Y Cyfarfod Llawn
Plenary
25/05/2022Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:29 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:29 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi eisiau nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd ac eraill yn ymuno trwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn, ac mae'r rheini wedi'u nodi yn eich agenda.
Welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and those are noted on your agenda.
Yr eitem gyntaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Peter Fox.
The first item is questions to the Minister for Finance and Local Government, and the first question is from Peter Fox.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y meini prawf cymhwyso ar gyfer cynllun ad-dalu'r dreth gyngor? OQ58082
1. Will the Minister make a statement on the qualifying criteria for the council tax rebate scheme? OQ58082
Yes. As part of our £380 million cost-of-living support package, we have provided £152 million to local authorities to make payments of £150 to households living in properties in bands A to D and to all households in receipt of our council tax reduction scheme.
Gwnaf. Fel rhan o’n pecyn cymorth costau byw gwerth £380 miliwn, rydym wedi darparu £152 miliwn i awdurdodau lleol ar gyfer gwneud taliadau o £150 i aelwydydd sy’n byw mewn eiddo ym mandiau A i D ac i bob aelwyd sy’n cael cymorth drwy gynllun gostyngiadau'r dreth gyngor.
Thank you, Minister, for that response. Minister, a number of constituents have contacted my office recently and have asked whether the Welsh Government would consider extending the council tax rebate scheme to those households living in homes that are energy inefficient. For example, two elderly residents have explained that they live in older, stone properties that are cold and draughty, but currently cannot afford to pay for energy-efficient improvements. Neither of them receives pension credit and are not eligible for the council tax rebate as their property is above band D threshold. Yet, in the case of one resident in particular, they pay £300 a month in council tax, which is more than half of their monthly income.
As I mentioned previously, there are a lot of people, especially in rural communities, who are asset rich and cash poor, or live in family homes, who may not be covered by current support schemes. Minister, how would you respond to these residents who have asked whether the council tax rebate could be expanded so that more people can receive the support they need? And how is the finance ministry working with the climate change department to specifically help people on lower incomes and who live in older, inefficient homes to improve their energy efficiency? Thank you.
Diolch am eich ymateb. Weinidog, mae nifer o etholwyr wedi cysylltu â fy swyddfa yn ddiweddar ac wedi gofyn a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried ymestyn cynllun ad-daliad y dreth gyngor i aelwydydd sy’n byw mewn cartrefi aneffeithlon o ran eu defnydd o ynni. Er enghraifft, mae dau breswylydd oedrannus wedi egluro eu bod yn byw mewn hen eiddo cerrig sy’n oer ac yn ddrafftiog, ond ni allant fforddio talu am welliannau effeithlonrwydd ynni ar hyn o bryd. Nid yw'r un ohonynt yn derbyn credyd pensiwn ac nid ydynt yn gymwys ar gyfer ad-daliad y dreth cyngor am fod eu heiddo uwchlaw trothwy band D. Serch hynny, yn achos un preswylydd yn benodol, maent yn talu £300 mewn treth gyngor, sy’n fwy na hanner eu hincwm misol.
Fel y dywedais o'r blaen, ceir llawer o bobl, yn enwedig mewn cymunedau gwledig, sy’n gyfoethog o ran asedau ac yn dlawd o ran arian parod, neu’n byw mewn cartrefi teuluol nad ydynt yn gymwys i gael cymorth drwy'r cynlluniau presennol. Weinidog, sut y byddech yn ymateb i’r trigolion hyn sydd wedi gofyn a ellir ehangu ad-daliad y dreth gyngor er mwyn i fwy o bobl gael y cymorth y maent ei angen? A sut y mae'r weinyddiaeth gyllid yn gweithio gyda'r adran newid hinsawdd yn benodol i helpu pobl ar incwm is ac sy'n byw mewn cartrefi hŷn, aneffeithlon i wella eu heffeithlonrwydd ynni? Diolch.
Thank you very much for the question, and, of course, our scheme here in Wales is already more generous than that being offered across the border in England, because we do have the council tax reduction scheme element of it, which is available to people in properties bands A to I. So, that obviously goes much further than the support available elsewhere. But we do recognise that there will be people struggling who are not automatically entitled to that support, which is why we've included a £25 million discretionary fund for local authorities so that they can support individual households who they know will be struggling but are not otherwise eligible. Each local authority will be publishing their discretionary scheme notice so that they will demonstrate which households will be considered within that local area. So, I know Monmouthshire would intend to do so shortly. Over 20,000 properties in Monmouthshire have already been identified as eligible for the support and, of those, 16,900 have already received their payment. So, there is considerable support for your constituents, but I would absolutely recommend that those constituents in the first instance explore with the council whether they are eligible for support through the discretionary scheme.
Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn, ac wrth gwrs, mae ein cynllun yma yng Nghymru eisoes yn fwy hael na’r hyn sy’n cael ei gynnig dros y ffin yn Lloegr, gan fod gennym gynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, sydd ar gael i bobl mewn eiddo ym mandiau A i I. Felly, mae hynny'n amlwg yn mynd ymhellach o lawer na'r cymorth sydd ar gael mewn mannau eraill. Ond rydym yn cydnabod y bydd rhai pobl yn ei chael hi'n anodd, pobl nad oes ganddynt hawl awtomatig i'r cymorth hwnnw, a dyna pam ein bod wedi cynnwys cronfa ddewisol o £25 miliwn ar gyfer awdurdodau lleol fel y gallant gefnogi aelwydydd unigol y gwyddant y byddant yn ei chael hi'n anodd ond nad ydynt yn gymwys fel arall. Bydd pob awdurdod lleol yn cyhoeddi hysbysiad ynghylch eu cynllun dewisol er mwyn dangos pa aelwydydd fydd yn cael eu hystyried yn yr ardal leol honno. Felly, gwn y byddai sir Fynwy yn bwriadu gwneud hynny’n fuan. Mae dros 20,000 eiddo yn sir Fynwy eisoes wedi’u nodi fel rhai sy'n gymwys ar gyfer y cymorth, ac o’r rheini, mae 16,900 eisoes wedi derbyn eu taliad. Felly, mae cryn dipyn o gymorth ar gael i’ch etholwyr, ond byddwn yn sicr yn argymell bod yr etholwyr hynny'n archwilio gyda’r cyngor yn gyntaf i weld a ydynt yn gymwys i gael cymorth drwy'r cynllun dewisol.
2. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am becyn cymorth ariannol costau byw Llywodraeth Cymru? OQ58104
2. Will the Minister provide an update on the Welsh Government's cost-of-living financial support package? OQ58104
Yes. As part of our £380 million cost-of-living support package, over 200,000 households have benefited from our winter fuel support scheme. Additionally, payments totalling over £60 million have been made to over 410,000 households as part of the £150 cost-of-living support scheme.
Gwnaf. Fel rhan o’n pecyn cymorth costau byw gwerth £380 miliwn, mae dros 200,000 o aelwydydd wedi elwa ar gynllun cymorth tanwydd y gaeaf. Yn ogystal, mae gwerth dros £60 miliwn o daliadau wedi’u gwneud i dros 410,000 o aelwydydd fel rhan o’r cynllun cymorth costau byw gwerth £150.
I thank you for you answer, Minister. The Welsh Government is of course using every tool in its box to put money back into people's pockets, but the UK Government doesn't seem to realise or care about the scale of the emergency my constituents and people up and down the country are facing. Do you agree with me that it should bring forward an emergency budget now, including a windfall tax on oil and gas profits and a VAT cut on home energy bills, and focus their minds as much on helping people through this crisis as they have on arranging illegal partying in Downing Street? The Welsh Government of course is giving a £150 payment to people and I understand that, as you said, more than 332,000 households have already received it. When can all the others expect to receive that payment?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Mae Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn defnyddio pob arf sydd gennym i roi arian yn ôl ym mhocedi pobl, ond ymddengys nad yw Llywodraeth y DU yn sylweddoli nac yn poeni am faint yr argyfwng y mae fy etholwyr a phobl ledled y wlad yn ei wynebu. A ydych yn cytuno â mi y dylent gyflwyno cyllideb frys ar unwaith, gan gynnwys treth ffawdelw ar elw cwmnïau olew a nwy a thoriad TAW i filiau ynni cartrefi, a chanolbwyntio i'r un graddau ar helpu pobl drwy’r argyfwng hwn ag y maent wedi'i wneud ar drefnu partïon anghyfreithlon yn Stryd Downing? Mae Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn rhoi taliad o £150 i bobl, a deallaf, fel y dywedoch chi, fod mwy na 332,000 o aelwydydd eisoes wedi’i gael. Pryd y gall y gweddill ddisgwyl cael y taliad hwnnw?
Thank you for raising that question. The Prime Minister was asked almost an identical question this afternoon in Prime Minister's questions, and his response was completely inadequate—it just smacked of arrogance, and demonstrated how out of touch the UK Government is in terms of the challenges that people are facing. It is high time that the UK Government took some action in this space. They had the opportunity in the spring statement to do something; they did almost nothing. And I do hope that the UK Government will decide to put in place a package of support that includes those kinds of things that Joyce Watson has been calling for for a long time, like the windfall tax to which she's just referred. And there are other things, I think, that the UK Government could practically do, such as paying the £200 electricity bill rebate as a non-repayable grant to all bill payers, and introducing that lower energy price cap for low-income households so that they're better able to meet the costs of their energy. It's a really worrying time for families, but I think that things are going to get more difficult in the period ahead. The UK Government does have that fire power that's needed in order to address these issues, and I do hope that they will take action as soon as they possibly can.
Diolch am ofyn y cwestiwn. Gofynnwyd cwestiwn bron yn union yr un fath i Brif Weinidog y DU y prynhawn yma yn y sesiwn gwestiynau, ac roedd ei ymateb yn gwbl annigonol—roedd yn ymateb haerllug a ddangosai pa mor allan ohoni yw Llywodraeth y DU o ran yr heriau y mae pobl yn eu hwynebu. Mae’n hen bryd i Lywodraeth y DU weithredu yn hyn o beth. Cawsant gyfle i wneud rhywbeth yn natganiad y gwanwyn; prin y gwnaethant unrhyw beth o gwbl. Ac rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn penderfynu rhoi pecyn cymorth ar waith sy’n cynnwys y mathau o bethau y mae Joyce Watson wedi bod yn galw amdanynt ers amser maith, fel y dreth ffawdelw y mae newydd gyfeirio ati. A chredaf fod pethau ymarferol eraill y gallai Llywodraeth y DU eu gwneud, megis talu’r ad-daliad o £200 ar filiau trydan fel grant nad oes angen ei dalu'n ôl i bawb sy’n talu biliau, a chyflwyno cap is ar bris ynni ar gyfer aelwydydd incwm isel, fel bod mwy o obaith ganddynt o dalu eu costau ynni. Mae’n gyfnod pryderus iawn i deuluoedd, ond credaf y bydd pethau’n mynd yn anoddach fyth yn y cyfnod sydd i ddod. Mae gan Lywodraeth y DU y grym sydd ei angen i fynd i’r afael â’r materion hyn, ac rwy'n gobeithio y byddant yn gweithredu cyn gynted ag y gallant.
In addition to the largest ever financial settlement from the UK Government, the £25 million extra household support funding and £180 million extra funding for cost-of-living support, so far received by the Welsh Government from the UK Government in consequence of its funding announcements, which the Welsh Government would not otherwise have had, the UK Government has said this week that a new package to fight the cost-of-living crisis is imminent and that no option is off the table. However, how do you respond to the call by Age Cymru for extension of the Welsh Government's winter fuel support scheme eligibility criteria to include older people in receipt of pension credit, and to concern raised with me on behalf of disabled people in north Wales, who need to use extra energy for the equipment that keeps them alive but are ineligible for the Welsh Government's discretionary assistance fund? And how will you deliver on the Welsh Government's acceptance of the recommendation in the 2020 Equality, Local Government and Communities Committee report, 'Benefits in Wales: Options for Better Delivery', that it establish a coherent and integrated Welsh benefits system for all the means-tested benefits for which it is responsible, co-produced with people who claim these benefits and the wider Welsh public?
Yn ogystal â’r setliad ariannol mwyaf erioed gan Lywodraeth y DU, mae’r £25 miliwn ychwanegol o gyllid cymorth i aelwydydd a’r £180 miliwn ychwanegol o gyllid ar gyfer cymorth gyda chostau byw, y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gael hyd yn hyn gan Lywodraeth y DU fel cyllid canlyniadol yn sgil y cyllid a gyhoeddwyd ganddynt, na fyddai Llywodraeth Cymru wedi’i gael fel arall, mae Llywodraeth y DU wedi dweud yr wythnos hon fod pecyn newydd i fynd i'r afael â'r argyfwng costau byw ar y ffordd ac nad oes unrhyw opsiwn yn cael ei ddiystyru. Fodd bynnag, sut rydych yn ymateb i’r alwad gan Age Cymru ar Lywodraeth Cymru i ehangu meini prawf cymhwysedd cynllun cymorth tanwydd y gaeaf i gynnwys pobl hŷn sy’n cael credyd pensiwn, ac i bryderon a godwyd gyda mi ar ran pobl anabl yng ngogledd Cymru, sydd angen defnyddio ynni ychwanegol ar gyfer y cyfarpar sy’n eu cadw’n fyw, ond nad ydynt yn gymwys ar gyfer cronfa cymorth dewisol Llywodraeth Cymru? A pha gamau y byddwch yn eu cymryd wedi i Lywodraeth Cymru dderbyn yr argymhelliad yn adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yn 2020, 'Budd-daliadau yng Nghymru: Opsiynau i'w Cyflawni'n Well', y dylai sefydlu system fudd-daliadau Gymreig gydlynol ac integredig ar gyfer yr holl fudd-daliadau sy’n seiliedig ar brawf modd y mae’n gyfrifol amdanynt, system wedi'i chydgynhyrchu gyda phobl sy’n hawlio’r budd-daliadau hyn a’r cyhoedd yn ehangach yng Nghymru?
I'm glad to see that Mark Isherwood is confident of further imminent help from the UK Government. I'm sure that will provide comfort to his constituents, as long as it is real, and as long as it does come soon enough to support them with the challenges that they're facing ahead. And, yes, we have had a better settlement in this financial year, but let's remember that the cost-of-living crisis means that our budget over the next three years is now worth £600 million less than it was when this Senedd voted on those budget plans just three months ago. So, I think that that just demonstrates the level of challenge that is facing the Welsh Government, but also the entire Welsh public sector as well. So, I hope that the UK Government recognises that when it brings the immediate and imminent help that Mark Isherwood is anticipating.
We are doing everything that we can within our resources to support people. So, it is quite right that we have indicated that we will again run the £200 winter fuel support scheme, which has been successful at the start of this year. We'll be doing it again at the end of this financial year. And I can confirm that we are looking to explore how we can extend that now to a wider group of people to ensure that more people are able to keep their homes warm over the winter. And in the region that Joyce Watson represents—because she introduced us to this question this afternoon—I can confirm that 16,105 applications were paid at the start of the year, and I would expect that to be greater at the end of the year.
Rwy’n falch o weld bod Mark Isherwood yn hyderus y daw rhagor o gymorth cyn bo hir gan Lywodraeth y DU. Rwy'n siŵr y bydd hynny'n gysur i'w etholwyr, cyhyd â'i fod yn wir, a chyhyd â'i fod yn dod yn ddigon buan i'w cefnogi gyda'r heriau y maent yn eu hwynebu. A do, rydym wedi cael setliad gwell yn y flwyddyn ariannol hon, ond gadewch inni gofio bod yr argyfwng costau byw yn golygu bod ein cyllideb dros y tair blynedd nesaf bellach yn werth £600 miliwn yn llai na phan bleidleisiodd y Senedd hon ar y cynlluniau cyllidebol gwta dri mis yn ôl. Felly, credaf fod hynny'n dangos lefel yr her sy'n wynebu Llywodraeth Cymru, a'r sector cyhoeddus cyfan yng Nghymru hefyd. Felly, rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn cydnabod hynny pan fyddant yn rhoi’r cymorth uniongyrchol y mae Mark Isherwood yn ei ragweld cyn bo hir.
Rydym yn gwneud popeth a allwn o fewn ein hadnoddau i gefnogi pobl. Felly, mae'n gwbl briodol ein bod wedi nodi y byddwn, unwaith eto, yn darparu'r £200 drwy gynllun cymorth tanwydd y gaeaf, a oedd yn llwyddiant ddechrau'r flwyddyn hon. Byddwn yn ei ddarparu unwaith eto ar ddiwedd y flwyddyn ariannol hon. A gallaf gadarnhau ein bod yn awyddus i archwilio sut y gallwn ei ehangu yn awr i grŵp ehangach o bobl er mwyn sicrhau bod mwy o bobl yn gallu cadw eu cartrefi'n gynnes dros y gaeaf. Ac yn y rhanbarth y mae Joyce Watson yn ei gynrychioli—gan mai hi a'n cyflwynodd i’r cwestiwn hwn y prynhawn yma—gallaf gadarnhau bod 16,105 o geisiadau wedi’u talu ar ddechrau’r flwyddyn, a byddwn yn disgwyl i'r ffigur hwnnw fod yn fwy erbyn diwedd y flwyddyn.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Peter Fox.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Peter Fox.
Diolch, Llywydd. Minister, the £150 council tax rebate we've just been talking about—the repayment scheme that you're implementing—made possible, as Mark Isherwood said, thanks to the UK Government, is indeed welcome here. However, what is seriously concerning are the multiple reports of families in Wales being stuck in limbo with no access to this support. Online comments to a recent article highlighted the extent of this ordeal, where families in Newport, Carmarthenshire, Wrexham, Caerphilly and many other places stated that they are yet to receive the rebate. Minister, do you know how many people in Wales have received, and are yet to receive, the council tax rebate? I know you've just quoted some figures for Monmouthshire and other parts of Wales. And for those who haven't yet received the funding, can you provide them with the assurance that there will not be any further delays in providing the money?
Diolch, Lywydd. Weinidog, mae’r £150 o ad-daliad y dreth gyngor rydym newydd fod yn sôn amdano—y cynllun ad-dalu rydych yn ei roi ar waith—a wnaed yn bosibl, fel y dywedodd Mark Isherwood, diolch i Lywodraeth y DU, i’w groesawu yma yn wir. Fodd bynnag, yr hyn sy’n peri cryn bryder yw’r nifer o adroddiadau am deuluoedd yng Nghymru sydd mewn limbo, heb unrhyw fynediad at y cymorth hwn. Amlygwyd pa mor ddifrifol yw'r broblem gan sylwadau ar-lein ar erthygl ddiweddar, lle dywedodd teuluoedd yng Nghasnewydd, sir Gaerfyrddin, Wrecsam, Caerffili a llawer o leoedd eraill nad ydynt wedi cael yr ad-daliad eto. Weinidog, a wyddoch faint o bobl yng Nghymru sydd wedi cael ad-daliad y dreth gyngor a faint sy'n dal i aros amdano? Gwn eich bod newydd ddyfynnu rhai ffigurau ar gyfer sir Fynwy a rhannau eraill o Gymru. Ac i'r bobl nad ydynt wedi cael y cyllid eto, a allwch roi sicrwydd iddynt na fydd unrhyw oedi pellach cyn darparu'r arian?
So, I would question whether or not we could refer to delays in providing the money, because this is a rapidly designed and rapidly delivered piece of support to families. And let's remember that we're talking about a million households receiving funding from this pot across Wales. I can confirm that, as of 16 May, which is the date for which I have the most recent figures, almost £61 million has been paid out, and that's to over 410,000 households. So, they have received their payments. And 13 authorities have started that payment process, but all should have started it and started making payments by the end of this month. So, we do expect things to ramp up quickly, but I have to say local authorities, I think, have been doing a very good job getting the funding out to households.
And let's remember again that local authorities can do this easily where they have the bank details of those households—so, people who pay their council tax through direct debit, for example, are relatively easy to pay. Lots of people don't have that function set up, so we have to get individual data from those constituents who then have to fill in just a short form on the council's website, but, of course, that takes some extra time and resource to deal with. But we are working as fast as we can, and local authorities are, to get the money out.
Byddwn yn cwestiynu a allem gyfeirio at oedi wrth ddarparu’r arian ai peidio, gan fod hwn yn gymorth sydd wedi’i gynllunio’n gyflym a'i ddarparu'n gyflym i deuluoedd. A gadewch inni gofio ein bod yn sôn am filiwn o aelwydydd yn cael cyllid o'r gronfa hon ledled Cymru. Gallaf gadarnhau, erbyn 16 Mai, sef y dyddiad y mae gennyf y ffigurau diweddaraf ar ei gyfer, fod bron i £61 miliwn wedi’i dalu, ac mae hynny i dros 410,000 o aelwydydd. Felly, maent wedi derbyn eu taliadau. Ac mae 13 o awdurdodau wedi dechrau ar y broses dalu honno, ond dylai pob un fod wedi'i dechrau ac wedi dechrau gwneud taliadau erbyn diwedd y mis. Felly, rydym yn disgwyl i bethau brysuro'n gyflym, ond mae'n rhaid imi ddweud fy mod yn credu bod awdurdodau lleol wedi bod yn gwneud gwaith da iawn yn darparu'r cyllid i aelwydydd.
A gadewch inni gofio unwaith eto y gall awdurdodau lleol wneud hyn yn hawdd pan fo ganddynt fanylion banc yr aelwydydd hynny—felly, mae pobl sy'n talu'r dreth gyngor drwy ddebyd uniongyrchol, er enghraifft, yn gymharol hawdd i'w talu. Mae yna lawer o bobl nad yw'r trefniant hwnnw ar waith ganddynt, felly mae'n rhaid inni gael data unigol gan yr etholwyr hynny sydd wedyn yn gorfod llenwi ffurflen fer ar wefan y cyngor, ond wrth gwrs, mae'n cymryd amser ac adnoddau ychwanegol i ymdrin â hynny. Ond rydym yn gweithio cyn gynted ag y gallwn, fel y mae'r awdurdodau lleol yn ei wneud, i ddarparu'r arian.
Thank you for that answer, Minister, and I also concur that local authorities do indeed work hard in getting these things out. But what families now need is for the Welsh Government to finally prioritise them by ensuring that that support reaches them extremely quickly. As I'm sure Members from across the Chamber will agree, families should not have to be subjected to continued uncertainties, so it's important that we make progress. I know councils have had to adapt to be able to provide this new scheme, but they already have the systems in place to collect council tax, and so people certainly do deserve answers as to why this process has been so slow, and I accept that you've tried to explain that.
There are also concerns, as you've just mentioned, about those people in society who are the most vulnerable, who probably don't have access to the internet, and are very worried that they are not going to be able to access this rebate and they may not know how to find it. Minister, can you outline what measures were adopted by the Welsh Government to ensure what should have been a smooth delivery of the rebate? Did you thrust the announcement onto councils, or did you ensure that they were fully equipped with the resources that they need to co-ordinate the supply as efficiently and effectively as possible? And, finally, how are you working with councils to ensure that everyone who is eligible can receive the support they need?
Diolch am eich ateb, Weinidog, ac rwyf innau'n cytuno bod awdurdodau lleol yn gweithio'n galed yn wir i ddarparu'r pethau hyn. Ond yr hyn sydd ei angen ar deuluoedd bellach yw i Lywodraeth Cymru eu blaenoriaethu o’r diwedd drwy sicrhau bod y cymorth hwnnw’n eu cyrraedd yn hynod o gyflym. Fel rwy'n siŵr y bydd Aelodau o bob rhan o’r Siambr yn cytuno, ni ddylai fod yn rhaid i deuluoedd wynebu ansicrwydd parhaus, felly mae’n bwysig ein bod yn gwneud cynnydd. Gwn fod cynghorau wedi gorfod addasu er mwyn gallu rhoi'r cynllun newydd hwn ar waith, ond mae ganddynt systemau ar waith eisoes i gasglu’r dreth gyngor, ac felly mae pobl yn sicr yn haeddu atebion ynglŷn â pam fod y broses hon wedi bod mor araf, ac rwy'n derbyn eich bod wedi ceisio egluro hynny.
Ceir pryderon hefyd, fel rydych newydd sôn, am y bobl fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas, nad oes ganddynt fynediad at y rhyngrwyd yn ôl pob tebyg, ac sy’n poeni’n fawr nad ydynt yn mynd i allu cael yr ad-daliad hwn, ac efallai na fyddant yn gwybod sut i gael gafael arno. Weinidog, a wnewch chi amlinellu pa fesurau a fabwysiadwyd gan Lywodraeth Cymru i sicrhau bod yr ad-daliad yn cael ei dalu'n ddidrafferth? A wnaethoch wthio’r cyhoeddiad ar gynghorau, neu a wnaethoch sicrhau bod ganddynt yr adnoddau sydd eu hangen arnynt i gydgysylltu’r ddarpariaeth mor effeithlon ac effeithiol â phosibl? Ac yn olaf, sut rydych yn gweithio gyda chynghorau i sicrhau bod pawb sy'n gymwys yn gallu cael y cymorth sydd ei angen arnynt?
So, I'd repeat again that I don't think that this is a slow roll-out. And let's remember that this £150 contribution from the UK Government is coming at the start of the financial year; it's coming as we start to move into the spring and the summer, when bills and the pressures on households aren't going to be as acute as they are later on in the year. So, I think that households will be remembering that as they consider their budgets for the year ahead. But there are immediate things that the UK Government can do right now to support your constituents and mine with the cost of living. For example, they could reinstate the £20 a week uplift to universal credit—an immediate thing the UK Government could do to put money into the households that need it most. And they could also remove all of the social and environmental policy costs from household energy bills and instead meet those from general taxation—again, something they could do immediately and quickly to support households that are struggling.
So, Welsh Government is absolutely playing its part. Local government is supporting us in the delivery of the schemes that we have introduced. But, we can only do so much with the resources that we have available to us. It is for the UK Government to start doing the things that only it can do—for example, introducing that lower energy cap for low-income households. We have worked really closely with local authorities on this, providing the guidance and working with them on the scheme. But let's remember, the UK Government announced its rebate scheme—which isn't actually a rebate scheme, but that's for another day, I suppose—without any discussion with the Welsh Government, without any prior notice. So, we then immediately get asked by the media, by the opposition, 'What are we going to do about it? How are we going to use this consequential funding? Are we going to offer the same package of support?' So, we have to work very rapidly then with local government, and there's no reason why the UK Government can't engage with us when it's developing these proposals, so that we can do the background work in advance with our local authorities so that they have a greater lead-in time for delivery.
Hoffwn ailadrodd unwaith eto nad wyf yn credu bod hon yn broses araf. A gadewch inni gofio bod y cyfraniad o £150 gan Lywodraeth y DU yn dod ar ddechrau'r flwyddyn ariannol; mae'n dod wrth inni ddechrau symud i mewn i'r gwanwyn a'r haf, pan na fydd biliau a'r pwysau ar aelwydydd mor ddifrifol ag y byddant yn nes ymlaen yn y flwyddyn. Felly, credaf y bydd aelwydydd yn cofio hynny wrth iddynt ystyried eu cyllidebau ar gyfer y flwyddyn i ddod. Ond mae pethau y gall Llywodraeth y DU eu gwneud ar unwaith i gefnogi eich etholwyr a fy etholwyr innau gyda chostau byw. Er enghraifft, gallent ailgyflwyno'r codiad o £20 yr wythnos i gredyd cynhwysol—rhywbeth y gallai Llywodraeth y DU ei wneud ar unwaith i roi arian i'r aelwydydd sydd ei angen fwyaf. A gallent hefyd gael gwared ar yr holl gostau polisi cymdeithasol ac amgylcheddol sydd ynghlwm wrth filiau ynni cartrefi a thalu amdanynt drwy drethiant cyffredinol—unwaith eto, rhywbeth y gallent ei wneud ar unwaith ac yn gyflym i gefnogi aelwydydd sy'n ei chael hi'n anodd.
Felly, mae Llywodraeth Cymru yn sicr yn chwarae ei rhan. Mae llywodraeth leol yn ein cynorthwyo i roi'r cynlluniau a gyflwynwyd gennym ar waith. Ond dim ond hyn a hyn y gallwn ei wneud gyda’r adnoddau sydd ar gael i ni. Mater i Lywodraeth y DU yw dechrau gwneud y pethau na all neb ond hi eu gwneud—er enghraifft, cyflwyno’r cap ynni is ar gyfer aelwydydd incwm isel. Rydym wedi gweithio’n agos iawn gydag awdurdodau lleol ar hyn, gan ddarparu arweiniad a gweithio gyda hwy ar y cynllun. Ond gadewch inni gofio, cyhoeddodd Llywodraeth y DU ei chynllun ad-dalu—nad yw'n gynllun ad-dalu mewn gwirionedd, ond dadl ar gyfer diwrnod arall yw honno, mae'n debyg—heb unrhyw drafodaeth gyda Llywodraeth Cymru, heb unrhyw rybudd ymlaen llaw. Felly, mae'r cyfryngau a'r wrthblaid yn gofyn i ni'n syth, 'Beth rydym yn mynd i'w wneud yn ei gylch? Sut rydym yn mynd i ddefnyddio’r cyllid canlyniadol hwn? A ydym yn mynd i gynnig yr un pecyn cymorth?' Felly, mae'n rhaid inni weithio'n gyflym iawn wedyn gyda llywodraeth leol, ac nid oes unrhyw reswm pam na all Llywodraeth y DU ymgysylltu â ni pan fyddant yn datblygu'r cynigion hyn, er mwyn inni allu gwneud y gwaith cefndirol ymlaen llaw gyda'n hawdurdodau lleol fel bod ganddynt fwy o amser i baratoi ar gyfer rhoi'r cynlluniau ar waith.
Well, thank you, Minister. I want to change tack slightly. Minister, Wales is now at a critical stage, and what comes next will determine the future and shape of the country. We're currently suffering the triple whammy of inflationary pressure, the pandemic and now the Welsh Government's—and I have to say it—kick in the teeth to our fantastic tourist industry. Your statement yesterday on self-catering properties sent shockwaves through the tourist industry in Wales. Despite what your statement says, Minister, you have chosen not to listen to the industry. I and the tourist sector fear the Welsh Government's position will wreck a crucial pillar of the Welsh economy. The priority needs to be supporting business and creating well-paid jobs, not putting people out of work, which this will do. Will you, Minister, meet with the industry leaders and listen once again to their concerns and pleas? These are unprecedented times, and the industry doesn't need the Welsh Government piling additional pressures on to it at a time when it's trying to recover.
Wel, diolch, Weinidog. Hoffwn drafod mater ychydig yn wahanol. Weinidog, mae Cymru bellach ar gam tyngedfennol, a bydd yr hyn a ddaw nesaf yn pennu dyfodol a chyflwr y wlad. Ar hyn o bryd, rydym yn dioddef pwysau triphlyg chwyddiant, y pandemig, a bellach—ac mae'n rhaid imi ddweud hyn—tro gwael Llywodraeth Cymru â'n diwydiant twristiaeth gwych. Roedd eich datganiad ddoe ar eiddo hunanddarpar yn ysgytwad i'r diwydiant twristiaeth yng Nghymru. Er yr hyn y mae eich datganiad yn ei ddweud, Weinidog, rydych wedi dewis peidio â gwrando ar y diwydiant. Rwyf fi a’r sector twristiaeth yn ofni y bydd safbwynt Llywodraeth Cymru yn dinistrio un o bileri allweddol economi Cymru. Mae angen rhoi’r flaenoriaeth i gefnogi busnesau a chreu swyddi sy’n talu’n dda, nid rhoi pobl allan o waith, fel y bydd hyn yn ei wneud. A wnewch chi gyfarfod ag arweinwyr y diwydiant, Weinidog, a gwrando unwaith eto ar eu pryderon a’u hapeliadau? Mae hwn yn gyfnod digynsail, ac nid yw’r diwydiant angen i Lywodraeth Cymru roi pwysau ychwanegol arno ar adeg pan fo’n ceisio ymadfer.
