National Assembly for Wales

Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn y Siambr ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y cyfarfod yma, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar eich agenda chi.

Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf i'w ateb gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol ac i'w ofyn gan Peredur Owen Griffiths.

Trafodwyd effaith yr argyfwng costau byw ar y trydydd sector a’i weithlu yng nghyfarfod diweddaraf cyngor partneriaeth y trydydd sector. Yn ogystal, rydym wedi ymrwymo i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol ac yn parhau i wneud hynny, ac rydym yn defnyddio ein hysgogiadau ehangach i hyrwyddo cyflogau teg yn y trydydd sector.

Diolch am yr ateb.

Un o’r problemau y mae’r sector yn eu hwynebu ar hyn o bryd yw ariannu setliadau cyflogau teg sy’n adlewyrchu’r cynnydd mewn costau byw. Mae hyn yn arbennig o wir gyda sefydliadau sydd â chontractau gyda sawl darparwr sector cyhoeddus sy'n gwneud pethau gwahanol o ran cynyddu contractau. Mae gan un sefydliad rwy'n ymwybodol ohono gontractau ar draws llawer o awdurdodau lleol, gydag oddeutu traean yn cynyddu contractau, traean yn gwrthod a thraean eto i benderfynu. Mae hyn yn rhoi'r sefydliad mewn sefyllfa amhosibl o orfod bod yn deg â'r holl staff heb allu ariannu cyflogau teg. A wnaiff Llywodraeth Cymru arwain y gwaith o sicrhau polisi cyson ar gynyddu contractau a sicrhau y gall y sector barhau i gadw ei staff gwerthfawr a helpu’r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas?

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn, ac yn amlwg, am gydnabod sector sydd nid yn unig yn helpu rhai o’r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas, ond sydd hefyd yn darparu cyflogaeth i bobl mewn cymunedau ledled y wlad. Fel y dywedais, yng nghyfarfod diweddaraf cyngor partneriaeth y trydydd sector ar yr argyfwng costau byw, codwyd yr effaith y mae'n ei chael ar gyflogau teg yn y sector, ac yn sicr, mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol a minnau'n fwy na pharod i fynd ati i weld sut y gallwn ddefnyddio ein dull partneriaeth gymdeithasol yn ogystal â'r holl ysgogiadau sydd gennym i geisio sicrhau cysondeb ar draws y sector a darparu cymorth lle mae cymorth ar gael.

Rydym wedi cydnabod rhai o’r heriau y mae’r sector yn eu hwynebu mewn perthynas â chyllid nid yn unig ar gyfer sefydlogrwydd prosiectau, ond ar gyfer sefydlogrwydd staff hefyd, felly mae hynny’n un o’r rhesymau y tu ôl i newid am y tro cyntaf i ymrwymiad grant tair blynedd, sy’n amlwg yn galluogi gwell cynllunio hirdymor, gan gadw staff a sgiliau. Credaf ei bod yn bwysig iawn, fel y dywedoch chi, fod y sefydliadau trydydd sector hyn nid yn unig yn darparu cymorth a gwasanaethau hanfodol, ond eu bod hefyd yn darparu cyfleoedd da iawn i bobl weithio, ac mae angen inni fod yn ymwybodol o hynny wrth inni symud ymlaen.

Mae’r mater y mae’r Aelod dros Ddwyrain De Cymru yn ei godi yn un pwysig, wrth gwrs. Felly hefyd sut y caiff gweithwyr a gwirfoddolwyr y trydydd sector eu talu am dreuliau ychwanegol sy'n codi wrth iddynt gyflawni eu rolau—er enghraifft, costau tanwydd. Yn ddiweddar, mae’r Gymdeithas Cludiant Cymunedol wedi cysylltu â mi, cymdeithas sy’n gweithio gyda nifer o elusennau i ymgyrchu dros gynnydd yn y cynllun taliadau lwfans milltiredd cymeradwy (AMAP). Maent yn nodi bod y cynnydd diweddar yng nghost tanwydd yn cael effaith negyddol ar weithwyr a gwirfoddolwyr y trydydd sector ac yn ei gwneud yn anoddach i recriwtio staff ychwanegol. Rwy'n ymwybodol nad yw mater o’r fath wedi’i ddatganoli, ond serch hynny, Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch gyda’ch swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU ynghylch cynyddu cyfraddau AMAP yn y tymor byr i helpu i liniaru problemau o’r fath? A beth yn benodol y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi sefydliadau, gweithwyr a gwirfoddolwyr y trydydd sector gyda chostau cynyddol yn ogystal â chefnogi sefydliadau i recriwtio a chadw mwy o staff a gwirfoddolwyr? Diolch.

A gaf fi ddiolch i Peter Fox am ei gwestiwn? Rydych yn iawn i gydnabod yr effaith y mae'r cynnydd mewn costau tanwydd yn ei chael, nid yn unig ar y trydydd sector, ond clywais heddiw mewn cyfarfod gyda Chyngor Partneriaeth Cymru am yr effaith y mae'n ei chael yn enwedig ar bobl yn y sector gofal cymdeithasol hefyd, sy'n teithio rhwng pobl y maent yn gofalu amdanynt. Felly, cytunaf yn llwyr â chi—. Gwn fod galwadau am godiad o 45c i 55c, ac mae hynny'n sicr yn rhywbeth y byddem ni, fel Llywodraeth, yn ei gefnogi, ac rydym wedi'i godi eisoes gyda swyddogion cyfatebol ar lefel Llywodraeth y DU. Ac mewn gwirionedd, mae eich cwestiwn yn rhagweledol ​​iawn, oherwydd y bore yma, fe wnaethom ymrwymo gyda phartneriaid ar draws llywodraeth leol ac ar draws y sector cyhoeddus yng Nghymru, a'r trydydd sector hefyd, i alw ar y cyd am gynnydd yn hynny o beth i helpu i liniaru rhywfaint o’r effaith costau byw y mae'n ei chael ar bobl sy’n darparu gwasanaethau sy’n hanfodol, nid yn unig i bobl, ond i’n cymunedau hefyd.

Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn. Wel, roedd yr eitem hon ar yr agenda heddiw ar gyfer y cyngor partneriaeth llywodraeth leol, dan gadeiryddiaeth fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans. Mae’n ymwneud â nod cynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol, sef bod llywodraeth leol yn gyflogwr enghreifftiol, gyda pholisïau adnoddau dynol a chyflogaeth gwrth-hiliol, gyda chyllid gwella’n cael ei ddefnyddio i annog arferion gorau o’r fath, gan gyfrannu at lywodraethu a pherfformiad da.

Diolch, Weinidog. Rwy'n gwerthfawrogi'r holl waith yr ydych yn ei wneud. Mae oddeutu 35 y cant o staff meddygol Cymru o gefndiroedd ethnig leiafrifol, ac mewn rhai ysbytai, mae dros 60 y cant o’u staff yn perthyn i grwpiau ethnig leiafrifol. Canfu adroddiad diweddar ar hiliaeth mewn meddygaeth gan Gymdeithas Feddygol Prydain fod bron i draean y meddygon a holwyd wedi ystyried gadael y GIG neu eisoes wedi gadael o fewn y ddwy flynedd ddiwethaf oherwydd lefelau parhaus ac annioddefol o hiliaeth ar lefel bersonol a sefydliadol. Mae'r arolwg yn datgelu bod rhwystrau sefydliadol rhag camu ymlaen yn eu gyrfa, lefelau isel o roi gwybod am ddigwyddiadau hiliol, a baich iechyd meddwl cynyddol ar feddygon o leiafrifoedd ethnig yn rhai o'r rhesymau pam eu bod yn gadael. Dywedodd cadeirydd Cymdeithas Prydain ar gyfer Meddygon o Dras Indiaidd yng Nghymru, os nad yw pethau’n gwella ar frys, y gallai GIG Cymru wynebu chwalfa. Felly, Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch chi gyda’r Gweinidog iechyd i roi diwedd ar hiliaeth strwythurol yn y GIG yma yng Nghymru, ac i unioni’r canlyniadau anghymesur i yrfaoedd a boddhad swydd gwahanol grwpiau ethnig, er enghraifft drwy wneud ceisiadau am swyddi yn ddienw er mwyn diogelu ethnigrwydd ymgeiswyr yn y dyfodol? Diolch.

Diolch yn fawr iawn, ac rwy'n croesawu eich cwestiwn. Yn wir, os edrychwch ar gynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol, mae’n cwmpasu pob adran o Lywodraeth Cymru, gyda chamau gweithredu a nodau. Felly, yn amlwg, mae hynny nid yn unig yn cynnwys iechyd ond iechyd a gofal cymdeithasol hefyd. Felly, y nodau, mewn perthynas â GIG Cymru, yw y dylai fod a bod yn rhaid iddo fod yn wrth-hiliol, ac y dylai staff allu gweithio mewn amgylcheddau diogel a chynhwysol. Rwyf innau wedi cyfarfod â Chymdeithas Feddygol Prydain a Chymdeithas Prydain ar gyfer Meddygon o Dras Indiaidd ar sawl achlysur, ac rwy'n mynychu—fel chithau hefyd, rwy'n siŵr, a chyd-Aelodau—eu digwyddiadau blynyddol. Maent wedi cyfrannu at gynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol, ac yn wir, mae’r nodau a’r amcanion i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn glir iawn o ran cyflawni’r amcanion hynny ar gyfer GIG Cymru. Ac a gawn ni ddiolch eto i'r rheini sy'n gweithio yn GIG Cymru—fe wnaethom gydnabod ei ben-blwydd ddoe—a'r rôl a chwaraewyd yn ystod y pandemig gan ein gweithwyr proffesiynol du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol yn y GIG, pan oedd y pandemig hefyd yn cael effaith anghymesur arnynt hwythau? Felly, rwy'n ddiolchgar iawn am eich cwestiwn, a byddwn yn sicrhau y byddwn yn adrodd, gan fod yna bwyllgor atebolrwydd sy'n cael ei gyd-gadeirio gan yr Ysgrifennydd Parhaol a'r Athro Emmanuel Ogbonna, ac yn wir, mae'n cynnwys cynrychiolaeth o'r GIG.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Joel James.

Diolch, Lywydd. Fel y gŵyr y Gweinidog yn iawn, mae Arlywydd Uganda, Yoweri Museveni, wedi cefnogi Rwsia’n gryf yn y gwrthdaro presennol rhwng Rwsia ac Wcráin, gan nodi, yng nghyd-destun y rhyfel parhaus, y dylid ystyried Rwsia yn graidd disgyrchiant yn nwyrain Ewrop. I'r rheini sy'n anghyfarwydd â'r ieithwedd filwrol hon, yr hyn y mae'r Arlywydd yn ei ddweud yw mai Rwsia yw'r ffynhonnell grym sy'n darparu cryfder moesol a ffisegol yn y rhanbarth hwnnw, ac fel y cyfryw, fod ganddi'r rhyddid i orfodi'r cryfder moesol a ffisegol hwnnw. Mae mab yr Arlywydd Museveni, yr Is-gadfridog Muhoozi Kainerugaba, pennaeth tirluoedd Llu Amddiffyn Pobl Uganda, a’r unigolyn y disgwylir iddo olynu’r Arlywydd, wedi mynnu bod y rhan fwyaf o bobl Affrica yn cefnogi Rwsia, ac wedi nodi bod:

'y rhan fwyaf o bobl nad ydynt yn wyn yn cefnogi safiad Rwsia yn Wcráin, ac mae Putin yn iawn yn ei ymgais i'w goresgyn.'

O ystyried cefnogaeth gyhoeddus Uganda i Rwsia, sydd, gyda’r gwrthdaro hwn, wedi achosi dioddefaint dynol aruthrol, nifer uchel o farwolaethau sifil ac argyfwng ffoaduriaid yn Ewrop ar raddfa nas gwelwyd ers diwedd yr ail ryfel byd, a ydych chi, Weinidog, yn credu ei bod yn foesol anghywir a rhagrithiol i Gymru fod yn uwch-noddwr ffoaduriaid a pharhau i gefnogi ac anfon cymorth i Uganda, ni waeth pa mor fach, sy'n credu bod Rwsia yn iawn i gyflawni'r gwrthdaro hwn? Ac os yw’r Gweinidog yn credu ei bod yn iawn i barhau i ddarparu cymorth yn Uganda, pa gyfiawnhad y gall ei roi am hyn i’r ffoaduriaid sy’n ffoi am eu bywydau? Diolch.

Wrth gwrs, mae'r arian sy'n mynd drwy raglen Cymru ac Affrica yn mynd i gymunedau yn Uganda. Mae'n mynd i gymunedau yr ydym yn gweithio'n agos gyda hwy, ac wedi bod yn gweithio'n agos gyda hwy ers blynyddoedd lawer. A hefyd, wrth gwrs, ledled Cymru, mae partneriaethau mewn cymunedau, ac fel y gwyddoch, yn eich rhanbarth chi hefyd—partneriaethau rhwng pobl leol yn ein trefi a’n dinasoedd a’n pentrefi. Yn wir, mae'r Ymddiriedolaeth Rhwydweithio Tramor rhwng Partneriaethau (PONT) yn un y byddwch yn gwybod amdani sy'n gweithio ledled Cymru, gyda chymunedau, gyda sefydliadau anllywodraethol yn Uganda, yn rhan o'n rhaglen Cymru ac Affrica.

Yn amlwg, mae’n ffiaidd pan fyddwn yn clywed y safbwyntiau hyn—unrhyw safbwyntiau—a phan fynegir y safbwyntiau hynny, rydym yn eu condemnio mewn perthynas ag arweinwyr llywodraethau, ac mae hynny’n digwydd ledled y byd. Ond gadewch inni edrych ar yr hyn a wnawn a beth yw'r canlyniadau i'n rhaglen Cymru ac Affrica o ran ein hymrwymiad i'r cymunedau yr ydym wedi gweithio gyda hwy, ac y mae dinasyddion ledled Cymru yn gweithio gyda hwy bob dydd er mwyn eu cefnogi.

Diolch, Weinidog. O, bu bron imi regi yn awr—dwy eiliad, Lywydd—[Anghlywadwy.]—Daeth yn rhydd. [Chwerthin.]

Diolch am gondemnio’r sylwadau hynny, Weinidog, a chefnogaf y condemniad hwnnw. Hoffwn annog, felly, yn y dyfodol, ein bod yn edrych yn ofalus ar ble mae'r cymorth hwnnw'n mynd a sut y caiff ei ddefnyddio. Fel y gwyddoch, crëwyd cynllun grant blaenllaw Llywodraeth Cymru, Cymru o Blaid Affrica, i alluogi grwpiau a sefydliadau cymunedol yng Nghymru i gael mynediad at gyllid ar gyfer prosiectau ar raddfa fach sy’n cyfrannu at ymdrech Cymru i gyflawni nodau datblygu cynaliadwy’r Cenhedloedd Unedig, ac i sicrhau manteision i bobl sy’n byw yng Nghymru ac yn Affrica. Fe fyddwch yn ymwybodol fod cyfanswm cyllid y cynllun hwn oddeutu £150,000 y flwyddyn, a bod cyfraniad y GIG i sicrhau bod rhai prosiectau’n canolbwyntio ar weithgareddau iechyd yn £50,000 y flwyddyn, ac mae’r ffigurau hyn wedi aros ar y lefel honno dros y 15 mlynedd diwethaf. Pan ystyriwch faint cyllideb GIG Cymru, mae’r swm hwn yn gymharol fach, ac o ystyried effeithiau hirdymor COVID yn Affrica Is-Sahara, rwy’n awyddus i wybod pam eich bod yn rhoi symiau mor bitw i ariannu eich menter flaenllaw. Yn gyntaf, Weinidog, a wnewch chi ddweud a yw’r diffyg cynnydd yng nghyfraniad y GIG dros y 15 mlynedd diwethaf yn esgeulustod ar ran y Llywodraeth hon, neu a yw'r methiant i gynyddu'r cyllid yn rhan o weledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer cyflawni nodau hirdymor y rhaglen Cymru o Blaid Affrica? Ac yn ail, gyda symiau mor fach, sut ydych chi'n mynd ati i fesur a yw'r rhaglen hon wedi arwain at unrhyw fudd hirdymor, yng Nghymru ac yn Affrica?

Wel, daeth cynllun grantiau bach Cymru ac Affrica, a gontractiwyd i Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru ei weithredu, i ben ar 31 Mawrth. Ond cafodd y contract ei osod ar dendr eto yn gynharach eleni yn dilyn ymarfer caffael, a bydd CGGC yn parhau i weithredu a rheoli'r cynllun grantiau bach hwnnw. Mae bellach ar agor, rownd 1 o gynllun grantiau bach Cymru ac Affrica 2022-25, a'r dyddiad cau ar gyfer ceisiadau yw 24 Gorffennaf.

Er eu bod efallai’n swnio fel swm bach o arian o ran ein blaenoriaethau yn Llywodraeth Cymru a’r pwysau ar ein cyllideb, mae'r grantiau bach hyn yn bwysig am ein bod yn dal i gredu ei bod yn bwysig buddsoddi yng Nghymru ac Affrica. A gall y symiau bach hyn o arian wneud gwahaniaeth enfawr, wrth weithio gyda phartneriaid ar brosiectau sy'n ymwneud ag iechyd, newid hinsawdd, yr amgylchedd, dysgu gydol oes a bywoliaeth gynaliadwy. Ac mae'r rhain yn brosiectau sy'n cael eu harwain, fel y dywedais, gan bartneriaid yn Affrica, gan y cyrff anllywodraethol sy'n gweithio gyda llawer o grwpiau ledled Cymru. A chredaf mai'r hyn sy'n bwysig yw ein bod wedi gweithio i gefnogi llawer o gymunedau yn ystod y pandemig. Rydym wedi darparu gwerth miliynau o bunnoedd o gyfarpar diogelu personol i Namibia drwy Brosiect Phoenix. Credaf fy mod yn cofio sylwadau anffafriol gan eich plaid am y ffaith ein bod yn gwneud hynny. Credwn yn gryf iawn y dylem wneud hynny. Rydym hefyd yn cefnogi prosiectau yn Zambia, Zimbabwe, Liberia, Lesotho, Ghana, Nigeria ac Uganda, ac mae'r rhain oll yn brosiectau lle mae'r canlyniadau yn amlwg yn cael effaith enfawr ar y cymunedau hynny.

Diolch am eich ymateb, Weinidog, a hoffwn ailadrodd, oni bai ein bod yn cael asesiad o effaith yr arian sy'n mynd i Affrica, rydym yn meddwl tybed pa fath o fudd y mae'n ei ddarparu i drethdalwyr Cymru.

Ond os symudaf ymlaen at y cwestiwn nesaf, un o fanteision honedig rhaglen Cymru ac Affrica yw y gall cymunedau ar wasgar ddod â gwybodaeth a phrofiad i Gymru sydd fel arall yn anodd eu cael yma. Mae sefydlu’r bartneriaeth iechyd o dan ymbarél Cymru ac Affrica hefyd yn galluogi gweithwyr GIG Cymru i brofi rhai o’r heriau y mae cymunedau Is-Sahara yn eu hwynebu drostynt eu hunain, ac i sefydlu system drosglwyddo gwybodaeth gydfuddiannol sy’n galluogi cymunedau Affrica i wella addysg iechyd ac uwchsgilio gweithwyr iechyd proffesiynol a gweithwyr eraill mewn gwledydd partner. Mae 24 y cant o faich afiechydon y byd yng ngwledydd Affrica Is-Sahara, ond maent yn cyflogi 3 y cant yn unig o weithwyr iechyd y byd. Gallaf weld bod angen digynsail i ddatblygu partneriaethau iechyd a darparu hyfforddiant. Rwy’n ymwybodol mai cymharol ychydig o weithwyr iechyd proffesiynol Cymru sy’n ymwneud â chynlluniau partneriaeth iechyd, ac mae’n debygol mai ychydig iawn y maent yn ei wybod am yr hyn y gall y partneriaethau iechyd ei gyflawni ar gyfer cenhedloedd Is-Sahara ac i ba raddau y gallant hwy neu GIG Cymru elwa. Gyda hyn mewn golwg, Weinidog, pa asesiad effaith y mae’r Llywodraeth hon wedi’i wneud o’r manteision y mae partneriaethau iechyd wedi’u darparu yma yng Nghymru ac yn Affrica, yn enwedig i GIG Cymru, a sut y mae’r Llywodraeth hon yn archwilio’r rôl y gall partneriaethau iechyd ei chwarae wrth gefnogi gyrfaoedd gweithwyr iechyd proffesiynol Cymru yn y dyfodol? Diolch.

Rwy'n tybio ac yn gobeithio eich bod wedi cyfarfod â Rhwydwaith Cysylltiadau Iechyd Cymru ac Affrica, sefydliad dynamig iawn sy'n cael ei arwain yn bennaf gan bobl yn GIG Cymru. Mae'n un o'r rhwydweithiau pwysicaf sydd wedi'u datblygu o fewn y GIG, fel bod gennych bartneriaethau rhwng byrddau iechyd, rhwng ysbytai, rhwng cymunedau yng Nghymru ac Affrica. Os nad ydych wedi cyfarfod â hwy, rwy'n gobeithio y byddwch yn gwneud hynny, gan eu bod yn dod o dan ymbarél Hub Cymru Affrica.

Mae'n bwysig ein bod yn ail-lansio ein rhaglen cyfleoedd dysgu rhyngwladol. Cafodd ei ail-lansio ym mis Ebrill ar ôl dwy flynedd o fethu anfon pobl ar leoliadau oherwydd COVID. Mae'n ffordd wirioneddol bwysig y gall pobl yng Nghymru gyfrannu at nodau datblygu cynaliadwy'r Cenhedloedd Unedig, drwy gael lleoliad o hyd at wyth wythnos naill ai yn Lesotho, Namibia neu Uganda. Ariennir hynny gan raglen Cymru ac Affrica. Mae'r math hwn o gyfnewid hefyd yn digwydd gyda gweithwyr y GIG. A dweud y gwir, rydym wedi galluogi pobl yn y GIG i gael amser o'r gwaith er mwyn cael profiad o'r fath.

O ran canlyniadau, mae’r arian a ddarparwyd gennym, sef £3.1 miliwn ers mis Mawrth 2020, i edrych ar yr ymateb ac addasiadau i’r pandemig, yn helpu plant i fynd yn ôl i’r ysgol, darparu dŵr glân a gorsafoedd sebon a chyfarpar diogelu personol hanfodol, codi ymwybyddiaeth ynglŷn ag effaith COVID-19, dileu gwybodaeth ffug, pwysleisio pwysigrwydd cael brechiadau, helpu pobl i gael mynediad at wasanaethau digidol a chymorth mewn ardaloedd na allent ei ddarparu o'r blaen. Dyna ganlyniad ein buddsoddiad yn Affrica.

Llefarydd Plaid Cymru, Sioned Williams. 

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Gwyddom fod teuluoedd â phlant ymhlith yr aelwydydd tlotaf yn ein gwlad. Yn dilyn llwyddiant y cynllun bocsys babanod yn yr Alban, cafodd cynllun ei dreialu yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe i ddarparu bwndeli babanod i 200 o deuluoedd er mwyn lleihau’r angen am wariant ar hanfodion ar gyfer babanod newydd-anedig. Roedd y cynllun peilot i'w weld yn llwyddiannus, yn ôl y gwerthusiad a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru. Felly, a gaf fi ofyn pa ddatblygiadau sydd wedi digwydd yn sgil cwblhau'r cynllun peilot hwn? O ystyried llwyddiant y cynllun peilot, pam nad yw Llywodraeth Cymru wedi rhoi cynllun bwndeli babanod ar waith eto? Wrth gwrs, pe bai gennym fwy o bwerau dros les, gallem ddatblygu cynllun cymorth arian parod, y mae ymgyrchwyr gwrthdlodi yn galw amdano fel y ffordd orau o gefnogi teuluoedd â phlant, yn debyg i gynllun Best Start yn yr Alban. Gallem helpu rhieni yn ystod yr argyfwng costau byw a chynorthwyo i dynnu teuluoedd allan o dlodi. Felly, a wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni am yr ymrwymiad a wnaed yn y cytundeb cydweithio i fwrw ymlaen â'r gwaith o ddatganoli lles?

