'r eitemau a fydd yn cael eu trafod yn ystod Wythnos Hinsawdd Cymru, sef o 21 Tachwedd hyd 25 Tachwedd, ac, wrth gwrs, fel dywedodd Delyth yn gynharach, mae hi'n Wythnos Hinsawdd Ieuenctid, sy'n braf iawn i'w gweld hefyd yn fy marn i. Rydym ni'n annog pobl i ymuno â ni am wythnos o ddigwyddiadau a thrafodaethau ynglŷn â sut y gallwn ni greu Cymru wyrddach, gryfach, decach. Diolch. 

Mae gennyf i lawer o siaradwyr ar yr eitem hon y prynhawn yma, felly, os gwelwch chi'n dda, bawb, a wnewch chi gadw at eich amseriadau chi? Janet Finch-Saunders. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n siŵr nad oes angen i mi atgoffa'r Gweinidog o'r ffaith bod Cymru ar ei hôl hi o gymharu â gweddill y Deyrnas Unedig o ran darparu cartrefi effeithlon o ran ynni, ac mae hynny'n cael ei gadarnhau gan yr ymgynghoriad ar gyfer rhaglen Cartrefi Clyd. Cymru sydd â'r gyfran isaf o anheddau sydd â gradd tystysgrif perfformiad ynni C neu uwch, sef 28 y cant. Er cymhariaeth mae gan Loegr, 30 y cant; yr Alban, 42 y cant; a Gogledd Iwerddon, 49 y cant. Roedd yr arolwg hwn yn nodi mai gan Gymru, ar draws gwledydd Prydain Fawr, mae'r stoc hynaf o anheddau hefyd. Roedd yr arolwg hwn yn canfod bod eiddo mwy newydd yn fwy tebygol o fod â mesurau effeithlonrwydd ynni, fel dangosodd 33 y cant sy'n defnyddio goleuadau ynni isel, o gymharu â 24 y cant o anheddau a adeiladwyd cyn 1919. Felly, a fyddai'r Gweinidog yn cytuno bod methiant Llywodraeth Cymru i adeiladu cartrefi effeithlon o ran ynni newydd i'r dyfodol yn cael effaith ddinistriol ar ein hymrwymiadau ni o ran newid hinsawdd?

Rwy'n nodi bod dros £394 miliwn wedi cael ei fuddsoddi drwy raglen Cartrefi Clyd, o fis Rhagfyr 2021. Buddsoddodd Llywodraeth Cymru £20.1 miliwn yng nghynllun Nyth yn 2021, gyda £15.7 miliwn yn ychwanegol oddi wrth Lywodraeth Cymru a buddsoddiad Ewropeaidd yn y cynllun Arbed. Wrth gwrs, mae'r rhaglenni hyn yn bwysig iawn o ran gwella effeithlonrwydd ynni, ond, fel cyfeiriodd y Gweinidog eisoes, er bod Llywodraeth y DU, am ryw reswm, wedi cael ei chrybwyll, nid yw rhai o'r rhaglenni sydd wedi bod yn flaenorol wedi gwneud y cyfan y dylen nhw o reidrwydd. Er hynny, mae'r ffaith bod Cymru yn dechrau o safle anfanteisiol, gyda'r stoc tai hynaf ym Mhrydain, yn golygu y bydd raid i gostau'r prosiect yr ydych chi, Gweinidog, yn bwriadu ei chyflwyno ar gyfer hyn i gyd gynyddu, yn debyg iawn. Os ydym ni wir yn dymuno gwneud hyn mewn ffordd gyflym ac effeithlon o ran cost, mae'n rhaid i ni gynnwys busnesau lleol, gan gynnwys cwmnïau bach a theuluol, ar gyfer adeiladu'r cartrefi newydd y mae cymaint o angen arnom ni ac eraill amdanyn nhw. Felly, a wnewch chi gadarnhau, Gweinidog, yn ogystal ag ôl-osod, fod angen i ni roi'r gallu i'r busnesau bach a chanolig hyn hefyd i ddarparu tai effeithlon o ran ynni i ddiwallu angen cymunedau lleol?

Rydym ni i gyd yn gwybod bod anghyfartaledd amlwg rhwng effeithlonrwydd ynni cartrefi mewn ardaloedd gwledig a threfol. Mae ardaloedd gwledig yn fwy tebygol o gael anheddau gyda graddau tystysgrif perfformiad ynni is nag ardaloedd trefol, gyda'r gwrthwyneb yn digwydd ar gyfer ardaloedd trefol. Yn ystod y gaeaf, pan fydd pobl yn wynebu biliau uwch yn barod, fe fydd problemau mawr arbennig ni o ran effeithlonrwydd ynni hefyd yn effeithio ar nifer o aelwydydd Cymru a bydd yr effaith yn fwy ar y rhai sy'n agored i niwed. Rwyf i, ynghyd ag Aelodau fel Jenny Rathbone, yn cael pleser o'r ymchwiliad yr ydym ni'n ei wneud ar hyn o bryd i ôl-osod y stoc dai yng Nghymru. Nid ar chwarae bach yr wyf i'n dweud hyn, ond rwy'n ymwybodol o'r her sydd o'n blaenau ni yma yng Nghymru gyda'r stoc dai, a'r ffaith hefyd nad oes diben pwmpio technoleg newydd i gartrefi os ydyn nhw ar lefelau is na'r rhai sylfaenol ar gyfer effeithlonrwydd ynni. Felly, Gweinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi, yn ystod argyfwng costau byw, y bydd y methiant o ran darparu mwy o gartrefi sy'n defnyddio ynni mewn ffordd effeithlon yn cael effaith fawr ar filiau aelwydydd, ac y gallai hynny fod yn digwydd yn anghymesur gyda phobl yng nghefn gwlad a'r henoed?

Ar bwnc biliau uwch, mae'n rhaid i mi godi mater ymrwymiad Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â thlodi tanwydd. Erbyn hyn, rhagwelir y bydd 45% o aelwydydd yng Nghymru yn mynd i dlodi tanwydd. Yn ei hanfod, fe fydd hyn yn arwain at 98 y cant o aelwydydd incwm is mewn tlodi tanwydd, gyda phedwar o bob 10 o'r rhain mewn tlodi tanwydd difrifol. Mae Llywodraeth Cymru yn mynegi ei bod hi wedi ymrwymo i fod â llai na 5 y cant o aelwydydd mewn tlodi tanwydd erbyn 2035. Mae gan effeithlonrwydd ynni ran bwysig wrth gyflawni hynny. Er hynny, Gweinidog, rwy'n credu o'r dystiolaeth a gawsom ni gan rai, o ystyried maint a chyfradd y problemau yr ydym yn eu hwynebu, mae gwir angen i ni fynd i'r afael â hyn. Ac fe fyddwn i'n dweud hyn â fy holl galon: mae angen i ni wneud hyn yn drawsbleidiol, ond mae angen i ni fwrw ymlaen â hyn nawr mewn gwirionedd. Diolch i chi.

Diolch i chi, Janet. Nid wyf i'n gwbl siŵr ym mha le yr oedd y cwestiynau yn hynna. Ond, dim ond i ddweud cwpl o bethau, fe ddylech chi fod yn ofalus iawn gydag ystadegau; maen nhw'n dwyllodrus iawn. Roeddech chi'n dewis edrych ar ganran y tai gyda thystysgrifau perfformiad ynni C, ond wrth gwrs, rydym ni ei wedi codi pob cartref cymdeithasol yng Nghymru hyd at safon tystysgrif perfformiad ynni D yn rhan o safon ansawdd tai Cymru. A phe byddech chi wedi gwrando erioed ar unrhyw beth sy'n cael ei ddweud yn y Cyfarfod Llawn, fe fyddech chi'n gwybod ein bod ni ar fin lansio'r safon ansawdd tai nesaf yng Nghymru, yr wyf i wedi cyfeirio ati droeon yn barod. Mae hi'n ymddangos bod hynny wedi mynd heibio i chi.

Nid yw Llywodraeth Prydain, gan eich bod chi wedi codi hyn, wrth gwrs, wedi dod ag unrhyw un o'i thai cymdeithasol hyd at safon tystysgrif perfformiad ynni D. Ni wnaeth unrhyw ymgais hyd yn oed. Mae'r ystadegau yr ydych chi'n eu dyfynnu nhw'n ffafrio'r de-ddwyrain i raddau helaeth iawn. Felly, mae hi bob amser yn bwysig, fel dywedodd athro yn y gyfraith wrthyf i un tro, i rywun ddarllen hyd at ddiwedd y dudalen. Felly, fe fyddwn i'n awgrymu yn gryf eich bod chi'n gwneud hynny wrth edrych ar ystadegau o'r fath.

O ystyried y sylwadau eraill a wnaethoch chi, mae yna dri pheth i'w dweud. Fe wnes i gyfeirio at gynlluniau Llywodraeth y DU oherwydd y nhw sydd wedi bod yn methu a ninnau sydd wedi gorfod dod i'r adwy i achub pobl. Mae hi wedi costio llawer o arian i ni wneud hynny. Ond yn foesol dyna'r peth iawn i'w wneud. Fe ddylai Llywodraeth y DU fod wedi gwneud hyn, yn gwbl eglur.

O ran tlodi tanwydd, gadewch i ni fod yn hollol eglur, mae hynny'n cael ei yrru'n gyfan gwbl gan y ffordd y mae'r farchnad ynni yn cyd-fynd â phris ymylol nwy. Pe byddai Llywodraeth y DU yn dymuno datrys hynny, fe allai hi. Mae ganddi Fil yn mynd trwy'r Senedd yn San Steffan ar hyn o bryd na all datrys hyn. Fe allai hi ddatrys hyn, ac mae hi wedi dewis peidio.

Mae hi'n hollol amlwg yn hurt i godi am ynni adnewyddadwy yn yr un ffordd ag y byddwch yn codi am gyflenwad tanwydd ffosil. O ran ynni adnewyddadwy, yn amlwg, y gost sydd yn hynny yw'r gwariant cyfalaf ar gyfer adeiladu. Mae'r cyflenwad yn rhad ac am ddim wedyn—mae'r gwynt yn rhad ac am ddim, mae'r haul yn rhad ac am ddim. Nid yw'r Canghellor wedi nodi ffordd o drethu hyn eto. Ond, nid yw hynny'n wir am danwydd ffosil. Mae gennych chi fuddsoddiad cyfalaf ymlaen llaw i adeiladu'r gweithfeydd sy'n gyrru hyn, ond mae'r cyflenwad yn costio arian hefyd, a dyna sy'n sbarduno'r problemau yn y farchnad ynni. Felly, mae'r ddau ddatrysiad yn syml iawn. Yn gyntaf i gyd, dylid ariannu ynni adnewyddadwy mewn ffordd briodol. Rwyf i am eich atgoffa chi un waith eto y byddai gennym ni forlyn llanw yn Abertawe pe byddai'r Llywodraeth Geidwadol wedi gwrando ar ei chynghorydd Ceidwadol ei hun ynglŷn â'i adeiladu, fe fyddai cyflenwad gwirioneddol sylweddol o ynni adnewyddadwy gennym ni'n barod. Yn hollol, fe ddywedodd y cyn-Weinidog Ceidwadol a oedd yn argymell hwnnw ei fod yn benderfyniad amlwg ac roedd ef yn hollol iawn. Felly, fe gollwyd llawer o gyfleoedd yma. Ond, y peth sylfaenol yw, os nad ydym ni'n symud, yn symud oddi wrth danwydd ffosil tuag at ynni adnewyddadwy, a'n bod ni'n newid y farchnad ynni i gyd-fynd â hynny, yna fe fyddwn ni'n wynebu'r broblem hon, wel, nes bydd Llywodraeth Lafur unwaith eto. Diolch.

A gaf i ddweud fy mod i wedi mwynhau'r ymateb yna gan y Gweinidog i Janet Finch-Saunders, ac eithrio'r frawddeg olaf? Rwy'n croesawu'r ymateb yna. Mae’n ddihareb, bellach, wrth gwrs, dweud ein bod yn byw trwy gyfnod o newid digynsail. Rhwng Brexit, COVID a rŵan y rhyfel yn Wcráin, mae hyn oll yn cael effaith andwyol ar y gadwyn gyflenwi, gyda chostau deunyddiau crai, cynhyrchu a chludo yn cynyddu'n gyflym.

Rydyn ni'n gwybod o asesiad risg hinsawdd y Deyrnas Gyfunol nad ydy stoc dai'r wladwriaeth hon yn addas i wynebu'r ddau brif fygythiad newid hinsawdd sydd yn effeithio ar ein hiechyd cyhoeddus, sef glaw a llifogydd a ddaw yn sgil gwyntoedd mawr, a gwres eithafol. Mae hyn yn bwysig gan mai yma yng Nghymru y mae’r stoc dai hynaf yn Ewrop, gyda threian o’r stoc dai wedi ei hadeiladu cyn 1919. Mae’r tai yma yn cael eu hystyried yn rhai anodd eu trin. Yn ogystal â hyn, wrth gwrs, mae nifer o’r tai yn y rhan yma o Gymru hefyd wedi eu cofrestru, fel dwi wedi nodi lawer gwaith. Gyda hen stoc dai o'r fath, a gyda llawer o adeiladau rhestredig na ellir eu hôl-osod yn effeithiol, sut mae Llywodraeth Cymru yn mynd i sicrhau bod y rhan fwyaf o'r stoc dai nid yn unig yn ynni effeithlon, ond yn sicrhau ansawdd byw uchel i bawb?

Mae Cymru, wrth gwrs, yn cael ei hystyried yn barth tywydd parth 4, lle mae cysylltiad agos rhwng glaw sy'n cael ei yrru gan wynt, tai o ansawdd isel ac iechyd gwael. Roeddwn wedi fy nhristáu yn ddiweddar o ddarllen am farwolaeth bachgen dwy oed ym Manceinion, Awaab Ishak, efo’r crwner yn cysylltu ei farwolaeth yn uniongyrchol â llwydni a lleithder yn ei gartref. Daeth y cwest o hyd i lwydni helaeth ar waliau a nenfydau'r ystafell ymolchi a'r gegin. Roedd yna hefyd tamp a llwydni mewn cwpwrdd yn yr ystafell wely. Mae’r un peth yn wir am lawer o gartrefi Cymru, gyda llwydni a lleithder yn cyflwyno bygythiad uniongyrchol i iechyd miloedd o bobl mewn tai cymdeithasol ac yn y sector rhentu preifat. Mae'r argyfwng tai yn argyfwng iechyd, a bydd newid yn yr hinsawdd ond yn gwneud hyn yn waeth, felly mae gwneud cartrefi'n fwy effeithlon o ran ynni yn hanfodol nid yn unig i frwydro yn erbyn newid hinsawdd, ond hefyd ein hargyfyngau iechyd cyhoeddus. Felly, hoffwn wybod beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ymateb i'r argyfwng iechyd trwy eu gweithredoedd yn y sector tai. Yn fwy penodol, beth mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud i leihau presenoldeb tamprwydd a llwydni yn stoc dai Cymru trwy'r rhaglen ôl-ffitio?

Un math o fodel ôl-ffitio y mae arbenigwyr yn y sector yn ei eirioli ydy ôl-ffitio dwfn, lle mae cartrefi unigol yn cael eu trin ar sail unigol. Mae hyn, wrth gwrs, yn galw am nifer helaeth o sgiliau, hyfforddiant sylweddol a gweithlu eang. Byddai rhaglen ôl-osod ar y raddfa yma yn gofyn am raglen sgiliau a hyfforddiant i gael ei chefnogi gan y Llywodraeth. Byddai hyn, yn y pen draw, yn lleihau'r costau'n sylweddol ac yn rhoi hwb economaidd trwy ddatblygu gweithlu medrus ar draws y wlad, gan roi budd economaidd i bob rhan o Gymru.

Roedd y Gweinidog hefyd yn sôn am yr angen i ddatblygu'r gweithlu drwy'r ORP. Mae yma gyfle, felly, i fuddsoddi mewn rhaglen sgiliau a hyfforddiant i gyd-fynd â’r gwaith y mae’r Llywodraeth yn ei wneud yn y cytundeb â Phlaid Cymru wrth ddatblygu Unnos. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i adeiladu gweithlu sy'n gallu diwallu anghenion Cymru o ran cynyddu effeithlonrwydd ynni yn y sector dai drwy ôl-ffitio? Diolch.

Diolch yn fawr, Mabon. Dim ond i ddweud, rwyf i'n cytuno â llawer o'r hyn y gwnaethoch chi ei ddweud, o ran yr effaith niweidiol y mae tai gwael yn ei chael ar iechyd pobl. Mae llawer o dystiolaeth yn dangos bod tai yn un o'r pethau mwyaf sylfaenol a all wella ansawdd bywyd ac ansawdd iechyd, felly rwy'n cytuno'n llwyr â chi yn hynny o beth. Un o'r rhesymau pam y gwnaethom ni lunio safon tai i Gymru yn y lle cyntaf oedd sicrhau bod y stoc o dai cymdeithasol yn codi hyd at y safon briodol.

Efallai eich bod chi'n gwybod—mae hyn wedi bod yn destun datganiadau eraill yma ar y llawr—ein bod ni'n edrych ar y fframwaith rheoleiddio ar gyfer landlordiaid cymdeithasol yng Nghymru ar hyn o bryd, gyda'r bwriad o wneud yn siŵr bod landlordiaid yn cynnal eu stoc nhw o dai hyd at y lefel yr ydym ni'n ei dymuno, yn rhan o'r fframwaith rheoleiddio. Felly, fe fyddwn ni'n dod â hynny yn ôl i lawr y Senedd maes o law—nid yn hir iawn, gobeithio—ar gyfer gwneud hynny. Rydym ni'n awyddus i safon ansawdd tai Cymru gael ei chadw ar ei lefel bresennol, ond wedyn, Mabon, rydych chi wedi fy nghlywed i'n dweud hefyd, yn y flwyddyn newydd, y byddwn ni'n dod â'r rhifyn nesaf o safon ansawdd tai Cymru ymlaen i godi hyd at y lefel nesaf. Ar hyn o bryd rydym ni'n trafod gyda phob un o'n landlordiaid cymdeithasol ni ynglŷn â sut i wneud hynny, felly fe fydd y sector cymdeithasol yn cael sylw wedyn.

Rydych chi'n ymwybodol ein bod ni ar fin gweithredu Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016, yn amodol ar gytundeb y Senedd ar y gwahanol reoliadau sydd eto i fynd drwodd. Rwy'n fy nghael fy hun yn dweud gyda lwc ar hyn o bryd—mae hyn wedi bod ar ddod ers amser maith. Ond wrth gwrs, holl ddiben Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 yw bod â thai yn y sector rhentu preifat sy'n ffit i fod yn gartref, ac mae hynny'n cynnwys y materion y gwnaethoch chi eu codi. Un o'r rhesymau ein bod ni wedi dod i'r adwy i gywiro rhai o gynlluniau Llywodraeth y DU, sef cynlluniau insiwleiddio waliau ceudod, a siarad yn gyffredinol, yw eu bod nhw wedi achosi llwydni a lleithder difrifol iawn. Dyna'r broblem pan fo insiwleiddio waliau ceudod yn mynd o chwith. Mewn gwirionedd, mae hynny'n dangos pam yr ydym ni'n ôl-osod er mwyn optimeiddio, oherwydd mae llawer o insiwleiddiad waliau ceudod wedi cael ei roi i mewn ledled Cymru gydag effaith gadarnhaol iawn. Rydyn ni'n siarad yn aml am y rhai sydd wedi mynd o chwith, y gwir yw nad yw'r un datrysiad yn gweithio ym mhob achos. Felly, mewn rhai tai mae'n beth ardderchog, insiwleiddio waliau ceudod, os caiff ei osod yn gywir a bod y tŷ yn addas ar ei gyfer ac nid yw'n amsugno llaith i'r ceudod a phopeth arall yn sgil hynny. Mewn cartrefi eraill, mae hwn wedi bod yn gam gwag, dinistriol iawn, a dyna pam yr oeddem ni'n dymuno sefydlu'r rhaglen ôl-osod hon er mwyn optimeiddio, neu ôl-osod dwfn fel caiff ei alw mewn mannau eraill, am ein bod ni'n edrych mewn gwirionedd ar bob math o dai yng Nghymru ac rydym ni'n treialu cyfres o dechnolegau ar raglen dysgu a phroses ailadroddol ar gyfer ystyried pob math o dai sydd gennym ni yng Nghymru, gan gynnwys yr hen stoc dai a'r adeiladau rhestredig, beth fydd yn gweithio, beth all ddod â'r math arbennig hwnnw o dŷ hyd at y safon orau y gall ei chyrraedd—efallai na wnaiff hynny'r tro yn A; fe allai hynny fod yn C—ac yna beth i'w wneud â'r mathau hynny o dai na ellir ond eu dwyn nhw hyd at y lefel honno. Rwy'n ffodus iawn mewn rhai ffyrdd, gan fy mod i'n byw mewn tŷ hen iawn, iawn, ac mae'n fraint cael gwneud hynny. Rwy'n ei ystyried yn dŷ yr wyf yn ei warchod ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol. Ond, wrth gwrs, mae hi'n galetach o lawer i ôl-osod tai o'r fath, ond maen nhw'n rhan o'n diwylliant ni a'n treftadaeth ni. Hen ffermdy ar benrhyn Gŵyr ydyw. Mae'r pethau hyn yn bwysig am resymau eraill hefyd, felly mae hi'n bwysig gwneud hyn yn iawn.

Yna, dim ond i dawelu meddyliau, gwaith ar y cyd yw'r rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio rhyngof i a'r Gweinidog Economi a'r Gweinidog Addysg, oherwydd rydym ni'n ymwybodol iawn y bydd hi nid yn unig yn codi tai hyd at y safon pan fyddwn ni wedi datrys y materion technolegol i gyd, ond mae hi'n caniatáu i ni roi'r sgiliau i'r rhai sy'n gosod y dechnoleg angenrheidiol. Fe geir ystod lawn o dechnoleg yn hyn, ac felly rydym ni am weithio gyda'n colegau addysg bellach i wneud yn siŵr bod pobl sy'n cael eu hyfforddi i osod boeler nwy, er enghraifft, yn cael eu hyfforddi i osod amrywiaeth fawr o fethodolegau eraill, ac yna fe fyddwn ni'n siarad am raglen ailsgilio wrth i ni symud oddi wrth foeleri nwy i bawb sy'n gweithio yn y diwydiant hwnnw ar hyn o bryd i allu rhoi pympiau gwres ffynhonnell aer i mewn, pympiau gwres o'r ddaear ac amrywiaeth fawr o bethau amgen sydd ar gael.

Ac, fel dywedais i yn fy natganiad, un o'r darnau olaf wedyn yw'r darn sy'n ymdrin â pherchen-feddianwyr. Rydym ni'n siarad â Banc Datblygu Cymru nawr wrth i ni ddechrau gallu cyflwyno'r rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio ynglŷn â pha set o grantiau a benthyciadau a fyddai'n briodol i berchen-feddianwyr, a pha gyngor y gallwn ni roi iddyn nhw drwy'r gwasanaeth cyngor ynni. Felly, rwy'n credu ein bod ni ar yr un dudalen i raddau helaeth ar wahân i'r frawddeg olaf honno, y byddaf i'n parhau i'w chredu.

Diolch yn fawr i chi am eich datganiad. Mae hyn yn gofyn cymaint o gwestiynau ag y mae'n eu hateb, ond mae hi'n ddefnyddiol cael gwybod yr wybodaeth a roesoch i ni. Y cyllid hwn o £35 miliwn ar gyfer y rhaglen Cartrefi Clyd am y ddwy flynedd nesaf, a yw hynny bob blwyddyn, neu dros y ddwy flynedd?

Dros y ddwy flynedd.

Iawn, £35 miliwn dros ddwy flynedd felly. Iawn, mae hynny'n dda. Rwy'n credu mai un o'r problemau sydd gennym ni yw nad yw pobl yn gwybod sut i ymdrin â hyn—nid arbenigwyr amgylcheddol mohonyn nhw. Felly, rwy'n croesawu'r ffaith eich bod chi am greu'r ganolfan hon, ond rwy'n pryderu mai dim ond i'r sector tai cymdeithasol yn unig y bydd ar gael yn y flwyddyn gyntaf, oherwydd er bod bygythiad enfawr o'r codiad enfawr ym mhrisiau ynni, mae hwn yn gyfle hefyd i wneud i bobl i ganolbwyntio ar yr angen i ddatgarboneiddio, y mae'n rhaid i ni i gyd ei wneud beth bynnag. Rwy'n credu bod pobl wedi drysu'n lân ynglŷn â'r hyn y dylen nhw ei wneud gyda'u tŷ arbennig nhw ac mae angen iddyn nhw—

Jenny, a wnewch chi ofyn cwestiwn os gwelwch chi'n dda?

—gael cyngor annibynnol ar gyfer gwneud hynny. Felly, y cwestiwn yw pam nad ydych chi'n credu ei bod hi'n bosibl ymestyn hyn i unrhyw un sydd ag angen am y cyngor rhad ac am ddim hwn o'r flwyddyn gyntaf.

Diolch i chi. Mae cymaint o bobl sy'n dymuno gofyn cwestiynau, mae'n rhaid i mi eich cadw chi i'ch amser.

Ateb byr iawn, Jenny, yw oherwydd nad ydym ni wedi dysgu popeth eto o'r rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio. Felly, mae'r gwasanaeth cyngor ynni ar gael i helpu perchen-feddianwyr, ond fe hoffem ni i hynny fod yn rhywbeth sy'n llawer mwy penodol, ac rydym ni'n dymuno bod yn sicr, pan fydd hwnnw'n gyngor penodol, ei fod yn gywir hefyd. Felly, fe fyddwn ni'n ei dreialu ar gyfer ein darparwyr tai cymdeithasol, y gallwn ni leihau'r risgiau ymhlyg ynddo, cyn i ni allu ei gynnig. Ond fe all pobl sy'n awyddus i wneud hynny nawr gael cyngor gan wasanaeth cynghori ynni Cymru a fydd o natur ychydig yn fwy cyffredinol ynghylch beth y dylen nhw ei wneud i'w cartrefi ar gyfer sicrhau'r effeithlonrwydd mwyaf. 

Diolch i chi, Gweinidog, am gyflwyno'r datganiad heddiw. Fel gwyddom ni ac fel cafodd ei gydnabod, mae gan Gymru stoc dai hŷn a llai effeithlon o ran ynni o'i gymharu â rhannau eraill o'r DU, a dyna, yn rhannol, pam y gwnes i godi'r pwynt yn gynharach gyda'r Trefnydd mewn cwestiynau am gyfleoedd o ran ECO4. Felly, diolch am gydnabod rhai o'r cyfleoedd hynny yn eich datganiad chi heddiw hefyd.

Cafodd syniad ei wyntyllu yn y gorffennol, Gweinidog, a soniwyd amdano hefyd wrth y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, ac mewn gwirionedd fe allai elfen o'r dreth gyngor gael ei halinio ag effeithlonrwydd ynni cartrefi, yn debyg i'r ffordd y mae trethiant ar geir yn ystyried eu hallyriadau nhw. Fe allai hyn, wrth gwrs, helpu i gymell pobl, ochr yn ochr â grantiau, wneud eu tai nhw'n fwy effeithlon o ran ynni. Rwy'n ymwybodol, fel rwy'n siŵr eich bod chwithau, o ymrwymiad eich Llywodraeth i ddiwygio'r dreth gyngor yng Nghymru yn y cytundeb cydweithredu â Phlaid Cymru. Felly, yn sgil hyn, Gweinidog, beth yw eich barn ar y posibilrwydd o gael elfen o dreth gyngor yn seiliedig ar effeithlonrwydd ynni cartref rhywun? Ac a fyddwch chi'n gwneud unrhyw waith pellach ynglŷn â'r syniad hwn gyda'r Gweinidog llywodraeth leol? Diolch.

Ie wir, Sam, rwyf i'n sicr o'r farn fod angen i ni ystyried rhaglen sy'n cymell pobl. Un o ddirgelion y byd i mi—rydych chi a minnau wedi trafod hyn yn rhinwedd eich swydd flaenorol, fel minnau—yw pam nad yw prisiau tai yn adlewyrchu gwelliannau amrywiol. Felly, mae hi'n ddirgelwch mawr i mi pam nad yw tai sydd â band eang yn costio mwy na'r rhai nad oes ganddyn nhw ddim, oherwydd pe bawn i'n prynu tŷ heb unrhyw fand eang, fe fyddwn i'n tynnu'r gost o osod band eang oddi ar bris y tŷ. Felly, nid wyf i'n deall pam nad yw hwnnw wedi bod yn ddylanwad ar y farchnad, ac mae effeithlonrwydd ynni yn union yr un fath â hynny. Pan fyddwch chi'n prynu tŷ, siawns bod y ffaith y bydd eich biliau chi'n costio £18 y flwyddyn o'i gymharu â miloedd o bunnoedd y flwyddyn yn gwneud gwahaniaeth enfawr i'r swm y byddwch chi'n barod i'w wario. Nid wyf i'n deall pam nad yw hynny wedi dylanwadu ar y farchnad. 

Felly, fe fydd angen i ni edrych ar—ac mae Rebecca Evans a minnau wedi dechrau rhai sgyrsiau rhagarweiniol ynghylch sut y gallai hyn weithio eisoes—raglen cymhelliant i berchen-feddianwyr, ond rwyf i am ddweud bod hynny'n gynnar yn y sgwrs honno. Fel cyfeiriais i yn fy natganiad, ceir trafodaethau gyda Banc Datblygu Cymru yn ogystal â chynlluniau benthyciadau a grantiau, oherwydd ein bod ni'n awyddus i wneud hyn yn iawn. Ac fel rwyf i newydd ei ddweud wrth Jenny Rathbone, rydym ni'n dymuno bod yn sicr fod y cyngor yr ydym ni'n ei roi i bobl am fuddsoddi eu harian nhw'n arwain at y canlyniad y maen nhw'n ei geisio o ran effeithlonrwydd ynni, a bod y buddsoddiad cyfalaf y maen nhw'n ei wneud yn cael ei adlewyrchu yn y gwerth y maen nhw'n ei gael yn ôl, gyda biliau ynni sy'n llai, ond o ran gwerth yr ased hefyd. Felly, rydym ni'n gweithio ar hyn, rydym ni'n sicr yn edrych ar gymhellion i bobl, ac mae croeso mawr i bob syniad da.

