Y Cyfarfod Llawn
Plenary
27/04/2022Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30, gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30, with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Cyn i ni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn y Siambr ac eraill yn ymuno trwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn y trafodion, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y cyfarfod yma, ac mae'r rheini wedi eu nodi ar eich agenda chi.
Welcome to this Plenary meeting. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's meeting, and those are set out on your agenda.
Yr eitem gyntaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Peter Fox.
The first item is questions to the Minister for Finance and Local Government, and the first question is from Peter Fox.
1. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Gweinidog yr Economi ynghylch effaith Gorchymyn drafft Ardrethu Annomestig (Diffiniad o Eiddo Domestig) (Cymru) 2022 Llywodraeth Cymru ar y diwydiant twristiaeth? OQ57912
1. What discussions has the Minister had with the Minister for Economy about the impact of the Welsh Government’s draft Non-Domestic Rating (Amendment of Definition of Domestic Property) (Wales) Order 2022 on the tourism industry? OQ57912
I held a round-table meeting with the Minister for Economy, Minister for Climate Change and the Minister for Education and the Welsh Language on 7 February to discuss the outcome of the consultation on local taxes for second homes and self-catering accommodation.
Cynhaliais gyfarfod bord gron gyda Gweinidog yr Economi, y Gweinidog Newid Hinsawdd a Gweinidog y Gymraeg ac Addysg ar 7 Chwefror i drafod canlyniad yr ymgynghoriad ar drethi lleol ar ail gartrefi a llety hunanddarpar.
Thank you very much, Minister, for that response. Llywydd, as the Minister is, I'm sure, already aware, the Welsh Government's proposed changes to raise the occupancy criteria to be classed as a business by 160 per cent has caused quite a stir within the tourism industry. At a time when the sector is still recovering from the financial impacts of the pandemic, such a change has caused concern amongst many accommodation providers who are nervous about the current fragility of bookings that they're experiencing and whether they will be able to reach the new threshold. Now, a recent report by the Wales Tourism Alliance, UKHospitality, and the Professional Association of Self Caterers UK has highlighted that the majority of respondents to the Welsh Government's original consultation supported aligning the rules in Wales to those proposed by Her Majesty's Revenue and Customs in England, which is a threshold of 105 days compared to the current threshold of 70. Yet, the Government has decided to pursue a threshold of 182 days, seemingly ignoring the views obtained through the original consultation, with very little reasoning provided to sector representatives as to why this is the case. Minister, why has the Welsh Government decided to pursue proposals that a large proportion of the tourism sector in Wales do not agree with? And will you urgently meet with sector representatives to ensure that any future proposals are fit for purpose? Diolch.
Diolch yn fawr iawn am eich ymateb, Weinidog. Lywydd, fel y mae’r Gweinidog eisoes yn gwybod, rwy’n siŵr, mae newidiadau arfaethedig Llywodraeth Cymru i godi’r meini prawf defnydd ar gyfer cael eich dosbarthu'n fusnes 160 y cant wedi creu cryn dipyn o gynnwrf yn y diwydiant twristiaeth. Ar adeg pan fo'r sector yn dal i wella o effeithiau ariannol y pandemig, mae newid o'r fath wedi achosi pryder ymhlith llawer o ddarparwyr llety sy'n nerfus ynglŷn â pha mor simsan yw'r archebion a gânt ar hyn o bryd ac a fyddant yn gallu cyrraedd y trothwy newydd. Nawr, mae adroddiad diweddar gan Gynghrair Twristiaeth Cymru, UKHospitality, a Chymdeithas Broffesiynol Hunanddarparwyr y DU wedi nodi bod y rhan fwyaf o'r ymatebwyr i ymgynghoriad gwreiddiol Llywodraeth Cymru o blaid alinio’r rheolau yng Nghymru â’r rheini a gynigiwyd gan Gyllid a Thollau Ei Mawrhydi yn Lloegr, sef trothwy o 105 diwrnod o gymharu â’r trothwy presennol o 70. Fodd bynnag, mae’r Llywodraeth wedi penderfynu mynd ar drywydd trothwy o 182 diwrnod, gan anwybyddu’r safbwyntiau a gafwyd drwy’r ymgynghoriad gwreiddiol yn ôl pob golwg, heb egluro fawr ddim i gynrychiolwyr y sector pam eu bod yn gwneud hynny. Weinidog, pam y penderfynodd Llywodraeth Cymru fwrw ymlaen â chynigion nad yw cyfran fawr o’r sector twristiaeth yng Nghymru yn cytuno â hwy? Ac a wnewch chi gyfarfod ar fyrder â chynrychiolwyr y sector i sicrhau bod unrhyw gynigion yn y dyfodol yn addas i'r diben? Diolch.
I thank Peter Fox for raising this issue this afternoon. I know we will have more of an opportunity to get into some of the detail in the debate that is also scheduled for Plenary today. But it is the case, as Peter Fox recognises, that we did consult on our proposals to changes to local taxes, and we had around 1,000 responses to that consultation, which was an excellent response. And the views that were collected through that consultation, including, I have to say, representations from the wider tourism industry, did clearly support a change to the criteria for self-catering accommodation to be classified as non-domestic. And there was a wide range, it is true to say, as to where people thought we should best pin those levels in terms of the number of nights that accommodation should be advertised for, and then that accommodation should actually be let for, to be considered a business and then to be considered as a business in respect of business rate relief.
We are of the view that self-catering properties should be let on a frequent enough basis to make a real contribution to the local economy and that those that aren't should be subject to council tax. And I have met with the Wales Tourism Alliance—I had an excellent meeting with them very recently—and they did share with me a collation of the 1,500 responses that they've had, which I am considering alongside the work that we're doing on the technical consultation at the moment. But we have had some excellent discussions with the industry throughout the formulation of this piece of work, and, of course, I should add that it's a joint piece of work that we are doing with Plaid Cymru.
Diolch i Peter Fox am godi’r mater hwn y prynhawn yma. Gwn y cawn gyfle eto i drafod rhai o'r manylion yn y ddadl sydd wedi'i threfnu ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw. Ond mae’n wir, fel y mae Peter Fox yn cydnabod, ein bod wedi ymgynghori ar ein cynigion i newid trethi lleol, a chawsom oddeutu 1,000 o ymatebion i’r ymgynghoriad hwnnw, a oedd yn ymateb rhagorol. Ac roedd y safbwyntiau a gasglwyd drwy'r ymgynghoriad hwnnw, gan gynnwys, mae'n rhaid imi ddweud, sylwadau gan y diwydiant twristiaeth ehangach, yn cefnogi newidiadau i'r meini prawf ar gyfer categoreiddio llety hunanddarpar fel eiddo annomestig. Ac mae'n deg dweud fod barn pobl yn amrywio'n fawr ynglŷn â lle y dylem bennu'r lefelau hynny o ran nifer y nosweithiau y dylid hysbysebu llety ar eu cyfer, ac y caiff y llety hwnnw ei osod mewn gwirionedd, er mwyn cael ei ystyried yn fusnes ac yna er mwyn cael ei ystyried yn fusnes mewn perthynas â rhyddhad ardrethi busnes.
Rydym o'r farn y dylid gosod eiddo hunanddarpar ar sail ddigon mynych i wneud cyfraniad gwirioneddol i'r economi leol ac y dylai'r rheini nad ydynt yn gwneud hynny dalu'r dreth gyngor. Ac rwyf wedi cyfarfod â Chynghrair Twristiaeth Cymru—cefais gyfarfod rhagorol â hwy yn ddiweddar iawn—ac fe wnaethant ddangos casgliad o’r 1,500 o ymatebion a gawsant i mi, ac rwy'n eu hystyried ochr yn ochr â’r gwaith a wnawn ar hyn o bryd ar yr ymgynghoriad technegol. Ond rydym wedi cael trafodaethau rhagorol gyda’r diwydiant drwy gydol y broses o lunio’r gwaith hwn, ac wrth gwrs, dylwn ychwanegu ei fod yn waith a wnawn ar y cyd gyda Phlaid Cymru.
2. Pa ystyriaeth a roddodd y Gweinidog i gefnogi'r gwaith o gyflwyno strategaethau adeiladu cyfoeth cymunedol wrth ddyrannu cyllidebau awdurdodau lleol yng Ngorllewin De Cymru? OQ57934
2. What consideration did the Minister give to supporting the introduction of community wealth-building strategies when allocating the budgets of local authorities in South Wales West? OQ57934
The economy Minister announced a £1 million backing local firms fund to support the local economy across Wales to deliver more of the products and services required by the public sector. Together with a significantly increased local government settlement, this helps to create more and better jobs closer to home.
Cyhoeddwyd cronfa cefnogi cwmnïau lleol gwerth £1 miliwn gan Weinidog yr Economi er mwyn cefnogi’r economi leol ledled Cymru i ddarparu mwy o’r cynhyrchion a’r gwasanaethau sydd eu hangen ar y sector cyhoeddus. Ynghyd â setliad llywodraeth leol sy'n sylweddol uwch, mae hyn yn helpu i greu mwy o swyddi, a swyddi gwell yn nes at adref.
Diolch, Weinidog. Our communities have all suffered due to the economic effects of COVID, and this has been compounded of course by the cost-of-living crisis, which is hitting our most disadvantaged areas the hardest. As well as mitigating these crises now, we also need to be ensuring that our communities are resilient enough to be able to weather any future economic storms. So now more than ever our local authorities should prioritise ambitious community wealth-building strategies, utilising procurement spend by local anchors for community benefit. Promises have been made by local authorities, such as by Neath Port Talbot in my region to regenerate its Valleys communities, but the reality on the ground shows those strategies have simply failed to deliver. Gwynedd Council's Keeping the Benefit Local strategy, which considers how best to keep money spent by the council in the local area, is certainly a model to be encouraged in South Wales West. Over the past four years, the amount of council spending staying inside the county increased from £56 million to £78 million, a rise of 39 per cent. Does the Minister agree that the Welsh Government needs to show more leadership on this, and ensure that funding and support are available to local authorities to devise and implement effective community wealth-building strategies, which will create sustainable, resilient communities, to achieve much-needed social and economic transformation?
Diolch, Weinidog. Mae ein holl gymunedau wedi dioddef yn sgil effeithiau economaidd COVID, ac mae hyn wedi’i waethygu, wrth gwrs, gan yr argyfwng costau byw, sy’n taro ein hardaloedd mwyaf difreintiedig galetaf. Yn ogystal â lliniaru’r argyfyngau yn awr, mae angen inni hefyd sicrhau bod ein cymunedau’n ddigon cryf i allu ymdopi ag unrhyw stormydd economaidd yn y dyfodol. Felly, yn awr yn fwy nag erioed, dylai ein hawdurdodau lleol flaenoriaethu strategaethau adeiladu cyfoeth cymunedol uchelgeisiol, gan ddefnyddio gwariant caffael gan gyrff angori lleol er budd y gymuned. Mae awdurdodau lleol, fel Castell-nedd Port Talbot yn fy rhanbarth i, wedi addo adfywio eu cymunedau yn y Cymoedd, ond mae’r realiti ar lawr gwlad yn dangos bod y strategaethau hynny wedi methu cyflawni. Mae strategaeth Cadw'r Budd yn Lleol Cyngor Gwynedd, sy’n ystyried y ffordd orau o gadw arian sy’n cael ei wario gan y cyngor yn yr ardal leol, yn sicr yn fodel i’w annog yng Ngorllewin De Cymru. Dros y pedair blynedd diwethaf, mae'r swm o wariant y cyngor sy'n aros o fewn y sir wedi codi o £56 miliwn i £78 miliwn, cynnydd o 39 y cant. A yw’r Gweinidog yn cytuno bod angen i Lywodraeth Cymru ddangos mwy o arweiniad ar hyn, a sicrhau bod cyllid a chymorth ar gael i awdurdodau lleol ddyfeisio a gweithredu strategaethau adeiladu cyfoeth cymunedol effeithiol, a fydd yn creu cymunedau cynaliadwy, cryf, er mwyn cyflawni newid cymdeithasol ac economaidd mawr ei angen?
I'm grateful to Sioned for raising an important issue, especially in the context of having those resilient communities as we move into a very difficult period. And we are absolutely committed, as a Welsh Government, to strengthening the foundational economy here in Wales. We have engaged with the Centre for Local Economic Strategies, CLES, to work across five clusters of public services boards, to examine the community wealth-building potential offered through progressive procurement. And, as a result, PSB members have identified procurement priorities, such as increasing engagement with local and third sector suppliers—for example, on housing retrofit, procurement of local food, and also on decarbonisation of supply chains. And the engagement of CLES has also helped to raise awareness of the other pillars of community wealth building, such as how we use our assets and buildings, and also the importance of local workforce strategies, and how they can all work together to support those local well-being priorities. So, absolutely, this is a key focus of my colleague the Minister for Economy. I think we've got good work to build on, in terms of the work that we've done with CLES, the work the public services boards have been doing, and also there are some great examples in terms of what's happening in individual local authorities. The Vale of Glamorgan foundational economy challenge fund, for example, has succeeded in engaging with more than 1,000 new businesses, through events with Business Wales, Sell2Wales, and others, to help understand some of those tendering problems that were preventing small businesses from tendering for their work. So, I think that's been a useful piece of work, and we can certainly explore how we would share the learning from that to other local authorities across Wales.
Rwy’n ddiolchgar i Sioned am godi mater pwysig, yn enwedig yng nghyd-destun cael y cymunedau cryf hynny wrth inni symud i gyfnod anodd iawn. Ac rydym yn gwbl ymrwymedig, fel Llywodraeth Cymru, i gryfhau'r economi sylfaenol yma yng Nghymru. Rydym wedi ymgysylltu â’r Ganolfan Strategaethau Economaidd Lleol i weithio ar draws pum clwstwr o fyrddau gwasanaethau cyhoeddus, i archwilio’r potensial ar gyfer adeiladu cyfoeth cymunedol a gynigir drwy gaffael blaengar. Ac o ganlyniad, mae aelodau'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi nodi blaenoriaethau o ran caffael, megis cynyddu ymgysylltiad â chyflenwyr lleol a chyflenwyr y trydydd sector—er enghraifft, ar ôl-osod tai, caffael bwyd lleol, a hefyd ar ddatgarboneiddio cadwyni cyflenwi. Ac mae ymgysylltiad y Ganolfan Strategaethau Economaidd Lleol hefyd wedi helpu i godi ymwybyddiaeth o gonglfeini eraill adeiladu cyfoeth cymunedol, megis sut yr awn ati i ddefnyddio ein hasedau a’n hadeiladau, yn ogystal â phwysigrwydd strategaethau gweithlu lleol, a sut y gallant oll gydweithio i gefnogi’r blaenoriaethau llesiant lleol hynny. Felly, yn sicr, mae hyn yn ffocws allweddol i fy nghyd-Aelod, Gweinidog yr Economi. Credaf fod gennym waith da i adeiladu arno, o ran y gwaith yr ydym eisoes wedi'i wneud gyda'r ganolfan, y gwaith y mae'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi bod yn ei wneud, a cheir enghreifftiau gwych hefyd o ran yr hyn sy'n digwydd mewn awdurdodau lleol unigol. Mae cronfa her yr economi sylfaenol ym Mro Morgannwg, er enghraifft, wedi llwyddo i ymgysylltu â mwy na 1,000 o fusnesau newydd, drwy ddigwyddiadau gyda Busnes Cymru, GwerthwchiGymru, ac eraill, i helpu i ddeall rhai o’r problemau tendro a oedd yn atal busnesau bach rhag tendro am eu gwaith. Felly, credaf fod hwnnw wedi bod yn waith defnyddiol, ac yn sicr, gallwn archwilio sut y byddem yn rhannu’r hyn a ddysgwyd o hynny ag awdurdodau lleol eraill ledled Cymru.
Now, as we plan for our economic renewal, there are huge opportunities for communities to be engaged in what this looks like and for local authorities to act as the leaders and facilitators. There are examples of this in England, in Preston, where there is an ambitious wealth-building strategy. What strategy does the Minister envisage for Wales to harness the benefit of local procurement, land use, community assets, and the variety of anchor institutions that exist throughout Wales, such as housing associations and third sector bodies? Thank you.
Nawr, wrth inni gynllunio ar gyfer adnewyddu ein heconomi, mae cyfleoedd enfawr i gymunedau gymryd rhan yn y gwaith o benderfynu sut y gwneir hynny ac i awdurdodau lleol weithredu fel yr arweinwyr a'r hwyluswyr. Ceir enghreifftiau o hyn yn Lloegr, yn Preston, lle mae ganddynt strategaeth adeiladu cyfoeth uchelgeisiol. Pa strategaeth y mae’r Gweinidog yn ei rhagweld ar gyfer Cymru er mwyn harneisio budd caffael lleol, defnydd tir, asedau cymunedol, a’r amrywiaeth o sefydliadau angori sy’n bodoli ledled Cymru, megis cymdeithasau tai a chyrff y trydydd sector? Diolch.
I'm very grateful to Altaf Hussain for raising the Preston model—it's something that Welsh Government has been very interested in as we've been developing our own work on the foundational economy. And it's certainly a model that we did explore in terms of those anchor institutions—the role that the NHS has to play, the role that local authorities have to play, higher education institutions. All of those institutions that aren't going anywhere have a really important role to play in terms of the foundational economy work. And that's something that we have learned very much from the Preston model, and also the work from the Centre for Local Economic Strategies. We have, as a result of some of that thinking, supported the NHS in Wales through our foundational economy programme, to embed social value within their contract-award decisions. And in the last financial year, this resulted in over £28 million being won by businesses in Wales. So, we're absolutely using what we learned through the Preston model, but then putting, obviously, our own Welsh stamp and own Welsh emphasis on that.
Rwy'n ddiolchgar iawn i Altaf Hussain am godi model Preston—mae'n rhywbeth sydd wedi bod o gryn ddiddordeb i Lywodraeth Cymru wrth inni ddatblygu ein gwaith ein hunain ar yr economi sylfaenol. Ac mae'n sicr yn fodel y gwnaethom ei archwilio mewn perthynas â'r sefydliadau angori hynny—y rôl sydd gan y GIG i'w chwarae, y rôl sydd gan awdurdodau lleol i'w chwarae, sefydliadau addysg uwch. Mae gan bob un o'r sefydliadau hynny nad ydynt yn mynd i unman ran bwysig iawn i'w chwarae yn y gwaith ar yr economi sylfaenol. Ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym wedi'i ddysgu o fodel Preston, yn ogystal â'r gwaith gan y Ganolfan Strategaethau Economaidd Lleol. O ganlyniad i rywfaint o’r meddylfryd hwnnw, rydym wedi cefnogi’r GIG yng Nghymru drwy ein rhaglen economi sylfaenol, i ymgorffori gwerth cymdeithasol yn eu penderfyniadau dyfarnu contractau. Ac yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf, arweiniodd hyn at £28 miliwn yn cael ei ddyfarnu i fusnesau yng Nghymru. Felly, rydym yn sicr yn defnyddio'r hyn a ddysgwyd gennym drwy fodel Preston, ond wedyn, yn amlwg, rhoi ein stamp Cymreig a'n pwyslais Cymreig ein hunain ar hynny.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Sam Rowlands.
Questions now from party spokespeople. The Conservative spokesperson, Sam Rowlands.
Diolch, Llywydd, and good afternoon, Minister. As an avid council enthusiast, I'm sure the Minister is as equally thrilled as I am to see the local government elections next week. And, firstly, Minister, with the election cycle coming to an end, I'm sure you'd like to join me in thanking all those councillors who have been carrying out that role these last five years. It's been a challenging time for all those elected members, working with their officers and officials in delivering those really essential services over this five-year period. Councillors, as we know, are the unsung heroes oftentimes in our communities.
But, moving on, Minister, how would you assess the role that the Welsh Government has played over the last five years in allowing our councils to deliver on their priorities? Thank you.
Diolch, Lywydd, a phrynhawn da, Weinidog. Fel rhywun sy'n frwdfrydig iawn dros gynghorau, rwy'n siŵr fod y Gweinidog yr un mor falch â minnau o weld yr etholiadau llywodraeth leol yr wythnos nesaf. Ac yn gyntaf, Weinidog, gyda'r cylch etholiadol yn dod i ben, rwy'n siŵr yr hoffech ymuno â mi i ddiolch i'r holl gynghorwyr sydd wedi bod yn cyflawni'r rôl honno dros y pum mlynedd diwethaf. Mae wedi bod yn gyfnod heriol i’r holl aelodau etholedig hynny wrth iddynt weithio gyda’u swyddogion i ddarparu gwasanaethau gwirioneddol hanfodol dros y cyfnod o bum mlynedd. Cynghorwyr, fel y gwyddom, yw arwyr di-glod ein cymunedau yn aml.
Ond i symud ymlaen, Weinidog, sut y byddech yn asesu’r rôl y mae Llywodraeth Cymru wedi’i chwarae dros y pum mlynedd diwethaf o ran caniatáu i’n cynghorau gyflawni eu blaenoriaethau? Diolch.
Yes, thank you absolutely for giving me that opportunity to put on record my thanks, and Welsh Government's thanks, to councillors of all political parties and none, who have served their communities over the past years, and especially to those who are choosing to stand down this time. I think that I want to put particular thanks on record to those, and also, just from a personal perspective, a huge thank you to those local government leaders who we've been working so closely with over the period that I've been in post, but certainly long before that as well, because they've done an incredible job. I think you referred to the work that's been done over the past five years, and, if anybody needs to know the value of local government, you only have to look at the response that local councillors made over the course of the pandemic, going above and beyond every day to meet the needs of people in their communities. There's no party politics in that. It is absolutely about putting on record our thanks for that.
I think that Welsh Government has tried to work constructively and collaboratively with local government over the past five years, and I think that we've developed excellent relationships with local government. We've sought to have discussions early on so that we can bottom out problems before they become real issues, and I do think that we have that mature relationship with them now, and there's a keenness on our part to support local government to realise their ambitions. And you can see some of that through the support that we've been giving through the city regions approaches, but also through the work that we've been doing with the corporate joint committees and trying to support them to become successful, although we are still at an early stage with that work, as you appreciate.
Ie, diolch yn fawr am roi’r cyfle hwnnw imi ddiolch ar goedd, a diolch ar ran Llywodraeth Cymru, i gynghorwyr o bob plaid wleidyddol a'r rhai annibynnol sydd wedi gwasanaethu eu cymunedau dros y blynyddoedd diwethaf, ac yn enwedig i’r rhieni sy’n dewis camu i lawr y tro hwn. Hoffwn ddiolch yn arbennig i’r rheini, a hefyd, o safbwynt personol, diolch enfawr i’r arweinwyr llywodraeth leol y buom yn gweithio mor agos â hwy ers imi fod yn y swydd, ond ymhell cyn hynny hefyd, yn sicr, gan eu bod wedi gwneud gwaith anhygoel. Credaf ichi gyfeirio at y gwaith sydd wedi’i wneud dros y pum mlynedd diwethaf, ac os oes angen i unrhyw un wybod beth yw gwerth llywodraeth leol, nid oes ond angen ichi edrych ar yr ymateb a gafwyd gan gynghorwyr lleol yn ystod y pandemig, wrth iddynt fynd y tu hwnt i'r galw bob dydd i ddiwallu anghenion pobl yn eu cymunedau. Nid oes gwleidyddiaeth bleidiol ynghlwm wrth hynny. Mae’n ymwneud â diolch ar goedd am hynny.
Credaf fod Llywodraeth Cymru wedi ceisio gweithio’n adeiladol ac yn gydweithredol â llywodraeth leol dros y pum mlynedd diwethaf, a chredaf ein bod wedi datblygu perthynas ragorol â llywodraeth leol. Rydym wedi ceisio cael trafodaethau’n gynnar fel y gallwn gael gwared ar broblemau cyn iddynt droi'n broblemau go iawn, a chredaf fod gennym y berthynas aeddfed honno â hwy bellach, ac mae awydd ar ein rhan i gefnogi llywodraeth leol i wireddu eu huchelgeisiau. A gallwch weld rhywfaint o hynny drwy'r cymorth y buom yn ei roi drwy'r dinas-ranbarthau, ond hefyd drwy'r gwaith y buom yn ei wneud gyda'r cyd-bwyllgorau corfforedig a cheisio'u cefnogi i ddod yn llwyddiannus, er bod y gwaith hwnnw megis dechrau o hyd, fel y byddwch yn deall.
Thank you, Minister, and you do mention some of those regional bodies that have been set up, I think, from your point of view, to help those councils deliver on their priorities. But I do hear from councils and councillors some of the frustration about the layers of bureaucracy and the layers of governance and boards and bodies being put in place, and public services boards, regional partnership boards, regional leadership boards, and the corporate joint committees that you mentioned. And there's a number of these boards and bodies that have been set up over recent years, which actually take time and energy away from many of those front-line services delivering what residents need on the ground. So, I'm just wondering what plans you might have, or action you'll be thinking about delivering over the next term, in working with councils, to remove some of that bureaucracy and remove some of those layers, which can, at times, take up a huge amount of time and energy. You mentioned the council leaders, and it's often those council leaders who sit on all those bodies and boards away from the ranch, as it were, hearing those on-the-ground issues that they need to support and deliver on. So, what action will you be taking to cut some of that bureaucracy out of the way? Thanks.
Diolch, Weinidog, ac rydych yn sôn am rai o’r cyrff rhanbarthol sydd wedi’u sefydlu, rwy'n credu, o’ch safbwynt chi, i helpu’r cynghorau hynny i gyflawni eu blaenoriaethau. Ond rwy’n clywed gan gynghorau a chynghorwyr am rywfaint o’r rhwystredigaeth ynghylch yr haenau o fiwrocratiaeth a’r haenau o lywodraethu a byrddau a chyrff sy’n cael eu rhoi ar waith, a byrddau gwasanaethau cyhoeddus, byrddau partneriaeth rhanbarthol, byrddau arweinyddiaeth rhanbarthol, a’r cyd-bwyllgorau corfforedig y sonioch chi amdanynt. Ac mae nifer o'r byrddau a'r cyrff hyn wedi'u sefydlu dros y blynyddoedd diwethaf ac yn mynd ag amser ac egni oddi ar lawer o'r gwasanaethau rheng flaen hynny sy'n darparu'r hyn sydd ei angen ar drigolion ar lawr gwlad. Felly, tybed pa gynlluniau a allai fod gennych, neu pa gamau y byddwch yn ystyried eu cymryd dros y tymor nesaf, wrth weithio gyda chynghorau, i gael gwared ar rywfaint o'r fiwrocratiaeth honno a chael gwared ar rai o'r haenau hynny, a all fynd â llawer iawn o amser ac egni ar brydiau. Fe sonioch chi am arweinwyr y cynghorau, ac yn aml, yr arweinwyr sy'n eistedd ar yr holl gyrff a byrddau ymhell o'r canol, fel petai, sy'n clywed y materion sy'n codi ar lawr gwlad y mae angen iddynt eu cefnogi a chymryd camau i fynd i'r afael â hwy. Felly, pa gamau y byddwch yn eu cymryd i gael gwared ar rywfaint o’r fiwrocratiaeth honno? Diolch.
I think we've all got a shared interest in ensuring that the strategic partnership landscape across Wales is fit for purpose and is enabling rather than hindering delivery for communities. I think regional partnership boards in particular do have a special focus, but there's nothing to stop members of PSBs choosing to merge to match the local health board and, therefore, the RPB footprint, for example. So, there are options for the regional partnership boards to take.
We've been very much of the view that any changes of this sort should be from the ground up, but I have committed to meeting with all the chairs of the RPBs to discuss their experiences, and perhaps this will be an opportunity to hear from them what they think the best fit, if you like, for serving local communities is. But I absolutely don't want to see duplication. I don't want to see onerous work on individuals. So, there is work to be done, and it's part of our commitment with Plaid Cymru to look at our strategic partnership landscape to make sure that it is working in the optimum way. But I welcome ideas from all parts of the Chamber.
Credaf fod gennym oll ddiddordeb cyffredin mewn sicrhau bod tirwedd partneriaeth strategol ledled Cymru yn addas i'r diben ac yn galluogi yn hytrach na llesteirio cyflawniad i gymunedau. Credaf fod ffocws arbennig gan fyrddau partneriaeth rhanbarthol, yn benodol, ond nid oes unrhyw beth i atal aelodau o fyrddau gwasanaethau cyhoeddus rhag dewis uno i gyd-fynd â'r bwrdd iechyd lleol, ac felly, ôl troed y bwrdd partneriaeth rhanbarthol, er enghraifft. Felly, mae opsiynau gan y byrddau partneriaeth rhanbarthol.
Rydym yn sicr wedi bod o’r farn y dylai unrhyw newidiadau o’r fath fod o’r gwaelod i fyny, ond rwyf wedi ymrwymo i gyfarfod â holl gadeiryddion y byrddau partneriaeth rhanbarthol i drafod eu profiadau, ac efallai y bydd hwn yn gyfle i glywed ganddynt beth y credant sy'n gweddu orau, os mynnwch, ar gyfer gwasanaethu cymunedau lleol. Ond yn sicr, nid wyf am weld dyblygu. Nid wyf am weld gwaith beichus i unigolion. Felly, mae gwaith i’w wneud, ac mae’n rhan o’n hymrwymiad gyda Phlaid Cymru i edrych ar dirwedd ein partneriaethau strategol i sicrhau eu bod yn gweithio yn y ffordd orau bosibl. Ond rwy'n croesawu syniadau o bob rhan o’r Siambr.
Thanks, Minister, and it is really welcome to hear that that work will be undertaken to understand the effectiveness of all those boards and bodies, and the importance, of course, of our locally elected councillors delivering on the ground for their residents. But, over the last 20 years or so, we have, of course, also seen this historic underfunding of councils, which has forced councillors to increase council tax—around a 200 per cent increase over the 20 years—with our hardworking residents bearing the brunt of these costs. I would say that now is the time to provide a plan to deliver stronger and safer communities, empowering local people, because they know what's best for their area, as I say, to deliver on the ground, tackling the issues that blight our communities. And, of course, I would say it's only the Welsh Conservatives who have the ability to deliver in our local communities. So, Minister, would you share my enthusiasm that a vote for Welsh Conservatives next week at the council elections will empower local councils whilst delivering stronger and safer communities?
Diolch, Weinidog, ac mae'n galonogol clywed y bydd y gwaith hwnnw’n cael ei wneud i ddeall effeithiolrwydd yr holl fyrddau a chyrff hynny, a pha mor bwysig yw hi, wrth gwrs, fod ein cynghorwyr a etholwyd yn lleol yn cyflawni ar lawr gwlad ar ran eu trigolion. Ond dros yr 20 mlynedd neu fwy diwethaf, wrth gwrs, rydym hefyd wedi gweld tangyllido hanesyddol mewn perthynas â'r cynghorau, sydd wedi gorfodi cynghorwyr i gynyddu’r dreth gyngor—cynnydd o oddeutu 200 y cant o dros yr 20 mlynedd—gyda’n trigolion gweithgar yn ysgwyddo baich y costau hyn. Byddwn yn dweud mai nawr yw’r amser i ddarparu cynllun i sicrhau cymunedau cryfach a mwy diogel, a grymuso pobl leol, gan mai hwy sy'n gwybod beth sydd orau i'w hardal, fel y dywedaf, i gyflawni ar lawr gwlad, gan fynd i’r afael â’r problemau sy’n difetha ein cymunedau. Ac wrth gwrs, byddwn yn dweud mai dim ond y Ceidwadwyr Cymreig sydd â'r gallu i gyflawni yn ein cymunedau lleol. Felly, Weinidog, a fyddech yn rhannu fy mrwdfrydedd y bydd pleidlais dros y Ceidwadwyr Cymreig yr wythnos nesaf yn etholiadau'r cynghorau yn grymuso cynghorau lleol gan ddarparu cymunedau cryfach a mwy diogel?
I always like to answer a direct question with a direct answer. So, no, I do not agree with the Member on that. I am surprised that, in the week of local government elections, or just before that week of local government elections, the Conservative Member would want to raise what he describes as historic underfunding of local government in Wales, because, of course, this is nothing if it's not a remnant of the period of austerity, which we went to. It's absolutely the case that Welsh Government is only able to provide the funding to local government that we receive from the UK Government, and although we have had an improved settlement this year, we've always sought to prioritise local government within the funding that we have. But we have been through 10 years of austerity and that's being felt still by local authorities, of course it is, but also by households right across Wales, as we move into the cost-of-living crisis.
Rwyf bob amser yn hoffi ateb cwestiwn uniongyrchol gydag ateb uniongyrchol. Felly, na, nid wyf yn cytuno â’r Aelod ar hynny. Rwy’n synnu, yn ystod wythnos yr etholiadau llywodraeth leol, neu ychydig cyn wythnos yr etholiadau llywodraeth leol, fod yr Aelod Ceidwadol yn dymuno codi’r hyn y mae’n ei alw'n dangyllido hanesyddol mewn perthynas â llywodraeth leol yng Nghymru, oherwydd, wrth gwrs, mae hyn, uwchlaw dim, yn ganlyniad i'r cyfnod o gyni y buom drwyddo. Mae'n sicr yn wir mai dim ond y cyllid a gawn gan Lywodraeth y DU y gall Llywodraeth Cymru ei ddarparu i lywodraeth leol, ac er inni gael setliad gwell eleni, rydym bob amser wedi ceisio blaenoriaethu llywodraeth leol o fewn y cyllid sydd gennym. Ond rydym wedi bod drwy 10 mlynedd o gyni ac mae awdurdodau lleol yn dal i deimlo effaith hynny, wrth gwrs eu bod, yn ogystal ag aelwydydd ledled Cymru, wrth inni fynd i'r afael â'r argyfwng costau byw.
Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Ym mis Chwefror, mi gyhoeddodd eich Llywodraeth y bydd 53,000 o weithwyr gofal yng Nghymru yn cael taliad bonws o ryw £1,000 o bunnau. Mae unrhyw arian ychwanegol i weithwyr yn y sector i'w groesawu, wrth gwrs, ond nid taliadau bonws one-off ydy'r ateb. Dydy o ddim yn mynd i'r afael â'r broblem go iawn. Beth sydd angen ydy i weithwyr yn y sector gofal gael eu gwobrwyo a'u cydnabod fel maen nhw yn eu haeddu yn eu cyflogau fis ar ôl mis, blwyddyn ar ôl blwyddyn, a chael eu trin hefyd yn gyfartal efo gweithwyr sydd yn y sector iechyd. Pennawd yn unig oedd y taliad bonws; plastr dros dro. Felly pa gyllid sydd ar gael ac mewn lle ar gyfer gwobrwyo, sefydlogi a thyfu'r gweithlu gofal yn yr hir dymor, fel sydd ei angen?
Thank you very much, Llywydd. In February, your Government announced that 53,000 care workers in Wales would receive a bonus payment of around £1,000. Now, any additional funding for workers in that sector is to be welcomed, of course, but one-off bonus payments aren't the answer. They don't get to grips with the real problem. What is needed is for workers in the care sector to be recognised as they deserve in their wages on a monthly basis, month after month, year after year, and treated with parity with those working in the health sector. This bonus payment was a headline; it was a sticking plaster. So, what funding is available and in place to reward, stabilise and grow the care workforce in the long term, as is required?
Well, Welsh Government was very pleased to deliver very early on our manifesto commitment to deliver a real living wage for people working in the social care sector, and, of course, that work is being led by the Minister with responsibility for social services, but we were very pleased to be able to deliver that. But to bridge workers in that sector to that, of course, we did announce the recent bonus, or recent payment, I should say, to people working in that sector as registered professionals, social care workers—it's specifically those in care homes, domicillary care and personal assistants who are paid through direct payments—to ensure that they have the benefit of that before the real living wage payment kicks in. But we tried to make sure that there was very early action on that in terms of delivering on that particular pledge.
Wel, roedd Llywodraeth Cymru yn falch iawn o gyflawni ein hymrwymiad maniffesto yn gynnar iawn i ddarparu cyflog byw gwirioneddol i bobl sy’n gweithio yn y sector gofal cymdeithasol, ac wrth gwrs, mae’r gwaith hwnnw’n cael ei arwain gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am y gwasanaethau cymdeithasol, ond roeddem yn falch iawn o allu cyflawni hynny. Ond er mwyn cynorthwyo'r gweithwyr yn y sector hwnnw i bontio i hynny, wrth gwrs, fe wnaethom gyhoeddi'r bonws diweddar, neu'r taliad diweddar, dylwn ddweud, i bobl sy'n gweithio yn y sector hwnnw fel gweithwyr proffesiynol cofrestredig, gweithwyr gofal cymdeithasol—yn benodol, y rheini mewn cartrefi gofal, gofal cartref a chynorthwywyr personol sy’n cael eu talu drwy daliadau uniongyrchol—er mwyn sicrhau eu bod yn cael y budd o hynny cyn i daliad y cyflog byw gwirioneddol ddechrau. Ond gwnaethom geisio sicrhau bod camau cynnar iawn yn cael eu cymryd ar hynny o ran cyflawni'r addewid penodol hwnnw.
Mae'r Llywodraeth wedi gwneud llanast o'r ymgais i gyflwyno taliadau bonws dro ar ôl tro, mae'n rhaid dweud, dros y blynyddoedd diwethaf. Mi ddywedais i, funud yn ôl, wrth gwrs fod unrhyw daliad ychwanegol i gael ei groesawu gan y rhai sy'n ei dderbyn o, ond problem fawr arall ydy bod llawer ddim yn ei gael o: gweithwyr ceginau a glanhawyr mewn cartrefi gofal, fel mae etholwyr i fi ac undeb Unsain wedi tynnu sylw ato fo—pobl sy'n gweithio mewn canolfannau dydd i oedolion hefyd. Mae'n rhestr hirfaith, ac iddyn nhw y cwbl maen nhw'n ei weld ydy eu rôl nhw yn cael ei thanseilio. Rŵan, mae'r taliad yn creu dwy haen yn y gweithlu, ac mae'n anodd meddwl am ffordd fwy amlwg i ddweud wrth rai, 'Sori, dydych chi ddim yn cael eich gwerthfawrogi.' Rŵan, gan eich bod chi mor grediniol fel Llywodraeth mai drwy daliadau bonws one-off mae dangos gwerthfawrogiad, a gawn ni ymrwymiad i dalu'r bonws o £1,000 i'r holl weithlu gofal?
The Government has made a mess of the attempt to introduce bonus payments time after time, it has to be said, over the past few years. I said, a moment ago, that of course any additional payment is to be welcomed by those who receive it, but another major problem is that many aren't receiving it: kitchen workers and cleaners in care homes, as constituents of mine and the Unison union have drawn attention to—people who work in day centres for adults too. It's a long list, and for them all they see is their role being undermined. Now, the payment creates a two-tier system within the workforce, and it's hard to think of a clearer way to tell some people, 'Sorry, you're not being appreciated.' Now, as you are such firm believers as a Government that it's through one-off bonus payments that you show your appreciation, will we have a commitment to pay that bonus of £1,000 to the whole care workforce?
So, just to be clear, the £1,000 payment that we're talking about here is not a bonus payment. We were able to pay two bonus payments to people working in the social care sector during the course of the pandemic. The first was a £500 payment and then a second payment of £735. We were clear that those were bonus payments, they were thank you payments for the work that had been undertaken by people working in those sectors, working under incredible stress, working in very, very difficult and fraught situations, and that was a payment to say thank you for that work.
What we have today and what we're talking about today is the £1,000 payment, which is, as I've described, that bridging payment between the point at which we were able to announce the real living wage and the delivery of it through the budget for this and forthcoming years. So, they are two very different payments, and that's why the same groups of people aren't captured by them. This payment that we're talking about at the moment isn't a bonus payment in the same way that previous payments were. So, I think we are talking about two different payments. I don't want to give the impression at all that the work of everybody in these settings isn't absolutely valued, but we are talking about two different payments with different purposes.
Er eglurder, nid yw'r taliad o £1,000 yr ydym yn sôn amdano yma yn daliad bonws. Bu modd inni dalu dau daliad bonws i bobl sy’n gweithio yn y sector gofal cymdeithasol yn ystod y pandemig. Roedd y cyntaf yn daliad o £500, ac yna cafwyd ail daliad o £735. Fe wnaethom ddweud yn glir mai taliadau bonws oedd y rheini, roeddent yn daliadau diolch am y gwaith a wnaed gan bobl a oedd yn gweithio yn y sectorau hynny, yn gweithio dan straen aruthrol, yn gweithio mewn sefyllfaoedd anodd a phryderus iawn, ac roedd hwnnw’n daliad i ddweud diolch am y gwaith hwnnw.
Yr hyn sydd gennym heddiw a’r hyn yr ydym yn sôn amdano heddiw yw’r taliad o £1,000, sydd, fel rwyf wedi’i ddisgrifio, yn daliad pontio rhwng adeg cyhoeddi’r cyflog byw gwirioneddol a’i roi ar waith drwy'r gyllideb ar gyfer eleni a'r blynyddoedd i ddod. Felly, maent yn ddau daliad gwahanol iawn, a dyna pam nad ydynt yn berthnasol i'r un grwpiau o bobl. Nid yw'r taliad yr ydym yn sôn amdano yn awr yn daliad bonws yn yr un ffordd â'r taliadau blaenorol. Felly, credaf ein bod yn sôn am ddau daliad gwahanol. Nid wyf am roi'r argraff o gwbl nad yw gwaith pawb yn y lleoliadau hyn yn cael ei werthfawrogi'n llwyr, ond rydym yn sôn am ddau daliad gwahanol a chanddynt ddibenion gwahanol.
3. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o nifer y seddi lle nad oes ond un ymgeisydd yn etholiadau llywodraeth leol Cymru? OQ57910
3. What assessment has the Minister made of the number of uncontested seats in Welsh local government elections? OQ57910
While we don't centrally collect information on the number of uncontested seats in Welsh local government elections, I'm aware the Electoral Reform Society states that there are 74 uncontested seats across Wales.
Er nad ydym yn casglu gwybodaeth yn ganolog am nifer y seddi diymgeisydd yn etholiadau llywodraeth leol Cymru, rwy'n ymwybodol fod y Gymdeithas Diwygio Etholiadol yn nodi bod 74 o seddi diymgeisydd ledled Cymru.
Thank you for your response there, Minister. I'm really concerned at seeing that number of uncontested seats, with 28 of those being in Gwynedd and 19 in Pembrokeshire. It's really disappointing that that's taking place, removing the ability for what I would see as proper democracy to take place via a vote. I'm sure, Minister, you saw the BBC news article earlier this month that did highlight, regretfully, that online abuse has forced many councillors to quit or no longer want to stand, along with potential candidates who simply don't want to be on the receiving end of that bullying. An example of this was from Huw George, who is a baptist minister in Pembrokeshire, who said he's always welcomed the scrutiny of political decisions but personal attacks on both his use of the Welsh language and on his faith are, of course, completely unacceptable. So, Minister, would you agree with me that this needs addressing? Our councillors and candidates should not be receiving this horrid personal abuse. Would you also, in the same breath, join me in thanking those people who are putting themselves up for election next week and wish them all the best in standing for those elections?
Diolch am eich ymateb, Weinidog. Rwy'n bryderus iawn wrth weld y nifer hwnnw o seddi diymgeisydd, gyda 28 ohonynt yng Ngwynedd a 19 yn sir Benfro. Mae'n wirioneddol siomedig fod hynny'n digwydd, gan rwystro'r hyn y byddwn yn ei ystyried yn ddemocratiaeth briodol rhag digwydd drwy bleidlais. Rwy’n siŵr, Weinidog, eich bod wedi gweld erthygl newyddion y BBC yn gynharach y mis hwn a nodai, yn anffodus, fod camdriniaeth ar-lein wedi gorfodi llawer o gynghorwyr i roi’r gorau iddi neu golli'r awydd i sefyll, ynghyd ag ymgeiswyr posibl nad ydynt yn dymuno cael eu bwlio. Enghraifft o hyn oedd Huw George, sy’n weinidog gyda’r Bedyddwyr yn sir Benfro, a ddywedodd ei fod bob amser wedi croesawu’r craffu ar benderfyniadau gwleidyddol ond bod ymosodiadau personol ar ei ddefnydd o’r Gymraeg ac ar ei ffydd, wrth gwrs, yn gwbl annerbyniol. Felly, Weinidog, a fyddech yn cytuno â mi fod angen mynd i’r afael â hyn? Ni ddylai ein cynghorwyr a'n hymgeiswyr orfod wynebu'r gamdriniaeth bersonol erchyll honno. A fyddech hefyd, yn yr un gwynt, yn ymuno â mi i ddiolch i’r bobl sy’n sefyll etholiadau yr wythnos nesaf a dymuno’r gorau iddynt wrth iddynt sefyll yn yr etholiadau hynny?
Absolutely. I think that anybody who puts themselves forward for public service through election is doing something incredibly brave, and it is important that people have that opportunity to make that contribution to their communities and are able to do so in a way that doesn't subject them or find them subjected to abuse. The abuse that people in public life receive is appalling. I think that probably you'd be a very lucky person in this Chamber if you hadn't come across some awful treatment, usually through social media, but also in other ways. So, we have to do everything that we can to make sure that people who stand for election and people who are elected aren't subject to that abuse. It's partly about coming together across parties to call it out when we see it and to stand together in that sense, but it's also about doing things such as using our legislation in the way that we have to ensure now that candidates no longer have to have their home addresses published in public and so on. So, there are certain important safeguards that we can put in place, but in this discussion I'm really wary that we don't want to put people off public service as well. There is this abuse that all of us face, but actually it's an incredible privilege to do these jobs, and I think that we always need to keep our eye on that as well when we're talking about the negative side and the darker side of the experiences people have.
Yn sicr. Credaf fod unrhyw un sy’n cynnig eu henwau ar gyfer gwasanaeth cyhoeddus drwy etholiad yn gwneud rhywbeth hynod o ddewr, ac mae’n bwysig fod pobl yn cael y cyfle i wneud y cyfraniad hwnnw i’w cymunedau a’u bod yn gallu gwneud hynny mewn ffordd nad yw'n eu gwneud yn agored i gamdriniaeth. Mae’r gamdriniaeth y mae pobl mewn bywyd cyhoeddus yn ei hwynebu yn warthus. Credaf eich bod yn unigolyn lwcus iawn yn y Siambr hon, mae’n debyg, os nad ydych wedi dod ar draws rhyw driniaeth ofnadwy, fel arfer drwy’r cyfryngau cymdeithasol, ond hefyd mewn ffyrdd eraill. Felly, mae'n rhaid inni wneud popeth a allwn i sicrhau nad yw pobl sy'n sefyll etholiad a phobl sy'n cael eu hethol yn wynebu'r gamdriniaeth honno. Mae'n ymwneud yn rhannol â dod at ein gilydd ar draws y pleidiau i dynnu sylw at gamdriniaeth pan fyddwn yn ei gweld a sefyll gyda'n gilydd yn yr ystyr honno, ond mae hefyd yn ymwneud â gwneud pethau fel defnyddio ein deddfwriaeth yn y ffordd a wnaethom i sicrhau yn awr nad oes raid cyhoeddi cyfeiriadau cartrefi'r ymgeiswyr ac ati. Felly, mae rhai mesurau diogelu pwysig y gallwn eu rhoi ar waith, ond yn y drafodaeth hon, rwy'n awyddus iawn i sicrhau nad ydym yn annog pobl i beidio ag ymgymryd â gwasanaeth cyhoeddus hefyd. Mae pob un ohonom yn wynebu'r gamdriniaeth hon, ond mewn gwirionedd, mae’n fraint anhygoel cael gwneud y swyddi hyn, a chredaf fod angen inni gadw ein llygad ar hynny bob amser hefyd pan fyddwn yn sôn am ochr negyddol ac ochr dywyllach y profiadau mae pobl yn eu cael.
We would all like to see more contested seats. I certainly would. I haven't got an election at home in Pembrokeshire either, where there are 19 uncontested seats. And Sam Rowlands is right to point out that the attacks, the public attacks, on individuals already in office are deterring people from standing. And we've only seen, at the weekend, what Angela Rayner suffered at the hands of a Tory MP and the reporting in the Sunday Mirror. So, my question is this, Minister—. I hope that all parties, whichever party it is, when they are putting out statements about candidates or elected people, are mindful of the damage that they can be doing. There have been other such cases, of course, by Plaid Cymru very recently in Grangetown. So, you know, we cannot ask on the one hand people to stand and then attack those who are standing on the other hand. We have a personal responsibility, and I just ask you, Minister, if you'll make that crystal clear.
Hoffai pob un ohonom weld mwy o seddi'n cael eu hymladd. Yn sicr, hoffwn i weld hynny. Nid oes gennyf etholiad gartref yn sir Benfro chwaith, lle mae 19 o seddi diymgeisydd. Ac mae Sam Rowlands yn llygad ei le wrth nodi bod yr ymosodiadau, yr ymosodiadau cyhoeddus, ar unigolion sydd eisoes yn eu swyddi yn atal pobol rhag sefyll. Ac rydym newydd weld, dros y penwythnos, yr hyn a ddioddefodd Angela Rayner dan ddwylo AS Torïaidd a’r adroddiadau yn y Sunday Mirror. Felly, fy nghwestiwn, Weinidog—. Rwy'n gobeithio bod pob plaid, ni waeth pa blaid ydynt, pan fyddant yn cyhoeddi datganiadau am ymgeiswyr neu bobl etholedig, yn ymwybodol o’r niwed y gallant fod yn ei wneud. Gwelwyd achosion eraill o’r fath, wrth gwrs, gan Blaid Cymru yn ddiweddar iawn yn Grangetown. Felly, wyddoch chi, ni allwn ofyn ar y naill law i bobl sefyll ac yna ymosod ar y llaw arall ar y rheini sy'n sefyll. Mae gennym gyfrifoldeb personol, a gofynnaf i chi wneud hynny'n hollol glir, Weinidog.
Absolutely. We do all have a personal responsibility to show leadership in this area and to undertake constructive and robust debate. You can have a robust debate without resorting to those personal attacks, and I do think that it puts off people from politics when they're observing these kinds of things happening. That's one of the reasons I'm so pleased to see that the Welsh Local Government Association has shown some real leadership in these elections with their fair and respectful election campaign pledge. They've facilitated that, and I think that that should give an important springboard to the new councillors who will be coming in following the election. And I think that there's important work to be done in terms of those early periods, when people are getting settled into the role of councillors, so that they understand the code of conduct, what's expected of them in terms of the way in which they conduct themselves in debates and so forth. So, lots of work for us to do there, but also to make sure that people have the support that they need when they do find themselves, unfortunately, on the receiving end of unpleasantness.
Yn sicr. Mae gan bob un ohonom gyfrifoldeb personol i ddangos arweiniad yn y maes hwn ac i gynnal dadl adeiladol a chadarn. Gallwch gael dadl gadarn heb ildio i ymosod yn bersonol, a chredaf fod gweld y mathau hyn o bethau'n digwydd yn gwneud gwleidyddiaeth yn annymunol i bobl. Dyna un o'r rhesymau pam fy mod mor falch o weld bod Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi dangos arweiniad go iawn yn yr etholiadau hyn gyda'u haddewid ymgyrch etholiadol deg a pharchus. Maent wedi hwyluso hynny, a chredaf y dylai roi hwb pwysig i’r cynghorwyr newydd a fydd yn dechrau eu gwaith ar ôl yr etholiad. A chredaf fod gwaith pwysig i’w wneud yn y cyfnodau cynnar, pan fydd pobl yn ymgynefino â'u swyddogaeth fel cynghorwyr, er mwyn iddynt ddeall y cod ymddygiad, yr hyn a ddisgwylir ganddynt o ran y ffordd y maent yn ymddwyn mewn dadleuon ac ati. Felly, mae llawer o waith i ni ei wneud mewn perthynas â hyn, a sicrhau hefyd fod pobl yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt pan fyddant, yn anffodus, yn wynebu ymddygiad annymunol.
Good afternoon, Minister. I do echo and endorse the comments made by Sam Rowlands and thank him for raising this issue, and also those comments by Joyce Watson as well. The same also applies to our town and community councils across Wales. There are 735 community and town councils in Wales, covering approximately 94 per cent of the land area and 70 per cent of the population of Wales. There's a huge untapped potential here, especially in rural areas, to better shape and deliver place-based services in dialogue with communities. I wonder if I could ask you what your vision, long term, short term, is for those town and community councils and the steps that you're taking to ensure their success? Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Weinidog. Rwy'n adleisio ac yn ategu’r sylwadau a wnaeth Sam Rowlands, ac yn diolch iddo am godi’r mater hwn, a'r sylwadau gan Joyce Watson hefyd. Mae’r un peth yn wir am ein cynghorau tref a chymuned ledled Cymru hefyd. Mae 735 o gynghorau tref a chymuned yng Nghymru, sy’n gweithredu dros oddeutu 94 y cant o arwynebedd tir a 70 y cant o boblogaeth Cymru. Mae potensial enfawr heb ei gyffwrdd yma, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, i lunio a darparu gwasanaethau seiliedig ar leoedd yn well mewn deialog â chymunedau. Tybed a gaf fi ofyn i chi beth yw eich gweledigaeth, yn hirdymor, ac yn y tymor byr, ar gyfer y cynghorau tref a chymuned hynny a'r camau yr ydych yn eu cymryd i sicrhau eu llwyddiant? Diolch yn fawr iawn.
I'd absolutely like to join Jane Dodds in recognising the important role of town and community councillors in serving and shaping their local communities, and I've had some really good meetings with One Voice Wales to understand what the sector believes that its potential is. And I know that we have town and community councils of all shapes and sizes and of all kinds of experience and levels of ambition, and I think that it's important that we look to those town and community councils that are making really, really impactful choices within their communities and to explore how we can use One Voice Wales and others to help other town and community councils to look to that level of ambition. I think that we've got some amazing case studies that we can look to right across Wales.
But, again, being a town and community councillor is another way you can make an incredible contribution to your community. Again, you're very accessible, so this is one of the things that we need to ensure, that people don't feel that that fact that you're usually well known in your community is something that should necessarily be a barrier. Because another one of those things that was mentioned in the article to which Sam Rowlands referred was the sense that councillors and town and community councillors feel that they need to be on duty 24/7, they need to drop everything at 10 o'clock on a Friday night to go and deal with the immediate issue that they've been telephoned about. So, that kind of support for a work-life balance for those councillors, particularly at town and community level, I think is really important as well.
Hoffwn ymuno â Jane Dodds i gydnabod rôl bwysig cynghorwyr tref a chymuned yn gwasanaethu a llunio eu cymunedau lleol, ac rwyf wedi cael rhai cyfarfodydd da iawn gydag Un Llais Cymru i ddeall beth y mae’r sector yn credu yw ei botensial. A gwn fod gennym gynghorau tref a chymuned o bob lliw a llun a phob math o brofiad a lefel o uchelgais, a chredaf ei bod yn bwysig ein bod yn rhoi sylw i'r cynghorau tref a chymuned hynny sy’n gwneud dewisiadau gwirioneddol effeithiol yn eu cymunedau ac archwilio sut y gallwn ddefnyddio Un Llais Cymru ac eraill i helpu cynghorau tref a chymuned eraill i ystyried y lefel honno o uchelgais. Credaf fod gennym astudiaethau achos anhygoel y gallwn edrych arnynt ledled Cymru.
Ond unwaith eto, mae bod yn gynghorydd tref a chymuned yn ffordd arall y gallwch wneud cyfraniad anhygoel i’ch cymuned. Unwaith eto, rydych yn hygyrch iawn, felly dyma un o'r pethau y mae angen inni eu sicrhau, nad yw pobl yn teimlo bod y ffaith eich bod fel arfer yn adnabyddus yn eich cymuned yn rhywbeth a ddylai fod yn rhwystr o reidrwydd. Oherwydd un arall o’r pethau a grybwyllwyd yn yr erthygl y cyfeiriodd Sam Rowlands ati oedd yr ymdeimlad fod cynghorwyr a chynghorwyr tref a chymuned yn teimlo bod angen iddynt fod ar ddyletswydd 24/7, fod angen iddynt roi'r gorau i bopeth am 10 o’r gloch nos Wener i fynd i ymdrin â'r mater uniongyrchol y cawsant alwad ffôn yn ei gylch. Felly, credaf fod y math hwnnw o gymorth ar gyfer cydbwysedd bywyd a gwaith i'r cynghorwyr hynny, yn enwedig ar lefel tref a chymuned, yn wirioneddol bwysig hefyd.
4. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Thrysorlys EM i sicrhau bod gan Lywodraeth Cymru y cyllid sydd ei angen arni i gefnogi pobl Islwyn drwy'r argyfwng costau byw? OQ57922
4. What discussions has the Minister had with HM Treasury to ensure that the Welsh Government has the finance it needs to support the people of Islwyn through the cost-of-living crisis? OQ57922
I have raised the cost-of-living crisis with the Chief Secretary to the Treasury several times, however, the UK Government support still does not go far enough. We will continue to assist those most vulnerable through this crisis and push the UK Government to recognise the impacts facing Wales.
Rwyf wedi codi’r argyfwng costau byw gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys sawl gwaith, fodd bynnag, nid yw cymorth Llywodraeth y DU yn ddigon da o hyd. Byddwn yn parhau i gynorthwyo’r rhai sydd fwyaf agored i niwed drwy’r argyfwng hwn ac yn pwyso ar Lywodraeth y DU i gydnabod yr effeithiau sy’n wynebu Cymru.
Thank you, Minister. People in my constituency of Islwyn and across Wales are facing a truly unprecedented cost-of-living crisis. The Office for Budget Responsibility has said that in 2022-23 we will see the biggest fall in living standards since records began. We know that the poorest in society will be impacted the most, particularly those on benefits in constituencies like mine. Minister, I welcome what the Welsh Government has done so far, in partnership with local authorities, to try and address the challenges individuals and their families face, including the £150 payment for all households in tax bands A to D, an extension of the winter fuel support scheme worth £200 for eligible households, and the £25 million for local authorities to provide discretionary support. But we know that the problem is deeper than this. We know that the UK Government have the levers to provide that vital support, but as their inaction at the recent spring statement showed, the Tories simply do not care about the financial challenges that the most vulnerable face. Minister, as individuals and families face this unprecedented squeeze on their household finances, what can be done to get the UK Government to act responsibly and support the most vulnerable in our communities?
