National Assembly for Wales

Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary meeting. The first item this afternoon is questions to the Minister for Climate Change, and the first question is from James Evans.

Mae atebolrwydd lleol yn hanfodol i lywodraethiant ein parciau cenedlaethol. Mae dwy ran o dair o’r aelodau’n cael eu dewis gan awdurdodau lleol, gan warantu atebolrwydd i bobl a chymunedau lleol. Rydym yn gwella atebolrwydd a llywodraethiant, gan gynnwys pecyn cymorth ar gyfer Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog a swydd strategol newydd ar gyfer Cymru gyfan sy’n canolbwyntio ar amrywiaeth a llywodraethiant.

Diolch, Weinidog. Yn ein parciau cenedlaethol, mae’n hanfodol fod pobl leol yn teimlo eu bod yn rhan o’r broses o wneud penderfyniadau, a bod y parciau cenedlaethol yn sefyll o'u plaid a bod ganddynt gynrychiolaeth o’r ardal honno. Mae Llywodraeth Cymru yn penodi nifer o bobl i barciau cenedlaethol, ond yn anffodus, nid yw rhai o'r bobl hynny'n dod o Gymru hyd yn oed. Felly, yr hyn yr hoffwn ei weld yw system lle gall pobl leol gyfrannu at y broses benodi honno i sicrhau bod gennym bobl leol yn cynrychioli ein parciau cenedlaethol er mwyn gwneud yn siŵr fod ein busnesau a’n cymunedau'n teimlo bod ein parciau cenedlaethol yng Nghymru yn gwrando arnynt ac yn eu parchu. Diolch, Lywydd.

Iawn, felly, yn sicr, mae angen i barciau cenedlaethol ymateb i bobl leol a’u pryderon, ac wrth gwrs, mae’n rhaid iddynt fod yn gynrychioliadol o’r cymunedau y maent yn eu gwasanaethu, ond mae parciau cenedlaethol hefyd yn gwasanaethu holl bobl Cymru—hwy, yn amlwg, yw ein parciau 'cenedlaethol', ac mae'n bwysig iawn fod awdurdodau'r parciau cenedlaethol yn ymateb i anghenion lleol a chenedlaethol. Ac felly, mae'n rhaid inni sicrhau bod eu llywodraethiant a'u hatebolrwydd yn adlewyrchu'r angen i adlewyrchu'r gymuned ymgysylltiedig honno o fewn y parc cenedlaethol ac ar gyrion y parc cenedlaethol, ond hefyd eu bod yno ar gyfer dyfodol holl bobl Cymru.

Felly, rydym yn gweithio’n agos iawn gyda’r parciau cenedlaethol i ymgysylltu’n eang pan fyddwn yn datblygu’r cynlluniau rheoli a’r blaenoriaethau eraill. Mae angen inni gael arbenigedd penodol ar y parciau cenedlaethol, yn ogystal â’r cynghorwyr lleol sy’n cyfrannu cymaint. Felly, rwy'n awyddus iawn i sicrhau bod gennym amrywiaeth o leisiau arbenigol hefyd ymhlith penodiadau Llywodraeth Cymru. Felly, nid wyf yn gwbl sicr fy mod yn cytuno â chi y dylent fod yn bobl sy'n byw yng Nghymru, er, yn amlwg, lle mae gennym yr arbenigedd yng Nghymru, byddem yn sicr yn ceisio gwneud hynny. Rydym yn llawer mwy awyddus i sicrhau bod gan y parc cenedlaethol ystod o arbenigedd ar gael iddo, ar ei fwrdd, os mynnwch—gan mai dyna yw’r cyngor ei hun, mewn gwirionedd—ac yna drwy'r ystod o arbenigwyr y byddwn yn ymgysylltu â hwy er mwyn cael y canlyniad gorau posibl i’r bobl yn y gymuned ei hun, ond yn bwysig iawn, i holl bobl Cymru, ac mewn gwirionedd, holl bobl y DU a holl bobl y byd, gan fod y parciau cenedlaethol, wrth gwrs, yn rhan o'n tirwedd warchodedig.

Credaf hefyd fod barn pobl leol yn bwysig. Yn bwysicach fyth, credaf ei bod yn bwysig diogelu ein parciau cenedlaethol, ardaloedd o harddwch naturiol eithriadol a'r llain las—mae pob un ohonom yn elwa ohonynt. A yw’r Gweinidog yn cytuno â mi ei bod yn hollbwysig gwarchod yr ardaloedd hyn ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol, yn wahanol i arweinydd y Ceidwadwyr yn y Senedd, a ddywedodd fod datblygu yn iawn cyhyd â bod y seilwaith yn cael ei roi ar waith, megis meddygfeydd, ysgolion a seilwaith trafnidiaeth?

Wel, rwy'n cytuno'n llwyr â chi, Mike. Hoffwn bwysleisio nad oes gennym unrhyw fwriad i ddilyn Llywodraeth y DU o ran ystyried caniatáu mwy o ddatblygu ger ein parciau cenedlaethol yn ein hardaloedd o harddwch naturiol eithriadol neu ein safleoedd o ddiddordeb gwyddonol arbennig. Mae 'Cymru’r Dyfodol' a 'Polisi Cynllunio Cymru' yn darparu fframwaith cynhwysfawr o amddiffyniadau i'n parciau cenedlaethol a’n hardaloedd o harddwch naturiol eithriadol ar gyfer datblygiadau amhriodol ac rwyf fi, yn un, yn benderfynol iawn iddo aros felly.

Diolch. Mae 'Llwybr Newydd', strategaeth drafnidiaeth Cymru, yn nodi ein cynlluniau ar gyfer system drafnidiaeth hygyrch, gynaliadwy ac effeithlon, nid yn unig yn Nwyrain De Cymru, ond ledled y wlad.

Thank you for that response.

Cwyn gyffredin yn ystod cymorthfeydd stryd yw cyflwr y rhwydwaith bysiau. Mae’r gwasanaeth hwn yn achubiaeth i gynifer o bobl ac mae hynny’n arbennig o wir ym Mlaenau Gwent, lle mae perchnogaeth ceir yn isel a lle ceir cyfran uwch o bobl hŷn nag mewn llawer o etholaethau eraill. Yn anffodus, pe baech am deithio ar fws rhwng Aber-bîg a Chwm—taith 10 munud mewn car—byddai’n cymryd awr a 44 munud, gan ei fod yn mynd y ffordd hir o gwmpas. A wnewch chi roi syniad o’r broses o gyflwyno amserlen fysiau newydd ynghyd â'r gyllideb ar gyfer hynny? A wnewch chi hefyd ymgynghori â defnyddwyr bysiau yn y cymunedau lle mae llwybrau’n gweithredu fel bod y gwasanaeth yn cael ei gynllunio gyda hwy mewn cof?

Wel, rwy’n angerddol am y rôl y mae’r bws yn ei chwarae yn y system drafnidiaeth gynaliadwy. Mae wedi bod yn rhan o’r ddadl sydd wedi’i hesgeuluso ers yn rhy hir o lawer. Rydym yn ymdrin â gwaddol preifateiddio, sy’n ei gwneud yn anodd iawn mabwysiadu ymagwedd strategol, oherwydd yn y bôn, gall cwmnïau preifat gynnal y gwasanaethau y maent yn dymuno eu cynnal, a gwyddom, ar ôl blynyddoedd o gyni, nad oes gan gynghorau arian i ddarparu gwasanaethau ar gyfer angen cymdeithasol. Felly, mae angen diwygio'r peth yn gyfan gwbl. Rydym yn ymgynghori ar ein Papur Gwyn ar fysiau. Rydym wedi cael llawer o ymatebion cadarnhaol, a byddwn yn cyhoeddi crynodeb ohonynt cyn bo hir, ac yna rydym yn bwriadu cyflwyno deddfwriaeth gerbron y Senedd y flwyddyn nesaf, i bennu system fasnachfreinio. A phwrpas hynny yw caniatáu inni nodi, gyda Trafnidiaeth Cymru ac awdurdodau lleol, sut olwg sydd ar rwydwaith o lwybrau, i alluogi bysiau i fod yn opsiwn ymarferol i’r rhan fwyaf o bobl. Gwyddom nad yw oddeutu hanner ein pobl byth yn mynd ar y bws, ac os ydym am gyflawni ein targedau newid hinsawdd, mae’n rhaid i hynny newid. Felly, mae angen iddynt fod yn ddibynadwy, mae angen iddynt fod yn fynych, mae angen iddynt fod yn fforddiadwy. Er mwyn gwneud hynny, mae angen llawer o waith plymio ar y system, ac rydym yn cychwyn ar y daith honno. Yn anffodus, nid yw’n daith gyflym, ond credaf ein bod yn mynd i’r cyfeiriad cywir.

Ddirprwy Weinidog, ym mis Mehefin y llynedd, gofynnais i’r Prif Weinidog am y posibilrwydd y byddai'n cyflwyno cerdyn teithio Cymru gyfan, i ganiatáu i bobl o bob cefndir economaidd-gymdeithasol a phob grŵp oedran gael mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus. Byddai cyflwyno cerdyn o’r fath yn sicrhau teithio mwy di-dor i drigolion, cymudwyr, a myfyrwyr, yn ogystal ag annog twristiaeth, a thrwy hynny, yn ysgogi gwelliannau mewn trafnidiaeth gyhoeddus, drwy gynyddu nifer y teithwyr a’r galw. Mewn ymateb, dywedodd y Prif Weinidog fod llawer iawn yn werth ei archwilio yn y syniad, a rhoddodd ymrwymiad i archwilio’r posibilrwydd o gerdyn, i wella cysylltedd trafnidiaeth ledled Cymru. Fodd bynnag, Ddirprwy Weinidog, pan gyflwynais gwestiwn ysgrifenedig yn gofyn am y wybodaeth ddiweddaraf ar y cynlluniau, fe wnaethoch ateb ar 11 Hydref 2022, gan gyfeirio at amrywiol gynlluniau tocynnau teithio consesiynol sy'n bodoli eisoes a dweud eich bod yn archwilio opsiynau ar gyfer tocynnau integredig gyda Trafnidiaeth Cymru. Mae’n swnio'n debyg i mi, Ddirprwy Weinidog, fel pe baech yn arllwys dŵr oer ar y syniad o gerdyn teithio Cymru gyfan. Felly, a fyddech cystal â chadarnhau beth yw eich safbwynt ar hyn, ac a ydych chi wir yn cytuno â'r Prif Weinidog fod hwn yn gynnig sy'n werth ei archwilio?

Wel, rydym yn sicr yn meddwl amdano, ond fel rwyf newydd ei egluro, gan fod gennym system dameidiog sydd wedi'i phreifateiddio, nid yw mor syml ag y mae'n swnio, gan fod gan weithredwyr gwahanol systemau gwahanol, nid oes gennym allu i'w gorfodi, gan mai cwmnïau masnachol ydynt. A holl bwynt newid i system fasnachfraint ledled Cymru, gyda safonau ar gyfer gweithwyr a theithwyr, yw caniatáu mwy o gyffredinedd rhwng gwasanaethau. Ac mae hynny’n cynnwys tocyn bws, trên a theithio llesol cyfnewidiadwy, y mae Trafnidiaeth Cymru yn gweithio arno. Ond hyd nes y cawn y gwaith plymio hwnnw'n iawn, ni allwn wneud hynny. Ac mae arnaf ofn mai gwaddol preifateiddio yw'r sefyllfa yr ydym yn byw gyda hi heddiw, ac mae'n un yr ydym yn gweithio'n galed i'w goresgyn.

Gwn ein bod yn awyddus i edrych ymlaen yn hytrach nag yn ôl, ond mae’n werth nodi mai’r rheswm pam fod gennym wasanaeth bysiau o gwbl bellach yw oherwydd y cynllun brys ar gyfer y sector bysiau, a’i gynllun olynol, a gychwynnwyd yn ystod argyfwng y coronafeirws. Ac roedd honno'n enghraifft o Lywodraeth Cymru yn camu i'r adwy i gynorthwyo gwasanaeth preifat. Nawr, credaf fod gan y gwasanaeth preifat le i dalu'n ôl i ni, ac ni chredaf fod hynny'n digwydd. Beth a welwn yng nghwm Aber, er enghraifft? Mae llawer o etholwyr wedi cwyno wrthyf am wasanaethau'n cael eu canslo. A'r hyn y mae gwir angen inni ei weld yw rhyw fath o reolaeth gyhoeddus dros hyn. Nawr, rwyf wedi sylwi bod y Papur Gwyn ar ddiwygio llywodraethiant bysiau a fu'n destun ymgynghoriad yn mynd ymhellach na chynigion y Bil bysiau, felly byddai'n ddiddorol clywed yr ymatebion i'r ymgynghoriad. A wnewch chi roi syniad i ni pryd y byddwch yn eu cyhoeddi? Gwn eich bod wedi dweud y byddwch yn gwneud hynny cyn bo hir, ond a wnewch chi roi syniad clir i ni pryd y byddwch yn cyhoeddi'r ymatebion i'r ymgynghoriad bysiau, a phryd y byddwn yn clywed mwy am gynnydd y Papur Gwyn?

Diolch. Y bwriad yw gwneud hynny y mis hwn. Mae llawer iawn yn digwydd mewn perthynas â'r agenda diwygio bysiau. Rydym yn edrych ar fater tocynnau teithio, rydym yn edrych ar fater rhaglennu—fel y dywedaf, nid yn unig rhoi’r fframwaith deddfwriaethol ar waith ar gyfer caniatáu masnachfreinio, ond gweithio gyda Trafnidiaeth Cymru ac awdurdodau lleol ar ble y dylai’r llwybrau hynny fynd. Felly, mae Trafnidiaeth Cymru wedi gwneud gwaith manwl yng ngogledd Cymru fel cam cyntaf ar gyfer y gwaith o fapio ble y dylid cael llwybr bws delfrydol, sydd wedyn yn caniatáu inni gynnwys hynny yn y fasnachfraint, pan fyddwn yn ei chyflwyno a phan fyddwn yn ei gosod.

Rydych yn llygad eich lle ein bod wedi rhoi swm sylweddol o arian i'r diwydiant bysiau—oddeutu £150 miliwn o gyllid brys. Fel y dywedwch, heb hynny, ni fyddai diwydiant bysiau i'w gael yn y rhan fwyaf o Gymru. Fis Mehefin eleni, fe wnaethom gyhoeddi pecyn cymorth pellach o £48 miliwn, ac mae amodau ynghlwm wrtho—mae’n fargen rhywbeth-am-rywbeth. Ac mewn gwirionedd, mae'r berthynas waith a gawsom gyda'r diwydiant wedi bod yn gynhyrchiol iawn, sydd yn fy marn i yn ein paratoi ar gyfer masnachfreinio. Oherwydd am y tro cyntaf, credaf fod y rhwystrau wedi'u dymchwel, lle roedd y sgwrs yn arfer bod, weithiau, yn gynhennus, wrth iddynt hwy fynnu eu hawliau fel gweithredwyr masnachol. Mae bellach yn llawer mwy o bartneriaeth, ac mae gennym fynediad at ddata amser real ar y llwybrau y maent yn eu darparu a'r arian y maent yn ei gynhyrchu, ac mae hynny wedyn yn caniatáu inni lunio system newydd yn llawer gwell.

A bod yn deg â’r diwydiant bysiau, maent yn wynebu pwysau sylweddol, gyda gweithlu sydd wedi bod yn crebachu, gyda gyrwyr bysiau hŷn ddim yn dychwelyd ar ôl y pandemig, anawsterau recriwtio, yn ogystal â chostau cynyddol oherwydd chwyddiant. Felly, mae llawer o bwysau ar y diwydiant. Dyna pam ein bod yn credu mai eu rhoi ar sylfaen fwy cadarn, o dan system fasnachfreinio drefnus a thryloyw, yw’r ffordd i newid dulliau teithio.

Questions now from party spokespeople. First, the Conservative spokesperson, Janet Finch-Saunders.

Diolch, Lywydd. Weinidog, ddydd Gwener diwethaf, ymunais â chyfarfod brys gyda grŵp o landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i drafod dyfodol tai cymdeithasol yng Nghymru. Ymysg eu hofnau a’u gofidiau a’u pryderon oedd y teimlad fod Llywodraeth Cymru, yn eu barn hwy, wedi methu creu sylfaen gadarn i ysgogi adeiladu tai cymdeithasol newydd. Dim ond oddeutu 9,000 o gartrefi cymdeithasau tai ac awdurdodau lleol a adeiladwyd rhwng 2010 a 2019, cyfartaledd o 1,000 y flwyddyn. Mae hyn yn llawer llai na'ch amcangyfrif chi, hyd yn oed, fod angen rhwng 3,000 a 6,000 o gartrefi newydd dros y pum mlynedd nesaf. Mewn gwirionedd, mae eich ymrwymiad maniffesto eich hun, sy'n dweud y byddech yn adeiladu

'20,000 o gartrefi cymdeithasol carbon isel newydd i'w rhentu'

yn y fantol. Mae landlordiaid cymdeithasol cofrestredig wedi fy rhybuddio, os na allant gynyddu rhenti'n unol â chwyddiant eleni, y bydd yn rhaid gwneud toriadau difrifol i’r gwasanaethau a ddarparant. Maent yn darparu cyngor ar ddyledion. Mae llawer o bethau y mae landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn eu cynnig wrth ddarparu llety o safon. Yn sicr, hoffwn gofnodi fy niolch am y rhan y maent yn ei chwarae yn darparu cartrefi i bobl yng Nghymru. Ond hefyd, byddai toriadau difrifol yn cael effaith ar eu gallu i barhau gyda phrosiectau adeiladu. Pa gamau y byddwch yn eu cymryd i sicrhau nad oes rhaid i’r landlordiaid cymdeithasol cofrestredig eu hunain ohirio'r gwaith o adeiladu tai cymdeithasol newydd mewn unrhyw fodd?

Unwaith eto, Janet, mae gofyn y cwestiynau hyn i mi yn absenoldeb llwyr unrhyw ddealltwriaeth o’r trefniadau ariannol cyffredinol yn y DU ar hyn o bryd yn rhyfeddol. Rydym yn wynebu argyfwng costau byw ar draws y DU, yn gyfan gwbl o ganlyniad i benderfyniadau hurt y Llywodraeth Geidwadol.

Mae gennym benderfyniad anodd iawn i’w wneud ar osod y capiau rhent yng Nghymru ar gyfer tai cymdeithasol—penderfyniad anodd iawn yn wir. Rydych yn llygad eich lle fod hwnnw’n benderfyniad lle mae angen cydbwysedd rhwng sicrhau bod gennym lif o incwm rhent i wneud yn siŵr bod gennym gyllidebau ar gyfer gwaith atgyweirio a chynnal a chadw, a chyllidebau ar gyfer adeiladu tai newydd sy’n gallu bodloni’r galw cynyddol—y galw cynyddol a achosir gan y nifer o bobl sy'n methu â chadw to uwch eu pennau oherwydd yr argyfwng costau byw. Felly, mae gennym gylch dieflig hyfryd yma. Mae hwnnw’n benderfyniad anodd iawn yn wir.

Mae gennym oddeutu 20 y cant i 30 y cant o'n tenantiaid yn talu eu hunain—mae'n dibynnu pa landlord cymdeithasol cofrestredig a chyngor yr ydych yn siarad â hwy. Mae'n amlwg yn amrywio, ond mae oddeutu 20 y cant i 30 y cant o'r tenantiaid yn talu eu hunain, ac maent ymhlith y gweithwyr ar y cyflogau isaf yn ein gwasanaethau cyhoeddus ac yn ein heconomi gìg, ac maent angen gallu cadw to uwch eu pennau mewn tai cymdeithasol. Yna, fel rydym wedi'i drafod droeon, mae’r Llywodraeth Geidwadol wedi penderfynu rhewi’r lwfans tai lleol, gweithred eithriadol o wirion o ystyried ansefydlogrwydd y farchnad dai. Felly, mae nifer o benderfyniadau macro-economaidd yma sy’n gwneud y sefyllfa'n waeth o lawer.