Well, it's Welsh Government's view that the changes are intended to ensure that those self-catering businesses are making that fair contribution to the economy in which they're situated. And where a property is let on a commercial basis for 182 days or more—it's only half the year—it will be making a contribution to the local economy, and it will be generating income and it will be creating jobs. Where those thresholds aren't met, we're only asking that the property pays council tax, like every other property in the community. And I have to say that it shouldn't have come as a shock, because I did announce this on 2 March, more than a year before these measures will be coming into force, taking practical effect, and we did publish the technical consultation on it, and that followed a huge consultation, where we had over 1,000 responses. So, we've had a good level of engagement.
I did meet with the Wales Tourism Alliance, and had a really useful discussion with them, and, as a result of that, I did indicate that I would go away and take some further advice on those properties that have planning restrictions attached to them, whereby they're not allowed to let for the full 12 months of the year. And I have indicated that I'm looking at how we can make exemptions for those particular properties, demonstrating, I think, that we have been listening to those concerns raised by the industry. But I think that we're only asking that businesses make a reasonable contribution to the economy in which they're sited.
Wel, barn Llywodraeth Cymru yw mai bwriad y newidiadau yw sicrhau bod y busnesau llety hunanddarpar hynny'n gwneud cyfraniad teg i'r economi y maent wedi'u lleoli ynddi. A phan fydd eiddo ar osod ar sail fasnachol am 182 diwrnod neu fwy—dim ond hanner y flwyddyn yw hynny—bydd yn gwneud cyfraniad i'r economi leol, a bydd yn cynhyrchu incwm a bydd yn creu swyddi. Lle na chaiff y trothwyon hynny eu cyrraedd, rydym ond yn gofyn i'r eiddo dalu'r dreth gyngor, fel pob eiddo arall yn y gymuned. Ac mae'n rhaid imi ddweud na ddylai hyn fod wedi bod yn syndod, gan imi gyhoeddi hyn ar 2 Mawrth, fwy na blwyddyn cyn i'r mesurau hyn ddod i rym a chael effaith ymarferol, ac fe wnaethom gyhoeddi'r ymgynghoriad technegol ar hyn, ac roedd hynny ar ôl ymgynghoriad enfawr, lle y cawsom dros 1,000 o ymatebion. Felly, rydym wedi cael lefel dda o ymgysylltu.
Cyfarfûm â Chynghrair Twristiaeth Cymru, a chefais drafodaeth fuddiol iawn â hwy, ac o ganlyniad i hynny, dywedais y byddwn yn gofyn am gyngor pellach ar eiddo y mae cyfyngiadau cynllunio ynghlwm wrthynt, lle nad oes caniatâd i'w gosod am 12 mis y flwyddyn. Ac rwyf wedi nodi fy mod yn edrych ar sut y gallwn wneud eithriadau ar gyfer eiddo o'r fath, gan ddangos, rwy'n credu, ein bod wedi bod yn gwrando ar y pryderon a leisiwyd gan y diwydiant. Ond rwy'n credu mai'r cyfan yr ydym yn ei wneud yw gofyn i fusnesau wneud cyfraniad rhesymol i'r economi y maent wedi'u lleoli ynddi.
Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.
Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch yn fawr, Llywydd. Minister, you will recall, I know, in 2020, Audit Wales found that a third of town and community councils in Wales had their accounts qualified—deemed unacceptable, of course—and in the 2017 local elections over two thirds of seats for town and community councillors went uncontested; 80 per cent of wards didn't actually have an election. Now, we await an analysis for the most recent local election, a few weeks ago, although anecdotally I think we can safely say that the situation certainly hasn't improved, possibly even gotten worse. So, that said, what is your assessment of the state of town and community councils as a tier of local government in Wales?
Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, gwn y byddwch yn cofio bod Archwilio Cymru wedi canfod yn 2020 fod traean o gynghorau tref a chymuned Cymru wedi cael barn amodol eu cyfrifon—rhywbeth a gâi ei ystyried yn annerbyniol, wrth gwrs—a bod dros ddwy ran o dair o seddi cynghorwyr tref a chymuned yn seddi un ymgeisydd yn etholiadau lleol 2017; ni chafwyd etholiad mewn 80 y cant o wardiau. Nawr, rydym yn aros am ddadansoddiad o'r etholiad lleol mwyaf diweddar, ychydig wythnosau yn ôl, er y credaf y gallwn ddweud gyda sicrwydd, yn anecdotaidd, nad yw'r sefyllfa wedi gwella, a'i bod hyd yn oed wedi gwaethygu o bosibl. Felly, wedi dweud hynny, beth yw eich asesiad o gyflwr cynghorau tref a chymuned fel haen o lywodraeth leol yng Nghymru?
I think that my assessment would be that the tier is mixed. I would say that there are some incredibly vibrant local authorities—excuse me, town and community councils—which are doing great work within their communities: they're ambitious, they have good plans to improve the area, they engage well with the communities around them, they put on events, they improve the local environment and so on. But then there are other town and community councils that are, I have to say, much less ambitious and deliver much less for their communities, and I suppose the overall vision, really, is to bring those community councils and support them to come up to the level of the best, and we do have some excellent town and community councils across Wales.
Credaf mai fy asesiad fyddai fod yr haen yn gymysg. Byddwn yn dweud bod rhai awdurdodau lleol hynod egnïol—esgusodwch fi, cynghorau tref a chymuned—sy’n gwneud gwaith gwych yn eu cymunedau: maent yn uchelgeisiol, mae ganddynt gynlluniau da i wella’r ardal, maent yn ymgysylltu’n dda â’r cymunedau o'u cwmpas, maent yn cynnal digwyddiadau, maent yn gwella'r amgylchedd lleol ac yn y blaen. Ond wedyn, ceir cynghorau tref a chymuned eraill sydd, mae’n rhaid imi ddweud, yn llawer llai uchelgeisiol, ac yn cyflawni llawer llai ar ran eu cymunedau, ac mae'n debyg mai'r weledigaeth gyffredinol yw cefnogi’r cynghorau cymuned hynny i gyrraedd lefel y goreuon, ac mae gennym gynghorau tref a chymuned rhagorol ledled Cymru.
We do, indeed, but you're right to say there's huge disparity, isn't there, not only in terms of performance and ambition, but certainly in terms of the coverage to start with, where some areas have a town and community council, others don't. I think about nearly 30 per cent of the population of Wales don't even have a town and community council. Some are very large—Barry Town Council, for example, is very nearly representing a population the same size as Merthyr Tydfil County Borough Council—but then you have others who maybe represent just a few hundred people in their community, and, collectively, they represent a precept base, assets and reserves worth over £0.25 billion. So, taking all that into consideration, would you accept that maybe it is time to take a step back and to look at the situation more holistically and to maybe consider whether we need greater consistency in terms of provision and coverage, in terms of size, in terms of functions? And it might be an opportunity to look at strengthening responsibilities as well so that we can actually create a more sustainable tier of provision and make this key tier of local government more fit for the future?
Oes yn wir, ond rydych yn iawn i ddweud bod gwahaniaeth enfawr, onid oes, nid yn unig o ran perfformiad ac uchelgais, ond yn sicr o ran eu cwmpas i ddechrau, lle mae gan rai ardaloedd gyngor tref a chymuned, ond nid ardaloedd eraill. Credaf nad oes gan bron i 30 y cant o boblogaeth Cymru gyngor tref a chymuned, hyd yn oed. Mae rhai'n fawr iawn—mae Cyngor Tref y Barri, er enghraifft, yn cynrychioli poblogaeth sydd bron iawn yr un maint â Chyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful—ond wedyn mae gennych rai eraill sydd efallai’n cynrychioli ychydig gannoedd o bobl yn eu cymuned yn unig, a chyda'i gilydd, maent yn cynrychioli sylfaen praesept, asedau a chronfeydd wrth gefn gwerth dros £0.25 biliwn. Felly, o ystyried hynny oll, a fyddech yn derbyn efallai ei bod yn bryd cymryd cam yn ôl ac edrych ar y sefyllfa'n fwy cyfannol ac ystyried a oes angen mwy o gysondeb arnom o ran darpariaeth a chwmpas, o ran maint a swyddogaethau? Ac efallai ei fod yn gyfle i edrych ar gryfhau cyfrifoldebau hefyd fel y gallwn greu haen fwy cynaliadwy o ddarpariaeth a gwneud yr haen allweddol hon o lywodraeth leol yn fwy addas ar gyfer y dyfodol?
I'd absolutely be keen to explore with the spokesperson what ideas we have in terms of driving forward improvement in the sector, because I think we're in agreement that the sector is very mixed in terms of both the practicalities of it but then also what they're delivering. I'm keen to have that discussion about how we strengthen powers for the best. We do have the additional powers through the Local Government and Elections (Wales) Act 2021 that look to support town and community councils with their ambitions, where they are ambitious to do more. But I think that the discussions I have with One Voice Wales are important in terms of exploring, really, how we do raise the sector up more generally. I have provided support via the chief digital officer for town and community councils to explore what more they can be doing in the digital space, because I think that modernising town and community councils is very important as well in terms of helping them engage better with their local communities. But I absolutely agree that there's plenty more to be done in this area, and I'm keen to have any discussions with any interested colleagues on ideas for the future.
Yn sicr, byddwn yn awyddus i archwilio gyda’r llefarydd pa syniadau sydd gennym ar gyfer hybu gwelliant yn y sector, gan y credaf ein bod yn cytuno bod y sector yn gymysg iawn o ran ymarferoldeb y peth ond wedyn hefyd yr hyn y maent yn ei gyflawni. Rwy’n awyddus i gael y drafodaeth honno ynglŷn â sut rydym yn cryfhau pwerau er gwell. Mae gennym y pwerau ychwanegol drwy Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 sy’n ceisio cefnogi cynghorau tref a chymuned gyda’u huchelgeisiau, lle maent yn awyddus i wneud mwy. Ond credaf fod y trafodaethau a gaf gydag Un Llais Cymru yn bwysig i archwilio sut rydym yn gwella'r sector yn fwy cyffredinol. Rwyf wedi darparu cymorth drwy’r prif swyddog digidol i gynghorau tref a chymuned archwilio beth arall y gallant ei wneud yn y maes digidol, gan y credaf fod moderneiddio cynghorau tref a chymuned yn bwysig iawn hefyd i'w helpu i ymgysylltu’n well â’u cymunedau lleol. Ond cytunaf yn llwyr fod mwy o lawer i'w wneud yn y maes hwn, ac rwy'n awyddus i gael unrhyw drafodaethau gydag unrhyw gyd-Aelodau sydd â diddordeb ynglŷn ag unrhyw syniadau ar gyfer y dyfodol.
3. A wnaiff y Gweinidog amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn gweithio ar y cyd i ddarparu cyllid codi'r gwastad? OQ58098
3. Will the Minister outline how the Welsh Government and the UK Government are working in tandem on delivering levelling-up funding? OQ58098
Yes. The UK Government has deliberately bypassed our devolution settlement and is running both the levelling-up and shared prosperity funds from London. The last-minute offer of an advisory role in the shared prosperity fund was wholly inadequate and symptomatic of the UK Government's botched approach to post-Brexit funding.
Gwnaf. Mae Llywodraeth y DU wedi anwybyddu ein setliad datganoli yn fwriadol, ac yn gweithredu'r gronfa ffyniant bro a’r gronfa ffyniant gyffredin o Lundain. Roedd y cynnig munud olaf o rôl gynghorol yn y gronfa ffyniant gyffredin yn gwbl annigonol ac yn arwydd o ddull di-glem Llywodraeth y DU o ymdrin â chyllid ar ôl Brexit.
Wel, diolch i chi am eich ateb. Mae'r ateb yn adlewyrchiad o'r sefyllfa. Ond, wrth gwrs, mae'r sefyllfa yn un siomedig, onid yw hi? Oherwydd, nôl yn 2019, roedd Cymru yn fuddiolwr net o bres o'r Undeb Ewropeaidd, yn derbyn cannoedd o filiynau o bunnau bob blwyddyn, a hynny'n gyrru cynlluniau economaidd ac yn denu hefyd, wrth gwrs, arian cyfatebol o ffynonellau preifat a chyhoeddus. Ond nawr, fel rŷch chi wedi awgrymu yn eich ateb, mae Llywodraeth Cymru yn cael ei hallgáu o'r broses yma. Rŷn ni'n symud o ddynesiad holistig, strategol i fodel cystadleuol sy'n gosod awdurdodau lleol yn erbyn ei gilydd yn lle dod â nhw at ei gilydd, ac, wrth gwrs, sydd yn dyrchafu rôl Aelodau Seneddol i ryw fath o ddyfarnwyr sydd bron iawn â rhyw fath o feto ar y cynlluniau yma. Mae'n mynd â ni i'r cyfeiriad anghywir. Yn hytrach na bod Cymru yn dod at ei gilydd i dynnu i’r un cyfeiriad gyda buddsoddiadau sy'n 'complement-io' ei gilydd, nawr rŷn ni'n gweld pawb yn cael eu hannog i fynd eu ffordd eu hunain, a hynny yn aml iawn ar draul eraill. Mae hefyd yn ymdrech fwriadol i dorri allan y Senedd yma o'r broses ac i danseilio'r mandad yna sydd gennym ni a'r trosolwg democrataidd yna sydd gennym ni fan hyn. Felly, yng ngoleuni hynny i gyd, ydych chi'n cytuno â galwadau Plaid Cymru y dylid datganoli pob cyfrifoldeb dros ffynonellau cyllido ôl-Brexit i Gymru?
Well, thank you very much for your response. It's a reflection of the situation. But, of course, the situation is disappointing, isn't it? Because, back in 2019, Wales was a net beneficiary of funding from the European Union, receiving hundreds of millions of pounds every year, and that drove economic programmes and also attracted match funding from private and public sources. But, as you've said in your response, the Welsh Government is now being shut out of this process. We're moving from a holistic, strategic approach to a competitive model that sets local authorities against each other instead of bringing them together, and which elevates the role of Members of Parliament to some kind of adjudicators who almost have some kind of veto on these schemes. It takes us in the wrong direction. Instead of Wales coming together to pull in the same direction with complementary investments, now we see everyone being encouraged to go their own way, often at the expense of others. It's also an intentional step to cut out the Senedd from this process and to undermine the mandate and the democratic oversight that we have here. So, in light of all that, do you agree with the calls of Plaid Cymru that all responsibility over post-Brexit funding sources should be devolved to Wales?
Thank you very much for raising that, and also for the motion that Plaid Cymru have tabled for later on this afternoon, when we can explore this together in further detail. But I share that concern that it does potentially pit local authorities against each other at precisely the time when we're trying to encourage collaboration and working together. But it's not even just local authorities, of course; previously, you would have had higher education, further education, the private sector, the third sector, all benefiting significantly from EU funding. But now, in terms of making local authorities administrators in the SPF, that's causing, I think, potential challenges with that relationship as well. So, you know, I think that—. I referred to it as 'botched' in my original answer; I think that that's being polite.
I think that the point about bypassing the Senedd is also really important as well, because the UK Government has said that they'll be devolving more locally, but that's absolute rubbish, because no funding or decision-making power at all is being devolved. Because Welsh local authorizes have to prepare plans but then they're assessed by Whitehall officials and decisions are made by UK Government Ministers in London, so there's no devolution of these things to that kind of more local level that the UK Government refers to.
And then of course there's the important point about the loss of funding. We will be facing a loss of £1.1 billion in unreplaced structural and rural funding between 2021 and 2025, and that of course includes a £243 million loss in rural funding. I can hear the Member who is a farmer himself talking about this as we discuss this question. So, clearly, Wales is absolutely worse off and the promises made to us have been broken.
Diolch yn fawr iawn am godi hynny, ac am y cynnig y mae Plaid Cymru wedi'i gyflwyno ar gyfer yn nes ymlaen y prynhawn yma, pan gawn archwilio hyn gyda’n gilydd mewn mwy o fanylder. Ond rhannaf y pryder fod hyn, o bosibl, yn gwneud i awdurdodau lleol gystadlu â'i gilydd ar yr union adeg pan ydym yn ceisio annog cydweithredu a chydweithio. Ond mae'n ymwneud â mwy nag awdurdodau lleol wrth gwrs; yn y gorffennol, byddai addysg uwch, addysg bellach, y sector preifat a'r trydydd sector oll wedi elwa’n sylweddol o gyllid yr UE. Ond yn awr, rwy'n credu bod gwneud awdurdodau lleol yn weinyddwyr yn y gronfa ffyniant gyffredin yn creu heriau posibl gyda'r berthynas honno hefyd. Felly, rwy'n credu—. Cyfeiriais ato fel ‘di-glem’ yn fy ateb gwreiddiol; credaf fod honno'n ffordd gwrtais o'i roi.
Credaf fod y pwynt am anwybyddu'r Senedd yn wirioneddol bwysig hefyd, gan fod Llywodraeth y DU wedi dweud y byddant yn datganoli’n fwy lleol, ond sothach llwyr yw hynny, gan nad oes unrhyw gyllid na phwerau gwneud penderfyniadau yn cael eu datganoli. Oherwydd mae'n rhaid i awdurdodau lleol Cymru baratoi cynlluniau, ond yna cânt eu hasesu gan swyddogion Whitehall, a gwneir penderfyniadau gan Weinidogion Llywodraeth y DU yn Llundain, felly nid yw'r pethau hyn yn cael eu datganoli i'r lefel fwy lleol y mae Llywodraeth y DU yn cyfeirio ati.
Ac yna, wrth gwrs, ceir pwynt pwysig ynglŷn â cholli cyllid. Byddwn yn colli £1.1 biliwn mewn cyllid strwythurol a gwledig heb gael unrhyw gyllid yn ei le rhwng 2021 a 2025, ac mae hynny, wrth gwrs, yn cynnwys colli £243 miliwn mewn cyllid gwledig. Gallaf glywed yr Aelod, sy’n ffermwr ei hun, yn siarad am hyn wrth inni drafod y cwestiwn hwn. Felly, yn amlwg, mae Cymru'n sicr yn waeth ei byd ac mae’r addewidion a wnaed i ni wedi’u torri.
Of course, levelling-up funding is crucial to how we will work in the future here in Wales, because there's so much that can be done to help regenerate our high streets, our town centres, tackling crime, antisocial behaviour, and this money can make a real difference in those communities. And of course, one of the aspects, actually, we on these benches do support, and actually local government does support, is that funding being in the hands of those local authorities, because this is devolution, and this is where it doesn't stop here at Cardiff Bay, and despite your concerns, Minister, local authorities that I know and work with are excited about the opportunity to feed into this process directly, rather than being dictated to from Cardiff Bay. So, in light of this, Minister, what discussions are you having, and what ongoing discussions are you having, with local authorities to ensure that levelling up is made a success?
Wrth gwrs, mae cyllid ffyniant bro yn hanfodol i'r ffordd y byddwn yn gweithio yn y dyfodol yma yng Nghymru, gan fod cymaint y gellir ei wneud i helpu i adfywio'r stryd fawr, canol ein trefi, mynd i'r afael â throseddu, ymddygiad gwrthgymdeithasol, a gall yr arian hwn wneud gwahaniaeth gwirioneddol yn y cymunedau hynny. Ac wrth gwrs, un agwedd yr ydym ni ar y meinciau hyn yn ei chefnogi, ac y mae llywodraeth leol yn ei chefnogi, yw bod y cyllid hwnnw yn nwylo'r awdurdodau lleol hynny, gan mai datganoli yw hyn, a dyma lle nad yw'n dod i ben yma ym Mae Caerdydd, ac er eich pryderon, Weinidog, mae awdurdodau lleol rwy'n gyfarwydd â hwy ac yn gweithio gyda hwy wedi cyffroi ynglŷn â'r cyfle i gymryd rhan uniongyrchol yn y broses, yn hytrach na chael gorchmynion o Fae Caerdydd. Felly, yng ngoleuni hyn, Weinidog, pa drafodaethau rydych chi'n eu cael, a pha drafodaethau parhaus rydych chi'n eu cael, gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod ffyniant bro yn llwyddiant?
I would be very surprised indeed if local authorities are referring to our regional funding approach previously as 'being dictated' from Cardiff. I would be very surprised indeed, because our approach has always been incredibly collaborative. It's about trying to ensure that decisions are taken in partnership. And let's remember that the levelling-up fund has been—. It's just sprinkling tiny, tiny bits of money across Wales. Let's remember the first funding round was launched in March 2021, and successful applicants weren't notified until October of that year, and, in the first round, only six local authorities in Wales received funding. That was for 10 bids, worth £121 million. Unsuccessful bids across Wales were worth well over that—£172 million—so, I think that there would be more disappointed local authorities than pleased by this particular scheme, and I see absolutely no prospect of this tiny amount of money the UK Government is providing contributing to any kind of levelling up in Wales or elsewhere.
Byddwn yn synnu’n fawr pe bai awdurdodau lleol yn cyfeirio at ein hymagwedd flaenorol at gyllid rhanbarthol fel 'gorchmynion’ gan Gaerdydd. Byddwn yn synnu’n fawr iawn, gan fod ein hymagwedd bob amser wedi bod yn hynod o gydweithredol. Mae’n ymwneud â cheisio sicrhau bod penderfyniadau’n cael eu gwneud mewn partneriaeth. A gadewch inni gofio bod y gronfa ffyniant bro wedi bod—. Mae'n gwasgaru symiau bach iawn o arian ledled Cymru. Gadewch inni gofio bod y cylch ariannu cyntaf wedi'i lansio ym mis Mawrth 2021, ac ni chafodd ymgeiswyr llwyddiannus eu hysbysu tan fis Hydref y flwyddyn honno, ac yn y rownd gyntaf, chwe awdurdod lleol yn unig a gafodd gyllid yng Nghymru. Roedd hynny ar gyfer 10 cais, gwerth £121 miliwn. Roedd ceisiadau aflwyddiannus ledled Cymru yn werth llawer mwy na hynny—£172 miliwn—felly, rwy'n credu y byddai mwy o awdurdodau lleol siomedig na rhai hapus gyda'r cynllun penodol hwn, ac ni welaf unrhyw obaith o gwbl y bydd y swm bach hwn o arian y mae Llywodraeth y DU yn ei ddarparu yn cyfrannu at godi'r gwastad mewn unrhyw fodd yng Nghymru neu unrhyw le arall.
It was fascinating at the weekend to see a little evidence of blue water appearing in the leader of the Conservatives' speech—it wasn't so much an ocean or even a river, nor a stream; it was more a rivulet, or perhaps a rill, a tiny little trickle—in terms of HS2 funding. But, of course, we've also seen the announcements on Crossrail in recent years, and the Victoria line this weekend, and, you know, it's fantastic to see all that investment going into the south-east, but this has an effect in Wales; we've been starved of funding for levelling up in our railways over decades. I can actually say that we're finally getting the Tondu signalling getting done—15 to 20 years after it should have been, because it was taken away to the south-east of England to do investment there, but we're finally getting it done.
So, Minister, do you have any idea what sort of figure you could hand to the Conservative leader to say, 'In addition to HS2, here's the sum of money we need to level up investment in the railways in Wales'?
Roedd yn hynod ddiddorol gweld tystiolaeth dros y penwythnos o ddŵr glas yn araith arweinydd y Ceidwadwyr—nid oedd yn gefnfor, na hyd yn oed yn afon, neu nant; roedd yn fwy o gornant, neu efallai ffrwd, diferyn bach iawn—mewn perthynas â chyllid HS2. Ond wrth gwrs, rydym hefyd wedi gweld y cyhoeddiadau ar Crossrail dros y blynyddoedd diwethaf, a llinell Victoria y penwythnos hwn, ac mae'n wych gweld yr holl fuddsoddiad hwnnw'n mynd i'r de-ddwyrain, ond mae hyn yn cael effaith yng Nghymru; rydym wedi cael ein hamddifadu o gyllid ar gyfer codi’r gwastad ar ein rheilffyrdd ers degawdau. Gallaf ddweud o'r diwedd fod gwaith yn mynd rhagddo ar signalau Tondu—15 i 20 mlynedd ar ei hôl hi, gan ei fod wedi ei ddargyfeirio i dde-ddwyrain Lloegr i'w fuddsoddi yno, ond mae'n mynd rhagddo o'r diwedd.
Felly, Weinidog, a oes gennych unrhyw syniad pa fath o ffigur y gallech ei roi i arweinydd y Ceidwadwyr i ddweud, 'Yn ogystal â HS2, dyma faint o arian sydd ei angen arnom i godi'r gwastad ar fuddsoddiad yn y rheilffyrdd yng Nghymru'?
It's really pleasing to see that scales have fallen from the eyes of the leader of the Conservatives in respect of HS2 funding, and I hope that he has similar revelations in respect of the £1.1 billion that has been lost to Wales—and this is a fact—as a result of the UK Government's approach to Brexit. So, our approach to rail infrastructure funding has been a result of consistently being shortchanged by the UK Government. Over the past 20 years, we've received less than 2 per cent of the £102 billion the UK Government has spent on rail enhancements, despite us having 5 per cent of the population, but, worse than that, 10 per cent of the tracks. And we don't have fair funding in respect of rail infrastructure at all. Despite Network Rail's Wales route having 11 per cent of the route length, 11 per cent of the stations and 20 per cent of the level crossings across in England and Wales, only an average of around 2 per cent of that money has been spent on network enhancements since 2011. So, that's clearly extremely disappointing.
What could we have instead? We could be decarbonising our rail network in Wales; we could be addressing the disparities created by the cancellation of electrification to Swansea; we could be implementing the recommendations of the Burns commission more quickly in south-east Wales; we could be delivering that north Wales metro more quickly, including improved links, I have to say, to HS2; and we could be investing in important local schemes such as increased frequency on the Maesteg line and reopening of the Abertillery spur. These are things that we could have had had we had fairness from the UK Government.
Mae’n braf iawn gweld bod y cen wedi syrthio oddi ar lygaid arweinydd y Ceidwadwyr mewn perthynas â chyllid HS2, ac rwy'n gobeithio bod ganddo ddatguddiadau tebyg ynghylch yr £1.1 biliwn y mae Cymru wedi'i golli—ac mae hyn yn ffaith—o ganlyniad i ddull Llywodraeth y DU o ymdrin â Brexit. Felly, mae ein dull o gyllido seilwaith rheilffyrdd wedi deillio o'r cyllid annigonol a gawsom yn gyson gan Lywodraeth y DU. Dros yr 20 mlynedd diwethaf, rydym wedi cael llai na 2 y cant o’r £102 biliwn y mae Llywodraeth y DU wedi’i wario ar wella rheilffyrdd, er bod gennym 5 y cant o’r boblogaeth, ond yn waeth na hynny, mae gennym 10 y cant o’r rheilffyrdd. Ac nid ydym yn cael cyllid teg mewn perthynas â'r seilwaith rheilffyrdd o gwbl. Er bod 11 y cant o'r rheilffordd, 11 y cant o'r gorsafoedd ac 20 y cant o'r croesfannau rheilffordd yng Nghymru a Lloegr ar lwybr Network Rail yng Nghymru, oddeutu 2 y cant yn unig o’r arian hwnnw, ar gyfartaledd, sydd wedi’i wario ar welliannau i'r rhwydwaith ers 2011. Felly, mae hynny'n amlwg yn hynod siomedig.
Beth y gallem ei gael yn lle hynny? Gallem fod yn datgarboneiddio ein rhwydwaith rheilffyrdd yng Nghymru; gallem fod yn mynd i'r afael â'r gwahaniaethau a grëwyd yn sgil rhoi'r gorau i gynlluniau i drydaneiddio'r rheilffordd i Abertawe; gallem fod yn rhoi argymhellion comisiwn Burns ar waith yn gyflymach yn ne-ddwyrain Cymru; gallem fod yn cyflwyno metro gogledd Cymru yn gyflymach, gan gynnwys cysylltiadau gwell, rhaid imi ddweud, â HS2; a gallem fod yn buddsoddi mewn cynlluniau lleol pwysig megis gwasanaethau amlach ar reilffordd Maesteg ac ailagor cangen Abertyleri. Mae’r rhain yn bethau y gallem fod wedi’u cael pe byddem wedi cael tegwch gan Lywodraeth y DU.
4. Sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau cyllid teg i awdurdodau lleol ar draws Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro? OQ58107
4. How does the Welsh Government ensure fair funding for local authorities across Carmarthen West and South Pembrokeshire? OQ58107
I will continue to ensure fair funding for all authorities in Wales through a transparent, equitable and jointly produced distribution formula for the local government settlement with our local government partners.
Byddaf yn parhau i sicrhau cyllid teg i bob awdurdod yng Nghymru drwy fformiwla ddosbarthu dryloyw, deg ac sy'n cael ei chynhyrchu ar y cyd ar gyfer y setliad llywodraeth leol gyda'n partneriaid llywodraeth leol.
Thank you for that detailed answer, Minister. I do briefly want to touch on two issues with the Welsh Government's local authority funding formula. The first is the disparity between the funding per head of an 84-year-old in comparison to that of an 85-year-old. Minister, you'll be aware that the former receives £10.72 per head and the latter receives £1,582 per head. Now, how can it be that someone who presents with the same health issues, at roughly the same age and very similar environmental and social circumstances, receives £1,571.28 less than someone who is only one year older?
But that's not the only issue, Minister. You'll also be aware that much of the data captured and subsequently used to calculate funding allocations is dated as far back as 2001. Given these issues, can I urge you to review the funding formula for our local authorities, and ensure that each of my constituents in Carmarthen West and South Pembrokeshire are getting their fair share of funding?
Diolch am yr ateb manwl hwnnw, Weinidog. Hoffwn gyfeirio'n fyr at ddwy broblem gyda fformiwla gyllido awdurdodau lleol Llywodraeth Cymru. Y gyntaf yw'r gwahaniaeth rhwng y cyllid y pen i unigolyn 84 oed o'i gymharu ag unigolyn 85 oed. Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fod y cyntaf yn cael £10.72 y pen ac mae'r olaf yn cael £1,582 y pen. Nawr, sut y gall rhywun sydd â'r un problemau iechyd, sydd oddeutu'r un oed ac mewn amgylchiadau amgylcheddol a chymdeithasol tebyg iawn, gael £1,571.28 yn llai na rhywun sydd ond flwyddyn yn hŷn?
Ond nid dyna'r unig beth, Weinidog. Fe fyddwch hefyd yn ymwybodol fod llawer o'r data a gasglwyd ac a ddefnyddir wedyn i gyfrifo dyraniadau cyllid yn dyddio mor bell yn ôl â 2001. O ystyried y materion hyn, a gaf fi eich annog i adolygu'r fformiwla gyllido ar gyfer ein hawdurdodau lleol, a sicrhau bod pob un o fy etholwyr yng Ngorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro yn cael eu cyfran deg o gyllid?
On the first question you raised in respect of age bands, this is something that the distribution sub-group has been asked to take a look at following questions raised by your colleague Sam Rowlands in this respect. So, that piece of work will be ongoing. But I have say that the vast majority of funding, and those indicators for funding, are updated annually. So, at the moment it's 72 per cent, but, as a result of the pandemic and the staggered roll-out of universal credit, a number of the indicators have been frozen and are undergoing investigation by the distribution sub-group at the moment. But once those issues are resolved, over 80 per cent of the funding formula will be relying on data that is updated annually, so we will have more up-to-date information. Of course we've got the census data coming out later this year, which, again, will be very important in giving us that more timely data.