Diolch, Weinidog. Mae pobl yn fy etholaeth i yn Islwyn a ledled Cymru yn wynebu argyfwng costau byw gwirioneddol ddigynsail. Mae’r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi dweud y byddwn yn gweld y gostyngiad mwyaf erioed mewn safonau byw yn 2022-23. Gwyddom mai’r bobl dlotaf mewn cymdeithas fydd yn cael eu heffeithio fwyaf, yn enwedig y rhai ar fudd-daliadau mewn etholaethau fel fy un i. Weinidog, rwy’n croesawu’r hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud hyd yn hyn mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol i geisio mynd i’r afael â’r heriau y mae unigolion a’u teuluoedd yn eu hwynebu, gan gynnwys y taliad o £150 i bob aelwyd ym mandiau treth A i D, sy’n estyniad i’r cynllun cymorth tanwydd y gaeaf gwerth £200 i aelwydydd cymwys a’r £25 miliwn i awdurdodau lleol ddarparu cymorth dewisol. Ond rydym yn gwybod bod y broblem yn ddyfnach na hyn. Gwyddom fod gan Lywodraeth y DU ddulliau o ddarparu’r cymorth hanfodol hwnnw, ond fel y dangosodd eu diffyg gweithredu yn natganiad y gwanwyn yn ddiweddar, nid yw’r Torïaid yn poeni am yr heriau ariannol y mae’r rhai mwyaf agored i niwed yn eu hwynebu. Weinidog, wrth i unigolion a theuluoedd wynebu’r pwysau digynsail hwn ar gyllid eu haelwydydd, beth y gellir ei wneud i annog Llywodraeth y DU i weithredu’n gyfrifol a chefnogi’r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymunedau?
Rhianon Passmore is absolutely right that the recent spring statement was an absolute scandal in terms of not being able to address the cost-of-living crisis that is now facing individuals and families right across Wales. It's only now that families will start seeing their fuel bills go up. We know that energy company chief executive officers predict that, without UK Government intervention, up to 40 per cent of households will go into fuel poverty in this year, and, of course, on top of all that, we are seeing the largest tax rises in 30 years from the UK Government, and those will start to be biting this month as well. So, I think that things are going to get more difficult.
We will do everything that we can within our powers and resources to support the most vulnerable through this period, but it does need serious action from the UK Government. We've come up with some practical steps that the UK Government could take, for example, we've repeatedly urged them to increase the generosity of the Warm Homes discount. They could fund that through an increase in general taxation rather than the levy on other household energy users, because we know that that social levy actually hits hardest those families that can't afford it. We also would like to see a social tariff introduced, so that the people who are on those very low incomes are able to access energy at a reduced cost. And, of course, the UK Government could also introduce a windfall levy on the excess profits that have been made by energy companies and use that revenue then to support the poorest households. So, there's plenty yet that the UK Government can do to support families in Wales and across the rest of the UK.
Mae Rhianon Passmore yn llygad ei lle bod datganiad y gwanwyn yn ddiweddar yn warthus o ran y modd y methodd fynd i’r afael â’r argyfwng costau byw sydd bellach yn wynebu unigolion a theuluoedd ledled Cymru. Dim ond yn awr y bydd teuluoedd yn dechrau gweld eu biliau tanwydd yn codi. Gwyddom fod prif swyddogion gweithredol cwmnïau ynni yn rhagweld, heb ymyrraeth Llywodraeth y DU, y bydd hyd at 40 y cant o aelwydydd yn wynebu tlodi tanwydd yn ystod y flwyddyn hon, ac wrth gwrs, ar ben hynny i gyd, rydym yn gweld y codiadau treth mwyaf ers 30 mlynedd gan Lywodraeth y DU, a bydd y rheini’n dechrau brathu y mis hwn hefyd. Felly, bydd pethau’n mynd yn anos.
Byddwn yn gwneud popeth a allwn o fewn ein pwerau a’n hadnoddau i gefnogi’r rhai mwyaf agored i niwed drwy’r cyfnod hwn, ond mae angen i Lywodraeth y DU weithredu o ddifrif. Rydym wedi llunio camau ymarferol y gallai Llywodraeth y DU eu cymryd, er enghraifft rydym wedi eu hannog dro ar ôl tro i gynyddu haelioni’r gostyngiad Cartrefi Cynnes. Gallent ariannu hwnnw drwy gynnydd mewn trethiant cyffredinol yn hytrach na’r ardoll ar ddefnyddwyr ynni yn y cartref eraill, oherwydd gwyddom fod yr ardoll gymdeithasol honno mewn gwirionedd yn taro’r teuluoedd na allant ei fforddio yn waeth. Byddem hefyd yn hoffi gweld tariff cymdeithasol yn cael ei gyflwyno fel bod y bobl sydd ar incwm isel iawn yn gallu cael mynediad at ynni am lai gost. Ac wrth gwrs, gallai Llywodraeth y DU hefyd gyflwyno ardoll ffawdelw ar yr elw gormodol y mae cwmnïau ynni wedi’i wneud a defnyddio’r refeniw hwnnw i gefnogi’r aelwydydd tlotaf. Felly, mae digon eto y gall Llywodraeth y DU ei wneud i gefnogi teuluoedd yng Nghymru ac ar draws gweddill y DU.
Minister, I'm sure that you'll recognise, and from the answers that you've given so far, you definitely do recognise the importance of keeping people in employment to support them through the cost-of-living crisis. So, just to clarify, in addition to the UK Government's £9 billion package to help families in the UK with their fuel bills, including a £150 council tax rebate for households in property bands A to D, they—as in the UK Government—have also protected 25,900 jobs in Caerphilly through the furlough scheme and provided support for 5,700 self-employed individuals worth £51.6 million. Caerphilly will also benefit from over £1.3 million in UK Government community renewal fund investment. So, Minister, do you agree with me that the hardship currently being faced by families in Islwyn would be far greater without the huge sums of money being provided by the UK Conservative Government? Thank you.
Weinidog, rwy’n siŵr y byddwch yn cydnabod, ac o’r atebion yr ydych wedi’u rhoi hyd yn hyn, rydych yn bendant yn cydnabod pwysigrwydd cadw pobl mewn gwaith i’w cefnogi drwy’r argyfwng costau byw. Felly, er eglurder, yn ogystal â phecyn £9 biliwn Llywodraeth y DU i helpu teuluoedd yn y DU gyda'u biliau tanwydd, gan gynnwys ad-daliad treth gyngor o £150 ar gyfer aelwydydd ym mandiau eiddo A i D, maent hefyd wedi diogelu—Llywodraeth y DU, hynny yw—25,900 o swyddi yng Nghaerffili drwy’r cynllun ffyrlo ac wedi darparu cymorth gwerth £51.6 miliwn i 5,700 o unigolion hunangyflogedig. Bydd Caerffili hefyd yn elwa o dros £1.3 miliwn o fuddsoddiad cronfa adfywio cymunedol Llywodraeth y DU. Felly, Weinidog, a ydych yn cytuno â mi y byddai’r caledi y mae teuluoedd yn Islwyn yn ei wynebu ar hyn o bryd yn llawer mwy heb y symiau enfawr o arian sy’n cael eu darparu gan Lywodraeth Geidwadol y DU? Diolch.
Our package of support that we're able to offer people living in Wales is almost double that which we've received in consequentials from the UK Government. So, you will get the £150 payment in households in bands A to D in Wales, but you'll also get it in all of the other remaining bands if you are somebody who is in receipt of the council tax reduction scheme, recognising that there will be people beyond those bands A to D who are struggling and will be needing some extra assistance with their bills. We've also, earlier on this year, provided a £200 payment to those households on the lowest incomes. We did that without any extra support from the UK Government and it's not something that was available to people across the border in England, and we've committed to providing that additional £200 again later on this year, but we're looking to expand the number of households that will benefit from that. And just to be clear, this is not money that will have to be paid back to the Welsh Government. Unlike the UK Government's lending scheme, we will actually be providing that as a grant to households and we look forward to doing so later on this year because we recognise that the cost-of-living crisis will be with us for some time—it's not just a one-off event.
Mae'r pecyn cymorth y gallwn ei gynnig i bobl sy'n byw yng Nghymru bron ddwywaith yr hyn a gawsom mewn symiau canlyniadol gan Lywodraeth y DU. Felly, byddwch yn cael y taliad o £150 mewn aelwydydd ym mandiau A i D yng Nghymru, ond byddwch hefyd yn ei gael ym mhob un o’r bandiau eraill os ydych yn derbyn arian o gynllun gostyngiadau’r dreth gyngor, gan gydnabod y bydd yna bobl y tu hwnt i'r bandiau A i D hynny sy'n ei chael hi'n anodd ac y bydd angen cymorth ychwanegol arnynt gyda'u biliau. Yn gynharach eleni hefyd, rydym wedi darparu taliad o £200 i'r aelwydydd sydd ar yr incwm isaf. Fe wnaethom hynny heb unrhyw gymorth ychwanegol gan Lywodraeth y DU ac nid yw’n rhywbeth a oedd ar gael i bobl dros y ffin yn Lloegr, ac rydym wedi ymrwymo i ddarparu’r £200 ychwanegol hwnnw eto yn ddiweddarach eleni, ond rydym yn bwriadu ehangu nifer yr aelwydydd a fydd yn elwa o hwnnw. Ac er eglurder, nid yw hwn yn arian y bydd yn rhaid ei dalu'n ôl i Lywodraeth Cymru. Yn wahanol i gynllun benthyca Llywodraeth y DU, byddwn yn darparu hwnnw fel grant i aelwydydd ac edrychwn ymlaen at wneud hynny yn ddiweddarach eleni oherwydd ein bod yn cydnabod y bydd yr argyfwng costau byw yn parhau am beth amser—nid digwyddiad untro yn unig ydyw.
5. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Gweinidog yr Economi ynghylch darparu cymorth ariannol i'r sector twristiaeth yng Ngogledd Cymru? OQ57916
5. What discussions has the Minister had with the Minister for Economy regarding the provision of financial support for the tourism sector in North Wales? OQ57916
I regularly engage with the Minister for Economy on a range of issues, including tourism. We have delivered a budget allocation of over £16.9 million per year to support tourism throughout Wales over the next three-year period, including eight projects in north Wales through the brilliant basics 2020-21 fund.
Rwy’n ymgysylltu’n rheolaidd â Gweinidog yr Economi ar amrywiaeth o faterion, gan gynnwys twristiaeth. Rydym wedi darparu dyraniad cyllideb o dros £16.9 miliwn y flwyddyn i gefnogi twristiaeth ledled Cymru dros y tair blynedd nesaf, gan gynnwys wyth prosiect yng ngogledd Cymru drwy gronfa'r pethau pwysig 2020-21.
Diolch. Well, self-catering accommodation is key to a tourism sector in north Wales. Questioning you last month, I highlighted concerns raised with me by actual legitimate Welsh holiday let businesses that your local taxation proposals would devastate them, quoting business owners who told me, 'I fear we'll end up bankrupt', and, 'How could council tax be charged on cottages that have planning permission that states they can never be residential?' You referred in your response to the technical consultation open to response, but businesses then told me, 'The consultation is not really a consultation on the decision to increase holiday let thresholds. This is hardly a chance for us as genuine businesses to have our say.'
How do you therefore respond to their question: can the Welsh Government really be serious about their occupancy limits given the evidence submitted in the report produced by Wales Tourism Alliance, UKHospitality Cymru and the Professional Association of Self Caterers UK, which found that less than 1 per cent of the respondents to the Welsh Government's consultation—just nine people—suggested the occupancy threshold proposed by the Welsh Government, while the industry's own larger consultation, with 1,500 replies in just four days, showed that a significant majority of businesses cannot meet this new threshold, that it will reduce local owners' ability to earn an income and cause a decline in secondary jobs in hospitality, retail, house maintenance and cleaning, and that it will not safeguard the Welsh language as these businesses will be lost to wealthier outsiders?
Diolch. Wel, mae llety hunanarlwyo yn allweddol i sector twristiaeth gogledd Cymru. Wrth eich holi fis diwethaf, tynnais sylw at bryderon a gafodd eu dwyn i fy sylw gan fusnesau llety gwyliau dilys yng Nghymru y byddai eich cynigion trethiant lleol yn eu dinistrio, ac rwy'n dyfynnu perchnogion busnes a ddywedodd wrthyf, 'Rwy'n ofni y byddwn yn mynd yn fethdalwyr yn y pen draw', a, 'Sut y gellir codi'r dreth gyngor ar fythynnod sydd â chaniatâd cynllunio sy'n nodi na allant byth fod yn eiddo preswyl?' Fe gyfeirioch chi yn eich ymateb at yr ymgynghoriad technegol a oedd yn agored i ymatebion, ond dywedodd busnesau wrthyf wedyn, 'Nid ymgynghoriad ar y penderfyniad i godi trothwyon llety gwyliau ydyw mewn gwirionedd. Go brin fod hwn yn gyfle i ni fel busnesau dilys gael dweud ein barn.'
Sut ydych chi'n ymateb i’w cwestiwn felly? A all Llywodraeth Cymru fod o ddifrif ynglŷn â’u trothwyon defnydd ystafelloedd o ystyried bod y dystiolaeth a gyflwynwyd yn yr adroddiad a luniodd Cynghrair Twristiaeth Cymru, UKHospitality Cymru a Chymdeithas Broffesiynol Hunanddarparwyr y DU yn dangos bod llai nag 1 y cant o’r rhai a ymatebodd i adroddiad Llywodraeth Cymru—naw o bobl yn unig—wedi awgrymu’r trothwy defnydd ystafelloedd a gynigiwyd gan Lywodraeth Cymru, tra bod ymgynghoriad mwy y diwydiant ei hun, gyda 1,500 o ymatebion mewn pedwar diwrnod yn unig, yn dangos na all y mwyafrif sylweddol o fusnesau gyrraedd y trothwy newydd hwn, y bydd yn lleihau gallu perchnogion lleol i ennill incwm ac yn achosi gostyngiad yn nifer y swyddi eilaidd mewn lletygarwch, manwerthu, cynnal a chadw tai a glanhau, ac na fydd yn diogelu'r Gymraeg gan y bydd y busnesau hyn yn cael eu colli i bobl gyfoethog o'r tu allan i Gymru?
Well, the proposals were subject to a 12-week consultation. So, there was, I would argue, ample opportunity for businesses and representative bodies to engage with that consultation, and, indeed, they did. We had over 1,000 responses to that consultation, many of which supported the increase in the number of nights that a property must be offered for or actually let. So, we did have strong responses to that consultation. Since then, I've also met, as I said to Peter Fox, with the Wales Tourism Alliance, and we did discuss in detail that specific point you made about the issue regarding planning conditions on certain properties, and that's something that I did commit at that meeting to exploring further, and that's something that I'm currently in the process of taking some advice on.
Wel, roedd y cynigion yn destun ymgynghoriad 12 wythnos. Felly, byddwn yn dadlau bod digon o gyfle i fusnesau a chyrff cynrychioliadol ymgysylltu â'r ymgynghoriad hwnnw, ac fe wnaethant hynny yn wir. Cawsom dros 1,000 o ymatebion i’r ymgynghoriad, ac roedd llawer ohonynt yn cefnogi’r cynnydd yn nifer y nosweithiau y mae’n rhaid cynnig neu osod eiddo. Felly, cawsom ymatebion cryf i’r ymgynghoriad hwnnw. Ers hynny, fel y dywedais wrth Peter Fox, rwyf hefyd wedi cyfarfod â Chynghrair Twristiaeth Cymru, a chawsom drafodaeth fanwl ar y pwynt penodol a wnaethoch ynghylch amodau cynllunio ar eiddo penodol, ac ymrwymais i archwilio’r mater hwnnw ymhellach yn y cyfarfod hwnnw, ac rwyf yn y broses o gael cyngor ar hynny ar hyn o bryd.
6. Beth yw asesiad y Gweinidog o'r setliad llywodraeth leol a ddarperir i Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol? OQ57937
6. What is the Minister's assessment of the local government settlement provided to Wrexham County Borough Council for the current financial year? OQ57937
I prioritised funding for local government when setting the Welsh budget. In 2022-23, Wrexham County Borough Council will receive a 9.4 per cent increase in its core settlement allocation.
Rwy’n blaenoriaethu cyllid ar gyfer llywodraeth leol wrth osod cyllideb Cymru. Yn 2022-23, bydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn derbyn cynnydd o 9.4 y cant yn nyraniad ei setliad craidd.
Well, thank you, Minister. It's really heartening to hear you, Jane Dodds, Joyce Watson and Sam Rowlands paying tribute to councillors and to councils who have acted heroically during the course of the pandemic and faced criticism often that is unwarranted. The Welsh Local Government Association, of course, welcomed this year's settlement for councils as the best in decades, and it comes at a time when there is unprecedented joint working between the Welsh Government and Wrexham council on projects such as the Wrexham Gateway, the City of Culture bid and, of course, the Newbridge road repair scheme in my own constituency. You announced recently £2.8 million for that scheme. How important is this sort of joint working between the Welsh Government and local councils, and, Minister, would you assure my constituents that the Welsh Government is absolutely committed to helping Wrexham council and other local authorities navigate through what will be a very difficult period as we emerge from the COVID pandemic and face, together, the cost-of-living crisis?
Wel, diolch i chi, Weinidog. Mae’n wirioneddol galonogol eich clywed chi, Jane Dodds, Joyce Watson a Sam Rowlands yn talu teyrnged i gynghorwyr ac i gynghorau sydd wedi gweithredu’n arwrol yn ystod y pandemig ac sydd wedi wynebu beirniadaeth, a hynny'n aml heb unrhyw gyfiawnhad. Croesawodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru y setliad i gynghorau eleni wrth gwrs fel y setliad gorau ers degawdau, a daw ar adeg pan fo cydweithredu na welwyd ei debyg o'r blaen rhwng Llywodraeth Cymru a chyngor Wrecsam ar brosiectau fel Porth Wrecsam, y cais Dinas Diwylliant ac wrth gwrs, y cynllun atgyweirio ffordd Newbridge yn fy etholaeth fy hun. Yn ddiweddar, fe gyhoeddoch chi £2.8 miliwn ar gyfer y cynllun hwnnw. Pa mor bwysig yw’r math hwn o gydweithio rhwng Llywodraeth Cymru a chynghorau lleol, ac a fyddech yn sicrhau fy etholwyr fod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo’n llwyr i helpu cyngor Wrecsam ac awdurdodau lleol eraill i lywio drwy gyfnod a fydd yn anodd iawn wrth inni ddod allan o’r pandemig COVID a wynebu, gyda’n gilydd, yr argyfwng costau byw?
Absolutely, I would give your constituents that reassurance that Welsh Government will always seek to work very closely with local authorities on our areas of shared responsibility and shared interest, and particularly now to work together to support people through that cost-of-living crisis.
I think that we've developed, through the crisis of COVID, excellent mechanisms, excellent relationships and excellent ways to communicate that will, I think, put us in good stead to meet the other challenges that we'll now face, one of which being the cost-of-living crisis, but then also the issues around the plight that people fleeing Ukraine will be facing. We've established some really good mechanisms to work with local authorities to make sure that people do have a warm welcome when they come to Wales, and they have the services and support that are needed to wrap around them to make sure that they are welcomed and that they feel safe when they do come here to Wales.
So, I think the relationships we have have been excellent. I hope that they will continue in that vein, but we still yet face many challenges that we'll need to work on together. And alongside the immediate challenges, we have what I would think of as immediate and longer term challenges in respect of issues such as climate change and our need to work on decarbonisation together. So, after the local government elections, I look forward to meeting again with leaders and meeting again with new leaders. I know that we will certainly have some, because there are a couple of leaders who are standing down, so I look forward to meeting with new leaders and old to work out how we can continue to address these challenges together.
Yn bendant, hoffwn roi sicrwydd i’ch etholwyr y bydd Llywodraeth Cymru bob amser yn ceisio gweithio’n agos iawn gydag awdurdodau lleol ar y cyfrifoldebau a'r diddordebau a rannwn, ac yn enwedig yn awr i gydweithio i gefnogi pobl drwy’r argyfwng costau byw.
Drwy gydol yr argyfwng COVID, rwy'n credu ein bod wedi datblygu mecanweithiau rhagorol, perthynas ragorol a ffyrdd rhagorol o gyfathrebu a fydd, yn fy marn i, yn ein rhoi mewn sefyllfa dda i oresgyn yr heriau eraill y byddwn yn eu hwynebu yn awr, ac mae’r argyfwng costau byw yn un ohonynt, ond hefyd y problemau a'r anawsterau y bydd pobl sy'n ffoi o Wcráin yn eu hwynebu. Rydym wedi sefydlu mecanweithiau da iawn i weithio gydag awdurdodau lleol i wneud yn siŵr fod pobl yn cael croeso cynnes pan fyddant yn dod i Gymru a bod ganddynt wasanaethau a chymorth angenrheidiol i sicrhau eu bod yn cael croeso a’u bod yn teimlo'n ddiogel pan fyddant yn dod yma i Gymru.
Felly, rwy'n credu bod ein cysylltiadau wedi bod yn rhagorol. Rwy’n gobeithio y byddant yn parhau yn hynny o beth, ond rydym yn dal i wynebu llawer o heriau y bydd angen inni weithio arnynt gyda’n gilydd. Ac ochr yn ochr â'r heriau uniongyrchol, mae gennym heriau uniongyrchol a mwy hirdymor materion fel newid hinsawdd a'r angen inni weithio gyda'n gilydd ar ddatgarboneiddio. Felly, ar ôl yr etholiadau llywodraeth leol, edrychaf ymlaen at gyfarfodydd gydag arweinwyr eto a chwrdd ag arweinwyr newydd. Gwn y bydd gennym rai yn sicr, oherwydd mae un neu ddau o arweinwyr yn rhoi’r gorau iddi, felly edrychaf ymlaen at gyfarfod ag arweinwyr newydd a hen rai i ystyried sut y gallwn barhau i fynd i’r afael â’r heriau hyn gyda’n gilydd.
7. Sut mae'r Gweinidog yn gweithio gydag arweinwyr cynghorau i sicrhau bod y penderfyniadau a wneir ganddynt o fudd i'r cyhoedd? OQ57908
7. How does the Minister work with council leaders to ensure that decisions they take are in the public interest? OQ57908
Local authorities are independent, democratically accountable bodies that are responsible for scrutinising their own decisions. From May, each principal council will have a duty to encourage local people to participate in their decision making. This will provide councils with a fuller understanding of the public interest in their area.
Mae awdurdodau lleol yn gyrff annibynnol sy’n atebol yn ddemocrataidd ac sy’n gyfrifol am graffu ar eu penderfyniadau eu hunain. O fis Mai ymlaen, bydd gan bob prif gyngor ddyletswydd i annog pobl leol i gymryd rhan yn eu penderfyniadau. Bydd hyn yn rhoi dealltwriaeth well i gynghorau o ddiddordebau'r cyhoedd yn eu hardal.
I thank the Minister for the answer. One such poor decision, I'm afraid, that would not have been taken in the public interest would be a recent one by Swansea Council in the area we both represent, Minister. You and I both attended the wonderful opening of the Swansea Arena, which was delivered by the Welsh Government, the UK Government and local council working together. It shows what can be achieved when everybody works together. However, that positive atmosphere was totally soured the following day when it was revealed that Swansea Council leader Rob Stewart named rooms in the new arena after Labour councillors. That was a move that was described as 'tin-eared', 'cronyism' and 'totally out of touch with the people of Swansea', and, thankfully, thanks to the pressure of the people of Swansea and its Conservative councillors, the leader later backtracked and decided to launch a consultation on the naming of the arena. But this whole debacle does raise serious questions about the current council's leadership and their ability to take decisions in the public interest. So, can I ask, Minister: what assessment have you made of the ability of the current leadership of Swansea Council to prioritise the interests of the people Swansea over the interests of the Labour Party?
Diolch i’r Gweinidog am yr ateb. Un penderfyniad gwael, mae arnaf ofn, na wnaed er budd y cyhoedd oedd y penderfyniad diweddar gan Gyngor Abertawe yn yr ardal y mae’r ddau ohonom yn ei chynrychioli, Weinidog. Roeddech chi a minnau’n bresennol yn agoriad gwych Arena Abertawe, a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU a chynghorau lleol yn gweithio gyda'i gilydd. Mae'n dangos yr hyn y gellir ei gyflawni pan fydd pawb yn cydweithio. Fodd bynnag, cafodd yr awyrgylch cadarnhaol hwnnw ei suro’n llwyr y diwrnod canlynol pan ddatgelwyd bod arweinydd Cyngor Abertawe, Rob Stewart, wedi enwi ystafelloedd yn yr arena newydd ar ôl cynghorwyr Llafur. Roedd hwnnw’n gam a ddisgrifiwyd fel un ‘clust fyddar’, ‘ffrindgarol’, a ‘heb unrhyw gysylltiad â phobl Abertawe’, a, diolch byth, diolch i bwysau pobl Abertawe a’i chynghorwyr Ceidwadol, newidiodd yr arweinydd ei feddwl yn ddiweddarach a phenderfynu lansio ymgynghoriad ar enwi'r arena. Ond mae'r llanast hwn yn codi cwestiynau difrifol am arweinyddiaeth bresennol y cynghorau a'u gallu i wneud penderfyniadau er budd y cyhoedd. Felly, a gaf fi ofyn, Weinidog: pa asesiad a wnaethoch mewn perthynas â gallu arweinyddiaeth bresennol Cyngor Abertawe i flaenoriaethu buddiannau pobl Abertawe dros fuddiannau’r Blaid Lafur?
Llywydd, again I have to answer a straight question with a straight answer, and I think that the leader of Swansea Council absolutely puts first the people of Swansea in the work that he does. I think that he is ambitious for the people of Swansea and he has a strong vision for Swansea, as we saw that at the opening of the new arena. I will leave it there before I go further than the Llywydd allows me, but I think that you understand the point I make.
Lywydd, unwaith eto mae'n rhaid imi ateb cwestiwn plaen gydag ateb plaen, a chredaf fod arweinydd cyngor Abertawe yn bendant yn rhoi pobl Abertawe yn gyntaf yn y gwaith y mae'n ei wneud. Rwy’n credu ei fod yn uchelgeisiol dros bobl Abertawe a bod ganddo weledigaeth gref ar gyfer Abertawe, fel y gwelsom yn agoriad yr arena newydd. Rwyf am ei adael yn y fan honno cyn imi fynd ymhellach nag y mae’r Llywydd yn caniatáu i mi ei wneud, ond rwy'n credu eich bod yn deall y pwynt rwy’n ei wneud.
8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gyllideb Cyngor Sir Ynys Môn? OQ57935
8. Will the Minister make a statement on Isle of Anglesey County Council's budget? OQ57935
I prioritised funding for local government when setting the Welsh budget. In 2022-23, the Isle of Anglesey will receive £114.6 million through the local government settlement, an increase of 9.2 per cent. This good settlement allows the council to set a budget to maintain and invest in services.
Rhoddais flaenoriaeth i gyllid ar gyfer llywodraeth leol wrth osod cyllideb Cymru. Yn 2022-23, bydd Ynys Môn yn cael £114.6 miliwn drwy’r setliad llywodraeth leol, sef cynnydd o 9.2 y cant. Mae'r setliad da hwn yn galluogi'r cyngor i sefydlu cyllideb i gynnal a buddsoddi mewn gwasanaethau.
Mae'n dda gweld rhywfaint o lacio ar gyllidebau eleni, ond, wrth gwrs, mi fydd cynghorau dan arweiniad pob plaid wedi wynebu heriau mawr efo cyllidebau mewn blynyddoedd diweddar. Ond er gwaethaf hynny, mae'r sefyllfa ym Môn wedi cael ei thrawsnewid. Yn 2017-18 mi wnaeth Swyddfa Archwilio Cymru feirniadu cyngor Môn yn eithaf llym ar y pryd am ba mor fregus oedd ei sefyllfa ariannol. Ond erbyn hyn maen nhw'n cydnabod y gwaith rhagorol sydd wedi cael ei wneud i wyrdroi'r sefyllfa a rhoi'r cyngor mewn sefyllfa digon cryf o ran ei gyllideb. Rŵan, mae'n bwysig ein bod ni i gyd yn gwerthfawrogi gwaith ein cynghorwyr ni ym mhob rhan o Gymru. Felly, ydy'r Gweinidog yn cytuno efo fi bod y trawsnewidiad yma wedi bod yn bosib oherwydd y weledigaeth glir a'r llywio cyllidol gofalus, a'r sefydlogrwydd hefyd, dan arweiniad Plaid Cymru a'i phartneriaid ar gyngor Môn?
It's good to see some kind of loosening in terms of the budgets this year, but councils under the leadership of all parties will have faced major budgetary challenges over the past few years. But despite that, the situation in Anglesey has been transformed. In 2017-18 the Wales Audit Office criticised the council on Anglesey quite severely for how vulnerable its financial situation was and how fragile its situation was. But by now they've acknowledged the excellent work that has been done to transform the situation to place the council in a sufficiently strong position in terms of its budget. Now, it's important that we do appreciate and value the work of our councillors in all parts of Wales. So, does the Minister agree with me that this transformation has been possible because of the clear vision and stability of the leadership of Plaid Cymru and its partners on that council?
I think we've seen improved financial situations in councils across Wales, to be fair, and that is in part in relation to and as a result of the past three years, certainly, in terms of the budgets that Welsh Government has been able to provide to local authorities in terms of prioritising local government alongside the health service. It doesn't mean, of course, that we're not facing some difficult periods ahead. Years 2 and 3 of the spending review look particularly difficult, which is one of the reasons why, in the last financial year, I was pleased to try and find additional capital funding, particularly for local authorities, so that they could carry it through to plans for years 2 and 3 if that's what they wished to do, or spend it sooner if they wanted. I think that authorities across Wales are in a much better position than they were, but there will still be some difficult choices ahead.
Credaf ein bod wedi gweld sefyllfaoedd ariannol gwell mewn cynghorau ledled Cymru, a bod yn deg, ac mae hynny'n rhannol oherwydd y tair blynedd diwethaf, yn sicr, o ran y cyllidebau y mae Llywodraeth Cymru wedi gallu eu darparu i awdurdodau lleol mewn perthynas â blaenoriaethu llywodraeth leol ochr yn ochr â'r gwasanaeth iechyd. Nid yw'n golygu, wrth gwrs, nad oes cyfnodau anodd o'n blaenau. Mae blynyddoedd 2 a 3 yr adolygiad o wariant yn edrych yn arbennig o anodd, sef un o'r rhesymau pam, yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf, yr oeddwn yn falch o geisio dod o hyd i gyllid cyfalaf ychwanegol, yn enwedig i awdurdodau lleol, fel y gallent ei drosglwyddo i gynlluniau ar gyfer blynyddoedd 2 a 3 os mai dyna y dymunent ei wneud, neu ei wario'n gynt os oeddent eisiau gwneud hynny. Credaf fod awdurdodau ledled Cymru mewn sefyllfa well o lawer nag yr oeddent, ond bydd rhai dewisiadau anodd i'w gwneud o hyd.
9. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effaith ardoll brentisiaethau Llywodraeth y DU ar gyllid awdurdodau lleol? OQ57928
9. What assessment has the Minister made of the impact of the UK Government's apprenticeships levy on the finances of local authorities? OQ57928
The apprenticeship levy was imposed on local authorities by the UK Government. Welsh Ministers were not consulted, and the UK Government did not consider its impact or the consequences on the devolution settlement.
Gosodwyd yr ardoll brentisiaethau ar awdurdodau lleol gan Lywodraeth y DU. Nid ymgynghorwyd â Gweinidogion Cymru, ac ni wnaeth Llywodraeth y DU ystyried ei chanlyniadau na'i heffaith ar y setliad datganoli.
Thank you for the answer, Minister. I would like to see apprenticeship programmes being used to fill the current gaps in local authority recruitment. Councils are struggling to fill positions such as highway officers, planners and drainage experts. These are technical positions that require training and expertise as well as a strong knowledge of the local area. However, the apprenticeship levy brought in by the Tory UK Government in 2017 is a financial barrier and has a disproportionate affect in Wales and the public sector here. Around 700 employers in Wales pay the 0.5 per cent levy, including all public sector employers, the NHS, local government and the police. Despite the additional financial burden the levy places on Welsh public sector employers, there is no noticeable additional funding available in Wales as a result of the levy. For instance, Flintshire County Council—I must declare I'm still a Flintshire councillor for a week—will incur an additional cost of £617,840 this year. What representations has the Minister made to the UK Government about the financial impact of the apprenticeship levy on the public sector here in Wales? Thank you.
Diolch am yr ateb, Weinidog. Hoffwn weld rhaglenni prentisiaeth yn cael eu defnyddio i lenwi'r bylchau presennol mewn perthynas â recriwtio i awdurdodau lleol. Mae cynghorau'n ei chael hi'n anodd llenwi swyddi fel swyddogion priffyrdd, cynllunwyr ac arbenigwyr draenio. Mae'r rhain yn swyddi technegol sy'n gofyn am hyfforddiant ac arbenigedd yn ogystal â gwybodaeth gref am yr ardal leol. Fodd bynnag, mae'r ardoll brentisiaethau a gyflwynwyd gan Lywodraeth Dorïaidd y DU yn 2017 yn rhwystr ariannol ac mae'n cael effaith anghymesur yng Nghymru a'r sector cyhoeddus yma. Mae tua 700 o gyflogwyr yng Nghymru yn talu'r ardoll o 0.5 y cant, gan gynnwys holl gyflogwyr y sector cyhoeddus, y GIG, llywodraeth leol a'r heddlu. Er gwaethaf y baich ariannol ychwanegol y mae'r ardoll yn ei roi ar gyflogwyr yn y sector cyhoeddus yng Nghymru, nid oes arian ychwanegol amlwg ar gael yng Nghymru o ganlyniad i'r ardoll. Er enghraifft, bydd Cyngor Sir y Fflint—mae'n rhaid imi ddatgan fy mod yn dal yn gynghorydd yn sir y Fflint am wythnos—yn talu cost ychwanegol o £617,840 eleni. Pa sylwadau y mae'r Gweinidog wedi'u cyflwyno i Lywodraeth y DU am effaith ariannol yr ardoll brentisiaethau ar y sector cyhoeddus yma yng Nghymru? Diolch.
We did make strong representations to the UK Government at the time when the UK Government was considering introducing the levy, making that point that it does essentially represent an additional tax burden for the public sector here in Wales, and effectively it reduces the funding available to them to fulfil their duties. As the revenues from the levy have replaced existing apprenticeship funding in England, the levy doesn't actually provide any new significant money for us here in Wales. That was absolutely a smoke and mirrors job on the part of the UK Government.
That said, it doesn't mean that we're not very much committed to apprenticeships. The economy Minister has made some announcements in regard to our commitment for those all-age apprenticeships, which will be really important. I share the concerns, really, around the specialisms that some local authorities are really struggling with. I had a really good meeting with the leader of the WLGA and others just a couple of days ago, looking particularly in that instance at the challenges around the statutory inspection services, environmental health, and so on. These are skills that we've really, really relied on throughout the course of the pandemic, yet they are still in short supply, and things that we need to be exploring how we develop in future. I've got the same conversations going on around procurement—public procurement is another area where we need to be investing in the skills of people for the future, and particularly trying to ensure that we get them into our public services and keep them when they're there. I think that there are areas of particular pressure in regard to the skills that local authorities have, but I just want to reassure colleagues that it is something that we're working with local government on to seek to address.
Gwnaethom gyflwyno sylwadau cryf i Lywodraeth y DU pan oedd yn ystyried cyflwyno'r ardoll, gan wneud y pwynt hwnnw ei bod, yn ei hanfod, yn faich treth ychwanegol ar y sector cyhoeddus yma yng Nghymru, ac i bob pwrpas mae'n lleihau'r cyllid sydd ar gael iddynt i gyflawni eu dyletswyddau. Gan fod y refeniw o'r ardoll wedi disodli'r cyllid prentisiaethau presennol yn Lloegr, nid yw'r ardoll mewn gwirionedd yn darparu unrhyw arian sylweddol newydd i ni yma yng Nghymru. Roedd hynny'n sicr yn dwyllodrus ar ran Llywodraeth y DU.
Wedi dweud hynny, nid yw'n golygu nad ydym wedi ymrwymo'n llwyr i brentisiaethau. Mae Gweinidog yr Economi wedi gwneud rhai cyhoeddiadau ynglŷn â'n hymrwymiad i'r prentisiaethau pob oed hynny, a fydd yn bwysig iawn. Rwy'n rhannu'r pryderon, mewn gwirionedd, ynghylch yr arbenigeddau y mae rhai awdurdodau lleol yn cael anhawster gyda hwy. Cefais gyfarfod da iawn gydag arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ac eraill ychydig ddyddiau'n ôl, i edrych yn arbennig yn yr achos hwnnw ar yr heriau sy'n gysylltiedig â'r gwasanaethau arolygu statudol, iechyd yr amgylchedd, ac yn y blaen. Mae'r rhain yn sgiliau yr ydym wedi dibynnu'n wirioneddol arnynt drwy gydol y pandemig, ac eto maent yn dal i fod yn brin, ac mae angen inni archwilio sut y gallwn eu datblygu yn y dyfodol. Rwy'n cael yr un sgyrsiau ynghylch caffael—mae caffael cyhoeddus yn faes arall lle mae angen inni fuddsoddi yn sgiliau pobl ar gyfer y dyfodol, ac yn enwedig ceisio sicrhau ein bod yn eu cael i mewn i'n gwasanaethau cyhoeddus ac yn eu cadw pan fyddant yno. Credaf fod meysydd o bwysau arbennig mewn perthynas â'r sgiliau sydd gan awdurdodau lleol, ond rwyf eisiau sicrhau fy nghyd-Aelodau ein bod yn gweithio gyda llywodraeth leol i geisio mynd i'r afael â hynny.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf yw cwestiynau i'r Gweinidog materion gwledig a'r gogledd, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Carolyn Thomas.
The next item is questions to the Minister for rural affairs and north Wales, and the first question is from Carolyn Thomas.
1. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i gydnabod yn gyfreithiol ymdeimlad anifeiliaid yn y broses o lunio polisïau datganoledig? OQ57929
1. What plans does the Welsh Government have to legally recognise animal sentience in the devolved policy-making process? OQ57929
The UK Animal Welfare (Sentience) Bill has completed its parliamentary journey and is awaiting Royal Assent. The Welsh Government has set out its priorities in 'Our Animal Welfare Plan for Wales 2021-26' and will determine our own direction on sentience, recognising that animals are sentient beings.
Mae Bil Lles Anifeiliaid (Ymdeimladoldeb) y DU wedi cwblhau ei daith seneddol ac mae'n aros am Gydsyniad Brenhinol. Mae Llywodraeth Cymru wedi nodi ei blaenoriaethau yn ein 'Cynllun Lles Anifeiliaid i Gymru 2021-26' a bydd yn pennu ein cyfeiriad ein hunain ar ymdeimladoldeb, gan gydnabod bod anifeiliaid yn greaduriaid ymdeimladol.
Thank you for that answer, Minister. Brexit has left the UK lacking when it comes to legislation to protect animal welfare, and action must be taken as a matter of urgency. RSPCA research has shown that approximately 73 per cent of its inspectors believe that animal cruelty is committed because people do not understand that animals are sentient, with feelings and emotions. With emergency lines receiving over 1 million calls annually, it's clear that greater understanding of animal welfare is needed right across the UK. Would the Minister be willing to work alongside the Minister for education to promote educational programmes aimed at improving people's understanding of animal sentience and how it is relevant to us in our everyday lives, particularly as the introduction of Wales's new curriculum provides an opportunity for teachers to inform students about empathy and compassion? Diolch.
Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Ar ôl Brexit, mae'r DU yn ddiffygiol o ran deddfwriaeth i ddiogelu lles anifeiliaid, ac mae'n rhaid cymryd camau brys. Mae ymchwil yr RSPCA wedi dangos bod tua 73 y cant o'i arolygwyr yn credu bod creulondeb tuag at anifeiliaid yn digwydd am nad yw pobl yn deall bod anifeiliaid yn ymdeimladol, gyda theimladau ac emosiynau. Gyda llinellau cymorth brys yn derbyn dros 1 filiwn o alwadau bob blwyddyn, mae'n amlwg fod angen gwell dealltwriaeth o les anifeiliaid ledled y DU. A fyddai'r Gweinidog yn fodlon gweithio ochr yn ochr â'r Gweinidog addysg i hyrwyddo rhaglenni addysgol i wella dealltwriaeth pobl o ymdeimladoldeb anifeiliaid a sut y mae'n berthnasol i ni yn ein bywydau bob dydd, yn enwedig gan fod cyflwyno cwricwlwm newydd i Gymru yn rhoi cyfle i athrawon roi gwybod i ddisgyblion ynglŷn ag empathi a thosturi? Diolch.
Thank you very much. I certainly share your concern, and the statistics you came forward with are certainly a matter for concern and very worrying. During the previous term of Government, I did meet with the former Minister for Education whilst she was looking at the new curriculum to see if it was possible to perhaps include something in the curriculum in the way you suggest. I also wanted to see if we could do more about responsible pet ownership, because I thought that was very important, with children and young people. As you say, the curriculum will be introduced later this year, and I will certainly ask my officials to follow up on this with the Minister for education to see if there is anything further that can be done.
Diolch yn fawr iawn. Rwy'n sicr yn rhannu eich pryder, ac mae'r ystadegau a gyflwynoch chi yn sicr yn peri pryder mawr. Yn ystod tymor blaenorol y Llywodraeth, cyfarfûm â'r cyn Weinidog addysg pan oedd hi'n edrych ar y cwricwlwm newydd i weld a oedd modd cynnwys rhywbeth yn y cwricwlwm yn y ffordd a awgrymwch. Roeddwn eisiau gweld hefyd a allem wneud mwy am berchnogaeth gyfrifol ar anifeiliaid anwes, am fy mod yn credu bod hynny'n bwysig iawn, gyda phlant a phobl ifanc. Fel y dywedwch, bydd y cwricwlwm yn cael ei gyflwyno yn ddiweddarach eleni, a byddaf yn sicr yn gofyn i fy swyddogion fynd ar drywydd hyn gyda'r Gweinidog addysg i weld a oes unrhyw beth pellach y gellir ei wneud.
The RSPCA was just one of many animal welfare organisations that celebrated when the Conservative UK Government's Animal Welfare (Sentience) Bill passed through the House of Lords on 7 April. This legislation will now require all UK Government policy to be scrutinised by a newly formed animal sentience committee. While it is clear that the UK Government is once again leading the way in recognising animal sentience in law, the Welsh Government make no mention of this issue in either their animal welfare plan for Wales nor any other recently published documents. This does raise serious concerns amongst organisations such as RSPCA Cymru, who outlined that, without action, a scrutiny deficit for animals in Wales may develop. Given this, will the Minister commit to following the UK Government in establishing an animal sentience committee to ensure that a scrutiny deficit does not occur and that animals in Wales are afforded the same protection as those in England? Diolch.
Roedd yr RSPCA yn un o nifer o sefydliadau lles anifeiliaid a oedd yn dathlu pan gafodd Bil Lles Anifeiliaid (Ymdeimladoldeb) Llywodraeth Geidwadol y DU ei gymeradwyo yn Nhŷ'r Arglwyddi ar 7 Ebrill. Bydd y ddeddfwriaeth hon yn awr yn ei gwneud yn ofynnol i holl bolisïau Llywodraeth y DU gael eu craffu gan y pwyllgor newydd a ffurfiwyd ar ymdeimladoldeb anifeiliaid. Er ei bod yn amlwg bod Llywodraeth y DU unwaith eto'n arwain y ffordd ar gydnabod ymdeimladoldeb anifeiliaid mewn cyfraith, nid yw Llywodraeth Cymru yn sôn am y mater hwn yn eu cynllun lles anifeiliaid i Gymru nac unrhyw ddogfennau eraill a gyhoeddwyd yn ddiweddar. Mae hyn yn codi pryderon difrifol ymhlith sefydliadau fel RSPCA Cymru, sydd wedi dweud y gallai arwain at ddiffyg craffu ar les anifeiliaid yng Nghymru os na weithredir ar hyn. O ystyried hynny, a wnaiff y Gweinidog ymrwymo i ddilyn Llywodraeth y DU a sefydlu pwyllgor ymdeimladoldeb anifeiliaid i sicrhau na fydd diffyg craffu'n digwydd a bod anifeiliaid yng Nghymru yn cael eu diogelu yn yr un modd â'r rhai yn Lloegr? Diolch.
I certainly don't just intend to follow what the UK Government are doing or have done. I think you've made a really important point—that it's about actions. I think if you look at the plan that we've brought forward for this term of Government, you will see it's all about actions. It's no good having a strategy and legislation, it's about the implementation of that. You'll see within our plan the things that we will be bringing forward in the next five years. We did follow the Bill very closely, as we always do with any new legislation that comes in from the UK Government, and obviously whilst its provisions didn't apply to Wales, I think animal health and welfare is an area that we've really worked very closely on with the UK Government.
Yn sicr, rwy'n bwriadu gwneud mwy na dilyn yr hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud neu wedi'i wneud. Credaf eich bod wedi gwneud pwynt pwysig iawn—ei fod yn ymwneud â gweithredu. Os edrychwch ar y cynllun a gyflwynwyd gennym ar gyfer y tymor Llywodraeth hwn, fe welwch ei fod yn ymwneud yn llwyr â gweithredu. Nid oes diben cael strategaeth a deddfwriaeth, mae'n ymwneud â gweithredu'r rheini. Yn ein cynllun, fe welwch y pethau y byddwn yn eu cyflwyno yn ystod y pum mlynedd nesaf. Fe wnaethom ddilyn y Bil yn agos iawn, fel y gwnawn bob amser gydag unrhyw ddeddfwriaeth newydd a ddaw i mewn gan Lywodraeth y DU, ac yn amlwg, er nad oedd ei ddarpariaethau'n berthnasol i Gymru, credaf fod iechyd a lles anifeiliaid yn faes yr ydym wedi gweithio'n agos iawn arno gyda Llywodraeth y DU.
2. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynyddu faint o fwyd o Gymru sy'n cael ei brosesu yng Nghymru? OQ57915
2. What action is the Welsh Government taking to increase the amount of Welsh food that is processed in Wales? OQ57915
The Welsh Government invests heavily in food processors by providing grant support through the food business investment and rural business investment schemes. We have also provided technical support through Project Helix, and soft support such as engagement in trade events and through our business clusters and networks.
Mae Llywodraeth Cymru'n buddsoddi'n helaeth mewn cwmnïau prosesu bwyd drwy ddarparu cymorth grant drwy'r cynlluniau buddsoddi mewn busnesau bwyd a buddsoddi mewn busnesau gwledig. Rydym hefyd wedi darparu cymorth technegol drwy Brosiect Helix, a chymorth meddal fel ymgysylltu mewn digwyddiadau masnach a thrwy ein clystyrau a'n rhwydweithiau busnes.
That's excellent news, Minister, because COVID, Brexit and the war in Ukraine have all weakened the security of our food supply lines. Notoriously, Welsh milk had to be poured down the drain during the lockdown because the west London processor refused to come and collect it. And obviously, the rise and rise of petrol prices makes it much more expensive to process food outside our country. You've listed a lot of interesting initiatives; are you able to give any sense of the quantity of food that is now not having to travel across lines as a result of the work of Food Innovation Wales and other people?
Dyna newyddion gwych, Weinidog, oherwydd mae COVID, Brexit a'r rhyfel yn Wcráin oll wedi gwanhau diogelwch ein llinellau cyflenwi bwyd. Bu'n rhaid arllwys llaeth o Gymru i lawr y draen yn ystod y cyfyngiadau symud am fod y cwmni prosesu o orllewin Llundain wedi gwrthod dod i'w gasglu. Ac yn amlwg, mae'r cynnydd diddiwedd ym mhrisiau petrol yn ei gwneud yn llawer drutach i brosesu bwyd y tu allan i'n gwlad. Rydych wedi rhestru llawer o fentrau diddorol; a allwch chi roi unrhyw syniad faint o fwyd nad yw'n gorfod teithio ar draws y ffin mwyach o ganlyniad i waith Arloesi Bwyd Cymru ac eraill?
You named three immediate challenges that our food and drink sector have had to face, and are continuing to face. Obviously, we're still dealing with the fallout of leaving the European Union, the COVID pandemic is not over, and, obviously, the Ukraine war is also adding another layer of difficulty. I mentioned all of the initiatives that we have. I can't give you the actual quantity of food, but what I will say is I think one of the things that I recognised when I first came into this portfolio was that we needed to build the capacity around food processing, and dairy particularly. I was very pleased in the first week of the Easter recess to visit the new Mona Dairy that will be opening on Anglesey, I think in June, and they told me that if it hadn't been for the £3 million that they received from Welsh Government in a grant, it probably wouldn't have taken place. They've put significant funding in themselves, so it's great to hear those sorts of stories, and see how a small amount of money—£3 million within a budget like my own is a relatively small amount—helps with the processing, because as you say, one thing we don't want to see again is that very—. I think it was very emotive to see that milk being poured away, and I know how much distress it did cause to our farmers.
Rydych wedi enwi tair her uniongyrchol y bu'n rhaid i'n sector bwyd a diod eu hwynebu, ac y mae'n parhau i'w hwynebu. Yn amlwg, rydym yn dal i ymdopi â chanlyniadau gadael yr Undeb Ewropeaidd, nid yw pandemig COVID ar ben, ac yn amlwg, mae rhyfel Wcráin hefyd yn ychwanegu haen arall o anhawster. Soniais am yr holl fentrau sydd gennym. Ni allaf ddweud yn union faint o fwyd, ond rwy'n credu mai un o'r pethau a nodais pan ddeuthum i'r swydd hon gyntaf oedd bod angen inni adeiladu capasiti prosesu bwyd, a llaeth yn arbennig. Roeddwn yn falch iawn yn ystod wythnos gyntaf toriad y Pasg o ymweld â safle newydd Mona Dairy a fydd yn agor ar Ynys Môn, ym mis Mehefin rwy'n credu, ac roeddent yn dweud wrthyf, oni bai am y grant o £3 miliwn a gawsant gan Lywodraeth Cymru, mae'n debyg na fyddai hynny wedi digwydd. Maent wedi rhoi cyllid sylweddol eu hunain, felly mae'n wych clywed y mathau hynny o straeon, a gweld sut y mae swm bach o arian—mae £3 miliwn mewn cyllideb fel fy un i yn swm cymharol fach—yn helpu gyda'r prosesu, oherwydd fel y dywedwch, un peth nad ydym eisiau ei weld eto yw—. Credaf fod gweld y llaeth hwnnw'n cael ei arllwys ymaith yn emosiynol iawn, a gwn faint o ofid a achosodd i'n ffermwyr.
I thank the Member for Cardiff Central for raising what is an important and timely topic, and I agree that more Welsh food needs to be processed in Wales, particularly given the disruption to supply chains that we've seen in recent years. It is then regrettable that, as Professor Terry Marsden has previously put it, there has been a decline in and hollowing out of the food infrastructures in Wales. For example, the Farmers' Union of Wales recently pointed out that Wales has lost around 90 per cent of its slaughterhouses over the past three decades. Now, back in June 2019, the then Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee made a series of recommendations to the Welsh Government about food processing. This included undertaking a mapping exercise to determine the strength of the sector, as well as establishing an industry-led group to consider policy interventions to increase capacity, and to add value to supply chains. Minister, what progress has the Government made in implementing these recommendations to strengthen the food processing sector? Diolch.
Diolch i'r Aelod dros Ganol Caerdydd am godi'r pwnc pwysig ac amserol hwn, a chytunaf fod angen prosesu mwy o fwyd o Gymru yng Nghymru, yn enwedig o gofio'r amharu a welsom ar gadwyni cyflenwi yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Mae'n destun gofid felly, fel y dywedodd yr Athro Terry Marsden yn flaenorol, fod dirywiad sylweddol wedi bod yn y seilwaith bwyd yng Nghymru. Er enghraifft, nododd Undeb Amaethwyr Cymru yn ddiweddar fod Cymru wedi colli tua 90 y cant o'i lladd-dai dros y tri degawd diwethaf. Nawr, yn ôl ym mis Mehefin 2019, gwnaeth y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig ar y pryd gyfres o argymhellion i Lywodraeth Cymru mewn perthynas â phrosesu bwyd. Roedd hyn yn cynnwys cynnal ymarfer mapio i bennu cryfder y sector, yn ogystal â sefydlu grŵp a arweinir gan y diwydiant i ystyried ymyriadau polisi i gynyddu capasiti, ac i ychwanegu gwerth at gadwyni cyflenwi. Weinidog, pa gynnydd y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud ar weithredu'r argymhellion hyn i gryfhau'r sector prosesu bwyd? Diolch.
Thank you. For me, one of the biggest initiatives is Project HELIX. I don't know if the Member is aware of Project HELIX but, for me, that has been the scheme that has really moved things on in a way that I think is very, very positive for the sector. It provides innovation, it provides technical support for food manufacturing and for our processing businesses, and I know this has been very welcomed. As I said, I've been really keen to try and improve capacity, and I gave one example in the dairy sector, but I've been equally as keen to do it with other parts of the processing sector as well.
So, we have a variety of schemes. You'll be aware we've got three food innovation centres across Wales, one in Llangefni, one in Ceredigion and one here in Cardiff. And again, those three centres have really supported the processing part of the food and drink sector over the past few years, particularly during COVID.
Diolch. I mi, un o'r mentrau mwyaf yw Prosiect HELIX. Nid wyf yn gwybod a yw'r Aelod yn ymwybodol o Brosiect HELIX ond dyna'r cynllun sydd wedi symud pethau ymlaen mewn ffordd sy'n gadarnhaol iawn i'r sector yn fy marn i. Mae'n darparu arloesedd, mae'n darparu cymorth technegol ar gyfer gweithgynhyrchu bwyd a'n busnesau prosesu, a gwn fod hyn wedi'i groesawu'n fawr. Fel y dywedais, rwyf wedi bod yn awyddus iawn i geisio gwella capasiti, a rhoddais un enghraifft yn y sector llaeth, ond rwyf yr un mor awyddus i wneud hynny gyda rhannau eraill o'r sector prosesu hefyd.
Felly, mae gennym amrywiaeth o gynlluniau. Fe fyddwch yn ymwybodol fod gennym dair canolfan arloesi bwyd ledled Cymru, un yn Llangefni, un yng Ngheredigion ac un yma yng Nghaerdydd. Ac eto, mae'r tair canolfan wedi cefnogi rhan brosesu'r sector bwyd a diod dros y blynyddoedd diwethaf, yn enwedig yn ystod COVID.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Samuel Kurtz.
Questions now from party spokespeople. Conservative spokesperson, Samuel Kurtz.
Diolch, Llywydd. Good afternoon, Minister. The total number of Welsh shellfish and general fish vessels landing in Wales has seen a continuous reduction since 2018, a period in which you've presided over the industry and witnessed this decline. To reverse this sad trend, the significance of stakeholder engagement shouldn't be underestimated, especially when it comes to understanding why this industry is facing a downward spiral. The importance of hearing first-hand from industry specialists is well recognised. Therefore, I was concerned to hear that last month's engagement event with industry stakeholders failed to materialise. Given this, Minister, will you give a clear commitment to conduct future meetings with fisheries and aquaculture stakeholders, and can you outline what action the Welsh Government is taking to ensure that this long-standing Welsh industry is protected for future generations?
Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Mae cyfanswm nifer y pysgod cregyn yng Nghymru a nifer y cychod pysgota cyffredinol sy'n glanio yng Nghymru wedi gostwng yn barhaus ers 2018, ac yn ystod y cyfnod hwn rydych wedi llywyddu dros y diwydiant ac wedi gweld y dirywiad hwn. Er mwyn gwrthdroi'r duedd drist, ni ddylid tanbrisio arwyddocâd ymgysylltu â rhanddeiliaid, yn enwedig mewn perthynas â deall pam fod y diwydiant yn wynebu dirywiad difrifol. Mae pwysigrwydd clywed yn uniongyrchol gan arbenigwyr yn y diwydiant wedi'i gydnabod yn dda. Felly, mae'r ffaith na chynhaliwyd y digwyddiad ymgysylltu â rhanddeiliaid y diwydiant fis diwethaf yn peri pryder mawr i mi. O ystyried hyn, Weinidog, a wnewch chi ddarparu ymrwymiad clir i gynnal cyfarfodydd yn y dyfodol gyda rhanddeiliaid pysgodfeydd a dyframaethu, ac a allwch chi ddweud pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod y diwydiant hirsefydlog hwn yng Nghymru yn cael ei ddiogelu ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol?
I did recently meet with stakeholders from both fisheries and aquaculture—I think it was probably the beginning of this year—because I wanted to engage with them about future stakeholder engagement. I think it's really important that we get the architecture right. I know my officials have continued to engage with them. We're looking at what we can do to make the fisheries industry far more robust. Another area I'm really keen on is to bring new entrants into fisheries in a way that we've done with the agriculture sector, and also to try and encourage more women to go, and I was very pleased to speak at the inaugural meeting of Women in Fisheries.FootnoteLink
Cyfarfûm yn ddiweddar â rhanddeiliaid pysgodfeydd a dyframaethu—ddechrau'r flwyddyn hon, mae'n debyg—oherwydd roeddwn eisiau trafod ymgysylltu â rhanddeiliaid yn y dyfodol. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn cael y bensaernïaeth yn iawn. Gwn fod fy swyddogion wedi parhau i ymgysylltu â hwy. Rydym yn edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud i sicrhau bod y diwydiant pysgodfeydd yn llawer mwy cadarn. Rwyf hefyd yn awyddus iawn i ddenu newydd-ddyfodiaid i bysgodfeydd yn y ffordd a wnaethom gyda'r sector amaethyddiaeth, a cheisio denu mwy o fenywod hefyd, ac roeddwn yn falch iawn o siarad yng nghyfarfod cyntaf Menywod mewn Pysgodfeydd.FootnoteLink
Thank you, Minister, and I notice that you make no reference to the meeting in March and I would ask that the stakeholder engagement with fisheries and aquaculture stakeholders is continued with some urgency.
But moving on to the Glastir woodland creation scheme, in November of last year, I raised the issue of this, with money being paid to recipients based outside of Wales. Between November 2019 and November 2020, the number of such applicants increased from 3 per cent to 8 per cent, with the total proportion of land involved in these applications rising from 10 per cent to 16 per cent. Well over £1 million leaves Wales to businesses outside of Wales in a move that shows complete disregard for our rural communities.
There have been numerous examples of such businesses buying Welsh land highlighted in the press and here in the Chamber. There's no new agricultural land being created, Minister, and this trend is not sustainable. Therefore, can you provide an update on the current situation surrounding Glastir woodland creation funds and what measures your Government have put in place to safeguard our rural communities, culture and language by reducing the amount of Welsh public money finding its way into the bank accounts of international and multinational companies?
Diolch i chi, Weinidog, ac rwy’n sylwi nad ydych yn cyfeirio o gwbl at y cyfarfod ym mis Mawrth a byddwn yn gofyn i’r ymgysylltiad â rhanddeiliaid pysgodfeydd a dyframaethu barhau gyda pheth brys.