Mae gennym hefyd broblemau gyda'r gadwyn gyflenwi fyd-eang fel y gwyddoch. Mae gennym broblemau enfawr gyda sicrhau bod cwmnïau adeiladu'n gallu cael y gweithwyr a'r deunyddiau adeiladu sydd eu hangen arnynt, gan na allwn bellach recriwtio'r gweithwyr o dramor fel yr arferem ei wneud. Mae gennym storm berffaith o drallod. Felly, wrth gwrs, rydym yn awyddus i gyflymu hynny. Rydym yn gweithio'n galed iawn gyda'n landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a'n darparwyr tai cymdeithasol. Rwy’n cyfarfod â hwy'n rheolaidd iawn, yn unigol a chyda'r grwpiau trosfwaol. Mae'n ddrwg gennyf, ond mae'r syniad fod yna fwled arian i ddatrys y llanast y mae'r economi ynddo ar hyn o bryd yn gwbl hurt.

Felly, mae ein gallu i adeiladu 20,000 o gartrefi carbon isel yn y fantol. Rydym bron yn sicr yn wynebu’r toriadau gwaethaf erioed i'r holl wasanaethau cyhoeddus. Er, pe bai eich Llywodraeth wedi cyhoeddi hynny ar yr un pryd ag y gwnaethant gyhoeddi’r llanast a oedd ganddynt, byddem yn gwybod hynny'n barod. Ni allaf ddychmygu sut y gallwch ofyn y cwestiwn hwnnw i mi, heb ystyried y sefyllfa facro-economaidd.

Weinidog, nid wyf yma i graffu ar eich perfformiad dros yr ychydig wythnosau diwethaf, ond rwyf yma i herio a chraffu ar berfformiad Llywodraeth Lafur Cymru dros 23 mlynedd sy'n gyson wedi methu adeiladu'r nifer cywir o dai, flwyddyn ar ôl blwyddyn. Mae'n rhaid i chi—. Rhowch y gorau i geisio beio Llywodraeth y DU. Eich llanast chi yw hwn. Mae datganoli o dan Lywodraeth Lafur Cymru dros y 23 mlynedd diwethaf wedi amddifadu llawer o bobl yn fy nghymuned o gartref a tho uwch eu pennau. Rhaid ichi ddefnyddio'r dulliau sydd gennych at eich defnydd yn awr i sicrhau bod digon o dai'n cael eu hadeiladu. Nid ydym eisiau gweld sefyllfa, am yr eildro, lle cymerodd flwyddyn a hanner i'r Prif Weinidog, o fis Ionawr 2021 i fis Gorffennaf 2022, gynnal uwchgynhadledd i drafod yr argyfwng adeiladu tai, sy'n rhywbeth y mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi galw amdano— ac maent yn agos iawn atoch chi—. Ac mae eu canllawiau ar ffosfforws—. Yn wir, rwyf wedi cael rhybudd y gallai'r data ar faetholion morol sy'n debygol o gael ei ryddhau gan CNC ymestyn yr ardaloedd yr effeithir arnynt ledled Cymru ac arwain at awdurdodau arfordirol bellach yn methu rhoi caniatâd cynllunio ar gyfer tai. Fe ddywedoch chi, yr wythnos diwethaf—

Mae angen ichi ddod at eich cwestiwn.

Rwy'n dod ato. Fe ddywedoch chi fod y lefel hon o drafodaeth ynghylch rhyddhau maetholion morol yn cael ei chadw ar lefel swyddogol. Mae angen ichi gael rôl arweiniol yn hyn o beth. Ac a wnewch chi egluro a ydych chi'n datblygu strategaeth, rhag ofn y bydd rhyddhau data ar faetholion morol yn arwain at fwy fyth o broblemau rheoli maetholion sy’n gwaethygu’r argyfwng adeiladu tai?

Unwaith eto, Janet, mae hyn fel ceisio trafod y 1930au heb gyfeirio at y dirwasgiad. Mae’r syniad y gallwch chi ddweud wrthyf fod fy nharged ar gyfer ffosffadau yn atal adeiladu tai, pan fyddwch yn honni drwy'r amser eich bod yn credu mewn argyfwng hinsawdd a natur, yn syfrdanol a dweud y gwir. Mae ein hafonydd mewn sefyllfa enbyd. Mae angen inni wneud rhywbeth am yr holl bobl sy’n cyfrannu at hynny, ar draws nifer fawr o sectorau. Felly, y cwmnïau dŵr, yn sicr; adeiladwyr tai, yn sicr; y sector amaethyddol, yn sicr. Pob un sector sy'n cyfrannu at hynny. Cawsom uwchgynhadledd dros yr haf, lle cytunodd pob sector â’r Prif Weinidog y byddent yn cadw at eu cyfrifoldeb eu hunain i wneud hynny. Mae CNC, wrth gwrs, yn monitro hynny, a hwy yw’r corff gorfodi wrth gwrs, ond mae’n llawer iawn mwy cymhleth na hynny. Ac a bod yn onest mae dweud wrthyf eich bod yn credu mai'r ateb i hynny yw cael gwared ar bob terfyn ar yr hyn y gellir ei adeiladu ger ein hafonydd a'n harfordiroedd a chaniatáu adeiladu tai yn ddigyfyngiad am fod fy lefelau ffosffad, rywsut, yn atal hynny, a dweud wrthyf yn gyson ar yr un pryd eich bod yn credu mewn argyfwng hinsawdd a natur yn rhagrith o fath nad wyf prin wedi'i weld o'r blaen.

Diolch, Weinidog. Gallaf roi sicrwydd gonest i chi nad oes unrhyw un erioed wedi gorfod rhoi geiriau yn fy ngheg. Nid oes angen inni fynd yn ôl i’r 1930au; mae 23 mlynedd yn hen ddigon hir i'ch diffyg adeiladu tai wneud cam â phobl Cymru. Mae swyddogion cynllunio a rheoleiddio yn ganolog i'r broses adeiladu tai yng Nghymru, ond maent wedi'u gorlethu â gwaith i'r fath raddau fel y gwn na all fy awdurdod lleol fy hun wirio cydymffurfiaeth ag amodau cynllunio, a dim ond yn awr y maent yn mynd ar drywydd gorfodi ar ôl cwynion. [Torri ar draws.] Hisht!

Weinidog, mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, Sefydliad Siartredig Rheoli Gwastraff Cymru, Cyngor Dinas Casnewydd, Cyngor Sir y Fflint a Chaerffili wedi mynegi pryderon ynghylch diffyg adnoddau a chapasiti ar gyfer gorfodi o fewn awdurdodau lleol. Felly, a wnewch chi gydweithio â ni, gyda'ch swyddogion ar draws ein hawdurdodau cynllunio, i sicrhau bod ganddynt adnoddau angenrheidiol i ymdrin â cheisiadau chynllunio yn gyflymach—i ganiatáu mwy o geisiadau cynllunio—fel bod hynny'n helpu tuag at eich targedau? A hefyd, mae angen inni gael proses orfodi effeithlon yng Nghymru. Diolch.

Unwaith eto, Janet, sut y credwch chi y caiff y bobl hynny eu talu?

Atebwch y cwestiwn.

Rwy'n ateb y cwestiwn. Y grant cynnal ardrethi sy'n talu am y bobl hynny. Ynte? Mae hwnnw wedi’i dorri gan Lywodraethau Ceidwadol olynol dros y 10 mlynedd diwethaf. Cynllunwyr yw'r staff ystafell gefn hynny y mae Llywodraethau Ceidwadol mor hoff o'u gwawdio am fod yn wastraffus. Dyma ganlyniad uniongyrchol eich polisïau cyni, gyda mwy i ddod yn ôl pob tebyg. Os credwch fod yna goeden arian hud yma yn Llywodraeth Cymru, rydych yn gwneud camgymeriad mawr. Nid wyf wedi dod o hyd iddi eto; nid yw'n bodoli. Mae eich Llywodraeth yn San Steffan yn gwbl gyfrifol am y diffyg buddsoddiad mewn gwasanaethau cyhoeddus, sy’n arwain yn uniongyrchol at y diffyg twf. Mae arnaf ofn fod y glymblaid gwrth-dwf, Janet, ar eich meinciau chi ac yn eich Llywodraeth chi.

Plaid Cymru spokesperson, Mabon ap Gwynfor. 

Thank you very much, Llywydd. I want to start by mentioning something that's common across Wales, but by using an example from my own constituency. A constituent of mine is a single parent, who's had to move in with her sister, because her former partner evicted her from her home. She is now living in a three-bedroomed home, but there are nine people living in that property. She is on the council waiting list, but there's no social housing available, so she's looking for private rental accommodation. Unfortunately, she's been priced out of the private rental market. The cheapest she can find in the area is £700 per month, but she has to prove that she has an income of three times the rent for the agent and the landlord to let it to her. That's £25,000 per year, which is more than the average wage in my constituency. She has no hope of showing that she has an income of £2,100 a month, and apparently this practice of going for a salary three times the rent is very common in the sector. There is talk that she could find a guarantor, but, again, you need family with deep pockets to do that. Do you agree with me that this practice of putting barriers in the way of people on low incomes from accessing the rental sector should come to an end, and what steps are you taking in order to remove these barriers to low-income renters? Thank you.

Yn hollol, Mabon, mae gennym arferion yn datblygu yn y sector rhentu sy’n amlwg yn gosod rhwystrau i bobl sydd am rentu. Yn amlwg, yr hyn yr hoffem ei wneud yw adeiladu llawer o gartrefi cymdeithasol yn gyflym. Rwyf newydd gael sgwrs gyda’r meinciau gyferbyn am y ffactorau macro-economaidd sy’n ein hatal rhag adeiladu mor gyflym ag yr hoffem, ond hoffwn ddweud ein bod wedi rhoi’r lefelau uchaf erioed o fuddsoddiad tuag at hynny, drwy’r grant tai cymdeithasol a chyda’n cynghorau. Felly rydym yn dal i’w hadeiladu, ond mae’r gyfradd ymyrraeth sy'n rhaid inni ei wneud bellach yn cynyddu’n sylweddol ar gyfer pob tŷ unigol. Mae’r arian yr ydym wedi’i neilltuo, er ei fod yn fwy nag erioed, wedi’i erydu gan chwyddiant wrth gwrs, sydd wedi cyrraedd ffigurau dwbl heddiw, yn ôl yr hyn a ddeallaf. Mae’n gwbl amlwg, onid yw, fod y darlun macro-economaidd yn erydu’r pŵer prynu sydd gennym yma yng Nghymru gydag incwm sefydlog, i bob pwrpas.

Ond rydym yn gweithio gyda'r cynghorau lleol i sicrhau eu bod yn gallu rhoi gwarantau a bondiau ar gyfer tenantiaid sydd yn y sefyllfa honno yn y sector rhentu preifat. Rydym yn gweithio gyda landlordiaid ein sector preifat, y gallwn gysylltu â hwy drwy Rhentu Doeth Cymru, i sicrhau eu bod yn ymwybodol o hynny a’u bod yn fodlon ac yn gallu derbyn gwarantau a bondiau gan yr awdurdod lleol. Nid yw hynny ar gael i bawb, ond mae'n swnio fel pe bai eich etholwr ar y rhestr tai cymdeithasol beth bynnag, ac y byddent yn gymwys.

Yn amlwg, rwy’n dweud yn gyson wrth y meinciau gyferbyn y byddai cynyddu’r lwfans tai lleol yn unol â chwyddiant, fel y dylent fod wedi’i wneud, yn helpu’r sefyllfa yr ydych ynddi yn sylweddol. Rydym yn gweithio gyda landlordiaid sector preifat hefyd i sicrhau bod cymaint ohonynt â phosibl yn cymryd rhan yng Nghynllun Lesio Cymru, ac mae hynny’n tyfu'n gyflym.

Gwn ein bod yn cael sgwrs am lefelau rhent a chapio rhenti, ac yn y blaen, ond o ddifrif, rydym yn gwylio'r hyn sy'n digwydd yn yr Alban ac Iwerddon gyda chryn ddiddordeb. Fe wyddoch fod y ddwy Lywodraeth wedi cael eu bygwth â chamau cyfreithiol dros yr hyn sydd wedi digwydd. Byddai gennyf gryn ddiddordeb mewn cael sgwrs â landlordiaid sector preifat mewn gwahanol ardaloedd o Gymru i ddeall beth yw eu hawydd i aros yn y farchnad, yn enwedig pe bai rhenti'n cael eu capio. Felly, os na all landlord gael y lefel honno o rent, beth fyddant yn ei wneud â’r tŷ? Y broblem yw, mewn marchnad dai anwadal a chyda chyfradd llog o'r fath, y tebygrwydd yw y bydd landlord yn gwerthu’r tŷ, gan y gallant gael lefelau tebyg o incwm drwy fuddsoddi’r arian yn y marchnadoedd, gan fod chwyddiant uchel yn amlwg yn helpu pobl sy'n cynilo, ac ond yn difreinio benthycwyr.

Felly, rydym o ddifrif yn ceisio sicrhau cydbwysedd rhwng helpu pobl i symud i mewn i'r tai hyn fel y gallant gael to uwch eu pennau, gyda'r holl ffactorau sydd gennym o ran cynyddu nifer y tai cymdeithasol mor gyflym ag y gallwn, ond rwyf hefyd yn awyddus i gymell y sector preifat i aros yn y farchnad, felly gweithio gyda hwy i wybod beth fyddai’n helpu. Er enghraifft, bydd yr Aelodau’n clywed gennym cyn bo hir am bethau fel sut y gallwn gymell y sector rhentu preifat i sicrhau bod eu cartrefi yn bodloni safonau ansawdd tai Cymru fel bod tenantiaid yn talu biliau llawer is pan fyddant yn symud i mewn i'w cartref. Mae a wnelo â mwy na'r rhenti uchel yn unig, mae lefel y gwariant ar ynni ac ati'n bwysig iawn.

Rwy'n cydymdeimlo â phobl ledled Cymru sydd yn y sefyllfa honno. Mae'n rhaid inni fynd ati'n gyflym i adeiladu llawer o'r cartrefi newydd hynny, ond mae gwir angen inni weithio gyda'n sector rhentu preifat hefyd i sicrhau sefydlogrwydd yn y farchnad a lefel weddus o elw wrth ddarparu cartrefi i bobl. Byddwn yn fwy na pharod i edrych ar yr enghraifft benodol, serch hynny, os hoffech ysgrifennu ataf.

I thank the Minister for that response.

Mae’r cwestiwn nesaf, os caf, yn ymwneud ag ymchwil ddiweddar a gomisiynwyd gan bartneriaid Cefnogi’r Mesur, sy'n cynnwys Tai Pawb, Shelter Cymru a Sefydliad Tai Siartredig Cymru. Daethant i'r casgliad y byddai cyflwyno hawl i gartref digonol yn arwain at arbedion sylweddol i bwrs y wlad. Mae'r manteision yn sylweddol. Nododd yr ymchwil fanteision gwerth £11.5 biliwn i bwrs y wlad dros gyfnod o 30 mlynedd, gyda chost gychwynnol 10 mlynedd o £5 biliwn. Afraid dweud y byddai buddsoddi mewn cartrefi addas o ansawdd gwell yn arwain at lai o dderbyniadau i'r ysbyty. Yn yr un modd, gyda chynnydd graddol yn nifer y cartrefi addas sydd ar gael, byddai llai o ddibyniaeth ar wasanaethau cymorth digartrefedd ac yn y blaen gan gynghorau ac eraill. Felly, rydym yn croesawu’r Papur Gwyn sydd ar y ffordd, a’r Papur Gwyrdd a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf yn y maes hwn, ac edrychaf ymlaen yn fawr at gydweithio â chi i sicrhau y gall y sector tai ddarparu ar gyfer anghenion pawb yng Nghymru. Fodd bynnag, ar ôl degawdau o danariannu parhaus ym maes tai cymdeithasol, a yw’r Gweinidog yn cytuno mai nawr yw’r amser i roi model buddsoddi i arbed ar waith, fel yr argymhellwyd gan Tai Pawb, Shelter Cymru a Sefydliad Tai Siartredig Cymru, ac i ymgorffori’r hawl i gartref digonol mewn deddfwriaeth, fel y'i hymgorfforir yng nghonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar hawliau dynol?

Mae gennyf gryn ddiddordeb mewn treialu hawl i gartref digonol yn ystod tymor y Senedd hon, yn sicr. Ond un o'r pethau y mae'n rhaid inni eu sicrhau yw ein bod yn gosod y dominos mewn rhes yn gyntaf. Bydd yr Aelodau wedi fy nghlywed yn siarad—mae fy synnwyr o amser yn ofnadwy—yn ddiweddar iawn yn y Siambr am y ddeddfwriaeth ddigartrefedd yr ydym ar fin ei chyflwyno. Rydym yn ystyried honno'n gam cyntaf i sicrhau continwwm tuag at yr hawl i gartref digonol, oherwydd a dweud y gwir, os nad oes gennych hawl i beidio â bod yn ddigartref, rydych ymhell i ffwrdd oddi wrth gartref digonol. Felly, i ni, mae'n ymwneud â sicrhau ein bod yn llunio'r ddeddfwriaeth fel ei bod yn cyd-fynd yn ddi-dor â gallu'r gwasanaethau digartrefedd lleol i ddarparu'r cartref digonol y dylech allu ei gael.

Y gwir yw, ar ôl yr holl gyni a wynebwyd gennym—. A chofiwch fod y cynllun hawl i brynu wedi gwahardd awdurdodau lleol rhag darparu tai yn lle’r tai cymdeithasol a oedd yn cael eu gwerthu, wedi eu gwahardd yn llwyr, ac mai yn ystod fy oes i fel gwleidydd y tynnwyd y capiau oddi ar y cyfrifon refeniw tai o’r diwedd gan y Llywodraeth Geidwadol, fel y gallai’r cynghorau adeiladu eto. Mae'n gyfleus iawn fod y bobl ar y meinciau eraill bob amser yn anghofio hyn. Mae angen inni fynd i'r afael â hynny, mae angen inni gael sgiliau yn ôl i mewn i'r sefydliadau hynny, ac yna mae angen inni ymgorffori'r hawl i gartref digonol. Hoffwn pe bai’r hawl i gartref digonol yn fwy na syniad yn unig, ac yn hawl y gellir ei gorfodi i unigolyn, ac mae hwnnw’n gam llawer mwy na'i ymgorffori fel egwyddor gyffredinol yn y gyfraith. Felly, rydym yn falch iawn o weithio gyda Phlaid Cymru ar y cytundeb cydweithio tuag at sicrhau ein bod yn gwneud hynny, gan fy mod yn siŵr y gallwn wneud hynny.

Nid yw nifer y teithwyr sy’n defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus wedi dychwelyd i'w lefelau cyn COVID, ond rydym yn parhau i weithio gyda phartneriaid i chwilio am ffyrdd o ddod â phobl allan o’u ceir ac i ddefnyddio dulliau mwy cynaliadwy.

Diolch. Weinidog, rwyf wedi bod yn ymgyrchu dros adfer gwasanaethau bysiau mewn rhannau o Ben-y-bont ar Ogwr a Phen-y-fai yn dilyn penderfyniad cwmni bysiau Easyway i roi’r gorau i fasnachu. Nid oes gan bobl heb geir sy’n byw ym Mhen-y-fai a’r ardaloedd eraill yr effeithir arnynt unrhyw ffordd o fynd i siopa, ymweld â’r ysbyty neu gael mynediad at lawer o wasanaethau eraill oni bai eu bod yn talu am dacsi, ac mae diffyg llwybrau teithio llesol hefyd. Rwyf hefyd yn pryderu am golli gwasanaeth sy'n mynd heibio i Ysbyty Glanrhyd. Roedd y llwybrau yr effeithiwyd arnynt yn fasnachol hyfyw, ac nid yw cyngor Pen-y-bont ar Ogwr yn dangos llawer o ddiddordeb mewn mynd i'r afael â'r broblem. Sut y gall pobl fod yn hyderus fod trafnidiaeth gyhoeddus yn gynnig deniadol pan ydym yn colli llwybrau bysiau mawr eu hangen, ac a wnaiff y Gweinidog ymyrryd?