Ar y cwestiwn cyntaf gennych ynglŷn â bandiau oedran, gofynnwyd i'r is-grŵp dosbarthu edrych ar hynny yn dilyn cwestiynau a godwyd gan eich cyd-Aelod, Sam Rowlands, ar hyn. Felly, bydd y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo. Ond rhaid imi ddweud bod y mwyafrif llethol o'r cyllid, a'r dangosyddion ar gyfer cyllid, yn cael eu diweddaru'n flynyddol. Felly, ar hyn o bryd mae'n 72 y cant, ond o ganlyniad i'r pandemig a chyflwyno credyd cynhwysol fesul cam, mae nifer o'r dangosyddion wedi'u rhewi ac maent yn cael eu harchwilio gan yr is-grŵp dosbarthu ar hyn o bryd. Ond pan gaiff y materion hynny eu datrys, bydd dros 80 y cant o'r fformiwla gyllido yn dibynnu ar ddata sy'n cael ei ddiweddaru'n flynyddol, felly bydd gennym wybodaeth fwy diweddar. Wrth gwrs, mae gennym ddata'r cyfrifiad yn cael ei ryddhau yn ddiweddarach eleni, a bydd hwnnw, unwaith eto, yn bwysig iawn ar gyfer rhoi data mwy amserol i ni.
5. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd a Chyngor Sir Ddinbych ynghylch ariannu pont Llannerch newydd rhwng Trefnant a Thremeirchion? OQ58085
5. What discussions has the Minister had with the Minister for Climate Change and Denbighshire County Council regarding funding a replacement for Llannerch bridge between Trefnant and Tremeirchion? OQ58085
Whilst this is a matter for the Deputy Minister for Climate Change, I understand his officials have been in contact with the local authority, which has responsibility to maintain and ensure the resilience of such assets. There has been no formal bid by Denbighshire council to Welsh Government for funding.
Er mai mater i'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yw hwn, deallaf fod ei swyddogion wedi bod mewn cysylltiad â'r awdurdod lleol, sy'n gyfrifol am gynnal a sicrhau gwytnwch asedau o'r fath. Nid oes cais ffurfiol wedi ei roi gan Gyngor Sir Ddinbych i Lywodraeth Cymru am gyllid.
Thank you for that answer, Minister. As you can imagine, my constituents are extremely frustrated by this situation. Almost a year and a half after the destruction of the historic Llannerch bridge, the communities of Trefnant and Tremeirchion remain isolated from one another, forcing long detours by car and leaving no active travel routes. My constituents don't care about the argument over who is going to pay for the bridge rebuilding. They are the ones ultimately footing the bill through their taxes, regardless of whether the council or the Welsh Government pays for the repairs. Other schemes to repair the damage caused by storm Christoph have already been agreed by Welsh Government. So, Minister, will you work with your colleagues in Welsh Government and Denbighshire County Council to seek an urgent way forward, and speed up the process, so that my constituents can be assured that Llannerch bridge will be replaced sooner rather than later as this has gone on for way too long?
Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Fel y gallwch ddychmygu, mae fy etholwyr yn teimlo'n rhwystredig iawn oherwydd y sefyllfa hon. Bron i flwyddyn a hanner ar ôl dinistrio pont hanesyddol Llannerch, mae cymunedau Trefnant a Thremeirchion yn parhau i fod wedi'u hynysu oddi wrth ei gilydd, gan orfodi teithiau hirach yn y car a dim llwybr teithio llesol. Nid yw fy etholwyr yn poeni am y ddadl ynghylch pwy sy'n mynd i dalu am ailadeiladu'r bont. Hwy sy'n talu'r gost yn y pen draw gyda'u trethi, p'un a yw'r cyngor neu Lywodraeth Cymru yn talu am y gwaith atgyweirio ai peidio. Mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi cytuno ar gynlluniau eraill i atgyweirio'r difrod a achoswyd gan storm Christoph. Felly, Weinidog, a wnewch chi weithio gyda'ch cyd-Weinidogion yn Llywodraeth Cymru a Chyngor Sir Ddinbych i geisio canfod ffordd ymlaen ar frys, a chyflymu'r broses, er mwyn i fy etholwyr gael eu sicrhau y bydd pont Llannerch yn cael ei hailgodi'n gynt yn hytrach nag yn hwyrach gan fod hyn wedi mynd ymlaen ers yn rhy hir o lawer?
Well, I can only repeat what my colleague the Minister for Climate Change told you in January, and that is that, of course, we appreciate the difficulties that have been caused to your constituents as a result of the work that needs to be done, but that is a responsibility of the local authority to maintain and ensure the resilience of those assets. But, as you were told in January, and it remains the case, we haven't yet had a funding bid from Denbighshire regarding the bridge.
Wel, ni allaf ond ailadrodd yr hyn a ddywedodd fy nghyd-Weinidog y Gweinidog Newid Hinsawdd wrthych ym mis Ionawr, sef ein bod, wrth gwrs, yn deall yr anawsterau a achoswyd i'ch etholwyr o ganlyniad i'r gwaith sydd angen ei wneud, ond cyfrifoldeb yr awdurdod lleol yw cynnal a sicrhau gwytnwch yr asedau hynny. Ond fel y dywedwyd wrthych ym mis Ionawr, ac mae'n parhau'n wir, nid ydym eto wedi cael cais am gyllid gan sir Ddinbych ynglŷn â'r bont.
6. Beth yw blaenoriaethau gwariant y Gweinidog ar gyfer Preseli Sir Benfro am y 12 mis nesaf? OQ58073
6. What are the Minister's spending priorities for Preseli Pembrokeshire for the next 12 months? OQ58073
My priorities are set out in our programme for government and the recent 2022-23 budget, which deliver on our values and provide the foundation for a stronger, fairer, greener Wales.
Nodir fy mlaenoriaethau yn ein rhaglen lywodraethu a'r gyllideb ddiweddar ar gyfer 2022-23, sy'n cyflawni ar sail ein gwerthoedd ac yn darparu'r sylfaen ar gyfer Cymru gryfach, decach a gwyrddach.
Minister, the one project the Welsh Government has committed to is reducing the speed limit on the A40 in Scleddau in my constituency in this financial year, and yet the Government has recently made it clear that current capital budget allocations for trunk-road network operations in 2022-23 require all projects to be re-evaluated. Minister, I can't overemphasise the importance of road safety, which I hope is still a priority for this Government, and I urge you, Minister, to ensure that this funding is made available for this work, given the original commitment. So, can you tell us what discussions you've had with your colleague the Deputy Minister for Climate Change about the funding of road safety projects? And will you now look to commit to providing funding for this important scheme as soon as possible?
Weinidog, un prosiect y mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo iddo yw gostwng y terfyn cyflymder ar yr A40 yn Scleddau yn fy etholaeth yn y flwyddyn ariannol hon, ac eto mae'r Llywodraeth wedi dweud yn glir yn ddiweddar fod dyraniadau cyfredol y gyllideb gyfalaf ar gyfer gwaith rhwydwaith cefnffyrdd yn 2022-23 yn ei gwneud yn ofynnol i bob prosiect gael ei ailwerthuso. Weinidog, ni allaf orbwysleisio pwysigrwydd diogelwch ar y ffyrdd, sydd, rwy'n gobeithio, yn parhau i fod yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon, ac rwy'n eich annog, Weinidog, i sicrhau bod yr arian hwn ar gael ar gyfer y gwaith hwn, o gofio'r ymrwymiad gwreiddiol. Felly, a wnewch chi ddweud wrthym pa drafodaethau a gawsoch gyda'ch cyd-Weinidog, y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, ynghylch ariannu prosiectau diogelwch ar y ffyrdd? Ac a wnewch chi ystyried ymrwymo yn awr i ddarparu cyllid ar gyfer y cynllun pwysig hwn cyn gynted â phosibl?
So, Llywydd, this is really a matter for my colleagues the Minister for Climate Change and the Deputy Minister for Climate Change in respect of their budgetary responsibilities, but I will, perhaps, take an update from my colleagues on this, because the speed limit on the A40 is not within my responsibilities.
Lywydd, mae hwn mewn gwirionedd yn fater i fy nghyd-Weinidogion, y Gweinidog Newid Hinsawdd a'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, mewn perthynas â'u cyfrifoldebau cyllidebol, ond efallai y caf ddiweddariad gan fy nghyd-Weinidogion am hyn, oherwydd nid yw'r terfyn cyflymder ar yr A40 o fewn fy nghyfrifoldebau.
Mae cwestiwn 7 [OQ58079] wedi'i dynnu yn ôl. Felly, cwestiwn 8, Heledd Fychan.
Question 7 [OQ58079] is withdrawn. Question 8, Heledd Fychan.
8. Pa ystyriaeth y mae'r Gweinidog yn ei rhoi i Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 wrth benderfynu ar gyllidebau'r cyrff cyhoeddus y mae Llywodraeth Cymru yn eu hariannu? OQ58094
8. What consideration does the Minister give to the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 when determining the budgets of Welsh Government-funded public bodies? OQ58094
Our approach continues to embed the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 at its heart. Alongside our 2022-23 budget providing the foundations for a stronger, fairer and greener Wales, the Act is central to the improvements to the budget and tax processes contained within the budget improvement plan.
Mae ein dull gweithredu yn parhau i gynnwys Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn ganolog iddo. Ochr yn ochr â'n cyllideb ar gyfer 2022-23 sy'n darparu'r sylfeini ar gyfer Cymru gryfach, decach a gwyrddach, mae'r Ddeddf yn ganolog i'r gwelliannau i'r prosesau cyllideb a threth sydd wedi'u cynnwys yng nghynllun gwella'r gyllideb.
Thank you, Minister. I welcome the fact that the Government published the well-being statement to coincide with the programme for government, and stated in it that you will, and I quote,
'use our budget process to ensure that resources are allocated to deliver the well-being objectives'.
I was also very encouraged to find the word 'future' appearing 46 times in the draft budget for this financial year. However, despite the strides that have been made, public bodies tell me time and time again that they still feel that budget decisions are taken in silos, and that even though they receive remit letters stating how they need to work to support well-being objectives, they are still finding it difficult to access funding to help deliver on important Government objectives if they are seen as being outside their traditional remit areas—for example, art organisations that deliver on health and well-being programmes, including social prescribing. Also, some feel that some public bodies are not delivering as they should on the Act and yet continue to receive sustained funding without any more than encouragement to do more.
I'd be interested to know if this is something that is also of concern to you, Minister, and whether there are plans to move to more impact or prevention-based budgets as you monitor how the well-being objectives linked to the budget are progressing over the course of this Senedd.
Diolch yn fawr, Weinidog. Rwy'n croesawu'r ffaith bod y Llywodraeth wedi cyhoeddi'r datganiad llesiant i gyd-fynd â'r rhaglen lywodraethu, ac wedi dweud ynddo y byddwch
'yn defnyddio ein proses gyllidebol i sicrhau bod adnoddau’n cael eu dyrannu i gyflawni’r amcanion llesiant'
Roeddwn hefyd yn falch o weld y gair 'dyfodol' yn ymddangos 46 gwaith yn y gyllideb ddrafft ar gyfer y flwyddyn ariannol hon. Ond er gwaethaf y camau sydd wedi'u cymryd, mae cyrff cyhoeddus yn dweud wrthyf dro ar ôl tro eu bod yn dal i deimlo bod penderfyniadau cyllidebol yn cael eu gwneud mewn seilos, ac er eu bod yn cael llythyrau cylch gwaith yn nodi sut y mae angen iddynt weithio i gefnogi amcanion llesiant, maent yn dal i'w chael hi'n anodd cael cyllid i helpu i gyflawni amcanion pwysig y Llywodraeth os ystyrir eu bod y tu allan i'w meysydd cylch gwaith traddodiadol—er enghraifft, sefydliadau celf sy'n cyflawni rhaglenni iechyd a lles, gan gynnwys presgripsiynu cymdeithasol. Hefyd, mae rhai'n teimlo nad yw rhai cyrff cyhoeddus yn cyflawni fel y dylent o dan y Ddeddf ac eto maent yn parhau i dderbyn cyllid parhaus heb ddim mwy nag anogaeth i gyflawni mwy.
Byddai o ddiddordeb imi wybod a yw hyn yn rhywbeth sydd hefyd yn peri pryder i chi, Weinidog, ac a oes cynlluniau i symud tuag at gyllidebau sy'n fwy seiliedig ar effaith neu atal wrth i chi fonitro sut y mae'r amcanion llesiant sy'n gysylltiedig â'r gyllideb yn datblygu dros dymor y Senedd hon.
That's a really interesting question and I think that it speaks to the importance of our budget improvement plan, which I first published back in 2018, but it's become a rolling document, taking a five-year look ahead to the ways in which we improve the budget process. And that really is about exactly what you've described in terms of thinking about how we maximise the multiple gains that we get for our investments. And the example that you gave about art being so crucial for health and well-being is a really good one. I will consider that further as we start our first round of budget bilaterals with our colleagues in the Cabinet, as we start to think about the next financial year's budget—the process actually starts now, so we've only had a couple of weeks off since the last one. But that will certainly be a question that I'll explore with all of my colleagues as we start to think about the next steps.
Mae hwnnw'n gwestiwn diddorol iawn ac rwy'n credu ei fod yn dangos pwysigrwydd ein cynllun gwella'r gyllideb, a gyhoeddais gyntaf yn ôl yn 2018, ond mae wedi dod yn ddogfen dreigl, gan edrych ymlaen dros bum mlynedd ar y ffyrdd yr ydym yn gwella proses y gyllideb. Ac mae hynny'n ymwneud yn union â'r hyn yr ydych wedi'i ddisgrifio o ran meddwl ynglŷn â sut rydym yn manteisio i'r eithaf ar yr amryfal enillion a gawn o'n buddsoddiadau. Ac mae'r enghraifft a roesoch ynglŷn â phwysigrwydd celf i iechyd a lles yn un dda iawn. Byddaf yn ystyried hynny ymhellach wrth inni ddechrau ein cylch cyntaf o gyfarfodydd dwyochrog ar y gyllideb gyda'n cyd-Aelodau yn y Cabinet, wrth inni ddechrau meddwl am gyllideb y flwyddyn ariannol nesaf—mae'r broses yn dechrau yn awr, felly dim ond ychydig o wythnosau sydd wedi bod ers y ddiwethaf. Ond bydd hwnnw'n sicr yn gwestiwn y byddaf yn ei archwilio gyda fy holl gyd-Aelodau wrth inni ddechrau meddwl am y camau nesaf.
The Future Generations Commissioner for Wales's analysis suggests that, despite declaring a climate emergency, public bodies in Wales are still not building decarbonisation targets into their procurement requirements. What is the Government doing to rectify this and to recognise the additional costs that come from this? Thank you.
Mae dadansoddiad Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru yn awgrymu, er bod argyfwng hinsawdd wedi'i ddatgan, nad yw cyrff cyhoeddus yng Nghymru yn ymgorffori targedau datgarboneiddio wrth gyflawni eu gofynion caffael o hyd. Beth y mae'r Llywodraeth yn ei wneud i unioni hyn ac i gydnabod y costau ychwanegol sy'n deillio o hyn? Diolch.
Well, public bodies in Wales should be looking at everything through the lens of the well-being of future generations Act, and certainly exploring what more they can be doing as organisations to help us deal with the climate and nature emergency. So, that should be part of the core way in which organisations are working now, across Wales. The well-being of future generations Act and the requirements on them in terms of the legislation, I think, are quite clear. So, I would be disappointed if public bodies weren't considering the Act and looking at all of their decisions through that particular lens. But if there are specific examples that you wanted me to look at with my colleagues, I'd be very happy to do so.
Wel, dylai cyrff cyhoeddus yng Nghymru fod yn edrych ar bopeth drwy lens Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, ac yn sicr yn archwilio beth arall y gallant fod yn ei wneud fel sefydliadau i'n helpu i fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd a natur. Felly, dylai hynny fod yn rhan o'r ffordd greiddiol y mae sefydliadau'n gweithredu yn awr ledled Cymru. Rwy'n credu bod Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol a'r hyn y mae'r ddeddfwriaeth yn ei gwneud yn ofynnol iddynt ei wneud yn eithaf clir. Felly, byddwn yn siomedig os nad yw cyrff cyhoeddus yn ystyried y Ddeddf ac yn edrych ar eu holl benderfyniadau drwy'r lens hwnnw. Ond os oes enghreifftiau penodol yr hoffech i mi edrych arnynt gyda fy nghyd-Aelodau, byddwn yn hapus iawn i wneud hynny.
9. Pa ystyriaeth a roddodd y Gweinidog i gefnogi awdurdodau lleol i fynd i'r afael â llygredd aer wrth ddyrannu cyllidebau awdurdodau lleol? OQ58102
9. What consideration did the Minister give to supporting local authorities to tackle air pollution when allocating local authorities' budgets? OQ58102
Support for local authorities' statutory air quality duties is provided through the £5.1 billion unhypothecated annual settlement. We awarded £355,000 in grant last year to increase authorities' capacity to tackle air pollution in their areas, and we're reviewing this scheme and considering future funding requirements to support the clean air Act.
Darperir cymorth ar gyfer dyletswyddau ansawdd aer statudol awdurdodau lleol drwy'r setliad blynyddol heb ei neilltuo gwerth £5.1 biliwn. Dyfarnwyd £355,000 mewn grant gennym y llynedd i gynyddu gallu awdurdodau i fynd i'r afael â llygredd aer yn eu hardaloedd, ac rydym yn adolygu'r cynllun hwn ac yn ystyried gofynion ariannu yn y dyfodol i gefnogi'r Ddeddf aer glân.
Thank you for that answer, Minister. We know that the dangers that air pollution poses to people's health and well-being, both short and long-term exposure to air pollution, can lead to a wide range of diseases, including stroke, chronic obstructive pulmonary disease, trachea bronchus and lung cancers, and many other infections. The new website tool, addresspollution.org, has shone a light on the pollutants that people may be experiencing in their postcodes. Sadly, it shows air pollution levels in parts of Newport are among the worst in the UK and greatly exceed World Health Organization targets. Residents are obviously very concerned and there's no one solution to tackling air pollution, but they will require national measures and local ones to bring levels down. What long-term funding strategy does the Welsh Government have to tackle air pollution, and how does it plan to support local authorities financially in addressing local pockets of particular concerns?
Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Gwyddom y gall y peryglon y mae llygredd aer yn eu hachosi i iechyd a llesiant pobl, a chysylltiad tymor byr a hirdymor â llygredd aer, arwain at ystod eang o glefydau, gan gynnwys strôc, clefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint, broncws y tracea a chanser yr ysgyfaint, a llawer o heintiau eraill. Mae'r offeryn newydd ar-lein, addresspollution.org, wedi taflu goleuni ar y llygryddion y gallai pobl fod yn eu profi yn eu codau post. Yn anffodus, mae'n dangos bod y lefelau llygredd aer mewn rhannau o Gasnewydd ymhlith y gwaethaf yn y DU ac yn llawer uwch na thargedau Sefydliad Iechyd y Byd. Mae'n amlwg fod trigolion yn bryderus iawn ac nad un ateb sydd yna i fynd i'r afael â llygredd aer, ond y bydd angen mesurau cenedlaethol a rhai lleol i ostwng lefelau. Pa strategaeth ariannu hirdymor sydd gan Lywodraeth Cymru i fynd i'r afael â llygredd aer, a sut y mae'n bwriadu cefnogi awdurdodau lleol yn ariannol i fynd i'r afael â phocedi lleol sy'n peri pryder arbennig?
Thank you for the question. Last year, our local air quality management support fund did support local authorities to deliver some innovative projects that can prevent or mitigate air pollution issues, and bids from Newport City Council, as well as Swansea Council and Neath Port Talbot Council, were successful in receiving support through that scheme. And I know that the funding awarded to Newport City Council is supporting the installation of monitoring sensors in their air quality management areas, and I think that the description that you've just given of the kind of data that you're aware of just shows how important that kind of monitoring is in terms of how we move things forward on this particular agenda.
I think that the clean air Act is going to be absolutely pivotal in terms of how we look at these issues in the future. And, of course, we've consulted on the White Paper for the Clean Air (Wales) Bill between 13 January 2021 and 7 April 2021. I'm aware that my colleague will be publishing the summary of responses shortly; that's currently being drafted at the moment. As you can imagine, there was a lot of interest in this, which is wonderful. So, our aim, really, is to ensure that we continue to have that evidence-based process to set effective targets, for example, being realistic about what we can achieve, but also considering robust science and expert advice. So, I think that when we start to align our budgets in future, it will be through that lens that we will do so.
Diolch am y cwestiwn. Y llynedd, fe wnaeth ein cronfa gymorth rheoli ansawdd aer lleol roi cymorth i awdurdodau lleol gyflawni prosiectau arloesol a all atal neu liniaru problemau llygredd aer, a llwyddodd ceisiadau gan Gyngor Dinas Casnewydd, yn ogystal â Chyngor Abertawe a Chyngor Castell-nedd Port Talbot, i gael cymorth drwy'r cynllun hwnnw. Ac rwy'n gwybod fod yr arian a ddyfarnwyd i Gyngor Dinas Casnewydd yn cefnogi gosod synwyryddion monitro yn eu hardaloedd rheoli ansawdd aer, a chredaf fod y disgrifiad yr ydych newydd ei roi o'r math o ddata yr ydych yn ymwybodol ohono yn dangos pa mor bwysig yw'r math hwnnw o fonitro o ran y modd yr ydym yn symud pethau ymlaen ar yr agenda benodol hon.
Credaf y bydd y Ddeddf aer glân yn gwbl ganolog i'r ffordd yr edrychwn ar y materion hyn yn y dyfodol. Ac wrth gwrs, fe wnaethom gynnal ymgynghoriad ar y Papur Gwyn ar gyfer y Bil Aer Glân (Cymru) rhwng 13 Ionawr 2021 a 7 Ebrill 2021. Rwy'n ymwybodol y bydd fy nghyd-Aelod yn cyhoeddi crynodeb o'r ymatebion cyn bo hir; mae hynny'n cael ei ddrafftio ar hyn o bryd. Fel y gallwch ddychmygu, roedd llawer o ddiddordeb yn hyn, sy'n wych. Felly, ein nod yw sicrhau ein bod yn parhau gyda phroses sy'n seiliedig ar dystiolaeth i osod targedau effeithiol, er enghraifft, gan fod yn realistig ynglŷn â'r hyn y gallwn ei gyflawni, ond gan ystyried gwyddoniaeth gadarn a chyngor arbenigol hefyd. Felly, pan ddechreuwn gysoni ein cyllidebau yn y dyfodol, credaf mai drwy'r lens hwnnw y byddwn yn gwneud hynny.
10. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynghylch darparu cyllid cynaliadwy ar gyfer cartrefi gofal yng Nghymru? OQ58090
10. What discussions has the Minister had with the Minister for Health and Social Services about providing sustainable funding for care homes in Wales? OQ58090
We remain committed to supporting reforms to improve delivery and increase the sustainability of the whole social care sector. In 2022-23 alone, we are providing over an additional £250 million for social services, including £180 million within the local government settlement, £45 million to support reforms, plus £50 million of social care capital.
Rydym yn parhau i fod yn ymrwymedig i gefnogi diwygiadau i wella'r ddarpariaeth a chynyddu cynaliadwyedd y sector gofal cymdeithasol cyfan. Yn 2022-23 yn unig, rydym yn darparu dros £250 miliwn ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol, gan gynnwys £180 miliwn o fewn y setliad llywodraeth leol, £45 miliwn i gefnogi diwygiadau, ynghyd â £50 miliwn o gyfalaf gofal cymdeithasol.
Thank you, Minister. I was quite shocked very recently to find out that Care Forum Wales have revealed that fees paid by local authorities in north Wales are up to £11,000 a year less per person than those on offer from their counterparts in south Wales. The reality is that a 50-bed care home in Torfaen will receive £546,000 a year more for providing residential care than a similar sized home in Anglesey, Wrexham and Flintshire, for exactly the same level of care, and £444,600 more than a home in Conwy. CFW have resigned from the north Wales fee-setting group in protest at local authorities deprioritising care.
Now, as I have explained to you—I've written to you about this—part of the problem is the local authority funding formula. The current system provides local authorities with the funding of £1,500 per resident aged 85 or over. However, for those between the ages of 60 to 84, only £10.72. That huge gap shows a flawed assumption that only those 85 years plus require council-funded care and support. Minister, several Members have asked over many years here for this Welsh Government to look at the funding formula in Wales. It isn't working. In fact, it's working against my older population and my vulnerable people in Aberconwy. Would you please, please look at the funding formula again, so that we can definitely have a system that is fairer to all those requiring care across Wales? Diolch.
Diolch yn fawr, Weinidog. Cefais gryn sioc yn ddiweddar o weld bod Fforwm Gofal Cymru wedi datgelu bod y ffioedd a delir gan awdurdodau lleol yng ngogledd Cymru hyd at £11,000 y flwyddyn yn llai y pen na'r rhai a gynigir gan eu cymheiriaid yn y de. Y gwir amdani yw y bydd cartref gofal 50 gwely yn Nhorfaen yn derbyn £546,000 y flwyddyn yn fwy am ddarparu gofal preswyl na chartref o faint tebyg yn Ynys Môn, Wrecsam a sir y Fflint, am yr un lefel o ofal yn union, a £444,600 yn fwy na chartref yng Nghonwy. Mae Fforwm Gofal Cymru wedi gadael y grŵp pennu ffioedd yng ngogledd Cymru mewn protest yn erbyn y ffordd y mae awdurdodau lleol yn dad-flaenoriaethu gofal.
Nawr, fel yr eglurais—rwyf wedi ysgrifennu atoch ynglŷn â hyn—rhan o'r broblem yw'r fformiwla gyllido awdurdodau lleol. Mae'r system bresennol yn rhoi cyllid o £1,500 i awdurdodau lleol fesul preswylydd sy'n 85 oed neu'n hŷn. Fodd bynnag, i'r rhai rhwng 60 ac 84 oed, dim ond £10.72. Mae'r bwlch enfawr hwnnw'n dangos rhagdybiaeth gyfeiliornus mai dim ond y rheini sy'n 85 oed neu'n hŷn sydd angen gofal a chymorth a ariennir gan y cyngor. Weinidog, mae sawl Aelod wedi gofyn yma dros flynyddoedd lawer i'r Llywodraeth hon edrych ar y fformiwla gyllido yng Nghymru. Nid yw'n gweithio. Mewn gwirionedd, mae'n gweithio yn erbyn fy mhoblogaeth hŷn a bregus yn Aberconwy. A fyddech cystal ag edrych ar y fformiwla gyllido eto, er mwyn inni gael system sy'n bendant yn decach i bawb sydd angen gofal ledled Cymru? Diolch.
As I described in a previous answer to one of your colleagues, we did have a discussion at the most recent meeting of the finance sub-group where we did consider the formula and we said that we would come back to it again at our first meeting following the local government elections. So, we'll be exploring that further. Of course, the settlement is unhypothecated and it's for local authorities to determine their priorities and local need as part of their own budget-setting process. In that sense, care commissioning costs aren't related to the settlement formula. However, I have read your letter with interest, and I know my colleague the Deputy Minister for Social Services responded, because the issue did lie within her particular portfolio. As I say, we do intend to continue those discussions relating to the formula with the new group of colleagues who'll come into the finance sub-group at our next meeting.
Fel y disgrifiais mewn ateb blaenorol i un o'ch cyd-Aelodau, cawsom drafodaeth yng nghyfarfod diweddaraf yr is-grŵp cyllid lle y gwnaethom ystyried y fformiwla a dywedasom y byddem yn dod yn ôl ati eto yn ein cyfarfod cyntaf yn dilyn yr etholiadau llywodraeth leol. Felly, byddwn yn ymchwilio ymhellach i hynny. Wrth gwrs, nid yw'r setliad wedi'i neilltuo a mater i awdurdodau lleol yw penderfynu ar eu blaenoriaethau a'u hanghenion lleol fel rhan o'u proses eu hunain o bennu cyllidebau. Yn yr ystyr honno, nid yw costau comisiynu gofal yn gysylltiedig â fformiwla'r setliad. Fodd bynnag, rwyf wedi darllen eich llythyr gyda diddordeb, a gwn fod fy nghyd-Weinidog, y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, wedi ymateb, oherwydd bod y mater yn perthyn i'w phortffolio penodol hi. Fel y dywedais, rydym yn bwriadu parhau â'r trafodaethau sy'n ymwneud â'r fformiwla gyda'r grŵp newydd o gyd-Aelodau a fydd yn dod i'r is-grŵp cyllid yn ein cyfarfod nesaf.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i’r Gweinidog materion gwledig a'r gogledd, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Llyr Gruffydd.
The next item is questions to the Minister for Rural Affairs and North Wales, and the first question is from Llyr Gruffydd.
1. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i ddiogelu dyfodol ffermydd y mae cynghorau yn berchen arnynt? OQ58099
1. What plans does the Welsh Government have to protect the future of council-owned farms? OQ58099
Diolch. Local authority farms represent less than 1 per cent of agricultural land in Wales. They are a small but important asset and can offer a point of entry into the industry. The management of local authority farms is ultimately a matter for Welsh local authorities.
Diolch. Ffermydd awdurdodau lleol yw llai nag 1 y cant o dir amaethyddol yng Nghymru. Maent yn asedau bach ond pwysig a gallant gynnig mynediad i'r diwydiant. Mater i awdurdodau lleol Cymru yn y pen draw yw rheoli ffermydd awdurdodau lleol.
Dwi ddim yn licio'r ffordd rŷch chi wedi rhyw frwsio hwnna i'r naill ochr drwy ddweud mai dim ond 1 y cant a mater i'r awdurdodau lleol yw e. Dwi yn credu bod gennych chi rôl strategol bwysig fel Llywodraeth yn fan hyn, oherwydd rŷn ni'n gwybod bod pwysau ariannol yn mynd i barhau i daflu cysgod dros ddyfodol nifer o'r ffermydd cyngor yma, ac mae nifer y ffermydd wedi disgyn dros y blynyddoedd. Dwi yn teimlo ei bod hi'n amser i'r Llywodraeth ddod â'r holl bartneriaid perthnasol at ei gilydd er mwyn creu strategaeth bwrpasol i amddiffyn, ie, ond hefyd i gryfhau rôl y ffermydd cyngor yma. Mi allai colegau amaethyddol, er enghraifft, chwarae rhan bwysig yn hynny o beth drwy dreialu syniadau newydd, defnyddio'r cyfle i fyfyrwyr arloesi ac yn y blaen. Rŷn ni'n cofio gwaith yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol a chlybiau ffermwyr ifanc Cymru mewn perthynas â Llyndy Isaf, wrth gwrs, a'r fwrsariaeth yn fanna. Mae hwnna'n un model posib, ac mae yna bartneriaid eraill dwi'n teimlo ddylai fod yn rhan o'r drafodaeth. Felly, gaf i ofyn: a wnewch chi, fel Gweinidog ac fel Llywodraeth gynnull uwchgynhadledd i edrych yn benodol ar amddiffyn ein ffermydd cyngor a'u rhoi nhw ar waith yn fwy bwriadol ac yn fwy creadigol er mwyn helpu creu dyfodol mwy cynaliadwy i'r sector?
I don't like the way you've brushed that aside, saying that it's only 1 per cent and a matter for local authorities. I think you do have an important strategic role as a Government here, because we know that financial pressures are going to cast a shadow over the future of many of these council-owned farms, and the number of farms has reduced over the years. I do think it's time now for the Government to bring all relevant partners together in order to create a meaningful strategy to protect, yes, but also to strengthen the role of these council-owned farms. The agricultural colleges could play an important part in that, for example, by trialling new ideas, using opportunities for students to innovate and so on. We remember the work of the National Trust and young farmers clubs in relation to Llyndy Isaf and the possibilities there. There are other partners that I also feel should be part of discussions. So, may I ask: will you as Minister and as a Government bring together a summit to look particularly at protecting our council-owned farms and to make them more meaningful, purposeful and creative for a more sustainable future for the sector?
