Y Cyfarfod Llawn
Plenary
06/07/2022Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn y Siambr ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y cyfarfod yma, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar eich agenda chi.
Welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in a hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's meeting, and these are noted on your agenda.
Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf i'w ateb gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol ac i'w ofyn gan Peredur Owen Griffiths.
The first item this afternoon is questions to the Minister for Social Justice, and the first question is to be answered by the Deputy Minister for Social Partnership and to be asked by Peredur Owen Griffiths.
1. Sut y mae'r Llywodraeth yn hyrwyddo cyflog teg i weithwyr yn y trydydd sector? OQ58319
1. How is the Government promoting fair pay for workers in the third sector? OQ58319
The impact of the cost-of-living crisis on the third sector and its workforce was discussed at the most recent meeting of the third sector partnership council. In addition, we are committed to and continuing to work in social partnership and use our wider levers to promote fair pay in the third sector.
Trafodwyd effaith yr argyfwng costau byw ar y trydydd sector a’i weithlu yng nghyfarfod diweddaraf cyngor partneriaeth y trydydd sector. Yn ogystal, rydym wedi ymrwymo i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol ac yn parhau i wneud hynny, ac rydym yn defnyddio ein hysgogiadau ehangach i hyrwyddo cyflogau teg yn y trydydd sector.
Diolch am yr ateb.
Thank you for that answer.
One of the problems the sector is currently having is funding fair pay settlements that reflect rises in the cost of living. This is particularly the case with organisations that have contracts with multiple public sector providers that are adopting different approaches to contract uplifts. One organisation I am aware of has contracts across many local authorities, with roughly a third giving contract uplifts, a third refusing and a third yet to decide. This puts the organisation in an impossible position of having to be fair to all staff whilst not being able to fund fair pay. Will the Welsh Government take a lead in ensuring consistent policy on contract uplifts and ensure the sector can continue to keep its valuable staff and help the most vulnerable in our society?
Un o’r problemau y mae’r sector yn eu hwynebu ar hyn o bryd yw ariannu setliadau cyflogau teg sy’n adlewyrchu’r cynnydd mewn costau byw. Mae hyn yn arbennig o wir gyda sefydliadau sydd â chontractau gyda sawl darparwr sector cyhoeddus sy'n gwneud pethau gwahanol o ran cynyddu contractau. Mae gan un sefydliad rwy'n ymwybodol ohono gontractau ar draws llawer o awdurdodau lleol, gydag oddeutu traean yn cynyddu contractau, traean yn gwrthod a thraean eto i benderfynu. Mae hyn yn rhoi'r sefydliad mewn sefyllfa amhosibl o orfod bod yn deg â'r holl staff heb allu ariannu cyflogau teg. A wnaiff Llywodraeth Cymru arwain y gwaith o sicrhau polisi cyson ar gynyddu contractau a sicrhau y gall y sector barhau i gadw ei staff gwerthfawr a helpu’r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas?
I thank the Member for his question and, obviously, for recognition of a sector that not only helps some of our most vulnerable in society, but also provides employment for people in communities right across the country. As I said, in the most recent third sector partnership council meeting on the cost-of-living crisis, the impact it's having on fair pay in the sector was raised, and, certainly, I and the Minister for Social Justice are happy to follow up and pick up how we can use our social partnership approach and also all the levers we do have to try and have consistency across the sector and support where support is available.
We have acknowledged some of the challenges that the sector faces in terms of not just funding for the stability of projects, but also for the stability of staff, so it's one of the reasons behind moving for the first time to a three-year grant commitment, which obviously enables better long-term planning whilst retaining staff and skills. I think it's really important, like you said, that these third sector organisations are not only providing crucial support and services, they provide really good opportunities for people to work as well and we need to be conscious of that when we move forward.
Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn, ac yn amlwg, am gydnabod sector sydd nid yn unig yn helpu rhai o’r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas, ond sydd hefyd yn darparu cyflogaeth i bobl mewn cymunedau ledled y wlad. Fel y dywedais, yng nghyfarfod diweddaraf cyngor partneriaeth y trydydd sector ar yr argyfwng costau byw, codwyd yr effaith y mae'n ei chael ar gyflogau teg yn y sector, ac yn sicr, mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol a minnau'n fwy na pharod i fynd ati i weld sut y gallwn ddefnyddio ein dull partneriaeth gymdeithasol yn ogystal â'r holl ysgogiadau sydd gennym i geisio sicrhau cysondeb ar draws y sector a darparu cymorth lle mae cymorth ar gael.
Rydym wedi cydnabod rhai o’r heriau y mae’r sector yn eu hwynebu mewn perthynas â chyllid nid yn unig ar gyfer sefydlogrwydd prosiectau, ond ar gyfer sefydlogrwydd staff hefyd, felly mae hynny’n un o’r rhesymau y tu ôl i newid am y tro cyntaf i ymrwymiad grant tair blynedd, sy’n amlwg yn galluogi gwell cynllunio hirdymor, gan gadw staff a sgiliau. Credaf ei bod yn bwysig iawn, fel y dywedoch chi, fod y sefydliadau trydydd sector hyn nid yn unig yn darparu cymorth a gwasanaethau hanfodol, ond eu bod hefyd yn darparu cyfleoedd da iawn i bobl weithio, ac mae angen inni fod yn ymwybodol o hynny wrth inni symud ymlaen.
The issue that the Member for South Wales East raises is of course an important one. So too is how third sector employees and volunteers are remunerated for additional expenses that occur whilst they're undertaking their roles—for example, fuel costs. Recently, I've been contacted by the Community Transport Association, who are working with a number of charities to campaign for an increase in the approved mileage allowance payment scheme. They state that the recent increase in the cost of fuel is having a negative impact on third sector workers and volunteers, as well as making it more difficult to recruit additional staff. I understand that such an issue is not devolved, however, Minister, what discussions have you had with your counterparts in the UK Government about increasing the AMAP rates in the short term to help alleviate such issues? And what specifically is the Welsh Government doing to support third sector organisations, employees and volunteers with rising costs as well as supporting organisations to recruit and retain more staff and volunteers? Thank you.
Mae’r mater y mae’r Aelod dros Ddwyrain De Cymru yn ei godi yn un pwysig, wrth gwrs. Felly hefyd sut y caiff gweithwyr a gwirfoddolwyr y trydydd sector eu talu am dreuliau ychwanegol sy'n codi wrth iddynt gyflawni eu rolau—er enghraifft, costau tanwydd. Yn ddiweddar, mae’r Gymdeithas Cludiant Cymunedol wedi cysylltu â mi, cymdeithas sy’n gweithio gyda nifer o elusennau i ymgyrchu dros gynnydd yn y cynllun taliadau lwfans milltiredd cymeradwy (AMAP). Maent yn nodi bod y cynnydd diweddar yng nghost tanwydd yn cael effaith negyddol ar weithwyr a gwirfoddolwyr y trydydd sector ac yn ei gwneud yn anoddach i recriwtio staff ychwanegol. Rwy'n ymwybodol nad yw mater o’r fath wedi’i ddatganoli, ond serch hynny, Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch gyda’ch swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU ynghylch cynyddu cyfraddau AMAP yn y tymor byr i helpu i liniaru problemau o’r fath? A beth yn benodol y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi sefydliadau, gweithwyr a gwirfoddolwyr y trydydd sector gyda chostau cynyddol yn ogystal â chefnogi sefydliadau i recriwtio a chadw mwy o staff a gwirfoddolwyr? Diolch.
Can I thank Peter Fox for his question? You are right to acknowledge the impact that rising fuel costs are having, not just on the third sector, but I actually heard today in a meeting with the Partnership Council for Wales about the impact it's having for people particularly in the social care sector too in travelling between people who they are looking after and caring for, as well. So, I absolutely agree with you in terms of—. I know there are calls to uplift from 45p to 55p, and that's certainly something that we, as a Government, would support and have raised previously with counterparts at a UK Government level. And, actually, it's very prescient, the timing of your question, Peter Fox, because this morning we did actually commit with partners right across local government and across the public sector in Wales, and the third sector as well, to collectively calling for an increase in that to help mitigate some of the cost-of-living impact that it's having on people who provide services that are essential, not just to people but to our communities as well.
A gaf fi ddiolch i Peter Fox am ei gwestiwn? Rydych yn iawn i gydnabod yr effaith y mae'r cynnydd mewn costau tanwydd yn ei chael, nid yn unig ar y trydydd sector, ond clywais heddiw mewn cyfarfod gyda Chyngor Partneriaeth Cymru am yr effaith y mae'n ei chael yn enwedig ar bobl yn y sector gofal cymdeithasol hefyd, sy'n teithio rhwng pobl y maent yn gofalu amdanynt. Felly, cytunaf yn llwyr â chi—. Gwn fod galwadau am godiad o 45c i 55c, ac mae hynny'n sicr yn rhywbeth y byddem ni, fel Llywodraeth, yn ei gefnogi, ac rydym wedi'i godi eisoes gyda swyddogion cyfatebol ar lefel Llywodraeth y DU. Ac mewn gwirionedd, mae eich cwestiwn yn rhagweledol iawn, oherwydd y bore yma, fe wnaethom ymrwymo gyda phartneriaid ar draws llywodraeth leol ac ar draws y sector cyhoeddus yng Nghymru, a'r trydydd sector hefyd, i alw ar y cyd am gynnydd yn hynny o beth i helpu i liniaru rhywfaint o’r effaith costau byw y mae'n ei chael ar bobl sy’n darparu gwasanaethau sy’n hanfodol, nid yn unig i bobl, ond i’n cymunedau hefyd.
2. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'i chyd-Weinidogion ynghylch mynd i'r afael â gwahaniaethu ar sail hil mewn gweithleoedd yn y sector cyhoeddus? OQ58304
2. What discussions has the Minister had with ministerial colleagues about tackling racial discrimination in public sector workplaces? OQ58304
Thank you very much for the question. Well, this item was on the agenda today for the local government partnership council, chaired by my colleague Rebecca Evans. It relates to the anti-racist Wales action plan goal of local government being an exemplar employer, with anti-racist employment and human resources policies, with improvement funding used to drive such best practice, contributing to good governance and performance.
Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn. Wel, roedd yr eitem hon ar yr agenda heddiw ar gyfer y cyngor partneriaeth llywodraeth leol, dan gadeiryddiaeth fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans. Mae’n ymwneud â nod cynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol, sef bod llywodraeth leol yn gyflogwr enghreifftiol, gyda pholisïau adnoddau dynol a chyflogaeth gwrth-hiliol, gyda chyllid gwella’n cael ei ddefnyddio i annog arferion gorau o’r fath, gan gyfrannu at lywodraethu a pherfformiad da.
Thank you, Minister. I appreciate all the work that you're doing. Around 35 per cent of medical staff in Wales are from the ethnic minority backgrounds, and, in some hospitals, over 60 per cent of their staff belong to the ethnic minority groups. A recent report on racism in medicine by the British Medical Association found that nearly one third of doctors surveyed have considered leaving the NHS or have already left within the last two years due to persistent and intolerable levels of racism on a personal and institutional level. The survey reveals institutional barriers to career progression, low levels of reporting of racist incidents, and a growing mental health burden on ethnic minority doctors as some of the reasons why they're leaving. The chair of the British Association of Physicians of Indian Origin in Wales said that if things don't improve urgently, then the NHS in Wales could face collapse. So, Minister, what discussions have you had with the health Minister to end structural racism in the NHS here in Wales and to rectify the disproportionate outcomes in careers and job satisfaction faced by different ethnic groups, such as by making job applications anonymous to protect the candidates' ethnicity, going forward? Thanks.
Diolch, Weinidog. Rwy'n gwerthfawrogi'r holl waith yr ydych yn ei wneud. Mae oddeutu 35 y cant o staff meddygol Cymru o gefndiroedd ethnig leiafrifol, ac mewn rhai ysbytai, mae dros 60 y cant o’u staff yn perthyn i grwpiau ethnig leiafrifol. Canfu adroddiad diweddar ar hiliaeth mewn meddygaeth gan Gymdeithas Feddygol Prydain fod bron i draean y meddygon a holwyd wedi ystyried gadael y GIG neu eisoes wedi gadael o fewn y ddwy flynedd ddiwethaf oherwydd lefelau parhaus ac annioddefol o hiliaeth ar lefel bersonol a sefydliadol. Mae'r arolwg yn datgelu bod rhwystrau sefydliadol rhag camu ymlaen yn eu gyrfa, lefelau isel o roi gwybod am ddigwyddiadau hiliol, a baich iechyd meddwl cynyddol ar feddygon o leiafrifoedd ethnig yn rhai o'r rhesymau pam eu bod yn gadael. Dywedodd cadeirydd Cymdeithas Prydain ar gyfer Meddygon o Dras Indiaidd yng Nghymru, os nad yw pethau’n gwella ar frys, y gallai GIG Cymru wynebu chwalfa. Felly, Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch chi gyda’r Gweinidog iechyd i roi diwedd ar hiliaeth strwythurol yn y GIG yma yng Nghymru, ac i unioni’r canlyniadau anghymesur i yrfaoedd a boddhad swydd gwahanol grwpiau ethnig, er enghraifft drwy wneud ceisiadau am swyddi yn ddienw er mwyn diogelu ethnigrwydd ymgeiswyr yn y dyfodol? Diolch.
Thank you very much, and I do welcome that question. Indeed, if you look at the anti-racist action plan for Wales, it covers every department of the Welsh Government, with actions and goals. So, clearly, that includes not just health but health and social care as well. So, the goals, as far as the Wales NHS are concerned, are that it should be and must be anti-racist, and staff should be able to work in safe, inclusive environments. I have also met with the BMA and also with the British Association of Physicians of Indian Origin on a number of occasions, and I attend—as I'm sure you do as well, and colleagues—their annual events. They have contributed to the anti-racist action plan for Wales, and, indeed, the goals and the objectives for the Minister for Health and Social Services are very clear in terms of delivering on those objectives for our Welsh NHS. And can we again thank those who work in the Welsh NHS—we were recognising the anniversary yesterday—and the role that they played during the pandemic, in terms of our black, Asian and minority ethnic professionals and colleagues in the NHS, when they were also disproportionately being affected by the pandemic? So, I'm very grateful for that question, and we will ensure that we will report, because there is an accountability committee, which is co-chaired by the Permanent Secretary and Professor Emmanuel Ogbonna, and, indeed, with representation from the NHS on it.
Diolch yn fawr iawn, ac rwy'n croesawu eich cwestiwn. Yn wir, os edrychwch ar gynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol, mae’n cwmpasu pob adran o Lywodraeth Cymru, gyda chamau gweithredu a nodau. Felly, yn amlwg, mae hynny nid yn unig yn cynnwys iechyd ond iechyd a gofal cymdeithasol hefyd. Felly, y nodau, mewn perthynas â GIG Cymru, yw y dylai fod a bod yn rhaid iddo fod yn wrth-hiliol, ac y dylai staff allu gweithio mewn amgylcheddau diogel a chynhwysol. Rwyf innau wedi cyfarfod â Chymdeithas Feddygol Prydain a Chymdeithas Prydain ar gyfer Meddygon o Dras Indiaidd ar sawl achlysur, ac rwy'n mynychu—fel chithau hefyd, rwy'n siŵr, a chyd-Aelodau—eu digwyddiadau blynyddol. Maent wedi cyfrannu at gynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol, ac yn wir, mae’r nodau a’r amcanion i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn glir iawn o ran cyflawni’r amcanion hynny ar gyfer GIG Cymru. Ac a gawn ni ddiolch eto i'r rheini sy'n gweithio yn GIG Cymru—fe wnaethom gydnabod ei ben-blwydd ddoe—a'r rôl a chwaraewyd yn ystod y pandemig gan ein gweithwyr proffesiynol du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol yn y GIG, pan oedd y pandemig hefyd yn cael effaith anghymesur arnynt hwythau? Felly, rwy'n ddiolchgar iawn am eich cwestiwn, a byddwn yn sicrhau y byddwn yn adrodd, gan fod yna bwyllgor atebolrwydd sy'n cael ei gyd-gadeirio gan yr Ysgrifennydd Parhaol a'r Athro Emmanuel Ogbonna, ac yn wir, mae'n cynnwys cynrychiolaeth o'r GIG.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Joel James.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Joel James.
Thank you, Llywydd. As the Minister will be well aware, the Ugandan President, Yoweri Museveni, has strongly backed Russia in the present Russian-Ukraine conflict, stating that, in the context of the ongoing war, Russia should be viewed as the centre of gravity in eastern Europe. For those who are unfamiliar with this military phrasing, what the President is saying is that Russia is the source of power that provides moral and physical strength in that region, and, as such, has the freedom of action to enforce that moral and physical strength. President Museveni's son, Lieutenant General Muhoozi Kainerugaba, the commander of the land forces of the Uganda People's Defence Force, and the person expected to succeed the President, has strongly asserted that most Africans support Russia and has remarked that, and I quote:
'The majority of mankind that are non-white support Russia's stand in Ukraine, and Putin is absolutely right in his attempted conquest.'
Given Uganda's public support of Russia, who has with this conflict caused immense human suffering, a high number of civilian deaths and a refugee crisis in Europe not seen since the end of the second world war, do you, Minister, believe that it is morally wrong and hypocritical for Wales to be both a supersponsor of refugees and to continue to support and send aid to Uganda, no matter how small, who believe that Russia is right in carrying out this conflict? And if the Minister does believe it is right to continue to provide aid in Uganda, what justification can she give for this to those refugees who are fleeing for their lives? Thank you.
Diolch, Lywydd. Fel y gŵyr y Gweinidog yn iawn, mae Arlywydd Uganda, Yoweri Museveni, wedi cefnogi Rwsia’n gryf yn y gwrthdaro presennol rhwng Rwsia ac Wcráin, gan nodi, yng nghyd-destun y rhyfel parhaus, y dylid ystyried Rwsia yn graidd disgyrchiant yn nwyrain Ewrop. I'r rheini sy'n anghyfarwydd â'r ieithwedd filwrol hon, yr hyn y mae'r Arlywydd yn ei ddweud yw mai Rwsia yw'r ffynhonnell grym sy'n darparu cryfder moesol a ffisegol yn y rhanbarth hwnnw, ac fel y cyfryw, fod ganddi'r rhyddid i orfodi'r cryfder moesol a ffisegol hwnnw. Mae mab yr Arlywydd Museveni, yr Is-gadfridog Muhoozi Kainerugaba, pennaeth tirluoedd Llu Amddiffyn Pobl Uganda, a’r unigolyn y disgwylir iddo olynu’r Arlywydd, wedi mynnu bod y rhan fwyaf o bobl Affrica yn cefnogi Rwsia, ac wedi nodi bod:
'y rhan fwyaf o bobl nad ydynt yn wyn yn cefnogi safiad Rwsia yn Wcráin, ac mae Putin yn iawn yn ei ymgais i'w goresgyn.'
O ystyried cefnogaeth gyhoeddus Uganda i Rwsia, sydd, gyda’r gwrthdaro hwn, wedi achosi dioddefaint dynol aruthrol, nifer uchel o farwolaethau sifil ac argyfwng ffoaduriaid yn Ewrop ar raddfa nas gwelwyd ers diwedd yr ail ryfel byd, a ydych chi, Weinidog, yn credu ei bod yn foesol anghywir a rhagrithiol i Gymru fod yn uwch-noddwr ffoaduriaid a pharhau i gefnogi ac anfon cymorth i Uganda, ni waeth pa mor fach, sy'n credu bod Rwsia yn iawn i gyflawni'r gwrthdaro hwn? Ac os yw’r Gweinidog yn credu ei bod yn iawn i barhau i ddarparu cymorth yn Uganda, pa gyfiawnhad y gall ei roi am hyn i’r ffoaduriaid sy’n ffoi am eu bywydau? Diolch.
Of course, the money that does go through the Wales and Africa programme goes to communities in Uganda. It goes to communities that we're working closely with and have done for many years. And, also, of course, in the whole of Wales there are partnerships in communities, and, as you know, in your region as well—partnerships between local people in our towns and cities and villages. Indeed, PONT is one that you will know very well, and indeed across Wales, with communities, with non-governmental organisations in Uganda, to work as part of our Wales and Africa programme.
Clearly, it is abhorrent when we hear these views—any views—and when those views are expressed, we condemn them in terms of the leaders of governments, and that is happening across the world. But let's look at what we do and what the outcomes are for our Wales and Africa programme in terms of our commitment to those communities that we've worked with, and which citizens across Wales are working with day-in, day-out in order to support them.
Wrth gwrs, mae'r arian sy'n mynd drwy raglen Cymru ac Affrica yn mynd i gymunedau yn Uganda. Mae'n mynd i gymunedau yr ydym yn gweithio'n agos gyda hwy, ac wedi bod yn gweithio'n agos gyda hwy ers blynyddoedd lawer. A hefyd, wrth gwrs, ledled Cymru, mae partneriaethau mewn cymunedau, ac fel y gwyddoch, yn eich rhanbarth chi hefyd—partneriaethau rhwng pobl leol yn ein trefi a’n dinasoedd a’n pentrefi. Yn wir, mae'r Ymddiriedolaeth Rhwydweithio Tramor rhwng Partneriaethau (PONT) yn un y byddwch yn gwybod amdani sy'n gweithio ledled Cymru, gyda chymunedau, gyda sefydliadau anllywodraethol yn Uganda, yn rhan o'n rhaglen Cymru ac Affrica.
Yn amlwg, mae’n ffiaidd pan fyddwn yn clywed y safbwyntiau hyn—unrhyw safbwyntiau—a phan fynegir y safbwyntiau hynny, rydym yn eu condemnio mewn perthynas ag arweinwyr llywodraethau, ac mae hynny’n digwydd ledled y byd. Ond gadewch inni edrych ar yr hyn a wnawn a beth yw'r canlyniadau i'n rhaglen Cymru ac Affrica o ran ein hymrwymiad i'r cymunedau yr ydym wedi gweithio gyda hwy, ac y mae dinasyddion ledled Cymru yn gweithio gyda hwy bob dydd er mwyn eu cefnogi.
Thank you, Minister. Oh, I nearly swore then—two secs, Llywydd—[Inaudible.]—came apart then. [Laughter.]
Thank you, Minister, for your condemnation of those remarks, and I support that condemnation. I would urge, going forward, that we look carefully at where that aid's going and how it's being used. As you know, the Welsh Government's flagship Wales and Africa grant scheme was created to enable community groups and organisations in Wales to access funding for small-scale projects that contribute to Wales's delivery of the UN sustainable development goals, and to deliver benefits for people living in both Wales and Africa. You will be aware that the total funding of this scheme is in the region of £150,000 per year, and the NHS contribution to ensure that some projects are dedicated to health activities is £50,000 per year, and these figures have remained at that level for the past 15 years. When you consider the size of the NHS budget in Wales, this amount is relatively small, and, given the long-term effects of COVID in sub-Saharan Africa, I'm keen to know why you are funding your flagship initiative with such meagre sums. Firstly, Minister, can you comment on whether the lack of an uplift in the NHS contribution over the past 15 years is an oversight on this Government's part, or is this stagnation of funding part of the Welsh Government's vision for delivery of the Wales and Africa programme's long-term goals? And, secondly, with such small sums involved, how do you measure whether there has been any long-term benefit of this programme, both in Wales and in Africa?
Diolch, Weinidog. O, bu bron imi regi yn awr—dwy eiliad, Lywydd—[Anghlywadwy.]—Daeth yn rhydd. [Chwerthin.]
Diolch am gondemnio’r sylwadau hynny, Weinidog, a chefnogaf y condemniad hwnnw. Hoffwn annog, felly, yn y dyfodol, ein bod yn edrych yn ofalus ar ble mae'r cymorth hwnnw'n mynd a sut y caiff ei ddefnyddio. Fel y gwyddoch, crëwyd cynllun grant blaenllaw Llywodraeth Cymru, Cymru o Blaid Affrica, i alluogi grwpiau a sefydliadau cymunedol yng Nghymru i gael mynediad at gyllid ar gyfer prosiectau ar raddfa fach sy’n cyfrannu at ymdrech Cymru i gyflawni nodau datblygu cynaliadwy’r Cenhedloedd Unedig, ac i sicrhau manteision i bobl sy’n byw yng Nghymru ac yn Affrica. Fe fyddwch yn ymwybodol fod cyfanswm cyllid y cynllun hwn oddeutu £150,000 y flwyddyn, a bod cyfraniad y GIG i sicrhau bod rhai prosiectau’n canolbwyntio ar weithgareddau iechyd yn £50,000 y flwyddyn, ac mae’r ffigurau hyn wedi aros ar y lefel honno dros y 15 mlynedd diwethaf. Pan ystyriwch faint cyllideb GIG Cymru, mae’r swm hwn yn gymharol fach, ac o ystyried effeithiau hirdymor COVID yn Affrica Is-Sahara, rwy’n awyddus i wybod pam eich bod yn rhoi symiau mor bitw i ariannu eich menter flaenllaw. Yn gyntaf, Weinidog, a wnewch chi ddweud a yw’r diffyg cynnydd yng nghyfraniad y GIG dros y 15 mlynedd diwethaf yn esgeulustod ar ran y Llywodraeth hon, neu a yw'r methiant i gynyddu'r cyllid yn rhan o weledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer cyflawni nodau hirdymor y rhaglen Cymru o Blaid Affrica? Ac yn ail, gyda symiau mor fach, sut ydych chi'n mynd ati i fesur a yw'r rhaglen hon wedi arwain at unrhyw fudd hirdymor, yng Nghymru ac yn Affrica?
Well, the Wales and Africa small grants scheme, which actually was contracted to the Wales Council for Voluntary Action to deliver, did end on 31 March. But, a procurement exercise put the contract back out to tender earlier this year, and the WCVA will continue to implement and to manage that small grants scheme. It's now open, round 1 of the 2022-25 Wales and Africa small grants scheme, and the application deadline is 24 July.
The importance of those small grants is that, although they may sound a small amount of money, in terms of our priorities in the Welsh Government and the pressures on our budget, we still believe it is important to invest in Wales and Africa. And these small sums of money can make a huge difference, working with partners on projects relating to health, climate change, environment, lifelong learning and sustainable livelihoods. And these are projects that are led, as I said, by African partners, by those NGOs, working with many groups across Wales. And I think what's important is that we have worked to support many communities during the pandemic. We've devoted millions of pounds-worth of PPE to Namibia via the Phoenix Project. I seem to remember there were some adverse comments from your party about the fact that we were doing that. We believe very strongly that we should do that. Also, we support projects in Zambia, Zimbabwe, Liberia, Lesotho, Ghana, Nigeria and Uganda, and these are all projects where the outcomes are clearly having a huge impact on those communities.
Wel, daeth cynllun grantiau bach Cymru ac Affrica, a gontractiwyd i Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru ei weithredu, i ben ar 31 Mawrth. Ond cafodd y contract ei osod ar dendr eto yn gynharach eleni yn dilyn ymarfer caffael, a bydd CGGC yn parhau i weithredu a rheoli'r cynllun grantiau bach hwnnw. Mae bellach ar agor, rownd 1 o gynllun grantiau bach Cymru ac Affrica 2022-25, a'r dyddiad cau ar gyfer ceisiadau yw 24 Gorffennaf.
Er eu bod efallai’n swnio fel swm bach o arian o ran ein blaenoriaethau yn Llywodraeth Cymru a’r pwysau ar ein cyllideb, mae'r grantiau bach hyn yn bwysig am ein bod yn dal i gredu ei bod yn bwysig buddsoddi yng Nghymru ac Affrica. A gall y symiau bach hyn o arian wneud gwahaniaeth enfawr, wrth weithio gyda phartneriaid ar brosiectau sy'n ymwneud ag iechyd, newid hinsawdd, yr amgylchedd, dysgu gydol oes a bywoliaeth gynaliadwy. Ac mae'r rhain yn brosiectau sy'n cael eu harwain, fel y dywedais, gan bartneriaid yn Affrica, gan y cyrff anllywodraethol sy'n gweithio gyda llawer o grwpiau ledled Cymru. A chredaf mai'r hyn sy'n bwysig yw ein bod wedi gweithio i gefnogi llawer o gymunedau yn ystod y pandemig. Rydym wedi darparu gwerth miliynau o bunnoedd o gyfarpar diogelu personol i Namibia drwy Brosiect Phoenix. Credaf fy mod yn cofio sylwadau anffafriol gan eich plaid am y ffaith ein bod yn gwneud hynny. Credwn yn gryf iawn y dylem wneud hynny. Rydym hefyd yn cefnogi prosiectau yn Zambia, Zimbabwe, Liberia, Lesotho, Ghana, Nigeria ac Uganda, ac mae'r rhain oll yn brosiectau lle mae'r canlyniadau yn amlwg yn cael effaith enfawr ar y cymunedau hynny.
Thank you, Minister, for that response, and I'd like to reiterate, unless we have that actual assessment of the impact of this money going to Africa, we wonder what sort of benefit it's bringing to the Welsh taxpayer.
If I move on to the next question, one of the touted benefits of the Wales and Africa programme is that diaspora communities can bring to Wales knowledge and experience that is otherwise difficult to obtain here. Setting up the health partnership under the Wales and Africa umbrella also allows Welsh NHS workers to experience for themselves some of the challenges faced by sub-Saharan communities and establish mutual knowledge transfer that enables African communities to improve health education and to upskill health professionals and other workers in partner nations. Sub-Saharan countries bear 24 per cent of the world's disease burden, but employ only 3 per cent of the world's health workers. I can see that there is an unprecedented need to develop health partnerships and provide training. I am aware that relatively few Welsh health professionals are involved in health partnership schemes, and it's likely that they know very little about what the health partnerships can achieve for sub-Saharan nations and to what extent they or the Welsh NHS can benefit. With this in mind, Minister, what impact assessment has this Government made of the benefits that health partnerships have made here in Wales and in Africa, particularly to the Welsh NHS, and how is this Government examining the role that health partnerships can play in supporting the careers of Welsh health professionals going forward? Thank you.
Diolch am eich ymateb, Weinidog, a hoffwn ailadrodd, oni bai ein bod yn cael asesiad o effaith yr arian sy'n mynd i Affrica, rydym yn meddwl tybed pa fath o fudd y mae'n ei ddarparu i drethdalwyr Cymru.