Fel y buom yn ei drafod yn gynharach, rydym yn cyflwyno deddfwriaeth i roi system fysiau well, fwy cydlynol ar waith. Ceir nifer o heriau. Fel y nododd, mae llawer o bobl yn dibynnu ar y gwasanaeth bws. Gwyddom nad yw chwarter yr holl aelwydydd yn berchen ar gar. Mae ymchwil gan Trafnidiaeth Cymru o’u teithwyr eu hunain yn awgrymu nad oes car gan 80 y cant o bobl sy’n teithio ar y bws. Felly, mae gennym ymdeimlad go iawn o anghyfiawnder trafnidiaeth yma, anghyfiawnder cymdeithasol, fel y'i hadlewyrchir yn y ffordd y mae pobl yn defnyddio dulliau trafnidiaeth. Ceir angen arbennig i sicrhau bod gwasanaethau bws o ansawdd da ar gael i bobl ifanc ac i bobl ar incwm is yn enwedig, ond rydym am i'r bws fod yn rhywbeth i bawb, nid i'r rhai nad oes ganddynt ddewis yn unig. Rydym am iddo fod yn ddigon da fel ei bod yn well mynd ar fws nag mewn car. Mae angen cyfres o ddiwygiadau systemig i wneud hynny, ac rydym wedi dechrau'r broses honno.

Dylwn ddweud wrth yr Aelod fod awdurdodau lleol fel Pen-y-bont ar Ogwr yn arfer darparu cymhorthdal i gefnogi llwybrau, ond mae 10 mlynedd o gyni wedi golygu nad yw’r cyllid dewisol a fu ganddynt ar gael mwyach. Nawr, gwn nad yw meinciau’r Ceidwadwyr yn hoffi cael eu hatgoffa o’r ffeithiau ariannol, ond pan fydd arbrofion asgell dde yn cael eu cyflawni yn San Steffan, mae iddynt ganlyniadau i fywydau pobl go iawn. A phan nad oes arian ar gael yn y gyllideb, mae gwasanaethau dewisol—gwasanaethau anstatudol fel llwybrau bysiau—yn cael eu torri. Felly, mae canlyniad i'r polisïau a gyflwynir gennych, ac yna rydych yn cwyno pan fydd y canlyniadau hynny'n cael eu gwireddu mewn bywyd go iawn. Mae arnaf ofn mai rhagrith yw hynny.

Rydym yn ceisio mynd i’r afael â’r problemau systemig, ond heb y cyllid, ni allwn wneud hynny. Fel y dywedodd y Prif Weinidog ddoe, gwyddom mai’r toriad mwyaf a gawsom i gyllideb Llywodraeth Cymru mewn dros 20 mlynedd o ddatganoli oedd yr un gan y Canghellor George Osborne, pan dorrodd ein cyllideb 3 y cant, ar ôl degawd o gyllidebau cynyddol o dan Lafur. Ers hynny, rydym wedi cael degawd o dorri cyllidebau o ganlyniad i gyni. Ac yn ôl y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, gan fod Prif Weinidog y DU a’r Canghellor—y pleidleisiodd llawer o’r Aelodau yma drostynt—wedi dinistrio ein heconomi, rydym bellach yn wynebu toriadau gwariant o nid 3 y cant, ond 15 y cant. O dan y mathau hynny o doriadau, yn syml iawn ni fydd gennym y gallu i ddarparu gwasanaethau bws i’r rhai sydd eu hangen. Felly, mae’n rhaid ichi edrych ar eich cydwybod eich hun, yn hytrach na sefyll yma'n dweud wrthyf y dylwn ymyrryd. Chi a ddylai ymyrryd i wrthdroi'r polisïau hurt hyn yn San Steffan.

Un o'r ffyrdd mwyaf effeithiol o gael pobl o'u ceir yw perswadio pobl i gerdded neu feicio teithiau byr, a gwn eich bod yn cytuno, Weinidog. Yn amlwg, y buddugoliaethau cyflymaf fydd dileu'r defnydd o geir ar gyfer teithio i'r gwaith a theithio i'r ysgol. Mae'n ymwneud â mwy na chreu gwell seilwaith beicio ar ein ffyrdd. Mae angen cynlluniau benthyg hefyd i deuluoedd sydd methu fforddio prynu beic i'w plentyn, ac sy'n cael trafferth talu £3 y dydd am gludiant i'r ysgol.

Mae un o'r ysgolion uwchradd yn fy etholaeth yn cynnig ymgorffori llwybrau beicio diogel yn eu trefniadau pontio ar gyfer plant 11 oed, ond yn anffodus, nid yw'r awdurdod lleol, ar hyn o bryd, yn gallu darparu map o'r llwybrau beicio diogel i ni ar gyfer yr ardaloedd y bydd eu darpar ddisgyblion yn dod ohonynt. Felly, roeddwn yn meddwl tybed pa waith a wnewch gydag awdurdodau lleol i sicrhau ein bod yn meddwl am y broblem hon fel problem ddiwylliannol yn hytrach na dim ond problem ffyrdd—a gweithio gyda'n hysgolion a'n cyflogwyr ar hyn.

Wel, rwy'n cytuno'n llwyr. Rydym yn byw gyda gwaddol diwylliant lle roedd mwy o flaenoriaeth i geir nag i bobl, a lluniwyd rhwydwaith priffyrdd cyfan o gwmpas gwneud i geir fynd yn gyflymach, yn hytrach na meddwl sut i annog pobl i gerdded neu feicio. Fel y gŵyr Jenny Rathbone, mae tua 10 y cant o'r holl deithiau o dan un filltir. Nawr, mae'r rhain yn deithiau y gellid eu cerdded neu eu beicio mewn llawer o achosion ond oherwydd arfer, cânt eu gyrru yn y rhan fwyaf o achosion. Felly, mae gennym her ddiwylliannol, ac yna mae gennym her seilwaith, oherwydd mae pobl yn amharod pan nad ydynt yn teimlo'n ddiogel neu os yw dod allan o'u ceir yn brofiad newydd iddynt.

Mae Cyngor Caerdydd wedi bod yn gwneud gwaith rhagorol—un o'r cynghorau mwyaf blaengar yng Nghymru mae'n debyg—ar ddatblygu teithio llesol. Mae ganddo, fel y gwyddoch, rwymedigaeth gyfreithiol o dan Ddeddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 i gynhyrchu map bob tair blynedd, yn seiliedig ar ymgynghori â chymunedau, sy'n dangos lle dylai seilwaith y dyfodol fynd. Mae Cyngor Caerdydd wedi cyflwyno ei fap diweddaraf i ni, ac mae'n dangos bod dull trylwyr wedi ei fabwysiadu i sicrhau bod pob ysgol yn gysylltiedig â'r rhwydwaith teithio llesol arfaethedig. Nawr, bydd rhoi'r rhwydwaith hwnnw ar waith yn cymryd amser. Yn y cyfamser, mae Cyngor Caerdydd, yn rhannol drwy ei adnoddau ei hun, yn gweithio gydag ysgolion unigol, drwy ymyrraeth swyddogion, i geisio gwneud cynlluniau mwy meddal, y tu hwnt i'r seilwaith caled, i annog newid ymddygiad. Felly, rwy'n credu bod gwaith da iawn yn digwydd yng Nghaerdydd.

Maent wedi bod yn gwneud gwaith ar Strydoedd Saffach hefyd, ac rydym wedi bod yn treialu hyn gyda Sustrans yng Nghasnewydd. Mae arian ar gael yn awr, fel rhan o'r prosiect Llwybrau Diogel mewn Cymunedau, i gau strydoedd y tu allan i ysgolion yn ystod amseroedd codi a gollwng. Lle cafodd hynny ei dreialu, mae wedi bod yn hynod lwyddiannus. Mae hwnnw ar gael i bob awdurdod lleol yng Nghymru gymryd rhan ynddo. Yn anffodus, ychydig iawn sydd wedi cynnig ceisiadau, ond mae'n agored iddynt wneud hynny'n flynyddol. Rwy'n cyfarfod ag aelodau trafnidiaeth cynghorau yn ystod yr wythnosau nesaf i wthio'r agenda hon yn gyson. Mae'n ymwneud yn rhannol ag adnoddau a gallu swyddogion, ac yn rhannol â diwylliant a pharodrwydd. Ond mae hyn yn hollbwysig fel rhan o'n hagenda i newid dulliau teithio. 

Mae hawliau datblygu a ganiateir yn cael eu hadolygu'n gyson drwy ymgynghori ag awdurdodau cynllunio lleol, busnesau a sefydliadau eraill sydd â diddordeb mewn datblygu a'r system gynllunio. Mae'r newidiadau diweddaraf yn helpu i sicrhau hyblygrwydd i awdurdodau lleol reoli ail gartrefi a llety gosod tymor byr.

Fel y gwyddoch, Weinidog, mae'r gwaith o gyflwyno band eang gwibgyswllt yn mynd yn eithaf da yn fy etholaeth yng Ngorllewin Clwyd o ganlyniad i waith Llywodraeth y Deyrnas Unedig, gan gynnwys yn nhref Abergele. Ond un o'r pryderon a fynegwyd wrthyf gan drigolion lleol yw nad yw llawer o'r seilwaith tanddaearol presennol sydd gan Openreach yn y dref yn cael ei ddefnyddio, a bydd ceblau uwchben ar bolion yn cael eu defnyddio yn lle llawer ohono. Mae hynny'n peri pryder i drigolion lleol, sy'n teimlo y dylai fod rhwymedigaeth ar Openreach i gynnal y seilwaith tanddaearol presennol ac ailosod seilwaith tebyg.

Yn amlwg, mae'r trefniadau datblygu a ganiateir ar hyn o bryd yng Nghymru yn caniatáu i Openreach wneud hyn heb unrhyw ganiatâd cynllunio o gwbl. Pa ystyriaeth fydd Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i newid y trefniadau ar gyfer cwmnïau cyfleustodau fel Openreach i'w gwneud yn ofynnol iddynt ailosod seilwaith tebyg pan fyddant yn uwchraddio'r seilwaith yn y dyfodol? 

Wel, i ddechrau, nid cyfleustod mohono. Dylai gael ei drin fel un, ond nid yw'n cael ei drin fel un, ac mewn gwirionedd mae hynny'n arwain at gyfres gyfan o ganlyniadau. Felly un o'r pethau cyntaf yr hoffwn ei awgrymu yw eich bod yn gofyn i Lywodraeth y DU ei wneud yn gyfleustod, gan y byddai hynny'n datrys cryn dipyn o ran pam fod lleoliadau ar ei hôl hi'n—[Torri ar draws.]  

Chi sy'n gyfrifol am gynllunio.

Ie, ond rwy'n dweud wrthych eich bod chi wedi dweud mai cyfleustod ydyw ac nid yw hynny'n wir.

Mae'n gyfleustod pwysig. Roeddwn yn defnyddio'r diffiniad mewn ystyr ehangach. 

Mae'n gwneud gwahaniaeth eithaf mawr i sut mae'r system gynllunio yn gweithio, Darren. Rwy'n dweud wrthych chi, mae'n gwneud gwahaniaeth, ac nid yw'n gyfleustod.

Nid wyf yn gwybod beth yw manylion cytundeb Llywodraeth y DU gydag Openreach i wneud y gwaith, ond pam ar wyneb y ddaear nad yw'n golygu bod rhaid iddynt ddefnyddio'r seilwaith presennol? Roedd ein cytundeb ni'n cynnwys hynny. Dylai eu cytundeb hwy fod wedi cynnwys hynny. Felly, unwaith eto, nid wyf yn gyfrifol am hynny. Mae'n hen bryd iddynt ysgwyddo'u cyfrifoldebau. Ers amser hir, rydym wedi gorfod rhoi arian datblygu economaidd tuag at y gwaith o ehangu band eang yng Nghymru am fod Llywodraeth y DU wedi bod yn cysgu ar ei thraed.

Er hynny, nid oeddwn yn ymwybodol o'r broblem benodol honno. Os ydych eisiau ysgrifennu ataf, rwy'n fodlon edrych ar y mater, ond byddwn yn dychmygu ei fod yn ymwneud â darpariaeth y cytundeb, felly mae'n debyg y byddaf eisiau gofyn i chi ysgrifennu at Weinidog Llywodraeth y DU i ofyn a ydynt yn barod i gael trafodaeth gyda mi ynglŷn â beth yw trefniadau'r cytundeb penodol hwnnw gydag Openreach. Ond cofiwch, pe bai'n gyfleustod, byddai'r rheolau cynllunio'n wahanol iawn.

Yn sicr. Ar 7 Hydref, cyhoeddais fod 11 o ddatblygwyr wedi ymrwymo i gytundeb datblygwyr Llywodraeth Cymru. Mae gwaith bellach ar y gweill i greu'r ddogfennaeth gyfreithiol ffurfiol a fydd yn sail i'r cytundeb, ac rwy'n rhagweld y bydd drafft o'r ddogfennaeth yn cael ei rannu gyda datblygwyr erbyn diwedd y mis hwn.

Diolch yn fawr am hynny, Weinidog. Rwy'n falch o glywed am y cytundeb cyfreithiol. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi nad yw'n foddhaol fod lesddeiliaid yn mynd â datblygwyr i'r llys ar hyn o bryd. Ni ddylai hynny fod yn digwydd, ac un enghraifft yw Celestia gerllaw. Yn eich datganiad, fe wnaethoch chi sôn am amserlenni gyda datblygwyr; a wnewch chi roi diweddariad i ni ar yr amserlenni hynny?

Mae'n anodd iawn rhoi diweddariad i chi ar amserlen pob datblygwr am resymau amlwg, Rhys, ond rydym yn gweithio gyda hwy i ddeall beth yw'r amserlen ar gyfer eu hadeiladau. Rwy'n falch iawn o ddweud bod rhai adeiladau yn cael eu hadfer yn awr ac rwy'n gobeithio ymweld â nifer ohonynt dros yr wythnosau nesaf. Rydym wrth ein bodd fod adeiladau wedi mynd i'r cyfnod adfer gan fod y gwaith arolygu wedi ei gwblhau. Yn ddiweddar ysgrifennais at yr holl gwmnïau rheoli a strwythurau gwahanol berchnogion adeiladau oherwydd mae ceisio darganfod pwy sy'n gyfrifol am beth yn y system yn gymhleth, fel y gwyddoch. Ond rydym newydd ysgrifennu at bob un ohonynt i sicrhau eu bod yn ymwybodol fod angen iddynt roi caniatâd inni fynd i mewn i wneud y gwaith arolygu ymwthiol. Rydym mewn cysylltiad â nifer o drigolion i geisio hwyluso a chyflymu'r gwaith hwnnw.

Rydym yn ceisio gwneud yn siŵr fod gennym lif priodol o waith ar gyfer y cyfnod adfer fel nad ydym yn cystadlu â'n gilydd am sgiliau, cyflenwadau ac yn y blaen, ac fel nad ydym yn gwthio'r pris i fyny yn anfwriadol, yn amlwg. Ac un o'r rhesymau pam fod Llywodraeth Cymru wedi ymyrryd yn yr arolygon yn y ffordd a wnaeth yw er mwyn gwneud yn siŵr nad yw hynny'n digwydd, oherwydd mae cost arolygon wedi codi yn Lloegr wrth i bobl gwblhau. Felly, rydym bob amser yn gweithio gyda'n cwmnïau adeiladu. Mae Lee Waters a minnau'n cael cyfarfodydd rheolaidd gyda'r fforwm adeiladu a'r fforwm adeiladwyr tai, felly rydym yn hoffi gweithio gyda hwy i sicrhau bod gennym waith ar y gweill, a bod ein busnesau bach a chanolig yn cael y gwaith lle bo hynny'n briodol, a bod gennym y cymysgedd cywir o sgiliau ac yn y blaen. Felly, rydym yn gweithio'n agos iawn gyda'r datblygwyr i wneud yn siŵr eu bod yn ysgwyddo'r cyfrifoldeb mewn perthynas â thaliadau. Yma yng Nghymru, ni fydd yn rhaid i lesddeiliaid dalu costau cyfreithiol mawr, fel a wnânt o dan y gronfa diogelwch adeiladau, i allu gwneud hynny, oherwydd byddwn yn camu i'r adwy. Ond ni allwn esgus ei bod yn bosibl adfer nifer yr adeiladau sydd gennym mewn mis neu ddau; mae hwn yn brosiect tymor hir. Rydym hefyd yn ceisio sicrhau ein bod yn gwneud y gwaethaf yn gyntaf a sicrhau bod pobl yn gallu byw i mewn, a dyna pam fod gennym y cynllun achub, ac yn y blaen, i gyd-fynd ag ef. Wrth inni ddod yn ymwybodol o'r adeiladau sy'n cael eu hadfer, byddaf yn rhannu cymaint ag y gallaf gyda'r Aelodau, am resymau cyfrinachedd masnachol ym mhroses y cytundeb, ynglŷn â ble mae hynny'n digwydd. Lywydd, mae'n debyg y byddaf yn gwneud hynny drwy ddatganiad ysgrifenedig wrth i'r wybodaeth honno ddod ar gael. 

Gyda phleser. Roedd ein cyfradd ailgylchu trefol yn 65.4 y cant yn 2020-21, ein canran uchaf erioed, sy'n fwy na'r targed o 64 y cant. Mae'r llwyddiant hwn, er gwaethaf yr holl heriau a ddaeth yn sgil y pandemig, yn dyst i waith caled ein hawdurdodau lleol ac yn enwedig eu staff rheng flaen, a sicrhaodd y gallai pobl Cymru barhau i ailgylchu fel y maent wedi hen arfer ei wneud. 

Diolch, Weinidog. Fy mhleser i. Tra bod pob un ohonom yn cael ein hannog i wneud ein rhan i ailgylchu gartref, hoffwn dynnu eich sylw, Weinidog, at bolisi cyngor Abertawe o atal ailgylchu pren yng Nghlun yng nghanolfan ailgylchu Gorseinon. Mae'r polisi hwnnw'n golygu bod rhaid i filoedd o bobl ar draws Abertawe—o Benrhyn Gŵyr a llefydd fel y Mwmbwls, ac ardaloedd fel Gorseinon yng Nghasllwchwr—deithio hyd at 20 milltir i Lansamlet, sef yr unig safle sy'n caniatáu i bobl ailgylchu pren. O ystyried nad yw pobl yn gallu cario llwythi trwm o bren ar drafnidiaeth gyhoeddus, wrth gwrs, mae hyn bellach yn achosi lefelau llawer uwch o dagfeydd ac allyriadau ar ein ffyrdd oherwydd, yn amlwg, car yw'r unig ffordd sydd gan bobl o gyrraedd y lleoliadau hyn.

Fodd bynnag, pan gafodd y cyngor eu holi am hyn, dywedasant fod y polisi hwnnw wedi deillio o'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi newid y rheolau mewn perthynas ag ailgylchu pren. Felly, dywedwyd wrthyf fod nifer o bobl bellach yn llosgi pren, neu weithiau hefyd yn ei ddympio o gwmpas Abertawe. Felly, Weinidog, a wnewch chi weithio gyda chyngor Abertawe i'w helpu i ddiwygio'r cynllun hwnnw i ganiatáu i drigolion ailgylchu pren mewn lleoliadau eraill ar draws y ddinas, a fydd, gobeithio, yn gwella cyfraddau ailgylchu ac yn lleihau'r pwysau ar ein ffyrdd, ar adeg pan fo Llywodraeth Cymru a chyngor Abertawe wedi datgan argyfwng hinsawdd? 

Yn sicr, Tom. Un o'r problemau gyda hynny, mewn gwirionedd, yw'r ffordd y mae'r system gynllunio'n rhyngweithio â'r system ailgylchu, fel mae'n digwydd. Felly, rydym yn edrych i weld beth y gallwn ei wneud i sicrhau nad yw hynny'n digwydd. Rydym hefyd, fel y gwyddoch chi, ar fin symud i darged o 70 y cant ledled Cymru, ac yn ardal Abertawe yn unig, mae gennym dri chyngor sy'n perfformio'n dda iawn, ond rhaid imi gyfeirio'n benodol at Gyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr gan eu bod ar 69 y cant. Felly, rwy'n falch iawn yn wir eu bod wedi gallu gwneud hynny. Rydym bob amser yn anelu i ailgylchu gwahanol ddeunyddiau ar wahân hefyd, oherwydd rydym yn gallu denu ailbroseswyr i Gymru mewn niferoedd cynyddol, ac maent yn dod â'r swyddi gwyrdd yr ydym eu hangen mor daer gyda hwy.  A hefyd, wrth gwrs, maent yn lleihau'r angen i ddefnyddio deunyddiau newydd wrth weithgynhyrchu gwahanol eitemau a ddefnyddir yn gyffredin. Felly, un o'r pethau yr ydym yn bwriadu ei wneud i gyrraedd y 70 y cant yw sicrhau bod gwahanol ddeunyddiau ailgylchadwy yn cael eu casglu gan yr awdurdod lleol fel rhan o'r casgliad. Byddwn yn cyhoeddi rhywfaint o bethau mewn perthynas â hynny. 