Diolch yn fawr, Sioned. Dechreuaf gyda’r bwndeli babanod, oherwydd, fel y dywedwch, rydym wedi eu treialu ar gyfer teuluoedd ledled Cymru. Bydd hynny o gymorth mawr yn yr argyfwng costau byw i rieni yng Nghymru. Dyma'r eitemau allweddol sy'n hanfodol i ddatblygiad a llesiant eu babi newydd. Hoffwn roi cydnabyddiaeth i Julie Morgan, y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, a ddatblygodd y syniad hwn a helpu i lansio’r cynllun peilot, gan ddysgu llawer gan Lywodraeth yr Alban ac ymhellach gan ein cynllun peilot ni hefyd. Gwn y bydd y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol yn gwneud cyhoeddiadau yn ddiweddarach eleni, ond rydym yn ystyried hyn yn rhan allweddol o'n pecyn cymorth ar gyfer mynd i'r afael â'r argyfwng costau byw.

Ydy, mae’n bwysig ein bod yn symud ymlaen gyda'n hymrwymiad yn y cytundeb cydweithio mewn perthynas â datganoli'r gwaith o weinyddu budd-daliadau lles. Roeddwn yn hynod siomedig o glywed heddiw fod Llywodraeth y DU wedi gwrthod argymhellion go synhwyrol a gweddus gan y Pwyllgor Materion Cymreig, a gynhaliodd ymchwiliad i’r rhyngweithio yng Nghymru rhwng budd-daliadau lles, nawdd cymdeithasol a'r berthynas â Llywodraeth Cymru. Roeddent yn argymell y dylid gwneud gwaith a sefydlu pwyllgor rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru i edrych ar y rhyngweithio, gan fod llawer iawn y gellid ei wneud yn awr, cyn inni symud ymhellach, gydag ymgyrchoedd llawer cryfach i annog pobl i fanteisio ar fudd-daliadau, y ffaith bod Adran Gwaith a Phensiynau Llywodraeth y DU yn methu ymgysylltu â ni ar ein hymgyrch 'Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi', credyd pensiwn—sy'n un o gyfrifoldebau Llywodraeth y DU, wedi'r cyfan—a chymaint o'r budd-daliadau sydd eu hangen ar bobl yn ystod yr argyfwng costau byw.

Unwaith eto, rydym yn ceisio gwneud cynnydd ac edrych ar y ffordd ymlaen gyda datganoli'r gwaith o weinyddu budd-daliadau, ond o’r ymateb gan Lywodraeth y DU, rwy'n ofni ein bod yn mynd i'w chael hi'n anodd gwneud cynnydd. Ond gadewch inni gael y dystiolaeth a gadewch inni gael y gefnogaeth, fel sydd gennym gyda'n cytundeb cydweithio. Hefyd, rwy’n cyfarfod â swyddog o Lywodraeth yr Alban i ddysgu ganddynt hwy sut y maent wedi gallu gwneud cynnydd ar hyn, a beth y mae hynny wedi’i olygu o ran effeithiau buddiol.

Diolch, Weinidog. Mae'n dda clywed y bydd cyhoeddiad yn cael ei wneud ar y bwndeli babanod. Wrth inni baratoi i'r argyfwng costau byw waethygu'n ddifrifol wrth i fisoedd yr hydref a’r gaeaf ymddangos ar orwel sydd eisoes yn llwm, tybed a allai’r Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Senedd pa mor effeithiol y mae'r cymorth ariannol presennol a roddir gan Lywodraeth Cymru yn cael ei ddarparu, ac ystyried y camau sydd eu hangen i wella hyn er mwyn gwella cynlluniau presennol, ac i feddwl am yr hyn y gallwn ei wella cyn cyflwyno unrhyw gynlluniau newydd er mwyn sicrhau bod y rheini sydd fwyaf o angen cymorth yn gallu cael yr hyn yr ymrwymwyd iddo, ac i weld a yw'r mesurau'n cael yr effaith a ddymunir.

Mewn egwyddor, dylai llawer o’r hyn sydd gennym ar waith ddarparu sylfaen dda i helpu rhai o’r aelwydydd mwyaf agored i niwed yng Nghymru y gaeaf hwn, neu o leiaf yr hyn y gallwn ei roi ar waith o fewn ein cymwyseddau datganoledig. A oes angen inni wella'r niferoedd sy'n manteisio ar y cymorth presennol, ei ddarpariaeth a'r ymwybyddiaeth ohono? A wnaiff y Gweinidog ystyried uno cynlluniau fel rhyw fath o siop un stop, er enghraifft, i wella mynediad?

Diolch am y cwestiwn hynod ddefnyddiol hwn hefyd. A dweud y gwir, bu'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol a minnau yn y cyngor partneriaeth y bore yma gyda phob un o arweinwyr newydd llywodraeth leol yng Nghymru, a chawsom eitem ar yr argyfwng costau byw. Yn wir, diolchais i lywodraeth leol am y rôl y maent wedi’i chwarae, gan eu bod yn darparu nid yn unig y taliadau costau byw a ddarparwyd fel rhan o’r pecyn £385 miliwn, ond maent wedi gallu rheoli a chyflawni cynllun cymorth tanwydd y gaeaf. Cawsom adborth clir yno ar y nifer sy'n manteisio ar y cynllun.

Ddydd Llun, byddaf yn cadeirio uwchgynhadledd ddilynol arall ar yr argyfwng costau byw, unwaith eto gyda’r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol a’r Gweinidog Newid Hinsawdd. Mae 120 o randdeiliaid wedi cofrestru ar gyfer hynny. Fel rhan o hynny, byddwn yn cael cyflwyniad gan arweinydd llywodraeth leol hefyd, gan fod angen inni weithio gyda hwy i sicrhau nid yn unig fod 'Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi' ar gael i hawlio'r hyn a ddarparwn ar ffurf budd-daliadau fel cynllun cymorth tanwydd y gaeaf, ond y ceir ymgysylltu digonol hefyd â'r rhai sy'n darparu ein cronfa gynghori sengl, gan mai Cyngor ar Bopeth, yn amlwg, sy'n darparu gwasanaethau cynghori sengl yn bennaf, a hwy sy’n gweithio ar yr Advicelink ar gyfer ‘Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi'.

Ond ar symleiddio—codais hyn y bore yma—mae cyfleoedd i symleiddio a phasbortio ein holl fudd-daliadau. Teimlaf mai’r cyfrifoldebau sydd gennym ar hyn o bryd yw sicrhau bod yr hyn sydd gennym o ran ein cyfrifoldebau dros nawdd cymdeithasol, sef y ffordd credaf y dylid ei ystyried, mor gadarn ac mor syml â phosibl, a'u bod yn cael eu pasbortio cymaint â phosibl i gyrraedd pobl yn yr amseroedd enbyd hyn. Ond rwy'n gobeithio, hefyd, y gallwn gydnabod, bob tro y bydd rhywun yn mynd i fanc bwyd, eu bod yn cael eu cyfeirio, yn awr, eu bod yn mynd i allu cael mynediad—pobl ar fesuryddion rhagdalu—at y talebau tanwydd. Pan fydd pobl sy'n agored i niwed ac mewn angen yn gofyn am gymorth, ceir cymaint o gyfleoedd i'n holl asiantaethau gydweithio, ac rwy'n siŵr y byddwn yn trafod hynny ddydd Llun.

Diolch am eich cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio’n agos gyda’r heddlu, y comisiynwyr heddlu a throseddu, a chyda’r gwasanaeth iechyd, nid yn unig yng ngogledd Cymru, ond ledled Cymru gyfan. Rwy’n cael cyfarfodydd a thrafodaethau rheolaidd gyda’n partneriaid am ystod eang o faterion sy'n ymwneud â phlismona.

Diolch am eich ymateb cychwynnol, Weinidog. Fis diwethaf, cefais y pleser o ymuno â Heddlu Gogledd Cymru ar un o’u shifftiau, a chefais y fraint hefyd o weld y gwaith gwych y maent yn ei wneud ar ein rhan yn ein cymunedau. Treuliais yr amser hwn gyda hwy yn dilyn achlysur 10 mlynedd ynghynt pan euthum ar shifft gyda Heddlu Gogledd Cymru i arsylwi ar y gwaith a wnânt. Un o’r pethau y sylwais arnynt am y gwahaniaeth rhwng 10 mlynedd yn ôl a heddiw yw’r anawsterau cynyddol yn sgil pwysau’r gwasanaeth iechyd ar swyddogion yr heddlu ac ar yr heddlu. Mae’r cynnydd hwn wedi arwain at swyddogion yr heddlu’n ymdrin â diffibrilwyr, yn gorfod aros mewn adrannau damweiniau ac achosion brys am oriau lawer, ar brydiau, yn aros i’r bobl y gallent fod wedi’u harestio gael eu gweld, ynghyd â chynorthwyo gyda materion iechyd meddwl—mae angen hynny oll, wrth gwrs, ond byddwn yn dadlau mae'n debyg nad yw'n ddefnydd da o adnoddau ac arbenigedd yr heddlu. Mae'n amlwg i mi fod pwysau'r gwasanaeth iechyd yn mynd ag amser swyddogion yr heddlu yn eu rôl arferol, ac wrth gwrs, gallai hyn arwain at ein heddluoedd yn methu cyflawni eu gwaith traddodiadol. Yng ngoleuni hyn, Weinidog, pa asesiad a wnaethoch o’r pwysau cynyddol ar swyddogion yr heddlu, a pha drafodaethau a gawsoch gyda’r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynghylch y pwysau cynyddol hwn?

Diolch yn fawr iawn am dynnu ein sylw at hyn heddiw, Sam Rowlands, a llongyfarchiadau ar ymuno â’r shifft. Ar draws y Siambr, rwy'n credu y bydd pobl sydd eisoes wedi gwneud hynny neu a fydd yn manteisio ar y cyfle hwnnw, gan ei fod yn dangos i chi sut beth yw bywyd ar y rheng flaen i swyddogion yr heddlu a phawb y maent yn ymwneud â hwy, nid yn unig y dinasyddion y maent yn ymdrin â hwy ond wrth gwrs, yr holl bobl eraill ar y rheng flaen, y gwasanaeth ambiwlans, y gwasanaeth damweiniau ac achosion brys—y system ofal brys gyfan yn gweithio gyda'i gilydd.

Codir y materion hyn yn ein bwrdd partneriaeth plismona, a gadeirir gennyf fi neu’r Prif Weinidog. Rydym yn gweithio gyda phobl ym maes plismona, felly y prif gwnstabliaid, y comisiynwyr heddlu a throseddu, ac yn wir, mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn ymuno â ni, felly mae wedi’i ddatganoli a heb ei ddatganoli. Rydym yn edrych ar faterion strategol. Yn y cyfarfod diwethaf a gawsom, buom yn edrych ar ddigartrefedd ac yn edrych ar gamddefnyddio sylweddau. Rydym yn edrych yn rheolaidd ar y pwysau ar y gwasanaeth iechyd, rhywbeth y mae’n rhaid i blismona fynd i'r afael ag ef bellach, a byddwn yn dweud bod y bwrdd partneriaeth plismona yn ffordd ddelfrydol o sicrhau y gallwn weithio, fel y gwnawn, ar lefel ddatganoledig, o ran y gwasanaethau. Ac wrth gwrs, mae’n cynnwys llywodraeth leol, yn ogystal â'r byrddau iechyd a’r heddlu eu hunain.

Ond gadewch inni gydnabod hefyd y gwaith caled a wneir gan swyddogion yr heddlu ledled Cymru. Rwy’n sicr yn edrych ymlaen at ddathlu pen-blwydd Swyddogion Cymorth Cymunedol yr Heddlu ymhen ychydig wythnosau, i gydnabod y gwaith a wnânt hwy ar y rheng flaen hefyd.

Rydym yn gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol ac yn ymgorffori partneriaeth gymdeithasol mewn cyrff cyhoeddus drwy Fil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru) i ysgogi gwelliannau mewn gwasanaethau cyhoeddus a llesiant. Mae hyn yn adeiladu ar y trefniadau presennol, er enghraifft gyda'r GIG, llywodraeth leol a’r fforwm gwasanaethau ar draws y sector cyhoeddus, cyngor partneriaeth y gweithlu.

Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Bydd y Llywydd yn sicr yn ymwybodol y bydd yn rhaid imi ddatgan buddiant yma fel aelod balch o ddau undeb llafur. [Torri ar draws.] Roeddent yn gwybod, rwy'n credu.

Ond yn anffodus, Lywydd, rydym wedi gweld enghreifftiau di-rif dros y blynyddoedd o arferion gwael o ran cefnogi gweithwyr, a’r camau a’r bygythiadau a wnaed gan Lywodraeth y DU yn ddiweddar, nid yn unig i danseilio datganoli ond i danseilio gweithwyr y sector cyhoeddus sy’n streicio am gyflog teg, yw'r diweddaraf mewn cyfres hir o ymosodiadau gan y Torïaid ar weithwyr. Ond rydym yn gwneud pethau gwahanol yng Nghymru, ac mae'n bwysicach ein bod yn parhau i weithio ar y cyd â gweithwyr ac yn cryfhau'r berthynas â'n partneriaid yn yr undebau llafur. A gaf fi ofyn i’r Gweinidog amlinellu sut y gellid cyflawni hyn, ac a yw’n cytuno â mi mai’r ffordd orau i weithwyr y sector preifat a’r sector cyhoeddus ddiogelu eu buddiannau a’u bywoliaeth a sicrhau bod eu llais yn cael ei glywed yw drwy ymuno ag undeb llafur?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei gwestiwn? Ni fydd yn syndod i eraill yn y Siambr fy mod yn cytuno’n llwyr â’r pwyntiau mae Jack Sargeant wedi’u gwneud, ac rwy’n credu bod agwedd Llywodraeth y DU tuag at undebau llafur a hawliau gweithwyr yn benodol, ac yn arbennig eu cyhoeddiad cudd, bron, o’u bwriad i geisio diddymu Deddf Undebau Llafur (Cymru), a’u hymosodiadau helaeth ar draws y DU o ran ceisio cael gwared ar hawliau gweithwyr, nid yn unig yn amharchus i weithwyr ond yn amharchus tuag at ddatganoli hefyd. Ac yn lle mynd ati i ymosod ar weithwyr sy’n asgwrn cefn ein gwasanaethau cyhoeddus, sy’n teimlo’r argyfwng costau byw eu hunain, dylent ailweithredu eu hymrwymiad i Fil cyflogaeth, i wella'r cymorth i bobl mewn gwaith a gwella eu hawliau.

Cytunaf â chi fod undebau llafur cryf ac effeithiol yn fuddiol i'n gwlad yn ei chyfanrwydd nid gweithwyr a chymunedau yn unig, ac er gwaethaf peth o’r rhethreg rydym yn ei chlywed gan rai o’n cyd-Aelodau—nid bob amser yn y lle hwn, ond efallai mewn mannau eraill ac yn y cyfryngau asgell dde—mae barn gadarnhaol am undebau llafur yn un a adlewyrchir gan lawer o’r cyhoedd yng Nghymru mewn gwirionedd, oherwydd gallwn weld bod lefelau aelodaeth o undebau llafur yng Nghymru wedi cynyddu 33,000 rhwng 2020 a 2021; yr unig wlad yn y DU i weld cynnydd. A phan fyddwn yn sôn am bartneriaeth gymdeithasol, mae'n ymwneud â gweithredu yn hytrach na siarad yn unig. Mae gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol yn mynd y tu hwnt i ddeddfwriaeth; mae'n ymwneud â dull o gydweithio sy'n seiliedig ar werthoedd er budd cyffredin a phwrpas cyffredin ac mae iddo botensial enfawr i ysgogi newid nid yn unig i unigolion ond yn gyfunol i'n cymunedau.

Hoffwn ddiolch i Jack Sargeant am gyflwyno’r cwestiwn pwysig hwn yma heddiw. Ychydig iawn o bobl yn y Siambr hon sy’n gwybod fy mod yn arfer bod yn aelod o Unsain amser maith yn ôl, felly mae buddiannau ein gweithwyr yn y sector cyhoeddus ledled Cymru yn bwysig i mi.

Pasiodd y Senedd hon Ddeddf Undebau Llafur (Cymru) 2017 o dan y drefn rhoi pwerau ac ers Deddf 2017 (Cymru), cafodd y cymhwysedd datganoledig ei gadw'n ôl gan Lywodraeth y DU. Rwy’n parchu datganoli a’r deddfau sy’n cael eu pasio yn y Senedd hon, hyd yn oed os nad wyf yn cytuno’n sylfaenol â hwy weithiau.

Weinidog, mae fframweithiau prosesau datrys anghydfodau ar waith i geisio datrys anghydfodau rhwng Llywodraethau, felly hoffwn wybod a yw hyn yn rhywbeth a fydd yn cael ei roi drwy broses datrys anghydfodau i geisio dod o hyd i ateb i’r rhaglen hon? Oherwydd rwy’n credu bod angen inni ddod o hyd i ffordd drwy’r cyfyngder hwn i wneud yn siŵr bod datganoli a setliadau cyfansoddiadol ar draws y Deyrnas Unedig yn cael eu parchu, oherwydd cawsom ein hethol yma yn ein hawl ein hunain i greu deddfau ar gyfer pobl Cymru.

A gaf fi ddiolch yn ddiffuant i’r Aelod am ei gyfraniad meddylgar ac ystyriol? Rwyf am ddechrau drwy ddweud, James, fy mod yn siŵr y byddai croeso mawr i chi ailymuno ag Unsain, ond rwy'n credu bod y meinciau nesaf atoch—[Torri ar draws.]—wedi cael cryn syndod o  glywed eich bod yn arfer bod yn gyn-aelod o undeb llafur. Ond mae undebau llafur yno i bawb, ac fel y dywedasom, dyma'r ffordd orau i gynrychioli ac amddiffyn eich hun yn y gweithle a chydweithio.

Gwn fod cyfres o gwestiynau ar yr un mater a godwyd gennych ar gyfer fy nghyd-Aelod, y Cwnsler Cyffredinol, i ddod ar ôl hyn, ac rwy’n siŵr y bydd y pwyntiau y byddwch yn eu hystyried yn rhai amserol iawn, ac rwy’n siŵr y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn hapus iawn i fwrw ymlaen â hynny, a diolch ichi am eich cyfraniadau.

Diolch yn fawr. O ddefnyddio mesur tlodi tanwydd Cymru, gallai hyd at 45 y cant o holl aelwydydd Cymru fod mewn tlodi tanwydd yn dilyn codi'r cap pris ym mis Ebrill 2022. Roedd yr amcangyfrifon diwethaf a gasglwyd ar gyfer Ynys Môn yn 2018 yn amcangyfrif bod y gyfradd tlodi tanwydd yno yn uwch na chyfartaledd cenedlaethol Cymru ar y pryd.

Diolch am yr ateb yna, ac mae'n frawychus, ond ydy hi, ac rydyn ni'n gweld sut mae costau o ran ynni a thanwydd, fel rhan o'r argyfwng costau byw ehangach, yn dyfnhau o ddydd i ddydd, bron, a'r caledi ariannol mae rhai o fy etholwyr mwyaf bregus i yn ei wynebu. Dŷn ni'n ei weld o yn y cynnydd mewn galw am wasanaethau banc bwyd, er enghraifft. Roeddwn i'n gweld yr wythnos yma Cyngor Sir Ynys Môn, mewn partneriaeth efo Elfennau Gwyllt, yn arwain ar brosiect newydd i ddarparu ffrwythau a llysiau ffres i fanc bwyd Ynys Môn, banc Amlwch a Bwyd Da Môn, a dwi'n llongyfarch pawb sy'n rhan o'r cynllun hwnnw—dwi'n siŵr y bydd y Gweinidog yn ymuno â mi yn hynny o beth—ond mae'n gywilydd bod angen hynny.

Mae disgwyl i brisiau ynni, wrth gwrs, godi eto wrth i'r cap godi ymhellach yn ddiweddarach y flwyddyn yma. Fy nghwestiwn i ydy: pa gamau mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd rŵan i ystyried yr opsiynau ar gyfer rhoi cefnogaeth ychwanegol i fy etholwyr mwyaf bregus i pan ddaw'r ergyd drom arall honno'n ddiweddarach yn y flwyddyn?

Diolch yn fawr, Rhun ap Iorwerth. Cwestiwn pwysig iawn ac yn wir, buom yn trafod yr argyfwng costau byw gydag arweinwyr y cynghorau yn y cyngor partneriaeth y bore yma. Roedd arweinwyr cynghorau hefyd yn mynegi’r pryderon hyn, ond roeddent hefyd yn nodi enghreifftiau cadarnhaol o sut y mae cymunedau’n dod at ei gilydd, y banciau bwyd a’r pantris bwyd; FareShare, yr elusen sy'n gweithio ledled Cymru; Lesley Griffiths yn cysylltu â'r archfarchnadoedd; a hefyd ffermwyr amaethyddol. Mae pawb yn chwarae eu rhan i geisio cefnogi'r rhai mwyaf agored i niwed. Dywedais ein bod yn bwriadu—. O ran 'Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi', rydym yn annog pobl i hawlio'r hyn a allant, ac mae gennym ein talebau tanwydd newydd, sy'n wirioneddol bwysig i aelwydydd sy'n rhagdalu, ond hefyd pobl oddi ar y grid o ran y gronfa wres. Bydd yr iteriad nesaf o'n cynllun cymorth tanwydd yn dechrau cael ei dalu'n gynt. Byddwn yn cyhoeddi hwnnw mewn ychydig wythnosau.

Ond rwy’n credu bod angen ymateb gan Lywodraeth y DU i hyn hefyd. Hwy sydd â’r pwerau. Rydym wedi gofyn yn gyson, a gobeithiaf y byddwch yn ymuno â ni ac yn cefnogi hyn, y dylai Llywodraeth y DU ostwng y cap pris ar gyfer aelwydydd incwm is er mwyn sicrhau y gallant dalu costau eu hanghenion ynni a chael gwared ar holl gostau polisi amgylchedd cymdeithasol o filiau ynni'r cartref. Maent yn gwneud hynny yng ngweddill Ewrop; pam nad yw Llywodraeth y DU yn gwneud hynny? Talu'r costau hynny ar gyfer trethiant cyffredinol, adfer yr £20 ychwanegol mewn credyd cynhwysol, uwchraddio budd-daliadau o 2022-23 ymlaen i gyfateb â chwyddiant. Cynnydd o 3.2 y cant mewn budd-daliadau—edrychwch ar chwyddiant ar 9 y cant. Felly, fe wnawn yr hyn a allwn. Y cynllun cymorth tanwydd, talebau’r sefydliad tanwydd ac yn wir, dilyn y taliadau costau byw a wnaed, y £150, y talwyd mwy na £1.4 miliwn ohono hyd yn hyn. Ond hefyd, os gwelwch yn dda, gadewch inni weithio gyda'n gilydd i sicrhau bod Llywodraeth y DU yn mynd i'r afael â'r materion hyn, ac yn wir, yn rhoi sylw iddynt wrth i ni gynnal ail uwchgynhadledd costau byw ddydd Llun.

Rwy’n ddiolchgar ichi am gytuno i fynychu cyfarfod trawsbleidiol ar dlodi tanwydd ac effeithlonrwydd ynni ddydd Llun nesaf, a fydd yn canolbwyntio’n benodol ar aelwydydd gwledig agored i niwed, gan gynnwys y rheini yng nghefn gwlad Ynys Môn ac ar draws gogledd Cymru. Ymhlith y rhain, mae tenantiaid sydd â'u nwy a’u trydan wedi’u cynnwys yn eu rhent yn debygol o fod wedi'u methu yn rownd olaf cynllun cymorth tanwydd y gaeaf Llywodraeth Cymru, oherwydd nad hwy oedd y talwr biliau ynni a enwyd yn eu cyfeiriad. Pa gamau, felly, y mae Llywodraeth Cymru yn eu hystyried i fynd i’r afael â hynny ar gyfer y rownd nesaf?