I certainly didn't sweep it under the carpet in the way that you suggest; I said it was a small but important asset. You know through discussions that we've had how much importance I do place on local authority farms. I asked Powys County Council to do a piece of work for me, because I was concerned about the number that seem to be being sold off. I don't think we've seen a huge number of local authority farms sold off, but I do think the ones that have been sold off are the bigger ones, which I think is a cause for concern. I think there's been a loss of land, rather than a loss if you just look at the number that have been sold off. Certainly for new entrants and young farmers as well, I think it is a way of entering the industry that isn't open to them down other avenues.
I don't think it's necessary to have a summit. I do think it is important to keep talking to partners and our stakeholders. For instance, I'm just thinking now about a group that could help us. I've asked my officials to set up a tenant working group to look specifically at the sustainable farming scheme, going forward, because, obviously, tenants are a very important part of our agricultural sector, and the scheme really needs to work for them. So, that, perhaps, is something that we could ask them to help us with as well.
Yn sicr, nid oeddwn yn ei ysgubo o dan y carped yn y ffordd yr ydych yn ei awgrymu; dywedais ei fod yn ased bach ond pwysig. Fe wyddoch drwy drafodaethau a gawsom pa mor bwysig yw ffermydd awdurdodau lleol i mi. Gofynnais i Gyngor Sir Powys wneud gwaith i mi, oherwydd fy mod yn pryderu am y nifer sydd i'w gweld yn cael eu gwerthu. Nid wyf yn credu ein bod wedi gweld nifer enfawr o ffermydd awdurdodau lleol yn cael eu gwerthu, ond rwy'n credu mai'r rhai sydd wedi'u gwerthu yw'r rhai mwy o faint, sy'n destun pryder yn fy marn i. Rwy'n credu bod tir wedi'i golli, yn hytrach na'r golled os edrychwch yn unig ar y nifer sydd wedi'u gwerthu. Yn sicr, i newydd-ddyfodiaid a ffermwyr ifainc hefyd, rwy'n credu ei bod yn ffordd o fynd i mewn i'r diwydiant nad yw'n agored iddynt drwy lwybrau eraill.
Nid wyf yn credu bod angen cael uwchgynhadledd. Rwy'n credu ei bod yn bwysig parhau i siarad â phartneriaid a'n rhanddeiliaid. Er enghraifft, rwy'n meddwl yn awr am grŵp a allai ein helpu. Rwyf wedi gofyn i fy swyddogion sefydlu gweithgor tenantiaid i edrych yn benodol ar y cynllun ffermio cynaliadwy ar gyfer y dyfodol, oherwydd mae tenantiaid yn amlwg yn rhan bwysig iawn o'n sector amaethyddol, ac mae gwir angen i'r cynllun weithio iddynt. Felly, efallai fod hynny'n rhywbeth y gallem ofyn iddynt ein helpu gydag ef hefyd.
From a policy position, the Welsh Government has a policy to plant more trees, and Natural Resources Wales actively acquire land to plant those trees on, which is obviously a Government agency. The Government have just recently acquired Gilestone farm for £4.25 million in Powys. Would you consider a policy position to reinvigorate the council smallholding estate across Wales by making a request to the finance Minister and the Government as a whole to allocate this sum of money from central resources to reinvigorate the council holding estate across the whole of Wales, and, indeed, actually, actively acquire additional land so that you could create a new bank of council smallholdings to be an entry point for many people into the agricultural sector?
O safbwynt polisi, mae gan Lywodraeth Cymru bolisi i blannu mwy o goed, ac mae Cyfoeth Naturiol Cymru, sy'n amlwg yn un o asiantaethau'r Llywodraeth, wrthi'n caffael tir i blannu'r coed hynny arno. Mae'r Llywodraeth newydd brynu fferm Gilestone am £4.25 miliwn ym Mhowys. A fyddech yn ystyried safbwynt polisi i adfywio'r ystad mân-ddaliadau cyngor ledled Cymru drwy wneud cais i'r Gweinidog cyllid a'r Llywodraeth gyfan i ddyrannu'r swm hwn o arian o adnoddau canolog i adfywio'r ystad daliadau cyngor ledled Cymru, a mynd ati i gaffael tir ychwanegol fel y gallech greu banc newydd o fân-ddaliadau cyngor i fod yn bwynt mynediad i lawer o bobl i'r sector amaethyddol?
I go back to what the Minister for Finance and Local Government just responded to—that this part of the local government settlement isn't hypothecated. I think what is really important is that we support our young farmers, if they do want to look at a local authority tenancy, for instance. You'll be aware of the Venture scheme that we have where we look at both ends—the younger entrants and people who are looking to leave farming. It's not something that I've considered speaking to the Minister for finance about at all.
Dychwelaf at yr hyn yr ymatebodd y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol iddo yn awr—nad yw'r rhan hon o'r setliad llywodraeth leol wedi'i neilltuo. Credaf mai'r hyn sy'n wirioneddol bwysig yw ein bod yn cefnogi ein ffermwyr ifainc, os ydynt am edrych ar denantiaeth awdurdod lleol, er enghraifft. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r cynllun Mentro sydd gennym lle rydym yn edrych ar y ddau ben—y newydd-ddyfodiaid iau a'r bobl sy'n dymuno gadael ffermio. Nid yw'n rhywbeth yr wyf wedi ystyried siarad â'r Gweinidog cyllid yn ei gylch o gwbl.
2. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i wella lles cŵn? OQ58100
2. What plans does the Welsh Government have to improve dog welfare? OQ58100
Thank you. Last November, I published the Welsh Government's five-year animal welfare plan. The plan sets out how we will deliver our programme for government commitments and other priority work through a range of policies to build on our high standards of welfare for dogs and all kept animals.
Diolch. Fis Tachwedd diwethaf, cyhoeddais gynllun lles anifeiliaid pum mlynedd Llywodraeth Cymru. Mae'r cynllun yn nodi sut y byddwn yn cyflawni ein hymrwymiadau yn y rhaglen lywodraethu a gwaith blaenoriaethol arall drwy ystod o bolisïau i adeiladu ar ein safonau lles uchel ar gyfer cŵn a phob anifail a gedwir.
Thank you for that answer, Minister. Although you'll never guess it by looking outside, we're moving into the summer months and the weather is going to be getting hotter, hopefully. As such, it's a crucial time to highlight the RSPCA's annual campaign that dogs die in hot cars. Dog ownership increased during the pandemic, and with up to 30 million people expected to holiday in the UK in 2022, the message must get out there that dogs aren't always welcome everywhere, so people need to plan their outings carefully. Dogs and other pets left alone in cars on a hot day can quickly become dehydrated, develop heatstroke, or even die. When it's 22 degrees Celsius outside, the car could reach an unbearable 47 degrees Celsius within an hour. I'm very proud of my successful campaign, along with the RSPCA, to get messages displayed on signs across Wales's trunk roads reminding owners of the dangers of leaving their pets in their cars—the first UK country to do so, but there's always room to do more. What communication campaign will the Welsh Government pursue over the summer to inform owners of the real risks of leaving their pets in cars, so that we can make sure that we have done all we can to protect animals from suffering through no fault of their own? [Interruption.]
Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Er na fyddwch byth yn dyfalu hynny wrth edrych allan, rydym yn cyrraedd misoedd yr haf ac mae'r tywydd yn mynd i fod yn boethach, gobeithio. Felly, mae'n adeg hollbwysig i dynnu sylw at ymgyrch flynyddol yr RSPCA sy'n nodi bod cŵn yn marw mewn ceir poeth. Cynyddodd perchnogaeth ar gŵn yn ystod y pandemig, a chyda disgwyl i hyd at 30 miliwn o bobl fynd ar wyliau yn y DU yn 2022, rhaid i'r neges fynd allan nad oes croeso i gŵn ym mhobman bob amser, felly mae angen i bobl gynllunio eu tripiau'n ofalus. Gall cŵn ac anifeiliaid anwes eraill sy'n cael eu gadael ar eu pen eu hunain mewn ceir ar ddiwrnod poeth ddioddef diffyg hylif yn gyflym, datblygu trawiad gwres, neu farw hyd yn oed. Pan fydd yn 22 gradd Celsius y tu allan, gallai'r car gyrraedd 47 gradd Celsius annioddefol o fewn awr. Rwy'n falch iawn o fy ymgyrch lwyddiannus, gyda'r RSPCA, i arddangos negeseuon ar arwyddion ar draws cefnffyrdd Cymru yn atgoffa perchnogion o beryglon gadael eu hanifeiliaid anwes yn eu ceir—y wlad gyntaf yn y DU i wneud hynny, ond mae lle bob amser i wneud mwy. Pa ymgyrch gyfathrebu y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd ar ei thrywydd dros yr haf i roi gwybod i berchnogion am beryglon gwirioneddol gadael eu hanifeiliaid anwes mewn ceir, er mwyn sicrhau ein bod wedi gwneud popeth yn ein gallu i ddiogelu anifeiliaid rhag dioddef heb fod unrhyw fai arnynt hwy? [Torri ar draws.]
Yes, well done. I think it's really important that those messages on trunk roads and motorways continue; they've been very positively received as well. During the summer months, you asked what I'll be doing—we'll be continuing to support that work; we'll be continuing to issue tweets and put out press releases about people leaving animals in their cars. We've also got our Paws, Prevent, Protect social media campaign. That's been running since 2019, and depending on what time of year it is, we adjust that campaign to give such messages out.
Ie, da iawn chi. Credaf ei bod yn bwysig iawn fod y negeseuon hynny ar gefnffyrdd a thraffyrdd yn parhau; maent wedi cael eu derbyn yn gadarnhaol iawn hefyd. Yn ystod misoedd yr haf, fe ofynnoch chi beth y byddaf yn ei wneud—byddwn yn parhau i gefnogi'r gwaith hwnnw; byddwn yn parhau i gyhoeddi trydariadau a rhyddhau datganiadau i'r wasg am bobl yn gadael anifeiliaid yn eu ceir. Mae gennym hefyd ein hymgyrch Aros, Atal, Amddiffyn ar y cyfryngau cymdeithasol. Mae honno wedi bod yn rhedeg ers 2019, ac yn dibynnu ar ba adeg o'r flwyddyn yw hi, rydym yn addasu'r ymgyrch honno i gyfleu negeseuon o'r fath.
Minister, I recently visited the Llys Nini animal sanctuary near Swansea. It was amazing, and they are all dedicated to providing a second chance to the animals in their care. But, this should not need to happen. Can the Minister confirm how the Welsh Government will support local authorities when it comes to protecting the welfare of the animals in their communities, in particular with regard to enforcement?
Weinidog, yn ddiweddar ymwelais â lloches anifeiliaid Llys Nini ger Abertawe. Roedd yn anhygoel, ac maent i gyd yn ymroddedig i roi ail gyfle i'r anifeiliaid yn eu gofal. Ond ni ddylai fod angen i hyn ddigwydd. A wnaiff y Gweinidog gadarnhau sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi awdurdodau lleol i ddiogelu lles yr anifeiliaid yn eu cymunedau, yn enwedig mewn perthynas â gorfodi?
Thank you. I agree; I've been very fortunate to visit many animal sanctuaries and rescue centres, and it is a shame that they're needed, but they are, and, as you say, the level of care that they give is outstanding. You'll be aware of the three-year programme we had to support our local authorities around enforcement. We put some substantial funding into a campaign whereby more people could be trained to enforce our animal welfare regulations, and we're now in the third year of that programme.
Diolch. Rwy'n cytuno; bûm yn ffodus iawn i ymweld â llawer o lochesau anifeiliaid a chanolfannau achub, ac mae'n drueni bod eu hangen, ond mae eu hangen, ac fel y dywedwch, mae lefel y gofal y maent yn ei roi yn rhagorol. Fe fyddwch yn gwybod am y rhaglen tair blynedd a oedd gennym i gefnogi ein hawdurdodau lleol mewn perthynas â gorfodi. Rhoesom arian sylweddol tuag at ymgyrch lle y gellid hyfforddi mwy o bobl i orfodi ein rheoliadau lles anifeiliaid, ac rydym bellach yn nhrydedd flwyddyn y rhaglen honno.
There are a number of dog welfare issues that are concerning in Wales, such as illegal breeding and the issues shelters are having with capacity. In fairness, I know the Minister is across these issues and I know she takes a keen interest in the welfare of dogs here in Wales. I do thank her for that.
On Monday, the Petitions Committee held its first evidence-gathering session on greyhound racing, where a number of concerning welfare issues were brought to the committee's attention. The Minister, I'm sure, knows that I take a keen interest in this particular topic. So, I was wondering if the Minister could provide an update on including greyhound racing as part of the future licensing scheme set out in the animal welfare plan. I understand that she was unable to provide a date to my colleague Jane Dodds last week in the Chamber, but there are a number of organisations that are keen to see some movement from the Government on this as soon as possible.
Very quickly, I just wanted to thank the Minister as well for coming to Hope Rescue's Paws in the Bay event last Wednesday. I think we were very close to getting you to adopt a little Pomeranian called Bunny. [Interruption.] Thank you again for coming. Hope Rescue were very grateful, not just for your engagement, but Members across the Chamber's engagement as well.
Mae nifer o faterion lles cŵn yn peri pryder yng Nghymru, megis bridio anghyfreithlon a'r problemau y mae llochesau'n eu cael gyda chapasiti. A bod yn deg, gwn fod y Gweinidog yn ymwybodol o'r materion hyn a gwn fod ganddi ddiddordeb brwd yn lles cŵn yma yng Nghymru. Diolch iddi am hynny.
Ddydd Llun, cynhaliodd y Pwyllgor Deisebau ei sesiwn casglu tystiolaeth gyntaf ar rasio milgwn, pan dynnwyd sylw'r pwyllgor at nifer o faterion lles. Mae'r Gweinidog, rwy'n siŵr, yn gwybod fy mod yn ymddiddori'n fawr yn y pwnc hwn. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a allai'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnwys rasio milgwn yn rhan o'r cynllun trwyddedu yn y dyfodol a nodir yn y cynllun lles anifeiliaid. Deallaf nad oedd yn gallu rhoi dyddiad i fy nghyd-Aelod, Jane Dodds, yr wythnos diwethaf yn y Siambr, ond mae nifer o sefydliadau'n awyddus i weld cynnydd gan y Llywodraeth ar hyn cyn gynted â phosibl.
Yn gyflym iawn, roeddwn am ddiolch i'r Gweinidog hefyd am ddod i ddigwyddiad Paws in the Bay Hope Rescue ddydd Mercher diwethaf. Rwy'n credu ein bod wedi dod yn agos iawn at eich cael i fabwysiadu ci bach Pomeranaidd o'r enw Bunny. [Torri ar draws.] Diolch eto am ddod. Roedd Hope Rescue yn ddiolchgar iawn, nid yn unig am eich ymgysylltiad chi, ond am ymgysylltiad Aelodau ar draws y Siambr yn ogystal.
Thank you. It was certainly not Boris—it was Bunny.
Thank you very much, first of all, for organising that campaign. I didn't see anybody not smiling throughout the whole time we were outside walking the dogs, but it was a very serious point that Hope Rescue Centre brought forward about illegal breeding, about the number of dogs that they currently have that they're looking to rehome.
You asked a specific point around greyhound racing. I'm very aware of the petition that Jack Sargeant's committee is looking at, and I look forward to receiving correspondence around it. Unfortunately, I can't give you a date any further on than the information I gave to Jane Dodds last Wednesday, but it is absolutely part of our animal welfare plan, and we're certainly looking to see what we can do in relation to greyhound racing. You may be aware I met with the Greyhound Board of Great Britain to discuss the concerns, because I think greyhound racing—. Certainly the more we look into it, the more concern I have about the injuries that, unfortunately, some of these greyhounds have had. There's only one track in Wales, but you'll be aware of the specific concerns, particularly around one bend. I have written to the owner to ask for a meeting with him. I haven't had the courtesy of a response yet, so I've chased it up. But, please be assured this is something I'm looking at very seriously.
Diolch. Yn sicr, nid Boris ydoedd, ond Bunny.
Diolch yn fawr iawn, yn gyntaf oll, am drefnu'r ymgyrch honno. Ni welais neb nad oedd yn gwenu yn ystod yr amser y buom allan yn cerdded y cŵn, ond fe wnaeth canolfan Hope Rescue bwynt difrifol iawn ynglŷn â bridio anghyfreithlon, ac am nifer y cŵn sydd ganddynt ar hyn o bryd y maent yn gobeithio eu hailgartrefu.
Fe ofynnoch chi gwestiwn penodol am rasio milgwn. Rwy'n ymwybodol iawn o'r ddeiseb y mae pwyllgor Jack Sargeant yn edrych arni, ac edrychaf ymlaen at gael gohebiaeth yn ei chylch. Yn anffodus, ni allaf roi dyddiad i chi heblaw'r wybodaeth a roddais i Jane Dodds ddydd Mercher diwethaf, ond mae'n sicr yn rhan o'n cynllun lles anifeiliaid, ac rydym yn sicr yn edrych i weld beth y gallwn ei wneud mewn perthynas â rasio milgwn. Efallai eich bod yn ymwybodol imi gyfarfod â Bwrdd Milgwn Prydain i drafod y pryderon, oherwydd credaf fod rasio milgwn—. Yn sicr, po fwyaf yr edrychwn arno, y mwyaf o bryder sydd gennyf am yr anafiadau y mae rhai o'r milgwn hyn wedi'u cael, yn anffodus. Un trac yn unig sydd yna yng Nghymru, ond fe fyddwch yn ymwybodol o'r pryderon penodol, yn enwedig ynghylch un tro yn y trac. Rwyf wedi ysgrifennu at y perchennog i ofyn am gyfarfod ag ef. Nid wyf wedi cael ateb eto, felly rwyf wedi mynd ar ei ôl. Ond rwy'n eich sicrhau bod hyn yn rhywbeth rwy'n edrych arno o ddifrif.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr yn gyntaf—Samuel Kurtz.
Questions now from party spokespeople. Conservative spokesperson first of all—Samuel Kurtz.
Diolch, Llywydd. I refer Members to my register of interests. Minister, some two months ago, on Wednesday 23 March, Andrew R.T. Davies and I called on the Welsh Government to convene a food summit with all stakeholders to discuss global supply chain food shortages triggered by the current events in Ukraine. In response, you said, and I quote,
'I recognise the Tories here don't understand how Government works, but we do not need a food summit.'
Trust me when I say there's nothing that would give me greater pleasure than having a Welsh Conservative Government here in the Senedd with Andrew R.T. as our First Minister. Yet, the First Minister confirmed that your ministerial colleague Jane Hutt had in fact held a food summit over two weeks ago. However, no written statement has been published and no oral statement has been made to this Senedd. In fact, this Government has let this completely go under the radar. I'm more than happy for you to take our initiatives, and for this Welsh Government to pass them off as their own, but I would appreciate a statement, Minister, on the outcome of this summit, from either you or your colleague, outlining what steps you intend to take to safeguard Wales from global supply chain food shortages.
Diolch, Lywydd. Cyfeiriaf yr Aelodau at fy nghofrestr buddiannau. Weinidog, tua deufis yn ôl, ddydd Mercher 23 Mawrth, galwodd Andrew R.T. Davies a minnau ar Lywodraeth Cymru i gynnull uwchgynhadledd fwyd gyda'r holl randdeiliaid i drafod prinder bwyd yn y gadwyn gyflenwi fyd-eang a ysgogwyd gan y digwyddiadau presennol yn Wcráin. Wrth ymateb, fe ddywedoch chi,
'Rwy'n cydnabod nad yw'r Torïaid yma'n deall sut y mae Llywodraeth yn gweithio, ond nid oes arnom angen uwchgynhadledd fwyd.'
Credwch fi pan ddywedaf nad oes dim a fyddai'n rhoi mwy o bleser i mi na chael Llywodraeth Geidwadol Gymreig yma yn y Senedd gydag Andrew R.T. yn Brif Weinidog arnom. Ac eto, cadarnhaodd y Prif Weinidog fod eich cyd-Weinidog, Jane Hutt, wedi cynnal uwchgynhadledd fwyd dros bythefnos yn ôl. Fodd bynnag, nid oes datganiad ysgrifenedig wedi'i gyhoeddi ac ni wnaed datganiad llafar i'r Senedd hon. Mewn gwirionedd, mae'r Llywodraeth hon wedi gadael i hyn fynd o dan y radar yn llwyr. Rwy'n fwy na pharod i chi fynd â'n syniadau, ac i'r Llywodraeth hon yng Nghymru eu cyflwyno fel eu syniadau eu hunain, ond byddwn yn gwerthfawrogi datganiad, Weinidog, ar ganlyniad yr uwchgynhadledd, gennych chi neu eich cyd-Aelod, yn amlinellu pa gamau y bwriadwch eu cymryd i ddiogelu Cymru rhag prinder bwyd yn y gadwyn gyflenwi fyd-eang.
Well, the Welsh Conservatives still don't understand what it is to be in Government. Fortunately, the Welsh people don't want you to be in Government here in the Senedd. I have seen a response to a written question—I think it might be Andrew R.T. Davies who asked it—clarifying that it wasn't a food summit, it was a food poverty round-table. I did attend it, but it was led by Jane Hutt. So, obviously, I can't clarify what you've just said to me. If you're referring to the food poverty round-table, that did take place, I think, a fortnight ago. I still stand by what I said—you still don't understand how Government works. We don't need a food summit. I meet regularly with our stakeholders who you want me to have the food summit with—the processors, the trade unions, food supply, et cetera, et cetera. I meet with all those people regularly. I don't need a summit to bring everybody together. I meet with my counterparts from the UK Government, and from Scotland and Northern Ireland, where we discuss food supply and food security. It's very much a UK integrated position, and it's really important that we do it on a UK level.
Wel, nid yw'r Ceidwadwyr Cymreig yn deall o hyd beth yw bod mewn Llywodraeth. Yn ffodus, nid yw'r Cymry am i chi fod mewn Llywodraeth yma yn y Senedd. Rwyf wedi gweld ymateb i gwestiwn ysgrifenedig—credaf efallai mai Andrew R.T. Davies a'i gofynnodd—yn egluro nad uwchgynhadledd fwyd oedd hi, ond cyfarfod bord gron ar dlodi bwyd. Fe wnes ei fynychu, ond cafodd ei arwain gan Jane Hutt. Felly, yn amlwg, ni allaf egluro'r hyn rydych newydd ei ddweud wrthyf. Os ydych yn cyfeirio at y cyfarfod bord gron ar dlodi bwyd, fe ddigwyddodd hwnnw bythefnos yn ôl, rwy'n credu. Rwy'n sefyll wrth yr hyn a ddywedais—nid ydych yn deall o hyd sut y mae Llywodraeth yn gweithio. Nid oes angen uwchgynhadledd fwyd arnom. Rwy'n cyfarfod yn rheolaidd â'r rhanddeiliaid yr ydych am imi gael yr uwchgynhadledd fwyd gyda hwy—y proseswyr, yr undebau llafur, y cyflenwyr bwyd, ac yn y blaen. Rwy'n cyfarfod â'r holl bobl hynny'n rheolaidd. Nid oes angen uwchgynhadledd arnaf i ddod â phawb at ei gilydd. Byddaf yn cwrdd â fy nghymheiriaid o Lywodraeth y DU, ac o'r Alban a Gogledd Iwerddon, lle byddwn yn trafod cyflenwad bwyd a diogeledd bwyd. Mae'n sefyllfa integredig i'r DU i raddau helaeth, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn gwneud hynny ar lefel y DU.
Thank you, Minister. I understand that we're a very integrated UK market here, but there are many levers that this Welsh Government can have in convening a food summit. The First Minister then, I take it, misspoke when he said there had been a food summit—it was a food poverty summit. Yet, I really do think it's imperative that we do bring these people together at one opportunity to discuss what we can do to help our agricultural community and ensure that the people of Wales continue to have food on their tables.
Moving on to the next point, in the face of all these challenges, we must be innovative. That's why I was incredibly disappointed to hear of your resistance to the UK Government's Genetic Technology (Precision Breeding) Bill—a piece of legislation that is set to transform the potential of new farming technologies across the UK. This draft paper will seek to cut red tape and support the development of innovative tech to grow more resistant, more nutritious and more environmentally friendly crops, notwithstanding the fact that this introduction will be a key tool in our chest in our fight against food supply chain shortages. Given this, I can't fathom to understand why the Welsh Government is refusing to adopt this important piece of legislation, especially given its backing from key stakeholders and the scientific community. Minister, there are plenty of opportunities on the table to scale up our food production and embolden our food security. Given this, why are you content with keeping Welsh food off the tables of Welsh people?
Diolch yn fawr, Weinidog. Deallaf ein bod yn farchnad integredig iawn yma yn y DU, ond mae llawer o ysgogiadau y gall y Llywodraeth hon yng Nghymru eu cael o gynnull uwchgynhadledd fwyd. Fe wnaeth y Prif Weinidog gamsiarad felly pan ddywedodd fod uwchgynhadledd fwyd wedi bod—uwchgynhadledd tlodi bwyd oedd hi. Ac eto, rwy'n credu ei bod yn hanfodol ein bod yn dod â'r bobl hyn at ei gilydd ar un cyfle i drafod yr hyn y gallwn ei wneud i helpu ein cymuned amaethyddol a sicrhau bod pobl Cymru yn parhau i gael bwyd ar eu byrddau.
Os caf symud ymlaen at y pwynt nesaf, yn wyneb yr holl heriau hyn, rhaid inni fod yn arloesol. Dyna pam fy mod yn hynod siomedig o glywed am eich gwrthwynebiad i Fil Technoleg Genetig (Bridio Manwl) Llywodraeth y DU—deddfwriaeth a fydd yn trawsnewid potensial technolegau ffermio newydd ledled y DU. Bydd y papur drafft hwn yn cael gwared ar fiwrocratiaeth ac yn cefnogi datblygiad technoleg arloesol i dyfu cnydau mwy gwydn, mwy maethlon a mwy ecogyfeillgar, yn ogystal â'r ffaith y bydd ei gyflwyno'n arf allweddol yn ein brwydr yn erbyn prinder bwyd yn y cadwyni cyflenwi. O ystyried hyn, ni allaf ddeall pam y mae Llywodraeth Cymru yn gwrthod mabwysiadu'r ddeddfwriaeth bwysig hon, yn enwedig o ystyried bod rhanddeiliaid allweddol a'r gymuned wyddonol yn ei chefnogi. Weinidog, mae digon o gyfleoedd ar y bwrdd i gynyddu ein cynhyrchiant bwyd a chryfhau ein diogeledd bwyd. O ystyried hynny, pam eich bod yn fodlon cadw bwyd o Gymru oddi ar fyrddau pobl Cymru?
Well, that's completely incorrect. The UK Government have rushed this Bill through. It was published today. It's an England-only Bill on genetic technology and precision breeding. If I tell you—and this is what I mean by 'you don't understand how Government works'—the draft was shared with my officials yesterday very late in the afternoon. Now, you might find that funny, but the lack of engagement at a UK level to us is absolutely appalling and very disrespectful. The Bill contains detailed measures that will require careful consideration. You can't just do these things like that overnight. Late yesterday afternoon, we received a copy of the draft Bill and that includes all the possible impacts relating to the operation of the UK internal market. I agree, those techniques are powerful tools, but you have to use that power responsibly and you have to really, carefully consider these. So, this part of the Bill that you've referred to will be led by the Minister for Economy. I assume he will be responding when his officials also—because I guess they had it yesterday—will have had the chance to consider it.
Wel, mae hynny'n hollol anghywir. Mae Llywodraeth y DU wedi rhuthro'r Bil hwn drwodd. Fe'i cyhoeddwyd heddiw. Mae'n Fil ar gyfer technoleg genetig a bridio manwl yn Lloegr yn unig. Os dywedaf wrthych—a dyma'r hyn a olygaf wrth 'nid ydych yn deall sut y mae Llywodraeth yn gweithio'—rhannwyd y drafft gyda fy swyddogion ddoe yn hwyr iawn yn y prynhawn. Nawr, efallai y gwelwch chi hynny'n ddoniol, ond i ni mae'r diffyg ymgysylltiad ar lefel y DU yn gwbl warthus ac yn amharchus iawn. Mae'r Bil yn cynnwys mesurau manwl y bydd angen eu hystyried yn ofalus. Ni allwch wneud y pethau hyn dros nos. Yn hwyr brynhawn ddoe, cawsom gopi o'r Bil drafft ac mae hynny'n cynnwys yr holl effeithiau posibl sy'n gysylltiedig â gweithrediad marchnad fewnol y DU. Rwy'n cytuno, mae'r technegau hynny'n arfau pwerus, ond rhaid ichi ddefnyddio'r pŵer hwnnw'n gyfrifol a rhaid ichi ystyried y rhain yn ofalus iawn. Felly, bydd y rhan hon o'r Bil yr ydych wedi cyfeirio ati yn cael ei harwain gan Weinidog yr Economi. Tybiaf y bydd yn ymateb pan fydd ei swyddogion yntau hefyd—oherwydd rwy'n tybio eu bod wedi'i gael ddoe—wedi cael cyfle i'w ystyried.
Thank you, and I do wish to thank you, Minister, for attending the Economy, Trade and Rural Affairs Committee's latest session on investigating the nitrate vulnerable zones that Welsh Government and Plaid Cymru have endorsed. However, I was left with real concerns with the quality of the evidence. You've stated that the 170 kg per hectare derogation limit was established to tackle phosphorus pollution in Wales. However, this limit is completely unrelated to phosphorus; it's actually in place to control the derogation of nitrate levels—not what you stated in the evidence session. Later, you made reference to the required slurry storage, post introduction of your NVZ regulations. However, you failed to reference that Welsh Government guidance states that storage calculations are not comparable, based on rainwater derivation. And lastly, when questioned about stakeholder engagement and the submission of alterative water regulatory measures, you and your officials stated that the deadline for such is 1 September this year, presumably meaning that any submission on or after 2 September would not be considered. However, this isn't correct. The deadline for submission is a month later, on 1 October, a date that both you and your officials gave incorrectly.
In total, there were 21 instances, here in black and white, where colleagues and I were left with more questions than answers, stretching from paragraph 13 of the transcript all the way through to paragraph 129 of the transcript. In the five years that you have been Minister, these regulations have been in the pipeline throughout that period and yet basic facts in basic evidence are incorrect. You've flip-flopped over the Government's intention to hold a food summit, only to do so three months later. You blocked a landmark piece of legislation, which was set to scale up our food production and strengthen food security, and your submission to the committee was littered with inaccuracies. Tell me why, Minister, Welsh agriculture should trust you?