Rwy'n aelod o'r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol a gynhaliodd ymchwiliad i'r rhaglen Cartrefi Clyd, gan wneud argymhellion o ran dysgu gwersi a gwella fersiwn newydd y rhaglen. Wrth ymateb i'r argymhellion, fe awgrymodd y Llywodraeth y byddai diweddariad ynglŷn â'r fersiwn nesaf yn fuan wedi toriad yr haf. Mae'ch datganiad heddiw, a ninnau nawr ym mis Tachwedd, yn hwyr ac yn niwlog o ran gosod amserlen glir. Os yw'r broses gaffael, fel y sonioch chi, i ddigwydd yn 2023, ai felly wedi mis Ebrill 2024 y bydd y rhaglen newydd yn lansio, flwyddyn yn hwyrach na'r nod? Ac er hefyd i chi sôn am rai newidiadau i'r rhaglen Nest bresennol, pam nad oedd sôn am welliannau brys a gwerthfawr y gellid eu gwneud nawr, o ystyried bod tlodi tanwydd y rhai sy'n gymwys yn dwysáu yn yr argyfwng presennol o fewn y cynllun Nest presennol, er enghraifft, cyfuno gwaith ar ffabrig tai, ar insiwleiddio, gyda'r gwaith o ffitio systemau gwresogi yn y tai lleiaf ynni effeithiol?

Diolch yn fawr am hynna. Fel dywedais i wrth un neu ddau o bobl eraill hefyd, yn gyntaf i gyd rwyf i am ddweud y bydd y rhaglen newydd yn dechrau cyn y gaeaf nesaf. Felly, fe fyddwn ni'n ei chaffael a'i dechrau cyn y gaeaf nesaf, a dim ond ar gyfer bod yn gwbl eglur, fe geir amserlen bendant ar gyfer gwneud hynny ac rwy'n awyddus iawn, yn amlwg, nad ydym ni'n cyrraedd gaeaf arall eto heb ei chyflawni hi. Ond, rydym ni'n awyddus i ddysgu llawer o wersi am rai o'r cynlluniau â bwriadau da a fu yn y gorffennol. Mae gan Siân Gwenllian, fe wn i, broblemau yn ei hetholaeth hi, mae gan Aelodau eraill broblemau, ac mae gennyf innau rai fy hun acw, oherwydd cynlluniau a oedd yn llwyddiannus i raddau helaeth, ond am mai dull un ateb sy'n addas i bawb a fabwysiadwyd, fe achoswyd problemau mewn rhai tai nad oedden nhw wir yn addas i'r cynlluniau, ac ni allwn ni fod o gymorth bob amser. Felly, nid ydym ni wedi gallu helpu pob aelwyd ledled Cymru sydd wedi profi trafferthion oherwydd gwahanol faterion cytundebol cymhleth ynghylch y ffordd y cafodd y rhaglenni hynny eu cyflwyno.

Felly, rwyf i'n wir o'r farn ei bod hi'n bwysig gwneud pethau yn iawn, ac nad ydym ni mewn gwirionedd yn gwneud y sefyllfa yn waeth i leiafrif o bobl na'u sefyllfa wreiddiol nhw. Ac rwy'n awyddus iawn hefyd i wneud yn siŵr ein bod ni'n gallu datblygu cadwyni cyflenwi ar gyfer hyn yng Nghymru. Felly, wyddoch chi, ar hyn o bryd, mae cyfran o'r dechnoleg hon yn gostus iawn, ac mae'r dadansoddiad yn anodd iawn i'w wneud o ran y budd a ddaw o'r gost honno, hyd yn oed gyda phrisiau ynni fel y maen nhw. Ond, os ydym ni'n gwneud hyn yn iawn, yna fe fyddwn ni'n gallu cael cadwyn gyflenwi yn ei lle sy'n lleihau cost y dechnoleg honno'n llawer cynt nag y byddai'n digwydd fel arall. Fe geir llawer o enghreifftiau o gaffaeliadau gan y Llywodraeth sydd wedi gwneud felly, ac rwy'n awyddus iawn i fod â'r swyddi gwyrdd yng Nghymru yn ogystal ag effeithlonrwydd i dai Cymru.

O ran cynllun Nyth, rydym ni wedi bod yn chwilio am gryn amser am ffordd i wella'r cynllun hwnnw oherwydd, wyddoch chi, yn bennaf, mae hwnnw wedi bod yn rhoi boeleri nwy sy'n fwy effeithlon yn lle boeleri nwy aneffeithlon iawn, ac er bod hynny wrth gwrs yn golygu rhywfaint o fudd i'r aelwyd, oherwydd cost nwy ar hyn o bryd, nid yw'n gwneud cymaint o wahaniaeth â hynny—a beth bynnag, nid yw hynny'n helpu'r argyfwng hinsawdd, sef un o'r problemau mwyaf sydd gennym ni i gyd. Felly, eto, mae ceisio gweddnewid y rhaglen, fel nad yw hi'n dwyn cyfran o gymorth oddi wrth aelwydydd sydd lleiaf abl i ymdopi, ac nad yw'n gwneud y broblem yn waeth yn y dyfodol chwaith, wedi bod yn fwy problemus nag y byddwn i wedi hoffi i hynny fod, a dyna'r gwir amdani. Felly, yr hyn yr ydym ni'n awyddus i'w wneud yw cael rhai rhaglenni ar waith sy'n helpu'r gyfran fwyaf o bobl i wneud y peth gorau ar gyfer eu cartrefi nhw, boed hynny drwy'r rhaglen landlordiaid cymdeithasol neu drwy ein cynghorau ni neu drwy ein cynlluniau lesio'n ôl ni neu gyda'r sector rhentu preifat.

Ac yna'r darn olaf o'r pos hwn yw sut i gymell landlordiaid y sector rhentu preifat i aros yn y sector a buddsoddi yn wirioneddol, yn hytrach na gadael hynny i'r sector yn unig, os ydym ni'n rhoi rhwymedigaethau arnyn nhw. Felly, fe fyddwn ni'n cynnal sgyrsiau gyda landlordiaid y sector rhentu preifat, drwy wahanol sefydliadau, ynglŷn â'r ffordd orau o gymell hynny. Gan mai dim ond un neu ddau o dai y mae'r rhan fwyaf o landlordiaid yng Nghymru yn berchen arnyn nhw; nid oes gennym ni unrhyw asiantau landlordiaid enfawr, na llawer iawn o landlordiaid enfawr. Felly, mae sicrhau bod y bobl hynny'n aros yn y sector ac nid yn gwneud dim ond gwerthu i'r un sy'n cynnig fwyaf o arian yn rhan bwysig iawn o'r hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud hefyd.

Rwy'n croesawu'r datganiad gan y Gweinidog yn fawr. Rwy'n cytuno â'r Gweinidog mai prisiau ynni sy'n gyfrifol am yr argyfwng costau byw, i raddau helaeth, gan fod cynnydd yn effeithio ar bris nid yn unig nwy a thrydan ond llawer o ddeunyddiau traul eraill. Er bod hyn yn cael effaith andwyol ar safonau byw pob un ohonom, mae'n cael effaith ddinistriol ar aelwydydd sydd leiaf abl i dalu, gan yrru teuluoedd sy'n dioddef caledi i dlodi tanwydd. Rwy'n falch y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i ganolbwyntio ar gefnogi teuluoedd incwm is sydd mewn tlodi tanwydd, i leihau eu biliau nhw a'u hallyriadau carbon nhw. Rwy'n cytuno bod datgarboneiddio, gwella effeithlonrwydd ynni cartrefi yng Nghymru ar draws pob deiliadaeth, a sut bydd hynny'n cael ei ariannu yn bethau cymhleth, yn amlwg iawn. Yn Nwyrain Abertawe, fel gŵyr y Gweinidog, fe geir nifer fawr o bobl sydd wedi ymddeol sy'n byw mewn cartrefi y maen nhw'n berchen arnyn nhw sy'n wael iawn o ran bod yn effeithlon o ran ynni. A fydd Llywodraeth Cymru yn ystyried rhoi terfyn ar y cynllun Cymorth i Brynu, sydd â'r effaith o chwyddo prisiau tai, a defnyddio'r arian hwnnw i roi benthyciadau i berchen-feddianwyr a landlordiaid preifat i wella effeithlonrwydd ynni? Ac a fyddai'r Gweinidog yn hoffi dweud rhywbeth am gynllun Pobl yn fy etholaeth i?

Ynglŷn â'r pwynt olaf yna: mae hwnnw'n gynllun gwych, onid ydyw? Felly, mae'r math o weithredu ar y cyd yr ydych chi'n ei weld pan fyddwch chi'n gallu gweithredu'r mathau o gynlluniau effeithlonrwydd ynni ar y cyd yr ydych chi'n eu cael yn yr achos hwnnw yn enghraifft, ac rydym ni'n gobeithio cyflwyno'r model hwnnw. Felly, i Aelodau nad ydyn nhw'n gyfarwydd â hyn, mae gennym ni ystad newydd a hen ystad sydd wedi dod at ei gilydd i greu cynllun effeithlonrwydd ynni sy'n caniatáu i'r rhai sydd â'r gallu i roi paneli solar da ar eu tai nhw i rannu eu hynni nhw â'r cynllun cyfan, i ddarparu pwyntiau gwefru cerbydau trydan, a'r gweddill i gyd; mae'n caniatáu i  nwyddau gwyn ar draws y cynllun fanteisio ar Economy 7. Fe geir cyfres gyfan o bethau y gallwch chi eu gwneud gyda'r nerth cyfunol o ddod ynghyd, yn y pen draw. Felly, mae hwnnw'n gynllun gwych. Rwyf i wedi llwyddo i ymweld ag ef unwaith neu ddwy, ac fe fyddwn ni'n ystyried cyflwyno hwnnw gyda'r cwmnïau sydd wedi bod yn rhan o hwnnw—gyda'r cwmni landlordiaid cymdeithasol a'r cwmnïau ynni sydd wedi bod yn gweithio gyda ni. Felly, mae honno'n enghraifft wirioneddol wych o'r hyn y gellir ei gyflawni.

O ran y Cymorth i Brynu, mae hynny ychydig yn fwy cymhleth. Rydym ni'n defnyddio Cymorth i Brynu i ysgogi gwelliannau eraill yn y diwydiant adeiladu. Felly, mewn gwirionedd, nid yw adeiladwyr nad ydyn nhw'n adeiladu hyd at safonau penodol yn cael manteisio ar Gymorth i Brynu, ac mae hynny wedi bod o gymorth mawr wrth gymell rhai o'r safonau hyn. Rydym ni'n defnyddio cyfalaf trafodiadau ariannol, sydd, Mike, fe wn i eich bod chi'n gyfarwydd ag ef, ond mae honno'n gelfyddyd gyfrin, felly nid yw hi mor hawdd â chyfnewid hynny am fenthyciadau i ddeiliaid tai unigol. Rydym ni er hynny yn bwriadu, gyda Banc Datblygu Cymru, gyflwyno cynlluniau grant a benthyciadau i berchen-feddianwyr o dan yr union amgylchiadau yr ydych chi'n sôn amdanyn nhw ac, mewn gwirionedd, yn targedu pobl sy'n cael disgownt un meddiannydd, sy'n bobl hŷn sydd yn aml wedi colli partner ac sydd yn yr union sefyllfa honno. Felly, mae gennym ni ffordd o adnabod pobl, er mwyn gallwn ymgynghori yn hyn o beth. Felly, rydym ni'n ystyried gwneud yr union beth.

Dau gwestiwn yn unig sydd gennyf i, yn rhinwedd fy swydd yn gadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar dlodi tanwydd ac effeithlonrwydd ynni, ac o'r grŵp y mae'r ddau wedi dod. Fe glywsom ni gyfeiriad yn gynharach at ymchwiliad y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol i dlodi tanwydd a'r rhaglen Cartrefi Clyd, ac argymhellion y dylai Llywodraeth Cymru sicrhau bod y rhaglen yn ymgorffori'r dull ffabrig a'r 'gwaethaf yn gyntaf' o ran ôl-osod, yn ogystal â thargedu'r aelwydydd tlotaf a'r cartrefi lleiaf effeithlon, a bod yn fwy o ran graddfa a gwyrddach o ran ymyriadau, gan ganiatáu i sawl dull gael ei ddefnyddio. Yn eich ymatebion blaenorol chi, rydych chi, rwy'n credu, wedi mynd i'r afael â rhai o'r pwyntiau hyn, ond, yn benodol, sut ydych chi am sicrhau bod y rhaglen yn ymgorffori'r dull ffabrig a'r 'gwaethaf yn gyntaf' yn y tai lleiaf effeithlon?

Yn ail, fel rydym ni wedi clywed hefyd, Mae gan Gymru rhywfaint o'r stoc tai hynaf lleiaf effeithlon yn thermol o'i gymharu â'r DU ac Ewrop. Mae mesurau effeithlonrwydd ynni rhad ac am ddim yn cael eu gwrthod gan lawer o bobl, gan eu bod nhw'n cael eu hystyried yn anhyblyg ac yn anghydnaws â'r adeiladau y maen nhw'n byw ynddyn nhw. Rydych chi wedi egluro yn rhannol eisoes sut y byddwch chi'n teilwra mesurau effeithlonrwydd ynni i addasu i'r gwahanol fathau o adeiladau sy'n bodoli yng Nghymru, ond yn benodol, o ystyried yr oedi tebygol yn y rhaglen Cartrefi Clyd nesaf, pa ystyriaeth a roddodd Llywodraeth Cymru i alluogi cynllun presennol Nyth i wneud gwelliannau mwy priodol yn y deunyddiau i inswleiddio'r cartrefi mewn tlodi tanwydd sy'n gymwys, gan eu cefnogi nhw hefyd i gael systemau newydd yn lle'r hen systemau gwresogi aneffeithlon yn dilyn terfynu Arbed a'r cynnydd disgwyliedig yng nghyllideb Nyth?

Wel, fe wnaethoch chi ateb eich cwestiwn chi eich hun i ryw raddau nawr, Mark. Ond, fel dywedais i o'r blaen, rydym ni'n edrych yn fanwl ar ddull gweithredu ffabrig a'r gwaethaf yn gyntaf, ond mae hi'n anodd iawn targedu un tŷ yn unig weithiau. Felly, yn fy natganiad i, fe wnes i gyfeirio at y ffaith ein bod ni'n ystyried rhaglenni ynni cymunedol. Rydym ni'n gweithio gydag awdurdodau lleol i lunio map ynni ledled Cymru, fel ein bod ni'n gwybod ymhle mae cymunedau â'r tai lleiaf effeithlon o ran ynni i weld a allwn ni weithredu uwchraddiad cymunedol a fydd yn caniatáu i ni ddefnyddio ysgogiadau tai cymdeithasol i helpu'r gymuned gyfan i godi, os mynnwch chi. Felly, mae hi'n anodd iawn targedu un tŷ yng nghanol clwstwr. Rydym ni hefyd, fel dywedais i sawl tro, yn ceisio sicrhau ein bod ni'n gwneud y peth iawn ar gyfer y tŷ iawn.

O ran Nyth, nid oes gennyf i ddigon o arian i wneud popeth yr hoffwn i ei wneud i dŷ pawb. Felly, mae ceisio gwneud rhywbeth i nifer fawr o bobl yn hytrach na llawer i nifer lai o bobl yn un o'r pethau anoddaf sydd gennym ni o ran taro cydbwysedd. Felly, rydym ni'n ystyried trwy'r amser a yw hi'n well helpu mwy o bobl i wneud un peth nag yw hi i helpu llawer iawn llai o bobl i wneud pob dim, ac mae gennyf i ofn mai dyna un enghraifft o lawer o frwydro i gael y cydbwysedd yn iawn. Rwy'n hapus iawn i weithio gyda'r pwyllgor o ran gweld ble i daro'r cydbwysedd cywir yn hynny i gyd.

Ac yn olaf, Sarah Murphy.

Diolch. Gweinidog, diolch am ddatganiad heddiw. Mae effeithlonrwydd ynni cartrefi yn parhau i fod yn fater allweddol i fy etholwyr i, yn enwedig gan fod rhai datblygiadau ar y gweill gennym ni ar hyn o bryd, fel adfywio Porthcawl. Fe geir ymdeimlad gwirioneddol yn y gymuned y bydden nhw wrth eu boddau yn eu cael nhw mor wyrdd a'r holl bethau yr oeddem ni'n siarad amdanyn nhw heddiw, mewn gwirionedd—effeithlon o ran ynni, ac adeiladu ar gyfer y dyfodol, ac yn gost-effeithiol. Yn ein digwyddiad Dragon's Den rhanbarth Porthcawl y llynedd, daeth Sero Homes eu hunain i mewn a rhoi cyflwyniad, a gafodd ei fwynhau yn fawr. Rwy'n gwybod eich bod chi'n ymwybodol ohonyn nhw. A hefyd, rwyf i wedi siarad â sefydliad y drydedd oes ym Mhorthcawl, sy'n pwysleisio'r angen am baneli solar ym mhob cartref, gan gynnwys y rhai a adeiladwyd gan ddatblygwyr preifat, a dyna yw craidd fy nghwestiwn i heddiw. Mae'n ymwneud â'r datblygwyr preifat hynny, oherwydd mae cynghorwyr Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr yn awyddus iawn i sicrhau bod cartrefi sy'n cael eu hadeiladu yn y sector preifat hefyd yn ateb y gofynion hyn, drwy ofyn iddyn nhw adeiladu tai gyda darpariaethau effeithlon o ran ynni, fel paneli solar, tapiau, ac ati. Felly, a fydd hi'n bosibl i chi gyfarfod â Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr a minnau, yn enwedig gan ein bod ni'n edrych ar adfywiad Porthcawl ar hyn o bryd, i weld beth allwn ni ei wneud o ran y datblygiad preifat hwn, fel y bydd yn ateb y gofynion hyn i gyd ar gyfer pob un ohonom ni?

Fe fyddwn i'n fwy na pharod i gwrdd â chi a'r cyngor, a'r datblygwr, yn wir, Sarah. Rydym ni wedi cyflwyno newidiadau i Ran L o'r rheoliadau adeiladu. Maen nhw'n niwtral o ran technoleg, felly rydym ni'n dweud bod angen newid o 37 y cant yn yr effeithlonrwydd, ond nid oes angen i chi wneud hynny drwy baneli solar neu bwmp gwres ffynhonnell aer, am yr holl resymau yr wyf i wedi sôn amdanyn nhw'n gynharach. 

Y peth arall yr ydym ni'n bwrw golwg arno yw'r hyn y gallwn ei wneud ynglŷn â sicrhau bod adeiladwyr sy'n adeiladu yn sgil caniatâd cynllunio yn adeiladu yn unol â'r safon ddiweddaraf mewn gwirionedd, oherwydd, ar hyn o bryd, fel mae Aelodau ar draws y Siambr yn gwybod, pan fyddwch chi wedi dechrau ar gynllun sydd â chaniatâd iddo, fe allwch chi ei gwblhau yn unol â'r safonau yn y caniatâd hwnnw. Felly, mae cartrefi yn parhau i gael eu hadeiladu heb chwistrellwyr ynddyn nhw oherwydd eu bod wedi dechrau adeiladu yn ôl y caniatâd cynllunio ac ni fydd y safonau mwyaf perthnasol yn ofynnol. Nawr, rydym ni wedi ceisio rhoi cymhellion i adeiladwyr tai wneud hynny. Mae fforwm gan Lee Waters a minnau ar gyfer adeiladwyr, ac rydym ni'n cwrdd â nhw'n rheolaidd iawn. Rydym ni'n ceisio pwyso arnyn nhw'n fawr i adeiladu yn unol â'r safon ddiweddaraf. Rwy'n cymryd rhywfaint o gyngor cyfreithiol ynghylch a oes unrhyw beth y gallwn ni ei wneud i gyfyngu ar faint o amser y gallwch chi fanteisio ar ganiatâd cynllunio pan fyddwch wedi dechrau cyn y bydd angen i chi gydymffurfio â'r rheoliadau diweddaraf am resymau o bob math. Rwy'n gobeithio y byddwn ni'n gallu mynd i'r afael â rhywfaint o hynny yn y Bil diogelwch adeiladau y byddwn ni'n ei gyflwyno, a fydd yn effeithio ar adeiladau uchel iawn gan amlaf, ond bydd ag effeithiau eraill yn llawer mwy eang.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf yw'r ail ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd y prynhawn yma, ar bolisi ynni. Galwaf ar y Gweinidog, Julie James.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Wrth i arweinwyr byd-eang gwrdd yn yr Aifft ar gyfer COP27, rwy'n falch o allu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ynghylch sut y byddwn yn parhau i arwain y gwaith pontio o danwydd ffosil i system ynni yn seiliedig ar ynni adnewyddadwy.

Er bod negeseuon gan Lywodraeth y DU wedi bod yn ddryslyd ac anghyson, rydym wedi bod yn glir ac yn gyson. Byddwn yn cadw tanwydd ffosil yn y ddaear, a byddwn yn parhau i ddefnyddio'r holl ysgogiadau sydd ar gael i ni er mwyn dod â chloddio a thynnu tanwydd ffosil i ben yng Nghymru yn raddol. Byddwn ni'n adeiladu system ynni hyblyg, clyfar, adnewyddadwy sy'n seiliedig ar ynni adnewyddadwy. A byddwn ni'n sicrhau bod ein haelwydydd, ein busnesau a'n cymunedau yn elwa ar y pontio gyda mwy o ddiogelwch ynni a llai o berygl i gwsmeriaid fod yn agored i brisiau byd-eang tanwydd ffosil. Yn ddiweddar cyhoeddais ein diweddariad ar weithredu argymhellion o'r ymchwiliad trylwyr i ynni adnewyddadwy a chyhoeddi bod datblygwr ynni dan berchnogaeth gyhoeddus wedi'i greu. Heddiw, rwyf eisiau rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am ein polisi o ran defnyddio tanwydd ffosil wrth gynhyrchu pŵer ac mewn gosodiadau diwydiannol. Byddaf hefyd yn nodi ein safbwynt ar hydrogen a dal, defnyddio a storio carbon.

Mae Cymru'n cynnal swm anghymesur o fawr o bwerdai nwy sy'n cyflenwi'r grid trydan. Mae'r Pwyllgor Newid Hinsawdd wedi bod yn glir yn ei gyngor bod angen i ni ddatgarboneiddio'r sector hwn erbyn 2035. Bydd ein dull gweithredu yn un â dau ddull. Fel y nodwyd yn 'Cymru Sero Net', ni welwn unrhyw swyddogaeth i bwerdy tanwydd ffosil newydd yng Nghymru ac, yn dilyn cyhoeddi datganiad sefyllfa gall y polisi hwn ddod i rym drwy'r drefn gynllunio. Yn ail, rhaid i ni fynd i'r afael â'r allyriadau yn sgil llosgi tanwydd ffosil mewn gorsafoedd pŵer presennol, gan gynnwys gweithfeydd troi gwastraff yn ynni a gweithfeydd o fewn safleoedd diwydiannol. Gyda'i gilydd, roedd y rhain yn gyfrifol am draean o'r holl allyriadau nwyon tŷ gwydr yng Nghymru yn 2020.

Fe wnaethom gyhoeddi galwad ar y cyd am dystiolaeth ar barodrwydd datgarboneiddio gyda Llywodraeth y DU y llynedd. Er ein bod wedi bod yn cydweithredu â Llywodraeth y DU ar ddatblygu polisi, nid ydym o'r farn y bydd eu dull arfaethedig yn mynd yn ddigon pell i gyflwyno'r camau sydd eu hangen arnom yng Nghymru. Nid yw rheoleiddio gorsafoedd pŵer a gosodiadau diwydiannol eraill drwy'r drefn drwyddedu amgylcheddol bresennol yn ysgogi'r pontio i sero net yn benodol. Mae hwn yn fater a gydnabyddir gan yr Undeb Ewropeaidd, sydd hefyd yn ymchwilio i ddiwygio'i chyfundrefn er mwyn alinio ag agenda sero net yr Undeb Ewropeaidd. Felly, byddwn yn gweithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ar ddatblygu dewisiadau i sicrhau bod y drefn drwyddedu amgylcheddol yn cefnogi amcanion sero net yn benodol, ochr yn ochr â blaenoriaethau amgylcheddol strategol eraill. Bydd hyn yn ategu mesurau eraill, megis prisio carbon a weithredir trwy gynllun masnachu allyriadau'r DU. Byddaf yn cyhoeddi datganiad sefyllfa ar losgi tanwyddau ffosil ar gyfer pŵer ac ymateb ein Llywodraeth i'r alwad am dystiolaeth ar barodrwydd datgarboneiddio cyn diwedd y flwyddyn.

Rydym yn cydnabod bod angen pontio teg ac rydym yn gwybod, ar gyfer rhai sectorau, bod symud o danwydd ffosil yn creu heriau sylweddol. I rai, gall hydrogen ddarparu un o'r ychydig ffyrdd o ddatgarboneiddio diwydiant trwm drwy newid tanwydd, ac i leihau allyriadau mewn dulliau cludo anodd eu hatal, yn arbennig mewn cerbydau nwyddau trwm, awyrennau a llongau. Mae cryn botensial hefyd i ddefnyddio hydrogen fel cyfrwng storio ar gyfer ynni adnewyddadwy, yn enwedig pe bai'n bosibl dal yr ynni ychwanegol a gynhyrchir. Efallai y bydd ganddo hefyd ran i'w chwarae yn lle nwy naturiol i ateb problemau gwresogi.

Mae ansicrwydd yn parhau dros y sectorau economaidd lle bydd hydrogen yn chwarae'r rhan fwyaf, a graddfa gyffredinol a chost ei ddefnyddio yn y tymor hwy. Rydym yn parhau i ymgysylltu â diwydiant ar y dystiolaeth sydd ar gael ac yn asesu cyfleoedd i Gymru ddefnyddio hydrogen yn ei llwybr datgarboneiddio ac i gefnogi datblygiad economaidd. Mae dulliau cynhyrchu hydrogen yn amrywio, fel y mae'r allyriadau sy'n gysylltiedig â nhw. Mae hydrogen gwyrdd sy'n cael ei gynhyrchu o drydan adnewyddadwy drwy electrolysis yn cael effaith isel iawn ar allyriadau nwyon tŷ gwydr yn ystod ei weithrediad, ac mae potensial iddo fod yn ddeniadol yn economaidd os gall wneud defnydd o'r trydan ychwanegol a gynhyrchir gan wynt.

Dyma ein dull cynhyrchu a ffefrir, ac mae angen i ni osod yr uchelgais i gynhyrchu'r holl hydrogen o ffynonellau adnewyddadwy yn y tymor hwy. Fodd bynnag, er mwyn cefnogi datgarboneiddio diwydiant yng Nghymru, rydym ni'n deall efallai y bydd angen i ni symud drwy gyfnod o ddefnyddio hydrogen glas sy'n cael ei gynhyrchu gan danwydd ffosil. Ond mae angen i hyn fod yn broses o bontio a reolir a bydd angen i ni roi camau ar waith, gan gynnwys trwy ein trefn drwyddedu, er mwyn annog pontio mor gyflym â bydd technoleg a chost yn ei ganiatáu.

Dirprwy Lywydd, mae'r maes olaf yr wyf eisiau amlinellu ein cynlluniau ar ei gyfer yn ymwneud â dal, defnyddio a storio carbon. Dyma dechnoleg sydd wedi bod yn cael ei ddatblygu'n fyd-eang ers amser maith, wedi'i hariannu i raddau helaeth gan lywodraethau gyda'r nod o gyflwyno'r dechnoleg at ddibenion lleihau allyriadau a datblygu arbenigedd allforiol. Serch hynny, mae'r defnydd yn gyfyngedig, nid yw dulliau rheoleiddio wedi'u datblygu'n llawn eto, ac mae risgiau sylweddol yn parhau, y bydd angen mynd i'r afael â nhw os ydym am ddefnyddio'r dechnoleg yn llwyddiannus ar unrhyw raddfa a gyda ffydd y cyhoedd.

Er gwaethaf hyn, mae astudiaethau rhyngwladol a gynhaliwyd gan sefydliadau yn cynnwys y Pwyllgor Newid Hinsawdd, y Panel Rhynglywodraethol ar Newid Hinsawdd a'r Asiantaeth Ynni Ryngwladol wedi dod i'r casgliad yn gyson bod Dal, Defnyddio a Storio Carbon, CCUS, yn debygol o fod yn rhan allweddol o'r llwybr i leihau allyriadau ar y gost isaf, gyda maes allweddol i ddefnyddio CCUS mewn diwydiant trwm. Mae'r Pwyllgor Newid Hinsawdd yn ystyried pob llwybr credadwy ar hyn o bryd y gallai'r DU ei defnyddio i gyrraedd allyriadau sero net yn ddomestig a chynnwys rhan sylweddol i CCUS, yn enwedig ar gyfer diwydiant ac adfer nwyon tŷ gwydr. Maen nhw hefyd yn glir nad yw CCUS yn ateb syml, addas at bob diben a bod rhaid gwneud pob ymgais i atal y nwyon tŷ gwydr rhag cael eu cynhyrchu yn y lle cyntaf.

Dirprwy Lywydd, rhaid i ni osgoi trosglwyddo risg ac atebolrwydd amgylcheddol i genedlaethau'r dyfodol. Rydym wedi bod yn gweithio ers peth amser gyda'r diwydiant yng Nghymru i ddeall eu dewisiadau a'u heriau. Rydym hefyd yn gweithio i ddeall swyddogaeth bosibl Gweinidogion drwy ddatblygu map llwybr rheoleiddio ar gyfer CCUS yng Nghymru. Mae tua 25 y cant o allyriadau diwydiannol yng Nghymru yn allyriadau prosesau nad ydynt yn llosgi, maen nhw naill ai yn deillio o adweithiau cemegol neu ffisegol, ac ni ellir osgoi'r rhain drwy newid i danwyddau amgen. Ar hyn o bryd, mae dal, defnyddio a storio carbon yn cynnig llwybr datgarboneiddio posibl ar gyfer y diwydiannau hyn.

Mae angen i ni sicrhau bod CCUS yn cael ei ddefnyddio dim ond lle mae dewisiadau eraill ar gyfer datgarboneiddio wedi'u harchwilio a bod cyfiawnhad dros eu diystyru. Byddwn yn gwneud hynny drwy gyflwyno hierarchaeth ynni a charbon. Byddwn ni hefyd yn archwilio cyfyngiadau ar ddefnydd fel ffordd o reoli risgiau amgylcheddol ac ariannol, a chefnogi llesiant pobl sy'n byw yng Nghymru nawr ac yn y dyfodol. Yn hanfodol, byddwn ni'n cefnogi diwydiant ar draws Cymru, a fydd, ar ôl edrych yn fanwl ar ddewisiadau eraill yn yr hierarchaeth a'u disytyru, â CCUS yn unig fel ateb posibl i ddatgarboneiddio. Byddwn ni'n eu cefnogi yn eu hymdrechion i sicrhau modelau busnes a chyllid gan Lywodraeth y DU, er mwyn sicrhau pontio teg i sero net.