Mark Isherwood, rwy'n edrych ymlaen at ymuno â chi, fel rwyf wedi’i wneud bob tro y cefais wahoddiad i’r grŵp trawsbleidiol, a hefyd yn wir, bydd yn digwydd ochr yn ochr â’n huwchgynhadledd. Byddwn yn sicr yn edrych ar y mater hwn i wneud yn siŵr bod ein cynllun cymorth tanwydd pwrpasol yn cyrraedd y tenantiaid sydd ei angen fwyaf.

Diolch yn fawr, Jane, am eich cwestiwn pwysig iawn.

Mae’r dull cenedlaethol o ymdrin ag eiriolaeth statudol, a sefydlwyd yn 2017, yn mynd i’r afael â hygyrchedd, argaeledd a darpariaeth eiriolaeth i bob plentyn a pherson ifanc, gan gynnwys y rheini mewn lleoliadau gofal preswyl. Mae’r dull cenedlaethol yn cael ei fonitro gan y fforwm cenedlaethol sy’n goruchwylio hygyrchedd darpariaeth eiriolaeth ledled Cymru.

Diolch, Weinidog. Yn gyntaf, diolch i Lywodraeth Cymru am fabwysiadu agwedd wahanol i un Llywodraeth Geidwadol y DU mewn perthynas â chael gwared ar elw o ofal plant sy’n derbyn gofal. Mae'n gam pwysig ymlaen, ac rwy’n ddiolchgar i Lywodraeth Cymru am eu cefnogaeth ar y mater hwn. Fel y dywedwch, Weinidog, yn 2017, ymrwymodd Llywodraeth Cymru i sicrhau bod mynediad at eiriolwr annibynnol ar gael i bob plentyn. Ac eto, mae adroddiad annibynnol a gomisiynwyd gan Tros Gynnal Plant, y gwyddoch amdano, wrth gwrs—prif elusen hawliau plant Cymru—yn amcangyfrif nad oes gan y mwyafrif o ddarparwyr gofal plant preifat unrhyw ddarpariaeth eiriolaeth ymweliadau preswyl ac nad oes gan y rhan fwyaf o sefydliadau, fel Stepping Stones a Priory er enghraifft, eiriolaeth ymweliadau preswyl o gwbl. O ystyried yr hyn a wyddom ynglŷn â sut y gallwn ymgysylltu â phlant, eiriolaeth ymweliadau preswyl yw’r mwyaf effeithiol gan ei fod yn meithrin ymddiriedaeth gyda phlant. Felly, fy nghwestiwn, Weinidog, yw: beth y gallech chi ei wneud i weithio’n galetach a chyflymu’r gwaith o sicrhau bod gan bob plentyn unigol sy’n derbyn gofal yr hawl honno i gael mynediad at eiriolaeth annibynnol? Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr, Jane. A gaf fi ddweud, unwaith eto—rwyf eisiau cofnodi, a byddai'r Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol yn ei ddweud gyda mi, fel y gwnawn ni fel Llywodraeth Cymru—fod dileu elw o ofal plant sy'n derbyn gofal yn elfen allweddol o'n gweledigaeth ehangach ar gyfer diwygio gwasanaethau cymdeithasol plant. Ac mae cynnydd yn cael ei wneud; mae bwrdd rhaglen amlasiantaeth, a gadeirir gan y prif swyddog gofal cymdeithasol, bellach yn symud ymlaen gydag asesiadau effaith llywodraethu a chydweithio â'n rhanddeiliaid. A chredaf mai dyna'r ymateb i'r cwestiwn a ofynnwch ynglŷn â sut y gallwn sicrhau cysondeb a chydgysylltu gwasanaethau ar draws chwe rhanbarth Cymru gyda dull cenedlaethol o weithredu eiriolaeth statudol. Yn wir, bydd y Dirprwy Weinidog yn cyhoeddi datganiad am hyn cyn bo hir, ac mae'r fforwm cenedlaethol, wrth gwrs, wedi edrych ar y dull cenedlaethol hwn o weithredu eiriolaeth statudol, ac yn wir, yn edrych ar hyn i gyd er mwyn gwella canlyniadau i blant sy'n derbyn gofal. A gwn fod gwaith Tros Gynnal Plant wedi edrych ar hyn ac wrth gwrs, yn awr mae angen i'r Gweinidog gyflwyno ei datganiad ysgrifenedig, sydd i'w gyhoeddi'n fuan, ar y dull sy'n deillio o'r dull cenedlaethol o weithredu'r hyn a etifeddwyd gan y grŵp gorchwyl a gorffen ar eiriolaeth statudol. 

Mae'n siomedig gweld bod Llywodraeth Cymru yn parhau i ddiddymu'r ddarpariaeth breifat ar gyfer plant yma yng Nghymru, o gofio ei bod yn ffurfio 80 y cant o'r sector. Yr hyn y dylai'r Llywodraeth fod yn canolbwyntio arno yw dod â'r plant mewn gofal allan o'r system i gartrefi sefydlog. A all y Gweinidog amlinellu pa broses sydd ar waith i gyfarfod â'r sector gofal preswyl preifat i blant a beth yw'r amserlen ar gyfer cynlluniau'r Llywodraeth? O ran eiriolaeth, pa mor hyderus yw'r Gweinidog y bydd y comisiynydd plant a benodwyd yn ddiweddar yn sefyll dros blant mewn gofal, o ystyried y cynnwys a welwyd ganddi ar y cyfryngau cymdeithasol yn hanesyddol?

Na, rwy'n credu fy mod yn anghytuno â phob pwynt. Mae'n anodd ateb cwestiwn fel hwnnw, onid yw? Wel, nid cwestiynau ydynt, ond sylwadau—sylwadau ydynt, ac ni fyddaf yn ymateb i'ch pwynt olaf o gwbl. Mae gennym gomisiynydd plant annibynnol a benodwyd gan banel trawsbleidiol, ac rydym yn dymuno'n dda iddi yn ei swydd.

Ond a gaf fi ddweud bod hwn, wrth gwrs, yn ymrwymiad gan y Llywodraeth hon yng Nghymru, yn ein rhaglen lywodraethu, a gefnogir, rwy'n gwybod, gan Blaid Cymru a Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, y byddwn yn cael gwared ar elw preifat o ofal plant sy'n derbyn gofal ac yn bwrw ymlaen â hynny. Ac wrth gwrs, mae hynny'n golygu gweithio gyda rhanddeiliaid wrth inni fwrw ymlaen â hynny. Wrth gwrs, mae'n waith cydweithredol gyda'n rhanddeiliaid ac mae'n ymwneud â newid i ddarpariaeth ddielw. Mae'r newid yn allweddol ac mae'r gefnogaeth i'n plant sy'n derbyn gofal—atebodd y Prif Weinidog y cwestiwn hwn yn llawn brynhawn ddoe—yn gadarn yn fy marn i o ran ein hymrwymiad i sicrhau ein bod yn gofalu am ein plant sy'n derbyn gofal, ond hefyd ein bod yn sicrhau bod llai o blant yn gorfod dod i mewn i'r system plant sy'n derbyn gofal.

Diolch, Huw Irranca-Davies. Ni welodd Llywodraeth Cymru y bil cyn iddo gael ei gyflwyno. Mae'n galw am, ac mae bellach yn cael ystyriaeth ofalus, ac rydym yn sicr yn parhau i fod â phryderon sylfaenol am ei effaith anflaengar bosibl ar hawliau dynol yn y DU ac ar ein hagenda gadarnhaol yng Nghymru.

Felly, Weinidog, diolch am yr ateb, ac ymddiheuriadau am wyro ychydig i hanes, ond gwyddom mai yng nghysgod yr ail ryfel byd y cefnogodd Churchill a Mitterrand ac eraill gonfensiwn, gyda chefnogaeth 100 o seneddwyr o 12 aelod-wladwriaeth Cyngor Ewrop, i ddrafftio'r siarter hawliau dynol a sefydlu llys i'w gorfodi. Yr AS Prydeinig a'r cyfreithiwr Syr David Maxwell Fyfe oedd un o'r aelodau blaenllaw a arweiniodd y gwaith o ddrafftio'r confensiwn, ond fel erlynydd yn nhreialon Nuremberg, roedd ganddo wybodaeth uniongyrchol o'r modd y gellid cymhwyso cyfiawnder rhyngwladol yn effeithiol.

Mae Llywodraeth y DU bellach wedi penderfynu, yn ei doethineb, y gall wneud y gwaith yn well. Cawn weld. Ond mae Llys Hawliau Dynol Ewrop wedi dweud yn glir y gellid newid cymhwysedd sefydliadau Cymru, yn dibynnu ar gwmpas y bil hawliau newydd hwn, a gallai effeithio'n sylweddol ar ehangder a natur ein cymwyseddau datganoledig. Nid yw ein profiad diweddar gyda Llywodraeth y DU wedi bod yn dda yn hyn o beth, felly a ydych yn hyderus, Weinidog, y bydd barn Cymru a hawliau pobl yng Nghymru yn cael eu diogelu wrth ddrafftio bil hawliau'r DU?

Wel, diolch ichi am y cwestiwn atodol hwnnw. Fe wnaethom ein gwrthwynebiad sylfaenol i'r cynigion yn y Bil Hawliau yn glir yn ystod yr ymgynghoriad ar ddechrau'r flwyddyn, ac fe wyddoch i'r Cwnsler Cyffredinol a minnau gyhoeddi datganiad ysgrifenedig ar 22 Mehefin i atgyfnerthu ein pryderon. Yr wythnos diwethaf, cawsom gyfarfod grŵp trawsbleidiol rhagorol, dan gadeiryddiaeth Sioned Williams, ar hawliau dynol. Roedd llais y gymdeithas sifil mor gryf, yn ogystal â chynrychiolaeth drawsbleidiol, yn egluro eu pryderon am y Bil, ac wrth gwrs, mae hynny'n ymestyn ymhell y tu hwnt i'r Llywodraeth—gwrthodwyd yn llwyr yr holl ymatebion i'r ymgynghoriad a gyflwynwyd yn erbyn y bil hawliau fel y'i gelwir. Rydym hefyd yn awr yn sefydlu grŵp cynghori ar hawliau dynol. Mae'n cyfarfod yn ddiweddarach y mis hwn; byddwn yn trafod y Bil. Rydym eisiau bwrw ymlaen â chynllun gweithredu cadarnhaol a blaengar i gryfhau a hyrwyddo cydraddoldeb a hawliau dynol i holl bobl Cymru. Y sefyllfa yn awr o ran Llywodraeth y DU: gadewch inni alw arnynt eto heddiw i newid cyfeiriad tra bo modd gwneud hynny. Efallai y gallai rhai o'r rhai a ymddiswyddodd ymuno â ni yn yr alwad honno heddiw.

Diolch yn fawr, Rhys ab Owen. Mae cerrig milltir cenedlaethol yn rhan bwysig o Llunio Dyfodol Cymru. Rydym yn cyflwyno'r cerrig milltir cenedlaethol mewn dau gam. Gosodwyd y cam cyntaf gerbron y Senedd ym mis Rhagfyr 2021 a chyhoeddwyd yr ymgynghoriad ar gam 2 ym mis Mehefin. Bydd adroddiad 'Llesiant Cymru' yr hydref hwn yn cynnwys diweddariad cynnydd ar y cerrig milltir cenedlaethol.

Diolch yn fawr, Weinidog. Fe fyddwch yn ymwybodol fy mod yn pryderu am y diffyg pwerau gorfodi y tu ôl i'r nodau llesiant. Beth fyddai canlyniadau peidio â chyflawni'r cerrig milltir cenedlaethol?

Wel, mae'n hanfodol o ran gorfodadwyedd. Mae'n ymwneud â chyflawni ein nodau, onid yw, ein cerrig milltir cenedlaethol. Felly, rydym wedi cytuno ar werthoedd cerrig milltir cenedlaethol, sy'n cynrychioli'r weledigaeth gyffredin ar gyfer Cymru. Ac fe wnaethom ddatblygu'r rheini ar y cyd â chyrff cyhoeddus a rhanddeiliaid. Ond mae'n rhaid inni gydnabod, o ran y cerrig milltir cenedlaethol, fod yn rhaid i bob corff cyhoeddus sy'n cael ei gynnwys yn y Ddeddf amlinellu pa gamau y maent yn eu cymryd i gyfrannu at eu llwyddiant. Ac yn wir, rhaid i chi ein dwyn i gyfrif, fel y gwnewch, ac yn wir, rydym yn dwyn y cyrff cyhoeddus hynny i gyfrif hefyd. Ac mae hyn yn hanfodol o safbwynt y gwaith sy'n cael ei wneud hefyd gan y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol ar edrych ar effeithiolrwydd y Ddeddf yn ogystal ag adolygiad ôl-ddeddfwriaethol.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Sarah Murphy.

Diolch am y cwestiwn. Mae cau llysoedd yng Nghymru, cyfyngiadau ar y dyddiau y maent yn weithredol, cyflenwad sy'n lleihau o fargyfreithwyr sy'n barod i fynd i mewn neu barhau i weithio mewn proffesiwn sy'n cael ei danariannu'n ddifrifol, ynghyd ag ôl-groniadau llysoedd, i gyd yn cyfrannu at y ffaith bod y system cyfiawnder troseddol yn beryglus o agos at fethu gweithredu'n effeithiol o gwbl.

Diolch, Weinidog—mae'n ddrwg gennyf, diolch, Gwnsler Cyffredinol. Cytunaf â'r hyn yr ydych wedi'i ddweud: mae bargyfreithwyr yng Nghymru yn dioddef yn sgil y ffaith bod Llywodraeth Geidwadol y DU yn tanariannu'r system gyfiawnder yng Nghymru. Nid yn unig y mae hyn yn effeithio ar fargyfreithwyr sy'n gweithio yn y diwydiant—mae'r diffyg buddsoddiad a chefnogaeth iddynt gan Lywodraeth y DU yn effeithio ar y system gyfiawnder gyfan ac mae hyn yn anochel yn effeithio ar y rhai sy'n chwilio am gyfiawnder yn ein cymunedau. Mae bargyfreithwyr Cymru a'n cenedl yn haeddu mwy na hyn. Gwnsler Cyffredinol, beth y mae hyn yn ei olygu mewn perthynas â denu pobl i mewn i'r proffesiwn a'r system gyfiawnder yng Nghymru o dan y Llywodraeth Dorïaidd?

Diolch am y pwyntiau a'r cwestiwn atodol. Ein barn ni yw bod y system gyfiawnder gyfan, a chymorth cyfreithiol yn arbennig, wedi'i thanariannu'n ddifrifol ers peth amser, ac mae Cymru'n dioddef yn anghymesur mewn gwirionedd. Cawsom adolygiad Bellamy wrth gwrs. Cyfarfûm â'r Arglwydd Bellamy, a thrafodasom y gwelliannau y mae'n eu hargymell mewn perthynas â chymorth cyfreithiol troseddol. Nid yn unig fod rhai gwelliannau wedi'u hargymell, mae Llywodraeth y DU wedi dynodi hefyd y byddant yn cael eu gweithredu. Wrth gwrs, mae'r Arglwydd Bellamy bellach yn Weinidog cyfiawnder, ond mae'n hynod siomedig fod Llywodraeth y DU wedi gwneud cyn lleied ac wedi gwrthod bwrw ymlaen â chymaint o'r argymhellion, ond hefyd yr argymhellion posibl y gellid eu gwneud.

Y realiti yw—ac rydym yn dechrau gweld hyn yng Nghymru ein hunain, yn enwedig yn y maes troseddol, ond mewn llawer o feysydd eraill lle nad oes cymorth cyfreithiol ar gael mwyach—ein bod yn gweld llai a llai o gyfreithwyr ifanc a bargyfreithwyr ifanc yn dod i mewn i'r proffesiwn i wneud gwaith cymorth cyfreithiol, i wneud gwaith cymorth cyfreithiol troseddol. Mae gennym broblem eisoes gyda phrinder cyngor ac mae problemau cynhenid arwyddocaol, sydd wedi'u hymwreiddio bellach, yn tanseilio'r dyfodol o ran mynediad at gyfiawnder a'r gallu i gael mynediad at gynrychiolaeth gyfreithiol briodol.

Diolch am y cwestiwn. Dim.

Da iawn. [Chwerthin.] Mae ein hundeb o bedair gwlad yn ymgymryd â thasg aruthrol ar hyn o bryd wrth geisio diogelu dyfodol ein plant rhag grymoedd Rwsia sy'n ymosod ar Wcráin. Rydym wedi teimlo difrifoldeb y rhyfel ym mhob cartref yma yng Nghymru a byddwn yn parhau i wneud hynny hyd nes y caiff Putin ei hel ymaith. Mae canlyniadau'r rhyfel wedi gwaethygu argyfwng costau byw a diogeledd bwyd. Dyma'r amser i bawb ohonom fod yn trafod ffyrdd y gallwn gefnogi ein diwydiannau amaethyddol a chynhyrchu bwyd yma yng Nghymru, nid drwy ddamcaniaethu ynglŷn â hollti ein hundeb yn enw agenda genedlaetholgar Gymreig nad oes ganddi fandad etholiadol. Mater i'r Alban a Llywodraeth y DU yw penderfynu ar eu trefniadau cyfansoddiadol eu hunain gyda'i gilydd, ond a all y Cwnsler Cyffredinol gadarnhau, os bydd y Goruchaf Lys yn rhoi sail gyfreithiol i'r Alban ar gyfer ail refferendwm annibyniaeth, na fydd Llywodraeth Cymru yn ceisio darpariaethau cyfartal i gynnal refferendwm annibyniaeth i Gymru?

Wel, gallaf helpu'r Aelod drwy ddweud bod refferendwm ar annibyniaeth yn fater sy'n amlwg yn bwysig i Lywodraeth yr Alban a'i fod wedi'i godi ganddynt yn ystod etholiadau diwethaf Senedd yr Alban. Cafodd y cyfeiriad gan yr Arglwydd Adfocad ei gyflwyno i mi fel cyd-swyddog y gyfraith ar 28 Mehefin 2022. Cyhoeddodd y Goruchaf Lys orchymyn ar 29 Mehefin, yn rhoi manylion ynglŷn â pha bryd y dylai swyddogion y gyfraith ffeilio cydnabyddiad cyflwyno ac achos pe baent yn dymuno cymryd rhan. Byddaf yn awr yn ystyried y materion sydd wedi'u cynnwys yn y cyfeiriad yn ofalus, gan gynnwys unrhyw oblygiadau i Gymru. Pan fyddaf wedi cael cyfle i wneud hynny, byddaf wedyn yn penderfynu a ddylwn gymryd rhan yn y cyfeiriad neu gymryd unrhyw gamau pellach mewn perthynas â'r mater hwn, a gall yr Aelod fod yn sicr y byddaf, wrth gwrs, yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau'r Senedd wrth i'r mater hwn fynd rhagddo.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.

Diolch, Lywydd. Er nad oes athrawiaeth absoliwt o wahanu pwerau yn y DU, mae'r cysyniad o wahanu pwerau rhwng y ddeddfwrfa, h.y. y Senedd, y Weithrediaeth, h.y. Llywodraeth Cymru, a'r farnwriaeth wedi bod yn berthnasol ers tro byd yn y DU ac ar draws y DU i atal pŵer rhag cronni drwy ddarparu dulliau o gadw'r cydbwysedd—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf. Nid oeddwn yn eich clywed yn glir iawn.

Nid oes angen i chi ei glywed. Parhewch â'ch cwestiwn.

Fis Medi diwethaf, gan gyfeirio at bapur ymgynghori Comisiwn y Gyfraith ar dribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru i helpu i lunio Bil tribiwnlysoedd Cymru, a gynlluniwyd i reoleiddio un system ar gyfer tribiwnlysoedd, gofynnais i chi am eich ymateb cychwynnol i gynigion y papur ymgynghori i ddiwygio uned Tribiwnlysoedd Cymru, y rhan o Lywodraeth Cymru sy'n gweinyddu'r rhan fwyaf o dribiwnlysoedd datganoledig ar hyn o bryd, i fod yn adran anweinidogol.

Fis Rhagfyr diwethaf, cyhoeddodd Comisiwn y Gyfraith ei adroddiad terfynol ar dribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru, a oedd yn cynnwys

'rydym wedi ein hargyhoeddi mai model yr adran anweinidogol yw’r un y dylid ei fabwysiadu ar gyfer gweinyddu’r system tribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru yn y dyfodol'.

Er ei fod hefyd yn nodi:

'Dylai’r gwasanaeth tribiwnlysoedd fod yn annibynnol yn weithredol ar Lywodraeth Cymru',

nid yw eich datganiad ysgrifenedig dilynol ar dribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru ond yn datgan hyn:

'Mae Llywodraeth Cymru yn gryf ei chymeradwyaeth o egwyddor sylfaenol yr argymhellion a wnaed gan Gomisiwn y Gyfraith, sef y dylid gweithredu un system sy’n annibynnol yn strwythurol ar gyfer tribiwnlysoedd yng Nghymru.'

Pa gasgliadau y daethoch iddynt erbyn hyn ar ôl ystyried canfyddiadau Comisiwn y Gyfraith mewn perthynas â'r pwynt penodol hwn?

Wel, diolch am y cwestiwn. Rydych yn codi pwynt difrifol a phwysig iawn, ac unwaith eto rwyf am ymateb yn adeiladol iawn. Ymdriniwyd â rhai o'r materion sy'n codi o ddiwygio tribiwnlysoedd yn ein papur 'Sicrhau Cyfiawnder i Gymru' wrth gwrs. Rhoddir ystyriaeth ar hyn o bryd i'r hyn y gallai strwythur Bil tribiwnlysoedd fod, yr hyn y gallai'r ddeddfwriaeth fod, sut y gallem weithredu argymhellion Comisiwn y Gyfraith.

Efallai mai'r sicrwydd gorau y gallaf ei roi i'r Aelod ar hyn o bryd yw hwn: mae fy marn yn gadarn iawn mai'r hyn y byddem yn ei greu i bob pwrpas yw strwythur embryonig system gyfiawnder ddatganoledig i Gymru. Byddem yn defnyddio'r rhan honno o'r system gyfiawnder sydd eisoes wedi'i datganoli ac yn ei hymestyn ymhellach i greu strwythur apeliadol. Felly, mae'r pwyntiau y mae'r Aelod yn eu codi yn gwbl sylfaenol, sef bod yn rhaid i'r rhan honno o'r system gyfiawnder fod yn annibynnol ar y Llywodraeth, nid cael ei gweld i fod yn annibynnol yn unig, ond i'r un graddau, ar wahân i'r Llywodraeth yn fy marn i. Wrth gwrs, mae yna gysylltiadau, fel sydd gennych gyda'r system gyfiawnder a chyda'r Llywodraeth ac mewn perthynas â'r cyllid, ond mae'n rhaid iddo fod yn fodel sy'n sicrhau gweithrediad annibynnol uned Tribiwnlysoedd Cymru, y rhan honno o'r system gyfiawnder, a bod y penodiadau iddi, ac yn ogystal, yn bwysig, llywydd Tribiwnlysoedd Cymru a'r swyddogaethau y byddai'r person hwnnw'n eu cyflawni, unwaith eto yn rhai sy'n meddu ar egwyddorion sylfaenol llawn rheolaeth y gyfraith sy'n ei gwneud yn ofynnol i'r farnwriaeth, a'r rhai sy'n gweithredu o'i mewn, fod yn annibynnol.

Diolch. Wel, gobeithio bod hynny'n golygu, fel y dywedasant, y bydd hynny'n sicrhau eu bod yn gweithredu'n annibynnol ar wleidyddion, yn enwedig.

Ond fel y dywedais yma ym mis Mawrth 2019 ar bwnc gwahanol, ni fyddai Papur Gwyn Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru, 'Diogelu Dyfodol Cymru', a oedd yn galw am barhau i fod yn aelod o farchnad sengl yr UE, yn golygu na fyddai gennym unrhyw reolaeth dros ein ffiniau, ein masnach a'n cyfreithiau, ac felly mewn enw'n unig y byddai gennym Brexit. 