Diolch, a hoffwn ddiolch i chi, Weinidog, am ddod i sesiwn ddiweddaraf Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig ar ymchwilio i'r parthau perygl nitradau y mae Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru wedi'u cymeradwyo. Fodd bynnag, rwy'n dal i fod yn wirioneddol bryderus ynghylch ansawdd y dystiolaeth. Rydych wedi datgan bod y terfyn rhanddirymiad o 170 kg yr hectar wedi'i sefydlu er mwyn mynd i'r afael â llygredd ffosfforws yng Nghymru. Fodd bynnag, nid yw'r terfyn hwn yn gysylltiedig â ffosfforws mewn unrhyw fodd; mae'n weithredol er mwyn rheoli'r rhanddirymiad o lefelau nitradau—nid yr hyn a ddywedoch chi yn y sesiwn dystiolaeth. Yn ddiweddarach, fe gyfeirioch chi at y gofod gofynnol ar gyfer storio slyri ar ôl cyflwyno eich rheoliadau mewn perthynas â pharthau perygl nitradau. Fodd bynnag, ni wnaethoch gyfeirio at y ffaith bod canllawiau Llywodraeth Cymru yn nodi nad oes modd cymharu mesuriadau o ofod storio, yn seiliedig ar ddeilliad dŵr glaw. Ac yn olaf, pan gawsoch chi a'ch swyddogion eich holi ynglŷn â'ch ymgysylltiad â rhanddeiliaid a chyflwyno mesurau rheoleiddio dŵr amgen, fe ddywedoch chi a'ch swyddogion mai'r dyddiad cau ar gyfer hynny yw 1 Medi eleni, gan olygu, yn ôl pob tebyg, na fyddai unrhyw beth a gyflwynir ar neu ar ôl 2 Medi yn cael ei ystyried. Fodd bynnag, nid yw hyn yn gywir. Y dyddiad cau ar gyfer cyflwyno yw mis yn ddiweddarach, ar 1 Hydref, dyddiad a roesoch chi a'ch swyddogion yn anghywir.
Roedd cyfanswm o 21 o achosion, yma mewn du a gwyn, yn creu mwy o gwestiynau nag atebion i mi a fy nghyd-Aelodau, yn ymestyn o baragraff 13 o'r trawsgrifiad yr holl ffordd drwodd i baragraff 129 o'r trawsgrifiad. Mae'r rheoliadau hyn wedi bod ar y gweill drwy gydol y cyfnod yr ydych chi wedi bod yn Weinidog, ac eto mae ffeithiau sylfaenol mewn tystiolaeth sylfaenol yn anghywir. Fe wnaethoch chi ffit-ffatian ynghylch bwriad y Llywodraeth i gynnal uwchgynhadledd fwyd, cyn gwneud hynny dri mis yn ddiweddarach. Fe wnaethoch rwystro darn pwysig o ddeddfwriaeth, a oedd wedi'i sefydlu i gynyddu ein cynhyrchiant bwyd a chryfhau diogeledd bwyd, ac roedd eich cyflwyniad i'r pwyllgor yn frith o gamgymeriadau. Dywedwch wrthyf, Weinidog, pam y dylai'r byd amaethyddol yng Nghymru ymddiried ynoch?
Well, let me point out your inaccuracies: we have not held a food summit. I have not changed my mind. I have not flip-flopped, as you refer. There will not be a food summit in the way that you want. What I said had been held was a food poverty round-table. And again, if you don't know the difference, there's nothing I can say about that.
And, secondly, I don't know how many times I have to tell you: NVZs are no longer in Wales. These are agricultural pollution regulations—NVZs are no longer in Wales, so I think you need to get your facts right too.
Around the date of 1 September, I did find out yesterday it is 1 October, and I will be writing to your Chair, Paul Davies, to correct that. I thought we had a very good evidence session. I am pleased that we discussed how people, if they think they can come together with a proposal that will give us a better or the same outcome as the regulations, they will be considered. We've already got one in and I do hope there will be another one that we will be able to consider soon.
Wel, gadewch imi dynnu sylw at eich camgymeriadau: nid ydym wedi cynnal uwchgynhadledd fwyd. Nid wyf wedi newid fy meddwl. Nid wyf wedi ffit-ffatian, fel y dywedwch chi. Ni chynhelir uwchgynhadledd fwyd yn y ffordd yr ydych chi'n ei ddymuno. Yr hyn y dywedais ei fod wedi'i gynnal oedd cyfarfod bord gron ar dlodi bwyd. Ac unwaith eto, os nad ydych chi'n gwybod y gwahaniaeth, nid oes unrhyw beth y gallaf ei ddweud am hynny.
Ac yn ail, nid wyf yn gwybod sawl gwaith y mae'n rhaid i mi ddweud wrthych: nid oes parthau perygl nitradau yng Nghymru mwyach. Rheoliadau llygredd amaethyddol yw'r rhain—nid oes parthau perygl nitradau yng Nghymru mwyach, felly credaf fod angen i chi gael eich ffeithiau'n iawn hefyd.
Ar y dyddiad 1 Medi, cefais wybod ddoe mai 1 Hydref ydyw, a byddaf yn ysgrifennu at eich Cadeirydd, Paul Davies, i gywiro hynny. Roeddwn i'n meddwl ein bod wedi cael sesiwn dystiolaeth dda iawn. Rwy'n falch ein bod wedi trafod, os yw pob yn credu y gallant ddod at ei gilydd gyda chynnig a fydd yn rhoi gwell canlyniad i ni neu'r un canlyniad â'r rheoliadau, fe gânt eu hystyried. Mae gennym un i mewn eisoes ac rwy'n gobeithio y bydd yna un arall y gallwn ei ystyried yn fuan.
Cwestiynau nawr gan lefarydd Plaid Cymru, Mabon ap Gwynfor.
Questions now from the Plaid Cymru spokesperson, Mabon ap Gwynfor.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Dŷn ni wedi clywed heddiw yn barod am ddiogelwch bwyd, ac yn ystod yr argyfwng bwyd presennol sydd yn gwaethygu yn ddyddiol, mae’r Undeb Ewropeaidd a’r Unol Daleithiau am lansio platfform newydd ar y cyd er mwyn mynd i'r afael â diogelwch cyflenwadau bwyd a nwyddau amaethyddol, gan wella mynediad byd eang i gnydau craidd a gwrteithiau o ranbarth ardal Rwsia ac Wcráin. Wrth gwrs, mae’r Undeb Ewropeaidd yn chwarae rhan ganolog er mwyn sicrhau polisïau diogelwch bwyd, ond does gan Lywodraeth Prydain, ac o ganlyniad i hynny, does gennym ni yma yng Nghymru, ddim llais yn hyn oherwydd ein bod ni bellach allan o'r Undeb Ewropeaidd.
Mae ffermwyr ledled Cymru, sydd eisoes yn wynebu costau uwch am danwydd a phorthiant anifeiliaid, wedi rhybuddio y byddan nhw'n gwrthbwyso'r prisiau uwch yma drwy brynu llai o wrtaith, a allai arwain at gynhyrchu llai o gnydau ar adeg pan fod cyflenwadau grawnfwydydd eisoes o dan fygythiad oherwydd y rhyfel.
Mae arbenigwyr o'r sector wedi dweud wrth Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol fod angen iddynt ystyried ar frys ffyrdd o gynyddu ac arallgyfeirio cynhyrchu gwrtaith domestig. Pa drafodaethau, felly, ydych chi yn Llywodraeth Cymru yn eu cael efo Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol o ran diogelwch bwyd ac effaith prinder gwrtaith ar sector amaethyddol Cymru?
Thank you very much, Llywydd. We've heard today already about food safety and security, and during the current food crisis that is worsening on a daily basis, the EU and the United States want to launch a new joint platform to secure food supplies and agricultural produce, improving global access to core crops and fertilisers from Ukraine and Russia. Of course, the EU plays a central role in ensuring food security, but the UK Government, and as a result we in Wales, don't have a voice in this because we have now exited the EU.
Farmers across Wales, who are already facing higher prices for feed and fertilisers, have warned that they will have to offset these prices by buying less fertiliser, which could lead to reduced crop production at a time when cereal supplies are already under threat because of the war.
Now, specialists from the sector have told the United Kingdom Government that they need to consider urgently ways to increase and redirect the production of domestic fertiliser. So, what discussions are you as a Welsh Government having with the UK Government in terms of food security and the effect of the lack of fertilisers on the agricultural sector in Wales?
Thank you. Well, this was an agenda item when we met as four nations—our Department for Environment, Food and Rural Affairs inter-ministerial group—a week last Monday, I think it was. And you're quite right, the UK Government—. I'll give you an example: they set up a fertiliser taskforce and really didn't want the devolved administrations involved at all. They have backtracked now, and I'm really pleased that my officials are able to sit on that taskforce, because I do think it will help us have a voice in a way that we haven't before. So, I think the first meeting was last week and another one is planned.
It is really important. I've got a call later on this afternoon with the DEFRA Secretary of State; we are keeping in touch very closely around all the concerns. We talk about the three Fs—feed, fuel and fertiliser—as they're having such a negative impact on the agriculture sector at the moment. I think we should add 'finance' and 'future impacts', because this is obviously a long-term matter now that we are having to address. So, I think it is really important that we continue those conversations. There are several groups that my officials do sit on with the UK Government and Scotland and Northern Ireland, where these discussions are ongoing, and they're certainly weekly at the current time.
Diolch. Wel, eitem ar yr agenda oedd hon pan gyfarfuom fel pedair gwlad—ein grŵp rhyng-weinidogol Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig—wythnos i ddydd Llun diwethaf, rwy'n credu. Ac rydych yn llygad eich lle, Llywodraeth y DU—. Rhoddaf enghraifft ichi: fe wnaethant sefydlu tasglu gwrtaith ac nid oeddent am i'r gweinyddiaethau datganoledig gymryd rhan o gwbl. Maent wedi ailfeddwl yn awr, ac rwy'n falch iawn fod fy swyddogion yn gallu bod yn rhan o'r tasglu hwnnw, oherwydd credaf y bydd yn ein helpu i gael llais mewn ffordd nad ydym wedi'i gael o'r blaen. Felly, credaf fod y cyfarfod cyntaf wedi'i gynnal yr wythnos diwethaf ac mae un arall wedi'i drefnu.
Mae'n bwysig iawn. Mae gennyf alwad yn nes ymlaen y prynhawn yma gydag Ysgrifennydd Gwladol DEFRA; rydym yn cadw mewn cysylltiad agos iawn ynglŷn â'r holl bryderon. Rydym yn sôn am dair elfen—porthiant, tanwydd a gwrtaith—gan eu bod yn cael effaith mor negyddol ar y sector amaethyddiaeth ar hyn o bryd. Credaf y dylem ychwanegu 'cyllid' ac 'effeithiau yn y dyfodol', oherwydd mae'n amlwg fod hwn yn fater hirdymor y mae'n rhaid inni fynd i'r afael ag ef yn awr. Felly, credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn parhau â'r sgyrsiau hynny. Mae fy swyddogion yn rhan o grwpiau gyda Llywodraeth y DU a'r Alban a Gogledd Iwerddon, lle mae'r trafodaethau hyn yn mynd rhagddynt, ac maent yn sicr yn wythnosol ar hyn o bryd.
Diolch i'r Gweinidog am yr ateb yna.
I thank the Minister for that answer.
It was good to hear you say, in response to Llyr Gruffydd earlier, that you were concerned about the loss of land. And, of course, we know that land here in Wales is at a premium and we need to use it for food production. We've heard already today about Gilestone, and the way that the Welsh Government have bought a farm with good agricultural land for other purposes. We also know that large finance companies are looking at buying farmland here in Wales for tree planting purposes, meaning that we're losing good agricultural land. But figures that I've received through freedom of information show that it's not only finance companies that are buying land for tree planting—the Welsh Government is buying good-quality agricultural land for woodland creation. On this FOI I have here, the Welsh Government have bought land: £575,000 in Ruthin; £170,000 in Staylittle; £260,000 in Newtown; £378,000 in Menai Bridge—Porthaethwy; and, of course, we know about the £1.4 million Brownhill estate in Llangadog. All of that, it says here, was agricultural pasture land, and the reasons for purchase is for woodland creation. As Minister for agriculture, were you aware of this, and are you happy to see good agricultural land being bought for woodland creation purposes?
Roedd yn dda eich clywed yn dweud, mewn ymateb i Llyr Gruffydd yn gynharach, eich bod yn pryderu am golli tir. Ac wrth gwrs, gwyddom fod gwerth uchel iawn i dir yma yng Nghymru ac mae angen inni ei ddefnyddio i gynhyrchu bwyd. Rydym eisoes wedi clywed heddiw am Gilestone, a'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi prynu fferm gyda thir amaethyddol da at ddibenion eraill. Gwyddom hefyd fod cwmnïau ariannol mawr yn ystyried prynu tir ffermio yma yng Nghymru at ddibenion plannu coed, sy'n golygu ein bod yn colli tir amaethyddol da. Ond mae ffigurau a gefais drwy gais rhyddid gwybodaeth yn dangos nad cwmnïau ariannol yn unig sy'n prynu tir ar gyfer plannu coed—mae Llywodraeth Cymru yn prynu tir amaethyddol o ansawdd da ar gyfer creu coetiroedd. Ar y cais rhyddid gwybodaeth sydd gennyf yma, mae Llywodraeth Cymru wedi prynu tir: £575,000 yn Rhuthun; £170,000 ym Mhenffordd-las; £260,000 yn y Drenewydd; £378,000 ym Mhorthaethwy; ac wrth gwrs, gwyddom am ystad Brownhill, sy'n werth £1.4 miliwn, yn Llangadog. Roedd hwnnw i gyd, mae'n dweud yn y fan hon, yn dir pori amaethyddol, ac mae'r rhesymau dros brynu yn ymwneud â chreu coetiroedd. Fel y Gweinidog amaethyddiaeth, a oeddech chi'n ymwybodol o hyn, ac a ydych yn falch o weld tir amaethyddol da yn cael ei brynu at ddibenion creu coetiroedd?
So, you gave me quite a long list there; I can't say I knew about every one of them. Obviously, I'm aware that NRW, for instance, have been purchasing land as well, and I think we all recognise, don't we, and certainly in the discussions I've had with Cefin Campbell, as designated Member for Plaid Cymru, that we do need to have that increase in the way that we tackle the climate emergency, and, obviously, woodland is a part of that. I have many discussions with the Deputy Minister for Climate Change, who obviously leads on woodland, along with the Minister for Climate Change. But I think it is really important we do look at the land that is purchased. Obviously, the state shouldn't and couldn't, realistically, buy large pieces of land, but I think what we need to look at is how we use it, what it's used for, and we do have to absolutely tackle the climate emergency.
Fe roesoch chi restr eithaf hir i mi yno; ni allaf ddweud fy mod yn gwybod am bob un ohonynt. Yn amlwg, rwy'n ymwybodol bod CNC, er enghraifft, wedi bod yn prynu tir hefyd, a chredaf ein bod i gyd yn cydnabod, onid ydym, ac yn sicr yn y trafodaethau a gefais gyda Cefin Campbell, fel yr Aelod dynodedig dros Blaid Cymru, fod angen inni weld cynnydd yn y ffordd yr awn i'r afael â'r argyfwng hinsawdd, ac yn amlwg, mae coetir yn rhan o hynny. Rwy'n cael llawer o drafodaethau gyda'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, sy'n amlwg yn arwain ar goetiroedd, ynghyd â'r Gweinidog Newid Hinsawdd. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn edrych ar y tir sy'n cael ei brynu. Yn amlwg, ni ddylai ac ni allai'r wladwriaeth, yn realistig, brynu darnau mawr o dir, ond credaf mai'r hyn y mae angen inni edrych arno yw sut rydym yn ei ddefnyddio, yr hyn y caiff ei ddefnyddio ar ei gyfer, ac yn sicr, mae'n rhaid inni fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd.
3. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi ffermwyr ym Mhreseli Sir Benfro? OQ58072
3. What is the Welsh Government doing to support farmers in Preseli Pembrokeshire? OQ58072
Thank you. Farmers in Pembrokeshire received over £18 million of basic payment scheme payments during the past year. Our Farming Connect service continues to provide crucial support and advice to over 850 businesses in the Preseli Pembrokeshire area.
Diolch. Derbyniodd ffermwyr yn sir Benfro dros £18 miliwn o daliadau cynllun y taliad sylfaenol yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Mae ein gwasanaeth Cyswllt Ffermio yn parhau i ddarparu cymorth a chyngor hanfodol i dros 850 o fusnesau yn ardal Preseli sir Benfro.
Minister, one of the most pressing issues facing farmers in Preseli Pembrokeshire is, of course, bovine TB. As you know, the Economy, Trade and Rural Affairs Committee has recently published a report on the Welsh Government's bovine TB eradication programme. One of the key points of that report is the need to ensure that farmers, and indeed others involved in tackling bovine TB, are treated as equal partners by the Welsh Government when developing TB eradication policies. Therefore, can you tell us, Minister, what steps the Welsh Government will now be taking to treat farmers, and indeed the wider industry, as equal partners in policy development in the future? And can you tell us how you will ensure farmers feel empowered by the Government's refreshed eradication plan, going forward?
Weinidog, un o'r materion pwysicaf sy'n wynebu ffermwyr ym Mhreseli sir Benfro, wrth gwrs, yw TB mewn gwartheg. Fel y gwyddoch, mae Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig wedi cyhoeddi adroddiad yn ddiweddar ar raglen Llywodraeth Cymru i ddileu TB mewn gwartheg. Un o bwyntiau allweddol yr adroddiad hwnnw yw'r angen i sicrhau bod ffermwyr, ac eraill yn wir sy'n ymwneud â dileu TB mewn gwartheg, yn cael eu trin fel partneriaid cyfartal gan Lywodraeth Cymru wrth ddatblygu polisïau dileu TB. Felly, a wnewch chi ddweud wrthym, Weinidog, pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd yn awr i drin ffermwyr, a'r diwydiant ehangach yn wir, fel partneriaid cyfartal wrth ddatblygu polisi yn y dyfodol? Ac a wnewch chi ddweud wrthym sut y byddwch yn sicrhau y bydd ffermwyr yn teimlo'u bod wedi'u grymuso gan ddiweddariad y Llywodraeth o'r cynllun dileu TB, ar gyfer y dyfodol?
Thank you, and I have received the report this week from your committee, and I will certainly be responding within the timescale. I always think we've treated everyone in relation to the TB eradication programme—farmers, other stakeholders, and ourselves—I think we've always worked very closely. We've always said it's a matter of working closely if we are going to eradicate this dreadful disease. You'll be aware that the National Farmers Union Cymru have started a TB group. I can't remember the title of it; we're working very closely with them. Your backbench colleague Sam Kurtz has offered to assist as well, I think, and I know he's got a meeting with my chief veterinary officer, Christianne Glossop, to discuss how he can help. I don't have all the answers, Sam doesn't have all the answers, but the fact that he wants to work with us I think is really positive.
As you know, we've just been out to consultation in relation to the TB eradication programme. Officials have analysed the consultation responses now, and I will be publishing them next month online. Obviously, those consultation responses, which will have come predominantly from farmers, will form very much a part of our refreshed TB eradication programme.
Diolch, ac rwyf wedi cael yr adroddiad yr wythnos hon gan eich pwyllgor, a byddaf yn sicr yn ymateb o fewn yr amserlen. Rwyf bob amser yn meddwl ein bod wedi trin pawb mewn perthynas â'r rhaglen dileu TB—ffermwyr, rhanddeiliaid eraill, a ninnau—credaf ein bod bob amser wedi gweithio'n agos iawn. Rydym bob amser wedi dweud ei fod yn fater o weithio'n agos os ydym am ddileu'r clefyd ofnadwy hwn. Fe fyddwch yn ymwybodol fod Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru wedi dechrau grŵp TB. Ni allaf gofio'i enw; rydym yn gweithio'n agos iawn gyda hwy. Rwy'n credu bod eich cyd-Aelod ar y meinciau cefn, Sam Kurtz, wedi cynnig cynorthwyo hefyd, a gwn fod ganddo gyfarfod gyda fy mhrif swyddog milfeddygol, Christianne Glossop, i drafod sut y gall helpu. Nid yw'r atebion i gyd gennyf, nid yw'r atebion i gyd gan Sam, ond mae'r ffaith ei fod eisiau gweithio gyda ni'n bositif iawn yn fy marn i.
Fel y gwyddoch, rydym newydd gynnal ymgynghoriad mewn perthynas â'r rhaglen dileu TB. Mae swyddogion wedi dadansoddi'r ymatebion i'r ymgynghoriad erbyn hyn, a byddaf yn eu cyhoeddi ar-lein fis nesaf. Yn amlwg, bydd yr ymatebion hynny i'r ymgynghoriad, a fydd wedi dod gan ffermwyr yn bennaf, yn rhan bwysig iawn o'n diweddariad i'n rhaglen ddileu TB.
4. Pa ystyriaeth y mae'r Gweinidog wedi'i rhoi i gyflwyno'r ffenestr ar gyfer gwneud taliadau o dan y cynllun taliadau sylfaenol yn gynnar? OQ58092
4. What consideration has the Minister given to bringing forward the window for early payments under the basic payment scheme? OQ58092
Thank you. Once again, my intention is to make early advance payments in October. To continue supporting farmers, I am launching a number of new schemes this year, whilst also continuing the basic payment scheme and Glastir through until the end of 2023.
Diolch. Unwaith eto, fy mwriad yw gwneud taliadau cynnar ym mis Hydref. Er mwyn parhau i gefnogi ffermwyr, rwy'n lansio nifer o gynlluniau newydd eleni, gan barhau â'r cynllun taliad sylfaenol a Glastir hyd at ddiwedd 2023.
I draw Members' attention to my declaration in the Members' interests log. Minister, other parts of the United Kingdom have brought forward the window for payment to July. You highlighted in an earlier response to a question that, actually, instead of three Fs, there needs to be five Fs, and one of those Fs was finance. It's critical that cash flow goes through farming businesses, especially with the busy autumn period coming up now, to purchase seed and breeding stock. Would you entertain any consideration about bringing the window forward, even to July? I heard what you said about October, but now that we've left the European Union, you have the ability to bring that window forward even sooner, and getting that finance into farm bank accounts is in the gift of your good self as Minister. So, could I urge you to give consideration to that, Minister?
Tynnaf sylw'r Aelodau at fy natganiad yng nghofnod buddiannau'r Aelodau. Weinidog, mae rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig wedi dod â'r cyfnod talu ymlaen i fis Gorffennaf. Roeddech yn dweud mewn ymateb cynharach i gwestiwn fod angen pum elfen mewn gwirionedd yn hytrach na thair, ac un o'r rheini oedd cyllid. Mae'n hanfodol fod llif arian yn mynd drwy fusnesau ffermio, yn enwedig gyda chyfnod prysur yr hydref o'n blaenau yn awr, er mwyn gallu prynu hadau a stoc bridio. A fyddech yn ystyried cyflwyno'r cyfnod yn gynt, ym mis Gorffennaf hyd yn oed? Clywais yr hyn a ddywedoch chi am fis Hydref, ond gan ein bod bellach wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd, gallwch gyflwyno'r cyfnod hyd yn oed yn gynt, ac mae cael y cyllid hwnnw i gyfrifon banc ffermydd yn rhywbeth y gallwch chi ei wneud fel Gweinidog. Felly, a gaf fi eich annog i ystyried hynny, Weinidog?
I think it's fair to say that the announcement by the UK Government to bring forward a 50 per cent advance BPS payment in England is just really a sticking plaster to the much bigger issue of the cost-of-living crisis. It's also really important, and you will know better than anyone—the BPS budget in the UK has had a large reduction, and it was only reduced last year, and also, this year now, it's been cut by over 20 per cent, so a massive reduction in the BPS budget in England. As you know, I consulted on simplification to the BPS back in 2020, and agreed the farming industry's proposal to make advanced payments at 70 per cent of claim value in October, with balances due in December. We introduced that last year for the first time, and, as I say, I will be doing it this year.
I've also given Welsh farmers cash flow certainty by introducing, as I say, the payment last year, but also, maintaining the BPS budget at £238 million for this year. I have to say, if you talk to our stakeholders, they've told me they'll be watching DEFRA very closely because they do think it's a sticking plaster. They are very pleased that we've given them stability and confidence by the work that we've done around the BPS. It's a good opportunity, this close to the date, to remind people that the final deadline to claim or apply for BPS is 10 June, and I want to ensure all claims are properly considered before we make advanced payments, and I don't want to risk incorrect payments for the sake of a headline.
Credaf ei bod yn deg dweud bod y cyhoeddiad gan Lywodraeth y DU i gyflwyno taliad cynnar o 50 y cant o gynllun y taliad sylfaenol yn Lloegr yn ateb annigonol yn wyneb problem lawer iawn mwy yr argyfwng costau byw. Mae hefyd yn bwysig iawn, ac fe fyddwch yn gwybod yn well na neb—cafwyd gostyngiad mawr yng nghyllideb cynllun y taliad sylfaenol yn y DU, a dim ond y llynedd y cafodd y gyllideb honno ei lleihau, a hefyd, eleni bellach, mae wedi'i thorri dros 20 y cant, felly gostyngiad enfawr yng nghyllideb cynllun y taliad sylfaenol yn Lloegr. Fel y gwyddoch, ymgynghorais ar symleiddio cynllun y taliad sylfaenol yn ôl yn 2020, a chytunais ar gynnig y diwydiant ffermio i wneud taliadau cynnar o 70 y cant o werth yr hawliad ym mis Hydref, gyda'r gweddill sy'n ddyledus i ddod ym mis Rhagfyr. Cyflwynasom hynny y llynedd am y tro cyntaf, ac fel y dywedais, byddaf yn gwneud hynny eleni.
Rwyf hefyd wedi rhoi sicrwydd llif arian i ffermwyr Cymru drwy gyflwyno, fel y dywedaf, y taliad y llynedd, ond hefyd, drwy gadw cyllideb cynllun y taliad sylfaenol ar £238 miliwn ar gyfer eleni. Rhaid imi ddweud, os siaradwch â'n rhanddeiliaid, maent wedi dweud wrthyf y byddant yn gwylio DEFRA yn agos iawn oherwydd eu bod o'r farn ei fod yn ateb annigonol. Maent yn falch iawn ein bod wedi rhoi sefydlogrwydd a hyder iddynt drwy'r gwaith a wnaethom ar gynllun y taliad sylfaenol. Mae'n gyfle da, mor agos â hyn at y dyddiad, i atgoffa pobl mai'r dyddiad cau terfynol a gyfer hawlio neu wneud cais am gynllun y taliad sylfaenol yw 10 Mehefin, ac rwyf am sicrhau bod pob hawliad yn cael ei ystyried yn briodol cyn inni wneud taliadau cynnar, ac nid wyf am greu risg o wneud taliadau anghywir ddim ond er mwyn ennill pennawd ffafriol.
5. Pa gamau y mae Lywodraeth Cymru yn eu cymryd i ymateb i’r argyfwng costau ym myd amaeth? OQ58105
5. What steps is the Welsh Government taking to respond to the cost crisis in agriculture? OQ58105
Thank you. The UK agriculture market monitoring group meets regularly to assess inflation rates of input costs. On 1 April I announced a package of support for farmers, foresters, land managers and food businesses worth over £227 million over the next three years, supporting the resilience of agriculture and the rural economy.
Diolch. Mae grŵp monitro marchnad amaethyddiaeth y DU yn cyfarfod yn rheolaidd i asesu cyfraddau chwyddiant costau mewnbwn. Ar 1 Ebrill cyhoeddais becyn cymorth i ffermwyr, coedwigwyr, rheolwyr tir a busnesau bwyd sy'n werth dros £227 miliwn dros y tair blynedd nesaf, i gefnogi gwytnwch byd amaeth a'r economi wledig.
Diolch yn fawr iawn. Efo costau yn cynyddu gymaint, mae'n bwysicach nag erioed fod amaeth yn gallu bod mor gynhyrchiol â phosib, ac mae gwneud y defnydd gorau o'r tir gorau yn rhan o hynny. Dwi'n falch, yng nghyd-destun ceisiadau am gynlluniau solar, fod yna farn yn cryfhau rŵan fod angen cadw'r tir gorau a mwyaf amlbwrpas—the best and most versatile land—ar gyfer amaeth. Ac efallai y gall y Gweinidog gadarnhau hynny, wrth i ni yn Ynys Môn wynebu nifer uchel o geisiadau am ddatblygiadau solar.
Ond yn dilyn ymlaen o gwestiwn Mabon ap Gwynfor, tybed all y Gweinidog ddweud ydy hynny yn berthnasol hefyd wrth i'r Llywodraeth ystyried ble i blannu coed. Mae'r Llywodraeth yn prynu tir ers rhai blynyddoedd erbyn hyn, ac, ar ôl deall bod tir yn Nhyn y Mynydd, ym Mhenmynydd yn Ynys Môn wedi ei brynu gan y Llywodraeth i blannu coed, ydy'r Gweinidog yn gallu dweud ydy hwnnw yn dir BMV ai peidio, achos siawns bod yr un egwyddor yn wir yn fan hyn hefyd?
Thank you very much. With costs increasing so much, it's more important than ever that agriculture can be as productive as possible, and making the best use of the best land is part of that. I'm pleased, in the context of bids for solar schemes, that there is a strengthening view now that we need to retain our best and most versatile land for agriculture. And perhaps the Minister could confirm that, as we in Anglesey face a high number of applications for solar developments.
But following on from Mabon ap Gwynfor's question, I wonder whether the Minister can tell us whether that is also relevant as the Government considers where to plant trees. The Government has been purchasing land for some years now, and, having understood that land in Tyn y Mynydd in Penmynydd on Anglesey has been purchased by the Government for tree planting, can the Minister tell us whether that is BMV land or not, because surely the same principle should apply there too?
So, I haven't had any specific conversation with the climate change Ministers around solar farms and where they're being placed, but I will certainly do so, and I will write to the Member with further information.
Nid wyf wedi cael unrhyw sgwrs benodol gyda'r Gweinidogion newid hinsawdd ynghylch ffermydd solar a lle y cânt eu gosod, ond byddaf yn sicr yn gwneud hynny, ac fe ysgrifennaf at yr Aelod gyda rhagor o wybodaeth.
According to statistics from the Office for National Statistics thankfully inflation rates for food are actually lower in the UK than in both the euro area and the EU, but that doesn't mean farmers aren't seeing considerable increases in their costs in this country too, and, over the last few months, we've seen increases in prices of fuel, food and fertiliser, resulting in huge additional pressures on the industry. This is creating serious concern within the agricultural sector within my region and has left many worried about their businesses, where it will impact small farmers in particular, bringing with it the real potential of some of these businesses to row back on the amount of food they produce or some going bankrupt altogether. Given the seriousness of the situation, and with the real possibility of some foods not being available as readily in the short term as they have been in the past, this is now the time to take significant action. We need to ensure the sustainable growth of the food sector to create jobs and attract investment and to ensure that sustainable local food producers have access to adequate support and incentives. International factors, most notably the war in Ukraine, have meant now more than ever we need to ensure that we sustainably produce more food than ever here in Wales. So, with that in mind, what consideration is the Welsh Government giving to backing my colleague Peter Fox's food Bill, which would achieve exactly that?
Yn ôl ystadegau gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol, mae cyfraddau chwyddiant ar gyfer bwyd yn is yn y DU, diolch byth, nag yn ardal yr ewro a'r UE, ond nid yw hynny'n golygu nad yw ffermwyr yn gweld cynnydd sylweddol yn eu costau yn y wlad hon hefyd, ac yn ystod y misoedd diwethaf, rydym wedi gweld cynnydd ym mhrisiau tanwydd, bwyd a gwrtaith, gan arwain at bwysau ychwanegol enfawr ar y diwydiant. Mae hyn yn creu pryder difrifol yn y sector amaethyddol yn fy rhanbarth ac mae llawer o bobl yn poeni am eu busnesau, lle bydd yn effeithio ar ffermwyr bach yn arbennig, gan greu perygl gwirioneddol y bydd rhai o'r busnesau hyn yn lleihau faint o fwyd y maent yn ei gynhyrchu neu y bydd rhai'n mynd yn fethdalwyr. O ystyried difrifoldeb y sefyllfa, a chyda'r posibilrwydd gwirioneddol na fydd rhai bwydydd ar gael mor rhwydd yn y tymor byr ag y maent wedi bod yn y gorffennol, dyma'r amser i roi camau sylweddol ar waith yn awr. Mae angen inni sicrhau twf cynaliadwy'r sector bwyd i greu swyddi a denu buddsoddiad a sicrhau bod cynhyrchwyr bwyd lleol cynaliadwy yn gallu cael cymorth a chymhellion digonol. Mae ffactorau rhyngwladol, y rhyfel yn Wcráin yn bennaf, wedi golygu yn awr yn fwy nag erioed fod angen inni sicrhau ein bod yn cynhyrchu mwy o fwyd nag erioed mewn modd cynaliadwy yma yng Nghymru. Felly, gyda hynny mewn golwg, pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i gefnogi Bil bwyd fy nghyd-Aelod, Peter Fox, a fyddai'n cyflawni hynny?