Ond os symudaf ymlaen at y cwestiwn nesaf, un o fanteision honedig rhaglen Cymru ac Affrica yw y gall cymunedau ar wasgar ddod â gwybodaeth a phrofiad i Gymru sydd fel arall yn anodd eu cael yma. Mae sefydlu’r bartneriaeth iechyd o dan ymbarél Cymru ac Affrica hefyd yn galluogi gweithwyr GIG Cymru i brofi rhai o’r heriau y mae cymunedau Is-Sahara yn eu hwynebu drostynt eu hunain, ac i sefydlu system drosglwyddo gwybodaeth gydfuddiannol sy’n galluogi cymunedau Affrica i wella addysg iechyd ac uwchsgilio gweithwyr iechyd proffesiynol a gweithwyr eraill mewn gwledydd partner. Mae 24 y cant o faich afiechydon y byd yng ngwledydd Affrica Is-Sahara, ond maent yn cyflogi 3 y cant yn unig o weithwyr iechyd y byd. Gallaf weld bod angen digynsail i ddatblygu partneriaethau iechyd a darparu hyfforddiant. Rwy’n ymwybodol mai cymharol ychydig o weithwyr iechyd proffesiynol Cymru sy’n ymwneud â chynlluniau partneriaeth iechyd, ac mae’n debygol mai ychydig iawn y maent yn ei wybod am yr hyn y gall y partneriaethau iechyd ei gyflawni ar gyfer cenhedloedd Is-Sahara ac i ba raddau y gallant hwy neu GIG Cymru elwa. Gyda hyn mewn golwg, Weinidog, pa asesiad effaith y mae’r Llywodraeth hon wedi’i wneud o’r manteision y mae partneriaethau iechyd wedi’u darparu yma yng Nghymru ac yn Affrica, yn enwedig i GIG Cymru, a sut y mae’r Llywodraeth hon yn archwilio’r rôl y gall partneriaethau iechyd ei chwarae wrth gefnogi gyrfaoedd gweithwyr iechyd proffesiynol Cymru yn y dyfodol? Diolch.
I presume and I hope that you've met with the Wales and Africa Health Links Network, which is a very dynamic organisation led principally by people in the Welsh NHS. It's one of the most important networks that has been developed within the NHS, so that you have partnerships between health boards, between hospitals, between communities in Wales and Africa. I hope, if you haven't met them, that you will be meeting them, because they come under the umbrella of Hub Cymru Africa.
It is important that we are relaunching our international learning opportunities programme. That was relaunched in April after two years of not being able to send people on placements due to COVID. It's a really important way in which people in Wales can actually contribute to UN sustainable development goals, by having a placement of up to eight weeks in either Lesotho, Namibia or Uganda. That's funded by the Wales and Africa programme. These exchanges are also taking place with NHS workers. Actually, we've enabled people in the NHS to have time off in order to undertake this kind of experience.
In terms of outcomes, the money that we made available, £3.1 million since March 2020, looking at response and adaptations to the pandemic, is helping children get back to school, providing clean water and soap stations and essential PPE, raising awareness about the impact of COVID-19, dispelling fake information, stressing the importance of receiving vaccinations, helping people get digital access and assistance in areas that could not previously provide it. That is the outcome of our investment in Africa.
Rwy'n tybio ac yn gobeithio eich bod wedi cyfarfod â Rhwydwaith Cysylltiadau Iechyd Cymru ac Affrica, sefydliad dynamig iawn sy'n cael ei arwain yn bennaf gan bobl yn GIG Cymru. Mae'n un o'r rhwydweithiau pwysicaf sydd wedi'u datblygu o fewn y GIG, fel bod gennych bartneriaethau rhwng byrddau iechyd, rhwng ysbytai, rhwng cymunedau yng Nghymru ac Affrica. Os nad ydych wedi cyfarfod â hwy, rwy'n gobeithio y byddwch yn gwneud hynny, gan eu bod yn dod o dan ymbarél Hub Cymru Affrica.
Mae'n bwysig ein bod yn ail-lansio ein rhaglen cyfleoedd dysgu rhyngwladol. Cafodd ei ail-lansio ym mis Ebrill ar ôl dwy flynedd o fethu anfon pobl ar leoliadau oherwydd COVID. Mae'n ffordd wirioneddol bwysig y gall pobl yng Nghymru gyfrannu at nodau datblygu cynaliadwy'r Cenhedloedd Unedig, drwy gael lleoliad o hyd at wyth wythnos naill ai yn Lesotho, Namibia neu Uganda. Ariennir hynny gan raglen Cymru ac Affrica. Mae'r math hwn o gyfnewid hefyd yn digwydd gyda gweithwyr y GIG. A dweud y gwir, rydym wedi galluogi pobl yn y GIG i gael amser o'r gwaith er mwyn cael profiad o'r fath.
O ran canlyniadau, mae’r arian a ddarparwyd gennym, sef £3.1 miliwn ers mis Mawrth 2020, i edrych ar yr ymateb ac addasiadau i’r pandemig, yn helpu plant i fynd yn ôl i’r ysgol, darparu dŵr glân a gorsafoedd sebon a chyfarpar diogelu personol hanfodol, codi ymwybyddiaeth ynglŷn ag effaith COVID-19, dileu gwybodaeth ffug, pwysleisio pwysigrwydd cael brechiadau, helpu pobl i gael mynediad at wasanaethau digidol a chymorth mewn ardaloedd na allent ei ddarparu o'r blaen. Dyna ganlyniad ein buddsoddiad yn Affrica.
Llefarydd Plaid Cymru, Sioned Williams.
Plaid Cymru spokesperson, Sioned Williams.
Diolch, Llywydd. Prynhawn da, Weinidog. We know that families with children are among the poorest households in our nation. Following the success of the baby box scheme in Scotland, a scheme was piloted in the Swansea Bay University Health Board area to provide baby bundles to 200 families to reduce the need for expenditure on newborn essentials. The pilot appeared to be successful, according to the evaluation published by the Welsh Government. So, could I ask what developments have followed the conclusion of this pilot? Given the success of the pilot, why has the Welsh Government not yet implemented a baby bundle scheme? Of course, if we had more powers over welfare, we could develop a cash support scheme, which is called for by anti-poverty campaigners as the best way to support families with children, similar to that of the Best Start scheme in Scotland. We could help parents during the cost-of-living crisis and assist in pulling families out of poverty. So, could the Minister update us on the commitment made in the co-operation agreement to progress the devolution of the administration of welfare?
Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Gwyddom fod teuluoedd â phlant ymhlith yr aelwydydd tlotaf yn ein gwlad. Yn dilyn llwyddiant y cynllun bocsys babanod yn yr Alban, cafodd cynllun ei dreialu yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe i ddarparu bwndeli babanod i 200 o deuluoedd er mwyn lleihau’r angen am wariant ar hanfodion ar gyfer babanod newydd-anedig. Roedd y cynllun peilot i'w weld yn llwyddiannus, yn ôl y gwerthusiad a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru. Felly, a gaf fi ofyn pa ddatblygiadau sydd wedi digwydd yn sgil cwblhau'r cynllun peilot hwn? O ystyried llwyddiant y cynllun peilot, pam nad yw Llywodraeth Cymru wedi rhoi cynllun bwndeli babanod ar waith eto? Wrth gwrs, pe bai gennym fwy o bwerau dros les, gallem ddatblygu cynllun cymorth arian parod, y mae ymgyrchwyr gwrthdlodi yn galw amdano fel y ffordd orau o gefnogi teuluoedd â phlant, yn debyg i gynllun Best Start yn yr Alban. Gallem helpu rhieni yn ystod yr argyfwng costau byw a chynorthwyo i dynnu teuluoedd allan o dlodi. Felly, a wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni am yr ymrwymiad a wnaed yn y cytundeb cydweithio i fwrw ymlaen â'r gwaith o ddatganoli lles?
Thank you very much. Diolch yn fawr, Sioned. I will start with the baby bundles, because, as you say, we've piloted them for families across Wales. It's going to really help in terms of the cost-of-living crisis for parents in Wales. It's those key items that are essential to their new baby's development and well-being. I want to recognise Julie Morgan, the Deputy Minister for Social Services, who actually took this idea forward and helped get this pilot launched, very much learning from the Scottish Government and further from our pilot as well. I know the Deputy Minister for Social Services is going to be making announcements later this year, but we're very much seeing this as a key part of our package of support for tackling the cost-of-living crisis.
Yes, it is important that we move forward in terms of our commitment in the co-operation agreement in relation to the devolution of the administration of welfare benefits. I was extremely disappointed to hear today that the UK Government has rejected fairly sensible and decent recommendations from the Welsh Affairs Committee, which did an inquiry into the interaction in Wales of welfare benefits, social security and relations with the Welsh Government. They actually recommended that there should be work done and a committee formed between the UK Government and the Welsh Government to look at the interaction, because there's a great deal that could be done now, before we move further, in terms of much stronger take-up campaigns, the UK Government Department for Work and Pensions failing to engage with us on our 'Claim what's yours' campaign, pension credit—after all, a UK Government responsibility—and so many of the benefits that people need during this cost-of-living crisis.
Again, we move forward in terms of looking at the way forward with the devolution of the administration of benefits, but I fear, from that UK Government response, that we're going to have a difficult time to move it forward. But let's get the evidence and let's get the backing, as we have with our co-operation agreement. Also, I'm meeting my colleague in the Scottish Government to learn from them how they have been able to progress this and what that has meant in terms of beneficial impacts.
Diolch yn fawr, Sioned. Dechreuaf gyda’r bwndeli babanod, oherwydd, fel y dywedwch, rydym wedi eu treialu ar gyfer teuluoedd ledled Cymru. Bydd hynny o gymorth mawr yn yr argyfwng costau byw i rieni yng Nghymru. Dyma'r eitemau allweddol sy'n hanfodol i ddatblygiad a llesiant eu babi newydd. Hoffwn roi cydnabyddiaeth i Julie Morgan, y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, a ddatblygodd y syniad hwn a helpu i lansio’r cynllun peilot, gan ddysgu llawer gan Lywodraeth yr Alban ac ymhellach gan ein cynllun peilot ni hefyd. Gwn y bydd y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol yn gwneud cyhoeddiadau yn ddiweddarach eleni, ond rydym yn ystyried hyn yn rhan allweddol o'n pecyn cymorth ar gyfer mynd i'r afael â'r argyfwng costau byw.
Ydy, mae’n bwysig ein bod yn symud ymlaen gyda'n hymrwymiad yn y cytundeb cydweithio mewn perthynas â datganoli'r gwaith o weinyddu budd-daliadau lles. Roeddwn yn hynod siomedig o glywed heddiw fod Llywodraeth y DU wedi gwrthod argymhellion go synhwyrol a gweddus gan y Pwyllgor Materion Cymreig, a gynhaliodd ymchwiliad i’r rhyngweithio yng Nghymru rhwng budd-daliadau lles, nawdd cymdeithasol a'r berthynas â Llywodraeth Cymru. Roeddent yn argymell y dylid gwneud gwaith a sefydlu pwyllgor rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru i edrych ar y rhyngweithio, gan fod llawer iawn y gellid ei wneud yn awr, cyn inni symud ymhellach, gydag ymgyrchoedd llawer cryfach i annog pobl i fanteisio ar fudd-daliadau, y ffaith bod Adran Gwaith a Phensiynau Llywodraeth y DU yn methu ymgysylltu â ni ar ein hymgyrch 'Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi', credyd pensiwn—sy'n un o gyfrifoldebau Llywodraeth y DU, wedi'r cyfan—a chymaint o'r budd-daliadau sydd eu hangen ar bobl yn ystod yr argyfwng costau byw.
Unwaith eto, rydym yn ceisio gwneud cynnydd ac edrych ar y ffordd ymlaen gyda datganoli'r gwaith o weinyddu budd-daliadau, ond o’r ymateb gan Lywodraeth y DU, rwy'n ofni ein bod yn mynd i'w chael hi'n anodd gwneud cynnydd. Ond gadewch inni gael y dystiolaeth a gadewch inni gael y gefnogaeth, fel sydd gennym gyda'n cytundeb cydweithio. Hefyd, rwy’n cyfarfod â swyddog o Lywodraeth yr Alban i ddysgu ganddynt hwy sut y maent wedi gallu gwneud cynnydd ar hyn, a beth y mae hynny wedi’i olygu o ran effeithiau buddiol.
Diolch, Weinidog. It's good to hear that there will be an announcement on the baby bundles. As we brace for a serious worsening of the cost-of-living crisis as the autumn and winter months begin to loom over an already grim horizon, I was wondering whether the Minister could update the Senedd on how effectively the current financial support being provided by the Welsh Government is being delivered and consider the steps needed to improve this to enhance current schemes, and to think about what we can improve before introducing any new schemes in order to ensure that what has been committed to is actually being accessed by those who most need support, and whether the measures are having the desired impact.
In theory, much of what we have in place should provide a good foundation to help some of the most vulnerable households in Wales this winter, or at least what we can put in place within our devolved competencies. Do we need to improve take-up, delivery and awareness of the current support? Would the Minister consider merging schemes as a kind of one-stop shop, for example, to improve access?
Diolch, Weinidog. Mae'n dda clywed y bydd cyhoeddiad yn cael ei wneud ar y bwndeli babanod. Wrth inni baratoi i'r argyfwng costau byw waethygu'n ddifrifol wrth i fisoedd yr hydref a’r gaeaf ymddangos ar orwel sydd eisoes yn llwm, tybed a allai’r Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Senedd pa mor effeithiol y mae'r cymorth ariannol presennol a roddir gan Lywodraeth Cymru yn cael ei ddarparu, ac ystyried y camau sydd eu hangen i wella hyn er mwyn gwella cynlluniau presennol, ac i feddwl am yr hyn y gallwn ei wella cyn cyflwyno unrhyw gynlluniau newydd er mwyn sicrhau bod y rheini sydd fwyaf o angen cymorth yn gallu cael yr hyn yr ymrwymwyd iddo, ac i weld a yw'r mesurau'n cael yr effaith a ddymunir.
Mewn egwyddor, dylai llawer o’r hyn sydd gennym ar waith ddarparu sylfaen dda i helpu rhai o’r aelwydydd mwyaf agored i niwed yng Nghymru y gaeaf hwn, neu o leiaf yr hyn y gallwn ei roi ar waith o fewn ein cymwyseddau datganoledig. A oes angen inni wella'r niferoedd sy'n manteisio ar y cymorth presennol, ei ddarpariaeth a'r ymwybyddiaeth ohono? A wnaiff y Gweinidog ystyried uno cynlluniau fel rhyw fath o siop un stop, er enghraifft, i wella mynediad?
I thank you for that really useful question as well. In fact, the Minister for Finance and Local Government and I were at the partnership council this morning with all of the new leaders of local government in Wales, and we had an item on the cost-of-living crisis. Indeed, I thanked local government for the role that they've played, because they are delivering not only the cost-of-living payments that have been made available as part of the £385 million package, but they were able to manage and deliver on the winter fuel support scheme. We got clear feedback there in terms of take-up.
I will be, on Monday, chairing another follow-up cost-of-living crisis summit, again with the Minister for Finance and Local Government and the Minister for Climate Change. A hundred and twenty stakeholders have signed up for that. We will have a presentation as part of it from a leader from local government as well, because we need to work with them to ensure that not only is there 'Claim what's yours' to claim what we're putting out in terms of our benefits like the winter fuel support scheme, but that there is adequate engagement with our single advice fund-givers, because Citizens Advice are, obviously, mainly delivering on single advice, and they're the ones who are working on the Advicelink to 'Claim what's yours'.
But, on streamlining—I raised this this morning—there are opportunities to passport and streamline all of our benefits. I feel that the responsibilities we've got at the moment are to make what we have in terms of our responsibilities for social security, which is what I believe it should be seen as, as robust, as streamlined and as passported as possible to reach people in these dire times. But, I hope, also, that we can recognise that every time someone goes to a foodbank they get signposted, now, that they're going to actually be able to access—people on prepayment meters—the fuel vouchers. There are so many opportunities when people do come forward who are vulnerable and in need for all of our agencies to work together, and I'm sure we'll be discussing that on Monday.
Diolch am y cwestiwn hynod ddefnyddiol hwn hefyd. A dweud y gwir, bu'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol a minnau yn y cyngor partneriaeth y bore yma gyda phob un o arweinwyr newydd llywodraeth leol yng Nghymru, a chawsom eitem ar yr argyfwng costau byw. Yn wir, diolchais i lywodraeth leol am y rôl y maent wedi’i chwarae, gan eu bod yn darparu nid yn unig y taliadau costau byw a ddarparwyd fel rhan o’r pecyn £385 miliwn, ond maent wedi gallu rheoli a chyflawni cynllun cymorth tanwydd y gaeaf. Cawsom adborth clir yno ar y nifer sy'n manteisio ar y cynllun.
Ddydd Llun, byddaf yn cadeirio uwchgynhadledd ddilynol arall ar yr argyfwng costau byw, unwaith eto gyda’r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol a’r Gweinidog Newid Hinsawdd. Mae 120 o randdeiliaid wedi cofrestru ar gyfer hynny. Fel rhan o hynny, byddwn yn cael cyflwyniad gan arweinydd llywodraeth leol hefyd, gan fod angen inni weithio gyda hwy i sicrhau nid yn unig fod 'Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi' ar gael i hawlio'r hyn a ddarparwn ar ffurf budd-daliadau fel cynllun cymorth tanwydd y gaeaf, ond y ceir ymgysylltu digonol hefyd â'r rhai sy'n darparu ein cronfa gynghori sengl, gan mai Cyngor ar Bopeth, yn amlwg, sy'n darparu gwasanaethau cynghori sengl yn bennaf, a hwy sy’n gweithio ar yr Advicelink ar gyfer ‘Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi'.
Ond ar symleiddio—codais hyn y bore yma—mae cyfleoedd i symleiddio a phasbortio ein holl fudd-daliadau. Teimlaf mai’r cyfrifoldebau sydd gennym ar hyn o bryd yw sicrhau bod yr hyn sydd gennym o ran ein cyfrifoldebau dros nawdd cymdeithasol, sef y ffordd credaf y dylid ei ystyried, mor gadarn ac mor syml â phosibl, a'u bod yn cael eu pasbortio cymaint â phosibl i gyrraedd pobl yn yr amseroedd enbyd hyn. Ond rwy'n gobeithio, hefyd, y gallwn gydnabod, bob tro y bydd rhywun yn mynd i fanc bwyd, eu bod yn cael eu cyfeirio, yn awr, eu bod yn mynd i allu cael mynediad—pobl ar fesuryddion rhagdalu—at y talebau tanwydd. Pan fydd pobl sy'n agored i niwed ac mewn angen yn gofyn am gymorth, ceir cymaint o gyfleoedd i'n holl asiantaethau gydweithio, ac rwy'n siŵr y byddwn yn trafod hynny ddydd Llun.
3. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Heddlu Gogledd Cymru ynghylch effaith cyfrifoldebau gwasanaeth iechyd ar eu llwyth gwaith? OQ58300
3. What discussions has the Minister had with North Wales Police regarding the impact of health service responsibilities on their workload? OQ58300
Thank you for that question. The Welsh Government works closely with the police, police and crime commissioners, and with the health service, not only in north Wales but across Wales as a whole. I have regular meetings and discussions with our partners about a wide range of policing issues.
Diolch am eich cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio’n agos gyda’r heddlu, y comisiynwyr heddlu a throseddu, a chyda’r gwasanaeth iechyd, nid yn unig yng ngogledd Cymru, ond ledled Cymru gyfan. Rwy’n cael cyfarfodydd a thrafodaethau rheolaidd gyda’n partneriaid am ystod eang o faterion sy'n ymwneud â phlismona.
Thank you for that initial response, Minister. Last month, I had the pleasure of joining North Wales Police on one of their shifts, and had the privilege, also, of seeing the fantastic work that they carry out for us in our communities. This is time I spent with them following 10 years previously when I'd gone on shift with the North Wales Police just to observe the work that they do. One of the things that I observed about the difference between 10 years ago and now is the increased difficulties of health service pressures on our police officers and on the police force. This increase in pressures has seen police officers dealing with defibrillators, tied up in A&E for hours on end, at times, waiting for those they may have arrested to be seen, along with assisting with mental health issues—all of which is needed, of course, but I would argue is probably not a good use of police resource and police expertise. It's clear to me that the health service pressures are taking time away from police officers in their usual role, and of course this could lead to our police forces being overrun away from their traditional work. In light of this, Minister, what assessment have you made of the increasing pressures on police officers, and what discussions have you had with the Minister for Health and Social Services regarding this increased pressure?
Diolch am eich ymateb cychwynnol, Weinidog. Fis diwethaf, cefais y pleser o ymuno â Heddlu Gogledd Cymru ar un o’u shifftiau, a chefais y fraint hefyd o weld y gwaith gwych y maent yn ei wneud ar ein rhan yn ein cymunedau. Treuliais yr amser hwn gyda hwy yn dilyn achlysur 10 mlynedd ynghynt pan euthum ar shifft gyda Heddlu Gogledd Cymru i arsylwi ar y gwaith a wnânt. Un o’r pethau y sylwais arnynt am y gwahaniaeth rhwng 10 mlynedd yn ôl a heddiw yw’r anawsterau cynyddol yn sgil pwysau’r gwasanaeth iechyd ar swyddogion yr heddlu ac ar yr heddlu. Mae’r cynnydd hwn wedi arwain at swyddogion yr heddlu’n ymdrin â diffibrilwyr, yn gorfod aros mewn adrannau damweiniau ac achosion brys am oriau lawer, ar brydiau, yn aros i’r bobl y gallent fod wedi’u harestio gael eu gweld, ynghyd â chynorthwyo gyda materion iechyd meddwl—mae angen hynny oll, wrth gwrs, ond byddwn yn dadlau mae'n debyg nad yw'n ddefnydd da o adnoddau ac arbenigedd yr heddlu. Mae'n amlwg i mi fod pwysau'r gwasanaeth iechyd yn mynd ag amser swyddogion yr heddlu yn eu rôl arferol, ac wrth gwrs, gallai hyn arwain at ein heddluoedd yn methu cyflawni eu gwaith traddodiadol. Yng ngoleuni hyn, Weinidog, pa asesiad a wnaethoch o’r pwysau cynyddol ar swyddogion yr heddlu, a pha drafodaethau a gawsoch gyda’r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynghylch y pwysau cynyddol hwn?
Thank you very much, Sam Rowlands, for bringing this to our attention today and congratulations on joining the shift. I think, across the Chamber, there will be people who have already done that or who will take up that opportunity, because it shows you what life is like on the front line, doesn't it, for our police officers and all those who they engage with, not just the citizens that they're engaging with but of course all of the other people at the sharp end, whether it's the ambulance service, accident and emergency—all the emergency care system working together.
The place where these issues are raised is at our policing partnership board, which I or the First Minister chair. We work with policing colleagues, so the chief constables, the police and crime commissioners, and indeed the Secretary of State for Wales joins us, so it's devolved and non-devolved. We're looking at strategic issues. In the last meeting we had, we looked at homelessness and we looked at substance misuse. We regularly look at the pressures of the health service, which policing now have to engage with, and I would say that this policing partnership board is an ideal way of ensuring that we can work, as we do, at a devolved level, in terms of the services. And of course it includes local government, as well as health boards and the police themselves.
But let's also recognise the hard work that's undertaken by our police people across Wales. I am certainly looking forward to joining the anniversary of our PCSOs in a couple of weeks' time, to recognise the work that they do at the sharp end, as well.
Diolch yn fawr iawn am dynnu ein sylw at hyn heddiw, Sam Rowlands, a llongyfarchiadau ar ymuno â’r shifft. Ar draws y Siambr, rwy'n credu y bydd pobl sydd eisoes wedi gwneud hynny neu a fydd yn manteisio ar y cyfle hwnnw, gan ei fod yn dangos i chi sut beth yw bywyd ar y rheng flaen i swyddogion yr heddlu a phawb y maent yn ymwneud â hwy, nid yn unig y dinasyddion y maent yn ymdrin â hwy ond wrth gwrs, yr holl bobl eraill ar y rheng flaen, y gwasanaeth ambiwlans, y gwasanaeth damweiniau ac achosion brys—y system ofal brys gyfan yn gweithio gyda'i gilydd.
Codir y materion hyn yn ein bwrdd partneriaeth plismona, a gadeirir gennyf fi neu’r Prif Weinidog. Rydym yn gweithio gyda phobl ym maes plismona, felly y prif gwnstabliaid, y comisiynwyr heddlu a throseddu, ac yn wir, mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn ymuno â ni, felly mae wedi’i ddatganoli a heb ei ddatganoli. Rydym yn edrych ar faterion strategol. Yn y cyfarfod diwethaf a gawsom, buom yn edrych ar ddigartrefedd ac yn edrych ar gamddefnyddio sylweddau. Rydym yn edrych yn rheolaidd ar y pwysau ar y gwasanaeth iechyd, rhywbeth y mae’n rhaid i blismona fynd i'r afael ag ef bellach, a byddwn yn dweud bod y bwrdd partneriaeth plismona yn ffordd ddelfrydol o sicrhau y gallwn weithio, fel y gwnawn, ar lefel ddatganoledig, o ran y gwasanaethau. Ac wrth gwrs, mae’n cynnwys llywodraeth leol, yn ogystal â'r byrddau iechyd a’r heddlu eu hunain.
Ond gadewch inni gydnabod hefyd y gwaith caled a wneir gan swyddogion yr heddlu ledled Cymru. Rwy’n sicr yn edrych ymlaen at ddathlu pen-blwydd Swyddogion Cymorth Cymunedol yr Heddlu ymhen ychydig wythnosau, i gydnabod y gwaith a wnânt hwy ar y rheng flaen hefyd.
4. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda phartneriaid undebau llafur i ddiogelu buddiannau gweithwyr yn y sector cyhoeddus? OQ58314
4. How is the Welsh Government working with trade union partners to protect the interests of public sector workers? OQ58314
We work in social partnership and are embedding social partnership in public bodies through the Social Partnership and Public Procurement (Wales) Bill to drive improvements in public services and well-being. This builds on existing arrangements with, for example, NHS, local government and the cross-public services forum, the workforce partnership council.
Rydym yn gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol ac yn ymgorffori partneriaeth gymdeithasol mewn cyrff cyhoeddus drwy Fil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru) i ysgogi gwelliannau mewn gwasanaethau cyhoeddus a llesiant. Mae hyn yn adeiladu ar y trefniadau presennol, er enghraifft gyda'r GIG, llywodraeth leol a’r fforwm gwasanaethau ar draws y sector cyhoeddus, cyngor partneriaeth y gweithlu.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog. The Llywydd will certainly be aware that I'll have to declare an interest here as a proud member of two trade unions. [Interruption.] They did know, I believe.
But sadly, Llywydd, we have seen countless examples over the years of bad practice when it does come to supporting workers, and the steps and threats taken by the UK Government recently, not just to undermine devolution but to undermine public sector workers striking for a fair wage, is just the latest in a long line of Tory attacks on workers. But we do do different things in Wales, and it's more important that we continue to work collaboratively with workers and strengthen the relationships with our trade union partners. Can I ask the Minister if she could outline how this could be achieved and whether she agrees with me that the best way for private and public sector workers to protect their interests and their livelihoods and to have a voice to be heard is by joining a trade union?
Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Bydd y Llywydd yn sicr yn ymwybodol y bydd yn rhaid imi ddatgan buddiant yma fel aelod balch o ddau undeb llafur. [Torri ar draws.] Roeddent yn gwybod, rwy'n credu.
Ond yn anffodus, Lywydd, rydym wedi gweld enghreifftiau di-rif dros y blynyddoedd o arferion gwael o ran cefnogi gweithwyr, a’r camau a’r bygythiadau a wnaed gan Lywodraeth y DU yn ddiweddar, nid yn unig i danseilio datganoli ond i danseilio gweithwyr y sector cyhoeddus sy’n streicio am gyflog teg, yw'r diweddaraf mewn cyfres hir o ymosodiadau gan y Torïaid ar weithwyr. Ond rydym yn gwneud pethau gwahanol yng Nghymru, ac mae'n bwysicach ein bod yn parhau i weithio ar y cyd â gweithwyr ac yn cryfhau'r berthynas â'n partneriaid yn yr undebau llafur. A gaf fi ofyn i’r Gweinidog amlinellu sut y gellid cyflawni hyn, ac a yw’n cytuno â mi mai’r ffordd orau i weithwyr y sector preifat a’r sector cyhoeddus ddiogelu eu buddiannau a’u bywoliaeth a sicrhau bod eu llais yn cael ei glywed yw drwy ymuno ag undeb llafur?
Can I thank the Member for his question? It'll come as no surprise to others in the Chamber that I wholeheartedly agree with the points that Jack Sargeant made there. I think the approach of the UK Government when it comes to trade unions and workers' rights in particular, and particularly their hidden-away, almost, announcement of their intention to try and repeal the Trade Union (Wales) Act, and their copious attacks across the UK in terms of trying to roll back workers' rights, shows a disregard not just for workers, but a disrespect for devolution as well. And instead of attempting to attack workers who are the backbone of our public services, who are feeling the pinch themselves of the cost-of-living crisis, they should actually go back and re-enact their commitment to an employment Bill, to actually improve the support for people in work and improve their rights.
I agree with you that strong and effective trade unions are not just in the best interests of workers and communities, but our country as a whole, and despite some of the rhetoric we might hear from some of our colleagues—not always in this place, but maybe elsewhere and in the right-wing media—actually, a positive view of trade unions is one that is reflected by much of the public in Wales, as we can see that trade union membership levels increased in Wales by 33,000 between 2020 and 2021; the only nation in the UK to see an increase. And when we talk about social partnership, it's not just about talking the talk, it's about walking the walk. Social partnership working goes beyond legislation; it's about a value-based approach of working together for the common interest and shared purpose, and it has a huge potential to drive change not just for individuals but collectively for our communities.
A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei gwestiwn? Ni fydd yn syndod i eraill yn y Siambr fy mod yn cytuno’n llwyr â’r pwyntiau mae Jack Sargeant wedi’u gwneud, ac rwy’n credu bod agwedd Llywodraeth y DU tuag at undebau llafur a hawliau gweithwyr yn benodol, ac yn arbennig eu cyhoeddiad cudd, bron, o’u bwriad i geisio diddymu Deddf Undebau Llafur (Cymru), a’u hymosodiadau helaeth ar draws y DU o ran ceisio cael gwared ar hawliau gweithwyr, nid yn unig yn amharchus i weithwyr ond yn amharchus tuag at ddatganoli hefyd. Ac yn lle mynd ati i ymosod ar weithwyr sy’n asgwrn cefn ein gwasanaethau cyhoeddus, sy’n teimlo’r argyfwng costau byw eu hunain, dylent ailweithredu eu hymrwymiad i Fil cyflogaeth, i wella'r cymorth i bobl mewn gwaith a gwella eu hawliau.