Rwyf wedi bod yn ymwybodol o rai problemau penodol yn Abertawe wrth gwrs; rydych yn ymwybodol fod lefel fy etholaeth yn draean o'r hyn y gwnaethoch ei grybwyll yno. Byddwn yn gweithio gydag Abertawe i sicrhau y gallwn unioni'r sefyllfa honno. Mae yna broblem fach ynghylch yr hyn sy'n cael ei ystyried yn bren gwastraff, ac nid wyf am fynd ar drywydd hynny gyda'r Llywydd gan y bydd yn dweud bod amser yn brin. Ond rwy'n fwy na pharod i gael trafodaeth ar wahân gyda chi am hynny.  

Rydym yn cefnogi'r sector tai i barhau i gyflenwi cartrefi newydd yng nghyd-destun yr heriau presennol. Mae ein dull newydd o asesu'r farchnad dai leol yn cynorthwyo awdurdodau lleol i gynllunio cyflenwad tai cynaliadwy a fydd yn ateb yr angen lleol.

Diolch am eich ymateb. Yn ôl ffigurau diweddaraf Stats Cymru, cafodd 7,492 o gartrefi cymdeithasol newydd eu darparu yng Nghymru yn ystod 12 mlynedd gyntaf y Llywodraeth Lafur ddatganoledig, gydag 11 ohonynt yn cyd-fynd â Llywodraeth Lafur y DU—cwymp o 73.45 y cant ar y 28,215 o gartrefi cymdeithasol newydd a gafodd eu darparu yng Nghymru yn ystod 12 mlynedd o Lywodraeth Geidwadol y DU hyd at 1997. Nododd adolygiad tai y DU yn 2012 mai Llywodraeth Cymru ei hun a roddodd flaenoriaeth is i dai yn ei chyllidebau cyffredinol, ac felly erbyn 2009-10, ganddi hi yr oedd y lefel gyfrannol isaf o bell ffordd o wariant ar dai ymhlith y pedair gwlad. Yn 2019, y flwyddyn uchaf ar gyfer cofrestru cartrefi newydd yn y DU ers 2007, gostyngodd y niferoedd yng Nghymru dros 12 y cant. Mae hyd yn oed y ffigurau diweddaraf a gyhoeddwyd ar gyfer chwarter 2 eleni yn dangos mai Cymru oedd yr unig genedl neu'r unig ranbarth o 12 yn y DU i weld nifer y tai newydd a gwblhawyd wedi lleihau. Os ydych yn anghytuno ag unrhyw un o'r ffigurau swyddogol hyn, gallaf eu hanfon atoch. 

Felly, os nad ydych yn anghytuno â'r rhain, pryd y gwnewch chi roi'r gorau i ddweud a dechrau gofyn i'r sector tai cyfan, gan gynnwys darparwyr tai traws-sector, sut i fynd i'r afael ag argyfwng cyflenwad tai fforddiadwy hirsefydlog Llafur yng Nghymru, rhywbeth y dechreuais i a'r sector cyfan—a Phlaid Cymru ar y pryd—rybuddio Llywodraeth Lafur Cymru yn ei gylch tua 18 mlynedd yn ôl?

Wel, wyddoch chi, Mark, byddwn yn dweud unwaith eto fod gallu'r Ceidwadwyr i ddyfynnu ystadegau y tu hwnt i'r sefyllfa facro-economaidd yn rhyfeddol. Felly, mae'r Llywodraeth hon wedi gosod y lefelau uchaf erioed o gyllid grant tai cymdeithasol drwy'r gyllideb, felly £300 miliwn, a dyraniadau cyllideb ddangosol ddrafft o £330 miliwn ar gyfer y flwyddyn nesaf a £325 miliwn ar gyfer y flwyddyn ar ôl honno, yn amodol, wrth gwrs, ar yr anhrefn lwyr a welwn yn San Steffan. Yng ngogledd Cymru mae'r grant tai cymdeithasol wedi cynyddu o £48,533,745 a wariwyd yn 2021-22 i £65,750,153 o ddyraniad yn 2022-23. Felly, cynnydd sylweddol iawn—mae bron iawn wedi'i ddyblu, mewn gwirionedd.

Ni yw'r wlad gyntaf i fandadu bod yr holl gartrefi newydd a ariennir gan y grant tai cymdeithasol wedi'u cynllunio i sgôr EPC A, drwy ofynion ansawdd datblygu Cymru a gafodd eu lansio ym mis Gorffennaf 2021. Mae hyn yn ymwneud â mwy na dim ond adeiladu unrhyw hen dŷ, ei godi rywsut-rywsut a gwneud yn siŵr eich bod yn gallu galw hwnnw'n adeilad newydd. Mae eich Llywodraeth eich hun wedi gorfod penodi ombwdsmon cartrefi newydd oherwydd cyflwr cwbl warthus nifer o'r cartrefi newydd yr oeddech mor hapus i ddarllen yr ystadegau arnynt, Mark. Maent yn hollol warthus. Maent wedi cael eu hadeiladu'n wael, maent yn ddrafftiog, maent yn anodd i fyw ynddynt, ac maent yn llythrennol wedi gorfod penodi ombwdsmon i reoli'r farchnad. Mae'n llawer gwell cael asesiad priodol o'r farchnad dai leol, y lefel gywir o ddeiliadaeth gymysg, a'r lefel gywir o insiwleiddio a niwtraliaeth carbon nag adeiladu unrhyw hen beth yn unrhyw hen le a rhoi tic i chi'ch hun.

Diolch, Rhianon. Bydd ein polisïau o gefnogi cartrefi, busnesau a'r sector cyhoeddus i leihau'r galw am ynni ynghyd â chamau gweithredu cadarnhaol i gynyddu'r gwaith o gynhyrchu ynni adnewyddadwy sy'n cael ei gynhyrchu'n ddomestig yn gwella diogelwch ynni ym mhob ardal yng Nghymru.

Diolch. Wrth i'r argyfwng costau byw waethygu ac wrth i lefelau gorbryder godi i drigolion ar draws Islwyn oherwydd y biliau ynni cynyddol, mae'n hanfodol yn awr yn fwy nag erioed fod y DU yn mynd i'r afael â mater diogelwch ynni. Weinidog, fe wnaethoch gyhoeddi datganiad ysgrifenedig yn gynharach eleni ym mis Ebrill, yn dilyn ymosodiad Rwsia ar Wcráin, a ddywedodd fod Llywodraeth Cymru yn parhau i wrthwynebu echdynnu tanwyddau ffosil yng Nghymru, ac yn parhau i wrthwynebu ffracio. Weinidog, pa asesiad, felly, y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud yn y misoedd ers y datganiad ysgrifenedig o'r modd y mae Llywodraeth y DU yn gweithio mewn partneriaeth gyda gweinyddiaethau datganoledig i ddiogelu a sicrhau cyflenwadau ynni ar gyfer holl wledydd y Deyrnas Unedig?

Diolch, Rhianon. Yr ateb i'r argyfwng ynni hwn yw peidio ag ehangu echdynnu tanwyddau ffosil newydd. Nid ydym yn cefnogi cynlluniau Llywodraeth y DU i ehangu trwyddedau olew a nwy newydd ym môr y Gogledd ac agor safleoedd ffracio newydd yn Lloegr. Bydd ein polisïau yn parhau i wrthwynebu echdynnu newydd yng Nghymru. Mae blynyddoedd—blynyddoedd—o bolisi ynni anflaengar ar lefel y DU wedi ein gadael yn agored iawn i chwyddo prisiau byd-eang, fel a amlygwyd gan ddigwyddiadau diweddar, gyda disgwyl y bydd prisiau ynni, sydd eisoes yn uwch nag erioed, yn codi ymhellach o ganlyniad i rhyfel Rwsia yn Wcráin. Er bod prisiau ynni wedi'u rhewi, ac mae hynny i'w groesawu—er bod hynny eto'n amrywio'n fawr wrth i ni siarad, a Duw a ŵyr pwy fydd y Canghellor erbyn diwedd y sylwadau hyn, gyda'r holl ansefydlogrwydd. Rydym yn croesawu'r camau i rewi prisiau ynni, ond maent yn dal i fod yn sylweddol uwch na'r hyn oeddent y gaeaf diwethaf, hyd yn oed gyda rhewi prisiau ynni—maent yn dal i fod yn anfforddiadwy i lawer o aelwydydd er gwaethaf rhewi prisiau.

Mae gennym gyfraddau llog uwch hefyd a phunt wannach, sy'n codi chwyddiant i lefelau nas gwelwyd ers y 1980au pan, gadewch i mi feddwl nawr, o, Llywodraeth Geidwadol wrth y llyw, ac mae hynny'n gwanhau gallu pobl i dalu'r prisiau hurt hyn, ac wrth gwrs mae'n gwneud yr ynni'n ddrutach beth bynnag. Mae gennym farchnad ynni sydd wedi'i chlymu wrth bris nwy nad yw'n ystyried y farchnad wahanol mewn ynni adnewyddadwy, lle mae'r gwariant cyfalaf i adeiladu'r cyfleuster yn llawer pwysicach na'r cyflenwad ynni, oherwydd mae hwnnw am ddim, yn amlwg, am adnodd adnewyddadwy. Felly, mae diwygio'r farchnad ynni mewn ffordd sy'n rhoi sefydlogrwydd i'r diwydiant a sicrwydd i ddefnyddwyr yn angenrheidiol ac mae'n hen bryd ei wneud. Felly, rydym yn gweithio i fwrw ymlaen ag argymhellion ein harchwiliad dwfn i ynni adnewyddadwy, y bwriodd Lee Waters ati i'w gyflawni cyn gynted ag y daethom yn Llywodraeth mewn gwirionedd, er mwyn inni allu cyflymu'r defnydd o ynni adnewyddadwy a sicrhau budd economaidd a chymdeithasol i Gymru, a bydd ein cynlluniau ynni lleol yn helpu i nodi'r atebion ynni cywir ar gyfer y cyfleuster cywir yn y lle cywir i bobl Islwyn ac ar draws Cymru.

Finally, question 9. Luke Fletcher.

Gwnaf. Bydd adolygiad manylach o Fesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008 yn cael ei gyhoeddi cyn bo hir.

Thank you for that response, Minister.

Rwy'n derbyn gohebiaeth yn aml gan etholwyr am y rhwystrau dyddiol sy'n eu hwynebu oherwydd y trothwyon milltiroedd. Nid yw'n iawn, yn 2022, fod y rhwystrau sylfaenol hyn yn wynebu rhai o'r cymunedau mwyaf difreintiedig yng Nghymru—rhwystrau y mae gan Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol bwerau i gael gwared arnynt. Yn ôl ym mis Mawrth, tynnais sylw penodol at Gaerau, cymuned sydd ychydig i'r gogledd o Faesteg yng nghwm Llynfi. Ar drothwy misoedd y gaeaf, bydd plant yng Nghaerau yn gorfod cerdded 45 munud i awr yn ôl ac ymlaen i'r ysgol ym mhob tywydd. Byddant yn cael eu gorfodi i gerdded ar hyd llwybrau nad ydynt yn ddiogel, a bydd llawer o blant ag asthma yn cael eu gorfodi i gerdded ar hyd ffyrdd sydd â thagfeydd mawr. Mae gan awdurdodau lleol bwerau disgresiwn yma ac mewn amgylchiadau fel y rhain gallent ostwng y trothwy milltiroedd i gynnwys ardaloedd difreintiedig fel Caerau, ond nid ydynt wedi gwneud hynny, felly a wnaiff y Llywodraeth gamu i'r adwy?

Wel, diolch am y cwestiwn. Fel y gwyddoch, mae gofyniad cyfreithiol o dan y Mesur teithio gan ddysgwyr i ddarparu trafnidiaeth yn seiliedig ar drothwy o dair milltir, ac rwy'n deall y pwynt a wnaeth Luke Fletcher fod hynny weithiau'n rhy bell i lawer o blant. Bûm yn cerdded gyda phlant Ysgol y Gwendraeth o'r Tymbl i'w hysgol cyn y cyfyngiadau symud, taith o dair milltir. Fe wnaethant ofyn yn garedig i mi gario eu bagiau cerddoriaeth, ac erbyn imi gyrraedd yr ysgol, roedd fy nghefn yn eithaf blinedig, rhaid i mi ddweud. Felly, rwy'n cydymdeimlo â'r ddadl.

Rydych yn nodi'n gywir fod gan awdurdodau lleol bwerau disgresiwn i newid hynny, ac mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf, er enghraifft, yn darparu trafnidiaeth dros drothwy o ddwy filltir. Er ei bod yn bosibl ei wneud, mae'n amlwg fod angen cyllid i'w wneud. Mae'r bil blynyddol am drafnidiaeth i'r ysgol yn £100 miliwn; mae'n un o'r eitemau mwyaf o wariant gan awdurdodau lleol ar wahân i wasanaethau cymdeithasol, ac nid yw'r cyllid wedi bod yno. Ac o ystyried y toriadau a wynebwn, bydd yn anos byth cynnal y gwasanaethau y maent yn eu darparu eisoes. Rwy'n credu bod hwnnw'n rhywbeth y mae angen inni ei ystyried yn ofalus: mae realiti toriadau gwariant o tua 15 y cant yn golygu efallai na fydd y gwasanaethau sylfaenol yr ydym wedi dod i'w cymryd yn ganiataol yn gynaliadwy. 

Rydym wedi cynnal adolygiad, fel y soniodd Luke Fletcher, i'r Mesur teithio gan ddysgwyr. Rydym wedi cwblhau'r rhan gyntaf ohono, ac rydym bellach yn yr ail ran, a byddwn yn ymgynghori â rhanddeiliaid i edrych ar fanylion y trefniadau cymhleth iawn y gallai fod angen eu newid ac y bydd angen deddfwriaeth ar eu cyfer.

Rwyf hefyd yn eithaf awyddus i gysylltu hyn â'r system fysiau ehangach. Felly, yn hytrach na rhoi £100 miliwn tuag at drafnidiaeth ysgol a swm o arian ar wahân wedyn i wasanaethau bws nad ydynt yn bodoli o bosibl, mae angen inni ddod â'r ddau beth ynghyd. Yr wythnos diwethaf, cefais sgwrs gyffrous iawn gyda'r weinyddiaeth newydd yn sir Fynwy sy'n ceisio gweld a allant edrych ar draws y gwasanaethau a dod â'r rheini at ei gilydd. Nid yw'n syml; mae yna bethau y mae angen gweithio drwyddynt, ond rwy'n credu ei fod yn ddull llawer mwy strategol o weithredu. Felly, fel y soniais wrth Hefin David yn gynharach, wrth inni edrych ar ddwysedd y rhwydweithiau bysiau y byddwn eu hangen, mae angen inni gynnwys trafnidiaeth ysgol yn ogystal â thrafnidiaeth gyhoeddus ehangach gyda'i gilydd.

Y peth arall y byddwn yn ei ddweud yw ein bod ni hefyd eisiau sicrhau bod teithio llesol yn fwy o opsiwn i fwy o bobl ifanc. Mae tair milltir, er enghraifft, yn daith y gallai'r rhan fwyaf o bobl ei seiclo mewn tua 20 munud, os oes cyfleusterau addas a diogel, a'r hyn yr ydym ei eisiau drwy Ddeddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 yw i awdurdodau lleol roi'r cyfleusterau hynny ar waith, felly nid canolbwyntio ar lwybrau hamdden, ond canolbwyntio ar sut y mae cael pobl o lle maent yn byw i lle maent yn mynd i'r ysgol. Felly, i nifer o ddisgyblion, gallai hwnnw fod yn opsiwn ymarferol—nid i bawb, ond i fwy nag ar hyn o bryd. 

Yn ddiweddar, gyda Sarah Murphy, cyfarfûm â'r aelod cabinet o Ben-y-bont ar Ogwr, y Cynghorydd Jon-Paul Blundell, a'r Cynghorydd John Spanswick i ystyried yr eitem hon a'r pwysau sy'n wynebu Pen-y-bont ar Ogwr yn enwedig, a'r gwaith sy'n digwydd i geisio gweld beth y gellir ei wneud. Ond rwy'n ofni y gallai'r holl waith da a wnawn a'r holl ddyheadau sydd gennym gael eu golchi ymaith gan y cyni sydd ar fin ein taro.

I thank the Deputy Minister and the Minister.

The next item, therefore, is questions to the Minister for Economy. The first question today is from Natasha Asghar.

Rydym mewn trafodaethau cychwynnol gyda Gweinidog presennol Llywodraeth y DU i ddeall cynigion y parthau buddsoddi a'r goblygiadau posibl i Gymru mewn mwy o fanylder. Byddai angen i unrhyw fenter i Gymru gyd-fynd â'n polisïau ar waith teg a'r amgylchedd, er enghraifft, yn ogystal â chynhyrchu twf gwirioneddol ychwanegol, yn hytrach na dim ond symud gweithgarwch busnes.

Diolch. Fe gyfarfûm â Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru yn ddiweddar i drafod y problemau sy'n wynebu cwmnïau sy'n ceisio tyfu a ffynnu yn yr hinsawdd economaidd anodd sydd ohoni. Yn erbyn cefndir o ansicrwydd, roedd yn amlwg fod rhaid i Lywodraeth Cymru flaenoriaethu camau i leddfu pwysau costau ar fentrau bach a chanolig. Yn y cyd-destun hwnnw, mynegwyd siom ynghylch yr amheuaeth a fynegwyd gan Weinidogion Cymru ynghylch polisi parthau buddsoddi Llywodraeth y DU, a luniwyd i sbarduno twf economaidd drwy amrywiaeth o gamau i symleiddio cynllunio, treth, rheoleiddio a hyblygrwydd arloesol. Mae'r rhain yn cynnwys rhyddhad o 100 y cant rhag ardrethi busnes i safleoedd busnes newydd. Weinidog, o ystyried bwriad Llywodraeth y DU i sefydlu parthau buddsoddi, a wnewch chi ymrwymo i ymgysylltu'n adeiladol â San Steffan i sicrhau na chaiff Cymru ei gadael ar ôl fel y gall busnesau Cymru fanteisio ar y potensial am fwy o weithgarwch economaidd a chreu'r swyddi sgiliau uchel yr ydym i gyd eisiau eu gweld? Diolch.

Wel, rydych yn iawn, mae'n gyfnod anodd i deuluoedd ac i fusnesau sy'n ei chael hi'n anodd goroesi, gyda'r ansicrwydd a'r darlun ansefydlog ar lefel y DU. Mae'n cael effaith wirioneddol ar bob un ohonom. Mae cost cyllid busnes wedi cynyddu, yn ogystal â chostau unigol i berchnogion cartrefi hefyd. Wrth gwrs, rwyf wedi sylwi bod chwyddiant ychydig dros 10 y cant yn y ffigurau diweddaraf heddiw. Nid wyf yn credu bod ceisio awgrymu bod Llywodraeth Cymru yn chwarae rôl adeiladol a llawn diddordeb yn y cynnig parth buddsoddi a wnaed yn arwain at ddiflastod ac mai dyma'r gwir achos dros ofn ac ansicrwydd ynglŷn â dyfodol busnesau yn adlewyrchu realiti ein sefyllfa. Yn fy ymgysylltiad uniongyrchol â'r Ffederasiwn Busnesau Bach, nid ydynt erioed wedi mynegi unrhyw beth sy'n debyg i siom ynghylch y dull o weithredu rwy'n ei fabwysiadu yn fy ymgysylltiad â Gweinidogion y DU. Mae angen i mi ddeall yn iawn beth yw'r cynigion, beth y mae'r cynigion yn ei olygu i Gymru, beth y maent yn ei olygu i drethu datganoledig, a beth y maent yn ei olygu i realiti refeniw y Llywodraeth hon, gan gofio ein bod yn disgwyl wynebu tynhau, gostyngiad toriad yn ein cyllideb pan fydd y gyllideb Calan Gaeaf yn cael ei chyhoeddi yn y pen draw. Ac unwaith eto mae angen inni ddeall hefyd beth fydd yn digwydd i barthau buddsoddi ger ein ffin. Cynigir parthau buddsoddi yn y de-orllewin ac yn wir mae cynnig i osod parth buddsoddi yng Ngorllewin Sir Gaer a Wirral, a bydd y pethau hyn o bwys i ni. Mae angen imi ddeall y polisïau, mae angen imi ddeall beth y mae'n ei olygu mewn gwirionedd, ac yn ddelfrydol, hoffwn gael sgwrs sy'n edrych yn debycach o lawer i ddiwedd ein trafodaeth ar borthladdoedd rhydd, yn hytrach na'r gweiddi megaffon a gafwyd yn y flwyddyn a mwy cyn y cytundeb hwnnw.