Wrth siarad yma yr wythnos diwethaf, canmolodd y Prif Weinidog rinweddau Cymru a'r DU oddi mewn i'r farchnad sengl, er ei fod yn ymddangos fel pe bai'n camu'n ôl o hyn ddoe ar ôl datganiad Keir Starmer fod Llafur wedi diystyru ailymuno â'r farchnad sengl fel polisi'r blaid, ond honnodd y gallai ddileu rhwystrau masnach a theithio er hynny. Pa gyngor y byddech chi'n ei roi felly fel Cwnsler Cyffredinol i'r Prif Weinidog a Mr Starmer ynghylch y rhwystrau cyfreithiol sy'n gysylltiedig â hyn?

Wel, y darn cyntaf o gyngor y byddwn yn ei roi yw y dylid cynnal pwysigrwydd cyfraith ryngwladol a rheolaeth y gyfraith. Yr ail ddarn o gyngor y byddwn yn ei roi yw gwrthwynebu a pheidio â chefnogi unrhyw ddeddfwriaeth sy'n tanseilio'r egwyddorion hynny, ac un ohonynt, yn amlwg, fyddai gwrthwynebu cyfeiriad y bil hawliau, sydd, mewn gwirionedd, yn trosglwyddo hawliau cyfreithiol i ddinasyddion o lysoedd y DU i Lys Hawliau Dynol Ewrop, felly mae'n symud i ffwrdd oddi wrth hawliau pobl mewn gwirionedd, ac yn ei hanfod, byddai'n sail i'r egwyddorion hynny ym mhob deddfwriaeth sydd gennym i sicrhau eu bod wedi'u hymwreiddio'n gyfansoddiadol ac i gefnogi'r camau sy'n angenrheidiol i alluogi'r gwledydd datganoledig—Seneddau datganoledig y Deyrnas Unedig—i allu sicrhau eu bod hefyd wedi'u hymwreiddio o fewn eu systemau cyfreithiol eu hunain.

Diolch—ymateb diddorol. Wrth gwrs, mae'r llys hawliau dynol y tu allan i strwythur yr UE yn llwyr ac fel y gwyddoch, chwaraeodd y DU ran annatod yn y gwaith o'i sefydlu, ond dyna ni.

Wel, wrth gwrs, mae Llywodraeth y DU wedi bod yn ceisio negodi cytundeb i fynd i'r afael â'r rhwystrau sy'n bodoli er mwyn manteisio i'r eithaf ar gyfleoedd ar gyfer masnach heb lawer o wrthdaro a diogelu uniondeb marchnad sengl y DU—rhywbeth y byddai unrhyw Lywodraeth yn y DU yn wynebu rhwystrau yn ei gylch. Yn y cyfamser, onid yw'n wir yn y gyfraith, er nad yw'r gwaith wedi'i orffen a bod angen i'r DU weithredu ymhellach ac yn gyflymach i ddarparu cyfleoedd Brexit i'r DU gyfan, fod Llywodraeth y DU oherwydd Brexit wedi gallu cyflwyno'r brechlyn yn gynt nag unrhyw le yn Ewrop, wedi torri treth ar werth a biwrocratiaeth, wedi llwyddo i gael 73 o gytundebau masnach ac wedi cyhoeddi bod porthladdoedd rhydd newydd yn cael eu darparu, gan gynnwys un cychwynnol yng Nghymru? Ac ar ben hynny, onid yw'n wir hefyd fod y DU wedi cyrraedd y brig ar ddenu'r mwyaf o fuddsoddiad technoleg ariannol yn Ewrop gyfan, ac wedi cyrraedd y brig yn Ewrop a'r ail le y tu ôl i'r Unol Daleithiau yn rhyngwladol yn y mynegai cymell tawel byd-eang, ac yn arbennig, fod allforion bwyd a diod o Gymru wedi cyrraedd y lefel uchaf erioed yn 2021, gan gynnwys cynnydd o £51 miliwn i'r UE?

Wrth gwrs, cyfarfûm yn ddiweddar â'r Gweinidog Jacob Rees-Mogg er mwyn siarad am gyfreithiau'r UE a ddargedwir, y credaf fod eich cwestiwn yn dechrau ei nodi. Ac wrth gwrs, y Gweinidog cyfleoedd Brexit, a phe bai llyfr yn cael ei ysgrifennu am hynny, byddai'n sicr yn llyfr byr iawn yn wir—. Credaf fod nifer o'r pwyntiau a godwyd gennych yn ymwneud â phortffolios eraill, ond maent yn amheus iawn. I bob pwrpas, nid yw nifer llethol o'r cytundebau masnach y llwyddwyd i'w cael ond yn ailgreu'r cytundebau a oedd eisoes ar waith mewn cysylltiad â'r Undeb Ewropeaidd beth bynnag.

Rwyf am ddweud hyn: yn gyntaf, o ran cyfreithiau'r UE a ddargedwir, mae'n amlwg y bydd angen gwneud llawer iawn o waith yn hynny o beth. Rwyf wedi cael sicrwydd y bydd datganoli'n cael ei barchu. Rwy'n monitro hynny'n agos iawn i sicrhau, mewn meysydd datganoledig, fod pob un o'r oddeutu 2,000 o ddeddfau sydd wedi'u nodi hyd yn hyn, y rhai sy'n ymwneud â materion datganoledig yn rhai yr ymdrinnir â hwy yn y lle hwn ac sy'n gyfrifoldeb i'r lle hwn ac nad ydynt yn arwain at danseilio'r setliad datganoli. Nawr, credaf fy mod wedi cael sicrwydd i ryw raddau. Fe arhoswn i weld sut y caiff hynny ei weithredu. Mae hwn hefyd yn fater a godais yn ddiweddar yn y Pwyllgor Sefydlog Rhyngweinidogol, dan gadeiryddiaeth Michael Gove, a byddaf yn monitro hyn wrth gwrs, ac yn amlwg hefyd rwy'n siŵr y bydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad yn craffu arno. Ond wrth gwrs, bydd unrhyw ddatblygiadau arwyddocaol yn cael eu hadrodd yn ôl i'r Senedd hon.

Cwestiynau nawr gan lefarydd Plaid Cymru, Rhys ab Owen.

Diolch yn fawr, Lywydd. Gwnsler Cyffredinol, mewn erthygl ddiweddar ar gyfer papur newydd The National, dywedodd un o academyddion blaenllaw Cymru, Richard Wyn Jones, nad oedd y ddadl am ddyfodol cyfansoddiad Cymru yn ddigon realistig. Er bod consensws cryf yng Nghymru am ragor o bwerau, meddai, mae'n amlwg nad oes awydd amdano yn Llywodraeth San Steffan a dywedodd nad oes tystiolaeth fod Keir Starmer yn cefnogi pwerau pellach i'r Senedd. Mewn gwirionedd, os y cofiaf yn iawn, dywedodd mewn cyfweliad i ITV nad oedd dan bwysau o gwbl i roi rhagor o bwerau i'r Senedd hon. Felly, pa mor sicr y gallwch fod, os neu pan ddônt i rym, y bydd Keir Starmer a'r Blaid Lafur yn San Steffan yn rhoi pwerau pellach i'r Senedd?

Wel, y peth cyntaf, mae llawer o'r newidiadau hynny'n dibynnu ar newid Llywodraeth. Mae'n debyg y gallaf ddweud bod hynny'n edrych yn fwyfwy tebygol yn ddyddiol, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda'r Llywodraeth Lafur nesaf yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach—efallai'n fuan iawn hyd yn oed—i drafod diwygio cyfansoddiadol.

Mewn perthynas ag arweinydd y Blaid Lafur, wel, wrth gwrs, mae wedi grymuso Gordon Brown i baratoi comisiwn cyfansoddiadol. Mae adroddiad i'w ddisgwyl a fydd yn amlwg o ddiddordeb sylweddol i bob un ohonom yng Nghymru, o ran diwygio cyfansoddiadol. Ond mae'n wir hefyd nad yw diwygio cyfansoddiadol yn dod o'r hyn a benderfynir yn San Steffan neu o fewn y DU, a dyna pam fod gennym ein comisiwn annibynnol ein hunain, ac mae hwnnw yn ein galluogi i asesu ein hunain sut y dylai dyfodol Cymru fod, a chyflwyno hynny wedyn i bobl Cymru. Oherwydd mae unrhyw newid cyfansoddiadol sylweddol o'r math hwnnw yn y pen draw yn rhywbeth sy'n perthyn i berchnogaeth neu sy'n eiddo i bobl Cymru, ac sy'n cael ei benderfynu yn y pen draw gan bobl Cymru drwy ein hetholiadau ein hunain.

Cytunaf â chi, Gwnsler Cyffredinol: mae'r ateb yma yng Nghymru. Ac roeddwn braidd yn bryderus pan oedd y Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, fel pe bai'n awgrymu mai Llywodraeth Lafur yn San Steffan oedd yr ateb. Nawr, mae Brexit yn gwbl anghydnaws â chytundeb Dydd Gwener y Groglith ac mae'n arwain tuag at ailuno Iwerddon. Ni fydd arweinydd y Blaid Lafur yn cyfaddef bod Brexit yn drychineb. Ni fydd Llywodraeth San Steffan a Phlaid Lafur San Steffan yn caniatáu hunanbenderfyniaeth i bobl yr Alban. Mae Llywodraeth San Steffan yn ceisio diddymu deddfwriaeth sylfaenol Gymreig, tra bo'r arweinydd Llafur yn San Steffan yn gwahardd aelodau cabinet yr wrthblaid rhag cefnogi gweithwyr. Gwnsler Cyffredinol, a ydych chi'n aelod o Lafur dros Annibyniaeth eto? [Chwerthin.]

Wel, diolch ichi am y cwestiwn difrïol iawn hwnnw, a rhoddaf ateb sydd efallai'n llai difrïol iddo. Y pwyntiau a wnewch am Brexit, nid wyf yn credu bod unrhyw anghydweld gwirioneddol ymhlith pobl resymol a diduedd nad yw Brexit wedi bod yn dda i Gymru, nad yw wedi bod yn dda i'r Deyrnas Unedig, ac nad yw wedi bod yn dda i Ewrop. Y cwestiwn cyfansoddiadol yw sut yr awn ati i ddatblygu masnach heb wrthdaro gydag Ewrop, sy'n rhywbeth yr ydym i gyd am ei weld, ac wrth gwrs, ymdriniodd y Prif Weinidog â hynny'n drwyadl iawn ddoe.

O ran y rheini sydd â hawl i fynychu llinellau piced, wel, roeddwn yn falch iawn o ymuno â'r Aelod ychydig yn ôl, yng ngorsaf Caerdydd, i gefnogi'r bobl yn y rhwydwaith rheilffyrdd a oedd yn gweithredu'n ddiwydiannol yn erbyn Network Rail, y cwmnïau rheilffyrdd, ac i bob pwrpas, yn erbyn Llywodraeth y DU, ond nid yn erbyn Llywodraeth Cymru.

Diolch am y cwestiwn. Mae cyhoeddiad Llywodraeth y DU am ei bwriad i ddiddymu Deddf yr Undebau Llafur (Cymru) 2017 yn enghraifft arall eto o'i dirmyg tuag at y setliad datganoli, ei amarch tuag at y Senedd hon a etholwyd yn ddemocrataidd, a'i diystyrwch amlwg o hawliau gweithwyr yng Nghymru.

Diolch yn fawr iawn i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb. Mae'r ddeddfwrfa hon i fod yn sofran mewn meysydd penodol. Hynny ydy, boed yn gywir neu'n anghywir, ein dewis ni yn ein Senedd genedlaethol ni ydy i ddeddfu a gosod rhai rheolau. Dwi'n falch bod ein Senedd wedi penderfynu pasio Deddf i amddiffyn ein hundebwyr llafur, ond wrth gwrs, fel efo unrhyw ddeddfwriaeth Gymreig arall, mae parhad y Ddeddf hon yn ddibynnol ar ewyllys da San Steffan. Ac fel rydyn ni wedi ei weld, does yna ddim llawer o ewyllys da yn bodoli yno.

Tra nad ydw i'n amau diffuantrwydd eich Prif Weinidog a'ch plaid wrth gyflwyno'r Ddeddf, ydych chi ddim yn meddwl ei fod yn safbwynt anghynaliadwy i ddweud mai'r unig ffordd o sicrhau parhad y Ddeddf hon, ac eraill, ydy i aros tan bod Llafur mewn grym unwaith eto yn San Steffan? Mae'r Ceidwadwyr wedi bod mewn grym yn San Steffan ers 70 mlynedd allan o 100 o flynyddoedd, ac felly, yn ystadegol o leiaf, does yna ddim llawer o sicrwydd yno. Oni fyddai hi'n well gwthio am annibyniaeth i Gymru er mwyn gwarantu'r hawliau yma a sicrhau rhagor o hawliau i weithlu Cymru?

Diolch am y cwestiwn, ac rwy'n sicr yn cytuno â rhan ohono. Wrth gwrs, fe aeth y ddeddfwriaeth a basiwyd gennym—Deddf yr Undebau Llafur (Cymru) 2017—drwy'r holl brosesau cywir yn y Siambr hon. Ac wrth gwrs, ar ôl i ddeddfwriaeth gael ei phasio yma, rhaid ei chymeradwyo, neu fe fydd cyfnod o amser lle y gall Llywodraeth y DU herio ei chymhwysedd. Nawr, Llywodraeth y DU, cawsom lythyr gan y Cyfreithiwr Cyffredinol bryd hynny, a ddywedai yn y bôn nad oedd Llywodraeth y DU yn bwriadu herio ei chymhwysedd. Felly, roedd Llywodraeth y DU yn amlwg yn derbyn, pan basiwyd y ddeddfwriaeth honno, ei bod o fewn ein cymhwysedd. Ni chredaf ei bod yn briodol o gwbl felly, pan fo newidiadau cyfansoddiadol pellach wedi bod pan ddaeth Deddf Llywodraeth Cymru 2017 i rym, i weld rywsut fod hynny'n fandad i edrych ar ac i wrthdroi deddfwriaeth a basiwyd yn ddemocrataidd ac sydd wedi cael cymeradwyaeth a chydsyniad Ei Mawrhydi y Frenhines.

Nawr, ar hyn o bryd, nid yw'r rheoliadau y bwriedir eu cyflwyno'n fuan iawn gan Lywodraeth y DU mewn perthynas â gweithwyr asiantaeth yn gwrthdroi ein deddfwriaeth ac ni allant ei gwrthdroi. Mae goruchafiaeth ein deddfwriaeth sylfaenol y tu hwnt i hynny. Mae yna arwydd eu bod am wneud hynny i sicrhau bod y ddeddfwriaeth yn Lloegr yr un fath ag yng Nghymru. Wel, os yw hynny'n digwydd, byddai Llywodraeth Cymru yn gwrthwynebu'n gadarn unrhyw ymgais i wneud hynny. Er mwyn cyflwyno deddfwriaeth sylfaenol fel hyn, heb roi unrhyw hysbysiad inni mai dyna oedd y bwriad—ac rydym wedi ymdrin â'r rhan ohono sy'n ymwneud ag amarch—byddai angen ichi ddangos fod rhyw ddiben i'r ddeddfwriaeth sylfaenol honno a'r holl gostau a oedd yn gysylltiedig. Mewn gwirionedd, nid oes sail dystiolaethol o gwbl a fyddai'n cyfiawnhau gwrthdroi'r ddeddfwriaeth honno. Mewn gwirionedd, mae'r holl wybodaeth dystiolaethol sydd gennym yn nodi y byddai'n niweidio partneriaeth gymdeithasol; byddai'n tanseilio cysylltiadau da a'r polisi partneriaeth gymdeithasol sydd gennym, ac felly, ni fyddai'n cyflawni unrhyw ddiben o gwbl.

Rwy'n croesawu'r sylwadau a wnaed yn gynharach. Mae hwn yn fater, o'i dynnu allan o'r arena wleidyddol, a phan fydd pennau doethach yn ei ystyried, y byddent efallai'n dod i'r casgliad nad yw'n ateb unrhyw ddiben o gwbl. Ni fyddai'n cyflawni dim o gwbl; mewn gwirionedd, byddai'n niweidiol yn ôl pob tebyg, ac rwy'n meddwl tybed o ddifrif a yw'n fater y byddai Llywodraeth y DU yn awyddus i fwrw ymlaen ag ef. 

Fel y dywedoch chi, mae'n ddewis, onid yw? Mae'n ddewis gan y Llywodraeth Dorïaidd, sydd bellach mewn anhrefn—ni all gytuno â hi ei hun hyd yn oed—i wrthod y pethau hynny yn Neddf undebau llafur Cymru yr ydym yn eu caniatáu ar hyn o bryd. Ac un o'r pethau hynny a ganiateir, wrth gwrs, yw'r amser cyfleuster y telir amdano, sy'n fanteisiol i'r bobl sy'n cael eu cynrychioli ac i'r cwmnïau sy'n cyflogi pobl. Mae'n aml iawn yn arwain at benderfyniadau cynnar iawn yn hytrach na dwysáu materion y mae pobl yn teimlo'u bod angen cynrychiolaeth yn eu cylch. Ac yn aml iawn, gellir datrys pethau syml iawn yn gynnar—pethau fel iechyd a diogelwch, trafodaethau cyflog. Mewn geiriau eraill, drwy siarad â'i gilydd a chynrychioli'r ddwy ochr. 

Rydym wedi gweld, yn ôl yr hyn nad yw Llywodraeth y DU wedi'i wneud yn ystod y cylch diweddaraf o weithredu diwydiannol sydd wedi digwydd gyda gyrwyr trenau, eu bod wedi'i yrru i'r cyfeiriad arall. Nawr, nid ydym am weld y math hwnnw o ganlyniad yma yng Nghymru, a dyna pam ein bod wedi'i roi—

Joyce, a wnewch chi ofyn eich cwestiwn, os gwelwch yn dda?

Fy nghwestiwn i chi, Gwnsler Cyffredinol, yw hwn: a ydych yn credu felly y byddai'n annoeth i Lywodraeth y DU geisio cymryd y camau hynny yma yng Nghymru ac achosi'r holl anrhefn hwnnw?

Wel, gwrandewch, rwy'n cytuno â'r holl bwyntiau a wnaethoch. Ac rwyf am wneud y pwynt hwn hefyd: mae llawer o'r ddeddfwriaeth sydd wedi dod i rym, sy'n ymwneud ag amser cyfleuster, yn ddeddfwriaeth y cytunir ar draws y pleidiau gwleidyddol ei bod yn gadarn ac yn bwrpasol. Mae llawer o lefarwyr Ceidwadol wedi dweud eu bod wedi cydnabod pwysigrwydd hynny. Ac os meddyliwch am hynny gyda chyflogwr, pan fo gennych nifer fawr o weithwyr y mae'n rhaid ichi ymgysylltu â hwy, mae cael cynrychiolwyr sy'n gallu siarad ar ran y gweithlu, sy'n gallu ymdrin â'r materion, y materion disgyblu ac yn y blaen, sy'n gallu ymdrin â holl gymhlethdodau iechyd a diogelwch, ac sy'n gallu ymdrin â'r holl drafodaethau amrywiol sy'n digwydd, os nad oes gennych hynny, mae gennych gwmni sy'n eithaf camweithredol mewn gwirionedd. Fy mhryder i yw y byddai symud i'r ddeddfwriaeth nid yn unig yn tanseilio partneriaeth gymdeithasol, ond y byddai'n cyfrannu at y camweithredu hwnnw mewn gweithleoedd. Nid yw'n beth da i gyflogwyr. Nid yw hyn yn ymwneud yn unig â phethau sy'n dda i undebau llafur, ac yn y blaen; mae hyn yn dda ar gyfer arferion diwydiannol, modern, yn yr unfed ganrif ar hugain.

Diolch am eich cwestiwn. Mae penderfyniadau ar ddyfodol cyfansoddiadol Cymru yn fater i bobl Cymru benderfynu arnynt drwy'r Senedd hon a etholwyd yn ddemocrataidd. Sefydlwyd y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru i ymgysylltu â'r cyhoedd yng Nghymru ac i ystyried opsiynau ar gyfer llywodraethu Cymru yn y dyfodol.

Diolch yn fawr iawn i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ymateb. Does yna ddim amheuaeth fod yna gynnydd yn y niferoedd sydd yn cefnogi annibyniaeth i Gymru, ac mae llanast San Steffan yn amlygu'n ddyddiol pam na allwn ni barhau i fod yn yr undeb llwgr yma sy'n dangos cymaint o ddirmyg tuag at ein pobl.

Pe byddech chi wedi bod yn Wrecsam ar ddydd Sadwrn, yna mi fyddech chi wedi teimlo gwefr ryfeddol efo'r ymdeimlad clir fod yna dwf amlwg yn y galw am annibyniaeth i Gymru. Yr hyn oedd yn drawiadol am orymdaith Wrecsam oedd nifer y bobl ifanc oedd yno a'r nifer fawr oedd yn dod o ardal y ffin yn galw am annibyniaeth, nid oherwydd cenedlaetholdeb gul a mewnblyg, ond oherwydd eu bod nhw am ymestyn gorwelion Cymru ac yn credu y gallwn ni adeiladu Cymru decach o gael y pwerau i wneud hynny. Ydych chi ddim yn ofni eich bod chi'n prysur osod eich hun ar yr ochr anghywir i hanes, ac y dylid paratoi am refferendwm ar annibyniaeth yma yng Nghymru, fel fydd yn yr Alban?

Diolch am y cwestiwn. Wrth gwrs, tra oeddech yn Wrecsam yn gorymdeithio, roeddwn mewn cynhadledd yng Nghaerdydd yn sôn am ddiwygio'r Senedd, a fydd yn amlwg yn rhywbeth a fydd yn cymryd cryn dipyn o fy amser yn y dyfodol gweddol agos.

Credaf fod y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud ar ddyfodol Cymru—. Un o'r rhesymau dros sefydlu comisiwn annibynnol yw ymgysylltu â phobl Cymru a ffurfio opsiynau a dadansoddiadau y gallwn eu hystyried a'u mabwysiadu ar y cyfeiriad y byddwn yn ei ddilyn. Rwy'n credu mai camgymeriad fyddai rhag-farnu canlyniad y comisiwn annibynnol. Credaf ei bod yn ddoeth inni aros nes bod gennym yr adroddiad interim, yn sicr, ac yna'r adroddiad pellach yn y pen draw. Maent yn gwneud gwaith pwysig tu hwnt, a chredaf y bydd yn werthfawr iawn pan fyddwn yn ystyried rhai o'r materion cyfansoddiadol hyn yn y dyfodol. 

Credaf mai'r pwynt pwysicaf a wnaethoch yw hwn: mae pobl am weld diwygio, mae pobl am weld newid, mae cymunedau am gael eu grymuso, mae pobl am gael mwy o lais dros eu bywydau. Mae sybsidiaredd, sy'n rhywbeth y buom yn siarad llawer amdano yn y 1980au a'r 1990au, bron â bod wedi cael ei wthio i un ochr. Y tir cyffredin yw bod angen diwygio go iawn sy'n grymuso pobl a chymunedau fel bod pobl yn teimlo bod ganddynt lais gwirioneddol yn y penderfyniadau sy'n effeithio ar eu bywydau. Credaf mai dyna yw'r tir cyffredin. Mae'n amlwg fod y ffordd y mae hynny'n digwydd mewn strwythur cyfansoddiadol yn ddadl a fydd yn parhau am beth amser, ond caiff ei dylanwadu, gobeithio, gan waith y comisiwn annibynnol a sefydlwyd gennym.

Diolch yn fawr iawn, unwaith eto, am y cwestiwn hwnnw. Ni welodd Llywodraeth Cymru y Bil cyn iddo gael ei gyflwyno. Mae'n galw am, ac mae bellach yn cael ystyriaeth ofalus. Yn sicr, rydym yn parhau i fod â phryderon sylfaenol am ei effaith anflaengar bosibl ar hawliau dynol yn y DU ac ar ein hagenda gadarnhaol yng Nghymru.