Byddwn yn ymgynghori'n gyhoeddus ar ddatganiadau o sefyllfa'r polisi a'r camau nesaf ar hydrogen a CCUS yn y gwanwyn. Yn y cyfamser, byddwn yn gweithio gyda Diwydiant Sero Net Cymru i gefnogi pontio busnesau Cymru a sicrhau swyddi o ansawdd da i'r dyfodol o fewn sylfaen ddiwydiannol, carbon isel a ffyniannus. Diolch.

Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Hoffwn gyfeirio at adroddiad y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith ar ynni adnewyddadwy yng Nghymru, a gyhoeddwyd ym mis Mai 2022, a'i sylwadau ynghylch y risg ddifrifol y bydd eich Llywodraeth yn methu â chyrraedd ei thargedau ynni adnewyddadwy ei hun. Pwysleisiodd y pwyllgor nad oedd rhwystrau rhag datblygu ynni adnewyddadwy yn newydd, nac ychwaith addewid Llywodraeth Cymru i weithredu i fynd i'r afael â nhw. Roedd yr adroddiad yn nodi ymhellach sut yr oedd Llywodraeth Cymru yn gwneud yr un addewidion nawr ag y gwnaeth yn ôl yn strategaeth ynni 2012.

Ar ôl degawd o'r addewidion ailadroddus hyn, mae angen camau pendant arnom nawr tuag at wella. Efallai eich bod yn honni nad yw Llywodraeth y DU yn glir ac yn gyson, ond gallaf gadarnhau eich bod chi hefyd wedi bod yn gyson wrth fethu â chyflawni'r newidiadau sydd eu hangen arnom i sicrhau bod gan Gymru chwyldro ynni adnewyddadwy. Felly, a wnewch chi esbonio pa gamau yr ydych chi'n eu cymryd i gael gwared ar y rhwystrau rhag ynni adnewyddadwy yng Nghymru? Rwy'n credu'n gryf fod pŵer niwclear yn gwbl hanfodol er mwyn bodloni ein hymrwymiadau newid hinsawdd, ac rwy'n cymeradwyo ac yn cefnogi sylwadau Aelod Seneddol gwych Ynys Môn yn y gwaith y mae hi wedi'i wneud yn ceisio dod ag ynni niwclear i Ynys Môn. 

Ar adeg o ansicrwydd rhyngwladol mawr yn y farchnad ynni, a wnaed yn waeth gan ryfel echrydus Putin yn erbyn Wcráin, mae'n hanfodol nad ydym yn cau llwybrau i gynhyrchu pŵer glân, dibynadwy a gynhyrchir yma yng Nghymru. Felly, rwy'n croesawu ymrwymiad Llywodraeth y DU i ynni niwclear drwy'r Ddeddf Ynni Niwclear (Ariannu) 2022, a byddwn yn annog Llywodraeth Cymru i ymrwymo yma heddiw i gefnogi safleoedd Wylfa a Thrawsfynydd. Ar gyfer fy etholwyr i yn Aberconwy—[Torri ar draws.] Ydych chi eisiau ymyrryd?

Yn gyntaf oll, ni cheir unrhyw ymyriadau mewn datganiadau. Ac yn ail, a wnaiff yr holl Aelodau roi'r cyfle i'r Aelod ofyn ei chwestiynau, os gwelwch yn dda?

Diolch, Dirprwy Lywydd. I fy etholwyr yn Aberconwy, byddai safle adweithydd modiwlar bach yn golygu buddsoddiad o £200 miliwn a 200 o swyddi uniongyrchol, a byddai'n ein gwneud ni yn arweinydd mewn diwydiant gwyrdd sgiliau uchel. Felly, er mwyn gwella ein capasiti ynni adnewyddadwy yn y dyfodol, a wnewch chi, Gweinidog, roi gwleidyddiaeth plaid o'r neilltu, ac ymrwymo i gefnogi pŵer niwclear ar draws safleoedd fel Trawsfynydd, fel y gallwn ni roi hwb—

Rwy'n credu eu bod nhw wedi gwneud, on'd ydyn nhw?

Wel, efallai eu bod nhw. Byddwn i wrth fy modd yn gwybod beth yw eich gwir safbwynt chi

Beth bynnag, wrth gwrs, mae'r datganiad hwn heddiw'n digwydd gydag uwchgynhadledd COP27 yn gefndir, lle bydd arweinwyr y byd, gan gynnwys ein Prif Weinidog ein hunain, yno i drafod sut y gallwn ni i gyd symud gyda'n gilydd i fynd i'r afael â'r heriau hyn. Gallwn ni dim ond gweithredu'n ystyrlon ar newid hinsawdd, gan gynnwys gwasgu'n drwm ar y llygrwyr mawr, os yw'r gymuned ryngwladol yn gweithio gyda'i gilydd. Felly, a fydd Llywodraeth Cymru yn estyn allan ac yn gwneud yn siŵr bod pob lefel o Lywodraeth yn gweithio gyda'i gilydd i fynd i'r afael â phryderon busnes a defnyddwyr a dangos map ffordd clir tuag at ddarparu mwy o bŵer adnewyddadwy?

Rydych chi'n gwybod fy mod i hefyd yn gefnogol iawn o hydrogen, ac rwy'n croesawu ymrwymiad Llywodraeth Geidwadol y DU unwaith eto i sefydlu canolfan hydrogen yng Nghaergybi. A fyddwch chi'n efelychu'r polisi pentref hydrogen sydd bellach yn cael ei ddilyn mewn mannau eraill yn y DU? Mae yna adegau pan fo'n gyfleus i Lywodraeth Cymru ddilyn arweiniad Llywodraeth y DU, fel sy'n digwydd yn yr hyn y byddaf yn siarad amdano nes ymlaen, ond mewn achosion eraill, rydych yn tueddu i fynd eich ffordd eich hun er mwyn mynd eich ffordd eich hun, a hyn ar draul fy nhrigolion yn Aberconwy a Chymru gyfan. Mae'n bryd i ni fwrw ymlaen â'r peth nawr mewn gwirionedd. Mae cymaint o dechnolegau gwahanol yn dod i'r amlwg mewn technoleg werdd a fydd yn darparu swyddi da, medrus iawn, â chyflogau uchel i bobl ledled Cymru. Ar ryw adeg, Gweinidog, mae'n rhaid i ni—wel, mae'n rhaid i chi—gydio yn y ddanadl hon. Diolch.

Wel, Janet, fel arfer, rwyf wir yn teimlo'r angen i ddechrau drwy eich atgoffa eich bod chi'n Dori, ac mai Llywodraeth y Torïaid yw'r un wnaeth dynnu'r buddsoddiad o Wylfa. Efallai y dylem ni brynu ychydig o hanes y 15 mlynedd diwethaf i chi a'i roi i'ch ymchwilydd, oherwydd rwy'n teimlo bod ei angen yn ddybryd, a dweud y gwir.

A'r peth arall: mae'n rhaid i mi edmygu eich digywilydd-dra llwyr. Wn i ddim a oes gennych chi driniaeth dda ar ei gyfer. Efallai y dylech chi ystyried byd comedi o ddifrif, oherwydd roedd hwnna'n chwerthinllyd. Yn gyntaf oll, rydym ni eisoes yn gwneud yr holl bethau yr oeddech chi'n galw arnom ni i'w gwneud. Mae'n siŵr y byddwch chi nawr yn trydar i ddweud ein bod ni'n gwneud y pethau yr ydych chi'n galw arnom ni i'w gwneud, yn hytrach na'u gwneud nhw ar eich cais chi, oherwydd rydym ni eisoes yn gwneud pob un peth y gwnaethoch chi ofyn i ni ei wneud. Mae Llywodraeth y DU yn copïo ein dull ni o ran niwclear ac nid y ffordd arall, dim ond i fod yn glir, ac mae'r holl arbenigedd wedi ymgynnull yn y gogledd ers cryn amser yn aros i Lywodraeth y DU (a) roi'r gorau i newid cyfeiriad o hyd, a (b) cael tipyn o siâp ar bethau mewn gwirionedd.

Ac mae'r ffaith y gallwch chi sefyll mewn gwirionedd heb gywilydd a chroesawu'r ffaith fod Prif Weinidog y DU wedi mynd i COP27, pan gafodd ei lusgo yn cicio ac yn sgrechian, a thraddodi yr hyn y gellir ond ei disgrifio fel araith ofnadwy o lugoer, ac nid yr araith i arwain y byd y dylai fod wedi'i gwneud, yn rhyfeddol a dweud y gwir.

Mae'r datganiad hwn yn hynod o amserol wrth i COP27 ddigwydd yn yr Aifft, fel dŷn ni newydd fod yn clywed. Bore yma, mi wnes i gyfarfod pobl ifanc fel rhan o COP Ieuenctid Cymru, sydd yn cael ei drefnu gan Size of Wales, ac mae'n glir i mi bod lleihau yr allyriadau carbon yn flaenoriaeth iddyn nhw er mwyn ceisio atal y rhybuddion dychrynllyd rhag cael eu gwireddu.

Yn gynharach eleni, mi wnaeth y Pwyllgor Archwilio Amgylcheddol yn San Steffan argymell y dylsai Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol wneud gwaith dur Tata ym Mhort Talbot yn safle peilot ar gyfer dal, defnyddio a storio carbon. Yn amlwg, mae'r safle hwn yn bwysig iawn o ran swyddi lleol, ond mae datgarboneiddio'r gwaith yno hefyd yn rhan annatod o sicrhau'r dyfodol er mwyn lleihau costau ynni, a hefyd er mwyn lleihau allyriadau. Buaswn i'n ddiolchgar os gallech chi, Weinidog, ddweud wrthym ni pa drafodaethau gyda Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol dŷch chi wedi eu cael ynglŷn â'r posibiliad o gynnwys Port Talbot yn y peilot dal, defnyddio a storio carbon. Buaswn i'n hoffi clywed mwy hefyd am yr hyn mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud er mwyn symud ymlaen gyda chynlluniau dal carbon, a chefnogi gwaith dur yng Nghymru, wrth gwrs.

O ran yr egwyddor o ddal carbon, rwy'n derbyn yr hyn dŷch chi wedi ei ddweud am yr angen i gynnal gwaith ymchwil trylwyr i dechnoleg sy'n cael ei ddatblygu ar hyn o bryd, ond a allwch chi roi syniad i ni plîs o'r rationale y tu ôl i ddefnyddio hyn fel opsiwn terfynol? Ife'r pryder yw na fydd canran y carbon fyddai'n cael ei ddal yn ddigonol er mwyn cyfrannu'n ddigonol ar gyfer net sero, felly na ddylen ni roi gormod ar bwyslais ar hynna? Buaswn i'n hoffi deall hynna yn fwy plîs. 

A gan symud ymlaen at yr hyn dŷch chi wedi'i ddweud am hydrogen, rwy'n falch eich bod yn cydnabod y potensial enfawr yn y maes hwn, a byddwn i'n awgrymu bod angen symud ymlaen yn gyflym ar hyn, fel ein bod ni'n gallu arwain y maes yng Nghymru. Rwy'n gwybod bod hyn yn bwnc mae fy nghyfaill Rhun ap Iorwerth yn ymddiddori'n fawr ynddo fe. Mae e wedi cynnal dadl ar hyn; mae e wedi sôn am y gwaith gwych sy'n digwydd mewn prifysgolion yng Nghymru, yn ogystal â'r ffaith bod sawl cwmni arloesol wedi'u lleoli yma. Mae Plaid Cymru wedi bod yn galw am beth amser am weithredu yn y maes hwn. Dwi yn croesawu'r ffaith eich bod chi'n bwriadu ymgynghori ar strategaeth hydrogen yn fuan. A allwch chi roi sicrwydd i ni plîs y bydd y gwaith o ddatblygu'r sector yn parhau yn y cyfamser?

Ac yn olaf, i droi yn ôl at COP27, mae dau beth hanfodol i'w deall. Yn gyntaf, maint y broblem. Dywedodd pennaeth y cenhedloedd unedig ein bod ni ar lwybr tuag at uffern hinsawdd. Mae'r frawddeg yna wedi cael eu 'quote-o' nifer o weithiau'n barod yn y Siambr heddiw, ond gallwn ni ddim tanbrisio pwysigrwydd hynny. O ddeall hyn, mae angen bod yn gwbl glir am y camau mae pob Llywodraeth yn eu cymryd, ac yn bwriadu eu cymryd, er mwyn mynd i'r afael â'r broblem. Mae pobl ledled y byd yn poeni'n ddifrifol am y sefyllfa; roedd y bobl ifanc roeddwn i'n cwrdd â nhw'r bore yma wir yn poeni. A allwch chi ddweud sut bydd eich Llywodraeth yn defnyddio'ch dylanwad chi i osod esiampl a chydweithio gydag eraill i geisio cael effaith ar y sefyllfa fyd-eang? Ar y pwynt olaf yna, Weinidog, a allwch ch ddweud a ydych chi'n meddwl bod cyfle efallai wedi cael ei golli i gael llais Cymru yn gryfach ar y platfform rhyngwladol, o ystyried bod Prif Weinidog yr Alban wedi mynd i COP27? Dwi ddim yn bwriadu i hwnna i ddod drosodd fel eich cyhuddo chi o unrhyw beth fan hyn; dwi'n gwybod bod y Llywodraeth yn cymryd hyn o ddifrif yn fawr, ond achos bod platfform Cymru yn rhyngwladol mor uchel ar hyn o bryd, ydych chi'n meddwl efallai bod hynna'n gyfle sydd wedi cael ei golli? Diolch. 

Diolch, Delyth. Wel, i ymdrin â'r un olaf yna yn gyntaf, roeddem ni'n ystyried yn ofalus iawn a ddylwn i fynd i COP27, neu yn wir, a ddylai'r Prif Weinidog fynd, ond rydw i mewn gwirionedd yn mynd i COP15 yng Nghanada—y COP bioamrywiaeth—sef y COP sy'n gwneud penderfyniadau. Ac o ystyried yr ôl troed carbon yn sgil mynd dros y lle i gyd, ac o ystyried nad yw hwn yn COP sy'n gwneud penderfyniadau—mae'n COP gweithredu; mae gennym dîm o swyddogion allan yno yn gweithio ar yr ochr weithredu ohono, ond roeddem yn credu y byddai'n well defnyddio'r llwyfan yn COP15 oherwydd bod angen i ni ddatblygu'r targedau 30x30, ac mae'n COP sy'n gwneud penderfyniadau. Felly, cafodd ei gydbwyso'n ofalus. Roeddem ni wir yn ystyried y peth, ac fe wnes i feddwl o ddifrif am fynd, ond, ar y cyfan, fe benderfynom ni—mae'n flwyddyn Cymru yng Nghanada hefyd—bod presenoldeb gweinidogol yn COP15 yn bwysig iawn. Ond dim ond i fod yn glir iawn, mae gennym dîm o swyddogion allan yn COP27 yn cymryd rhan yn y trafodaethau gweithredu, sy'n amlwg yn rhan bwysig iawn o'r hyn sy'n digwydd yno. A dyna pam yr oedd hi mor siomedig bod Prif Weinidog y DU, sydd â sedd wrth y bwrdd mewn gwirionedd, yn anffodus does gen i ddim un, mor amharod i gymryd y swyddogaeth flaenllaw honno, sydd, yn fy marn i, yn bwynt pwysig iawn. 

Ac, wedyn, o ran yr holl bethau technegol eraill, o ran y modelau dal, defnyddio a storio carbon, rydym ni'n cymryd rhan yn y treialon yn y gogledd—y treialon HyNet. Mae yna broblemau gwirioneddol yn ymwneud â sut y byddai'r dechnoleg yn gweithio yng ngweddill Cymru oherwydd does dim cyfleoedd storio addas. Rydym ni'n edrych ar gyfres gyfan o ddarnau o waith ynghylch a fyddai piblinell—sut y byddai'n gweithio, ond mae'n debygol o fod yn eithaf drud, ac, yn anffodus, mae rhai o'r diwydiannau trwm sydd ei angen yn y de. Felly, rydym ni'n cymryd rhan lawn yn HyNet yn y gogledd-ddwyrain, ac yn helpu diwydiant yno i gymryd rhan ynddo.

Ein—dydw i ddim yn gwybod pa air i'w ddefnyddio; mae 'amheuaeth' yn air rhy gryf—ond ein pryder yw y bydd gorddibyniaeth ar dechnoleg nad yw wedi'i brofi eto ar ein llwybr i sero net yn dod i ben a ninnau heb gyrraedd yno. Felly, os profir y dechnoleg, yna byddwn, wrth gwrs, yn ei chofleidio, ac rydym yn gweithio'n galed iawn gyda Valero, Tata Steel, a nifer o ddiwydiannau trwm iawn eraill ar hyd arfordir y de yma i geisio deall sut y gallai hynny weithio iddyn nhw, ac yn wir, mewn gwirionedd, sut y gellid ailddefnyddio'r carbon a storiwyd, fel y dywedoch chi. Ond mae'r dechnoleg honno yn hir yn dod, ac nid yw yno eto—mae'n gweithio ar raddfa fach, ond does dim ar unrhyw raddfa eto. Ac rwy'n poeni braidd y byddai gorddibyniaeth ar dechnoleg nad yw yno eto i'n hachub ni i gyd efallai yn methu â'n hachub ni i gyd. Felly rwyf eisiau bod yn glir ar hynny.

Ac yna, ar hydrogen, mae'n amlwg bod angen tanwyddau ffosil ar gyfer gwneud hydrogen ar raddfa fawr ar hyn o bryd. Ond i fod yn glir iawn, er y byddwn ni'n caniatáu i hynny ddigwydd yng Nghymru, oherwydd mae angen yr hydrogen arnom ni, ni fyddwn ni'n cael ein dal yn ôl gyda hen asedau na hen dechnoleg a byddwn ni'n sicr bod unrhyw un sy'n cael trwyddedau i wneud hynny ar lwybr i hydrogen gwyrdd yn gyflym iawn. Ac rwyf wedi cael nifer fawr o drafodaethau diddorol iawn gyda phenaethiaid byd-eang o wahanol ddiwydiannau adnewyddadwy ynglŷn â gwneud yn siŵr bod gennym ni sector cynllunio sy'n annog y defnydd o hydrogen, ond hefyd yn osgoi mynd yn sownd fel mainc arbrofi ar gyfer hen dechnoleg ac yna'n symud ymlaen i raddfa fwy, yn rhywle arall. Felly, mae calibreiddio yn rhan fawr o'r strategaeth. Ac yna, dim ond i'ch sicrhau chi ein bod yn gweithio'n galed, a phan fyddwn yn cyflwyno'r strategaeth, bydd ôl gwaith manwl arni, ac yna byddwn yn disgwyl barn y Senedd ynghylch ble i fynd nesaf.

Yn bersonol, os nad ydym ni'n mynd i drosglwyddo'r risg a'r atebolrwydd amgylcheddol i genedlaethau'r dyfodol, dydw i ddim yn gweld sut y gallwn ni fod yn adeiladu gorsafoedd niwclear, oherwydd does neb yn gwybod beth i'w wneud â'r holl wastraff sy'n cael ei gynhyrchu, ac mae hynny'n sicr yn ffordd o drosglwyddo'r risg yna.

Rwyf eisiau croesawu'r ffaith eich bod chi'n canolbwyntio ar hydrogen gwyrdd fel y nod tymor hir, ond byddwn i'n awyddus i ddeall beth allwn ni ei wneud i gynhyrchu mwy o drydan dros ben o wynt a solar fel nad ydym ni mor ddibynnol ar orfod defnyddio hydrogen glas ar gyfer datgarboneiddio ein diwydiannau. Ac yn olaf, tybed a wnewch chi ddweud wrthym, o ran y prosesau nad ydyn nhw'n llosgi sy'n allyrru, pa gynnydd y mae'r Llywodraeth yn ei wneud o ran cefnogi diwydiant i ddatblygu concrit mwy carbon isel o lawer yn hytrach na'r stwff sy'n cael ei ddefnyddio fel arfer? Yn amlwg, rydym angen concrit o hyd, ond mae angen i ni fod â concrit carbon isel i adeiladu'r pontydd hynny ar draws ein rheilffyrdd a'n hafonydd ni.

Diolch, Jenny. Felly, ynghylch yr un olaf yna, rydym ni'n ariannu ac yn gweithio ochr yn ochr â nifer o brifysgolion ledled Cymru, ac yn benodol i lawr yn Abertawe—yn benodol iawn—i ddatblygu seilwaith mor garbon isel â phosibl ar gyfer pethau fel concrit a dur. Ni allwch chi gael adnoddau adnewyddadwy heb ddur, felly mae sicrhau bod y dur yn cael ei gynhyrchu mor effeithlon drwy fethodoleg mor garbon isel â phosibl yn rhan wirioneddol bwysig o hynny. Ac mae Vaughan Gething a minnau a Jeremy Miles wedi cael cyfres o sgyrsiau am ein rhaglen sgiliau sero net, ond gyda'r gwahanol borthladdoedd ar hyd arfordir y de a'r chwaraewyr amrywiol yn y porthladdoedd hynny, i wneud yn siŵr ein bod ni'n dod â'r dechnoleg ar gyfer gwynt arnofiol, er enghraifft, yma i'r de, ac rydym ni'n gwneud yn siŵr bod ein prosesau gweithgynhyrchu dur yn gallu gwneud y mathau o ddur sydd eu hangen i wneud hynny, a bod gennym ni'r holl stwff arall—y ceblau tanfor, a'r cadwyni, a'r gweddill, yr holl linellau cynhyrchu sy'n gysylltiedig â hynny. Felly, nifer fawr o swyddi gwyrdd, mewn cromfachau, ond mewn gwirionedd yn gwneud cynhyrchion nad ydyn nhw'n arbennig o wyrdd, er mwyn helpu'r diwydiant ynni adnewyddadwy. Felly mae sicrhau eu bod nhw i gyd wedi'u datgarboneiddio—y ceblau, a'r cadwyni, ac ati hefyd wedi'u cynhyrchu gan osgoi prosesau carbon-ddwys cymaint â phosibl yn bwysig i'r prosiect hwnnw. Ac rydym ni wedi noddi nifer fawr o brosiectau ymchwil o gwmpas Cymru. Fe wnaeth nifer ohonom—Lesley a'r Prif Weinidog—gyfarfod â nifer fawr o gwmnïau yn ne Iwerddon yn ddiweddar iawn, i drafod hyn i gyd hefyd. Felly rydym ni'n cymryd rhan weithredol iawn yn y math yna o drafodaeth.

Y broblem fawr ar gyfer ynni adnewyddadwy yw llwyth sylfaenol, fel y mae'n cael ei alw. Felly, dyma'r ynni y gellir ei droi ymlaen pan fydd pawb yn troi eu tegell ymlaen am 9 o'r gloch, rhywbeth y mae pobl yn dal i'w wneud, yn ôl pob tebyg, er nad ydym i gyd yn gwylio'r un rhaglen deledu. A dyna un o drasiedïau penderfyniad y Llywodraeth Dorïaidd i beidio ariannu'r morlynnoedd llanw, oherwydd roedd gan y rheini'r potensial go iawn ar gyfer hynny. Byddwn ni'n cyflwyno her morlyn llanw, fel yr addawyd yn ein maniffesto, yn fuan, i sicrhau ein bod ni'n gwneud yn siŵr ein bod ni'n cael y dechnoleg ar waith. Ac rydw i hefyd eisiau atgoffa'r Llywodraeth Geidwadol mai un o'r pethau cyntaf wnaethon nhw pan ddaethon nhw i rym, amser pell iawn yn ôl nawr—felly, yr holl Lywodraethau hyn yr ydych chi'n eu beio yw rhai chi eich hun—oedd canslo prosiect morglawdd Hafren. Felly, y syniad sydd—. Gallem wir fod ar y ffordd go iawn tuag at fod yn hunangynhaliol mewn ynni adnewyddadwy ac yn hytrach na hynny, rydym mewn argyfwng byd-eang a achosir gan ein dibyniaeth ar danwydd ffosil, ac rwy'n credu bod hynny'n dweud y cyfan. 

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei datganiad y prynhawn yma, ac un pwynt penodol a dynnodd fy sylw oedd yr eglurhad ynghylch defnyddio hydrogen glas fel ffordd o bontio tuag at ddefnyddio hydrogen gwyrdd. A bydd y Gweinidog yn ymwybodol, yn gynharach heddiw yn fy nghyfraniad i'r Cwestiynau i'r Prif Weinidog, siaradais am wynt arnofiol ar y môr a phosibiliadau hynny oddi ar arfordir de sir Benfro, a sut y gall yr ynni adnewyddadwy hwnnw gyfrannu at gynhyrchu hydrogen gwyrdd hefyd. Felly rwy'n ddiolchgar am y pwynt yna o eglurhad.

Ond a gaf i hefyd bwysleisio, cwmni arall y soniodd y Gweinidog amdano mewn ymateb i Delyth Jewell oedd Valero, ac, er na chafodd ei grybwyll yn uniongyrchol yn eich datganiad, rwy'n pwysleisio pwysigrwydd y cynllun masnachu allyriadau? Ac a gaf i ymbil ar y Gweinidog i sicrhau bod cyfathrebu yn dal i fynd rhagddo gyda Valero a busnesau eraill yng nghlwstwr diwydiannol y de ynghylch y cynllun masnachu allyriadau a pha mor bwysig yw'r cynllun hwnnw ar gyfer gwaith datgarboneiddio'r cyflogwyr gwirioneddol bwysig hyn. Oherwydd, er ein bod eisiau cyrraedd sero net, mae'r cyflogwyr hyn yn dal i ddarparu swyddi a chefnogi cymunedau a theuluoedd ar hyn o bryd, ac ni allwch ddiffodd y busnesau hyn nawr. Felly, hoffwn ymbil arni i barhau â'r trafodaethau hynny, a byddwn i'n ddiolchgar dros ben. Diolch, Dirprwy Lywydd. 

Rwy'n hapus iawn i'ch sicrhau chi ein bod ni, wrth gwrs, yn gwneud hynny. Yn ddiweddar iawn, cyfarfu Gweinidog yr Economi a minnau â Valero i drafod hynny'n union. Rydym yn aros am y grŵp rhyngweinidogol nesaf gyda Llywodraeth y DU i drafod y fersiwn nesaf. Rydym ni'n cael ein llyffetheirio braidd gan y sefyllfa yng Ngogledd Iwerddon. Felly fe wnaethom ymgynghori ar y cynllun masnachu, fel rwy'n siŵr eich bod chi'n ymwybodol, ond mae'n gofyn i'r pedair Llywodraeth ddod at ei gilydd fel yr awdurdod i allu bwrw ymlaen â hynny. Felly, mae'n siŵr, y bydd trafodaeth am sut i reoli hynny, o ystyried y sefyllfa yng Ngogledd Iwerddon.

Mae yna sgyrsiau o hyd am bris allforio carbon, fyddai'n bendant yn diogelu ein diwydiant dur, er enghraifft, a bu galw amdano am beth amser, felly trafodaethau gyda Llywodraeth y DU ynghylch, wel, yn anffodus, eu hamharodrwydd i wneud hynny. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn i ni gael yr ôl troed byd-eang iawn er mwyn i ni allu amddiffyn ein diwydiannau effeithlon a'u galluogi i gystadlu ar lwyfan byd-eang, yn hytrach na dim ond gwaredu cynhyrchion llawer rhatach nad ydyn nhw wedi'u cynhyrchu mewn modd effeithlon o ran carbon ar draws y byd. Felly mae'r math yna o drafodaethau yn parhau.

Yna, ynghylch gwynt arnofiol, clywais eich cwestiwn yn gynharach, wrth gwrs; rydym yn croesawu'r diddordeb ynddo. Fe fyddwn i'n dweud ein bod ni eisiau i Ystad y Goron gael ei datganoli, rwy'n gwybod nad polisi eich meinciau chi yw hwn, ond pe bai Ystad y Goron wedi ei datganoli i Gymru, fel y mae hi yn yr Alban, mae'n amlwg o drafod gyda'r Alban beth arall y gellir ei wneud. Nawr, mae gennym ni berthynas dda gydag Ystad y Goron, ac rwy'n ddiolchgar iawn am hynny, ac maen nhw wedi bod yn ddefnyddiol iawn o ran cadwyni cyflenwi yng Nghymru ac ati, ond heb os, pe baem ni yn ei rheoli yma yng Nghymru, fe allem ni gael cadwyn gyflenwi well a gwell elw yma yng Nghymru, fel sy'n digwydd yn yr Alban. Felly byddwn yn annog y Ceidwadwyr i feddwl eto am y polisi hwnnw. 

A minnau'n Aelod Ynys Môn, gallwn i fynd ar drywydd sawl elfen o'r datganiad eang iawn yna. Rwy'n cadw fy niddordeb arbennig mewn hydrogen, ar ôl arwain y ddadl honno am hydrogen yma ryw ddwy flynedd a hanner yn ôl. Rwy'n deall y diddordeb yn HyNet yn y gogledd-ddwyrain, ond byddwn yn annog y Gweinidog i gadw llygad ar gysylltiad Môr Iwerddon a'i ddatblygu—Sir Benfro, Ynys Môn, ynghyd â'n partneriaid yn Iwerddon—o ran hydrogen; rhagolygon gwirioneddol ddiddorol ar gyfer hydrogen gwyrdd sy'n gysylltiedig ag ynni ffrwd lanw, â gwynt ar y môr, hefyd o ran cynhyrchu niwclear yn creu dewisiadau storio hydrogen. Mae hynny'n ddiddorol iawn, er mai'r cyd-destun, wrth gwrs, yw methiant truenus y Ceidwadwyr i gyflawni ar Wylfa, er gwaethaf y gwaith caled yn lleol, ac, fel mae'n digwydd, ysgrifennais at yr Ysgrifennydd Gwladol newydd dros ynni yn San Steffan yr wythnos diwethaf, gan ofyn am eglurder, oherwydd bydd yr amwysedd hwn ynghylch eu bwriadau yn niweidio cymunedau fel fy un i. Dyna'r effaith y mae anwadalwch y Ceidwadwyr yn ei gael. Ond, fel mae'n digwydd, mae gennym lawer o faterion eraill y gallwn fynd i'r afael â nhw. Ond cwestiwn byr iawn—

Ie os gwelwch yn dda. 

—yn ymwneud â solar. Efallai nad yw'r Gweinidog yn ymwybodol o gynllun o'r enw Solar Together ar Lannau Mersi. Mae'n grŵp sy'n prynu—rhyw fath o gynllun swmp brynu, gan annog cymunedau i brynu paneli solar gyda'i gilydd, er mwyn dod â phrisiau i lawr i annog buddsoddiad. Ydy hynny'n rhywbeth y gellid ei ystyried yng Nghymru? 