Cytunaf â chi fod undebau llafur cryf ac effeithiol yn fuddiol i'n gwlad yn ei chyfanrwydd nid gweithwyr a chymunedau yn unig, ac er gwaethaf peth o’r rhethreg rydym yn ei chlywed gan rai o’n cyd-Aelodau—nid bob amser yn y lle hwn, ond efallai mewn mannau eraill ac yn y cyfryngau asgell dde—mae barn gadarnhaol am undebau llafur yn un a adlewyrchir gan lawer o’r cyhoedd yng Nghymru mewn gwirionedd, oherwydd gallwn weld bod lefelau aelodaeth o undebau llafur yng Nghymru wedi cynyddu 33,000 rhwng 2020 a 2021; yr unig wlad yn y DU i weld cynnydd. A phan fyddwn yn sôn am bartneriaeth gymdeithasol, mae'n ymwneud â gweithredu yn hytrach na siarad yn unig. Mae gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol yn mynd y tu hwnt i ddeddfwriaeth; mae'n ymwneud â dull o gydweithio sy'n seiliedig ar werthoedd er budd cyffredin a phwrpas cyffredin ac mae iddo botensial enfawr i ysgogi newid nid yn unig i unigolion ond yn gyfunol i'n cymunedau.
I want to thank Jack Sargeant for bringing this very important question here today. Few people in this Chamber know I was actually a member of Unison once upon a time, so I actually do care about the interests of our public sector workers across Wales.
This Senedd passed the Trade Union (Wales) Act in 2017 under conferred powers, and since the 2017 Wales Act, the devolved competency was reserved back to the UK Government. I respect devolution and the laws that are passed in this Senedd, even if I don’t sometimes fundamentally agree with them.
Minister, there are dispute resolution process frameworks in place to try and work out disputes between Governments, so I’d like to know whether this is something that will be put into the dispute resolution process to try and work through to find a solution to this programme. Because I think we need to find a way through this impasse to make sure that devolution and constitutional settlements right across the United Kingdom are respected, because we are elected here in our own right to make laws for the people of Wales.
Hoffwn ddiolch i Jack Sargeant am gyflwyno’r cwestiwn pwysig hwn yma heddiw. Ychydig iawn o bobl yn y Siambr hon sy’n gwybod fy mod yn arfer bod yn aelod o Unsain amser maith yn ôl, felly mae buddiannau ein gweithwyr yn y sector cyhoeddus ledled Cymru yn bwysig i mi.
Pasiodd y Senedd hon Ddeddf Undebau Llafur (Cymru) 2017 o dan y drefn rhoi pwerau ac ers Deddf 2017 (Cymru), cafodd y cymhwysedd datganoledig ei gadw'n ôl gan Lywodraeth y DU. Rwy’n parchu datganoli a’r deddfau sy’n cael eu pasio yn y Senedd hon, hyd yn oed os nad wyf yn cytuno’n sylfaenol â hwy weithiau.
Weinidog, mae fframweithiau prosesau datrys anghydfodau ar waith i geisio datrys anghydfodau rhwng Llywodraethau, felly hoffwn wybod a yw hyn yn rhywbeth a fydd yn cael ei roi drwy broses datrys anghydfodau i geisio dod o hyd i ateb i’r rhaglen hon? Oherwydd rwy’n credu bod angen inni ddod o hyd i ffordd drwy’r cyfyngder hwn i wneud yn siŵr bod datganoli a setliadau cyfansoddiadol ar draws y Deyrnas Unedig yn cael eu parchu, oherwydd cawsom ein hethol yma yn ein hawl ein hunain i greu deddfau ar gyfer pobl Cymru.
Can I genuinely thank the Member for his thoughtful and considered contribution there? I want to start off by saying, James, I'm sure you'd be very welcome to rejoin Unison, but I think there was a ripple—[Interruption.]—there was a ripple of shock waves from the benches next to you with your revelation of being a former trade union member. But trade unions are for everybody, and as we said, it's the best way to represent and protect yourself within the workplace and work together.
I know there's a series of questions on the same issue that you raised for my colleague the Counsel General coming up after this, and I'm sure the points that you take on board are ones that are very prescient, and I'm sure the Counsel General will be very happy to pick that up and take it forward, and I thank you for your contribution.
A gaf fi ddiolch yn ddiffuant i’r Aelod am ei gyfraniad meddylgar ac ystyriol? Rwyf am ddechrau drwy ddweud, James, fy mod yn siŵr y byddai croeso mawr i chi ailymuno ag Unsain, ond rwy'n credu bod y meinciau nesaf atoch—[Torri ar draws.]—wedi cael cryn syndod o glywed eich bod yn arfer bod yn gyn-aelod o undeb llafur. Ond mae undebau llafur yno i bawb, ac fel y dywedasom, dyma'r ffordd orau i gynrychioli ac amddiffyn eich hun yn y gweithle a chydweithio.
Gwn fod cyfres o gwestiynau ar yr un mater a godwyd gennych ar gyfer fy nghyd-Aelod, y Cwnsler Cyffredinol, i ddod ar ôl hyn, ac rwy’n siŵr y bydd y pwyntiau y byddwch yn eu hystyried yn rhai amserol iawn, ac rwy’n siŵr y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn hapus iawn i fwrw ymlaen â hynny, a diolch ichi am eich cyfraniadau.
5. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am lefelau tlodi tanwydd yn Ynys Môn? OQ58308
5. Will the Minister provide an update on fuel poverty levels in Ynys Môn? OQ58308
Diolch yn fawr. Up to 45 per cent of all Welsh households could be in fuel poverty following the price cap increase of April 2022, using the Welsh fuel poverty measure. The last estimates collected for Ynys Môn in 2018 estimated a rate of fuel poverty higher than the Welsh national average at the time.
Diolch yn fawr. O ddefnyddio mesur tlodi tanwydd Cymru, gallai hyd at 45 y cant o holl aelwydydd Cymru fod mewn tlodi tanwydd yn dilyn codi'r cap pris ym mis Ebrill 2022. Roedd yr amcangyfrifon diwethaf a gasglwyd ar gyfer Ynys Môn yn 2018 yn amcangyfrif bod y gyfradd tlodi tanwydd yno yn uwch na chyfartaledd cenedlaethol Cymru ar y pryd.
Diolch am yr ateb yna, ac mae'n frawychus, ond ydy hi, ac rydyn ni'n gweld sut mae costau o ran ynni a thanwydd, fel rhan o'r argyfwng costau byw ehangach, yn dyfnhau o ddydd i ddydd, bron, a'r caledi ariannol mae rhai o fy etholwyr mwyaf bregus i yn ei wynebu. Dŷn ni'n ei weld o yn y cynnydd mewn galw am wasanaethau banc bwyd, er enghraifft. Roeddwn i'n gweld yr wythnos yma Cyngor Sir Ynys Môn, mewn partneriaeth efo Elfennau Gwyllt, yn arwain ar brosiect newydd i ddarparu ffrwythau a llysiau ffres i fanc bwyd Ynys Môn, banc Amlwch a Bwyd Da Môn, a dwi'n llongyfarch pawb sy'n rhan o'r cynllun hwnnw—dwi'n siŵr y bydd y Gweinidog yn ymuno â mi yn hynny o beth—ond mae'n gywilydd bod angen hynny.
Mae disgwyl i brisiau ynni, wrth gwrs, godi eto wrth i'r cap godi ymhellach yn ddiweddarach y flwyddyn yma. Fy nghwestiwn i ydy: pa gamau mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd rŵan i ystyried yr opsiynau ar gyfer rhoi cefnogaeth ychwanegol i fy etholwyr mwyaf bregus i pan ddaw'r ergyd drom arall honno'n ddiweddarach yn y flwyddyn?
Thank you for that answer, and it is astonishing, isn't it, and we see how costs in terms of energy and fuel, as part of the cost-of-living crisis more broadly, are deepening from day to day, nearly, and the financial hardship that some of my most vulnerable constituents are seeing. We see it in the increasing demand for foodbank services. We've see this week Ynys Môn council, in partnership with Elfennau Gwyllt-Wild Elements, leading on a new project to provide fruit and vegetables to Ynys Môn foodbank, Amlwch foodbank and Bwyd Da Môn-Môn Good Food, and I congratulate everyone who's part of that scheme—and I'm sure the Minister will join me in that—but it is shameful that we need that.
There is an expectation for fuel prices to rise again, as the cap rises further later in the year. And my question is: what steps is the Welsh Government taking now to consider the options for providing additional support to my most vulnerable constituents when that heavier blow arrives later in the year?
Diolch yn fawr, Rhun ap Iorwerth. A very important question and, indeed, we discussed the cost-of-living crisis with the council leaders in the partnership council this morning. Council leaders were also raising these concerns, but also raising positive examples of how communities are coming together, the foodbanks and food pantries; FareShare, the charity working across Wales; Lesley Griffiths liaising with the supermarkets; and also agricultural farmers. Everyone's playing their part to try and support the most vulnerable. I said that we are going to—. In terms of our 'Claim what's yours', we're getting people to claim what they can, and we've got our new fuel vouchers, which are really important for pre-payment households, but also people off-grid in terms of the heat fund. The next iteration of our fuel support scheme will start to be paid earlier. We'll be announcing that in the next couple of weeks.
But I do think this does also need a response from the UK Government. They have the powers. We have asked consistently, and I hope you will join us in backing this, that the UK Government should lower the price cap for lower income households to ensure they can meet the costs of their energy needs and remove all social environment policy costs from household energy bills. They do that in the rest of Europe; why isn't the UK Government doing that? Meet those costs for general taxation, restore the £20 uplift in universal credit, uprate benefits from 2022-23 to match inflation. A 3.1 per cent benefit uplift—look at inflation at 9 per cent. So, we will do what we can. The fuel support scheme, the fuel foundation vouchers and, indeed, following on with the cost-of-living payments that have been made, the £150, with which more than £1.4 million paid so far. But also, please, let's work together to get the UK Government to address these issues and, indeed, address them as we're holding a second cost-of-living summit on Monday.
Diolch yn fawr, Rhun ap Iorwerth. Cwestiwn pwysig iawn ac yn wir, buom yn trafod yr argyfwng costau byw gydag arweinwyr y cynghorau yn y cyngor partneriaeth y bore yma. Roedd arweinwyr cynghorau hefyd yn mynegi’r pryderon hyn, ond roeddent hefyd yn nodi enghreifftiau cadarnhaol o sut y mae cymunedau’n dod at ei gilydd, y banciau bwyd a’r pantris bwyd; FareShare, yr elusen sy'n gweithio ledled Cymru; Lesley Griffiths yn cysylltu â'r archfarchnadoedd; a hefyd ffermwyr amaethyddol. Mae pawb yn chwarae eu rhan i geisio cefnogi'r rhai mwyaf agored i niwed. Dywedais ein bod yn bwriadu—. O ran 'Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi', rydym yn annog pobl i hawlio'r hyn a allant, ac mae gennym ein talebau tanwydd newydd, sy'n wirioneddol bwysig i aelwydydd sy'n rhagdalu, ond hefyd pobl oddi ar y grid o ran y gronfa wres. Bydd yr iteriad nesaf o'n cynllun cymorth tanwydd yn dechrau cael ei dalu'n gynt. Byddwn yn cyhoeddi hwnnw mewn ychydig wythnosau.
Ond rwy’n credu bod angen ymateb gan Lywodraeth y DU i hyn hefyd. Hwy sydd â’r pwerau. Rydym wedi gofyn yn gyson, a gobeithiaf y byddwch yn ymuno â ni ac yn cefnogi hyn, y dylai Llywodraeth y DU ostwng y cap pris ar gyfer aelwydydd incwm is er mwyn sicrhau y gallant dalu costau eu hanghenion ynni a chael gwared ar holl gostau polisi amgylchedd cymdeithasol o filiau ynni'r cartref. Maent yn gwneud hynny yng ngweddill Ewrop; pam nad yw Llywodraeth y DU yn gwneud hynny? Talu'r costau hynny ar gyfer trethiant cyffredinol, adfer yr £20 ychwanegol mewn credyd cynhwysol, uwchraddio budd-daliadau o 2022-23 ymlaen i gyfateb â chwyddiant. Cynnydd o 3.2 y cant mewn budd-daliadau—edrychwch ar chwyddiant ar 9 y cant. Felly, fe wnawn yr hyn a allwn. Y cynllun cymorth tanwydd, talebau’r sefydliad tanwydd ac yn wir, dilyn y taliadau costau byw a wnaed, y £150, y talwyd mwy na £1.4 miliwn ohono hyd yn hyn. Ond hefyd, os gwelwch yn dda, gadewch inni weithio gyda'n gilydd i sicrhau bod Llywodraeth y DU yn mynd i'r afael â'r materion hyn, ac yn wir, yn rhoi sylw iddynt wrth i ni gynnal ail uwchgynhadledd costau byw ddydd Llun.
I'm grateful to you for agreeing to attend next Monday's meeting of the cross-party on fuel poverty and energy efficiency, which will have a particular focus on vulnerable rural households, including those in rural Ynys Môn and across north Wales. Amongst these, tenants who have their gas and electric included in their rent are likely to have missed out in the last round of the Welsh Government's winter fuel support scheme, as they were not the named energy bill payer at their address. What action, therefore, is the Welsh Government considering to address that for the next round?
Rwy’n ddiolchgar ichi am gytuno i fynychu cyfarfod trawsbleidiol ar dlodi tanwydd ac effeithlonrwydd ynni ddydd Llun nesaf, a fydd yn canolbwyntio’n benodol ar aelwydydd gwledig agored i niwed, gan gynnwys y rheini yng nghefn gwlad Ynys Môn ac ar draws gogledd Cymru. Ymhlith y rhain, mae tenantiaid sydd â'u nwy a’u trydan wedi’u cynnwys yn eu rhent yn debygol o fod wedi'u methu yn rownd olaf cynllun cymorth tanwydd y gaeaf Llywodraeth Cymru, oherwydd nad hwy oedd y talwr biliau ynni a enwyd yn eu cyfeiriad. Pa gamau, felly, y mae Llywodraeth Cymru yn eu hystyried i fynd i’r afael â hynny ar gyfer y rownd nesaf?
I look forward, Mark Isherwood, to joining you, as I have every time I've had this invitation to the cross-party group, and, indeed, also, it'll be just alongside our summit as well. We'll certainly look at this issue in terms of making sure that our bespoke Welsh fuel support scheme reaches those tenants who need it most.
Mark Isherwood, rwy'n edrych ymlaen at ymuno â chi, fel rwyf wedi’i wneud bob tro y cefais wahoddiad i’r grŵp trawsbleidiol, a hefyd yn wir, bydd yn digwydd ochr yn ochr â’n huwchgynhadledd. Byddwn yn sicr yn edrych ar y mater hwn i wneud yn siŵr bod ein cynllun cymorth tanwydd pwrpasol yn cyrraedd y tenantiaid sydd ei angen fwyaf.
6. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o allu plant a phobl ifanc mewn sefydliadau gofal preswyl sy'n cael eu rhedeg yn annibynnol i gael mynediad at eiriolwr annibynnol? OQ58301
6. What assessment has the Minister made of the ability of children and young people in independently run residential care institutions to access an independent advocate? OQ58301
Diolch yn fawr, Jane, am eich cwestiwn pwysig iawn.
Thank you for your very important question, Jane.
The national approach to statutory advocacy, established in 2017, addresses the issue of access, availability and provision of advocacy for all children and young people, including those in residential care settings. The national approach is monitored by the national forum that oversees accessibility of advocacy provision across Wales.
Mae’r dull cenedlaethol o ymdrin ag eiriolaeth statudol, a sefydlwyd yn 2017, yn mynd i’r afael â hygyrchedd, argaeledd a darpariaeth eiriolaeth i bob plentyn a pherson ifanc, gan gynnwys y rheini mewn lleoliadau gofal preswyl. Mae’r dull cenedlaethol yn cael ei fonitro gan y fforwm cenedlaethol sy’n goruchwylio hygyrchedd darpariaeth eiriolaeth ledled Cymru.
Diolch, Gweinidog. Thank you firstly for the Welsh Government's different approach to that of the UK Conservative Government in relation to removing profit from the care of children looked after. It's an important step forward, and I'm grateful to the Welsh Government for their support on this issue. As you say, Minister, in 2017 the Welsh Government committed themselves to ensuring that every child has access to an independent advocate. And yet, an independent report commissioned by Tros Gynnal Plant, which you know about, of course—Wales's leading children's rights charity—estimates that the majority of private providers of children's care have no provision of residential visiting advocacy and that most, for example organisations like Stepping Stones and Priory, do not have residential visiting advocacy at all. Given what we know of how we can engage with children, residential visiting advocacy is the most effective as it builds trust with children. So, my question, Minister, is: what could you be doing to accelerate and work harder to ensure that every single child who is looked after has that right to access independent advocacy? Thank you. Diolch yn fawr iawn.
Diolch, Weinidog. Yn gyntaf, diolch i Lywodraeth Cymru am fabwysiadu agwedd wahanol i un Llywodraeth Geidwadol y DU mewn perthynas â chael gwared ar elw o ofal plant sy’n derbyn gofal. Mae'n gam pwysig ymlaen, ac rwy’n ddiolchgar i Lywodraeth Cymru am eu cefnogaeth ar y mater hwn. Fel y dywedwch, Weinidog, yn 2017, ymrwymodd Llywodraeth Cymru i sicrhau bod mynediad at eiriolwr annibynnol ar gael i bob plentyn. Ac eto, mae adroddiad annibynnol a gomisiynwyd gan Tros Gynnal Plant, y gwyddoch amdano, wrth gwrs—prif elusen hawliau plant Cymru—yn amcangyfrif nad oes gan y mwyafrif o ddarparwyr gofal plant preifat unrhyw ddarpariaeth eiriolaeth ymweliadau preswyl ac nad oes gan y rhan fwyaf o sefydliadau, fel Stepping Stones a Priory er enghraifft, eiriolaeth ymweliadau preswyl o gwbl. O ystyried yr hyn a wyddom ynglŷn â sut y gallwn ymgysylltu â phlant, eiriolaeth ymweliadau preswyl yw’r mwyaf effeithiol gan ei fod yn meithrin ymddiriedaeth gyda phlant. Felly, fy nghwestiwn, Weinidog, yw: beth y gallech chi ei wneud i weithio’n galetach a chyflymu’r gwaith o sicrhau bod gan bob plentyn unigol sy’n derbyn gofal yr hawl honno i gael mynediad at eiriolaeth annibynnol? Diolch yn fawr iawn.
Diolch yn fawr, Jane. Can I just say, again—I want to put on the record, and the Deputy Minister for Social Services would say it with me, as we do as a Welsh Government—that removing profit from the care of looked-after children is a key component of our wider vision for the reform of children's social services. And progress is being made; a multi-agency programme board, chaired by the chief social care officer, is now moving forward in terms of governance impact assessments and working collaboratively with our stakeholders. And I think that that is the response to the question that you raise about how we can have consistency and co-ordination of services across the six regions of Wales with a national approach to statutory advocacy. In fact, the Deputy Minister will shortly be issuing a statement about this, and the national forum, of course, has looked at this national approach to statutory advocacy, and, indeed, looking at all of this for improving outcomes for looked-after children. And I know that, in the work of Tros Gynnal Plant, they've looked at this and, of course, the point for the Minister now is to come forward with her written statement, which is due imminently, on the approach resulting from the national approach to statutory advocacy task and finish group's legacy.
Diolch yn fawr, Jane. A gaf fi ddweud, unwaith eto—rwyf eisiau cofnodi, a byddai'r Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol yn ei ddweud gyda mi, fel y gwnawn ni fel Llywodraeth Cymru—fod dileu elw o ofal plant sy'n derbyn gofal yn elfen allweddol o'n gweledigaeth ehangach ar gyfer diwygio gwasanaethau cymdeithasol plant. Ac mae cynnydd yn cael ei wneud; mae bwrdd rhaglen amlasiantaeth, a gadeirir gan y prif swyddog gofal cymdeithasol, bellach yn symud ymlaen gydag asesiadau effaith llywodraethu a chydweithio â'n rhanddeiliaid. A chredaf mai dyna'r ymateb i'r cwestiwn a ofynnwch ynglŷn â sut y gallwn sicrhau cysondeb a chydgysylltu gwasanaethau ar draws chwe rhanbarth Cymru gyda dull cenedlaethol o weithredu eiriolaeth statudol. Yn wir, bydd y Dirprwy Weinidog yn cyhoeddi datganiad am hyn cyn bo hir, ac mae'r fforwm cenedlaethol, wrth gwrs, wedi edrych ar y dull cenedlaethol hwn o weithredu eiriolaeth statudol, ac yn wir, yn edrych ar hyn i gyd er mwyn gwella canlyniadau i blant sy'n derbyn gofal. A gwn fod gwaith Tros Gynnal Plant wedi edrych ar hyn ac wrth gwrs, yn awr mae angen i'r Gweinidog gyflwyno ei datganiad ysgrifenedig, sydd i'w gyhoeddi'n fuan, ar y dull sy'n deillio o'r dull cenedlaethol o weithredu'r hyn a etifeddwyd gan y grŵp gorchwyl a gorffen ar eiriolaeth statudol.
It's disappointing to see that the Welsh Government is continuing to abolish private children's provision here in Wales, given that it makes up, indeed, 80 per cent of the sector. What the Government should be focusing on is getting the number of children in care out of the system into stable homes. Can the Minister outline what process is in place to meet with the private children's residential care sector and what the timeline is for the Government's plans? In terms of advocacy, what confidence does the Minister have that the newly appointed children's commissioner will stand up for children in care, considering her historical social media content?
Mae'n siomedig gweld bod Llywodraeth Cymru yn parhau i ddiddymu'r ddarpariaeth breifat ar gyfer plant yma yng Nghymru, o gofio ei bod yn ffurfio 80 y cant o'r sector. Yr hyn y dylai'r Llywodraeth fod yn canolbwyntio arno yw dod â'r plant mewn gofal allan o'r system i gartrefi sefydlog. A all y Gweinidog amlinellu pa broses sydd ar waith i gyfarfod â'r sector gofal preswyl preifat i blant a beth yw'r amserlen ar gyfer cynlluniau'r Llywodraeth? O ran eiriolaeth, pa mor hyderus yw'r Gweinidog y bydd y comisiynydd plant a benodwyd yn ddiweddar yn sefyll dros blant mewn gofal, o ystyried y cynnwys a welwyd ganddi ar y cyfryngau cymdeithasol yn hanesyddol?
No, I think I shall disagree with every point. It's hard to answer, isn't it, a question like that? Well, it's not questions, it's comments—it's comments, which I won't be responding to in terms of your last point at all. We have an independent children's commissioner who was appointed by a cross-party panel, and we wish her well in her post.
But can I say that this, of course, is a commitment from this Welsh Government, in our programme for government, supported, I know, by Plaid Cymru and the Welsh Liberal Democrats, that we remove, we eliminate, private profit from the care of looked-after children and that we progress with it. And of course that involves working with stakeholders as we progress that. Of course, it's collaborative work with our stakeholders and it's about transitioning to not-for-profit provisioning. The transition is key and the support for our looked-after children—the First Minister answered this in full yesterday afternoon—I think is robust in terms of our commitment to ensuring that we're not just caring for our looked-after children, but also that we ensure that fewer children have to come into the looked-after care system.
Na, rwy'n credu fy mod yn anghytuno â phob pwynt. Mae'n anodd ateb cwestiwn fel hwnnw, onid yw? Wel, nid cwestiynau ydynt, ond sylwadau—sylwadau ydynt, ac ni fyddaf yn ymateb i'ch pwynt olaf o gwbl. Mae gennym gomisiynydd plant annibynnol a benodwyd gan banel trawsbleidiol, ac rydym yn dymuno'n dda iddi yn ei swydd.
Ond a gaf fi ddweud bod hwn, wrth gwrs, yn ymrwymiad gan y Llywodraeth hon yng Nghymru, yn ein rhaglen lywodraethu, a gefnogir, rwy'n gwybod, gan Blaid Cymru a Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, y byddwn yn cael gwared ar elw preifat o ofal plant sy'n derbyn gofal ac yn bwrw ymlaen â hynny. Ac wrth gwrs, mae hynny'n golygu gweithio gyda rhanddeiliaid wrth inni fwrw ymlaen â hynny. Wrth gwrs, mae'n waith cydweithredol gyda'n rhanddeiliaid ac mae'n ymwneud â newid i ddarpariaeth ddielw. Mae'r newid yn allweddol ac mae'r gefnogaeth i'n plant sy'n derbyn gofal—atebodd y Prif Weinidog y cwestiwn hwn yn llawn brynhawn ddoe—yn gadarn yn fy marn i o ran ein hymrwymiad i sicrhau ein bod yn gofalu am ein plant sy'n derbyn gofal, ond hefyd ein bod yn sicrhau bod llai o blant yn gorfod dod i mewn i'r system plant sy'n derbyn gofal.
7. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effaith Bil Hawliau arfaethedig Llywodraeth y DU ar y fframwaith deddfwriaethol a pholisi yng Nghymru? OQ58292
7. What assessment has the Minister made of the impact of the UK Government's proposed Bill of Rights on the legislative and policy framework in Wales? OQ58292
Thank you, Huw Irranca-Davies. The Welsh Government did not see the bill before it was introduced. It requires and is now receiving careful consideration, and we certainly continue to hold fundamental concerns about its potential regressive impact on human rights in the UK and on our positive agenda in Wales.
Diolch, Huw Irranca-Davies. Ni welodd Llywodraeth Cymru y bil cyn iddo gael ei gyflwyno. Mae'n galw am, ac mae bellach yn cael ystyriaeth ofalus, ac rydym yn sicr yn parhau i fod â phryderon sylfaenol am ei effaith anflaengar bosibl ar hawliau dynol yn y DU ac ar ein hagenda gadarnhaol yng Nghymru.
So, Minister, thank you for the answer, and apologies for a slight diversion into history, but we know that it was in the shadow of world war two that Churchill and Mitterrand and others backed a convention, supported by 100 parliamentarians from the 12 member states of the Council of Europe, to draft this charter of human rights and establish a court to enforce it. The British MP and lawyer Sir David Maxwell Fyfe was one of the leading members who guided the drafting of the convention, but, as a prosecutor at the Nuremberg trials, he had first-hand knowledge of how international justice could be applied effectively.
The UK Government has now decided, in its wisdom, it can do the job better. We will see. But the European Court of Human Rights have made it clear that the competence of Welsh institutions could be changed, depending on the scope of this brave new bill of rights, and this might materially affect the breadth and nature of our devolved competences. Our recent experience with the UK Government in this respect has not been good, so do you have confidence, Minister, that the views of Wales and the rights of people in Wales will be protected in the drafting of this UK bill of rights?
Felly, Weinidog, diolch am yr ateb, ac ymddiheuriadau am wyro ychydig i hanes, ond gwyddom mai yng nghysgod yr ail ryfel byd y cefnogodd Churchill a Mitterrand ac eraill gonfensiwn, gyda chefnogaeth 100 o seneddwyr o 12 aelod-wladwriaeth Cyngor Ewrop, i ddrafftio'r siarter hawliau dynol a sefydlu llys i'w gorfodi. Yr AS Prydeinig a'r cyfreithiwr Syr David Maxwell Fyfe oedd un o'r aelodau blaenllaw a arweiniodd y gwaith o ddrafftio'r confensiwn, ond fel erlynydd yn nhreialon Nuremberg, roedd ganddo wybodaeth uniongyrchol o'r modd y gellid cymhwyso cyfiawnder rhyngwladol yn effeithiol.
Mae Llywodraeth y DU bellach wedi penderfynu, yn ei doethineb, y gall wneud y gwaith yn well. Cawn weld. Ond mae Llys Hawliau Dynol Ewrop wedi dweud yn glir y gellid newid cymhwysedd sefydliadau Cymru, yn dibynnu ar gwmpas y bil hawliau newydd hwn, a gallai effeithio'n sylweddol ar ehangder a natur ein cymwyseddau datganoledig. Nid yw ein profiad diweddar gyda Llywodraeth y DU wedi bod yn dda yn hyn o beth, felly a ydych yn hyderus, Weinidog, y bydd barn Cymru a hawliau pobl yng Nghymru yn cael eu diogelu wrth ddrafftio bil hawliau'r DU?
Well, thank you for that supplementary question. We made clear our fundamental opposition to the proposals in the Bill of Rights Bill during consultation at the start of the year, and you know the Counsel General and I issued a written statement on 22 June, reinforcing our concerns. Last week, we had an excellent cross-party group, chaired by Sioned Williams, on human rights. The voice from civil society was so strong, as well as cross-party representation, making clear their concerns about the Bill, and, of course, that spreads well beyond Government—absolute rejection of all the consultation responses that came out against the so-called bill of rights. We also now are setting up a human rights advisory group. It's meeting later this month; we'll be discussing the Bill. We want to take forward a positive and progressive plan of action to strengthen and advance equality and human rights for all the people of Wales. The situation now in terms of the UK Government: let's call on them again today to change direction while it's still possible to do so. Perhaps some of those who resigned might join us in that call today.
Wel, diolch ichi am y cwestiwn atodol hwnnw. Fe wnaethom ein gwrthwynebiad sylfaenol i'r cynigion yn y Bil Hawliau yn glir yn ystod yr ymgynghoriad ar ddechrau'r flwyddyn, ac fe wyddoch i'r Cwnsler Cyffredinol a minnau gyhoeddi datganiad ysgrifenedig ar 22 Mehefin i atgyfnerthu ein pryderon. Yr wythnos diwethaf, cawsom gyfarfod grŵp trawsbleidiol rhagorol, dan gadeiryddiaeth Sioned Williams, ar hawliau dynol. Roedd llais y gymdeithas sifil mor gryf, yn ogystal â chynrychiolaeth drawsbleidiol, yn egluro eu pryderon am y Bil, ac wrth gwrs, mae hynny'n ymestyn ymhell y tu hwnt i'r Llywodraeth—gwrthodwyd yn llwyr yr holl ymatebion i'r ymgynghoriad a gyflwynwyd yn erbyn y bil hawliau fel y'i gelwir. Rydym hefyd yn awr yn sefydlu grŵp cynghori ar hawliau dynol. Mae'n cyfarfod yn ddiweddarach y mis hwn; byddwn yn trafod y Bil. Rydym eisiau bwrw ymlaen â chynllun gweithredu cadarnhaol a blaengar i gryfhau a hyrwyddo cydraddoldeb a hawliau dynol i holl bobl Cymru. Y sefyllfa yn awr o ran Llywodraeth y DU: gadewch inni alw arnynt eto heddiw i newid cyfeiriad tra bo modd gwneud hynny. Efallai y gallai rhai o'r rhai a ymddiswyddodd ymuno â ni yn yr alwad honno heddiw.
8. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gerrig milltir cenedlaethol ar gyfer cyflawni nodau llesiant Llywodraeth Cymru? OQ58297
8. Will the Minister provide an update on national milestones for achieving the Welsh Government's well-being goals? OQ58297
Diolch yn fawr, Rhys ab Owen. National milestones are an important part of Shaping Wales' Future. We're delivering the national milestones in two waves. The first wave was laid before the Senedd in December 2021 and the consultation on wave 2 was published in June. This autumn's 'Wellbeing of Wales' report will include a progress update on the national milestones.
Diolch yn fawr, Rhys ab Owen. Mae cerrig milltir cenedlaethol yn rhan bwysig o Llunio Dyfodol Cymru. Rydym yn cyflwyno'r cerrig milltir cenedlaethol mewn dau gam. Gosodwyd y cam cyntaf gerbron y Senedd ym mis Rhagfyr 2021 a chyhoeddwyd yr ymgynghoriad ar gam 2 ym mis Mehefin. Bydd adroddiad 'Llesiant Cymru' yr hydref hwn yn cynnwys diweddariad cynnydd ar y cerrig milltir cenedlaethol.
Diolch yn fawr, Weinidog. You'll be aware that I'm concerned about the lack of enforceability powers behind the well-being goals. What would be the consequences of not achieving the national milestones?
Diolch yn fawr, Weinidog. Fe fyddwch yn ymwybodol fy mod yn pryderu am y diffyg pwerau gorfodi y tu ôl i'r nodau llesiant. Beth fyddai canlyniadau peidio â chyflawni'r cerrig milltir cenedlaethol?
Well, it's vital in terms of enforceability. It's about delivering our goals, isn't it, our national milestones. So, we've got agreed national milestone values, which do represent that shared vision for Wales. And we did develop those in collaboration with public bodies and stakeholders. But we have to recognise, in terms of the national milestones, that all public bodies that are captured in the Act have to outline what steps they're taking to contribute to their success. And, indeed, you have to hold us to account, as you do, and, indeed, we hold those public bodies to account as well. And this is crucial in terms of the work that's being undertaken as well by the Equality and Social Justice Committee in terms of looking at the efficacy of the Act as well as a post-legislative review.
Wel, mae'n hanfodol o ran gorfodadwyedd. Mae'n ymwneud â chyflawni ein nodau, onid yw, ein cerrig milltir cenedlaethol. Felly, rydym wedi cytuno ar werthoedd cerrig milltir cenedlaethol, sy'n cynrychioli'r weledigaeth gyffredin ar gyfer Cymru. Ac fe wnaethom ddatblygu'r rheini ar y cyd â chyrff cyhoeddus a rhanddeiliaid. Ond mae'n rhaid inni gydnabod, o ran y cerrig milltir cenedlaethol, fod yn rhaid i bob corff cyhoeddus sy'n cael ei gynnwys yn y Ddeddf amlinellu pa gamau y maent yn eu cymryd i gyfrannu at eu llwyddiant. Ac yn wir, rhaid i chi ein dwyn i gyfrif, fel y gwnewch, ac yn wir, rydym yn dwyn y cyrff cyhoeddus hynny i gyfrif hefyd. Ac mae hyn yn hanfodol o safbwynt y gwaith sy'n cael ei wneud hefyd gan y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol ar edrych ar effeithiolrwydd y Ddeddf yn ogystal ag adolygiad ôl-ddeddfwriaethol.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Sarah Murphy.
The next item is questions to the Counsel General and Minister for the Constitution, and the first question is from Sarah Murphy.
1. Pa asesiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o oblygiadau gweithredu diwydiannol gan fargyfreithwyr o ran mynediad at gyfiawnder yng Nghymru? OQ58290
1. What assessment has the Counsel General made of the implications of industrial action by barristers for access to justice in Wales? OQ58290
Thank you for the question. Court closures in Wales, restrictions on sitting days, a dwindling supply of barristers willing to enter or remain working in a chronically underfunded profession, together with court backlogs, all contribute to making the criminal justice system perilously close to not being able to function effectively at all.
Diolch am y cwestiwn. Mae cau llysoedd yng Nghymru, cyfyngiadau ar y dyddiau y maent yn weithredol, cyflenwad sy'n lleihau o fargyfreithwyr sy'n barod i fynd i mewn neu barhau i weithio mewn proffesiwn sy'n cael ei danariannu'n ddifrifol, ynghyd ag ôl-groniadau llysoedd, i gyd yn cyfrannu at y ffaith bod y system cyfiawnder troseddol yn beryglus o agos at fethu gweithredu'n effeithiol o gwbl.
Thank you, Minister—sorry, thank you, Counsel General. I agree with what you've said: barristers in Wales are facing the brunt of the UK Conservative Government's underfunding of the justice system in Wales. This does not only impact barristers working in the industry—the lack of investment and support for them by the UK Government impacts the entire justice system and this inevitably affects those seeking justice in our communities. Welsh barristers and our nation deserve more than this. Counsel General, what does this mean for attracting people into the profession and the justice system in Wales under the Tory Government?
Diolch, Weinidog—mae'n ddrwg gennyf, diolch, Gwnsler Cyffredinol. Cytunaf â'r hyn yr ydych wedi'i ddweud: mae bargyfreithwyr yng Nghymru yn dioddef yn sgil y ffaith bod Llywodraeth Geidwadol y DU yn tanariannu'r system gyfiawnder yng Nghymru. Nid yn unig y mae hyn yn effeithio ar fargyfreithwyr sy'n gweithio yn y diwydiant—mae'r diffyg buddsoddiad a chefnogaeth iddynt gan Lywodraeth y DU yn effeithio ar y system gyfiawnder gyfan ac mae hyn yn anochel yn effeithio ar y rhai sy'n chwilio am gyfiawnder yn ein cymunedau. Mae bargyfreithwyr Cymru a'n cenedl yn haeddu mwy na hyn. Gwnsler Cyffredinol, beth y mae hyn yn ei olygu mewn perthynas â denu pobl i mewn i'r proffesiwn a'r system gyfiawnder yng Nghymru o dan y Llywodraeth Dorïaidd?
Thank you for those supplementary points and question. Our view is that the whole justice system, and legal aid in particular, has been chronically underfunded for some time, and Wales is suffering, in fact, disproportionately. We have had, of course, the Bellamy review. I met with Lord Bellamy, and we discussed the improvements that he is proposing in respect of criminal legal aid. Some improvements have been not only recommended, but it has been indicated by the UK Government that they will be implemented. Of course, Lord Bellamy is now a justice Minister, but it's profoundly disappointing that the UK Government has done so little and refused to move on so many of the recommendations, but also potential recommendations that could be made.
The reality is—and we begin to see this in Wales ourselves, particularly within the criminal area, but in many other areas where legal aid is no longer available—that we are seeing fewer and fewer young solicitors and young barristers coming into the profession to do legal aid work, to do criminal legal aid work. We already have a problem with advice deserts and there are very significant intrinsic and now institutionalised issues that undermine the future in respect of access to justice and the ability to get access to proper legal representation.
Diolch am y pwyntiau a'r cwestiwn atodol. Ein barn ni yw bod y system gyfiawnder gyfan, a chymorth cyfreithiol yn arbennig, wedi'i thanariannu'n ddifrifol ers peth amser, ac mae Cymru'n dioddef yn anghymesur mewn gwirionedd. Cawsom adolygiad Bellamy wrth gwrs. Cyfarfûm â'r Arglwydd Bellamy, a thrafodasom y gwelliannau y mae'n eu hargymell mewn perthynas â chymorth cyfreithiol troseddol. Nid yn unig fod rhai gwelliannau wedi'u hargymell, mae Llywodraeth y DU wedi dynodi hefyd y byddant yn cael eu gweithredu. Wrth gwrs, mae'r Arglwydd Bellamy bellach yn Weinidog cyfiawnder, ond mae'n hynod siomedig fod Llywodraeth y DU wedi gwneud cyn lleied ac wedi gwrthod bwrw ymlaen â chymaint o'r argymhellion, ond hefyd yr argymhellion posibl y gellid eu gwneud.
Y realiti yw—ac rydym yn dechrau gweld hyn yng Nghymru ein hunain, yn enwedig yn y maes troseddol, ond mewn llawer o feysydd eraill lle nad oes cymorth cyfreithiol ar gael mwyach—ein bod yn gweld llai a llai o gyfreithwyr ifanc a bargyfreithwyr ifanc yn dod i mewn i'r proffesiwn i wneud gwaith cymorth cyfreithiol, i wneud gwaith cymorth cyfreithiol troseddol. Mae gennym broblem eisoes gyda phrinder cyngor ac mae problemau cynhenid arwyddocaol, sydd wedi'u hymwreiddio bellach, yn tanseilio'r dyfodol o ran mynediad at gyfiawnder a'r gallu i gael mynediad at gynrychiolaeth gyfreithiol briodol.
2. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth yr Alban ynghylch y goblygiadau i Gymru o'r penderfyniad i geisio dyfarniad Goruchaf Lys ar gyfreithlondeb cynnal refferendwm newydd ar annibyniaeth i'r Alban? OQ58323
2. What discussions has the Welsh Government had with the Scottish Government about the implications for Wales of the decision to seek a Supreme Court ruling on the legality of holding a new referendum on Scottish independence? OQ58323
Thank you for the question. None.
Diolch am y cwestiwn. Dim.
Good. [Laughter.] Our union of four nations is currently undergoing a monumental task in safeguarding our children's future from invading Russian forces in Ukraine. The gravity of the war has been felt in every single home here in Wales and will continue to do so until Putin is removed from office. The results of the war have perpetuated a cost-of-living crisis and a food security dilemma. Now is the time for us all to be discussing ways in which we can support our agricultural and food production industries here in Wales, not by hypothesising about ripping up our union in the name of a Welsh nationalist agenda that has no electoral mandate. It is for Scotland and the UK Government to determine the constitutional arrangements of their own between each other, but can the Counsel General confirm, if the Supreme Court grants Scotland a legal basis for a second independence referendum, that the Welsh Government will certainly not seek equal provisions for a Welsh independence referendum?
Da iawn. [Chwerthin.] Mae ein hundeb o bedair gwlad yn ymgymryd â thasg aruthrol ar hyn o bryd wrth geisio diogelu dyfodol ein plant rhag grymoedd Rwsia sy'n ymosod ar Wcráin. Rydym wedi teimlo difrifoldeb y rhyfel ym mhob cartref yma yng Nghymru a byddwn yn parhau i wneud hynny hyd nes y caiff Putin ei hel ymaith. Mae canlyniadau'r rhyfel wedi gwaethygu argyfwng costau byw a diogeledd bwyd. Dyma'r amser i bawb ohonom fod yn trafod ffyrdd y gallwn gefnogi ein diwydiannau amaethyddol a chynhyrchu bwyd yma yng Nghymru, nid drwy ddamcaniaethu ynglŷn â hollti ein hundeb yn enw agenda genedlaetholgar Gymreig nad oes ganddi fandad etholiadol. Mater i'r Alban a Llywodraeth y DU yw penderfynu ar eu trefniadau cyfansoddiadol eu hunain gyda'i gilydd, ond a all y Cwnsler Cyffredinol gadarnhau, os bydd y Goruchaf Lys yn rhoi sail gyfreithiol i'r Alban ar gyfer ail refferendwm annibyniaeth, na fydd Llywodraeth Cymru yn ceisio darpariaethau cyfartal i gynnal refferendwm annibyniaeth i Gymru?
Well, I can help the Member by saying that a referendum for independence is a matter that is clearly important to the Scottish Government and was raised by them during the last Scottish Parliament elections. The reference by the Lord Advocate was served on me as a fellow law officer on 28 June 2022. The Supreme Court issued an order on 29 June, providing details of when the law officers should file an acknowledgement of service and case if they wished to participate. I will now consider carefully the matters included in the reference, including any implications for Wales. Once I've had the opportunity to do that, I will then determine if I should participate in the reference or take any further steps in relation to this issue, and the Member can be assured that I will, of course, keep Members of the Senedd updated as this matter progresses.
Wel, gallaf helpu'r Aelod drwy ddweud bod refferendwm ar annibyniaeth yn fater sy'n amlwg yn bwysig i Lywodraeth yr Alban a'i fod wedi'i godi ganddynt yn ystod etholiadau diwethaf Senedd yr Alban. Cafodd y cyfeiriad gan yr Arglwydd Adfocad ei gyflwyno i mi fel cyd-swyddog y gyfraith ar 28 Mehefin 2022. Cyhoeddodd y Goruchaf Lys orchymyn ar 29 Mehefin, yn rhoi manylion ynglŷn â pha bryd y dylai swyddogion y gyfraith ffeilio cydnabyddiad cyflwyno ac achos pe baent yn dymuno cymryd rhan. Byddaf yn awr yn ystyried y materion sydd wedi'u cynnwys yn y cyfeiriad yn ofalus, gan gynnwys unrhyw oblygiadau i Gymru. Pan fyddaf wedi cael cyfle i wneud hynny, byddaf wedyn yn penderfynu a ddylwn gymryd rhan yn y cyfeiriad neu gymryd unrhyw gamau pellach mewn perthynas â'r mater hwn, a gall yr Aelod fod yn sicr y byddaf, wrth gwrs, yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau'r Senedd wrth i'r mater hwn fynd rhagddo.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. Although there is no absolute doctrine of separation of powers in the UK, the concept of separation of powers between the legislature, i.e. Senedd, Executive, i.e. Welsh Government, and the judiciary has long applied in and across the UK to prevent the concentration of power by providing checks and balances—[Interruption.] I'm sorry. I didn't hear you very clearly.
Diolch, Lywydd. Er nad oes athrawiaeth absoliwt o wahanu pwerau yn y DU, mae'r cysyniad o wahanu pwerau rhwng y ddeddfwrfa, h.y. y Senedd, y Weithrediaeth, h.y. Llywodraeth Cymru, a'r farnwriaeth wedi bod yn berthnasol ers tro byd yn y DU ac ar draws y DU i atal pŵer rhag cronni drwy ddarparu dulliau o gadw'r cydbwysedd—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf. Nid oeddwn yn eich clywed yn glir iawn.
You don't need to hear him. Carry on with your question.
Nid oes angen i chi ei glywed. Parhewch â'ch cwestiwn.
Last September, referring to the Law Commission consultation paper on devolved tribunals in Wales to help shape the tribunal Bill for Wales, designed to regulate a single system for tribunals, I asked you for your initial response to the consultation paper's proposals to reform the Welsh Tribunals unit, the part of the Welsh Government that currently administers most devolved tribunals, into a non-ministerial department.
Last December, the Law Commission published its final report on devolved tribunals in Wales, which included that
'we are persuaded that the non-ministerial department model is the one that should be adopted for the future administration of the system of devolved tribunals in Wales'.
Although this also stated:
'The tribunals service should be operationally independent from the Welsh Government',
your subsequent written statement on devolved tribunals in Wales only states that:
'The Welsh Government strongly endorses the fundamental principle of the Law Commission’s recommendations for a unified, single structurally independent system of tribunals in Wales.'
What conclusions have you therefore now reached after considering the Law Commission's findings regarding this specific point?
Fis Medi diwethaf, gan gyfeirio at bapur ymgynghori Comisiwn y Gyfraith ar dribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru i helpu i lunio Bil tribiwnlysoedd Cymru, a gynlluniwyd i reoleiddio un system ar gyfer tribiwnlysoedd, gofynnais i chi am eich ymateb cychwynnol i gynigion y papur ymgynghori i ddiwygio uned Tribiwnlysoedd Cymru, y rhan o Lywodraeth Cymru sy'n gweinyddu'r rhan fwyaf o dribiwnlysoedd datganoledig ar hyn o bryd, i fod yn adran anweinidogol.
Fis Rhagfyr diwethaf, cyhoeddodd Comisiwn y Gyfraith ei adroddiad terfynol ar dribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru, a oedd yn cynnwys
'rydym wedi ein hargyhoeddi mai model yr adran anweinidogol yw’r un y dylid ei fabwysiadu ar gyfer gweinyddu’r system tribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru yn y dyfodol'.
Er ei fod hefyd yn nodi:
'Dylai’r gwasanaeth tribiwnlysoedd fod yn annibynnol yn weithredol ar Lywodraeth Cymru',
nid yw eich datganiad ysgrifenedig dilynol ar dribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru ond yn datgan hyn:
'Mae Llywodraeth Cymru yn gryf ei chymeradwyaeth o egwyddor sylfaenol yr argymhellion a wnaed gan Gomisiwn y Gyfraith, sef y dylid gweithredu un system sy’n annibynnol yn strwythurol ar gyfer tribiwnlysoedd yng Nghymru.'
Pa gasgliadau y daethoch iddynt erbyn hyn ar ôl ystyried canfyddiadau Comisiwn y Gyfraith mewn perthynas â'r pwynt penodol hwn?
Well, thank you for the question. You do raise a very serious and a very important point, and again I'd say very constructively. We dealt with some of the issues arising from the reform of tribunals in, of course, our 'Delivering Justice for Wales' paper. Consideration is being given now to what the structure of a tribunals Bill might look like, what the legislation might look like, how we might implement the recommendations of the Law Commission.
Perhaps the best assurance I can give to the Member at this stage is this: my views are very firmly that what we would be effectively creating is the embryonic structure of a Welsh devolved justice system. We would be using that part of the justice system that is already devolved and extending it further to create an appellate structure. So, the points that the Member raises are absolutely fundamental, and that is that that part of the justice system has to be independent of Government, not only seen to be, but, equally so, I think, administratively separate from Government. Of course, there are relationships, as you have with the justice system and with the Government and in respect of that funding, but it has to be a model that ensures the independent operation of the Welsh Tribunals unit, of that part of the justice system, and that the appointments to it, and in addition, importantly, the president of Welsh Tribunals and the functions that that person would carry out, are again those that have the full underlying principles of the rule of law requiring the independence of judiciary and those who participate within it.
Wel, diolch am y cwestiwn. Rydych yn codi pwynt difrifol a phwysig iawn, ac unwaith eto rwyf am ymateb yn adeiladol iawn. Ymdriniwyd â rhai o'r materion sy'n codi o ddiwygio tribiwnlysoedd yn ein papur 'Sicrhau Cyfiawnder i Gymru' wrth gwrs. Rhoddir ystyriaeth ar hyn o bryd i'r hyn y gallai strwythur Bil tribiwnlysoedd fod, yr hyn y gallai'r ddeddfwriaeth fod, sut y gallem weithredu argymhellion Comisiwn y Gyfraith.
Efallai mai'r sicrwydd gorau y gallaf ei roi i'r Aelod ar hyn o bryd yw hwn: mae fy marn yn gadarn iawn mai'r hyn y byddem yn ei greu i bob pwrpas yw strwythur embryonig system gyfiawnder ddatganoledig i Gymru. Byddem yn defnyddio'r rhan honno o'r system gyfiawnder sydd eisoes wedi'i datganoli ac yn ei hymestyn ymhellach i greu strwythur apeliadol. Felly, mae'r pwyntiau y mae'r Aelod yn eu codi yn gwbl sylfaenol, sef bod yn rhaid i'r rhan honno o'r system gyfiawnder fod yn annibynnol ar y Llywodraeth, nid cael ei gweld i fod yn annibynnol yn unig, ond i'r un graddau, ar wahân i'r Llywodraeth yn fy marn i. Wrth gwrs, mae yna gysylltiadau, fel sydd gennych gyda'r system gyfiawnder a chyda'r Llywodraeth ac mewn perthynas â'r cyllid, ond mae'n rhaid iddo fod yn fodel sy'n sicrhau gweithrediad annibynnol uned Tribiwnlysoedd Cymru, y rhan honno o'r system gyfiawnder, a bod y penodiadau iddi, ac yn ogystal, yn bwysig, llywydd Tribiwnlysoedd Cymru a'r swyddogaethau y byddai'r person hwnnw'n eu cyflawni, unwaith eto yn rhai sy'n meddu ar egwyddorion sylfaenol llawn rheolaeth y gyfraith sy'n ei gwneud yn ofynnol i'r farnwriaeth, a'r rhai sy'n gweithredu o'i mewn, fod yn annibynnol.
Diolch. Well, I hope that means, as they said, that that will deliver operational independence from politicians, especially.
But, as I said here in March 2019 on a different subject, the Welsh Government and Plaid Cymru White Paper, 'Securing Wales' Future', which called for continued membership of the EU single market, would mean no control of our borders, our trade and our laws, and would therefore be Brexit in name only.
Speaking here last week, the First Minister extolled the virtues of Wales and the UK being inside the single market, although he appeared to back-pedal on this yesterday after Keir Starmer's statement that Labour has ruled out rejoining the single market as party policy, but claimed that he could remove trade and travel barriers nonetheless. What advice would you therefore give as Counsel General to both the First Minister and Mr Starmer about the legal barriers applying to this?
Diolch. Wel, gobeithio bod hynny'n golygu, fel y dywedasant, y bydd hynny'n sicrhau eu bod yn gweithredu'n annibynnol ar wleidyddion, yn enwedig.
Ond fel y dywedais yma ym mis Mawrth 2019 ar bwnc gwahanol, ni fyddai Papur Gwyn Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru, 'Diogelu Dyfodol Cymru', a oedd yn galw am barhau i fod yn aelod o farchnad sengl yr UE, yn golygu na fyddai gennym unrhyw reolaeth dros ein ffiniau, ein masnach a'n cyfreithiau, ac felly mewn enw'n unig y byddai gennym Brexit.
Wrth siarad yma yr wythnos diwethaf, canmolodd y Prif Weinidog rinweddau Cymru a'r DU oddi mewn i'r farchnad sengl, er ei fod yn ymddangos fel pe bai'n camu'n ôl o hyn ddoe ar ôl datganiad Keir Starmer fod Llafur wedi diystyru ailymuno â'r farchnad sengl fel polisi'r blaid, ond honnodd y gallai ddileu rhwystrau masnach a theithio er hynny. Pa gyngor y byddech chi'n ei roi felly fel Cwnsler Cyffredinol i'r Prif Weinidog a Mr Starmer ynghylch y rhwystrau cyfreithiol sy'n gysylltiedig â hyn?
Well, the first bit of advice I'd give is to maintain the importance of international law and the rule of law. The second bit of advice I'd give is to oppose and not to support any bits of legislation that undermine those principles, one of them would be to, obviously, oppose the direction of the bill of rights, which, in fact, is transferring legal rights to citizens from UK courts to the European Court of Human Rights, so it's actually moving away the rights of people, and would be essentially to underpin those principles in all legislation that we have to ensure that they are entrenched constitutionally and to actually support those steps that are necessary to enable the devolved nations—the devolved Parliaments of the United Kingdom—to be able to ensure that they’re also entrenched within their own legal systems.
Wel, y darn cyntaf o gyngor y byddwn yn ei roi yw y dylid cynnal pwysigrwydd cyfraith ryngwladol a rheolaeth y gyfraith. Yr ail ddarn o gyngor y byddwn yn ei roi yw gwrthwynebu a pheidio â chefnogi unrhyw ddeddfwriaeth sy'n tanseilio'r egwyddorion hynny, ac un ohonynt, yn amlwg, fyddai gwrthwynebu cyfeiriad y bil hawliau, sydd, mewn gwirionedd, yn trosglwyddo hawliau cyfreithiol i ddinasyddion o lysoedd y DU i Lys Hawliau Dynol Ewrop, felly mae'n symud i ffwrdd oddi wrth hawliau pobl mewn gwirionedd, ac yn ei hanfod, byddai'n sail i'r egwyddorion hynny ym mhob deddfwriaeth sydd gennym i sicrhau eu bod wedi'u hymwreiddio'n gyfansoddiadol ac i gefnogi'r camau sy'n angenrheidiol i alluogi'r gwledydd datganoledig—Seneddau datganoledig y Deyrnas Unedig—i allu sicrhau eu bod hefyd wedi'u hymwreiddio o fewn eu systemau cyfreithiol eu hunain.
Thank you—an interesting response. Of course, the court of human rights is outside the EU structure completely and, as you know, the UK played an integral part in establishing it, but there we are.
Well, of course, the UK Government has been seeking to negotiate an agreement to tackle the barriers that do exist in order to maximise opportunities for low-friction trade and safeguard the integrity of the UK single market—something that any UK Government would encounter barriers with. In the meantime, is it not the case in law that, although the job is not finished and the UK needs to go further and faster to deliver the opportunities of Brexit for the entire UK, because of Brexit the UK Government has been able to deliver the fastest vaccine roll-out anywhere in Europe, cut VAT and red tape, strike 73 trade deals and announce the delivery of new free ports, including an initial one in Wales? And further is it not also the case that the UK has topped the chart in attracting the most fintech investment across Europe, that the UK has reclaimed the top spot in Europe and the second place internationally after the US in the global soft power index, and, brilliantly, that Welsh food and drink exports hit a record high in 2021, including a £51 million increase to the EU?
Diolch—ymateb diddorol. Wrth gwrs, mae'r llys hawliau dynol y tu allan i strwythur yr UE yn llwyr ac fel y gwyddoch, chwaraeodd y DU ran annatod yn y gwaith o'i sefydlu, ond dyna ni.
Wel, wrth gwrs, mae Llywodraeth y DU wedi bod yn ceisio negodi cytundeb i fynd i'r afael â'r rhwystrau sy'n bodoli er mwyn manteisio i'r eithaf ar gyfleoedd ar gyfer masnach heb lawer o wrthdaro a diogelu uniondeb marchnad sengl y DU—rhywbeth y byddai unrhyw Lywodraeth yn y DU yn wynebu rhwystrau yn ei gylch. Yn y cyfamser, onid yw'n wir yn y gyfraith, er nad yw'r gwaith wedi'i orffen a bod angen i'r DU weithredu ymhellach ac yn gyflymach i ddarparu cyfleoedd Brexit i'r DU gyfan, fod Llywodraeth y DU oherwydd Brexit wedi gallu cyflwyno'r brechlyn yn gynt nag unrhyw le yn Ewrop, wedi torri treth ar werth a biwrocratiaeth, wedi llwyddo i gael 73 o gytundebau masnach ac wedi cyhoeddi bod porthladdoedd rhydd newydd yn cael eu darparu, gan gynnwys un cychwynnol yng Nghymru? Ac ar ben hynny, onid yw'n wir hefyd fod y DU wedi cyrraedd y brig ar ddenu'r mwyaf o fuddsoddiad technoleg ariannol yn Ewrop gyfan, ac wedi cyrraedd y brig yn Ewrop a'r ail le y tu ôl i'r Unol Daleithiau yn rhyngwladol yn y mynegai cymell tawel byd-eang, ac yn arbennig, fod allforion bwyd a diod o Gymru wedi cyrraedd y lefel uchaf erioed yn 2021, gan gynnwys cynnydd o £51 miliwn i'r UE?
Of course, I met recently with the Minister Jacob Rees-Mogg in order to talk about the issue of retained EU law, which I think your question was beginning to identify. And of course, the Minister for Brexit opportunities, and if a book were written about that, it would be certainly a very short book indeed—. A number of the points that you raised, I think, really relate to other portfolios, but are very, very questionable. The overwhelming number of the trade deals that have been struck are effectively just the rebadging of deals that had already come into place in connection with the European Union in any event.
What I will say is this: firstly, in respect of retained EU laws, clearly, there is going to be a very significant amount of work that has to be undertaken there. I have been given assurances that devolution will be respected. I am monitoring that very closely to ensure that, when it comes to devolved areas, all of the 2,000-or-so laws that have been identified so far, those ones that relate to devolved issues are ones that are dealt with in this place and are the responsibility of this place and do not result in the undermining of the devolution settlement. Now, I believe I have been given an assurance to some degree. We’ll wait and see how that is implemented. This is also an issue that I raised recently at the Interministerial Standing Committee, chaired by Michael Gove, and I, of course, will not only be monitoring this, but obviously I’m sure it will be scrutinised by the Legislation, Justice and Constitution Committee. But, of course, any significant developments will be reported back to this Senedd.
Wrth gwrs, cyfarfûm yn ddiweddar â'r Gweinidog Jacob Rees-Mogg er mwyn siarad am gyfreithiau'r UE a ddargedwir, y credaf fod eich cwestiwn yn dechrau ei nodi. Ac wrth gwrs, y Gweinidog cyfleoedd Brexit, a phe bai llyfr yn cael ei ysgrifennu am hynny, byddai'n sicr yn llyfr byr iawn yn wir—. Credaf fod nifer o'r pwyntiau a godwyd gennych yn ymwneud â phortffolios eraill, ond maent yn amheus iawn. I bob pwrpas, nid yw nifer llethol o'r cytundebau masnach y llwyddwyd i'w cael ond yn ailgreu'r cytundebau a oedd eisoes ar waith mewn cysylltiad â'r Undeb Ewropeaidd beth bynnag.
Rwyf am ddweud hyn: yn gyntaf, o ran cyfreithiau'r UE a ddargedwir, mae'n amlwg y bydd angen gwneud llawer iawn o waith yn hynny o beth. Rwyf wedi cael sicrwydd y bydd datganoli'n cael ei barchu. Rwy'n monitro hynny'n agos iawn i sicrhau, mewn meysydd datganoledig, fod pob un o'r oddeutu 2,000 o ddeddfau sydd wedi'u nodi hyd yn hyn, y rhai sy'n ymwneud â materion datganoledig yn rhai yr ymdrinnir â hwy yn y lle hwn ac sy'n gyfrifoldeb i'r lle hwn ac nad ydynt yn arwain at danseilio'r setliad datganoli. Nawr, credaf fy mod wedi cael sicrwydd i ryw raddau. Fe arhoswn i weld sut y caiff hynny ei weithredu. Mae hwn hefyd yn fater a godais yn ddiweddar yn y Pwyllgor Sefydlog Rhyngweinidogol, dan gadeiryddiaeth Michael Gove, a byddaf yn monitro hyn wrth gwrs, ac yn amlwg hefyd rwy'n siŵr y bydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad yn craffu arno. Ond wrth gwrs, bydd unrhyw ddatblygiadau arwyddocaol yn cael eu hadrodd yn ôl i'r Senedd hon.
Cwestiynau nawr gan lefarydd Plaid Cymru, Rhys ab Owen.
Questions now from the Plaid Cymru spokesperson, Rhys ab Owen.
Diolch yn fawr, Llywydd. Cwnsler Cyffredinol, in a recent article for The National newspaper, a leading Welsh academic, Richard Wyn Jones, said that the debate about the future of Wales's constitution lacked realism. He said that, despite there being a strong consensus in Wales for further powers, there's obviously no appetite for it in the Westminster Government and he said that there's no evidence from Keir Starmer that he supports further powers for the Senedd. In fact, if I remember correctly, he said in an ITV interview that he wasn't pressured at all to give further powers to this Senedd. Therefore, how certain can you be, if or when they come into power, that Keir Starmer and the Labour Party in Westminster will grant the Senedd further powers?