Diolch am hwnna. Rwy'n ymwybodol eich bod chi wedi rhoi ymateb i'r ymgynghoriad yn nodi gwrthwynebiad, ac rwy'n cytuno gyda phopeth rydych chi wedi dweud yn yr ymgynghoriad. Mae'n anghrediniol fod y Llywodraeth fwyaf llwgr erioed yn credu bod ganddyn nhw'r hawl foesol i wahaniaethau rhwng y bobl sy'n haeddu cael hawliau dynol a'r rhai sydd ddim. Ond, wrth gwrs, mae'r bobl sydd wir yn credu mewn hawliau dynol yn gwybod mai eu holl bwrpas yw eu bod nhw'n perthyn i bawb yr un fath. Nawr, mae'r Llywodraeth sydd wedi cynnig y newidiadau erchyll yma yn y broses o ddinistrio ei hunan, felly mae'n bosibl, wrth gwrs, y bydd hyn yn newid. Ond mae e hefyd yn bosibl y bydd olynydd y Llywodraeth yna yn parhau â'r cynlluniau, felly mae'n hanfodol cyflwyno Deddf hawliau dynol Gymreig yn gyflym. Dwi'n croesawu'r hyn dŷch wedi gosod mas am hyn. Alla i ofyn ichi a ydych chi'n credu y gallai'r gwaith o baratoi'r ddeddfwriaeth, yn ogystal â'r gwaith mwy cyffredinol o hyrwyddo hawliau dynol a chefnogi mudiadau i'w gweithredu, gael ei hwyluso drwy sefydlu comisiwn hawliau dynol Cymreig, fel sydd yn bodoli yn yr Alban ers 2008?  

Yn gyntaf, diolch am y sylwadau a'r pwyntiau adeiladol iawn a wnaed, ac wrth gwrs, mae llawer o ystyriaeth yn cael ei rhoi i fater bil hawliau ac mae fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, wedi gwneud sylwadau ar hynny eisoes wrth gwrs. Gwneuthum y pwynt hefyd mewn cwestiynau cynharach fod y Bil, fel y mae wedi'i ddrafftio, yn ymwneud â throsglwyddo hawliau dinasyddion ar faterion hawliau dynol yn ôl i Strasbourg yn hytrach na gallu eu codi yn llysoedd y DU. Felly, mae'n ymwneud â chyfyngu ar hynny, ac mae hynny'n beth rhyfedd iawn i fod yn meddwl amdano.

A gaf fi ddweud ei fod hefyd yn codi materion pwysig iawn am gyffredinolrwydd cyfraith ryngwladol? Un o'r rhesymau pam y mae gennych lysoedd rhyngwladol yw oherwydd ei bod yn amlwg nad yw'n briodol, gydag egwyddorion sylfaenol, i'r llys unigol allu dewis a yw'n hoffi'r hawliau dynol hynny ai peidio neu sut y mae am eu dehongli. Mae hynny wedi bod yn egwyddor sylfaenol erioed, ac wrth gwrs, mae'n egwyddor y mae Llywodraeth y DU yn ei chydnabod o ran y Llys Troseddau Rhyngwladol a'r ymchwilio i droseddau rhyfel sy'n digwydd yn Wcráin. Ac mae'n eironi mawr, onid yw, fod Duma Rwsia wedi pasio deddfwriaeth i ddileu awdurdodaeth Llys Hawliau Dynol Ewrop o Rwsia ar yr un pryd ag y mae Llywodraeth y DU yn lleihau rôl Llys Hawliau Dynol Ewrop ar gyfer y Deyrnas Unedig, ac mae pryder gwirioneddol ynghylch y gorgyffwrdd hwnnw yn yr ymagwedd tuag at bwysigrwydd cyfraith ryngwladol.

Cyhoeddwyd dadansoddiadau ac erthyglau da iawn ar fater hawliau dynol a lle mae'r DU yn sefyll o fewn hynny, ac rwyf am ddweud hyn—roedd hyn gan yr Athro Mark Elliott, academydd uchel iawn ym Mhrifysgol Caergrawnt—

'nid yw'r Llywodraeth yn hoffi craffu ac mae'n ystyried mecanweithiau atebolrwydd fel bygythiadau y dylid eu niwtraleiddio neu o leiaf eu gyrru i'r cyrion.'

A chredaf fod hynny'n crynhoi'n union beth yw safbwynt Llywodraeth y DU. Dywedodd mai awdurdodaeth ydyw a'i fod yn gyfyngiad awdurdodaidd ar graffu. Ac os darllenwch drwy'r Bil, dyna'n union y mae'n ei wneud ac yn ei gyflawni. Wrth gwrs, mae iddo lawer o oblygiadau eraill hefyd, ond mae'n sicr y bydd dadlau pellach ar hyn. Rydym yn ei wrthwynebu'n gryf, ac rydym hefyd yn gefnogol iawn i waith i edrych ar sut y gallem ymgorffori a chynnal safonau hawliau dynol o fewn ein strwythur cyfansoddiadol ein hunain ac o fewn ein deddfwriaeth ein hunain.

Prynhawn da, Gwnsler Cyffredinol.

Diolch i Delyth am godi'r mater pwysig yma.

Credaf fod hyn yn agor dadl ehangach y mae ei hangen yma yng Nghymru ynglŷn â'n hawliau dynol cyfunol. Fel yr ydych wedi'i ddweud, roedd llawer o gonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig wedi'u hymgorffori yn neddfwriaeth yr UE, ac o ystyried hanes y Llywodraeth bresennol yn ceisio datgymalu llawer o'r hyn sydd ar ôl o gyfraith yr UE, fel y dywedoch chi, ac fel y mae Delyth wedi nodi hefyd, byddai'n synhwyrol i ni yma yng Nghymru fabwysiadu dull mwy rhagweithiol o ymgorffori ein hawliau yn y gyfraith. Felly, tybed a gaf fi ofyn cwestiwn mwy penodol ynghylch ffurfio bil hawliau i Gymru, fel yr ydych wedi crybwyll. A wnewch chi amlinellu beth fyddai'r camau tuag at fil hawliau Cymreig, ac yn fwy arbennig, pa ymgysylltiad a pha bwerau y byddai eu hangen arnom gan y Llywodraeth Geidwadol er mwyn hyrwyddo hyn? Diolch yn fawr iawn.

Diolch ichi am hynny, a diolch am eich cefnogaeth. Fe wnaf ddau sylw sy'n dilyn rhai o'r pethau a ddywedwch. Wrth gwrs, o fewn y Bil Hawliau a gynigir, mae'n hepgor adran 3 o'r Ddeddf Hawliau Dynol, sy'n ei gwneud yn ofynnol i lysoedd ddehongli deddfwriaeth ddomestig i gyd-fynd â hawliau'r confensiwn, ac nid oes adran ychwaith i gymryd lle adran 2 o'r Ddeddf Hawliau Dynol, sy'n ei gwneud yn ofynnol i lysoedd ystyried gwyddor cyfraith Llys Hawliau Dynol Ewrop. Felly, nid oes dim byd tebyg i hynny yn y Bil, ac mae hynny'n arwydd, rwy'n credu, o'r graddau y mae'n torri i ffwrdd o holl broses hawliau dynol, ac yn wir o Gyngor Ewrop. Wrth gwrs, mae'r comisiynydd hawliau dynol yng Nghyngor Ewrop, yr oedd y DU yn rhan o'r gwaith o'i sefydlu ym 1959, wedi dweud ei fod yn gam yn ôl. Wrth gwrs, mae nifer o sylwadau wedi'u gwneud yn ddiweddar am y camu'n ôl ar hawliau dynol yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a chredaf y bydd gan unrhyw un sy'n dilyn y dadleuon sy'n digwydd lawer o gytundeb â hynny.

Mewn perthynas â'r camau ymarferol ynghylch sut y gallai ddigwydd, y man cychwyn yw hyn: ein bod wedi cael y papur pwysig iawn a gomisiynodd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar ran Llywodraeth Cymru gan Simon Hoffman o Brifysgol Abertawe, sydd wedi rhoi dadansoddiad manwl iawn o'r materion hawliau dynol hynny. Ers sefydlu corff hawliau dynol gyda chynrychiolwyr sectoraidd a'r holl agweddau hynny ar gymdeithas ddinesig ac yn y blaen sy'n ymwneud â'r maes hawliau dynol, credaf y byddaf mewn lle priodol i fod yn ystyried ac yn trafod sut y gellid ei gyflawni. Ar fy rôl i yn Llywodraeth Cymru a'r ochr gyfreithiol, rydym eisiau archwilio cymhlethdodau'r ffordd y gallem ei wneud mewn ffordd sydd o fewn y cymhwysedd, sy'n gwneud mwy na dim ond ailadrodd yr agweddau hawliau dynol a'r confensiynau amrywiol, ac sy'n rhoi rhywfaint o sylwedd a ffocws clir i ni ynglŷn â'r hyn yr ydym am ei gyflawni o fewn deddfwriaeth Cymru, oherwydd mae gennym eisoes rwymedigaethau cyfreithiol o dan Ddeddf Llywodraeth Cymru i wneud hynny. Ond gallaf eich sicrhau ein bod wedi ymrwymo i edrych ar hynny. Nid wyf yn dweud o gwbl ei fod yn hawdd, ac nad oes cymhlethdodau sylweddol ynghlwm wrth y gwaith. Ond o gofio'r ddadl sy'n digwydd, mae'n waith pwysig iawn sydd wedi dechrau ac fe fydd yn parhau.

Yn rheolaidd, mae Llywodraeth y DU yn methu ymgynghori'n ddigonol â ni cyn cyflwyno deddfwriaeth newydd, a'r Bil Hawliau yw'r enghraifft ddiweddaraf. Nid ydym eto wedi cynnal asesiad penodol o effeithiau cronnol yr enghreifftiau diweddaraf hyn o sut y mae Llywodraeth y DU yn cyfyngu ar fynediad at gyfiawnder ac yn tanseilio rheolaeth y gyfraith. 

Credaf fod yr effaith gronnol yn bwysig iawn, Gwnsler Cyffredinol. Rhoddwyd llawer o sylw i'r Bil Hawliau a'r effaith yma yn y Senedd heddiw, a hynny'n gwbl briodol, ond eto gallai'r holl ddeddfwriaeth DU, sydd wedi ei frysio a heb ei graffu'n effeithiol ar hyn o bryd, effeithio ymhellach ar fynediad dinasyddion unigol Cymru at gyfiawnder drwy leihau neu wadu'r cyfiawnder hwnnw i bobl fregus neu dlawd, i'r rhai sy'n anghytuno â safbwyntiau'r sefydliad ac sy'n ceisio'r hawl i brotestio ac i godi llais, i'r rhai sy'n ffoi rhag erledigaeth a rhyfel ac yn cyrraedd Cymru, ac eraill y mae eu lleisiau eisoes yn wan. Felly, rwyf am ofyn i chi, Gwnsler Cyffredinol, gyda'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, wneud asesiad clir o effaith gronnol yr holl ddeddfwriaeth hon yn y DU, deddfwriaeth lem y DU, a chyflwyno'r sylwadau cryfaf i Lywodraeth y DU, yn eich cyfarfodydd ac yn eich datganiadau cyhoeddus hefyd. 

Diolch ichi am y pwyntiau atodol hynny, ac wrth gwrs, rydym yn bachu ar bob cyfle i godi'r materion hyn, ac rydym wedi'u gwneud yn y cyfarfodydd rhyngweinidogol hefyd. Mae'r pwynt a wnewch am y gwahanol ddeddfwriaeth sydd wedi'i phasio wedi bod yn rhywbeth a drafodwyd gennym droeon wrth gwrs. Fe gofiwch Ddeddf yr Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a'r Llysoedd wrth gwrs. Roedd nifer o elfennau yn honno yr oeddem yn eu gwrthwynebu, y gwrthodasom gydsyniad deddfwriaethol iddynt. Cafodd rhai o'r rheini eu gwrthdroi. Ond wrth gwrs, fe wnaeth Tŷ'r Arglwyddi ddileu elfennau ohoni hefyd, ac mae'n siomedig iawn, o fewn rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU, y bydd Bil protest sy'n ailgyflwyno'r holl feysydd a oedd o bryder gwirioneddol i ni, sy'n gyfyngiadau ar hawliau sifil a rhyddid i lefaru.

Roedd yna erthygl bwysig iawn, sydd newydd ymddangos ym mlog Uned y Cyfansoddiad, ac fe gododd bedwar pwynt sydd, yn fy marn i, yn arwyddocaol iawn wrth ddeall beth sy'n digwydd. Maent yn sôn am erydu democratiaeth yn gyfansoddiadol, ac maent yn ei alw'n 'wrthgilio democrataidd'. Dywedodd ei fod yn dechrau gyda phedwar peth, ac os caf grybwyll y rhain oherwydd efallai y byddai Aelodau am farnu a ydynt yn credu eu bod yn berthnasol i'r sefyllfa ar hyn o bryd. Dywedasant mai'r cyntaf yw methiant normau ymddygiad gwleidyddol a safonau. Nid wyf yn credu bod angen inni edrych yn bell iawn i weld yr eitem honno. Yn ail, ceir dadrymuso'r ddeddfwrfa, y llysoedd a rheoleiddwyr annibynnol. Wel, gwelwn hynny yn y bil hawliau, yr ymgais i gyflawni hynny, ac yn wir mewn deddfwriaeth arall. Yn drydydd, lleihau hawliau sifil a rhyddid y wasg, ac rydym eisoes wedi gweld y cyfyngiadau ar hawliau sifil sydd eisoes wedi'u cyflwyno mewn eitemau o ddeddfwriaeth. Ac yn bedwerydd, niwed i uniondeb y system etholiadol, ac rydym wedi gweld hynny eisoes yn y Bil etholiadau. Credaf fod pob un o'r pedwar pwynt yn ddilys ac yn rhywbeth a ddylai beri cryn bryder inni wrth ystyried cyfeiriad Llywodraeth y DU ar hyn o bryd. 

Diolch am eich cwestiwn. Mae bwriad honedig Llywodraeth y DU i gyflwyno deddfwriaeth mewn un ddeddfwrfa i ddiystyru'r ddeddfwriaeth a basiwyd gan un arall nid yn unig yn anghyfansoddiadol, mae hefyd yn dangos amarch i'r Senedd a etholwyd yn ddemocrataidd. Mae'n enghraifft arall o ddirmyg tuag at y setliad datganoli a hawliau pobl Cymru. 

Gwnsler Cyffredinol, rydym wedi gweld y bygythiadau tuag at weithwyr y sector cyhoeddus gan y Llywodraeth Geidwadol amharchus, warthus, lwgr hon sydd bellach yn chwalu—Llywodraeth nad yw'n poeni am bobl sy'n gweithio, yn enwedig y bobl sy'n gweithio yng Nghymru. A phwy a ŵyr lle byddwn yn y dyfodol agos. Ond rwy'n siŵr y cytunwch â mi, Gwnsler Cyffredinol, ei bod yn bryd gweld newid yn San Steffan, ei bod yn bryd cael Llywodraeth Lafur yn y DU. Fodd bynnag, gyda'r holl anhrefn sy'n digwydd, sy'n parhau i ddigwydd, yn neuaddau San Steffan, ni ddylem golli golwg ar yr hyn y mae'r Torïaid yn ceisio'i gyflawni yma drwy danseilio datganoli. Gwnsler Cyffredinol, os ydynt yn bwrw ymlaen â'r camau y maent wedi'u bygwth yn ôl y sôn, a gaf fi ofyn am sicrwydd gennych ein bod yn barod i herio, fod Llywodraeth Cymru eisoes wedi cymryd y camau cychwynnol sydd eu hangen i herio safbwynt Gweinidogion Torïaidd yn y llysoedd, yr ymosodiad ar y Senedd a'r ymosodiad ar bobl sy'n gweithio yng Nghymru? Diolch.

Diolch am y pwyntiau cadarn hynny. A gaf fi ddechrau drwy ddweud fy mod yn credu bod rhai o fewn y Blaid Geidwadol, a hyd yn oed o fewn Plaid Geidwadol Cymru o bosibl, yn cefnogi undebau llafur a'r rôl y maent yn ei chwarae, ac sy'n cefnogi ymgysylltu pragmatig ac ymarferol? Ceir rhai sy'n dal i gredu yn y cysyniad o geidwadaeth un genedl, ac mae hynny wedi bod yn sylfaen i lawer iawn o ddeddfwriaeth drawsbleidiol yn y meysydd hyn dros y blynyddoedd. Fe wyddom hyn o brofiad yn y gorffennol, oherwydd mae'r gwahanol refferenda a gawsom wedi bod yn ddibynnol ar gydweithrediad a chytundeb trawsbleidiol, rhwng Ceidwadwyr, Plaid Cymru, y Democratiaid Rhyddfrydol a Llafur Cymru, ac mae hynny bob amser wedi bod er budd Cymru a chynnydd cyfansoddiadol da. Felly, gan fod gennym Lywodraeth sy'n chwalu—ac mae'n debyg bod hynny o reidrwydd yn golygu bod cwestiwn ynghylch etholiad cyffredinol yn debygol yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach—yr hyn y byddwn yn  ei obeithio, yn rhai o'r meysydd hyn, yw bod yna ymagwedd lawer mwy blaengar ac ymarferol a chydweithredol drwy'r ddealltwriaeth gyffredin y credaf fod llawer ohonom yn ei rhannu, sef bod angen diwygio, mae angen newid. Rwy'n siŵr y gallwn, ar y cyd, gyflawni llawer iawn o hynny. Mae'r gwrthdaro presennol, sydd wedi dod i'r amlwg ers 2018, ac sy'n ymddangos mewn pob math o ffyrdd diangen mewn deddfwriaeth, nid yn unig yn costio llawer o arian, ac yn cymryd llawer o amser arbenigwyr, ond a bod yn onest, mae'n arwain at ddeddfwriaeth wael iawn. 

Rydym wedi ceisio ymgysylltu'n ystyrlon ers i Lywodraeth y DU lansio eu hymgynghoriad ym mis Rhagfyr. Cyfarfu'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol a minnau â'r Dirprwy Brif Weinidog ym mis Chwefror. Er gwaethaf ein hymateb llawn i'r ymgynghoriad, ychydig iawn o arwydd a gafwyd bod y pryderon hynny wedi cael sylw.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb hwnnw. Mae'r heriau gyda'r bil hawliau hwn sy'n cael ei gyflwyno wedi cael eu trafod yn helaeth y prynhawn yma, yn enwedig y risgiau sylweddol y mae arsylwyr allanol wedi'u nodi i'r setliadau datganoli ledled y DU, a hefyd y goblygiadau sylweddol i hawliau dynol a chydraddoldeb, yn enwedig erthygl 10, rhyddid mynegiant, ac erthygl 11, rhyddid i ymgynnull, ac yn y blaen—yr hyn a ddisgrifiwyd fel sylfeini hanfodol cymdeithas ddemocrataidd. Fodd bynnag, un o broblemau cynnig deddfwriaethol brysiog fel hwn yw'r diffyg ymgynghori, nid yn unig gyda Llywodraeth Cymru, ond gyda sefydliadau yng Nghymru, gan gynnwys y rhai sy'n siarad ar ran grwpiau sydd â diddordeb megis pobl anabl, y rhai sy'n rhannu nodweddion gwarchodedig, a mwy. A wnewch chi sicrhau yn eich trafodaethau gyda Llywodraeth y DU eu bod yn ymgynghori, gan ddefnyddio'r fframweithiau sydd gan Lywodraeth Cymru gyda phartneriaid ledled Cymru, gyda'r sefydliadau hynny, gyda'r unigolion hynny? 

Yr ateb yw y byddwn yn sicr yn gwneud hynny. Yn wir, roeddwn i a'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi mynychu nifer o gyfarfodydd gyda sefydliadau dinesig a oedd yn bryderus iawn am oblygiadau'r bil hawliau a'r cyfeiriad yr oedd yn ei ddilyn. Buom mewn cyfarfod yn fwy diweddar ar hynny, ac mae cyfarfodydd pellach i fod i gael eu cynnal. 

Ar yr ymgynghoriad ei hun, wel, wrth gwrs, fe wnaethom gyflwyno ymateb manwl iawn i'r ymgynghoriad ac fe wnaethom rannu hynny gyda sefydliadau dinesig a'r trydydd sector. Credaf fod hynny wedi'i groesawu a'i werthfawrogi'n fawr. Cafwyd tua 13,000 o ymatebion i'r ymgynghoriad. Yr hyn sy'n amlwg iawn o hynny yw bod llawer iawn o'r rheini'n gwrthwynebu'r hyn sy'n cael ei gynnig, ac nid yw'n annisgwyl oherwydd bod y Bil sy'n cael ei gyflwyno yn mynd yn groes i asesiad annibynnol Llywodraeth y DU ei hun o'r angen i ddiwygio, sef adroddiad Gross. 

Er nad oes dim o gwbl o'i le gyda'r syniad fod deddfwriaeth dan ystyriaeth o bryd i'w gilydd, mae hyn yn cael ei yrru gan ystyriaethau ideolegol a gwleidyddol, ac mae'n cael ei yrru i gyfeiriad sy'n tanseilio democratiaeth ac yn tanseilio rheolaeth y gyfraith. Nid wyf yn credu bod unrhyw gefnogaeth sylweddol a chredadwy iddo. Yn sicr, nid oes iddo sylfaen dystiolaethol, ac mae'r ymgynghoriad yn dangos hynny. Felly, byddwn yn parhau i ddatblygu ein cysylltiadau a'n gwaith, a byddaf yn parhau i gysylltu â'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ynghylch yr holl faterion hyn, oherwydd bydd y pethau hyn yn effeithio'n sylweddol ar draws cymdeithas Cymru a ledled y DU.

Yn y Llywodraeth newydd yr ydym yn debygol o'i chael, rwy'n siŵr y ceir dull llawer mwy blaengar o ymdrin â hawliau dynol, a gobeithio y byddant yn cefnu'n llwyr ar y Bil hwn mewn gwirionedd. 

Ac yn olaf, cwestiwn 9, Rhys ab Owen. 

Diolch am y cwestiwn. Mae'n gwestiwn ymarferol iawn, ac mae'n un pwysig. Rydym wedi tynnu sylw yn ein cyhoeddiad 'Sicrhau Cyfiawnder i Gymru' ym mis Mai at rai o'r mesurau yr ydym yn eu cymryd i gefnogi'r sector cyfreithiol. Er enghraifft, drwy Busnes Cymru, rydym yn darparu cymorth wedi'i dargedu i gwmnïau cyfreithiol i'w helpu i ddod yn fwy gwydn, i arloesi a thyfu. Mewn partneriaeth â swyddfa Cymru Cymdeithas y Cyfreithwyr a phwyllgor cenedlaethol Cymru—rwy'n falch iawn o weld bod Cymdeithas y Cyfreithwyr bellach wedi rhoi cydnabyddiaeth genedlaethol i'w chorff yng Nghymru—rydym wedi datblygu cyfres weminar ar gymorth busnes a digidol, seiberddiogelwch a thechnoleg gyfreithiol.

Yn ddiweddar rydym wedi buddsoddi £100,000 i helpu practisau cyfreithiol yng Nghymru i ennill achrediad seiberddiogelwch drwy gynllun y mae Cymdeithas y Cyfreithwyr yn ei drefnu. Rydym hefyd yn edrych ar ymestyn llwybrau i mewn i’r proffesiwn cyfreithiol i helpu mwy o bobl ifanc i ddod i mewn i faes y gyfraith o amrywiaeth o gefndiroedd er mwyn sicrhau amrywiaeth yng ngweithlu’r sector cyfreithiol a chadw mwy o’n doniau cynhenid Cymreig, a hefyd, oherwydd pwysigrwydd datblygiad y proffesiwn cyfreithiol cyfrwng Cymraeg.