Felly, ydi, mae hynny'n ddiddorol iawn. Rwy'n ymwybodol ohono, ac mae'n ddatblygiad diddorol iawn. Rydym ni'n frwdfrydig iawn. Mae'r cynllun y cyfeiriwyd ato gan ein cyd-Aelod, Mike Hedges, yn gynllun tebyg iawn, felly rydym ni'n awyddus iawn i ddeall sut y gallem ni ddenu cyllid er mwyn cynorthwyo cymunedau i ddod at ei gilydd i wneud hynny'n union, ac yna i rannu'r ynni. Felly, yn y cynllun hwnnw yn arbennig mae'n drawiadol iawn nad oes gan bawb do addas ar gyfer solar, ond mae pawb yn gallu rhannu yn y broses o ddosbarthu pŵer ac ati. Felly, ydym, rydym ni'n frwd iawn dros hynny. Rwyf hefyd yn gweithio gyda Phrifysgol Abertawe, sydd â phanel solar diddorol iawn, wedi ei gynhyrchu yma yng Nghymru ond nid o faint llawn eto. Felly, byddai gallu cael cadwyn gyflenwi a oedd yn un Gymreig yn wych iawn, nid yn unig oherwydd y byddwn i wir wrth fy modd yn cael y math yna o dechnoleg yn cael ei gwneud yng Nghymru, ond hefyd oherwydd bod yr ôl troed carbon yn sgil eu cludo nhw i gyd o Tsieina yn amlwg yn sylweddol. Felly, mae llawer o bethau i'w hystyried yna, ac rwy'n awyddus iawn i wneud hynny. 

O ran hydrogen, fe wnes i sôn am HyNet, ond rwy'n ymwybodol o'r holl bosibiliadau eraill. Rydym newydd fuddsoddi £1.21 miliwn mewn ystod gyfan o brosiectau ar hydrogen ar draws arfordiroedd y gogledd a'r gorllewin, gan gynnwys edrych ar ystod o ynni adnewyddadwy y gellid eu defnyddio i gynhyrchu ynni dros ben, fel y'i gelwir—felly, ynni na ellir ei allforio i'r grid—er mwyn gwneud cynhyrchu hydrogen yn fwy hyfyw. Yn sicr, byddwn yn edrych ar hynny fel cyfnod pontio wrth i ni symud ymlaen.

Rwy'n croesawu'r datganiad gan y Gweinidog. Dyma'r amser i ganolbwyntio'n ddi-baid ar greu dyfodol ynni adnewyddadwy cryf a pharhau i sefydlu Cymru fel arweinydd ar sero net. Mae Cymru'n elwa ar adnoddau ynni adnewyddadwy amrywiol—gwynt ar y tir, gwynt sefydlog ac arnofiol ar y môr, tonnau, llanw a solar—gall pob un ohonyn nhw ddod â chyfleoedd sylweddol i Gymru. Mae ynni adnewyddadwy yn darparu ynni cost isel, sy'n cael ei greu yma yng Nghymru, sy'n lleihau ein dibyniaeth ar brisiau nwy rhyngwladol, ac felly'n diogelu talwyr biliau. 

Gwynt ar y tir yw un o'r technolegau cynhyrchu trydan â'r gost isaf, gydag amseroedd adeiladu cyflym. Gan ategu cynhyrchu ynni gwynt, bydd ynni'r llanw ac ynni tonnau yn darparu ffynonellau rhagweladwy a dibynadwy, gyda chyfleoedd cydleoli rhwng tonnau a gwynt arnofiol ar y môr. Dylai morlyn llanw bae Abertawe, y soniodd y Gweinidog amdano ychydig eiliadau yn ôl, nawr ddod yn gost effeithiol, ac rwy'n annog y Gweinidog i wneud popeth posibl i sicrhau ei fod yn digwydd. Mae gennym broblemau gyda chysylltedd grid. Beth sy'n cael ei wneud i wella cysylltedd y grid? Yn olaf, ac yn bwysicaf oll efallai, sut ydych chi'n mynd i wneud yn siŵr nad yw dal carbon yn y pendraw yn asideiddio'r môr?

Ynghylch yr un olaf yna, yn union hynny, Mike. Dyna un o'r rhesymau ein bod yn edrych yn ofalus ar ddatblygu dal, defnyddio a storio carbon. Mae'r dechnoleg yn amlwg yn gweithio ar raddfa fach, ond hyd yn hyn does dim graddfa fawr, a bydd y materion storio sy'n cael eu hystyried ym mhrosiect HyNet yn y gogledd yn bwysig iawn, iawn—felly, bydd yr holl faterion ynghylch cynnwys a gwneud yn siŵr nad yw'n gollwng ac ati. Y peth gorau fyddai ei ddefnyddio mewn gwirionedd—felly, edrych ar yr holl brosiectau a all ddefnyddio'r carbon sy'n cael ei ddal yn y ffordd honno mewn gwirionedd. Felly, mae'r rhan defnyddio ohono, yn ogystal â'r rhan storio, yn bwysig iawn. Dyna pam yr ydym ni'n edrych arno yn weddol bwyllog, oherwydd rwy'n credu ei fod yn cael ei weld fel un ateb syml, addas at bob diben i raddau mewn rhai diwydiannau, ac yn sicr nid yw dim byd o'r fath.

O ran yr ystod o bethau eraill yr ydym ni'n eu gwneud, mae gennym bolisi clir iawn ar berchnogaeth leol. Fe fyddem ni'n hoffi gweld system prisiau ynni sy'n hollol wahanol i'r un sydd gennym ni nawr. Mae'n amlwg ein bod ni'n gysylltiedig â phris y farchnad o ran nwy, ac mae hynny'n wir hyd yn oed os ydych chi'n cael y rhan fwyaf o'ch ynni o adnoddau adnewyddadwy, sy'n amlwg yn hurt. Mae gennym rai prosiectau cymunedol ar gylchedau dolen gaeedig, nad yw'n dioddef o'r broblem honno. Yn amlwg rydym ni'n awyddus iawn i sicrhau bod y rheiny'n digwydd, ond mewn ffordd gynaliadwy. Rwy'n gwybod eich bod chi'n gyfarwydd â'r hyn ddigwyddodd i lawr ym Mhort Talbot pan aeth un o'r rheiny braidd o chwith—felly, mae sicrhau ein bod ni'n dysgu'r gwersi hynny a sicrhau bod systemau dolen gaeedig sy'n eiddo i'r gymuned hefyd yn gweithio yn bwysig iawn i ni.

Ac yna'r darn olaf roeddwn i eisiau sôn amdano oedd, ychydig cyn i bawb newid seddi eto yn San Steffan, roeddem ni wedi cael cytundeb gyda Greg Hands, sef y Gweinidog ar y pryd, y byddai gennym gynllun rhwydwaith cyfannol i Gymru o'r diwedd—ar ôl 40 mlynedd o Lafur yn gofyn a gofyn, mae'r Ceidwadwyr yn gweld synnwyr. Mae'n ymddangos ei bod hi bob amser yn cymryd tua 40 mlynedd iddyn nhw weld synnwyr, yn anffodus. Felly, rwy'n mawr obeithio y bydd hynny'n digwydd ar ôl i'r Gweinidog newydd ymgartrefu. Rydym yn obeithiol y bydd ac y bydd hynny'n golygu y byddwn, am y tro cyntaf, â grid wedi'i gynllunio i Gymru, nid un yn cael ei ysgogi gan ba bynnag ddefnyddiwr sydd eisiau cysylltu nesaf, a bydd hynny'n golygu y byddwn yn gallu llunio cynlluniau perchnogaeth gymunedol mewn ffordd lawer mwy rhesymol ac ymarferol ledled Cymru, a bydd hynny'n golygu y byddwn yn gallu llunio cynlluniau perchnogaeth gymunedol mewn ffordd lawer mwy rhesymol ac ymarferol ledled Cymru, yn hytrach na'r egwyddor braidd ar hap o bwy bynnag sy'n mynd gyntaf sy'n talu sydd gennym ar hyn o bryd.

Ac yn olaf, Alun Davies. 

Rwy'n ddiolchgar, Dirprwy Lywydd, ac yn ddiolchgar i chi, Gweinidog, am eich datganiad y prynhawn yma. Fe wnaethoch chi ddatganiadau pwerus iawn ar ddechrau eich datganiad am le glo yn ein hanes ni ac nid yn ein dyfodol ni. Ond mae yna, wrth gwrs, rai cysyniadau a chaniatadau o fewn y system yn barod. Allwch chi gadarnhau—? Dydw i ddim eisiau eich temtio i wneud unrhyw sylw ar geisiadau unigol, ond a allwch chi gadarnhau nad polisi'r Llywodraeth hon yw caniatáu unrhyw echdynnu glo pellach ar unrhyw adeg yn y dyfodol?

Byddai'n ddefnyddiol, rwy'n credu, i gael datganiad ar niwclear a'i le yn y gymysgedd ynni gyffredinol. Fel y gwyddoch chi, rwy'n gefnogwr cryf iawn o le niwclear yn y gymysgedd ynni, ac mae'r pwyntiau a wnaethoch am gyflenwad llwyth sylfaen rwy'n credu wedi'u gwneud yn dda, ac mae niwclear yn darparu hynny. Ond mae angen sgwrs arnom ynghylch sut yr ydym yn bwrw ymlaen â hynny, yn enwedig o ystyried methiannau Llywodraeth y DU ar bolisi niwclear yn ystod y ddegawd ddiwethaf.

Ond yn olaf, Gweinidog, hoffwn eich gwthio ychydig ymhellach os caf i, ar natur polisi Llywodraeth Cymru. Dydw i ddim eisiau ein gweld ni'n mabwysiadu dull pryd y byddwn yn dweud ein bod ni eisiau ynni adnewyddadwy ac felly byddwn yn derbyn unrhyw beth i gyflawni'r amcan syml hwnnw. Dydw i ddim eisiau gweld fy Nghymoedd, y Cymoedd yn rhan uchaf Gwent yr ydw i'n eu cynrychioli, yn cael datblygiadau enfawr wedi eu gwthio arnom er mwyn llwyddo i gyrraedd targed sy'n cael ei bennu mewn mannau eraill. Yr hyn yr hoffwn i ei weld yw gweledigaeth wahanol iawn o gynhyrchu lleol—

Alun, mae angen i chi ofyn eich cwestiwn, os gwelwch yn dda.

—cefnogi angen lleol a chyflenwi lleol, oherwydd rwy'n credu bod hynny'n cynnig cyfle i ni wneud llawer mwy. Ac mae hynny'n golygu bod Llywodraeth Cymru yn cael gwared ar lawer o'r problemau sy'n bodoli, oherwydd, yn sicr, un o'r rhwystrau mawr yr ydym ni'n eu canfod yw bod cyrff eraill yn y sector cyhoeddus yn atal cydsyniadau a chaniatadau sy'n gwneud ac yn creu rhwystrau rhag datblygu ynni adnewyddadwy ar raddfa fach.

Rwy'n cytuno â hynny, Alun, ac felly byddwn yn cyflwyno'r Bil cydsynio seilwaith ym mlwyddyn y Cynulliad hwn—felly, cyn diwedd tymor yr haf—i wneud yn siŵr ein bod yn symleiddio'r cydsyniad ar gyfer prosiectau mawr ac yn gwneud gwahaniaeth penodol iawn rhwng y setiau cynllunio ar gyfer y rheini. Rydym ni wedi bod yn gwneud cyfres o gylchoedd hyfforddi gyda'r holl awdurdodau cynllunio yng Nghymru ynglŷn â sut i fynd ati i weithredu hynny a gwneud yn siŵr eu bod yn gwbl ymwybodol o 'Cymru'r Dyfodol: y cynllun cenedlaethol' ac o iteriad diweddaraf 'Polisi Cynllunio Cymru', sydd wedi nodi'r holl bolisïau yr ydych chi wedi'u nodi yna.

O ran llwyth sylfaenol, dyna pam y mae ffiasgo morlyn llanw bae Abertawe mor drist, oherwydd byddem wedi cael prosiect treialu yno i weld a allech chi gael ynni adnewyddadwy llwyth sylfaenol. Yn y cyfamser, niwclear yw'r unig ddewis ar gyfer hynny.

O ran niwclear—Janet Finch-Saunders, ni wnes i ymdrin â'r pwynt pan godwyd hwnnw, ond mae'r ffordd o dalu amdano yn hollol hurt. Felly, ar hyn o bryd, maen nhw'n defnyddio model sy'n rhannu'r gost ymhlith yr holl ddefnyddwyr. Yn amlwg, mae'n hollol dwp. Dylai hyn gael ei wneud fel prosiectau ymchwil a datblygu, wedi'u cyfalafu'n briodol gan Lywodraeth y DU, ac, wrth gwrs, ni ddylem fod wedi troi ein cefnau ar y cydweithio â phrifysgolion ymchwil yr Undeb Ewropeaidd ar draul pawb fwy neu lai ar y blaned, heb ystyried yma yn y DU. Felly, byddai gwrthdroi hynny'n fargen dda.

Ac yna, ynghylch rhan olaf hynny, oherwydd rydym ni wedi creu datblygwr ynni adnewyddadwy sy'n eiddo i'r cyhoedd, dyna'r offeryn y byddwn yn ei ddefnyddio i annog, ochr yn ochr ag Ynni Cymru a gyda Phlaid Cymru, perchnogaeth gymunedol y gweithfeydd adnewyddadwy mwy o faint a fydd yn caniatáu i ni rannu'r elw. Diolch.

Diolch i'r Gweinidog.

Eitem 5 y prynhawn yma yw datganiad gan y Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a’r Trefnydd, ffliw adar. Galwaf ar y Gweinidog, Lesley Griffiths, i wneud y datganiad.

Diolch Dirprwy Lywydd. Dros y 12 mis diwethaf, rydym wedi bod yn dyst i'r achosion mwyaf difrifol o ffliw adar yng Nghymru ac ar draws Prydain. Dyma'r achos mwyaf o glefyd hysbysadwy egsotig mewn anifeiliaid ers yr achosion trychinebus o glwy'r traed a'r genau yn 2001. Nid yw Prydain Fawr ar ei phen ei hun yn hyn o beth. Mae'r straen yma o ffliw adar yn effeithio ar adar yn y rhan fwyaf o Ewrop, a rhannau o Asia a Gogledd America.

Mae'r achos presennol wedi bod yn unigryw yn ei natur. Cyn hynny, dim ond yn ystod rhai gaeafau y cafwyd ffliw adar, o ganlyniad iddo gael ei gludo gan adar mudol y gaeaf. Pan adawodd yr adar hynny ein glannau, fe adawodd y clefyd hefyd. Eleni, rydym wedi gweld straen H5N1 yn lledaenu ymhlith rhai adar gwyllt preswyl, gan achosi dinistr i rai nythfeydd adar y môr, gan achosi i'r haint barhau dros yr haf, ac rydym bellach yn gweld achosion mewn adar domestig yr hydref hwn.

Fel bob amser, rydym wedi mabwysiadu dull gweithredu sy'n cael ei arwain gan wyddoniaeth i atal y mewnlifiad difrifol hwn o glefyd, gyda'r wybodaeth wyddonol yn datblygu wrth i'r achosion esblygu. Mewn ymateb i'r patrwm newidiol o fygythiad clefydau, rydym wedi parhau i gadw golwg ar ffliw adar mewn adar gwyllt ac wedi cynnal y pwyntiau sbarduno i ymchwilio i adar gwyllt marw yng Nghymru, er gwaethaf pwysau adnoddau amlwg i gynyddu'r trothwy hwnnw.

Rydym wedi gweithio ar draws y Llywodraeth, asiantaethau a grwpiau rhanddeiliaid er mwyn galluogi cyhoeddi'r strategaeth liniaru ar y cyd ar gyfer adar gwyllt i Gymru a Lloegr. Mae'r strategaeth hon yn nodi canllawiau ymarferol i reolwyr tir, aelodau'r cyhoedd a sefydliadau adaryddol ac amgylcheddol, mewn ymateb i fygythiad ffliw adar i adar gwyllt.

Wrth gwrs, nid yw clefyd yn parchu ffiniau a, drwy gydol yr achos hwn, rydym wedi gweithio'n agos gyda chyd-Weinidogion yn Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig a Llywodraeth yr Alban i arwain ymateb cydlynol a chydgysylltiedig i fynd i'r afael â ffliw adar, gan ymateb i'r dystiolaeth a'r cyngor gwyddonol o'r radd flaenaf a ddarperir gan yr Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion.

Mae bygythiad ffliw adar i adar caeth ac i adar gwyllt yn cael ei adolygu'n wythnosol. Mewn ymateb i lefelau risg uwch, datganodd Prif Swyddog Milfeddygol Cymru barth atal ffliw adar drwy Gymru gyfan ar 17 Hydref 2022. Mae'r parth atal ffliw adar, AIPZ, hwn yn gofyn i bob ceidwad adar, ni waeth beth fo nifer yr adar a gedwir, i fabwysiadu mesurau bioddiogelwch syml ond hanfodol i gadw eu hadar yn ddiogel rhag haint. Eleni, rydym wedi tynhau'r mesurau hyn ac wedi cynnwys gofyniad newydd i gadw adar caeth oddi ar dir y gwyddys bod adar dŵr gwyllt yn bresennol yn aml neu wedi'u halogi â'u baw. Mae profiad yn sgil cymaint o achosion o ffliw adar yn ystod y flwyddyn ddiwethaf wedi dysgu ni sut mae'r haint yn cael ei ledaenu ymhlith adar caeth. Mae ein mesurau AIPZ wedi'u cynllunio i gau'r llwybrau hyn o ledaenu ac mae'n rhaid eu cymhwyso'n drwyadl gan bob ceidwad. Hoffwn hefyd gymryd y cyfle hwn i ddiolch i geidwaid ledled Cymru sy'n cadw at y mesurau bioddiogelwch yr ydym eisoes wedi eu gweithredu yng Nghymru i ddiogelu eu hadar. O ganlyniad i'ch ymdrechion, dim ond dau achos o ffliw adar y mae Cymru wedi'u cofnodi ers mis Hydref 2022.

Ddoe, daeth gorchymyn gorfodol i gadw adar dan do i rym yn Lloegr. Nid yw Cymru, ynghyd â'r Alban a Gogledd Iwerddon, wedi cyflwyno gofyniad tebyg. Mae hyn yn adlewyrchu graddfa a natur wahanol ffliw adar ar draws gwahanol rannau o'r DU. Yn ffodus, yng Nghymru, nid ydym wedi gweld unrhyw beth tebyg i nifer yr achosion yn Lloegr, y byddai'n ofynnol i gyfiawnhau unrhyw orchymyn gorfodol o'r fath. Ar ben hynny, cyngor gwyddonol fy mhrif swyddog milfeddygol dros dro yw bod gofynion bioddiogelwch ein AIPZ ar hyn o bryd yn briodol ac yn ddigonol i atal bygythiad ffliw adar. Fodd bynnag, rydym yn adolygu'r sefyllfa'n ddyddiol ac yn barod i wneud yr hyn sy'n angenrheidiol i warchod ein hadar a bywoliaeth a llesiant y rhai sy'n cadw a gofalu amdanyn nhw. Bydd fy mhenderfyniad i'w gwneud hi'n orfodol i gadw adar dan do yng Nghymru neu beidio yn seiliedig ar dystiolaeth wyddonol a chyngor milfeddygol, a bydd yn cydbwyso effeithiau amddiffynnol posibl yn erbyn niwed posibl wrth gadw adar a fyddai fel arall yn yr awyr agored, dan do.

Ym mis Mawrth 2021, mewn ymgynghoriad â'r diwydiant, fe wnaethom gyflwyno gwelliannau i ddeddfwriaeth er mwyn caniatáu defnyddio deunydd pecynnu wyau cynaliadwy ac y gellir ei ailddefnyddio ar gyfer symud wyau yn ystod achosion o ffliw adar, yn ogystal â newidiadau i ofynion symud i sicrhau llesiant adar. Rydym wedi hwyluso dros 3,000 o geisiadau trwydded, gan sicrhau y gallai symudiadau adar a'u cynhyrchion o barthau risg uwch ddigwydd yn ddiogel a gyda chyn lleied â phosibl o berygl i glefydau ledaenu.

Hoffwn ddiolch i'r diwydiant dofednod yng Nghymru, a phawb sy'n cadw adar, am eu hymgysylltiad parhaus a'u cyngor adeiladol yn y frwydr i reoli'r clefyd ofnadwy hwn. Hoffwn ddiolch hefyd i'n milfeddygon, ein hawdurdodau cyhoeddus a chymdeithasau cadw a dangos adar ledled Cymru. Mae pob un ohonoch wedi chwarae rhan allweddol yn amddiffyn adar ledled Cymru.

Yn olaf, hoffwn ddweud ychydig eiriau am arwyddocâd ehangach ffliw adar i'n cymdeithas. Mae'r straen H5N1 yr ydym yn brwydro yn ei erbyn ar hyn o bryd yn achosi clefyd difrifol mewn rhai rhywogaethau o adar yn unig. Ar hyn o bryd mae'n ymddangos bod y rhan fwyaf o adar gardd cyffredin yn gallu gwrthsefyll yr haint ac nid ydyn nhw'n gyfrifol am ei ledaenu, felly mae'n ddiogel ac yn ddymunol i barhau i'w bwydo yn ein gerddi y gaeaf hwn. Mae'r risg i iechyd pobl gan y straen hwn yn isel iawn ac mae cynnyrch dofednod yn ddiogel i'w fwyta. Serch hynny, dylid cymryd pob pwyll i osgoi neu i leihau cysylltiad ag adar a allai fod wedi'u heintio. Hoffwn gymeradwyo gwaith ardderchog Iechyd Cyhoeddus Cymru wrth iddo weithio'n agos gyda fy swyddogion i sicrhau bod y risg i bobl yn parhau'n isel iawn. Wrth i ni symud i dymor y gaeaf, mae'n hanfodol ein bod yn parhau i weithio'n adeiladol gyda'n gilydd i amddiffyn ein hadar rhag mewnlifiad digynsail o glefyd trwy ddilyn mesurau bioddiogelwch syml yn drwyadl. Diolch.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am y cyfle i weld datganiad y prynhawn yma ymlaen llaw, yn enwedig gan ei bod wedi cael diwrnod prysur iawn ar y fainc flaen. Mae'r straen hwn o ffliw adar, H5N1, yn briodol yn fater o bryder difrifol. Yn wir, rydym yn dyst i heintiau ar draws ein poblogaethau adar, o adar gwyllt i adar caeth. Nid yw'r clefyd hwn yn parchu ffiniau, ac nid yw'n glynu wrth lawer o ddulliau confensiynol o fioddiogelwch. Felly, mae'n rhaid i'n hymdrechion i fynd i'r afael â'r feirws hwn fod wedi eu targedu, yn rhag-ataliol ac yn rhagweithiol mewn ymateb iddo. Ac er fy mod yn ddiolchgar i'r Gweinidog am osod cynllun gweithredu Llywodraeth Cymru ar gyfer yr epidemig, rwy'n pryderu nad yw'n mynd yn ddigon pell ar hyn o bryd o ran mesurau bioddiogelwch a chefnogaeth i'r diwydiant dofednod.

Dros y flwyddyn ddiwethaf, rydym wedi gweld sut mae'r epidemig wedi ymdreiddio i'r boblogaeth adar gwyllt a throsglwyddo wedyn i heidiau masnachol. Yn wir, fel y gwnaethoch chi nodi yn eich datganiad, Gweinidog, mae'r clefyd hwn yn gyffredin mewn nifer fawr o adeiladau masnachol ar draws y Deyrnas Unedig ac yma yng Nghymru hefyd. Felly, rhaid i'n hymateb i'r epidemig hwn fod yn rhag-ataliol ac, yn fwyaf hanfodol, rwy'n credu, yn drawsffiniol. Nid yw'r clefyd hwn wedi'i ynysu o fewn adeiladau unigol, ac nid yw'n cadw at raniadau neu ffiniau chwaith, felly rwy'n ei chael hi'n anodd deall pam nad ydym wedi cyflwyno mesurau bioddiogelwch sy'n unol â rhai Lloegr.

Dros y ffin, ac yn dilyn cyngor prif swyddog milfeddygol Lloegr, mae pob safle dofednod wedi cael cyfarwyddyd i gadw holl ddofednod ac adar caeth dan do fel y'i dynodwyd gan Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, ac eto yng Nghymru nid yw'r mesur rhagataliol hwn wedi'i weithredu eto. Mae ein methiant i wneud hynny nid yn unig yn creu risg o fwy o achosion o drosglwyddo rhwng poblogaethau gwyllt a masnachol, ond mae iddo hefyd oblygiadau llawer ehangach i'r diwydiant yn ei gyfanrwydd.

Cymerwch, er enghraifft, ddeunydd pecynnu wyau o Gymru, y mae nifer fawr ohono'n cael ei brosesu yn Lloegr. Oherwydd gorchymyn lletya Lloegr yn unig, mae'n rhaid i wyau sy'n cael eu pecynnu yn Lloegr gael eu dosbarthu fel wyau ysgubor i adlewyrchu mesurau bioddiogelwch H5N1 presennol, ond eto mae llawer o bryder yma yng Nghymru bod wyau maes presennol o Gymru, sydd wedyn yn cael eu pecynnu yn Lloegr, i bob pwrpas, yn cael eu hisraddio i fodloni gofynion rheoliadau marchnata wyau Lloegr, yn rhannol, mewn gwirionedd, oherwydd diffyg cyfleusterau pecynnu yma yng Nghymru. Felly, byddai gorchymyn lletya ledled Cymru nid yn unig yn lleihau'r risg o drosglwyddo H5N1, ond byddai hefyd yn sefydlu cydraddoldeb rhwng marchnadoedd dofednod Cymru a Lloegr, gan sicrhau bod rheoliadau rheoli clefydau a gofynion marchnata wyau yn gweithio mewn cytgord i ddiogelu'r cyflenwad.

Yn ogystal â hyn, fe wnaethoch grybwyll pa mor gyffredin yw H5N1 o fewn poblogaethau adar gwyllt a sut, wrth weithredu fel cludwyr, mae rhywogaethau fel hwyaid, gwyddau, drudwy a gwylanod yn cynyddu'r trosglwyddiad ymhlith poblogaethau dofednod. Fel mae'n sefyll, mae nifer fawr o safleoedd masnachol wedi'u nodi'n bositif mewn ardaloedd sy'n agos at yr arfordir. Wrth i ni gyrraedd misoedd y gaeaf, mae poblogaethau adar gwyllt brodorol yn mynd i symud i mewn i'r tir i wrthsefyll rhywfaint o dywydd garw Cymru. O ganlyniad i hyn, bydd ardaloedd sy'n agored i ledaeniad y clefyd, heb os, yn ehangu, gan beryglu mwy o safleoedd. Pe baem yn cyflwyno gorchymyn lletya ledled Cymru, gallem achub y blaen ar yr ymateb hwn a rhoi amser digonol i'r diwydiant dofednod baratoi ar gyfer unrhyw newidiadau o ran rheoleiddio. Felly, o ystyried galwadau'r diwydiant am hyn, a gaf i'ch annog, os gwelwch yn dda, i ailystyried y sefyllfa a chymryd y camau rhagataliol angenrheidiol sydd eu hangen i sicrhau ein bod ni'n achub y blaen o ran lliniaru'r risg o achosion dros Gymru gyfan?

Yn olaf, Gweinidog, hoffwn hefyd sôn am bwysigrwydd trosglwyddo'r wybodaeth hon i'r cyhoedd. Yn ystod eich datganiad, fe wnaethoch chi sôn am bwysigrwydd gwneud penderfyniadau yn seiliedig ar ddata. Ond, er mwyn gwneud penderfyniadau ar sail gwybodaeth, mae'n rhaid i ni fod â dealltwriaeth glir o drosglwyddiad y feirws ymhlith poblogaethau adar gwyllt. Er mwyn i hyn ddigwydd, rydym yn ddibynnol ar hyn o bryd ar wybodaeth a gasglwyd gan y cyhoedd—unigolion sy'n adrodd am ffliw adar a amheuir mewn poblogaethau adar gwyllt. Felly, a gaf i ofyn sut yr ydych chi'n gweithio gyda'ch adran gyfathrebu i drosglwyddo'r wybodaeth hon i'r cyhoedd, gan hefyd sicrhau bod ffydd y cyhoedd yn y diwydiant dofednod yn parhau i fod yn gadarn?

Wrth i ni symud i dymor y gaeaf, rhaid i ni barhau i weithio'n adeiladol i ddiogelu ein hadar, ond hefyd sicrhau bod gan y diwydiant dofednod yr offer a'r gefnogaeth sydd ei angen arno. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch yn fawr am y cwestiynau yna. Yn amlwg, rydych chi'n mynd yn groes i'r cyngor gwyddonol a'r cyngor a roddwyd i mi gan fy mhrif swyddog milfeddygol mewn cysylltiad â lletya gorfodol, ac fe nodais, yn glir iawn yn fy marn i, yn fy natganiad llafar y rhesymau pam nad ydym wedi dilyn Lloegr. Nid ydych yn gofyn pam nad yw Lloegr wedi ein dilyn ni, ond y rheswm pam nad ydym ni wedi dilyn Lloegr yw oherwydd mai'r cyngor sy'n cael ei roi i mi yw na ddylem ni fod yn cyflwyno gorchymyn lletya gorfodol ar gyfer dofednod ac adar caeth yng Nghymru ar hyn o bryd.

Gallaf ddweud wrthych fy mod yn ei adolygu, a byddwn yn ei adolygu bob dydd. Felly, nid mater o ailystyried mohono; mae'r adolygu hwnnw'n cael ei wneud yn ddyddiol. Mae'r prif swyddog milfeddygol yn gweithio, yn amlwg, gyda phrif swyddogion milfeddygol eraill ledled y wlad, ac mae'n rhaid i mi ddweud, ers i letya gorfodol gael ei gyflwyno mewn rhai rhannau o Loegr—rwy'n credu mai Norfolk, Suffolk ac Essex oedden nhw—mae 34 o safleoedd heintiedig wedi'u cadarnhau yn yr ardaloedd hynny, ar y cyd, er bod gorchymyn lletya gorfodol. Felly, mae'n pwysleisio i mi, ac rwy'n gobeithio i bawb arall, pa mor bwysig yw bioddiogelwch; dyna'r peth mwyaf yn y frwydr hon yn erbyn ffliw adar. Yn y cyfnod hwnnw, rydym wedi gweld dau safle heintiedig yng Nghymru, felly gallwch weld, pan fyddwn yn gweithredu heb orchymyn lletya, y gwahaniaeth yn nifer yr achosion.