Diolch yn fawr, Lywydd. Gwnsler Cyffredinol, mewn erthygl ddiweddar ar gyfer papur newydd The National, dywedodd un o academyddion blaenllaw Cymru, Richard Wyn Jones, nad oedd y ddadl am ddyfodol cyfansoddiad Cymru yn ddigon realistig. Er bod consensws cryf yng Nghymru am ragor o bwerau, meddai, mae'n amlwg nad oes awydd amdano yn Llywodraeth San Steffan a dywedodd nad oes tystiolaeth fod Keir Starmer yn cefnogi pwerau pellach i'r Senedd. Mewn gwirionedd, os y cofiaf yn iawn, dywedodd mewn cyfweliad i ITV nad oedd dan bwysau o gwbl i roi rhagor o bwerau i'r Senedd hon. Felly, pa mor sicr y gallwch fod, os neu pan ddônt i rym, y bydd Keir Starmer a'r Blaid Lafur yn San Steffan yn rhoi pwerau pellach i'r Senedd?
Well, the first thing, many of those changes are dependent on a change in Government. I suppose I can say that that is looking increasingly likely day by day, and I look forward to working with the next Labour Government sooner rather than later—perhaps imminently, I might even say—to actually talk about constitutional reform.
As far as the leader of the Labour Party is concerned, well, of course, he has empowered Gordon Brown to prepare a constitutional commission. There is a report that is awaited there that will obviously be of considerable interest, I think, to all of us within Wales, in terms of the issue of constitutional reform. But it is also the case that constitutional reform doesn't come from what is decided in Westminster or within the UK, and that is why we have our own independent commission, and that is to actually be able to assess ourselves what the future of Wales should look like, and also to put that then to the people of Wales. Because any significant constitutional change of that type ultimately is something that belongs to the ownership of or belongs to the people of Wales, and is ultimately decided by the people of Wales through our own elections.
Wel, y peth cyntaf, mae llawer o'r newidiadau hynny'n dibynnu ar newid Llywodraeth. Mae'n debyg y gallaf ddweud bod hynny'n edrych yn fwyfwy tebygol yn ddyddiol, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda'r Llywodraeth Lafur nesaf yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach—efallai'n fuan iawn hyd yn oed—i drafod diwygio cyfansoddiadol.
Mewn perthynas ag arweinydd y Blaid Lafur, wel, wrth gwrs, mae wedi grymuso Gordon Brown i baratoi comisiwn cyfansoddiadol. Mae adroddiad i'w ddisgwyl a fydd yn amlwg o ddiddordeb sylweddol i bob un ohonom yng Nghymru, o ran diwygio cyfansoddiadol. Ond mae'n wir hefyd nad yw diwygio cyfansoddiadol yn dod o'r hyn a benderfynir yn San Steffan neu o fewn y DU, a dyna pam fod gennym ein comisiwn annibynnol ein hunain, ac mae hwnnw yn ein galluogi i asesu ein hunain sut y dylai dyfodol Cymru fod, a chyflwyno hynny wedyn i bobl Cymru. Oherwydd mae unrhyw newid cyfansoddiadol sylweddol o'r math hwnnw yn y pen draw yn rhywbeth sy'n perthyn i berchnogaeth neu sy'n eiddo i bobl Cymru, ac sy'n cael ei benderfynu yn y pen draw gan bobl Cymru drwy ein hetholiadau ein hunain.
I agree with you there, Cwnsler Cyffredinol: the answer is here in Wales. And I was rather concerned when the First Minister, last week, seemed to suggest that the answer was a Labour Government in Westminster. Now, Brexit is totally incompatible with the Good Friday agreement and it's leading toward the reunification of Ireland. The leader of the Labour Party won't admit that Brexit is a disaster. The Westminster Government and the Westminster Labour Party won't allow self-determination for the Scottish people. The Westminster Government is trying to repeal Welsh primary legislation, whilst the Labour leader in Westminster bans his shadow Cabinet members from supporting workers. Cwnsler Cyffredinol, are you a member of Labour for Indy yet? [Laughter.]
Cytunaf â chi, Gwnsler Cyffredinol: mae'r ateb yma yng Nghymru. Ac roeddwn braidd yn bryderus pan oedd y Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, fel pe bai'n awgrymu mai Llywodraeth Lafur yn San Steffan oedd yr ateb. Nawr, mae Brexit yn gwbl anghydnaws â chytundeb Dydd Gwener y Groglith ac mae'n arwain tuag at ailuno Iwerddon. Ni fydd arweinydd y Blaid Lafur yn cyfaddef bod Brexit yn drychineb. Ni fydd Llywodraeth San Steffan a Phlaid Lafur San Steffan yn caniatáu hunanbenderfyniaeth i bobl yr Alban. Mae Llywodraeth San Steffan yn ceisio diddymu deddfwriaeth sylfaenol Gymreig, tra bo'r arweinydd Llafur yn San Steffan yn gwahardd aelodau cabinet yr wrthblaid rhag cefnogi gweithwyr. Gwnsler Cyffredinol, a ydych chi'n aelod o Lafur dros Annibyniaeth eto? [Chwerthin.]
Well, thank you for that very pejorative question, and I will give a perhaps less pejorative answer to it. The points you make about Brexit, I don't think there's any real dispute for fair-minded, fair-thinking people that Brexit has not been good for Wales, it has not been good for the United Kingdom, and it has not been good for Europe. The constitutional question is how do we actually develop frictionless trade with Europe, which is something we all want to see, and, of course, the First Minister dealt with that very thoroughly yesterday.
In terms of those who are entitled to attend picket lines, well, I was very pleased to join the Member not so long ago, at Cardiff station, supporting those people in the railway network who were taking industrial action against Network Rail, the rail companies, and, effectively, against the UK Government, but not against the Welsh Government.
Wel, diolch ichi am y cwestiwn difrïol iawn hwnnw, a rhoddaf ateb sydd efallai'n llai difrïol iddo. Y pwyntiau a wnewch am Brexit, nid wyf yn credu bod unrhyw anghydweld gwirioneddol ymhlith pobl resymol a diduedd nad yw Brexit wedi bod yn dda i Gymru, nad yw wedi bod yn dda i'r Deyrnas Unedig, ac nad yw wedi bod yn dda i Ewrop. Y cwestiwn cyfansoddiadol yw sut yr awn ati i ddatblygu masnach heb wrthdaro gydag Ewrop, sy'n rhywbeth yr ydym i gyd am ei weld, ac wrth gwrs, ymdriniodd y Prif Weinidog â hynny'n drwyadl iawn ddoe.
O ran y rheini sydd â hawl i fynychu llinellau piced, wel, roeddwn yn falch iawn o ymuno â'r Aelod ychydig yn ôl, yng ngorsaf Caerdydd, i gefnogi'r bobl yn y rhwydwaith rheilffyrdd a oedd yn gweithredu'n ddiwydiannol yn erbyn Network Rail, y cwmnïau rheilffyrdd, ac i bob pwrpas, yn erbyn Llywodraeth y DU, ond nid yn erbyn Llywodraeth Cymru.
3. Pa asesiad y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud o oblygiadau cyfansoddiadol cynlluniau Llywodraeth y DU i ddiddymu Deddf yr Undebau Llafur (Cymru) 2017? OQ58310
3. What assessment has the Government made of the constitutional implications of the UK Government's plans to repeal the Trade Union (Wales) Act 2017? OQ58310
Thank you for the question. The UK Government’s announcement of its intention to repeal the Trade Union (Wales) Act 2017 is yet another example of its contempt for the devolution settlement, its disrespect for this democratically elected Senedd, and its flagrant disregard for the rights of workers in Wales.
Diolch am y cwestiwn. Mae cyhoeddiad Llywodraeth y DU am ei bwriad i ddiddymu Deddf yr Undebau Llafur (Cymru) 2017 yn enghraifft arall eto o'i dirmyg tuag at y setliad datganoli, ei amarch tuag at y Senedd hon a etholwyd yn ddemocrataidd, a'i diystyrwch amlwg o hawliau gweithwyr yng Nghymru.
Diolch yn fawr iawn i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb. Mae'r ddeddfwrfa hon i fod yn sofran mewn meysydd penodol. Hynny ydy, boed yn gywir neu'n anghywir, ein dewis ni yn ein Senedd genedlaethol ni ydy i ddeddfu a gosod rhai rheolau. Dwi'n falch bod ein Senedd wedi penderfynu pasio Deddf i amddiffyn ein hundebwyr llafur, ond wrth gwrs, fel efo unrhyw ddeddfwriaeth Gymreig arall, mae parhad y Ddeddf hon yn ddibynnol ar ewyllys da San Steffan. Ac fel rydyn ni wedi ei weld, does yna ddim llawer o ewyllys da yn bodoli yno.
Tra nad ydw i'n amau diffuantrwydd eich Prif Weinidog a'ch plaid wrth gyflwyno'r Ddeddf, ydych chi ddim yn meddwl ei fod yn safbwynt anghynaliadwy i ddweud mai'r unig ffordd o sicrhau parhad y Ddeddf hon, ac eraill, ydy i aros tan bod Llafur mewn grym unwaith eto yn San Steffan? Mae'r Ceidwadwyr wedi bod mewn grym yn San Steffan ers 70 mlynedd allan o 100 o flynyddoedd, ac felly, yn ystadegol o leiaf, does yna ddim llawer o sicrwydd yno. Oni fyddai hi'n well gwthio am annibyniaeth i Gymru er mwyn gwarantu'r hawliau yma a sicrhau rhagor o hawliau i weithlu Cymru?
I thank the Counsel General for that response. This legislature is supposed to be sovereign in specific areas. Rightly or wrongly, it should be our choice in our national Senedd to legislate and to make some rules and regulations. I'm pleased that our Senedd did pass legislation to protect our trade union members, but of course, like with any other Welsh legislation, the continuation of this legislation is reliant on the goodwill of Westminster, and, as we've seen, there isn't much goodwill to be seen there.
Whilst I don't doubt the sincerity of your First Minister and party in bringing forward the legislation, don't you think that it's unsustainable to say that the only way of ensuring the continuation of this Act, and others, is to wait until Labour are in power once again in Westminster? The Conservatives have been in power in Westminster for 70 years out of the last 100, and so, statistically, there isn't much assurance there. Wouldn't it be better to push for independence for Wales, in order to guarantee these rights and to secure further rights for the workforce of Wales?
Thank you for the question, and part of it I certainly agree with. The legislation that we passed—the Trade Union (Wales) Act 2017—of course went through all the correct processes in this Chamber. And of course, once legislation is passed here, it has to be endorsed, or there is a time period within which the UK Government can challenge its competence. Now, the UK Government, we had a letter from the Solicitor General at that time, which basically said the UK Government did not intend to challenge the competence of it. So, the UK Government was clearly accepting that when that legislation was passed, it was within our competence. I do not think it is appropriate at all then, when there have been further constitutional changes when the Government of Wales Act 2017 came into force, to somehow see that that is a mandate to actually trawl through and to overturn democratically passed legislation that has had the endorsement and consent of Her Majesty the Queen.
Now, at the moment, the regulations that are proposed to be tabled imminently by the UK Government with regard to agency workers do not overturn our legislation and cannot overturn it. The supremacy of our primary legislation is beyond that. What has happened is that there has been an indication that they would want to do that to ensure that the legislation in England is the same as in Wales. Well, if that happens, then the Welsh Government would firmly resist any attempt to do so. To bring forward primary legislation in this way, without giving us any notification that that was the intention—and we've dealt with the disrespect part of it—you would need to actually show there was some purpose to that primary legislation and all the costs that were involved. In fact, there is no evidential base whatsoever that would justify overturning that legislation. In fact, all the evidential information that we do have is that it would actually damage social partnership; it would undermine good relations and the social partnership policy that we have, and, therefore, would serve no purpose whatsoever.
I do welcome the comments that were made earlier. This is a matter that, I think, perhaps when taken out of the political arena, when wiser heads think about it, they would come to the view that this really serves no purpose whatsoever. It would achieve absolutely nothing; in fact, it would probably be damaging, and I really do wonder whether it is a matter that the UK Government really would want to proceed with.
Diolch am y cwestiwn, ac rwy'n sicr yn cytuno â rhan ohono. Wrth gwrs, fe aeth y ddeddfwriaeth a basiwyd gennym—Deddf yr Undebau Llafur (Cymru) 2017—drwy'r holl brosesau cywir yn y Siambr hon. Ac wrth gwrs, ar ôl i ddeddfwriaeth gael ei phasio yma, rhaid ei chymeradwyo, neu fe fydd cyfnod o amser lle y gall Llywodraeth y DU herio ei chymhwysedd. Nawr, Llywodraeth y DU, cawsom lythyr gan y Cyfreithiwr Cyffredinol bryd hynny, a ddywedai yn y bôn nad oedd Llywodraeth y DU yn bwriadu herio ei chymhwysedd. Felly, roedd Llywodraeth y DU yn amlwg yn derbyn, pan basiwyd y ddeddfwriaeth honno, ei bod o fewn ein cymhwysedd. Ni chredaf ei bod yn briodol o gwbl felly, pan fo newidiadau cyfansoddiadol pellach wedi bod pan ddaeth Deddf Llywodraeth Cymru 2017 i rym, i weld rywsut fod hynny'n fandad i edrych ar ac i wrthdroi deddfwriaeth a basiwyd yn ddemocrataidd ac sydd wedi cael cymeradwyaeth a chydsyniad Ei Mawrhydi y Frenhines.
Nawr, ar hyn o bryd, nid yw'r rheoliadau y bwriedir eu cyflwyno'n fuan iawn gan Lywodraeth y DU mewn perthynas â gweithwyr asiantaeth yn gwrthdroi ein deddfwriaeth ac ni allant ei gwrthdroi. Mae goruchafiaeth ein deddfwriaeth sylfaenol y tu hwnt i hynny. Mae yna arwydd eu bod am wneud hynny i sicrhau bod y ddeddfwriaeth yn Lloegr yr un fath ag yng Nghymru. Wel, os yw hynny'n digwydd, byddai Llywodraeth Cymru yn gwrthwynebu'n gadarn unrhyw ymgais i wneud hynny. Er mwyn cyflwyno deddfwriaeth sylfaenol fel hyn, heb roi unrhyw hysbysiad inni mai dyna oedd y bwriad—ac rydym wedi ymdrin â'r rhan ohono sy'n ymwneud ag amarch—byddai angen ichi ddangos fod rhyw ddiben i'r ddeddfwriaeth sylfaenol honno a'r holl gostau a oedd yn gysylltiedig. Mewn gwirionedd, nid oes sail dystiolaethol o gwbl a fyddai'n cyfiawnhau gwrthdroi'r ddeddfwriaeth honno. Mewn gwirionedd, mae'r holl wybodaeth dystiolaethol sydd gennym yn nodi y byddai'n niweidio partneriaeth gymdeithasol; byddai'n tanseilio cysylltiadau da a'r polisi partneriaeth gymdeithasol sydd gennym, ac felly, ni fyddai'n cyflawni unrhyw ddiben o gwbl.
Rwy'n croesawu'r sylwadau a wnaed yn gynharach. Mae hwn yn fater, o'i dynnu allan o'r arena wleidyddol, a phan fydd pennau doethach yn ei ystyried, y byddent efallai'n dod i'r casgliad nad yw'n ateb unrhyw ddiben o gwbl. Ni fyddai'n cyflawni dim o gwbl; mewn gwirionedd, byddai'n niweidiol yn ôl pob tebyg, ac rwy'n meddwl tybed o ddifrif a yw'n fater y byddai Llywodraeth y DU yn awyddus i fwrw ymlaen ag ef.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
As you said, it's a choice, isn't it? It's a choice of the Tory Government, which is now in disarray—it can't even agree with itself—to disallow those things within the Wales TUC Act that we currently allow. And one of those things, of course, that is permitted, is the paid-for facility time, which is advantageous to both those people being represented and those companies who employ people. It very often results in very early resolutions rather than escalation of issues that people feel that they need representation on. And, very often, very simple things that can be resolved at an early stage—things like health and safety, pay negotiations. In other words, talking to each other and representing both sides.
We've seen, by what the UK Government haven't done with regards the latest round of industrial action that has happened with train drivers, they've actually driven it the other way. Now, we don't want to see that sort of outcome here in Wales, which is why we've put it—
Fel y dywedoch chi, mae'n ddewis, onid yw? Mae'n ddewis gan y Llywodraeth Dorïaidd, sydd bellach mewn anhrefn—ni all gytuno â hi ei hun hyd yn oed—i wrthod y pethau hynny yn Neddf undebau llafur Cymru yr ydym yn eu caniatáu ar hyn o bryd. Ac un o'r pethau hynny a ganiateir, wrth gwrs, yw'r amser cyfleuster y telir amdano, sy'n fanteisiol i'r bobl sy'n cael eu cynrychioli ac i'r cwmnïau sy'n cyflogi pobl. Mae'n aml iawn yn arwain at benderfyniadau cynnar iawn yn hytrach na dwysáu materion y mae pobl yn teimlo'u bod angen cynrychiolaeth yn eu cylch. Ac yn aml iawn, gellir datrys pethau syml iawn yn gynnar—pethau fel iechyd a diogelwch, trafodaethau cyflog. Mewn geiriau eraill, drwy siarad â'i gilydd a chynrychioli'r ddwy ochr.
Rydym wedi gweld, yn ôl yr hyn nad yw Llywodraeth y DU wedi'i wneud yn ystod y cylch diweddaraf o weithredu diwydiannol sydd wedi digwydd gyda gyrwyr trenau, eu bod wedi'i yrru i'r cyfeiriad arall. Nawr, nid ydym am weld y math hwnnw o ganlyniad yma yng Nghymru, a dyna pam ein bod wedi'i roi—
Joyce, can you ask your question, please?
Joyce, a wnewch chi ofyn eich cwestiwn, os gwelwch yn dda?
My question is, to you, Counsel General: therefore, do you think that it would be unwise for the UK Government to try and take that action here in Wales and cause all that mayhem?
Fy nghwestiwn i chi, Gwnsler Cyffredinol, yw hwn: a ydych yn credu felly y byddai'n annoeth i Lywodraeth y DU geisio cymryd y camau hynny yma yng Nghymru ac achosi'r holl anrhefn hwnnw?
Well, listen, I agree with all the points that you've made. And I'd make this point as well: much of the legislation that has come into place, which is to do with facility time, is legislation that is agreed to be sound and purposeful across political parties. There have been many Conservative spokespersons who've recongised the importance of that. And if you think about it with an employer, in terms of when you have a large number of employees that you have to engage with, having representatives who can speak on behalf of the workforce, who can deal with the issues, the disciplinary issues and so on, who can deal with all the complexities of health and safety, and who can deal with all the various negotiations that take place, if you don't have that, you actually have quite a dysfunctional company. My concern is that the move to the legislation would not only undermine social partnership, but would actually contribute to that dysfunction within workplaces. It is not a good thing for employers. This is not just about things that are good for trade unions, and so on; this is actually good for industrial, modern, twenty-first century practice.
Wel, gwrandewch, rwy'n cytuno â'r holl bwyntiau a wnaethoch. Ac rwyf am wneud y pwynt hwn hefyd: mae llawer o'r ddeddfwriaeth sydd wedi dod i rym, sy'n ymwneud ag amser cyfleuster, yn ddeddfwriaeth y cytunir ar draws y pleidiau gwleidyddol ei bod yn gadarn ac yn bwrpasol. Mae llawer o lefarwyr Ceidwadol wedi dweud eu bod wedi cydnabod pwysigrwydd hynny. Ac os meddyliwch am hynny gyda chyflogwr, pan fo gennych nifer fawr o weithwyr y mae'n rhaid ichi ymgysylltu â hwy, mae cael cynrychiolwyr sy'n gallu siarad ar ran y gweithlu, sy'n gallu ymdrin â'r materion, y materion disgyblu ac yn y blaen, sy'n gallu ymdrin â holl gymhlethdodau iechyd a diogelwch, ac sy'n gallu ymdrin â'r holl drafodaethau amrywiol sy'n digwydd, os nad oes gennych hynny, mae gennych gwmni sy'n eithaf camweithredol mewn gwirionedd. Fy mhryder i yw y byddai symud i'r ddeddfwriaeth nid yn unig yn tanseilio partneriaeth gymdeithasol, ond y byddai'n cyfrannu at y camweithredu hwnnw mewn gweithleoedd. Nid yw'n beth da i gyflogwyr. Nid yw hyn yn ymwneud yn unig â phethau sy'n dda i undebau llafur, ac yn y blaen; mae hyn yn dda ar gyfer arferion diwydiannol, modern, yn yr unfed ganrif ar hugain.
4. Pa asesiad y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud o oblygiadau datganiad Llywodraeth yr Alban ei bod am gynnal refferendwm annibyniaeth ar gyfer dyfodol cyfansoddiadol Cymru? OQ58311
4. What assessment has the Government made of the implications for the constitutional future of Wales of the Scottish Government's statement that it wants to hold an independence referendum? OQ58311
Thank you for your question. Decisions on the constitutional future of Wales are a matter for the people of Wales to determine through this democratically elected Senedd. We established the Independent Commission on the Constitutional Future of Wales to engage with the Welsh public and consider options for future Wales governance.
Diolch am eich cwestiwn. Mae penderfyniadau ar ddyfodol cyfansoddiadol Cymru yn fater i bobl Cymru benderfynu arnynt drwy'r Senedd hon a etholwyd yn ddemocrataidd. Sefydlwyd y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru i ymgysylltu â'r cyhoedd yng Nghymru ac i ystyried opsiynau ar gyfer llywodraethu Cymru yn y dyfodol.
Diolch yn fawr iawn i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ymateb. Does yna ddim amheuaeth fod yna gynnydd yn y niferoedd sydd yn cefnogi annibyniaeth i Gymru, ac mae llanast San Steffan yn amlygu'n ddyddiol pam na allwn ni barhau i fod yn yr undeb llwgr yma sy'n dangos cymaint o ddirmyg tuag at ein pobl.
Pe byddech chi wedi bod yn Wrecsam ar ddydd Sadwrn, yna mi fyddech chi wedi teimlo gwefr ryfeddol efo'r ymdeimlad clir fod yna dwf amlwg yn y galw am annibyniaeth i Gymru. Yr hyn oedd yn drawiadol am orymdaith Wrecsam oedd nifer y bobl ifanc oedd yno a'r nifer fawr oedd yn dod o ardal y ffin yn galw am annibyniaeth, nid oherwydd cenedlaetholdeb gul a mewnblyg, ond oherwydd eu bod nhw am ymestyn gorwelion Cymru ac yn credu y gallwn ni adeiladu Cymru decach o gael y pwerau i wneud hynny. Ydych chi ddim yn ofni eich bod chi'n prysur osod eich hun ar yr ochr anghywir i hanes, ac y dylid paratoi am refferendwm ar annibyniaeth yma yng Nghymru, fel fydd yn yr Alban?
Thank you very much, Counsel General, for that response. There is no doubt that there is an increase in the numbers supporting independence for Wales, and the current mess in Westminster highlights on a daily basis why we can't continue to be part of this corrupt union that shows so much contempt towards our people.
If you'd been in Wrexham on Saturday, you would have experienced the incredible feeling that there is a huge growth in demand for independence for Wales. What was striking about the march in Wrexham was the number of young people who were there and the large numbers who came from the border area and were calling for independence, not because of narrow and introspective nationalism, but because they want to extend Wales's horizons and believe that we can build a fairer Wales in having the powers to do so. Don't you fear that you're busily putting yourself on the wrong side of history, and that we should prepare for an independence referendum here in Wales, as there will be in Scotland?
Thank you for the question. Of course, while you were in Wrexham marching, I was at a conference in Cardiff talking about Senedd reform, which will obviously be something that will take up a considerable amount of my time in the not too distant future.
I think the point that the Member makes in terms of the future of Wales—. One of the reasons for setting up an independent commission is actually to engage with the people of Wales and to come up with options and analysis that we can consider and take on board with regard to the direction that we actually take. I think it would be a mistake to pre-judge the outcome of the independent commission. I think it is prudent to wait until we have, certainly, the interim report and then ultimately the further report. They're doing very, very important work, and I think it will be very, very valuable when we come to consider some of these constitutional issues in the future.
I think the most important point that you actually made is this: people want reform, people want change, communities want empowerment, people want a greater say over their lives. Subsidiarity, which is something we talked a lot about in the 1980s and 1990s, has almost been pushed to one side. The common ground is there is a need for real reform that empowers people and communities so that people actually feel they have a real say in the decisions that impact on their lives. I think that is the common ground. How that takes place in a constitutional structure is obviously a debate that will carry on for some time, but will be influenced, hopefully, by the work of the independent commission that we've set up.
Diolch am y cwestiwn. Wrth gwrs, tra oeddech yn Wrecsam yn gorymdeithio, roeddwn mewn cynhadledd yng Nghaerdydd yn sôn am ddiwygio'r Senedd, a fydd yn amlwg yn rhywbeth a fydd yn cymryd cryn dipyn o fy amser yn y dyfodol gweddol agos.
Credaf fod y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud ar ddyfodol Cymru—. Un o'r rhesymau dros sefydlu comisiwn annibynnol yw ymgysylltu â phobl Cymru a ffurfio opsiynau a dadansoddiadau y gallwn eu hystyried a'u mabwysiadu ar y cyfeiriad y byddwn yn ei ddilyn. Rwy'n credu mai camgymeriad fyddai rhag-farnu canlyniad y comisiwn annibynnol. Credaf ei bod yn ddoeth inni aros nes bod gennym yr adroddiad interim, yn sicr, ac yna'r adroddiad pellach yn y pen draw. Maent yn gwneud gwaith pwysig tu hwnt, a chredaf y bydd yn werthfawr iawn pan fyddwn yn ystyried rhai o'r materion cyfansoddiadol hyn yn y dyfodol.
Credaf mai'r pwynt pwysicaf a wnaethoch yw hwn: mae pobl am weld diwygio, mae pobl am weld newid, mae cymunedau am gael eu grymuso, mae pobl am gael mwy o lais dros eu bywydau. Mae sybsidiaredd, sy'n rhywbeth y buom yn siarad llawer amdano yn y 1980au a'r 1990au, bron â bod wedi cael ei wthio i un ochr. Y tir cyffredin yw bod angen diwygio go iawn sy'n grymuso pobl a chymunedau fel bod pobl yn teimlo bod ganddynt lais gwirioneddol yn y penderfyniadau sy'n effeithio ar eu bywydau. Credaf mai dyna yw'r tir cyffredin. Mae'n amlwg fod y ffordd y mae hynny'n digwydd mewn strwythur cyfansoddiadol yn ddadl a fydd yn parhau am beth amser, ond caiff ei dylanwadu, gobeithio, gan waith y comisiwn annibynnol a sefydlwyd gennym.
5. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith y newidiadau arfaethedig i Ddeddf Hawliau Dynol 1998 ar ddeddfwriaeth Cymru a'r setliad datganoli? OQ58291
5. What assessment has the Welsh Government made of the impact of the proposed changes to the Human Rights Act 1998 on Welsh legislation and the devolution settlement? OQ58291
Thank you, again, very much for that question. The Welsh Government did not see the Bill before it was introduced. It requires, and is now receiving, careful consideration. We certainly continue to hold fundamental concerns about its potential regressive impact on human rights in the UK and on our positive agenda in Wales.
Diolch yn fawr iawn, unwaith eto, am y cwestiwn hwnnw. Ni welodd Llywodraeth Cymru y Bil cyn iddo gael ei gyflwyno. Mae'n galw am, ac mae bellach yn cael ystyriaeth ofalus. Yn sicr, rydym yn parhau i fod â phryderon sylfaenol am ei effaith anflaengar bosibl ar hawliau dynol yn y DU ac ar ein hagenda gadarnhaol yng Nghymru.
Diolch am hwnna. Rwy'n ymwybodol eich bod chi wedi rhoi ymateb i'r ymgynghoriad yn nodi gwrthwynebiad, ac rwy'n cytuno gyda phopeth rydych chi wedi dweud yn yr ymgynghoriad. Mae'n anghrediniol fod y Llywodraeth fwyaf llwgr erioed yn credu bod ganddyn nhw'r hawl foesol i wahaniaethau rhwng y bobl sy'n haeddu cael hawliau dynol a'r rhai sydd ddim. Ond, wrth gwrs, mae'r bobl sydd wir yn credu mewn hawliau dynol yn gwybod mai eu holl bwrpas yw eu bod nhw'n perthyn i bawb yr un fath. Nawr, mae'r Llywodraeth sydd wedi cynnig y newidiadau erchyll yma yn y broses o ddinistrio ei hunan, felly mae'n bosibl, wrth gwrs, y bydd hyn yn newid. Ond mae e hefyd yn bosibl y bydd olynydd y Llywodraeth yna yn parhau â'r cynlluniau, felly mae'n hanfodol cyflwyno Deddf hawliau dynol Gymreig yn gyflym. Dwi'n croesawu'r hyn dŷch wedi gosod mas am hyn. Alla i ofyn ichi a ydych chi'n credu y gallai'r gwaith o baratoi'r ddeddfwriaeth, yn ogystal â'r gwaith mwy cyffredinol o hyrwyddo hawliau dynol a chefnogi mudiadau i'w gweithredu, gael ei hwyluso drwy sefydlu comisiwn hawliau dynol Cymreig, fel sydd yn bodoli yn yr Alban ers 2008?
Thank you for that. I'm aware that you've given a response to the consultation noting your opposition, and I agree with everything that you've said in that consultation. It's unbelievable that the most corrupt Government of all time believes that it has the moral right to discriminate between the people who deserve to have human rights and those who don't. But, of course, people who truly believe in human rights know that their whole purpose is that they apply to everyone in the same way. The Government that has proposed these terrible changes is in the process of destroying itself, so it is, of course, possible that this will change. But it's also possible that its successor will continue with the plans, so it's essential to introduce a Welsh human rights Act quickly. I welcome what you've set out on this. Can I ask you whether you believe that the work of preparing the legislation, as well as the more general work of promoting human rights and supporting organisations to implement them, would be facilitated by establishing a Welsh commission on human rights, as has existed in Scotland since 2008?
Firstly, I thank you for the comments and the very constructive points that have been made, and there is, of course, a lot of consideration being given to the issue of a bill of rights and, of course, my colleague the Minister for Social Justice has commented on that already. I made the point also in earlier questions, of course, that the Bill, as it's drafted, actually is about transferring rights of citizens on human rights issues back to Strasbourg rather than being able to raise them in the UK courts. So, it is about restricting that, and that is a very strange thing to be thinking about that.