Ym mis Ebrill, cyhoeddasom fframwaith prentisiaeth ar gyfer dau gymhwyster newydd Sefydliad Siartredig y Gweithredwyr Cyfreithiol ar lefelau paragyfreithiol 3 a 5, ac rydym yn edrych ar waith pellach ar hynny. Rydym hefyd yn buddsoddi mewn technoleg gyfreithiol a seiberddiogelwch—tua £3.9 miliwn o gyllid Ewropeaidd tuag at Labordy Arloesedd Cyfreithiol Cymru yn ysgol y gyfraith Abertawe, a fydd yn gwneud cyfanswm o ychydig llai na £6 miliwn, rwy'n credu, sy’n cael ei fuddsoddi yn y prosiect hynod gyffrous a phwysig hwnnw.

Felly, dyma’r camau yr ydym yn eu cymryd. Rydym yn amlwg yn bwriadu gwneud mwy a mwy i gydnabod pwysigrwydd yr economi gyfreithiol yng Nghymru, ac unwaith eto, i wneud y pwynt mai un o’r pethau pwysicaf y gallai’r Weinyddiaeth Gyfiawnder ei wneud fyddai rhoi canolfan cyfiawnder sifil weddus i ni yng Nghaerdydd.

Diolch yn fawr, Gwnsler Cyffredinol. Mae Llywodraeth y DU wedi bod yn dod yn fwyfwy gelyniaethus tuag at y proffesiwn cyfreithiol, yn enwedig y rheini sy'n eu dwyn i gyfrif drwy atal symud pobl yn anghyfreithlon o'r Deyrnas Unedig a'u dwyn i gyfrif am dramgwyddo hawliau dynol; hyn i gyd, hefyd, tra bo bargyfreithwyr troseddol ar streic. Yr incwm blynyddol canolrifol presennol i fargyfreithiwr troseddol yw £12,200, a hynny oherwydd blynyddoedd o doriadau i gymorth cyfreithiol gan y Llywodraeth Dorïaidd. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi, Gwnsler Cyffredinol, fod cymorth cyfreithiol yn agwedd ar les; ers blynyddoedd, mae wedi bod yn codi'r gwastad i bobl fel y gallant gael cynrychiolaeth gyfreithiol dda. Fel swyddog cyfreithiol Llywodraeth Cymru, pan gaiff cyfiawnder ei ddatganoli i Gymru, a wnewch chi roi sicrwydd i ni y bydd cyfreithwyr yn cael eu parchu'n briodol ac yn cael eu talu'n briodol pan fydd hynny'n digwydd?

Rwyf wedi gwneud y pwynt droeon fod hygyrchedd y gyfraith yn bwysig tu hwnt, oherwydd yn y bôn mae'n ymwneud â hawliau unigolion a chymunedau; mae'n ymwneud â grymuso'r rheini yn ogystal. Wrth gwrs, rwyf bob amser wedi canmol yr elfennau hynny o'r proffesiwn cyfreithiol—y bar, cyfreithwyr, a'r paragyfreithwyr sy'n gweithio gyda Cyngor ar Bopeth—sy'n gweithio yn y maes ac sy'n gwneud eu gorau i roi cymorth i bobl yn y cymunedau.

Nid dyma'r cyfreithwyr bras y byddwch yn darllen amdanynt yn y papurau; nid dyma'r cyflogau y bydd rhai cyfreithwyr yng nghwmnïau corfforaethol Dinas Llundain yn dechrau arnynt, sef £120,000 y flwyddyn. Mae'r rhain yn bobl sy'n gwneud cyfraniad hollol ddilys i'n cymunedau; dyma'r sector yr ydym am ei ehangu a'i gynyddu ledled Cymru. Os nad yw cyfiawnder yn hygyrch i bobl, nid oes gennych gyfiawnder go iawn ac nid oes gennych ddemocratiaeth go iawn, felly rwy'n cytuno â'r holl bwyntiau a wnaethoch.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.

Eitem 3 sydd nesaf, cwestiynau i Gomisiwn y Senedd. Bydd yr holl gwestiynau y prynhawn yma yn cael eu hateb gan y Llywydd. Cwestiwn 1, Huw Irranca-Davies.

Mae gan bob ystafell bwyllgora ar ystâd y Senedd gyfleusterau i gefnogi cyfarfodydd hybrid. Yn yr un modd, mae gan ystafelloedd cyfarfod eraill offer ar gyfer cyfarfodydd hybrid llai ffurfiol neu ar raddfa lai. Mae gweithio hybrid wedi dod yn beth normal, ac mae'r Comisiwn yn bwriadu datblygu’r ddarpariaeth dechnegol a'i gwella ymhellach. Byddwn yn gwneud gwaith pellach dros yr haf a byddwn yn ychwanegu at y 12 ystafell sy’n gallu cynnal cyfarfodydd hybrid ar hyn o bryd.

Diolch yn fawr iawn. Diolch yn fawr am yr ateb hwnnw. Mae'n dda gweld y gwaith sydd wedi bod yn digwydd eisoes, ac sy'n parhau i ddigwydd, ar gynyddu cyfran yr ystafelloedd y gellir eu defnyddio ar ffurf hybrid, oherwydd, fel y gwyddom i gyd, mae'n ymddangos y bydd yn rhaid inni ddefnyddio hyn fel ffordd fodern o weithio yn awr, ac yn sicr wrth inni wynebu'r hydref a'r gaeaf. A yw'n realistig disgwyl y gallai'r rhan fwyaf, os nad y cyfan, o'r ystafelloedd pwyllgor a chyfarfod yn y dyfodol tymor byr i ganolig fod yn hybrid? Hefyd, a fyddai staff ar gael er mwyn gwasanaethu'r cyfarfodydd hybrid hynny hefyd?

Wel, fel dwi wedi dweud, mae'n ffordd normal nawr o weithio ein bod ni'n gallu cynnig darpariaeth i gyfrannu o bell yn ogystal â chyfrannu ar yr ystad, ac felly mae yna raglen o fuddsoddi i mewn i fwy o ystafelloedd er mwyn sicrhau bod y gallu i gwrdd yn hybrid yn yr ystafelloedd hynny, gan gynnwys, wrth gwrs, mewn rhai ystafelloedd bod gyda ni'r dechnoleg ar ffurf mobile, sy'n golygu ei bod yn gallu cael ei symud i mewn o un stafell i ystafell arall, ac felly mae hynny'n rhoi hyd yn oed yn fwy o hyblygrwydd i ni. Ac wrth gwrs, fel mae'r Aelod wedi dweud ac fel rŷn ni wedi dysgu dros y ddwy flynedd diwethaf yma, mae'r dechnoleg yn un peth, ond mae cael y staff ardderchog hynny sydd eu hangen arnon ni i wneud yn siŵr bod y dechnoleg yn gweithio ac yn gweithio'n hwylus i Aelodau yn hollbwysig. A dwi'n meddwl ein bod ni wedi profi yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf yma fod gennym ni staff rŷn ni'n cyflogi'n uniongyrchol ar yr ochr dechnoleg gwybodaeth sydd wedi ymateb i'r her o weithio'n hybrid ac yn rhithiol ac wedi gwneud hynny gyda graen ac yn barod i fynd i'r camau nesaf sydd angen eto i sicrhau ein bod ni'n Senedd sy'n medru addasu ac arloesi yn barhaol yn y maes yma.

Mae penderfyniadau ynghylch lefel y buddion sy’n daladwy i staff cymorth, gan gynnwys eu buddion pensiwn, yn fater i fwrdd taliadau annibynnol y Senedd. Nid yw’r Comisiwn wedi cael unrhyw drafodaethau â'r bwrdd taliadau ynghylch newidiadau i gynllun pensiwn staff cymorth. Mae Aelodau a'u staff wrth gwrs yn gallu codi materion yn uniongyrchol gyda'r bwrdd taliadau drwy amryw sianeli, a dwi ar ddeall bod sesiwn o'r fath yn cael ei gynnig ar gyfer Aelodau gan y bwrdd taliadau heddiw.

Diolch am yr ymateb yna, Llywydd.

Yn ddiweddar, tynnwyd fy sylw at wahaniaeth yng nghyfraniadau pensiwn cyflogwyr rhwng staff cymorth yr Aelodau a staff Comisiwn y Senedd. Ar hyn o bryd, gall staff cymorth yr Aelodau ddisgwyl cyfraniad pensiwn cyflogwr o 10 y cant, tra bod y swm cyfatebol ar gyfer staff y Comisiwn yn 26.6 y cant. Roeddwn yn meddwl tybed a wnaiff y Comisiwn edrych eto ar hyn, neu annog y bwrdd taliadau yn wir i edrych eto ar hyn, ac ailystyried. Nid wyf yn credu ei bod yn deg pan fydd gweithwyr yn yr un adeilad â'i gilydd yn cael bron i hanner y cyfraniadau pensiwn cyflogwr y mae eu cydweithwyr yn y Comisiwn yn ei gael.

Mae staff y Comisiwn yn aelodau o gynllun pensiwn y gwasanaeth sifil, ac mae'r cynllun hynny yn un statudol, ac felly dyw staff cymorth Aelodau ddim yn gymwys ar gyfer y cynllun penodol hynny, sef cynllun y gwasanaeth sifil. O ran yr hyn yr ydych chi fel Aelodau—. Roeddwn i'n clywed Aelodau eraill yn cymeradwyo'r hyn yr oeddech chi'n dweud, Luke Fletcher. Os ydych chi eisiau dylanwadau ar bensiwn ar gyfer staff cymorth a'r staff cymorth eisiau edrych ar hynny hefyd, yna, fel dwi wedi dweud, mae'n bwysig ichi wneud y sylwadau a thrafod hynny gyda'r bwrdd taliadau. Y bwrdd taliadau annibynnol sydd yn cymryd y penderfyniadau ar y materion yma, a dyw e ddim, fel mae'n digwydd, yn fater i'r Comisiwn. Felly, dwi yn eich annog chi, os ydych chi eisiau bod yn lladmeryddion ar hyn ar ran eich staff chi, i wneud y materion yna yn wybyddus i'r bwrdd taliadau.

Eitem 4 yw'r cwestiynau amserol, a bydd y cwestiwn cyntaf yn cael ei ateb gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol. Galwaf ar Jane Dodds.

Mae ein deddfwriaeth yn ei gwneud yn ofynnol i ddefnyddio llety sy'n diwallu anghenion pobl ifanc â phrofiad o ofal yn unol â'u cynllun llwybr. Nid yw'n darparu ar gyfer lleoliadau heb eu rheoleiddio, ond gall fod adegau pan ddefnyddir y rhain fel ateb brys, a rhaid i ddarparwyr gael eu cymeradwyo i'r safonau gofynnol.

Diolch, Weinidog. Neithiwr clywsom am gyfweliadau brawychus, annymunol a thrist gyda phlant a phobl ifanc mewn gofal a oedd wedi dioddef yn sgil camfanteisio, cam-drin, trais a bygythiadau yn y darpariaethau gwely a brecwast a hosteli lle cawsant eu lleoli. Mae hyn chwe blynedd ar ôl i Lywodraeth Cymru addo dileu'r defnydd o'r holl lety heb ei reoleiddio ar gyfer plant a phobl ifanc yn ein gofal. Dim ond drwy geisiadau rhyddid gwybodaeth i bob cyngor y gwyddom bellach fod dros 300 o blant, gyda rhai ohonynt mor ifanc ag 11 oed, wedi'u rhoi mewn darpariaeth gwely a brecwast, hosteli neu fathau eraill o lety sy'n anniogel yn ystod y flwyddyn ariannol ddiwethaf.

Mewn ymateb i fy ngalwadau am adolygiad annibynnol, gwahoddodd y Prif Weinidog yr Aelodau i amlinellu bylchau rhwng yr adolygiadau a gynhaliwyd, ac rwyf am amlinellu'r bylchau hynny, oherwydd gwyddom fod adolygiadau wedi'u cynnal yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon, ond nid yng Nghymru. Atebodd fy swyddfa yr alwad honno a nododd fwy nag 20 o feysydd pwnc yn y gwasanaethau i blant sydd wedi'u hadolygu yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon, ond nid yng Nghymru. Ac mewn gwirionedd, o edrych ar ddau o'r adroddiadau hynny'n unig, gyda'r cylchoedd gorchwyl ehangaf mewn gwirionedd, gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ac Arolygiaeth Gofal Cymru, clywsom mai dim ond 30 o bobl ifanc â phrofiad o ofal a dim ond chwe awdurdod lleol y cysylltwyd â hwy ac a gafodd eu cyfweld. Cymharwch hynny â Lloegr, lle gwerthuswyd 1,100 o ymatebion, a'r Alban, lle clywyd dros 5,500 o brofiadau.

A'r wythnos diwethaf rwy'n siŵr ein bod oll wedi digalonni pan glywsom am y dedfrydu yn dilyn llofruddiaeth greulon Logan Mwangi, a'r manylion a ddaeth allan o hynny hefyd. Rwyf am ei gwneud yn glir nad wyf yn beio neb mewn perthynas â'r digwyddiad hwnnw, a gwn na fyddai neb yma'n gwneud hynny. Nid yw hyn yn ymwneud â'r awdurdod lleol a oedd yn gyfrifol am ofal a diogelwch Logan, ond oni fyddech yn cytuno bod angen i ni yn y Senedd wybod bod y plant hynny'n cael eu diogelu. Mae angen inni glywed lleisiau'r bobl sy'n gweithio ym maes diogelu plant a gofal plant, a chlywed yr hyn sydd ei angen arnynt. Rydym yn gyfrifol am y plant a'r bobl ifanc hyn, ac yn fy marn i mae'n hanfodol inni gael adolygiad i ddweud wrthym beth yw'r problemau, pa gymorth sydd ei angen a sut y gallwn sicrhau nid yn unig fod gan ein gweithwyr cymdeithasol, ond y rhai sy'n gweithio ym mhob rôl ym maes diogelu plant a gofal plant yr adnoddau sydd eu hangen arnom.

Felly, Weinidog, rwy'n gorffen drwy ddweud: beth arall sy'n mynd i orfod digwydd er mwyn i Gymru fod yr un fath â phob gwlad arall a chael yr adolygiad annibynnol hwn a fydd yn ein helpu i gyd i sicrhau bod gennym y camau, yr adnoddau a'r gefnogaeth sydd eu hangen i ddiogelu ein plant a'n pobl ifanc? Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn hwnnw, Jane Dodds. Gwn pa mor fawr yw eich pryder ynglŷn â'r materion hyn, ac wrth gwrs mae mor ofidus clywed am Logan a chlywed am y bobl ifanc â phrofiad o ofal a gafodd sylw neithiwr ar y rhaglen ddogfen.

O ran ymchwiliad annibynnol i Logan, rwy'n siŵr bod yr Aelod yn ymwybodol y bydd adolygiad o ymarfer plant yn cael ei gynnal gan fod y dedfrydu wedi'i wneud erbyn hyn, a bydd yn cyflwyno adroddiad yn yr hydref. Credaf ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn edrych ar yr hyn y mae'r adolygiad o ymarfer plant yn ei ddweud. Rydym am ddysgu gwersi o sut y digwyddodd hyn ac rydym am weld a oes unrhyw wersi ehangach y mae angen inni edrych arnynt. Felly, bydd yr adolygiad hwnnw o ymarfer plant yn digwydd, ac ers yr amgylchiadau trasig hyn, mae Arolygiaeth Gofal Cymru wedi cynnal arolygiad o wasanaethau cymdeithasol Pen-y-bont ar Ogwr, ac rydym hefyd yn aros am y canlyniad hwnnw. Felly, rwy'n siŵr ei bod yn ymwybodol fod y rhain yn digwydd, a byddwn yn edrych ar y rheini'n ofalus iawn pan gânt eu cyhoeddi, a dylai hynny ddigwydd cyn diwedd y flwyddyn.

Ar y sylwadau eraill, credaf ei bod yn gwbl briodol ein bod yn gwrando ar blant, ac yng Nghymru credaf fod gennym hanes da iawn o wrando ar blant. Rydym yn ariannu Voices from Care, sy'n dod atom ac yn dweud wrthym yn agored iawn beth yw eu barn. Mae gennym blant â phrofiad o ofal ar fwrdd goruchwylio ein rhaglen drawsnewid ar gyfer gwasanaethau plant. Rydym yn cynnwys plant â phrofiad o ofal yn y trafodaethau ar y warant isafswm incwm y byddwn yn ei chyflwyno. Mae gennym blant â phrofiad o ofal ar y bwrdd hwnnw—yr incwm cyffredinol. Ac rwy'n siŵr y bydd yn cydnabod, yn y bôn, drwy ddarparu hynny, fod Cymru'n mynd ymhell ar y blaen i unrhyw wlad arall yn y byd gyda darparu cymorth ariannol i blant sydd â phrofiad o ofal. Felly, gobeithio y bydd yn cydnabod hynny. Felly, rydym yn gwrando ar blant. Ac ym mis Medi rydym yn cynnal uwchgynhadledd, sy'n uwchgynhadledd ar gyfer plant â phrofiad o ofal, lle byddwn yn gwrando ar yr hyn y mae plant sydd â phrofiad o ofal yn ei ddweud.

Ar lety, o'r plant â phrofiad o ofal a adawodd ofal rhwng 1 Ebrill 2020 a 31 Mawrth 2021, barnwyd bod 628 o blant, sef 95 y cant, mewn llety addas ar y dyddiad y daeth eu gofal i ben, ond roedd 5 y cant heb fod mewn llety addas. Ac yn amlwg, rwy'n credu mai'r straeon, yr hanesion a glywsom neithiwr, oedd rhai o'r 5 y cant hynny, ac yn amlwg mae'n 5 y cant yn ormod, ac rydym yn gweithio'n galed i weld bod eu sefyllfa'n gwella. 

Galwodd y Ceidwadwyr Cymreig am adolygiad cyffredinol o wasanaethau plant ledled Cymru, a soniodd fy nghyd-Aelod amdano—Andrew R.T. Davies—ddoe ddiwethaf yng nghwestiynau'r Prif Weinidog. Fe'i codais yn y datganiad busnes. Mae Jane Dodds wedi sôn amdano mewn cwestiwn amserol heddiw, Ddirprwy Weinidog. Ac fel y nododd Jane Dodds, mae adolygiad yn cael ei gynnal yn Lloegr, yr Alban ac yng Ngogledd Iwerddon, ond dywedodd y Prif Weinidog nad oes angen un yng Nghymru. Ond gennym ni y mae'r gyfradd waethaf o blant sy'n derbyn gofal yn y DU. Rydych newydd ddweud i'r gwrthwyneb, gan ddweud bod gennym gyfradd dda, ond mae'r ystadegau'n dweud mai ni sydd â'r gyfradd waethaf o bob un o wledydd y DU. Felly, pam y mae Cymru'n eithriad i'r adolygiad mawr ei angen hwn pan fo'n eithriad o ran y gyfradd o blant sy'n derbyn gofal? A dylai achos trist Logan Mwangi ym Mhen-y-bont ar Ogwr sbarduno persbectif cenedlaethol i gael adolygiad o'r holl wasanaethau plant ar draws y 22 awdurdod lleol. Felly, a wnewch chi ymrwymo eich Llywodraeth i edrych ar hyn eto, a gobeithio y gwelwn adolygiad o wasanaethau plant ledled Cymru, fel y gallwn gael trefn arnom ein hunain a pheidio â chael achosion fel un Logan Mwangi yn digwydd eto yng Nghymru? Diolch.

Diolch am y cwestiwn hwnnw, Gareth Davies. Hoffwn ei gywiro, ni ddywedais fod gennym gyfradd dda o blant mewn gofal. Credaf ei fod wedi camglywed. Dywedais fod gennym gyfradd dda o wrando ar blant. Mae gennym hanes da o wrando ar blant. Ac mewn gwirionedd, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio'n galed iawn dros y tair blynedd diwethaf i geisio lleihau nifer y plant sydd mewn gofal, oherwydd rydym yn cydnabod yn llwyr fod gennym ormod o blant mewn gofal yng Nghymru. Ac fel y dywedodd y Prif Weinidog wrth ateb Andrew R.T. Davies yng nghwestiynau'r Prif Weinidog ddoe, un o'r ffyrdd yr ydym am fynd i'r afael â'r materion hyn yw drwy leihau nifer y plant sydd mewn gofal, oherwydd drwy roi mwy o gymorth i blant sydd ar gyrion gofal, helpu'r plant a'u teuluoedd, teimlwn y gallwn gadw llawer o blant allan o ofal, ac rwy'n credu mai dyna yw un o'n prif nodau—cadw plant allan o ofal. Ac rydym wedi bod â'r strategaeth leihau hon dros y tair blynedd diwethaf, ac yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, mae'r gyfradd bellach wedi dechrau gostwng, felly rydym ar y trywydd iawn, ond mae gennym lawer i'w wneud eto. Felly, yn sicr, nid wyf yn credu bod gennym hanes da o ran nifer y plant mewn gofal.

Ar yr adolygiad, fel y dywedais wrth ymateb i Jane Dodds, ceir adolygiad o ymarfer plant a fydd yn digwydd yn awr, a bydd hwnnw'n cyflwyno adroddiad yn yr hydref. Bydd yn rhaid inni weld beth sy'n deillio o'r adolygiad hwnnw o ymarfer plant, p'un a oes unrhyw faterion ehangach y mae angen eu codi ledled Cymru, a hefyd rydym yn aros am adroddiad AGC ar wasanaethau ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Felly, rydym yn aros i weld beth yw canlyniadau'r ddau. Mae gennym gynllun ar gyfer trawsnewid gwasanaethau plant. Rydym wedi ymrwymo arian iddo. Rydym yn gweithio arno ac rydym yn credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn bwrw ymlaen ac yn gweithredu ar y rheini, ac rydym yn sicr yn mynd i edrych yn ofalus iawn ar ganlyniad yr adolygiadau hyn.

Diolch i Jane Dodds am gyflwyno'r cwestiwn pwysig hwn. Fel chithau, cefais fy mrawychu gan y rhaglen ddogfen. Rwy'n credu bod sylwadau Niall wedi aros gyda mi pan ddywedodd, 'Byddai carchar wedi bod yn well i mi.' Carchar yn well na rhywle lle roeddent i fod yn ddiogel. Hefyd, hoffwn ategu'r galwadau am adolygiad annibynnol o waith cymdeithasol plant. Rwy'n credu bod hyn yn hanfodol. Rydym yn eithriad, ac mae'r rhain yn arbenigwyr sy'n dweud wrthym—nid gwleidyddion sy'n pwyso am hyn; arbenigwyr sy'n gweithio yn y maes yw'r rhain. Ac a gaf fi gymryd o'ch ymateb i Gareth Davies, felly, nad ydych yn diystyru'r angen yn awr, eich bod yn aros am y ddau adroddiad ac felly'n dal i fod yn agored i adolygiad annibynnol os na fyddwch yn fodlon â'r ddau adroddiad y cyfeirioch chi atynt? Credaf y byddai hynny'n gam i'w groesawu heddiw.

Ac os caf hefyd, gwyddom fod plant sy'n derbyn gofal yn arbennig o agored i niwed a bod canlyniadau'n rhy aml yn llawer gwaeth nag y byddem yn ei ddymuno, ac mae ymchwil ar gyfer adroddiad End Youth Homelessness Cymru, 'Don't Let Me Fall Through the Cracks', yn dangos y cysylltiadau rhwng profiad gofal a digartrefedd ymhlith pobl ifanc—gan adleisio'r galwadau a welsom gan y bobl ifanc ddoe. Dengys tystiolaeth fod angen inni allu targedu gwasanaethau arbenigol at y bobl ifanc sydd fwyaf mewn perygl o brofi digartrefedd ymhlith pobl ifanc, ac mae hyn yn rhan o'r agenda atal y cyfeirioch chi ati hefyd—pa mor bwysig yw hi ein bod yn cefnogi pobl fel nad ydynt yn mynd i mewn i'r system ofal. Ond ni allwn wadu bod pobl ifanc yn wynebu risgiau heddiw—fel y dywedoch chi, y 5 y cant hynny; mae'n nifer sylweddol o bobl ifanc yn syrthio drwy'r craciau. Felly, i ba raddau y mae Llywodraeth Cymru yn monitro'r canlyniadau i bobl ifanc mewn gofal, oherwydd, yn amlwg, mae llawer gormod yn y system heb y rhwyd ddiogelwch honno ar hyn o bryd?