Ond gan symud ymlaen at gynllun creu coetir Glastir, ym mis Tachwedd y llynedd, codais y mater hwn ynglŷn ag arian yn cael ei dalu i dderbynwyr sydd wedi’u lleoli y tu allan i Gymru. Rhwng mis Tachwedd 2019 a mis Tachwedd 2020, cynyddodd nifer ymgeiswyr o’r fath o 3 y cant i 8 y cant, a chododd cyfanswm cyfran y tir a oedd yn rhan o’r ceisiadau hyn o 10 y cant i 16 y cant. Mae ymhell dros £1 filiwn yn gadael Cymru i fusnesau y tu allan i Gymru mewn symudiad sy'n dangos diffyg ystyriaeth o'n cymunedau gwledig.
Gwelwyd enghreifftiau niferus o fusnesau o’r fath yn prynu tir Cymreig yn cael sylw yn y wasg ac yma yn y Siambr. Nid oes unrhyw dir amaethyddol newydd yn cael ei greu, Weinidog, ac nid yw’r duedd hon yn gynaliadwy. Felly, a allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf am y sefyllfa bresennol gyda chronfeydd creu coetir Glastir a pha fesurau y mae eich Llywodraeth wedi’u rhoi ar waith i ddiogelu ein cymunedau gwledig, ein diwylliant a’n hiaith drwy leihau faint o arian cyhoeddus yng Nghymru sy’n mynd i mewn i gyfrifon banc cwmnïau rhyngwladol ac amlwladol?
Well, it is a matter of fact that some land in Wales is owned by English landlords. For all Glastir schemes that we have where a payment has been made or committed, of the £251.1 million spent, £4.4 million was made to addresses outside of Wales. So, I don't know if you're trying to create a picture that a significant amount of funding is going out, but that is the fact of what it is. So, that's less than 2 per cent—less than 2 per cent of the money paid out under Glastir schemes goes to beneficiaries with addresses outside of Wales.
Now, do I want farmland now to be sold to people outside of Wales? No, of course I don't. However, I cannot tell farmers who to sell their land to and I don't think that you or your party would want me to do so. I am very concerned about practices that I am hearing about where people are being cold called to sell their land. I think it's fair to say that some of the farms that are being cold called are perhaps in a bit of a vulnerable position and people are playing on that. And we don't want to hear about anybody in a vulnerable position receiving phone calls like that.
So, as I say, I can't tell farmers who to sell their land to. It is also of concern that we are hearing, again, anecdotally mainly—and I have asked for concrete evidence around this—that we've got large companies coming into Wales and buying up land in order to plant trees to offset their carbon emissions. So, officials are working very closely, and I'm working very closely, with the Deputy Minister for Climate Change in relation to that area, but if anybody has any evidence of that practice, I would be very keen to hear about it.
Wel, mae’n ffaith bod rhywfaint o dir yng Nghymru yn eiddo i landlordiaid o Loegr. Ar gyfer pob cynllun Glastir sydd gennym lle mae taliad wedi’i wneud neu wedi’i ymrwymo, o’r £251.1 miliwn a wariwyd, gwnaed £4.4 miliwn i gyfeiriadau y tu allan i Gymru. Felly, nid wyf yn gwybod a ydych yn ceisio creu darlun fod swm sylweddol o gyllid yn mynd allan, ond mae hynny'n ffaith. Felly, mae hynny'n llai na 2 y cant—mae llai na 2 y cant o'r arian a delir o dan gynlluniau Glastir yn mynd i fuddiolwyr sydd â chyfeiriadau y tu allan i Gymru.
Nawr, a wyf i eisiau i dir fferm gael ei werthu i bobl y tu allan i Gymru? Nac ydw, wrth gwrs nad ydwyf. Fodd bynnag, ni allaf ddweud wrth ffermwyr i bwy y dylent werthu eu tir ac nid wyf yn credu y byddech chi na’ch plaid am imi wneud hynny. Rwy’n bryderus iawn ynghylch arferion y clywaf amdanynt lle caiff pobl alwadau ffôn diwahoddiad yn eu cymell i werthu eu tir. Rwy’n meddwl ei bod yn deg dweud efallai fod rhai o’r ffermydd sy’n cael galwadau diwahoddiad mewn sefyllfa braidd yn fregus ac mae pobl yn chwarae ar hynny. Ac nid ydym eisiau clywed am unrhyw un sydd mewn sefyllfa fregus yn cael galwadau ffôn o'r fath.
Felly, fel rwy’n dweud, ni allaf ddweud wrth ffermwyr i bwy y dylent werthu eu tir. Mae hefyd yn destun pryder ein bod yn clywed, unwaith eto, yn anecdotaidd gan fwyaf—ac rwyf wedi gofyn am dystiolaeth bendant ynghylch hyn—fod gennym gwmnïau mawr yn dod i mewn i Gymru ac yn prynu tir er mwyn plannu coed i wrthbwyso eu hallyriadau carbon. Felly, mae swyddogion yn gweithio'n agos iawn, ac rwy'n gweithio'n agos iawn, gyda'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ar hynny, ond os oes gan unrhyw un dystiolaeth o'r arfer hwnnw, rwy'n awyddus iawn i'w chlywed.
Thank you, Minister. It's not purely anecdotal, there are given clear examples of these businesses, predominantly London-based businesses, buying Welsh agricultural land for green-washing afforestation, which does play into the hands of the need for increasing our food security here. And yesterday, your colleague the First Minister made some interesting comments about the forthcoming agriculture Bill, particularly around its content and your future ambitions for this important industry.
We were pleased on these benches that the further delay to the agriculture Bill is down to you and your team looking at it again, given the horrific conflict in Ukraine and its impact on food security. However, on multiple occasions, you've consistently told these benches that the production of food is not a public good, because, as you've said, food is a marketable commodity, and therefore, by Welsh Government standards, falls outside the remit of this important classification. Can you help me better understand, then, Minister, that if this is the policy of the Welsh Government, to not support something with a marketable value, then why do early suggestions show that the agriculture Bill will see Welsh Government support carbon sequestration despite there being a fast-growing carbon capture market? Doesn't this fly in the face of the 'public money for public goods' mantra of this Labour Government?
Diolch, Weinidog. Mae'n fwy nag anecdotaidd yn unig, ceir enghreifftiau clir o'r busnesau hyn, busnesau sydd wedi'u lleoli yn Llundain yn bennaf, yn prynu tir amaethyddol Cymru ar gyfer coedwigaeth wyrddgalchu, sy’n cynyddu'r angen i wella diogeledd bwyd yma. A ddoe, gwnaeth eich cyd-Aelod, y Prif Weinidog, sylwadau diddorol am y Bil amaethyddiaeth (Cymru) sydd ar y gorwel, yn enwedig am ei gynnwys a’ch uchelgeisiau ar gyfer y diwydiant pwysig hwn yn y dyfodol.
Roeddem yn falch ar y meinciau hyn fod yr oedi pellach i’r Bil amaethyddiaeth yn deillio o'r ffaith eich bod chi a’ch tîm yn edrych arno eto, gan ystyried y gwrthdaro erchyll yn Wcráin a’i effaith ar ddiogeledd bwyd. Fodd bynnag, ar sawl achlysur, rydych wedi dweud yn gyson wrth y meinciau hyn nad yw cynhyrchu bwyd yn nwydd cyhoeddus, oherwydd, fel y dywedoch chi, mae bwyd yn nwydd gwerthadwy, ac felly, yn ôl safonau Llywodraeth Cymru, mae y tu allan i gylch gorchwyl y dosbarthiad pwysig hwn. A allwch chi fy helpu i ddeall yn well felly, Weinidog, os mai dyma yw polisi Llywodraeth Cymru, sef peidio â chefnogi rhywbeth sydd â gwerth gwerthadwy, pam y mae awgrymiadau cynnar yn dangos y bydd y Bil amaethyddiaeth yn gweld Llywodraeth Cymru yn cefnogi atafaelu carbon er bod marchnad dal carbon yn bodoli sy'n tyfu'n gyflym? Onid yw hyn yn mynd yn groes i fantra 'arian cyhoeddus am nwyddau cyhoeddus' y Llywodraeth Lafur hon?
I'm glad you thought the First Minister made some interesting comments. I thought your leader actually made some interesting comments. He actually said that I stated in committee that the agriculture Bill would not be introduced before Christmas. I do hope, Llywydd, he takes the opportunity to apologise for misleading the Chamber, because at the time I said I hadn't, and I certainly went back and looked at the Record of my committee appearance, and I said that I couldn't give a time, but it certainly wouldn't be this month, as in April, the month we're in now. So, I do hope the leader of the opposition takes the opportunity to put the record right.
In relation to the further delay, I have asked my officials to look at the challenges that Jenny Rathbone raised. There are a number of challenges that have meant the agricultural Bill isn't as ready as early as I would have liked, and I think the rest of the Welsh Government would have liked. The First Minister spoke about the impact of trade deals. He spoke about the impact of leaving the European Union. And as we know, we've also got the Ukraine war, and the food supply is very important. I've always made it very clear that food cannot be a public good because it has a market. So, if you look at the definition of public goods, they don't have a market. So, the carbon capture that you refer to is a public good. However, what we've done, as we've been developing the Bill—and it's obviously been in process now for probably four and a half, five years—is look at what we can do in relation to sustainable food production. And that theme flows through and has flowed through the consultations. When we had the first consultation, back in, I think it was 2017, 2018, I was really keen to make sure the word 'food' was in it. And if you look at the UK Government's proposals, the word 'food' wasn't in there. We were very, very keen to do that. The sustainable farming scheme, which will obviously go alongside the agriculture Bill, is being developed now. And it is really important that we continue to work with everyone, really, including our farming unions. And they're very keen for me to look at how we can have a carbon calculator, for instance, and a group of—and I'm sure you're aware of this because I know the young farmers are one of the signees to the letter they wrote to me, to look at what we can do. So, work with us on this—I'm very keen to hear your views around the agriculture Bill—we'll be sharing a draft—and I know we're meeting opposition spokespeople next week, and perhaps we can have a further discussion.
Rwy’n falch eich bod yn meddwl bod y Prif Weinidog wedi gwneud sylwadau diddorol. Roeddwn yn meddwl bod eich arweinydd chi wedi gwneud sylwadau diddorol mewn gwirionedd. Dywedodd fy mod wedi datgan wrth y pwyllgor na fyddai’r Bil amaethyddiaeth yn cael ei gyflwyno cyn y Nadolig. Rwy'n gobeithio, Lywydd, y bydd yn manteisio ar y cyfle i ymddiheuro am gamarwain y Siambr, oherwydd ar y pryd dywedais nad oeddwn wedi gwneud hynny, ac yn sicr edrychais yn ôl ar y Cofnod o fy ymddangosiad ar y pwyllgor, a dywedais na allwn roi amser, ond yn sicr ni fyddai'n digwydd y mis hwn, sef mis Ebrill, y mis yr ydym ynddo yn awr. Felly, rwy’n gobeithio y bydd arweinydd yr wrthblaid yn manteisio ar y cyfle i gywiro hynny.
Ynglŷn â’r oedi pellach, rwyf wedi gofyn i fy swyddogion edrych ar yr heriau a gododd Jenny Rathbone. Mae yna nifer o heriau sydd wedi golygu nad yw’r Bil amaethyddol yn barod mor gynnar ag y byddwn wedi dymuno, ac rwy’n meddwl y byddai gweddill Llywodraeth Cymru wedi dymuno. Siaradodd y Prif Weinidog am effaith bargeinion masnach. Siaradodd am effaith gadael yr Undeb Ewropeaidd. Ac fel y gwyddom, mae gennym ryfel Wcráin hefyd, ac mae'r cyflenwad bwyd yn bwysig iawn. Rwyf bob amser wedi dweud yn glir iawn na all bwyd fod yn nwydd cyhoeddus oherwydd bod ganddo farchnad. Felly, os edrychwch ar y diffiniad o nwyddau cyhoeddus, nid oes ganddynt farchnad. Felly mae’r dal carbon yr ydych yn cyfeirio ato yn nwydd cyhoeddus. Fodd bynnag, yr hyn a wnaethom wrth inni ddatblygu'r Bil—ac mae hynny'n amlwg wedi bod ar waith yn awr ers pedair blynedd a hanner, pum mlynedd mwy na thebyg—yw edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud mewn perthynas â chynhyrchu bwyd cynaliadwy. Ac mae'r thema honno wedi llifo drwy'r ymgynghoriadau ac yn parhau i wneud hynny. Pan gawsom yr ymgynghoriad cyntaf yn ôl yn 2017, 2018, rwy'n credu, roeddwn yn awyddus iawn i wneud yn siŵr fod y gair 'bwyd’ ynddo. Ac os edrychwch ar gynigion Llywodraeth y DU, nid oedd y gair 'bwyd' yno. Roeddem yn awyddus iawn i wneud hynny. Mae’r cynllun ffermio cynaliadwy, a fydd yn amlwg yn mynd ochr yn ochr â’r Bil amaethyddol, wrthi'n cael ei ddatblygu. Ac mae'n bwysig iawn ein bod yn parhau i weithio gyda phawb, mewn gwirionedd, gan gynnwys ein hundebau ffermio. Ac maent yn awyddus iawn i mi edrych ar sut y gallwn gael carboniadur, er enghraifft, a grŵp o—ac rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol o hyn oherwydd rwy’n ymwybodol fod y Ffermwyr Ifanc yn un o'r rhai a lofnododd y llythyr a ysgrifenasant ataf, i edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud. Felly, gweithiwch gyda ni ar hyn—rwy’n awyddus iawn i glywed eich barn ar y Bil amaethyddol—byddwn yn rhannu drafft—ac rwy’n gwybod ein bod yn cyfarfod fel llefarwyr y gwrthbleidiau yr wythnos nesaf, ac efallai y gallwn gael trafodaeth bellach.
Llefarydd Plaid Cymru, Mabon ap Gwynfor.
Plaid Cymru spokesperson, Mabon ap Gwynfor.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Dwi am barhau â chwestiwn cyntaf Sam Kurtz, os caf i.
Thank you very much, Llywydd. I want to focus on Sam Kurtz's first question, if I may.
Official figures on the Welsh fleet landings suggest that the Welsh fishing fleet is now at a dangerously low ebb, and if the current trajectory continues, it's in danger of disappearing soon. Overall, Welsh vessel landings have fallen from a high of 11,300 in 2017 to nearly a quarter of that, just over 3,000 last year. That's a huge drop of nearly 75 per cent in the number of Welsh vessel landings. Indeed, when compared to landings of the other nations of the UK, Wales's fleet landings for all species is a tiny fraction of landings in Scotland—a mere 1 per cent of Scottish landings. We're in danger of losing a sector culturally and economically important in rural Wales. So, we need a clear plan in order to ensure a viable future for the industry. Unfortunately, it doesn't look like there is one currently, let alone a co-produced plan with the industry. The Wales marine fisheries advisory group has been under review since the end of 2020. And while, from your answer earlier, we understand that you had an unofficial meeting recently, no formal fisheries stakeholder engagement has taken place since 11 March 2021, over a year ago. Given that the joint fisheries statement and development of fisheries management plans are moving at pace, when do you expect to announce the details of the new enhanced engagement structure in Wales, and when do you expect the first meeting to take place?
Mae ffigurau swyddogol ar laniadau fflyd Cymru yn awgrymu bod fflyd bysgota Cymru bellach ar drai peryglus o isel, ac os bydd y trywydd presennol yn parhau, mae mewn perygl o ddiflannu’n fuan. Yn gyffredinol, mae glaniadau cychod o Gymru wedi gostwng o uchafbwynt o 11,300 yn 2017 i bron i chwarter hynny, ychydig dros 3,000 y llynedd. Mae hwnnw'n ostyngiad enfawr o bron i 75 y cant yn nifer y cychod o Gymru sy'n cael eu glanio. Yn wir, o’i gymharu â glaniadau gwledydd eraill y DU, mae glaniadau fflyd Cymru ar gyfer pob rhywogaeth yn gyfran fach iawn o’r glaniadau yn yr Alban—dim ond 1 y cant o laniadau'r Alban. Rydym mewn perygl o golli sector sy’n bwysig yn ddiwylliannol ac yn economaidd yng nghefn gwlad Cymru. Felly, mae angen cynllun clir arnom er mwyn sicrhau dyfodol hyfyw i’r diwydiant. Yn anffodus, nid yw'n ymddangos bod gennym un ar hyn o bryd, heb sôn am gynllun sydd wedi'i gydgynhyrchu gyda'r diwydiant. Mae grŵp cynghori Cymru ar y môr a physgodfeydd wedi bod yn cael ei adolygu ers diwedd 2020. Ac er ein bod, o'ch ateb yn gynharach, yn deall ichi gael cyfarfod answyddogol yn ddiweddar, nid oes unrhyw ymgysylltiad ffurfiol â rhanddeiliaid pysgodfeydd wedi digwydd ers 11 Mawrth 2021, dros flwyddyn yn ôl. O ystyried bod y cyd-ddatganiad pysgodfeydd a datblygiad cynlluniau rheoli pysgodfeydd yn symud yn gyflym, pryd y disgwyliwch gyhoeddi manylion y strwythur ymgysylltu newydd a gwell yng Nghymru, a phryd y disgwyliwch i’r cyfarfod cyntaf gael ei gynnal?
Thank you. I quite agree with what you're saying about the Welsh fishing industry, and our concerns about it, and it is so important for our coastal communities. They were two formal meetings I held, actually. Sorry, I didn't answer the question about the March meeting, and I wasn't aware it had been cancelled—I thought officials had met. And those meetings will continue, and I'm due to meet with the stakeholders again—I think it's next month, May. In relation to the Wales marine fisheries advisory group, as you say, I took the opportunity—it was following the end of the tenure of the previous chair, who I think had been in post for about 10 years—to review the group. And I did conclude that we do need to move to a different approach, going forward, and not expect one sole group to undertake all that we did expect of that one group. So, I will be announcing what we're going to do in relation to stakeholder engagement, probably before the end of this term that we're in now, before the summer.
Diolch. Rwy’n cytuno yn llwyr â’r hyn yr ydych yn ei ddweud am y diwydiant pysgota yng Nghymru, a’n pryderon yn ei gylch, ac mae mor bwysig i’n cymunedau arfordirol. Dau gyfarfod ffurfiol a gynhaliais, a dweud y gwir. Mae'n ddrwg gennyf, nid atebais y cwestiwn am y cyfarfod ym mis Mawrth, ac nid oeddwn yn ymwybodol ei fod wedi'i ganslo—roeddwn yn meddwl bod swyddogion wedi cyfarfod. A bydd y cyfarfodydd hynny'n parhau, ac rwyf i fod i gwrdd â'r rhanddeiliaid eto—fis nesaf, rwy’n credu, sef mis Mai. Mewn perthynas â grŵp cynghori Cymru ar y môr a physgodfeydd, fel y dywedwch, manteisiais ar y cyfle—roedd yn dilyn diwedd cyfnod y cadeirydd blaenorol, a oedd wedi bod yn ei swydd ers tua 10 mlynedd rwy’n meddwl—i adolygu’r grŵp. A deuthum i'r casgliad fod angen inni symud at ddull gwahanol o weithredu, wrth symud ymlaen, a pheidio â disgwyl i un grŵp unigol wneud popeth yr oeddem yn ei ddisgwyl gan yr un grŵp hwnnw. Felly byddaf yn cyhoeddi'r hyn yr ydym yn mynd i'w wneud mewn perthynas ag ymgysylltu â rhanddeiliaid, cyn diwedd y tymor yr ydym ynddo yn awr mae'n debyg, cyn yr haf.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog. Dwi'n siŵr y bydd yr ateb yna yn rhoi gobaith o leiaf i rai yn y sector.
Thank you very much, Minister. I'm sure that response will give hope to some in the sector at least.
As we know, the sector is integral for our food security. As we've noted, it has huge potential. However, like other sectors, it too is suffering the consequences of the multiple crises facing society today. The fishing fleet is having to make fewer trips per week, or have to focus on the near shore as they have to regularly maintain set gear in the hope of enough catch to cover the costs. All ancillaries have also risen in cost dramatically—steel, ropes, nets and bait, for example. Energy costs for storing fish and shellfish is also a significant issue. Direct sales have been affected due to the implications of the rising cost of living, resulting in restaurants cancelling, or at best significantly reducing standing orders. Packaging and transport courier costs are also impacting the sector, as these increased costs cannot be passed on to the consumer without reducing consumer demand further.
The EU is making provisions with an European maritime, fisheries and aquaculture fund programme to support the EU fishing fleet, together with an EU temporary crisis framework that sets out a much broader package of financial support for member states. Northern Ireland is due to make statements on a support package for the Northern Irish fishing fleet soon, and a joint appeal, co-signed by the UK national fishing organisation, has also been made to the UK fisheries Minister.
So, Minister, what support is the Welsh Government providing to the Welsh fishing fleet to ensure it survives this current crisis?
Fel y gwyddom, mae'r sector yn hanfodol ar gyfer ein diogeledd bwyd. Fel y nodwyd gennym, mae ganddo botensial aruthrol. Fodd bynnag, fel sectorau eraill, mae'r sector hwn hefyd yn dioddef canlyniadau'r amryfal argyfyngau sy'n wynebu cymdeithas heddiw. Mae'r fflyd bysgota yn gorfod gwneud llai o deithiau yr wythnos, neu'n gorfod canolbwyntio ar yr ardal yn agos at y lan gan fod yn rhaid iddynt osod offer pysgota yn rheolaidd yn y gobaith o ddal digon i dalu'r costau. Mae cost yr holl offer atodol hefyd wedi codi’n aruthrol—dur, rhaffau, rhwydi ac abwyd, er enghraifft. Mae costau ynni ar gyfer storio pysgod a physgod cregyn hefyd yn broblem sylweddol. Mae gwerthiannau uniongyrchol wedi'u heffeithio oherwydd goblygiadau costau byw cynyddol, sydd wedi arwain at fwytai'n canslo, neu ar y gorau, yn lleihau archebion sefydlog yn sylweddol. Mae costau pecynnu a chludiant hefyd yn effeithio ar y sector, gan na ellir trosglwyddo'r costau uwch hyn i'r cwsmer heb leihau galw cwsmeriaid ymhellach.
Mae’r UE yn gwneud darpariaethau gyda rhaglen cronfa’r môr, pysgodfeydd a dyframaethu Ewropeaidd i gefnogi fflyd bysgota’r UE, ynghyd â fframwaith argyfwng dros dro yr UE sy’n nodi pecyn llawer ehangach o gymorth ariannol i aelod-wladwriaethau. Mae disgwyl i Ogledd Iwerddon wneud datganiadau ar becyn cymorth ar gyfer fflyd bysgota Gogledd Iwerddon yn fuan, ac mae apêl ar y cyd, wedi’i chyd-lofnodi gan sefydliad pysgota cenedlaethol y DU, hefyd wedi’i gwneud i Weinidog pysgodfeydd y DU.
Felly, Weinidog, pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i fflyd bysgota Cymru i sicrhau ei bod yn goroesi’r argyfwng presennol hwn?
Thank you. Well, you mentioned the marine and fisheries future funding replacement, and the proposals for all four countries are currently under development. Officials have embarked on further engagement with our stakeholders to ensure co-production of the scheme, which will support various commitments that we already have in our new programme for government.
The investment through the EMFAF replacement scheme will contribute to the Welsh national marine plan, the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, as well as the principles and commitments of the JFS, which you'll be aware of, the joint fisheries statement, and fisheries management plans. The UK spending review and budget allocated £6.2 million over the next three financial years to the Welsh Government for marine and fisheries, and that will enable us to make a very positive change to that sector, working with the stakeholders.
Diolch. Wel, fe sonioch chi am yr arian yn lle cyllid morol a physgodfeydd yn y dyfodol, ac mae’r cynigion ar gyfer pob un o’r pedair gwlad yn cael eu datblygu ar hyn o bryd. Ac mae swyddogion wedi dechrau ymgysylltu ymhellach â’n rhanddeiliaid i sicrhau bod y cynllun yn cael ei gydgynhyrchu, gan gefnogi amryw o ymrwymiadau sydd gennym eisoes yn ein rhaglen lywodraethu newydd.
Bydd y buddsoddiad drwy gynllun newydd cronfa’r môr a physgodfeydd Ewrop yn cyfrannu at gynllun morol cenedlaethol Cymru, Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, yn ogystal ag egwyddorion ac ymrwymiadau’r cyd-ddatganiad pysgodfeydd, y byddwch yn ymwybodol ohonynt, a chynlluniau rheoli pysgodfeydd. Dyrannodd adolygiad o wariant a chyllideb y DU £6.2 miliwn dros y tair blynedd ariannol nesaf i Lywodraeth Cymru ar gyfer y môr a physgodfeydd, a bydd hynny’n ein galluogi i wneud newid cadarnhaol iawn i’r sector hwnnw, gan weithio gyda’r rhanddeiliaid.
3. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cydweithredu ag adrannau ac asiantaethau Llywodraeth y DU i ddiogelu lles anifeiliaid drwy atal mewnforio cŵn yn anghyfreithlon drwy borthladdoedd Cymru? OQ57924
3. How is the Welsh Government co-operating with UK Government departments and agencies to protect animal welfare by preventing the illegal importation of dogs through Welsh ports? OQ57924
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am yr effaith a gaiff smyglo cŵn bach yn anghyfreithlon drwy borthladdoedd Cymru ar les anifeiliaid yng Nghymru? OQ57907
5. Will the Minister make a statement on the impact of illegal puppy smuggling through Welsh ports on animal welfare in Wales? OQ57907
Llywydd, I understand that you've given your permission for questions 3 and 5 to be grouped.
Lywydd, rwy’n deall eich bod wedi rhoi eich caniatâd i gwestiynau 3 a 5 gael eu grwpio.
Yes.
Do.
The Welsh Government has been working closely with the UK Government departments on the Animal Welfare (Kept Animals) Bill. The Bill intends to introduce a series of measures that will discourage the illegal importation of dogs before they reach Welsh ports, measures that have been designed following close consultation with agencies and stakeholders.
Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio’n agos gydag adrannau Llywodraeth y DU ar y Bil Lles Anifeiliaid (Anifeiliaid a Gedwir). Mae’r Bil yn bwriadu cyflwyno cyfres o fesurau a fydd yn anghymell mewnforio cŵn yn anghyfreithlon cyn iddynt gyrraedd porthladdoedd Cymru, mesurau sydd wedi’u cynllunio ar ôl ymgynghori agos ag asiantaethau a rhanddeiliaid.
Thank you so much, Minister. The UK Conservative Government is seeking views from the public and industry on plans to safeguard the welfare of imported puppies and dogs. The Dogs Trust points out that, currently, only, and I quote,
'a "document and identity" check on imported pets is required by the rules of PETS, this is conducted by ferry and Eurotunnel staff with no expertise in animal welfare. This does not include a requirement to visualise the imported pet.'
Do you agree, Minister, that legislation must introduce a visual check of all animals entering the country via the pet travel scheme, and that the focus of enforcement for the pet travel legislation must be shifted from carriers to Government agencies, with a requrirement for there to be sufficient out-of-hours and weekend cover at ports by these agencies? Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Mae Llywodraeth Geidwadol y DU yn ceisio barn y cyhoedd a diwydiant ar gynlluniau i ddiogelu lles cŵn a chŵn bach sy’n cael eu mewnforio. Mae’r Dogs Trust yn nodi, ar hyn o bryd, ac rwy’n dyfynnu:
'dim ond gwiriad "dogfen ac adnabod" anifeiliaid anwes a fewnforir sy'n ofynnol yn ôl rheolau PETS, a gwneir hyn gan staff fferi ac Eurotunnel nad oes ganddynt unrhyw arbenigedd mewn lles anifeiliaid. Nid yw hyn yn cynnwys gofyniad i dynnu llun yr anifail anwes a fewnforir.'
Weinidog, a ydych yn cytuno bod rhaid i ddeddfwriaeth gyflwyno gwiriad gweledol o’r holl anifeiliaid sy’n dod i mewn i’r wlad drwy’r cynllun teithio anifeiliaid anwes, a bod yn rhaid i ffocws gorfodi ar gyfer y ddeddfwriaeth teithio anifeiliaid anwes newid o'r cludwyr i asiantaethau’r Llywodraeth, a'i bod yn ofynnol i'r asiantaethau hyn gael digon o staff mewn porthladdoedd y tu allan i oriau ac ar benwythnosau? Diolch.
I certainly think the UK Government's plan to tackle puppy smuggling doesn't go far enough. I think it will leave the door open for organised criminals to continue to profit from this vile practice. At the moment, as you infer, there's no requirement for ferry or for Eurotunnel staff to see the dogs that are being imported. The Government's got to introduce, I think, visual checks at the border, because I really don't think, without those checks, we'd have any chance of ending this cruel trade.
Rwy’n sicr yn meddwl nad yw cynllun Llywodraeth y DU i fynd i’r afael â smyglo cŵn bach yn mynd yn ddigon pell. Rwy’n meddwl y bydd yn gadael y drws ar agor i droseddwyr cyfundrefnol barhau i elwa o’r arfer ffiaidd hwn. Ar hyn o bryd, fel y nodwch, nid oes angen i staff fferi na staff Eurotunnel weld y cŵn sy'n cael eu mewnforio. Mae'n rhaid i'r Llywodraeth gyflwyno gwiriadau gweledol, rwy'n meddwl, ar y ffin, oherwydd heb y gwiriadau hynny, nid wyf yn meddwl y byddai gennym unrhyw obaith o ddod â'r fasnach greulon hon i ben.
Minister, unfortunately, the abhorrent act of puppy smuggling is on the increase due to the extremely high prices that dogs can sell for. One of the major issues causing puppy smuggling is that dogs can be purchased via the internet and collected from someone's home, which opens the opportunity for smuggled puppies to be presented to buyers as having been bred in a healthy environment with high standards of welfare, when, in fact, they've been bred on puppy farms, smuggled in appalling conditions, and simply presented to buyers. This is not only extremely traumatic for the animal in question, but there are wider consequences. These smuggled puppies often need considerable veterinary care, which comes at great expense, and in many cases animals have died not long after being purchased or have lifelong health conditions and in many instances psychological and behavioural issues. This has the knock-on effect that some people are unable to afford to keep these animals and they end up in rehoming centres or simply discarded.
In light of the significant suffering of puppies caught up in the illegal import trade and the potential disease risks that they pose, it is clear, as has already been mentioned, that existing importation regulations do not provide adequate protection for dogs. Moreover, there needs to be much tighter control of selling of dogs from unlicensed breeders, particularly using the internet. I am certain there would be cross-party support for any proposals for better and more substantial regulation to help stop both the illegal smuggling of all animals and their sale online. So, Minister, in your professional opinion, what possible amendments could be made to existing legislation, both at a devolved level and a UK Government level, that tackles the selling of animals online, and what discussions have you had with the UK Government regarding this? Thank you.
Weinidog, yn anffodus, mae’r weithred ffiaidd o smyglo cŵn bach ar gynnydd oherwydd y prisiau hynod o uchel y gall cŵn werthu amdanynt. Un o’r problemau mawr sy’n achosi smyglo cŵn bach yw y gellir prynu cŵn dros y rhyngrwyd a’u casglu o gartref rhywun, sy’n rhoi cyfle i gŵn bach wedi’u smyglo gael eu cyflwyno i brynwyr fel rhai sydd wedi’u bridio mewn amgylchedd iach gyda safonau lles uchel, er eu bod wedi cael eu bridio ar ffermydd cŵn bach mewn gwirionedd, a'u smyglo mewn amodau echrydus, a'u cyflwyno i brynwyr. Mae hyn nid yn unig yn hynod drawmatig i'r anifail dan sylw, ond mae iddo ganlyniadau ehangach. Yn aml, mae angen gofal milfeddygol sylweddol ar y cŵn bach hyn sydd wedi’u smyglo, gofal sy’n costio’n ddrud, ac mewn llawer o achosion, mae anifeiliaid yn marw'n fuan ar ôl cael eu prynu neu mae ganddynt gyflyrau iechyd sy'n para oes a phroblemau seicolegol ac ymddygiadol mewn llawer o achosion. Effaith ganlyniadol hynny yw bod rhai pobl yn methu fforddio cadw'r anifeiliaid hyn a chânt eu gosod mewn canolfannau ailgartrefu, neu eu gadael.
Yng ngoleuni dioddefaint sylweddol cŵn bach sy'n cael eu dal yn y fasnach fewnforio anghyfreithlon a'r risgiau o glefydau posibl, mae'n amlwg, fel y soniwyd eisoes, nad yw'r rheoliadau mewnforio presennol yn darparu amddiffyniad digonol i gŵn. At hynny, mae angen rheolaeth dynnach o lawer ar werthu cŵn gan fridwyr didrwydded, yn enwedig ar ddefnyddio'r rhyngrwyd. Rwy'n sicr y byddai cefnogaeth drawsbleidiol i unrhyw gynigion ar gyfer rheoleiddio gwell a mwy sylweddol i helpu i atal smyglo pob anifail yn anghyfreithlon a'u gwerthu ar-lein. Felly, Weinidog, yn eich barn broffesiynol, pa welliannau posibl y gellid eu gwneud i'r ddeddfwriaeth bresennol, ar lefel ddatganoledig ac ar lefel Llywodraeth y DU, gwelliannau sy'n mynd i'r afael â gwerthu anifeiliaid ar-lein, a pha drafodaethau a gawsoch gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â hyn? Diolch.
Thank you. The Member raises a very important point. You'll be aware of legislation I brought in at the tail end of last year to ensure that people really think about where they buy their puppies and kittens from, or any dog, to make sure that they meet with the breeder and they see that the breeder is a legal one. We're working very closely with local authorities around the enforcement of this.
At the moment, my officials are working closely with both the UK Government and the Scottish Government on changes to commercial imports of pet animals, and the aim of that is to deliver it within the new kept animals Bill. One thing we want to see is the minimum age of imported dogs increased—so, to go from 15 weeks to six months. We want to ban the importation of dogs with non-exempted mutilations, prohibit the importation and non-commercial movement of a bitch that is more than 42 days pregnant—provisions that are to be supported by a really robust enforcement system. As I say, we're now in the third year of a three-year programme, working with our local authorities to ensure that enforcement is far more robust, and that does include both civil and criminal sanctions.
Diolch. Mae’r Aelod yn codi pwynt pwysig iawn. Fe fyddwch yn ymwybodol o ddeddfwriaeth a gyflwynwyd gennyf ddiwedd y llynedd i sicrhau bod pobl yn meddwl o ddifrif ynglŷn â ble y maent yn prynu eu cŵn bach a’u cathod bach, neu unrhyw gi, i wneud yn siŵr eu bod yn cwrdd â’r bridiwr a’u bod yn gweld bod y bridiwr yn un cyfreithlon. Rydym yn gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol ar orfodi hyn.
Ar hyn o bryd, mae fy swyddogion yn gweithio’n agos gyda Llywodraeth y DU a Llywodraeth yr Alban ar newidiadau i fewnforion anifeiliaid anwes masnachol, a’r nod yw cyflawni hynny o fewn y Bil anifeiliaid a gedwir newydd. Un peth yr ydym am ei weld yw isafswm oedran cŵn a fewnforir yn codi—felly, i fynd o 15 wythnos i chwe mis. Rydym eisiau gwahardd mewnforio cŵn ag anffurfiadau sydd heb eu heithrio, gwahardd mewnforio a symud anfasnachol geist sy'n dorrog ers mwy na 42 diwrnod—darpariaethau sydd i’w cefnogi gan system orfodi wirioneddol gadarn. Fel y dywedaf, rydym bellach yn nhrydedd flwyddyn rhaglen tair blynedd, yn gweithio gyda'n hawdurdodau lleol i sicrhau bod y drefn orfodi yn llawer mwy cadarn, ac mae hynny'n cynnwys sancsiynau sifil a throseddol.
Whilst we can make regulations about the buying and selling of dogs, unless there is a paper trail—or more correctly today, an electronic trail—it will always be open to abuse. Does the Minister agree with me that a good first step would be to bring back dog licences and keep a record of dogs, their buyers and their sellers?
Er y gallwn wneud rheoliadau ynghylch prynu a gwerthu cŵn, oni bai bod trywydd papur—neu’n fwy cywir heddiw, trywydd electronig—bydd hynny bob amser yn agored i gamfanteisio. A yw’r Gweinidog yn cytuno â mi mai cam cyntaf da fyddai dod â thrwyddedau cŵn yn ôl a chadw cofnod o gŵn, eu prynwyr a’u gwerthwyr?
You and I are both old enough, Mike, to remember dog licences. I think there are quite a few people in the Chamber who probably don't remember them. I remember, when I first came into post, asking why we wouldn't have dog licences back. But I have been persuaded that there are a lot more things that we can do. There are more important and more worthwhile things to make sure that we have a better system—so, compulsory microchipping, for instance; the border controls that we have on imports, and you've just heard me say in previous answers how we can improve that; regulation on the sales of puppies and kittens that we introduced last year, which I know you were very keen to see brought forward; and those enhancements to strengthen enforcement within our local authorities.
Dog licensing was actually abolished in 1988, and I did think, when I looked back at the system and the briefing I had, it was probably quite unmanageable and it was very expensive. So, I do hope that the range of measures that we have brought in do increase the traceability of dogs and puppies, particularly the ones I outlined.
Rydych chi a minnau'n ddigon hen, Mike, i gofio trwyddedau cŵn. Rwy’n meddwl bod cryn dipyn o bobl yn y Siambr na fyddent yn eu cofio yn ôl pob tebyg. Pan ddeuthum i’r swydd gyntaf, rwy'n cofio gofyn pam na allem gael trwyddedau cŵn yn eu holau. Ond rwyf wedi cael fy mherswadio bod llawer mwy o bethau y gallwn eu gwneud. Gellir gwneud pethau pwysicach a mwy gwerth chweil i sicrhau bod gennym system well—felly, gosod microsglodion gorfodol, er enghraifft; y rheoli ffiniau sydd gennym ar fewnforion, ac rydych newydd fy nghlywed yn dweud mewn atebion blaenorol sut y gallwn wella hynny; rheoleiddio gwerthu cŵn bach a chathod bach a gyflwynwyd gennym y llynedd, a gwn eich bod yn awyddus iawn i weld hynny'n cael ei gyflwyno; a'r gwelliannau i gryfhau'r drefn orfodi yn ein hawdurdodau lleol.
Diddymwyd trwyddedu cŵn ym 1988, a phan edrychais yn ôl ar y system a'r briff a gefais, roeddwn o'r farn ei bod yn eithaf anhylaw ac roedd yn ddrud iawn. Felly, rwy’n gobeithio y bydd yr ystod o fesurau a gyflwynwyd gennym yn cynyddu’r gallu i olrhain cŵn a chŵn bach, yn enwedig y rhai a amlinellais.
4. Pa asesiad mae'r Llywodraeth wedi'i wneud o effaith anallu pobl ar incwm isel i dalu costau milfeddyg a bwyd i'w hanifeiliaid anwes ar les anifeiliaid? OQ57920
4. What assessment has the Government made of the impact on animal welfare of the inability of people on low incomes to pay for pet food and veterinary fees? OQ57920
We acknowledge the issue raised in relation to costs associated with responsible pet ownership for those on low incomes. Officials regularly discuss this issue with our third sector partners, both to monitor the situation and see if more can be done to publicise the support they offer.
Rydym yn cydnabod y mater a godwyd mewn perthynas â chostau sy'n gysylltiedig â pherchnogaeth gyfrifol ar anifeiliaid anwes i'r rhai ar incwm isel. Mae swyddogion yn trafod y mater hwn yn rheolaidd gyda’n partneriaid yn y trydydd sector, er mwyn monitro’r sefyllfa a gweld a ellir gwneud mwy i roi cyhoeddusrwydd i’r cymorth y maent yn ei gynnig.
Diolch, Weinidog. Yn ddiweddar, fe wnes i ymweld â banc bwyd yn fy rhanbarth sydd yn gynyddol yn derbyn ceisiadau gan unigolion a theuluoedd y maen nhw'n eu cefnogi am fwyd i'w hanifeiliaid anwes. Fe wnaeth y rheolwr rannu gyda mi fod nifer yn meddwl cael gwared o'u hanifeiliaid anwes oherwydd eu bod yn pryderu na fedrant fforddio bwyd iddynt oherwydd yr argyfwng costau byw, na chwaith dalu costau milfeddyg. Fel y gwŷr unrhyw un gydag anifail anwes, maent yn aml yn cael eu hystyried gan eu perchnogion fel rhan annatod o'r teulu, ac, i'r rhai sy'n byw ar eu pennau eu hunain, yn rhoddi cysur a chwmni amhrisiadwy. Sut mae Llywodraeth Cymru, felly, am sicrhau nad yw'r argyfwng costau byw yn effeithio ar les anifeiliaid? Dwi ddim yn credu bod digon yn cael ei wneud ar y funud.
Thank you, Minister. Recently, I visited a foodbank in my region that is increasingly receiving requests from individuals and families that they support for pet food. The manager shared with me that many were thinking of getting rid of their pets because they were concerned that they couldn't afford to feed them because of the cost-of-living crisis, and neither would they be able to pay veterinary fees. As anyone who's owned a pet will know, they are often considered by their owners to be an integral part of the family, and, for those living alone, providing comfort and company, which can be invaluable. How will the Welsh Government therefore ensure that the cost-of-living crisis doesn't impact on animal health and well-being? I don't think that enough is being done at the moment.
Well, unfortunately, you do raise a significant area of concern. Through our Animal Welfare Network Wales and Companion Animal Welfare Group Wales, officials continue to have discussions with third sector organisations such as PDSA, the Dogs Trust and Cats Protection, to monitor the current situation. I am aware, obviously, of many vets who also participate in those discussions and do a great deal.
I think that it is really important that we continue to highlight the cost of pets. It is a lifelong commitment for the life of that pet. As you say, they are absolutely members of our families. To be faced with the cost-of-living crisis, I can well imagine that foodbanks are receiving requests in the way that you refer to.
You will be aware of our Paws, Prevent, Protect social media campaign, and that's an area where we also continue to highlight the reminder to people of the lifetime costs associated with owning a pet, particularly puppies. I will refer back again to our animal welfare plan, and I think that the partnership that brought that plan forward is really key to the success of ensuring that we do reiterate to people about the cost, but also about how we can help.
Wel, yn anffodus, rydych yn codi pwnc sy’n peri pryder sylweddol. Drwy ein Rhwydwaith Lles Anifeiliaid Cymru a Grŵp Lles Anifeiliaid Anwes Cymru, mae swyddogion yn parhau i gael trafodaethau gyda sefydliadau trydydd sector megis People’s Dispensary for Sick Animals, Dogs Trust a Cats Protection, i fonitro’r sefyllfa bresennol. Yn amlwg, rwy'n gwybod am lawer o filfeddygon sydd hefyd yn cymryd rhan yn y trafodaethau hynny ac yn gwneud llawer iawn.
Rwy’n credu ei bod yn wirioneddol bwysig ein bod yn parhau i dynnu sylw at gost anifeiliaid anwes. Mae'n ymrwymiad oes ar hyd bywyd yr anifail anwes hwnnw. Fel y dywedwch, maent yn aelodau llawn o’n teuluoedd. I wynebu’r argyfwng costau byw, gallaf ddychmygu fod banciau bwyd yn cael ceisiadau yn y ffordd yr ydych yn ei nodi.
Fe fyddwch yn ymwybodol o'n hymgyrch cyfryngau cymdeithasol Aros, Atal, Amddiffyn, a dyna faes lle rydym hefyd yn parhau i dynnu sylw pobl at y costau oes sy'n gysylltiedig â bod yn berchen ar anifail anwes, yn enwedig cŵn bach. Cyfeiriaf eto at ein cynllun lles anifeiliaid, a chredaf fod y bartneriaeth a ddaeth â’r cynllun hwnnw i fodolaeth yn allweddol iawn i sicrhau ein bod yn llwyddo i ailadrodd maint y gost i bobl, ond hefyd ynglŷn â sut y gallwn helpu.
6. Sut mae'r Gweinidog yn gweithio gyda Gweinidog yr Economi i sicrhau bod gogledd Cymru yn elwa o ganlyniadau economaidd sy'n gyfartal â gweddill Cymru? OQ57909
6. How does the Minister work with the Minister for Economy to ensure north Wales benefits from equal economic outcomes to the rest of Wales? OQ57909
I have regular scheduled meetings with the Minister for Economy to discuss a wide range of economic opportunities across a number of key sectors, including those within the north Wales growth deal.
Mae gennyf gyfarfodydd rheolaidd wedi eu trefnu gyda Gweinidog yr Economi i drafod ystod eang o gyfleoedd economaidd ar draws nifer o sectorau allweddol, gan gynnwys y rheini o fewn bargen twf gogledd Cymru.
Thank you, Minister, and I welcome the fact that you have those conversations with the Minister for Economy. I'm sure that you agree with me that it's really important that north Wales does receive its fair share compared to other parts of Wales. But, we do continue to see a divide between north and south Wales, which is sad to see. An example of that is GVA. We see, for example, that Ynys Môn has around half of the GVA per head of down here in Cardiff. We see a health board that unfortunately continues to lag behind, especially in really important areas such as A&E waiting times. We see underinvestment, in my view, in transport. An example of that is the north Wales metro, which is earmarked for £50 million, versus south Wales, which has £750 million earmarked down here. Many people I speak to in north Wales, Minister, do feel that there is a gap between what is invested in south Wales versus what is invested and the opportunities in north Wales. So, Minister, why do people in north Wales feel that there is that gap, and what is the Welsh Government going to do to change that?
Diolch, Weinidog, ac rwy'n croesawu'r ffaith eich bod yn cael y sgyrsiau hynny gyda Gweinidog yr Economi. Rwy’n siŵr eich bod yn cytuno â mi ei bod yn wirioneddol bwysig fod gogledd Cymru yn cael ei chyfran deg o gymharu â rhannau eraill o Gymru. Ond rydym yn parhau i weld gagendor rhwng gogledd a de Cymru, sy'n drist i'w weld. Enghraifft o hynny yw gwerth ychwanegol gros. Gwelwn, er enghraifft, fod gan Ynys Môn oddeutu hanner y gwerth ychwanegol gros y pen sydd i lawr yma yng Nghaerdydd. Rydym yn gweld bwrdd iechyd sy'n parhau i lusgo ar ei hôl hi, yn anffodus, yn enwedig mewn meysydd gwirioneddol bwysig fel amseroedd aros adrannau damweiniau ac achosion brys. Rydym yn gweld tanfuddsoddi, yn fy marn i, mewn trafnidiaeth. Enghraifft o hynny yw metro gogledd Cymru, y clustnodwyd £50 miliwn ar ei gyfer, o gymharu â de Cymru, lle mae £750 miliwn wedi’i glustnodi. Mae llawer o bobl y siaradaf â hwy yn y gogledd, Weinidog, yn teimlo bod bwlch rhwng yr hyn a fuddsoddir yn y de yn erbyn yr hyn a fuddsoddir a’r cyfleoedd yn y gogledd. Felly, Weinidog, pam y mae pobl yng ngogledd Cymru yn teimlo bod y bwlch hwnnw yno, a beth y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i’w wneud i newid hynny?
So, as a north Wales representative myself, I hear it too. I don't recognise some of the divides that I'm told that are there. However, perception is everything in politics, and certainly there is that perceived divide. But I think that you can prove many times that, indeed, it's not the case. Sometimes, I think it's a bit 'apples and pears'. You're not comparing like for like. What is important, if we go back to the first part of your question, is that north Wales gets its fair share—that all our constituencies in north Wales get their fair share. I think that that is really important. I think one area that we are going to be let down about is the shared prosperity fund. That funding should have come to us, for us to decide as a Government how it is shared across Wales. So, it is really important that we do get our fair share. As the Minister for north Wales, I am constantly ensuring that discussions are going on. I think that, in relation to energy, for instance—and I know that you are very well aware of the Conwy energy plans—that's an area where we absolutely can lead the way, and we will be having the divide the other way.
Felly, fel cynrychiolydd gogledd Cymru fy hun, rwy’n ei glywed hefyd. Nid wyf yn cydnabod rhai o'r rhaniadau y dywedir wrthyf sydd yno. Fodd bynnag, canfyddiad yw popeth mewn gwleidyddiaeth, ac yn sicr mae’r rhaniad canfyddedig hwnnw yn bod. Ond credaf y gallwch brofi lawer gwaith nad yw hynny'n wir. Weithiau, rwy'n meddwl bod hyn braidd fel afalau a gellyg. Nid ydych yn cymharu pethau tebyg. Yr hyn sy’n bwysig, os awn yn ôl at ran gyntaf eich cwestiwn, yw bod gogledd Cymru yn cael ei chyfran deg—fod ein holl etholaethau yn y gogledd yn cael eu cyfran deg. Rwy’n meddwl bod hynny’n wirioneddol bwysig. Rwy’n meddwl mai un maes yr ydym yn mynd i gael ein siomi yn ei gylch yw’r gronfa ffyniant gyffredin. Dylai’r cyllid hwnnw fod wedi dod i ni, er mwyn i ni benderfynu fel Llywodraeth sut y caiff ei rannu ledled Cymru. Felly, mae'n bwysig iawn ein bod yn cael ein cyfran deg. Fel Gweinidog gogledd Cymru, rwy’n sicrhau’n gyson fod trafodaethau’n mynd rhagddynt. Rwy'n meddwl, mewn perthynas ag ynni, er enghraifft—a gwn eich bod yn ymwybodol iawn o gynlluniau ynni Conwy—mae hwnnw'n faes lle y gallwn arwain y ffordd yn bendant, a byddwn yn gweld y bwlch yn agor y ffordd arall.
Minister, you may have seen my article for the Welsh Fabians today about the future of the north Wales economy, and if you haven't, I'm sure that you will read it with interest in due course. But sadly, the article comes at a time when we once again have been let down by the UK Conservative Government. Minister, will you use your role as Minister for North Wales to speak to the UK Tory Ministers and remind them that north Wales does exist, and that when they miss us out for funding—like the shared prosperity fund, like the community renewal fund—it reinforces that message, doesn't it, Minister, that the Tories do not care about north Wales?
Weinidog, efallai eich bod wedi gweld fy erthygl i Fabians Cymru heddiw am ddyfodol economi gogledd Cymru, ac os nad ydych, rwy’n siŵr y byddwch yn ei darllen â diddordeb maes o law. Ond yn anffodus, daw’r erthygl ar adeg pan ydym unwaith eto wedi cael ein siomi gan Lywodraeth Geidwadol y DU. Weinidog, a wnewch chi ddefnyddio eich rôl fel Gweinidog Gogledd Cymru i siarad â Gweinidogion Torïaidd y DU a’u hatgoffa bod gogledd Cymru yn bodoli, a phan fyddant yn ein hanwybyddu wrth rannu cyllid—fel y gronfa ffyniant gyffredin, fel y gronfa adfywio cymunedol—mae’n atgyfnerthu’r neges honno, onid yw, Weinidog, nad oes ots gan y Torïaid am ogledd Cymru?
Yes, I absolutely agree with Jack Sargeant's analysis of the Tories and their view of north Wales. I haven't had the opportunity to read your article, but I certainly will do so. And I go back to what the First Minister was saying yesterday and the many questions he had around the shared prosperity fund—the UK Government has failed to meet its pledge to fully replace that EU funding, deducting existing EU receipts before allocating money through the SPF. I think it's really important that the UK Government, even at this very late stage, start to engage with us much more if they want us to play our part in helping them ensure that local authorities get their fair share, and I will certainly be very happy to do that.
Ie, rwy’n cytuno’n llwyr â dadansoddiad Jack Sargeant o’r Torïaid a’r ffordd y gwelant ogledd Cymru. Nid wyf wedi cael cyfle i ddarllen eich erthygl, ond byddaf yn sicr o wneud. Ac af yn ôl at yr hyn yr oedd y Prif Weinidog yn ei ddweud ddoe a’r cwestiynau niferus a oedd ganddo ynghylch y gronfa ffyniant gyffredin—mae Llywodraeth y DU wedi methu cyflawni ei haddewid i roi arian yn lle'r cyllid hwnnw o'r UE yn llawn, gan ddidynnu derbyniadau presennol yr UE cyn dyrannu arian drwy’r gronfa ffyniant gyffredin. Rwy’n meddwl ei bod yn bwysig iawn fod Llywodraeth y DU, hyd yn oed ar y cam hwyr iawn hwn, yn dechrau ymwneud llawer mwy â ni os ydynt am inni chwarae ein rhan yn eu helpu i sicrhau bod awdurdodau lleol yn cael eu cyfran deg, a byddaf yn sicr yn hapus iawn i wneud hynny.
7. Pa asesiad mae'r Gweinidog wedi ei wneud o effaith y rhyfel yn Wcráin ar y sector amaethyddiaeth yng ngorllewin a chanolbarth Cymru? OQ57931
7. What assessment has the Minister made of the impact of the war in Ukraine on the agriculture sector in mid and west Wales? OQ57931
Diolch. We are closely monitoring the impacts of the war in Ukraine on all the agricultural sectors, particularly the rate of inflation of input costs. The UK agricultural market monitoring group is meeting regularly to assess the position, and I will continue to maintain dialogue with all our stakeholders as the situation develops.
Diolch. Rydym yn monitro'n agos effeithiau'r rhyfel yn Wcráin ar yr holl sectorau amaethyddol, yn enwedig cyfradd chwyddiant costau mewnbwn. Mae grŵp monitro marchnad amaethyddol y DU yn cyfarfod yn rheolaidd i asesu’r sefyllfa, a byddaf yn parhau i drafod gyda’n holl randdeiliaid wrth i’r sefyllfa ddatblygu.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Wel, fel rŷch chi'n gwybod, does dim dwywaith fod y cyfnod hwn yn gyfnod difrifol iawn ac anodd i ffermwyr, gyda phrisiau ynni, tanwydd a nwyddau ar gynnydd, a hyn ynghyd â'r toriadau i gyllideb y sector amaeth gan y Torïaid yn Llundain a hefyd y cytundebau masnach sy'n mynd i wneud niwed mawr iawn i'r sector yn ogystal. Ac mae'r golygfeydd trychinebus yn Wcráin yn rhoi pwysau pellach ar ein ffermwyr ni. Rŷn ni'n gyfarwydd â statws hanesyddol Wcráin fel basged fara Ewrop, gydag Wcráin a Rwsia yn gyfrifol am 30 y cant o wenith y byd a rhyw 30 y cant o india-corn Prydain—dau gynnyrch sy'n hanfodol, wrth gwrs, mewn bwyd anifeiliaid. Ac fel y clywon ni ddoe, mae pris gwrtaith—fertiliser—wedi codi rhyw bedair gwaith i ryw £1,000 y dunnell, ac mae goblygiadau hyn i gost cynhyrchu bwyd yn sylweddol iawn, a'r realiti yw y bydd pob owns o fwyd nad ŷm ni yn medru ei gynhyrchu yn y gwledydd hyn yn debygol o ddod allan o geg y bobl dlotaf yn y byd. Felly, Weinidog, wrth i ffermwyr wynebu'r anawsterau yma, pa asesiad ydych chi wedi ei wneud ar effaith y rhyfel ar y sector amaeth yng nghanolbarth a gorllewin Cymru?
Thank you very much, Minister. Well, as you will know, there is no doubt that this is a very serious and difficult situation for farmers, with prices for products, energy and fuel increasing, and this on top of the cuts to the agriculture budgets from the Conservative Government and the trade deals that are going to be very damaging to the sector. And the disastrous scenes in Ukraine are placing additional pressures on our farmers. We're familiar with the historic status of Ukraine as the bread basket of Europe, with Russia and Ukraine responsible for 30 per cent of global wheat production and some 30 per cent of maize in Britain—two vital ingredients in animal feed. And we heard yesterday that the price of fertiliser has increased around four times to about £1,000 per tonne, and the implications of this on the cost of producing food are very significant, and the reality is that every ounce of food that we can't produce in these nations is likely to come out of the mouths of the poorest people in the world. So, Minister, as farmers face these difficulties, what assessment have you made of the impact of the war on the agricultural sector in mid and west Wales?
Thank you. I don't disagree with anything you say around the very serious situation in relation to the war in Ukraine, and this evening I'm meeting with my counterparts from the UK Government and Scotland to discuss, particularly, fuel prices, because we know that there is a significant increase in those input costs faced by our agricultural producers in recent months, and that's only been exacerbated by the conflict in Ukraine. You mentioned that 30 per cent of wheat comes here from Ukraine; in some of the African countries it's 100 per cent. And the issue I raised with the UK Government was that we're a very globally responsible country here in Wales and we should be thinking about how we can help countries that do have 100 per cent of some ingredients from Ukraine.
We are working very closely to monitor the position. I mentioned the group that does that. That's an internal technical group between the four Governments that advises us as Ministers in relation to these issues, and I'm in regular contact with many of our stakeholders, who certainly tell me that the prices of the commodities you refer to are having a severe impact. I visited a farm in the first week of Easter recess, and the farmer had bought a large load of fertiliser—I think it was two or three weeks before—and he said, 'I don't know whether to sell it or spread it,' because it had gone up so much in cost. So, I think it is an area for concern that is going to have an impact further down the line. But those discussions will continue. As I say, I have a meeting this evening, because I think we need to keep a very close eye on it.
Diolch. Nid wyf yn anghytuno ag unrhyw beth a ddywedwch ynghylch y sefyllfa ddifrifol iawn mewn perthynas â’r rhyfel yn Wcráin, a heno rwy’n cyfarfod â fy nghymheiriaid o Lywodraeth y DU a’r Alban i drafod prisiau tanwydd yn arbennig, oherwydd gwyddom fod cynnydd sylweddol yn y costau mewnbwn hynny a wynebwyd gan ein cynhyrchwyr amaethyddol yn ystod y misoedd diwethaf, ac mae hynny wedi’i waethygu gan y gwrthdaro yn Wcráin. Fe sonioch chi fod 30 y cant o wenith yn dod yma o Wcráin; mewn rhai o wledydd Affrica mae'n 100 y cant. A'r mater a godais gyda Llywodraeth y DU oedd ein bod yn wlad gyfrifol iawn yn fyd-eang yma yng Nghymru a dylem fod yn meddwl sut y gallwn helpu gwledydd sydd â 100 y cant o rai cynhwysion yn dod o Wcráin.
Rydym yn gweithio’n agos iawn i fonitro’r sefyllfa. Soniais am y grŵp sy’n gwneud hynny. Mae hwnnw’n grŵp technegol mewnol rhwng y pedair Llywodraeth sy’n ein cynghori fel Gweinidogion ar y materion hyn, ac rwyf mewn cysylltiad rheolaidd â llawer o’n rhanddeiliaid, sy’n sicr yn dweud wrthyf fod prisiau’r nwyddau y cyfeiriwch atynt yn cael effaith ddifrifol. Ymwelais â fferm yn ystod wythnos gyntaf toriad y Pasg, ac roedd y ffermwr wedi prynu llwyth mawr o wrtaith—dwy neu dair wythnos cyn hynny rwy’n meddwl—a dywedodd, 'Ni wn a ddylwn ei werthu neu ei wasgaru,' am fod ei gost wedi codi cymaint. Felly, rwy’n meddwl ei fod yn faes sy’n peri pryder ac sy’n mynd i gael effaith ymhellach ymlaen. Ond bydd y trafodaethau hynny'n parhau. Fel y dywedaf, mae gennyf gyfarfod heno, oherwydd rwy’n credu bod angen inni gadw llygad barcud ar y mater.