Fe wnaethoch chi sôn am wyau maes, ac yn amlwg mae hynny'n fater y mae'n rhaid i ni ei ystyried. Rydym ni'n credu bod yr achosion presennol yn debygol o barhau tan y gwanwyn y flwyddyn nesaf, felly mae hyn yn rhywbeth nad ydych chi'n ei gymryd yn ysgafn. Fe benderfynais i wneud y penderfyniad i gyflwyno lletya gorfodol mewn blynyddoedd blaenorol, ond ni allaf ond dilyn y dystiolaeth wyddonol a roddwyd i mi a'r cyngor a roddwyd i mi gan y prif swyddog milfeddygol dros dro, ac ar hyn o bryd, mae'n dweud wrthyf nad yw'n angenrheidiol. Yfory fe allai fod yn wahanol, efallai y bydd yr wythnos nesaf yn wahanol, ond byddwch yn sicr ein bod ni'n ei hadolygu'n ddyddiol.

Ond hoffwn ailadrodd yr hyn yr oeddwn i'n ei ddweud: lefelau rhagorol o fioddiogelwch yw'r amddiffyniad mwyaf effeithiol o hyd yn erbyn mewnlifiad o ffliw adar. Cawsom achos newydd neithiwr, efallai eich bod wedi clywed amdano, a bu'n rhaid i'r prif swyddog milfeddygol ddatgan bod safle arall wedi'i heintio. Dyna oedd yr ail un, a phan ofynnais am resymau pam ei fod yn bresennol yno, roedd tystiolaeth o gyswllt ag adar gwyllt, felly rwyf yn ailadrodd y neges bioddiogelwch. Nid yw yn fater o wneud pethau'n wahanol, ac nid wyf eisiau i bobl feddwl hynny. Rydym i gyd yn derbyn ein tystiolaeth a'n cyngor gan ein prif swyddogion milfeddygol.

Rydych chi'n gwneud pwynt da iawn ynghylch hysbysu pobl, ac un o'r pethau yr oeddwn i'n awyddus iawn i'w wneud, tua phum mlynedd yn ôl erbyn hyn mae'n debyg, oedd ceisio annog mwy o bobl i gofrestru os oedden nhw'n cadw adar. Ar y pryd, ac rwy'n credu y gallai fod yn wir o hyd, roedd rhaid i chi gofrestru dim ond os oedd gennych chi 50 o adar, ond roeddem ni'n annog pawb, hyd yn oed os dim ond un neu ddwy neu dair neu bedair iâr oedd gennych chi, i gofrestru, er mwyn i ni wybod lle yr oedd yr adar hynny, oherwydd mae'n hawdd iawn y dyddiau hyn, on'd yw hi, i anfon neges e-bost, ac roeddem yn gallu ysgrifennu at bawb ar y gofrestr honno. O safbwynt cyfathrebu, cyfryngau cymdeithasol, rwy'n siŵr eich bod chi wedi ei weld ar Twitter, bob dydd mae'n ymddangos ein bod ni'n rhoi negeseuon ynghylch ffliw adar, ond mae'n bwysig iawn, ac mae cael y datganiad yma heddiw yn amlwg yn ffordd arall o roi gwybod i'r cyhoedd.

Diolch i’r Gweinidog am y datganiad. Mae’r ffliw adar yma wedi pryderu’r sector ers peth amser bellach, ac yn debyg i COVID, mae’n ymddangos bod Cymru yn lagio tu ôl i Loegr o rai wythnosau. Yn dilyn y cyhoeddiad am y canfyddiad yn sir y Fflint ddoe, a’r ardal reolaeth o 3 km sydd wedi ei gosod, mae ffermwyr adar yn pryderu yn naturiol y bydd camau llymach yn cael eu cyflwyno efo cofnodi bioddiogelwch, glanhau cerbydau, ac ardaloedd cadwraeth fwy yn cael eu cyflwyno. Dyna’r pryderon sydd ar hyn o bryd.

Mae unrhyw benderfyniad, mewn gwirionedd, a wneir gan Lywodraeth Cymru, boed yn dilyn arweiniad Lloegr neu yn torri ei chwys ei hun, am gael effaith ar y sector yma a fydd yn arwain at gostau ychwanegol yn sgil monitro a glanhau—costau amser a chostau deunydd. Felly, y tu hwnt i’r canllawiau sydd wedi’u cyflwyno gan y Llywodraeth, pa gymorth bydd y Llywodraeth yn ei gynnig i’r sector er mwyn eu cynorthwyo i ymdopi â’r costau ychwanegol yma?

Mae rhai arbenigwyr wedi sôn y gallai’r ffliw adar presennol yma gael yr un effaith ar y sector saethu gêm ag a gafodd clwy’r traed a’r genau ar y sector amaethyddol ar droad y ganrif hon. Bydd y sector yma yn wynebu costau sylweddol uwch a gall gael effaith ar y gadwyn fwyd anifeiliaid hefyd. Byddwch chi’n gwybod bod pobl yn teithio o bell er mwyn dod i saethu gêm yma yng Nghymru, ac rydyn ni yng nghanol y tymor saethu rŵan. Dwi’n nodi eich bod chi wedi cyhoeddi strategaeth liniaru ar gyfer ffliw adar mewn adar gwyllt yng Nghymru a Lloegr. A fedrwch chi gadarnhau bod y strategaeth yma yn cynnwys gofynion ar saethwyr sydd yn teithio milltiroedd i ddod yma, a'r anghenion arnynt i lanhau cerbydau, esgidiau, a’r camau glendid sydd angen eu cymryd wrth gymryd rhan mewn shoot cyn cyrraedd yma?

Pe ceir cadarnhad o’r ffliw adar mewn unrhyw un haid, yna'r tebygrwydd ydy y gwelwn ni adar yn cael eu difa. Caiff perchnogion yr adar eu digolledi am unrhyw adar iach fydd yn gorfod cael eu difa, yn unol â gwerth yr aderyn cyn iddo gael ei ladd. Hefyd bydd cyfrifoldeb ar berchnogion i sicrhau bod glanhau eilradd yn digwydd, a bydd methu â gwneud hyn yn effeithio yn arw ar y fasnach ryngwladol mewn cig adar, wyau a chywion sy’n magu. Felly, pa asesiad mae’r Llywodraeth wedi ei wneud o effaith y ffliw adar ar y risg i ddiogelwch bwyd yma yng Nghymru, a’r fasnach ryngwladol yng Nghymru?

Dywedodd llefarydd ar ran y Llywodraeth yn ddiweddar,

'Ar ôl dadansoddi'r dystiolaeth wyddonol sydd ar gael, nid ydym yn cyflwyno gorfodi lletya dofednod yng Nghymru ar hyn o bryd',

fel rydych chi wedi cyfeirio ato. Rŵan, yn dilyn y datganiad heddiw, hoffwn glywed rhagor o wybodaeth am y risg i’r cyhoedd o’r ffliw yma. Wythnos diwethaf, er enghraifft, clywsom am ddau weithiwr fferm dofednod o Sbaen a brofodd yn gadarnhaol ar gyfer y ffliw adar. Ers 2003, mae yna 868 achos o bobl yn cael ffliw adar a 456 o farwolaethau mewn 21 gwlad, yn ôl y World Health Organization. Yng ngoleuni'r cynnydd yn yr achosion o bobl yn cael y ffliw adar felly, pa asesiad mae’r Llywodraeth wedi ei wneud o’r risg i’r cyhoedd? Diolch yn fawr iawn.

Diolch. Fe wnaf i ddechrau gyda'r cwestiynau ynghylch risg iechyd y cyhoedd, oherwydd yn amlwg nid oeddwn wedi cael y cwestiynau hynny o'r blaen, ac mae'n dda gallu ailadrodd mai cyngor Asiantaeth Diogelwch Iechyd y DU yw bod y risg i iechyd y cyhoedd o'r feirws hwn yn isel iawn, a chyngor Asiantaeth Safonau Bwyd y DU yw bod ffliw adar yn peri risg diogelwch bwyd isel iawn i ddefnyddwyr y DU. Mae dofednod a chynhyrchion dofednod wedi'u coginio'n iawn, ac mae hynny'n amlwg yn cynnwys wyau, yn ddiogel i'w bwyta. Dim trosglwyddiad adar-i-ddynol o ffliw adar ychwaith—. Wel, mae'n brin iawn, iawn, ond yn sicr dydyn ni ddim wedi gweld unrhyw achosion yma. Dros nifer o flynyddoedd, dim ond nifer fach iawn, iawn o weithiau rydyn ni wedi'i weld ledled y DU. Felly, dim ond i ailadrodd, mae'r risg i'r cyhoedd ehangach gan ffliw adar yn parhau i fod yn isel iawn, ond hoffwn ddweud na ddylai unrhyw un godi na chyffwrdd aderyn sâl neu farw. Yn hytrach, dylid rhoi gwybod am hynny i'r Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion.

Yn sicr, fyddaf i ddim yn dilyn arweiniad Lloegr, fel y gwnaethoch chi ddweud, fel y dywedais i yn fy atebion i Sam Kurtz. Yr hyn rwy'n ei wneud yw gwrando ar fy mhrif swyddog milfeddygol, yn union fel y mae Gweinidog yr Alban yn gwrando ar ei un hi, ac yn amlwg mae Gweinidog Llywodraeth y DU yn gwrando ar ei un hi hefyd. A'r cyngor rwyf wedi ei roi ar hyn o bryd yw nad oes angen gorfodi lletya ar hyn o bryd. Gallai hynny newid, yn enwedig os ydyn ni'n gweld achosion o ffliw adar yn y gwanwyn, ac rydyn ni'n sicr yn meddwl efallai y cawn ni. Dydyn ni heb gael unrhyw ostyngiad eleni. Fel arfer mae'n dechrau tua mis Hydref, fel y dywedais i yn fy natganiad agoriadol, pan welwn yr adar mudo hyn, ac, yn anffodus, rwy'n credu ein bod ni wedi cael achosion ledled y DU, yn bennaf yn Lloegr, bob mis am y flwyddyn ddiwethaf. Pan gyfeiriais at ddau achos ers mis Hydref, efallai y byddwch chi’n meddwl tybed pam wnes i ddweud hynny, ond dyna sut mae'r cyfrif yn dechrau; mae'r cyfrif yn dechrau ar 1 Hydref. Felly, rydyn ni nawr i mewn i'r ail flwyddyn, os mynnwch chi, o'r achosion rydyn ni wedi’u cael yn anffodus.

Felly, fel y dywedais i yn fy atebion cynharach, mae hyn yn cael ei adolygu yn ddyddiol, a'r orfodaeth i letya, os ydym ni'n credu ei fod yn angenrheidiol, yn sicr ni fyddaf yn oedi. Rwyf wedi ei wneud o'r blaen; nid mater o beidio ag eisiau ei wneud yw. Rydyn ni'n ei wneud pan fydd y prif swyddog milfeddygol a'r cyngor gwyddonol sydd ganddo yn dweud wrthym ni y dylen ni ei wneud.

Diolch i'r Trefnydd.

Eitem 6 y prynhawn yma yw'r Rheoliadau Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 (Diwygiadau Canlyniadol) 2022. Galwaf ar y Gweinidog Newid Hinsawdd i wneud y cynnig. Julie James. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'r rheoliadau hyn yn rhan o'r set derfynol o offerynnau statudol rydw i'n eu gosod wrth i ni symud tuag at weithredu Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 ar 1 Rhagfyr. Mae'r offerynnau statudol, gan gynnwys Rheoliadau Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 (Diwygiadau Canlyniadol) 2022 rydyn ni'n pleidleisio arnyn nhw heddiw, yn hanfodol i weithrediad Deddf 2016.

Fel y dywedais i eisoes, bydd y Ddeddf yn trawsnewid rhentu cartrefi yng Nghymru. Bydd yn gwella hawliau a diogelwch tenantiaid yn sylweddol, ac yn creu fframwaith cyfreithiol llawer cliriach i landlordiaid. Mae gweithredu'r Ddeddf hefyd yn ymrwymiad yn y cytundeb cydweithredu gyda Phlaid Cymru.

Rwy'n ddiolchgar i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am adrodd ar y rheoliadau hyn, a hefyd am y mân bwyntiau drafftio a godwyd. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymateb i'r pwyntiau adrodd ffurfiol a, phan fo'n bosibl, bydd y mân bwyntiau drafftio'n cael eu cywiro wrth eu gwneud, er mwyn sicrhau bod y gyfraith yn hygyrch ac yn glir i'r darllenydd. Nid oes yr un o'r rhain yn newid ystyr y rheoliadau drafft y gofynnir i Aelodau eu cymeradwyo heddiw. 

Mae'r rheoliadau'n gwneud diwygiadau i ddeddfwriaeth sylfaenol arall o ganlyniad i ddarpariaethau Deddf 2016. Yn gyffredinol, mae'r diwygiadau hyn yn sicrhau bod y ddarpariaeth bresennol mewn deddfwriaeth sylfaenol yn parhau i gael effaith briodol, naill ai drwy gyfeirio at y contractau meddiannaeth perthnasol ochr yn ochr â chyfeiriadau at fathau presennol o denantiaethau, neu drwy ddisodli terminoleg bresennol gyda'r derminoleg sy'n cael ei defnyddio yn Neddf 2016. Mae'r rheoliadau felly'n sicrhau bod y darpariaethau presennol yn cael eu haddasu, i weithio ar y cyd â darpariaethau Deddf 2016 neu, pan fo'r gyfraith bresennol yn anghydnaws â'r hyn a nodir yn Neddf 2016, drwy ddatgymhwyso'r gyfraith honno. Mae'r gwelliannau hyn yn angenrheidiol er mwyn gweithredu Deddf 2016, darparu cydlyniad ac eglurder a sicrhau cysondeb y gyfraith. Gofynnaf i'r Aelodau gymeradwyo'r rheoliadau. Diolch.

Galwaf ar aelod o'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Alun Davies.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd. Rwy'n siarad y prynhawn 'ma ar ran y pwyllgor. Fe wnaethon ni ystyried y rheoliadau yn ystod ein cyfarfod ddoe. Fel yr amlinellodd y Gweinidog, fe wnaethom ni adrodd yn syth wedyn.

Mae'r Gweinidog eisoes wedi amlinellu bod y rheoliadau hyn yn rhan o'r gyfres o is-ddeddfwriaeth sy'n ofynnol i gefnogi gweithredu Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016, ac rwy'n credu ein bod ni i gyd yn croesawu'n fawr y ffordd mae'r Gweinidog wedi cyflwyno'r rheoliadau hyn. Bydd hi'n ymwybodol, a bydd yr Aelodau yn ymwybodol, ein bod ni wedi adrodd ar ddwy fersiwn flaenorol o'r rheoliadau hyn. Cafodd y fersiwn gyntaf ei chyflwyno gerbron y Senedd ar 21 Mehefin a’i dynnu yn ôl wedyn, yn dilyn adroddiad ein pwyllgor. Yna cyflwynwyd y fersiwn ddiwygiedig ar 15 Gorffennaf, cyn cael ei dynnu'n ôl ym mis Hydref, eto yn dilyn adroddiad ein pwyllgor. Mae'r fersiwn ddiwygiedig pellach yn destun ystyriaeth heddiw. Mae'r Gweinidog, ar bob achlysur, wedi mynd i ffwrdd ac ystyried ein sylwadau cyn dod â fersiynau diwygiedig yn ôl, ac rydym ni’n ddiolchgar iddi am hynny.

Mae ein hadroddiad ar fersiwn y rheoliadau sy'n cael eu hystyried y prynhawn yma yn cynnwys dau bwynt technegol a dau bwynt teilyngdod. Yn gryno, Dirprwy Lywydd, o ran ein pwyntiau adrodd teilyngdod, daw gwahanol rannau o'r rheoliadau i rym pan ddaw darpariaethau yn Neddf Tai a Chynllunio 2016 i rym. Nid yw'r memorandwm esboniadol na'r nodiadau esboniadol yn rhoi unrhyw arwydd ynglŷn â phryd y disgwylir i'r darpariaethau hyn ddod i rym. Rydym ni wedi gwneud y pwynt hwn yn flaenorol pan wnaethom ni adrodd ar ddrafftiau cynharach y rheoliadau hyn. Yn ei hymateb i ni ym mis Gorffennaf, dywedodd Llywodraeth Cymru wrthym nad oes ganddi unrhyw wybodaeth ynghylch pryd y bydd darpariaethau perthnasol y Ddeddf Tai a Chynllunio yn dod i rym. Roedd ein hail bwynt teilyngdod yn amlygu nad oedd unrhyw ymgynghoriad wedi'i gynnal mewn perthynas â'r rheoliadau hyn.

Gan symud ymlaen i'r pwyntiau adrodd technegol, Dirprwy Lywydd, roedd ein pwynt technegol cyntaf yn gofyn am eglurhad o ran bwriad drafftio rheoliad 32 yn y ffordd mae'n diwygio Deddf Ynni 2011. Diolch i'r Gweinidog am ddarparu'r eglurhad hwnnw i ni cyn i ni ystyried y rheoliadau ddoe, fel y gellid ei gynnwys yn ein hadroddiad, sydd wedi'i gyflwyno gerbron y Senedd.

Mae ein hail bwynt technegol yn tynnu sylw at y drafftio sy'n ymddangos yn ddiffygiol. I roi rhywfaint o gyd-destun i'n pryder, mae'n ymwneud â sut mae'r rheoliadau hyn yn cyd-chwarae â Deddf Diwygio Prydlesi, Tai a Datblygu Trefol 1993 ac Deddf Tai (Cymru) 2014. Byddaf yn gofyn am amynedd yr Aelodau wrth geisio amlinellu ein pryderon yma. Yn ein hadroddiad ar ddrafft cynharach o'r rheoliadau hyn, nodwyd bod rheoliad 34(2) yn cynnwys cyfeiriad at 'gyfran y tenant', ond ei bod yn ymddangos y dylai'r testun ddarllen 'cyfanswm cyfran y tenant', oherwydd bod 'cyfanswm cyfran' yn derm diffiniedig yn adran 7(7) o'r Ddeddf diwygio lesddaliadol. Yn ddiweddarach yn y rheoliadau, yn rheoliad 35(4)(a)(iii), defnyddir 'cyfanswm cyfran y tenant'. Mae Llywodraeth Cymru wedi anghytuno â ni gan ddweud bod y drafftio presennol yn adlewyrchu'r geiriad yn y diffiniad o 'denantiaeth ddomestig' a nodwyd yn adran 2 o Ddeddf Tai 2014. Mae'r diffiniad o 'denantiaeth ddomestig' yn adran 2 o'r Ddeddf honno yn cynnwys cyfeiriad at

'gyfran y tenant (o fewn yr ystyr a roddir gan yr adran honno)',

sydd eto'n cyfeirio at adran 7(7) o'r Ddeddf diwygio lesddaliadau. Am y rheswm hwnnw, Dirprwy Lywydd, rydym ni’n pryderu y gallai'r cyfeiriad at 'gyfran y tenant' yn Neddf Tai 2014 fod yn anghywir hefyd. O'r herwydd, nid yw'n glir i ni sut mae'r cyfeiriad at 'gyfran y tenant' yn rheoliad 34(2) yn gywir.

Efallai y bydd y Senedd am fod yn ymwybodol bod Llywodraeth Cymru'n parhau i fod o'r farn bod ystyr 'cyfran y tenant' yn y diffiniad o 'denantiaeth ddomestig' yn Neddf Tai 2014 yn glir o fewn cyd-destun y ddarpariaeth honno, ac mae'r rheoliad hwnnw 34(2) yn gwneud diwygiadau i'r diffiniad hwnnw o 'denantiaeth ddomestig' sy'n ganlyniadol i'r Ddeddf Rhentu Cartrefi yn sgil hynny.

Rwy'n cydnabod bod y rhain yn faterion eithaf technegol sy'n sicr yn flinderus i mi wrth eu darllen. Rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n gwerthfawrogi ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n gallu datrys y materion hyn cyn i'r rheoliadau ddod yn gyfraith. Rydym ni’n ddiolchgar i Lywodraeth Cymru am y ffordd y maen nhw wedi gweithio gyda ni i sicrhau bod dealltwriaeth gynhwysfawr a chytûn o'r materion hyn. Rwy'n ddiolchgar—diolch.

Rwy'n cyfeirio'r Aelodau at ddatganiad o fy muddiant fy hun o ran perchnogaeth eiddo.

Fel y dywed y memorandwm esboniadol, mae'r gwelliannau hyn yn angenrheidiol i weithredu Deddf 2016, i ddarparu cydlyniad ac eglurder, ac i sicrhau cysondeb y gyfraith. Nodir, fodd bynnag, nad oes ymgynghoriad ffurfiol wedi digwydd, gan mai dim ond diwygiadau technegol canlyniadol mae'r rheoliadau hyn yn eu gwneud. Yn yr un modd, nodir nad oes asesiad effaith rheoleiddio wedi'i gynhyrchu i gyd-fynd â'r rheoliadau. Rwy'n cydnabod nad oes disgwyl i'r rheoliadau newid polisi, ond rydym ni’n gwybod bellach fod effaith Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 yn ddifrifol ac wedi arwain at sawl canlyniad anfwriadol. Rydym ni’n gwybod gan y Gymdeithas Genedlaethol Landlordiaid Preswyl bod 26.8 y cant o landlordiaid yng Nghymru wedi gwerthu eiddo yn ystod y 12 mis diwethaf, mae 49 y cant o landlordiaid yn bwriadu gwerthu cartref yn y 12 mis nesaf, ac mae adfeddiannau landlordiaid wedi bod yn cynyddu'n raddol yng Nghymru yn ystod y flwyddyn ddiwethaf i fyny at 150 yn ail chwarter 2022, o'i gymharu â 78 yn chwarter 4 2021. Mae'n amlwg bod rheoliadau sy'n cael eu gosod ar landlordiaid bellach yn eu gorfodi allan o'r nwydd hwn, ac mae hynny bellach, i bob pwrpas, yn sicr yn fy etholaeth i, yn rhoi mwy o bobl mewn llety dros dro ar restrau aros tai.

Mae llawer o agweddau ar ddeddfwriaeth mae landlordiaid yn gweithredu oddi tanynt ar hyn o bryd yn newid yn sylweddol, o gyfnodau rhybudd di-fai estynedig, hawliau olyniaeth estynedig, contractau ar y cyd a newidiadau i'w hawliau ynghylch eiddo sydd wedi'u gadael. Ar hyn o bryd, hyd yn oed gyda'r gofyniad am ddau fis i roi rhybudd, mae etholwyr yn cysylltu â mi lle maen nhw wedi cael cyngor gan asiantaethau eraill i aros, hyd yn oed ar ôl i landlordiaid fynd â nhw i'r llys. Ar gyfer cyfnod rhybudd o ddau fis, gall gymryd pedwar i bum mis. Gyda rhybudd troi allan o chwe mis, gyda gorfod mynd i'r llys ac yna gorfod mynd eto i'r llys i gael y beilïaid, gallem fod yn edrych ar landlordiaid yn cael 12 mis gyda'r eiddo hwnnw heb unrhyw rent yn dod i mewn. Mewn rhai achosion, mae difrod i eiddo tra bod pobl yn cael eu troi allan. Mae'n hollol anghywir.

Yr hyn mae'r ddeddfwriaeth hon yn ei chynrychioli yw newid ar raddfa fawr i'r farchnad rhentu eiddo gyfan. Mae'r rhai sy'n gweithio yn y sector tai yn ei gwneud yn glir i mi bod cynnydd enfawr yn hysbysiadau adran 21 sy'n cael eu cyhoeddi cyn i'r ddeddfwriaeth hon ddod i rym. Mae hyn, eto, wedi ei brofi gan nifer yr etholwyr sydd bellach yn anffodus, yn daer, yn dod i mewn ataf fi a dweud, 'Mae fy landlord wedi rhoi rhybudd i mi roi'r gorau iddi'. Mae gennym ni 1,900 yn aros ym mwrdeistref sirol Conwy am do uwch eu pen, ac mae hyn yn ychwanegu at y sefyllfa arteithiol. I fod yn glir, mae'r Ddeddf hon yn arwain at fwy o bobl yn colli eu cartrefi, mwy o landlordiaid yn tynnu allan o'r sector rhentu, a mwy o bobl yn mynd yn ddigartref. Mae'r ffigyrau yno; mae'r ystadegau yno.

Yma yng Nghaerdydd, mae landlordiaid, asiantau gosod tai a grwpiau myfyrwyr wedi beirniadu’r argyfwng cynyddol sy'n wynebu marchnad rhentu Caerdydd, gydag eiddo’n cael ei werthu a mwy na 100 o bobl yn ymladd i sicrhau pob cartref sy’n cael ei restru. Os na wnewch chi wrando arna i, gwrandewch ar amryw o asiantau gosod yng Nghymru sydd wedi dweud bod y rheoliadau newydd yn achosi argyfwng cyflenwi. Fel y dywedodd un landlord,

'Rwyf wedi bod yn gwneud hyn ers 23 mlynedd ac rwy'n credu bod Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 yn ergyd a allai fod yn un derfynol.’

Nid yw perchnogion eiddo am gael eu dal yn y sefyllfa hon lle mae'n rhaid iddyn nhw ddioddef tenant ddim yn talu rhent am chwe mis cyn troi allan a gwerthu. Nid oes lle na photensial yn unrhyw un o'r rheoliadau rydych chi wedi eu cyflwyno, Gweinidog. Mae yna ddwsinau o landlordiaid da, mae yna ddwsinau o denantiaid da. Fodd bynnag, yn y ddau sector, mae sefyllfaoedd lle rydych chi'n cael tenantiaid gwael, mae gen i ofn, ac nid ydych wedi gwneud unrhyw lwfans ar gyfer hyn yn unrhyw un o'ch deddfwriaeth neu reoliadau.

Ochr yn ochr â dinistrio’r sector rhentu, rydych chi'n ei gwneud hi'n anoddach i bobl fynd ar yr ysgol dai. A dweud y gwir, rhybuddiodd Nathan Walker, cyfarwyddwr gwerthu CPS Homes, trwy gyflwyno rheoliadau sy'n atal landlordiaid o'r sector, bydd prisiau rhent yn parhau i gynyddu ochr yn ochr â'r galw. Ddim mor bell yn ôl, llynedd hyd yn oed, fe allech chi gael eiddo am £700 neu £850 y mis. Maen nhw nawr yn cael eu rhoi—rwy'n eu gweld nhw ar Facebook—am £1,200 a mwy y mis. Sut ar y ddaear allwch chi gyfiawnhau beth sy'n digwydd?

Byddwn yn pleidleisio yn erbyn y rheoliadau hyn heddiw. Byddai parhau gyda'r Ddeddf hon yn dystiolaeth bellach bod Llywodraeth Cymru mewn gwirionedd yn cyflwyno polisi sy'n gwneud yr argyfwng tai yng Nghymru yn waeth. A gallaf i ddweud wrthych chi nawr, rwy'n derbyn dwsinau o e-byst o bob cwr o Gymru, gan denantiaid hyd yn oed, yn dweud, 'Mae Llywodraeth Cymru yn anghywir yn hyn. Rwyf wedi colli fy nghartref, diolch i Lywodraeth Cymru.' Felly, gobeithio eich bod chi'n falch iawn o hynny.

Y Gweinidog Newid Hinsawdd i ymateb nawr.

Diolch, Llywydd. Rwy'n cymeradwyo Rheoliadau Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 (Diwygiadau Canlyniadol) 2022 i'r Senedd ac yn gofyn i'r Aelodau eu cefnogi fel y gallwn ni roi Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 ar waith ym mis Rhagfyr. [Torri ar draws.] Efallai pe byddech chi byth yn gwrando ar unrhyw beth rydw i'n ei ddweud, Janet, byddech chi'n deall—

Gadewch i ni wrando ar y Gweinidog.

Mae'n ddrwg gen i, Llywydd, esgusodwch fi.

Na, na, does dim angen i chi ofyn i gael eich esgusodi. Mae angen i bobl eraill yn y Siambr ofyn am hynny. Ewch chi yn eich blaen, Gweinidog.

Fel yr oeddwn i'n ei ddweud, Janet, efallai pe byddech chi byth yn gwrando ar unrhyw beth rydw i'n ei ddweud, yn hytrach na darllen yr araith yr oeddech chi wedi'i pharatoi ymlaen llaw, byddech chi'n gwybod na fydd pleidleisio yn erbyn y rheoliadau hyn yn atal gweithredu'r Ddeddf—yn syml, bydd yn golygu nad yw'r Ddeddf yn gweithio fel y bwriadwyd. Felly, hurtrwydd yw hynny, a dweud y gwir. Pe byddech chi'n llwyddo i atal y rheoliadau hyn rhag mynd trwyddo, fyddech chi ddim yn atal y Ddeddf rhag cael ei gweithredu—yn syml, byddech chi'n ei hatal rhag gweithredu yn y ffordd fwyaf effeithlon posibl.

Mae'r gwahanol bethau rydych chi'n eu dyfynnu, mae'n rhaid i mi ddweud, yn gamfynegiant o'r hyn mae'r Ddeddf yn ei ddweud mewn gwirionedd. Os oes gennych chi denant sydd wedi difrodi eiddo, yna, yn amlwg, dydyn nhw ddim yn ddarostyngedig i'r troi allan di-fai estynedig—gallwch chi eu troi allan am ddifrodi'r eiddo. Os oes gennych chi denant sydd heb dalu rhent, dydyn nhw ddim yn ddarostyngedig i droi allan heb fai—gallwch eu troi allan am beidio â thalu rhent. Mae'r hyn rydych chi'n ei ddweud yn nonsens llwyr, dim ond i fod yn glir.

Gan droi at y sylwadau ychydig mwy ymarferol, er yn dechnegol iawn, a wnaeth fy nghydweithiwr Alun Davies, er mwyn bod yn glir iawn, Alun, rydyn ni'n gwerthfawrogi'n llwyr y gwaith sydd wedi cael ei wneud gan y pwyllgor a'r cyflymder yr ydych chi wedi ei wneud. Ac i ailadrodd hynny i'r graddau y mae'n bosibl, heb wneud newidiadau sylweddol i'r fersiwn o'r Offeryn Statudol sydd wedi'i gyflwyno gerbron y Senedd, mae'r OS drafft wedi'i addasu i ymdrin â'r pwyntiau technegol y gwnaethoch chi eu codi. Felly, dim ond i fod yn glir, bydd yn cael ei gywiro ar wneud y rheoliadau.

Yng ngoleuni hynny, Llywydd, rwy'n cymeradwyo'r rheoliadau hyn i'r Senedd.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, dwi'n gohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.