Diolch i Heledd Fychan am ei chwestiwn. O ran adolygiad, credaf fod ein safbwynt wedi’i nodi gan y Prif Weinidog, fel y gwnaeth yng nghwestiynau’r Prif Weinidog. Ond fel y dywedais, rydym yn edrych ar ganlyniad yr adolygiad ymarfer yn nes ymlaen eleni ac ar yr hyn y mae Arolygiaeth Gofal Cymru yn ei ddweud am y gwasanaethau cymdeithasol, a chawn weld a oes unrhyw wersi ehangach y mae angen i ni eu dysgu o hynny. Rydym wedi cael llawer o adolygiadau yng Nghymru. Rydym yn teimlo'n gryf y dylem fod yn parhau â'r camau yr ydym wedi'u dechrau i wella bywydau pobl ifanc â phrofiad o ofal ac i sicrhau ein bod yn rhoi'r cyfle gorau posibl iddynt. Credaf ei bod yn bwysig sôn am y 95 y cant yr ystyrir bod ganddynt lety da sy’n saff, yn ddiogel ac yn fforddiadwy, gan fod llawer o bobl ifanc sy’n gadael gofal yn cyflawni ac yn cael bywydau hapus, bodlon, felly ni fyddwn am i unrhyw un feddwl bod y straeon trasig a glywsom yn nodweddiadol, ond maent mor bwysig, a rhain yw'r 5 y cant y mae hi'n nodi bod yn rhaid inni wneud popeth a allwn i'w helpu. Ac i adleisio unwaith eto, dyna pam ein bod yn dymuno lleihau nifer y plant sydd mewn gofal er mwyn inni allu darparu ein holl adnoddau ar gyfer plant y mae gwir angen iddynt fynd i mewn i ofal, i geisio sicrhau nad oes—wyddoch chi, i geisio rhoi'r bywydau gorau posibl iddynt.

Ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc, mae hynny'n amlwg yn rhywbeth yr ydym yn bryderus iawn yn ei gylch ac rydym yn darparu adnoddau sylweddol i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc. Rhoesom £3.7 miliwn drwy’r grant cymorth ieuenctid, ac mae gennym swyddogion digartrefedd yn gweithio mewn timau ieuenctid er mwyn nodi pobl ifanc a allai fod mewn perygl. Ac rydym hefyd wedi rhoi £3.1 miliwn yn y gronfa arloesi ar gyfer pobl ifanc ddigartref, a chyda'r gronfa honno, rydym yn rhoi cynnig ar wahanol ffyrdd o ddarparu llety i bobl ifanc. Rydym hefyd, eleni, wedi darparu £60 miliwn ar gyfer tai a gofal, er mwyn darparu llety lle gall pobl ifanc sydd angen cymorth fyw'n annibynnol ond gyda chymorth. Felly, bydd y £60 miliwn hwnnw yn cael ei wario eleni ar ddarparu'r math hwnnw o lety. Ac yn gyffredinol, credaf fod gennym £197 miliwn mewn cymorth digartrefedd a thai eleni. Felly, credaf ein bod yn sicr wedi darparu'r arian, ac rydym yn sicr yn gweld ymatebion arloesol o ganlyniad i hynny, ond rwy’n derbyn pwyntiau Heledd yn llwyr, a chredaf fod yn rhaid inni wneud popeth a allwn i helpu'r 5 y cant hynny.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog. Bydd yr ail gwestiwn y prynhawn yma yn cael ei ateb gan y Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a'r Trefnydd, a galwaf ar Samuel Kurtz.

Roeddwn yn falch o gyhoeddi ein cynigion ar gyfer y cynllun ffermio cynaliadwy heddiw. Mae'r cynllun wedi'i gynllunio i gefnogi ffermwyr i gynhyrchu bwyd mewn cytgord â'r amgylchedd. Edrychaf ymlaen at glywed barn ffermwyr a rhanddeiliaid ar y cynigion yn ail gam ein gwaith cydgynllunio.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Rwy’n falch o weld faint o gynnydd y mae’r datganiad hwn wedi'i wneud ers ymgynghoriad cychwynnol 'Brexit a’n tir’ yn 2018, lle trafodwyd arian yn lle arian Ewrop am y tro cyntaf. Yn gyntaf, rwy'n siomedig, o ystyried y datganiad i’r wasg sy’n galw hwn yn gyhoeddiad pwysig—ac yn wir, mae'n bwysig, gan mai dyma’r cynllun a fydd ar waith yn lle cynllun y taliad sylfaenol a’r polisi cymorthdaliadau cyntaf a ddatblygwyd erioed yng Nghymru ar gyfer ffermwyr Cymru—datganiad ysgrifenedig yn unig a gyhoeddwyd y bore yma. Credaf y byddai datganiad llafar i’r Siambr hon wedi bod yn fwy priodol, o ystyried difrifoldeb y newidiadau sydd ar y gweill. Rwy’n sylweddoli bod gennym haf hir o sioeau amaethyddol o’n blaenau, lle byddwch chi, fi ac Aelodau eraill yn trafod y cynllun ffermio cynaliadwy yn fanwl gyda’r undebau a’r rhanddeiliaid, ond gwn y byddai'r Aelodau wedi gwerthfawrogi’r cyfle i’ch holi ar y cynllun hwn cyn y toriad. Felly, rwy’n ddiolchgar i’r Llywydd am dderbyn fy nghwestiwn amserol.

Gan symud ymlaen at y cynnwys, mae llawer i'w ganmol yn y cynllun ffermio cynaliadwy. Fodd bynnag, mae rhai meysydd yr hoffwn ofyn am eglurhad pellach yn eu cylch. Rydych yn dweud na fydd penderfyniad ar sut y bydd y cynllun terfynol yn edrych yn cael ei wneud hyd nes y bydd ymgynghoriad pellach ar y

'cynigion manwl a'r dadansoddiad economaidd wedi'i gyflwyno yn 2023.'

Bydd hyn yn cynnwys modelu'r camau gweithredu yn y cynllun ac asesu sut y mae'r camau gweithredu yn helpu ffermwyr i gynhyrchu bwyd yn gynaliadwy. Ymddengys bod y gwaith modelu hwn yn anwybyddu'r angen am ddiogeledd bwyd, ar adeg pan fo amodau byd-eang mor ansicr a bregus. Hoffwn eich annog i sicrhau bod unrhyw waith modelu a wneir cyn y flwyddyn nesaf yn ymgorffori diogeledd bwyd a chynyddu ein cynaliadwyedd hunangynhaliol o ran bwyd. Ar y gwaith modelu hwn, hoffwn bwysleisio bod yn rhaid cael dynodwyr allweddol i bennu effaith y cynllun nid yn unig ar ein cynhyrchiant bwyd cynaliadwy ond hefyd ar ein diwylliant, yr iaith Gymraeg a bywiogrwydd ein cymunedau gwledig. Nid mater amgylcheddol yn unig yw cynaliadwyedd, mae hefyd yn ddiwylliannol ac yn economaidd-gymdeithasol, a byddwn yn gobeithio gweld mwy yn y cynllun ffermio cynaliadwy i ddangos bod yr amcanion allweddol hyn wedi'u cynnwys.

Ceir pryderon ynghylch y cynlluniau i bob fferm sicrhau bod coed wedi'u plannu ar 10 y cant o’u fferm. Er bod y diwydiant yn cytuno bod angen gwelliannau a’i fod yn fodlon chwarae ei ran i gefnogi natur, mae’n hanfodol mai’r coed hyn yw’r coed iawn yn y lle iawn. Gallai polisi sy'n llawn bwriadau da gael effeithiau negyddol. O brofiad, gwn y bydd llawer o ffermydd eisoes yn agos iawn neu hyd yn oed yn uwch na'r gofyniad hwn o 10 y cant, ond mae gan eraill lefelau isel iawn o orchudd coed, oherwydd lleoliadau eu ffermydd. Er enghraifft, mae llawer o ffermydd ar arfordir gorllewin Cymru—

A gaf fi atgoffa’r Aelod mai cwestiwn amserol yw hwn, ac nid dadl o reidrwydd? Felly, os gwelwch yn dda, mae angen inni gael y cwestiynau, o'r gorau.

Iawn, wrth gwrs. Mae gennyf lawer o gwestiynau ar hyn, Ddirprwy Lywydd, felly—

Wel, amser cyfyngedig sydd gennych, fel y gwyddoch.

Wel, diolch yn fawr iawn. Ond o ran hyn, mae llawer o wahanol fathau o ffermydd yng Nghymru—sut y gall gorchudd cyffredinol o 10 y cant fod yn berthnasol i ffermydd ar arfordir Cymru, lle na all coed dyfu cystal ag ar ffermydd mewndirol? Rwy’n derbyn yr hyn y mae’r Dirprwy Lywydd wedi’i ddweud, felly rwyf am ddirwyn i ben yn y fan honno, ond hoffwn glywed mwy am y cynllun ffermio cynaliadwy, wrth symud ymlaen. Diolch, Ddirprwy Lywydd.

Diolch. A chredaf ichi groesawu'n fras yr amlinelliad o'r cynllun ffermio cynaliadwy a gyhoeddwyd gennym heddiw, ac rwy'n sicr wedi fy nghalonogi'n fawr gan ymateb llawer o'n rhanddeiliaid, ein hundebau ffermio ac unigolion. Ac fel y dywedwch, credaf ein bod yn sicr wedi gwneud cryn dipyn o gynnydd mewn pedair blynedd, os edrychwch yn ôl at yr ymgynghoriad cyntaf, yn ôl yn 2018, ar 'Brexit a’n tir’. Ac mae hynny oherwydd y ddau ymgynghoriad a gawsom, y Papur Gwyn a gawsom, a cham cyntaf y gwaith cydgynllunio. Ac roeddwn yn awyddus iawn i gyhoeddi'r cynllun amlinellol hwn cyn sioeau'r haf—roeddwn yn meddwl ei bod yn bwysig iawn ei gyhoeddi, fel y gallwn gael y trafodaethau pellach hynny, a hefyd i annog ffermwyr a rhanddeiliaid i ymrwymo i ail gam y gwaith cydgynllunio. Cawsom 2,000 o ffermwyr yn ein helpu ar y cam cyntaf y llynedd; hoffwn guro hynny. Rwyf wedi gosod y targed hwnnw, felly rwy'n awyddus iawn i bawb ymuno yn y sgwrs honno. Ac wrth gwrs, mae gennyf ddiddordeb mawr yn eich safbwyntiau chi ar y cynllun.

Fe wnaethoch ganolbwyntio ar un neu ddau o bwyntiau. Credaf mai'r her fwyaf i ddiogeledd bwyd yw'r argyfyngau hinsawdd a natur. A dyna pam fod gennym yr un agenda hon, os mynnwch—ni allwch ddewis un peth; maent yn amcanion integredig a chyflenwol iawn, yn fy marn i, sy'n mynd i'r afael â'r argyfyngau natur a hinsawdd a chynhyrchu bwyd yn gynaliadwy. Ac yn amlwg, awn ymhellach pan fyddwn yn cyhoeddi’r Bil amaethyddol yma yn y Senedd yn yr hydref. Y prif beth yw bod y cynllun wedi’i gynllunio i gadw ffermwyr ar ein tir, ac rwy’n llwyr gydnabod yr hyn a ddywedwch am amcanion a chanlyniadau cymdeithasol a diwylliannol ar gyfer ein ffermwyr.

Ar goed, mae gennym darged heriol iawn i greu 43,000 hectar o goetir newydd erbyn 2030 i’n helpu i liniaru newid hinsawdd. Ac fe fyddwch yn ymwybodol o argymhellion Pwyllgor Newid Hinsawdd y DU mewn perthynas â hynny. Ac yn amlwg, mae gan ffermwyr ran bwysig i’w chwarae yn ein helpu i gyflawni'r targed hwnnw. Rydych yn llygad eich lle, bydd gan lawer o ffermwyr 10 y cant o’u tir wedi'i orchuddio gan goed eisoes. Mewn fferm yr ymwelais â hi ddydd Llun i lansio’r cynllun, nid oes ganddo 10 y cant, ac roedd ganddo gwestiynau heriol iawn ynglŷn â sut y gallai gyrraedd 10 y cant. Bydd gan eraill 10 y cant, a gorchudd cynefin o 10 y cant hefyd. Ac mae hynny'n rhan o'r sgwrs, gwrando ar bryderon ffermwyr, ond hefyd sut y gallwn weithio gyda'n gilydd i sicrhau bod y targedau hynny'n cael eu cyrraedd.

Gwn y bydd pobl yn siomedig nad yw'r lefelau ariannol yno. Fodd bynnag, rwy’n aros i weld y dadansoddiad economaidd. Ni allwn wneud unrhyw beth tan y cawn y dadansoddiad a'r gwaith modelu hwnnw, a chredaf fod hynny wedi'i dderbyn, mai dyna fydd y rhan nesaf cyn yr ymgynghoriad terfynol y flwyddyn nesaf. Felly, dim ond cam arall ar y ffordd yw hwn. Mae'n debyg ein bod ar y pedwerydd cam mawr ar y daith honno ar hyn o bryd.

Weinidog, mae’n braf iawn eich clywed yn dweud eich bod am gadw ffermwyr ar y tir, a chredaf mai dyna mae pawb ohonom am ei weld, a dyna roedd ein diwydiant ffermio am ei weld. Ym mharagraff 2.3.5, nodir:

'Dylai pob ffermwr gael manteisio ar y Cynllun.'

'Mae’n bwysig bod y Cynllun yn gweithio er lles ffermydd o bob math. Mae’r Cynllun wedi’i lunio fel y gall pob math o fferm fanteisio arno, gan gynnwys tenantiaid a’r rheini sydd â hawliau ar dir comin.'

Weinidog, mae llawer o ffermwyr tenant yn pryderu efallai mai o fudd i'r tirfeddiannwr yn unig y bydd gwaith da y maent yn mynd i’w wneud ar wella’r amgylchedd, neu o bosibl, y gallai tirfeddianwyr droi tenantiaid allan o’u ffermydd er mwyn elwa ar gyllid y cynllun eu hunain. Gofynnodd ffermwr ifanc o sir Frycheiniog i mi y diwrnod o’r blaen ynglŷn â gwrthbwyso carbon, ac roeddent yn awyddus iawn i wybod a fydd y gwrthbwyso carbon yn cyfrif i'r ffermwr actif sy’n gwneud y gwaith ar y fferm, neu a fydd yn cyfrif i'r tirfeddiannwr, er enghraifft yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Felly, Weinidog, pa amddiffyniadau a roddwch ar waith i warchod ffermwyr tenant a sicrhau bod cyllid y cynllun yn mynd i'r ffermwr actif, yn hytrach nag i uwchgwmnïau mawr nad ydynt yn gwneud unrhyw waith ffermio?

Credaf fod ffermwyr tenant wedi chwarae rhan enfawr yn sicrhau ein bod yn cyrraedd y sefyllfa rydym ynddi yn awr, ac efallai eich bod yn ymwybodol y byddaf yn cynnull gweithgorau arbenigol i’n helpu i edrych ar sut y mae'r cynllun wedi'i gydgynllunio cyn yr ymgynghoriad terfynol. A thenantiaethau oedd y gweithgor cyntaf yr oeddem am ei sefydlu, gan y credaf fod ganddynt bryderon perthnasol a phenodol iawn. Ac os nad yw'n gweithio i ffermwyr tenant, ni fydd y cynllun yn gweithio i ffermwyr. Felly, rwyf wedi dweud hynny'n glir iawn, yn enwedig wrth y Gymdeithas Ffermwyr Tenant, y cefais lawer o drafodaethau â hwy.

Holl bwynt y cynllun yw mai'r ffermwyr sy'n mynd ati'n weithredol i reoli'r tir a fydd yn cael eu gwobrwyo. Felly, bydd hynny’n rhan o’r drafodaeth wrth symud ymlaen. Fel y dywedais, rhaid i hyn weithio i bob math o ffermwr. Rhaid i hyn weithio i bob math o fferm hefyd. Felly, roeddwn mewn fferm ddefaid ddydd Llun, fel y dywedaf, i glywed pryderon Russell Edwards am y cynllun, ond roedd hefyd yn wirioneddol galonogol ei fod eisoes yn ticio llawer o'r blychau i gael y taliad sylfaenol hwnnw. Ond fel y dywedaf, dyma ddechrau’r cam nesaf; rwy'n siŵr y bydd newidiadau. Dyma pam nad yw’n ymgynghoriad ffurfiol, oherwydd, wrth inni gael y sgyrsiau hynny, rwy’n siŵr y bydd newidiadau a phethau newydd yn cael eu cyflwyno cyn yr ymgynghoriad terfynol.

Diolch i Sam Kurtz am gyflwyno'r cwestiwn yma heddiw. Ac ystyriwch lle roedden ni ryw bedair mlynedd yn ôl efo 'Brexit a'n tir'; mae yna sifft sylweddol wedi bod fan yma efo'r ieithwedd a'r dôn, ac mae hwnna i'w groesawu. Dwi'n falch hefyd o weld bod y bartneriaeth cydweithredu efo Plaid Cymru a'r Llywodraeth wedi arwain at sicrhau bod yna daliadau sefydlogrwydd am barhau yn ystod y cyfnod trosiannol tan 2029. Eto, mae hynny i'w groesawu yn gynnes. 

Ond, ac mae yna 'ond', mae angen i'r system newydd gydnabod y pwysigrwydd o rôl ffermwyr wrth gynhyrchu bwyd, yn enwedig yn yr hinsawdd sydd ohoni. Dylai cynhyrchu bwyd fod yn un o'r deilliannau craidd, a dylid gwobrwyo ffermwyr am hyn. A fydd cynhyrchu bwyd felly yn rhan ganolog o unrhyw Fil newydd, ac yn un o'r deilliannau? Yn ogystal â hyn, fel rydyn ni wedi'i glywed, mae pwysigrwydd amaeth efo cymuned a diwylliant yn ganolog i ddatblygiad ein cenedl yma. A fydd diwylliant felly yn un o'r deilliannau craidd, ac a fydd ffermwyr yn cael eu gwobrwyo am gynnal ein cymunedau a'n diwylliant?

Mae yna gryn sylw am yr angen i neilltuo tir ar gyfer coedwigaeth, dyfroedd a bywyd gwyllt. A wnewch chi sicrhau na fydd gofyn i ffermwyr neilltuo tir amaethyddol da ar gyfer hyn, ac, yn hytrach, y byddwch yn cydweithio efo ffermwyr i adnabod y tir mwyaf addas? Hefyd, oes yna hyblygrwydd o ran y canran o dir a fydd yn cael ei neilltuo? Ydych chi'n sôn am goedwigaeth, yntau ydych chi hefyd yn sôn am wrychoedd? Ydy tir brwynog yn cyfrif tuag at y 10 y cant o ddyfroedd er enghraifft?

Yn olaf, efo tua 30,000 o unedau fferm yma yng Nghymru, mi fydd yn bwysig sicrhau bod gan Cyswllt Ffermio yr adnoddau cywir i fynd i'r afael â'r gwaith ychwanegol. Pa adnoddau ychwanegol ydych chi am eu rhoi er mwyn sicrhau y gall Cyswllt Ffermio gyflawni eu gwaith? Ac, a fedrwch chi roi sicrwydd na fydd ffermwyr yn cael eu cosbi am fethiannau all ddod yn sgil diffyg capasiti o fewn Cyswllt Ffermio? Dwi'n gofyn hyn nid yn unig ar ran fi fy hun, ond fe ddaru hogyn ifanc o Ddyffryn Ardudwy, Nedw, godi rhai o'r pwyntiau yma efo fi ddoe a gofyn beth fyddai dyfodol ffermio iddo fo. Felly, mae'r cwestiynau yma'n bwysig i'r new entrants hefyd. Diolch.

Diolch. Hoffwn ateb y pwynt olaf. Soniais yn fy ateb i James Evans ein bod yn sefydlu rhai gweithgorau arbenigol, a bydd ffermwyr ifanc a newydd-ddyfodiaid yn weithgor arbenigol arall, gan y credaf eich bod yn llygad eich lle, mae'n hanfodol fod y cynllun yn gweithio ar gyfer ffermwyr cenedlaethau'r dyfodol hefyd. Dyma’r tro cyntaf inni gael polisïau a phrotocolau a chynlluniau amaethyddol pwrpasol ar gyfer Cymru, felly mae'n debyg y bydd angen inni gael pethau’n iawn am ddau neu dri degawd, byddwn yn dweud. Felly, mae'n gwbl hanfodol fod ffermwyr ifanc a newydd-ddyfodiaid yn rhan o'r sgwrs honno. Bydd yna bedwar gweithgor arbenigol—tenantiaethau; ffermwyr ifanc a newydd-ddyfodiaid; busnesau fferm trawsffiniol; a thir comin—gan ei bod yn bwysig iawn inni ystyried yr holl safbwyntiau hynny.

Credaf mai egwyddor drosfwaol y cynllun yw eich bod yn cynhyrchu bwyd. Os nad ydych yn cynhyrchu bwyd, ni fyddwch yn y cynllun, felly rwy'n gobeithio bod hynny’n ateb eich cwestiwn. Rydym yn amlwg yn cydnabod bod cynhyrchu bwyd yn hanfodol i’n gwlad, ond mae’r cynllun hwn hefyd yn cydnabod bod yn rhaid inni ymateb i’r argyfyngau hinsawdd a natur os ydym am gael y sector amaethyddol cynaliadwy a gwydn y mae pob un ohonom yn dymuno'i weld. Fel y dywedais mewn ateb cynharach, credaf mai’r argyfyngau hynny yw’r bygythiad mwyaf i ddiogeledd bwyd byd-eang.

Fe sonioch chi am Cyswllt Ffermio, ac mae’n bwysig ei fod yn addas at y diben ac yn gallu ymdopi. Yn amlwg, mae hynny'n rhywbeth y buom yn edrych arno'n fanwl iawn, nid yn unig wrth baratoi'r cynllun hwn, ond dros y tair blynedd diwethaf, mae'n debyg, wrth inni gyflwyno'r polisi. Rydym wedi bod yn edrych ar Taliadau Gwledig Cymru Ar-lein fel rhyw fath o fesur o sut y gwnaethom hynny i fwrw ymlaen â’r cynllun hwn hefyd.

Ar y 10 y cant, yn sicr, bydd modd cynnwys gwrychoedd. Mae'n debyg na fydd rhai ffermydd yn gallu cyrraedd 10 y cant, felly rheini yw'r ffermwyr y gobeithiaf y byddant yn cael trafodaethau gyda ni. Rydym yn gofyn i bob ffermwr gyrraedd 10 y cant, fel y gallwn rannu'r baich ledled Cymru er mwyn osgoi newid defnydd tir ar raddfa fawr. Fel y dywedaf, rydym am gadw ffermwyr ar y tir, felly mae’n wirioneddol bwysig ein bod yn cael y sgyrsiau hynny. Er mwyn helpu i gyrraedd y targedau plannu coed, rydym yn mabwysiadu dull 'gwrychoedd ac ymylon' o gyflawni'r camau cyffredinol, felly byddwn yn cefnogi ffermwyr i integreiddio mwy o goed ar eu tir ac yn y system ffermio. Yn sicr, mae ffermwyr wedi dweud wrthyf eu bod yn awyddus i blannu mwy o wrychoedd, eu bod yn awyddus i blannu lleiniau cysgodi, a choed yng nghorneli caeau. Felly, dyna'r hyn y byddwn yn gweithio gydag ef. Ar hyn o bryd, rydym yn argymell caniatáu hyd at bum mlynedd i ffermwyr gyrraedd yr isafswm o 10 y cant. Credaf mai Sam Kurtz a soniodd am y goeden iawn yn y lle iawn; mae hynny'n wirioneddol bwysig, a bydd hynny'n rhan o'r gwaith hwnnw hefyd.