Minister, the war in Ukraine has really highlighted just how fragile the global supply chains are around the world, and, as my colleague the leader of the opposition mentioned yesterday, farmers are facing huge pressures with regard to rising costs of red diesel, fertiliser prices, and feed to actually feed their animals. Minister, this is a huge problem. The first job of any good Government is to feed its population. So, can you assure me, Minister, that food production will be the main key driving factor of your agricultural Bill and the future support for farmers, so that we can weather all the world events that are thrown our way to ensure that we can make sure that the people of Wales are fed? Diolch, Llywydd.
Weinidog, mae’r rhyfel yn Wcráin wedi tynnu sylw at ba mor fregus yw’r cadwyni cyflenwi byd-eang ledled y byd, ac fel y soniodd fy nghyd-Aelod ac arweinydd yr wrthblaid ddoe, mae ffermwyr yn wynebu pwysau enfawr o ran costau cynyddol disel coch, prisiau gwrtaith, a phorthiant i fwydo eu hanifeiliaid. Weinidog, mae hon yn broblem enfawr. Gwaith cyntaf unrhyw Lywodraeth dda yw bwydo ei phoblogaeth. Felly, a wnewch chi fy sicrhau, Weinidog, mai cynhyrchiant bwyd fydd prif gymhelliad eich Bil amaethyddol a’r cymorth i ffermwyr yn y dyfodol, fel y gallwn oroesi’r holl ddigwyddiadau byd-eang sy'n effeithio arnom i sicrhau bod pobl Cymru'n cael eu bwydo? Diolch, Lywydd.
You will have heard me say in an earlier answer to Samuel Kurtz that sustainable food production is absolutely part of the sustainable farming scheme and the agricultural Bill. I am very aware of all the issues that you've raised and I think it's really important that we do work together as different Governments across the UK, because, obviously, food security, food supply, is absolutely integral across the UK. So, as I say, I have a meeting later this evening.
Byddwch wedi fy nghlywed yn dweud mewn ateb cynharach i Samuel Kurtz fod cynhyrchu bwyd cynaliadwy yn sicr yn rhan o’r cynllun ffermio cynaliadwy a’r Bil amaethyddiaeth. Rwy’n ymwybodol iawn o’r holl faterion yr ydych wedi’u codi a chredaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gweithio gyda’n gilydd fel gwahanol Lywodraethau ledled y DU, oherwydd yn amlwg, mae diogelwch y cyflenwad bwyd yn gwbl allweddol ledled y DU. Felly, fel y dywedaf, mae gennyf gyfarfod yn ddiweddarach heno.
Laura Anne Jones is not here to ask her question 8.
Nid yw Laura Anne Jones yma i ofyn ei chwestiwn 8.
Ni ofynnwyd cwestiwn 8 [OQ57918].
Question 8 [OQ57918] not asked.
Felly cwestiwn 9, Rhun ap Iorwerth.
So, question 9, Rhun ap Iorwerth.
9. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y diwydiant bwyd môr yn Ynys Môn? OQ57936
9. Will the Minister make a statement on the seafood industry in Ynys Môn? OQ57936
Thank you. The seafood industry is an important sector in Ynys Môn. We support the industry in a number of ways, including the introduction of fisheries management legislation, supported attendance at international events and facilitated funding applications.
Diolch. Mae'r diwydiant bwyd môr yn sector pwysig yn Ynys Môn. Rydym yn cefnogi’r diwydiant mewn nifer o ffyrdd, gan gynnwys cyflwyno deddfwriaeth rheoli pysgodfeydd, cefnogi presenoldeb mewn digwyddiadau rhyngwladol a hwyluso ceisiadau am gyllid.
Diolch yn fawr iawn. Mae'r Gweinidog yn ymwybodol fy mod i wedi gofyn am gyfarfod efo hi ers tro i drafod yr angen am fuddsoddi yn y sector bwyd môr yn Ynys Môn. Dwi'n falch, ers i fi gyflwyno'r cwestiwn yma, fod amser wedi cael ei gytuno arno fo inni gyfarfod, a dwi'n edrych ymlaen at gyfarfod y Gweinidog a'i swyddogion. Mae yna gyfleon lu, dwi yn gwbl glir ar hynny, i dyfu'r sector. Mae yna arbenigedd mawr mewn ffermio pysgod ar y tir yn Ynys Môn, er enghraifft trwy dechnoleg recirculatory aquaculture systems, ac mae yna botensial mawr i dyfu'r sector. Dwi eisiau trafod hynny. Dwi eisiau trafod cefnogi busnesau fel y gwerthwyr cimwch, The Lobster Pot, i gyrraedd marchnadoedd newydd, sut i godi'r diwydiant cregyn gleision yn ol ar ei draed, wrth gwrs, ar ôl cael ei chwalu gan Brexit. Ydy'r Gweinidog yn rhannu'r uchelgais yna sydd gen i i drio rhoi momentwm o'r newydd i'r sector yma yn Ynys Môn ac yng ngweddill Cymru, ac a all hi roi addewid i fi y gwnaiff hi ei wneud o'n fusnes iddi hi ei hun yn bersonol i drio gwthio am gynyddu'r momentwm yna?
Thank you very much. The Minister is aware that I've asked for a meeting with her for some time to discuss the need for investment in the seafood sector in Ynys Môn. I'm pleased that, since I tabled this question, a time has been agreed upon so that we can meet, and I look forward to meeting the Minister and her officials. There are numerous opportunities, I am clear on that, to develop this sector. There is great expertise in fish farming on land in Ynys Môn through recirculatory aquaculture systems, and there is huge potential to develop the sector. I want to discuss that. I want to discuss supporting business such as the lobster sellers, The Lobster Pot, to reach new markets, how to put the mussel industry back on its feet after it was destroyed by Brexit. So, does the Minister share that ambition that I have to try and give renewed momentum to the sector in Ynys Môn and in the rest of Wales, and can she give me a pledge that she will make it her own personal business to try and push for that momentum?
Yes, absolutely, and I look forward to hearing your ideas at our meeting. I don't know if you're aware, but Seafood Expo Global is currently taking place out in Barcelona, and I know there is very good representation from Ynys Môn businesses there. In Dubai Expo 2020, which was held earlier this year, again I think there was good representation—certainly good representation from the seafood sector here in Wales. I do think there was one business from Ynys Môn that was represented there. So, it's really good that we continue to support businesses to be able to export, despite all the challenges that are going on, but I'll certainly be very interested to hear any ideas, and my officials will too.
Gallaf, yn sicr, ac edrychaf ymlaen at glywed eich syniadau yn ein cyfarfod. Nid wyf yn gwybod a ydych yn ymwybodol, ond mae digwyddiad Seafood Expo Global yn cael ei gynnal yn Barcelona ar hyn o bryd, a gwn fod cynrychiolaeth dda iawn yno gan fusnesau Ynys Môn. Yn Dubai Expo 2020, a gynhaliwyd yn gynharach eleni, unwaith eto, credaf fod cynrychiolaeth dda— yn sicr, cynrychiolaeth dda o'r sector bwyd môr yma yng Nghymru. Credaf fod un busnes o Ynys Môn wedi'i gynrychioli yno. Felly, mae'n dda iawn ein bod yn parhau i gefnogi busnesau i allu allforio, er yr holl heriau sy'n bodoli, ond yn sicr, bydd cryn ddiddordeb gennyf fi a fy swyddogion mewn clywed unrhyw syniadau.
Yn olaf, cwestiwn 10, Vikki Howells.
And finally, question 10, Vikki Howells.
10. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer y sector bwyd a diod yng Nghymru? OQ57932
10. Will the Minister provide an update on Welsh Government priorities for the food and drink sector in Wales? OQ57932
Thank you. I laid out my priorities for the food and drink sector in my industry vision. They are to continue supporting a strong, vibrant industry with improving productivity, fair work provision, increasingly adopting industry accreditation and improving sustainability. I also seek strong networks between and within supply chains, adding value to primary production, retail and the service sector.
Diolch. Nodais fy mlaenoriaethau ar gyfer y sector bwyd a diod yn fy ngweledigaeth ar gyfer y diwydiant. Y blaenoriaethau yw parhau i gefnogi diwydiant cryf a bywiog gyda gwell cynhyrchiant, darpariaeth gwaith teg, mabwysiadu achrediad diwydiant i raddau mwy a gwella cynaliadwyedd. Rwyf hefyd yn ceisio sicrhau rhwydweithiau cryf rhwng ac o fewn cadwyni cyflenwi, gan ychwanegu gwerth at gynhyrchiant sylfaenol, manwerthu a’r sector gwasanaethau.
I thank you, Minister, for that answer, and of course the food and drink sector is incredibly important to the Welsh economy, contributing £17.3 billion in gross sales annually. It's really important, then, that our skills policy aligns with the needs of the sector so that it can thrive and support good quality jobs. So, could you tell us what discussions you've had with colleagues across Government to ensure that this is the case?
Diolch am eich ateb, Weinidog, ac wrth gwrs, mae’r sector bwyd a diod yn hynod o bwysig i economi Cymru, gan gyfrannu £17.3 biliwn y flwyddyn mewn gwerthiant gros. Mae'n bwysig iawn, felly, fod ein polisi sgiliau yn cyd-fynd ag anghenion y sector fel y gall ffynnu a chynnal swyddi o ansawdd da. Felly, a wnewch chi ddweud wrthym pa drafodaethau a gawsoch gyda chyd-Aelodau ar draws y Llywodraeth i sicrhau bod hyn yn digwydd?
Thank you. You're quite right: it's a very important sector and, alongside the gross sales you referred to, it also employs 0.25 million people here in Wales. I have to say, my colleagues in Welsh Government are very supportive; they see the food sector as a priority sector. We have many funded projects: we've got Food Skills Cymru, personal learning accounts that have been funded through our further education colleges to upskill people in all areas of the industry, whether that be business management or leadership or trade negotiations, food technology, health and safety. There's a really good number of case studies on the Food Skills Cymru website, and I'd encourage Members to have a look at that. Apprenticeships, as you know, have also been undergoing a review here in Wales, and I've been very keen to promote as many food sector apprenticeships as possible. I'd like to really see an increase in the number of apprentices that we have in this field.
I think another thing that we need to do is make the sector a bit more attractive. I think it's quite often viewed as unsociable hours, for instance. So, I think businesses really need to look at the shift patterns that they use to encourage more people to go into the sector.
Diolch. Rydych yn llygad eich lle: mae’n sector pwysig iawn, ac ochr yn ochr â’r gwerthiant gros y cyfeirioch chi ato, mae hefyd yn cyflogi 0.25 miliwn o bobl yma yng Nghymru. Rhaid imi ddweud bod fy nghydweithwyr yn Llywodraeth Cymru yn gefnogol iawn; maent yn ystyried y sector bwyd yn sector â blaenoriaeth. Mae gennym lawer o brosiectau wedi’u hariannu: mae gennym Sgiliau Bwyd Cymru, cyfrifon dysgu personol sydd wedi’u hariannu drwy ein colegau addysg bellach i uwchsgilio pobl ym mhob rhan o’r diwydiant, boed hynny’n rheoli busnes neu arweinyddiaeth neu drafodaethau masnach, technoleg bwyd, iechyd a diogelwch. Mae nifer fawr o astudiaethau achos ar wefan Sgiliau Bwyd Cymru, a hoffwn annog yr Aelodau i edrych arnynt. Hefyd, mae prentisiaethau, fel y gwyddoch, wedi bod yn destun adolygiad yma yng Nghymru, ac rwyf wedi bod yn awyddus iawn i hyrwyddo cymaint o brentisiaethau â phosibl yn y sector bwyd. Hoffwn weld cynnydd yn nifer y prentisiaid sydd gennym yn y maes hwn.
Rwy'n credu hefyd fod angen inni wneud y sector ychydig yn fwy deniadol. Rwy'n credu ei fod yn aml yn cael ei weld fel sector ag oriau anghymdeithasol, er enghraifft. Felly, rwy'n credu bod gwir angen i fusnesau edrych ar y patrymau sifft a ddefnyddiant i annog mwy o bobl i fynd i mewn i’r sector.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Cwestiynau amserol sydd nesaf. Dwi wedi cytuno i un cwestiwn, i'w ateb gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, ac i'w ofyn gan Gareth Davies.
The topical questions are next. I've agreed to one question, to be answered by the Deputy Minister for Social Services, and to be asked by Gareth Davies.
Diolch, Llywydd. And I thank you for accepting this important topical question this afternoon.
Diolch, Lywydd. A diolch am dderbyn y cwestiwn amserol pwysig hwn y prynhawn yma.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am eithrio staff ategol cartrefi gofal o daliadau bonws y gweithwyr cartrefi gofal a'r gweithwyr gofal cartref? TQ620
1. Will the Minister make a statement on the exclusion of auxiliary care home staff from the care home and home care workers' bonus payments? TQ620
Thank you. The additional payment scheme is aligned to our introduction of the real living wage. It demonstrates our commitment to further improving terms and conditions and career structures for registered care workers. Ancillary staff deliver highly valuable roles, but are not registered care workers, and therefore are not in scope for this scheme.
Diolch. Mae cynllun y taliadau ychwanegol yn cyd-fynd â chyflwyno'r cyflog byw gwirioneddol. Mae'n dangos ein hymrwymiad i wella telerau ac amodau a strwythurau gyrfa gweithwyr gofal cofrestredig ymhellach. Mae staff ategol yn cyflawni rolau gwerthfawr iawn, ond nid ydynt yn weithwyr gofal cofrestredig, ac felly nid yw'r cynllun hwn yn berthnasol iddynt.
Thank you for that answer, Deputy Minister. I'm pleased to see that the BBC today is reporting your rejection to pass on the £1,000 bonus for care workers onto all care home staff, including those who work as cleaners and in the kitchens. Top-quality care doesn't just depend on our excellent carers. Without a whole host of supporting roles, care will suffer. And it's a team effort—a team that have been through hell and back during this pandemic, and who suffered the strains of the pandemic and staff shortages. Your decision to exclude that bonus from care home kitchen staff, cleaners and caretakers is discriminatory, as if they didn't also go the extra mile during the pandemic. Were there no strict cleaning and hygiene procedures to follow? Did residents suddenly not need to be fed? Did these auxiliary staff just lay down tools and go home? No, they didn't. The staff believe it's unfair. I believe it's unfair, as do all of us on the Welsh Conservative benches. So, Deputy Minister, with that in mind, will you now agree to reconsider and pay all staff working in our care sector this bonus?
Diolch am eich ateb, Ddirprwy Weinidog. Rwy’n falch o weld bod y BBC yn adrodd heddiw eich bod yn gwrthod rhoi'r bonws o £1,000 ar gyfer gweithwyr gofal i holl staff cartrefi gofal, gan gynnwys y rheini sy’n gweithio fel glanhawyr ac yn y ceginau. Nid ar ein gofalwyr rhagorol yn unig y mae gofal o'r safon uchaf yn dibynnu. Heb lu o rolau ategol, bydd gofal yn dioddef. Ac mae'n ymdrech tîm—tîm sydd wedi bod drwy uffern yn ystod y pandemig hwn, ac sydd wedi dioddef straen y pandemig a phrinder staff. Mae eich penderfyniad i beidio â rhoi'r bonws hwnnw i staff ceginau, glanhawyr a gofalwyr cartrefi gofal yn wahaniaethol, fel pe na baent hwythau wedi mynd y tu hwnt i'r galw yn ystod y pandemig. Onid oedd gweithdrefnau glanhau a hylendid llym i'w dilyn? Onid oedd angen bwydo trigolion? A wnaeth y staff ategol roi'r gorau i weithio a mynd adref? Naddo. Mae'r staff yn credu bod hyn yn annheg. Rwyf innau'n credu ei fod yn annheg, fel pob un ohonom ar feinciau’r Ceidwadwyr Cymreig. Felly, Ddirprwy Weinidog, gyda hynny mewn golwg, a wnewch chi gytuno yn awr i ailystyried a thalu’r bonws hwn i’r holl staff sy’n gweithio yn ein sector gofal?
Thank you. I thank Gareth Davies for that question, that supplementary question. Schemes in 2020 and 2021 provided payments of £500 and £735 to a wider of range of workers in the social care sector, including those valuable workers that he's mentioned: the cleaners, the cooks, the gardeners—everybody in the care system. These payments were to recognise the extraordinary commitment of staff during the worst periods of the COVID-19 pandemic, and it's absolutely right that the ancillary staff in the care homes rightly received both these payments. And that was in recognition of the danger that they were in and that they did go the extra mile, and I'm really glad we were able to pay them that.
This is completely different, this new additional payment. It's specifically aligned, as I said, to our introduction of the real living wage for social care workers from this month—the real living wage is being introduced this month—and it's to demonstrate our commitment to make further improvements in the terms and conditions of professional social care jobs and to develop an improved career structure, and we continue to work with the social care fair work forum to these ends. We know that the kitchen staff, cleaners, activity co-ordinators, reception staff, they do a hugely valuable job and they ensure the highest quality of care provision. But they do not require the delivery of personal care that requires registration with Social Care Wales. We are trying to build up social care as a profession, and this is linked to the registration.
Diolch. Diolch i Gareth Davies am ei gwestiwn, y cwestiwn atodol. Darparodd cynlluniau yn 2020 a 2021 daliadau o £500 a £735 i ystod ehangach o weithwyr yn y sector gofal cymdeithasol, gan gynnwys y gweithwyr gwerthfawr hynny y mae wedi’u crybwyll: y glanhawyr, y cogyddion, y garddwyr—pawb yn y system ofal. Roedd y taliadau hyn yn gydnabyddiaeth o ymrwymiad eithriadol staff yn ystod cyfnodau gwaethaf y pandemig COVID-19, ac mae'n gwbl briodol fod staff ategol y cartrefi gofal wedi derbyn y ddau daliad hyn. Ac roedd hynny i gydnabod y perygl yr oeddent ynddo a'u bod wedi mynd y tu hwnt i'r galw, ac rwy'n falch iawn ein bod wedi gallu rhoi'r taliadau hynny iddynt.
Mae hwn yn hollol wahanol, y taliad ychwanegol newydd hwn. Mae'n cyd-fynd yn benodol, fel y dywedais, â chyflwyno'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol o'r mis hwn—mae'r cyflog byw gwirioneddol yn cael ei gyflwyno y mis hwn—ac mae'n dangos ein hymrwymiad i wneud gwelliannau pellach i delerau ac amodau swyddi gofal cymdeithasol proffesiynol ac i ddatblygu strwythur gyrfa gwell, ac rydym yn parhau i weithio gyda fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol i'r perwyl hwn. Gwyddom fod staff cegin, glanhawyr, cydlynwyr gweithgareddau, staff derbynfa, yn gwneud gwaith hynod werthfawr, ac maent yn sicrhau darpariaeth gofal o’r ansawdd uchaf. Ond nid oes angen iddynt ddarparu gofal personol sy'n ei gwneud yn ofynnol iddynt gofrestru gyda Gofal Cymdeithasol Cymru. Rydym yn ceisio datblygu gofal cymdeithasol fel proffesiwn, ac mae hyn yn gysylltiedig â'r cofrestriad hwnnw.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog am ddod yma a rhoi'r ateb. Ond y gwir ydy bod yna sawl person wedi cysylltu efo fi ac eraill yma dros yr wythnosau diwethaf yn cwyno ac yn pryderu'n arw eu bod nhw wedi cael eu heithrio o'r bonws yma. Yn wir, maen nhw'n dweud bellach bod yna ddwy haen yn y gweithlu yn y cartrefi gofal a'u bod nhw, fel gweithwyr atodol, yn teimlo'n eilradd. Y gwir ydy bod yna—. Ar gyfer darparu gwasanaethau gofal effeithiol, mae hyn yn ganlyniad i ymdrech tîm cyfan, fel rydyn ni wedi'i glywed, o'r rheolwyr i'r darparwyr gofal, i'r gweithwyr gofal, i'r glanhawyr, i'r cogyddion ac i bawb arall sy'n rhan o'r broses yna o sicrhau bod ein hanwyliaid yn cael eu gofalu amdanyn nhw. Felly, mae'n gwbl anghywir bod y Llywodraeth yma wedi gwahaniaethu rhwng y gweithlu ac yn dangos diffyg gwerthfawrogiad a diffyg parch i'r criw yma sydd hefyd yn gweithio'n galed. Dwi'n deall eich dadl chi mai'ch bwriad chi ydy trio sicrhau bod y gweithwyr gofal yna'n cael eu cydnabod a'i fod yn dod yn waith cydnabyddedig fel bo pobl eisiau mynd i mewn i'r sector, a'ch bod chi eisiau cynyddu'r lefel gyflog, ond mae hynna hefyd yn wir am y gweithlu atodol. Maen nhw'n haeddu gwell cyflog, mae hwythau'n haeddu gwell amgylchiadau gwaith. Felly, gaf i alw arnoch chi eto, os gwelwch yn dda, i ailystyried hyn a sicrhau bod pob un sydd yn y sector yna yn derbyn y taliad bonws yma er mwyn dangos bod pawb yn cael eu gwerthfawrogi?
Thank you to the Deputy Minister for coming before us to give her response. But the truth is that there are several people who've contacted me and others here over the past few weeks to complain and express their concerns that they have been exempted from this bonus. Indeed, they say now that there are two tiers in the workforce in the care homes and that they, as auxiliary workers, feel that they're on the second tier. Now, the truth is—. To provide effective care services, this is the result of a whole-team effort, as we've heard, from the managers, to the care providers, to the care workers, to the cleaners, to the cooks and everyone else who is part of that process of ensuring that our loved ones are cared for. So, it's entirely incorrect that this Government has differentiated between the workforce and demonstrates a lack of respect and appreciation for this cohort who work so hard. I understand your argument that the intention is to ensure that these care workers are recognised and that it becomes a recognised profession so that people want to enter the profession, and that you want to increase the wage level, but that is also true about the auxiliary workforce. They deserve a better wage, they too deserve better working conditions. So, can I urge you once again to reconsider this decision and ensure that everyone who works in the sector receives this bonus payment to show that everyone is valued?
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
Thank you for that contribution. I want to absolutely assure you that there is no lack of respect for all those ancillary workers in the care homes; we absolutely respect what they do and have acknowledged that by the two previous payments that we have made. But, as I said in response to the previous question, this is aimed specifically at registered social care workers, and those groups of workers don't fit into that category. We are trying to build up social care as a profession; we want to have social care recognised in a way that recognises the hugely important job that they do. And, of course, the other ancillary workers, they do an enormously important job, but they're not required to be registered social care workers. So, this is aimed specifically at them. And I'm glad that the Member understands the logic of what we're trying to say, but I would hate anyone to think that we didn't appreciate the huge contribution made by all the other ancillary workers.
Diolch am eich cyfraniad. Hoffwn roi sicrwydd llwyr i chi nad oes diffyg parch at yr holl weithwyr ategol hynny yn y cartrefi gofal; rydym yn parchu'r hyn a wnânt yn llwyr ac rydym wedi cydnabod hynny drwy'r ddau daliad blaenorol a wnaed gennym. Ond fel y dywedais mewn ymateb i'r cwestiwn blaenorol, mae hyn wedi'i anelu'n benodol at weithwyr gofal cymdeithasol cofrestredig, ac nid yw'r grwpiau hynny o weithwyr yn perthyn i'r categori hwnnw. Rydym yn ceisio datblygu gofal cymdeithasol fel proffesiwn; rydym am i ofal cymdeithasol gael ei gydnabod mewn ffordd sy’n cydnabod y gwaith hynod bwysig a wnânt. Ac wrth gwrs, mae'r gweithwyr ategol eraill yn gwneud gwaith hynod bwysig, ond nid oes gofyn iddynt fod yn weithwyr gofal cymdeithasol cofrestredig. Felly, mae hyn wedi'i anelu'n benodol atynt hwy. Ac rwy'n falch fod yr Aelod yn deall rhesymeg yr hyn y ceisiwn ei ddweud, ond byddai'n gas gennyf i unrhyw un feddwl nad ydym yn gwerthfawrogi'r cyfraniad enfawr a wnaed gan yr holl weithwyr ategol eraill.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog.
I thank the Deputy Minister.
Eitem 4 sydd nesaf—datganiadau 90 eiliad. Yr wythnos hon, dim ond un datganiad sydd gennym, a galwaf ar Delyth Jewell.
Item 4 is next—the 90-second statements. This week, there is just one statement, and I call on Delyth Jewell.
Diolch, Dirprwy Lywydd. This week marks Global Intergenerational Week, an opportunity to celebrate the connections we have with people of all ages in our everyday lives. The past couple of years have presented acute challenges for both younger and older people, so it's fitting that the theme around this year's global campaign centres on reconnecting, combatting loneliness and isolation, celebrating intergenerational spaces and, of course, solidarity.
To mark this important week, the Centre for Ageing and Dementia Research is launching a national photography competition, and it's doing that alongside the Senedd's cross-party group on intergenerational solidarity, which it's my pleasure to chair. The competition is inviting entries that celebrate moments of connection across generations. It should be a visual celebration of finding kindred spirits, whether they're five or ninety-five. I'd urge anyone of any age who is interested in taking part to visit the website of the Centre for Ageing and Dementia Research. So, this Global Intergenerational Week, I hope that we can all keep in mind how forging connections, challenging ageism and celebrating solidarity between different age groups is vital for the health and well-being of our communities, but, perhaps most importantly, Dirprwy Lywydd, it's a way of bringing joy to millions of people's lives. So, I wish you all a very happy Global Intergenerational Week.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Yr wythnos hon yw Wythnos Ryngwladol Pontio'r Cenedlaethau, cyfle i ddathlu’r cysylltiadau sydd gennym gyda phobl o bob oed yn ein bywydau bob dydd. Mae'r ychydig flynyddoedd diwethaf wedi creu heriau difrifol i bobl iau a phobl hŷn, felly mae'n briodol fod thema ymgyrch ryngwladol eleni'n canolbwyntio ar ailgysylltu, ymladd unigrwydd ac ynysigrwydd, dathlu mannau sy'n pontio'r cenedlaethau, ac wrth gwrs, undod.
I nodi’r wythnos bwysig hon, mae’r Ganolfan Ymchwil Heneiddio a Dementia yn lansio cystadleuaeth ffotograffiaeth genedlaethol, ac mae’n gwneud hynny ochr yn ochr â grŵp trawsbleidiol y Senedd ar undod rhwng cenedlaethau y mae’n bleser gennyf ei gadeirio. Mae’r gystadleuaeth yn gwahodd ceisiadau sy’n dathlu cysylltiad ar draws y cenedlaethau. Dylai fod yn ddathliad gweledol o ddod o hyd i enaid hoff cytûn, boed yn bump neu'n naw deg pump oed. Byddwn yn annog unrhyw un o unrhyw oedran sydd â diddordeb mewn cymryd rhan i ymweld â gwefan y Ganolfan Ymchwil Heneiddio a Dementia. Felly, a hithau'n Wythnos Ryngwladol Pontio'r Cenedlaethau, rwy'n gobeithio y gall pob un ohonom gadw mewn cof sut y mae meithrin cysylltiadau, herio rhagfarn ar sail oed a dathlu undod rhwng gwahanol grwpiau oedran yn hanfodol ar gyfer iechyd a lles ein cymunedau, ond yn bwysicaf oll, efallai, Ddirprwy Lywydd, mae'n ffordd o ddod â llawenydd i fywydau miliynau o bobl. Felly, hoffwn ddymuno Wythnos Ryngwladol Pontio'r Cenedlaethau hapus iawn i bob un ohonoch.
Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Lesley Griffiths.
The following amendment has been selected: amendment 1 in the name of Lesley Griffiths.
Symudwn ymlaen i eitem 4—na, eitem 5, dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar dwristiaeth. Galwaf ar Tom Giffard i wneud y cynnig.
We move on to item 4—no, item 5, the Welsh Conservatives debate on tourism. I call on Tom Giffard to move the motion.
Cynnig NDM7990 Darren Millar
Cynnig bod y Senedd:
1. Yn dathlu cryfder Cymru fel cyrchfan o'r radd flaenaf i dwristiaid.
2. Yn gresynu at effaith ddinistriol cyfyngiadau COVID ar y diwydiant twristiaeth yng Nghymru.
3. Yn credu y bydd newidiadau arfaethedig Llywodraeth Cymru i'r system ardrethu annomestig yn tanseilio llawer o fusnesau llety gwyliau.
4. Yn nodi data Cynghrair Twristiaeth Cymru sy'n dangos na fydd mwyafrif helaeth o fusnesau'n gallu bodloni'r meini prawf i fod yn gymwys fel busnes llety gwyliau.
5. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:
a) roi'r gorau i gynigion niweidiol ar gyfer treth dwristiaeth yng Nghymru;
b) cydnabod bod y rhan fwyaf o'r ymatebion i'w hymgynghoriad yn gwrthwynebu'r newidiadau arfaethedig i ardrethi annomestig ar gyfer llety gwyliau;
c) rhoi'r gorau i gynlluniau i ymestyn nifer y diwrnodau y mae'n rhaid gosod eiddo er mwyn bodloni'r gofyniad ardrethu annomestig.
Motion NDM7990 Darren Millar
To propose that the Senedd:
1. Celebrates Wales's strength as a world-class tourist destination.
2. Regrets the devastating impact of COVID restrictions on the tourism industry in Wales.
3. Believes that the Welsh Government's proposed changes to the non-domestic ratings system will undermine many holiday letting businesses.
4. Notes Wales Tourism Alliance data that shows a large majority of businesses will be unable to meet the criteria to qualify as a holiday let business.
5. Calls on the Welsh Government to:
a) abandon damaging proposals for a tourism tax in Wales;
b) acknowledge that the majority of responses to its consultation oppose the proposed non-domestic rates changes for holiday lets;
c) scrap plans to extend the number of days that a property must be let in order to meet the non-domestic rating requirement.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. I formally open this debate today on tourism in Wales, tabled in the name of my colleague Darren Millar.
Whether it be Porthcawl, Prestatyn, Barry, Llandudno or Tenby, the Welsh Conservatives are the party that truly represents tourism communities here in Wales. Wales has so much to offer for prospective tourists not only from within the UK, but from across the world. And I know that Members across this Chamber and virtually will be only too keen to mention tourism destinations in their local areas in this debate, so I thought I'd take the opportunity to mention some of mine. In my region of South Wales West alone, I can boast the UK's first area of outstanding natural beauty, the Gower peninsula; Neath abbey, which was described as the fairest abbey in all of Wales; and Porthcawl, home to the annual Elvis festival. As you shake, rattle and roll across South Wales West, you simply can't help falling in love with the place, but I wouldn't recommend staying at the heartbreak hotel. [Laughter.]
We all know the importance of the tourism industry to Wales. In 2019, there were 154,000 people in Wales working in tourism-related industries, and, according to the Wales Tourism Alliance, pre COVID, one in every seven jobs in Wales was in tourism or dependent on it. But the tourism industry has had a tough time of it over the last two years. Quite often, it was the businesses that operated in this sector that were the first to close and the last to reopen, with a whole host of other restrictions along the way. And I know that many tourism businesses were grateful for some support packages from the Welsh Government, but in particular, it was the UK Government's furlough scheme that kept many afloat, which means we still have such a vibrant tourism sector in Wales today. But the reason we tabled this debate is because many who operate in the tourism sector don't share that same optimism about the future. Specifically, they're worried about a double whammy of additional burdens that the Welsh Government are planning to place on them.
Firstly, I wanted to talk about the proposals from the Welsh Government to change the occupancy threshold for self-catering accommodation from 70 days of occupancy per year to a massive 182 days. And whilst the Welsh Government is seeking to take action on second homes, it's a blunt instrument that'll end up as a hammer blow to the tourism sector instead. And the key reason for that is the Welsh Government has either been unable or unwilling to make a distinction between second homes and self-catering holiday lets. This means that many normal people across Wales who let out flats, houses and cottages to visitors will be completely unable to meet the new threshold and it will price them out completely of ever being able to afford to offer visitor accommodation to people across Wales and internationally. And that isn't a political argument; that's something that'll impact real tourism operators here in Wales.
The Wales Tourism Alliance has helpfully surveyed some of their members, and here are just some of the things they had to say. One said, 'Over the last 20 years, I've never been able to meet the accommodation for 182 days a year, and that won't change in April 2023.' One holiday-let business in Pembrokeshire said, 'I'm seriously considering selling my property. This will not free up a permanent home for a local person, but potentially take affordable holiday accommodation off the market and thereby reduce tourism income into the local economy.' Another—
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Agoraf yn ffurfiol y ddadl hon heddiw ar dwristiaeth yng Nghymru, a gyflwynwyd yn enw fy nghyd-Aelod, Darren Millar.
Boed yn Borthcawl, Prestatyn, y Barri, Llandudno neu Ddinbych-y-pysgod, y Ceidwadwyr Cymreig yw’r blaid sy'n cynrychioli cymunedau twristiaeth yma yng Nghymru mewn gwirionedd. Mae gan Gymru gymaint i’w gynnig i ddarpar dwristiaid nid yn unig o’r DU, ond o bob rhan o’r byd. A gwn y bydd Aelodau ar draws y Siambr hon a'r rhai sy'n ymuno'n rhithwir yn awyddus iawn i sôn am gyrchfannau twristiaeth yn eu hardaloedd lleol yn y ddadl hon, felly roeddwn yn meddwl y byddwn yn achub ar y cyfle i sôn am rai yn fy ardal innau. Yn fy rhanbarth i yn unig, Gorllewin De Cymru, gallaf frolio ardal o harddwch naturiol eithriadol gyntaf y DU, sef penrhyn Gŵyr; mynachlog Nedd, a ddisgrifiwyd fel y fynachlog harddaf yng Nghymru; a Phorthcawl, cartref yr ŵyl Elvis flynyddol. Wrth ichi ddawnsio ar draws Gorllewin De Cymru, ni allwch lai na disgyn mewn cariad â'r lle, ond ni fyddwn yn argymell aros yn yr heartbreak hotel. [Chwerthin.]
Gŵyr pob un ohonom pa mor bwysig yw’r diwydiant twristiaeth i Gymru. Yn 2019, roedd 154,000 o bobl yng Nghymru yn gweithio mewn diwydiannau sy'n gysylltiedig â thwristiaeth, ac yn ôl Cynghrair Twristiaeth Cymru, cyn COVID, roedd un o bob saith swydd yng Nghymru ym maes twristiaeth, neu’n ddibynnol ar dwristiaeth. Ond mae'r diwydiant twristiaeth wedi cael amser caled dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Yn aml iawn, y busnesau a oedd yn gweithredu yn y sector hwn oedd y cyntaf i gau a’r olaf i ailagor, gyda llu o gyfyngiadau eraill yn y cyfamser. A gwn fod llawer o fusnesau twristiaeth yn ddiolchgar am rai pecynnau cymorth gan Lywodraeth Cymru, ond yn benodol, cynllun ffyrlo Llywodraeth y DU a gadwodd lawer ohonynt i fynd, sy'n golygu bod gennym sector twristiaeth mor fywiog o hyd yng Nghymru heddiw. Ond y rheswm pam y cyflwynasom y ddadl hon yw nad yw nifer o'r rhai sy’n gweithredu yn y sector twristiaeth yn rhannu’r un optimistiaeth am y dyfodol. Yn benodol, maent yn poeni am effaith ddeublyg y beichiau ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu gosod arnynt.
Yn gyntaf, hoffwn sôn am y cynigion gan Lywodraeth Cymru i newid y trothwy defnydd ar gyfer llety hunanddarpar o 70 diwrnod o ddefnydd y flwyddyn i'r ffigur enfawr o 182 diwrnod. Ac er bod Llywodraeth Cymru yn ceisio gweithredu ar ail gartrefi, mae'n erfyn di-awch a fydd yn ergyd angheuol i'r sector twristiaeth yn y pen draw. A'r rheswm allweddol am hynny yw am fod Llywodraeth Cymru naill ai wedi methu neu'n anfodlon gwahaniaethu rhwng ail gartrefi a llety gwyliau hunanddarpar. Golyga hyn na fydd llawer o bobl normal ledled Cymru sy’n gosod fflatiau, tai a bythynnod i ymwelwyr yn gallu cyrraedd y trothwy newydd a byddant yn cael eu prisio allan yn llwyr o allu fforddio cynnig llety i ymwelwyr o bob rhan o Gymru a gweddill y byd. Ac nid dadl wleidyddol yw honno; mae'n rhywbeth a fydd yn effeithio ar weithredwyr twristiaeth go iawn yma yng Nghymru.
Mae Cynghrair Twristiaeth Cymru wedi cynnal arolwg defnyddiol o rai o’u haelodau, a dyma rai o’r pethau a oedd ganddynt i’w dweud. Dywedodd un, 'Dros yr 20 mlynedd diwethaf, nid wyf erioed wedi gallu gosod y llety am 182 diwrnod y flwyddyn, ac ni fydd hynny'n newid ym mis Ebrill 2023.' Dywedodd un busnes gosod llety gwyliau yn sir Benfro, 'Rwyf o ddifrif yn ystyried gwerthu fy eiddo. Ni fydd hyn yn rhyddhau cartref parhaol i rywun lleol, ond o bosibl, bydd yn tynnu llety gwyliau fforddiadwy oddi ar y farchnad, ac felly'n lleihau incwm twristiaeth i'r economi leol.' Un arall—
Will you take an intervention on that?
A wnewch chi dderbyn ymyriad ar hynny?
Of course.
Wrth gwrs.
The point here is, though, that they can't even put their property into the housing market because the planning permissions that were given don't allow for that. So, this is the issue here, where there's an absolute anomaly that needs to be addressed.
Y pwynt yma, fodd bynnag, yw na allant hyd yn oed roi eu heiddo ar y farchnad dai gan nad yw’r caniatâd cynllunio a roddwyd yn caniatáu hynny. Felly, dyma'r broblem yma, lle y ceir anghysondeb llwyr y mae angen mynd i'r afael ag ef.
No, you're absolutely right, and I think my colleague Mark Isherwood raised that with the Minister earlier, and it's a really important point and I hope the Welsh Government work on that proposal as well, because a lot will see themselves shut out from that.
Well, another operator in Ceredigion said, 'The impact of the 182 rule on my business would mean that I would be unlikely to reach this threshold having reached 22 weeks in 2021, which is a good year, and with 18 weeks booked so far this year, I anticipate maybe a few more weeks, but 26 weeks is unlikely.' On the Llŷn peninsular: 'The building is available 365 days a year, but very few people want to come in the winter, despite us having underfloor heating and wood burners. I consider 2021 to have been a very good year, and in that very good year, I managed to achieve 163 days.'
Someone in Bala, Gwynedd, said, 'We have never achieved this level of occupancy in our five years of trading, with the best year being an average of 152 nights per cottage. The season is short here and winter months are a very hard sell. The failure and closure of our business, and others like us, would be felt far and wide in our rural community. We employ many local trades for maintenance—electricians, plumbers, decorators, gardeners. We spend a small fortune locally each year on cleaning products, spare parts and produce for our welcome baskets.' And these stories go on and on and on.
And just before the Easter recess, I attended a meeting of the cross-party group on tourism, chaired by my colleague Sam Rowlands, and the message to the Welsh Government there was clear too: this is a harebrained scheme that'll only serve to punish tourism businesses, particularly in rural Wales. And I hope the Plaid Cymru Members listen to some of those accounts too. Ceredigion, Llŷn peninsula, Bala, all of those parts of the country are represented by Plaid Senedd Members. People in those industries will notice Plaid's role in that too.
But the sector is not being unreasonable in saying it doesn't want any change. The majority of responses to the Welsh Government's consultation were to raise the occupancy threshold from 70 days to 105 days, in line with Her Majesty's Revenue and Customs's threshold between council tax and business rates. This would amount to a 50 per cent rise and was suggested by members of a professional sector that understands booking trends, marketing and customer behaviour. The sector is willing to meet the Government in the middle here, but the Government is simply unwilling to listen.
The other big threat on the horizon from the Welsh Government is the proposed introduction of a tourism tax. We know that this is a Welsh Government that likes to take its ultra-left-wing policy ideas straight from the middle pages of the Morning Star, but this is quite something else. This proposal is totally regressive and it'll impede the very businesses that we should be supporting to come out of the other side of the last couple of years.
I've raised, as have my colleagues, our party's opposition to this tax on numerous occasions in this Chamber and we're always met with the same old tired response from Welsh Government that other countries across the world have implemented this tax, without taking into account any specifically Welsh factors at all. So, they say that the introduction of a tourism tax would have no impact at all on visitor numbers to some of our key tourism locations in Wales. But I thought Ministers might be keen to hear the latest from Venice, one of the world's leading tourism destinations, that has now said it's introducing a tourism tax to dissuade further visitors from attending. Yes, you heard that right; it turns out that extra taxes for visitors mean fewer people want to visit. We also know that, from my questioning of both the First Minister and the finance Minister, there is no assurance at all that such a tax will lead to any additional money being spent on improving tourism offers in these areas. The Government either cannot or will not be able to prevent councils from deleting existing tourism budgets and replacing them with this tax instead.
So, what do we really know about the Government's two proposals here? They'll lead to fewer places to stay, small businesses going out of business, fewer visitors overall and no more money being spent on tourism. I'm shocked they didn't put that on the front page of the manifesto. But the Welsh Government still has time to change course here. Businesses are willing to work with you and meet you in the middle, but they need a Government that is on the side of the tourism sector. What they don't need is a Government looking for a roundabout way to raise more taxes to pay for more politicians in this place. Thank you.
Na, rydych yn llygad eich lle, a chredaf fod fy nghyd-Aelod Mark Isherwood wedi codi hynny gyda'r Gweinidog yn gynharach, ac mae'n bwynt pwysig iawn ac rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio ar y cynnig hwnnw hefyd, gan y bydd llawer yn gweld eu hunain yn cael eu cau allan o hynny.
Wel, dywedodd gweithredwr arall yng Ngheredigion, 'Byddai effaith y rheol 182 ar fy musnes yn golygu y byddwn yn annhebygol o gyrraedd y trothwy hwn, gan imi gyrraedd 22 wythnos yn 2021, a oedd yn flwyddyn dda, a chyda 18 wythnos wedi'u harchebu hyd yn hyn eleni, rwy'n rhagweld ychydig o wythnosau'n rhagor efallai, ond mae 26 wythnos yn annhebygol.' Ar benrhyn Llŷn: 'Mae'r adeilad ar gael am 365 diwrnod y flwyddyn, ond ychydig iawn o bobl sy'n dymuno dod yn y gaeaf, er bod gennym system wresogi o dan y llawr a llosgyddion coed. Rwy'n ystyried bod 2021 wedi bod yn flwyddyn dda iawn, ac yn y flwyddyn dda iawn honno, llwyddais i gyrraedd 163 diwrnod.'
Dywedodd rhywun yn y Bala, Gwynedd, 'Nid ydym erioed wedi cyrraedd y lefel hon o ddefnydd yn ein pum mlynedd o fasnachu, gyda'r flwyddyn orau yn 152 noson y bwthyn ar gyfartaledd. Mae'r tymor yn fyr yma ac mae'n anodd iawn cael archebion ar gyfer misoedd y gaeaf. Byddai effaith methiant a diwedd ein busnes, a busnesau eraill fel ein busnes ni, yn cael ei theimlo ar draws ein cymuned wledig. Rydym yn cyflogi llawer o grefftwyr lleol i wneud gwaith cynnal a chadw—trydanwyr, plymwyr, addurnwyr, garddwyr. Rydym yn gwario arian mawr yn lleol bob blwyddyn ar nwyddau glanhau, darnau sbâr a chynnyrch ar gyfer ein basgedi croeso.' Ac mae'r straeon hyn yn mynd ymlaen ac ymlaen ac ymlaen.
Ac ychydig cyn toriad y Pasg, bûm yng nghyfarfod y grŵp trawsbleidiol ar dwristiaeth, a gadeirir gan fy nghyd-Aelod Sam Rowlands ac roedd y neges i Lywodraeth Cymru yno’n glir hefyd: mae hwn yn gynllun gwirion a fydd yn cosbi busnesau twristiaeth, yn enwedig yng nghefn gwlad Cymru. Ac rwy'n gobeithio y bydd Aelodau Plaid Cymru yn gwrando ar rai o’r straeon hynny hefyd. Ceredigion, penrhyn Llŷn, Y Bala, mae pob un o’r rhannau hynny o’r wlad yn cael eu cynrychioli gan Aelodau Plaid Cymru o'r Senedd. Bydd pobl yn y diwydiannau hynny yn sylwi ar rôl Plaid Cymru yn hynny o beth hefyd.
Ond nid yw'r sector yn bod yn afresymol wrth ddweud nad ydynt am weld unrhyw newid. Roedd y rhan fwyaf o'r ymatebion i ymgynghoriad Llywodraeth Cymru yn awgrymu codi’r trothwy defnydd o 70 diwrnod i 105 diwrnod, yn unol â throthwy Cyllid a Thollau Ei Mawrhydi rhwng y dreth gyngor ac ardrethi busnes. Byddai hyn yn cyfateb i gynnydd o 50 y cant ac fe’i hawgrymwyd gan aelodau o sector proffesiynol sy’n deall tueddiadau archebu, marchnata ac ymddygiad cwsmeriaid. Mae’r sector yn fodlon cyfaddawdu â’r Llywodraeth yma, ond nid yw'r Llywodraeth yn fodlon gwrando.
Y bygythiad mawr arall ar y gorwel gan Lywodraeth Cymru yw’r cynnig i gyflwyno treth dwristiaeth. Gwyddom fod Llywodraeth Cymru yn benthyg ei syniadau polisi asgell chwith eithafol o dudalennau canol y Morning Star, ond mae hyn gam yn rhy bell. Mae’r cynnig hwn yn gwbl anflaengar a bydd yn rhwystro’r union fusnesau y dylem eu cefnogi rhag dod allan yr ochr arall wedi'r ychydig flynyddoedd diwethaf.
Fel fy nghyd-Aelodau, nodais wrthwynebiad ein plaid i’r dreth hon ar sawl achlysur yn y Siambr hon ac rydym bob amser yn cael yr un hen ymateb treuliedig gan Lywodraeth Cymru fod gwledydd eraill ledled y byd wedi rhoi’r dreth hon ar waith, heb ystyried unrhyw ffactorau penodol Gymreig o gwbl. Felly, maent yn dweud na fyddai cyflwyno treth dwristiaeth yn cael unrhyw effaith o gwbl ar nifer yr ymwelwyr â rhai o’n lleoliadau twristiaeth allweddol yng Nghymru. Ond roeddwn yn credu efallai y byddai'r Gweinidogion yn awyddus i glywed y diweddaraf o Fenis, un o brif gyrchfannau twristiaeth y byd, sydd bellach wedi dweud eu bod yn cyflwyno treth dwristiaeth i atal mwy o ymwelwyr rhag mynd yno. Do, fe glywsoch hynny'n iawn; ymddengys bod trethi ychwanegol i ymwelwyr yn golygu bod llai o bobl yn dymuno ymweld. Gwyddom hefyd, o holi’r Prif Weinidog a’r Gweinidog cyllid, nad oes unrhyw sicrwydd o gwbl y bydd treth o’r fath yn arwain at wario unrhyw arian ychwanegol ar wella'r cynigion twristiaeth yn yr ardaloedd hyn. Ni all neu ni fydd y Llywodraeth yn gallu atal cynghorau rhag dileu cyllidebau twristiaeth presennol a chyflwyno'r dreth hon yn eu lle.
Felly, beth a wyddom mewn gwirionedd am ddau gynnig y Llywodraeth? Byddant yn arwain at lai o lefydd i aros, busnesau bach yn mynd i'r wal, llai o ymwelwyr yn gyffredinol a dim mwy o arian yn cael ei wario ar dwristiaeth. Rwy'n synnu na wnaethant roi hynny ar dudalen flaen y maniffesto. Ond mae amser o hyd gan Lywodraeth Cymru i newid eu trywydd. Mae busnesau’n fodlon gweithio gyda chi a chyfaddawdu, ond mae angen Llywodraeth arnynt sydd ar ochr y sector twristiaeth. Yr hyn nad ydynt ei angen yw Llywodraeth sy'n chwilio am ffordd anuniongyrchol o godi mwy o drethi i dalu am fwy o wleidyddion yn y lle hwn. Diolch.
Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig. Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i gynnig yn ffurfiol gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths.
I have selected the amendment to the motion, and I call on the Minister for Finance and Local Government to formally move amendment 1, tabled in the name of Lesley Griffiths.
Gwelliant 1—Lesley Griffiths
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Cynnig bod y Senedd:
1. Yn cydnabod cryfder twristiaeth Cymru, sydd o’r radd flaenaf, ac yn croesawu’r cymorth sylweddol a roddwyd i’r diwydiant twristiaeth a gweithredwyr gan Lywodraeth Cymru drwy gydol pandemig COVID.
2. Yn cydnabod diffiniad Sefydliad Twristiaeth y Byd y Cenhedloedd Unedig o dwristiaeth gynaliadwy: 'Twristiaeth sy’n ystyried yn llawn ei heffeithiau economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol yn awr ac yn y dyfodol, gan ddiwallu anghenion ymwelwyr, y diwydiant, yr amgylchedd a’r cymunedau sy’n croesawu ymwelwyr'.
3. Yn cydnabod bod ardollau twristiaeth yn gyffredin ar draws y byd, a bod yr incwm ohonynt yn cael ei ddefnyddio er lles cymunedau lleol, twristiaid a busnesau, sydd wedyn yn helpu i wneud twristiaeth yn gynaliadwy ac yn llwyddiannus.
4. Yn croesawu’r ymrwymiad i gyflwyno ardollau twristiaeth lleol a fydd yn galluogi awdurdodau lleol i godi ardoll dwristiaeth os byddant yn dewis gwneud hynny.
5. Yn nodi’r bwriad i gynnal ymgynghoriad sylweddol yn yr hydref yn 2022 fel rhan o broses ofalus o ddatblygu cynigion ar gyfer ardoll, a fydd yn cynnwys cymunedau, busnesau a gweithredwyr, ac yn nodi ymhellach y bydd y broses o drosi’r cynigion hynny yn ddeddfwriaeth yn destun craffu manwl a chymeradwyaeth gan y Senedd.
6. Yn croesawu penderfyniad y Senedd ar 22 Mawrth i gymeradwyo Rheoliadau’r Dreth Gyngor (Anheddau Gwag Hirdymor ac Anheddau a Feddiennir yn Gyfnodol) (Cymru) 2022, a gyflwynwyd fel rhan o ymrwymiad ehangach i fynd i’r afael â phroblemau ail gartrefi a thai anfforddiadwy sy’n wynebu llawer o gymunedau yng Nghymru ac i fynd i’r afael â’r argyfwng tai.
7. Yn croesawu’r ymrwymiad i weithredu ar yr ymgyngoriadau eang sydd wedi’u cynnal hyd yma i sicrhau bod trethi lleol yn gwahaniaethu rhwng llety hunanarlwyo go iawn ac eiddo domestig ac yn nodi bod ymgynghoriad technegol ar reoliadau drafft i ddiwygio’r meini prawf gosod eiddo ar gyfer llety hunanarlwyo, a gynhaliwyd fel rhan o’r gwaith tuag at gyflawni’r ymrwymiad hwn, wedi dod i ben ar 12 Ebrill; y mae’r ymatebion iddo wrthi’n cael eu dadansoddi.
Amendment 1—Lesley Griffiths
Delete all and replace with:
To propose that the Senedd:
1. Recognises the world class strength of Welsh tourism and welcomes the significant support provided to the tourism industry and operators by the Welsh Government through the COVID pandemic.
2. Recognises the United Nations World Tourism Organization’s definition of sustainable tourism development: 'Tourism that takes full account of its current and future economic, social and environmental impacts, addressing the needs of visitors, the industry, the environment and host communities'.
3. Recognises that tourism levies are common place across the world, with revenues used to the benefit of local communities, tourists and businesses, which in turn help make tourism sustainable and successful.
4. Welcomes the commitment to introduce local tourism levies which will allow local authorities to raise a tourism levy if they choose to do so.
5. Notes the intention to undertake a major consultation during autumn 2022 as part of a careful process of developing proposals for a levy, which will involve communities, businesses and operators and further notes that the process of translating those proposals into legislation will be subject to detailed scrutiny and approval by the Senedd.
6. Welcomes the Senedd’s decision on 22 March to approve the Council Tax (Long-term Empty Dwellings and Dwellings Occupied Periodically) (Wales) Regulations 2022, introduced as part of the wider commitment to address the issue of second homes and unaffordable housing facing many communities in Wales and to tackle the housing crisis
7. Welcomes the commitment to act on the wide-ranging consultations undertaken to date to ensure genuine self-catered accommodation is distinguished from domestic properties with regard to local taxes and notes that a technical consultation on draft regulations to amend the lettings criteria for self-catering accommodations undertaken as part of taking forward this commitment closed on 12 April; the responses to which are currently being analysed.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
I think we can all agree that there is an issue that needs to be addressed when it comes to tourism, and that is its impact on local communities. The importance of the tourism industry to Wales is undisputed, but we must avoid the type of extractive tourism that uses Wales as a resource. We all share the ambition of seeing Wales as a top-quality sustainable tourism destination, but this development must happen with and not to the communities it most impacts.
The key word here for me is 'sustainable'. The current iteration of the sector is putting a strain on our natural resources, our landscapes and our local infrastructure and services. In 2021, Eryri, the Brecon Beacons and Pembrokeshire national park authorities saw increases in illegal camping, littering and human waste on paths and in car parks. If tourism is not managed correctly, it will cause erosion to our paths, we will see more litter and pollution in our landscapes.
Turning to the motion, first, on the non-domestic rates and occupancy threshold increases, in so many communities in Wales, the purchasing of residential homes to use as second homes or Airbnb-style holiday lets is pricing out local people from their own communities and undermining the Welsh language. We come back to that key word, 'sustainable'. For me, for Wales to be a world-class tourism destination, the culture of our local areas will be key to achieving that, so pricing out our locals, in my view, is counter-productive. Let's be frank here: in some of our rural communities, we are seeing gentrification. There are no two ways about it.
On the increase to occupancy, the decision hasn't been made yet as to increasing the occupancy threshold. The consultation has ended, but no final decision has come, and, as Tom Giffard rightly pointed out, the Wales Tourism Alliance, UKHospitality Cymru and PASC UK have acknowledged that an increase should happen. One of their own recommendations in their consultation response recommends that the Welsh Government increases the threshold from 70 days to 105 days. We're not at the end of the road yet, but we must address the loophole that we in Plaid have been highlighting for some time.
On the tourist levy, this isn't a new idea, as Tom Giffard again rightly pointed out. There are countries across the globe that use a tourism levy, for example, Austria, Belgium, Bhutan, Bulgaria, the Caribbean islands, Croatia, the Czech Republic, France, Germany, Greece, Hungary, Indonesia, Italy, Japan, Malaysia, New Zealand, the Netherlands, Portugal, Slovenia, Spain, Switzerland and the United States. I could go on—
Credaf y gall pob un ohonom gytuno bod yna fater y mae angen mynd i’r afael ag ef mewn perthynas â thwristiaeth, sef ei heffaith ar gymunedau lleol. Mae pwysigrwydd y diwydiant twristiaeth i Gymru yn ddiamau, ond mae'n rhaid inni osgoi’r math o dwristiaeth echdynnol sy’n defnyddio Cymru fel adnodd. Mae pob un ohonom yn rhannu’r uchelgais o weld Cymru’n gyrchfan twristiaeth gynaliadwy o’r safon uchaf, ond mae'n rhaid i’r datblygiad ddigwydd gyda’r cymunedau y mae’n effeithio fwyaf arnynt, yn hytrach nag iddynt.
Y gair allweddol yma i mi yw 'cynaliadwy'. Mae iteriad presennol y sector yn rhoi straen ar ein hadnoddau naturiol, ein tirweddau a’n seilwaith a’n gwasanaethau lleol. Yn 2021, bu cynnydd mewn gwersylla anghyfreithlon, sbwriel a gwastraff dynol ar lwybrau ac mewn meysydd parcio yn awdurdodau parciau cenedlaethol Eryri, Bannau Brycheiniog a Phenfro. Os na chaiff twristiaeth ei rheoli’n gywir, bydd yn achosi erydiad i’n llwybrau, byddwn yn gweld mwy o sbwriel a llygredd yn ein tirweddau.
Gan droi at y cynnig, yn gyntaf, ar gynyddu ardrethi annomestig a’r trothwy defnydd, mewn cymaint o gymunedau yng Nghymru, mae prynu cartrefi preswyl i’w defnyddio fel ail gartrefi neu lety gwyliau ar osod drwy wasanaethau fel Airbnb yn prisio pobl leol allan o’u cymunedau eu hunain ac yn tanseilio'r Gymraeg. Down yn ôl at y gair allweddol hwnnw, 'cynaliadwy'. I mi, er mwyn i Gymru fod yn gyrchfan twristiaeth o safon fyd-eang, bydd diwylliant ein hardaloedd lleol yn allweddol er mwyn cyflawni hynny, felly mae prisio ein pobl leol allan, yn fy marn i, yn wrthgynhyrchiol. Gadewch inni fod yn blwmp ac yn blaen yma: mewn rhai o’n cymunedau gwledig, rydym yn gweld boneddigeiddio'n digwydd. Nid oes dwywaith am hynny.
Ar y cynnydd mewn defnydd, nid yw'r penderfyniad wedi'i wneud eto i godi'r trothwy defnydd. Mae’r ymgynghoriad wedi dod i ben, ond nid oes penderfyniad terfynol wedi'i wneud, ac fel y nododd Tom Giffard, yn gwbl briodol, mae Cynghrair Twristiaeth Cymru, UKHospitality Cymru a Chymdeithas Broffesiynol Hunanddarparwyr y DU wedi cydnabod y dylid ei gynyddu. Mae un o’u hargymhellion eu hunain yn eu hymateb i’r ymgynghoriad yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn cynyddu’r trothwy o 70 diwrnod i 105 diwrnod. Nid ydym wedi cyrraedd pen y daith eto, ond mae'n rhaid inni fynd i’r afael â’r bwlch yn y gyfraith yr ydym ni ym Mhlaid Cymru wedi bod yn tynnu sylw ato ers peth amser.