Well, as you're aware, the Welsh Government is not backing Peter Fox's food Bill. Peter and I have met, and Peter's very well aware of the reasons why we're not backing the food Bill. I believe a lot of Peter's suggestions, which are very good, we can do without legislation, and I'd be very happy to continue to work with him and with Plaid Cymru as part of the co-operation agreement, taking forward the community food strategy, which I think will encompass a lot of the proposals in Peter Fox's Bill. You asked your question with no sense of irony. I have to say inflation is at a level that is causing a huge amount of concern; it's at a higher level than we've seen in this country for many, many years, and that's why it's really important the UK Government really get a handle on this cost-of-living crisis.
Wel, fel y gwyddoch, nid yw Llywodraeth Cymru yn cefnogi Bil bwyd Peter Fox. Mae Peter a minnau wedi cyfarfod, ac mae Peter yn ymwybodol iawn o'r rhesymau pam nad ydym yn cefnogi'r Bil bwyd. Credaf y gallwn wneud llawer o awgrymiadau Peter, sy'n rhai da iawn, heb ddeddfwriaeth, a byddwn yn hapus iawn i barhau i weithio gydag ef a chyda Phlaid Cymru fel rhan o'r cytundeb cydweithio, gan fwrw ymlaen â'r strategaeth bwyd cymunedol, a fydd, yn fy marn i, yn cwmpasu llawer o'r cynigion ym Mil Peter Fox. Fe wnaethoch ofyn eich cwestiwn heb unrhyw ymdeimlad o eironi. Rhaid imi ddweud bod chwyddiant ar lefel sy'n peri llawer iawn o bryder; mae ar lefel uwch nag a welsom yn y wlad hon ers blynyddoedd lawer, a dyna pam y mae'n bwysig iawn fod Llywodraeth y DU yn mynd i'r afael â'r argyfwng costau byw hwn.
Good afternoon, Minister. May I just start by asking you to pass on thanks to the First Minister for joining me in a farm visit to Merthyr Cynog, where we heard about many of the pressures facing farmers and the farm sector? But I want to touch on one of the key topics that we've heard about in this session, which is about the pressure on farmers right now in terms of the real crisis that there is. And I wrote to you, along with my colleagues Sam Kurtz and Mabon ap Gwynfor, following meetings that we had with the FUW, earlier this month. We've heard about the incredible costs facing our farmers and our farm businesses across Wales, and I can see, to date, that some of the action you have been asked to take just falls outside of your powers and outside of the Welsh Government, but there are maybe some ideas and issues that could be taken up by the Welsh Government. So, in our letter we've asked you to consider an urgent round-table on the cost crisis facing agriculture and farmers, and I just hope you would consider going ahead with that in order to hear some of the ideas and suggestions that there might be. Thank you. Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Weinidog. A gaf fi ddechrau drwy ofyn i chi ddiolch i'r Prif Weinidog am ymuno â mi ar ymweliad â fferm ym Merthyr Cynog, lle y clywsom am lawer o'r pwysau sy'n wynebu ffermwyr a'r sector ffermio? Ond hoffwn sôn am un o'r pynciau allweddol y clywsom amdano yn y sesiwn hon, sy'n ymwneud â'r pwysau ar ffermwyr ar hyn o bryd gyda'r argyfwng gwirioneddol sy'n bodoli. Ac ysgrifennais atoch chi, gyda fy nghyd-Aelodau, Sam Kurtz a Mabon ap Gwynfor, yn dilyn cyfarfodydd a gawsom gyda'r FUW yn gynharach y mis hwn. Clywsom am y costau anhygoel sy'n wynebu ein ffermwyr a'n busnesau fferm ledled Cymru, a gallaf weld, hyd yma, fod rhai o'r camau y gofynnwyd ichi eu cymryd y tu allan i'ch pwerau chi a'r tu allan i bwerau Llywodraeth Cymru, ond efallai fod rhai syniadau a materion y gallai Llywodraeth Cymru eu hystyried. Felly, yn ein llythyr, rydym wedi gofyn i chi ystyried cyfarfod bord gron brys ar yr argyfwng costau sy'n wynebu'r byd amaeth a ffermwyr, ac rwy'n gobeithio y byddech yn ystyried bwrw ymlaen â hwnnw er mwyn clywed rhai o'r syniadau a'r awgrymiadau a allai fod gan bobl. Diolch yn fawr iawn.
Thank you. I'm not aware I've had sight of that letter from the three of you, but I will certainly, once I get it, consider its contents and respond accordingly.
Diolch. Nid wyf yn ymwybodol fy mod wedi gweld y llythyr hwnnw gan y tri ohonoch, ond yn sicr, ar ôl i mi ei gael, byddaf yn ystyried ei gynnwys ac yn ymateb yn unol â hynny.
6. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cymryd i gefnogi canolfannau ailgartrefu anifeiliaid i ymdopi â phwysau cynyddol yn dilyn pandemig COVID-19? OQ58106
6. What steps has the Welsh Government taken to support animal rehoming centres to cope with increased pressure following the COVID-19 pandemic? OQ58106
A survey by the Association of Dogs and Cats Homes on the impact of coronavirus on Welsh animal rescue organisations outlines the increased pressures currently faced by the sector. My officials are considering the survey and what potential actions can be taken arising from it in consultation with our third sector partners.
Mae arolwg gan yr elusen Association of Dogs and Cats Homes ar effaith coronafeirws ar sefydliadau achub anifeiliaid yng Nghymru yn amlinellu'r pwysau cynyddol sy'n wynebu'r sector ar hyn o bryd. Mae fy swyddogion yn ystyried yr arolwg a pha gamau posibl y gellir eu cymryd ohono mewn ymgynghoriad â'n partneriaid yn y trydydd sector.
Okay. Thank you for that answer, Minister. I've spoken to many rehoming centres struggling with capacity, impacted by a lack of space for seized dogs due to the time it takes between seizing them and a section 20 case being heard to sign them over. Rescue centres are having to keep seized dogs for well over a year in some cases, unable to rehome them while the case is ongoing. Not only does this put a financial strain on the centres, but it also means that animals are having to wait even longer to find their forever homes. Legislation in Scotland introduced last year reduced the time between a dog being seized to being able to be rehomed to just three weeks. I believe that they're being rehomed while their case is ongoing. So, I was wondering if the Welsh Government has considered introducing similar legislation, and, if not, what are the barriers to doing so. Thank you.
O'r gorau. Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Rwyf wedi siarad â llawer o ganolfannau ailgartrefu sy'n cael trafferth gyda chapasiti, wedi'u heffeithio gan ddiffyg lle i gŵn a achubwyd oherwydd yr amser y mae'n ei gymryd rhwng ymafael ynddynt a chynnal achos adran 20 i allu eu trosglwyddo. Mae canolfannau achub yn gorfod cadw cŵn a achubwyd am ymhell dros flwyddyn mewn rhai achosion, ac ni allant eu hailgartrefu tra bo achos yn mynd rhagddo. Mae hyn yn rhoi straen ariannol ar y canolfannau, ac mae hefyd yn golygu bod anifeiliaid yn gorfod aros hyd yn oed yn hirach i ddod o hyd i gartref am oes. Roedd deddfwriaeth yn yr Alban a gyflwynwyd y llynedd yn lleihau'r amser rhwng ymafael mewn ci i allu ei ailgartrefu i ddim ond tair wythnos. Rwy'n credu eu bod yn cael eu hailgartrefu tra bod eu hachos yn mynd rhagddo. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a yw Llywodraeth Cymru wedi ystyried cyflwyno deddfwriaeth debyg, ac os nad ydyw, beth yw'r rhwystrau rhag gwneud hynny. Diolch.
Thank you. This is certainly something I discussed with Hope Rescue last week at Luke Fletcher's Paws in the Bay event because it was something that they were obviously very concerned about. I know my officials are in contact with the Scottish Government to understand more about the recent changes to seizure and rehoming times and to see if there is anything we can learn or if we need to do anything. As you know, I said in an earlier answer to Jayne Bryant, around the animal welfare plan, we intend to strengthen licensing requirements for rescue and rehoming centres, including sanctuaries, and we will obviously consult on the scope of any new legislation.
Diolch. Mae hyn yn sicr yn rhywbeth a drafodais gyda Hope Rescue yr wythnos diwethaf yn nigwyddiad Paws Luke Fletcher yn y Bae oherwydd ei fod yn rhywbeth yr oeddent yn amlwg yn bryderus iawn yn ei gylch. Gwn fod fy swyddogion mewn cysylltiad â Llywodraeth yr Alban i ddeall mwy am y newidiadau diweddar i amseroedd rhwng ymafael mewn cŵn ac ailgartrefu ac i weld a oes unrhyw beth y gallwn ei ddysgu neu a oes angen inni wneud unrhyw beth. Fel y gwyddoch, dywedais mewn ateb cynharach i Jayne Bryant ar y cynllun lles anifeiliaid ein bod yn bwriadu cryfhau gofynion trwyddedu ar gyfer canolfannau achub ac ailgartrefu, gan gynnwys llochesau, ac yn amlwg, byddwn yn ymgynghori ar gwmpas unrhyw ddeddfwriaeth newydd.
7. Pa ymgynghoriad mae'r Gweinidog wedi ei gael gyda physgotwyr ynghylch sefydlu grŵp ymgynghorol ar bysgodfeydd morol? OQ58103
7. What consultation has the Minister had with fishermen regarding the establishment of an advisory group on marine fisheries? OQ58103
Thank you. My officials have regular discussions with Welsh fishers on a wide range of issues, including the establishment of a new ministerial advisory group for fisheries. The most recent discussion on this issue took place last week, on 18 May. The group will be established in July, before the summer recess.
Diolch. Mae fy swyddogion yn cael trafodaethau rheolaidd gyda physgotwyr Cymru ar ystod eang o faterion, gan gynnwys sefydlu grŵp cynghori gweinidogol newydd ar gyfer pysgodfeydd. Cynhaliwyd y drafodaeth ddiweddaraf ar y mater yr wythnos diwethaf, ar 18 Mai. Bydd y grŵp yn cael ei sefydlu ym mis Gorffennaf, cyn toriad yr haf.
Diolch yn fawr iawn i'r Gweinidog am yr ateb. Fel rydych chi'n gwybod, roedd yna grŵp WMFAG—Wales marine fisheries advisory group—yn arfer bodoli, yn fforwm ar gyfer rhanddeiliad yn y sector bysgota er mwyn rhannu gwybodaeth, profiad ac arbenigedd. Yn anffodus, ddaru WMFAG ddirwyn i ben tua tair blynedd yn ôl, a does yna ddim fforwm wedi bod i bysgotwyr ers hynny. Er gwaethaf hynny, mae yna fforwm wedi bod ar gyfer y trydydd sector a rhanddeiliaid eraill sydd yn ymddiddori mewn materion morol. Rydyn ni'n clywed yn aml iawn, a chithau fel Gweinidog a Gweinidogion eraill yn sôn droeon, am yr angen i gyd-lunio a chyd-greu polisïau. Felly, pa drafodaethau ydych chi wedi'u cael efo'r sector bysgota er mwyn cyd-lunio a chyd-greu y strwythurau ymgysylltu wrth inni symud ymlaen i ailsefydlu y grŵp yma?
Thank you very much to the Minister for that answer. As you know, there used to be WMFAG—the Wales marine fisheries advisory group—which used to exist as a forum for stakeholders in the fisheries sector to share information, experience and expertise. Unfortunately, WMFAG came to an end around three years ago, and there has been no forum for fishers since then. Despite this, there has been a forum for the third sector and other stakeholders who take an interest in marine issues. We hear very often, and you as Minister and other Ministers have spoken many times, about the need to co-ordinate and co-produce policy. So, what discussions have you had with the fisheries sector to co-ordinate and co-produce the engagement structures as we move forward to re-establishing this important group?
Thank you. As you're aware, when the previous chair's tenure at WMFAG came to an end, I took that as an opportunity to review the group and concluded we needed to move to a different approach and not expect just one sole group to do all that was expected of WMFAG. We are in a whole new world now after leaving the European Union, and I thought that was probably the best opportunity to do so. I think it's fair to say there's been a small delay in setting up the group. I had hoped to do it in the spring, but, as I say, we will do it before we go into summer recess this year.
Just to reassure Members, stakeholder engagement has continued. They've been very supportive, for instance, in bringing forward—we've had a new piece of fisheries management, as you're aware, in whelk management—the Whelk Fishing Permit (Wales) Order 2021, and certainly they were very influential in co-designing that with us. So, I don't want you to think stakeholder engagement hasn't continued. I've met them, my officials meet them regularly, we're working on the joint fisheries statement, as you know, at a four-nations level, and we've got the EMFF replacement scheme. There are always science issues, there are always trade issues, we've obviously gone through all the EU negotiations and we've had to deal with the quota allocations permits, fisheries management issues. So, that engagement has continued right throughout.
I would just also like to say, Llywydd, that I very much welcome the cross-party Senedd group for fisheries and aquaculture, which I know you're chairing and met for the first time this week, and I look forward to coming to one of your meetings, if you want to invite me.
Diolch. Fel y gwyddoch, pan ddaeth cyfnod y cadeirydd blaenorol yn y grŵp cynghori ar bysgodfeydd môr i ben, cymerais hynny fel cyfle i adolygu'r grŵp a daeth i'r casgliad bod angen inni symud tuag at ddull gwahanol o weithredu a pheidio â disgwyl i un grŵp yn unig wneud popeth a ddisgwylid gan y grŵp cynghori ar bysgodfeydd môr. Rydym mewn byd cwbl newydd yn awr ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd, ac roeddwn yn meddwl mai dyna'r cyfle gorau i wneud hynny, mae'n debyg. Rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod ychydig o oedi wedi bod cyn sefydlu'r grŵp. Roeddwn wedi gobeithio gwneud hynny yn y gwanwyn, ond fel y dywedais, fe wnawn hynny cyn inni gychwyn ar doriad yr haf eleni.
Er mwyn tawelu meddyliau'r Aelodau, mae gwaith ymgysylltu â rhanddeiliaid wedi parhau. Maent wedi bod yn gefnogol iawn, er enghraifft, wrth gyflwyno—rydym wedi cael elfen newydd o reoli pysgodfeydd, fel y gwyddoch, gyda mesurau rheoli cregyn moch—Gorchymyn Trwydded Bysgota am Gregyn Moch (Cymru) 2021, ac yn sicr roeddent yn ddylanwadol iawn wrth gyd-gynllunio hynny gyda ni. Felly, nid wyf am ichi feddwl nad yw'r gwaith o ymgysylltu â rhanddeiliaid wedi parhau. Rwyf wedi cyfarfod â hwy, mae fy swyddogion yn cyfarfod â hwy'n rheolaidd, rydym yn gweithio ar y datganiad pysgodfeydd ar y cyd ar lefel pedair gwlad, fel y gwyddoch, ac mae gennym gynllun yn lle Cronfa'r Môr a Physgodfeydd Ewrop. Mae materion gwyddoniaeth yn codi bob amser, mae materion masnach yn codi bob amser, yn amlwg, rydym wedi bod drwy'r holl drafodaethau gyda'r UE ac rydym wedi gorfod ymdrin â'r trwyddedau dyrannu cwota, materion rheoli pysgodfeydd. Felly, mae'r ymgysylltiad hwnnw wedi parhau drwy gydol y broses.
Hoffwn ddweud hefyd, Lywydd, fy mod yn croesawu grŵp trawsbleidiol y Senedd ar bysgodfeydd a dyframaethu y gwn eich bod yn ei gadeirio ac a gyfarfu am y tro cyntaf yr wythnos hon, ac edrychaf ymlaen at ddod i un o'ch cyfarfodydd, os hoffech fy ngwahodd.
8. Pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i ddarparu cymhellion i hybu cynhyrchiant amaethyddol yng Nghymru yn sgil chwyddiant cynyddol? OQ58091
8. What consideration has the Welsh Government given to providing incentives to boost agricultural productivity in Wales in light of increasing inflation? OQ58091
Thank you. Farming Connect provides a programme of knowledge transfer, specialist advice and innovation, and supports farm businesses to reduce costs and maximise efficiencies. On 1 April, I announced a package of support worth over £227 million over the next three financial years to support resilience in the rural economy.
Diolch. Mae Cyswllt Ffermio yn darparu rhaglen drosglwyddo gwybodaeth, cyngor arbenigol ac arloesedd, ac mae'n cynorthwyo busnesau fferm i leihau costau a sicrhau'r arbedion effeithlonrwydd mwyaf posibl. Ar 1 Ebrill, cyhoeddais becyn cymorth gwerth dros £227 miliwn dros y tair blynedd ariannol nesaf i gefnogi gwytnwch yn yr economi wledig.
Thank you, Minister. Andrew Bailey, the Governor of the Bank of England, has warned of—I can never say this—
Diolch yn fawr, Weinidog. Mae Andrew Bailey, Llywodraethwr Banc Lloegr, wedi rhybuddio am gynnydd—nid wyf byth yn gallu dweud hyn—
Apocalyptic.
Apocalyptaidd.
I can never say that word. Yes—global food price rises. In fact, prices are rising at the fastest rate in 30 years. I don't think that the Governor is entirely right that we are helpless in the face of surging inflation. There are steps that we can take here to try and mitigate some of the inflation on the cost of food. We could ramp up food productivity here in Wales. David Edwards, NFU Cymru county chairman for Monmouthshire, wants to see the Welsh Government recognise that the continued supply of affordable, high-quality, domestically produced food is a strategic national priority. Now, on 11 March, I asked if you would support Welsh arable farmers to plough any land set aside, given the impact of the war in Ukraine on grain, and you responded the same month stating,
'we currently have no plans to support Welsh arable farmers to plough land set aside under the Glastir scheme'.
Will you consider that request again, Minister, so that farmers could be asked to plough this land that's set aside so that we can then boost domestically produced food here in Wales? Diolch.
Ni allaf byth ddweud y gair hwnnw. Ie—am gynnydd ym mhrisiau bwyd yn fyd-eang. Yn wir, mae prisiau'n codi'n gyflymach nag y gwnaethant ers 30 mlynedd. Nid wyf yn credu bod y Llywodraethwr yn gwbl gywir ein bod yn ddiymadferth yn wyneb chwyddiant cynyddol. Mae yna gamau y gallwn eu cymryd yma i geisio lliniaru rhywfaint ar chwyddiant yng nghostau bwyd. Gallem gynyddu cynhyrchiant bwyd yma yng Nghymru. Mae David Edwards, cadeirydd sirol NFU Cymru ar gyfer sir Fynwy, am weld Llywodraeth Cymru yn cydnabod bod y cyflenwad parhaus o fwyd fforddiadwy o ansawdd uchel a gynhyrchir yn y wlad hon yn flaenoriaeth genedlaethol strategol. Nawr, ar 11 Mawrth, gofynnais a fyddech yn cefnogi ffermwyr âr Cymru i aredig unrhyw dir a neilltuwyd, o ystyried effaith y rhyfel yn Wcráin ar rawn, ac fe wnaethoch chi ymateb yn yr un mis gan ddatgan,
'nid oes gennym unrhyw gynlluniau ar hyn o bryd i gefnogi ffermwyr âr Cymru i aredig tir a neilltuwyd o dan gynllun Glastir'.
A wnewch chi ystyried y cais hwnnw eto, Weinidog, er mwyn gallu gofyn i ffermwyr aredig y tir hwn a neilltuwyd inni allu hybu bwyd a gynhyrchir yn ddomestig yma yng Nghymru? Diolch.
I'm not as optimistic as Janet Finch-Saunders is, unfortunately, that the Governor of the Bank of England isn't correct. Unfortunately, all the evidence we're seeing is of a significant increase, and even UK Government Ministers, I'm afraid, shrug their shoulders when you talk about rising food prices, and they just seem to think that that is what's going to happen.
I mentioned the £227 million that we've announced for the next three years to support our agricultural sector, and there are several windows already open. There was another window opened this week and, over the next couple of months, that will take us up to nine different grants and schemes. Maybe as part of those we can look at what we can do. There's certainly a specific window that's already open around horticulture, for instance.
Yn anffodus, nid wyf mor optimistaidd â Janet Finch-Saunders nad yw Llywodraethwr Banc Lloegr yn gywir. Yn anffodus, mae'r holl dystiolaeth a welwn yn dynodi cynnydd sylweddol, ac mae arnaf ofn fod hyd yn oed Gweinidogion Llywodraeth y DU yn codi eu hysgwyddau pan soniwch am brisiau bwyd cynyddol, ac ymddengys eu bod yn meddwl mai dyna sy'n mynd i ddigwydd.
Soniais am y £227 miliwn a gyhoeddwyd gennym ar gyfer y tair blynedd nesaf i gefnogi ein sector amaethyddol, ac mae sawl cyfnod cyflwyno ceisiadau eisoes ar agor. Agorwyd cyfnod arall ar gyfer cyflwyno ceisiadau yr wythnos hon a dros yr ychydig fisoedd nesaf, bydd hynny'n golygu bod gennym naw grant a chynllun gwahanol yn weithredol. Yn rhan o'r rheini, efallai y gallwn edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud. Yn sicr, mae yna gyfnod penodol ar gyfer cyflwyno ceisiadau eisoes ar agor mewn perthynas â garddwriaeth, er enghraifft.
9. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am argaeledd gwrtaith amaethyddol yng Nghymru? OQ58083
9. Will the Minister make a statement on the availability of agricultural fertiliser in Wales? OQ58083
The Welsh Government closely monitors the availability and cost of all agricultural inputs through the UK agriculture market monitoring group and the UK fertiliser taskforce. Current analysis indicates there are no fertiliser supply issues in Wales, however, volatility of gas prices may lead to further price fluctuations.
Mae Llywodraeth Cymru yn monitro argaeledd a chost yr holl fewnbynnau amaethyddol yn fanwl drwy grŵp monitro marchnad amaethyddol y DU a thasglu gwrtaith y DU. Mae'r dadansoddiad presennol yn dangos nad oes unrhyw broblemau gyda'r cyflenwad gwrtaith yng Nghymru, ond gall anwadalrwydd prisiau nwy arwain at amrywiadau pellach yn y prisiau.
Thank you, Minister, and thank you, Llywydd. I'd just like to remind Members of my interest as a farmer, as stated in my interests, albeit I don't actually use fertiliser.
As we've heard, Llywydd, the agricultural sector—and we've heard it several times today—is facing an uncertain period. For example, there are a number of concerns around the current and future availability and cost of fertiliser, which is fundamental to so many businesses and key to our food security. It is expected that new season fertiliser prices will start to become more clear as the year progresses, with producers needing to buy fertiliser in preparation for next year's growing season. However, concerns have been raised by the farming unions and many producers that current uncertainties in the market may encourage farmers to hold back in buying fertiliser until next year. This would create further challenges, as there is a risk of there not being enough supply capacity to meet future demand pressures. Minister, I was pleased to hear that you are talking to the UK Government, but what conversations are you having with producers and the fertiliser industry to help the sector to continue to be able to afford fertiliser products during a difficult time? Perhaps there is another string to the two Fs in the manner of additional support. How is the Government monitoring supply and demand to ensure that any future uncertainty can be addressed in a timely manner?
Diolch, Weinidog, a diolch, Lywydd. Hoffwn atgoffa'r Aelodau o fy muddiant fel ffermwr, fel y nodwyd yn fy nghofnod buddiannau, er nad wyf yn defnyddio gwrtaith mewn gwirionedd.
Fel y clywsom, Lywydd, mae'r sector amaethyddol—ac rydym wedi'i glywed droeon heddiw—yn wynebu cyfnod ansicr. Er enghraifft, ceir nifer o bryderon ynghylch argaeledd a chost gwrtaith ar hyn o bryd ac yn y dyfodol, sy'n ystyriaeth hanfodol i gynifer o fusnesau ac sy'n allweddol i'n diogeledd bwyd. Disgwylir y bydd prisiau gwrtaith tymor newydd yn dechrau dod yn fwy clir wrth i'r flwyddyn fynd rhagddi, gyda chynhyrchwyr angen prynu gwrtaith i baratoi ar gyfer tymor tyfu y flwyddyn nesaf. Fodd bynnag, mae undebau'r ffermwyr a llawer o gynhyrchwyr wedi mynegi pryderon y gallai'r ansicrwydd presennol yn y farchnad annog ffermwyr i ymatal rhag prynu gwrtaith tan y flwyddyn nesaf. Byddai hyn yn creu heriau pellach, gan fod perygl na fydd digon o gapasiti cyflenwi i ateb pwysau'r galw yn y dyfodol. Weinidog, roeddwn yn falch o glywed eich bod yn siarad â Llywodraeth y DU, ond pa sgyrsiau yr ydych yn eu cael gyda chynhyrchwyr a'r diwydiant gwrtaith i helpu'r sector i barhau i allu fforddio cynnyrch gwrtaith ar adeg anodd? Efallai fod elfen arall yn berthnasol o ran y modd y caiff cymorth ychwanegol ei roi. Sut y mae'r Llywodraeth yn monitro cyflenwad a galw i sicrhau y gellir mynd i'r afael ag unrhyw ansicrwydd yn y dyfodol mewn modd amserol?
Thank you. We do certainly recognise what an uncertain period this is, for a variety of reasons, for the agricultural sector as a whole, and I mentioned that my officials attend the agricultural market monitoring group, and that is where, obviously, we do monitor very closely what is going on in our sector here in Wales. I met a farmer—I can't remember if it was in the Chamber or in a committee where I discussed this—who had bought a supply of fertiliser in February, and when I saw him, which was only about three weeks later, it had increased threefold in price, and he said to me, 'I don't know whether to spread it or sell it'. I think he was joking, but I absolutely understood the concerns he had about the price.
I think this is, obviously, a long-term issue. It is really important we do continue to talk to our stakeholders. I mentioned I speak to stakeholders regularly. One other stakeholder I spoke to was the banks, because I thought it was really important to assess where they were, and the impact of the war, obviously, on agricultural businesses is something that they're obviously going to have to deal with. So, we will continue to support the industry. We're thinking—. Well, we're not thinking; we are going to set up a hub so that we can signpost people much quicker than we are doing to give them advice and guidance on how best to react to these very high input costs we're seeing.
Diolch. Rydym yn sicr yn cydnabod ansicrwydd y cyfnod hwn am amryw o resymau i'r sector amaethyddol yn ei gyfanrwydd, a soniais fod fy swyddogion yn mynychu grŵp monitro'r farchnad amaethyddol, a dyna lle rydym yn monitro'n agos iawn yr hyn sy'n digwydd yn ein sector ni yma yng Nghymru wrth gwrs. Cyfarfûm â ffermwr—ni allaf gofio ai yn y Siambr neu mewn pwyllgor lle y trafodais hyn—a oedd wedi prynu cyflenwad o wrtaith ym mis Chwefror, a phan welais ef oddeutu tair wythnos yn ddiweddarach, roedd y gwrtaith wedi codi dair gwaith yn ei bris, a dywedodd wrthyf, 'Nid wyf yn gwybod a ddylwn ei wasgaru neu ei werthu'. Rwy'n credu ei fod yn tynnu coes, ond roeddwn yn deall yn llwyr y pryderon a oedd ganddo am y pris.
Credaf fod hwn yn fater hirdymor wrth gwrs. Mae'n bwysig iawn ein bod yn parhau i siarad â'n rhanddeiliaid. Soniais fy mod yn siarad â rhanddeiliaid yn rheolaidd. Un rhanddeiliad arall y siaradais ag ef oedd y banciau, oherwydd roeddwn yn meddwl ei bod yn bwysig iawn asesu eu safbwyntiau, ac mae effaith y rhyfel ar fusnesau amaethyddol yn rhywbeth y bydd yn rhaid iddynt fynd i'r afael ag ef wrth gwrs. Felly, byddwn yn parhau i gefnogi'r diwydiant. Rydym yn meddwl—. Wel, nid ydym yn meddwl, rydym yn mynd i sefydlu hyb er mwyn inni allu cyfeirio pobl yn llawer cyflymach nag a wnawn yn awr at gyngor ac arweiniad ar y ffordd orau o ymateb i'r costau mewnbwn uchel iawn a welwn.
10. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r diwydiant amaethyddol yn sir Drefaldwyn? OQ58088
10. How is the Welsh Government supporting the agricultural industry in Montgomeryshire? OQ58088
Thank you. Over the past year, we've supported the agricultural industry in the Powys region by providing farmers with over £63 million of basic payment scheme payments. Our Farming Connect service continues to provide crucial support and advice to hundreds of businesses in the area.
Diolch. Dros y flwyddyn ddiwethaf, rydym wedi cefnogi’r diwydiant amaethyddol yn rhanbarth Powys drwy roi dros £63 miliwn o daliadau cynllun y taliad sylfaenol i ffermwyr. Mae ein gwasanaeth Cyswllt Ffermio yn parhau i ddarparu cymorth a chyngor hollbwysig i gannoedd o fusnesau yn yr ardal.
Thank you for your answer, Minister. Of course, what farmers in my constituency need, and in fact across the whole of Wales, is clear direction in Government policy. The agricultural Bill was supposed to have been brought forward in the spring of this year; that of course slipped and didn't happen. Can you, Minister, provide an explanation of why the Bill has slipped, when you now intend to bring the Bill forward, and also any wider issues in terms of supporting the agricultural industry and your direction from Government?
Diolch ichi am eich ateb, Weinidog. Wrth gwrs, yr hyn sydd ei angen ar ffermwyr yn fy etholaeth i, ac ar draws Cymru gyfan mewn gwirionedd, yw cyfeiriad clir ym mholisi’r Llywodraeth. Roedd y Bil amaethyddol i fod i gael ei gyflwyno yn y gwanwyn eleni, ond ni ddigwyddodd hynny wrth gwrs. Weinidog, a wnewch chi egluro pam nad yw’r Bil wedi cael ei gyflwyno eto, pryd y bwriadwch gyflwyno’r Bil bellach, a hefyd unrhyw faterion ehangach mewn perthynas â chefnogi’r diwydiant amaethyddol a chyfeiriad y Llywodraeth?
Well, I think we've had a lot of questions around agriculture today, so I think I've set out very clearly the support that we have in place. I go back to what I was saying about why Conservatives don't understand government. So, I'm asked by other Members of your group, 'Can we perhaps look at the agricultural Bill?'—Andrew R.T. Davies is one who has asked me several times could we pause the Bill to have a look at the impact of the Ukraine war, at the impact of the trade agreements. So, we do that and we're criticised. I think what is really important is that we get the sustainable farming scheme out as quickly as possible. I think it's really important that we have that scheme ready ahead of the summer shows so that we can have engagement, because ultimately I think more people will be interested in the scheme than they will in the Bill. So, it's really important that we have the scheme out. I've been working very closely with Plaid Cymru, as part of the co-operation agreement, around the sustainable farming scheme, and I can assure everyone that that will be ready ahead of the summer shows so that we can have that engagement. The agricultural Bill, I hope, will be introduced in September.