Yr eitem nesaf yw eitem 7, a hwn yw'r Rheoliadau Treth Trafodiadau Tir (Bandiau Treth a Chyfraddau Treth) (Cymru) (Diwygio) 2022. Dwi'n galw ar y Gweinidog cyllid i wneud y cynnig. Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Rwy'n ddiolchgar i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad a'r Pwyllgor Cyllid am eu hadroddiadau. Mae'r rheoliadau y mae'r Senedd yn eu hystyried heddiw yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol a wneir. Yn yr achos hwn daethant i rym ar 10 Hydref, ond, i fod ag effaith barhaol, rhaid iddynt dderbyn cymeradwyaeth y Senedd heddiw.

Ar 27 Medi fe wnes i nodi'r newidiadau y byddwn i'n eu gwneud i'r cyfraddau trafodiadau tir a bandiau. Daeth y newidiadau hyn i rym ar 10 Hydref. Pe bai Llywodraeth y DU wedi dewis rhannu ei chynlluniau â ni yn gynharach, efallai y byddem ni wedi gallu gwneud y newidiadau hyn ar yr un diwrnod ag y cawson nhw eu cyhoeddi, neu hyd yn oed ar ddiwrnod cyllideb fach gywilyddus y DU erbyn hyn. Fodd bynnag, roedd penderfyniad Llywodraeth y DU i wrthod rhannu gwybodaeth â ni yn golygu nad oeddem yn gallu ymateb mor gyflym ag y byddem ni wedi hoffi, a bu'n rhaid i brynwyr tai yng Nghymru aros ychydig wythnosau i elwa o'r newidiadau a wnaethom i gyfraddau'r dreth trafodiadau tir.

Fel y dywedais yn y Cyfarfod Llawn ar 27 Medi, roeddwn i eisoes yn ystyried newidiadau i gyfraddau a bandiau'r dreth trafodiadau tir i adlewyrchu'r cynnydd mewn prisiau eiddo preswyl rydyn ni wedi'i brofi, yn enwedig dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Roeddwn i wedi bwriadu gwneud newidiadau wrth gyhoeddi ein cyllideb ddrafft ym mis Rhagfyr, ond rydw i wedi cyflwyno'r newidiadau hynny er mwyn rhoi sicrwydd i brynwyr tai a'r farchnad dai.

Mae'r newidiadau i'r dreth trafodiadau tir yn golygu bod y trothwy cychwynnol wedi cynyddu i £225,000—sy'n cyfateb i gynnydd o 25 y cant. Effaith hyn nawr yw bod 60 y cant o eiddo preswyl yng Nghymru yn is na'r trothwy newydd, gan gynnwys llawer o gartrefi y mae prynwyr tro cyntaf yn eu caffael. Mae hyn yn golygu na fydd ychydig llai na hanner trafodion eiddo preswyl yn talu unrhyw dreth, ac mae hynny'n gyfran uwch nag yn Lloegr. Mae cyfradd y dreth a godir ar y band treth cyntaf newydd wedi cynyddu o 5 y cant i 6 y cant, ac mae hyn yn golygu y bydd prynwyr tai sy'n prynu cartref sy'n costio llai na £345,000 yn gweld gostyngiad treth o hyd at £1,575. Ar gyfer yr eiddo hynny sy'n costio mwy na'r swm hwnnw, mae uchafswm cynnydd mewn treth sy'n daladwy o £550, a fydd yn effeithio ar tua 15 y cant o bryniannau eiddo preswyl.

Mae rheolau trosiannol yn galluogi'r trethdalwyr hynny oedd wedi cyfnewid contractau cyn 10 Hydref i dalu'r hen gyfraddau, pan fo hynny o fudd. Yn hanfodol, ac yn wahanol i Lywodraeth y DU, ni chafodd gostyngiadau treth eu cyflwyno i'r rhai sy'n agored i gyfraddau preswyl uwch y dreth trafodiadau tir, gan gynnwys y rhai sy'n prynu ail gartrefi, tai gwyliau tymor byr, neu eiddo prynu i osod. Rhagwelir y bydd y newidiadau'n costio cyfanswm o £29 miliwn ar gyfer eleni a'r ddwy flynedd ganlynol gyda'i gilydd. Yr effaith net ar gyllideb Cymru, oherwydd yr addasiad grant bloc sy'n cael ei ddarparu gan y newidiadau i dreth tir y dreth stamp, yw cynyddu ein hadnoddau dros y cyfnod hwnnw o £45 miliwn. Gallwn fod wedi defnyddio swm llawn yr addasiad grant bloc i leihau ymhellach faint o dreth sy'n cael ei gasglu. Fodd bynnag, rydym ni mewn cyfnod o ansicrwydd economaidd sylweddol, gan gynnwys gostyngiad posibl mewn prisiau eiddo. Mae hefyd yn gyfnod o bwysau anhygoel ar wariant y Llywodraeth. Roeddwn i eisiau defnyddio'r capasiti ychwanegol hwn ar gyfer ein hymrwymiadau gwariant yn hytrach na darparu gostyngiadau treth i rai o'n dinasyddion sydd fwyaf abl i dalu, ac rwy'n gofyn i Aelodau gymeradwyo'r rheoliadau hyn.

Bydd grŵp y Ceidwadwyr Cymreig yn ymatal ar y rheoliadau hyn. Wrth gwrs, rydym ni'n gefnogol o unrhyw fesurau i helpu pobl sy'n gweithio'n galed i brynu eu cartref eu hunain, yn enwedig yn ystod y cyfnod anoddach hwn, felly yn gyffredinol rydym ni'n croesawu'r camau mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd heddiw. Fodd bynnag, fel y bu barn hirsefydlog y grŵp, rydym ni'n credu y gellid cynyddu trothwy'r dreth trafodiadau tir ymhellach. Rydym ni'n credu bod angen i ni ddarparu cefnogaeth ychwanegol yng Nghymru ar hyn o bryd, gan fod prisiau tai yn parhau i fod yn uchel iawn. Yn ôl Cymdeithas Adeiladu Principality, mae pris cyfartalog tŷ yng Nghymru wedi cyrraedd ei lefel uchaf erioed yn nhrydydd chwarter eleni i ychydig dros £245,000. Roedd hwn yn gynnydd blynyddol o dros 12 y cant. Yma yng Nghaerdydd, er enghraifft, mae'r pris cyfartalog bron i £300,000. Felly, gallai cynyddu'r pwynt ble mae pobl yn talu'r dreth trafodiadau tir gyfateb yn well â phris cyfartalog tai, tua £250,000 er enghraifft, i roi rhyddhad i fwy o bobl, yn ogystal â chydnabod prisiau tai cynyddol yng Nghymru ar hyn o bryd.

Er y tu allan i'r rheoliadau, rwy'n credu y gallem ni fod yn fwy creadigol o ran defnyddio treth trafodiadau tir i helpu yn hytrach na llesteirio perchnogion tai, megis drwy leihau neu ddiddymu'r gyfradd ar gyfer prynwyr tro cyntaf a chynnig gostyngiad i berchnogion tai sy'n gwneud gwelliannau ynni i'r eiddo. Diolch, Llywydd.

Mi fyddwn ni'n cefnogi'r rheoliadau yma. Rŷn ni'n teimlo eu bod nhw'n raddfeydd derbyniol. Mae'n berffaith iawn bod anghenion Cymru yn cael eu hadlewyrchu yn y modd yma, yn wahanol, wrth gwrs, i anghenion rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Dyna yw diben datganoli. Mae yn siomedig, fel roedd y Gweinidog yn amlygu eto, bod yna ddim cydweithredu wedi bod o safbwynt Llywodraeth y Deyrnas Unedig wrth baratoi ar gyfer y newid yma. Mae yn codi'r cwestiwn: a fyddwn ni'n wynebu gwneud hyn eto ar ôl 17 Tachwedd? Efallai gall y Gweinidog ddweud wrthym ni os oes unrhyw drafodaethau wedi bod yn digwydd neu yn digwydd yng nghyd-destun yr hyn fydd yn cael ei gyhoeddi gan y Canghellor yn San Steffan ar y diwrnod hwnnw.

Dŷn ni wrth gwrs yn croesawu'r ffaith bod yna raddfeydd uwch i rai mathau o eiddo. Dŷn ni hefyd wrth gwrs yn cydnabod bod codi'r trothwy, fel roedd llefarydd y Ceidwadwyr yn sôn amdano fe, yn rhywbeth fyddwn ni i gyd yn hoffi ei weld yn digwydd, ond mae yna gytbwysedd sydd angen ei daro rhwng amddiffyn ffynonellau refeniw, yn enwedig yng nghyd-destun toriadau sy’n dod o gyfeiriad San Steffan. Allwch chi ddim cael eich cacen a'i bwyta hi—i gyfieithu idiom Saesneg; dwi i ddim yn siŵr os ydy hynny'n gweithio yn Gymraeg, ond dwi'n siŵr eich bod chi'n cael y sentiment.

Yr unig bwynt arall y byddwn i yn awyddus i'w wneud, wrth gwrs, yw jest i edrych ar y darlun ehangach. Mae awgrymiadau wedi cael eu gwneud ynglŷn â gwneud defnydd tipyn mwy creadigol o’r dreth trafodion tir wrth drio annog gwireddu polisïau y Llywodraeth yma hefyd. Dwi'n meddwl yn benodol ynglŷn â'r awgrym y dylid edrych ar gynnig gostyngiadau, neu ad-daliadau, o safbwynt y dreth yma ar eiddo sydd naill ai’n cael eu gwella o safbwynt lefel effeithlonrwydd ynni cyn eu gwerthu nhw, neu wrth gwrs yn y cyfnod efallai flwyddyn neu ddwy ar ôl eu gwerthu nhw, a bod modd i unigolion sydd yn cyflawni hynny gael rhyw fath o ad-daliad neu ostyngiad, oherwydd dyna’r cyfnod, wrth gwrs, pan fo pobl yn buddsoddi mewn gwaith ar eu cartrefi, a dwi yn meddwl y gallai’r dreth yma weithio’n galetach o safbwynt annog pobl i 'retrofit-o' eu cartrefi, ac wrth gwrs, fel cydnabyddiaeth am hynny wedyn, bod y dreth yn cael ei defnyddio i annog y math yna o weithredu. Diolch.

A nawr y Gweinidog cyllid i ymateb i'r sylwadau—Rebecca Evans.

Diolch. Rwy'n ddiolchgar iawn i Peter Fox a Llyr Gruffydd am eu sylwadau y prynhawn yma. Ac o ran y cyfraniad cyntaf, mae'r newidiadau i'r dreth trafodiadau tir yn golygu nawr bod y gyfradd gychwyn wedi cynyddu i £225,000, ac fel y dywedais i, mae hynny'n cyfateb i gynnydd o 25 y cant ar y lefel flaenorol, ac mae hynny'n mwy na gwneud yn iawn am y cynnydd mewn prisiau eiddo rydyn ni wedi'i weld ers i ni bennu y lefelau hynny ddiwethaf. Ac fel y dywedais i, yr effaith nawr yw bod 60 y cant o eiddo preswyl yng Nghymru yn is na'r trothwy newydd hwnnw, ac mae hynny, wrth gwrs, yn cynnwys llawer o eiddo sydd wedi’i gaffael gan brynwyr tro cyntaf, ac ychydig yn llai na hanner trafodiadau eiddo preswyl fydd yn talu unrhyw dreth o gwbl, ac mae hynny, fel y gwnes i ei grybwyll yn fy sylwadau agoriadol, yn gyfran uwch na dros y ffin. Rwy'n credu bod Llyr Gruffydd wir wedi taro'r hoelen ar ei phen o ran bod yn rhaid i ni gydbwyso rhwng cefnogi perchnogion tai, ond hefyd buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus, ac rwy'n credu bod y rheoliadau sydd o'n blaenau heddiw yn taro'r cydbwysedd hwnnw'n gwbl briodol. 

Nid ydym wedi cael unrhyw hysbysiad, fel y byddech chi’n ei ddychmygu, o ran yr hyn a allai fod o’n blaenau ar 17 Tachwedd, pan fydd y Canghellor yn gwneud ei ddatganiad nesaf. Ond does dim rheswm o gwbl pam na allai Llywodraeth y DU fod yn rhannu, yn gyfrinachol, o leiaf, eu ffordd o feddwl gyda ni. Roedden ni mewn sefyllfa ffodus iawn o ran gallu ymateb yn gyflym, oherwydd dros yr haf, roedden ni wedi bod yn gwneud llawer iawn o fodelu a chostio opsiynau polisi cyn gwneud newidiadau posibl ochr yn ochr â'r gyllideb ddrafft. Felly, yn yr ystyr hwnnw, roedd y gwaith wedi’i wneud ac felly roeddem ni mewn sefyllfa dda i ymateb yn gyflym iawn. Ond fe wnaeth olygu na allen ni ymateb ar y diwrnod, a gwneud y cyhoeddiadau hynny a sicrhau bod y buddion hynny ar gael i bobl yn syth, ac rwy'n gwybod, yn anochel, bod rhywfaint o rwystredigaeth yna i bobl sy'n cael eu dal yn y cyfnod hwnnw, er i ni roi'r trefniadau trosiannol hynny ar waith i bobl a oedd wedi cwblhau, i geisio bod yn deg i'r bobl hynny.

O ran y ffyrdd eraill y gallwn ni ddefnyddio treth trafodiadau tir, rydyn ni bob amser yn meddwl am beth arall y gallem ni fod yn ei wneud gyda'r dreth honno. Yn y pen draw, mae'r dreth trafodiadau tir yn un o'r trethi hynny sydd â'r prif bwrpas o godi cyllid, ac mae'n dod â symiau sylweddol o arian i Lywodraeth Cymru. Ond rwy'n credu ei bod hi’n bwysig hefyd archwilio sut y gallwn ni o bosibl ddefnyddio ein holl drethi ar gyfer newid ymddygiad yn y cyd-destun hwnnw o newid hinsawdd, y mae'r ddau gydweithiwr wedi'i grybwyll. Ac mae'n rhywbeth mae gen i ddiddordeb mewn archwilio ymhellach iddo hefyd.

Felly, diolch i bob cydweithiwr am eu cyfraniadau i'r ddadl. Fel y dywedais i, rwy'n credu bod gennym ni’r cydbwysedd cywir rhwng darparu rhai gostyngiadau i drethi i'r rhai sy'n prynu eiddo yn y rhan isaf i'r rhan ganolig o’r farchnad dai, gan gynnwys y rhan fwyaf o brynwyr tro cyntaf, ac yna hefyd sicrhau ein bod ni’n codi cyllid ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus hanfodol drwy ofyn i'r rhai sy'n prynu eiddo drytach i dalu ychydig mwy mewn treth. Ac felly, rwy'n cymeradwyo'r rheoliadau i'r Senedd.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, dwi'n gohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.

Eitem 8 yw'r ddadl ar gymorth i gymuned y lluoedd arfog. Dwi'n galw ar y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol i wneud y cynnig. Hannah Blythyn.

Diolch, Llywydd. Mae'r ddadl hon yn disgyn yn yr wythnos sy'n arwain at Sul y Cofio, pan fyddwn ni, unwaith eto, yn oedi yn ein bywydau bob dydd i adlewyrchu a chofio pawb sydd wedi talu'r aberth eithaf mewn gwrthdaro yn y gorffennol. Rydyn ni'n meddwl hefyd am y rhai sydd wedi gwasanaethu dros y blynyddoedd a'r rhai sy'n dal i wasanaethu heddiw, eu teuluoedd a'u ffrindiau.

Mae'r flwyddyn hon yn arbennig o ingol. Mae’r Cofio yn canolbwyntio ar aberthau'r gorffennol a wnaed gan y rhai o'r Deyrnas Unedig a'r Gymanwlad, ond heddiw, rydyn ni’n gweld tywallt gwaed, colled a gofid ofnadwy yn Wcráin. Mae ein calonnau, ein cefnogaeth a'n hundod yn mynd allan i bobl Wcráin, gan gynnwys y rhai sydd wedi gwneud eu cartrefi yma yng Nghymru. Mae'r flwyddyn hon hefyd yn arwyddocaol gan ein bod ni’n cofio deugain mlynedd ers rhyfel Ynysoedd Falkland. Ymhlith colledion llawer rhy niferus y gwrthdaro byr ond creulon hwn, cofiwn am y 32 aelod o’r Gwarchodlu Cymreig a gollodd eu bywydau yn Bluff Cove. Cofiwn am y nifer a glwyfwyd, y trawma a ddioddefwydd a’r bywydau a newidwyd am byth.

Fel sy'n gywir ac yn briodol, bydd Gweinidogion Llywodraeth Cymru yn mynychu digwyddiadau cofio ledled y wlad, fel y bydd nifer o Aelodau'r Senedd. Bu modd i mi nodi dechrau'r cyfnod cofio eleni trwy lansio apêl pabi Lleng Brydeinig Frenhinol y gogledd yn y Fflint. Ychydig ymhellach o gartref, bydd yn anrhydedd arbennig i mi ymuno â'r Gymdeithas Gweddwon Rhyfel yn y Senotaff yn Whitehall ddydd Sadwrn ar gyfer eu gweithred arbennig nhw eu hunain o gofio.

Wrth fynegi ein diolch i'r gwasanaethau arfog ledled Cymru, rydym ni’n gwneud hynny eleni yn sgil cyfnod eithriadol yn ein hanes, gyda marwolaeth Ei Mawrhydi'r Frenhines Elizabeth. Roedd y trefniadau o ran hyn yn dasg lafurus, a gyflawnwyd gyda phroffesiynoldeb enfawr gan y gwasanaethau ar barêd a'r rhai oedd yn gweithio y tu ôl i'r llenni. Mae marwolaeth y Frenhines ac yn gynyddol marwolaeth ei chenhedlaeth hi, yn ychwanegu at y dwyster a deimlwyd yn ystod cyfnod y cofio, oherwydd gyda phob blwyddyn pan fyddwn ni’n ymgynnull i fyfyrio, rydyn ni'n gwneud hynny gyda llai o'r genhedlaeth fwyaf ardderchog honno a frwydrodd ffasgiaeth yn yr ail ryfel byd. Yn wir, mae angladd Ted Edwards yn cael ei gynnal heddiw, y cyn-filwr D-Day olaf, o Wrecsam. Wrth dalu teyrnged i Ted, dywedodd cadeirydd y Lleng Brydeinig yn ardal y gogledd, George Rogers, 'Bydd colled enfawr ar ei ôl gan bawb dan sylw, yn wir fonheddwr anrhydeddus. Ar ran cangen y Lleng Brydeinig Frenhinol yn ardal y gogledd, diolch, Ted, am eich gwasanaeth i'ch gwlad.'

Rydyn ni wedi mynegi ein diolch yn y gorffennol yma am y gefnogaeth a ddarparodd ein lluoedd arfog i weithrediadau COVID mewn cymunedau ledled y wlad. Eleni, er hynny, gwelwyd y gwasanaethau arfog yn dychwelyd i hyfforddiant mwy cyffredin a gweithgarwch gweithredol. Fel rhan o hyn, cefais y pleser o weld Brigâd 160 (Cymreig) yn ailddechrau cyflwyno Ymarfer Patrol Cambria y mis diwethaf. Gwelais sut mae milwyr rheolaidd a milwyr wrth gefn yn gweithio gyda'i gilydd i ddarparu prawf anodd o sgiliau patrolio sy'n rhoi Cymru ar y map rhyngwladol. Dysgais hefyd am sut mae'r fyddin yn gweithio gyda lluoedd cadetiaid ledled Cymru, gan gefnogi hyfforddiant diogel a darparu cyfleoedd i bobl ifanc.

Mae fy ymweliadau diweddar hefyd wedi cynnwys nifer o grwpiau o gyn-filwyr, ac mae'r ddadl hon yn rhoi cyfle amserol i dynnu sylw at y gwaith mae Fighting With Pride, elusen cyn-filwyr LGBTQ+, yn ei wneud i annog cyfranogiad yn yr adolygiad annibynnol o'r gwaharddiad hoyw cyn 2000 yn y lluoedd arfog. Trwy gwrdd â chyn-filwyr Fighting With Pride, cefais fy nghyffwrdd gan eu straeon cyffredin am fywydau cudd, gyrfaoedd wedi'u difetha a'u hetifeddiaeth sy'n parhau hyd yn oed nawr. Er nad oes modd tanbrisio'r difrod a wnaed, mae'r loes a'r niwed yn byw ymlaen i lawer. Dyma gyfle tuag at unioni cam hanesyddol. Daw cyfnod casglu tystiolaeth yr adolygiad i ben ddiwedd y mis hwn ar 1 Rhagfyr, a byddwn yn annog unrhyw un gafodd eu heffeithio i fanteisio ar y cyfle i gyflwyno tystiolaeth. Cwrddais â Ruth Birch o Fighting With Pride yng ngŵyl y cofio nos Sadwrn, ac rwy'n credu bod pryder wedi bod am gofnodion yn cael eu dinistrio neu eu colli gan y Weinyddiaeth Amddiffyn, ac roedd hi wir eisiau i mi roi'r neges honno heddiw y gallwch chi gymryd rhan yn yr adolygiad, beth bynnag, ac annog cymaint o bobl â phosib i wneud hynny.

Rydym ni’n parhau i gydweithio mewn partneriaeth i gefnogi ein lluoedd arfog a'n cymuned cyn-filwyr. Mae Llywodraeth Cymru yn cyfarfod yn rheolaidd gyda phenaethiaid y tri gwasanaeth arfog yng Nghymru, ac rwy'n edrych ymlaen at ddarparu sesiwn friffio i gydweithwyr gweinidogol yn ddiweddarach yn y mis. Yn yr un modd, rydym ni’n parhau i fod yn ymrwymedig i gryfder y cydweithio drwy ein grŵp arbenigol lluoedd arfog, wnaeth gyfarfod yn fwyaf diweddar fis diwethaf. A hefyd, mae'r cysylltiad mae fy nghydweithiwr Darren Millar yn ei ddarparu i'r grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog a chadetiaid, sy'n un cadarnhaol, ac rwy'n siŵr y bydd Aelodau yn dymuno nodi hynny.

Mae ein hadroddiad blynyddol ar gyflawni'r cyfamod a gyhoeddwyd ar 28 Hydref yn rhoi crynodeb o weithgaredd tua diwedd mis Mawrth eleni, er nad yw amser wedi sefyll yn ei unfan ers hynny, ac mae cynnydd yn parhau i gael ei wneud. Mae'r adroddiad yn dangos yr ystod o feysydd lle mae'r ddarpariaeth o gyfamod y lluoedd arfog yn ddibynnol ar weithredu gan Lywodraeth Cymru. Mae'r cynnydd a wnaed ers ein dadl lluoedd arfog diwethaf yn y Senedd yn cynnwys buddsoddiad parhaus yn GIG Cymru i Gyn-filwyr, sydd bellach yn gyfanswm o £920,000 y flwyddyn, yn dilyn y cynnydd o £235,000 a ddarparwyd y llynedd. Mae hyn wedi caniatáu i'r gwasanaeth gynnal y ddarpariaeth o therapi ledled Cymru, gan gefnogi cyn-filwyr pan fyddan nhw ei angen. Rydym ni hefyd wedi ymrwymo i barhau i ariannu rhaglen plant mewn addysg y gwasanaeth, ac rydym ni wedi bod yn cefnogi gweithdai ar atal hunanladdiad a chyflwyno hyfforddiant cymorth cyntaf iechyd meddwl. Yn fwyaf diweddar, rydyn ni wedi ariannu astudiaeth i brofiad menywod sy'n gyn-filwyr ledled Cymru, yn ogystal â chefnogi a chyflwyno digwyddiadau cyflogaeth, gan gynnwys paratoadau ar gyfer ein ffair gyflogaeth i gyn-filwyr yn 2022 yr wythnos nesaf.

Mae ein swyddogion cyswllt lluoedd arfog yn allweddol wrth gynnal momentwm ar gyfamod y lluoedd arfog. Bydd eleni'n cyflwyno her ychwanegol, gan ein bod yn rhagweld dyletswydd dyladwy yn dod i rym yn fuan iawn. Bydd gweithio i helpu awdurdodau lleol, byrddau iechyd, ysgolion a sefydliadau eraill trwy'r newid hwn yn allweddol eleni, gan adeiladu ar eu gwaith cydnabyddedig eang mewn cymunedau ledled Cymru. Dyna pam mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i barhau i ariannu ein swyddogion cyswllt lluoedd arfog.

Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf hefyd mae'r comisiynydd cyn-filwyr ar gyfer Cymru wedi cael ei benodi. Mae'r Cyrnol James Phillips yn dal yn gymharol gynnar yn ei benodiad, ond rwyf wedi ei gyfarfod ar sawl achlysur yn barod, ac wedi bod yn falch o'i groesawu i grŵp arbenigol y lluoedd arfog. Mae James wedi bod yn cynnal yr hyn rwy'n credu sy'n cael ei alw'n baratoi cudd-wybodaeth ar faes y gad, gan ymgyfarwyddo â'r materion yng Nghymru a sut mae'n ffitio i'r gofod cyn-filwr. Mae hyn wedi cynnwys cyfarfodydd gyda mi a Gweinidogion eraill, ac rydym ni’n edrych ymlaen at berthynas bositif a threiddgar wrth iddo weithio ochr yn ochr â Llywodraeth Cymru ar ran cyn-filwyr yma yng Nghymru.

Wrth gloi, rwyf am gofnodi ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddarparu cefnogaeth barhaus i gymuned rydym ni i gyd mor ddyledus iddi, i fynegi ein diolch i'n cymuned lluoedd arfog—rheolaidd, wrth gefn, cyn-filwyr, cadetiaid, eu teuluoedd a'r elusennau a'r grwpiau ymroddedig sy'n eu cefnogi. Diolch. Heddiw, yr wythnos hon a thrwy gydol y flwyddyn, rydym ni’n adlewyrchu ac yn cydnabod gwasanaeth ac aberth y gorffennol. Yn angof ni chânt fod.

Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig, a dwi'n galw Peredur Owen Griffiths i gynnig y gwelliant, yn enw Siân Gwenllian.

Diolch. A gaf i gynnig y gwelliant yn enw Siân?

Mae'n bleser cael y cyfle i gymryd rhan yn y ddadl hon eto a hyrwyddo achos cyn-filwyr yng Nghymru. Mae'n achos sydd, er gwaethaf y gwelliannau mewn hawliau a gwasanaethau i gyn-filwyr yn ystod y blynyddoedd diwethaf, angen hyrwyddwr o hyd. Mae'r argyfwng tai sy'n bodoli yng Nghymru yn effeithio'n anghymesur ar gymuned ein lluoedd arfog. Mae ymchwil gan y Lleng Brydeinig Frenhinol wedi canfod bod oedolion o oedran gweithio yn y gymuned gyn-filwr yn fwy tebygol o fod yn sâl neu'n anabl nag oedolion eraill yn y DU. Mae hyn yn golygu bod rhestrau aros am dai cymdeithasol sydd eisoes yn hir yn cael eu gwneud hyd yn oed yn hirach pan fo angen tai hygyrch. Amlygwyd y mater hwn gan ITV News, a adroddodd ar gyn-filwr y fyddin, Tom Weaver o Ben-y-bont ar Ogwr, y bu'n rhaid iddo aros degawd am eiddo cwbl hygyrch i fod ar gael.

Bydd yr argyfwng costau byw hefyd yn effeithio'n anghymesur ar gymuned y lluoedd arfog. Ar gyfartaledd, mae aelwydydd anabl yn wynebu costau ychwanegol o tua £584 y mis—ffigwr a fydd ond yn gwaethygu gyda chostau ynni sy’n cynyddu a chwyddiant cynyddol. Pan fyddwch yn ychwanegu y cyfraddau uchel o broblemau iechyd meddwl a'r defnydd o sylweddau ymhlith cyn-filwyr, mae angen clir i ofalu am ein cyn-bersonél y gwasanaeth arfog.

Mae angen clir hefyd i ddysgu o gamgymeriadau'r gorffennol ac osgoi rhoi personél y gwasanaeth arfog mewn perygl o niwed mewn gwrthdaro diangen. Mae'r rhyfel byd cyntaf yn cael ei ystyried i raddau helaeth gan haneswyr fel rhywbeth diangen—allwn i ddim dweud hynny—fel gwrthdaro diangen. Roedd y pris a dalwyd gan gymunedau ar hyd a lled Cymru yn wirioneddol drwm. Arweiniodd y gwrthdaro at Ddiwrnod y Cofio, ac mae tôn gwrth-ryfel prudd yn cael ei bortreadu gan y llyfr clasurol All Quiet on the Western Front. Mae'r addasiad ffilm diweddar o'r llyfr hwn wedi cael ei ategu am ei bortread realistig o greulondeb rhyfel, ond yn anochel mae diffyg deunydd ffynhonnell. Wedi'i ysgrifennu gan y nofelydd Almaenig Erich Maria Remarque, a gafodd ei gonsgriptio i'r rhyfel yn 18 mlwydd oed, mae'n dal i fod y llyfr gwrth-ryfel eithaf. Byddai’n gwneud lles i rai o'r arweinwyr clecio cleddyfau ledled y byd ddarllen a deall y neges ddigyfaddawd a phybyr. Fel yr ysgrifennodd Erich ei hun:

'Nid yw'r llyfr hwn i fod yn gyhuddiad nac yn gyfaddefiad, ac yn sicr nid yw'n antur, am nad yw marwolaeth yn antur i'r rhai sy'n sefyll wyneb yn wyneb ag ef. Yn syml, bydd yn ceisio adrodd am genhedlaeth o ddynion a gafodd, er ei bod yn bosib eu bod wedi dianc rhag pelenni, eu dinistrio gan y rhyfel.'

Dylai'r dyfyniadau hyn adleisio drwy hanes fel rhybudd i bob cenhedlaeth newydd am ryfel. Dyma pam rwy'n eich annog chi i gyd i gefnogi ein gwelliant i ymdrechu i gael datrysiadau heddychlon i wrthdaro.

Yn anffodus, torrwyd yr addewid 'byth eto' a ddilynodd y rhyfel byd cyntaf ar ôl dim ond dau ddegawd gan ddyfodiad rhyfel byd arall, a laddodd fwy o bobl a gweld gwawr terfysg newydd, y bom atomig. Yr un ymyl arian a ddaeth i'r amlwg o wrthdaro gwaedlyd yr ail ryfel byd oedd yr awydd i greu cymdeithas newydd yn y DU. Fe wnaeth y milwyr hynny oedd yn dychwelyd a'u teuluoedd, gan gynnwys fy mam-gu a'm tad-cu, roi eu hunain yn gyntaf ac ethol Llywodraeth sosialaidd uchelgeisiol oedd yn addo rhoi'r rhai wedi'u hesgeuluso, y rhai wedi’u niweidio a'r tlotaf yn gyntaf. Arweiniodd yr uchelgais yma at greu'r GIG, ailadeiladu'r economi a rhaglen adeiladu tai torfol oedd yn gwbl hanfodol.