Mae gan ein treftadaeth grefyddol le pwysig ynghanol ein cymunedau. Mae Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid a chefnogaeth i brosiectau treftadaeth ffydd mewn amryw o ffyrdd. Rydym yn mynd ati i gynorthwyo adeiladau a sefydliadau yn y sector hwn i warchod a hyrwyddo'r agwedd hon ar ein hanes cyffredin.

Diolch am yr ymateb hwnnw, Weinidog, ac rwy'n ddiolchgar am y gefnogaeth a roddodd Llywodraeth Cymru i nifer o brosiectau ar draws gogledd Cymru ac yn wir mewn rhannau eraill o'r wlad. Mae un prosiect sydd ar y gweill yng ngogledd Cymru ar hyn o bryd yn cael ei drefnu gan Nathan Abrams a'i dîm o Brifysgol Bangor, sydd wedi bod yn ymchwilio i hanes cymunedau Iddewig yng ngogledd Cymru. Maent eisoes wedi gwneud gwaith ymchwil i hanes Iddewig ardaloedd Ynys Môn, Gwynedd a Llandudno, ac maent bellach yn symud i ogledd-ddwyrain Cymru i barhau â'u gwaith ymchwil. Mae hyn yn bwysig iawn, yn amlwg, nid yn unig i'r gymuned Iddewig, ond i bobl eraill yng ngogledd Cymru sydd â diddordeb dwfn ac angerddol yn ein naratif ffydd fel gwlad. Pa gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru'n ei rhoi i brosiectau ymchwil o'r fath? Ac os nad oes llawer o fuddsoddiad yn mynd tuag at ymchwilio i hanes o'r fath, a gaf fi annog Llywodraeth Cymru i edrych yn iawn ar sut y gallai hwyluso'r mathau hyn o bethau yn y dyfodol?  

Wel, yn sicr fe edrychaf ar y mater gyda'r Dirprwy Weinidog, sydd fel arfer yn arwain yn y maes hwn. Wrth gwrs, mae hi'n ymwybodol iawn o'r dreftadaeth Iddewig, o ystyried y gwaith a wnaed yn ei hetholaeth ei hun. Ac mae gennyf ddiddordeb arbennig yn nhreftadaeth Iddewig dinas Caerdydd, y cynrychiolaf ran dda ohoni, a hefyd yn y realiti ei bod yn dal i chwarae rhan bwysig ym mywydau llawer o bobl, nid yn unig adeg gŵyl. Felly, rwy'n cydnabod bod hanes cymunedau ffydd yn rhan o hanes cymdeithasol a'r hyn y mae'n ei olygu ar gyfer y dyfodol. Felly, rwy'n fwy na pharod i ymrwymo i gael trafodaeth gyda'r Dirprwy Weinidog i ddeall mwy am y prosiect a'r hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i'w gefnogi yn gyffredinol.

Questions from party spokespeople now. Conservative spokesperson, Tom Giffard.

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Dyma fy nghyfle olaf i'ch holi cyn i Gymru ddechrau ar eu hymgyrch hanesyddol gyntaf yng nghwpan y byd mewn 64 mlynedd. Roeddwn eisiau tynnu sylw at yr hyn a ddywedodd Nasser Al Khater, prif weithredwr Qatar 2022, mewn cyfweliad â'r cyfryngau yn ddiweddar. Awgrymodd y dylai Llywodraethau ganolbwyntio ar y pêl-droed a'i gadael ar hynny. Rydym i gyd yn ymwybodol fod gan Qatar, ar y gorau, hanes bratiog o ran hawliau dynol a'r ffordd y mae'n trin y gymuned LHDT. Ac mae gennym ddyletswydd, rwy'n credu, i dynnu sylw at y materion hyn i'r cefnogwyr sy'n teithio i Qatar a sicrhau nad ydynt yn dioddef rhagfarn am fod yn hwy eu hunain. Maent hyd yn oed wedi awgrymu na ddylai capten Cymru, Gareth Bale, wisgo band braich enfys OneLove. Gwn eich bod chi, y Prif Weinidog a Dirprwy Weinidog y Celfyddydau a Chwaraeon i gyd yn bwriadu mynd i Qatar i wylio gemau grŵp Cymru, felly roeddwn am roi cyfle i chi ymateb i'r sylwadau hynny gan brif weithredwr cwpan y byd Qatar 2022 cyn ichi fynd. Ac a gaf fi ofyn i chi hefyd, a fyddwch yn codi'r materion ynglŷn â hawliau LHDT a hawliau dynol yn fwy cyffredinol tra byddwch chi yno?

Rwyf am ddechrau drwy gydnabod fy mod, wrth gwrs, yn edrych ymlaen at weld tîm y dynion yn cymryd rhan yn rowndiau terfynol cwpan pêl-droed y byd. Serch hynny, rwyf am ddechrau drwy gydnabod cyflawniad tîm y menywod. Er nad ydynt wedi cyrraedd y rowndiau terfynol, mae'r cynnydd sylweddol y maent wedi'i wneud wedi gwneud pawb ar draws y Siambr hon a'r tu allan iddi yn hynod o falch a dylai fod gobaith gwirioneddol ar gyfer y dyfodol. Ac rwy'n sicr yn gobeithio y bydd Cymdeithas Bêl-droed Cymru yn parhau i fuddsoddi yng ngêm y menywod ar bob lefel, fel bod mwy o Jess Fishlocks yn chwarae yn ein tîm cenedlaethol yn y dyfodol, ac rwy'n meddwl ei fod yn beth da i bob un ohonom weld ein tîm menywod yn bod yn gystadleuol.

Ar y cwpan y byd i ddynion, rwyf eisoes wedi tynnu sylw at y materion yr ydych wedi'u codi yn fy ymweliad blaenorol â Qatar. Roedd yn rhan o'r ymgysylltiad â Llysgenhadaeth Prydain a'r trefnwyr. Rwy'n gwybod bod yna adegau pan fo pobl yn dweud, 'Dylech gadw gwleidyddiaeth a chwaraeon ar wahân', ac mae rheswm da pam nad yw gwleidyddion yn y Siambr hon yn cael penderfynu ar faterion ynglŷn â rheoli chwaraeon, sydd, yn eithaf priodol, yng nghylch gwaith y cyrff llywodraethu hynny, ond mae'n gwbl briodol inni gael sgyrsiau gyda chyrff llywodraethu a rhai rhyngwladol am ein disgwyliadau ar gyfer cefnogwyr a chwaraewyr. Mae'n gwbl briodol cydnabod y cyd-destun y mae gemau'n cael eu chwarae ynddo.

Felly, ydw, rwyf eisoes wedi codi'r materion hynny'n uniongyrchol. Rwy'n gobeithio y bydd pobl yn mwynhau'r pêl-droed ymhell y tu hwnt i gymal y grwpiau—rwy'n sicr yn gobeithio hynny. Ond gallwch ddisgwyl inni gael sgyrsiau adeiladol, fel y nodais yn fy natganiad blaenorol yn y lle hwn, ynglŷn â bod yn falch o'r Gymru sydd gennym heddiw a'r gwerthoedd sydd gennym, ac ymgysylltu â gweddill y byd ar y sail honno. A gobeithio y bydd chwa o synnwyr cyffredin o safbwynt FIFA yn yr ystyr na fyddant yn ceisio atal capteiniaid timau rhag gwisgo rhwymynnau braich enfys neu rai eraill. Rwy'n meddwl ei fod yn arwydd o ble yr ydym fod ein capteiniaid pêl-droed o bob rhan o'r ynysoedd hyn yn meddwl bod hynny'n beth cadarnhaol iddynt ei wneud ar gyfer y gêm a thu hwnt.

Diolch, Weinidog. Rwy'n ddiolchgar ichi am wneud hynny'n glir ac rwy'n credu bod y Senedd yn sefyll fel un wrth ymbellhau oddi wrth y sylwadau hynny hefyd. Fel y dywedwch, mae chwaraeon a gwleidyddiaeth yn cydblethu ac mae'n bwysig iawn ein bod yn gwneud hynny'n glir iawn i'r cefnogwyr o Gymru a fydd yn teithio i Qatar hefyd.

Dyma fy nghyfle cyntaf hefyd i'ch holi fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am dwristiaeth ers ichi ymgymryd â'r rôl 18 mis yn ôl. Ers hynny, mae'r Gweinidog cyllid wedi gwneud pedwar datganiad yma yn y Senedd ar dwristiaeth; nid ydych chi wedi gwneud unrhyw ddatganiad. Pam?

Wel, mewn gwirionedd, rydych wedi cael cyfleoedd i ofyn cwestiynau ar dwristiaeth, ac fe wnaethoch eu cyfeirio at y Dirprwy Weinidog. Rwy'n falch eich bod wedi ailddarganfod y ddalen cyfrifoldebau gweinidogol. [Chwerthin.] Edrychwch, ar ddatganiadau a gwaith, mae'r datganiadau a wnawn yn y Siambr yn ymwneud â gwaith wrth inni ei ddatblygu ac rwy'n gweithio'n agos gyda'r Gweinidog cyllid ar rai o'r mesurau yr ydym yn edrych arnynt yn ymwneud â'n sector twristiaeth, yn arbennig ar gyflawni ein hymrwymiad maniffesto ynghylch ardoll ymwelwyr. Rwy'n ymgysylltu'n rheolaidd â'r sector ac mae'n sector pwysig i mi.

Yn wir, ddoe, roeddwn yng nghyfarfod bwrdd twristiaeth Prydain yng Nghymru yn y Ganolfan Gynadledda Ryngwladol, yn gwneud pwyntiau i VisitBritain ei bod yn bwysig eu bod, yn eu gwaith, yn hyrwyddo pob rhan o'r arlwy i dwristiaid sydd gennym o fewn y Deyrnas Unedig. Mae'r uno rhwng VisitBritain a VisitEngland yn rhywbeth rwy'n dal i feddwl sy'n heriol ac nad yw o reidrwydd yn rhoi'r holl negeseuon cywir. Ond mae gennym arlwy unigryw o fewn Cymru—y diwylliant, y dreftadaeth ieithyddol, ein hanes ein hunain, lle rydym arni heddiw gyda dinasoedd llai i ymweld â hwy na rhai rhannau o Loegr, er enghraifft. Mae llawer iawn gennym i'w gynnig a llawer o bethau yr ydym yn eu trafod, a hynny gyda'r cyrff cenedlaethol strategol hynny ynghylch sut y maent yn cyflwyno Prydain i weddill y byd yn ogystal ag o fewn Prydain, ac yn wir, yn uniongyrchol gyda'r sector ei hun yma, ac rwy'n cydnabod ei fod yn un o'r cyflogwyr sector preifat mwyaf yn yr economi.

Mae arnaf ofn fod rhaid imi anghytuno â chi, Weinidog. Mae'r ffaith mai chi yw'r Gweinidog sy'n gyfrifol am dwristiaeth, ond nad ydych wedi bod ag unrhyw beth rhagweithiol i'w ddweud am y pwnc mewn gwirionedd, tra bod y Gweinidog cyllid wedi bod yn cyflwyno trethi twristiaeth a newidiadau i eiddo gwyliau hunanddarpar, yn dweud wrthym mai Llywodraeth yw hon nad yw'n gweld twristiaeth fel rhywbeth i'w hyrwyddo neu ei gwella—yn hytrach, eich bod yn ei gweld fel rhywbeth i'w drethu. A bod yn onest, rwy'n credu bod hon yn Lywodraeth Lafur Cymru sy'n brin o syniadau ynglŷn â thwristiaeth yng Nghymru. Felly, Weinidog, beth am ymrwymo i syniad gan y Ceidwadwyr Cymreig yn lle hynny? Os yw Llywodraeth Cymru yn mynd i weithredu treth dwristiaeth—[Torri ar draws.]

Ni allaf glywed y sawl sy'n holi. A gawn ni glywed Tom Giffard mewn ychydig o dawelwch, os gwelwch yn dda? Mae angen inni glywed beth sydd ganddo i'w ddweud.

Diolch, Lywydd. Os yw Llywodraeth Cymru yn mynd i weithredu treth dwristiaeth—ac rwy'n gobeithio'n fawr na wnewch chi—yr hyn y galwn amdano yw i Lywodraeth Cymru eithrio'r rhai sydd ag anableddau a phersonél y lluoedd arfog o leiaf rhag talu tâl twristiaeth. A yw hyn yn rhywbeth y gwnewch chi ymrwymo iddo heddiw?

Rwy'n meddwl bod un neu ddau o bethau y byddwn yn eu dweud mewn ymateb i'r Aelod. Mae ystod o'r datganiadau a wneuthum ar yr economi yn sicr wedi cael effaith uniongyrchol ar rai o'r dewisiadau y bwriadwn eu gwneud ar hyrwyddo'r economi ymwelwyr, sy'n sector cyflogaeth sylweddol ac yn sector sydd dan bwysau gwirioneddol. Mae lleihad pellach yng ngwariant dewisol pobl, fel sy'n debygol o ddigwydd oherwydd y materion a gafodd lawer o sylw yn dilyn y gyllideb fach lai na phedair wythnos yn ôl, yn cael effaith wirioneddol ar y sector hwn yn enwedig. A phan gynheliais yr uwchgynhadledd economaidd ddiweddar, yn sicr fe wnaethom siarad am yr economi ymwelwyr a rhai o'r heriau sy'n ei wynebu.

Rwy'n credu ei bod hefyd yn werth nodi y gallai ymddangos fel rhywbeth newydd i wleidyddion Ceidwadol, ond mewn gwirionedd, fe wnaethom sefyll ar faniffesto yr ydym yn bwriadu ei weithredu. Rydym wedi cyhoeddi rhaglen lywodraethu ac rydym wedi trafod ychwanegiadau ati gyda'n partneriaid cytundeb cydweithio, ac nid wyf yn mynd i ymddiheuro am fod yn Llywodraeth gref a sefydlog sy'n gweithredu er budd y genedl, yn hytrach na'r gynghrair anrhefn a welwn yn San Steffan. Rydym yn mynd i gyflawni'r addewidion a wnaethom. Yr her fawr wrth gyflawni ein haddewidion yw'r newid sylweddol yn y darlun economaidd a'r gwariant i gynorthwyo gwasanaethau cyhoeddus a'r economi.

Ac ar eich pwynt olaf, am aelodau'r lluoedd arfog neu bobl anabl, rwy'n credu bod angen ichi ystyried nad oes angen cyfraddau arbennig a thriniaeth arbennig ar bob un o'r bobl hynny. Rwy'n credu bod—. Rhoddaf enghraifft i chi. Fe ymwelais â llety twristaidd y gwnaethom helpu'r perchnogion i'w wella, ac fe wnaethant ddweud mai'r ystafelloedd yr oeddent yn cael yr archebion mwyaf cyson a phrysur ar eu cyfer—ac mae hwn yn gynnig pum seren—oedd yr ystafelloedd â mynediad ar gyfer pobl anabl. A hynny oherwydd bod y farchnad wedi crebachu, o ran nifer yr ystafelloedd sy'n hygyrch—. A phan ymwelais â chynnig pedair seren yn Abertawe, roeddent hwythau hefyd yn dweud eu bod wedi cael llawer o ddiddordeb yn eu hystafelloedd hygyrch. Felly, mewn gwirionedd, mae her yno ynghylch cael digon o fynediad at y sector, nid ynghylch dweud bod y bobl hynny angen help gyda'r costau. Maent eisiau gallu mynd i fwynhau eu hunain fel ymwelwyr, a chael y gallu i fynd i gyfleusterau o ansawdd da i wneud hynny. Ac mewn gwirionedd, ein her yw cael cynnig sy'n ddigon amrywiol ac sy'n gynaliadwy i bawb allu cael cyfle i fwynhau'r hyn sydd gan Gymru i'w gynnig ledled y wlad.

Byddwn yn parhau i fwrw ymlaen ag ymgynghoriad ar gyflawni ein haddewidion maniffesto, a gwneud hynny mewn ffordd sy'n cydbwyso buddiannau'r economi ymwelwyr, ac yn wir, y cymunedau sy'n cynnal rhannau sylweddol o'n heconomi ymwelwyr, mewn lleoliadau gwledig, arfordirol, a dinasoedd a threfi.

Plaid Cymru spokesperson, Luke Fletcher.

Diolch, Lywydd. Ddoe, codais yr argyfwng sy'n wynebu'r diwydiannau ynni-ddwys gyda'r Prif Weinidog. Gofynnais a yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyflwyno cymorth pellach, yn benodol ynghylch helpu i leihau biliau ynni, drwy gynorthwyo busnesau fel bragdai i gynhyrchu eu hynni gwyrdd eu hunain, yn ogystal ag edrych ar optimeiddio foltedd. Rwy'n rhoi'r un cwestiwn i chi, Weinidog, gan nad oedd yn glir ddoe o ateb y Prif Weinidog. Y gwir amdani yw nad yw'r gefnogaeth bresennol yn ddigon, ac mae'r rhan fwyaf o fusnesau ynni-ddwys, yn enwedig bragdai, wedi gwario llawer, os nad y cyfan, o'u harian wrth gefn ar oroesi COVID, ac erbyn hyn maent mewn sefyllfa lle mae llawer ohonynt yn rhagweld na fyddant yn para y tu hwnt i'r gaeaf.

Yn ddiddorol, mae hwn yn faes lle rwyf eisoes wedi bod yn ystyried yr hyn y gallem ei wneud ers rhai wythnosau, felly nid yw'n cael ei arwain gan y cwestiwn, ond mae'n rhywbeth yr ydym wrthi'n edrych arno—ynglŷn â sut y gallwn helpu pobl i ddatgarboneiddio o bosibl, yn ogystal â'r potensial i gynhyrchu ynni nad yw'n ddarostyngedig i'r amrywiadau a'r cynnydd mewn prisiau ynni a welsom.

Mewn gwirionedd, roedd yn rhan o'r sgwrs a gefais yn y cyfarfod grŵp trawsbleidiol diweddar ar gwrw a'r dafarn—ac rwy'n gweld bod y Cadeirydd gyda ni; da eich gweld chi, Mr Sargeant. Ac wrth drafod gyda bragwyr a oedd yno, mae'n un o'u pryderon gwirioneddol. Bragwyr, pobyddion, gwneuthurwyr gwydr—mae yna amrywiaeth eang o ddiwydiannau ynni-ddwys y tu allan i'r prif feysydd mawr, megis y sector dur er enghraifft, ac rydym yn wirioneddol awyddus i'w hanghenion gael eu cydnabod yng nghynllun Llywodraeth y DU, nid yn unig y chwe mis o rywfaint o gymorth sydd ar gael, ond wrth lunio cynllun i'r dyfodol sy'n cydnabod eu hanghenion. Oherwydd rydych yn iawn, i lawer o'r bobl hynny, maent yn pryderu am oroesi cyfnod y Nadolig a chyrraedd diwedd y chwe mis o gymorth heb orfod gwneud dewisiadau cyn hynny a allai ddod â'u busnes i ben. Felly, rwy'n cydnabod y gwir risg sy'n bodoli yn y sector bragu a thu hwnt.

Y trueni yw ei fod wedi bod yn sector gwirioneddol lwyddiannus i Gymru, gyda chynnydd mewn bragdai llai, ac yn wir, twf ehangach yn y diwydiant bwyd a diod. Efallai eich bod yn gwybod, ond nid drwy ei ymddygiad ei hun yn unig y mae Alun Davies yn cefnogi'r sector. Pan oedd yn Weinidog â chyfrifoldeb am fwyd a diod, gosododd dargedau heriol ar y pryd ar gyfer twf yn y sector. Ar y pryd, roedd rhai pobl yn ei wawdio am osod y targedau hynny, gan ddweud na fyddent byth yn cael eu cyflawni. Mewn gwirionedd, rydym wedi rhagori ar y targedau hynny.