Wel, credaf ein bod wedi cael llawer o gwestiynau ynglŷn ag amaethyddiaeth heddiw, felly rwy’n credu fy mod wedi nodi’r gefnogaeth sydd gennym ar waith yn glir iawn. Dychwelaf at yr hyn roeddwn yn ei ddweud ynglŷn â pham nad yw’r Ceidwadwyr yn deall llywodraeth. Felly, mae Aelodau eraill o'ch grŵp wedi gofyn i mi, 'A gawn ni edrych ar y Bil amaethyddiaeth'—mae Andrew R.T. Davies yn un sydd wedi gofyn i mi sawl gwaith am gael oedi’r Bil i gael golwg ar effaith rhyfel Wcráin, ac effaith y cytundebau masnach. Felly, rydym yn gwneud hynny ac yn cael ein beirniadu. Rwy’n meddwl mai’r hyn sy’n wirioneddol bwysig yw ein bod yn cyflwyno’r cynllun ffermio cynaliadwy cyn gynted â phosibl. Rwy’n meddwl ei bod yn bwysig iawn fod gennym y cynllun hwnnw’n barod cyn sioeau’r haf fel y gallwn ymgysylltu, oherwydd yn y pen draw rwy’n meddwl y bydd gan fwy o bobl ddiddordeb yn y cynllun nag a fydd ganddynt yn y Bil. Felly, mae'n bwysig iawn inni gyflwyno’r cynllun. Rwyf wedi bod yn gweithio’n agos iawn gyda Phlaid Cymru, fel rhan o’r cytundeb cydweithio, ar y cynllun ffermio cynaliadwy, a gallaf sicrhau pawb y bydd hwnnw’n barod cyn sioeau’r haf fel y gallwn gael yr ymgysylltiad hwnnw. Bydd y Bil amaethyddiaeth, rwy’n gobeithio, yn cael ei gyflwyno ym mis Medi.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiwn amserol, ac mae'r cwestiwn i'w ateb gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol ac i'w ofyn gan Tom Giffard.
The next item, therefore, is the topical question, and this question is to be answered by the Minister for Finance and Local Government, and is to be asked by Tom Giffard.
1. A wnaiff y Gweinidog amlinellu cynlluniau Llywodraeth Cymru i gynyddu dosbarthiad llety hunanarlwyo at ddibenion treth leol? TQ630
1. Will the Minister outline the Welsh Government's plans to increase the classification of self-catering accommodation for local tax purposes? TQ630
On 24 May, I laid the legislation required to change the self-catering thresholds. This followed my announcement on 2 March and a technical consultation. The legislation will come into force on 14 June, but will have practical effect from 1 April 2023.
Ar 24 Mai, nodais y ddeddfwriaeth sy’n ofynnol i newid y trothwyon hunanddarpar. Roedd hyn yn dilyn fy nghyhoeddiad ar 2 Mawrth ac ymgynghoriad technegol. Bydd y ddeddfwriaeth yn dod i rym ar 14 Mehefin, ond bydd iddi rym ymarferol o 1 Ebrill 2023 ymlaen.
I thank the Minister for the answer. Can I just start by saying how disappointing it is that such a significant change was announced by Welsh Government in a written statement, and it has instead had to take a topical question to drag you here to the floor of the Senedd to explain—
Diolch i’r Gweinidog am yr ateb. A gaf fi ddechrau drwy ddweud pa mor siomedig yw gweld newid mor sylweddol yn cael ei gyhoeddi gan Lywodraeth Cymru mewn datganiad ysgrifenedig, a’i bod wedi cymryd cwestiwn amserol i’ch llusgo chi yma i lawr y Senedd i egluro’r—
I answered a question on this in questions this afternoon. We debated it a couple of weeks ago. Come on.
Atebais gwestiwn ar hyn yn ystod y cwestiynau y prynhawn yma. Buom yn ei drafod ychydig wythnosau yn ôl. Dewch.
—these changes instead? As my colleague Peter Fox said earlier, this change has sent shock waves through the self-catering holiday industry in Wales. I don't know how to put it any clearer than this, Minister: businesses across Wales will have to close as a result of these changes. The sector itself was even open to changing the criteria. They asked you to raise the threshold to 105 qualifying days, up from the current 70, but they've been ignored in favour of this target, which most operators say they simply won't reach. But perhaps the most stark message within your written statement is where you said:
'There is limited evidence available in relation to some of these considerations'.
Minister, you were sent mountains of evidence from relevant bodies, groups and businesses. Here is the submission from the Wales Tourism Alliance alone—over 1,500 replies right there. And in that consultation, less than 1 per cent of the total respondents actually agreed with the Welsh Government's plan to increase the threshold to 182 days. Minister, what's the point in a consultation if you're not going to listen to it? These are your constituents and mine, and they live in places like the Gower peninsula, and they've totally been ignored in favour of a back-room deal with your coalition partners in Plaid Cymru.
And even in your own statement, you say, quote,
'I recognise that the stronger criteria may be challenging for some operators to meet.'
End quote. But you go on to offer absolutely no solutions at all as to how they can overcome the challenges. I can only therefore assume, Minister, you're content for those businesses to shut their doors for good. And as they shut those doors, I think one of your Government Ministers said it best when he said,
'we don't really know what we're doing on the economy.'
So, Minister, will you please reconsider this ridiculous decision that will close businesses up and down the country, and instead consider backing, rather than taxing, these businesses?
—newidiadau hyn? Fel y dywedodd fy nghyd-Aelod, Peter Fox, yn gynharach, mae’r newid hwn wedi bod yn ysgytwad i’r diwydiant gwyliau hunanddarpar yng Nghymru. Nid wyf yn gwybod sut y gallaf fod yn gliriach na hyn, Weinidog: bydd yn rhaid i fusnesau ledled Cymru gau o ganlyniad i’r newidiadau hyn. Roedd y sector ei hun hyd yn oed yn agored i newid y meini prawf. Fe wnaethant ofyn i chi godi’r trothwy i 105 o ddiwrnodau cymwys, cynnydd o’r 70 presennol, ond cawsant eu hanwybyddu o blaid y targed hwn, y mae’r rhan fwyaf o weithredwyr yn dweud na fyddant yn ei gyrraedd. Ond efallai mai’r neges fwyaf llwm yn eich datganiad ysgrifenedig yw lle y dywedoch chi:
'Prin yw’r dystiolaeth sydd ar gael mewn perthynas â rhai o’r ystyriaethau hyn'.
Weinidog, anfonwyd mynyddoedd o dystiolaeth atoch gan gyrff, grwpiau a busnesau perthnasol. Dyma gyflwyniad Cynghrair Twristiaeth Cymru yn unig—dros 1,500 o atebion yn y fan honno. Ac yn yr ymgynghoriad hwnnw, roedd llai nag 1 y cant o gyfanswm yr ymatebwyr mewn gwirionedd yn cytuno â chynllun Llywodraeth Cymru i godi'r trothwy i 182 diwrnod. Weinidog, beth yw’r pwynt cael ymgynghoriad os nad ydych am wrando arno? Ein hetholwyr chi a minnau yw’r rhain, ac maent yn byw mewn lleoedd fel penrhyn Gŵyr, ac maent wedi cael eu hanwybyddu’n llwyr o blaid bargen ystafell gefn gyda’ch partneriaid clymblaid ym Mhlaid Cymru.
A hyd yn oed yn eich datganiad eich hun, rydych yn dweud,
‘Rwy’n cydnabod y gallai’r meini prawf cryfach fod yn heriol i rai gweithredwyr eu bodloni.’
Ond nid ydych yn cynnig unrhyw atebion o gwbl ynglŷn â sut y gallant oresgyn yr heriau. Ni allaf ond tybio felly, Weinidog, eich bod yn fodlon i'r busnesau hynny gau eu drysau am byth. Ac wrth iddynt gau’r drysau hynny, rwy’n meddwl mai un o Weinidogion eich Llywodraeth a ddywedodd y peth orau pan ddywedodd,
‘nid ydym yn gwybod yn iawn beth rydym yn ei wneud ar yr economi.’
Felly, Weinidog, os gwelwch yn dda a wnewch chi ailystyried y penderfyniad gwarthus hwn a fydd yn cau busnesau ar hyd a lled y wlad, ac yn hytrach, a wnewch chi ystyried cefnogi, yn hytrach na threthu, y busnesau hyn?
Before the Minister answers the question, let me just be clear: she did not need to be dragged to the Chamber; she is a most co-operative Minister in agreeing to answer the topical question once I'd decided that it could be asked. So, no dragging was necessary.
Cyn i’r Gweinidog ateb y cwestiwn, gadewch i mi fod yn glir: nid oedd angen iddi gael ei llusgo i’r Siambr; mae'n Weinidog sy'n cydweithredu'n dda drwy gytuno i ateb y cwestiwn amserol wedi i mi benderfynu y gellid ei ofyn. Felly, nid oedd angen unrhyw lusgo.
Well, I am perplexed as to why anyone would be surprised by the announcement that has been made, given the fact that, by your own reckoning, there has been huge engagement: 1,500 responses provided to us by the Wales Tourism Alliance, which we obviously were grateful to receive; 1,000 responses to our original consultation; and 500 responses to our technical consultation. So, how anybody can be surprised and have not anticipated a decision on this, I just don't understand. We've tried very hard to be as inclusive as we can in the development of these particular issues.
It is the case that these changes are intended to ensure that self-catering businesses are making a fair contribution to the local economy. Now, who could object to that apart from, perhaps, the Welsh Conservatives? Where a property is let out on a commercial basis for 182 days or more, I think that it is fair to recognise that that business will be making a contribution to the local economy. It will be generating income and it will be creating jobs, and we do know that there will be plenty of businesses that are able to meet that threshold. For those who can't, obviously, there are options available to them—I'm surprised I have to spell them out. Changing the business model might be one, or providing that property as a long-term let, as a rental property for a local individual or family, might be another option for them to consider.
So, there are choices, and also there's time. I made this original announcement back on 2 March. We had the opportunity to debate it in a Welsh Conservative debate on tourism quite recently. And also the changes won't come into force until 1 April 2023. So, there has been time to consider how businesses will adapt and respond to the changes. But this is part of our work that we are doing in partnership with Plaid Cymru, and it is part of our three-pronged approach to dealing with what is a genuine issue of second home properties in communities across Wales.
Wel, mae’n peri dryswch i mi pam y byddai unrhyw un yn synnu at y cyhoeddiad sydd wedi’i wneud, o ystyried, fel y dywedoch chi, fod ymgysylltu enfawr wedi bod: cafwyd 1,500 o ymatebion gan Gynghrair Twristiaeth Cymru, ac roeddem yn amlwg yn ddiolchgar amdanynt; 1,000 o ymatebion i’n hymgynghoriad gwreiddiol, a 500 o ymatebion i’n hymgynghoriad technegol. Felly, nid wyf yn deall sut y gall unrhyw un synnu a methu rhagweld penderfyniad ar hyn. Fe wnaethom ymdrechu'n galed iawn i fod mor gynhwysol ag y gallem wrth ddatblygu'r materion penodol hyn.
Mae’n wir mai bwriad y newidiadau hyn yw sicrhau bod busnesau hunanddarpar yn gwneud cyfraniad teg i’r economi leol. Nawr, pwy allai wrthwynebu hynny ar wahân, efallai, i'r Ceidwadwyr Cymreig? Lle y caiff eiddo ei osod ar sail fasnachol am 182 diwrnod neu fwy, credaf ei bod yn deg cydnabod y bydd y busnes hwnnw'n cyfrannu at yr economi leol. Bydd yn cynhyrchu incwm a bydd yn creu swyddi, ac rydym yn gwybod y bydd digon o fusnesau yn gallu cyrraedd y trothwy hwnnw. I'r rhai na allant, mae opsiynau ar gael iddynt, yn amlwg—rwy’n synnu bod yn rhaid imi eu nodi. Gallai newid y model busnes fod yn un opsiwn, neu gallai gosod yr eiddo ar sail hirdymor, fel eiddo rhent ar gyfer unigolyn neu deulu lleol, fod yn opsiwn arall iddynt ei ystyried.
Felly, mae yna ddewisiadau, a hefyd mae yna amser. Gwneuthum y cyhoeddiad gwreiddiol hwn ar 2 Mawrth. Cawsom gyfle i’w drafod mewn dadl gan y Ceidwadwyr Cymreig ar dwristiaeth yn weddol ddiweddar. A hefyd ni fydd y newidiadau’n dod i rym tan 1 Ebrill 2023. Felly, mae amser wedi bod i ystyried sut y bydd busnesau’n addasu ac yn ymateb i’r newidiadau. Ond mae hyn yn rhan o’r gwaith a wnawn mewn partneriaeth â Phlaid Cymru, ac mae’n rhan o’n dull triphlyg o ymdrin â phroblem wirioneddol ail gartrefi mewn cymunedau ledled Cymru.
Thank you to my colleague Tom Giffard for submitting a really important question this afternoon. And it is disappointing, as Tom Giffard mentioned, that this did come through a written statement and not through a proper statement here in the Chamber. As you'll be aware, Minister—. You talk about the visitor economy providing a proper contribution; you will know full well it employs around 140,000 people in this country, contributing over £6 billion to the economy here. We're talking about a contribution to Wales that's putting bread on the tables of over 140,000 people and putting roofs over their heads as well. These are the people who have huge concerns about the proposals that you've outlined here.
In terms of providing the evidence that Tom Giffard mentioned, I chaired the cross-party group on tourism on 30 March, and officials from Government asked whether the attendees there could provide perhaps between 10 and 20 case studies to describe the impact of these proposals. Within four days—within four days—there'd been 400 case studies submitted, outlining their concerns—going from a 10 to 20 request to, within four days, 400 case studies submitted, showing the level of concern. And in the words of the Wales Tourism Alliance, UKHospitality Cymru and the Professional Association of Self-Caterers UK themselves, they've said in their report that they submitted to you: 'Our evidence shows that many micro locally-run family businesses will simply shut down.'
So, in light of this, Minister, why is it that you and the Minister for Economy are ignoring the views of this very important sector, and how can you pursue your proposed changes when these very serious concerns have been outlined to you?
Diolch i fy nghyd-Aelod, Tom Giffard, am gyflwyno cwestiwn pwysig iawn y prynhawn yma. Ac mae'n siomedig, fel y soniodd Tom Giffard, fod hyn wedi'i gyflwyno ar ffurf datganiad ysgrifenedig yn hytrach na datganiad priodol yma yn y Siambr. Fel y gwyddoch, Weinidog—. Rydych yn sôn bod yr economi ymwelwyr yn gwneud cyfraniad priodol; fe fyddwch yn gwybod yn iawn ei fod yn cyflogi tua 140,000 o bobl yn y wlad hon, gan gyfrannu dros £6 biliwn i'r economi yma. Rydym yn sôn am gyfraniad i Gymru sy'n rhoi bwyd ar fyrddau dros 140,000 o bobl ac yn rhoi toeau dros eu pennau hefyd. Dyma'r bobl sydd â phryderon mawr am y cynigion a amlinellwyd gennych yma.
O ran darparu'r dystiolaeth y soniodd Tom Giffard amdani, cadeiriais y grŵp trawsbleidiol ar dwristiaeth ar 30 Mawrth, a gofynnodd swyddogion o'r Llywodraeth i'r rhai a oedd yn bresennol ddarparu rhwng 10 ac 20 o astudiaethau achos i ddisgrifio effaith y cynigion hyn. O fewn pedwar diwrnod—o fewn pedwar diwrnod—cyflwynwyd 400 o astudiaethau achos, yn amlinellu eu pryderon—gan fynd o gais am 10 i 20, o fewn pedwar diwrnod, i gyflwyno 400 o astudiaethau achos, sy'n dangos lefel y pryder. Ac yng ngeiriau Cynghrair Twristiaeth Cymru, UKHospitality Cymru a Chymdeithas Broffesiynol Hunanddarparwyr y DU eu hunain, yn yr adroddiad y maent wedi'i gyflwyno i chi: 'Mae ein tystiolaeth yn dangos y bydd llawer o ficrofusnesau teuluol bach lleol yn cau.'
Felly, yng ngoleuni hyn, Weinidog, pam eich bod chi a Gweinidog yr Economi yn anwybyddu barn y sector hynod bwysig hwn, a sut y gallwch fwrw ymlaen â'ch newidiadau arfaethedig pan fo'r pryderon difrifol iawn hyn wedi'u disgrifio i chi?
So, we've been very clear to look at what evidence is available, and it is correct that there isn't a vast amount of evidence available beyond that which was was received through the consultation and that which, additionally, was provided by the Wales Tourism Alliance. But I think one of the places where we can look for reliable evidence is the Wales tourism accommodation occupancy survey, and that does demonstrate that, over three years prior to the coronavirus pandemic, self-catering properties in Wales consistently exceeded 50 per cent occupancy on average. So, the average self-catering property will not have a problem meeting the thresholds that we are setting out.
And I just think it is fair that businesses make a contribution to the communities in which they are located, and I'm surprised that the Welsh Conservatives would object to that. I've already indicated that I'm willing to look at exemptions in respect of those properties that have planning issues attached to them. So, that's something that officials are exploring at the moment. But this really is just about ensuring that property owners make a fair contribution to the communities and trying to reduce the number of underused properties that we have in Wales, when there is such pressure on our housing market.
Rydym wedi bod yn glir iawn ac wedi edrych ar y dystiolaeth sydd ar gael, ac mae'n wir nad oes llawer iawn o dystiolaeth ar gael y tu hwnt i'r hyn a gafwyd drwy'r ymgynghoriad a'r hyn a ddarparwyd yn ogystal gan Gynghrair Twristiaeth Cymru. Ond rwy'n credu mai un o'r mannau lle y gallwn edrych am dystiolaeth ddibynadwy yw arolwg defnydd llety twristiaeth Cymru, ac mae hwnnw'n dangos, dros y dair blynedd cyn y pandemig coronafeirws, fod defnydd o eiddo hunanddarpar yng Nghymru yn gyson yn fwy na 50 y cant ar gyfartaledd. Felly, ni fydd yr eiddo hunanddarpar cyfartalog yn cael trafferth bodloni'r trothwyon a nodwyd gennym.
Ac rwy'n credu ei bod yn deg fod busnesau'n gwneud cyfraniad i'r cymunedau y maent wedi'u lleoli ynddynt, ac rwy'n synnu y byddai'r Ceidwadwyr Cymreig yn gwrthwynebu hynny. Rwyf eisoes wedi nodi fy mod yn barod i edrych ar eithriadau mewn perthynas ag eiddo sydd â materion cynllunio ynghlwm wrtho. Felly, mae hynny'n rhywbeth y mae swyddogion yn ei archwilio ar hyn o bryd. Ond mewn gwirionedd mae hyn yn ymwneud â sicrhau bod perchnogion eiddo yn gwneud cyfraniad teg i'r cymunedau a cheisio lleihau nifer yr eiddo a danddefnyddir yng Nghymru, pan fo cymaint o bwysau ar ein marchnad dai.
Minister, you heard my question to the First Minister yesterday. I don't want to go into the length of discussion on that issue again, but I would like to know, on that particular example, how you would advise a business that has perhaps diversified, a farming business that has brought forward holiday let accommodation, and they cannot be used as second homes, they've got planning permission not for dwellings but only for accommodation use? And also, a lot of businesses across Wales do not live in an area of Wales where they can attract holiday lets for over six months of the year. It's just not possible. The market does not demand a tourist attraction for those particular six months of the year. Surely, Minister, you can understand this is an unintended consequence of this regulation that you've brought forward. How would you—? What would you offer as a solution to those particular businesses that are in that particular situation?
Weinidog, clywsoch fy nghwestiwn i'r Prif Weinidog ddoe. Nid wyf am drafod y mater hwnnw'n fanwl eto, ond hoffwn wybod, ar yr enghraifft benodol honno, sut y byddech yn cynghori busnes sydd wedi arallgyfeirio efallai, busnes ffermio sydd wedi cyflwyno llety gwyliau na ellir ei ddefnyddio fel ail gartref, a bod ganddynt ganiatâd cynllunio, nid ar gyfer anheddau, ond ar gyfer defnydd llety? A hefyd, ceir llawer o fusnesau ledled Cymru nad ydynt yn byw mewn ardal o Gymru lle y gallant ddenu pobl i aros mewn tai gwyliau am dros chwe mis o'r flwyddyn. Nid yw'n bosibl. Nid yw'r farchnad yn atyniadol i dwristiaid ar gyfer y chwe mis hynny o'r flwyddyn. Weinidog, fe allwch ddeall bod hwn yn ganlyniad anfwriadol i'r rheoliad yr ydych wedi'i gyflwyno. Sut y byddech chi—? Beth fyddech chi'n ei gynnig yn ateb i'r busnesau sydd yn y sefyllfa honno?
So, without knowing all of the details of the business—. You know, I'm not going to provide individual, bespoke advice, but I'll say, for the third time today, that I've already indicated that I will look to make exemptions for those properties that do have planning restrictions attached to them—so, for example, those diversified properties that are only available for let to holiday makers for 10 months of the year. I'll be looking to make an exception in those cases, and I'll provide a further update to colleagues on that as that work progresses. [Interruption.]
Heb wybod holl fanylion y busnes—. Wyddoch chi, nid wyf am ddarparu cyngor unigol, pwrpasol, ond rwyf am ddweud, am y trydydd tro heddiw, fy mod eisoes wedi dweud y byddaf yn ceisio gwneud eithriadau ar gyfer eiddo sydd â chyfyngiadau cynllunio ynghlwm wrthynt—felly, er enghraifft, eiddo wedi'i ddargyfeirio sydd ond ar gael i'w osod i bobl ar wyliau am 10 mis o'r flwyddyn. Byddaf yn ceisio gwneud eithriadau yn yr achosion hynny, a byddaf yn rhoi diweddariad pellach i fy nghyd-Aelodau ar hynny wrth i'r gwaith hwnnw fynd rhagddo. [Torri ar draws.]
Do you want a question? Mabon ap Gwynfor.
A ydych chi eisiau gofyn cwestiwn? Mabon ap Gwynfor.
Diolch yn fawr iawn. Sori—roeddwn i wedi rhoi cais munud olaf i gymryd rhan, ac yn ddiolchgar iawn am eich parodrwydd chi i fi gyfrannu. Diolch am y cwestiwn, wrth gwrs.
Wrth gwrs, mae rhywun yn croesawu unrhyw gamau mae'r Llywodraeth yn eu cymryd er mwyn mynd i'r afael â'r argyfwng tai yma ac yn croesawu'r hyn rydych chi wedi dweud rŵan, sef eich bod chi yn edrych ar eithriadau ar gyfer adeiladau sydd efo amodau penodol arnyn nhw. Hwyrach, mi fuasai fo'n dda clywed ychydig o ymhelaethu ar hynny, achos mae hynny'n amlwg yn bryder, ond dwi yn clywed yr hyn mae'r meinciau acw yn dweud, eu bod nhw'n pryderi bod y sector yn mynd i gael ei niweidio. Onid ydych chi, Gweinidog, yn cytuno efo fi mai'r her fwyaf i'r sector yma mewn gwirionedd ydy nid y rheoliadau yma ond y twf anferthol rydyn ni wedi ei weld mewn Airbnb, Vrbo, a'r platfforms yma sydd yn boddi'r sector efo nifer fawr o dai ac argaeledd tai, sydd yn golygu bod y busnesau cynhenid yma sydd eisiau llwyddo yn ei chael hi'n anodd, oherwydd bod gormod o dai fath â Airbnb yno, a bod y rheoliadau rydych chi'n edrych arnyn nhw er mwyn rheoleiddio Airbnb yn mynd i helpu i'r perwyl hwnnw? Mae hyn yn mynd i helpu i chwynnu allan y perchnogion yna sydd ddim o ddifrif ac sydd eisiau gwneud pres ar gefn ein cymunedau ni.
Hefyd, jest i ddweud fy mod i'n ymwybodol o enghraifft yn fy etholaeth i lle mae perchnogion tai, llety gwyliau, wedi penderfynu trosi'r math yna o dai i fod i denantiaid lleol. Ydych chi'n croesawu'r math yna o ddatblygiad hefyd?
Thank you very much. Sorry—I did put in a last-minute request to participate and I'm very thankful for you allowing me to contribute. Thank you for the question, of course.
Of course, one welcomes any steps that the Government can take in order to tackle the housing crisis, and I welcome what you've just said, namely that you are looking at exemptions for buildings with particular conditions placed upon them. It would be good to hear a little more on that, because that clearly is a concern, but I do hear what the benches at the other end of the Chamber say, that they are concerned that the sector will be damaged. But wouldn't you as a Minister agree with me that the greatest challenge for this sector in reality is not these regulations but the huge growth that we have seen in Airbnb, Vrbo and these other platforms, which are suffocating the sector with very many homes and availability of rooms, which means that those indigenous businesses who want to succeed are having difficulties, because there are too many homes such as Airbnb available, and that the regulations that you're looking at to regulate Airbnb are going to help to that end? This will also help to weed out those owners who aren't serious and are seeking to make money on the back of our communities.
Also, just to say that I am aware of an example in my constituency where owners of holiday accommodation have decided to convert that accommodation to be for local tenants. Would you welcome that kind of development too?
I'm grateful for those points, and, absolutely, that is a real option available to property owners in respect of providing a home to a local resident and also that secure income that will come to them as a result of making that choice, so that's a positive choice that property owners are able to make in all parts of Wales, and it's good to hear of those examples.
Yes, I agree that there are some real challenges facing the industry, and certainly the competition from those kinds of very short term lets, the Airbnbs and so on, is part of the mix in terms of the competition that these businesses are facing.
And I do think that the register that my colleague the Minister for Economy is looking at will be helpful in terms of ensuring that we do have a quality offer for our tourists here in Wales and that we are a place that they'd want to come back to time and time again.
Rwy'n ddiolchgar am y pwyntiau hynny, ac yn sicr, mae hwnnw'n opsiwn gwirioneddol sydd ar gael i berchnogion eiddo mewn perthynas â darparu cartref i breswylydd lleol a hefyd yr incwm diogel a ddaw iddynt o ganlyniad i wneud y penderfyniad hwnnw, felly mae hwnnw'n ddewis cadarnhaol y gall perchnogion eiddo ei wneud ym mhob rhan o Gymru, ac mae'n dda clywed am yr enghreifftiau hynny.
Ydw, rwy'n cytuno bod rhai heriau gwirioneddol yn wynebu'r diwydiant, ac yn sicr mae cystadleuaeth y mathau hynny o lety sydd ar osod am gyfnodau byr iawn, llety Airbnb ac yn y blaen, yn rhan o'r gymysgedd o ran y gystadleuaeth y mae'r busnesau hyn yn ei hwynebu.
A chredaf y bydd y gofrestr y mae fy nghyd-Weinidog, Gweinidog yr Economi, yn edrych arni, yn ddefnyddiol er mwyn sicrhau bod gennym gynnig o safon i'n twristiaid yma yng Nghymru a'n bod yn lleoliad y byddent eisiau dychwelyd iddo dro ar ôl tro.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiadau 90 eiliad. Mae'r datganiad cyntaf gan Jayne Bryant.
The next item, therefore, is the 90-second statements. The first statement is from Jayne Bryant.
This week marks the Commonwealth War Graves Commission's War Graves Week. Their annual awareness week aims to encourage communities to come together and discover the world war heritage on our doorstep. As I speak, local volunteers are active in my own city of Newport, where more than 315 casualties from world war one and world war two are buried across 15 cemeteries, churchyards and chapel yards; the largest site at St Woolos cemetery with 274 graves, the smallest at Bethel Baptist chapel yard and St Mary's Nash, with one grave each. Since this morning, the team, including local resident Andrew Hemmings, has been on the corner of Charles Street and Commercial Street in Newport, speaking to residents about the remarkable men and women of the Commonwealth forces that died in the first and second world wars and are buried in Newport.
The focus of this year's War Graves Week is the Ordinary People, Extraordinary Times project. Alongside the front-line armed forces, we'll be celebrating those with roles that were essential in the war effort, such as healthcare, logistics, infrastructure and communication workers. These events are happening across Wales and the rest of the UK. Behind every war grave, there's a human story that must never be forgotten. This is a chance to bring those stories to life and to remember the sacrifices made by those remarkable men and women.
Yr wythnos hon yw Wythnos Beddau Rhyfel Comisiwn Beddau Rhyfel y Gymanwlad. Nod eu hwythnos ymwybyddiaeth flynyddol yw annog cymunedau i ddod at ei gilydd a darganfod treftadaeth y rhyfel byd sydd ar garreg ein drws. Wrth imi siarad, mae gwirfoddolwyr lleol yn weithgar yn fy ninas i yng Nghasnewydd, lle mae mwy na 315 o'r rhai a syrthiodd yn y rhyfel byd cyntaf a'r ail ryfel byd wedi'u claddu mewn 15 o fynwentydd, mynwentydd eglwys a chapeli, gyda'r safle mwyaf ym mynwent Sant Gwynllyw gyda 274 o feddau, a'r lleiaf ym mynwent capel y Bedyddwyr Bethel, ac Eglwys y Santes Fair, Tre'ronnen, gydag un bedd yr un. Ers y bore yma, mae'r tîm, gan gynnwys y preswylydd lleol, Andrew Hemmings, wedi bod ar gornel Charles Street a Commercial Street yng Nghasnewydd, yn siarad gyda thrigolion am ddynion a menywod rhyfeddol lluoedd y Gymanwlad a fu farw yn y rhyfel byd cyntaf a'r ail ryfel byd ac sydd wedi'u claddu yng Nghasnewydd.
Ffocws yr Wythnos Beddau Rhyfel eleni yw'r prosiect Ordinary People, Extraordinary Times. Ochr yn ochr â'r lluoedd arfog rheng flaen, byddwn yn dathlu'r rheini a oedd â rolau hanfodol yn ystod y rhyfel, megis gweithwyr gofal iechyd, logisteg, seilwaith a chyfathrebu. Mae'r digwyddiadau hyn yn digwydd ledled Cymru a gweddill y DU. Y tu ôl i bob bedd rhyfel, mae yna stori ddynol na ddylid byth ei hanghofio. Mae hwn yn gyfle i ddod â'r straeon hynny'n fyw ac i gofio'r aberth a wnaed gan y dynion a'r menywod rhyfeddol hynny.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
May is brittle bone month. Brittle bone disease is a rare disorder that results in fragile bones that break easily. It's present at birth and usually develops in children who have a family history of the disease. The disease is often referred to as osteogenesis imperfecta, which means imperfectly formed bone. Brittle bone disease can range from mild to severe. It should not be confused with either osteoporosis—where bones become brittle over years—or the tendency of some sportspeople to break bones. It affects about one in 15,000 to one in 20,000 people, making it one of the rare genetic diseases, but that means that each one of us should have between three and five constituents suffering from it. And I would hazard a guess that most Members in this Chamber have not met anybody in their constituency suffering from it. It's one of the rare genetic diseases. There are a lot of these rare genetic diseases. Each one is rare; combined, they become far less rare.
The main symptom of brittle bone disease is broken bones; they break very easily. Children can have a bone break during a nappy change, when being burped, or in the case of one person who I met, in the womb. Try explaining that it's brittle bones when you're taking the child for the eighth time in three weeks to the local A&E.
The Brittle Bone Society was established in 1968. It supports the needs of people born with the rare condition and their families in the UK and the Republic of Ireland. Whilst there is no solution, maintaining a healthy lifestyle by exercising, eating a balanced diet sufficient in vitamin D and calcium, and avoiding smoking, can help prevent fractures.