Can I also say that what it also does is it raises very significant issues about the universality of international law? One of the reasons you have international courts is because it's clearly not appropriate, with fundamental principles, for the individual court to be able to pick and choose whether or not it likes those human rights or how it wants to interpret them. That has always been a fundamental principle, and, of course, it's a principle that UK Government recognises in terms of the International Criminal Court and the investigation of war crimes taking place in Ukraine. And it is a great irony, isn't it, that the Russian Duma has passed legislation to remove the jurisdiction of the European Court of Human Rights from Russia at the same time as the UK Government is actually diminishing the role of the European Court of Human Rights for the United Kingdom, and there is a real concern about that overlap in terms of the approach to the importance of international law.
Some very good analysis and articles have been coming out about the whole issue of human rights and where the UK stands within that, and I'd say this—this was from Professor Mark Elliott, a very senior academic at Cambridge University—
'the Government dislikes scrutiny and views accountability mechanisms as threats that should be neutralised or at least marginalised.'
And I think that exactly sums up what the position is of the UK Government. He said it's an authoritarianism and an authoritarian restriction of scrutiny. And if you read through the Bill, that is exactly what it does and what it achieves. Of course, it has many other implications as well, but there will undoubtedly be further debate on this. We are very opposed to it, and we're also very supportive of work to look at how we might incorporate and maintain standards of human rights within our own constitutional structure and within our own legislation.
Yn gyntaf, diolch am y sylwadau a'r pwyntiau adeiladol iawn a wnaed, ac wrth gwrs, mae llawer o ystyriaeth yn cael ei rhoi i fater bil hawliau ac mae fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, wedi gwneud sylwadau ar hynny eisoes wrth gwrs. Gwneuthum y pwynt hefyd mewn cwestiynau cynharach fod y Bil, fel y mae wedi'i ddrafftio, yn ymwneud â throsglwyddo hawliau dinasyddion ar faterion hawliau dynol yn ôl i Strasbourg yn hytrach na gallu eu codi yn llysoedd y DU. Felly, mae'n ymwneud â chyfyngu ar hynny, ac mae hynny'n beth rhyfedd iawn i fod yn meddwl amdano.
A gaf fi ddweud ei fod hefyd yn codi materion pwysig iawn am gyffredinolrwydd cyfraith ryngwladol? Un o'r rhesymau pam y mae gennych lysoedd rhyngwladol yw oherwydd ei bod yn amlwg nad yw'n briodol, gydag egwyddorion sylfaenol, i'r llys unigol allu dewis a yw'n hoffi'r hawliau dynol hynny ai peidio neu sut y mae am eu dehongli. Mae hynny wedi bod yn egwyddor sylfaenol erioed, ac wrth gwrs, mae'n egwyddor y mae Llywodraeth y DU yn ei chydnabod o ran y Llys Troseddau Rhyngwladol a'r ymchwilio i droseddau rhyfel sy'n digwydd yn Wcráin. Ac mae'n eironi mawr, onid yw, fod Duma Rwsia wedi pasio deddfwriaeth i ddileu awdurdodaeth Llys Hawliau Dynol Ewrop o Rwsia ar yr un pryd ag y mae Llywodraeth y DU yn lleihau rôl Llys Hawliau Dynol Ewrop ar gyfer y Deyrnas Unedig, ac mae pryder gwirioneddol ynghylch y gorgyffwrdd hwnnw yn yr ymagwedd tuag at bwysigrwydd cyfraith ryngwladol.
Cyhoeddwyd dadansoddiadau ac erthyglau da iawn ar fater hawliau dynol a lle mae'r DU yn sefyll o fewn hynny, ac rwyf am ddweud hyn—roedd hyn gan yr Athro Mark Elliott, academydd uchel iawn ym Mhrifysgol Caergrawnt—
'nid yw'r Llywodraeth yn hoffi craffu ac mae'n ystyried mecanweithiau atebolrwydd fel bygythiadau y dylid eu niwtraleiddio neu o leiaf eu gyrru i'r cyrion.'
A chredaf fod hynny'n crynhoi'n union beth yw safbwynt Llywodraeth y DU. Dywedodd mai awdurdodaeth ydyw a'i fod yn gyfyngiad awdurdodaidd ar graffu. Ac os darllenwch drwy'r Bil, dyna'n union y mae'n ei wneud ac yn ei gyflawni. Wrth gwrs, mae iddo lawer o oblygiadau eraill hefyd, ond mae'n sicr y bydd dadlau pellach ar hyn. Rydym yn ei wrthwynebu'n gryf, ac rydym hefyd yn gefnogol iawn i waith i edrych ar sut y gallem ymgorffori a chynnal safonau hawliau dynol o fewn ein strwythur cyfansoddiadol ein hunain ac o fewn ein deddfwriaeth ein hunain.
Good afternoon, Counsel General.
Prynhawn da, Gwnsler Cyffredinol.
Diolch i Delyth am godi'r mater pwysig yma.
Thank you to Delyth for raising this very important issue.
I do think this opens up a wider debate that is needed here in Wales regarding our collective human rights. As you've said, many UN conventions were enshrined in EU legislation, and given the current Government's record on attempting to dismantle much of what is left of EU law, it would be, as you said, and as Delyth has alluded to as well, sensible for us here in Wales to take a more proactive approach in enshrining our rights in law. So, I wonder if I could just ask a more focused question around the formation, as you've touched on, of a Welsh bill of rights. Could you outline what the steps would be towards a Welsh bill of rights, and particularly what engagement and what powers we would need from the Conservative Government in order to advance this? Diolch yn fawr iawn.
Credaf fod hyn yn agor dadl ehangach y mae ei hangen yma yng Nghymru ynglŷn â'n hawliau dynol cyfunol. Fel yr ydych wedi'i ddweud, roedd llawer o gonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig wedi'u hymgorffori yn neddfwriaeth yr UE, ac o ystyried hanes y Llywodraeth bresennol yn ceisio datgymalu llawer o'r hyn sydd ar ôl o gyfraith yr UE, fel y dywedoch chi, ac fel y mae Delyth wedi nodi hefyd, byddai'n synhwyrol i ni yma yng Nghymru fabwysiadu dull mwy rhagweithiol o ymgorffori ein hawliau yn y gyfraith. Felly, tybed a gaf fi ofyn cwestiwn mwy penodol ynghylch ffurfio bil hawliau i Gymru, fel yr ydych wedi crybwyll. A wnewch chi amlinellu beth fyddai'r camau tuag at fil hawliau Cymreig, ac yn fwy arbennig, pa ymgysylltiad a pha bwerau y byddai eu hangen arnom gan y Llywodraeth Geidwadol er mwyn hyrwyddo hyn? Diolch yn fawr iawn.
Thank you for that, and thank you for your support. Just to make two comments that follow on from some of the things you say, of course, within the Bill of Rights Bill proposed, it excludes section 3 of the Human Rights Act, which requires courts to interpret domestic legislation compatibly with convention rights, and it also has no replacement for section 2 of the Human Rights Act, which requires courts to take account of European Court of Human Rights jurisprudence. So, there's nothing like that within the Bill, and that is an indication, I think, of the extent to which it is actually breaking away from the whole process of human rights, and indeed from the Council of Europe. Of course, the commissioner for human rights at the Council of Europe, which the UK was involved in setting up in 1959, has really said that it is a backward step. Of course, a number of comments have been made recently about the backsliding on human rights within the United Kingdom Government, and I think anyone who's following the debates that are taking place will have a lot of agreement with that.
In terms of the practical steps as to how it might happen, the starting point is this, isn't it: that we had the very important paper that the Minister for Social Justice had commissioned on behalf of Welsh Government by Simon Hoffman of Swansea University, which has given a very, very detailed analysis of those human rights issues. Since, then, the establishment of a human rights body, grouping, with sectoral representatives and all those aspects of civic society and so on that are engaged in the human rights field, I think I will be in an appropriate place to be considering and discussing how it might be achieved. On my role in terms of the Welsh Government and the legal side, what we want to do is to explore, really, the complexities of how we might actually do it in a way that is within competence, that actually does more than just repeat the various human rights aspects and the conventions, and actually gives us some clear substance and focus on what it is we actually want to achieve within Welsh legislation, because we already have legal obligations under the Government of Wales Act to actually do that. But I can assure you that we're committed to looking at that. I don't say, by any stretch of the imagination, that it is something that is easy, that does not have considerable complexities. But, bearing in mind the debate that's taking place, it's very important work that has begun and will continue.
Diolch ichi am hynny, a diolch am eich cefnogaeth. Fe wnaf ddau sylw sy'n dilyn rhai o'r pethau a ddywedwch. Wrth gwrs, o fewn y Bil Hawliau a gynigir, mae'n hepgor adran 3 o'r Ddeddf Hawliau Dynol, sy'n ei gwneud yn ofynnol i lysoedd ddehongli deddfwriaeth ddomestig i gyd-fynd â hawliau'r confensiwn, ac nid oes adran ychwaith i gymryd lle adran 2 o'r Ddeddf Hawliau Dynol, sy'n ei gwneud yn ofynnol i lysoedd ystyried gwyddor cyfraith Llys Hawliau Dynol Ewrop. Felly, nid oes dim byd tebyg i hynny yn y Bil, ac mae hynny'n arwydd, rwy'n credu, o'r graddau y mae'n torri i ffwrdd o holl broses hawliau dynol, ac yn wir o Gyngor Ewrop. Wrth gwrs, mae'r comisiynydd hawliau dynol yng Nghyngor Ewrop, yr oedd y DU yn rhan o'r gwaith o'i sefydlu ym 1959, wedi dweud ei fod yn gam yn ôl. Wrth gwrs, mae nifer o sylwadau wedi'u gwneud yn ddiweddar am y camu'n ôl ar hawliau dynol yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a chredaf y bydd gan unrhyw un sy'n dilyn y dadleuon sy'n digwydd lawer o gytundeb â hynny.
Mewn perthynas â'r camau ymarferol ynghylch sut y gallai ddigwydd, y man cychwyn yw hyn: ein bod wedi cael y papur pwysig iawn a gomisiynodd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar ran Llywodraeth Cymru gan Simon Hoffman o Brifysgol Abertawe, sydd wedi rhoi dadansoddiad manwl iawn o'r materion hawliau dynol hynny. Ers sefydlu corff hawliau dynol gyda chynrychiolwyr sectoraidd a'r holl agweddau hynny ar gymdeithas ddinesig ac yn y blaen sy'n ymwneud â'r maes hawliau dynol, credaf y byddaf mewn lle priodol i fod yn ystyried ac yn trafod sut y gellid ei gyflawni. Ar fy rôl i yn Llywodraeth Cymru a'r ochr gyfreithiol, rydym eisiau archwilio cymhlethdodau'r ffordd y gallem ei wneud mewn ffordd sydd o fewn y cymhwysedd, sy'n gwneud mwy na dim ond ailadrodd yr agweddau hawliau dynol a'r confensiynau amrywiol, ac sy'n rhoi rhywfaint o sylwedd a ffocws clir i ni ynglŷn â'r hyn yr ydym am ei gyflawni o fewn deddfwriaeth Cymru, oherwydd mae gennym eisoes rwymedigaethau cyfreithiol o dan Ddeddf Llywodraeth Cymru i wneud hynny. Ond gallaf eich sicrhau ein bod wedi ymrwymo i edrych ar hynny. Nid wyf yn dweud o gwbl ei fod yn hawdd, ac nad oes cymhlethdodau sylweddol ynghlwm wrth y gwaith. Ond o gofio'r ddadl sy'n digwydd, mae'n waith pwysig iawn sydd wedi dechrau ac fe fydd yn parhau.
6. Pa asesiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o effaith gronnol y Bil Cenedligrwydd a Ffiniau, Bil yr Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a Llysoedd, a'r Bil Hawliau ar fynediad at gyfiawnder yng Nghymru? OQ58293
6. What assessment has the Counsel General made of the cumulative impact of the Nationality and Borders Bill, the Police, Crime, Sentencing and Courts Bill, and the Bill of Rights on access to justice in Wales? OQ58293
The UK Government regularly fails to consult adequately with us before introducing new legislation, the Bill of Rights Bill being the most recent example. We have not yet undertaken a specific assessment of the cumulative impacts of these latest examples of how the UK Government is restricting access to justice and undermining the rule of law.
Yn rheolaidd, mae Llywodraeth y DU yn methu ymgynghori'n ddigonol â ni cyn cyflwyno deddfwriaeth newydd, a'r Bil Hawliau yw'r enghraifft ddiweddaraf. Nid ydym eto wedi cynnal asesiad penodol o effeithiau cronnol yr enghreifftiau diweddaraf hyn o sut y mae Llywodraeth y DU yn cyfyngu ar fynediad at gyfiawnder ac yn tanseilio rheolaeth y gyfraith.
I think the cumulative impact, Counsel General, is very important. There's been much attention to the Bill of Rights Bill and the impact here today in the Senedd, quite rightly, yet this raft of UK legislation, worryingly rushed and lacking effective scrutiny at the moment, could further impact on individual citizens of Wales's access to justice by diminishing or denying that justice to the vulnerable or the poor, to those who dissent from establishment views and who seek the right to protest and to speak out, those who are fleeing persecution and war and arrive here in Wales, and others whose voices are already weak. So, I would ask you, Counsel General, together with the Minister for Social Justice, to make a clear assessment of the cumulative impact of this raft of UK legislation, strident UK legislation, and then make the strongest representations to the UK Government, both in your meetings and in your public pronouncements, too.
Credaf fod yr effaith gronnol yn bwysig iawn, Gwnsler Cyffredinol. Rhoddwyd llawer o sylw i'r Bil Hawliau a'r effaith yma yn y Senedd heddiw, a hynny'n gwbl briodol, ond eto gallai'r holl ddeddfwriaeth DU, sydd wedi ei frysio a heb ei graffu'n effeithiol ar hyn o bryd, effeithio ymhellach ar fynediad dinasyddion unigol Cymru at gyfiawnder drwy leihau neu wadu'r cyfiawnder hwnnw i bobl fregus neu dlawd, i'r rhai sy'n anghytuno â safbwyntiau'r sefydliad ac sy'n ceisio'r hawl i brotestio ac i godi llais, i'r rhai sy'n ffoi rhag erledigaeth a rhyfel ac yn cyrraedd Cymru, ac eraill y mae eu lleisiau eisoes yn wan. Felly, rwyf am ofyn i chi, Gwnsler Cyffredinol, gyda'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, wneud asesiad clir o effaith gronnol yr holl ddeddfwriaeth hon yn y DU, deddfwriaeth lem y DU, a chyflwyno'r sylwadau cryfaf i Lywodraeth y DU, yn eich cyfarfodydd ac yn eich datganiadau cyhoeddus hefyd.
I thank you for those supplementary points, and, of course, at every opportunity we do actually raise these issues, and we have made them at the inter-ministerial meetings as well. The point you raise, in fact, about the various legislation that's been passed, of course, has been something we've discussed on a number of occasions. You'll recall, of course, the Police, Crime, Sentencing and Courts Act. There were a number of elements to that that we opposed, that we refused legislative consent to. Some of those were overturned. But, of course, the House of Lords also removed elements to it, and it's very disappointing that, within the legislative programme of the UK Government, there is to be a protest Bill that brings back all of those areas that were of real concern to us, which are restrictions on civil liberties and freedom of speech.
There was a very important article, I think, that has just appeared in the Constitution Unit blog, and it raised four points that I think are really significant in understanding what is happening. They're talking about the eroding of democracy constitutionally, and they call it 'democratic backsliding'. It said that it starts off with four things, and I will just perhaps mention these because perhaps Members would want to judge whether they think they apply to the situation at the moment. They said the first one is a breakdown in the norms of political behaviour and standards. I don't think we need to look very far to see that item. Secondly, there's the disempowerment of the legislature, the courts and independent regulators. Well, we see that in the bill of rights, the attempt to achieve that, and indeed in other legislation. Third is a reduction of civil liberties and press freedoms, and we've already seen the actual restrictions in civil liberties that have already been introduced in items of legislation. And fourthly, harm to the integrity of the electoral system, and we've seen that already within the elections Bill. I think that those four points all have credit to them and are something that should cause us considerable concern in the direction of the UK Government at this moment in time.
Diolch ichi am y pwyntiau atodol hynny, ac wrth gwrs, rydym yn bachu ar bob cyfle i godi'r materion hyn, ac rydym wedi'u gwneud yn y cyfarfodydd rhyngweinidogol hefyd. Mae'r pwynt a wnewch am y gwahanol ddeddfwriaeth sydd wedi'i phasio wedi bod yn rhywbeth a drafodwyd gennym droeon wrth gwrs. Fe gofiwch Ddeddf yr Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a'r Llysoedd wrth gwrs. Roedd nifer o elfennau yn honno yr oeddem yn eu gwrthwynebu, y gwrthodasom gydsyniad deddfwriaethol iddynt. Cafodd rhai o'r rheini eu gwrthdroi. Ond wrth gwrs, fe wnaeth Tŷ'r Arglwyddi ddileu elfennau ohoni hefyd, ac mae'n siomedig iawn, o fewn rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU, y bydd Bil protest sy'n ailgyflwyno'r holl feysydd a oedd o bryder gwirioneddol i ni, sy'n gyfyngiadau ar hawliau sifil a rhyddid i lefaru.
Roedd yna erthygl bwysig iawn, sydd newydd ymddangos ym mlog Uned y Cyfansoddiad, ac fe gododd bedwar pwynt sydd, yn fy marn i, yn arwyddocaol iawn wrth ddeall beth sy'n digwydd. Maent yn sôn am erydu democratiaeth yn gyfansoddiadol, ac maent yn ei alw'n 'wrthgilio democrataidd'. Dywedodd ei fod yn dechrau gyda phedwar peth, ac os caf grybwyll y rhain oherwydd efallai y byddai Aelodau am farnu a ydynt yn credu eu bod yn berthnasol i'r sefyllfa ar hyn o bryd. Dywedasant mai'r cyntaf yw methiant normau ymddygiad gwleidyddol a safonau. Nid wyf yn credu bod angen inni edrych yn bell iawn i weld yr eitem honno. Yn ail, ceir dadrymuso'r ddeddfwrfa, y llysoedd a rheoleiddwyr annibynnol. Wel, gwelwn hynny yn y bil hawliau, yr ymgais i gyflawni hynny, ac yn wir mewn deddfwriaeth arall. Yn drydydd, lleihau hawliau sifil a rhyddid y wasg, ac rydym eisoes wedi gweld y cyfyngiadau ar hawliau sifil sydd eisoes wedi'u cyflwyno mewn eitemau o ddeddfwriaeth. Ac yn bedwerydd, niwed i uniondeb y system etholiadol, ac rydym wedi gweld hynny eisoes yn y Bil etholiadau. Credaf fod pob un o'r pedwar pwynt yn ddilys ac yn rhywbeth a ddylai beri cryn bryder inni wrth ystyried cyfeiriad Llywodraeth y DU ar hyn o bryd.
7. Pa asesiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o oblygiadau cyfreithiol ymdrechion diweddar Llywodraeth y DU i ddiddymu deddfwriaeth a basiwyd gan y Senedd? OQ58315
7. What assessment has the Counsel General made of the legal implications of the UK Government’s recent attempts to repeal legislation passed by the Senedd? OQ58315
Thank you for your question. The UK Government’s purported intention to introduce legislation in one legislature to override the legislation passed by another is not only unconstitutional but shows disrespect for the democratically elected Senedd. It is one more example of contempt for the devolution settlement and the rights of the people of Wales.
Diolch am eich cwestiwn. Mae bwriad honedig Llywodraeth y DU i gyflwyno deddfwriaeth mewn un ddeddfwrfa i ddiystyru'r ddeddfwriaeth a basiwyd gan un arall nid yn unig yn anghyfansoddiadol, mae hefyd yn dangos amarch i'r Senedd a etholwyd yn ddemocrataidd. Mae'n enghraifft arall o ddirmyg tuag at y setliad datganoli a hawliau pobl Cymru.
Counsel General, we've seen the threats towards public sector workers from this disrespectful, disgraced, corrupt and now collapsing Conservative Government—a Government that doesn't care about working people, especially those working people in Wales. And who knows where we'll end up in the near future. But I'm sure you will agree with me, Counsel General, that it is time for change in Westminster, that it is time for a UK Labour Government. However, with all the chaos that is going on, which continues to go on, in the halls of Westminster, we should not lose sight of what the Tories are actually trying to achieve here by undermining devolution. Can I seek assurances from you, Counsel General, that if they do proceed with the threatened action that has been reported, we are ready to challenge, that the Welsh Government has already taken the initial steps that are needed to challenge in the courts the position put forward by Tory Ministers, this assault on the Senedd and this assault on the working people of Wales? Diolch.
Gwnsler Cyffredinol, rydym wedi gweld y bygythiadau tuag at weithwyr y sector cyhoeddus gan y Llywodraeth Geidwadol amharchus, warthus, lwgr hon sydd bellach yn chwalu—Llywodraeth nad yw'n poeni am bobl sy'n gweithio, yn enwedig y bobl sy'n gweithio yng Nghymru. A phwy a ŵyr lle byddwn yn y dyfodol agos. Ond rwy'n siŵr y cytunwch â mi, Gwnsler Cyffredinol, ei bod yn bryd gweld newid yn San Steffan, ei bod yn bryd cael Llywodraeth Lafur yn y DU. Fodd bynnag, gyda'r holl anhrefn sy'n digwydd, sy'n parhau i ddigwydd, yn neuaddau San Steffan, ni ddylem golli golwg ar yr hyn y mae'r Torïaid yn ceisio'i gyflawni yma drwy danseilio datganoli. Gwnsler Cyffredinol, os ydynt yn bwrw ymlaen â'r camau y maent wedi'u bygwth yn ôl y sôn, a gaf fi ofyn am sicrwydd gennych ein bod yn barod i herio, fod Llywodraeth Cymru eisoes wedi cymryd y camau cychwynnol sydd eu hangen i herio safbwynt Gweinidogion Torïaidd yn y llysoedd, yr ymosodiad ar y Senedd a'r ymosodiad ar bobl sy'n gweithio yng Nghymru? Diolch.
Thank you for those strongly made points. Can I start by saying I think there are those within the Conservative Party, and I believe possibly even within the Welsh Conservative Party, who are supporters of trade unions and the role they play, who do support pragmatic and practical engagement? There are those who still retain some belief in the concept of one-nation conservatism, and that has provided a basis for an enormous amount of cross-party legislation in these areas over the years. We know this from past experience, because the various referenda that we've had have been dependent on cross-party co-operation and agreement, from Conservatives, Plaid Cymru, the Liberal Democrats and from Welsh Labour, and that has always been, I believe, to the benefit of Wales and good constitutional progress. So, as we have a Government that is in actual freefall—and I suppose it must mean the question of a general election is likely sooner rather than later—what I would hope is that, within some of these areas, there is actually a far more progressive and practical and co-operative approach to the common understanding I think many of us actually share, and that is that there is a need for reform, there is a need for change. I'm sure that, co-operatively, we can achieve an enormous amount of that. The current conflict, which has really emerged since 2018, and which appears in all sorts of unnecessary ways in legislation, not only costs a lot of money, and takes up a lot of expert time, but, quite frankly, results in very poor legislation.
Diolch am y pwyntiau cadarn hynny. A gaf fi ddechrau drwy ddweud fy mod yn credu bod rhai o fewn y Blaid Geidwadol, a hyd yn oed o fewn Plaid Geidwadol Cymru o bosibl, yn cefnogi undebau llafur a'r rôl y maent yn ei chwarae, ac sy'n cefnogi ymgysylltu pragmatig ac ymarferol? Ceir rhai sy'n dal i gredu yn y cysyniad o geidwadaeth un genedl, ac mae hynny wedi bod yn sylfaen i lawer iawn o ddeddfwriaeth drawsbleidiol yn y meysydd hyn dros y blynyddoedd. Fe wyddom hyn o brofiad yn y gorffennol, oherwydd mae'r gwahanol refferenda a gawsom wedi bod yn ddibynnol ar gydweithrediad a chytundeb trawsbleidiol, rhwng Ceidwadwyr, Plaid Cymru, y Democratiaid Rhyddfrydol a Llafur Cymru, ac mae hynny bob amser wedi bod er budd Cymru a chynnydd cyfansoddiadol da. Felly, gan fod gennym Lywodraeth sy'n chwalu—ac mae'n debyg bod hynny o reidrwydd yn golygu bod cwestiwn ynghylch etholiad cyffredinol yn debygol yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach—yr hyn y byddwn yn ei obeithio, yn rhai o'r meysydd hyn, yw bod yna ymagwedd lawer mwy blaengar ac ymarferol a chydweithredol drwy'r ddealltwriaeth gyffredin y credaf fod llawer ohonom yn ei rhannu, sef bod angen diwygio, mae angen newid. Rwy'n siŵr y gallwn, ar y cyd, gyflawni llawer iawn o hynny. Mae'r gwrthdaro presennol, sydd wedi dod i'r amlwg ers 2018, ac sy'n ymddangos mewn pob math o ffyrdd diangen mewn deddfwriaeth, nid yn unig yn costio llawer o arian, ac yn cymryd llawer o amser arbenigwyr, ond a bod yn onest, mae'n arwain at ddeddfwriaeth wael iawn.
8. Pa ymgysylltiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gael â Llywodraeth y DU ar ddatblygu'r Bil Hawliau? OQ58294
8. What engagement has the Welsh Government had with the UK Government on the development of the Bill of Rights? OQ58294
We have sought meaningful engagement since the UK Government launched their consultation in December. The Minister for Social Justice and I met with the Deputy Prime Minister in February. Despite our full response to the consultation, there is very little sign that those concerns have been addressed.
Rydym wedi ceisio ymgysylltu'n ystyrlon ers i Lywodraeth y DU lansio eu hymgynghoriad ym mis Rhagfyr. Cyfarfu'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol a minnau â'r Dirprwy Brif Weinidog ym mis Chwefror. Er gwaethaf ein hymateb llawn i'r ymgynghoriad, ychydig iawn o arwydd a gafwyd bod y pryderon hynny wedi cael sylw.
I thank the Counsel General for that answer. The challenges with this bill of rights being brought forward have been well rehearsed this afternoon, not least the significant risks that external observers have noted to the devolution settlements right across the UK, and also significant implications for human rights and equality, not least in terms of article 10, freedom of expression, and article 11, the freedom of assembly, and so on—what has been described as the essential foundations of a democratic society. However, one of the problems of a rushed piece of legislation proposal such as this is the lack of consultation, not just with Welsh Government, but with organisations in Wales, including those speaking up for interested groups such as disabled people, those sharing protected characteristics, and more. Will you ensure in your discussions with UK Government that they consult, using the frameworks that Welsh Government have with partners across Wales, with those organisations, with those individuals?
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb hwnnw. Mae'r heriau gyda'r bil hawliau hwn sy'n cael ei gyflwyno wedi cael eu trafod yn helaeth y prynhawn yma, yn enwedig y risgiau sylweddol y mae arsylwyr allanol wedi'u nodi i'r setliadau datganoli ledled y DU, a hefyd y goblygiadau sylweddol i hawliau dynol a chydraddoldeb, yn enwedig erthygl 10, rhyddid mynegiant, ac erthygl 11, rhyddid i ymgynnull, ac yn y blaen—yr hyn a ddisgrifiwyd fel sylfeini hanfodol cymdeithas ddemocrataidd. Fodd bynnag, un o broblemau cynnig deddfwriaethol brysiog fel hwn yw'r diffyg ymgynghori, nid yn unig gyda Llywodraeth Cymru, ond gyda sefydliadau yng Nghymru, gan gynnwys y rhai sy'n siarad ar ran grwpiau sydd â diddordeb megis pobl anabl, y rhai sy'n rhannu nodweddion gwarchodedig, a mwy. A wnewch chi sicrhau yn eich trafodaethau gyda Llywodraeth y DU eu bod yn ymgynghori, gan ddefnyddio'r fframweithiau sydd gan Lywodraeth Cymru gyda phartneriaid ledled Cymru, gyda'r sefydliadau hynny, gyda'r unigolion hynny?
The answer is that we certainly will. In fact, myself and the Minister for Social Justice attended a number of meetings with civic organisations that were very, very concerned about the implications of the bill of rights and the direction it was taking. We attended a meeting more recently on that, and there are further meetings that are due to take place.
In terms of the consultation itself, well, of course, we put in a very detailed consultation response and we shared that with civic organisations and the third sector. I think that was very welcomed and appreciated. There have been approximately 13,000 responses to the consultation. What is very clear from that is that those are overwhelmingly opposed to what is being proposed, and it's not unexpected because the Bill that's being introduced goes contrary to the UK Government's own independent assessment of the need for reform, the Gross report.
Whereas there is nothing wrong at all with the idea that, periodically, legislation is looked at, this is being ideologically and politically driven, and it is being driven in a direction that undermines democracy and undermines the rule of law. I don't believe it has any significant and credible support for it. It certainly has no evidential base, and the consultation shows that. So, we will continue to develop our contacts and our work, and I'll continue to liaise with the Minister for Social Justice over all these issues, because these things will have a significant impact across Welsh society and across the UK.
I'm sure in the imminently changed Government that we're likely to have, there will be a far more progressive approach to the issue of human rights, and I hope that, in actual fact, this Bill will be completely dropped.
Yr ateb yw y byddwn yn sicr yn gwneud hynny. Yn wir, roeddwn i a'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi mynychu nifer o gyfarfodydd gyda sefydliadau dinesig a oedd yn bryderus iawn am oblygiadau'r bil hawliau a'r cyfeiriad yr oedd yn ei ddilyn. Buom mewn cyfarfod yn fwy diweddar ar hynny, ac mae cyfarfodydd pellach i fod i gael eu cynnal.
Ar yr ymgynghoriad ei hun, wel, wrth gwrs, fe wnaethom gyflwyno ymateb manwl iawn i'r ymgynghoriad ac fe wnaethom rannu hynny gyda sefydliadau dinesig a'r trydydd sector. Credaf fod hynny wedi'i groesawu a'i werthfawrogi'n fawr. Cafwyd tua 13,000 o ymatebion i'r ymgynghoriad. Yr hyn sy'n amlwg iawn o hynny yw bod llawer iawn o'r rheini'n gwrthwynebu'r hyn sy'n cael ei gynnig, ac nid yw'n annisgwyl oherwydd bod y Bil sy'n cael ei gyflwyno yn mynd yn groes i asesiad annibynnol Llywodraeth y DU ei hun o'r angen i ddiwygio, sef adroddiad Gross.