Nid ydym wedi dioddef gwrthdaro byd-eang yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ond, wrth gwrs, mae yna wrthdaro o hyd yn digwydd yn fyd-eang ar hyn o bryd. Daw'r rhain yn ogystal â brwydr fyd-eang yn erbyn COVID a achosodd sioc enfawr i'n gwasanaethau iechyd, yr economi a'n cymdeithas gyfan. Yn 1945, creodd diwedd yr ail ryfel byd gyfle i Lywodraeth sosialaidd flaengar, uchelgeisiol weithredu; efallai y gall pandemig COVID roi cyfle i Lywodraeth Cymru ddod o hyd i rywfaint o uchelgais i ailosod ac ailadeiladu er mwyn darparu gwasanaethau gwell i'r bobl sydd eu hangen fwyaf.

Nid yw'r status quo yn gweithio i lawer, gan gynnwys cyn-filwyr. Dylem fanteisio ar y cyfle i gryfhau gwasanaethau cyhoeddus a gwella bywydau'r mwyafrif, nid yr elît breintiedig. Mae angen uchelgais, gydag ewyllys i weithredu newid, i warchod ein rhai mwyaf agored i niwed ac i ymdrechu i sicrhau dyfodol mwy heddychlon a llewyrchus. Diolch yn fawr. 

Tri chant a thri deg tri o flynyddoedd ar ôl ffurfio'r catrodau cyntaf a fyddai'n dod y Cymry Brenhinol yn ddiweddarach, rydym ni’n cymeradwyo'r cynnig hwn a chynnwys y gwelliant arfaethedig. Yn 2022, mae'r Lleng Brydeinig Frenhinol, mewn gwirionedd, yn cofio ac yn coffáu gwasanaeth milwrol a sifil. Fel y dywedant,

'anaml iawn mae'r weithred o amddiffyn a diogelu rhyddid democrataidd y genedl a'r ffordd o fyw heb gost i'r rhai sy'n gwasanaethu. Mae anaf corfforol, meddyliol neu emosiynol neu drawma; absenoldeb amser gyda'r teulu; neu'r pwysau a'r peryglon sy'n dod o wasanaethu, yn tynnu sylw at pam mae cofio gwasanaeth mor bwysig.'

Rydym ni hefyd yn diolch i aelodau gweithgar o'r lluoedd arfog am eu gwaith hanfodol wrth gynorthwyo'r gwasanaethau brys yng Nghymru yn ystod y pandemig.

Fel y clywsom, mae 2022 yn 40 mlynedd ers gwrthdaro'r Ynysoedd Falkland, y gweithredu milwrol cyntaf ers yr ail ryfel byd a ddefnyddiodd bob elfen o'r lluoedd arfog, gyda 255 o bersonél Prydain yn colli eu bywydau. Fel y clywsom, collodd y Gwarchodlu Cymreig fwy nag unrhyw uned arall—33 o filwyr a llawer o anafiadau, ar fwrdd yr RFA Sir Galahad yn bennaf pan ymosodwyd arni gan awyrennau'r Ariannin.

Mae bron i 18 mlynedd ers i mi godi'r angen am y tro cyntaf i gyn-bersonél oedd wedi profi trawma gael mynediad at ofal iechyd meddwl a chael triniaeth â blaenoriaeth, ar ôl cwrdd â chyn-bersonél y gwasanaeth gyda phroblemau iechyd meddwl oedd yn gysylltiedig â gwasanaeth, gan gynnwys anhwylder straen wedi trawma, yn Nhŷ Gwyn yn Llandudno, bryd hynny yr unig ganolfan seibiant preswyl i gyn-aelodau o'r lluoedd yn y DU, yr oedd ei wasanaeth wedi amrywio o enciliad Dunkirk i Ynysoedd Falkland. Er hyn, caniatawyd ei chau heb unrhyw ddarpariaeth arall yn cael ei rhoi ar waith.

Yn y pen draw, fe wnaeth Llywodraeth Cymru lansio GIG Cymru i Gyn-filwyr, gan ddarparu asesiad di-breswyl i gyn-filwyr sy'n byw yng Nghymru a thriniaeth seicolegol ar gyfer problemau iechyd meddwl, gan gynnwys Anhwylder Straen Wedi Trawma. Fel mae GIG Cymru i Gyn-filwyr wedi dweud wrtha'i, maen nhw'n ddiolchgar am eu cyllid rheolaidd ychwanegol, yr oedden ni, wrth gwrs, wedi bod yn galw amdano. Maen nhw’n dweud wrtha’ i fodd bynnag, fod angen mentor cymheiriaid ym mhob bwrdd iechyd lleol, ac rwy'n gobeithio y bydd y Dirprwy Weinidog yn ymrwymo i gyllid ychwanegol fel y gellir gweithredu hyn.

Arweiniais ddadl fer yma ym mis Ionawr 2008—mewn gwirionedd ar ôl siarad yn y lleng yn y Fflint ar yr un pwnc—yn cefnogi ymgyrch Anrhydeddu'r Cyfamod y Lleng Brydeinig Frenhinol, gan ddod i'r casgliad bod 'rhaid ymladd hyn nes ei fod wedi'i ennill', a chroesawu cyhoeddi cyfamod lluoedd arfog y DU ym mis Mai 2011. Llofnododd Llywodraeth Cymru a phob awdurdod lleol yng Nghymru y cyfamod gan addo i weithio gyda sefydliadau partner i gynnal ei egwyddorion, fel y mae byrddau iechyd, yr heddlu a busnesau wedi’i wneud ers hynny. Mae adroddiad cyfamod lluoedd arfog Llywodraeth Cymru ym mis Hydref yn diolch i'r lluoedd arfog am eu cefnogaeth yn ystod y pandemig ac yn edrych tua'r dyfodol, gan gynnwys rôl y lluoedd arfog wrth gefnogi Wcráin trwy hyfforddiant a deunyddiau. Mae Deddf Lluoedd Arfog y DU 2021 fis Rhagfyr diwethaf yn ymgorffori cyfamod y lluoedd arfog yn y gyfraith am y tro cyntaf i helpu i atal personél y lluoedd arfog a chyn-filwyr rhag bod dan anfantais wrth gael mynediad at wasanaethau hanfodol fel gofal iechyd, addysg a thai. Mae 'Adroddiad Blynyddol Cyfamod y Lluoedd Arfog a Chyn-filwyr 2021' y DU, a gyhoeddwyd fis Rhagfyr diwethaf, hefyd yn ymdrin â chamau a gymerir gan Lywodraeth y DU a'r Llywodraethau datganoledig. Mae'r Lleng Brydeinig Frenhinol wedi bod yn gefnogwr swyddog cyswllt y lluoedd arfog neu swyddi AFLO yng Nghymru ers amser maith, ac yn deall bod gan Lywodraeth Cymru'r bwriad i barhau i ariannu'r swyddi hyn ledled Cymru, fel y clywsom. Fodd bynnag, maen nhw’n annog Llywodraeth Cymru i ymrwymo i ariannu'r swyddi hyn ar gyfer y tymor hir, fel y gall y sector fod â mwy o sicrwydd a gall yr AFLOs barhau i ddarparu'r lefel o gefnogaeth sy'n cael ei darparu ar hyn o bryd i gymuned y lluoedd arfog yng Nghymru.

Y llynedd, cyhoeddodd y lleng eu maniffesto Cymru, gydag argymhellion i Lywodraeth Cymru wella bywydau cymuned y lluoedd arfog yng Nghymru, ac rwy'n galw ar Lywodraeth Cymru i ymateb i'w galwadau yn eu maniffesto, er enghraifft i sicrhau bod cyn-filwyr sydd wedi eu hanafu yn gallu cael mynediad cyson at driniaeth poen gronig, i ehangu'r angen am dai blaenoriaeth, ac i ddiweddaru fframwaith triniaeth camddefnyddio sylweddau cyn-filwyr a darparu gwell cefnogaeth i gyn-filwyr sydd â phroblemau camddefnyddio sylweddau.

Rydym ni’n croesawu buddsoddiad £320 miliwn Llywodraeth y DU yn ystad y lluoedd arfog yng Nghymru, gan gynnwys cwmni wrth gefn newydd o'r Cymry Brenhinol ym marics Hightown Wrecsam, a chadw barics Aberhonddu. Yn olaf, ar ôl cynnal y digwyddiad lansio yn dathlu lansiad y Gwobrau Cyn-filwyr Cenedlaethol cyntaf i Gymru yma yn 2019, byddaf yn gorffen trwy ddweud ei bod yn wych derbyn y wybodaeth ddiweddaraf am y gwobrau gan eu sylfaenydd, Sean Molino, yn ystod sesiwn friffio blynyddol diweddar y Lluoedd Wrth Gefn a Chadetiaid Cymru yn HMS Cambria ym Mae Caerdydd, sy’n dathlu cyflawniadau gwych cymaint o gyn-bersonél y lluoedd arfog. Diolch yn fawr.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Llywydd, ac ar gychwyn y cyfraniad hwn hoffwn ddatgan buddiant, gan fy mod wedi ymuno â bwrdd Cymdeithas y Lluoedd Wrth Gefn a'r Cadetiaid dros Gymru yn ddiweddar.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am agor y ddadl hon, ac yn ddiolchgar iddi hefyd am ein hatgoffa, pan fyddwn yn trafod ac yn myfyrio ar y materion hyn ym mis Tachwedd, ein bod yn myfyrio ar yr aberth a wnaed, gan gynnal ein rhyddid a'n ffordd o fyw, ond rydym hefyd yn ymwybodol ein bod ni, y mis Tachwedd yma, hefyd yn cwrdd ar adeg pan fo rhyfel yn Ewrop. Rwy'n credu ei fod yn rhywbeth lle mae angen i ni i gyd ddod at ein gilydd i nid yn unig gefnogi pobl Wcráin yn eu brwydr heddiw, ond hefyd i adlewyrchu ein bod wedi rhoi'r strwythurau ar waith a cholofnau heddwch yn Ewrop dros y 70 mlynedd diwethaf, a, phan fyddwn yn ceisio tynnu'r colofnau hynny, rydym ni'n colli mwy nag y gallwn ni fyth ei ennill.

Mae'r adlewyrchiad rydym ni'n ei wneud ym mis Tachwedd yn rhywbeth sy'n agos iawn at galonnau cymunedau ein gwlad, ac mae'n dangos bod mwy o rym mewn distawrwydd nag mewn bron unrhyw araith. Mae plygu'r pen gyda'n gilydd a'r cyd-dawelwch yn talu teyrnged i holl aberth y dynion a'r merched a wasanaethodd ar hyd y blynyddoedd. Mae cymunedau'n ymgynnull ym mhob rhan o'r wlad hon am eiliad mewn blwyddyn brysur neu ddiwrnod prysur, ac maen nhw'n cymryd yr amser hwnnw i ddweud 'diolch' i bawb sydd wedi talu'r aberth eithaf, ond hefyd pawb sydd wedi cymryd rhan yn y frwydr i gynnal ein rhyddid a'n ffyrdd o fyw.

Eleni, Llywydd, fel ein hatgoffwyd gan y Gweinidog, buom yn cofio aberth y rhai fu farw yn Ynysoedd Falkland, a chymeron ni amser i feddwl amdano ac i gofio'r gwrthdaro a ddigwyddodd yno 40 mlynedd yn ôl. Rwy'n ddiolchgar i Lywodraeth Cymru, ac rwy'n credu bod pob un ohonom ni, am y ffordd y gwnaethon nhw arwain coffáu'r digwyddiadau hynny yma yng Nghymru, a chydlynu digwyddiadau yng Nghymru i sicrhau bod pobl ar draws y wlad hon yn gallu cofio'r aberth hwnnw, ac yn enwedig, wrth gwrs, colledion y Gwarchodlu Cymreig, ac mae'n rhywbeth sy'n aros gyda phob un ohonom sy'n cofio'r gwrthdaro hwnnw.

Ond byddwn ninnau hefyd, Llywydd, yn cofio colli Ei Mawrhydi'r Frenhines. Trwy gydol ein bywydau i gyd, arweiniodd Ei Mawrhydi'r Frenhines ni wrth gofio, ac er yn y blynyddoedd diwethaf doedd hi ddim yn gallu gosod y dorch yn Llundain, yn Whitehall, roedd ei phresenoldeb yno yn ein hatgoffa'n gyson o'r genhedlaeth honno. A, Gweinidog, rwy'n myfyrio ar sut rydym ni'n colli'r genhedlaeth a frwydrodd yn yr Ail Ryfel Byd, rydym ni'n colli'r bobl sy'n dyst i'r aberth a'r frwydr yn erbyn Natsïaeth a ffasgiaeth, y frwydr i ryddhau ein cyfandir o'r anfadrwydd hynny 70 ac 80 mlynedd yn ôl. Rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn adlewyrchu hefyd sut y gallwn ni nawr ofalu am y cyn-filwyr hynny wrth iddyn nhw agosáu at gyfnos eu bywydau. Gadewch i ni sicrhau nad oes yr un cyn-filwr o'r Ail Ryfel Byd yn y wlad hon sy'n mynd heb y gofal a'r driniaeth y bydd ei angen arnyn nhw yn y blynyddoedd hyn.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Gweinidog, hefyd am eich cadarnhad y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi swyddogion cyswllt y lluoedd arfog. Fe'u cyflwynwyd, wrth gwrs, i ddod â gwasanaethau at ei gilydd ac i sicrhau bod ein holl wasanaethau, waeth pa ran o'r sector cyhoeddus y maent wedi'u lleoli ynddi, yn gallu deall a darparu ar gyfer anghenion cymuned y lluoedd arfog, a chymuned y lluoedd arfog yn ei chyfanrwydd. Gobeithio fod y swyddogion cyswllt wedi llwyddo i wneud hynny, a gobeithio bod y cyfraniad y gallwn ni barhau i'w wneud i gefnogi eu gwaith yn rhywbeth fydd yn dwyn ffrwyth gyda threigl y blynyddoedd.

Wrth gloi, Llywydd, hoffwn hefyd ddweud wrth Lywodraeth Cymru, wrth gefnogi gwaith y lluoedd arfog a myfyrio ar yr aberth a wnaed, ei bod hefyd yn bwysig sicrhau ein bod yn parhau i gefnogi ein diwydiannau amddiffyn hefyd. Ni allwch warantu ein rhyddid heb y diwydiannau a heb y gallu i gefnogi ein lluoedd arfog, ac mae'n bwysig bod ein diwydiannau amddiffyn yn cael eu cefnogi hefyd. Ein diwydiannau amddiffyn sy'n rhoi'r modd i ni amddiffyn ein gwlad. Ein diwydiannau amddiffyn sy'n ein galluogi i ddiogelu pobl Wcráin. Ein diwydiannau amddiffyn sy'n sicrhau bod gennym y gallu yma heddiw yng Nghymru a'r Deyrnas Unedig i sicrhau bod ein rhyddid, aberth y gorffennol, yn rhyddid y bydd ein plant a'n wyrion yn parhau i'w fwynhau yn y dyfodol. Diolch yn fawr iawn.

A gaf i ddiolch hefyd i'r Gweinidog am gyflwyno'r ddadl hon heddiw? Mae'n fraint gweithio ochr yn ochr â hi a swyddogion Llywodraeth Cymru, a'r sefydliadau eraill sy'n cael eu cynrychioli ar grŵp arbenigol y lluoedd arfog. Ac mae'n fraint hefyd cael cadeirio'r grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog a'r cadetiaid yma yn y Senedd. Mae angen i mi hefyd ddweud ar goedd bod yn rhaid i mi ddatgan fy mod hefyd yn aelod o fwrdd Cymdeithas y Lluoedd Wrth Gefn a'r Cadetiaid dros Gymru, yn yr amser sydd gennyf i draddodi'r araith fer hon.

Fel llawer yn y Siambr hon, byddaf yn gosod torch ger cofeb leol yn fy etholaeth ddydd Sul, gan gofio'r rhai sydd wedi talu'r aberth eithaf, ac yn wir y rhai a oroesodd ryfeloedd ond a dalodd bris mawr iawn o hyd, a'u teuluoedd, yn y cymunedau yr wyf yn eu cynrychioli'r penwythnos hwn. Ac rydym ni i gyd yn falch iawn, on'd ydym ni, yn y Siambr hon i gefnogi ein lluoedd arfog oherwydd rydym ni'n gwybod eu bod nhw'n rhan mor bwysig o'r cymunedau lleol rydym ni'n eu cynrychioli. O'r Fali, i Aberhonddu, i Gaerdydd, personél sy'n gwasanaethu a'u teuluoedd yw gwead ein cymunedau mewn gwirionedd, ac mae gennym ni Gymry, yn ddynion a merched, sy'n gwasanaethu yn ein lluoedd arfog yn llythrennol ar draws y byd ar unrhyw un adeg.

Gwyddom y bu ein lluoedd arfog yn hanfodol i amddiffyn Wcráin. Er nad ydynt ar lawr gwlad yn Wcráin nac yn hedfan yn yr awyr dros Wcráin neu yn y môr yn union gerllaw Wcráin, maen nhw, ochr yn ochr â'n gwasanaethau cudd-wybodaeth, yn rhan bwysig iawn o baratoi pobl ar gyfer y brwydrau sy'n digwydd ar hyn o bryd yn y genedl honno. Ac, yn wir, roedd y Frigâd 160 (Gymreig) yn cymryd rhan mewn ymarferion, ac roedd y Cymry Brenhinol yn cymryd rhan mewn ymarferion yn Estonia, gyda chynghreiriaid NATO eraill, er mwyn cefnogi cynghrair NATO a sicrhau ei bod mor gryf â phosibl, o ystyried y bygythiadau mwy yr ydym ni bellach yn eu gweld yn y byd, yn anffodus, o ganlyniad i ymddygiad ymosodol Rwsia.

Ac fe hoffwn i dalu teyrnged heddiw, Llywydd, hefyd i'r tri phennaeth sydd gennym ni yma yng Nghymru, sydd yn fy marn i yn gwneud gwaith hollol wych o ymwneud â Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, ac, yn wir, Aelodau'r Senedd hon: y Brigadydd Jock Fraser, y Môr-filwyr Brenhinol, cadlywydd rhanbarthol llyngesol Cymru; Comodôr yr Awyrlu Adrian Williams, Swyddog Awyr Cymru; a'r Brigadydd Andrew Dawes, sydd wedi bod yn bennaeth ar y fyddin yng Nghymru am y tair blynedd diwethaf ac a fydd yn symud ymlaen yn fuan o'i safle ym Mrigâd 160 (Gymreig) yn Aberhonddu i hinsawdd gynhesach Cyprus, yr wyf yn siŵr ei fod o'n falch iawn yn ei gylch. Mae pob un wedi bod yn gefnogaeth wych i gymuned y lluoedd arfog. Maen nhw wedi gwneud gwaith gwych o ran y ffordd maen nhw wedi ymgysylltu, ac os ydych chi'n meddwl am yr heriau rydym ni wedi'u cael a'u gweld dros y blynyddoedd diwethaf, gyda'r pandemig, gyda'r agenda coffa rydym ni wedi'i gael, ac yna, wrth gwrs, gyda marwolaeth y sofran, rwy'n credu eu bod yn wir wedi camu i'r adwy ac wedi cyflawni eu dyletswyddau mewn ffordd urddasol i bob un ohonom ni yn y Siambr hon ac, yn wir, i bobl Cymru.

Mae'n fendith bod gennym ni grŵp trawsbleidiol gweithredol iawn sydd â chryn ddiddordeb mewn pob math o faterion sy'n ymwneud â chymuned y lluoedd arfog, ac rydym yn falch iawn bod cynnydd  o flwyddyn i flwyddyn o ran cefnogi'r gymuned honno. Roeddem wrth ein boddau yr anrhydeddwyd un o'r pethau y buom yn galw amdano ers tro byd, sef cyflwyno Comisiynydd Cyn-filwyr Cymru, ar ffurf y Cyrnol James Phillips o sir Benfro, a chredaf ei fod wedi dechrau'n ardderchog. Mae wedi cymryd yr holl gamau cywir o ran cyflwyno ei hun i'r gwahanol actorion, os mynnwch chi, ar y llwyfan, ac edrychwn ymlaen at weithio'n agos iawn gydag ef. Mae eisoes wedi bod i gyfarfod o'r grŵp trawsbleidiol a'r grŵp arbenigol, ac mae arnom ni eisiau sicrhau ein bod yn gweithio'n adeiladol gydag ef, gyda'i swyddogaeth bwysig, i sicrhau ein bod yn cyflawni.

Rwyf wrth fy modd, Gweinidog, yn eich clywed yn cadarnhau y bydd swyddogion cyswllt y lluoedd arfog nawr yn cael eu hariannu yn barhaol yma yng Nghymru. Maen nhw'n rhan bwysig iawn o'r seilwaith sydd gyda ni nawr, i gefnogi teulu'r lluoedd arfog yn ehangach. Maen nhw'n gwneud gwaith ardderchog ym mhob cornel o'r wlad, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod ganddyn nhw'r sicrwydd swyddi yna maen nhw'n ei haeddu, o ystyried y swyddogaeth bwysig sydd ganddyn nhw. Hoffwn weld llawer mwy o ymgysylltu o rai rhannau o'r sector cyhoeddus wrth gefnogi cymuned ein lluoedd arfog. Rydym ni wedi gweld dechreuad, er enghraifft, y cynllun cyfweliad gwarantedig i'r lluoedd arfog gan Lywodraeth Cymru; hoffwn weld hynny'n treiddio drwy bob rhan o'n sector cyhoeddus, i wneud yn siŵr bod y cyfleoedd hynny ar gyfer cyflogaeth yno i'n cyn-filwr, pan fydd ganddynt y sgiliau, pan fydd ganddynt y profiad sydd ei angen.

Felly, i gloi, hoffwn ddweud 'diolch' wrth bawb sy'n gwasanaethu ac sydd wedi gwasanaethu ar draws y genedl fawr hon yng Nghymru, ac rydym yn eich saliwtio y penwythnos hwn.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am gyflwyno ac arwain y ddadl hon ar ran Llywodraeth Cymru, a hefyd am ei hymrwymiad personol a'i hymrwymiad hirsefydlog i gymuned y lluoedd arfog?

Nid oes mis yn mynd heibio heb inni gael ein hatgoffa o'r hyn yr ydym yn ddyledus i'r rhai sydd wedi gwasanaethu ac sydd yn gwasanaethu yn ein lluoedd arfog ar hyn o bryd. Y gwasanaeth a roddon nhw drwy COVID, y gefnogaeth maen nhw'n ei rhoi pryd bynnag y bydd argyfyngau, ac, wrth gwrs, rydym ni'n cofio bob un flwyddyn am y rhyddid y maen nhw wedi ei sicrhau, ac yn parhau i'w sicrhau. Pan welwn gynnydd ffasgaeth mewn mannau eraill yn y byd a goresgyniad diesgus Wcráin a gweithredoedd anghyfreithlon rhyfel yno, cofiwn y gall y byd fod yn lle hynod o beryglus. Mae'n anochel y bydd yr eiliadau hynny yn ein tynnu at ein hatgofion, i'r holl achlysuron hynny pan alwyd ar luoedd y DU i ddiogelu ein rhyddid ni i gyd. Rhaid cofio na ddychwelodd llawer, bod llawer wedi'u hanafu'n ddrwg, ac, wrth gwrs, yr adeg hon o'r flwyddyn, rydym yn oedi i gofio ac adlewyrchu; rydym ni'n gwisgo pabi, ac yn bwysig iawn rydym ni'n cadw'r hanes yn fyw.

Llywydd, hoffwn fanteisio ar y cyfle yn y ddadl hon y prynhawn yma i gofio pawb o'r rheiny o'm cymuned yn Alun a Glannau Dyfrdwy yn arbennig, a diolch i bawb sy'n gweithio gyda'r Lleng Brydeinig Frenhinol i werthu pabïau, i godi arian, ac i drefnu digwyddiadau cofio a myfyrio. Y penwythnos hwn, ar Ddydd y Cofio a Sul y Cofio, byddaf yn gosod torch fy hun ac yn talu fy nheyrngedau personol fy hun ar draws Alun a Glannau Dyfrdwy, ac rwy'n gwneud hynny fel aelod er anrhydedd balch o Gymdeithas Cymdeithion y Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig, cangen Shotton a Glannau Dyfrdwy.

Llywydd, rwy'n ddiolchgar i aelodau'r lluoedd arfog, yn enwedig y Llynges Frenhinol, yr Awyrlu Brenhinol a byddin y DU, sydd wedi caniatáu imi ac Aelodau eraill Siambr y Senedd hon nid yn unig i ymgysylltu â nhw trwy gyfarfodydd a'r digwyddiadau ymgysylltu amrywiol sydd gennym ni fel grŵp trawsbleidiol, ond yn arbennig drwy dreulio amser gyda ni yn eu cyfleusterau hyfforddi, dim ond rhoi cipolwg bach i ni o'r straen a'r pwysau maen nhw'n eu hwynebu'n feunyddiol i'n diogelu ni i gyd ac i wasanaethu ar ein rhan. Rwy'n talu teyrnged i'r cadeirydd, Darren Millar, a'r is-gadeirydd, Alun Davies, am eu hymrwymiad a'u hymrwymiad parhaus i hynny.

Llywydd, wrth gloi, hoffwn ddiolch i bawb sy'n gwasanaethu, sydd wedi gwasanaethu, ac i'w teuluoedd am ganiatáu iddyn nhw wneud hynny. Mae ein dyled yn fawr iddynt am bopeth. Rwyf hefyd yn talu teyrnged i'r rhai fydd yn mynd ymlaen i wasanaethu, i barhau i warchod ein rhyddid. Ar fachlud haul ac yn y bore ni a'u cofiwn. 

Rwy'n ddiolchgar am y cyfle i gyfrannu at y ddadl hon. Mae gan fy etholaeth yng Ngorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro hanes milwrol balch sy'n dyddio'n ôl dros ganrifoedd. Mae tref Doc Penfro wedi bod yn gartref i'r tri rhan cyfansoddol o'n lluoedd arfog. Am 113 o flynyddoedd, o 1815, bu'n gartref i iard ddociau brenhinol a adeiladodd bum cwch hwylio brenhinol a 263 o longau'r Llynges Frenhinol. Am 120 mlynedd yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg a'r ugeinfed ganrif, roedd hefyd yn dref garsiwn a oedd yn lletya catrodau o bob rhan o'r gwasanaethau, ac am yn agos i 30 mlynedd, yn hanner cyntaf yr ugeinfed ganrif, roedd yn ganolfan i'r Awyrlu, ac, ar un adeg, hi oedd y ganolfan weithredol fwyaf ar gyfer cychod hedfan yn y byd—cartref y Sunderland. Mae fy etholaeth hefyd yn gartref i ardal hyfforddi Castellmartin, un o ddim ond dau faes hyfforddi cerbydau arfog yn y Deyrnas Unedig; maes tanio Pentywyn; ac maes amddiffyn awyr Maenorbŷr—safleoedd hanfodol wrth sicrhau bod ein lluoedd arfog wedi'u hyfforddi i'r safon uchaf ar gyfer yr adeg pan gânt eu galw i wasanaethu.

Gyda phresenoldeb y lluoedd arfog mor gryf, mae fy etholaeth hefyd yn gartref i nifer o gyn-filwyr—cyn-filwyr fel Barry John MBE, sylfaenydd Oriel y VC, sy'n helpu cyn-filwyr a'r rhai yn y gymuned ehangach drwy eu cael i gymryd rhan mewn amrywiaeth o brosiectau celf. Ac fel rydym ni wedi clywed y prynhawn yma, yn gynharach eleni fe wnaethon ni groesawu Cyrnol James Phillips o sir Benfro fel Comisiynydd Cyn-filwyr Cymru, sydd eisoes yn cael effaith gadarnhaol o ran cefnogi ein cymuned o gyn-filwr.

Mae eleni wedi bod yn enghraifft berffaith o'r swyddogaeth bwysig sydd gan ein lluoedd arfog mewn ardaloedd o wrthdaro ledled y byd a hefyd mewn dyletswyddau heddwch a seremonïol gartref: eu swyddogaeth wrth gefnogi a hyfforddi lluoedd Wcrainaidd cyn ac yn dilyn goresgyniad Rwsia, ac rwyf hefyd yn cymeradwyo'r lluoedd arfog am eu proffesiynoldeb ac am eu manwl-gywirdeb wrth weithredu eu dyletswyddau yn y seremoni brudd a ddilynodd farwolaeth y diweddar Frenhines Ei Mawrhydi Elizabeth II.

Rwy'n siŵr bod gan Aelodau eraill, fel fi, berthnasau neu ffrindiau agos sydd wedi gwasanaethu neu'n parhau i wasanaethu. Mae Dydd y Cofio yn rhoi cyfle i ni ddweud diolch: diolch iddyn nhw ac i'r rhai sydd wedi gosod eu bywydau i amddiffyn ein cenedl.

Wrth gloi, byddai'n esgeulus ohonof i beidio â chydnabod y swyddogaeth wych sydd gan y Lleng Brydeinig Frenhinol yn cefnogi personél milwrol y gorffennol a'r presennol a'u teuluoedd. Nid dim ond y coffáu ar Sul y Cofio a gwerthu pabïau, ond hefyd y cymorth y maen nhw'n ei roi i gyn-filwyr, hen ac ifanc, wrth bontio i fywyd sifil. Rydym yn gymdeithas well oherwydd y gwaith anhunanol y mae'r lleng yn ei gyflawni. Fel rhywun sydd â pherthnasau a frwydrodd ar ddwy ochr yr ail ryfel byd, pan osodais fy nhorch babi yn yr etholaeth ddydd Sul, byddaf yn cymryd eiliad breifat i feddwl amdanynt a phawb a fu farw ac a ddioddefodd yn ystod cyfnodau o wrthdaro. Diolch.

Mae arnom ni ddyled anfesuradwy i'r aberth a wnaed gan ein lluoedd arfog a ddiogelodd ein dyfodol ac sy'n parhau i wneud hynny. Yn gwbl briodol, fel y dywedwyd heddiw, rydym yn myfyrio ar y milwyr hynny a'u teuluoedd sy'n brwydro i warchod hawliau pobl Wcráin, ac mae ein meddyliau gyda nhw yn Ewrop hefyd.