Diolch, Weinidog. Wrth gwrs, rydych yn iawn i ddweud bod llwyddiant mawr wedi bod yn y sector bragdai yng Nghymru, yn enwedig y rhai bach annibynnol. Rydym mewn perygl ar hyn o bryd o golli'r holl gynnydd mawr yna mewn cyfnod byr iawn. Felly, er ei bod yn dda clywed eich bod yn mynd ati i ystyried cymorth, byddwn yn gobeithio y byddai'r Llywodraeth yn cyflwyno datganiad cyn gynted â phosibl, oherwydd, fel y dywedais, mae'r gaeaf bob amser wedi bod yn anodd i letygarwch, ond yn enwedig yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Dyma lle maent yn gwneud eu harian er mwyn gallu goroesi misoedd Ionawr a Chwefror, ond mae'n edrych yn debyg y bydd hynny'n amhosibl y Nadolig hwn. Felly, rwy'n gobeithio y bydd cymorth yn dod cyn gynted â phosibl.

Rydym wedi siarad am sectorau ynni-ddwys eraill hefyd. Roeddech yn sôn am ddur. Hoffwn gyfeirio at ddur yn arbennig fel diwydiant ynni-ddwys arall. Rwy'n siŵr fod y Gweinidog wedi darllen adroddiad UK Steel ar ddyfodol dur yn y DU. Ceir rhai ffigyrau syfrdanol ynddo. Mae gwneuthurwyr dur y DU yn talu 30 y cant yn fwy am drydan na'u cymheiriaid cyfatebol yn yr Almaen, a hyd at 70 y cant yn fwy na'u cymheiriaid yn Ffrainc. Y flaenoriaeth gyntaf sy'n cael ei hamlinellu yn yr adroddiad yw prisiau ynni cystadleuol. Bydd cyflawni hyn yn allweddol i hirhoedledd y sector, yn enwedig, fel y mae'r Financial Times yn adrodd, yn achos Tata Steel, sy'n ystyried symud i ffwrneisi arc trydan.

Er tegwch i Lywodraeth Cymru, mae angen i lefel a graddfa'r buddsoddiad ddod gan Lywodraeth y DU. Ond yn anffodus, mae'r sioe sydd wedi digwydd yn San Steffan wedi gadael llawer o ansicrwydd yn y sector dur yng Nghymru. Daeth y Gweinidog i'r cyfarfod grŵp trawsbleidiol ar ddur yn ddiweddar a nododd y trafferthion yr oedd yn eu cael ar y pryd gyda Llywodraeth y DU, ond a yw'r Gweinidog wedi cael unrhyw ymgysylltiad diweddar â'r Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol o dan y gyfundrefn newydd hon ar ddur o Gymru, a pha sicrwydd y gall ei roi i'r sector heddiw?

Rwyf am ddychwelyd at y pwynt olaf a wnaethoch am letygarwch. Rwy'n ymwybodol iawn fod yr haf wedi bod yn rhesymol ond heb fod yn doreithiog. Felly, mewn gwirionedd, ar draws lletygarwch, mae yna heriau gwirioneddol wrth gyrraedd yr hydref a'r gaeaf. Mae'n gwneud y gyllideb Calan Gaeaf hyd yn oed yn bwysicach iddynt o ran beth fydd hynny'n ei wneud i'n gallu i gynorthwyo'r sector hwn, ond hefyd yr economi yn ehangach wrth symud ymlaen. Mae heriau o hyd ynghylch staffio, ond mae hyder defnyddwyr a gwariant dewisol yn fater real iawn sy'n effeithio'n uniongyrchol ar hyfywedd busnesau. Mae nifer o fusnesau lletygarwch yn gwneud cryn dipyn o'u helw yn y cyfnod sy'n arwain at y flwyddyn newydd, ond rwy'n ymwybodol iawn fod nifer o'r busnesau hynny'n ei chael hi'n anodd iawn yn y cyfnod sy'n arwain at hynny, ac mae nifer yn weithredol am lai o oriau o ganlyniad uniongyrchol i gyfuniad o'r holl ffactorau hynny. 

Ar ddur, cyfarfûm â Kwasi Kwarteng pan oedd yn Ysgrifennydd Gwladol dros yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, fel yr oedd bryd hynny, mewn cyngor dur a gynhaliwyd gennym yng Nghaerdydd. Bryd hynny, roeddem yn dadlau dros gael eglurder gan Lywodraeth y DU ynghylch buddsoddiad mewn perthynas â Tata, ac fe fyddwch wedi gweld eu bod wedi dangos eu safbwynt yn gyhoeddus, ond hefyd y mater tragwyddol ym mhob cyngor dur, sef costau ynni. Oherwydd ceir gwahaniaethu yng nghost ynni fel y caiff ei gyflenwi i sectorau yn yr Almaen a rhannau eraill o Ewrop hefyd. Mae hynny'n parhau i fod yn rhywbeth y gofynnwn amdano. Rwyf wedi gofyn am gyfarfod gyda Simon Clarke a chyda Jacob Rees-Mogg, sef yr Ysgrifennydd Gwladol newydd dros yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol. Mae hynny eto i ddigwydd.

Yn y cyfarfod cychwynnol a gefais gyda Simon Clarke ynglŷn â pharthau buddsoddi—gofynnodd am gyfarfod—fel y dywedais mewn atebion cynharach, roeddem yn adeiladol ond yn glir yn ein hymateb. Fe ddywedais yn glir, ac yn y cwestiwn dilynol yn wir, fod dur yn un o'r meysydd blaenoriaeth lle rwy'n credu y gallem wneud rhywbeth o ddefnydd a gwerth go iawn a byddem yn awyddus i gael sgwrs bwrpasol ynglŷn â sut y gellir cefnogi'r sector. Mae cyfleoedd sylweddol yn y sector dur yng Nghymru a thu hwnt ar gyfer gweithgarwch economaidd, yn enwedig wrth inni edrych ar gyfleoedd yn y môr Celtaidd. Rwyf am i'r dur hwnnw gael ei wneud yn y DU a pheidio â chael ei fewnforio o rannau eraill o'r byd, i wneud yn siŵr ein bod yn cael y gorau o'r cyfleoedd sy'n bodoli. Byddwn yn parhau i ddadlau dros ymgysylltu adeiladol â Gweinidogion a dewisiadau cyllidebol gweithredol wedyn er mwyn ei gwneud yn bosibl gwireddu'r cyfleoedd hynny.

Diolch. Mae Casnewydd yn ymfalchïo fod ganddi safleoedd treftadaeth o bwysigrwydd rhyngwladol, o gyfnod y Rhufeiniaid hyd at ein gorffennol diwydiannol diweddar. Bydd Llywodraeth Cymru'n parhau i hyrwyddo a gwella treftadaeth unigryw Casnewydd i'w thrigolion ac i ymwelwyr o bob cwr o'r byd.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Fel y dywedoch chi, o'r Siartwyr i Dŷ Tredegar, o'r bont gludo i'n llong ganoloesol, mae Casnewydd yn drysorfa o arwyddocâd hanesyddol. Un o'r tlysau yn ein coron yw pentref Caerllion a'r bensaernïaeth Rufeinig sy'n parhau i fod yno heddiw. Bydd llawer yma wedi ymweld â'r lle, ac os na, Weinidog, mae croeso mawr i chi ymuno â mi a'r Dirprwy Weinidog ar ymweliad. Mae'r amffitheatr bron yn 2,000 o flynyddoedd oed, ond mae'r safle hefyd yn cynnwys yr olion barics Rhufeinig gorau yn Ewrop, ynghyd â baddondy ac amddiffynfeydd. Mae hwn yn gynnig hanesyddol sylweddol sy'n llawer mwy nag olion Rhufeinig eraill yn y DU, gan gynnwys Caerfaddon. Mae mwy i'w ddarganfod o hyd, a gwn fod yr amgueddfa genedlaethol a Cadw yn awyddus i gydweithio gydag eraill, fel yr awdurdod lleol, i hyrwyddo Caerllion yn lleol a chenedlaethol. Ond beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i fanteisio'n llawn ar ein cynnig hanesyddol a sicrhau ei fod yn rhan o'n dyfodol yn ogystal â'n gorffennol?

Rwy'n cytuno'n llwyr, ac rwyf wedi bod yng Nghaerllion. Fe ymwelais â'r amffitheatr a'r barics gyda fy mab a fy mherthnasau-yng-nghyfraith a oedd yn ymweld o Iwerddon. Roeddent yn llawn edmygedd a byddent yn hapus i ddychwelyd ar ryw adeg yn y dyfodol. Rwy'n eithaf cyffrous am darganfyddiadau eraill ar y safle hwnnw yn ddiweddar, gan gynnwys yr hyn a edrychai fel olion porthladd yno hefyd. Felly, mae llawer mwy i'w wneud er mwyn datgelu hanes y safle hwnnw ac nid ei gadw i ddweud stori yn unig, ond beth a olyga ar gyfer ein dyfodol hefyd. Rwy'n bendant yn gweld treftadaeth a hanes fel rhan fawr o'r economi ymwelwyr, ac rydych yn iawn fod Cadw, cyngor Casnewydd, a'r amgueddfa genedlaethol eisoes yn trafod, ac rydym yn ceisio mynd o gwmpas hynny i wneud yn siŵr ein bod yn siarad nid yn unig am yr hyn yr ydym yn ei gadw, ond beth y mae'n ei olygu ar gyfer y dyfodol. Rwy'n meddwl ei fod yn rhan allweddol o gynnig Casnewydd a'r cyffiniau. Mae'r dreftadaeth adeiledig a threftadaeth barhaus yr ardal yn rhan o'r hyn sy'n gwneud Casnewydd yn lle deniadol i fod, ac rwy'n edrych ymlaen at ymuno â'r Aelod ar ymweliad yn y dyfodol.

Weinidog, mae'n wych clywed Jayne Bryant yn sôn am y llong ganoloesol, ac yn wych hefyd clywed eich gwerthfawrogiad o'r darganfyddiadau hanesyddol yng Nghasnewydd. Darganfuwyd llong ganoloesol Casnewydd ar lannau afon Wysg ym mis Mehefin 2002, a dyma'r llong ganoloesol fwyaf sylweddol o ddiwedd y canol oesoedd a gloddiwyd ac a adferwyd ym Mhrydain. Byddai'r llong o'r bymthegfed ganrif sydd o bwys rhyngwladol yn disgwyl denu tua 150,000 o ymwelwyr i'w gweld unwaith y bydd hi'n cael ei harddangos yn iawn, gan roi hwb o tua £7 miliwn y flwyddyn i economi de Cymru a Chasnewydd. Mae gwirfoddolwyr ymgyrch Cyfeillion Llong Casnewydd yn gofyn i Lywodraeth Cymru a chyngor Casnewydd ymrwymo i gartref mwy canolog a pharhaol i'r llong, a'i ddarparu o'r diwedd—fel y cafodd ei gynnig gyntaf yng ngwaelod Theatr Casnewydd, fel y gwyddoch, Weinidog—ar ôl buddsoddi £9 miliwn o arian cyhoeddus hyd yma. Mae'n rhywbeth sydd wedi'i addo, ac yn ymrwymiad ym maniffesto Llafur, ac eto, dim ond £10,000 o arian cyfalaf sydd wedi'i glustnodi ers hynny. Mae'r safle presennol, yr ymwelais ag ef—ac mae'r gwirfoddolwyr yn gwneud gwaith gwych o'r hyn sydd ganddynt lle maent—bellach wedi bod yn gartref dros dro iddynt ers 20 mlynedd. A wnaiff y Gweinidog ymrwymo i weithio gyda chyngor Casnewydd i sicrhau ein bod yn manteisio'n llawn ar y darganfyddiad unigryw yma drwy sicrhau bod lleoliad canolog yn cael ei ganfod cyn gynted â phosibl, ac y bydd digon o arian yn cael ei neilltuo i sicrhau y gall Casnewydd, fy rhanbarth yn ne-ddwyrain Cymru, a Chymru, sicrhau cymaint o fanteision ariannol a hanesyddol â phosibl o gael arteffact hanesyddol o'r fath yng Nghasnewydd? Fel y dywedodd archaeolegydd—

Na, na, na—nid fel y dywedodd yr archaeolegydd, ar ôl munud a 40 eiliad.

Dim ond un frawddeg—un frawddeg.

Cwestiwn.

Rwyf wedi gofyn fy nghwestiwn. Ailadrodd y cwestiwn oedd hynny.

O, os ydych wedi gofyn eich cwestiwn, fe ellir ei ateb. Fe gaiff ei ateb nawr. Iawn.

Ie. Byddwn yn parhau i weithio gyda Cyfeillion Llong Casnewydd a'r cyngor hefyd, gan eu bod wedi ymrwymo i geisio dod o hyd i gartref parhaol i'r llong, ac mae'n fenter sylweddol i warchod pob un o'r 2,000 o brennau'r llong. Yr her fydd dynodi cyllideb ar gyfer cartref parhaol ar adeg pan fo heriau gwirioneddol iawn i'n cyllideb bresennol, a bydd yn rhaid i bawb ohonom ailasesu'r hyn y gallwn ei gyflawni ar ôl i'r gyllideb Calan Gaeaf gael ei chyflwyno. Ond mae'r ymrwymiad i ddod o hyd i gartref parhaol i long Casnewydd yn parhau ac rwy'n cydnabod y potensial sylweddol sydd ganddi ar gyfer ymwelwyr, yn ogystal â dysgu am ein gorffennol cyffredin.

Ie. Daeth yr ymgynghoriad i ben ddiwedd mis Medi eleni, gyda dros 150 o gyflwyniadau ysgrifenedig yn dod i law. Mae dadansoddiad o ymatebion i'r ymgynghoriad ar y gweill yn awr a byddwn yn parhau i weithio gydag Aelodau dynodedig Plaid Cymru, yn unol ag ymrwymiad y cytundeb cydweithio, i ddatblygu strategaeth arloesi newydd ar y cyd.

Diolch, Weinidog. Mae prifysgolion Cymru, wrth gwrs, yn hanfodol i'r economi, gan gynhyrchu dros £5 biliwn a bron i 50,000 o swyddi. Hoffwn dynnu sylw at rai pryderon a godwyd ynglŷn â'r strategaeth ddrafft. Yn y cyfarfod grŵp trawsbleidiol STEM fis diwethaf, awgrymwyd nad yw Llywodraeth Cymru'n bwriadu clustnodi unrhyw arian newydd ar gyfer y strategaeth, gydag argymhellion adolygiad Reid wedi'u diystyru ac nad yw gwyddoniaeth yn cael ei hystyried yn flaenoriaeth. Mae'r Sefydliad Ffiseg yn nodi bod y strategaeth ddrafft yn cydnabod yr angen yn awr i Gymru ennill mwy o gyllid Ymchwil ac Arloesi'r DU, UKRI, i wneud iawn am golli cronfeydd strwythurol, ond nid yw'n cynnwys mesurau ymarferol i helpu ymgeiswyr o Gymru i ennill mwy o arian, gyda'u glasbrint ymchwil a datblygu yn nodi nad yw cyllid sy'n gysylltiedig ag ansawdd wedi dal i fyny â chwyddiant ers degawd. Mae Sefydliad Prydeinig y Galon yn cyfeirio at y diffyg presennol o £18 miliwn ar gyfer cyllid ymchwil a datblygu yn ein prifysgolion, sy'n cyfyngu'n sylweddol ar eu gallu i wneud cais am ffrydiau ariannu ar gyfer y DU, gan lesteirio gallu Cymru i ganiatáu i ymchwil sbarduno economi ffyniannus. Ac yn ôl Prifysgol Caerdydd, ceir diffyg blaenoriaethau penodol ac ymrwymiadau ariannol hanfodol yn y drafft presennol. Weinidog, a ydych yn cytuno y dylai strategaeth arloesi Llywodraeth Cymru sicrhau bod Cymru'n gallu cael adnoddau ychwanegol er budd arloesi yng Nghymru, megis cyllid UKRI a chyllid elusennol ar gyfer ymchwil feddygol? A sut y bydd hyn yn digwydd heb gynnydd i gyllid ymchwil cysylltiedig ag ansawdd? Diolch.

Diolch. Felly, mae cynnydd wedi bod yn y cyllid i ymchwil cysylltiedig ag ansawdd, a ddarparodd y Gweinidog addysg i sefydliadau addysg uwch. Rydych yn iawn fod gennym her wirioneddol gyda chael gwared ar gronfeydd strwythurol a dynodi cyllid yn ei le. Mae'n gwbl hanfodol i Gymru fod yn llawer mwy llwyddiannus wrth ennill arian UKRI. Mae hwnnw'n achos sy'n cael ei wneud yn uniongyrchol ac wedi cael ei wneud fwy nag unwaith. Rhan o fy rhwystredigaeth yw fy mod yn teimlo bod rhywfaint o gynnydd wedi'i wneud gyda'r Gweinidog gwyddoniaeth blaenorol nad yw bellach yn y swydd; rwyf eto i gyfarfod â'r Gweinidog gwyddoniaeth presennol, ond rwy'n edrych ymlaen at wneud hynny. Nid pwynt am degwch daearyddol yn unig yw hwn. Mae tegwch daearyddol yn her fawr y tu allan i dde-ddwyrain Lloegr mewn gwirionedd. Felly, pe baech yn cael y sgwrs hon yng ngogledd Lloegr, byddai gennych yr un broblem, sef nad yw ansawdd yr ymchwil yn cael ei gydnabod yn y ffordd y caiff cyllid ei ddarparu. Mae hefyd yn ymwneud â nid yn unig bod cyllidwyr yn cydnabod yr ansawdd sy'n bodoli, ond hefyd ein bod ni, nid yn unig yn cyflwyno ceisiadau, ond yn cyflwyno ceisiadau da. Mae her reolaidd o fod angen pasio'r prawf ac nad yw'r prawf o reidrwydd yn adlewyrchu ansawdd y gwaith. Mae angen inni fod yn well o ran ansawdd y gwaith, am hyrwyddo hynny, ac yna o ran gwneud yn siŵr ein bod yn llwyddo i sicrhau bod gennym geisiadau llwyddiannus. Mae peth gwaith y gall y Llywodraeth ei wneud ar hynny, ond mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â'r sector cyfan yn cefnogi hynny ac yn cydnabod bod rhaid iddynt roi peth adnoddau tuag at gael mwy allan o gronfeydd cyllid y DU, sydd wedi cael eu cynyddu mewn gwirionedd. Mae mwy o arian ar gael ar gyfer ymchwil ac arloesi, ac mae angen inni wneud rhywbeth ynglŷn ag ennill cyllid ychwanegol. Pan fydd y strategaeth yn cael ei chyhoeddi, rwy'n disgwyl y bydd wedi nodi safbwynt cliriach ynglŷn â sut yr ydym yn disgwyl ennill cyllid ychwanegol. Cynhaliwyd trafodaeth bwrdd crwn defnyddiol ac adeiladol gan Brifysgol Caerdydd gydag amrywiaeth o bobl ynglŷn â sut i osod y strategaeth arloesi newydd at ei gilydd. Roeddwn i ac arweinydd Plaid Cymru yn bresennol, ac rwy'n edrych ymlaen at gael crynodeb o'r ymatebion i'r ymgynghoriad ac at allu rhoi datganiad ar ddyfodol y dull strategol yma yng Nghymru. 

Yn ôl eich dogfen ymgynghori, rhwng 2014 a 2020 roedd dros 450 o fuddsoddiadau corfforaethol yng Nghymru ar draws ystod eang o sectorau a busnesau, nifer ohonynt yn ymwneud â gweithgarwch ymchwil a datblygu. Fe wnaethant arwain at dros 21,200 o swyddi newydd, gyda 18,300 arall yn cael eu diogelu, gan gynrychioli buddsoddiad cyfalaf o £3.8 miliwn yng Nghymru. Beth y mae hyn yn ei ddweud wrthym am y potensial i gael buddsoddiad pellach o'r math hwn ar gyfer y dyfodol, a sut y mae sicrhau y gall y cymunedau sydd heb elwa hyd yma wneud hynny yn y dyfodol? Diolch.