Ar yr ardoll dwristiaeth, nid yw hwn yn syniad newydd, fel y nododd Tom Giffard yn gywir unwaith eto. Mae gwledydd ledled y byd yn defnyddio ardoll dwristiaeth, er enghraifft, Awstria, Gwlad Belg, Bhutan, Bwlgaria, ynysoedd y Caribï, Croatia, y Weriniaeth Tsiec, Ffrainc, yr Almaen, Gwlad Groeg, Hwngari, Indonesia, yr Eidal, Japan, Malaysia, Seland Newydd, yr Iseldiroedd, Portiwgal, Slofenia, Sbaen, y Swistir a'r Unol Daleithiau. Gallwn fynd ymlaen—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
—but the point is this: the UK is the outlier here. Yes, go on.
—ond y pwynt yw hwn: y DU yw'r eithriad yma. Ie, ewch amdani.
Thank you for drawing attention to the list of countries that you mentioned that have introduced a tourism tax. I wonder what you make of Venice now, who have introduced a new tourism tax to dissuade people from coming into Venice, because they know it'll be a deterrent to new visitors.
Diolch am dynnu sylw at y rhestr o wledydd a nodoch chi sydd wedi cyflwyno treth dwristiaeth. Tybed beth yw eich barn ar Fenis, sydd wedi cyflwyno treth dwristiaeth newydd i atal pobl rhag dod i Fenis, gan y gwyddant y bydd hynny'n annog ymwelwyr newydd i beidio ag ymweld.
Thanks for your intervention, Tom, and, again, you are right to point out that Venice is using it to dissuade tourism, but that is the whole point of tax: it's a lever to encourage people to either do something that is going to be positive for the community or to dissuade negative actions. That's the point here about tax, isn't it? We all know that that is the point of a tax.
And, if we're going to use examples, let's use an example of Barcelona. I don't think, actually, there are many people who deny that Barcelona is a world leader when it comes to developing tourism policy. The revenue raised through its tourism levy is reinvested back into the community, improving, by virtue of that investment, the tourist experience. Since the introduction of this tax, the number of hotel guests registered in Barcelona has been steadily increasing.
So, this argument that a levy would be a disaster for Wales even though it works elsewhere leads me to believe that people don't think that Wales can compete with these destinations, that we are somehow sub-par. It's not a mechanism to penalise, but instead it's based on a notion of sustainability and mutual respect between the locality and the visitor. I think it's hard to argue against charging a small amount to visitors that will allow local communities to flourish and be protected, and allow tourists to continue to enjoy everything that Wales has to offer for years to come.
And as a final point that I want to make here, Dirprwy Lywydd, the tourism levy is yet to go to consultation, and any implementation will be a decision for the Senedd itself. In my view, the Tories' opposition to the levy is nothing more than an attempt to deflect from the Chancellor's own failures to support the tourism and hospitality sector. It's not just me saying that; it's businesses in the sector that are also saying this. Let's look at VAT: it was reduced to 12.5 per cent during the pandemic for the hospitality and tourism sector—very welcome indeed. Now, it's shot up to 20 per cent. This is on top of increased national insurance contributions and the exclusion of the use of red diesel for the sector, which in rural areas is widely used. If you want to help the sector, then lobby your Chancellor on these issues because that's what's causing the greatest hurt to the sector right now. That's the greatest threat to the sector right now, not a tourism levy.
Diolch am eich ymyriad, Tom, ac unwaith eto, rydych yn iawn i dynnu sylw at y ffaith bod Fenis yn ei defnyddio i anghymell twristiaeth, ond dyna bwynt treth: mae'n ysgogiad i annog pobl naill ai i wneud rhywbeth a fydd yn gadarnhaol i'r gymuned neu i atal gweithgarwch negyddol. Dyna'r pwynt ynglŷn â threth, onid e? Gŵyr pob un ohonom mai dyna bwynt treth.
Ac os ydym am ddefnyddio enghreifftiau, gadewch inni ddefnyddio enghraifft Barcelona. Ni chredaf, mewn gwirionedd, fod llawer o bobl yn gwadu bod Barcelona gyda'r gorau yn y byd pan ddaw'n fater o ddatblygu polisi twristiaeth. Mae’r refeniw a godir drwy eu hardoll dwristiaeth yn cael ei ailfuddsoddi yn y gymuned, gan wella'r profiad i dwristiaid yn rhinwedd y buddsoddiad hwnnw. Ers cyflwyno'r dreth hon, mae nifer y gwesteion mewn gwestai sydd wedi'u cofrestru yn Barcelona wedi bod yn cynyddu'n gyson.
Felly, mae’r ddadl hon y byddai ardoll yn drychineb i Gymru er ei bod yn gweithio mewn mannau eraill yn fy arwain i gredu nad yw pobl yn meddwl y gall Cymru gystadlu â’r cyrchfannau hyn, ein bod islaw'r safon rywsut. Nid mecanwaith i gosbi ydyw, ond yn hytrach, mae'n seiliedig ar y syniad o gynaliadwyedd a pharch rhwng yr ardal a'r ymwelydd. Credaf ei bod yn anodd dadlau yn erbyn codi tâl bychan ar ymwelwyr a fydd yn caniatáu i gymunedau lleol ffynnu a chael eu gwarchod, ac yn caniatáu i dwristiaid barhau i fwynhau popeth sydd gan Gymru i’w gynnig am flynyddoedd i ddod.
A'r pwynt olaf yr hoffwn ei wneud yma, Ddirprwy Lywydd, yw nad oes ymgynghoriad wedi'i gynnal eto ar ardoll dwristiaeth, a bydd cyflwyno unrhyw ardoll yn benderfyniad i'r Senedd ei hun. Yn fy marn i, nid yw gwrthwynebiad y Torïaid i’r ardoll yn ddim mwy nag ymgais i dynnu sylw oddi ar fethiannau’r Canghellor ei hun i gefnogi’r sector twristiaeth a lletygarwch. Nid fi'n unig sy'n dweud hynny; mae busnesau yn y sector yn dweud hynny hefyd. Gadewch inni edrych ar TAW: fe'i gostyngwyd i 12.5 y cant yn ystod y pandemig ar gyfer y sector lletygarwch a thwristiaeth—a chafodd hynny ei groesawu'n fawr. Bellach, mae wedi saethu i fyny i 20 y cant. Mae hyn yn ychwanegol at y cynnydd mewn cyfraniadau yswiriant gwladol a gwahardd y sector rhag defnyddio diesel coch, a ddefnyddir gan lawer mewn ardaloedd gwledig. Os ydych am helpu'r sector, yna lobïwch eich Canghellor ar y materion hyn gan mai dyna sy'n peri'r loes fwyaf i'r sector ar hyn o bryd. Dyna’r bygythiad mwyaf i’r sector yn awr, nid ardoll dwristiaeth.
The tourism sector in Wales is of significant importance to the Welsh economy and to the people who live and work here in Wales. Tourism plays a huge part in my constituency of Brecon and Radnorshire, from Ystradgynlais to Llanbadarn Fynydd, the town of books in Hay-on-Wye, the Greenman festival. I could go on, because Brecon and Radnor is the tourism hub of Wales.
Too many people in this place see our tourism sector as a cash cow. I take a far more positive view. Yes, there are difficulties facing our country, but taxing our tourism sector is not the answer. Councils across Wales will be potentially implementing an increase in taxes on genuine holiday lets of up to 300 per cent. This will have a huge impact on the local economy and our business owners here in Wales.
I can see why the Government wants to tackle the issue of second home ownership, and I am sympathetic to your aims. Is it right that someone 500 miles away can purchase a house in rural Radnorshire and use it as a holiday let for a few weeks of the year to avoid paying tax, driving locals away from the area and pushing house prices up? I doubt that many would say that this is acceptable. By taxing genuine tourism businesses, some of which face planning restrictions on occupancy, they will be penalised and forced out of business. The tax policy, however well intentioned, will come with unintended consequences for our business community. What we need to do is tackle the large number of empty homes and vacant homes or the lack of house building. These homes should be prioritised for local people to help solve the housing crisis. But what do we see from this Welsh Labour socialist Government? No plan, just a tax plan.
This policy, as well as a tourism tax being planned by the socialists in front of me, is a recipe for disaster: a double whammy of tax on businesses and people who are providing a vital service and giving people who visit Wales a fantastic experience. I know that many across the floor and my new colleagues to the right will say that we need a tourism tax. They compare us to Europe and say that cities such as Amsterdam and Budapest have a tourism tax. So, why don't we have one here in Wales? We hear the First Minister quite regularly saying, 'In Wales, we will do it our way.' So, why do we have to follow everybody else? We can do it differently. Let's not have a tourism tax. Let's have a genuine conversation about the situation.
We simply don't have the numbers of people visiting the vast numbers of our Welsh destinations as many European locations do. We should be encouraging tourism and promoting Wales as a place that people want to come and visit, to grow our economy, providing jobs and opportunities for everyone. A tourism tax puts our economy at risk. This in turn puts jobs at risk at a time when people need jobs more than ever. The people of Wales and the people in Brecon and Radnorshire need a Government that is supportive, that's tackling the housing crisis and supporting our businesses, not using visitors and employees as a scapegoat to fill the coffers of this Government's failings. The Conservatives support our business community, the Conservatives support tourism, and we will oppose any obscene regulations brought in by this coalition of chaos between Labour and Plaid Cymru. We are the party of business and that is why I encourage everybody in this Chamber to support the Conservative motion today.
Mae’r sector twristiaeth yng Nghymru yn bwysig iawn i economi Cymru ac i’r bobl sy’n byw ac yn gweithio yma yng Nghymru. Mae twristiaeth yn chwarae rhan enfawr yn fy etholaeth i, Brycheiniog a Sir Faesyfed, o Ystradgynlais i Lanbadarn Fynydd, tref lyfrau’r Gelli Gandryll, gŵyl y Dyn Gwyrdd. Gallwn barhau, gan mai Brycheiniog a Sir Faesyfed yw canolbwynt twristiaeth Cymru.
Mae gormod o bobl yn y lle hwn yn credu bod ein sector twristiaeth yn ffynhonnell ddiddiwedd o arian. Mae gennyf farn lawer mwy cadarnhaol. Ydy, mae ein gwlad yn wynebu anawsterau, ond nid trethu ein sector twristiaeth yw’r ateb. Mae’n bosibl y bydd cynghorau ledled Cymru yn gweithredu cynnydd o hyd at 300 y cant mewn trethi ar lety gwyliau dilys. Bydd hyn yn cael effaith aruthrol ar yr economi leol ac ar ein perchnogion busnes yma yng Nghymru.
Gallaf weld pam fod y Llywodraeth am fynd i’r afael â pherchnogaeth ail gartrefi, ac rwy'n cydymdeimlo â’ch amcanion. A yw’n iawn fod rhywun 500 milltir i ffwrdd yn gallu prynu tŷ yng nghefn gwlad sir Faesyfed a’i ddefnyddio fel llety gwyliau am rai wythnosau o’r flwyddyn i osgoi talu trethi, gan yrru pobl leol o’r ardal a chodi prisiau tai? Rwy'n amau y byddai llawer yn dweud bod hyn yn dderbyniol. Drwy drethu busnesau twristiaeth dilys, gyda rhai ohonynt yn wynebu cyfyngiadau cynllunio ar ddefnydd, byddant yn cael eu cosbi a’u gorfodi i roi'r gorau iddi. Bydd y polisi treth, ni waeth pa mor dda yw'r bwriad y tu ôl iddo, yn arwain at ganlyniadau anfwriadol i'n cymuned fusnes. Yr hyn y mae angen inni ei wneud yw mynd i’r afael â’r nifer fawr o gartrefi gwag a thai gwag neu’r diffyg adeiladu tai. Dylai’r cartrefi hyn gael eu blaenoriaethu ar gyfer pobl leol er mwyn helpu i ddatrys yr argyfwng tai. Ond beth a welwn gan y Llywodraeth Lafur sosialaidd hon? Dim cynllun, dim ond cynllun treth.
Mae’r polisi hwn, yn ogystal â threth dwristiaeth sy’n cael ei chynllunio gan y sosialwyr o fy mlaen, yn ffordd sicr o wneud llanast ohoni: effaith ddeublyg treth ar fusnesau a phobl sy’n darparu gwasanaeth hanfodol ac yn rhoi profiad gwych i bobl sy’n ymweld â Chymru. Gwn y bydd llawer ar draws y llawr a fy nghyd-Aelodau newydd ar y dde yn dweud bod angen treth dwristiaeth arnom. Maent yn ein cymharu ag Ewrop ac yn dweud bod gan ddinasoedd fel Amsterdam a Budapest dreth dwristiaeth. Felly, pam nad oes gennym un yma yng Nghymru? Clywn y Prif Weinidog yn dweud yn eithaf rheolaidd, 'Yng Nghymru, fe'i gwnawn yn ein ffordd ein hunain.' Felly, pam fod yn rhaid inni ddilyn pawb arall? Gallwn wneud pethau'n wahanol. Gadewch inni beidio â chael treth dwristiaeth. Gadewch inni gael sgwrs go iawn am y sefyllfa.
Yn syml, nid oes gennym yr un niferoedd o bobl yn ymweld â nifer helaeth o'n cyrchfannau yng Nghymru o gymharu â llawer o leoliadau Ewropeaidd. Dylem fod yn annog twristiaeth ac yn hyrwyddo Cymru fel lle y mae pobl yn dymuno dod i ymweld ag ef, i dyfu ein heconomi, gan ddarparu swyddi a chyfleoedd i bawb. Mae treth dwristiaeth yn peryglu ein heconomi. Mae hyn, yn ei dro, yn rhoi swyddi mewn perygl ar adeg pan fo angen swyddi ar bobl yn fwy nag erioed. Mae angen Llywodraeth gefnogol ar bobl Cymru a phobl Brycheiniog a Sir Faesyfed, Llywodraeth sy’n mynd i’r afael â’r argyfwng tai ac yn cefnogi ein busnesau, nid un sy'n defnyddio ymwelwyr a gweithwyr fel bwch dihangol i wneud iawn am fethiannau’r Llywodraeth hon. Mae’r Ceidwadwyr yn cefnogi ein cymuned fusnes, mae’r Ceidwadwyr yn cefnogi twristiaeth, a byddwn yn gwrthwynebu unrhyw reoliadau gwarthus a gyflwynir gan y glymblaid anhrefnus hon rhwng Llafur a Phlaid Cymru. Ni yw plaid busnes, a dyna pam fy mod yn annog pawb yn y Siambr i gefnogi cynnig y Ceidwadwyr heddiw.
I welcome this debate and airing of the proposal, so hopefully the correct information will be known, going forward, about what is being proposed and what stage it is at. There have been some attention-grabbing headlines in the press, and it's being used as a political football. One being shared is that the Welsh Government were proposing that tourists would have to pay £15 a night to stay in Wales. Another, that my mother, who lives just across the border, fearfully shared with me, said that Cheshire residents may have to pay to visit Wales in a new tax plan, as though there's going to be a toll on the border as you enter Wales. So, I had to reassure her as well.
When going out to consult, people need to have the correct information. I've tried to reassure people that there will be a public consultation in the autumn, no fee has been set, and it will be up to individual local authorities to raise a tourism levy if they choose to do so. If there is to be a levy, it should be a reasonable amount. Many countries charge a tourist levy of €2, not £15 a night. It would raise much-needed revenue for local authorities to enable councils and national parks to manage and invest in services and infrastructure that make tourism a success, such as keeping beaches and pavements clean, through to maintaining local parks, toilets and footpaths—the critical infrastructure that supports tourism. It should be supported by all those that rely on it.
If the Conservative UK Government had not driven cuts to public services, which had resulted in closure or offloading of public toilets, play areas, libraries and other facilities during austerity, stretched street cleansing services—
Rwy'n croesawu'r ddadl hon a'r cyfle i wyntyllu'r cynnig, felly gobeithio y bydd y wybodaeth gywir yn hysbys, wrth symud ymlaen, am yr hyn sy'n cael ei gynnig a pha gam y mae arno. Mae rhai penawdau wedi bachu sylw yn y wasg, ac mae'n cael ei ddefnyddio fel pêl droed wleidyddol. Un pennawd sy'n cael ei rannu yw bod Llywodraeth Cymru yn cynnig y byddai'n rhaid i dwristiaid dalu £15 y noson i aros yng Nghymru. Roedd un arall, y rhannodd fy mam, sy'n byw dros y ffin, yn bryderus â mi, yn dweud y gallai fod yn rhaid i drigolion swydd Gaer dalu i ymweld â Chymru mewn cynllun treth newydd, fel pe bai toll ar y ffin wrth i chi ddod i mewn i Gymru. Felly, roedd yn rhaid i mi dawelu ei meddwl hithau hefyd.
Wrth fynd i ymgynghoriad, mae angen i bobl gael yr wybodaeth gywir. Rwyf wedi ceisio sicrhau pobl y bydd ymgynghoriad cyhoeddus yn yr hydref, nad oes ffi wedi'i phennu, a mater i awdurdodau lleol unigol fydd codi ardoll dwristiaeth os ydynt yn dewis gwneud hynny. Os bydd ardoll, dylai fod yn swm rhesymol. Mae llawer o wledydd yn codi ardoll dwristiaeth o €2, nid £15 y noson. Byddai'n codi refeniw mawr ei angen i awdurdodau lleol i alluogi cynghorau a pharciau cenedlaethol i reoli a buddsoddi mewn gwasanaethau a seilwaith sy'n gwneud twristiaeth yn llwyddiant, megis cadw traethau a phalmentydd yn lân, cynnal parciau, toiledau a llwybrau cerdded lleol—y seilwaith hanfodol sy'n cynnal twristiaeth. Dylai gael ei gefnogi gan bawb sy'n dibynnu arno.
Pe na bai Llywodraeth Geidwadol y DU wedi gwneud toriadau i wasanaethau cyhoeddus, a arweiniodd at gau neu drosglwyddo gofal am doiledau cyhoeddus, mannau chwarae, llyfrgelloedd a chyfleusterau eraill yn ystod cyni, gwasanaethau glanhau strydoedd dan bwysau—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Sure, my new neighbour.
Yn sicr, gymydog newydd.
Do you not agree with me that the reason that the Conservative Government had to take prudent measures to get the public finances back in order is because the Welsh Government and the Labour Government at the time left this country in a poor financial state? As the Chief Secretary to the Treasury said, there was no money left.
Oni chytunwch â mi mai'r rheswm pam y bu'n rhaid i'r Llywodraeth Geidwadol gymryd camau doeth i adfer trefn ar gyllid cyhoeddus yw oherwydd bod Llywodraeth Cymru a'r Llywodraeth Lafur ar y pryd wedi gadael y wlad hon mewn cyflwr ariannol gwael? Fel y dywedodd Prif Ysgrifennydd y Trysorlys, nid oedd arian ar ôl.
Actually, I don't. It was the banking crisis at the time and the way that the finances had been handled across the world, and that's how it was dealt with. Austerity went on for far too long. We're not discussing austerity at the moment, but I did want to bring it in because it does impact on public services. I still have the scars of 14 years of being a councillor, 10 years of year upon year of cuts as restructuring had to take place in councils. We went down from six depots to one depot at Flintshire council where I was cabinet member, and we see now how posts have been deleted over the years. We've got vacancies we can't fill now, and services are stretched. These are the service areas that I mentioned, such as street cleaning, footpath officers, and toilets as well. Over the years, they've been offloaded onto town and community councils or closed, basically. But if we'd had the money in place, we could have kept them open. Another one I have to clarify quite often is that council tax covers 25 per cent to 30 per cent of delivery of these services. Very often, people say, 'What does my council tax go to? What do I pay council tax for?' The rest comes from Government and a small proportion comes from income charging. Thank you.
A dweud y gwir, nac ydw. Yr argyfwng bancio ar y pryd ydoedd a'r ffordd y cafodd yr arian ei drin ar draws y byd, a dyna sut yr ymdriniwyd ag ef. Aeth cyni ymlaen yn rhy hir o lawer. Nid ydym yn trafod cyni ar hyn o bryd, ond roeddwn eisiau ei grybwyll oherwydd ei fod yn effeithio ar wasanaethau cyhoeddus. Mae gennyf greithiau o hyd ar ôl 14 mlynedd o fod yn gynghorydd, 10 mlynedd o doriadau, flwyddyn ar ôl blwyddyn, gan fod yn rhaid ailstrwythuro cynghorau. Aethom o chwe depo i lawr i un depo yng nghyngor sir y Fflint lle'r oeddwn yn aelod cabinet, a gwelwn yn awr sut y mae swyddi wedi cael eu dileu dros y blynyddoedd. Mae gennym swyddi gwag na allwn eu llenwi yn awr, ac mae gwasanaethau dan bwysau. Dyma'r meysydd gwasanaeth y soniais amdanynt, megis glanhau strydoedd, swyddogion llwybrau cerdded, a thoiledau hefyd. Dros y blynyddoedd, maent wedi cael eu trosglwyddo i ofal cynghorau tref a chymuned neu wedi cau, yn y bôn. Ond pe bai gennym arian, gallem fod wedi'u cadw ar agor. Rhywbeth arall y mae'n rhaid imi ei egluro'n eithaf aml yw'r ffaith bod y dreth gyngor yn talu am ddarparu 25 y cant i 30 y cant o'r gwasanaethau hyn. Yn aml iawn, mae pobl yn dweud, 'Ar beth y mae fy nhreth gyngor yn cael ei wario? Beth y mae fy nhreth gyngor yn talu amdano?' Daw'r gweddill gan y Llywodraeth a daw cyfran fach o daliadau incwm. Diolch.
I would like to refer Members to my own stated declarations of interest.
For years, Welsh Labour has undercut and undersold tourism here in Wales. A major sporting nation, with grand national parks, spectacular coastlines, bustling bars and restaurants in our towns and cities, Wales represents a corner of the United Kingdom like no other. But poor policy direction from Welsh Labour will continue to threaten communities in Wales, and, if unchampioned, the people of Wales could face the slowest recovery from the COVID-19 pandemic in the isles. If the past two years have shown anything, it is that the tourism industry and the people who work in these sectors are resilient, and they are themselves committed to building a bigger, better Wales. It has to be said that that's more than what can be said for this sleepy and dreary Welsh Labour Government in Cardiff Bay.
The First Minister and his colleagues have recently been boasting about their commitment to rebuilding the tourism sector. However, as always, actions speak louder than words, and what we are witnessing is an erosive strategy. If the Welsh Government expressed any interest in backing our tourism sector, they would abandon damaging proposals for a tourism tax in Wales. They would acknowledge the majority of responses to its consultation—yes, there's already been a consultation—on a tourism tax, and also opposing the proposed non-domestic rates changes for holiday lets. They need to acknowledge that they've simply failed to lift the industry to levels seen elsewhere across the UK. Perhaps the Minister needs reminding—in fact, I think the Welsh Labour Government needs reminding—that it is lower taxes that attract entrepreneurialism and business investment. This then ensures that the public services that are now so in decline in Wales, as Carolyn has mentioned—. You know, if we have a better private sector, with better business, paying taxes—natural taxes that are already set, not introducing new ones—then there's more money in public services.
You are also pursuing a tourism tax at a time of a return to 20 per cent VAT. All the other countries that have been mentioned, where they have a tourism tax, they do have lower thresholds of VAT. The hospitality industry simply cannot survive all of this. It is an onslaught of epic proportions, and it is a complete misunderstanding of the tourism sector. I have to say, I really like my colleague Luke Fletcher, but his anti-visitor, anti-tourism rhetoric is now actually starting to feed back to businesses in his constituency, and it is now becoming a fact that the industry itself see Plaid Cymru, and sadly now Labour, as being enemies to the tourism industry.
The Welsh tourism industry is largely made up of microbusinesses and small and medium-sized enterprises. The sector is vitally important to rural communities as well as urban economies, enhancing the provision of facilities and amenities, which are accessed by residents and visitors alike. In Wales, 25 per cent of registered businesses are in the visitor economy. They offer significant employment opportunities where alternatives are very limited. Here in Conwy county, tourism is worth £887 million, generated from 9.5 million visitors annually. The impact of COVID has already left its toll on businesses in the Aberconwy area, with losses of revenue ranging from around 60 per cent to 85 per cent.
In addition to supporting around 10,000 jobs in Aberconwy through furlough, the UK Conservative Government is further investing in the local economy, especially tourism, such as £51,000 in the Llandudno bay promenade enhancement, £219,000 in the Conwy culture strategy development, and £850,000 in a tourism innovation hub. Whilst the UK Government is investing in the Welsh tourism sector, I'm afraid the Welsh Labour Government are seeking to punish it. It's common economic sense to abandon the damaging proposals for a tourism tax in Wales. We also need to scrap the proposed 182-day threshold for holiday lets. We should all be working with businesses to see what support they need to keep creating jobs and sharing the best of Wales with the world. UKHospitality Cymru's executive director David Chapman, said:
'This industry needs more TLC and less taxes. After two long years of commercial instability, with enforced closures and restrictions, we are now facing a costs and viability crisis and the last thing that we need is even more taxation.'
Post pandemic—
Hoffwn gyfeirio'r Aelodau at fy natganiadau o fuddiant.
Ers blynyddoedd, mae Llafur Cymru wedi tanbrisio a thanwerthu twristiaeth yma yng Nghymru. A hithau'n genedl chwaraeon fawr, gyda pharciau cenedlaethol gwych, arfordiroedd ysblennydd, bariau a bwytai prysur yn ein trefi a'n dinasoedd, mae Cymru'n rhan unigryw o'r Deyrnas Unedig. Ond bydd cyfarwyddyd polisi gwael gan Blaid Lafur Cymru yn parhau i fygwth cymunedau yng Nghymru, ac os na chânt eu cefnogi, gallai pobl Cymru wynebu'r adferiad mwyaf araf yn yr ynysoedd hyn o'r pandemig COVID-19. Os yw'r ddwy flynedd ddiwethaf wedi dangos unrhyw beth, mae wedi dangos bod y diwydiant twristiaeth a'r bobl sy'n gweithio yn y sectorau hyn yn gryf, a'u bod hwy eu hunain wedi ymrwymo i adeiladu Cymru fwy a gwell. Mae'n rhaid dweud bod hynny'n fwy nag y gellir ei ddweud am y Llywodraeth Lafur gysglyd a diflas hon ym Mae Caerdydd.
Mae'r Prif Weinidog a'i gyd-Aelodau wedi bod yn brolio am eu hymrwymiad i ailadeiladu'r sector twristiaeth yn ddiweddar. Fodd bynnag, fel bob amser, mae gweithredoedd yn dweud mwy na geiriau, a'r hyn a welwn yw strategaeth erydol. Pe bai Llywodraeth Cymru yn mynegi unrhyw ddiddordeb mewn cefnogi ein sector twristiaeth, byddent yn rhoi'r gorau i gynigion niweidiol ar gyfer treth dwristiaeth yng Nghymru. Byddent yn cydnabod mwyafrif yr ymatebion i'w ymgynghoriad—oes, mae ymgynghoriad wedi bod eisoes—ar dreth dwristiaeth, yn ogystal â gwrthwynebu'r newidiadau arfaethedig i ardrethi annomestig ar gyfer llety gwyliau. Mae angen iddynt gydnabod eu bod wedi methu codi'r diwydiant i lefelau a welir mewn rhannau eraill o'r DU. Efallai fod angen atgoffa'r Gweinidog—mewn gwirionedd, credaf fod angen atgoffa Llywodraeth Lafur Cymru—mai trethi is sy'n denu entrepreneuriaeth a buddsoddiad busnes. Mae hyn wedyn yn sicrhau bod y gwasanaethau cyhoeddus sydd wedi dirywio cymaint yng Nghymru erbyn hyn, fel y soniodd Carolyn—. Wyddoch chi, os oes gennym sector preifat gwell, gyda gwell busnes, yn talu trethi—trethi naturiol sydd wedi'u gosod eisoes, nid cyflwyno rhai newydd—bydd mwy o arian mewn gwasanaethau cyhoeddus.
Rydych hefyd yn mynd ar drywydd treth dwristiaeth ar adeg pan ydym yn dychwelyd at TAW o 20 y cant. Mae gan yr holl wledydd eraill sydd wedi'u crybwyll, lle mae ganddynt dreth dwristiaeth, drothwyon is o TAW. Ni all y diwydiant lletygarwch oroesi hyn i gyd. Mae'n ymosodiad epig, ac mae'n dangos camddealltwriaeth lwyr o'r sector twristiaeth. Rhaid imi ddweud, rwy'n hoff iawn o fy nghyd-Aelod, Luke Fletcher, ond mae ei rethreg gwrth-ymwelwyr, gwrth-dwristiaeth bellach yn dechrau bwydo'n ôl i fusnesau yn ei etholaeth, ac mae bellach yn ffaith bod y diwydiant ei hun yn gweld Plaid Cymru, a'r Blaid Lafur erbyn hyn, yn anffodus, fel gelynion i'r diwydiant twristiaeth.
Mae diwydiant twristiaeth Cymru wedi'i greu o ficrofusnesau a busnesau bach a chanolig eu maint i raddau helaeth. Mae'r sector yn hanfodol bwysig i gymunedau gwledig yn ogystal ag economïau trefol, gan wella'r ddarpariaeth o gyfleusterau ac amwynderau a ddefnyddir gan drigolion ac ymwelwyr fel ei gilydd. Yng Nghymru, mae 25 y cant o'r holl fusnesau cofrestredig yn yr economi ymwelwyr. Maent yn cynnig cyfleoedd gwaith sylweddol lle bo dewisiadau eraill yn gyfyngedig iawn. Yma yn sir Conwy, mae twristiaeth yn werth £887 miliwn, a gynhyrchir gan 9.5 miliwn o ymwelwyr bob blwyddyn. Mae effaith COVID eisoes wedi gadael ei ôl ar fusnesau yn ardal Aberconwy, gyda cholledion refeniw yn amrywio o tua 60 y cant i 85 y cant.
Yn ogystal â chefnogi tua 10,000 o swyddi yn Aberconwy drwy ffyrlo, mae Llywodraeth Geidwadol y DU yn buddsoddi ymhellach yn yr economi leol, yn enwedig twristiaeth, er enghraifft £51,000 yn y gwaith o wella promenâd bae Llandudno, £219,000 yn natblygiad strategaeth ddiwylliant Conwy, a £850,000 mewn canolfan arloesi twristiaeth. Er bod Llywodraeth y DU yn buddsoddi yn sector twristiaeth Cymru, mae arnaf ofn fod Llywodraeth Lafur Cymru yn ceisio ei gosbi. Synnwyr cyffredin yn economaidd yw rhoi'r gorau i'r cynigion niweidiol ar gyfer treth dwristiaeth yng Nghymru. Mae angen inni hefyd ddileu'r trothwy 182 diwrnod arfaethedig ar gyfer llety gwyliau. Dylem i gyd fod yn gweithio gyda busnesau i weld pa gymorth sydd ei angen arnynt i barhau i greu swyddi a rhannu'r gorau yng Nghymru gyda'r byd. Dywedodd cyfarwyddwr gweithredol UKHospitality Cymru, David Chapman:
'Mae'r diwydiant hwn angen mwy o ofal a llai o drethi. Ar ôl dwy flynedd hir o ansefydlogrwydd masnachol, gyda chau gorfodol a chyfyngiadau, rydym yn awr yn wynebu argyfwng costau a hyfywedd a'r peth diwethaf sydd ei angen yw mwy byth o drethiant.'
Ar ôl y pandemig—
Janet, you need to finish now, please.
Janet, mae angen ichi ddirwyn i ben yn awr, os gwelwch yn dda.
Okay. Deputy Llywydd, if we are to truly propel the Welsh economy and tourism industry, Wales now needs an administration that supports the tourism sector, not one that constantly seeks to drive it into the ground. Diolch.
Iawn. Ddirprwy Lywydd, os ydym am roi hwb gwirioneddol i economi a diwydiant twristiaeth Cymru, mae Cymru angen gweinyddiaeth yn awr sy'n cefnogi'r sector twristiaeth, nid un sy'n ceisio ei dinistrio drwy'r amser. Diolch.
Dwi'n gwaredu, mae'n rhaid dweud, weithiau, pan dwi'n gweld cynigion y Ceidwadwyr sy'n dod ger ein bron. Mae'r cynnig yma'n dangos nad oes gan y grŵp yna unrhyw ddiddordeb mewn cyfrannu'n adeiladol, ond yn hytrach yn trafod potensial hwyrach fod yna dreth yn mynd i fod rhywbryd yn y dyfodol. Mae yna ymgynghoriad yn mynd i fod, does yna ddim sicrwydd am y peth, ond dyna ni, rydyn ni'n gwastraffu amser yma heddiw yn trafod rhywbeth dydyn ni ddim yn gwybod beth fydd ei ddyfodol o.
I do regret, I have to say, when I see Conservative motions before us. This motion demonstrates that that group has no interest in making a constructive contribution, but rather it discusses the potential tax that may be introduced at some point in the future. There's going to be a consultation, there is no certainty, but there we are, we're wasting time discussing something that we don't know what its future will be.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Na, wnaf i ddim cymryd un y tro yma, mae'n flin gennyf fi, â phob parch.
I won't take an intervention at this point, I do apologise, with all due respect.
I won't take an intervention in this contribution, sorry, Andrew.
I do despair sometimes at the tactics of the Conservative Party. This motion is referencing the potential of a tourism levy, and is nothing more than a distraction from the failings of your own party down the road, the M4, in distant London. The crocodile tears that we see from the Conservatives deceive no-one. Conservatives run the Isle of Wight, and they are proposing a tourism tax for day-trippers. The Tory-run Bath and North East Somerset Council have repeatedly called for a tourist tax for Bath. You complain that it would make Wales more uncompetitive. Well, Bourton-on-the-Water in the Cotswolds introduced a tourism charge last year. By your own logic, this should result in all visitors going to nearby Chipping Norton or Cirencester, but no, Bourton enjoyed a packed Easter again this year.
The principle has already been accepted in any case. Holiday destinations across the UK have varying seasonal charges, for instance in the car parks, with car parking charges more expensive in the visitor season and cheaper in the winter. This is nothing more than a levy on visitors. Why is it that the Conservatives think it's okay for the private sector to practise this policy, but not Government? Entry to York Minster is free to local people, but if I visited, I'd have to pay £12.50. If I wanted to go to one of the historic royal palaces—the Tower of London, for instance—I'd pay £29.90, but it's free for community groups in Kensington and Chelsea, Westminster, Hammersmith and Fulham and Brent. But no, the Members opposite have no complaints at all about varying pricing schemes when the money goes into private bank accounts. What they don't like is the idea of wealth distribution—someone's money going to pay for someone else's healthcare or education, for instance. At least be honest about it.
Then, of course, there's the complaint that a tourism tax would make it hard for the sector during what it is a difficult time. And it is. But that argument by those Members opposite is nothing more than scaremongering. The hospitality sector is suffering right now, and they're suffering because of the tax hikes and the increased costs imposed on them by the heartless Conservative Government in London, led by a proven liar and a charlatan. These businesses are facing an existential threat today. Lifting the price cap on energy prices will mean that this will be the last season for many businesses. One business in my constituency, for instance, was paying £350 a month for electricity back in 2003. Today, they're paying £4,700 a month, based on 17p a unit, and that contract is going to increase to 50p a unit in November. This is going to be impossible for them. That's on your Government.
Added to that, the hospitality sector can no longer use red diesel, so need to find a much more expensive source of fuel thanks to the Conservative Government. VAT has increased from 12.5 per cent to 20 per cent for the hospitality sector. That's on your Government. National insurance contributions have increased by 1.25 per cent. That's on your Government. And the suppliers are feeling this exact squeeze, pushing the price of beer and food up as well. This is all on the Conservatives, and it's happening now, today. There's no point in you harping on about the potential that the tourism tax might do some damage—
Nid wyf am dderbyn ymyriad yn y cyfraniad hwn, mae'n ddrwg gennyf, Andrew.
Rwyf weithiau'n anobeithio ynghylch tactegau'r Blaid Geidwadol. Mae'r cynnig hwn yn cyfeirio at y posibilrwydd o ardoll dwristiaeth, a'r cyfan y mae'n ei wneud yw tynnu sylw oddi ar fethiannau eich plaid eich hun i lawr y lôn, yr M4, yn Llundain bell. Nid yw'r dagrau crocodeil a welwn gan y Ceidwadwyr yn twyllo neb. Mae'r Ceidwadwyr yn arwain yn Ynys Wyth, ac maent yn argymell treth dwristiaeth ar gyfer ymwelwyr ar dripiau undydd. Mae Cyngor Caerfaddon a Gogledd-ddwyrain Gwlad yr Haf, dan arweiniad y Torïaid, wedi galw dro ar ôl tro am dreth dwristiaeth ar gyfer Caerfaddon. Rydych chi'n cwyno y byddai'n gwneud Cymru'n fwy anghystadleuol. Wel, cyflwynodd Bourton-on-the-Water yn y Cotswolds dâl twristiaeth y llynedd. Yn ôl eich rhesymeg eich hun, dylai hyn arwain at bob ymwelydd yn mynd i Chipping Norton neu Cirencester gerllaw, ond na, mwynhaodd Bourton wyliau Pasg llawn o bobl eto eleni.
Mae'r egwyddor eisoes wedi'i derbyn beth bynnag. Mae gan gyrchfannau gwyliau ledled y DU daliadau tymhorol amrywiol, er enghraifft yn y meysydd parcio, gyda thaliadau parcio ceir yn ddrutach yn ystod y tymor ymwelwyr ac yn rhatach yn y gaeaf. Nid yw hynny'n ddim mwy nag ardoll ar ymwelwyr. Pam fod y Ceidwadwyr yn credu ei bod hi'n iawn i'r sector preifat arfer y polisi hwn, ond nid y Llywodraeth? Mae mynediad i Gadeirlan Caerefrog yn rhad ac am ddim i bobl leol, ond pe bawn i'n ymweld â hi, byddai'n rhaid i mi dalu £12.50. Pe bawn i eisiau mynd i un o'r palasau brenhinol hanesyddol—Tŵr Llundain, er enghraifft—byddwn i'n talu £29.90, ond mae'n rhad ac am ddim i grwpiau cymunedol yn Kensington a Chelsea, Westminster, Hammersmith a Fulham a Brent. Ond na, nid oes gan yr Aelodau gyferbyn unrhyw gwynion o gwbl am gynlluniau prisio amrywiol pan fo'r arian yn mynd i gyfrifon banc preifat. Yr hyn nad ydynt yn ei hoffi yw'r syniad o ddosbarthu cyfoeth—arian rhywun yn talu am ofal iechyd neu addysg rhywun arall, er enghraifft. Byddwch yn onest am y peth o leiaf.
Wedyn, wrth gwrs, mae'r gŵyn y byddai treth dwristiaeth yn ei gwneud yn anodd i'r sector yn ystod cyfnod anodd. Ac mae'n gyfnod anodd. Ond nid yw'r ddadl honno gan yr Aelodau gyferbyn â mi yn ddim mwy na chodi bwganod. Mae'r sector lletygarwch yn dioddef ar hyn o bryd, ac maent yn dioddef oherwydd y codiadau treth a'r costau cynyddol a osodwyd arnynt gan y Llywodraeth Geidwadol ddideimlad yn Llundain, dan arweiniad twyllwr a chelwyddgi profedig. Mae'r busnesau hyn yn wynebu bygythiad dirfodol heddiw. Bydd codi'r cap ar brisiau ynni yn golygu mai hwn fydd y tymor olaf i lawer o fusnesau. Roedd un busnes yn fy etholaeth, er enghraifft, yn talu £350 y mis am drydan yn ôl yn 2003. Heddiw, maent yn talu £4,700 y mis, yn seiliedig ar 17c yr uned, a bydd y contract hwnnw'n cynyddu i 50c yr uned ym mis Tachwedd. Bydd hyn yn amhosibl iddynt. Eich Llywodraeth chi sydd ar fai am hynny.
Yn ogystal â hynny, ni all y sector lletygarwch ddefnyddio diesel coch mwyach, felly mae angen dod o hyd i ffynhonnell danwydd lawer drutach diolch i'r Llywodraeth Geidwadol. Mae TAW wedi codi o 12.5 y cant i 20 y cant ar gyfer y sector lletygarwch. Eich Llywodraeth chi sydd ar fai am hynny. Mae cyfraniadau yswiriant gwladol wedi codi 1.25 y cant. Eich Llywodraeth chi sydd ar fai am hynny. A dyma'r wasgfa y mae cyflenwyr yn ei theimlo, gan wthio prisiau cwrw a bwyd i fyny hefyd. Y Ceidwadwyr sydd ar fai am hyn i gyd, ac mae'n digwydd yn awr, heddiw. Nid oes diben ichi rygnu ymlaen am y posibilrwydd y gallai'r dreth dwristiaeth wneud rhywfaint o niwed—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
No, I won't, sorry. These businesses are crying out for help now—[Interruption.]—and the Tories are turning their back.
Na wnaf, mae'n ddrwg gennyf. Mae'r busnesau hyn yn galw am help yn awr—[Torri ar draws.]—ac mae'r Torïaid yn troi eu cefnau.
Mabon, two seconds. I would like to hear the end of the Member's contribution, so can I have some quiet on the benches opposite, please?
Dwy eiliad, Mabon. Hoffwn glywed diwedd cyfraniad yr Aelod, felly a gaf fi dawelwch ar y meinciau gyferbyn, os gwelwch yn dda?
Diolch, Dirprwy Lywydd. I've written to Rishi Sunak and asked him to reverse the damaging cuts. I wonder if you'll join me and write to Rishi Sunak as well and encourage him to reverse these cuts.
The Tories are right that tourism is an important sector, and it does need our support. We need a sustainable sector, one that benefits each community and ensures that the wealth created is retained in those communities. The consultation on a tourism levy will help to this end. The sector will have an opportunity to share their views and ensure that a new policy is designed around the sector's needs in Wales, a tailor-made Welsh policy responding to Welsh needs. Done properly and co-produced by the sector, a tourism levy could and should benefit the sector and benefit our communities. So, ignore the Tories' motion and support the amendment. Thank you.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwyf wedi ysgrifennu at Rishi Sunak ac wedi gofyn iddo wrthdroi'r toriadau niweidiol. Tybed a wnewch chi ymuno â mi ac ysgrifennu at Rishi Sunak hefyd i'w annog i wrthdroi'r toriadau hyn.
Mae'r Torïaid yn gywir i ddweud bod twristiaeth yn sector pwysig, a'i fod angen ein cefnogaeth. Mae arnom angen sector cynaliadwy, un sydd o fudd i bob cymuned ac sy'n sicrhau bod y cyfoeth a grëir yn cael ei gadw yn y cymunedau hynny. Bydd yr ymgynghoriad ar ardoll dwristiaeth yn helpu i'r perwyl hwn. Bydd y sector yn cael cyfle i rannu eu barn a sicrhau bod polisi newydd yn cael ei gynllunio o amgylch anghenion y sector yng Nghymru, polisi Cymreig wedi'i deilwra'n arbennig sy'n ymateb i anghenion Cymru. Os caiff ei wneud yn iawn a'i gydgynhyrchu gan y sector, fe allai ac fe ddylai ardoll dwristiaeth fod o fudd i'r sector a'n cymunedau. Felly, anwybyddwch gynnig y Torïaid a chefnogwch y gwelliant. Diolch.
I feel like I need to take a breather after that. Okay. First, let me begin by saying Wales has a unique landscape, a unique history and a unique culture. For years, especially during the lockdown, and recently over the Easter break, all of us saw visitors arrive in Wales to enjoy our mountains, our countryside and our beaches. Many come to Wales to visit our castles, our historic houses, as well as our gardens and our industrial heritage sites. They come to enjoy our vibrant culture, our arts festivals, music festivals and our eisteddfodau.
The importance of the tourist industry to Wales cannot be overstated. There were 143,500 people in Wales working in tourism-related industries in 2020, down from 154,000 the previous year. One in seven jobs in Wales is in tourism-related industries, and in some parts of Wales it is the mainstay of the economy. It would be wrong to regard tourism as a second-class service. Tourism is a fiercely competitive market requiring skills, talent and enterprise. Prior to the pandemic, it contributed to 6 per cent of all gross value added, over £3 billion to the Welsh economy. Given these figures, the importance of tourism is clear. It should also be clear that, with Wales's tremendous assets, the potential for growing this sector of the economy should be given a high Government priority.
No-one can deny that the tourism sector suffered significantly from the pandemic, from lockdowns, travel restrictions and the forced closure of hotels, hospitality and visitor attractions. The industry does need support and encouragement to maximise its recovery and exploit the enormous potential for growth that still exists. The last thing they need is for the Welsh Government to hinder their recovery by putting barriers in their way. Instead of marketing Wales positively and encouraging more visitors to come to Wales, the Welsh Government is planning to introduce a damaging tourism tax.
There are significant concerns from within the industry regarding the implementation of such a tax, and many questions do remain. These were highlighted by the all-party parliamentary group on hospitality in May 2019. They asked how would a levy be effectively charged in the absence of a comprehensive register of the supply of accommodation. They went on to point out that the day visitors spend significantly less in comparison to overnight visitors and a further cost on hotel rooms could disincentivise taking overnight trips. This would be bad for the hotel industry and could see a significant reduction in consumer spends within cities.
I'd like to hone in on what my colleague Janet Finch-Saunders mentioned when she was making her contribution, that the UK already has one of the highest taxed hotel sectors compared to countries in the EU. Countries in the EU that have a tourist tax have reduced rates of VAT, with Italy and France on 10 per cent, Germany at 7 per cent, Belgium and the Netherlands at 6 per cent. In comparison, VAT on the hotel sector here in the UK is 20 per cent. I would also like—[Interruption.] I would—[Inaudible.]
I would also like the Minister, when replying—in my role as shadow transport Minister—to rule out the introduction of congestion charges here in Wales, as this causes me concern, not just for visitors but for Welsh residents who simply want to take their family for a short vacation to another part of Wales. Because congestion charges would not only impose a burden on Welsh residents but add an additional burden on tourists coming into Welsh towns and cities, ultimately damaging the prospects of recovery for businesses that rely on tourists to survive.
Deputy Presiding Officer, without a doubt, tourism is a key part of the Welsh economy and ensuring that it's in good health is essential. We have a responsibility here as politicians in the Senedd to support the sector right here, right now. It was a sector of industry particularly hit badly by the pandemic and does not need the imposition of unnecessary barriers in its recovery. I call on the Welsh Government here today to drop any plans for a tourism tax and congestion charges, and instead produce a strategy alongside key stakeholders that will address these problems and will allow this vital sector of our economy to grow and thrive as it so rightly deserves, having suffered so much in the past. Thank you so much.
Rwy'n teimlo bod angen i mi gael fy ngwynt ataf ar ôl y cyfraniad hwnnw. Iawn. Yn gyntaf, gadewch imi ddechrau drwy ddweud bod gan Gymru dirwedd unigryw, hanes unigryw a diwylliant unigryw. Am flynyddoedd, yn enwedig yn ystod y cyfnod clo, ac yn ddiweddar dros wyliau'r Pasg, gwelodd pob un ohonom ymwelwyr yn cyrraedd Cymru i fwynhau ein mynyddoedd, ein cefn gwlad a'n traethau. Mae llawer yn dod i Gymru i ymweld â'n cestyll, ein tai hanesyddol, yn ogystal â'n gerddi a'n safleoedd treftadaeth ddiwydiannol. Maent yn dod i fwynhau ein diwylliant bywiog, ein gwyliau celfyddydol, ein gwyliau cerddorol a'n heisteddfodau.
Ni ellir gorbwysleisio pwysigrwydd y diwydiant twristiaeth i Gymru. Roedd 143,500 o bobl yng Nghymru yn gweithio mewn diwydiannau sy'n gysylltiedig â thwristiaeth yn 2020, i lawr o 154,000 yn y flwyddyn flaenorol. Mae un o bob saith swydd yng Nghymru mewn diwydiannau sy'n gysylltiedig â thwristiaeth, ac mewn rhai rhannau o Gymru dyma brif gynheiliad yr economi. Byddai'n anghywir ystyried bod twristiaeth yn wasanaeth eilradd. Mae twristiaeth yn farchnad hynod gystadleuol sy'n galw am sgiliau, talent a menter. Cyn y pandemig, cyfrannai 6 y cant o'r holl werth ychwanegol gros, dros £3 biliwn i economi Cymru. O ystyried y ffigurau hyn, mae pwysigrwydd twristiaeth yn glir. Dylai fod yn glir hefyd, gydag asedau aruthrol Cymru, y dylai'r Llywodraeth flaenoriaethu'r potensial ar gyfer tyfu'r sector hwn o'r economi.
Ni all neb wadu bod y sector twristiaeth wedi dioddef yn sylweddol o ganlyniad i'r pandemig, cyfyngiadau symud, cyfyngiadau ar deithio, a gwestai, lletygarwch ac atyniadau i ymwelwyr yn cael eu gorfodi i gau. Mae angen cymorth ac anogaeth ar y diwydiant i sicrhau ei adferiad a manteisio i'r eithaf ar y potensial enfawr ar gyfer twf sy'n dal i fodoli. Y peth diwethaf sydd ei angen arnynt yw bod Llywodraeth Cymru'n llesteirio eu hadferiad drwy roi rhwystrau yn eu ffordd. Yn hytrach na marchnata Cymru'n gadarnhaol ac annog mwy o ymwelwyr i ddod i Gymru, mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyflwyno treth dwristiaeth niweidiol.
Ceir pryderon sylweddol o fewn y diwydiant ynghylch gweithredu treth o'r fath, ac mae llawer o gwestiynau o hyd. Tynnwyd sylw at y rhain gan y grŵp hollbleidiol seneddol ar letygarwch ym mis Mai 2019. Roeddent yn gofyn sut y byddai ardoll yn cael ei chodi'n effeithiol yn absenoldeb cofrestr gynhwysfawr o'r cyflenwad o lety. Aethant ati i dynnu sylw at y ffaith bod ymwelwyr undydd yn gwario llawer llai o gymharu ag ymwelwyr dros nos a gallai cost arall ar ystafelloedd gwestai gymell ymwelwyr i beidio ag aros dros nos. Byddai hyn yn ddrwg i'r diwydiant gwestai a gallai arwain at ostyngiad sylweddol yng ngwariant defnyddwyr mewn dinasoedd.
Hoffwn sôn am yr hyn a grybwyllodd fy nghyd-Aelod, Janet Finch-Saunders, yn ei chyfraniad, sef bod sector gwestai y DU eisoes ymhlith y rhai sy'n talu fwyaf o dreth o gymharu â gwledydd yn yr UE. Mae gan wledydd yn yr UE sydd â threth dwristiaeth gyfraddau TAW is, gyda'r Eidal a Ffrainc ar 10 y cant, yr Almaen ar 7 y cant, Gwlad Belg a'r Iseldiroedd ar 6 y cant. O'i gymharu, mae TAW ar y sector gwestai yma yn y DU yn 20 y cant. Hoffwn hefyd—[Torri ar draws.] Byddwn—[Anghlywadwy.]
Hoffwn hefyd i'r Gweinidog, wrth ymateb—yn fy rôl fel Gweinidog trafnidiaeth yr wrthblaid—ddiystyru cyflwyno taliadau atal tagfeydd yma yng Nghymru, gan fod hyn yn peri pryder imi, nid yn unig i ymwelwyr ond i drigolion Cymru sydd eisiau mynd â'u teulu am wyliau byr i ran arall o Gymru. Oherwydd nid yn unig y byddai taliadau atal tagfeydd yn gosod baich ar drigolion Cymru ond byddai'n ychwanegu baich ychwanegol ar dwristiaid sy'n dod i drefi a dinasoedd Cymru, ac yn y pen draw byddai'n niweidio'r gobaith am adferiad i fusnesau sy'n dibynnu ar dwristiaid i oroesi.
Ddirprwy Lywydd, yn ddi-os, mae twristiaeth yn rhan allweddol o economi Cymru ac mae sicrhau ei bod mewn iechyd da yn hanfodol. Mae gennym gyfrifoldeb yma fel gwleidyddion yn y Senedd i gefnogi'r sector yma yn awr. Mae'n sector diwydiant a gafodd ei daro'n arbennig o wael gan y pandemig ac nid oes angen gosod rhwystrau diangen i'w adferiad. Galwaf ar Lywodraeth Cymru yma heddiw i gael gwared ar unrhyw gynlluniau ar gyfer treth dwristiaeth a thaliadau atal tagfeydd, a mynd ati, yn hytrach, i lunio strategaeth gyda rhanddeiliaid allweddol a fydd yn mynd i'r afael â'r problemau hyn ac yn caniatáu i'r sector hanfodol hwn o'n heconomi dyfu a ffynnu fel y mae'n haeddu ei wneud ar ôl dioddef cymaint yn y gorffennol. Diolch yn fawr iawn.
Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, Rebecca Evans.
I call on the Minister for Finance and Local Government, Rebecca Evans.
Diolch. There's absolutely no disagreement that tourism provides an absolutely substantial economic contribution to Wales, with tourism-related expenditure reaching more than £5 billion annually in 2019, pre pandemic, and the Welsh Government of course wants to see a thriving tourism industry and a strong recovery from COVID-19. In recognition of the impact of COVID we've provided unprecedented financial support to the sector. Tourism businesses have been eligible for grants from the £2.6 billion economic resilience fund, which has safeguarded 28,500 jobs across Wales. Many tourism businesses have also benefited from the £108 million cultural recovery fund, supporting cultural events and the individuals working in the sector, and tourism businesses have also benefited from the £730 million that we provided through our retail, leisure and hospitality rates relief schemes. These measures, as well as the non-domestic rates-linked grants and discretionary grants delivered by local authorities, have clearly enabled these sectors to survive.
The tourism industry in Wales is in a strong position to recover and rebuild post pandemic. Over the last five years, Wales has welcomed record numbers of UK visitors. Our tourism industry is mature, it's experienced and it still has the capacity to grow, but it has also told us that growth must serve to sustain, not threaten, the things that matter most. Our ambition is to support sustainable tourism development that addresses the needs of visitors, the industry, the environment and host communities, and that's a fundamental principle underpinning our proposal for a tourism levy.
In February I outlined the policy aims and the timeline for the development of tourism levy proposals. Our proposals present an opportunity for investment into those local communities and the services that make tourism successful, and it's only fair that a contribution is provided from visitors. We're at the start of the discussion on how the levy will be used to maintain and support those areas that we visit and enjoy.
Tourism levies, of course, as we've heard, are very commonplace across the world, with most countries in Europe applying them. They're proportionate by design and they represent a small percentage of the overall bill for consumers. There's little evidence that tourism levies have a negative economic impact. They're used to benefit those local areas and communities that choose to use them. The powers will be discretionary, empowering local authorities to make their own judgments and decide what's best for their communities. Of course, I welcome all views and evidence as we continue to work collaboratively with our partners to help shape these proposals. A major consultation will take place later this year, and that will be an opportunity for all views to be heard and considered. Through this process we'll design a tax that's aligned to our core tax principles, and one that works for communities in Wales.
On 2 March I announced the next steps we're taking following the consultation on local taxes for second homes and self-catering accommodation. The steps form part of our plans to ensure property owners make a fair contribution to the communities in which they have homes or run businesses. This in turn is part of our three-pronged approach to addressing the impact that large numbers of second homes and holiday lets can have on communities and the Welsh language. The views conveyed in the consultation, including from the wider tourism sector, clearly support a change to the criteria for self-catering accommodation to be classified as non-domestic. Responses indicated that genuine holiday accommodation businesses would be able to satisfy increased letting thresholds and a wide variety of possible alternatives were suggested. Increasing the thresholds will provide a clearer demonstration that the properties concerned are being let regularly and are making a substantial contribution to the local economy.
Following our consultation, we're of the view that self-catering properties let out on an infrequent basis should be liable for council tax. Increasing letting criteria will ensure that such properties are classified as non-domestic only if they're being used for business purposes for the majority of the year. I therefore announced our intention to amend the criteria from 1 April 2023 and now have launched a technical consultation on the draft legislation. That consultation did close on 2 April and the responses are currently being analysed. And I intend to publish a summary of those and announce the next steps soon.
When the legislation is made, subject to any changes arising from the consultation, it will be accompanied by a regulatory impact assessment, and I do thank the Wales Tourism Alliance and other representatives for providing us with additional information, and we will be taking that into account in the impact assessment.
Diolch. Nid oes anghytundeb o gwbl fod twristiaeth yn gwneud cyfraniad economaidd sylweddol tu hwnt i Gymru, gyda gwariant sy'n gysylltiedig â thwristiaeth yn cyrraedd mwy na £5 biliwn bob blwyddyn yn 2019, cyn y pandemig, ac wrth gwrs mae Llywodraeth Cymru eisiau gweld diwydiant twristiaeth ffyniannus ac adferiad cryf o COVID-19. I gydnabod effaith COVID rydym wedi darparu cymorth ariannol digynsail i'r sector. Mae busnesau twristiaeth wedi bod yn gymwys i gael gwerth £2.6 biliwn o grantiau o'r gronfa cadernid economaidd, sydd wedi diogelu 28,500 o swyddi ledled Cymru. Mae llawer o fusnesau twristiaeth hefyd wedi elwa o'r gronfa adferiad diwylliannol gwerth £108 miliwn, sy'n cefnogi digwyddiadau diwylliannol a'r unigolion sy'n gweithio yn y sector, ac mae busnesau twristiaeth hefyd wedi elwa o'r £730 miliwn a ddarparwyd gennym drwy ein cynlluniau rhyddhad ardrethi i'r sector manwerthu, hamdden a lletygarwch. Mae'r mesurau hyn, yn ogystal â'r grantiau sy'n gysylltiedig ag ardrethi annomestig a'r grantiau dewisol a ddarperir gan awdurdodau lleol, yn amlwg wedi galluogi'r sectorau hyn i oroesi.
Mae'r diwydiant twristiaeth yng Nghymru mewn sefyllfa gref i adfer ac ailadeiladu ar ôl y pandemig. Dros y pum mlynedd diwethaf, mae Cymru wedi croesawu'r nifer uchaf erioed o ymwelwyr o'r DU. Mae ein diwydiant twristiaeth yn aeddfed, mae'n brofiadol ac mae ganddo'r gallu i dyfu o hyd, ond mae hefyd wedi dweud wrthym fod yn rhaid i dwf gynnal, nid bygwth, y pethau pwysicaf. Ein huchelgais yw cefnogi datblygiad twristiaeth gynaliadwy sy'n mynd i'r afael ag anghenion ymwelwyr, y diwydiant, yr amgylchedd a'r cymunedau sy'n cynnal y dwristiaeth honno, ac mae honno'n egwyddor sylfaenol sy'n sail i'n cynnig ar gyfer ardoll dwristiaeth.
Ym mis Chwefror amlinellais y nodau polisi a'r amserlen ar gyfer datblygu cynigion ardollau twristiaeth. Mae ein cynigion yn gyfle i fuddsoddi yn y cymunedau lleol hynny a'r gwasanaethau sy'n gwneud twristiaeth yn llwyddiannus, ac nid yw ond yn deg fod ymwelwyr yn gwneud cyfraniad. Rydym ar ddechrau'r drafodaeth ynglŷn â sut y bydd yr ardoll yn cael ei defnyddio i gynnal a chefnogi'r ardaloedd yr ydym yn ymweld â hwy ac yn eu mwynhau.