Diolch i'r Gweinidog.

Symudwn ymlaen i'r datganiadau 90 eiliad. Yn gyntaf, Vikki Howells.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Y mis hwn, bydd can mlynedd a hanner ers i Caradog arwain y Côr Mawr i fuddugoliaeth yn y cwpan her. Ganed Caradog—Griffith Rhys Jones—yn Nhrecynon, a bu’n gweithio fel gof yng ngwaith haearn Aberdâr. Roedd yn gerddor talentog, ond daeth i enwogrwydd tragwyddol fel arweinydd. Ffurfiwyd Undeb Corawl De Cymru, gyda 500 o aelodau, i gystadlu yn y gystadleuaeth ganu wythnos o hyd a drefnwyd gan y Crystal Palace Company ym 1872. Ymunodd lleisiau o bob rhan o dde Cymru, er mai Aberdâr oedd canolbwynt y fenter. Caradog oedd y dewis naturiol i fod yn arweinydd y côr. Fe'u harweiniodd i fuddugoliaeth, gan ailadrodd y llwyddiant wrth iddynt amddiffyn eu teitl y flwyddyn ganlynol, y tro olaf i'r gystadleuaeth gael ei chynnal. Saif cerflun Caradog yn falch yn Sgwâr Fictoria yng nghanol tref Aberdâr. Ond eleni, bydd Caradogfest yn sicrhau bod y dref yn atseinio gyda'r cof am Caradog a llwyddiant ysgubol y Côr Mawr. Mae ystod gyffrous o ddigwyddiadau wedi'u cynllunio, gan ddechrau gyda lansiad arddangosfa a darlith Llafur yn Amgueddfa Cwm Cynon y penwythnos diwethaf. Efallai mai’r uchafbwynt fydd y côr o 400 a fydd yn perfformio yn Sgwâr y Llyfrgell ac sy'n cynnwys pobl o’r ardal leol ac yn ail-greu’r Côr Mawr. Bydd ysgolion lleol hefyd yn rhan ganolog o’r digwyddiad, gan sicrhau bod enw Caradog yn parhau ac Aberdâr yn cyfiawnhau ei henw da fel tref y gân.

Yr wythnos diwethaf, cawsom wybod am farwolaeth drist yr ymgyrchydd ysbrydoledig ac anhygoel, y Fonesig Deborah James, Bowelbabe. Cafodd y Fonesig Deborah ddiagnosis o ganser y coluddyn cam 4 yn 2016, a hithau ond yn 35 oed. Hyd yn oed gyda diagnosis angheuol, ni roddodd y gorau i godi ymwybyddiaeth o ganser y coluddyn. Aeth y diweddar newyddiadurwr, cyn-bennaeth ysgol a cholofnydd papur newydd ati i sefydlu You, Me and the Big C, a enillodd wobrau, ac ysgrifennodd yn ddewr mewn papur newydd cenedlaethol, gan sôn am ei brwydrau gyda’i salwch ar y teledu a’r radio. Aeth ar genhadaeth i wneud pawb yn ymwybodol o arwyddion a symptomau canser y coluddyn, gyda llawer o bobl yn dweud ei bod wedi achub llawer o fywydau am iddi fod yn agored a siarad yn ddewr am ei thaith gyda chanser y coluddyn, a gwneud pobl yn ymwybodol o arwyddion a symptomau’r salwch. Llwyddodd i godi'r swm anhygoel o £7.3 miliwn drwy Bowelbabe, a sefydlwyd ganddi, gan godi arian mawr ei angen ar gyfer ymchwil i ganser y coluddyn. Mae canser y coluddyn yn rhywbeth y mae pobl yn aml yn ei chael hi'n anodd siarad amdano, ac nid ydynt yn gwneud hynny am ei fod yn gwneud iddynt deimlo embaras. Mae mor bwysig, yng Nghymru, fod pob un ohonom yn sicrhau ein bod yn chwarae ein rhan i godi ymwybyddiaeth o ganser y coluddyn a’r arwyddion y mae angen i bobl edrych amdanynt i ddal y canser angheuol hwn cyn gynted â phosibl. Rwyf am gloi gyda’r neges olaf drist a phwerus gan y Fonesig Deborah ei hun:

'dewch o hyd i fywyd gwerth ei fwynhau; mentrwch; carwch yn ddwfn; peidiwch ag edifarhau am ddim; a gwnewch yn siŵr fod gennych obaith gwrthryfelgar bob amser. Ac yn olaf, cadwch lygad ar eich carthion—gallai achub eich bywyd.'

Eitem 6 y prynhawn yma yw'r cynnig i ddirymu Gorchymyn Ardrethu Annomestig (Diwygio'r Diffiniad o Eiddo Domestig) (Cymru) 2022, a galwaf ar Tom Giffard i wneud y cynnig.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn wneud y cynnig hwn yn ffurfiol drwy bwysleisio gwrthwynebiad parhaus fy mhlaid i’r cynnydd mympwyol i ardrethi annomestig busnesau hunanddarpar ledled Cymru. Ac rydym yn ochri gyda'r diwydiant ar y mater hwn. Credwn y byddai cynnydd o 70 diwrnod i 105 diwrnod er mwyn iddynt gyd-fynd â gofynion Cyllid a Thollau EM yn llawer mwy priodol na’r hyn a gynigir. Mae perygl y bydd y newid hwn yn y ddeddfwriaeth yn effeithio'n aruthrol ar y diwydiant hunanddarpar ledled ein gwlad. Mae Cynghrair Twristiaeth Cymru, Cymdeithas Broffesiynol Hunanddarparwyr y DU ac UK Hospitality Cymru wedi rhybuddio y gallai’r newidiadau treth orfodi cymaint â 30 y cant o fusnesau hunanddarpar i gau neu orfod gwerthu.

I roi rhywfaint o gyd-destun i’r newidiadau hyn: ar hyn o bryd, mae'n rhaid i eiddo hunanddarpar yng Nghymru fod ar gael i’w osod am o leiaf 140 diwrnod mewn unrhyw gyfnod o 12 mis, a chael ei osod am 70 diwrnod er mwyn bod yn gymwys ar gyfer ardrethi busnes yn hytrach na’r dreth gyngor; o dan y cynigion newydd, mae'n rhaid i eiddo fod ar gael i'w osod am o leiaf 252 diwrnod a bod wedi'i osod am 182 diwrnod i fod yn gymwys ar gyfer ardrethi busnes—cynnydd aruthrol o 160 y cant. Bydd hyn yn effeithio'n niweidiol iawn ar allu busnesau i weithredu yng Nghymru ac yn niweidio ein heconomi, gyda llawer o fusnesau'n cael eu gorfodi i gau. Mae hyn, ynghyd â threth dwristiaeth bosibl a rhoi’r gallu i gynghorau gynyddu cyfraddau’r dreth gyngor hyd at 300 y cant ar y busnesau hyn nad ydynt yn gymwys, yn golygu bod yn rhaid iddynt wynebu ergyd driphlyg y mesurau, a fydd, i mi, yn mygu’r diwydiant a’n heconomi yng Nghymru o ganlyniad.

Yn lle hynny, mae Llywodraeth Cymru wedi dewis bwrw ymlaen â chynlluniau treth, er iddynt dderbyn môr o dystiolaeth o effeithiau niweidiol gan Gynghrair Twristiaeth Cymru, Cymdeithas Broffesiynol Hunanddarparwyr y DU ac UK Hospitality Cymru, a arolygodd dros 1,500 o fusnesau llety hunanddarpar ledled Cymru. Dywedasant nad yw'r

'dull Cymru gyfan, un ateb sy'n addas i bawb, yn ystyried y gwahanol fathau o fusnesau sy’n gweithredu mewn blwyddyn dwristiaeth dymhorol yng Nghymru. Nid yw ychwaith yn ymateb i'r ffaith nad yw'r broblem y mae hyn yn bwriadu ei datrys yn effeithio ar Gymru gyfan, rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru ei hun wedi'i gydnabod.'

Yn yr ymgynghoriad ar y mater, a oedd yn edrych fel ymarfer ticio blychau, mae’n ddrwg gennyf ddweud, Weinidog, roedd y diwydiant twristiaeth yn cefnogi’r egwyddor o godi nifer y dyddiau y mae’n rhaid i eiddo (a) fod ar gael a (b) fod wedi'i ddefnyddio er mwyn bod yn fusnes dilys. Ymateb y mwyafrif i ymgynghoriad Llywodraeth Cymru, a gynhaliwyd o ddiwedd y llynedd ymlaen, oedd codi’r trothwy defnydd o 70 diwrnod i 105 diwrnod, yn unol â gofynion CThEM—roedd hynny’n gynnydd o 50 y cant, a awgrymwyd gan aelodau o sector proffesiynol sy'n deall tueddiadau archebu, marchnata ac ymddygiad cwsmeriaid. Felly, hoffwn glywed, yn ymateb y Gweinidog, pam na wnaethant wrando ar eu hymgynghoriad eu hunain, a oedd yn amlwg yn cefnogi newid i 105 diwrnod.

Yn lle hynny, awgrymwyd y cynnydd hwn o 160 y cant gan naw ymatebwr yn unig, llai nag 1 y cant o'r cyfanswm. Mae hyn wedi bod yn sioc enfawr i'r diwydiant cyfan, nid y sector hunanddarpar yn unig. Er nad yw’r Llywodraeth yn rhwym i ddilyn yr hyn y mae ymgynghoriad yn dweud wrthi am ei wneud air am air, yn sicr, mae ganddi ddyletswydd i egluro pam ei bod wedi anwybyddu un yn llwyr. Nid yw hynny wedi’i ateb na’i esbonio’n ddigonol o hyd, ac mae’n dangos diffyg parch at bobl ledled y wlad sy’n haeddu esboniadau, yn hytrach na dim ond dictadau.

Mae Ashford Price, ysgrifennydd Cymdeithas Atyniadau Ymwelwyr Cymru yn credu y byddai oddeutu 1,400 o fusnesau yn mynd i'r wal oherwydd y newidiadau ac y byddai'n rhaid diswyddo miloedd o weithwyr yng Nghymru. Ychwanegodd,

'Bydd ardaloedd gwledig yn dlotach hefyd, oherwydd pan fydd gweithredwyr hunanddarpar dilys yn rhoi'r gorau i weithredu, bydd llai o dwristiaid yn gwario arian yn eu hardal yn ystod y tymor twristiaeth. Mae "arian twristiaid yr haf" yn helpu siopau, garejys a thafarndai lleol i oroesi'r gaeafau tawel hir mewn llawer o fannau gwledig.'

Dyna pam ei bod yn syndod gweld y Gweinidog yn dweud mai,

'Diben y newid yw helpu i sicrhau bod perchnogion eiddo yn gwneud cyfraniad teg i gymunedau lleol, er enghraifft drwy gynyddu eu cyfraniad i’r economi leol'.

Bydd hynny’n ergyd mor chwerw i’r rheini yn y diwydiant sy’n cefnogi swyddi, cynnyrch a chadwyni cyflenwi lleol. Maent yn buddsoddi yn ein cymunedau, a bydd cynyddu’r trothwy drwy’r newid cosbol hwn yn taro economïau ledled y wlad. Mae angen inni gefnogi’r diwydiant, gan mai dyma un o’r diwydiannau yr effeithiwyd arnynt fwyaf drwy gydol y pandemig, yn hytrach na’u gwthio i’r cyrion a’u cosbi am ddiffygion hanesyddol Llywodraeth Cymru mewn perthynas ag adeiladu tai.

Yn olaf, Lywydd, oherwydd y camau hyn gan y Llywodraeth, bydd nifer fawr o'r eiddo hunanddarpar hwn yn cael ei roi ar werth. Fodd bynnag, ni fyddai’r eiddo ar gael i’r rhan fwyaf o bobl leol eu prynu gan y byddai’r pris gofyn, yn ôl pob tebyg, y tu hwnt i’w cyrraedd. Felly, rwy’n annog Aelodau ar draws y Siambr i bleidleisio dros ddirymu heddiw, i ddangos ein bod yn sefyll gyda’r diwydiant ac yn gwerthfawrogi’r cyfraniad y maent yn ei wneud i’n heconomi ledled Cymru. Diolch.

A gaf fi ddiolch i fy nghyd-Aelod, Tom Giffard, am gyflwyno’r cynnig heddiw i ddirymu, oherwydd, fel yr amlinellwyd wrth agor y cynnig heddiw, a’r dystiolaeth a glywais fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar dwristiaeth, byddai’r Gorchymyn hwn yn niweidiol i’r diwydiant twristiaeth, a byddai'n arwain at lawer o fusnesau dilys, gweithgar yn mynd i'r wal yng Nghymru?

I ddechrau heddiw, hoffwn amlinellu pa mor bwysig yw'r diwydiant twristiaeth i Gymru, gan ei bod yn amlwg iawn i mi nad yw Llywodraeth Cymru yn deall hyn. A bod yn deg â’r Gweinidog yma heddiw, dylai Gweinidog yr Economi fod yma hefyd, yn cefnogi’r busnesau hyn yma yng Nghymru, yn hytrach na chuddio. Ond fel y gwyddom, mae degau o filiynau o ymwelwyr yn gwario eu harian, gan gyfrannu oddeutu £6 biliwn i’n heconomi bob blwyddyn a chefnogi oddeutu 12 y cant o swyddi yma yng Nghymru, gan roi hwb i fywoliaeth pobl a chymunedau lleol, yn bwysicach fyth.

Hoffwn ganolbwyntio ar dri maes allweddol i ddangos pam fod angen cefnogi’r cynnig heddiw. Yn gyntaf, fel yr amlinellodd Tom Giffard, bydd angen gosod yr eiddo hunanddarpar am 182 diwrnod bellach—cynnydd o 160 y cant fel yr amlinellodd Tom Giffard—sy’n wahaniaeth mawr i’w sefyllfa yn y cyfnod diweddar. Fel y gwyddom o'r holl dystiolaeth y cyfeiriwyd ati eisoes heddiw, bydd llawer yn methu bodloni'r gofyniad hwn. A beth fydd yn digwydd os nad ydynt yn gallu gwneud hynny? Byddant yn wynebu oddeutu £6,000 o fil treth bob blwyddyn, o bosibl, nad oes yn rhaid iddynt ei wynebu ar hyn o bryd, ac mae hynny'n mynd i gael effaith ar eu helw net a bydd yn sicr yn effeithio ar eu gallu i weithredu. Mae'n amlwg na fydd hyn yn bosibl i lawer ohonynt, a bydd gweithredoedd Llywodraeth Cymru yn rhoi pobl allan o fusnes ac allan o waith.

Yr ail bwynt yw ein bod, fel y gwyddom, yn parhau i weld llawer o bobl yn tynhau eu gwregysau bellach. Nid nawr yw'r amser i wneud pethau'n anodd i'r busnesau hyn. Mae angen inni eu cefnogi er mwyn iddynt ffynnu a goroesi. Mae'n amlwg fod y Gorchymyn hwn wedi syfrdanu'r diwydiant, gyda llawer o fusnesau dilys ddim yn gwybod beth i'w wneud. Rydym wedi clywed heddiw fod eu hiechyd meddwl a’u llesiant wedi cael ergyd enfawr.

Y trydydd pwynt, a’r rhan fwyaf siomedig, a amlinellwyd eisoes gan Tom Giffard, yw y byddai’r diwydiant wedi derbyn cynnydd yn y cyfraddau defnydd. Maent yn barod i weithio gyda'r Llywodraeth i wneud i hyn ddigwydd. Mae'n chwerthinllyd y bydd yn rhaid i'r busnesau hunanddarpar hyn gyflawni'r newidiadau hyn yn awr heb unrhyw gyfnod pontio—cynnydd o 160 y cant heb unrhyw gyfnod pontio. Felly, beth sy'n mynd i ddigwydd i'r rhai na allant gyflawni hyn? Sut y gallwn annog y busnesau hyn i ddod i Gymru a ffynnu yn ein gwlad?

I gloi, Ddirprwy Lywydd, mae’n amlwg nad yw’r Gorchymyn hwn wedi’i ystyried yn iawn, gan ei fod yn creu mwy o gwestiynau nag o atebion. Mae Llywodraeth Cymru yma, a dylai fod yma, i gefnogi busnesau i ganiatáu iddynt ffynnu yn hytrach na’u dinistrio. Heddiw, mae gennym gyfle i unioni’r newidiadau niweidiol hyn a gweithio gyda’r diwydiant twristiaeth i sicrhau cynnydd yn y cyfraddau defnydd, ie, ond un sy’n deg, un sy’n gweithio iddynt hwy, ac na fydd yn golygu bod pobl yn colli eu swyddi a'u bywoliaeth. Felly, Aelodau o bob rhan o’r Siambr, mae gennych fusnesau twristiaeth ffyniannus yn llawer o’ch rhanbarthau a'ch etholaethau. Maent yno, maent yn cefnogi eich cymunedau ac maent yn cynnig ac yn cyfrannu cymaint at y lleoedd yr ydym yn gweithio ac yn byw ynddynt. Mae heddiw'n gyfle i feddwl am y cymunedau a’r busnesau hynny, i'w cefnogi, a phleidleisio dros ddirymu’r Gorchymyn niweidiol hwn. Diolch yn fawr iawn.

Mae'n siomedig, ond nid yn annisgwyl, hwyrach, gweld y Ceidwadwyr yn neidio ar y cyfle cyntaf sydd ganddyn nhw i geisio datgymalu un o'r camau cyntaf o'r pecyn o fesurau sydd wedi eu cyhoeddi i fynd i'r afael â'r argyfwng tai—yn benodol, yr argyfwng ail dai.

Rydyn ni eisoes ar flaen y gad yma yng Nghymru, gan gymryd camau i ganiatáu codi premiwm treth cyngor ar ail gartrefi a chartrefi gwag ers 2014, gyda Chyngor Gwynedd yn buddsoddi'r incwm ychwanegol yn eu cynlluniau i ddarparu mwy o dai cymdeithasol i bobl leol. Rŵan, ar ôl 10 mlynedd o achwyn a strancian, mae'r Ceidwadwyr am fabwysiadu polisi premiwm treth cyngor yn Lloegr hefyd. Mater o amser ydy o cyn eu bod nhw'n efelychu'r polisïau eraill yno.

Ond, fe ddangosodd y profiad cynnar o weithredu'r premiwm fod rhai perchnogion ail gartrefi wedi canfod ffordd o chwarae'r system, ac osgoi talu naill ai'r premiwm na'r un geiniog o dreth ar eu heiddo. Sgileffaith hyn oedd colli miliynau o bunnau o refeniw o'r coffrau cyhoeddus mewn sawl ardal—[Torri ar draws.]

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Wrth gwrs.

A wnewch chi gydnabod nad yw hyn yn ymwneud â pherchnogion ail gartrefi nad ydynt yn cofrestru eu cartref gydag Asiantaeth y Swyddfa Brisio ac sy'n osgoi'r dreth gyngor, a bod hyn yn ymwneud â busnesau lleol Cymru? A wnewch chi gydnabod bod pob busnes sydd wedi cysylltu â mi—ac mae cannoedd ohonynt wedi gwneud bellach—yn Gymry lleol, ac eithrio un, a anwyd yng Ngwynedd ac sy'n siarad Cymraeg, ond sydd i ffwrdd gyda'r fyddin ac sydd wedi cadw ei gartref er mwyn iddo allu dychwelyd iddo pan fydd yn gadael y fyddin ac ar wyliau?

Diolch am y cyfraniad yna. Na, dydw i ddim yn derbyn hynny. Mae'r polisi yma ar gyfer cau'r loophole; dyna ydy'r pwynt. Bwriad y Gorchymyn hwn yr ydych chi fel Ceidwadwyr yn ceisio ei ddiddymu heddiw ydy cau'r bwlch, neu'r loophole, fel rydw i'n sôn, sydd yn y gyfraith.

Dwi'n meddwl y byddai'r rhan fwyaf o bobl resymol yn cytuno bod yna rywbeth sylfaenol anghywir am sefyllfa lle mae miloedd o fy etholwyr i—gweithwyr allweddol, nyrsys, ymladdwyr tân, gweithwyr siop, gweithwyr cyngor—yn byw mewn amodau annerbyniol neu'n methu â chael cartref o gwbl yn lleol, tra mae'r rheini sydd yn gallu fforddio ail gartref yn y cymunedau hynny yn medru chwarae'r system er eu budd eu hunain, a thra bod mwy a mwy o dai annedd mewn ardaloedd preswyl yn cael eu colli i'w defnyddio fel Airbnb ac ati. Airbnbs a'r platfformau hynny sydd yn bygwth cynaliadwyedd y sector llety gwyliau. Mae busnesau sefydlog ac aeddfed sydd wedi bod yn gweithredu ac yn cyfrannu at yr economi bellach yn gweld eu bodolaeth yn y fantol oherwydd y cynnydd aruthrol yma, efo nifer fawr o dai yn cael eu prynu fel asedau i'w gosod ar blatfformau fel Airbnb. Mae hyn yn tanseilio busnesau hirsefydlog.

Yn ogystal â hyn, does yna ddim math o reoleiddio ar y platfformau newydd yma. I bob pwrpas, gall unrhyw un osod eiddo ar y platfformau tra bod cwmnïau hirsefydlog sydd yn defnyddio darparwyr cyfrifol, sydd efo cydwybod gymunedol, fel Dioni, yn gorfod cyrraedd safonau penodol cyn cael eu llogi allan. Felly, rhaid peidio ag edrych ar y polisi 182 niwrnod ar ei ben ei hun. Mae'r polisi yma o 182 niwrnod yn rhan o becyn ehangach—yn yr achos yma'n benodol, y cyhoeddiad ddydd Llun am gyflwyno cyfundrefn drwyddedu statudol newydd i letyau gwyliau. Mae'r sector wedi bod yn galw am hyn ers blynyddoedd, a rŵan, fel rhan o'r cytundeb cydweithio efo Plaid Cymru, rydyn ni'n gweld hyn yn cael ei gyflwyno o'r diwedd.

Dwi'n croesawu'r ymrwymiad mae'r Gweinidog wedi'i roi yn barod yn ei datganiad ysgrifenedig ar 24 Mai wrth gyflwyno'r Gorchymyn i gadw'r pecyn yn ei gyfanrwydd dan adolygiad, gan gynnwys sut y gellir defnyddio'r mesurau diweddaraf wrth iddynt ddod yn weithredol i gyflawni'r nod yn fwyaf effeithiol. Fel y dywedodd Adam Price, mae cydweithio rhwng pleidiau, a'r angen i weithredu'n gyflym i geisio gwneud gwahaniaeth ymarferol a chyflwyno datrysiadau ar unwaith i fethiannau sydd wedi bodoli ers degawdau yn y farchnad dai, yn gofyn am gyfaddawd a phragmatiaeth—cyfaddawd ynghylch defnyddio is-ddeddfwriaeth er mwyn gweithredu'n gyflym, tra'n cydnabod cyfyngiadau ehangach ein deddfwriaeth gynradd treth gyngor, a phragmatiaeth ynghylch parhau i fireinio wrth fynd yn ein blaenau, gan gynnwys cyn i'r Gorchymyn yma ddod yn weithredol fis Ebrill nesaf.

Dwi'n croesawu hefyd felly yr ymrwymiad gan y Llywodraeth i (1) edrych ar eithriadau penodol ar gyfer llety gwyliau go iawn cyn i'r Gorchymyn ddod yn weithredol fis Ebrill nesaf, a (2) i ddiwygio'r canllawiau i gadarnhau y gall cynghorau ddileu'r liability treth gyngor mewn rhai amgylchiadau. Gellir gwneud hyn i gyd heb daflu popeth allan drwy'r ffenest a chyn i'r newidiadau ddod i rym. Felly dwi'n galw ar Aelodau i wrthod y cynnig. Diolch yn fawr iawn.