Rydym yn ffyddiog yn ein huchelgeisiau o ran ein gallu i ddenu busnesau newydd i Gymru, yn ogystal â thyfu ac ehangu busnesau sydd eisoes wedi eu sefydlu yma. Enghraifft dda o hynny yw'r clwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd. Yn ddiweddar, mynychais y seremoni arloesol gyda Jayne Bryant yn ei hetholaeth ar gyfer KLA Corporation—750 o swyddi newydd yn cael eu creu gyda chyflog cyfartalog disgwyliedig o £45,000. Mae hynny'n cynnwys gweithgynhyrchu ac ymchwil a datblygu hefyd. Mae gennyf ddiddordeb bob amser mewn cael gweithrediadau ymchwil a datblygu wedi'u lleoli yng Nghymru, nid yn unig y gweithrediadau nad ydynt yn ymchwil a datblygu yn benodol. Mae'n bendant yn ychwanegu gwerth, ac rydym yn chwilio am hynny ym mhob un o'r prosiectau y ceisiwn eu cefnogi, o fusnesau bach, i fentrau canolig a mwy o faint hefyd.

Mae pyllau nofio cyhoeddus yn adnodd iechyd a hamdden pwysig, ac yn yr un modd, yn rhan bwysig o lesiant ein cenedl. Gwyddom fod nifer ohonynt yn wynebu heriau na welwyd eu tebyg o'r blaen. Nid oes gennym asesiad manwl o'r nifer a allai orfod cau. Byddwn yn parhau i fonitro'r sefyllfa'n agos, a lle bo angen, os oes angen, yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i wneud popeth posibl i sicrhau eu bod yn parhau ar agor yn wyneb cynnydd sylweddol mewn costau ynni a gweithredu.

Diolch, Weinidog. Mae hynny'n gysur mawr i'w glywed. Rwy'n gwybod eich bod yn gyfarwydd â stori Canolfan Hamdden Plas Madoc yn fy etholaeth a'r gwaith anhygoel a wnaed gan wirfoddolwyr i'w gadw'n agored doed a ddelo. Ond maent yn wynebu rhwystrau enfawr y gaeaf hwn, yn rhannol o ganlyniad i Brexit, gyda chostau cemegol yn codi i'r entrychion a heriau cludiant, ond hefyd oherwydd cynnydd ym mhrisiau ynni ac maent yn amcangyfrif y gallai eu bil ynni fwy na dyblu. Weinidog, beth yn union y credwch y gallai Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ei wneud i gefnogi'r pyllau nofio cyhoeddus hanfodol sy'n gwneud cymaint o les i iechyd y cyhoedd?

Rydych yn iawn, mae gennym heriau mawr iawn. Rwy'n gwybod bod yr Aelod yn ei amser preifat, fel tad, yn mwynhau nofio, ac rwyf innau hefyd wedi manteisio ar y cyfle i fynd i dreulio amser gyda fy mab fy hun, ond rwy'n cydnabod bod y gweithgaredd hwnnw dan bwysau mawr oherwydd cost ynni, ac un o'r pethau nad yw'n cael ei drafod yn aml yw costau mewnforion cemegol fel problem go iawn i'r sector hwn a sectorau eraill hefyd.

Fe wnaethom roi setliad hael i lywodraeth leol ddechrau y llynedd, gan gyhoeddi cynnydd o 9.4 y cant yn eu cyllidebau, ac eto rydym wedi gweld hynny'n cael ei oddiweddyd gan chwyddiant. Felly, nid oes gan awdurdodau lleol lawer iawn o arian i helpu'r mentrau hyn i barhau a llwyddo, ac rydym yn gwybod am y niwed a wneir os ydynt yn cau, ac rwy'n talu teyrnged arbennig i'r holl bobl o gwmpas Plas Madoc sydd wedi cadw'r lle hwnnw ar agor.

Rydym yn edrych ymlaen at ddeall beth sy'n digwydd yng nghynllun Llywodraeth y DU ar gyfer defnyddwyr ynni annomestig, a deall hefyd sut y bydd defnyddwyr ynni-ddwys yn cael eu trin hefyd, oherwydd, rwy'n credu bod gan byllau nofio achos da dros gael eu trin fel mentrau ynni-ddwys. Felly, byddwn yn parhau i ddadlau'r achos ar lefel y DU yn ogystal â cheisio gweithio'n adeiladol gyda'n partneriaid llywodraeth leol, oherwydd yn sicr rwyf am weld pyllau nofio'n parhau i gael eu defnyddio gan bobl o bob oed.

Mae Ken Skates yn gwneud pwynt pwysig, ac yn wir, mae pyllau nofio sy'n cael eu rhedeg yn breifat, a phyllau nofio a chyfleusterau hamdden sy'n cael eu rhedeg gan awdurdodau lleol yn sicr, mewn sefyllfa anodd iawn. Maent mor hanfodol, onid ydynt, i lesiant ein cymunedau. Felly, er mwyn i'r cyfleusterau hyn ddod yn fwy cynaliadwy, mae angen inni geisio eu helpu i ddefnyddio ffynonellau ynni amgen a gwyrdd i helpu i leihau eu costau yn ogystal â'u helpu i gyflawni ein hymrwymiadau newid hinsawdd. Weinidog, roeddwn yn meddwl tybed sut yr ewch ati gyda'ch cyd-Aelodau i ystyried y gefnogaeth ehangach y gall y Llywodraeth ei chynnig i gyfleusterau hamdden y sector preifat allu symud tuag at fathau rhatach a gwyrddach o ynni. Ac fel Gweinidog yr Economi, pa ystyriaeth a roddwyd gennych i helpu busnesau i gael mynediad at fentrau fel y rhwydweithiau gwresogi ardal lleol?

Mae hynny'n mynd yn ôl at rai o'r pwyntiau a wneuthum mewn ymateb i gwestiynau cynharach am yr hyn yr ydym yn ei ystyried o ran cynyddu ein cefnogaeth i fusnesau i ddatgarboneiddio a hefyd i ddileu risg eu cyflenwad ynni eu hunain drwy gynhyrchu ynni—mae hynny'n cynnwys cynlluniau gwresogi ardal hefyd—ac edrych ar lle mae gennym fentrau economaidd gwahanol a sut y gellir defnyddio'r gwres a allai gael ei gynhyrchu i sicrhau effaith fuddiol. Felly, mae'n bwynt y credaf y bydd yr Aelod yn ei ddeall yn dda o'i gyfnod blaenorol fel arweinydd awdurdod lleol, wrth edrych ar y cyfleoedd ar gyfer cynlluniau gwresogi a phweru ardal, ac wrth edrych i weld faint o'r rheini y gallwn eu cyflwyno a lle maent. Ond mae yna her lawer ehangach ynghylch costau chwyddiant. Rhan o'n her hefyd, yn y ffordd y mae ein marchnad ynni wedi'i strwythuro ar hyn o bryd, yw ein bod wedi caniatáu i nwy wthio prisiau i fyny mewn ffordd sydd heb gysylltiad â realiti. Felly, mae gennym heriau mawr iawn i geisio eu goresgyn. Mae angen inni ddeall yn ystod y pythefnos nesaf beth yw'r dulliau ariannol sydd ar gael at ein defnydd, ac mae angen inni ddeall beth fydd y cynllun i ddefnyddwyr ynni annomestig. Maent i gyd yn gweithio law yn llaw, ond yn sicr, byddwn yn ceisio bod mor adeiladol â phosibl, a byddaf yn gwneud datganiad pellach yn yr wythnosau nesaf ynglŷn â rhywfaint o'r gefnogaeth honno.

Rwyf wedi nodi camau o fewn y cynllun cyflogadwyedd a sgiliau i helpu pawb, yn enwedig y rhai pellaf o'r farchnad lafur, i lywio ac ymateb i unrhyw heriau sy'n gysylltiedig â gwaith y gallent fod yn eu hwynebu, boed hynny drwy hyfforddiant, uwchsgilio neu newid gyrfaoedd.

Diolch, Weinidog. Mae busnesau ac asiantaethau yn cael trafferth recriwtio yn sgil gadael yr UE, cymhlethdodau fisa a'r pandemig. Roedd y slogan 'Stop immigration now' yn gyrru llawer o rethreg Brexit, heb unrhyw gydnabyddiaeth o'r cyfraniadau enfawr y mae'r rhai sy'n symud yma yn eu gwneud yma yn y DU. Fe achosodd y pandemig i bobl dros 50 ailfeddwl eu ffordd o fyw, ac i beidio â bod eisiau gweithio'r oriau hir sydd bellach wedi'u normaleiddio a'r shifftiau ofnadwy sy'n ddisgwyliedig. Mae cyllid gwasanaethau cyhoeddus yn enbyd, ac ni all busnesau preifat lenwi'r bwlch a fyddai'n cael ei adael ar ôl gan y sector cyhoeddus mwyach. Weinidog, beth a wnewch i annog pobl yn eu 50au i ddychwelyd i fyd gwaith, i hyrwyddo recriwtio i'r sector cyhoeddus yn ogystal â'r sector preifat, ac i ddweud wrth Weinidogion y DU bod croeso i bobl o wledydd eraill ddod yma i weithio? Diolch.

Diolch am y cwestiynau. Rydym yn sicr yn ceisio gwella rhagolygon cyflogaeth i bobl sy'n anweithgar yn economaidd, yn enwedig pobl dros 50 oed. Yn arbennig o amlwg ar ddiwedd y pandemig a wedyn, gwelsom nifer o bobl yn gwneud dewisiadau, a rhai o'r rheini'n ddewisiadau bwriadol ynghylch eu hawydd i sicrhau cydbwysedd gwahanol rhwng gwaith a bywyd, ond hefyd amrywiaeth o bobl eraill gyda hanes o salwch hirdymor, a phobl eraill sydd wedi mabwysiadu cyfrifoldebau gofalu newydd a gwahanol. Mae yna amryw o wahanol resymau pam fod pobl wedi gadael y farchnad lafur. Mae rhai o'r bobl hynny, yn anecdotaidd, yn ceisio dychwelyd, ac mae hynny'n cael ei yrru i raddau helaeth gan yr argyfwng costau byw a'r ffaith bod pobl angen dychwelyd i'r gwaith. Rydym eisiau sicrhau bod pobl yn y lle gorau posibl i ddychwelyd i'r farchnad lafur a rhoi'r sgiliau a'r cyfle iddynt fynd i mewn i'r farchnad lafur a chael swydd y byddant yn ei mwynhau ac a fydd yn ddefnyddiol gyda'u heriau a'u cyfleoedd ariannol.

Ar fater ymfudo, un o'r ychydig bethau da yn fy marn i yng nghynllun twf Kwasi Kwarteng oedd sgwrs wahanol am ymfudo a fyddai wedi cynhyrfu llawer o'i dîm ei hun. Ond mewn gwirionedd, buom yn dadlau'n gyson wrth Lywodraeth y DU fod angen dull gwahanol o weithredu ar ymfudo. Ar gyfer sectorau allweddol o'n heconomi, gan gynnwys gwasanaethau cyhoeddus, mae'r rhethreg a'r ddelwedd nad yw Llywodraeth y DU am i bobl o rannau eraill o'r byd ddod yma i weithio neu i fod yn rhan o'n cymuned—ac rydych chi'n gweld hyn eto yn yr Ysgrifennydd Cartref presennol a'r ffordd y mae hi wedi siarad am bobl—yn gwbl hunandrechol. Rydym am weld dull llawer mwy synhwyrol wedi ei yrru gan anghenion yr economi, ie, ond hefyd wedi ei yrru gan ymagwedd weddus sy'n cydnabod dynoldeb sylfaenol bodau dynol eraill. Nid wyf yn credu bod hynny bob amser yn wir am Lywodraeth bresennol y DU.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am gyflwyno'r cwestiwn heddiw? Fel sydd eisoes wedi cael ei nodi, mae'n amlwg fod yna her ynghylch recriwtio'r gweithlu a'r bwlch sgiliau yng ngogledd Cymru. Yn wir, ddechrau'r flwyddyn hon, dangosodd ymchwil yn The Leader fod bron i hanner yr holl fusnesau yn ei chael hi'n anodd recriwtio gweithwyr newydd, ac mae hyn yn parhau i gael ei ailadrodd wrth gyfarfod â chyflogwyr, fel rwy'n siŵr eich bod chi'n ei wneud hefyd, Weinidog. Ond un o'r meysydd allweddol y credaf y gallem geisio canolbwyntio mwy arno yw hyrwyddo manteision a sgiliau addysgol prentisiaethau. Rwy'n siŵr eich bod yn cytuno, Weinidog, y gall prentisiaethau fod yn llwybrau gyrfa hynod lwyddiannus sydd, yn bwysig, yn aml yn arwain at fwy o gynnydd o ran sgiliau a chadw swydd na mynd i'r brifysgol. Wrth gwrs, i ogledd Cymru, mae hwn yn gyfle gwych, oherwydd mae'n lle mor wych i fyw ynddo, a gweithio ynddo hefyd. Felly, o gofio hynny, Weinidog, pa waith a wnewch gyda'r Gweinidog addysg i sicrhau bod ein gweithlu yn y dyfodol yn cael gwybod am fanteision gwych prentisiaethau a all arwain at yrfaoedd hir sy'n talu'n dda, a helpu yn y pen draw i fynd i'r afael â'r bwlch sgiliau a wynebwn yn y dyfodol?

Wrth gwrs, rwy'n credu bod gan hyn a'n Llywodraethau blaenorol dan arweiniad Llafur Cymru hanes da o hyrwyddo prentisiaethau, nid yn unig o ran niferoedd, ond hefyd o ran eu hansawdd a'r ystadegau cwblhau. Rwy'n cofio Ken Skates, pan oedd yn ddyn iau byth, fel Gweinidog sgiliau, a'r gwaith a wnâi a'r ffaith bod ein ffigyrau cwblhau hyd yn oed y pryd hwnnw'n llawer gwell na'r hyn a gâi ei gyflawni gan Lywodraeth y DU yn Lloegr, ac mae hwnnw'n gyflawniad yr ydym wedi'i barhau.

Mae ein her ni yn ymwneud â chael digon o bobl i fod eisiau mynd ar hyd y llwybr prentisiaeth, a chyflogwyr a fydd yn elwa ohono hefyd. Mae yna her ariannol go iawn yn hynny hefyd. Rydym wedi siarad o'r blaen yn y Siambr am y ffaith bod traean o'n rhaglen brentisiaethau wedi'i hariannu gan gyn-gronfeydd yr UE bellach, ac mae honno'n her fawr iawn i ni ei goresgyn. Rydym hefyd wedi gweld chwyddiant cynyddol sy'n creu mwy a mwy o bwysau, nid yn unig ar brentisiaethau, ond ar hyfforddiant mewn gwaith hefyd. Mae gan nifer o gyflogwyr ddiddordeb erbyn hyn yn yr hyn y gallant ei wneud i gydnabod bod gweithiwr y dyfodol yma i raddau helaeth—mae'n debygol y bydd eich gweithwyr ymhen 10 mlynedd yn eich gweithlu eisoes—a'r hyn y gallwch ei wneud i uwchsgilio pobl yn y gweithle hefyd. 

Mynychais raglen Sgiliau Cymru y bore yma. Maent yn disgwyl i 5,000 o bobl tuag at ddiwedd eu gyrfa ysgol uwchradd edrych ar ddewisiadau yn y dyfodol, ac mae opsiynau prentisiaeth ac opsiynau sgiliau'r dyfodol yn rhan fawr o'r hyn y maent yn sôn amdano. Felly, rydym yn cael sgwrs fwriadol a phwrpasol am bob llwybr ar gyfer y dyfodol—addysg bellach, prentisiaethau, sgiliau eraill, ac nid llwybr y brifysgol yn unig—nid yn unig i yrfa werth chweil o ran y bobl y byddwch yn eu cyfarfod, ond i'r gwobrau ariannol sy'n cael eu cynnig hefyd.

Diolch am y cwestiwn. Nid yw polisi telathrebu wedi'i ddatganoli i Gymru, ond eto mae economi gogledd Cymru yn elwa'n uniongyrchol o gyflwyno'r cynllun band eang gwerth £56 miliwn a'n grant o £4.2 miliwn i'r ganolfan brosesu signalau digidol ym Mhrifysgol Bangor, wrth i Lywodraeth Cymru barhau i gamu i'r adwy lle nad yw Llywodraeth y DU wedi gwneud hynny.

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw? Bydd y Gweinidog yn ymwybodol fod hwn yn bwnc sy'n agos at fy nghalon. Lywydd, hoffwn gofnodi fy ymwneud fel aelod di-dâl o'r consortiwm ym Mhrifysgol Bangor, fel y crybwyllodd y Gweinidog. Maent yn benderfynol o wella cysylltedd gogledd Cymru. Er mai Llywodraeth y DU sydd â chyfrifoldeb am fand eang, mae methiant y Torïaid i fuddsoddi'n briodol wedi gwneud cam â gogledd Cymru. Rwyf am weld mwy na buddsoddi i sicrhau bod gogledd Cymru â chysylltiad digidol priodol; rwyf am ein gweld yn creu a datblygu'r genhedlaeth nesaf o dechnolegau sy'n arwain y byd ac sy'n gwella economi gogledd Cymru. Weinidog, a ydych chi'n rhannu fy angerdd ynglŷn â gwella cysylltedd yn y rhanbarth a datblygu'r gyfres nesaf a'r cam nesaf o dechnolegau ar gyfer cysylltedd, ac a wnewch chi ymrwymo i wneud hyn yn un o'ch blaenoriaethau?

Rwy'n fwy na pharod i ddweud hynny. Daw yn sgil gwaith cyson a wnaed ar draws y Llywodraeth hon ar wahanol ffurfiau. Efallai na wnaethoch chi glywed y Dirprwy Weinidog yn siarad yn gynharach, ond rydym wedi buddsoddi £200 miliwn o gyllid Llywodraeth Cymru i Superfast Cymru. Mae hwnnw'n arian mewn maes sydd heb ei ddatganoli. Rydym yn cydnabod manteision sylweddol gwella a llenwi bylchau yn yr hyn sy'n gyfrifoldebau i'r DU. Mae rhan allweddol o'n dyfodol digidol gyda gwasanaethau cyhoeddus, ac yn yr economi yn wir. Rwy'n falch iawn o fod â'r prif gyfrifoldeb gweinidogol dros wasanaethau digidol ar draws y Llywodraeth, nid yn unig yn yr economi, a byddaf yn fwy na pharod i gael sgwrs bellach gyda'r Aelod am yr hyn y credaf y gallwn ei gyflawni o fewn y Llywodraeth.

Mae'r prif ysgogiadau i fynd i'r afael â chynnydd mewn costau i fusnesau, cyfraddau llog ar gyfer benthyca, treth ar ffawdelw a rheoleiddio'r farchnad ynni oll ym meddiant Llywodraeth y DU. Ein blaenoriaeth ni yw cefnogi busnesau i ddatgarboneiddio ac i arbed ynni, fel y soniais mewn ymateb i gwestiynau blaenorol heddiw. Rydym yn parhau i nodi cyfleoedd i ailgyfeirio adnoddau er mwyn lleihau baich ar fusnesau. 

Thank you very much for that response. I asked yesterday for a statement following the news that 28 jobs are in the balance in AMG Alpoco in Holyead; I've written to the Minister about that issue again today. An increase in costs, and energy costs in particular, is driving this restructuring, but, of course, Alpoco are not alone on this. Plas Farm, an ice cream and frozen yoghurt company in Anglesey, are seeing inflation adding up to 50 per cent on their costs, and they, like Alpoco, can't pass on those costs to their customers. Now, Plas Farm are expecting an increase of almost £50,000 a month in their energy bills—£50,000 a month. That raises concerns about the future of the company and the 25 staff. They are investing in solar energy, for example, but while, of course, we need to see urgent action by the UK Government, may I ask again what support the Welsh Government can provide to energy-intensive companies such as Plas Farm? Also, may I ask for an assurance that every support is being provided for the workforce of Alpoco at present? 

Rydym yn gwneud popeth yn ein gallu gyda'r ysgogiadau sydd gennym ar gael i ni i geisio cefnogi busnesau sydd yn yr union sefyllfa hon. Rydym yn gwybod bod yna amrywiaeth o fusnesau sy'n defnyddio llawer o ynni, fel y dywedais yn gynharach mewn ymateb i'ch cyd-Aelod Luke Fletcher, a'n her yw bod eisiau cael setliad ar gymorth Llywodraeth y DU, ond hefyd yr hyn y gallwn ni ei wneud i geisio cefnogi'r busnesau hynny. Nid oes gennym rym ariannol i wneud popeth y byddem eisiau ei wneud gyda busnesau sy'n wynebu dyfodol anodd iawn.