Wrth gwrs, mae ardollau twristiaeth, fel y clywsom, yn gyffredin iawn ledled y byd, gyda'r rhan fwyaf o wledydd yn Ewrop yn eu defnyddio. Maent wedi'u llunio i fod yn gymesur a chanran fach o'r bil cyfan i ddefnyddwyr ydynt. Prin yw'r dystiolaeth fod ardollau twristiaeth yn cael effaith economaidd negyddol. Cânt eu defnyddio i fod o fudd i'r ardaloedd a'r cymunedau lleol sy'n dewis eu defnyddio. Bydd y pwerau'n ddewisol, gan rymuso awdurdodau lleol i wneud eu penderfyniadau eu hunain a phenderfynu beth sydd orau i'w cymunedau. Wrth gwrs, rwy'n croesawu pob barn a thystiolaeth wrth inni barhau i gydweithio â'n partneriaid i helpu i lunio'r cynigion hyn. Cynhelir ymgynghoriad mawr yn ddiweddarach eleni, a bydd hwnnw'n gyfle i bob barn gael ei chlywed a'i hystyried. Drwy'r broses hon byddwn yn llunio treth sy'n cyd-fynd â'n hegwyddorion craidd ar gyfer trethiant, ac un sy'n gweithio i gymunedau yng Nghymru.
Ar 2 Mawrth cyhoeddais y camau nesaf a gymerwn yn dilyn yr ymgynghoriad ar drethi lleol ar gyfer ail gartrefi a llety hunanddarpar. Mae'r camau'n rhan o'n cynlluniau i sicrhau bod perchnogion eiddo yn gwneud cyfraniad teg i'r cymunedau lle mae ganddynt gartrefi neu'n lle maent yn rhedeg busnes. Mae hyn yn ei dro yn rhan o'n dull triphlyg o fynd i'r afael â'r effaith y gall nifer fawr o ail gartrefi a llety gwyliau ei chael ar gymunedau a'r iaith Gymraeg. Mae'r safbwyntiau a gyflëir yn yr ymgynghoriad, gan gynnwys o'r sector twristiaeth ehangach, yn amlwg yn cefnogi newid i'r meini prawf ar gyfer dosbarthu llety hunanddarpar fel llety annomestig. Roedd yr ymatebion yn dangos y byddai busnesau llety gwyliau dilys yn gallu cyrraedd trothwyon gosod uwch ac awgrymwyd amrywiaeth eang o ddewisiadau amgen posibl. Bydd codi'r trothwyon yn dangos yn gliriach fod yr eiddo dan sylw yn cael ei osod yn rheolaidd ac yn gwneud cyfraniad sylweddol i'r economi leol.
Yn dilyn ein hymgynghoriad, rydym o'r farn y dylai eiddo hunanddarpar sy'n cael ei osod yn anfynych fod yn gymwys ar gyfer y dreth gyngor. Bydd cynyddu meini prawf gosod yn sicrhau nad yw eiddo o'r fath ond yn cael ei ddosbarthu fel eiddo annomestig os caiff ei ddefnyddio at ddibenion busnes am y rhan fwyaf o'r flwyddyn. Felly, cyhoeddais ein bwriad i ddiwygio'r meini prawf o 1 Ebrill 2023 ac rwyf bellach wedi lansio ymgynghoriad technegol ar y ddeddfwriaeth ddrafft. Daeth yr ymgynghoriad hwnnw i ben ar 2 Ebrill ac mae'r ymatebion yn cael eu dadansoddi ar hyn o bryd. Ac rwy'n bwriadu cyhoeddi crynodeb o'r rheini a chyhoeddi'r camau nesaf yn fuan.
Yn amodol ar unrhyw newidiadau sy'n deillio o'r ymgynghoriad, pan wneir y ddeddfwriaeth, cynhelir asesiad effaith rheoleiddiol i gyd-fynd â hi, a diolch i Gynghrair Twristiaeth Cymru a chynrychiolwyr eraill am roi gwybodaeth ychwanegol inni, a byddwn yn ystyried yr wybodaeth honno yn yr asesiad effaith.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Of course.
Wrth gwrs.
Minister, I think the issue that I have, certainly from holiday let businesses in my own constituency, is that 180 days is just not sufficient to be able to fill their accommodation, given the fact that holiday lets are very difficult to let during the winter months. And to have 100 per cent occupancy for 182 days just doesn't seem a realistic proposition at all. I really would like a commitment from you today to give an assurance that this will really, properly be examined, because I think this is the big stumbling block. And many tourism businesses in the holiday let sector simply will have to have their properties transferred to business rates. They won't even be able to let them to residents as housing stock, because planning permission doesn't allow it, and the business will completely fold. I'm asking you really passionately, Minister, to really examine this with your officials, because I think there is a real issue here with this particular issue of 182 days.
Weinidog, credaf mai'r broblem sydd gennyf fi, a busnesau gwyliau yn fy etholaeth yn sicr, yw nad yw 180 diwrnod yn ddigon i allu llenwi eu llety, o gofio ei bod yn anodd iawn gosod llety gwyliau yn ystod misoedd y gaeaf. Ac nid yw cael defnydd o 100 y cant am 182 diwrnod yn ymddangos yn gynnig realistig o gwbl. Hoffwn ichi roi ymrwymiad heddiw y bydd hyn o ddifrif yn cael ei archwilio'n briodol, oherwydd credaf mai dyma'r rhwystr mawr. A bydd yn rhaid i lawer o fusnesau twristiaeth yn y sector llety gwyliau drosglwyddo eu heiddo i ardrethi busnes. Ni fyddant hyd yn oed yn gallu eu gosod i breswylwyr fel stoc dai, oherwydd nid yw caniatâd cynllunio yn caniatáu hynny, a bydd y busnes yn mynd i'r wal. Rwy'n erfyn arnoch, Weinidog, i archwilio hyn yn iawn gyda'ch swyddogion, oherwydd credaf fod problem wirioneddol yma gyda'r mater penodol hwn o 182 diwrnod.
In response to Mark Isherwood earlier on in questions this afternoon, I did indicate that I'm taking some further advice following those discussions with the Wales Tourism Alliance in respect of the implications relating to planning in particular, and I look forward to receiving some further advice on that shortly. And then in terms of our overall approach, we do want to ensure that we consider businesses—those businesses that are making a substantial contribution to the local economy. And this legislation is aimed at addressing the issues that we do, I think, genuinely recognise in terms of properties across Wales just being underutilised, both in terms of the tourism sector and then not being available to provide housing for local people within these communities—being priced out, as in the contribution that we heard from the Plaid Cymru benches earlier on this afternoon.
We're also trying to extend the period of the tourism year in Wales. So, colleagues will be familiar with the 'This is Wales' tourism promotion work that we're doing, but we've also recently done 'This is Winter', which promotes the offers that we have here in Wales right throughout the winter season so that we can try to get Wales on the map for people as somewhere that you would visit not just in the summer months but that you can visit all year through. And we're also doing work to make sure that when international visitors, as they start to come back to the UK, are searching for holidays on the internet, looking for places to go in the UK, that Wales pops up as one of the first things that they see as a result of their searches on the internet as well. So, we're looking at a number of ways in which to promote Wales and Welsh tourism businesses and, as such, the tourism sector and the holiday let sector as part of that work. But, yes, we will be further considering the responses, now that we get to the technical consultation, as I described, and looking very carefully at the further evidence that the Wales Tourism Alliance did provide for us in terms of the consultation that it did with its members.
Just to conclude, then, Deputy Presiding Officer, as part of the agreement that we have with Plaid Cymru, we are taking this immediate action to address the impact of second homes and unaffordable housing in communities across Wales, using a number of approaches. So, we're using the planning system, looking at property systems and taxation systems, and recognising of course that these are complex issues that do require that multifaceted and integrated response. Changes to local taxation alone clearly will not provide the whole solution, and that's why we are developing that wider package of interventions, and I would ask colleagues to vote for the Government amendment today. Diolch.
Mewn ymateb i Mark Isherwood yn gynharach mewn cwestiynau y prynhawn yma, dywedais fy mod yn cael cyngor pellach yn dilyn y trafodaethau gyda Chynghrair Twristiaeth Cymru ynglŷn â'r goblygiadau sy'n gysylltiedig â chynllunio, yn arbennig, ac edrychaf ymlaen at gael cyngor pellach ar hynny cyn bo hir. Ac wedyn, o ran ein dull gweithredu cyffredinol, rydym eisiau sicrhau ein bod yn ystyried busnesau—y busnesau sy'n gwneud cyfraniad sylweddol i'r economi leol. A nod y ddeddfwriaeth hon yw mynd i'r afael â'r materion yr ydym o ddifrif yn eu cydnabod o ran bod eiddo ledled Cymru'n cael ei danddefnyddio, mewn perthynas â'r sector twristiaeth a'r ffaith nad yw ar gael i ddarparu tai i bobl leol yn y cymunedau hyn—cânt eu prisio allan, fel y clywsom yn y cyfraniad oddi ar feinciau Plaid Cymru yn gynharach y prynhawn yma.
Rydym hefyd yn ceisio ymestyn cyfnod y flwyddyn dwristiaeth yng Nghymru. Felly, bydd cyd-Aelodau'n gyfarwydd â'r gwaith hybu twristiaeth 'Dyma Gymru' a wnawn, ond rydym hefyd wedi gwneud 'Dyma'r Gaeaf' yn ddiweddar, sy'n hyrwyddo'r cynigion sydd gennym yma yng Nghymru drwy gydol tymor y gaeaf fel y gallwn roi Cymru ar y map fel lle y gall pobl ymweld ag ef nid yn unig yn ystod misoedd yr haf ond drwy gydol y flwyddyn. Ac rydym hefyd yn gwneud gwaith i sicrhau, pan fydd ymwelwyr rhyngwladol yn dechrau dod yn ôl i'r DU, ac yn chwilio am wyliau ar y rhyngrwyd, yn chwilio am leoedd i fynd yn y DU, fod Cymru'n ymddangos fel un o'r pethau cyntaf a welant o ganlyniad i'w chwiliadau ar y rhyngrwyd. Felly, rydym yn edrych ar nifer o ffyrdd o hyrwyddo Cymru a busnesau twristiaeth Cymru, ac fel y cyfryw, y sector twristiaeth a'r sector llety gwyliau yn rhan o'r gwaith hwnnw. Ond byddwn yn ystyried yr ymatebion ymhellach, wrth inni ddod at yr ymgynghoriad technegol hwnnw, fel y disgrifiais, ac yn edrych yn ofalus iawn ar y dystiolaeth bellach a ddarparodd Cynghrair Twristiaeth Cymru i ni gyda'r ymgynghoriad a wnaeth gyda'i haelodau.
I gloi, felly, Ddirprwy Lywydd, fel rhan o'r cytundeb sydd gennym gyda Phlaid Cymru, rydym yn cymryd y camau uniongyrchol hyn i fynd i'r afael ag effaith ail gartrefi a thai anfforddiadwy mewn cymunedau ledled Cymru, gan ddefnyddio nifer o ddulliau gweithredu. Felly, rydym yn defnyddio'r system gynllunio, yn edrych ar systemau eiddo a systemau trethu, ac yn cydnabod, wrth gwrs, fod y rhain yn faterion cymhleth sy'n galw am ymateb amlochrog ac integredig. Mae'n amlwg na fydd newidiadau i drethiant lleol yn unig yn darparu'r ateb cyfan, a dyna pam ein bod yn datblygu pecyn ehangach o ymyriadau, a hoffwn ofyn i fy nghyd-Aelodau bleidleisio dros welliant y Llywodraeth heddiw. Diolch.
Galwaf ar Sam Rowlands i ymateb i'r ddadl.
I call on Sam Rowlands to reply to the debate.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I'd like to thank all Members from across the Chamber this afternoon who have contributed today. It's been a really important and, at times, a very impassioned debate about a really important sector here in Wales. In closing today's debate, I'd like to focus on three issues that I think have been brought to the fore amongst us, and first is the importance of tourism in Wales, as eloquently outlined by Tom Giffard in opening today's debate. As we know, Wales welcomes around 100 million visits every single year. These are people coming to our great nation, spending their money, supporting local jobs and enjoying our spectacular attractions. I was a little bit disappointed, actually, by Members not name dropping even more areas of outstanding natural beauty or attractions, but a few were mentioned today, and we do have already designated five areas of outstanding natural beauty, as well as, of course, the national parks across Wales and fantastic attractions. Three of those areas of outstanding natural beauty, of course, are in north Wales, some may argue that being the most attractive part of Wales, but I dare not mention that just now. Point 1 of our motion states we celebrate
'Wales's strength as a world-class tourist destination.'
I was amazed, actually, that Welsh Government chose to delete that part of our motion. Of all the parts of our motion, surely celebrating Wales as a world-class tourism destination, surely that's fairly harmless. I was disappointed that the Welsh Government decided to do that. That was the first thing. [Interruption.] Sorry, do you want to make—?
Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau o bob rhan o'r Siambr y prynhawn yma sydd wedi cyfrannu heddiw. Mae wedi bod yn ddadl bwysig iawn ac ar adegau, yn ddadl angerddol iawn am sector gwirioneddol bwysig yma yng Nghymru. Wrth gloi'r ddadl heddiw, hoffwn ganolbwyntio ar dri mater sydd, yn fy marn i, wedi dod i'r amlwg yn ein plith, a'r cyntaf yw pwysigrwydd twristiaeth yng Nghymru, fel yr amlinellwyd yn huawdl gan Tom Giffard wrth agor y ddadl heddiw. Fel y gwyddom, mae Cymru'n croesawu tua 100 miliwn o ymweliadau bob blwyddyn. Mae'r rhain yn bobl sy'n dod i'n gwlad wych, yn gwario eu harian, yn cefnogi swyddi lleol ac yn mwynhau ein hatyniadau ysblennydd. Rwy'n siomedig braidd, mewn gwirionedd, na wnaeth yr Aelodau enwi rhagor o atyniadau neu ardaloedd o harddwch naturiol eithriadol, ond crybwyllwyd rhai ohonynt heddiw, ac mae gennym bum ardal o harddwch naturiol eithriadol wedi'u dynodi eisoes, a hefyd, wrth gwrs, y parciau cenedlaethol ledled Cymru ac atyniadau gwych. Mae tair o'r ardaloedd o harddwch naturiol eithriadol hynny, wrth gwrs, yn y gogledd, ac efallai y bydd rhai'n dadlau mai dyna'r rhan fwyaf deniadol o Gymru, ond ni feiddiaf ddweud hynny yn awr. Mae pwynt 1 yn ein cynnig yn datgan ein bod yn dathlu
'cryfder Cymru fel cyrchfan o'r radd flaenaf i dwristiaid.'
Roeddwn yn rhyfeddu, mewn gwirionedd, fod Llywodraeth Cymru wedi dewis dileu'r rhan honno o'n cynnig. O'r holl rannau o'n cynnig, mae dathlu Cymru fel cyrchfan o'r radd flaenaf i dwristiaid yn eithaf diniwed. Roeddwn yn siomedig fod Llywodraeth Cymru wedi penderfynu gwneud hynny. Dyna oedd y peth cyntaf. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, a ydych eisiau gwneud—?
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Certainly.
Yn sicr.
Thank you for taking an intervention. Absolutely—I think we all in this Chamber want to celebrate what we have to offer in terms of tourism. The difference here is between celebration, making the most of, and exploitation, and I actually welcome the dividing lines that have been made clear today. Conservatives, in everything you have said, seem to be very keen to see tourism as something to exploit Wales. My party is keen to support our communities in which tourism happens, and support tourism businesses that want to be profitable and sustainable. And I would invite the Member to reflect on some of the comments today that seem to be very, very indifferent to those communities that are very heavily affected by the tourism that happens in Wales.
Diolch am dderbyn ymyriad. Yn bendant—rwy’n meddwl ein bod ni i gyd yn y Siambr hon eisiau dathlu’r hyn sydd gennym i’w gynnig mewn perthynas â thwristiaeth. Mae’r gwahaniaeth yma rhwng dathlu, gwneud y gorau o, a chamfanteisio, ac mewn gwirionedd rwy’n croesawu’r gwahaniaethau a wnaed yn glir heddiw. Mae’n ymddangos bod y Ceidwadwyr ym mhob dim a ddywedoch chi yn awyddus iawn i weld twristiaeth fel rhywbeth i gamfanteisio ar Gymru. Mae fy mhlaid yn awyddus i gefnogi ein cymunedau lle mae twristiaeth yn digwydd, a chefnogi busnesau twristiaeth sydd am fod yn broffidiol ac yn gynaliadwy. A hoffwn wahodd yr Aelod i ystyried rhai o’r sylwadau heddiw sy’n ymddangos yn ddi-hid iawn ynghylch y cymunedau yr effeithir arnynt yn fawr gan y dwristiaeth sy’n digwydd yng Nghymru.
I think the Member is perhaps confusing our support for business and local economies and the impact that has on communities. So many tourism businesses support those very communities that you care about and we care about with equal passion.
The second point that I think was raised and outlined by Natasha Asghar in particular was the impact that COVID-19 had on our tourism sector here in Wales—lockdowns and restrictions saw a number of businesses shut down, while others struggled to stay afloat—and recognising the support those businesses received from the UK Government but also from Welsh Government in their outreach during that time, very difficult for those businesses.
Many Members, of course, were quite passionate about the ideas around the tourism tax, mentioned by Janet Finch-Saunders over Zoom there. James Evans, in particular, had very strong views that it's not a good idea for this sector here in Wales. As Members outlined, leading figures from across the tourism sector are unanimous in their thoughts that they do not support this tax being introduced. And outlined also by Natasha Asghar was, actually, already those businesses are paying above and beyond taxation through VAT compared to other countries. So, a further tax again is perhaps something that may not be helpful at this time.
Janet Finch-Saunders referred to the number of people who are working in tourism-related industries—143,500 people here in Wales. Those very communities that Rhun ap Iorwerth is talking about, those very people in those communities, have been sustained by those jobs. And then, of course, also Tom Giffard brought in, in terms of a tourism tax, that, in some parts of the world, actually, it's being used to reduce tourism. Now, sustainable tourism, we all would agree that that is needed and important for us, but sustainable tourism does not mean fewer visitors or fewer tourists. It doesn't mean fewer businesses. It actually means doing it in a way that includes our communities, and also ensures we have a great experience for our tourists to visit time and time again. I was pleased, of course, that even Mabon ap Gwynfor was able to say how important the sector is to the economy here in Wales.
I think the final point, Deputy Presiding Officer, that of course was discussed at great length, and rightfully so, is the proposed changes from Welsh Government on the non-domestic rating system and the impact that this will have on many holiday letting businesses. Russell George's interventions were particularly passionate on this issue—on an important day for Russell George, actually, today, I believe. But it is a very serious issue that certainly needs to be addressed.
The criteria for self-catering accommodation being liable for business rates moving up to 182 days—so many existing businesses are saying that they will not be able to achieve that. It's perhaps a technical issue, but a very important issue, about so many of those businesses then folding, and those properties not being able to be used for anything else and then lying there empty. It seems like something that a Government—. I appreciate the Minister's comments in terms of reflecting on that issue.
Tom Giffard mentioned that, in the cross-party group on tourism that took place last month, this issue was discussed with Welsh Government officials. I'm grateful to them for their attendance at that meeting. It's clear that the Welsh Government's proposed changes would be significantly detrimental to the livelihoods of many people, and I certainly hope that those comments will be considered seriously.
So, in closing, Deputy Presiding Officer, we need to remember that now is the time to encourage enterprise and business here in Wales. We need to encourage people to visit Wales and spend their money in our businesses, sustaining those jobs and those communities that are so vitally important. Visitors to Wales spend significant sums and invest significantly in our country, benefiting our local economies, from hoteliers to restaurants to those who run incredible attractions up and down Wales.
I cannot stress enough how important this industry is to our country: 145,000 jobs sustained because of it. Now is the time to celebrate this sector and appreciate that people from across the world come to choose Wales as a place to visit. In today's debate, we have a fantastic opportunity to show the tourism sector that we are on their side, we recognise the exceptional work that they carry out in providing jobs and how important it is to the Welsh economy. So, today I urge everyone to support our motion in front of us. Thank you very much.
Rwy’n meddwl efallai fod yr Aelod yn drysu rhwng ein cefnogaeth i fusnesau ac economïau lleol a’r effaith y mae hynny’n ei chael ar gymunedau. Mae cymaint o fusnesau twristiaeth yn cefnogi’r union gymunedau sy’n bwysig i chi ac i ninnau i’r un graddau.
Yr ail bwynt a godwyd, rwy'n credu, ac a amlinellwyd gan Natasha Asghar yn enwedig oedd yr effaith a gafodd COVID-19 ar ein sector twristiaeth yma yng Nghymru—arweiniodd cyfyngiadau symud at gau nifer o fusnesau, tra bod eraill wedi cael trafferth i ddal i fynd—a chydnabod y cymorth a gafodd y busnesau hynny gan Lywodraeth y DU ond hefyd gan Lywodraeth Cymru yn eu gwaith allgymorth yn ystod y cyfnod hwnnw, anodd iawn i’r busnesau hynny.
Roedd llawer o Aelodau, wrth gwrs, yn angerddol iawn ynghylch y syniadau ynglŷn â’r dreth dwristiaeth, a grybwyllwyd gan Janet Finch-Saunders dros Zoom yno. Roedd gan James Evans, yn arbennig, farn gref iawn nad oedd yn syniad da i’r sector yma yng Nghymru. Fel yr amlinellodd yr Aelodau, mae ffigurau blaenllaw o bob rhan o’r sector twristiaeth yn unfryd eu barn nad ydynt yn cefnogi cyflwyno’r dreth hon. A nododd Natasha Asghar hefyd fod y busnesau hynny eisoes yn talu mwy na threthiant drwy TAW o gymharu â gwledydd eraill. Felly, efallai fod treth bellach eto yn rhywbeth nad yw o gymorth ar hyn o bryd.
Cyfeiriodd Janet Finch-Saunders at nifer y bobl sy’n gweithio mewn diwydiannau’n ymwneud â thwristiaeth—143,500 o bobl yma yng Nghymru. Yr union gymunedau y mae Rhun ap Iorwerth yn sôn amdanynt, yr union bobl yn y cymunedau hynny sydd wedi cael eu cynnal gan y swyddi hynny. Ac wedyn hefyd, wrth gwrs, nododd Tom Giffard, ynghylch treth dwristiaeth, ei bod yn cael ei defnyddio mewn rhai rhannau o'r byd, mewn gwirionedd, i leihau twristiaeth. Nawr, byddem i gyd yn cytuno bod angen twristiaeth gynaliadwy, a’i bod yn bwysig inni, ond nid yw twristiaeth gynaliadwy yn golygu llai o ymwelwyr na llai o dwristiaid. Nid yw'n golygu llai o fusnesau. Mewn gwirionedd mae'n golygu ei wneud mewn ffordd sy'n cynnwys ein cymunedau, ac sydd hefyd yn sicrhau bod gennym brofiad gwych i'n twristiaid allu ymweld dro ar ôl tro. Roeddwn yn falch, wrth gwrs, fod hyd yn oed Mabon ap Gwynfor wedi gallu dweud pa mor bwysig yw’r sector i’r economi yma yng Nghymru.
Rwy’n meddwl mai’r pwynt olaf, Ddirprwy Lywydd, a drafodwyd yn helaeth wrth gwrs, ac yn briodol felly, yw’r newidiadau arfaethedig gan Lywodraeth Cymru i’r system ardrethi annomestig a’r effaith a gaiff hynny ar lawer o fusnesau gosod tai gwyliau. Roedd ymyriadau Russell George yn arbennig o angerddol ar y mater—ar ddiwrnod pwysig i Russell George heddiw, rwy’n credu. Ond mae’n fater difrifol iawn ac mae angen mynd i’r afael ag ef yn sicr.
Mae’r meini prawf ar gyfer newid i 182 diwrnod o ran gwneud llety hunanarlwyo yn agored i dalu ardrethi busnes—mae cymaint o fusnesau presennol yn dweud na fyddant yn gallu cyflawni hynny. Efallai mai mater technegol ydyw, ond mae’n un pwysig iawn pan fo cymaint o’r busnesau hynny yn methu wedyn, a dim modd defnyddio’r eiddo hwnnw ar gyfer unrhyw beth arall a’u bod yn wag o ganlyniad. Mae’n ymddangos fel rhywbeth y mae Llywodraeth— . Rwy’n gwerthfawrogi sylwadau’r Gweinidog ynghylch myfyrio ar y mater hwnnw.
Soniodd Tom Giffard fod y mater wedi'i drafod gyda swyddogion Llywodraeth Cymru yn y grŵp trawsbleidiol ar dwristiaeth a gynhaliwyd fis diwethaf. Rwy’n ddiolchgar iddynt am ddod i’r cyfarfod hwnnw. Mae’n amlwg y byddai newidiadau arfaethedig Llywodraeth Cymru yn niweidiol iawn i fywoliaeth llawer o bobl, ac rwy’n sicr yn gobeithio y caiff y sylwadau hynny eu hystyried o ddifrif.
Felly, wrth gloi, Ddirprwy Lywydd, mae angen inni gofio mai nawr yw’r amser i annog menter a busnes yma yng Nghymru. Mae angen inni annog pobl i ymweld â Chymru a gwario eu harian yn ein busnesau, gan gynnal y swyddi a’r cymunedau sydd mor hanfodol bwysig. Mae ymwelwyr â Chymru yn gwario arian sylweddol ac yn buddsoddi’n sylweddol yn ein gwlad, er budd ein heconomïau lleol, o westywyr i fwytai i’r rhai sy’n rhedeg atyniadau anhygoel ar hyd a lled Cymru.
Ni allaf bwysleisio digon pa mor bwysig yw’r diwydiant hwn i’n gwlad: 145,000 o swyddi wedi’u cynnal o’i herwydd. Nawr yw’r amser i ddathlu’r sector hwn a gwerthfawrogi bod pobl o bob rhan o’r byd yn dod i ddewis Cymru fel lle i ymweld ag ef. Yn y ddadl heddiw, mae gennym gyfle gwych i ddangos i’r sector twristiaeth ein bod ar eu hochr hwy, ein bod yn cydnabod y gwaith eithriadol y maent yn ei wneud yn darparu swyddi, a pha mor bwysig yw hynny i economi Cymru. Felly, heddiw rwy’n annog pawb i gefnogi’r cynnig sydd o’n blaenau. Diolch yn fawr iawn.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, gohiriaf y bleidlais ar y cynnig tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] There is objection. Therefore, I will defer voting on the motion until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1, 2 a 3 yn enw Darren Millar.
The following amendments have been selected: amendments 1, 2 and 3 in the name of Darren Millar.
Eitem 7—. Na, eitem 6. Wrong numbers today. Eitem 6, dadl Plaid Cymru ar yr argyfwng costau byw a thai. Galwaf ar Mabon ap Gwynfor i wneud y cynnig.
Item 6 is the Plaid Cymru debate on the cost-of-living crisis and housing, and I call on Mabon ap Gwynfor to move the motion.
Cynnig NDM7989 Siân Gwenllian
Cynnig bod y Senedd:
1. Yn nodi bod yr argyfwng costau byw sy'n effeithio ar aelwydydd ledled Cymru yn cynyddu'r risg o ddigartrefedd.
2. Yn nodi bod gwerthoedd rhentu cyfartalog yng Nghymru wedi cynyddu i £726 y mis ym mis Mawrth 2022, i fyny 7.2 y cant o'i gymharu â mis Mawrth 2021.
3. Yn nodi, er bod y lwfans tai lleol wedi'i gynllunio i gwmpasu'r 30 y cant isaf o aelwydydd yng Nghymru, mai dim ond 3.8 y cant o aelwydydd sy'n cael eu cwmpasu ganddo mewn gwirionedd.
4. Yn galw ar Lywodraeth y DU i ddiwygio'r lwfans tai lleol i sicrhau ei fod yn gweithio i Gymru.
5. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ystyried argymhellion map ffordd End Youth Homelessness Cymru.
Motion NDM7989 Siân Gwenllian
To propose that the Senedd:
1. Notes that the cost-of-living crisis affecting households across Wales is increasing the risk of homelessness.
2. Notes that Wales's average rental values have increased to £726 per month in March 2022, up by 7.2 per cent compared to March 2021.
3. Notes that, despite the local housing allowance being designed to cover the lowest 30 per cent of households in Wales, only 3.8 per cent of households are actually covered by it.
4. Calls on the UK Government to reform the local housing allowance to make it work for Wales.
5. Calls on the Welsh Government to consider the recommendations of the End Youth Homelessness Cymru Roadmap.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Dwi eisiau nodi ar y cychwyn fan hyn—neu roi datganiad o ddiddordeb sydd ar y record gyhoeddus. A gaf i hefyd ddweud fy mod i'n nodi mai'r Dirprwy Weinidog sy'n ymateb heddiw, ac ein bod ni oll ar yr ochr yma yn estyn ein meddyliau a'n cydymdeimladau i'r Gweinidog ar adeg anodd iddi hi a'i theulu?
Dwi am gynnig y cynnig yn ffurfiol.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I want to put on the record my declaration of interest, which is on the public record. May I also say that I note that it's the Deputy Minister responding today, and that we all on this side of the house extend our sympathies to the Minister at a difficult time for her and her family?
I wish to formally move the motion.
Let's begin with a fact, something that we all know. We're in the midst of both a housing crisis and one of the worst cost-of-living crises in living memory. These crises that we face are interlinked. The housing crisis—or rather, many of the most pervasive problems rooted in housing—is driving the cost-of-living crisis, and, in turn, the cost-of-living crisis is exacerbating the housing crisis.
The local housing allowance is used to determine the maximum amount of support that a person receiving housing benefit or the housing element of universal credit is entitled to receive towards their rental costs in the private rental sector. It should provide security that the rent can be paid. As pointed out by the Bevan Foundation, one factor that has played a significant role in the emergence of today's housing crisis, and, in turn, the cost-of-living crisis that we now face, is reforms made to the local housing allowance, the LHA. It's designed to allow a tenant to rent a property in the cheapest 30 per cent of a market area. But the reforms made to the LHA mean that the amount of money that a low-income household receives through housing benefit or the housing element of universal credit is often less than their rent, meaning that they have to somehow make up the difference.
Single people under 35 with no dependants are particularly affected by these challenges, due to the fact that the LHA rate is set at the shared accommodation rate, meaning that financial support available to them via the social security system is limited. The result is that 68 per cent of households threatened with homelessness in 2019 were single-person households. This ultimately highlights the vulnerability of younger people to homelessness, partly as a result of the issues surrounding the LHA. Evidence demonstrates that a gap has developed between LHA and rents. Even the Department for Work and Pensions' own figures indicate that the LHA rate is lower than the rents of 67 per cent of renters that are in receipt of universal credit in Wales and are entitled to the housing element.
Gadewch inni ddechrau gyda ffaith, rhywbeth y mae pawb ohonom yn ei wybod. Rydym yng nghanol argyfwng tai ac un o'r argyfyngau costau byw gwaethaf y gallwn ei gofio. Mae’r argyfyngau hyn sy’n ein hwynebu yn rhyng-gysylltiedig. Mae’r argyfwng tai—neu’n hytrach, llawer o’r problemau mwyaf hollbresennol sy’n gysylltiedig â thai—yn gyrru’r argyfwng costau byw, ac yn ei dro, mae’r argyfwng costau byw yn gwaethygu'r argyfwng tai.
Defnyddir y lwfans tai lleol i bennu uchafswm y cymorth y mae gan unigolyn sy’n cael budd-dal tai neu elfen tai y credyd cynhwysol hawl i’w gael tuag at ei gostau rhentu yn y sector rhentu preifat. Dylai roi sicrwydd y gellir talu'r rhent. Fel y nododd Sefydliad Bevan, un ffactor sydd wedi chwarae rhan sylweddol yn natblygiad yr argyfwng tai heddiw, ac yn ei dro, yr argyfwng costau byw a wynebwn yn awr, yw diwygiadau a wnaed i’r lwfans tai lleol. Fe'i cynlluniwyd i ganiatáu i denant rentu eiddo yn y 30 y cant rhataf o dai mewn ardal marchnad. Ond mae’r diwygiadau a wnaed i’r lwfans tai lleol yn golygu bod y swm o arian y mae aelwyd incwm isel yn ei gael drwy fudd-dal tai neu elfen tai y credyd cynhwysol yn aml yn llai na’u rhent, sy’n golygu bod yn rhaid iddynt ddod o hyd i'r gwahaniaeth rywsut.
Mae’r heriau hyn yn effeithio’n arbennig ar bobl sengl o dan 35 oed heb ddibynyddion, oherwydd bod cyfradd y lwfans tai lleol wedi’i gosod ar y gyfradd llety a rennir, sy’n golygu bod cymorth ariannol sydd ar gael iddynt drwy’r system nawdd cymdeithasol yn gyfyngedig. Y canlyniad yw bod 68 y cant o’r aelwydydd sydd mewn perygl o wynebu digartrefedd yn 2019 yn aelwydydd un person. Yn y pen draw mae hyn yn dangos pa mor agored i berygl digartrefedd yw pobl iau, yn rhannol o ganlyniad i'r materion sy'n ymwneud â'r lwfans tai lleol. Mae tystiolaeth yn dangos bod bwlch wedi datblygu rhwng lwfans tai lleol a rhenti. Mae ffigurau’r Adran Gwaith a Phensiynau ei hun hyd yn oed yn nodi bod cyfradd y lwfans tai lleol yn is na rhenti 67 y cant o rentwyr sy’n cael credyd cynhwysol yng Nghymru ac sydd â hawl i’r elfen tai.
Research from the Bevan Foundation shows that, by the autumn of last year and across the 10 local authorities they looked at, only 3.8 per cent of all properties on the market were advertised at rates that were at or below LHA. The situation was more acute for those in shared accommodation, with worse effects for single people under 35 with no dependants. Furthermore, not a single shared accommodation property was found to be advertised at LHA rates in three out of 10 local authorities, while in six out of 10 local authorities the gap between LHA and rents exceeded £100 a month. The LHA freeze that occurred between 2016 and 2020 is the most high-profile reason for the gap between LHA and rents. Both the Office for National Statistics and local authority officers agree that rents rose in Wales during 2021, as they continue to do in 2022. Despite evident increases in rent, the LHA has been frozen at 2020-21 levels, widening the gap further and putting more people out of pocket.
We should also consider the issue of discretionary housing payments, DHPs. Authorities have tried to respond to problems mentioned by taking measures to incentivise landlords to rent at LHA rents, and DHPs have been used for this purpose. Despite their intended use being a short-term support measure to cover rent shortfalls, deposits and rent arrears, discretionary housing payments have been used by local authorities over longer periods to respond to the LHA rent gap. DHP assistance varies across local authorities, with some significantly underspending. And due to its nature as a short-term measure, it's not secure in the long term, but we would encourage local authorities to use these payments, so that those in need have some form of assistance in the short term at least.
Our motion also refers to youth homelessness. As we've already alluded to, younger people, or rather those under 35, face unique challenges when it comes to LHA, due to the LHA rate being set at the shared accommodation rate. Younger people, who tend to have fewer financial resources, are also closed out of good quality affordable rental accommodation, due to the practices of landlords, such as financial requirements. Young people experience homelessness, and the risk thereof, in unique ways, and we need to treat youth homelessness differently.
Research shows that 48 per cent of homeless people in Wales first became homeless before the age of 21. Further, 73 per cent had been homeless more than once, showing that, if you become homeless once, it's likely to reoccur. This shows that to end adult homelessness it's necessary to intervene early and prevent young people from becoming homeless. The causes and impacts on young people of homelessness differ from the experiences of adults in some key areas. Young people experiencing homelessness are at a key developmental period, socially, psychologically and physiologically. Additionally, at the point of crisis, young people are without experience of independent living and the resilience of adulthood.
Young people are also treated differently under a number of areas of law. For example, at present, young people under the age of 35 are restricted in the amount of housing benefit they can access to secure accommodation. According to Government figures, relationship breakdown is the single greatest direct cause of homelessness. Family breakdowns are a crisis at any age, but they're likely to be more immediately threatening to a young person who is dependant on family members for a home.
Often, an individual won't know where to turn for advice and support, leaving them in unsafe and potentially abusive situations. For all of these reasons, youth homelessness requires a distinct approach from that which we take to adult homelessness. End Youth Homelessness Cymru's road map, which we refer to in our motion, offers a comprehensive homelessness prevention framework, which we want the Welsh Government to implement in full. The framework draws on the homelessness action group's recommendations, and provides a clear framework from the macro to the micro, from the broad societywide initiatives required to preventing the issues that undermine young people's ability to access secure, stable and sustainable accommodation, to targeted approaches, looking at high-risk groups such as vulnerable young people and young people through risky transitions, such as leaving care, prison or mental health in-patient treatment. We know that family breakdown is a key contributor, yes, and the road map offers some clear steps as to how we deal with these situations. Sadly, however, we know that there is no bigger driver of homelessness than poverty. The Government should deliver a comprehensive child poverty strategy with clear measurable and ambitious milestones, providing sufficient affordable housing for young people, and we recommend that local authorities proactively seek the views of young people when determining housing need for local development plans.
We have a housing crisis and a cost-of-living crisis that impact on everybody; however, young people, particularly vulnerable young people, are at a far greater risk. This is the next generation, the generation that will care for us as we grow old. These young people are reimagining Wales as we speak. They can see that what we have is not working for them. They want to see this changed and they're looking at us to listen to their concerns and act. The current order is pushing people into poverty and destitution. Is this the Wales we want to bequeath the next generation? Diolch.
Erbyn hydref y llynedd ac ar draws y 10 awdurdod lleol yr edrychwyd arnynt, dengys ymchwil gan Sefydliad Bevan mai dim ond 3.8 y cant o’r holl eiddo ar y farchnad a hysbysebwyd ar gyfraddau a oedd ar lefel y lwfans tai lleol neu’n is. Roedd y sefyllfa'n fwy difrifol i'r rhai mewn llety a rennir, gydag effeithiau gwaeth i bobl sengl o dan 35 oed heb ddibynyddion. At hynny, canfuwyd nad oedd unrhyw eiddo llety a rennir wedi cael ei hysbysebu ar gyfraddau’r lwfans tai lleol mewn tri o bob 10 awdurdod lleol, ac roedd y bwlch rhwng y lwfans tai lleol a rhenti mewn chwech o’r 10 awdurdod lleol yn fwy na £100 y mis. Rhewi'r lwfans tai lleol rhwng 2016 a 2020 yw'r rheswm mwyaf amlwg dros y bwlch rhwng lwfans tai lleol a rhenti. Mae’r Swyddfa Ystadegau Gwladol a swyddogion awdurdodau lleol yn cytuno bod rhenti wedi codi yng Nghymru yn ystod 2021, fel y maent yn parhau i wneud yn 2022. Er gwaethaf cynnydd amlwg yn y rhent, mae’r lwfans tai lleol wedi’i rewi ar lefelau 2020-2021, gan ehangu’r bwlch ymhellach a sicrhau bod mwy o bobl ar eu colled.
Dylem hefyd ystyried mater taliadau disgresiwn at gostau tai. Mae awdurdodau wedi ceisio ymateb i’r problemau a grybwyllwyd drwy gymryd camau i gymell landlordiaid i rentu ar lefelau rhenti lwfans tai lleol, a defnyddiwyd taliadau disgresiwn at gostau tai at y diben hwn. Er mai mesur cymorth tymor byr yw’r defnydd a fwriadwyd ar eu cyfer er mwyn talu am ddiffygion rhent, blaendaliadau ac ôl-ddyledion rhent, defnyddiodd awdurdodau lleol daliadau disgresiwn at gostau tai dros gyfnodau hwy i ymateb i’r bwlch rhent lwfans tai lleol. Mae cymorth taliadau disgresiwn at gostau tai yn amrywio o un awdurdod lleol i'r llall, gyda pheth tanwariant sylweddol. Ac oherwydd ei natur fel mesur tymor byr, nid yw'n ddiogel yn hirdymor, ond byddem yn annog awdurdodau lleol i ddefnyddio'r taliadau hyn, fel bod y rhai sydd mewn angen yn cael rhyw fath o gymorth yn y tymor byr o leiaf.
Mae ein cynnig hefyd yn cyfeirio at ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc. Fel y nodwyd gennym eisoes, mae pobl iau, neu'n hytrach, rhai dan 35 oed, yn wynebu heriau unigryw gyda lwfans tai lleol, oherwydd bod cyfradd y lwfans tai lleol wedi'i gosod ar y gyfradd llety a rennir. Mae pobl iau, sy’n tueddu i fod â llai o adnoddau ariannol, hefyd yn cael eu cau allan o lety rhent fforddiadwy o ansawdd da, oherwydd arferion landlordiaid, megis gofynion ariannol. Mae pobl ifanc yn profi digartrefedd, a’r peryg ohono, mewn ffyrdd unigryw, ac mae angen inni drin digartrefedd ymhlith pobl ifanc yn wahanol.
Dengys ymchwil fod 48 y cant o bobl ddigartref yng Nghymru wedi bod yn ddigartref am y tro cyntaf cyn eu bod yn 21 oed. Ymhellach, roedd 73 y cant wedi bod yn ddigartref fwy nag unwaith, sy'n dangos, os byddwch yn profi digartrefedd unwaith, mae'n debygol o ddigwydd eto. Dengys hyn fod angen ymyrryd yn gynnar i atal pobl ifanc rhag mynd yn ddigartref er mwyn rhoi diwedd ar ddigartrefedd ymhlith oedolion. Mae achosion ac effeithiau digartrefedd ar bobl ifanc yn wahanol i brofiadau oedolion mewn rhai ffyrdd allweddol. Mae pobl ifanc sy’n profi digartrefedd ar adeg allweddol o’u datblygiad, yn gymdeithasol, yn seicolegol ac yn ffisiolegol. Yn ogystal, pan wynebant argyfwng o'r fath, nid oes gan bobl ifanc brofiad o fyw'n annibynnol na'r gwytnwch sydd gan oedolion.
Mae pobl ifanc hefyd yn cael eu trin yn wahanol gan nifer o feysydd y gyfraith. Er enghraifft, ar hyn o bryd, ceir cyfyngiad ar faint o fudd-dal tai y gall pobl ifanc o dan 35 oed ei dderbyn i allu cael llety diogel. Yn ôl ffigurau’r Llywodraeth, tor-perthynas yw’r prif reswm uniongyrchol unigol dros ddigartrefedd. Mae chwalfa deuluol yn argyfwng i bobl o bob oed, ond mae’n debygol o fod yn fygythiad mwy uniongyrchol i unigolyn ifanc sy'n dibynnu ar aelodau teuluol am gartref.
Yn aml, ni fydd unigolyn yn gwybod ble i droi am gyngor a chymorth, gan eu gadael mewn sefyllfaoedd anniogel a allai arwain at gael eu cam-drin. Am yr holl resymau hyn, mae digartrefedd ymhlith pobl ifanc yn galw am ddull gwahanol o weithredu i'r un a ddefnyddir i ymdrin â digartrefedd ymhlith oedolion. Mae map ffordd End Youth Homelessness Cymru, y cyfeiriwn ato yn ein cynnig, yn darparu fframwaith atal digartrefedd cynhwysfawr yr hoffem weld Llywodraeth Cymru yn ei roi ar waith yn llawn. Mae’r fframwaith yn pwyso ar argymhellion y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd, ac yn darparu fframwaith clir o’r macro i’r micro, o’r mentrau cymdeithas gyfan eang sydd eu hangen i atal y problemau sy’n tanseilio gallu pobl ifanc i gael mynediad at lety diogel, sefydlog a chynaliadwy, i ddulliau wedi’u targedu, sy'n edrych ar grwpiau risg uchel fel pobl ifanc agored i niwed a phobl ifanc drwy newid peryglus, megis gadael gofal, carchar neu driniaeth iechyd meddwl i gleifion mewnol. Gwyddom fod chwalfa deuluol yn gyfrannwr allweddol, ydy, ac mae’r map ffordd yn cynnig rhai camau clir ynglŷn â'r modd yr ymdriniwn â’r sefyllfaoedd hyn. Yn anffodus, fodd bynnag, fe wyddom mai’r ffactor sy’n cyfrannu fwyaf at wneud rhywun yn ddigartref yw tlodi. Dylai’r Llywodraeth gyflwyno strategaeth tlodi plant gynhwysfawr gyda cherrig milltir mesuradwy ac uchelgeisiol clir, i ddarparu digon o dai fforddiadwy ar gyfer pobl ifanc, ac rydym yn argymell bod awdurdodau lleol yn mynd ati’n rhagweithiol i geisio barn pobl ifanc wrth bennu’r angen am dai ar gyfer cynlluniau datblygu lleol.
Mae gennym argyfwng tai ac argyfwng costau byw sy'n effeithio ar bawb; fodd bynnag, mae pobl ifanc, yn enwedig pobl ifanc agored i niwed, mewn llawer mwy o berygl. Dyma’r genhedlaeth nesaf, y genhedlaeth a fydd yn gofalu amdanom ni wrth inni heneiddio. Mae’r bobl ifanc hyn yn ail-ddychmygu Cymru yr eiliad hon. Gallant weld nad yw'r hyn sydd gennym yn gweithio iddynt hwy. Maent eisiau gweld hyn yn newid, ac maent yn disgwyl i ni wrando ar eu pryderon a gweithredu. Mae'r drefn bresennol yn gwthio pobl i fyw mewn tlodi ac amddifadedd. Ai hon yw’r Gymru yr ydym am ei gadael i’r genhedlaeth nesaf? Diolch.
Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i’r cynnig a galwaf ar Janet Finch-Saunders i gynnig gwelliannau 1, 2 a 3 a gyflwynwyd yn enw Darren Millar.
I have selected the three amendments to the motion and I call on Janet Finch-Saunders to move amendments 1, 2 and 3, tabled in the name of Darren Millar.
Gwelliant 1—Darren Millar
Ychwanegu pwynt newydd ar ôl pwynt 1 ac ailrifo yn unol â hynny:
Yn cydnabod bod mwy o gartrefi gwag nag ail gartrefi yng Nghymru tan yn ddiweddar.
Amendment 1—Darren Millar
Add as new point after point 1 and renumber accordingly:
Acknowledges that, until recently, there were more empty homes than second homes in Wales.
Gwelliant 2—Darren Millar
Ychwanegu pwynt newydd ar ôl pwynt 3 ac ailrifo yn unol â hynny:
Yn cydnabod y rôl bwysig y mae landlordiaid yn ei chwarae wrth ddarparu llety yng Nghymru.
Amendment 2—Darren Millar
Add as new point after point 3 and renumber accordingly:
Recognises the important role that landlords play in providing accommodation in Wales.
Gwelliant 3—Darren Millar
Dileu pwynt 5 a rhoi yn ei le:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:
a. ailgyflwyno hawl i brynu ddiwygiedig;
b. datblygu cynllun i Gymru gyfan i ddarparu cymhellion i sicrhau bod mwy o gartrefi gwag y mae angen eu hadnewyddu yn cael eu defnyddio unwaith eto;
c. ymateb i argymhellion map ffordd End Youth Homelessness Cymru;
d. diystyru cyflwyno rheolaethau rhent yng Nghymru.
Amendment 3—Darren Millar
Delete point 5 and replace with:
Calls on the Welsh Government to:
a. reintroduce a reformed right-to-buy;
b. develop a Wales-wide scheme to provide incentives to bring more empty homes in need of renovation back into use;
c. respond to the recommendations of the End Youth Homelessness Cymru Roadmap;
d. rule out the introduction of rent controls in Wales.
Cynigiwyd gwelliannau 1, 2 a 3.
Amendments 1, 2 and 3 moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and I'm very pleased to be moving those amendments. I also refer Members to my own declaration of interest in terms of property ownership.
I'm indeed actually very grateful for the opportunity to discuss within our Senedd the cost-of-living crisis, which is affecting residents in each one of our constituencies. Already, the UK Government is, for example, cutting fuel duty, raising national insurance thresholds and delivering a £9.1 billion energy bill rebate package.
You're now asking for consideration to be given to reforming the local housing allowance. Whilst I would like to hear further details of the proposed reform, I do know that the National Residential Landlords Association wants to see further positive action by the UK Government, such as a replication of the decision in 2021 to unfreeze the housing cost support element of universal credit, and I have to say that I am becoming quite concerned by the numbers of people who are not receiving enough money to cover their rent. To me, it's a fundamental basic right. So, I will certainly be writing to the UK Government to ask it to look at this, because it does concern me that there is a gap between the local housing allowance payment and the average mean monthly rent of almost £92. However, it is a fact that how much an individual receives in housing benefit is dependent on a number of factors, including the lower figure of eligible rent, or LHA rate, household income, including benefits, pensions and savings over £6,000, and circumstances such as age or whether there is a disability.
I'm sure that every single one of us as Senedd Members want people to be in decent homes where they can then pursue the jobs that they love and save—actually be able to save one day—for a home that they might want to call their own. So, I do hope that Members will agree with the Rt Hon Michael Gove MP's suggestion that boosting social rented property is a key way into home ownership, as renters will be able to save more to buy a home of their own. And who are we to say that people don't, or shouldn't, deserve a home of their own?
The Welsh Conservatives have been clear that we should have an ambitious target to build 100,000 homes over the next 10 years, whilst ensuring enough affordable housing in our local communities, including 40,000 social homes. At a time when only 4,616 new dwellings were completed in 2021, when the figure should have been 12,000, it's basically fact that there isn't a drive forward of new housing projects.
In fact, what we are now seeing as a result of this co-operation agreement with Plaid Cymru is one that does the complete opposite to making homes affordable for local people on low incomes. A recent English Private Landlord Survey shows that 70 per cent of landlords keep rents the same rather than increasing them when extending or renewing a tenancy agreement. So, tenants should be aware that what Plaid Cymru and Welsh Labour are calling for is a Welsh Government-sanctioned rent increase. In fact, tenants watching this today should be aware that the Plaid Cymru and Welsh Labour intention could actually see you in poorer quality housing, because the OECD has found a correlation between countries with the strictest rent controls having a poorer quality. The message is clear: we should support tenants by not forcing landlords to increase rents, and by seeing Wales deliver more social housing and market stock.
Of course, though, this should be accompanied by other policies, such as the reintroduction of right to buy, which ensures the reinvesting of sale proceeds into more social housing and protecting those homes for sale for 10 years; the development a Wales-wide scheme to provide incentives to bring more empty homes in need of renovation back into use; and further action to tackle homelessness.
I don't know if many Members have considered the road map to ending youth homelessness in Wales. It's obvious that it's essential that the Welsh Government respond to the recommendations in detail, but they do need to explain to the Senedd today why local authorities are not currently required to proactively seek the views of young people when determining housing need for local development plans. Young people at risk of youth homelessness are not included in these Welsh Government and local authority social procurement policies, and we simply don't have a comprehensive child poverty strategy with clear—
Diolch, Ddirprwy Lywydd, ac rwy’n falch iawn o gynnig y gwelliannau hynny. Cyfeiriaf yr Aelodau hefyd at fy natganiad o fuddiant ar fater perchnogaeth ar eiddo.
Rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfle i drafod yn ein Senedd yr argyfwng costau byw sy'n effeithio ar drigolion ym mhob un o'n hetholaethau. Eisoes, mae Llywodraeth y DU yn torri treth ar danwydd, er enghraifft, yn codi trothwyon yswiriant gwladol, ac yn darparu pecyn ad-daliad bil ynni sy’n werth £9.1 biliwn.
Rydych chi'n gofyn yn awr am ystyried diwygio'r lwfans tai lleol. Er yr hoffwn glywed rhagor o fanylion am y diwygio arfaethedig, gwn fod Cymdeithas Genedlaethol y Landlordiaid Preswyl am weld camau cadarnhaol pellach gan Lywodraeth y DU, megis ailadrodd y penderfyniad yn 2021 i ddadrewi elfen cymorth cost tai y credyd cynhwysol, ac mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn eithaf pryderus ynghylch nifer y bobl nad ydynt yn cael digon o arian i dalu eu rhent. I mi, mae'n hawl sylfaenol. Felly, byddaf yn sicr yn ysgrifennu at Lywodraeth y DU i ofyn iddi edrych ar hyn, oherwydd mae’n peri pryder imi fod bwlch rhwng y taliad lwfans tai lleol a’r rhent misol cymedrig cyfartalog o bron i £92. Fodd bynnag, mae’n ffaith bod faint y mae unigolyn yn ei dderbyn mewn budd-dal tai yn dibynnu ar nifer o ffactorau, gan gynnwys y ffigur is o rent sy'n gymwys, neu gyfradd y lwfans tai lleol, incwm aelwyd, gan gynnwys budd-daliadau, pensiynau a chynilion dros £6,000, ac amgylchiadau megis oedran neu anabledd.
Rwy’n siŵr fod pob un ohonom fel Aelodau’r Senedd eisiau i bobl fod mewn cartrefi gweddus lle gallant wedyn fynd ar drywydd y swyddi y maent yn eu caru a chynilo—un diwrnod, y gallant gynilo—i gael cartref iddynt hwy eu hunain. Felly, rwy’n gobeithio y bydd yr Aelodau’n cytuno ag awgrym y Gwir Anrhydeddus Michael Gove AS fod hybu eiddo cymdeithasol ar rent yn ffordd allweddol i mewn i berchentyaeth, gan y bydd rhentwyr yn gallu cynilo mwy i brynu eu cartref eu hunain. A phwy ydym ni i ddweud nad yw pobl, neu na ddylai pobl haeddu cael cartref eu hunain?
Mae’r Ceidwadwyr Cymreig wedi bod yn glir y dylem gael targed uchelgeisiol i adeiladu 100,000 o gartrefi dros y 10 mlynedd nesaf, gan sicrhau digon o dai fforddiadwy yn ein cymunedau lleol, yn cynnwys 40,000 o gartrefi cymdeithasol. Ar adeg pan na chwblhawyd mwy na 4,616 o anheddau newydd yn 2021, pan ddylai’r ffigur fod wedi bod yn 12,000, mae’n ffaith yn y bôn na chaiff prosiectau tai newydd eu hyrwyddo.
Mewn gwirionedd, yr hyn a welwn yn awr o ganlyniad i’r cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru yw un sy’n gwneud y gwrthwyneb yn llwyr i wneud cartrefi’n fforddiadwy i bobl leol ar incwm isel. Dengys arolwg landlordiaid preifat Lloegr yn ddiweddar fod 70 y cant o landlordiaid yn cadw rhenti yr un fath yn hytrach na’u codi wrth ymestyn neu adnewyddu cytundeb tenantiaeth. Felly, dylai tenantiaid fod yn ymwybodol mai’r hyn y mae Plaid Cymru a Llafur Cymru yn galw amdano yw cynnydd yn y rhent a gymeradwywyd gan Lywodraeth Cymru. Mewn gwirionedd, dylai tenantiaid sy’n gwylio hyn heddiw fod yn ymwybodol y gallai bwriad Plaid Cymru a Llafur Cymru olygu eich bod mewn tai o ansawdd gwaeth, oherwydd mae'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd wedi canfod cydberthynas rhwng gwledydd sydd â'r rheolaethau rhent llymaf ac ansawdd gwaeth. Mae’r neges yn glir: dylem gefnogi tenantiaid drwy beidio â gorfodi landlordiaid i godi rhenti, a thrwy weld Cymru’n darparu mwy o dai cymdeithasol a stoc y farchnad.
Ond wrth gwrs, dylid cael polisïau eraill i ategu hyn, megis ailgyflwyno’r hawl i brynu, sy’n sicrhau bod elw gwerthiant yn cael ei ailfuddsoddi mewn mwy o dai cymdeithasol a diogelu’r cartrefi hynny sydd ar werth am 10 mlynedd; datblygu cynllun Cymru gyfan i ddarparu mwy o gymhellion i ailddefnyddio mwy o gartrefi gwag sydd agen eu hadnewyddu; a chamau pellach i fynd i'r afael â digartrefedd.
Nid wyf yn gwybod faint o’r Aelodau sydd wedi ystyried y map ffordd ar gyfer rhoi diwedd ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc yng Nghymru. Mae’n amlwg ei bod yn hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn ymateb i’r argymhellion yn fanwl, ond mae angen iddynt egluro i’r Senedd heddiw pam nad yw’n ofynnol i awdurdodau lleol fynd ati’n rhagweithiol ar hyn o bryd i geisio barn pobl ifanc wrth bennu’r angen am dai ar gyfer cynlluniau datblygu lleol. Nid yw pobl ifanc sydd mewn perygl o fod yn ddigartref yn cael eu cynnwys ym mholisïau caffael cymdeithasol Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol, ac yn syml iawn, nid oes gennym strategaeth tlodi plant gynhwysfawr gyda cherrig milltir clir—
Janet, you need to conclude now, please.
Janet, mae angen i chi ddirwyn i ben, os gwelwch yn dda.
—and ambitious milestones. The people of Wales deserve decent homes, and I applaud the many builders and landlords for delivering exactly that. Diolch.
—ac uchelgeisiol. Mae pobl Cymru yn haeddu cartrefi gweddus, ac rwy’n cymeradwyo’r llu o adeiladwyr a landlordiaid am sicrhau hynny. Diolch.
Can I thank Plaid Cymru for tabling this debate? I'm also pleased that I am no longer a lone voice raising housing concerns—we're talking about it more and more. Can I just say something in response to what Janet Finch-Saunders said? And I'm quite happy to be interrupted if what I say is wrong. I would say, unequivocally, that no-one wants landlords to increase rents. No-one wants that to happen.
The major post-war solution to the housing crisis was to build council houses. It worked. I believe that this is still the best long-term solution. It, however, took 25 years post second world war to reach close to housing equilibrium. So, the mass building of council housing is not a quick fix. It's, however, the only long-term fix that will work, with the housing built being low energy, thus reducing the cost to the people living in those houses of energy costs, and helping to solve the other problem we've got, which is climate change. It's a win-win-win situation.
I am, however, currently concerned that over 70 per cent of private rented households in Wales relying on universal credit to pay their rent have a shortfall between the amount they receive and the rent they pay. With local housing allowance having been frozen in cash terms since April last year, this proportion with a funding shortfall is set to increase still further, despite private rents in Wales increasing by much less than inflation. Private landlords aren't pushing up the rents, but what is happening is that local housing allowance is getting nowhere near meeting what is needed.
Given the cost-of-living crisis, it's illogical and cruel to have a housing benefits system that fails to reflect the realities of private rents. UK Government needs urgently to unfreeze the local housing allowance and peg it to average rents in any given area. Without this, an increasing number of renters are going to struggle to pay their rent, eat and heat their homes—something is going to give. And if you go and see the queues in foodbanks, you can see one of the things that is giving.