Mis Mai yw mis esgyrn brau. Mae clefyd esgyrn brau yn anhwylder prin sy'n arwain at esgyrn bregus sy'n torri'n hawdd. Mae'n bresennol ar enedigaeth ac fel arfer mae'n datblygu mewn plant sydd â hanes teuluol o'r clefyd. Cyfeirir at y clefyd yn aml fel osteogenesis imperfecta, sy'n golygu asgwrn nad yw wedi ffurfio'n iawn. Gall clefyd esgyrn brau amrywio o fod yn ysgafn i fod yn ddifrifol. Ni ddylid drysu rhyngddo ag osteoporosis—lle mae esgyrn yn breuo dros flynyddoedd—neu duedd rhai pobl yn y byd chwaraeon i dorri esgyrn. Mae'n effeithio ar oddeutu un o bob 15,000 i un o bob 20,000 o bobl, gan ei wneud yn un o'r clefydau genetig prin, ond mae hynny'n golygu y dylai pob un ohonom fod â rhwng tri a phump o etholwyr sy'n dioddef ohono. A byddwn yn tybio nad yw'r rhan fwyaf o Aelodau yn y Siambr hon wedi cwrdd ag unrhyw un yn eu hetholaeth sy'n dioddef ohono. Mae'n un o'r clefydau genetig prin. Ceir llawer o'r clefydau genetig prin hyn. Mae pob un yn brin, ond gyda'i gilydd, maent yn llawer llai prin.
Prif symptom clefyd esgyrn brau yw esgyrn wedi torri. Maent yn torri'n hawdd iawn. Gall esgyrn plant dorri wrth i'w rhieni newid eu cewyn, wrth eu cymell i godi gwynt, neu yn achos un person y cyfarfûm ag ef, yn y groth. Ceisiwch egluro mai clefyd esgyrn brau sydd ar fai pan fyddwch yn mynd â'r plentyn i'r adran ddamweiniau ac achosion brys leol am yr wythfed tro mewn tair wythnos.
Sefydlwyd y Gymdeithas Esgyrn Brau ym 1968. Mae'n cefnogi anghenion pobl sy'n cael eu geni â'r cyflwr prin a'u teuluoedd yn y DU a Gweriniaeth Iwerddon. Er nad oes ateb, gall cynnal ffordd iach o fyw drwy ymarfer corff, bwyta deiet cytbwys â digon o fitamin D a chalsiwm, ac osgoi ysmygu, helpu i osgoi torri esgyrn.
Yr eitem nesaf yw'r cynnig i ethol Aelod i bwyllgor, a galwaf ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yn ffurfiol. Lesley Griffiths.
The next item is the motion to elect a Member to a committee, and I call on a member of the Business Committee to move the motion formally. Lesley Griffiths.
Cynnig NNDM8010 Elin Jones
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Jayne Bryant (Llafur Cymru) yn aelod o’r Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai yn lle Alun Davies (Llafur Cymru).
Motion NNDM8010 Elin Jones
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 17.14, elects Jayne Bryant (Welsh Labour) as a member of the Local Government and Housing Committee in place of Alun Davies (Welsh Labour).
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Eitem 5 y prynhawn yma yw dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv) ar ddatgarboneiddio pensiynau'r sector cyhoeddus. Galwaf ar Jack Sargeant i wneud y cynnig.
Item 5 this afternoon is a Member debate under Standing Order 11.21(iv) on decarbonising public sector pensions. I call on Jack Sargeant to move the motion.
Cynnig NDM7964 Jack Sargeant
Cefnogwyd gan Alun Davies, Buffy Williams, Carolyn Thomas, Cefin Campbell, Heledd Fychan, Jane Dodds, Jayne Bryant, Llyr Gruffydd, Luke Fletcher, Peredur Owen Griffiths, Rhys ab Owen, Sarah Murphy, Vikki Howells
Cynnig bod y Senedd:
1. Yn nodi:
a) mai Llywodraeth Cymru oedd y cyntaf yn y byd i ddatgan argyfwng hinsawdd, gan gydnabod y bygythiad difrifol y mae newid yn yr hinsawdd yn ei achosi;
b) bod cynlluniau pensiwn y sector cyhoeddus yn parhau i fuddsoddi mewn tanwydd ffosil ac, ers blynyddoedd lawer, mae ymgyrchwyr wedi annog cynlluniau i ddadfuddsoddi;
c) bod partneriaeth bensiwn Cymru wedi symud yn gyflym i dynnu buddsoddiad o ddaliadau Rwsia yn ôl a'i fod wedi symud oddi wrth lo o'r blaen, gan ddangos felly ei bod yn bosibl i gronfeydd pensiwn wneud y penderfyniadau hyn;
d) bod Aelodau'r Senedd wedi cymryd y cam cyntaf i symud eu cronfeydd pensiwn eu hunain oddi wrth danwydd ffosil;
e) pe bai cynlluniau pensiwn y sector cyhoeddus yng Nghymru yn dadfuddsoddi, Cymru fyddai'r wlad gyntaf yn y byd i gyflawni hyn, gan ddangos i ddarparwyr cronfeydd yr angen i greu cynhyrchion buddsoddi di-danwydd ffosil.
2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda'r sector cyhoeddus i gytuno ar strategaeth i ddatgarboneiddio pensiynau erbyn 2030, gan sicrhau eu bod yn cyd-fynd â thargedau sero net presennol y sector cyhoeddus.
Motion NDM7964 Jack Sargeant
Supported by Alun Davies, Buffy Williams, Carolyn Thomas, Cefin Campbell, Heledd Fychan, Jane Dodds, Jayne Bryant, Llyr Gruffydd, Luke Fletcher, Peredur Owen Griffiths, Rhys ab Owen, Sarah Murphy, Vikki Howells
To propose that the Senedd:
1. Notes:
a) that the Welsh Government was the first in the world to declare a climate emergency, recognising the serious threat climate change poses;
b) that public sector pension schemes continue to invest in fossil fuels and, for many years, campaigners have urged schemes to disinvest;
c) that the Welsh pension partnership moved quickly to withdraw investment from Russian holdings and has previously divested from coal, thus demonstrating that it is possible for pension funds to make these decisions;
d) that Members of the Senedd took the initiative to divest their own pension funds from fossil fuels;
e) that if public sector pension schemes in Wales disinvest, Wales would be the first nation in the world to achieve this, demonstrating to fund providers the need to create fossil fuel free investment products.
2. Calls on the Welsh Government to work with the public sector to agree a strategy to decarbonise pensions by 2030, thus bringing them into line with current public sector net-zero targets.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Deputy Presiding Officer.
Ideas often have their moment, a moment when the evidence for action becomes overwhelming. Dedicated campaigners have chipped away for years on pension fund disinvestment; it is now time for Governments across the globe to join the fight. I believe it's also time for Wales to take centre stage and lead the world on ending public sector pension fund investment in fossil fuels, and in so doing, igniting a new era of investment in the future of our planet, sustainable energy, and transport.
As many of my colleagues know, I have been working with Friends of the Earth Cymru for some time now on the campaign that is the subject of today's motion: for the Welsh Government to bring in targets for public sector pension fund disinvestment. The motion calls on the Welsh Government to mirror its 2030 target for the public sector to go carbon neutral with a target for public sector pension funds to achieve the same. This would mean that the public sector and its investments would be genuinely carbon neutral by 2030.
Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd.
Mae syniadau'n aml yn cael eu moment, moment pan fo'r dystiolaeth ar gyfer gweithredu yn llethol. Mae ymgyrchwyr ymroddedig wedi gweithio'n ddyfal ar ddadfuddsoddi cronfeydd pensiwn ers blynyddoedd; mae'n bryd i Lywodraethau ledled y byd ymuno â'r frwydr yn awr. Credaf ei bod hefyd yn bryd i Gymru gymryd rhan ganolog ac arwain y byd ar roi diwedd ar fuddsoddiad cronfeydd pensiwn y sector cyhoeddus mewn tanwydd ffosil, ac wrth wneud hynny, sbarduno cyfnod newydd o fuddsoddi yn nyfodol ein planed, ynni cynaliadwy a thrafnidiaeth.
Fel y gŵyr llawer o fy nghyd-Aelodau, bûm yn gweithio gyda Chyfeillion y Ddaear Cymru ers peth amser bellach ar yr ymgyrch sy'n destun y cynnig heddiw: i Lywodraeth Cymru gyflwyno targedau ar gyfer dadfuddsoddi cronfeydd pensiwn y sector cyhoeddus. Mae'r cynnig yn galw ar Lywodraeth Cymru i adlewyrchu ei tharged ar gyfer 2030 i'r sector cyhoeddus fynd yn garbon niwtral gyda tharged i gronfeydd pensiwn y sector cyhoeddus gyflawni'r un peth. Byddai hyn yn golygu y byddai'r sector cyhoeddus a'i fuddsoddiadau yn wirioneddol garbon niwtral erbyn 2030.
Deputy Presiding Officer, I'd like to put on the record my thanks to our bold First Minister, Mark Drakeford, who has given me much support and encouragement on this issue. Just last month, I held a cross-party event on this matter, and it was the Prif Weinidog who ensured that a senior Welsh Government official attended and contributed to what was an excellent discussion.
So, let's ask ourselves: why are we debating the seemingly dry subject of public sector pensions, and why am I excited by the opportunity they present to us? Well, the first reason we are doing this is because humanity faces catastrophe. That catastrophe is in the form of global warming. Global warming is caused by the use of fossil fuels, and we know that we have a very short window of opportunity to avert that catastrophe.
Pension funds are huge investors, and stopping them from investing in fossil fuels as quickly as possible is a must if we are to stop global temperature rises that will risk the very future of the human race. Now, coupled with the risk of climate change is the fact that fossil fuels are often imported from dictatorships, many of whom are serious destabilisers in global affairs. They are undemocratic regimes that promote values that we find abhorrent, and we should not continue to invest in them. Fossil fuels are also finite and the price of them fluctuates massively. Disinvestment is inevitable in the long term, but for the reasons I've already stated today, we should look to accelerate that process, as has already happened with pension fund investment in coal.
There is a well-established myth that markets and investment funds should be left to their own devices—their own devices to achieve the best financial returns possible. But the reality is that this never happens. All sorts of actors across the globe constantly interfere with markets and pension fund investment decisions. What this disinvestment campaign is saying is that one of those actors should be us, seeking to include, as an investment criteria, long-term sustainability.
We have seen, haven't we, just recently, that public sector fund managers can move remarkably quickly to remove investments that promote risk to human life? On this very occasion, it was the removal of pension fund investments in Russia, following their illegal invasion of Ukraine. Nobody across the Chamber could argue that this wasn't the right thing to do.
Deputy Presiding Officer, one of the strangest facts around whether pension funds invest in fossil fuels is their lack of willingness to involve those who pay into them in the decision-making process about where they invest. Now, I have no doubt that the vast majority of investors support the decision not to invest in coal, and they support the decision not to invest in Russia. And I believe that they would also support the decision for public sector pension funds to go carbon neutral at the same time as the rest of the public sector, by disinvesting from fossil fuels.
Being a genuine democrat and wanting to empower the people of Wales, I would go even further. I would ask them to be involved in forming a new investment plan—a plan that gives them the returns and improves the places where they live. There is, as I said, a real opportunity here to get pension schemes to invest in infrastructure in Wales. There is plenty of opportunity for investment returns here, and it could drive the creation of home-grown renewable energy, the building of social housing—a great investment because of the guaranteed rent returns—and carbon-neutral public transport. Just those opportunities alone would create highly skilled, high-paid jobs whilst investing in the future of our local communities. It is in the interest of Wales and the rest of the UK that we increase our levels of energy security, and it is about promoting home-grown energy production. And it is in all of our interests that the public sector goes fully carbon neutral by 2030.
Deputy Presiding Officer, today's debate is an opportunity for the Welsh Government to once again show the sort of bold leadership that saw us become the first nation in the world to declare a climate emergency, and to build on the well-being of future generations into legislation. The Deputy Presiding Officer knows that, at heart, I am an optimist and I know, in this Senedd Chamber, we take the averting of climate catastrophe as seriously as it needs to be taken. So, I commend this motion to the Senedd Chamber today, and I would urge all of you, cross party, to support this motion and join me in the campaign for pension fund disinvestment and urge the Welsh Government to act now. Diolch yn fawr.
Ddirprwy Lywydd, hoffwn gofnodi fy niolch i'n Prif Weinidog beiddgar, Mark Drakeford, sydd wedi rhoi llawer o gefnogaeth ac anogaeth imi ar y mater hwn. Fis diwethaf, cynhaliais ddigwyddiad trawsbleidiol ar y mater, a'r Prif Weinidog a sicrhaodd fod un o uwch swyddogion Llywodraeth Cymru yn bresennol ac yn cyfrannu at yr hyn a oedd yn drafodaeth ragorol.
Felly, gadewch inni ofyn i ni'n hunain: pam ein bod yn trafod pensiynau'r sector cyhoeddus, sydd i'w weld yn bwnc mor sych, a pham fy mod gyffrous ynglŷn â'r cyfle y maent yn ei roi inni? Wel, y rheswm cyntaf dros wneud hyn yw oherwydd bod y ddynoliaeth yn wynebu trychineb. Y trychineb hwnnw yw cynhesu byd-eang. Achosir cynhesu byd-eang gan y defnydd o danwydd ffosil, a gwyddom nad oes gennym lawer o amser i osgoi'r trychineb hwnnw.
Mae cronfeydd pensiwn yn fuddsoddwyr enfawr, ac mae eu hatal rhag buddsoddi mewn tanwydd ffosil cyn gynted â phosibl yn hanfodol os ydym am atal cynnydd yn y tymheredd byd-eang a fydd yn peryglu dyfodol y ddynoliaeth. Nawr, ochr yn ochr â risg newid hinsawdd, mae'n ffaith bod tanwydd ffosil yn aml yn cael ei fewnforio o wledydd unbenaethol, gyda llawer ohonynt yn ansefydlogwyr difrifol ar lwyfan y byd. Maent yn gyfundrefnau annemocrataidd sy'n hyrwyddo gwerthoedd sy'n wrthun inni, ac ni ddylem barhau i fuddsoddi ynddynt. Mae tanwydd ffosil hefyd yn gyfyngedig ac mae eu pris yn amrywio'n aruthrol. Mae dadfuddsoddi'n anochel yn hirdymor, ond am y rhesymau a nodais eisoes heddiw, dylem geisio cyflymu'r broses honno, fel sydd eisoes wedi digwydd gyda buddsoddiadau cronfeydd pensiwn mewn glo.
Ceir myth hirsefydledig y dylid gadael lonydd i farchnadoedd a chronfeydd buddsoddi gyflawni'r enillion ariannol gorau posibl. Ond y realiti yw nad yw hyn byth yn digwydd. Mae pob math o weithredwyr ledled y byd yn ymyrryd yn gyson â marchnadoedd a phenderfyniadau buddsoddi cronfeydd pensiwn. Yr hyn y mae'r ymgyrch ddadfuddsoddi hon yn ei ddweud yw y dylem ni fod yn un o'r gweithredwyr hynny, a cheisio cynnwys cynaliadwyedd hirdymor fel maen prawf ar gyfer buddsoddi.
Rydym wedi gweld yn ddiweddar iawn, onid ydym, y gall rheolwyr cronfeydd sector cyhoeddus symud yn hynod o gyflym i symud buddsoddiadau sy'n creu risg i fywyd dynol? Ar yr achlysur hwn, cafodd buddsoddiadau cronfeydd pensiwn eu symud o ddaliadau yn Rwsia, yn dilyn eu rhyfel anghyfreithlon yn erbyn Wcráin. Ni allai neb ar draws y Siambr ddadlau nad dyma'r peth iawn i'w wneud.
Ddirprwy Lywydd, un o'r ffeithiau rhyfeddaf ynglŷn ag a yw cronfeydd pensiwn yn buddsoddi mewn tanwydd ffosil yw eu diffyg parodrwydd i gynnwys y rhai sy'n talu i mewn iddynt yn y broses o wneud penderfyniadau ynglŷn â lle maent yn buddsoddi. Nawr, nid oes gennyf amheuaeth nad yw'r mwyafrif llethol o fuddsoddwyr yn cefnogi'r penderfyniad i beidio â buddsoddi mewn glo, ac yn cefnogi'r penderfyniad i beidio â buddsoddi yn Rwsia. A chredaf y byddent hefyd yn cefnogi'r penderfyniad i gronfeydd pensiwn y sector cyhoeddus fynd yn garbon niwtral ar yr un pryd â gweddill y sector cyhoeddus, drwy ddadfuddsoddi o danwydd ffosil.
Gan fy mod yn ddemocrat go iawn ac eisiau grymuso pobl Cymru, byddwn yn mynd gam ymhellach eto. Byddwn yn gofyn iddynt fod yn rhan o'r gwaith o lunio cynllun buddsoddi newydd—cynllun sy'n darparu'r enillion iddynt ac yn gwella'r lleoedd y maent yn byw. Fel y dywedais, mae cyfle gwirioneddol yma i gael cynlluniau pensiwn i fuddsoddi mewn seilwaith yng Nghymru. Mae digon o gyfle i gael enillion o fuddsoddiadau yma, a gallai sbarduno'r gwaith o greu ynni adnewyddadwy yn y wlad hon, adeiladu tai cymdeithasol—buddsoddiad gwych oherwydd yr enillion rhent gwarantedig—a thrafnidiaeth gyhoeddus carbon niwtral. Byddai'r cyfleoedd hynny ar eu pen eu hunain yn creu swyddi medrus iawn ar gyflogau uchel gan fuddsoddi yn nyfodol ein cymunedau lleol ar yr un pryd. Mae cynyddu ein lefelau diogeledd ynni o fudd i Gymru a gweddill y DU, ac mae'n ymwneud â hyrwyddo cynhyrchiant ynni yng Nghymru. A bydd sicrhau bod y sector cyhoeddus yn gwbl garbon niwtral erbyn 2030 o fudd i bob un ohonom.
Ddirprwy Lywydd, mae'r ddadl heddiw yn gyfle i Lywodraeth Cymru ddangos, unwaith eto, y math o arweiniad beiddgar a sicrhaodd mai ni oedd y wlad gyntaf yn y byd i ddatgan argyfwng hinsawdd, ac i adeiladu ar lesiant cenedlaethau'r dyfodol mewn deddfwriaeth. Mae'r Dirprwy Lywydd yn gwybod fy mod, yn fy nghalon, yn optimist a gwn, yn Siambr y Senedd hon, ein bod yn gwbl o ddifrif ynglŷn ag osgoi trychineb hinsawdd. Felly, rwy'n cymeradwyo'r cynnig hwn i Siambr y Senedd heddiw, a hoffwn annog pob un ohonoch, yn drawsbleidiol, i gefnogi'r cynnig hwn ac ymuno â mi yn yr ymgyrch dros ddadfuddsoddi cronfeydd pensiwn ac annog Llywodraeth Cymru i weithredu yn awr. Diolch yn fawr.
Can I thank the Member for Alyn and Deeside for bringing forward this very interesting debate today? Before I begin, I'd like to confirm that the Welsh Conservative group will be abstaining on the motion before us today.
This is not because we don't agree with the premise of the motion. It's important, if we're to meet our climate change commitments, that we continue to move away from our reliance on fossil fuels, not just to power our cars and fuel our homes, but also to support our public finances. Of course, investing pension funds into things like fossil fuel companies has been standard practice for some time. It's not just the public sector pension funds that have been used in this way, but many private sector pension funds also. So, it's about time that we start looking at different and innovative ways of investing public funds into socially and environmentally responsible initiatives.
And so, it is in this regard that I'm pleased that the local government Wales Pension Partnership announced a new decarbonisation initiative across £2.5 billion of its investments in April last year. It's also welcome that the partnership has developed a climate risk policy with an ambition to report on progress towards reducing exposure to carbon-intensive investments. Councils and local authority pension funds have also made good progress in decarbonising their investments. For example, back in 2018, Monmouthshire County Council, when it was under Conservative leadership, agreed to ask Gwent pensions fund to disinvest in fossil fuels. Deputy Llywydd, there has been a wealth of good work by councils here in Wales on this agenda, but I absolutely agree that there needs to be more done.
However—and going back to why we are abstaining from today's motion—what I would just caution is that any disinvestment may result in some unintended consequences for the values of people's hard-won pensions. The latest statistics show that over £500 million-worth of pension funding is currently locked up in such companies. And so, we need to be careful as to how this is managed and it's important that all pension trustees have the independence to do what is best for their fund, as well as to use their knowledge to ensure that any shift in funding strategy has a minimal impact on investment returns. However, in saying this, I do believe that public bodies in Wales should be encouraged to ensure that any investments made by their individual pension schemes are environmentally and socially responsible, as well as meeting the needs of their members. Diolch.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy am gyflwyno'r ddadl ddiddorol hon heddiw? Cyn imi ddechrau, hoffwn gadarnhau y bydd y Ceidwadwyr Cymreig yn ymatal ar y cynnig sydd ger ein bron heddiw.
Ni wnawn hynny oherwydd nad ydym yn cytuno â rhagosodiad y cynnig. Mae'n bwysig, os ydym am gyflawni ein hymrwymiadau newid hinsawdd, ein bod yn parhau i symud oddi wrth ein dibyniaeth ar danwydd ffosil, nid yn unig i bweru ein ceir a phweru ein cartrefi, ond hefyd er mwyn cynnal ein cyllid cyhoeddus. Wrth gwrs, mae buddsoddiadau cronfeydd pensiwn mewn pethau fel cwmnïau tanwydd ffosil wedi bod yn arfer safonol ers peth amser. Nid cronfeydd pensiwn y sector cyhoeddus yn unig sydd wedi'u defnyddio yn y ffordd hon, ond nifer o gronfeydd pensiwn y sector preifat hefyd. Felly, mae'n hen bryd inni ddechrau edrych ar ffyrdd gwahanol ac arloesol o fuddsoddi arian cyhoeddus mewn mentrau sy'n gyfrifol yn gymdeithasol ac yn amgylcheddol.
Ac felly, yn hyn o beth rwy'n falch fod Partneriaeth Pensiwn llywodraeth leol Cymru wedi cyhoeddi menter ddatgarboneiddio newydd ar draws £2.5 biliwn o'i buddsoddiadau ym mis Ebrill y llynedd. Mae croeso hefyd i'r ffaith bod y bartneriaeth wedi datblygu polisi risg hinsawdd gydag uchelgais i adrodd ar gynnydd tuag at leihau cysylltiad â buddsoddiadau drud-ar-garbon. Mae cronfeydd pensiwn cynghorau ac awdurdodau lleol hefyd wedi gwneud cynnydd da ar ddatgarboneiddio eu buddsoddiadau. Er enghraifft, yn ôl yn 2018, cytunodd Cyngor Sir Fynwy, pan oedd o dan arweiniad y Ceidwadwyr, i ofyn i gronfa bensiynau Gwent ddadfuddsoddi mewn tanwyddau ffosil. Ddirprwy Lywydd, mae llwyth o waith da wedi'i wneud gan gynghorau yma yng Nghymru ar yr agenda hon, ond rwy'n cytuno'n llwyr fod angen gwneud mwy.
Fodd bynnag—ac i ddychwelyd at y rheswm pam ein bod yn ymatal ar y cynnig heddiw—hoffwn rybuddio y gallai unrhyw ddadfuddsoddi arwain at ganlyniadau anfwriadol i werth pensiynau pobl sydd wedi gweithio'n galed i'w hennill. Mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos bod gwerth dros £500 miliwn o gyllid pensiwn wedi'i gloi mewn cwmnïau o'r fath ar hyn o bryd. Ac felly, mae angen inni fod yn ofalus ynglŷn â sut y caiff hyn ei reoli ac mae'n bwysig fod pob ymddiriedolwr pensiwn yn cael annibyniaeth i wneud yr hyn sydd orau i'w cronfa, yn ogystal â defnyddio eu gwybodaeth i sicrhau bod unrhyw newid i strategaeth ariannu yn cael cyn lleied o effaith â phosibl ar enillion buddsoddiadau. Fodd bynnag, wrth ddweud hyn, credaf y dylid annog cyrff cyhoeddus yng Nghymru i sicrhau bod unrhyw fuddsoddiadau a wneir gan eu cynlluniau pensiwn unigol yn gyfrifol yn amgylcheddol ac yn gymdeithasol, yn ogystal â bodloni anghenion eu haelodau. Diolch.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a diolch i Jack Sargeant am ddod â'r ddadl bwysig hon ger bron y prynhawn yma. Hoffwn i ddechrau drwy adleisio geiriau pobl ifanc Cymru o neges heddwch ac ewyllys da Urdd Gobaith Cymru yr wythnos diwethaf:
'Mae'r cloc yn ticio ac mae'n byd ni ar dân'.
Ac yn wir, yn y datganiad pwysig hwn gan ein pobl ifanc, cawsom oll ein hatgoffa o'r perygl enbyd y mae'r argyfwng hinsawdd yn ei beri i'n byd a'n ffordd o fyw, a'r argyfyngau amgylcheddol, ecolegol a dyngarol sy'n debygol o godi os nad ydym ni, fel y rhai sydd â grym i newid pethau, yn gweithredu ar frys er mwyn achub ein planed.
Fel rhan o droi geiriau yn weithred, gallwn ddechrau drwy edrych ar bolisi buddsoddi rhai o'n pensiynau sector cyhoeddus i weld cymaint ohono sy'n dal i fod mewn tanwydd ffosil fel olew, nwy a glo. Mae hyn yn parhau'n bolisi cwbl anghyfrifol a ninnau mewn argyfwng newid hinsawdd. Ac rwy'n cytuno â Jack fod gan Gymru gyfle euraidd fan hyn i arwain y gâd ar fuddsoddi mewn cronfeydd mwy gwyrdd a chynaliadwy. Heb weithredu, erbyn yr amser fydd nifer o'r genhedlaeth iau—plant yr Urdd—yn ddigon hen i elwa o'u cronfeydd pensiwn, bydd y dinistr amgylcheddol yn parhau, gyda’r pegynau iâ wedi hen doddi, ein systemau bwyd wedi dadfeilio, a thywydd eithafol yn norm.
Mae data diweddar gan Gyfeillion y Ddaear, er enghraifft, yn dangos yng Nghymru bod dros £550 miliwn allan o gyfanswm o £17 biliwn o gyllid cronfeydd pensiwn llywodraeth leol wedi ei fuddsoddi mewn tanwydd ffosil. Mae hyn yn cyfateb i ryw 3.2 y cant o werth y cynlluniau, sy’n uwch na chanrannau yn Lloegr a’r Alban. Mae hyn yn cyfateb i bob un person yng Nghymru yn buddsoddi gwerth £175 tuag at y sector ynni sy’n creu’r drwg mwyaf i’r amgylchedd. Yn fy rhanbarth i yng Ngorllewin a Chanolbarth Cymru, mae’r darlun yn fwy trawiadol fyth, gyda bron i 5 y cant o gronfa bensiwn Dyfed wedi buddsoddi mewn tanwydd ffosil. Credwch neu beidio, hwn yw'r ail uchaf o ran canran yn holl wledydd Prydain, o'r holl gronfeydd pensiwn.
Rŷn ni’n gwybod yn barod bod nifer o gynghorau wedi cymryd camau i geisio mynd i’r afael â newid hinsawdd. Felly, mae’n rhwystredig bod ein cronfeydd pensiwn cyhoeddus yn parhau i fuddsoddi mewn cwmnïau tanwydd carbon. Ond yn fwy na hynny, nid yn unig mae cefnogi sector ynni anadnewyddadwy yn egwyddorol amheus, mae e hefyd yn ddwli economaidd. Gydag ymdrechion rhyngwladol i ddatgarboneiddio wedi digwydd, mae’n gynyddol glir, fel sydd eisoes wedi ei rybuddio gan Mark Carney, cyn lywodraethwr Banc Lloegr, nad yw’r carbon bubble presennol yn gyllidol gynaliadwy yn yr hirdymor. Felly, heb ddadfusoddiad i ffynonellau mwy gwyrdd, gall ein cronfeydd pensiwn ni yn y sector cyhoeddus fod ar eu colled yn fuan iawn.
Rwy’n croesawu’r ymdrechion, felly, sydd wedi cael eu gwneud gan gynghorau sir—yn eu plith, sir Gâr a Cheredigion—a phwysau gan fudiadau fel Divest Dyfed, sydd wedi bod ar y blaen yn rhoi pwysau ar gronfa bensiwn Dyfed i fuddsoddi mwy mewn cwmnïau ynni glân. Fel sydd wedi cael ei grybwyll gan Jack Sargeant yn barod, dangosodd argyfwng Wcráin, a’r penderfyniad i dynnu buddsoddiadau yn ôl o Rwsia, bod gweithredu pendant, egwyddorol ac unedig gan yr awdurdodau pensiwn yn bosibl wrth wynebu argyfwng. Felly, mae’n gyfrifoldeb a dyletswydd arnom ni i weithio i sicrhau bod y math o ewyllys da a phendantrwydd yma yn cael ei ailadrodd yng ngoleuni’r argyfwng hinsawdd, a sicrhau bod gweithredu go iawn yn digwydd i ddatgarboneiddio pensiynau’r sector cyhoeddus yng Nghymru er budd cenedlaethau’r dyfodol.
Thank you very much, Diprwy Lywydd, and I'd like to thank Jack Sargeant for introducing this important debate this afternoon. I’d like to begin by echoing some of the words spoken by the young people of Wales in the Urdd's message of peace and goodwill last week:
'The clock is ticking and our world is on fire'.
Indeed, in this powerful statement by our young people, we were all reminded of the serious threat that the climate crisis poses to our world and to our way of life, and the environmental, ecological and humanitarian crises that are likely to occur if we, as those who have the power to effect change, don't take urgent steps to save our planet.
As part of turning words into actions, we could start by looking at the investment policies of some of our public sector pensions to see how much of these investments are still in fossil fuels, such as oil, gas and coal. This continues to be a wholly irresponsible policy as we face a climate crisis. And I agree with Jack that Wales has a golden opportunity here to be in the vanguard of investing in funds that are greener and more sustainable. Without action, by the time a number of our younger generation—the children of the Urdd—are old enough to benefit from their pension funds, the environmental destruction will have continued, with the ice caps having long since melted, our food chain broken, and extreme weather being the norm.
Recent data from Friends of the Earth, for example, show that in Wales over £550 million out of a total of £17 billion of local government pension funds has been invested in fossil fuel. This equates to around 3.2 per cent of these schemes' value, which is higher than the percentages in England and Scotland. This is equivalent to every single person in Wales investing £175 in the energy sector that is most harmful to the environment. In my region of Mid and West Wales, the picture is even more striking, with almost 5 per cent of Dyfed’s pension fund invested in fossil fuels. Believe it or not, this is the second highest percentage in all nations of the United Kingdom, from all of the pension funds.
We know already that a number of councils have taken deliberate steps to try to tackle the climate crisis. It's frustrating, therefore, that our public sector pension funds are continuing to invest in carbon fuel corporations. But more than that, not only is supporting an unsustainable energy sector a dubious step, it is also economic folly. With international efforts to decarbonise having gathered pace, it is increasingly clear, as Mark Carney, the former governor of the Bank of England, has warned, that the current carbon bubble is not fiscally sustainable in the long term. So, without divestment in favour of greener sources, our public sector pension funds could be at a disadvantage very soon.
I welcome the efforts, therefore, that have been made by county councils, including Carmarthenshire and Ceredigion, and the work of other organisations, such as Divest Dyfed, which have been in the vanguard in calling for change at Dyfed pension fund to invest more in clean energy companies. And as has been mentioned by Jack Sargeant already, the Ukraine crisis, and the decision to withdraw investment from Russia, has demonstrated that robust, principled and united action by the pension authorities is possible in the face of a crisis. So, it is a responsibility and a duty on all