Er nad oes dim o gwbl o'i le gyda'r syniad fod deddfwriaeth dan ystyriaeth o bryd i'w gilydd, mae hyn yn cael ei yrru gan ystyriaethau ideolegol a gwleidyddol, ac mae'n cael ei yrru i gyfeiriad sy'n tanseilio democratiaeth ac yn tanseilio rheolaeth y gyfraith. Nid wyf yn credu bod unrhyw gefnogaeth sylweddol a chredadwy iddo. Yn sicr, nid oes iddo sylfaen dystiolaethol, ac mae'r ymgynghoriad yn dangos hynny. Felly, byddwn yn parhau i ddatblygu ein cysylltiadau a'n gwaith, a byddaf yn parhau i gysylltu â'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ynghylch yr holl faterion hyn, oherwydd bydd y pethau hyn yn effeithio'n sylweddol ar draws cymdeithas Cymru a ledled y DU.
Yn y Llywodraeth newydd yr ydym yn debygol o'i chael, rwy'n siŵr y ceir dull llawer mwy blaengar o ymdrin â hawliau dynol, a gobeithio y byddant yn cefnu'n llwyr ar y Bil hwn mewn gwirionedd.
Ac yn olaf, cwestiwn 9, Rhys ab Owen.
Finally, question 9, Rhys ab Owen.
9. Pa gymorth y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i sector cyfreithiol Cymru yn dilyn newidiadau arfaethedig i arferion gwaith gan Lywodraeth y DU? OQ58299
9. What support has the Counsel General provided the Welsh legal sector following proposed changes to working practices by the UK Government? OQ58299
Thank you for the question. It's a very practical question, and it's an important one. We have highlighted in our 'Delivering Justice for Wales' publication in May some of the measures that we're taking to support the legal sector. For example, through Business Wales we are delivering targeted support to legal practices to help them become, I think, more resilient, to innovate and grow. In partnership with the Law Society's Wales office and the national committee for Wales—I'm really pleased to see that the Law Society has now given national recognition to its body within Wales—we've developed a webinar series on business and digital support, cybersecurity, and legal technology.
We've recently invested £100,000 to help legal practices in Wales gain cybersecurity accreditation through a scheme the Law Society is managing. We're also looking at extending pathways into the legal profession to help more young people enter the law from a range of backgrounds to diversify the legal sector workforce and retain more of our Welsh homegrown talent, and, also, because of the importance of the development of the Welsh-medium legal profession.
In April, we issued an apprenticeship framework for two new Chartered Institute of Legal Executives qualifications at paralegal levels 3 and 5, and we're looking at further work on that. We're also investing in legal technology and cybersecurity—some £3.9 million of European funding towards Legal Innovation Lab Wales at Swansea law school, which will make up a total of just under, I think, £6 million that's being invested in that really exciting and important project.
So, these are the steps we're taking. We're obviously looking to do more and more to recognise the importance of the legal economy in Wales, and, again, to make the point that one of the most important things the Ministry of Justice could do would be to give us a decent civil justice centre in Cardiff.
Diolch am y cwestiwn. Mae'n gwestiwn ymarferol iawn, ac mae'n un pwysig. Rydym wedi tynnu sylw yn ein cyhoeddiad 'Sicrhau Cyfiawnder i Gymru' ym mis Mai at rai o'r mesurau yr ydym yn eu cymryd i gefnogi'r sector cyfreithiol. Er enghraifft, drwy Busnes Cymru, rydym yn darparu cymorth wedi'i dargedu i gwmnïau cyfreithiol i'w helpu i ddod yn fwy gwydn, i arloesi a thyfu. Mewn partneriaeth â swyddfa Cymru Cymdeithas y Cyfreithwyr a phwyllgor cenedlaethol Cymru—rwy'n falch iawn o weld bod Cymdeithas y Cyfreithwyr bellach wedi rhoi cydnabyddiaeth genedlaethol i'w chorff yng Nghymru—rydym wedi datblygu cyfres weminar ar gymorth busnes a digidol, seiberddiogelwch a thechnoleg gyfreithiol.
Yn ddiweddar rydym wedi buddsoddi £100,000 i helpu practisau cyfreithiol yng Nghymru i ennill achrediad seiberddiogelwch drwy gynllun y mae Cymdeithas y Cyfreithwyr yn ei drefnu. Rydym hefyd yn edrych ar ymestyn llwybrau i mewn i’r proffesiwn cyfreithiol i helpu mwy o bobl ifanc i ddod i mewn i faes y gyfraith o amrywiaeth o gefndiroedd er mwyn sicrhau amrywiaeth yng ngweithlu’r sector cyfreithiol a chadw mwy o’n doniau cynhenid Cymreig, a hefyd, oherwydd pwysigrwydd datblygiad y proffesiwn cyfreithiol cyfrwng Cymraeg.
Ym mis Ebrill, cyhoeddasom fframwaith prentisiaeth ar gyfer dau gymhwyster newydd Sefydliad Siartredig y Gweithredwyr Cyfreithiol ar lefelau paragyfreithiol 3 a 5, ac rydym yn edrych ar waith pellach ar hynny. Rydym hefyd yn buddsoddi mewn technoleg gyfreithiol a seiberddiogelwch—tua £3.9 miliwn o gyllid Ewropeaidd tuag at Labordy Arloesedd Cyfreithiol Cymru yn ysgol y gyfraith Abertawe, a fydd yn gwneud cyfanswm o ychydig llai na £6 miliwn, rwy'n credu, sy’n cael ei fuddsoddi yn y prosiect hynod gyffrous a phwysig hwnnw.
Felly, dyma’r camau yr ydym yn eu cymryd. Rydym yn amlwg yn bwriadu gwneud mwy a mwy i gydnabod pwysigrwydd yr economi gyfreithiol yng Nghymru, ac unwaith eto, i wneud y pwynt mai un o’r pethau pwysicaf y gallai’r Weinyddiaeth Gyfiawnder ei wneud fyddai rhoi canolfan cyfiawnder sifil weddus i ni yng Nghaerdydd.
Diolch yn fawr, Gwnsler Cyffredinol. The UK Government have been becoming increasingly hostile towards the legal profession, especially those holding them to account by stopping illegal removals from the United Kingdom and holding them to account against human rights abuses; all of this, also, whilst criminal barristers are striking. The current median annual income for a criminal barrister is £12,200, and that's due to years of legal aid cuts by the Tory Government. Legal aid, I'm sure you'll agree with me, Cwnsler Cyffredinol, is welfare; for years, it's been levelling people up so that they can have decent legal representation. As the Welsh Government's legal officer, when justice is devolved to Wales, will you give us a guarantee that lawyers will be properly respected and properly remunerated when that happens?
Diolch yn fawr, Gwnsler Cyffredinol. Mae Llywodraeth y DU wedi bod yn dod yn fwyfwy gelyniaethus tuag at y proffesiwn cyfreithiol, yn enwedig y rheini sy'n eu dwyn i gyfrif drwy atal symud pobl yn anghyfreithlon o'r Deyrnas Unedig a'u dwyn i gyfrif am dramgwyddo hawliau dynol; hyn i gyd, hefyd, tra bo bargyfreithwyr troseddol ar streic. Yr incwm blynyddol canolrifol presennol i fargyfreithiwr troseddol yw £12,200, a hynny oherwydd blynyddoedd o doriadau i gymorth cyfreithiol gan y Llywodraeth Dorïaidd. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi, Gwnsler Cyffredinol, fod cymorth cyfreithiol yn agwedd ar les; ers blynyddoedd, mae wedi bod yn codi'r gwastad i bobl fel y gallant gael cynrychiolaeth gyfreithiol dda. Fel swyddog cyfreithiol Llywodraeth Cymru, pan gaiff cyfiawnder ei ddatganoli i Gymru, a wnewch chi roi sicrwydd i ni y bydd cyfreithwyr yn cael eu parchu'n briodol ac yn cael eu talu'n briodol pan fydd hynny'n digwydd?
I've made the point many times how important access to the law is, because it fundamentally is about the rights of individuals and communities; it's about the empowerment of those two as well. Of course, I have always, I think, praised those elements of the legal profession—within the bar, within solicitors, and those who are paralegals working in Citizens Advice—who actually work in that area that is doing the best to give support to people in communities.
These are not the fat-cat lawyers that you read about in the papers; they're not the starting salaries for some solicitors in London City corporate firms of £120,000 a year. These are people who are making an absolutely valid contribution to our communities; it is the sector we want to expand and to increase throughout Wales. If people don't have access to justice, then you don't have real justice and you don't have real democracy, so I agree with all of the points you've made.
Rwyf wedi gwneud y pwynt droeon fod hygyrchedd y gyfraith yn bwysig tu hwnt, oherwydd yn y bôn mae'n ymwneud â hawliau unigolion a chymunedau; mae'n ymwneud â grymuso'r rheini yn ogystal. Wrth gwrs, rwyf bob amser wedi canmol yr elfennau hynny o'r proffesiwn cyfreithiol—y bar, cyfreithwyr, a'r paragyfreithwyr sy'n gweithio gyda Cyngor ar Bopeth—sy'n gweithio yn y maes ac sy'n gwneud eu gorau i roi cymorth i bobl yn y cymunedau.
Nid dyma'r cyfreithwyr bras y byddwch yn darllen amdanynt yn y papurau; nid dyma'r cyflogau y bydd rhai cyfreithwyr yng nghwmnïau corfforaethol Dinas Llundain yn dechrau arnynt, sef £120,000 y flwyddyn. Mae'r rhain yn bobl sy'n gwneud cyfraniad hollol ddilys i'n cymunedau; dyma'r sector yr ydym am ei ehangu a'i gynyddu ledled Cymru. Os nad yw cyfiawnder yn hygyrch i bobl, nid oes gennych gyfiawnder go iawn ac nid oes gennych ddemocratiaeth go iawn, felly rwy'n cytuno â'r holl bwyntiau a wnaethoch.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.
I thank the Counsel General.
Eitem 3 sydd nesaf, cwestiynau i Gomisiwn y Senedd. Bydd yr holl gwestiynau y prynhawn yma yn cael eu hateb gan y Llywydd. Cwestiwn 1, Huw Irranca-Davies.
Item 3 is next, questions to the Senedd Commission. All questions this afternoon will be answered by the Llywydd. Question 1, Huw Irranca-Davies.
1. Pa gynlluniau sydd gan y Comisiwn i gynyddu cyfran yr ystafelloedd pwyllgora a chyfarfod a all ddarparu ar gyfer cyfarfodydd hybrid ar draws ystâd y Senedd? OQ58295
1. What plans does the Commission have to increase the proportion of committee and meeting rooms that can accommodate hybrid meetings across the Senedd estate? OQ58295
Mae gan bob ystafell bwyllgora ar ystâd y Senedd gyfleusterau i gefnogi cyfarfodydd hybrid. Yn yr un modd, mae gan ystafelloedd cyfarfod eraill offer ar gyfer cyfarfodydd hybrid llai ffurfiol neu ar raddfa lai. Mae gweithio hybrid wedi dod yn beth normal, ac mae'r Comisiwn yn bwriadu datblygu’r ddarpariaeth dechnegol a'i gwella ymhellach. Byddwn yn gwneud gwaith pellach dros yr haf a byddwn yn ychwanegu at y 12 ystafell sy’n gallu cynnal cyfarfodydd hybrid ar hyn o bryd.
All committee rooms on the Senedd estate are equipped to support hybrid meetings. In addition, other meeting rooms have similar equipment for hybrid meetings that are less formal or on a smaller scale. Hybrid working has become the norm, and the Commission intends to build on technical provision in this area and further enhance it. We will be carrying out further work over the summer and will be adding to the 12 rooms that are currently kitted out for hybrid meetings.
Diolch yn fawr iawn. Thank you very much for that answer. It's good to see the work that has been going on already, and that continues to go on, to increase the proportion of rooms that can be used in hybrid format, because, as we all know, it seems to be that we will have to use this as a modern way of working now, and certainly as we go into the autumn and winter. Is it realistic to expect that most, if not all, of the committee and meeting rooms within the short to medium-term future could indeed be hybrid? Also, would we have the staff available in order to service those hybrid meetings as well?
Diolch yn fawr iawn. Diolch yn fawr am yr ateb hwnnw. Mae'n dda gweld y gwaith sydd wedi bod yn digwydd eisoes, ac sy'n parhau i ddigwydd, ar gynyddu cyfran yr ystafelloedd y gellir eu defnyddio ar ffurf hybrid, oherwydd, fel y gwyddom i gyd, mae'n ymddangos y bydd yn rhaid inni ddefnyddio hyn fel ffordd fodern o weithio yn awr, ac yn sicr wrth inni wynebu'r hydref a'r gaeaf. A yw'n realistig disgwyl y gallai'r rhan fwyaf, os nad y cyfan, o'r ystafelloedd pwyllgor a chyfarfod yn y dyfodol tymor byr i ganolig fod yn hybrid? Hefyd, a fyddai staff ar gael er mwyn gwasanaethu'r cyfarfodydd hybrid hynny hefyd?
Wel, fel dwi wedi dweud, mae'n ffordd normal nawr o weithio ein bod ni'n gallu cynnig darpariaeth i gyfrannu o bell yn ogystal â chyfrannu ar yr ystad, ac felly mae yna raglen o fuddsoddi i mewn i fwy o ystafelloedd er mwyn sicrhau bod y gallu i gwrdd yn hybrid yn yr ystafelloedd hynny, gan gynnwys, wrth gwrs, mewn rhai ystafelloedd bod gyda ni'r dechnoleg ar ffurf mobile, sy'n golygu ei bod yn gallu cael ei symud i mewn o un stafell i ystafell arall, ac felly mae hynny'n rhoi hyd yn oed yn fwy o hyblygrwydd i ni. Ac wrth gwrs, fel mae'r Aelod wedi dweud ac fel rŷn ni wedi dysgu dros y ddwy flynedd diwethaf yma, mae'r dechnoleg yn un peth, ond mae cael y staff ardderchog hynny sydd eu hangen arnon ni i wneud yn siŵr bod y dechnoleg yn gweithio ac yn gweithio'n hwylus i Aelodau yn hollbwysig. A dwi'n meddwl ein bod ni wedi profi yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf yma fod gennym ni staff rŷn ni'n cyflogi'n uniongyrchol ar yr ochr dechnoleg gwybodaeth sydd wedi ymateb i'r her o weithio'n hybrid ac yn rhithiol ac wedi gwneud hynny gyda graen ac yn barod i fynd i'r camau nesaf sydd angen eto i sicrhau ein bod ni'n Senedd sy'n medru addasu ac arloesi yn barhaol yn y maes yma.
Well, as I said, it's now a normal way to work that we can provide remote contributions as well as contributing on the estate, and so there is an investment programme in more rooms in order to ensure that we can meet in hybrid format in those rooms, including, for some rooms, that we have the mobile technology, which means that it can be moved from one room to another, and so that provides even more flexibility to us. And of course, as the Member has said and as we've learned over the last two years, the technology is one thing but having the excellent staff that we need to ensure that the technology does work conveniently for Members is vital. And I think that we have proven over the last couple of years that we have staff that we directly employ on the IT side who have responded to the challenge of working in hybrid format or virtually and have done that very well and are ready to take the next steps to ensure that we are a Senedd that can adapt and innovate continuously in this area.
2. Pa drafodaethau y mae'r Comisiwn wedi'u cael gyda'r Bwrdd Taliadau ynghylch newidiadau i gynllun pensiwn staff cymorth yr Aelodau? OQ58326
2. What discussions has the Commission had with the Remuneration Board regarding changes to the Members' support staff pension scheme? OQ58326
Mae penderfyniadau ynghylch lefel y buddion sy’n daladwy i staff cymorth, gan gynnwys eu buddion pensiwn, yn fater i fwrdd taliadau annibynnol y Senedd. Nid yw’r Comisiwn wedi cael unrhyw drafodaethau â'r bwrdd taliadau ynghylch newidiadau i gynllun pensiwn staff cymorth. Mae Aelodau a'u staff wrth gwrs yn gallu codi materion yn uniongyrchol gyda'r bwrdd taliadau drwy amryw sianeli, a dwi ar ddeall bod sesiwn o'r fath yn cael ei gynnig ar gyfer Aelodau gan y bwrdd taliadau heddiw.
Decisions about the level of benefits payable to support staff, including their pension benefits, are a matter for the independent remuneration board of the Senedd. The Commission has not had any discussions with the remuneration board regarding changes to the pension benefits of support staff. Members and staff can raise issues directly with the remuneration board through various channels, and I understand that a session of that kind is being offered for Members by the remuneration board today.
Diolch am yr ymateb yna, Llywydd.
Thank you for that response, Llywydd.
A disparity for employer pension contributions between Members' support staff and Senedd Commission staff was recently brought to my attention. At the moment, Members' support staff can expect a 10 per cent employer pension contribution, whereas the equivalent amount for Commission staff is 26.6 per cent. I was wondering if the Commission could take another look at this, or indeed encourage the remuneration board to take another look at this, and reconsider. I don't think it's fair when workers in the same building as each other are receiving almost half of the employer pension contributions as their Commission colleagues.
Yn ddiweddar, tynnwyd fy sylw at wahaniaeth yng nghyfraniadau pensiwn cyflogwyr rhwng staff cymorth yr Aelodau a staff Comisiwn y Senedd. Ar hyn o bryd, gall staff cymorth yr Aelodau ddisgwyl cyfraniad pensiwn cyflogwr o 10 y cant, tra bod y swm cyfatebol ar gyfer staff y Comisiwn yn 26.6 y cant. Roeddwn yn meddwl tybed a wnaiff y Comisiwn edrych eto ar hyn, neu annog y bwrdd taliadau yn wir i edrych eto ar hyn, ac ailystyried. Nid wyf yn credu ei bod yn deg pan fydd gweithwyr yn yr un adeilad â'i gilydd yn cael bron i hanner y cyfraniadau pensiwn cyflogwr y mae eu cydweithwyr yn y Comisiwn yn ei gael.
Mae staff y Comisiwn yn aelodau o gynllun pensiwn y gwasanaeth sifil, ac mae'r cynllun hynny yn un statudol, ac felly dyw staff cymorth Aelodau ddim yn gymwys ar gyfer y cynllun penodol hynny, sef cynllun y gwasanaeth sifil. O ran yr hyn yr ydych chi fel Aelodau—. Roeddwn i'n clywed Aelodau eraill yn cymeradwyo'r hyn yr oeddech chi'n dweud, Luke Fletcher. Os ydych chi eisiau dylanwadau ar bensiwn ar gyfer staff cymorth a'r staff cymorth eisiau edrych ar hynny hefyd, yna, fel dwi wedi dweud, mae'n bwysig ichi wneud y sylwadau a thrafod hynny gyda'r bwrdd taliadau. Y bwrdd taliadau annibynnol sydd yn cymryd y penderfyniadau ar y materion yma, a dyw e ddim, fel mae'n digwydd, yn fater i'r Comisiwn. Felly, dwi yn eich annog chi, os ydych chi eisiau bod yn lladmeryddion ar hyn ar ran eich staff chi, i wneud y materion yna yn wybyddus i'r bwrdd taliadau.
Commission staff are members of the civil service pension scheme, and that scheme is a statutory one, and so the Member support staff are not eligible for that specific scheme, namely the civil service scheme. In terms of what you as Members—. I heard other Members applauding what you said, Luke Fletcher. If you want to influence the pensions for support staff and the support staff want to look at that as well, then, as I've said, it's important for you to make representations and discuss those with the remuneration board, which is independent and which takes decisions on these issues, and it's not, as it happens, a matter for the Commission. So, I do encourage you, if you want to advocate on behalf of your staff, to let the remuneration board know about that.
Eitem 4 yw'r cwestiynau amserol, a bydd y cwestiwn cyntaf yn cael ei ateb gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol. Galwaf ar Jane Dodds.
Item 4 is topical questions, and the first question will be answered by the Deputy Minister for Social Services. I call on Jane Dodds.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am nifer y plant a'r bobl ifanc sy'n derbyn gofal sydd wedi'u lleoli mewn llety heb ei reoleiddio a llety dros dro? TQ651
1. Will the Minister make a statement on the number of looked after children and young people who are placed in unregulated and temporary accommodation? TQ651
Our legislation requires the use of accommodation that meets the needs of care-experienced young people in accordance with their pathway plan. It does not provide for unregulated settings, however there can be occasions where these are used as an emergency resort, and providers must be approved to required standards.
Mae ein deddfwriaeth yn ei gwneud yn ofynnol i ddefnyddio llety sy'n diwallu anghenion pobl ifanc â phrofiad o ofal yn unol â'u cynllun llwybr. Nid yw'n darparu ar gyfer lleoliadau heb eu rheoleiddio, ond gall fod adegau pan ddefnyddir y rhain fel ateb brys, a rhaid i ddarparwyr gael eu cymeradwyo i'r safonau gofynnol.
Diolch, Gweinidog. Last night we heard about shocking, disturbing and sad interviews with children and young people in care, who endured exploitation, abuse, violence and threats in bed and breakfasts and hostels where they were placed. This is six years after the Welsh Government had promised to eliminate the use of all unregulated accommodation for children and young people in our care. Only through freedom of information requests to all councils do we now know that over 300 children, some of whom are as young as 11 years old, were placed in bed and breakfasts, hostels or other unsafe accommodation during the last financial year.
In response to my calls for an independent review, the First Minister invited Members to outline gaps between reviews undertaken, and I just want to outline those gaps, because we know that reviews have been undertaken in England, Scotland and Northern Ireland, but none in Wales. My office took up that challenge and identified more than 20 subject areas within children's services that have been reviewed in England, Scotland and Northern Ireland, but not in Wales. And in fact, looking at just two of those reports, with in fact the widest remits, those by the Public Accounts Committee and Care Inspectorate Wales, we heard that only 30 care-experienced young people and just six local authorities had been interviewed and contacted. Compare that to England, where 1,100 responses were evaluated, and Scotland, where over 5,500 experiences were heard.
And last week I'm sure all our hearts sank when we heard about the sentencing following the brutal murder of Logan Mwangi, and the detail that came out of that as well. I want to make it clear that I am not blaming anybody in respect of that event, and I know nobody here would. This is not about the local authority who were responsible for the care and protection of Logan, but surely you would agree that we in the Senedd need to know that those children are being protected. We need to hear the voices of those people who are working in child protection and childcare, and to hear what they need. We are responsible for those children and young people, and in my view it is essential that we have a review to tell us what the issues are, what support is needed and how we can make sure that not just our social workers, but those working in every single role in child protection and childcare have the resources we need.
So, Minister, I do finish by saying: what else needs to happen for Wales to be the same as every other nation and have this independent review that will help us all to make sure we have in place the steps, the resources and the support that is needed to protect our children and young people? Thank you. Diolch yn fawr iawn.
Diolch, Weinidog. Neithiwr clywsom am gyfweliadau brawychus, annymunol a thrist gyda phlant a phobl ifanc mewn gofal a oedd wedi dioddef yn sgil camfanteisio, cam-drin, trais a bygythiadau yn y darpariaethau gwely a brecwast a hosteli lle cawsant eu lleoli. Mae hyn chwe blynedd ar ôl i Lywodraeth Cymru addo dileu'r defnydd o'r holl lety heb ei reoleiddio ar gyfer plant a phobl ifanc yn ein gofal. Dim ond drwy geisiadau rhyddid gwybodaeth i bob cyngor y gwyddom bellach fod dros 300 o blant, gyda rhai ohonynt mor ifanc ag 11 oed, wedi'u rhoi mewn darpariaeth gwely a brecwast, hosteli neu fathau eraill o lety sy'n anniogel yn ystod y flwyddyn ariannol ddiwethaf.
Mewn ymateb i fy ngalwadau am adolygiad annibynnol, gwahoddodd y Prif Weinidog yr Aelodau i amlinellu bylchau rhwng yr adolygiadau a gynhaliwyd, ac rwyf am amlinellu'r bylchau hynny, oherwydd gwyddom fod adolygiadau wedi'u cynnal yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon, ond nid yng Nghymru. Atebodd fy swyddfa yr alwad honno a nododd fwy nag 20 o feysydd pwnc yn y gwasanaethau i blant sydd wedi'u hadolygu yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon, ond nid yng Nghymru. Ac mewn gwirionedd, o edrych ar ddau o'r adroddiadau hynny'n unig, gyda'r cylchoedd gorchwyl ehangaf mewn gwirionedd, gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ac Arolygiaeth Gofal Cymru, clywsom mai dim ond 30 o bobl ifanc â phrofiad o ofal a dim ond chwe awdurdod lleol y cysylltwyd â hwy ac a gafodd eu cyfweld. Cymharwch hynny â Lloegr, lle gwerthuswyd 1,100 o ymatebion, a'r Alban, lle clywyd dros 5,500 o brofiadau.
A'r wythnos diwethaf rwy'n siŵr ein bod oll wedi digalonni pan glywsom am y dedfrydu yn dilyn llofruddiaeth greulon Logan Mwangi, a'r manylion a ddaeth allan o hynny hefyd. Rwyf am ei gwneud yn glir nad wyf yn beio neb mewn perthynas â'r digwyddiad hwnnw, a gwn na fyddai neb yma'n gwneud hynny. Nid yw hyn yn ymwneud â'r awdurdod lleol a oedd yn gyfrifol am ofal a diogelwch Logan, ond oni fyddech yn cytuno bod angen i ni yn y Senedd wybod bod y plant hynny'n cael eu diogelu. Mae angen inni glywed lleisiau'r bobl sy'n gweithio ym maes diogelu plant a gofal plant, a chlywed yr hyn sydd ei angen arnynt. Rydym yn gyfrifol am y plant a'r bobl ifanc hyn, ac yn fy marn i mae'n hanfodol inni gael adolygiad i ddweud wrthym beth yw'r problemau, pa gymorth sydd ei angen a sut y gallwn sicrhau nid yn unig fod gan ein gweithwyr cymdeithasol, ond y rhai sy'n gweithio ym mhob rôl ym maes diogelu plant a gofal plant yr adnoddau sydd eu hangen arnom.
Felly, Weinidog, rwy'n gorffen drwy ddweud: beth arall sy'n mynd i orfod digwydd er mwyn i Gymru fod yr un fath â phob gwlad arall a chael yr adolygiad annibynnol hwn a fydd yn ein helpu i gyd i sicrhau bod gennym y camau, yr adnoddau a'r gefnogaeth sydd eu hangen i ddiogelu ein plant a'n pobl ifanc? Diolch yn fawr iawn.
Thank you very much, Jane Dodds, for that question. I know how great a concern you have about these issues, and of course it is so distressing to hear about Logan and to hear about the care-experienced young people who were featured last night on the documentary.
In terms of an independent inquiry with regard to Logan, I'm sure the Member is aware that there will be a child practice review taking place now the sentencing has been done, and it will be reporting in the autumn. I think it's absolutely crucial that we look at what that child practice review says. We want to learn lessons from how this happened and we want to see if there are any wider lessons that we need to look at. So, that child practice review will be taking place, and since these tragic circumstances, Care Inspectorate Wales has undertaken an inspection of Bridgend social services, and we're also waiting for that result. So, I'm sure she is aware that these are happening, and we will look at those very carefully when they're actually published, which should be before the end of this year.
With regard to the other comments, I think it is absolutely right that we listen to children, and in Wales I think we've got a really good record of listening to children. We fund Voices from Care, who come to us and tell us very freely what all their views are. We've got care-experienced children on the oversight board of our transformation programme for children's services. We include care-experienced children in the discussions about the minimum income guarantee that we are going to bring forward. We've got care-experienced children on that board—the universal income. And I'm sure that she will acknowledge that, basically, by providing that, Wales is going far ahead of any other country in the world in terms of providing financial assistance to care-experienced children. So, I hope she will acknowledge that. So, we do listen to children. And in September we're holding a summit, which is a summit for care-experienced children, where we will listen to what care-experienced children say.
In terms of accommodation, of the care-experienced children who left care between 1 April 2020 and 31 March 2021, 628 children, that's 95 per cent, were deemed to be in suitable accommodation at the date they ceased to be looked after, but there were 5 per cent who were not. And I think, obviously, the stories, the tales we heard last night were some of those 5 per cent, and obviously that's 5 per cent too many, and we are working hard to see that their situation is improved.
Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn hwnnw, Jane Dodds. Gwn pa mor fawr yw eich pryder ynglŷn â'r materion hyn, ac wrth gwrs mae mor ofidus clywed am Logan a chlywed am y bobl ifanc â phrofiad o ofal a gafodd sylw neithiwr ar y rhaglen ddogfen.
O ran ymchwiliad annibynnol i Logan, rwy'n siŵr bod yr Aelod yn ymwybodol y bydd adolygiad o ymarfer plant yn cael ei gynnal gan fod y dedfrydu wedi'i wneud erbyn hyn, a bydd yn cyflwyno adroddiad yn yr hydref. Credaf ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn edrych ar yr hyn y mae'r adolygiad o ymarfer plant yn ei ddweud. Rydym am ddysgu gwersi o sut y digwyddodd hyn ac rydym am weld a oes unrhyw wersi ehangach y mae angen inni edrych arnynt. Felly, bydd yr adolygiad hwnnw o ymarfer plant yn digwydd, ac ers yr amgylchiadau trasig hyn, mae Arolygiaeth Gofal Cymru wedi cynnal arolygiad o wasanaethau cymdeithasol Pen-y-bont ar Ogwr, ac rydym hefyd yn aros am y canlyniad hwnnw. Felly, rwy'n siŵr ei bod yn ymwybodol fod y rhain yn digwydd, a byddwn yn edrych ar y rheini'n ofalus iawn pan gânt eu cyhoeddi, a dylai hynny ddigwydd cyn diwedd y flwyddyn.
Ar y sylwadau eraill, credaf ei bod yn gwbl briodol ein bod yn gwrando ar blant, ac yng Nghymru credaf fod gennym hanes da iawn o wrando ar blant. Rydym yn ariannu Voices from Care, sy'n dod atom ac yn dweud wrthym yn agored iawn beth yw eu barn. Mae gennym blant â phrofiad o ofal ar fwrdd goruchwylio ein rhaglen drawsnewid ar gyfer gwasanaethau plant. Rydym yn cynnwys plant â phrofiad o ofal yn y trafodaethau ar y warant isafswm incwm y byddwn yn ei chyflwyno. Mae gennym blant â phrofiad o ofal ar y bwrdd hwnnw—yr incwm cyffredinol. Ac rwy'n siŵr y bydd yn cydnabod, yn y bôn, drwy ddarparu hynny, fod Cymru'n mynd ymhell ar y blaen i unrhyw wlad arall yn y byd gyda darparu cymorth ariannol i blant sydd â phrofiad o ofal. Felly, gobeithio y bydd yn cydnabod hynny. Felly, rydym yn gwrando ar blant. Ac ym mis Medi rydym yn cynnal uwchgynhadledd, sy'n uwchgynhadledd ar gyfer plant â phrofiad o ofal, lle byddwn yn gwrando ar yr hyn y mae plant sydd â phrofiad o ofal yn ei ddweud.