Many people, mainly working families, through no fault of their own, face a serious financial squeeze. There is no justification for continuing to fail to provide housing benefit support that provides the security of knowing that those relying on it can cover their rents. All it is doing is exacerbating the already serious cost-of-living crisis faced by many tenants across the country. Importantly, there is little evidence to suggest that increasing the local housing allowance would artificially inflate rents. As Ruth Ehrlich, policy manager at Shelter noted:
'We have not found any significant relationship between the proportion of people claiming LHA in a given area and rent inflation.'
I call on the Chancellor and the Secretary of State for Work and Pensions to unfreeze the local housing rate, and I also call on the Welsh Government to make exactly the same demand of the Westminster Government.
In 2021, as a response to the pandemic, the UK Government took the decision after many years to unfreeze the housing cost support element of universal credit, known as local housing allowance. It meant that it would cover the bottom 30 per cent of rental prices in any given area—nowhere near what it should be, but it was moving in the right direction. In his 2020 spending review, however, the Chancellor took the decision to once again freeze the LHA rate in cash terms from 1 April 2021. So, every year that goes on, 2 or 3 per cent more people end up not having enough. As rents increase, the fraction of properties that private renters in receipt of universal credit can afford will steadily decline. The amount of support that renters receive is linked not to current rents, but to those in 2019, which is three years back. It is little wonder that the Institute for Fiscal Studies has described the freeze as 'arbitrary and unfair'. I'd add another two words to it: unkind and unnecessary.
The most recently available data from the Department for Work and Pensions shows that, as of November 2021, across Wales, almost 62,000, which is two thirds of the private rented houses on benefit, had a gap between their local housing allowance award and their monthly rent. How are they going to make that up? It's by turning the heating down, turning the heating off, not buying the tokens to pay for the heating and, more seriously, not getting food. And I've said this before, that people, mainly mothers, will just go hungry, because they haven't got enough food to feed themselves and their children, so their children come first. Is that the sort of society that we want? Is that the sort of society that the Conservatives wish to force on us?
It should be noted that this is all happening—[Interruption.] Yes, certainly.
A gaf fi ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno’r ddadl hon? Rwyf hefyd yn falch nad fy llais i'n unig sy'n mynegi pryderon ynghylch tai mwyach—rydym yn siarad amdano fwy a mwy. A gaf fi ddweud rhywbeth mewn ymateb i'r hyn a ddywedodd Janet Finch-Saunders? Ac rwy'n fodlon derbyn ymyriad os yw'r hyn rwy’n ei ddweud yn anghywir. Hoffwn ddweud, yn ddiamwys, nad oes neb eisiau i landlordiaid godi rhenti. Nid oes neb eisiau i hynny ddigwydd.
Y prif ateb ar ôl y rhyfel i'r argyfwng tai oedd adeiladu tai cyngor. Fe weithiodd. Rwy'n credu mai dyma'r ateb hirdymor gorau o hyd. Fodd bynnag, fe gymerodd 25 mlynedd ar ôl yr ail ryfel byd i gyrraedd yn agos at gydbwysedd o ran tai. Felly, nid yw adeiladu tai cyngor ar raddfa fawr yn ateb cyflym. Fodd bynnag, dyna’r unig ateb hirdymor a fydd yn gweithio, gyda’r tai a adeiladir yn rhai ynni isel, gan leihau costau ynni i’r bobl sy’n byw yn y tai hynny, a helpu i ddatrys y broblem arall sydd gennym, sef newid hinsawdd. Mae'n sefyllfa lle mae pawb ar eu hennill.
Fodd bynnag, rwy’n bryderus ar hyn o bryd fod gan dros 70 y cant o aelwydydd rhent preifat yng Nghymru sy’n dibynnu ar gredyd cynhwysol i dalu eu rhent ddiffyg rhwng y swm a gânt a’r rhent y maent yn ei dalu. Gyda’r lwfans tai lleol wedi’i rewi yn nhermau arian parod ers mis Ebrill y llynedd, mae’r gyfran hon gyda’r diffyg ariannu yn mynd i gynyddu ymhellach eto, er bod rhenti preifat yng Nghymru wedi codi llawer llai na chwyddiant. Nid yw landlordiaid preifat yn gwthio’r rhent i fyny, ond yr hyn sy’n digwydd yw nad yw’r lwfans tai lleol yn dod yn agos at gyrraedd yr hyn sydd ei angen.
O ystyried yr argyfwng costau byw, mae’n afresymegol ac yn greulon cael system budd-daliadau tai sy’n methu adlewyrchu realiti rhenti preifat. Mae angen i Lywodraeth y DU ddadrewi’r lwfans tai lleol ar fyrder a’i gysylltu â rhenti cyfartalog mewn unrhyw ardal benodol. Heb hyn, mae nifer cynyddol o rentwyr yn mynd i’w chael yn anodd talu eu rhent, bwyta a gwresogi eu cartrefi—bydd rhaid mynd heb rywbeth. Ac os ewch i weld y ciwiau mewn banciau bwyd, gallwch weld un o'r pethau y mae pobl yn mynd hebddo.
Mae llawer o bobl, teuluoedd sy'n gweithio yn bennaf, heb unrhyw fai arnynt hwy, yn wynebu gwasgfa ariannol ddifrifol. Nid oes unrhyw gyfiawnhad dros barhau i fethu darparu cymorth budd-dal tai sy’n rhoi sicrwydd o wybod y gall y rhai sy’n dibynnu arno dalu eu rhenti. Y cyfan y mae'n ei wneud yw gwaethygu'r argyfwng costau byw sydd eisoes yn ddifrifol y mae llawer o denantiaid ledled y wlad yn ei wynebu. Yn bwysig, ychydig o dystiolaeth a geir i awgrymu y byddai cynyddu’r lwfans tai lleol yn chwyddo rhenti yn artiffisial. Fel y nododd Ruth Ehrlich, rheolwr polisi gyda Shelter:
'Nid ydym wedi canfod unrhyw berthynas arwyddocaol rhwng cyfran y bobl sy'n hawlio lwfans tai lleol mewn ardal benodol a chwyddo rhenti.'
Galwaf ar y Canghellor a’r Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau i ddadrewi’r gyfradd tai leol, a galwaf hefyd ar Lywodraeth Cymru i alw am yr un peth gan Lywodraeth San Steffan.
Yn 2021, mewn ymateb i’r pandemig, wedi blynyddoedd lawer, penderfynodd Llywodraeth y DU ddadrewi elfen cymorth cost tai y credyd cynhwysol, a elwir yn lwfans tai lleol. Golygai y byddai’n talu'r 30 y cant isaf o brisiau rhent mewn unrhyw ardal benodol—heb fod yn agos at yr hyn a ddylai fod, ond roedd yn symud i’r cyfeiriad cywir. Yn ei adolygiad o wariant yn 2020, fodd bynnag, unwaith eto penderfynodd y Canghellor rewi cyfradd y lwfans tai lleol yn nhermau arian parod o 1 Ebrill 2021. Felly, bob blwyddyn sy’n mynd heibio, ceir 2 neu 3 y cant yn fwy o bobl nad ydynt yn cael digon. Wrth i renti godi, bydd y gyfran o'r eiddo y gall rhentwyr preifat sy'n cael credyd cynhwysol ei fforddio yn gostwng yn raddol. Mae swm y cymorth y bydd rhentwyr yn ei gael yn gysylltiedig â lefel y rhenti yn 2019, dair blynedd yn ôl, nid rhenti presennol. Nid yw’n syndod fod y Sefydliad Astudiaethau Cyllid wedi disgrifio’r rhewi fel cam 'mympwyol ac annheg'. Byddwn yn ychwanegu dau air arall at hynny: angharedig a diangen.
Mae’r data diweddaraf sydd ar gael gan yr Adran Gwaith a Phensiynau yn dangos, ym mis Tachwedd 2021, ledled Cymru, fod gan bron i 62,000, sef dwy ran o dair o’r tai rhent preifat sy’n cael budd-dal, fwlch rhwng eu dyfarniad lwfans tai lleol a’u rhent misol. Sut y gallant ddod o hyd i'r diffyg? Drwy ostwng y gwres, diffodd y gwres, peidio â phrynu'r tocynnau i dalu am y gwres ac yn fwy difrifol, mynd heb fwyd. Ac rwyf wedi dweud hyn o'r blaen, y bydd pobl, mamau yn bennaf, yn mynd heb fwyd, oherwydd nad oes ganddynt ddigon o fwyd i fwydo eu hunain a'u plant, felly eu plant sy'n dod yn gyntaf. Ai dyna’r math o gymdeithas rydym ei heisiau? Ai dyna’r math o gymdeithas y mae’r Ceidwadwyr eisiau ei gorfodi arnom?
Dylid nodi bod hyn i gyd yn digwydd—[Torri ar draws.] Yn sicr.
Thank you, Mike. I agree with all the points that you've said, and this is certainly not the society that we want. Do you agree with me that it's time, next Thursday, to send a message to the UK Conservative Government and vote Labour?
Diolch, Mike. Rwy’n cytuno â’r holl bwyntiau a nodwyd gennych, ac yn sicr nid dyma’r gymdeithas rydym ni ei heisiau. A gytunwch â mi, ddydd Iau nesaf, ei bod yn bryd anfon neges at Lywodraeth Geidwadol y DU a phleidleisio dros Lafur?
I always say that, Jack Sargeant.
It should be noted that this is all happening even though private rents across the UK have increased by far less over the last year than all measures of inflation. Can I agree with one thing of the Conservatives? There are too many empty properties. Having spent most of the last three weeks canvassing and delivering leaflets, it's sad to see so many properties just left empty, often in areas that people want to live in. Empty properties are a wasted resource, so I would like to see any property being left empty for more than five years being able to be compulsorily purchased by the local authority and if in need of renovation, being renovated by the local authority.
And finally, I want to raise the benefit of establishing a Welsh housing survey and improve data relating to the Welsh private rented sector, so that we know exactly what the standard and quality of housing is.
Dyna rwy’n ei ddweud bob amser, Jack Sargeant.
Dylid nodi bod hyn i gyd yn digwydd er bod rhenti preifat ar draws y DU wedi codi lawer llai dros y flwyddyn ddiwethaf na phob mesur o chwyddiant. A gaf fi gytuno â’r Ceidwadwyr ar un peth? Mae gormod o eiddo gwag. Ar ôl treulio’r rhan fwyaf o’r tair wythnos ddiwethaf yn canfasio a dosbarthu taflenni, mae’n drist gweld cymaint o eiddo wedi'i adael yn wag, yn aml mewn ardaloedd y mae pobl eisiau byw ynddynt. Mae eiddo gwag yn adnodd a wastraffir, felly hoffwn weld unrhyw eiddo a adewir yn wag am fwy na phum mlynedd yn gallu cael ei brynu'n orfodol gan yr awdurdod lleol, a'i adnewyddu gan yr awdurdod lleol os oes angen gwneud hynny.
Ac yn olaf, rwyf am nodi mantais sefydlu arolwg tai Cymru a gwella data yn ymwneud â sector rhentu preifat Cymru, er mwyn inni allu gwybod yn union beth yw safon ac ansawdd tai.
Sioned Williams. No, Sioned, hang on a second, you're not unmuted yet. Okay, now you are.
Sioned Williams. Na, Sioned, arhoswch eiliad, nid ydych wedi eich dadfudo. Iawn, gallwn eich clywed yn awr.
Okay?
Iawn?
Diolch. As we've heard from Mabon ap Gwynfor, the cost-of-living crisis currently hitting all our communities is directly interlinked with the severe housing crisis in Wales, with devastating consequences for our young people especially. And from the conversations we've all been having, out knocking doors over the past week and through our case work, I'm sure that you have found, like I have, that one of the main ways that people have been experiencing the impact of the cost-of-living crisis is through the huge hikes in their energy bills and the consequences of not being able to afford to pay those bills.
The worrying conversations on the doorstep and anxious e-mails from constituents are mirrored by the evidence from those agencies that are trying to help. In March, for example, Citizens Advice helped more people with fuel debt issues than during any single month for the last five years. Record inflation is also pushing up everyday costs. Just this week, food price inflation hit its highest rate for 11 years.
The limited action able to be taken by Welsh Government to mitigate the impact on household budgets and debt is welcome, but even after taking into account the help available, a single person on benefits will still be spending a quarter of their standard allowance, the basic rate of universal credit, on energy bills. Looking ahead to October, a single person on benefits could end up spending between 39 per cent and 47 per cent of their standard allowance on energy bills. The definition of fuel poverty is spending more than 10 per cent of your income on energy. So, we know that the tough times are already here and facing too many households in Wales, and they're going to get even tougher. The situation in Ukraine, the actions of Putin and the inaction of the Westminster Government to target help where it's most needed is making a bad situation worse. And with rents and house prices rising, people are having to choose between moving into properties where rents are unsustainably high, moving into low-cost, low-quality properties or face homelessness, and we know that homelessness disproportionately affects certain groups in our society, further compounding the inequalities they face.
LGBTQ+ young people, for example, are disproportionately over-represented in the wider homelessness population, more likely to leave stable accommodation to escape emotional, mental or sexual abuse and are at greater risk of harm when homeless than non-LGBTQ+ young people. Despite this, they are underserved by support services designed to respond to their specific needs. According to Stonewall Cymru, LGBTQ+ people often have poor experiences of housing services, including staff making assumptions about their sexual orientation or gender identity or not having sufficient information about the housing issues they might face.
The Albert Kennedy Trust found that 24 per cent of the youth homelessness population across the UK identified as LGBT. By contrast, ONS statistics suggest that just 4.1 per cent of the population are LGBT. In Wales, statistics for 2017-18 demonstrate that 9 per cent of the young people accessing Llamau supported housing services classify themselves as LGBT. In addition to the harrowing picture painted by the statistics already mentioned, End Youth Homelessness Cymru's 'Out on the Streets' report found that LGBTQ+ young people are four times more likely to become homeless than their non-LGBTQ+ peers—four times more likely.
Homelessness is traumatic and challenging for anyone, but LGBTQ+ young people often also have to cope with homophobic, biphobic and transphobic violence and discrimination. As a result, they experience a greater risk of psychological harm than non-LGBTQ+ people and are more likely to develop substance abuse problems, be exposed to sexual exploitation and experience greater difficulty obtaining safe shelter, staying in school, earning money and accessing social support and health services. It's concerning at the very least that LGBTQ+ homelessness is not mentioned once in the Welsh Government's homelessness strategy.
How can we not take every action possible to ensure the factors that lead to homelessness, as have been outlined this afternoon, are addressed urgently by both the UK and Welsh Governments? How many reports, how many statistics, how much research have been shared in this place and in the House of Commons over the years? But it took a once-in-a-century event—a global pandemic—for real action to be taken to end homelessness, thus proving this really is just a matter of political will. Housing first should of course be the default option for anyone with complex needs who is experiencing homelessness, and the Welsh Government should appoint a national director for housing first policy to achieve this throughout Wales.
I urge Members to support our motion. We don't need to accept the situation—indeed, we can't—and we need to look our young people and our most vulnerable people in the eye.
Diolch . Fel y clywsom gan Mabon ap Gwynfor, mae’r argyfwng costau byw sydd ar hyn o bryd yn taro ein holl gymunedau yn uniongyrchol gysylltiedig â’r argyfwng tai difrifol yng Nghymru, gyda chanlyniadau dinistriol i’n pobl ifanc yn arbennig. Ac o'r sgyrsiau y mae pawb ohonom wedi bod yn eu cael wrth guro drysau dros yr wythnos ddiwethaf a thrwy ein gwaith achos, rwy'n siŵr eich bod chi wedi darganfod, fel finnau, mai un o'r prif ffyrdd y mae pobl wedi bod yn profi effaith yr argyfwng costau byw yw drwy’r codiadau enfawr yn eu biliau ynni a chanlyniadau methu fforddio talu’r biliau hynny.
Mae’r sgyrsiau gofidus ar garreg y drws ac e-byst pryderus gan etholwyr yn cael eu hadlewyrchu gan dystiolaeth yr asiantaethau sy’n ceisio helpu. Ym mis Mawrth, er enghraifft, helpodd Cyngor ar Bopeth fwy o bobl â phroblemau dyled tanwydd nag yn ystod unrhyw fis unigol dros y pum mlynedd diwethaf. Mae chwyddiant uwch hefyd yn gwthio costau bob dydd i fyny. Yr wythnos hon, cyrhaeddodd chwyddiant prisiau bwyd ei gyfradd uchaf ers 11 mlynedd.
Mae’r camau cyfyngedig y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i liniaru’r effaith ar gyllidebau aelwydydd a dyled i’w groesawu, ond hyd yn oed ar ôl ystyried y cymorth sydd ar gael, bydd person sengl ar fudd-daliadau yn dal i wario chwarter ei lwfans safonol, sef cyfradd sylfaenol y credyd cynhwysol, ar filiau ynni. Wrth edrych tuag at fis Hydref, gallai unigolyn sengl ar fudd-daliadau wario rhwng 39 y cant a 47 y cant o'i lwfans safonol ar filiau ynni. Y diffiniad o dlodi tanwydd yw gwario mwy na 10 y cant o’ch incwm ar ynni. Felly, fe wyddom fod y cyfnod anodd yma eisoes ac yn wynebu gormod o aelwydydd yng Nghymru, ac mae’n mynd i fod yn anos eto. Mae’r sefyllfa yn Wcráin, gweithredoedd Putin a diffyg gweithredu Llywodraeth San Steffan i dargedu cymorth lle mae ei angen fwyaf yn gwaethygu sefyllfa sydd eisoes yn wael. A chyda rhenti a phrisiau tai yn codi, mae pobl yn gorfod dewis rhwng symud i eiddo lle mae rhenti’n anghynaliadwy o uchel, symud i eiddo cost isel o ansawdd gwael neu wynebu digartrefedd, a gwyddom fod digartrefedd yn effeithio’n anghymesur ar rai grwpiau yn ein cymdeithas, gan waethygu ymhellach yr anghydraddoldebau y maent yn eu hwynebu.
Mae nifer anghymesur o uchel o bobl ifanc LHDTC+, er enghraifft, ymhlith y boblogaeth ddigartrefedd ehangach, maent yn fwy tebygol o adael llety sefydlog i ddianc rhag cam-drin emosiynol, meddyliol neu rywiol ac maent mewn mwy o berygl o niwed pan fyddant yn ddigartref na phobl nad ydynt yn LHDTC+. Er hynny, nid yw gwasanaethau cymorth a gynlluniwyd i ymateb i’w hanghenion penodol yn darparu'n ddigonol ar eu cyfer, ac yn ôl Stonewall Cymru, mae pobl LHDTC+ yn aml yn cael profiadau gwael o wasanaethau tai, gan gynnwys staff yn gwneud rhagdybiaethau ynghylch eu cyfeiriadedd rhywiol neu hunaniaeth rhywedd neu heb wybodaeth ddigonol am y problemau y gallent fod yn eu hwynebu ym maes tai.
Canfu Ymddiriedolaeth Albert Kennedy fod 24 y cant o’r boblogaeth ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc ledled y DU yn nodi eu bod yn LHDT. Mewn cyferbyniad, mae ystadegau’r ONS yn awgrymu mai dim ond 4.1 y cant o’r boblogaeth sy’n LHDT. Yng Nghymru, mae ystadegau ar gyfer 2017-18 yn dangos bod 9 y cant o’r bobl ifanc sy’n defnyddio gwasanaethau tai â chymorth Llamau yn galw eu hunain yn LHDT. Yn ogystal â’r darlun dirdynnol a baentiwyd gan yr ystadegau a grybwyllwyd eisoes, canfu adroddiad ‘Out on the Streets’ End Youth Homelessness Cymru fod pobl ifanc LHDTC+ bedair gwaith yn fwy tebygol o fod yn ddigartref na’u cyfoedion nad ydynt yn LHDTC+—bedair gwaith yn fwy tebygol.
Mae digartrefedd yn drawmatig ac yn heriol i unrhyw un, ond mae pobl ifanc LHDTC+ yn aml yn gorfod ymdopi â thrais a gwahaniaethu homoffobig, deuffobig a thrawsffobig hefyd. O ganlyniad, maent yn wynebu mwy o risg o niwed seicolegol na phobl nad ydynt yn LHDTC+ ac yn fwy tebygol o ddatblygu problemau camddefnyddio sylweddau, o wynebu camfanteisio rhywiol, ac o gael mwy o anhawster i gael lloches ddiogel, aros yn yr ysgol, ennill cyflog a chael mynediad at gymorth cymdeithasol a gwasanaethau iechyd. Mae’n destun pryder fan lleiaf nad yw digartrefedd LHDTC+ yn cael ei grybwyll unwaith yn strategaeth ddigartrefedd Llywodraeth Cymru.
Lywydd, sut y gallwn beidio â gwneud popeth posibl i sicrhau bod y ffactorau sy’n arwain at ddigartrefedd, fel y cawsant eu hamlinellu y prynhawn yma, yn cael sylw brys gan Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru? Faint o adroddiadau, faint o ystadegau, faint o ymchwil sydd wedi’i rannu yn y lle hwn ac yn Nhŷ’r Cyffredin dros y blynyddoedd? Ond fe gymerodd ddigwyddiad unwaith mewn canrif—pandemig byd-eang—i weithredu go iawn ddigwydd er mwyn rhoi diwedd ar ddigartrefedd, gan brofi mai mater o ewyllys wleidyddol yn unig yw hyn mewn gwirionedd. Dylai tai yn gyntaf fod yn opsiwn diofyn ar gyfer unrhyw un ag anghenion cymhleth sy’n ddigartref, a dylai Llywodraeth Cymru benodi cyfarwyddwr cenedlaethol ar gyfer polisi tai yn gyntaf i gyflawni hyn ledled Cymru.
Rwy’n annog yr Aelodau i gefnogi ein cynnig. Nid oes angen inni dderbyn y sefyllfa—yn wir, ni allwn wneud hynny heb wneud cam â’n pobl ifanc a'n pobl fwyaf agored i niwed.
I'd like to thank Plaid Cymru for putting forward this important debate in advance of the veritable tsunami that will hit us this winter as a result of the Tory cost-of-living crisis—the cost-of-living crisis devised and delivered by the UK Tory Government. I agree with everything that Mike Hedges says. We need to do something urgently to tackle the actual cost of living in a home—not just the rent, but also the heating, which I'm sure we'll come back and debate another day.
I'd like to just focus on this whole business of the local housing allowance, because I think that although the rate is set at the lowest 30 per cent of properties being what is supposed to be affordable, what in reality is the case is that it's actually less that 4 per cent of properties are affordable—4 per cent. Just imagine it in wherever your constituency is. If only 4 per cent of the properties are available to something like 25 to 35 per cent of the people who live there, there's clearly a massive problem. And it's very well highlighted by the Welsh Government page on the local housing allowance. The frequently asked question states that if your rent is higher than the local housing allowance rate, then you will have to pay the difference, and if you cannot afford to pay, you will need to find accommodation within the allowance rate. Good idea, but there isn't that rate there.
Cardiff has the highest rent levels by a million miles in the whole of Wales, and that is not unrelated to the fact that it is my constituency that has the highest number of students across the UK. Obviously, the existence of this student housing market encourages landlords to ratchet up the rents for students, knowing that (a) they're not eligible for the local housing allowance, but (b) they're having to acquire so much debt anyway by virtue of going to university, that they are encouraged to just take the hit. I almost never get students coming to complain about the deplorable quality of the housing that these landlords are charging really eye-watering sums for.
Just to go back to the ordinary families who aren't students but who are having to scurry around, looking for that 4 per cent of properties that are available and affordable, a constituent of mine I've been dealing with in the last week or two—going back to what Janet Finch-Saunders had to say—thought they had a home of their own. They'd been living there for the last nine years, this family of five. It's abysmally maintained by the landlord, but they had been doing the work themselves in order to avoid either being evicted because they've asked for the repairs to be done, or their family having some sort of accident as a result of the level of disrepair.
They're in a very cheap property at the moment by Cardiff standards—a three-bed property for £850. But that still means they're having to put over £75 a month of their own money, from this one person's low wage, into subsidising the housing, and that is money that they're supposed to be using for food and housing costs and other costs. This family that have been living nine years in this property are now going to be homeless any minute now, because the court order to evict them has already been allowed. They could be sent absolutely anywhere in Cardiff, and meanwhile, one of the children is in year 6 in primary school, and she faces either several miles to get to school or having to move at this late stage in her school career. This is completely devastating, and this is one of the primary reasons why private rented housing is not suitable for people with children, because it gives you none of the security that you need in order to ensure that your children can continue to go to the same school.
Quite apart from that, the levels of shortfall in housing in Cardiff are really quite devastating. For two-bed housing, the shortfall on the housing allowance is between £100 and £350 a month, with most of them being in the upper limits. For a three-bed property, like the family I've just been telling you about, the majority of people will have to put in £1,100 to £1,400 of their own money. This is a family where I imagine this individual is not even earning that much money—
Hoffwn ddiolch i Plaid Cymru am gyflwyno’r ddadl bwysig hon cyn y tswnami a fydd yn ein taro yn y gaeaf o ganlyniad i argyfwng costau byw'r Torïaid—yr argyfwng costau byw a ddyfeisiwyd ac a gyflwynwyd gan Lywodraeth Dorïaidd y DU. Rwy'n cytuno â phopeth y mae Mike Hedges yn ei ddweud. Mae angen inni wneud rhywbeth ar fyrder i fynd i’r afael â chostau byw cartrefi—nid yn unig y rhent, ond hefyd y gwresogi, ac rwy’n siŵr y down yn ôl i drafod hynny eto.
Hoffwn ganolbwyntio ar fater y lwfans tai lleol, gan y credaf, er bod y gyfradd wedi’i gosod er mwyn i'r 30 y cant isaf o eiddo fod yr hyn a elwir yn fforddiadwy, yr hyn sy’n wir mewn gwirionedd yw bod llai na 4 y cant o eiddo'n fforddiadwy—4 y cant. Dychmygwch hynny ym mha le bynnag y mae eich etholaeth. Os mai 4 y cant yn unig o'r eiddo sydd ar gael i rywbeth fel 25 i 35 y cant o'r bobl sy'n byw yno, mae'n amlwg fod yna broblem enfawr. Ac mae hynny wedi'i amlygu'n dda iawn ar dudalen Llywodraeth Cymru ar y lwfans tai lleol. Mae’r cwestiynau cyffredin yn nodi, os yw’ch rhent yn uwch na chyfradd y lwfans tai lleol, y bydd yn rhaid ichi dalu’r gwahaniaeth, ac os na allwch fforddio talu, bydd angen ichi ddod o hyd i lety sydd o fewn cyfradd y lwfans. Syniad da, ond nid yw'r gyfradd honno ar gael.
Caerdydd sydd â’r lefelau rhent uchaf yng Nghymru o bell ffordd, ac mae cysylltiad rhwng hynny a'r ffaith mai fy etholaeth i sydd â’r nifer uchaf o fyfyrwyr yn y DU. Yn amlwg, mae bodolaeth y farchnad dai myfyrwyr yn annog landlordiaid i godi’r rhenti ar gyfer myfyrwyr, gan wybod (a) nad ydynt yn gymwys i gael y lwfans tai lleol, ond (b) am eu bod yn gorfod cael cymaint o ddyled beth bynnag o fod yn mynd i'r brifysgol, cânt eu hannog i dderbyn y sefyllfa. Anaml iawn y bydd myfyrwyr yn dod ataf i gwyno am gyflwr truenus y tai y mae'r landlordiaid hyn yn codi symiau anferth amdanynt.
I fynd yn ôl at y teuluoedd cyffredin nad ydynt yn fyfyrwyr ond sy'n gorfod chwilota o gwmpas i edrych am y 4 y cant o eiddo sydd ar gael ac sy'n fforddiadwy, roedd un o'r etholwyr y bûm yn ymwneud â hwy dros yr wythnos neu ddwy ddiwethaf—i fynd yn ôl at yr hyn a oedd gan Janet Finch-Saunders i'w ddweud—yn credu bod ganddynt eu cartref eu hunain. Roeddent wedi bod yn byw yno am y naw mlynedd diwethaf, teulu o bump. Nid yw'r landlord yn gwneud fawr ddim gwaith cynnal a chadw arno, ond roeddent wedi bod yn gwneud y gwaith eu hunain er mwyn osgoi cael eu troi allan am ofyn am i’r gwaith atgyweirio gael ei wneud, neu fod eu teulu’n cael rhyw fath o ddamwain o ganlyniad i gyflwr yr adeilad.
Maent mewn eiddo rhad iawn ar hyn o bryd o ystyried safonau Caerdydd—eiddo tri llofft am £850. Ond mae hynny'n dal i olygu eu bod yn gorfod rhoi dros £75 y mis o'u harian eu hunain, o gyflog isel yr un unigolyn dan sylw, i sybsideiddio'r tŷ, ac mae hwnnw'n arian y maent i fod i'w ddefnyddio ar gyfer bwyd a chostau'r tŷ a chostau eraill. Mae’r teulu hwn, sydd wedi bod yn byw yn yr eiddo ers naw mlynedd, bellach ar fin bod yn ddigartref, gan fod y gorchymyn llys i’w troi allan eisoes wedi’i ganiatáu. Gallent gael eu hanfon i unrhyw le yng Nghaerdydd, ac yn y cyfamser, mae un o’r plant ym mlwyddyn 6 yn yr ysgol gynradd, ac mae hi’n wynebu naill ai sawl milltir i gyrraedd yr ysgol neu orfod symud ar y cam hwyr hwn yn ei gyrfa ysgol. Mae hyn yn gwbl ddinistriol, a dyma un o’r prif resymau pam nad yw tai rhent preifat yn addas ar gyfer pobl â phlant, gan nad yw’n rhoi dim o’r sicrwydd sydd ei angen arnoch er mwyn gwneud yn siŵr y gall eich plant barhau i fynd i'r un ysgol.
Ar wahân i hynny, mae lefelau’r diffyg tai yng Nghaerdydd yn wirioneddol ddinistriol. Ar gyfer tai dwy ystafell wely, mae’r diffyg yn y lwfans tai rhwng £100 a £350 y mis, gyda’r rhan fwyaf ohonynt ar y pen uchaf. Ar gyfer eiddo tair ystafell wely, fel y teulu rwyf newydd fod yn sôn wrthych amdano, bydd yn rhaid i'r rhan fwyaf o bobl roi £1,100 i £1,400 o'u harian eu hunain. Dyma deulu lle rwy'n credu nad yw'r unigolyn dan sylw yn ennill cymaint â hynny o arian hyd yn oed—
Jenny, you need to conclude now, please.
Jenny, mae angen ichi ddirwyn i ben yn awr, os gwelwch yn dda.
This is truly devastating. Just to respond to Janet Finch-Saunders, if 60 per cent of landlords are pegging their rents to last year's rates, that means 40 per cent of them are not, and that is what is causing an absolute wave of evictions in my constituency. Goodness knows what is going to happen in the winter.
Mae hyn yn wirioneddol ddinistriol. I ymateb i Janet Finch-Saunders, os oes 60 y cant o landlordiaid yn cadw eu rhenti ar gyfraddau y llynedd, golyga hynny nad yw 40 y cant ohonynt yn gwneud hynny, a dyna sy’n achosi ton o achosion o droi allan yn fy etholaeth. Dyn a ŵyr beth sy'n mynd i ddigwydd yn y gaeaf.
My Plaid Cymru colleagues have set out the risks and outcomes of a failing housing support system. Another factor at play when it comes to housing support and homelessness is the housing market and supply. When it comes to the housing market, renters are truly at the bottom of the pile, and therefore their homelessness risk increases. Prospective renters are continually required to jump through more and more hoops, completely at odds with the premise of the right to a home. A significant amount of often prohibitive requirements are put in place by landlords before they allow a prospective tenant to rent their property, such as deposits and guarantors, minimum income requirements, extensive credit checks, references and rent upfront. These requirements act as a barrier to many low-income renters, which, in turn, lowers the pool of available housing. A third of surveyed properties had such requirements. When you take the 3.8 per cent covered by the local housing authority and add these requirements, only about 2.1 per cent of properties are covered by local housing authorities with excessive requirements. That's one in 50 properties you can access as a low-income tenant.
Beyond the problems faced by renters are those that exist in houses in multiple occupation. Issues surrounding housing provision can exacerbate personal challenges for anyone, but first-hand testimony and corroborating research highlight that HMOs house a disproportionate number of people with multiple and complex needs. Many tenants highlight mental health challenges at the centre of their needs, either compounded or caused by adverse life experiences. They are more likely to have negative housing experiences, confusion over payments, debt to landlords, and safety concerns related to criminal activity within HMOs chief among them. HMO landlords and owners demonstrate very little duty of care in relation to tenants' welfare. Where support is available, it often comes from informal networks or voluntary sector organisations.
It has long been recognised that residential environments are a key determinant of well-being, with literature from a broad range of disciplines evidencing a link between housing and health outcomes. Furthermore, because of the punitive pre-tenancy checks conducted by landlords, it is highly probable that this worsens an already prevalent issue, which is the under-reporting of mental ill health. Time to Change Wales in 2016 found that one in 10 people surveyed believed that individuals with mental health problems are less trustworthy than people without such issues. A 2010 poll by YouGov, also commissioned by Time to Change, found that 66 per cent of people surveyed in Wales would not rent a room in a shared flat to someone with a mental health condition. It seems to me that we need to develop narratives of understanding and compassion to challenge the culture of stigmatisation. There are some real structural issues to overcome. This type of accommodation cannot be a lasting solution to the lack of housing supply, but it is an obvious consequence. There is opportunism and profiteering, but, ultimately, it is the conditions created largely by Government policy that have created a climate for this to thrive.
The supply of new units of social housing remains lower than it was in the 1990s, most of the 1980s and substantially lower than the second part of the 1970s. This reflects successive Governments' lack of willingness to invest in new social housing over the period. There are 67,000 households currently on housing waiting lists across Wales. An essential step in solving the housing crisis in Wales is a massive increase in housing supply, led by the public not private sector. Publicly built housing should become a mainstream option for those on average incomes, not just those on lower incomes. I look forward with eagerness to see what Unnos, the national construction company born from the co-operation agreement, can achieve. Hopefully, the investment in a public housing programme that produces better quality, greener homes can set us on a path to see an end to the housing crisis and also alleviate other pressures arising from poor health, poor mental health and poverty. Diolch yn fawr.
Mae fy nghyd-Aelodau ym Mhlaid Cymru wedi nodi risgiau a chanlyniadau system cymorth tai sy’n methu. Ffactor arall sydd ar waith gyda chymorth tai a digartrefedd yw'r farchnad dai a'r cyflenwad tai. Gyda'r farchnad dai, mae rhentwyr ar waelod y domen, ac felly mae eu risg o ddigartrefedd yn cynyddu. Mae gofyn i ddarpar rentwyr fynd drwy un felin ar ôl y llall yn ddiddiwedd, sy'n gwbl groes i'r syniad o hawl i gartref. Mae landlordiaid yn gosod nifer sylweddol o ofynion sy'n aml yn waharddol cyn iddynt ganiatáu i ddarpar denant rentu eu heiddo, megis blaendaliadau a gwarantwyr, gofynion isafswm incwm, gwiriadau credyd helaeth, geirdaon a rhenti ymlaen llaw. Mae'r gofynion hyn yn rhwystr i lawer o rentwyr incwm isel, sydd, yn ei dro, yn lleihau'r gronfa o dai sydd ar gael. Roedd gan draean o'r eiddo a arolygwyd ofynion o'r fath. Pan fyddwch yn ystyried y 3.8 y cant sy'n cael eu cwmpasu gan lwfans yr awdurdod tai lleol ac yn ychwanegu’r gofynion hyn, dim ond oddeutu 2.1 y cant o eiddo sy'n cael ei gwmpasu gan lwfans awdurdodau tai lleol o ystyried y gofynion gormodol. Golyga hynny mai un o bob 50 eiddo y gallwch gael mynediad ato fel tenant incwm isel.
Yn ychwanegol at y problemau a wynebir gan rentwyr, ceir y rheini sy'n bodoli mewn tai amlfeddiannaeth. Gall materion sy'n ymwneud â darpariaeth tai waethygu heriau personol i unrhyw un, ond mae tystiolaeth uniongyrchol ac ymchwil ategol yn nodi bod nifer anghymesur o bobl ag anghenion lluosog a chymhleth yn byw mewn tai amlfeddiannaeth. Mae llawer o denantiaid yn nodi bod heriau iechyd meddwl wrth wraidd eu hanghenion, naill ai wedi’u gwaethygu neu wedi’u hachosi gan brofiadau bywyd niweidiol. Maent yn fwy tebygol o gael profiadau negyddol o ran tai, dryswch ynghylch taliadau, dyled i landlordiaid, a phryderon diogelwch yn ymwneud â gweithgarwch troseddol mewn tai amlfeddiannaeth yn fwyaf amlwg. Ychydig iawn o ddyletswydd gofal sydd gan landlordiaid a pherchnogion tai amlfeddiannaeth mewn perthynas â lles tenantiaid. Lle mae cymorth ar gael, yn aml caiff ei roi drwy rwydweithiau anffurfiol neu sefydliadau sector gwirfoddol.
Ceir cydnabyddiaeth ers tro fod amgylcheddau preswyl yn benderfynydd lles allweddol, gyda llenyddiaeth o ystod eang o ddisgyblaethau yn dangos tystiolaeth o gysylltiad rhwng tai a chanlyniadau iechyd. Yn ychwanegol at hynny, oherwydd y gwiriadau cyn-denantiaeth cosbol a wneir gan landlordiaid, mae’n debygol iawn fod hyn yn gwaethygu mater sydd eisoes yn gyffredin, sef tangofnodi salwch meddwl. Canfu Amser i Newid Cymru yn 2016 fod un o bob 10 o'r bobl a holwyd yn credu bod unigolion â phroblemau iechyd meddwl yn llai dibynadwy na phobl heb broblemau o’r fath. Canfu arolwg barn yn 2010 gan YouGov, a gomisiynwyd hefyd gan Amser i Newid, na fyddai 66 y cant o’r bobl a arolygwyd yng Nghymru yn gosod ystafell mewn fflat a rennir i rywun â chyflwr iechyd meddwl. Ymddengys i mi fod angen inni ddatblygu naratifau cydymdeimladol a thosturiol i herio’r diwylliant o stigmateiddio. Mae rhai problemau strwythurol gwirioneddol i’w goresgyn. Ni all y math hwn o lety fod yn ateb parhaol i’r diffyg cyflenwad tai, ond mae’n ganlyniad amlwg. Ceir manteisiaeth a gorelwa, ond yn y pen draw, yr amodau a grëwyd yn bennaf gan bolisi Llywodraeth sydd wedi creu'r hinsawdd i hyn allu ffynnu.
Mae’r cyflenwad o unedau tai cymdeithasol newydd yn dal i fod is na'r hyn ydoedd yn y 1990au, y rhan fwyaf o’r 1980au ac yn sylweddol is nag ail ran y 1970au. Mae hyn yn adlewyrchu diffyg parodrwydd Llywodraethau olynol i fuddsoddi mewn tai cymdeithasol newydd dros y cyfnod hwn. Mae 67,000 o aelwydydd ar restrau aros am dai ledled Cymru ar hyn o bryd. Cam hanfodol i ddatrys yr argyfwng tai yng Nghymru yw cynnydd aruthrol yn y cyflenwad tai, dan arweiniad y sector cyhoeddus, nid y sector preifat. Dylai tai a adeiledir yn gyhoeddus ddod yn opsiwn prif ffrwd ar gyfer pobl ar incwm cyfartalog, nid pobl ar incwm is yn unig. Edrychaf ymlaen yn eiddgar at weld yr hyn y gall Unnos, y cwmni adeiladu cenedlaethol a sefydlwyd o ganlyniad i’r cytundeb cydweithio, ei gyflawni. Rwy'n gobeithio y gall y buddsoddiad mewn rhaglen dai cyhoeddus sy’n cynhyrchu cartrefi gwyrddach o ansawdd gwell ein rhoi ar lwybr tuag at ddiwedd yr argyfwng tai, yn ogystal â lliniaru pwysau arall sy’n deillio o iechyd gwael, iechyd meddwl gwael a thlodi. Diolch yn fawr.
Thank you to Plaid Cymru for bringing this debate to the Chamber today. Insecurity around housing continues to be a key issue facing residents across Wales, as we've heard, and especially across Bridgend and Porthcawl, my own community. This has undoubtedly been exacerbated by the Conservative UK Government cost-of-living crisis.
The report by End Youth Homelessness Cymru states that a secure and safe home is everything to a child, and I agree that we must not underestimate the impacts that housing insecurity can create on the future of children in our communities. This is certainly the case in my community. In Bridgend, we have the Wallich, an organisation that partners with Bridgend County Borough Council to assist with homelessness in our community. In their report, the Wallich quotes Aaron who is 18, who said,
'It’s hard to get to where you want to be in life when living in a hostel, but I’d rather be [in a hostel] than on the streets'.
And Lacey said all she wants is a place to call a safe and happy home. Furthermore, the reports by End Youth Homelessness Cymru showed that contributing factors of homelessness came from discrimination against people from ethnic minority communities and LGBTQ+ people, disadvantages of the systems faced by asylum seekers and refugees, and those with care-experienced backgrounds, with over a third of care leavers facing homelessness in the first two years after leaving care. This is unacceptable. We need a system and a society that allows all young people the choice to set their path regardless of their background. Poverty in housing should never be a barrier. That is why I fully support the Welsh Government's young person's guarantee for all those under 25 to be offered a job, education, an apprenticeship or support for starting a business. I'm also optimistic to see how the universal basic income pilot for all care leavers will help to empower, and I am pleased that a pilot for this is being looked at in Bridgend. However, I want to stress that young people who take part will need comprehensive and consistent support to be able to navigate change and opportunity in their lives.
There is a lot of invaluable work taking place across Wales. This is reflected both in the Welsh Government's commitments and the work being done on the ground in our communities. Our very own local charity in Bridgend, the Bridge mentoring scheme, and their community centre, the Zone, in the town centre, is very much a lifeline for so many people and young people on the cusp of homelessness. To have somewhere to turn to and be offered a cup of tea or given advice and signposting is crucial for some of the most vulnerable in our community. Without the Bridge, for many there may be no other place to turn to.
Yet, if we are to see an end to homelessness, we must start by addressing the Conservative UK Government cost-of-living crisis. Benefit payments have fallen to their lowest point in 50 years; three quarters of households will be worse off than a year ago. After years of cuts, the UK Government's local housing allowance does not reflect the financial hardship faced by our communities. With poverty being the leading cause of youth homelessness, I fear that this crisis will be the trigger that causes our most vulnerable young people and children to go without a home. The support networks are working at full capacity. Our communities are stretching their arms as wide as they possibly can to protect our young people from homelessness, but now we need Westminster to provide fair and appropriate support and relief too. Diolch.
Diolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl hon yn y Siambr heddiw. Mae ansicrwydd ynghylch tai yn parhau i fod yn broblem allweddol sy’n wynebu trigolion ledled Cymru, fel y clywsom, ac yn enwedig ar draws Pen-y-bont ar Ogwr a Phorthcawl, fy nghymuned i. Mae hyn, heb os, wedi’i waethygu gan argyfwng costau byw Llywodraeth Geidwadol y DU.
Mae’r adroddiad gan End Youth Homelessness Cymru yn datgan bod cartref sicr a diogel yn hollbwysig i blentyn, ac rwy'n cytuno na ddylem danamcangyfrif yr effeithiau y gall ansicrwydd tai eu cael ar ddyfodol plant yn ein cymunedau. Mae hyn yn sicr yn wir yn fy nghymuned i. Ym Mhen-y-bont ar Ogwr, mae gennym y Wallich, sefydliad sy'n partneru â Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr i gynorthwyo gyda digartrefedd yn ein cymuned. Yn eu hadroddiad, mae'r Wallich yn dyfynnu Aaron, sy'n 18 oed, a ddywedodd,
'Mae'n anodd cyrraedd lle y dymunwch fod mewn bywyd pan fyddwch yn byw mewn hostel, ond byddai'n well gennyf fod [mewn hostel] nag ar y strydoedd'.
A dywedodd Lacey mai'r cyfan y mae hi ei eisiau yw lle i'w alw'n gartref diogel a hapus. Ymhellach, dangosodd yr adroddiadau gan End Youth Homelessness Cymru fod y ffactorau sy'n cyfrannu at ddigartrefedd yn deillio o wahaniaethu yn erbyn pobl o gymunedau ethnig lleiafrifol a phobl LHDTC+, anfanteision y systemau y mae ceiswyr lloches a ffoaduriaid yn eu hwynebu, a’r rheini sydd wedi cael profiad o fod mewn gofal, gyda dros draean y bobl sy'n gadael gofal yn wynebu digartrefedd yn y ddwy flynedd gyntaf ar ôl gadael gofal. Mae hyn yn annerbyniol. Rydym angen system a chymdeithas sy’n caniatáu i bob unigolyn ifanc ddewis eu llwybr eu hunain, ni waeth beth fo’u cefndir. Ni ddylai tlodi tai fod yn rhwystr byth. Dyna pam fy mod yn llwyr gefnogi gwarant Llywodraeth Cymru i bawb o dan 25 oed gael cynnig swydd, addysg, prentisiaeth neu gymorth i ddechrau busnes. Rwyf hefyd yn optimistaidd i weld sut y bydd y cynllun peilot incwm sylfaenol cyffredinol i bawb sy’n gadael gofal yn helpu i rymuso, ac rwy’n falch fod cynllun peilot ar gyfer hyn yn cael ei ystyried ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Fodd bynnag, hoffwn bwysleisio y bydd angen cymorth cynhwysfawr a chyson ar bobl ifanc sy’n cymryd rhan er mwyn iddynt allu ymdopi â newid a chyfleoedd yn eu bywydau.
Mae llawer o waith amhrisiadwy yn mynd rhagddo ledled Cymru. Adlewyrchir hyn yn ymrwymiadau Llywodraeth Cymru a'r gwaith sy'n mynd rhagddo ar lawr gwlad yn ein cymunedau. Mae ein helusen leol ein hunain ym Mhen-y-bont ar Ogwr, cynllun mentora Bridge, a’u canolfan gymunedol, y Zone, yng nghanol y dref, yn achubiaeth fawr i gynifer o bobl a phobl ifanc sydd ar drothwy digartrefedd. Mae cael rhywle i droi a chael cynnig paned o de neu gyngor a chael eu cyfeirio yn hollbwysig i rai o’r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymuned. Heb gynllun Bridge, efallai na fyddai gan lawer o bobl unman arall i droi.
Serch hynny, os ydym am weld diwedd ar ddigartrefedd, mae'n rhaid inni ddechrau drwy fynd i’r afael ag argyfwng costau byw Llywodraeth Geidwadol y DU. Mae budd-daliadau wedi gostwng i'w lefel isaf ers 50 mlynedd; bydd tri chwarter yr aelwydydd yn waeth eu byd nag a oeddent flwyddyn yn ôl. Ar ôl blynyddoedd o doriadau, nid yw lwfans tai lleol Llywodraeth y DU yn adlewyrchu’r caledi ariannol a wynebir gan ein cymunedau. Gan mai tlodi yw prif achos digartrefedd ymhlith pobl ifanc, rwy’n ofni mai’r argyfwng hwn fydd y sbardun sy’n achosi i’n pobl ifanc a’n plant mwyaf agored i niwed ddod yn ddigartref. Mae'r rhwydweithiau cymorth yn gweithio hyd eithaf eu gallu. Mae ein cymunedau'n ymestyn eu breichiau mor llydan ag y gallant i amddiffyn ein pobl ifanc rhag digartrefedd, ond yn awr, mae angen i San Steffan hefyd ddarparu cymorth a rhyddhad teg a phriodol. Diolch.
Galwaf ar y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, Lee Waters.
I call on the Deputy Minister for Climate Change, Lee Waters.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Can I start by thanking Mabon ap Gwynfor for his comments about the Minister's family situation, which I'll pass on to her?
Ending homelessness remains a key priority in Wales and is reflected in our programme for government and in the co-operation agreement. The emergency homelessness response throughout the pandemic, and continuing today, has been phenomenal, as Sioned Williams rightly recognised. But we've been clear that we mustn't slip backwards, and there will be no going back, Dirprwy Lywydd. We are committed to ending all forms of homelessness, and this is reflected in our all-age ending homelessness action plan published last November. That sets out how we will achieve our long-term ambition and has at its core the radical shift needed to end homelessness in Wales. Underpinning this is our ambitious target to deliver 20,000 new low-carbon homes for rent in the social sector in this Senedd term.
Our commitment is demonstrated in the investment we're making: over £197 million in housing support and homelessness prevention services in the final budget this year and a record £310 million in social housing. But we don't underestimate the scale of this challenge, and that's why we're working cross-Government to use all the levers we have in Wales to deliver for those most in need. The Minister for Social Justice has already spoken about the range of measures that we've implemented as a Government to help tackle the cost-of-living crisis. The recently announced £380 million package includes a £150 cost-of-living payment for all households in properties in council tax bands A to D and to all households receiving support from the council tax reduction scheme in all council tax bands. The package also includes a winter fuel support scheme that provided a £200 payment for eligible households to help meet the cost of essential bills over the winter. This is tangible help, money in people's pockets that will help them with their day-to-day expenses.
But the powers and the fiscal resources needed to help people with the spiralling cost of energy bills and increasing housing costs lie mainly with the UK Government, and our calls on them to take the action they need to take are sadly falling on deaf ears. The Minister for Climate Change and the Minister for Social Justice have recently written to the UK Government calling on them once again to take urgent steps to relieve householders of the energy and broader cost-of-living crisis causing such distress and concern to Welsh citizens. The Office for National Statistics data indicate that rents increased, on average, by 1.6 per cent in past year. Rents for new lets and rents in particular areas of Wales are increasing at a much faster rate, and this is undoubtedly putting further pressure on people who are already struggling.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i Mabon ap Gwynfor am ei sylwadau ynglŷn â sefyllfa deuluol y Gweinidog, a byddaf yn eu trosglwyddo iddi?
Mae rhoi terfyn ar ddigartrefedd yn parhau i fod yn flaenoriaeth allweddol yng Nghymru, ac adlewyrchir hynny yn ein rhaglen lywodraethu ac yn y cytundeb cydweithio. Mae’r ymateb brys i ddigartrefedd drwy gydol y pandemig, ac sy’n parhau heddiw, wedi bod yn aruthrol, fel y cydnabu Sioned Williams yn gwbl briodol. Ond rydym wedi dweud yn glir fod yn rhaid inni beidio â llithro'n ôl, ac ni fyddwn yn mynd yn ôl, Ddirprwy Lywydd. Rydym wedi ymrwymo i roi diwedd ar bob math o ddigartrefedd, ac adlewyrchir hyn yn ein cynllun gweithredu ar roi diwedd ar ddigartrefedd ymhlith pobl o bob oed a gyhoeddwyd fis Tachwedd diwethaf. Mae hwnnw’n nodi sut y byddwn yn cyflawni ein huchelgais hirdymor, ac wrth ei wraidd, mae’r newid radical sydd ei angen i roi diwedd ar ddigartrefedd yng Nghymru. Yn sail i hyn, ceir ein targed uchelgeisiol i ddarparu 20,000 o gartrefi carbon isel newydd i’w rhentu yn y sector cymdeithasol yn ystod tymor y Senedd hon.
Mae ein hymrwymiad i'w weld yn y buddsoddiad a wnawn: dros £197 miliwn mewn gwasanaethau atal digartrefedd a chymorth tai yn y gyllideb derfynol eleni a £310 miliwn mewn tai cymdeithasol, sef y swm uchaf erioed. Ond nid ydym yn tanamcangyfrif maint yr her hon, a dyna pam ein bod yn gweithio ar draws y Llywodraeth i ddefnyddio'r holl ysgogiadau sydd gennym yng Nghymru i gyflawni ar gyfer y rheini sydd â'r angen mwyaf. Mae’r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol eisoes wedi sôn am yr ystod o fesurau a roddwyd ar waith gennym fel Llywodraeth i helpu i fynd i’r afael â’r argyfwng costau byw. Mae’r pecyn £380 miliwn a gyhoeddwyd yn ddiweddar yn cynnwys taliad costau byw o £150 i bob aelwyd mewn eiddo ym mandiau treth gyngor A i D ac i bob aelwyd sy’n cael cymorth drwy gynllun gostyngiadau’r dreth gyngor ym mhob un o fandiau'r dreth gyngor. Mae'r pecyn hefyd yn cynnwys cynllun cymorth tanwydd y gaeaf, a roddodd daliad o £200 i aelwydydd cymwys i'w helpu i dalu biliau hanfodol dros y gaeaf. Mae hwn yn gymorth diriaethol, arian ym mhocedi pobl a fydd yn eu helpu gyda'u costau dydd i ddydd.
Ond yn nwylo Llywodraeth y DU y mae'r pwerau a’r adnoddau cyllidol sydd eu hangen i helpu pobl gyda chostau cynyddol biliau ynni a chostau tai cynyddol, ac yn anffodus, mae ein galwadau arnynt i gymryd y camau y mae angen iddynt eu cymryd yn syrthio ar glustiau byddar. Yn ddiweddar, ysgrifennodd y Gweinidog Newid Hinsawdd a’r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol at Lywodraeth y DU i alw arnynt unwaith eto i roi camau brys ar waith i fynd i'r afael â'r argyfwng ynni a chostau byw ehangach sy’n achosi cymaint o ofid a phryder i ddinasyddion Cymru. Mae data’r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos bod rhenti wedi codi 1.6 y cant ar gyfartaledd yn y flwyddyn ddiwethaf. Mae rhenti eiddo sy'n cael ei osod o'r newydd a rhenti mewn ardaloedd penodol o Gymru yn codi’n gyflymach o lawer, ac mae hyn yn ddi-os yn rhoi pwysau pellach ar bobl sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd.
The discretionary housing payment budget can be used by local authorities to support those people most affected by the benefit cuts. But this year the Conservative Government saw fit to cut that budget by around £2.3 million, a 27 per cent cut, compared to last year, and this is on top of a previous cut of 18 per cent. Now, this is a huge reduction in funding, and it will exacerbate the plight of those already experiencing the cost-of-living crisis. Julie James has already called on the UK Government for the discretionary housing payment budget to be fully reinstated in her recent written statement, but there is no indication that the UK Government will heed those calls. The Minister has also emphasised that local housing allowance rates have not risen in three and a half years by March 2023 and therefore do not take account of some of the very significant increases in rent levels in some areas—another really clear example of how out of touch the UK Government is and how prepared they are to sit back and watch the crisis unfold.
Now, I was pretty staggered to hear Janet Finch-Saunders say she was shocked to hear of the gap between the housing allowance and the mean level of local rates. I mean, where has she been living? This has been consistently raised by non-governmental organisations and indeed by the Labour Party through the years of Tory Government-induced austerity. Jenny Rathbone catalogued what this means in practice in her constituency and the invidious choice it presents to people already on low incomes. But Janet Finch-Saunders makes it sound like a surprising phenomenon, something she's just happened to come across. It is deliberate. It has been a deliberate aim of UK Government policy, as Peredur Griffiths set out so carefully in his speech, and it is ideological. It is part of their agenda of demonising the poor and of scapegoating people who are in need of benefits. Now, I'm very pleased that Janet Finch-Saunders has finally clocked what's going on, and indeed is going to write to the UK Government, and I'm sure that the Rt Hon Michael Gove MP will read the letter with interest, but don't pretend, Janet, that the deepening housing crisis is an accidental phenomenon, it's a direct consequence of Tory housing policy.
In Wales we'll continue to do all we can, with the powers we have, to deliver for those most in need. In January we launched leasing scheme Wales, worth £30 million over five years, to improve access to longer term affordable housing in the private rental sector. It will deliver security for tenants and confidence for landlords. The scheme is designed to support the most disadvantaged individuals and households who are experiencing homelessness or are at risk of homelessness. Tenants of the scheme will benefit from longer term security of tenure of between five and 20 years, at rents restricted to local housing allowance rates, and there will be additional funding to ensure that they receive the level of support they will expect in social housing.
Turing briefly to the End Youth Homelessness campaign highlighted in the motion, this campaign and the Welsh Government share a common goal—to end youth homelessness. This goal is a central element of everything we do to end homelessness in all its forms. We need to have one strategy to end homelessness—the overarching framework required to achieve this aim will meet the diverse needs of all groups. Within our action plan and overall strategic approach, there needs to be youth-focused housing and supporting actions, as well as those focused on other groups to capture this intersectionality. For young people in particular we're taking forward a suite of Government measures that provide a holistic response to addressing youth homelessness. Indeed, we're already funding many of the projects that form part of that important road map, including Housing First for Youth, supported lodgings, family mediation, tenancy support, training flats, Tai Ffres and Tŷ Pride, and LGBTQ+ supportive housing projects. We'll of course consider the recommendations set out in the road map, and indeed we considered an earlier version of it in our action plan. But our continuing focus is to implement the homelessness action recommendation together with Plaid Cymru to fundamentally reform homelessness services to ensure that homelessness is rare, brief and unrepeated, as set out in the co-operation agreement and the programme for government.
So, to conclude, Dirprwy Lywydd, we acknowledge the huge cost-of-living crisis faced by households in Wales, and we are and we will continue to do everything in our power, with the levers we have, to support people through this challenging time.
Gall awdurdodau lleol ddefnyddio cyllideb y taliadau disgresiwn at gostau tai i gefnogi’r bobl yr effeithir arnynt fwyaf gan y toriadau i fudd-daliadau. Ond eleni, cyflwynodd y Llywodraeth Geidwadol doriad o oddeutu £2.3 miliwn yn y gyllideb honno, sef toriad o 27 y cant, o gymharu â’r llynedd, a hynny yn ychwanegol at doriad blaenorol o 18 y cant. Nawr, mae hwn yn ostyngiad enfawr mewn cyllid, a bydd yn gwaethygu sefyllfa'r rheini sydd eisoes yn ymdopi â'r argyfwng costau byw. Mae Julie James eisoes wedi galw ar Lywodraeth y DU i adfer cyllideb y taliadau disgresiwn at gostau tai yn llawn yn ei datganiad ysgrifenedig diweddar, ond nid oes unrhyw arwydd y bydd Llywodraeth y DU yn gwrando ar y galwadau hynny. Mae’r Gweinidog hefyd wedi pwysleisio nad yw cyfraddau'r lwfans tai lleol wedi codi mewn tair blynedd a hanner erbyn mis Mawrth 2023, ac felly nad ydynt yn ystyried rhai o’r codiadau sylweddol iawn yn lefelau rhenti mewn rhai ardaloedd—enghraifft glir iawn arall o ddiffyg cysylltiad Llywodraeth y DU a pha mor barod ydynt i eistedd yn ôl a gwylio’r argyfwng yn datblygu.