Mae gennym nifer o gynghorwyr effeithlonrwydd adnoddau ar gael trwy wasanaeth Busnes Cymru, i geisio helpu busnesau i ddeall beth yw eu hanghenion ynni ac i weld a oes cymorth ar gael. Fel y dywedais, rydym yn edrych hefyd ar beth y gallwn ei wneud yn y dyfodol agos, ac rwy'n disgwyl y byddwn yn gwneud datganiad yn yr wythnosau nesaf ynglŷn â sut y credwn y gallwn helpu mwy o fusnesau i fanteisio ar yr help sydd ar gael ac ehangu'r cymorth hwnnw, i geisio sicrhau ein bod yn datgarboneiddio ac yn lleihau risg y cyflenwad ynni yn y dyfodol.

Ond ni allwch osgoi difrifoldeb yr argyfwng ynni a'r hyn y mae'n ei wneud i fusnesau. Pe bai pob Aelod yn codi ar eu traed, rwy'n siŵr y gallent roi rhestr o fusnesau, fel y gwnaethoch chi—busnesau hyfyw sy'n cyflogi pobl ar delerau gweddus—sy'n wynebu'r posibilrwydd o beidio â gallu cadw'r holl bobl hynny yn y dyfodol agos iawn, neu'r perygl na fydd y busnesau hynny'n bodoli o gwbl. Mae'n nodi maint yr argyfwng yr ydym yn ei wynebu.

Dyna pam y byddwn yn parhau i wneud yr hyn a allwn, o ran bod eisiau gwneud yn siŵr fod gan fusnesau hyfyw ddyfodol da hefyd, ond mae hefyd yn ymwneud ag ailadrodd ein galwad ar Lywodraeth y DU i wneud rhywbeth o'r diwedd a fydd yn darparu rhywfaint o sefydlogrwydd yn y farchnad ac a fydd yn darparu rhywfaint o sefydlogrwydd ar gyfer costau pobl yn y dyfodol. A phe bai hynny'n digwydd, fe fyddem yn gefnogol i hynny. Ond fel y dywedaf, mae hynny'n anorffenedig i raddau helaeth, ac rwy'n edrych ymlaen gyda rhywfaint o bryder at y gyllideb Calan Gaeaf a beth fydd honno'n ei gynnig i fusnesau ac aelwydydd.

I thank the Minister.

The next item, first of all, is a motion to suspend Standing Orders to allow the next item to be debated. I call on the Minister for Climate Change to move the motion formally.

Yn ffurfiol.

The proposal therefore is to suspend Standing Orders. Does any Member object to doing so? No, there is no objection. Therefore, the motion is agreed.

That allows us to move on to item 3, which is the legislative consent motion on the Energy Prices Bill. I call on the Minister for Climate Change to move the motion—Julie James.

Diolch, Lywydd. Rwy'n gwneud y cynnig. Mae'r rhan fwyaf o'r darpariaethau yn y Bil Prisiau Ynni wedi'u cadw'n ôl. Mae'r darpariaethau o fewn y cymhwysedd datganoledig a drafodir gennym heddiw yn ymwneud â phwerau'r Ysgrifennydd Gwladol i roi cymorth tuag at dalu costau ynni. Mae'r sefyllfa gydag amserlen seneddol y DU ar y Bil hwn yn amlwg allan o'n dwylo. Mae hyn wedi golygu nad yw'r Senedd wedi cael cyfle i graffu'n ystyrlon ar y memorandwm a osodwyd ddoe, ac ar y Bil.

Er hynny, rwy'n falch ein bod wedi cael cyfle i drafod mesur hanfodol ar yr argyfwng costau byw mewn cyfnod o argyfwng cenedlaethol. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn galw ers tro am wneud mwy i gefnogi cwsmeriaid domestig ac annomestig gyda chostau ynni cynyddol. Roeddem yn croesawu'r cyhoeddiad am becyn dwy flynedd ar gyfer aelwydydd, ac yn galw am sicrhau bod yr un graddau o gefnogaeth ar gael i gwsmeriaid annomestig.

Yn hytrach nag ymestyn y gefnogaeth i gwsmeriaid annomestig, cyfyngodd y Canghellor y cymorth i aelwydydd i ddim ond chwe mis. Nid oes cyfiawnhad dros y penderfyniad hwn o ystyried bod disgwyl i gost ynni aros yn uchel iawn am nifer o flynyddoedd i ddod. Y cam cyllidol credadwy oedd ei angen gan y Canghellor oedd ariannu'r cymorth drwy dreth ffawdelw ar draws y sector cynhyrchu ynni. Nid oes cyfiawnhad dros beidio â thargedu'r enillion ffawdelw hyn i ariannu'r mesurau cymorth angenrheidiol i'r rhai sydd eu hangen fwyaf ar draws Cymru a gweddill y Deyrnas Unedig. Byddaf yn parhau i alw ar Lywodraeth y DU i roi pecyn cymorth hirdymor ar waith, wedi'i ariannu mewn ffordd flaengar, i helpu i liniaru effaith prisiau uchel ynni.

Mae'r Bil sydd o'n blaenau heddiw yn bwysig am ei fod yn sefydlu fframwaith deddfwriaethol sy'n caniatáu ar gyfer cynllun i ostwng pris trydan a nwy ar draws Prydain. Mae hwn yn gam cadarnhaol, gan y bydd yn gwarchod cwsmeriaid rhag y ffactorau sy'n gwthio prisiau ynni i lefelau mor uchel. Rydym yn cytuno â'r egwyddor yn y Bil ynghylch cyflenwyr ynni'n darparu arbedion yn uniongyrchol drwy'r system bilio. Mae hwn yn gam effeithlon ar gyfer darparu cynllun, gan fod gan y cyflenwyr trwyddedig arbenigedd a systemau i weithredu'r polisi fel y'i nodwyd. Rydym yn croesawu'r gofyniad pellach i gyflenwyr trwyddedig ddod yn bartïon i'r cynllun cyn gynted ag y bo'n ymarferol.

Fel y crybwyllwyd yn gynharach, cedwir y rhan fwyaf o'r darpariaethau yn y Bil. Mae'r darpariaethau o fewn cymhwysedd datganoledig yr ydym yn eu trafod heddiw yn ymwneud yn bennaf â phwerau'r Ysgrifennydd Gwladol i roi cymorth ar gyfer talu costau ynni. Mewn perthynas â datganoli materion cyfansoddiadol, mae'r Bil yn tresmasu ar faterion datganoledig trwy roi swyddogaethau i'r Ysgrifennydd Gwladol mewn meysydd datganoledig. O'r herwydd, mae'r dull hwn yn anghyson â'n hegwyddorion ar gyfer cydsynio i Filiau Llywodraeth y DU. Rwyf wedi galw felly ar Lywodraeth y DU i ymgynghori ar unrhyw fesurau sy'n effeithio ar feysydd datganoledig. Er fy mod yn cydnabod bod bwrw rhagddi i weithredu ar brisiau ynni yn fater brys, mae'n rhaid gweithredu trwy ymgynghori effeithiol er mwyn sicrhau bod cyfrifoldebau'r Senedd hon yn cael eu parchu.

Mae'n bwysig nodi nad ydym yn trosglwyddo pwerau drwy'r Bil hwn, ond mae'r Bil yn rhoi swyddogaethau i'r Ysgrifennydd Gwladol mewn meysydd datganoledig. O'r herwydd—

Weinidog, a wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf, yn sicr.

Rwy'n ddiolchgar i chi, ac rwy'n ddiolchgar i chi am gyflwyno hyn mor gyflym. Fe ddywedoch chi yn eich cyflwyniad nad oedd y Llywodraeth wedi cael golwg ar hyn. Er eglurder, oherwydd y materion yr ydych chi'n eu trafod ynghylch trosglwyddo swyddogaethau i'r Ysgrifennydd Gwladol, a wnewch chi gadarnhau nad oedd Lywodraeth Cymru wedi gweld hyn, ac nad oedd swyddogion Llywodraeth Cymru wedi gweld y ddeddfwriaeth hon cyn iddi gael ei derbyn a'i chyhoeddi?

Gallaf, mae hynny'n gywir. Mae'r ffaith bod y Bil wedi ymddangos ar yr amserlen seneddol mor gyflym wedi golygu na welsom ddim ohono ymlaen llaw.

Fel roeddwn am fynd ymlaen i ddweud, mae ein hegwyddorion Cabinet fodd bynnag yn nodi sefyllfaoedd lle gallai fod yn briodol gwneud darpariaeth mewn Bil DU er mwyn gallu cyrraedd atebion pragmatig mewn modd amserol, gan barchu cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd ar yr un pryd drwy broses y cydsyniad deddfwriaethol. Mae'r egwyddorion hyn yn amlwg yn berthnasol yn yr achos hwn.

Rwy'n ystyried bod y cymorth y mae'r Bil hwn yn ei ddarparu yn bwysig ac ni allwn fforddio oedi cyn rhoi cymorth ynni i bobl sydd ei angen yn enbyd y gaeaf hwn. Mae cymalau 13 ac 14 yn canolbwyntio ar roi pwerau i'r Ysgrifennydd Gwladol i gynorthwyo pobl i dalu costau ynni. Mae'r cymalau hyn hefyd yn galluogi'r Llywodraeth i gynorthwyo aelwydydd a chwsmeriaid annomestig. Tra bod Llywodraeth y DU yn bwriadu cyflawni'r rhan fwyaf o'i chymorth drwy gyflenwyr trydan a nwy trwyddedig, mae wedi gwneud darpariaeth drwy gymal 15 yn galluogi gwneud rheoliadau ynghylch rôl cyrff eraill, gan gynnwys awdurdodau lleol, yn y broses o roi cymorth tuag at gostau ynni. Mae hon yn ddarpariaeth bwysig gan ei bod yn rhoi rôl i gyrff dynodedig eraill ddarparu cymorth ar gyfer costau ynni. Ni ddylid disgwyl i ni dalu costau awdurdodau lleol i ddarparu'r cymorth hwn. Rwyf wedi gofyn am sicrwydd gan yr Ysgrifennydd Gwladol y bydd y gost o gyflawni'n cael ei darparu'n llawn gan Lywodraeth y DU i weithredu hyn yng Nghymru. Bydd is-ddeddfwriaeth yn nodi'r manylion ar gyfer y trefniadau hyn. Gelwais ar Lywodraeth y DU i sicrhau y bydd unrhyw sefydliad sy'n gweinyddu'r cynllun, gan gynnwys y rhai sy'n cyflawni'r swyddogaeth hon ar ran awdurdodau lleol, yn derbyn yr holl gyllid sydd ei angen i gyflawni'r ddyletswydd.

Mae cymal 19 yn darparu y dylai'r Ysgrifennydd Gwladol gael pwerau galluogi i osod gofynion ar bersonau y darperir cymorth gyda phrisiau ynni iddynt fel eu bod yn cael eu trosglwyddo i fod o fudd i'r defnyddiwr terfynol. Mae hyn yn hanfodol er mwyn diogelu defnyddwyr ynni rhag cyfryngwyr a allai fethu trosglwyddo'r cymorth hwn fel arall. Efallai y bydd angen i rai awdurdodau lleol gontractio'r gwaith hwn, ac mae angen caniatáu hynny'n benodol er mwyn sicrhau bod y cynllun yn cael ei gyflawni'n effeithiol yng Nghymru. Yn olaf, mae cymal 22 yn rhoi pwerau i'r Ysgrifennydd Gwladol roi cyfarwyddiadau i ddeiliaid trwyddedau ynni mewn ymateb i'r argyfwng ynni neu'n gysylltiedig â'r Bil neu bethau a wneir oddi tano.

Felly, Lywydd, wrth orffen, rwy'n argymell bod yr Aelodau'n cefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol mewn perthynas â'r Bil prisiau ynni fel y gall pobl Cymru gael cymorth ariannol yn effeithiol gyda chost uchel ynni y gaeaf hwn. Diolch.

Thank you for the opportunity to say a few words on this latest LCM. This is the twenty-seventh LCM during the sixth Senedd. Contrast that with the fourth Senedd, when we received just eight LCMs during the whole of that Senedd term.

This is an LCM on a very important Bill, but it was laid just yesterday before the Senedd and we are being asked to vote on it today. Now, this isn’t just a constitutional matter. The constitutional issue is very important, of course—that the Senedd legislates within devolved powers. But it’s more important than that. I don’t trust the Government in Westminster to look after those people who are in need. I don’t trust the Conservatives to do what is right in the long term. This Bill doesn’t include a windfall tax. It doesn’t mean that the energy companies are taking responsibility. What it does is it pushes back onto energy users the responsibility in the long term. Yesterday, it was laid. Today, we are being asked to vote on this matter without any scrutiny at all; no opportunity for committees to scrutinise the LCM, no opportunity to table amendments, no opportunities to raise issues—and there are issues with this Bill—no scrutiny at all, if truth be told. A debate lasting three quarters of an hour—and it doesn't appear as if many Members will take part in this debate—on a Wednesday afternoon. And we know, regardless—perhaps this is the reason why many people aren't contributing—that this LCM will pass, because Labour and the Conservatives always vote hand in hand on the majority of these LCMs.

What I would say is that this is not the way to legislate. We need time for scrutiny if we are to pass good legislation that is fit for purpose—  

Wrth gwrs, pe bai'r Llywodraeth yn cyflwyno deddfwriaeth, byddech chi a'r Ceidwadwyr yn pleidleisio yn ei herbyn, a byddai'n methu. Rwy'n credu bod hyn yn fodd o'i gyflawni, sy'n golygu y bydd yn digwydd. Pe gallech chi a'r Ceidwadwyr ddechrau pleidleisio dros ddeddfwriaeth y Llywodraeth, efallai y byddai'n haws ei wneud. 

The purpose of a legislative Senedd is to pass legislation, Mike. There's no point in us otherwise, and we have to, in the set-up of the Senedd—. The Government has to discuss and debate with the opposition parties if they want their legislation to pass. That is the very purpose of a Senedd, a Parliament, that works in collaboration. 

Mae problemau gyda'r Bil hwn. Mae un o bwyllgorau Tŷ'r Arglwyddi wedi nodi problemau gyda'r Bil hwn; mewn perthynas ag un o'r cymalau y gofynnir inni roi cydsyniad iddynt, cymal 22, maent yn gadarn o'r farn ei bod yn amhriodol rhoi'r pŵer hwnnw i'r Ysgrifennydd Gwladol. Bydd yn rhoi pŵer i'r Ysgrifennydd Gwladol ddiystyru deddfwriaeth sylfaenol, a gwrthod barn y rheoleiddiwr, Ofgem. Rwy'n bryderus, Lywydd, fod gofyn heddiw i'r Senedd gydsynio â chynnig cydsyniad deddfwriaethol na wyddom fawr ddim amdano, nad ydym wedi craffu'n iawn arno, ac eto fe gaiff ei basio heb drafodaeth.  

As I said, this isn't just a constitutional issue. It is important that we get legislation like this right to help the people of our nation through a situation that is so appallingly difficult. Thank you. 

Nawr, mae'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn yn ymwneud â deddfwriaeth bwysig, ac mae'n ddeddfwriaeth sy'n rhaid ei rhoi mewn grym yn gyflym. Mae ymosodiad Rwsia ar Wcráin, heb os, wedi arwain at chwyddo pris olew a nwy ledled y byd. Diolch i Lywodraeth y DU, bydd defnyddwyr yn cael help gyda'u biliau yn awr. Bydd y pwerau brys newydd hyn yn sicrhau bod defnyddwyr ledled y wlad, o Ynys Môn i Aberdeen, o Gonwy i Gernyw, yn cael help gyda'u biliau ynni y gaeaf hwn. Heb y ddeddfwriaeth hon, gadewir i fusnesau a defnyddwyr wynebu cythrwfl ariannol cynyddol. Amcangyfrifwyd y byddai biliau ynni'n cynyddu tua £6,500 cyn i Lywodraeth y DU gamu i'r adwy, ac yn awr maent wedi'u capio ar ffigur is, sef £2,500. Yn amlwg, bydd hyn yn help.

I fusnesau, byddai hyn yn drychineb. Yn Aberconwy, rwy'n gweld perchnogion gwestai yn wynebu cynnydd o 532 y cant yn eu biliau ynni, a chigydd lleol—fe fyddwch i gyd wedi cael selsig Edwards o Gonwy; rwy'n gobeithio eich bod—wedi wynebu cynnydd dinistriol o £129,000 i'r £782,000 diweddaraf, ac rwy'n deall ei fod wedi codi'n sylweddol ers hynny, wrth edrych ar dariffau newydd. Diolch i Lywodraeth y DU, bydd prisiau i fusnesau'n cael eu capio ar £211 y megawat awr ar gyfer trydan, a £75 y megawat ar gyfer nwy. Mae hyn wedi gostwng y pris fesul megawat awr i gwsmeriaid annomestig bron i 65 y cant ar gyfer trydan, a 147 y cant ar gyfer nwy. 

Mae ein busnesau wedi wynebu dwy flynedd gythryblus o ganlyniad i'r pandemig, gyda nifer o fusnesau bellach yn gorfod talu am fenthyciadau o gyfnod y pandemig ac roedd rhai ohonynt ar ei hôl hi gydag ôl-ddyledion rhent. Bydd cymorth Llywodraeth y DU yn hanfodol i gynorthwyo ein busnesau i barhau i weithredu dros fisoedd y gaeaf sydd i ddod, ac yn darparu cymorth ariannol mawr ei angen. Ac fel y dywedodd yr Ysgrifennydd Busnes ac Ynni, y Gwir Anrhydeddus Jacob Rees-Mogg:

'Dylai busnesau a defnyddwyr ledled y DU dalu pris teg am ynni.... Dyna pam ein bod wedi camu i'r adwy heddiw gyda phwerau eithriadol a fydd nid yn unig yn sicrhau bod cymorth hanfodol yn cyrraedd aelwydydd a busnesau y gaeaf hwn ond a fydd yn trawsnewid y Deyrnas Unedig yn genedl sy'n cynnig ynni diogel, fforddiadwy a gynhyrchir yn y wlad hon am bris teg i bawb.'  

Drwy gefnogi cymalau 13 a 14, byddwn yn rhoi grym i'r Ysgrifennydd Gwladol, sêl bendith, er enghraifft, i ddarparu cefnogaeth ar gyfer talu costau sy'n gysylltiedig â defnyddio ynni; darparu cymorth ar gyfer talu costau sy'n gysylltiedig â chyflenwi ynni; a galluogi neu annog defnydd effeithlon o ynni. Felly, ni welaf unrhyw reswm pam fod angen codi helynt am y cynnig cydsyniad deddfwriaethol penodol hwn. Ddydd Llun, dywedodd Alan Brown AS, SNP, hyd yn oed, ac rwy'n dyfynnu:

'Rwy'n cytuno bod angen y mesurau a'r egwyddorion hynny er mwyn diogelwch ynni ac i fod yn rhan o'r pontio i sero net.'

Y Gwir Anrhydeddus Graham Stuart:

'Mae cymal 19 yn sicrhau bod y cynlluniau cymorth...yn cyrraedd y rhai y bwriedir iddynt gael budd ohonynt. Bydd y gofyniad i drosglwyddo cymorth prisiau ynni yn helpu i sicrhau bod tenantiaid a defnyddwyr terfynol eraill yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt.'

Rydym yn wynebu argyfwng ynni byd-eang sydd wedi'i waethygu gan ymosodiad anghyfreithlon Rwsia ar Wcráin. Drwy gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, byddwn yn helpu pobl, busnesau, elusennau a'r sector cyhoeddus ledled y DU gyda'u biliau ynni, gyda sylfaen ddeddfwriaethol ddiogel. Mae'r Gweinidog newid hinsawdd y Gwir Anrhydeddus Graham Stuart wedi diolch yn briodol i wrthblaid Ei Fawrhydi, a phleidiau eraill, am eu hymgysylltiad adeiladol hyd yma. Felly, fel chi eich hun, Weinidog—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf, wrth gwrs.