Ar lety, o'r plant â phrofiad o ofal a adawodd ofal rhwng 1 Ebrill 2020 a 31 Mawrth 2021, barnwyd bod 628 o blant, sef 95 y cant, mewn llety addas ar y dyddiad y daeth eu gofal i ben, ond roedd 5 y cant heb fod mewn llety addas. Ac yn amlwg, rwy'n credu mai'r straeon, yr hanesion a glywsom neithiwr, oedd rhai o'r 5 y cant hynny, ac yn amlwg mae'n 5 y cant yn ormod, ac rydym yn gweithio'n galed i weld bod eu sefyllfa'n gwella.
The Welsh Conservatives called for a general review of children's services across Wales, and my colleague only yesterday—Andrew R.T. Davies—mentioned it in First Minister's questions. I raised it in the business statement. Jane Dodds has mentioned it in a topical question today, Deputy Minister. And as Jane Dodds alluded to, there is a review happening in England, Scotland and in Northern Ireland, but the First Minister said that one is not needed in Wales. But we have the worst rate of looked-after children in the UK. You've just said the contrary, saying we have a good rate, but the statistics actually say we have the worst rate of the UK nations. So, why is Wales the exception to this much-needed review when it's the exception for the rate of looked-after children? And the sad case of Logan Mwangi in Bridgend should trigger a national perspective to have a review across all children's services across the 22 local authorities. So, will you commit your Government to looking at this again, and hopefully seeing a review of children's services across Wales, so we can cover ourselves and not have cases such as Logan Mwangi happen again in Wales? Thank you.
Galwodd y Ceidwadwyr Cymreig am adolygiad cyffredinol o wasanaethau plant ledled Cymru, a soniodd fy nghyd-Aelod amdano—Andrew R.T. Davies—ddoe ddiwethaf yng nghwestiynau'r Prif Weinidog. Fe'i codais yn y datganiad busnes. Mae Jane Dodds wedi sôn amdano mewn cwestiwn amserol heddiw, Ddirprwy Weinidog. Ac fel y nododd Jane Dodds, mae adolygiad yn cael ei gynnal yn Lloegr, yr Alban ac yng Ngogledd Iwerddon, ond dywedodd y Prif Weinidog nad oes angen un yng Nghymru. Ond gennym ni y mae'r gyfradd waethaf o blant sy'n derbyn gofal yn y DU. Rydych newydd ddweud i'r gwrthwyneb, gan ddweud bod gennym gyfradd dda, ond mae'r ystadegau'n dweud mai ni sydd â'r gyfradd waethaf o bob un o wledydd y DU. Felly, pam y mae Cymru'n eithriad i'r adolygiad mawr ei angen hwn pan fo'n eithriad o ran y gyfradd o blant sy'n derbyn gofal? A dylai achos trist Logan Mwangi ym Mhen-y-bont ar Ogwr sbarduno persbectif cenedlaethol i gael adolygiad o'r holl wasanaethau plant ar draws y 22 awdurdod lleol. Felly, a wnewch chi ymrwymo eich Llywodraeth i edrych ar hyn eto, a gobeithio y gwelwn adolygiad o wasanaethau plant ledled Cymru, fel y gallwn gael trefn arnom ein hunain a pheidio â chael achosion fel un Logan Mwangi yn digwydd eto yng Nghymru? Diolch.
Thank you, Gareth Davies, for that question. I'd just like to correct him, I didn't say we had a good rate of children in care. I think he must have misheard that. I said we had a good rate of listening to children. We've got a good record of listening to children. And in fact, the Welsh Government has been working very hard over the last three years to try to bring down the number of children who are in care, because we absolutely recognise that we've got too many children in care in Wales. And as the First Minister answered to Andrew R.T. Davies in First Minister's questions yesterday, one of the ways we want to tackle these issues is by reducing the number of children who are in care, because we feel that, by giving more help for children who are on the edge of care, helping the children and their families, we can keep a lot of children out of care, and that, I think, is one of our main aims—to keep children out of care. And we've had this reduction strategy over the last three years, and during the last year, the rate has now started to drop, so we are on the right trajectory, but we have got a long way to go. So, I certainly don't think that we've got a good record on the number of children in care.
In terms of the review, as I said in response to Jane Dodds, there is a child practice review that will be happening now, and that will be reporting in the autumn. We will have to see what is the result of that child practice review, whether there are any wider issues that need to be taken up across Wales, and also we're waiting for the CIW report of services in Bridgend. So, we're waiting to see what those two results are. We do have a plan for transformation of children's services. We have committed money to it. We are working at it and we think it's really important that we go ahead and take action on those, and we're certainly going to look very carefully at the result of these reviews.
Diolch am y cwestiwn hwnnw, Gareth Davies. Hoffwn ei gywiro, ni ddywedais fod gennym gyfradd dda o blant mewn gofal. Credaf ei fod wedi camglywed. Dywedais fod gennym gyfradd dda o wrando ar blant. Mae gennym hanes da o wrando ar blant. Ac mewn gwirionedd, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio'n galed iawn dros y tair blynedd diwethaf i geisio lleihau nifer y plant sydd mewn gofal, oherwydd rydym yn cydnabod yn llwyr fod gennym ormod o blant mewn gofal yng Nghymru. Ac fel y dywedodd y Prif Weinidog wrth ateb Andrew R.T. Davies yng nghwestiynau'r Prif Weinidog ddoe, un o'r ffyrdd yr ydym am fynd i'r afael â'r materion hyn yw drwy leihau nifer y plant sydd mewn gofal, oherwydd drwy roi mwy o gymorth i blant sydd ar gyrion gofal, helpu'r plant a'u teuluoedd, teimlwn y gallwn gadw llawer o blant allan o ofal, ac rwy'n credu mai dyna yw un o'n prif nodau—cadw plant allan o ofal. Ac rydym wedi bod â'r strategaeth leihau hon dros y tair blynedd diwethaf, ac yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, mae'r gyfradd bellach wedi dechrau gostwng, felly rydym ar y trywydd iawn, ond mae gennym lawer i'w wneud eto. Felly, yn sicr, nid wyf yn credu bod gennym hanes da o ran nifer y plant mewn gofal.
Ar yr adolygiad, fel y dywedais wrth ymateb i Jane Dodds, ceir adolygiad o ymarfer plant a fydd yn digwydd yn awr, a bydd hwnnw'n cyflwyno adroddiad yn yr hydref. Bydd yn rhaid inni weld beth sy'n deillio o'r adolygiad hwnnw o ymarfer plant, p'un a oes unrhyw faterion ehangach y mae angen eu codi ledled Cymru, a hefyd rydym yn aros am adroddiad AGC ar wasanaethau ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Felly, rydym yn aros i weld beth yw canlyniadau'r ddau. Mae gennym gynllun ar gyfer trawsnewid gwasanaethau plant. Rydym wedi ymrwymo arian iddo. Rydym yn gweithio arno ac rydym yn credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn bwrw ymlaen ac yn gweithredu ar y rheini, ac rydym yn sicr yn mynd i edrych yn ofalus iawn ar ganlyniad yr adolygiadau hyn.
Thank you to Jane Dodds for tabling this very important question. Like you, I was very moved and disturbed by the documentary. I think Niall's comments really stuck with me saying, 'Prison would have been better for me.' Prison better than somewhere that they were supposed to be safe. I would also like to echo the calls for an independent review of children's social work. I think this is essential. We are an outlier, and these are experts telling us—it's not politicians pushing for this; these are experts working in the field. And may I take from your response to Gareth Davies, therefore, that you are not ruling out the need now, that you are awaiting both and are therefore still open to an independent review should you not be content with both reports that you've referenced? I think that that would be a welcome step today.
And if I may as well, we know that looked-after children are especially vulnerable and outcomes are too often much poorer than we would wish, and research for End Youth Homelessness Cymru's report, 'Don't Let Me Fall Through the Cracks', shows us the links between care experience and youth homelessness—so, really, echoing those calls that we saw from those young people yesterday. Evidence shows that we need to be able to target specialist services at the young people most at risk of experiencing youth homelessness, and this is part of the prevention agenda that you've also referenced—how important it is that we support people so that they don't end up in the care system. But we can't deny that there are young people who are facing risks today—as you said, those 5 per cent; that is a significant amount of young people who are falling through the cracks. Therefore, to what extent is Welsh Government monitoring the outcomes for young people in care, as, clearly, there are far too many in the system without that safety net at present?
Diolch i Jane Dodds am gyflwyno'r cwestiwn pwysig hwn. Fel chithau, cefais fy mrawychu gan y rhaglen ddogfen. Rwy'n credu bod sylwadau Niall wedi aros gyda mi pan ddywedodd, 'Byddai carchar wedi bod yn well i mi.' Carchar yn well na rhywle lle roeddent i fod yn ddiogel. Hefyd, hoffwn ategu'r galwadau am adolygiad annibynnol o waith cymdeithasol plant. Rwy'n credu bod hyn yn hanfodol. Rydym yn eithriad, ac mae'r rhain yn arbenigwyr sy'n dweud wrthym—nid gwleidyddion sy'n pwyso am hyn; arbenigwyr sy'n gweithio yn y maes yw'r rhain. Ac a gaf fi gymryd o'ch ymateb i Gareth Davies, felly, nad ydych yn diystyru'r angen yn awr, eich bod yn aros am y ddau adroddiad ac felly'n dal i fod yn agored i adolygiad annibynnol os na fyddwch yn fodlon â'r ddau adroddiad y cyfeirioch chi atynt? Credaf y byddai hynny'n gam i'w groesawu heddiw.
Ac os caf hefyd, gwyddom fod plant sy'n derbyn gofal yn arbennig o agored i niwed a bod canlyniadau'n rhy aml yn llawer gwaeth nag y byddem yn ei ddymuno, ac mae ymchwil ar gyfer adroddiad End Youth Homelessness Cymru, 'Don't Let Me Fall Through the Cracks', yn dangos y cysylltiadau rhwng profiad gofal a digartrefedd ymhlith pobl ifanc—gan adleisio'r galwadau a welsom gan y bobl ifanc ddoe. Dengys tystiolaeth fod angen inni allu targedu gwasanaethau arbenigol at y bobl ifanc sydd fwyaf mewn perygl o brofi digartrefedd ymhlith pobl ifanc, ac mae hyn yn rhan o'r agenda atal y cyfeirioch chi ati hefyd—pa mor bwysig yw hi ein bod yn cefnogi pobl fel nad ydynt yn mynd i mewn i'r system ofal. Ond ni allwn wadu bod pobl ifanc yn wynebu risgiau heddiw—fel y dywedoch chi, y 5 y cant hynny; mae'n nifer sylweddol o bobl ifanc yn syrthio drwy'r craciau. Felly, i ba raddau y mae Llywodraeth Cymru yn monitro'r canlyniadau i bobl ifanc mewn gofal, oherwydd, yn amlwg, mae llawer gormod yn y system heb y rhwyd ddiogelwch honno ar hyn o bryd?
I thank Heledd Fychan for that question. In terms of a review, I think our position has been laid out by the First Minister, as he did in First Minister's questions. But, as I've said, we're looking at the result of the practice review later on this year and at what Care Inspectorate Wales says about the social services, and we will see if there are any wider lessons that we need to learn from that. We have had a lot of reviews in Wales. We really feel that we should be continuing with the action that we've started to improve the lives of young people who are care-experienced and to make sure that we give them the best chance that we possibly can. I think it is important to mention the 95 per cent who are deemed to have good accommodation that is safe, secure and affordable, because lots of young people who leave care do achieve and do have happy, fulfilled lives, so I wouldn't want anyone to think that the tragic stories that we've heard are typical, but they're so important, and they are that 5 per cent that she mentions that we've got to do all we possibly can to help. And to re-echo, that's why we want to reduce the number of children in care, so that children who really absolutely have to come into care, we're able to put all our resources in to try to stop there being—you know, to try to give them the best lives that we possibly can.
In terms of youth homelessness, that's obviously something that we're very concerned about and we do put considerable resources into youth homelessness. We put £3.7 million through the youth support grant, and we have homelessness officers working in youth teams in order to identify young people who may be at risk. And we've also put £3.1 million in the youth homelessness innovation fund, and, with that fund, we're trying out different ways of providing accommodation for young people. We've also, this year, put in £60 million for housing and care, which is to provide accommodation where young people who are in need of support are able to live independently but with support. So, that £60 million is going to be spent this year in providing that sort of accommodation. And generally, I think it's just this year that we've got £197 million in homelessness and housing support. So, I think we've certainly put the money in there and we're certainly seeing some innovative responses coming from that, but I absolutely accept the points that Heledd makes and I think that we've just got to do all that we possibly can to help that 5 per cent.
Diolch i Heledd Fychan am ei chwestiwn. O ran adolygiad, credaf fod ein safbwynt wedi’i nodi gan y Prif Weinidog, fel y gwnaeth yng nghwestiynau’r Prif Weinidog. Ond fel y dywedais, rydym yn edrych ar ganlyniad yr adolygiad ymarfer yn nes ymlaen eleni ac ar yr hyn y mae Arolygiaeth Gofal Cymru yn ei ddweud am y gwasanaethau cymdeithasol, a chawn weld a oes unrhyw wersi ehangach y mae angen i ni eu dysgu o hynny. Rydym wedi cael llawer o adolygiadau yng Nghymru. Rydym yn teimlo'n gryf y dylem fod yn parhau â'r camau yr ydym wedi'u dechrau i wella bywydau pobl ifanc â phrofiad o ofal ac i sicrhau ein bod yn rhoi'r cyfle gorau posibl iddynt. Credaf ei bod yn bwysig sôn am y 95 y cant yr ystyrir bod ganddynt lety da sy’n saff, yn ddiogel ac yn fforddiadwy, gan fod llawer o bobl ifanc sy’n gadael gofal yn cyflawni ac yn cael bywydau hapus, bodlon, felly ni fyddwn am i unrhyw un feddwl bod y straeon trasig a glywsom yn nodweddiadol, ond maent mor bwysig, a rhain yw'r 5 y cant y mae hi'n nodi bod yn rhaid inni wneud popeth a allwn i'w helpu. Ac i adleisio unwaith eto, dyna pam ein bod yn dymuno lleihau nifer y plant sydd mewn gofal er mwyn inni allu darparu ein holl adnoddau ar gyfer plant y mae gwir angen iddynt fynd i mewn i ofal, i geisio sicrhau nad oes—wyddoch chi, i geisio rhoi'r bywydau gorau posibl iddynt.
Ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc, mae hynny'n amlwg yn rhywbeth yr ydym yn bryderus iawn yn ei gylch ac rydym yn darparu adnoddau sylweddol i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc. Rhoesom £3.7 miliwn drwy’r grant cymorth ieuenctid, ac mae gennym swyddogion digartrefedd yn gweithio mewn timau ieuenctid er mwyn nodi pobl ifanc a allai fod mewn perygl. Ac rydym hefyd wedi rhoi £3.1 miliwn yn y gronfa arloesi ar gyfer pobl ifanc ddigartref, a chyda'r gronfa honno, rydym yn rhoi cynnig ar wahanol ffyrdd o ddarparu llety i bobl ifanc. Rydym hefyd, eleni, wedi darparu £60 miliwn ar gyfer tai a gofal, er mwyn darparu llety lle gall pobl ifanc sydd angen cymorth fyw'n annibynnol ond gyda chymorth. Felly, bydd y £60 miliwn hwnnw yn cael ei wario eleni ar ddarparu'r math hwnnw o lety. Ac yn gyffredinol, credaf fod gennym £197 miliwn mewn cymorth digartrefedd a thai eleni. Felly, credaf ein bod yn sicr wedi darparu'r arian, ac rydym yn sicr yn gweld ymatebion arloesol o ganlyniad i hynny, ond rwy’n derbyn pwyntiau Heledd yn llwyr, a chredaf fod yn rhaid inni wneud popeth a allwn i helpu'r 5 y cant hynny.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog. Bydd yr ail gwestiwn y prynhawn yma yn cael ei ateb gan y Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a'r Trefnydd, a galwaf ar Samuel Kurtz.
I thank the Deputy Minister. The second question will be answered by the Minister for Rural Affairs and North Wales, and Trefnydd, and I call on Samuel Kurtz.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y cynigion newydd ar gyfer y cynllun ffermio cynaliadwy? TQ654
2. Will the Minister make a statement on the new sustainable farming scheme proposals? TQ654
I was pleased to publish our proposals for the sustainable farming scheme today. The scheme has been designed to support farmers to produce food in harmony with the environment. I look forward to hearing the views of farmers and stakeholders on the proposals in our second phase of co-design.
Roeddwn yn falch o gyhoeddi ein cynigion ar gyfer y cynllun ffermio cynaliadwy heddiw. Mae'r cynllun wedi'i gynllunio i gefnogi ffermwyr i gynhyrchu bwyd mewn cytgord â'r amgylchedd. Edrychaf ymlaen at glywed barn ffermwyr a rhanddeiliaid ar y cynigion yn ail gam ein gwaith cydgynllunio.
Minister, thank you for your response. I'm pleased to see how far this statement has progressed since the initial 'Brexit and our land' consultation of 2018, where replacement funding was first discussed. Firstly, I am left disappointed that, given the press release calling this a landmark announcement—and indeed it is, as this is the replacement to the basic payment scheme and the first subsidy policy ever developed in Wales for Welsh farmers—only a written statement this morning was issued. I believe that an oral statement to this Chamber would have been more appropriate, given the gravity of the changes afoot. I appreciate that we have a long summer ahead of agricultural shows, where you, I and other Members will discuss the SFS at length with the unions and stakeholders, but I know Members would have appreciated the opportunity to quiz you on this scheme before recess. So, I am grateful to the Llywydd for accepting my topical question.
Moving on to the contents, there is a lot to be commended in the SFS. However, there are a few areas that I would like to seek further clarification on. You say that a decision on how the final scheme will look will not be made until, I quote, further consultation on the
'detailed proposals and the economic analysis has been presented in 2023.'
This will include modelling the actions in the scheme and assessing how the actions support farmers to produce food sustainably. This modelling appears to ignore the need for food security, at a time when global conditions are so uncertain and fragile. I would urge you to ensure that any modelling that goes ahead before next year incorporates food security and growing our food self-sufficiency sustainability. Regarding this modelling, I would stress that there must be key markers to determine the impact of the scheme on not only our sustainable food production but also on our culture, the Welsh language and the vitality of our rural communities. Sustainability is not just environmental, but is also cultural and socioeconomic, and I would hope to see more within the SFS to show that these key objectives are included.
There are concerns relating to the plans for all farms to ensure 10 per cent of their farm is covered in trees. While the industry agrees improvements are needed and it is willing to play its part in supporting nature, it is essential that these trees are the right trees in the right place. A well-meaning policy could potentially have negative impacts. From experience, I know that many farms will already be very close to or even exceeding this 10 per cent requirement, but others have very low levels of tree coverage, due to the locations of their farms. For example, there are many farms on the west coast of Wales—
Diolch am eich ymateb, Weinidog. Rwy’n falch o weld faint o gynnydd y mae’r datganiad hwn wedi'i wneud ers ymgynghoriad cychwynnol 'Brexit a’n tir’ yn 2018, lle trafodwyd arian yn lle arian Ewrop am y tro cyntaf. Yn gyntaf, rwy'n siomedig, o ystyried y datganiad i’r wasg sy’n galw hwn yn gyhoeddiad pwysig—ac yn wir, mae'n bwysig, gan mai dyma’r cynllun a fydd ar waith yn lle cynllun y taliad sylfaenol a’r polisi cymorthdaliadau cyntaf a ddatblygwyd erioed yng Nghymru ar gyfer ffermwyr Cymru—datganiad ysgrifenedig yn unig a gyhoeddwyd y bore yma. Credaf y byddai datganiad llafar i’r Siambr hon wedi bod yn fwy priodol, o ystyried difrifoldeb y newidiadau sydd ar y gweill. Rwy’n sylweddoli bod gennym haf hir o sioeau amaethyddol o’n blaenau, lle byddwch chi, fi ac Aelodau eraill yn trafod y cynllun ffermio cynaliadwy yn fanwl gyda’r undebau a’r rhanddeiliaid, ond gwn y byddai'r Aelodau wedi gwerthfawrogi’r cyfle i’ch holi ar y cynllun hwn cyn y toriad. Felly, rwy’n ddiolchgar i’r Llywydd am dderbyn fy nghwestiwn amserol.
Gan symud ymlaen at y cynnwys, mae llawer i'w ganmol yn y cynllun ffermio cynaliadwy. Fodd bynnag, mae rhai meysydd yr hoffwn ofyn am eglurhad pellach yn eu cylch. Rydych yn dweud na fydd penderfyniad ar sut y bydd y cynllun terfynol yn edrych yn cael ei wneud hyd nes y bydd ymgynghoriad pellach ar y
'cynigion manwl a'r dadansoddiad economaidd wedi'i gyflwyno yn 2023.'
Bydd hyn yn cynnwys modelu'r camau gweithredu yn y cynllun ac asesu sut y mae'r camau gweithredu yn helpu ffermwyr i gynhyrchu bwyd yn gynaliadwy. Ymddengys bod y gwaith modelu hwn yn anwybyddu'r angen am ddiogeledd bwyd, ar adeg pan fo amodau byd-eang mor ansicr a bregus. Hoffwn eich annog i sicrhau bod unrhyw waith modelu a wneir cyn y flwyddyn nesaf yn ymgorffori diogeledd bwyd a chynyddu ein cynaliadwyedd hunangynhaliol o ran bwyd. Ar y gwaith modelu hwn, hoffwn bwysleisio bod yn rhaid cael dynodwyr allweddol i bennu effaith y cynllun nid yn unig ar ein cynhyrchiant bwyd cynaliadwy ond hefyd ar ein diwylliant, yr iaith Gymraeg a bywiogrwydd ein cymunedau gwledig. Nid mater amgylcheddol yn unig yw cynaliadwyedd, mae hefyd yn ddiwylliannol ac yn economaidd-gymdeithasol, a byddwn yn gobeithio gweld mwy yn y cynllun ffermio cynaliadwy i ddangos bod yr amcanion allweddol hyn wedi'u cynnwys.
Ceir pryderon ynghylch y cynlluniau i bob fferm sicrhau bod coed wedi'u plannu ar 10 y cant o’u fferm. Er bod y diwydiant yn cytuno bod angen gwelliannau a’i fod yn fodlon chwarae ei ran i gefnogi natur, mae’n hanfodol mai’r coed hyn yw’r coed iawn yn y lle iawn. Gallai polisi sy'n llawn bwriadau da gael effeithiau negyddol. O brofiad, gwn y bydd llawer o ffermydd eisoes yn agos iawn neu hyd yn oed yn uwch na'r gofyniad hwn o 10 y cant, ond mae gan eraill lefelau isel iawn o orchudd coed, oherwydd lleoliadau eu ffermydd. Er enghraifft, mae llawer o ffermydd ar arfordir gorllewin Cymru—
Can I remind the Member that this is a topical question, and not necessarily a debate? So, please, we need to get the questions, okay.
A gaf fi atgoffa’r Aelod mai cwestiwn amserol yw hwn, ac nid dadl o reidrwydd? Felly, os gwelwch yn dda, mae angen inni gael y cwestiynau, o'r gorau.
Yes, of course. I've got many questions on this, Dirprwy Lywydd, so—
Iawn, wrth gwrs. Mae gennyf lawer o gwestiynau ar hyn, Ddirprwy Lywydd, felly—
Well, you have a limited time, as you know.
Wel, amser cyfyngedig sydd gennych, fel y gwyddoch.
Well, thank you very much. But, in terms of this, there are many different types of farms in Wales—how can a 10 per cent blanket coverage be relevant to those farms on the coast of Wales, where trees can't grow as well as on those inland? I appreciate what the Deputy Presiding Officer has said, so I will wrap it up there, but I am keen to hear more on the sustainable farming scheme, going forward. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Wel, diolch yn fawr iawn. Ond o ran hyn, mae llawer o wahanol fathau o ffermydd yng Nghymru—sut y gall gorchudd cyffredinol o 10 y cant fod yn berthnasol i ffermydd ar arfordir Cymru, lle na all coed dyfu cystal ag ar ffermydd mewndirol? Rwy’n derbyn yr hyn y mae’r Dirprwy Lywydd wedi’i ddweud, felly rwyf am ddirwyn i ben yn y fan honno, ond hoffwn glywed mwy am y cynllun ffermio cynaliadwy, wrth symud ymlaen. Diolch, Ddirprwy Lywydd.
Thank you. And I think you broadly welcomed the sustainable farming scheme outline that we've published today, and I've certainly been very heartened by the response of many of our stakeholders, our farming unions and individuals. And as you say, I think we certainly have moved a considerable way in four years, if you look back to the first consultation, back in 2018, of 'Brexit and our land'. And that's because of the two consultations we've had, the White Paper we've had, and the first phase of co-design. And I was very keen to publish this outline scheme ahead of the summer shows—I thought it was really important to get it out there, so that we can have those further discussions, and also to encourage farmers and stakeholders to sign up to the second phase of the co-design. We had 2,000 farmers who helped us in the first phase last year; I would like to beat that. I've set that target, so I'd be very keen for everyone to join in that conversation. And of course, I'd be very interested in your views on the scheme.
You focused on a couple of points. I think the biggest challenge to food security are the climate and nature emergencies. And that's why we've got this single agenda, if you like—you can't pick out one thing; they're very integrated and complementary objectives, I think, tackling those nature and climate emergencies and the sustainable production of food. And obviously, we will go further when we publish the agricultural Bill here in the Senedd in the autumn. The main thing is that this scheme is designed to keep farmers on our land, and I absolutely take on board what you say about socio and cultural objectives and outcomes for our farmers.
In relation to trees, we do have a very challenging target to reach of 43,000 hectares of new woodland by 2030 to help us mitigate climate change. And you'll be aware of the UK Climate Change Committee recommendations in relation to that. And obviously, farmers have a significant part to play in helping us achieve that target. You're quite right, many farmers will already have 10 per cent of their land to trees. A farm I went to on Monday to launch the scheme, he hasn't got 10 per cent, and he had some very challenging questions about how he could reach 10 per cent. Others will have 10 per cent, the 10 per cent habitat cover as well. And that's part of the conversation, to hear the concerns of farmers, but also how we can work together to ensure those targets are reached.
I know people will be disappointed that the financial levels aren't there. However, I'm waiting to see the economic analysis. We can't do anything until we have that analysis and modelling, and I think that's accepted, that that will be the next part ahead of the final consultation next year. So, this is just another step along the way. We're now at probably the fourth major step in that journey.
Diolch. A chredaf ichi groesawu'n fras yr amlinelliad o'r cynllun ffermio cynaliadwy a gyhoeddwyd gennym heddiw, ac rwy'n sicr wedi fy nghalonogi'n fawr gan ymateb llawer o'n rhanddeiliaid, ein hundebau ffermio ac unigolion. Ac fel y dywedwch, credaf ein bod yn sicr wedi gwneud cryn dipyn o gynnydd mewn pedair blynedd, os edrychwch yn ôl at yr ymgynghoriad cyntaf, yn ôl yn 2018, ar 'Brexit a’n tir’. Ac mae hynny oherwydd y ddau ymgynghoriad a gawsom, y Papur Gwyn a gawsom, a cham cyntaf y gwaith cydgynllunio. Ac roeddwn yn awyddus iawn i gyhoeddi'r cynllun amlinellol hwn cyn sioeau'r haf—roeddwn yn meddwl ei bod yn bwysig iawn ei gyhoeddi, fel y gallwn gael y trafodaethau pellach hynny, a hefyd i annog ffermwyr a rhanddeiliaid i ymrwymo i ail gam y gwaith cydgynllunio. Cawsom 2,000 o ffermwyr yn ein helpu ar y cam cyntaf y llynedd; hoffwn guro hynny. Rwyf wedi gosod y targed hwnnw, felly rwy'n awyddus iawn i bawb ymuno yn y sgwrs honno. Ac wrth gwrs, mae gennyf ddiddordeb mawr yn eich safbwyntiau chi ar y cynllun.
Fe wnaethoch ganolbwyntio ar un neu ddau o bwyntiau. Credaf mai'r her fwyaf i ddiogeledd bwyd yw'r argyfyngau hinsawdd a natur. A dyna pam fod gennym yr un agenda hon, os mynnwch—ni allwch ddewis un peth; maent yn amcanion integredig a chyflenwol iawn, yn fy marn i, sy'n mynd i'r afael â'r argyfyngau natur a hinsawdd a chynhyrchu bwyd yn gynaliadwy. Ac yn amlwg, awn ymhellach pan fyddwn yn cyhoeddi’r Bil amaethyddol yma yn y Senedd yn yr hydref. Y prif beth yw bod y cynllun wedi’i gynllunio i gadw ffermwyr ar ein tir, ac rwy’n llwyr gydnabod yr hyn a ddywedwch am amcanion a chanlyniadau cymdeithasol a diwylliannol ar gyfer ein ffermwyr.
Ar goed, mae gennym darged heriol iawn i greu 43,000 hectar o goetir newydd erbyn 2030 i’n helpu i liniaru newid hinsawdd. Ac fe fyddwch yn ymwybodol o argymhellion Pwyllgor Newid Hinsawdd y DU mewn perthynas â hynny. Ac yn amlwg, mae gan ffermwyr ran bwysig i’w chwarae yn ein helpu i gyflawni'r targed hwnnw. Rydych yn llygad eich lle, bydd gan lawer o ffermwyr 10 y cant o’u tir wedi'i orchuddio gan goed eisoes. Mewn fferm yr ymwelais â hi ddydd Llun i lansio’r cynllun, nid oes ganddo 10 y cant, ac roedd ganddo gwestiynau heriol iawn ynglŷn â sut y gallai gyrraedd 10 y cant. Bydd gan eraill 10 y cant, a gorchudd cynefin o 10 y cant hefyd. Ac mae hynny'n rhan o'r sgwrs, gwrando ar bryderon ffermwyr, ond hefyd sut y gallwn weithio gyda'n gilydd i sicrhau bod y targedau hynny'n cael eu cyrraedd.
Gwn y bydd pobl yn siomedig nad yw'r lefelau ariannol yno. Fodd bynnag, rwy’n aros i weld y dadansoddiad economaidd. Ni allwn wneud unrhyw beth tan y cawn y dadansoddiad a'r gwaith modelu hwnnw, a chredaf fod hynny wedi'i dderbyn, mai dyna fydd y rhan nesaf cyn yr ymgynghoriad terfynol y flwyddyn nesaf. Felly, dim ond cam arall ar y ffordd yw hwn. Mae'n debyg ein bod ar y pedwerydd cam mawr ar y daith honno ar hyn o bryd.