Nawr, roeddwn yn synnu wrth glywed Janet Finch-Saunders yn dweud iddi gael sioc wrth glywed am y bwlch rhwng y lwfans tai a lefel gymedrig y cyfraddau lleol. Ble mae hi wedi bod yn byw? Mae hyn wedi’i godi’n gyson gan sefydliadau anllywodraethol, ac yn wir, gan y Blaid Lafur drwy gydol y blynyddoedd o gyni a achoswyd gan y Llywodraeth Dorïaidd. Rhestrodd Jenny Rathbone yr hyn y bydd yn ei olygu’n ymarferol yn ei hetholaeth a’r dewis ffiaidd y mae’n ei gyflwyno i bobl sydd eisoes ar incwm isel. Ond mae Janet Finch-Saunders yn gwneud iddo swnio fel ffenomen annisgwyl, rhywbeth y mae hi newydd ddod ar ei draws. Mae'n fwriadol. Mae wedi bod yn un o nodau bwriadol polisi Llywodraeth y DU, fel y nododd Peredur Griffiths mor ofalus yn ei araith, ac mae’n ideolegol. Mae’n rhan o’u hagenda i bardduo’r tlawd a gwneud bwch dihangol o bobl sydd angen budd-daliadau. Nawr, rwy'n falch iawn fod Janet Finch-Saunders o'r diwedd wedi sylweddoli beth sy'n digwydd, ac yn wir, y bydd hi'n ysgrifennu at Lywodraeth y DU, ac rwy'n siŵr y bydd y Gwir Anrhydeddus Michael Gove AS yn darllen y llythyr â chryn ddiddordeb, ond peidiwch ag esgus, Janet, mai ffenomen ddamweiniol yw’r argyfwng tai sy'n gwaethygu, mae’n ganlyniad uniongyrchol i bolisi tai’r Torïaid.
Yng Nghymru, byddwn yn parhau i wneud popeth a allwn, gyda’r pwerau sydd gennym, i gyflawni ar ran y rheini sydd â’r angen mwyaf. Ym mis Ionawr, lansiwyd cynllun lesio Cymru, gwerth £30 miliwn dros bum mlynedd, i wella mynediad at dai fforddiadwy mwy hirdymor yn y sector rhentu preifat. Bydd yn rhoi sicrwydd i denantiaid a hyder i landlordiaid. Mae’r cynllun wedi’i gynllunio i gefnogi’r unigolion a’r aelwydydd mwyaf difreintiedig sy’n ddigartref neu sydd mewn perygl o fod yn ddigartref. Bydd tenantiaid y cynllun yn elwa ar ddiogelwch deiliadaeth mwy hirdymor o rhwng pump ac 20 mlynedd, ar renti wedi’u cyfyngu i gyfraddau'r lwfans tai lleol, a bydd cyllid ychwanegol i sicrhau eu bod yn cael y lefel o gymorth y byddent yn ei disgwyl gyda thai cymdeithasol.
Gan droi yn gryno at ymgyrch End Youth Homelessness a gafodd sylw yn y cynnig, mae’r ymgyrch hon a Llywodraeth Cymru yn rhannu nod cyffredin—rhoi diwedd ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc. Mae’r nod hwn yn elfen ganolog ym mhob dim a wnawn i roi diwedd ar bob math o ddigartrefedd. Mae angen inni gael un strategaeth i roi diwedd ar ddigartrefedd—bydd y fframwaith trosfwaol sydd ei angen i gyflawni’r nod hwn yn diwallu anghenion amrywiol pob grŵp. Yn ein cynllun gweithredu a’n dull strategol cyffredinol, mae angen tai sy’n canolbwyntio ar bobl ifanc a chamau gweithredu ategol, yn ogystal â’r rheini sy’n canolbwyntio ar grwpiau eraill er mwyn sicrhau'r croestoriadedd hwn. Ar gyfer pobl ifanc yn benodol, rydym yn bwrw ymlaen â chyfres o fesurau'r Llywodraeth sy'n darparu ymateb cyfannol i drechu digartrefedd ymhlith pobl ifanc. Yn wir, rydym eisoes yn ariannu llawer o’r prosiectau sy’n rhan o’r map ffordd pwysig hwnnw, gan gynnwys Tai yn Gyntaf i Ieuenctid, llety â chymorth, cyfryngu teuluol, cymorth tenantiaeth, fflatiau hyfforddi, Tai Ffres a Tŷ Pride, a phrosiectau cymorth tai LHDTC+. Wrth gwrs, byddwn yn ystyried yr argymhellion a nodir yn y map ffordd, ac yn wir, fe wnaethom ystyried fersiwn gynharach ohono yn ein cynllun gweithredu. Ond ein ffocws parhaus yw rhoi'r argymhelliad ar gamau gweithredu ar ddigartrefedd ar waith gyda Phlaid Cymru i ddiwygio gwasanaethau digartrefedd yn gyfan gwbl er mwyn sicrhau bod digartrefedd yn ddigwyddiad prin, nad yw'n para ac nad yw'n cael ei ailadrodd, fel y nodir yn y cytundeb cydweithio a’r rhaglen lywodraethu.
Felly, i gloi, Ddirprwy Lywydd, rydym yn cydnabod yr argyfwng costau byw enfawr y mae cartrefi yng Nghymru yn ei wynebu, ac rydym yn gwneud, a byddwn yn parhau i wneud popeth a allwn, gyda'r ysgogiadau sydd gennym, i gefnogi pobl drwy'r cyfnod heriol hwn.
Galwaf ar Mabon ap Gwynfor i ymateb i'r ddadl.
I call on Mabon ap Gwynfor to reply to the debate.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, and thank you all for the very thoughtful and very constructive contributions to this debate today. I agree with the Deputy Minister when he referenced Janet Finch-Saunders's contribution and her concern at the number of people not receiving enough money to cover rent, and I'm really glad that she's now realised that there is a crisis, and will contact the UK Government. It's a crisis that's been ongoing for many years, Janet, but welcome to the game at last.
Mike, thank you for being a champion for housing for the last number of years and making sure that you've been banging the drum, as you said, and thanks for pointing out that there's no link between rent inflation and the increasing housing allowances. Sioned made a point that the LGBTQ+ community is disproportionately represented in homelessness statistics, and that we need to specifically look at those communities. Jenny Rathbone made a point of the case study that you have in your constituency; I sincerely hope that that family you referenced will find housing soon, but it's an example of how this impacts on people right across Wales, from Caernarfon down to Cardiff.
Peredur, of course, made a point of concentrating on HMOs, and the fact that tenants are more likely to have negative rental experiences in HMOs. Thank you for that contribution. Sarah, you referenced the Wallich, and Aaron and Lacey, two young people who were looking for housing, but specifically you said that universal basic income would be a help. I too am looking forward to seeing the impact of UBI, and I think it will be a positive step forward.
Then, finally, the Deputy Minister—I thank him for his contribution. I'm looking forward to seeing the impact of the interventions that the Government will be making over the next few years in co-operation with Plaid Cymru, some of them very exciting, and making sure that we end homelessness. As the Deputy Minister said, the powers and the fiscal resources to help people lie with the UK Government—absolutely true. This is why we need to devolve welfare. In fact, I'd go further and say this is why we need independence, so that Wales decides our own fiscal and economic policies, and we direct our own future.
The Conservative amendment mentions right to buy. Once again, right to buy is not part of the solution, it's actually part of the problem. Many of the properties that we're now seeing as troublesome properties are former houses in public ownership, and now they have less quality control over them, and public money is now lining private pockets and not being ploughed back into public housing. So, no, reintroducing right to buy will push house prices up and further push rental prices up.
Our motion clearly calls on the UK Government to reform the local housing allowance to make it work for Wales and calls on the Welsh Government to consider the recommendations of the End Youth Homelessness Cymru road map. As it stands, local housing allowance rates are set at levels that are simply too low to cover the rents of low-income renters, as we've been told time and again. Reforming the local housing allowance is key if we're to find long-term solutions to the problems we've discussed here today.
The UK Government must uprate the local housing allowance annually so it keeps pace with rising rents. It must scrap the shared accommodation local housing allowance rate, with single tenants under 35 being entitled to the one-bedroom LHA rate. The UK Government must play its role, and the Welsh Government must also consider the recommendations made by the Bevan Foundation when it comes to improving data on rents, action on top-up rents, action on rent controls, as well as protecting tenants. Aside from following End Youth Homelessness Cymru's road map, the Government should also consider that, while the goal must be to end youth homelessness, there will probably always be a need for crisis, emergency and recovery accommodation and prevention. When young people do become homeless, local authorities need to have a different range of options to meet young people's needs.
So, there we have it. Those are the reasons why we need to support this motion. Please do so. Diolch.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd, a diolch i bob un ohonoch am y cyfraniadau ystyriol ac adeiladol iawn i'r ddadl hon heddiw. Rwy'n cytuno â’r Dirprwy Weinidog pan gyfeiriodd at gyfraniad Janet Finch-Saunders a’i phryder ynghylch nifer y bobl nad ydynt yn cael digon o arian i dalu eu rhent, ac rwy’n falch iawn ei bod bellach wedi sylweddoli bod yna argyfwng, ac y bydd yn cysylltu â Llywodraeth y DU. Mae’n argyfwng sydd wedi bod yn mynd rhagddo ers blynyddoedd lawer, Janet, ond croeso i’r gêm o’r diwedd.
Mike, diolch am fod yn hyrwyddwr tai dros y blynyddoedd diwethaf a sicrhau eich bod wedi bod yn codi llais, fel y dywedoch chi, a diolch am nodi nad oes cysylltiad rhwng chwyddiant rhent a'r lwfansau tai cynyddol. Gwnaeth Sioned bwynt fod y gymuned LHDTC+ yn cael ei chynrychioli’n anghymesur mewn ystadegau digartrefedd, a bod angen inni edrych yn benodol ar y cymunedau hynny. Gwnaeth Jenny Rathbone bwynt ynghylch yr astudiaeth achos sydd gennych yn eich etholaeth; rwy’n mawr obeithio y bydd y teulu hwnnw y cyfeirioch chi ato'n dod o hyd i dŷ cyn bo hir, ond mae’n enghraifft o'r modd y mae hyn yn effeithio ar bobl ledled Cymru, o Gaernarfon i lawr i Gaerdydd.
Gwnaeth Peredur bwynt, wrth gwrs, o ganolbwyntio ar dai amlfeddiannaeth, a’r ffaith bod tenantiaid yn fwy tebygol o gael profiadau rhentu negyddol mewn tai amlfeddiannaeth. Diolch am eich cyfraniad. Sarah, fe gyfeirioch chi at y Wallich, ac Aaron a Lacey, dau unigolyn ifanc a oedd yn chwilio am dai, ond yn benodol, fe ddywedoch chi y byddai incwm sylfaenol cyffredinol o gymorth. Rwyf innau hefyd yn edrych ymlaen at weld effaith incwm sylfaenol cyffredinol, a chredaf y bydd yn gam cadarnhaol ymlaen.
Yna, yn olaf, y Dirprwy Weinidog—diolch iddo ef am ei gyfraniad. Edrychaf ymlaen at weld effaith yr ymyriadau y bydd y Llywodraeth yn eu gwneud dros yr ychydig flynyddoedd nesaf ar y cyd â Phlaid Cymru, rai ohonynt yn gyffrous iawn, a sicrhau ein bod yn rhoi diwedd ar ddigartrefedd. Fel y dywedodd y Dirprwy Weinidog, Llywodraeth y DU sydd â’r pwerau a’r adnoddau cyllidol i helpu pobl—mae hynny'n gwbl wir. Dyma pam fod angen inni ddatganoli lles. A dweud y gwir, byddwn yn mynd ymhellach a dweud mai dyma pam fod angen annibyniaeth arnom, fel bod Cymru'n penderfynu ar ein polisïau cyllidol ac economaidd ein hunain, ac yn cyfarwyddo ein dyfodol ein hunain.
Mae gwelliant y Ceidwadwyr yn sôn am yr hawl i brynu. Unwaith eto, nid yw'r hawl i brynu yn rhan o'r ateb, mae'n rhan o'r broblem. Mae llawer o'r eiddo yr ydym yn eu hystyried yn drafferthus erbyn hyn yn dai a oedd yn arfer bod yn mewn dwylo cyhoeddus, a bellach mae llai o reolaeth ansawdd drostynt, ac mae arian cyhoeddus bellach yn llenwi pocedi preifat yn hytrach na chael ei ailfuddsoddi mewn tai cyhoeddus. Felly, na, bydd ailgyflwyno’r hawl i brynu yn gwthio prisiau tai i fyny ac yn gwthio prisiau rhent yn uwch eto.
Mae ein cynnig yn galw'n glir ar Lywodraeth y DU i ddiwygio’r lwfans tai lleol i wneud iddo weithio i Gymru ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i ystyried argymhellion map ffordd End Youth Homelessness Cymru. Fel y mae, mae cyfraddau'r lwfans tai lleol wedi'u gosod ar lefelau sy'n rhy isel i dalu rhenti rhentwyr incwm isel, fel y dywedwyd wrthym dro ar ôl tro. Mae diwygio’r lwfans tai lleol yn allweddol os ydym am ddod o hyd i atebion hirdymor i’r problemau a drafodwyd gennym yma heddiw.
Mae’n rhaid i Lywodraeth y DU godi'r lwfans tai lleol yn flynyddol fel ei fod yn codi gyfuwch â rhenti cynyddol. Mae'n rhaid iddi gael gwared ar y gyfradd lwfans tai lleol ar gyfer llety a rennir, gyda thenantiaid sengl o dan 35 oed â hawl i’r gyfradd lwfans tai lleol ar gyfer un ystafell wely. Mae'n rhaid i Lywodraeth y DU chwarae ei rhan, ac mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru hefyd ystyried yr argymhellion a wnaed gan Sefydliad Bevan ar gyfer gwella data ar renti, camau gweithredu ar renti atodol, camau gweithredu ar reolaethau rhent, yn ogystal ag amddiffyn tenantiaid. Ar wahân i ddilyn map ffordd End Youth Homelessness Cymru, dylai’r Llywodraeth hefyd ystyried, er bod yn rhaid i roi diwedd ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc fod yn nod, mae’n debyg y bydd bob amser angen am lety mewn argyfwng, llety brys a llety adfer, ynghyd â mesurau atal. Pan fydd pobl ifanc yn dod yn ddigartref, mae angen i awdurdodau lleol gael ystod wahanol o opsiynau i ateb anghenion pobl ifanc.
Felly, dyna ni. Dyna’r rhesymau pam fod angen inni gefnogi’r cynnig hwn. Gwnewch hynny os gwelwch yn dda. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Clywais wrthwynebiad. Felly, gohiriaf y bleidlais ar y cynnig tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] Yes. I did hear an objection. Therefore, I will defer voting on the motion until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Ac rydym nawr wedi cyrraedd yr amser hwnnw. Byddwn yn cymryd egwyl fer i baratoi ar gyfer y bleidlais.
And we have now reached voting time. We will take a short break to prepare for the vote.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 17:00.
Ailymgynullodd y Senedd am 17:04, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.
Plenary was suspended at 17:00.
The Senedd reconvened at 17:04, with the Deputy Presiding Officer in the Chair.
We now move on to the voting on today's debates, and the first vote will be on the Welsh Conservatives debate on tourism. I call for a vote on the motion tabled in the name of Darren Millar. If the proposal is not agreed, we will vote on the amendment tabled to the motion. Open the vote. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 34 against, therefore the motion is not agreed.
Symudwn ymlaen yn awr i bleidleisio ar y dadleuon heddiw, a bydd y bleidlais gyntaf ar ddadl y Ceidwadwyr Cymreig ar dwristiaeth. Galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Os gwrthodir y cynnig, byddwn yn pleidleisio ar y gwelliant a gyflwynwyd i'r cynnig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 34 yn erbyn, felly gwrthodir y cynnig.
Eitem 5. Dadl y Ceidwadwyr Cymreig - Twristiaeth. Cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 15, Yn erbyn: 34, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y cynnig
Item 5. Welsh Conservatives debate - Tourism. Motion without amendment: For: 15, Against: 34, Abstain: 0
Motion has been rejected
And we now move on to a vote on the amendment. I therefore call for a vote on the amendment tabled in the name of Lesley Griffiths. Open the vote. Close the vote. In favour 34, no abstentions, 15 against, therefore the amendment is agreed.
A symudwn ymlaen yn awr at bleidlais ar y gwelliant. Galwaf felly am bleidlais ar y gwelliant a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 34, neb yn ymatal, 15 yn erbyn, felly derbynnir y gwelliant.
Eitem 5. Dadl y Ceidwadwyr Cymreig. Gwelliant 1, cyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths: O blaid: 34, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Item 5. Welsh Conservatives debate. Amendment 1, tabled in the name of Lesley Griffiths: For: 34, Against: 15, Abstain: 0
Amendment has been agreed
We will now move to a vote on the motion as amended.
Symudwn ymlaen yn awr at bleidlais ar y cynnig fel y'i diwygiwyd.
Cynnig NDM7990 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod y Senedd:
1. Yn cydnabod cryfder twristiaeth Cymru, sydd o’r radd flaenaf, ac yn croesawu’r cymorth sylweddol a roddwyd i’r diwydiant twristiaeth a gweithredwyr gan Lywodraeth Cymru drwy gydol pandemig COVID.
2. Yn cydnabod diffiniad Sefydliad Twristiaeth y Byd y Cenhedloedd Unedig o dwristiaeth gynaliadwy: 'Twristiaeth sy’n ystyried yn llawn ei heffeithiau economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol yn awr ac yn y dyfodol, gan ddiwallu anghenion ymwelwyr, y diwydiant, yr amgylchedd a’r cymunedau sy’n croesawu ymwelwyr'.
3. Yn cydnabod bod ardollau twristiaeth yn gyffredin ar draws y byd, a bod yr incwm ohonynt yn cael ei ddefnyddio er lles cymunedau lleol, twristiaid a busnesau, sydd wedyn yn helpu i wneud twristiaeth yn gynaliadwy ac yn llwyddiannus.
4. Yn croesawu’r ymrwymiad i gyflwyno ardollau twristiaeth lleol a fydd yn galluogi awdurdodau lleol i godi ardoll dwristiaeth os byddant yn dewis gwneud hynny.
5. Yn nodi’r bwriad i gynnal ymgynghoriad sylweddol yn yr hydref yn 2022 fel rhan o broses ofalus o ddatblygu cynigion ar gyfer ardoll, a fydd yn cynnwys cymunedau, busnesau a gweithredwyr, ac yn nodi ymhellach y bydd y broses o drosi’r cynigion hynny yn ddeddfwriaeth yn destun craffu manwl a chymeradwyaeth gan y Senedd.
6. Yn croesawu penderfyniad y Senedd ar 22 Mawrth i gymeradwyo Rheoliadau’r Dreth Gyngor (Anheddau Gwag Hirdymor ac Anheddau a Feddiennir yn Gyfnodol) (Cymru) 2022, a gyflwynwyd fel rhan o ymrwymiad ehangach i fynd i’r afael â phroblemau ail gartrefi a thai anfforddiadwy sy’n wynebu llawer o gymunedau yng Nghymru ac i fynd i’r afael â’r argyfwng tai.
7. Yn croesawu’r ymrwymiad i weithredu ar yr ymgyngoriadau eang sydd wedi’u cynnal hyd yma i sicrhau bod trethi lleol yn gwahaniaethu rhwng llety hunanarlwyo go iawn ac eiddo domestig ac yn nodi bod ymgynghoriad technegol ar reoliadau drafft i ddiwygio’r meini prawf gosod eiddo ar gyfer llety hunanarlwyo, a gynhaliwyd fel rhan o’r gwaith tuag at gyflawni’r ymrwymiad hwn, wedi dod i ben ar 12 Ebrill; y mae’r ymatebion iddo wrthi’n cael eu dadansoddi.
Motion NDM7990 as amended:
To propose that the Senedd:
1. Recognises the world class strength of Welsh tourism and welcomes the significant support provided to the tourism industry and operators by the Welsh Government through the COVID pandemic.
2. Recognises the United Nations World Tourism Organization’s definition of sustainable tourism development: 'Tourism that takes full account of its current and future economic, social and environmental impacts, addressing the needs of visitors, the industry, the environment and host communities'.
3. Recognises that tourism levies are common place across the world, with revenues used to the benefit of local communities, tourists and businesses, which in turn help make tourism sustainable and successful.
4. Welcomes the commitment to introduce local tourism levies which will allow local authorities to raise a tourism levy if they choose to do so.
5. Notes the intention to undertake a major consultation during autumn 2022 as part of a careful process of developing proposals for a levy, which will involve communities, businesses and operators and further notes that the process of translating those proposals into legislation will be subject to detailed scrutiny and approval by the Senedd.
6. Welcomes the Senedd’s decision on 22 March to approve the Council Tax (Long-term Empty Dwellings and Dwellings Occupied Periodically) (Wales) Regulations 2022, introduced as part of the wider commitment to address the issue of second homes and unaffordable housing facing many communities in Wales and to tackle the housing crisis
7. Welcomes the commitment to act on the wide-ranging consultations undertaken to date to ensure genuine self-catered accommodation is distinguished from domestic properties with regard to local taxes and notes that a technical consultation on draft regulations to amend the lettings criteria for self-catering accommodations undertaken as part of taking forward this commitment closed on 12 April; the responses to which are currently being analysed.
Open the vote. In favour 34, no abstentions, 15 against, therefore the motion as amended is agreed.
Agor y bleidlais. O blaid 34, neb yn ymatal, 15 yn erbyn, felly derbynnir y cynnig fel y'i diwygiwyd.
Eitem 5. Dadl Y Ceidwadwyr Cymraeg - Twristiaeth. Cynnig wedi'i ddiwygio: O blaid: 34, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 5. Welsh Conservatives debate - Tourism. Motion as amended.: For: 34, Against: 15, Abstain: 0
Motion has been agreed
We now move on to a vote on the Plaid Cymru debate on the cost-of-living crisis and housing. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Siân Gwenllian, and, if the proposal is not agreed, we will vote on the amendments tabled to the motion. Open the vote. In favour 34, no abstentions, 15 against, therefore the motion is agreed.
Symudwn ymlaen yn awr at bleidlais ar ddadl Plaid Cymru ar yr argyfwng costau byw a thai. Galwaf am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian, ac os gwrthodir y cynnig, byddwn yn pleidleisio ar y gwelliannau a gyflwynwyd i'r cynnig. Agor y bleidlais. O blaid 34, neb yn ymatal, 15 yn erbyn, felly derbynnir y cynnig.
Eitem 6. Dadl Plaid Cymru - Yr argyfwng costau byw a thai. Cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 34, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 6. Plaid Cymru debate - The cost of living crisis and housing. Motion without amendment.: For: 34, Against: 15, Abstain: 0
Motion has been agreed
And that brings us to the end of voting for today.
A dyna orffen y pleidleisio am heddiw.
Symudwn yn awr i ddadl fer heddiw, a galwaf ar Peredur Owen Griffiths i siarad am y pwnc a ddewisiwyd ganddo.
We move now to today's short debate, and I call on Peredur Owen Griffiths to speak to the topic that he has chosen.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd, a dwi wedi wedi cael cais gan Mabon i siarad yn ystod y ddadl hefyd, a dwi'n hapus i wneud hynny.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer, and Mabon has asked to contribute to the debate, and I'm happy to allow that.
Dim ond Mabon?
Only Mabon?
Dim ond Mabon.
Yes, just Mabon.
A key feature of the Welsh housing market over the past two decades has been a gradual ballooning of the private rented sector. The alterations in the profile of the Welsh housing stock and its consequences are well known, and have been debated many times in this Chamber. However, a not insignificant subsector within both the private and social rented sectors in Wales is houses in multiple occupation, or HMOs as they are commonly known. There seems to have been very little understanding of the lived experience of both residents living in and communities impacted by HMOs. The Government's focus has been on professionalising the sector, and, whilst this has brought welcome legislative developments surrounding minimum quality standards, any substantive action around community impact has yet to be taken seriously.
With shared living on the rise, housing policy in relation to HMOs needs urgently to be reviewed for the sake of communities and tenants. HMOs in south Wales are often placed in already established communities, with very little consideration allocated to the needs of the community and the people occupying the HMO.
Un o nodweddion allweddol marchnad dai Cymru dros y ddau ddegawd diwethaf yw chwyddo graddol y sector rhentu preifat. Mae'r newidiadau ym mhroffil stoc dai Cymru a'i ganlyniadau yn hysbys iawn, ac maent wedi cael eu trafod droeon yn y Siambr hon. Fodd bynnag, is-sector nad yw'n ansylweddol yn y sector rhentu preifat a'r sector rhent cymdeithasol yng Nghymru yw tai amlfeddiannaeth. Ymddengys mai ychydig iawn o ddealltwriaeth a gafwyd o brofiad byw'r trigolion sy'n byw mewn tai amlfeddiannaeth a'r cymunedau y mae tai amlfeddiannaeth yn effeithio arnynt. Mae'r Llywodraeth wedi canolbwyntio ar broffesiynoli'r sector, ac er bod hyn wedi dod â datblygiadau deddfwriaethol sydd i'w croesawu yn ei sgil yn ymwneud â safonau ansawdd gofynnol, nid oes unrhyw gamau sylweddol yn ymwneud ag effaith ar y gymuned wedi'u rhoi ar waith o ddifrif eto.
Gyda byw ar y cyd ar gynnydd, mae angen mynd ati ar frys i adolygu polisi tai mewn perthynas â thai amlfeddiannaeth er lles cymunedau a thenantiaid. Mae tai amlfeddiannaeth yn ne Cymru yn aml wedi'u lleoli mewn cymunedau sydd eisoes wedi'u sefydlu, gyda fawr iawn o ystyriaeth i anghenion y gymuned a'r bobl sy'n byw yn y tai amlfeddiannaeth.
People within my region frequently express feelings of living in a divided community, of not being listened to, and of receiving no consultation, other than a letter through the door, before a HMO is unthinkingly permitted on their street. There are serious concerns around strains on infrastructure, the erosion of community cohesion and the opportunistic rogue landlords who feel that the business risks for poorly managing their accommodation are outweighed by the financial returns.
The increasing concentrations of HMOs in south Wales are also in ageing communities, where feelings of disenfranchisement are particularly acute. Older people should feel that their community is a safe place where they can exercise their freedom, not somewhere riven by anti-social behaviour and the sense of trepidation that can stem from HMOs. Objections from residents and councillors are frequently met with the usual response of, 'These aren't material planning concerns.' Our communities need a sufficient mechanism for making sure that they can determine, together, how their community grows and develops.
It also needs to be recognised that the continually growing body of research indicates that HMOs house some of the most vulnerable tenants in our country. In 2020, studies conducted by Professor Steve Iafrati showed that these individuals often have multiple and complex needs, as they have experience of institutional care, the criminal justice system, mental and physical health concerns and homelessness. They typically have limited recourse to other housing options and are constrained to HMOs as housing of last resort.
Those who fall between the gaps in welfare provision can be openly targeted by unscrupulous landlords, whilst local authorities have limited options to house them elsewhere. Because of this, local authorities are becoming increasingly reliant upon HMOs as a quick fix for housing need. Ultimately, this doesn't address root causes so much as it attempts to treat the symptoms.
There are significant accountability deficits and risk gaps blighting the current system. There is a lack of robust oversight and monitoring beyond minimal housing regulation, very little regulation of care, support or supervision for people with complex needs, and no meaningful community voice. It simply won't do to pit community against tenant. Both suffer under the current arrangements, while landlords and local authorities stand to gain.
On this matter, concerns have been raised by a Plaid Cymru colleague following an incident over a HMO in my region. Issues around support to vulnerable people, lengths of stays in what is supposed to be temporary accommodation, planning applications and the concerns of the community have all been reported to him. Unfortunately, there has been a death of a young vulnerable man in a HMO in my region. This matter is still under investigation, but the case has raised a number of questions.
We have to find a balance in supporting communities and homelessness and vulnerable people. HMOs are only a part of the way forward. Much more needs to be done. Just before the Easter recess, my colleague Mabon ap Gwynfor spoke passionately about the need not only to build more homes, but also the need to identify people's needs. I completely agree, and would add that part of the challenge is to ensure that the right homes are built in the right places.
The same logic must be applied to HMOs. There is a vital need to introduce policies that extend to increased democratic community input, against which planning applications can be assessed. A bottom-up, community-led approach to a system of planning would take into account how HMOs can deliver social value, not merely financial value, to their owners.
A framework for taking into account social cohesion would involve communities from the point of pre-application, ensuring that developments respond to local needs and well-being, with community groups and individuals involved at all stages. It would also ensure the creation of more supported HMOs, and private HMOs adopting models of working closely with organisations, local authorities and communities. HMOs in suitable locations, with specific support remits, would improve community-HMO relations drastically.
Alongside community input, policy interventions must consider the internal conditions of HMOs. HMOs tend to be run by individual landlords and small businesses who house people with multiple and complex needs with little to no support. The essential non-profitable nature of care giving and support should not be left to private landlords and businesses. There is an opportunity in Wales to pilot sharing schemes for vulnerable people in housing need. The Sharing Solutions programme, piloted in England by Crisis in 2015, tested several new models for establishing successful and sustainable sharing arrangements. These schemes identified that mitigating risky tenant mixes by finding appropriate matches were a critical component to ensuring that tenants' experiences were positive. The schemes offered tenancy support with pre-tenancy training, peer mentoring and regular visits from allocated support workers. This has implications for replicating such schemes in Wales.
Combining support for tenants and communities in an approach to HMOs outside of existing licensing schemes would be a step towards organising our communities around values of co-operation, membership, care and support. It would facilitate individuals' capacities to create, to direct their own lives within their communities, building democratic ownership over not just where we live, but how we live. Diolch yn fawr.
Mae pobl yn fy rhanbarth yn aml yn dweud eu bod yn teimlo eu bod yn byw mewn cymuned ranedig, nad oes neb yn gwrando arnynt, ac nad oes neb yn ymgynghori â hwy, ac eithrio llythyr drwy'r drws, cyn y caiff tŷ amlfeddiannaeth ei ganiatáu'n ddifeddwl ar eu stryd. Ceir pryderon difrifol ynghylch straen ar seilwaith, erydu cydlyniant cymunedol a'r landlordiaid diegwyddor manteisgar sy'n teimlo bod yr enillion ariannol yn gorbwyso'r risg i'w busnes o reoli eu llety'n wael.
Hefyd, mae'r crynodiadau cynyddol o dai amlfeddiannaeth yn ne Cymru mewn cymunedau sy'n heneiddio, lle mae pobl yn teimlo'n gryf eu bod wedi'u difreinio. Dylai pobl hŷn deimlo bod eu cymuned yn fan diogel lle y gallant arfer eu rhyddid, nid lle sydd wedi'i lethu gan ymddygiad gwrthgymdeithasol a'r ymdeimlad o ofn a all ddeillio o dai amlfeddiannaeth. Yr ymateb i wrthwynebiad gan drigolion a chynghorwyr yn aml yw, 'Nid yw'r rhain yn bryderon cynllunio perthnasol.' Mae angen mecanwaith digonol ar ein cymunedau i sicrhau y gallant benderfynu, gyda'i gilydd, sut y mae eu cymuned yn tyfu ac yn datblygu.
Mae angen cydnabod hefyd fod y corff ymchwil sy'n tyfu'n barhaus yn dangos bod tai amlfeddiannaeth yn gartref i rai o'r tenantiaid mwyaf agored i niwed yn ein gwlad. Yn 2020, dangosodd astudiaethau a gyflawnwyd gan yr Athro Steve Iafrati fod gan yr unigolion hyn anghenion lluosog a chymhleth yn aml, gan fod ganddynt brofiad o ofal sefydliadol, y system cyfiawnder troseddol, pryderon iechyd meddwl a chorfforol a digartrefedd. Fel arfer, prin yw'r opsiynau tai eraill sy'n agored iddynt ac maent wedi'u cyfyngu i dai amlfeddiannaeth fel ateb tai olaf un.
Gall y rhai sy'n syrthio i'r bylchau yn y ddarpariaeth les gael eu targedu'n agored gan landlordiaid diegwyddor, a chyfyngedig yw opsiynau awdurdodau lleol ar gyfer rhoi cartref iddynt mewn mannau eraill. Oherwydd hyn, mae awdurdodau lleol yn dod yn fwyfwy dibynnol ar dai amlfeddiannaeth fel ateb cyflym i'r angen am dai. Yn y pen draw, ymgais i drin y symptomau yw hyn yn hytrach na mynd i'r afael ag achosion sylfaenol.
Mae diffyg atebolrwydd sylweddol a bylchau risg yn draul ar y system bresennol. Ceir diffyg goruchwyliaeth gadarn a monitro y tu hwnt i'r ychydig iawn o reoleiddio tai, ychydig iawn o reoleiddio gofal, cymorth neu oruchwyliaeth i bobl ag anghenion cymhleth, ac ni cheir unrhyw lais cymunedol ystyrlon. Nid yw'n iawn gosod cymuned yn erbyn y tenant. Mae'r ddau fel ei gilydd yn dioddef o dan y trefniadau presennol, tra bod landlordiaid ac awdurdodau lleol ar eu hennill.
Ar y mater hwn, codwyd pryderon gan gyd-Aelod o Blaid Cymru yn dilyn digwyddiad yn ymwneud â thŷ amlfeddiannaeth yn fy rhanbarth. Mae wedi cael clywed am broblemau'n ymwneud â chymorth i bobl sy'n agored i niwed, hyd arhosiadau yn yr hyn sydd i fod yn llety dros dro, ceisiadau cynllunio a phryderon y gymuned. Yn anffodus, bu farw dyn ifanc agored i niwed mewn tŷ amlfeddiannaeth yn fy rhanbarth. Mae'r mater yn dal i fod yn destun ymchwiliad, ond mae'r achos wedi codi nifer o gwestiynau.
Rhaid inni ddod o hyd i gydbwysedd wrth gefnogi cymunedau a digartrefedd a phobl sy'n agored i niwed. Dim ond rhan o'r ffordd ymlaen yw tai amlfeddiannaeth. Mae angen gwneud llawer mwy. Ychydig cyn toriad y Pasg, siaradodd fy nghyd-Aelod, Mabon ap Gwynfor, yn angerddol am yr angen nid yn unig i adeiladu mwy o gartrefi, ond hefyd am yr angen i nodi anghenion pobl. Rwy'n cytuno'n llwyr, a hoffwn ychwanegu mai rhan o'r her yw sicrhau bod y cartrefi iawn yn cael eu hadeiladu yn y mannau iawn.
Rhaid cymhwyso'r un rhesymeg i dai amlfeddiannaeth. Mae gwir angen cyflwyno polisïau sy'n cynnwys mwy o fewnbwn cymunedol democrataidd, er mwyn gallu asesu ceisiadau cynllunio yn ei erbyn. Byddai dull o'r gwaelod i fyny a arweinir gan y gymuned o weithredu system gynllunio yn ystyried sut y gall tai amlfeddiannaeth ddarparu gwerth cymdeithasol, nid gwerth ariannol yn unig, i'w perchnogion.
Byddai fframwaith ar gyfer ystyried cydlyniant cymdeithasol yn cynnwys cymunedau o'r pwynt cyn ymgeisio, gan sicrhau bod datblygiadau'n ymateb i anghenion a llesiant lleol, gyda grwpiau cymunedol ac unigolion yn rhan o'r broses ar bob cam. Byddai hefyd yn sicrhau bod mwy o dai amlfeddiannaeth â chymorth yn cael eu creu, a bod tai amlfeddiannaeth preifat yn mabwysiadu modelau o weithio'n agos gyda sefydliadau, awdurdodau lleol a chymunedau. Byddai tai amlfeddiannaeth mewn lleoliadau addas, gyda chylchoedd gwaith cymorth penodol, yn gwella cysylltiadau rhwng y gymuned a thai amlfeddiannaeth yn sylweddol.
Ochr yn ochr â mewnbwn cymunedol, rhaid i ymyriadau polisi ystyried cyflwr tai amlfeddiannaeth yn fewnol. Mae tai amlfeddiannaeth yn tueddu i gael eu rheoli gan landlordiaid unigol a busnesau bach sy'n darparu cartref i bobl ag anghenion lluosog a chymhleth heb fawr ddim cymorth. Ni ddylid gadael natur ddi-elw allweddol y gwaith o ddarparu gofal a chymorth i landlordiaid a busnesau preifat. Mae cyfle yng Nghymru i dreialu cynlluniau rhannu ar gyfer pobl sy'n agored i niwed gydag anghenion tai. Profodd y rhaglen Sharing Solutions, a dreialwyd yn Lloegr gan Crisis yn 2015, sawl model newydd ar gyfer sefydlu trefniadau rhannu llwyddiannus a chynaliadwy. Nododd y cynlluniau hyn fod lliniaru cymysgedd peryglus o denantiaid drwy baru'n briodol yn elfen hanfodol o sicrhau bod profiadau tenantiaid yn gadarnhaol. Roedd y cynlluniau'n cynnig cymorth tenantiaeth gyda hyfforddiant cyn iddynt ddod yn denantiaid, mentora cyfoedion ac ymweliadau rheolaidd gan weithwyr cymorth dynodedig. Mae i hyn oblygiadau ar gyfer efelychu cynlluniau o'r fath yng Nghymru.
Byddai cyfuno cymorth i denantiaid a chymunedau mewn dull o ymdrin â thai amlfeddiannaeth y tu allan i gynlluniau trwyddedu presennol yn gam tuag at drefnu ein cymunedau o amgylch gwerthoedd cydweithredu, cynhwysiant, gofal a chymorth. Byddai'n hwyluso gallu unigolion i greu, i gyfeirio eu bywydau eu hunain o fewn eu cymunedau, gan adeiladu perchnogaeth ddemocrataidd nid yn unig ar ble'r ydym yn byw, ond hefyd, ar sut yr ydym yn byw. Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr iawn i Peredur am ddod â'r ddadl yma ger ein bron, achos mae e'n un hynod o bwysig, yn enwedig o ystyried yn nifer o'r HMOs sydd gennym ni, os ydych chi'n meddwl am lefydd fath â Bangor, Aberystwyth, Abertawe, Wrecsam, Caerdydd—yr ardaloedd yna lle mae yna brifysgolion—myfyrwyr ydy nifer o'r bobl yma sydd yn byw mewn rhai o'r HMOs yma yn enwedig. Dwi eisiau eich cyfeirio chi at adroddiad gwych ddaru Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr Cymru a Shelter ei ryddhau tua adeg y Nadolig a oedd yn edrych ar safon tai myfyrwyr ac a oedd yn dweud bod dros hanner myfyrwyr Cymru yn byw mewn eiddo a oedd yn damp neu efo tyfiant mould ynddo fo; bod 65 y cant o fyfyrwyr yn adrodd eu bod nhw'n byw mewn tai a oedd yn effeithio ar eu hiechyd meddwl nhw; a bod treian o fyfyrwyr yn ei chael hi'n anodd talu'r rhent, gyda 60 y cant ohonyn nhw yn meddwl nad oedd yr eiddo roedden nhw'n byw ynddo yn safonol ac yn haeddu cael y math yna o lefel o rent. Felly, mae hyn yn tynnu sylw at hynny'n benodol, a buaswn i wrth fy mod yn clywed beth sydd gan y Dirprwy Weinidog i ddweud pan fo'n dod i eiddo myfyrwyr.
Hefyd, dwi'n meddwl ei fod o'n bwysig—yr hyn a oedd Peredur wedi'i ddweud yn y cyfraniad yna—sôn am yr angen i adeiladu tai i ateb y galw ac anghenion lleol, er mwyn sicrhau bod tai sydd yn addas i bwrpas, yn hytrach na'r hyn rydyn ni'n ei weld ar hyn o bryd, efo nifer o landlordiaid yn trio hwffio gymaint o bobl â phosib i mewn i dai er mwyn cyfoethogi eu hunain heb feddwl am anghenion yr unigolion yna sydd wedyn yn mynd ymlaen i ddioddef o bethau fath ag afiechydon meddwl. Felly, dwi'n edrych ymlaen at glywed beth sydd gan y Gweinidog i'w ddweud am ba gynlluniau sydd gan y Llywodraeth i sicrhau bod tai yn cael eu hadeiladu i ateb galw ac anghenion cymunedol. Diolch yn fawr iawn.
Thank you to Peredur for bringing forward this debate, because it is an exceptionally important one, particularly bearing in mind that in a number of the HMOs that we have, if you think about places such as Bangor, Aberystwyth, Swansea, Wrexham and Cardiff—those areas where there are universities—it's students who make up many of the residents of these HMOs. I want to refer you to an excellent report that the National Union of Students Wales and Shelter released around Christmas that looked at the standard of housing for students and which said that over half the students of Wales live in properties that are damp, that have mould growing in them, and so on; 65 per cent of students reported that they live in homes that had an impact on their mental health; and that a third of students had difficulties paying rent, with 60 per cent of them stating that the property that they lived in didn't meet standards and should not have attracted that level of rent. So, this draws attention to that specifically, and I would like to hear what the Deputy Minister has to say when it comes to student properties in particular.
Also, I think it's important—what Peredur said in his contribution—to mention the need to build homes to meet local demand and needs, to ensure that homes are fit for purpose, rather than what we see at the moment, which is a number of landlords trying to squeeze as many people as possible into homes for their own profit, without thinking about the needs of those individuals who then go on to suffer from things like mental ill health. So, I look forward to hearing what the Deputy Minister has to say about Government plans to ensure that homes are built to meet the community demands and needs. Thank you very much.
Galwaf ar y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd i ymateb i'r ddadl.
I call on the Deputy Minister for Climate Change to reply to the debate.
Well, thank you very much to Peredur Griffiths for his contribution, which I thought was very thoughtful and raised a number of important issues that need reflecting upon, and I'm very pleased that Plaid Cymru and the Welsh Government have a radical joint approach to a number of areas of housing and, indeed, a mechanism by which we can discuss this and find shared solutions to complex and challenging problems.
Now, of course, our ambition for Wales is to value the rented sector, and also to value communities where there are mixed housing and tenures that meet the needs of all those people living within their communities. There are a number of points raised in the contribution and I'll try and address as many of them as I'm able to.
On the point of the rights and roles of tenants, I fully appreciate the points that have been made, and indeed it is why we continue to fund the Tenant Participation Advisory Service, TPAS Cymru, to encourage participation and represent the voice of tenants in Wales. It is vital that tenants are protected, especially those who can be considered vulnerable, and I think the points that both Mabon ap Gwynfor and Peredur Griffiths made are sound ones.
Wel, diolch yn fawr iawn i Peredur Griffiths am ei gyfraniad, a oedd, yn fy marn i, yn feddylgar iawn ac yn codi nifer o faterion pwysig y mae angen eu hystyried, ac rwy'n falch iawn fod gan Blaid Cymru a Llywodraeth Cymru ddull radical ar y cyd o ymdrin â nifer o feysydd tai, a mecanwaith inni allu trafod hyn a dod o hyd i atebion a rennir i broblemau cymhleth a heriol.
Nawr, wrth gwrs, ein huchelgais i Gymru yw gwerthfawrogi'r sector rhentu, a hefyd i werthfawrogi cymunedau lle mae tai a deiliadaethau cymysg yn diwallu anghenion yr holl bobl sy'n byw o fewn y cymunedau hynny. Codwyd nifer o bwyntiau yn y cyfraniad ac fe geisiaf fynd i'r afael â chymaint ohonynt ag y gallaf.
Ar y pwynt am hawliau a rolau tenantiaid, rwy'n llwyr ddeall y pwyntiau a wnaed, ac yn wir dyna pam ein bod yn parhau i ariannu'r Gwasanaeth Ymgynghorol Cyfranogiad Tenantiaid, TPAS Cymru, i annog cyfranogiad a chynrychioli llais tenantiaid yng Nghymru. Mae'n hanfodol fod tenantiaid yn cael eu diogelu, yn enwedig y rheini y gellir eu hystyried yn agored i niwed, a chredaf fod y pwyntiau a wnaeth Mabon ap Gwynfor a Peredur Griffiths yn rhai cadarn.
Of course, we do also have Rent Smart Wales. I noticed Peredur Griffiths used a phrase about our sort of statutory framework, and I don't think we should dismiss that or underestimate that; I think that is an important and hard-fought gain that does give us an advantage. Any landlord of a privately rented property must register themselves and their properties, and Rent Smart Wales make sure that landlords are aware of their responsibilities, and tenants benefit from having a landlord or an agent who is aware of their legal responsibilities and act in accordance with them. That's not something that happens in England and it's something that happens in Wales because of the action the Senedd has taken on it. I don't think we should set that aside too lightly.
We are working with people who have experienced discrimination to develop proposals to address the inequalities that exist in the private rented sector, and tackling racism and promoting race equality have always been important priorities for this Government, and our programme for government commitment recognises the need for sustained action to eradicate racial discrimination and hate crime by ensuring that landlords respond quickly to complaints of racism and hate crime, and offer appropriate support. We're working with Rent Smart Wales, Tai Pawb and Victim Support Cymru to develop training for all landlords and managing agents to raise awareness of racism and hate crime, and there is a need for everyone to stand together to support victims and to ensure that instances are reported to the police or to Victim Support Cymru.
Poverty, of course, disproportionately impacts particular people and particular communities, and so we have provided extra funding to Citizens Advice Cymru to establish the private rented sector debt helpline, so that tenants can speak to independent trained advisers who can help them to maximise their income, support them to claim the benefits that they're entitled to and undertake an assessment of affordability to help with rent arrears or other household debt.
The implementation of the Renting Homes (Wales) Act 2016 will transform the landscape for tenants and considerably strengthen their rights. It will improve the quality of rented homes, crucially—that's what it is for—and providing tenants do not breach their contract, they will have a right to six months' notice if their landlord seeks to end the contract. And further, as that notice cannot be served in the first six months, they will have security of at least a year after moving into their home.
And finally, we have a commitment to publish a White Paper on fair rents, and new approaches to making homes affordable for those on local incomes in line with the co-operation agreement, and that will include proposals on rent control. So, to ensure everyone in Wales has access to a decent, affordable and safe home and help combat the cost-of-living crisis facing so many people in Wales, we've already put in place a raft of measures, as we discussed in the previous debate, including the commitment to 20,000 low-carbon homes for rent.
The contribution that houses in multiple occupation make is complex. The points that Peredur Griffiths makes are fair and valid ones, and this is a sector not without its challenges, for sure, but also they do provide a value, which I don't think we should look past, particularly for providing homes for many vulnerable people, including young people, and for those in receipt of housing-related benefits, they are only entitled to receive benefits for living in shared accommodation if under 35 and in the rented private sector. Also, HMOs do provide essential accommodation for students in our university towns and cities. But while they play an important part in meeting some of our housing needs, it's of course important, vital, that there are appropriate planning and licensing conditions in place.
As Peredur Griffiths rightly said, disproportionately high concentrations of HMOs can lead to problems for local communities. Historically, HMO issues have related to poor management and absent landlords, but measures introduced through the Housing Act 2004 and our own Housing Act (Wales) 2014 have helped to tackle these: the 2004 Act introduced mandatory and additional licensing of HMOs as well as dealing with the management and condition of HMOs. It does not control the number of HMOs in any given area, and only larger HMOs are subject to mandatory licensing, but local authorities have the discretion to extend HMO licensing by introducing additional licensing schemes. This additional licensing is often used in areas with a high concentration of student HMOs to license HMOs that are not already subject to mandatory licensing. And selective licensing focuses on areas of lower housing demand, and areas suffering from anti-social behaviour.
Finally, in Wales, we also brought in changes in 2016 that increased the number of new HMOs that may require planning permission, thereby giving further power to local planning authorities when considering the use of HMOs. At the time, we also made it easier for a small-scale HMO to revert to use as a family home without requiring planning permission.
Where there are problems with how HMOs are managed by landlords, Rent Smart Wales has introduced a further management and regulatory mechanism to address these issues. And under the 2004 Act, before designating an area for additional licensing, the local authority must engage with the local community. They must take reasonable steps to consult everyone who's likely to be affected by this change and consider any representations. Where that is not happening, I'd be grateful for the Member to bring it to our attention.
A disproportionately large number of HMOs can bring changes and challenges to a community, and we have sought to mitigate them. They do provide useful accommodation and we have ensured that there are tools in place to manage some of the problems that are thrown up by the complex conditions that we've all discussed.
So, I think it's fair to recognise that it is complex, that there are things in train and there is a value for HMOs as part of a mixed-tenure picture. But that is to acknowledge many of the points made as valid ones, and I would hope that we can work together to work through some of those problems and identify practical solutions. And I think the partnership agreement provides our two parties at the very least a formal mechanism for discussing a number of issues, and this is open to all Members, of course, to work through this together. I'd certainly welcome the chance to talk further with the Member to reflect on some of the important points he has raised this afternoon. Diolch.
Wrth gwrs, mae gennym Rhentu Doeth Cymru hefyd. Sylwais fod Peredur Griffiths wedi defnyddio ymadrodd am ein math o fframwaith statudol, ac nid wyf yn credu y dylem ddiystyru na thanamcangyfrif hynny; credaf fod hwnnw'n fudd pwysig y gweithiwyd yn galed amdano ac sy'n rhoi mantais inni. Rhaid i unrhyw landlord eiddo a rentir yn breifat gofrestru ei hun a'i eiddo, ac mae Rhentu Doeth Cymru yn sicrhau bod landlordiaid yn ymwybodol o'u cyfrifoldebau, a bod tenantiaid yn elwa o gael landlord neu asiant sy'n ymwybodol o'u cyfrifoldebau cyfreithiol ac yn gweithredu'n unol â hwy. Nid yw hynny'n rhywbeth sy'n digwydd yn Lloegr ac mae'n rhywbeth sy'n digwydd yng Nghymru oherwydd y camau y mae'r Senedd wedi'u cymryd. Nid wyf yn credu y dylem ddiystyru hynny'n rhy hawdd.
Rydym yn gweithio gyda phobl sydd wedi profi gwahaniaethu i ddatblygu cynigion i fynd i'r afael â'r anghydraddoldebau sy'n bodoli yn y sector rhentu preifat, ac mae mynd i'r afael â hiliaeth a hyrwyddo cydraddoldeb hiliol bob amser wedi bod yn flaenoriaethau pwysig i'r Llywodraeth hon, ac mae ein hymrwymiad yn y rhaglen lywodraethu yn cydnabod yr angen am weithredu parhaus i ddileu gwahaniaethu ar sail hil a throseddau casineb drwy sicrhau bod landlordiaid yn ymateb yn gyflym i gwynion am hiliaeth a throseddau casineb ac yn cynnig cymorth priodol. Rydym yn gweithio gyda Rhentu Doeth Cymru, Tai Pawb a Cymorth i Ddioddefwyr Cymru i ddatblygu hyfforddiant i bob landlord ac asiant rheoli er mwyn codi ymwybyddiaeth o hiliaeth a throseddau casineb, ac mae angen i bawb sefyll gyda'i gilydd i gefnogi dioddefwyr a sicrhau bod yr heddlu neu Cymorth i Ddioddefwyr Cymru yn cael gwybod am achosion.
Mae tlodi, wrth gwrs, yn effeithio'n anghymesur ar bobl benodol a chymunedau penodol, ac felly rydym wedi darparu cyllid ychwanegol i Cyngor ar Bopeth Cymru er mwyn sefydlu llinell gymorth dyledion y sector rhentu preifat, er mwyn i denantiaid allu siarad â chynghorwyr hyfforddedig annibynnol a all eu helpu i gynyddu eu hincwm i'r eithaf, eu cynorthwyo i hawlio'r budd-daliadau y mae ganddynt hawl iddynt a chynnal asesiad o fforddiadwyedd i helpu gydag ôl-ddyledion rhent neu fathau eraill o ddyledion aelwydydd.
Bydd gweithredu Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 yn trawsnewid y dirwedd i denantiaid ac yn cryfhau eu hawliau'n sylweddol. Bydd yn gwella ansawdd cartrefi rhent, yn hollbwysig—dyna yw ei diben—ac ar yr amod nad yw tenantiaid yn torri eu contract, bydd ganddynt hawl i chwe mis o rybudd os bydd eu landlord yn dymuno dod â'r contract i ben. Ac ymhellach, gan na ellir cyflwyno'r rhybudd hwnnw yn ystod y chwe mis cyntaf, bydd ganddynt sicrwydd o flwyddyn fan lleiaf ar ôl symud i'w cartref.
Ac yn olaf, mae gennym ymrwymiad i gyhoeddi Papur Gwyn ar renti teg, a dulliau newydd o wneud cartrefi'n fforddiadwy i'r rheini ar incwm lleol yn unol â'r cytundeb cydweithio, a bydd hynny'n cynnwys cynigion ar reoli rhenti. Felly, er mwyn sicrhau bod gan bawb yng Nghymru fynediad at gartref gweddus, fforddiadwy a diogel a helpu i fynd i'r afael â'r argyfwng costau byw sy'n wynebu cynifer o bobl yng Nghymru, rydym eisoes wedi rhoi llu o fesurau ar waith, fel y trafodwyd gennym yn y ddadl flaenorol, gan gynnwys yr ymrwymiad i 20,000 o gartrefi carbon isel i'w gosod ar rent.
Mae'r cyfraniad y mae tai amlfeddiannaeth yn ei wneud yn gymhleth. Mae'r pwyntiau a wna Peredur Griffiths yn rhai teg a dilys, ac mae hwn yn sector nad yw heb ei heriau, yn sicr, ond maent hefyd yn darparu gwerth, nad wyf yn credu y dylem ei anwybyddu, yn enwedig ar gyfer darparu cartrefi i lawer o bobl sy'n agored i niwed, gan gynnwys pobl ifanc, ac i'r rheini sy'n cael budd-daliadau'n gysylltiedig â thai, dim ond budd-daliadau ar gyfer byw mewn llety a rennir y mae ganddynt hawl iddynt os ydynt o dan 35 oed ac yn y sector rhentu preifat. Hefyd, mae tai amlfeddiannaeth yn darparu llety hanfodol i fyfyrwyr yn ein trefi a'n dinasoedd prifysgol. Ond er eu bod yn chwarae rhan bwysig yn diwallu rhai o'n hanghenion tai, mae'n bwysig, wrth gwrs, yn hanfodol, fod amodau cynllunio a thrwyddedu priodol ar waith.
Fel y dywedodd Peredur Griffiths yn gywir, gall crynodiadau anghymesur o uchel o dai amlfeddiannaeth arwain at broblemau i gymunedau lleol. Yn hanesyddol, mae problemau tai amlfeddiannaeth wedi ymwneud â rheolaeth wael a landlordiaid absennol, ond mae mesurau a gyflwynwyd drwy Ddeddf Tai 2004 a'n Deddf Tai (Cymru) 2014 ein hunain wedi helpu i fynd i'r afael â'r rhain: roedd Deddf 2004 yn cyflwyno trwyddedu gorfodol ac ychwanegol ar gyfer tai amlfeddiannaeth yn ogystal ag ymdrin â rheolaeth a chyflwr tai amlfeddiannaeth. Nid yw'n rheoli nifer y tai amlfeddiannaeth mewn unrhyw ardal benodol, a dim ond tai amlfeddiannaeth mwy o faint sy'n ddarostyngedig i drwyddedu gorfodol, ond mae gan awdurdodau lleol ddisgresiwn i ehangu proses drwyddedu tai amlfeddiannaeth drwy gyflwyno cynlluniau trwyddedu ychwanegol. Yn aml, defnyddir trwyddedu ychwanegol mewn ardaloedd sydd â chrynodiad uchel o dai amlfeddiannaeth i fyfyrwyr er mwyn trwyddedu tai amlfeddiannaeth nad ydynt eisoes yn ddarostyngedig i drwyddedu gorfodol. Ac mae trwyddedu dethol yn canolbwyntio ar ardaloedd lle mae llai o alw am dai, ac ardaloedd sy'n dioddef yn sgil ymddygiad gwrthgymdeithasol.
Yn olaf hefyd, yng Nghymru, fe wnaethom gyflwyno newidiadau yn 2016 a gynyddodd nifer y tai amlfeddiannaeth newydd y gallai fod angen caniatâd cynllunio arnynt, gan roi mwy o bŵer i awdurdodau cynllunio lleol wrth ystyried y defnydd o dai amlfeddiannaeth. Ar y pryd hefyd, fe'i gwnaethom yn haws i newid tŷ amlfeddiannaeth ar raddfa fach i'w ddefnyddio fel cartref teuluol heb fod angen caniatâd cynllunio.
Lle y ceir problemau gyda'r modd y mae landlordiaid yn rheoli tai amlfeddiannaeth, mae Rhentu Doeth Cymru wedi cyflwyno mecanwaith rheoli a rheoleiddio pellach i fynd i'r afael â'r materion hyn. Ac o dan Ddeddf 2004, cyn dynodi ardal ar gyfer trwyddedu ychwanegol, rhaid i'r awdurdod lleol ymgysylltu â'r gymuned leol. Rhaid iddynt roi camau rhesymol ar waith i ymgynghori â phawb y mae'r newid hwn yn debygol o effeithio arnynt ac ystyried unrhyw sylwadau a gyflwynir. Lle nad yw hynny'n digwydd, byddwn yn ddiolchgar pe bai'r Aelod yn ei ddwyn i'n sylw.
Gall nifer anghymesur o fawr o dai amlfeddiannaeth greu newidiadau a heriau i gymuned, ac rydym wedi ceisio eu lliniaru. Maent yn darparu llety defnyddiol ac rydym wedi sicrhau bod cynlluniau ar waith i reoli rhai o'r problemau sy'n codi o'r amodau cymhleth a drafodwyd gennym.
Felly, credaf ei bod yn deg cydnabod ei fod yn gymhleth, fod pethau ar y gweill a bod gwerth i dai amlfeddiannaeth fel rhan o ddarlun deiliadaeth gymysg. Ond rwy'n cydnabod bod llawer o'r pwyntiau a wnaed yn rhai dilys, a byddwn yn gobeithio y gallwn weithio gyda'n gilydd i weithio drwy rai o'r problemau hynny a nodi atebion ymarferol. A chredaf fod y cytundeb partneriaeth o leiaf yn darparu mecanwaith ffurfiol i'n dwy blaid ar gyfer trafod nifer o faterion, ac mae hyn yn agored i bob Aelod, wrth gwrs, i weithio drwy hyn gyda'n gilydd. Byddwn yn sicr yn croesawu cyfle i siarad ymhellach â'r Aelod i ystyried rhai o'r pwyntiau pwysig y mae wedi'u codi y prynhawn yma. Diolch.
Diolch, Dirprwy Weinidog, a diolch, pawb. Daw hynny â thrafodion heddiw i ben.
Thank you, Deputy Minister, and thank you to everyone for their contributions. That brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 17:27.
The meeting ended at 17:27.