Yn y dyddiau cyn Dydd y Cofio cawn y cyfle hwnnw i fyfyrio ar y cyfraniadau enfawr a wnaed gan bersonél ein lluoedd arfog, ac mae'n iawn fod yr anhunanoldeb honno'n cael ei gadw ar gyfer pob cenhedlaeth yn y dyfodol. Fel y dywedodd Mark Isherwood, mae gan Gymru yn arbennig berthynas anhygoel o hir a dwfn â theulu ein lluoedd arfog—mae dros 300 mlynedd wedi bod ers ffurfio'r gatrawd gyntaf ym 1689. Fel y gwyddom ni, datblygodd i fod yn gatrawd y Cymry Brenhinol, gan olygu mai ef yw ein catrawd filwrol hynaf a mwyaf addurnedig. Waeth beth yw'r gwrthdaro neu'r sefyllfa, fel y gwelsom drwy gydol hanes, o'r Rhyfel Byd Cyntaf a'r Ail Ryfel Byd, Ynysoedd Falkland, Irac, Affganistan, ac mewn sawl trychineb naturiol, mae ein dynion a'n merched sy'n gwasanaethu yn y lluoedd arfog bob amser yn ymateb i heriau mwyaf y dydd, a llawer hefyd wedi talu'r aberth eithaf am ein rhyddid.

Yn drist, daw rhai o'r aberthau a wnaed ar gost ofnadwy. Mae gennym ni gyn-filwyr, fel rydym ni wedi clywed yn barod heddiw, sy'n dwyn creithiau corfforol a meddyliol gwasanaeth gweithredol, a byddan nhw bob amser yn ein meddyliau. Mae'n siomedig bod gennym ni gyn-filwyr o hyd sy'n byw gyda'r cythreuliaid hunllefus hyn a ddaw yn sgil anhwylder straen wedi trawma. Ond, yn ffodus, mae sefydliadau, gan gynnwys y lleng Brydeinig a llawer o rai eraill, sy'n darparu cymorth o'r radd flaenaf a chymorth i'r rhai sydd fwyaf mewn angen. Er y sefydliadau hyn, mae yna gyn-filwyr o hyd mewn cymdeithas sydd dal angen cymorth arbenigol. Felly, mae'n ddyletswydd arnom ni fel cynrychiolwyr etholedig i wneud popeth a allwn ni i ddod o hyd i ffyrdd o'u cefnogi. Dyna pam yr wyf yn croesawu'n gynnes ymrwymiad parhaus Llywodraeth Cymru i anrhydeddu cyfamod y lluoedd arfog, lle gwnaed cynnydd sylweddol wrth helpu cymuned ein lluoedd arfog. Rwyf hefyd yn croesawu penodiad Llywodraeth y DU o gomisiynydd cyn-filwyr Cymru, sy'n gweithio i wella cyfleoedd i gyn-filwyr mewn cymdeithas. Rwy'n falch o glywed am ymrwymiad Llywodraeth Cymru i weithio gyda'r comisiynydd.

Ond dylid a rhaid gwneud mwy. Yn ddiweddar, mae grŵp arbenigol y lluoedd arfog wedi rhybuddio bod cyn-filwyr ledled Cymru, ar hyn o bryd, yn profi heriau sylweddol o ran cael mynediad at ofal deintyddol ac orthodonteg, ac ni all hyn fod yn iawn yn yr oes sydd ohoni. Mae problemau hefyd yn parhau o amgylch cynllun gofal plant y Weinyddiaeth Amddiffyn, lle mae angen mwy o ddarparwyr gofal plant digonol i sicrhau effeithiolrwydd y cynllun. Byddai'n dda deall pa gynnydd y mae'r Llywodraeth yn ei wneud i weithio gyda Llywodraeth y DU i gyflawni ymrwymiadau a nodir yn strategaeth deuluol lluoedd arfog y DU. Mae'r rhain yn broblemau y gellir mynd i'r afael â nhw ac y dylid mynd i'r afael â nhw os ydyn ni'n tynnu at ein gilydd ac yn canfod ffordd o wneud hynny.

I gloi, mae ein lluoedd arfog yn aberthu ar ein rhan yn ddi-baid i gadw ein gwlad yn ddiogel, fel y maen nhw bob amser wedi ei wneud. Ein dyletswydd iddyn nhw yn awr yw dangos ein gwerthfawrogiad drwy gydweithio i oresgyn y rhwystrau sy'n wynebu ein cyn-filwyr. Rwy'n cefnogi'r cynnig yn llwyr. Ni ddylem ni fyth anghofio gwersi'r gorffennol. Ni ddylem ni fyth anghofio'r rhai sydd wedi rhoi cymaint am ein rhyddid. Ac fe fyddwn ni'n eu cofio nhw.

Mae'n bleser cymryd rhan yn y ddadl hon heddiw. Wrth i ni nesáu at Ddydd y Cadoediad a Sul y Cofio, mae bob amser yn bwysig adlewyrchu ar y ddyled aruthrol o ddiolchgarwch sydd arnom ni i'n lluoedd arfog. Ni fydd 'diolch' byth yn ddigon i ad-dalu'r rhai a gollodd eu bywydau i sicrhau ein bod ni yn mwynhau'r rhyddid yr ydym ni'n ei wneud heddiw. Mae ffigyrau'n dangos bod 3,230 o bersonél milwrol a sifil wedi'u lleoli yng Nghymru, a dwy ganolfan yn fy rhanbarth fy hun. Mae'r data'n dangos bod tua 140,000 o gyn-filwyr milwrol yn byw yng Nghymru, sef 6 y cant o'r boblogaeth ar gyfartaledd. Gwelsom i gyd y gorau o'n lluoedd arfog eleni yn angladd y diweddar Frenhines. Dros wythnos ymadawiad ac angladd y Frenhines, cafodd bron i 6,000 o aelodau lluoedd arfog y DU eu defnyddio ar ddyletswyddau seremonïol, ac on'd oeddem ni'n falch ohonyn nhw? Roedden nhw'n anhygoel.

Pan oeddwn yn gynghorydd sir, roeddwn yn falch o gael gwasanaethu ar gyngor a ymunodd â chyfamod y lluoedd arfog sydd eisoes wedi cael ei drafod heddiw. Fel hyrwyddwr y lluoedd arfog ar y pryd yng Nghyngor Sir Fynwy, bûm yn gweithio gyda Lisa Rawlings, swyddog cyswllt gwych y lluoedd arfog, sydd wedi gwneud ac sy'n dal i wneud gwaith anhygoel, gan sicrhau bod pob cyngor ar draws fy rhanbarth bellach yn cyrraedd y safon aur ac yn gwneud popeth o fewn eu gallu i gefnogi cyn-filwyr a phlant y lluoedd arfog, gan sicrhau gwasanaethau hanfodol a chonsesiynau fel gostyngiadau cyn-filwyr a gwersi nofio am ddim, a hefyd ein bod yn defnyddio ein cronfa gyfamod i gefnogi prosiectau lleol gwych, yn ogystal â gwneud popeth posibl i gefnogi cyn-filwyr i fyw bywyd mor normal â phosibl, ac yn ogystal â darparu'r cymorth iechyd meddwl sydd ei angen arnynt. Ond fel Senedd, mae'n rhaid i ni ac fe allwn ni wneud llawer mwy ar draws cyfrifoldebau portffolio.

Trwy gydol fy nghyfnod yn y swydd fel hyrwyddwr ar gyfer Cyngor Sir Fynwy, gan gydweithio â phobl fel Lisa Rawlings, gwelais pa mor hanfodol oedd ei gwaith yn yr ardal hon, a gobeithio ein bod yn gwneud popeth o fewn ein gallu i wneud ei swydd hi ac eraill ar draws Cymru'n barhaol. Mae'n gwbl hanfodol wrth symud ymlaen, gan na allwn ni fod mewn sefyllfa lle rydym ni'n dibynnu ar y bobl yma am waith hanfodol, ac eto dydyn nhw ddim yn gwybod a ydyn nhw'n mynd i gael eu cyflogi y flwyddyn ganlynol. Felly, roeddwn i wrth fy modd pan ddywedodd y Dirprwy Weinidog heddiw y byddai arian yn parhau ar gyfer y swyddi hynny, sy'n hanfodol yng Nghymru. Mae'r swyddogion cyswllt wedi bod yn ganolog yn creu'r mentrau llwyddiannus rydym ni nawr yn eu gweld ledled Cymru. Mae'r ganolfan gyn-filwyr yng Nghaerffili, sy'n cael ei redeg gan Kelly Farr a Lisa Rawlings, yn dystiolaeth o ganlyniadau cadarnhaol, ac mae'n wir yn cynnig gwasanaeth cynhwysfawr i cyn-filwyr; yn yr un modd yng Nghasnewydd, Mynwy ac mewn ardaloedd eraill yng Nghymru. Maen nhw'n enghreifftiau o arfer gorau. Yn fy ardal i yng Ngwent, mae'r pum awdurdod lleol, fel y dywedais i, wedi ennill y safon aur nawr ar y cynllun cydnabod cyflogwyr y weinyddiaeth amddiffyn, ac mae'r pump yn cynnig y cynllun cyfweliad gwarantedig ar gyfer cymuned y lluoedd arfog. Mae camau breision wedi'u cymryd.

Nid ar gyfer cyn-filwyr yn unig y gwelwn gefnogaeth y mae ei dirfawr angen bellach yn cael ei roi, diolch i SSCE, Cefnogi Plant mewn Addysg yng Nghymru, sy'n gweithio'n galed i gydlynu ymchwil a llunio tystiolaeth ar brofiadau plant gweithwyr y lluoedd arfog mewn addysg a sicrhau bod dealltwriaeth dda o'u hanghenion. Gwelwn y gwasanaeth hwn o fudd i blant personél y lluoedd arfog a theuluoedd y lluoedd arfog. Fodd bynnag, mae'r diffyg data sydd gennym o hyd ynghylch plant gweithwyr y lluoedd arfog yng Nghymru yn destun pryder mawr mewn gwirionedd, ac mae angen mawr i ddwysáu'r dystiolaeth hon fel y gallwn ni eu cefnogi nhw, y teuluoedd a'r plant, yn y ffordd orau y gallwn ni, gyda'u hanghenion unigryw. Felly, mae'n hanfodol, a gobeithio y bydd ein comisiwn newydd yn ceisio mynd i'r afael â hyn a sicrhau bod data cyfredol ynghylch niferoedd disgyblion ar y cyfrifiad ysgol blynyddol yn y dyfodol.

Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cytuno. Ar hyn o bryd rydym yn gweld cyn-filwyr yn cael eu cynnwys wrth lunio pob polisi cychwynnol ar gyfer y dyfodol, ac ar bob haen o Lywodraeth, sef mewn gwirionedd sut y dylai fod, ond mae mwy y gallwn ei wneud o hyd. Cefais fy nghalonogi gan benodiad diweddar, fel yr oeddem ni i gyd, mae'n ymddangos heddiw, Comisiynydd Cyn-filwyr cyntaf erioed Cymru, Cyrnol James Phillips, dyn a adawodd y fyddin yn ddiweddar ar ôl gwasanaethu am 33 mlynedd, gan gynnwys yn Irac, Affganistan, Gogledd Iwerddon a'r Balcanau. Bydd comisiynydd y cyn-filwyr, gyda'i brofiad yn y lluoedd arfog, yn dod â gwybodaeth, profiad a dealltwriaeth i'r materion penodol y mae cyn-filwyr yn eu hwynebu, ac rwy'n siŵr y bydd yn eu cynrychioli i'r eithaf, ochr yn ochr â'r Llywodraeth Geidwadol i fod y cyntaf i benodi Gweinidog cyn-filwyr penodol gyda sedd wrth fwrdd y Cabinet, sy'n gam hynod gadarnhaol.

Mae mwy y gallwn ei wneud o hyd ar gyfer cyn-filwyr, boed yn well cymorth iechyd meddwl, cefnogaeth i'w plant, neu atal erlyniadau hanesyddol. Ond ni ddylem ni, ac ni allwn ni fforddio, gorffwys ar ein rhwyfau yn ein hymgyrch i gefnogi'r amodau i'n cyn-filwyr yn well. Byddaf yn falch o fynd i wasanaethau yn fy rhanbarth dros y pythefnos nesaf i dalu fy ngwrogaeth at y rhai sydd wedi gwneud yr aberth eithaf, a byddaf yn cymryd amser i feddwl hefyd am y rhai sy'n gwasanaethu ar hyn o bryd yn Wcráin. Fe hoffwn i ddweud, Gweinidog, bod y penderfyniad a wnaed gan yr heddlu yn fy ardal i beidio â phlismona'r gorymdeithiau cofio traddodiadol wedi bod yn hynod siomedig, gan ei fod yn golygu na fydd pobl leol bellach yn gallu coffáu yn y ffordd yr oedden nhw'n arfer ei wneud yn ein trefi lleol. Mae hynny'n rhywbeth y gallech chi edrych arno efallai.

Byddwn yn annog pawb i gymryd munud yr wythnos hon i fyfyrio ar yr aberthau enfawr a wnaed gan ein lluoedd arfog ac i gefnogi apêl y pabi lle bynnag y gallant. Ni a'u cofiwn.

Mae'n bleser cymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma. Diolch i'r Llywodraeth am gyflwyno'r ddadl hon heddiw wrth i ni gychwyn ar y cyfnod blynyddol o gofio i ystyried y rhai yn y lluoedd arfog sydd wedi aberthu cymaint dros gymaint o'r rhyddid sy'n annwyl inni heddiw.

Hoffwn ddefnyddio fy nghyfraniad byr i ddweud wrth y Senedd am y gwaith gwych mae fy lleng Brydeinig leol yn ei wneud yn fy etholaeth i nodi'r cyfnod hwn o gofio, ac yn arbennig yn nhref y Rhyl, sydd â hanes milwrol balch sy'n cynnwys nifer o ddynion a merched sydd wedi ymroi eu bywydau i warchod diddordeb ein gwlad ac amddiffyn ein ffordd o fyw.

Mae'r rhestr o ddynion a merched yn rhy hir i'w darllen heddiw yn yr amser penodedig a roddwyd i mi, Llywydd, ond mae'r lleng Brydeinig leol yn weithgar iawn yn fy ardal i wrth gynnal stondinau pabi yng nghanolfan y Rhosyn Gwyn, Morrisons, Sainsbury's, Asda ac Aldi, ac yn cynnig nid yn unig pabïau a bathodynnau, ond hefyd eitemau ychwanegol gan gynnwys rwberi, miniogwyr pensilau, prennau mesur a deunyddiau ysgrifennu eraill, gorchuddion wedi'u gwau â llaw, coleri cŵn a llawer mwy i'w hychwanegu at hynny. Er efallai eich bod yn ei weld braidd yn wirion y gallwn ddweud hynny, yr hyn y mae'n ei roi yw cyfle i bobl o bob oed a chefndir ymgysylltu â'r ymgyrch godi arian flynyddol. Mae'n codi ymwybyddiaeth ymhlith pawb o'r gwasanaeth aruthrol mae pobl o'r ardal leol wedi ei roi dros y blynyddoedd.

Dros egwyl yr hanner tymor, cefais y pleser o wirfoddoli mewn tair sesiwn yn y Rhyl, yng nghanolfan y Rhosyn Gwyn, Sainsbury's a Morrisons, a'r hyn wnaeth fy nharo i yw nid yn unig haelioni aruthrol pobl leol, ond hefyd cynifer o bobl sydd â chysylltiadau â'r lluoedd arfog, boed hynny eu hunain, yn daid, dad, ewythr, ffrind neu berthynas arall sydd wedi gwasanaethu eu gwledydd, naill ai yn y Rhyfel Byd Cyntaf, yr Ail Ryfel Byd, Ynysoedd Falkland, Irac, Affganistan, neu unrhyw frwydr arall y mae ein gwlad wedi cymryd rhan ynddi o ran hynny. Felly, mae'n dangos faint o bobl sydd â'r adeg yma o'r flwyddyn yn agos at eu calonnau a pha mor ddwfn y mae'r lluoedd arfog wedi'u gwreiddio ym mhob un o'n cymunedau ledled Cymru a'r DU.

Hoffwn ailadrodd yn gyflym y sylw a wnes i yn y datganiad busnes yn gynharach y prynhawn yma, ac fel y crybwyllwyd yn y ddadl, am rai o'r darpariaethau gofal iechyd sydd ar gael i gyn-filwyr. Hoffwn i weld y broses yn cael ei chyflymu er mwyn i gyn-filwyr gael eu hystyried yn y system brysbennu. Rwy'n gwybod bod cynnydd wedi'i wneud, ond hoffwn weld cynnydd cyflymach ynghylch hynny, fel bod cyn-filwyr yn wir yn cael y gefnogaeth gywir i'w hiechyd meddwl a chorfforol.

Yn ogystal â'r stondinau pabi gwych yn fy etholaeth, bydd cyfres o wasanaethau dros y dyddiau nesaf yng ngerddi coffa Y Rhyl ar y promenâd i nodi Dydd y Cadoediad ddydd Gwener ac ar Sul y Cofio, fel y bydd ym mhob safle coffa yn Nyffryn Clwyd a ledled y wlad. Byddwn yn annog pawb i fynd i'w safle coffa lleol y penwythnos hwn a thalu eu gwrogaeth i'r llu o ddynion, menywod ac anifeiliaid sydd wedi rhoi eu bywydau er mwyn i ni allu parhau i fyw mewn rhyddid a democratiaeth. Diolch.

Yn gyntaf, hoffwn ddiolch i'r Llywodraeth am gyflwyno'r ddadl hon. I mi ac i lawer, yr wythnos hon yw'r wythnos bwysicaf sydd gennym ni ar hyd y flwyddyn. Mae'n gyfnod lle gallwn ni i gyd ddod at ein gilydd i fyfyrio mewn tawelwch ar yr aberth dynol enfawr sydd wedi ei roi gan gymaint fel y gallwn fod yn y Siambr hon mewn heddwch, rhyddid a democratiaeth.

Mae fy ardal i ym Mrycheiniog a Maesyfed yn llawn hanes milwrol, ac rwy'n falch o gynrychioli cartref y fyddin Brydeinig yn Aberhonddu. Fy etholaeth i nid yn unig yw cartref ysbrydol y fyddin yng Nghymru, ond mae hefyd yn chwarae rhan barhaus wrth amddiffyn y genedl drwy'r Ysgol Frwydro'r Troedfilwyr yn Aberhonddu, sy'n hyfforddi swyddogion a milwyr i fodloni gofynion gweithredol y fyddin, ond hefyd canolfan hyfforddi'r Llynges Frenhinol yn Nhalybont, a hefyd canolfan hyfforddi'r Awyrlu Brenhinol yng Nghrughywel. O ganlyniad i'r cysylltiadau hyn, mae digwyddiadau cofio yn fy rhan arbennig i o'r byd yn chwarae rhan enfawr, enfawr yn y gymuned ac mae'n rhoi cyfle i lawer o bobl dalu teyrnged i filwyr ac aelodau o'r teulu a fu farw ac sydd wedi gwneud yr aberth eithaf i gadw ein cenedl yn ddiogel.

Mae'r rhan fwyaf o feddyliau yr adeg hon o'r flwyddyn yn cael eu tynnu i'r ail ryfel byd, pan ymladdodd milwyr Prydain yn erbyn drygioni'r Almaen Natsïaidd a phwerau'r echel. Am gyfnod, safodd y Deyrnas Unedig ar ei phen ei hun gyda phwysau'r byd ar ei hysgwyddau. Yn y diwedd, gorchfygwyd ffasgaeth a chofiwn am y milwyr dewr hynny a'r milwyr o'r lluoedd arfog a achubodd y byd rhag gormes. Wrth gwrs, mae yna lawer i wrthdaro arall yr ydym yn ei gofio a milwyr mewn rhyfeloedd modern yr ydym yn eu coffáu.

Wrth i ni siarad yma heddiw, mae gennym ni gyn-filwyr o'r unfed ganrif ar hugain sydd wedi gwasanaethu gydag urddas mawr, ond sy'n dioddef gyda thrawma corfforol a meddyliol. Cofiwn yn briodol am ein meirw gogoneddus, ond mae'n rhaid i ni hefyd weithio gyda'n cyn-filwyr sydd angen ein cefnogaeth barhaus. Rwy'n canmol gwaith y Lleng Brydeinig Frenhinol am eu gwaith yn cefnogi cyn-filwyr, ac rwy'n gwisgo fy mhabi gyda balchder fel symbol o goffáu pobl sydd wedi ymladd a marw dros ein cenedl, a hefyd i'r dynion a'r menywod hynny o Frycheiniog a Maesyfed a thu hwnt yn lluoedd arfog heddiw sy'n gwasanaethu mor anrhydeddus, fel y gallwn ni gyd fynd i'r gwely a chysgu'n ddiogel yn y nos. Felly, rwy'n annog pawb yn y Siambr hon ac yn ehangach: ddydd Sul, oedwch am eiliad a meddwl am y bobl hynny sydd wedi rhoi eu bywydau er mwyn i ni gael byw mewn heddwch. Diolch, Llywydd.

Y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Cymdeithasol i ymateb i'r ddadl. Hannah Blythyn.

Diolch, Llywydd. A gaf i yn gyntaf oll ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau yn y ddadl hon heddiw, sy'n disgyn, fel y dywedsom ni, yn y cyfnod cofio, amser i ni i gyd fyfyrio a chydnabod y rhai sydd wedi gwasanaethu, y rhai sy'n parhau i wasanaethu ac, fel rydym ni wedi clywed, y rhai sydd wedi gwneud yr aberth eithaf? Rwy'n credu y'i caf hi'n anodd iawn yn yr amser sy'n weddill i gyfeirio at bob un sylw a wnaeth pob Aelod, ond a gaf i ddweud bod y ffaith bod cymaint o gyfraniadau yn dyst i gydnabod gwasanaeth ein cymuned lluoedd arfog a chyn-filwyr gan Aelodau o bob rhan o'r Siambr hon?

Os trof at welliant Plaid Cymru a chyfraniad Peredur yn gyntaf, rydym ni'n cefnogi'r gwelliant hwnnw yn fawr. Mae'n un y gallwn ni, rwy'n credu, y gallwn ni i gyd ei gefnogi, yn enwedig, fel y dywedsoch chi, yng nghyd-destun presennol, ingol y delweddau ofnadwy rydym ni'n eu gweld o ddioddef o Wcráin, a mannau eraill yn y byd o ran hynny. Realiti erchyll rhyfel yw dioddefaint anochel sifiliaid, yn ogystal â'r rhai sy'n gwasanaethu yn y lluoedd arfog. Dylai pob un, wrth gwrs, ymdrechu i sicrhau heddwch, ac mae ein Hacademi Heddwch, yr Academi Heddwch, a ariennir gennym ni, yn y deml heddwch yng Nghaerdydd yn cydnabod hynny ac yn adeiladu ar y traddodiad Cymreig pwysig hwnnw, yn ogystal â'n swyddogaeth a'n dyheadau i fod yn genedl noddfa, sydd hefyd yn bwysig, gan gydnabod effaith rhyfel ar sifiliaid a'r hyn y gallwn ei chwarae i ddarparu lloches, cynhesrwydd a gobaith.

Soniodd llawer o'r Aelodau am yr angen am adeiladu ar y gefnogaeth sydd eisoes yn bodoli i gyn-filwyr, a hefyd yr heriau y mae llawer o'n cyn-filwyr yn eu hwynebu'n gyffredin â, efallai, llawer o aelodau o'n cymunedau ar hyn o bryd, yn anffodus, wrth i'r argyfwng costau byw barhau i frathu. Rwy'n siŵr y dylid bod wedi cylchredeg hyn ymhlith yr Aelodau, ond rydym ni wedi clywed geiriau o ddiolch yn gwbl briodol am yr hyn y mae'r Lleng Brydeinig Frenhinol yn ei wneud wrth gefnogi cyn-filwyr, a byddwn yn rhannu'r gydnabyddiaeth honno o'r hyn y maen nhw'n ei wneud yn fawr. Ond mae'r Lleng Brydeinig Frenhinol wedi anfon gwybodaeth yn ddiweddar am y gefnogaeth maen nhw'n ei ddarparu ar gyfer cyn-filwyr, ac os nad yw'r Aelodau wedi gweld hynny'n barod, byddwn yn eu hannog i edrych ar eu gwefan ac i rannu hynny gyda'u hetholwyr mewn gwirionedd. Yn amlwg, mae yna lawer o sefydliadau trydydd sector sy'n gweithio gyda chyn-filwyr, fel Woody's Lodge a mannau eraill, sy'n sicrhau bod cyn-filwyr yn ymwybodol o'r budd-daliadau a'r pethau eraill y mae ganddyn nhw, yn gwbl briodol, yr hawl iddynt.

Rydym ni wedi clywed am y cynnydd a wnaed ar hyd y blynyddoedd o ran Deddf y Lluoedd Arfog a'r cyfamod. Ac fe soniodd Mark Isherwood am wobrau'r cyn-filwyr, ac rwyf wedi bod yn falch iawn o fod yn bresennol, y ddwy flynedd ddiwethaf. Mae'n dda eu gweld yn mynd o nerth i nerth ac yn talu teyrnged mewn gwirionedd ac yn cydnabod sut mae'r rhai sydd wedi gwasanaethu, ein cyn-filwyr, wedi cyfrannu at ein cymunedau mewn llawer iawn o ffyrdd gwahanol, gan gael effaith enfawr a gwneud gwahaniaeth enfawr.

Darren, dim ond i roi—[Torri ar draws.] Nid Darren oedd hynny, dydw i ddim yn meddwl [Chwerthin.] Er hynny, dim ond i gyffwrdd—fe gyfeirioch chi at y tri phennaeth hynny o'r lluoedd arfog yma yng Nghymru, y Brigadydd Fraser, y Comodôr Dai Williams a'r Brigadydd Dawes, ac fe hoffwn i'n fawr iawn ymuno â chi i ddiolch iddyn nhw am bopeth maen nhw'n ei wneud. Rwy'n wirioneddol hynod falch o'r berthynas waith agos yr ydym ni wedi gallu ei meithrin fel Llywodraeth Cymru gyda nhw, gyda chyfarfodydd rheolaidd, nid dim ond gweld ein gilydd yn y digwyddiadau amrywiol, ac edrych ymlaen mewn difrif at allu siarad ag ystod eang o Weinidogion yn ddiweddarach y mis hwn. Ond alla i ddim deall pam mae'r Brigadydd Dawes am gyfnewid Aberhonddu am hinsoddau cynhesach Cyprus.

Mae llawer o Aelodau wedi siarad am yr hyn y byddan nhw'n ei wneud, wrth i ni i gyd dalu teyrnged y penwythnos hwn ac ar ddydd Gwener, ar Ddydd y Cofio ei hun, gan fynd i'r gwasanaethau hynny mewn cymunedau ledled y wlad. Rydym ni hefyd wedi clywed gan Sam Kurtz a James Evans am bwysigrwydd cymuned y lluoedd arfog i'w hetholaethau, a lle maen nhw'n byw, nid yn unig yn hanesyddol, ond heddiw, a gwerth yr ôl troed hwnnw yma mewn cymunedau ledled Cymru, a dyna pam y byddwn ni bob amser yn gweithio gyda'n cymheiriaid yn Llywodraeth y DU i gynnal a chadw'r ôl troed hwnnw yma yng Nghymru.

Dim ond wrth gloi, fe wnaethon ni siarad am yr angen—. Rydym ni i gyd wedi cyffwrdd â sut, wrth i bob blwyddyn fynd heibio i gofio, y rhai a fu'n ymladd yn yr ail ryfel byd, ychydig ohonyn nhw sydd yno ger y cofebau yn gallu dod i dalu teyrnged i'r rhai y buont yn gwasanaethu gyda nhw, yn ingol iawn, hefyd. Ac rwy'n credu, o'r hyn a ddywedodd fy nghydweithwyr Jack Sargeant ac Alun Davies, bwysigrwydd cadw'r hanes hwnnw'n fyw—ein bod yn trosglwyddo hynny i genedlaethau'r dyfodol ac ein bod ni'n dysgu o wrthdaro'r gorffennol yn y gobaith nad ydyn nhw'n cael eu hailadrodd yn y dyfodol hefyd.

Soniodd nifer o Aelodau am sut—. Rwy'n croesawu'r sylwadau cadarnhaol am y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, ond fel bob amser, fel unrhyw beth, dylen ni bob amser fod yn uchelgeisiol i adeiladu ar y gwaith hwnnw a gwneud mwy. Rwy'n cydnabod, mewn blynyddoedd blaenorol, y bu hon yn ddadl am goffáu ac mae bellach wedi dod yn ddadl flynyddol, ond gwn yn y gorffennol, y bu datganiad ynghylch Diwrnod y Lluoedd Arfog, ac efallai yr hoffwn ymrwymo yma heddiw i geisio ail-gyflwyno hynny eto yn y dyfodol, i'n galluogi i gael cyfle i efallai edrych yn fanylach ar y gefnogaeth i'r rhai sy'n gwasanaethu nawr, a'n cyn-filwyr nawr, wrth i ni ganolbwyntio heddiw yn fwy ar bwysigrwydd cofio. 

Felly, wrth gloi, hoffwn ddiolch i'r Aelodau unwaith eto am eu cyfraniadau, a dim ond ymrwymo cefnogaeth Llywodraeth Cymru i'n cyn-filwyr a'r rhai sy'n parhau i wasanaethu ein gwlad ar yr adeg hynod bwysig hon o'r flwyddyn. Diolch yn fawr.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae gwelliant 1 wedi'i dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Y cwestiwn nesaf, felly, yw: a ddylid derbyn y cynnig wedi'i ddiwygio gan welliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r cynnig yna wedi'i dderbyn hefyd.

Sy'n dod â ni nawr at y cyfnod pleidleisio. Ac oni bai bod tri Aelod yn dymuno imi ganu'r gloch, fe fyddaf i'n symud yn syth i'r cyfnod pleidleisio. Fe fydd y bleidlais gyntaf ar eitem 6. Eitem 6 yw'r Rheoliadau Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 (Diwygiadau Canlyniadol) 2022. Dwi'n galw am bleidlais, felly, ar y cynnig ar y rheoliadau yma, a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 35, neb yn ymatal ac 15 yn erbyn. Ac felly, mae'r cynnig wedi'i dderbyn.

Y bleidlais nesaf, felly, yw'r bleidlais ar eitem 7 ar y Rheoliadau Treth Trafodiadau Tir (Bandiau Treth a Chyfraddau Treth) (Cymru) (Diwygio) 2022. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 35, 15 yn ymatal a neb yn erbyn. Ac felly, mae'r cynnig yna dan eitem 7 wedi'i dderbyn.

Dyna ni ddiwedd ar y gwaith am heddiw. Diolch yn fawr i chi i gyd.